HÆSTARÉTTARDÓMAR 1981 Efnisskrá til bráðabirgða Bls. Ábyrgð ........0.000 000 nn ern tr nr rr nn 1138 Aðfararheimildð .........2.000000 een nsn enn s15 AÐI ........000 00 7, 1135, 1353 Áfengislög ............ 82, 108, 689, 952, 1079, 1168, 1264, 1415, 1552 Áfrýjun 20.00.0000... 2, 233, 266, 496, 594, 1415 Ákæra ........0..00 sn rns 118, 145, 1300 Alm. hegningarlög, brot gegn 106. gr. og 108. gr. ........ 490, 710 Alm. hegnigarlög, 147. gr., sýkna ....c0.0.0000.e. ern... 00... 310 Alm. hegningarlög, brot gegn 231. gr. .....0.00.......0. 00. 05. 261 Áskorunarmál .............0 00. 896 Atvinnuleyfi .........200000 0000 enter 1183 Aval (víxilábyrgð) ......0..0.0.0000 000 n eeen 1089 Ávana- og fíkniefni ............0.000 000. en nr nn nn 18 Barnaverndarmálefni .........000.0.0. 0000 e nun rr. 675 Bifreiðaárekstur ...........0.0.00. 0000... 48, 383, 659, 1363 Bifreiðar: a) einkamál .......00000.. 0... 374, 383, 473, 659, 1203, 1363 b) opinber mál 48, 82, 108, 572, 687, 952, 960, 1079, 1082, 1264, 1346, 1415, 1552 Blóðrannsókn, bifreiðarstjórn .... 82, 108, 689, 1079, 1168, 1264, 1415 Botn stöðuvatns, eignarréttur .......00.000. 00.00.0000... 0... 182 Bráðabirgðaðguleyfissvipting úr gildi felld .............. 402, 1049 Búfjárræktarlög ..........0.00000000 neee nnanrrnen nr 1238 Búskipti ......0.000000 0... ð rn 894 Dómarar .........0..0rnr rr 687, 1033, 1496, 1497 Eignardómsmál „.......00000000.0n nennt nr 1584 Eignarréttur ........20.00000 000 tar 182, 1584 Endurgjald, mannvirki ........0.0000. 0... n nr... 910, 928 Endurgreiðsla ........0..000000 00 .eennernnr rn 1357 Falsgögn, öflun .........00.000000 0 en nrnnrrn nr 430 Farmbréf ..........esses rn 35 Farmsamningar ..........00.0..00 000 nn nn 610 Farmskemmdir ........0000.00 ns 610 Fasteign, leigusamningur, brottnám .........00000.00.... 233, 1499 Fasteignakaup, fasteignaviðskipti ........ 416, 605, 1219, 1422, 1524 Félag, heiti ..........00000 000. en rn nenn stars 72 Fiskafli, ólögleg meðferð ..........000200eernnreeenen err. 1449 Fjárðráttur .......0.20000000 0000 nenna. 108, 310, 1534 Fjárnám .....0.000000..... 233, 535, 566, 815, 1213, 1219, 1508, 1579 Fjárskipti, óvígð sambúð .........00cc0.00.... 0... 0... vo 128 Fjársvik .........0.00000 00. n enn... 118, 310, 874, 940, 945 Fjölbýlishús ...........00.0000 0000 enn enn 359 Flutningar ..........00. 0... err nr 35 Forkaupsréttur .......0...00..000 00 enn nr rðr 247 Forsendur ...........eess sn 1323 Frávikning úr starfi ..................0000000 000. 166, Frávísun: a) frá héraðsdómi .... 88, 185, 566, 633, 665, 896, 965, 997, 1300, 1307, b) frá Hæstarétti ........ 5, 266, 496, 535, 1429, 1432, 1496, c) frávísunardómur úr gildi felldur .................. 10, Frestur ................200.00 000 569, 570, 571, Fundið fé, ólögleg meðferð ...............0000.0.000... Fyrning sakar ................000...0000v es Gallar .............0000. 00 416, 1390, 1422, 1512, Gatnagerðargjald ....................0....20.000 0 Geðheilbrigðisrannsókn ........................... 684, 1036, Gengisskráning ........................02000 00 Gerðardómur ................%000. 0 Gjafsókn ....................00 00. Gjalddagi ........................0..0 000 Gjaldeyriskaup ...............0.......0 Gjaldþrotaskipti .............0...0....... 0 Greiðslustöðvun, synjun .............0.00.00.00. 0000. Gæsluvarðhald 52, 67, 140, 229, 678, 684, 708, 762, 1036, 1046, 1052, 1129, 1413, 1480, 1520, Hafning máls .................... 569, 570, 571, 742, 964, Handtaka, ólögleg ...............0000000.00.. Heimvísun ................0.00000000.0.0 00 Heiti félags .......................0.0. 0000 Hlutdeild, 254. gr. alm. hegningarlaga .................00.... Húsaleiga .....................000..00 00 748, Iðgjaldagreiðslur ......................0.00.0 0... Ítrekun, réttaráhrif .............. 1086, 1168, 1264, 1415, 1435, Jarðakaup ................20.000 000 sn Jarðalög .................2..000 0000. Kaupgjaldsmál „..............0....00... 0 54, 101, Kjarasamningar ....................0...0. 0000... Kæruheimild, leyfi ................0....0.0.0.... 5, 1429, Kærumál: 1) Ábyrgð ...........0.020. 000 2) Áskorunarmál ..............0......0.0 0 3) Barnaverndarmálefni ..............0....0..000 000... 4) Bráðabirgðaökuleyfissvipting úr gildi felld ........ 402, 5) Dómarar ..............0000...00 00 687, 1033, 1496, 6) Frávísun: a) frá héraðsdómi ........................... 665, 896 b) frá Hæstarétti .................. 5, 633, 1429, 1432, c) frávísunardómur úr gildi felldur ................ 10, 7) Frestur ..................0.0000 0000 8) Geðheilbrigðisrannsókn ..................... 684, 1036, 9) Gjaldþrotaskipti .................0000...000 0. 10) Greiðslustöðvun, synjun ............0.00000000 0 11) Gæsluvarðhald 52, 67, 140, 229, 678, 684, 708, 762, 1036, 1046, 1052, 1129, 1413, 1480, 1520, 12) Jarðalög ................2..000.0 00 nn Bls. 834 1573 1497 406 1040 257 145 1524 160 1129 469 1243 185 26 469 1056 630 1570 1134 430 41 72 1454 1357 1150 1488 247 299 557 54 1432 1138 896 675 1049 1497 1573 1496 46 1040 1129 1056 630 1570 13) Kæruheimild, leyfi ........02.000000 000... 5, 1429, 14) Kærumálskostnaður .......02000.n. 0000 351, 15) Miskabætur ........0000000 esne 16) Réttargæslumaður, skipun .......000000 000... 0. 0... 17) Ríkisábyrgð ........0.00000000 0000 nn 18) Sératkvæði ...........0000%. 0... ss 351, 355, 19) Skiptalok ........000.00. 0. en nnnr ennta 20) Skipti .......0..0.00. 0000 t nn 21) Uppboð ......000000%%0 rennt 22) Vitnaskylda ...........0.0.....n senn rr 351, 23) Vítur ........00.0000 00 24) Þinglýsing .......0.0000 0000... 229, 1025, 1029, Kærumálskostnaður ..........0000000 0... sn nn 351, Landamerkjamál ..........02200.00. 00 renna Lausafjárkaup .........2000000eeennee ns 1390, Lax- og silungsveiði, brot gegn lögum ......000.0..00.... 715, Leigubifreiðar ..........0000200000n eeen Leigusamningur, fasteign .........0.00.00 00. er rann... Lífeyrissjóðir .............02000.00 0000 Líikamsárás ................. nr Líkamsmeiðingar ..........0.0000 000... 287, 374, 572, 581, Lóðarleigusamningur .........000000 000 nn vann. 910, Lögreglumenn .........0..00. ee nðtr nn Lögtak .........000000.0.e nennt 395, Málsástæður ...........020.000ess ess Málskostnaður .......... 351, 355, 594, 742, 960, 964, 1134, 1307, Manndráp ........00000000ð eðr 639, Mannvirki, endurgjald ..............0000.00 nn nn een. 910, Miskabætur .........0.00.00 senn 687, Nytjastuldur ..........00000 00 .n ann 689, Ólögleg handtaka ..........0.0..0.0n en enn nrnrnr rn Ómaksbætur .......... 105, 106, 107, 108, 282, 638, 1126, 1127, Ómerking .......00000000 0... 41, 88, 566, 965, 1238, 1300, Ómerking ummæla ..........0.0%0. 000. 00... 652, 834, Opinberir starfsmenn ..........0..0.000.00.. 166, 287, 430, 485, Opinbert starf, vanræksla ...........00002000 0... enn en nn... Orlof, orlofsfé ..........02000 0. near 547, Óvigð sambúð ........0.0000000 00 0n rn Rangur framburður fyrir dómi ...........00..0. 000. nn 0000... Réttaráhrif ítrekunar ...........00000. 00 enn Réttargæslumaður, skipun ..........0000000 0000 nn... Riftun ........cccssssð ss Ríkisábyrgð ........000000000 000. en nn Sakarkostnaður .........0.0.0000 00. 960, Sambúð, óvígð .......0.2.0.000n ee nnnr nan Sératkvæði 18, 128, 166, 247, 287, 310, 351, 355, 359, 383, 406, 430, 469, 496, 639, 710, 743, 910, 965, 1089, 1113, 1203, 1213, 1243, 1300, 1346, 1398, 1483, 1499, 1540, Sjóveðréttur ..........0000000 00 enn ssnnnr nn Skaðabótamál 166, 233, 359, 374, 383, 416, 473, 496, 610, 834, 1099, 1113, 1203, 1363, 1390, 1422, 1512, BIis. 1432 355 687 1138 406 1056 1138 687 355 687 1370 355 1060 1512 7830 1183 233 1150 1376 1376 928 1113 1477 535 1584 710 928 1229 1264 430 1346 1499 1229 834 485 1477 128 430 1086 997 1138 964 128 1584 557 1524 Skattamál .................20.0 0... 395 Skiptalok ............0...0.000 0... 1056 Skipti ........2.0..2000..0 000 1138, 1289 Skjalafals ....................0 00... 874, 1099, 1435, 1534 Skuldabréf .............000.000.0. ene 26 Skuldamál........ 2, 7, 303, 594, 748, 785, 884, 1160, 1353, 1367, 1474 Stefna ..........200..00..nn sess 1474 Stjórnsýsla ..........0..e.sensern sr 266, 1183 Stöðuvatn, eignarréttur að botni ...............00000000.0.... 182 Stöðuveiting, umsögn .................0. e.s. 266 Söluþóknun, fasteign ...........0..0000000 00. 605 Tékkamisferli .................0000000. 0. 940, 945, 1099 Tilraun ...............0.2.00020r rr 1488 Tómlæti ...............2..200..ee eee 748 Tryggingarbréf ..................000. 00... 815, 1540 Umferðarlög 48, 82, 108, 374, 383, 473, 572, 659, 689, 952, 960, 1079, 1082, 1168, 1264, 1346, 1415, 1552 Ummæli, ómerking ................ or 652, 834, 1229 Umsýsla .........0.00.0.000.. eeen 768 Uppboð ........000000 00. 26, 160, 687, 743, 1238, 1338, 1398 Uppsögn ............20..0000. sess 1559 Útburðarmál ..............2...2.00. 0. 1483 Útivistardómar, útivist 1, 2, 7, 105, 106, 107, 108, 282, 533, 534, 566, 594, 638, 1126, 1127, 1128, 1129, 1135, 1344, 1345, 1346, 1474 Vanræksla í opinberu starfi ..............00000. 00... ene. 485 Vanheimild ...................00.... 0... 997 Varnarþing .................... 00... ern 566 Vátrygging .................0... 0200 345 Veðréttur „................0.....0... sr 815 Veðsetning, gildi ........................... 0... 1323 Veðskuldabréf ......................0 000. 1338, 1398 Veðtrygging .............0..... 0... 1540 Verðlagsbrot ................000 0... 145 Verðstöðvun .....................0..0. 0. 1357 Verðtrygging ....................0.0 eens 1219 Vextir .....0.0000...0 0000 247, 1213 Vinnusamningur .....................00.. ens 1559 Vinnuslys ...............200.. 00... 496 Vitnaskylda ..................0.0 0... 0 351, 355 Vítur ..........02... 00... 687, 1025, 1029 Víxilábyrgð (aval) ................2.. 000. nn ss 1089 Víxilmál ...........00000 000... 535, 543, 1089, 1579 Þinglýsing ..............0.00.200 0000... 299, 1025, 1029, 1370 Þjófnaður 108, 118, 136, 257, 261, 282, 689, 1086, 1178, 1289, 1435, 1488 Þóknun flytjanda opinbers máls .............. Nr 964 Ærumeiðingar .............0000 2000 nn 652, 1229 Öflun falsgagna ............2000000 sn 430 Ökuhraði ......0........20.0. 0000 sn 1082 Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. LXII. árgangur. 1981 Miðvikudaginn 7. janúar 1981. Nr. 48/1979. Kristjana Einarsdóttir segn Þorsteini Jónssyni og Rósu Þorsteinsdóttur. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Kristjana Einarsdóttir, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 7. janúar 1981. Nr. 163/1979. Friðrik Sæmundsson gegn Páli Þorgeirssyni og gagnsök. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Aðaláfryýjandi, Friðrik Sæmundsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 2 Gagnáfrýjandi, Páll Þorgeirsson, er eigi sækir dómþing 1 máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 7. janúar 1981. Nr. 241/1980. Jörmundur Ingi Hansen gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jörmundur Ingi Hansen, er eigi sækir dómþins í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 9. janúar 1981. Nr. 169/1978. Hörður Ólafsson (sjálfur) segn Brynjólfi Kjartanssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Lógfræðiskrifstofu Maclay, Murray and Spens (sjálfur). Skuldamál. Áfrýjun. Útivist í héraði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Þór Vilhjálmsson. ð Kristjana Jónsdóttir, fulltrúi yfirborgardómarans í Reykja- vík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu tl Hæstaréttar með stefnu 18. október 1978. Krefst hann sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hans hendi bæði í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi reisir sýknukröfu sina aðallega á aðildarskorti, en til vara á því, að verk það, sem stefndi vann, hafi reynst gagnslaust. Af hálfu áfrýjanda var sótt þing í héraði, er málið var þingfest, án þess að hann hefði uppi andmæli við kröfum stefnda. Í næsta þinghaldi var ekki sótt þing af hans hálfu, og hafa lögmæt forföll ekki verið sönnuð. Áfrýjandi hefur ekki fullnægt skilyrðum 45. gr. laga nr. 73/1973, og koma því málsástæður hans ekki til greina fyrir Hæstarétii. Ber því þegar af þeirri ástæðu að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Þá ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda máls- kostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst 1.900.00 krónur (nýkr.). Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Hörður Ólafsson, greiði stefnda, Brynjólfi Kjartanssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Lögfræðiskrif- stofu Maclay, Murray and Spens, 1.900.00 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. september 1978. Mál þetta, sem dómtekið var 13. sept. sl., er höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, birtri 17. ágúst 1978, af Brynjólfi Kjartans- syni hæstaréttarlögmanni, Skólavörðustíg 12, Reykjavík, f. h. Lög- fræðiskrifstofu Maclay, Murray and Spens, 169 West George Street, Glasgow, Skotlandi, gegn Herði Ólafssyni hæstaréttarlög- manni, Mávahlíð 30, Reykjavík, til greiðslu á U.K. £ 83.00 auk 13% ársvaxta frá 1. apríl 1976 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu samkv. gjaldskrá LMFÍ. Við þingfestingu máls þessa gerði lögmaður stefnda kröfu um 1 málskostnaðartryggingu að fjárhæð kr. 200.000. Lögmaður stefn- anda mótmælti upphæð málskostnaðartryggingarinnar og skyldu til greiðslu slíkrar tryggingar. Var því ákveðin fyrirtekt í máli þessu miðvikudaginn 13. september 1978 til þess að gefa lög- mönnum aðilja kost á að tjá sig um ágreiningsefnið. Er málið var tekið fyrir þann dag, var ekki sótt þing af hálfu stefnda og ekki boðuð lögmæt forföll. Var málið þá dómtekið að ósk lögmanns stefnanda, sem jafnframt lýsti því yfir, að hann liti svo á, að þar sem stefndi hefði ekki sótt þing, hefði hann fallið frá kröfu sinni um málskostnaðartryggingu. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera þannig til komna, að stefndi, sem sé lögmaður hér í borg, hafi fengið lögfræðifirma stefnanda til þess að gefa álit í sambandi við gerðardómsmál, sem umbjóðandi hans, Guðbjörn Guðjónsson, hafi átt í við Metro Shipping and Finance, en gerðardómurinn hafi verið í Glasgow. Stefnandi hafi síðan leitað ráðgjafar hjá lögmanni, „counsel““, og hafi síðan sent skriflega álitsgerð og hafi reikningur stefnanda numið samtals stefnufjárhæðinni og sé þá með talin þóknun lög- mannsins. Stefnandi telji, að stefndi beri persónulega ábyrgð gagnvart sér á greiðslu reikningsins, en stefndi hafi ekki fengist til að greiða hann þrátt fyrir ítrekaðar innheimtutilraunir. Þar sem þingsókn féll niður af hálfu stefnda, án þess að lög- varnir kæmu fram, verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dómkröfu stefnanda, verða kröfur hans teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst kr. 26.900. Dóminn kvað upp Kristjana Jónsdóttir. Dómsorð: Stefndi, Hörður Ólafsson, greiði stefnanda, Brynjólfi Kjart- anssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Lögfræðiskrifstofu Maclay, Murray and Spens, U.K. £83.00 með 13% ársvöxtum frá 1. apríl 1976 til greiðsludags og kr. 26.900 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. o Þriðjudaginn 13. janúar 1981. Nr. 3/1981. Rannsóknarlögregla ríkisins gegn bæjarfógetanum í Kópavogi. Kærumál. Synjun dómara um skipun réttargæslumanns. Kæruheimild. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr og Logi Einarsson. Með kæru 24. desember 1980, sem barst Hæstarétti 9. janúar 1981, hefur rannsóknarlögreglustjóri ríkisins kært til Hæstaréttar „synjun sakadóms Kópavogs um uppkvaðn- ingu úrskurðar um skipun réttargæslumanns við handtöku Harðar Júlíussonar, Þinghólsbraut 10, Kópavogi, ... vegna rannsóknar á ætluðum refsilagabrotum Harðar .. “. Er þess krafist, að synjun bæjarfógetans verði hrundið og að lagt verði fyrir hann að kveða upp í sakadómi úrskurð um synjun þessa. Rannsóknarlögreglustjóri vísar til 4. og 10. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 um kæruheimild. Bæjarfógetinn í Kópavogi hefur sent Hæstarétti greinar- gerð af sinni hálfu og krefst þess, að kæru þessari verði vísað frá Hæstarétti. Hinn 19. desember 1980 ritaði rannsóknarlögregla ríkisins sakadómi Kópavogs svohljóðandi bréf: „Eftir ósk Harðar Júlíussonar, Þingholtsbraut 10, Kópa- vogi, f. 12.01.1950, sem handtekinn var nú í morgun vegna gruns um brot gegn XXII. kafla hegningarlaga nr. 19/1940, og með vísan til 61. gr., 4. mgr., og 73. gr. laga nr. 74/1974 er þess hér með óskað, að Guðmundur Þórðarson hdl. verði skipaður réttargæslumaður kærða“. Bæjarfógetinn í Kópavogi svaraði þessu bréfi samdægurs. Lýsti hann þar yfir bví, að hann teldi skipun réttargæslu- manns fyrir handtekinn mann alfarið vera lögreglumál, enda tengdist sú réttargæsla á engan hátt sakadóminum, fyrr 6 en þá hugsanlega á síðara stigi málsins. Sæi hann sér ekki fært eða skylt að verða við beiðni þessari. Hinn 22. desember 1980 ritaði rannsóknarlögreglustjóri ríkisins sakadómi Kópavogs bréf og krafðist með vísan til 2. mgr. 73. gr. laga nr. 74/1974 úrskurðar sakadómsins um framangreinda synjun um skipun réttargæslumanns við lög- reglurannsóknina. Hann tók fram í bréfinu, að Hörður hefði verið handtekinn að morgni 19. desember vegna grunsemda, sem þá hefðu beinst gegn honum um brot á 203. gr. og 209. gr. almennra hegningarlaga, 45. gr. laga nr. 53/1966 og 186. gr., sbr. 41. gr. laga ar. 82/1969. Kvað hann Hörð hafa borið fram þá ósk, að Guðmundur Þórðarson héraðsdómslögmaður vrði skipaður réttargæslumaður sinn. Ætti Hörður rétt á því samkvæmt 4. mgr. 61. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 1. gr. laga nr. 73/1979, að honum yrði skipaður réttargæslumaður þeg- ar eftir handtöku. Af hálfu bæjarfógetans í Kópavogi var bréfi þessu svarað 23. desember 1980. Segir þar m. a. svo: „Þar sem sakadómur Kópavogs hefur þegar skipað réttar- gæslumann samtímis úrskurði um gæsluvarðhald, uppkveðn- um 19. þ. m., sem fylgir bréfi þessu, eru eigi forsendur fyrir frekari meðferð þessa tiltekna máls, hvorki með úrskurði né á annan hátt“. Í 172. gr. laga nr. 74/1974 segir, að „aðili“ geti kært til Hæstaréttar úrskurði héraðsdómara um þau efni, er þar greinir, Þetta ákvæði ber að túlka svo, að af hálfu almenn- ingsvalds sé kæruheimild í höndum ríkissaksóknara, nema lög segi annað. Í lögum nr. 107/1976 um breytingu á lögum um meðferð oipnberra mála er ekki vikið að því, að rann- sóknarlögreglustjóri hafi kæruheimild. Með hliðsjón af 73. gt. laga nr. 74/1974 og þeirri stefnu, sem í henni felst, verð- ur að telja, að kæruheimild vegna framangreindrar synjunar sé í höndum ríkissaksóknara, en ekki rannsóknarlögreglu- stjóra ríkisins. Ber því að vísa máli þessu frá Hæstarétti. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. 7 Þriðjudaginn 13. janúar 1981. Nr. 164/1978. Halldór Guðmundsson (Árni Grétar Finnsson hrl.) gegn Sandi Dugguvogi s/f (Baldvin Jónsson hrl.). Skuldamál. Aðildarskortur. Útivist áfrýj anda í héraði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Ármann Snævarr og Sigurgeir Jónsson. Héraðsdóm kvað upp Þorgeir Örlygsson. fulltrúi vfirborg- ardómarans í Reykjavík. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 29. september 1978. Krefst hann sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hans hendi fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi sótii ekki þing í héraði, og var honum þó lög- lega stefnt. Hér fyrir dómi reisir hann sýknukröfu sína á að- ildarskorti. Hann telur kröfum stefnda ranglega beint gegn sér persónulega og hafi áfrýjandi átt að sækja Halldór Guð- mundsson h/f um þær. Í héraðsdómi er gerð grein fyrir því, að kröfur stefnda á hendur áfrýjanda stafi af sandsölu stefnda vegna tiltekinna mannvirkja, sem verið var að reisa. Í málinu hefur stefndi lagt fram afhendingarnótur, 13 talsins, dagsettar í október til desember 1977. Eftir uppsögu hins áfrýjaða dóms hafa áfrýjandi og tveir menn aðrir komið fyrir dóm. Þá hafa m. a. verið lagðir fram tveir verksamningar um verk þau, sem sandsalan frá stefnda varðar. Leggja verður til grundvallar, að sand þennan hafi múrarameistari eða starfsmenn, er unnu að byggingarstarf- semi, sem verksamningarnir víkja að, pantað hjá steinda og kvittað fyrir móttöku. Á úttektarnótunum er getið um verk þau, sem úttekt varðar. Á einni nótunni er greint símanúmer 8 Halldórs Guðmundssonar h/f. Ekki er neitt leitt í ljós um fyrri viðskipti málsaðilja né hver viðbrögð áfrýjanda voru, er honum bárust reikningar stefnda, og raunar ekki sýnt fram á, hvenær honum hafi borist Þeir. Innheimtubréf stefnda til áfrýjanda er ritað 13. júní 1978 og mál höfðað með stefnu, birtri 21. s. m. Samkvæmt gögnum máls var hlutafélagið Halldór Guð- mundsson stofnað árið 1964, og var áfrýjandi stærsti hlut- hafi og prókúruhafi, þegar viðskipti þau urðu, sem eru undir- rót málssóknarinnar. Í tilkynningu í Lögbirtingablaði 24. janúar 1980, sem fram hefur verið lagt í Hæstarétti, greinir, að hlutafélagið hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta með úr- skurði skiptaréttar Hafnarfjarðar 10. júlí 1979 og hafi engar eignir fundist í búinu og ekkert hafi komið upp í lýstar kröf- ur. Sé skiptum lokið samkvæmt 120. gr. laga nr. 6/1978. Þegar litið er á samningsskipti þau, sem hér hafa verið reifuð, aðdraganda að þeim og vitneskju stefnda um, hver verk það voru, sem úttektin varðaði, verður eigi talið, að stefndi hafi sýnt fram á, að áfrýjandi hafi bakað sér persónu- lega ábyrgð á fjárkröfum þeim, sem málssóknin lýtur að. Ber því að sýkna áfrýjanda af kröfum stefnda í máli þessu. Rétt þykir, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Afrýjandi, Halldór Guðmundsson, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Sands Dugguvogi s/f, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur nið- ur. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 1. ágúst 1978. Mál þetta, sem dómtekið var 29. júní 1978, er höfðað fyrir bæj- arþinginu með stefnu, birtri miðvikudaginn 21. júní 1978, af Sandi Dugguvogi s/f, Dugguvogi 6, Reykjavík, gegn Halldóri Guðmundssyni, Herjólfsgötu 14, Hafnarfirði, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 341.581 með 3% dráttarvöxtum fyrir hvern mán- uð eða brot úr mánuði af kr. 70.353 frá 1. nóvember 1977 til 1. desember sama ár, en af kr. 245.197 frá þeim degi til 1. janúar 9 1978, en með 3% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði af kr. 341.581 frá 1. janúar 1978 til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu samkv. gjaldskrá LMFÍ. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera samkv. 6 reikn- ingum fyrir sölu á sandi til stefnda, að fjárhæð kr. 341.581 sam- tals. Sandur þessi, samtals 700 tunnur, hafi verið afhentur á tíma- bilinu 13. október til 22. desember 1977 og séu allar afhendingar- nóturnar 13 talsins með móttökukvittunum. Stefndi hafi eigi fengist til að greiða skuld þessa þrátt fyrir margítrekuð greiðslutilmæli. Stefndi hefur hvorki sótt né látið sækja þing, og er honum þó löglega stefnt. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru Í samræmi við dómkröfu stefnanda, verða kröfur hans teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst kr. 56.700. Dóminn kvað upp Þorgeir Örlygsson. Dómsuppsasa hefur dregist vegna mikilla embættisanna dóm- arans. Dómsorð: Stefndi, Halldór Guðmundsson, greiði stefnanda, Sandi Dugguvogi s/f, kr. 341.581 með 3% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði af kr. 70.353 frá 1. nóvem- ber 1977 til 1. desember sama ár, en af kr. 245.197 frá þeim degi til 1. janúar 1978, en með 3% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði af kr. 341.581 frá 1. janúar 1978 til greiðsludags, og kr. 56.700 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 10 Þriðjudaginn 13. Janúar 1981. Nr. 242/1980. Ríkharður J. Björgvinsson gegn Jóhannesi Sveinbjörnssyni og Jóni Oddssyni. Kærumál. Frávísunardómi hrundið. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Þór Vilhjálmsson. Með kæru 2. desember 1980, sem barst Hæstarétti 15. s. m., hefur sóknaraðili með heimild í 21. gr., 1. mgr., 1. tl, b, í lög- um nr. 75/1978 kært til Hæstaréttar frávísunardóm bæjar- þings Reykjavíkur 18. nóvember 1980. Krefst sóknaraðili þess aðallega, að frávísunardóminum verði hrundið og að lagt verði fyrir héraðsdómarann að leggja efnisdóm á málið. Þá er krafist kærumálskostnaðar. Til vara krefst sóknaraðili þess, að hinn kærði frávísunar- dómur verði aðeins staðfestur að því er varðar varnaraðilj- ann Jón Oddsson og „að málskostnaður dæmdur varnaraðila Jóhannesi verði felldur niður bæði í héraði og fyrir Hæsta- rétti“. Af hálfu varnaraðilja er þess krafist, að hinn kærði frá- vísunardómur verði staðfestur og sóknaraðili dæmdur til að greiða kærumálskostnað. Héraðsstefna í máli þessu var birt 28. febrúar 1980. Þar sagði um kröfur: „Fyrir dóminum mun stefnandi gera þær réttarkröfur, aðallega, að sala íbúðar á 2. hæð D í húsinu Æsufelli 6, Reykjavík, skv. kaupsamningi og afsali, dass. 29. des. 1978, verði dæmd ógild, en til vara, að stefndu verði in solidum gert að greiða kr. 4.000.000.00% með vöxtum, eins og nánar greinir. Í greinargerð stefnanda í héraði, sóknaraðilja fyrir Hæsta- rétti, ern kröfur ekki greindar að öðru leyti en því, að það, er Í stefnu segir, er efnislega endurtekið og bætt við: „Til 11 þrautavara er bótakröfunni beint að stefnda Jóni einum. .. Fallast má á það með héraðsdómara, að heimilt hafi verið að ganga fram hjá sáttamönnum og leggja ágreining aðilja beint fyrir bæjarþing. Byggist það á 5. tl. 3. mgr. 5. gr. laga nr. 85/1936, sbr. í. gr. laga nr. 46/1950, svo og 78. gr. fyrr- nefndu laganna. Þá ber og að fallast á þá niðurstöðu héraðsdómara, að í að varði ekki frávísun máls þessa, að deilur aðilja hafa verið til umfjöllunar hjá handhöfum rannsóknar- og ákæruvalds og hjá stjórn Lögmannafélags Íslands. Eins og fram kemur í héraðsdómi og því, sem hér að fram- an er rakið úr héraðsstefnu og greinargerð stefnanda í héraði, var þess ekki getið slögglega strax í upphafi, að riftunar- kröfu væri beint að varnaraðiljanum Jóhannesi einum. Hvernig seim skilja mátti kröfugerðina í upphafi, verður ekki talið, að það varði frávísun, þó að slíkri kröfu væri einnig beint að Jóni Oddssyni hæstaréttarlögmanni. Mátti fá um það atriði efnisdóm. Þar við bætist, að við munnlegan flutr- ing um frávísunarkröfuna í héraði var því lýst yfir af hálfu stefnanda, að riftunarkröfunni væri beint að Jóhannesi ein- um. Þessi málatilbúnaður af hálfu stefnanda, sóknaraðilja fyrir Hæstarétti, er eigi svo vandaður sem skyldi og vera ber eftir 88. gr. laga nr. 85/1936, en hann leiðir þó ekki til þess, að vísa beri málinu frá héraðsdómi, sbr. og þá meginreglu, er fram kemur í 118. gr. laganna, að aðilja sé heimilt að breyta kröfum sínum gagnaðilja í hag. Hið sama og nú var rakið er wm það að segja, að í greinar- gerð stefnanda í héraði var sú þrautavarakrafa gerð, að bæt- ur, sem í stefnu var krafist úr hendi beggja hinna stefndu, greiðist af stefnda Jóni einum. Eins og í hinum kærða dómi segir, hefði það verið ljósari málatilbúnaður af hálfu stefnanda 1 héraði að taka fram, hverjum hluta söluverðs hann mundi skila, ef riftun yrði heimiluð. Engu að síður verður að hafa í huga, að um riftun, ef til kemur, fer eftir almennum reglum þar að lútandi, sbr. 57. og 58. gr. laga nr. 39/1922. Er það og fordæmisregla í ís- lenskum rétti. að unnt sé að heimila riftun, þó að sá, sem 12 kröfu gerir, bjóði ekki jafnframt fram tiltekin skil af sinni hálfu. Í hinum kærða dómi er loks á því byggt, að tiltekið um- boð til varnaraðiljans Jóns Oddssonar hafi ekki verið lagt fram sem málsskjal. Eftir 105. gr. laga nr. 85/1936 var rétt að leggja skjal þetta fram við þingfestingu, en engu að síður mátti úr þessu bæta síðar. Varðar þetta atriði ekki frávísun málsins frá héraðsdómi. Þeir gallar, sem nú hafa verið raktir, þykja ekki allir sam- am, fremur en hver um sig, vera með þeim hætti, að þeirra vegna sé rétt að vísa máli þessu frá bæjarþingi Reykjavíkur. Önnur rök hníga ekki heldur til þeirrar niðurstöðu. Verður því að fella hinn kærða dóm úr gildi og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Rétt er, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur er úr gildi felldur, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. nóvember 1980. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar 24. október sl., höfðaði Guðjón Steingrímsson hæstaréttarlögmaður, Hafnarfirði, f. h. Ríkharðs J. Björgvinssonar, Flúðaseli 12, Reykjavík, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 28. febrúar sl, gegn Jóhannesi Sveinbjörnssyni, Æsufelli 6, Reykjavík, og Jóni Odds- syni hæstaréttarlögmanni, Sólvallagötu 29, Reykjavík, til ógild- ingar kaupsamningi, dags. 29. desember 1978, varðandi íbúð á 2. hæð D í húsinu nr. 6 við Æsufell í Reykjavík og afsali, dags. sama dag, og til greiðslu skaðabóta. Dómkröfur stefnanda eru aðallega, að sala íbúðar á 2. hæð D í húsinu Æsufelli 6, Reykjavík, skv. kaupsamningi og afsali, dags. 29. desember 1978, verði dæmd ógild, en til vara, að stefndu verði in solidum gert að greiða kr. 4.000.000 með 19% ársvöxtum frá 29. desember 1978 til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim 13 degi til 1. september 1979, en með 27% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, en þó eigi lægri vöxtum en dómvöxtum frá birt- ingarðegi stefnu til greiðsludags. Krafist er málskostnaðar að skaðlausu. Í greinargerð stefnanda er sett fram þrautavarakrafa á þá leið, að bótakröfunni er beint að stefnda Jóni einum. Stefndi Jóhannes Sveinbjörnsson krefst sýknu af öllum kröf- um stefnanda og að hann verði dæmdur til að greiða stefnda Jó- hannesi málskostnað skv. gjaldskrá LMFÍ. Stefndi Jón Oddsson gerir í fyrsta lagi þá dómkröfu, að mál- inu verði þegar í stað vísað frá dómi, hvað honum viðvíkur. Leitað hefur verið um sáttir í máli þessu án árangurs. Frávísunarkrafa stefnda Jóns Oddssonar er hér til meðferðar. II. Í greinargerð stefnanda er málavöxtum lýst á þá leið, að með kaupsamningi, dags. 27. október 1977, hafi stefnandi keypt 5 her- bergja íbúð á 2. hæð D í fjölbýlishúsinu Æsufelli 6, Reykjavík. Kaupverðið hafi verið ákveðið kr. 12.000.000. Seljandi hafi ver- ið Þorgeir Yngvason. Samkvæmt kaupsamningnum hafi stefnanda borið að greiða við samþykkt kauptilboðs kr. 2.000.000, 27. des- ember 1977 kr. 2.000.000, 1. maí 1978 kr. 500.000, 10. júlí 1978 kr. 1.000.000 og 5. maí 1978 kr. 2.000.000. Stefnandi hafi ekki getað staðið skil á greiðslu, sem fram átti að fara 1. maí 1978, kr. 500.000, og ekki heldur síðari greiðslum. Þá hafi lögmaður seljanda ritað stefnanda bréf, dags. 20. okt. 1978, þar sem kaupsamningi hafi verið rift. Í bréfi þessu komi einnig fram, að stefnandi hafi þá verið kominn í vanskil með greiðslur vaxta og afborgana af ýmsum lánum, sem hvíldu á íbúð- inni, og að íbúðin var komin undir uppboð. Í þessum vandræðum sínum hafi stefnandi leitað til stefnda Jóns Oddssonar hæstaréttarlögmanns til þess að fá hann til að greiða úr vandræðum sínum. Stefndi Jón hafi eindregið ráðlagt að reyna að komast hjá riftun og selja íbúðina sjálfur. Hafi stefndi Jón ritað seljanda bréf, dags. 3. nóvember 1978, þar sem hann hafi farið þess á leit f. h. stefnanda, að fallið yrði frá riftun kaup- anna gegn því, að stefnandi greiddi vanskilin upp að fullu. Stefn- andi hafi þó ekki getað innt greiðsluna af hendi og hafi þá verið gengið frá riftunarsamningi. Eftir að sá samningur var gerður, hafi enn hafist viðræður um, að riftun kæmi ekki til framkvæmda, og hafi þær viðræður endað þannig, að seljandinn féllst á að falla 14 frá riftun og heimila stefnanda að selja íbúðina sjálfum beinni sölu. Um afstöðu stefnanda hafi mestu ráðið fortölur stefnda Jóns Oddssonar, sem hafi fullyrt, að stefnandi mundi fara miklu bet- ur út úr þessu máli fjárhagslega, ef sá háttur væri hafður á, sbr. bréf stefnda Jóns, sem dags. er 30. nóvember 1978, dskj. 5, þar sem hann fullyrði, að sennilega væri nú hægt að selja íbúðina á rúmar 15 milljónir króna. Stefndi Jón hafi krafist þess, að stefnandi og eiginkona hans gæfu sér fullt og ótakmarkað umboð til þess að ganga frá uppgjöri við Jón Bjarnason hæstaréttarlög- mann vegna Þorgeirs Yngvasonar og til þess að selja íbúðina. Í trausti þess, að íbúðin yrði ekki seld fyrir lægra verð en rúmar 15 milljónir króna, hafi stefnda Jóni verið gefið umboð þetta. Í beinu framhaldi af útgáfu umboðsins hafi stefndi Jón síðan selt íbúðina stefnda Jóhannesi, sbr. kaupsamning á dskj. 8 og afsal, dskj. 9, fyrir kr. 12 milljónir, sem hafi verið sama verð og íbúðin hafði kostað 14 mánuðum áður. Stefnandi hafi strax mótmælt þessari sölu við stefnda Jón, en án nokkurs árangurs, og kröfubréf lögmanns stefnanda til beggja stefndu hafi ekki haft þann árangur, að stefndu féllust á að láta kaupin ganga til baka eða að kaupverðið yrði hækkað. Í kaupsamningi, dags. 29. desember 1978, hafi verið ákvæði um, að stefnanda bæri að afhenda kaupanda íbúðina 28. febrúar 1979. Þetta samningsákvæði hafi verið látið í samninginn án vilja og vitundar stefnanda og þegar stefnandi hafði ekki afhent lykla á þeim degi, hafi stefndu látið bera stefnanda út úr íbúðinni, sjá úrskurð á dskj. 15, þeir hafi gert fjárnám í bifreið stefnanda og síðan krafist sölu hennar á nauðungaruppboði til lúkningar dæmd- um málskostnaði í útburðarmálinu. Með matsbeiðni, dags. 21. mars 1979, hafi stefnandi beðist þess, að dómkvaddir yrðu 2 matsmenn til þess að meta hæfilegt og líklegt söluverð íbúðarinnar á söludegi og hafi niðurstaða mats- manna orðið sú, að íbúðin teldist hæfilega metin kr. 16.000.000 á söludegi og sé þá miðað við, að íbúðin hefði verið seld við eðlilegar aðstæður og á sambærilegum kjörum og kaupsamningur, dags. 29. desember 1978, segi til um. Í greinargerð stefnanda kemur fram, að stefnandi hafi kært stefndu til rannsóknarlögreglu ríkisins og muni mál þeirra nú vera hjá ríkissaksóknara til ákvörðunar. Einnig hafi stefndi Jón verið kærður til stjórnar Lögmannafélags Íslands og muni mál hans vera enn til meðferðar þar. Í greinargerð stefnanda er krafa stefnanda um ógildingu kaup- 15 anna sögð byggð á reglum Íslensks réttar um ógilda löggerninga. Stefndi Jón hafi farið út fyrir umboð sitt, er hann seldi íbúðina á svo lágu verði sem raun varð á. Hann hafi talið stefnanda trú um, að hann gæti selt íbúðina fyrir miklu hærra verð en raun- verulega fékkst. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að stefnda Jóni hafi verið mikið í mun, að stefndi Jóhannes fengi íbúðina fyrir lágt verð, og að til þess hafi legið sérstakt vináttusamband þeirra fé- laga og tengdir. Stefnda Jóhannesi hafi verið fullljóst, að sölu- verð íbúðarinnar á 12 milljónir króna hafi verið alltof lágt miðað við gangverð. Á svipuðum tíma og hann keypti íbúðina að Æsu- felli 6 hafi hann selt fyrir milligöngu fasteignasölu stefnda Jóns 2ja herbergja íbúð, sem hann átti að Hjallabraut 2, Hafnarfirði, fyrir krónur 14 milljónir. Því er haldið fram af hálfu stefnanda, að ógilda beri samning- inn vegna svika við gerð hans, sbr. 30. gr. laga nr. 7/ 1936. Þá er einnig bent á 7. gr. laga nr. 60/1958, en sú lagagrein leiði einnig til ógildingar samningnum, og er í því sambandi bent á, að stefndu hafi notfært sér fjárhagslega erfiðleika stefnanda til þess að afla sér hagsmuna á kostnað hans. (Hér mun vera um ranga til- vitnun hjá stefnanda að ræða). Enn fremur er af hálfu stefnanda vísað til 32. gr. laga nr. 7/1936 um rökstuðning fyrir því, að ógilda beri samninginn. Í greinargerðinni kemur enn fremur fram, að verði ekki á það fallist, að ógilda beri samninginn, sé sú krafa gerð til vara, að stefndu verði in solidum gert að greiða stefnanda kr. 4 milljónir auk vaxta. Sé þá byggt á matsgerðinni á dskj. 21 og tekið tillit til reiknings stefnda á dskj. 14. Réttur er áskilinn til að gera sérstakar athugasemdir við þann reikning síðar, og er honum að svo stöddu mótmælt sem röngum. Til þrautavara er bótakröfunni beint að stefnda Jóni einum, og er þá byggt á reglum um bótaábyrgð umboðsmanns, sem fer út fyrir umboð sitt. III. Stefndi Jón Oddsson rökstyður frávísunarkröfu sína í fyrsta lagi með því, að málið hafi eigi verið lagt fyrir sáttanefnd, eins og réttarfarslög standi til. Í öðru lagi er krafist frávísunar vegna þess, að málið hafi verið til umfjöllunar hjá stjórn LMFÍ vegna kæru stefnanda og þar hafi verið lögð fram hliðstæð kröfugerð svo og við embætti ríkissaksóknara eftir kæru stefnanda til rann- 16 sóknarlögreglu ríkisins og gagnkæru stefnda Jóns. Í þriðja lagi er krafist frávísunar vegna vanreifunar stefnanda og í fjórða lagi vegna óheimils málasamlags. Í öllum tilvikum er gerð krafa um málskostnað að mati réttarins samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Vakin er athygli á því, að sérstaklega mikil vinna hafi verið lögð af hálfu stefnda Jóns í mál þetta, svo sem hjá matsnefnd, rannsóknarlögreglu ríkisins vegna viðamikillar gagnaöflunar, en orðið hafi að afla margvíslegra gagna vegna þess, hvernig stefn- andi hafi hagað framlagningu skjala og gagna. Útlagður kostnað- ur sé og talsverður og tímafrek vinna við greinargerð stefnda Jóns í máli þessu. Af hálfu stefnda Jóhannesar er ekki tekin afstaða til frávísunar- kröfunnar Af hálfu stefnanda var því haldið fram við munnlegan mál- flutning um frávísunarkröfu stefnda Jóns, að það væru bara varakrafa og þrautavarakrafa, sem varði stefnda Jón, þannig að ef til kæmi, þá ætti málið að halda áfram gagnvart stefnda Jó- hannesi. Frávísunarkröfunni var mótmælt með vísan til 5. tl. 3. mgr. á. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 78. gr. sömu laga, svo og með vísan til 79. gr., 83. gr. og 84. gr. laga nr. 85/1936. Því var jafnframt sérstaklega mótmælt, að málið væri ekki nægjanlega reifað. Kröfur stefnanda væru af sömu rót, það er af sama löggerningi, og geti því málasamlagið ekki verið óheimilt, enda sé það í hag aðilja, að höfðað sé eitt mál, en ekki tvö. Málið sé enn til meðferðar hjá ríkissaksóknara og liggi hjá stjórn LMFÍ, þar til því verði lokið hjá rannsóknarlögreglu. Af hálfu stefnanda var gerð krafa um málskostnað í þessum þætti málsins, sem verði tekið tillit til við ákvörðun málskostnaðar við efnisdóm í málinu. IV. Álit dómsins. Samkvæmt 5. tl. 3. mgr. 5. gr. laga nr. 85/ 1936, sbr. 1. gr. laga nr. 46/1950, svo og 78. gr. laga nr. 85/1936 og 84. gr. sömu laga var heimilt að ganga fram hjá sáttamönnum með sáttatilraun í máli þessu. Ekki verður á þá skoðun stefnda Jóns fallist, að vísa beri máli Þessu frá dómi vegna þess, að málið sé til meðferðar hjá ríkis- saksóknara vegna kæru til rannsóknarlögreglu og hjá stjórn LMFÍ 17 vegna kæru. Kæru til þessara aðilja verður ekki jafnað til höfð- unar dómsmáls. Eins og að framan er rakið, er mál þetta höfðað gegn stefndu Jóhannesi og Jóni „til ógildingar kaupsamningi, dags. 29. desem- ber 1978, varðandi íbúð á 2. hæð D í húsinu nr. 6 við Æsufell í Reykjavík og afsali, dags. sama dag, og til greiðslu skaðabóta“. Það var ekki fyrr en við munnlegan flutning málsins um frá- vísunarkröfu stefnda Jóns, að því var lýst yfir af hálfu stefn- anda, að aðalkrafa málsins, að sala íbúðarinnar verði dæmd ógild, varðaði ekki stefnda Jón. Þrautavarakrafa stefnanda kemur fram í greinargerð, en ekki í stefnu. Með því, sem hér hefur verið rakið, þykir stefnandi hafa brotið fyrirmæli 88. gr. laga nr. 85/1936 um skýra kröfugerð í stefnu. Við þingfestingu málsins 6. mars sl. voru lögð fram af hálfu stefnanda dskj. 1—22, en þó er hvergi að finna í málsskjölum neina greinargerð fyrir því, hvernig eða með hvaða hætti stefn- andi ætlar að endurgreiða stefnda Jóhannesi, færi svo, að aðal- krafa stefnanda um ógildingu kaupsamnings frá 28. desember 1978 yrði tekin til greina. Kröfur stefnanda gagnvart stefnda Jóni eru m. a. á því byggð- ar, að hann hafi farið út fyrir umboð sitt. Umboðið hefur ekki verið lagi fram. Þegar það er virt, sem hér hefur verið rakið, þykir stefnandi hafa brotið svo meginreglu laga nr. 85/1936 um skýran og ljósan málatilbúnað, að vísa beri málinu frá dómi. Samkvæmt 180. gr. laga nr. 85/1936 ber stefnanda að greiða stefndu málskostnað, sem eftir atvikum telst hæfilega ákveðinn kr. 100.000 fyrir hvorn stefndu. Uppkvaðning dómsins hefur dregist vegna mikilla anna dóm- arans, sem var Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, Ríkharður Björgvinsson, greiði stefndu, J óhann- esi Sveinbjörnssyni og Jóni Oddssyni, kr. 100.000 hvorum í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 18 Miðvikudaginn 14. janúar 1981. Nr. 71/1978. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Holberg Mássyni (Jón E. Ragnarsson hrl.). Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/1974. Sératk væði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Ármann Snævarr, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Árnar Guðmundsson, fulltrúi sakadómara í ávana- og fíkni- efnamálum, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Máli þessu var skotið til Hæstaréttar að ósk ákærða. Því var einnig áfrýjað af hálfu ákæruvalds til þyngingar. Af hálfu ákæruvalds var hér fyrir dómi krafist staðfestingar hins áfrýjaða dóms að því er varðar sakfellingu, en refsing ákærða, bæði fangelsis- og sektarrefsins, verði þyngd. Eigi var krafist sakfellingar að því leyti sem ákærði var sýknað- ur í héraðsdómi. Kemur því ekki hér til álita, hvort ákærði hafi afhent Þórhalli Tryggva Tryggvasyni 150 til 200 gr af efninu marihuana, né heldur, hvort ákærði hafi selt Arnari Sigurbjörnssyni meira en 1200 gr af nefndu efni. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð allmörg ný skjöl, þ. á m. nýtt sakavottorð ákærða. Samkvæmt þvi sætii hann í saka- dómi Reykjavíkur 28. mars 1978 50.000 króna sekt fyrir brot seen 25. gr. umferðarlaga os var sviptur ökuleyfi í 4 mán- uði frá 19. nóvember 1977. Tvívegis hefur hann sætt refsi- lómi í Sviþjóð. Hinn 14. maí 1978 var hann í Hovrátten över Skáne och Blekinge dæmdur í 9 mánaða fangelsi fyrir tilraun til smygls á fíkniefnum, og 30. október 1979 var hann í Hov- rátten för Vástra Sverige dæmdur í 2 ára fangelsi fyrir stór- fellt fíkniefnabrot. Þá var ákærði í sakadómi Reykjavíkur 15. 19 apríl 1980 sakfelldur fyrir brot gegn 248. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940, en eigi gerð sérstök refsing. Ákærði hefur viðurkennt að hafa framið brot það, er grein- ir í 1. tl. ákæru. Varðar það við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga nr. 65/1974 um ávana- og fíkniefni, sbr. 1. gr. reglugerðar nr. 257/1969 um sama efni, sbr. 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, sbr. og nú 2. gr. og 10. gr. reglugerðar nr. 390 19. desember 1974 um sölu og með- ferð ávana- og fíkniefna. Samkvæmt endurriti dómssáttar, er gerð var við Lárus Halldór Grímsson í sakadómi í ávana- og fíkniefnamálum 7. janúar 1976 viðurkenndi hann að hafa snemma vors 1975 ásamt Herbert Þorvarði Guðmundssyni keypt marihuana af ákærða að Skipholti 47 hér í borg. Vegna brots þessa samþykkti Lárus Halldór að greiða 20.000 króna sekt til ríkissjóðs. Ákærði hefur viðurkennt að hafa framið brot þau, sem greinir í 2. tölulið ákæru og hann er sakfelldur fyrir í héraðs- dómi. Er þessi játning hans studd framburðum þeirra, er hann átti skipti við. Varða brot þessi við ákvæði laga þeirra og reglugerðar, er í ákæru getur. Refsingu ákærða ber að ákveða með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga. Þykir hún hæfilega ákveðin fang- elsi 5 mánuði og 5.000.00 króna (nýkr.) sekt til ríkissjóðs, en vararefsing sektar verði fangelsi 50 daga, ef sekt er ekki gold- in innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Staðfesta ber ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sak- arkostnaðar, en skipaður verjandi ákærða hefur óskað stað- festingar á tildæmdum málsvarnarlaunum í héraði. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.500.00 krónur (nýkr.), og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.500.00 krónur (nýkr.). Dómsorð: Ákærði, Holberg Másson, sæti fangelsi 5 mánuði og 5.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist 50 20 daga fangelsi, ef sekt verður ekki goldin innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns E. Ragn- arssonar hæstaréltarlögmanns, 2.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Magnúsar Þ. Torfasonar og Þórs Vilhjálmssonar. Við erum samþykkir atkvæði meiri hluta dómenda að öðru leyti en því, að við teljum rétt að láta refsiákvörðun sam- kvæmt héraðsdómi standa óbreytta, þó þannig, að vararefs- ing sektar verði sú, sem til er tekin í atkvæði meiri hluta dóm- enda. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 2. desember 1977. SAKAREFNI. Málið var höfðað með ákæru ríkissaksóknara, dagsettri 22. mars 1977, gegn Holberg Mássyni, til heimilis að Snorrabraut 67, Reykjavík, fæddum 21. september 1954 í Vestmannaeyjum, fyrir að hafa brotið gegn lögum um ávana- og fíkniefni þannig: „Í. Um jólaleytið 1974 flutt hingað til lands frá Bandaríkjum Norður-Ameríku 10 gr af marihuana og hérlendis gefið efnið ónefndum aðilum að mestu. II. Í mars 1975 í New York keypt tæplega 2 kg af marihuana fyrir 500 bandaríkjadali og hinn 29. s. m. flutt efnið hingað til lands. Í apríl að Skipholti 47 í Reykjavík selt Gunnari Sigurðs- syni, Herbert Þorvarði Guðmundssyni og Lárusi Grímssyni 100 gr af efninu á a. m. k. kr. 500 hvert gramm. Skömmu eftir þetta að Maríubakka 22 selt Herbert Þorvarði 100 gr af marihuana á kr. 500—600 hvert gramm, afhent Þórhalli Tryggva Tryggva- 21 syni 150—-200 gr af efninu. Selt Arnari Sigurbjörnssyni að heim- ili ákærða marihuana í nokkur skipti, samtals allt að 1500 gr af efninu á kr. 400 hvert gramm og að lokum afhent ónefndum að- ilum samtals um 50 gr af efninu.“ Meint brot eru talin varða við 2. gr., sbr. 5. gr. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglu- gerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974. Ríkissaksóknari krefst þess, að ákærði verði dæmdur til refs- ingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði, sem er sakhæfur, hefur ekki áður sætt kærum eða refsingum, svo vitað sé. Ákæran var birt ákærða í dómi 2. nóvember sl. og þá þegar hæstaréttarlögmaður Jón E. Ragnarsson skipaður verjandi. Vörn bar að skila þann 21. nóvember, en frestur veittur til 29. nóv- ember. Þann dag var vörn skilað, málið lagt í dóm og það dóm- tekið. MÁLA VEXTIR. Ákærði, Holberg Másson, hefur í ítarlegri fíkniefnarannsókn viðurkennt að hafa þann 29. mars 1975 smyglað hingað til lands frá Bandaríkjunum 2 bricks, eða tæplega 2 kg, af marihuana. Ákærði er einn til frásagnar um aðdraganda og framkvæmd smygls þessa. Hann lýsir því að hafa á fyrstu árum menntaskóla- náms starfað að tilraunum með gerð og eðli loftbelgja. Vegna þessa hafi hann m. a. farið nokkrar ferðir til Bandaríkjanna. Segir hann utanferðir sínar hafa orðið þess valdandi m. a., að ýmsir kunningjar hafi hreyft því, hvort hann væri ekki fáanleg- ur til að útvega marihuana eða önnur fíkniefni frá Bandaríkjun- um. Hann kvaðst hafa hafnað þessu, en þó hugleitt málið, enda þótt vegið hafi þungt, að hann var í sértrúarflokki og á þeim tíma mjög mótfallinn hvers konar meðhöndlun vímugjafa og fíkniefna. Sumarið 1974 hóf ákærði eðlisfræðinám í New Mexico, og Í jólaleyfi 1974 kom hann til Íslands og flutti þá með sér 10 grömm af marihuana, sem hann kvaðst að mestu hafa gefið ýmsum kunn- ingjum sínum, sem hafi líkað efnið mjög vel og lagt hart að ákærða að útvega meira. Ekki kvaðst ákærði þá þegar hafa ákveð- ið slíkt og var hérlendis við eðlisfræðitilraunir fram á vorið 1975. Þann 6. mars 1975 hélt ákærði til Bandaríkjanna, enda þá ný- húinn að fá námslán hjá lánasjóði íslenskra námsmanna. Förin var fyrst og fremst farin til að greiða skólagjöld að ákærða sögn, 22 en eftir að skólagjöld höfðu verið greidd, sagðist hann hafa átt um 500 $. Í för þessari kvaðst ákærði hafa hitt vin sinn, Jón Ólafsson úr Keflavík, og sagði ákærði Jón oft hafa orðað og reyndar lagt að sér að sjá um sendingu fíkniefna til Íslands með ákveðnum hætti. Ákærði kveðst ekki hafa orðið við þessum til- mælum Jóns, en segir þau og þó fremur umleitanir kunningja hér heima hafa hreyft við þeirri hugsun ákærða að framkvæma fíkni- efnakaup og smygl, en þó sé þar varla um beinan orsakavald að ræða. Þó tekur ákærði skýrt fram, að við brottför héðan til Banda- ríkjanna hafi ásetningur alls ekki staðið til fíkniefnasmygls. Ákærði lýsir því, að skólafélagi sinn, John að nafni, blökku- maður ættaður frá New York, hafi gefið sér nafn og símanúmer líklegs útveganda fíkniefna í New York og reyndar sjálfur lofað að undirbúa þann aðilja við komu og erindi ákærða. Ákærði seg- ir svo hafa farið, en fjárráð hafi ráðið því, hversu mikið magn var hægt að kaupa. Hjá umræddum efnisútveganda í New York kvaðst ákærði á endanum hafa keypt fyrir 500 $ og fengið 2 bricks af marihuana. Ekki kvaðst ákærði hafa vigtað efnið, en segir 1 brick nánast 2 ensk pund. Þannig hafi umrætt efnismagn verið á bilinu 1700—-1900 grömm. Efninu kvaðst ákærði hafa pakkað í plastumbúðir og síðan látið setja um það umbúðapappír í stórverslun í New York og flutt þannig með sér til Íslands í handtösku þann 29. mars 1975, er ákærði kom flugleiðis. Eftir hingaðkomu geymdi ákærði efnið ýmist að heimili ömmu sinnar í Reykjavík eða móðurbróður í Þorlákshöfn. Ekki kvaðst ákærði hafa verið búinn að kanna söluhorfur hérlendis, en orðið heldur óánægður með viðbrögð kunningja, sem vildu kaupa 5—10 grömm í senn. Ákærði segir sér hafa þótt fráleitt að standa í slík- um sölum, en viljað selja í stærri skömmtum. Á fyrstu vikum telur ákærði, að sér hafi tekist að dreifa um 500 grömmum og þá m. a. selt þremur aðiljum, Gunnari Sigurðssyni, Herbert Þor- varði Guðmundssyni og Lárusi Grímssyni, um 100 grömm í Skip- holti 47 á 500 kr. hvert gramm og litlu síðar selt Herbert áður- nefndum á heimili hans að Maríubakka 100 grömm á sama ein- ingarverði. Í gögnum máls kemur fram, að kaupendur eru sam- mála um efnismagnið, en telja einingarverðið hafa verið 1—200 kr. hærra hvert gramm. Sambýlismanni sínum, Þórhalli Tryggva Tryggvasyni, kvaðst ákærði hafa afhent 150—-200 grömm sem greiðslu skuldar að mestu, en Þórhallur hafi lánað ákærða pen- inga fyrir brottför. Nefndur Þórhallur var ítarlega yfirheyrður um þetta atriði og staðfesti að hafa lánað ákærða 100.000 kr. 23 við brottför hans til Bandaríkjanna vorið 1975, en orðið fremur óánægður, er ákærði vildi greiða lánið með marihuana. Þórhall- ur neitaði alfarið að hafa tekið við greiðslu í efni, en kvaðst hins vegar hafa fengið hjá ákærða 2—3 filmubox með marihuana í en alls ekki telja, að þar hafi verið um greiðslu lánsins að ræða. Þá sagði ákærði, að töluvert efnismagn hefði farið í eigin neyslu og ýmissa kunningja, en ákærði að öðru leyti verið kom- inn í vandræði með eftirstöðvar vegna smáskammtahugsunar- háttar kaupenda. Auk þess kvaðst hann um svipað leyti hafa sveigt aftur til fyrri trúarskoðana og þá m. a. hætt notkun mari- huana og áfengis. Hafi sér því einnig þótt þversögn í að vera orðaður við dreifingu fíkniefna og þótt géð lausn, er Árnar Sig- urbjörnsson, kunningi mætta (sic), falaðist eftir heildarefnis- magni fyrir 350—-400 kr. hvert gramm. Í framburði Arnars kemur fram, að hann kvaðst hafa verið að ræða við ákærða um gerð auglýsingaloftbelgs fyrir hljómsveitina Brimkló og þá orðið þess áskynja, að ákærði átti marihuana. Hafi svo samist þeirra í milli, að Arnar ráðstafaði efninu fyrir ákærða og skilaði 400 kr. fyrir hvert gramm. Nokkrum sinnum kvaðst Arnar hafa komið heim til ákærða og sótt efni, og er það reyndar í samræmi við framburð ákærða, en að vel athuguðu máli telur Arnar efnismagnið í mesta lagi hafa verið 1200 grömm, og andvirðinu kvaðst hann hafa skilað smátt og smátt eftir sölur. Ekki treysti ákærði sér til að ákvarða heildarmagnið til Arnars nákvæmlega, en taldi það með vissu hafa verið innan við 1% kg. Að verulegu leyti hefur við rannsókn málsins verið upplýst um dreifingu Arnars á fíkniefninu, en stærsti kaupandi af hon- um var Ásgeir Heiðar Ásgeirsson. Verjandi ákærða, hæstaréttarlögmaður Jón E. Ragnarsson, ger- ir í skriflegri vörn eftirfarandi dómkröfur: 1) Að ákærði verði sýknaður. 2) Til vara, ef til sakfellingar kemur, að ákvörðun um refsingu verði frestað með skilorði. 3) Til þrautavara, að refsing verði fésekt, en verði dæmd frelsis- skerðing, þá verði hún skilorðsbundin. 4) Loks er ex tuto krafist mildustu refsingar, sem lög heimila. NIÐURSTÖÐUR. Í ákæruskjali, ákærulið 1, er ákærði saksóttur fyrir að hafa um jólaleytið 1974 flutt hingað til lands frá Bandaríkjum Norður- 24 Ameríku 10 grömm af marihuana og hérlendis gefið efni ónefnd- um aðiljum að mestu. Ákæruatriði þetta er byggt á eigin játn- ingu ákærða, og ekkert hefur komið fram í málinu, sem vefengir þá játningu. Þykir því eðlilegt miðað við gögn málsins í heild að leggja framburð ákærða til grundvallar og telja þetta nægilega sannað. Ákærði hefur þannig unnið til refsingar með ofanritaðri háttsemi, sem varðar við 2. gr., sbr. 5. gr. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974 og 2. gr. sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974. Með eigin framburði ákærða, sem og er studdur framburðum annarra aðilja að verulegu leyti, þykir nægilega sannað, að ákærði hafi unnið til sakar fyrir háttsemi, sem réttilega er lýst í lið 2 í ákæruskjali, með því að hafa í mars 1975 í New York keypt tæplega 2 kg af marihuana fyrir 500 $ og flutt efnið til Íslands þann 29. mars. Rétt þykir að byggja á framburði ákærða og telja sannað, að ákærði hafi neytt töluverðs af efnum þessum og einn- ig gefið ónafngreindum kunningjum sínum samtals um 50 grömm. Þá er og talið nægilega sannað með framburði ákærða o. fl. að- ilja, að ákærði hafi dreift töluverðu af efnum þessum gegn gjaldi í apríl 1975 og þannig m. a. að Skipholti 47, Reykjavík, selt þrem- ur nafngreindum aðiljum, Gunnari Sigurðssyni, Herbert Guð- mundssyni og Lárusi Grímssyni, 100 grömm af efninu fyrir a. m. k. 500 kr. hvert gramm og skömmu síðar selt nefndum Her- bert Þorvarði að Maríubakka 22 100 grömm á kr. 500—600 hvert gramm. Þá telst og sannað, að ákærði hafi selt Arnari Sigur- björnssyni nokkrum sinnum marihuana gegn peningagreiðslum síðar og þá fengið greiddar kr. 350—-400 fyrir hvert gramm, en gegn framburði Arnars verður ekki talið sannað, að efnismagnið hafi numið meiru en 1200 grömmum. Gegn eindreginni neitun Eórhalls Tryggva Tryggvasonar verður ekki talið sannað, að ákærði hafi afhent nefndum aðilja 150—-200 grömm af marihuana sem greiðslu peningaskuldar, og verður ákærði sýknaður af því ákæruatriði. Með framangreindu atferli, sem ákært er út af und- ir ákærulið 2 í ákæruskjali, hefur ákærði, Holberg Másson, unn- ið til refsingar fyrir háttsemi, sem þannig var réttilega lýst í ákæruskjali, og eins og þar greinir, varðar við 2. gr., sbr. 5. gr. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974. Samkvæmt ofansögðu hefur ákærði framið mjög alvarlegt brot með ólöglegu smygli og dreifingu kannabisefna í miklu magni. 25 Samkvæmt vottorði ríkissaksóknara hefur ákærði ekki áður unnið til sakar, en eins og verjandi hefur vikið að í vörn, hefur ákærði í janúar sl. orðið uppvís að enn frekara fíkniefnabroti, og er þar nánar um að ræða mjög stórfellt smygl. Hegðun ákærða hefur því vægast sagt ekki verið óaðfinnanleg síðan fyrra brot var framið, sbr. 70. gr., 8. tl, alm. hegningarlaga nr. 19/1940. Í þessu máli verður ekki tekin afstaða til seinna brots, sem ekki hefur verið ákært út af, enda mundu réttarfarsákvæði tryggja ákærða jafna heildðarútkomu þótt ákært yrði og sakfellt í hinu síðarnefnda máli, sbr. 78. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940. Að öllu ofanrituðu virtu, sbr. og 77. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940, þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 7 mán- uði, en þar sem ákærði dreifði fíkniefnum gegn gjaldi, og sannað telst, að hann hafði fyrir það verulegan fjárhagságóða, þykir jafnframt rétt með vísan til 2. mgr. 49. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940 að dæma ákærða til greiðslu 500.000 kr. fésektar, og komi 75 daga fangelsi í stað sektar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber og samkvæmt 141. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74/1974 að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar ineð talið kr. 30.000 sem málsvarnarlaun skipaðs verjanda, hæsta- réttarlögmanns Jóns E. Ragnarssonar. Dómsorð: Ákærði, Holberg Másson, sæti fangelsi í 7 mánuði. Ákærði greiði einnig kr. 500.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi 75 daga fangelsi í stað sektar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talið kr. 30.000 sem málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, hæsta- réttarlögmanns Jóns E. Ragnarssonar. 26 Fimmtudaginn 15. janúar 1981. Nr. 25/1979. Eiríkur Sigurjónsson og Guðný Ragnarsdóttir (Árni Grétar Finnsson hrl.) gegn Þorkeli Árnasyni (Sigurður Helgason hrl.). Uppboð. Skuldabréf. Gjalddagi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjendur hafa áfrýjað máli þessu með stefnu 2. febrúar 1979, að fengnu áfryjunarleyfi sama dag. Þeir krefjast þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að synj- að verði um framgang hins wmbeðna uppboðs. Þá krefjast þeir málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfryjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Samkvæmt sögnum máls þessa verður við það að miða, að áfrýjendur hafi fengið kröfu frá útibúi Landsbanka Íslands í Grindavík hinn 6. eða 7. nóvember 1977 um greiðslu afborg- unar og vaxta af veðskuldabréfi því, sem uppboðsbeiðni stefnda er byggð á. Stefndi kveðst hafa tekið veðskuldabréf- ið úr útibúinu um 10. nóvember og komið því í hendur Gísla Sigurkarlssyni, héraðsdómslögmanni í Keflavík. Áfrýjand- inn Guðný kveðst hafa farið í útibúið „til að greiða“ 11. eða 12. nóvember, en þá hafi sér verið tjáð, að bréfið hefði verið tekið þaðan 10. nóvember. Með bréfi 16. nóvember 1977 krafðist Gísli Sigurkarlsson þess fyrir hönd stefnda, að áfrýjendur greiddu allan höfuð- stól veðskuldabréfsins vegna gsreiðsludráttar svo og tiltekna vexti og kröfu, sem stefndi taldi sig eiga á áfrýjendur. Í bréf- inu sagði, að uppboðs yrði krafist, ef kröfurnar yrðu ekki greiddar innan 8 daga. Lögmaðurinn tók fram, að greiðslu- 2í staður væri skrifstofa sín í Keflavík, en einnig mætti greiða Sveini Sigurkarlssyni lögfræðingi og semja við hann, en heimilisfang hans var sagt á tilteknum stað í Grindavík. Í hinum áfrýjaða úrskurði greinir frá þeim framburði áfrýjandans Guðnýjar, að hún hafi í nóvember 1977 boðið bæði stefnda og Sveini Sigurkarlssyni að greiða gjaldfallna afborgun og vexti af veðskuldabréfinu. Stefndi kveðst hafa fengið slíkt boð frá Guðnýju, en segist ekki hafa viljað taka við greiðslunni, nema einnig væri borguð fyrrnefnd krafa. Sveinn Sigurkarlsson kveðst aftur á móti ekki hafa fengið slíkt greiðslutilboð fyrr en 9. desember 1977. Hinn 16. nóvember 1977 mátti ekki krefjast greiðslu alls höfuðstóls veðskuldabréfsins og hvorki þá né síðar tengja greiðslu annarrar kröfu sreiðsluafborgunar og vaxta af veð- skuldabréfinu með þeim hætti sem gert var og fyrr er lýst. Hvort sem áfrýjendur málsins máttu eða máttu ekki, eftir að beim hafði borist bréf Gísla Sigurkarlssonar frá 16. nóv- ember, bíða frekari innheimtuaðgerða, verður að telja, að óumdeilt boð áfrýjandans Guðnýjar, sem hún gerði stefnda í nóvember 1977, en hann hafnaði, hafi leitt til þess, að við- tökudráttur varð hjá kröfuhafa, stefnda. Stóð svo, allt þar til hinar gjaldföllnu greiðslur voru lagðar á geymslureiknins í Landsbanka Íslands 23. desember 1977. Samkvæmt því, sem nú var rakið, er ekki fram komið, að þau vanskil hafi orðið á greiðslum samkvæmt veðskuldabréfi því, sem um getur í máli þessu, að það heimili að krefjast greiðslu alls hófuðstóls þess. Í málinu er óumdeilt, að uppboðssala hefur engin farið fram á Túngötu 6 í Grindavík. Getur stefndi því eigi krafist greiðslu allls höfuðstóls margnefnds veðskuldabréfs með heim- ild í því ákvæði þess, að slíkt megi sera, „verði leitað full- nægju í eigninni til lúkningar öðrum kröfum“. Samkvæmt ofanskráðu ber að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og synja um framgang hins umbeðna uppboðs. Eftir þessum úrslitum er rétt, að stefndi greiði áfrýjendum samtals 2.500.00 krónur (nýkr.) í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 28 Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og er synj- að um framgang hins umbeðna uppboðs. Stefndi, Þorkell Árnason, greiði áfrýjendum, Eiríki Sigurjónssyni og Guðnýju Ragnarsdóttur, samtals 2.500.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður uppboðsréttar Grindavíkur 6. nóvember 1978. Uppboðsbeiðandi, Þorkell Árnason, Leynisbrún 5, Grindavík, hefur krafist þess, að fram fari nauðungaruppboð á fasteigninni Túngötu 5, Grindavík, þinglesinni eign Eiríks Sigurjónssonar og Guðnýjar Ragnarsdóttur, til lúkningar skuld samkvæmt veð- skuldabréfi að upphæð kr. 2.850.000 auk 10% ársvaxta af þeirri upphæð frá 1. maí 1977 til 1. nóvember sama ár, þ. e. kr. 142.500, 3% dráttarvaxta á mánuði af framangreindum fjárhæðum frá 1. nóvember 1977 (til greiðsludags — undanskilið) og innheimtu- launa samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, ritunar uppboðsbeiðni, kr. 5.000, svo og alls annars kostnaðar, sem af vanskilunum kunni að leiða. Hann krefst einnig málskostnaðar að mati dómsins úr hendi uppboðsþola vegna uppboðsréttarmáls þessa. Af hálfu uppboðsþola, hjónanna Eiríks Sigurjónssonar og Guð- nýjar Ragnarsdóttur, Túngötu 6, Grindavík, er þess krafist, að synjað verði um uppboðið og gjaldfellingu veðskuldabréfsins, er málið byggist á. Þá er sú krafa gerð, að uppboðsbeiðanda verði gert að greiða þeim málskostnað að mati réttarins. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutn- ingi þess hinn 27. október sl. Með bréfi umboðsmanns uppboðsbeiðanda, dags. 17. janúar 1978, til bæjarfógetans í Grindavík var krafist uppboðs á fast- eigninni Túngötu 6, Grindavík, til lúkningar skuld og kostn- aði, svo sem greinir í upphafi úrskurðar þessa. Uppboðsbeiðn- inni fylgdi í frumriti veðskuldabréf, útgefið hinn 12. júlí 1977 af Eiríki Sigurjónssyni og Guðnýju Ragnarsdóttur til handhafa, að fjárhæð kr. 2.850.000. Skuldina lofa þau að greiða að fullu með 19 jöfnum afborgunum, kr. 150.000 í hvert sinn, auk 10% árs- vaxta af höfuðstóli skuldarinnar, eins og hann er á hverjum tíma, frá 1. maí 1977. Gjalddagi vaxta og afborgana samkvæmt veð- 29 skuldabréfinu er 1. maí og 1. nóvember ár hvert, í fyrsta sinn Í. nóvember 1977, og veitir skuldareiganda 4. veðrétt með upp- færslurétti í fasteigninni Túngötu 6, Grindavík, ásamt m. a. til- heyrandi lóð eða lóðarréttindum og mannvirkjum á lóðinni. Tíðk- anleg ákvæði eru í bréfinu um, að allur höfuðstóll lánsins sé þeg- ar í stað fallinn í gjalddaga án fyrirvara eða aðvörunar, verði dráttur á greiðslu vaxta eða afborgana, verði hinni veðsettu eign ávallt haldið vátryggðri fyrir þeirri upphæð, er skuldareigandi telur fullnægjandi, verði leitað fullnægju í eigninni til lúkningar öðrum kröfum, verði bú skuldara tekið til skiptameðferðar sem Þrotabú eða hann á nokkurn hátt vanefni skyldur sínar sem skuldari samkvæmt bréfinu. Þá er skuldin er í gjalddaga fallin, er skuldareiganda heimilt að leita fullnægju í hinni veðsettu eign og láta selja hana á nauðungaruppboði án undangengins dóms eða sáttar samkvæmt 15. gr. laga nr. 29 frá 16. des. 1885 eða selja hana á opinberu uppboði án dóms, sáttar eða aðfarar sam- kvæmt 39. gr. laga nr. 95 frá 5. júní 1947, sbr. 3. gr. laga nr. 18 frá 4. nóv. 1887 og lög nr. 57/1949. Veðskuldabréfið var án athugasemda innfært í veðmálabækur hinn 12. júlí 1977 til þinglýsingar á bæjarþingi Grindavíkur. Sam- kvæmt veðbókarvottorði er fasteignin Túngata 6, Grindavík, með tilheyrandi leigulóð, eign uppboðsþola samkv. heimildarbréfi, dags. 1. maí 1973 (sic). Uppboðsþolum var tilkynnt um hina framkomnu uppboðsbeiðni hinn 18. janúar 1978 og þar með, að auglýsing yrði send til birt- ingar í Lögbirtingablaðinu hinn 13. febrúar 1978. Með bréfi um- boðsmanns uppboðsþola, dags. 2. febrúar 1978, til bæjarfógetans Í Keflavík (og Grindavík) er kunngerð sú fyrirætlan uppboðs- þola að halda uppi vörnum og beðið um, að frestað verði auglýs- ingu uppboðsins í Lögbirtingablaðinu. Í framhaldi af uppboðs- beiðni Inga R. Helgasonar hæstaréttarlögmanns, dags. 9. mars 1978, sem uppboðsþolum var tilkynnt um hinn 15. mars sl., var uppboðið tekið fyrir hinn 7. júlí sl. eftir útgáfu auglýsingar hinn 17. apríl sl., sem birtist í 33., 34. og 36. tölublaði Lögbirtingablaðs- ins 1978. Þá hafði borist önnur uppboðsbeiðni frá Inga R. Helga- syni hæstaréttarlögmanni, dags. 27. júní 1978, svo og frá Lands- banka Íslands, veðdeild, dags. 15. mars 1978. Síðar barst uppboðs- krafa Garðars Garðarssonar héraðsdómslögmanns, dags. 13. sept- ember 1978. Uppboðsbeiðnirnar, aðrar en sú, sem er til úrskurðar í máli þessu, hafa verið afturkallaðar, svo sem hér greinir: Veð- deildar Landsbanka Íslands hinn 11. ágúst 1978, Inga R. Helga- 30 sonar hinn 25. ágúst s. á. og Garðars Garðarssonar hinn 18. októ- ber s. á. Í málsútlistun uppboðsbeiðanda segir, að löglegt greiðslutilboð hafi aldrei komið fram, nema ef kalla mætti deponeringu, dags. 23. desember 1977, því nafni, en það hafi verið allt of seint og því verið ákveðið að gjaldfella bréfið samkvæmt ákvæðum í því sjálfu. Dagana 1.—9. nóvember hafi greiðslustaður bréfsins verið Landsbanki Íslands, Grindavík, en greiðsla ekki boðin fram í bankanum á því tímabili, þótt spurst væri fyrir um bréfið (haft samband við bankann) hinn 10. s. m. Í bréfi umboðsmanns upp" boðsbeiðanda, dags. 16. s. m., hafi komið fram, að hann hefði bréfið til innheimtu og jafnframt að greiðslustaður væri að Tjarn- argötu 3, Keflavík, enn fremur, að Sveinn Sigurkarlsson, Norður- vör 11, Grindavík, mætti taka við greiðslu eða semja um greiðslu fyrstu 8 dagana eftir dagsetningu bréfsins. Uppboðsbeiðandi til- greindi einnig sem ástæðu kröfu um gjaldfellingu, að hún hefði verið heimil samkvæmt ákvæðum veðskuldabréfsins vegna þess, að aðrir kröfuhafar hefðu leitað fullnægju í eigninni, sbr. upp- boðsbeiðnir þær, er greinir hér að framan. Af hálfu uppboðsþola er eftirfarandi fært fram: 1) Löglegar greiðslur hafi „í þrígang“ verið boðnar, en þeim verið hafnað af umboðsmönnum uppboðsbeiðanda, nema með skilyrðum, sem áttu sér ekki löglega stoð. Eigi sé um að sakast, þótt dráttur yrði á deponeringu, þar sem fyrst hafi hvað eftir annað verið reynt að koma löglegri greiðslu til réttra aðilja. 2) Greiðslustaður bréfs- ins hafi ekki verið ljós. Það hafi verið til innheimtu í Lands- banka Íslands í Grindavík, en er uppboðsþolar hafi ætlað að inna greiðslu af hendi þar hinn 10. nóvember, hafi komið í ljós, að bréfið hafði verið tekið úr innheimtunni degi áður þrátt fyrir þá réttarvenju, sem telja verði löghelgaða, að skuldari hafi allt að 15 daga frest frá gjalddaga til að inna greiðslu af hendi sam- kvæmt veðskuldabréfi. Þeim hafi síðan ekki verið tilkynnt um greiðslustað bréfsins, fyrr en þau fengu innheimtubréf, dags. 16. nóvember 1977. 3) Þrátt fyrir uppboðsbeiðnir annarra hafi ekki verið leitað fullnægju í eigninni með þeim hætti, að heimilt væri að gjaldfella veðskuldabréfið samkvæmt ákvæði þess; til þess þyrfti uppboðshaldari að hafa sett söluþing á eigninni sjálfri. Uppboðsbeiðandi og uppboðsþoli (Guðný Ragnarsdóttir hafa gefið aðiljaskýrslur fyrir réttinum. Einnig hafa þau Sveinn Sigur- karlsson lögfræðingur, Norðurvör 11, Grindavík, og Margrét öl Böðvarsdóttir afgreiðslustúlka, Garðavegi 2, Keflavík, borið vætti. Guðný Ragnarsdóttir kvað uppboðsþolana hafa gefið út um- rætt veðskuldabréf vegna kaupa á fasteigninni Túngötu 6, Grinda- vík, af uppboðsbeiðanda. Hún kvað bréfið hafa verið búið að liggja tilbúið heima hjá sér í þrjá—fjóra mánuði, er uppboðs- beiðandi kom þar hinn 4. eða 5. nóvember sl. og náði í það. Henni hafi skilist á uppboðsbeiðanda, að hann mundi sætta sig við nokkurn frest á greiðslu, en ekki hafi verið rætt, hvar bréfið yrði. Eftir um tvo daga hafi hún fengið innheimtutilkynningu frá Landsbankanum í Grindavík, en er hún fór þangað til að greiða hinn 11. eða 12. nóvember, hafi henni verið tjáð, að bréfið hefði verið tekið þaðan hinn 10. nóvember. Síðan hafi hún fengið bréf, dagsett 16. nóvember 1977, frá Gísla K. Sigurkarlssyni héraðs- dómslögmanni, sbr. dskj. nr. 7. Fljótlega eftir það kvaðst hún hafa hringt til Sveins Sigurkarlssonar og sagst vera reiðubúin að greiða afborgun og vexti samkvæmt bréfinu, en hann hafi ekki viljað taka við slíkri greiðslu, nema hún samþykkti jafn- framt víxil fyrir skuld að fjárhæð kr. 333.514, sem henni hafi skilist, að væri greiðsla vaxta út af kaupsamningi, sem þar kæmi þó hvergi fram. Sama dag kveðst hún hafa átt tal af uppboðs- beiðanda og þá skilist, að hann væri reiðubúinn að veita viðtöku greiðslu afborgunar og vaxta. Þetta hafi verið skömmu fyrir kvöldverðartíma og þau bæði í vinnu, en svo hafi um talast, að uppboðsbeiðandi kæmi í kvöldverðartíma það kvöld og sækti greiðsluna. Rétt á eftir hafi Sveinn Sigurkarlsson hringt til henn- ar og hún þá ítrekað fyrra greiðslutilboð, en hann hafi sagt, að ekki yrði gengið frá neinni greiðslu, nema nefndar kr. 333.514 yrðu jafnframt gerðar upp, en greiða mætti fjárhæðina í tvennu lagi. Hún kvað eiginmann sinn hafa verið á sjó í nóvembermán- uði, en komið í land um mánaðamót nóvember — desember og þá talað við Gísla K. Sigurkarlsson. Uppboðsbeiðandi kvaðst hafa sótt veðskuldabréfið til Guðnýjar Ragnarsdóttur, er einhverjir dagar voru liðnir fram yfir gjald- daga þess, og hafi hún ekkert rætt um gjaldfrest. Kvaðst hann strax hafa farið með bréfið til innheimtu í Landsbankaútibúið í Grindavík, en um 10. nóvember tekið það þaðan og komið því til Gísla K. Sigurkarlssonar. Nokkru síðar hafi hann veitt upp- boðsþolum veðleyfi vegna láns, sem hafi átt að renna til hans. Alllöngu síðar, þó í nóvember fremur en desember, hafi Guðný hringt til hans skömmu fyrir kvöldverðartíma og talað um, að 32 hann gæti þá í kvöldverðartímanum sótt til hennar greiðslu af- borgunar og vaxta af bréfinu, en það hafi hann ekki gert, enda hafi hann viljað jafnframt fá greiddar kr. 333.514 sem vexti vegna kaupanna. Enn síðar hafi Eiríkur Sigurjónsson talað við hann og boðið fram greiðslu afborgunar og vaxta, en þar sem Eiríkur hafi ekki viljað viðurkenna greiðslu (-skyldu) á nefndum kr. 333.514, hafi hann ekki viljað veita greiðslunni viðtöku, enda verið búinn að ákveða að gjaldfella allt bréfið. Hann kvaðst ekki hafa sagt uppboðsþolum frá því, er hann tók veðskuldabréfið úr Landsbankaútibúinu, eða hverjum hann hefði falið frekari inn- heimtutilraunir. Sveinn Sigurkarlsson bar, að hinn 9. desember sl., þ. e. örugg- lega þann dag og ekki fyrr, hafi Guðný Ragnarsdóttir hringt til hans og talað um, að hún vildi greiða af veðskuldabréfinu, sem um ræðir í málinu. Kvaðst hann lítið hafa getað sagt, enda að- eins haft í höndum afrit af innheimtubréfi, dskj. nr. 7, og greiðslu- frestur samkvæmt því verið liðinn. Síðar sama dag hafi hann talað við Erling Kristinsson, tengdason uppboðsbeiðanda, og hafi Erling sagt, að bréfið yrði allt gjaldfellt, nema greiddar yrðu kr. 333.514 til viðbótar við fyrstu greiðslu afborgunar og vaxta sam- kvæmt bréfinu. Kvaðst Sveinn hafa hringt til Guðnýjar að kvöldi sama dags og borið henni þessi orð ásamt þeim skilaboðum frá Erling, að greiða mætti nefnda viðbótarfjárhæð með víxlum eft- ir þrjá og sex mánuði. Hann kvaðst hafa tekið fram, að hann hefði ekkert vald til samninga. Hann skýrði svo frá, að ef talað hefði verið við hann í þessu sambandi fyrir 9. desember, væri fullvíst, að þá hefði ekki verið boðin fram nein greiðsla. Hann kvað sig minna, að Guðný hefði eitt sinn talað um lífeyrissjóðs- lán, sem hún ætti von á. Margrét Böðvarsdóttir kvaðst hafa verið nágranni og vinkona uppboðsþola Guðnýjar Ragnarsdóttur fram um mitt ár 1977, er hún fluttist til Keflavíkur. Hún kvaðst seint í nóvembermánuði 1977, að öllum líkindum milli 20. og 28. nóvember, hafa farið til Grindavíkur og komið við hjá Guðnýju. Þetta hafi verið um kvöldmatarleyti og Guðný verið í síldargalla, nýkomin úr vinnu. Kvaðst hún muna, að Guðný hefði verið með bréf í höndunum og sagst þurfa að hringja til Sveins Sigurkarlssonar lögfræðings. Hún hafi síðan hringt til Sveins og vitnið hafi heyrt, að hún bauð einhverja greiðslu. Eftir símtalið hafi Guðný haft orð á því, að Sveinn hafi ekki viljað borgun og að „það væri meira hvað þetta gengi illa“ eða eitthvað á þá leið. ðð Í málinu liggja frammi ljósrit kaupsamnings aðiljanna, dags. 20. september 1975, og afsals, dags. 1. maí 1977, hvort tveggja varðandi fasteign þá, er um ræðir í málinu. Í kaupsamningi get- ur veðskuldabréfs þess, sem fjallað er um í máli þessu, en þess utan er í hvorugu skjalanna orðuð skuldbinding kaupenda til vaxtagreiðslna. Þá liggja frammi afrit tveggja kvittana Landsbanka Íslands fyrir deponeringum af umræddu veðskuldabréfi: 1) Dags. 23. desember 1977, að fjárhæð kr. 301.500 (afborgun kr. 150.000, 10% vextir frá 1. maí 1977 til 1. nóvember 1977, kr. 142.000, og drátt- arvextir frá 1. nóvember 1977 til 23. desember 1977, kr. 9.000). 2) Dags. 28. apríl 1978, að fjárhæð kr. 285.000 (afborgun kr. 150.000, vextir kr. 135.000). Enn fremur liggja frammi afrit bréfa, þar sem fram kemur, að hinn 29. desember 1977 sendi umboðs- maður uppboðsþola umboðsmanni uppboðsbeiðanda ávísun að fjárhæð kr. 42.000 til greiðslu innheimtulauna samkvæmt gjald- skrá LMFÍ til viðbótar fyrri deponeringu, en ávísunin var síðan endursend með bréfi umboðsmanns uppboðsbeiðanda, dags. 11. janúar 1978. Í málinu er eigi upplýst, að uppboðsbeiðandi hafi vitjað greiðslu gjaldfallinnar afborgunar og vaxta samkvæmt veðskuldabréfi því, sem í málinu greinir, er hann sótti það á heimili uppboðs- þola. Hins vegar verður við það miðað samkvæmt framburði upp- boðsþola Guðnýjar Ragnarsdóttur, sem að því leyti er í samræmi við framburð uppboðsbeiðanda, að henni hafi borist innheimtu- tilkynning frá Landsbanka Íslands, útibúi í Grindavík, 6. eða 7. nóvember 1977, og innheimtubréf umboðsmanns uppboðsbeiðanda á tímabilinu 1720. sama mánaðar. Ósannað er, að uppboðsþolar hafi boðið fram greiðslu afborgunar og vaxta samkvæmt veð- skuldabréfinu fyrr en 9. desember 1977, en þá þegar var greiðslu- dráttur slíkur, að uppboðsbeiðanda var eigi lengur skylt að sætta sig við dráttarvexti eina sem viðurlög vanskilanna, og var allur höfuðstóll skuldarinnar þegar af þeirri ástæðu gjaldkræfur sam- kvæmt ákvæðum veðskuldabréfsins. Þau gerðu síðan eigi tilraun til beitingar þess úrræðis að geymslugreiða féð, er greiðslu hafði verið hafnað af hálfu uppboðsbeiðanda, fyrr en 23. desember sama ár. Samkvæmt auglýsingu, útgefinni 17. apríl 1978, skyldi nauð- ungaruppboð fara fram á fasteigninni Túngötu “6, Grindavík, með tilheyrandi lóðarréttindum og mannvirkjum að kröfu Inga R. Helgasonar hæstaréttarlögmanns. Að þeirri og síðari uppboðs- 3 34 beiðnum afturkölluðum hefur uppboðsbeiðandinn, Þorkell Árna- son, samkvæmt 21. gr. laga nr. 57/1949 og heimild í hinu gjald- fallna veðskuldabréfi, sbr. 3. gr. laga nr. 18/1887 og 39. gr. laga nr. 95/1947, rétt til að krefjast þess, að uppboðsaðgerðum verði fram haldið á grundvelli þess, sem þegar hefur gert verið. Úrslit málsins verða því samkvæmt framansögðu þau, að hið umbeðna uppboð verður látið ná að ganga fram samkvæmt kröfu uppboðsbeiðanda og á hans ábyrgð. Það verður haldið á eigninni sjálfri eftir nánari ákvörðun uppboðsréttarins. Rétt er, að málskostnaður verði látinn falla niður. Í þinghaldi hinn 7. júlí sl. voru af misgáningi lögð fram skjöl, uppboðsbeiðni Landsbanka Íslands, veðdeildar, ásamt veðskulda- bréfi, dskj. nr. 12 og 13, sem uppboðsmáli þessu eru óviðkomandi og varða raunar aðra fasteign. Sérstakt uppboðsréttarmál um hinn framkomna ágreining hófst hinn 28. febrúar sl. Þá setti umboðsmaður uppboðsþola fram þá kröfu, að hinn reglulegi uppboðshaldari, bæjarfógetinn í Grinda- vík, viki sæti. Í þinghaldi hinn 20. október sl. var krafan form- lega afturkölluð, enda hafði Sigurður Hallur Stefánsson héraðs- dómari annast meðferð málsins frá 7. júlí sl., og kveður hann upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Umbeðið uppboð skal ná fram að ganga. Málskostnaður fellur niður. 3ð Fimmtudaginn 15. janúar 1981. Nr. 2/1980. Vöruflutningamiðstóöðin h/f (Páll S. Pálsson hrl.) gegn Gunnari Ásgeirssyni h/f (Gylfi Thorlacius hrl.). Flutningar. Farmbréf. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 2. janúar 1980, að fengnu áfrýjunarleyfi samkvæmt 16. gr. og 3. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 sama dag. Hann krefst sýknu af kröfum stefnda í málinu og málskostnaðar úr hans hendi bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi mótmælir því ekki, að sér hafi verið kunnugt um þann fyrirvara, sem áfrýjandi gerði um ábyrgð sína í prent- uðum farmbréfseyðublöðum sínum, en heldur því fram, að hann hafi ekki viljað á þann fyirrvara fallast. Meðal annars af þeim sökum hafi farmbréf um sendinguna verið ritað á farmbréfseyðublöð hans sjálfs, sem engin ákvæði geymdu um ábyrgð flytjanda á þeim varningi, sem tekinn var til flutn- ings. Í málinu er ekkert komið fram um, að áfrýjandi hafi sér- staklega áskilið sér gagnvart stefnda, er hann veitti send- ingunni viðtöku til flutnings eða áður, að um ábyrgð sína færi eftir þeim fyrirvara, sem prentaður var á farmbréfs- eyðublað hans sjálfs. Áfrýjanda var þetta þó í lófa lagið, ef hann vildi halda fyrirvaranum til streitu. Samkvæmt þessu og þar sem áfrýjandi hafði sérstaka ástæðu til þess að ætla, svo sem farmbréfið frá stefnda var úr garði gert, að hann vildi ekki hlíta greindum skildaga, verður ekki talið, að skil- 36 dagi þessi hafi gilt í þeim lögskiptum, sem hér er um fjallað. Þar sem enn fremur er með öllu óupplýst, með hverjum at- vikum sendingin glataðist, eftir að áfrýjandi veitti henni við- töku, ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 2.000.00 krónur (nýkr.). Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Vöruflutningamiðstöðin h/f, greiði stefnda, Gunnari Ásgeirssyni h/f, 2.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 11. júlí 1979. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum mál- flutningi 21. júní sl., er höfðað hér fyrir þinginu með stefnu, birtri 5. júní 1978, af Gunnari Ásgeirssyni h/f, Suðurlandsbraut 16 hér í borg, gegn Vöruflutningamiðstöðinni h/f, Borgartúni 21, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 16.894 með 24 % dráttarvöxt- um fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá 3. desember 1976 til 1. ágúst 1977, en með 3% dráttarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ. Stefndi krefst algerrar sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hans hendi. Sáttatilraunir dómsins báru ekki árangur. Málavextir eru þeir, að hinn 16. ágúst 1976 kom starfsmaður stefnanda í afgreiðslu stefnda með pakka frá stefnanda, og var pakkinn merktur Gesti Fanndal, Siglufirði. Með pakkanum, sem í voru loftnet, var fylgibréf frá stefnanda. Starfsmaður stefnda tók við pakkanum og kvittaði fyrir móttöku á fylgibréfið, og fékk starfsmaður stefnanda afrit bréfsins í hendur. Flutnings- kostnaður var greiddur. Móttakandi vörunnar á Siglufirði kvart- aði við stefnanda um, að varan hefði ekki komið fram, og við at- hugun kom í ljós, að bifreiðarstjórinn, sem ók vörunni á vegum stefnda til Siglufjarðar, taldi pakkann ekki hafa komið fram við affermingu á Siglufirði, og hefur pakkinn ekki fundist síðan. Pakkinn hvarf þannig gersamlega, eftir að honum var veitt við- taka í afgreiðslu stefnda hér í borg. Stefnandi krafði stefnda um 37 andvirði vörunnar, kr. 16.894, en stefndi hefur alfarið hafnað greiðslu. Stefnandi styður kröfu sína þeim rökum, að stefndi, sem sé mestu samtök farmflytjenda á landi og taki að sér að flytja vöru og afhenda hana, beri alfarið ábyrgð á þeim vöruflutningum, sem hann taki að sér. Stefndi hafi ekki mótmælt því, að varan hafi glatast í meðförum hans, en neiti hins vegar greiðsluskyldu sinni og telji sig ekki bera ábyrgð á vörunni. Deilan í máli þessu sé því um það, hvort stefndi eigi að bera ábyrgð á vöru, sem kom- in sé í hans vörslu, eða ekki. Stefnandi bendir á, að meginregla íslensks réttar sé sú, að farmflytjandi, sem takist á hendur flutn- ing á vöru gegn flutningsgjaldi, beri ábyrgð á vörunni, meðan hún sé í hans vörslu. Glatist varan, efir að hún sé komin í vörslu farmflytjanda, beri farmflytjandinn sönnunarbyrði um það, að glötun vörunnar hafi orðið, án þess að vanrækslu af hans hendi eða mistökum væri um að kenna. Meginregla þessi komi fram í 09. gr. siglingalaga nr. 66/1963 og 114. gr. og 116. gr. loftferða- laga nr. 34/1964 og 67. og 74. gr. umferðarlaga, eins og Hæsti- réttur hafi staðfest í dómi sínum 5. nóvember 1969 í málinu nr. A0/1969: Gunnar og Ebenezer h/f og Sjóvátryggingarfélag Ís- lands h/f gegn Gunnari Kjartanssyni og gagnsök. Í máli því, sem nú sé fyrir bæjarþinginu, hafi stefndi, Vöruflutningamiðstöðin h/f, á engan hátt reynt að sýna fram á, að ekki væri um van- rækslu eða mistök að ræða hjá stefnda, og sé því ljóst, að hann beri skaðabótaábyrgð á tjóni stefnanda og beri að bæta honum það. Samningur aðilja hafi verið á þessa leið, þar sem stefndi hafi tekið að sér án nokkurra athugasemda að flytja vöruna gegn gjaldi og skila henni til viðtakanda. Með samningi bessum hafi stefndi tekið á sig ábyrgð á varðveislu vörunnar og hann hafi sérstaka vörugeymslu til þess arna og stefnandi hafi í öllu mátt treysta því, að stefndi uppfyllti skyldur sínar að þessu leyti. Við- skiptavenjur á þessu sviði falli í þessa sömu átt og dómar hafi staðfest þessar reglur. Það, sem stefndi beri fyrir sig, sé prentuð athugasemd á fylgiblöðum stefnda sjálfs, sem hljóði þannig: „Við viljum vekja sérstaka athygli á því, AÐ VIÐ BERUM EKKI ÁBYRGÐ Á VÖRUM, sem liggja í vörugeymslum okkar eða eru í flutningum á okkar vegum. Eru þær að öllu leyti á ábyrgð eig- enda og/eða sendanda, og getum við því ekki bætt tjón á þeim ef þær skemmast eða glatast. VIÐ VILJUM ÞVÍ BENDA SEND- ANDA Á AÐ VÁTRYGGJA VÖRUNA.“ En stefnandi bendi á, að fyrirvara þessum á eyðublöðum stefnda hafi verið mótmælt af 38 stefnanda og fleiri fyrirtækjum og félagi þeirra, Félagi íslenskra stórkaupmanna, enda hafi stefnandi ekki notað eyðublöð stefnda, þar sem þessi fyrirvari sé pentaður. Stefnandi hafi jafnan afhent stefnda vörurnar með eigin prentuðum fylgibréfum og það hafi verið látið athugasemdalaust af hálfu stefnda. Slíkur almennur fyrirvari um ábyrgðarleysi af stefnda hálfu í formi þessara prent- uðu orða á fylgiblaðseyðublaði, sem stefnandi hafi ekki notað, gildi ekki gagnvart stefnanda og geri það ekki að verkum, að stefndi geti borið fyrir sig ábyrgðarleysi í þessu tilviki. Um svip- að tilvik hafi verið dæmt í dómi Hæstaréttar 11. desember 1975 1 málinu nr. 1i8/1973: Gylfi Guðmundsson gegn H/f Eimskipafé- lagi Íslands. Þar hafi félagið borið fyrir sig, að það hafi á hausti hverju birt í dagblöðum tilkynningu þess efnis, að félagið bruna- tryggði ekki vörur viðskiptamanna í vörugeymslum og lægju vör- urnar því þar á ábyrgð vörueiganda. Um þetta segi Hæstiréttur: „Þessar almennu auglýsingar stefnda geta ekki leyst hann undan ábyrgð á tjóni áfrýjanda.“ Slíkum almennum auglýsingum megi alfarið jafna við hina prentuðu fyrirvara á eyðublöðum stefnda, sem ekki hafi verið notuð í máli þessu, og sé því ljóst, að Hæsti- réttur hafi hér skapað fordæmi í þessu ágreiningsefni. Þannig hafi bæði verið dæmt um ábyrgð farmflytjanda eins og stefnda í máli þessu og sönnunarbyrði hans og einnig um það, að farmflytj- andinn geti ekki leyst sig undan slíkri ábyrgð með almennum tilkynningum. Samningur aðilja skeri úr um þetta og stefnandi hafi afhent sitt eigið fylgibréf með vörunni og starfsmaður stefnda hafi athugasemdalaust tekið við því og þar með hafi á engan hátt verið samið um, að stefndi bæri ekki ábyrgð á vörunni, meðan hún væri í hans vörslu. Stefndi andmælir þessum sjónarmiðum stefnanda og styður sýknukröfu sína þeim rökum, að hann hafi tekið upp þá stefnu að hafa þá skilmála í flutningasamningum, að hann beri ekki ábyrgð á vörum, sem liggi í vörugeymslum hans eða séu í flutn- ingum á hans vegum og að þær séu að öllu leyti á ábyrgð eig- enda og/eða sendanda, eins og fyrirvarinn segi, sem áður var greindur. Þessir skilmálar séu prentaðir á fylgibréfaeyðublöð stefnda og hafi verið kynntir öllum heildsölum, eins og stefnandi reyndar hafi upplýst. Stefnanda hafi verið kunnugt um þennan fyrirvara stefnda, eins og fram sé komið og óumdeilt sé í mál- inu, og hann hafi kosið að nota þjónustu stefnda með þeirri áhættu, sem því hafi fylgt og honum hafi verið kunnugt um. Stefndi hafi tekið þessa stefnu vegna þess, að honum hafi ekki 99 tekist að fá váryggingarsamning hjá neinu tryggingarfélagi til þess að vátryggja vörur í hans vörslum, og hafi hann því ekki átt annars úrkosti en að firra sig ábyrgðinni. Stefnanda og öðrum sendendum hafi verið í lófa lagið að vátryggja sjálfir vörurnar í meðförum stefnda og það sé einkamál stefnanda, hvort hann hafi gert það eða ekki. Þótt stefnandi hafi notað eigin fylgibréfa- eyðublað, eins og nokkrir heildsalar aðrir hafi kosið, breyti hér engu, þar sem fyrirvari stefnda standi óhaggaður og öllum kunn- ur, hvaða eyðublöð sem notuð séu. Stefnandi hafi aldrei mótmælt sjálfur þessum fyrirvara stefnda um ábyrgðarleysi og Félag ís- lenskra stórkaupmanna hafi heldur ekki gert það. Einn einasti heildsali hafi andmælt þessum fyrirvara, Ó. Johnson ér Kaaber h/f, og hafi það oft verið rætt milli forsvarsmanna stefnda og þess fyrirtækis. Þannig sé fyrirvarinn forsenda stefnda í flutn- ingasamningunum og það hafi stefnandi vitað og einnig hafi hann vitað, að stefndi hefði alls ekki tekið að sér að flytja vör- una, ef sérsamningar hefðu átt að gilda um stefnanda að þessu leyti. Á hinn bóginn megi líta á kröfur og sjónarmið stefnanda þannig, að hann efist um, að stefnda hafi yfirleitt verið heimilt að undanskilja sig ábyrgðinni, eins og hér sé um ófrávíkjanlega reglu að ræða. En það geti ekki verið, þar sem ábyrgðarregla vörslumanns sé meginregla og aðiljum sé í sjálfsvald sett að semja á annan hátt skv. meginreglunni um samningafrelsi. Eftir að mál þetta hafi komið upp, hafi stefndi til öryggis tekið alfarið fyrir, að nokkrir notuðu eigin fylgibréfaeyðublöð, og hafi stefn- andi sem aðrir viðskiptavinir stefnda frá 1. janúar sl. notað eyðu- blöð stefnda með hinum prentaða fyrirvara. Niðurstaða. Eins og rakið hefur verið, afhenti stefnandi stefnda vöru, sem skyldi flutt til Siglufjarðar, en varan hvarf eftir það, og hefur hvergi til hennar spurst. Stefndi ber fyrir sig yfirlýsingu sína á prentuðu fylgibréfi um það, að hann beri ekki ábyrgð á vörum, sem liggi í vörugeymslum hans eða séu í flutningum á hans veg- um, og að vörurnar séu að öllu leyti á ábyrgð eigenda eða send- anda. Stefnandi vissi um áskilnað þennan, en fylgibréf stefnda var ekki notað í flutningasamningi þeim, sem mál þetta snýst um, heldur fylgibréf stefnanda sjálfs. Í máli þessu er annars vegar deilt um það, hvort stefnandi hafi samið sig undir áskilnað stefnda um ábyrgðarleysi á vörum í hans vörslu, og hins vegar um það, hvaða gildi slíkur áskilnaður hafi. Með lögjöfnun frá 119. og 120. gr. laga nr. 34/1964 verður að 40 telja, að stefndi geti ekki, svo gilt sé, leyst sig undan ábyrgð á tjóni á vörum í hans vörslu, sem valdið er af starfsmönnum hans af ásetningi eða stórfelldu gáleysi. Jafnvel þótt stefnandi hefði notað fylgibréf stefnda með áskilnaðinum um ábyrgðarleysi stefnda, þá hefði undanþága stefnda frá bótaábyrgð ekki gildi, Þegar um slíka sök væri að ræða. Stefnandi hafði engin tök á að fylgjast með meðferð vörunnar, eftir að starfsmaður stefnda tók við henni og hún skyldi flutt með bifreið stefnda til Siglufjarðar. Telja verður því, að stefndi beri sönnunarbyrði í málinu. Stefndi hefur ekki sýnt fram á, að varan hafi glatast, án þess að ásetningi eða stórfelldu gáleysi starfsmanna hans sé um að kenna, og verður hann því talinn bera skaðabótaábyrgð á tjóni stefnanda. Verður stefnda því gert að greiða stefnanda stefnukröfuna ásamt vöxtum, en dráttar- vextir verða ekki dæmdir. Verður stefnda einnig gert að greiða stefnanda málskostnað, sem ákveðst kr. 150.000. Garðar Gíslason, settur borgardómari, kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndi, Vöruflutningamiðstöðin h/f, greiði stefnanda, Gunnari Ásgeirssyni h/f, kr. 16.894 með 16% ársvöxtum frá 3. desember 1976 til 21. febrúar 1978, en með 19% árs- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 150.000 í máls- kostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 41 Mánudaginn 19. janúar 1981. Nr. 105/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Pálmari Magnússyni (Jón Oddsson hrl.). Ómerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Máli þessu var skotið til Hæstaréttar að ósk ákærða. Því var einnig áfrýjað af hálfu ákæruvalds til þyngingar. Mál þetta var þingfest 25. júní 1979. Fékk ákærði þá viku- frest til að segja til um, hvern hann óskaði skipaðan verjanda sinn. Í þinghaldi 16. júlí s. á. óskaði ákærði þess, að Jón Hauksson héraðsdómslögmaður yrði skipaður verjandi sinn. Var það gert í þinghaldi 12. október 1979 að verjanda við- stöddum. Fékk hann frest il 15. nóvember s. á. til að skila vörn, en sótti þá eigi dómþing. Ákvað dómari þá „að fresta málinu um sinn í því skyni að gefa skipuðum verjanda kost á að skila vörn sinni“. Næst var þingað í málinu 9. janúar 1980. Skipaður verjandi ákærða sótti ekki þing. Getur dóm- ari þess þá í þingbók, að hann hafi a. m. k. þrisvar sinnum á tímabilinu frá 15. nóvember til áramóta ámálgað við skipað- an verjanda ákærða að skila vörn í málinu, en jafnan án árangurs. Síðan er skráð í þingbók: „Verður því að telja, að veittur hafi verið nægur frestur til varnar og ekki verði hjá því komist lengur að taka málið til dóms, einkum með skír- skotum til 2. tl. 129. gr. laga nr. 74/1974“. Var síðan dómur kveðinn upp í málinu 15. s. m., án þess að vörn kæmi íram. Vegna vanrækslu skipaðs verjanda á að skila málsvörn bar héraðsdómara samkvæmt 2. mgr. 84. gr. laga nr. 74/ 1974 að skipa ákærða annan verjanda og dómtaka eigi mál- ið fyrr en vörn hefði borist. Að svo vöxnu máli verður ekki hjá því komist að ómerkja 42 hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og uppsögu dóms af nýju. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber að leggja allan áfryj- unarkostnað sakarinnar á ríkissjóð, þar með talin máls- varnarlaum skipaðs verjanda ákærða, 1.500.00 krónur (nýkr.). Það athugast, að héraðsdómari gætti eigi ákvæða XII. kafla laga nr. 74/1974, er Guðmundur Elíasson kom fyrir dóm 20. desernber 1978, en hann var ekki áminntur um sannsögli, og óvíst er um tengsl hans við ákærða. Vífa ber harðlega skipaðan verjanda ákærða, Jón Hauks- son héraðsdómslögmann, fyrir framangreinda vanrækslu á að skila vörn í málinu. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er mál- inu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dóms- uppsögu af nýju. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Jóns Oddssonar hæstaréttarlösmanns, 1.500.00 krónur. Dómur sakadóms Vestmannaeyja 15. janúar 1980. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 9. þ. m., er höfðað með ákæru, dagsettri 15. júní 1979, á hendur Pálmari Magnússyni, Foldahrauni 39 F í Vestmannaeyjum, fæddum 30. ágúst 1955 í Reykjavík, „fyrir að aka aðfaranótt laugardagsins 25. nóvember 1978 bifreið sinni, V 1248, neyta áfengis við aksturinn og vera undir áhrifum þess við hann, vítt og breitt um götur Vestmanna- eyjakaupsaðar, til skiptis við bróður ákærða, Friðrik Erlingsson Karlsson, þótt sá væri bæði undir áhrifum og ökuréttindalaus, allt þar til akstrinum lauk við Vestmannabraut 53, og var ákærði þá við stjórn bifreiðarinnar. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. og 6. mgr. 25. gr., Í. mgr. 35. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978. 43 Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og Í. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Ákærði er sakhæfur. Hann hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1973 14/12 í Reykjavík. Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 27. gr. umferðarlaga. 1973 14/12 í Reykjavík. Sátt, 10.000 kr. sekt fyrir brot gegn 217. gr. hegningarlaga. 1974 16/1 í Reykjavík. Sátt, 10.000 kr. sekt fyrir brot gegn 217. gr. hegningarlaga. 1974 11/5 í Vestmannaeyjum. Sátt, 2.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1975 15/4 í Reykjavík. Dómur: Sakfelldur fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. Ákvörðun um refsingu frestað skil- orðsbundið. 1976 25/7 í Vestmannaeyjum. Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. Málavextir eru þessir: Laugardaginn 25. nóvember 1978, kl. 0625, var hringt á lög- reglustöðina frá húsinu nr. 14 B við Bárustíg og skýrt frá grun- samlegum akstri rauðrar bifreiðar af gerðinni Ford Cortina. Tveir lögreglumenn fóru þegar að svipast um eftir bifreiðinni. Óku þeir frá lögreglustöðinni og vestur Vestmannabraut. Er þeir komu að Skólavegi, sáu þeir, hvar bifreið var ekið austur Vest- mannabraut og lagt í stæði framan við húsið nr. 53 við þá götu. Óku þeir þegar að bifreið þessari, sem reyndist vera rauð Ford Cortina og bar skráningarnúmerið V 1248. Um leið og þeir óku að bifreiðinni, sáu þeir mann undir stýri hennar, sem þeir þekktu fyrir ákærða í máli þessu. Bifreiðin var ekki í gangi, er þeir komu að henni, en vél hennar var mjög heit viðkomu. Maður sat í far- þegasæti við hlið ákærða, og sá annar lögreglumaðurinn, er ákærði tók kveikjuláslykla bifreiðarinnar og afhenti þá manni þessum, og reyndist hann vera með þá. Færðu þeir menn þessa á lögreglustöðina svo og bifreiðina. Við yfirheyrslu hjá varðstjóra neitaði ákærði að hafa ekið bifreið- inni, sem hann kvaðst vera eigandi að. Sagði hann, að maður sá, sem með honum var, hefði ekið bifreiðinni og væri hann bróðir hans. Hefðu þeir skipt um sæti, er þeir sáu, að lögreglan nálgað- ist. Einnig sagði ákærði við sama tækifæri, að tveir menn aðrir 44 hefðu verið með þeim í bifreiðinni, en ekki gat hann nafngreint þá. Hefðu þeir verið farnir úr bifreiðinni, er lögreglan kom á stað- inn. Aðspurður kvað ákærði þá hafa hafið aksturinn á Básaskers- bryggju og ekið síðan vítt og breitt um bæinn. Hann kvaðst hafa verið við drykkju frá því um kl. 19 um kvöldið og hefði hann m. a. verið í hófi í húsi Kiwanis við Strandveg. Ekki vissi ákærði, hve mikils magns áfengis hann hafði neytt. Allur var framburður ákærða ruglingslegur og erfitt að henda reiður á honum. Læknir var kvaddur á lögreglustöðina til að taka blóðsýni úr ákærða, en að svo búnu var hann færður í fangageymslu lögregl- unnar. Maður sá, sem var í för með ákærða, kvaðst heita Friðrik Erlingsson, fæddur 20. júlí 1962. Hann var mjög ölvaður, og var framburður hans mjög ruglingslegur. Kvaðst hann hafa ekið bif- reiðinni neðan frá Básaskersbryggju og vítt og breitt um bæinn, þar til hann hitti lögregluna. Var á honum að skilja, að ákærði hefði ætlað að taka sökina á sig. Ekki kannaðist hann við, að fleiri hefðu verið í bifreiðinni, þegar þeir stönsuðu á þeim stað, þar sem lögreglan kom að þeim. Aftur á móti sagði hann, að þeir hefðu tekið Guðmund Elíasson, Ásavegi 20, upp í bifreiðina á Heiðarvegi og ekið honum heim. Hefðu þeir hitt hann, er þeir komu neðan af Básaskersbryggju. Tekið var blóðsýni úr Friðrik til alkóhólákvörðunar, en að svo búnu var hann færður í fangageymslu lögreglunnar. Í blóðsýni því, er tekið var úr ákærða, reyndist alkóhólmagnið 1.91%0, en hjá Friðrik reyndist magn alkóhóls 1.51%0. Fyrir dómi skýrði ákærði svo frá, að hann hefði byrjað að neyta áfengis um kl. 20 í húsi Kiwanis við Strandveg. Kvaðst hann hafa neytt töluverðs áfengis þarna og af mörgum tegundum. Ákærði kvaðst ekki vita, hvað klukkan var orðin, þegar hann yfirgaf Kiwanishúsið. Sagði ákærði, að eiginkona hans hefði ekið þeim í áðurnefnt hóf á bifreið þeirra, V 1248. Ákærði neitaði því eindregið að hafa ekið bifreiðinni í umrætt sinn, en kvaðst ekki muna, hver ók bifreiðinni. Þó kvaðst hann muna, að fyrst eftir dansleikinn hefði hann farið heim til sín og þá hefði eiginkona hans ekið. Ákærði kvaðst muna, að bifreið hans hefði verið ekið eftir þetta, en fullyrti, að alltaf hefði verið ódrukkinn maður við stýri. Varðandi aðdraganda handtökunnar skýrði ákærði svo frá, að bað hefði verið á Vestmannabraut, sem lögreglan kom að bif- 45 reiðinni og hefði bróðir hans, Friðrik, verið með honum. Ekki kvaðst ákærði geta gert grein fyrir því, hver ók bifreiðinni á þann stað, þar sem þeir voru handteknir. Sagði hann, að þegar lögregl- an kom að bifreiðinni, hefði hann verið kominn út úr henni, en hann hefði ekki verið með kveikjuláslykla hennar. Neitaði ákærði, ítrekað aðspurður, að hafa ekið bifreiðinni umrædda nótt. Friðrik Erlingsson skýrði svo frá, að hann hefði byrjað að neyta áfengis um kl. 2130 umrætt kvöld. Síðar um kvöldið hefði hann farið á dansleik í Samkomuhúsi Vestmannaeyja. Að afloknum dansleik hefði hann staldrað við fyrir utan dans- húsið, en því næst farið í leigubíl með tveimur félögum sínum. Hefðu þeir farið í samkvæmi í hús við Illugagötu. Fyrir utan það hús hefðu þeir hitt ákærða og hefði hann verið á bifreiðinni V 1248. Hefði ákærði boðið honum upp í bifreiðina og því næst ekið um götur bæjarins. Sagði Friðrik, að m. a. hefði ákærði ekið niður á bryggju þá, sem v/s Herjólfur liggur við. Þar hefði ákærði leyft honum að aka bifreiðinni og hefði hann ekið 5—10 metra spöl þarna á bryggjunni, en þá hefði ákærði tekið við stjórn henn- ar á nýjan leik. Friðrik kvaðst hafa fundið til lítils háttar áfengisáhrifa við aksturinn. Eftir að ákærði hafði tekið við stjórn bifreiðarinnar á ný á bryggjunni, sagði Friðrik, að þeir hefðu farið í áðurnefnt hús við Illugagötu og hefði ákærði einnig komið inn. Kvaðst hann hafa farið úr gleðskap þessum einhvern tíma um morguninn ásamt ákærða. Hefðu þeir farið burt á bifreið ákærða, sem jafnframt hefði verið ökumaður. Hefði ákærði ekið sem leið liggur frá Illugagötu niður á Vestmannabraut, en þar hefði hann stöðvað bifreiðina. Skömmu síðar hefði lögreglan komið að og fært þá á lögreglustöðina. Þá sagði hann, að þegar þeir fóru úr gleðskapnum, hefðu þeir tekið með tvo farþega, Guðmund og Björn, og hefði þeim verið ekið heim til þeirra. Vitnið Guðmundur Elíasson skýrði svo frá, að það hefði farið í samkvæmi í húsi austur í bæ og hefðu þeir ákærði og Friðrik verið þar. Eftir að hafa verið í húsi þessu um stund hefði það farið í hús við Illugagötu. Hefði hann farið þangað í bifreið ákærða, en ökumaður hefði verið piltur, sem kallaður sé Stebbi. Sagði vitnið, að ákærði og Friðrik hefðu einnig verið í bifreið- inni Í umrætt sinn og hefðu þeir einnig farið inn í áðurnefnt hús við Illugagötu. 46 Vitnið kvaðst hafa farið úr húsi þessu einhvern tíma um nótt- ina og hefði það fengið far með bifreið ákærða. Kvaðst það muna, að með því í bifreiðina hefðu farið þeir ákærði og Friðrik, en ekki kvaðst vitnið muna, hver ók bifreiðinni í umrætt sinn. Kvaðst vitnið helst halda, að því hefði verið hleypt úr bifreið- inni á horni Kirkjuvegar og Ásavegar og þaðan gengið heim. Vitnið Unnur Lilja Elíasdóttir, eiginkona ákærða, skýrði svo frá, að það hefði verið með ákærða í hófi því, er haldið var í húsi Kiwanis við Strandveg, og hefðu þau komið þangað á bifreið þeirra. Kvaðst vitnið hafa verið þarna, meðan hófið stóð. Að því loknu hefði það ekið fólki úr hófinu, en ekið heim skömmu síðar. Vitnið kvaðst hafa orðið viðskila við ákærða, þegar það fór að aka áðurnefndu fólki. Vitnið kvaðst hafa vaknað við, að ákærði og Friðrik voru komnir í íbúðina ásamt fleirum, sem það vissi ekki deili á, enda ekki farið á fætur. Sagði vitnið, að allir þessir hefðu staðið stutt við, en ekki vissi það, hvort þeir fóru akandi eða gangandi frá húsinu. Einhvern tíma fyrir hádegi kvaðst vitn- ið síðan hafa hringt á lögreglustöðina og þá verið sagt, að ákærði og Friðrik væru þar svo og bifreiðin. Vitnið Ómar Garðarsson lögreglumaður skýrði svo frá, að frá því þeir lögreglumennirnir sáu bifreið ákærða og þar til þeir komu að henni hefði aðeins liðið örstutt stund og vegalengdin einnig verið mjög stutt. Enn fremur sagði vitnið, að gersamlega útilokað væri, að ökumaður og farþegi bifreiðarinnar V 1248 hefðu getað skipt um sæti á þeim örstutta tíma, sem leið, frá því að þeir lögreglumennirnir urðu bifreiðarinnar varir og þar til þeir voru komnir upp að bifreiðinni, þar sem hún var komin í stæðið framan við húsið nr. 53 við Vestmannabraut, enda hefðu þeir aldrei séð neina hreyfingu á mönnunum í bifreiðinni. Kvaðst vitnið því ekki vera í nokkrum vafa um, að ákærði hefði verið ökumaður bifreiðarinnar V 1248, þar sem henni var ekið austur Vestmannabraut laugardagsnóttina 25. nóvember 1978. Loks sagði vitnið, að enginn hefði farið út úr bifreiðinni V 1248, frá því hún stöðvaði og þar til lögregluna bar að. Vitnið Ófeigur Óskar Sigurpálsson lögregluvarðstjóri sagði, að það og Ómar Garðarsson lögreglumaður hefðu farið út af lög- reglustöðinni, jafnskjótt og tilkynning barst um akstur bifreiðar- innar V 1248. Hefðu þeir ekið vestur Vestmannabraut og stöðvað við gatnamót þeirrar götu og Skólavegar. Kvaðst vitnið þá hafa séð til bifreiðar, sem ekið var á móti lögreglubifreiðinni, og hefði bifreið þessi þá verið, þar sem Vestmannabraut er hæst. Hefðu 47 þeir ekið á móti bifreið þessari, en henni verið ekið að gangstétt- arbrún í þann mund, sem bifreiðarnar mættust. Hefði það þá séð, að tveir menn voru í framsæti bifreiðarinnar. Sagði vitnið bað vera útilokað, að menn þessir hefðu getað skipt um sæti, meðan þeir lögreglumennirnir sáu til ferða bifreiðarinnar. Kvaðst vitnið ekki vera í nokkrum vafa um, að ákærði hefði ekið bifreið- inni Í umrætt sinn. Loks sagði vitnið, að Ómar Garðarsson hefði gengið að bifreið- inni bílstjóramegin, en það hefði farið að henni farþegamegin og hefði það þá séð, að ákærði rétti Friðrik kveikjuláslykla bifreiðar- innar. Vitnið Arndís Egilsson sagði, að atvik þetta væri því í fersku minni. Staðfesti vitnið, að það hefði hringt á lögreglustöðina og hefðu tildrög þess verið þau, að útidyrabjöllu heimilis þess hefði verið hringt og hefðu tveir ölvaðir menn verið á tröppunum. Kvaðst það hafa borið kennsl á mennina og hefðu þeir verið ákærði í máli þessu og bróðir hans. Hefði það vísað mönnum þessum burt og séð, að þeir fóru út í rauða Cortina bifreið. Frið- rik hefði sest undir stýri, en ákærði við hlið hans. Sá fyrrnefndi hefði reynt að aka bifreiðinni áfram, en það ekki tekist, vegna þess að hún var föst í snjó. Hefði ákærði þá tekið við, en bróðir hans ýtt og hefði þá tekist að mjaka bifreiðinni úr snjónum. Sá, sem ýtti, hefði komist upp í bifreiðina og henni hefði þá verið ekið vestur Vestmannabraut, og kvaðst vitnið ekki hafa séð meira til ferða bifreiðarinnar eftir það. Vitnið kvaðst hafa hringt í lög- regluna, meðan verið var að losa bifreiðina úr snjónum. Þá sagði vitnið, að það hefði séð, að ákærði hefði fengið sér að drekka úr vínflösku, meðan hann sat undir stýri bifreiðarinnar. Loks kvaðst vitnið hafa séð, þegar það fór til dyra, að í aftursæti bifreiðarinn- ar hefði legið maður, og er það hefði spurt þá, hver það væri, hefði því verið svarað, að þetta væri Guðmundur Elíasson. Niðurstaða. Samkvæmt niðurstöðu alkóhólrannsóknar, með framburðum vitna og öðrum gögnum málsins telst nægilega sannað þrátt fyrir neitun ákærða, að hann hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem hon- um er gefin að sök í ákæruskjali. Hefur hann með því orðið brot- legur gegn 2. mgr., sbr. 4. mgr. og 6. mgr. 25. gr., 1. mgr. 35. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 120.000 króna sekt, er 18 renni til ríkissjóðs, og komi varðhald í 12 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Eins og krafist er í ákæruskjali og samkvæmt lagaákvæðum þeim, er þar greinir, ber að svipta ákærða ökuleyfi í 1 ár frá birtingu dómsins. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Júlíus B. Georgsson, fulltrúi bæjarfógeta, kvað upp dóm Þennan. Dómsorð: Ákærði, Pálmar Magnússon, greiði 120.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 12 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Ákærði skal sviptur ökuleyfi í 1 ár frá dómsbirtingu. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 19. janúar 1981. Nr. 107/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari ) gegn Hans Anders Þorsteinssyni (Ólafur Þorgrímsson hrl.). Bifreiðaárekstur. Brot gegn umferðarlögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstaréti, meðal annars um breytingar, sem gerðar hafa verið á götum, þar sem árekstur sá varð, sem mál þetta er risið af. Málsatvik eru rakin í héraðsdómi og brot ákærða réttilega heimfærð til lagaákvæða. Ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm, þó svo, að greiðslufrestur sektar verður 4 vikur frá birtingu 49 dóms þessa og vararefsing varðhald 2 daga. Í máli þessu verð- ur ekki tekin afstaða til þáttar ökumanns R 8470 í bifreiða- árekstrinum. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 1.500.00 krónur (nýkr.), og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 1.500.00 krónur (nýkr.). Dómsorð: Ákærði, Hans Anders Þorsteinsson, greiði 250.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 2 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sakarkostnað- ar á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 1.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Ólafs Þor- grímssonar hæstaréttarlögmanns, 1.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 26. september 1979. Ár 1979, miðvikudaginn 26. september, var á dómþingi saka- dóms Reykjavíkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Birgi Þormar, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 353/1979: Ákæruvaldið gegn Hans Anders Þorsteinssyni, sem tekið var til dóms sama dag. I Mál þetta er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 4. júlí 1979, gegn Hans Anders Þorsteinssyni bifreiðarstjóra, Kleppsvegi 132 í Reykjavík, fæddum 6. september 1918 í Vest- mannaeyjum, „fyrir að hafa miðvikudaginn 10. janúar 1979, er hann ók bifreiðinni R 2566 eftir hægri akrein norður Klepps- veg í Reykjavík án nægjanlegrar aðgæslu, af skyndingu og án þess að gefa stefnumerki beygt í veg fyrir bifreiðina R 8479, sem 4 50 ekið var í sömu átt eftir vinstri akrein, á móts við afleggjarann að Kleppsspítalanum, þannig að árekstur varð. Telst þetta varða við 1. mgr. 46. gr., 2. mgr. 52. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann hvorki sætt kær- um né refsingum, sem hér skipta máli. Hinn 10. janúar 1979 var lögreglunni í Reykjavík tilkynnt um árekstur á Kleppsvegi við afleggjarann að Kleppsspítalanum. Höfðu þar rekist saman bifreiðarnar R 2566, sem ákærði ók, og R 8479. Tveir lögregluþjónar fóru á staðinn. Tók annar þeirra skýrslu af ökumönnunum, en hinn gerði uppdrátt af vettvangi. Samkvæmt skýrslu lögreglunnar kvaðst ákærði hafa ekið norð- ur Kleppsveg og ætlað að taka U beygju og aka síðan suður Kleppsveg. Hann sagðist ekki hafa verið fullkomlega á vinstri vegarhelmingi. Hann kvaðst hafa litið í baksýnisspegil og því næst beygt, en þá fyrst orðið bifreiðarinnar R 8479 var. Hann kvaðst ekki hafa gefið stefnumerki. Hinn 28. febrúar sl. hafnaði ákærði að ljúka máli þessu með greiðslu lögreglusektar. Í skýrslu, sem hann gaf hjá lögreglunni Þann dag, kvaðst hann hafa verið að öllu leyti á vinstri akrein, áður en hann beygði. Sagði hann vettvangsuppdrátt sýna þetta mjög greinilega. Ákærði mætti fyrir dómi hinn 30. mars sl. Hann taldi þá, að ökumaður bifreiðarinnar R 8479 hefði ekið eftir snjóruðningi merktum D á uppdrætti lögreglunnar og troðið sér meðfram sinni bifreið, en ákærði kvaðst hafa ekið á vinstri vegarhelmingi, þó nær miðju vegar. Verður nú rakinn framburður vitna. Vitnið Jónas Helgason trésmiður, til heimilis að Vesturbergi 25 í Reykjavík, var ökumaður bifreiðarinnar R 8479. Vitnið kvaðst hafa ekið á vinstri vegarhelmingi Kleppsvegar, áður en árekstur- inn varð. Vitnið sagði bifreið sína fyrst hafa snert nefndan snjó- ruðning, þegar það beygði til að forðast árekstur. Vitnið mundi, að ákærði viðurkenndi fyrir lögreglu, að hann hefði ekki litið í hliðarspegil, er hann beygði, heldur aðeins í baksýnisspegil. Einnig viðurkenndi hann, að hann hefði ekki gefið stefnumerki. Vitnið Rúna Bjarnadóttir skrifstofustúlka, til heimilis að Stuðlaseli 46 í Reykjavík, var farþegi í bifreiðinni R 8479 og sat í framsæti bifreiðarinnar. Vitnið kvaðst ekki hafa þekkt öl ökumann bifreiðarinnar, en hann var vinur vinnufélaga vitnis- ins. Vitnið sagði bifreiðina R 8479 hafa ekið eftir vinstri akrein norður Kleppsveg. Samsíða henni var jeppabifreið, sem beygt var fyrir bifreiðina R 8479. Vitnið mundi ekki, hvort ökumaður ieppabifreiðarinnar gaf stefnumerki. Vitnið Birgir Þór Ólafsson skrifstofumaður, til heimilis að Skeiðarvogi 93 í Reykjavík, var farþegi í bifreiðinni R 8479 og sat Í aftursæti hægra megin. Vitnið sagði, að bifreiðinni R 8479 hefði verið ekið á vinstri akrein Kleppsvegar. Samsíða henni ók jeppabifreið, sem skyndilega ók í veg fyrir bifreiðina R 8479. Vitnið mundi sérstaklega eftir því, að ökumaður jeppabifreiðar- innar gaf ekki stefnumerki. Vitnið Benedikt Benediktsson, rannsóknarlögreglumaður á slysarannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík, mundi eftir því, að ákærði sagði á árekstrarstað, að hann hefði ekki verið full- komlega á vinstri vegarhelmingi, þegar hann beygði. Þá sagði vitnið, að framburður ökumanns bifreiðarinnar R 8479 hefði getað staðfest miðað við hjólför bifreiðarinnar. Vitnið Gunnar Theodór Gunnarsson, lögregluþjónn nr. 121, staðfesti að hafa gert vettvangsuppdrátt þann, er að málinu snýr, og að hafa gert hann eftir bestu vitund. Vitnið sagði, að för eftir bifreiðina R 8479 hefðu bent til þess, að ökumaður hennar hefði reynt að beygja undan bifreið ákærða og við það lent í jaðri snjóruðnings, sem var við vegarbrúnina. Telja verður sannað með hliðsjón af framburði vitna og öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um atferli það, sem hann er ákærður fyrir. Brot hans telst varða við 1. mgr. 46. gr. og 2. mgr. 52. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Refsing ákærða þykir með hliðsjón af 80. gr. umferðarlaga hæfi- lega ákveðin sekt í ríkissjóð, krónur 25.000, og komi 3 daga varð- hald í sektarinnar stað, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Dæma ber ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar á meðal greiðslu 50.000 króna í málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Skarphéðins Þórissonar héraðsdómslögmanns. Dómsorð: Ákærði, Hans Anders Þorsteinsson, greiði 25.000 króna sekt til ríkissjóðs innan 4 vikna frá birtingu dómsins, en sæti ella varðhaldi í 3 daga. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar á meðal 50.000 krón- 52 ur í málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Skarphéðins Þórissonar héraðsdómslögmanns. Þriðjudaginn 20. janúar 1981. Nr. 6/1981. — Ákæruvaldið segn Ólafi Stefáni Halldórssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 17. janúar 1981, sem barst Hæstarétti 19. s. m. Krefst hann þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar úrskurðarins. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 17. janúar 1981. Ár 1981, laugardaginn 17. janúar, er á dómbþingi sakaðóms Reykjavíkur, sem háð er í fangelsinu Síðumúla 28, af Ágúst Jónssyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi: Rannsóknarlögregla ríkisins hefur gert þá kröfu, að Ólafur Stefán Halldórsson, atvinnulaus og heimilislaus, fæddur 10. september 1958, verði úrskurðaður til að sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 28. janúar nk. vegna gruns um brot gegn 244. gr. og 257. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940. Er í greinar- gerð með kröfu RLR vísað til 3. og 6. tl. 67. gr. laga nr. 74/1974. 53 Málavextir. Um kl. 0040 sl. nótt var kærði, Ólafur Stefán Halldórsson, handtekinn innandyra í versluninni Goðaborg í Reykjavík. Hafði hann brotið rúðu í útihurð og farið þar inn, en við það skarst hann á fæti. Í fórum kærða voru m. a. nokkrir hnífar og hassmoli. Kærði hefur skýrt svo frá, að hann hafi ætlað að stela vélbyssu til þess að skjóta tiltekna eiturlyfjasala, en enga byssu fundið og þá tekið hnífana. Kærði var undir áhrifum áfengis og/eða lyfja, þegar hann var handtekinn. Kærði á hvergi höfði sínu að að halla. Hann á hvergi fastan samastað, en sefur nótt og nótt í gistiskýlinu að Þingholtsstræti 23. Hann hefur enga atvinnu stundað a. m. k. um nokkurt skeið og er í mikilli óreglu, og má telja, að hann hafi ekki möguleika til þess að hafa löglega ofan af fyrir sér. Hinn 7. þ. m. var kærði úrskurðaður í gæsluvarðhald vegna gruns um innbrot, og var hann látinn laus sl. mánudag þann 12. janúar. Með hliðsjón af framansögðu og með vísan til 3. og 5. töluliðs 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála þykir rétt að verða við kröfu um gæsluvarðhald og ákveða, að kærði skuli sæta því allt til miðvikudagsins 28. janúar nk., kl. 1700. Brot það, sem kærði er nú grunaður um, getur varðað hann fangelsisrefsingu samkvæmt 244. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/ 1940, ef sök sannast, og eru ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar gæsluvarðhaldi því ekki til fyrirstöðu. Úrskurðarorð: Kærði, Ólafur Stefán Halldórsson, skal sæta gæsluvarð- haldi allt til miðvikudagsins 28. janúar nk., kl. 1700. 54. Fimmtudaginn 22. janúar 1981. Nr. 29/1978. Páll Halldórsson (Ólafur Þorgrímsson hrl.) gegn sóknarnefnd Hallgrímssafnaðar f. h. safnaðarins (Jón Finnsson hrl.). Kaupgjaldsmál. Kjarasamningur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfryjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. febrúar 1978, að fengnu áfrýjunarleyfi 10. janúar s. á. Hann krefst þess, að stefndi greiði honum 2.434.11 krónur með 13% ársvöxtum frá 1. apríl 1974 til 21. nóvember 1977, 16% árs- vöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, 31 % ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980 og 35% ársvöxtum frá þeim degi Hl greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi gerir eigi athugasemdir við breytta kröfugerð áfrýjanda að því er tekur til vaxta. Með tilvísun titil forsenda hins áfrýjaða dóms ber að stað- festa hann, þó svo, að ársvextir verða eins og Í kröfugerð áfrýjanda greinir. Málinu hefur ekki verið gagnáfrýjað. Dæma ber áfrýjanda til að greiða stefnda 1.500.00 krónur „ (nýkr.) í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Stefndi, sóknarnefnd Hallgrímssafnaðar fyrir hönd safnaðarins, greiði áfrýjanda, Páli Halldórssyni, 644.80 öð at krónur með 13% ársvöxtum frá 1. apríl 1974 til 21. nóvember 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. septem- ber 1979, 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, 31% ársvöxtum frá þeim degi til 1. Júní 1980 og 35% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og 150.00 krónur í málskostnað í héraði. Áfrýjandi greiði stefnda 1.500.00 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 12. maí 1977. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms 25. f. m., er höfðað fyrir bæj- arþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 22. maí 1975. Stefnandi málsins er Páll Halldórsson organleikari, Drápuhlíð 10, Reykjavík. Varnaraðili er sóknarnefnd Hallgrímskirkju í Reykjavík fyrir hönd safnaðarins. Dómkröfur stefnanda eru nú þær, að varnaraðilja verði dæmt að greiða honum kr. 307.892 með 13% ársvöxtum frá 1. apríl 1974 til greiðsluðags auk málskostnaðar að skaðlausu. Varnaraðili krefst sýknu af kröfum stefnanda og að stefnanda verði dæmt að greiða varnaraðilja málskostnað að mati dómsins. Endurteknar sáttatilraunir dómarans hafa ekki borið árangur. II. Málavextir eru þeir, að stefnandi hefur árum saman verið organleikari Hallgrímskirkju í Reykjavík. Stefnandi er og hefur verið félagsmaður í Félagi íslenskra organleikara (FÍ0). Í nóv- ember 1970 var samið um kaup og kjör organleikara í prófasts- dæminu. Ber samningur þessi yfirskriftina „Samkomulag.“ Hon- um fylgir „Skýrgreining á skiptingu organleikara í A, BogC flokka“. Stefnandi heldur því fram, að varnaraðili hafi ekki efnt þennan samning af sinni hálfu, heldur greitt stefnanda lægra 56 kaup en honum hafi borið og auk þess skuldi varnaraðili stefn- anda orlofsuppbót. Varnaraðili hefur ekki viljað á þetta fallast með stefnanda, og hefur stefnandi því höfðað mál þetta. Áðurgreint „Samkomulag“ hefur m. a. eftirtalin ákvæði að geyma: „Félag íslenzkra organleikara og samstarfsnefnd sóknarnefnda Reykjavíkurprófastsdæmis gera með sér svohljóðandi samkomu- lag. Í samkomulagi þessu er organleikurum skipt í þrjá flokka, A, B og C, samkvæmt nánari skýringu FÍO, sem fylgir samkomulagi þessu. Um a-organleikara. 1) Nú hefur söfnuður tvo þjónandi presta starfandi, sem að iafnaði messa báðir hvern helgan dag, og ber þá slíkum söfnuði að ráða a-organleikara í þjónustu sína, sé hann fyrir hendi. A-organleikari haldi a. m. k. eina sjálfstæða orgeltónleika á ári í þeirri kirkju, sem hann er ráðinn við, og þá í samráði við sóknarnefnd, enda sjái hún um framkvæmd þeirra tónleika. 2) Hlutverk organleikarans er að spila við messugerðir allar á vegum safnaðarins, sem fram fara í kirkjunni eða á öðrum stöðum, ef kirkja er ekki fyrir hendi. Organleikari skal einnig æfa kór kirkjunnar og fylgjast með þátttöku kórfélaga á æfing- um og við messur. Organleikarinn sjái um tónleikahald kirkju- kórsins, eftir því sem aðstæður leyfa. Organleikarinn annist orgelleik á sérstökum samkomum kirkjunnar, ef óskað er. 3) Laun a-organleikara miðist við 2/3 hluta launa kennara í tónlistarskóla, sem nú eru í 19. launaflokki opinberra starfs- manna, og er gert ráð fyrir, að tónlistariðkun sé eina starf organ- leikarans. Um b-organleikara. 1) Söfnuður með einn þjónandi prest getur ráðið b-organ- leikara í þjónustu sína, ef a-organleikari er ekki fyrir hendi. B- organleikari gengur fyrir c-organleikara um stöður, sbr. skýr- ingar Í greinargerð um flokkun organista eftir reglum F.Í.O. 2) Skyldur b-organleikarans gagnvart messugerðum og æfing- um kórs kirkjunnar vegna messugerðar eru þær sömu og a-organ- leikarans. 3) Ekki skal þess krafist af b-organleikara, að hann haldi sjálfstæða orgeltónleika eða leiki einleik á vegum safnaðarins. Sé þess óskað, kemur greiðsla fyrir slíkt tónleikahald. 4) Forfallist organleikarinn skal hann útvega staðgengil í 57 samráði við stjórn F.Í.O. og greiði sóknarnefnd kostnað, sem af því leiðir. 5) Laun b-organleikara miðast við 2/3 hluta 12. launaflokks opinberra starfsmanna. 6) Sé a-organleikari ráðinn við kirkju með einn þjónandi prest, skulu laun hans miðast við 2/3 hluta 15. launaflokks opinberra starfsmanna. Önnur atriði. 2) Sumarfrí organleikara skal miðast við tímabilið 1. júní til 1. okt. og skal vera 21 virkur dagur í einu lagi. Sumarfríið sé tekið í samráði við sóknarnefnd. Sóknarnefnd greiðir laun staðgengils. 3) Deilumál, sem upp kunna að koma, skulu ræðast á fund- um með stjórn F.Í.O. og fulltrúum safnaða prófastsdæmis. 6) Laun organleikara samkvæmt samningi þessum miðast við i. 7. *70. Reykjavík í nóvember 1970. Launadeild F.Í.Ó. Samninganefnd sóknarnefndanna Guðmundur Gilsson í Reykjavíkurprófastsdæmi. Haukur Guðlaugsson Leifur Sveinsson Ragnar Björnsson Ástráður Sigursteindórsson“. Áðurgreind skýrgreining á skiptingu organleikara í A, B og C flokka er svohljóðandi: „A-organleikarar: A-deild skal skipuð þeim organleikurum, sem tekið hafa ein- leikarapróf á orgel frá Tónlistarskólanum í Reykjavík eða er- lendum, viðurkenndum tónlistarskóla. Þó skal þetta ekki vera skilyrði, sé um organleikara að ræða, sem aflað hefur sér sam- svarandi menntunar utan skóla og haldið að staðaldri — miðað við aðstæður — opinbera orgeltónleika við góðan orðstir. A-meðlimur skal einnig hafa lokið prófi í söngstjórn frá viður- kenndum tónlistarskóla eða hafa samsvarandi viðurkennda hæfi- leika til söngstjórnar. Æskilegt er að A-meðlimur hafi sæmilega Þekkingu á hljóðfærum sinfoníuhljómsveitar og sé fær um að stjórna kirkjulegum verkum með hljómsveit. B-organleikarar: B-deild skal skipuð orgelleikurum, sem lokið hafa kirkju orgelleikaraprófi frá Tónlistarskólanum í Reykjavík eða öðrum viðurkenndum tónlistarskóla eða þeim, sem sýnt geta hliðstæða kunnáttu. B eignarrétti að fasteign sé andstæð 67. gr. stjórnarskrár. Eru í 78 vörninni færð rök að því, að þótt takmörkun 1. mgr. 19. gr., sbr. 4. mgr. 14. gr. laga nr. 76/1970 á rétti fasteignareiganda til fiskjar í netalögum sé almenns eðlis og taki til allra eigna af tilteknu tagi og eins er ástatt um, sé ekki fyrir að fara almennum efnis- legum ástæðum, sem réttlæti slíka skerðingu eignarréttarins, en tilvist slíkra ástæðna sé skilyrði umræddrar skerðingar. Ekki sé til að dreifa sönnun eða líkum fyrir því, að silungur í sjó sé of- veiddur, og önnur efnisleg rök séu ekki fyrir hendi. Til þess að skoðanir manna, sem ekki eru byggðar á vísindalegum rannsókn- um eða studdar efnislegum rökum um smæð og ofveiðihættu fisk- stofns, sem frá alda öðli hafi verið löglega nýttur af fasteignar- eiganda Í netlögum, geti orðið grundvöllur löggjafar, sem tak- marki þennan eignarrétt, verði þær að vera rökstuddar. Hugboð manna eða órökstuddar skoðanir um þessi atriði geti ekki orðið grundvöllur slíkrar löggjafar og brot á slíkum „lagaákvæðum“ geti ekki varðað refsingu. Í vörn er einnig talið vafasamt, að með setningu 4. mgr. 14. gr. fyrri laga um lax- og silungsveiði nr. 53/1957, sem er samhljóða 4. gr. núgildandi lax- og silungsveiðilaga nr. 76/1970, hafi það verið ætlun Alþingis að stytta veiðitíma silungs í sjó úr 168 klukku- stundum á viku í 84. Ekki sé minnst á slíka veiðiskerðingu í greinargerð með frumvarpi að lögum nr. 53/1957 og tilurð og saga ákvæðis 4. mgr. 14. gr. laga nr. 53/1957 bendi til þess, að hinu núgildandi ákvæði 4. mgr. 14. gr. laga nr. 76/1970 hafi ekki verið ætluð slík afleiðing. Vafi um, hvort ákvæði 4. mgr. 14. gr. og 1. mgr. 19. gr. laga nr. 76/1970 séu gildandi íslenskur réttur svo og vafi um, hvort skýra beri ákvæði þessi svo, að þau taki til verknaðar ákærða, eigi því að koma ákærða til góða og leiða til sýknunar af kröfum ákæruvaldsins. Í vörn er þeirri athugasemd hreyft, að í ákæruskjali sé röng atvikalýsing, að veiðiverðir og lögreglumenn hafi dregið 3 net á land við Grafarmela í umrætt skipti, þar sem ákærða og veiði- eftirlitsmönnum beri saman um, að þeir hafi aðeins dregið 2 net- anna og ákærði sjálfur það þriðja. Enn fremur verður að ætla það ranga tímasetningu, að net þessi hafi verið dregin á land um kl. 1840 umræddan dag, því samkvæmt vitnaskýrslu hafi veiði- verðir þá verið staddir á Norðurbraut í ca 9 km fjarlægð frá Grafarmelum. Þess er einnig getið, að áður en atburðir þeir gerð- ust, sem orðið hafi tilefni ákæru í máli þessu, hafi ákærði ásamt öðrum eigendum sjávarveiði í Kirkjuhvammshreppi höfðað mál fyrir aukadómþingi Húnavatnssýslu gegn Veiðifélagi Miðfirðinga 719 og ríkissjóði til viðurkenningar á rétti sínum til að stunda veiðar aðrar en laxveiðar í netalögnum jarða sinna alla daga vikunnar. Takmörkun 1. mgr. 19. gr., sbr. 4. mgr. 14. gr. laga nr. 76/1970 á veiði göngusilungs virðist gerð með friðunarsjónarmið í huga. Þótt svo kunni að vera, að rannsókn á sóknarþoli eða stofnstærð hafi ekki farið á undan setningu lagaákvæðanna, telur rétturinn sér ekki fært að endurskoða mat löggjafans á nauðsyn, þörf eða hallkvæmi þeirra. 67. gr. stjórnarskrár nr. 33/1944 verður því ekki talin orka á 1. mgr. 19. gr. og 4. mgr. 14. gr. laga nr. 76/1970 með þeim hætti, að til sýknu leiði af kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Í 4. mgr. 14. gr. laga nr. 76/1970 segir, að veiði göngusil- ungs í sjó skuli hlíta sömu reglum sem veiði í ósöltu vatni eftir því sem unnt er. Samkvæmt þessum orðum ákvæðisins þykir verða á því að byggja, að ákvæði 1. mgr. 19. gr. sömu laga um 84 stunda friðun göngusilungs á viku hverri sé jafnt ætlað að gilda um silungsveiði í sjó sem í ósöltu vatni. Gallar þeir á atvikalýs- ingu ákæruskjals, sem réttilega er fundið að í vörn, þykja ekki þess eðlis, að sýknu valdi. Þrátt fyrir málshöfðun ákærða og annarra eigenda sjávarveiði í Kirkjuhvammshreppi gegn Veiði- félagi Miðfirðinga og ríkissjóði verður ekki talið, að litispendens- áhrif standi því í vegi, að dómur verði lagður á kröfur ákæru- valdsins í þessu máli, enda er hér ekki um sömu kröfur að ræða milli sömu aðilja. Með vitnaskýrslum svo og eigin skýrslu ákærða þykir í ljós leitt, að hann hafi mánudag 17. júlí 1978 látið net liggja í sjó í því skyni að veiða í þau silung. Þykir sannað, að um var að ræða net, sem til silungsveiða voru fallin. Hefur ákærði því gerst brot- legur við 1. mgr. 19. gr., sbr. 4. mgr. 14. gr. laga um lax- og silungsveiði nr. 76/1970 og unnið til refsingar samkvæmt c lið 1. mgr. 97. gr. þeirra, sbr. 98. gr. sömu laga. Þykja lagaákvæði þessi nægilega tilgreind í ákæruskjali. Ekki er kunnugt um, að ákærði hafi áður gerst brotlegur við landslög. Í vörn eru rök að því færð, að ákærði hafi ekki talið sig fremja lögbrot, er hann lagði net sín. Hann játaði verknað sinn fúslega og virðist hafa skýrt þar hreinskilningslega frá öllum atvikum. Enda þótt þetta þyki mega virða ákærða til málsbóta, verður það honum ekki til refsileysis, eins og á stendur. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 25.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 2 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Dæma ber á- kærð til að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin laun 780 skipaðs verjanda síns, Gunnars Sæmundssonar héraðsdómslög- manns, kr. 110.000. Samkvæmt 100 gr. laga nr. 76/1970 skulu net þau, sem ákærði notaði til veiðanna, upptæk gerð til ríkissjóðs, eins og krafist er í ákæru. Dómsorð: Ákærði, Jakob Gísli Ágústsson, greiði 25.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 2 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin laun skip- aðs verjanda síns, Gunnars Sæmundssonar héraðsdómslög- manns, kr. 110.000. Þrjú net, er ákærði notaði til silungsveiða hinn 17. júlí 1978, eru upptæk til ríkissjóðs. Mánudaginn 1. júní 1981. Nr. 108/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) Sesn Gunnlaugi Eggertssyni (Gunnar Sæmundsson hdl.). Brot gegn lögum um lax- og silungsveiði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson og Magnús Þ. Torfason. Héraðsdóm kvað upp Arngrímur Ísberg, fulltrúi sýslu- mannsins Í Húnavatnssýslu. Ríkissaksóknari krefst þess, „að ákærði verði sakfelldur samkvæmt ákæru, en dómsorð í héraði staðfest“. Verjandi krefst sýknu af kröfum ákæruvalds í málinu. Atferli ákærða er lýst í héraðsdómi. Varðar það við 1. í81 málsgr. 14. gr. laga nr. 76/1970, og er það fullframið brot, og enn fremur við 2. málsgr. 15. gr. sömu laga, en fallist er á úrlausn héraðsdóms um, að 1. málsgr. 19. gr. laganna verði hér eigi beitt. Ber að ákveða refsingu samkvæmt 97. gr. laga nr. 76/1970 og með vísan til 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Verður refsing héraðsdóms staðfest, þó svo, að sekt verði 1.000.00 nýjar krónur, skilorðsbundin, eins og þar greinir, og vararefsing 7 daga varðhald. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um eignarupptöku og sakarkostnað. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 1.500.00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, 1.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að sektarrefsing verði 1.000.00 nýjar krónur og vararefsing 7 daga varðhald. Ákærði, Gunnlaugur Eggertsson, greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 1.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Gunnars Sæmundssonar héraðsdómslög- manns, 1.500.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Húnavatnssýslu 19. febrúar 1980. Mál þetta, sem dómtekið var þann 5. febrúar sl., er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, útgefnu þann 16. október sl., á hend- ur Gunnlaugi Eggertssyni, bónda á Sauðá í Kirkjuhvammshreppi í Vestur-Húnavatnssýslu, fyrir að hafa mánudaginn 6. ágúst 1979 haft net í sjó fyrir landi Sauðár, 398 metra frá ósi Hamarsár, og veitt lax í netið. Telst þetta varða við 1. mgr. 14. gr., 2. mgr. 15. gr., 1. mgr. 19. gr., sbr. 4. mgr. (sic), sbr. 97. gr. laga um lax- og silungsveiði nr. 76/1970. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til þess að þola upptöku nets og lax, sem í það veiddist og hald var lagt á, 182 samkvæmt 100. gr. fyrrnefndra laga og til greiðslu alls sakar- kostnaðar. Ákærði er fæðdur að Sauðadalsá í Kirkjuhvammshreppi í Vestur-Húnavatnssýslu þann 5. júní 1907 og hefur hvorki sætt ákæru né refsingu, svo kunnugt sé. Málavextir eru sem hér skal greina: Mánudaginn 6. ágúst 1979 voru veiðieftirlitsmaðurinn í Húnavatnssýslu, Konráð Eggertsson, og veiðieftirlitsmaðurinn með veiði við vatnasvæði Miðfjarðarár og Víðidalsár, Örn Sævar Eyjólfsson, á eftirlitsferð um vestanvert Vatnsnes. Þeir komu að Sauðá og sáu bóndann þar, Gunnlaug Eggertsson, vera að koma frá skeri, sem er beint undan bænum, skammt frá landi og heitir Stórasker. Gunnlaugur er ákærði í máli þessu. Frá skerinu lá net, og viðurkenndi ákærði að hafa verið að leggja það. Hann féllst á að aðstoða veðiverði við að ná netinu, og fór Örn Sævar með honum út í skerið. Í netinu var einn lax, hrygna, er vó 3.1 kg. Veiðiverðir lögðu hald á net og lax og afhentu sýslumanni. Samkvæmt mælingu veiðieftirlitsmanna var netið 45.5 metra langt, 3.5 metra djúpt, og möskvar voru 7 sentimetrar mældir á legg, en það mun samsvara 2%?'. Áðurgreindir veiðiverðir höfðu áður skrifað skýrslu um neta- lögn við Stórasker, en treystu sér þá ekki til frekari aðgerða, töldu netið þó ólöglegt. Netatökuna þann 6. ágúst 1979 virðast þeir byggja á því, að netið hafi legið á friðunartíma þeim, er greindur er í 19. gr. laga um lax- og silungsveiði nr. 76/1970. Að beiðni dómara málsins mældu 2 lögreglumenn fjarlægðina frá Hamarsósi að Stóraskeri. Ósinn mældist 30 metra breiður, og fjarlægðin úr honum miðjum í mitt skerið var 398 metrar, mælt eftir fjöruborðinu, en 289 metrar, ef mæld var bein lína á milli sömu punkta. Ákærði var viðstaddur mælingarnar og samþykkti niðurstöður þeirra. Lögreglumennirnir hafa staðfest skýrslu sína hér fyrir dómin- um. Einnig hafa áðurgreindir veiðieftirlitsmenn komið fyrir dóm og staðfest skýrslur sínar. Þeir kváðu lax þann, er í netinu var, ekki hafa verið lífvænlegan og því tilgangslaust að sleppa honum aftur í sjó. Þeir kváðust einnig hafa tekið hann sem sönnunargagn og til að sýna fram á, hversu hættuleg net sem þessi eru laxinum. Þann "7. ágúst 1979 ritaði ákærði sýslumanni Húnavatnssýslu svohljóðandi bréf: „Ég undirritaður kæri hér með yfir töku ýsu- nets, af þeim Erni Eyjólfssyni og Konráði Eggertssyni, þann 6. 783 ágúst 1979. Óska hér með eftir, að þessu ýsuneti verði skilað tafarlaust“. Ákærði kom fyrst fyrir sakadóm þann 21. ágúst 1979. Hann viðurkenndi að eiga umrætt net og væri það ýsunet. Hann kvaðst hafa lagt netið fyrir sínu landi daginn, sem veiðiverðir lögðu hald á það. Í netið kvaðst hann veiða lax og stóran silung, einnig rauðmaga og fleiri fiska. Hann kvaðst nytja allan fisk, sem í netið kæmi, og kvaðst hafa talið þetta sér til tekna á skattframtali í mörg ár. Hafi veiðin verið ört vaxandi undanfarin ár, en þar væri bæði um veiði í sjó að ræða svo og í Hamarsá, sem ákærði á land að. Hamarsá er ekki leigð út, heldur nytjuð af eigendunum sjálf- um. Ákærði tók fram, að hann legði net í átt að ánni, en ekki beint út. Aftur kom ákærði fyrir sakadóm þann 2. október 1979. Honum var þá kynnt boð ríkissaksóknara um að ljúka málinu með dóms- sátt. Hann hafnaði því boði með þeim rökstuðningi, að hann ætti land það, er hann veiddi fyrir, og hafi gert lengi. Þar áður hefðu faðir hans og afi stundað veiðiskap á sama hátt og hann sem og gengnar kynslóðir á undan þeim. Sér væri ómögulegt að fallast á, að hér væri um lagabrot að ræða og fella þannig þessi hlunnindi undan jörðinni. Niðurstöður. Ákærði er í fyrsta lagi ákærður fyrir brot gegn 1. mgr. 14. gr. laga um lax- og silungsveiði nr. 76/1970. Undantekningarákvæði 3. mgr. 14. gr. sömu laga á ekki við um jörð hans. Hann hefur frá upphafi nefnt net það ýsunet, er veiðieftirlitsmenn lögðu hald á þann 6. ágúst 1979. En jafnframt hefur hann viðurkennt að hafa veitt í það lax. Raunar var lax þegar kominn í það, skammri stund eftir að ákærði hafði lagt það þann 6. ágúst sl. Hér skiptir ekki máli, hvaða nafn ákærði gefur neti sínu, heldur til hvers konar fiskveiða það dugir. Verjandi ákærða hefur lagt fram vottorð frá Kristjáni Ó. Skag- fjörð h/f, sem mun vera einn stærsti innflytjandi neta hérlendis. Þar kemur fram, að laxanet, lagnet, séu 2%0“—23%4““ mælt á legg. Net ákærða mældist 2%“ á legg. Því má einnig bæta við, að al- kunna er, að óleyfileg laxveiði í sjó hér við land er helst stunduð með svonefndum „ýsunetum““. Það verður því að líta svo á, að ákærði hafi lagt umrætt net fyrir lax þann 6. ágúst 1979. Ekki reyndi á, hvort ákærði vildi sleppa laxinum aftur í sjó eða nýta sér hann. Raunar greinir 184 hann og veiðieftirlitsmenn á um ástand laxins. Ákærði kveður hann hafa verið sprelllifandi, en veiðieftirlitsmennirnir töldu hann ekki lífvænlegan. Það er því ekki hægt að líta svo á, að um fullframið brot á 1. mgr. 144. gr. laga nr. 76/1970 sé að ræða, heldur tilraun til þess, og ber að refsa ákærða fyrir það sem slíkt. Í öðru lagi er ákærði ákærður fyrir brot gegn 2. mgr. 15. gr. laga nr. 76/1970. Ákvæði þetta verður að skilja á þann veg, að það banni hvers konar netalagnir á þeim tíma og innan þeirra marka, er þar greinir. Hafi löggjafinn ætlað sér að einskorða bannið við silunganet, svo sem verjandi ákærða heldur fram, hefði slíkt orðið að koma skýrt fram. Auk þess má nefna, að slíkt bann hefði komið að litlu gagni við friðun á laxi, og er þetta mál góð sönnun þess. Net ákærða lá innan við 400 metra frá ósi Ham- arsár, og hefur hann með því að leggja það þar brotið gegn nefndu ákvæði. Í þriðja lagi er ákærði ákærður fyrir brot gegn 1. mgr. 19. gr. sbr. 4. mgr. 14. gr. laga nr. 76/1970. Ákvæði þetta gengur venju- legast undir nafninu helgarfriðun. Svo sem rakið var, lagði á- kærði net sitt of nálægt ósi Hamarsár þann 6. ágúst 1979. Þar eru allar netalagnir bannaðar á tímabilinu frá 1. mars til 1. október. Honum verður því ekki refsað sérstaklega fyrir brot gegn 1. mgr. 19. gr. greindra laga, þar sem 2. mgr. 15. gr. þykir tæma sök hans að þessu leyti. Með framangreindu athæfi þykir ákærði hafa unnið til refsing ar, er þykir hæfilega ákveðin 100.000 króna sekt, er renni til ríkissjóðs. Ákærði er kominn yfir sjötugt. Hann hefur aldrei áður komist undir manna hendur, svo kunnugt sé. Hann er fæddur á Sauða- dalsá, en Sauðá var skipt út úr þeirri jörð. Þarna hefur hann búið lengi og stundað sjávarveiði að mestu óáreittur. Að þessu athug- uðu þykir mega skilorðsbinda refsinguna, og skal hún falla niður að liðnum 2 árum frá uppsögu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Rjúfi hann aftur á móti skilorðið, afplánast sektin með 10 daga varðhaldi, greiðist hún ekki innan ára vikna, frá því að honum er tilkynnt, að refsing verði framkvæmd. Samkvæmt framansögðu ber að gera upptækt til ríkissjóðs net ákærða, er veiðieftirlitsmenn lögðu hald á við Sauðá þann 6. ágúst 1979. Einnig ber að gera lax þann, er í því var, upptækan til ríkissjóðs. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- 785 varnarlaun skipaðs verjanda síns, Gunnars Sæmundssonar hér- aðsdómslögmanns, kr. 350.000. Dómsorð: Ákærði, Gunnlaugur Eggertsson, greiði krónur 100.000 í sekt til ríkissjóðs, en fresta skal fullnustu refsingar, og falli hún niður eftir 2 ár frá uppsögu dómsins, haldi ákærði al- mennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Rjúfi hann skilorðið, afplánast sektin með 10 daga varðhaldi, greiðist hún ekki innan 4ra vikna, frá því er honum er til- kynnt, að refsing verði framkvæmd. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Gunnars Sæmunds- sonar héraðsdómslögmanns, kr. 350.000. Upptækt til ríkissjóðs skal vera net ákærða, er veiðieftir- litsmenn lögðu hald á við Sauðá þann 6. ágúst 1979, sömu- leiðis lax, er í því var. Þriðjudaginn 2. júní 1981. Nr. 185/1978. Hafnarbíó h/f (Ólafur Þorgrímsson hrl.) gegn Herði Ólafssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Les Films Corona og gagnsök (sjálfur). Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einars- son og Sigurgeir Jónsson. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu, að fengnu áfrýj- unarleyfi 4. október 1978, með stefnu 30. s. m. og Þbirtri 28. nóvember s. á. Krefst hann sýknu af kröfum stefnda gegn 50 186 greiðslu á 4.806.62 bandaríkjadölum með gengi 117.40, en án vaxta. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 20. desember 1978. Krefst hann þess aðallega, að aðaláfrýj- anda verði dæmt að greiða sér 13.700.00 bandaríkjadali með 12% ársvöxtum frá 1. desember 1974 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst gagnáfrýjandi staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Fallast má á þá úrlausn héraðsdóms, að samkvæmt samn- ingum aðilja hafi aðaláfryýjanda borið að greiða gagnáfrýj- anda 13.700.00 bandaríkjadali auk verðs auglýsingaefnis og sendingarkostnaðar, sem aðiljar eru sammála um, að hafi numið samtals 4.680.00 frönskum frönkum. Samkvæmt gögn- um málsins hefur aðaláfrvjandi þegar greitt gagnáfrýjanda 41.198.58 franka, og eru þar innifaldir fyrrgreindir 4.680.00 frankar. Hefur aðaláfrýjandi því greitt 36.518.58 franka upp í áðurnefnda 13.700.00 bandaríkjadali. Miðað við það gengi á dölum og frönkum gagnvart íslenskri krónu, sem aðiljar eru sammála um, að hér beri að reikna með, hefur aðaláfrýj- andi því greitt jafnvirði 7.883.07 bandaríkjadala upp í samn- ingsskuldina. Standa því eftir 5.816.98 (13.700.00 = 7.883.07) bandaríkjadalir, sem aðaláfrýjanda verður því dæmt að greiða gagnáfrýjanda miðað við gengi í Reykjavík á greiðsludegi. Í máli þessu er ekki deilt um upphafstíma vaxta, og vaxta- hæð hefur ekki sætt sérstökum andmælum. Verður aðal- áfrýjanda því dæmt að greiða fyrrgreinda upphæð með 12% ársvöxtum frá 1. desember 1974 til 1. júní 1980, er gildi tók auglýsing Seðlabanka Íslands um vexti af erlendum skuld- um, 7% ársvöxtum frá þeim degi til 13. febrúar 1981, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, en 10% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum málalokum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, sem ákveðst 12.000.00 krónur. 187 Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Hafnarbió h/f, greiði gagnáfrýjanda Herði Ólafssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Les Films Corona, 5.816.93 bandaríkjadali með 12% ársvöxtum frá 1. desember 1974 til 1. júní 1980, 7% ársvöxtum frá þeim degi til 13. febrúar 1981, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 10% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og 12.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 19. maí 1978. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 19. f. m., hefur Hörður Ólafsson, hæstaréttarlögmaður hér í borg, höfðað fyrir sjó- og verslunardómi Reykjavíkur f. h. firmans Les Films Corona, 43 Kue Pierre Charron í París, Frakklandi, fyrir sjó- og verslunar- dómi Reykjavíkur með stefnu, birtri 9. mars 1976, á hendur Hafn- arbíói h/f við Skúlagötu hér í borg og á hendur Landsbanka Íslands, Austurstræti 11 hér í borg, til greiðslu in solidðum á skuld að fjárhæð bandaríkjadollarar 13.700.00 með 2% dráttarvöxtum á mánuði og broti úr mánuði frá 10. október 1974 til greiðsludags og til greiðslu málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutn- ing málsins var sú breyting gerð á vaxtakröfu, að frá 20. nóv- ember 1976 er krafist 2.5% dráttarvaxta á mánuði eða broti úr mánuði til 1. ágúst 1977, en frá þeim degi er krafist 3% dráttar- vaxta á mánuði eða broti úr mánuði til greiðsludags. Með dómi, uppkveðnum 20. janúar sl., var kröfum stefnanda á hendur Landsbanka Íslands vísað frá dómi. Með dómi Hæsta- réttar 10. mars sl. var sú niðurstaða staðfest. Af hálfu stefnda Hafnarbíós h/f er krafist sýknu af kröfum stefnanda gegn greiðslu á $ 4.808.80 á gengi kr. 117.40, eins og bað var í desember 1974, án vaxta og málskostnaðar. Þá er krafist málskostnaðar á hendur stefnanda að mati dómsins. Málavextir eru þeir, að fyrri hluta árs 1973 hófust bréfaskipti milli franska firmans Les Films Corona og stefnda Hafnarbíós um, að hið franska firma, sem annast leigu á kvikmyndum til kvikmyndahúsa, leigði Hafnarbíói h/f kvikmyndir til sýningar. 188 Í bréfi Hafnarbíós frá 19. maí 1973 kemur fram, að verð það, sem stefnandi setji upp, sé of hátt samanborið við það, sem kvik- myndahúsið greiði amerískum dreifiaðiljum, er það skipti við. Verðið, sem hinir amerísku dreifiaðiljar setji upp, sé að meðal- tali $ 1.500,00 til $ 1.700.00 og í kaupbæti fylgi endurgjaldslaust notað eintak til textagerðar. Er tekið fram í bréfinu, að ef hið franska firma geti boðið sambærilegt verð, megi það útbúa samn- ing og geti þá hafist samvinna þessara aðilja. Í svarbréfi hins franska firma frá 7. júní 1973 er stungið upp á öðru verði fyrir myndir svo sem hér segir: Rauða sólin $ 2.500.00, Kaldur sviti $ 2.500.00, Umferð $ 2.500.00, Jólatré $ 1.500.00, Húsið undir trjánum $ 1.500.00, Salínabrautin $ 1.500.00, Lögga eða illa feng- ið fé $ 1.700.00. Er tekið fram, að án aukakostnaðar fylgi notað eintak til textagerðar. Jafnframt er tekið fram, að þetta sé lægsta verð, sem fyrirtækið geti boðið. Er óskað eftir því í bréfinu, að ef þetta verði samþykkt af hálfu Hafnarbíós h/f, þá verði fyrir- svarsmenn þess að segja til um, hvort þeir vilji fá myndirnar í enskri eða franskri útgáfu. Ef þeir vilji frönsku útgáfuna, sé hægt að senda myndirnar næstum því tafarlaust. Ef þeir hafi einungis áhuga á myndum í enskri útgáfu, verði firmað að biðja Columbia fyrirtækið að afgreiða þær til kvikmyndahússins. Ef það fyrirtæki geti ekki séð af eintaki af hverri mynd, geti ekki orðið af viðskiptunum, þar sem hið franska fyrirtæki hafi ekki fieiri notuð eintök í enskri útgáfu. Í svarbréfi Hafnarbíós h/f frá 18. júlí 1973 er skýrt frá því, að ákveðið hafi verið að taka boði hins franska firma, þó það sé í hærra lagi, en úrslitaþáttur- inn verði samt málútgáfa sú, sem kvikmyndahúsið fái. Sé fallist á að taka franska útgáfu af kvikmyndinni Umferð, en enskar útgáfur af hinum myndunum séu bráðnauðsynlegar, þar sem frönskukunnátta sé varla fyrir hendi hjá almenningi. Í bréfinu eru fyrirsvarsmenn hins franska fyrirtækis beðnir að gera allt, sem í þeirra valdi standi, til að útvega enskar útgáfur af öllum kvikmyndunum nema Umferð. Er jafnframt tekið fram, að þar sem svo virðist sem komist hafi á samkomulag, geti hið franska firma látið gera samningsuppkast og sent Hafnarbíói h/f til undirskriftar. Hinn 10. október 1973 ritaði hið franska fyrirtæki Hafnarbíói h/f svohljóðandi bréf: „Í framhaldi af fyrri viðræðum okkar vildum við gjarna fá samþykki yðar á því, að þér fáið sýningarrétt á Íslandi fyrir eftirfarandi kvikmyndir á því verði, sem er tiltekið: 13.700.- Bandaríkjadalir: Rauð sól (RED SUN) 189 Kaldur sviti (COLD SWEAT) Umferð (TRAFFIC) Jólatré (CHRISTMAS TREE) Dauðagildran (DEADLY TRAP) Vegurinn. til Salina (ROAD TO SALINA) Illur fengur (DIRTY MONEY) Þegar við höfum fengið formlegt samþykki yðar, munum við senda yður sérsamning fyrir hverja mynd. Gildistími samning“ anna verður fimm ár frá dagsetningu undirskriftar. Þér fáið enskar útgáfur af myndunum að undanskilinni UMFERÐ (Traffic), en þar getið þér valið um enska og franska útgáfu. Við vonumst til að heyra frá yður sem fyrst.“ Svarbréf fyrirsvarsmanns Hafnarbíós h/f, dags. 24. október 1973, er svohljóðandi: „Við höfum fengið mikilsvert bréf yðar frá 10. þ. m., sem þér eigið þakkir skildar fyrir. Eins og yður er ljóst af fyrri bréfaviðskiptum okkar, höfum við vissulega áhuga á eftirfarandi kvikmyndum: Rauð sól (SED SUN), Kaldur sviti (COLD SWEAT), Jólatré (CHRISTMAS TREE), Dauðagildran (DEADLY TRAP), Vegur- inn til Salina (ROAD TO SALINA) og Illur fengur (DIRTY MONEY). Við samþykkjum skilmálana, þ. e. samningstímabilið skuli ná yfir fimm ár frá undirskrift samnings og að við fáum enskar útgáfur myndanna í öllum tilvikum að undanskilinni „Umferð“ (TRAFFIC), þar sem við getum valið um enska og franska út- sáfu. Við staðfestum einnig, að við höfum samþykkt að greiða 13.700.- bandaríkjadali fyrir allar umræddar kvikmyndir, (þ. e. fyrir allar myndirnar til samans). Þar sem við höfum nú samþykkt þessi atriði, virðist okkur, að fyrirtæki yðar geti nú útbúið samning til undirskriftar. Við viljum einnig nota þetta tækifæri til þess að minna yður á áhuga okkar á væntanlegri mynd, PAPILLON, sem við höfum rætt um áður. Við treystum því, að þér lofið okkur að fylgjast með gangi hennar og látið okkur vita, hvenær þér eruð tilbúinn til þess að gera samning um hana. Við vonumst til að heyra frá yður hið fyrsta.“ Svarbréf fyrirsvarsmanns hins franska firma, dags. 31. október 1973, er svohljóðandi: 790 „Með tilvísun til fyrri bréfaviðskipta sendum við yður samn- inga fyrir eftirtaldar kvikmyndir: Rauð sól (RED SUN) U.s. $ 2.500.- Kaldur sviti (COLD SWEAT) 2.500.- Vegurinn til Salina (ROAD TO SALINA) 1.500.- Umferð (TRAFFIC) 2.500.- Tllur fengur (DIRTY MONEY) 1.700.- Jólatré (CHRISTMAS TREE) 1.500.- Húsið undir trjánum (HOUSE UNDER TREES) 1.500.- Alls $ 13.700.- Vinsamlegast athugið, að hver þessara samninga er Í tvennu lagi: Sá fyrri er með gulum ferhyrningi í efra horninu til vinstri, og hefur hann verið undirskrifaður af okkur. Skuluð þér halda honum eftir í skjalasafni yðar. Þann síðari, sem er með gulum þríhyrningi í efra horninu til vinstri, eigið þér að undirrita og senda aftur til okkar.“ Svo sem fram kemur í síðastnefndu bréfi, fylgdu því samn- ingseintök fyrir hverja kvikmynd, sem ætluð voru fyrirsvars- manni Hafnarbíós h/f til undirritunar. Undirritaði hann samn- ingseintökin og endursendi þau með bréfi, dags. 6. nóvember 1973, en efni þess er svohljóðandi: „Eins og þér sjáið af meðfylgjandi skjölum, fengum við með skilum bréf yðar frá 31. október, og þökkum við yður fyrir það. Þér munið einnig sjá, að eintökin með gula þríhyrningnum hafa verið undirrituð eins og vera ber. Miðað við fyrri bréfaviðskipti okkar er skilningur okkar sá, að grein 6—a, sérstakir skilmálar, merki, að þér látið okkur í té án aukagreiðslu gott notað eintak til textagerðar. Þar sem við höfum ekki áður greint frá þörfum okkar að því er varðar fylgivarning, álítum við, að við ættum að gera það núna, þar sem við viljum gjarna fá hann eins fljótt og unnt er fyrir allar myndirnar, af því að við viljum hefja kynningu á beim sem fyrst. Þarfir þessar eru sem hér segir: Sex veggauglýsingar (ein örk hver). Tvö sett af útstillingarlitmyndum. Textahandrit eða innfærður texti með myndatilvísunum. Útdráttur (á ensku) og Kynningarbók fyrir fjölmiðla (einnig á ensku). Við álítum, eins og þegar hefur verið tekið fram, að það væri ávinningur að fá þetta efni sem allra fyrst. 791 Við værum þakklátir fyrir athugun yðar á þessu máli og bíð- um svars yðar hið fyrsta.“ Almenn ákvæði samninga þessara eru eins, og sem dæmi er samningurinn um kvikmyndina Jólatré svohljóðandi: „Herrar, Við viðurkennum móttöku bréfs yðar, dags. 31. október 1973, og staðfestum hér með samning þann, sem við höfum gert með ckkur. 1. Þér framseljið okkur, og við tökum því framsali á einka- rétti til sýningar (eins og hann er skilgreindur í viðfestum al- mennum skilmálum hér á eftir) á kvikmynd, sem nefnd hefur verið ' „CHRISTMAS TREE“ Leikstjóri Terence Young Leikarar William Holden, Bourvil, Brook Fuller, Virna Lirsi Í enskri útgáfu Stærð 35—16 mm 2. Samningur þessi tekur til eftirtalinna landssvæða í sam- ræmi við ákvæði þessa samnings Íslands 3. Samningur þessi gildir til 5 ára frá deginum í dag að telja og fellur sjálfkrafa úr gildi 31. desember 1978. 4, Framsalið er veitt fyrir borgun að fjárhæð bandaríkja- dollarar 1.500.- (eitt þúsund og fimm hundruð bandaríska doll- ara). Skal sú fjárhæð greidd við afhendingu fyrstu eftirgerðar. Sé ekki annað tekið fram, er sérstaklega um það samið, að verðið sé fyrir utan alla skatta og gjöld, sem nú eru Í gildi eða í gildi kunna að verða í framtíðinni, jafnvel þótt lög á lands- svæði því, sem réttur nær til, kynnu að gera framseljanda að greiða þessa skatta og gjöld. Skal framsalshafi greiða þessa skatta og gjöld vegna framseljanda til viðbótar við það verð, sem að ofan er tilgreint, og skal hann láta framseljanda í té skilríki um það, að fjárhæðir þessar hafi verið greiddar. Sé ekki umsamið á gagnstæðan veg, skal greiðsla einungis talin hafa farið fram, þegar hún er komin í hendur framseljanda í Frakklandi. 5. Þegar samningur þessi gerir ráð fyrir, að framseljandi af- hendi annars konar efni en eftirgerðir til sýningar, mun afhend- ing þessi þá fyrst fara fram, þegar framseljandi hefur móttekið frá vinnustofu, þar sem efnið er geymt (sic), og skal bréfið fest við samninginn um eignarrétt að þessu efni. 192 6. Sérstakir skilmálar: a. Fjöldi eftirgerða skal fara eftir samkomulagi aðila. b. Sjónvarps- og kassetturéttindi verða ekki seld, meðan samningur þessi er í gildi. 7. Um réttindi til þessarar kvikmyndar (innan þeirra marka, sem til eru tekin í 1. gr. hinna almennu skilmála eins og þeir eru fyrir neðan) hefur enginn annar samningur verið gerður en sá, sem staðfestur er með þessu bréfi. Allar breytingar eða ákvæði í aðra átt skulu óskuldbindandi, nema um það hafi verið gert skriflegt samkomulag. 8. Sérstaklega er um það samið, að um efndir samkvæmt þessum samningi skuli fara eftir hinum almennu skilmálum, sem settir hafa verið af Chambre Syndicale des Producteurs et Exportateurs de Films Francais. Texti hinna almennu skilmála er festur við þetta bréf og nauðsynlegur hluti þess. 9. Heimilisföng aðilanna eru sem hér segir: eins og greint er frá að ofan. Við samþykkjum hér með öll ákvæði og skilmála, sem greindir eru í bréfi yðar. Yðar einlægur, fyrir Hafnarbíó h.f., ólæsileg.“ Samningum þessum fylgdu almennir skilmálar, sem í Íslenskri þýðingu hljóða svo: ALMENNIR SKILMÁLAR um framsal á sýningarrétti til kvikmynda erlendis. Formáli: Því er lýst yfir, að framseljandi sé eigandi alls réttar til hag- nýtingar á kvikmynd þeirri, sem samningur þessi fjallar um, eða, að hann hafi heimild eiganda og þar af leiðandi umboð hans til að framselja réttindi til hennar og megi framsalshafi treysta því, að svo sé, án þess að hann þurfi að rannsaka það frekar. 1. grein. Eðli og umfang þess réttar, sem látinn er í té. a) Réttindin, sem framseld eru samkvæmt ákvæðum þessa samnings, eru einungis ætluð til hagnýtingar á kvikmyndum af þeirri stærð eða af þeim stærðum, sem fram er tekið um í hin- um einstöku samningum. Réttindin, sem látin eru. í té samkvæmt samningi þessum, ná eingöngu til þess að sýna kvikmyndir, og eru allar aðrar sýn- 193 ingaraðferðir undanskildar, þær, sem nú eru tíðkaðar eða síðar kunna að verða það, svo sem útvarp og sjónvarp. Réttindin fela ekki í sér þann rétt til sýninga opinberlega, sem nefndur er „non commercial“ eða „non theatrical“, svo sem rétt til sýninga í húsakynnum, sem ekki eru opin almenningi, þegar áhorfandi greiðir ekki aðgangseyri. Ef ekki er tekið fram um það sérstaklega, hefur framsalshafi ekki rétt til að láta lesa er- lend tungumál inn á kvikmyndina; hann hefur ekki rétt til að sefa hana út á prenti, og hann hefur ekki rétt til upptöku til framleiðslu á grammófónplötum. b) Kvikmynd þá, sem samningurinn fjallar um, er framsals- hafa óheimilt að sýna á kvikmyndahátíð eða við önnur þess konar tækifæri, þegar komið hefur verið á fót samkeppni við erlendar kvikmyndir, nema hann hafi áður fengið til þess sam- þÞykki framseljanda. Framsalshafi skal hafa rétt til þess að sýna kvikmyndina, hvenær sem honum líst slík sýning koma að gagni, svo sem á opinberum hátíðum eins og „mostra“, þjóðlegum vikum, sem eru ekki viðskiptalegs eðlis, sem annað hvort franskar eða ítalsk- ar stjórnardeildir eða samtök atvinnumanna hafa gengist fyrir. Framsalshafi skal láta aðstoð sína í té við slík tækifæri, ef hann er um hana beðinn. c) Framsalshafa er sérstaklega bannað að sýna kvikmynd- ina eða nokkurn hluta hennar eða að leyfa sýningu hennar utan þess landssvæðis, sem til er tekið, og skal brot á þessu ákvæði varða því, að kvikmynd sú, sem um er að ræða, verði tekin af honum og mál höfðað til skaðabóta. Framseljandi eða umboðs- maður hans fyrir hans hönd samþykkja, um leið og þeir áskilja sér rétt til töku og skaðabóta, að ráðstafa ekki sýningarrétti til umræddrar kvikmyndar til annarra aðila á því landssvæði, sem til er tekið, fyrr en leyfistíma lýkur. Ef svo skyldi vilja til, að eitt eða fleiri eintök, eða hlutar þeirra af umræddri kvikmynd væru sýnd á hinu tiltekna lands- svæði fyrir skaðabótaskylda háttsemi þriðja manns, skal fram- salshafi hafa heimild framseljanda eða umboðsmanns hans til að gera þær ráðstafanir, sem hann telur fullnægjandi til að vernda réttindi sín. Samkomulag er um, að kostnaður við þær ráðstafanir, sem gerðar kynnu að verða, skuli geiddur af framsalshafa einum og bær fara fram á persónulega ábyrgð hans, enda skulu skaða- bætur þær, sem tekst að innheimta, verða eign framsalshafa. 794 Ekki skal framseljandi verða skaðabótaskyldur á nokkurn hátt vegna sýningar þriðja manns á kvikmyndinni með sviksamleg- um hætti á hinu tiltekna landssvæði, og skal þess konar sýning með sviksamlegum hætti ekki veita framsalshafa heimild til að rifta samningnum. d) Meðan samningur þessi er í gildi, skal framsalshafi hvorki sýna eða hlutast til um, að sýnd verði á hinum tilteknu lands- svæðum útgáfa af kvikmynd þeirri, sem leyfi tekur til, á öðru tungumáli. e) Þegar samningur tekur til 16 mm réttinda, er framselj- anda ekki skylt að útvega eintök í þeirri breidd, ef hann hefur ekki búið hana undir sýningu. Á hinn bóginn skal hann veita framsalshafa leyfi til þess, og má hann búa eintökin undir sýn- ingu á sinn eigin kostnað. f) Þegar greiðslur ber að inna af hendi til samtaka tónskálda og höfunda fyrir opinberan flutning á tónlist kvikmyndar, þeg- ar hún er sýnd á landssvæði, sem réttur tekur til, ber framsals- hafa að inna þær greiðslur af hendi. Ekki skal honum undir neinum kringumstæðum heimilt að skulda framseljanda fyrir þeim. £. grein. Afhending kvikmyndar. Eftirgerðir — Negatíf — PFölsk negatíf — Internegatíf — Pósitíf fyrir falskar frummyndir (svo- kölluð lavender eintök) — Auglýsingaefni — Auglýsingaræmur., a) Eintök. Framseljandi eða umboðsmaður hans takast á hend- ur að afhenda eða að sjá til, að framsalshafa verði afhent, ef hann óskar þess, í samræmi við skilmála í undirmgr. (e) hér á eftir, nægilega mörg eintök til sýninga á hinu tiltekna lands- svæði. Framsalshafa ber að greiða fyrir eintökin samkvæmt reikningi eftir taxta félagsins fyrir franskan markað á þeim tíma, sem pöntun er gerð. Ef fumeintakið er ekki í Frakklandi, þegar pöntun er gerð, samþykkir framsalshafi nú og hér eftir, ef hann óskar afhend- ingar þegar í stað, að greiða fyrir eintökin það verð, með þeim skilmálum, sem í gildi eru á þeim tíma í því erlenda landi, þar sem frumeintakið er, og samþykkir hann afhendingu þaðan. Þann eintakafjölda, sem nauðsynlegur er til sýninga á hinu umsamda landssvæði, verður að ákveða með samkomulagi framseljanda og framsalshafa. Þetta ákvæði á einnig við um mgr. (b) og (c) hér fyrir neðan. 195 hb) Falskar frummyndir. Framsalshafi lofar að búa ekki til eða láta búa til falskar frummyndir af eintaki því eða hluta þess, sem honum mun verða trúað fyrir, nema með skriflegu samþykki framseljanda. Ef slíkt leyfi verður veitt, skal falska frummynd- in og eintakið, sem eftir henni er gert, svokallað lavender eintak, gert á kostnað framsalshafa, en vera og verða framvegis eign framseljanda svo og öll þau eintök, sem eftir fölsku frummynd- inni eru gerð, og skal sú falska frummynd verða á nafni fram- seljanda í þeirri vinnustofu, sem verkið hefur annast. c) Skipt um tal. Textar. Þegar framsalshafi hefur fengið leyfi til að búa myndina erlendu tali, skal framseljanda skylt að láta framsalshafa í té á vinnustofum, í samræmi við 5. gr. hinna sér- stöku skilmála, falska frummynd eða lavender eintak og alþjóð- lega hljóðræmu, en með. því er átt við ræmu fyrir hljóð og hljóm- list, án talræmu, saman eða aðskildar, optískar eða magnetískar, í samræmi við skilmálana í mgr. (f) fyrir neðan. Fyrir þetta efni ber framsalshafa að greiða á kostnaðarverði. Framsalshafi getur látið búa til á gildandi kostnaðarverði vinnustofunnar svo mörg eintök með umskiptu tali sem hann óskar eftir og þarfnast. Framsalshafi samþykkir, að skipt skuli um tal í myndinni með þeim hætti, að eðliseinkenni myndarinnar breytist ekki við þýð- ingu á tali. Framsalshafi samþykkir einnig að nota eingöngu og að öllu leyti hljómlist þá, sem notuð er í frumútgáfu myndar- innar. Framseljandi skal ekki bera ábyrgð á afleiðingum breytinga, sem gerðar kunna að hafa verið án leyfis áður. Sérstaklega er um samið, að listrænn höfundarréttur að útgáfunni með umskiptu tali verði einkaeign framseljanda. Ef myndin er sýnd í frumútgáfu með textum, og þeir textar hafa ekki verið gerðir af framseljanda, skulu þeir gerðir á kostn- að framsalshafa, sem samþykkir að gera þá með þeim hætti, að eðliseinkenni myndarinnar breytist ekki. d) Myndir í lit. Ef frummynd hefur ekki verið tekin í lit og til er annað negatíf á annarri vinnustofu en þeirri, sem framselj- andi hefur bent á, skal honum heimilt að afgreiða eftirgerðir af negatífinu til framsalshafa á þeirri vinnustofu, sem það er geymt. Ef hinir sérstöku skilmálar gera ráð fyrir, að látið sé í té inter- negatíf, skal kostnaður við gerð þess og frummynda til aðgrein- ingar (separation masters) greiddur af framsalshafa. 796 e) Ábyrgð. Nauðsynlegur efniviður til framleiðslu á eftirmynd skal látin framsalshafa í té á vinnustofu þeirri, sem framseljandi hefur til tekið. Framseljandi skal þó ekki bera neina ábyrgð á afgreiðslutöfum þeirrar vinnustofu né á gæðum framleiðslu hennar. Hvað öllu öðru efni viðvíkur, sem. afgreitt er eða látið fram- salshafa í té af framseljanda, skulu allar kvartanir framsals- hafa varðandi gæði því aðeins teknar til athugunar, að þeim sé komið á framfæri við framseljanda áður en 40 dagar eru, liðnir frá komu þess varnings í tollvörugeymslu, sem framsalshafi hefur afgreitt. Flutningur efnis er á ábyrgð framsalshafa. Allur kostnaður, svo sem pökkun, flutningur, vátrygging, inn- flutningstollar, innflutningsgjöld og skattar, skal greiddur af framsalshafa, jafnvel þótt framseljandi eða umboðsmaður hans hafi sent C.O.D. f) Eignarréttur að efni. Allar eftirmyndir með frönsku tali, með eða án texta, svo og þótt skipt hafi verið um tal, ennfremur falskar frummyndir, internegatíf og lavender eftirgerðir, skulu vera og halda áfram að vera eign framseljanda, og ber að skila þeim aftur til hans honum að. kostnaðarlausu, þegar gildistími samningsins er liðinn, eða samkvæmt skilmálum 3. gr. hér fyrir neðan. Hljóð- og myndnegatíf eintaks, sem búið hefur verið öðru tali, skal á sama hátt vera og halda áfram að vera eign fram- seljanda og skrásett á hans nafni á vinnustofu þeirri, sem fram- salshafi hefur samþykkt. Umrætt efni skal vera til reiðu framseljanda á landssvæði framsalshafa. Ekki er heimil aðför í umræddu efni né framsal á því, hvert svo sem tilefni kynni að vera, þar með talið án nokkurra tak- markana, þegar atvinnurekstri er hætt, aðför, sala á vörubirgð- um til að hætta atvinnurekstri, eða þegar uppgjör á sér stað með frjálsum nauðasamningum eða fyrir atbeina skiptaréttar. Ekki getur þriðji maður heldur haldið því til tyggingar. Framsalshafi samþykkir því að láta framseljanda í té nákvæm- ar upplýsingar um það, hvenær sem framseljandi eða umboðs maður hans óska, hvar efnið sé niður komið, sem honum var afhent, svo og eftirgerðir til sýninga. Þegar gildistími samnings er liðinn og framseljandi óskar þess, að efnið sé sent honum, ber honum aði greiða sendingarkostnað. Ef framseljandi óskar þess ekki að fá efnið sent sér, ber fram- 197 salshafa að eyðileggja það á sinn kostnað og láta framseljanda í té staðfest vottorð um eyðilegginguna. g) Auglýsingaefni. Framseljandi samþykkir að láta framsalshafa í té, ef hann óskar, svo fremi að það sé fyrir hendi, auglýsinga- efni, veggspjöld, ljósmyndir og prógrömm. Allt þetta efni mun reiknað á gildandi verði og sent á ábyrgð framsalshafa og áhættu. h) Listi yfir samtöl. Framseljandi samþykkir að láta ókeypis í té lista yfir samtöl í nákvæmu samræmi við samtölin í mynd- inni og kynningarkafla hennar svo og að láta í té leiðbeiningar- nótur um hljómlistina. i) Afhending. Ef ekki er um að ræða sérstaka skilmála, skal afhending myndarinnar, eftirgerða, negatífa, falskrar frummynd- ar, internegatífs, lavender eftirgerða, auglýsingaefnis og minn- ingarræmu talin hafa farið fram, annað hvort þegar efnið hef- ur verið afhent fyrirgreiðslumanni sendingar í Frakklandi eða þegar framseljandi hefur afhent vinnustofu negatíf myndarinnar og sinkróniseraða hljóðræmu með frönsku tali eða þegar efnið er Í raun og veru samkvæmt óafturkallanlegum fyrirmælum framseljanda til reiðu til eftirgerðar fyrir framsalshafa. i) Kvótakerfi. Ef í gildi eru innflutningskvótar í landi fram- salshafa, er taka til kvikmyndar þeirrar, sem samningur þessi fjallar um, skal dráttur af þeirra völdum talinn til guðsverka og samningurinn framlengjast sjálfkrafa með fyrirvara um tak- markanir samkvæmt höfundarrétti. Ef drátturinn er á hinn bóg- inn lengri en 12 mánuðir, skal framseljandi eiga rétt á að rifta þessum samningi. 3. grein. Vanefnd. Rifting. A) Vanefnd af hálfu framsalshafa. a) Ef um er að ræða brot framsalshafa á almennum eða sér- stökum ákvæðum samningsins, og send hefur verið tilkynning með ábyrgðarbréfi eða símskeyti, og sönnun liggur fyrir um mót- töku þess og ef lagfæring hefur ekki verið gerð innan 15 daga frá sendingu umræddrar tilkynningar, skal framseljanda rétt og heimilt að rifta áðurnefndum samningi og fá síðan sýningarrétt kvikmyndar sinnar á hinu tiltekna landssvæði samstundis í sínar hendur. Þegar svo stendur á, skulu allar greiðslur, sem inntar hafa verið af hendi, verða tvímælalaust eign framseljanda eða umboðsmanns hans, en ógreiddar fjárhæðir skulu falla í gjald- daga til greiðslu til hans samstundis með fyrirvara af hans hálfu 798 um innheimtu skaðabóta og vaxta. Eftirgerðir og efni skal vera framseljanda eða umboðsmanni hans til reiðu eigi síðar en 48 klukkustundum þar á eftir. Þegar framsalshafi hefur endur- heimt sýningarréttinn til kvikmyndarinnar, skulu allar fjárhæðir, sem framsalshafi á útistandandi hjá kvikmyndahúsum eða dreifi- aðilum umræddrar kvikmyndar, sem samningur fjallar um, fram- seljast framsalshafa ipso facto, og skal hann hafa heimild til að gefa fyrir þeim góðar og gildar kvittanir. b) Ef um er að ræða vanskil framsalshafa á greiðslum á þeim tilteknu dögum, sem greindir eru í 4. gr. hinna sérstöku skilmála, og send hefur verið tilkynning með ábyrgðarbréfi eða símskeyti, og sönnun liggur fyrir um móttöku þess, og ef lagfæring hefur ekki verið gerð innan 15 daga frá sendingu umrædds bréfs, skulu allar útistandandi fjárhæðir, sem framsalshafi skuldar, falla sam- stundis í gjalddaga, og er um það gagnkvæmt samkomulag, að á fjárhæðir þessar skuli falla vextir til refsingar, er nemi 0.50% fyrir hverja viku, dráttarins. Skilmálar undirmgr. hér á undan skulu eiga við án skerðingar á skilmálum í gr. 3A, mgr. (a). Skilmálum í mgr. (a) og (b) skal beitt í heild eða hverjum fyrir sig samkvæmt ákvörðun framseljanda. B) Brot af hálfu framseljanda. a) Ef um brot er að ræða af hálfu framseljanda eða umboðs- manns hans, einkum ef pantað efni hefur ekki verið afgreitt, skal framsalshafi eiga rétt á því eftir tilkynningu í ábyrgðar- bréfi eða símskeyti, er fyrir liggur sönnun um móttöku þess, og ef brot hefur ekki verið lagfært innan 30 daga frá móttöku til- kynningar, að krefjast riftingar samningsins og endurgreiðslu tegar í stað á þeim fjárhæðum, sem hann hefur greitt, með fyrir- vara varðandi skaðabætur og vexti. b) Þegar þannig stendur á, að ekki hefur verið lokið við gerð umræddrar kvikmyndar, eða ekki hefur verið byrjað á henni, begar samningur er gerður, skal 30 daga fresturinn í gr. 2B, mgr. (a), lengjast í fjóra mánuði. d) Á hinn bóginn skal ekki heimilt að krefjast skaðabóta eða vaxta vegna brota framseljanda eða umboðsmanns hans að því er varðar nafn á stjórnanda og listamönnum, sem greint er frá í hinum sérstöku skilmálum, svo fremi að framseljandi eða um- boðsmaður hans hafi þegar í stað tilkynnt framsalshafa með ábyrgðarbréfi, með beiðni um sendingu á kvittun fyrir því, um 799 allar breytingar, sem átt hafi sér stað að þessu leyti. Þegar þannig stendur á, skal umboðsmaðurinn (sic) hafa heimild til að rifta samningi þessum innan mánaðar frá móttöku ábyrgðarbréfsins. Þegar sá frestur er liðinn, skal líta svo á, að framsalshafi hafi samþykkt breytingarnar á stjórnanda og listamönnum, sem um er getið hér að ofan, og fallið frá heimild. sinni til riftingar, sem mgr. þessi gerir ráð fyrir. d) Ef taka myndarinnar er ekki byrjuð, þegar samningur þessi er gerður, skal framseljanda eða umboðsmanni hans heim- ilt að rifta samningi þessum, ef afráðið verður, að myndin skuli ekki tekin. Heimild þessi skal þó bundin því skilyrði, að fram- seljandi eða umboðsmaður hans tilkynni framsalshafa um ákvörð- un sína með ábyrgðarbréfi, er hann óski sendingar á kvittun fyr- ir, og endurgreiði honum að fullu þær fjárhæðir, sem hann hef- ur greitt fyrirfram, innan fjögurra mánaða fyrir afhendingar- dag kvikmyndarinnar. Sérstaklega er umsamið, að rifting sam- kvæmt skilmálum þessum skuli ekki veita rétt til skaðabóta og vaxta. C) Force majeure og guðsverk. Ef framsalshafa eða umboðsmanni hans er ekki unnt að af- greiða eftirgerðina eða eftirgerðir eða það efni almennt, sem til er tekið í hinum sérstöku skilmálum þessa samnings, vegna guðsverka eða force majeure, svo sem eldsvoða, þess, að hrá- efni er ekki til, styrjaldar, verkfalls, ráðstöfunar stjórnvalda eða vegna einhverrar annarrar ófyrirsjáanlegrar ástæðu, sem fram- seljandi ræður ekki við, skal samningur þessi talinn skapa rétt (entered as of right?) meðan ofangreindar hindranir eru við lýði, þó með þeirri takmörkun, sem leiðir af gildistíma höfundar- réttar. Ef framseljanda er ekki unnt að ljúka við myndina af sömu ástæðum eða hann getur ekki, þegar hann hefur lokið við hana, afgreitt eftirgerðir hennar, einkum vegna þess að negatífin hafa eyðilagzt að hluta eða að fullu, skal samningur þessi falla úr gildi án skaðabótaskyldu, en framseljandi eða umboðsmaður hans endurgreiða framsalshafa þegar í stað allt það fé, sem hann hef- ur greitt þeim. D) Atvinnurekstri hætt. Þegar atvinnurekstri hefur verið hætt, þegar skipt hefur verið með frjálsum nauðasamningum eða átt hefur sér stað framsal 800 framsalshafa til annarra án skriflegs leyfis framseljanda svo og Þegar um er að ræða nauðasamninga fyrir atbeina skiptaréttar eða gjaldþrot, fellur hinn framseldi sýningarréttur niður og hverfur sjálfkrafa aftur til framseljanda eða umboðsmanns hans. Sama skal gilda um eftirgerðir og annað efni. Þegar svo stendur á, skulu allar greiðslur óafturkallanlega verða eign framseljanda eða umboðsmanns hans með fyrirvara þeirra um frekari skaða- bætur og vexti. Þegar riftað hefur verið áðurgreindu framsali á dreifingar- rétti, sem getið er um að ofan, og framsalshafi á enn útistand- andi fé, skal allt það fé, sem hann á inni hjá kvikmyndahúsum eða dreifiaðilum vegna umræddrar kvikmyndar, ipso facto fram- selt framseljanda að því marki, sem hann enn á inni fé, og skal honum rétt að gefa fyrir það góðar og gildar kvittanir. 4. gr. Kvikmyndaeftirlit. a) Bann við sýningu kvikmyndarinnar af hálfu stjórnskipaðs skoðunarmanns á því landssvæði eða þeim landssvæðum, sem samningur þessi tekur til, skal valda niðurfalli hans, en um það er þó sérstaklega samið, að frumrit ákvörðunar skoðunarmanns skuli sent framseljanda eða umboðsmanni hans og vera komið í hendur honum eigi síðar en tveimur mánuðum eftir komu fyrstu eftirgerðar í tollvörugeymslu, og skal vottorð fyrirgreiðslu- manns sendingar vera til sönnunar um komudag. Þegar þessum fresti lýkur, skal framsalshafi bera áhættu af sýningarbanni. Framsalshafa er skylt í samráði við framseljanda að áfrýja ákvörðun skoðunarmanns innan þriggja mánaða. Hann skal í þessu skyni gera allar nauðsynlegar ráðstafanir gagnvart öllum löglegum og til þess kvöddum yfirvöldum í landi hans. Staðfesting á ákvörðun skoðunarmanns skal talin endanleg. Framsalið er einnig riftanlegt, ef umræddur skoðunarmaður krefst þess, að myndin verði skorin niður um meira en 20% af heildarlengd hennar. Ef áðurgreindur tveggja mánaða frestur dugir ekki til, skal framsalshafi sýni um það gögn, að hann hafi gert allt, sem í hans valdi stendur, til að afla ákvörðunar skoðunarmanns svo og til- greina þann tíma, sem til þess þarf. Hvað sem öðru líður, skal ekki líða lengri tími en þrír mánuðir frá komu fyrstu. eftirgerðar. Ef myndin er endanlega bönnuð af skoðunarmanni, skal fram- salshafi bera allan kostnað við innsiglun. b) Þegar samningur hefur endanlega fallið úr gildi, skulu 801 eftirgerð eða eftirgerðir hinnar bönnuðu myndar og efni endur- sent ókeypis til heimilisfangs framseljanda eða umboðsmanns hans. Þegar hann hefur móttekið eftirgerð eða eftirgerðir, skal fram- seljandi samstundis endurgreiða framsalshafa þær fjárhæðir, sem hinn síðarnefndi hefur greitt fyrirfram fyrir framsal á um- boðsréttindum. Framsalshafi beri kostnað við eftirgerðir, efni og auglýsinga- efni, sem þannig er endursent. Á hinn bóginn tekur framselj- andi eða umboðsmaður hans að sér að gera allar nauðsynlegar ráðstafanir til að ná inn aftur, að fullu eða að hluta, andvirði eftirgerðar eða eftirgerða svo og efnis og auglýsingaefnis, sem endursent hefur verið, og skulu þær fjárhæðir, sem. þannig verða endurheimtar, endurgreiddar framsalshafa að fullu. c) Ef veitt er sýningarleyfi fyrir kvikmynd í upprunalegri serð hennar, er það ekki á ábyrgð framseljanda, þótt hún síðar kunni að verða bönnuð með umskiptu tali. Ef sýningarleyfi hefur verið veitt fyrir kvikmynd, en hún seinna bönnuð, skal það algjörlega á áhættu framsalshafa, og skulu allar greiðslur, sem hann hefur greitt, svo og þær, sem ekki eru fallnar í gjalddaga, vera eign framseljanda, en allur kostn- aður greiðast af framsalshafa. 5. gr. Skilmálar um auglýsingar. Framsalshafi lofar að skilja eftir vörumerki framseljanda og nöfn á framleiðendum, höfundum og leikurum, á kynningarköfl- um og öllu auglýsingaefni (veggspjöldum og ljósmyndum), sem framseljandi eða umboðsmaður hans hafa látið í té, og að sýna eftirgerðir, eins og þær hafa verið afhentar honum af framselj- anda eða umboðsmanni hans, án þess að breyta þeim eða auka við þær, og án þess að gera á þeim aðrar styttingar en eftirlits- maður heimtar, nema áður hafi verið fengið skriflegt leyfi fram- seljanda eða umboðsmanns hans. Lofar framsalshafi, almennt, að fara eftir öllum auglýsingaskilmálum framseljanda eða umboðs- manns hans. Ef ekki er um að ræða sérstakar tilkynningar, lofar framsals- hafi að fara eftir öllum auglýsingaskilmálum, eins og þeir koma fram á kynningarköflum og veggspjöldum. Ef skipt hefur verið um tal, skal framsalshafi greina framseljanda frá hinu nýja heiti. Hann skal einnig sjá til þess, að dreifiaðilar og viðskiptavinir fari eftir þessum skilmálum. 51 802 6. gr. Bann við framsali, Ekki skal framsalshafi undir neinum kringumstæðum fram- selja þriðja manni réttindi sín samkvæmt þessum samningi, nema hann hafi fengið til þess skriflegt leyfi. Ef leyfið er veitt, skal framsalshafi vera sólidariskt ábyrgur með framsalshöfum sínum fyrir eindum á skuldbindingum sínum. ?. gr. Eðli samningsins. Samningsaðilar eru sammála um, að ekki skuli túlka nokkur ákvæði hér að ofan á þann veg, að um sé að ræða sameiginlegt fyrirtæki þeirra eða sameignarfélag. 8. gr. Ágreiningur og málsmeðferð. Samningur þessi og hinir almennu skilmálar skulu túlkaðir og fara eftir frönskum lögum. Allur ágreiningur, sem rísa kann af veitingu þessa leyfis, skal til lykta leiddur af gerðardómi í Frakklandi eða með málskoti til Les Tribunaux de la Seine eftir vali sóknaraðila, er skal vera bindandi fyrir varnaraðila. En þegar framseljandi er sóknaraðili, skal honum einnig heim- ilt að sækja mál sitt fyrir dómstólum í heimalandi framsalshafa. Ef sóknaraðili hefur valið gerðardómsmeðferð, skal málsmeðferð vera sem hér segir: Hvor aðila um sig skal velja sér gerðardómsmann af þeim nöfnum, sem eru á lista hjá Chambre Syndicale des Producteurs et Exportateurs de Films Francais. Ef annar aðila lætur farast fyrir að gera það innan 15 daga frá því, að hann hefur fengið formlega tilkynningu í ábyrgðarbréfi, sem beðið hefur verið um endursendingu á móttökukvittun fyrir, skal gerðardómsmaður hans að því búnu skipaður af forseta Tribunal de Commerce de la Seine samkvæmt beiðni hins aðilans. Málsaðilar skulu boðaðir fyrir gerðardóminn með ábyrgðar- bréfi með a. m. k. átta daga fyrirvara. Skal gerðardómurinn kveða upp úrskurð eigi síðar en 10 vikum eftir þinghaldið. Máls- aðilar skulu afhenda skjöl sín gerðardóminum a. m. k. 48 klukku- stundum fyrir þann dag, sem til er tekinn fyrir binghaldið, en et á því verður misbrestur, skal úrskurður uppkveðinn án frekari rannsóknar. Ef ekki næst samkomulag milli gerðardómsmanna málsaðila, skulu þeir tilnefna þriðja gerðardómsmanninn, er verður for- maður dómsins. Ef ágreiningur er, skal hann útnefndur af for- 803 seta Tribunal de Commerce de la Seine að beiðni aðila. Þegar gerðardómurinn hefur þannig verið fullskipaður, skal úrskurður hans kveðinn upp eigi síðar en 8 vikum eftir tilkomu þriðja gerðardómsmannsins. Gerðardómurinn skal óbundinn af málsmeðferð þeirri eða tímamörkum, sem mælt er fyrir um í lögum um meðferð einka- mála. Úrskurður hans er fullnaðarúrskurður, sem. ekki verð- ur áfrýjað í nokkurri annarri lögsögu.“ Hinn 2. janúar 1974 ritaði fyrirsvarsmaður Hafnarbíós h/f hinu franska fyrirtæki bréf, þar sem hann lætur þess getið, að kvikmyndahúsið hafi þá nýlega fengið sendar útstillingamyndir í nægjulegu magni og veggauglýsingar fyrir þær kvikmyndir, sem um hafi verið samið. Þar sem veggauglýsingarnar væru óþægilega stórar, var óskað eftir að fá aðra stærð af þeim, og einnig var óskað eftir því, að sendir yrðu myndútdrættir og handritatextar fyrir umræddar kvikmyndir. Hinn 28. ágúst 1974 ritaði fyrirsvarsmaður Hafnarbíós hinu franska fyrirtæki bréf, sem hljóðar svo í Íslenskri þýðingu: „Fyrir nokkru fengum við bréf frá franska sendiráðinu í Reykjavík um, að það hefði haft samband við yður um viðleitni okkar til þess að eiga viðskipti við yður. Samkvæmt upplýsing- um, sem sendiráðið fékk, höfðuð þér ekki getað afgreitt eintök af kvikmyndum þeim, sem við höfum samið um, en nú væri búið að yfirstíga þessa örðugleika, svo að eðlilegur framgangur málsins gæti brátt hafist. Þess vegna bjuggumst við við því að fá umræddar kvikmyndir innan skamms, en ekkert hefur skeð, svo að okkur er umhugað um að komast að því, hvenær þér mun- uð senda myndirnar.. Við höfum líka áhuga á myndinni PAPILLON, sem þér sögðuð okkur, að við fengjum kannske í febrúar síðastliðinn, þar sem hún hefði verið gefin út í desember 1973. Við álítum ekki, að nauðsynlegt sé að fara nánar út í einstök atriði varðandi þetta mál, og vonumst við til þess að fá sem fyrst vísbendingu um, að þér farið að uppfylla samning okkar. Við vonumst eftir staðfestingu yðar á þessu sem fyrst.“ Í svarbréfi hins franska fyrirtækis frá 6. september 1974 segir svo: „Kærar þakkir fyrir bréf yðar 28. ágúst. Í fyrri bréfum yðar til okkar hafið þér ekki minnst á, hve margar eftirgerðir þér þurfið af hverri mynd, og höfum við þess vegna pantað eina eftirgerð og einn kynningarkafla af hverri. 804 Vinsamlegast skrifið okkur strax, hvort þér þurfið fleiri eftir- gerðir, og munum við þá endurskoða pöntun okkar í samræmi við það. Hvað viðvíkur góðum, notuðum eftirgerðum til að koma fyrir texta á, verða þær reiknaðar til viðbótar þeim nýjum eftirgerð- um, sem þér þurfið af hverri mynd. Erum við að spyrjast fyrir um, hvort til sé ein af hverri, og munum láta yður vita. Við þökkum aftur fyrir þolinmæði yðar.“ Hinn 10. september 1974 ritaði hið franska fyrirtæki Hafnar- bíói svohljóðandi bréf: „Hjálagt fylgir ljósrit af pöntun okkar viðvíkjandi kvikmynd- um þeim, sem þér hafið samið um. Við munum skýra yður frá öllum upplýsingum varðandi afskipun, um leið og þær hafa borizt okkur. Við viljum vekja athygli yðar á því, að myndir þessar verða sendar yður C.O.D. og að ein þeirra, DIRTY MONEY (Un Flic), verður send frá London, þar sem enska útgáfan er búin til. Á hinn bóginn mun vörusendari okkar hér, sem mun senda yður hinar myndirnar sex, einnig senda reikning fyrir réttinn yfir DIRTY MONEY sem og yfir hinar myndirnar, en fyrirtækið í London mun einungis senda reikning yfir efniskostnað.“ Bréfi þessu fylgdi pöntun til fransks fyrirtækis á eftirgerð af sex af kvikmyndum þeim, sem fjallað er um í málinu, og beiðni um að senda þær í einni sendingu C.O.D. til stefnda Hafnarbíós h/f. Hinn 20. september 1974 ritaði stefnandi Hafnarbíói h/f svo- hljóðandi bréf: „Í sérböggli sendum við yður textahandrit fyrir myndirnar Kouð sól (RED SUN), Hús undir trjánum (HOUSE UNDER THE TREES), Illur fengur (,„Lögga — DIRTY MONEY), Vegurinn til Salina (ROAD TO SALINA), Jólatré (CHRISTMAS TREE), Kaldur sviti (COLD SWEAT). Við höfum sent telex til New York með beiðni um að senda okkur eintak af kvikmyndahandriti fyrir myndina Umferð (TRAFFIC), og munum við senda það áfram til yðar, jafnskjótt og það berst okkur í hendur. Við höfum einnig haft upp á góðum notuðum eintökum af Veginum til Salina, Húsi undir trjánum og Rauðri sól. Síðastnefnda myndin er með spönskum texta. Getið þér notað þetta eintak af Rauðri sól? Við höfum einnig beðið um eintök af hinum mynd- unum frá London og bíðum svars þaðan. 805 Yður var sent auglýsingaefni fyrir nokkrum dögum, líka.“ Hinn 3. október sendi stefnandi Hafnarbíói h/f símskeyti þess efnis, að ný eintök af auglýsingamyndum og notuð eintök yrðu send með flugvél, en afgangur af efninu yrði sendur frá London. Hinn 1. október 1974 sendi fyrirtækið Rapid Universal Trans- port Landsbanka Íslands beiðni um innheimtu kröfu vegna vöru- sendingar stefnanda til Hafnarbíós h/f. Er lýsing sendingarinnar og beiðni um kröfuna svohljóðandi í íslenskri þýðingu: „R.U.T. 8 karton MYND/ROUTE DE 1 pakki SALINA 1 eintak standard 35 mm í lit ensk útgáfa 2.762 m 1 auglýsingamynd standard 35 mm ensk útgáfa 106 m MYND/LA MAISON SOUS LES ARBRES 209.600 1 eintak, 1 kynningarkafli, í byrjun og kíló í enda, 1 auglýsingamynd standard 35 mm í lit ensk útgáfa — 2.998 m MYND/DE LA PART DES COPAINS 1 eintak, 1 kynningarkafli, í byrjun og í enda, 1 aug- lýsingamynd standard 35 mm í lit ensk útgáfa — 2.948 m MYND/SOLEIL ROUGE 1 eintak, 1 kynningar- kafli, í byrjun og enda, 1 auglýsingamynd standard 35 mm í lit — 3.563 m MYND/TRAFIC 1 eintak standard 35 mm í lit ensk útgáfa 2.762 m MYND/L'ARBRE DE 5/600 (— 5 spólur á 600 metra hver spóla) 1 auglýsinga- mynd 6/600 1 auglýsinga- mynd 5/600 1 auglýsinga- mynd 6/600 1 auglýsinga- mynd 5/600 F 4.918.18 F 5.141.04 F 5.260.25 F 6.109.59 F 4.734.77 806 2 NOEL 6/600; F 5.454.75 1 eintak og 1 auglýsinga- 1 auglýsinga- mynd standard mynd 35 mm í lit 3.181 m RUT. MYND/LA MAISON SOUS LES ABRES 5/600 F 2.500.00 (House under the trees) 1 notað eintak, ensk útgáfa 35 mm í lit 2795 m MYND/ROUTE DE SALINA (Road to Salina) 5/600 F 2.400.00 1 notað eintak ensk útgáfa 35 mm. lit 2762 m AUGLÝSINGAEFNI MEÐ Auglýsingar ÖLLUM MYNDUNUM SOLEIL ROUGE DE LA PART DES COPAINS F 786.00 ROUTE DE SALINA TRAFIC UN FLIC F 2.292.64 ARBRE DE NOEL MAISON SOUS LES ARBRES Sendingarmáti: Flugvél, flugfarmskírteini S.A.S. 3067 4103, FLUG/SK 038 þann 3. um Khöfn. Sendingin er send þannig, að farmgjald: BER AÐ GREIÐA — hún er endanleg — hún er tíma- bundin samkvæmt leyfi nr. — (yfirkrossað) — leyst er undan áhættu ef innflutningur er tímabundinn (yfir- krossað). FYRIRMÆLI: Afhendingarfyrirmæli (á ensku): SENDINGIN ER GEGN GREIÐSLU Á FARMGJALDI. VINSAMLEGAST AFHENDIÐ VÖRURNAR MÓTTAKANDA GEGN: -- FRÖNKUM 1601.36 (greiðsla á útgjöldum okkar samkvæmt viðfestum reikningi) 807 — FRÖNKUM 4918.18 (greiðsla fyrir myndina la route de salina) — FRÖNKUM 5141.04 (greiðsla fyrir myndina la maison sous les arbres) — FRÖNKUM 5260.25 (greiðsla fyrir myndina la part des copains) — FRÖNKUM 6109.59 (greiðsla fyrir myndina soleil rouge) — FRÖNKUM 4734.77 (greiðsla fyrir myndina trafic) — FRÖNKUM 5454.75 (greiðsla fyrir myndina Varbre de noel) — FRÖNKUM 2500.00 (greiðsla fyrir myndina la maison sous les arbres) — FRÖNKUM 2400.00 (greiðsla fyrir myndina route de salina) — FRÖNKUM 786.00 (greiðsla fyrir auglýsingaefni) —- FRÖNKUM 2292.64 (greiðsla fyrir auglýsingaefni) — US DOLLURUM 1700.00 - US DOLLURUM 1500.00 US DOLLURUM 1500.00 —— US DOLLURUM 2500.00 US DOLLURUM 1500.00 US DOLLURUM 2500.00 US DOLLURUM 2500.00 (greiðslur fyrir sýningarrétt), Þessir tékkar þurfa að berast heimilisfangi okkar eins fljótt og unnt er; VIÐFEST 10 vörureikningar -| 1 reikningur yfir kostnað okkar - 1 AISI (vátryggingarskírteini?) nr. 173167 og 173168 (innrammað með blýanti eða kúlupenna): Frá US DOLLURUM 1700.00 til 173168 Vörurnar vátryggðar óvátryggðar (yfirstrikað} (stimpill) C.O.D. (stimpill) KOSTN.“ Af eintaki Landsbanka Íslands af beiðni þessari, sem lagt hef- ur verið fram í málinu, kemur fram, að hún hafi borist bank- anum, 4. október 1974. Fram er komið, að bankinn krafði Hafnar- bíó h/f um greiðslu á frönskum frönkum 41.198.58 og afhenti um leið og greiðsla fór fram 4. desember 1974 heimildarskjöl til að fá vörusendinguna, sem krafan fylgdi, afhenta hjá farmflytj- anda. Í bréfi, dags. 14. janúar 1975, staðfesti fyrirtækið Rapid Universal Transport að hafa móttekið frá Landsbanka Íslands franska franka 41.198.58, en jafnframt var bent á, að bankinn hefði ekki enn greitt 13.700.00 bandaríkjadollara af kröfunni. Ekki kemur fram, að svar hafi borist við bréfi þessu, og var efni þess ítrekað með bréfi, dags. 7. mars 1975. 808 Hinn 20. febrúar 1976 ritaði fyrirsvarsmaður Hafnarbíós h/f stefnanda bréf. Var vísað til skeytaskipta milli aðilja og annars, sem aðiljunum hafði þá nýlega farið í milli. Var gerð grein fyrir því sjónarmiði, að samið hefði verið um sjö kvikmyndir fyrir $ 13.700.00 og að stefnandi léti jafnframt í té gott notað eintak af hverri kvikmynd, Hafnarbíói að kostnaðarlausu. Kvik- myndirnar hefðu borist. og hefðu í því sambandi verið greiddar 11 kröfur í banka hér, en samanlögð fjárhæð þeirra næði ekki $ 13.700.00. Hafnarbíó skuldaði því enn $ 3.700.00. Þá var og gerð grein fyrir því, að borist hefðu fjögur ný eintök af kvik- myndum, sem Hafnarbíó vildi endursenda. Var spurst fyrir um, hve mikið Hafnarbíó skuldaði stefnanda og hvert ætti að endur- senda þau fjögur kvikmyndaeintök, sem send höfðu verið að óbörfu. Var óskað eftir, að sendur yrði „pro forma“ reikningur fyrir upphæðinni, sem ógreidd væri, og yrði þá greiðsla send. Í bréfi stefnanda, dags. 28. mars 1976, var sjónarmiðum fyrir- svarsmanns Hafnarbíós hafnað, enda væri fjárhæðin $ 13.700.00 leyfisgjald fyrir að dreifa kvikmyndunum á landsvæði viðskipta- vinarins. Einnig hefði þurft að geta þess sérstaklega á hinum skriflega samningi aðilja, ef Hafnarbíó h/f hefði átt að fá notað eintak sér að kostnaðarlausu. Bréf Landsbanka Íslands til stefnanda, dags. 23. apríl 1975, er svohljóðandi: „Í sambandi við ofangreinda sendingu og bréf frá 1. október sl. viljum við taka fram, að meði bréfinu bárust 11 sett af vöru- reikningum, eins og tiltekið var í bréfinu, og var heildarupphæð beirra Fr. fr. 41.198.58. Þessir reikningar voru allir greiddir þ. 4. desember, og var greiðslan send áfram til yðar þann sama dag. Ekki voru nein frekari skjöl til grundvallar viðbótarkröfugerð á Hafnarbíó, og þar sem slík skjöl voru ekki fyrir hendi, gátum vér ekki innheimt neitt til viðbótar við upphæðir þeirra 11 reikn- inga, sem vísað er til hér að ofan. Þannig snýr málið að oss, og skrifum vér bréf þetta sem svar við fyrirspurnum yðar, en sú síðasta var dagsett 7. mars. Þykir oss leitt, að þessi dráttur skuli hafa orðið á svari voru.“ Í svarbréfi Rapid Universal Transport er enn staðfest mót- taka á frönskum frönkum 41.198.58, en ítrekað, að fyrirtækið hafi ekki fengið greiðslu að fjárhæð 13.700.00 bandaríkjadollarar, en þar sé um að ræða „royalties“, sem stefnanda beri. Komi fjár- hæð þessi greinilega fram í fyrirmælum í beiðni þeirri um inn- 809 heimtu, sem send var bankanum, og hafi bankanum algerlega verið óheimilt að afhenda heimildarskjöl, sem beiðninni fylgdu, án þess að hafa móttekið allar C.O.D. fjárhæðir, sem tilgreindar hafi verið í fyrirmælunum í innheimtubeiðninni. Þar sem ekki hafi verið farið eftir fyrirmælum þessum, geri fyrirtækið bank- ann. ábyrgan fyrir þeim 13.700.00 bandaríkjadollurum, sem á vanti. Svarbréf Landsbanka Íslands, dags. 12. maí 1975, er svo- hljóðandi: „Með tilvísun til bréfs yðar frá 26. apríl varðandi ofangreinda innheimtu viljum vér leggja áherslu á, að með bréfi yðar frá 1.10.74 komu „10 factures commerciales — 1 facture de nos frais -- 1 AISI no. 173167.173168“, og hafa allir þessir reikningar ver- ið gerðir upp við yður. Á þessum reikningum var ekkert minnst á eða vísað til nokkurra dollaraupphæða. Flugfarmbréf viðkom- andi sendingar var sent beint til kröfugreiðanda. Engin frekari skjöl bárust til stuðnings frekari innheimtu, og samkvæmt við- teknum reglum, sem gefnar hafa verið út af viðkomandi yfir- völdum á Íslandi, höfum vér hvorki heimild til þess að inn- heimta neitt fé, sem ekki er hægt að gera grein fyrir með til- skildum skjölum, né yfirfæra slíkt fé til útlanda. Þegar samband var haft við kröfugreiðanda í þessu sambandi, tjáði hann oss, að hann hefði þá nýverið fengið bréf frá Les Films Corona og reikning að upphæð $ 13.700.00, dagsettan og gefinn út 14. mars 1975. Tjáði hann oss einnig, að hann væri í beinu bréfasambandi við Les Films Corona til þess að jafna ágreining þeirra. Með tilliti til þess, sem sagt hefur verið hér að ofan, getum vér ekki fallist á, að um neina vanrækslu hafi verið að ræða af vorri hálfu við afgreiðslu þessa máls, og lítum vér svo á, að því sé lokið.“ Í svarbréfi Rapid Universal Transport, dags. 2. júní 1979, er látin í ljós furða á því, að bankinn hafi ekki heimild til að imn- heimta eða yfirfara fjárhæðir, án þess að fyrir hendi séu vöru- reikningar. Jafnframt er bent á, að það hafi verið skylda starfs- manna bankans að gera fyrirtækinu grein fyrir þessu, er bank- inn. fékk beiðni þess um innheimtuna með fyrirmælum þeim, sem í henni fólust. Var ítrekað, að fjárhæðin, sem á vantaði, $ 13.700.00, væri ekki verðmæti vöru, heldur „royalties“ fyrir kvikmyndir þær, sem sendar hefðu verið Hafnarbíói fyrir milli- göngu bankans. Eigi sendandinn kröfu á að fá fjárhæð þessa sam- kvæmt samningi stefnanda og Hafnarbíós. Var skýringum bank- 810 ans hafnað og þess krafist, að hann greiddi fjárhæðina. Í svar- bréfi bankans, dags. 12. júní 1975, var vísað til fyrri bréfa hans og þess jafnframt getið, að fyrirsvarsmenn Hafnarbíós h/f mundu hafa haft samband við stefnanda og verslunarfulltrúa franska sendiráðsins hér í borg til að finna lausn á málinu. Stefnandi fól síðan lögmanni sínum meðferð málsins, og hinn 27. ágúst 1975 ritaði lögmaðurinn stefnda kröfubréf, en er það bar ekki árang- ur, höfðaði hann mál þetta. Jón Ragnarsson, stjórnarmaður og framkvæmdastjóri stefnda Hafnarbíós h/f, stóð að samningsgerðinni við stefnanda. Kveðst hann hafa talið, að samkvæmt samningunum ætti kvikmynda- húsið að fá rétt til að sýna hinar umsömdu kvikmyndir í ákveð- inn fjölda ára sem fram kemur í samningunum og að innifalið í því ætti að vera eintak af kvikmyndinni, sem mætti vera notað sýnishorn úr myndinni (trailer), auglýsingaefni, auglýsinga- spjöld og ljósmyndir til útstillingar. Jón kveður samninga um leigu á kvikmyndum í meginatriðum svipaða þeim, sem aðiljar málsins gerðu með sér. Orðalag þeirra sé þó misjafnt. Er hann hafi fengið samningana frá stefnanda, hafi sér ekki fundist nógu skýrt tekið fram, að innifalið væri eintak af kvikmyndinni (film- unni). Hann hafi því skrifað stefnanda um leið og hann endur- sendi samningana og tekið fram, að hann liti svo á, að sam- kvæmt ákvæði í sérstöku samningsskilmálunum og því, sem áður hefði komið fram í bréfum milli þeirra, ætti eitt eintak af hverri kvikmynd að vera innifalið. Hafi stefnandi ekki hreyft neinum. athugasemdum við því. Jón kveður það hafa komið fyr- ir, að Hafnarbíó h/f hafi keypt sýningarrétt að kvikmynd og eintak kvikmyndarinnar sitt í hvoru lagi, en það sé mjög sjald- gæft, og sé þá tekið tillit til þess við ákvörðun leigugjalds. Jón kveðst hafa farið í Landsbanka Íslands, er tilkynning barst frá honum um kröfu stefnanda. Hann hafi séð, að þetta var í frönsk- um frönkum, og þótt það einkennilegt, því samið hafi verið um greiðslu í dollurum. Er hann greiddi í bankanum, hafi hann feng- ið skjöl. sem fylgi erlendum vörusendingum og afhent séu toll- yfirvöldum. Það hafi svo verið töluvert seinna sem hann hafi séð, að fjárhæðin, sem hann greiddi, hafi verið lægri en sem nam 13.700 bandaríkjadollurum. Hann hafi svo í bréfi, sem hann ritaði stefnanda, boðist til að greiða það, sem á vantaði, að greiðslan næmi þeirri fjárhæð. Samkvæmt málflutningi af hálfu stefnanda er því haldið fram, að með samningum þeim, sem fyrirsvarsmaður stefnda 811 Hafnarbíós h/f undirritaði og dagsettir eru 31. október 1973, og með bréfum þeim, sem fyrirsvarsmaður stefnanda ritaði 7. júní ag 10. október s. á, hafi komist á samningar um, að Hafnarbíó h/f fengi sýningarrétt á 7 þar greindum kvikmyndum og skyldi vera innifalið eitt notað eintak af hverri kvikmynd til texta- gerðar. Ef óskað væri eftir kvikmyndaeintökunum með ensku tali, yrði að fá fyrirtækið Columbia Í Englandi til að afgreiða þau. Með bréfi fyrirsvarsmanns Hafnarbíós h/f, dags. 6. nóvem- ber 1973, hafi hann svo pantað auglýsingaefni, sem hann hafi fengið, svo sem fram komi í bréfi hans frá 2. janúar 1974. Frek- ari bréfaskipti milli þessara aðilja hafi svo legið niðri um skeið, en með bréfi, dags. 6. september 1974, hafi stefnandi tilkynnt Hafnarbíói h/f, að greiða þyrfti sérstaklega fyrir aukaeintök til textagerðar. Með bréfi stefnanda, dags. 10. september 1974, hafi Hafnarbíói h/f verið. tilkynnt, að stefnandi hefði pantað eina eftirgerð af hverri kvikmynd og einn kynningarkafla með hverri þeirra, sem send yrðu Hafnarbíói h/f C.O.D., en ein þeirra, Illur fengur, yrði send frá London, þar sem enska útgáfan væri búin til. Af hálfu stefnda Hafnarbíós h/f hafi ekki verið hreyft neinum athugasemdum við efni bréfs þessa. Fram sé komið, að Hafnarbíó h/f hafi svo fengið sendingar þessar og greitt þær athugasemdalaust. Það hafi svo verið 1. október 1974 sem stefn- andi hafi fyrir milligöngu flutningafyrirtækisins Rapid Universal Transport sent stefnda Hafnarbíói h/f eintak af öllum kvikmynd- unum ásamt auglýsingaefni og sent Landsbanka Íslands beiðni um innheimtu á hendur Hafnarbíói h/f á frönskum frönkum 41.198.57 og 13.700.00 bandaríkjadollurum ásamt heimildarskjöl- um til að fá sendinguna afhenta hjá farmflytjanda. Bankinn hafi fengið beiðni þessa í hendur 4. október 1974. Bankinn hafi svo innheimt kröfuna með því að taka við þeim hluta hennar, sem var í frönskum frönkum, og afhent Hafnarbíói h/f heim- ildarskjöl þau, sem fylgdu innheimtubeiðninni til bankans. Hafi svo Hafnarbíó h/f fengið kvikmyndirnar afhentar úr vörugeymslu flutningsaðilja. Það muni svo hafa verið 10.— 15. desember 1974 sem stefnandi hafi fengið tilkynningu frá Landsbanka Íslands um greiðslu Hafnarbíós h/f. Hafi stefnandi með bréfi, dags. 14. janúar 1975, vakið athygli bankans á því, að bankinn hefði að- eins innheimt hluta kröfunnar. Það hafi svo ekki verið fyrr en með bréfi, dags. 20. febrúar 1975, sem fyrirsvarsmaður Hafnar- bíós h/f hafi ritað stefnanda. Er því haldið fram, að með samn- imgum þeim, sem dagsettir voru 31. október 1973, og skilmálum 812 þeim, sem þeim fylgdu, svo og bréfaskiptum, áður en kvikmvnd- irnar voru sendar Hafnarbíói h/f, hafi komist á endanlegur samningur um, að Hafnarbíó h/f greiddi fyrir öll eintök kvik- myndanna, sem send voru, auglýsingaefni með þeim svo og 13.700.00 bandaríkjadollara fyrir sýningarréttinn. Hafnarbíó h/f hafi greitt fyrir kvikmyndaeintökin og auglýsingaefnið án at- hugasemda, en eigi enn eftir að greða umsamda fjárhæð fyrir sýningarréttinn, sem fram hafi komið í kröfu þeirri, sem falin var Landsbanka Íslands til innheimtu. Beri stefnda Hafnarbíói h/f því að greiða þá fjárhæð. Sýknukrafa stefnda Hafnarbíós h/f er byggð á því, að svo hafi samist með aðiljum, að fyrir ákveðið verð, $ 13.700.00, skyldi Hafnarbíó h/f fá sýningarrétt fyrir kvikmyndirnar og auk þess eitt notað eintak af hverri kvikmynd til textagerðar, en síðast- greinda atriðið hafi verið skilyrði fyrir viðskiptunum af hálfu kvikmyndahússins. Af hálfu Hafnarbíós h/f hafi svo verið sam- þykkt að greiða aukalega fyrir „trailer“ og auglýsingaefni fyrir hverja kvikmynd. Með samningum. aðilja hafi Hafnarbíó h/f ekki tekið á sig frekari greiðsluskyldu gagnvart stefnanda og af þess hálfu hafi aldrei verið samþykkt að breyta þessum samningum. Hafnarbíó h/f hafi greitt kvikmyndaeintök þau, sem bárust að tilhlutan stefnanda, áður en krafa sú barst, sem fjallað er um í málinu. Hafnarbíó h/f hafi svo greitt kröfu þá að fjárhæð franskir frankar 41.198.58, sem Landsbanki Íslands hafi krafið það um. Fyrirsvarsmanni Hafnarbíós h/f hafi orðið ljóst, að á vantaði, að þar væri um að ræða fulla greiðslu á því, sem um hafði verið samið, þ. e. $ 13.700.00. Hafi hann því skrifað stefn- anda og boðið fram viðbótargreiðslu og jafnframt óskað eftir að skila 4 kvikmyndaeintökum, sem kvikmyndahúsið hafi fengið umfram það, sem um var samið. Er því haldið fram, að Hafnar- bíó h/f hafi gert það, sem því bar til að fullnægja samnings- skyldu sinni gagnvart stefnanda. Er því og haldið fram, að ef allar kröfur stefnanda hefðu komið fram í einu, hefði Hafnarbíó h/t haft heimild til að rifta samningum aðiljanna og hefði þá beitt þeim rétti sínum. Af hálfu Hafnarbíós h/f er vaxtakröfu stefnanda mótmælt sérstaklega, þar sem ekki hafi verið kostur á að inna af hendi umsamdða greiðslu á réttan hátt. Óheimilt sé að deponera hér á landi í frönskum frönkum, en deponering í íslenskum gjaldmiðli hafi ekki verið fullnægjandi. Þá er því haldið fram, að í skiptum aðilja eigi að miða við gengi bann dag, sem afhending fór fram. 813 Álit dómsins. Samkvæmt því, sem fram er komið í málinu, verður að líta svo á, að stofnast hafi bindandi samningur með aðiljum um, að stefndi fengi sýningarrétt þeirra sjö kvikmynda, sem áður er getið, fyrir $ 13.700.00. Skyldi stefndi auk þess fá eitt notað eintak af hverri kvikmynd endurgjaldslaust, sem setja mátti á íslenskan texta. Hafði stefndi ekki óskað eftir öðrum eintök- um af kvikmyndunum. Verður ekki séð, að samningar aðilja hafi veitt stefnanda rétt til að láta útbúa eftirgerðir af kvikmynd- unum án samþykkis stefnda. Mátti fyrirsvarsmaður stefnda ekki ætla af orðalagi bréfa stefnanda frá 6., 10. og 20. september 1974, að frá hendi stefnanda væri nú ætlast til þeirrar mikilvægu breytingar á samningum aðilja, að stefndi ætti að greiða fyrir notuð eintök af kvikmyndunum, sem hann fengi, og að stefn- andi hefði einnig látið gera eftirmyndir af kvikmyndunum á kostnað stefnda. Bar fyrirsvarsmanni stefnanda að gera með ótvíræðum orðum grein fyrir þeim breytingum, sem hann ósk- aði eftir að gera á samningum aðilja. Þetta var ekki gert. Var stefnanda því óheimilt að láta gera eftirgerðir af kvikmynd- unum á kostnað stefnda. Getur hann því ekki krafið stefnda um þennan kostnað. Átti stefnandi því eingöngu kröfu á stefnda um greiðslu á $ 13.700.00 auk greiðslu fyrir auglýsingaefni og greiðslu kostnaðar, sem telja verður, að felist í samningum aðilja. Nema þær greiðslur í frönskum frönkum 4.679.36 (786.00 2.292.00 - 1.601.36). Fyrirsvarsmaður stefnda greiddi hinn 1. desember 1974 samkvæmt kröfu Landsbanka Íslands franska franka 41.198.58, en bankinn krafði hann ekki um greiðslu ann- arra fjárhæða. Nam sú fjárhæð % 8.893.38 samkvæmt gengis- skráningu Seðlabanka Íslands þann dag. Mátti fyrirsvarsmanni stefnda fljótlega verða ljóst, að sú fjárhæð samsvaraði ekki $ 13.700.00. Bar honum þá að bjóða fram greiðslu í Landsbanka Íslands því til leiðréttingar. Ekki aðhafðist hann neitt í því efni.Var það ekki fyrr en í bréfi hinn 20. febrúar 1975 sem fyrir- svarsmaður stefnda gat þessa ósamræmis og tjáði sig reiðubúinn til að greiða. Samkvæmt því, sem hér hefur verið rakið, verða úrslit máls- ins þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda mis- mun á $ 13.700.00 og 8.893.38, eða $ 4.806.62, svo og franska franka 4.679.00. Með hliðsjón af mótmælum stefnda þykir verða að taka fram, að komi til gengisútreiknings á fjárhæðum þess- um, ber að miða við gengi á greiðsludegi þeirra. Á grundvelli 814 þess, sem hér hefur verið rakið, ber stefnda að greiða stefnanda vexti af dæmdum fjárhæðum frá 1. desember 1974 til greiðslu- dags. Ákvarðanir fjármálayfirvalda hér á landi um vexti eru byggðar á þeim sérstöku aðstæðum í peningamálum, sem hér eru ríkjandi. Þykir þeim því ekki verða beitt að fullu um kröfur máls þessa, sem eru. Í erlendum gjaldeyri. Þykja vextir því hæfi- lega ákveðnir 12% ársvextir. Eftir þessum úrslitum málsins verður stefndi dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað, sem ákveðst kr. 425.000. Dóm þennan kváðu upp Guðmundur Jónsson borgardómari, Jóhann Ólafsson forstjóri og Stefán Hirst héraðsdómslögmaður. Dómsorð: Stefndi, Hafnarbíó h/f, greiði stefnanda, Herði Ólafssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Les Films Corona, $ 4.806.62 og franska franka 4.679.00, hvort tveggja með 12% ársvöxt- um frá 1. desember 1974 til greiðsludags, og kr. 425.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að. viðlagðri aðför að lögum. 815 Þriðjudaginn 2. júní 1981. Nr. 131/1978. Sigmar Björgvinsson Ingileif Arnlaugsdóttir Birgir Eydal Emil Guðmundsson Júlíus Sólnes Þórarinn R. Ólafsson Geirlaug H. Magnúsdóttir og Heimir Sindrason (Jón Kr. Sólnes hdl.) gegn Verzlunarbanka Íslands h/f og gagnsök (Ólafur Gústafsson hdl.). Veðréttur. Tryggingarbréf. Aðfararheimild. Fjárnám. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason og Þór Vilhjálmsson. Aðaláfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. júlí 1978, að fengnu áfrýjunarleyfi 28. júní s. á. Þeir krefjast sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda og að úrskurður fógetaréttar Seltjarnarneskaupstaðar 10. maí 1978 verði felldur úr gildi. Þá krefjast þeir málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 27. júlí 1978. Krefst hann þess aðallega, að „aðaláfrýjendur verði in solidum dæmdir til að þola viðurkenningu á veðrétti gagn- áfrýjanda, sem er annar veðréttur í öllu húsinu nr. 8 við Tjarnarból, Seltjarnarneskaupstað, en veðréttur þessi er skv. tryggingarbréfi, útgefnu þann 23. ágúst 1972 af stjórn Tjarn- arbóls h.f. og þinglesið þann 1. september 1972, að fjárhæð kr. 30.000.00... Ennfremur, að aðaláfrýjendur verði in solidum dæmdir til að greiða gagnáfrýjanda kr. 30.000.00... með 1.5% dráttarvöxtum á mánuði frá 1. maí 1974 til 15. 816 júlí s. á., með 2% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 20. nóvember 1976, með 2.5% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. ágúst 1977, með 3% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. júní 1979, með 4% dráttarvöxtum á mán- uði frá þeim degi til 1. september s. á., með 4.5% dráttar- vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. júní 1980, en með 4.75% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til greiðsludags og kr. 72.00 í stimpilkostnað. Til vara, að aðaláfrýjendur verði pro rata dæmdir til að þola viðurkenningu á veðrétti gagnáfrýjanda skv. aðalkröf- unni svo og pro rata dæmdir til greiðslu kr. 30.000.00 auk dráttarvaxta, eins og fram kemur í aðalkröfunni, og kr. 72.00 í stimpilkostnað“. Þá krefst gagnáfrýjandi „staðfestingar á úrskurði fógeta- réttar Seltjarnarneskaupstaðar, uppkveðnum 8. maí (svo) 1978, um, að fjárnám í húsinu nr. 8 við Tjarnarból ... skuli ná fram að ganga“. Loks krefst gagnáfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Í dómkröfum sínum fyrir Hæstarétti hefur gagnáfrýjandi krafist viðurkenningar á veðrétti samkvæmt tryggingarbréfi „að fjárhæð kr. 30.000.00%. Af gögnum máls, héraðsdómi og málflutningi fyrir Hæstarétti er ljóst, að átt er við, að há- marksfjárhæð sú, sem veðið tryggi, sé 30.000.00 krónur eftir gildistöku laga nr. 35/1979, en sjálft sé tryggingarbréfið að fjárhæð 3.000.000 gkr. Að því er tekur til kröfu gagnáfrýjanda um viðurkenningu á veðrétti er enn fremur sýnt af málsreifun hans, að hann hyggst með málssókn sinni afla sér aðfararhæfs dóms til að leita fullnustu í húseigninni nr. 8 við Tjarnarból sem veði, er samkvæmt ákvæðum áðurgreinds tryggingarbréfs tryggi greiðslu víxils þess að fjárhæð 3.000.000 gkr., er um getur Í málinu, og það án tillits til þess, hvort tekin verður til greina sú krafa hans, að aðaláfrýjendum verði dæmt skylt að greiða víxilskuldina. Þykir allt um þessa ónákvæmni í kröfugerð- inni mega dæma málið í því horfi, sem málsreifun gefur til- efni til samkvæmt framansögðu. 817 Með skírskotun til forsendna héraðsdóms þykir mega stað- festa þá úrlausn hans, að gagnáfrýjandi eigi 2. veðrétt í fast- eigninni nr. 8 við Tjarnarból í Seltjarnarneskaupstað sam- kvæmt tryggingarbréfi 23. ágúst 1972 til tryggingar víxil- skuld þeirri, að fjárhæð 30.000.00 krónur (3.000.000.00 gkr.), sem um er fjallað í málinu, svo og vöxtum og kostnaði. Samkvæmt þessu og þar sem engir gallar eru á hinum áfrýjaða fjárnámsúrskurði, ber einnig að staðfesta hann að niðurstöðu til. Engin efni eru til að dæma aðaláfrýjendur persónulega til að greiða fyrrgreinda víxilskuld. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Viðurkenndur er 2. veðréttur gagnáfrýjanda, Verzlun- arbanka Íslands h/f, í fasteigninni nr. 8 við Tjarnarból til tryggingar greiðslu á 30.000.00 krónum með 1.5% vöxtum á mánuði frá 1. maí 1974 til 15. júlí s. á., 2% frá þeim degi til 20. nóvember 1976, 2.5% frá þeim degi til 1. ágúst 1977, 3% frá þeim degi til 1. júní 1979, 4% frá þeim degi til 1. september s. á., 4.5% frá þeim degi til 1. júní 1980, 4.75% frá þeim degi til 1. júní 1981, og 4.5% frá þeim degi til greiðsludass svo og til trygging- ar greiðslu á 72.00 krónum í stimpilkostnað. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um málskostnað er stað- fest. Hinn áfrýjaði fógetaúrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Seltjarnarness 20. febrúar 1978. Mál þetta, sem var dómtekið 10. þ. m., hefur Verzlunarbanki Íslands h/f, Reykjavík, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 29. apríl 1977 og 2. maí 1977, á hendur Sigmar Björgvinssyni, 52 818 Ingileif Arnlaugsdóttur, Birgi Eydal, Emil Guðmundssyni, Júlíusi Sólnes og Þórarni R. Ólafssyni, öllum til heimilis að Tjarnarbóli 8, Seltjarnarnesi, Geirlaugu H. Magnúsdóttur, Túngötu 3, Reykja- vík, og Heimi Sindrasyni, nú til heimilis að Miðbraut 38, Seltjarn- arnesi. Upphaflegar dómkröfur stefnanda eru þessar, aðallega, að stefndu verði in soliðum dæmdir til að þola viðurkenningu á veðrétti Verzlunarbanka Íslands h/f, sem sé annar veðréttur í öllu húsinu nr. 8 við Tjarnarból, Seltjarnarneskaupstað, samkv. trygg- ingarbréfi, útgefnu þann 23. ágúst 1972 af stjórn Tjarnarbóls h/f og þinglesnu þann 1. september 1972, að fjárhæð 3.000.000 krón- ur, að stefndu verði in soliðum dæmdir til að greiða stefnanda 3.000.000 krónur með 1.5% dráttarvöxtum frá 1. maí 1974 til 15. júlí s. á., með 2% dráttarvöxtum frá þeim degi til 20. nóvember, en með 2.5% dráttarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, 7.200 krónur í stimpilkostnað svo og málskostnað samkvæmt mati dóms- ins, til vara, að stefndu verði dæmdir pro rata til að þola viður- kenningu á veðrétti bankans samkv. aðalkröfunni svo og til greiðslu skuldarinnar, 3.000.000 krónur, pro rata auk dráttar- vaxta, eins og fram kemur í aðalkröfunni, svo og stimpilkostnað, 7.200 krónur, og málskostnað að mati dómsins. Við munnlegan málflutning gerði stefnandi breytingu á drátt- arvaxtakröfum sínum og krefst þess nú í aðalsök, að dráttarvextir verði dæmdir 1.5% mánaðavextir frá 1. maí 1974 til 15. júlí s. á., 2.5% mánaðarvextir frá þeim degi til 20. nóv. 1976, 2.5% dráttar- vextir frá þeim degi til 1. ágúst 1977 og síðan 3% dráttarvextir fyrir hvern mánuð frá þeim degi til greiðsludags. Sams konar breyting var gerð á dráttarvaxtalið í varakröfu. Af hálfu hinna stefndu er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og máls- kostnaðar að skaðlausu. Af hálfu hinna stefndu var ekki sam- þykkt, að breyting stefnanda á dráttarvaxtakröfu kæmist að. Samkvæmt gögnum málsins voru stefnendur allir þinglesnir eig- endur Tjarnarbóls 8, þegar stefna var birt í málinu, hvert að sinni íbúð og hluta í sameiginlegu. Samkvæmt vottorði Fasteignaþjón- ustunnar, Reykjavík, seldi Heimir Sindrason Guðmundi Sigurðs- syni, þá til heimilis að Laugarholti 12, Húsavík, eignarhluta sinn 10. maí 1976. Núverandi þinglýstir eigendur þessa eignarhluta eru Aðalsteinn Karlsson og Steinunn Tómasdóttir. Málaveztir. Þann 3. maí 1969 var stofnað hlutafélagið Tjarnarból h/f á 819 Seltjarnarnesi. Félagið eignaðist fjölbýlishúsalóðirnar nr. 2, 4, 6 og 8 við Tjarnarból á Seltjarnarnesi og hóf byggingarstarfsemi á lóðinni nr. 2 sumarið 1969. Viðskipti hófust milli Tjarnarbóls h/f og stefnanda sumarið 1969, að minnsta kosti eftir því sem segir í stefnu. Veitti bankinn byggingafyrirtækinu ýmsa fyrirgreiðslu í formi víxillána. Til tryggingar víxilskuldbindingum var síðan gefið út þann 23. ágúst 1972 tryggingarbréf, og eru helstu ákvæði þess, sem hér skipta máli, eins og hér segir: „Tjarnarból hf., Sel- tjarnarnesi, gerir kunnugt, að til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu á skuldum þeim, sem ég nú eða síðar, á hvaða tíma sem er, stend í við Verzlunarbanka Íslands hf., Reykjavík, hvort sem það eru víxilskuldir mínar, víxilábyrgðir, yfirdráttur á hlaupa- reikningi eða hvers konar aðrar skuldir við bankann, þar með taldar ábyrgðir, er bankinn hefur tekist eða kann að takast á hendur mín vegna, að samtaldri fjárhæð allt að kr. 3.000.000, þrjármiljónirkróna 00/100 auk vaxta og hverskonar kostnaðar, set ég hér með bankanum að veði sem hér skal talið:... lóðina nr. 8 við Tjarnarból á Seltjarnarnesi með öðrum veðrétti og upp- færslurétti næst á eftir skuldum við Salome Þ. Nagel skv. veð- bréfi útg. 14/3 '67, upphaflega og nú að eftirstöðvum '700.000 krónur. Hið ofangreinda er veðsett í því ástandi sem það nú er Í eða síðar kann að verða í, með hvers konar endurbótum og við- bótum, og eru tryggingarfjárhæðir hins veðsetta innifaldar í veð- setningunni. Tryggingarbréf þetta gildir jafnt, þótt greiðslufrest- ur verði veittur einu sinni eða oftar, víxlar framlengdir að meira eða minna leyti, með sömu eða öðrum víxilskuldurum, og þar til að allt, sem að framan getur, að sé með veði þessu tryggt, er bankanum að fullu greitt.“ Þá segir meðal annars, að ef ekki sé staðið í skilum með greiðsl- ur eða bú útgefanda verði tekið til gjaldþrotaskipta, séu allar skuldir, sem með bréfinu séu tryggðar, fallnar í gjalddaga án uppsagnar og megi þá selja veðið á opinberu uppboði eða gera fjárnám í veðinu án undangengins dóms eða sáttar. Loks segir: „Rísi mál út af skuldum þessum eða veðsetningu, má reka það fyrir bæjarþingi Reykjavíkur án undangenginnar sáttaumleitun- ar, fyrir sáttanefnd, samkv. heimild í lögum nr. 85/1936, 17. kafla.“ Undir þetta rita „í stjórn Tjarnarbóls hf. Jón Baldvinsson, Haukur Guðmundsson“. Bréfið var innritað til þinglýsingar á manntalsþingi Seltjarnar- 820 neshrepps 1. september 1972, en þann dag fékk Tjarnarból h/f víxillán í bankanum að fjárhæð 3.000.000 króna. Með andvirði þess víxils voru greiddir tveir víxlar að fjárhæð 1.400.000 krónur, sem Tjarnarból h/f skuldaði þá bankanum. Víxillinn var síðan framlengdur nokkrum sinnum, þar til Jón Baldvinsson gaf út fyrir hönd Tjarnarbóls h/f eigin víxil 1. febrú- ar 1974 að fjárhæð 3.000.000 króna, með gjalddaga 1. maí 1974. Þessi víxill er enn ógreiddur. Tjarnarból h/f reisti sjö íbúða sambýlishús á lóðinni nr. 8 við Tjarnarból, og voru íbúðirnar seldar á tímabilinu 16. október 1972 til 10. mars 1973. Kaupendur voru stefndu í máli þessu, aðrir en Geirlaug H. Magnúsdóttir, og auk þeirra Snæbjörn Kristjáns- son, þá til heimilis að Huldulandi 1, Reykjavík. Kaupsamningarnir eru allir undirritaðir af Jóni H. Baldvins- syni f. h. Tjarnarbóls h/f. Í þeim er kveðið á, að seljandi ábyrgist, að engin veðbönd af hans hálfu hvíli á hinu selda, er afsal fari fram. Ekki er getið um veðrétt bankans í kaupsamningunum, en þeir hafi allir verið innritaðir til þinglýsingar og á þá rituð athugasemd um veðrétt bankans, nema á kaupsamning við Júlíus Sólnes. Bankinn hefur veitt íbúðareigendum fjölmörg veðleyfi, eftir að tryggingarbréfið var gefið út. Þann 17. október 1974 fóru þeir Jón Baldvinsson og Haukur Guðmundsson þess á leit við skiptaráðandann í Seltjarnarnes- kaupstað, að bú félagsins yrði tekið til gjaldþrotaskipta. Gjald- Þrotaskiptaúrskurður var kveðinn upp samdægurs. Innköllun var birt í Lögbirtingablaði síðast 15. nóvember 1974. Skiptaráðandi ritaði stefnanda eins og öðrum lánastofnunum, sem talið var, að félagið hefði átt viðskipti við, bréf þann 31. október 1974 og spurðist meðal annars fyrir um stöðu félagsins gagnvart stefn- anda. Í bréfi bankans, dags. 11. nóvember 1974, er meðal annars skýrt frá því, að búið skuldi bankanum 3.000.000 króna samkv. áðurnefndum víxli, sem sé í vanskilum. Þá er og getið um, að framangreint tryggingarbréf sé til tryggingar þeim víxli. Á skiptafundi þann 2. október 1975 var skuldaskrá eða kröfu- lýsingarlisti yfirfarinn, en þar var krafa stefnanda talin meðal lýstra krafna. Ekki voru þá bókuð sérstök mótmæli við greindri kröfu. Þann 18. júní 1975 höfðaði stefnandi mál á hendur þrotabúinu til greiðslu skuldar að fjárhæð 3.000.000 króna auk vaxta og kostnaðar. Þann 22. mars 1976 gaf skiptaráðandi út afsal til Júlíusar 821 Sólnes og þann 23. apríl 1976 til Þórarins, Heimis, Birgis, Ingt- leifar og Sigmars, Snæbjarnar Kristjánssonar og Emils Guð- mundssonar. Þann 26. febrúar 1976 stefndi Verzlunarbanki Íslands h/f Jóni Baldvinssyni til greiðslu eigin víxils, útgefins af honum „pr.pr. Tjarnarból hf. Skúlagötu 63, Reykjavík“ 4. febrúar 1974, með gjalddaga 1. maí s. á., að fjárhæð 350.000 krónur ásamt kostnaði og vöxtum. Þann 28. apríl 1976 var máli Verzlunarbanka Íslands h/f gegn þrotabúi Tjarnarbóls h/f vísað frá dómi með vísan til 33. gr. laga nr. 3/1878, samanber 90. gr. sömu laga. Dómur þessi var ekki kærður. Með bréfi, dags. 9. júní 1976, sneri Verzlunarbanki Íslands h/f sér til skiptaráðandans á Seltjarnarnesi og fór þess á leit, að hann kvæði upp úrskurð um réttmæti og viðurkenningu á skuld þrota- búsins við bankann samkv. framangreindum víxli, sem tryggður væri með veði í Tjarnarbóli 8 samkv. áðurgreindu veðskuldabréfi. Skiptaráðandi boðaði til skiptafundar af þessu tilefni. Á þeim fundi var sótt þing af hálfu stefndu í máli þessu og kröfu bankans mótmælt og óskað eftir heimild til að halda uppi vörnum f. h. búsins því að kostnaðarlausu, ef til úrskurðar kæmi um kröfu bankans. Var lögmanni stefndu veitt umbeðin heimild og að fundi loknum tekið fyrir sérstakt skiptaréttarmál nr. 207/ 1976: Verzlunarbanki Íslands h/f gegn þrotabúi Tjarnarbóls h/f. Endanlegar dómkröfur sóknaraðilja, Verzlunarbanka Íslands h/f, voru þær, „að viðurkennd verði með dómi krafa bankans samkv. ofangreindum víxli, að fjárhæð kr. 3. milljónir, auk 1%% dráttarvaxta af víxilfjárhæðinni frá 1. 5. 1974 til 15. 7. s. á, 2% frá þeim degi til greiðsludags, kr. 7.200 í stimpilkostnað svo og málskostnað samkv. gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Auk þess er krafist staðfestingar á veðrétti bankans samkv. tryggingar- bréfi, allsherjarveði, útgefnu af stjórn Tjarnarbóls h/f þann 22. 8. 1972, með öðrum veðrétti í Tjarnarbóli 8, Seltjarnarnesi.“ Af hálfu varnaraðilja, þrotabúsins, var þess krafist aðallega, að málinu væri vísað frá dómi, en til vara, að því yrði vísað frá að svo stöddu, til þrautavara, að synjað yrði kröfum sóknaraðilja, til ýtrustu vara, að varnaraðilja yrði dæmd sýkna að svo stöddu. Meðal málsástæðna sóknaraðilja var, að honum væri nauðsyn- legt að fá staðfestingu veðréttar til að geta leitað fullnustu í veð- inu. Meðal málsástæðna varnaraðilja var, að Jón H. Baldvinsson hefði aldrei haft prókúruumboð fyrir félagið, aldrei hefðu verið 822 haldnir fundir í félaginu eða stjórn þess, auk þess sem starfhæf stjórn hefði ekki verið í félaginu, þegar gengið var frá veðsetn- ingunni og víxillinn gefinn út, auk þess sem undirskrift allra stjórnarmanna hefði þurft til veðsetningar samkv. 19. gr. sam- þykkta félagsins. Í úrskurði skiptaréttarins 27. september 1976 segir svo meðal annars: „Í bókhaldi Tjarnarbóls h/f var nefnd víxilskuld talin til skulda félagsins, enda ekki annað fram komið en andvirði víxilsins, sem er framlengingarvíxill, hafi á sínum tíma runnið inn í búið.“ Var niðurstaða dómsins, að taka bæri umrædda kröfu bankans til greina við úthlutun úr búinu sem almenna kröfu. Hins vegar var krafa sóknaraðilja um staðfestingu veðréttar ekki tekin til greina með þeim rökum, að veðið væri ekki eign búsins. Þessum úrskurði var ekki skotið til Hæstaréttar. Þann 20. janúar 1977 var kveðinn upp dómur í máli Verzlunar- bankans á hendur Jóni Baldvinssyni, sem byggður var á 8. gr. víx- illaganna. Í forsendum dómsins segir, að upplýst sé og óumdeilt, að stefnda Jóni Baldvinssyni hefði verið veitt prókúruumboð af hálfu stjórnar Tjarnarbóls h/f í ágúst 1971 og það hafi ekki verið afturkallað. Aðeins væri um deilt, hvort umboð þetta hefði átt að tilkynna til verslunarskrár eða hvort umboðið væri ógilt, þar sem það hefði ekki verið tilkynnt til hlutafélagaskrár. Niðurstaða dómsins var sú, að stefndi Jón hefði haft umboð til að gefa út víxilinn í nafni Tjarnarbóls h/f, og var hann af þeim sökum sýkn- aður af kröfu stefnanda. Gjaldþrotaskiptameðferð á þrotabúi Tjarnarbóls h/f lauk hinn 24. mars 1977. Skiptin voru felld niður 4. apríl 1977 samkv. 33. gr. laga nr. 25/1929, þar sem eignir búsins hrukku ekki fyrir skiptakostnaði. Af hálfu bankans var leitað samkomulags við stefndu í janúar 1977 án árangurs, og var síðan mál þetta höfðað. 2.2. Af hálfu stefnanda er byggt á því, að bankinn hafi ekki getað neytt heimilda í lögum til þess að láta gera fjárnám án undan- gengins dóms eða sáttar eða til að láta selja veðið án undan- gengins dóms eða sáttar og aðfarar, ekki hafi verið hægt að fá dóm á hendur búinu, þar sem það hafi verið undir skiptum, skiptaréttarúrskurðurinn lúti aðeins að greiðsluskyldu þrotabús- ins, en að nauðsynlegt sé að fá dóm um veðið til að fá aðfarar- heimild. Þá er því haldið fram, að kaupendum hafi verið kunnugt 823 um hið þinglesna veð bankans á þeim tíma, þegar máli skipti að lögum. Þá er því haldið fram, að skiptaréttarúrskurðurinn nægi sem viðurkenning á persónulegu kröfunni, sem veðrétturinn sé til tryggingar á. Loks er því haldið fram, að veðrétturinn sé ótví- ræður, bankinn hafi verið í góðri trú um umboð Jóns Baldvins- sonar og Hauks Guðmundssonar til að binda félagið, hann hafi mátt treysta því, sem skráð var í auglýsingu um stofnun félagsins í Lögbirtingablaði, forráðamönnum og starfsmönnum bankans hafi ekki verið kunnugt um ákvæði samþykkta hlutafélagsins um, að undirskrift allra stjórnarmanna þyrfti til að veðsetja eignir félagsins. Því er haldið fram, að fé það, sem víxlarnir og skulda- bréfið áttu að tryggja, hafi runnið til Tjarnarbóls h/f. Tvær meginástæður stefndu eru þær, að Jón Baldvinsson og Haukur Guðmundsson hafi ekki verið bærir til þess að binda Tjarnarból h/f við veðsetningu, þar sem til þess hafi þurft at- beina allra stjórnarmanna samkv. 19. gr. samþykkta félagsins, og að stefndu hafi aldrei tekið á sig persónulega skuldbindingu á skuld þeirri, sem tryggingarbréfið átti að tryggja, og að engin lagaákvæði leggi á þá þá skuldbindingu. Þá er því haldið fram, að skiptaréttarúrskurðurinn sé res juðicata um, að persónulega krafan hvíli á þrotabúi, en ekki öðr- um. Til vara er á því byggt, að stefndu hafi verið grandalausir um veðrétt bankans við gerð kaupsamnings, aldrei hafi verið haldnir fundir í félaginu, svo sem skylt sé samkvæmt hlutafélaga- lögum, að engin starfhæf stjórn hafi verið í félaginu, eftir að þriðji stjórnarmaðurinn, Böðvar Guðmundsson, fór úr félaginu, og þannig hafi enginn haft heimild til að veðsetja eignir félagsins. Þá er því haldið fram, að ákvæði tryggingarbréfsins um veðrétt í lóðinni nr. 8 við Tjarnarból „með hverskonar endurbótum og viðbótum“ geti ekki leitt til þess, að viðurkennt verði, að stefn- andi eigi veðrétt í „allri húseigninni Tjarnarból 8 og eða ein- stökum íbúðum eignarinnar.“ Því hefur verið hreyft af hálfu stefndu, að þótt svo sé að sjá af bókum félagsins, að lánsféð, sem fékkst fyrir víxlanna, hafi runnið til félagsins, þá sé ekki hægt að sjá, hvað gert var raunverulega við þetta fé. Samkvæmt auglýsingu um stofnun Tjarnarbóls h/f í 71. tbl. Lögbirtingablaðs 19. nóvember skipuðu stjórn félagsins Böðvar Guðmundsson, Haukur Guðmundsson og Jón H. Baldvinsson. Fram kemur, að tveir stjórnarmenn geti ritað firmað. Samkvæmt 19. gr. samþykkta félagsins, sem fylgdu tilkynningunni til hluta- 824 félagaskrárinnar, þurfti samþykki allra stjórnarmanna í veðsetn- ingar, en ekki var þessa ákvæðis getið í auglýsingunni í Lögbirt- ingablaðinu. Auk stjórnarmanna voru eiginkonur þeirra hluthafar. Árni H. Bjarnason, skrifstofustjóri Verzlunarbankans, hefur komið fyrir dóminn. Hann kvaðst hafa tekið við tryggingarbrét- inu fullfrágengnu úr höndum bankastjóra. Hann kveður víxil munu hafa fylgt bréfinu. Hann segir, að það muni vera venja, að tveir stjórnarmenn skrifi undir, þegar um þriggja manna stjórn er að ræða. Hann segir, að bankinn hafi látið gera spjaldskrá um það, sem skráð var um hlutafélög í Lögbirtingablaði. Hann sýndi spjald Tjarnarbóls h/f, þar sem fram kemur, hverj- ir voru hluthafar og að Haukur Guðmundsson hefði prókúruum- boð. Honum var kynnt ákvæði 19. gr. samþykktar Tjarnarbóls h/f. Hann kvaðst ekki hafa kynnt sér það, en tók það fram, að hann hefði þekkt Ögmund Hauk og Jón Baldvin persónulega og að ekki hafi annað hvarflað að sér en að allt væri með felldu við- víkjandi umboði þeirra. Samkvæmt framburði Jóns Baldvinsson- ar í skiptarétti 17. október 1974 voru hlutabréf aldrei gefin út. Þann 20. ágúst 1970 var hlutafé Böðvars Guðmundssonar selt Jóni H. Baldvinssyni og Ögmundi Hauki Guðmundssyni á opin- beru nauðungaruppboði. Jón Baldvinsson sagði, að varamaður hefði gengið upp, þegar Böðvar Guðmundsson fór úr félaginu, en mundi ekki að tilgreina, hver sá varamaður var. Ekki verður séð af þeim gögnum, sem fylgdu tilkynningu til hlutafélagaskrárinn- ar, að varamenn hafi verið kosnir í stjórn, og engar tilkynningar hafa borist hlutafélagaskránni, eftir að tilkynnt var um stofnun félagsins. Helga Þóra Jakobsdóttir, eiginkona Böðvars, skýrði svo frá í skiptaréttinum, að hún hefði farið úr félaginu um leið og Böðvar, og sagði, að Ögmundur Haukur og Jón hefðu ekkert sam- band haft við sig eða hún við þá. Hlutur hennar mun aldrei hafa verið framseldur. Jón Baldvinsson sagði, að félagið hefði keypt hlutabréf Böðv- ars. Ögmundur Haukur sagði fyrir skiptaréttinum 17. október 1974, að hann og Jón Baldvinsson væru einu starfandi hluthaf- arnir Í félaginu. Samkvæmt vottorði Árna Birgis Birgissonar, löggilts endur- skoðanda, sem kannaði bókhald þrotabúsins að beiðni skiptaráð- anda, „hefur andvirði tveggja víxla við Verzlunarbanka Íslands hf. runnið inn í búið, enda er það fært í sjóð félagsins. Nánar tiltekið er um að ræða víxil að fjárhæð 3.000.000 króna, 825 með gjaldd. 1.5.1974 og víxil að fjárhæð 350.000 krónur með gjaldd. 1.5.1974.“ Helga Þóra Jakobsdóttir taldi, að hún hefði undirritað skjölin í sambandi við stofnun félagsins á heimili þeirra hjónanna og að ekki hafi verið aðrir viðstaddir. Hún kvaðst ekki minnast þess að hafa nokkru sinni verið boðuð eða mætt á fundi félagsins. Hún kvaðst ekki minnast þess að hafa veitt öðrum umboð, munnlegt eða skriflegt, til að fara með atkvæði sitt á fundum félagsins. Böðvar Guðmundsson kveðst ekki muna eftir neinni fundargerða- bók og ekki muna til þess, að þeir hluthafar, sem ekki sátu í stjórn, hefðu nokkru sinni verið boðaðir eða mætt á fundi í félag- inu. Hann sagðist ekki minnast þess, að þau hjónin hefðu talað sérstaklega um, að hann færi með atkvæði konu sinnar í félaginu og kæmi fram sem ráðandi 40% hlutafjár, það hafi frekar verið litið á það sem sjálfsagðan hlut. Samkvæmt auglýsingu um stofnun hlutafélagsins hafði Ög- mundur Haukur Guðmndsson prókúruumboð fyrir félagið. Tilkynningin um hlutafélagið er ekki tekin upp í auglýsinguna, eins og lög gera ráð fyrir, en samkv. henni var Ögmundur H. Guðmundsson framkvæmdastjóri með prókúruumboði. Þann 17. október 1974 var Jón Baldvinsson yfirheyrður sem framkvæmdastjóri Tjarnarbóls h/f. Við sama tækifæri skýrði Ögmundur Haukur Guðmundsson svo frá, að Jón hefði verið framkvæmdastjóri og prókúruhafi í félaginu. Hann sagði, að ekki hefðu verið haldnir hluthafa-, aðal- eða stjórnarfundir í félaginu nokkur undanfarin ár. Samkvæmt vottorði Ögmundar H. Guð- mundssonar og Jóns Baldvinssonar, dags. 4. maí 1976, var Jóni H. Baldvinssyni veitt prókúruumboð fyrir Tjarnarból h/f frá seinni hluta ágústmánaðar 1971 auk prókúruumboðs Ögmundar H. Guðmundssonar. Böðvar Guðmundsson sagði, að sig minnti, að Ögmundur Hauk- ur hefði verið stjórnarformaður, en Jón framkvæmdastjóri. Árni H. Bjarnason sagði fyrir dóminum, að hann myndi ekki til, að kannað hefði verið, hvort Jón Baldvinsson hefði prókúru- umboð. Jón skifaði einn undir alla kaupsamningana nema einn, sem Haukur skrifaði undir, og í einu tilviki hefur Haukur skrifað undir sem vottur. Samkvæmt yfirlýsingu Emils Guðmundssonar, Þórarins R. Ólafssonar, Birgis Eydal, Júlíusar Sólnes, Snæbjörns Kristjánssonar, Heimis Sindrasonar og Sigmars Björgvinssonar, dags. 24. janúar 1978, var þeim ekki sýnt veðbókarvottorð, þegar 826 þeir undirrituðu kaupsamninginn við Tjarnarból h/f. Í afsölum er ekki getið um veðskuldir, og þeim hefur verið þinglýst athuga- semdalaust. Í veðbókarvottorðum, dags. 11. júlí 1974, að því er varðar íbúð á þriðju hæð B, og 29. ágúst 1975, að því er varðar fyrstu hæð A, er ekki getið um veð Verzlunarbankans. Verzlunarbankinn hefur veitt Emil Guðmundssyni, Birgi Eydal, Júlíusi Sólnes, Heimi Sindrasyni, Sigmar Björgvinssyni, Þórarni Ólafssyni og Geir- laugu Magnúsdóttur veðleyfi. Emil fékk fyrst veðleyfi 14. desem- ber 1972, Birgir 7. nóvember 1973, Júlíus 13. október 1972, Heim- ir 7. nóvember 1973, Sigmar 7. nóvember 1973, Þórarinn 25. októ- ber 1972 og Geirlaug 25. október 1972. Álit dómsins. Með hliðsjón af 1. mgr. 54. gr. laga nr. 85/1936 þykir það ekki standa í vegi aðild Heimis Sindrasonar að þessu máli, að hann hafði gert kaupsamning um eignarhluta sinn, þegar málið var höfðað, og að þriðji aðili er nú þinglesinn eigandi hans, enda var Heimir þinglesinn eigandi, þegar málið var höfðað. Af gögnum málsins verður ráðið, að Jón H. Baldvinsson hafi í reynd starfað sem framkvæmdastjóri félagsins, þegar hann gaf út víxilinn, sem um ræðir í málinu, a. m. k. með samþykki með- stjórnarmanns síns Ögmundar Hauks Guðmundssonar, sbr. 2. mgr. 32. gr. laga nr. 77/1921, en öðrum var ekki til að dreifa í stjórn félagsins á þessum tíma. Ekki verður séð, að aðrir hlut- hafar hafi gert athugasemdir við þá skipan, þótt félagið hefði með höndum umfangsmikla byggingarstarfsemi á þessum tíma. Engin ástæða er til að ætla annað en að lánsfé það, sem víxill- inn átti að tryggja endurgreiðslu á, hafi runnið til Tjarnarbóls h/f. Ljóst er, að Jón hefur haft samþykki Ögmundar Hauks Guð- mundssonar til útgáfu víxilsins, og ekki verður séð, að aðrir hluthafar hafi fyrr eða síðar gert athugasemdir við þá ráðstöfun eða aðrar, sem Jón gerði fyrir hönd félagsins, þar á meðal sölu á einstökum hlutum þeirra fasteigna, sem félagið átti. Kveðinn hefur verið upp úrskurður í skiptarétti um réttmæti víxilkröfunnar sem skuldar búsins. Haldið var uppi vörnum gegn kröfu Verzlunarbankans h/f af hálfu búsins vegna stefndu í þessu máli á þeirra kostnað, en þeir hafa ekki hlutast til um áfrýjun úrskurðarins. Samkvæmt þessu og með hliðsjón af málflutningi aðilja virðist óumdeilanlegt, að víxilskuldin hafi verið persónuleg skuld Tjarnarbóls h/f. ö27 Ekkert kemur fram í gögnum málsins, sem styður þá kröfu stefnanda, að stefndu beri að dæma til greiðslu kröfunnar per- sónulega, og engin lagarök leiða til þess, að fallast beri á þá kröfu. Ber því að sýkna stefndu af kröfu stefnanda um greiðslu 3.000.000 króna auk vaxta og stimpilkostnaðar. Ljóst er, að ekki hefur verið farið eftir ýmsum ákvæðum laga nr. 77/1921 við stofnun og í starfi Tjarnarbóls h/f, sbr. 14. gr., 17. gr., 18. gr. og 2. mgr. og 4. mgr. 30. gr. Ekki virðast þessir annmarkar þó eiga að leiða til þess, að ráð- stafanir, sem gerðar hafa verið í nafni félagsins, verði af þeim sökum taldar óskuldbindandi fyrir það. Eftir að Böðvar Guðmundsson fór úr félaginu, fóru Ögmundur Haukur og Jón einir með stjórn félagsins að því er virðist. Er svo að sjá, að það hafi verið með vitund og vilja meiri hluta hlut- hafa og látið afskiptalaust af Helgu Þóru Jakobsdóttur. Þótt þeim hafi gagnvart hlutafélaginu borið skylda til að boða til hluthafa- funda og hlutast til um kosningu stjórnar, virðist bera að líta svo á að því er varðar viðskipti félagsins út á við, að þeir hafi farið með stjórn félagsins. Af hálfu félagsins kom aldrei fram, að það vefengdi umboð og heimild þeirra til að binda félagið. Við meðferð þrotabúsins var alfarið byggt á því, að allar ráðstafanir þeirra væru skuldbind- andi fyrir félagið. Samkvæmt auglýsingu um stofnun félagsins, sem birtist í Lög- birtingablaði, gátu þeir Ögmundur Haukur og Jón Baldvinsson bundið félagið, og var engin takmörkun gerð um veðsetningar í auglýsingunni. Samkvæmt 3. mgr. 10. gr. og 2. mgr. 12. gr. laga nr. 77/1921 skal stjórn hlutafélags afhenda valdsmanni til skráningar í hluta- félagaskrá tilkynningu um félagið, þegar það hefur verið stofnað, þar sem meðal annars skal greina, hverjir hafi heimild til að skuldbinda félagið með samningum, þar á meðal ef aðeins tveir eða fleiri stjórnendur hafa þá heimild í sameiningu. Tilkynningu skulu, skv. 3. mgr. 12. gr., m. a. fylgja samþykktir félagsins. Samkvæmt 1. mgr. 12. gr. skal lögreglustjóri birta það, sem skrásett hefur verið í Lögbirtingablaðinu. Tilkynning skal öll sett í auglýsinguna, en fylgiskjöl ekki. Samkvæmt 19. gr. skal það, sem skrásett hefur verið og birt samkvæmt 1. mgr. 17. gr. almennt teljast mönnum kunnugt. Það, sem skrásett hefur verið, en ekki birt, hefur samkvæmt 2. 828 mgr. 19. gr. ekki þýðingu gagnvart öðrum en þeim, sem sannan- lega höfðu vitneskju um það. Ekkert hefur komið fram um, að forráðamenn Verzlunarbanka Íslands h/f eða þeir starfsmenn bankans, sem fjölluðu um veð- setninguna, hafi vitað um ákvæði 19. gr. samþykkta félagsins. Af því leiðir, að þeir máttu treysta því, að Ögmundur Haukur og Jón Baldvinsson hefðu umboð til að veðsetja eignir félagsins samkvæmt því, sem greinir þar um í auglýsingu um stofnun fé- lagsins. Samkvæmt þessu verður að líta svo á, að löglega hafi verið stofnað til veðskuldbindingarinnar af hálfu Tjarnarbóls h/f, og samkvæmt framansögðu er skuld félagsins, sem veðið átti að tryggja greiðslu á, enn ógreidd. Þegar kaupendur létu innrita kaupsamninga til þinglýsingar, hafði tryggingarbréf stefnanda áður verið innritað til þinglýsing- ar. Þeir geta því ekki samkvæmt reglum íslensks réttar um traust- nám við þinglýsingu réttinda yfir fasteign borið fyrir sig, að þeim hafi verið ókunnugt um veðréttinn, og skiptir í því sam- bandi ekki máli, hvort veðbókarvottorð lá frammi við kaupin eða að ekki hefur verið rituð athugasemd um veðið á einn kaup- samninginn, að afsöl hafa verið innrituð til þinglýsingar án at- hugasemda, og að gefin hafa verið út veðbókarvottorð, þar sem veðsins er ekki getið. Fallast verður á með stefnanda, að honum sé rétt að leita dóms um gildi veðréttarins, sbr. 15. gr. laga nr. 29/1885, 39. gr. laga nr. 95/1947, 3. gr. laga nr. 18/1887 og 1. gr. laga 57/1949, þar sem fjárhæð veðskuldarinnar var ekki nægilega ákveðin, til að réttarfarsúrræða, sem í ákvæðum þessum eru heimiluð, yrði neytt. Þegar þess er gætt, að Tjarnarból h/f var eigandi hinnar veð- settu eignar, þegar stofnað var til veðskuldbindingarinnar, og að skuld félagsins, sem veðinu var ætlað að tryggja greiðslu á, er enn ógreidd, þykir verða að fallast á kröfu stefnanda um viður- kenningu veðréttarins. Samkvæmt almennum reglum um veðsetningu fasteigna og ákvæðum tryggingarbréfsins um veðsetningu lóðarinnar „í því ástandi sem það nú er í, eða síðar kann að verða í, með hvers konar endurbótum og viðbótum“ verður að líta svo á, að veðsetn- ingin nái til allrar fasteignarinnar, eins og hún er nú, eftir að byggt hefur verið á lóðinni. Hins vegar virðist ekki verða dæmt um rétthæð veðsins gagnvart öðrum óbeinum hlutbundnum rétt- indum í þessu máli. 829 Svo sem fram kemur í tryggingarbréfinu, er veðið til trygging- ar greiðslu víxils að fjárhæð 3.000.000 króna auk vaxta og hvers konar kostnaðar, og virðist það fela í sér, að bankinn eigi veðrétt í eigninni til tryggingar nefndri fjárhæð ásamt dráttarvöxtum, eins og Seðlabankinn ákveður þá á hverjum tíma skv. 13. gr. laga nr. 10/1961, frá gjalddaga víxilsins á dskj. 54, 1. maí 1974, til greiðsludags, stimpilgjaldi af víxlinum, 7.200 krónum, máls- kostnaði, eins og hann er ákveðinn í þessum dómi, auk eftirfar- andi kostnaðar við innheimtu, aðför og nauðungaruppboð, ef til kemur. Dráttarvextir eru 14 % frá 1. maí 1974 til 15. júlí 1974, 2% frá þeim degi til 20. nóvember 1976, 22 % frá þeim degi til 1. ágúst 1977, en 3% fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði síðan, sbr. auglýsingar Seðlabanka Íslands 30. apríl 1973, 12. júlí 1974, 21. september 1976 og 18. júlí 1977. Í úrskurði skiptaréttarins er kröfu sóknaraðilja, stefndu í máli þessu, lýst þannig, „að viðurkennd verði með dómi krafa bankans skv. ofangreindum víxli, að fjárhæð kr. 3 milljónir, auk 1%% dráttarvaxta af víxilfjárhæðinni frá 1. 5. 1974 til 15. 7. s. á, 2% frá þeim degi til greiðsluðags, kr. 7.200 í stimpilkostnað skv. gjaldskrá L.M.F.Í.“. Í ályktunarorðum úrskurðarins segir svo um þessa kröfu: „Framangreind fjárkrafa sóknaraðila, Verzlunarbanka Íslands hf., verður tekin til greina við úthlutun á eignum þrotabúsins upp í kröfur lánardrottna“. Málskostnaður var felldur niður. Kröfugerð stefnanda að því er varðar viðurkenningu veðréttar er ekki víðtækari en veðrétturinn nær samkvæmt framansögðu og viðist verða talin nægjanlega ljós, til að á hana verði fallist, svo sem greinir Í dómsorði. Eftir framangreindum málalokum þykir bera að dæma stefndu til að greiða stefnanda 250.000 krónur í málskostnað. Steingrímur Gautur Kristjánsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Hafsteinn Sigurðsson hæstaréttarlögmaður flutti málið fyrir stefnanda, en Jón E. Ragnarsson hæstaréttarlögmaður fyrir stefndu. Dómsorð: Stefndu, Sigmar Ægir Björgvinsson, Ingileif Arnlaugs- dóttir, Geirlaug H. Magnúsdóttir, Birgir Eydal, Emil Guð. 830 mundsson, Júlíus Sólnes, Þórarinn R. Ólafsson og Heimir Sindrason, skulu vera sýknir af kröfu stefnanda, Verzlunar- banka Íslands h/f, um greiðslu 3.000.000 króna auk vaxta og stimpilkostnaðar. Viðurkenndur er veðréttur stefnanda í öllu húsinu Tjarn- arbóli 8, Seltjarnarneskaupstað, samkvæmt tryggingarbréti, útgefnu 23. ágúst 1972 af Tjarnarbóli h/f og innrituðu til þinglýsingar á manntalsþingi Seltjarnarneshrepps 1. septem- ber 1972, að fjáræð 3.000.000 króna. Stefndu greiði stefnanda 250.000 krónur í málskostnað inn- an 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lög- um. Úrskurður fógetaréttar Seltjarnarness 10. maí 1978. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 26. f. m., hefur gerðar- beiðandi, Verzlunarbanki Íslands h/f, krafist þess, að fjárnám verði látið fram fara hjá gerðarþola í máli þessu, eigendum Tjarnarbóls 8 á Seltjarnarnesi, þeim Sigmar Björgvinssyni, Ingi- leif Arnlaugsdóttur, Geirlaugu Hl. Magnúsdóttur, Birgi Eydal, Emil Guðmundssyni, Heimi Sindrasyni og/eða Aðalsteini Karls- syni og Steinunni Tómasdóttur, sem nú eru þinglesnir eigendur hluta Heimis Sindrasonar, Júlíusi Sólnes og Þórarni R. Ólafssyni, öllum til heimilis að Tjarnarbóli 8, nema Geirlaug að Túngötu 3, Reykjavík, og Heimir að Miðbraut 38, Seltjarnarnesi, í eignar- hlutum ofangreindra dómþola í bæjarþingsmáli Seltjarnarness nr. 145/77 og/eða núverandi eigenda í fjölbýlishúsinu Tjarnarbóli 8, Seltjarnarnesi, til tryggingar dómskuldinni, þ. m. t. greiðsla á skuld kr. 3.000.000, kr. 7.200 í stimpilkostnað auk 1.5% dráttar- vaxta frá 1. mars 1974 af skuldarupphæðinni til 15. júlí 1974, 2% dráttarvaxta frá þeim degi til 20. nóvember 1976, 2.5% frá þeim degi til 1. ágúst 1977 en 3% frá þeim degi til greiðsludags, og er gerð krafa um dráttarvexti fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði, sbr. auglýsingar Seðlabanka Íslands þann 30. apríl 1973, 12. júlí 1974, 21. september 1976, 18. júlí 1977 og 18. nóvember 1977, svo og kr. 250.000 í málskostnað auk alls annars kostnaðar svo og kostnaðar við gerð þessa, eftirfarandi uppboð, ef til kemur, allt á ábyrgð bankans. Geðarþoli hefur mótmælt framgangi gerðarinnar. Aðiljar hafa hvor um sig krafist málskostnaðar. Málavextir eru í stórum dráttum þeir, að með dómi bæjarþings Seltjarnarness, uppkveðnum 20. febrúar sl., í málinu nr. 145/1977 eru eigendur húseignarinnar nr. 8 við Tjarnarból á Seltjarnarnesi sýknaðir af kröfum stefnanda um greiðslu víxilskuldar að fjár- hæð kr. 3.000.000 auk vaxta og stimpilkostnaðar. Hins vegar er viðurkenndur veðréttur stefnanda í öllu húsinu Tjarnarbóli 8, Seltjarnarneskaupstað, samkvæmt tryggingarbréfi, útgefnu 23. ágúst 1972 af Tjarnarbóli h/f og innrituðu til þinglýsingar á manntalsþingi Seltjarnarneshrepps 1. september 1972, að fjár- hæð kr. 3.000.000. Þá voru stefnanda tildæmdar kr. 250.000 í málskostnað. Fyrir skiptarétti Seltjarnarness hafði sóknaraðili áður haft uppi sömu kröfu í skiptaréttarmálinu: Verzlunarbanki Íslands h/f gegn þrotabúi Tjarnarbóls h/f, sbr. dskj. nr. 3. Með úrskurði, uppkveðnum 27, september 1976, tók skiptarétt- urinn fjárkröfu sóknaraðilja til greina við úthlutun í eignum Þþrotabús upp í kröfur lánardrottna. Ekkert fékkst greitt upp í kröfuna við úthlutun. Krafa sóknaraðilja á hendur varnaraðilja um staðfestingu veð- réttar í fjölbýlishúsinu að Tjarnarbóli 8, Seltjarnarnesi, var hins vegar ekki tekin til greina með þeim rökum, að veðið væri ekki eign hússins. Málsástæður aðilja. Varnaraðili styður mótmæli sín þeim rökum, að fyrrnefndur dómur bæjarþings Seltjarnarness á dskj. nr. 2 sé ekki aðfarar- grundvöllur né heldur úrskurður skiptaréttar Seltjarnarness á dskj. nr. 3. Um sé að ræða dóm, sem staðfesti veðrétt, en kveði ekki á um aðfarar- eða uppboðsheimild, en til þess þurfi gagn- geran dóm um ákveðna tiltekna peningagreiðslu, þ. e. dóm, sem sé aðfararheimild um ákveðna tiltekna peningagreiðslu gerðar- bola. Þá segir og Í greinargerð varnaraðilja, að þótt veðréttur skv. þessu svonefnda allherjarveði sé staðfestur með dómi, þá gildi það ekki gagnvart þriðja manni, sem nú sé eigandi veðsins. Enn frekar vill varnaraðili styðja kröfu sína, að synjað verði aðfarar, þeim rökum, að þrátt fyrir að sóknarefnið sé reifað í áðurnefndum dómi bæjarþings Seltjarnarness á dskj. nr. 2, þá sé hann ekki aðfararheimild, þar sem það sé eingöngu dómsorðið, sem geti verið heimild til aðfarar, en ekki „óljósar vangaveltur í forsendum.“ Um úrskurðinn segir varnaraðili, að hann geti fjarstætt verið aðfarargrundvöllur í almennu fógetamáli, þar sé einungis um að 832 ræða búsheild og ákvarðanir skiptaráðanda varðandi það eitt og ekkert út fyrir það. Þessar ákvarðanir skiptaráðanda bindi engan veginn hendur fógeta. Sóknaraðili byggir kröfu sína um aðför í stuttu máli aðallega þeim rökum, að dómurinn á dskj. nr. 2 sé ótvíræð aðfararheimild, en með honum sé veðréttur sinn í Tjarnarbóli 8, Seltjarnarnes- kaupstað, staðfestur og þar sem veðið hafi átt að tryggja skilvísa og skaðlausa greiðslu víxilskuldar að fjárhæð kr. 3.000.000, þá sé honum heimilt að ganga að því til efnda skuldbindingarinnar. Úrskurðurinn á dskj. nr. 3 sé sönnunaratriði um gildi víxilskuld- arinnar, sem veðið átti að tryggja. Áút réttarins. Með dómi bæjarþings Seltjarnarness, uppkveðnum 20. febrúar 1978, sbr. dskj. nr. 2, er viðurkenndur veðréttur stefnanda, gerð- arbeiðanda í máli þessu, í öllu húsinu nr. 8 við Tjarnarból, Sel- tjarnarneskaupstað, samkvæmt tyggingarbréfi, útgefnu 23. ágúst 1972 af Tjarnarbóli h/f, sbr. dskj. nr. 6, að fjárhæð kr. 3.000.000. Hins vegar eru stefndu, gerðarþolar í máli þessu, sýknaðir af kröfu stefnanda, gerðarbeiðanda, um greiðslu á kr. 3.000.000 auk vaxta og kostnaðar. Loks er stefndu, gerðarþolum, gert að greiða stefnanda, gerðarbeiðanda, kr. 250.000 í málskostnað að viðlagðri aðför að lögum. Staðan í málinu er því sú hér fyrir fógetaréttinum, að gerðar- bolar, eigendur Tjarnarbóls 8, Seltjarnarneskaupstað, verða að þola veðrétt í húsi sínu til tryggingar skuldbindingu, sem þeir bera ekki persónulega ábyrgð á. Gerðarbeiðandi er ófullnægður kröfuhafi í þrotabúi Tjarnar- bóls h/f, sem er persónulegur skuldari, en á viðurkenndan veðrétt í húseign gerðarþola, eigenda Tjarnarbóls 8, Seltjarnar- neskaupstað, og óskar nú aðfarar í veðinu til að ná fram uppboði og fá fullnægju af peningaverðmæti þess. Til þess að fá þannig efndir af peningaverðmæti veðsins er gerðarbeiðanda líka nauð- syn þess að ná fram fjárnámi, til þess að réttarfarsskilyrðum um nauðungarsölu sé fullnægt, sbr. 1. gr. laga nr. 57 25. maí 1949. Af hálfu gerðarþola er því haldið fram, að ekki geti til þess komið, að eignir hans standi til fullnustu kröfu gerðarbeiðanda, þar sem hann sé ekki persónulega skuldbundinn til að greiða og að dómur bæjarþings Seltjarnarness á dskj. nr. 2 heimili honum ekki aðför, þar sem aðfararheimildar sé ekki getið í dómsorði og lagaheimild skorti. 833 Veðréttur miðar að því að greiðsla fari fram, en verði ekki sú raunin á, getur veðhafi fengið fullnustu greiðslu með því að taka hana af peningaverðmæti veðsins. Beri eigendur veðsins ekki persónulega ábyrgð á skuldbindingu þeirri, sem veðið átti að tryggja, er fullnusturéttur veðhafans engu að síður bundinn við greiðslu, sem hefur ákveðið verðmæti og er tiltekins efnis. Réttur veðhafans er aðeins þrengdur, þannig að hann getur einungis leitað fullnustu í veðinu einu, en ekki öðrum eignum eiganda veðsins. Fyrrgreindur dómur bæjarþings Seltjarnarness er viðurkenn- ingardómur, og þeir eru almennt ekki aðfararhæfir. Dómurinn felur þó í sér efnisrétt til handa gerðarþola, og því hlýtur hann að eiga réttarfarsleið. Samkvæmt 1. gr. laga um aðför nr. 19 4. nóvember 1887 eru dómar, uppkveðnir af löglegum dómstóli í ríkinu, ein af aðfarar- heimildum, og þeim má fullnægja samkvæmt efni þeirra með aðför, þótt þess sé ekki sérstaklega getið í dómsorði, sbr. 196. gr., 5. mgr., laga um meðferð einkamála í héraði nr. 85 23. júní 1936. Samkvæmt framanrituðu kemst rétturinn því að þeirri niður- stöðu, að gerðarbeiðandi geti leitað fullnustu í veðinu, húseign- inni Tjarnarbóli 8, Seltjarnarneskaupstað. Málskostnaður ákveðst kr. 95.000. Valgarður Sigurðsson, fulltrúi bæjarfógeta, kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Hin umbeðna fjárnámsgerð skal ná fram að ganga á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarþolar greiði gerðarbeiðanda kr. 95.000 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri að- för að lögum. 834 Laugardaginn 6. júní 1978. Nr. 198/1978. Bæjarsjóður Hafnarfjarðar (Hafsteinn Hafsteinsson hrl.) segn Ingvari Björnssyni og gagnsök (sjálfur). Opinberir starfsmenn. Frávikning úr starfi. Bótakrafa. Ómerking ummæla. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jóns- son og Þór Vilhjálmsson. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 16. nóvember 1978. Hann krefst sýknu af öllum kröfum gagn- áfrýjanda og málskostnaðar úr hans hendi bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Þá krefst hann staðfestingar á ákvæði hér- aðsdóms um ómerkingu tilgreindra ummæla gagnáfrýjanda. Gagnáfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 12. mars 1979, að fengnu áfrýjunarleyfi 15. febrúar 1979. Dómkröfur gagnáfrýjanda eru aðallega, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum skaðabætur að upphæð 150.031.50 krónur (15.003.150 gkr.) með vöxtum svo sem hér greinir: 13% ársvöxtum frá 15. nóvember 1975 til 20. nóvember 1977, 16% ársvöxtum frá 21. nóvember 1977 til 20. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá 21. febrúar 1978 til 31. maí 1978, 22% ársvöxtum frá 1. júní 1979 til 13. júní 1979, 35.5% ársvöxtum frá 14. júní 1979 til 31. ágúst 1979, 40% ársvöxtum frá 1. september 1979 til 30. nóvember 1979, 42.5% ársvöxtum frá 1. desember 1979 til 30. maí 1980, 46% ársvöxtum frá 1. júní 1980 til 28. febrúar 1981 og síðan sömu vöxtum og af innstæðu af vaxtaaukareikningi, nú 46.4% ársvöxtum frá 1. mars 1981 til greiðsludags, allt að frá- dregnum 15.128.03 krónum (1.512.803 gkr.). Til vara krefst hann, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til þess að greiða sér 835 lægri fjárhæð með sömu vöxtum og vaxtatíma eins og í að- alkröfu, allt að frádregnum 15.128.03 krónum (1.512.803 gkr.). Þá krefst hann þess, að ákvæði héraðsdóms um ómerk- ingu tiltekinna ummæla hans verði hrundið. Gagnáfrýjandi krefst málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Í hinum áfrýjaða dómi er greint frá atvikum að ráðningu gagnáfrýjanda hjá aðaláfrýjanda, skilyrði, er honum var sett af hálfu bæjarráðs um, að honum skyldi óheimilt að stunda almenn lögmannsstörf samhliða starfi sínu sem bæj- arlögmaður, og svofelldu bréfi, sem hann ritaði bæjarstjóra hinn 14. október 1975 varðandi skilyrði þetta: „Í samræmi við réttindi og skyldur starfsmanna Hafnar- fjarðarkaupstaðar tilkynnist yður hér með, herra bæjarstjóri, að ég hefi ákveðið að opna starfsstofu. Virka daga verður stofan opin frá kl. 17.00 og mun að því leyti ekki rekast á við starf mitt hjá bænum, þar sem yfir- vinnubann er í gildi, a. m. k. gagnvart mér. Jafnframt leyfi ég mér að lýsa þeirri skoðun, að ítrekaðar áréttingar bæjar- ráðs, „að bæjarlögmanni heimilist ekki að stunda almenn lögfræðistörf samhliða starfi sínu hjá bænum“, gildi aðeins um störf unnin í vinnutíma mínum hjá bænum eða ég tæki að mér verkefni, sem beindust gegn hagsmunum bæjarins. Annar skilningur þýddi það, að ég hefði afsalað bænum afla- hæfi mínu, en slíkt fær ekki staðist“. Skýring sú, sem í bréfi þessu kemur fram af hendi gagn- áfrýjanda á umræddu skilyrði, fékk ekki staðist. Fólst því í raun réttri í bréfinu yfirlýsing hans um, að hann mundi virða skilyrðið að vettugi. En þar sem samþykkt bæjar- stjórnar hinn 11. nóvember 1975 um tafarlausa frávikningu sagnáfrýjanda var ekki á þessu byggð, verður sýknukrafa aðaláfrýjanda ekki tekin til greina að því leyti sem hún er á þessu atriði reist. Samkvæmt gögnum máls er ljóst, að verðmæti húseignar- innar Hraunbrúnar 18 hefur verið miklu meira en nam boði 836 gagnáfrýjanda á nauðungaruppboðinu 5. nóvember 1975. Gagnáfrýjandi hefur lýst yfir, að tilgangur hans með boði sínu hafi verið sá að afla sjálfum sér fjárhagslegs ávinninss, eða eins og hann orðaði það á fundi bæjarráðs Hafnarfjarðar næsta dag, að hann hefði „séð peningavon í því“. Boð hans á söluþinginu var ótilhlýðilegt og ósamrýmanlegt starfi hans sem bæjarlögmanns. Voru kaup hans sjálfs í ávinningsskyni á eignum, sem hann í bæjarlögmannsstarfi sínu hafði knúið fram nauðungarsölu á til fullnustu á kröfum bæjarsjóðs, til þess fallin að vekja tortryggni bæjarbúa um, að hann léti eigin hagsmuni sitja í fyrirrúmi í störfum sínum. Jafnframt gátu slík boð sagnáfrýjanda fyrir sjálfan sig á naðungar- uppboðum, sem fram fóru að kröfu bæjarsjóðs, leitt til beinna hagsmunaárekstra milli hans og bæjarins. Þykir áð- urgreind framkoma gagnáfrýjanda eigi verða samrýmd á- kvæðum 3. mgr. 7. gr. og 31. gr. reglna frá 2. febrúar 1971 um réttindi og skyldur starfsmanna Hafnarfjarðarkaupstað- ar, sem rakin eru í hinum áfrýjaða dómi. Gagnáfrýjandi var kvaddur á fund bæjarráðs þegar næsta dag vegna máls þessa. Honum gat eigi dulist, að bæjarráð vildi ekki una og átaldi, að hann byði sjálfs sín vegna í eign- ir, er seldar væru nauðungarsölu að kröfu bæjarsjóðs á upp- boðsþingum, sem gagnáfrýjandi sótti sem bæjarlögmaður, eins og gerst hafði daginn áður. Á hinn bóginn verður ekki með vissu ráðið af því, sem skráð er eftir gagnáfrýjanda í fundargerðarbók bæjarráðs, að hann hafi endanlega synjað að hlíta aðfinnslum þess, og ekki hafði honum áður verið veitt áminning. Fyrirvaralaus frávikning hans var því ó- heimil. Verður því fallist á, að gagnáfrýjandi eigi rétt til fé- bóta vegna hennar, en ekki eru skilyrði til að sinna miska- bótakröfu hans samkvæmt 1. mgr. 264. gr. laga nr. 19/1940. Samkvæmt þessu og með tilliti til hegðunar gagnáfrýjanda, tekna þeirra, er hann aflaði, það sem eftir var ráðningartim- ans, og annars, sem hafa ber til hliðsiónar eftir 3. mgr. 11. gr. reglna um réttindi og skyldur starfsmanna Hafnarfjarðar- kaupstaðar, þykja fébætur til hans hæfilega ákveðnar 8.000.00 nýkrónur með vöxtum, er reiknaðir verða frá birt- 837 ingardegi sáttakæru, 26. mars 1977, og að öðru leyti verða ákveðnir eins og segir í dómsorði. Gagnáfrýjandi krefst þess, að dæmi verði, að útsvar og að- stöðugjald hans vegna áranna 1975—-1979, að fjárhæð sam- tals 1.512.803 gkrónur, skuli teljast hafa verið greitt með fé- bótum þeim, sem hann sækir aðaláfrýjanda um, þannig að greind fjárhæð komi til frádráttar þeim fébótum, sem honum verði dæmdar. Dómkröfur gagnáfrýjanda um framangreind- ar útsvars- og aðstöðugjaldsskuldir komu ýmist fyrst fram undir rekstri málsins í héraði og án framhaldsstefnu eða sem nýjar kröfur fyrir Hæstarétti. Þegar af þeirri ástæðu eru ekki efni til í þessu máli að leggja dóm á þennan þátt kröfu- gerðar gagnáfrýjanda gegn mótmælum aðaláfrýjanda. Staðfesta ber ákvæði hins áfrýjaða dóms um, að þar greind ummæli í greinargerð gagnáfrýjanda í héraði séu aðfinnslu- verð og eigi að vera ómerk. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, samtals 4.500.00 nýkrónur. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, bæjarstjórinn í Hafnarfirði f. h. bæjar- sjóðs, greiði gagnáfrýjanda, Ingvari Björnssyni, 8.000.00 krónur með 13% ársvöxtum frá 26. mars 1977 til 21. nóvember s. á., 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní s. á. 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á, 42.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. 838 Ákvæði hins áfrýjaða dóms um vítur og ómerkingu ummæla eiga að vera óröskuð. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda samtals 4.500.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 22. september 1978. 1.0. Mál þetta, sem dómtekið var 18. þ. m., hefur Ingvi Björnsson héraðsdómslögmaður, Sléttahrauni 28, Hafnarfirði, höfðað með sáttakæru, birtri 26. mars 1977, á hendur Kristni Ó. Guðmunds- syni bæjarstjóra, Brekkugötu 24, Hafnarfirði, f. h. bæjarsjóðs Hafnarfjarðar. Mál þetta hefur stefnandi höfðað til heimtu bóta vegna meintr- ar ólögmætrar brottvikningar úr starfi bæjarlögmanns í Hafnar- firði. 2.0. BÓTASKYLDA 2.1. MÁLAVEXTIR 2.1.1. Á fundi bæjarráðs Hafnarfjarðar 22. febrúar 1973 var bókað, að ráðið væri sammála um, að nauðsyn bæri til að ráða sérstakan lögfræðing til starfa á bæjarskrifstofunum við inn- heimtu og fl. samkvæmt nánari starfslýsingu, er bæjarstjóri hefði samið og lægi fyrir. Var síðan samþykkt að leggja eftirfarandi til við bæjarstjórn: „Bæjarstjórn samþykkir að stofna embætti bæj- arlögmanns og heimila bæjarstjóra að auglýsa starfið laust til um- sóknar, þegar fyrir liggur samkomulag við Starfsmannafélag Hafnarfjarðarkaupstaðar um launaflokk fyrir starfið.“ Starfslýsing sú, sem bæjarstjóri samdi, er svohljóðandi: „Bæj- arlögmaður hefur með höndum stjórn allrar innheimtu hjá Hafn- arfjarðarbæ, bæði að því er tekur til álagðra gjalda og viðskipta- skulda. Til aðstoðar við þau störf hefur hann innheimtufulltrúa og fleira aðstoðarfólk, sem hann skal hafa yfirstjórn á að því er snertir innheimtustörf þeirra. Bæjarlögmaður skal framkvæma lögtaksgerðir og aðrar fógetagerðir fyrir bæjarsjóð, sem hann getur fengið löggildingu til. Ennfremur skal hann eftir því sem bæjarstjóri felur honum annast eða aðstoða við gerð samninga, 839 verja og sækja mál og aðstoða við úrlausn ýmissa lögfræðilegra verkefna.“ Á fundi bæjarstjórnar 15. maí 1973 var stefnandi síðan kjörinn bæjarlögmaður. Ekki var gerður við hann skriflegur ráðningarsamningur. Stefnandi hóf störf fljótlega eftir að hann hafði verið kjörinn, og telur hann, að það muni hafa verið 4. eða 5. júlí 1973. Stefn- andi óskaði eftir að verða fastráðinn til starfsins þann 15. ágúst 1974. Var samþykkt í bæjarráði að ráða stefnada til fjögurra ára og jafnframt tekið fram, að honum heimilaðist ekki að stunda almenn lögmannsstörf samhliða starfi sínu hjá bænum. Stefnandi ítrekaði ósk sína um fastráðningu. Þann 21. mars 1975 var tekið fyrir erindi stefnanda um fast- ráðningu á fundi bæjarráðs og bókað: „Bæjarráð sér ekki ástæðu til að breyta afstöðu sinni til fastráðningar bæjarlögmanns sam- kvæmt samþykkt frá 15. ágúst 1974.“ 2.1.2. Með bréfi, dags. 13. september 1973, krafðist Landsbanki Íslands, veðdeild, opinbers nauðungaruppboðs á fasteigninni Hraunbrún 18 í Hafnarfirði, þinglesinni eign Arnfinnst Bergs Jörgensen, sem þar bjó, til fullnustu á eftirstöðvum skuldar að fjárhæð 385.516.67 krónur samkvæmt tveimur veðskuldabréfum, sem voru Í vanskilum. Þann 25. september 1973 var uppboðsþola send tilkynning um uppboðsbeiðnina. Þann 23. nóv. 1973 var gefin út uppboðsauglýsing og birt fyrst 12. des. 1973 í 85. tbl. Lögbirtingablaðs 1973 og síðan í 89. tbl. 1973 og loks í 1. tbl. 1974. Í samræmi við uppboðsauglýsinguna hófst síðan uppboðið 25. janúar 1974 á skrifstofu bæjarfógeta. Voru þá meðal annars lagðir fram uppboðsskilmálar. Ekki var sótt þing af hálfu uppboðsbola. Uppboðinu var frestað til 22. febr. 1974. Sótti þá þing af hálfu uppboðsþola Guðni Guðnason héraðsdómslögmaður, fulltrúi Árna Gunnlaugssonar hæstaréttarlögmanns. Var síðan uppboði þessu frestað nokkrum sinnum, og var ýmist að Guðni Guðnason héraðsdómslögmaður mætti fyrir uppboðsþola, að uppboðsþoli mætti sjálfur eða að ekki var sótt þing af hans hálfu. Þann 12. mars 1974 gerði stefnandi sem fulltrúi bæjarfógetans í Hafnarfirði lögtak hjá uppboðsþolanum fyrir útsvari og viðlaga- sjóðsgjaldi fyrir árin 1973 og 1974, samtals að fjárhæð 114.240 krónur. Þann 12. júlí 1974 krafðist stefnandi f. h. stefnda nauðungar- uppboðs á fasteigninni Hraunbrún 18 á grundvelli lögtaksins. Þann 17. júlí 1974 var uppboðsþola tilkynnt um uppboðsbeiðnina. 840 Á uppboðsþingi 13. september 1974 var sótt þing af hálfu stefnda og lögð fram uppboðsbeiðni ásamt lögtaksendurriti og uppboðstilkynningu. Var þá ákveðið, að sala færi fram á eigninni sjálfri samkvæmt nánari ákvörðun uppboðshaldara. Þann 18. september 1974 krafðist stefnandi fyrir hönd stefnda uppboðs á fasteigninni Hraunbrún 18 til greiðslu eftirstöðva fasteignagjalds að upphæð 14.862 krónur. Þann 20. september 1974 var uppboðsþola tilkynnt um þá kröfu. Þann 1. okt. 1974 var uppboðinu fram haldið á skrifstofu bæjarfógeta og frestað til 6. des. 1974. Var þá ákveðið, að sala færi fram á eigninni sjálfri samkvæmt nánari ákvörðun uppboðshaldara. Þann 17. janúar 1975 var málið enn tekið fyrir á skrifstofu bæjarfógeta og ákveð- ið, að sala færi fram á eigninni sjálfri 14. mars 1975. Þann dag var enn þingað í uppboðsréttinum á skrifstofu bæjarfógeta og frestur veittur til 23. maí 1975, en þann dag var á uppboðsþingi, sem háð var á skrifstofu bæjarfógeta, enn ákveðið, að sala færi fram á eigninni sjálfri samkvæmt nánari ákvörðun uppboðshald- ara. Þann 12. sept. 1975 var málið enn tekið fyrir á skrifstofu bæjarfógeta og ákveðið, að sala færi fram á eigninni sjálfri sam- kvæmt nánari ákvörðun uppboðshaldara. Uppboðsþoli mætti sjálfur á uppboðsþingi 12. júlí 1974, en ekki var sótt þing af hans hálfu eftir það. Uppboðsbola var tilkynnt, að uppboð færi fram á eigninni sjálfri þann 9. október 1975, kl. 0345 síðdegis. Þann 6. október 1975 gerði stefnandi sem fulltrúi bæjarfógeta lögtak hjá uppboðsþola fyrir útsvarsskuldum hans fyrir árin 1974 og 1975, samtals að fjárhæð 228.100 krónur auk vaxta og kostn- aðar. Uppboðið var síðan auglýst tvisvar í dagblaði og fór fram þann 9. okt. 1975. Lagði þá stefnandi fram fyrir hönd stefnda endurrit lögtaks- gerðarinnar frá 6. október og lýsti jafnframt lögveðskröfu fyrir fasteignagjöldum. Mætt var af hálfu Landsbanka Íslands. Uppboðshaldari gætti hagsmuna ríkissjóðs. Af hálfu uppboðsþola var ekki sótt þing. Aðrir virðast ekki hafa verið aðiljar uppboðsins á þessum tíma. Tvö boð komu í eignina, annað frá Landsbanka Íslands, 500.000 krónur, og hitt frá stefnanda, 1.500.000 krónur, Ákveðið var, að fram færi annað og síðasta uppboð á eigninni. Var síðan uppboðs- bola tilkynnt, að það uppboð færi fram 5. nóv. 1975, kl. 1600, með 841 ábyrgðarbréfi, sem hann virðist hafa tekið við af pósthúsinu í Hafnarfirði þann 6. nóv. 1975. Áður en til síðara uppboðsins kæmi, voru uppboðsbeiðnir Landsbanka Íslands afturkallaðar. Annað og síðasta uppboð fór síðan fram, eins og ráðgert hafði verið, 5. nóv. 1976, eftir að það hafði verið auglýst í dagblaði. Uppboðshaldari gætti hagsmuna innheimtu ríkissjóðs, en stefnandi mætti fyrir stefnda. Af hálfu uppboðsþola var ekki sótt þing. Aðeins eitt boð kom fram á uppboðinu, boð stefnanda, 2.500.000 krónur. 2.1.3. Þann 6. nóvember 1975 var haldinn fundur í bæjarráði. Fund þennan sátu bæjarráðsmennirnir Árni Gunnlaugsson, Árni Grétar Finnsson og Ragnheiður Sveinbjörnsdóttir auk bæjarstjóra og bæjarritara. Stefnandi, sem boðaður hafði verið á fundinn, mætti þar, og var þá lagt fram endurrit úr uppboðsbók varðandi síðara upp- boðið. Stefnandi skýrði svo frá, að á fyrra uppboði hefði hann „próforma boðið í eignina fyrir bæinn 1.500.000 krónur, en á öðru og síðara uppboði orðið hæstbjóðandi í eignina sjálfur með 2.500.000 krónur, en var bókaður þar mættur fyrir hönd bæjar- sjóðs.“ Bókað var í gerðabók bæjarráðs, að upplýst væri, að boð þetta hefði ekki verið gert í samráði við bæjarstjórn. Meiri hluti bæj- arráðs, Árni Gunnlaugsson og Árni G. Finnsson, tóku fram, að enda þótt þeir teldu engan vafa á því, að uppboðskaup þessi hefðu verið á vegum bæjarsjóðs, þar sem bæjarlögmaður tvímælalaust hefði verið mættur við uppboðið fyrir hönd bæjarsjóðs, þá skor- uðu þeir á bæjarlögmann að framselja tafarlaust boð sitt til bæjarsjóðs til að auðvelda lausn málsins. Stefnandi var spurður, hvers vegna hann hefði „keypt húsið“, og svaraði hann því til, að hann hefði séð peningavon Í því. Bókað var eftir honum: „Á umræddu uppboði mætti ég til þess að gæta hagsmuna bæjarsjóðs, en hann átti lögtak í umræddri eign. Þá er ljóst varð, að innheimtumaður ríkissjóðs mundi bjóða að minnsta kosti kr. 2.400.000 í eignina og bæjarsjóður þar með fá fullnægt kröfu sinni, leit ég svo á, að hlutverki mínu sem umboðsmanns bæjarsjóðs væri lokið. Ákvað ég þá að bjóða persónulega Í eignina og reyndist hæstbjóðandi fyrir kr. 2.500.000. Varðandi þá áskorun háttvirts bæjarráðsmanns Árna Gunn- laugssonar, að ég framselji bæjarsjóði boð mitt, ella segi starfi mínu lausu, leyfi ég mér að taka fram: Ég er á þessu stigi ekki 842 tilbúinn að taka afstöðu til fyrri hluta áskorunarinnar, en lýsi því yfir, að ég tel mig á engan hátt hafa vanrækt hagsmuni bæjar- sjóðs og mun því ekki segja starfi mínu lausu. Meirihluti bæjarráðs, Árni Gunnlaugsson og Árni G. Finnsson, tólu bæjarstjóra að krefjast þess við uppboðshaldara, að svo verði litið á, að bæjarsjóður Hafnarfjarðar væri hæstbjóðandi og að bæjarsjóði yrði afsöluð eignin. Þá yrði stuðlað að því, að uppboðsþoli og fjölskylda hans gætu aftur fengið eignina til umráða.“ , Þann 7. nóv. 1975 sendi stefnandi bæjarstjóra bréf, þar sem hann óskaði eftir, að sér yrði veitt launalaust leyfi, þar til lykt ir deilu sinnar og bæjarráðs lægju fyrir. Á fundi bæjarstjórnar Hafnarfjarðar 11. nóv. 1975 var eftir- farandi tillaga samþykkt með atkvæðum allra bæjarfulltrúa: „Við annað og síðasta nauðungaruppboð á húseigninni nr. 18 við Hraunbrún í Hafnarfirði 5. nóv. s.1. var bæjarsjóður meðal uppboðsbeiðenda, og var bæjarlögmaður mættur þar fyrir hönd bæjarsjóðs á sama hátt og við fyrra uppboð á húseigninni 9. okt. s.l., sbr. útskrift úr uppboðsbók. Bæjarlögmaður gerði hæsta boð í eignina, kr. 2.5 millj., og telur bæjarstjórn engan vafa á því, eins og fram kemur í bókun meirihluta bæjarráðs frá 6. nóv. sl, að uppboðskaup þessi hafi verið á vegum bæjarsjóðs. Hinsvegar vill bæjarlögmaður ákveðið halda því fram, að hann eigi sjálfur boðið og hafi hann ætlað sér að hafa af þessu sjálfur fjárhagsvinning. Um. leið og bæjarstjórn áréttar þær aðgerðir og viðbrögð, sem meirihluti bæjarráðs, Árni Gunnlaugsson og Árni Grétar Finnsson, viðhafði í málinu á téðum fundi bæjarráðs, samþykkir bæjarstjórn eftirfarandi: „Bæjarstjórn lítur mjög alvarlegum augum á framkomið við- horf bæjarlögmannsins gagnvart aðgerðum hans við umrætt upp- boð og telur, að atferli hans sé misnotkun á aðstöðu í opinberu starfi. Þykir bæjarstjórn óhæfa, ef trúnaðarmanni bæjarins Í vinnutíma hjá bæjarsjóði kynni að takast að hafa stórfelldan fjárhagnað af uppboðsþola, en umrætt hús er talið nema að verð- mæti um 10—12 millj. Áhvílandi skuldir skv. veðbókarvottorði eru upphaflega taldar kr. 2.176.765, en þær eru allt frá árinu 1970 og munu því talsvert lægri í dag. Bæjaryfirvöldum hefði aldrei komið til hugar að láta bæjar- 843 sjóð eignast húsið við nauðungaruppboð til þess að hafa af því fjárhagslegan ávinning. Ber því að leita allra tiltækra ráða til að reyna að hindra, að uppboðsþoli kunni að verða sviptur fasteign sinni með þessum hætti. Uppboðsþoli var ekki mættur við uppboðið og enginn af hans hálfu. Hann hefur nú mótmælt uppboðinu og áskilið sér rétt til áfrýjunar þess. Með því að lög gera ráð fyrir, að fleiri en tvö uppboð geti farið fram (sbr. 29. gr. 1. 57/1949), ef við- komandi uppboðsbeiðendur krefjist þess, þá samþykkir bæjar- stjórn að krefjast að nýju uppboðs á téðri eign og felur bæjar- stjóra að beita sér fyrir því við aðra uppboðsbeiðendur, þ. e. í þessu tilviki ríkissjóð, að hann ljái samþykki sitt til nýs upp- boðs. Með skírskotun til alls þessa samþykkir bæjarstjórn jafnframt með tilvísun til 7. gr. laga nr. 38/1954, sbr. hliðstætt ákvæði í reglum um réttindi og skyldur starfsmanna Hafnarfjarðarbæjar, að veita Ingvari Björnssyni lausn þegar í stað úr stöðu bæjar- lögmanns.“““ Bæjarstjóri tilkynnti síðan stefnanda þessa ákvörðun þann 12. nóv. 1975. Á fundi bæjarráðs 13. nóv. 1975 var lagt fram bréf stefnanda, dags. 7. nóv. 1975, með beiðni um launalaust leyfi. | Bókað var eftir Ragnheiði Sveinbjörnsdóttur, að hún væri efnislega sammála bókun meiri hluta bæjarráðs á fundi 6. nóv. 1975 og hún væri samþykk afstöðu varamanns síns, Markúsar Á. Einarssonar, á bæjarstjórnarfundi 11. nóv. 1975. Jafnframt var bæjarstjóra falið að rita ríkissaksóknara bréf og óska eftir því við hann, að hann framkvæmdi opinbera rannsókn á atferli stefnanda „samanber 8. gr. 1. 38/1954 um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.“ Dómsrannsókn fór síðan fram í sakadómi Hafnarfjarðar, og lauk henni þann 25. febrúar 1976. Þann, 22. júlí 1976 var gefin út ákæra á hendur stefnanda fyr- ir misnotkun á aðstöðu í starfi sínu sem bæjarlögmaður Hafnar- fjarðar við nauðungaruppboð á fasteigninni Hraunbrún 18 í Hafnarfirði hinn 5. nóv. 1975. Var af hálfu ákæruvaldsins kraf- ist refsingar fyrir brot gegn 249. gr., samanber 138. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940, en til vara gegn nefndum ákvæðum, samanber 20. gr. sömu laga, svo og við 139. gr. hegningarlaganna. Með dómi sakadóms Hafnarfjarðar 20. okt. 1976 var stefn- 844 andi sýknaður af kröfum ákæruvaldsins í málinu og ákveðið, að sakarkostnaður greiddist úr ríkissjóði. Í forsendum dómsins segir meðal annars: „Við uppboðið 5. nóvember var ákærði mættur fyrir Hafnarfjarðarkaupstað, og fram er komið af hálfu bæjarstjórans, að ákærði hafði ekki um- boð til þess að bjóða bindandi í eignir fyrir bæjarins hönd nema samkvæmt sérstökum fyrirmælum. Slík fyrirmæli hafði ákærði ekki við þetta uppboð. Verður ekki séð, að neitt í starfslýsingu bæjarlögmanns eða starfsreglum hafi bannað honum að bjóða í eignir á nauðungaruppboðum fyrir sjálfan sig, eftir að hags- munir bæjarins voru tryggðir svo sem í þessu tilviki, enda þótt hann hefði ekki aflað sér sérstaks leyfis til slíks. Þetta tilboð ákærða spillti í engu vinnutíma hans í þágu bæjarfélagsins, þar sem ákærði þurfti hvort eð var að vera viðstaddur uppboðið til bess að gæta hagsmuna bæjarfélagsins, og bæjarfélagið varð ekki fyrir neinum útgjöldum vegna boðs ákærða. Þá þykir ekki óeðli- legt, þótt ákærði krefðist þess, að boð hans yrði tekið til athug- unar og samþykkt.“ Dómi þessum var ekki áfrýjað. 2.1.4. Þann 7. nóv. 1975 mótmælti uppboðsþoli uppboðinu og áskildi sér rétt til áfrýjunar. Þann sama dag var þess krafist af hálfu stefnda, að svo yrði litið á, að hann væri hæstbjóðandi í eignina (Hraunbrún 18) og að bæjarsjóði yrði veitt afsal fyrir henni. Þá var þess óskað af hálfu stefnda, að stuðlað yrði að því, að uppboðsþoli og fjöl- skylda hans gætu aftur fengið eignina til umráða. Þann 17. nóv. 1975 óskaði uppboðsþoli eftir því við uppboðs- haldara, að fram færi nýtt uppboð á eigninni. Þann 18. nóv. 1975 samþykkti stefndi, að nýtt uppboð yrði haldið, en krafðist ella afsals sér til handa og greiddi fjórðung kaupverðs í samræmi við uppboðsskilmála. Þann 21. nóv. 1975 samþykkti fjármálaráðuneytið, að nýtt uppboð færi fram. Þann 25. nóvember 1975 tilkynnti uppboðshaldari aðiljum, að fram færi nýtt uppboð, ef ekki kæmu fram mótmæli. Þann 2. desember 1975 var gefin út hæstaréttarstefna fyrir uppboðsþola, þar sem krafist var ómerkingar uppboðsins. Þann 9. desember 1975 greiddi uppboðsþoli kröfu ríkissjóðs. Þann 15. desember 1975 mótmælti stefnandi nýju uppboði og krafðist þess, að boð sitt yrði samþykkt. Þann sama dag aftur- 845 kallaði stefndi uppboðsbeiðni sína og uppboðsþoli féll frá beiðni um nýtt uppboð. Þann 26. febrúar 1977 var úrskurðað í uppboðsdómi Hafnar- fjarðar, að kröfu sækjanda, Ingvars Björnssonar, um, að sam- bykkt yrði boð hans á uppboðsþingi í húsinu nr. 18 við Hraun- brún væri hafnað. Í forsendum úrskurðarins segir svo meðal annars: „Samkvæmt niðurlagi 1. mgr. 27. greinar uppboðslaga nr. 19 frá 1949 er hamarshögg á nauðungaruppboði á fasteign merki þess, að sölutilraun á því uppboðsþingi sé lokið og fram komin boð verði tekin til athugunar innan tiltekins tíma. Á upp- boðsþinginu 5. nóvember 1975 var að vísu ekki bókaður ákveð- inn frestur í þessu skyni, en ljóst er, að boð sækjanda var Þó ekki samþykkt á uppboðsþinginu, enda war þá ekki fullnægt fyrsta tölul. 39. gr. uppboðsskilmála, um að greiddur skyldi 1/4 hluti kaupverðs, um leið og boð er samþykkt. Þetta er einnig staðfest með þeirri ákvörðun uppboðshaldara að verða við ósk uppboðsþola um nýtt uppboð á eigninni, sem var tilkynnt hæst- bjóðanda, sækjanda máls þessa, með bréfi uppboðshaldara 23. nóvember 1975. Í því bréfi er nýr uppboðsdagur ákveðinn 16. desember s. á, og er af því ljóst, að boð sækjanda yrði ekki samþykkt fyrir þann dag. Hinn 15. desember 1975 höfðu allir uppboðsbeiðendur afturkallað sölubeiðnir sínar, og féllu því allar aðgerðir samkvæmt þeim niður samkvæmt 21. gr. upp- boðslaganna, en enginn rétthafi samkvæmt sömu grein hafði gefið sig fram til að krefjast framhalds uppboðsins. Að svo vöxnu máli eru ekki efni til að taka kröfu sækjanda, um að boð hans verði samþykkt, til greina gegn mótmælum uppboðsþola, enda er svo kveðið á í 1. mgr. 30. gr. uppboðslaganna, að hæst- bjóðandi eigi ekki heimtingu á, að honum sé slegin eign, nema svo sé mælt í uppboðsskilmálum. Í skilmálum þessa uppboðs er ekki slíkt ákvæði.“ Úrskurður þessi var ekki kærður. 2.2. KRÖFUR OG MÁLSÁSTÆÐUR. Af hálfu stefnanda er þess aðallega krafist, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum 15.003.150 krónur með 14% árs- vöxtum frá 11. nóv. 1975 til 1. ágúst 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, hæstu lögleyfðu sparisjóðsvöxt- um, nú 19% ársvöxtum, frá þeim degi til greiðsludags auk máls- kostnaðar samkv. gjaldskrá LMFÍ, allt að frádregnum 312.403 846 krónum, en til vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum aðra lægri fjárhæð með sömu vöxtum og vaxtatíma auk máls- kostnaðar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, allt að frádregnum 312.403 krónum. Meginmálsástæða stefnanda er, að með ályktun bæjarstjórnar il. nóv. 1975, sem honum var tilkynnt þann 12. sama mánaðar, hafi honum verið veitt fullnaðarlausn. úr stöðu bæjarlögmanns, lausnin hafi verið ólögmæt og beri honum bætur fyrir fjártjón vegna tekjumissis úr bæjarsjóði auk fégjalds fyrir miska. Af stefnda hálfu er þess krafist aðallega, að stefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og að honum verði tildæmd- ur málskostnaður samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, en til vara, að stefnukröfur verði stórlega lækkaðar og málskostnaður þá lát- inn falla niður. Af stefnda hálfu er mótmælt bókun stefnanda í réttarhaldi 30. nóvember 1977, þar sem stefnandi lækkar kröfur sínar um 312.403 krónur, „sem sé útsvarsskuld hans við stefnanda 30. róvember 1977“. Af stefnda hálfu er þess krafist, að eftirfar- andi ummæli í greinargerð stefnanda, dags. 6. apríl 1977, verði dæmd dauð og ómerk og að stefnandi verði látinn sæta vítum fyrir þau: „Jafnframt hlutuðust bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar til þess, sbr. dskj. nr. 9, að frétt um uppsögn mína ásamt upplogn- um ávirðingum birtust í öllum dagblöðum, útvarpi og sjónvarpi og það meira að segja áður en ég fékk sjálfur tilkynningu um uppsögnina. Jafnframt lét bæjarstjórinn í Hafnarfirði hafa eftir sér stórlega ærumeiðandi og villandi ummæli um starfssvið mitt hjá Hafnarfjarðarbæ sbr. dskj. nr. 10... Þegar það er og virt, að ærumeiðingum þessum og rógburði er beint gegn 31 árs göml- um lögfræðingi, sem sömu aðilar og að ærumeiðingunum standa hrekja burt úr opinberu starfi á þann hátt, að jaðrar við vald- níðslu, og reyna eftir mætti að eyðileggja framtíð mína sem lögfræðings, tel ég þennan lið síst of háan.“ Af hálfu stefnanda er krafist sýknu af þessum kröfum stefnda. Meginmálsástæða stefnda samkvæmt greinargerð hans virðist vera sú, að stefnandi hafi með því að fullyrða ranglega, að hann hefði öðlast endanlegan eignarrétt að fasteigninni Hraunbrún 18 þrátt fyrir áminningu meiri hluta bæjarráðs og tilboð um, að hann yrði tekinn í sátt, ef hann framseldi stefnda boð sitt, gert áframhaldandi samstarf við yfirboðara sína útilokað og með því fyrirgert hugsanlegum bótarétti sínum. Af hálfu stefnanda er því haldið fram auk þess, sem að framan 847 greinir, að ekki hafi verið farið eftir réttum reglum við lausnar- veitinguna, lausn hans hafi farið í bága við fyrirmæli 7. gr. reglna um réttindi og skyldur starfsmanna Hafnarfjarðarkaup- staðar frá 2. febrúar 1971 og 7. gr. laga 38/1954, sbr. 8., 9. og 11. gr. þeirra laga, brottvikningin hafi í raun verið endanleg þrátt fyrir tilvísun bæjarstjórnar í 7. gr. nefndra reglna og laga. Sér hafi engin laun verið greidd fyrir tímabilið, eftir að frávikningin tók gildi, þrátt fyrir ákvæði nefndrar 7. gr. og sé því tilvitnun í það ákvæði marklaus. Þá hafi ekki verið tekin afstaða til þess, hvort hann skyldi halda stöðu sinni að niðurstöðu rannsóknar lokinni, sbr. 8. gr. nefndra reglna og laga. Á því er byggt, að hann hafi mátt vænta þess að halda stöðu sinni til 1. september 1978, þegar fjögurra ára ráðningartímabili hans var lokið. Þá er því haldið fram, að ekki hafi verið gætt þess ákvæðis 3. mgr. 7. gr. að veita sér áminningu, áður en kæmi til lausnar úr starfi, óþarfi hafi verið að veita sér endanlega lausn, þar sem hægt hefði verið að veita launalaust leyfi eða lausn um stundarsakir. Því er haldið fram, að stefnandi hafi ekkert það til saka unnið, sem réttlæti lausn hans. Stefnandi heldur því fram, að hann hafi átt rétt á sams konar öryggi Í starfi sem starfsmaður sveitarfélags, eins og ríkisstarfsmönnum sé heit- ið í 4. gr. laga 38/1954 innan marka ráðningartíma síns, enda hefði verið óheimilt að víkja honum úr starfi með uppsagnar- fresti án sakar. Varðandi lækkun kröfugerðar sinnar heldur stefnandi því fram, að honum hafi verið heimilt að láta útsvarsskuld sína jafnast við bótakröfuna samkv. reglum um skuldajöfnuð. Þegar mál þetta var flutt í fyrra sinnið, þann 9. maí 1978, kom fram sú málsástæða af hálfu stefnda, aði háttsemi stefn- anda við uppboðið hafi verið með þeim hætti, að hann eigi einn sök á því, að hann missti starf sitt. Var í því sambandi vísað til 4. gr., 1. tl, laga 38/1954 og 5. gr., 1. tl., reglna frá 2. febrúar 1971, þar sem segir, að sá, sem sé fastráðinn í stöðu, skuli gegna stöðunni, þar til eitthvert tilgreindra atriða komi til, þar á meðal, að hann brjóti af sér í starfi, svo að honum beri að víkja úr því. Af stefnda hálfu er því haldið fram, að stefnandi hafi ekki verið fastráðinn starfsmaður, en því þó játað, að ákvæði reglna um réttindi og skyldur starfsmanna Hafnarfjarðarkaupstaðar varðandi fastráðna starfsmenn eigi við um réttarstöðu stefnanda með þeirri takmörkun, sem. leiði af ráðningartíma hans. 848 Við munnlegan málflutning var því nánar haldið fram, að atferli stefnanda við uppboðið og óbilgjörn afstaða hans eftir á hafi gert áframhaldandi samstarf hans við yfirmenn hans úti- lokað og að það hafi ekki samrýmst stöðu hans, að hann hefði gagnstæða afstöðu við bæjarstjórn varðandi uppboðið. Þá er því haldið fram af hálfu stefnda, að bæjaryfirvöld hafi aldrei haft þá stefnu að láta bæjarsjóð eignast fasteignir við nauðungaruppboð í Hafnarfirði til að hafa af því fjárhagnað, stefnanda hafi mátt vera ljóst, að honum sem einum af æðstu yfirmönnum í þjónustu bæjarins og trúnaðarmanni hans væri algerlega óheimilt að afla sér persónulega stórfellds fjárhagn- aðar á sama tíma og hann fór með afar viðkvæmt og vandmeð- farið hlutverk f. h. bæjarfélagsins við nauðungaruppboð, stefn- anda hafi verið óheimilt að bjóða í eignina án sérstakrar heim- ildar yfirboðara sinna, stefnanda hafi skv. eðli starfa síns ekki aðeins borið að gæta beinna hagsmuna bæjarsjóðs, heldur jafn- framt þess, að begn bæjarfélagsins yrði ekki fyrir óeðlilegu tjóni. Þá virðist því haldið fram, að bæjarsjóður hafi verið hæst- bjóðandi á fyrra uppboðinu og að stefnandi hafi með því að gera yfirboð á síðara uppboðinu stuðlað að því, að bæjarsjóður yrði fyrir tjóni, en að hann sjálfur auðgaðist að sama skapi, óeðlilegt hafi verið, að stefnandi gerði slíkt boð, og jafnframt óheimilt. Þá er því haldið fram, að stefnandi hafi brotið gegn ráðningar- samningi með því að stunda almenn lögfræðistörf samhliða bæjarlögmannsstarfinu. Á það er bent af hálfu stefnda, að stefnandi hafi beðið um launalaust leyfi, þar til ágreiningur hans við bæjarráð væri til lyktar leiddur. Þegar af þeirri ástæðu hafi ekki verið skylt að greiða honum laun fyrr en í fyrsta lagi, þegar úrskurður upp- boðsdómsins lá fyrir, en stefnda hafi ekki verið skylt að taka afstöðu til þess, hvort hann héldi stöðu sinni áfram fyrr en á þeim tíma, þá hafi stefnandi verið farinn að stunda sjálfstæðan rekstur sem málflutningsmaður, en það starf hefði ekki samr rýmst því, að hann héldi áfram starfi sínu sem bæjarlögmaður, og eðlilegast hefði verið, að hann hefði sjálfur átt frumkvæði að því, að afstaða yrði tekin til þess, hvort hann tæki við starfi sínu aftur, en það hafi hann ekki gert. Þá hefur því verið hreyft af hálfu stefnda, að dómurinn í saka- málinu hafi verið byggður á ófullnægjandi upplýsingum; ef þær 849 upplýsingar, sem nú liggja fyrir, hefðu verið fyrir hendi, hefði dómurinn ef til vill orðið á annan veg. Af hálfu stefnanda hefur verið andmælt þeim skilningi á starfs- skyldum hans, að honum hafi borið að gæta hagsmuna uppboðs- þola. Því er og haldið fram af hálfu stefnanda, að krafa stefnda hefði greiðst að fullu af uppboðsandvirði miðað við boð stefn- anda á síðara uppboðinu. Því hefur verið hreyft af hálfu stefn- anda, að eftir að nýr bæjarstjórnarmeirihluti tók við stjórn bæj- arins eftir sveitarstjórnarkosningarnar 1974, hafi sú afstaða kom- ið fram af hálfu bæjaryfirvalda, að æskilegt væri, að hann léti af störfum, hafi þetta meðal annars komið fram í því, að hann hafi ekki getað fengið greiðslu fyrir aukavinnu, sem honum hafi verið nauðsynlegt að vinna, jafnframt því sem honum hafi verið bannað að stunda málflutning sjálfstætt. Af stefnda hálfu er því andmælt, að stjórnmálaafstaða hafi haft nokkur áhrif á samskipti bæjaryfirvalda og stefnanda. Á það er bent, að ekkert liggi fyrir Í málinu um, hve mikla eftir- vinnu stefnandi telji sig hafa unnið án, þess að fá greiðslu fyrir. Varðandi varakröfu stefnda hefur af hans hálfu verið bent á, að stefnandi hafi verið ungur að árum, þegar starfi hans sem bæjarlögmanns lauk, og að hann hafi ekki verið í fastri stöðu. Varðandi lækkun kröfugerðar stefnanda er því haldið fram af hálfu stefnda, að breyting á kröfugerð sé aðeins heimil, að hún sé gagnaðilja í hag, en í því tilviki, sem hér um ræðir, sé því ekki til að dreifa. SÖNNUNARATRIÐI. 2.3.1. Þegar stefnandi kom fyrir sakadóminn, skýrði hann svo frá, að hann hefði haft munnleg fyrirmæli frá bæjarstjóra um, hvernig honum bæri að gæta hagsmuna bæjarins við upp- boð. Í fyrsta lagi væri nauðungarsala örþrifaráð, sem ekki skyldi gripið til, nema útséð væri um, að skuldari greiddi ekki kröfuna. Í öðru lagi kvað hann sér hafa verið bannað að bjóða í eignir fyrir hönd bæjarsjóðs Hafnarfjarðar, nema til kæmu sérstök fyrirmæli bæjarráðs, enda hefði slíkt útgjöld í för með sér fyr- ir bæjarsjóð, sem samþykkja þyrfti sérstaklega. Kvaðst hann aðeins einu sinni hafa boðið í fasteign fyrir bæinn á sínum starfsferli og þá með samþykki bæjarstjóra f. h. bæj arráðs. Stefn- andi kvaðst hafa boðið í fasteignina Hraunbrún 18 persónulega, bæði á fyrra og síðara uppboðinu. Í bæði skiptin kveðst stefn- andi hafa boðið í með það fyrir augum, að nægilega hátt boð 54 850 kæmi í eignina, til að hagsmunir bæjarsjóðs væru tryggðir. Hann kveðst hafa hækkað boð sitt, til þess að allir veðhafar fengju fullnustu við sölu. Hann kveðst ekki kannast við að hafa farið út fyrir umboð sitt. Hann hafi ekkert umboð haft til þess að bjóða Í eignir fyrir bæinn. Stefnandi tók fram fyrir sakadóminum, að bæjarstjóra hefði verið kunnugt um bæði uppboðin, þar sem hann opni öll ábyrgð- arbréf, sem séu stíluð til innheimtu Hafnarfij arðar, og kanni inni- hald þeirra. Stefndi Kristinn Ó. Guðmundsson bæjarstjóri gaf einnig skýrslu fyrir sakadóminum. Hann sagði, að stefnanda hefði ekki verið sett erindisbréf og ekki látin í té önnur skrifleg fyrirmæli um starf sitt en þau, sem komið hafi fram í starfslýsingu, hann hafi ekki fengið fyrirmæl um það sérstaklega, hvernig hann skyldi haga sér við uppboð á fasteignum, þar sem bærinn ætti hags- rnuna að gæta. Hins vegar kvaðst bæjarstjórinn hafa sagt stefn- arida, að hann skyldi snúa sér til sín, sérstaklega ef eitthvað kæmi upp, sem væri óvanalegt. Í því sambandi tók bæjarstjórinn fram, að það hefði ekki verið tíðkað, að Hafnarfjarðarbær knýði fram uppboð á fasteignum, enda þótt hugsanlega væru dæmi til þess. Hann sagði, að ekki hefði legið fyrir bann við því, að stefnandi byði í fasteignir fyrir bæinn, þar sem slíkt gæti verið nauðsyn- legt. Hins vegar hefði ekki verið gert ráð fyrir því, að stefnandi byði bindandi í fasteignir fyrir bæinn sjálfan nema samkv. sér- stökum fyrirmælum. Af endurriti úr uppboðsbók kemur fram, að stefnandi var sjálfur hæstbjóðandi bæði á fyrra og síðara uppboði. Með fram- burði uppboðshaldara og þingvitnanna var talið sannað í saka- málinu, að stefnandi hefði boðið í eignina við uppboðið 5. nóv. fyrir sjálfan sig, en ekki fyrir stefnda. Þá var byggt á því í dóminum, að ákærði hefði ekki haft umboð til að bjóða bindandi í eignir fyrir bæjarins hönd nema samkv. sérstökum fyrirmælum, en slík fyrirmæli hefði hann ekki fengið við uppboðið. Hér fyrir dóminum hefur stefnandi skýrt svo frá, að hann hafi haft skýr fyrirmæli um, að ekki mætti bjóða í fyrir hönd bæjarins nema samkv. sérstökum fyrirmælum bæjarstjóra. Því kveðst hann hafa orðið að gera þetta persónulega, enda hefði Það verið skilningur sinn eftir viðtal við bæjarstjóra um þetta efni, að hann yrði að bjóða í sem Ingvar Björnsson héraðsdóms- lögmaður, þegar þannig stæði á, hann yrði að beita almennri Sól skynsemi og ef sú staða kæmi upp, t. d. að hann sæti uppi með einhverja eign út af þessu, að þá yrði að leysa það vandamál í sameiningu. Hann kveðst telja, að bæjarstjóra hafi verið kunnugt um þetta, enda hefði ekki verið hægt að standa að innheimtu lögtakskrafna bæjarsjóðs með öðrum hætti. Stefnandi var spurður, hvort það hefði ekki verið skilningur hans, að hann hefði átt að ræða við bæjarstjóra eftir fyrra uppboðið. Hann svaraði því til, að mis- jafnt væri, hversu gott væri að ná tali af bæjarstjóra, hér hafi verið um að ræða „rútínumál“, sem búist hafi verið við, að mundi leysast fyrir síðara uppboðið. Hann kvaðst hafa verið mjög hissa á, að uppboðið skyldi fara fram, þar sem búið hafi verið að lofa greiðslu fyrir ákveðinn tíma áður, þegar sala stóð fyrir dyrum, hefði uppboðsþoli greitt og ævinlega bjargað sér í þessu uppboðsmáli. Hann sagði sig endilega minna, að hann hefði hitt uppboðsþola fyrir tilviljun á milli uppboða, og að hann hafi þá sagt sér, að allt væri klappað og klárt. Hann segir, að vel geti verið, að uppboðsþoli hafi verið búinn að semja við bæjarstjóra, en hann virðist ekki hafa fengið neina tilkynningu frá bæjarstjóra um, að uppboðið ætti að falla niður eða frestast. Hann var spurður, hvers vegna hann hefði ekki látið fresta uppboðinu. Hann svaraði því til, að með því að falla frá seinna uppboðinu hefðu aðgerðir bæjaryfirvalda verið nánast mark- leysa, þá hefði ekkert uppboð farið fram og engin greiðsla feng- ist, eftir að búið hefði verið að gefa uppboðsþola öll tækifæri. Hann kveðst hafa talið fráleitt að fresta uppboðinu, þar sem uppboðsþoli var ekki mættur og hafði ekki haft samband við stefnda. Hér fyrir dómi var bæjarstjóri spurður, hvort stefnanda hefði verið gert ljóst, að hann mætti ekki bjóða í eignir fyrir sjálfan sig. Svaraði bæjarstjórinn því, að hann hefði reiknað með, að hann gerði slíkt ekki. Bæjarstjórinn var spurður, hvort stefn- anda hefði verið sérstaklega bannað að bjóða í fyrir bæinn. Hann svaraði því til, að honum hefði verið sérstaklega bannað að vinna nokkuð að því í eigin vinnutíma. Þá var hann spurður, hvort stefnandi hefði haft almennt umboð til að bjóða í eignir fyrir bæinn, og svaraði bæjarstjórinn því, að hann hefði ekkert almennt umboð haft til að bjóða í eignir fyrir bæinn, „en það kann að sjálfsögðu að hátta svo, þar sem honum ber að ræða wið mig og ég þá afli heimildar, ef ég tel mig þá ekki hafa hana, til að gefa honum heimild til að bjóða í eignir fyrir bæ- 852 inn, en hann hafði ekki heimild til þess að bjóða í eignir fyrir bæinn án þess að hafa samráð við mig, nema kannski slíkt yrði nauðsynlegt eða það tilvik kæmi upp, að það yrði nauðsynlegt, og þá yrði hann að meta sína stöðu sjálfur.“ 2.3.2. Samkvæmt vottorði byggingarfulltrúa Hafnarfjarðar- bæjar, dags. 17. nóv. 1975, var fasteignamatsverð eignarinnar Hraunbrúnar 18 þá 2.332.000 krónur. Samkvæmt vottorði Bruabótafélags Íslands, dags. 29. júlí 1976, var brunabótamat húseignarinnar þá 12.000.000. króna. Samkvæmt vitnisburði Herluf Poulsen, tengdaföður uppboðs- þola, var húsið á lóðinni nr. 18 við Hraunbrún fullbyggt þann 5. nóv. 1975 að öðru leyti en því, að í því var bráðabirgða eld- húsinnrétting og eftir að leggja dúka og teppi á gólf að ein- hverju leyti. Vitnið taldi, að húsið hefði verið í sama ástandi, Þegar brunabótamat fór fram. Samkvæmt veðbókarvottorði, dags. 10. okt. 1975, hvíldu þá á eigninni kr. 2.116.764.49, þar af 114.275 krónur til bæjarsjóðs Hafnarfjarðar. 2.3.3. Vorið 1974 keypti stefnandi vélbátinn Hafbjörgu, GK 7, á nauðungaruppboði fyrir 40.000 krónur. Skipið var þá í slipp og ekki sjóhætft. Stefnandi hafði þá beðið um uppboð á skipinu til fullnustu kröfu að upphæð sirka 600.000 krónur. Stefnandi telur, að bæjaryfirvöldum hafi verið fullkunnugt um þessi kaup, og bendir meðal annars á, að Stefán Jónsson bæj- arfulltrúi hafi verið framkvæmdastjóri félagsins, sem. átti skip- ið. Stefnandi hefur skýrt svo frá fyrir dóminum, að áður en fyrra uppboð fór fram á skipinu, hafi hann skýrt bæjarstjóra frá því, að komið væri að sölu, og spurt, hvort hann ætti að bjóða í fyrir bæinn. Hann segist hafa skýrt bæjarstjóra frá því, að hann hefði boðið í skipið á eftir fyrra uppboði og jafnframt leitað eftir því, hvort hann ætti að bjóða upp fyrir kröfu bæjar- sjóðs. Hann kveður bæjarstjóra hafa svarað neitandi, og boð stefnanda virðist síðan hafa verið samþykkt eftir annað og síð- asta uppboð. Stefnandi hefur skýrt svo frá fyrir dóminum, að cft hafi komið fyrir, að hann byði í eignir í eigin nafni til að fá það há boð í eignir, að þær kröfur, sem bærinn átti, fengjust greiddar. Hann var spurður, hvort bæjarstjóra hefði verið kunn- ugt um þetta og hvort hann hefði samþykkt, að stefnandi hefði Þennan hátt á. Hann svaraði því til, að bæjarstjóra hefði verið 853 kunnugt um, að hann yrði að gera þetta, því öðruvísi hefði ekki verið hægt að standa að innheimtu lögtakskrafna Hafnarfjarðar- bæjar. Hann segir, að stundum hafi komið fyrir, að hann hafi verið mættur á uppboðum ásamt fulltrúa sínum, og segir, að stundum hafi fulltrúinn boðið og stundum hann sjálfur og að fulltrúi hans hafi þá mætt fyrir uppboðsþola, en hann sagði, að það hefði getað komið fyrir, að hann ætti hæsta boð og að full- irúi hans hafi þá beðið um annað og síðasta uppboð eða jafnvel öfugt. „Nú það er rétt að taka það fram hérna, að mér sýndist, og bæjarstjóri var mér sammála um það, að það þyrfti ákveðna hörku gagnvart ákveðnum gjaldendum. til þess að knýja fram greiðslu, og þetta með uppboðin má líkja við það, að ekkert er sagn í hundi, sem geltir, en ekki bítur. Það er að segja hótun um uppboð, hún er eingöngu markleysa, ef er ekki fylgt á eftir.“ Bæjarstjórinn var spurður fyrir dóminum, hvort honum hefði verið kunnugt um, að stefnandi hefði áður boðið þannig í eigin nafni og jafnvel verið slegnar eignir. Hann svaraði því til, að hann væri ekki viss um það, hvort hann vissi um það fyrr en um það leyti sem það mál kom upp, sem lyktaði með því, að stefnandi hætti störfum fyrir stefnda. Bæjarstjórinn var ítrekað spurður um, hvort honum hefði áður verið kunnugt um báta- kaup stefnanda. Hann sagðist ekki muna það glöggt, hvort hann hefði frétt það einhvers staðar frá, að það mundi hafa átt sér stað. Bæjarstjórinn skýrði svo frá, aðspurður, að bærinn hefði á sínum tíma keypt fasteignina Strandgötu 37 á uppboði og að á eigninni hafi hvílt veð vegna útsvarsskulda, sem hafi verið gerð upp eða felld niður í sambandi við uppboðið. Hann kvað þessa eign síðan hafa verið selda. Árni Grétar Finnsson bæjarfulltrúi hefur skýrt svo frá, að komið hafi fyrir, að boðið hafi verið í eignir af hálfu bæjarsjóðs, en að bærinn hafi hins vegar ekki knúið fram uppboð, svo hon- um væri kunnugt um. Þegar aðrir aðiljar hefðu knúið fram upp- boð, hefði komið fyrir, að bærinn hefði boðið í til að tryggja hagsmuni sína og einnig til að tryggja öryrkjum og sjúku fólki, sem haft hefðu íbúð í eignum þessum, áframhaldandi húsnæði. Bæjarstjórinn var spurður, hvort hann hefði samþykkt, að stefnandi hefði þann hátt á að bjóða í eignir í eigin nafni til þess að gæta hagsmuna bæjarins. Hann svaraði þeirri spurningu neitandi. Hann var spurður, hvort stefnandi hefði átt að hafa samband við hann, þegar nauðungarsala á eignum átti að fara fram. Bæjarstjórinn svaraði því til, að stefnandi hafi alls ekki 854 mátt knýja fram uppboð f. h. bæjarins, hann hafi vitað það og haft fulla vitund um, að það var ekki stefna bæjaryfirvalda að gera slíkt. Stefnandi var nánar spurður um, hvort hann hefði skýrt bæj- astjóra frá því, að hann væri orðinn eigandi að skipinu, sem hann keypti. Hann segist hafa gert það og tók fram, að oft hefði verið grínast með þetta Hafbjargarmál, ef svo mætti kalla, á kaffistofunni á bæjarskrifstofunum að bæjarstjóra viðstöddum. Stefán Jónsson bæjarfulltrúi var spurður um vitneskju sína um. bátakaup stefnanda. Hann kvað sér hafi verið kunnugt um þau kaup, áður en málið varðandi Hraunbrún 18 kom upp. Hann sagðist ekki muna betur en að engin athugasemd hefði verið gerð við þau kaup. Árni Gunnlaugsson bæjarfulltrúi var spurður um, hvort hon- um hefði verið kunnugt um, að stefnandi hefði áður boðið í eignir Í eigin nafni. Var hans svar á þessa leið: „Jú, ég heyrði það nú einhvern tíma eftir á, að það var bátur hérna suður í Dröfn, minnir mig. Mér er kunnugt um það, jú, jú. Það voru mjög lítilfjörlegir hagsmunir, þannig að það var ekkert gert út af því máli, nema bæjarstjóri fann að því við hann.“ Guðmundur Guðmundsson bæjarfulltrúi var spurður um þetta efni. Hann svaraði á þessa leið: „Ég man nú ekki nákvæmlega eftir því, en einhvern tíma var talað um bátsuppboð, sem ég kafaði aldrei ofan í, hvort hefði verið á vegum bæjarins, upp- boðið, eða .... en ég man ekki eftir neinu öðru.“ Vilhjálmur Skúlason bæjarfulltrúi kvaðst hafa heyrt því fleygt, að stefnandi hefði boðið í einhvern bát. Nánar aðspurður kvaðst hann ekki muna betur en að hann hefði verið búinn að heyra um bátakaupin, áður en málið varðandi Hraunbrún 18 kom upp. 2.3.4. 14. október 1975 tilkynnti stefnandi bæjarstjóra með bréfi, að hann hefði ákveðið að opna starfstofu, sem yrði opin virka daga frá kl. 1700. Í bréfinu lýsti hann þeirri skoðun, að bann við að stunda almenn lögfræðistörf jafnhliða starfi hjá bænum gilti aðeins um störf unnin í vinnutíma hjá bænum eða að því er varðaði verkefni, sem beindust gegn hagsmunum bæj- arins. Annar skilningur mundi þýða, að hann hefði afsalað bæn- um aflahæfi sínu og að slíkt fengi ekki staðist. Lagt hefur verið fram í málinu bréf bæjarstjóra, dags. 11. nóv. 1976, til sakadóms Hafnarfjarðar, og segir svo í bréfi þessu: „Þann 26. maí 1975 veitti Ingvar Björnsson, hdl., sem þá gegndi 855 starfi bæjarlögmanns í Hafnarfirði, móttöku greiðslu á kr. 51.200 frá Jóhanni Þorsteinssyni, skipstjóra, vegna útsvars að upphæð kr. 25.000, sem Jóhann hélt eftir af launum Theodórs R. Einars- sonar 15. maí 1970 auk vaxta og kostnaðar. Ingvar Björnsson hafði ekki heimild til sérstakrar þóknunar fyrir innheimtu í starfi sínu sem bæjarlögmaður. Sem svar við fyrirspurn minni til Ingvars, dags. 15. nóv. s.l., vegna umræðds misræmis sendi hann ljósrit kvittunar undirrit- aða af Theodóri R. Einarssyni. Theodór hefur upplýst, að hann hafi undirritað kvittunina 9. nóv. s.l. og þá jafnframt tekið við greiðslunni. Vegna ofanritaðs er hér með óskað opinberrar rannsóknar á meðferð Ingvars Björnssonar á tilgreindri innheimtu og skil- um og svo á öðrum uppgjörsmálum, sbr. kvittanabók, eftir því sem tilefni gefst til. Þá er og sú krafa gerð, að Ingvari verði gert að greiða bæjarsjóði Hafnarfjarðar kr. 20.742.00, sem hann held- ur ólöglega eftir af greiðslu þeirri, sem hann tók á móti hjá Jóhanni Þorsteinssyni, og hefur ekki gert bæjarsjóði skil á, auk vaxta.“ Samkvæmt framlögðum gögnum hefur farið fram rannsókn á þessu máli í sakadómi Hafnarfjarðar. Þá hefur verið lagt fram bréf ríkissaksóknara til bæjarfógetans í Hafnarfirði, dags. 12. ianúar 1978, þar sem segir, „að eftir atvikum er af ákæruvalds- ins hálfu eigi krafist að svo stöddu frekari aðgerða að því er hið sérgreinda kærutilvik varði, en komi fram frekari rökstuðn- ingur af hálfu kæranda fyrir kæru sinni að því er varðar önnur uppgjörsmál ber að taka rannsókn málsins að því leyti upp að nýju.“ . Á fundi bæjarstjórnar 24. janúar 1978 var gerð svofelld álykt- un: „Bæjarstjórn Hafnarfjarðar beinir því til hæstvirts dóms- málaráðherra, að hann láti fara fram rannsókn á meðferð em- bættis ríkissaksóknara og embættis bæjarfógetans í Hafnarfirði á kæru bæjarstjórans í Hafnarfirði, dagsettri 11. nóv. 1976, á hendur fyrrverandi bæjarlögmanni Ingvari Björnssyni vegna inn- heimtu og skila til bæjarsjóðs á tilgreindri útsvarsskuld svo og öðrum uppgjörsmálum, samanber kvittanabók.“ Ályktun þessi var send dómsmálaráðherra í bréfi, dags. 30. janúar 1978. Bæjarstjóri skýrði svo frá fyrir sakadómi, að hann hefði í upphafi lagt áherslu á það munnlega við stefnanda, að hann stundaði ekki lögfræðistörf sem atvinnu samhliða starfi sínu 856 hjá Hafnarfjarðarkaupstað. Hann sagði, að stefnandi hefði tví- mælalaust ekki haft heimild til að annast störf í eigin þágu í vinnutíma hjá bænum. Bæjarstjórinn var spurður um það á bæjarþingi, hvort stefn- andi hefði verið áminntur vegna þess, að hann hefði sett á fót og auglýst lögfræðiskrifstofu og fasteignasölu. Bæjarstjórinn svar- aði því til, að hann hefði greinilega verið búinn að láta stefn- anda vita af því, að honum væri það óheimilt. Stefán Jónsson, forseti bæjarstjórnar, skýrði svo frá á bæjar- þinginu, að margsinnis hefði verið búið að gera stefnanda ljóst, að bærinn mundi ekki líða það, að hann væri að reka sjálfstæða starfsemi sem lögfræðingur í bænum, á meðan hann væri í þjón- ustu bæjarins. Stefán sagðist hafa litið svo á, að í rauninni með því að opna lögfræðiskrifstofu hefði stefnandi raunverulega ver- ið að segja upp starfi sínu, þar sem honum hafi verið ljóst, að bæjarstjórn vildi ekki, að starfsmenn bæjarins hefðu þann hátt á starfi. Vilhjálmur Skúlason bæjarfulltrúi skýrði svo frá, að hon- um hefði verið kunnugt um, að stefnandi hefði opnað lögfræði- skrifstofu í eigin nafni, sem hann ætlaði að reka fyrir eigin reikning og á eigin ábyrgð. Hann sagði, að það hefði að sínu mati ekki samrýmst því samkomulagi, sem stefnandi hafði gert við bæjarstjórn, þar sem lögð hefði verið mikil áhersla á, að æðstu yfirmenn bæjarins, að minnsta kosti, og allir starfsmenn bæjar- ins sinntu ekki öðrum störfum en þeim, sem þeim var ætlað að sinna hjá bænum. Hann kvaðst ekki muna betur en að sér hefði verið kunnugt um þetta, áður en málið varðandi Hraunbrún 18 kom til. Hann var spurður, hvort hefði komið til greina að finna að við stefnanda vegna opnunar skrifstofunnar. Hann sagði, að það hefði komið til greina meira en gefa honum áminningu vegna þess, að það hefði verið skoðun vissra bæjarfulltrúa, að hann hefði þegar fyrirgert rétti sínum með því að opna lögfræðiskrif- stofuna. Um þetta hefðu þó allir bæjarfulltrúar ekki verið sam- mála og þar af leiðandi hefði ekki orðið úr framkvæmd. Árni Grétar Finnsson bæjarfulltrúi sagði, að rétt áður en upp- boðsmálið kom upp, hefði komið fram óánægja hjá bæjarfull- trúunum varðandi stefnanda, þar sem hann var ráðinn með þeim skilyrðum, að hann stundaði ekki lögfræðistörf sjálfur, en hann hafi þó gert það og auglýst meðal annars. Hann segir, að sér hafi verið tjáð, að bæjarstjóri hafi gefið honum áminningu 857 út af þessu og að oft hafi verið rætt um þetta milli bæjarfulltrú- anna, að þeir væru mjög óánægðir með þetta. 2.3.5. Þann. 22. apríl 1975 samþykkti bæjarstjórn að fella að svo stöddu niður alla yfirtíð hjá Hafnarfjarðarbæ og stofnunum hans, nema hjá verkamönnum, sem heimilt væri að vinna daglega eina kukkustund og fimmtán mín. í eftirvinnu, þó væri heimilt að vinna yfirtíð, ef brýn nauðsyn bæri til, enda væri ákvörðun um það í hverju einstöku tilfelli tekin af forstöðumanni viðkomandi stofnunar og jafnan haft samráð við bæjarstjóra. Samkvæmt vottorði, sem lagt hefur verið fram í málinu, hafa þrettán starfsmenn á bæjarskrifstofunum fengið greidd laun fyr- ir yfirvinnu á tímabilinu maí til september 1975 og níu starfs- menn bæjarverkfræðings. Á þessu tímabili fékk stefnandi enga yfirvinnu greidda. Hann bendir á, að á þessu tímabili hafi aðalgjaldkeri bæjarins, Valur Ásmundsson, fengið greiðslu fyrir rúmlega 191 klst., eða til jafnaðar tæplega 38 og 1/2 klst. á mánuði, bæjarritari tæplega 167 klst., eða til jafnaðar 133 og 1/2 klst. á mánuði, innheimtu- fulltrúi stefnanda 38 og 1/2 klst. alls og annar aðstoðarmaður hans 47 yfirvinnustundir. Hann staðhæfir, að hann sjálfur og Gunnar Bjarnason fulltrúi, aðstoðarmaður hans, hafi verið einu starfsmennirnir á bæjarskrifstofunum, sem engar greiðslur fengu fyrir yfirvinnu á nefndu tímabili. Af þessum ástæðum kveðst hann hafa ritað bréfið, þar sem hann tilkynnir um opnun lögfræðiskrifstofu, enda er þess getið í bréfinu, að rekstur skrifstofunnar muni ekki rekast á við starf hans hjá bænum, þar sem yfirvinnubann væri Í gildi, að minnsta kosti gagnvart honum. Stefnandi segir, að þetta bréf hafi verið ritað, vegna þess að hann hafi enga yfirvinnu fengið greidda og allir samningar um fastráðningu og launahækkun farið út um þúfur, hann hafi ekki séð sér fært að framfleyta sér af föst- um tekjum og verið ítrekað búinn að skýra bæjarstjóra frá því, bæjarstjóri hafi alltaf ætlað að útbúa tillögur um ráðningu og breytt launakjör og annað, sem að því laut, en aldrei sést neinn. árangur af því. Hann segir, að svo hafi farið að lokum um sumarið 1975, að hann afhenti bæjarstjóra öll þau mál, sem hann var með fyrir hönd bæjarins sem lögmaður, og tjáð hon- um, að hann hefði ekki tíma til að sinna þessum málum, þar sem þau væru mörg þess eðlis, að þau yrðu að vinnast í algeru næði og þá eftir vinnutíma, og þar sem hann ekki fengi greitt sérstaklega fyrir það, þá gæti hann ekki sinnt því. 858 Stefnandi hafði ásamt bæjarlögmannsstarfinu sem aukastarf forstöðu fyrir heilsuverndarstöð Hafnarfjarðar frá 15. septem- ber 1973 til 31. október 1974, er hann var leystur frá því starfi að eigin ósk. Hann segist hafa sagt þessu starfi lausu, vegna þess að hann hefði haft það mikið að sera sem bæjarlögmaður, að hann hefði ekki getað gegnt því starfi, þannig að viðunandi væri. Hann segist hafa búist við því, að ef yfirmenn hans gætu ekki sætt sig við, að hann hæfi þannig sjálfstæðan atvinnurekstur, mundu þeir tilkynna honum það með formlegum hætti í sam- ræmi við reglur um réttindi og skyldur starfsmanna Hafnar- fjarðarkaupstaðar, en það hafi ekki verið gert. Stefnandi var spurður, hvort hann hefði opnað lögfræðiskrif- stofu á þeim tíma, sem hann var starfandi bæjarlögmaður. Hann svaraði því neitandi. Hann kannaðist við að hafa auglýst í blaði og gefið upp í auglýsingunni heimasímanúmer sitt og viðtals- tíma kl. 1700 eða 1730. Hann sagði sig minna, að minnst hefði verið á skipa- og verðbréfasölu í auglýsingunni. Hann sagði, að einu lögmannsstörf sín, meðan hann var bæjarlögmaður, hefðu verið þau, að hann hefði tekið að sér að gera skattframtöl fyrir menn, og hann sagðist hyggja, að hann hefði auglýst þá starf- semi eftir að hafa rætt um það við bæjarstjóra, að hann hygðist gera það. Hann kvað bæjarstjóra engum athugasemdum hafa hreyft við því, en sagt, að lögfræðingarnir í bæjarstjórn væru ekki hrifnir af þessu. Hann segist einu sinni hafa farið út á land til að ganga frá samningum um sölu á landi og skýrt bæjarstjóra frá því og fengið tveggja daga frí til að ganga frá þessu. Hann sagðist hafa auglýst í því augnamiði að knýja fram viðbrögð af hálfu bæjaryfirvalda vegna deilu sinnar og bæjarráðs varð- andi launakjör og greiðslu fyrir yfirvinnu. Hann segir, að bréfið um opnun lögfræðiskrifstofu hafi verið ritað í framhaldi af því. Bæjarstjórinn segir, að stefnandi hafi ekki haft leyfi til að telja fram fyrir fólk. Stefnandi kveðst aldrei hafa fengið áminningu vegna lögfræði- skrifstofu eða fasteignasölu. Bæjarstjórinn segir, að bæjarráð hafi verið með bréf stefn- anda um opnun lögfræðiskrifstofu til meðferðar, þegar uppboðs- málið kom upp, og verið að hugleiða aðgerðir gagnvart honum. Hann kveðst hafa litið á þetta sem brot af hálfu stefnanda og segist telja, að bæjarráðsmenn hafi talið það líka. Hann segir, „að uppboðsmálið hafi komið upp, áður en ákvörðun var tekin 859 um aðgerðir vegna bréfsins. Hann segir, að það mál hafi ráðið úrslitum um, að stefnandi var látinn fara. Stefnandi segir, að Árni Gunnlaugsson hafi nokkrum sinnum beðið um frest á uppboði vegna eiganda Hraunbrúnar 18, þar sem hann væri félítill, og segist stefnandi í öllum tilvikum hafa orðið við beiðni Árna. Árni Gunnlaugsson var spurður, hvort uppboðsþoli hefði ver- ið skjólstæðingur hans. Hann svaraði því til, að hann hefði ekki verið skjólstæðingur sinn sérstaklega, hann hafi þó einhvern tima unnið fyrir hann, en ekki í sambandi við uppboðið. Hann kvaðst ekki muna, hvort fulltrúi sinn hefði mætt fyrir hann, það gæti vel verið, að hann hefði einhvern tíma tekið frest fyr- ir hann. Hann sagðist ekki þora að fullyrða, hvort hann hefði sjálfur beðið um frest. Hann segist hafa gefið uppboðsþola leið- beiningar um útvegun lögmanns eftir uppboðið. 2.4. ÁLIT DÓMSINS. 2.4.1. Aðiljar eru nú sammála um, að stefnanda hafi verið veitt endanleg lausn 17. nóvember 1975. Um réttindi og skyldur stefnanda virðist auk ráðningarsamn- ings hans hafa farið eftir reglum um réttindi og skyldur starfs- manna Hafnarfjarðarkaupstaðar frá 2. febrúar 1977 og kjara- samningi frá sama tíma. Hins vegar virðast lög 38/1954 ekki gilda um skipti aðilja, sbr. 1. gr. þeirra laga. Samkvæmt málflutningi aðilja virðist mega leggja til grund- vallar, að ákvæði nefndra reglna um fastráðna starfsmenn hafi gilt um stefnanda með þeim frávikum, sem leiða af því, að ráðningartími hans var bundinn við ákveðið tímabil. Samkvæmt þessu virðist stefnandi hafa mátt vænta þess að halda stöðu sinni til loka ráðningartímans, nema eitthvert þeirra atvika, sem greind eru í 5. gr. reglnanna, kæmu til. Af þessum atvikum er samkvæmt því, sem fram er haldið af aðiljum, ein- ungis um að ræða, hvort stefnandi hafi brotið af sér í starfi, bannig að honum hafi borið að víkja úr því, sbr. 1. tl. 5. gr. Samkvæmt 31. gr. reglna frá 2. febrúar 1971 bar stefnanda að rækja starf sitt með alúð og samviskusemi í hvívetna, gæta kurteisi, lipurðar og réttsýni í starfi og forðast að hafast nokkuð það að í starfi sínu eða utan þess, sem honum væri til vanvirðu eða álitshnekkis eða sem varpað gæti rýrð á það starf eða starfs- grein, sem hann vann við. 860 Samkvæmt 3. mgr. 7. gr. er rétt að veita starfsmanni lausn um, stundar sakir, ef hann hefur brotið af sér í starfi, eins og nánar segir í málsgreininni, þ. á m. ef hann hefur sýnt af sér óhlýðni við löglegt boð eða bann yfirmanns síns eða framkoma hans eða athafnir þykja ósæmileg, óhæfileg eða ósamrýmanleg því starfi. Þá skal veita starfsmanni áminningu og gefa honum kost á að bæta ráð sitt, áður en honum er veitt lausn um stundar- sakir. Ekki er gert ráð fyrir því í reglunum, að starfsmanni sé veitt lausn án undanfarandi lausnar um stundarsakir. Samkvæmt því, sem fram er haldið af stefnda, virðist þurfa að taka afstöðu til eftirfarandi atvika í þessu sambandi. 1. Boðs stefnda í fasteignina Hraunbrún 18 á nauðungaruppboði; 2. Synjunar hans um að framselja stefnda boð sitt, þeirrar af- stöðu hans að telja sig eiganda fasteignarinnar og kröfu hans um, að boð hans yrði samþykkt; 3. Ákvörðunar stefnanda um að stofna til sjálfstæðrar málflutn- ingsstarfsemi og fasteignasölu, auglýsinga hans um þá starf- semi og starfa hans að málflutningi, fasteignasölu og aðstoð við skattframtöl á ráðningartímanum. 2.4.2. Samkvæmt því, sem fram hefur komið af hálfu aðilja, virðist ótvírætt mega byggja á því, að stefnandi hafi persónulega orðið hæstbjóðandi á öðru og síðara uppboði. Þegar þess er gætt, sem fram kemur í dómi sakaðóms cg sem styðst við annað, sem fram er komið í málinu, að stefnandi hafði ekki umboð til að bjóða í fasteignir fyrir hönd bæjarsjóðs, sbr. og 2. mgr. 47. gr. sveitarstjórnarlaga og til hlið- sjónar 35. gr. og 2. tl. f liðar 1. mgr. 11. gr. sömu laga, enn frem- ur að stefnandi, en ekki stefndi, var bókaður hæstbjóðandi á fyrra uppboði á sama hátt og á því síðara, þykir bera að leggja til grundvallar, að stefnandi hafi einnig persónulega verið hæst- bjóðandi á fyrra uppboði. Af því leiðir, að ekki verður fallist á ályktanir stefnda, sem byggjast á því, að stefnandi hafi bakað stefnda tjón með yfirboði. Ekki verður fallist á það með stefnda, að nokkrar þær upp- lýsingar hafi komið fram í málinu, sem hefðu verið fallnar til að breyta þeirri ályktun sakadóms Hafnarfjarðar, að stefnandi hafi ekkert refsivert aðhafst með því að bjóða í fasteignina Hraunbrún 18 á öðru og síðara uppboði. Með tilvísun til þeirra raka, sem fram koma í dóminum, þykir 861 bera að fallast á þessa niðurstöðu sakadóms, sbr. 238. gr. al- mennra hegningarlaga. Verður þá til úrlausnar, hvort stefnandi hafi eigi að síður brotið þannig af sér með atferli sínu á uppboðinu, að hann verði að hlýta því að vera leystur frá störfum án bóta. Ekki virðist vera fyrir að fara nokkru lagaákvæði eða annarri almennri réttarheimild, sem geri það almennt ólögmætt, að opin- berir starfsmenn bjóði Í eignir í eigin nafni á uppboðum, þar sem þeir eru mættir til að gæta hagsmuna hins opinbera. Verður þá næst fyrir að taka afstöðu til þess, hvort einhverj- um atvikum sé fyrir að fara í málinu, sem hljóti að leiða til þess, að talið verði, að atferli stefnanda verði eigi að síður talið ólögmætt. Ekki hefur komið fram, að stefnanda hafi borist nokkur fyrir- mæli fyrir uppboðið um að óska eftir, að því yrði frestað eða Það fellt niður. Þegar þess er gætt: -- að samkvæmt veðbókarvottorði hvíldu einungis kr. 2.116.764.49 á fasteigninni; — að einungis kr. 385.516.67 af þessari fjárhæð virðast hafa verið vísitölubundnar; — að auk þessa kemur ekki fram, að á eigninni hafi hvílt annað. en óþinglýst veðskuld við Landsbanka Íslands, að fjárhæð 110.400 krónur, og fasteignagjöld 1974 og 1975 og útsvar 1975 til stefnda, samtals að fjárhæð 176.151 króna; — að veðskuldir, sem þannig er kunnugt um í málinu, námu samtals kr. 2.403.315.49 og — að þótt við þá fjárhæð hafi mátt bæta vöxtum og kostnaði, má ætla að búið hafi verið að greiða af þessum skuldum að meira eða minna leyti, en — að endanlegt boð stefnanda nam 2.500.000 krónum, verður ekki séð, að stefnandi hafi teflt fjárhagsmunum stefnda í hættu með boði sínu. Þá þykir með tilvísun til raka sakadóms ekki verða talið, að stefnandi hafi brotið af sér gagnvart stefnda með boði sínu í þeim skilningi, að hann hafi eytt til þess af þeim vinnutíma, sem honum var skylt að nota í þágu stefnda. Þegar þau gögn málsins eru virt, sem lúta að þeim fyrirmæl- um, sem stefnandi fékk varðandi uppboð, og að vitneskju bæjar- yfirvalda um þann hátt, sem stefnandi hafði á við hagsmuna- 2 gæslu fyrir stefnda á uppboðum, þykir mega leggja til grund- 862 vallar, að yfirboðurum stefnanda hafi verið ljóst eða mátt vera ljóst, að hann hafði áður haft þann hátt á að gera boð í eigin nafni á uppboði og að honum hafi hvorki verið bannað að hafa bann hátt á né gert ljóst, að til þess væri ekki ætlast. Því hefur verið hreyft, að stefnanda hafi mátt vera ljóst, að ekki væri ætlast til, að hann færi þannig að, þar sem það hafi ekki verið stefna bæjarsjóðs að knýja fram uppboð. Þegar þess er gætt, að stefnanda var falið að óska uppboðs á eignum, sem stefndi átti uppboðsheimildir í, og fylgja upp- boðsbeiðnum sínum eftir fyrir uppboðsdómi, virðist ekki fylli- lega rökrétt, að þeirri stefnu væri jafnframt fylgt að stefna ekki að því, að þær gerðir færu fram, sem þannig voru gerðar kröfur um fyrir dómstóli, ef sú hvatning til greiðslu, sem upp- boðsbeiðnunum var ætlað að hafa, bar ekki tilætlaðan árangur, enda hætt við, að slík stefna væri ekki vænleg til að knýja menn til skilvísi gagnvart bæjarfélaginu. Þótt ekki þyki ástæða til að efa, að þetta kunni eigi að síður að hafa verið meginstefna bæjaryfirvalda, verður þó ekki talið gegn andmælum stefnanda, að honum hafi mátt vera þessi stefna þannig ljós, að jafnað verði til banns við að bjóða í eignir í eigin nafni. Í þessu sambandi þykir einkum bera að líta til þess, að stefnandi virðist hafa gert kröfu um það í uppboðsdóminum, að sala yrði ákveðin og auglýst á eigninni sjálfri, og að ekki er annað að sjá en að þar hafi ver- ið um að ræða venjubundinn þátt í starfi hans, sem ekki hafi sætt athugasemdum af hálfu bæjaryfirvalda. Þegar borið er saman boð stefnanda í eignina og þau gögn, sem fram hafa komið um verðmæti eignarinnar, þykja vera fyr- ir hendi sterkar líkur á, að boð stefnanda hafi verið langt undir sannvirði eignarinnar. Þegar þess er gætt, að opinbert uppboð er hin lögboðna að- ferð við nauðungarsölu eigna og að það er þannig fyllilega lög- legt að bjóða í eignir án tillits til þess, hvort boð er í samræmi við verðmæti uppboðsandlagsins, þá þykir þetta atriði ekki eiga að geta breytt þeirri niðurstöðu, að atferli stefnanda við upp- boðið hafi verið lögmætt gagnvart stefnda í almennum skilningi og það án tillits til þeirrar aðstöðu, að ekki var öðrum til að dreifa, sem gætu boðið betur þrátt fyrir löglega auglýsingu upp- boðsins. Hér virðist því einvörðungu vera um að ræða siðferði- legt álitaefni, sem ekki eru efni til að taka afstöðu til að öðru leyti en því sem réttaráhrif kunna að vera bundin við siðferði- lega ámælisvert atferli opinberra starfsmanna, 863 Eins og að framan er rakið, kunna athafnir í starfi, sem þykja ósæmilegar, óhæfilegar eða ósamrýmanlegar starfi, að leiða til þess skv. 7. gr. reglna 2. febrúar 1971, að starfsmanni verði veitt lausn um stundarsakir og síðan til endanlegrar lausnar, sbr. 2. mgr. 8. gr. Því hefur verið haldið fram af stefnda hálfu, að stefnanda hafi borið að gæta hagsmuna uppboðsþola. Þar sem augljóst er, að umboðsmaður kröfuhafa á uppboði getur ekki með eðlilegu móti verið jafnframt umboðsmaður uppboðsþola í lagalegum skilningi, þykir bera að skýra þessa röksemd svo, að hér sé átt við siðferðilega skyldu stefnanda sem starfsmanns bæjarfélags- ins til að gæta þess, að hagsmunir bæjarbúa verði ekki bornir fyrir borð. Þegar þess er gætt, að uppboðsþoli virðist hafa sýnt af sér fáheyrt tómlæti varðandi gæslu hagsmuna sinna með ítrekaðri útivist í uppboðsréttinum, og þar sem ekkert er komið fram um, að högum hans væri þannig háttað, að hann væri miður fær um að gæta hagsmuna sinna sjálfur, eða að ástæða væri til, að hanm nyti þeirrar félagslegu aðstoðar bæjarfélagsins, sem al- mennt er veitt lögum og venju samkvæmt, og þegar litið er til þeirrar vísbendingar, sem gögn málsins gefa um fjárreiður og fjárstjórn uppboðsþola og þess langlundargeðs, sem honum hafði verið sýnt af hálfu skuldheimtumanna, þ. á m. stefnda, verður ekki talið, að stefnandi hafi með því að bera hagsmuni uppboðsþola fyrir borð brotið svo af sér siðferðilega gagnvart stefnda, að hann teljist hafa fyrirgert starfi sínu með þeim hætti. Um það, hvort það verði talið ósæmilegt eða óhæfilegt af stefn- anda eða ósamrýmanlegt starfi hans að nota þá aðstöðu, sem honum bauðst, þar sem hann var mættur á uppboðinu á vegum stefnda, til að komast yfir íbúðarhús eins af þegnum bæjarfélags- ins fyrir verð, sem hann gat ráðið sjálfur vegna skorts á sam- keppni og sem hann virðist hafa reiknað út frá öðrum atriðum en verðmæti uppboðsandlagsins, kunna að vera skiptar skoðanir. Einróma álit bæjarfulltrúa og bæjarstjóra um þetta efni ligg- ur fyrir í málinu. Í því sambandi, sem hér um ræðir, virðist ekki þurfa að taka afstöðu til þessa atriðis að öðru leyti en því, hvort þetta atferli heimilaði stefnda að víkja stefnanda úr starfi til fullnaðar án fyrirfarandi áminningar og án bóta. Samkvæmt áðurtilvísuðu ákvæði og 7. gr. nefndra reglna er almennt aðeins gert ráð fyrir, að bæjarstjórn víki starfsmanni 864 úir starfi um stundarsakir og greiði honum helming fastra launa skv. 8. gr., ef hann gerist sekur um brot, sem þar um ræðir. Þeg- ar um siðferðilegar ávirðingar eingöngu er að ræða, virðist ekki koma til álita, að bæjarstjórn geti bótalaust beitt starfsmenn harðari úrræðum. Þá virðist ljóst, að bæjarstjórn getur ekki bótalaust veitt starfs- Inanni lausn, sem gerst hefur sekur um siðferðilega ámælisvert atferli að hennar dómi án þess að veita honum áminningu áður og gefa honum kost á að bæta ráð sitt. Þykir þá verða að leysa úr því, hvort stefnanda hafi verið veitt áminning og honum gefinn kostur á að bæta ráð sitt. Umrætt ákvæði 7. gr. þykir fyrst og fremst bera að skilja bannig, að almennt eigi ekki að víkja starfsmanni úr starfi við fyrsta brot, heldur að þá fyrst komi til greina að veita honum lausn um stundarsakir, þegar um ítrekun er að ræða. Þegar hef- ur verið skorið úr því, að ekki verður lagt til grundvallar, að stefnanda hafi verið veitt áminning fyrir boð, sem hann hafði áður gert í eignir á uppboðum. Síðar verður vikið að því, hvort hann hafi verið áminntur nægilega í skilningi 7. gr. nefndra reglna vegna annarra ávirðinga, sem talið er af hálfu stefnda, að hann hafi gerst sekur um. Hér þykir þá verða að taka til úrlausnar, hvort nægileg áminn- ing hafi falist í kröfu meiri hluta bæjarráðs um, að stefnandi framseldi stefnda boð sitt. Í fyrsta lagi virðist þessi krafa hafa byggst á þeirri sameigin- iegu skoðun aðilja, að einhver lögvarinn réttur til uppboðsand- lagsins hefði stofnast til handa hæstbjóðanda á uppboðinu, en báðum aðiljum mátti þó vera ljóst, að stefnandi átti engan rétt á, að boð hans yrði samþykkt, sbr. 1. mgr. 30. gr. og Í. mgr. 97. gr. laga 19 frá 1949 um nauðungaruppboð og úrskurð upp- boðsréttarins frá 26. febrúar 1977. Samkvæmt 5. mgr. 29. gr. laganna var þó hverjum þeim veð- hafa, sem átti gjaldfallna kröfu og átti í vændum að fá hluta í uppboðsandvirðinu, rétt að krefjast þess, að boð stefnanda yrði samþykkt, en engin slík krafa hafði þó komið fram. Þá er þess að gæta, að stefnandi hafði ekki gefið afsvar við kröfu bæjarráðs, þegar honum var vikið úr starfi. Þá er þess að gæta, að stefndi virðist engan lögvarinn rétt hafa átt á að fá framsal frá stefnanda, og að vandséð er, að með því hefði ráð stefnanda verið Í nokkru bætt, þótt við það væri miðað, að at- ferli hans teldist siðferðilega ámælisvert. Krafa stefnda um 865 framsal boðs þykir þannig ekki uppfylla skilyrði til að vera talin áminning í skilningi 7. gr. reglna 2. febrúar 1971. 2.4,3. Um 2. Með dómi sakadóms Hafnarfjarðar frá 20. október 1976 var leyst úr því, að stefnandi hefði ekki gerst sekur um refsiverða misnotkun á aðstöðu í starfi sínu sem bæjarlögmaður með því að krefjast „útlagningar á eigninni með útgáfu uppboðsafsals sjálfum sér til handa“, eins og segir í ákæru. Engin gögn eða upplýsingar hafa komið fram í málinu, sem vænta má, að hefðu breytt þessari niðurstöðu. Í samræmi við dóm þennan þykir verða að byggja á því, að stefnandi hafi ekki gerst sekur um refsiverða háttsemi með því að krefjast þess, að boð hans yrði samþykkt. Samkvæmt greinargerð stefnda var það upphaflega megin- málsástæða hans, að stefnandi hefði fyrirgert starfi sínu með því að halda ranglega til streitu meintum rétti sínum til upp- boðsandlagsins í andstöðu við bæjaryfirvöld. Samkvæmt framansögðu verður að byggja á því, að stefnandi hafi rangmetið réttarstöðu sína í þessu efni, en þegar þess er gætt, að ekki var samkvæmt framansögðu útséð um, hver yrði endanleg afstaða stefnanda í þessu efni, þegar honum var vikið úr starfi, og að stefnandi hafði ekki neytt heimildar 5. mgr. 29. gr. uppboðslaganna til að krefjast þess fyrir hönd stefnda, að boð sitt yrði samþykkt, og að öðru leyti með tilvísun til 7. gr. nefndra reglna verður ekki fallist á, að þessi afstaða stefnanda væri fullnægjandi ástæða til lausnar úr starfi án bóta. 244. Um 3. Samkvæmt 38. gr. reglna 2. febrúar 1971 var stefnanda óheim- ilt að stofna til atvinnurekstrar, nema skýra áður bæjarstjóra frá því. Innan tveggja vikna frá því að tilkynning berst ber að til- kynna starfsmanni, ef starfsemi er talin ósamrýmanleg starfi og að hún verði bönnuð. Það er alkunna, að það hefur verið mjög útbreiddur háttur hér á landi um alllangt skeið, að launamenn ynnu lengri vinnu- tíma en lögboðinn er eða tækju að sér aukastörf samhliða aðal- starfi til tekjuaukningar. Virðist það vera almennt viðhorf, að 55 866 einfaldar dagvinnutekjur nægi ekki til, að fjölskyldumenn geti séð sér og fjölskyldu sinni farborða á þann hátt sem talið er við hæfi. Virðist þetta viðhorf jafnvel vera eins ríkt meðal þeirra, sem njóta tiltölulegra góðra launa, sem annarra. Það er og kunnara en frá þurfi að segja, að launþegar beita ýmiss konar þrýstingi til að ná fram vilja sínum gagnvart vinnu- veitendum varðandi bætt kjör, og gegnir í þessu efni líku um epinbera starfsmenn sem aðra. Þykir almennt óhæfa nú orðið, að menn séu látnir gjalda þess með uppsögnum, þótt þeir gangi hart fram í baráttu fyrir bættum kjörum. Stefnandi telur sig hafa verið vanhaldinn vegna framkvæmdar bæjaryfirvalda á yfirvinnubanni og hefur leitt nokkur rök að því, að hann hafi ekki setið við sama borð og aðrir í því efni. Mun hann og einkum hafa talið sig að því leyti illa haldinn, að honum var bannað að stunda almenn lögfræðistörf samhliða bæjarlögmannsstarfinu. Í þessu ljósi þykir bera að meta það tiltæki stefnanda að til- kynna um stofnun lösfræðiskrifstofu og auglýsingar um rekstur slíkrar stofu á heimili sínu eftir vinnutíma. Ekki hefur komið fram, að stefnandi hafi í raun og veru sett á stofn eiginlega lög- fræðiskrifstofu, og ekki hefur verið sýnt fram á, að þau störf, sem hann vann fyrir aðra án sérstaks leyfis, hafi skert hagsmuni stefnda á nokkurn hátt. Ekki virðist stefnanda hafa verið tilkynnt sérstaklega, að hon- um væri bannað að opna starfsstofu, eftir að hann sendi stefnda tilkynningu um ætlun sína í því efni, og svo er að sjá sem ekki hafi verið samstaða um afstöðu til þess efnis í bæjarstjórn. Samkvæmt þessu verður ekki talið, að stefnandi hafi brotið Þannig af sér, að hann hafi fyrirgert bótarétti vegna lausnar með atvinnurekstri, ósamrýmanlegum starfi hans. Engin rök hafa verið leidd að því, að stefnandi hafi nokkuð það til saka unnið varðandi viðskipti við Jóhann Þorsteinsson og útsvarsskuld Theódórs R. Einarssonar, sem geti haft þýðingu fyrir niðurstöðu þessa máls. 2.4.5. Samkvæmt því, sem hér hefur verið rakið, þykir verða að byggja á því, að stefnanda hafi ekki verið veitt áminning í skiln- ingi 2. mgr. 7. gr. reglna 2. febrúar 1971. Þykja þegar af þeirri ástæðu ekki hafa verið skilyrði til að neyta heimildar ákvæðis- 867 ins til að veita honum lausn vegna meintra siðferðilegra ávirð- inga. Að þessu athuguðu þykja ekki efni til að taka frekar afstöðu til málsástæðna aðilja varðandi lausn um stundarsakir. 2.4.6. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, verður að telja, að lausn stefnanda hafi verið óréttmæt í skilningi 11. gr. reglna frá 2. febrúar 1971, og leiðir þá af ákvæði 3. mgr. nefndrar grein- ar, að stefnda ber að greiða stefnanda bætur. 3.0. TJÓN STEFNANDA OG BÓTAFJÁRHÆÐ. 3.1. Stefnandi sundurliðar kröfu sína þannig: 1. Fjárhagslegt tjón. Töpuð laun mánuðina desember 1975 til febrúar 1976, — 3 mánuðir á kr. 108.523 ............. .. þ. e. kr. 325.569 Mánuðina mars til júní 1976, — 4 mánuðir á kr. 120.646 ................ þ. e. kr. 482.584 Mánuðina júlí til september 1976, — 3 mánuðir á kr. 135.0582 ........... „2. þ.e. kr. 405.156 Októbermánuður 1976 .........0.000..0..... kr. 146.104 Mánuðina nóvember og desember 1976, -—— 2 mánuðir á kr. 150.661 ................ þ. e. kr. 301.322 fánuðina janúar og febrúar 1977, — 2 mánuðir á kr. 156.389 ......0.0.0..0...... þ. e. kr. 312.778 Mánuðina mars 1977 til ágúst 1978, — 18 mánuðir á kr. 168.313 .............. þ. e. kr. 3.029.534 en upphæðir þessar gera ......00.00.0 0... kr. 5.003.150 2. Miski og röskun á stöðu og högum ........ — 10.000.000 Samtals kr. 15.003.150 Bótakrafa stefnanda varðandi fjárhagslegt tjón hans er byggð á þeim launum, sem stefnandi telur, að bæjarlögmanni mundu hafa verið greidd samkvæmt kjarasamningum stefnda og starfs- mannafélags Hafnarfjarðarbæjar frá desember 1975 til mars- mánaðar 1977. Síðan er miðað við, að sömu mánaðarlaun greið- ist frá þeim tíma til ágústloka 1978, þegar ráðningartími stefn- anda hefði verið út runninn samkvæmt ráðningarsamningi hans. Krafa um bætur fyrir ófjárhagslegt tjón er byggð á 264. gr. almennra hegningarlaga. 868 Af stefnda hálfu er því haldið fram í greinargerð, að launa- krafan sé mjög vanreifuð og órökstudd og að hún styðjist ekki við neina útreikninga. Af stefnda hálfu er því haldið fram, að krafa um bætur fyrir miska og röskun á stöðu og högum byggist ekki á neinum laga- grundvelli. Stefnandi hefur lagt fram, launatöflur ríkisstarfsmanna í Banda- lagi starfsmanna ríkis og bæja, sem hann telur, að laun hafi verið greidd eftir hjá Hafnarfjarðarbæ. Töflur þessar eru fyr- ir tímabilið 1. desember 1975 til 1. mars 1977. Þegar stefnandi lét af störfum, kveðst hann hafa fengið greidd laun samkvæmt efsta þrepi launaflokks B 1 og reiknar laun á beim grundvelli til febrúar 1976, en frá þeim tíma heldur hann því fram, að bæjarlögmaður hafi átt að taka laun samkvæmt launaflokki B 2, efsta þrepi, til loka júnímánaðar 1976, en sam- kvæmt flokki B 22, efsta þrepi, frá þeim tíma til 1. janúar 1977, þegar bæjarlögmaður hefði átt að hækka upp í launaflokk B 23, efsta þrep. Þessari útreikningsaðferð á áætluðum launum bæjar- lögmanns hefur ekki verið andmælt af hálfu stefnda öðruvísi en að framan greinir. Lagður hefur verið fram svohljóðandi útreikningur bæjar- ritara á launum bæjarlögmanns á tímabilinu desember 1975 til ágúst 1978 miðað við starfsaldur stefnanda: „Des. "75— febr. '76 3x108.523 325.569 Mars "76 — júní 76 4x115.034. 460.136 Júlí "76 — sept. '76 3x135.052 405.156 Október "76 — 1x146.107 146.107 Nóv. "76 — des. "76 2x 150.661 301.322 Janúar AT 1x156.389 156.389 Febrúar "77 1x164.208 164.208 Mars 77 — maí 771 3x168.313 504.939 Júní 77 1x179.640 179.640 Júlí 71 — ágúst 77 2x213.281 426.562 Sept. TTT — nóv. "771 3x221.812 665.436 Des. "71 — febr. '78 3x252.910 "758.730 Mars 78 — maí "78 3x266.365 '"799.095 Júní "78— ágúst "78 3x291.909 875.727 6.169.016“. Af hálfu stefnanda er á það bent, að ekki sé krafist bóta vegna þeirra 6% af launum, sem stefndi hefði þurft að greiða í lífeyris 869 sióð vegna glataðra lífeyrissjóðsréttinda, ekki sé tekið tillit til almennra launahækkana eftir 1. mars 1977, en á móti komi, að ekki sé gert ráð fyrir hagræði af eingreiðslu og ekki dregið frá vegna tekna, sem stefnandi hefur haft á tímabilinu frá því að launagreiðslur féllu niður og þar til ráðningartíma hans hefði átt að vera lokið. Stefnandi hefur lagt fram afrit af skattframtölum sínum frá árunum 1974—1978. Launatekjur hans árið 1973 eru samkvæmt framtali frá bæjarsjóði Hafnarfjarðar 403.938 krónur, frá fjár- málaráðuneytinu 416 krónur, eða samtals 404.354 krónur. Launa- tekjur 1974 eru 1.391.295 krónur frá bæjarsjóði Hafnarfjarðar og 2.000 krónur frá bæjarfógetanum í Hafnarfirði, samtals 1.393.295 krónur. Launatekjur 1976 eru 1.101.469 krónur frá bæj- arsjóði Hafnarfjarðar. Launatekjur 1977 eru engar, en hreinar tekjur af atvinnurekstri 418.007 krónur. Launatekjur 1977 eru frá fjármálaráðuneyti vegna tryggingaráðs 2.118 krónur, en hreinar tekjur af atvinnurekstri 3.333.984 krónur. Stefnandi kveðst hafa verið tekjulaus frá því að launagreiðslur féllu niður til hans frá stefnda á árinu 1975 til áramóta. Hann heldur því fram, að hann hafi aflað málflutningstekna sinna á árinu 1977 með að minnsta kosti tvöfalt lengri vinnutíma en hann hefði orðið að inna af hendi hjá stefnda. Hann telur, að taka verði tillit til þessa atriðis við ákvörðun bóta, ef svo fari, að dómur- inn telji, að draga beri tekjur hans frá við útreikning bótanna. Hann kveðst hafa fengið lögmann til samstarfs við sig frá og með 1. febrúar sl. Hann. segir laun hans til ágústloka komi til með að nema að minnsta kosti 2.800.000 krónum auk launaskatts, 3.5%, 98.000 króna, og lífeyrisgreiðslna, 168.000 króna, eða alls 3.066.000 krónum. Hann gerir ráð fyrir, að auknar tekjur af rekstri skrifstofunnar muni ekki nægja til að greiða þennan kostnaðarauka. Stefnandi getur fallist á, að að hluta til sé tekið tillit til ákvæða 11. gr. reglna frá 2. febrúar 1971, en bendir þó á, að þau ákvæði eigi ekki allskostar við, þar sem ráðning hans hafi verið til ákveðins tíma, þótt fastráðning væri. Kröfu um bætur fyrir miska og röskun á stöðu og högum rök- styður stefnandi með því, að í ályktun bæjarstjórnar hafi verið bornar á hann stórkostlega ærumeiðandi og refsiverðar sakir, ef sannar hefðu reynst. Hann telur þessar sakir frambornar af illfýsi í sinn garð. Hann heldur því fram, að fjölmiðlum hafi verið látnar í té upplýsingar um brottvikningu sína, áður en 870 honum var tilkynnt um hana, þannig að hann og fjölskylda hans hafi fyrst frétt um hana í útvarpi. Hann telur, að Morgunblað- inu og Dagblaðinu hafi verið gefnar villandi upplýsingar af hálfu stefnda um. starfssvið sitt, meðal annars þannig, að því hafi verið haldið fram, að hann hefði átt að gæta hagsmuna upp- boðsþola. Hann heldur því fram, að brottvikningin og ummæli í samþykkt bæjarstjórnar hafi valdið sér og fjölskyldu sinni miklum andlegum þjáningum. Í sambandi við kröfu um bætur fyrir röskun á högum og stöðu bendir hann á, að hann hafi að mestu leyti orðið að lifa á lánum í um það bil ár eftir brott- vikninguna, og vísar í skattframtöl sín í því sambandi. Hann kveðst hafa orðið að hætta afskiptum af stjórnmálum af þess- um sökum og segist áður hafa tekið mikinn þátt í stjórnmála- starfsemi. Hann heldur því loks fram, að brottvikningin og sakar- áburðurinn hafi spillt fyrir sér í lögmannsstarfi. Af stefnda hálfu er á það bent að því er varðat fjárkröfu stefnanda, að beiðni stefnanda um launalaust leyfi sé ekki tekin til greina við útreikninginn, ekki tekið tillit til þess, að greiðslna er krafist fyrir fram í eitt skipti fyrir allt tímabilið og ekki gerð grein fyrir öðrum tekjum stefnanda á tímabilinu. Þá hefur verið á það bent af hálfu stefnda með tilvísun í 11. gr. reglna um réttindi og skyldur starfsmanna Hafnarfjarðar- kaupstaðar, að stefnandi hafi verið ungur að árum, þegar hon- um var vikið úr starfi. Stefnandi er fæddur 8. júní 1944. Þegar hann hóf störf hjá stefnda, hafði hann lokið tveggja vetra framhaldsnámi í hluta- félagarétti í Þýskalandi, Englandi og Danmörku. Hann öðlaðist réttindi til málflutnings fyrir héraðsdómi 15. janúar 1974. 2.2. ÁLIT DÓMSINS. Samkvæmt 3. mgr. 11. gr. reglna um réttindi og skyldur starfs- manna Hafnarfjarðarkaupstaðar frá 2. febrúar 1971 skal, þeg- ar bætur eru metnar, hafa til hliðsjónar ástæður starfsmanns, svo sem aldur og atvinnumöguleika, svo og framkomnar máls- bætur stöðuveitanda. Við ákvörðun bóta til stefnanda fyrir fjártjón virðist að megin- stefnu bera að miða við þau laun, sem stefnandi átti rétt til frá því að launagreiðslur féllu niður til hans 30. nóvember 1975 til 31. ágúst 1978, en að frádregnu því, sem ætla má, að launa- tekjur hans og tekjur af málflutningi á nefndu tímabili hafi 871 numið, en jafnframt þykir bera að hafa hliðsjón af þeim atrið- um, sem greind eru Í 11. gr. reglna frá 2. febrúar 1971. Stefnandi hélt því fram við munnlegan málflutning 18. þ. m., að bæjarstjóri hefði veitt sér launalaust leyfi 7. nóvember 1975 og að hann hefði verið í launalausu leyfi frá 7. nóvember til 11. nóvember 1975. Af stefnda hálfu var þessari staðhæfingu og ályktun andmælt, en umboðsmenn aðilja kváðust hvorugur sjá ástæðu til að afla skýrslu bæjarstjóra um þetta atriði. Engin krafa hefur komið fram um endurgreiðslu launa fyrir tíma- bilið eftir 7. nóvember 1975. Virðist bera að byggja á því, að stefnanda hafi ekki verið veitt nefnt leyfi, en hvort sem svo hefur verið eða ekki, virðist ljóst, að stefnandi gat ekki verið í launalausu leyfi, eftir að honum hafði verið vikið úr starfi. Þótt byggt væri á því, að stefnanda hefði verið veitt launa- laust leyfi, virðist ekki koma til álita að láta hann sæta frá- drætti bóta vegna þess, þegar af þeirri ástæðu, að beiðni hans byggðist á þeirri forsendu, að hann yrði ekki leystur frá störfum. Þeim mun síður kemur til álita að beita frádrætti vegna beiðni stefnanda einnar. Þykja bætur til stefnanda hæfilega ákveðnar samkvæmt ofan- greindum sjónarmiðum 1.000.000 króna með 13% ársvöxtum frá 26. mars 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, en 19% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Það hefur verið talið almenn regla íslensks réttar, að miska- bætur yrðu ekki dæmdar án heimildar í settum lögum. Í 1. mgr. 264. gr. almennra hegningarlaga er kveðið svo á, að þann, sem að lögum eigi að svara bótum fyrir spjöll á líkama eða frelsi annars manns, megi dæma til að greiða þeim, sem mis- gert er við, fégjald fyrir þjáningar, hneisu, óþægindi, lýti og óprýði svo og fyrir röskun á stöðu og högum. Ef maður hefur reynst sekur um meingerð gegn persónu, friði eða æru annars manns, er aðeins heimilað að dæma hinn seka sjálfan til greiðslu fégjalds fyrir miska og þá aðeins, ef um er að ræða refsiverða meingerð eða meingerð drýgða af illfýsi. Af hálfu stefnanda hefur verið vitnað til dóma Hæstaréttar i 33. bindi dómasafns, bls. 900, og 40. bindi, bls. 305, til stuðn- ings þeirri skoðun, að heimilt sé að dæma hið opinbera til greiðslu rniskabóta vegna ólögmætrar uppsagnar. Samkvæmt framansögðu þykir stefndi bera fébótaábyrgð á frávikningu stefnanda, en hins vegar er tjón hans ekki fólgið í tjóni á lMkama eða frelsi. 872 Til álita kemur, að bæjarstjóri og bæjarfulltrúar kunni að hafa gerst sekir um refsiverða meingerð eða meingerð, drýgða af illfýsi, gegn æru stefnanda. Samkvæmt skýru ákvæði 1. mgr. 264. gr. alm. hegningarlaga kemur þá einungis til álita að dæma þá persónulega til að greiða stefnanda fégjald fyrir miska. Nefndir hæstaréttardómar þykja ekki veita næga ástæðu til þeirrar ályktunar, að framangreind meginregla um, að miska- bætur verði ekki dæmdar án heimildar í settum lögum, sé niður fallin eða að til sé að dreifa undantekningarreglu frá henni, sem hér megi beita, sbr. HRD. 1972, 923, sem þó er ekki afdráttar- laus um þetta efni. Ekki virðist fyrir að fara öðru lagaákvæði en 1. mgr. 264. gr. alm. hegningarlaga, sem veiti heimild til að dæma stefnanda miskabætur úr hendi stefnda. Samkvæmt þessu verður að fall- ast á það með stefnda, að lagaheimild skorti til að fallast á kröfu stefnanda um fégjald fyrir miska, og bætur fyrir röskun á stöðu cg högum koma þá ekki til álita, nema að því leyti sem slík röskun kann að hafa leitt til fjártjóns. Það virðist vera á valdi stefnda, en ekki stefnanda, að ákveða, hvort gagnkröfur stefnda komi til skuldajafnaðar við kröfu. stefn- anda, og þar sem lækkun stefnanda á stefnukröfum virðist bund- in því skilyrði, að útsvarsskuld hans falli niður, þykja ekki vera efni til að taka tillit til hennar. 4.0. Gagnaöflun í málinu hefur að mjög litlu leyti beinst að því að upplýsa þann þátt málsins, sem lýtur að kröfu stefnda um émerkingu og vítur. Þannig hefur ekki verið gerð grein fyrir, hvort rétt er, að bæjaryfirvöld hafi hlutast til um, að frétt um frávikningu stefnanda birtist í dagblöðum og útvarpi. Aðeins hef- ur verið lagt fram ljósrit af einni grein, sem sögð er hafa birst 12. nóvember 1978 í Morgunblaðinu, þar sem fram kemur, að bæjarritari hefur látið blaðinu í té ályktun bæjarstjórnar frá 11. nóvember, og er hún birt orðrétt í blaðinu. Verður ekki sagt, að þar sé um að ræða „upplognar ávirðingar““. ; Stefnandi virðist þannig ekki hafa haft réttmæta ástæðu til ummælanna: „Jafnframt hlutuðust bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar til þess, sbr. dskj. nr. 9, að frétt um uppsögn mína ásamt upp- lognum ávirðingum birtist í öllum dagblöðum, útvarpi og sjón- varpi .. .“ Ummæli þessi þykja óviðurkvæmileg, og ber að 873 ómerkja þau skv. 1. mgr. 241. gr. alm. hegningarlaga. Þá þykir einnig bera að ómerkja orðið rógburður. Þá hefur verið lagt fram ljósrit af blaðagrein, sem sögð er hafa birst í Dagblaðinu 11. nóvember 1975, þar sem haft er eftir bæjarstjóra, að. stefnanda hafi borið að gæta hagsmuna uppboðs- þola á uppboðinu. Verður samkvæmt framansögðu að fallast á, að þessi ummæli séu villandi. Ekki þykja efni til viðurlaga vegna ummæla stefnanda, sem lúta að þeirri skoðun hans, að þessi ummæli séu ærumeiðandi, og þegar þess er gætt, að ummæli stefnda eru viðhöfð sem liður í röksemdafærslu í málflutningsskjali og að hann hefur höfðað meiðyrðamál gegn bæjarstjóra og bæjarfulltrúum vegna um- mæla í ályktun bæjarstjórnar, þykja ekki efni til viðurlaga vegna ummæla stefnanda að öðru leyti. 5.0. Eftir framangreindum málalokum þykir bera að dæma stefnda til að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveð- inn 200.000 krónur. Steingrímur Gautur Kristjánsson héraðsdómari kvað upp dóm Þennan. Dómsorð: Stefndi, bæjarstjórinn í Hafnarfirði, greiði fyrir hönd bæj- arsjóðs Hafnarfjarðar stefnanda, Ingvari Björnssyni, 1.000.000 króna með 13% ársvöxtum frá 26. mars 1977 til 21. nóvem- ber 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, en 19% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsluðags, og 200.000 krónur í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. Framangreind ummæli í greinargerð stefnanda eru átalin og dæmd dauð og ómerk. 874 Þriðjudaginn 9. júni 1981. Nr. 157/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Valgeir Mgnússyni (Jón Ólafsson hr|l.). Skjalafals. Fjársvik. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Héraðsdómi í máli þessu var að ósk ákærða Valgeirs Magn- ússonar skotið til Hæstaréttar, en meðákærði vildi una hér- aðsdómi. Af hálfu ákæruvalds hefur því verið lýst yfir, að felldir séu niður 3., 4., 6. og 7. tl. 1. kafla ákæru að því er ákærða varð- ar. Koma þeir því eigi til álita, en héraðsdómari sýknaði ákærða af þessum ákæruatriðum. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn, þar á meðal nýtt sakavottorð ákærða. Ber það með sér, að eftir uppkvaðningu hins áfrýjaða dóms var ákærði með dómi sakadóms Reykjavíkur 17. apríl 1980 dæmdur í eins mánaðar fangelsi, hegningarauka, fyrir brot gegn 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, 15. ágúst 1980 sakfelldur fyrir brot á 247. gr. sömu laga, en ekki gerð refsing, 9. janúar 1981 dæmdur í 4 mánaða fangelsi, hegningarauka, fyrir brot segn 155. gr. almennra hegningarlaga og 19. mars s. á. dæmd- ur í 6 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 248. gr. sömu laga. Auk þess var honum með dómssátt í sama dómi 30. október 1980 sert að greiða 6.000 króna sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. Málsatvik eru rakin í héraðsdómi. Eru brot ákærða heim- færð þar til réttra refsiákvæða og gætt viðeigandi ákvæða að því er varðar ákvörðun um refsingu ákærða, sbr. og 71. 875 gr. svo og 255. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 að því leyti sem um brot gegn 248. gr. þeirra laga er að tefla. Ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm um refsingu ákærða. Ákærði hefur að öllu leyti samþykkt skaðabótakröfur þær, sem hann er í héraðsdómi dæmdur til að greiða. Verður hann því dæmdur til að greiða Pósti og síma 75.00 nýkrónur svo og aðrar þær bótakröfur, er í dómsorði héraðsdóms greinir, með þeim breytingum, sem leiða af nýjum gjaldmiðli. Dæma ber ákærða til að greiða allan sakarkostnað í héraði. Einnig verður hann dæmdur til að greiða allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkis- sjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, 2.000.00 krónur. Dómsorð: Ákvæði hins áfrýjaða dóms um refsingu ákærða, Val- geirs Magnússonar, á að vera óraskað. Ákærði greiði Pósti og síma 75.00 krónur. Að öðru leyti eiga ákvæði héraðsdóms um greiðslu skaðabóta af hálfu ákærða að vera óröskuð með þeim breytingum, sem leiða af nýjum gjaldmiðli. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar í héraði svo og allan áfrýjunarkostnað, þar með talin saksóknar- laun til ríkissjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Ólafssonar hæstaréttarlög- manns, 2.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 29. febrúar 1980. Ár 1980, föstudaginn 29. febrúar, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörns- syni yfirsakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 112—113/ 1980: Ákæruvaldið gegn Jóni Árnasyni og Valgeir Magnússyni, sem tekið var til dóms daginn áður. Mál þetta er höfðað með ákæru, dags. 4. jan. sl., gegn: 876 1 Jóni Árnasyni, Írabakka 8, Reykjavík, fæddum 30. júní 1941 í Reykjavík, 2 Valgeir Magnússyni, nú Brautarholti 22, Reykjavík, fæddum 1. maí 1947 í Reykjavík, „fyrir eftirtalin brot, framin í Reykjavík á árinu 1979, nema annars sé getið: I. Gegn ákærðu báðum er málið höfðað fyrir að standa saman í febrúarbyrjun 1979 í Reykjavík að fölsun og notkun á sjö tékkum, sem. stúlkan H. Ó. Ó. ritaði heimildarlaust með nafni Áka Karlssonar sem útgefanda og reikningsnúmeri 4217-5, en ákærði Jón ritaði einn tékkann sjálfur með sama nafni og núm- eri. Tékkheftinu hafði verið stolið af nefndum manni aðfara- nótt miðvikudagsins 7. febrúar 1979 á Hótel Borg, en ákærði Jón náð því af stúlkunni, er hún hafði ritað tékkana sex. Tékk- arnir eru allir til handhafa og dagsettir 6. febrúar nema einn 7 febrúar. Eyðublöðin eru frá Búnaðarbanka Íslands, Austur- bæjarútibúi: 1. Nr. 957407, kr. 180.000. Framseldur af ákærða Jóni, en ákærði Valgeir reyndi með aðstoð félaga síns K. D. að selja tékk- ann í veitingastaðnum Halta hananum, Laugavegi 178. 2. Nr. 957412, kr. 7.500. Framseldur af ákærðu báðum og notaður til greiðslu á ökugjaldi. 3. Nr. 957413, kr. 70.000. Framseldur af ákærða Jóni og not- aður í viðskiptum í skartgripaverslun Jóns og Óskars, Lauga- vegi 70. 4. Nr. 957414, kr. 47.000. Framseldur af ákærða Jóni, sem fékk félaga sinn M. K. til að selja hann í Sunnubúðinni, Máva- hlíð 26. 5. Nr. 957415, kr. 10.000. Framseldur af ákærða Valgeir og notaður í viðskiptum í Goshúsinu, Vesturgötu 14. 6. Nr. 957417, kr. 15.000. Framseldur af ákærða Jóni og notað- ur í ónefndri verslun í Reykjavík. 7. Nr. 957419, kr. 46.000. Ritaður af ákærða Jóni og fram- seldur af honum. Notaður til greiðslu á skóm í Skóverslun Stein- ars Waage í Domus Medica. Teljast verknaðir ákærðu allir varða við 1. mgr. 155. gr. al- mennra hegningarlaga. II. Gegn ákærða Valgeir Magnússyni einum er málið höfðað fyrir að falsa eða gefa út í eigin nafni án innstæðu alls 15 tékka á eyðublöð frá Landsbanka Íslands, Austurbæjarútibúi, en tékk- hefti hafði ákærði að eigin sögn fundið í bifreið, sem hann vann við að hreinsa til í, en tékkhefti þessu hafði verið stolið 871 frá eigandanum í desember 1978. Tékkarnir eru gefnir út og notaðir í apríl 1979 í Reykjavík. Þeir eru allir til handhafa með ýmsum reikningsnúmerum: 1. Nr. 3520836, kr. 26.000, dags. 11. apríl. Nafn útgefanda og reikningsnúmer ólæsilegt. Framseldur af ákærða og notaður til greiðslu á matvörum í Kjörbúð SS í Austurveri. 2. Nr. 3520837, kr. 10.000, dags. 11. apríl. Gefinn út í eigin nafni á tilbúið reikningsnúmer 5550 og notaður í Háaleitis Apóteki, Háaleitisbraut 68. 3. Nr. 3520838, kr. 12.000, dags. 11. apríl. Nafn útgefanda Hannes Pétursson. Reikningsnúmer illa læsilegt. Notaður til kaupa á vörum á bensínstöð Shell, Hraunbæ 102. 4. Nr. 3520839, kr. 22.000, dags. 11. apríl. Sama nafn og sama að segja um reikningsnúmer og notkun. 5. Nr. 3520840, kr. 10.000, dags. 11. apríl. Gefinn út í eigin nafni og seldur í Borgar Apóteki, Álftamýri 1—5. Reiknings- númer 14489. 6. Nr. 3520841, kr. 10.000, dags. 11. apríl. Gefinn út í eigin nafni og notaður til greiðslu á vörum í versluninni Faldi s/f, Háaleitisbraut 68. Reikningsnúmer 14486. 7. Nr. 3520842, kr. 10.000, dags. 11. apríl. Gefinn út í eigin nafni. Óvíst um notkun. Reikningsnúmer 14614. 8. Nr. 3520843, kr. 17.000, dags. 11. apríl. Nafn útgefanda Fáll Sveinbjörnsson. Framseldur af ákærða og notaður til greiðslu á vörum í söluturninum Kaplaskjólsvegi 1. Reikningsnúmer 14014. 9. Nr. 3520844, kr. 15.000, dags. 12. apríl. Gefinn út í eigin nafni. Óvíst um notkun. Reikningsnúmer 14814. 10. Nr. 3520845, kr. 15.000, dags. 12. apríl. Gefinn út í eigin nafni og notaður til greiðslu á vörum í söluturninum Grensásvegi 50. Sama reikningsnúmer. 11. Nr. 3520846, kr. 10.000, dags. 12. apríl. Gefinn út í eigin nafni og notaður til greiðslu á vörum í biðskýlinu Sogavegi 1. Sama reikningsnúmer. 12. Nr. 3520847, kr. 28.000, dags. 11. apríl. Nafn útgefanda Páll Farestveit. Tékka þennan afhenti ákærði kunningja sínum H. S. K. í Reykjavík, en sá notaði hann til kaupa á bensíni í bensínstöðinni Torgi í Keflavík. Reikningsnúmer 16016. 13. Nr. 3520848, kr. 7.000, dags. 13. apríl. Gefinn út í eigin nafni og notaður til greiðslu á vörum í Umferðarmiðstöðinni við Hringbraut. Reikningsnúmer 14814. 14. Nr. 3520849, kr. 20.000, dags. 14. apríl. Gefinn út í eigin 878 nafni og notaður til greiðslu á vörum í versluninni Gosa, Skóla- vörðustíg 10. Sama reikningsnúmer. 15. Nr. 3520850, kr. 20.000, dags. 14. mars. Gefinn út í eigin nafni og notaður til greiðslu á vörum í Nesti h/f við Háaleitis- braut. Teljast verknaðir ákærða í liðum 1, 3—4, 8 og 12 varða við 1. mgr. 155. gr. og liðum 2, 5—7, 9— 11 og 13— 15 við 248. gr. almennra hegningarlaga. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar.“ Eftirtaldar fjárkröfur hafa komið fram á hendur ákærðu (vísað er Í svigum til viðeigandi ákæruliðar): Póstur og sími (1.2.): 7.500 kr. Jón Sigurjónsson, Huldulandi 14 (1.3.): 70.000 kr. Óskar Jóhannsson, Austurbrún 27 (1,4.):; 47.000 kr. auk vaxta og kostnaðar. Steinunn Hróbjartsdóttir, Kastalagerði 5, Kópavogi (1.5.): 10.000 kr. auk dráttarvaxta frá útgáfudegi til greiðsludags. Sigurður Þormar, Sævargörðum 22, Seltjarnarnesi (1.6.): 15.000 kr. Kjörbúðin Austurveri (I1.1.): 26.000 kr. ásamt dráttarvöxtum frá útgáfudegi til greiðsludags. Háaleitis Apótek (11.2.): 10.000 kr. Olíufélagið Skeljungur h/f (11.3.): 12.000 kr. ásamt dráttar- vöxtum frá sýningardegi til greiðsludags. Krafa þessi var síðar lækkuð um "7.000 kr. Olíufélagið Skeljungur h/f (I1.4.): 22.000 kr. ásamt dráttar- vöxtum frá sýningardegi tékkans til greiðsludags. Borgar Apótek (I1,5.) 10.000 kr. ásamt kostnaði. Verslunin Faldur s/f (11.6.): 10.000 kr. ásamt dráttarvöxtum frá útgáfudegi tékka til greiðsludags. Olíuverslun Íslands (I1.7. og 9.): 10.000 kr. - 15.000 kr. ásamt 3% dráttarvöxtum á mánuði frá 17. apríl 1979. Sigurður Þ. Björnsson, Öldugötu 51 (11.8.): 17.000 kr. Gunnar Þorbjarnarson (I1.10.): 15.000 kr. ásamt dráttarvöxt- um frá útgáfudegi til greiðsludags. Biðskýlið Sogavegi 1 (II.11.): 10.000 kr. auk dráttarvaxta frá útgáfudegi tékka til greiðsludags. Bifreiðastöð Íslands h/f (I1.13.): 7.000 kr. ásamt útlögðum kostnaði. Verzlunin Gosi, Skólavörðustíg 10 (II.14.): 20.000 kr. 879 Nesti h/f við Háaleitisbraut (I1.15.): 20.000 kr. I. Í febrúarmánuði 1979 voru notaðir í viðskiptum hér í borg sjö tékkar, sem ritaðir eru á eyðublöð úr tékkhefti Áka Karls- sonar, Efstasundi 11, og allir bera falsaða nafnritun Áka. Sam- kvæmt skýrslu Áka hafði hann glatað veski sínu að kvöldi þriðju- dagsins 6. febr., er hann var á Hótel Borg. Hrefna Ólöf Ólafs- dóttir, þá til heimilis á Selfossi, en nú á Akureyri, hefur kannast við, að hún hafi ritað sex af umræddum sjö tékkum. Hún heldur því fram, að hún hafi fundið fyrir utan Bifreiðastöð Reykjavíkur Í Lækjargötu veski með ýmsum plöggum og tékkhefti. Hrefna kveðst hafa verið að koma úr skemmtistaðnum Óðali og verið mjög drukkin. Hún telur, að hún muni hafa stungið veskinu á sig, að minnsta kosti hafi hún verið með það, er hún kom heim til ákærða Valgeirs, en þangað hafi hún farið í leigubíl. Þar kafi hún svo skrifað tékkana. Hún telur sig hafa gert það af fikti, en ekki með það í huga að nota tékkana. Nafnið á tékkun- um (Áki Karlsson) kveðst hún hljóta að hafa fundið á einhverj- um plöggum í veskinu, því um Áka Karlsson hafi hún ekkert vitað. Hrefna kveðst svo hafa vaknað næsta dag þarna í íbúð- inni og hafi hún þá munað eftir tékkunum og ætlað að eyðileggja þá, en þeir hafi þá verið horfnir. Telur hún sig ekki hafa afhent Jóni eða Valgeir þá og hún eigi engan þátt í notkun þeirra. Ákærði Jón kveðst hafa tekið tékkheftið af Hrefnu og hann hafi svo notað tékka úr því, sem Hrefna hafði skrifað, og auk þess skrifað sjálfur einn tékka og notað. Um, notkun tékkanna þykir þetta leitt í ljós í málinu: 1. Tékka þennan reyndi Kristján Dýrfjörð, Skúlaskeiði 16 í Hafnarfirði, að selja eða að fá lán út á í veitingastaðnum Halta hananum hér í borg að kvöldi 7. febr. 1979. Hann skýrir svo frá, að hann hafi komið til ákærða Valgeirs til þess að krefja hann um greiðslu á skuld. Valgeir hafi látið hann hafa tékka þennan án þess að láta þess getið, að hann væri falsaður, en ekki synjar Kristján fyrir, að sig hafi grunað, að ekki mundi allt með felldu um tékkann. Ákærði Jón segist hafa afhent Kristjáni tékkann heima hjá Valgeir, en tékki þessi er fram- seldur af Jóni. Skiptum Kristjáns við afgreiðslustúlku í Halta hananum lauk þannig, að kallað var á lögreglu, og Kristján og ákærði Valgeir, sem var í fylgd með honum, komu sér þá á burt. Var tékkinn þannig ekki keyptur, og varð hann eftir í veitinga-. húsinu. 2. Þessi tékki er framseldur af ákærðu báðum. Um feril hans 880 ær ekki ljóst, en hann kom fram sem greiðsla til Pósts og síma. Jón segir, að sig minni, að hann hafi látið Valgeir hafa tékka þennan, og kannast Valgeir við það og minnir sig hafa greitt ieigubílstjóra með tékkanum. 3. Fyrir þennan tékka keypti ákærði Jón, sem hefur fram- selt tékkann, gullhálsmen í skartgripaverslun Jóns og Óskars við Laugaveg. Menið kostaði 33.000 kr., og mismuninn fékk Jón greiddan Í peningum. Jón kveður Valgeir engan þátt hafa átt í notkun þessa tékka, og ekkert er heldur annað komið fram í málinu, sem bendir til þess. 4, Tékka þennan framseldi Jón og fékk félaga sinn Má Kjartans- son, Gnoðarvogi 36, til þess að selja tékkann fyrir sig í Sunnu- húðinni. Fram er komið, að það var heima hjá Valgeir, sem þeir Jón voru staddir, er Már tók við tékkanum, en Jón kveðst ekki telja, að Valgeir hafi átt neinn þátt í notkun tékkans, og Már kveðst ekki geta um það sagt, hvort svo hafi verið. Valgeir kannast ekki við þennan tékka. 5. Tékki þessi, sem framseldur er af Valgeir, var tekinn sem greiðsla í söluturninum Goshúsinu við Vesturgötu einhvern tíma kringum mánaðamót febrúar—mars 1979. Valgeir segir svo frá, að hann hafi fundið tékkann í dóti sínu, eftir að hann var flutt- ur af Grettisgötunni, og hafi hann notað tékkann til þess að kaupa fyrir hann. 6. Þessi tékki, sem framseldur er af Jóni, kom fram sem greiðsla í einhverri af verslunum, sem Sigurður Þormar, Sævar- görðum 22, Seltjarnarnesi, rekur. Jón kannast við framsal sitt á tékkanum og kveðst efalaust hafa notað hann í einhverri versl- un, er hann man nú ekki að greina. Ekki kemur fram í málinu, að Valgeir hafi átt þátt í notkun þessa tékka. 7. Þessi tékki ber allt aðra rithönd en þeir sex, sem lýst hef- ur verið. Er hann mjög illa skrifaður og nafnritun nær ólæsileg, en virðist þó helst eiga að vera Áki Karlsson. Jón kveðst sjálfur hafa skrifað þennan tékka. Hann hefur framselt tékkann með réttu nafni sínu. Fyrir tékka þennan keypti Jón skó í Skóverslun Steinars Waage. Ekkert er fram komið, er bendi til þess, að Valgeir hafi átt þátt í notkun tékkans. II. Í apríl 1979 komu fram hér í borg fimmtán tékkar, sem falsaðir höfðu verið á eyðublöð úr tékkhefti Arthúrs Karls Farest- veit, Hvannalundi 19 í Garðakaupstað. Arthúr tilkynnti rann- sóknarlögreglunni 20. apríl, að tékkhefti hans hefði horfið nokkru fyrir næstliðin jól úr jakkavasa hans, en jakkinn hefði hangið 881 í fatahengi í skrifstofu hans Bergstaðastræti 10. Heftið hefði verið Í veski, sem tekið hefði verið, en í veskinu hefðu. einnig verið skilríki og um 7.000 kr. í peningum. Veskisþjófnaðurinn hefur ekki upplýst, en hins vegar er leitt í ljós, að áðurnefndir 15 tékkar eru allir ritaðir af ákærða Val- geir Magnússyni. Kveðst Valgeir vera þannig kominn að heft- inu, að hann hafi verið að hjálpa kunningja sínum við að hreinsa til í bílgarmi, sem hann hafi átt og staðið hafi í Borgartúni. Þar kveðst Valgeir hafa rekist á heftið í rusli undir aftursætinu og stungið á sig án þess að láta félaga sinn vita. Félaginn, Sig- urður Jóhann Skúlason, segist ekkert um þetta vita. Eins og ákæru er háttað, er ekki þörf að rekja nánar gögn um þetta atriði, en svo sem sagt hefur verið, kannast Valgeir við ritun og notkun tékkanna 15. Tékkunum er öllum rétt lýst í ákæru. Eins og þar greinir, undirritaði Valgeir suma þeirra, þ. e. þá, sem númeraðir eru 2, 5—7, 9, 10, 11 og 13— 15, með réttri nafnritun sinni, en til- tök reikningsnúmer af handahófi. Undir tékkana, sem númeraðir eru 1, 3, 4, 8 og 12, ritaði ákærði önnur nöfn. Um tékkann í i. lið er það að segja, að nafnritun er næstum ólæsileg, skírnar- nafn virðist þó helst vera Stefán. Ákærði notaði tékkana í ákærul. 1—6, 8, 10, 11 og 13—15 í ýmiss konar staðgreiðsluviðskiptum, eins og í ákæru segir. Um notkun tékkanna í liðum 7 og 9 kveðst ákærði ekki muna, en kannast við, að hann hafi ritað þá, og efalaust hafi hann notað þá í einhvers konar viðskiptum, líklega til greiðslu á öku- gjaldi. Tékkarnir hafa komið fram sem greiðsla til Olíuverslunar Íslands h/f. Tékkann í ákærulið 12 fékk Valgeir kunningja sín- um Halldóri Sævari Kristjánssyni, sem síðar notaði tékkann í bensínsölunni Torgi, Keflavík. Þennan tékka greiddi Halldór siðan við rannsókn málsins. Niðurstöður. Telja verður sannað, að ákærðu hafi báðir staðið að notkun tékka þeirra, sem taldir eru í 1. og 2. lið I. kafla ákæru. Jón hefur notað í lögskiptum tékka þá, sem taldir eru í liðum 3, 4, 6 og 7, en ekkert er sannað um, að Valgeir hafi átt þátt í notkun þeirra tékka, og verður hann sýknaður að því leyti. Tékkann í 5. lið notaði ákærði Valgeir, en Jón verður sýknaður af ákæru um notkun þess tékka. Tékkar þessir báru allir falsaðar nafnritanir, ö6 882 og varðar notkun ákærðu á þeim þá refsingu skv. 155. gr. alm. hegningarlaga. Ákærði Valgeir ritaði tékka þá, sem taldir eru í II. kafla, og notaði þá í lögskiptum. Hefur hann þannig unnið til refsingar skv. 155. og 248. gr. alm. hegningarlaga, svo sem rétt er greint í ákærunni. Ákærðu eiga báðir langan brotaferil að baki, og fer hér á eftir listi um fyrri refsidóma þeirra. Ákærði Jón Árnason: 1958 8 mán. skilorðsb. fangelsi fyrir þjófnað 1959 1.500 kr. sekt fyrir umferðarlagabrot 1960 15 mán. fangelsi fyrir þjófnað 1965 7 mán. fangelsi fyrir skjalafals og þjófnað: 1965 1 mán. fangelsi (hegningarauki) fyrir þjófnað og hylm- ingu 1966 3 mán. fangelsi fyrir þjófnað 1967 6 mán. fangelsi fyrir þjófnað 1967 1 mán. fangelsi fyrir skjalafals og þjófnað 1968 6 mán. fangelsi fyrir svik 1971 18 mán. fangelsi fyrir skjalafals og þjófnað 1972 8 mán. fangelsi fyrir skjalafals 1975 6 mán. fangelsi fyrir þjófnað 1975 6 mán. fangelsi fyrir þjófnað 1975 Sakfelldur fyrir skjalafalsbrot, en refsing ekki dæmd. (Tveir dómar 19. des. með sams konar niðurstöðu.) 1978 2 mán. fangelsi fyrir þjófnað 1978 5 mán. fangelsi fyrir skjalafals, þjófnað og svik Refsing ákærða Jóns verður ákveðin með hliðsjón af 7'T. gr. alm. hegningarlaga, þar sem um mörg brot er að ræða, svo og af 72. gr. sömu laga, þar sem ákærði verður að teljast vanaafbrota- maður. Refsing ákveðst fangelsi 4 mánuðir. Ákærði Valgeir Magnússon: 1967 7 mán. skilorðsb. fangelsi fyrir skjalafals og þjófnað 1969 1 árs fangelsi fyrir svik og skjalafals 1969 3 mán. fangelsi fyrir skjalafals í970 20 daga varðhald fyrir umferðarlagabrot 1970 4 mán. fangelsi fyrir hylmingu 1971 4 mán. fangelsi fyrir hylmingu 1972 14 mánaða fangelsi (hegningarauki) fyrir skjalafals 1975 1 árs fangelsi fyrir þjófnað o. fl. 1978 2 mán. fangelsi fyrir árás og brot gegn 231. gr. hegnl. 883 1979 45 daga varðhald fyrir umferðarlagabrot 1979 (5. sept.) 3 mán. fangelsi fyrir þjófnað og skjalafals Refsing Valgeirs verður ákveðin sem hegningarauki skv. 78. gr. hegningarlaga, þar sem brot hans eru öll framin áður en eíðasti refsidðómur hans er kveðinn upp (5. sept. 1979). Höfð verður hliðsjón af 77. gr. alm. hegningarlaga, þar sem um mörg brot er að ræða, svo og 72. gr. sömu laga, þar sem ákærði verð- ur að teljast vanaafbrotamaður. Samkvæmt þessu verður Tefs- ing Valgeirs ákveðin fangelsi 7 mánuði. Fjárkröfur þær, sem lýst var í upphafi, verða teknar til greina samkvæmt því, sem nú skal rakið: Ákærðu verða dæmdir in soliðum til greiðslu á kröfu Pósts og síma. Ákærði Jón verður einn dæmdur til greiðslu á kröfum Jóns Sigurjónssonar, Óskars Jóhannssonar og Sigurðar Þormar. Ákærði Valgeir verður einn dæmdur til greiðslu á kröfu Stein- unnar Hróbjartsdóttur. Þá verður Valgeir einn dæmdur til greiðslu á kröfum þeim, sem sprottnar eru af tékkum skv. Il. kafla ákæru og raktar hafa verið. Við kröfur Bifreiðastöðvar Ís- lands og Borgar Apóteks er það að athuga, að ekki er gerð grein fyrir neinum kostnaði, og krafa verður einungis tekin til greina að því er varðar höfuðstólinn. Þar sem vaxta hefur verið krafist án þess vaxtahæð (prósenta) sé tilgreind í kröfu, verður vaxtahæð ákveðin sama sem vextir af alm. sparisjóðsinnstæðum (31% ársvextir). Vextir af kröfu Steinunnar Hróbjartsdóttur verða eigi taldir frá útgáfudegi, þar sem ljóst er, að tékkinn var notaður í við- skiptum alllöngu síðar. Verður miðað við sýningardag, 2. mars 1979. Ákærðu verða dæmdir in solidum til greiðslu sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði Jón Árnason sæti fangelsi 4 mánuði og ákærði Valgeir Magnússon fangelsi 7 mánuði. Ákærðu greiði in soliðum Pósti og síma '7.500 kr. Ákærði Jón greiði: 1. Jóni Sigurjónssyni 70.000 kr. 2. Óskari Jóhannssyni 47.000 kr. ásamt 31% ársvöxtum frá 7. febr. 1979 til greiðsludags. 3. Sigurði Þormar 15.000 kr. Ákærði Valgeir greiði: 884 1. Steinunni Hróbjartsdóttur 10.000 kr. ásamt 31% árs- vöxtum frá 2. mars 1979 til greiðsludags. 2. Kjörbúðinni Austurveri 26.000 ásamt 31% ársvöxtum frá 11. apríl 1979 til greiðsludags. 3. Háaleitis Apóteki 10.000. kr. 4. Olíufélaginu Skeljungi 25.000 kr. ásamt 31% ársvöxt- um frá 11. apríl 1979 til greiðsludags. 5. Borgar Apóteki 10.000 kr. 6. Versluninni Faldi s/f 10.000 kr. ásamt 31% ársvöxtum frá 11. apríl 1979 til greiðsludags. 7. Olíuverslun Íslands h/f 27.000 kr. ásamt 3% mánaðar- vöxtum frá 17. apríl 1979 til greiðsludags. 8. Sigurði Þ. Björnssyni 17.000 kr. 9. Gunnari Þorbjarnarsyni 15.000 kr. ásamt 31% ársvöxtum frá 12. apríl 1979 til greiðsludags. 10. Biðskýlinu Sogavegi 1 10.000 kr. ásamt 31% ársvöxt- um frá 12. apríl 1979 til greiðsludags. 11. Bifreiðastöð Íslands 7.000 kr. 12. Versluninni Gosa 20.000 kr. 13. Nesti h/f við Háaleitisbraut 20.000 kr. Ákærðu greiði kostnað sakarinnar in solidðum. Þriðjudaginn 9. júní 1981. Nr. 44/1979. Kristján Guðmundsson (Páll S. Pálsson hrl.) gegn dánarbúi Guðmundar Þ. Magnússonar (Jón Oddsson hrl.). Búskipti. Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Benedikt Sigur- jónsson, Ármann Snævarr, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. 885 Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 1. mars 1979. Hann krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 22.000.00 krónur (2.200.000 gkr.) auk 3% drátt- arvaxta á mánuði frá 28. júlí 1978 til greiðsludags og máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Guðmundur Þ. Magnússon dó hinn 25. apríl 1979. Tók þá dánarbú hans við málinu samkvæmt ákvæði 2. mgr. 54. gr. laga um meðferð einkamála í héraði nr. 85,/1936. Eigi er ágreiningur um það, að Guðmundur Þ. Magnús- son hafi í eigin nafni stofnað sparisjóðsreikning í Iðnaðar- banka Íslands h/f hinn 16. maí 1978 með innstæðu að fjár- hæð 2.000.000 krónur. Eigi er heldur ágreiningur um, að til sparisjóðsinnstæðu þessarar hafi verið stofnað til þess að greiða fyrir lánveitingu bankans til áfrýjanda. Heimildar- skjal fyrir sparisjóðsinnstæðu þessari afhenti Guðmundur Þ. Magnússon áfrýjanda síðar, en fyrir hinn 18. júlí 1978, er gengið var frá skiptagrundvelli í dánarbúi Ragnheiðar Magnúsdóttur. Áfrýjandi hefur ekki sannað, að Guðmund- ur Þ. Magnússon hafi með þessari afhendingu heimildar- skjals þessa, sem áfram var skráð á nafn Guðmundar, yfir- fært eignarrétt að sparisjóðsinnstæðunni til áfrýjanda. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 29. desember 1978. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 28. þ. m., hefur Kristján Guðmundsson, Melási 2, Garðakaupstað, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 30. ágúst sl., á hendur Guðmundi Þ. Magnús- syni, Kirkjuvegi 16, Hafnarfirði, til heimtu kröfu að fjárhæð 886 kr. 2.200.000 auk 3% dráttarvaxta á mánuði frá 28. júlí 1978 til greiðsluðags og málskostnaðar samkvæmt lágmarksgjaldskrá LMFÍ. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. II. Hinn 12. desember 1974 andaðist í Hafnarfirði Ragnheiður Magnúsdóttir, Hellisgötu 16, Hafnarfirði. Erfingjar hennar voru eftirlifandi eiginmaður, Guðmundur Þ. Magnússon, stefndi í máli þessu, og fimm börn þeirra hjóna, þar á meðal Kristján Guð- mundsson, stefnandi í máli þessu. Ekki var sótt um búsetuleyfi, og ekki var gengið frá búskiptum fyrr en hinn 28. júlí 1978, en þá mætti hjá skiptaráðanda Jón Oddsson hæstaréttarlögmaður, lagði fram skriflegt umboð frá öllum erfingjum, sótti um einka- skiptaleyfi, var veitt það þegar í stað, lagði hann þá fram skipta- gerð, sem hlaut samþykki skiptaráðanda, afhenti erfðafjárskýrslu og greiddi erfðafjárskatt. Skiptagerðin hljóðar svo: „Ár 1978, þriðjudaginn 18. júlí, var undirbúinn skiptafundur í skrifstofu Páls S. Pálssonar, hrl., að Bergstaðastræti 14 hér í borg. Skipta skyldi dánarbúi Ragnheiðar Magnúsdóttur, er andaðist hinn 12. 12. 1974 og félagsbúi hennar og eftirlifandi maka Guð- mundar Magnússonar að Hellisgötu 16 í Hafnarfirði. Börn hjónanna eru: Guðbjörg Guðmundsdóttir, Hellisgötu 16, Hafnarfirði. Sigurður Guðmundsson, Hraunbrún, Hafnarfirði. Jón Guðmundsson, Grund í Garðabæ. Ragnheiður Guðmundsdóttir, Hafnarfirði. Kristján Guðmundsson, Selási 2 í Garðabæ. Mættir eru á fundi þessum lögmennirnir Jón Oddsson og Páll S. Pálsson. Þeir hafa haldið marga fundi með erfingjum á sl. misserum ásamt Birgi Ólafssyni, endurskoðanda, sem hefur á margvíslegan hátt aðstoðað við að finna út raunvirði eigna. Samkomulag er orðið um það, að telja beri eignir að fráðdregnr um skuldum dánar- og félagsbúsins alls kr. 22.000.000. Falla þá til arfs vegna Ragnheiðar heitinnar Magnúsdóttur kr. 11.000.000. Guðmundur Magnússon hefur fallið frá að krefja til arfs eftir 2 eiginkonu sína, þannig að arfurinn 11.000.000 skiptist á milli 887 barna fimm að jöfnu. Fellur þá í hlut hvers þeirra kr. 2.200.000, sem Guðmundur samþykkir að greiða Í peningum nú þegar. Ennfremur samþykkir Guðmundur að greiða þóknun sam- kvæmt reikningi frá lögmönnum og endurskoðanda fyrir vinnu þeirra í sambandi við skiptin. Þá heitir Guðmundur einnig því að greiða tilskilinn erfðafjár- skatt vegna barnanna allra, og skal sú fjárhæð greidd Jóni Odds- syni, hrl., sem framvísar erfðafjárskýrslu í samræmi við ofan- ritað til bæjarfógetans í Hafnarfirði, þannig að hægt sé að greiða erfðafjárskattinn samstundis. Þá samþykkir Guðmundur einnig, að hvað sem líður fyrri að- stoð við börn sín, þá teljist þau nú skuldlaus við hann hvert um sig. Lögmennirnir gengu nú frá erfðafjárskýrslu í samræmi við ofanritað. Páll hafði umboð frá Kristjáni Guðmundssyni til undir- ritunar fyrir hans hönd vegna brottfarar hans úr lögsagnarum- dæminu, og vegna brottfarar Páls úr bænum framseldi hann umboð þetta til Jóns Oddssonar. Jón tók síðan að sér að fá umboð til undirritunar eða undirskriftar annarra erfingja undir erfðafjárskýrsluna og skiptagerð þessa, helst á morgun mið- vikudaginn 19. júlí 1978. Fleira gerðist ekki, og var fundi slitið kl. 22.00.% Sama dag og lögmaðurinn Jón Oddsson hæstaréttarlögmaður afhenti skiptagerðina og skiptum lauk, þ. e. hinn 28. júlí 1978, ritaði hann stefnanda máls þessa bréf. Þar segir lögmaðurinn, að ekkillinn, Guðmundur Þ. Magnússon, hafi lagt kr. 2.000.000 inn á sparisjóðsbók í Iðnaðarbanka Íslands hinn 16. maí 1978 vegna erfingjans Kristjáns Guðmundssonar, „sbr. ávísun nr. 451406, nr. hlr. 20291, Búnaðarbanki Íslands, aðalbanki, 16. maí 1978“, eins og segir í bréfinu. Jafnframt er í bréfinu vísað til þess, að erfinginn Kristján hafi umrædda bók í höndum, og sagt, að innstæða á henni sé kr. 2.000.000 auk vaxta frá 16. maí, kr. 123.968, eða samtals kr. 2.123.968. Mismuninum á þeirri fjárhæð cg arfshlutanum, kr. 2.200.000, þ. e. kr. 76.032, kveðst lögmaður- inn hafa deponerað í Landsbankann þennan sama dag, hinn 28. júlí, og fylgdi deponeringarkvittunin bréfinu. Í lok bréfsins tek- ur lögmaðurinn fram, að erfingjanum Kristjáni sé heimil ráð- stöfun á innstæðu bókarinnar, þ. á m. vöxtum, svo og hinni deponeruðu fjárhæð. Þar með telji hann uppgjöri lokið við hann vegna greinds dánarbús. Þessu vildi erfinginn Kristján ekki una, taldi, að fjárhæð sú, sem lögð var inn á umrædda sparisjóðs- 888 bók, væri arfsútborguninni óviðkomandi, enda hefði við skiptin orðið samkomulag um, að gefnar yrðu eftir allar skuldir barn- anna við dánarbúið. Krafðist hann þess að fá þegar arfshluta sinn samkvæmt skiptagerðinni, kr. 2.200.000, greiddan í pen- ingum, og til heimtu þeirrar kröfu er mál þetta höfðað. 111. Stefnandi, Kristján Guðmundsson, kom fyrir dóminn hinn 2. október 1978. Í framburði hans kemur m. a. fram, að vorið 1978 Þurfti hann að fá framlengingu á láni, er hann hafði í Iðnaðar- bankanum. „Það var auðsótt mál, auðvitað, framlenging á lán- inu, ef til kæmi innlegg frá einhverjum aðila í sama banka, og bar sem talið var, að farið væri að styttast í endanlegt uppgjör (á dánarbúinu), þá fór ég þess á leit við hann (stefnda Guð- mund), að hann legði inná sína eigin bók, hvað hann gerði. Það var ekki með neinum kvöðum, hvorki um tíma eða á annan hátt ... Þessa bók geymdi hann sjálfur.“ Stefndi Kristján bar enn fremur, að fáum dögum áður en gengið var frá skiptagerðinni, hefði stefndi Guðmundur svo hringt í sig og sagt: „Ég er búinn að hugsa þetta, þú færð bók- ina, sem ég lagði inná útaf þessu peningaláni, sem þú varst með þarna í Iðnaðarbankanum. Það eru 2 milljónir, og ég skal borga þér í peningum strax 2.2 milljónir. Með þessum úttektum og að öllu samanlögðu þá eru þetta 7 milljónir.“ (Óumdeilt er, að stefnandi skuldaði dánarbúinu 2.8 milljónir og að sú skuld fell- ur undir ákvæði skiptagerðarinnar um, að hvað sem líður fyrri aðstoð, þá teljist börnin skuldlaus við ekkilinn. Stefnandi Kristján kveðst hafa beðið um umhugsunarfrest. „Það gekk ekki, hann vildi, að ég svaraði þessu endanlega, svo ég segi: Jæja, við skulum þá bara segja það, við hugsum okkur þetta uppgjör í þessari mynd ... Þá kem ég á morgun, í há- deginu, ef mér snýst hugur, þá færð þú að heyra um það.“ Stefn- andi kveðst svo hafa farið til stefnda í hádeginu daginn eftir. „Þá er hann með bókina og lætur mig hafa hana. Hann lætur mig hafa bókina með þessum tveim milljónum í, það er þessi greiðsla, sem hann er að bjóða, síðan ætlaði hann að borga mér með ávísun, 2,2 milljónir, en segist þurfa að fara í gegnum heftið, áður en hann skrifar þessa ávísun ... Svo ég haldi áfram þarna, þá biður hann um frest að skrifa út þessa ávísun, og ég er með kvittun til að gefa fyrir þessum greiðslum. En eins og ég segi, þá vildi hann fara ofan í sinn reikning, og það var út 889 af fyrir sig ekkert óeðlilegt, því að ég leit svo á, að það væri allt heiðarlegt við það, og ég hélt, að hér væri á ferðinni heil- steyptur leikur, og ég sagði honum, að þetta væri allt í lagi og ég kæmi í kvöld eða í hádeginu á morgun. Ég kom ekki um kvöldið heldur í hádeginu daginn eftir og það er líklega tveimur dögum fyrir þetta uppgjör ... Ég kom þarna daginn eftir, og þá er Guðmundur Magnússon, að sagt er, óskaplega mikið veik- ur. Svo ég var ekki að fárast yfir því á nokkurn hátt. Ég sagði við stúlkuna að segja honum, að ég hefði komið og ég kæmi kannski við í kvöld eða þá á morgun, sem ég og gerði, en þá var hann ekki meira veikur en það, að hann gat kallað til hinna svstkinanna þá um kvöldið og fer þá að ræða um þetta uppgjör við mig og þau. Nú, það hefur þá sjálfsagt ekki passað nógu vel, því að trúlega hefur hann þá hugsað sér þetta uppgjör í þessari mynd, að þarna mundi vera til einhver jöfnun við mig, sem. að þau aftur á móti voru ekki tilbúin til að fallast á eða sættast á. Ég næ ekki til Páls, því að ég ætlaði endilega, að hann vissi þetta, hvað ég hafði fallist á, en við náðum ekki saman. Síðan næ ég til Páls, og þá er hann að tala um að ljúka þessu, og ég segi já, en ég vildi ekki tala frekar um það í símanum. Þá tal- ar hann um, að hann þurfi að fá umboðið fyrir að taka við pen- ingunum, og við tölum um það í símanum, að ég geri það. Síðan fer ég til hans með þetta umboð, sem hljóðar upp á tvær millj- ónir og tvöhundruðþúsund, þá er talað um þetta þannig, að ég er búinn að fá þessar tvær milljónir, ég tók við þessari bók þrem- ur dögum áður, síðan á ég að fá í peningum þessar tvær milljónir og tvöhundruðþúsund.“ Hið tilvitnaða umboðsskjal, sem fram hefur verið lagt í mál- inu, hljóðar svo: „Ég undirritaður, Kristján Guðmundsson, gef Páli S. Pálssyni hrl. fullt umboð til þess að ljúka einkaskiptum á dánarbúi móð- ur minnar, Ragnheiðar Magnúsdóttur, á þann hátt, að ég fái greiddar kr. 2.200.000 og teljist skuldlaus við dánarbúið. pt. Reykjavík 19/7 '78. Kristján Guðmundsson. Umboð þetta framselst hérmeð Jóni Oddssyni, hrl. Rvík, 19/7, ?78. Páll S. Pálsson.“ Stefnandi var spurður: „Þú gefur umboðið á dskj. 13 19. 7. 1978 og samdægurs fram- selur Páll það, en á dskj. nr. 5, skiptagerðinni, er helst að sjá 890 „sem þetta umboð hafi legið fyrir, þegar hún er gerð, getur þú nokkuð skýrt þetta?“ Stefnandi svaraði: „Umboðið liggur ekki fyrir þann 18. Ég er búinn að hringja til Jóns, þar sem ég næ ekki í Pál, og segja honum, að það sé samkomulag um þetta og þá liggja alltaf fyrir Þessar fimm milljónir, það sé samkomulag um þetta, ég tilgreini ekki meir, annað en að það megi gera þetta upp á þessum for- „sendum.“ Spurning: „Minntist þú á sparisjóðsbókina við hann?“ Stefnandi svarar: „Nei, ég ætlaði ekkert að gera með þetta "við Jón, ég segi honum, að það sé að verða samkomulag um þetta og ég hafi ekki náð í Pál, ég sé að reyna að ná til hans, því að Guðmundur Magnússon leggur áherslu á, að ég hafi samband þá við Jón.“ Að lokinni aðalyfirheyrslu yfir stefnanda bað lögmaður -stefnda, Jón Oddsson hæstaréttarlögmaður, bókað: „Í sambandi við það, sem mættur Kristján tók fram, þá óska -ég eftir, að fram komi, að þegar gengið var frá þessu máli, þá hafði Kristján Guðmundsson ekki látið mig vita um þessar 2 milljónir, sem að hann hafði í vörslu í sambandi við þessa spari- sjóðsbók, og tel ég, að öllum aðilum málsins hafi verið ókunnugt um þessa greiðslu, nema þá Guðmundi og Kristjáni. Hinsvegar tjáði Guðmundur mér eftir þetta, að Kristján hefði neitað að afhenda sér þessa greiðslu til baka, sem átti að vera tryggingafé inn á bók, og óskaði hann því eftir skuldajöfnuði í þessu sam- bandi, sbr. dskj. nr. 7.“ Páll S. Pálsson hæstaréttarlögmaður, lögmaður stefnanda, bað nú bókað: „Þetta er rétt hjá Jóni Oddssyni, að það mun engum aðila, að því mér er kunnugt um, hafa verið kunnugt um þessa sérstöku sparisjóðsbók og sögu hennar, nema þeim feðgum, stefnanda og -stefnda í þessu máli. Hitt er annað mál, að það er sannfæring mín, að það hefði ekki breytt neinu, frá minni hendi að minnsta kosti, því að það var algjört skilyrði til mín, og það kemur fram í bókuninni á skiptafundinum, að hver greiðsla, sem fram hefði farið, hvort sem það var heldur til Kristjáns eða annarra systkina, að við slæjum striki yfir það og gleymdum því, eingöngu að Þessar greiðslur fari fram, það er að segja, að umbj. minn fengi Þessar 2.2 millj.“ Lögmennirnir óskuðu bókað, að þeir væru sammála um, að umboðið á dskj. nr. 13 hafi legið fyrir á skiptafundi 18. júlí, sbr. 891 dskj. nr. 5, og dagsetningin á umboðinu 19. 7. sé misritun, það eigi að vera dagsett þann 18. 7. 1978. IV. Fram hefur verið lagður í málinu efnahagsreikningur dánar- cg félagsbúsins pr. 6. júlí 1978. Þar er svohljóðandi lið að finna um fyrri greiðslur til barnanna, og eru þær taldar meðal eigna búsins: Kristján Guðmundsson .......... kr. 2.852.943 Ragnheiður Guðmundsdóttir .... — 2.678.007 Jón Guðmundsson .............. — 1.993.402 Sigurður Guðmundsson .......... — 1.511.802 Kr. 9.036.154 Það er óumdeilt, að margnefnd 2ja milljón króna sparisjóðs- innstæða er hér ekki með talin. V. Stefndi, Guðmundur Þ. Magnússon, kom fyrir dóminn. Hann er 78 ára gamall, fæddur 26. október 1900. Hann var svo las burða, að ekki reyndist unnt að yfirheyra hann að neinu gagni. Þó er rétt að geta þess, að er hann var spurður: „Hvers vegna léstu Kristján hafa þessa bók?“, þá svaraði hann: „Hversvegna? Ja, ég veit það ekki. Svo að hann gæti fengið þessa peninga út, væntanlega, arfinn. Því að hann átti að fá peninga upp í arfinn, fyrst honum lá svona mikið á þeim.“ Spurning: „Ætlaðir þú að láta hann hafa meira?“ Svar: „Nei, það er búið að fara nógu illa með mig.“ VI. Lögmaður stefnanda reifar málið svo í stefnu: „Jón Oddsson, hrl., og Páll S. Pálsson, hrl., gengu sameigin- lega og í samráði við Birgi Ólafsson, löggiltan endurskoðanda, frá skiptum í dánar- og félagsbúi stefnds og eiginkonu hans, Ragn- heiðar Magnúsdóttur, er andaðist 12. des. 1974. Eftir mikið þras náðist fullt samkomulag, þess efnis að stefndi, sem hafði greitt börnum sínum sumum ýmsar og óvissar upp- hæðir, sem gjafir eða fyrirframgreiddan arf, skyldi ljúka upp- gjöri í eitt skipti fyrir öll, með samkomulagsgreiðslu til hvers barns um sig. 892 Á skiptafundi hinn 18. júlí sl. var endanlega frá málinu gengið af lögmönnum málsaðilja, sbr. svofellda bókun: „Fellur þá í hlut hvers þeirra Kr. 2.200.000.-, sem Guðmundur sam- þykkir að greiða í peningum nú begar“, eins og segir orðrétt í fund- argerð. Enn fremur síðar í sömu fundargerð: „Þá samþykkir Guðmundur einnig, að hvað sem líður fyrri aðstoð við börn sín, þá teljist þau nú skuldlaus við hann hvert um sig.“ Þetta er gert og undirritað af lögmönnum aðilja hinn 18. júlí 1978. Í samræmi við þessa niðurstöðu er undirrituð erfðafjár- skýrsla og erfðafjárskattur greiddur af stefnda vegna allra erí- ingjanna. Páll S. Pálsson hrl. hafði svofellt umboð frá Kristjáni Guð- mundssyni: „Ég undirritaður, Kristján Guðmundsson, gef Páli S. Pálssyni, hrl., fullt umboð til þess að ljúka einkaskiptum á dánarbúi móður minnar, Ragnheiðar Magnúsdóttur, á þann hátt, að ég fái greidd- ar kr. 2.200.000.- og teljist skuldlaus við dánarbúið.“ Umboðið er dagsett 19. júlí 1978. Vegna brottfarar Páls sama dag norður í land til skammtímadvalar í sumarleyfi framseldi hann umboðið í fullu trausti til Jóns Oddssonar hrl., sem var umboðsmaður stefnds við skiptin. Allt gekk samkvæmt áætlun. Útfyllt erfðafjárskýrsla og hver erfingi virtist fá sitt, en þó með einni undantekningu. Stefnandi, Kristján Guðmundsson, hefur ekki enn fengið sinn skerf, kr. 2.200.000.-, en þess í stað mætt óskiljanlegum undan- brögðum af hálfu stefnds. Bréf um þau efni verða lögð fram við þingfestingu málsins. Fram hjá því verður aldrei gengið, að stefnandi máls þessa, Kristján Guðmundsson, ætlaði sér aldrei að ganga til samkomu- lags á þeim grundvelli, að móðurarfur hans væri lítilsvirtur og að engu gerður svo sem virtist í raun á liðnum árum, þar sem faðir hans (stefndi í máli þessu) hyglaði systkinum hans eftir hendinni, en greiddi honum ekkert fyrr en loks á þessu ári (1978), og allt féll nú í ljúfa löð. Var þá slegið striki yfir alla fortíð og látið gott heita, þótt verðgildi fyrirframgreiðslu til sumra barnanna hafi verið margfált við það, sem nú er. Það er ómótmælanleg staðreynd, að forsendur einkaskiptasam- komulagsins og umboðs stefnanda til lögmanns hans eru hrein- lega þær, að hinn 19. júlí 1978 skoðist hverskonar fyrri greiðsl- 893 ur utan samkomulagsfjárhæðar, kr. 2.200.000.- og henni óháðar. Það er ekki sársaukalaust, að stefnandi sér sig knúðan til þess að sækja föður sinn til efnda á gerðu samkomulagi. En þar eð svo virðist vera, að hvorki hann né aðrir nánustu aðstandendur virðast skilja, að hér er um að ræða alvarlega brigð á gefnu loforði, þá verður að gera þetta ljóst með dómsorði.““ VII. Birgir Ólafsson, löggiltur endurskoðandi, kom fyrir dóminn sem vitni. Hann kvað stefnanda, Kristján Guðmundsson, hafa komið til sín á árinu 1976 með bókhaldsgögn dánar- og félagsbúsins og beðið sig að framkvæma uppgjör á því vegna fyrirhugaðra skipta. Endurskoðandinn kvaðst síðan hafa yfirfarið bókhaldið og m. a. aflað nánari upplýsinga varðandi bankainnstæður. Erfingjar hafi fengið Sigurgeir Guðmundsson iðnskólastjóra til þess að meta fasta fjármuni hússins. Niðurstaða þessa eigna- og skulda- uppgjörs hafi orðið 39.451.000 krónur. Samkvæmt því hafði arfa- hlutur hvers barns orðið 2.630.000 krónur. Börnin hafi vefengt. þetta uppgjör. Eftir marga viðræðufundi hafi ekkillinn boðist til að greiða hverju barni 3.500.000 krónur. Erfingjar hafi að lokum viljað samþykkja þetta boð aðrir en stefnandi Kristján. Mörg uppgjör hafi síðan verið gerð, en samkomulag hafi ekki náðst við Kristján og skiptin hafi því dregist. Loks hafi Kristján leitað til Páls S. Pálssonar hæstaréttarlögmanns um lögfræði- lega aðstoð og ekkillinn hafi fengið Jón Oddsson hæstaréttar- lögmann sér til aðstoðar. Nokkrir fundir hafi verið haldnir með lösmönnum, sá síðasti, sem endurskoðandinn mætti á, hinn 6. júlí 1978. Þá lagði endurskoðandinn fram uppgjör það, dagsett sama dag, sem lagt hefur verið fram í málinu. Þar er nettóeign búsins talin 59.881.086 krónur. Arfahlutur hvers því kr. 3.992.072. Ekki hafi náðst samkomulag á fundinum um þá fjárhæð og ekk- illinn þá boðið kr. 5.000.000 til hvers erfingja. Allir erfingjar nema Kristján hafi verið viðstaddir á fundinum og viljað sam- þykkja þetta boð. Páll S. Pálsson, umboðsmaður Kristjáns, hafi þá á fundinum hringt í umbjóðanda sinn og sagt honum frá boðinu. Kristján hafi hafnað því. Einum eða tveim dögum eftir fundinn hafi Kristján hringt til vitnisins og sagt, að hann ætlaði að koma með gagntilboð, 7--8 milljónir. Eftir það kvaðst endur- skoðandinn ekkert hafa fylgst með þessu gagntilboði eða samn- ingum aðilja fyrr en eftir fundinn 18. júlí, en þá var endur- 894 skoðandinn ekki viðstaddur. Jón Oddsson hafi nokkru eftir fund- inn hringt og sagt, að það hefði verið ákveðið að ganga frá þessu með 5 milljón króna greiðslu til hvers erfingja. Í öllum upp- sjörum, sem endurskoðandinn gerði, hafi fyrri greiðslur til barn- anna verið færðar sem skuldir, þ. e. taldar búinu til eignar, og gengið út frá því, að þær greiddust af arfshlutum, þ. e. kæmu til frádráttar þeim. Endurskoðandinn kvað Jón Oddsson siðan hafa komið til sín með skiptagerðina frá 18. júlí, og eftir henni kvaðst endurskoðandinn síðan hafa samið erfðafjárskýrslu þá, sem afhent var. Þar er arfsgreiðsla til hvers barns talin 2.2 milljónir króna. Endurskoðandinn kvaðst hafa veitt því athygli, er hann gerði síðasta uppgjörið, að lífeyrir ekkilsins frá síðasta uppgjöri hefði virst óeðlilega hár, sér hefði sýnst, að þar vantaði handbært fé í búið, svo sem tvær milljónir. Hann kvaðst hafa bent á þetta á fundinum hinn 6. júlí, en engar skýringar komið fram af hálfu ekkilsins. Einnig kvaðst hann hafa sagt Kristjáni frá þessu í sím- tali því, sem hann átti við hann eftir 6. júlí, Kristján hafi þá sagt eitthvað á þessa leið: „Ja, þarna sérðu, það er ekkert að marka þessi uppgjör.“ Endurskoðandinn kvaðst ekki hafa fengið vitneskju um sparisjóðsbókina í Iðnaðarbankanum og að hún væri í höndum Kristjáns, fyrr en Jón Oddsson hafi sagt sér frá henni, eftir að gengið hafði verið frá erfðafjárskýrslunni. VIII. Við úrlausn máls þessa skipta eftirtalin atriði einkum máli: 1. Það kemur skýrt fram í framburði stefnanda, Kristjáns, hér fyrir dómi, að hann veitti margnefndri sparisjóðsbók viðtöku sem greiðslu upp í arfahlut (sem hann raunar ætlaðist til, að yrði að eftirgefnum skuldum meðtöldum, um kr. 7 millj- ónir). Hann hefur ekki haldið því fram, að hann hafi fengið innstæðuféð á bókinni að láni eða sem neins konar „fyrri að- stoð“, heldur þvert á móti lagt til grundvallar, að afhending innstæðufjárins hafi verið liður í hinu endanlega arfsupp- gjöri. 2. Það kemur beinlínis fram í framburði stefnanda, að hann tel- ur, að ástæðan fyrir því, að faðir hans dró tilboð sitt (sem raunar er ósannað, að nokkurn tíma hafi verið sett fram) til baka, hafi verið sú, að meðerfingjar hans og systkin hafi ver- ið mótfallin þeirri tveggja milljón króna aukagreiðslu, sem stefnandi virðist telja, að í tilboðinu hafi falist. Þau hafi ekki 895 viljað samþykkja hana. Þau voru jafnt sem stefnandi aðiljar“ að skiptunum, og einkaskiptameðferð verður ekki lokið nema með fullu samkomulagi og samþykki allra erfingja. Efnahagsreikningur dánar- og félagsbúsins pr. 6. júlí 1978 virðist hafa verið notaður sem helsta heimildargagnið til hlið- sjónar við samninga erfingja um skiptin. Þar er umrædd 2ja millj. króna sparisjóðsinnstæða ekki talin með í þeirri fjárhæð, kr. 2.852.943, sem stefnanda er þar talin til skuldar eða hann talinn hafa fengið. Það kemur fram í bókaðri yfirlýsingu lögmanna þeirra, sem um skiptauppgjörið fjölluðu fyrir hönd erfingja, að þeim var með öllu ókunnugt um, að afhending á nefndu innstæðufé hefði átt sér stað, þegar þeir gengu frá umræddri skiptagerð. Eftir því voru umboðsmennirnir ekki að semja um, að eftir- gjöf á umræddu innstæðufé væri liður í skiptauppgjöri, og því síður að semja um, að innstæðuféð skyldi vera viðbótar- greiðsla til erfingjans Kristjáns. Í erfðafjárskýrslu er arfshlutur stefnanda, Kristjáns, talinn kr. 2.200.000, en ekki 4.200.000. Þetta tekur af allan vafa um skilning á skiptagerðinni, enda hefur því ekki verið haldið fram, að aðiljar hafi ætlað sér og beinlínis samið um að svíkja tvær milljónir króna undan erfðafjárskatti, svo sem væri, ef skiptagerðin væri skilin þannig, að samanlögð greiðsla til erfingjans Kristjáns ætti að vera kr. 4.2 milljónir. Þegar þannig framangreind atriði svo og öll málsatvik eru virt, þá verður ekki á það fallist með stefnanda, að unnt sé að telja umrædda greiðslu til þeirrar fyrri aðstoðar stefnda við börn sín, sem ekki átti að koma til frádráttar arfshlutum. Þvert á móti er fram komið, að umrætt innstæðufé var afhent sem hluti af arfsuppgjöri við skiptalokin og verður því að teljast hluti af peningagreiðslu þeirri, kr. 2.200.000, er ekkillinn skuld- batt sig til að greiða. Samkvæmt framansögðu ber því að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Már Pétursson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Guðmundur Þ. Magnússon, á að vera sýkn af kröf- um stefnanda, Kristjáns Guðmundssonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 896 Þriðjudaginn 16. júní 1981. Nr. 124/1981. Ingvar Elíasson gegn Friðrik Gestssyni. Kærumál. Áskorunarmál. Frávísun frá héraðsdómi staðfest. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Magnús Þ. Torfason. Sóknaraðili hefur samkvæmt heimild í b lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973, sbr. 14. gr. laga nr. 97/1978, skotið hinni kærðu dómsathöfn til Hæstaréttar með kæru 25. maí 1981, sem barst Hæstarétti 29. s. m. Krefst hann þess, að ákvörðun héraðsdómara um frávísun málsins verði felld úr gildi og lagt verði fyrir hann að legsja efnisdóm á málið. Hann krefst og kærumálskostnaðar. Af hálfu varnaraðilja hafa hvorki borist kröfur né greinar- gerð. Mál þetta var höfðað af sóknaraðilja á bæjarþingi Hafnar- fjarðar sem áskorunarmál með stefnu, útgefinni 15. apríl 1981, birtri 22. s. m., til heimtu skuldar samkvæmt 5 víxl- um að fjárhæð samtals 5.000.00 krónur (500.000 gkr.) auk vaxta og kostnaðar, sem er nánar tilgreint. Í vottorði stefnu- votta, sem ritað er á stefnuna, segir, að hún sé birt fyrir móð- ur stefnda á heimili hans Barmahlíð 6 á Akureyri. Er málið var þingfest á bæjarþingi Hafnarfjarðar 5. mai sl., var ekki sótt þing af hálfu stefnda. Hinn 18. maí sl. var málinu vísað frá bæjarþinginu með svofelldri áritun Finnboga Alexanderssonar, fulltrúa bæjar- fógeta, á stefnuna: „Stefndi í máli þessu, Friðrik Gestsson, er til heimilis að Barmahlíð 6 á Akureyri, þar sem stefnubirting fór fram. Framlagðir víxlar bera með sér, að vistunarstaður þeirra er í Reykjavík. Mál þetta er því höfðað á röngu varnarþingi, sbr. 73. gr. laga nr. 85, 1936 og 82. gr. sömu laga, sbr. lög nr. 61, 1942. 897 “6 Máli þessu er vísað frá dómi ex officio ... Víxlar þeir, sem eru grundvöllur málssóknar þessarar, eru ritaðir á eyðublöð, sem á er prentað: „Víxillinn greiðist í Sparisjóði Hafnarfjarðar, Hafnarfirði“. Á einum víxlinum hafa verið strikuð út orðin: Sparisjóði Hafnarfjarðar, Hafn- anfirði, og ritað í staðinn: Iðnaðarb. Rvk. Rvk. Á hinum víxlunum hefur verið strikað yfir orðin Hafnarfjarðar og Hafnarfirði og ritað Rvk. á báðum stöðum. Fyrir Hæstarétt hefur verið lögð vottfest yfirlýsing Ragn- hildar Haraldsdóttur, Garðavegi 7 í Hafnarfirði, dags. 25. maí 1981, þess efnis, að í sambandi við tilraunir sínar til að selja hina umstefndu víxla í lánastofnunum fyrir nafn- greindan mann hafi hún breytt „vistun víxlanna án nokk- urs samráðs og án vitundar samþykkjanda og útgefanda .. “. Samkvæmt síðastgreindri yfirlýsingu verður við það að miða, að ákvæðum víxlanna um greiðslustað hafi verið breytt án heimildar, eftir að þeir voru gefnir út og samþykktir. Sóknaraðilja var samkvæmt því rétt að sækja varnaraðilja í víxilmáli á hinum rétta greiðslustað víxlanna, Hafnarfirði, sbr. 3. mgr. 82. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 25. gr. laga 61/1942. Af hálfu sóknaraðilja hefur verið lagt fyrir Hæstarétt vottorð Hagstofu Íslands, dags. 25. maí 1981, þess efnis, að skráð aðsetur varnaraðilja samkvæmt þjóðskrá sé að Nönnu- stig 6 í Hafnarfirði. Vottorði þessu virðist ætlað að sýna, að varnaraðili eigi heimili á framangreindum stað, en ekki í Barmahlíð 6 á Akureyri, eins og segir í stefnunni og fram kemur í birtingarvottorði stefnuvotta. Vegna framlagningar hins nýja vottorðs af hendi sóknar- aðilja er nú orðin sú óvissa um heimili varnaraðilja, að ekki verður fullvíst talið, að stefnuna hafi mátt birta í Barmahlið 6 á Akureyri, svo sem gert var, fyrir öðrum en honum sjálf- um. Eru því eigi efni til að fella hima kærðu frávísunar- ákvörðun úr gildi. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hin kærða frávísunaráritum er staðfest. 57 898 Fimmtudaginn 18. júní 1981. Nr. 144/1978. Guðbjörn Guðjónsson (Guðjón Steingrímsson hrl.) gegn Ágúst Fjeldsted hæstaréttarlögmanni f. h. Metro Shipping á. Finance Limited (Hákon Árnason hrl.). Gerðardómur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómaramir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 4. september 1978. Hann gerir þessar dómkröfur: Aðalkrafa: Að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og mál- inu vísað heim í hérað, en stefndi verði dæmdur til að greiða málskostnað áfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti. 1. varakrafa: Að áfrýjandi verði sýknaður, en stefndi dæmdur til að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. 2. varakrafa: Að hinum áfrýjaða dómi verði breytt þannig, að vextir af dæmdum fjárhæðum verði einungis ákveðnir 8.5% frá 12. maí 1975 til greiðsludags, en málskostnaður verði látinn falla niður bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný skjöl. 1. Um formhlið málsins: Ómerkingar- og heimvísunarkröfuna rökstyður áfrýjandi á svofelldan hátt í greinargerð sinni til Hæstaréttar: „Stefndi í máli þessu er sagður vera Metro Shipping and Finance Ltd., skrásett félag í Panama. En enginn forstjóri, stjórnarformaður né aðrir stjórnarmenn eða aðrir starfs- 899 menn félagsins hafa komið fram fyrir hönd félagsins, hvorki lyrir gerðardóminum í Skotlandi né sjó- og verzlunardómi Reykjavíkur. Málið er í reynd rekið af lögfræðingafirmanu Sinclair, Roche £ Temperley, án þess að það hafi lagt fram nokkur gögn því til stuðnings, að það sé rétthafi þeirra hagsmuna, sem málið fjallar um, eða að það komi fram í umboði félags- ins.“ Kröfugerð áfrýjanda í þessum þætti málsins er að vísu sú, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað. Af málflutningi þykir þó mega ráða, að hann telji þá annmarka vera á málatilbúnaði stefnda, að Í raun réttri eigi þeir að valda frávísun málsins frá héraðsdómi. Svo sem segir í hinum áfrýjaða dómi, var mál þetta höfðað fyrir sjó- og verslunardóminum af Ágúst Fjeldsted hæsta- réttarlögmanni f. h. Metro Shipping á Finance Limited. Áfrýjandi hafði ekki uppi fyrir héraðsdómi frávísunarkröfu á því reista, að í stefnu málsins væru stjórnarmenn félags- ims ónafngreindir eða þess ekki getið, að þeir hefðu vegna félagsins falið hæstaréttarlögmanninum málssóknina. Ekki krafðist hann heldur frávísunar málsins af öðrum ástæðum, og ekki eru neinir þeir gallar á málatilbúnaði áfrýjanda, sem sjálfkrafa eiga að valda ómerkingu hins áfrýjaða dóms og heimvísun eða frávísun málsins. Samkvæmt þessu og með skírskotun til 45. gr. laga nr. 75/1973, sbr. og 108. gr. laga nr. 85/1936, verður ómerkingarkrafan ekki tekin til greina. 2. Um efnishlið málsins: Fyrir Hæstarétti hefur áfrýjandi fallið frá ýmsum þeim mótbárum, sem hann hafði uppi fyrir héraðsdómi gegn kröf- um stefnda í málinu. Sýknukröfu sína fyrir Hæstarétti reisir hann á eftirtöldum ástæðum: Í fyrsta lagi, að gerðardómsmálið fyrir gerðardóminum í Glasgow svo og dómsmál þetta hafi í raun réttri verið rek- im af ensku lögfræðiskrifstofunni Sinclair, Roche á Temper- ley sem málsaðilja. Ósannað sé, að lögfræðiskrifstofa þessi eigi þá hagsmumi, sem um er deilt í málinu. Beri því að 900 sýkna áfrýjanda samkvæmt 2. mgr. 45. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 58. gr. laga nr. 75/1973. Ekkert í málinu styður framangreinda fullyrðingu áfryj- anda, Hér er og um að ræða sýknuástæðu, sem ekki var höfð uppi fyrir héraðsdómi. Samkvæmt því er áfrýjanda ekki hald í þessari mótbáru sinni. Í öðru lagi reisir áfrýjandi sýknukröfuna á því, svo sem hann gerði í héraði, að gerðarnmenn hafi ekki báðir verið búsettir í Glasgow, eins og vera hafi átt samkvæmt gerðar- dómsákvæði farmsamningsins, þeir hafi farið rangt að, er þeir við meðferð serðardómsmálsins beittu skoskum lögum, og loks, að úrskurður þeirra sé eigi rökstuddur, svo sem skylt sé að íslenskum lögum. Er hér um að ræða þær mót- bárur, sem í héraðsdómi eru greindar sem 3., 4. og 10. máls- ástæða áfrýjanda. Þar sem fallast má á það, sem í héraðsdómi segir um nefnd- ar mótbárur áfrýjanda, verður sýknukrafa hans ekki heldur til greina tekin á framangreindum grundvelli. Áfrýjandi hefur engin andmæli uppi gegn fjárhæð dóm- kröfu stefnda. Hann mótmælir ekki heldur sérstaklega skyldu sinni til að greiða dráttarvexti af allri fjárhæðinni frá þeim degi, sem stefndi krefst, ef sýknukröfunni verði hrundið. Einungis krefst hann þess í 2. varakröfu sinni, að þeir drátt- arvextir verði tilteknir 8.5% á ári, en eigi 13% ársvextir, svo sem héraðsdómur dæmdi. Fjárkrafa sú, er stefndi sækir á málinu úr hendi áfrýj- anda, er í sterlingspundum. Fjárhæð kröfunnar er alfarið ákveðin og úrskurðuð af serðardómi í Glasgow, sem starfað hefur eftir skoskum lögum. Að því leyti sem serðardómur- imn hefur úrskurðað áfrýjanda skylt að greiða dráttarvexti, ákvað hann þá 8.5% á ári. Ekki hafa verið færðar fram næg- ar ástæður fyrir því, að stefnda beri hærri dráttarvextir eftir 12. maí 1974 en fyrir þann tíma. Samkvæmt þessu verður fallist á þá varakröfu áfrýjanda, að dráttarvextir af hinni dæmdu fjárhæð eigi að vera 8.5% á ári. Með skírskotun til þess, sem að framan er rakið, verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur að öðru leyti en því, að vextir 901 af dæmdri fjárhæð verði 8.5% á ári frá 12. maí 1975 til greiðsluda gs. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti. Ákveðst hann 12.000.00 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að vextir af hinni dæmdu fjárhæð verði 8.5% ársvextir frá 12. maí 1975 til greiðsludass. Áfrýjandi, Guðbjörn Guðjónsson, greiði stefnda, Ágúst Fjeldsted hæstaréttarlögmanmi f. h. Metro Shipping £ Finance Limited, 12.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 14. júní 1978. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 30. f. m., hefur Ágúst Fjeld- ster hæstaréttarlögmaður, Ingólfsstræti 5, Reykjavík, höfðað fyr- ir sjó- og verslunardóminum f. h. Metro Shipping ér Finance Ltd., F.s. Tapia, C. Avda Justo, Arosemana No. 3—80, Panama City, Panama, með stefnu, birtri 8. september 1977, á hendur Guðbirni Guðjónssyni, Digranesvegi 89, Kópavogi. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum £ 8.342.60 með 2% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð frá 12. maí 1975 til 20. nóvember 1976, með 2.5% dráttar- vöxtum fyrir hvern mánuð frá þeim degi til 1. ágúst 1977, en með 3% dráttarvöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Dómkröfur stefnda eru þær, að gerðardómurinn, sem upp var kveðinn í Glasgow þann 12. maí 1975 í gerðardómsmálinu milli málsaðilja þessa máls, verði metinn ógildur og stefndi verði sýkn- aður af kröfum stefnanda í þessu máli. Þá krefst stefndi máls- kostnaðar fyrir gerðardóminum og fyrir sjó- og verslunardómi Reykjavíkur samkvæmt mati dómsins. Reynt hefur verið að koma á sátt í máli þessu, en sú viðleitni hefur eigi borið árangur. 902 Helstu málavegtir eru þessir: Með farmsamningi, dagsettum 14. mars 1972, tókst stefnandi á hendur þá skyldu að flytja saltfarm með m/s Marianne frá Sousse til þriggja eða fjögurra hafna á svæðinu frá Vestmanna- eyjum til Breiðafjarðar samkvæmt þeim skilmálum, er í farm- samningi greinir. Í 16. gr. farmsamningsins voru ákvæði þess efnis, að hvers konar deilum út af farmsamningnum, er upp kynnu að koma milli samningsaðilja, skyldi vísað til gerðardóms tveggja manna, þó ekki lögfræðinga. (Two persons at Glasgow not lawyers). Enn fremur var ákvæði þess efnis í téðri 16. gr., að ef gerðar- dómsmenn gætu eigi komið sér saman um niðurstöðu, þá skyldi ákvörðun oddamanns ráða. Slíkur oddamaður skyldi valinn af gerðardómsmönnunum, en ef þeir kæmu sér eigi saman um oddamann, þá átti að tilnefna hann af verslunarráði Glasgow eða öðru viðurkenndu verslunarráði, og skyldi ákvörðun gerðar- dómenda eða oddamanns vera endanleg og bindandi fyrir báða aðilja. Olía komst í saltfarminn, Af þessu reis deila milli málsaðilja út af greiðslu farmgjalds, aukabiðdaga, skoðunarkostnaðar og skaðabóta vegna skemmda á farmi og fleira. Þessari deilu var vísað til gerðardóms, sem skipaður var tveimur mönnum, þeim Mr. Cedric Barclay, tilnefndum af hálfu stefnanda, og Mr. Cecil Alexander Carles Booth, sem tilnefndur var af „The Court of Session in Edinburgh“ í samræmi við gerðardómslög Skotlands frá 1894 að beiðni stefnanda, þar sem stefndi hafði látið undir höfuð leggjast að tilnefna gerðardómsmann af sinni hálfu. Til- nefning gerðardómsmanns stefnanda, Mr. Cedric Barclay, fór fram í bréfi 8. desember 1972, en skipun gerðardómsmanns stefnda, Mr. Cecil Alexander Carles Booth, var gerð af fyrr- greindum dómstóli með úrskurði þar um, dagsettum 24. mars 1973. Í bréfi lögmanns stefnda, dagsettu 16. apríl 1973, til gerðar- dómsmannsins Mr. C. A. C. Booth dregur lögmaðurinn Í efa, að Mr. C. Barclay, sem útnefndur hafði verið sem gerðardóms- maður af hálfu stefnanda, sé hæfur til starfans, þar sem hann sé ekki búsettur í Glasgow. Með bréfi til dómstólsins „Court of Session, Edinburgh“, dag- settu 27. apríl 1973, leita gerðardómsmennirnir álits dómstólsins á þessu atriði. Hinn 15. maí 1973 er dagsett álit nefnds dómstóls á þessari 903 fyrirspurn gerðardómsins. Í þessu áliti kemur fram, að útnefn- ing gerðardómsmannsins Mr. Barclay eigi að standa óhögguð. Hinn 11. maí 1974 úrskurðaði gerðarðómurinn, að hann væri hæfur til þess að fara með mál þetta og að gerðardómurinn væri réttilega skipaður með skírskotan til framangreinds álits dóm- stólsins, „Court of Session í Edinburgh“, er fram kom í bréfi hans, dagsettu 15. maí 1973. Skriflegur málflutningur fór síðan fram í málinu. Lögmaður stefnda, Hörður Ólafsson hæstaréttarlögmaður, sendi gerðardóm- inum tvær skriflegar varnargreinargerðir, hin fyrri var send Í ábyrgðarpósti 4. maí 1973, en sú síðari er dagsett 18. júní 1974. Gerðardómurinn tilkynnti lögmönnum málsaðilja, að gerðar- dómurinn hefði hug á, að munnlegur málflutningur færi fram í Glasgow laugardaginn 5. apríl 1975. Með símskeyti 28. mars 1975 var Hörður Ólafsson hæstaréttar- lögmaður, lögmaður stefnda, beðinn um að svara því, hvort mætt yrði af hálfu stefnda við málflutninginn 5. apríl 1975. Hörður Ólafsson hæstaréttarlögmaður svaraði með símskeyti, dagsettu 9. apríl 1975, þar sem hann kveðst ekki geta mætt 5. apríl. Þegar í ljós kom, að Hörður Ólafsson hæstaréttarlögmaður gat ekki mætt fyrir gerðardóminum 5. apríl 1975, var þess óskað af hálfu stefnanda, að málflutningnum yrði frestað til 3. maí 1975. Gerðardómsmenn samþykktu þessa frestbeiðni og tilkynntu að- iljum þetta formlega 7. apríl 1975, þar sem fram kemur, að málflutningur eigi að fara fram laugardaginn 3. maí 1975 í Glasgow. Málflutningur fór síðan fram fyrir gerðardóminum á hinum tilsetta degi. Af hálfu stefnda var þá ekki mætt, og frestaði gerð- ardómurinn því réttarhaldi um eina klukkustund. Ekki var heldur mætt af hálfu stefnda eftir þann frest og eigi boðuð for- föll af hans hálfu. Af hálfu sækjanda fór fram munnlegur mál- flutningur, og síðan var málið tekið til gerðardóms, án þess að sótt væri þing af hálfu stefnda. Hinn 12. maí kváðu gerðardómendur upp dóm í málinu. Í þeim dómi er stefndi dæmdur til þess að greiða stefnanda í fyrsta lagi £ 5.399.49. Í öðru lagi 8%2% ársvexti af gerðardómsfjárhæðinni frá 1. júní 1972 til 12. maí 1975. Stefnandi hefur reiknað út þá vexti á £ 1.353.00. Í þriðja lagi er stefnda gert að greiða kostnað serðardómsmanna, £ 625.00. Í fjórða lagi er stefnda gert að greiða málskostnað lögmanna stefnanda. Málskostnaðarreikningur 904. lögmanna stefnanda er dagsettur 16. maí 1975 og er að fjárhæð £ 965.11, samtals £ 8.342.60. Þessi fjárhæð kemur heim við dómkröfu stefnanda í þessu máli. Hún er byggð á framangreindum gerðardómi, sem stefn- andi kveður hafa dæmt samkvæmt gerðardómslögum Skotlands frá 1894 (Arbitration Act, Skotland 1894). Þetta sé í samræmi við 16. gr. farmsamnings aðiljanna, þar sem öllum deilumálum, er upp kunni að koma milli aðiljanna varðandi farmsamninginn, skuli vísað til gerðardóms „two persons at Glasgow (not Lawyers)“. Ágreiningur hafi komið upp milli aðiljanna, sem vísað hafi verið til gerðardóms, enda þótt stefndi hafi látið undir höfuð leggjast að tilnefna gerðardómsmann. Stefndi hafi held- ur ekki látið mæta við flutning gerðardómsmálsins. Gerðardóm- endur hafi kveðið upp sinn dóm í samræmi við gerðardómslög Skotlands frá 1894. Sé því dómsorð þeirra allt „statt og stöðugt“ með vísan til norskra laga Kristjáns V. frá 15. apríl 1687 (N. L. 1—6—1). Af hálfu stefnda hefur verið lögð fram ítarleg greinargerð í máli þessu. Þar eru færð fram margvísleg rök fyrir sýknukröfu stefnda og þeirri kröfu hans, að gerðardómurinn verði metinn ógildur. Verður nú vikið að hverri málsástæðu stefnda fyrir sig. Í fyrsta lagi byggir stefndi mótmæli sín gegn gerðardóminum á því, að það liggi fyrir í málinu, að til þess hafi verið stofnað af firmanu Frösig og Jörgensen A/S í Kaupmannahöfn, sbr. dskj. nr. 3 — c og 3 — d. Firma þetta var umboðsmaður eiganda m/s Marianne, þegar farmsamningurinn var gerður. Mótmælir stefndi því, að þetta firma hafi umboð kröfuhafa til að stofna til gerðardómsmálsins. Umboð þetta hafi að sjálfsögðu mátt sanna með því að leggja það fram í dóminum, en það hafi ekki verið gert. Af hálfu stefnanda er á það bent, að til gerðardómsmálsins hafi verið stofnað af lögfræðingunum Cedric, Roche og Temper- ley, í London, af hálfu eiganda skipsins, sbr. dskj. 3 — a. Það hafi hins vegar verið á misskilningi byggt, að firmað Frösig og Jörgensen A/S hafi í upphafi gerðardómsmálsins verið nefnt umboðsmaður eiganda skipsins m/s Marianne, sbr. dskj. 3 — ce og 3 — d. Dómurinn getur ekki fallist á þessi mótmæli stefnda, þar sem hann lítur svo á, að gerðardómsmálið hafi í raun verið höfðað fvrir hönd skipseiganda af lögfræðifirmanu Sinclair Roche og Temperley, Stonehouse 128—140, Bishopsgate, London, sbr. dóm- 905 skjal 3 — a og dskj. 23, sem er bréf nefnds lögfræðifirma til lögmanns stefnanda, dagsett 9. mars 1978. Í annan stað heldur stefndi því fram, að það sé skilyrði fyr- ir höfðun gerðardómsmálsins, að sækjandi hafi ráðstöfunarrétt yfir þeim kröfum, sem hann vilji fá dóm fyrir, þ. e. að hann hafi forræði á búi sínu. Af hálfu stefnda er mótmælt, að svo sé. Bygg- ir hann þau mótmæli sín á upplýsingum, er fram koma í bréfi á dskj. nr. 12 til Frösig og Jörgensen A/S skipamiðlara í Kaup- mannahöfn frá Gruno Groningen skipamiðlara, dagsettu 12. október 1972. Þar komi fram, að stefnandi eigi ekki lengur nein- ar eignir, en kröfur Gruno Groningen skipti hundruðum þúsunda gyllina auk krafna Frösig og Jörgensen A/S á hendur stefnanda. Af hálfu stefnanda er viðurkennt, að hann hafi átt í fjárhags- legum örðugleikum, en hins vegar sé bú hans ekki undir gjald- brotaskiptum. Vitnar stefnandi í því sambandi til dómskjals nr. 21, sbr. dómskjal nr. 25, sem er þýðing á skjali nr. 21. Það er vottorð, dagsett 24. ágúst 1977, frá skrifstofu opinberrar skrán- ingar, lýðveldinu Panama. Í þessu vottorði kemur fram, að hinn 4. desember 1969 hafi fyrirtæki stefnanda verið skrásett í fimmta Skjalaritaraembætti í Panamaumdæmi og að félag þetta sé enn í gildi. Þá heldur stefnandi því enn fremur fram, að stefndi hafi sönnunarbyrði fyrir því, að fyrirtæki stefnanda sé gjaldþrota. Fallast má á það með stefnanda, að stefndi hafi sönnunarbyrð- ina fyrir því, að stefnandi hafi ekki haft ráðstöfunarrétt á kröfu Þessari, þar sem hann hafi verið eða sé gjaldþrota. Með vísan til vottorðsins á dskj. nr. 21 frá skrifstofu opinberrar skráningar í lýðveldinu Panama, sbr. þýðingu á því skjali á dskj. nr. 25, telst ósannað gegn andmælum stefnanda, að svo sé. Þessi máls- ástæða stefnda er því eigi tekin til greina. Í þriðja lagi mótmælir stefndi gerðardóminum á þeirri for- sendu, að hann hafi verið ranglega skipaður. Í gerðarðómssamn- ingnum sé gert ráð fyrir, að gerðardómurinn verði skipaður „two persons at Glasgow“, en oddamaður skyldi skipaður af sgerðardómsmönnunum sjálfum eða „Glasgow or other recognized Chamber of Commerce“. Stefndi kveðst hafa skilið þetta samningsákvæði svo, að gerðar- dómsmennirnir skyldu báðir vera frá Glasgow eða vera þar starf- andi. Fyrir þessum skilningi séu ýmsar skynsamlegar og sjálf- sagðar ástæður, sem stefndi rekur í greinargerð sinni. Því hafi það verið rangt að tilnefna Mr. Cedric Barclay, sem hafi verið búsettur í Lundúnum, sem gerðardómsmann vegna sækjanda. 906 Á sama hátt hefði stefndi getað tilnefnt gerðardómsmann bú- settan í Reykjavík. Þennan skilning telur stefndi augljóslega rangan. Stefnandi mótmælir þessum skilningi stefnda á gerðardóms- samningnum. Í gerðardómssamningnum segi einungis, að gerðar- dómurinn skuli starfa í Glasgow. Hins vegar segi ekki, að gerðar- dómsmenn skuli vera búsettir í þeirri borg. Því hafi gerðardóm- urinn verið réttilega skipaður og „The Court of Session“ í Edin- borg hafi þegar lýst því yfir, að útnefning Mr. Barclay hafi verið gild. Með vísan til röksemda stefnanda verður þessi málsástæða stefnda heldur ekki talin hafa við rök að styðjast. Í fjórða lagi bendir stefndi á það, að í gerðardómsákvæði farm- samningsins sé hvergi minnst á gerðardómslögin í 'Skotlandi {The Arbitration Act, Scotland 1894). Stefndi kveðst ekki hafa þekkt þau lög. Þá sé heldur ekki á það minnst, að aðrir en gerðar- dómsmennirnir skuli ráða málsúrslitum eða að þeim hafi verið heimilt að leita álits einhvers Thomson dómara í Edinborg (hér er átt við The Court of Session í Edinborg) og fara eftir því, sbr. dskj. nr. 3 — e. Gerðarðómurinn hafi því ekki unnið sjálfstætt að málinu og því beri að ógilda hann. Stefndi samdi sig undir gerðardómsmeðferð á máli þessu í Glasgow. Það leiðir til þess, að í málinu á að beita skoskum lög- um (lex fori). Þess vegna verður að ganga út frá því sem gefnu, að stefndi hafi haft vitneskju um skosk lög á þessu sviði. Hafi stefndi eigi gert það, er óhjákvæmilegt, að hann beri af því hallann. Stefndi hefur ekki sýnt fram á, að skv. skosku gerðar- dómslögunum (The Arbitration Act, Scotland 1894) sé nokkuð, sem bannar, að gerðardómsmennirnir leiti álits dómara, eins og gert var í þessu tilviki. Þegar þetta er haft í huga, verður þessari málsástæðu stefnda einnig hrundið. Í fimmta lagi byggir stefndi mótmæli sín gegn gerðardóminum á því, að „The Court of Session“ í Edinborg hafi verið beðinn um að tilnefna gerðardómsmann af hálfu stefnda, er hann. lét undir höfuð leggjast að gera það sjálfur. Dómstóllinn í Edinborg hafi tilnefnt Mr. C. A. C. Booth, sem starfi í Glasgow. Hér hafi verið á ferðinni heimildarlaus aðferð við útnefningu gerðardóms- manns, sem ekki hafi einu sinni stoð í „The Arbitration (Scot- land Act, 1894)“, sbr. 3. tl. á dskj. nr. 4, þar sem gert sé ráð fyrir því, að dómurinn megi tilnefna annan af tveimur gerðar- dómsmönnum, ef málsaðili láti fyrirfarast að tilnefna mann af 907 sinni hálfu. Þegar rætt sé um dóm í 3. tl. ofangreindra gerðar- dómslaga, sé að sjálfsögðu átt við dóm í því lögsagnarumdæmi, þar sem gerðardómur eigi að starfa. Mótmælir stefndi því, að „The Court of Session“ í Edinborg sé dómur, er hafi lögsögu í Glasgow. Stefnandi mótmælir þessari málsástæðu stefnda. Af hans hálfu er því haldið fram, að „The Court of Session“, sem hefur að- setur í Edinborg, höfuðborg Skotlands, hafi lögsögu um gervallt landið. Nauðsynlegt hafi verið að snúa sér til þessa dómstóls til þess að fá gerðardómsmann útnefndan, er stefndi lét undir höfuð leggjast að útnefna gerðardómsmann af sinni hálfu. Með vísan til röksemda stefnanda hér að framan svo og bréf- anna á dskj. nr. 22 og 23 telur dómurinn nægilega sannað, að „The Court of Session“ í Edinborg hafi verið fær um að útnefna Mr. C. A. C. Booth sem gerðardómsmann í máli þessu, þar sem dómstóll þessi hafi lögsögu í gervöllu Skotlandi. Þessari máls- ástæðu stefnda er því einnig hrundið. Í sjötta lagi heldur stefndi því fram, að dráttur á málsmeð- ferðinni hafi verið óhæfilegur. Mr. C. A. C. Booth hafi verið útnefndur gerðardómsmaður hinn 24. mars 1973, en gerðardóm- urinn hafi ekki verið kveðinn upp fyrr en 12. maí 1975. Af þess- ari ástæðu beri að ógilda dóminn. Af hálfu stefnanda er þessari málsástæðu stefnda mótmælt. Það hafi liðið um það bil tvö ár frá því að Mr. C. A. C. Booth hafi verið tilnefndur í gerðardóminn og þar til munnlegur mál- flutningur hafi farið fram í málinu. Þetta sé alls ekki óvenju- lega langur dráttur. Einnig beri á það að líta, að verulegur þátt- ur í þessum drætti hafi stafað af því, hversu lögmaður stefnda hafi verið ósamvinnuþýður í málinu. Dráttur í gerðardómsmálinu telst ekki hafa verið svo veruleg- ur, að hann réttlæti ógildingu gerðardómsins. Í sjöunda lagi byggir stefndi mótmæli sín gegn gerðardómin- um á því, að samstarfi gerðardómsmanna hafi verið stórlega áfátt. Þannig sé ekki vitað til þess, að gerðardómsmennirnir hafi hist eða ræðst við, fyrr en Mr. Cedric Barclay hafi gert sér ferð á hendur til Glasgow laugardaginn 3. maí 1975. Þetta hljóti að varða ógildingu gerðardómsins. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að gerðardómsmeðferð- in í Glasgow hafi verið í samræmi við lög Skotlands, sbr. vott- orðið á dskj. nr. 22, sem gefið er út af Mr. John Dunlop Urie, skoskum lögfræðingi. Vottorð þetta er staðfest notarialiter. 908 Dómurinn telur, að þessi málsástæða stefnda hafi ekki við nokkur rök að styðjast. Auk þess koma fram hjá lögmanni stefnda í sambandi við þessa málsástæðu og þá áttundu gersamlega ósann- aðar aðdróttanir í garð gerðardómsmannsins Mr. Cedric Barclay, sem ósæmandi er fyrir Íslenskan hæstaréttarlögmann að bera á borð fyrir Íslenskum dómstóli. Í 8. lagi mótmælir stefndi gerðardóminum á þeim grundvelli, að gerðardómsmaðurinn Mr. Cedric Barclay hafi ekki verið hæfur og óvilhallur gerðardómsmaður. Þar að auki komi það fram, að hann sé „experienced arbitrator“ og meðlimur í „London Maritime Arbitrators Association“ á líkan hátt og lögmaður stefnanda sé meðlimur í Lögmannafélagi Íslands. Hér hafi því verið á ferðinni maður, sem hafi atvinnu og afkomu af því að starfa að gerðardómsmálum. Fyrir slíka menn skipti það meira máli að vinna mál fyrir umbjóðendur sína en að kveða upp í því óvilhallan dóm. Stefnandi hefur andmælt þessari málsástæðu með ýmsum rök- um, sem ástæðulaust er að lengja dóminn með að tína til, enda telur dómurinn þessa málsástæðu stefnda fjarstæðu eina og því að engu hafandi. Í 9. lagi krefst stefndi ógildingar gerðardómsins vegna þess, að Mr. Cedric Barclay, sem tilnefndur var gerðardómsmaður af stefnanda, hafi verið æfður og félagsbundinn gerðardómsmaður frá London. Í gerðardómssamningnum hafi verið tekið fram, að ekki skyldu lögfræðingar gera um málið. Telur stefndi, að þetta ákvæði hafi verið brotið (analogice) með tilnefningu gerðar- dómsmanns stefnanda. Stefnandi mótmælir þessari málsástæðu stefnda á þeim grund- velli, að Mr. Cedric Barclay hafi ekki verið lögfræðingur svo sem bannað er í gerðardómssamningnum. Dómstóllinn er sam- mála stefnanda í þessu efni, og er því einnig 9. málsástæðu stefnda hrundið. Í 10. lagi heldur stefndi því fram, að ógilda beri sgerðardóm- inn af þeirri ástæðu, að niðurstöður hans séu óskýrar og óstuddar nokkrum rökum eða forsendum, sbr. dóm Hæstaréttar Íslands frá árinu 1966, bls. 561. Stefnandi mótmælir þessari málsástæðu stefnda og bendir á, að samkvæmt skoskum lögum sé eigi skylt að rökstyðja gerðar- dóm. Dómurinn getur ekki fallist á, að niðurstöður gerðardómsins séu óskýrar, og þar sem það er ekki skilyrði samkvæmt skosku 909 gerðardómslögunum ( Arbitration Scotland Act 1894), að gerðar- dómar séu rökstuddir, sbr. dskj. nr. 4 og 22, er þessari málsástæðu stefnda hrundið, enda á hér að dæma eftir skoskum lögum, en ekki íslenskum. Stefndi hefur enn fremur haldið því fram, að ógilda beri gerð- arðóminn vegna þess, að stjórnarformaður stefnanda hafi ekki mætt fyrir rétti á Íslandi, svo sem stefndi hefur skorað á hann að gera. Af hálfu stefnanda er þessari málsástæðu mótmælt sem þýð- ingarlausri. Hér er verið að krefja um greiðslu samkvæmt gerðardómi. Stefndi hefur ekki vefengt gildi gerðardómssamningsins. Það, sem hér skiptir því máli, er, hvort gerðardómsmenn hafa starfað í samræmi við gildandi gerðardómsreglur í Skotlandi eða hvort þeim hafa orðið á mistök í starfi sínu. Þess vegna verður ekki séð, að það hafi neina þýðingu fyrir úrslit máls þessa, að stjórnar- formaður stefnanda mæti fyrir dóminum. Þessari málsástæðu stefnda er því hrundið. Þá hefur stefndi mótmælt kröfuliðum að fjárhæð £ 1.350.00 og £ 1.215.00 sem heimildarlausum og með öllu vanreifuðum. Krefst stefndi frávísunar á þessum kröfuliðum. Stefnandi hefur mótmælt því, að kröfuliðum þessum verði frá vísað. Krófuliðurinn 1.350.00 £ eru vextir af hinum tildæmda höfuðstóli samkvæmt dómi gerðardómsins, þ. e. 8.5% ársvextir frá 1. júní 1972 til 12. maí 1975. Þessi kröfuliður er Í samræmi við niðurstöðu gerðardómsins. Verður hann því tekinn til greina. Varðandi kröfuliðinn £ 1.215.00 þá hefur stefnandi lækkað hann niður í £965.11. Sú fjárhæð er málskostnaður vegna gerðar- dómsmálsins frá firmanu Sinclair, Roche é. Temperley. Máls- kostnaðarreikningur yfir þessa fjárhæð var lagður fram við munnlegan flutning málsins hinn 30. f. m. Lögmaður stefnda mótmælti þeim reikningi sem röngum og of seint fram komnum. Þau mótmæli eru ekki tekin til greina, og verður því þessi kröfu- liður tekinn til greina með £ 965.11. Að endingu hefur stefndi mótmælt vaxtakröfum stefnanda sem röngum og heimildarlausum. Stefnandi á kröfu á vöxtum eftir 12. maí 1975 til greiðslu- dags, enda er gerðardómsfjárhæðin í vanskilum. Vextir þessir ákveðast 13% ársvextir. Eftir þessum málalokum verður stefndi dæmdur til þess að greiða stefnanda málskostnað, er ákveðst kr. 686.000. 910 Magnús Thoroddsen borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómsmönnunum Guðmundi Hjaltasyni skipstjóra og Stefáni M. Stefánssyni prófessor. Dómsorð: Stefndi, Guðbjörn Guðjónsson, greiði stefnanda, Ágúst Fjeldsted hæstaréttarlögmanni f. h. Metro Shipping ér Fin- ance Ltd., £ 8.342.60 með 13% ársvöxtum frá 12. maí 1975 til greiðsludags og kr. 686.000 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 22. júní 1981. Nr. 131/1979. M. Bernharðsson skipasmíðastöð h/f (Ólafur Axelsson hdl.) gegn bæjarsjóði Ísafjarðar (Guðmundur Markússon hdl.). Lóðarleigusamningur. Endurgjald fyrir mannvirki. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 13. júlí 1979. Krefst hann þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér a6.000.00 krónur (9.600.000 gkr.) með 19% ársvöxtum frá 1. apríl 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní s. á., 34.5% árnsvöxtum frá þeim degi til 1. septem- ber s. á., 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 46.4% ársvöxtun frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir g11 verða á hverjum tíma. Hann krefst og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Mannvirki þau, sem um er fjallað í málinu, stóðu á lóðum, er Ísafjarðarkaupstaður seldi nafngreindum mönnum á leigu með skriflegum leigulóðarsamningum 23. desember 1922 og 30. júní 1925, og lóðum, sem Marzellíus Bermharðsson fékk til afnota í samræmi við samþykktir hafnarnefndar Ísafjarð- ar 3. ágúst 1945 og 26. ágúst 1946. Er ágreiningslaust, að áfrýjandi hafi síðar löglega eignast þann leigurétt, sem upp- haflegir leigutakar áttu. Fyrir Hæstarétti heldur áfrýjandi því ekki fram, að sam- þykkt nr. 171/1919 um leigu fjörulóða á Ísafirði hafi fallið úr gildi við gildistöku sveitarstjórnarlaga nr. 58/1961. Við það þykir mega miða, að áfrýjanda hafi verið heimilt, óátalið af stefnda, að nema öll mannvirki sín brott af leigu- lóðinni, þegar leiguafnotum hans lauk, sbr. 2. mer. 6. gr. samþykktar nr. 171/1919. Líta verður svo á, að í máli þessu deili aðiljar wm það, hvort ákvæði 8. gr. samþykktar nr. 171/1919 um leigu fjöru- lóða á Ísafirði hafi orðið gildur hluti af lóðarleigusamning- unum frá 23. desember 1922 og 30. júní 1925 vegna skír- skotunar samninganna til hennar varðandi leiguskilmála. Telur áfrýjandi svo ekki vera. Ákvæði þetta sé það andstætt 67. gr. stjórnarskrár eða hafi að minnsta kosti ónóga stoð í lögum. Af þessu leiði, að það hafi ekki öðlast gildi sem samningsákvæði, þó að í lóðarsamningunum væri skírskotað til reglugerðarinnar. Beri stefnda eftir almennum réttar- reglum að greiða sér verð mannvirkja á lóðinni að fullu. Á þetta verður ekki fallist. Áðurgreind samþykkt hafði fullnægjandi stoð í 15. gr. laga nr. 67/1917 um bæjarstjórn á Ísafirði. Ákvæði 8. gr. samþykktarinnar fór ekki í bága við 50. gr. stjórnarskrár 5. janúar 1874, nú 67. gr. stjórnar- skrár nr. 33/1944, eða ákvæði almennra laga. Skiptir ekki máli, að stefndi fékk leyfi félagssmálaráðuneytisins 12. nóv- 912 ember 1976 til að taka eignarnámi mannvirki áfrýjanda sam- kvæmt 27. gr. skipulagslaga nr. 19/1964 og að fram fór mat eftir lögum nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms. Lauk matinu 8. mars 1978, og hefur það verið lagt til grundvallar í málinu um fjárhæðir. Er ekki sannað, að stefndi hafi með þessu móti, svo að bindandi sé að lögum, samþykkt að greiða áfrýjanda óskertar bætur án tillits til ákvæða leigulóðar- samninganna. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skír- skotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að sýkna stefnda af kröfu áfrýjanda um greiðslu á þriðjungi verðmætis mann- virkja á lóðum, sem leigusamningar voru gerðir um 1922 og 1925. Bogaskemma að verðmæti 40.000 nýkrónur var reist á lóð, sem áfrýjandi fékk til umráða samkvæmt samþykkt hafnarnefndar Ísafjarðar 3. ágúst 1945. Ekki var gerður sérstakur skriflegur samningur um leigu lóðarinnar. Sam- kvæmt framlögðum uppdrætti er hluti hennar fjörulóð í skilningi 2. mgr. 1. gr. samþykktar nr. 171/1919, og gilda þá ákvæði samþykktarinnar um lóðina alla skv. 3. mgr. 1. gr. hennar. Ber því að byggja á því, að lóðin hafi verið seld á leigu til 50 ára samkvæmt 5. gr. samþykktarinnar. Ber þá stefnda eftir 7. gr. hennar að greiða áfrýjanda fullt verð fyrir skemmuna. Þriðjungur verðmætis hennar, 13.333.35 ný- krónur, er ógreiddur, og ber stefnda að greiða áfrýjanda þá fjárhæð ásamt vöxtum, sem ákveðast 19% ársvextir frá 1. apríl 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvextir frá þeim degi til 15. s. m., 34.5% ársvextir frá þeim degi til 1. september s. á., 39.5% ársvextir frá þeim degi til 1. desember s. á., 43.5% ársvextir frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvextir frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvextir frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvextir frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan hæstu innlánsvextir, eins og þeir verða á hverj- um tíma til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum er rétt, að stefndi greiði áfrýjanda samtals 3.000 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum. Dómsorð: Stefndi, bæjarsjóður Ísafjarðar, greiði áfrýjanda, M. 913 Bernharðssyni skipasmíðastöð h/f, 13.333.35 krónur með 19% ársvöxtum frá 1. apríl 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. s. m., 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Þá greiði stefndi áfrýjanda 3.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Ég er samþykkur því, er segir í atkvæði meiri hluta dóm- enda aftur að orðunum: „Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til...“ en tek annars fram: Í 8. gr. reglugerðar nr. 171/1919, sem skírskotað er til í lóðarleisusamningunum 23. desember 1922 og 30. júní 1925, segir SVO: „Leigutaki hefur forgangsrétt til leigu að leigutíma liðnum. Nú vill leigusali ekki framlengja leiguna, og er honum þá skylt að kaupa umbætur á lóðinni og öll mannvirki fyrir 2/3 sannvirðis, án tillits til legu og afrásar, eftir eignarnáms- mati nema öðru vísi semjist“. Í málinu er ekki sérstaklega á þvi byggt, að stefndi hafi virt að vettugi rétt áfrýjanda samkvæmt 1. mgr. greinar þessarar. Með hliðsjón af niðurlagi 2. mgr. greinarinnar um, að verðmæti eignanna skuli fundið með eignarnámsmati, tel ég, að ekki beri að líta svo á, að stefndi hafi fallið frá því að leggja greint ákvæði til grundvallar uppgjöri sínu við 58 914 stefnda, þó að hann hlutaðist til um, að eignarnámsmat færi fram með þeim hætti sem hann gerði. Áfrýjandi hefur hreyft því í málflutningi, að stefnda beri, hvað sem öðru líður, að greiða sér fullt verð fyrir mannvirki á lóðarspildum þeim, sem hafnarnefnd samþykkti 1945 og 1946 að leigja Marzellíusi Bernharðssyni. Um þetta hefur hann þó enga beina dómkröfu gert, þar sem tiltekin sé sú fjárhæð, sem hann telur stefnda eiga ósoldna fyrir mann- virki þessi. Það er enn fremur óljóst eftir sögnum máls og málflutningi, hver mannvirki þessi eru, ef undan er skilin birgðaskemma, sem matsnefnd eignarnámsbóta hefur virt á 4.000.000 gkrónur. Um lóðir þessar var enginn skriflegur lóðarleisusamningur gerður, og með sögnum máls og máls- reifun hefur að litlu leyti verið leitast við að leiða í ljós, með hvaða skilmálum eða til hve langs tíma lóðirnar voru leigð- ar. Tel ég, þegar framangreint er virt, að stefndi verði eigi dæmdur í máli þessu til að greiða áfrýjanda fyrir mann- virki á umræddum lóðum umfram það, sem hann hefur þegar gert. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til for- sendna hins áfrýjaða dóms tel ég, að staðfesta beri hann, en eftir atvikum sé rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara. Önnur aðalmálsástæða áfrýjanda fyrir héraðsdómi, sem einnig er byggt á í málflutningi fyrir Hæstarétti, er sú, að með beiðni sinni til matsnefndar, er bæjarstjórn lét fylgja ljósrit bréfs félagsmálaráðuneytisins frá 12. nóvember 1976, komi fram af bæjarins hálfu, að heimild til eignarnáms sé byggð á 27. gr. skipulagslaga nr. 19/1964. Það hafi því ekki farið á milli mála, að það hafi verið skilningur stefnda, að hann þyrfti að taka eignir áfrýjanda eignarnámi af skipu- lassástæðum. Af þessu leiði, að beita beri ákvæðum 67. gr. stjórnarskrárinnar, þar sem m. a. sé kveðið á um, að fullt verð skuli koma fyrir eignir, sem menn verði að láta af 915 hendi vegna almenningsþarfa, sbr. 1. mgr. 29. gr. skipulags- laga nr. 19/1964. Ekki er ágreiningur um, hvert sé sannvirði mannvirkja þeirra, sem á hinum teknu lóðum voru, heldur aðeins um það, hvort bæta skuli þau að fullu samkvæmt mati eða að- eins að 2/3 hlutum samkvæmt 2. mgr. 8. gr. fjörulóðasam- þykktar frá 5. desember 1919, sbr. ákvæði þar um í lóðar- leigusamningunum frá 23. desember 1922 og 30. júní 1925. Meðal skjala þeirra, sem lögð hafa verið fyrir Hæstarétt, eru ljósrit af bréfi menntamálaráðuneytis til bæjarstjóra Ísafjarðar, dags. 1. nóvember 1976, og ljósrit af samþykkt bæjarstjórnar Ísafjarðar frá 2. desember 1970 um afhend- ingu lóðar undir byggingu Menntaskólans á Ísafirði o. fl. Í bréfi menntamálaráðuneytisins segir m. a. svo: „Að fengnu áliti byggingarnefndar skólans og arkitekta hefur ráðuneytið ákveðið að fallast á hin breyttu lóðamörk eins og þau eru sýnd á skipulagsuppdrætti, deiliskipulag 01, 02, 03, dags. 27.8. 76 með breytingu frá 18.10. *76, enda verði hið fyrsta gerður lóðaleigusamningur milli ráðuneytis- ins og Ísafjarðarkaupstaðar um lóð skólans með framan- greindri breytingu frá því sem áður var og ákveðið, sbr. og bréf ráðuneytisins 21.12.1970 og samþykkt bæjarráðs send ráðuneytinu í bréfi dags. 21.1.1971.“ Í samþykkt bæjarstjórnar Ísafjarðar nm afhendingu lóð- ar undir byggingu Menntaskólans á Ísafirði o. fl. segir m. a. svo: „A. Lóð undir Menntaskólann á Ísafirði. Bæjarstjórn Ísafjarðar samþykkti á fundi sínum 2. des. '70 eftirfarandi: „Bæjarstjórn samþykkir að afhenda nú þeg- ar 17 þúsund fermetra lóð á Torfnesi til byggingar Mennta- skólans. Lega lóðarinnar er milli Seljalandsvegar og Tortf- nesvegar, og frá íþróttasvæði bæjarins að lystigarði. Jafn- framt skuldbindur bæjarstjórn sig til þess að fjarlægja hús Þau, sem standa sjávarmegin við Torfnesveginn, og hafi lokið því innan 10 ára frá því er byggingarnefnd hefur sain- Þykkt fyrstu byggingar Menntaskólans, og fellur þá lóðin sjávarmegin Torfnesvegar jafnóðum til Menntaskólans. 916 Fari svo, að eitthvert eða einhver hús neðan Torfnesvegar verði í vegi fyrir einhverjum hluta Menntaskólabyggingar- innar á nefndu tímabili, skuldbindur bæjarstjórn sig til að fjarlægja það eða þau svo fljótt sem verða má samkvæmt gildandi samningum og lögum, þannig að byggingafram- kvæmdir við Menntaskólann tefjist ekki af þeim sökum, enda láti bygginganefnd Menntaskólans bæjarstjórn vita strax og staðsetning hinna ýmsu áfanga Menntaskólans hefur verið ákveðin“ .“ Sjöunda grein samþykktar um leigu fjörulóða á Ísafirði nr. 171/1919 hljóðar svo: „Þarfnist leigusali hinnar leigðu lóðar til eigin nota, get- ur hann sagt leigunni upp, hvenær sem er með eins árs fyrirvara frá næstu áramótum. Skal hann þá kaupa af leigu- taka mannvirki öll og umbætur á lóðinni fyrir sannvirði, samkvæmt mati“. Framangreind bæjarstjórnarsamþykkt leiðir í ljós, að fullum 2 árum áður en hinn fyrsti af lóðarsamningum áfrýj- anda á Torfnesi skyldi falla úr gildi samkvæmt ákvæðum í samningunum sjálfum er stefndi búinn að ráðstafa hinum umdeildu lóðum til Menntaskóla á Ísafirði og jafnframt að skuldbinda sig til þess að fjarlægja hús þau, sem áfrýjandi átti á lóðunum, „þannig að bygsingaframkvæmdir við Menntaskólann tefjist ekki af þeim sökum .. .“. Með þeirri ráðstöfun er áfrýjandi af skipulagsástæðum og á meðan allir lóðarsamningar hans á Torfnesi voru í gildi að mokkru leyti, sviptur notum lóðasamninga þeirra, er hann hafði, þar á meðal forgangsrétti til leigu að leigutíma liðnum samkvæmt 1. mgr. 8. gr. fjörulóðasamþykktarinnar. Er því öllum lóðarleigusamningum áfrýjanda á Torfnesi í raun sagt upp með lóðarúthlutuninni til Menntaskóla á Ísafirði hinn 2. desember 1970. Með hliðsjón af því, sem hér hefur verið rakið, svo og því, að stefndi fékk heimild félagssmálaráðuneytisins til þess samkvæmt ákvæðum 27. gr. skipulagslaga nr. 19/1964, sbr. lög nr. 11/1972 um framkvæmd eignarnáms, að taka eignar- námi fasteignir og mannvirki í eigu M. Bernharðssonar skipa- 917 smíðastöðvar h/f á Torfnesi, Ísafirði, tel ég, að ákvæði 2. mgr. 8. gr. marggreindrar fjörulóðasamþykktar eigi ekki við í þessu máli, heldur ákvæði 29. gr. framangreindra skipu- lagslaga og 67. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 7. gr. fjörulóða- samþykktarinnar, þannig að fullar bætur eigi að koma fyrir hin eignarnumdu mannvirki. Kemur því eigi til álita í þessu máli, hvort skerðingarákvæði 2. mgr. 8. gr. samþykktar nr. 171/1919 um leigu fjörulóða á Ísafirði sé gilt að lögum. Ég tel því, að taka beri til greina dómkröfur áfrýjanda fyrir Hæstarétti, þó þannig, að vextir reiknist eins og segir í dómsorði. Eftir þessum málalokum ber að dæma stefnda til þess að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, og þykir hann hæfilega ákveðinn samtals 25.000.00 krónur. Dómsorð: Stefndi, bæjarsjóður Ísafjarðar, greiði áfrýjanda, M. Bernharðssyni skipasmíðastöð h/f, 96.000.00 krónur með 19% ársvöxtum frá 1. apríl 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní s. á., 34.5% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 39.5% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., 43.5% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á, 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxt- um, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags og 25.000.00 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Ísafjarðar 19. apríl 1979. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn "7. apríl 1979, hefur M. Bern- harðsson skipasmíðastöð h/f, Ísafirði, höfðað fyrir dóminum hinn 1. febrúar 1979 á hendur bæjarsjóði Ísafjarðar til greiðslu 918 á eftirstöðvum eignarnámsbóta kr. 9.600.000 með 19% ársvöxt- um frá 1. apríl 1978 til greiðsludags auk málskostnaðar sam- kvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans skv. gjaldskrá LMFÍ. II. Málavöxtum lýsir stefnandi svo, að hann hafi um fjölda ára rekið skipasmíðastöð og dráttarbraut á lóð, sem hann hafi haft á leigu frá stefnda á svokölluðu Torfnesi í Ísafjarðarkaupstað samkvæmt lóðarleigusamningi frá 23. desember 1922 og lóðar- leigusamningi frá 30. júní 1925 svo og samkvæmt samþykkt hafnarnefndar Ísafjarðar frá 3. ágúst 1945 og 26. ágúst 1946. Leigutíminn samkvæmt lóðarleigusamningunum hafi verið 50 ár og sá fyrri hafi runnið út 1. janúar 1973, en sá síðari 1. janúar 1975. Um viðbótarland það, sem stefnandi fékk með samþykkt Kafnarnefndar 1945 og 1946 hafi ekki verið gerður lóðarsamn- ingur. Í lóðarleigusamningunum tveimur hafi verið tekið fram, að leigusali og leigutaki skyldu báðir í öllu hlíta samþykkt um leigu fjörulóða á Ísafirði nr. 171/1919. Í samþykkt þessari segi, að fáist ekki framlengdur leigusamningurinn að leigutíma liðn- um, skuli leigusali kaupa af leigutaka umbætur á lóðinni og öll mannvirki fyrir 2/3 sannvirðis eftir eignarnámsmati, nema öðruvísi semjist. Stefndi hafi ekki fengist til að framlengja lóðarleigusamningana, enda hafi hann talið sig þurfa á landinu að halda vegna byggingar menntaskóla á þessu svæði og fleiri byggingarframkvæmda. Bæjarstjórn Ísafjarðar hafi fengið heim- ild félagsmálaráðuneytisins til að láta taka fasteignir og önnur mannvirki stefnanda á Torfnesi eignarnámi samkvæmt 27. gr. skipulagslaga nr. 19/1964. Matsnefnd eignarnámsbóta samkvæmt lögum nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms hafi síðan fram- kvæmt mat. Úrskurður matsnefndarinnar hafi verið kveðinn upp 8. mars 1978. Matsnefndin hafi metið eignirnar án tillits til skerðingarákvæðis samþykktarinnar frá 1919. Niðurstaða mats- nefndar hafi orðið sú, að hún hafi metið hús á lóðinni svo og önnur mannvirki, þar með talda dráttarbraut, varnargarð og jarðvegsfyllingar, samtals á kr. 28.800.000. Stefndi hafi goldið 2/3 hluta þessarar fjárhæðar, eða kr. 19.200.000, en neitað að greiða eftirstöðvarnar, 1/3 hluta, eða kr. 9.600.000, og sé sú fjárhæð stefnukrafan í máli þessu. Stefnandi kveðst telja skerð- ingarákvæði fjörusamþykktarinnar ólöglegt og telur því, að 919 stefndi eigi að greiða fullar matsbætur. Breyti þar engu um, þótt í lóðarleigusamningunum tveim sé vitnað til skerðingar- ákvæðis fjörusamþykktarinnar. 1. III. Málsástæður stefnanda eru einkum þessar: Skerðingarákvæði 8. gr. sambykktar nr. 171/1919 gangi lengra en heimildarlög samþykktarinnar kveði á um, þ. e. lög nr. 67/1917 um bæjarstjórn Ísafjarðar. Þess vegna sé ákvæðið ógilt. Lög nr. 67/1917, sem hafi verið heimild fyrir setningu sam- þykktar nr. 171/1919, séu ekki lengur við líði, þar eð þeim hafi verið varpað fyrir róða með gildistöku sveitarstjórnar- laga nr. 58/1961, nema 1. gr. laganna, sem lýtur að stærð um- dæmis Ísafjarðarkaupstaðar og hafi þar af leiðandi ekki þýð- ingu hér. Þar með hafi grunnurinn fallið undan samþykkt- inni. Jafnvel þótt litið yrði svo á, að samþykktin hefði næga stoð í heimildarlögum sínum, þá sé það ósamþýðanlegt 67. gr. stjórnarskrárinnar, að stefnandi fái ekki fullar bætur, og því sé skerðingarákvæðið ógilt gagnvart stefnanda. Loks bendir stefnandi á, að þótt segja megi, að hann hafi goldið jáyrði við skerðingarákvæðinu með yfirtöku lóðarleigu- samningsins, þá hafi það allt að einu ekki gildi gagnvart stefnanda, þar eð fyrirmæli stjórnvalds, sem sett er án nægrar stoðar í lögum, beri að meta sem óskráð samkvæmt kenningu stjórnarfarsréttarins. Viðbótarlandið, sem stefnandi fékk með ákvörðun hafnar- nefndar Ísafjarðar frá 1945 og 1946, sé ekki háð skilyrðum samþykktar nr. 171/1919, enda sé ekki minnst á slíkt í ákvörð- un hafnarnefndarinnar. Það þýði, að stefnandi sé a. m. k. ekki háður skerðingarákvæðinu að því er varðar þetta við- bótarland og þau mannvirki, sem á því standa. IV. Fyrstu málsástæðu sína hefur stefnandi nánar útlistað svo Í greinargerð: „Því er haldið fram, að skerðingarákvæði samþykktarinnar sé ógilt, þar eð það gengur lengra en lögin, sem samþykktin sækir líf sitt í, réttlætingu og tilveru. Samþykktin tjáist vera gefin út með heimild í 15. gr. l. nr. 67/1917 um bæjarstjórn Ísafjarðar. 920 Í 4. mgr. 15. gr. segir, að með samþykkt, er bæjarstjórn setur eftir tillögum byggingarnefndar og stjórnarráðið staðfestir, megi setja reglur um leiguskilmála á leigulóðum, túnaleigu og erfða- festulöndum. Jafnframt er tekið fram, að leiga af löndum þess- um hafi lögtaksrétt. Í nefndum lögum er hvergi vikið að því, að heimilt sé að setja í samþykkt eða reglugerð ákvæði, er heimili bæjarstjórn að greiða aðeins hluta af sannvirði eigna, sem bæjar- stjórn þarf að leysa til sín. Heimildarákvæðið í 15. gr. l. nr. 67/1917 hlýtur að taka mið af því venjulega, svo sem gert er við lagasetningu, en þegar ætlunin sé að hliðra sér hjá að greiða fullar bætur fyrir eignir, er menn þurfa að láta af hendi, þá sé það sú minnsta krafa, sem hægt sé að gera til löggjafans, að hann taki það skýrt og afdráttarlaust fram. Þessu sé ekki til að heilsa, og því hefir bæjarstjórnin lesið annað og meira út úr 15. gr. 1. nr. 67/1917 en löggjafinn hafði látið sér til hugar koma. Slíkir afarkostir fyrir leigutaka í lóðarleigusamningi, sem felast í skerðingarákvæðinu, ganga gróflega í berhögg við allt réttlæti, enda fullyrt, að slíkt ákvæði eigi sér ekki hliðstæðu í lóðarleigusamningum annarra sveitarstjórna. Í greinargerð- inni að frumvarpinu að 1. nr. 67/1917 er ekki sérstaklega vikið að þessu skerðingarákvæði. Frumvarpsgreinin er samhljóða laga- greininni um, að heimilt sé að setja nánari skilyrði fyrir leig- unni. Í umræðum um frumvarpið er og ekki einu orði vikið að þessum leigukjörum. Þegar lög heimila framkvæmdarvaldshaf- anum að setja nánari reglur um eitthvert málefni, sem löggjaf- inn fjallar um í lögum, verður að skilja það svo, ef ekki er þeim mun ljósar orðað, að löggjafinn hafi ætlast til þess, að reglurnar tækju mið af því venjulega, í þessu tilfelli leigufjárhæð, lengd leigutíma o. s. frv., en slíkt skerðingarákvæði er svo óvenjulegt, utan alfararleiðar, að það getur ekki verið gilt, auk þess sem benda má á, að orðalag 4. mgr. 15. gr. 1. nr. 67/1917 um leigu- skilmála á leigulóðum, túnaleigu og erfðafestulöndum, svo og lögtaksréttur fylgi leigugjaldi, gefur glögglega til kynna, hvernig löggjafinn hefir markað samþykktinni bás, og getur skerðingar- ákvæðið í 8. gr. samþykktarinnar engan veginn fallið innan þessara marka. Ég tel það þannig hafið yfir allan vafa, að sam- þykktin hefir gengið lengra en lögin að þessu leyti og því sé skerðingarákvæðið ólöglegt. Ég bendi á Stjórnarfarsrétt eftir Ólaf Jóhannesson, Almennur hluti I, Reykjavík 1974, bls. 11, þar sem tekið er fram, að fyrirmæli framkvæmdarvaldshafa verði að eiga sér stoð í lögum, a. m. k. ef þau snerta réttindi borgar- 921 anna, og þau mega ekki á nokkurn hátt brjóta í bág við lög og verða eigi metin gild, ef þau eru andstæð lögum eða hafa ekki næga lagastoð. Þessari reglu er almennt játað bæði af fræði- mönnum og í framkvæmd. Ef handhöfum stjórnsýslu er játað of mikið frjálsræði, er réttarðrygginu stefnt í hættu. Þess vegna setja lögin handhöfum stjórnsýslunnar skorður. Í sambandi við lóðarleigusamninginn og skerðingarákvæðið sem skilyrði fyrir leigusamningnum má benda á dóm hæstaréttar 1940, bls. 225: Sigurjón Fjeldsted gegn borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjar- sjóðs. Í máli þessu stóð þannig á, að borgaryfirvöld bundu bygg- ingarleyfi því skilyrði, að viðkomandi léti lóðarspildu endur- gjaldslaust af hendi undir götu. Taldi hæstiréttur, að borgaryfir- völd brysti að lögum heimild til að binda byggingarleyfið slíku skilyrði (valdníðsla). Einnig má benda á dóm hæstaréttar 1933, bls. 363: Bæjarstjórn Ísafjarðar gegn Jóni S. Edvald, þar sem fram kemur sú megin regla, að þegnarnir verði ekki krafðir um greiðslu verðmæta fyrir afnot af eignum hins opinbera, nema heimild sé til þess í lögum. Sjá og Stjórnarfarsrétt eftir Ólaf Jóhannesson, Almennur hluti Il, Reykjavík 1974, bls. 89—90. Vert er að vekja athygli á 1. nr. 75/1917 um útmælingu lóða í kaupstöðum og löggiltum kauptúnum o. fl. Samkvæmt þessum lögum eiga menn rétt á að fá útmældar lóðir til atvinnurekstrar, m. a. útvegs, sbr. 1. gr. laganna. Ef lóðin er tekin á leigu, gerir 2. gr. laganna ráð fyrir, að dómkvaddir menn meti leiguna, enda ákveði lögreglustjóri ásamt dómkvöddum mönnum leigutímann. Þessi lög, sem eru frá sama ári og 1. nr. 67/1917 um bæjarstjórn Ísafjarðar, víkja ekki einu orði að slíku skilyrði fyrir leigusamn- ingi og getur Í 8. gr. samþykktar nr. 171/1919. Samkvæmt því, sem hér hefir verið rakið, er ljóst, að laga- heimild þarf til, ef ætlunin er að setja það sem skilyrði fyrir ívilnandi stjórnarathöfn, að þegninn greiði gjald eða láti af hendi einhver verðmæti. Slíkri lagaheimild var ekki til að dreifa, þegar það var sett sem skilyrði fyrir leigu fjörulóðar- innar, sem um er að ræða í þessu máli, að leigutakinn yrði að sætta sig við 2/3 hluta af sannvirði eigna sinna. Þess vegna er skerðingarákvæðið ógilt gagnvart stefnanda.“ Þessari röksemdafærslu stefnanda hefur stefnandi (svo) veitt svofelld andsvör í greinargerð: „Stefnandi hefur í löngu máli í greinargerð sinni reynt að sýna fram á, að samþykktin nr. 171/1919 gangi lengra en heimilt var skv. þágildandi lögum um bæjarstjórn Ísafjarðar nr. 67/ 922 1917. Þessu er alfarið mótmælt, en þó svo væri, skiptir það ekki nokkru máli, þ. e. lóðarsamningurinn er tvíhliða samningur milli aðilanna og því „frjáls“ samningur. Hér er ekki um einhliða fyrirskipanir eða reglur bæjarstjórnarinnar að ræða .. . Vitað er, að hinir upprunalegu samningsaðilar, sem fengu fjörulóð- ina á leigu, hafa verið hæstánægðir með ákvæði samningsins. Þessi vissa byggist á því, að þeir hafa á þessum tíma fengið úthlutaða lóð undir skipabraut, þ. e. slipp, á stað, sem forsjálir menn hlutu að sjá, að mundi innan nokkurra áratuga verða í hjarta bæjarins, eins og nú er raunin orðin á. Það hagræði að hafa slippinn þarna svo nálægt byggð kaupstaðarins sparaði eigendum að sjálfsögðu gífurlegt fé með tilliti til þess, hve stutt var fyrir þá, er unnu við fyrirtæki þetta, að sækja vinnu, og hafa eigendur slippsins áreiðanlega aldrei þurft að kosta neinu til um flutninga vinnufólks að þessu leyti. Ýmislegt fleira hag- ræði var af því að fá skipabrautina lagða þarna, m. a. stór sparn- aður við byggingu brautarteinanna Í sjó fram... Bæjarstjórn Ísafjarðar var fullheimilt að gera samþykkt um leigu fjörulóða sem og annarra lóða á Ísafirði árið 1919, og þar að auki var samþykktin nr. 171/1919 staðfest af atvinnu- samgöngumáladeild Stjórnarráðsins hinn 5. des. 1919. Vita gagnlaust er fyrir stefnanda að halda því fram, að „hinu opinbera“, þ. e. bæjarfélagi með fulltingi Stjórnarráðsins, hafi verið óheimilt að setja ákveðið skilyrði eða takmarkanir í lóðar- leigusamninga. Um þetta atriði hefur verið dæmt í Hæstarétti og dómurinn birtur í dómasafni 1972, bls. 657. ... Ekki er vitað til, að stefnandi hafi gert neinn fyrirvara um það við stefnda, þegar hann öðlaðist réttinn yfir umræðdum lóðum og mannvirkjum, að hann áskildi sér annan eða meiri rétt en forveri hans átti skv. framlögðum samningum eða að stefnandi hafi mótmælt þeim ákvæðum, sem í þeim lóðarleigu- samningum voru. Eigi verður því séð, hvaðan stefnanda kemur heimild til þess nú, meira en 50 árum liðnum frá því að Bárður G. Tómasson, -skipaverkfræðingur o. fl. undirrituðu margnefnda fjörulóðar- leigusamninga í votta viðurvist, að gera nú um það kröfu, að hluti af ákvæðum þessara samninga sé dæmdur ógildur.“ Aðra málsástæðu sína hefur stefnandi nánar reifað svo: „Bent er á, að 1. nr. 67/1917 um bæjarstjórn Ísafjarðar, sem er heimild samþykktar nr. 171/1919, voru felld úr gildi með -sveitarstjórnarlögum nr. 58/1961, 110. gr., nema 1. gr. laganna, 923 er varðar stærð umdæmis Ísafjarðarkaupstaðar og hefir því ekki þýðingu í þessu sambandi. Samkvæmt heimild í sveitar- stjórnarlögunum var sett samþykkt nr. 200/1971 um stjórn bæj- armála Ísafjarðarkaupstaðar, sem var úr gildi numin með sam- þykkt nr. 359/1975 um sama efni. Hvorki í sveitarstjórnarlög- unum né þessum samþykktum er vikið einu orði að því, að heimilt sé að setja í leigusamninga ákvæði á borð við það, sem er í 8. gr. samþykktar nr. 171/1919. Spurning er, hvernig fari um gildi reglugerðar eða samþykktar, sem. sett er með stoð í lög- um A, sem felld hafa verið úr gildi með yngri lögum, B, um sama efni, án þess að tekin sé afstaða í lögum B til þess, hvernig með skuli fara eldri reglugerðir eða samþykktir. Kennt er í lög- fræðinni, að eldri reglugerðir haldi gildi sínu að svo miklu leyti sem þær ganga ekki í berhögg við reglur yngri laga. Ég tel, að þar eð hvorki sé að því vikið í sveitarstjórnarlögunum, að sveitar- stjórn hafi heimild til að setja slík skilyrði fyrir lóðarleigu- samning og hér er til umfjöllunar, og né heldur í samþykktunum um stjórn, bæjarmálefna Ísafjarðar og að ofan getur hafi þá samþykkt nr. 171/1919 fallið úr gildi um leið og 1. nr. 67/1917 voru felld úr gildi. Sjá bók Ármanns Snævarr, Almenn lögfræði, fyrra bindi, Reykjavík 1972, bls. 185.“ Andsvör stefnda eru á þessa leið: „Öllum bollaleggingum stefnanda um, að fjörulóðarsamþykkt- in nr. 171/1919 hafi fallið úr gildi, er lögin nr. 67/1917 voru felld úr gildi með lögum nr. 58/1961, er mótmælt, þar sem tilgangur þeirra laga var eingöngu að setja almennan lagabálk, er koma skyldi í stað hinna mörgu sérlaga, er giltu um hvert sveitar- félag á landinu. Ætlunin með þessum nýja lagabálki var ekki að breyta réttarskipuninni í sveitarfélögunum. Í sveitarstjórnarlögunum nr. 58/1961 er sveitarstjórnum enn veitt heimild til að setja samþykktir um ýmis atriði, án þess að vikið sé einu orði að skilmálum, sem slíkar samþykktir skulu lúta. Þess vegna stenst eigi sú lögskýring, að l. 67/1917 og sam- bykktinni nr. 171/1919 hafi verið „varpað fyrir róða“, þ. e. að um. stefnubreytingu hafi verið að ræða með setningu hinna nýju sveitarstjórnarlaga. Lagabreytingin skiptir þar að auki engu máli, þar sem til- vikið, sem um er fjallað í þessu máli, gerðist í tíð eldri laga, og ber því að skera úr samkvæmt þeim lögum, sbr. dæmi það, sem nefnt er í Alm. lögfræði I, bls. 194. Sjálfur tilnefnir stefnandi þá megin reglu, að reglugerðir haldi 924. gildi sínu, þótt lögum, sem þær byggjast á, sé breytt, nema þær gangi í berhögg við hin yngri lög, en svc er ekki í því tilviki, sem hér um ræðir.“ Um hina þriðju málsástæðu sína segir stefnandi svo í greinar- gerð: „Eins og fram kemur í úrskurði matsnefndar eignarnámsbóta á dskj. nr. 4, bls. 1, fór stefndi þess á leit við matsnefndina, að hún framkvæmdi eignarnámsmat á eignum stefnanda á lóðinni á Torfnesi. Með beiðni sinni til matsnefndar lét stefndi fylgja ljósrit bréfs félagsmálaráðuneytisins frá 12. nóvember 1976, sbr. dskj. nr. 11, en í því kemur fram, að heimildin til eignarnámsins er byggð á ákvæðum 27. gr. skipulagslaga nr. 19/1964, en í þessari lagagrein segir svo: „Heimilt er sveitarstjórn, að fengnu samþykki ráðherra, að taka eignarnámi landsvæði (fasteignir) innan sveitarfélagsins, ef skipulagsstjórn telur það nauðsynlegt vegna fyrirsjáanlegrar og eðlilegrar þróunar sveitarfélagsins.“ Það fer þannig ekki milli rnála, að það var skilningur stefnda, að hann þyrfti að taka eign- ir stefnanda eignarnámi af skipulagsástæðum. Í stefnunni á dskj. nr. 1 er greint frá því, að eignarnámið þyrfti að gera vegna byggingar menntaskóla á landinu. Af þessu leiðir, að hér koma til athugunar ákvæði 67. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944, þar sem m. a. er kveðið svo á, að fullt verð skuli koma fyrir eignir, sem menn verða að láta af hendi vegna almenningsþarfa. Fullt verð samkvæmt eignarnámsmati fyrir eignir stefnanda á Torf- nesi var kr. 28.800.000. Það er því ekki samþýðanlegt 67. gr. stjórnarskrárinnar, þegar stefndi vill aðeins greiða 2/3 hluta matsverðs. Skerðingarákvæði er þannig bersýnilega ógilt einnig af þessari ástæðu.“ Í greinargerð stefnda segir: „Um þá aðferð að biðja matsnefnd eignarnámsbóta að meta eignirnar, sbr. rskj. nr. 4, er það að segja, að hvorttveggja var, að hinir upprunalegu fjörulóðarsamningar frá 1922 og 1925 voru báðir útrunnir og urðu ekki endurnýjaðir, og af skipulagsástæð- um leið óðum að því, að mannvirki yrðu í vegi fyrir byggingu menntaskólans á Ísafirði. Ekkert var því eðlilegra en að biðja áminnsta matsnefnd að meta sannvirði eigna stefnanda, enda er það í fuliu samræmi við ákvæði hinnar margumræddu samþykktar wm leigu fjörulóða á Ísafirði frá 1919. Þessi aðferð sætti ekki andmælum matsþola þá, og hefur hann 925 raunar enga athugasemd gert við þá aðferð, sem við var höfð að komast að sannvirði eignanna, sbr. rskj. nr. 4, og tók hann fullan þátt í þeirri málsmeðferð. Loks skal minnst á nokkur tilvik eða nokkrar tegundir tilvika, bar sem aðilar semja með sér: t. d. að maður fái að reisa hús á lóð eða flytja hús á tiltekna lóð gegn því, að hann fjarlægi það bænum (bæjarfélaginu) að kostnaðarlausu, þegar krafist verður. Eða: maður tekur á leigu húsnæði og innréttar það annað hvort til íbúðar eða atvinnureksturs, en að leigutíma loknum (sem oftast nær er tiltekinn lágmarkstími) fellur innréttingin án endurgjalds til húseiganda. Þessi dæmi eru um tvíhliða samninga. Löggjafinn hefur meira að segja sett lög, þar sem menn fá ekki fullar bætur eigna sinna, án þess að það hafi verið talið brjóta í bága við 67. gr. stjórnarskrárinnar. Má þar nefna 4. gr. 1. 25/1923: „Þegar fyrirskipaður er niðurskurður á nautgripum eftir lögum þessum, skal ríkissjóður greiða sem svarar 1/3 and- virðis kjötkroppa.“ Í lögum 23/1956 er sauðfjárveikivarnarnefnd sjálfri heimilað að ákveða bætur fyrir eignarskerðingu, sbr. 13. gr., 3. mgr., 14. gr. og 23. gr. s. 1.“ Fjórðu málsástæðu sína reifar stefnandi þannig: „Það má gera því skóna, að helsta málsvörn stefnda verði sú, að skerðingarákvæði sé hluti af lóðarleigusamningum milli aðila, sem sé þá samningsákvæði einkamálaréttarlegs eðlis og því sé það gilt sem samningsákvæði. Þetta fær ekki staðist, þar eð skerðingarákvæðið felur Í sér fyrirmæli stjórnvalds, fyrirmæli, sem varða réttindi þegnanna, og þess vegna verða fyrirmælin að eiga næga stoð í lögum. Þessu er ekki að heilsa í þessu máli, svo sem sýnt hefir verið fram á, og því ber að meta þetta skil- yrði Í 8. gr. samþykktarinnar sem óskráð, sem markleysu. Sjá bók Ólafs Jóhannessonar: Stjórnarfarsréttur, Almennur hluti 1, Reykjavík 1974, bls. 11, og sama bók, Alm. hluti II, bls. 91. Þannig ber allt að sama brunni um lögleysi þess, að stefndi haldi eftirstöðvum eignarnámsbótanna fyrir stefnanda.““ Andsvör stefnda við þessari málsástæðu eru á sömu leið og svör hans við fyrstu málsástæðu, sem rakin eru hér að framan. Um fimmtu málsástæðu sína segir stefnandi: „Lóðarleigusamningarnir á dskj. nr. 5 og 6 bera það með sér, að leigutaki varð að hlíta samþykkt nr. 171/1919 um leigu fjöru- lóða. Hins vegar var aldrei gerður lóðarleigusamningur við stefnda um viðbótarlandið, sem hann fékk samkvæmt ákvörðun 926 hafnarnefndar Ísafjarðar, og í ákvörðun hafnarnefndarinnar, sbr. dskj. nr. 8 og 9, eru engar hugleiðingar uppi um það, að vísa eigi Í væntanlegum lóðarleigusamningum til samþykktar nr. 171/1919. Af þessu leiðir, að stefnandi er alls ekki háður skerð- ingarákvæðinu að því er varðar mannvirki hans á þessum hluta landsins. Þetta viðbótarland, sem fékkst 1945, var 1564 m?, og viðbótarlandið, sem fékkst 1946, var 385 m2. Viðbótarlandið var að hluta til notað undir birgðaskemmu, sem stefndi reisti á landinu, og ennfremur var viðbótarlandið frá 1946 notað fyrir garða til hliðarsetningar báta. Sjá í þessu sambandi bls. 7 í úr- skurði matsnefndar á dskj. nr. 4. Bogaskemman, sem reist var á viðbótarlandinu, var metin á kr. 4.000.000, sbr. dskj. nr. 4, bls. 27. Ekki verður ráðið af matinu, sbr. bls. 27—28, hvað hliðar- garðarnir, sem byggðir voru á viðbótarlandinu, er fékkst 1946, gera stóran hluta í matsupphæð. Samkvæmt því, sem nú hefir verið rakið, er ljóst, að stefnandi hefir aldrei samið sig undir ákvæði samþykktar nr. 171/1919, að því er varðar hluta af þeim mannvirkjum, sem tekin voru eignarnámi, og því ekkert hald í því fyrir stefnda að vitna til samþykktarinnar.“ Hér um segir stefndi: „Varðandi hina tvo viðbótarlóðarskika, sem stefnandi fékk til afnota samkvæmt samþykktum hafnarnefndar Ísafjarðar á sínum tíma, sbr. rskj. nr. 7, 8 og 9 í þessu máli, er það að segja, að þeir lóðarskikar falla undir síðustu málsgrein 1. greinar hinn- ar umræddu samþykktar um leigu fjörulóða á Ísafirði frá 5. desember 1919, nr. 171, en þar segir: „Öll ákvæði samþykktar þessarar um fjörulóðir gilda einnig um land, sem látið er af hendi með fjörulóð til afnota í sambandi við hana.“ Mun það óumdeilt, að lóðarskikar þeir, sem látnir voru af hendi síðar, þ. e. 1945 og 1946, voru til afnota í sambandi við hinar upphaf- legu fjörulóðir. Með því að enginn sérstakur samningur var gerð- ur um þessar síðari lóðarspildur, fer ekki milli mála, að réttindi stefnanda yfir þeim voru hin sömu og yfir hinum upphaflegu fjörulóðum. Á það, skal sérstaklega bent, að við matsgjörð þá, sem mats- nefnd eignarnámsbóta framkvæmdi og lögð hefur verið fram hér á rskj. nr. 4, virðist stefnandi eða fyrirsvarsmenn hans eng- um tilmælum hafa beint í þá átt, að þessir síðari viðbótarskikar og þau mannvirki, sem á þeim voru, yrðu metin sérstaklega. Er því sérstöðu þessara mannvirkja í þessu máli alfarið vísað á bug.“ 927 V. Þriðja málsgrein (sic) 15. gr. laga nr. 67/1917 um bæjarstjórn Ísafjarðar hljóðar svo: „Með samþykkt, er bæjarstjórn setur eftir tillögum byggingar- nefndar og stjórnarráðið staðfestir, má setja reglur um leigu- skilmála á leigulóðum, túnaleigu og erfðafestulöndum. Leiga af löndum þessum hefur lögtaksrétt.“ Áttunda grein samþykktar um leigu fjörulóða á Ísafirði, nr. 171/1919, hljóðar svo: „Leigutaki hefur forgangsrétt til leigu að leigutíma liðnum. Nú vill leigusali ekki framlengja leiguna og er honum þá skylt að kaupa umbætur á lóðinni og öll mannvirki fyrir 2/3 sann- virðis, án tillits til legu og afrásar,1) eftir eignarnámsmati nema öðru vísi semjist.“ Hinn 23. desember 1922 og hinn 30. júní 1925 gerði þáver- andi bæjarfógeti á Ísafirði f. h. bæjarstjórnar tvo leigusamninga við Bárð G. Tómasson og fleiri um leigu á fjörulóðum liggjandi á Torfnesi á Ísafirði. Lóðarleigusamningar þessir hafa verið lagð- ir fram í málinu á rskj. nr. 5 og rskj. nr. 6. Í báðum þessum samningum er auk lóðarstærðar o. fl. sagt: „Leigusali og leigu- taki skulu báðir í öllu hlýta samþykkt um leigu fjörulóða á Ísa- firði frá 5. des. 1919...“ Leigutíminn er í báðum þessum samn- ingum ákveðinn 50 ár, í þeim fyrri frá 1. janúar 1923, en í þeim síðari frá 1. janúar 1925. Þótt stefnandi þessa máls hafi ekki lagt fram afsöl eða fram- söl þessara leigulóðarsamninga til sín er því ekki mótmælt af hálfu stefnda, að stefnandi hafi á sínum tíma fengið framseldan til sín leiguréttinn yfir fjörulóðunum skv. áminnstum samning- um. VI. Ált réttarins. Svo sem að framan er rakið, er í hinum umdeildu lóðarleigu- samningum beinlínis vísað í hina margnefndu fjörulóðarsam- þykkt, sem þá var aðens fárra ára gömul, og óvefengjanlegt, að 1) Stefndi telur, að afrás þýði hér arður eða hagnaður eða eitt- hvað því um líkt og merking orðasambandsins sé: Án þess að til- lit sé tekið til hagræðis af legu lóðarinnar svona nálægt sjó. Blöndal: Afrás: 1. afrennsli, udlgb, 2. flot, madfedt, 3. afkoma, udbytte. 928 leigutaki vissi um það efnisatriði hennar, sem hér reynir á. Það verður því að líta svo á, að umrætt ákvæði 8. gr. samþykktar- innar sé hluti af samningum þeim, einkaréttarlegs eðlis, er aðiljar gerðu með. sér um leigu á umræddri lóð. Ekki hefur verið sýnt fram á, að umræddir samningar séu, að því leyti er hér skiptir máli, haldnir neinum þeim annmörkum, að ákvæði 11. kafla laga nr. 7/1936 eða aðrar reglur samningaréttarins um ógilda löggern- inga leiði til þess, að þeir séu ekki bindandi fyrir leigutakann. Þegar af framangreindri ástæðu, og með því að eigi verður talið, að stefnda hafi að lögum verið óheimilt að samningsbinda með þeim hætti sem hér var gert það atriði, að hann skyldi að- eins greiða 2/3 hluta sannvirðis mannvirkja á lóðinni við yfir- töku þeirra að 50 ára leigutímanum liðnum, þá verður stefndi sýknaður af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Már Pétursson, settur bæjarfógeti, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, bæjarsjóður Ísafjarðar, á að vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, M. Bernharðssonar skipasmíðastöðvar h/f, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Mánudaginn 22. júní 1981. Nr. 151/1979. Niðursuðuverksmiðjan: h/f (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.) gegn bæjarsjóði Ísafjarðar (Árni Guðjónsson hrl.). Lóðarleigusamningur. Endurgjald fyrir mannvirki. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Tónsson og Þór Vilhjálmsson. 929 Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 20. ágúst 1979. Krefst hann þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 219.924.13 krónur (21.992.413 gkr.) með 19% ársvöxtum frá 1. júní 1978 til 1. júní 1979, 22% árs- vöxtum frá þeim degi til 15. júní s. á., 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 46.4% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi, stóðu mannvirki þau, sem um er fjallað í málinu, á lóð, er Ísafjarðarkaupstað- ur seldi nafngreindum mönnum á leigu með skriflegum lóð- arleigusamningi 27. júlí 1923. Er ágreiningslaust, að áfrýj- andi hafi síðar löglega eignast þann leigurétt, sem upphaf- legir leigutakar áttu. Fyrir Hæstarétti heldur áfrýjandi því ekki fram, að sam- Þykkt nr. 171/1919 um leigu fjörulóða á Ísafirði hafi fallið úr gildi við gildistöku sveitarstjórnarlaga nr. 58/1961. Við það þykir mega miða, að áfrýjandi hafi mátt óátalið af stefnda nema mannvirki sín brott af leigulóðinni, þegar leiguafnotum hans lauk, sbr. 2. mgr. 6. gr. samþykktar nr. 171/1919. Með samningi 23. september 1977 sömdu málsaðiljar um að fela matsnefnd eignarnámsbóta að meta til peningaverðs fasteignir áfrýjanda á Torfnesi á Ísafirði svo og um það, hvenær eignirnar skyldu afhentar stefnda og hvenær fyrir þær greitt. Jafnframt áskildi áfrýjandi sér rétt til þess í 11. gr. samningsins „að leita úrskurðar dómstóla um réttmæti á ákvæði 2. mgr. 8. gr. samþykktar nr. 171 frá 5. des. 1919“. Verður samkvæmt því að líta svo á, að í máli þessu deili að- iljar eingöngu um það, hvort síðastgreint ákvæði samþykkt- 59 930 arinnar hafi orðið gildur hluti af lóðarleigusamningnum frá 27. júlí 1923 fyrir skírskotun hans til samþykktarinnar varð- andi leiguskilmála. Telur áfrýjandi svo ekki vera. Ákvæði þetta sé andstætt 67. gr. stjórnarskrár eða hafi að minnsta kosti ónóga stoð í lögum. Af þessu leiði, að það hafi ekki heldur öðlast gildi sem samningsákvæði, þó að í lóðarleigu- samningnum væri skírskotað til reglugerðarinnar. Beri stefndu því eftir almennum réttarreglum að greiða sér verð mannvirkja á lóðinni að fullu. Á þetta verður ekki fallist. Áðurgreind samþykkt hafði fullnægjandi stoð í 15. gr. laga nr. 67/1917 um bæjarstjórn á Ísafirði. Ákvæði 8. gr. samþykktarinnar fór ekki í bága við 50. gr. stjórnarskrár 5. janúar 1874, nú 67. gr. stjórnar- skrár nr. 33/1944, eða ákvæði almennra laga. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Ísafjarðar 21. maí 1979. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 7. apríl 1979, hefur Niður- suðuverksmiðjan h/f, Torfnesi, Ísafirði, höfðað fyrir dóminum hinn 1. febrúar 1979 á hendur bæjarsjóði Ísafjarðar til greiðslu á eftirstöðvum eignarnámsbóta, kr. 21.992.413 með 19% árs- vöxtum frá 1. júní 1978 til greiðsludags auk málskostnaðar sam- kvæmt gjaldskrá LMFÍ. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans skv. gjaldskrá LMFÍ. II. Málavöxtum lýsir stefnandi svo, að hann hafi um langa hríð rekið rækjuverksmiðju á lóð, sem hann hafi haft á leigu frá stefnda á svokölluðu Torfnesi í Ísafjarðarkaupstað samkvæmt lóðarleigusamningi, sem upphaflega hafi verið gerður 27. júlí 931 1912 við þáverandi leigutaka. Leigutíminn samkvæmt lóðarleigu- samningnum hafi verið 50 ár. Lóðin ásamt þeim mannvirkjum, sem á henni voru, hafi gengið kaupum og sölum nokkrum. sinn: um, uns stefnandi hafi eignast mannvirki lóðarinnar og yfirtekið afnotaréttinn samkvæmt lóðarleigusamningnum með afsölum, dags. 10. desember 1955 og 20. ágúst 1962. Þessi lóð sé svokölluð fjörulóð, enda sé tekið fram í lóðarleigusamningnum, að aðiljar skuli hlíta samþykkt um leigu fjörulóða á Ísafirði nr. 171/1919. Í samþykkt þessari segi, að fáist ekki framlengdur leigusamning- urinn að leigutíma liðnum, skuli leigusali kaupa af leigutaka umbætur á lóðinni og öll mannvirki fyrir 2/3 sannvirðis eftir eignarnámsmati, nema öðruvísi semjist. Stefndi hafi ekki feng- ist til að framlengja lóðarleigusamninginn, vegna þess að skipu- lag Ísafjarðarkaupstaðar geri ráð fyrir, að á lóð stefnanda rísi byggingar nýs sjúkrahúss og enn fremur bygging með íbúðum fvrir aldraða. Stefnandi og stefndi hafi gert með sér samkomu- ag 23. september 1977, þar sem matsnefnd eignarnámsbóta sam- kvæmt lögum nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms skyldi falið að meta til peningaverðs eignir stefnanda á lóðinni. Stefndi hafi borið fyrir sig bað ákvæði fyrrnefndrar samþykktar frá 1919 um leigu fjörulóða á Ísafirði, að honum bæri aðeins að greiða 2/3 hluta bóta. Stefnandi hafi áskilið sér rétt til að krefja um eftirstöðvarnar, 1/3, í sérstöku dómsmáli. Matið hafi síðan farið fram og sé úrskurður matsnefndar kveðinn upp 30. maí 1978. Matsnefndin hafi metið eignirnar án tillits til skerðingar- ákvæðis samþykktarinnar frá 1919. Niðurstaða matsnefndar hafi orðið sú, að hús á lóðinni teldust hæfilega metin á kr. 47.677.240, en uppfylling, stéttar, niðurföll, grjóthleðsla og vatnsleiðslur á kr. 18.300.000, eða samtals kr. 65.977.240. Stefndi hafi greitt 2/3 hluta þessarar fjárhæðar, eða kr. 43.984.827, en neitað að greiða eftirstöðvarnar, 1/3, eða kr. 21.992.413, og sé þar komin stefnufjárhæðin í máli þessu. Stefnandi kveðst telja, að skerð- ingarákvæði fjörusamþykktarinnar sé ólöglegt, og telur því, að stefndi eigi að greiða fullar matsbætur. Breyti þar engu um, þótt í lóðarleigusamningnum sé vitnað til skerðingarákvæðis fjörusamþykktarinnar. 111. Málsástæður stefnanda eru einkum, þessar: 1. Skerðingarákvæði 8. gr. samþykktar nr. 171/1919 gangi lengra en heimildarlög samþykktarinnar kveði á um, þ. e. lög nr. 932 67/1917 um bæjarstjórn Ísafjarðar. Þess vegna sé ákvæðið ógilt. 2. Lög nr. 67/1917, sem hafi verið heimild fyrir setningu sam- þykktar nr. 171/1919, séu ekki lengur við líði, þar eð þeim hafi verið varpað fyrir róða með gildistöku sveitarstjórnar- laga nr. 58/1961, nema 1. gr. laganna, sem lýtur að stærð umdæmis Ísafjarðarkaupstaðar og hafi þar af leiðandi ekki þýðingu hér. Þar með hafi grunnurinn fallið undan samþykkt- inni. 3. Jafnvel þótt litið yrði svo á, að samþykktin hafi næga stoð í heimildarlögum sínum, þá sé það ósamþýðanlegt 67. gr. stjórnarskrárinnar, að stefnandi fái ekki fullar bætur, og því sé skerðingarákvæðið ógilt gagnvart stefnanda. 4. Loks bendir stefnandi á, að þótt segja megi, að hann hafi goldið jáyrði við skerðingarákvæðinu með yfirtöku lóðar- leigusamningsins, þá hafi það allt að einu ekki gildi gagnvart stefnanda, þar eð fyrirmæli stjórnvalda, sem sett er án nægr- ar stoðar í lögum, beri að meta sem óskráð samkvæmt kenn- ingu stjórnarfarsréttarins. IV. Fyrstu málsástæðu sína hefur stefnandi nánar útlistað svo Í greinargerð: „Því er haldið fram, að skerðingarákvæði samþykktarinnar sé ógilt, þar eð það gengur lengra en lögin, sem samþykktin sækir líf sitt í, réttlætingu og tilveru. Samþykktin tjáist vera gefin út með heimild í 15. gr. 1. nr. 67/1917 um bæjarstjórn Ísafjarðar. Í 4. mgr. 15. gr. segir, að með samþykkt, er bæjarstjórn setur eftir tillögum byggingarnefndar og stjórnarráðið staðfestir, megi setja reglur um leiguskilmála á leigulóðum, túnaleigu og erfða- festulöndum. Jafnframt er tekið fram, að leiga af löndum þess- um hafi lögtaksrétt. Í nefndum lögum er hvergi vikið að því, að heimilt sé að setja Í samþykkt eða reglugerð ákvæði, er heim- ili bæjarstjórn að greiða aðeins hluta af sannvirði eigna, sem bæjarstjórn þarf að leysa til sín. Heimildarákvæðið í 15. gr. 1. nr. 67/1917 hlýtur að taka mið af því venjulega, svo sem gert er við lagasetningu, en þegar ætlunin sé að hliðra sér hjá að greiða fullar bætur fyrir eignir, er menn þurfa að láta af hendi, þá sé það sú minnsta krafa, sem hægt sé að gera til löggjafans, að hann taki það skýrt og afdráttarlaust fram. Þessu sé ekki til að heilsa og því hefir bæjarstjórnin lesið annað og meira út 933 úr 15. gr. 1. nr. 67/1917 en löggjafinn hafði látið sér til hugar koma. Slíkir afarkostir fyrir leigutaka í lóðarleigusamningi, sem felst í skerðingarákvæðinu, ganga gróflega í berhögg við allt rétt- læti, enda fullyrt, að slíkt ákvæði eigi sér ekki hliðstæðu í lóðar- leigusamningum annarra sveitarstjórna. Í greinargerðinni að frumvarpinu að 1. nr. 67/1917 er ekki sérstaklega vikið að þessu skerðingarákvæði. Frumvarpsgreinin er samhljóða lagagreininni um, að heimilt sé að setja nánari skilyrði fyrir leigunni. Í um- ræðum um frumvarpið er og ekki einu orði vikið að þessum leigukjörum. Þegar lög heimila framkvæmdarvaldshafanum að setja nánari reglur um eitthvert málefni, sem löggjafinn fjallar um í lögum, verður að skilja það svo, ef ekki er þeim mun ljósar orðað, að löggjafinn hafi ætlast til þess, að reglurnar tækju mið af því venjulega, í þessu tilfelli leigufjárhæð, lengd leigutíma o. s. frv., en slíkt skerðingarákvæði er svo óvenjulegt, utan, al- faraleiðar, að það getur ekki verið gilt, auk þess sem benda má á, að orðalag 4. mgr. 15. gr. 1. nr. 67/1917 um leiguskilmála á leigulóðum, túnaleigu og erfðafestulöndum, svo og lögtaksréttur fylgi leigugjaldi, gefur glögglega til kynna, hvernig löggjafinn hefir markað samþykktinni bás, og getur skerðingarákvæðið í 8. gr. samþykktarinnar engan veginn fallið innan þessara marka. Ég tel það þannig hafið yfir allan vafa, að samþykktin hefir gengið lengra en lögin að þessu leyti og því sé skerðingarákvæð- ið ólöglegt. Ég bendi á Stjórnarfarsrétt eftir Ólaf Jóhannesson, Almennur hluti 1, Reykjavík 1974, bls. 11, þar sem tekið er fram, að fyrirmæli framkvæmdarvaldshafa verði að eiga sér stoð í lögum, a. m. k. ef þau snerta réttindi borgaranna, og þau mega ekki á nokkurn hátt brjóta í bág við lög og verða eigi metin gild, ef þau eru andstæð lögum eða hafa ekki næga lagastoð. Þessari reglu er almennt játað bæði af fræðimönnum og í fram- kvæmd. Ef handhöfum stjórnsýslu er játað of mikið frjálsræði, er réttarörygginu stefnt í hættu. Þess vegna setja lögin hand- höfum stjórnsýslunnar skorður. Í sambandi við lóðarleigusamn- inginn og skerðingarákvæðið sem skilyrði fyrir leigusamningn- um má benda á dóm hæstaréttar 1940, bls. 225: Sigurjón Fjeld- sted gegn borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs. Í máli þessu stóð þannig á, að borgaryfirvöld bundu byggingarleyfi því skilyrði, að viðkomandi léti lóðarspildu endurgjaldslaust af hendi undir götu. Taldi hæstiréttur, að borgaryfirvöld brysti að lög- um heimild til að binda byggingarleyfið slíku skilyrði (vald- níðsla). Einnig má benda á dóm hæstaréttar 1933, bls. 363: 934 Bæjarstjórn Ísafjarðar gegn Jóni S. Edvald, þar sem fram kem- ur sú megin regla, að þegnarnir verði ekki krafðir um greiðslu verðmæta fyrir afnot af eignum hins opinbera, nema heimild sé til þess í lögum. Sjá og Stjórnarfarsrétt eftir Ólaf Jóhannesson, Almennur hluti Il, Reykjavík, 1974, bls. 89—90. Vert er að vekja athygli á l nr. 75/1917 um útmælingu lóða í kaupstöðum og löggiltum kauptúnum o. fl. Samkvæmt þessum lögum eiga menn rétt á að fá útmældar lóðir til atvinnurekstrar, m. a. útvegs, sbr. 1. gr. laganna. Ef lóðin er tekin á leigu, gerir 2. gr. laganna ráð fyrir, að dómkvaðdir menn meti leiguna, enda ákveði lögreglu- stjóri ásamt dómkvöddum mönnum leigutímann. Þessi lög, sem eru frá sama ári og 1. nr. 67/1917 um bæjarstjórn Ísafjarðar, víkja ekki einu orði að slíku skilyrði fyrir leigusamningi og getur í 8. gr. samþykktar nr. 171/1919. Samkvæmt því, sem hér hefir verið rakið, er ljóst, að laga- heimild þarf til, ef ætlunin er að setja það sem skilyrði fyrir ívilnandi stjórnarathöfn, að þegninn greiði gjald eða láti af hendi einhver verðmæti. Slíkri lagaheimild var ekki til að dreifa, þegar það var sett sem skilyrði fyrir leigu fjörulóðarinnar, sem um er að ræða í þessu máli, að leigutakinn yrði að sætta sig við 2/3 hluta af sannvirði eigna sinna. Þess vegna er skerðingar- ákvæðið ógilt gagnvart stefnanda.““ Þessari röksemdafærslu stefnanda hefur stefndi veitt svofelld andsvör í greinargerð: „Stefnandi hefur í löngu máli í greinargerð sinni reynt að sýna fram á, að samþykktin nr. 171/1919 gangi lengra en heimilt var skv. þágildandi lögum um bæjarstjórn Ísafjarðar nr. 67/ 1917. Þessu er alfarið mótmælt, en þó svo væri, skiptir það ekki nokkru máli, þar eð lóðarsamningurinn er tvíhliða samn- ingur milli aðilanna og því „frjáls“ samningur, en hér er ekki um einhliða fyrirskipanir eða reglur bæjarstjórnarinnar að ræða .. . Vitað er, að hinir upprunalegu samningsaðilar, sem fengu fjörulóðina á leigu, hafa verið hæstánægðir með ákvæði samningsins. Þessi vissa byggist á því, að þeir hafa stórhagnast á því að fá leigða þessa fjörulóð, þar sem bátar og skip gátu lagst beint upp að bryggju, sem byggð var út frá lóðinni, og hefur þetta sparað þeim og öðrum, sem á eftir komu, ómældar fjárhæðir í flutningskostnað til og frá fiskverkunar- eða pakk- húsum miðað við að þurfa að flytja allan varning um langan veg á börum, vögnum og síðar bílum... Bæjarstjórn Ísafjarðar var fullheimilt að gera samþykkt um 935 leigu fjörulóða sem annarra lóða á Ísafirði árið 1919, og þar að auki var samþykktin nr. 171/1919 staðfest af Stjórnarráði Ís- lands. Vita gagnslaust er fyrir stefnanda að halda því fram, að „hinu opinbera“, þ. e. bæjarfélagi með fulltingi Stjórnarráðsins, hafi verið óheimilt að setja ákveðin skilyrði eða takmarkanir í lóðarleigusamninga. Um þetta atriði hefur verið dæmt í Hæsta- rétti og dómurinn birtur í dómasafni 1972, bls. 657... Engar athugasemdir eða fyrirvara gerði stefnandi um það við stefnda, þegar kaup þessi fóru fram, að hann áskildi sér annan eða meiri rétt en forveri hans átti skv. framannefndum samn- ingi eða mótmælti þeim ákvæðum, sem í lóðarleigusamningnum voru. Eigi verður því séð, hvaðan stefnanda kemur heimild til þess, nú að 55 árum liðnum frá því beir Magnús Thorberg, Jón Auðunn Jónsson og Karl Olgeirsson gerðu í votta viðurvist samning við Cdd Sveinsson f. h. bæjarstjórnar Ísafjarðar um leigu á fjöru- lóð með ákveðnum skilmálum, að krefjast þess, að samningur þessi verði dæmdur ógildur í einhverjum atriðum.“ Aðra málsástæðu sína hefur stefnandi nánar reifað svo: „Bent er á, að 1. nr. 67/1917 um bæjarstjórn Ísafjarðar, sem er heimild samþykktar nr. 171/1919, voru felld úr gildi með sveitarstjórnarlögum nr. 58/1961, 110. gr., nema 1. gr. laganna, er varðar stærð umdæmis Ísafjarðarkaupstaðar og hefir því ekki þýðingu í þessu sambandi. Samkvæmt heimild í sveitar- stjórnarlögunum var sett samþykkt nr. 200/1971 um stjórn bæjar- mála Ísafjarðarkaupstaðar, sem var úr gildi numin með sam- þykkt nr. 359/1975 um sama efni. Hvorki í sveitarstjórnarlög- unum né þessum samþykktum er vikið einu orði að því, að heim- ilt sé að setja í leigusamninga ákvæði á borð við það, sem er í 8. gr. samþykktar nr. 171/1919. Spurningin er, hvernig fari um gildi reglugerðar eða samþykktar, sem sett er með stoð í lögum A, sem felld hafa verið úr gildi með yngri lögum, B, um sama efni, án þess að tekin sé afstaða í lögum B til þess, hvernig með skuli fara eldri reglugerðir eða samþykktir. Kennt er í lög- fræðinni, að eldri reglugerðir haldi gildi sínu að svo miklu leyti sem þær ganga ekki í berhögg við reglur yngri laga. Ég tel, að þar eð hvorki sé að því vikið í sveitarstjórnarlögunum, að sveitarstjórn hafi heimild til að setja slík skilyrði fyrir lóðar- leigusamning og hér er til umfjöllunar, og né heldur í samþykkt- unum um stjórn bæjarmálefna Ísafjarðar og að ofan getur, þá 936 hafi samþykkt nr. 171/1919 fallið úr gildi um leið og l. nr. 67/1917 voru felld úr gildi. Sjá bók Ármanns Snævarr, Almenn lögfræði, fyrra bindi, Reykjavík 1972, bls. 185.“ Andsvör stefnda eru á þessa leið: „Öllum bollaleggingum stefnanda um, að fjörulóðasamþykkt- in, nr. 171/1919 hafi fallið úr gildi, er lögin nr. 67/1917 voru felld úr gildi með lögum nr. 58/1961, er mótmælt, þar sem til- gangur þeirra laga var eingöngu að setja almennan lagabálk, er koma skyldi í stað sérlaga, er giltu um hvert sveitarfélag á land- inu. Ætlunin með þessum nýja lagabálki var ekki að breyta réttarskipuninni í sveitarfélaginu. Í sveitarstjórnarlögunum nr. 58/1961 er sveitarstjórnum enn veitt heimild til að setja samþykktir um ýmis atriði, án þess að vikið sé einu orði að skilmálum, sem slíkar samþykktir skuli lúta. Þess vegna stenst eigi sú lögskýring, að Í. 67/1917 og sam- þvkktinni nr. 171/1919 hafi verið „varpað fyrir róða“, þ. e. að um stefnubreytingu hafi verið að ræða. Lagabreytingin skiptir þar að auki engu máli, þar sem tilvikið, sem um, er fjallað, gerðist í tíð eldri laga, og ber því að skera úr skv. þeim lögum, sbr. dæmi það, sem nefnt er í Alm. lögfr. 1, bls. 194. Sjálfur tilnefnir stefnandi þá megin reglu, að reglugerðir haldi gildi sínu, þótt lögum, sem þær byggjast á, sé breytt, nema þær gangi í berhögg við hin yngri lög, en svo er ekki í því tilviki, sem hér er fjallað um.“ Um hina þriðju málsástæðu sína segir stefnandi svo í greinar- gerð: „Eins og fram kemur í úrskurði matsnefndar eignarnámsbóta á dskj. nr. 4, bls. 1, fór stefndi þess á leit við matsnefndina, að hún framkvæmdi eignarnámsmat á eignum stefnanda á lóðinni á Torfnesi, og kvaðst stefndi í bréfi sínu til matsnefndarinnar byggja beiðni um eignarnámsmat á heimild í 28. gr. skipulags- laga nr. 19/1964, en í 28. gr. laganna segir svo: „Heimilt er sveitarstjórn að taka einstakar fasteignir eða hluta fasteignar eignarnámi, ef þess gerist nauðsyn vegna framkvæmda á stað- festu skipulagi.“ Það fer þannig ekki milli mála, að það var skilningur stefnda, að hann þurfti að taka eignir stefnanda eign- arnámi af skipulagsástæðum, en í stefnunni á dskj. nr. Í greinir, að það var gert vegna byggingar nýs sjúkrahúss og húss fyrir aldraða. Af þessu leiðir, að hér koma til athugunar ákvæði 67. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944, þar sem m. a. er kveðið svo 937 á, að fullt verð skuli koma fyrir eignir, sem menn verða að láta af hendi vegna almannaþarfa. Fullt verð samkvæmt eignar- námsmati fyrir eignir stefnanda á Torfnesi var kr. 65.977.240. Það er því ekki samþýðanlegt 67. gr. stjórnarskrárinnar, þegar stefndi vill aðeins greiða 2/3 hluta matsverðs. Skerðingarákvæð- ið er þannig bersýnilega ógilt einnig af þessari ástæðu.“ Í greinargerð stefnda segir: „Um þá aðferð að biðja matsnefnd eignarnámsbóta að meta eignirnar, sbr. rskj. nr. 4, er það að segja, að hvorttveggja var, að hinn upprunalegi samningur frá 27. júlí 1923 var útrunninn og varð ekki endurnýjaður og að af skipulagsástæðum leið óðum að því, að mannvirki yrðu fyrir byggingu sjúkrahúss svo og menntaskólasvæðinu. Ekkert var því eðlilegra en biðja áminnsta matsnefnd meta sannvirði eigna stefnanda. Hefur þessi aðferð ekki sætt and- mælum hingað til, og raunar samþykkt af stefnanda. .. Loks skal minnst á nokkur tilvik eða nokkrar tegundir til- vika, þar sem aðilar semja með sér: í. d. að maður fái að reisa hús á lóð eða flytja hús á tiltekna lóð gegn því að fjarlægja það bænum (bæjarfélaginu) að kostnaðarlausu, þegar krafist verður. Eða: maður tekur á leigu húsnæði og innréttar það, en að leigutíma loknum (sem oftast nær er tiltekinn lágmarks- tími) fellur innréttingin án endurgjalds til húseiganda. Þessi dæmi eru um tvíhliða samninga. Það er grátspaugilegt við þessa málshöfðun stefnanda, að hann á stærðar hús, fiskimjölsverksmiðju, við hliðina á þeim mann- virkjum, sem þetta mál fjallar um. Þessa fiskimjölsverksmiðju verður stefnandi (eða fyrirsvarsmaður hans, Böðvar Sveinbjörns- son) að rífa eða fjarlægja bæjarsjóði Ísafjarðar að kostnaðar- lausu, þótt hann sé búinn að eiga og nýta þetta hús í fjölda ára. Við þessari kvöð hefur stefnandi ekki hreyft andmælum og sættir sig við, að því er virðist með glöðu geði. Löggjafinn hefur meira að segja sett lög, þar sem menn fá ekki fullar bætur eigna sinna, án þess að það hafi verið talið brjóta í bága við 67. gr. stjórnarskrárinnar. Má þar nefna 4. gr. 1. 25/1923, „þegar fyrirskipaður er niðurskurður á naut- gripum eftir lögum þessum, skal ríkissjóður greiða sem svarar 1/3 andvirðis kjötkropps.“ Í 1. 23/1956 er sauðfjárveikinefnd sjálfri heimilað að ákveða bætur fyrir eignaskerðingu, sbr. 13. gr., 3. mgr., 14. gr. og 23. gr. s. 1. Niðurstaða: Það var hagkvæmt fyrir hina upprunalegu lóðar- 938 hafa að fá fjörulóð á leigu með þeim takmörkunum á endurkaups- rétti, sem þar er getið. Þessi 1/3 af sannvirði eignanna eftir 50 ára notkun lóðarinnar hafði að sjálfsögðu margborgað sig. Skerðingarákvæðið var fyllilega lösmætt og gagnaðila umbj. míns í hag.“ Fjórðu málsástæðu sína reifar stefnandi bannig: „Það má gera því skóna, að helsta málsvörn stefnda verði sú, að skerðingarákvæðið sé hluti af lóðarleigusamningnum milli aðila, sem sé þá samningsákvæði einkamálaréttarlegs eðlis og því sé það gilt sem samningsákvæði. Þetta fær ekki staðist, þar eð skerðingarákvæðið felur í sér fyrirmæli stjórnvalds, fyrir- mæli, sem varða réttindi þegnanna, og þess vegna verða fyrir- mælin að eiga næga stoð í lögum. Þessu er ekki að heilsa í þessu máli, svo sem sýnt hefir verið fram á, og því ber að meta þetta skilyrði í 8. gr. samþykktarinnar sem óskráð, sem markleysu. Sjá bók Ólafs Jóhannessonar: Stjórnarfarsréttur, Almennur hluti 1, Reykjavík 1974, bls. 11, og sama bók, Almennur hluti II, bls. 91. Þannig ber allt að sama brunni um lögleysi þess, að stefndi haldi eftirstöðvum eignarnámsbótanna fyrir stefnanda.“ Andsvör stefnda við þessari málsástæðu eru á sömu leið og svör hans við fyrstu málsástæðu, sem rakin eru hér að framan. Það er óumdeilt að stefnandi sé réttilega að lóðinni kominn og að réttur hans sé ekki lakari en samkvæmt hinum upphaf- laga lóðarleigsusamningi. Stefnandi hefur orðað það, að hann kunni að eiga betri rétt en hinir upphaflegu leigutakar. Hinum upphaflega lóðarleigusamningi hafi ekki verið þinglýst. Í afsöl- um til stefnanda sé ekki vísað til hinnar gömlu, ógildu, úr gildi föllnu og gleymdu fjörulóðasamþykktar. Stefnanda hafi því verið með öllu ókunnugt um, að í hinum upphaflega lóðarleigu- samningi var vísað til skerðingarákvæðis samþykktarinnar. Þessari málsástæðu hefur stefnandi (svo) alfarið mótmælt. Í fyrsta lagi sem þýðingarlausri vegna þess, að stefnandi hafi ekki getað öðlast annan og meiri rétt yfir hinu leigða landi og mann- virkjum, sem hann keypti, en hinn upphaflegi rétthafi átti, nema þá með nýjum samningum við stefnda. Í öðru lagi sem rangri, Þar sem þeim forsvarsmanni stefnanda, sem samningana gerði, hafi sem staðkunnugum og reyndum athafnamanni á Ísafirði og vönum viðskiptum hlotið að vera kunnugt um hina samhljóða eða stöðluðu tilvísun til samþykktarinnar í fjörulóðasamningum á Ísafirði frá þessum tíma, og í þriðja lagi hafi forsvarsmaður stefnanda kynnt sér eða átt að kynna sér heimildarskjöl við- 939 semjenda sinna að hinum seldu réttindum, enda auðveldur að- gangur að lóðarleigusamningum í skjölum bæjarins, engu tor- z veldari en í veðmálabókum. V. Fjórða málsgrein 15. gr. laga nr. 67/1917 um bæjarstjórn Ísa- fjarðar hljóðar svo: „Með samþykt, er bæjarstjórn setur eftir tillögum byggingar- nefndar og stjórnarráðið staðfestir, má setja reglur um leigu- skilmála á leigulóðum, túnaleigu og erfðafestulöndum. Leiga af löndum þessum hefur lögtaksrjett.“ Áttunda grein samþykktar um leigu fjörulóða á Ísafirði, nr. 171/1919 hljóðar svo: „Leigutaki hefur forgangsrjett til leigu að leigutíma liðnum. Nú vill leigusali ekki framlengja leiguna og er honum þá skylt að kaupa umbætur á lóðinni og öll mannvirki fyrir 2/3 sannvirðis, án tillits til legu og afrásar, eftir eignarnámsmati nema öðru vísi semjist.“ Hinn 27. júlí 1923 gerðu þeir Magnús Thorberg, Jón A. Jóns- son og Karl Olgeirsson samning við bæjarstjórnina á Ísafirði um að taka, eins og segir Í samningnum, „á leigu fjörulóð liggj- andi á Torfnesi og utanvert við það, svonefnt Torfnesplan á Ísa- firði samkvæmt útmælingu og teikningu . . . Leigutíminn er 50 ár frá síðustu áramótum að telja .. . Leigusali og leigutaki skulu báðir í öllu hlíta samþykt um leigu fjörulóða á Ísafirði frá 5. desember 1919...“ VI. Álit réttarins, Svo sem að framan er rakið, er í lóðarleisusamningnum frá 27. júlí 1923 beinlínis vísað í hina margnefndu fjörulóðasam- þykkt. Það verður að líta svo á, að umrætt ákvæði 8. greinar fjörulóðasamþykktarinnar sé hluti af samningi þessum, einka- réttarlegs eðlis, um leigu á nefndri lóð. Ekki verður á það fall- ist, að stefnandi hafi fyrir einhvers konar traustfang öðlast betri rétt en í samningnum greinir. Ekki hefur verið sýnt fram á, að umræddur samningur sé, að því leyti er hér skiptir máli, haldinn neinum þeim annmörk- um, að ákvæði III. kafla laga nr. 7/1936 eða aðrar reglur samn- ingaréttarins um ógilda lögserninga leiði til þess, að hann sé ekki bindandi fyrir leigutakann. 940 Þegar af framangreindri ástæðu og með því að eigi verður tal- ið, að stefnda hafi að lögum verið óheimilt að samningsbinda með þeim hætti sem hér var gert það atriði, að hann skyldi að- eins greiða 2/3 hluta sannvirðis mannvirkja á lóðinni við yfir- töku þeirra að 50 ára leigutímanum liðnum, þá verður stefndi sýknaður af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Már Pétursson, settur bæjarfógeti, kvað upp dóm þennan. Dómsuppkvaðning hefur dregist vegna embættisanna. Dómsorð: Stefndi, bæjarsjóður Ísafjarðar, á að vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, Niðursuðuverksmiðjunnar h/f, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Mánudaginn 22. júní 1981. Nr. 111/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Ólafi Kristni Pálmasyni (Jón Hjaltason hrl.). Fjársvik. Tékkamisferli. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Að ósk ákærða var héraðsdómi í máli þessu skotið til Hæstaréttar. Af hálfu ákæruvalds er krafist þyngingar á refsingu ákærða. Ákærði hefur greiðlega viðurkennt sakargiftir, svo sem í hinum áfrýjaða dómi getur, og samþykkt framkomnar bótakröfur. Eru brot hans réttilega hemfærð til 248. gr. al- 941 mennra hegningarlaga nr. 19/1940 og 73. gr. laga nr. 94/ 1933 um tékka, sbr. 1. gr. laga nr. 35/1977, og viðeigandi hegningarlagaákvæða gætt við ákvörðun refsingar ákærða, sbr. og 60. gr. almennra hegningarlaga og 7. gr. laga nr. 22/1955. Að svo vöxnu máli ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með þeim breytingum, sem leiða af nýjum gjaldmiðli, þó svo, að vextir af bótakröfu Halldórs Gíslasonar reiknist frá 9. febrúar 1979, svo sem hann hefur krafist, og verða 3% á mánuði af 26.00 nýkrónum og svo 19% ársvextir af 14.28 nýkrónum frá 9. febrúar 1979 til 1. júní s. á, 2% ársvextir frá þeim degi til 15. júní s. á., 31.5% ársvexiir frá þeim degi til 1. september s. á. og svo 36% ársvextir frá þeim degi til greiðsludass. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður með þeim breytingum, sem leiða af nýjum gjaldmiðli, þó svo, að vextir af bótakröfu Halldórs Gíslasonar, 26.00 nýkrón- um, reiknast frá 9. febrúar 1979 3% á mánuði, en árs- vextir af 14.28 nýkrónum verða 19% frá þeim degi til 1. júní s. á, 22% frá þeim degi til 15. júní s. á., 34.5% frá þeim degi til 1. september s. á. og 36% frá þeim degi til greiðsludass. Ákærði, Ólafur Kristinn Pálmason, greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skip- aðs verjanda síns, Jóns Hjaltasonar hæstaréttarlög- manns, 2.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 942 Dómur sakadóms Reykjavíkur 21. desember 1979. Ár 1979, föstudaginn 21. desember, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörns- syni yfirsakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 568/1979: Ákæruvaldið gegn Ólafi Kristni Pálmasyni, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er höfðað með ákæru, dags. 12. þ. m., gegn Ólafi Kristni Pálmasyni bifreiðarstjóra, Miðtúni 62, Reykjavík, fædd- um 19. apríl 1957 í Vestmannaeyjum, „fyrir tékkasvik sam- kvæmt 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með því að gefa út eftirtalda 3 tékka á reikning sinn nr. 66028 í Alþýðu- bankanum hf. í Reykjavík í febrúar og mars 1978 og eftirtalda 8 tékka á reikning sinn nr. 3236 í Sparisjóði vélstjóra í Reykja- vík Í janúar og febrúar 1979, án þess að innstæða væri fyrir hendi á reikningnum, og síðan að nota tékkana í viðskiptum í Reykjavík og Hafnarfirði. Tékkarnir eru allir gefnir út til handhafa, nema annars sé getið. I. Alþýðubankinn hf. 1. Nr. 390059, kr. 9.300, dags. 27. febrúar 1978. 2. Nr. 390063, kr. 10.000, dags. 28. febrúar 1978. Báðir þessir tékkar notaðir til greiðslu á vörum í Bílanaust hf., Síðumúla 7—9, Reykjavík. 3. Nr. 390070, kr. 26.050, dags. 4. mars 1978. Greiðsla á leigugjaldi fyrir bílaleigubifreið. II. Sparisjóður vélstjóra. 1. Nr. 671125, kr. 1.200, dags. 29. janúar 1979. Greidd matvæli í Fjarðarnesti, Reykjavíkurvegi 54, Hafnar- firði. 2. Nr. 682751, kr. 7.000, dags. 29. janúar 1979. Greiddur akstur í leigubifreið. 3. Nr. 682752, kr. 1.500, dags. 29. janúar 1979. Greidd matvæli í Fjarðarnesti. 4. Nr. 682755, kr. 1.500, dags. 31. janúar 1979. Sama notkun. 5. Nr. 682758, kr. 2.000, dags. 31. janúar 1979. Greiddar veitingar í Bifreiðastöð Hafnarfjarðar, Reykjavíkur- vegi 58, Hafnarfirði. 6. Nr. 682759, kr. 2.500, dags. 1. febrúar 1979. Sama notkun. 943 1. Nr. 682768, kr. 2.600, dags. 6. febrúar 1979. Greiddur akstur í leigubifreið. 8. Nr. 682773, kr. 25.000, dags. 12. febrúar 1979. Gefinn út til Rafmagnsveitu Reykjavíkur til greiðslu á raf- magnsreikningi, kr. 16.017, fyrir rafmagn. í leiguhúsnæði. Varð leigusalinn síðan að leysa til sín tékkann. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar.““ Eftirtaldir aðiljar hafa krafist bóta úr hendi ákærða í máli þessu (vitnað er til viðeigandi ákæruliða): Bílanaust h/f 10.448 kr. ásamt 3% mánaðarvöxtum frá 6. mars 1978 íil greiðsludags. (Sjá 1, 1—2). Ferðabílar h/f 26.050 kr. ásamt 3% mánaðarvöxtum frá 7. mars 1978 til sreiðsludags. (Sjá 1. 3.). Fjarðarnesti h/f, Hafnarfirði, 4.200 kr. auk 5.000 kr. vegna fyrirhafnar. (Sjá IL, 1, 3, og 4). Halldór Gíslason, Álftröð 7, Kópavogi, 4.028 kr. ásamt 3% mánaðarvöxtum frá 7. febr. 1979 til greiðsludags. (Sjá IL, 7). Ragnar Jónsson, Sólvallagötu 32 A, 25.000 kr. ásamt 3% mán- aðarvöxtum frá 1. mars 1979 til greiðsludags. (Sjá IL, 8). Málaveztir. Sannað er með framburði ákærða og öðrum gögnum, að í febrúar og mars 1978 gaf ákærði út og notaði í viðskiptum þrjá tékka á ávísanareikning, sem hann og kona hans höfðu í Alþýðu- bankanum. Er tékkum þessum rétt lýst í ákæru, I. kafla, og notaði ákærði tékkana í staðgreiðsluviðskiptum, eins og þar er lýst. Þess er að geta, að við framvísun tékkans að fjárhæð 9.300 kr. (ákæruliður 1, 1) greiddist upp í hann 8.852 kr., þ. e. inn- stæða sú, sem eftir var á reikningnum, en honum var síðan lokað 6. mars. Þá er sannað, að um mánaðamót janúar og febrúar þessa árs gaf ákærði út og notaði í viðskiptum átta tékka á ávísanareikn- ing, sem hann hafði í Sparisjóði vélstjóra. Er tékkum þessum rétt lýst að öllu leyti í II. kafla ákæru. Tékkana nr. 1—7 notaði ákærði í staðgreiðsluviðskiptum, eins og ákæra segir. Með tékk- anum nr. 8 greiddi ákærði hita- og rafmagnsreikning, en hann bjó þá á Sólvallagötu 32 A og leigði þar hluta af íbúð. Þegar tékkinn reyndist innstæðulaus, varð húseigandinn, Ragnar Jóns- son hæstaréttarlögmaður, að leysa tékkann til sín. 944 Ákærði hefur játað brot sín greiðlega og ekki borið annað fyrir sig en það, að hann hafi haft í huga að leggja inn á reikn- inga sína, þannig að tékkarnir yrðu innleystir við sýningu, en úr því hafi ekki orðið, m. a. Vegna vanskila vinnuveitanda hans á kaupgreiðslum. Þrátt fyrir mörg loforð við rannsókn málsins hefur ákærði ekki sýnt neinn lit á því til þessa að greiða bætur fyrir brot sín. Með notkun tékkanna, sem ákærði er saksóttur fyrir í ákærur liðum I, 1-—3 og II, 1—'7 hefur ákærði unnið til refsingar skv. 248. gr. alm. hegningarlaga. Tékkinn í ákærulið 11, 8 var not- aður til greiðslu skuldar. Þykir 248. gr. ekki eiga við í því til- viki, en þar sem handhafi tékkans, Ragnar Jónsson, hefur kraf- ist refsingar, þykir með hliðsjón af 118. gr. laga 74/1974 eiga að dæma ákærða að þessu leyti í refsingu skv. 73. gr. tékkalaga. Ákærði var með dómi Hæstaréttar 23. nóv. 1977 dæmdur í 8 mánaða fangelsi fyrir skjalafals og svik, og skyldi refsingin skil- orðsbundin til 3 ára. Þykir verða að telja, að ákærði hafi nú rofið skilorð dóms þessa, og verður refsing ákveðin í einu lagi fyrir brot þau, sem hæstaréttardómurinn varðar, og brot þau, sem ákærði er nú saksóttur fyrir. Með hliðsjón af 77. gr. alm. hegningarlaga verður refsingin ákveðin 9 mánaða fangelsi. Fjárkröfur þær, sem hafðar eru uppi í málinu, hefur ákærði samþykkt, og verða þær teknar til greina, þó svo, að Fjarðarnesti h/f verður ekki dæmdur kostnaður, þar sem krafa er höfð uppi og dæmd í opinberu máli. Um kröfu Halldórs Gíslasonar er það að segja, að hann hefur þurft að greiða greiðslubankanum vexti og málskostnað, er hann leysti tékkann til sín, og er krafan við það miðuð. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Ólafur Kristinn Pálmason, sæti fangelsi 9 mánuði. Ákærði greiði: 1. Bílanaust h/f 10.448 kr. ásamt 3% mánaðarvöxtum frá 6. mars 1978 til greiðsludags. 2. Ferðabílum h/f 26.050 kr. ásamt 3% mánaðarvöxtum frá 7. mars 1978 til greiðsludags. 3. Fjarðarnesti h/f 4.200 kr. 4. Halldóri Gíslasyni 4.028 kr. ásamt 3% mánaðarvöxt- um frá 7. febrúar 1979 til greiðsludags. 945 5. Ragnari Jónssyni 25.000 kr. ásamt 3% mánaðarvöxtum frá 1. mars 1979 til greiðsludags. Ákærði greiði kostnað sakarinnar. Mánudaginn 22. júní 1981. Nr. 177/1979. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn Birni Jónatan Emilssyni (Hafsteinn Baldvinsson hrl.). Fjársvik. Tékkamisferli. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfa- son og Þór Vilhjálmsson. Ákærði óskaði eftir, að héraðsdómi yrði skotið til Hæsta- réttar. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur. Samkvæmt endurriti af ávísanareikningi ákærða nr. 16245 við Landsbanka Íslands, Múlaútibú, var engin imnstæða til fyrir fjárhæðum tékka þeirra, er greinir í 16. tölulið ákæru, hvorki er þeir voru gefnir út né er þeim var fram- vísað. Bera þeir allir áritun banka um greiðslufall. Útgáfa ákærða á tékkum þeim, sem getur í töluliðum 1 og 3 til 6 í ákæru, varða ákærða refsingu samkvæmt 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Útgáfa tékka þess, er greinir í 2. tl. ákæru, varðaði ákærða refsingu eftir 261. gr. sömu laga, er hann gaf hann út. Nú ber að refsa ákærða fyrir útgáfu þessa tékka samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laga nr. 35/1977, enda er saksóknarreglum sam- kvæmt 2. mgr. 1. gr. þeirra laga fullnægt, sbr. dóm Hæsta- réttar 21. júní 1979 (Hrd. 1979, bls. 757). 60 946 Ákærði er í 7. tölulið ákæru sóttur til saka fyrir útgáfu tékka, að fjárhæð 260.000 krónur, hinn 3. maí 1975. Sam- kvæmt sakargögnum galt hann með tékkanum skuld við Eyrasparisjóð á Patreksfirði. Tékkann gaf hann út á ávís- anareikning sinn nr. 3318—3 við Búnaðarbanka Íslands, Austurbæjarútibú. Ákærði hefur staðfastlega haldið því fram, að hann hafi talið, að innstæða væri til fyrir tékkanum á út- gáfudegi, þar eð hann hafi, áður en hann hélt frá Reykjavík vestur á land, sengið frá láni úr Stofnlánadeild landbúnaðar- ins, er greiða skyldi inn á ofangreindan ávísanareikning sinn á útgáfudegi tékkans. Framburður ákærða fær stoð í yfir- lýsingu Búnaðarbanka Íslands 23. júní 1976, þar sem segir svo m. a.: „Búist var við, að andvirði lánsins yrði lagt inn á viðskiptareikning hans 3313—3 dagana 3.—5. mai (1975|, og Í trausti þess gaf Björn út ávísun að fjárhæð 260.000 krón- ur til Eyrasparisjóðs, er hann var staddur á Patreksfirði. Nú tókst svo illa til, að afgreiðsla lánsins tafðist nokkra daga, og var Birni ekki kunnugt um það, og var það ekki lagt inn fyrr en 9. maí . . .“. Samkvæmt reikningsyfirliti Búnaðarbankans, sem er meðal rannsóknargagna, var láns- fjárhæðin eigi færð ákærða til tekna á ávísanareikningi hans fyrr en 12. maí 1975, en framangreindur tékki var bókfærð- ur hjá bankanum föstudaginn 9. maí. Að svo vöxnu er hugrænum skilyrðum eigi fullnægt til að refsa ákærða samkvæmt 261. gr. almennra hegningar- laga, og verður honum þá eigi heldur refsað samkvæmt lögum nr. 35/1977. Ber því að sýkna ákærða af kröfum ákæruvalds eftir þessum lið ákæru. Þykir mega staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms, eins og atvikum er háttað. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 1.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 1.500.00 krónur. Dómsorð: Ákvæði hins áfrýjaða dóms um refsingu ákærða, 947 Björns Jónatans Emilssonar, og greiðslu sakarkostnaðar eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjumarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 1.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hafsteins Bald- vinssonar hæstaréttarlögmanms, 1.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Kópavogs 18. október 1978. Mál þetta, sem dómtekið var sama dag, er höfðað af ákæru- valdsins hálfu með ákæru, dagsettri 9. febrúar 1976, „á hendur Birni Jónatan Emilssyni, tæknifræðingi, Kársnesbraut 59 í Kópa- vogi, fæðdum 28. maí 1934 á Eskifirði, fyrir tékkasvik og annað tékkamisferli, framið í Reykjavík, nema annars sé getið, á tíma- bilinu mars — maí 1975, með því að gefa út til handhafa, nema þar sem annars er getið, eftirtalda sjö tékka á sparisjóðsávísana- reikning sinn nr. 16245 við Landsbanka Íslands, Múlaútibú, Reykjavík, og á ávísanareikning sinn nr. 3313—3 við Búnaðar- banka Íslands, Austurbæjarútibú, og nota þá í viðskiptum, svo sem rakið verður, án þess að innstæða væri fyrir þeim. Á sparisjóðsávísanareikning nr. 16245: 1. B Nr. 229379, kr. 1.000.00, dagsettur 15. mars. Greiðsla fyrir veitingar í Klúbbnum. 2. BNr.229384, kr. 8.420.00, dagsettur 18. mars. Greiðsla á skuld til framseljanda tékkans, Karlakórsins Fóstbræðra. B Nr. 229387, kr. 1.000.00, dagsettur 19. mars. Tékkann, sem framseldur er af Karli S. Karlssyni, notaði ákærði í stað- greiðsluviðskiptum. 4. B Nr. 229389, kr. 1.500.00, dagsettur 20. mars. Tékkann, sem framseldur er af Sigurþór Ísleikssyni og Matstofu Austur- bæjar, notaði ákærði í staðgreiðsluviðskiptum. 5. B Nr. 229390, kr. 3.000.00, dagsettur 20. mars. Greiðsla fyrir veitingar á Hótel Sögu. 6. B Nr. 229393, kr. 83.161.00, til Landsbanka Íslands, dagsettur 21. mars. Staðgreiðsla fyrir gjaldeyri. co Á ávísanareikning nr. 3313—3: L Nr. 223764, kr. 260.000.00, til Eyrasparisjóðs, Patreksfirði, dagsettur 3. maí. Greiðsla á víxilskuld. = 948 Atferli ákærða, sem greinir í 1. lið og 3.—6. lið, telst varða við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en atferli ákærða, sem í 2. og 7. lið greinir, telst varða við 261. gr. sömu laga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu sakarkostnaðar.““ Málavextir eru samkvæmt framburði ákærða svo og öðrum gögnum málsins þeir, að ákærði hafði ávísanareikninga, annan við Búnaðarbanka Íslands, Austurbæjarútibú, nr. 3313—3, og hinn við Landsbanka Íslands, Múlaútibú, nr. 16245. Með bréfi Seðlabanka Íslands, dags. 27. maí 1975, var ákærði kærður fyrir útgáfu og notkun tékka þeirra, er í ákæruskjali frá greinir, en við framvísun í greiðslubönkum reyndust inn- stæður ekki nægar til greiðslu þeirra. Tékkum þessum er nánar lýst í ákæruskjali, réttilega er varð- ar eyðublaðanúmer, dagsetningar og útgáfudag. Þá er þar einnig lýst nánar notkun hvers tékka, og er sú lýsing í samræmi við það, sem fram hefur komið við rannsókn málsins. Ákærði gaf skýrslu um kæruatriði máls þessa hjá rannsóknar- lögreglunni í Kópavogi hinn 12. nóvember 1975. Viðurkenndi hann þá að hafa gefið út og komið í umferð fyrrgreindum tékk- um. Hann kvaðst hins vegar hafa ætlað, að innstæða mundi næg til greiðslu tékkanna, annars vegar vegna þess, að hann hefði ekki fylgst nægilega vel með innstæðu á reikningunum, og hins vegar vegna þess, að hann hefði búist við, að lán yrði lagt inn á annan reikninginn. Ákærði kom fyrir sakadóm þann 1. og 24. júní 1976, en í síðara réttarhaldinu lagði hann fram bréf Búnaðarbanka Íslands, dag- sett 23. júní 1976, svohljóðandi: „Hinn 9. maí 1975 var Birni Emilssyni, Fífustöðum, Ketildala- hreppi, Vestur-Barðastrandarsýslu, veitt lán að fjárhæð kr. 600.000 vegna kaupa á jörðinni Fífustöðum. Nokkrum dögum áður var Björn á förum vestur og hafði þá gengið frá öllu varðandi lántökuna og undirritað lánsskjöl. Búist var við, að andvirði lánsins yrði lagt inn á viðskipta- reikning hans, 3313—-3, dagana 3.—5. maí, og í trausti þess gaf Björn út ávísun að fjárhæð 260.000 krónur til Eyrasparisjóðs, er hann var staddur á Patreksfirði. Nú tókst svo illa til, að afgreiðsla lánsins tafðist nokkra daga, og var Birni ekki kunnugt um það, og var það ekki lagt inn fyrr en 9. maí, eins og áður segir.“ 949 Þar sem ákærði taldi sig ekki eiga sök á innstæðuleysinu, ósk- aði hann eftir því, að málið yrði sent ríikssaksóknara til fyrir- sagnar að nýju, og var það gert með bréfi, dagsettu 1. júlí 1976. Svarbréf ríkissaksóknara er dagsett 10. ágúst 1976, og eru með því ítrekaðar fyrri kröfur. Eftir ítrekaðar boðanir mætti ákærði í sakadóm Kópavogs þann 30. desember 1977. Kvaðst hann þá hafa verið erlendis í u. þ. b. 6 mánuði og því hafi hann ekki getað mætt fyrr. Viðurkenndi ákærði þá fyrir dómi að hafa útfyllt og undirritað tékka þá, sem hér um ræðir, og einnig að hafa komið þeim í umferð án þess. að taka vara fyrir innstæðuleysi þeirra. Hins vegar taldi ákærði sig ekki hafa vitað annað en innstæða hafi verið næg á reikningunum til greiðslu tékkanna. Kvaðst hann hafa beðið Sigmund Helgason, starfsmann Breið- holts h/f, að leggja inn á ávísanareikning nr. 16245 við Múla- útibú Landsbanka Íslands, og í trausti þess, að svo yrði gert, gaf ákærði út tékka nr. 229393, sbr. 6. tl. ákæruskjals. Vitnið Sigmundur Helgason kom fyrir dóm þann 5. apríl sl. Staðfesti vitnið, að það hefði oft lagt inn á reikning ákærða, en vitnið taldi sig ekki muna eftir því tilviki, sem hér skiptir máli, að Það hafi einmitt þá verið talað um, að vitnið legði inn á nefndan reikning. Varðandi tékka nr. 223764 á ávísanareikning nr. 3313—-3, sbr. 7. tl. ákæruskjals, telur ákærði, að hann hafi mátt treysta því, að lagt yrði inn á ávísanareikninginn, eins og bréf Búnaðarbank- ans beri með sér, sbr. dskj. nr. 5. Þá hefur ákærði fullyrt, að Fann hafi þegar greitt allar ávísanir, sem ákæruskjal varðar. Ákærði óskaði eftir því, að Hafsteinn Baldvinsson hæstaréttar- lögmaður yrði skipaður verjandi sinn, og var það gert með bréti, dagsettu 30. desember 1977, sbr. dskj. nr. 10. Skilaði verjandinn skriflegri vörn í réttarhaldi þann 21. júní sl., sbr. dskj. nr. 11. Krefst hann þess, að ákærði verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins og að kostnaður sakarinnar verði lagður á ríkissjóð, þar með talin eigin málsvarnarlaun. Niðurstöður. Með játningu ákærða svo og öðrum gögnum málsins þykir nægjanlega sannað, að ákærði hefur gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er að sök gefin í ákæruskjali og er þar að öllu leyti réttilega heimfærð til refsiákvæða. Ákærði hefur byggt varnir sínar á því, að honum hafi ekki 950 verið kunnugt um innstæðuleysið á ávísuðum reikningum. Hafi grandleysi hans stafað af því, að annars vegar hafi hann staðið í þeirri trú, að starfsmaður Breiðholts h/f mundi leggja inn á reikning ákærða nr. 16425, sbr. 1.—6. töluliði ákæruskjals, og hins vegar yrði lán frá Búnaðarbanka Íslands lagt inn á reikn- ing ákærða nr. 3313—-3, sbr. 7. tölulið ákæruskjals. Loforð um fyrrgreind innlegg taldi ákærði sig hafa fengið hjá starfsmanni Breiðholts h/f annars vegar og hjá starfsmanni Búnaðarbankans hins vegar, sbr. dskj. nr. 5 og framburð ákærða í réttarhaldi 13. janúar sl. Með útgáfu tékka þeirra, sem hér um ræðir, verð- ur þó að líta svo á, að ákærði hafi sjálfur tekist á hendur þá ábyrgð gagnvart viðtakendum tékkanna, að innstæða mundi næg til greiðslu þeirra, enda gerði ákærði engan fyrirvara við við- takendur varðandi hugsanlegt innstæðuleysi á ávísuðum reiknr ingum. Grandleysi ákærða varðandi innstæðuleysið nægir honum því ekki til sýknu, enda bar ákærða að ganga sérstaklega úr skugga um það, eins og á stóð, að innstæða væri fyrir hendi á ávísuðum reikningum, en slíkt hefði ákærði getað gert með einfaldri at- hugun, svo sem símtali við viðkomandi banka, og hefði hann með því firrt viðtakendur hættu á tjóni. Ákærði er fæðdur 28. maí 1934 á Eskifirði og hefur sætt kær- um og refsingum sem hér segir: 1964 6/2 Kópavogi: Sátt, 100 kr. sekt fyrir rangstöðu bif- reiðar. 1964 21/7 Kópavogi: Sátt, 150 kr. sekt fyrir brot á reglugerð frá 1/8 1957. 1964 8/10 Kópavogi: Sátt, 150 kr. sekt fyrir brot á reglugerð frá 1/8 1957. 1965 24/5 Kópavogi: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á reglugerð frá 1/8 1957. 1965 2/12 Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á öl. gr. umferðarlaga og 15. gr. lögreglusamþykktar. 1966 2/11 Kópavogi: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á áfengis- lögum og umferðarlögum. Sviptur ökuleyfi í 4 mán- uði frá og með 2/11 1966. 1966 15/9 Reykjavík: Sátt, 2.500 kr. sekt fyrir brot á 15. gr. lögreglusamþykktar. 1969 31/3 Kópavogi: Sátt, 700 kr. sekt fyrir brot á 27. gr. og 50. gr. umferðarlaga. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin samkvæmt þeim refsi- 951 lagaákvæðum, sem ákært er eftir, og með vísan til 8. tl. 74. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 fangelsi í 30 daga. Rétt þykir, þar sem ákærði hefur eigi áður verið sekur fundinn um auðgunarbrot svo og með hliðsjón af atvikum þeim, sem hér að framan er lýst, að fullnustu refsingar verði frestað og að niður skuli hún falla að liðnum 2 árum frá birtingu dóms þessa að telja, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/19585. Þá dæmist ákærði til greiðslu alls sakarkostnaðar skv. 1. mgr. 141. gr. laga 74/1974, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, Hafsteins Baldvinssonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 40.000. Sigríður Ingvarsdóttir, fulltrúi bæjarfógeta í Kópavogi, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Ákærði, Björn Jónatan Emilsson, sæti fangelsi í 30 daga, en fullnustu refsingar skal fresta, og niður skal hún falla að liðnum 2 árum frá birtingu dóms þessa að telja, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. á. gr. laga nr. 22/1955. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns, Hafsteins Baldvinssonar, kr. 40.000. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 952 Þriðjudaginn 23. júní 1981. Nr. 173/1979. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Bertu Guðbjörgu Hannesdóttur (Sigurður Ólason hrl.). Bifreiðar. Sýknað af ákæru fyrir brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Ríkissaksóknari krefst þess aðallega, að ákærða verði sak- felld samkvæmt ákæru og að niðurstaða héraðsdóms verði staðfest. Til vara krefst hann staðfestingar héraðsdóms. Verjandi ákæru krefst sýknu af kröfum ákæruvalds í mál- Inu. 1. Með skírskotun til raka héraðsdóms ber að staðfesta þá niðurstöðu hans að dæma ákærðu sýkna saka af ákæru fyrir brot á 2. málsgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. málsgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969. 2. Í skipunarbréfi verjanda ákærðu í héraði segir svo: „Með vísan til 118. gr. laga nr. 74/1974 er þess óskað, að Þér í vörn yðar hafið einnig hliðsjón af 24. gr. umferðar- laga nr. 40/1968“. Héraðsdómari dæmir ákærðu seka um brot á greindu ákvæði umferðarlaga, en hvorki í bréfi þessu mé héraðsdómi er þess getið, við hvaða málsgrein 24. gr. umferðarlaga atferli ákærðu varði. Í ákæruskjali er ákærða borin þeim sökum „að aka, miðvikudaginn 1. desember 1976, undir áhrifum áfengis bifreiðinni R 6004 heiman frá sér áleiðis að Kambsvegi 4...“ Ákæran er því einskorðuð við akstur bifreiðar undir áhrifum áfengis, og sýnist rannsókn máls hafa verið hagað í samræmi við það. Eins og mál þetta er í pottinn búið og svo sem ákæruskjali er farið um verkn- 953 aðarlýsingu, var eigi rétt samkvæmt 3. málsgr. 118. gr. laga nr. 74/1974 að telja 24. gr. umferðarlaga koma til álita í máli þessu. Verður ákærðu eigi dæmd refsing samkvæmt því ákvæði. 3. Samkvæmt sakargögnum hefur ákærða gengist við því að hafa ekið bifreið sinni aftur á bak á Kambsvegi í Reykja- vík, svo að hún lenti á grindverki rétt við gatnamót Kambs- vegar og Kleppsvegar að kvöldi 1. desember 1976. Á þess- um tíma var hálka á Kambsvegi, og hallar veginum, þar sem hún ók. Sakargögn eru óglögg um aksturslag ákærðu og atvik að því, að hún ók á grindverkið. Telst ekki sannað, að hún hafi gerst sek um varúðarskort í umrætt sinn, svo að varði hana refsingu samkvæmt 1. málsgr. 26. gr. og 1. málsgr. 37. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/ 1976. Ber því að sýkna ákærðu af ákæru fyrir brot á þess- um refsiákvæðum. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, er ákærða dæmd sýkn af sakargiftum þeim, sem hún er borin í ákæruskjali, og af kröfum ákæruvalds í málinu. Eftir þessum úrslitum ber að leggja allan kostnað af rekstri máls þessa í héraði og fyrir Hæstarétti á ríkissjóð, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hennar í héraði og fyrir Hæstarétti, alls 3.500.00 krónur. Í lögregluskýrslum, sem fram hafa verið lagðar í málinu, er frá því greint, að lögreglumenn hafi farið með nafngreint barn ákærðu á unglingsaldri í lögreglubifreið að kvöldi 1. desember 1976 um bæinn til að reyna með liðsinni barns- ins að hafa upp á ákærðu, þar eð þeir grunuðu hana um akstur bifreiðar undir áfengisáhrifum. Slíkum aðferðum er lögreglumönnum óheimilt að beita. Dómsorð: Ákærða, Berta Guðbjörg Hannesdóttir, á að vera sýkn af kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Ríkissjóður greiði allan kostnað af rekstri máls þessa í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda ákærðu í héraði og fyrir Hæsta- 954 rétti, Sigurðar Ólasonar hæstaréttarlögmanns, alls 3.500.00 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 3. júlí 1978. Ár 1978, mánudaginn 3. júlí, var á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Ármanni Kristinssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 317/1978: Ákæruvaldið gegn Bertu Guðbjörgu Hannesdóttur, sem tekið var til dóms 15. þ. m. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 15. nóvember 1977, gegn ákærðu, Bertu Guðbjörgu Hannesdótt- ur húsverði, Rauðalæk 47, Reykjavík, fæddri 6. júní 1919 í Snæ- fellsnessýslu, fyrir að aka miðvikudaginn 1. desember 1976 undir áhrifum áfengis bifreiðinni R 6004 heiman að frá sér áleiðis að Kambsvegi 4 og aka svo óvarlega á Kambsvegi, að bifreiðin lenti þar á grindverki og braut það og síðan upp á gangstétt, Þannig að bifreiðin hafnaði næstum á umferðarmerki. Telst þetta varða við 2. mgr. 25. gr., 1. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 37. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/ 1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Samkvæmt sakavottorði ákærðu hefur hún hvorki sætt kær- um né refsingum. Málsatvik eru þessi: Miðvikudaginn 1. desember 1976, klukkan 2045, barst lögreglu tilkynning um, að umferðarslys hefði orðið við húsið Sólvelli á „mótum Kambsvegar og Kleppsvegar hér í borg. Lögreglan fór á staðinn, og samkvæmt skýrslu hennar hafði bifreiðinni R 6004 verið ekið á trégrindverk við fyrrnefnt hús, sem brotið hefði verið á um 5 metra kafla, ökumaður horfið af vettvangi, en bif- reiðin verið skilin eftir uppi á gangstétt við gatnamótin og "sýnilegar skemmdir á henni verið þær, að hægra frambretti var lítils háttar dældað og rispað og karmur við vinstra afturljós rispaður. Lögreglan tók bifreiðina í sínar vörslur. Yfirborð veg- ar var malbikað, fast, slétt og þurrt. Myrkur var og skýjað, en góð lýsing á staðnum. Lögreglan hafði tal af Hauki Guðjónssyni, húseiganda Sól- 955 valla, og er eftirfarandi m. a. skráð í lögregluskýrsluna um sam- talið: „Haukur kvaðst hafa setið inni, er hann heyrði högg úti fyrir, og er hann leit út, kvaðst hann hafa séð, að bifreiðinni R-6004 hafði verið ekið á grindverkið við hús hans. Hann kvaðst þegar hafa hlaupið út og hafi þá ökumaður R-6004 verið búin að snúa bifreiðinni þversum á götunni, en síðan ekið upp á gangstétt- ina að austanverðu við Kambsveginn, þar hafði bifreiðin tekið niðri á gangstéttinni og hún stöðvað. Haukur kvaðst hafa náð kveikjuláslyklum R-6004 úr bifreiðinni. Hann kvað ökumann R-6004 þá hafa komið út úr bifreiðinni og gengið á brott. Öku- manni R-6004 lýsti Haukur sem konu á miðjum aldri, klædda í stutterma peysu rauð-röndótta, með handtösku og í síðbuxum. Hann kvað konuna hafa verið mjög reikula í spori, eins og hún væri mjög ölvuð, en aðspurður kvaðst hann ekki hafa fundið áfengislykt af henni. Haukur kvað konuna hafa horfið milli húsa barna í nágrenninu.“ Samkvæmt skýrslu Gísla Björnssonar lögregluvarðstjóra kom ákærða á lögreglustöðina síðdegis næsta dag, og hefur varð- stjórinn í því sambandi skráð eftirfarandi: „Fimmtudaginn 2. des. 1976 kl. 15.15 kom á lögreglustöðina Guðbjörg Berta Hannesdóttir, eigandi bifreiðarinnar R-6004. Hún kvaðst hafa frétt, að bifreiðin væri í vörslu lögreglunnar, og kvað sér ókunnugt um tilefni þess. Við yfirheyrslu kvaðst hún hafa skilið bifreiðina eftir í gær, þ. e. miðvikudag, við Laugalækjaskóla, og vissi hún ekkert um, að hún hefði verið á ferð á Kambsvegi þann dag. Hún kvaðst enga skýringu geta gefið á því, hver hefði verið ökumaður bifreiðarinnar kl. 20.46 þ. 1.12. Síðan breytti Guðbjörg Marta (sic) þessum framburði sínum, og vísast í því sambandi til meðfylgjandi framburðarskýrslu.“ Ákærða skýrði lögreglu þannig frá atvikum máls þessa: „Það mun hafa verið um kl. 19.30, að ég fór að heiman frá mér að Rauðalæk 47, og var ferð minni heitið að Kambsvegi 4 í heimsókn til vinafólks. Ég ók Kambsveginn til norðurs og fór óvart framhjá húsi nr. 4 og áttaði mig á því, þegar ég kom að Kleppsvegi. Ég ætlaði þá að aka bifreiðinni aftur á bak og leggja henni þar, en þá tókst svo til, að ég ók upp á gangstéttina austan Kambs- vegar. Ég stöðvaði þá og ók aftur áfram og lenti þá aftur uppi á gangstéttinni rétt við biðskyldumerkið við Kleppsveg. Þegar ég 956 var stödd þar, kom maður að bifreiðinni og reif upp hurð hennar vinstra megin. Ég minnist þess ekki, að hann hafi sagt neitt við mig, en hann drap á vél bifreiðarinnar og tók kveikjuláslyklana. Hann fór síðan á brott, en ég sat smástund í bifreiðinni og fór síðan út og gekk að Kambsvegi 4. Ég sá engan mann annan þarna á staðnum. Ég er viss um, að bifreið mín rakst ekki á grindverk eða annað í umrætt sinn.“ „Mætta er sérstaklega spurð um, hvort hún hafi neytt áfengis, áður en hún hóf aksturinn, eða verið í óvenjulegu ástandi að öðru leyti: Hún svarar áminnt um sannsögli:“ „Ég vil ekki svara þessari spurningu, en bendi á, að fólkið, sem ég var að heimsækja að Kambsvegi 4, geti borið um ástand mitt, þegar ég kom þangað. Um ástæðu fyrir því, að ég fór frá bifreiðinni og kærði ekki mann þann, sem tók af mér lyklana, vil ég segja það, mér fannst, að búið væri að dæma mig með því að taka af mér lyklana, og var ég full gremju. Mér fannst ekki heldur, að það skipti megin máli, þótt bifreiðin stæði þarna til morguns, þar sem ég hafði fyrirhugað að dveljast hjá kunn- ingjum mínum að Kambsvegi 4 til morguns. Ég hef athugað bifreiðina og sé, að það er nýleg skemmd á vinstra afturhorni hennar. Um þessa skemmd get ég ekkert sagt, en vil taka fram, börn mín hafa haft bifreiðina til afnota að undanförnu ásamt mér og gæti því þessi skemmd hafa komið á bifreiðina án minnar vitundar.“ Fyrir dómi kvað ákærða rétt vera, að hún hefði greint sinn ekið bifreiðinni R 6004 um götur Reykjavíkur, svo sem nánar er rakið í ákæru, og m. a. á grindverk rétt við gatnamót Kambs- vegar og Kleppsvegar. Ákærða neitaði því alfarið, að hún hefði verið undir áhrifum áfengis eða lyfja, þegar hún. ók umrætt sinn. Ákærða skýrði frá því, að hún hefði verið mjög þreytt þennan dag. Hún hafi á þessum tíma verið með of háan blóðþrýsting og einnig hafi komið fyrir, að jafnvægistaugin hefði eins og farið úr sambandi og hafi hún á sínum tíma leitað lækninga við því. Að öðru leyti vísaði ákærða til skýrslu sinnar hjá lögreglu, sem hún kvaðst engu hafa við að bæta og staðfesti rétta með þeim breytingum, sem hún hefði gert fyrir dómi. Vitnið Einar Halldórsson lögreglumaður, Kambsvegi 4 hér í borg, skýrði frá því, að umrætt kvöld hefði það og kona þess 957 átt hjúskaparafmæli og í því tilefni haft vín um hönd. Kunn- ingjakona þeirra, ákærða í máli þessu, hefði komið í heimsókn til þeirra klukkan um 2100. Vitnið sagði, að ákærða hefði verið annarleg og eitthvað miður sín, en það gat ekki borið um, af hvaða ástæðum það hafi verið. Vitnið Ingunn Helgadóttir húsmóðir, Kambsvegi 4 hér í borg, kvaðst minnast þess, að ákærða, sem er kunningjakona þeirra hjóna, hafi komið í heimsókn til þeirra hinn 1. desember 1976. Vitnið kvaðst hafa verið búið að neyta áfengis. Það minntist þess ekki, að ákærða hefði verið eitthvað annarleg eða öðruvísi en hún á vanda til. Vitnið Haukur Guðjónsson bifreiðarstjóri, Sólvöllum við Klepps- veg hér í borg, greindi lögreglu þannig frá atvikum málsins: „Ég hafði setið að kaffidrykkju í eldhúsi heimilis míns, sem er Í norð-austur horni þess, og snýr glugginn að Kambsvegi. Við vorum þarna þrjú, konan mín og Hjalti Berg. Við heyrðum ein- hvern hávaða fyrir utan gluggann, og leit ég þá út í gegn um sóltjöld og sá þá, hvar fólksbifreið stóð á miðjum Kleppsveg- inum þversum. Ég hljóp strax út, og stóð bifreiðin þá ennþá á sama stað, og sá ég, að kona sat undir stýri hennar, og virtist mér hún vera að búa sig undir að aka af stað, þegar mig bar að. Þegar ég sá konuna í bifreiðinni, gat ég ekki betur séð en að hún væri mjög ölvuð, eða að minnsta kosti í mjög annarlegu ástandi. Ég bað konuna að aka bifreiðinni aftur á bak inn á Kambsveginn, og gerði hún það á þann hátt, að hún ók bifreið- inni til baka og upp á gangstéttina, eins og sýnt er á uppdrætt- inum, og munaði minnstu, að hún æki á umferðarskiltið þar. Þar sem mér sýndist ástand konunnar svo mjög varhugavert, ákvað ég að stöðva akstur hennar þarna, seildist inn um fram- rúðu. bifreiðarinnar og náði lyklunum úr kveikjulásnum, Ég fór af stað inn til mín til þess að tilkynna um þetta, en hafði séð, að ekið hafði verið á grindverkið við garð minn Kambsvegar megin. Þegar ég kom inn til mín, sagði konan mín, að konan (ökumaðurinn) væri farin úr bifreiðinni og væri ranglandi þarna á götunni, og þegar ég leit út fyrst, sá ég hana ekki, en svo kom- um við auga á hana aftur, þar sem hún var á leið suður Kambs- veginn, og slangraði hún á götunni sitt á hvað.“ Vitnið Haukur Guðjónsson staðfesti skýrslu þessa fyrir dómi. Vitnið staðhæfði, að ákærða hefði verið í mjög annarlegu ástandi og ekki með sjálfri sér. Hún hefði verið mjög reikul í spori. Vitnið gat ekki fullyrt, hvort ákærða hefði verið undir áhrifum 958 áfengis eða eiturlyfja, en ástand hennar hefði verið slíkt, að hún hefði verið allsófær til þess að aka bifreið og „miklu meira en það“. Vitnið Hjalti Berg Hannesson sjómaður, Kleppsvegi 68 hér í borg, kvaðst hafa orðið vart við, þegar ákærða ók á grindverkið og síðan upp á gangstéttina hinum megin við Kambsveginn. Vitn- ið sagði, að ákærða hefði verið mjög annarleg útlits, en gat ekki borið um, hvort það hefði verið vegna áfengisneyslu, eiturlyfja eða annars. Hún hefði verið mjög reikul í spori og að áliti vitn- isins algerlega óhæf að aka bifreið. Vitnið Sigríður Guðjónsdóttir húsmóðir, Sólvöllum, Klepps- vegi 90 hér í borg, kvaðst ekki hafa séð, þegar ákærða ók á grind- verkið, en heyrt mikinn skruðning og litið út um gluggann litlu síðar og þá séð ökumann bifreiðarinnar, sem var kona, ganga frá bifreiðinni og eftir Kambsveginum. Vitnið staðhæfði, að konan hefði verið mjög reikul í spori, en gat ekki fullyrt, hvort það hafi verið vegna ölvunar, eiturlyfja eða annarra orsaka, en ástand hennar hefði verið slíkt, að hún hefði að áliti vitnisins verið allsófær til þess að aka bifreið. Vitnið Bertram Henry Möller lögreglumaður, Tunguvegi 24 hér í borg, kvað bersýnilegt, að bifreiðinni hefði verið ekið á grindverk og síðan upp á gangstétt, en ökumaður hennar ver- ið horfinn af staðnum og ekki fundist þá um kvöldið þrátt fyrir talsverða leit. Að öðru leyti vísaði vitnið til lögregluskýrslu sinnar í mál- inu, sem það staðfesti rétta, og kvaðst það hafa gert hana eftir bestu vitund. Vitnið Gunnar Theódór Gunnarsson lögreglumaður, Eskihlíð 18 A hér í borg, sagði, að bifreiðinni R 6004 hefði bersýnilega verið ekið á grindverk við gatnamót Kambsvegar og Klepps- vegar. Ökumaður bifreiðarinnar var horfinn af staðnum, þegar þeir lögreglumennirnir komu þangað, og hafði fólk í næstu hús- um á orði, að kona hefði ekið bifreiðinni og verið mjög ölvuð eða miður sín. Vitnið Gísli Björnsson lögregluvarðstjóri, Guðrúnargötu 10, Reykjavík, fullyrti, að ákærða hefði fyrst í stað alfarið neitað því, að hún hefði ekið bifreiðinni R 6004 greint sinn, en síðar hefði hún. játað að hafa ekið, svo sem í ákæru greinir, en færst undan að svara því, hvort hún hefði verið undir áhrifum áfengis við aksturinn. Vitnið staðfesti lögregluskýrslu sína í málinu sem rétta. 959 Gegn eindreginni neitun ákærðu verður ekki talið sannað, að hún hafi ekið bifreið undir áhrifum áfengis greint sinn. Ber því að sýkna hana af ákvæðum áfengislaga og 25. gr. umfferðar- laga. Með vættum vitna og öðrum gögnum málsins, sem rakin hafa verið hér að framan, þykir hins vegar í ljós leitt, að ástand ákærðu á umræddum tíma hafi verið slíkt, að hún hafi eigi getað stjórnað ökutæki á tryggilegan hátt. Varðar sú háttsemi hennar við 24. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, enda var skipuðum verjanda hennar veittur kostur á að reifa málið að því er laga- ákvæði þetta varðar, sbr. 118. gr. laga nr. 74/1974. Loks varðar akstur ákærðu við 26. og 37. gr. umferðarlaga. Refsing ákærðu telst hæfilega ákveðin 80.000 króna sekt til ríkissjóðs, en vararefsing varðhald í 8 daga, verði sekt eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Samkvæmt 81. gr. umferðarlaga þykir rétt að svipta ákærðu ökuréttindum í 4 mánuði frá birtingu dómsins að telja. Loks ber að dæma ákærðu til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun Sigurðar Ólasonar hæstaréttar- lögmanns, skipaðs verjanda síns, kr. 60.000. Dómsorð: Ákærða, Berta Guðbjörg Hannesdóttir, greiði 80.000 króna sekt til ríkissjóðs, en sæti varðhaldi 8 daga, verði sekt eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Ákærða er svipt ökuréttindum í 4 mánuði frá birtingu dómsins að telja. Ákærða greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Sigurðar Ólasonar hæsta- réttarlögmanns, kr. 60.000. Dómi ber að fullnægja með aðför að lögum. 960 Þriðjudaginn 23. júní 1981. Nr. 1781A/1979. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari ) gegn Bertu Guðbjörgu Hannesdóttur (Sigurður Ólason hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Sakarkostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Ríkissaksóknari hefur áfrýjað máli þessu, en ákærða vildi una héraðsdómi. Ríkissaksóknari krefst þess, að ákærða verði sakfelld samkvæmt ákæruskjali og henni dæmd refs- ing. Verjandi krefst þess, að ákærða verði sýknuð af kröfum ákæruvalds og allur sakarkostnaður í héraði og fyrir Hæsta- rétti verði felldur á ríkissjóð, þar með talin málsvarnarlaun sér til handa. Ákæruefni og rannsóknargögnum er lýst í héraðsdómi. Með dómi sakadóms Reykjavíkur 3. júlí 1978 var ákærðu dæmd 80.000 gamalla króna sekt og hún svipt ökuréttind- um Í 4 mánuði frá birtingu dómsins fyrir brot á 24., 26. og 37. gr. laga nr. 40/1968. Dómsorðið var lesið í dóminum að viðstöddum verjanda ákærðu, Sigurði Ólasyni hæstaréttar- lögmanni, er óskaði þess þegar í stað, að dóminum yrði áfrýjað. Svo sem greinir í hinum áfrýjaða dómi, stöðvuðu lög- reglumenn ákærðu hinn 21. september 1978, þar sem hún ók bifreið sinni um Njarðargötu í Reykjavík. Ákærða hafði þá meðferðis ökuskírteini sitt. Er hún sótt til saka í máli þessu fyrir brot á 1. málsgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðar- laga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, fyrir að aka bifreið sinni Í umrætt sinn svipt ökuréttindum. Ákærða sengst við því, að verjandi sinn hafi verið búinn 961 að skýra sér frá efni dómsins frá 3. júlí 1978, áður en hún ók bifreið sinni í þetta skipti. Jafnframt hafi hann greint sér frá því, að hann hafi hennar vegna óskað áfrýjunar málsins. Hafi það verið í samræmi við viðhorf sitt og fyrri viðræður þeirra í milli. Eru ákærða og verjandi samsaga um þessi atriði. Ákærða kveðst hafa verið þeirrar skoðunar, að áfrýjun málsins hlyti að fresta framkvæmd þess ákvæðis dómsins, er kvæði á um sviptingu ökuréttinda. Hafi það að vísu ekki borið á góma í viðræðum við verjanda, og rek- ur verjanda eigi minni til þess, að á það hafi verið minnst þeirra í milli. Ákærða kveðst hafa ekið bifreið sinni eftir sem áður gersamlega grandalaus um, að nokkuð segðist á slíku. Hafi hún hvorki afhent lögregluyfirvöldum ökuskírteini sitt né þau kallað eftir því. Með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum í dag, var ákærða sýknuð af kröfum ákæruvalds í máli því á hendur henni, sem dæmt var í sakadómi Reykjavíkur 3. júlí 1978 og að framan greinir, þ. á m. af kröfu ákæruvalds um sviptingu ökuréttinda. Ákærðu var skylt að virða ákvæði dómsins frá 3. júlí 1978, uns honum yrði hnekkt. Ber að staðfesta þá úrlausn héraðs- dómara, að ákærða sé sek við 1. málsgr. 27. gr., sbr. 80. sr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, með akstri sínum. Í 75. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 er dóm- stólum heimilað að kveða svo á m. a., að refsing falli niður, ef verknaður verður ekki „talinn líkt því eins refsiverður og venjulegt er um sams konar brot“. Þykir rétt með stoð í þessu ákvæði og þeim meginreglum, sem í því felast, að staðfesta þau málalok í hinum áfrýjaða dómi, að refsing ákærðu falli miður. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað, en rétt þykir, eins og hér stendur á, að leggja á ríkissjóð allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, 1.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að niður- stöðu til. 61 962 Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, Bertu Guð- bjargar Hannesdóttur, fyrir Hæstarétti, Sigurðar Óla- sonar hæstaréttarlögmanns, 1.500.00 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Dómur sakadóms Reykjavíkur 28. mars 1979. Ár 1979, miðvikudaginn 28. mars, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörns- syni yfirsakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 108/1979: Ákæruvaldið gegn Bertu Guðbjörgu Hannesdóttur, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er höfðað með ákæru, dags. 1. þ. m., gegn Bertu (Guðbjörgu Hannesdóttur húsverði, Fellsmúla 4, fæddri 6. júní 1919 að Vaðstakksheiði í Neshreppi, „fyrir að aka fimmtudag- inn 21. september 1978, svipt ökuréttindum, bifreiðinni R 6004 eftir Sóleyjargötu í Reykjavík og síðan beygt norður Njarðar- götu, uns lögreglan stöðvaði aksturinn. Telst þetta varða við 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Ákærða var með dómi sakadóms Reykjavíkur, uppkveðnum 3. júlí 1978, dæmd í 80.000 kr. sekt fyrir brot gegn 24. gr. um- ferðarlaga og jafnframt svipt ökuleyfi sínu 4 mánuði frá birt- ingu dómsins að telja. Fimmtudaginn 21. september 1978 stöðvuðu lögregluþjónar ákærðu, er hún var að aka bifreið um Njarðargötu. Samkvæmt skýrslu lögreglunnar hefur ákærða þá sýnt ökuskírteini sitt, cg er skýrsla var tekin af henni af varðstjóra í lögreglustöðinni, hefur hún skýrt svo frá, að hún teldi sig ekki svipta ökuleyfi, þar sem dóminum hefði verið áfrýjað til Hæstaréttar. Ákærða ber það einnig fyrir sig í máli þessu, að hún hafi ekki vitað sig svipta ökuleyfi, þar sem dómi hafði verið áfrýjað. Samkvæmt gögnum, sem dómarinn aflaði af sjálfsdáðum í máli þessu, hefur verjandi ákærðu, Sigurður Ólason hæstaréttar- lögmaður, verið viðstaddur uppkvaðningu dómsins 3. júlí og tekið við birtingu dómsins og lýst strax yfir ósk um, áfrýjun. Dómurinn hefur ekki verið birtur ákærðu sjálfri, og ökuskír- 963 teini hefur ekki verið tekið af henni, enda hafði hún það með- ferðis 21. september, svo sem áður segir. Ákærðu og Sigurði Ólasyni, sem borið hefur vitni í málinu, ber saman um, að hann hafi skýrt henni frá niðurstöðu dóms- ins. Ákærða kveðst statt og stöðugt hafa álitið, að hún hefði ökuleyfið, meðan á áfrýjun stæði. Hún efar þó ekki, að verj- andinn hafi sagt henni réttilega frá áhrifum dómsins, og því verið um misskilning sinn að ræða. Ákærða segir, að aldrei hafi verið kallað eftir ökuskírteini hennar. Ákærða kveðst gera ráð fyrir, að hún hafi séð endurrit af dóminum hjá verjandanum, en hún muni það þó ekki fyrir víst. Sigurður Ólason kveðst hafa skýrt ákærðu frá niðurstöðu dóms- ins. Hann kveðst ekki muna, hvernig orð féllu milli þeirra, en fullyrðir, að hann hafi ekki gefið ákærðu til kynna, að hún mætti aka bifreið, meðan á áfrýjun stæði. Sigurður man ekki sérstaklega eftir því, að þau ræddu þetta atriði. Samkvæmt ákvæðum 5. mgr. 81. gr. umferðarlaga frestar áfrýjun ekki verkun dóms að því er varðar sviptingu ökuleyfis. Hefur ákærða því verið án ökuleyfis við akstur bifreiðarinnar 21. sept. Reglan í 5. mgr. 81. gr. umferðarlaga er undantekning frá þeirri aðalreglu, að áfrýjun fresti áhrifum dóms í opinberu máli. Er nauðsynlegt, að slík ákvæði séu kynnt dómþola skýrt og ótvírætt. Samkvæmt 178. gr. laga 74/1974 ber að taka það fram í dómi, ef áfrýjun frestar ekki áhrifum réttindamissis. Er að áliti dómsins jafn nauðsynlegt að gæta þessa ákvæðis, bótt lög bjóði, að tiltekin áhrif dóms frestist ekki, enda er ákvæðið til þess sett, að dómfelldur maður velkist ekki í vafa um stöðu sína að þessu leyti. Í dóminum frá 3. júlí er ekkert tekið fram um það, að áfrýjun fresti ekki áhrifum réttindasviptingar ákærðu. Þá er bess að gæta, að ákærða tók ekki sjálf við birtingu dóms, og ósannað er, að gengið hafi verið eftir því, að hún skilaði öku- skírteini sínu. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, verður að vísu talið, að akstur ákærðu 21. sept. 1978 hafi varðað við 27. gr., sbr. 81. gr. (sic) umferðarlaga, en með hliðsjón af þeim rökum, sem að ofan greinir, og 3. tl. 74. gr. almennra hegningarlaga þyk- ir rétt að fella refsingu hennar niður. Ákærða verður dæmd til greiðslu sakarkostnaðar, þar á meðal. málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Tómasar Gunnarssonar héraðsdómslögmanns, 30.000 kr. 964. Dómsorð: Ákærðu, Bertu Guðbjörgu Hannesdóttur, verður ekki dæmd refsing í máli þessu. Ákærða greiði kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Tómasar Gunnarssonar héraðsdómslögmanns, 30.000 krónur. Miðvikudaginn 24. júní 1981. Nr. 92/1981. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Tryggva Bjarna Kristjánssyni (Páll S. Pálsson hrl.). Mál fellt niður. Þóknun sækjanda og verjanda. Úrskurður Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómaramir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Magnús Þ. Torfason. Máli þessu var áfrýjað að ósk ákærða 10. mars 1981 og einnig til þyngingar af hálfu ákæruvalds. Páll S. Pálsson hæstaréttarlösmaður var skipaður verjandi ákærða 15. apríl 1981. Við fyrirtöku máls þessa hér fyrir dómi í dag var lýst yfir, að þess hefði verið farið á leit af hálfu ákærða, að fall- ið yrði frá áfrýjun málsins. Var það samþykkt af hálfu ákæruvalds. Verjandi ákærða krafðist þóknunar sér til handa og ríkissaksóknari krafðist þóknunar úr hendi ákærða fyrir störf sækjanda. Samkvæmt framansögðu fellur mál þetta niður. Með vísan til 2. mgr. 87. gr. og 1. mgr. 143. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 58. gr. laga nr. 75/1973, ber að úrskurða ákærða til að greiða til ríkissjóðs þóknun fyrir störf sækjanda os þóknun skipaðs verjanda síns, sem þykir hæfilega ákveðin 200.00 krónur til hvors. 965 Ályktarorð: Mál þetta er fellt niður. Ákærði, Tryggvi Bjarni Kristjánsson, greiði til ríkis- sjóðs þóknun fyrir störf sækjanda, 200.00 krónur, og þóknun skipaðs verjanda síns, Páls S. Pálssonar hæsta- réttarlögmanns, 200.00. krónur. Miðvikudaginn 24. júní 1981. Nr. 191/1978. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Bjarni Ásgeirsson hdl.) gegn Gunnari H. Baldurssyni og gagnsök (Othar Örn Petersen hdl.). Ómerking. Máli vísað frá héraðsdómi. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason og Þór Vilhjálmsson. Aðaláfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 10. nóvember 1978, að fengnu áfrýjunarleyfi sam- kvæmt 16. gr. og 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 hinn 25. október 1978. Hann gerir þessar dómkröfur: Aðalkrafa: Að hann verði sýknaður af öllum kröfum gagn- áfrýjanda í málinu og dæmdur málskostnaður úr hans hendi bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. 1. varakrafa: Að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, en málskostnaður fyrir Hæstarétti verði látinn falla niður. 2. varakrafa: Að kröfur gagnáfrýjanda verði lækkaðar og málskostnaður látinn falla niður. 966 Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 5. des- ember 1978. Hann krefst þess, að aðaláfrýjandi verði dæmd- ur til að greiða sér 641.16 krónur (64.116.11 gkr.) með 4% ársvöxtum frá 15. nóvember 1976 til greiðsludags. Hann krefst og málskostnaðar fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en gagnáfrýjandi fékk gjafsókn fyrir Hæstarétti með gjafsóknarleyfi dóms- og kirkjumálaráðu- neytisins 12. október 1979. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Mál þetta hefur gagnáfrýjandi höfðað til heimtu van- goldinna vaxta og verðbóta af innstæðu | sinni á sparímerkja- reikningi nr. 31403 hjá innlánsdeild byggingarsjóðs ríkis- ins. Er hér um að ræða fé, sem greitt var vegna gagnáfrýj- anda inn á reikning þennan á tímabilinu 9. júní 1964 til 6. september 1972 sem svonefnt skyldusparnaðarté, fyrst samkvæmt 10. gr. laga nr. 42/1957, sbr. 1. gr. laga nr. 18/ 1964, en síðar samkvæmt 10. gr. laga nr. 19/1965, sbr. 5. gr. laga nr. 21,/1968, og samkvæmt 11. gr. laga nr. 30/1970. Innstæðu sína tók gagnáfrýjandi út af reikningnum 18. september 1972. Var hún þá talin nema samtals 75.139.80 krónum, þar af voru 1.233.20 krónur vextir, en 5.504.70 krónur bætur á hið innlagða fé vegna hækkunar vísitölu, en um greiðslur hvors tveggja eru sérstök fyrirmæli á Þeim lagaákvæðum, sem að framan eru greind. Vexti þessa og verðbætur telur gagnáfrýjandi hafa verið vanreiknaða og innstæðuna samkvæmt því vangoldna sér. Hefur hann höfð- að mál þetta til að fá það leiðrétt. Málssókn sinni til heimtu þess fjár, sem gagnáfrýjandi samkvæmt framansögðu telur sig eiga inni hjá innlánsdeild byggingarsjóðs ríkisins, beinir hann að fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Hefur hann því til skýringar skírskotað til þess, að Húsnæðismálastofnun ríkisins, sem fari með stjórn byggingarsjóðs, sé ríkisstofnun, svo og til þess, að í 3. mgr. 13. gr. laga nr. 30/1970 um Húsnæðismálastofnun ríkisins segi m. a., „að allur kostnaður við sparimerki, sparimerkja- bækur og framkvæmd skyldusparnaðarins greiðist úr ríkis- sjóði“. 967 Aðaláfrýjandi hefur ekki andmælt því, að gagnáfrýjandi beini kröfum sínum að honum. Gagnstætt því hefur hann með sérstakri bókun í þingbók á bæjarþingi Reykjavíkur 18. október 1977 tekið undir framangreinda lögskýringu sagnáfrýjanda á 3. mgr. 13. gr. laga nr. 30/1970 svo og lýst því viðhorfi sínu, að eigi hefði verið rétt að beina máls- sókninni að byggingarsjóði ríkisins, þar sem „einungis þær B-hluta ríkisstofnanir, sem standa sjálfar undir kostnaði af starfsemi sinni með sölu á vöru eða þjónustu af einhverju tagi og eru þannig ekki háðar framlögum á fjárlögum ... geti verið sjálfstæðir aðilar dómsmála“. Þá segir enn í bók- un þessari, að af hálfu varnaraðilja hafi því verið lýst yfir, að falli dómur í máli þessu gagnáfrýjanda í vil, muni ríkis- sjóður greiða þá kröfu. Með 1. gr. laga nr. 42/1957 var stofnuð Húsnæðismála- stofnum ríkisins, er heyra skyldi undir félagsmálaráðuneyti. Forstaða hennar var samkvæmt 3. mer. sömu greinar falin svonefndri húsnæðismálastjórn, sem skipuð var 4 mönnum kosnum af sameinuðu Alþingi og einum skipuðum af félags- málaráðherra samkvæmt tilnefningu Landsbanka Íslands. Þá var og með 1. mgr. 3. gr. laga þessara stofnaður bygg- ingarsjóður ríkisins og mælt svo fyrir, að stjórn hans skyldi vera í höndum húsnæðismálastjórnar. Í 4. gr. laganna var kveðið á um, hvert skyldi vera stofnfé sjóðsins svo og lagð- ir til hans tilteknir árlegir tekjustofnar. Í 1. mgr. 9. gr. var lögmælt stofnun sérstakrar innlánsdeildar við sjóðinn. Var henni ætlað það hlutverk að taka við innlánum til varð- veislu og ávöxtunar. Annars vegar var þar um að ræða frjáls innlán, sbr. 2. mgr. 9. gr. og 4. mgr. 10. gr., og hins vegar lögskipuð innlán samkvæmt 1. mgr. 10. gr. laganna eða svo- nefndan skyldusparnað. Var öllum einstaklingum á aldrin- um 16—25 ára, með þeim undantekningum, sem greinir í 11. gr., gert að skyldu að leggja til hliðar hluta af launum sínum eða sambærilegum atvinnutekjum í því skyni að mynda sér sjóð Í innlánsdeildinni til ábúðabyssingar eða bú- stofnunar í sveit. Þó var sú undantekning serð, að skyldu- sparnað þeirra, sem búsettir voru í sveit, bar að ávaxta 968 i veðdeild Búnaðarbanka Íslands, en ekki í innlánsdeild bygg- ingarsjóðs. Lög nr. 42/1957 giltu með nokkrum síðari breytingum, uns lög nr. 19/1965 um Húsnæðismálastofnun ríkisins leystu þau af hólmi. Í hinum nýju lögum héldust óbreytt ákvæði eldri laga um, að húsnæðismálastjórn veitti Húsnæðismála- stofnun ríkisins forstöðu og færi með stjórn byggingarsjóðs ríkisins svo og um, að skyldusparnað þeirra, er byggju Í kaupstöðum og kauptúnum, bæri að ávaxta í innlánsdeild bygginsarsjóðs ríkisins, sbr. 1. mgr. 1. gr., 1. mgr. 4. gr. og 1. mgr. 10. gr. laga nr. 19/1965. Nokkrar breytingar voru serðar á lögum nr. 19/1965 með lögum nr. 21/1968, en engar þeirra vörðuðu þau ákvæði laganna, sem nú voru greind. Enn voru sett ný lög um Húsnæðismálastofnun ríkisins sem lög nr. 30/1970. Voru þau í gildi, er mál þetta var höfð- að. Einnig samkvæmt þeim hélst óbreytt sú skipan, að hús- næðismálastjórn færi með forstöðu Húsnæðismálastofnunar ríkisins og heyrði undir félagsmálaráðuneyti. Samkvæmt þeim lögum voru stjórnarmenn alls 8, þar af 7 þingkjörnir. Eisi var sérstaklega tekið fram í 1. mgr. 4. gr. laganna, svo sem verið hafði í lögum nr. 19/1965 og eldri lögum, að hús- næðismálastjórn fari með stjórn byggingarsjóðs ríkisins, þar með talinnar innlánsdeildar. Af öðrum ákvæðum laganna er þó ljóst, að á þeirri skipan var engin efnisbreyting gerð með hinum nýju lögum. Með lögum nr. 51/1980 um Húsnæðisstofnun ríkisins voru þeirri stofnun falin þau verkefni, sem Húsnæðismála- stofnun ríkisins hafði áður haft. Samkvæmt 1. mer. 2. gr. og 4. gr. laga þessara, er Húsnæðisstofnum ríkisins sjálfstæð ríkisstofnun, sem lýtur sérstakri stjórn, húsnæðismálastjórn, og heyrir undir félagsmálaráðuneyti. Er stjórnin skipuð 9 mönnum, 7 þingkjörnum, en 2 skipuðum af félagsmálaráð- herra eftir tilnefningu Alþýðusambands Íslands. Fer stofn- un þessi nú með málefni byggingarsjóðs ríkisins, sbr. 2. mgr. 3. gr. laganna. Svo sem nú hefur verið rakið, hefur stjórn byggingar- 969 sjóðs ríkisins frá öndverðu verið falin sérstakri stjórn, að mestu leyti þingkjörinni, sem stjórnarfarslega heyrir undir félagsmálaráðherra. Sú stjórn, húsnæðismálastjórn, er sá aðili, sem til þess er bær að lögum að vera í fyrirsvari fyrir byggingarsjóð í hvers konar lögskiptum og í dómsmáli sem þessu, er gagnáfrýjandi krefur um vangoldna innstæðu sína í sjóðnum. Verður ekki á það fallist, að það eigi einhverju að breyta í því efni, að byggingarsjóður ríkisins sé stofnun á B-hluta fjárlaga, sem ekki standi „undir kostnaði af starfsemi sinni með sölu á vöru eða þjónustu“. Með því virð- ist aðaláfrýjandi eiga við, að fjármálaráðherra vegna ríkis- sjóðs skuli standa að sérhverju dómsmáli, ef í hlut á ríkis- stofnun, sem framlags nýtur úr ríkissjóði. Á þetta verður þó ekki fallist. Eigi verður heldur talið, að reikningsleg sundurliðun á fjárlögum geti leitt til þess, að raskað verði þeirri verkaskiptingu á sviði stjórnsýslu, sem lög mæla sagngert fyrir um. Ekki er í lögum ákvæði um, að þeir, sem fjárkröfur eiga á byggingarsjóð ríkisins, geti krafist þess að fá þær greidd- ar beint úr ríkissjóði. Ákvæði 3. mgr. 13. gr. laga nr. 30/ 1970, sbr. nú 2. mgr. 76. gr. laga nr. 51/1980, um, að kostnað við sparimerki, sparimerkjabækur og framkvæmd skyldu- sparnaðar beri að greiða úr ríkissjóði, skipta engu máli í því tilliti. Ekki hefur verið bent á sérstaka lagaheimild fyrir fjár- málaráðherra til að greiða beint úr ríkissjóði vexti og verð- bætur af fé, sem ávaxtað er í innlánsdeild byggingarsjóðs sem skyldusparnaðarfé. Af málsreifun aðilja kemur fram, að mál þetta er lagt fyrir dómstóla ekki aðeins til þess að afla gagnáfrýjanda dóms fyrir kröfu sinni, heldur eigi síður til þess, að skýrt fordæmi fáist til eftirbreytni fyrir innláns- deild byggingarsjóðs í lögskiptum sínum við aðra eigendur skyldusparnaðarf jár. Þegar framangreint er virt, þykir málflutningsyfirlýsing umboðsmanns aðaláfrýjanda fyrir héraðsdómi, sú er áður var greind, ekki ein sér leiða til þess, að dæma skuli að efni til um fjárkröfu gagnáfrýjanda á hendur innlánsdeild 970 byggingarsjóðs í máli þessu, sem hann hefur búið á hendur fjármálaráðherra vegna ríkissjóðs. Samkvæmt þessu og með skírskotun til þess, sem áður var rakið um hina lögmæltu skipan á stjórn málefna byggingarsjóðs ríkisins, þykir verða að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og málsmeðferð og vísa mál- inu sjálfkrafa frá héraðsdómi, en eftir atvikum öllum er rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Allur gjafsóknarkostnaður gagnáfrýjanda fyrir Hæsta- rétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs tals- manns hans, 5.000.00 krónur. Rétt er, að ákvæði hins áfrýjaða dóms um gjafsóknar- kostnað og gjafsóknarlaun séu óröskuð. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð eiga að vera ómerk, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Ákvæði héraðsdóms um gjafsóknarkostnað og gjaf- sóknarlaun skulu vera óröskuð. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður sagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs tals- manns hans, Othars Arnar Petersen héraðsdómslög- manns, 5.000.00 krónur. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Benedikts Sigurjónssonar og Þórs Vilhjálmssonar. Í 1. gr. laga nr. 42/1957 um húsnæðismálastofnun, bygg- ingasjóð ríkisins, sparnað til íbúðabygginga, breyting á 1. kafla laga nr. 36/1952 o. fl. segir, að setja skuli á stofn Hús- næðismálastofnun ríkisins, sem heyra skuli undir félags- málaráðuneytið. Verkefni Húsnæðismálastofnunar ríkisins átti eftir lagagrein þessari meðal annars að vera að hafa á hendi stjórn byggingarsjóðs ríkisins. Húsnæðismálastjórn 971 skyldi veita húsnæðismálastofnuninni forstöðu. Í stjórninni skyldu vera 5 menn, þar af 4 kosnir af Alþingi. Í 9. gr. laganna sagði, að sérstök innlánsdeild skyldi starfa á vegum byggingarsjóðs ríkisins, og í 10. gr., að í þeirri deild skyldi ávaxta skyldusparnaðarfé ungmenna, sem búsett væru í kaupstöðum og kauptúnum. Með 1. gr. laga nr. 18/1964 var gerð breyting á 10. gr. laga nr. 42/1957. en skyldusparnaðarfé skyldi þó ávaxta með sama hætti og áður. Lög nr. 42/1957 voru úr gildi numin með lögum nr. 19/ 1965 um Húsnæðismálastofnun ríkisins. Efnisbreytingar, sem hér skipta máli, voru þó eigi gerðar með lögum þessum. Lög nr. 19/1965 voru felld úr gildi með lögum nr. 30/1970 im Húsnæðismálastofnun ríkisins. Eftir þeim skyldi hús- næðismálastjórn skipuð 8 mönnum og Alþingi kjósa 7 þeirra. Að öðru leyti voru eigi gerðar efnisbreytingar á eldri regl- um, þeim er hér skipta máli. Þau ákvæði laga nr. 30/1970, sem hér geta skipt máli, voru felld úr gildi með lögum nr. 51/1980 um Húsnæðisstofnun ríkisins. Í 2. gr. laganna segir, að Húsnæðisstofnun ríkisins sé sjálfstæð ríkisstofnun, sem lúti sérstakri stjórn, heyri undir félagsmálaráðuneytið og fari með stjórn hins opinbera veðlánakerfis til húsnæðismála. Í 3. gr. laganna segir m. a., að „deild fyrir almenn íbúðaveðlán“ fari með málefni bygs- ingarsjóðs ríkisins. Í 4. gr. segir m. a., að stjórn Húsnæðis- stofnunar ríkisins, húsnæðismálastjórn, skipi 9 menn og skuli 7 þeirra kosnir af Alþingi. Í VII. kafla laganna eru ákvæði um skyldusparnað ungs fólks. Í máli þessu krefur gagnáfrýjandi fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs um vangreiddar verðbætur og vexti vegna skyldu- sparnaðar. Í héraðsdómsstefnu kemur fram, að hér er um dæmimál að ræða, valið í samráði við félagsmálaráðuneytið. Hefur málið verið rekið í samráði við það ráðuneyti og húsnæðismálastjórn. Að gefnu tilefni frá lögmanni gagn- áfrýjanda var gerð bókun á bæjarþingi Reykjavíkur 18. október 1977 um aðild málsins, Var þetta bókað eftir lög- manni fjármálaráðherra; 972 „1. Í 13. gr. laga nr. 30/1970 kemur fram, að allur kostn- aður við sparimerki, sparimerkjabækur og framkvæmd skyldusparnaðar greiðist úr ríkissjóði. Af hálfu varnaraðila hefur því verið lýst yfir, að falli dómur í máli þessu stefn- anda í vil, muni ríkissjóður greiða þá kröfu. 2. Þær dómvenjur hafa myndast í samræmi við almennar skoðanir, að einungis þær B-hluta ríkisstofnanir, sem standa sjálfar undir kostnaði af starfsemi sinni með sölu á vöru eða þjónustu af einhverju tagi og eru þannig ekki háðar framlögum á fjárlögum, njóti slíks sjálfstæðis innan ríkis- kerfisins, að þær seti verið sjálfstæðir aðilar dómsmála. Því fer fjarri, að þessu skilyrði sé fullnægt um byggingarsjóð ríkisins, og af þeim sökum er fjármálaráðherra f. h. ríkis- sjóðs réttur aðili þessa dómsmáls“. Samkvæmt þessu hefur fjármálaráðherra skuldbundið ríkissjóð til að greiða skuld samkvæmt dómi í máli þessu, ef til kæmi, og skiptir ekki máli eftir réttarfarsreglum, þótt skuldbindingin sé tengd ákveðnum skýringum. Skuldbind- ingu þessa verður að telja gilda gagnvart sagnáfrýjanda, og verða úrslit málsins eigi látin á því velta, hvort fjármála- ráðherra hafi haft beina fjárlagaheimild til skuldbindingar- innar. Við teljum því, að fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs sé réttur aðili máls þessa og dæma beri það að efni til. Þar sem meiri hluti dómenda hefur komist að þeirri niðurstöðu, að vísa beri málinu frá héraðsdómi, munum við ekki fjalla um. efnisþætti þess. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. febrúar 1978. Mál þetta, sem tekið var til dóms í dag, hefur Gunnar H. Bald- ursson, Miðvangi 4, Hafnarfirði, höfðað fyrir bæjarþingi Reykja- víkur með stefnu, útgefinni 30. nóvember 1976, á hendur fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs. Eru endanlegar dómkröfur stefn- anda þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 64.116.11 með 4% ársvöxtum frá 15. nóvember 1976 til greiðslu- dags auk málskostnaðar að skaðlausu, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Með leyfisbréfi dómsmálaráðuneytisins, dags. 2. desember 1976, var stefnanda veitt gjafsókn í málinu. 973 Af hálfu stefnda eru þær dómkröfur gerðar aðallega, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda og verði stefnandi þá dæmd- ur til að greiða stefnda málskostnað að mati dómsins, en til vara, að stefnufjárhæðin, verði lækkuð verulega og málskostnað- ur verði þá látinn falla niður. Málavextir eru þessir: Með lögum nr. 42/1957 um húsnæðismálastofnun, byggingar- sjóð ríkisins o. fl. var mælt fyrir um stofnun Húsnæðismála- stofnunar ríkisins, er húsnæðismálastjórn veitti forstöðu, og skyldi hún heyra undir félagsmálaráðuneytið. Var stofnuninni ætlað að hafa á hendi stjórn byggingarsjóðs ríkisins, yfirumsjón með lánsfjáröflun og lánveitingum til íbúðabygginga. Í lögun- um var einnig mælt fyrir um stofnun byggingarsjóðs ríkisins og veðlán til íbúðabygginga. Til að stofna veðlánakerfi, sem starfaði undir stjórn húsnæðismálastjórnar og veðdeildar Lands- banka Íslands, var veðdeildinni veitt heimild til að gefa út bankavaxtabréf að fjárhæð allt að kr. 100.000.000.00 árlega næstu 10 árin. Skyldu bréfin vera í tveimur flokkum, A-flokki, með föstum vöxtum og afborgunum, en hinn hlutinn, B-flokkur, allt að kr. 50.000.000.00 á ári, skyldi vera með vísitölukjörum þannig, að greiðslur afborgana og vaxta væru bundnar vísitölu framfærslukostnaðar. Samkvæmt 6. gr. laganna skyldu lán til íbúðabygginga vera í tvennu lagi, A-lán, sem skyldu vera jafn- greiðslulán með 7% ársvöxtum til allt að 25 ára, og B-lán, með 5.5% ársvöxtum og jöfnum afborgunum til allt að 15 ára, en að öðru leyti með hliðstæðum kjörum og vísitölubundnu verð- bréfin. Með ákvæðum 10. gr. laganna var sú skylda lögð á alla einstaklinga á aldrinum 16—25 ára, sbr. þó undanþáguákvæði 11. gr., að leggja til hliðar 6% af launum sínum, greiddum í pen- ingum, eða sambærilegum atvinnutekjum í því skyni að mynda sér sjóði til íbúðabygginga eða bústofnunar í sveit. Skyldi fé, sem þannig safnaðist, ávaxtað Í innlánsdeild byggingarsjóðs rík- isins fyrir þá, sem búsettir voru í kaupstöðum eða kauptúnum, en í veðdeild Búnaðarbanka Íslands fyrir þá, sem búsettir voru í sveitum. Skyldi fé það, sem skylt var að spara á þennan hátt, undanþegið tekjuskatti og tekjuútsvari og fé, sem þannig var lagt til hliðar, skatt- og útsvarsfrjálst sem eign og ekki fram- talsskylt. Einnig voru vextir af slíku fé undanþegnir framtals- skyldu til tekju- og eignarskatts og skatt- og útsvarsfrjálsir. Þeg- ar sá, sem safnað hafði fé í sjóðinn næði 26 ára aldri eða gengi í hjónaband og stofnaði heimili, skyldi hann eiga þess kost að 974 fá sparifé sitt endurgreitt „að viðbættum þeim vöxtum og upp- bót vegna vísitöluhækkunar, sem greidd er af vísitölubundnum verðbréfum á innlánstímanum.“ Þeir, sem safnað höfðu fé í sjóðinn, skyldu að öðru jöfnu sitja fyrir um lán til íbúðabygg- inga frá húsnæðismálastjórn, er máttu vera allt að 25% hærri en almennt gerðist, þó ekki hærri en 2/3 hlutar af matsverði íbúðar. Var forgangsréttur þessi bundinn því skilyrði, að spari- fjársöfnun þeirra, sem stóðu að íbúðarbyggingunni, næmi saman- lagt að minnsta kosti kr. 25.000.00. Í reglugerð nr. 184/1957, sem sett var á grundvelli laga nr. 42/1957 og 36/1952, var nánar mælt fyrir um framkvæmd skyldusparnaðarins, en ekki eru þar ákvæði um útreikning vaxta eða verðbóta við endurgreiðslu skyldusparifjár. Með lögum nr. 45/1958 var sú breyting gerð á kjörum bankavaxtabréfa í B-flokki, að þau skyldu vera með vísitölukjörum þannig, að eingöngu greiðslur afborgana væru bundnar vísitölu framfærslukostnaðar. Samkvæmt greinargerð með lögunum stafaði þessi breyting af því, að talið var ómögu- legt að framkvæma vísitölubundnar vaxtagreiðslur af slíkum bréfum. Jafnframt var í þessum lögum kveðið á um það, að skyldusparnaður skyldi hefjast við næstu mánaðamót, eftir að hlutaðeigandi yrði 16 ára, og ljúka við næstu mánaðamót, eftir að hann yrði 26 ára. Í bréfi, sem bankastjórar Landsbanka Íslands rituðu fé- lagsmálaráðuneytinu 10. apríl 1958, lögðu þeir til, að við fram- kvæmd III. kafla laga nr. 42/1957, 10. gr. og 13. gr. reglugerðar frá 27. nóvember 1957, yrði vísitöluuppbót og vextir af sparifé reiknuð og greidd þannig: „Framfærsluvísitala októbermánaðar reiknist sem grunnvísitala af innstæðum reikningseigenda pr. 1. okt. ár hvert. Sú vísitöluhækkun, sem verður á hverju ári, reiknist eftir á af þeirri innstæðu, sem reikningseigandi á, 1. okt. árið áður. Dæmi: Innstæða 1. okt. 1958 kr. 5.000.00 vísitala 191 stig Innstæða 1. okt. 1959 — 10.000.00 vísitala 200 stig Fær þá reikningseigandi 9 vísitölustig, eða 4.71% af kr. 5.000.00 1. okt. 1959, sem er vísitöluhækkkun frá 1. okt. 1958 til 1. okt. 1959. Næsta ár, þ. e. 1. október 1960, fær reikningseigandi síðan vísitöluhækkun af 10.000.00 kr. o. s. frv. Vísitalan leggist ekki við höfuðstól fyrr en innstæðan greiðist reikningseiganda. Af innstæðum, sem. greiddar eru út á milli gjalddaga, reiknast ekki vísitöluuppbætur fyrir þann. tíma, sem er liðinn frá 1. október 975 þar á undan. Vextir reiknast ekki af vísitöluuppbótinni. 52% vextir leggjast við höfuðstól án vísitöluuppbótar við hver ára- mót.“ Með bréfi húsnæðismálastjórnar til félagsmálaráðuneytisins, dags. 12. maí 1958, var tilkynnt, að stjórn stofnunarinnar hefði samþykkt tillögurnar. Með bréfi, dags. 13. maí 1958, tilkynnti félagsmálaráðuneytið Landsbanka Íslands, að það hefði fallist á tillögurnar. Með lögum nr. 18/1964 var ákvæðum laga nr. 42/ 1957 breytt á þann veg, að skyldusparnaður skyldi nú nema 15% af launum greiðdum í peningum eða sambærilegum atvinnu- tekjum, og forgangsréttur skyldusparenda til hærri lána var nú bundinn við, að sparifjársöfnun næmi kr. 50.000.00. — Með lögum nr. 19/1965 um Húsnæðismálastofnun ríkisins voru lög nr. 42/1957 með áorðnum breytingum felld úr gildi. Sam- kvæmt ákvæðum laga þessara skyldi verkefni stofnunarinnar vera að beita sér fyrir umbótum í byggingarmálum, hafa á hendi stjórn byggingarsjóðs ríkisins og yfirumsjón með lánsfjáröflun og lánveitingum til íbúðabygginga í landinu. Samkvæmt 35. gr. skyldi sem fyrr starfrækja veðlánakerfi undir stjórn húsnæðis- málastjórnar og veðdeildar Landsbanka Íslands, og skyldu lán- veitingar innan þess vera í samræmi við hinar almennu útlána- reglur húsnæðismálastjórnar. Í þessu skyni var veðdeild Lands- banka Íslands veitt heimild til að gefa út skuldabréf (banka- vaxtabréf), sem máttu nema allt að kr. 400.000.000.00 árlega. Skyldu vaxtabréf þessi vera með föstum vöxtum og afborgunum, en með vísitölukjörum þannig, að greiðslur afborgana og vaxta væru bundnar kaupgreiðsluvísitölu, sbr. lög nr. 63/1964. Sam- kvæmt C-lið 7. gr. skyldu lán, sem húsnæðismálastjórn veitti, vera afborgunarlaus fyrsta árið, en greiðast síðan á 25 árum með 4% ársvöxtum og jöfnum ársgreiðslum vaxta og afborg- ana (annuitetslán). Hver ársgreiðsla, afborgun og vextir og kostn- aður, skyldi hækkuð eða lækkuð, eftir því sem við ætti, sam- kvæmt kaupgreiðsluvísitölu, sbr. lög nr. 63/1964. Í 10. gr. lag- anna er kveðið á um skyldusparnað, og eru ákvæði hennar óbreytt frá ákvæðum 10. gr. laga nr. 42/1957, sbr. lög nr. 18/1964, að öðru leyti en því, að skyldusparendum var nú áskilinn fortaks- laus réttur til 25% hærri lána umfram aðra, þó eigi yfir 3/4 hluta af matsverði viðkomandi íbúðar og að því tilskyldu, að sparifjársöfnun þeirra, sem stóðu að byggingu hlutaðeigandi íbúð- ar, næmi samanlagt að minnsta kosti kr. 100.000.00. — Með lögum nr. 21/1968 var gerð breyting á ákvæðum 5. gr. laga 976 mr. 19/1965 að því er varðaði verðbætur skuldabréfa (banka- vaxtabréfa) þeirra, sem heimilað var að gefa út til öflunar fjár til byggingarsjóðs ríkisins. Skuldabréfin skyldu sem fyrr vera með föstum vaxtafæti og endurgreiðast með jöfnum. ársgreiðsl- um vaxta og afborgana (annuitet). Samkvæmt 6. mgr. hinna nýju ákvæða skyldu á ársgreiðslur lána, er byggingarsjóður tók samkvæmt 2. mgr. greinarinnar, greiða hlutfallslega viðbót, sem svaraði helmingi þeirrar hækkunar, er hverju sinni hefði orðið á kaupvísitölu, sbr. 5. mgr. greinarinnar, frá útgáfudegi skulda- bréfs til 1. febrúar næsta fyrir hverja ársgreiðslu. Um vísitölu þá, sem beitt skyldi, var svofellt ákvæði í 5. mgr. hinna nýju ákvæða: „Hagstofa Íslands skal reikna vísitölu, er sýnir breytingar á dagvinnutímakaupi fyrir almenna verkamannavinnu í Reykja- vík, samkvæmt nánari ákvörðun hennar. Grunntími þessarar vísitölu skal vera 1. febrúar 1968, og skal hún framvegis reiknuð fjórum sinnum á ári, miðað við fyrsta dag mánaðanna febrúar, maí, ágúst og nóvember. Gildistími hverrar vísitölu í sambandi við útgáfu skuldabréfa samkvæmt 2. málsgr. þessarar gr. og C liðs 7. gr. er 3 mánuðir og reiknast frá 1. degi þess mánaðar, er vísitalan, er við miðuð.“ Með 4. gr. laga nr. 61/1968 var gerð hliðstæð breyting á ákvæði C liðar "7. gr. laga nr. 19/1965 um kjör lána, sem húsnæðismálastjórn veitti, þannig, að á vexti af þeim fyrsta árið og af ársgreiðslum af þeim síðar skyldi skuldari greiða hlutfallslega viðbót, er svaraði helmingi þeirrar hækk- unar, er hverju sinni hefði orðið á kaupvísitölu, sbr. 5. mgr. 5. gr., frá lántökutíma og til 1. febrúar næst fyrir hverja árs- greiðslu. Með 5. gr. laga nr. 21/1968 var og breytt ákvæði 1. málsl. 3. mgr. 10. gr. laga nr. 19/1965 um endurgreiðslu skyldu- sparifjár, og var hið nýja ákvæði svohljóðandi: „Þegar sá, sem sparað hefur fé og lagt í sjóð samkvæmt |. Mmálsgr., hefur náð 26 ára aldri — eða stofnað til hjúskapar, verði það fyrr — skal hann eiga þess kost að fá endurgreitt sparifé sitt samkvæmt 1. málsgr. með 4% vöxtum frá þeim tíma, er það var inn lagt, og með viðbót samkvæmt kaupvísitölu (sbr. 5. málsgr. 5. gr.)“. Í stað laga nr. 19/1965 voru sett lög nr. 30/1970 um Húsnæðis- málastofnun ríkisins, og eru þau enn í gildi með áorðnum breyt- ingum. Sem fyrr lýtur byggingarsjóður ríkisins stjórn húsnæðis- málastjórnar. Eru ákvæði 5. gr. og C liðar 8. gr. hinna nýju laga óbreytt frá ákvæðum 5. gr. og C liðar 7. gr. hinna eldri laga. 971 Með lögum nr. 72/1972 var svohljóðandi ákvæði bætt við C lið 8. gr.: „Meðaltalsársvextir allt lánstímabilið skulu þó, að með- talinni þóknun veðdeildar, aldrei vera hærri en 7%4%. Viðbót sú, sem fellur til á afborganir samkvæmt þessum staflið, telst vextir.“ Í 11. gr. laga nr. 30/1970 er kveðið á um skyldusparnað, og er ákvæði 1. mgr. óbreytt frá ákvæði 10. gr. laga nr. 19/1965, en ákvæði 3. mgr. er svohljóðandi: „Þegar sá, sem sparað hefur fé og lagt í sjóð samkvæmt 1. málsgr., hefur náð 26 ára aldri — eða stofnað til hjúskapar, verði það fyrr, kaupir eða byggir íbúð til eigin þarfa, sbr. e-lið 12. gr. — skal hann eiga þess kost að fá endurgreitt sparifé sitt sam- kvæmt 1. málsgr. með 4% vöxtum frá þeim tíma, er það var innlagt, og með viðbót samkvæmt kaupvísitölu, sbr. 5. málsgr. 9. gr. Enn fremur skulu þeir sitja fyrir um lán til íbúðabygg- inga frá húsnæðismálastjórn, og mega þau lán vera allt að 25% hærri en almennt gerist þá, þó eigi yfir 3/4 hluta af matsverði viðkomandi íbúðar. Þessi forgangsréttur til lána er þó bundinn því skilyrði, að sparifjársöfnun þeirra, sem að byggingu hlut- aðeigandi íbúðar standa, nemi samanlagt að minnsta kosti 150.000.00 kr.“ Samkvæmt ákvæðum 2. og 4. mgr. 11. gr. er fé það, sem skylt er að spara samkvæmt þessu, undanþegið tekjuskatti og tekju- útsvari sem fyrr og fé það, sem er lagt til hliðar, skatt- og útsvars- frjálst og ekki framtalsskylt svo og vextir af því fé. Stefn- andi, sem er fæddur 4. október 1947, lagði í fyrsta skipti inn á sparimerkjareikning sinn nr. 31403 hjá innlánsdeild byggingar- sjóðs ríkisins hinn 12. júní 1964 til að fullnægja ákvæðum laga um skyldusparnað. Samkvæmt ljósriti af spjaldi stefnanda hjá sjóðnum hefur hann lagt inn, tekið út og vextir verið reiknaðir honum sem hér segir: Dags. Úttekið Innlagt Innstæða 12. júní 1964 1.850.00 — 1.850.00 8. ágúst —— 1.845.00 — 3.695.00 19. okt. — 915.00 — 4.610.00 31. des. — 108.30 — 4.718.30 31. des. 1965 188.72 — 4.907.02 31. des. 1966 196.28 — 5.103.30 4. jan. 1967 1.500.00 — 6.603.30 31. des. — 264.29 — 6.867.59 6. sept. „1968 4.261.00 #11.128.59 978 13. nóv. 1968 2.785.00 13.913.59 31. des. — 346.64 14.260.23 3. ágúst 1969 4.950.00 19.210.23 17. sept. — 2.165.00 21.375.23 13. okt. — 2.202.00 23.577.23 31. des. — 697.57 24.274.80 17. des. — 9.317.00 14.957.80: 17. júlí 1970 1.993.00 16.950.80 20. ágúst — 1.894.00 18.884.80 1. sept. — 2.178.00 21.022.80 18. sept. — 1.233.20 18. sept. — 5.504.70 18. sept. — "75.139.80 Þá liggur fyrir svofellt yfirlit veðdeildar Landsbanka Íslands yfir sparimerkjareikning stefnanda eftir 1. september 1970: 1. september 1970. Fært af korti kr. 21.022.80 23. nóv. 1970, inni. —— 2.564.00 Vextir 1970 — 686.20 28. des. 1971, innl. —— 15.804.00 Vextir 1971 — 970.90 18. ágúst 1972, innl. — 12.012.00 6. sept. 1972, innl. — 15.342.00 Innstæða þá kr. 68.401.90 Útborgað 18. sept. 1972: Innstæða kr. 68.401.90 Dagvextir — 1.233.20 Vísitölubætur — 5.504.70 Alls útborgað kr. 75.139.80 Einnig liggur fyrir yfirlit veðdeildar Landsbanka Íslands yfir vísitölubætur reiknaðar af reikningi stefnanda, svohljóðandi: 1. október 1965 kr. 317.40 október 1966 — 192.97 febrúar 1967 — 2757 „febrúar 1968 —- 210.64 febrúar 1969 — 343.40 þá 979 1. febrúar 1970 kr.1.036.70 1. febrúar 1971 — 1.899.60 1. febrúar 1972 — 1.228.20 Samtals kr. 5.504.70 Hinn 18. september 1972 fékk stefnandi endurgreitt það, sem lagt hafði verið inn á sparimerkjareikning hans nr. 31403, ásamt vöxtum og verðbótum samkvæmt framangreindum útreikning- um, samtals kr. 75.139.80. Stefnandi telur grundvöll útreiknings verðbóta rangan og hefur höfðað mál þetta til heimtu á mismun fjárhæðar þeirrar, sem hann fékk greidda, og fjárhæðar þeirrar, sem hann telur rétta samkvæmt útreikningi sínum. Krafa stefnanda er byggð á því, að ákvæði um skyldusparnað hafi ekki verið framkvæmd á löglegan hátt. Hafi það valdið því, að hann hafi ekki fengið greidda rétta fjárhæð af skyldu- sparnaðarreikningi sínum. Jafnframt er krafa stefnanda byggð á því, að skyldusparnaðarreikningi hans nr. 31403 verði ekki lokað, fyrr en hann hafi að fullu fengið greidda rétta fjárhæð skyldusparnaðar síns með vöxtum og verðbótum. — Því er í fyrsta lagi haldið fram, að vextir hafi verið ranglega reiknaðir 4% frá 1. janúar 1965, en þeir hafi átt að vera 5.5% fram til gildistöku laga nr. 19/1965, 10. maí 1965. Þá er því haldið fram, að verðbætur hafi aðeins verið reiknaðar einu sinni á ári og þá af lægstu innstæðu á reikningnum á árinu. Hafi þetta verið gert, þótt vísitölur þær, sem notaðar voru, hafi verið reiknaðar mánaðarlega og síðar ársfjórðungslega. Veiti lög um skyldu- sparnað enga vísbendingu um, að reikna hafi átt verðbætur með þessum hætti. Þvert á móti sé tekið fram í lögunum frá 1968, að kaupvísitala skuli reiknuð fjórum sinnum á ári, en ekki hafi verið nein ástæða til slíks, ef ekki hefði átt að fara eftir því við útreikning verðbóta. Þá hafi verðbætur verið lagðar á sérstakan reikning, þar sem þær hafi verið geymdar án vaxta og verðtryggingar til útborgunardags. Þessi framkvæmd eigi sér enga stoð í lögum og sé algerlega andstæð viðurkenndum og rökréttum vísitöluútreikningum. Sé þetta aðalatriðið, sem aflaga hafi farið í framkvæmd lagaákvæðanna um skyldusparnað. Er því haldið fram, að í stað þeirrar aðferðar, sem veðdeild Lands- banka Íslands beitti, hafi borið að varðveita fé stefnanda í bygg- ingarsjóði ríkisins þannig, að við innborganir hafi átt að leggja lögmælta vexti og hækka síðan þá fjárhæð, þ. e. höfuðstól að 980 viðbættum vöxtum, í hlutfalli við hækkanir á vísitölum þeim, sem miða bar við. Síðan hafi átt að bæta þeim verðbótum við höfuðstól og vexti og mynda þannig nýjan höfuðstól, sem síðan bæri vexti og verðbætur á næsta ári. — Þá er því haldið fram, að ekki hafi verið um að ræða lokauppgjör, er stefnandi fékk endurgreitt sparifé sitt 18. september 1972. Vegna grandleysis hans verði að líta á þá endurgreiðslu sem úttekt af reikningn- um, en málssókn þessi stefni hins vegar að réttu uppgjöri. Af hálfu stefnanda er því mótmælt, að skattfrelsi skyldusparifjár hafi þýðingu við úrlausn máls þessa, því það fé, sem menn al- mennt spari, sé skattfrjálst. Stefnandi hefði sjálfur sparað það fé, sem honum var gert skylt að leggja inn á reikning sem skyldu- sparifé, og hefði ávaxtað það betur en ákvæði um skyldusparifé bjóða upp á. Kröfugerð stefnanda er studd þeim rökum, að lagaákvæði þau, sem framkvæmd skyldusparnaðar hafi verið byggð á frá upphafi, hafi ekki verið eins glögg og æskilegt sé. Í stað þess að gera ákvæðin ótvíræð, þegar þetta kom í ljós, hafi verið farin sú leið, að bankastjórum Landsbanka Íslands hafi verið falið að semja reglur, sem framkvæmd skyldusparn- aðar hafi síðan hvílt á. Óviðunandi sé, að stjórnvöldum sé fengið sjálfdæmi um túlkun og framkvæmd óljósra lagaákvæða á þann hátt, sem hér hafi orðið, til stórkostlegs fjárhagslegs ávinnings fyrir opinbera stofnun, en hinum almenna borgara til tjóns að sama skapi. Slík einhliða hentistefna á lagaframkvæmd sé enn fráleitari í þessu tilviki fyrir þá sök, að þeir, sem skaðist, séu bundnir þeirri skyldu að sæta sviptingu forræðis hluta vinnu- launa sinna um árabil. Slíkri kvöð, þótt teljast megi góðra gjalda verð út af fyrir sig, hljóti að fylgja sá réttur, að í engu sé hallað á þá, sem kvöðinni eru bundnir. Úr því lögin hafi kveðið á um verðtryggingu skyldusparnaðar, án þess að fyrirvari væri gerð- ur um takmörkun þeirrar verðtryggingar, hafi borið að reikna fullar verðbætur á hverjum tíma eftir gildandi vísitölum og í samræmi við viðteknar reglur og venjur um útreikning slíkra verðbóta. Þá sé þess sérstaklega að gæta, að framkvæmd skyldu- sparnaðar með innborgunum mismunandi fjárhæða á löngu tíma- bili, breytilegum vöxtum og vísitölum sé flóknari en svo, að gera megi ráð fyrir, að unglingar og aðrir, sem skyldusparnaður nær til, geti áttað sig til hlítar á því, hvort rétt hafi verið að máli staðið af hálfu þeirra, sem um framkvæmdina hafa séð. Engum eigi þó fremur að mega treysta Í því efni en opinberri peningastofnun með sérhæfðu starfsfólki. Með framangreind 981 atriði í huga verði hvorki með gildum rökum að því fundið, að lengst af hafi lítt borið á gagnrýni af hálfu sparifjáreigenda á framkvæmd skyldusparnaðar, né heldur, að nærri tveir áratugir hafi liðið án aðgerða til að knýja fram leiðréttingu í þessu efni. Það unga fólk, sem hér hafi átt hlut að máli, hafi allan tímann verið í góðri trú. Venjur um lagaframkvæmd, sem byggist á hlutdrægri og rangri lagatúlkun, geti ekki orðið að réttarvenju í réttarríki. Það, sem kunni að hafa verið ólögmætt í upphafi við framkvæmd laganna um skyldusparnað, verði áfram ólög- mætt, uns bætt hafi verið úr því. Verði framkvæmd laga um skyldusparnað ekki leiðrétt í samræmi við kröfur stefnanda, verði að líta á skyldusparnað þennan sem skattlagningu á lít- inn hóp einstaklinga, en slík skattlagning brjóti í bága við ákvæði stjórnarskrárinnar. Af hálfu stefnanda kemur fram, að þótt fé bað, sem safnist með hinum lögboðna skyldusparnaði, sé lagt í byggingarsjóð ríkisins, fari Húsnæðismálastofnun ríkisins, sem sé ríkisstofnun, með stjórn sjóðsins. Samkvæmt 13. gr. laga nr. 30/1970 skuli greiða kostnað við sparimerki, sparimerkjabækur cg framkvæmd skyldusparnaðar úr ríkissjóði. Til varnaraðildar í málinu hafi því verið stefnt fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, sem hafi viðurkennt að vera réttur varnaraðili í málinu. Mál það, sem hér er til úrlausnar, hafi verið valið sem prófmál í sam- ráði við fjármálaráðuneytið til að fá skorið úr atriðum þeim, sem kröfugerð stefnanda beinist að. Því megi ætla, að allir skyldu- sparendur frá upphafi skyldusparnaðar fái leiðréttingu sinna mála, ef fallist verður á kröfugerð stefnanda. Beri að taka tillit til þessa við ákvörðun málflutningsþóknunar lögmanns stefnanda, en stefnandi hafi fengið gjafsóknarleyfi við rekstur málsins. Sýknukrafa stefnda er byggð á því, að vaxta- og vísitölu- útreikningur á skyldusparifé stefnanda hati verið framkvæmdur á réttan hátt af húsnæðismálastjórn og veðdeild Landsbanka Íslands, enda hafi verið fylgt ríkjandi og viðurkenndum venjum á þessu sviði. Ákvæði laga um verðtryggingu skyldusparnaðar hafi frá upphafi verið mjög stuttorð um það, hvernig nánari til- högun vísitöluútreiknings skyldi háttað. Engum samræmdum al- mennum aðferðum við vísitöluútreikninga hafi heldur verið til að dreifa sem fyrirmynd. Af þessum sökum hafi þótt sjálfsagt og eðlilegt í upphafi að leita álits höfuðbanka landsins um það, hvernig útreikningurinn skyldi framkvæmdur í einstökum atrið- um. Sá grundvöllur, sem þarna hafi verið lagður í upphafi, hafi haldist óbreyttur um rúmlega 18 ára skeið að öðru leyti en því, 982 að á árinu 1965 hafi verið horfið frá því að miða verðtryggingu við framfærsluvísitölu, en kaupgjaldsvísitala og síðar kaupvísi- tala tekin upp sem viðmiðun þess í stað. Það hafi fyrst verið hin síðari ár, að vaxandi verðbólga hafi leitt til þess, að ákvæði varð- andi vísitölu hafi verið tekin inn í samninga manna og ýmis lög. Öll ákvæði gildandi laga um vísitöluviðmiðun séu ófullkomin, og við framkvæmd þeirra þurfi skýring og fylling að koma til að meira eða minna leyti. Þessi ákvæði yfirleitt séu svo ný, að mjög skorti á það, að almennar samræmdar venjur hafi myndast um túlkun þeirra. Það sé miklu frekar, að venjur hafi náð að myndast á einstökum afmörkuðum sviðum, og sé vísitöluútreikn- ingur af skyldusparifé eitt gleggsta dæmið um það. Þannig hafi þær útreikningsaðferðir, sem notaðar voru við endurgreiðslu á skyldusparnaði stefnanda, verið notaðar gagnvart tugþúsund- um annarra sparenda á síðustu tveimur áratugum og hafi sú framkvæmd ekki sætt andmælum fyrr en nú. Því verði að telja hafið yfir allan vafa, að föst réttarvenja hafi myndast um fram- kvæmd þessa ákvæðis, og sé þá bæði á það að líta, hve löng og samfelld og jafnframt gífurlega umfangsmikil þessi framkvæmd hafi verið. Þetta atriði hafi meginþýðingu fyrir niðurstöðu úr- lausnarefnis máls þessa. Þá sé á það að líta, að frá árinu 1957 hafi margoft verið gerðar breytingar á ákvæðum laga um skyldu- sparnað. Er öll þessi síðari lög hafi verið sett, hafi verið full- kunnugt um þær reglur, sem gilt höfðu í framkvæmd um út- reikming vísitölubóta á skyldusparifé. Engu að síður sé hvergi í lögum þessum kveðið nánar á um, hversu útreikningi verð- bóta skuli hagað, og hvergi sjáist, hvorki af lögum né lögskýr- ingargögnum, að breyta hafi átt ríkjandi útreikningsaðferðum í það horf, sem stefnandi krefst með málssókn þessari. Hefði þó verið fyllsta ástæða til þess, ef löggjafinn vildi breyta alkunnri ríkjandi framkvæmd á þessu sviði. Því verði ekki önnur álykt- un dregin af þessu en sú, að tilgangur löggjafans hafi verið að halda óbreyttum meginreglum þeim, sem um vísitöluútreikning- inn giltu í framkvæmd. Sú ályktun sé þeim mun eðlilegri, þar sem löggjafinn hafi í öll þessi skipti haft fyrir augum og metið þau heildarkjör, sem eigendur þessara peninga njóta. Auk sjálfrar verðtryggingarinnar njóta þeir afar hagkvæmra kjara, svo sem víðtæks skattfrelsis sparifjárins og forgangsréttar til hagkvæmra lána, sem einungis eru verðtryggð að hluta, þótt sparifé viðkom- andi njóti fullrar verðtryggingar hjá sama aðilja. Er því haldið fram, að af því, sem að framan hefur verið rakið, sé fullljóst, að 983 bæði löng og órofin venja og óbein staðfesting löggjafans á fram- kvæmd þessa útreiknings leiði eindregið til þeirrar niðurstöðu, að sjónarmið stefnanda eigi ekki við rök að styðjast. Þar við bætist, að ríkjandi framkvæmd við útreikning verðbótanna brjóti á engan hátt í bága við orðalag þeirra laga, er um þetta atriði hafa gilt. Heldur sé hún þvert á móti langeðlilegasta túlkunin á þessum ákvæðum. Framangreindar ástæður, hvort heldur ein sér eða allar í senn, geti því ekki leitt til annarrar niðurstöðu en þeirrar, að sýkna beri stefnda af kröfum stefnanda. — Af hálfu stefnda er því mótmælt, að við útreikning vísitöluuppbóta af skyldusparifé eigi að miða við hæstu fjárhæð, sem inni stend- ur á vísitölutímabilinu. Augljóst sé, að slík aðferð leiði til afar æósanngjarnrar niðurstöðu. Sú aðferð hafi í för með sér, að fjár- hæð, sem einungis stendur inni lítinn hluta tiltekins vísitölu- tímabils, hækki í hlutfalli við vísitöluhækkun alls tímabilsins, en slík niðurstaða sé fráleit. Sama gildi að sjálfsögðu jafnframt, Þótt útreikningstímabil yrðu talin skemmri en eitt ár. Í þessu sambandi sé rétt að hafa í huga, að sparanda sé kleift að leysa út sparifé sitt, jafnvel daginn eftir að útreikningur vísitölubóta hefur farið fram. Einsýnt sé, að það sé einungis sú fjárhæð, sem inni hafi staðið á reikningnum við upphaf vísitölutímabilsins, sem rýrnað hafi að raungildi í hlutfalli við vísitöluhækkunina. Það sé því einungis rýrnun þeirrar fjárhæðar, sem bæta beri með vísitöluhækkun tímabilsins. Megi benda á margar hliðstæð- ur í sambandi við útreikning vaxta, svo sem vexti af ýmsum kankareikningum. Sé af þessu augljóst, að aðferð stefnanda eigi ekki við rök að styðjast. Varðandi það atriði, að vísitölubætur skuli reiknaðar út oftar en gert er, er því haldið fram af hálfu stefnda, að skv. ákvæðum 3. mgr. 10. gr. laga nr. 42/1957 hafi verið gert ráð fyrir, að vísitöluhækkun skyldusparnaðar skyldi miðast við þá vísitöluhækkun, sem greidd var af vísitölubundn- um verðbréfum á innlánstímanum. Þau verðbréf, sem hér hafi verið átt við, hafi verið svonefnd bankavaxtabréf, sbr. 2. mgr. 4. gr. laga nr. 42/1957. Á þessum bréfum hafi verið reiknuð vísi- tala einu sinni á ári miðað við 1. október ár hvert, en gjalddagi hafi verið 1. nóvember. Hafi réttmæti þessarar framkvæmdar ekki verið vefengt. Í samræmi við þetta hafi vísitala af skyldu- sparifé verið reiknuð einu sinni á ári miðað við 1. október ár hvert. Vísitala sú, sem útreikningur bankavaxtabréfa og skyldu- sparifjár var miðuð við, hafi verið framfærsluvísitala, en sjálf vísitalan hafi á þeim tíma verið reiknuð út 12 sinnum á ári. Með 984 lögum nr. 19/1965 hafi breyting orðið á vísitöluákvæðum, sem hér skipta máli. Samkvæmt 3. mgr. 10. gr. þeirra laga skyldi vísitöluútreikningur á skyldusparifé enn sem fyrr miðaður við útreikning verðhækkana af vísitölubundnum verðbréfum á inn- lánstímanum. Þessi verðbréf, bankavaxtabréf, hafi skv. 2. mgr. 5. gr. laga nr. 19/1965 nú verið verðbætt skv. kaupgreiðsluvísi- tölu Í stað framfærsluvísitölu. Um þá vísitölu hafi á þessum tíma gilt lög nr. 63/1964, en samkvæmt þeim skyldi reikna vísitöluna fjórum sinnum á ári. Engu að síður hafi vísitöluútreikningur á bankavaxtabréfunum eftir sem áður verið framkvæmdur einu sinni á ári miðað við gjalddaga þeirrar afborgunar, er gjaldféll á árinu. Sú aðferð sé óumdeilanlega rétt, enda þótt til viðmiðun- ar hafi alltaf verið notuð vísitala, sem oftar var reiknuð. Í sam- ræmi við þetta hafi vísitöluuppbót á skyldusparnaðarfé einnig verið reiknuð einu sinni á ári. Með lögum nr. 21/1968 hafi ákvæði um kaupvísitölu að vísu verið tekin inn í 5. mgr. 5. gr. laganna um húsnæðismálastofnun, þar á meðal um fjóra útreikningsdaga vísitölunnar á ári. Í þriðju málsgrein 10. gr. laganna, sem fjalli um endurgreiðslu skyldusparifjárins, sé vitnað til áðurnefndrar 5. mgr. 5. gr. um vísitöluverðbæturnar. Í fljótu bragði gæti virst, að með þessu hafi tilgangur löggjafans verið að gera grundvallar- breytingu á þeirri útreikningsaðferð, sem til þessa hafi gilt. Við nánari athugun megi þó fullljóst vera, að svo hafi alls ekki ver- ið. Við útreikning sjálfrar vísitölunnar séu hér ekki gerðar nein- ar breytingar frá eldri lögum að því er varðar fjölda útreiknings- daga. Í 6. mgr. 5. gr. sé beinlínis tekið fram, að vísitölubætur komi á ársgreiðslur bankavaxtabréfanna, þ. e. að óbreytt skyldi vera sú aðferð, sem beitt hafði verið frá upphafi við útreikning vísitölubóta á afborganir þeirra einu sinni á ári. Við túlkun lag- anna hafi þetta meginþýðingu. Af lögskýringargögnum verði sú ályktun alls ekki dregin, að með þessum lögum hafi verið ætl- unin að rjúfa þau tengsl, sem frá upphafi hafi verið milli verð- bótareiknings á bankavaxtabréfunum og skyldusparnaðinum. Þvert á móti sé augljóst, að breytingin sé ekki efnisleg, heldur einungis formleg eða nánast lagatæknileg. Í stað þess að vísa til annarra laga um útreikning kaupvísitölu séu ákvæðin um hana tekin upp Í lögin um húsnæðismálastofnun, án þess að séð verði, að það feli í sér hina minnstu efnisbreytingu. Ákvæði núgild- andi laga nr. 30/1970 séu hliðstæð tilvitnuðum ákvæðum laga nr. 21/1968 að þessu leyti. Af framansögðu sé ljóst, að staðhæf- ingar stefnanda þess efnis, að útreikningur vísitöluhækkunar 985 skyldusparifjár skuli gerður fjórum sinnum á ári, eigi ekki við rök að styðjast. Þá er af hálfu stefnda mótmælt þeim skilningi stefnanda, að reikna beri vísitöluuppbót ofan í höfuðstól að við- bættum vöxtum og þegar fenginni vísitöluuppbót, þannig að vísitöluuppbót reiknist af vísitöluuppbót. Verði ekki ráðið af lögum eða lögskýringargögnum, að þessi skilningur eigi við nokkur rök að styðjast. Því er haldið fram, að fullyrðingar stefn- anda um, að útreikningar þeir, sem beitt hefur verið varðandi verðtryggingu, skyldusparifjár, stríði gegn rökréttum og venju- helguðum útreikningsaðferðum, fái ekki staðist. Til muni vera fjöldinn allur af útreikningsaðferðum til að finna út verðbreyt- ingar miðað við ýmsar vísitölur. Í þessu sambandi sé á það að líta, að er skyldusparnaður var fyrst leiddur í lög og útreiknings- reglur ákveðnar, hafi engum fyrirmyndum verið til að dreifa öðrum en frjálsun sparnaði skólabarna. Um þau lán hafi nokkru áður verið settar sams konar reglur varðandi þennan þátt verð- tryggingarinnar og þær, sem síðar voru ákveðnar um skyldu- sparnað og hafa tíðkast óslitið síðan. Þótt settar hafi verið regl- ur mörgum árum síðar um verðtryggingu á allt öðru sviði, það er spariskírteini ríkissjóðs, þar sem útreikningsreglur voru að ýmsu leyti ákveðnar á annan veg, hafi það ekki nein áhrif á út- reikningsreglur á neinum öðrum sviðum, þar sem aðrar reglur hafi verið settar. Varðandi þann þátt kröfugerðar stefnanda, að reikna hefði átt 52% vexti í stað 4% vaxta á tímabilinu frá 1. janúar 1965 til 10. maí 1965, er því haldið fram af hálfu stefnda, að með lögum nr. 19/1965 hafi vextir af útlánum byggingar- sjóðs verið lækkaðir frá 1. janúar 1965 úr 52 % í 4%. Hafi lög- unum verið beitt afturvirkt í nokkra mánuði húsbyggjendum til hagsbóta. Í samræmi við það hafi aðeins verið greiddir 4% vext- ir af bankavaxtabréfum, sbr. 5. gr. laganna. Sökum tengsla vaxta- kjara af skyldusparifé og vaxtakjara bankavaxtabréfanna hafi vaxtalækkun af skyldusparifé verið miðuð við sama tímamark. Hafi húsnæðismálastjórn verið heimilt að breyta vaxtakjörunum skv. ákvæði F liðar 6. gr. laga nr. 42/1957. Af hálfu stefnda er á það bent í þessu sambandi, að hvorki stefnandi né nokkur ann- ar, sem í hlut átti, hafi hreyft athugasemdum út af því, að þeir hafi fengið greidda of lága vexti á þessu tímabili. — Þá er því mótmælt af hálfu stefnda, að stefnandii eigi rétt á verðbótum af vangreiddum verðbótum frá þeim degi, er reikningi hans var lokað 18. september 1972. Málssókn stefnanda sé á því byggð, að um vanskil hafi verið að ræða, er reikningi hans var lokað 986 þann dag, og ef eitthvað vanti á full skil, eigi venjulegar reglur um vanskil að gilda. Umræddan dag hafi reikningi stefnanda verið lokað í eitt skipti fyrir öll. Það skjóti því skökku við, þeg- ar stefnandi haldi því fram, að vangreiddir vextir og verðbæt- ur hafi eftir þennan dag lagst inn, á einhvern ímyndaðan reikn- ing með þeirri ávöxtun, sem stefnandi heldur fram. Auk þess sé á það að líta, að heimild til skyldusparnaðar eftir 26 ára aldur hafi verið felld úr lögum. Því sé ljóst, að þessar hugmyndir stefn- anda fái ekki staðist. Ákvæði laga nr. 30/1970 um greiðslu vísi- töluuppbótar og 4% ársvexti af sparifé, sbr. samsvarandi ákvæði eldri laga, eigi aðeins við, meðan höfuðstóll sparifjár stendur inni lögum samkvæmt. Ekki sé nein heimild til að láta ákvæði þessi ná til vaxta og vísitölugreiðslna, sem vanskil kunni að vera talin á. Eftir að höfuðstóll hafi verið tekinn úr reikningnum, eigi almennar reglur um greiðslu vaxta við. Með hliðsjón af dómvenju virðist nærtækast að líta svo á, að almennir spari- sjóðsinnlánsvextir komi þar til, en augljóslega ekki dráttar- vextir skv. auglýsingum Seðlabankans. — Verði sýknukrafa stefnda ekki tekin til greina og dómurinn fallist á með stefnanda, að eitthvert framangreindra atriða kröfugerðar hans hafi við rök að styðjast, beri engu að síður að taka röksemdir stefnda um önnur atriði til greina og lækka fjárkröfu stefnanda sam- kvæmt því. Er því einnig haldið fram, að frá þeirri fjárhæð, sem vanreiknuð kunni að hafa verið, beri að draga fjárhæð sam- svarandi þeim vísitölubótum, sem reiknaðar voru ofan á vexti af höfuðstól stefnanda. Er því haldið fram í þessu sambandi, að verði ekki á það fallist, að núverandi útreikningsaðferðir séu venjuhelgaðar, þá sé skylda til að reikna vísitölu ofan á vexti heldur ekki fyrir hendi. Í lögum sé ekkert, sem. gefi til kynna, að skylt sé að reikna vísitölubætur ofan á vexti, en þrátt fyrir bað hafi framkvæmd verið hagað þannig til augljóss og stórkost- legs hagræðis fyrir skyldusparendur. Að lokum er því haldið fram af hálfu stefnda, að sanngirni og eðli máls mæli gegn því, að skyldusparnaður ungmenna njóti verðbótakjara til jafns við þau innlán, sem hagstæðust eru lán- "veitanda, en þar sé einkum um að ræða spariskírteini ríkissjóðs, sem stefnandi hafi í huga til samanburðar í málatilbúnaði sín- um. Spariskírteini ríkissjóðs feli í sér fastan lánssamning, þar 'sem lánsfjárhæð liggi fyrir strax í upphafi og gjalddagi sé ákveð- inn langt fram í tímann. Þar sé því um raunverulegt ráðstöfunar- fé lántakanda að ræða allan lánstímann. Í hinu tilvikinu sé nán- 987 ast um hlaupandi viðskipti að ræða, þar sem lánsfjárhæðir falli til smám saman allan tímann og gjalddagi sé algerlega óviss. Lánstími sé í raun mjög stuttur í mörgum tilvikum, svo sem er skólafólk innleysir sparifé sitt. Skyldusparifé sé því ekki nema að hluta raunverulegt ráðstöfunarfé lántakanda. Á þessu tvennu sé því augljóslega reginmunur. Þrátt fyrir þetta sé skyldusparifé vísitölutryggt miðað við kaupvísitölu, sem sé hagstæðasta vísi- töluviðmiðun fyrir lánveitanda, sem völ sé á. Spariskírteini ríkis sjóðs séu hins vegar verðtryggð miðað við byggingarvísitölu. Þá er bent á af hálfu stefnda, að langflestir þeirra, sem fá útborgað skyldusparifé sitt, séu milli tvítugs og þrítugs aldurs. Tala þeirra, sem þannig hafi fengið sparifé sitt endurgreitt, skipti nú tugum þúsunda, en nú muni vera opnir um 27000 sparimerkjareikningar. Það fái ekki staðist, að öllu þessu fólki hafi fyrir æsku sakir ver- ið ókleift að kynna sér lánskjör. Í málinu er fram komin svohljóðandi umsögn veðdeildar Lands- banka Íslands: „Leitað hefur verið til veðdeildar Landsbanka Íslands um eftir- farandi upplýsingar varðandi ákveðna þætti í framkvæmd skyldu- sparnaðar vegna bæjarþingsmálsins Gunnar H. Baldursson gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. 1. Hvernig vextir og vísitölubætur hafi verið reiknaðar af innstæðufé. 2. Hvernig vextir og vísitölubætur hafi verið reiknaðar af verðbréfum á vegum byggingarsjóðs ríkisins. 3. Hvort eigendum innstæðufjár hafi verið kynntar reglur við útreikning vaxta og vísitöluuppbótar og hver heimildargögn innstæðueigendur hafi um innstæðu sína á hverjum tíma. I. Skyldusparnaður ungmenna var fyrst leiddur í lög með lög- um nr. 42 frá 1957. Samkv. 10. gr. laganna skyldi við endur- greiðslu skyldusparifjár greiða sömu vexti og sömu vísitölur uppbót og greidd væri af vísitölubundnum verðbréfum á inn- lánstímanum. Þar sem ekki var nánar tilgreint í lögunum, hvernig háttað skyldi framkvæmd vísitölutryggingar skyldusparifjár, var talið eðlilegt og í samræmi við ákvæði 5. gr. laganna að leita til Seðla- banka Íslands og ráðuneytis varðandi framkvæmdina. Með bréfi, dags. 10. apríl 1958, lagði Seðlabankinn fram við 988 félagsmálaráðuneytið ákveðnar tillögur um útreikning vísitölu- uppbótar og vaxta. Þessar tillögur voru síðan samþykktar í ráðu- neytinu, eftir að húsnæðismálastjórn hafði samþykkt þær fyrir sitt leyti. Í tillögum Seðlabankans var lagt til, að framfærsluvísitala októbermánaðar yrði reiknuð sem grunnvísitala af innstæðum reikningseigenda pr. 1. okt. ár hvert. Sú vísitöluhækkun, sem yrði á hverju ári, skyldi reiknast eftir á, af þeirri innstæðu, sem, reikningseigandi átti 1. okt. árið áður. Vísitalan lagðist ekki við höfuðstól, fyrr en innstæðan væri greidd reikningseiganda. Af innstæðum, sem greiddar væru út á milli gjalddaga, reikn- uðust ekki vísitölubætur fyrir þann tíma, sem liðinn væri frá 1. okt. þar á undan. Vextir skyldu ekki reiknast af vísitöluupp- bótinni, en 5%% ársvextir leggjast við höfuðstólinn við hver áramót. Hefur ofangreindum reglum um útreikning vísitöluuppbótar og vaxta verið fylgt frá upphafi með þeim breytingum, að 1965 var farið að miða við svonefnda kaupgreiðsluvísitölu og 196? kaupvísitölu og viðmiðunardagur 1. febrúar. z Jafnframt lækkuðu vextir í 4% 1964 í samræmi við breytt lánakjör á útlánum Byggingarsjóðs á grundvelli samkomulags ríkisstjórnarinnar og verkalýðshreyfingarinnar um launa- og kjaramál. Við gildistöku laga nr. 21/1968 var sú breyting gerð á fram- kvæmd ofangreinds útreiknings, að farið var að greiða spari- fjáreigendum hálft vísitöluálag í samræmi við vísitöluálag á verðtryggð útlán Byggingarsjóðs. Síðar var talið, að skýra bæri ákvæði laga nr. 21/1968 svo, að. sparifjáreigendum bæri vísitölu- álag að fullu, og lagði félagsmálaráðuneytið með bréfi, dags. 12. ágúst 1974, fyrir húsnæðismálastjórn að sjá til þess, að leið- rétting yrði gerð, og voru greiðslur vegna þessa mismunar send- ar út í lok árs 1974. Það skal einnig tekið fram, að með bréfi, dags. 9. jan. 1973, fór Húsnæðismálastofnunin þess á leit við félagsmálaráðuneytið, að það úrskurðaði, hvernig túlka bæri ákvæði 3. mgr. 11. gr. 1. nr. 30/1970 og hvaða áhrif 2. og 4. gr. 1. 72/1972 hefði á út- reikning vísitölubóta. Svar ráðuneytisins barst með bréfi, dags. 29. janúar 1973, og segir þar, að ráðuneytið telji, að lög nr. 72/ 1972 raski ekki ákvæðum 3. mgr. 11. gr. 1. nr. 30/1970 og bæri því framvegis að reikna og greiða vísitölubætur af skyldusparn- aðarfé með sama hætti og tíðkast hefur til þessa. 989 II. Samkv. lögum nr. 42/1957 var Veðdeild Landsbankans heim- ilað að gefa út bankavaxtabréf með vísitölukjörum, þannig að greiðslur afborgana og vaxta væru bundnar vísitölu framfærslu- kostnaðar. Sams konar ákvæði voru áður í lögum nr. 55/1955 um húsnæðismálastjórn, veðlán til íbúðabygginga og útrýmingu heilsuspillandi íbúða. Engin nánari fyrirmæli voru í lögunum um útreikning vísitöluálagsins. Í reynd hefur vaxtahæð bankavaxtabréfanna fylgt útláns vöxtum Byggingarsjóðs á vísitölutryggðum útlánum, þ. e. vextir voru 54 % þar til 1964, að þeir lækkuðu í 4%, sbr. áður nefnt samkomulag ríkisstjórnarinnar og verkalýðshreyfingarinnar. Á sama hátt hefur við útreikning vaxta og vísitöluálags verið farið eftir sömu reglum og lagðar hafa verið til grundvallar útreikningi vaxta og vísitöluuppbótar á vísitölutryggð útlán hús- næðismálastjórnar. Hafa vísitölutryggð bankavaxtabréf, sem útgefin eru á árun- um 1955— 1964, verið dregin út með jöfnum afborgunum á 15 árum. Við útborgun hefur grunnupphæð bréfanna verið greidd eigendum að viðbættri fullri vísitöluhækkun, skv. grunnvísitölu bréfsins, frá þeim tíma, sem viðkomandi flokkur var opnaður til 1. okt. næstan á undan gjalddaga bréfanna, sem er 1. marz ár hvert. Þau bankavaxtabréf, sem síðan hafa verið útgefin, endur- greiðast á 25 árum, og er vísitöluálag reiknað á afborgun og vexti (annuitetsgreiðslur). Er þá miðað við grunnvísitölu bréfsins og vísitölu 1. febr. eða 1. apríl næstan á undan gjalddaga, sem er 1. sept. ár hvert. Þetta gildir þó ekki um þá flokka bankavaxtabréfa, sem falla undir ákvæði laga nr. 72 frá 1972 um meðaltalsársvexti, þ. e. a. s. öll vísitölluppbót ásamt vöxtum skuli ekki hærri en 7.5% allan lánstímann. Þetta á við um bréf útg. frá 23. júlí 1964 til 4. júlí 1974. Á það skal sérstaklega bent, að bankavaxtabréf, sem útg. eru eftir 5. júlí 1974, hafa á sama hátt verið bætt með vísitölur álagi, þó að hluta. Frá 5. 7. 1974 til 27. júní 1975 var reiknað sem svarar 3/10 þeirrar hækkunar, sem hefur á orðið á gildandi vísitölu byggingarkostnaðar frá útgáfudegi og til gjalddaga, og er þessi hækkun reiknuð á vexti og afborgun (annuitetsgreiðslu), en frá 28. júní 1975 var þetta hlutfall hækkað í 4/10 af hækkun byggingarvísitölu, og hefur það verið allt til þessa dags. 990 Þá hefur Byggingarsjóður ríkisins gefið út og selt verðbréf til hinna ýmsu lífeyrissjóða, og hafa lánakjör verið þessi: Vextir 5 og 4%. Lánstími 10 og 15 ár. Jafnar greiðslur (annuitetsgreiðslur). Greitt með fullri hækkun byggingarvísitölu. (Sjá nánar um þetta í ljósriti af bréfi Veðdeildar 1. ágúst 1975). Greiðslur vaxta af bankavaxtabréfunum voru í upphafi bundn- ar vísitölu á sama hátt og afborganir, en vísitölubindingin var afnumin með 1. nr. 45/1958, og hélst það til gildistöku laga nr. 19/1965, er aftur var farið að greiða vísitöluuppbót af vaxta- greiðslunni. Voru þá teknar upp annuitetsgreiðslur og vísitölu- álagið reiknað á það. Við gildistöku laga nr. 21/1968 var samkv. lögunum farið að greiða vísitöluuppbót, sem svaraði einungis helming þeirrar hækk- unar, er hverju sinni hafði orðið á viðmiðunarvísitölunni. Rétt er einnig að benda á ákvæði laga nr. 72 frá 1972 um, að meðaltalsársvextir, þ. m. t. öll vísitöluuppbót, skuli ekki vera hærri en 7"MM%. III. Samkv. 2. gr. reglugerðar um sparimerki nr. 2/1971 skal spari- fé samkv. ákvæðum laga um skyldusparnað lagt til hliðar á þann hátt, að kaupgreiðandi skal afhenda launþega, sem ekki er undanþeginn skyldusparnaði, sérstök sparimerki hvert skipti sem útborgun vinnulauna fer fram. Þeir aðilar, sem nota skýrsluvélar við launaafgreiðslu, hafa getað síðan 1975 sótt um leyfi til fé- lagsmálaráðuneytisins um undanþágu frá sparimerkjakaupum, enda fái launþeginn við hverja launaafgreiðslu ritaðar upplýsing- ar frá launagreiðanda um, hve há skyldusparnaðarupphæðin var, sem lögð var til hliðar af laununum, og hvað upphæðin sé samtals orðin það, sem af er árinu. Framkvæmd skyldusparnaðarins er falin póststjórninni samkv. 3. gr. reglugerðarinnar um skyldusparnað. Gefur póststjórnin út sparimerki og sparimerkjabækur, þar sem m. a. er prentaður úrdráttur úr reglugerð um skyldusparnað. Póststofur og póstafgreiðslur afhenda sparimerkjabækur og selja sparimerki. Sömu aðilar taka við sparimerkjablöðum og koma áleiðis til Húsnæðisstofnunar ríkisins. Þeir launagreiðendur, sem hafa undanþágu frá afhendingu sparimerkja, greiða andvirði sparifjár beint til Húsnæðismála- stofnunar ríkisins. 991 Samkvæmt ofangreindu eru þessir þættir ekki í höndum veð- deildar Landsbanka Íslands, en aftur á móti eru fjármunir þeir, sem þannig sparast, Í vörslu veðdeildarinnar. Hefur veðdeildin frá því að byrjað var að tölvuvinna færslur á reikningum skyldusparnaðar, árið 1971, sent út um hver ára- mót til innstæðueigenda yfirlit yfir allar hreyfingar á reikningn- um, innstæðu án vísitölu um áramót og vísitöluinnstæðu í árs- lok. Við uppgjör á skyldusparnaði hefur einnig jafnan komið skýrt fram, hver sé inneign aðila með vöxtum s.l. áramót, dagvextir og vísitöluálag.“ Af hálfu stefnda hefur ekki verið vefengt, að hann sé réttur varnaraðili málsins, og hefur því verið lýst yfir af hans hálfu, að falli dómur í málinu stefnanda í vil, muni stefndi taka að sér að greiða þær fjárhæðir, sem þar verði um að ræða. Í mál- inu er fram komin skýrsla veðdeildar Landsbanka Íslands. Þá er fram komin í málinu álitsgerð, sem samin var að tilhlutan hús- næðismálastjórnar og meiri hluti hennar hefur samþykkt sem umsögn um framkvæmd lagaákvæða um skyldusparnað, en ekki þykir þó ástæða til að rekja efni hennar, enda efnislega í sam- ræmi við málflutning stefnda. Samkvæmt þessu þykir varnar- aðild málsins og hagsmunagæsla þeirra, er haft hafa með hönd- um framkvæmd laga um skyldusparnað þann, sem hér er fjallað um, með þeim hætti, að leggja megi efnisdóm á málsefnið. Líta verður svo á, að tilgangur ákvæðanna um skyldusparnað í lögum nr. 42/1957 um húsnæðismálastofnun o. fl. og síðari ákvæða laga um það efni hafi verið sá að afla aukins fjár til veðlánakerfis til stuðnings smíði íbúðarhúsa almennt, en jafn- framt að stuðla að sparnaði ungmenna og ungs fólks og gefa þeim, sem þannig næðu að spara ákveðna lásmarksfjárhæð, kost á hærri lánum úr veðlánakerfinu en öðrum að öðru jöfnu, en síðar um- fram aðra, sbr. lög nr. 18/1964. Því er ekki haldið fram af hálfu stefnanda, að ákvæði laga um skyldusparnað brjóti sem slík í bága við ákvæði stjórnarskrárinnar. Hins vegar er því haldið fram, að sú framkvæmd þeirra, sem beitt hefur verið, leiði raun- verulega til skattlagningar lítils hóps landsmanna innan ákveð- inna aldursmarka, en slík álagning brjóti í bága við ákvæði stjórnarskrárinnar. Verður tekin afstaða til þessarar málsástæðu, er tekin hefur verið afstaða til þeirra atriða, sem stefnandi telur, að misbrestur hafi orðið á við framkvæmd lagaákvæða um skyldu- sparnað. Fyrstu ákvæði laga um skyldusparnað gefa ekki ná- 992 kvæm fyrirmæli um útreikning uppbótar af skyldusparnaði í sambandi við endurgreiðslu innlagðra fjárhæða. Ekki er í reglu- gerð með lögunum kveðið nánar á um þetta. Tillaga bankastjóra Landsbanka Íslands um framkvæmd þessa þáttar skyldusparnað- arins var samþykkt af húsnæðismálastjórn og félagsmálaráðu- neytinu, en ekki er þar um að ræða reglugerð. Því er haldið fram af hálfu stefnda, að vegna langvarandi framkvæmdar, sem ekki hafi sætt andmælum, hafi reglur þessar orðið að venjuhelguðum réttarreglum. Við mat á þessu þykir verða að líta til þess, að verulegur hluti þess aldursskeiðs, þegar mönnum er skylt að sæta skyldusparnaði, er utan fjárræðisaldurs. Var stefnandi þannig 16 ára, er hann hóf skyldusparnað sinn. Er og á það að líta, að ekki hefur komið fram, að reglur þær, sem farið var eftir, hafi verið birtar almenningi. Framkvæmd á reglum þess- um við þessar aðstæður þykir ekki skapa venjuhelgaða réttar- reglu. Verður á grundvelli almennra lögskýringarsjónarmiða tek- in afstaða til gildis reglna þessara. Við skýringu á upphaflegum ákvæðum laga um skyldusparnað þykir verða að hafa í huga aðstæður, sem voru fyrir hendi, er lögin voru sett. Verðbólga var þá ekki eins mikil og nú. Reiknitækni hefur breyst mikið á þessum tíma, og var þá meiri ástæða til að einfalda útreikn- inga. Fordæmi um vísitölutryggingu fjárskuldbindinga voru af skornum skammti. Virðist löggjafinn ekki hafa gert sér glögga grein fyrir því, hvernig ákvörðun uppbótarinnar yrði hagað í smærri atriðum. Í upphaflegu ákvæðunum um skyldusparnað og síðari ákvæðum er gert ráð fyrir tengslum milli vaxtakjara og verðuppbótar skyldusparnaðar annars vegar og vaxtakjara z og verðbótakjara af bankavaxtabréfum á vegum veðlánakerfis- ins hins vegar. Var aðeins notuð ein vísitala á ári við banka- vaxtabréfin. Má ætla, að með verðtryggingarákvæðunum um skyldusparnað hafi verið hugsað til þeirra, sem ættu innstæðu Í lengri tíma. Er það í samræmi við þann höfuðtilgang laganna að afla fjár til langs tíma og svo þann tilgang að stuðla að því, að ungmenni myndi sér sjóð til að geta síðar eignast íbúðar- húsnæði. Með lögum nr. 42/1957 voru ákvæðin um verðbætur við endurgreiðslu skyldusparifjár miðuð við vísitölu framfærslu- kostnaðar skv. 3. mgr. 10. gr., sbr. 2. mgr. 4. gr., en sú vísitala var raunverulega reiknuð til annarra nota. Gefa lögin ekki fyrir- mæli um, hvernig vísitölunni skyldi beitt, og leiðir ekki af sjálfu sér, að grundvöllur verðbóta breyttist jafnoft á ári og vísitalan. Með lögum nr. 19/1965 var nú kveðið á um, að af bankavaxta- 993 bréfunum skyldu greiðast 4% ársvextir og að. vísitölukjör skyldu byggð á kaupgreiðsluvísitölu samkvæmt lögum nr. 63/1964. Tóku lög þessi gildi frá 10. maí 1965. Verður að telja, að frá þeim tíma hafi borið að reikna 4% ársvexti af skyldusparifé, en ekki verður talið fram komið, að ætlunin hafi verið að breyta því ákvæði, að grundvöllur verðbótaútreiknings breyttist einu sinni á ári. Verður ekki fallist á það, að húsnæðismálastjórn hafi getað lækkað vexti af skyldusparifé á grundvelli ákvæðis F liðar 6. gr. laga nr. 42/1957. Þótt í lögum nr. 21/1968 sé í fyrsta skipti mælt fyrir um útreikning sérstakrar vísitölu til notkunar við verðbótaútrsikning samkvæmt lögunum og vísitala þessi reikn- uð fjórum sinnum á ári, verður ekki talið fram komið, að til- gangurinn hafi verið sá að breyta kjörum um skyldusparnað. Verður því ekki á það fallist, að borið hafi að reikna verðbætur á skyldusparifé fjórum sinnum á ári frá gildistöku nefndra laga. Líta verður svo á, að er stefnandi tók út allt það fé, sem talið var, að hann ætti á reikningi sínum hjá veðdeild Lands- banka Íslands, 18. september 1972, hafi hann ætlað að ljúka skyldusparnaði sínum, en ágreiningslaust er, að hann hafi átt rétt til þess. Þykir hann ekki eiga kröfu til þess, að reglur um skyldusparnað gildi eftir það um fjárhæð þá, sem kann að vera Vangreidd af skyldusparifé hans samkvæmt niðurstöðu dóms í málinu, en í stað þess eigi hann kröfu um vexti af fjár- hæðinni frá þeim tíma. Í áðurnefndum ákvæðum laga um skyldusparnað er gert ráð fyrir, að við útborgun fjárins sé greidd viðbót samkvæmt vísi- tölu. Ekki verður ráðið af lagaákvæðum þessum, að reikna skuli slíka viðbót fyrr en til útborgunar kemur, og verður því ekki á það fallist, að verklagsregla um árlegan útreikning verðbóta geti haft áhrif á fjárhæð hennar, svo sem verið hefur í fram- kvæmd. Samkvæmt orðanna hljóðan þykir verða að skýra verð- bótaákvæðin þannig, að á fjárhæð, sem staðið hefur inni til- tekinn árafjölda, skuli reiknuð verðbót í hlutfalli við vísitölu- hækkun frá upphafsvísitölu til lokavísitölu tímabilsins. Við gildistöku nýrrar vísitölu einu sinni á ári hafi því hverju sinni borið að taka innstæðuaukningu undanfarandi árs, þ. e. inn- borganir og vexti, og reikna verðbót á þá fjárhæð til reiknings- loka. Þegar virt er það, sem að framan er rakið um vexti og verð- bætur af skyldusparifé, tekið tillit til þess, að fé það, sem skylt er að spara, er undanþegið álagningu tekjuskatts og útsvars, 63 994 auk skatt- og útsvarsfrelsis þess fjár, sem lagt er til hliðar, og vaxta af því, og tekið tillit til ívilnunar, sem skyldusparendum hefur verið áskilin til lánsfjár úr byggingarsjóði ríkisins, þá verður ekki talinn nægur grundvöllur til að líta svo á, að fram- kvæmd lagaákvæða um skyldusparnað með þeim hætti, sem hér hefur verið ákveðinn, sé skattheimta, er brjóti í bága við stjórnarskrána. Í málinu er fram komið svofellt yfirlit veðdeildar Landsbanka Íslands yfir vísitölur, sem beitt hefur verið við verðbótaútreikn- ing skyldusparifjár: „Framfærsluvísitala 1. okt. 1958 217 stig Eldri grundvöllur. 1959 1000 — Nýr grundvöllur. Umreiknað í eldri grundvöll hefði vísitalan orðið 203. Er því engin vísitölu- hækkun reiknuð þetta árið. 1960 102 stig eða 2% hækkun frá fyrra ári. 1961 114 — eða 11,76% hækkun frá fyrra ári. 1962 125 — eða 9,65% hækkun frá fyrra ári. 1963 144 — eða 15,20% hækkun frá fyrra ári. 1964 163 — eða 13,19% hækkun frá fyrra ári. 1965 177 -— eða 8,59% hækkun frá fyrra ári. Kaupgreiðsluvísitala Kaupgreiðsluvísitala, sem reiknuð er í febrúar, en tekur gildi gagnvart launum 1. marz, er notuð til útreiknings vísitölu á spari- fé pr. 1. febr. 1966 178 stig eða 4,09% hækkun frá gildandi vísitölu 1. okt. 1965, sem var 171 stig. 1967 188 stig eða 5,62% 1968 194 stig eða 3,19% Skv. 5. málsgr. 1. gr. laga nr. 21/1968 skal reikna vísitölu að hálfu miðað við breytingar á dagvinnutímakaupi almennrar verkamannavinnu í Reykjavík. Grunntala 1. febr. 1968 var 100. (Kaupvísitala). 1969 110 stig gerir hækkun að hálfu 5% frá fyrra ári 1970 126 stig gerir hækkun að hálfu 7.27% frá fyrra ári 1971 158 stig gerir hækkun að hálfu 12.7% frá fyrra ári 1972 174 stig gerir hækkun að hálfu 5.06% frá fyrra ári 1973 195 stig gerir hækkun að hálfu 6.03% frá fyrra ári 995 1974 264 stig gerir hækkun að hálfu 17.69% frá fyrra ári 1975 376 stig gerir hækkun að fullu 42.42% frá fyrra ári 1976 491 stig gerir hækkun að fullu 30.59% frá fyrra! ári 1977 662 stig gerir hækkun að fullu 34.84%! frá fyrra ári“. Ef ofangreindar þrenns konar vísitölur eru tengdar saman í eina vísitölu með grunntölu 100 í febrúar 1968, verður vísitala 81.17 í október 1954, 88.14 í október 1965, 91.75 í febrúar 1966 og 96.91 í febrúar 1967. Samkvæmt framanrituðu verður verðbót reiknuð á innstæðu stefnanda til 1. febrúar 1972 sem hér segir: Á. kr.3.695.00 miðað við hækkun vísitölu frá okt. 1964 Á — 102330 — — — — — okt. 1965 Á — 21408 — — — — — tebr. 1966 Á — 1.697.29 — — — — — febr. 1967 Á — 26534 — — — — — febr. 1968 Á — 1393.74 — — — — — febr. 1969 Á— eggm — — — — — febr. 1970 Á — 9.31639 — — — — — febr. 1971 Verður þá útreikningur á innlögðu skyldusparifé stefnanda með vöxtum og verðbótum sem hér segir: Innstæða Leiðr. vegna Aukning Verðmæti Vísi- Óleiðr. vaxta Samtals átímab. 18/9'72 Dags. tala kr. kr. kr. kr. kr. 1/10764 81.17 3.695.00 3.695.00 3.695.00 7.920.78 1/10765 88.14 4.718.30 4.718.30 1.023.30 2.020.13 1/2 '66 91.75 4.907.02 25.36 4.932.38 214.08 405.99 1/2 767. 96,91 6.603.30 26.37 6.629.67 1.697.29 3.047.45 1/2 '68 100 6.867.59 27.42 6.895.01 265.34 461.69 1/2 "69 110 14.260.23 28.52 14.288.75 '7.393.74 11.695.55 1/2 *70 126 14.957.80 29.66 14.987.46 698.71 964.89 1/2 "71 158 24.273.00 30.85 24.303.85 — 9.316.39 10.259.82 1/2 "72, 174 41.047.90 32.08 41.079.98 16.776.13 16.776.13 18/9 ?72 (174) 69.635.10 33.00 69.668.10 28.588.12 28.588.12 69.668.10 82.140.55 Samkvæmt útreikningi þessum nam inneign stefnanda hjá veðdeild Landsbanka Íslands hinn 18. september 1972 kr. 62.140.55, en samkvæmt því, sem áður er rakið, verður litið svo 996 á, að þann dag hafi lokiði skyldusparnaði hans og eigi hann ekki kröfu til verðbóta af þeim hluta þessarar fjárhæðar, sem hann hefur ekki enn fengið greiddan. Hinn 18. september 1972 fékk stefnandi greiddar kr. 75.139.80, og hinn 20. nóvember 1974 fékk hann greiddar kr. 5.726.00, en sú greiðsla var leiðrétting á því, að við verðbótaútreikninginn hafi verið notuð hálf vísi- tala hluta tímabilsins. Standa þá eftir kr. 1.274.75, sem stefnda verður samkvæmt framansögðu gert að greiða stefnanda. Í dóm- kröfu stefnanda er krafist 4% ársvaxta frá 15. nóvember 1976, en þá er byggt á því, að viðurkennd verði sjónarmið hans og útreikningar þeir, sem hann byggir á. Með hliðsjón af eðli máls ins þykir mega dæma vexti frá 18. september 1972 í samræmi við dómvenju. Samkvæmt þessu verður stefndi dæmdur til að greiða stefn- anda kr. 1.274.75 með 7% ársvöxtum af kr. 7.000.75 frá 18. sept- ember 1972 til 16. maí 1973, með 9% ársvöxtum af þeirri fjár- hæð frá þeim degi til 15. júlí 1974, með 13% ársvöxtum af þeirri fjárhæð frá þeim degi til 20. nóvember s. á., með 13% ársvöxt- um af kr. 1.274.75 frá þeim degi til 21. nóvember 1977, en með 16% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Eftir öllum atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Stefnandi hefur fengið gjafsóknarleyfi í málinu. Ber því að greiða kostnað stefnanda við rekstur málsins úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Gunnars M. Guðmundssonar hæstaréttarlögmanns. Mál þetta er viðamikið, og verða málflutningslaun skipaðs talsmanns gjafsóknarhafa ákveðin kr. 500.000.00. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Atla Haukssyni, löggiltum endurskoð- anda, og Guðjóni Hansen tryggingafræðingi. Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Gunnari H. Baldurssyni, kr. 1.274.75 með 7% ársvöxtum af kr. 7.000.75 frá 18. september 1972 til 16. maí 1973, með 9% ársvöxtum af þeirri fjárhæð frá þeim degi til 15. júlí 1974, með 13% ársvöxtum af þeirri fjárhæð frá þeim degi til 20. nóvember s. á., með 13% ársvöxtum af kr. 1.274.75 frá þeim degi til 21. nóvember 1977 og með 16% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður fellur niður. Kostnaður stefnanda við rekstur málsins greiðist úr ríkis- 997 sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Gunnars M. Guðmundssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 500.000.00. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 1. júlí 1981. Nr. 224/1978. Jón Valgeirsson og Elísabet Matthíasdóttir (Þórður Gunnarsson hdl.) segn Hólmari Víði Gunnarssyni og Guðjóni Ingvarssyni (Guðmundur Markússon hdl.). Vanskilaheimild. Biftun. Frávísun frá héraðsdómi að hluta. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómaramir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjendur skutu máli þessu upphaflega til Hæstaréttar með stefnu 15. júlí 1977, og stefndu sagnáfrýjuðu því með stefnu 21. október s. á. Útivistardómur gekk í aðalsök og gagnsök málsins 1. desember 1978. Áfrýjendur áfrýjuðu mál- inu af nýju samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973 með stefnu 29. desember 1978. Hafa þau haft uppi þessar dómkröfur: 1. Að þau verði sýknuð af kröfum stefndu, Hólmars Víðis Gunnarssonar og Guðjóns Ingvarssonar. 2. Að stefndu, Hólmar Víðir og Guðjón, verði óskipt dæmdir til að greiða þeim 1.087.11 nýkrónur með 9% árs- vöxtum frá 25. janúar 1974 til 15. júlí s. á., með 13% árs- vöxtum frá þeim degi til 21. nóvember 1977, með 16% árs- 998 vöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní 1979, en með dómvöxtum, þ. e. 34.5% ársvöxtum, frá þeim degi til 1. september s. á., 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., 43.5% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á, 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms í máli þessu og síðan með hæstu innlánsvöxt- um frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða ákveðn- ir á hverjum tíma. . 3. Að stefndu, Hólmar Viðir og Guðjón, verði dæmdir til að greiða þeim óskipt 1.500.00 nýkrónur með 9% ársvöxt- um frá 28. júní 1974 til 15. júlí s. á., með 15% ársvöxtum frá þeim degi til 21. nóvember 1977, með 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní s. á., en með dómvöxtum, þ. e. 34.5% ársvöxt- um, frá þeim degi til 1. september s. á., með 39.5% ársvöxt- um frá þeim degi til 1. desember s. á., 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms í máli þessu og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til sreiðsludags, eins og þeir verða ákveðnir á hverjum tíma. 4. Að stefndu, Hólmar Víðir og Guðjón, verði dæmdir til að greiða þeim óskipt 2.300.00 nýkrónur með 9% ársvöxt- um af 200.00 krónum frá 15. febrúar 1974 til 15. mars s. á., af 400.00 krónum frá þeim degi til 15. apríl s. á., af 600.00 krónum frá þeim degi til 15. maí s. á., af 800.00 krónum frá þeim degi til 15. júní s. á., af 1.000.00 krónum frá þeim degi til 15. júlí s. á., með 13% ársvöxtum af 1.200.00 krón- um frá þeim degi til 15. ágúst s. á., af 1.400.00 krónum frá þeim degi til 15. september s. á., af 1.600.00 krónum frá þeim degi til 15. október s. á., af 1.800.00 krónum frá þeim degi til 15. nóvember s. á., af 2.050.00 krónum frá þeim degi til 15. desember s. á., en af 2.300.00 krónum frá þeim degi 999 til 21. nóvember 1977, með 16% ársvöxtum af þeirri fjár- hæð frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní s. á., en með dómvöxtum, þ. e. 34.5% árs- vöxtum, frá þeim degi til í. september s. á., 99.5% ársvöxt- um frá þeim degi tl 1. desember s. á., 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms í máli þessu og síðan með hæstu Imnlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða ákveðnir á hverjum tíma. 5. Að stefndi Hólmar Víðir verði dæmdur til að greiða þeim 3.500.00 nýkrónur með 13% ársvöxtum af 2.000.00 krónum frá 28. nóvember 1974 til 28. desember s. á., en af 3.500.00 krónum frá þeim degi til 21. nóvember 1978, 16% ársvöxtum af þeirri fjárhæð frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní s. á., en með dóm- vöxtum, þ. e. 34.5% ársvöxtum, frá þeim degi til 1. septem- ber s. á., 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., 48.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms í máli þessu og síðan með hæstu innláns- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða ákveðnir á hverjum tíma. 6. Þá krefjast áfryjendur þess, að stefndu, Hólmar Víðir og Guðjón, verði dæmdir til greiðslu málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu, Hólmar Víðir og Guðjón, hafa aðallega krafist staðfestingar hins áfrýjaða dóms með þeirri breytingu einni, sem leiðir af breyttum gjaldmiðli, og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Til vara hafa þeir krafist þess, að áfrýjendur verði dæmdir til að greiða þeim óskipt 11.500.00 nýkrónur með 13% ársvöxtum frá 28. desember 1974 til greiðsludags og 2.300.00 nýkrónur með 13% ársvöxtum frá 15. desember 1974 til greiðsludags svo og málskostnað fyrir Hæstarétti. 1000 Áfrýjendur hafa enn fremur stefnt Konráð Ó. Sævalds- syni fyrir Hæstarétt, en engar kröfur gert á hendur honum. Hafa þeir lýst yfir, að eingöngu beri að líta á stefnuna á hendur þessum málsaðilja í héraði sem tilkynningu um áfrýj- un málsins, sbr. 52. gr. laga nr. 85/1936 og 58. gr. laga nr. 75/1973. Af hálfu Konráðs Ó. Sævaldssonar hefur enginn komið fyrir Hæstarétt og engar kröfur verið gerðar. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. I. Fallast má á það með héraðsdómi, að misbrestir á því, að stefndu væri gerð grein fyrir því, hvernig háttað var eignarheimild að m/b Skálafelli, SH 240, samkvæmt skrán- ingu í skipaskrá og afsals- og veðmálabækur svo og fyrir veigamiklum atriðum varðandi áhvílandi veðskuldir, hafi verið slíkir, að veitt hafi stefndu rétt til að rifta kaupsamn- ingi sínum við áfrýjendur. Einnig verður á það fallist, að þeim. riftunarrétti hafi stefndu ekki glatað fyrir þá sök eina, að báturinn fórst í fiskiróðri og verður því ekki lengur skilað áfrýjendum, sbr. 58. gr. laga nr. 39/1922. Því er ekki haldið fram, að bátstapinn eða útborgun veðskuldanna af vátryggingarfé hafi að öðrum ástæðum haft áhrif á rift- unarrétt stefndu, ef hann teldist hafa verið fyrir hendi, og kemur það atriði því ekki til sérstakrar athugunar. Sam- kvæmt þessu verður staðfest sú úrlausn héraðsdóms, að stefndu hafi verið heimil riftun á kaupsamningi sínum við áfrýjendur. II. Vátryggingarfé m/b Skálafells var varið til þess að greiða ógreidd vátryggingariðsjöld vegna bátsins og veðskuldir, sem á honum hvíldu. Að öðru leyti rann það til greiðslu á ógreiddri kaupverðsskuld áfrýjenda við hina skráðu eig- endur bátsins, að því er ætla verður. Kröfur, sem í þessu máli eru hafðar uppi um skil á verðmætum vegna framangreindrar riftunar, varða því einvörðungu verðmæti, sem stefndu af- hentu áfrýjendum eða bar að afhenda þeim. Kröfur stefndu, sem að þessu lúta, eru að meginstofni þríþættar: 1001 1. Krafa um endurgreiðslu fjár, sem stefndu hafa goldið áfrýjendum upp í kaupverð. 2. Krafa um skil á víxlum, sem stefndu afhentu áfrýj- endum upp í kaupverðið, en hafa ekki greitt. 3. Krafa um, að stefndu verði dæmt óskylt að gefa út skuldabréf fyrir þeim hluta kaupverðs, sem kaupsamningur kvað á um. Um 1. lið: Hér er um að ræða fjárhæð, sem nemur sam- tals 145.000 gkrónum. Fé þetta guldu stefndu áfrýjendum þannig, að 75.000 krónur voru greiddar Í peningum sem útborgun af kaupverði m/b Skálafells, en 70.000 krónur eru vegna tveggja víxla, sem stefndu afhentu upp í kaupverðið, en greiddu síðar. Var annar víxillinn að fjárhæð 50.000 krón- ur, með gjalddaga 28. desember 1973, en hinn að fjárhæð 20.000 krónur, með gjalddaga 15. janúar 1974. Þar sem fall- ist hefur verið á riftunarkröfuna, ber að staðfesta úrlausn héraðsdóms um, að fé þetta skuli áfrýjendur endurgreiða stefndu, þó með þeirri breytingu, sem leiðir af löfum nr. 35/1979 um breytt verðgildi íslensks gjaldmiðils, sbr. og lög nr. 65/1979, og enn fremur þeirri, að vextir verða 9% ársvextir frá 4. febrúar 1974 til 15. júlí s. á, 13% ársvextir frá þeim degi til 21. nóvember 1977, 16% ársvextir frá þeim degi til 21. febrúar 1978 og 18% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. Um 2. lið: Hér er um að ræða samtals 18 víxla, sem stefndu afhentu áfrýjendum upp í kaupverð m/b Skálafells. Eru það annars vegar 7 víxlar, sem út gefnir voru af stefnda Hólmari Víði, en samþykktir af stefnda Guðjóni, og hins vegar 11 víxlar, sem út gefnir voru af stefnda Hólmari Víði, framseldir af stefnda Guðjóni, en samþykktir af Þorsteini La Voque. Nánar tiltekið eru víxlarnir þeir sem nú skal greint: A. Víxlar samþykktir af stefnda Guðjóni: 1. Víxill að fjárhæð 50.000 gkr., með gjalddaga 28. janúar 1974. 2. Víxill að fjárhæð 200.000 gkr., með gjalddaga 28. febrúar 1974. 1002 Víxill að fjárhæð 200.000 gkr., með gjalddaga 28. apríl 1974. Víxill að fjárhæð 150.000 gkr., með gjalddaga 28. júní 1974. Víxill að fjárhæð 200.000 gkr., með sjalddaga 28. sepi. 1974. . Víxill að fjárhæð 200.000 gkr., með gjalddaga 28. nóv. 1974. Víxill að fjárhæð 150.000 gkr., með gjalddaga 28. des. 1974. B. Víxlar samþykktir af Þorsteini La Voque: 1. ið 10. 11. Víxill að fjárhæð 20.000 gkr., með gjalddaga 15. febrúar 1974. Víxill að (fjárhæð 20.000 gkr., með gjalddaga 15. mars 1974. Víxill að fjárhæð 20.000 gkr., með gjalddaga 15. apríl 1974. Víxill að fjárhæð 20.000 gkr., með gjalddaga 15. maí 1974. Víxill að fjárhæð 20.000 gkr., með gjalddaga 15. júní 1974. Víxill að fjárhæð 20.000 gkr., með gjalddaga 15. júlí 1974. Víxill að fjárhæð 20.000 gkr., með gjalddaga 15. ágúst 1974. Víxill að fjárhæð 20.000 gkr., með gjalddaga 15. septem- ber 1974. Víxill að fjárhæð 20.000 gkr., með gjalddaga 15. október 1974. Víxill að fjárhæð 25.000 gkr., með gjalddaga 15. nóv. 1974. Víxill að fjárhæð 25.000 gkr., með gjalddaga 15. des. 1974. Afrýjendur hafa staðhæft, að vixlarnir, sem greindir eru í A 1 og A 3 séu nú glataðir. Þeir hafa ekki fengið víxlana ógilta með dómi. Þykir framangreind staðhæfing þeirra, sem 1003 er engum sérstökum gögnum studd, að svo vöxnu ekki standa því í vegi, að krafa stefndu um skil á víxlum þessum verði tekin til greina. Með dómi bæjarþings Reykjavíkur 2. júlí 1975 í víxil- máli, sem nafngreindur héraðsdómslögmaður höfðaði á hendur stefndu, voru þeir báðir dæmdir til að greiða víxil þann, sem greindur er undir A 2 að framan. Með dómi sama dómstóls 9. júlí 1975 í víxilmáli, sem annar nafngreindur héraðsdómslögmaður höfðaði á hendur þeim, voru þeir báð- ir einnig dæmdir til að greiða víxil þann, sem greindur er undir Á 5. Með sama dómi var stefndi Guðjón enn fremur dæmdur til að greiða þá víxla, sem greinir undir Á 6 og A 7, en af kröfu um greiðslu þeirra víxla var stefnda Hólm- ari Víði dæmd sýkna. Áfrýjendur hafa lýst yfir, að framan- greind víxilmál hafi verið höfðuð sín vegna. Verður við það að miða, að þeir hafi verið og séu enn eigendur víxlanna og séu eigendur krafnanna samkvæmt dómunum. Stefndu hafa engar kröfur haft uppi eftir ákvæðum 2. mgr. 209. gr. laga nr. 85/1936 vegna dóma þessara. Þeir hafa að vísu eigi bent á ástæður, sem leiði til, að þeir þurfi á víxlunum að halda, eða haldið fram, að víxlarmir séu fémætir fyrir þá. Þar sem áfrýjendur hafa hins vegar ekki andmælt kröfum um skil á vixlunum, ef fallist verði á riftunarkröfuna, verða þær teknar til greina. Víxla þá, er greinir undir A 4 og B 9—11, hafa áfrýjendur lagt fram í þessu máli. Verður fallist á kröfur stefndu varð- andi víxla þessa. Með dómi bæjarþings Reykjavíkur 7. júlí 1975 í vixil- máli, sem Gunnar Gunnarsson í Ólafsvík höfðaði á hendur stefndu og Þorsteini La Voque til greiðslu víxlanna, er grein- ir undir B 1-8 að framan, voru stefndu sýknaðir af kröfu um greiðslu víxla þessara, en Þorsteinn dæmdur til að greiða þá stefnanda þess máls. Við það verður að miða, að áfrýj- endur hafi ekki eignarráð yfir vixlum þessum og að það. sé ekki á þeirra valdi að skila þeim. Ber að vísa sjálfkrafa frá héraðsdómi kröfum áfrýjenda varðandi víxla þessa. Um 3. lið: Staðfesta ber úrlausn héraðsdóms um, að stefndu 1004 sé óskylt að gefa út skuldabréf þeirrar fjárhæðar, sein kaup- samningur aðilja mælir fyrir um. Málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms verður staðfest, en eftir atvikum er rétt, að áfrýjendur greiði stefnda 4.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Framangreindri kröfu stefndu, Hólmars Víðis Gunn- arssonar og Guðjóns Ingvarssonar, er vísað frá héraðs- dómi. Hinn áfrýjaði dómur á að öðru leyti að vera óraskað- ur að því er varðar áfrýjendur, Jón Valgeirsson og Elísabet Matthíasdóttur, þó svo, að vextir af dæmdri fjárhæð reiknist 9% ársvextir frá 4. febrúar 1974 til 15. júlí s. á., 13% ársvextir frá þeim degi til 21. nóv- ember 1977, 16% ársvextir frá þeim degi til 21. febrúar 1978 og 18% ársvextir frá þeim degi til sreiðsludags. Áfrýjendur greiði stefndu 4.000.00 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. apríl 1977. Mál þetta, sem tekið var til dóms í dag, höfðuðu Hólmar Víðir Gunnarsson, Hverfisgötu 100, og Guðjón Ingvarsson, Bergstaða- stræti 27, báðir hér í bæ, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni 11. mars 1974, á hendur Jóni Valgeirssyni sjó- manni, Siglufirði, og Konráði Ó. Sævaldssyni, Hamarshúsinu við Tryggvagötu hér í borg. Í stefnu eru dómkröfur stefnenda þær, að gegn afhendingu kaupsamnings stefnenda og stefnda Jóns, sem gerður var 15. nóvember 1973 um v/b Skálafell, SH 240, verði stefndu dæmdir til greiðslu fjárkrafna þeirra, sem hér eru raktar: 1. Að stefndu verði in soliðum dæmdir til að greiða samtals að fjárhæð kr. 1.200.000 ásamt 1.5% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá gjalddögum þeirra til greiðsludags, 1005 andvirði átta víxla, sem út gefnir voru af stefnandanum Hólm- ari Víði 15. nóvember 1973 og samþykktir voru af stefnandanum Guðjóni til greiðslu þannig: Víxill að fjárhæð kr. Víxill að fjárhæð kr. Víxill að fjárhæð kr. Víxill að fjárhæð kr. Víxill að fjárhæð kr. Víxill að fjárhæð kr. Víxill að fjárhæð kr. Víxill að fjárhæð kr. 50.000 hinn 28. 50.000 hinn 28. 200.000 hinn 28. 200.000 hinn 28. 150.000 hinn 28. 200.000 hinn 28. 200.000 hinn 28. 150.000 hinn 28. desember 1973. janúar 1974. febrúar 1974. apríl 1974. júní 1974. september 1974. nóvember 1974. desember 1974. 2. Að stefndu verði in soliðum dæmdir til að greiða andvirði tólf víxla, samtals að fjárhæð kr. 250.000, sem út gefnir voru af stefnandanum Hólmari Víði 15. nóvember 1973 og samþykktir af Þorsteini La Voque til greiðslu þannig: Víxill að fjárhæð kr. 20.000 15. janúar 1974. Víxill að fjárhæð kr. 20.000 15. febrúar 1974. Víxill að fjárhæð kr. 20.000 15. mars 1974. Víxill að fjárhæð kr. 20.000 15. apríl 1974. Víxill að fjárhæð kr. 20.000 15. maí 1974. Víxill að fjárhæð kr. 20.000 15. júní 1974. Jíxill að fjárhæð kr. 20.000 15. júlí 1974. Víxill að fjárhæð kr. 20.000 15. ágúst 1974. Víxill að fjárhæð kr. 20.000 15. september 1974. Víxill að fjárhæð kr. 20.000 15. október 1974. Víxill að fjárhæð kr. 25.000 15. nóvember 1974. Víxill að fjárhæð kr. 25.000 15. desember 1974. 3. Að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða stefn- endum kr. 75.000 ásamt 1.5% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá 15. nóvember 1973 til greiðsludags. 4. Að stefndu verði in soliðum dæmdir til að greiða stefn- endum kr. 200.000 í bætur fyrir vinnutap, kostnað o. fl, sem þeir hafa haft í sambandi við kaup á v/b Skálafelli, SH 240. 5. Á hendur stefnda Jóni Valgeirssyni, að kaupsamningur þeirra um kaup á v/b Skálafelli, SH 240, sem gerður var 15. nóvember 1973, verði dæmdur ógildur og gangi kaupin til baka, þar með að stefnendum verði talið óskylt að gefa út veðskulda- bréf það, sem getið er í kaupsamningnum, að fjárhæð kr. 1.850.000, svo og setja fasteignaveð það, sem getið er neðst á bls. 2 í kaupsamningnum. 1006 6. Þá krefjast stefnendur málskostnaðar úr hendi stefndu in soliðum að skaðlausu. Með nýrri kröfugerð urðu kröfur stefnenda þessar: „1) Að stefndur Jón Valgeirsson, sjómaður, Siglufirði, verði dæmdur til að skila eftirtöldum 7 víxlum, samtals að fjárhæð kr. 1.150.000.00, útg. 15. nóv. 1973. a) með gjalddaga 28/1 1974 að fjárhæð kr. 50.000.00 b — — 28/2 1974 — — — 200.000.00 c) — — 28/4 1974 — — — 200.000.00 d) — — 28/6 1974 — —- — 150.000.00 e) — — 28/9 1974 — — — 200.000.00 f) — — 28/11 1974 — — — 200.000.00 g) — — 28/12 1974 — — — 150.000.00 Víxlar þessir eru útg. og samþykktir til greiðslu af okkur Hólmari Víði og Guðjóni. 2) Að stefndur Jón Valgeirsson verði dæmdur til að skila eftir- töldum 11 víxlum að fjárhæð kr. 230.000.00, útg. 15. nóv. 1973 og ábektir af okkur Hólmari Víði og Guðjóni. Samþykkjandi víxla þessara var Þorsteinn La Wogue. Gjalddagi þeirra og fjárhæð var þessi: a) 15/2 1974 að fjárhæð kr. 20.000.00 b) 15/3 1974 — — — 20.000.00 c) 15/4 1974 — — — 20.000.00 d) 15/5 1974 — — — 20.000.00 e) 15/6 1974 — — — 20.000.00 f) 15/7 1974 — — — 20.000.00 g) 15/8 1974 — — — 20.000.00 h) 15/9 1974 — — — 20.000.00 i) 15/10 1974 — — — 20.000.00 ij) 15/11 1974 — — — 25.000.00 k) 15/12 1974 — — — 25.000.00 3) Að framangreindur kaupsamningur verði dæmdur ógildur og kaupin á v/b Skálafelli SH 240 gangi til baka, þar með talið, að okkur Hólmari Víði og Guðjóni verði talið óskilt að gefa út veðskuldabréf það, sem rætt er um í kaupsamningi, að fjárhæð kr. 1.850.000.00, svo og að láta í té fasteignaveð það, er rætt er um neðst á bls. 2 í kaupsamningi. 4) Að Jón Valgeirsson og Konráð Sævaldsson verði in solidum dæmdir til að greiða okkur kr. 145.000.00 ásamt 12% dráttar- vöxtum á mánuði eða broti úr mánuði af kr. 75.000.00 frá 15. 1007 nóv. 1973 til 28. des. 1973, af kr. 125.000.00 frá þeim degi til 15. jan. 1974 og af kr. 145.000.00 frá þeim degi til greiðsludags. Fjárhæð þessi er kr. 75.000.00, sem við greiddum við samn- ingsgerð, kr. 50.000.00 andvirði víxils útg. 15. nóv. 1973 með gjalddaga 28. des. 1973. Víxill þessi var útg. og samþykktur af okkur og greiddur af okkur. Kr. 20.000.00 er andvirði víxils, er útg. var 15. nóv. 1973, en sambykktur til greiðslu af Þorsteini La Wogue þ. 15. jan. 1974. Við vorum útgefendur og ábekingar víxils þessa og greiddum hann. Þá krefjustum við þess, að þeir verði dæmdir til að greiða okkur in solidum kr. 200.000.00 í bætur fyrir vinnutap, kostnað 0. s. frv. 5) Tíl vara krefjustum við þess, að Jón Valgeirsson og Konráð Sævaldsson verði in soliðum dæmdir til að greiða okkur kr. 1.150.000.00, sem er andvirði víxla þeirra 7 að tölu ógreiðda af okkur, er við gáfum út þ. 15. nóv. 1973 og samþykktum til greiðslu á gjalddögum þeim, er gert er grein fyrir hér að framan. Þá krefjustum við 14 % dráttarvaxta á mánuði eða broti úr mánuði frá gjalddaga þeirra. b) Við krefjustum, að Jón Valgeirsson og Konráð Sævalds- son verði dæmdir til að greiða okkur kr. 230.000.00, sem er and- virði 11 víxla ógreidda af okkur, útg. 15. nóv. 1973 og ábekta af okkur og samþykkta til greiðslu af Þorsteini La Wogue á gjald- dögum þeim, er greint er hér að framan. Þá krefjustum við 1%% dráttarvaxta á mánuði eða broti úr mánuði frá gjalddögum þeirra.“ Stefndi Jón hefur krafist sýknu af kröfum stefnenda og máls- kostnaðar úr hendi þeirra að mati dómsins. Stefndi Konráð hefur krafist sýknu af kröfum stefnenda og málskostnaðar úr hendi þeirra að mati dómsins. Með stefnu, útgefinni 3. nóvember 1975, höfðaði Jón Valgeirs- son gagnsök í málinu á hendur Hólmari Víði Gunnarssyni og Guðjóni Ingvarssyni. Kröfur gagnstefnanda, sem hafðar eru uppi til sjálfstæðs dóms, eru þessar: „1. Að gagnstefndu verði dæmdir in solidum til að greiða mér kr. 108.711.00 með 2% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði frá 25. janúar 1974 til greiðsludags. 2. Að gagnstefndu verði ennfremur in solidum dæmdir til að greiða mér kr. 150.000.00 með 12 % dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði frá 28/6 '74 til 15/7 '74, en með 2% dráttar- 1008 vöxtum á mánuði eða broti úr mánuði frá þeim degi til greiðslu dags. 3. Að gagnstefndu verði dæmdir in soliðum til að greiða mér kr. 230.000.00 með 1.5% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða byrjaðan mánuð af kr. 20.000.00 frá 15. febrúar 1974 til 15. marz s. á., en af kr. 40.000.00 frá þeim degi til 15. apríl s. á., af kr. 60.000.00 frá þeim. degi til 15. maí 1974, af kr. 80.000.00 frá þeim degi til 15. júní s. á., af kr. 100.000.00 frá þeim degi til 15. júlí s. á., en með 2% dráttarvöxtum af kr. 120.000.00 frá þeim degi til 15. ágúst s. á., af kr. 140.000.00 frá þeim degi til 15. septem- ber s. á., af kr. 160.000.00 frá þeim degi til 15. okt. s. á., af kr. 180.000.00 frá þeim degi til 15. nóv. s. á., af kr. 205.000.00 frá þeim degi til 15. des. s. á., en af kr. 230.000.00 frá þeim degi til greiðsludags. 4. Að gagnstefndi Hólmar Víðir verði einn dæmdur til að greiða mér kr. 350.000.00 með 2% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði af kr. 200.000.00 frá 28/11 *'74 til 28/12 1974, en af kr. 350.000.00 frá þeim degi til greiðsludags. 5. Þá krefst ég þess ennfremur, að gagnstefndu verði in solidum dæmdir til að greiða mér málskostnað í gagnsökinni skv. gjaldskrá L.M.F.Í.“ Í gagnsök hafa gagnstefndu gert þær dómkröfur, að þeir verði sýknaðir af kröfum gagnstefnanda og þeim dæmdur máls- kostnaður úr hendi hans að skaðlausu. Undir rekstri málsins hefur eiginkona aðalstefnda Jóns Val- geirssonar, Elísabet Matthíasdóttir, gerst aðili málsins í aðalsök ug gagnsök við hlið eiginmanns síns. Málavextir eru þessir: Hinn 16. júní 1973 gerðu hjónin Elísabet K. Matthíasdóttir og Jón Valgeirsson, aðalstefndu og gagnstefnendur í máli þessu, skriflegt tilboð í m/b Skálafell, SH 240, ásamt nánar tilgreind- um veiðarfærum og búnaði. Skyldi kaupverð vera kr. 6.550.000 og greiðast þannig: kr. 100.000 við samþykkt tilboðs, kr. 200.000 við afhendingu bátsins, kr. 650.000 með þremur víxlum með gjalddögum síðar á árinu, sá síðasti 22. desember 1973, og með því að taka að sér „áhvílandi skuldir samkv. framlögðum kvitt- unum: Fiskveiðasjóður m/skilm. sem því fylgir ca. kr. 2.900.000.00, Byggðasjóður m/skilm. s. þ. f. kr. 600.000.00, víxill við Útvegsbanka Íslands, Siglufirði, kr. 50.000.00“. Eftirstöðvar kaupverðsins, sem þá voru taldar nema kr. 2.050.000, skyldu greiðast með jöfnum afborgunum á næstu fimm árum með gjald- 1009 dögum 15. september ár hvert, í fyrsta sinn 15. september 1974, og skyldu tryggðar með veðskuldabréfi, útgefnu af kaupendum, er hvíldi á bátnum með 3. veðrétti. Nokkur ákvæði voru í til- boðinu um frekari tryggingu kaupverðs og meðferð aflaverð- mætis. Skyldi báturinn laus til fullra afnota fyrir kaupendur 26. júní 1973. Sama dag og tilboðið var gert var það samþykkt af þinglýstum eigendum bátsins, Gunnari Gunnarssyni og Kristj- áni Helgasyni, en þeir höfðu eignast bátinn með heimildarbréfi, dags. 27. mars 1972. Fasteigna- og skipasala Konráðs Ó. Sævalds- sonar hafði milligöngu um sölu bátsins. Jón Valgeirsson og eigin- kona hans tóku síðan við bátnum, og var honum haldið til veiða um sinn, en sökum erfiðleika við útgerð bátsins varð að ráði hjá þeim, að Fasteigna- og skipasala Konráðs Ó. Sævaldssonar reyndi að selja bátinn. Hinn 15. nóvember 1973 gerðu þeir Hólm- ar Víðir Gunnarsson og Guðjón Ingvarsson, aðalstefnendur og gagnstefndu Í málinu, skriflegt tilboð í bátinn fyrir milligöngu Fasteigna- og skipasölu Konráðs Ó. Sævaldssonar, svo sem síð- ar verður rakið. Skyldi fylgja bátnum allur sami búnaður og veiðarfæri, sem fylgt höfðu bátnum við fyrri kaup. Skyldi kaup- verðið vera kr. 6.750.000 og greiðast þannig: 1. Kr. 75.000 við samþykkt kauptilboðs með því að samþykkja við samþykkt til- boðs 12 víxla lað fjárhæð samtals kr. 250.000, en kr. 250.000 skyldu greiðast á árinu 1974 og kr. 1.200.000, sem skyldu greið- ast með átta greiðslum, síðast 28. desember 1974. 2. Þá skyldu kaupendur taka að sér „áhvílandi skuldir skv. framlögðum kvitt- unum: Fiskveiðasjóður og Byggingasjóður (sic) kr. 3.400.000.00.“ 3. Eftirstöðvar kaupverðsins, kr. 1.850.000, skyldu kaupendur greiða með jöfnum afborgunum á næstu sjö árum með gjald- dögum 28. febrúar og 28. ágúst ár hvert, í fyrsta sinni 28. febrúar 1975. Skyldu þær greiðslur tryggðar með veðskuldabrétfi, útgefnu af kaupendum, er hvíla skyldi á bátnum með 3. veðrétti. Þá er neðst á 2. bls. á því eintaki tilboðsins, sem stefnendur hafa lagt fram, ólæsilegt ákvæði, en á öðru eintaki tilboðsins, sem aðalstefnendur hafa einnig undirritað, er á sama stað svohljóð- andi ákvæði: „Liður 3 færist til lækkunar/hækkunar eftir áhvíl- andi skuldum á Lið 2, 1. og 2. grein. Liður 1. 2. gr. víxlarnir verða baktryggðir í búð nr. 100 við Hverfisgötu, Reykjavík.“ Þá kemur fram í tilboðinu, að báturinn skyldi vera laus til fullra afnota fyrir kaupendur 30. nóvember 1973. Þá hefur komið fram, að tilboðið hafi verið háð þeim fyrirvara, að kaupendur skoð- uðu og reyndu skipið. Fóru Hólmar Víðir og Guðjón til Siglu- 64 1010 fjarðar, þar sem báturinn var, svo sem síðar kemur fram. Með símskeyti til Fasteigna- og skipasölu stefnda Konráðs, dags. 16. nóvember, samþykkti Jón Valgeirsson kauptilboð aðalstefnenda. Aðalstefnendur sóttu síðar bátinn til Siglufjarðar. Fóru þeir síðan í fyrsta róður á bátnum frá Reykjavík í janúar 1974. Fórst káturinn í þeirri sjóferð hinn 25. janúar, en mannbjörg varð. Með bréfi, sem lögmaður aðalstefnenda ritaði stefnda Jóni Val- geirssyni 4. febrúar 1974, var vakin athygli á því, að í ljós hefði komið, að hann væri ekki skráður eigandi m/b Skálafells, heldur þeir Gunnar Gunnarsson og Kristján Helgason og væri Jón í vanskilum við þá. Þá væru áhvílandi veðskuldir hærri en fram kæmi í kaupsamningi aðalstefnenda og auk þess væru þær í vanskilum. Einnig hefði Jón látið hjá líða að gera aðalstefn- endum grein fyrir vátryggingarverði bátsins. Hefðu aðalstefn- endur keypt viðbótartryggingu, ef þeir hefðu vitað, hver vá- tryggingarfjárhæðin var, svo að báturinn væri fulltryggður. Teldu aðalstefnendur, að seljandi bæri ábyrgð á þessu og ætti að bæta aðalstefnendum það tjón, sem þeir hefðu orðið fyrir af þessum sökum. Var þess krafist, að aðalstefnendum yrði skil- að víxlum þeim að fjárhæð kr. 1.425.000, sem þeir höfðu af- hent, endurgreiddar yrðu þær kr. 75.000, sem þeir höfðu greitt við samningsgerðina, og fallið yrði frá. að þeir gæfu út skulda- bréf það að fjárhæð kr. 1.850.000, sem gert var ráð fyrir í kaup- samningi. Gegn þessu skyldi seljandi fá vátryggingarverð báts- ins að frádregnum veðskuldum. Afrit framangreinds bréfs var sent Konráði Ó. Sævaldssyni og því jafnframt lýst yfir, að aðal- stefnendur litu svo á, að sem milligöngumaður við sölu báts- ins bæri hann ábyrgð á tjóni þeirra, sem stafaði af því, að bát- urinn hefði verið of lágt vátryggður, svo og öðru tjóni, sem þeir kynnu að bíða af því, hve illa hefði verið gengið frá samnings- gerðinni. Fyrir liggur uppgjör Samábyrgðar Íslands á fiskiskip- um á tjóni því, sem varð, er v/b Skálafell fórst. Kemur þar fram, að vátryggingarfjárhæð bátsins hafi numið kr. 5.372.400, og eftir að iðgjaldaskuldir og áhvílandi veðskuldir hafa verið dregn- ar frá, hafi staðið eftir kr. 1.260.130, sem ráðstafað hafi verið í þágu þinglýstra eigenda bátsins, Gunnars Gunnarssonar og Kristjáns Helgasonar. Af þesum atvikum er svo risið mál það, sem hér er til úrlausnar, með kröfum þeim, sem áður eru raktar. Aðalstefnendur kærðu viðskipti þessi til sakadóms Siglufjarð- ar. Í tilefni af því hafa verið teknar skýrslur af þeim, sem 1011 Þarna komu við sögu. Einnig hafa aðiljar og vitni komið fyrir dóm í máli þessu. Verða nú framburðir þessir raktir. Hólmar Víðir Gunnarsson hefur skýrt svo frá, að þeir aðal- stefnendurnir hafi verið skipverjar á sama báti og hafi þeir ákveðið að leita sameiginlega eftir kaupum á báti. Guðjón hafi bekkt Jóhann Marel Jónasson og muni hann hafa talað við hann. Hafi Guðjóni þá verið boðið v/b Skálafell til kaups. Þeir hafi síðan báðir talað við Jóhann Marel Jónasson, sem hafi lýst kjörum varðandi kaupin. Eftir athugun hafi þeir talið sig geta keypt bátinn með þeim kjörum, sem Jóhann Marel Jónasson lýsti fyrir þeim. Hólmar Víðir kveður Guðjón hafa verið búinn að sjá bátinn áður og hafi honum litist vel á hann. Hólmar Víðir kveðst hafa vitað, að aðalstefndi Jón væri eigandi bátsins og báturinn var norður á Siglufirði. Þeim aðalstefnendum hafi ver- ið ljóst, að báturinn var skráður í Snæfellsnes- og Hnappadals- sýslu, en þeir hafi talið, að Jón Valgeirsson væri búinn að fá afsal fyrir bátnum. Hann kveður þá aðalstefnendurna ekki hafa farið fram á, að þeim væri sýnt afsal til Jóns fyrir bátnum, það hafi ekkert verið minnst á það. Þá kveður hann ekki heldur hafa verið minnst á veðbókarvottorð, þegar kaupin fóru fram, en þeir félagarnir hafi talið, að þeim, sem söluna annaðist, þ. e. stefnda Konráði, bæri skylda til að hafa allt slíkt í lagi. Hann kveðst aldrei hafa rætt við Konráð Ó. Sævaldsson, áður en hann skrif- aði undir kaupsamninginn. Hann kveður Konráð ekki hafa ver- ið viðstaddan gerð samningsins eða undirskrift, heldur hafi það verið sölumaður hans, Jóhann Marel Jónasson, sem annaðist þetta. Hafi hann talið, að Jóhann Marel gerði þetta í umboði Konráðs. Hólmar Víðir kveðst ekki hafa vitað, að hluti af láni Byggðasjóðs væri í þýskum mörkum, og hann hafi ekki vitað, að lán Fiskveiðasjóðs væri gengistryggt. Við samningsgerðina kveður hann ekki hafa verið rætt sérstaklega um lán þessi ann- að en það, að sér hafi skilist, hver heildarfjárhæð lánanna hjá sjóðunum væri, en ekki væri vitað nákvæmlega, hvernig lánin skiptust milli sjóðanna. Hólmar Víðir kveður þá aðalstefnendurna hafa lesið yfir eintak af samningnum og hafi þeir síðan undir- ritað hann. Kveður hann sér hafa skilist, að með samningsákvæði því, sem segir, að fjárhæð undir lið 3 færist til hækkunar eða lækkunar eftir áhvílandi skuldum á lið 2, væri átt við það, að þetta væri heildarfjárhæð lánanna hjá viðkomandi sjóðum og gert væri ráð fyrir því, að þessi fjárhæð mundi ekki breytast, 1012 en Jóhann Marel Jónasson hafi ekki vitað, hversu há lánsfjár- hæð væri hjá hvorum sjóði. Hann kveðst hafa vitað, að lán Fiskveiðasjóðs greiddist með hundraðshluta af aflaverðmæti, og hafi hann talið, að það lán væri mikið hærra en hjá Byggða- sjóði, en hann hafi ekkert kynnt sér frekar um lán þessi. Hólmar Víðir kveður það hafa komið í ljós, skömmu eftir að þeir keyptu bátinn, að skuldirnar við Fiskveiðasjóð og Byggðasjóð voru í vanskilum. Þeir hafi þá farið til stefnda Konráðs, sem þá hafi tekið það ráð að láta einn af víxlunum, sem þeir félagar höfðu samþykkt við kaupin, sem tryggingu fyrir þessari greiðslu. Hann kveðst ekkert hafa rætt um það við þá stefnda Konráð eða Jón, hver tryggingarfjárhæð bátsins var. Hann kveður alla aðilja hafa vitað, að þeir Guðjón gætu ekki sótt bátinn fyrr en eftir ára- mót, og hafi verið búið að segja Jóhanni Marel Jónassyni eða stefnda Jóni það. Eftir að búið var að flytja bátinn hingað til Reykjavíkur, kveður hann Guðjón hafa verið að athuga, hver tryggingarfjárhæð bátsins væri. Hafi verið leitað upplýsinga hjá Vélbátaábyrgðarfélaginu Gróttu, en áður en til þess kæmi, að þær upplýsingar lægju fyrir, hafi þeir farið í róður á bátnum. Í þeirri ferð hafi báturinn farist. Guðjón Ingvarsson hefur skýrt svo frá, að hann hafi áður átt m/b Kára og hafi Jóhann Marel Jónasson séð um söluna á þeim báti sem starfsmaður Konráðs Ó. Sævaldssonar. Er þeir Hólmar Víðir fóru svo að leita fyrir sér um kaup á báti, hafi þeir rætt nokkrum sinnum við Jóhann Marel Jónasson og hafi hann bent þeim á m/b Skálafell. Hafi orðið að samkomulagi, að Jóhann semdi tilboð, sem þeir Hólmar Víðir hafi svo undir- ritað. Guðjón kveður þá Hólmar Víði aldrei hafa talað við Konráð Ó. Sævaldsson í sambandi við kaupin á m/b Skálafelli. Þeir hafi heldur ekki rætt við stefnda Jón um kaupin, fyrr en þeir hafi sótt bátinn norður til Siglufjarðar, en þá hafi verið búið að samþykkja tilboð þeirra. Guðjón kveður þeim Hólmari Víði hafa verið ljóst, er þeir keyptu bátinn, að hann var skráð- ur í Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu. Þeim hafi einnig verið kunnugt um það, hverjir hefðu verið eigendur bátsins á undan stefnda Jóni. Þeir hafi ekki spurt um það, hvort Jón hefði í hönd- um afsal fyrir bátnum, því þeir hafi talið það sjálfsagt. Þeim hafi alls ekki dottið í hug, að Jón væri þarna að selja bát, sem hann hafði aðeins eignast með kaupsamningi, sem svo hafi kom- ið í ljós, að hann hafði vanefnt. Hann kveður þeim Hólmari Víði ekki hafa verið sýnt veðbókarvottorð um bátinn og athygli 1013 þeirra hafi ekki verið vakin á því, að það væri fyrir hendi. Þeir félagarnir hafi ekki spurt um veðbókarvottorðið, því þeir hafi talið víst, að sá, sem hafði milligöngu um söluna, sæi um, að þetta væri í lagi. Guðjón kveður það ekki hafa komið. fram í við- ræðunum við Jóhann Marel Jónasson, hvernig tryggingu bátsins væri háttað og hversu há tryggingarfjárhæðin væri. Hann kveð- ur sér ekki hafa verið kunnugt um, að hluti af láni Byggða- sjóðs, sem á bátnum hvíldi, væri í þýskum mörkum. Sér hafi heldur ekki verið kunnugt um, að lán Fiskveiðasjóðs á bátnum væri gengistryggt. Kveður hann ekkert hafa verið rætt um lán þessi í einstökum atriðum í viðræðunum, sem fram fóru um kaupin. Guðjón kveður þá Hólmar Víði ekki hafa: fengið ein- tak af sjálfum kaupsamningnum, er þeir undirrituðu. hann. Hann kveðst nokkru síðar hafa farið í skrifstofu stefnda Konráðs og beðið um afrit af samningnum, en verið synjað um það og sagt, að hann fengi það um leið og afsalið fyrir bátnum. Eftir að þeir Hólmar Víðir höfðu sótt bátinn til Siglufjarðar, kveðst Guðjón hafa farið að leita upplýsinga um vátryggingu bátsins. Hafi hann í því sambandi talað við starfsmann Vélbátaábyrgðarfélagsins Gróttu. Einnig hafi hann farið. í skrifstofu Samábyrgðar Íslands til að athuga um tryggingu skipverja og ganga frá henni, en hann hafi ekki talið ástæðu til að athuga þar um tryggingu bátsins sjálfs. Fyrsti róðurinn á bátnum hafi svo verið farinn á föstudegi og hafi upplýsingar um tryggingu bátsins átt að liggja fyrir eftir helgina. Í þessum róðri hefði báturinn svo farist. Kveðst hann þá hafa farið í skrifstofu stefnda Konráðs og krafist að fá afrit af kaupsamningnum. Hafi Konráð þá vilj- að, að gerður yrði nýr samningur. Þetta hafi þeir Hólmar Víð- ir ekki viljað fallast á og hafi þeir svo loks fengið afrit af kaup- samningnum, sem þeir höfðu skrifað undir. Guðjón kveðst hafa skilið ákvæðið neðst á 2. bls. kaupsamningsins þannig, að þetta varði lánin hjá Byggðasjóði og Fiskveiðasjóði. Það væri vitað um samanlagða fjárhæð lánanna hjá báðum, en ekki lægi alveg ljóst fyrir, hversu hátt lán væri á hvorum stað, og því geti fjár- hæð lánsins á hvorum stað breyst til hækkunar eða lækkunar, en heildarfjárhæðin verði óbreytt. Stefndi Konráð Ó. Sævaldsson hefur skýrt svo frá, að hann hafi annast um sölu m/b Skálafells til stefnenda máls þessa. Hann hafi áður annast kaup Jóns Valgeirssonar og eiginkonu hans á bátnum. Vegna vanskila þeirra á andvirði bátsins til fyrri eigenda hafi ekki verið hægt að skrá bátinn á nafn stefnda 1014 Jóns eða gefa út afsal. Stefndi Jón hafi svo beðið sig að reyna að selja bátinn. Konráð kveður Jóhann Marel Jónasson hafa starfað á skrifstofu sinni og hafi hann annast tilboðasöfnun. Kveðst Konráð hafa undirbúið gerð tilboða með Jóhanni, en Jóhann hafi síðan fengið undirskriftir kaupenda. Er þeir aðal- stefnendurnir hafi verið búnir að undirrita kauptilboð, hafi hann svo haft samband við stefnda Jón og hafi hann samþykkt til- boðið með símskeyti. Kveðst Konráð síðan hafa gengið frá því, sem eftir var. Hafi ekki verið kominn á bindandi samningur, fyrr en kaupendur væru búnir að skoða bátinn. Konráð kveðst telja, að hann hafi ekki rætt við stefnendurna um væntanleg kaup, áður en þeir undirrituðu tilboðið. Þó sé þetta ekki alveg öruggt, því Guðjón hafi oft komið í skrifstofuna til sín í sam- bandi við önnur störf, sem hann vann fyrir Guðjón. Hann kveð- ur þá aðalstefnendurna þó hafa komið í skrifstofuna til sín, eft- ir að þeir voru búnir að undirrita tilboðið. Hafi þá verið rætt um, að þeir þyrftu að fara norður og skoða bátinn. Einnig hafi hann talað um það við þá, að þeir þyrftu að tryggja sjálfa sig og einnig þyrftu þeir að hækka trygginguna á bátnum. Konráð kveðst hafa verið með veðbókarvottorð um bátinn frá því í júní- mánuði. Hann hafi beðið um nýtt veðbókarvottorð frá viðkom- andi yfirvaldi, en bess hafi ekki verið talin þörf, þar sem engar breytingar hefðu orðið frá því fyrra vottorðið var gefið út. Kon- ráð kveður aðalstefnendum vel hafa verið kunnugt um, hver var þinglýstur eigandi bátsins, og hafi þetta komið fram á veð- bókarvottorðinu, sem Jóhann Marel Jónasson hafi haft. Einnig hafi stefnandinn Guðjón þekkt Gunnar Gunnarsson vel, en hann hafi verið annar þinglesinn eigandi bátsins. Konráð kveðst hafa vitað, að öll lán Fiskveiðasjóðs væru gengistryggð að 3/5 hluta a. m. k., en það sé meginreglan. Hann kveður þetta hafa komið fram, er hann ræddi við aðalstefnendurna, og hafi þeir alveg vitað um þetta. Hann kveðst einnig hafa vakið athygli þeirra á því, að lán Byggðasjóðs væri að hluta í þýskum mörkum. Sé aðalreglan sú, að lán sjóðsins sé að 1/3 hluta í þýskum mörk- um. Konráð kveður ekki hafa verið unnt að fá nákvæmar upp- lýsingar um, hversu skuldir þessar væru miklar, slíkt sé ekki hægt, þegar um sé að ræða skuldir við sjóði þessa. Því hafi sá varnagli verið settur í kaupsamninginn neðst á bls. 2, að 3. lið- ur, sem sé eftirstöðvar kaupverðsins, færðist til hækkunar og lækkunar eftir áhvílandi skuld á lið 2. Vitnið Jóhann Marel Jónasson hefur skýrt svo frá, að hann 1015 hafi áður unnið fyrir stefnda Konráð, en þó þannig, að allir samningar, sem hann hafi séð um að gera, hafi verið gerðir með vitund og samþykki Konráðs. Kveðst Jóhann hafa verið fyrsti maðurinn, sem aðalstefnendurnir ræddu við um kaupin á v/b Skálafelli. Hann kveðst hafa haft í höndum öll gögn til að undir- búa kauptilboð, þar á meða veðbókarvottorð, sem legið hafi fyr- ir í formi símskeytis, en ekki kveðst hann muna, hvort hann hafi vakið athygli stefnenda á veðbókarvottorðinu. Jóhann kveð- ur ekki hafa verið minnst á það, hvorti Jón Valgeirsson væri búinn að fá afsal fyrir bátnum frá fyrri eigendum hans. Hann kveðst ekki hafa haft undir höndum gögn um vátryggingarfjár- hæð bátsins, en aðalstefnendur hafi vitað, að báturinn var of lágt vátryggður, og hafi hann vakið athygli þeirra á þessu. Hann kveður það jafnframt hafa verið tekið fram, að hægt væri að kaupa aukatryggingu til að vega á móti verðhækkunum. Jóhann kveðst hafa vitað, að lán Fiskveiðasjóðs séu gengistryggð að hluta, og einnig hafi hann vitað, að lán Byggðasjóðs til skipa- kaupa séu að hluta í erlendum gjaldeyri. Hann kveðst ekki geta fullyrt, að hann hafi rætt um þetta við aðalstefnendur. Hann kveður aldrei hægt að fullyrða, hversu háar fjárhæðir hvíli á skipum vegna lána frá þessum stofnunum, og verði því að gera ráð fyrir lækkun og hækkun. Morguninn eftir að kaup- tilboðið var gert, kveðst hann hafa afhent skjölin til skrifstofu Konráðs Ó. Sævaldssonar og hafi hann eftir það ekki haft meira af málinu að segja. Hann kveður mestan hluta viðræðnanna við aðalstefnendur í sambandi við kauptilboðið hafa farið í að ræða um greiðslugetu þeirra og hvort hún væri nægileg til að koma í veg fyrir, að báturinn yrði seldur vegna vanskilaskulda seljandans, Jóns. Vegna þessa hafi verið minni tími til að ræða önnur atriði varðandi kauptilboðið. Hann kveður aðalstefnendur hafa skrifað undir tilboðið með þeim fyrirvara, að báturinn væri í umsömdu ástandi. Þeir hafi síðan farið norður á Siglu- fjörð til að skoða bátinn. Jóhann kveður samninginn hafa verið ritaðan í einu lagi, þ. e. eitt frumrit með tveimur eða þremur afritum. Hafi öll eintökin verið undirrituð. Kveðst hann ekki geta gefið skýringu á mismun texta skjalanna, sem fram komi neðst á bls. 2 í einu eintakinu. Jón Valgeirsson hefur skýrt svo frá, að hann hafi keypt m/b Skálafell af Kristjáni Helgasyni og Gunnari Gunnarssyni í júní- mánuði 1973. Hafi báturinn. þá verið auglýstur af skrifstofu Konráðs Ó. Sævaldssonar og hafi sölumaður hans, Jóhann Marel 1016 Jónasson, séð um sölu bátsins. Hafi söluverð bátsins verið 6 milljónir 550 þúsund krónur. Jón kveðst nú hafa stundað færa- veiðar fram í september 1973, en þær hafi gengið mjög illa og hann hafi ekki seð sér fært að halda bátnum. Hann kveður út- borgun kaupverðs hafa átt að vera lokið samkvæmt samningi um áramótin. 1973/1974 og hafi hann þá átt að fá afsal fyrir bátnum. Hann kveðst nú hafa leitað til Konráðs Ó. Sævalds- sonar síðari hluta ágústmánaðar og spurt hann um, hvort selj- endurnir kynnu að vilja taka bátinn aftur. Hann hafi svo sjálf- ur talað við annan seljandann, Gunnar, og spurt, hvort seljend- urnir vildu taka bátinn aftur. Hafi Gunnar sagt, að þeir félag- arnir væru búnir að kaupa annan bát og hann, þ. e. Jón, skyldi selja bátinn, enda hefðu þeir seljendurnir þegar gefið Konráði Ó. Sævaldssyni leyfi til að selja bátinn. Jón kveðst svo hafa veitt Konráði Ó. Sævaldssyni umboð í símskeyti til að selja L bátinn fyrir sína hönd. Konráð muni svo hafa selt bátinn í nóv- embermánuði. Kaupendurnir hafi tekið við bátnum á Siglufirði 3. janúar 1974. Jón kveður söluverð bátsins hafa verið 6.750.000 kr. Hann kveðst ekki hafa fengið nein skjöl frá Konráði Ó. Sævaldssyni varðandi sölu bátsins. Jón kveður bátinn hafa ver- ið í skyldutryggingu hjá Samábyrgð Íslands á fiskiskipum og sé um að ræða fasta fjárhæð, sem breytist með breyttri vísi- tölu. Hann kveðst auk þess hafa keypt viðbótartryggingu hjá Almennum tryggingum, sem numið hafi kr. 1.100.000. Þeirri tryggingu hafi hann sagt upp 10. september 1973. Þá hafi Konráð verið búinn að fá kaupendur að bátnum, en þeir hafi síðan dregið sig til baka. Jón kveður aðalstefnendur hafa vitað, að hann var ekki orðinn skráður eigandi bátsins, og hafði hann sagt þeim það sjálfur, er þeir komu að skoða bátinn í nóvember- mánuði. Jón kveður það svo hafa verið milli jóla og nýárs, að Konráð hafi hringt í sig og sagt sér, að nú væri allt frá gengið og hann væri laus allra mála. Hefðu kaupendurnir yfirtekið allar skuldbindingar hans gagnvart fyrri eigendum bátsins. Mundu kaupendurnir svo koma öðrum hvorum megin við ára- mótin til að sækja bátinn. Jón kveðst ekki hafa vitað annað en að örugglega hafi verið gengið frá þessum viðskiptum, þar sem reyndur og vanur maður hefði séð um þau fyrir sína hönd. Jón kveðst ekki hafa vitað, að lánið við Byggðasjóð væri í van- skilum, fyrr en Konráð hafi sagt sér það, eftir að búið var að ganga frá sölu bátsins. Hann kveðst ekki hafa vitað, að hluti Þessa láns væri í þýskum mörkum, þar sem þess hafi ekki ver- 1017 ið getið í kaupsamningi. Jón kveðst hafa sagt aðalstefnendum bað, bæði er þeir komu að skoða bátinn og eins er þeir komu að sækja hann, að þeir yrðu að kaupa sér aukatryggingu fyrir um eina til eina og hálfa milljón krónur, og hafi þeir sagst ætla að gera það. Jón kveðst hafa samþykkt söluverð bátsins, en að öðru leyti hafi Konráð haft óbundnar hendur. Hafi Konráð sagst ætla að haga málum þannig, að hann, Jón, yrði laus allra mála. Jón kveðst ekki hafa beitt aðalstefnendur neinum rang- indum eða brögðum í sambandi við þessi viðskipti, enda hafi hann fengið sérfróðan manm til að sjá um söluna. Vitnið Kristján Helgason kveðst hafa eignast v/b Skálafell ásamt Gunnari Gunnarssyni, er báturinn var nýsmíðaður, og hafi þeir átt bátinn, þar til þeir seldu hann Jóni Valgeirssyni. Jón hafi svo komist í vanskil við þá Gunnar og hafi þeir þá rætt um það við Gunnar, að annað hvort greiddi hann skuldina eða hann reyndi aði selja bátinn. Sér hafi svo verið kunnugt um. að Jón hafi sett bátinn á söluskrá hjá Konráði Ó. Sævaldssyni. Kristján kveðst svo fyrst hafa rætt við menn þá, sem keyptu bátinn af Jóni, er hann og Gunnar hafi hitt þá niðri á bryggju, er þeir voru að koma með bátinn frá Siglufirði. Hafi erindi þeirra verið að athuga ástand bátsins eftir siglinguna frá Siglu- firði. Hann hafi þarna komist að raun um, að vátryggingar- fjárhæð bátsins hafði ekki verið hækkuð frá því hann átti bát- inn. Kveður hann sér hafa fundist það óvarkárni og hafi hann bent mönnunum á þetta. Vitnið Gunnar Gunnarsson, sem átti v/b Skálafell ásamt Kristj- áni Helgasyni, kveður að því hafa komið, að stefndi Jón hafi ekki staðið í skilum með verð bátsins. Þeir hafi þá sagt honum að reyna að selja bátinn. Kveður hann sér kunnugt um, að bát- urinn hafi verið seldur fyrir millisöngu Konráðs Ó. Sævalds- sonar og hafi kaupendur verið Hólmar Víðir Gunnarsson og annar maður. Muni Konráð hafa hringt í sig og sagt sér frá þessu. Gunnar kveðst svo ásamt Kristjáni hafa verið staddur niðri á bryggju hér í Reykjavík, er báturinn kom frá Siglufirði. Í viðræðum við hina nýju eigendur hafi komið fram, að þeir höfðu siglt bátnum frá Siglufirði án þess að kaupa líftryggingu fyrir sig. Þeir Kristján hafi svo bent mönnunum á að hækka tryggingarfjárhæð bátsins, ef ekki væri búið að því. Kröfur sóknaraðilja í aðalsök eru byggðar á því, að stefndi Jón Valgeirsson, sem komið hafi fram af hálfu seljanda v/b Skálafells, Konráð Ó. Sævaldsson, sem. haft hafi milligöngu um 1018 kaupin af hálfu seljenda, og starfsmaður hans, Jóhann Marel Jónasson, sem gengið hafi frá kaupunum, hafi með röngum upplýsingum og með. því að leyna sóknaraðilja með sviksam- legum hætti veigamiklum atriðum í sambandi við kaupin og vanrækja að afla upplýsinga um atriði, sem þýðingu höfðu við kaupin, stuðlað að því að koma á kaupunum, sem ekki hefðu orðið, ef sóknaraðiljar hefðu vitað hið rétta. Er því haldið fram, að Jón Valgeirsson og eiginkona hans, Elísabet Matthíasdóttir, hafi ekki verið skráðir eigendur v/b Skálafells, er sóknaraðiljar festu kaup á bátnum. Hafi sóknaraðiljum ekki verið skýrt frá þessu og hafi þeir ekki vitað annað en að þau Jón og Elísabet væru eigendur bátsins. Hafi Jón einnig komið fram með þeim hætti, að sóknaraðiljar hafi mátt ætla, að svo væri. Í því sam- bandi sé á það að líta, að sóknaraðiljar hafi ekki fengið að sjá veðbókarvottorð við kaupin. Þá er því haldið fram, að áhvílandi veðskuldum hafi verið vísvitandi ranglega lýst í kaupsamningi og hafi sóknaraðiljum ekki verið bent á, að veðskuldir væru að hluta gengistryggðar. Þá hafi þeim ekki verið bent á, að þau Jón og Elísabet höfðu stórlega vanefnt kaupsamning sinn við fyrri eigendur bátsins. Þá hafi ekki verið skýrt frá því, að afborgun af skuld við Byggðasjóð hafi verið gjaldfallin og að búið hafi verið að biðja um nauðungarsölu á bátnum af þeim sökum. Þá hafi sóknaraðiljar einnig verið leyndir því, að af- borgun af skuld við Fiskveiðasjóð hafi einnig verið gjaldfallin. Fá hafi hvílt á bátnum skuld vegna vangreiddra tryggingar- iðgjalda. Þá hafi þau Jón og Elísabet ekki haldið við viðbótar- tryggingu fyrir bátinn, sem þau höfðu keypt. Því hafi báturinn verið vantryggður við kaup sóknaraðilja og hafi þeim ekki ver- ið skýrt frá því. Auk framangreindra atriða er krafa á hendur stefnda Konráði byggð á því, að hann og starfsmaður hans hafi vanrækt að sýna sóknaraðiljum kaupsamninginn milli fyrri eig- enda Þátsins, Gunnars Gunnarssonar og Kristjáns Helgasonar, og Jóns og Elísabetar, en Konráð hafi einnig gengið frá þeim kaupum. Þá hafi einnig verið vanrækt að afla gilds og not- hæfs veðbókarvottorðs til undirbúnings kaupum sóknaraðilja. Þá hafi ekki legið fyrir kvittanir þær, sem ráði sé gert fyrir í 2. tl. kaupsamningsins, og ekki hafi verið gert yfirlit, sem ráð sé fyrir gert í 4. gr. laga um fasteignasölu. Þessi vanræksla hafi valdið því, að sóknaraðiljar hafi ekki fengið nægar og réttar upplýsingar um atriði, sem hafi verið ákvörðunarástæður við 1019 kaupin, en sóknaraðiljar hefðu ekki gengið til kaupanna, ef þessar upplýsingar hefðu legið fyrir. Sýknukrafa varnaraðiljanna Jóns og Elísabetar í aðalsök er í fyrsta lagi byggð á því, að þau hafi haft fulla heimild til að selja v/b Skálafell, þótt þau hafi ekki verið búin að fá afsal frá fyrri eigendum. Ef sóknaraðiljar hefðu staðið við skuldbindingar sínar og gefið út umsamið skuldabréf með veði í fasteign, þá hefðu þeir getað krafist afsals úr hendi Jóns og Elísabetar. Er því haldið fram, að sóknaraðiljar hafi ekki verið leyndir því, að þau Jón og Elísabet voru ekki þinglesnir eigendur bátsins, enda hafi veðbókarvottorð legið frammi við samningsgerðina. Einnig hafi sóknaraðiljum mátt vera ljóst af skráningareinkennum báts- ins, að hann var skrásettur í Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu, en seljendurnir búsettir á Siglufirði. Þá hafi sóknaraðiljar hitt fyrri eigendur bátsins, er þeir, sóknaraðiljar, komu með bát- inn til Reykjavíkur frá Siglufirði. Af þessum ástæðum sé ekki grundvöllur til riftunar vegna vanheimildar, enda séu fyrri við- skipti um bátinn sóknaraðiljum óviðkomandi. Því er haldið fram, að stefnendur hefðu fengið bátinn skráðan á sitt nafn, ef þau hefðu óskað eftir því, en jafnvel þótt svo hefði verið, hefðu þau ekki átt rétt til tryggingarfjárins eftir bátinn, því allar skuldir, sem á bátnum hvíldu, hafi fallið í gjalddaga, er hann fórst, og sóknaraðiljar ekki boðið annað veð í staðinn. Þá er því mót- mælt, að þeim Jóni og Elísabet hafi verið skylt að sjá um, að viðbótartrygging væri keypt fyrir bátinn, svo að heildar- vátrygging hans næmi kaupverðinu. Er því haldið fram, að báturinn hafi verið úr allri ábyrgð þeirra, er sóknaraðiljar tóku við honum. Hins vegar hafi þeir Jón, Konráð og Jóhann Marel Jónasson upplýst sóknaraðilja um þetta atriði og hvatt þá til að kaupa viðbótartryggingu fyrir bátinn. Hafi sóknaraðiljar þóst ætla að gera það. Af þessum ástæðum verði sóknaraðiljum ein- um gefin sök á því, að tryggingarfjárhæð bátsins var ekki hærri, og verði ábyrgð á því ekki felld á Jón og Elísabet með neinum hætti. — Það kemur fram af hálfu þessara varnaraðilja, að veð- skuldir við Byggingasjóð (sic) og Fiskveiðasjóð hafi verið til- greindar í einu lagi í samningi þeirra og sóknaraðilja og að eftir- stöðvar skulda þessara hafi raunverulega verið nokkru hærri en fram komi í kaupsamningi. Hafi þetta stafað af því, að vexl- ir höfðu bæst við höfuðstól hvors láns, og hafi verið erfitt að fá upplýsingar hjá stofnununum um, hverjar eftirstöðvarnar væru. 1020 Af þessum sökum. hafi verið sett það ákvæði í samninginn, að fjárhæð veðskuldabréfs þess, sem sóknaraðiljar áttu að gefa út við kaupin, ætti að hækka eða lækka eftir því, hver raun- veruleg staða veðskuldanna væri. Þótt texti kaupsamningsins um þetta atriði sá ógreinilegur, megi þó vel lesa það. Hafi sóknar- aðiljar ekki verið leyndir neinu varðandi þetta atriði. Það sé og venja að ganga frá kaupum á fasteignum og skipum með þessum hætti. Er því einnig haldið fram, að sama sé að segja um það, að hluti af láni Byggðasjóðs hafi verið í þýskum mörk- um og hluti af láni Fiskveiðasjóðs gengistryggður. Þetta hafi Jón, Konráð og Jóhann Marel Jónasson rætt við sóknaraðilja. Einnig hafi þeir getað séð af veðbókarvottorði, að hluti af öðru láninu var í þýskum mörkum. Þá hafi annar sóknaraðili átt bát áður og hafi honum því mátt vera kunnugt um þetta. Er því mótmælt, að þetta hafi verið ákvörðunarástæða um kaupin af hálfu sóknaraðilja. Þá er því haldið fram, að það hafi verið hagstæðast fyrir sóknaraðilja, að áhvílandi veðskuldir væru sem hæstar, þar sem lánstími þeirra hafi verið lengri en greiðslutími veðskuldabréfs bess, sem sóknaraðiljar áttu að gefa út fyrir eftirstöðvum kaup- verðsins. Af þessu sé augljóst, að sóknaraðiljar hafi ekki orðið fyrir neinu tjóni, þótt veðskuldir hafi raunverulega verið nokkru hærri en í kaupsamningi segir. Að minnsta kosti geti það ekki crðið grundvöllur riftunarkröfu, bar sem í lófa lagið hafi verið að draga fjárhæð þá, sem umfram var, frá fjárhæð veðskulda- bréfs þess, sem sóknaraðiljar áttu að gefa út. Er í þessu sam- bandi mótmælt, að skuldaskil Jóns og Elísabetar við fyrri eig- endur bátsins skipti máli, enda hefðu engin vandkvæði orðið, ef sóknaraðiljar hefðu staðið við samninginn af sinni hálfu. — Svo sem hér hefur verið rakið er því haldið fram, að ekki sé grundvöllur fyrir riftunarkröfu sóknaraðilja, þar sem kaupend- ur hafi ekki verið leyndir neinu, sem þýðingu hafði við kaupin, og ekki beittir svikum, en auk þess er því haldið fram, að sókn- araðiljar geti ekki fullnægt því skilyrði riftunarkröfu að skila v/b Skálafelli. Því geti ekki komið til riftunar kaupsamningsins. Sýknukrafa varnaraðiljanna Jóns og Elísabetar í aðalsök er einnig byggð á því, að þau hafi falið Konráði Ó. Sævaldssyni að sjá um sölu bátsins og beri hann einn ábyrgð á öllum atrið- um í því sambandi, sbr. 4. gr. laga nr. 47/1938, enda sé hann löggiltur fasteignasali, sem eigi að hafa þekkingu á slíkum mál- um. Af hálfu þessara varnaraðilja er skaðabótakröfu sóknar- 1021 aðilja sérstaklega mótmælt, þar sem engin gögn hafi verið lögð fram henni til stuðnings, hún sé ekki nægilega rökstudd og hvíli ekki á lagagrundvelli. Sýknukrafa stefnda Konráðs Ó. Sævaldssonar í aðalsök er byggð á því, að hann hafi gengið réttilega frá samningi sóknar- aðilja og varnaraðilja og fullnægt skyldum sínum samkvæmt lög- um um fasteignasölu. Honum hafi ekki borið að kaupa vátrygg- ingu fyrir bátinn, enda sé slík skylda ekki lögð á seljendur fast- eigna og báta. Hún hvíli á kaupendum sjálfum. Hafi einnig ver- ið búið að gera sóknaraðiljum grein fyrir, hvernig þessu. atriði væri háttað. Þá hafi veðbókarvottorð legið frammi við gerð kaupsamnings og því hafi sóknaraðiljum verið kunnugt um, hver var skráður eigandi bátsins. Hins vegar skipti það ekki máli í þessu sambandi, þótt seljendur, varnaraðiljar í aðalsök, væru ekki skráðir eigendur, og hafi sóknaraðiljar ekki glatað nein- um rétti á hendur þeim af þeim sökum. Breyti það ekki neinu, Þótt varnaraðiljar hefðu verið skráðir eigendur bátsins, því fyrri eigendur hans, Gunnar og Kristján, hafi átt háar kröfur tryggð- ar með veði í bátnum, sem stöfuðu frá fyrri sölu bátsins. Því hefði ekkert komið í hlut sóknaraðilja af vátryggingarfé báts- ins, þótt báturinn hefði verið skráður á nafn varnaraðilja. Er því og haldið fram, að fyrri eigendur hafi verið hafðir með í ráð- um við sölu bátsins til sóknaraðilja og því hefðu þeir, sóknar- aðiljar, fengið afsal, ef þeir hefðu staðið í skilum með kaup- verðið. Þá er því mótmælt, að það hafi verið forsenda fyrir kaupunum af hálfu sóknaraðilja, að lán við Byggðasjóð væri ekki að hluta í þýskum mörkum og lán Fiskveiðasjóðs að hluta gengistryggt. Ekki skipti heldur máli, þótt lán þessi væru greind í samningi aðiljanna eingöngu í íslenskum krónum, því fjár- hæð veðskuldabréfs þess, sem. sóknaraðiljar áttu að gefa út fyr- ir eftirstöðvum kaupverðsins, hafi átt að hækka eða lækka í sam- ræmi við upplýsingar um stöðu þessara tveggja lána. Er því mótmælt, að stefndi Konráð verði á nokkurn hátt gerður ábyrg- ur vegna hugsanlegrar riftunar kaupsamningsins um v/b Skála- fell, því hann hafi gengið frá sölunni á fullkomlega löglegan hátt samkvæmt 4. gr. laga um fasteignasölu. Er því og mótmælt, að Konráð verði á nokkurn hátt gerður ábyrgur fyrir afleiðing- um þess, að v/b Skálafell fórst. Er því sérstaklega mótmælt, að hann verði gerður ábyrgur fyrir skaðabótakröfu sóknaraðilja í aðalsök, en sú krafa sé einnig algerlega órökstudd. z Krafa sóknaraðilja í gagnsök, Jóns og Elísabetar, er byggð 1022 á því, að af þeirra hálfu hafi réttilega verið staðið að samnings- gerðinni við varnaraðilja í gagnsök, Hólmar Víði og Guðjón, svo sem fram komi í rökstuðningi fyrir sýknukröfu þeirra í aðal- sök, og hafi þau efnt ákvæði samningsins af sinni hálfu. Krafa varnaraðilja í gagnsök, Hólmars Víðis og Guðjóns, er byggð á því, að rifta beri samningi aðiljanna, svo sem fram komi í rökstuðningi fyrir kröfum þeirra í aðalsök, því geti ekki arðið um það að ræða, að þeim verði gert að efna samninginn. Samkvæmt veðbókarvottorði, dags. 26. júlí 1973, voru þeir Gunnar Gunnarsson og Kristján Helgason skráðir eigendur v/b Skálafells, SH 240. Er ágreiningslaust, að svo hafi einnig verið, er báturinn fórst 25. janúar 1974. Samkvæmt veðbókarvottorði þessu hvíldu á bátnum skuld við Fiskveiðasjóð Íslands að fjár- hæð kr. 2.800.000, tryggð með 1. veðrétti, skuld við Byggða- sjóð að fjárhæð kr. 215.000, tryggð með 2. veðrétti, og skuld við Byggðasjóð. að fjárhæð D. M. 15.656.86, einnig tryggð með 2. veðrétti. Í veðskuldabréfinu fyrir láninu í Fiskveiðasjóði Íslands kemur fram, að sjóðnum. hafi verið heimilt að innheimta 3/5 hluta af láninu eða eftirstöðvum þess á hverjum tíma með breyti- legri fjárhæð, sem næmi gengisbreytingu íslenskrar krónu á lánstímanum. Í veðskuldabréfinu fyrir láninu við Byggðasjóð, sem er í þýskum mörkum, kemur fram, að þar er raunverulega um að ræða jafnvirði hinnar þýsku fjárhæðar í Íslenskum krón- um á grundvelli gengisins D. M. 100.00 = ísl. kr. 2.746.40 á út- borgunardegi og sölugengi íslenskra banka á vesturþýskum mörk- um. á greiðsludögum afborgana og vaxta. Fram er komið í gögn- um málsins, að Byggðasjóður hafi hinn 25. júlí 1973 beðið um nauðungaruppboð á v/b Skálafelli vegna vanefnda á veðskuld- inni að fjárhæð D. M. 15.656.86. Var beiðni þessi síðan aftur- kölluð 3. maí 1974, er vátrvyggingarfjárhæð bátsins hafði verið greidd. Gegn neitun þeirra Hólmars Víðis Gunnarssonar og Guðjóns Ingvarssonar er ósannað, að þeim hafi verið kynnt veðbókar- vottorð um v/b Skálafell, þar sem fram kom, hverjir voru skráð- ir eigendur bátsins. Einnig er ósannað, að þeim hafi verið gerð grein fyrir því með öðrum hætti, hverjir voru skráðir eigendur bátsins. Verður að telja ósannað, að þeir hafi mátt gera sér grein fyrir því, að það var ekki á valdi viðsemjenda þeirra, Jóns og Elísabetar, að. gefa þeim afsal fyrir bátnum. Þykir það ekki eiga að hafa áhrif á þetta atriði, þótt skráningareinkenni báts- ins hafi verið fyrir annað lögsagnarumdæmi en það, sem heimili 1023 seljenda var í. Þá er og ósannað, að Hólmari Víði og Guðjóni hafi verið skýrt frá vanefndum þeirra Jóns og Elísabetar við fyrri eigendur bátsins og vanefndunum við Byggðasjóð og Fisk- veiðasjóð. Bar þeim, sem um söluna sáu fyrir þau Jón og Elísa- bet, að sjá um, að þeim Hólmari Víði og Guðjóni væri gert ljóst, hvernig þessum málum var háttað. Þá þykir á það hafa skort, að nægilega glögg grein væri gerð fyrir áhvílandi veð- skuldum, sem að hluta voru í þýskum mörkum og að hluta gengis- tryggð með öðrum hætti, en ósannað er, að ekki hafi verið unnt að afla upplýsinga um þessi atriði. Þegar atriði þessi eru virt, verður að telja, að á það hafi skort, að sóknaraðiljum í aðal- sök, Hólmari Víði og Guðjóni, hafi verið veittar réttar upplýs- ingar um atriði, sem hafi verið þess eðlis, að telja verði forsend- ur fyrir kaupunum brostnar af þeirra hálfu og sé þetta næg ástæða til að krafa um riftun kaupsamningsins, sem felist í kröfugerð þeirra í aðalsök, verði tekin til greina, þótt eigi verði talið, að seljendur, Jón og Elísabet, hafi beitt svikum. Verða aðrar kröfur sóknaraðilja í aðalsök einnig teknar til greina að öðru leyti en því, að ósannað er, að tjón hafi orðið fyrir „vinnu- tap, kostnað o. s. frv.“, og verður krafa um bætur af þeim sök- um ekki tekin til greina. Þykir það ekki hnekkja þessari niður- stöðu gagnvart varnaraðiljum í aðalsök Jóni og Elísabet, þótt mistök hafi orðið í starfi Konráðs Ó. Sævaldssonar, sem hafði verið falið að sjá um sölu v/b Skálafells. Með hliðsjón af ákvæði öð. gr. laga nr. 39/1922 þykir það ekki hagga heimild til rift- unar, þótt v/b Skálafell hafi farist 25. janúar 1974. — Vextir af fjárhæð, sem sóknaraðiljar í aðalsök hafa greitt og krefjast endurgreiðslu á, kr. 145.000, ákveðast 13% ársvextir af kr. 75.000 frá 15. nóvember 1973 til greiðsludags, en 18% ársvextir af kr. 50.000 frá 28. desember 1973 til 15. janúar 1974 og af kr. 70.000 frá þeim degi til greiðsludags. — Eftir þessum úrslitum í aðalsök verður varnaraðiljunum Jóni og Elísabet gert að greiða sóknar- aðiljum málskostnað í aðalsök, sem ákveðst kr. 250.000. Með hliðsjón. af því, sem að framan er rakið, verða kröfur sóknaraðilja í gagnsök, Jóns og Elísabetar, ekki teknar til greina, og verða varnaraðiljar í gagnsök, Hólmar Víðir og Guðjón, sýkn- aðir af þeim. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í gagn- sök falli niður. Krafa sóknaraðilja í aðalsök á hendur Konráði Ó. Sævalds- syni varðar annars vegar endurgreiðslu þess hluta kaupverðsins, sem þeir Hólmar Víðir og Guðjón höfðu innt af hendi. Konráð 1024. kom fram sem milligöngumaður við kaupin, og sem löggiltum fasteignasala bar honum að sjá um, að frá þeim væri gengið á fullnægjandi hátt, en á því varð misbrestur. Ekki þykir þó nægur grundvöllur til að dæma hann til greiðslu fjárhæðar þessarar í þessu máli. Hinn hluti kröfugerðarinnar á hendur Konráði varðar greiðslu bóta fyrir „vinnutap, kostnað o. s. frv.“ en þar sem ekki hafa verið færðar sönnur að slíku tjóni, verð- ur hann einnig sýknaður af þeirri kröfu. Eftir öllum atvikum bykir rétt, að málskostnaður milli sóknaraðilja í aðalsök og stefnda Konráðs falli niður. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum dr. Jakob Sigurðssyni forstjóra og Ragnari Bjarnasyni vélstjóra. Dómsorð: Krafa sóknaraðilja í aðalsök, Hólmars Víðis Gunnarssonar og Guðjóns Ingvarssonar, um riftun samnings þeirra við varnaraðiljana Jón Valgeirsson og Elísabet Matthíasdóttur um kaup sóknaraðilja á v/b Skálafelli, SH 240, er tekin til greina. Er sóknaraðiljum í aðalsök óskylt að gefa út veð- skuldabréf að fjárhæð kr. 1.850.000, tryggt með veði í fast- eign. Varnaraðiljarnir Jón Valgeirsson. og Elísabet Matthías- dóttir skili sóknaraðiljum í aðalsök síðartöldum sjö víxl- um, sem út gefnir voru af sóknaraðiljanum Hólmari Víði Gunnarssyni 15. nóvember 1973 og samþykktir af sóknar- aðiljanum Guðjóni Ingvarssyni: Víxill að fjárhæð kr. 50.000 með gjalddaga 28. janúar 1974. Víxill að fjárhæð kr. 200.000 með gjalddaga 28. febrúar 1974. íxill að fjárhæð kr. 200.000 með gjalddaga 28. apríl 1974. Víxill að fjárhæð kr. 150.000 með gjalddaga 28. júní 1974. Víxill að fjárhæð kr. 200.000 með gjalddaga 28. sept. 1974. Víxill að fjárhæð kr. 200.000 með gjalddaga 28. nóv. 1974. Víxill að fjárhæð kr. 150.000 með gjalddaga 28. des. 1974. Varnaraðiljarnir Jón Valgeirsson og Elísabet Matthíasdótt- ir skili einnig sóknaraðiljum í aðalsök níu víxlum, sem út gefnir voru 15. nóvember 1973 af sóknaraðiljanum Hólmari Víði Gunnarssyni, ábaktir af sóknaraðiljanum Guðjóni Ingv- arssyni og samþykktir af Þorsteini La Voque, hverjum að fjár- hæð kr. 20.000, með gjalddögum 15. febrúar, 15. mars, ið. apríl, 15. maí, 15. júní, 15. júlí, 15. ágúst, 15. september og 15. október 1974, og tveimur víxlum, hvorum að fjárhæð 1025 kr. 25.000, útgefnum sama dag af sama aðilja, samþykktum og áböktum af sömu aðiljum og hinir níu víxlar með gjald- dögum 15. nóvember og 15. desember 1974. Þá greiði varnar- aðiljarnir Jón Valgeirsson og Elísabet Matthíasdóttir sóknar- aðiljum í aðalsök kr. 145.000 með 13% ársvöxtum af kr. 75.000 frá 15. nóvember 1973 til greiðsludags, með 18% ársvöxtum af kr. 50.000 frá 28. desember 1973 til 15. janúar 1974, af kr. 70.000 frá þeim degi til greiðsluðags. Í aðalsök greiði varnaraðiljar sóknaraðiljum kr. 250.000 í málskostnað. Varnaraðilinn Konráð Ó. Sævaldsson skal vera sýkn af kröfum sóknaraðilja í aðalsök, en málskostnaður milli þeirra fellur niður. Í gagnsök skulu þeir Hólmar Víðir Gunnarsson og Guð- jón Ingvarsson vera sýknir af kröfum Jóns Valgeirssonar og Elísabetar Matthíasdóttur, en málskostnaður í gagnsök fell- ur niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 1. júlí 1981. Nr. 135/1981. Ólafur Jónsson gegn Sigurbirni Eiríkssyni. Kærumál. Þinglýsing. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr og Sigurgeir Jónsson. Sóknaraðili hefur með kæru 10. júní 1981, er barst Hæsta- rétti 18. s. m., kært synjun þinglýsingardómarans í Rangár- vallasýslu 4. s. m. um að afmá úr þinglýsingarbók sýslunn- ar yfirlysingu, sem þinglýst var á eign hans, Oddhól í Rangár- vallahreppi, hinn 3. mars 1981. Sóknaraðili krefst þess, að hin kærða ákvörðun þinglýsingardómarans verði felld úr 65 1026 gildi og að lagt verði fyrir þinglýsingardómara að afmá nefnt skjal, merkt nr. 81/77, úr veðmálabók sýslunnar. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar á úrlausn þinglýsingar- dómara „að svo stöddu“. Kærumálskostnaðar er ekki kraf- ist af hans hálfu. Kæra máls þessa er heimil samkvæmt 1. málsgr. 3. laga nr. 39/1978. Þinglýsingardómarinn, Eggert Óskarsson, fulltrúi sýslu- mannsins í Rangárvallasýslu, hefur sankvæmi 1. málsgr. 3. gr. laga nr. 39/1978 sent Hæstarétti greinargerð sína um hina kærðu dómsathöfn. Segir þar m. a. svo: „Með bréfi, dags. 19. maí s. l., hefur Jón E. Ragnarsson hrl. f. h. Ólafs Jónssonar, Oddhóli, Rangárvallahreppi, mót- mælt þinglýsingu á skjali undirrituðu af Sigurbirni Eiríks- syni varðandi eignina Oddhól í Rangárvallahreppi, Bangár- vallasýslu, og krafist þess, að skjalið verði afmáð úr veð- málabókum Rangárvallasýslu. Skjal þetta, sem dagsett er 24. febrúar 1981, er merkt í þinglýsingarbók embættisins og áritað sem skjal nr. 77/ 81, móttekið 2. mars s.l. og imnfænt í þinglýsingardagbók 3. mars s.l.: „Sýslumaður Rangárvallasýslu, Hvolsvelli. Ég undirritaður, Sigurbjörn Eiríksson, Stóra Hofi, Rangár- vallasýslu, vil hér með tilkynna yður, herra sýslumaður, að ég hefi með kaupsamningi og afsali, dags. í ágúst 1975, eign- ast jörðina Oddhól í Rangárvallahreppi. Dregist hefur að þinglýsa þessum rétti mínum, en vegna yfirlýsinga og ólöglegra veðsetninga seljandans, Ólafs Jóns- sonar, er ég knúinn til að mótmæla öllum yfirlýsingum, veð- setningum og hvers konar gerningum af hálfu Ólafs Jóns- sonar eða nokkurs annars, sem fara í bága við þennan rétt minn og kynnu að berast embætti yðar. — Óskast mér eða lögmanni mínum, Inga Ingimundarsyni hrl., Reykjavík, gert viðvart, svo mér gefist kostur á að koma fram andmælum, ef á þetta reynir. gr gr. 1027 Bréf þetta óskast þinglesið á jörðina Oddhól. Virðingarfyllst, P.t. Reykjavík, 24. febr. 1981, Sigurbjörn Eiríksson.“ Þinglýsingu skjals þessa er mótmælt á þeim grundvelli, að hún sé brýnt brot á 7. gr. laga nr. 39/1978 um þinglýs- ingar svo og 1. mgr. 24. gr. sömu laga. Nefndur Sigurbjörn sé ekki heimildarmaður að téðri fasteign og geti því ekki látið þinglýsa neins konar yfirlýsingum á fasteignina. Eina undantekning þess, að annar maður geti látið þinglýsa skjali á annars manns eign, sé að finna í 28. gr. laganna. Öðrum kosti verði einungis þinglýst skjölum, sem stafa frá þing- lýstum eiganda, og aðfararveðum og skjölum varðandi lög- veð. Sigurbirni Eiríkssyni hafa verið kynntar framansreindar kröfur Ólafs Jónssonar um útstrikun hins þinglýsta skjals. Í bréfi lögmanns hans, Inga Ingimundarsonar hrl., dags. 1. júní s.l., segir svo varðandi mál þetta: „Af hálfu Sigurbjörns Eiríkssonar, sem nú hefur afhent þinglýsingardómara lögformlegt afsal fyrir jörðinni Oddhól til þinglesturs, er kröfum Ólafs Jónssonar í bréfi, dags. 19. f. m., eindregið mótmælt. Ólafur Jónsson hafði gengið svo freklega á rétt umbj. míns í skjóli þess, að hann var óþins- lesinn, að ekki varð við unað. Þótti rétt að stöðva frekari veðsetningar og aðrar hugsanlegar ráðstafanir af hálfu Ólafs, meðan afsalið var borið undir hreppsnefnd og jarðanefnd.“ Skjal það, sem hér um ræðir og þinglýst hefur verið og fært í fasteignabók Rangárvallasýslu á eignina Oddhól í Rangárvallahreppi, er ekki heimildarskjal varðandi greinda eign, heldur yfirlýsing aðila, sem telur til réttar yfir eign- inni á grundvelli afsals, sem til staðar er, en hefur ekki verið þinglýst. Yfirlýsing þessi felur ekki í sér neina ráðstöf- un eignar, heldur er um að ræða almenn mótmæli gegn veð- setningum og öðrum þeim gerningum þinglýsts eiganda, sem brjóta í bága við yfirlýstan rétt útgefanda hins þing- lýsta skjals. Að þessu virtu þykir þinglýsing skjals þessa ekki brjóta gegn ákvæðum 7. gr. laga um þinglýsingar nr. 1028 39/1978 né 1. mgr. 24. gr. sömu laga, sbr. og í þessu sam- bandi ákvæði 29. gr. laganna. Kröfu Ólafs Jónssonar um útstrikun nefnds skjals úr fast- eignabók Rangárvallasýslu er synjað.“ Telja verður, að sóknaraðili hafi hafist nægilega snemma handa með kröfur sínar og málabúnað. Sóknaraðili var þinglýstur eigandi jarðarinnar Oddhóls, Þegar varnaraðili óskaði þinglýsingar á framangreindu skjali. Stemmt er stigu við því með lögum nr. 39/1978, að slíkri yfirlýsingu sem þessari verði þinglýst, sbr. 2. málsgr. 7. gr., 24. gr. og 25. gr. laganna, enda eiga reglur laganna um frávik frá meginreglu 1. málsgr. 24. gr. hér eigi við. Átti þinglýsingardómari því að synja um þinglýsinguna. Samkvæmt þessu á sóknaraðili kröfu á, að ofangreind yfir- lýsing, merkt 81/77, um jörðina Oddhól í Rangárvallahreppi verði afmáð úr þmglýsingabók Rangárvallasýslu. Rétt þykir, að varnaraðili greiði sóknaraðilja kærumáls- kostnað, 1.500.00 krónur. Dómsorð: Sóknaraðili, Ólafur Jónsson, á kröfu á, að ofangreind yfirlýsing, merkt 81/77, verði afmáð úr þinglýsingabók Rangárvallasýslu. Varnaraðili, Sigurbjörn Eiríksson, greiði sóknaraðilja kærumálskostnað, 1.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. 1029 Miðvikudaginn 1. júlí 1981. Nr. 136/1981. Sigurbjörn Eiríksson Segn Ólafi Jónssyni. Kærumál. Þinglýsing. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr og Sigurgeir Jónsson. Sóknaraðili hefur með kæru 10. júní 1981, sem barst Hæstarétti 18. s. m., kært synjun þinglýsingardómarans í Rangárvallasýslu 5. s. m. um að þinglýsa afsali varnaraðilja til sóknaraðilja um jörðina Oddhól í Rangárvallahreppi, dag- settu í „ágúst 1975“. Krefst sóknaraðili þess, að hrundið verði ákvörðun þinglýsingardómarans og að krafa sóknar- aðilja um þinglýsingu skjalsins verði tekin til greina. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess, að hin kærða dómsathöfn verði staðfest. Enn fremur er krafist kærumálskostnaðar. Kæra þessi er heimil samkvæmt 1. málsgr. 3. gr. laga nr. 39/1978. I. Þinglýsingardómarinn, Eggert Óskarsson, fulltrúi sýslu- mannsins í Rangárvallasýslu, hefur samkvæmt 1. málsgr. 3. gr. laga nr. 39/1978 sent Hæstarétti úrlausn sína um hina kærðu dómsathöfn. Segir þar m. a. svo: „Með bréfi, dags. 20. maí s.l., hefur Ingi Ingimundarson hrl. f. h. Sigurbjörns Eiríkssonar, Stóra-Hofi, Rangárvalla- hreppi, sent þessu embætti til þinglýsingar afsal, útgefið í ágúst 1975 af Ólafi Jónssyni til Sigurbjörns Eiríkssonar fyr- ir jörðinni Oddhóli í Rangárvallahreppi. Í béfi þessu segir svo: „Af hálfu Sigurbjörns Eiríkssonar, sem nú hefur afhent þinglýsingardómara lögformlegt afsal fyrir jörðinni Odd- hól til þinglesturs, er kröfum Ólafs Jónssonar í bréfi, dags. 19. f. m., eindregið mótmælt. 1030 Ólafur Jónsson hafði gengið svo freklega á rétt umbj. m. í skjóli þess, að hann var óþinglesinn, að ekki varð við unað. Þótti rétt að stöðva frekari veðsetningar og aðrar hugsan- legar ráðstafanir af hálfu Ólafs, meðan afsalið var borið undir hreppsnefnd og jarðanefnd.“ Þinglýstum eiganda jarðarinnar, Ólafi Jónssyni, hefur ver- ið tilkynnt um þinglýsingarbeiðni þessa. Hefur hann með símskeyti, dags. 3. júní s.l., mótmælt þinglýsingu afsalsins harðlega. Svo sem fram er komið, hafa lögaðilar, hreppsnefnd Rang- árvallahrepps og jarðanefnd Rangárvallasýslu, fengið afsal þetta til umfjöllunar í samræmi við ákvæði jarðalaga nr. 65,/1976. Í bókun hreppsnefndar Rangárvallahrepps frá 23. mars s.l. segir svo: „Þar sem fyrir liggur, að ágreiningur er milli samningsaðila um gildi samningsins og að því máli hafi verið vísað til dómstóla, vísar hreppsnefndin forkaupsréttar- málinu frá.“ Í bókum jarðanefndar Rangárvallasýslu frá 18. apríl s.l. segir svo: „Vegna ágreinings, sem upp hefur komið um afsalið og er til meðferðar hjá dómstólum, telur jarðanefnd Rangárvallasýsu ekki tímabært að taka endanlega afstöðu til samningsins.“ Með yfirlýsingu, dags. 16. maí 1979 og þinglýstri í8. maí s. á., hefur Ólafur Jónsson lýst því yfir, að kaupsamningur og afsal, dags. í ágúst 1975, til Sigurbjörns Eiríkssonar fyrir jörðinni Oddhóli í Rangárvallahreppi hafi verið pro forma gerningur og aldrei ætlað að hafa gildi samkvæmt efni sínu. Hinn 10. apríl 1981 var þingfest fyrir aukadómþingi Rangár- vallasýslu mál, sem Ólafur Jónsson hefur höfðað á hendur Sigurbirni Eiríkssyni til ógildingar eða riftunar á greindu afsali. Málavöxtum er þannig lýst í stefnu: „Sumarið 1975 hafði stefndi fengið stefnanda og maka hans til þess að undirrita téða gerninga varðandi Oddhól, eignarjörð stefnanda. Þetta hafði verið málamyndagerning- ur (pro forma), sem aldrei hafi verið ætlað að hafa gildi 1031 eftir efni sínu. Þessi skjalagerð hafði verið til að frumkvæði stefnda og til þess að tryggja ótilteknar skuldir stefnanda við stefinda á meðan stefnandi væri á ferðalagi erlendis. Síð- an var ætlunin að ganga frá skuldaskilum aðilanna og eftir atvikum veðtryggja skuldina í jörðinni. Í maí 1979 lét stefn- andi þinglýsa yfirlýsingu á jörðina í veðmálabók Rangár- vallasýslu, þar sem kaupsamningurinn og afsalið er lýst marklaust og að engu hafandi. Þetta var vegna grunsemda um það, að stefndi ætlaði að sera eignarrétt sinn gildandi. Stafndi hafði sjálfur ekki undirritað téð skjöl í okt—-nóv. 1978, þegar lögmaður hans sendi lögmanni stefnanda ljósrit skjalanna. Stefndi hefur nú leitað til hreppsnefndar um fráfall á for- kaupsrétti vegna kaupsamningsins og afsalsins og sýnt aðra frekari tilburði til þess að ná eignarhaldi sínu á jörð- inni. Af þessum sökum er nú nauðsynlegt að höfða mál þetta.“ Með því að skuldbindingargildi afsals þessa hefur ótvírætt verið véfengt af hálfu útgefanda þess, fyrst með þinglýsíri yfirlýsingu, dags. 16. maí 1979, og nú með málshöfðun á hendur rétthafa þess, Sigurbirni Eiríkssyni, verður því ekki þinglýst að svo stöddu sem eignarheimild honum til handa, meðan ágreiningsefnið er til meðferðar fyrir dómstólum, enda verður að telja, að yfirlýsing Sigurbjörns Eiríkssonar, dags. 24. feb. 1981, veiti honum næga réttarvernd skv. 29. gr. þinglýs.laga. Beiðni Sigurbjörns Eiríkssonar um þinglýsingu afsals þessa er synjað.“ II. Svo sem greinir í úrlausn þinglýsingardómarans, hefur varnaraðili vefengt skuldbindingargildi afsals þess, sem sóknaraðili leitar þinglýsingar á, og hefur hann höfðað mál, þingfest 10. apríl þ. á., til ógildingar eða riftunar á afsalinu. Afsal það, sem um er fjallað í máli þessu, fullnægir form- skilyrðum 22. gr. laga nr. 39/1978. Varnaraðili hefur þing- lýsta heimild til að ráðstafa sreindri fasteign með löggem- 1032 ingi þessum, sbr. 1. málsgr. 24. gr. og 1. málsgr. 25. gr. sömu laga. Úrlausn um ógildi afsalsins ber ekki undir þinglýs- ingardómara, eins og mál þetta horfir við. Verður því eigi fallist á röksemdir þinglýsingardómara fyrir synjun hans á þinglýsingu, en bent skal á, að yfirlýsing sóknaraðilja frá 24. febrúar 1981, er greinir í úrlausn dómarans, var eigi talin þinglýsingartæk með dómi Hæstaréttar, er gekk í dag. III. Sóknaraðili hefur með bréfi, dags. 24. febrúar 1981, boð- ið hreppsnefnd Rangárvallahrepps forkaupsrétt að jörðinni Oddhóli, sbr. TIl. kafla jarðalaga nr. 65/1976. Vísar hrepps- nefndin „forkaupsréttarmálinu frá“ með þeim rökstuðningi, að ágreiningur sé milli samningsaðilja um gildi samnings- ins og að því máli hafi verið skotið til dómstóla. Þá óskaði sóknaraðili einnig með bréfi 1. apríl 1981 samþykkis jarða- nefndar á afsalinu, sbr. TI. kafla jarðalaga. Afgreiddi jarða- nefnd málið á fundi sínum 15. apríl sl. á þeim grundvelli, að ekki væri „tímabært að taka endanlega afstöðu til samn- ingsins“ vegna ágreinings þess, sem upp hefði komið um afsalið og væri til meðferðar hjá dómstólum. Samkvæmt gögnum málsins lágu fyrir hreppsnefnd Rang- árvallahrepps fullnægjandi upplýsingar um sölu jarðarinnar Oddhóls til þess, að hún gæti tekið afstöðu til þess, hvort hún neytti forkaupsréttar. Bar hreppsnefndinni að taka ein- dregna afstöðu til þessa innan lögmælts frests án tillits til ágreinings málsaðiljanna um gildi afsalsins, en mál af því efni hafði raunar ekki verið höfðað, þegar hreppsnefndin afgreiddi erindið. Að svo vöxnu máli þykir afstaða hrepps- nefndarinnar ekki standa því í vegi, að afsalinu sé þing- lýst. Jarðanefnd Rangárvallasýslu fékk einnig í hendur við- hlítandi gögn um sölu jarðarinnar Oddhóls. Átti nefndin á grundvelli þeirra gagna að taka af skarið um, hvort salan yrði samþykkt eða ekki innan þess frests, er lög mæla. Af þessum sökum er afgreiðsla nefndarinnar ekki því til fyrirstöðu, að afsalið sé þinglýsingartæktt. 1033 IV. Í framangreindu afsali áskilur varnaraðili sér ábúðarrétt á jörðinni Oddhóli ævilangt „og að hafa á henni þann bú- stofn, sem ég þarf á hverjum tíma fyrir mig og fjölskyldu mína“. Ákvæði þetta í afsalinu er eigi þess efnis, að það girði fyrir þinglýsingu samkvæmt 21. gr. laga nr. 39/1978. Rétt þykir að taka fram, að varnaraðilja er fært að fara þá leið, sem í 28. gr. sömu laga greinir í sambandi við dóms- mál það, sem hann hefur höfðað og greint er hér að framan. Samkvæmt framanrituðu á sóknaraðili kröfu á, að afsal það, sem mál þetta varðar, verði fært í þinglýsingabók Rang- árvallasýslu. Rétt þykir, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Sóknaraðili, Sigurbjörn Eiríksson, á kröfu á, að fram- angreint afsal verði fært í þinglýsingabók Rangárvalla- sýslu. Kærumálskostnaður fellur niður. Fimmtudaginn 2. júlí 1981. Nr. 138/1981. Ákæruvaldið gegn Edvard Lövdahl og Sigurði Erni Ingólfssyni. Kærumál. Úrskurður dómara um að víkja sæti felldur úr gildi. Dómur Hæstaréttar. Má þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr og Benedikt Sigurjónsson. Ríkissaksóknari hefur samkvæmt heimild í 1. tölulið 171. 1034 gr. laga nr. 74/1974 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 26. júní sl., sem barst Hæstarétti samdægurs. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Héraðsdómarinn hefur samkvæmt heimild í 2. málsgr. 174. gr. laga nr. 74/1974 sent Hæstarétti greinargerð. Krefst hann þess, að úrskurðurinn verði staðfestur. Með hinum kærða úrskurði, er gekk 26. júní sl, ákvað héraðsdómarinn að víkja sæti í ofangreindu máli með vísan til 2. mgr. 30. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 74/1974 og 138. gr. sömu laga, en miða verður við, að yfirsakadómari hafi falið honum mál þetta til dómsmeð- ferðar, sbr. 9. gr. laga nr. 74/1972. Telur héraðsdómari sér ofviða að fjalla um málið vegna anna við úrlausn annarra sakamála, sem hann hefur nú með höndum og grein er gerð fyrir í úrskurðinum og sumpart í yfirliti, sem fylgir greinar- serð dómarans. Verður ráðið af gögnum máls, að dóms- mál þessi eru mörg og sum hver viðamikil. Í 2. mgr. 30. gr. laga nr. 85/1936, sem hér á við, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 74/1974, getur dómari færst undan að sinna dómsmáli, „ef mál er sérstaklega umfangsmikið eða vandasamt að öðru leyti, svo að ætla má, að hinn reglu- lega dómara skorti tíma frá öðrum embættisstörfum eða sé af öðrum ástæðum ofvaxið að fara með það .. “ Getur dómsmálaráðherra þá skipað sérstakan dómara til að gegna málinu. Þetta ákvæði hefur hvorki beint né óbeint verið numið úr lögum. Verður þó að telja með hliðsjón af ákvæði 9. gr. laga nr. 74/1972, að dómara, sem færist undan að fjalla um dómsmál, beri fyrst að leita til forstöðumanns dómstóls, í þessu tilviki yfirsakadómara, með ósk um að verða leystur undan meðferð dómsmálsins. Eigi er í lög- um gert ráð fyrir þeim úrkosti, að dómari geti úrskurðað, að hann víki sæti í máli, með því að vinnuálag hans verði of mikið að öðrum kosti, heldur eru lögmælt önnur úrræði, svo sem greint var. Af þessum sökum verður að fella hinn kærða úrskurð úr gildi. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi. 1035 Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 26. júní 1981. Ár 1981, föstudaginn 26. júní, var á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Gunnlaugi Briem saka- dómara, kveðinn upp úrskurður þessi í máli ákæruvaldsins gegn Edvard Lövdahl og Sigurði Erni Ingólfssyni. Mál þetta er höfðað með ákæruskjali, dagsettu 19. þ. m., á hendur Edvard Lövdahl, Hörpugötu 12 hér í borg, og Sigurði Erni Ingólfssyni, Mosfelli í Grímsnesi, fyrir fjársvik og skjala- fals, og fékk dómarinn það til meðferðar 24. s. m. Í bréfi ríkissaksóknara, dags. 19. þ. m., er fylgdi málsskjöl- um, segir m. a. á þessa leið: „Samkvæmt úrskurði sakadóms Reykjavíkur, uppkveðnum 31. mars, svo og ákvörðun dómara að því er ákærða Edvard varðar var kveðið svo á, að ákærðu væri óheimil brottför af landinu allt til 1. júlí nk. Þess er því vænst, að mál þetta verði þing- fest fyrir þann tíma, svo eigi þurfi að koma til framlengingar á farbanni því, er ákærðu sæta, enda veiti ákærðu við þing- festingu málsins skipuðum verjendum sínum umboð til þess að taka við birtingu dóms, segja til um áfrýjun og taka við birt- ingu áfrýjunarstefnu, ef dómi verður áfrýjað.“ Málsskjöl gefa til kynna, að hér sé um viðamikið mál að ræða, og er ákæran í því 18 blaðsíður. Af hálfu ríkissaksóknara er þess óskað, að fyrirtekt þess verði hraðað, svo sem áður greinir. Dóm- arinn hefur engin tök haft á að kynna sér málsskjöl, og er ekki svigrúm til þess fram að 1. júlí nk. vegna mála, sem bíða úr- lausnar, en farbanni af ákærðu verður trautt aflétt, nema dóms- yfirheyrslum sé lokið. Dómarinn hefur nú til meðferðar auk ýmissa annarra mála eftirtalin mál, sem höfðuð hafa verið sem. hér segir: Mál höfðað með ákæru, dags. 7. nóvember 1979, á hendur Stefáni Stephensen Tyrfingssyni, Maríu Erlu Friðsteinsdóttur og Þorfinni Kristjánssyni fyrir fjársvik í bifreiðaviðskiptum á ár- inu 1978, alls 14 ákæruliðir. Rannsókn málsins í dómi er ekki lokið vegna fjarveru vitna, sem eru alls nálægt 40 að tölu. Mál höfðað með ákæru, dags. 11. desember 1980, á hendur Hirti Gunnari Sigurðssyni fyrir fjárdrátt hjá Rafmagnsveitum ríkisins á tímabilinu frá 6. febrúar 1976 til 27. mars 1979, alls 20 ákæruliðir. Mál höfðað með ákæru, dags. 11. febrúar 1981, á hendur Þor- finni Egilssyni fyrir skattsvik árin 1973—1976. 1036 Mál höfðað með ákæru, dags. 28. apríl 1981, á hendur Ingvari Nikulási Pálssyni fyrir fjárdrátt úr sjóðum lífeyrissjóðs versl- unarmanna á tímabilinu frá janúar 1974 til júlí 1977, alls rúmar 12 milljónir gkr. Dómsmeðferð þriggja síðasttaldra mála er skammt á veg kom- in, og brot þau, sem ákært er fyrir, eru komin til ára sinna. Telur því dómarinn, að eigi hann að fara með mál þetta, sem beiðni er gerð um skjóta fyrirtekt á, hljóti að verða bæði á því og framangreindum málum svo og öðrum málum, sem hann hef- ur til meðferðar, slíkur dráttur, að eigi verði réttlættur. Því álítur dómarinn rétt með tilvísun til 2. mgr. 30. gr. laga nr. 85/ 1936, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 74/1974 svo og 138. gr. sömu laga, að hann víki sæti í máli þessu ex officio. Úrskurðarorð: Dómarinn víkur sæti í máli þessu ex officio. Miðvikudaginn 8. júlí 1981. Nr. 147/1981. Ákæruvaldið segn Herði Júlíussyni. Kærumál. Úrskurður um gæsluvarðhald og geðheilbrigðis- rannsókn úr gildi felldur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Ármann Snævarr og Benedikt Sigurjónsson. Sigríður Ingvarsdóttir, fulltrúi bæjarfógetans í Kópavogi, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 7. júlí 1981, sem barst Hæstarétti sama dag. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. 1037 Af hálfu ákæruvalds er þess krafist aðallega, að varnar- aðili verði látinn sæta gæsluvarðhaldi til 19. ágúst 1981, kl. 1700, og gangast á þeim tíma undir rannsókn á geðheilbrigði sinni. Til vara er þess krafist, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Eins og rannsókn þessa máls er háttað og rannsóknargögn- um er farið, þykja hvorki rannsóknarnauðsynjar né aðrar lagaástæður leiða til þess, að varnaraðili sé á þessu stigi rannsóknar málsins hnepptur í gæsluvarðhald. Það athugast, að varnaraðili hefur í sakadómi Kópavogs 5. júlí sl. sam- þykkt að gangast undir geðrannsókn. Samkvæmt þessu ber að fella hinn kærða úrskurð úr gildi. Eigi þykja efni til að dæma kærumálskostnað, eins og mál þetta liggur fyrir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi. Úrskurður sakadóms Kópavogs 6. júlí 1981. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar þann 5. júlí sl., bar að með þeim hætti, að vararannsóknarlögreglustjóri ríkisins, Þórir Oddsson, fór þess á leit við sakadóm Kópavogs sama dag, að Herði Júlíussyni, fæddum 12. janúar 1950 í Reykjavík, til heim- ilis að Þinghólsbraut 10 hér í bæ, yrði gert að sæta gæsluvarð- haldi til miðvikudagsins 19. ágúst nk., kl. 1700, svo og að hon- um yrði gert á gæsluvarðhaldstímanum að sæta geðrannsókn. Kröfur vararannsóknarlögreglustjóra eru studdar þeim rökum, að kærði hafi skrifað A, fæddum... 1967, bréf þangað er hann nú dvelst í Dalasýslu. Þá væri einnig talið, að kærði hefði hringt í nefndan Á og að sögn þeirra, er hleruðu símtöl þessi, gæti tal þess fyrrnefnda við þann síðarnefnda engan veginn talist eðlilegt. Kærði hefði orðið uppvís að kynferðislegu athæfi gagnvart fjölda drengja í desember sl. og hefði opinbert mál verið höfðað á hend- ur kærða, og er mál þetta nú til meðferðar í sakadómi Kópavogs. Hjá rannsóknarlögreglu ríkisins kom fram krafa frá foreldrum A þess efnis, að rannsókn færi fram á því, hvað kærði hefði í hyggju gagnvart drengnum. Kærði var yfirheyrður af rannsóknarlögreglu í gær, og skýrði 1038 hann þá svo frá, að hann óttaðist hegðun sína gagnvart ÁA. Hann hefði reynt að halda aftur af sér gagnvart drengjum, frá því að hann varð uppvís að kynferðislegu athæfi gagnvart fjölda drengja í desember sl., en eftir að hann kynntist A í apríl sl. hafi hann ekki getað setið á sér lengur. Hafi hann ekki leitað á drenginn kynferðislega, þar sem hann hefði ákveðið að láta það bíða betri tíma, en betra væri að ná sterkum tilfinninga- tengslum við hann fyrst. Kærði kveðst hafa boðið A í bíó og Í mat á Hótel Loftleiðum, boðið honum heim og gefið honum kex og kaffi og sent honum töluvert mikið af sælgæti og 2 pakka af sígarettum. Þá kveðst kærði hafa skrifað A bréf, og kveðst hann skrifa innilega til hans af væntumþykju og með fyrirhuguð náin kynni. Er hann fékk eigi svarbréf, hafi hann tvívegis hringt til A til þess að kanna, hvort hann væri ekki ennþá vinur hans, og hafi kærði þá spurt A, hvort sam- band þeirra stæði ekki ennþá. Er kærði kom fyrir dóm sama dag og hann var yfirheyrður af rannsóknarlögreglu, neitaði hann að hafa leitað á drenginn A kynferðislega svo og að hafa ætlað sér slíkt. Þá staðfesti kærði fyrir dómi framangreinda skýrslu, er hann gaf rannsóknar- lögreglu. Tók kærði það sérstaklega fram, að hann hefði mikið reynt að ná sér upp úr þeirri vitleysu, sem hann var áður kom- inn Í, og átti kærði þá við kynferðislegt athæfi sitt gagnvart drengjum á undanförnum árum, en upphaflega hefði hann ekki ætlað sér slíkt gagnvart Á. Skipaður réttargæslumaður kærða, Guðmundur Þórðarson héraðsdómslögmaður, hefur gert þá kröfu fyrir dómi, að synjað verði um framkomna gæsluvarðhaldskröfu, en til vara, að gæslu- varðhaldstíma verði í hóf stillt. Kærði hefur fallist á fyrir dómi, að honum væri sjálfum fyrir bestu að sæta geðrannsókn, en varð- andi gæsluvarðhald er á það bent, að samkvæmt áliti læknis, sbr. skjal nr. 14, bls. 2, í máli rannsóknarlögreglu ríkisins nr. 3495/80 fylgdi því stór ábyrgð að hafa kærða innilokaðan í fangelsi, þar eð slíkt hefði að öllum líkindum langvarandi eða varanleg áhrif á heilsufar hans. Kærði hefur viðurkennt fyrir lögreglu að hafa ætlað sér að ná sterkum tilfinningatengslum við drenginn A, áður en hann leitaði á drenginn kynferðislega, en skýrslu þá hefur kærði stað- fest fyrir dómi. Framkoma kærða gagnvart drengnum styður þessar játningar kærða, en kærði hefur m. a. boðið drengnum í bíó og í mat, boð- 1039 ið honum heim, sent honum sætindi, vindlinga og bréf, sem m. a. inniheldur ruddalegar vísur. Þá hefur kærði játað að hafa tví- vegis hringt í A til þess að viðhalda sambandi þeirra. Kærði hefur að vísu jafnframt haldið því fram, að hann bæri einungis hlýjar tilfinningar til drengsins, en ekki kynferðislegar, en þeg- ar litið er til þess, að til meðferðar í sakadómi er nú mál á hend- ur kærða fyrir kynferðisleg afbrot á undanförnum árum gagn- vart unglingsdrengjum, svo og til framkomu kærða gagn- vart drengnum A, þykir þessi fullyrðing kærða eigi mark- tæk. Kærði telur sjálfur, að honum væri fyrir bestu að sæta geð- rannsókn, en eigi þykja efni til að vista kærða á spítala sem sjúkling. Með hliðsjón af því, sem að framan er rakið, svo og með vísan til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir skylt að verða við kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins, að kærði sæti gæsluvarðhaldi svo og að hann gangist undir geðrannsókn á gæsluvarðhaldstím- anum, en eigi þykir ástæða til að gæsluvarðhald vari lengur en 2 vikur, þar sem geðrannsókn ætti að. vera lokið innan þess tíma. Skal því kærði látinn laus að lokinni geðrannsókn eða í síðasta lagi mánudaginn 20. júlí nk. Ætluð brot kærða varða við 45. gr., 46. gr. laga nr. 53/1966 og 2. mgr. 203. gr., sbr. 20. gr. laga nr. 19/1940 og geta varðað fangelsi. Standa því ákvæði tjórnarskrárinnar ekki í vegi fyrir gæsluvarðhaldi kærða. Úrskurðarorð: Hörður Júlíusson sæti gæsluvarðhaldi í 2 vikur frá upp- kvaðningu úrskurðar þessa eða skemur, hafi geðrannsókn lokið fyrir þann tíma, en að henni lokinni skal hann látinn laus eða í síðasta lagi mánudaginn 20. júlí nk. Skal hann sæta geðrannsókn. á gæsluvarðhaldstímanum. 1040 Miðvikudaginn 5. ágúst 1981. Nr. 158/1981. Glerísetningar s/f Segn Vendor h/f. Kærumál. Frestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Þór Vilhjálmsson. Sóknaraðili hefur samkvæmt heimild í j lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 17. júlí 1981, sem barst Hæstarétti 27. s. m. Krefst hann þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og varn- araðilja synjað um frest í málinu. Þá krefst hann kærumáls- kostnaðar, Frá varnaraðilja hafa hvorki borist kröfur né greinar- gerð. Varnaraðili er ekki skuldari samkvæmt veðskuldabréfi því, sem um er fjallað í málinu. Samkvæmt því og að öðru leyti með vísan til atvika máls þessa verður krafa sóknar- aðilja ekki tekin til greina. Verður hinn kærði úrskurður því staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 11. júlí 1981. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar að undangengnum munn- legum flutningi 24. júní sl., höfðaði stefnandi, Glerísetningar s/f, Hafnarfirði, gegn Vendor h/f, Ægisíðu 123, Reykjavík, með stefnu, birtri 14. maí sl. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 17.418.16 með 38% ársvöxtum frá 18. ágúst 1980 til 18. september s. á. og með 4.75% dráttarvöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá þeim degi til greiðsludags og máls- kostnað að skaðlausu. Enn fremur, að 1. veðréttur í bifreiðinni 1041 G 7375 verði viðurkenndur til tryggingar greiðslu á öllum dæmd- um fjárhæðum. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður og stefn- andi dæmdur til þess að greiða honum málskostnað að skaðlausu. Stefndi gerði upphaflega kröfu um frávísun málsins, en féll frá henni í þinghaldi 24. júní sl. Í þessu. þinghaldi óskaði lögmaður stefnda eftir fresti til gagnia- öflunar. Lögmaður stefnanda synjaði um frest, og óskaði þá lög- maður stefnda eftir því, að málið yrði tekið til úrskurðar um frestssynjun lögmanns stefnanda. Málið var síðan tekið til úr- skurðar um frestssynjunina að undangengnum munnlegum flutn- ingi málsins um hana, eins og að framan segir. Stefnandi lýsir málavöxtum svo í stefnu málsins: „Tildrög málsins eru þau, að með afsali, dags. 16/9 1980, seldi stefnandi stefnda bifreiðina G-7375, sem er Moskwich sendibif- reið, árgerð 1980. Umsamið kaupverð var gkr. 2.500.000.- og átti að greiðast þannig: 1. Við afsal ..........0000. 00 ne gkr. 758.000.- 2. Kaupandi tekur að sér að greiða skuld við Bifreiðar og landbúnaðarvélar skv. veðskulda- bréfi, dags. 18/7 1980 ......20.0000 000. 0... — 1.742.000.- Alls gkr. 2.500.000.- Kaupandi greiddi ekkert af framangreindu bréfi, og hefur selj- andi neyðst til að leysa bréfið til sín. Þá hefur kaupandi van- rækt að kaskotryggja bifreiðina, og opinber gjöld og ábyrgðar- tryggingu hefur hann heldur ekki greitt. Ennfremur hefur hann vanrækt að skrá bifreiðina á sitt nafn. Stefndi hefur brennt úr vél bifreiðarinnar og skilið hana eftir í reiðileysi á götu í Reykja- vík, en þar hafði hún staðið í nokkra mánuði, þar til stefnandi tók hana til sín í geymslu. Umrætt skuldabréf var að eftirstöðvum gkr. 1.741.816.., þeg- ar stefndi tók skuldina að sér. Bréfið ber hæstu löglegu vexti frá 18. júlí 1980. Bréfið skyldi greiðast þannig: 1. 18. ágúst 1980 gkr. 800.000.- 2. 18. sept. 1980 gkr. 470.908.- 3. 18. okt. 1980 gkr. 470.908.- 4. 18. nóv. 1980 gkr. 470.908.- Bifreiðin er tryggð með 1. veðrétti fyrir höfuðstól, vöxtum, dráttarvöxtum, vátryggingargjöldum auk alls kostnaðar. 66 102 Í bréfinu er tekið fram, að rísi mál út af skuldinni, megi reka það fyrir bæjarþingi Reykjavíkur skv. XVII. kafla laga nr. 85, 1936. Þess er krafist, að reglur þessa tilvitnaða ákvæðis verði látnar gilda um málssókn þessa. Bréfið er gefið út 18. júlí 1980 með undirskrift Halldórs Guð- jónssonar f. h. Glerísetningar s/f. Bréfið var með sjálfskuldarábyrgð Bifreiða- og landbúnaðar- véla h/f, en sú ábyrgð er niðurfallin. Bréfið hefur verið framselt stefnanda með áritun, dags. 4. p. m. Innheimtutilraunir hafa reynst árangurslausar, og er máls- sókn því nauðsynleg.“ Stefndi lýsir málavöxtum svo í greinargerð: „Málavextir eru þeir að með afsali, dags. 16. sept. 1980, keypti stefndi bifreiðina G-7375, sem er Moskvich-sendiferðabifreið ár- serð 1980. Bifreiðinni hafði verið ekið 3500 km, er umbj. m. keypti hana. Kaupverðið var samtals gkr. 2.500.000.-. Við afsal greiddi umbi. m. gkr. 758.000 og tók við áhvílandi veðskuld við innflytjanda bifreiðarinnar, Bifreiðar- og Landbúnaðarvélar, skv. bréfi, útg. 18. júlí 1980 af stefnanda. Fljótt kom í ljós, að bifreiðin væri gölluð, og kvartaði umbj. m. nokkrum sinnum yfir því við stefnanda. Um áramótin 1980-—-1981 bræddi bifreiðin úr sér, er hún var staðsett í Hafnarfirði. — Umbj. m. sneri sér til Vals Arnars Magnússonar, bílaviðgerðarmanns, að Laugavegi 168, Reykjavík, sem lét draga bifreiðina á verkstæði sitt. Þar kom í ljós við at- hugun, að bifreiðin var úrbrædd, þótt nóg olía væri á henni og henni hefði samtals aðeins verið ekið 7000 km. — Umbj. m. ræddi síðan við forsvarsmenn stefnanda og tjáði þeim, hvernig komið var. Bauð hann þeim að semja um mál þetta og krafðist þess, að þeir bættu galla þennan og þar til það hefði verið gert og frá- gengið mundi hann ekki greiða af veðskuldabréfinu, sem, eins og áður greinir, stefnendur höfðu gefið út til innflytjanda bif- reiðarinnar, er þeir höfðu keypt hana af. Stefnendur voru ekki til viðtals um að bæta gallann, en umbj. m. taldi sig ekki eiga beinan aðgang að innflytjandanum, þar sem hann var ekki viðsemjandi hans. Bifreiðin stóð, meðan allt þetta gerðist, fyrir utan verkstæði Vals A. Magnússonar, sem áður er getið. 1043 Hinn 10. apríl 1981 barst umbj. m. síðan kröfubréf frá lög- manni stefnanda, þar sem umbj. m. er krafinn greiðslu á nýkr. 23.883.08 auk vaxta og kostnaðar. Umbj. m. ræðdi þá við lögmann stefnanda og tjáði honum að hann teldi það þeirra mál, hvort þeir hefðu leyst til sín skulda- bréfið, sem þeir hefðu sjálfir gefið út í upphafi sem skuldarar, enda hlytu þeir þá jafnframt að eiga vissan endurkröfurétt á hendur innflytjandanum vegna hins augljósa verksmiðjugalla á bifreiðinni. Skömmu áður en umbj. m. ræddi við lögmanninn, höfðu númer bifreiðarinnar verið klippt af henni af lögreglu að beiðni stefn- anda, þar sem bifreiðin hafði ekki verið umskráð. Stefnanda var mætavel kunnugt um, að umbj. m. hafði ekki gert upp skuldina vegna hins framkomna galla, er hann hafði kvartað yfir, og þar sem heimili stefnda er í Reykjavík, var útilokað að færa bifreiðina milli umdæma, án þess að veðinu væri aflétt. Um það bil 10 dögum eftir að númerin voru klippt af bifreið- inni, hvarf hún af geymslustaðnum við verkstæði Vals A. Magnús- sonar. Síðan barst umbj. m. skeyti, þar sem honum var tilkynnt, að bifreiðin væri í geymslu í Laxeldisstöðinni í Kollafirði, þar sem annar fyrirsvarsmanna stefnanda býr. Í ljós kom við athugun, að bifreiðin hafði verið tekin af staðn- um án atbeina fógeta... Frávísunarkröfu sína byggir umbj. m. á því, að hér sé ein- göngu um deilu varðandi skuld hans við stefnendur vegna við- skipta hans við þá að ræða, en ekki um eiginlega innheimtu skuldabréfs að ræða. Mál þetta hefði því átt að fara fyrir sátta- nefnd, hvað ekki var gert. Að sjálfsögðu hefði upphaflegi eig- andi veðskuldabréfsins getað gengið að veðinu sem slíku, án þess að umbj. m. gæti komið í veg fyrir það. Sú leið var hins- vegar ekki farin, en í þess stað völdu stefnendur þann kostinn að leysa til sín veðskuldabrétfið, sem þeir höfðu sjálfir gefið út í nafni Glerísetninga (stefnandi) sem skuldara. Síðan reyna þeir nú í skjóli skuldabréfaréttar að innheimta skuldina hjá umbj. m., án þess að hann geti komið vörnum að út af viðskiptum sínum við stefnanda vegna galla á bifreiðinni. Hafi stefnendur leyst til sín veðskuldabréfið hjá upphaflegum eiganda þess án þess að bera fyrir sig galla á bifreiðinni, geta þeir ekki gert það, svo að umbj. m. verði bundinn við það. Hér er eingöngu um að ræða venjulegt skuldamál milli aðila; mál, 1044 sem. átti að leggja til sátta fyrir sáttanefnd, og því ber nú að frávísa því. Sýknukrafa umbj. m. er byggð á því, að hann hafi þegar greitt stefnendum gkr. 758.000, sem er langt umfram eðlilega leigu fyrir bifreiðina þann stutta tíma, sem hann hafði afnot af henni. Stefnendur hafi síðan, eftir að deila aðila kom upp vegna galla á bifreiðinni, tekið hana aftur Í sína vörslu án samráðs við umbj. m. Með þessu hafi þeir í raun og veru rift kaupunum og fengið til baka það verðmæti, er þeir upphaflega létu af hendi. Af bessari ástæðu geti þeir ekki átt frekari kröfur á hendur umbj. m. og því beri að sýkna. Umbj. m. áskilur sér jafnframt rétt til að endurkrefja stefn- endur í sérstöku máli um þá fjárhæð, er hann hefur þegar greitt þeim, þar sem þeir hafi nánast með valdi tekið bifeiðina af hon- um. Auk þess sem umbj. m. varð fyrir miklum óþægindum og út- gjöldum í þessu sambandi vegna missis bifreiðarinnar, er hún bilaði. Ég tel ekki ástæðu til að fjölyrða um þetta að sinni, en áskil allan rétt til frekari gagnaöflunar og málsútlistunar á síðara stigi málsins.“ Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að stefndi hafi með því að lofa sér að greiða skuld hans við Bifreiðar og Landbúnaðar- vélar h/f samkvæmt veðskuldabréfinu gengist undir þær skyld- ur skuldara, sem í bréfinu greini, þ. á m. að sæta því, að mál út af skuldinni skuli rekið samkvæmt XVII. kafla laga nr. 85/ 1936, sem hann geri nú sem handhafi bréfsins. Þar af leiði, að varnir þær, sem stefndi hafi uppi í málinu, komist ekki að og því eigi hann ekki rétt á að fá frest til þess að afla gagna vörn- um sínum til stuðnings. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að loforð stefnda, sem gefið sé í afsalinu, nái ekki til annars en að greiða ákveðna fjár- hæð til Bifreiða og Landbúnaðarvéla h/f sem hluta af kaupverði bifreiðarinnar. Stefndi hafi engar aðrar skyldur tekið á sig með bessu loforði, enda hafi skipti á skuldara bréfsins ekki farið fram þrátt fyrir loforðið. Mál þetta eigi að reka sem almennt skuldamál, en ekki samkvæmt XVII. kafla laga nr. 85/1936. Stefndi eigi rétt á því að fá frest til þess að afla gagna í því skyni að koma fram gagnkröfu á hendur stefnanda vegna galla, sem bifreiðin hafi verið haldin. 1045 Forsendur og niðurstaða. Eins og fram kemur í gögnum málsins, lofaði stefndi stefn- anda því með undirritun, afsals 16. september 1980 að greiða hluta kaupverðs bifreiðarinnar G 7375 með því að greiða Bif- reiðum og Landbúnaðarvélum h/f veðskuld að fjárhæð gkr. 1.742.000, en það hefur stefndi eigi gert. Með þessum hætti stofnaðist réttarsamband á milli aðilja máls: ins. Stefnandi hefur eigi kosið að reka mál þetta á grundvelli þessa réttarsambands, heldur sem handhafi veðskuldabréfsins, sem að framan. getur, en það varð þann 4. maí 1981 samkvæmt áritun á bréfið. Þar af leiðir, að réttur hans, eins og málið er lagt fyrir dóminn, byggist á þeim rétti, sem framseljandi veð- skuldabréfsins, Bifreiðar og Landbúnaðarvélar h/f, átti gagnvart stefnda. Líta verður svo á, þar sem skuldaraskipti fóru ekki fram með samþykki handhafa þess og skuldareiganda né heldur lof- aði stefndi handhafanum sérstaklega að gerast skuldari þess, að stefnandi geti ekki krafið stefnda um greiðslu samkvæmt veð- skuldabréfinu. Þar af leiðir, að mál þetta verður ekki rekið sam- kvæmt ákvæðum XVII. kafla laga nr. 85/1936. Því er ekki mótmælt af hálfu stefnanda, að komið hafi fram gallar á bifreiðinni, enda þótt hann viðurkenni ekki, að þeir stafi af atvikum, er hann varða. Samkvæmt framansögðu þykir rétt, að stefndi fái frest í því skyni að afla gagna um, hverjir séu gallar á bifreiðinni, af hverju þeir stafi og hvað kosti að bæta úr þeim. Fresturinn er veittur til 3. september nk., kl. 0930. Úrskurð þennan kvað upp Friðgeir Björnsson borgardómari. Úrskurðarorð: Stefnda, Vendor h/f, er veittur frestur til þess að afla gagna í máli þessu til fimmtudagsins 3. september nk., kl. 0930. 1046 Miðvikudaginn 5. ágúst 1981. Nr. 162/1981. Ákæruvaldið Segn Edvard Lövdahl. Kærumál. Gæsluvarðhaldsúrskurður ómerktur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 30. f. m., sem barst Hæstarétti 4. þ. m. Krefst hann þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur, en til vara, að gæsluvarðhaldstíminn verði styttur. Þá er krafist kærumálskostnaðar. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að hinn kærði úr- skurður verði staðfestur. Greinargerð rannsóknarlögreglu ríkisins með kröfu henn- ar um, að varnaraðili skuli sæta gæsluvarðhaldi, er orðrétt tekin upp í hinn kærða úrskurð. Að öðru leyti er engin grein serð fyrir málavöxtum og ekki sérstaklega að einstökum kæruatriðum vikið af hálfu héraðsdómara. Þá hefur héraðs- dómari ekki heldur greint að neinu leyti frá framburði varn- araðilja. Hinn kærði úrskurður brýtur svo mjög í bága við fyrir- mæli 164. gr. laga nr. 74/1974, að óhjákvæmilegt þykir að ómerkja hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera ómerkur. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 30. júlí 1981. Ár 1981, fimmtudaginn 30. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteins- syni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. 1047 Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess, að Edvard Löv- dahl, Hörpugötu 12, Reykjavík, fæddur 12. desember 1937, verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi til miðvikudagsins 12. ágúst nk., kl. 1700, vegna rannsóknar á ætluðum fjársvikum hans. Málavöxtum er lýst í greinargerð með kröfu rannsóknarlög- reglu ríkisins, og segir þar svo orðrétt: „Við rannsókn á RLR máli nr. 1797/81, sem fjallar um kæru Sigurðar Benediktssonar vegna ætlaðra fjársvika, sem hann taldi sig hafa verið beittan, vöknuðu grunsemdir um, að Bjarni Þór Magnússon, Klapparstíg 40 og Guðmundur Daníel Jónsson, Langholtsvegi 35, báðir í Reykjavík, hefðu í stórum stíl gefið út víxla til notkunar í viðskiptum, sem afsagðir hefðu verið sökum greiðslufalls. Jafnframt vöknuðu grunsemdir um, að Agnar Daðason, til heimilis að Maríubakka í Reykjavík, og Edvard Lövdahl, Hörpu- götu 12, Reykjavík, hefðu með sviksamlegum hætti fengið þá Bjarna og Guðmund til að undirrita víxla. Fjölmargar skýrslur hafa. verið teknar af þeim Bjarna Þór Magnússyni og Guðmundi D. Jónssyni um viðskipti þau, sem þeir hafa átt með víxla við Agnar Daðason og Edvard Lövdahl, og kannast þeir báðir við, að þau hafi verið umtalsverð, og telji keir sig báðir hafa verið hlunnfarna í viðskiptunum við þá, enda sitji þeir nú uppi með ógreiddar skuldir, en hinir hagnaðinn. Skýrslur þeirra félaga Bjarna og Guðmundar hafa að nokkru verið kynntar Edvard Lövdahl, en mjög mikið misræmi er í fram- burði þeirra og hans um þau viðskipti, sem Edvard telur sig hafa átt við þá. Vísast til meðfylgjandi gagna RLR. Athygli er sérstaklega vakin á viðskiptum Edvards Lövdahl og Guðmundar D. Jónssonar varðandi bifreiðina K-1074 og vörslusviptingu hennar, sem síðar varð, en grunur leikur á, að í því sambandi hafi Edvard Lövdahl haft talsvert fé af Guð- mundi með blekkingum, svo sem nánar greinir Í gögnum máls- ins, og þannig gerst brotlegur við 248. og/eða 253. gr. almennra hegningarlaga. Svo sem í kæru Vals Bragasonar greinir, sem RLR barst í dag, vegna sölu á pylsuskúr í Hafnarfirði þykja sterkar líkur vera á því, að einnig þar hafi Edvard Lövdahl beitt blekkingum til að koma kaupum á. Vísast til rannsóknargagna þar að lútandi, en rétt þykir að benda á, að Edvard Lövdahl er nú undir ákæru, útg. 19/6 1981, fyrir ætluð fjársvik vegna kaupa hans og Arnar 1048 Ingólfssonar á skúrnum í maí 1980 af Eyþóri Eðvarðssyni, sbr. lið V, 4 og VI, 2, en mál þetta er höfðað fyrir sakadómi Reykja- víkur. Rannsókn máls þessa er á algjöru frumstigi, og þykir því nauðsynlegt í þágu hennar og með vísan til 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga 74, 1974, að kærða verði gert að sæta gæsluvarðhaldi, svo sem að framan er krafist, enda þykir hafa verið sýnt fram á, að kærði er undir rökstuddum grun um alvarleg hegningarlagabrot, og rækileg rannsókn verður að fara fram á þætti hans í fram- vindu þeirra atburða, sem lýst hefur verið í rannsóknargögnum máls þessa. Eftir er að yfirheyra fjölda aðila, sem borið geta um viðskipti kærða við þá Bjarna og Guðmund, og benda má á, að Agnar Daðason hefur farið af landi brott vegna máls þessa að því talið er, þannig að eigi hefur verið hægt að yfirheyra hann.“ Rannsókn máls þessa er á frumstigi, og þar sem ætla má, að kærði geti spillt sakargögnum, ef hann hefur óskert frelsi, þykir með. hliðsjón af framansögðu og með vísan til 1. tl. 67. gr. laga nr. 74/1974 rétt að taka til greina kröfu rannsóknarlögreglu ríkis- ins um gæsluvarðhald á hendur kærða, og skal hann sæta gæslu- varðhaldi allt til miðvikudagsins 12. ágúst 1981, klukkan 1700. Brot þau, sem kærði er grunaður um, gætu varðað hann fang- elsisrefsingu skv. ákvæðum XXVI. kafla almennra hegningar- laga, og eru því ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar gæsluvarðhald- inu ekki til fyrirstöðu. Úrskurðarorð: Kærði, Edvard Lövdahl, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 12. ágúst 1981, klukkan 1700. 1049 Mánudaginn 24. ágúst 1981. Nr. 13/1979. Valdstjórnin gegn Ásgeiri Einarssyni. Kærumál. Bráðabirgðaðkuleyfissvipting úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Benedikt Sigurjónsson og Sigurgeir Jónsson. Arngrímur Ísberg, fulltrúi sýslumannsins í Barðastrandar- sýslu, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Með kæru 12. þ. m., sem barst Hæstarétti 20. þ. m., hef- ur varnaraðili með heimild í 6. mgr. 81. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. XXI. kafla laga nr. 74/1974, skotið hin- um kærða úrskurði til Hæstaréttar og krafist þess, að úr- skurðurinn verði úr gildi felldur svo og ákvörðun lögreglu- stjóra um bráðabirgðaðkuleyfissviptingu. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Ekki hefur borist greinargerð frá ríkissaksóknara. Fyrir dómi hafa verið yfirheyrð sjö vitni, sem hittu varn- araðilja kvöldið 30. júlí sl., áður en hann var stöðvaður við akstur sinn, auk Láru Jensdóttur, sem var farþegi í bifreið- inni. Ekkert þessara vitna kveðst hafa séð, að varnaraðili hafi verið með áfengisáhrifum. Í lögregluskýrslu segir, að sterka áfengislykt hafi lagt frá vitum varnaraðilja og augu hans verið vot og rauð, en þess ekki getið, að hann hafi borið þess merki að vera undir áhrifum áfengis. Lögreglumaðurinn Pétur Sveinsson hefur borið fyrir dómi, að sterka áfengislykt hafi lagt frá vitum varnaraðilja. Ekki er að sjá, að lögreglumaðurinn hafi verið spurður um, hvort hann hafi séð áfengisáhrif á honum. Fyrir dómi var bifreiðaeftirlitsmaðurinn Guðjón Guð- mundsson inntur eftir því, hvort hann hefði séð áfengis- áhrif á varnaraðilja, og svaraði hann því til, að megna áfengislykt hefði lagt frá vitum hans og augu verið rauð og eilítið vot. 1050 Þegar virtir eru framangreindir vitnaframburðir og máls- atvik, þykja eigi hafa verið efni til að svipta varnaraðilja ökuleyfi til bráðabirgða. Ber því að fella hinn kærða úrskurð ur gildi svo og bráðabirgðaökuleyfissviptingu lögreglustjór- ans í Barðastrandarsýslu 1. ágúst 1981. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur svo og fram- angreind bráðabirgðaðkuleyfissvipting. Úrskurður sakadóms Barðastrandarsýslu 11. ágúst 1981. Sýslumaður Barðastrandarsýslu ákvað þann 1. ágúst sl, að Ásgeir Einarsson, Sigtúni 6, Patreksfirði, skyldi frá og með þeim degi vera sviptur ökuleyfi til bráðabirgða, þar sem ætla mætti, að hann hefði þann 30. júlí sl. unnið til ökuleyfissviptingar með því að aka bifreiðinni B 677 eftir að hafa neytt áfengis. Að kvöldi þessa sama dags höfðu lögreglumenn haft afskipti af honum skammt frá Litlu-Hlíð á Barðaströnd. Var sviptingin ákveðin með heimild í 6. mgr. 81. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Með sím- skeyti, dags. 6. ágúst sl, mótmælti kærði þessari ákvörðun og krafðist úrskurðar dómara um hana. Málavextir eru þeir, að fimmtudagskvöldið 30. júlí sl. voru Pétur Sveinsson lögreglumaður og Guðjón Guðmundsson bif- reiðaeftirlitsmaður á ferð á Barðaströnd. Skammt fyrir innan Litlu-Hlíð stöðvuðu þeir bifreiðina B 677, sem er gul vöruflutn- ingabifreið af MAN gerð, og höfðu tal af ökumanni hennar, Ás- geiri Einarssyni, Sigtúni 6, Patreksfirði, kærða í málinu. Sam- kvæmt skýrslu löggæslumannanna, sem þeir hafa staðfest fyrir sakadómi, bar kærði merki ölvunar. Áfengislykt lagði frá vit- um hans, og augun voru rauð og vot. Öndunarsýni, sem tekið var af kærða, sýndi 4. stig. Þá er einnig fram komið af hálfu löggæslumanna, að kærði viðurkenndi áfengisneyslu fyrir þeim, en kvaðst hafa drukkið mjög lítið. Þegar niðurstaða öndunar- prufunnar lá fyrir, bað kærði lögreglumennina um að sleppa sér, en þeir tóku það ekki í mál. Hugðust þeir flytja hann í blóð- töku til Patreksfjarðar, og fór Guðjón Guðmundsson og ætlaði að ganga frá og læsa B 677. Honum tókst það ekki, og bauðst kærði þá til að læsa bifreiðinni. Er hann hafði gert það, gekk „hann um meðfram bifreiðinni og tengivagni, sem við hana var 1051 festur, en tók svo allt í einu undir sig stökk, sveif yfir girðingu, er liggur meðfram veginum, hélt á harðahlaupum til fjalls og bað öggæslumennina vel að lifa. Þeir sáu svo síðast til ferða hans upp undir klettum í fjallinu þarna fyrir ofan. Með kærða var einn farþegi í bifreiðinni, Lára Jensdóttir, og hafa verið teknar af henni skýrslur, sem hún hefur staðfest fyr- ir sakadómi. Hún kom í bifreið kærða í Flókalundi og hefur bor- ið, að kærði hafi á leiðinni verið að súpa á kókflösku, en ekki vissi hún um innihaldið. Hún kveðst ekki hafa séð önnur ölv- unarmerki á kærða, nema hvað augu hans hafi verið rauð og sokkin eins og hjá fólki, sem verið hefur á kenndiríi. Þá hefur hún staðfest að hafa heyrt kærða biðja Pétur Sveinsson lögreglu- mann um að sleppa sér. Kærði kom fyrir sakadóm þann 1. ágúst sl, og var þá tekin af honum skýrsla. Hann neitaði að hafa neytt áfengis við akstur B 677 að kvöldi þann 30. júlí sl. eða að hafa verið undir áhrif- um áfengis í greint sinn. Kvaðst hins vegar hafa drukkið maltöl, áður en lögreglan stöðvaði hann. Hann kvaðst hafa ekið frá Reykjavík að kvöldi miðvikudagsins 29. júlí sl. og haldið í Búðar- dal, þar sem hann svaf í nokkra tíma. Að morgni fimmtudagsins hélt hann áfram för sinni og stansaði fyrst í Djúpadal, þar sem hann losaði vörur. Þar næst stansaði hann og losaði í Flókalundi, þá á Brjánslæk og við hvalstöð Flóka h/f, þá hjá útibúi KVB á Krossholti og að lokum í Innri-Múla. Kærði kvað lögreglu hafa stöðvað sig hjá Litlu-Hlíð og hafi hann blásið í öndunarsýni. Síðan hafi sér verið tilkynnt, að hann ætti að koma með til Patreksfjarðar og skilja bifreið sína eftir. Ekki kvaðst hann hafa fengið nánari skýringu á þessu, og ekki var hann þarna á staðn- um sakaður um ölvunarakstur. Þá neitaði hann alfarið að hafa beðið lögreglu um að sleppa sér. Aðspurður um flótta sinn frá lögreglu þá kvað kærði lögregluna ofsækja sig, og kvaðst hann hafa óttast að fá ekki réttilega meðferð, ef hann hefði komið með henni til Patreksfjarðar, og því kosið heldur að flýja til fjalls. Þá kvaðst kærði vera haldinn innilokunarkennd og hafi hann óttast að verða settur inn, enda hefði Pétur Sveinsson lög- reglumaður gefið slíkt í skyn. Kærði gaf upp nöfn þeirra, er hann hafði hitt á för sinni um Barðaströnd umrætt kvöld, og hafa verið teknar skýrslur af þeim flestum. Ber öllum þessum vitnum, nema tveimur, saman um að hafa engin ölvunareinkenni séð á kærða né heldur séð hann neyta áfengis eða meðhöndla flöskur. 1052 Vitnið Snæbjörn Kristjánsson gaf skýrslu hjá lögreglu þann 31. júlí sl. og kvaðst kvöldið áður hafa hitt kærða við hvalstöð- ina á Brjánslæk og rætt þar við hann. Kvaðst það hafa fundið nokkuð sterkan áfengisþef leggja frá vitum kærða, en ekki veitt útliti hana eftirtekt að öðru leyti. Vitnið Sigurlaug Sigurðardóttir kvaðst hafa hitt kærða, þegar hann losaði vörur hjá útibúi KVB á Krossholti að kvöldi þann 30. júlí sl. Vitnið kvaðst einu sinni hafa fundið áfengislykt leggja frá kærða, en kvaðst ekki gera sér grein fyrir, hvort hún stafaði frá vitum hans eða öðru. Önnur ölvunarmerki sá vitnið ekki, og kærði kom því ekki fyrir sjónir sem ölvaður. Svo sem nú hefur verið rakið, þá verður að telja allnokkrar líkur fram komnar fyrir því, að kærði hafi að kvöldi þann 30. júlí sl. gerst sekur um áfengis- og umferðarlagabrot við akstur bifreiðarinnar B 677. Þykja því ekki vera efni til að fella niður bráðabirgðaðkuleyfissviptinguna frá 1. ágúst sl. Úrskurðarorð: Staðfest er ákvörðun sýslumanns Barðastrandarsýslu um, að Ásgeir Einarsson skuli sviptur ökuleyfi til bráðabirgða frá og með 1. ágúst 1981 að telja. Miðvikudaginn 16. september 1981. Nr. 188/1981. Ákæruvaldið Segn Birgi Kristjánssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómaramir Björn Sveinbjörns- son, Magnús Þ. Torfason og Sigurgeir Jónsson. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 11. september 1981, sem barst Hæstarétti 14. s. m. 1053 Krefst hann þess aðallega, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur, en til vara, að gæsluvarðhaldstíminn verði styttur. Hann krefst og kærumálskostnaðar úr ríkissjóði. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að úrskurðurinn verði staðfestur. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 11. september 1981. Ár 1981, föstudaginn 11. september, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteins- syni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur gert þá kröfu, að Birgi Kristjánssyni húsaviðgerðamanni, til heimilis að Teigaseli 7 hér í borg, fæddum 22. október 1944, verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi til miðvikudagsins 18. nóvember nk., kl. 1700, með skírskotun til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga 74/1974. Í fyrradag kom á skrifstofu rannsóknarlögreglu ríkisins Þor- valdur Guðmundsson, Laugarbökkum, Ölfusi, og kærði Birgi Kristjánsson fyrir ætluð fjársvik. Kvað kærandi kærða hafa boðið sér 70.000 krónur í víxlum í bifreiðina X 1678, sem er Fiat 132. Að sögn kæranda hafi kærði tjáð honum, að allir að- iljar á víxlunum væru eignamenn, hann sjálfur væri að byggja stórhýsi og væri með marga menn í vinnu, og loks hefði kærði boðist til að aka um og sýna kæranda eignir sínar og þeirra manna, sem á víxlunum voru. Kæranda fannst kærði vera trú- verðugur og taldi því ekki þörf á að skoða þessar eignir. Skýrslur hafa verið teknar hjá rannsóknarlögreglu ríkisins af öllum þeim aðiljum, sem ritað hafa sem útgefendur og ábekingar á víxlana, sem eru níu talsins, og hafa þeir allir sem einn kann- ast við að hafa ritað nöfn sín sem. ábyrgðarmenn á víxlana, þrátt fyrir að þeim hafi verið ljóst, að þeir mundu ekki geta greitt þá, ef þeir greiddust ekki. Hafi þeir ýmist gert þetta í greiða- skyni við kærða eða fyrir áeggjan útgefenda á nokkrum víxl- anna, Sighvats Andréssonar auk kærða sjálfs, sem fullyrtu, að víxlarnir yrðu greiddir. Að sögn tveggja ábyrgðarmanna reyndu 1054 þeir að fá kærða til að skila víxlunum, en hann hafi ýmist sagt, að hann væri búinn að láta víxlana í bílaviðskipti eða væri búinn að rífa þá. Kærði hefur við yfirheyrslur hjá rannsóknarlögreglu ríkisins og hér fyrir dómi neitað því að hafa haft í frammi svik vegna ofangreindra bifreiðakaupa. Kvaðst kærði ætla að greiða víxl- ana og kvaðst vera reiðubúinn að útbúa tryggingarbréf vegna þeirra. Jafnframt hefur kærði lýst því yfir, að hann sé reiðu- búinn að láta kaupin ganga til baka. Skýrsla kærða er Í veiga- miklum atriðum í ósamræmi við framburði annarra aðilja. Kærði taldi sig eiga möguleika á að greiða víxlana, hann ætti eftir að fá greiðslur fyrir ýmsar húsaviðgerðir, sem hann hefur nú með höndum. Taldi kærði sig eiga eftir að fá kr. 36.000 fyrir verk að Baldursgötu 22 og um kr. 10.000 fyrir verk að Drápu- hlíð 19. Eftir þinghaldið í gær kannaði rannsóknarlögregla ríkis- ins ofangreinda verksamninga. Kom þá í ljós, að kærði hefur fengið greiddar kr. 7.000 vegna vinnu við Drápuhlíð 19, en ekki lá Hóst fyrir, hverjar eftirstöðvarnar væru. Einnig hefur kærði tekið að sér viðgerðir að Fljótaseli 35 og fengið greiddar kr. 7.000 upp í verkið, en að sögn húseiganda hafi kærði innt af hendi vinnu fyrir 2—3.000 krónur. Haft hefur verið samband við fyrirsvarsmann húseignarinnar að Baldursgötu 22, Sigfús E. Arnþórsson. Taldi Sigfús verkið að mestu klárað, en greiðsla sú, sem samið hafði verið um við kærða, kr. 36.000, hafi átt að vera fyrir fagmannsvinnu, en að sögn Sigfúsar væri verkið þann- ig unnið, að miklar skemmdir hafi verið unnar á dýru efni, sem húseigendur höfðu lagt til. Þyrfti að vinna verkið upp að hluta og kaupa til þess nýtt efni. Kvaðst Sigfús hafa látið fagmenn skoða verkið og þeir ráðlagt honum að bjóða kærða kr. 5.000 fyr- ir vinnuna, en aldrei kæmi til greina að greiða kærða kr. 36.000 fyrir verkið. Til meðferðar hjá rannsóknarlögreglu ríkisins eru nú samtals 13 mál, þar af 3 mál frá árunum 1979 og 1980, en ákæru í þeim málum var vísað frá dómi þann 3. júní 1980. Hjá rannsóknar- lögreglu ríkisins eru því til meðferðar 10 kærur á hendur kærða, sem upp hafa komið á þessu ári, fyrir ætluð fjársvik og skjala- fals, aðallega vegna verksamninga og bifreiðaviðskipta. Er rann- sókn lokið í 5 málum, en rannsókn í hinum 5 er ólokið, og er stefnt að því að senda í einu lagi til ríkissaksóknara öll mál, sem rannsóknarlögregla ríkisins hefur til meðferðar á hendur kærða. 1055 Síðastliðin 5 ár hefur kærði verið dæmdur í samtals 22 mán- aða fangelsi, og á árunum 1966—-1975 hefur kærði verið dæmd- s ur Í samtals 58 mánaða fangelsi. Hefur kærði því á ferli sínum 9 sinnum verið dæmdur í óskilorðsbundna refsivist (fangelsi) í samtals 80 mánuði fyrir skjalafals og auðgunarbrot auk nokk- urra annarra brota. Þá hefur kærði verið dæmdur í varðhald, hlotið skilorðsbundna fangelsisdóma og gengist undir sektar- greiðslur. Engum málum er ólokið. á hendur kærða hjá sakadómi Reykja- víkur. Kærði hefur áfrýjað til Hæstaréttar Íslands dómum sakadóms Reykjavíkur, uppkveðnum þann 22. desember 1980 og 26. júní 1981, 4 mánaða og 12 mánaða fangelsi, óskilorðsbundið. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur aflað upplýsinga um víxil- dóma, sem gengið hafa á hendur kærða, og eru þeir samtals 12 talsins, sá fyrsti frá 30. ágúst 1978 og hinn síðasti þann 18. febrúar 1981. Þá hefur tvívegis verið gert árangurslaust fjárnám hjá kærða, eða þann 4. september 1980 og 19. febrúar 1981. Þann 10. ágúst sl. gerði rannsóknarlögregla ríkisins kröfu fyr- ir dóminum um, að kærða yrði gert að sæta gæsluvarðhaldi vegna ætlaðra brota hans á 155. gr. og 248. gr. alm. hegningarlaga með skírskotun til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga 74/1974. Með úrskurði, uppkveðnum þann 11. ágúst sl, var þeirri kröfu synjað, þar sem ekki þótti alveg næg ástæða til að taka kröfuna til greina. Með hliðsjón af sakarferli kærða og framangreindum gögn- um þykja leiddar að því verulegar líkur, að kærði hafi ekki ætlað né getað fremur en margsinnis áður efnt fjárskuldbind- ingar þær, sem hann tókst á hendur með samþykki víxla vegna kaupa hans á bifreiðinni X 1678. Jafnframt má ætla, að kærði hafi stefnt í hættu fjárhag fólks, er hann fékk til að rita á víxl- ana sem ábyrgðarmenn. Er kærði því undir rökstuddum grun um brot gegn 248. gr. eða 248. gr., sbr. 20. gr. almennra hegn- ingarlaga. Er því augljóst, að veruleg hætta er á bví, að kærði haldi áfram brotum, ef hann er látinn vera laus, meðan málum hans er ekki lokið, enda hefur kærði þegar sýnt það þrátt fyrir sífelld- ar kærur og lögreglurannsókn af þeim ástæðum. Verður því með hliðsjón af framansögðu og með vísan til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 ekki hjá því komist að taka 1056 til greina kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins um gæsluvarðhald á hendur kærða, og skal hann sæta gæsluvarðhaldi til miðviku- dagsins 18. nóvember 1981, kl. 1700. Brot þau, sem kærði er sakaður um, gætu varðað hann fang- elsisrefsingu samkvæmt ákvæðum XXVI. kafla almennra hegn- ingarlaga, og eru því ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar gæslu- varðhaldinu ekki til fyrirstöðu. Úrskurðarorð: Kærði, Birgir Kristjánsson, skal sæta gæsluvarðhaldi. allt til miðvikudagsins 18. nóvember 1981, kl. 1700. Miðvikudaginn 16. september 1981. Nr. 183/1981. Guðni Þórðarson gegn Jóni Skaftasyni, skiptaráðanda í Reykjavík, vegna sjálfs sín og þrotabús Staðals h/f. Kærumál. Gjaldþrotaskipti. Skiptalok. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Þór Vilhjálmsson. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar samkvæmt heimild í 2. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 með kæru 20. júlí 1981, sem barst Hæstarétti 26. ágúst. Krefst hann þess, að skipti í þrotabúi Staðals h/f verði endurupptekin. Frá vamaraðiljum hafa hvorki borist kröfur né greinar- gerðir. Með bréfi Gjaldheimtunnar í Reykjavík 20. janúar 1978 var þess krafist, að bú Staðals h/f yrði tekið til gjaldþrota- skipta, en félagið var sagt skulda opinber gjöld að fjárhæð 10.819 krónur. Beiðninni fylgdi endurrit lögtaksgerðar, en að ósk gjaldheimtunnar hafði verið freistað lögtaks í eign- 1057 um hlutafélagsins 26. október 1977. Mætti þá af þess hálfu Ásmundur Jóhannsson stjórnarmaður, og kvað hann fyrir- tækið eignalaust. Var því bókað, að gerðin væri árangurs- laus. Fram hefur verið lagt ljósrit af tilkynningu skiptaráð- anda til félagsins 16. júní 1978, sem stíluð var til Ásmundar. Segir í tilkynningunni, að honum sé stefnt fyrir skiptarétt vegna félagsins 23. júní 1978. Ekki verður séð, hvort málið var þá tekið fyrir í skiptarétti, en 9. ágúst 1978 var kveð- inn upp úrskurður, þar sem sagði, að taka yrði kröfuna um gjaldþrotaskipti til greina, enda hefði varnaraðili ekki sótt þing, en fyrir lægi ljósrit af árangurslausri lögtaksgerð. Inn- köllun til kröfuhafa var birt í Lögbirtingablaði 20. septem- ber, 27. september og 5. október 1978. Af hálfu sóknaraðilja var hinn 15. desember 1978 lýst í búið kröfu að fjárhæð 517.515 krónur auk vaxta og málskostnaðar. Hinn 3. október 1978 hafði skiptaréttur verið haldinn til að skrifa upp eignir varnaraðilja. Mættur var Jón Robert Karlsson, sem sagður var stjórnarmaður í félaginu. Kvað hann sér ókunnugt um, að félagið skuldaði, og sagði kröfu gjaldheimtunnar greidda. Hann kvað félagið „alveg eigna- laust“. Hefði það rekið teiknistofu, en starfseminni verið hætt, er einn af fimm hluthöfum hætti samstarfi um rekst- urinn. Hinn 31. júlí 1980 var tekið fyrir í skiptarétti að ljúka skiptameðferð þrotabús Staðals h/f. Fram voru lögð ljósrit skattframtala 1977 og 1978. Á þeim báðum segir, að eignir félagsins séu varasjóður, 101.471 króna. Bókað var, að lýst- ar kröfur næmu 860.284 krónum. Síðan var bókað: „Þar sem engar eignir fundust í búinu, verður að ljúka skiptum skv. 33. gr. 1. 25/1929, án þess að nokkuð fáist upp í lýstar kröfur. Skiptabeiðandi, Gjaldheimtan í Reykjavík, greiði skiptakostnað. — Skiptameðferð bús þessa er lokið.“ Í hinum kærða úrskurði er greint frá tilkynningu um skiptalokin og kröfu af hálfu sóknaraðilja um endurupp- töku svo og þeim rökum, sem hann færði fram henni til stuðnings. Sóknaraðili neytti ekki réttar síns til að kæra ákvörðun 67 1058 skiptaráðanda frá 31. júlí 1980. Settra lagareglna nýtur ekki um heimild til endurupptöku skipta almennt, en telja verð- ur, að reglur um þetta atriði, byggðar á fordæmum og al- mennum viðhorfum, heimili endurupptöku, ef nánari skil- vrði eru uppfyllt. Eins og fyrr greinir, hafði nafngreindur stjórnarmaður í Staðli h/f sagt félagið eignalaust við fósetaserð 26. október 1977. Hið sama hafði annar maður, sem einnig var sagður stjórnarmaður, borið fyrir skiptarétti 3. október 1978. Hins vegar höfðu komið fyrir skiptaráðanda skattframtöl, og eft- ir þeim átti félagið varasjóð, 101.471 krónu. Rétt var því samkvæmt 23. gr., sbr. 90. gr. skiptalaga nr. 3/1978 að boða skiptafund í búinu, áður en skiptum. væri lokið eftir 33. ær. laga nr. 25/1929, en þeim lögum átti að beita um þessi skipti. Þá er þess að gæta, að hér var um hlutafélag að ræða og að nokkrar líkur eru fram komnar fyrir því, að eignir hafi verið meiri en áður var vitað. Eru fram komnar upplýsingar um löghald 2. maí 1973 í tilteknum eignum félagsins. Það féll að vísu niður við upphaf gjaldþrotaskiptanna samkvæmt 19. gr. laga nr. 18/1949, en hafði verið staðfest með bæjar- þingsdómi 12. júli 1977 til tryggingar kröfu að fjárhæð 172.665 krónur með vöxtum frá 1973 og málskostnaði. Ekki liggja fyrir aðrar upplýsingar um hinar kyrrsettu eignir. Samkvæmt framansögðu ber að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og leggja fyrir skiptaráðanda að endurupptaka gjald- þrotaskipti á búi Staðals h/f. Kærumálskostnaðar er ekki krafist. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur, og ber skipta- ráðanda að taka upp að nýju gjaldþrotaskipti í búi Stað- als h/f. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 13. júlí 1981. Mál þetta var tekið til úrskurðar í dag. Hilmar Ingimundarson hæstaréttarlögmaður hefur fyrir hönd Guðna Þórðarsonar með bréfum frá 21. ágúst 1980 og 14. maí 1981 krafist þess, að búskipti á þrotabúi Staðals h/f, Reykjavík, 1059 sem hófust 9. ágúst 1978 og lauk 25. júlí 1980, verði tekin upp að nýju. Beiðnin er byggð á því, að þær forsendur, sem voru fyrir skipta- lokum, að búið sé eignalaust, eigi ekki við rök að styðjast. Því til stuðnings fylgdi með fyrra bréfi beiðanda endurrit dóms bæj- arþings Reykjavíkur í bæjarþingsmálinu nr. 1077/1973, „þar sem kom fram“, eins og í bréfi beiðanda segir, „að staðfest var löghald í nánar tilgreindum eignum Staðals h.f.“. Samkvæmt bréfi beiðanda frá 14. maí sl. stendur löghald þetta enn. Ákvörðun um skiptalok í nefndu þrotabúi hefur ekki verið kærð til Hæstaréttar, en skiptalokin voru birt í 66. tbl. Lögbirt- ingablaðsins 1980. Löghaldsgerð sú, sem lögð er fram, er frá árinu 1973, og stað- festingardómur bæjarþings Reykjavíkur er frá 12. júlí 1977, þ. e. ári eldri en gjaldþrotaúrskurður. Hvorki virðist hafa verið farið í fjárnám vegna þessa dóms né hann nefndur við skiptameðferð á búinu. Ekki virðist heimilt að breyta fyrri ákvörðun skiptaráð- anda um skiptalok í nefndu þrotabúi, þar sem gögn þau, sem nú eru. lögð fram, hefði mátt koma fram með við skiptameðferð búsins, sem stóð í tæp tvö ár, og ekki er í ljós leitt, að framhald skiptameðferðar hafi í för með sér fjárhagslegan ávinning fyrir kröfuhafa. Jón Sigurgeirsson, fulltrúi yfirborgarfógetans í Reykjavík, kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Hafnað er beiðni Guðna Þórðarsonar um endurupptöku skiptameðferðar á búi Staðals h/f. 1060 Mánudaginn 21. september 1981. Nr. 126/1978. Ólafur Þórarinsson, eigandi jarðarinnar Háfs, (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) gegn Sigurjóni Sigurðssyni og Kristrúnu Sigurðardóttur, eigendum jarðarinnar Háfshóls, (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.) og Halldóru Kristjánsdóttur, eiganda jarðarinnar Háfshjáleigu, (enginn) og Sigurjón Sigurðsson og Kristrún Sigurðardóttir segn Ólafi Þórarinssyni og Halldóru Kristjánsdóttur. Landamerkjamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason og Sigurgeir Jónsson. Aðaláfrýjandi, Ólafur Þórarinsson, áfrýjaði máli þessu með stefnu 29. júní 1978. Krefst hann þess, að landamerki milli jarðanna Háfs og Háfshóls að norðan verði landa- merkjaskurður sá, sem grafinn var árið 1972 úr Kringlutjörn í Gömlutóft og merktur er B á orthokort, héraðsdómsskjal nr. 31. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti óskipt úr hendi gagnáfrýjendanna, Sigurjóns Sigurðs- sonar og Kristrúnar Sigurðardóttur. Gagnáfrýjendur, Sigurjón Sigurðsson og Kristrún Sigurð- ardóttir, áfrýjuðu málinu með stefnu 24. júlí 1978. Kefjast Þau staðfestingar hins áfrýjaða dóms að öðru leyti en því, 1061 að þau krefjast málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda, Ólafs Þórarinssonar, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Sigurbjörn Halldórsson, eigandi Háfshjáleigu, áfrýjaði málinu með stefnu 21. febrúar 1979, að fengnu áfrýjunar- leyfi sama dag. Hann andaðist árið 1980, og tók þá Halldóra Kristjánsdóttir við aðild málsins, en hún hafði fengið jörð- ina í arf eftir hann. Af hennar hálfu var því lyst yfir fyrir Hæstarétti, að hún félli frá áfrýjun málsins og hefði ekki uppi neinar kröfur. Engar kröfur eru gerðar á hendur henni í máli þessu. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Eins og nú er sagt, hefur verið fallið frá áfrýjun af hálfu eiganda Háfshjáleigu varðandi merki milli þeirrar jarðar og Háfishóls, en eigendur Háfshóls krefjast staðfestingar dómsins. Þar sem engir þeir gallar eru á hinum áfrýjaða dómi, er ómerkingu varði, ber að staðfesta hann um merki milli þessara jarða. Með vísan til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann um merki milli jarðanna Háfshóls og Háfs. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að dæma aðaláfrýjanda, Ólaf Þórarinsson, til að greiða gagnáfrýjendum, Sigurjóni Sigurðssyni og Kristrúnu Sigurðardóttur, 6.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Í héraðsdómi er rakinn framburður vitnisins Jóns Vilbergs Karlssonar. Þar hefur fallið niður orðið „aldrei“ úr einni setningu. Í framburði vitnisins fyrir héraðsdómi er setning- in þannig: „Vitnið telur tvímælalaust, að Sigurður Sigurðs- son hafi vitað um þessa landspildu, en vitnið kveðst aldrei hafa talað um þessa sérstöku spildu við hann“. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, Ólafur Þórarinsson, greiði gagnáfrýj- endum, Sigurjóni Sigurðssyni og Kristrúnu Sigurðar- dóttur, 6.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. 1062 Dómur landamerkjadóms Rangárvallasýslu 29. maí 1978. I. Mál þetta er risið af ágreiningi, sem orðið hefur um landa- merki tiltekinna jarða í svonefndu Háfshverfi í Djúpárhreppi í Rangárvallasýslu. Er sá ágreiningur nánar tiltekið milli eig- enda jarðanna Háfs og Háfshjáleigu annars vegar og eigenda jarðarinnar Háfshóls hins vegar. Málið var þingfest með fyrir- töku þess í landamerkjadómi Rangárvallasýslu hinn 31. október 1975. Málsaðiljar voru þá varnaraðiljar, Sigurjón Óskar Sigurðs- son og Kristrún Gréta Sigurðardóttir, eigendur Háfshóls, og sóknaraðili Ólafur Sigurður Þórarinsson, eigandi Háfs. Sóknar- aðili Sigurbjörn Halldórsson, eigandi Háfshjáleigu, höfðaði meðal- göngusök í málinu, sem var þingfest hinn 27. maí 1977. Sóknar- aðiljar Ólafur og Sigurbjörn eignuðust jörðina Háf með afsali, dags. 3. júlí 1951, úr hendi þáverandi eiganda Háfs, Jóns Sig- urðssonar. Eignaðist Ólafur 3/4 hluta jarðarinnar, en Sigurbjörn 1/4 hluta. Með landskiptum, sem fóru fram með samkomulagi þeirra beggja hinn 22. júlí 1951, var nefndur eignarhiuti Sigur- björns lagður undir jörðina Háfshjáleigu, en þá jörð hafði Sigur- björn tekið í arf eftir föður sinn, Halldór Bjarnason, við lát hans á árinu 1930. Varnaraðiljar erfðu Háfshólinn eftir föður sinn, Sigurð Sigurðsson, sem þar bjó um skeið og síðar í Borgartúni. 11. Sóknaraðili, eigandi Háfs, gerir þær dómkröfur, að mörk milli Háfs og Háfshóls fari eftir landamerkjalínu, merktri B á dskij. nr. 31, frá punkti merktum 1 að Halamörkum. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi varnaraðilja in solidum og sýknu af málskostnaðarkröfu meðalgönguaðilja, eiganda Háfshjáleigu, en jafnframt er lýst yfir því af hálfu sóknaraðilja Ólafs, að hann taki undir kröfugerð meðalgönguaðilja að öðru leyti. Varnaraðiljar, eigendur Háfshóls, gera þær dómkröfur, að mörk Háfshóls annars vegar og Háfs og Háfshjáleigu hins vegar á svæðinu frá Halalandi að Kringlutjörn og þaðan til Kálfalækjar verði ákveðin lína, sem dregin hefur verið inn á dskj. nr. 31, orthokort, og merkt A II, og síðan frá enda hennar í punkt, merkt- an 2, eftir skurði, sem þaðan liggur í Kálfalæk. Þá krefjast varn- araðiljar málskostnaðar úr hendi sóknar- og meðalgönguaðilja in soliðum að skaðlausu skv. gjaldskrá LMFÍ. Meðalgönguaðili, eigandi Háfshjáleigu, gerir þær dómkröfur, 1063 að mörk milli Háfshjáleigu annars vegar og Háfshóls hins vegar verði ákveðin lína, sem merkt er D á uppdrættinum á dskj. 31. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi eigenda Háfs og Háfs- hóls. Því er lýst af hálfu meðalgönguaðilja, að hann taki undir kröfur sóknaraðilja Ólafs um merki. Ill. Í máli þessu er deila með aðiljum um það í fyrsta lagi, hvar merki séu milli Háfshóls og Háfs í beitilandi vestan og suðvestan við svonefnda Kringlutjörn, en þar liggja lönd þessara jarða sam- an frá austri til vesturs, land Háfshóls að norðan og Háfs að sunnan, uns landi Háfs sleppir við mörk Háfs og jarðarinnar Hala, sem. einnig er í Háfshverfi. Í öðru lagi deila aðiljar um, hvernig merki liggi til suðurs frá Kringlutjörn og í Kálfalæk, sem fellur suður og síðan vestur með löndum deiluaðilja. Eigendur Háfs og Háfshjáleigu reisa kröfur sínar fyrst og fremst á landskiptagerð frá 25. júní 1929. Er ekki ágreiningur með aðiljum, að lína sú, sem dregin hefur verið inn á dskj. nr. 31 og merkt B, sé í samræmi við ákvæði nefndrar skiptagerðar um merki milli Háfs og Háfshóls. Fellur lína þessi saman við skurð, sem þarna var grafinn 1972, eins og síðar verður rakið. Eigendur Háfshóls byggja kröfur sínar fyrst og fremst á sáttar- gerð frá 20. janúar 1932. Er heldur ekki ágreiningur um, að lína sú, sem dregin hefur verið inn á dskj. nr. 31 og merkt A II, sé Í samræmi við ákvæði þessarar sáttargerðar. Hinn 25. júní 1929 fóru fram skipti á beitilandi og engjum jarða í Háfshverfi. Undir þessa landskiptagerð rituðu meðal ann- arra þáverandi eigendur þeirra jarða, sem í máli þessu greinir, þeir Sigfús Guðnason í Háfi, Sigurður Sigurðsson í Háfshóli og Halldór Bjarnason í Háfshjáleigu. Í landskiptagerðinni segir meðal annars svo: „Voru þá ákveðin þessi landamerki af úttektarmönnum með Engjamörk við Kálfalæk og í Vatnsskákum eru ákveðin þannig: Háfshóll hefir spildu með Sandhólaferjulandi frá Kringlutjörn að Kálfalæk, 950 m. beina línu suður með honum og þaðan í RKeldu, sem rennur úr Kringlutjörn að sunnan. Þá taka við engj- ar frá Háfi og Háfshjáleigu 810 m. bein lína með Kálfalæk. Vest- ast eru Halaengjar, sem liggja frá síðast nefnda marki 1100 m. vestur og 200 m. á breidd frá vikum í Vatnsbakkanum. Hagamörk eru ákveðin þannig: Háfshóll fær land fyrir norðan 1064 línu úr vörðu 535 m. norður frá bug á Háfshólsskurði í vörðu vestan við Kringlutjörn 70 m. frá Sandhólaferjulandi og út með því að Þjórsá. Háfur með Háfshjáleigu fær land vestur af áður- nefndum engjum að línu frá vörðu, sem er 40 m. vestur af Vatns- bugshorni í miðjar Gömlutættur, séð frá vörðunni. Þá tekur við beitiland Hala, sem afmarkast af Háfs og Háfshjáleigu beiti- landi að austan, Háfshóls að norðan og áður skiptum engjum að vestan. Rétt hefir Háfshólsbóndi að fara yfir Háfs og Háfshjáleigu beitiland við Kringlutjörn til heyfanga, og einnig Halabóndi yfir land sömu jarða við svonefndan bug til sömu nytja, og ennfremur Háfs og Háfshjáleigu bændur yfir Halaland í áðurnefndu Nesi til notkunar á engjum og beitilandi, allt án endurgjalds á meðan eigi er gerður óþarfa usli að mati óvilhallra manna.“ Hinn 18. desember 1931 gaf Sigurður Sigurðsson á Háfshóli út sáttakæru, þar sem hann bað sáttanefndarmenn, Ásahrepps að kalla á fund með sér Ingimund Jónsson í Hala, Sigfús Guðnason í Háfi og Vigdísi Sigurðardóttur í Háfshjáleigu til að reyna sam- komulag með þeim um, að landskiptin frá 25. júní 1929 yrðu úr gildi felld og ný skipti látin fara fram, þar sem lögð yrðu til grundvallar þau eignarhlutföll, sem matið frá 1845 byggðist á, í stað eignarhlutfalla samkvæmt matinu frá 1861, þannig að Háfshóllinn fengi 1/3 af engjum og beitilandi hverfisins. Hinn 20. janúar 1932 hélt sáttanefndin fund með aðiljum, og komst þar sátt á, sem undirrituð var af Sigurði Sigurðssyni sem kæranda og þeim Sigfúsi Guðnasyni, Ingimundi Jónssyni og Sigurbirni Halldórssyni, meðalgöngustefnanda í máli þessu, sem kærðu. Í sáttinni segir meðal annars: „Mættir voru af kærenda hendi Sigurður bóndi Sigurðsson, Háfshól, en af hendi hinna kærðu: Ingimundur Jónsson bóndi, Hala, Sigfús Guðnason, bóndi Háfi, og hr. Sigurbjörn Halldórs- son í Háfshjáleigu fyrir hönd móður sinnar Vigdísar Sigurðar- dóttur húsfrú í Háfshjáleigu. Var þá lesin upp kæran og lögð fram dags. 18. des. 1931, merkt A, með árituðu. fyrirkalli sáttanefndar og vottorðum löglegrar birtingu hennar. Sætt komst á með þessum skilyrðum: Til Háfshóls skal heyra, auk lands þess, sem landaskiptin frá 25. júní 1929 ákveða, allt það land, sem nú er innan við engja- girðingar Háfshóls, er liggja úr Kringlutjörn til Kálfalækjar, bæði sunnan og norðan við engjarnar og þar að auki landspilda 1065 sú, úr beitilandi Háfs, sem verður norðan við þá línu, sem dregin er eða miðuð beint úr hliðarstólpa á syðri armi engjagirðingar Háfshóls við Kringlutjörn (er hliðstólpi þessi ekki yfir 8 metra frá tjarnarbakkanum) og sjónhendingu í hornmarkið í milli landa Hala og Háfshóls við skurðinn, sem er skammt austan við Lanmbhúshólinn í Háfshól. Skal þessi lína vera markalína milli beitilands Háfs og Háfshóls allt vestur að mörkum beitilands Hala og Háfs. En gegn því að land þetta leggjist undir Háfshól skal stefn- andinn Sigurður Sigurðsson bóndi í Háfshól greiða eiganda Háfs Sigfúsi Guðnasyni kr. 200,00 tvö hundruð krónur og skal þeirri greiðslu vera lokið fyrir 20. marz n.k. Láta allir hinir mættu aðilar sérstaklega getið, að með þessari sáttagerð sé öllum ágreiningi lokið viðvíkjandi landamerkjum nefndra jarða, og full og óhagganleg sátt komin milli þeirra um allt hvað landamerkjum þessum viðkemur og frjáls umferð. Lof- aði stefnandinn Sigurður Sigurðsson að láta þinglýsa þessari sáttargjörð á sinn kostnað sem fyrst.“ Lögð hefur verið fram kvittun, sem sýnir, að Sigurður Sig- urðsson greiddi Sigfúsi Guðnasyni ofangreitt endurgjald hinn 20. mars 1932. Hinn 27. júní 1933 var ofangreind sáttargerð fyrirfram inn- rituð í afsals- og veðmálabækur Rangárvallasýslu til þinglýsingar á næsta manntalsþingi. Hafa komið fram gögn um, að þinglýs- ing fór fram á manntalsþingi í Ásahreppi 14. júní 1934, en hins vegar láðist að geta sáttargerðarinnar í fasteignaregistri. Ekki varð nein breyting á nýtingu beitilands við þau skipti, sem að framan greinir, og var landið notað áfram sameiginlega til beitar frá jörðum í Háfshverfi. Jarðeigendur réðu hins vegar nýtingu sinna engja. Snemma voru hlaðnir garðar til varnar engj- unum við Kálfalæk fyrir ágangi búfjár. Ekki liggur fyrir, hvenær elstu garðarnir voru hlaðnir. Á árunum 1938—1940 var hins vegar hlaðinn garður norðan engja Hala, Háfs og Háfshjáleigu, fyrst aðallega í stefnu frá vestri til austurs, en síðan var garður- inn látinn beygja til norðurs og hlaðinn alla leið að Kringlutjörn. Er garður þessi merktur 1b og 2 á dskj. nr. 15, loftmynd. Deila er með aðiljum, hvort nefndur garður hafi verið hlaðinn á mörk- um Háfs og Háfshjáleigu annars vegar og Háfshóls hins vegar, eftir að hann samkvæmt framansögðu tók stefnu til norðurs að Kringlutjörn. Hinn 11. desember 1952 fóru fram landskipti milli Háfs og 1066 Háfshjáleigu með samkomulagi jarðeigenda. Í skiptagerðinni segir m. a. svo: „Það, sem nú er tekið til meðferðar, er beitiland jarðanna, því öðru landi er áður skipt. Landinu skal skipt í tvo jafna parta. Mörk í Háfsbót ákveðast þannig: Merki er sett við nýjan skurð 200 metrum fyrir austan mörk milli Háfsbótar og Hala-bótar. Frá þessu marki bein lína í hornmark sunnan við Kringlutjörn. Hefur Háfur landið norðan við þessa línu. Aðilar eru ásáttir um, að heimilt sé að endurskoða þessi mörk síðar, ef hagkvæmara þætti að grafa skurði á annan veg en eítir þessum mörkum.“ Á árunum 1955—1956 lét sóknaraðili Ólafur grafa skurð frá Kálfalæk að þeim stað, þar sem fyrrgreindur garður, sem hlað- inn var á árunum 1938 til 1940, beygði til norðurs. Telur sóknar- aðili sig hafa grafið þennan skurð til varnar engjum, en ekki sem markaskurð. Hafi hann einn borið kostnað af þessu verki. Varnaraðiljar, eigendur Háfshóls, telja þennan skurð hafa verið grafinn í mörkum og hafi þeir greitt helming kostnaðar af grefti hans. Skurður þessi var grafinn upp á ný á árinu 1974, þegar grafinn var skurður til suðurs frá Kringlutjörn, þar sem fyrr- greindur garður lá áður. Á árinu 1972 lét sóknaraðili Ólafur grafa skurð þann, sem liggur til vesturs frá Kringlutjörn og fellur saman við línu þá, sem merkt hefur verið B á dskj. nr. 31, eins og áður greinir. Ekki er vefengt, að varnaraðiljar, eigendur Háfshóls, hafi um það hil viku áður óskað eftir því við sóknaraðilja Ólaf, að hann gengi með þeim á merki, en hann ekki sinnt því. Telur hann sig ekki hafa getað komið því við sakir anna. Varnaraðiljar skýra svo frá, að þeir hafi fundið sáttargerðina frá 1932 í skjölum föður síns snemma á árinu 1973. Á árinu 1974 hugðust varnaraðiljar grafa markaskurð til vesturs frá Kringlu- tjörn í samræmi við ákvæði sáttargerðarinnar. Lagði sóknar- aðili Ólafur þá fram beiðni um, að lögbann yrði lagt við grefti skurðarins. Þeirri beiðni var hafnað af fógetadómi Rangárvalla- sýslu með úrskurði, uppkveðnum hinn 12. júlí 1974. Þeim úr- skurði áfrýjaði sóknaraðili til Hæstaréttar, sem felldi úrskurð- inn úr gildi með dómi, uppkveðnum 22. maí 1975, og lagði fyrir fógeta að framkvæma hina umbeðnu lögbannsgerð gegn trygg- ingu. Fór sú gerð fram í fógetarétti Rangárvallasýslu hinn 4. iúní 1975. Höfðaði sóknaraðili síðan mál á hendur varnaraðiljum, eigendum Háfshóls, til staðfestingar lögbanninu, en með sam- 1067 komulagi aðilja hvílir það mál, á meðan beðið er úrslita landa- merkjamáls þess. IV. Undir rekstri máls þessa hafa aðiljar og ýmis vitni gefið skýrsl- ur fyrir dóminum. Verður hér á eftir rakið það úr framburði beirra, sem helst getur skipt máli, til viðbótar því, sem áður er fram komið. Sóknaraðili, Ólafur Sigurður Þórarinsson, skýrir meðal annars svo frá, að hann hafi ekki kynnt sér landamerki, áður en hann keypti Háf, og ekki heldur gert sér far um að kynna sér þau eftir kaupin. Hafi hann ekki komist á snoðir um landskiptagerð- ina frá 1929 fyrr en á árinu 1972, þegar farið var að grafa skurð Þann, sem fellur saman við línu merkta B á dskj. 31. Hafi hann þá fengið skiptagerðina og uppdrátt Ásgeirs L. Jónssonar, sem geymdur hafi verið í Hala, og hafi Valur Þorvaldsson ráðunautur síðan mælt fyrir skurðinum. Jón Karlsson hafi staðið að skurð- greftinum í fyrstu og fyrst látið grafa milli Hala og Háfshóls og síðan frá Háfshólsmörkum í Gömlutóftir. Hafi Jón látið sig vita og talað um, að þarna væri um markaskurð að ræða. Ólafur kveðst síðan hafa látið grafa skurð frá Gömlu tóftum í Kringlutjörn. Kona sín hafi látið varnaraðilja Sigurð Sigurjónsson vita og viti hann ekki til, að Sigurjón hafi gert neinar athugasemdir við skurðgröftinn. Um haustið 1972 hafi Sigurjón gert athugasemd um þennan skurð sem markaskurð. Þá segir Ólafur, að hann hafi fyrst fengið vitneskju um sáttina frá 1932 á árinu 1974, þegar eigendur Háfshóls hugðust láta grafa skurð samkvæmt þeirri sátt. Kostnað af framangreindum skurðgrefti hafi hann sjálfur greitt að hálfu, en Jón Karlsson í Hala hinn helminginn, og þá trúlega vegna eigenda Háfshóls. Varnaraðili Sigurjón Óskar Sigurðsson kveðst hafa átt heima frá fæðingu í Háfshóli og síðar í Borgartúni, en hann hafi flutt úr héraðinu um 1950. Hann hafi alla tíð þekkt mörkin frá Kálfa- læk að Kringlutjörn. Þau hafi verið greinilega afmörkuð, fyrst með girðingu og síðan með görðum, sem Ólafur Sigurðsson hafi hlaðið, trúlega um 1940, en hann hafi þá verið eigandi Háfsjarðar- innar. Byggist þessi mörk á sáttargerðinni frá 1932. Hann segist hafa verið barn að aldri, þegar hann fyrst hafi heyrt getið um bað, að Háfshóll hefði fengið af landi Háfs suðvestan við Kringlu- tjörn. Ekki hafi hann sett sig inn í mörk sem unglingur. Hann 1068 hafi ekki farið að huga að mörkum fyrr en eftir lát móður sinnar 1972. Það ár hafi Jón Karlsson í Hala óskað eftir að grafa skurð á mörkum jarðanna, en hann hafi enga skurði viljað grafa. Hann hafi þó aðstoðað Jón við að fá upplýsingar um merki og leitað til Landnáms ríkisins af því tilefni. Þar hafi hann fengið skipta- gerðina frá 1929, en ekki verið ánægður með mörk samkvæmt henni, þar sem hann hafi talið Háfshól eiga meira land. Hann hafi farið á vettvang ásamt Guðmundi Vilhjálmssyni og Jóni Karlssyni. Hafi þeir stuðst við kort Ásgeirs L. Jónssonar, en inn á það hafi verið dregnar skiptalínur. Þeir hafi ákveðið að grafa skurð milli Hala og Háfshóls, en ekki lengra, þar sem vita þyrfti, hversu mikið land Háfshóll ætti sunnan við Kringlutjörn. Inn á þetta kort hafi verið dregin lína samkvæmt sáttargerðinni frá 1932, en þá hafi honum verið ókunnugt um þá sáttargerð. Þá segir varnaraðili Sigurjón, að sóknaraðili Ólafur hafi ekki látið sig vita, þegar hann hóf skurðgröftinn sumarið 1972. Hafi það komið flatt upp á sig, þar sem Ólafur hefði lýst yfir því um það bil viku áður, að hann vildi enga skurði hafa. Hafi hann hringt til Ólafs og mótmælt skurðgreftinum. Hafi hann átt tal við Krist- ínu, konu Ólafs, og sagt, að hann teldi Háfshólinn eiga þarna land. Hafi Kristín svarað því til, að gott væri fyrir jarðir, að skurðir væru grafnir. Jón Karlsson hafi greitt að hálfu kostnað við gröft þessa skurðar og hafi hann endurgreitt honum það, enda staðið í þeirri trú, að um væri að ræða kostnað við skurð- inn milli Hala og Háfshóls og Jón verið sömu skoðunar. Hann segist hafa fundið sáttargerðina frá 1932 snemma árs 1973 í skjölum föður síns. Hafi) verið gerðar ráðstafanir til að koma fram sáttargerðinni þegar árið 1973 og hafi sóknaraðilja Ólafi verið tilkynnt um tilvist hennar, en varnaraðili Sigurjón telur, að sóknaraðili Ólafur hafi í langan tíma vitað, að Háfshóll ætti land úr Háfi, og verið kunnugt um, hvernig það hefði gengið til, enda hefði móðir sín iðulega rætt þessi mál við Ólaf. (Þessu er andmælt af sóknaraðilja Ólafi). Einnig skýrir Sigurjón svo frá, að við byrjun einhverra fyrstu réttarhaldanna í lögbannsmálinu hafi Ólafur Sigurðsson kallað sig afsíðis og sagt sér, að faðir varnaraðilja, Sigurður Sigurðsson, hefði sagt honum, að hann hefði keypt land úr Háfnum, en Ólafur hafi ekki sagst hafa vitað, að það væri svona stórt. Varnaraðili Kristrún Gréta Sigurðardóttir kveðst hafa þekkt mörkin frá Kálfalæk í Kringlutjörn og hafa vitað um engja- L girðingu þar. Muni hún vel eftir hliðinu, sem verið hafi á engja- 1069 girðingunni skammt frá tjörninni. Þá hafi foreldrar sínir rætt um það, að Háfshóll ætti land úr Háfi suðvestan við Kringlu- tjörn. Sé fullvíst, að sóknaraðili Ólafur og kona hans hafi vitað um þá breytingu, sem gerð hafi verið með sáttinni frá 1932, þar sem hún hafi oftar en einu sinni orðið vitni að því, að til um- ræðu hafi komið milli þeirra hjóna og móður sinnar sú breyt- ing, sem gerð hafi verið á mörkum Háfs og Háfshóls, þannig að Háfshóll hefði fengið að landi Háfs og greiðsla komið fyrir. Enn fremur skýrir varnaraðili Kristrún svo frá, að laugardag nokk- urn sumarið 1972 hafi sóknaraðili Ólafur hringt í hana og sagst ætla þann dag að grafa skurð í mörkum. Hafi hún mótmælt því og talað um, að kanna þyrfti merki betur, áður en skurður yrði grafinn. Hafi þetta komið sér algerlega á óvart, þar sem Ólafur hefði komið á heimili sitt kvöldið áður og þá ekki minnst á fyrir- hugaðan skurðgröft. Í framhaldi af því hafi varnaraðili Sigurjón talað við Kristínu. Meðalgönguaðili, Sigurbjörn Halldórsson, staðfestir, að hann hafi verið viðstaddur umrædda sáttargerð frá 1932, minnist þeirrar sáttargerðar og kannast við undirskrift sína undir sátt- inni. Honum hafi verið ljóst, að breyting ætti sér stað, en telur, að ekki hafi átt að skerða land sitt. Enginn af síðari eigendum Háfs hafi minnst á það, að tekið væri af landi Háfs. Ekki hafi landamerki jarðarinnar verið rædd við kaup þeirra Ólafs. Hann segir enn fremur, að engin engjagirðing hafi verið í landi Háfs- hóls á þeim. tíma, er sáttin var gerð, enda þýðingarlaust að setja þá upp stauragirðingu, þar sem hún hefði sópast burt í vatna- gangi að vetri til. Varnargarður hafi verið hlaðinn löngu seinna af hálfu Sigurðar Sigurðssonar, eða upp úr 1940. Þá telur Sigur- björn, að skurðurinn frá Kringlutjörn í Kálfalæk sé ekki á mörk- um. Hafi verið gengið á sitt land við garðhleðsluna 1940, en hann hafi ekki komist að því fyrr en löngu seinna við athugun á korti. Kristín Karlsdóttir, eiginkona sóknaraðilja Ólafs, er alin upp í Hala í Háfshverfi, en hún flutti að Háfi 1952. Hún segir, að sér hafi verið kunnugt um, að merki væru þau, sem greinir Í skiptagerðinni frá 1929. Hafi sú þekking byggst á umtali um kennileiti, svo sem Gömlu tóftir. Miðað hafi verið við mark vest- an Í Kringlutjörn upp undir Ferjumörkum í beina línu um Gömlu tóftir, en þar hafi þúfa áður verið sérstakt merki. Hún hafi ávallt vitað um landskiptin frá 1929, en á hinn bóginn ekki vitað um sáttargerðina frá 1932, fyrr en skurðgröfturinn 1972 átti sér 1070 stað. Skurðurinn, sem grafinn hafi verið á árunum 1955 til 1956, hafi líklega verið grafinn til þess að varna því, að fé gengi í engj- arnar. Guðmundur Vilhjálmsson er eiginmaður varnaraðilja Kristrún- ar. Hann skýrir meðal annars svo frá, að oft hafi komið til tals á heimili sínu milli Ólafs sóknaraðilja og tengdamóður sinnar breyting, sem gerð hefði verið á mörkum Háfs og Háfshóls. Iðu- lega hafi verið rætt um þessi mál í eldhúsinu og þá stundum verið notuð undirskál til að tákna Kringlutjörn. Hafi verið talað um, að Háfshóll hefði fengið af landi Háfs og greiðsla komið fyr- ir. Um það bil viku áður en sóknaraðili Ólafur lét grafa skurð- inn frá 1972, hafi þessi mál verið rædd við Ólaf á heimili sínu í Reykjavík. Engin niðurstaða hefði þó fengist og ekkert verið ákveðið með skurðgröft. Á föstudegi í sömu viku hafi Ólafur enn verið staddur á heimili sínu, en þá hafi þessi mál ekkert verið rædd. Daginn eftir hafi Ólafur svo hringt og skýrt frá fyrirhug- uðum skurðgrefti. Hafi hann þá rætt við Ólaf í símann, eftir að kona sín hafi verið búin að tala við Ólaf, og hafi Ólafur þá gefið þá skýringu, að sterk öfl hefðu valdið því, að hann hæfi skurð- gröftinn þann dag. Aðra skýringu hafi hann ekki fengið, en hann hafi mótmælt fyrirhuguðum skurðgrefti við Ólaf. Vitnið Ólafur Guðjónsson, Vesturholtum, Djúpárhreppi, skýrir meðal annars svo frá, að á árunum 1939 til 1940 hafi verið unnið að því að hlaða varnargarða á engjum þeim, sem í málinu greinir. Hafi hann unnið við garðhleðslu seinna árið fyrir Ólaf Sigurðs- son, sem þá átti Háf. Garðarnir hafi verið hlaðnir eftir fyrirsögn Ólafs, enda hafi hann greitt fyrir verkið. Hafi sér vitanlega enginn ágreiningur verið um staðsetningu þessara varnargarða. Þegar hann hóf störf við hleðsluna, hafi þar verið fyrir hlaðinn sarður (merktur la á loftmyndinni á dskj. nr. 15), sem hafi leg- ið úr engjamörkum Hala upp í engjamörk Háfshóls og Háfs. Skammt frá þessum garði, austan við línuna, sem gamla girð- ingin hafi legið í, hafi verið stólpi í ekki minna en 20 m fjarlægð. Hafi Sigurður Sigurðsson sagt sér, að gömlu slægjumörkin næðu út að þessum stólpa. Hafi þessi stólpi verið þarna enn á árunum 1953 og 1954, þegar hann var við heyskap á engjunum, og minn- ist hann þess, að gaddavírshönk hafi verið bundin við stólpann. Þá segir vitnið Ólafur, að þegar hann hóf hleðslu árið 1939, hafi árið áður verið búið að hlaða að mestu garð (merktur 1b á loft- myndinni á dskj. nr. 15) frá Halaengjamörkum og út í engjamörk Háfshóls og Háfs. Hafi hann byrjað hleðsluna út frá þessum 1071 garði, þ. e. við enda hans við engjamörk Háfhóls og Háfs, og hafi hann hlaðið línu, þar sem áður hafi verið girðing, að Kringlu- tjörn (staður merktur 2 á loftmyndinni á dskj. nr. 15). Þá hafi verið búið að taka upp gömlu girðinguna. Frá tjörninni hafi ver- ið hlaðinn örlítill stubbur, en þar hafi verið sett hlið, til að unnt væri að hafa samgang milli landanna varðandi nýtingu engjanna til beitar og vegna heyskapar. Ári síðar hafi girðing verið sett ofan á garðinn. Varðandi hliðið við tjarnarbakkann kveðst Ólaf- ur hafa rætt það við Sigurð Sigurðsson, hvort ekki ætti að hafa tengingu þarna á milli, en Sigurður hefði sagt, að beitilöndin lægju saman og að hann ætti samgang fram hjá tjörninni milli stykkja. Þegar garðurinn var hlaðinn, hafi verið búið að taka upp girðinguna, en sjáanleg ummerki verið eftir hana. Við tjörn- ina hafi verið stauraraftar, sem hafi getað verið ummerki eftir hlið. Hann hafi ekki unnið að uppsetningu hliðsins, þegar garður- inn var hlaðinn. Reknir hafi verið niður tveir staurar. Annar niður með bakkanum í vatninu, en hinn uppi á bakkanum og negldar fjalir á milli. Hliðstaurar hafi verið rekastaurar eða kurfar. Frá hliðinu hafi legið samfelldur garður í suðaustur. Til nánari skýringar tekur vitnið Ólafur fram, að við tjörnina hafi verið tveir staurar, síðan garðbúturinn, en svo hliðið. Varðandi mörk við Kálfalæk segir vitnið Ólafur, að austan megin við lækinn séu svokölluð Hábæjarstykki og Dísukotsstykki. Fremst í Hábæjarstykki sé kelda, sem hafi verið markakelda milli Há- bæjarstykkis og Dísukotsstykkis. Nálægt þessari keldu beygi Kálfalækur til austurs, en þar hjá sé blágufutoppur (blástör), staður merktur 3 á loftmyndinni á dskj. nr. 15, er sé mark á móti Háfshólsmarki. Vitnið Ólafur kveðst hafa heyjað engjastykkið frá Háfshóli í allmörg ár, eða fram til 1954. Hann segir enn fremur, að þeir garðar, sem hlaðnir voru, hafi ýmist verið varn- argarðar eingöngu (garðar merktir la og lb á fyrrgreindri loft- mynd) eða markagarðar og varnargarðar í senn (garður merkt- ur 2 á nefndri loftmynd). Vitnið Yngvi Markússon, Oddsparti í Djúpárhreppi, kveðst hafa unnið við garðhleðslu á engjunum við Kringlutjörn árið 1940. Hafi það verk verið unnið á vegum Ólafs Sigurðssonar, sem þá hafi verið eigandi að Háfi, en vitnið telur, að það hafi verið samkomulagsatriði þeirra Ólafs Sigurðssonar og Sigurðar Sig- urðssonar, hvar garðurinn væri hlaðinn, en ekki þó vita til, að Sigurður hafi skipt sér af garðhleðslunni á nokkurn hátt. Hann hafi aldrei heyrt minnst á mörk í þessu sambandi. Tilgangurinn 1072 með garðhleðslunni hafi að sínu mati verið tvíþættur. Í fyrsta lagi hafi verið miðað að því að friða engjarnar og öðru lagi að því að ná áveitu á engjastykki, sem Ólafur Sigurðsson hafi haft og verið hafi milli gamla og nýja garðsins. Þá segir vitnið Yngvi, að hann hafi unnið við að hlaða garð þann, sem legið hafi frá Kringlutjörn og út í beygjuna, þar sem annar garður taki við. Hafi verið byrjað á hleðslunni við tjörnina og hafi verið hlið á garðinum niður undir horni rétt við beygjuna. Hafi garður- inn verið um 1 m á hæð. Í upphafi hafi þannig verið gengið frá garðinum við Kringlutjörn, að hann hafi verið hlaðinn samfelld- ur frá tjörninni, og þar hafi ekkert hlið verið. Viti hann ekki, hvenær þar hafi verið sett hlið, enda hafi hann ekki verið Í Þykkvabæ í um það bil áratug eftir 1940. Ekki hafi verið sett girðing ofan á garðinn, á meðan hann vann að hleðslu hans, held- ur hafi það verið gert síðar. Garðhleðslunni hafi verið lokið 1940. Enn fremur skýrir vitnið Ingvi svo frá, að sig minni, að girðing hafi verið fyrir, þar sem garðurinn var hlaðinn, en eigi vita til, hvenær hún hafi verið sett upp eða af hverjum. Ofan á elsta garðinum hafi verið tveggja strengja girðing og hafi sú girðing alveg náð suður í Kálfalæk, en sig minni, að frá enda gamla garðs- ins að Kringlutjörn hafi verið. slitrur af fimm strengja girðingu. Vitnið Ólafur Sigurðsson, hreppstjóri í Hábæ, Djúpárhreppi, var eigandi Háfs á sínum tíma, eins og áður er fram komið. Hann kveðst hafa keypt jörðina án þess að hafa haft hugmynd um, að land hefði verið selt undan henni. Ekki hafi þá verið rætt um landamerki jarðarinnar og hann hafi ekki kynnt sér þau sérstak- lega. Hann hafi haft hugmynd um þau landskipti, sem áttu sér stað á árinu 1929, á þeim tíma, er hann keypti jörðina, en eigi hafa vitað, hvar mörkin væru. Hann hafi ekki þekkt eða kynnt sér sáttina frá 1932 og reyndar ekki heyrt hennar getið, fyrr en eftir að málarekstur hófst. Ekki kveðst vitnið Ólafur Sigurðsson minnast þess að hafa heyrt, að Háfshóll hefði fengið land frá Háfi, eða að hann hafi talað um það við Sigurð Sigurðsson í Háfshóli eða Sigurjón Sigurðsson, en kveðst ekki geta fortekið, að það hafi komið til tals, fyrst Sigurjón haldi því fram. Við sam- prófun við Sigurjón kvaðst Ólafur telja vafalaust, að Sigurjón hefði skýrt satt frá samtali þeirra, þótt hann myndi ekki eftir því. Enn fremur skýrir vitnið Ólafur Sigurðsson svo frá, að garð- arnir á engjunum hafi verið hlaðnir til að vera vörn fyrir engj- arnar, en ekki sem mörk. Hafi Sigurður Sigurðsson sagt fyrir um það, hvar garðurinn frá Kringlutjörn og að Kálfalæk ætti 1073 að vera, eftir að Háfsengjum sleppti. Hann muni ekki, við hvað hafi verið miðað, en telur, að garðurinn hafi verið hlaðinn eitt- hvað nálægt mörkum engjalands og beitilands. Hann muni ekki, hvort girðing hafi verið á engjunum. Ekki hafi verið stuðst við uppdrætti og engar mælingar gerðar. Þarna hafi ekki verið um markagarð að ræða. Hlið hafi verið á garðinum nokkrum metrum vestan við beygjuna. Sigurður Sigurðsson hafi tekið á sig og kostað garðhleðsluna frá beygjunni, þar sem Háfsengjar þraut, og að Kringlutjörn. Vitnið Jón Vilberg Karlsson, Hala í Djúpárhreppi, er bróðir Kristínar Karlsdóttur, eiginkonu sóknaraðilja Ólafs. Hann hef- ur í röska tvo áratugi haft nytjar Háfshóls. Hann skýrir meðal annars svo frá, að hann hafi heyrt það sem barn, að Háfshóll hafi fengið spildu undan Háfi. Hafi hann heyrt Sigurbjörn Hall- dórsson í Háfshjáleigu segja þetta. Hafi þessi spilda verið suður af Kringlutjörn, en ekki hafi hann vitað stærð hennar. Hann telji tvímælalaust, að Sigurður Sigurðsson hafi vitað um þessa spildu, en hann hafi talað um þessa sérstöku spildu við hann. Jón kveðst hafa heyrt, að landið hafi verið keypt og að fyrir því væru pappírar. Vitnið Jón Karlsson skýrir enn fremur svo frá, að hann hafi vitað um tilvist landskiptagerðarinnar frá 1929, áður en hann fór að huga að grefti skurðarins 1972, en hann hafi séð hana þá. Hann hafi látið grafa milli Hala og Háfshóls og milli Háfs og Hala. Hann hafi greitt Sigurði á Skammbeinsstöðum tvo reikninga fyrir skurðgröftinn, en fengið síðan endurgreiðslu frá eigendum Háfshóls. Hafi hann talið sig einungis greiða það, sem sér bæri vegna skurðanna milli Háfs og Hala og milli Háfshóls og Hala. Ekkert hafi komið fram um það hjá nefndum Sigurði, að um væri að ræða markaskurð milli Háfshóls og Háfs. Þá skýrir vitnið Jón Karlsson svo frá varðandi mörk við Kálfalæk cg Kringlutjörn, að sér vitanlega hafi aldrei verið nein deila um engjamörk þar. Mörkin hafi farið eftir garðinum, en eftir þeim garði hafi skurðurinn verið grafinn. Hann hafi oft heyjað þarna og þekki þessi mörk. Girðing hafi verið ofan á garðinum, sem lá frá Kringlutjörn. Hlið hafi verið við tjörnina og í hlið- inu verið sívalningsstaurar með neti á milli. Skurðurinn frá 1974 hafi verið grafinn þannig, að garðurinn hafi verið í miðjum skurði. V. Sóknaraðili, eigandi Háfs, reisir kröfur sínar í meginatriðum á því, að sáttargerðin frá 1932 hafi ekkert gildi, þar sem hún 68 1074 hafi verið miklum annmörkum háð. Þannig hafi hvorki sátta- menn né aðiljar gert sér neina grein fyrir því, hvert land hafi verið um að ræða. Þá hafi honum gersamlega verið ókunnugt um tilvist nefndrar sáttar og hennar hvergi verið getið í opin- berum heimildum, t. d. ekki í fasteignaregistri eða landamerkja- skrám. Engin breyting hafi verið gerð á fasteignamati í tilefni sáttarinnar. Í afsölum fyrir Háfi hafi hennar aldrei verið getið. Þannig hafi hennar í engu verið getið í afsali Einars Ásgeirs- sonar fyrir Háfi frá 15. febrúar 1938 til Ólafs Sigurðssonar. Auk skiptagerðarinnar frá 1929 hafi þetta afsal veið opinber heimild fyrir Háfi og hafi Sigurður Sigurðsson, eigandi Háfshóls, eng- um athugasemdum hreyft. Hafi hann þannig fyrirgert öllum rétti, sem nú sé haldið fram af varnaraðiljum. Í afsalinu til sóknar- aðilja sé síðan þess sérstaklega getið, hver lönd séu undanskilin, en þar sé umrætt land í engu nefnt. Þá hafi varnaraðiljar sjálfir greitt sinn hluta kostnaðar af skurðinum, sem grafinn var 1972, án nokkurra athugasemda. Samkvæmt framansögðu sé þannig ljóst, að öll skilyrði hafi verið fyrir hendi til þess, að sóknar- aðili eignist jörðina Háf óskerta fyrir traustfang. Þá sé skilyrð- um hefðar einnig fullnægt. Af þessum sökum. sé ljóst, að um mörk eigi að fara eftir landskiptagerðinni frá 1929, enda hafi hún jafnan verið notuð í skiptum eigenda jarða í Háfshverfi. Varnaraðiljar, eigendur Háfshóls, reisa kröfur sínar í megin- atriðum á því, að til grundvallar ákvörðun merkja beri að leggja sáttargerðina frá 1932. Ekkert hafi komið fram, sem hnekki gildi þessarar sáttar. Hún hafi réttilega verið gerð af öllum þáverandi eigendum jarðanna. Hún hafi verið fyrirfram innrituð í afsals- og veðmálabækur Rangárvallasýslu hinn 27. júní 1933 til þing- lesturs á næsta manntalsþingi í Ásahreppi. Þar hafi sáttin og verið lesin á manntalsþingi hinn 14. júní 1934 athugasemdalaust. Sáttargerð þessi sé skilmerkilega undirrituð af Sigurbirni Hall- dórssyni, sem síðar hafi keypt Háf með sóknaraðilja Ólafi. Megi því telja sannað á ótvíræðan hátt, að báðir sóknaraðiljar hafi Þekkt þau mörk, sem ákveðin hafi verið með sáttargerðinni. Hinn il. desember 1952 hafi þeir síðan skipt beitilandi jarða sinna í Háfsbót og sé þar tilgreindur endapunktur skiptilínunnar einmitt það hornmark, sem tilgreint sé í sáttargerðinni. Þar sem þeir hafi og ætlað að skipta beitilandinu í tvo jafna hluta, komi og fram, að gengið hafi verið út frá mörkum samkvæmt sáttargerðinni. Varnaraðiljar telja, að hvergi hafi verið vitnað til skiptagerðarinnar, hvorki í afsölum, veðmálabókum. né fasteigna- 1075 registri. Jafnan hafi verið ljóst, hvað verið var að selja, þegar jörðin Háfur hafi verið seld. Er því jafnframt haldið fram af hálfu varnaraðilja, að sérstök skylda hafi hvílt á kaupendum Háfs til að rannsaka merki jarðarinnar, og þá skyldu hafi þeir vanrækt. Því er sérstaklega mótmælt af hálfu varnaraðilja, að á þeim hvíli sérstök skylda til að sanna þau merki, sem þeir gera kröfu til. Að því er sérstaklega varðar mörkin frá Kringlu- tjörn Í Kálfalæk taka varnaraðiljar fram, að í málinu hafi kom- ið fram ótvíræð sönnun fyrir því, hvar sú girðing hafi legið, sem miðað sé við í sáttargerðinni frá 1932. Sóknaraðili Ólafur hafi og grafið markaskurð í beina línu þvert á Kálfalæk og sagt varn- araðiljum, að þar væru rétt mörk engjalanda Háfs og Háfshóls, og krafið varnaraðilja um greiðslu helmings kostnaðar við skurð- gröftinn. Þá hafi Sigurbjörn Halldórsson greitt athugasemdalaust sinn; hluta af kostnaði við gröft skurðarins frá Kringlutjörn í Kálfalæk árið 1974. Mörk þeirrar spildu, sem þarna sé um að ræða, hafi þannig verið glögg og óumdeild og varnaraðiljar einir haft afnot hennar. Ef um hefð geti verið að ræða í máli þessu, geti hefðendur aðeins verið varnaraðiljar að því er þessa spildu varðar. Mótmæla varnaraðiljar því, að sóknaraðili geti borið fyrir sig hefðarreglur, bæði vegna þess, að hann hafi ekki úti- lokað umráð annarra að neinu leyti og vegna grandsemi. Skil- yrði traustfangs séu heldur ekki fyrir hendi. Loks telja varnar- aðiljar, að sóknaraðili hafi vanrækt að leggja fram tiltekinn upp- drátt, og beri því að beita 145. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Meðalgönguaðili, eigandi Háfshjáleigu, byggir kröfur sínar Í aðalatriðum á því, að sáttin frá 1932 hafi enga þýðingu fyrir eiganda Háfshjáleigu. Stefnt hafi verið röngum aðilja, móður Sigurbjörns, í stað hans sjálfs, sem verið hafi eigandi Háfshjá- leigu. Sé og ljóst, að ekki hafi staðið til að taka land af Háfs- hjáleigu. Þá verði að miða við, hvað ráða hafi mátt um réttar- stöðuna við athugun á þinglýstum heimildum. Hvergi hafi ver- ið neitt að finna um sáttargerðina frá 1932 nema í sáttabók. Skiptagerðin frá 1929 hafi hins vegar verið skráð í landamerkja- bók og því verið heimild merkja. Þannig hafi ekki verið neinar viðhlítandi heimildir um sáttargerðina. Enn fremur heldur eig- andi Háfshjáleigu því fram, að varnaraðiljar verði undir öllum kringumstæðum að sanna, svo ótvírætt sé, hvernig merkjalínum hafi verið breytt, ef þeir ætli að halda því fram, að engjar eða annað land Háfshjáleigu hafi verið skert með sáttargerðinni frá 1076 1932. Þessi sönnun hafi varnaraðiljum ekki tekist. Þannig sé orðalag sáttargerðarinnar óljóst, þar sem t. d. sé engin viðhlít- andi skýring komin fram á umtali í sáttargerðinni um allt land bæði sunnan og norðan við engjarnar. Ekki sé heldur komin fram nægileg greinargerð fyrir þeirri engjagirðingu, sem rætt sé um í sáttargerðinni. Skiptaserðin frá 1929 bendi alls ekki til þess, að nein girðing hafi verð frá Kringlutjörn að Kálfalæk. Garðhleðsl- ur hafi og verið alveg óviðkomandi merkjum. Séu engar líkur komnar fram fyrir neinum girðingum á þessum slóðum á ár- unum 1929— 1932. Þá er því mótmælt, að nokkuð verði ráðið um stærðir landa, sem. hafi komið í hlut hvors aðilja við skiptin 1952. Samkvæmt þessu séu engin rök til að byggja ákvörðun merkja á öðru en skiptagerðinni frá 1929. VI. Ekki hafa verið færð fram nægileg rök fyrir því, að sáttar- gerðin frá 20. janúar 1932 hafi eigi falið í sér fullgilda skuld- bindingu um þau atriði, sem þar greinir, og þar á meðal mörk milli þeirra jarða, er einkum áttu hlut að máli, Háfs, Háfshjá- leigu og Háfshóls. Þáverandi og núverandi eigandi Háfshjáleigu, Sigurbjörn Halldórsson, var viðstaddur sáttargerðina og undir- ritaði hana fyrirvaralaust. Mátti honum þó vera ljóst, að þar var verið að ráðstafa landi og ákvarða merki með þeim hætti, að eignarjörð hans varðaði. Verður því að telja hann af sáttar- gerðinni bundinn, enda þykir ekki skipta máli, þótt móður hans hafi verið stefnt á sáttafund, en ekki honum sjálfum, og þótt ekki sé upplýst, að umsamið endurgjald hafi að neinu leyti til hans runnið. Eigandi Háfshóls lét innrita sáttargerðina fyrirfram í afsals- og veðmálabækur Rangárvallasýslu til þinglýsingar á næsta manntalsþingi. Er nægilega upplýst, að hún var þinglesin á manntalsþingi í Ásahreppi hinn 14. júní 1934. Verður að líta svo á, að eigandi Háfshóls hafi þannig tryggt rétt sinn á full- nægjandi hátt samkvæmt réttarreglum um þinglýsingar og að hann beri því ekki áhættu af þeim mistökum, sem fólgin voru í því, að það láðist að geta sáttarinnar í fasteignaregistri. Af þess- um sökum voru ekki fyrir hendi skilyrði til þess, að eigendur Háfs og Háfshjáleigu, annar hvor eða þeir báðir, gætu öðlast eignarrétt að hinu umdeilda landi fyrir traustfang. Þá verður ekki fallist á, að eigendur Háfshóls hafi á annan hátt látið undir höfuð leggjast að halda umræddri sáttargerð til laga, svo að varði brottfalli réttar samkvæmt henni. Ekki hef- 1077 ur verið sýnt fram á, að aðdragandi skurðgraftar Í vestur frá Kringlutjörn á árinu 1972 eða greiðslu af hálfu varnaraðilja vegna skurðgraftar á þessum tíma hafi verið með þeim hætti, að varnaraðiljar hafi glatað einhverjum rétti. Þá verður heldur ekki fallist á, að skilyrði hefðar hafi verið fyrir hendi, þar sem aðiljar hafa verið sammála um að nýta land á þessum slóðum sameiginlega til beitar, óháð merkjum. Samkvæmt því, sem að framan hefur verið rakið, ber að leggja ákvæði sáttargerðarinnar frá 20. janúar 1932 til grundvallar ákvörðunar merkjum milli Háfs og Háfshóls. Ágreiningslaust er, eins og fyrr segir, að lína sú, sem dregin hefur verið inn á dskj. nr. 32, orthokort, og merkt A II, sé rétt dregið merki eftir um- ræddri sátt. Ákveðst hún samkvæmt því landamerki milli jarð- anna Háfs og Háfshóls. Af því, sem að framan hefur verið rakið, leiðir sömuleiðis, að um merki milli Háfshjáleigu og Háfshóls skuli einnig fara eftir sáttargerðinni frá 20. janúar 1932. Verður ekki fallist á, að skír- skotun sáttargerðarinnar til lands norður og suður af engjunum valdi því, að sáttina verði að telja óljósa, þar sem orðalag þetta getur eftir staðháttum hæglega átt við land á svæði því, sem merkt hefur verið III á dskj. nr. 31 (orthokortinu), þegar þess er gætt, að engjar voru bæði meðfram Kringlutjörn og Kálfalæk. Í sáttinni er að þessu leyti miðað við engjagirðingar, er liggi úr Kringlutjörn til Kálfalækjar. Samkvæmt því og framburðum vitna, sem áður hafa verið raktir, einkum framburði Ólafs Guð- jónssonar og Ingva Markússonar, sem einnig er studdur óstað- festum vottorðum Guðna Gestssonar og Óskars Hallgrímssonar, verður að telja nægilega sannað, að árið 1932, þegar sáttin var gerð, hafi legið girðing frá Kringlutjörn að Kálfalæk og að sá garður, sem síðar var hlaðinn og liggur til suðurs eða suðausturs frá Kringlutjörn, hafi verið lagður á sama stað. Nægilega þykir fram komið, og er reyndar ekki mótmælt, að skurðurinn frá 1974 hafi verið grafinn eftir garðinum niður að þeim stað, er skurðurinn beygir nú lítið eitt til austurs, áður en hann kemur í Kálfalæk. Samkvæmt þessu ber að telja, að umræddur skurð- ur ráði merkjum milli Háfshóls og Háfshjáleigu frá Kringlu- tjörn að nefndri beygju. Öllu óljósara er um merki þaðan og í Kálfalæk. Skurður var grafinn þarna á árunum kringum 1955— "56 og sá skurður síðan endurgrafinn 1974, eins og áður er fram komið. Framburðir vitnanna Ólafs Guðjónssonar og Ólafs Sig- urðssonar benda eindregið til þess, að norðanverð engjamörk 1078 milli Háfs og Háfshóls hafi a. m. k. verið mjög nærri nefndum stað, er skurðurinn beygir nú til austurs. Samkvæmt því verð- ur að telja réttast að miða við skurðinn, eins og hann nú liggur, alla leið í Kálfalæk, enda önnur merki eigi gerð líklegri á þessu síðastgreinda svæði. Niðurstaðan er því sú, að núverandi skurð- ur skuli ráða merkjum milli Háfshóls og Háfshjáleigu á svæð- inu milli Kringlutjarnar og Kálfalækjar. Samkvæmt framansögðu verða úrslit máls þessa þau, að landa- merki milli Háfs og Háfshóls frá landamerkjum Háfs og Hala austur að Kringlutjörn séu lína sú, sem merkt er A II á dskj. nr. 31 (orthokortinu) og endar við Kringlutjörn á stað, sem auð- kenndur er tölunni 2 á sama dskj., og frá síðastgreindum stað ráði skurðurinn frá Kringlutjörn í Kálfalæk merkjum milli Háfs- hóls og Háfshjáleigu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dóm þennan kváðu upp Eggert Óskarsson, fulltrúi sýslumanns- ins í Rangárvallasýslu, og samdómendurnir Kristinn Jónsson til- raunastjóri og Gaukur Jörundsson prófessor. Dómsorð: Landamerki milli Háfs og Háfshóls frá landamerkjum Hala og Háfs að Kringlutjörn ákveðast lína, sem dregin hefur ver- ið inn á dskj. nr. 31 (orthokort) og merkt A II og endar á stað, merktum tölunni 2 á sama dskj., og landamerki milli Háfshóls og Háfshjáleigu frá síðastgreindum stað og í Kálfa- læk skulu teljast liggja eftir miðjum skurði þeim, sem liggur úr Kringlutjörn í Kálfalæk. Málskostnaður falli niður. 1079 Miðvikudaginn 23. september 1981. Nr. 213/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Eiríki Stefánssyni (Skarphéðinn Þórisson hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr og Magnús Þ. Torfason. Héraðsdóm kvað upp Árni Pálsson, fulltrúi bæjarfógetans á Akureyri. Við ákvörðun refsingar ber að leggja til grundvallar við- urlög þau, er greinir í 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sem í gildi voru, þegar ákærði framdi brot sitt, en viðurlögum 5. gr. laga nr. 52/1978 verður ekki beitt, sbr. 2. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 3.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi í stað sektarinnar 10 daga varðhald, ef hún verður eigi goldin innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um ökuleyfissviptingu og sakarkostn- að eiga að vera óröskuð. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.000.00 krónur. Í ákæruskjali 20. nóvember 1979 er ákærði sakaður um að hafa ekið bifreiðinni A 6229 undir áhrifum áfengis hinn $6. maí 1978. Er skrásetningarnúmer bifreiðarinnar ranghermt og á að vera A 6529, svo sem greinir Í lögregluskýrslu. Allt um það er unnt að leggja dóm á ákæruefnið, sbr. 118. gr., 3. málsgr., laga nr. 74/1974. Það athugast, að nokkurt hlé varð á prófum máls þessa, sem eigi er gerð grein fyrir. 1080 Dómsorð: Ákærði, Eiríkur Stefánsson, greiði 3.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi í stað hennar 10 daga varðhald, ef hún verður eigi goldin innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um ökuleyfissviptingu og sakar- kostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaum til ríkissjóðs, 2.000.00 krón- ur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Skarp- héðins Þórissonar hæstaréttarlösmanns, 2.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Akureyrar 29. janúar 1980. Mál þetta, sem tekið var til dóms 17. janúar 1980, er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 20. nóvember 1979, „á hendur Eiríki Stefánssyni, Lækjarbakka í Glerárhverfi, Akur- eyri, fæddum 10. ágúst 1951 á Akureyri, fyrir að aka aðfaranótt laugardagsins 6. maí 1978 undir áhrifum áfengis bifreiðinni A 6229 frá Gránufélagsgötu 19 á Akureyri að Hafnarstræti þar í bænum. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann ekki áður sætt kærum eða refsingum, svo kunnugt sé. Málavextir eru þessir: Laust fyrir kl. 0300 aðfaranótt laugardagsins 6. maí 1978 voru lögreglumennirnir Gunnar Randversson, Ófeigur Baldursson, Daníel Snorrason og Felix Jósafatsson á eftirlitsferð á lögreglu- bifreiðinni A 5194. Óku þeir norður Skipagötu. Á móts við versl- unina Gránu mættu þeir sendiferðabifreiðinni A 6529, báru þeir kennsl á ökumann bifreiðarinnar, sem var Eiríkur Stefánsson, 2 ákærði í máli þessu. Sneru lögreglumennirnir þegar á eftir bif- 1081 reiðinni, þar sem þeir höfðu haft afskipti af ákærða vegna ölv- unar á Ráðhústorgi skömmu áður. Óku lögreglumennirnir suður Skipagötu og síðan suður Hafnarstræti, og á gatnamótum Skipa- götu og Hafnarstrætis sáu þeir til ferða bifreiðarinnar A 6529. Komu lögreglumennirnir að bifreiðinni A 6529, þar sem henni hafði verið lagt við hús nr. 39 við Hafnarstræti, og var ákærði að ganga frá bifreiðinni. Ákærði neitaði þá að hafa verið að aka bifreiðinni, en lyklar hennar fundust í öskubakka hennar. Vél bifreiðarinnar reyndist volg, og var ákærði færður á lögreglu- stöðina til frekari rannsóknar. Ákærði viðurkenndi að vera und- ir áhrifum áfengis, en neitaði að svara spurningum varðandi akst- ur bifreiðarinnar A 6529. Við yfirheyrslu á lögreglustöðinni laugardaginn 6. maí, kl. 1615, kvaðst ákærði hafa drukkið vínblöndu úr þremur glös- um, er hann hefði keypt sjálfur, og eitthvað hefði hann drukkið meira hjá fólki, er hann hitti á dansleik í Sjálfstæðishúsinu. Ákærði segist nú hafa ekið bifreiðinni A 6529 frá húsi nr. 17 við Gránufélagsgötu til heimilis síns að Hafnarstræti 39. Ákærði kvaðst hafa fundið nokkuð til áfengisáhrifa við aksturinn. Niður- staða alkóhólákvörðunar í blóði ákærða með gasgreiningu á súlu sýnir magn alkóhóls í blóði 1.97%. Niðurstaða. Þegar virt eru sakargögn, þykir sannað, að ákærði hafi við aksturinn frá Gránufélagsgötu 17 að Hafnarstræti 39 laugarðag- inn 6. maí 1978 verið undir áhrifum áfengis í þeim mæli, að við lagaboð varði. Háttsemi ákærða er í ákæruskjali færð til réttra refsiákvæða. Ber því að taka til greina kröfur ákæruvaldsins. Ákærði gerir þær kröfur, að honum verði einungis gert að sæta ökuleyfissviptingu í 4 mánuði. Byggir hann þetta að því er virð- ist á því, að dráttur hafi orðið á afgreiðslu þessa máls, og því, að hann hafi dvalið í Grímsey um 9 mánaða skeið, eða frá því í október 1978 þar til í júní 1979. Segist ákærði ekki hafa getað ekið bifreið í eynni, þar sem einungis ein bifreið var þar. Samkv. 2. mgr. 81. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 skal svipta mann öku- leyfi, sem gerist brotlegur við 1. eða 2., sbr. 3. og 4. mgr. 25. gr. sömu laga. Ef sérstakar málsbætur eru, er heimilt að sleppa sviptingu réttinda vegna brota á 1. og 2., sbr. 3. mgr. 25. gr. um- ferðarlaga nr. 40/1968, sbr. 2. mgr. 81. gr. umferðarlaga in fine. Varði brotið 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, skal svipt- ing hið skemmsta vera 1 ár, sbr. 3. mgr. 81. gr. sömu laga. Eigi verða því kröfur ákærða teknar til greina, og þykir refsing hon- 1082 um til handa hæfilega ákveðin kr. 200.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi 15 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Með vísan til 81. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga nr. 82,/1969 er ákærði sviptur ökuleyfi í 12 mánuði frá dóms- birtingu. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Eiríkur Stefánsson, greiði kr. 200.000 í sekt til ríkissjóðs. Ákærði sæti 15 daga varðhaldi, verði sektin eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu þessa dóms. Ákærði er sviptur ökuleyfi í 1 ár frá dómsbirtingu. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum ber að fulinægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 23. september 1981. Nr. 22/1981. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Ragnari Ingimundi Ágústssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Ökuhraði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Sigurgeir Jónsson. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.000.00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.000.00 krónur. 1083 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingi- mundarsonar hæstaréttarlögmanns, 2.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 10. september 1980. Ár 1980, miðvikudaginn 10. september, er á dómþingi saka- dóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðal- steinssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 417/1980: Ákæruvaldið gegn Ragnari Ingimundi Ágústssyni, sem tekið var til dóms samdægurs. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 27. júní sl., á hendur ákærða, „Ragnari Ingimundi Ágústssyni bifreiðarstjóra, Þykkvabæ 21 í Reykjavík, fæddum 25. desember 1952 að Hvoli í Dalasýslu, fyrir að hafa um kl. 1:00 aðfaranótt sunnudagsins 23. mars 1980 ekið bifreiðinni R 9743 með 130 kílómetra hraða vestur Reykjanesbraut um Vogastapa í nátt- myrkri. Telst þetta varða við 1., 2. og b lið 3. mgr. 49. gr., 2. mgr. 50. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, sbr. auglýsingu nr. 108/1966 um hámarkshraða á Reykjanes- braut. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til svipt- íngar ökuréttinda samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málavextir eru þessir samkvæmt framburði ákærða og öðru því, sem fram er komið í málinu. Sunnudaginn 23. mars sl. voru lögreglumennirnir Þorgrímur Guðmundsson og Lúðvík Eiðsson staddir á Vogaafleggjara, Vog- um, er þeir veittu athygli bifreiðinni R 9743, er ákærði ók áleiðis til Keflavíkur. Í frumskýrslu lögreglumannanna segir, að þeir hafi veitt bifreiðinni eftirför og mælt ókuhraða hennar með jöfnu bili milli hennar og lögreglubifreiðarinnar um Vogastapa og hafi hraðamælir lögreglubifreiðarinnar þá sýnt 130 km hraða miðað við klst. Í lögregluskýrslu segir enn fremur, að lítil um- ferð hafi verið, akbraut þurr, náttmyrkur. 1084 Þann 30. apríl sl. gaf ákærði skýrslu hjá rannsóknardeild lög- reglunnar í Reykjavík, og kvaðst ákærði þá mótmæla hraða þeim, er lögreglumennirnir teldu sig hafa ekið á. Kvaðst ákærði hafa ekið á um 100 km hraða miðað við klst. Þann 9. maí sl. gáfu lögreglumennirnir Þorgrímur Guðmunds- son og Lúðvík Eiðsson skýrslu hjá rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík, og staðfestu báðir hraða þann, er þeir kváðust hafa mælt, eða 130 km miðað við klst. Þann 25. apríl sl. ákvað lögreglustjórinn í Reykjavík að svipta ákærða ökuréttindum til bráðabirgða, og var sú ákvörðun birt ákærða þann 9. maí sl. Þann 4. júní sl. kom ákærði fyrir dóm og var boðið að ljúka málinu með dómssátt, sektargreiðslu og 2 mánaða Ökuleyfissviptingu. Ákærði hafnaði því, og ákvað dómarinn þá að fella úr gildi bráðabirgðasviptingu lögreglustjór- ans í Reykjavík. Þann 29. júlí sl. kom fyrir dóminn sem vitni Þorgrímur Guð- mundsson lögreglumaður. Vitnið skýrði svo frá, að tekist hefði að halda jöfnu bili milli lögreglubifreiðarinnar og bifreiðar ákærða nokkurn spöl, og sýndi þá hraðamæir lögreglubifreiðar- innar 130 km hraða miðað við klst. Kvað vitnið mælinguna hafa hafist, er þeir höfðu náð bifreiðinni í brekkunni norðan á Voga- stapanum, og kvað vitnið bilið milli bifreiðanna hafa verið 6—" billengdir, þegar mæling fór fram. Vitnið kvaðst ekki muna, hversu langan tíma mælingin tók, og kvaðst hafa þurft að aka lögreglubifreiðinni með allt að 140— 150 km hraða til þess að ná bifreið ákærða. Vitnið kvaðst hafa sett rauð aðvörunarljós á lögreglubifreið- ina við Grindavíkurafleggjara, en bifreið ákærða hafi verið stöðv- uð miðja vegu milli Grindavíkurafleggjara og afleggjarans að Keflavíkurflugvelli. Sama dag kom, fyrir dóminn. sem vitni Lúðvík Jóhannes Eiðs- son lögreglumaður. Vitnið kvaðst ekki minnast málsatvika ná- kvæmlega og ekki muna í smáatriðum, hvernig að mælingunni var staðið. Vitnið kvaðst minna, að yfirheyrslan hjá rannsóknar- deild lögreglunnar í Reykjavík þann 9. maí sl. hafi farið þannig fram, að það hafi fengið í hendur frumrit lögregluskýrslunnar og staðfest efni hennar eftir lestur. Sama dag kom ákærði fyrir dóminn. Kvaðst ákærði ekki hafa fylgst með hraðamæli bifreiðar sinnar, en taldi sig ekki hafa ekið hraðar en á 80—-100 km hraða miðað við klst. Kvaðst ákærði 1085 hafa verið stöðvaður ca 500 metra sunnan við Grindavíkuraf- leggjarann. Fimmtudaginn 21. ágúst sl. fór dómarinn á vettvang ásamt verjanda ákærða. Með hliðsjón af framburðum lögreglumannanna og játningu ákærða telst sannað, að ákærði ók talsvert hraðar en leyft er á umræddum vegarkafla. Hins vegar þykir varhugavert að slá því föstu, hversu hratt ákærði ók, þar sem ólíklegt er, að lögreglu- mennirnir hafi náð bifreið ákærða í brekkunni í Vogastapanum, hafi hann ekið á 130 km hraða miðað við klst. Brot ákærða þykir rétt fært til refslákvæða í ákæruskjali. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt eftirtöldum refsingum: 1971 14/10 í Reykjavík: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á 25., 26. og 37. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Svipt- ur ökuleyfi í 3 mánuði. 1978 1/3 í Reykjavík: Sátt, 40.000 kr. sekt fyrir brot á 219. gr. hegningarlaga og 49. gr. umferðarlaga. 1978 15/11 í Reykjavík: Sátt, 10.000 kr. sekt fyrir brot á 2., sbr. 27. gr. laga nr. 39/1941. (Sæti upptöku á talstöð, Air- command CB 140, 40 rása). Ákærði hefur með greindri háttsemi sinni unnið sér til refs- ingar samkvæmt 80. gr. umferðarlaga. Þykir refsing hans hæfi- lega ákveðin 60.000 kr. sekt til ríkissjóðs, sem greiðist innan 4 vikna frá uppkvaðningu dómsins, en ella sæti ákærði varðhaldi í 3 daga. Með hliðsjón af málavöxtum öllum og aðstæðum á vettvangi þykir ekki alveg næg ástæða til þess að svipta ákærða ökurétt- indum, eins og krafist er í ákæruskjali. Þá ber að dæma ákærða samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga um meðferð opinberra mála til þess að greiða allan sakarkostnað, bar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Kristjáns Stefánssonar héraðsdómslögmanns, kr. 120.000. Dómsorð: Ákærði, Ragnar Ingimundur Ágústsson, greiði kr. 60.000 í sekt til ríkissjóðs innan 4 vikna frá uppkvaðningu dómsins, en sæti ella varðhaldi í 3 daga. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Kristjáns Stefánssonar héraðsdómslögmanns, kr. 120.000. 1086 Fimmtudaginn 24. september 1981. Nr. 219/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari ) gegn Guðfinni Birki Antonssyni (Jón Oddsson hrl.). Þjófnaður. Náðum. Réttaráhrif ítrekunar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason og Sigurgeir Jónsson. Staðfesta ber úrlausn héraðsdóms um sakarmat og færslu hátternis til refsiákvæða. Samkvæmt bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins 21. september 1981, sem lagt hefur verið fyrir Hæstarétt, lauk ákærði hinn 8. maí 1974 við að afplána refsingu samkvæmt dómi Hæstaréttar 16. maí 1973. Hinn 27. september 1974 var ákærði náðaður af þeim hluta refsivistar, 98 dögum, er hann þá átti óafplánaðan samkvæmt dómi sakadóms Reykjavíkur 4. apríl 1973. Sama dag var ákærði náðaður af fangelsis- refsingu samkvæmt dómi sakadóms Reykjavíkur 6. júní 1973. Í báðum tilvikum var ákærði náðaður skilorðsbundið. Var skilorðstími 3 ár, og stóðst hann skilorð náðunar. Um skilorðsbundna náðun eru nú ákvæði í 5. mgr. 42. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 5. mgr. ð. gr. laga nr. 16/1976. Þykir eðlilegast samkvæmt almennum sak- fræðiviðhorfum og meginreglu 2. gr. almennra hegningar- laga, að um réttaráhrif þeirrar skilorðsbundnu náðumar, er ákærði hlaut hinn 27. september 1974, fari eftir fyrrgreindri 42. gr., sbr. 3. mgr. hennar, svo sem hún er orðuð með 3. mgr. 3. gr. laga nr. 16/1976. Með því að ákærði stóðst skilorð náðunar, ber að telja refsingu fullnægt á því tímamarki, er hann hlaut náðun. Voru réttaráhrif ítrekunar vegna refsi- dóma þeirra, er náðunin laut að, því fallin brott, þegar ákærði 1087 framdi brot það, sem hann er nú sakfelldur fyrir, sbr. 3. mgr. 71. gr. almennra hegningarlaga. Að þessu aðgættu þykir mega staðfesta refsiákvörðun hér- aðsdómara. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um bótagreiðslu og sak- arkostnað að aðgættum lagaákvæðum um breytt verðgildi íslensks gjaldmiðils, sbr. lög nr. 35/1979. Dæma ber ákærða til greiðslu alls áfrýjunarkostnaðar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Oddsson- ar hæstaréttarlögmanns, 2.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 18. júní 1980. Ár 1980, miðvikudaginn 18. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörns- syni yfirsakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 310/1980: Ákæruvaldið gegn Guðfinni Birki Antonssyni, sem tekið var til dóms 11. þ. m. Mál þetta er höfðað með ákæru, dags. 30. f. m., gegn Guðfinni Birki Antonssyni, Sörlaskjóli 58, fæddum 10. febrúar 1949 á Ísa- firði, „fyrir þjófnað með því að hafa miðvikudaginn 23. apríl 1980 farið inn í herbergi Páls Tómassonar í Heilsuhæli Náttúru- lækningafélags Íslands í Hveragerði og stolið 300.000 krónum úr skúffu. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar.“ Í máli Þessu hefur Páll Tómasson, Nesvegi 25, Neskaupstað, krafist þess, að ákærði verði dæmdur til greiðslu bóta að fjárhæð 61.200 kr. 1088 Sannað þykir með framburði ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn, að hann hafi að morgni miðvikudagsins 23. apríl sl., er hann dvaldist í Heilsuhæli Náttúrulækningafélagsins í Hvera- gerði, tekið 300.000 kr. í peningum úr ólæstri skúffu í herbergi Páls Tómassonar úr Neskaupstað, sem einnig dvaldist í hælinu. Með peningana fór ákærði til Reykjavíkur. Lögreglan hafði upp á honum sama dag, og átti hann þá eftir 238.800 kr., en mismun- inum var hann búinn að eyða. Brot ákærða varðar við 244. gr. alm. hegningarlaga, eins og í ákæru segir. Ákærði hefur sætt þessum refsiðómum: 12. júní 1970 7 mán. fangelsi fyrir brot gegn 248. og 261. gr. alm. hegningarlaga. 3. sept. 1970 5 mán. fangelsi fyrir þjófnað og fjárdrátt. 15. jan. 1971 sakfelldur fyrir þjófnaðarbrot, en refsing ekki dæmd. 8. júlí 1971 4 mán. fangelsi fyrir fjársvik. 8. ágúst 1972 1 árs fangelsi fyrir skjalafals og fjársvik. 16. okt. 1972 60 daga fangelsi (hegningarauki) fyrir fjársvik. (Tveim síðasttöldu málunum var skotið til Hæstaréttar, og voru þau dæmd þar í einu lagi. Niðurstaða 12 mánaða fangelsi). 4. apríl 1973 8 mánaða fangelsi fyrir fjársvik. 6. júní 1973 10 mánaða fangelsi fyrir fjársvik. 26. sept. 1973 sakfelldur fyrir ölvun við bifreiðarstjórn, en refsing ekki dæmd. Ákærði á þannig langan brotaferil að baki, en hann hefur þó ekki sætt refsingu fyrir auðgunarbrot sl. 7 ár. Refsing ákærða verður ákveðin 3 mánaða fangelsi. Krafa Páls Tómassonar verður tekin til greina. Ákærði verður dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar, þar á meðal málsvarnarlauna verjanda síns, Jóns Oddssonar hæstaréttarlög- manns, 60.000 kr. Dómsorð: Ákærði, Guðfinnur Birkir Antonsson, sæti fangelsi 3 mán- uði. Ákærði greiði Páli Tómassyni 61.200 kr. Ákærði greiði kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Oddssonar hæsta- réttarlögmanns, 60.000 krónur. 1089 Fimmdudaginn 24. september 1981. Nr. 64/1979. Óli Anton Bieltvedt (Hjörtur Torfason hrl.) Ssegn Uusi Kivipaino Oy og gagnsök (Guðmundur Ingi Sigurðsson hrl.). Víxilábyrgð (aval). Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Aðaláfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 23. mars 1979. Krefst hann sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar úr hans hendi bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 17. apríl 1979. Krefst hann þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér 202.572.00 norskar krónur með 3% dráttar- vöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá 8. október 1978 til greiðsludags og 40.00 norskar krónur í afsagnar- kostnað. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt bréf hins konunglega dóms- og lögregluráðuneytis í Noregi, dags. 6. júlí 1981. Er það svar við beiðni dóms- og kirkjumálaráðuneytisins 13. maí 1981 um upplýsingar um það, hvernig norskir dómstólar hafi skýrt 4. mgr. 31. greinar hinnar norsku víxillaga nr. 2 frá 27. maí 1932 í dómsúrlausnum sínum, svo og um dráttar- vexti af víxilskuldum í Noregi. Var beiðni þessari komið á framfæri samkvæmt ósk lögmanna málsaðilja að ábendingu Hæstaréttar. Segir svo í bréfi hins norska ráðuneytis í þýð- ingu löggilts skjalaþýðanda. „1. Eftir því sem við best vitum er engin norsk dómhefð, sem segir til um skilgreiningu á víxlalögum frá árinu 69 1090 1932, 31. grein, 4. atriði. Við höfum farið yfir norskt dómasafn og þó nokkuð af rituðu máli, sem fjallar um slík efni, án þess að finna nokkra túlkun á 4. atriði 31. greinar að frátöldum þeim dómi, sem nefndur er í bréf- um lögmannanna (BRD HI nr. 676). Sá dómur var reyndar kveðinn upp árið 1905 og byggður á víxlalögum frá 1880, grein 87, og þar er engin regla um, fyrir hvern ábyrgð sé tekin. 2. Vanskilavextir víxilskulda samkvæmt víxlalögum, 48. grein, nr. 2, samanber 49. grein, nr. 2, eru sem stendur 6% á ári í Noregi. Dómsmálaráðuneytið mun þó innan tíðar taka fyrir spurninguna um hækkun vaxtanna.“ Að athuguðu því, sem nú hefur verið greint, og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann, þó þannig, að dráttarvextir verða eigi dæmdir hærri en 6% á ári frá gjalddaga víxilsins 8. október 1978 til greiðsludags, sbr. 2. mgr. 81. gr. víxillaga nr. 93/1933 svo og 1. mgr. 32. gr. og 2. tl. 48. gr., sbr. 2. tl. 49. gr. hinna norsku víxillaga. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda, til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, sem verður ákveðinn samtals 35.000.00 krónur. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Óli Anton Bieltvedt, greiði gagnáfrýj- anda, Uusi Kivipaino Oy, 202.572.00 norskar krónur með 6% ársvöxtum frá 8. október 1978 til greiðsludags, 40.00 norskar krónur í afsagnarkostnað og samtals 35.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara. Svo sem greinir í hinum áfrýjaða dómi, lýtur úrlausn máls þessa ákvæðum norskra laga. Um víxla og víxilskuldbind- 1091 ingar giltu og gilda nú í Noregi lög nr. 2 frá 27. maí 1932. Um ásreiningsefni það, sem hér er til úrlausnar, gildir 4. málsgrein 31. gr. hinna norsku víxillaga, svo sem rakið er í héraðsdómi. Ég tel, að skýlausum fyrirmælum þess laga- ákvæðis verði ekki vikið til hliðar í víxilmáli. Ber því að sýkna aðaláfrýjanda af kröfum gagnáfrýjanda. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, og þykir hann hæfilega ákveðinn samtals 35.000.00 krónur. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Óli Anton Bieltvedt, skal vera sýkn af kröfum gagnáfrýjanda, Uusi Kivipaino Oy, í málinu. Gagnáfrýjandi, Uusi Kivipaino Oy, greiði aðaláfrýj- anda, Óla Anton Bieltvedt, samtals 35.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 5. mars 1979. 1. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutn- ingi mánudaginn 26. febrúar sl., hefur Guðmundur Ingvi Sigurðs- son hæstaréttarlögmaður, Laufásvegi 12, Reykjavík, f. h. Uusi Kivipaino Oy, Pispalanvaltatie 145, 33270, Tampere, Finnlandi, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri fimmtudaginn 25. janúar 1979, gegn Óla Anton Bieltvedt, Fellsmúla 9, Reykjavík, til greiðslu skuldar að fjárhæð norskar kr. 202.572.00 með 3% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði frá 8. október 1978 til greiðsludags, norskar kr. 40.00 í afsagnarkostnað auk máls- kostnaðar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Stefndi hefur gert þær dómkröfur, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda og stefnanda dæmt að greiða honum málskostn- að að skaðlausu, þó eigi lægri en samkvæmt lágmarksgjaldskrá LMFÍ. Sættir voru reyndar í máli þessu, en eigi bar sú viðleitni árang- ur. 1092 II. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera samkvæmt víxli, útgefnum 10. apríl 1978 af Uusi Kivipaino Oy, framseldum af sama til KansallisOsake-Pankki, Finnlandi, sem framseldi víxil- inn til innheimtu í bankastofnun, og hafi víxillinn verið til inn- heimtu í Andresens Bank A/S, Osló, Noregi. Víxillinn hafi verið samþykktur til greiðslu á gjalddaga 8. október 1978 af Internesco Norge A/S, Gustav Vigelands vei 1, Oslo, Noregi. Stefndi hafi tekið ábyrgð á greiðslu víxilskuldarinnar með áritun á víxilinn, gerðri í Osló 7. apríl 1978 (avalábyrgð). Víxillinn hafi verið af- sagður sökum greiðslufalls og hafi útgefandi þurft að leysa hann til sín, eins og handhöfn hans beri með sér. Samþykkjandi víxils- ins, Internesco Noregi, sé nú ógjaldfær og því verði að krefja stefnda um víxilskuldina á grundvelli ábyrgðaryfirlýsingarinnar. III. Sýknukröfu sína byggir stefndi á því, að samkvæmt 4. mgr. 31. gr. laga nr. 93/1933 skuli í víxilábyrgð greina, fyrir hvern hún sé tekin. Sé það ekki gert, teljist hún tekin fyrir útgefanda. Ákvæði norskra víxillaga séu sama efnis og íslensku víxillögin, hvað þetta atriði varði, sbr. 2. mgr. 81. gr. laga nr. 93/1933. Af ábyrgðar- yfirlýsingu stefnda á dskj. nr. 2 verði ekki séð, fyrir hvern á- byrgðin sé tekin, og af því leiði með hliðsjón af framan rituðu, að stefnandi eigi ekki víxilrétt á hendur stefnda og því verði að sýkna stefnda af dómkröfum stefnanda í máli þessu, Nánari grein verður gerð fyrir lagarökum stefnda í IV hér á eftir. IV. Stefnandi styður kröfu sína þeim rökum, að með árituninni: „Undertegnede gir herved alvalgaranti. Oslo 07.04.1978 Oli Anton Bieldtvedt“. Á framhlið áðurnefnds víxils hafi stefndi, Óli Anton Bieltvedt, ábyrgst gagnvart útgefanda víxilsins greiðslu- skuldbindingu samþykkjandans, Internesco Norge A/S. Samþykkjandinn, Internesco Norge A/S, sé nú ógjaldfær og því beini útgefandi víxilsins kröfum sínum að stefnda á grundvelli 1. mgr. 32. gr. laga nr. 93/1933, þar sem stefndi hafi með framan- greindri ábyrgðaryfirlýsingu tekist á hendur sjálfskuldarábyrgð á greiðslu víxilskuldarinnar. Stefnandi kveður það engu máli skipta í þessu sambandi, þótt stefnda hafi láðst að geta þess í ábyrgðar- yfirlýsingu sinni, fyrir hvern hún væri tekin. 4. mgr. 31. gr. laga 1093 nr. 93/1933 segi að vísu berum orðum, að í ábyrgð skuli greina, fyrir hvern hún sé tekin, og sé það eigi gert, skuli líta svo á, að hún sé tekin fyrir útgefanda. Telur stefnandi, að lagaákvæði þetta beri ekki að túlka eftir orðanna hljóðan. Þannig skipti verulegu máli, hvar á víxli ábyrgðarlýsingu sé að finna, og nægi það með öðru til að ganga úr skugga um, fyrir hvern ábyrgð sé tekin. Á- kvæði 4. mgr. 31. gr. laga nr. 93/1933 um, að ábyrgð skoðist tekin fyrir útgefanda, ef ekki sé í ábyrgðaryfirlýsingu greint, fyrir hvern hún sé tekin, eigi þá fyrst, þegar það verði ekki ráðið af staðsetningu hennar á víxli og atvikum öðrum, fyrir hvern ábyrgð- in var tekin. Samþykkjandi áðurnefnds víxils hafi, eins og venja standi til, ritað samþykki sitt þvert yfir vinstri framhlið víxilsins og stefndi hafi ritað ábyrgðaryfirlýsingu sína fast við nafnritun samþykkjanda. Sé af þessu augljóst mál, hver hafi verið tilætlun stefnda með þessu, sem sé sú að gangast í ábyrgð fyrir samþykkij- anda víxilsins. Telur stefnandi þessa skýringu sína á 4. mgr. 31. gr. laga nr. 93/1933 eiga sér stoð í skýringum fræðimanna á sviði víxilréttar á lagagreininni, og vitnar hann í því sambandi til skýr- inga Ólafs Lárussonar í ritinu Víxlar og Tékkar, útg. í Reykjavík MCMLVII, bls. 58. Þá telur stefnandi, að af öðrum gögnum máls þessa megi leiða það í ljós, að það hafi verið tilætlan stefnda að gangast í ábyrgð fyrir samþykkjandann. Nefnir hann eftirfarandi þessu til stuðn- ings: 1) Ekkert það samband sé á milli stefnanda málsins, Uusi Kivipaion, og stefnda, Óla Antons, sem rennt geti stoðum undir þá fullyrðingu, að ábyrgðin hafi verið tekin fyrir útgefanda víxils- ins. 2) Milli stefnda, Óla Antons, og samþykkjanda víxilsins, Inter- nesco Norge A/S, séu veruleg tengsl. Óli Anton sé forstjóri Nesco International á Íslandi, sem sé móðurfyrirtæki Internesco Norge A/S. 3) Óli Anton sé einn af aðaleigendum Internesco Norge A/S. 4) Víxill sá, sem skuldin sé byggð á, sé þannig til kominn, að samþykkjandi hafi keypt prentvinnu af Uusi Kivipaino. Til að greiða skuld sína vegna prentvinnu þessarar hafi Internesco Norge A/S samþykkt víxil, sem Uusi Kivipaino hafi verið útgef- andi að. Með áritun sinni á víxilinn hinn 7. apríl 1978 hafi stefndi, Óli Anton, tekið ábyrgðina fyrir samþykkjanda víxilsins í því markmiði að tryggja það, að útgefandi hlyti greiðslu, ef greiðslu- Þrot yrði hjá samþykkjanda. 5) Loks hefur stefnandi bent á, að er lögmaður stefnanda hér á landi hafi hafið innheimtutilraunir gegn stefnda, hafi stefndi komið fram með ákveðið greiðslutilboð, sbr. dskj. nr. 7. Þar komi fram tilboð um, að Nesco International 1094 á Íslandi taki að sér greiðslu skuldarinnar og Óli Anton Bieltvedt ábyrgist þær greiðslur persónulega. Þegar allt það sé virt, er hér að framan greini, þ. e. tengsl stefnda og samþykkjanda víxilsins, atvik málsins að öðru leyti z og svo staðsetning ábyrgðaryfirlýsingar stefnda á víxlinum, sé engum vafa undirorpið, fyrir hvern ábyrgðin á víxlinum hafi verið tekin. Eins og fyrr greinir, reisir stefndi sýknukröfu sína á því, að í ábyrgð skuli greina, fyrir hvern hún sé tekin, og sé það eigi gert, þá skuli hún teljast tekin fyrir útgefanda, sbr. 4. mgr. 31. gr. laga nr. 93/1933, sbr. 2. mgr. 81. gr. sömu laga. Af þessu leiði, að stefn- andi sem útgefandi víxilsins eigi ekki víxilrétt á hendur þeim manni, sem telja verður ábyrgðarmann hans á víxlinum. Sé því eigi önnur niðurstaða fyrir hendi en að sýkna stefnda. Stefndi mótmælir alfarið þeirri túlkun stefnanda á 4. mgr. 31. gr. laga nr. 93/1933, sbr. 2. mgr. 81. gr. sömu laga, að það geti skipt einhverju máli í þessu sambandi, hvar á víxilplagginu ábyrgðaryfirlýsingu stefnda sé að finna. Það sé skýrt tekið fram í 4. mgr. 31. gr. fyrr- nefndra laga, að nafngreining þess manns, sem ábyrgðin sé tekin fyrir, þurfi að koma fram í ábyrgðaryfirlýsingunni. Sé svo fyrir- mælt í niðurlagsákvæði greinarinnar, að vanti nafngreiningu, beri að telja ábyrgðina tekna fyrir útgefanda víxilsins. Orðalag á- kvæðisins sé skýrt og alveg ótvírætt um þetta atriði og framan- greindur skilningur sinn eigi sér stoð í skoðunum fræðimanna, t. d. komi þessi skilningur skýrt fram í ritinu BANKJURA, Kgbenhavn 1969, bls. 278. Við munnlegan flutning málsins var því eindregið mótmælt af hálfu stefnda, að hann hefði á nokkurn hátt viðurkennt að hafa tekið avalábyrgð fyrir samþykkjanda um- rædds víxils. Að því er varðaði greiðslutilboð stefnda, það sem fram kæmi á dskj. nr. 7, þá fæli það ekki í sér neins konar viður- kenningu stefnda á því, fyrir hvern ábyrgðin hefði verið tekin, heldur hefði það verið liður í tilraunum stefnda til þess að gera greiðsluþrot Internesco sem áfallaminnst fyrir kröfuhafa þess, en stefndi væri stjórnarformaður Nesco International á Íslandi, sem væri móðurfyrirtæki Internesco í Noregi. Þá ítrekaði stefn- andi það sjónarmið sitt, að mál þetta væri víxilmál og ætti því að hljóta víxilmálameðferð og því væru önnur gögn málsins en víx- illinn sjálfur málinu óviðkomandi. Mótmælti hann því þannig, að atriði eins og tengsl Internesco og Nesco International hefðu nokk- uð að segja varðandi ákvörðun um það, fyrir hvern ætla mætti, að ábyrgðin væri tekin. Einungis bæri að líta á ábyrgðaryfirlýs- 1095 inguna sjálfa og formreglur 4. mgr. 31. gr. áðurnefndra laga, sem um ábyrgðarform þetta giltu. V. Niðurstaða. Stefnandi höfðar mál þetta skv. víxli, sem hann hefur lagt fram í málinu á dskj. nr. 2, með formlega löglegri heimild sér til handa. Mál þetta er því víxilmál samkv. 17. kafla laga nr. 85/1936. Svarar víxill þessi hvívetna til málavaxtalýsingar stefnanda í stefnu. Víxill þessi var út gefinn í Osló í Noregi 10. apríl 1978, og var greiðslustaður hans í Andresens Bank A/S, Osló, Noregi. Stefndi, Óli Anton Bieltvedt, reit ábyrgðaryfirlýsingu sína á víxilinn í Osló 7. apríl 1978, en á grundvelli ábyrgðaryfirlýsingarinnar er hann sóttur til greiðslu víxilskuldarinnar. Samkvæmt 1. mgr. 80. gr. laga nr. 93/1933, sbr. 2. mgr. 81. gr. sömu laga, lítur úrlausn máls þessa ákvæðum norskra laga. Um víxla og víxilskuldbind- ingar gilda nú í Noregi lög nr. 2 frá 27. maí 1932. Tilvitnanir til lagaákvæða í þessum þætti málsins eiga því hér eftir við ákvæði norsku víxillaganna, nema annars sé sérstaklega getið. Framlagður víxill, sá er stefnandi reisir dómkröfur sínar á, ber það með sér, að stefndi í máli þessu, Óli Anton Bieltvedt, reit á víxilinn svohljóðandi avalábyrgðaryfirlýsingu: „Undertegnede gir herved avalgaranti. Oslo, 07.04.1978. Óli Anton Bieltvedt“. Eins og rakið er í 11, III, og IV hér að framan, er ágreinings- efni máls þessa það, fyrir hvern stefndi, Óli Anton, gekk í ábyrgð, þá er hann reit framangreinda ábyrgðaryfirlýsingu á víxilinn. Ákvæði það, er í hinum norsku lögum gildir um tilvik þetta og er samhljóða 4. mgr. 31. gr. laga nr. 93/1933, er svo hljóðandi: „ÁAval skal angi for hvem den tegnes. I mangel av sádan an- givelse anses den tegnet for trassanten.““ Úrlausn máls þessa veltur þar af leiðandi á því, hvernig túlka beri ákvæði þetta í hinum norsku lögum, en um það atriði er ágreiningur með málsaðiljum. Lög þau, sem um víxilskuldbindingar giltu í Noregi fram til 1932, voru frá árinu 1880. Í þeim var ekki að finna samsvarandi ákvæði og 4. mgr. 31. gr. laga nr. 2/1932. Engu að síður gerðu þau lög ráð fyrir því, að til væri avalábyrgð, sbr. 2. mgr. 87. gr. þeirra laga, en eigi var í lögunum að finna fyrirmæli um það, með hvaða hætti ábyrgðaryfirlýsing þessi skyldi úr garði gerð. Hins 1096 vegar mun það hafa verið viðurkennt bæði í fræðum og fram- kvæmd í skandinaviskum, þýskum og hollenskum rétti, að stað- setning ábyrgðaryfirlýsingar á víxileyðublaði væri nægjanlegt sönnunargagn um það, fyrir hvern ábyrgðin væri tekin. Tíðkaðist Þannig, að ábyrgðarmaður ritaði nafn sitt undir nafn þess manns, er hann gekk í ábyrgð fyrir. Árið 1930 var að tilhlutan Þjóðabanda- lagsins haldinn alþjóðafundur í Genf, og sóttu hann fulltrúar 32 ríkja. Á fundi þessum voru gerðar þrjár alþjóðasamþykktir, og var hin fyrsta þess eðlis, að aðildarríki samningsins skuldbundu sig til þess að lögtaka hjá sér víxillög, er væru samhljóða texta þeirra víxillaga, sem tekin voru upp í samþykktina. Voru samþykktir þessar undirritaðar af fulltrúum 22 ríkja í fundarlok hinn "7. júní 1930. Er Noregur meðal ríkja þeirra, er staðfest hafa samning þennan og tekið á sig þær skyldur, er í honum greinir. 31. gr. núgildandi norskra víxillaga er í 1. þætti laganna, en 1. og ll. þáttur laganna er efnislega samhljóða lagatextanum, sem tekinn var upp í Genfarsamþykktina. Þegar rakin er framangreind for- saga og aðdragandi að setningu norsku víxillaganna frá 1932, má ljóst vera, að lagatextinn, sem tekinn var upp í Genfarsamþykkt- ina, og umræðurnar, sem urðu um hann á Genfarráðstefnunni, geta verið til verulegrar leiðbeiningar og skilningsauka á því, hvernig skýra beri ákvæði hinna norsku víxillaga. Allmiklar umræður urðu á Genfarráðstefnunni um avalábyrgð og form hennar. Af umræðum þeim, sem fram fóru á alþjóðaráð- stefnunni og birtar eru í Do. Comptes Rendus de la Conférence, Genéve 1930 (FFdoK. 360 M 151 — 1930 II), má ráða, að fram til þess, að ráðstefnan var haldin, mun hafa verið almennt viður- kennt, að staðsetning ábyrgðaryfirlýsingar avalábyrgðarmanns réði því, fyrir hvern telja bæri ábyrgðina tekna. Ástæða þess, að upp í lagatextann var tekið ákvæði um það, að í ábyrgðaryfirlýs- ingunni þyrfti að greina, fyrir hvern hún væri tekin, var sú, að með ótvíræðu orðalagi vildu ráðstefnumeðlimir taka af öll tví- mæli um það, að hin eldri regla, þ. e. reglan um, að staðsetning ábyrgðaryfirlýsingar gæti skipt máli, gilti ekki lengur, enda var svo í lagatextann tekið upp ákvæði þess efnis, hvernig líta bæri á, þegar nafngreiningu skorti, þ. e. að ábyrgðina bæri að telja tekna fyrir útgefanda víxils. Að þessu athuguðu má ljóst vera, að eðlilegasti skýringarkost- urinn á 4. mgr. 31. gr. laga nr. 2/1932, þegar vafi leikur á, fyrir hvern ábyrgð hefur verið tekin, eins og er í máli þessu, hlýtur tvímælalaust að vera sá að skoða avalábyrgð tekna fyrir útgef- 1097 anda, þegar nafngreiningu skortir. Hins vegar er það álitamál, hvort það hafi verið tilætlan löggjafans, að greinin yrði skýrð eftir orðanna hljóðan, þegar telja má fram komna í máli sönnun um það, að ábyrgðin hafi í raun verið tekin fyrir annan aðilja en útgefanda. Dómurinn lítur svo á, að það sé andstætt eðli og grund- vallarrökum víxillaganna að túlka ákvæði 4. mgr. 31. gr. bók- stafstúlkun, þegar sönnun kemur fram um hið gagnstæða. Liggur þá næst fyrir að meta, hvort stefnandi hafi sannað eða gert það sennilegt, að stefndi í máli þessu, Óli Anton Bieltvedt, hafi í raun gengið í ábyrgð fyrir samþykkjanda víxilsins, Inter- nesco Norge A/S, eins og stefnandi heldur fram, en þeirri stað- hæfingu hefur verið mótmælt af hálfu stefnda við flutning máls þessa. Er mál þetta var fyrst tekið fyrir 21. febrúar sl. beindi dómari málsins þeim tilmælum til lögmanns stefnda, að stefndi kæmi fyrir dóm og upplýsti, fyrir hvern hann hefði tekið ábyrgð með áritun sinni á víxilinn. Samþykkti lögmaður hans það. Er málið skyldi tekið fyrir til aðiljayfirheyrslu 26. febrúar sl., mætti stefndi ekki, og lögmaður hans upplýsti, að stefndi hygðist ekki koma fyrir dóm. Þó svo að ekki liggi fyrir í máli þessu skýrsla stefnda um það, fyrir hvern hann gekk í ábyrgð með áritun sinni á víxil- inn, þykja engu að síður gögn máls þessa benda sterklega til þess, að stefndi, Óli Anton, hafi með áritun sinni á víxilinn gengist í á- byrgð fyrir samþykkjanda hans. Fyrst er þess að geta, sem lögmað- ur stefnda upplýsti við munnlegan flutning málsins, að Nesco Int- ernational h/f á Íslandi er móðurfyrirtæki Internesco Norge A/S, en stefndi, Óli Anton, mun vera stjórnarformaður Nesco Internatio- nal á Íslandi. Í bréfi, dags. 15. nóvember 1978, sem stefndi reit Ól- afi B. Thors, framkvæmdastjóra Almennra trygginga h/f, og ekki er ritað í tilefni málshöfðunar þessarar, en bréf þetta hefur stefn- andi lagt fram á dskj. nr. 8, kemur fram, að stefndi, Óli Anton, er annar af aðaleigendum Internesco Norge A/S. Í þessu sama bréfi kemur einnig fram, að stefndi, Óli Anton, hefur haft veru- leg afskipti af fjármálastjórn Internesco Norge A/S. Þá kemur einnig fram í bréfi þessu, að eigendur Internesco Norge A/S urðu að ábyrgjast persónulega allar fjárskuldbindingar fyrirtækisins gagnvart Andresens Bank. Loks er þess að geta, að þegar lög- maður stefnanda hóf innheimtutilraunir hér á landi gegn stefnda, ritaði stefndi honum bréf, sem stefnandi hefur lagt fram á dskj. nr. 7. Í bréfi þessu kemur fram ákveðið greiðslutilboð af hálfu stefnda, og er það svohljóðandi: 1098 „ev... Tilboð mitt er þetta: 1) NESCO INTERNATIONAL H/F tekur að sér greiðslu um- ræddrar skuldar Internesco Norge A/S. Skuldarstofn verði N.kr. 202.572.00. Skuldin verði greidd með 10 ára skulda- bréfi talið frá 8. okt. s.l. Bréf þetta verði afborgunarlaust 3 fyrstu árin, Vextir verði sjö af hundraði á ári og greiðist þeir árlega eftir á, í fyrsta sinn 8. október 1979. Fyrsta af- borgun, N.kr. 28.938.00 fari fram 8. okt. 1981. 2) Ég ábyrgist greiðslu skuldarinnar persónulega. 3) Við frágang þessa máls fari fram uppgjör á innheimtuþókn- un yðar, kr. 550.646,00. .... “ Þegar höfð er í huga vanræksla stefnda á að koma fyrir dóm í máli þessu og þau atvik, sem hér eru að framan rakin um tengsl stefnda við Internesco Norge A/S, þykir samkvæmt undirstöðu- rökum 116. gr. laga nr. 85/1936 nægilega í ljós leitt, að stefndi hafi með framangreindri ábyrgðaryfirlýsingu sinni á víxilinn gengið í ábyrgð fyrir Internesco Norge A/S, enda þykir 4. mgr. 31. gr. laga nr. 2/1932 frá 27. maí eigi standa því í vegi, að svo verði litið á. Að þessu athuguðu þykir stefnandi eiga víxilrétt á hendur stefnda, og verða kröfur stefnanda teknar til greina að öðru leyti en því, að rétt þykir, að skuld þessi beri 15% ársvexti frá 8. októ- ber 1978 til greiðsludags, en samkvæmt upplýsingum norska Seðlabankans bera víxilskuldir þar í landi 15% vanskilavexti á ári. Málskostnaður þykir hæfilega ákveðinn kr. 600.000, og er þá tekið mið af eðli og umfangi máls þessa. Dóm þennan kvað upp Þorgeir Örlygsson, fulltrúi yfirborgar- dómarans í Reykjavík. Dómsorð: Stefndi, Óli Anton Bieltvedt, greiði stefnanda, Guðmundi Ingva Sigurðssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Uusi Kivipaino Oy, Tampere, Finnlandi, norskar kr. 202.572.00 með 15% ársvöxtum frá 8. október 1978 til greiðsludags, norskar kr. 40.00 í afsagnarkostnað og kr. 600.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lögum. 1099 Mánudagur 28. september 1981. Nr. 166/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn Sigurði Erni Hjálmtýssyni (Jón Bjarnason hrl.). Skjalafals. Tékkamisferli. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason og Sigurgeir Jónsson. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð ljósrit nokkurra skjala varðandi viðskipti ákærða við útibú Iðnaðarbanka Íslands h/f í Hafnarfirði, ljósrit úr firmaskrá Reykjavíkur varðandi Fyrirgreiðslustofuna og bréf dóms- og kirkjumálaráðuneyt- isins, dags. 21. september 1981, um, að ákærði hafi ekki af- plánað 15 mánaða fangelsisrefsingu samkvæmt dómi saka- dóms Gullbringu- og Kjósarsýslu, uppkveðnum 6. júní 1973. I. Ákæra, dagsett 14. mars 1979. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms varðandi þessa ákæru ber að staðfesta niðurstöðu hans um sakarmat og færslu hátternis til refsiákvæðis. Fjárkrafa sú, sem Jóhann Þórðarson héraðsdómslögmað- ur f. h. Þorleifs Guðmundssonar vegna Fyrirgreiðsluskrif- stofunnar hefur gert á hendur ákærða, er skaðabótakrafa, en eigi víxilkrafa. Að því er dráttarvexti varðar er kröfugerðin og samþykki ákærða, er krafan var borin undir hann í saka- dómi 5. desember 1979, eigi tvímælalaus. Verða einungis dæmdir af kröfu þessari dráttarvextir, sem greiða bar af skaðabótakröfum á þeim tíma, sem vaxtakrafan tekur til, 20. október 1977 til 24. nóvember 1978. Þeir vextir eru 13% ársvextir frá hinum fyrrgreinda degi til 21. nóvember 1977, 1100 16% ársvextir frá þeim degi til 21. febrúar 1978, en 19% árs- vextir frá þeim degi til 24. nóvember 1978. Samkvæmt þessu verður ákærði dæmdur til að greiða Þor- leifi Guðmundssyni vegna Fyrirgreiðsluskrifstofunnar 8.376. 90 krónur með vöxtum, eins og að framan segir, af 8.303.10 krónum. TI. Ákæra, dagsett 30. ágúst 1979. Ávísun þá, sem fyrsti töluliður ákæru þessarar fjallar um, gaf ákærði út í marsmánuði 1978. Hlaupareikningi nr. 390 við Iðnaðarbanka Íslands h/f í Hafnarfirði, sem ávísun þessi var gefin út á, var lokað í aprílmánuði sama ár. Ákærði heldur, að hann hafi notað ávísunarfjárhæðina til þess að kaupa bensín, en það fær tæplega samrýmst því, að afurða- deild SÍS framselur ávísunina til banka, og aðrir handhafar eru ekki skráðir á hana. Engin gangskör hefur verið gerð að því að reyna að rekja feril ávísunarinnar. Er því óvíst, hvaða viðskiptum útgáfa var tengd. Þykir ákærði eiga að njóta þess vafa, sem á því leikur, hvaða viðskipti lágu að baki. Ber því að sýkna hann af ákæru fyrir brot á 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1930. Hins vegar varðar atferli hans við 73. gr. tékkalaga nr. 94/1933, sbr. lög nr. 35/1977. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta niðurstöðu hans um annan og þriðja lið ákæru þessarar með þeim breytingum að því er skaðabætur varðar, sem leiða af gjaldmiðilsbreytingu um áramót 1980/1981. NI. Dómur sakadóms Gullbringu- og Kjósarsýslu frá 6. júlí 1973 er óafplánaður og hafði því ítrekunaráhrif, þegar á- kærði framdi brot sín. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 255. gr. og 71. gr. sömu laga, fangelsi í 6 mánuði. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.500.00. 1101 Dómsorð: Ákærði, Sigurður Örn Hjálmtýsson, sæti fangelsi í 6 mánuði. Ákærði greiði Þorleifi Guðmundssyni vegna Fyrir- greiðsluskrifstofunnar 8.376.90 krónur með 13% árs- vöxtum af 8.303.10 krónum frá 20. október 1977 til 21. nóvember 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, en 19% ársvöxtum frá þeim degi til 24. nóvember 1978. Ákvæði héraðsdóms um skaðabótagreiðslur að öðru leyti, sakarkostnað og málsvarnarlaun eiga að vera ó- röskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Bjarnason- ar hæstaréttarlögmanns, 2.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 17. janúar 1980. Ár 1980, fimmtudaginn 17. janúar, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Gunnlaugi Briem sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 17/1980: Ákæruvaldið gegn Sigurði Erni Hjálmtýssyni, sem tekið var til dóms 14. þ. m. Málið er fyrst höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dag- settu 14. mars sl., „fyrir sakadómi Reykjavíkur á hendur Sigurði Erni Hjálmtýssyni, Hrefnusötu 5, Reykjavík, fæddum þar í borg 28. maí 1918, fyrir skjalafals samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með því að rita heimildarlaust nafn Óskars Sigurðssonar, Eyrarseli 1 (sic), Stokkseyri, á eftirtalda briá víxla sem samþykkjanda og selja síðan víxlana Þorleifi Guð- mundssyni á Fyrirgreiðsluskrifstofunni, Vesturgötu 17, Reykja- vík, sem síðan er útgefandi og framseljandi þeirra, en ákærði ábekingur: 1. Víxill, að fjárhæð kr. 300.000. Enginn útgáfudagur, en gjald- 1102 dagi 20. október 1977. Greiðslustaður í Verzlunarbanka islands hf., Reykjavík. 2. Víxill, að fjárhæð kr. 300.000. Útgáfudagur 20. september 1977, en galddagi 20. október 1977. Greiðslustaður í Landsbanka Íslands, Selfossi, 3. Víxill, að fjárhæð kr. 230.310. Sami útgáfudagur, gjalddagi og greiðslustaður. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar.“ Þá er málið höfðað gegn ákærða með ákæru, dagsettri 30. ágúst sl., „fyrir að gefa út á árinu 1978 þrjá tékka á reikning sinn nr. 390 í Iðnaðarbanka Íslands hf., útibúið í Hafnarfirði, og nota í viðskiptum, þrátt fyrir að innstæða væri ekki á reikningnum og honum lokað 6. apríl 1978. 1. Nr. 82061, kr. 11.000, útgefinn 22. mars. Seldur afurðasölu sís. ii 2. Nr. 82089, kr. 30.000, útgefinn 1. nóvember. Seldur kunn- ingja ákærða fyrir peninga. 3. Nr. 82093, kr. 190.000, útgefinn 15. ágúst. Seldur kunningja ákærða fyrir peninga. Teljast verknaðir þessir varða við 248. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940, en til vara við 73. gr. laga um tékka nr. 94/1933, sbr. lög nr. 35/1977. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar.““ Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1939 16/6 Reykjavík: Dómur aukaréttar Reykjavíkur: 60 daga fangelsi við venjulest fangaviðurværi, skilorðsbund- ið, fyrir brot gegn 255. gr. almennra hegningarlaga og 6. gr. laga nr. 51/1928. 1940 24/8 Revkiavík: Sátt, 5 kr. sekt fyrir brot á 36. gr. lög- reglusambykktar Reykjavíkur. 1941 17/4 Revkiavík: Sátt, 20 kr. sekt fyrir brot á 32. gr. og 31. gr., 1. mor., lösreslusambvkktar Revkiavíkur. 1942 8/12 Revkiavík: Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot á 46. gr. lög- resusambvkktar Reykiavíkur. 1944 15/11 Revkiavík: Dómur aukaréttar Reykjavíkur: 3ia mán- aða fanselsi. svintur kosninsarétti og kjörgengi, fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaganna. 1947 1948 1948 1951 1952 1953 1954 1955 1959 1959 1961 1962 1963 1964 1964 1969 1968 1973 1103 10/12 Reykjavík: Sátt, 30 kr. sekt fyrir ólöglegt bifreiða- 15/3 19/11 10/12 17/11 29/10 25/2 11/2 18/2 10/10 7/9 12/12 26/4 19/2 10/3 6/1 11/9 6/6 stæði. Reykjavík: Áminning fyrir ólöglegt bifreiðastæði. Reykjavík: Sátt, 50 kr. sekt fyrir ólöglegt bfreiða- stæði. Reykjavík: Áminning fyrir ólöglegt bifreiðastæði. Reykjavík: Sátt, 30 kr. sekt fyrir ólöglegt bifreiða- stæði. Reykjavík: Áminning fyrir bifreiðalagabrot. Reykjavík: Sátt, 75 kr. sekt fyrir brot á 7. gr. um- ferðarlaga og 27. gr. bifreiðalaga. Reykjavík: Sátt, 30 kr. sekt fyrir brot á 28. gr. lög- reglusamþykktar. Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi, skilorðsbund- ið í 3 ár frá 18. febrúar 1959, fyrir brot á 248. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Sátt, 50 kr. sekt fyrir ólöglegt bifreiða- stæði. Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir umferðarbrot. Reykjavík: Dómur, 7 mánaða fangelsi fyrir brot á 247. gr. hegningarlaga. Reykiavík: Dómur Hæstiréttar í sama máli: Fangelsi í 4 mánuði fyrir brot á 2. mgr. 247. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Sátt, 350 kr. sekt fyrir rangstöðu bifreið- ar. Reykjavík: Sátt, 100 kr. sekt fyrir rangstöðu bifreið- ar. Gullbringu og Kiósarsýslu: Dómur: Fangelsi í 2 mán- uði fyrir brot á 247., 248. og 281. gr. hesninsarlaga. Gullbringu- og Kiósarsýsla: Sátt, 1.600 kr. sekt fyrir brot á 3. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, 1. gr., sbr. 15. gr. laga nr. 58/1931. sbr. reglugerð nr. 6/1966. Gullbringu- og Kjósarsýsla: Dómur: 15 mánaða fang- elsi fyrir brot á 247., 248, og 261. gr. hegningarlaga. Málavextir eru þessir: Ákæra, dagsett 14. mars 1979. Með bréfi, dags. 24. nóvember 1978, kærði Jóhann Þórðarson héraðsdómslögmaður til rannsóknarlögreglu ríkisins út af fölsun 1104 á nafni Óskars Sigurðssonar, Stokkseyri, sem samþykkjanda á 3 víxlum, er í kærunni greinir. Segir í kærunni á þessa leið: „Jafnframt því að senda yður, herra rannsóknarlögreglustjóri, hjálagða þrjá víxla, sem ég lýsi nánar síðar í bréfi þessu, leyfi ég mér að biðja yður að rannsaka, hver hefur ritað nafn Óskars Sig- urðssonar sem samþykkjanda á víxla þessa, en Óskar hefur lýst því yfir við Landsbankann á Selfossi, þar sem víxlar þessir voru til innheimtu, að nafn sitt sé falsað. Sterkur grunur er fyrir því, að Sigurður Örn Hjálmtýsson, Aratúni 27, Garðabæ, hafi ritað nafn Óskars. Finnist sá, sem framkvæmt hefur verknað þennan, geri ég kröfu til þess, að honum verði refsað eins og lög mæla fyrir um. Fallist hinn seki hins vegar á að greiða andvirði víxlanna, auk dráttarvaxta og alls kostnaðar, get ég fallist á fyrir mitt leyti, að refsing verði látin falla niður. Skuld skv. víxlum þessum er í dag með áföllnum dráttarvöxtum „og kostnaði kr. 1.287.740.00. Krafan sundurliðast þannig: Víxill útg. 20/9 '77 pr. 20/10 77 .............. kr. 300.000 Víxill úts. 20/9 77 pr. 20/10 777 .............. — 230.310 Víxill úts. pr. 20/10 777 .............. — 300.000 Bankakostnaður ...........000000. 0. 0... — 7.380 39% drv. frá 20/10 *77 tildags.d. .............. — 384.730 innheimtulaun skv. gjaldskrá LMFÍ ...... .. — 101.320 Samtals kr. 1.287.740 Víxlarnir eru allir útg. og ábektir af Þorleifi Guðmundssyni, Vesturgötu 17, Reykjavík. Greiðslustaður tveggja víxlanna kr. 300.000 og 230.310 er í Landsbankanum á Selfossi, en þess þriðja í Landsbankanum í Reykjavík. Eins og fyrr greinir, er nafn Ósk- ars Sigurðssonar ritað á alla víxlana sem nafn samþykkjanda. Umráðamaður víxlanna er Fyrirgreiðsluskrifstofan, Vesturgötu 17, Revkijavík, og er krafa þessi gerð fyrir hennar hönd.“ Verður nú gerð grein fyrir framangreindum víxlum, en frum- rit þeirra hafa verið lösð fram í málinu: 1. Nr. 149497, að fjárhæð kr. 300.000, án útsáfudass, en með gjalddaga 20. október 1977. Víxillinn á að greiðast í Verzlunar- banka Íslands h/f, Reykjavík. 2. Nr. 149496, að fjárhæð kr. 30.000, útgefinn 20. september 1105 1977, en með gjalddaga 20. október sama ár. Víxillinn á að greið- ast í Landsbanka Íslands, Selfossi. 3. Nr. 149495, að fjárhæð kr. 230.310, útgefinn 20. september 1977, en með gjalddaga 20. október sama ár. Víxillinn á að greið- ast í Landsbanka Íslands, Selfossi. Á alla víxlana er ritað samþykki Óskars Sigurðssonar, en útgef- andi og ábekingur á þeim er Þorl. Guðmundsson, Vesturgötu 17, R. Víxlarnir voru allir afsagðir 24. október s. á., vegna greiðslu- falls, eftir kröfu Landsbanka Íslands, Selfossi, og endursendir Fyrirgreiðsluskrifstofunni, Reykjavík, sem Þorleifur rekur, 26. s. m. með þeim ummælum, að greiðandi, Óskar Sigurðsson, Eyrar- seli 1, Stokkseyri, telji víxlana falsaða. Þorleifur Guðmundsson, Grenimel 4 hér í borg, er rekur Fyrir- greiðsluskrifstofuna að Vesturgötu 17, mætti til skýrslugjafar hjá rannsóknarlögreglunni 6. desember 1978 vegna framangreindrar kæru. Vitnið hefur skýrt frá því, að ákærði, Sigurður Örn Hjálm- týsson, hafi komið til þess með umrædda víxla og beðið það að kaupa þá. Víxlarnir voru algerlega óútfylltir að öðru leyti en því, að nafnið á samþykkjanda, Óskar Sigurðsson, var komið á þá. Vitnið hafði samband við Landsbankann á Selfossi, þar sem nefndur Óskar á heima á Stokkseyri, og spurði um hann. Vitnið fékk þar þær upplýsingar, að hann væri alveg öruggur maður í peningamálum. Ákærði, Sigurður Örn, hafði áður talað við vitnið um, að það hjálpaði honum til að leysa út hiólbarða, sem hann hafði flutt inn og átti í Tollvörugeymslunni. Féllst vitnið af þeim sökum á að kaupa þessa víxla af honum. Jafnframt sýndi ákærði vitninu nótu, þar sem tilgreind var sala á ákveðnu magni af hjólbörðum til nefnds Óskars Sigurðssonar, en andvirði þeirra átti að vera á víxlunum. Sagði ákærði, að hann ætlaði að hitta mann þennan inni í Sandsölu hér í borg rétt á eftir og þá mundi hann skrifa nafn sitt á víxlana sem samþykkjandi. Ákærði kvaðst mundu koma strax aftur með víxlana til vitnisins. Þegar hann kom aftur, sýndi hann vitninu, að Óskar hefði skrifað undir nótuna: „Móttekið Óskar Sigurðsson.“ Vitnið setti víxla þessa síðan í banka. Þeir voru ekki greiddir, og var því tilkynnt, að þeir væru falsaðir. Vitnið hafði þá sam- band við samþvkkjandann, Óskar Sigurðsson, og leitaði upplýs- inga. Hann kvaðst aldrei hafa skrifað nafn sitt á víxla þessa, og sagðist hann aldrei mundu setja nafn sitt á pappíra, sem ákærði 70, 1106 hefði með að gera, þar sem hann hefði svikið sig í viðskiptum fyr- ir nokkrum árum. Vitnið talaði við ákærða á skrifstofu þess, þegar víxlarnir voru komnir aftur til þess, og það bað hann um skýringu á þessu. Hann sagði aðeins: „Maður verður að bera ábyrgð á sínum víxlum“ og skrifaði síðan nafn sitt aftan á þá. Vitnið kveðst gera þær kröfur á hendur ákærða, að hann greiði því víxla þessa og allan þann kostnað, sem af þessu hefur hlotist. Vitnið Óskar Sigurðsson, Eyjaseli 1, Stokkseyri, mætti hjá rannsóknarlögreglunni til yfirheyrslu 16. janúar 1979. Voru því sýndir framangreindir víxlar, sem það er skráð samþykkjandi á. Vitnið kvað nafn sitt falsað á víxlunum. Það hefði ekki skrifað það sjálft og ekki gefið leyfi til þess, að það væri notað þar. Vitnið kveðst þekkja ákærða, Sigurð Örn Hjálmtýsson. Það hafi þó aldrei átt nein viðskipti við hann og hafi slíkt aldrei komið til tals. Það mundi heldur alls ekki nein viðskipti vilja við hann eiga. Ákærði, Sigurður Örn Hjálmtýsson, mætti hjá rannsóknarlög- reglunni til yfirheyrslu 28. desember 1978 og fyrir dómi 5. desem- ber 1979 vegna framangreindra víxla. Verður nú framburður á- kærða rakinn. Ákærða voru sýndir víxlarnir með nafni Óskars Sigurðssonar á sem samþykkjanda, en þeir eru sem hér segir: 1. Víxill að fjárhæð kr. 300.000, án útgáfudags, með gjalddaga 20. október 1977. Greiðslustaður í Verzlunarbanka Íslands í Reykjavík. 2. Víxillinn að fjárhæð kr. 300.000, útgefinn 20. september 1977, með gjalddaga 20. október 1977. Greiðslustaður í Landsbanka Ís- lands á Selfossi. 3. Víxill að fjárhæð kr. 230.310, með sama útgáfudag, gjalddaga og greiðslustað og víxill í 2. tl. Ákærði kannaðist við að hafa falsað nafn Óskars Sigurðssonar sem samþykkjanda á víxlunum. Ákærði kvaðst hafa verið í mik- illi fjárþröng og gripið til þessa ráðs. Fór hann með víxlana á Fyrirgreiðsluskrifstofuna á Vesturgötu 17 og seldi þá þar. Kaup- andinn, Þorleifur Guðmundsson, spurði ekki, hver hefði skrifað á víxlana, og ákærði greindi honum ekki frá því. Ákærði notaði bað, er hann fékk fyrir víxlana, í eigin þágu. Hjá rannsóknarlögreglu sagði ákærði, að hann hefði í fyrstu ætlað að stofna til viðskipta við Óskar Sigurðsson, sem væri hon- um kunnugur, en þau viðskipti hafi ekki gengið saman með þeim. 1107 Fyrir dómi sagðist ákærði þekkja Óskar Sigurðsson og hafa átt viðskipti við hann. Framangreint atferli ákærða, sem sannað er með játningu hans og öðrum gögnum í máli þessu, varðar við 1. mgr. 155. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærða var kynnt í dómi bótakrafa frá Þorleifi Guðmundssyni, samtals að fjárhæð kr. 1.287.740. Ákærði samþykkti að greiða and- virði víxlanna, sem er samtals að fjárhæð kr. 830.310, banka- kostnað kr. 7.380 og 3% dráttarvexti frá 20. október 1977, svo sem í skaðabótakröfu Jóhanns Þórðarsonar héraðsdómslögmanns greinir, en það eru kr. 348.730. Í málsvörn hefur verjandi ákærða mótmælt því, að sakaðómur fjalli um þessa bótakröfu á hendur ákærða, og segir, að samþykki hans á kröfunni sé dregið til baka. Ekkert er fram komið í máli þessu, sem þykir mæla gegn því, að dómur verði lagður á bótakröfu Þorleifs Guðmundssonar á hendur ákærða í máli þessu, enda rekur Þorleifur Fyrirgreiðslu- skrifstofuna og er eigandi hennar. Þykir rétt að taka kröfuna til greina að því er varðar andvirði víxlanna, samtals kr. 830.310, bankakostnað, samtals kr. 7.380, og 3% dráttarvexti frá 20. októ- ber 1977 til 24. nóvember 1978, kr. 348.730, eða samtals kr. 1.186.420, og dæma ákærða til að greiða Þorleifi þessa fjárhæð. Kröfu Jóhanns Þórðarsonar héraðsdómslögmanns um innheimtu- laun, kr. 101.320, vegna kröfunnar er vísað frá sakadómi, sbr. 145. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Ákæra, dagsett 30. ágúst 1979. 1. Hinn 23. mars 1979 kærði Jón Finnsson hæstaréttarlögmaður til rannsóknarlögreglu ríkisins f. h. Sambands íslenskra sam- vinnufélaga út af innstæðulausri ávísun að fjárhæð kr. 11.000, sem út gefin var 22. mars 1978 af ákærða, Sigurði Erni Hjálmtýs- syni, á vegum fyrirtækisins Króms ár Stáls. Ávísunin, sem er nr. 82061, var gefin út til handhafa á hlaupareikning nr. 390 við Iðn- aðarbanka Íslands h/f, útibúið í Hafnarfirði. Á bakhlið ávísunar- innar er framsal frá afurðasölu Sambands íslenskra samvinnufé- laga. Þar stendur og, að ávísunin hafi verið sýnd í sreiðslubanka 28. mars framangreint ár, en innstæða ekki verið næg og að fram- angreindum hlaupareikningi hafi verið lokað 6. apríl 1978. Í kær- unni er ákærði kærður til refsingar lögum samkvæmt, og einnig er þess krafist, að hann verði dæmdur til að greiða Sambandi ís- 1108 lenskra samvinnufélaga fjárhæð ávísunarinnar ásamt 3% dráttar- vöxtum á mánuði frá útgáfudegi hennar. Ákærði mætti hjá rannsóknarlögreglunni til yfirheyrslu vegna framangreindrar kæru hinn 11. maí 1979. Hann kvaðst kannast við ávísun þá, er þar greinir, og þekkja rithönd sína á henni. Ákærði kvað sér ekki hafa verið kunnugt um, að innstæða var ekki til fyrir ávísuninni, en hann eigi það til að vera trassi með að færa inn í tékkheftið útskrifaðar ávísanir. Ákærða minnir, að hann hafi notað ávísunina til greiðslu bensíns á bifreið, en hann kunni enga skýringu á því, af hverju hún hafi lent hjá afurðasölu Sambands íslenskra samvinnufélaga. Ákærði greiddi ávísunina ásamt dráttarvöxtum, kr. 4.730, sama dag og hann var yfirheyrð- ur. Ákærði hefur skýrt frá því fyrir dómi, að hann viðurkenni að hafa farið yfir innstæðuna á reikningnum, þegar hann gaf ávís- unina út. Hann kveður skýringuna vera þá, að útibússtjórinn Í framangreindum banka hafi lofað sér láni að fjárhæð kr. 750.000. Lét hann kr. 300.000 ganga inn á reikning ákærða við bankann, og ávísaði ákærði á þá fjárhæð. Eftirstöðvarnar, kr. 450.000, varð að samkomulagi að gengju ekki inn á reikninginn að svo stöddu, og átti það ekki að gerast fyrr en upp úr mánaðamótunum mars/ apríl. Ákærði kveðst engu að síður hafa ávísað á reikninginn, eins og að framan greinir, þótt honum væri ljóst, að innstæða væri ekki fyrir hendi. Ákærði telur, að hann hafi notað ávísunina til að greiða með henni bensín á bifreið. Framangreint atferli ákærða, sem sannað er með játningu hans fyrir dómi og öðrum gögnum málsins þykir varða við 248. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. 2. Hinn 18. desember 1978 kærði málflutningsskrifstofa hæsta- réttarlögmannanna Guðmundar Péturssonar og Axels Einarssonar ákærða, Sigurður Örn, til rannsóknarlögreglu ríkisins vegna út- sáfu ávísunar nr. 0082089, að fjárhæð kr. 30.000. Samkvæmt ávísun þessari er hún út gefin til handhafa af ákærða í Hafnar- firði 1. nóvember 1978 á hlaupareikning nr. 390 við útibú Iðnað- arbanka Íslands h/f þar í bænum. Á ávísunina er stimplað fram- sal frá Hótel Esju hér í borg og beðið um, að andvirðið verði lagt inn á hlaupareikning nr. 2901 við Búnaðarbanka Íslands. Háaleit- isútibú. Á bakhlið ávísunarinnar er stimpill útibúsins um, að hún hafi verið greidd þar 6. nóvember 1978. Þá er og stimpill frá Iðnaðarbanka Íslands, útibúinu í Hafnarfirði, um, að ávísuninni 1109 hafi verið framvísað þar sama dag, en innstæða ekki verið næg á reikningnum til greiðslu hennar. Á ávísunina er skráð, að reikn- ingi þeim, sem hún er gefin út á, hafi verið lokað 6. apríl 1978. Í framangreindu bréfi segir, að sú krafa sé gerð fyrir hönd eig- anda ávísunarinnar, Hótels Esju h/f, að útgefanda ávísunarinnar, ákærða Sigurði Erni, verði refsað skv. 73. gr. tékkalaga nr. 94/ 1933, sbr. lög nr. 35/1977, og að hann verði auk þess dæmdur til greiðslu hennar ásamt dráttarvöxtum frá útgáfudegi. Ákærði mætti til skýrslugjafar hjá rannsóknarlögreglunni vegna framangreindrar ávísunar 17. janúar 1979 og kom fyrir dóm 6. nóvember sama ár. Ákærði hefur skýrt frá því, að hann hafi gefið nefnda ávísun út 1. nóvember 1978, þótt honum væri ljóst, að innstæða var ekki til fyrir henni og búið að loka reikningi hans. Ákærði kveður ávísunina þannig til komna, að hann hafi fengið lán að fjárhæð kr. 30.000 hjá Guðmundi Þórðarsyni, sem rekur fasteignasöluna „Skúlatún“. Til tryggingar greiðslu lánsins lét ákærði Guðmund hafa ávísunina. Ákærði kveður ávísunina aldrei hafa átt að fara í banka, enda hafi hann skýrt Guðmundi frá því, að engin inn- stæða væri til fyrir henni og reikningi ákærða hefði verið lokað. Ákærði kveður ekkert hafa verið um það samið milli þeirra Guð- mundar, hvenær hann ætti að greiða lánið. Guðmundur hafi sífellt verið að hringja í sig í endaðan nóvember og desember og krefja sig um greiðslu. Hafi ákærði á þessum tíma greitt Guð- mundi ávísunina og rúmlega það. Innti hann greiðsluna af hendi með 3 ávísunum, er eiginkona hans gaf út, og var hver að fjár- hæð kr. 10.000. Voru tvær gefnar út með nafni Guðmundar að sögn ákærða, en ein á handhafa. Einnig greiddi ákærði Guðmundi kr. 10.000 í peningum og sé því búinn að greiða honum alls kr. 40.000. Guðmundur hafi engu að síður látið ávísunina frá sér. Þykir ákærða líklegt, að Guðmundur hafi sjálfur notað ávísunina á Hótel Esju, þótt hann hafi ekki framselt hana. Ákærði kveðst ekki muna, hvenær greiðslurnar til Guðmundar hafi farið fram, en hann ætli að athuga það. Muni hann hlutast til um að fá ljósrit af ávísunum og koma þeim til rannsóknarlögreglunnar. Ákærði kvaðst vilja geta þess, að hinn 16. janúar 1979 hafi Guðmundur Þórðarson hringt í sig og verið að rukka sig um þessa ávísun, Hafi hann jafnframt verið að hóta sér því að kæra þetta til rannsóknarlögreglunnar. Af hálfu ákærða hafa aldrei verið lögð fram nein gögn til stuðnings því, er að framan greinir. Guðmundur Þórðarson framkvæmdastjóri, Háaleitisbraut 115, 1110 hefur mætt sem vitni í máli þessu. Vitnið kveðst þekkja ákærða, Sigurð Örn Hjálmtýsson. Vitnið kveður ákærða hafa komið til sín 1. apríl 1978 og sagst vera í peningavandræðum. Bað hann vitnið um að lána sér 30.000 kr. Varð vitnið við því og lánaði ákærða þessa fjárhæð með ávísun, er út gefin var á ávísanareikning eig- inkonu vitnisins nr. 4068 við Búnaðarbanka Íslands, Laugavegi 120. Til tryggingar láninu lét ákærði vitnið fá ávísunina, er í 2. lið ákæru hér að framan greinir, Vitnið kveður ákærða hafa sagt, að innstæða yrði til fyrir henni eftir 2—3 daga. Vitnið kannaði þetta að þeim tíma liðnum, en engin innstæða reyndist vera fyrir hendi. Vitnið geymdi ávísunina þar til í nóvemberbyrjun 1978, en þá lét það hana af hendi á Hótel Esju af algerri vangá. Ávísunin reyndist innstæðulaus, svo sem hún ber með sér, og búið að loka reikningnum. Vitnið kveður tékann hafa verið gefinn út 1. apríl 1978, en ekki 1. nóvember það ár, eins og á honum stendur. Vitn- inu var kynntur framburður ákærða og vísaði það til framburðar síns. Framangreint atferli ákærða, sem sannað er með játningu hans og öðrum gögnum málsins, þykir varða við 73. gr. laga nr. 94/1933 um tékka, sbr. lög nr. 35/1977, enda er nokkur óvissa um útgáfu- dag margnefnds tékka, svo sem að framan greinir. Ákærði hefur samþykkt kröfu Hótels Esju á hendur honum vegna tékkans að fjárhæð kr. 30.000. Verður hún tekin til greina, og ber að dæma ákærða til að greiða hana. Krafa um dráttarvexti er vanreifuð, og er henni vísað frá sakadómi. Í málsvörn segir svo: „Kröfu Guðmundar Þórðarsonar um bæt- ur frá ákærða er samkvæmt framanrituðu mótmælt, enda styðst hún hvorki við lög né rök.“ Af gögnum málsins verður ekki séð, að nein slík krafa liggi fyrir frá Guðmundi Þórðarsyni. 3. Hinn 15. nóvember 1978 kærði Örn Höskuldsson héraðs- dómslögmaður vegna ávísunar að fjárhæð kr. 190.000, útgefinnar af ákærða í máli þessu, er reynst hefði innstæðulaus við sýningu í greiðslubanka. Ávísun þessi er út gefin í Hafnarfirði 15. ágúst 1978 af ákærða til handhafa á hlaupareikning nr. 390 við Iðnaðar- banka Íslands, útibúið í Hafnarfirði. Á ávísuninni er framsalið Th. Garðarsson h.f. heildverslun. Samkvæmt áritun á ávísunina var henni fram vísað í greiðslubanka 22. ágúst 1978, en innstæða var ekki næg fyrir henni. Önnur áritun er á ávísuninni um, að reikningi þeim, sem hún er gefin út á, hafi verið lokað 10. apríl 1978. i 1111 Í framagreindu bréfi Arnar Höskuldssonar er gerð sú krafa, að ákærða verði refsað, svo sem lög standa til, og jafnframt að hann verði dæmdur til greiðslu skaðabóta. Ákærði Sigurður Örn mætti hjá rannsóknarlögreglunni hinn 28. desember 1978 til skýrslugjafar vegna framangreinds tékka og fyrir dómi hinn 6. nóvember 1979. Ákærði hefur skýrt frá því, að hann kannist við að hafa gefið tékkann út. Hann kveður Þorstein Garðarsson, Brekkugötu 18 í Hafnarfirði, hafa lánað sér kr. 190.000 í peningum og hafi hann látið Þorstein fá tékkann til tryggingar láninu. Ákærði sagði Þorsteini jafnframt, að engin innstæða væri á reikningnum og búið væri að loka honum. Ákærði kveður ætlun sína hafa verið að greiða Þorsteini lánið og fá tékkann afhentan frá honum. Af því hafi ekki orðið og hafi Þorsteinn látið tékkann fara í umferð. Vitnið Þorsteinn Garðarsson forstjóri, Brekkugötu 18, Hafnar- firði, mætti hjá rannsóknarlögreglunni vegna máls þessa 30. júlí 1979 og fyrir dómi 7. nóvember sama ár. Vitnið hefur skýrt frá því, að ákærði, Sigurður Örn, hafi komið til þess um miðjan ágúst 1978 og beðið það að lána sér 190.000 krónur. Vitnið kveðst þekkja ákærða og hafa lánað honum í greiðaskyni framangreinda fjárhæð. Til tryggingar láninu lét á- kærði vitnið fá ávísun með sömu fjárhæð og sagði, að það mætti framselja hana í banka föstudaginn 18. sama mánaðar. Ákærði nefndi ekki, að búið væri að loka ávísanareikningnum, og komst vitnið ekki að því fyrr en síðar. Vitnið framvísaði ávísuninni í banka 22. ágúst 1978, en skömmu síðar kom í ljós, að reikningnum hafði verið lokað, og varð vitnið að leysa til sín ávísunina. Vitnið kveðst hafa hringt til ákærða margsinnis, áður en til kæru kom í málinu, og eins hitt hann að máli. Hafi ákærði lofað að greiða, en ekkert orðið úr því. Vitninu var kynntur framburður ákærða. Vitnið kvað það ekki rétt, er í framburðinum greinir, að ákærði hafi sagt, að búið væri að loka reikningnum. Vitnið kvaðst halda fast við framangreindan framburð sinn. Ákærða var kynntur framburður Þorsteins Garðarssonar. Hann kvað framburðinn ekki réttan og kvaðst halda fast við framburð sinn. Framangreint atferli ákærða, sem sannað er með framburði hans, framburði vitnisins Þorsteins Garðarssonar og öðrum gögn- um málsins, þykir varða við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. 1112 Þorsteinn Garðarsson hefur gert þá kröfu fyrir dómi, að ákærði verði dæmdur til að greiða honum kr. 190.000 ásamt 3% dráttar- vöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá 22. ágúst 1978 til greiðsludags. Ákærði hefur samþykkt kröfu þessa fyrir dómi. Í málsvörn er því hins vegar haldi fram, að ekki eigi að taka bótakröfu til greina í þessu tilviki. Framangreind bótakrafa verður tekin til greina í máli þessu skv. framansögðu, og ber að dæma ákærða til að greiða hana. Refsing ákærða þykir hæiflega ákveðin með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og sakavottorði hans 3 mán- aða fangelsi. Þá ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns Jóns Bjarna- sonar hæstaréttarlögmanns, kr. 100.000. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Örn Hjálmtýsson, sæti fangelsi í 3 mán- uði. Ákærði greiði eftirtöldum aðiljum sem hér segir: Þorleifi Guðmundssyni kr. 1.186.420. Hotel Esju h/f kr. 30.000. Þorsteini Garðarssyni kr. 190.000 auk 3% dráttarvaxta á mánuði eða brot úr mánuði frá 22. ágúst 1978 til greiðslu- dags. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun til skipaðs verjanda síns, Jóns Bjarnasonar hæstarétt- arlögmanns, kr. 100.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1113 Fimmtudaginn 1. október 1981. Nr. 156/1978. Sigurður Jóakimsson (Brynjólfur Kjartansson hrl.) gegn fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs (Sigurður Ólason hrl.). Skaðabótamál. Lögreglumenn. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason og Sigur- seir Jónsson og Arnljótur Björnsson prófessor. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 21. september 1978. Hann krefst þess, að stefndi verði dæmd- ur til þess að greiða sér 144.990.00 krónur með 13% ársvöxt- um frá 15. september 1976 til 21. nóvember 1977, 16% árs- vöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxt- um frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. s. m., 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. sept- ember s. á., 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á, 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% ársvöxt- um frá þeim degi til 1. júní s. á, en með 37% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms í máli þessu, en síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Hann krefst og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, en áfrýjandi fékk gjafsókn fyrir Hæstarétti hinn 27. október 1978. Stefndi gerir þær dómkröfur aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjandi dæmdur til að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti, en til vara, að kröfur áfrýj- anda verði lækkaðar og málskostnaður látinn niður falla. Áfrýjandi hefur stefnt fyrir Hæstarétt til réttargæslu dómsmálaráðherra, utanríkisráðherra, lögreglustjóranum í 1114 Reykjavík og lögreglustjóranum á Keflavíkurflugvelli, en engar kröfur gert á hendur þeim. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný sögn, þeirra á meðal nýr útreikningur dr. Péturs H. Blöndal á örorku- tjóni áfrýjanda svo og gögn frá Tryggingastofnun ríkisins um greiðslur örorkubóta til áfrýjanda. Af hálfu áfrýjanda eru kröfur ekki á því reistar, að meiðsl hans hafi hlotist af vansæslu neinna þeirra manna, er stefndi beri ábyrgð á, og fyrir Hæstarétti er því ekki haldið fram, að vanrækt hafi verið að tilkynna Öryggiseftirliti ríkisins um slysið, þannig að máli skipti um fébótaábyrgð stefnda. Með skírskotun til forsendna hins áfryjaða dóms þykir mega staðfesta hann. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Allur gjafsóknarkostnaður áfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns hans, 6.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda, Sigurðar Jóakimsson- ar, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs tals- manns hans, Brynjólfs Kjartanssonar hæstaréttarlög- manns, 6.500.00 krónur. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Benedikts Sigurjónssonar og Sigurgeirs Jónssonar. Áfrýjandi hafði verið ráðinn til starfa sem lögreglumaður og tók laun sem slíkur. Giltu því ákvæði laga nr. 56/1972 um réttarstöðu hans, þar á meðal ákvæði 2. mgr. 5. gr. þeirra laga. Samkvæmt ákvæðum 9. gr. fyrrgreindra laga skal að jafnaði eigi skipa aðra lögreglumenn en þá, sem staðist hafa próf frá lögregluskóla. Um veitingu lögreglustarfs, lögreglu- 1115 skóla o. fl. fjallar reglugerð nr. 254/1965. Samkvæmt ákvæð- um reglugerðar þessarar skulu lögreglumenn, sem ráðnir eru til reynslu, sækja námskeið m. a. í sundi, leikfimi, sjálfs- vörn og meðferð lögreglutækja. Að loknu þessu námskeiði hefst starfsnám þeirra í lögregluliði og að endingu fram- haldsnámskeið. Þegar slys það varð, sem hér er um fjallað, tók áfrýjandi þátt í leikfimiæfingum undir stjórn lögregluyfirmanns, og var þetta þáttur í námi hans sem lögreglumanns. Við það verður að miða, að meiðsl þau, er áfrýjandi hlaut, hafi orðið fyrir óhappatilviljun, en námið, þar með taldar leikfimiæf- ingar þær, sem hér um ræðir, var hluti af lögreglumanns- starfi hans. Eiga því reglur 2. mgr. 5. gr. laga nr. 56/1972 við um bætur vegna tjóns þess, sem hann af þessu beið. Ákvæði þetta verður að skýra þannig, að með því hafi ríkis- sjóður tekið á sig hlutlæga ábyrgð á tjónum lögreglumanna, sem þeir verða fyrir vegna starfs síns. Samkvæmt þessu telj- um við, að áfrýjandi eigi bótarétt á hendur stefnda vegna tjóns af þessum sökum. Þar sem meiri hluti dómenda Hæstaréttar hefur komist að þeirri niðurstöðu, að sýkna beri í máli þessu, er ekki ástæða til að við tjáum okkur um efni bótaréttar áfrýjanda eða málskostnað. Við erum sammála meiri hluta dómenda um gjafsóknar- kostnað. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. júní 1978. I. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutn- ingi 22. maí sl., höfðaði Ingvar Björnsson héraðsdómslögmaður, Strandgötu 11, Hafnarfirði, f. h. Sigurðar Jóakimssonar lögreglu- manns, Krosseyrarvegi 5 B, Hafnarfirði, fyrir bæjarþingi Reykja- víkur með stefnu, birtri 7. og 8. mars 1977, á hendur Matthíasi Á. Mathiesen fjármálaráðherra, Hringbraut 59, Hafnarfirði, f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta að upphæð kr. 14.535.229 með 140 ársvöxtum frá 15. sept. 1976 til 20. nóv. 1976, en 2.5% drátt- arvöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá þeim degi til greiðslu- dags og málskostnaðar að skaðlausu skv. gjaldskrá LMFÍ. Einnig 1116 er stefnt til réttargæslu þeim Ólafi Jóhannessyni dómsmálaráð- herra, Aragötu 13, Reykjavík, Einari Ágústssyni utanríkisráð- herra, Hlyngerði 9, Reykjavík, Þorgeiri Þorsteinssyni lögreglu- stjóra, Grænási 2, Keflavíkurflugvelli, og Sigurjóni Sigurðssyni lögreglustjóra, Ægisíðu 58, Reykjavík. Á hendur réttargæslu- stefndu eru engar dómkröfur gerðar. Við munnlegan málflutning breytti stefnandi vaxtakröfu sinni á þann veg að krefjast 14% ársvaxta frá 15. sept. 1976 til 1. ágúst 1977, en 16% ársvaxta frá þeim degi til 22. febrúar 1978, en hæstu innlánsvaxta, nú 19% ársvaxta, frá þeim degi til greiðsludags, að öðru leyti voru dómkröfur óbreyttar frá því, sem greinir Í stefnu. Stefndi fjármálaráðherra krefst sýknu af öllum kröfum stefn- anda. Allir stefndu krefjast málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati réttarins. Til vara er þess krafist, að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar og málskostnaður látinn falla niður. II. Málavextir. Hinn 30. október 1975 varð stefnandi, sem fæddur er 19. mars 1947, fyrir slysi á æfingu í lögregluskólanum. Því er haldið fram af hálfu stefnanda, að Stefán Gíslason lögreglumaður hafi rekið höndina í auga stefnanda, en þá er óhapp þetta varð, voru þeir við handboltaæfingar í lögregluskólanum. Við slys þetta eyðilagðist hægra auga stefnanda, og varð að fjarlægja það 20. janúar 1976. Síðan fékk stefnandi gerfiauga. Sjón á vinstra auga er eðlileg og það auga heilbrigt. Hinn 5. apríl 1976 mat Björn Önundarson tryggingayfirlæknir örorku stefnanda. Í örorkumatinu segir m. a. svo: „Samkvæmt tilkynningu um slys mun slys þetta hafa skeð með þeim hætti, að er slasaði var á æfingu í lögregluskóla, rakst slasaði á annan mann, hlaut við það höfuðhögg og blæddi inná hægra auga. Slasaði var þegar eftir slys þetta fluttur í augndeild Landakotsspítala í Reykjavík, þar sem hann vistaðist frá slys- degi 30.10. til h. 17.11. "75. Öðru sinni var Sigurður Jóakimsson vistaður á augndeild Landakotsspítalans frá 17.1. til 29.1. "76, en Þá mun hægra auga hafa verið fjarlægt. Fyrir liggur vottorð undirritað af Herði Þorleifssyni, augn- lækni í Reykjavík, og dags. 10.2. '76, en þar kemur fram sjúk- dómsgreiningin: Marið hægra auga, hvíta rifin og augasteinn úr 1117 skorðum, augað fullt af blóði. Þá segir og í vottorði Harðar Þor- leifssonar, augnlæknis, svo orðrétt: „Við slysið eyðilagðist hægra auga gjörsamlega og engin ljós- skynjun á því. Vegna sífelldrar ertingar, sem ekki vildi lagast þrátt fyrir meðferð, var ákveðið að fjarlægja augað, og var það gert 20. janúar. Er nú með gerviauga. Sjón á vinstra auga er eðlileg og það auga algjörlega heilbrigt.“ Slasaði kom til viðtals og skoðunar hjá undirrituðum h. 31.3. "76. Honum segist frá atburðum og afleiðingum slyssins líkt og að framan er frá greint. Slasaði tekur fram, að hönd hafi rekist í hægra auga sér og við það hafi blætt mikið inn í augað, en síðar varð, eins og áður segir, að fjarlægja augað af þeim sökum. Ályktun: Það er um að ræða rúml. 29 ára gamlan lögreglu- þjón, sem h. 30.10. '75 slasaðist, er hann var á æfingu í lögreglu- skóla, með þeim hætti, að hönd rakst í hægra auga hans. Við slys þetta marðist hægra auga illa, hvíta rifnaði og augasteinn var færður úr skorðum, og blæddi mikið inn í augað. Hinn 20.1. "76 var augað síðan fjarlægt, þar sem engin ljósskynjun var á því. Alveg óvinnufær var slasaði talinn hafa verið frá slysdegi 30.10. *75 til 9.2. "76 og hlýtur slysadagpeningagreiðslur frá slysa- tryggingadeild Tryggingastofnunar ríkisins fyrir það tímabil. Þar sem ekki þykir nú líklegt, að um frekari bata af afleið- ingum þessa slyss verði að ræða, þykir nú eðlilegt að meta þá timabundnu og varanlegu örorku, sem slasaði telst hafa hlotið af völdum þessa slyss, og þykir hún hæfilega metin sem hér segir: Frá slysdegi 30.10. "75 í 3 mán. 100% Varanlega 20%.“ Dr. Pétur H. Blöndal tryggingastærðfræðingur hefur reiknað út örorkutjón stefnanda. Í bréfi tryggingastærðfræðingsins, dags. 15. sept. 1976, segir m. a. svo: „Sigurður starfaði sem lögregluþjónn, þegar slysið varð. Auk þess starfaði hann við byggingarvinnu. Slysið hafði ekki áhrif á tekjur hans sem lögregluþjóns, þar sem hann fékk greidd laun áfram, en hann hefur ekki getað sinnt aukastörfum sem áður. Tekjur Sigurðar skv. skattframtölum, TS, og árslaun lögreglu- þjóna í dagvinnu skv. 16. lfl. B.S.R.B., ÁL, voru sem hér segir: ár TS ÁL YH 1973 643.906 449.763 43,2% 1974 1.151.680 605.996 90,0% 1975 1.662.609 751.613 121,2% 1118 Hér er YH yfirvinnuhlutfall Sigurðar, þ. e. hve mörg prósent TS eru hærri en ÁL. Samkvæmt þessu voru tekjur Sigurðar að meðaltali 84,8% hærri en dagvinnutekjur lögreglubjóna. Í eftirfarandi útreikningi er gert ráð fyrir, að tekjutap Sigurðar hafi numið ofangreind- um aukatekjum tímabilið 30.10. 1975 til 29.1. 1976, þar sem hann hélt tekjum sínum sem lögregluþjónn áfram. Eftir þann tíma er gert ráð fyrir, að tekjutap hans sé 20% af ofangreindum heildartekjum, þ. e. dagvinnutekjum lögregluþjóns auk 84,8%. Tekjutap hans hefur því verið og kemur væntanlega til með að vera: 30.10.1975—-29.11.1975 kr.57388 á mán. 30.11.1975—29.1.1976 — 57732 á mán. 30.1.1976 —29.2.1976 — 25162 á mán. 1.3.1976 —30.6.1976 — 26672 á mán. frá 1.7.1976 — 29027 á mán. Í kjarasamningum eru ákvæði um frekari hækkanir launa í ná- inni framtíð, en þar sem þau ákvæði eru háð hækkun vísitölu (rauð strik), er ekki unnt að meta þær hækkanir fyrirfram. En þessar hækkanir munu hækka tjón Sigurðar um nánast sömu prósentu. Vextir. Í eftirfarandi útreikningum reikna ég væntanlegt tjón vegna varanlegrar örorku með 0% og 4% raunávöxtun. Rök- stuðningurinn fyrir þessu er eftirfarandi: Tekjutjón, sem að Sig- urður verður líklega fyrir eftir, segjum 10 ár, verður 20% af þeim tekjum, sem hann hefði haft þá, ef hann hefði ekki lent í slysinu. Þetta tjón, margfaldað með líkunum á því, að Sig- urður sé þá á lífi og vinnufær, er tekjutap Sigurðar umrætt ár. Til þess að mæta þessu tekjutapi Sigurðar eftir 10 ár er honum greidd upphæð núna, sem með bestu mögulegri ávöxtun gefur honum umrætt tekjutap eftir 10 ár. Nú sýnir reynsla undanfar- inna ára, að laun hafa hækkað ámóta og vísitala byggingarkostn- aðar. (Síðustu 25 árin hefur vísitala byggingarkostnaðar hækkað um 14,4% og dagvinnukaup hafnarverkamanna um 14,5% að meðaltali á ári). Besta mögulega ávöxtun í dag hér á landi eru vafalítið spariskírteini ríkissjóðs, sem eru verðtryggð með vísi- tölu byggingarkostnaðar auk 4% vaxta. Hæstu innlánsvextir eru aftur á móti stórlega neikvæðir (=-15% síðasta ár) miðað við hækkun launa. Sé gert ráð fyrir, að spariskírteini fáist í fram- tíðinni og að lánskjör þeirra verði ekki skert, er eðlilegt að miða útreikning örorkutjóns við 4% raunávöxtun. En báðar þessar 1119 forsendur eru mjög óvissar, sérstaklega sú síðari. Þessvegna ættu menn einnig að taka 0% ávöxtun með í dæmið, því að hér er um mjög langt tímabil að ræða. (38 ár). Tekjutjón vegna liðinnar örorku hef ég reiknað til dagsins í dag (15.9.1976) með venjulegum innlánsvöxtum (13%) og eins þær greiðslur, sem inntar hafa verið af hendi, en þær eru kr. $78.038 frá Tryggingastofnun ríkisins þann 23.4.1976 og kr. 150.000 frá ríkissjóði þann 1.6.1976. Vextir og útreikningar örorkutjóns miðast við 15.9.1976, en þá er Sigurður 29,49 ára. Tekjutjón vegna varanlegrar örorku reiknast frá 15.9.1976 til 67 ára aldurs Sigurðar. Grundvöllur þeirra útreikninga er eftir- lifendatafla íslenskra karla skv. dánarreynslu áranna 1966/70 og sænsk reynsla af hlutfalli öryrkja og lifandi. Væntanlegt fram- lag atvinnurekanda til lífeyrissjóðs er reiknað sér. Ekki er tekið tillit til greiðslna opinberra gjalda af væntanlegum tekjum, en gera má ráð fyrir, að neðangreindar upphæðir lækki um 35% til 50% af þessum sökum. Tímabundin örorka með 13% vöxtum veldur tekju- tjÓNi 20... kr. 402.000 Tekjutjón vegna varanlegrar örorku (0%) er .... kr. 11.320.000 vænt. framlag atv.rek. til lífeyrissjóðs (0%) er .. kr. 368.000 Tekjutjón vegna varanlegrar örorku (4%) er .... kr. 6.220.000 vænt. framlag atv.rek. til lífeyrissjóðs (4%) er .. kr. 202.000 Bætur með 13% vöxtum .........000.. kr. -—1.491.000 Samtals nemur tekjutjón Sigurðar því kr. 10.599.000, ef miðað er við 0% raunávöxtun, og kr. 5.333.000, ef miðað er við 4% raunávöxtun. (Hvorttveggja án tillits til greiðslu opinberra gjalda)“. Í bréti, dags 13. apríl 1978, er endurútreikningur trygginga- stærðfræðingsins á örorkutjóni stefnanda, þar segir svo: „Samkvæmt beiðni Ingvars Björnssonar, hdl, hef ég endur- metið útreikninga mína á örorkutjóni Sigurðar Jóakimssonar frá 15.9.1976 með tilliti til lækkunar launa og hærri aldurs Sigurðar núna. 1120 Tekjutjón Sigurðar með vöxtum miðað við 12.4.1978, en, þá var hann 31,06 ára, met ég vera eftirfarandi: líðin Örorka 30.10.1975—12.4.1978 með innláns- vöxtum .......00 err kr. 1.349.000.- Væntanleg Örorka frá 13.4.1978 miðað við 0% raunve€gti ........00...00 0 kr. 20.924.000.- Væntanlegt framlag atvinnurekanda í lífeyrissjóð kr. 6'79.000.- Greiddar bætur með innlánsvöxtum ............ kr. 1.838.145.- Innlánsvextir hafa verið 13% frá 30.10.1975 til 21.11. 1977, 16% frá 21.11.1977 til 21.2.1978 og 19% úr því. Varðandi raun- vexti, sem notaðir eru í mati á væntanlegu tekjutjóni, vísa ég í fyrrnefndan útreikning minn frá 15.9. 1976. Aðrar forsendur en laun og aldur eru óbreyttar. Um örorkubætur úr lífeyrissjóði er ekki að ræða, þar sem Sigurður lét ekki af starfi sínu hjá ríkinu og hlýtur því ekki bætur úr Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins, en þar er hann tryggður. Samkvæmt beiðni hef ég reiknað væntanlega örorku Sigurðar miðað við ýmsar forsendur um, vexti. Vil ég í því sambandi benda á þann hluta útreiknings míns frá 15.9.1976, sem fjallar um vexti. Tekjutjónið er núna kr. 55.416 á mánuði, eða kr. 664.992 á ári miðað við ofangreindar forsendur. Niðurstaða þessara útreikn- inga er: Væntanlegt Væntanlegt Vextir tekjutjón kr. Vextir tekjutjón -5% 55.100.000 9% 7.284.000 29 15.471.000 13% 5.498.000 49% 11.943.000 19% 4.059.000 7% 8.677.000 32% 2.709.000 Svo sem að ofan greinir, eru innlánsvextir núna 19% og eru líklegir til þess að hækka. Vextir á vaxtaviðaukareikningum eru í augnablikinu 32%, en auðvitað er fráleitt að nota þessa vexti í mati á væntanlegri örorku.“ Þá er stefnandi var yfirheyrður hér fyrir dómi vegna máls þessa, kvaðst hann hafa hafið störf sem lögreglumaður 1. desem- ber 1973. Hann hafi lokið námi í lögregluskólanum vorið 1977. Þegar slysið, sem málið er af risið, varð, hafi stefnandi verið að leika handbolta. Þetta hafi yfirleitt verið gert Í upphafi leik- fimitíma, svona hálfgerð upphitun fyrir leikfimi. Mönnum hafi verið það frjálst, hvort þeir tóku þátt í þessu. Skylda hafi verið að iðka leikfimi. Þeir, sem ekki tóku þátt í handknattleiknum, 1121 biðu og horfðu á. Handboltaleikurinn í þetta sinn hafi ekki ver- ið óvenjuharður, hann hafi verið undir stjórn manns, sem hafi umsjón með leikfimi, sem fari fram á vegum skólans. Nafn manns- ins sé Guðbrandur. Stefnandi hafi verið með boltann og verið að hlaupa fram hjá einum manninum, og skildist stefnanda, að hann hafi ætlað að reyna að slá boltann úr hendi stefnanda, þar sem hann hélt á boltanum, en ekki hafi tekist betur til en svo, að það hafi farið í augað. Stefnandi kvaðst halda, að iðkun hand- bolta sé ekki skyldugrein í lögregluskólanum eins og önnur íþróttaiðkun, sem þar fer fram. Stefnandi kvaðst ekki vilja segja, að töf hefði orðið á því að koma sér undir læknishendur. Eftir slysið hafi stefnandi verið lagður til þarna inni í salnum og beðið þar í tvo tíma. Umsjónar- maður bekkjarins hafi farið með stefnanda upp á slysavarðstofu og eftir rannsókn þar hafi verið farið með stefnanda á Landa- kotsspítalann. Þetta hafi ekki verið sársaukalaust. Stefnandi hafi stundum fengið bólgur vegna gerfiaugans og eins fengið lyf við þessu. Yfirleitt sé venjan að þvo þetta upp. Eftir slysið hafi stefnandi tekið þátt í seinna námskeiði í lög- regluskólanum og þá mætt í leikfimiæfingum, en ekki tekið þátt Í neinu nema leikfimi. Stefnandi hafi haldið fullum launum þann tíma, sem hann var frá vinnu vegna slyssins. Guðbrandur Ágúst Þorkelsson lögregluvarðstjóri var yfir- heyrður fyrir dómi vegna máls þessa. Fram kom hjá Guðbrandi, að hann hefði verið aðstoðarmaður í lögregluskólanum síðan 1966 eða 1967, aðallega við lögreglu- æfingar, sundþjálfun og leikfimikennslu að vissu marki. Guð- brandur kvaðst hafa verið í salnum, þegar slysið varð, og hafa séð það útundan sér, að þeir hlupu saman Stefán Líndal Gíslason og stefnandi. Guðbrand minnti, að stefnandi hafi ætlað að skjóta á mark, en hinn hafi borið svona hönd á móti. Leikurinn hafi verið frekar daufur. Það hafi ekki verið nein harka í þessu, og kvaðst Guðbrandur ekkert hafa þurft að skipta sér af leiknum, eins og stundum gæti orðið. Guðbrandur kvaðst hafa stjórnað Þessum leik og hafi hann gefið leyfi og sagt þeim að skipta liði og leika handbolta í 10 mínútur. Í lögregluskólanum sé skylda að leggja stund á vissar æfingar og tekið próf í því eins og öðru námsefni. Handbolti sé iðkaður til þess að liðka menn og svo til skemmtunar. Ekki hafi verið skylda að taka þátt í handboltaæfingum, en það sé mikill áhugi 71 1122 á handbolta. Það komi eiginlega aldrei fyrir, að menn bíði, á meðan handboltinn er iðkaður, en það væri látið óátalið. III. Rökstuðningur málsaðilja. Stefnandi sundurliðar kröfur sínar þannig: 1. Tekjutjón skv. útreikningi dr. Péturs Blöndal tryggingastærðfræðings ..............000.0..0. kr. 10.599.000 2. Kostnaður við tjónsútreikning .............. kr. 18.000 3. Kostnaður við örorkumat ..........0.00.... kr. 18.229 4. Bætur fyrir þjáningar, miska og röskun á stöðu og högum .......0..0000 0 kr. 3.900.000 Kr. 14.535.229 Stefnandi byggir kröfur sínar á því í fyrsta lagi, að missir augans hafi borið við, er stefnandi gegndi skyldustörfum sínum, þ. e. a. s. að nám hans í lögregluskólanum í Reykjavík hafi ver- ið þáttur í löggæslustörfum stefnanda og beri ríkissjóður óskor- aða bótaábyrgð vegna tjóns, er löggæslumenn verða fyrir Í starfi sínu skv. 2. mgr. 5. gr. laga nr. 56 frá 1972. Í öðru lagi byggir stefnandi kröfur sínar á því, að maður sá, er veitti stefnanda áverkann, hafi verið löggæslumaður í ríkislögreglunni í Reykja- vík og í starfi, er atburðurinn gerðist, og beri ríkissjóður óskor- aða fébótaábyrgð á athöfnum starfsmanns síns fyrir skaðaverk, er hann vinni við framkvæmd starfans. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að þrátt fyrir ótvíræða lagaskyldu, sbr. 1. mgr. 26. gr. laga nr. 23 frá 1952, hafi lög- reglustjórinn í Reykjavík, sem sé yfirmaður lögregluskólans, lát- ið hjá líða að tilkynna Öryggiseftirlitinu um slysið né hafi hann hlutast til um, að fram færi opinber rannsókn á slysinu, sem honum hafi þó borið ótvíræð skylda til. Þar af leiði, að leggja verði frásögn stefnanda um það, hvernig missi augans bar að höndum, til grundvallar, en stefnandi kveði skólafélaga sinn, lögreglumann í ríkislögreglunni, hafa rekið hönd upp í hægra auga stefnanda með títtnefndum afleiðingum. Til rökstuðnings kröfuliðum 1—3 er vísað til dskj. nr. 3, 4, 7 og 8, þ. e. örorkutjónsútreiknings, örorkumats og reikninga. Til rökstuðnings kröfuliði 4 er á það bent, að stefnandi hafi verið aðeins rúmlega 28 ára, þegar nema þurfti burt hægra auga hans. Hann hafi liðið miklar andlegar og líkamlegar kvalir og meiðsl hans hafi hafst illa við, sbr. dskj. nr. 5. Stefnandi hafi 1123 verið afreksmaður í handknattleik, en meiðsli hans hafi orðið bess valdandi, að hann hafi orðið að leggja þá íþrótt á hilluna. Missir augans hái stefnanda verulega í daglegu lífi og honum finnist sér vera veitt óeðlileg athygli af ókunnu fólki vegna lýta sinna. Búast megi við, að stefnandi þurfi allnokkrum sinnum að láta skipta um gerviauga í framtíðinni os því verði vissulega nokkur andleg og líkamleg óþægindi samfara. Megi því segja, að kröfu stefnanda skv. lið 4 sé mjög í hóf stillt. Af hálfu stefndu er því mótmælt, að bótaábyrgð verði felld á ríkissjóð vegna ákvæða 2. mgr. 5. gr. laga nr. 56 frá 1972. Einn- ig er því mótmælt, að ríkissjóður beri bótaábyrgð á skaðaverk- um. þess manns, sem tjóninu olli, enda hafi hann ekki valdið tjóninu við framkvæmd starfa síns. Bótaskylda verði ekki held- ur á því byggð, að ekki hafi verið gætt fyrirmæla 26. gr. laga nr. 23 frá 1952 um að tilkynna slysið til Öryggiseftirlits ríkisins. Engin sök verði fundin hjá starfsmönnum stefndu, er kennt verði um slysið, og aðrar strangari bótareglur eigi hér ekki við. Mótmæli stefndu eru rökstudd með eftirfarandi: Í 2. mgr. 5. gr. laga 56/1972 sé ákvæði, er geri ráð fyrir, að lögreglumenn eigi rétt á bótum fyrir meiðsli og tjón, sem þeir verði fyrir vegna starfs síns. Sams konar ákvæði sé að finna í eldri lögum um lögreglumenn. Greininni sé fyrst og fremst ætlað að ná til tjóns, sem lög- reglumenn verða fyrir í starfi, og þýðingu hafi greinin nær eingöngu fyrir tjón, er verði, er þannig standi á. Hér komi því íyrst til skoðunar, hvort stefnandi hafi verið í starfi, er slysið varð. Að vísu takmarkist greinin ekki beinlínis við tjón, sem verði í starfi. Þau tilvik geti hugsanlega komið upp, að tjóni sé valdið, meðan viðkomandi lögreglumaður sé ekki að störfum, sem beinlínis megi rekja til starfa hans sem lögreglumanns. Slík sérstök tilvik komi þó ekki til skoðunar hér. Því er haldið fram, að stefnandi hafi ekki verið í starfi, er slysið varð, enda séu æfingar í lögregluskólanum ekki hluti af framkvæmd starfa hans, heldur námi. Þegar af þeirri ástæðu eigi hin hlutlæga bótaregla 2. mgr. 5. gr. laga 56/1972 hér ekki við. Jafnvel þótt komist yrði að þeirri niðurstöðu, að almennt megi líta svo á, að æfingar í Lögregluskóla ríkisins teljist til starfa lögreglumanna, sé þó ljóst, að eins og hér stóð á, geti slík almenn ályktun ekki átt við. Slysið hafi átt sér stað í handboltaleik, sem ekki hafi verið hluti af þeim æfingum, sem stefnanda og starfs- félögum hans hafi borið að stunda skv. fyrirmælum yfirmanna 1124 sinna eða þjálfara. Hverjum og einum hafi verið frjálst, hvort hann tók þátt í þessum handknattleik eða ekki. Stefnandi hafi því verið við íþróttaæfingar af frjálsum vilja, er slysið varð, og því hljóti hann sjálfur að bera ábyrgð á óhöppum, er verði, þeg- ar þannig standi á. Niðurstaðan verði því sú, að sýkna beri stefnda fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, jafnvel þótt komist yrði að þeirri niðurstöðu, að almennt sé unnt að telja skylduæfingar í Lögregluskóla ríkisins til starfa lögreglumanna. Þá beri að hafa í huga, að hin hlutlæga ábyrgð 2. mgr. 5. gr. laga 56/1972 takmarkist við þau tilvik, þar sem tjónvaldur er óþekktur. Sé vitað, hver hann sé, geti tjónþoli haldið sig að tjón- valdi skv. almennum sakarreglum. Í greinargerð stefnanda á dskj. nr. 2 nafngreinir stefnandi þann mann, sem valdur varð að slysinu, og sé ekki ástæða til að vefengja, að þar sé rétt með farið. Samkvæmt framansögðu eigi 2. mgr. 5. gr. heldur ekki við af þessari ástæðu. Loks er vakin athygli á þeim ástæðum, sem liggi að baki hinni margnefndu hlutlægu ábyrgð í 2. mgr. 5. gr. laga 56/1972. Með ákvæðinu sé verið að veita lögreglumönnum aukna vernd vegna tjónshættu við framkvæmd starfa þeirra, sem augljóslega teljist almennt hættulegri en störf annarra. Jafnvel þótt lögreglumaður sé í starfi, er tjón verði, þá takmarkist hin hlutlæga ábyrgð við framkvæmd þess háttar starfa, sem að ofan eru nefnd. Önnur störf lögreglumanna falli þar utan við. Í ljósi þessa tilgangs lag- anna verði að skoða, hvort telja beri ábyrgð skv. 2. mgr. 5. gr. geta náð til íþróttaæfinga eða ekki. Stefnandi byggi á því í öðru lagi, að maður sá, er veitti stefn- anda áverkann, hafi verið löggæslumaður í starfi, er atburður- inn, gerðist, og beri ríkissjóður óskoraða fébótaábyrgð á athöfn- um þessa starfsmanns síns, er hann vinni við framkvæmd starf- ans. Varðandi þetta eigi sömu sjónarmið við og reifuð voru hér að framan um, hvort þessi lögreglumaður hafi verið í starfi, er slysið varð, eða ekki. Hér er einnig bent á, að ekki sé sýnt fram á neina sök af hálfu þessa starfsmanns í sambandi við slysið, heldur liggi beint við að ætla, að hrein óhappatilviljun hafi vald- ið því, hve illa tókst til. Ekki sé heldur sýnt fram á neina sök annarra starfsmanna stefndu varðandi slysið. Þannig hafi stefn- anda t. d. verið komið umsvifalaust á sjúkrahús eftir slysið og hafi engin töf orðið á því. Í þriðja lagi telji stefnandi bótaskyldu leiða af því, að ekki 1125 hafi verið gætt fyrirmæla 26. gr. laga 23/1952 um tilkynningu til Öryggiseftirlits ríkisins og þannig hlutast til um rannsókn þess á slysum. Því sé til að svara, að tilkynningaskylda skv. þeim lögum og þau lög yfirleitt nái alls ekki til þeirra starfsmanna og þeirrar starfsemi, sem þarna átti í hlut. Að auki komi það til, að atvik málsins séu að fullu upplýst, þannig að ekki sé um nein sönnunarspursmál að ræða. Þessi málsástæða fái því held- ur ekki staðist hjá stefnanda. Fari svo ólíklega, að ekki verði fallist á aðalkröfu, er vara- krafa sú, að kröfur stefnanda verði verulega lækkaðar. Í því sambandi er vakin athygli á, að stefnanda hafi láðst að draga frá greiðslu frá stefnda, kr. 750 þús., sem greidd hafi verið vegna slyssins í samræmi við ákvæði kjarasamnings Landssambands lög- reglumanna. Þá er gerður sérstakur áskilnaður um að koma að athugasemdum við örorkuútreikning á dskj. nr. 3. Loks er mót- mælt sem algerlega heimildarlausum þeim vaxtaprósentum, sem stefnandi krefst, og jafnframt er miskabótakröfu mótmælt sem allt of hárri. IV. Álit dómsins. Slysið, sem málið er af risið, varð, þá er stefnandi var við handboltaæfingar á undan leikfimitíma í lögregluskólanum. Lög- reglumönnum mun vera skylt að stunda nám í lögregluskólan- um, og halda þeir launum, á meðan þeir eru þar við nám. Þrátt fyrir það verður ekki á þá skoðun stefnanda fallist, að nám í lögregluskólanum hafi verið þáttur í löggæslustörfum stefn- anda. Ákvæði um, að lögreglumenn eigi rétt á bótum fyrir meiðsli og tjón, sem þeir verða fyrir vegna starfs síns, voru upphaflega sett með 2. mgr. 7. gr. laga nr. 92/1933, en ákvæðið gilti einungis um lögreglumenn ríkisins og varalögreglumenn. Ákvæði þetta var óbreytt í lögum nr. 50/1940, sem leystu af hólmi fyrrgreind lög. 2. mgr. 6. gr. laga nr. 56/1963 var samhljóða hinum eldri ákvæðum að öðru leyti en því, að hún tók til allra lögreglumanna. Nú gildir um þetta efni 2. mgr. 5. gr. laga nr. 56/1972. Ákvæðið er svohljóðandi: „Lögreglumenn eiga rétt á bótum fyrir meiðsli cg tjón, sem þeir verða fyrir vegna starfa síns.“ Þegar litið er til aðdraganda að setningu þessa ákvæðis, svo og þegar ákvæð- ið er skoðað í samhengi við 1. mgr. 5. gr. laganna, þá þykir hin hlutlæga ábyrgð, sem felst í 2. mgr., ekki ná yfir slys, sem hlýst af íþróttaæfingum lögreglumanna innbyrðis. 1126 Endá þótt lögreglumaður sá, sem veitti stefnanda áverka þann, sem tjón stefnanda hlaust af, hafi verið á launum sem lögreglu- maður, þá verður ekki talið, að iðkun handbolta hafi verið hluti af framkvæmd þess lögregluþjóns á starfsskyldum hans. Ekkert er fram komið um ólögmæta eða saknæma háttsemi þess lög- regluþjóns. Verður slysið eigi til annars rakið en hreinnar óhappatilviljunar. Eru því ekki skilyrði til þess að leggja á stefnda ríkissjóð fé- bótaábyrgð á tjóni stefnanda. Það hefur ekki áhrif á þessa niður- stöðu, að Öryggiseftirliti ríkisins hafi ekki verið tilkynnt um slysið, enda eru málsatvik ágreiningslaus. Niðurstaða málsins verður því sú, að stefndi ríkissjóður er sýknaður af kröfum stefnanda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Uppkvaðning dómsins hefur dregist vegna mikilla anna dóm- arans, sem var Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Sigurðar Jóakimssonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Föstudaginn 2. október 1981. Nr. 40/1981. Andri h/f gegn Guðmundi Péturssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Hans Nordal, útgerðarmanns og eiganda m/s „Loanna“. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Andri h/f, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda, Guðmundi Péturssyni hæsta- 1127 réttarlögmanni f. h. Hans Nordal, útgerðarmanns og eiganda m/s „Loanna“, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 400.00 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 2. október 1981. Nr. 44/1981. Kristinn Sveinsson segn Guðjóni Jóhannssyni. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Afrýjandi, Kristinn Sveinsson, er eigi sækir dómbþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda, Guðjóni Jóhannssyni, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 400.00 krón- ur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 2. október 1981. Nr. 117/1981. Björn Einarsson gegn Guðmundi Þórðarsyni. Úíivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Björn Einarsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 1128 Föstudaginn 2. október 1981. Nr. 133/1981. Sveinn Gústafsson segn Dana Sales K/S. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sveinn Gústafsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 2. október 1981. Nr. 144/1981. Róbert Árni Hreiðarsson Ssegn Gjaldheimtunni í Reykjavík. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Róbert Árni Hreiðarsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 1129 Föstudaginn 2. október 1981. Nr. 166/1981. Steinborg h/f segn póstgíróstofunni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Steinborg h/f, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 2. október 1981. Nr. 204/1981. Ákæruvaldið Segn Helga Hóseassyni. Kærumál. Kröfu um gæsluvarðhald synjað. Geðheilbrigðisrannsókn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Ríkissaksóknari hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstarétt- ar með kæru 25. september 1981, sem barst Hæstarétti 28. s.m. Krefst hann þess, að úrskurður sakadóms um, að varn- araðili skuli sæta geðheilbrigðisrannsókn, verði staðfestur og að honum verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til miðviku- dagsins 2. desember 1981. Af hálfu varnaraðilja er krafist staðfestingar hins kærða úrskurðar að öðru leyti en því, að kröfu um, að varnaraðili 1130 verði látinn sæta geðheilbrigðisrannsókn, verði synjað eða vísað frá dómi. Krafist er kærumálskostnaðar af hans hálfu. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn, þar á meðal álitsgerð Ólafs Grímssonar læknis 31. október 1972 um geðheilbrigði varnaraðilja. Rannsóknarnauðsynjar bera eigi til að láta varnaraðilja sæta gæsluvarðhaldi, og háttsemi hans þykir eigi vera þess eðlis, að ástæða sé að öðru leyti til að beita gæsluvarðhaldi. Í framangreindri álitsgerð Ólafs Grímssonar læknis skil- greinir hann geðheilbrigði varnaraðilja þannig: „Paranoia querulans. Personalitas paranoides“. Með hliðsjón af gögnum máls þykir rétt, að varnaraðili sæti geðheilbrigðisrannsókn að nýju. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn kærða úrskurð að niðurstöðu til um þau atriði hans, sem kærð hafa verið. Kærmmálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður að því er varðar seðheilbrigðisrannsókn og synjun á kröfu um sæslu varðhald. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 25. september 1981. Ár 1981, föstudaginn 25. september, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í fangelsinu að Síðumúla 28 af Ágúst Jónssyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins gerði í gær kröfu um, að Helgi Hóseasson, fæddur 21. nóvember 1919, Skipasundi 48, Reykja- vík, verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi og geð- rannsókn vegna gruns um brot gegn 177. gr. og 2. mgr. 257. gr. almennra hegningarlaga. Í greinargerð rannsóknarlögreglu ríkis ins er nánari grein gerð fyrir kröfunum, og þykir rétt að taka hana orðrétt upp. Greinargerðin er svohljóðandi: „Kærði var handtekinn af lögreglu í gærmorgun, þar sem hann var að sletta svörtum þykkum vökva, sennilega tjöru, á stjórnarráðshúsið, suður- og vesturhlið. Í lögregluskýrslu hef- ur lögregla eftir kærða, að hann væri að mótmæla því, að nafn hans væri skráð í Þjóðskrá. 1131 Kærði hefur ekki viljað tjá sig við rannsóknaraðila og var skoðaður af fangelsislækni í gær. Kærði hefur samtals fimm sinnum verið kærður fyrir sam- bærilegan verknað á árunum 1972— 1976, og voru þau gögn send frá sakadómi Reykjavíkur til ríkissaksóknara á miðju sumri 1980. Með vísan til þess, sem að framan er rakið, og meðfylgjandi rannsóknargagna er þess krafist með vísan til 5. töl. 67. gr. laga nr. 74, 1974, að kærða verði gert að sæta gæsluvarðhaldi til 2. desember 1981 svo og til að sæta rannsókn á geðheilbrigði sinni og sakhætfi, sbr. 75. gr., 2. mgr. 2. töl, d-liðs, sömu laga. Verði skilyrði til gæsluvarðhalds eigi talið vera fyrir hendi, er bess krafist með vísan til fyrrgreinds ákvæðis 75. gr. laga nr. 74, 1974, sbr. og 69. gr., 4. töl., sömu laga, að kærði verði úr- skurðaður til geymslu á Kleppsspítalanum í Reykjavík og að yfirlæknum Kleppsspítalans verði með úrskurði dómsins lýst rétt og skylt f. h. sjúkrahússins að annast geðheilbrigðisrannsókn á kærða og vistun hans á Kleppsspítalanum, meðan á þeirri rannsókn stendur.“ Samkvæmt rannsóknargögnum málsins var kærði staðinn að verki við að sletta tjörukenndu efni á veggi Stjórnarráðshúss- ins við Lækjargötu hinn 23. þ. m. Er í skýrslu lögreglu haft eftir honum, að hann væri með þessu að „mótmæla því, að nafn hans væri skráð í Þjóðskrá, og einnig tók hann fram, að hann æti ekki úldið hrossakjöt.“ Kærði var færður í fangageymslu lög- reglunnar, en síðan í fangelsið við Síðumúla, og þurfti að flytja hann þangað á börum, þar sem hann neitaði að ganga. Rann- sóknarlögreglumenn reyndu samdægurs að ræða við kærða í fangaklefa hans, en hann svaraði þeim engu. Samkvæmt ósk rannsóknarlögreglu ríkisins var reynt að flytja kærða heim til hans um kl. 1930 þann 23. þ. m. Hafði honum áður verið skýrt frá því, að hann væri frjáls ferða sinna, en hann neitaði að yfirgefa fangelsið. Er lögreglumenn hugðust leggja kærða á börur í því skyni að flytja hann heim til hans, sló hann ítrekað til þeirra, og var þá í samráði við Arnar Guðmunds- son, deildarstjóra hjá rannsóknarlögreglu ríkisins, og eftir að Guðsteinn Þengilsson læknir hafði litið á kærða, ákveðið að láta hann dvelja áfram í fangelsinu fyrst um sinn. Í vottorði læknisins, dags. 23. þ. m., segir, að kærði sé í mótþróaástandi og eiginlegri skoðun hafi ekki orðið við komið, en hann sé að mati læknisins ekki í lífshættulegu ástandi. 1132 Dómarinn kynnti kærða í gær kröfugerð rannsóknarlögreglu ríkisins svo og rétt hans til þess að fá sér skipaðan réttargæslu- mann, og enn fremur var borið undir hann kæruefnið. Var dóm- þingið háð í klefa kærða í fangelsinu við Síðumúla, þar sem hann lá út af, fáklæddur, en hann fékkst ekki til þess að segja nokkurt orð. Kröfugerð rannsóknarlögreglu ríkisins er margþætt, og verð- ur nú vikið að hverjum þætti fyrir sig. Svo sem að framan greinir, er Í greinargerð rannsóknarlögreglu ríkisins vísað til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 að því er varðar kröfu um gæsluvarðhald. Samkvæmt rannsóknargögn- um, sem liggja frammi, braut kærði 5 rúður í Alþingishúsinu bann 2. nóvember 1976. Hinn 22. ágúst 1975 ataði hann tjöru á Alþingishúsið, en hinn 14. júlí 1975 hvítri málningu. 17. júní 1974 ataði kærði Stjórnarráðshúsið tjöru. Í endurriti úrskurðar um gæsluvarðhald og geðrannsókn á hendur kærða, uppkveðn- um 18. júní 1974, kemur fram, að kærði jós skyri yfir forseta- hjónin, ráðherra, biskup og alþingismenn hinn 10. október 1972. Ekki er kunnugt um, að höfðað hafi verið mál á hendur kærða vegna þessara brota. Ekki verður séð af gögnum málsins, að kærði hafi sætt kær- um eftir 2. nóvember 1976 þar til nú. Þá verður heldur eigi séð af fyrirliggjandi gögnum eða í gögnum dómsins, að kærði hafi hlotið refsiðóm, a. m. k. eftir árið 1971. Þykja því ekki vera skilyrði til þess að beita kærða gæsluvarðhaldi samkvæmt 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974. Þá þykja 2—4. og 6. tl. 1. mgr. 67. gr. heldur ekki eiga hér við. Verður nú vikið að kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins um geð- heilbrigðisrannsókn, áður en fjallað verður um 1. tl. 1. mgr. 67. gr. Í gögnum málsins kemur fram, að kærði sætti geðheilbrigðis- rannsókn í október 1972, en skýrsla um hana fylgir þó ekki gögnum málsins nú. Með úrskurði, uppkveðnum 18. júní 1974, var kærða á ný gert að undirgangast slíka rannsókn, en hún mun þó aldrei hafa farið fram. Með hliðsjón af broti því, sem kærði er grunaður um, og fram- komu hans, eftir að hann var handtekinn, svo og með vísan til d liðar 2. tl. 2. mgr. 75. gr. laga nr. 74/1974, sbr. lög 107/1976, þykir rétt að ákveða, að kærði skuli sæta rannsókn á andlegri heilbrigði sinni. Í greinargerð rannsóknarlögreglu ríkisins er ekki vikið að 1133 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 í sambandi við kröfu um gæsluvarðhald. Ekki verður séð, að kærði eigi þess kost að spilla sakargögnum, enda þótt hann haldi óskertu frelsi sínu, en hugsan- legt er þó, að hann gæti torveldað rannsókn málsins með því að koma sér undan geðrannsókn. Á hinn bóginn er þess að gæta, að geðrannsókn sú, sem honum var gert að sæta með úrskurði bann 18. júní 1974, gat ekki farið fram á venjulegan hátt, á meðan hann sætti gæsluvarðhaldi í hegningarhúsinu við Skóla- vörðustíg, vegna líkamlegs ástands hans í kjölfar sveltis. Einnig er á það að líta, að af hálfu rannsóknarlögreglu ríkisins var ákveðið að sleppa kærða lausum úr haldi síðdegis þann 23. þ. m., svo sem að framan greinir. Með hliðsjón af framansögðu þykir ekki vera einsýnt, að gæsluvarðhald sé til þess fallið að tryggja framgang geðrann- sóknar, eins og á stendur, og þykir því ekki rétt að svo stöddu að úrskurða kærða í gæsluvarðhald. Verður kröfu rannsóknar- lögreglu ríkisins þar um því synjað. Í 69. gr. laga nr. 74/1974 eru ákvæði um það, hvenær gæslu- varðhaldi megi ekki beita, og til hverra úrræða verði gripið í þess stað. 4. tl. greinarinnar tekur til sjúklinga, vanfærra kvenna og kvenna með barn á brjósti. Ekkert liggur fyrir um bað, að kærði sé ekki heilbrigður, og verður kröfu um geymslu hans samkvæmt þeim tölulið því þegar af þeirri ástæðu synjað. Telja verður varhugavert að ætla að vista mann, sem grunaður er um refsivert athæfi, gegn vilja hans á geðsjúkrahúsi, án þess að nokkuð liggi fyrir um, að hann sé geðsjúkur. Samkvæmt 41. gr. laga nr. 74/1974 er mönnum skylt að við- lögðum sektum að veita lögreglu lið í þarfir opinberrar rann- sóknar, enda sé það þeim að meinalausu. Ákvæði þetta tekur til lækna jafnt sem annarra. Ekki hefur reynt á það í máli þessu, hvort yfirlæknar Kleppsspítalans í Reykjavík muni f. h. spítal- ans skorast undan að rannsaka geðheilbrigði kærða. Þeim var í gær gefinn kostur á að tjá sig um kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins að því leyti sem hún laut að þeim, en þeir sáu sér ekki fært að koma fyrir dóminn. Dómurinn lítur svo á, að úrskurður um skyldu læknanna að þessu leyti sé óþarfur, a. m. k. að svo stöddu, og þykir því verða að vísa kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins um þetta atriði frá dómi. Úrskurðarorð: Kærði, Helgi Hóseasson, skal sæta geðheilbrigðisrannsókn. 1134 Kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins um gæsluvarðhald eða geymslu kærða á Kleppsspítalanum í Reykjavík er synjað. Kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins um skyldu yfirlækna Kleppsspítalans f. h. spítalans til að annast geðheilbrigðis- rannsókn á kærða er vísað frá dómi. Mánudaginn 5. október 1981. Nr. 35/1981. Hjörleifur Hallgríms og Guðrún Hjörleifsdóttir gegn Ómari Hallssyni og gagnsök. Mál fellt niður. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Magnús Þ. Torfason. Er mál þetta kom fyrir á dómþingi 2. þ. m., óskuðu aðal- áfrýjendur, að mál þetta yrði fellt niður. Gagnáfrýjandi samþykkti það, en krafðist málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Mál þetta er því fellt niður, en rétt er, að aðaláfrýjendur greiði gagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, 600.00 krónur. Dómsorð: Mál þetta er fellt niður. Aðaláfrýjendur, Hjörleifur Hallgríms og Guðrún Hjörleifsdóttir, greiði gagnáfrýjanda, Ómari Hallssyni, 600.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að við- lagðri aðför að lögum. 1135 Mánudaginn 5. október 1981. Nr. 48/1980. Sjófang h/f (Hákon Árnason hrl.) gegn Jökli h/f (Guðmundur Pétursson hrl.). Aðild. Útivist í héraði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Héraðsdóm kváðu upp Kristjana Jónsdóttir, fulltrúi yfir- borgardómarans í Reykjavík, og sjó- og verslunardóms- mennirnir Guðmundur Hjaltason skipstjóri og Ægir Ólafs- son kaupmaður. Áfrýjandi skaut máli sínu til Hæstaréttar með stefnu 5. september 1979. Var málið þingfest í Hæstarétti 1. október s. á. Útivist varð í málinu 3. mars 1980, og var kveðinn upp í því útivistardómur sama dag. Áfrýjandi áfrýjaði málinu að nýju hinn 19. mars 1980 samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973. Hann krefst sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar úr hans hendi fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð þessi skjöl: Vottorð bors- arfógetaembættisins í Reykjavík um eignarhald að fiskiskip- inu Fram, RE 12, áður Bjarni Ásmundar, ÞH 320, ljósrit af Lögbirtingablaði með tilkynningu til hlutafélagaskrár varðandi Bás h/f frá 25. apríl 1978, ljósrit úr skipaskrá Siglingamálastofnunar, ljósrit af endurriti úr fógetabók og ljósrit af rekstrar- og efnahagsreikningi Báss h/f 1978. Áfrýjandi sótti ekki þing í héraði, og var honum þó lög- lega stefnt. Hér fyrir dómi reisir hann kröfu sína á aðildar- skorti. Hann telur kröfum stefnda ranglega beint gegn sér, þar sem hann hafi ekki gert út fiskiskipið Bjarna Ásmundar, 1136 heldur hafi eigandi þess, hlutafélagið Bás, gert það út á þeim tíma, er hér skiptir máli. Stefndi telur framkvæmdastjóra áfrýjanda, Jakob Sigurðs- son, hafa sýnt það, er hann mætti í fógetarétti Reykjavíkur hinn 7. ágúst 1979 og benti á eignir áfrýjanda sem fjárnáms- andlag, er aðför var gerð samkvæmt héraðsdómi, að rétt hafi verið stefnt í héraði. Í héraðsdómi er gerð grein fyrir því, að kröfur stefnda á hendur áfrýjanda stafi af viðskiptum eigenda fiskiskips- ins Bjarna Ásmundar við stefnda á árinu 1978, en úttekt skipsins hjá stefnda vegna veiðarfæra og ýmiss annars út- lagsðs kostnaðar hafi orðið meiri en aflainnlegs, svo sem nemur hinni dæmdu fjárhæð. Af gögnum þeim, sem lögð hafa verið fyrir Hæstarétt, kemur fram, að fiskiskipið Bjarni Ásmundur, ÞH 320, var eign hlutafélagsins Báss frá 4. október 1976 til 15. janúar 1980. Stefndi hefur eigi sannað, að áfrýjandi hafi verið ábyrgur fyrir útgerð skipsins á árinu 1978. Ábending framkvæmda- stjóra áfrýjanda í fógetarétti Reykjavíkur á fjárnámsand- lag til fullnustu héraðsdómi í máli þessu felur ekki í sér viðurkenningu á kröfu stefnda. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið, hafa engin gögn verið lögð fram fyrir því, að annar en eigandi fiskiskips- ins Bjarna Ásmundar hafi gert það út á tímabili því, sem hin umdeildu lögskipti urðu á. Ber því að sýkna áfrýjanda af kröfum stefnda í máli þessu. Rétt þykir, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Áfrýjandi, Sjófang h/f, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Jökuls h/f. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur nið- ur. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 2. júlí 1979. Mál þetta, sem dómtekið var 1. júní sl., er höfðað fyrir sjó- 1137 og verslunarðómi Reykjavíkur með stefnu, birtri 29. maí 1979, af Jökli h/f, Raufarhöfn, gegn Sjófangi h/f, Hólmsgötu 2, Reykja- vík, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 1.543.391 með 2.5% dráttarvöxtum á mánuði frá 22. maí 1978 til 22. nóvember 1978 og með 3% dráttarvöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá 22. nóvember 1978 til greiðsludags svo og málskostnaðar að mati dómsins. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera til komna vegna viðskipta stefnda við hann vegna m/b Bjarna Ásmundar, RE 12, en stefndi sé útgerðaraðili þess skips. Skuldin sé fyrst og fremst vegna veiðarfæra, sem skipið hafi fengið lánuð hjá stefnanda, en ekki skilað aftur, en einnig vegna ýmislegs kostn- aðar, sem stefnandi hafi lagt út vegna skipsins og aflainnlegg þess hafi ekki hrokkið til að greiða. Um nánari sundurliðun skuldarinnar vísi stefnandi til meðfylgjandi ljósrits af reiknings- yfirliti nr. 212 fyrir tímabilið 30. apríl 1978 til 30. nóvember s. á. um viðskipti m/b Bjarna Ásmundar, RE 12, við stefnanda. Auk þess vísi stefnandi til meðfylgjandi ljósrita af reikningum. Skuldin hafi ekki fengist greidd þrátt fyrir ítrekaðar inn- heimtutilraunir stefnanda og lögmanns hans. Stefndi hefur hvorki sótt né látið sækja þing, og er honum Þó löglega stefnt. Veður þá eftir 118. gr. laga nr. 85 frá 1936 að dæma mál þetta eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dómkröfur stefnanda, verða þær teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst kr. 191.400. Dóminn kváðu upp Kristjana Jónsdóttir og meðdómsmennirnir Guðmundur Hjaltason og Ægir Ólafsson. Dómsorð: Stefndi, Sjófang h/f, greiði stefnanda, Jökli h/f, kr. 1.543.391 með 2.5% dráttarvöxtum á mánuði frá 22. maí 1978 til 22. nóvember 1978, en með 3% dráttarvöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá þeim degi til greiðsludags og kr. 191.400 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 72 1138 Miðvikudaginn 7. október 1981. Nr. 191/1981. Félagsmálaráðherra f. h. félagsmálaráðuneytis segn Lífeyrissjóði byggingamanna. Kærumál. Skipti. Bíkisábyrgð. Úrskurður úr gildi felldur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Þór Vilhjálmsson. Sóknaraðili hefur samkvæmt heimild í 2. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 10. september 1981, sem barst réttinum 16. s. m. Krefst hann þess, að úrskurðinum verði hrundið og lagt fyrir skipta- rétt Reykjavíkur að leggja efnisúrskurð á málið. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Frá varnaraðilja hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Lífeyrissjóður byggingamanna, varnaraðili hér fyrir dómi, hefur krafið sóknaraðilja um greiðslur á grundvelli laga nr. 31/1974 um ríkisábyrgð á launum við gjaldþrot, sbr. 2. gr. laga nr. 8/1979. Í 2. mgr. 7. gr. laganna, eins og hún er eftir breytingu með áðurnefndum lögum nr. 8/1979, segir: „Ef vafi leikur á um réttmæti kröfu eða um það, hvort krafa fellur innan ríkisábyrgðar, getur ráðuneytið leitað úrskurð- ar skiptaréttar um það.“ Þetta ákvæði samrýmist illa megin- reglum réttarfars, eins og rakið er í hinum kærða úrskurði. Engu að síður veitir ákvæðið eftir ótvíræðum orðum sínum sóknaraðilja rétt til að fá úrskurð skiptaréttar um tiltekin atriði. Verður því eigi fallist á úrlausn hins kærða úrskurðar, og ber skiptaráðanda að taka málið til úrlausnar að nýju. Rétt er, að kærumálskostnaður (falli niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur, og ber skipta- ráðanda í Reykjavík að taka málið til úrlausnar að nýju. Kærumálskostnaður fellur niður. 1139 Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 31. ágúst 1981. I. Mál þetta var tekið til úrskurðar 13. ágúst sl., að loknum munn- legum málflutningi. Sóknaraðili, félagsmálaráðherra, gerir aðallega þá kröfu, að synjað verði með úrskurði kröfu varnaraðilja, Lífeyrissjóðs bygg- ingamanna, þess efnis, að ábyrgð ríkissjóðs sé fyrir hendi vegna lýstra krafna lífeyrissjóðsins í þrotabú Smíðavals h/f. Til vara krefst hann þess, „að úrskurðað verði, að ríkisábyrgð nái ekki til 6% mótframlags Smíðavals h.f.“ til lífeyrissjóðsins, en til þrautavara er krafist lækkunar á kröfum lífeyrissjóðsins að mati réttarins. Í öllum tilvikum er krafist málskostnaðar að mati rétt- arins. Varnaraðili, Lífeyrissjóður byggingamanna, krefst þess, að úr- skurðað verði, að kr. 4.693.97 af lýstri kröfu hans í þrotabú Smíðavals h/f falli innan ríkisábyrgðar á launum við gjaldþrot. Til vara er þess krafist, að úrskurðað verði, að lægri fjárhæð að mati réttarins falli innan ríkisábyrgðar. Í báðum tilvikum er krafist vaxta, eins og þeir eru ákveðnir í 3. mgr. 2. gr. reglu- gerðar nr. 302/1975, sbr. 1. gr. reglugerðar nr. 128/1979, og máls- kostnaðar að mati réttarins. Leitað hefur verið sátta án árangurs. II. Tildrög máls þessa eru þau, að með úrskurði réttarins, upp- kveðnum 23. febrúar 1981, var bú Smíðavals h/f í Reykjavík tekið til gjaldþrotaskipta að kröfu Gjaldheimtunnar í Reykjavík. Innköllun var gefin út í búið, og lauk kröfulýsingarfresti þann 10. júní 1981. Innan hans bárust kröfur frá gjaldþrotabeiðanda, að fjárhæð kr. 43.332.00, og forgangskrafa frá varnaraðilja máls þessa með bréfi, dagsettu 26. apríl 1981, að fjárhæð kr. 21.692.05 auk vaxta og kostnaðar. Kröfu þessa kvað varnaraðili vera vegna ógreiddra iðgjalda hins gjaldþrota félags til lífeyrissjóðsins, og er krafan sundurliðuð á eftirfarandi hátt: Iðgjöld ársins 1975, sem varnaraðili kveður áætluð af sjóðn- um á þann hátt, að lagt var á hið gjaldþrota félag samkvæmt. upp- lýsingum skattstofunnar í Reykjavík lífeyristryggingagjald árið 1976 að fjárhæð gkr. 159.650, en með því að vikugjald, sem lagt er til grundvallar ákvörðunar álagningar þessarar, var á þeim tíma gkr. 310 fyrir hvern starfsmann félagsins á viku, gefi 1140 það til kynna, að starfsfólk hafi verið í vinnu hjá félaginu í samtals 515 vinnuvikur á árinu 1975. Lífeyrissjóðurinn hafi á þessum tíma haft að svonefndu viðmiðunargjaldi, að til hans yrðu samtals greiddar gkr. 1.478 í iðgjöld fyrir hvern starfs- mann í hverri viku. Samkvæmt þessum upplýsingum hafi greiðsl- ur hins gjaldþrota félags til sjóðsins fyrir ár þetta átt að vera sem hér segir: Iðgjaldahluti starfsmanna (4% launa): ............ gkr. 304.468 Iðgjaldahluti vinnuveitanda (6% launa): .......... gkr. 456.702 Hið. gjaldþrota félag skilaði á ári þessu að sögn varn- araðilja iðgjöldum, sem svara til 189 vinnuvikna, eða gkr. 279.540 og telur varnaraðili því ógreiðdd iðgjöld vera vegna ársins 1975 ........02.000000 0 gkr. 481.630 Iðgjöld ársins 1976 eru áætluð á sama hátt, en á félagið kveður varnaraðili hafa verið lagt lífeyristryggingagjald að fjárhæð gkr. 106.480, en á þessu ári var álagning gjaldsins við það mið- uð, að fyrir hverja vinnuviku starfsmanns skyldu greiðast gkr. 440, en samkvæmt því hafi verið unnar hjá hinu gjaldþrota félagi 242 vinnuvikur. Viðmiðunargjald lífeyrissjóðsins þetta ár- ið var að sögn varnaraðilja gkr. 1.933. Áætluð iðgjöld sundur- liðast því þannig: Iðgjaldahluti starfsmanna (4% launa): ............ gkr. 187.066 Ííðgjaldahluti vinnuveitanda (6% launa): .......... gkr. 280.599 eða samtals 10% iðgjald: ...........0.0 000... gkr. 467.665 Á ári þessu kveður varnaraðili félagið hafa skilað iðgjöldum til sjóðsins, sem svara til 79 vinnuvikna, Eða „20.00.0000. gkr. 152.586 og telur varnaraðili því ógreidd iðgjöld vegna árs- ins 1976 vera .........0.s.ess nn gkr.315.079 Varnaraðili kveður ekki hafa verið unnt að afla upplýsinga, sem hægt væri að leggja til grundvallar áætlun um iðgjaldaskuld vegna ársins 1977. Iðgjöld ársins 1978 eru enn áætluð á sama hátt, en varnaraðili segir, að á féllagið hafi verið lagt atvinnu- leysistryggingagjald árið 1979 að fjárhæð gkr. 47.700, en við álagningu þess gjalds hafi verið við það miðað, að greiddar yrðu ekr. 300 fyrir hverja vinnuviku, og hafi félagið því haft starfs- mann í vinnu samtals 159 vinnuvikur. Viðmiðunargjald lífeyris- 1141 sjóðsins kveður varnaraðili hafa verið á þessu ári gkr. 4.042 fyr- ir hverja vinnuviku. Séu því iðgjöldin áætluð á eftirfarandi hátt: Iðgjaldahluti starfsmanna (4% launa): ............ gkr. 257.071 Iðgjaldahluti vinnuveitanda (6% lauma): .......... gkr. 385.606 eða samtals 10% iðgjald .................... ... gkr. 642.677 Varnaraðili kveður félagið hafa á þessu ári greitt til sín iðgjöld, sem samsvara 98 vinnuvikum, eða ...... gkr. 396.735 og séu því ógreidd iðgjöld vegna ársins .......... gkr. 245.942 Iðgjöld ársins 1979 segir varnaraðili hafa þannig verið áætluð, að á félagið hafi árið 1980 verið lagt atvinnuleysistryggingagjald að fjárhæð skr. 85.042 og hafi við þá álagningu verið miðað við, eð fyrir hverja vinnuviku skyldu greiðast gkr. 421, og hafi því verið um 202 iðgjaldsskyldar vinnuvikur að ræða á því ári. Við- miðunargjald lífeyrissjóðsins hafi verið gkr. 5.577, og eru því ið- gjöldin áætluð sem hér segir: Iðgjaldahluti starfsmanna (4% launa): .......... gkr. 450.662 Iðgjaldahluti vinnuveitanda (6% launa): ....... gkr. 675.892 eða samtals 10% iðgjald: ..............0........ gkr. 1.126.554 Varnaraðili kveður félagið ekkert hafa greitt til sjóðsins vegna ársins 1979. Varnaraðili kveður félagið ekki hafa skilað upplýsingum vegna áranna 1980 og 1981 og hafi ekki tekist að afla gagna til þess að áætla iðgjöld þeirra ára. Samtala áðurgreindra áætlaðra iðgjalda er því kr. 21.692.05. Við uppskrift þrotabúsins, sem fram fór 9. apríl sl., var búið lýst með öllu eignalaust af fyrrverandi stjórnarmanni félagsins. Skiptaráðanda í búinu barst þann 11. maí 1981 bréf félags- málaráðuneytisins, þar sem meðal annars segir: „Með vísan til 6. gr. laga nr. 31/1974 um ríkisábyrgð á launum við gjaldþrot sendir ráðuneytið yður, herra skiptaráðandi, til umsagnar ljós- rit af erindi Hákonar H. Kristjónssonar hdl. f. h. Lífeyrissjóðs byggingamanna, þar sem farið er fram á, að ráðuneytið greiði lífeyrissjóðsiðgjaldahluta (þ. e. 4% launa) starfsmanna Smíða- vals h.f. vegna gjaldþrots félagsins fyrir tímabilið 23/8 '79 — 23/2 1981. Beiðst er umsagnar yðar, herra skiptaráðandi, um kröfuna. Í umsögninni þurfa að koma fram eftirtalin atriði: 1142 2. Hvort kröfunni fylgi forgangsréttur skv. lögum um skipti á dánarbúum og félagsbúum o. fl. (sjá lög 23/1979). 3. Hvort viðkomandi launþegi hafi átt í hinu gjaldþrota fyrir- tæki eða hafi verið forstjóri þess eða stjórnarmaður, eftir að fjárhag þess fór verulega að halla. Hafi launþeginn átt hlut í fyrirtækinu, þarf að upplýsa, hve stór sá hlutur var...“ Með bréfi þessu fylgdi ívitnað ljósrit af bréfi lögmannsins til ráðuneytisins, og þykja meginatriði þess nægilega rakin í ofan- greindri tilvitnun. Bréfinu svaraði skiptaraáðandi 12. maí 1981, og er um umrædd fyrirspurnaratriði sagt: „2. Samkvæmt 4. tl., sbr. 1. tl. 84. gr. laga nr. 3/1878, sbr. lög nr. 23/1979, getur forgangsréttur einungis fylgt þeim hluta ofangreindrar kröfu, sem fallið hefur í gjalddaga eftir 23. ágúst 1979. Samkvæmt framburði fyrirsvarsmanns hins gjald- brota félags hér fyrir rétti starfaði félagið ekkert á árunum 1980 og 1981. Í kröfulýsingu er ekki að finna sundurliðun á því, hvaða hluti umkrafinna iðgjalda hefur fallið í gjald- daga eftir 23. ágúst 1979, en þar er væntanlega unnt um að kenna því, að skilagreinum var ekki skilað til sjóðsins frá félaginu. Verður því að ætla, að 5/12 hlutar iðgjalda ársins 1979 hafi fallið á gjalddaga eftir 23. ágúst 1979, eða alls kr. 1.877.75 af þeim hluta kröfunnar, sem krafist er greiðslu á frá hinu háa ráðuneyti. Skiptaráðandi mun taka þá af- stöðu til framkominnar kröfu í skrá um lýstar kröfur sam- kvæmt 108. gr. laga nr. 6/1978 að vera samþykkur viður- kenningu á forgangsrétti framangreindrar fjárhæðar, kr. 1.877.75, ásamt samsvarandi mótframlagi atvinnurekanda til Lífeyrissjóðsins, kr. 2.816.22. Að öðru leyti mun skiptaráð- andi lýsa sig andvígan viðurkenningu á forgangsrétti kröf- unnar. 3. Skiptaráðandi getur ekki svarað 3. tl. fyrirspurnar yðar, þar sem hvergi er að finna í fyrirliggjandi gögnum upplýsingar um, hverjir launþegar þeir séu, sem krafist er greiðslu líf- eyrissjóðsiðgjalda fyrir“. Í skrá um lýstar kröfur í þrotabúið, sem gerð var Í samræmi við 108. gr. laga nr. 6/1978 þann 18. júní 1981, lýsti skiptaráð- andi þeirri afstöðu til viðurkenningar lýstrar kröfu varnaraðilja máls þessa, að hann legðist gegn viðurkenningu forgangsréttar kröfunnar að því leyti sem hún teldist fallin í gjalddaga fyrir 23. ágúst 1979. Ætla yrði, að 5/12 hlutar lýstrar kröfu varnar- 1143 aðilja vegna iðgjalda ársins 1979 hafi fallið í gjalddaga eftir greint tímamark, eða kr. 4.693.97, sem skiptaráðandi lýsti sig samþykkan, að viðurkenndist sem forgangskrafa í búið. Að öðru leyti lýsti skiptaráðandi sig samþykkan því, að krafa varnar- aðilja teldist almenn krafa í búið. Varnaraðilja var bréflega gerð grein fyrir þessari afstöðu. Andmæli gegn afstöðu skipta- ráðanda til viðurkenningar kröfunnar bárust hvorki fyrir né á skiptafundi í búinu, sem haldinn var 25. júní 1981, og taldist hún því samkvæmt 1. tl. 110. gr. laga nr. 6/1978 endanlega sam- Þykkt. Með bréfi félagsmálaráðuneytisins, sem barst skiptaráðanda á áðurgreindum skiptafundi, var honum. tjáð, að ráðuneytið væri þeirrar skoðunar, að fjárhæð sú, sem varnaraðili máls þessa krefðist greiðslu á úr ríkissjóði, félli ekki innan ríkisábyrgðar á launum við gjaldþrot og af hendi ráðuneytisins væri óskað eft- ir því, að skiptaráðandi úrskurðaði um álitaefni þetta samkvæmt 2. mgr. 7. gr. laga nr. 31/1974, sbr. 2. gr. laga nr. 8/1979. Af hálfu varnaraðilja var þessari skoðun ráðuneytisins andmælt og ágreiningsefnið tekið til úrlausnar í máli þessu. Áður en til munnlegs flutnings málsins kom, breytti varnaraðili upphaflegri kröfu sinni á þá leið, að í stað þess eins að krefjast greiðslu ið- gjaldaframlags starfsmanna hins gjaldþrota félags úr ríkissjóði, eins og gert var í áðurnefndu bréfi hans til sóknaraðilja, krafðist hann að auki, að úrskurðað yrði, að mótframlag vinnuveitanda félli einnig innan ríkisábyrgðar, og varð því fjárhæð kröfu hans að svo breyttu sú, er í upphafi úrskurðar þessa getur. Af hálfu sóknaraðilja var því lýst yfir við munnlegan flutning, að sam- þykkt væri af hans hendi, að breyting kæmist að í málinu. III. Sóknaraðili hefur fært þau rök fyrir aðalkröfu sinni, að varnar- aðili geti ekki verið sjálfstæður aðili kröfugerðar á hendur ríkis- sjóði eftir lagafyrirmælum um ríkisábyrgð á launum við gjald- Þrot, heldur einungis launþegi sjálfur. Vitnar hann til 1. gr. reglu- gerðar nr. 302/1975 um greiðslu á launum úr ríkissjóði við gjald- þrot, en upphafsorð ákvæðisins eru svofelld: „Ríkissjóði ber að greiða launþegum vangreidd laun fyrir vinnu .. .“. Hvergi sé að finna lagaheimild til þess, að lífeyrissjóður geri kröfu á hendur ríkissjóði samkvæmt reglum um ríkisábyrgð á launum. Tilgangur laga um ríkisábyrgðina sé jafnframt sá að koma í veg fyrir, að launþegi verði fyrir skakkaföllum vegna gjaldþrots 1144 vinnuveitanda, en ekki að varna öðrum tjóni, t. d. lífeyrissjóðum. Þá telur sóknaraðili, að ekkert sé fram komið því til stuðnings, að Lífeyrissjóður byggingamanna eigi öðrum lífeyrissjóðum frem- ur kröfu á greiðslu lífeyrissjóðsiðgjalda allra starfsmanna fé- lagsins. Varnaraðili áætli kröfu sína á grundvelli framtalins vinnuvikufjölda hjá félaginu, en þar gætu með taldir verið skrif- stofumenn eða verkamenn í þjónustu félagsins, sem, tilheyra öðr- um lífeyrissjóðum. Sóknaraðili bendir jafnframt á aðalkröfu sinni til stuðnings, að þótt að öðru jöfnu sé viðurkennt, að ríkisábyrgð nái til ið- gjaldahluta launþega til lífeyrissjóðs, 4% launa, sem vinnuveit- andi heldur eftir af launum starfsmanna, þá álíti hann, að til þess þurfi ávallt að liggja fyrir upplýsingar um nöfn þeirra launþega, sem unnið hafa fyrir laununum, og hver fjárhæð þeirra er, enda verði ekki með öðru móti sannreynt, hvort fullnægt sé skilyrðum ríkisábyrgðar. Enn fremur, að með því að ekki er vitað, um hverja launþega er að tefla í þessu tilviki, þá rísi sú spurning, hverjum til hagsbóta greitt yrði til lífeyrissjóðsins. Framlagi til lífeyrissjóðs hljóti ávallt að fylgja réttindaávinning- ur launþega þess, sem greitt er fyrir. Yrði greiðslukrafa varnar- aðilja tekin til greina, yrði það annað hvort öðrum sjóðfélögum til hagsbóta eða sjóðnum sjálfum, en varla þeim launþegum, sem í raun voru starfsmenn hins gjaldþrota félags. Væri það jafnvel andstætt reglum sjóðsins að veita greiðslu sem þessari viðtöku. Um varakröfu sína þess efnis, að úrskurðað verði, að ríkis- ábyrgð nái ekki til iðgjaldahluta hins gjaldbrota félags til líf- eyrissjóðs, sem nemur 6% af fjárhæð launa, segir sóknaraðili, að mótframlag þetta geti aldrei talist til „vinnulauna“ í skilningi 1. mgr. 2. gr. laga nr. 31/1974, sbr. 1. gr. laga nr. 8/1979. Þótt krafa um slík „launatengd gjöld“ geti talist forgangskrafa í þrota- bú samkvæmt 4. tl. 84. gr. laga nr. 3/1878, sbr. 1. gr. laga nr. 23/1979, þá er ekki sjálfgefið, að jafnframt sé um kröfu að ræða, sem ríkisábyrgð nær til. Ríkisábyrgðin nái t. d. til launa, orlofs- greiðslna, bóta vegna riftunar eða uppsagnar vinnusamnings og örorku eða dánarbóta vegna vinnuslysa. Séu þetta greiðslur launa eða bóta beint til launþega. Lífeyrissjóðsframlag vinnu- veitanda sé þessu eðlisólíkt, t. d. teljist það ekki starfsmanni til skattskyldra tekna. Þótt mótframlag vinnuveitanda sé reiknað sem hlutfall greiddra launa til starfsmanns, þá sé þar aðeins um útreikningshátt að ræða, sem ekki gerir að verkum, að hægt sé að telja framlag þetta til launa starfsmanns. 1145 Sóknaraðili styður þrautavarakröfu sína um, að kröfur varnar- aðilja sæti lækkun að mati réttarins, þeim rökum, að ekkert. liggi fyrir um, hver laun starfsmanna hins gjaldþrota félags hafi í raun verið og þar með hverjar greiðslur til lífeyrissjóðs hafi átt að vera. Krafa varnaraðilja sé þannig byggð á ágiskun. Þá bendir sóknaraðili einnig á, að ekki sé hægt að leggja til grundvallar, að 5/12 hlutar iðgjaldakrafna vegna ársins 1979 hafi fallið í gjald- daga eftir 23. ágúst þ. á., þar sem bæði seti verið, að öll laun hafi Í gjalddaga verið fallin fyrir þann dag eða þá annað hlutfall heildarlauna ársins. Um þá málsástæðu sóknaraðilja, að einungis launþegi sjálfur geti krafist greiðslu frá ríkissjóði í skjóli ríkisábyrgðar, heldur varnaraðili því fram, að af langri framkvæmd verði að telja viðurkennt af hálfu sóknaraðilja, að lífeyrissjóðir geti átt rétt á greiðslu eftir reglum um ríkisábyrgðina, enda hafi það tíðkast fram til þessa án athugasemda. Þá hefur varnaraðili haldið því fram, að honum beri öðrum lífeyrissjóðum fremur greiðsla umræddra iðgjalda, enda hafi hið gjaldþrota félag rekið samkvæmt hlutafélagaskrá byggingaþjón- ustu og verktakastarfsemi. Ef síðar kynni að koma í ljós, að einhverjir fyrrverandi starfsmanna félagsins tilheyri öðrum líf- eyrissjóði, þá tíðkist í samskiptum sjóðanna að millifæra rang- lega innheimt iðgjald sín á milli, en ef til þess kæmi, þá eigi fjármálaráðherra samkvæmt 2. gr. laga nr. 55/1980 að úrskurða, til hvers lífeyrissjóðs iðgjald skuli renna, verði um það ágrein- ingur. Sé öðru fremur mikilvægt, að iðgjóldin fáist nú greidd, því hægt væri á síðara stigi að millifæra þau til réttra aðilja, og geti það heldur ekki leyst sóknaraðilja undan greiðsluskyldu, Þótt vafi sé um það, hvert greiðsla skuli að endingu renna. Varnaraðili hefur bent á það, að þótt að svo komnu sé ekki vitað, hverjir einstakir starfsmenn hins gjaldþrota félags voru, megi finna um það gögn hjá skattayfirvöldum, sem sóknaraðili hefur aðgang að samkvæmt 11. gr. laga nr. 31/1974, en slíkan aðgang hafi varnaraðili hins vegar ekki. Sé í lögum þessum gert ráð fyrir sjálfstæðu frumkvæði sóknaraðilja til öflunar gagna um réttmæti kröfu um greiðslu eftir reglum um ríkisábyrgð og geti skortur á frumkvæði til þessa af hendi sóknaraðilja ekki velt fjárhagslegu tapi yfir á lífeyrissjóði eða valdið launþega réttindatapi. Það sé í samræmi við tilgang laga nr. 31/1974, að ríkissjóður bæti lífeyrissjóðum fjárhagslegt tap af gjaldþroti launagreiðenda, til þess að haldið verði til haga réttindum, sem 1146 launþegi hefur áunnið með vinnu sinni. Þá kveður varnaraðili launþega seint snúa sér til lífeyrissjóða til að gæta að, hvort ið- gjöld hafi verið greidd, og geri þeir það einkum í tengslum við umleitanir um fyrirgreiðslu frá sjóðunum. Hafi varnaraðili þann- ig engin tök á að afla upplýsinga um nöfn starfsmanna hins gjald- þrota félags, en bærist sjóðnum hins vegar greiðsla umkrafins fjár nú, væri féð til reiðu, þegar óhjákvæmilega kæmi síðar að því, að viðkomandi launþegar gæfu sig fram. Varðandi varakröfu sóknaraðilja vitnar varnaraðili til þess, að samkvæmt 2. gr. laga nr. 31/1974, sbr. 1. gr. laga nr. 8/1979, nái ríkisábyrgð til vinnulauna, sem forgangsréttur fylgir sam- kvæmt lögum nr. 3/1878 með síðari breytingum. 4. tl. 84. gr. þeirra laga telji lífeyrissjóðsiðgjöld til vinnulauna, og er þar enginn greinarmunur gerður á því, hvort framlag eigi frá laun- þega að koma eða atvinnurekanda. Báðir hlutar iðgjaldsins skapa réttindi fyrir launþega, en ekki öðlast launagreiðandi nokkurn rétt með greiðslu iðgjaldshluta síns. Í raun sé iðgjaldshluti vinnu- veitanda því laun starfsmanni til handa, og telur varnaraðili ríkissjóð bera ábyrgð á öllum launum, í hvaða formi sem. greiða á þau, teljist þau til forgangskrafna samkvæmt 84. gr. laga nr. 3/1878 og sé þetta áréttað í 9. gr. laga nr. 55/1980. Um þrautavarakröfu sóknaraðilja segir varnaraðili greiðslu- kröfu sína miðaða við tiltekna fjárhæð, sem lífeyrissjóðir nefna viðmiðunarlaun, og er ætlað, að iðgjaldagreiðsla af viðmiðunar- launum í eitt ár gefi launþega réttindi hjá viðkomandi lífeyris- sjóði, sem nema einu réttindastigi. Vinnuviknafjöldi sé fund- inn af álagningu opinberra gjalda. Varnaraðili kveður sig ekki eiga kost á öðrum úrræðum til að áætla vangoldin lífeyrissjóðs- iðgjöld og verði einnig að ætla, að vinnuviknafjöldi hjá hinu gjaldþrota félagi hafi dreifst jafnt yfir árið 1979, og falli því 5/12 hlutar launagreiðslna innan tímamarka 4. tl. 84. gr. laga nr. 3/1878, sbr. 1. gr. laga nr. 23/1979, þar sem sóknaraðili hef- ur ekki neytt heimilda sinna til að afla gagna hjá opinberum stjórnvöldum, sem gætu leitt annað í ljós. IV. Rétt þykir að svo komnu að víkja að formhlið máls þessa. Orðalagi aðalkröfu sóknaraðilja er hagað á þann veg, að synjað verði með úrskurði kröfu varnaraðilja þess efnis, að ábyrgð ríkissjóðs sé fyrir hendi vegna hluta lýstrar kröfu hans í þrotabú Smíðavals h/f. Í bréfi sóknaraðilja, sem upptök átti að meðferð 1147 máls þessa hér fyrir rétti, er frá því greint, að úrskurðar skipta- ráðanda væri beiðst um málefni þetta með stoð Í 2. mgr. '. gr. laga nr. 31/1974, sbr. 2. gr. laga nr. 8/1979. Ákvæði það hljóðar svo: „Ef vafi leikur á um réttmæti kröfu eða um það hvort krafa fellur innan ríkisábyrgðar getur ráðuneytið leitað úrskurðar skiptaréttar um það“. Í lögunum eru hvergi nánari fyrirmæli um framkvæmd þessa lagaákvæðis. Greint ákvæði er þó eigi svo tvímælalaust, að þess hefði ekki gerst þörf. Er, svo dæmi sé nefnt, hvergi um það fjallað, hver áhrif undangengin meðferð skiptaráðanda á lýstri kröfu við búsmeðferð hefur, þegar leitað er greiðslu sömu kröfu hjá ríkissjóði í skjóli ríkisábyrgðar. Óljóst er því, undir hverj- um kringumstæðum geti leikið vafi á „um réttmæti kröfu“ í merkingu þessa ákvæðis. Heldur er ekki um það fjallað, hvort eða á hvern hátt heimild téðs embættis til þess að leita úrskurðar skiptaráðanda „um það, hvort krafa fellur innan ríkisábyrgðar““, tengist þessu áðurnefnda atriði eða hvort slík umleitan þurfi að standa í ákveðnum tengslum við skiptameðferð bús. Af þess- um sökum þykir ekki verða hjá því komist, að athugað verði nánar, hvort ákvæði þetta sé nægileg heimild til þess, að ágrein- ingsatriði í máli þessu geti sætt úrlausn skiptaráðanda. Ekki verður séð, að sérstaklega hafi verið gerð grein fyrir ákvæði þessu eða að um það hafi verið rætt, er fyrir Alþingi lá frumvarp það, sem lögfest var og út gefið sem lög nr. 8/1979. Er því ekki unnt í slíkum lögskýringargögnum að leita nánari skýringa á því, hvað hafi fyrir löggjafanum vakað með ákvæði þessu. Um; það, hverjir málaflokkar heyra undir úrlausnarvald skipta- réttar, eru hvergi bein lagaákvæði. Af þeim helstu lagareglum, er fjalla um skiptameðferð, má þó draga þá almennu ályktun, að þau ágreiningsefni, sem undir úrlausnarvald skiptaréttar falla, séu nær eingöngu þau, sem varða, hvort bú skuli koma til skipta, hverjar kröfur komist að við búskiptin, í hverri röð þær hljóti fullnægju og hvernig með eignir bús skuli farið. Þá er einnig heimild til þess í 112. gr. laga nr. 6/1978, að dómsmál, sem höfðað er af þrotabúi, megi reka fyrir skiptarétti, ef aðiljar þess semja svo, en í slíku tilviki er um úrlausn málefnis að ræða, sem ná- tengt er meðferð bús að öðru leyti. Þau meginsjónarmið virðast því eiga næga lagastoð, að skiptaréttur kveði aldrei á um skyldur þriðja manns, nema um það sé sérstaklega samið, sbr. 112. gr. laga nr. 6/1978, og er þá skilyrði, að um. úrlausn sé að ræða um skyld- 1148 ur hans gagnvart búi, heldur takmarkist dómsvald skiptaréttar- ins við úrlausnir í ágreiningsefnum milli aðilja skiptanna um réttindi þeirra á hendur búi og um málefni, er beint varða skipta- meðferð bús á annan hátt. Skiptarétturinn hefur þannig afmark- að dómsvald og má að því leyti telja sérdómstól. Þau málefni, einkaréttarlegs eðlis, sem lögum samkvæmt lúta ekki lögsögu skiptaréttar eða annarra sérdómstóla, hljóta þannig að eiga undir hinn almenna dómstól í héraði. 2. mgr. 7. gr. laga 31/1974 kveður eftir orða sinna hljóðan svo á, að félagsmálaráðherra geti leitað sérstaks úrskurðar skipta- ráðanda um málefni, sem ekki eru nauðsynlega tengd skipta- meðferð, og virðist ekki vera skilyrði, að hann sé aðili að bú- skiptunum. Sú meginregla verður að teljast gilda, að lagaákvæði sem þetta, sem að meira eða minna leyti gengur í berhögg við áðurgreinda meginreglu um dómsvald skiptaréttar, skuli sæta þröngri lögskýringu, þannig að ekki verði nema samkvæmt tví- mælalausri og skýrri lagaheimild raskað þeirri afmörkun á dóms- valdi sérdómstóla gagnvart hinum almenna dómstóli, sem stoð á í lögum og meginreglum réttarfars um skipan dómsvalds. Í 4. gr. laga nr. 31/1974 segir, að félagsmálaráðuneytið inni af hendi þær greiðslur, sem. ríkissjóði ber samkvæmt þeim lög- um að greiða. Eftir lögum þessum er umræddu stjórnvaldi ber- sýnilega falið að meta, hvort krafa á hendur ríkissjóði fullnægi lögákveðnum skilyrðum, og styðst slík ákvörðunartaka við þau fyrirmæli laganna, um hvenær skylt eða óskylt sé að inna af hendi greiðslu. Samkvæmt 6. gr. sömu laga á launþegi að styðja kröfu sína á hendur ríkissjóði umsögn skiptaráðanda um þau atriði, sem varða réttmæti kröfu og skilyrði laganna um ríkis- ábyrgð. Í slíkri umsögn getur þó varla verið til þess ætlast, að skiptaráðandi lýsi áliti sínu á öðrum efnum en þeim, sem stað- reynd eru við búsmeðferð. Að gættum þessum aðdraganda verð- ur að telja, að félagsmálaráðherra sé falið á grundvelli fram- kominna gagna og að gættum lögum að meta, hvort greiðslu skuli inna af hendi eða ekki. Telji launþegi sig misrétti beittan með synjun ráðherra á greiðslukröfu, á hann það úrræði að leita úrlausnar hins almenna dómstóls í héraði um það, hvort ákvörðun þessa stjórnvalds sé í samræmi við lög, og mundi slík málssókn, sem. stoð ætti í 60. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944, verða til þess, að dómur fengist um ágreininginn, sem fæli í sér bindandi úrlausn sakarefnisins. Félagsmálaráðuneytið leitaði umsagnar skiptaráðanda um þær 1149 kröfur, sem varnaraðili hefur uppi í máli þessu, með áðurívitn- uðu bréfi sínu, sem barst skiptaráðanda 11. maí 1981, og verður að telja, að upplýsinga þessara hafi verið leitað á grundvelli 6. gr. laga nr. 31/1974. Í svarbréfi sínu, dagsettu 12. maí s. á., þar sem greint er frá úrlausn um réttmæti kröfunnar varðandi skipta- meðferð á þrotabúinu, skírskotaði skiptaráðandi til atvika, sem að nokkru áttu stoð í þegar framkvæmdum dómsathöfnum og að öðru leyti stoð í afstöðu til viðurkenningar kröfunnar, sem skiptaráðanda bar að lýsa samkvæmt 1. tl. 108. gr. laga nr. 6/ 1978, og öðlast hefur síðan endanlegt samþykki samkvæmt 1. tl. 110. gr. sömu laga. Dómsathöfnum þessum hefur ekki verið hnekkt af æðra rétti, og verður að öðru óbreyttu að leggja til grundvallar við skiptameðferð búsins. Vegna þessa er ótækur sá skýringarkostur á 2. mgr. 7. gr. laga nr. 31/1974, sbr. 2. gr. laga nr. 8/1979, að skiptaráðandi skuli nú á ný taka til álita réttmæti fjárkröfu varnaraðilja að kröfu félagsmálaráðherra í máli þessu og kveða upp úrskurð þar um. Ekki getur það held- ur átt við rök að styðjast, ef síðastgreint ákvæði er borið sam- an við lög nr. 31/1974 að öðru leyti og ef höfð eru í huga þau sjónarmið, sem áður er getið um, að samkvæmt lögum nr. 31/ 1974 og meginreglum stjórnarfarsréttar hljóti það að falla undir ákvörðunarvald félagsmálaráðherra, hvort krafa skuli greidd úr ríkissjóði í skjóli ríkisábyrgðar, að skýra eigi 2. mgr. 7. gr. lag- anna á þá leið, að skiptaráðandi kveði upp sérstakan úrskurð um það eitt, hvort ríkisábyrgð sé fyrir hendi eða ekki. Líta verð- ur einnig til þess, að úrskurður skiptaráðanda, sem lyti að því einu, hvort ríkisábyrgð væri fyrir hendi eða ekki, fæli ekki í sér bindandi úrlausn sakarefnis samkvæmt meginreglu 3. mgr. 108. gr. og 1. mgr. 195. gr. laga nr. 85/1936. Enn fremur kvæði slíkur úrskurður ekki á um greiðsluskyldu ríkissjóðs og gæti Þannig til þess komið, ef ríkissjóður innti ekki af hendi greiðslu, sem úrskurðað væri, að félli innan ríkisábyrgðar, að kröfuhafi yrði að heimta greiðslu kröfu sinnar með málssókn fyrir hinum almenna dómstóli, sem ekki væri bundinn af álitsgerð skiptaráð- anda í úrskurðarformi um, hvort ríkisábyrgð fylgi kröfu. Samkvæmt því, sem nú hefur verið greint, verður því að telja, að skýra verði 2. mgr. 7. gr. laga nr. 31/1974 á þá leið, að félags- málaráðherra geti ekki með stoð í því ákvæði leitað úrlausnar skiptaráðanda um þær málskröfur, sem hann hefur uppi í máli þessu. Ekki er heldur í öðrum lagaákvæðum að finna heimild til þessa. Með því að skiptaráðandi telst samkvæmt þessu ekki vera 1150 bær til að skera úr máli þessu, verður ekki hjá því komist að hafna málskröfum sóknaraðilja af sjálfsdáðum. Rétt þykir, að hvor aðilja beri sinn kostnað af málinu. Markús Sigurbjörnsson, fulltrúi yfirborgarfógeta, kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Hafnað er kröfum sóknaraðilja, félagsmálaráðherra, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Fimmtudaginn 8. október 1981. Nr. 67/1979. Jónas Halldórsson (Gunnar Sólnes hrl.) gegn Lífeyrissjóðnum Sameiningu (Ásmundur S. Jóhannsson hdl.). Lifeyrissjóðir. Iðgjaldagreiðslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararmir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur skotið til Hæstaréttar með stefnu 28. mars 1979 dómum, er upp voru kveðnir á aukadómþingi Þing- eyjarsýslu 22. maí 1978 og 29. desember 1978. Hann gerir þessar dómkröfur: Aðalkrafa: Að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda og honum dæmdur málskostnaður úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti. Varakrafa: Að hinir áfrýjuðu dómar verði staðfestir með þeirri breytingu, að málskostnaður fyrir héraðsdómi verði 1151 látinn falla niður. Verði þá hvor aðili látinn bera sinn kostnað af málinu fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinir áfrýjuðu dómar verði stað- festir. Hann krefst og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti. Ágreiningslaust er, að krafa stefnda að fjárhæð 1.177.318 skr. sé takmörkuð við iðgjöld vegna launa starfsmanna áfrýjanda, þeirra, sem eigi greiddu í annan lífeyrissjóð en Lífeyrissjóðinn Sameiningu, og að ekki séu innifalin í kröf- unni iðgjöld vegna launa eiginkvenna bænda, er voru sjóð- félagar í Lífeyrissjóði bænda. Sætir hin dæmda fjárhæð eng- um andmælum af hálfu áfrýjanda, ef ekki verður fallist á kröfu hans um algera sýknu sér til handa. Svo sem málið er lagt fyrir Hæstarétt, þykir með skír- skotun til forsendna hinna áfrýjuðu dóma mega staðfesta þá að því er varðar greiðslu umkrafinna iðsjalda. Eftir atvikum þykir rétt, að áfrýjandi, Jónas Halldórsson, greiði stefnda, Lífeyrissjóðnum Sameiningu, samtals 3.000.00 krónur (nýkr.) í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinir áfrýjuðu dómar eiga að vera óraskaðir. Áfrýjandi, Jónas Halldórsson, greiði stefnda, Lífeyris- sjóðnum Sameiningu, samtals 3.000.00 krónur í máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukadómþings Þingeyjarsýslu 22. maí 1978. Mál þetta, sem tekið var til dóms 12. þ. m., er höfðað fyrir aukadómbþingi Þingeyjarsýslu, með stefnu, birtri 21. maí 1977, af Lífeyrissjóðnum Sameiningu, Akureyri, gegn Jónasi Halldórs- syni, Sveinbjarnargerði II, Svalbarðsstrandarhreppi, Suður- Þingeyjarsýslu. Dómkröfur stefnanda voru upphaflega þær, að stefndi yrði dæmdur til að greiða lífeyrissjóðsgjöld að fjárhæð kr. 3.215.361 fyrir árin 1972—1976 auk dráttarvaxta og málskostnaðar. Á dómþingi 9. desember lækkaði stefnandi kröfur sínar þannig: 1152 Aðalkrafa, kr. 2.873.889 auk dráttarvaxta og málskostnaðar. Til vara kr. 2.755.625 auk dráttarvaxta og málskostnaðar. Til þrautavara kr. 2.446.438 auk dráttarvaxta og málskostnaðar. Stefndi krafðist aðallega algerrar sýknu af dómkröfum stefn- anda og að honum yrði dæmdur málskostnaður úr hendi stefn- anda. Til vara krafðist stefndi, að stefnukröfur yrðu stórlega lækkaðar og málskostnaður þá felldur niður. Á dómþingi 12. maí 1978 óskuðu aðiljar að skipta sakarefninu samkvæmt 5. mgr. 71. gr. laga nr. 85/1936, þannig að nú yrði aðeins dæmt um skyldu stefnda til að greiða iðgjöld þeirra laun- þega stefnda, sem taka laun samkvæmt kjarasamningum Verka- lýðsfélagsins Einingar. Hefur dómari fallist á þá málsmeðferð. Við munnlegan flutning málsins gerði stefnandi svofelldar kröfur í þessum þætti málsins: Að stefndi verði skyldaður með dómi til að greiða iðgjöld til Lífeyrissjóðsins Sameiningar samkvæmt 9. gr. reglugerðar sjóðs- ins af launum verkafólks í hans þjónustu: Aðallega frá 1. janúar 1972 til 31. desember 1976. Til vara frá 19. mars 1974 til 31. desember 1976. Til þrautavara: Að stefndi verði dæmdur til að greiða 6% mótframlag sitt af launum starfsmanna samkvæmt 9. gr. reglu- gerðar sjóðsins frá 19. mars 1974 til 31. des. 1970. Stefndi hefur krafist sýknu af dómkröfunum. Báðir aðiljar kröfðust málskastnaðar. Sáttatilraunir dómara báru eigi árangur. 1. Í stefnu er málavöxtum lýst svo: „Málsatvik eru þau, að stefndi rekur umfangsmikinn atvinnu- rekstur að Sveinbjarnargerði II, Svalbarðsstrandarhreppi, á fé- lagssvæði Verkalýðsfélagsins Einingar, sem er einn aðila að Líf- eyrissjóðnum Sameiningu. Samkvæmt samkomulagi Alþýðusam- bands Íslands og Vinnuveitendasambands Íslands frá 19. maí 1969 ber vinnuveitanda að skila skilagrein um framlög launþega og vinnuveitanda til sjóðsins mánaðarlega eigi síðar en 10 dög- um eftir lok hvers mánaðar, en stefndi hefur margt starfsmanna vistráðið. Í reglugerð sjóðsins, 9. gr., er þetta áréttað, og er reglugerðin staðfest af fjármálaráðuneytinu 3. febrúar 1971, en samkvæmt reglugerðinni eru iðgjöld 3% greidd af starfsmönnum, og 4,5% 1153 greidd af atvinnurekanda árið 1972, en eftir það 4% greidd af starfsmönnum og 6% af atvinnurekanda, og er þá miðað við hundraðshlutfall af heildarlaunum.““ Stefindi, Jónas Halldórsson, kom fyrir dóm 13. janúar 1978 og gaf þar aðiljaskýrslu. Var það m. a. bókað: „Dómari sýndi aðila starfsmannaskrár á dómskj. nr. 11—14, og viðurkennir hann, að starfsfólk, sem þar er upptalið, hafi allt unnið hjá sér. Hann kveðst ekki hafa greitt nein iðgjöld til neins lífeyris- slóðs vegna þessa starfsfólks. Hann segir, að fyrstu árin hafi fólk yfirleitt verið ráðið upp á mánaðarkaup, en upp á síðkastið hafi það verið ráðið upp á tímakaup. og hafi verið tekið mið af töxtum Verkalýðsfél. Einingar. . .“ Mættur (sic) tekur fram sem nánari skýringu, að atvinnurekst- ur sinn sé fólginn í eggjaframleiðslu, útungun á eggjum, upp- eldi og slátrun alifugla og sé reksturinn ekki sundurliðaður sér- staklega. Þá upplýsti aðili, að mest af starfsfólkinu væri ófaglært, en þó væri þar um 4 smiði og 2 verkstjóra að ræða. Þá benti aðili á, að sumt af starfsfólkinu væri bændur á lög- býlum og greiddi sem slíkt iðgjald til Lífeyrissjóðs bænda. En aðili kvaðst ekki sem vinnuveitandi hafa sótt um til Lífeyrissjóðs bænda að taka starfsmenn sína í tölu sjóðfélaga þar. II. Sýknunarkrafa stefnda byggist í fyrsta lagi á því, að hann sé ekki réttur aðili málsins. Stefndi sé bóndi og reki umfangs- mikinn búskap og telji sér alls ekki skylt að greiða iðgjöld til stefnanda og hafi því aldrei skilað skýrslum til stefnanda yfir launagreiðslur og iðgjöld af þeim. Stefnandi hefði átt að leita úrskurðar fjármálaráðuneytisins um, hvort stefndi ætti að greiða lífeyrissjóðsiðgjöld til stefn- anda, sbr. 2. gr. laga nr. 9/1974. Samkvæmt því ákvæði sé það alfarið í höndum fjármálaráðuneytisins að úrskurða, í hvaða líf- eyrissjóð aðiljar skuli greiða iðgjöld, og að þessi dómstóll hefði því ekki lögsögu í máli þessu. Í öðru lagi er krafist sýknu á þeim forsendum, að stefndi sé ekki aðili að Vinnuveitendasambandi Íslands eða öðrum sam- 73 1154 tökum, sem eru samningsaðiljar við þá aðilja, sem standa að Lífeyrissjóðnum Sameiningu. Starfsmenn stefnda séu ekki meðlimir í neinu félagi, sem stendur að Lífeyrissjóðnum Sameiningu, og hafi ekki óskað eftir að gerast meðlimir í slíku félagi. Samkvæmt því skorti allar greiðsluskyldur stefnda og starfsmanna hans til Lífeyrissjóðsins Sameiningar, sbr. Hrd. ÆLII, bls. 646. Í þriðja lagi sé stefndi fullgildur meðlimur í Lífeyrissjóði bænda og greiði til þess sjóðs öll þau gjöld, sem hann sé kraf- inn um, og auk þess séu fjölmargir starfsmenn hans meðlimir í sama lífeyrissjóði og greiði gjöld sín til hans. Víða um land sé rekinn landbúnaður á borð við þann, sem stefndi reki, en það þekkist hvergi, að þeir aðiljar séu látnir greiða til sambærilegra sjóða, eins og stefndi sé krafinn um. En verði talið, að stefnda beri að greiða iðgjöld til stefnanda, þá sé aðalkröfu mótmælt, þar sem iðgjöld frá árinu 1972 séu fyrnd. Einnig sé hluti iðgjalda fyrir árið 1973 fyrndur. Þá benti stefndi á, að ef talið yrði, að hann væri gjaldskyldur, þá ætti að reikna iðgjöldin frá 19. mars 1974, en þá tóku lög nr. 9/1973 um starfskjör launþega o. fl. gildi. 111. Í lögum nr. 9/1974 um starfskjör launþega o. fl. segir svo í 2. gr.: „Öllum launþegum er rétt og skylt að eiga aðild að lífeyrissjóði viðkomandi starfsstéttar eða starfshóps. Vinnuveit- endum er skylt að halda eftir af launum starfsfólks síns iðgjalds- hluta þess og standa viðkomandi lífeyrissjóði skil á honum, ásamt mótframlagi sínu, samkvæmt þeim reglum, sem settar eru um iðgjaldagreiðslur í reglugerð viðkomandi sjóðs, sem staðfest skal af fjármálaráðuneytinu. Verði ágreiningur um það, til hvaða lífeyrissjóðs iðgjöld skuli greidd, úrskurðar fjármálaráðuneytið hann, að fenginni umsögn Vinnuveitendasambands Íslands og Alþýðusambands Íslands.“ Dómari lítur svo á, að lokaákvæði greinarinnar eigi einungis við, ef ágreiningur er um það milli viðkomandi lífeyrissjóða, til hvaða sjóðs iðgjöld skuli renna, en ákvæðið eigi ekki við um gjaldskyldu vinnuveitanda almennt. Því sé dómur þessi bær til meðferðar og dómsálagningar máls þessa. Í 3. gr. reglugerðar frá 3. febrúar 1971 fyrir Lífeyrissjóðinn Sameiningu segir svo m. a. í 3. gr.: 1155 „Sjóðsfélagar skulu vera, með þeim undantekningum, sem nefndar eru í 2. málsgr., allir þeir launþegar, sem náð hafa 16 ára aldri fyrir lok næsta almannaksmánaðar á undan og kjara- samningar milli samtaka vinnuveitenda og eftirtalinna verka- lýðsfélaga eða viðurkenndir launataxtar þeirra taka til: Verka- lýðsfélagið Eining .. .“ Í 1. gr. laga Verkalýðsfélagsins Einingar frá 1968 segir svo: „Félagið heitir „Verkalýðsfélagið Eining“. Starfssvæði þess er Akureyrarkaupstaður, Eyjafjarðarsýsla og Þingeyjarsýsla vestan Vaðlaheiðar, að því leyti, sem ekki eru eða verða starfandi innan þess svæðis önnur verkalýðsfélög í sömu starfsgrein og 3. gr. kveður á um.“ Hinn 14. mars 1976 voru samþykkt ný lög fyrir félagið, og hljóðar 1. gr. laganna þannig: „Félagið heitir Verkalýðsfélagið Eining. Starfssvæði þess er Akureyrarkaupstaður, Dalvíkurkaupstaður, Ólafsfjarðarkaup- staður, allir hreppar Eyjafjarðarsýslu og Svalbarðsstrandar- og Grýtubakkahreppur í Þingeyjarsýslu.“ Samkvæmt því er Svalbarðsstrandarhreppur á félagssvæði Verkalýðsfélagsins Einingar, og stefndi er því vinnuveitandi á því svæði. Dómari telur ótvírætt, að það hafi verið tilgangur laga nr. 9/1974 um starfskjör launþega o. fl, að öllum launþegum sé rétt og skylt að eiga aðild að lífeyrissjóði viðkomandi starfstétt- ar eða starfshóps, hvort sem vinnuveitendur eru í samtökum vinnuveitenda eða ekki og hvort sem þeir hafa í þjónustu sinni félagsbundið. eða ófélagsbundið starfsfólk. Má sjá það af greinargerðinni, sem lagafrumvarpinu fylgdi, en þar segir svo m. a.: „Sjóðir þeir, sem stéttarfélögin hafa á undanförnum árum samið um, að komið yrði á fót, lífeyrissjóðir, sjúkrasjóðir og crlofssjóðir, gegna nú þegar mikilsverðu félagslegu og menn- ingarlegu hlutverki: Það hlutverk mun fara mjög vaxandi á kom- andi árum, og ber löggjafarvaldinu tvímælalaust skylda til að tryggja öllum launþegum aðild að þessum sjóðum, svo að ekki skapist verulegt misrétti milli launþega innbyrðis. Í hæstaréttar- dómi frá 1971, bls. 646, varð niðurstaða sú, að atvinnurekanda, sem. stóð utan samtaka vinnuveitenda, væri óskylt að greiða ið- gjöld til sjúkrasjóðs og orlofssjóðs viðkomandi stéttarfélags, og verður að ætla, að sama eigi við um mótframlag hans til líf- eyrissjóðs. Þarna er því opin leið fyrir ýmsa hina smærri atvinnu- 1156 rekendur til að spara sér verulegt fé, þ. e. allt að 7,5% viðbót við útborguð laun verkafólks, með því að standa sjálfur utan samtaka vinnuveitenda, og að því tilskyldu, að starfsfólk þeirra standi af einhverjum ástæðum utan launþegasamtakanna, en slíkt mun vera tiltölulega algengt, t. d. þar sem um hálfs dags starf er að ræða .. “ Þá hefur stefndi krafist sýknu vegna þátttöku í Lífeyrissjóði bænda. Í 3. mgr. 2. gr. laga nr. 101/1970 segir: „Heimilt er stjórn sjóðsins að taka í tölu sjóðfélaga starfs- menn á lögbýlum, sem ráðnir eru til eins árs eða lengur, enda komi beiðni um slíkt frá hlutaðeigandi vinnuveitanda.“ Samkvæmt framburði stefnda hefur hann ekki sótt um inn- töku. starfsmanna sinna Í Lífeyrissjóð bænda og ekki greitt ið- gjöld fyrir þá í þann sjóð, sbr. 6. mgr. 7. gr. laga nr. 101/1970. Í munnlegum málflutningi vísaði lögmaður stefnda til aug- lýsingar nr. 75/1956 um fullgildingu á alþjóðasamþykkt um fé- lagafrelsi landbúnaðarverkafólks. Í samþykkt þessari kveður ein- ungis á um, að aðildarríki Alþjóðavinnumálastofnunarinnar skuld- bindi sig til að tryggja þeim, sem starfa við landbúnað, sama rétt til félagafrelsis og iðnverkamenn, en kemur ekkert inn á það mál, sem hér er fjallað um. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið og atvikum er háttað, mátti stefnandi krefja stefnda um greiðslu lífeyrissjóðsiðgjalda af launum starfsfólks hans. Stefndi er ekki aðili að Vinnuveitendasambandi Íslands eða öðrum samtökum vinnuveitenda, sem eru samningsaðiljar við þá aðilja, sem standa að Lífeyrissjóðnum Sameiningu, og var það ekki áður en lög nr. 9/1974 tóku gildi. Starfsfólk stefnda var eigi heldur félagsbundið neinum þeim aðilja, sem standa að lífeyrissjóðnum fyrir gildistöku laganna. Samkvæmt þessu og þar sem eigi er fram komið, að stefndi hafi sérstaklega skuldbundið sig til að greiða iðgjöldin, áður en lögin tóku gildi, lítur dómari svo á, að gjaldskylda stefnda hefj- ist fyrst hinn 19. mars 1974, er lög nr. 9/1974 tóku gildi. Niðurstaða málsins verður því sú, að taka ber til greina vara- kröfu stefnanda og dæma stefnda skyldan til að greiða iðgjöld til Lífeyrissjóðsins Sameiningar samkvæmt reglum sjóðsins, frá 19. mars 1974 til 31. desember 1976. Eftir atvikum. þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Sigurður Briem Jónsson fulltrúi kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefnda, Jónasi Halldórssyni, er skylt að greiða stefnanda, Lífeyrissjóðnum Sameiningu, iðgjöld af launum ófaglærðs starfsfólks síns ásamt mótframlagi sínu fyrir tímabilið 19. mars 1974 til 31. desember 1976. Dómur aukadómþings Þingeyjarsýslu 29. desember 1978. Mál þetta, sem dómtekið var 15. þ. m., er höfðað fyrir auka- dómþingi Þingeyjarsýslu með stefnu, birtri 21. maí 1977, af Líf- eyrissjóðnum Sameiningu, Akureyri, gegn Jónasi Halldórssyni, Sveinbjarnargerði II, Suður-Þingeyjarsýslu. Upphaflegar dómkröfur stefnanda voru þær, að stefndi yrði dæmdur til að greiða lífeyrissjóðsiðgjöld að fjárhæð kr. 3.215.361 fyrir árin 1972— 1976 auk dráttarvaxta og málskostnaðar. Stefndi krafðist aðallega algerrar sýknu af dómkröfum stefn- anda og málskostnaðar, en til vara, að stefnukröfur yrðu stór- lega lækkaðar og málskostnaður þá felldur niður. Samkvæmt ósk málsaðilja og heimild í 71. gr. laga nr. 85/ 1936 var sakarefni skipt, og var Í fyrri þætti málsins aðeins dæmt um skyldu stefnda til að greiða iðgjöld þeirra launþega stefnda, sem taka laun samkvæmt kjarasamningi Verkalýðsfé- lagsins Einingar, Akureyri. Féll héraðsdómur, sem upp var kveð- inn 22. maí 1978, á þá lund, að stefnda var dæmt skylt að greiða stefnanda iðgjöld af launum Óófaglærðs starfsfólks síns ásamt mótframlagi sínu fyrir tímabilið 19. mars 1974 til 31. desember 1976. Dómi þessum hefur ekki verið áfrýjað. Endanlegar dómkröfur stefnanda í þessum hluta málsins eru nú: Aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. í.625.271 með 1.5% dráttarvöxtum á mánuði af kr. 292.444 frá 10. janúar 1975 til 15. júlí s. á, 2% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi af sömu fjárhæð til 10. janúar 1976, 2.5% dráttarvöxt- um á mánuði frá þeim degi af sömu fjárhæð til 10. janúar 1977 og af kr. 1.625.271 frá þeim degi til greiðsludags. Til vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 1.177.318 með 1.5% dráttarvöxtum á mánuði af kr. 220.033 frá 10. janúar 1975 til 15. júlí s. á, 2% dráttarvöxtum á mánuði af sömu upphæð frá þeim degi til 10. janúar 1976, af kr. 524.936 frá þeim degi til 20. nóvember s. á., 2.5% dráttarvöxtum á mán- 1158 uði af sömu fjárhæð frá þeim degi til 10. janúar 1977 og af kr. 1.177.318 frá þeim degi til greiðsludags. Auk þess krefst stefn- andi málskostnaðar að mati dómsins. Varakrafan er byggð á því, að út úr aðalkröfunni eru teknir og dregnir frá meintir lífeyris- Þegar Lífeyrissjóðs bænda. Í þinghaldi 15. desember sl. gaf stefndi svohljóðandi yfirlýs- ingu: „Með vísan til dóms í fyrri þætti þessa máls, uppkveðnum 22. maí 1978, mótmælir lögmaður stefnda ekki tölulega kröfu- gerð stefnanda samkvæmt varakröfu á þessu stigi málsins, en mótmælir því hins vegar, að allir þeir, sem taldir eru upp á dskj. nr. 20—22, geti átt aðild að Lífeyrissjóðnum Sameiningu, þar sem hluti þeirra eigi hlut að Lífeyrissjóði bænda.“ MÁLAVEXTIR. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera ógreidd iðgjöld til Lífeyrissjóðsins Sameiningar fyrir árin 1974—1976. Sé hér um að ræða gjöld samkvæmt reglugerð Lífeyrissjóðsins Sam- einingar, staðfestri af fjármálaráðuneytinu 3. febrúar 1971, en samkvæmt reglugerðinni séu iðgjöldin 4% greidd af starfsmönn- um og 6% greidd af atvinnurekanda og sé þá miðað við hundraðs- hlutfall af heildarlaunum. Stefndi reki umfangsmikinn atvinnurekstur að Sveinbjarnar- gerði, Svalbarðsstrandarhreppi, á félagssvæði Verkalýðsfélagsins Einingar, sem sé einn aðili að Lífeyrissjóðnum Sameiningu. Stefnukröfurnar eru sundurliðaðar í skjölum málsins, aðal- krafan á dómskj. nr. 20—22 og varakrafan á dómskj. nr. 23—23. Í greinargerð sinni á dómskj. nr. 15 segir stefndi, að ef yrði álit dómsins, að stefndi og starfsmenn hans ættu að greiða iðgjöld til stefnanda, þá liggi sú upphæð ekki fyrir, þar sem kröfur stefnanda byggist á áætluðum iðgjöldum stefnda og starfsmanna hans fyrir árin 1974— 1976. Fjölmargir starfsmenn stefnda séu í Lífeyrissjóði bænda og greiði tilskilin gjöld til þess sjóðs og þurfi þar af leiðandi ekki að greiða til stefnanda. Í máli þessu liggur fyrir svohljóðandi bréf til stefnda frá Láíf- eyrissjóði bænda, dags. 13. des. 1978: „Vegna fyrirspurnar yðar í bréfi, dags. 5. desember s.l., skal eftirfarandi upplýst: Samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga um Lífeyrissjóð bænda skal aðeins annað hjóna, séu þau bæði talin bændur, talið sjóðfélagi. Engin þeirra kvenna, sem þér teljið upp í bréfi yðar, er sjóð- 1159 félagi í Lífeyrissjóði bænda, en aftur á móti eru eiginmenn þeirra allra nema Herdísar Jónsdóttur sjóðfélagar. Af þeim mönnum, sem þér teljið upp, eru eftirfarandi sjóð- félagar: Jón B. Sigurðsson, Halldór Jóhannesson og Steingrímur Valdimarsson.“ NIÐURSTAÐA. Samkvæmt 2. gr. laga nr. 9/1974 um starfskjör launþega o. fl. ber vinnuveitanda að standa viðkomandi lífeyrissjóði skil á ið- gjaldshluta starfsmanna sinna ásamt mótframlagi sínu samkvæmt þeim reglum, sem settar eru um iðgjaldagreiðslur í reglugerð viðkomandi sjóðs, sem staðfest skal af fjármálaráðuneytinu. Stefnandi þykir ekki hafa gert næga grein fyrir kröfum sín- um í aðalkröfu. Samkvæmt 9. gr. reglugerðar fyrir Lífeyrissjóð- inn Sameiningu á einungis að greiða iðgjöld af dagvinnukaupi og af orlofsfé viðkomandi launþega. Enda þótt stefnandi hafi í munnlegum málflutningi lýst yfir, að hann hafi dregið 10% frá heildarlaunum starfsmanna stefnda vegna áætlaðrar yfir- vinnu, þá þykir krafan óljós og ekki nægilega skýrð. Æskilegt hefði verið að krefja stefnda um nákvæmar skilagreinar um fram- lög til sjóðsins, eftir að dómur í fyrri hluta máls þessa var kveð- inn upp. Þá eru í aðalkröfunni krafin iðgjöld af þremur bænd- um, sem greiða í Lífeyrissjóð bænda. Verður því ekki unnt gegn mótmælum, stefnda að taka aðalkröfu stefnanda til greina að svo stöddu. Hins vegar hefur stefndi ekki andmælt varakröfu stefnanda, og er því enginn tölulegur ágreiningur um hana milli aðilja. Verður hún því tekin til greina að því undanteknu, að ársvextir reiknast 13% af kr. 220.033 frá 10. janúar 1975 til 10. jan. 1976, af kr. 524.936 frá þeim degi til 10. janúar 1977 og af kr. 1.177.318 frá þeim degi til greiðsludags. Eftir atvikum þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda máls- kostnað, kr. 175.000. Sigurður Briem Jónsson fulltrúi kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Jónas Halldórsson, greiði stefnanda, Lífeyrissjóðn- um Sameiningu, kr. 1.177.318 með 13% ársvöxtum af kr. 220.033 frá 10. janúar 1975 til 10. janúar 1976, af kr. 524.936 frá þeim degi til 10. janúar 1977 og af kr. 1.177.318 frá þeim 1160 degi til greiðsludags og kr. 175.000 í málskostnað að við- lagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 8. október 1981. Nr. 63/1979. Brynjólfur Helgason (Ásmundur S. Jóhannsson hdl.) gegn Stefáni Reykjalín (Gunnar Sólnes hrl.). Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Sigurgeir Jóns- son og Þór Vilhjálmsson. Freyr Ófeigsson, héraðsdómari á Akureyri, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 22. mars 1979. Hann krefst sýknu og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara krefst hann sýknu og að máls- kostnaður verði felldur niður. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Í máli þessu greinir aðilja á um, hversu háa fjárhæð áfrýj- andi skuli greiða stefnda vegna hækkunar á byggingarkostn- aði Furulundar 10 S á Akureyri. Fallist er á það álit héraðs- dóms, að miða beri við hækkun byggingarvísitölu á tíma- bilinu frá 1. janúar 1973 til 1. apríl 1974 við úrlausn þess ágreinings. Eru aðiljar sammála um hér fyrir dómi, að við það skuli miðað, að byggingarvísitalan hafi hækkað um 53.4% á þessu tímabili. Þá eru aðiljar sammála um, að leggja beri til grundvallar, að 65% verksins við íbúðina hafi verið lokið fyrir 1. apríl 1974. Fallist er á þá skoðun héraðs- dóms, að rétt sé að miða hækkun á þeim hluta verksins, sem 1161 lokið var fyrir 1. apríl 1979, við meðalhækkun vísitölu á tíma- bilinu frá 1. janúar 1973 til 1. apríl 1974. Enn fremur, að rétt sé að miða hækkun á því verki, sem þá var eftir, við þá hækkun byggingarvísitölu, sem orðið hafði á fyrrgreind- um tíma. Samkvæmt þessu reiknast 26.7% hækkun á 845.000 gkr., en 54.4% hækkun á 455.000 gkr. Nemur sú hækkun samtals 468.585 gkr. Óumdeilt er, að áfrýj- andi skuli enn fremur greiða stefnda 3.100 gkr. vegna matskostnaðar o. fl. Verður þá heildarverð íbúðarinnar 1.771.685 gkr., en áfrýjandi hefur þegar greitt stefnda 1.417.448 gkr. Mismunur er 354.237 skr. Fallist er á það álit héraðsdómara, að sagnkrafa áfrýj- anda til skuldajafnaðar að fjárhæð 132.000 gkr. verði ekki tekin til greina. Samkvæmt þessu verður áfrýjandi dæmdur til að greiða stefnda 3.542.35 nýkrónur með vöxtum, eins og í dómsorði greinir. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um málskostnað. Áfrýjandi greiði stefnda 2.500.00 nýkrónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Brynjólfur Helgason, greiði stefnda, Stef- áni Reykjalín, 3.542.35 krónur með 13% ársvöxtum frá 15. september 1976 til 21. nóvember 1977, 16% ársvöxt- um frá þeim degi til 21. febrúar 1978, en 19% ársvöxt- um frá þeim degi til greiðsludags. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað er staðfest. Áfrýjandi greiði stefnda 2.500.00 krónur í málskostn- að fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 1. mars 1979. Mál þetta, sem dómtekið var 26. febrúar sl., hefur Stefán Reykjalín, Holtagötu 7, Akureyri, höfðað hér fyrir dómi með 1162 stefnu, útgefinni 18. nóvember 1977, á hendur Brynjólfi. Helga- syni, Furulundi 10 S, Akureyri. Krefst stefnandi þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 383.812 með 2% mánaðarvöxtum frá 15. september til 20. nóvember 1976, en með 22 % mánaðarvöxtum frá þeim degi til 1. ágúst 1977 og með 3% mánaðarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt mati dómsins. Stefndi krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda í máli þessu, en til vara krefst hann þess, að hann verði einungis dæmd- ur til að greiða kr. 37.132 með 13% ársvöxtum frá stefnubirt- ingarðegi til 20. nóvember 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til 20. febrúar 1978 og 19% ársvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags, og til þrautavara eru kröfur hans þær, að hann verði ein- ungis dæmdur til að greiða stefnanda kr. 169.132 ásamt vöxt- um, eins og segir Í varakröfu. Í öllum tilvikum krefst hann máls- kostnaðar. . Stefnandi kveður málavexti þá, að með verksamningi, dags. 25. október 1973, hafi stefnandi tekið að sér að byggja íbúð, merkta S í húsinu nr. 10 við Furulund, Akureyri, fyrir stefnda. Fyrir byggingu íbúðarinnar hafi stefndi átt að greiða kr. 1.300.000 miðað við verðlag 1. janúar 1973 að viðbættri hækkun á bygging- arkostnaði. Hækkunin hafi numið kr. 498.160 og auk þess hafi bæst við kostnað íbúðarinnar kr. 3.000 fyrir mat á henni vegna lántöku og kr. 100 fyrir veðbókarvottorð, þannig að heildarverð íbúðarinnar hafi numið kr. 1.801.260. Af þeirri upphæð hafi stefndi greitt kr. 1.417.448, þannig að eftirstöðvar séu kr. 383.812, sem sé stefnufjárhæð máls þessa. Stefndi hefur eigi fengist til að greiða skuld þessa og sé því málshöfðun óhjákvæmileg. Stefnandi miði hækkun sína á verðinu við breytingar á bygg- ingarvísitölu frá 1. janúar 1973 og til 1. júlí 1974. Vísitalan 1. janúar 1973 hafi verið 689 stig, en hinn 1. júlí 1974 miði hann við, að vísitalan hafi verið 1217 stig og hafi hækkun á henni því numið 528 stigum, eða 76.63%, og sé hækkun sammingsverðs miðuð við meðalhækkun vísitölu á þessu tímabili, eða 38.32%. Helsti rökstuðningur stefnda fyrir sýknukröfu sinni er sá, að samningur aðilja sé í raun kaupsamningur, húsið Furulundur 10 hafi verið nær fokhelt, þegar samningurinn hafi verið gerð- ur. Stefndi og aðrir kaupendur hafi ekkert yfirlit getað haft yfir framkvæmd stefnanda, sem einnig hafi lagt allt til bygg- 1163 s ingarinnar, bæði efni og vinnu. Hækkun stefnanda á verði íbúð- ar stefnda miðað við hækkun byggingarvísitölu frá 1. janúar 1973 til 1. júní 1974 sé mótmælt, þar sem aðeins sé Í samningi miðað við hækkun á byggingarkostnaði. Af þessu megi leiða, að stefnandi hafi lofað að selja íbúðina fyrir kr. 1.300.000, viðmiðun við 1. janúar 1973 sé markleysa, þar sem teikningar séu gerðar 22. mars 1973 og verklýsing 1. júní s. á. Hljóti því verðið að mið- ast við verðlagið 1. júní 1973. Þá sé því mótmælt, að stefnandi hafi sýnt fram á verðhækkun íbúðar stefnda með öðrum hætti en reikningum sínum. Varakröfu sína rökstyður stefndi með þeim hætti, að verði talið, að miða beri við vísitölu byggingarkostnaðar við útreikn- ing á hækkun hússins, beri að miða við vísitölu byggingarkostn- aðar Í. apríl 1974, 1071 stig, og miða við meðalhækkun vísitölu til þess dags, verði endanlegt verð íbúðarinnar þá kr. 1.583.480, en stefndi hafi unnið við frágang lóðar fyrir stefnanda ásamt 3 öðrum kaupendum íbúða fyrir umsamið verð, kr. 400.000, og beri honum greiðsla fyrir það, kr. 132.000, og hafi hann lagt fram reikning fyrir því, sem eigi að koma til frádráttar. Sam- kvæmt þessu sé skuld hans við stefnanda kr. 37.132, og miðist varakrafa við það. Þrautavarakröfu sína rökstyður stefndi á sama hátt og vara- kröfu, en gerir þá ráð fyrir, að reikningur vegna framangreindrar vinnu verði ekki tekinn til greina til skuldajöfnuðar. Samningur sá milli aðilja, er um ræðir í málinu, er dagsettur 25. október 1973, og ber hann yfirskriftina verksamningur og hljóðar svo: „Ég undirritaður, Stefán Reykjalín, Holtagötu 7, Akureyri, geri kunnugt með verksamningi þessum, að ég tek að mér að byggja íbúðina s í húsinu Furulundur 10, Akureyri, fyrir Brynjólf Helgason. Íbúðin er byggð skv. meðfylgjandi verklýs- ingu, dags. 1. júní 1973. Fyrir að byggja íbúðina greiðir Brynjólf- ur Helgason Stefáni Reykjalín kr. 1.300.000,- miðað við verðlag 1. janúar 1973 hækkun á byggingarkostnaði til 1. apríl 1974. Greiðslur fari fram sem hér segir: Fyrir 15. október 1973 kr. 300.000,-, lán frá Húsnæðismálastofnuninni, þegar þau berast, kr. £00.000,-, afgangurinn af kostnaðarverði sé greiddur við afhend- ingu íbúðarinnar. Stefnt verður að því, að íbúðirnar afhendist í því ástandi, sem segir í verklýsingu, á tímabilinu 15. febrúar til 1. maí 1974, þó verður ekki fulllokið við utanhúss múrhúðun og málningu, frágang lóðar og bílastæða fyrr en í lok sumars 1164 1974. Verksamningi þessum til staðfestu undirritum við hann í votta viðurvist.“ Samningi þessum fylgir verklýsing, dags. 1. júní 1973 og und- irrituð af aðiljum. Þá er lagt fram í málinu afsal, þar sem stefnandi afsalar sam- tals 19 aðiljum, þ. á m. stefnda, lóð sinni nr. 10 a—t við Furu- lund á Akureyri, og tekur jafnframt að sér að byggja fjölbýlis- hús á lóðinni fyrir þá. Í lok afsalsins segir: „Þar sem kaupendur hafa gert mér full skil á andvirði lóðar- innar kr. 610.000,- — sex hundruð og tíu þúsund — lýsi ég þá rétta og löglega eigendur hennar frá deginum í dag að telja, en lóðin er leigulóð og skiptist að jöfnu milli kaupenda.“ Afsal þetta er dagsett 23. október 1973. Lögð er fram í málinu byggingarskýrsla fyrir Furulund 10. Samkvæmt henni nemur kostnaðarverð hússins alls kr. 32.518.117 í árslok 1976. Eigi er getið um skiptingu kostnaðarins á hinar 19 íbúðir. Hinn 18. september 1978 fékk lögmaður stefnda dómkvadda 2 matsmenn, þá Harald Sveinbjörnsson og Jónas Karlsson verk- fræðinga, til þess að meta til verðs íbúð stefnda ásamt sameign, miðað við kostnaðarverð 1. júní 1974 og ástand hússins, svo og á þeim verkum, sem þá var ólokið miðað við verklok síðsumars 1974. Matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna er dags. 30. október 1978 og hefur verið lögð fram í málinu, segir í henni m. a.: „Að okkar mati er erfiðleikum bundið að meta nákvæmt ástand og kostnaðarverð íbúðarhússins að Furulundi 10 1. júní 1974, m. a. Vegna þess, hve langt er um liðið. Við höfum því valið þá leið að meta það með hliðsjón af vísitölum byggingarhluta fyrir fjölbýlishús, útgefið í apríl 1978 af Rannsóknarstofnun byggingar- iðnaðarins að Keldnaholti, Reykjavík. Er það gert með því að meta hvern þátt byggingarinnar samkvæmt hlutfallsskiptingu miðað við fullfrágengið íbúðarhús, eins og þar er sýnt, og um- reikna verð hússins til 1. júní 1974 samkv. breytingum á bygg- ingarvísitölu frá 1. júní 1974 til verðlags í mars 1978 (viðmiðun Rannsóknarstofnunar byggingariðnaðarins). Við mat á ástandi hússins er stuðst við „verklýsing vegna byggingar hússins Furu- lundar 10, Akureyri“, sbr. skjal nr. 4, lagt fram á bæjarþingi Akureyrar 15. 12. 1977. Að okkar mati telst húsið vera um 88,5% af fullfrágengnu íbúðarhúsi. Í fjölbýlishúsinu eru 19 íbúðir, þ. e. sem næst 186 ms íbúð. Samkvæmt kostnaðarreikningum Rannsóknarstofnunar bygg- 1165 ingariðnaðarins er rúmmetri í fjölbýlishúsi talinn kosta kr. 17.838,- miðað við vísitölu 100 (1986). Miðað við verðlag 1. júní 1974 kostar rúmmetrinn 1217 kr. x 17.838,- er 10.931,-. 1986 Niðurstaða: Samkvæmt framansögðu teljum við verðgildi íbúðarinnar að Furulundi 10 s vera miðað við verðlag 1. júní 1974: 10.931,- x kr./m3 x< 186 mö x 0.885 er 1.800.000,-.“ Matsmenn hafa komið fyrir dóm og staðfest matsgerð sína. Vitnið Haraldur Sveinbjörnsson skýrir svo frá, að hægt sé að nota aðrar aðferðir en byggingarvísitölu til að finna út hækkun byggingarkostnaðar einstakra húsa með meiri nákvæmni en hyggingarvísitala segi til um, þar sem byggingarvísitala sé fund- in út frá hækkun byggingarkostnaðar ákveðinnar húsgerðar. Byggingarvísitalan sé hins vegar almennt notuð, enda frávik frá henni almennt lítil. Vitnið segir, að gerð og gæðum hússins hafi verið þann veg háttað, að þeir matsmenn hafi talið, að ekki væri um veruleg frávik frá byggingarvísitölu að ræða. Segir vitnið, að húsið sé einfalt að gerð og ekki mikið í það lagt, hins vegar séu á því svalir báðum megin, sem séu stærri en reiknað sé með í vísitöluhúsi. Vitnið Jónas Karlsson lýsti sig sammála framburði vitnisins Haralds um þessi atriði. Stefndi skýrir svo frá fyrir dóminum, að hann hafi gert ráð fyrir því, að einhver hækkun kæmi á grunnverðið. Kveðst hann hafa gert ráð fyrir því, að stuðst yrði við vísitölu byggingar- kostnaðar að einhverju leyti við útreikning á verði, en kveðst ekki geta sagt um það að öðru leyti, hvernig verðið yrði fundið út. Segir hann, að er stefnandi var krafinn um upplýsingar um verð íbúðanna einhvern tímann eftir að afhending hússins fór fram, hafi hann talið, að það færi ekki yfir kr. 1.600.000. Segir hann, að þegar upplýsingar stefnanda um endanlegt verð lágu fyrir, hafi hann ekki fallist á það, þar sem sér hafi fundist hækk- unin vera of mikil. Kveðst hann hafa sætt sig við að borga kr. 1.600.000 fyrir íbúðina. Telur hann, að það hafi verið síðla árs 1974 eða í byrjun árs 1975 sem stefnandi sagði, að verðið færi ekki yfir kr. 1.600.000. Hann kveðst ásamt 3 öðrum kaupendum hafa tekið að sér að gera lóð fyrir stefnanda fyrir fast verð, sem hann kveðst ekki muna, hvert var. Segir hann verk þetta ennþá óuppgert að því er hann varðar. Segir hann, að ásamt sér hafi 1166 þeir Kristján Árnason, Kristján Júlíusson og Kjartan Friðriks- son unnið að verkinu. Þá hafi Guðmundur Brynjólfsson unnið að verkinu, en þá á sínum vegum. Segir hann, að sig minni, að stefnandi hafi átt að greiða kr. 400.000 fyrir verkið, sem síðan hafi átt að skiptast innbyrðis eftir vinnuframlagi. Kveðst hann hafa talið, að greiðsla til sín hefði átt að ganga upp í kaupverð íbúðarinnar. Stefnandi skýrir svo frá, að hann hafi stuðst við breytingu á vísitölu frá 1. janúar 1973 til 1. júlí 1974 við útreikning á hækk- un verðsins. Segir hann, að meginhluta verksins hafi verið lok- ið seint í júní 1974, þ. e. allri innanhússvinnu. Húsin hafi hins vegar verið múruð síðar á árinu að utan, malbikun hafi farið fram ári síðar. Segir stefnandi, að tímamark samningsins 1. apríl 1974 hafi miðast við, að byggingu yrði lokið þá, en framkvæmdir hafi dregist. Telur hann, að tímamörk þessi hafi verið áætluð í samningnum, en ekki litið á þau sem fastan samning um tíma- mörk, sem við skyldi miða við útreikning á verði. Segir hann, að verkið hafi m. a. dregist vegna þess, að greiðslur frá kaup- endum hafi borist of seint. Segir hann, að seint á árinu 1973, þegar húsið var fokhelt, hafi hann látið í það skína við kaup- endur, að verðið færi ekki fram úr 1.600.000 kr. Kveðst hann telja, að íbúðin hafi verið afhent stefnda í maí 1974. Kveðst hann hafa samið við 4 kaupendur um frágang lóðar fyrir fast verð, kr. 400.000. Segir hann, að menn þessir hafi verið Kjartan Frið- riksson, Kristján Júlíusson, Kristján Árnason og Guðmundur Brynjólfsson, sonur stefnda. Kveðst hann hafa fært greiðslur, kr. 100.000, til hvers þessara manna upp í kaupverð húsanna. Segir hann, að stefndi muni hafa unnið í verkinu, en hann hafi ekki verið samningsaðili við sig. Kveðst hann munnlega hafa sefið upp verð íbúðanna kringum kr. 1.800.000 í árslok 1974. Segir hann, að við samningsgerð hafi verið við það miðað, að stuðst yrði við vísitölu byggingarkostnaðar við útreikning á verð- hækkun og hafi stefnda verið það ljóst. Kveðst hann telja, að á árinu 1973 hafi kaupendur staðið í skilum með kaupverð, en á árinu 1974 hafi borið á greiðsludrætti af þeirra hálfu. Þá segir stefnandi, að í árslok 1973 hafi byggingarkostnaður Furulundar 10 numið kr. 12.731.472, en það séu 38.6% af endanlegum bygg- ingarkostnaði hússins, en húsið hafi þá talist nánast fokhelt, en stefnandi kveðst telja, að fokheldisástand húsa sé yfirleitt um 40%. Þá segir stefnandi, að framkvæmd ársins 1974 hafi numið kr. 17.149.209. Segir hann, að samkv. skýrslum sínum hafi um 1167 429, vinnu ársins 1974 verið unnin á tímabilinu 1. janúar — 31. mars. Segir hann, að yfirleitt sé hægt að gera ráð fyrir, að efnis- kaup séu í svipuðum hlutföllum og vinna, en bendir þó á, að pípulagnarvinna, sem hafi numið kr. 880.876, hafi skipst þannig á árið 1974, að fyrir 1. apríl hafi verið unnið fyrir kr. 248.000, eða 28%, enn fremur hafi raflögnin, sem hafi kostað um kr. 1.000.000, verið unnin eftir 1. apríl. Stefnandi mótmælir reikn- ingi stefnda að fjárhæð kr. 132.000 vegna vinnu við lóð og ítrek- ar, að hann hafi aldrei samið við stefnda um þetta verk, heldur sen hans og hafi hann fært greiðslu fyrir verkið inn á reikning hans. Dómurinn lítur svo á, að samkv. gögnum málsins, sem. að framan eru rakin, sé ljóst, að kostnaður stefnanda við byggingu umrædds húss hafi orðið meiri en gert var ráð fyrir við ákvörð- un samningsupphæðar. Samkvæmt samningi aðilja á stefndi að greiða stefnanda til viðbótar samningsupphæðinni kr. 1.300.000, hækkun byggingarkostnaðar stefnanda frá 1. janúar 1973 til 1. apríl 1974. Þykir með hliðsjón af framburði hinna dómkvöddu matsmanna svo og framburði stefnda sjálfs mega hafa hliðsjón af breytingum á vísitölu byggingarkostnaðar á þessu tímabili við útreikning á kostnaðarauka stefnanda. Eins og samningum aðilja er háttað, þykir mega miða við meðalvísitölu frá 1. janúar 1973 til 1. apríl 1974 á þann hluta verksins, er framkvæmdur var á því tímabili, eða u. þ. b. 65% þess samkv. framburði stefn- anda, sem ekki hefur verið andmælt af hálfu stefnda. Stefnandi á hins vegar ekki rétt á frekari hækkun á verk sitt en orðin var hinn 1. apríl 1974 á þann hluta þess, sem þá var eftir, en við Þann hluta verksins verður hér miðað við vísitöluna 1071 stig, sem er Í samræmi við útreikninga stefnda sjálfs. Ágreiningslaust er með aðiljum, að vísitalan hafi hinn 1. janúar 1973 verið 689 stig, og er því hækkun. hennar frá 1. janúar 1973 til 1. apríl 1974 382 stig, eða 55.4%. Meðalvísitöluhækkun tíma- bilsins er því 27.7%, sem reiknast samkv. framansögðu á 65% verðsins, eða kr. 845.000. Á 35% verðsins, eða kr. 455.000, ber hins vegar að reikna 55.4% hækkun. Samkvæmt þessu ber stefn- anda í hækkun kr. 234.000 -þ kr. 252.000, eða samtals kr. 486.000. Ágreiningslaust er, að í viðbót við samningsupphæðina beri stefnda að greiða stefnanda kr. 3.000 vegna matskostnaðar á íbúð- inni og kr. 100 vegna veðbókarvottorðs, eða samtals kr. 3.100. Verður því heildarverð íbúðarinnar kr. 1.300.000 - 486.000 3.100, eða samtals kr. 1.789.100. 1168 Ágreiningslaust er, að stefndi hefur þegar greitt kr. 1.417.448 upp í kaupverð íbúðarinnar, og eru eftirstöðvar verðsins því kr. 371.652, og ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda þá fjár- hæð, þar sem ósannað er gegn mótmælum stefnanda, að hann eigi inni hjá honum kr. 132.000 vegna vinnu í lóð, eins og hann hefur haldið fram. Þá ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda í vexti af framangreindri fjárhæð 13% ársvexti frá 15. september 1976 til 20. nóvember 1977, 16% ársvexti frá þeim degi til 20. febrúar 1978, en 19% ársvexti frá þeim degi til greiðsludags. Að lokum ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda máls- kostnað, sem telst hæfilega ákveðinn kr. 100.000. Dómsorð: Stefndi, Brynjólfur Helgason, greiði stefnanda, Stefáni Reykjalín, kr. 371.652 ásamt 13% ársvöxtum frá 15. sept- ember 1976 til 20. nóvember 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til 20. febrúar 1978, en 19% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 100.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 9. október 1981. Nr. 27/1981. Ákæruvaldið (Jónatan Sveinsson saksóknari) gegn Magnúsi Halldórssyni (Ragnar Steinbergsson hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Ítrekun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómaramir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson og Sigurgeir Jónsson. Héraðsdómi er áfrýjað að kröfu ákærða. 1169 Við ákvörðun refsingar ákærða fyrir brot þau, sem ákært er fyrir í þessu máli, ber að hafa hliðsjón af ákvæðum 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þar sem brot þessi eru framin 24. og 30. mars 1980, en héraðsdómur í öðru refsi- máli var kveðinn upp 15. apríl sama ár, ber að dæma ákærða hegningarauka við þann dóm með hliðsjón af ákvæðum 78. gr. sömu laga. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir refsing ákærða hæfi- lega ákveðin fangelsi í 2 mánuði. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostn- aðar. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Bagnars Steinbergssonar hæstaréttarlögmanns, 2.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Magnús Halldórsson, sæti fangelsi í 2 mánuði. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera órask- að. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.000.00 krónur, og laun skipaðs verjanda síns, Ragnars Steinbergssonar hæstaréttarlögmanns, 2.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Akureyrar 22. október 1980. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, er höfðað hér fyrir dómi með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 8. júlí 1980, „á hend- ur Magnúsi Halldórssyni, sjómanni, Bakkahlíð 29 á Akureyri, fæddum "7. desember 1942 á Akranesi, fyrir eftirtalin brot gegn umferðarlögum nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og áfengislögum nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978, við akstur bifreiðarinnar A- 5840 í marsmánuði 1980: 1) Með því að aka, mánudaginn 24., frá ofangreindu heimili ákærða, sviptur ökuréttindum ævilangt, áleiðis til Árskógsstrand- 74 1170 ar, uns akstri ákærða lauk á Norðurlandsvegi skammt norðan við bæinn Dvergastein í Glæsibæjarhreppi. Telst þetta varða við 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga. 2) Með því að aka, sunnudaginn 30., frá ofangreindu heimili ákærða, undir áhrifum áfengis, sviptur ökuréttindum ævilangt cg þótt bifreiðinni væri áfátt um ljósa-, stýris og hemlabúnað, um götur Akureyrar, uns árekstur varð með bifreið ákærða og bifreiðinni A-3650 á mótum Lönguhlíðar og Höfðahlíðar. Enn- fremur með því að hafa yfirgefið vettvang án þess að gera nauð- synlegar ráðstafanir vegna slyssins. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., 2. mgr. 26. gr., 1. mgr. 27. gr., 2. mgr. 41. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ 1. Kl. 0440 mánudaginn 24. mars 1980 voru lögreglumennirnir Gunnar Randversson og Broddi Björnsson á eftirlitsferð á lög- reglubifreið á Norðurlandsvegi í Kræklingahlíð. Er þeir voru á suðurleið til Akureyrar, komu þeir að kyrrstæðri bifreið nokkru norðan við Dvergastein í Glæsibæjarhreppi. Var bifreiðin með ljósum, stóð á vinstri vegarkanti og hafði stefnu til suðurs. Var ætlun lögreglumannanna að kanna, hvernig stæði á ferðum bif- reiðarinnar þarna. Er þeir höfðu stöðvað, kom til þeirra um- ráðamaður bifreiðarinnar, Magnús Halldórsson, ákærði í máli þessu. Hann sagði, að sprungið hefði hjá sér og hafi hann ætlað að skipta um dekk, en tjakkurinn bilað. Lögreglumönnunum var kunnugt um, að ákærði var sviptur ökuleyfi ævilangt, og játaði hann aðspurður, að svo væri enn, og kvaðst hann hafa ætlað að aka bifreiðinni út á Árskógssand, þar sem hann kvaðst vera við sjóróðra. Ákærði skýrði frá því í skýrslu fyrir rannsóknarlögreglu hinn 13. júní sl., að hann stundaði sjó á bátnum Eiðrúnu frá Árskógs- sandi. Hann kvaðst hafa verið í landi helgina 22—23. mars og kvaðst hafa ætlað með félögum. sínum út eftir, en ætlunin hafi verið að fara út um kl. 0500 að morgni mánudagsins 24. mars. Ákærði sagði það hafa verið ætlun sína að fara með félögum sínum út á Árskógssand í umrætt sinn. Einhver misskilningur hafi orðið milli þeirra, þeir farið á undan og hafi þeir sennilega talið, að kona hans mundi aka honum, eins og hún hafi stund- 1171 um gert. Ákærði sagði bifreið þeirra vera í svo slæmu ástandi, að hann hefði ekki talið þorandi, að konan æki henni og færi ein á bifreiðinni til Akureyrar á þessum tíma, þegar lítil um- ferð væri. Þar sem hann hefði verið peningalítill, hefði hann ákveðið að aka bifreiðinni sjálfur til að missa ekki plássið á bátnum, þótt hann hefði verið sviptur ökuleyfi ævilangt árið 1974. Hann kvaðst hafa verið nýlagður af stað heiman að frá sér, hefði hann ekið þaðan stystu leið norður Hlíðarbraut og áfram norður Norðurlandsveg, en er hann hafi verið nokkru norðan við Dvergastein, hafi sprungið á einu hjóli bifreiðarinnar. Hafi hann því ekki komist lengra og hafi verið stöðvaður þarna, er lögreglan kom. II. Hinn 30. mars 1980, kl. 1218, var lögreglunni á Akureyri til- kynnt um árekstur á mótum Lönguhlíðar og Höfðahlíðar hér í bæ. Þarna höfðu rekist saman bifreiðarnar A 3840, sem ekið var af ákærða í máli þessu, og bifreiðin A 3650, en ökumaður þeirrar bifreiðar var Gunnar Haukur Jóhannsson, Mánahlíð 8, Akur- eyri. Er lögreglumenn komu á staðinn, var ökumaður A 3840, ákærði, farinn af staðnum, og fóru lögreglumenn að. leita hans. Fundu þeir ákærða skömmu síðar, og virtist hann vera ölvaður. Var hann fluttur á lögregllustöðina, þar tekin af honum varð- stjóraskýrsla og honum, tekið blóðsýni til alkóhólákvörðunar. Niðurstaða þeirrar ákvörðunar sýndi 2.15%, alkóhóls í blóði ákærða. Bifreiðinni A 3650 hafði verið ekið austur Höfðahlíð, en bifreiðinni A 3840 hafði verið ekið norður Lönguhlíð. Á gatna- mótum þessum er biðskyldumerki gagnvart umferð um Löngu- hlíð. Ökumaður A 3650 kvaðst hafa ekið austur Höfðahlíð, er hann hefði nálgast gatnamótin, hefði hann séð til ferða A 3840, sem ákærði ók. Hefði bifreið hans verið ekið fremur hægt að gatnamótunum og ákærði dregið úr ökuhraða, er hann nálgaðist gatnamótin, og kvaðst ökumaður A 3650 hafa talið, að ákærði hefði veitt ferð sinni athygli. Hann hefði virst horfa á hann. Hann kvaðst því hafa gert ráð fyrir, að ákærði mundi bíða við gatnamótin, á meðan hann færi hjá, en hins vegar hafi hann ekið á hægri hlið bifreiðar hans. Hann sagði ákærða hafa komið út úr bifreið sinni og talað við sig, en síðan farið inn í húsið Sólvang, sem þarna er rétt hjá. Þaðan hefði hann svo komið ö—4 mínútum síðar, og sagði ökumaður A 3650, að sér hefði 1172 þá orðið ljóst, að ákærði var mikið ölvaður. Hefði hann til dæmis greinilega reikað í spori, síðan hefði hann horfið af staðnum. Stefán Tryggvason lögreglumaður, sem ekki var á vakt, er þetta gerðist, hafi komið þarna að og farið á eftir ákærða. Við áreksturinn skemmdist hægra framaurbretti og hægri hurð bifreiðarinnar A 3650 mikið, og á bifreiðinni A 3840 skemmdist hægra framhorn mikið. Bifreið ákærða var tekin í vörslu lögreglunnar og færð til skoðunar hjá Bifreiðaeftirliti ríkisins. Við skoðun bifreiðaeftirlitsins kom fram, að stefnuljós að framan var í óhæfu ástandi, einnig stöðuljós að framan hægra megin svo og stýrisvelir og hjóllegur. Þá voru hjólbarðar í óhæfu ástandi svo og rúðuþurrkur og flauta. Voru númer bifreiðarinnar tekin af henni. Samkvæmt varðstjóraskýrslu um útlit og önnur einkenni ákærða var áfengisþefur af andardrætti hans nokkur, andlit þrútið, fatnaður snyrtilegur, framkoma kurteis, augu dauf, jafn- vægi stöðugt, málfar skýrt og framburður greinargóður. Ákærði gaf skýrslu fyrir rannsóknarlögreglunni á Akureyri miðvikudaginn 18. júní 1980. Hann sagðist hafa verið ökumaður bifreiðarinnar A 3840, er áreksturinn varð. Hann sagði bifreið- ina af gerðinni Fiat, árgerð 1974, og væri hún skráð eign eigin konu hans. Ákærði kvaðst hafa farið í Sjálfstæðishúsið kvöldið áður en þetta gerðist, hann kvaðst hafa neytt einhvers áfengis, en ekki muna nákvæmlega, hversu mikið það var. Hann sagði, að það gæti reyndar ekki hafa verið mikið, því hann hafi verið auralítill. Um kl. 0200, er dansleiknum hafi lokið, hafi hann gengið beint heim. og farið að sofa. Hann kvaðst ekki hafa drukk- ið meira áfengi þá um kvöldið. Er hann vaknaði um kl. 9 um morguninn eftir, fékk hann sér 2—3 sopa af óblönduðu brenni- víni, eftir það kvaðst hann hafa fundið lítillega til áfengisáhrifa. Hann kvaðst hafa hugsað sér að fara á hestbak eftir hádegið og því þurft að hafa tal af mönnum á Brún. Hann kvaðst hafa ákveð- ið að aka þangað. Kvaðst hann frekar hafa viljað það en að láta eiginkonu sína aka, þar sem hún hefði verið að skemmta sér kvöldið áður, þó kvaðst hann sviptur ökuleyfi frá 1974. Hann kvaðst hafa gert þetta í hugsunarleysi og kæruleysi vegna ölvunarástands síns. Hann hefði ekið upp að Brún beinustu leið og fundið þá lítillega til áfengisáhrifa við aksturinn, en ekki kvaðst hann hafa neytt áfengis, eftir að hann hóf aksturinn. Eftir stutta dvöl á Brún hafi hann ekið heim, hann hafi þá ekið norð- ur Þórunnarstræti, vestur Byggðaveg og áfram leiðina að Kletta- 1173 borgum og þar inn á Lönguhlíð. Síðan kvaðst hann hafa ætlað að beygja vestur Skarðshlíð. Er hann hafi komið að gatnamót- unum, hafi hann dregið úr ferð við biðskyldumerkið, en ekki stóðvað alveg, þar sem hann hafi ekki orðið var við neina um- ferð. Er hann hafi verið rétt kominn inn á gatnamótin, hafi hann orðið var við bifreiðina A 3650, hafi hann þá hemlað, en ekki náð að stöðva, fyrr en áreksturinn varð. Eftir áreksturinn hafi komið þarna að Stefán Tryggvason lögreglumaður. Ákærði kvaðst hafa farið inn í Sólvang, á meðan hann beið eftir lögreglunni. Eftir að hafa beðið þar um stund kvaðst hann hafa gengið af stað heim á leið. Er hann hafi verið á leiðinni, hafi komiði þar að leigubifreið, en í henni hafi verið kunningi hans. Kvaðst hann því hafa stöðvað bifreiðina í þeim tilgangi að biðja kunningja sinn að aka sér heim. Þá hafi Stefán Tryggvason lögreglumaður komið þar og hafi Stefán handtekið sig og fært í hendur lög- reglunni, er kom þarna að rétt á eftir. Fyrir rannsóknarlögreglu staðfesti ákærði skýrslur lögreglunn- ar um áreksturinn og ölvunaraksturinn og kvaðst ekki hafa neitt við þær að athuga. Ákærði hefur hér fyrir dómi í dag staðfest allar skýrslur, er hann gaf fyrir lögreglu. Þá var honum og kynnt niðurstaða alkóhólákvörðunar, og gerði hann ekki athugasemdir við hana. Samkvæmt sakavottorði, dagsettu 9. október sl., hefur ákærði sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1958 18/9 á Akranesi: Sátt, 100 kr. sekt fyrir brot á 21., sbr. 44. gr. áfengislaga. 1960 16/9 í Reykjavík: Sátt, 150 kr. sekt fyrir ölvun. 1961 7/3 á Akureyri: Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun. 1962 14/1 á Akranesi: Sátt, 300 kr. sekt fyrir ölvun og greiði 370 kr. í skaðabætur. 1963 17/4 á Akranesi: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1963 24/9 á Akranesi: Sátt, 200 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1963 8/10 á Akranesi: Sátt, 200 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1965 2/1 á Akranesi: Sátt, 800 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1965 25/1 á Akranesi: Dómur: Varðhald í 12 daga, sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 1 ár, fyrir brot á áfengislögum og umferðarlögum. 1966 1970 1970 1973 1974 1975 1975 1976 1977 1978 1980 12/5 9/7 1/10 27/2 12/1 27/1 27/4 2/2 17/7 11/7 15/4 1174 á Akranesi: Sátt, 400 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. á Akureyri: Dómur: 40 daga fangelsi, skilorðsbund- ið í 3 ár, fyrir brot á 248. gr. hegningarlaga. á Akureyri: Sátt, 700 kr. sekt fyrir brot á 48. gr., sbr. 65. gr. umferðarlaga. á Akureyri: Dómur: 7.000 kr. sekt fyrir brot á 2., sbr. 3. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 10 mánuði frá 13/3 1973. á Akureyri: Sátt, 1.500 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga og 7. gr. lögreglusambykktar Akureyrar. á Akureyri: Dómur: 15 daga varðhald fyrir brot á 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og Í. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi ævilangt frá 3/9 1974. á Akureyri: Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga og 108. gr. alm. hegningarlaga. á Akureyri: Dómur: 25 daga varðhald fyrir brot á 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 3. mgr. 80. gr. um- ferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi ævilangt frá 2/2 1976. á Akranesi: Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga og 257. gr. hegningarlaga. á Akureyri: Dómur: 15 daga varðhald fyrir brot á 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr. umferðar- laga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. á Akureyri: Dómur: 375.000 kr. sekt fyrir brot á 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., 1. mgr. 27. gr. umferðar- laga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Með játningu ákærða, skýrslum lögreglu, niðurstöðu alkóhól- rannsóknar svo og öðrum gögnum málsins telst fullsannað, að bann hafi framið brot þau, er í ákæru greinir, og teljast þau þar rétt færð til refsiákvæða. Dómur sá, er kveðinn var upp hinn. 15. apríl 1980 yfir ákærða, gerir að verkum, að ákveða ber refsingu í þessu máli með hliðsjón af ákvæðum "7. gr. og 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þegar litið er til þess, að um margítrekuð brot ákærða er að ræða, þykir rétt að dæma honum hegningarauka, þriggja mánaða fangelsi, og þykja engin efni til að skilorðsbinda refsingu vegna sakarferils ákærða. Refs- ingin er ákveðin skv. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. 1. 1175 gr. laga nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dóm þennan kvað upp Júlíus Magnússon, fulltrúi bæjarfóget- ans á Akureyri. Dómsorð: Ákærði, Magnús Halldórsson, sæti fangelsi í 3 mánuði. Ákærði greiði alllan sakarkostnað. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 12. október 1981. Nr. 220/1980. Ákæruvaldið (Jónatan Sveinsson saksóknari) gegn Arnfinni Bergi Jörgensen (Árni Grétar Finnsson hr|l.). Þjófnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararmir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason og Þór Vilhjálmsson. Héraðsdómi var að ósk ákærða skotið til Hæstaréttar, en einnig áfrýjað til þyngingar af hálfu ákæruvalds. Hér fyrir dómi var þess krafist af hálfu ákæruvalds, að hinn áfrýjaði dómur yrði staðfestur um refsingu ákærða og hann yrði dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar fyrir báðum dómum. Með eigin framburði ákærða og vitna er sannað, að hann tók og hafði á brott með sér jarðýtutönn þá, er mál þetta varðar, svo sem í héraðsdómi er rakið. Staðhæfins ákærða um, að hann hafi haft leyfi Ingva Ingvasonar til töku ytu- tannarinnar, hefur hvorki stoð í framburði Ingva né þeirra tveggja manna, er ákærði tilgreinir vitni að samtali sínu við Ingva. Er því ekki hægt að byggja á staðhæfingu þessari við úrlausn málsins. 1176 Brot ákærða varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Með broti því, sem í máli þessu greinir, rauf ákærði skil- orð dóms sakadóms Hafnarfjarðar frá 15. nóvember 1974. Samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 7. gr. laga nr. 22/1955, verður ákærða nú í einu lagi dæmd refsing fyrir brot þau, er skilorðsbundni dómurinn fjallar um, og brot það, sem ákært er fyrir í mái þessu. Refsingu ber að ákveða með hiðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga. Verð- ur refsing ákærða ákveðin fangelsi 5 mánuði skilorðsbundið, þannig að fullnustu refsingar verði frestað og hún falli nið- ur að fjórum árum liðnum frá uppkvaðningu héraðsdóms 9. nóvember 1979, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. al- mennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Staðfesta ber ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sak- arkostnaðar. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.000.00 krónur. Óhæfilegur dráttur hefur orðið á rekstri málsins í héraði. Dómsorð: Ákærði, Arnfinnur Bergur Jörgensen, sæti fangelsi 5 mánuði, en fullnustu refsingar skal frestað, og falli hún niður að fjórum árum liðnum frá 9. nóvember 1979, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sakarkostn- aðar á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Árna Grétars Finnssonar hæstaréttarlösmanns, 2.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1177 Dómur sakadóms Hafnarfjarðar 9. nóvember 1979. Ár 1979, föstudaginn 9. nóvember, er á dómþingi sakadóms Hafnarfjarðar, sem háð er í skrifstofu dómsins að Strandgötu 3l, Hafnarfirði, af Guðmundi L. Jóhannessyni aðalfulltrúa, kveð- inn upp dómur í sakaðómsmálinu nr. 1115/1976: Ákæruvaldið gegn Arnfinni Bergi Jörgensen. Mál þetta, sem dómtekið er í dag, er af ákæruvaldsins hálfu höfðað gegn Arnfinni Bergi Jörgensen vélsmið, Hraunbrún 18 í Hafnarfirði, fyrir þjófnað samkvæmt 244. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940 með því að hafa að kvöldi mánudagsins 22. eða 23. mars 1976 tekið að ófrjálsu jarðýtutönn á sorphaug- unum við Hafnarfjörð. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar. Ákærði er sakhæfur, fæðdur 3. ágúst 1945 í Færeyjum, og hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1974 6/3 í Hafnarfirði: Sátt, 1.400 kr. sekt fyrir brot gegn 27. og 45. gr. umferðarlaga. 1974 17/7 í Hafnarfirði: Sátt, 500 kr. sekt fyrir umferðarlaga- brot. 1974 15/11 í Hafnarfirði: Dómur: 4 mán. fangelsi, skilorðsbund- ið í 3 ár, fyrir brot gegn 261. gr. og 248. gr. hegn- ingarlaga. Af hálfu ákærða er aðallega krafist sýknu af öllum kröfum ákæruvaldsins, en til vara, að refsing hans verði ákveðin í al- geru lágmarki og þá skilorðsbundin. Í báðum tilvikum er kraf- ist málskostnaðar úr ríkissjóði. Málavegtir eru þessir: Miðvikudaginn 24. mars 1976 kærði Bjarni B. Guðbjartsson verktaki, Blesugróf 14, Reykjavík, þjófnað á ýtutönn af jarðýtu af gerðinni Caterpillar 4, sem var á sorphaugunum við Hafnar- fjörð, en kærandinn var verktaki hjá Hafnarfjarðarbæ og annað- ist um hreinsun sorphauganna og notaði jarðýtur við það verk. Hann taldi þjófnaðinn hafa átt sér stað á tímabilinu frá mánu- dagskvöldinu 22. mars til þriðjudagsins 23. mars 1976, kl. 1700. Hann sagði tönnina vera um 2.5 metra á lengd og 1 smálest að þyngd. og treysti hann sér til að þekkja hana, sæi hann hana aftur. 26. apríl 1976 kom svo kærandinn aftur til rannsóknarlögregl- 1178 unnar í Hafnarfirði og benti á, að ýtutönnin væri við vegkant að Hraunbrún 18, Hafnarfirði, og fór fram á, að sá, sem tók tönnina, yrði látinn skila henni. Hann sagðist hafa verið búinn að selja ýtuvélina á kr. 500.000, en, orðið af þeim vegna þjófn- aðarins. Að Hraunbrún 18, Hafnarfirði, bjó ákærði í máli þessu, og var hann 27. apríl 1976 tekinn fyrir af rannsóknarlögreglu grunaður um að hafa tekið greinda ýtutönn. Hann viðurkenndi að hafa tekið tönnina, en kvað sig hafa leyfi Ingva H. Ingvasonar, Breið- vangi 47, Hafnarfirði, til tökunnar. Hann lýsti atvikum nánar þarna hjá rannsóknarlögreglu og svo hér fyrir dómi þann 17. sept. 1976. Hann kvaðst hafa farið seinni part mánudags 22. mars eða þriðjudags 23. mars 1976 á sorphaugana sunnan við Hafnarfjörð ásamt Katli Vilbergs- syni, Austurgötu 8, Hafnarfirði, og Birni Vilbergssyni, Strand- götu 107, Akranesi, í þeim tilgangi að sækja ýtutönn þá, sem hér um ræðir og ákærði kvaðst hafa haft leyfi til að taka frá Ingva H. Ingvasyni, Breiðvangi 55, Hafnarfirði. Hann kvað bæði Ketil og Björn hafa verið vitni að samtalinu við Ingva, sem far- ið hefði fram við Hvaleyrarbraut, þar sem verið var að vinna. Samtal þetta kvað ákærði hafa farið fram tveimur mánuðum áður en tönnin var tekin. Ákærði kvað Ingva hafa sagt, að hann mætti sækja tönnina og nota hana og eiga hana. Ákærði kvaðst ekki hafa vitað, hvort Ingvi átti jarðýtu þessa, en Ingvi hafi sagt, að sá, sem hefði keypt af sér ýtuna, hefði aldrei borgað og því mætti ákærði hirða hana. Ákærða skildist, að kærandi máls- ins, Bjarni B. Guðbjartsson, hefði átt að vera kaupandinn. Ákærði kvað Ingva hafa verið umráðamann sorphauganna stuttu áður og þá hafi hann skilið eftir á þeim ýmiss konar dót. Ákærði kvað jarðýturnar tvær báðar álíka ónýtar. Önnur væri víraýta, en hin glussaýta og hefði hann tekið tönnina af víraýtunni. Ákærði kvað tökuna ekki hafa farið fram með nokkurri leynd. Menn, sem störfuðu við sorphreinsun, hefðu komið þarna að og þeir ekkert skipt sér af tökunni. Ákærði kvað tönn þessa vera u. þ. b. 3—400 kg. Hefðu þeir lyft henni með gröfu upp á vörubílpall og ekið síðan með hana rakleitt að Hraunbrún 18 og tekið hana af þar og þar hefði hún legið mánuðum saman. Ætlunin hefði verið að nota tönnina á traktorsgröfu. Ákærði kveður tönnina aldrei hafa verið notaða, þar sem hún hafi reynst of þung fyrir traktorinn. Ákærði kvaðst hafa farið með tönnina suður á sorp- hauga í gær, 16. september 1976, en þá hafi enginn verið þar til 1179 að taka við henni. Hann kvaðst hafa búist við Bjarna eða ein- hverjum starfsmanni hans, þar sem Bjarni væri umráðamaður sorphauganna og bæri að hafa starfsmann þar frá kl. 0800—2200 dag hvern. Ákærði kvaðst reiðubúinn að bæta Bjarna tjón hans, en ekki óhóflegar kröfur, eins og kr. 500 þús., enda telur hann fráleitt, að ýtan hafi átt að seljast fyrir þá upphæð. Ákærði kvað hvorki Bjarna né lögmann hans, Ingvar Björnsson héraðsdóms- lögmann, hafa krafið sig um að skila tönninni og því síður hefði Ingvi gert það. Vitnið Ingvi Hraunfjörð Ingvason, Breiðvangi 55, Hafnarfirði, fætt 1. janúar 1940, kvaðst aðspurt vera ósátt við ákærða, en það væri nýtilkomið og hefði ekki áhrif á vætti þess í þessu máli. Vitnið kvaðst aldrei, hvorki fyrr né síðar, hafa gefið ákærða leyfi til að taka eina eða aðra jarðýtutönn í sinni eigu. Vitnið taldi, að ákærði hlyti að hafa vitað, að Bjarni hefði átt ýtu þá, sem hann tók tönnina af. Vitnið kvaðst hafa selt Bjarna þessa ýtu fyrir kr. 150.000 snemma á síðasta ári og hefði hann staðið skil á kaupverðinu. Vitnið kvaðst hafa selt Bjarna annað tæki, sem ekki hafi verið staðið í skilum með, en það hefði ekki átt að geta valdið ruglingi. Vitnið kvaðst oft hafa átt samræður við ákærða við Hval- eyrarbraut á þeim tíma, sem ákærði kvað áðurnefnt samtal þeirra hafa átt sér stað, en kvað samræður þeirra aldrei hafa snúist um heimild til handa ákærða að hirða ýtutönn á sorphaugunum. Ákærði og framangreint vitni voru samprófuð hér fyrir dómi, en ekki fékkst samræmi í framburði þeirra. Vitnið kvað bær jarðýtur, sem um væri rætt, hafa staðið hlið við hlið og önnur þeirra verið á þess vegum að nokkru, en það aldrei vísað á að taka af henni tönnina. Vitnið Ketill Vilbergs Vilbergsson, Austurgötu 8, Hafnarfirði, fætt 12. janúar 1954, kvaðst ekki hafa verið vitni að samtali bví, sem ákærði kvaðst þar hafa átt við Ingva H. Ingvason. Það kvaðst hafa verið starfsmaður ákærða, er ýtutönnin var sótt á sorphaugana við Hafnarfjörð. Þá hefði ákærði tjáð því, að hann hefði haft leyfi til að taka tönnina frá áðurnefndum Ingva, enda ætti hann ýtuna, en ekki maður sá, sem hafði yfirumsjón með sorphaugunum á þessum tíma, sem mun hafa verið Bjarni B. Guðbjartsson, kærandi málsins. Það kvað þá einungis hafa þurft að splitta tönnina frá til að losa hana og hefðu þeir ekki valdið neinum skemmdum, hvorki á tönninni né ýtunni. Tönnin hefði 1180 síðan verið tekin af við heimili ákærða að Hraunbrún 18, Hafnar- firði, og þar hefði hún legið í vegkantinum og ekkert verið not- uð. Einhverju sinni hefði ákærði verið að slétta úr ruðningi í veg- kantinum og tönnin þá orðið undir ruðningnum. Aðeins smáendi af annarri festingunni hefði staðið út úr, og tönnin því getað dulist þeim, sem ekki vissu um hana þarna. Akærði hefði síðan notað svæðið, sem myndaðist af ruðningnum, fyrir bílastæði og getað komið á það þremur vörubílum. Vitnið taldi, að tveir mán- uðir gætu hafa liðið frá því tönnin var flutt að Hraunbrún 18 þar til hún varð undir ruðningnum. Vitnið kvaðst sjálft hafa grafið tönnina upp um mánaðamót júlí-ágúst og því þá verið sagt, að lögreglan hefði ætlað að koma og líta á tönnina. Aðspurt sagði vitnið, að tönnin hefði verið sótt eftir kvöld- mat og þá verið niðamyrkur. Engin lýsing sé á staðnum. Einn eða tveir bílar hafi komið til að losa rusl, meðan þeir voru að losa tönnina og setja hana upp á vörubifreiðina, og ökumenn þeirra orðið varir við þá, en ekki skipt sér neitt af þeim. Engar aðrar mannaferðir hafi verið þarna og því takan dulist algerlega. Vitnið Björn Vilbergsson, Suðurgötu 107, Akranesi, fætt 7". maí 1951, kvaðst þekkja ákærða, sem væri svili þess, og vitnið unnið veturinn 1975 til 1976 undir verkstjórn ákærða, en þeir hafi unnið við fyrirtækið Granít h/f, en aðaleigandi þess væri Herluf Poulsen, tengdafaðir þeirra. Vitnið kvað það rétt vera, að það hefði farið með ákærða í mars 1976 á sorphauga Hafnar- fjarðarbæjar, og var Ketill, bróðir vitnisins, með þeim. Þeir tóku þar tönn af víraýtu, en tvær ýtur voru þarna. Þeir bræður voru í starfi hjá ákærða og fengu greitt fyrir samkvæmt taxta í nætur- eða eftirvinnu. Tönnin var flutt á vörubíl að Hraunbrún 18 og sett þar við vegkantinn. Ákærði gat þess, að hann hefði heimild til að taka tönnina, og hafði orð á því, svo að vitnið heyrði, að Ingvi H. Ingvason hefði sagt, að hann (ákærði) mætti taka tönnina. Vitnið kvaðst ekki minnast þess að hafa verið vitni að sam- tali ákærða og Ingva H. Ingvasonar um ýtutönnina. Vitnið kann- aðist við Ingva og þekkti hann í sjón. Vitninu var kynnt dómskij. nr. 2. Vitnið ítrekaði, að það kannaðist ekki við að hafa verið vitni að samtali ákærða og Ingva, sem ákærði getur um í framburði sínum. Vitnið Bjarni Guðbjörnsson, Tryggvagötu 2, Reykjavík, fætt 19. febrúar 1920, kom hér fyrir dóm 17. október 1979, og kvað 1181 það tönnina hafa verið af Caterpillar 4 ýtuvél, sem það hafði eignast rúmum 2 árum áður en tönnin var tekin af henni. Það kveðst hafa keypt vélina af Ingva Ingvasyni, Breiðvangi 55, Hafnarfirði, og kaupverð hennar verið kr. 250.000, sem það stað- greiddi. Vitnið kvaðst engin viðskipti hafa átt við ákærða né hafi það vitað á honum deili. Vitnið kvað aðspurt ekkert hafa farið milli þess og Ingva um, að ákærði mætti taka tönnina, enda vélin á þessum tíma í notkun og ekki verið ætlunin að selja veitt úr henni. Vitnið sagði, að er tönnin hafi verið tekin af vélinni, þá hafi armarnir verið teknir úr ýtuörmunum og þeim ekki verið skilað aftur. Þá hafi báðir armarnir verið teknir með tönninni og aðeins öðrum skilað aftur. Það kvað hafa kostað það mikið að gera við ýtuna miðað við að kaupa þessa hluti, að það hafi ekki gert það, heldur hafi hann selt úr vélinni það, sem hann gat, enda hafði hann þá eignast International ýtu, sem var stór og afkastamikil, og hann því ekki haft þörf fyrir hina. Það kvað og hafa verið þarna á haugunum Caterpillar 7 ýtuvél, sem Ingvi Ingvason átti, og hefði tönnin verið losuð frá henni og legið fyrir framan hana og hefði verið þannig lengi. Vitninu er gefinn kostur á að gera kröfu til skaðabóta í máli þessu, en hefur ekki sinnt því, en hefur það viðhorf, að refsa beri ákærða fyrir athæfi hans. Með framburði ákærða og vætti vitna er sannað, að ákærði tók framangreinda ýtutönn, sem var á Caterpillar 4 ýtuvél á sorphaugum Hafnarfjarðar og hafði verið notuð þar sem vinnu- vél. Takan telst hafa farið fram að kveldlagi 22. eða 23. mars 1976, en framburðir ákærða og vitnanna Ketils og Björns Vil- bergssona hníga allir í þá átt. Ketill kveður þá hafa sótt tönn- ina eftir kvöldmat og í niðamyrkri, Björn kveður þá hafa feng- ið greitt fyrir vinnuna við að taka tönnina samkvæmt taxta í nætur- eða eftirvinnu, sem og bendir til, að verkið er unnið eftir lok venjulegs vinnutíma. Ákærði kveður þetta hafa gerst seinni part dags. Þá er þetta í lok páskahelgi og á þeim tíma er ekki að vænta, að starfsmaður eða verktaki Hafnarfjarðarbæjar, í þessu tilviki kærandi, sé á staðnum, og ekki gerir ákærði honum viðvart um ferðir sínar á umráðasvæði hans. Þykir því viss leynd hvíla yfir verknaði ákærða. Ákærði hefur haldið því fram, að hann hafi haft heimild til töku tannarinnar frá Ingva Ingvasyni, fyrrverandi eiganda ýtunn- ar. Ingvi hefur neitað því, og vitnin, sem ákærði hefur nefnt að samtali, þar sem Ingvi á að hafa veitt ákærða þessa heimild, 1182 minnast þess ekki, að slíkt samtal hafi farið fram. Sönnun brest- ur því alveg um þessa staðhæfingu ákærða. Ákærði hefur viðurkennt að hafa ætlað að hagnýta sér tönnina á dráttarvél, sem hann var með. Ákærði þykir því með verknaði þessum hafa framið þjófn- aðarbrot, sem varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Með dómi sakadóms Hafnarfjarðar, uppkveðnum 15. nóv. 1974, hlaut ákærði 4 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir brot á 261. og 248. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði hefur rofið skilorð þessa dóms, og verður nú samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga dæmd í einu lagi refsing fyrir þau brot, sem hann er ákærður fyrir Í þessu máli. Refsing ákærða þykir því með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga og með vísan til 57. gr. a. sömu laga, samanber 9. gr. laga nr. 101/1976, hæfilega ákveðin þannig: Ákærði sæti fangelsi í 5 mánuði, en eftir atvikum þykir rétt að fresta fullnustu refsingarinnar, og niður skal hún falla að liðnum 4 árum, haldi ákærði almennt skilorð samkvæmt 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 22/1955. Ákærði greiði enn fremur krónur 400.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi 40 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Dæma ber ákærða til greiðslu alls kostnaðar sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, hæstaréttarlög- manns Árna Grétars Finnssonar, sem ákveðast kr. 100.000. Töluvert mikill dráttur hefur orðið á því, að lyktir fengjust í mál þetta, sem stafar m. a. af sendingu málsins milli embætta og landa, svo og var málinu frestað að tilhlutan vandamanna ákærða hér á landi, svo sem nánar er frá greint í málsskjölum. Dómsorð: Ákærði, Arnfinnur Bergur Jörgensen, sæti fangelsi í 5 mánuði, en fresta skal fullnustu refsingarinnar, og niður skal hún falla að liðnum 4 árum, haldi ákærði almennt skil- orð samkv. 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 22/1955, 4. gr. Ákærði greiði og kr. 400.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi 40 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin 1183 málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, hæstaréttarlögmanns Árna Grétars Finnssonar, kr. 100.000. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Fimmtudaginn 15. október 1981. Nr. 154/1979. Hörður Valdimarsson (Guðjón Steingrímsson hrl.) gegn samgönguráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Garðar Garðarsson hdl.). Atvinnuleyfi. Leigubifreiðar. Stjórnsýsla. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 29. ágúst 1979. Hann gerir þessar dómkröfur: „Að úrskurður samgönguráðuneytisins, dags. 28. apríl 1978, verði dæmdur ógildur. Að atvinnuleyfi áfrýjanda verði skýrt þannig, að það veiti honum rétt til að aka leigubifreið til mannflutninga frá bifreiðastöð í Keflavík, þannig að hann hafi rétt til að aka á móti öðrum manni, sem ekki þarf nauðsynlega að hafa atvinnuleyfi, á sömu bifreið. Að stefnda verði gert að greiða málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.“ Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms að efni til og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti. I. Sú dómkrafa áfrýjanda, að úrskurður samgönguráðuneyt- isins 28. apríl 1978 verði dæmdur ógildur, er ný krafa fyrir Hæstarétti. Skilyrðum 45. gr. laga nr. 75/1973 til að koma 1184 megi henni að hér fyrir dómi er ekki fullnægt. Verður henni því vísað sjálfkrafa frá Hæstarétti. Dómkröfur áfrýjanda að öðru leyti verður að skilja svo eftir málflutningnum, að þær varði atvinnuleyfi hans nr. 49, sem út gefið var 4. janúar 1964 í Keflavík af úthlutunar- mönnum atvinnuleyfa samkvæmt 2. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 6/1963, ásamt svonefndu „útgerðarleyfi“ til rekstrar leigubifreiðar til mannflutninga hjá bifreiðastöð í Keflavík, en þau eru svohljóðandi: „ATVINNULEYFI Nr. 49 Leyfishafi: Hörður Valdimarsson Heimili: Skólaveg 16 Keflavík Atvinnuleyfi þetta er gefið út samkvæmt reglugerð um takmörkun leigubifreiða í Keflavík og ráðstöfun atvinnu- leyfa og heimilar leyfishafa að hafa eina allt að 8 farþega leigubifreið til mannflutninga í afgreiðslu í Keflavík hjá fólksflutningabifreiðastöð, sem bæjarstjórn hefur viður- kennt. Gerist leyfishafi brotlegur við greinda reglugerð, eins og hún er á hverjum tíma, þá er úthlutunarmönnum heimilt að afturkalla atvinnuleyfið um stundarsakir, eða fyrir fullt og allt, ef um ítrekað brot er að ræða. Keflavík, 4. janúar 1964 Úthlutunarmenn atvinnuleyfa: Svavar Þorsteinsson Marg. Sigurbj.“ „ÚTGERDARLEYFI til reksturs leigubifreiðar til mannflutninga hjá bifreiðastöð í Keflavík. Hr. Hörður Valdimarsson, Skólavegi 16, Keflavík, hand- hafi atvinnuleyfis nr. 49, hefur, eftir útskurði (sic.) Sam- göngumálaráðuneytisins, heimild til að hagnýta sér leyfið skv. 3. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 6 frá 7. jan. 1963, um takmörkun leigubifreiða í Keflavík og ráðstöfun atvinnu- leyfa. 1185 Keflavík, 4. janúar 1964. Úthlutunarmenn atvinnuleyfa: Svavar Þorsteinsson Marg. Sigurbj.“ Í málflutningi er því haldið fram af stefnda samgönguráð- herra, að auk þessa hafi áfrýjandi fengið gefið út annað at- vinnuleyfi hinn 11. maí 1963, en verið sviptur því á árinu 1965. Þessu er þó eindregið andmælt af áfrýjanda, og telur hann sig aldrei hafa haft önnur leyfi til aksturs leigubifreiða en að framan voru greind. Að undangenginni skriflegri aðvörun til áfrýjanda 17. febrúar 1978 sviptu úthlutunarmenn leigubifreiða í Keflavík hann atvinnuleyfi sínu með bréfi 23. s. m., þar sem hann hefði brotið ákvæði 12. gr. reglugerðar nr. 6/1963 og eigi látið skipast við fyrrgreinda aðvörun úthlutunarmanna af því tilefni. Í bréfinu var að vísu eigi greint skýrlega með til- vísun til tölusetningar útgáfudags eða á annan hátt það at- vinnuleyfi, sem afturköllunin átti við. Út frá því þykir þó mega ganga, að hún hafi átt við atvinnuleyfið nr. 49 ásamt „útgerðarleyfinu“, sem því var tengt, enda eru aðiljar sam- mála um, að önnur atvinnuleyfi til aksturs leigubifreiða hafi áfrýjandi ekki haft á þessum tíma, svo sem fyrr var greint. Umræddri ákvörðun úthlutunarmanna skaut áfrýjandi með heimild í 16. gr. reglugerðarinnar til samgönguráðherra, sem hinn 6. mars 1978 tilkynnti úthlutunarmönnum þá ákvörðun sína, er gilda skyldi til loka aprílmánaðar, að afhenda bæri áfrýjanda atvinnuleyfi sitt aftur, „þannig að sama ástand verði á atvinnuréttindum hans og upphaflega.“ Að fengnum umsögnum úthlutunarmanna hinn 20. mars 1978 og löf- manns áfrýjanda, Guðjóns Steingrímssonar hæstaréttarlög- manns, hinn 19. apríl 1978, sem lögð hefur verið fyrir Hæsta- rétt, kvað samgönguráðherra þessu næst hinn 28. apríl 1978 upp úrskurð um leyfissviptingu úthlutunarmannanna. Segir svo Í niðurlagi úrskurðarins: „Sem fyrr segir fékk Hörður leyfi sín útgefin 4. jan. 1964. Augljóst er, m. a. af skýrslum frá Aðalstöðinni, að Hörður hefur nýtt útserðarleyfi sitt síðan hann fékk það. Ekkert 75 1186 liggur hinsvegar fyrir um, að hann hafi nýtt hitt leyfið, þ. e. hið venjulega atvinnuleyfi. Líkur eru færðar að því með framlögðum vottorðum, að þetta leyfi hans hafi verið afturkallað á árinu 1965, enda þótt skjöl um það finnist ekki. Gætu þau hafa glatast á þess- um tíma. Skýrslur Aðalstöðvarinnar færa og sterkar líkur fyrir því, að Hörður hafi ekki nýtt atvinnuleyfi sitt á undan- förnum árum. Með tilliti til þess, sem hér að framan er rakið, þykja næg rök fyrir því að staðfesta afturköllun úthlutunarmanna á atvinnuleyfi Harðar Valdimarssonar, þannis að niðurstaða málsins er sú, að Hörður eigi rétt að útgerðarleyfi sínu, en ekki hinu venjulega atvinnuleyfi, sem honum var úthlutað hinn 4. jan. 1964 jafnhliða útgerðarleyfinu.“ Af framangreindum úrskurði samgönguráðherra má ráða, að ráðuneytið hafi á þessum tíma litið svo á, að hin kærða leyfissvipting úthlutunarmanna varðaði eigi atvinnuleyfi áfrýjanda nr. 49, heldur atvinnuleyfi, sem úthlutunarmenn höfðu staðhæft í bréfi sínu til ráðuneytisins 20. mars 1978, að gefið hefði verið út til handa áfrýjanda 11. maí 1963, en hann verið sviptur þegar á árinu 1965. Hafi ráðuneytið þó talið í úrskurðinum, að útgáfudagur þess leyfis hefði verið 4. janúar, eins og atvinnuleyfisins nr. 49, en ekki 11. maí 1963, svo sem úthlutunarmenn greindu í bréfi sínu. Er hvort tveggja, að þetta verður ráðið af samanburði á bréfi úthlut- unarmanna og úrskurði samgönguráðherra, svo og hefur þessi skilningur á úrskurðinum fulla stoð í málsreifun af hendi málflytjanda samgönguráðherra hér fyrir dómi. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, varðaði „stað- festing“ samgönguráðherra í úrskurði sínum 28. apríl 1978 á afturköllun úthlutunarmanna 23. febrúar 1978 á atvinnu- leyfi áfrýjanda í raun réttri alls ekki það atvinnuleyfi, sem um var að tefla, þ. e. atvinnuleyfið nr. 49 ásamt „útgerðar- leyfinu“, sem því var tengt, heldur annað atvinnuleyfi, sem aðilja greinir að vísu á um nú, hvort áfrýjandi hafi nokkru sinni fengið. Þegar þessa er gætt, þykir mega skilja niður- lagsorð úrskurðarins um, að áfrýjandi skuli eiga „rétt að 1187 útgerðarleyfi sínu“, á þann veg, að orðið „útgerðarleyfi“ eigi þar við hvort tveggja, sjálft atvinnuleyfið nr. 49 og „útgerðarleyfið“, sem því fylgdi. Er sá skilningur því frem- ur tækur, sem ljóst er af gögnum málsins, að orðið „útgerð- arleyfi“ hefur einatt verið notað jöfnum höndum af þeim, sem um leyfi þessi hafa fjallað, um viðauka við atvinnuleyfi til aksturs leigubifreiða, slíkan sem tengdur er atvinnuleyfi áfrýjanda nr. 49, og um atvinnuleyfið sjálft ásamt slíkum viðauka. Samkvæmt því felst í úrskurðinum, að leyfissvipt- ing úthlutunarmanna hinn 23. febrúar 1978 sé úr gildi felld og að áfrýjandi skuli halda atvinnuleyfi sínu nr. 49 ásamt því „útgerðarleyfi“, er því fylgdi. Er ágreiningsefni aðilja þá í reynd það, hversu víðtæk atvinnuréttindi leyfi þessi veiti áfrýjanda, og að því atriði lýtur einmitt síðari liður dóm- krafna áfrýjanda fyrir Hæstarétti. TI. Líta verður svo á, að atvinnuleyfi áfrýjanda nr. 49 ásamt „útgerðarleyfinu“, sem því var tengt og til þess vísaði, beri að virða sameiginlega sem eitt atvinnuleyfi samkvæmt 1. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 6/1963. Sést þetta af beinni skír- skotun „útgerðarleyfisins“ til atvinnuleyfis nr. 49, sem leyf- ishafanum, áfrýjanda máls þessa, er heimilað með „útgerðar- leyfinu“ að hagnýta sér með sérstökum hætti, þ. e. þeim, sem til er tekinn í 3. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar. Greint ákvæði reglugerðarinnar fól hins vegar í sér það eitt, að áfrýjanda sem leyfishafa sjálfs atvinnuleyfisins nr. 49 var heimilt að láta annan mann aka bifreið sinni samkvæmt leyfinu. Var slíkt að sjálfsögðu óhjákvæmileg forsenda þess, að áfrýjandi sæti nýtt sér bæði þau atvinnuleyfi, sem hann átti tilkall til eftir gildistöku reglugerðar nr. 6/1963 samkvæmt úrskurði samgönguráðuneytis 19. nóvember 1963, sem greindur er í hinum áfrýjaða dómi. Hins vegar verður ekki litið svo á, að „útgerðarleyfið“ hafi rýmkað rétt áfrýjanda samkvæmt at- vinnuleyfinu nr. 49 að því er tók til 12. greinar reglugerðar- innar um bann við vaktaskiptum á bifreiðum. Voru slík vaktaskipti samkvæmt niðurlagi greinarinnar því aðeins 1188 heimil, að áfrýjandi hefði fengið út gefin tvö atvinnuleyfi samkvæmt 1. og 2. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar. En þar sem áfrýjandi hefur eindregið synjað fyrir að hafa fengið annað atvinnuleyfi en margnefnt atvinnuleyfi nr. 49, og dómkröfur hans í málinu varða aðeins það leyfi, ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm að niðurstöðu til að öðru leyti en því, að rétt þykir, að málskostnaður fyrir héraðsdómi falli niður. Eftir atvikum þvkir mega láta málskostnað fyrir Hæsta- rétti falla niður. Það athugast, að ekki var ástæða til, að áfrýjandi beindi kröfum sínum að fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, eins og sakarefnið er vaxið og málið var lagt fyrir Hæstarétt. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur nið- ur. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. júní 1979. Mál þetta, sem dómtekið var þann 11. júní sl., hefur Hörður Valdimarsson, Skólavegi 16, Keflavík, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 11. janúar 1979, á hendur samgönguráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Endanlegar kröfur stefnanda eru þær, að viðurkennt verði með dómi, að stefnandi eigi rétt til að aka leigubifreið sjálfur á móti öðrum manni á sama bíl. Jafnframt, að stefndu verði gert að greiða málskostnað að skaðlausu. Af hálfu stefndu, samgönguráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, eru endanlegar dómkröfur þær aðallega, að málinu verði vísað frá dómi, en til vara, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og þeim dæmdur málskostnaður að mati réttar- ins, hvernig sem málið fer. Þá eru þær dómkröfur gerðar, að lög- maður stefnanda verði dæmdur í réttarfarssektir vegna ummæla, sem hann viðhefur um úthlutunarmenn atvinnuleyfa í greinar- gerð sinni. Ummælin eru: „gerræðisleg valdníðsla“ og koma fram á bls. 2 á dómskj. 2, annarri línu að neðan. Einnig krefst hann ómerkingar ummælanna. Sáttaumleitanir fyrir dóminum hafa reynst árangurslausar. 1189 Í máli þessu er deilt um atvinnuleyfi stefnanda til aksturs leigu- bifreiða til mannflutninga. Samgönguráðuneytið kvað upp úr- skurð í deilu þessari þann 28. apríl 1978, sjá dómskj. 3. Í niður- lagi þess úrskurðar segir: „Með tilliti til þess, sem hér að framan er rakið, þykja næg rök fyrir því að staðfesta afturköllun úthlut- unarmanna á atvinnuleyfi Harðar Valdimarssonar, þannig að nið- urstaða málsins er sú, að Hörður eigi rétt að útgerðarleyfi sínu, en ekki hinu venjulega atvinnuleyfi, sem honum var úthlutað hinn 4. janúar 1964 jafnhliða útgerðarleyfinu.“ Tildrög málsins eru þau, að með bréfi úthlutunarmanna at- vinnuleyfa leigubifreiðarstjóra í Keflavík, dagsettu 23. febrúar 1978, tilkynna þeir Herði Valdimarssyni, Skólavegi 16, Keflavík, að atvinnuleyfi hans til aksturs leigubifreiða til mannflutninga sé afturkallað, þar sem hann hafi ekki hlýðnast fyrirmælum Þeirra frá 17. sama mánaðar. Atvinnuleyfið verði í vörslu úthlut- unarmanna, þar til annað kunni að verða ákveðið. Í bréfi þessu vísa þeir til bréfs síns til Harðar, dagsetts 17. sama mánaðar, þar sem þeir leggja fyrir hann að hætta akstri bifreiðar sinnar, Ö 31, nú þegar, en Hörður hafði ekið bifreiðinni á móti Gunnari K. Þorkelssyni, sem ók henni í útgerðarleyfi Harð- ar. Segir í bréfinu, að nefndin líti svo á, að hér sé um að ræða brot á 12. gr. reglugerðar nr. 6/1963, sem hljóði á þann veg, að óheimilt sé að hafa vaktaskipti bifreiðarstjóra á leigubifreiðum, nema báðir hafi atvinnuleyfi. Í bréfinu er tekið fram, að Hörður hafi samkvæmt úrskurði samgönguráðuneytisins á sínum tíma fengið rétt til tveggja leyfa, en annað leyfið hafi verið afturkallað fyrir mörgum árum. Úrskurður ráðuneytisins hafi einungis beinst að því, hvort hann ætti rétt á að fá tvö leyfi, eftir að reglugerðin var sett, en hafi ekkert gildi nú. Segja úthlutunarmenn enn frem- ur í bréfinu, að samkvæmt gögnum, sem þeir hafi undir höndum frá Aðalstöðinni, sé einungis getið eins leyfis hans, útgerðarleyfis þess, sem Gunnar aki samkvæmt, enda sé það í samræmi við það, sem Hörður hafi sjálfur sagt. Leggja úthlutunarmenn síðan fyrir Hörð, sem fyrr segir, að láta nú þegar af akstri sjálfur eða aftur- kalla leyfi Gunnars, þar sem algerlega sé óheimilt, að tveir menn aki þannig með sama leyfi. Efni úrskurðar þess, sem til er vitnað í bréfi úthlutunarmanna til stefnanda, kemur fram af bréfi samgönguráðuneytisins til lög- manns stefnanda, Guðjóns Steingrímssonar hæstaréttarlögmanns, dags. 19. nóv. 1963, dómskj. 4, en í því segir: „Eftir móttöku erindis yðar, herra hæstaréttarlögmaður, dags. 1190 30. apríl s.l., skal yður hér með tjáð, að þar sem Hörður Valdi- marsson hafði tvö afgreiðsluleyfi í Aðalstöðinni í Keflavík, áður en takmörkun um tölu leigubifreiða kom til framkvæmda, og nýtti þau á þann hátt að aka sjálfur á móti öðrum manni á sama bíl, en til slíkrar notkunar þurfti tvö afgreiðsluleyfi, þá verður að líta svo á, að Hörður hafi í raun og veru nýtt bæði leyfi sín og eigi því rétt til tveggja leyfa, þar sem annað er atvinnuleyfi og hitt útgerðarleyfi.“ Með bréfi, dagsettu 28. febrúar 1978, sendir lögmaður Harðar, Guðjón Steingrímsson hæstaréttarlögmaður, greinargerð til sam- gönguráðuneytisins, þar sem hann gerir m. a. þær köfur, að úr- skurður úthlutunarnefndar, dagsettur 23. febrúar 1978, verði úr gildi felldur. Með bréfi samgönguráðuneytisins, dagsettu 6. mars 1978, til úthlutunarmanna í Keflavík leggur ráðuneytið fyrir þá að af- henda Herði atvinnuleyfi sitt aftur, þannig að sama ástand verði á atvinnuréttindum hans og upphaflega. Hafi hann því rétt til tveggja leyfa, þar sem annað sé atvinnuleyfi, en hitt útgerðar- leyfi. Segir ráðuneytið þetta vera bráðabirgðaráðstöfun, þar til endanlegur úrskurður verði kveðinn upp í málinu. Með bréfi, dagsettu 8. mars 1978, tilkynna úthlutunarmenn Herði Valdimarssyni, að í trausti til þess, að hann láti sjálfur af akstri bifreiðarinnar Ö 31, afturkalli þeir þá ákvörðun, er komi fram í bréfi þeirra frá 23. febrúar 1978. Þessi ákvörðun breyti þó í engu þeim skilningi, sem þeir hafi lagt í ákvæði reglugerðarinn- ar, er nú muni ganga til úrskurðar í ráðuneyti. Úthlutunarmenn atvinnuleyfa leigubílstjóra í Keflavík, þeir Halldór Alfreðsson og Pétur Þórarinsson, senda ráðuneytinu greinargerð með fylgiskjölum, dagsetta 20. mars 1978. Í greinar- gerð þessari segir m. a.: „Við viljum af þessum sökum gefa hér nokkurt yfirlit yfir að- draganda málsins. Þegar reglugerð um takmörkun leigubifreiða í Keflavík tók gildi 7. jan. 1963, fengu allir þeir, sem 10. okt. 1962 höfðu afgreiðslu á bifreiðastöð í Keflavík og voru félagar í bif- reiðastjórafélaginu Fylki, eitt atvinnuleyfi. Einn af þeim var Hörður Valdimarsson. Þessi atvinnuleyfi voru öll gefin út sama dag, þ. e. 11. maí 1963, eins og sjá má af þeim leyfum, sem enn eru í gildi frá þeim tíma. Nokkrir aðilar, sem töldu sig hafa tvö afgreiðsluleyfi og höfðu notfært sér þau fyrir 10. okt. 1962, sóttu um annað leyfi til að geta notfært sér þann rétt, sem þeir töldu sig eiga. Þeir aðilar, sem lögðu fram nægjanleg gögn með umsókn 1191 sinni og úthlutunarmenn og formaður félagsins vissu, að höfðu haft þennan hátt í nokkurn tíma, áður en farið var að ræða um takmörkun leigubifreiða í Keflavík, fengu úthlutað öðru leyfi, svokölluðu útgerðarleyfi, sem einnig voru gefin út sama dag, þ. e. 11. maí 1963. Umsóknum frá þeim, sem vafi lék á, að ættu rétt á öðru leyfi, þ. e. útgerðarleyfi, fóru til úrskurðar samgöngu- ráðuneytisins, og ein af þeim var umsókn Harðar Valdimarssonar. Úrskurður ráðuneytisins var sá, að Hörður ætti rétt á öðru leyfi, Þ. e. útgerðarleyfi, og var það gefið út 4. jan. 1964, sbr. meðfylgj- andi ljósrit þess. Þeir, sem fengu þessi svokölluðu útgerðarleyfi, fengu gefin út venjuleg atvinnuleyfi, en við það var fest vélritað blað með sama númeri og sjálft leyfið, sem gefur til kynna, að það sé útgerðar- leyfi, en í því hefur verið talið felast, að handhafi þess leyfis geti, ef hann ekki ekur í því sjálfur, látið mann, sem ekki hefur at- vinnuleyfi, aka í því, ef hann hefur fengið hann samþykktan af þeirri bifreiðastöð, er hann ekur frá, og auk þess fengið samþykki stéttarfélagsins Fylkis, sem gefur út sérstakt skírteini, sem öku- maður ber á sér og getur sýnt, ef óskað er. Samkvæmt 15. gr. reglugerðarinnar um takmörkun leigubíla í Keflavík ber bifreiðastöðum að gefa úthlutunarmönnum skýrslu í september ár hvert um þá bifreiðastjóra, sem þar hafa afgreiðslu. Í skýrslu frá Aðalstöðinni h.f. haustið 1965 kemur fram, að Hörð- ur Valdimarsson, Skólavegi 16, Keflavík, hafði ekki ekið neitt frá stöðinni það ár. Úthlutunarmenn tilkyntu þá Herði innköllun atvinnuleyfis hans með ábyrgðarbréfi, og var honum gefinn 30 daga frestur til að sækja um framlengingu og færa fram rök, sem úthlutunarmenn gætu tekið til greina. Þessu sinnti Hörður ekki, og hafði hann með því fyrirgert rétti sínum til þess leyfis. Það leyfi, þ. e. leyfið, sem var útgefið 11. maí 1963, var þar með inn- kallað eins og leyfi fleiri manna, sem svipað stóð á um það leyti. Vegna þessara innkallanna var síðan gefið út atvinnuleyfi til handa bifreiðastjóra, er sótt hafði um slíkt leyfi. Þessari innköll- un mótmælti Hörður aldrei fyrr en e. t. v. nú. Þess skal getið hér til skýringa, að fleiri aðilar en Hörður töldu sig hafa rétt til tveggja leyfa í upphafi, s. s. Haukur Magnússon. Haukur hefur hins vegar nýtt sér leyfi sín bæði, og hefir Aðal- stöðin h.f. í sinni árlegu skýrslu talið Hauk hafa tvö leyfi, sbr. viðfest endurrit af vottorðum Aðalstöðvarinnar h.f. Hins vegar hefur Aðalstöðin h.f. ekki talið Hörð eiga nema eitt leyfi frá þess- um tíma, og hefur framkvæmdastjóri félagsins munnlega tjáð 1192 okkur, að hann hafi litið svo á, að Hörður hefði einungis eitt leyfi. Úthlutunarmenn fallast skv. þessu á, að leyfi Harðar, þ. e. leyfi hans nr. 49, hafi verið útgerðarleyfi. Málið snýst þá fyrst og fremst um túlkun á, hvað felist í „útgerðarleyfi“. Við bendum á, að Hörður hafði tvö leyfi skv. úrskurði ráðu- neytis með heimild í 2. mgr. 3. gr. reglugerðar 6/1963 og þar af annað með svokölluðu útgerðarleyfi skv. heimild í 3. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar. Annað leyfið (þ. e. það leyfi, sem ekki var með viðfestu útgerðarleyfi) var afturkallað fyrir fjölda ára, nánar til- tekið 1965, sbr. meðfylgjandi vottorð. Aðalstöðin h.f. hefur sjálf um langan tíma einungis talið Hörð hafa eitt leyfi (útgerðar- leyfi), sbr. frásögn framkvæmdastjóra stöðvarinnar og meðfylgj- andi vottorð bifreiðastöðvarinnar. Ráðuneytið virðist misskilja, hvað felst í orðinu útgerðarleyfi, en skv. langri túlkunarvenju og hefð felst í því heimild til að láta annan aka í leyfinu (sbr. 3. mgr. 3. gr.), ef leyfishafi stundar ekki sjálfur akstur, án þess að ákvæði 13. gr. eigi við. Leyfishafa útgerðarleyfis er að sjálf- sögðu skylt að leita samþykkis Fylkis fyrir bifreiðastjóra, en þau atriði í rökstuðningi Guðjóns Steingrímssonar eiga við um Fylki, en ekki úthlutunarnefndin (sbr. þó úrskurð ráðuneytis í máli Hauks Magnússonar). Bráðabirgðaákvörðun ráðuneytis virðist byggð á þessum mis- skilningi og fer út fyrir kröfur umboðsmanns Harðar, sem krefst þess einungis, að úrskurður okkar fá 23. 2. verði úr gildi felldur, og þar með, að Hörður fái starfsréttindi þau aftur, sem hann hafði næst fyrir sviptingu, enda beindist úrskurður okkar einungis að þeim réttindum. Svo sem að framan segir, teljum við úthlutunar- menn, að útgerðarleyfi sé leyfi, sem veitt er skv. 3. mgr. 3. gr. reglug., en tvö atvinnuleyfi eru leyfi sem veitt voru skv. 2. mgr. 3. gr. reglug. Annað leyfið hafi verið afturkallað, en hitt leyfið (þ. e. útgerðarleyfið) hafi Hörður nýtt sér í samræmi við reglur þar að lútandi, til þess að hann fór að aka á móti Gunnari Karli. Við bendum á, að Hörður hefur aldrei til þessa haft þennan hátt á akstri sínum. Við töldum því tvímælalaust, að Hörður væri að brjóta 12. gr. reglug. með vaktaskiptum á bifreiðinni. Við gáfum Herði kost á að leggja fram tvö leyfi, ef hann teldi sig hafa þau, en því sinnti hann ekki. Við viljum benda á, að óþarfi var fyrir Hörð að fara þessa leið til að fá skorið úr máli sínu. Hann gat hæglega ritað okkur erindi og beiðst úrskurðar okkar og skotið honum því næst til ráðuneyt- is, án þess að til bráðabirgðasviptingar kæmi. Einnig viljum við 1195 lýsa óánægju okkar með vinnubrögð ráðuneytis, sem veitir Herði tímabundin réttindi og leyfir honum akstur, sem vafalaust er óheimill, án þess að ráðfæra sig fyrst við okkur.“ Úthlutunarmennirnir hafa báðir komið fyrir dóm og staðfest greinargerð sína. Svo sem fram kemur í greinargerðinni, halda úthlutunarmenn- irnir því fram, að atvinnuleyfi Harðar, sem út gefið hafi verið 11. maí 1963, hafi verið afturkallað með ábrygðarbréfi til Harðar 1965. Til stuðnings þessari fullyrðingu hafa þeir lagt fram tvö vottorð, annað útgefið af Svavari Þorsteinssyni, sem var úthlut- unarmaður atvinnuleyfa í Keflavík 1965, og hitt útgefið af Júlíusi Daníelssyni, sem var formaður Bifreiðastjórafélagsins Fylkis 1965. Þessir menn hafa báðir komið fyrir dóminn og staðfest vott- orð sín. Vottorðin eru á dskj. nr. 22 og 23. Þá kemur fram í grein- argerð úthlutunarmannanna, að þeir hafa sent ráðuneytinu skrár yfir atvinnuleyfi og númer leiugbifreiða hjá Aðalstöðinni nokkur ár, en Hörður Valdimarsson hefur haft afgreiðsluleyfi hjá þeirri stöð. Skrár þessar koma fram á dskj. nr. 24 og 28 til 33. Á öllum þessum skrám er Hörður Valdimarsson talinn hafa eitt leyfi, svo- kallað útgerðarleyfi, en til samanburðar má líta á Hauk H. Magn- ússon, sem þarna hefur tvö leyfi, sem bæði eru útgerðarleyfi. Leyfi Hauks þessa hafa verið lögð fram á dskj. 26 og 27, og sést þar, hvernig þessi útgerðarleyfi eru út búin. Sjá hér til saman- burðar dskj. 5 og 6, sem er eða eru leyfi Harðar. Atvinnuleyfin hafa verið varðveitt á bifreiðastöðvunum í Keflavík, allt þar til ný reglugerð var gefin út um takmörkun leigubifreiða í Keflavík og um ráðstöfun atvinnuleyfa, 11. desember 1978 og birt 6. mars 1979. Stefnandi hefur fyrir dómi aldrei sagst hafa séð leyfi sitt til leigubílaaksturs, fyrr en úthutunarmenn leyfanna sviptu hann leyfinu núna fyrir rúmu ári síðan. Lögmaður Harðar Valdimarssonar sendi samgönguráðuneytinu greinargerð og/eða umsögn, dags. 19. apríl 1978, þar sem hann gerir m. a. kröfu um, að ráðuneytið staðfesti bráðabirgðaúrskurð sinn, dags. 6. mars 1978, þar sem fram komi m. a., að umbjóðandi hans eigi rétt til tveggja leyfa, þar sem annað sé atvinnuleyfi, en hitt útgerðarleyfi, og að hann eigi rétt á að hagnýta þau á þann hátt að aka á móti öðrum manni á sama bíl. Í greinargerð þessari er því mótmælt, að Hörður hafi verið sviptur atvinnuleyfi sínu með ábyrgðarbréfi árið 1965, er atvinnu- leyfi hans hafi verið inn kallað, og því jafnframt mótmælt, að hann hafi nokkru sinni fengið slíkt bréf. 1194 Fram hefur verið lagt leyfi stefnanda til þess að reka bifreiða- leigu Í Keflavík, Leyfi þetta er dags. 24. janúar 1963. Fyrir dómi kvaðst stefnandi hafa rekið þessa bifreiðaleigu í 12 ár. Hann var spurður að því, hvort hann hefði alltaf ekið frá Aðalstöðinni á meðan. Hann svaraði, að akstur hefði dottið niður löng tímabil, þar sem bifreiðaleigan var það stór. Hann hafi þó alltaf gert út bílinn. Eftir að hann hætti að reka bifreiðaleiguna, hafi hann sett upp ljósastillingaverkstæði, hjólbarðasölu og hjólbarðaviðgerðir og unnið fulla vinnu við það. Hann kvaðst reka ljósastillinga- verkstæðið ennþá. Það geri hann þó aðeins hluta úr árinu, frá Í. ágúst til áramóta. Hjólbarðaverkstæðið hafi hann lagt niður um áramótin 1976/1977 og upp úr því hafi hann byrjað að aka aftur og hafi þá þessi deila risið milli hans og úthlutunarmannanna. Hann var spurður að því, hvort að hann gæti fullyrt, að það væri rangt hjá vottorðsgjöfunum, Svavari Þorsteinssyni og Júlíusi Daníelssyni, að hann hefði ekkert ekið frá Aðalstöðinni árið 1965. Hann kvaðst ekkert þora um þetta að segja. Vottorðsgjafinn Svavar Þorsteinsson hefur komið fyrir dóminn. Svavar ekur frá bifreiðastöðinni Ökuleiðum í Keflavík, en ók áð- ur frá Aðalstöðinni eins og stefnandi, eða til 1975. Svavar kvaðst hafa verið fyrsti úthlutunarmaður atvinnuleyfa í Keflavík, eftir að reglugerðin frá 1963 tók gildi. Hann gerði ráð fyrir því, að hann hefði verið úthlutunarmaður þar til á árunum 1967 til 1968. Svavar kvaðst muna mjög vel eftir því, hver voru tildrög þess, að Höður var sviptur atvinnuleyfinu 1965. Hann sagði, að það hefði gerst að haustinu 1965. Samkvæmt reglugerð um tak- mörkun leigubifreiða í Keflavík hafi þeir úthlutunarmennirnir átt að fá skýrslu frá stöðvunum um nýtingu manna á leyfum sín- um og þegar þessi skýrsla kom frá Aðalstöðinni, hafi honum orðið ljóst, að skýrslan var röng. Hörður hafi þar verið bókaður með nýtingu beggja sinna leyfa árið 1965. Þar sem þeir óku frá sömu stöð, hafi hann vitað, að Hörður ók ekki þetta ár. Hann hafi hringt í Júlíus Daníelsson í Grindavík, sem þá var formaður stéttarfélagsins, og sagt honum, að skýrslan væri komin og að hann teldi hana ranga. Þeir hafi næsta dag farið saman á skrif- stofu Aðalstöðvarinnar og hitt þar Tómas Tómasson lögfræðing, sem þá hafi verið skrifstofumaður stöðvarinnar. Þeir hefðu tjáð Tómasi, að þeir væru ekki ánægðir með þessa skýrslugerð. Svavar sagði, að rekstri stöðvarinnar hefði verið þannig háttað, að hefði einhver ekki borgað stöðvargjald sitt fyrir 10. dag mánaðar, hefði 1195 verið sett á hann afgreiðslustopp. Þannig hefði það verið nokkuð góður mælikvarði á, hvort stöðvarmaður var við akstur, hvort hann hafði greitt stöðvargjaldið. Þeir Júlíus hefðu beðið Tómas að athuga greiðslur Harðar þetta ár. Tómas hefði gert þetta góð- fúslega og þegar hann hafði athugað sögn sín, hefði hann breytt skýrslunni og leiðrétt hana. Svavar sagði, að Hörður hefði á þessum tíma haft atvinnuleyfi, sem gefið var út eins og venjulegt atvinnuleyfi, útgefið 11. maí 1963. Þá hefði hann einnig haft atvinnuleyfi, sem hafði frekari rétt þannig, að við venjulegt atvinnuleyfi var festur viðauki, sem heimilaði honum samkvæmt úrskuði ráðuneytisins að nýta leyfið til útgerðar. Svavar sagði, að Hörður hefði verið sviptur atvinnu- leyfinu, sem hann mátti eingöngu nýta sjálfur. Svavar sagði, að afrit allra atvinnuleyfa hefðu á þessum tíma verið geymd hjá Kristjáni Guðlaugssyni, sem skipaður hefði verið úthlutunarmað- ur af ráðuneytinu. Hann hefði séð um alla pappíra. Gilðu atvinnu- leyfin sjálf hefðu stöðvarnar haft í geymslu, Þegar Hörður hafði verið sviptur leyfinu, hefðu þeir tekið atvinnuleyfi hans úr vörslu stöðvarinnar, eftir að öllum formsatriðum hafði verið fylgt. Í öllum tilfellum, þegar þeir töldu, að innkalla ætti leyfi, hefðu þeir skrifað viðkomandi og gefið honum kost á að koma að sjón- armiðum sínum. Svavar kvaðst ekki hafa rætt þetta mál við Hörð á þessum tíma. Þeir Júlíus hefðu ekkert svar fengið við bréfi sínu. Svavar var að því spurður, hvort tveir hefðu mátt aka í leyfi Harðar, ef hann hafði eingöngu útgerðarleyfi. Svavar svaraði, að svo hefði aldrei verið, ekki síðan takmörkunin tók gildi og ekki heldur áður. Þetta hefði ekki verið mögulegt, nema menn væru með tvö leyfi. Þá hefðu þeir getað notað sama bílinn. Svavar var að því spurður, hvernig Hörður hefði nýtt þessi tvö leyfi sín, meðan hann hafði þau bæði. Hann sagði, að Hörður hefði nýtt þau mjög lítið. Hann sagði, að eftir að Hörður var sviptur atvinnuleyfinu, hefði hann ekið af og til, en ekki stöðugt né mikið. Hann hefði þá aldrei ekið nema einn þann tíma, sem hann ók með honum frá Aðalstöðinni, til 1975. Svavar fullyrti, að þetta hefði ekki skeð fyrr en þá á síðastliðnu ári. Að ósk lög- manns stefnanda var dskj. 4, úrskurður samgönguráðuneytisins frá 19. nóvember 1963, lesið upp fyrir Svavari. Hann kannaðist við þennan úrskurð og sagði, að þeir hefðu afgreitt otvinnuleyfin samkvæmt þessu. Hefðu afgreitt Hörð með eitt leyfi 4. janúar 1964, þar sem þeir höfðu afgreitt annað áður, 11. maí 1963. 1196 Svavar sagði, að þegar hann hætti störfum sem úthlutunar- maður, hefðu allir pappírar verið í vörslum Kristjáns Guðlaugs- sonar. Svavari voru sýnd dskj. nr. 5 og 6 og spurt, hvort hann liti á þessi dskj. sem eitt eða tvö leyfi. Hann sagði, að þetta væri eitt leyfi, síðara dskj. væri aðeins skýring á því, að þetta leyfi gæfi meiri rétt en önnur. — Svavar hefur sjálfur gefið út leyfið. — Hann sagði, að í raun og veru ættu þessi blöð að vera föst saman. Júlíus Daníelsson, hinn vottorðsgjafinn, hefur einnig komið fyrir dóm. Framburður hans er efnislega samhljóða framburði Svavars. Haukur Magnússon, sem var stöðvarstjóri á Aðalstöðinni til 1975, hefur komið fyrir dóminn. Hann kvaðst ekki muna betur en að Hörður hefði fengið tvö atvinnuleyfi í upphafi, annað hefði þá verið útgerðarleyfi, en hitt leyfi, sem hann hafði skapað sér sjálfur löngu fyrr, fyrir reglugerðina 1963. Hann mundi ekki eftir því, að annað þessarra leyfa hefði verið af Herði tekið. Hann kvaðst ekki muna betur en að Hörður hefði meira og minna ekið frá stöðinni allt til 1975 og hann hefði af og til verið með mann á móti sér á bifreiðinni. Það hefðu ekki verið gerðar svo miklar athugasemdir við þetta í þá daga. Hann tók það fram, að hann hefði gert lista yfir atvinnuréttindi og númer leigubifreiða hjá Aðalstöðinni, meðan hann var þar forstjóri, ásamt starfsmanni stöðvarinnar, Tómasi Tómassyni. Hann tók það sérstaklega fram, að hann myndi ekki betur en að hann hefði verið kærður af við- komandi aðiljum til samgönguráðuneytisins fyrir, að listar þessir væru ekki réttir. Hann sagði, að vel gæti verið, að sér hefði orðið á og eitthvað hefði niður fallið, en það hefði ekki verið af ráðnum hug. Hann sagði listana vera byggða upp á kvittanaheftum fyrir stöðvargjöld og sá háttur hefði verið á hafður, að ekki hefði verið skrifað nema eitt stöðvargjald, væri annað ekki nýtt á viðkom“ andi tímabili. Hafi tveir menn nýtt sama bílinn, þá hefðu verið greidd tvö stöðvargjöld. Núverandi úthlutunarmenn atvinnuleyfa hafa komið fyrir dóm- inn, en þeir eru Halldór Alfreðsson og Pétur Þórarinsson. Þeir sögðust hafa vitað, að Hörður hafði tvö leyfi í upphafi. Þegar takmörkunin tók gildi, hefðu þrír menn fengið meira en eitt leyfi og Hörður hefði verið einn þeirra. Halldór Alfreðsson sagði, að leyfið, sem Hörður var sviptur 1965, hefði hann margoft séð í skjalamöppu, sem tilheyrði úthlutunarmönnum. Kristján Guð- laugsson hefði haft þessa möppu og Þegar þeir þurftu að ræða 1197 einhver mál, hefðu þeir flett upp í möppunni. Hann kvaðst hafa vitað, að leyfið hefði verði afturkallað, annars hefði það ekki verið í vörslu úthlutunarmanna, heldur verið geymt á Aðalstöð- inni. Þeir sögðu það Halldór og Pétur, að dskj. 5 og 6 hefðu þeir séð á Aðalstöðinni samanheft, og töldu þeir það vera eitt leyfi, en ekki tvö. Birgir Ólafsson, sem kvaðst hafa starfað hjá Herði Valdimars- syni frá 1. apríl 1963 og til 1968, hefur komið fyrir dóminn. Birgir sagði, að fyrst eftir að hann hóf vinnu hjá Herði, hefðu þeir ekið hvor á móti öðrum á sama bíl. Þeir hefðu ekið til skiptis sama sólarhringinn. Hann kvaðst einnig hafa starfað hjá honum við bílaleigu á þessu tímabili. Hann sagði, að Hörður hefði síðan hætt að aka, en hann mundi ekki, hvenær það var, en þeir hefðu ekið hvor á móti öðrum, allavega fyrst eftir að hann byrjaði hjá hon- um. Kristján Guðlaugsson, fyrrum úthlutunarmaður atvinnuleyfa atvinnubifreiðarstjóra í Keflavík, hefur komið fyrir dóminn. Hann kvaðst hafa verið skipaður af samgönguráðherra 1964 eða 1965 til þess að vera úthlutunarmaður og hafa gegnt þeim starfa til 1975 eða 1976. Hann sagði, eð eftir því, er hann best myndi, hefði Hörður Valdimarsson haft eitt útgerðarleyfi þann tíma, sem hann var úthlutunarmaður. Honum voru sýnd dómskj. 5 og 6, og kvaðst hann telja þetta vera eitt leyfi, svokallað útgerðar- leyfi. Hann sagði, að túlkun þeirra þarna suður frá hefði verið sú, að aðeins einn mætti aka í þessu leyfi í einu. Hann sagði Hörð hafa haft annað leyfi. Það leyfi hafi hann fengið í upphafi við setningu reglugerðarinnar. Það leyfi hafi Hörður eingöngu mátt nýta sjálfur. Þetta hefði Hörður ekki gert og hefði hann því verið sviptur því. Kristján mundi ekki, hvenær þetta hefði gerst eða hvort þetta gerðist, meðan hann var úthlutunarmaður eða fyrr. Hann taldi sig minna að hafa séð þetta leyfi í möppu. Í möppu þessari hefðu verið öll innkölluð leyfi og allar bréfaskriftir, sem þau vörðuðu. Mappa þessi hefði glatast hjá honum. Hann hefði flutt skrifstofu sína og hefði mappan ekki komið fram eftir það. Hann sagði, að Hörður hefði rætt afturköllun þessa leyfis við sig og ætíð talið, að þetta hefði verið ranglega gert. Hann sagðist hafa sagt Herði, að farið hefði verið að reglugerðarákvæðum við afturköllun leyfisins. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að úrskurður samgöngu- ráðherra, dómskj. 3, sé reistur á ónógum efnislegum grundvelli, enda hafi ekki verið gætt réttra lagasjónarmiða við uppkvaðn- 1198 ingu hans. Stefnandi hafi með úrskurðinum verið sviptur atvinnu- réttindum, sem honum séu tryggð með 1. gr. laga nr. 40/1957, sbr. nú lög nr. 36/1970, 8. gr. Við munnlegan flutning málsins taldi lögmaður stefnanda úr- skurðinn þó formlega réttan, en að ógilda ætti hann, vegna þess að lagatúlkun og staðreyndamat ráðuneytisins væri rangt. Lögmaðurinn taldi, að í dómskj. 5 og 6 væru fólgin þau tvö leyfi, sem ráðuneytið hefði úrskurðað stefnanda, sbr. dómskj. nr. 4. Deilt væri um, hvort í þessum leyfum megi aka á móti öðrum manni. Yrði hins vegar litið svo á, að stefnandi hefði haft annað eða önnur leyfi en komi fram á dómskj. 5 og 6, hefði hann ekki verið sviptur því á lögmætan hátt. Hann hefði aldrei fengið á- byrgðarbréf um þá sviptingu, svo sem þó sé mælt fyrir um Í reglugerð, og þannig ekki fengið færi á að verja rétt sinn. Þá byggði lögmaðurinn á því, að reglugerðin væri ekki í sam- ræmi við lögin, þar sem lögin nefndu ekki, að leyfi gæti fallið niður fyrir notkunarleysi, sú heimild væri eingöngu reglugerðar- ákvæði. Í annan stað gæti reglugerðin ekki nema að sumu leyti gilt um þá, sem höfðu atvinnuleyfi fyrir gildistöku hennar. Að framkominni frávísunarkröfu stefnda mótmælti lögmaður stefnanda henni sem of seint fram kominni og hélt því einnig fram, að fullkomlega væri heimilt að leggja deiluefni málsins fyrir dómstóla. Þá mótmælti hann bæði kröfu stefnda um réttar- farssektir og ómerkingu ummæla og taldi kröfurnar of seint fram komnar. Af hálfu stefndu var frávísunarkrafan byggð á 66. gr. laga nr. 85/1936. Á það var bent, að af hálfu stefnanda væri viðurkennt, að úrskurður ráðuneytisins væri ekki formlega rangur, en það væri skilyrði þess, að bera mætti málið upp fyrir dómstóla. Út- hlutun atvinnuleyfanna væri komin undir frjálsu mati úthlutun- armannanna, en síðan mætti skjóta ákvörðun þeirra til ráðuneyt- isins til endanlegs úrskurðar. Til þess að fá borið mál þetta undir dómstóla hefði stefnandi orðið að krefjast ógildingar á úrskurði ráðuneytisins og síðan, hefði það fengist, að leggja málið að nýju fyrir ráðuneytið. Við munnlegan flutning málsins var af hálfu stefndu haldið fram, að stefnandi hefði fengið eitt atvinnuleyfi þann 11. maí 1963 eins og aðrir, sem höfðu fyrir setningu reglugerðar nr. 6/1963 ekið frá Aðalstöðinni í Keflavík. Var í því sambandi bent á dómskj. 26 og 27, atvinnuleyfi Hauks Magnússonar, og dómskj. 40, atvinnuleyfi Einars Söring. Sérstaklega var bent á viðbætur 1199 við þessi leyfi um aukinn rétt þessara manna og að viðbótin við atvinnuleyfi Einars væri síðar út gefin en leyfið sjálft. Stefnandi hefði síðan, að fengnum úrskurði ráðuneytisins, sbr. dómskj. 4, fengið annað leyfi og það með auknum rétti, sem hafi gefið hon- um rétt til að láta annan mann aka í því leyfi, svokallað útgerð- arleyfi. Vitnað var síðan til framburða flestra vitnanna um, að fyrra atvinnuleyfið hefði stefnandi misst á árinu 1965 fyrir notk- unarleysi. Þar sem hann hefði nú aðeins eitt atvinnuleyfi, mætti hann ekki, sbr. 12. gr. reglugerðarinnar, aka bifreið sinni á móti öðrum manni. Úrskurður ráðuneytisins, dómskj. 3, væri að vísu misvísandi að því er varðaði útgáfudag fyrra atvinnuleyfis stefnanda, sbr. framburði allra vitnanna. Þetta eigi hins vegar ekki að koma að sök, þar sem fyrir liggi, að stefnandi nýtti aðeins útgerðarleyfi sitt, en ekki fyrra atvinnuleyfið. Af hálfu stefndu er því eindregið mótmælt, að stefnandi hafi að ósekju verið sviptur lögmætum rétti, og því haldið fram, að í úrskurði ráðuneytisins hafi réttra lagasjónarmiða í hvívetna ver- ið gætt. Er því haldið fram, að með athafnaleysi sínu hafi stefn- andi sjálfur fyrirgert þeim rétti, er honum var veittur, enda beri honum og öðrum rétthöfum slíkra leyfa að fullnægja á hverjum tíma þeim kröfum, er lög og reglugerðir setji um starfsemi leigu- bifreiðarstjóra. Með lögum nr. 40/1957 hafi verið mælt fyrir um takmörkun fjölda leigubifreiða í kaupstöðum og kauptúnum. Í 2. gr. laganna hafi sagt, að óheimilt væri þó að skerða atvinnuréttindi þeirra manna, sem á lögmætan hátt stundi leigubifreiðaakstur og væru fullgildir félagar í hlutaðeigandi stéttarfélagi, þegar lögin tækju gildi. Nánari ákvæði um takmörkunina skuli setja í reglugerð. Samkvæmt þessu hafi verið sett reglugerð um takmörkun leigu- bifreiða í Keflavík og um ráðstöfun atvinnuleyfa nr. 6 7. jaúnar 1963. Í síðari lögum um leigubifreiðar, nr. 36/1970, sé sams konar ákvæði í 8. gr. og var í 2. gr. eldri laganna. Á grundvelli þessarra réttarreglna hafi samgönguráðuneytið úrskurðað 19. nóvember 1963, að stefnandi ætti rétt til tveggja leyfa, þar sem annað væri atvinnuleyfi og hitt útgerðarleyfi, enda hefði hann í raun og veru nýtt bæði leyfin sín með því að aka sjálfur á móti öðrum manni á sama bíl, sbr. dskj. nr. 4. Útgerðarleyfið með vísun til 3. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 6/1963, sbr. dskj. nr. 6, og atvinnuleyfið samkvæmt sömu reglugerð, sbr. dskj. nr. 5. Stefndu vitna síðan til skilmála atvinnuleyfisins, en þar segir m. a.: „Gerist leyfishafi 1200 brotlegur við greinda reglugerð, eins og hún er á hverjum tíma, þá er úthlutunarmönnum heimilt að afturkalla atvinnuleyfið um stundarsakir eða fyrir fullt og allt, ef um ítrekað brot er að ræða.“ Stefndu halda því fram, að þeirri meginreglu hafi yfir- leitt verið fylgt í íslenskri löggjöf, sem sett hafi verið um ýmiss konar starfsréttindi, að ekki væri hróflað við eldri atvinnurétt- indum, þótt hert væri á kröfum, sem gerðar væru til þeirra, sem starfið megi stunda. Hins vegar telja þeir, að gera verði þá kröfu til eldri leyfishafa, að þeir uppfylli á hverjum tíma þau skilyrði, sem almennt séu sett þeim, er áfram vilji hafa starfsemina með höndum. Afar óeðlilegt væri, að eldri leyfishafar nytu að því leyti betri réttarstöðu en hinir yngri, að þeir þyrftu ekki framvegis að laga starfsemi sína að sömu skilmálum. Álit dómsins. Sakarefni máls þessa varðar fyrst og fremst, hverjar lagareglur eigi að gilda um atvinnuleyfi stefnanda til þess að aka leigubif- reið í Keflavík. Samkvæmt 66. gr. laga nr. 85/1936 heyrir slíkur ágreiningur undir lögsögu dómstóla, nema hann sé sérstaklega undan lögsögu þeirra skilinn. Lög og reglugerðir, sem settar hafa verið á þessu sviði, hafa ekki að geyma ákvæði, sem undanskilja deilur um slík atvinnuleyfi lögsögu dómstóla. Samgönguráðu- neytið hefur lokið úrskurði um sakarefnið, og er lagatúlkun þess mótmælt af stefnanda, og verður málssókn hans ekki skilin öðru vísi en hann vilji fá úrskurðinum hnekkt. Að athuguðum þessum sjónarmiðum verður að telja, að stefnandi eigi rétt á að fá úrlausn dómstóla um málið, og verður því ekki vísað frá. Reglugerð nr. 6/1963 um takmörkun leigubifreiða í Keflavík og um ráðstöfun atvinnuleyfa var sett með stjórnskipulegum hætti með heimild í lögum nr. 40/1957 um leigubifreiðar í kaup- stöðum og kauptúnum. Telja verður skv. gagnályktun frá 12. gr. laga nr. 36/1970 um leigubifreiðar, en þau lög leystu af hólmi lög nr. 40/1957, að reglugerðin hafi ekki tapað gildi sínu við gild- istöku þeirra laga, sbr. 2. gr. laga nr. 36/1970 og 1. gr. laga nr. 40/1957. Reglugerð þessi var þannig í gildi, þar til reglugerð nr. 451/1978 leysti hana af hólmi 6. mars 1979. Fyrrnefnd reglugerð var þannig í gildi, þegar úthlutunarmenn atvinnuleyfa í Keflavík og samgönguráðuneytið fjölluðu um mál stefnanda. 12. gr. reglugerðar nr. 6/1963 hljóðar svo: „Óheimilt er að hafa vaktaskipti bifreiðastjóra á leigubifreiðum, nema báðir hafi at- 1201 vinnuleyfi.“ 13. gr., 1. mgr., reglugerðar nr. 451/1978 hefur að geyma sams konar ákvæði. Samkvæmt dómskj. 4 átti stefnandi eftir gildistöku reglugerðar nr. 6/1963 að fá tvö atvinnuleyfi, sbr. 2. mgr. 3. gr. reglugerðar- innar, og mátti auk þess nýta annað þeirra, sbr. 3. mgr. 3. gr., Þannig að láta annan aka bifreið fyrir sig. Af gögnum málsins og framburðum er ljóst, að stefnandi fékk þessi leyfi bæði. Hins vegar er í ljós leitt með framburðum núverandi úthlutunar- manna, Halldórs Alfreðssonar og Péturs Þórarinssonar, vitnanna Svavars Þorsteinssonar, Júlíusar Daníelssonar og Kistjáns Guð- laugssonar og einnig listum á dómskj. 24 og 28—33, að eftir 1970 a. m. k. hefur stefnandi aðeins eitt leyfi í vörslum Aðalstöðvar- innar, en skv. 8. gr., 2. mgr., reglug. nr. 6/1963 áttu gild leyfi að vera í vörslum stöðvarinnar. Samkvæmt sögnum málsins og fram- burðum vitna er það leyfi nr. 49 og kemur fram á dómskj. 5 og 6, og má nýta það skv. 3. mgr. 3. gr. reglug. nr. 6/1963. Hér er þann- ig aðeins um eitt leyfi að ræða, hvað sem líður fullyrðingum og málatilbúnaði lögmanns stefnanda. Stefnanda hefði verið rétt að krefjast úrskurðar úthlutunarmanna atvinnuleyfa í Keflavík um atvinnuleyfi sín í heild og efni þeirra. Ráðuneytið hefði átt að stuðla að þeirri meðferð málsins. Síðan átti stefnandi þess kost að skjóta slíkum úrskurði til ráðuneytisins, sbr. 16. gr. reglugerð- ar nr. 6/1963. Að úrskurði þess fengnum gat hann leitað úrlausn- ar dómstóla um ágreiningsefnið. Stefnandi byggir ekki málflutning sinn á því, að meðferð út- hlutunarmanna og ráðuneytis á máli hans í febrúar— apríl 1978 hafi verið formlega ábótavant. Er því ekki ástæða til að fjalla frekara um formlega meðferð framkvæmdarvaldshafa á málinu. Rétt þykir að skilja úrskurð ráðuneytisins frá 28. apríl 1978 svo, að stefnandi eigi aðeins að hafa eitt leyfi, svonefnt útgerðar- leyfi, sem veiti honum rétt til þess að aka sjálfur eða láta annan mann aka fyrir sig. Samkvæmt reglugerð nr. 6/1963, 12. gr., sbr. reglugerð nr. 451/1978, 13. gr., 1. mgr., þarf hins vegar tvö leyfi til þess, að bifreiðarstjórar megi hafa vaktaskipti á leigubifreið. Hefur ráðuneytið metið, að stefnandi hafi ekki nýtt bæði atvinnu- leyfi sín, og þannig talið heimilt að svipta hann öðru þeirra, og eru úthlutunarmenn atvinnuleyfa í Keflavík, sbr. greinargerð þeirra, sammála þeirri niðurstöðu. Stefnandi hefur viðurkennt að hafa ekki nýtt annað atvinnuleyfi sitt nema stopult, en helst er á honum að skilja, að hann telji heimildir úthlutunarmanna skv. 9. gr. reglugerðar nr. 6/1963, nú 10. gr. reglugerðar nr. 451/1978, 76 1202 ekki gildar gagnvart sér skv. ákvæðum 8. gr. laga nr. 36/1970, áður 2. mgr. 1. gr. laga nr. 40/1957. Fallast þykir mega á þá skýr- ingu úthlutunarmanna atvinnuleyfa í Keflavík og stefndu, að greind lagaákvæði eigi aðeins við, þá er reglugerð er sett um tak- markanir á fjölda leigubifreiða, en breyti því ekki, að þeir, sem stundi leigubifreiðaakstur eftir gildistöku slíkra reglugerða, séu allir háðir ákvæðum reglugerðanna um þá fengin atvinnuleyfi og skipti ekki máli, þótt þeir hafi stundað leigubifreiðaakstur fyrir gildistöku takmörkunarinnar. Telja verður nægjanlega í ljós leitt með framburðum stefnanda sjálfs og vitna, að stefnandi hafi aðeins nýtt annað atvinnuleyfi sitt nú um langa hríð. Verður því krafa hans, sbr. 12. gr. reglu- gerðar nr. 6/1963, sbr. 1. mgr. 13. gr. reglugerðar nr. 451/1978, ekki tekin til greina. Samanber 241. gr. laga nr. 19/1940 er ekki heimild til að ó- merkja ummæli þau, sem lögmaður stefnanda viðhefur í greinar- gerð um úthlutunarmenn atvinnuleyfa í Keflavík, þar sem þeir hafa ekki sjálfir krafist þess. Ekki þykir heldur nægilegt tilefni til að dæma lögmanninn í réttarfarssektir fyrir ummælin, en rétt þykir að víta hann fyrir þau. Það athugast, að eins og málatilbúnaði stefnanda var upphaf- lega háttað, var honum rétt að stefna samgönguráðherra vegna samgönguráðuneytis og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Sam- gönguráðuneytinu hefði þá verið stefnt til þess að fá úrskurði þess hnekkt og ríkissjóði til greiðslu bóta. Samkvæmt greindri niðurstöðu þykir rétt, að stefnandi greiði stefndu kr. 250.000 í málskostnað. Hrafn Bragason borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, samgönguráðherra og fjármálaráðherra, skulu sýknir af öllum kröfum stefnanda, Harðar Valdimarssonar. Stefnandi, Hörður Valdimarsson, skal greiða kr. 250.000 í málskostnað, sem renna skal í ríkissjóð, innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lögum. 1203 Fimmtudaginn 15. október 1981. Nr. 10/1980. Ásgeir M. Ásgeirsson (Gunnar M. Guðmundsson hrl.) segn Kristjáni Grétari Marteinssyni og Brunabótafélagi Íslands (Hákon Árnason hrl.). Bifreiðar. Skaðabótamál. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut máli þessu upphaflega til Hæstaréttar með stefnu 25. september 1979. Útivistardómur gekk í því máli 7. janúar 1980. Samkvæmt heimild í 36. gr. laga mr. 75/1973 áfrýjaði áfrýjandi málinu af nýju með stefnu 29. janúar 1980. Krefst hann þess, að stefndu verði dæmt að greiða honum óskipt 11.000.00 krónur (nýkr.) með 7% ársvöxtum frá 10. apríl 1972 til 16. maí 1973, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974, 13% ársvöxtum frá þeim degi til 21. nóvember 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 21% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á. og 31% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétti hafa stefndu lýst yfir því, að þeir beri ekki fyrir sig, að krafa áfrýjanda sé fyrnd samkvæmt 78. gr. laga nr. 40/1968, sbr. 3. gr. laga nr. 23/1972. Áfrýjandi var farþegi gegn gjaldi í leigubifreiðinni Y 2277. Við það verður að miða, að afturhurð bifreiðarinnar hafi skollið á hanm, er hann var að taka farangur sinn úr bifreið- inni Í lok ökuferðar. Þykir það vera slíkur þáttur í notkun 1204 bifreiðarinnar sem ökutækis í umferð, að rétt sé að telja, að hin hlutlæga skaðabótaregla 1. mgr., sbr. 2. mgr. 67. gr. laga nr. 40/1968 eigi við um tjón áfrýjanda. Ósannað er, að áfrýj- andi hafi sjálfur átt sök á tjóni sínu. Samkvæmt þessu og með skírskotun til 2. mgr. 74. gr. laga nr. 40/1968 bera stefndu óskipta ábyrgð á tjóni áfrýjanda. Kröfur sínar sundurliðar áfrýjandi þannig: 1. Örorkubætur .......00000..000.. 8.000.00 krónur 2. Bætur fyrir þjáningar, lýti og röskun á stöðu og högum .........0.00..0..... 3.000.00 krónur 11.000.00 krónur. Ólafur Jónsson læknir mat örorku áfrýjanda af völdum slyss þessa 8. mars 1978. Segir svo í vottorði hans: „Hér er um að ræða 68 ára gamlan fyrrverandi skipstjóra og núverandi verslunarmann, er varð fyrir slysi fyrir tæp- um 6 árum, þannig að 1. og II. fingur hægri handar klemmd- ust milli bílhurðar og stafs með þeim afleiðingum, að af hlaust nokkur mjúkpartaskaði, sam samkvæmt upplýsing- um, er fyrir liggja, hefur valdið truflun á starfsgetu handar- innar, þannig að gripgeta milli þumalfingurs og annarra fingra hægri handar er skert og afllítil, auk þess sem tilfinn- ing í fremstu kjúkum 1. og Il. fingurs er trufluð. Samkvæmt þeim upplýsingum, er fyrir liggja, og vottorði Þorgeirs Jóns- sonar læknis var slasaði algerlega óvinnufær einn mánuð eftir slysið, og í samræmi við skoðun, er undirritaður gerði á slasaða í dag, verður að álykta, að af slysinu hafi hlotist nokkur varanlegur skaði á hægri hönd, er valdið hefir varan- legri örorku, sem tímabært er að meta, og telst örorka sú, er af slysinu hlaust, hæfilega metin 100% í einn mánuð, en 7% varanleg “ Jón Erlingur Þorláksson tryggingastærðfræðingur hefur 6. apríl 1978 reiknað með líkindatölum tjón áfrýjanda vegna slyss þessa. Miðar hann áætlanir sínar við tekjur áfrýjanda síðustu tvö árin fyrir slysið, en áfryjandi stundar sjálfstæðan atvinnurekstur. Tekjur hans á þessum tíma voru um 60% af meðaltekjum verkamanna, sjómanna og iðnaðarmanna á 1205 þessum árum, og er það lagt til grundvallar í reikningum tryggingastærðfræðingsins. Telur hann, að höfuðstólsand- virði vinnutekjutaps áfrýjanda á slysdegi nemi 27.900 gkr. vegna tímabundinnar örorku, en 519.500 gkr. vegna varan- legrar örorku, eða alls 547.400 gkr. og sé þá miðað við 13% ársvexti. Þá hefur sami maður 29. september 1981 reiknað tjón áfrýjanda af nýju samkvæmt sömu forsendum, en með hlið- sjón af launaþróun í landinu. Telur hann, að þannig reiknað nemi höfuðstólsandvirði vinnutekjutaps áfrýjanda á slys- degi samtals 13.420.00 nýjum krónum. Þegar litið er til meiðsla áfrýjanda, tekna hans og annarra atriða, sem hér ber að virða, þykja hæfilegar heildarbætur til hans 8.000.00 krónur. Ber stefndu að greiða þá fjárhæð óskipt með vöxtum, eins og krafist er. Eftir þessum málalokum ber stefndu að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst 6.500.00 krónur. Dómsorð: Stefndu, Kristján Grétar Marteinsson og Brunabóta- félag Íslands, greiði óskipt áfrýjanda, Ásgeiri M. Ás- geirssyni, 8.000.00 krónur með 7% ársvöxtum frá 10. apríl 1972 til 16. maí 1973, 9% ánsvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974, 13% ársvöxtum frá þeim degi til 21. nóvember 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til. 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979 og 31% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og 6.500.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. 1206 Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara. £g tel, að staðfesta beri hinn áfrýjaða dóm með skírskotun til forsendna hans. Tel rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. júní 1979. I. Mál þetta, sem dómtekið var föstudaginn 22. júní sl. að undan- gengnum munnlegum málflutningi, hefur Ásgeir M. Ásgeirs- son kaupmaður, áður til heimilis að Unnarbraut 4, Seltjarnar- nesi, en nú til heimilis að Vesturgötu 52, Reykjavík, höfðað íyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 6. september 1978, gegn Kristjáni Grétari Marteinssyni bifreiðarstjóra, Hófgerði 1, Kópa- vogi, og Brunabótafélagi Íslands, Laugavegi 103, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði in soliðum dæmd- ir til að greiða honum skaðabætur að fjárhæð kr. 1.100.000 með hæstu lögleyfðu ársvöxtum, en á stefnubirtingardegi voru vext- irnir sem hér segir: 7% frá 10. apríl 1972 til 16. maí 1973, 9% frá þeim degi til 15. júlí 1974, 13% frá þeim degi til 21. nóvem- ber 1977, 16% frá þeim degi til 21. febrúar 1978 og 19% frá þeim degi til greiðsludags. Þá hefur stefnandi og krafist máls- kostnaðar úr hendi stefndu að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, þ. m. t. útlagðan kostnað af gagnaöflun í málinu samkvæmt fylgiskjölum. Kröfur stefndu eru þær, að þeir verði sýknaðir af kröfum stefn- anda og þeim jafnframt dæmdur málskostnaður úr hans hendi að mati dómsins. Mál þetta var sem fyrr segir höfðað með stefnu, birtri 6. sept- ember 1978. Það var þingfest 12. september s. á., en undirritaður dómari fékk það til meðferðar 23. febrúar 1979. Dómarinn gekk á slysavettvang hinn 19. júní 1979 ásamt lögmönnum og aðiljum og kynnti sér þar aðstæður. Sættir voru reyndar árangurslaust. II. Atvik máls þessa eru þau, að mánudaginn 10. apríl 1972 var stefnandi farþegi í leigubifreiðinni Y 2277, en bifreið þessi var Þá eign stefnda Kristjáns Grétars, og var hún tryggð lögboðinni 1207 ábyrgðartryggingu hjá hinu stefnda vátryggingarfélagi. Var stefn- anda ekið í bifreiðinni frá Sjóbúðinni við Grandagarð í Reykja- vík og út á Seltjarnarnes, þar sem að lokum var stöðvað við heimili stefnanda að Unnarbraut 4 þar í bæ. Var bifreiðin stöðv- uð í brekku framan við hús stefnanda, en brekka þessi er löng og aflíðandi. Hinn 8. febrúar 1973 gaf stefnandi skýrslu fyrir lögreglu, og hinn 8. maí 1979 kom hann fyrir dóm í máli þessu og gaf þá skýrslu. Stefnandi segir, að nokkur vindur hafi verið í umrætt sinn. Er bifreiðin hafi verið stöðvuð, hafi stefnandi beðið bifreiðarstjórann að gefa sér nótu vegna akstursins, stigið út úr bifreiðinni og haft í hyggju að greiða ökugjaldið. Segist hann þá hafa veitt því athygli, að hann hafi gleymt poka með matvælum í í aftursæti bifreiðarinnar. Kveðst hann þá hafa ætlað að teygja sig eftir pokanum, stutt hendinni í því skyni við dyra- stafinn og ætlað að seilast eftir pokanum. Snörp vindhviða hafi skyndilega komið og hafi hurð bifreiðarinnar af þeim sökum og vegna hallans skollið aftur með þeim afleiðingum, að hann hafi orðið með hægri höndina á milli hurðarinnar og dyrastafsins. Þumalfingur og vísifingur hafi klemmst á milli og hafi nokkuð blætt úr sárum handarinnar. Að sögn stefnanda var bifreiðin kyrrstæð, er slysið gerðist. Stefndi Kristján Grétar kom fyrir dóm hinn 8. maí 1979. Hann segir, að bifreiðin hafi verið alveg kyrrstæð, þegar slysið gerð- ist. Hann. kvaðst venjulega „drepa á“ bílnum við lok hverrar ökuferðar og láta hann í gír og handbremsu, þegar staðnæmst sé í halla. Ekki kvaðst hann þó geta fullyrt, hvort vél bifreiðar- innar hafi verið í gangi, þegar slysið gerðist, en taldi líklegra, að svo hefði ekki verið. Að eigin sögn og samkvæmt framburði stefnda Kristjáns Grétars hafði stefnandi neytt einhvers áfengis, áður en hann sté upp í leigubifreiðina við Grandagarð. Kveður stefndi Kristján Grétar það hafa verið vel merkjanlegt, að stefn- andi var undir áhrifum áfengis. Vínlykt hafi verið af honum og svo hafi mátt sjá það af hreyfingum hans. Engu að síður hafi stefnandi verið prúður og háttvís í framkomu. Stefnandi segist sjálfur hafa drukkið tvo þýska bjóra af Heinecken gerð, áður en hann steig upp í leigubifreiðina, en kvaðst ekki telja, að hann hafi verið undir áhrifum áfengis. Stefnandi kveðst hafa haft nokkrar þrautir í hendinni strax eftir slysið. Hann hafi látið plástra sárið heima, en man ekki eftir því, hvort hann fór á slysavarðstofu. Hann kvaðst hafa tal- ið í upphafi, að slys þetta væri smávægilegt, og vonað, að það 1208 mundi ekki draga dilk á eftir sér. Þrautir sínar hafi hins vegar farið vaxandi strax nóttina eftir og hann því farið til heimilis- læknis síns strax á öðrum degi eftir slysið. Hann hafi alltaf alið þá von í brjósti, að meiðsli þessi mundu lagast af sjálfu sér, og ekki talið ástæðu til neins konar aðgerða af þeim sökum, enda vanur að hljóta alls kyns skrámur og skráveifur í starfi sínu sem sjómaður. Von þessi hafi þó ekki verið á rökum reist, því að kvalir hans og minnkandi starfsgeta af völdum slyssins hafi sífellt farið vaxandi. Hann hafi reynt að leita sér lækninga og verið til meðferðar hjá heimilislækni sínum, Þorgeiri Jónssyni, sem fylgst hafi með líðan sinni frá byrjun. Stefnandi kveðst, eins og fyrr segir, lengi hafa vonast eftir því, að meiðslin af völdum slyssins löguðust af sjálfu sér. Hann hafi því dregið að láta framkvæma örorkumat, en er hann hafi verið orðinn úrkula vonar um bata, hafi hann látið af því verða. Framkvæmdi Ólafur Jónsson læknir örorkumat þetta hinn 8. mars 1979. Þar segir m. a. svo: „Undirritaður skoðaði og talaði við slasaða í dag, og stað- festir hann í einu og öllu það, sem að framan greinir. Við skoð- un kemur í ljós, að nokkur dofi er í fremstu kögglum I. og Il. fingurs hægri handar og gripgeta handarinnar verulega minni heldur en þeirrar vinstri, þótt maðurinn sé rétthendur. Sýni- legur skaði er á naglbeði II. fingurs hægri handar, og er grip hans mjög máttlítið. Slasaði kveðst ekki geta notað ritvél eftir Þetta slys, og auk þess kveðst hann eiga erfitt með að skrifa, en hann er kaupmaður og afgreiðslumaður í verslun. Auk þess kveðst hann eiga í verulegum erfiðleikum með að halda á smæstu hlutum milli fingra hægri handar og ófær með öllu um. að halda öllu þyngra en sem svarar sígarettupakka. Vegna þessa getuleysis hægri handar kveðst Ásgeir hafa átt allt frá því hann hóf vinnu eftir slysið mjög erfitt með störf sín við verslunarafgreiðslu og skriftir og hafi þetta leitt til óeðlilegrar þreytu í handleggnum og stirðleika í öxl. Auk þess, sem að framan getur um skaddaðan naglbeð á II. fingri hægri handar, er ljóst, að allir fingur handarinnar eru óeðlilega kaldir og blóðrás í þeim sýnilega trufluð, þótt ekki sé það áberandi meira í I. og 11. fingri heldur en í hinum þrem. Sársauka og snertiskyn er greinilega minnkað og virðist með öllu upphafið í fremstu kögglum 1. og II. fingurs. Gripgeta milli Þumalfingurs og annarra fingra hægri handar er mjög skert og afllítil. 1209 Ályktun: Hér er um að ræða 68 ára gamlan fyrrverandi skipstjóra og núverandi verslunarmann, er varð fyrir slysi fyrir tæpum 6 árum, þannig að I. og Il. fingur hægri handar klemmdust milli bílhurðar og stafs með þeim afleiðingum, að af hlaust nokkur mjúkpartaskaði, sem samkvæmt upplýsingum, er fyrir liggja, hefur valdið truflun á starfsgetu handarinnar, þannig að grip- geta milli þumalfingurs og annarra fingra hægri handar er skert og afllítil, auk þess sem tilfinning í fremstu kjúkum 1. og 1l. fingurs er trufluð. Samkvæmt þeim upplýsingum, er fyrir liggja, og vottorði Þorgeirs Jónssonar læknis var slasaði algerlega óvinnufær einn mánuð eftir slysið, og í samræmi við skoðun, er undirritaður gerði á slasaða í dag, verður að álykta, að af slysinu hafi hlotist nokkur varanlegur skaði á hægri hönd, er valdið hefur varanlegri örorku, sem tímabært er að meta, og telst örorka sú, er af slysinu hlaust, hæfilega metin 100% í einn mánuð, en 7% varanleg.“ Á grundvelli örorkumats Ólafs Jónssonar læknis framkvæmdi Jón Erlingur Þorláksson tryggingafræðingur örorkutjónsútreikn- ing hinn 6. apríl 1978. Í örorkutjónsútreikningnum kemur fram, að tekjur stefnanda síðustu tvö árin fyrir slysdag námu um 60% af meðaltekjum verkamanna, sjómanna og iðnaðarmanna sömu ár. Er tekjuáætlun í örorkutjónsútreikningnum miðuð við, að tekjur séu 60% af meðaltekjum framangreindra stétta. Á þeim forsendum reiknaðist tryggingafræðingnum, að höfuðstólsand- virði vinnutekjutaps stefnanda næmi á slysdegi kr. 27.900 vegna tímabundinnar örorku, en kr. 519.500 vegna varanlegrar örorku, eða samtals kr. 547.400. Við útreikning höfuðstólsandvirðis voru notaðir 13% ársvextir, dánarlíkur íslenskra karla eftir reynslu áranna 1951—1960 og líkur fyrir missi starfsorku í lifanda lífi eftir sænskri reynslu, en ekki var tekið tillit til skatta. III. Stefnandi reisir kröfur sínar í málinu á því, að hann hafi orðið fyrir slysi því, er að framan er lýst, af völdum bifreiðar- innar Y 2277, er hún hafi verið í notkun sem leigubifreið til mannflutninga gegn gjaldi samkvæmt 1. mgr. 67. gr. laga nr. 40/1968. Beri eigandi bifreiðarinnar, stefndi Kristján Grétar, því hlutlæga bótaábyrgð á tjóni því, er af hafi hlotist, samkvæmt 1. mgr. 69. gr. sömu laga. Kröfum sínum beini stefnandi gegn meðstefnda, Brunabótafélagi Íslands, samkvæmt 2. mgr. 74. gr. 1210 umferðarlaga og 3. mgr., sbr. 1. mgr. 70. gr. þeirra laga. Telur stefnandi, að bifreiðin Y 2277 hafi óumdeilanlega verið í notkun í merkingu 1. mgr. 67. gr., þegar slysið varð. Það eitt nægi til þess, að bótaábyrgð verði lögð á eiganda bifreiðar, að hún hafi verið í notkun í merkingu 1. mgr. 67. gr., án þess að tjón þurfi jafnframt að orsakast af sérstökum hættueiginleikum bifreiða sem ökutækja. Sá skilningur á bótaábyrgð samkvæmt 1. mgr. 67. gr., sem tengdur sé við hina sérstöku hættueiginleika bifreiða, sé of þröngur og eigi sér ekki stoð í lagagreininni sjálfri. Er það sjónarmið stefnanda, að til þess að heimilt sé að þrengja bóta- ábyrgð samkvæmt lagagrein þessari, eins og framangreint hættu- eiginleikasjónarmið geri ráð fyrir, þurfi slík þrenging að eiga sér stoð í lagaákvæðinu sjálfu, en því sé ekki til að dreifa. Því beri tvímælalaust að fella tjónstilvik sem þetta undir ábyrgðar- reglu 1. mgr. 67. gr., enda sé leigubifreið í eðlilegri notkun, þeg- ar farþegi sé tekinn um borð og honum hleypt út úr bhifreið- inni á áfangastað. Telur stefnandi, að hinn þrengjandi skilningur á lagaákvæðum sé mjögt til þess fallinn að skapa réttaróvissu á þessu sviði. Stefnandi kveður kröfugerð vera nokkru hærri heldur en örorkutjónsútreikningur gefi til kynna. Þessu valdi hin mikla verðbólga, sem hér ríki. Hafi kröfugerð því verið hagað sem raun beri vitni, þar sem sjá megi fram á, að nokkuð geti dregist, að endanlegur dómur liggi fyrir, frá því er mál er höfðað. Ekki telur stefnandi, að bætur megi lækka vegna eigin sakar stefnanda. Hann hafi hegðað sér sem gegn og grandvar maður, er hann steig út úr bifreiðinni, og áfengisáhrif séu með öllu ósönnuð. Til þess að bætur megi lækka, þurfi stefndu að sanna sök stefnanda, en það hafi þeir ekki gert. Kröfu sína telur stefnandi alls eigi fyrnda, en þeirri máls- ástæðu hafa stefndu haldið fram. Kröfur samkvæmt VI. kafla laga nr. 40/1968 fyrnist á fjórum árum frá lokum þess almanaks- árs, sem kröfuhafi fékk vitneskju um kröfu sína og átti þess fyrst kost að leita fullnustu hennar. Í málum sem þessum, þar sem afleiðingar slyss séu oft lengi að koma fram, sé útilokað að miða upphaf fyrningarfrests við slysdag. Hér verði að miða við eitthvert seinna tímamark, þegar séð verður með vissu, hverjar verði endanlegar afleiðingar slyss. Samkvæmt vottorði Ólafs Jónssonar læknis, sem aflað hafi verið að tilhlutan réttarins og lagt fram í málinu á dómskjali nr. 15, sé fullyrt, að ekki hafi verið hægt að framkvæma örorkumat fyrr en eftir 6. desember 1211 1974. Mál þetta hafi verið höfðað með birtingu stefnu 6. septem- ber 1978. Hafi þá ekki verið liðinn sá 4ra ára fyrningarfrestur, sem nú sé lögmæltur í 78. gr. laga nr. 40/1968. Sé því augljóst mál, að kröfur stefnanda séu eigi fyrndar, enda hafi stefndu eigi hnekkt áðurnefndu vottorði Ólafs Jónssonar læknis. IV. Sýknukröfur sínar styðja stefndu í fyrsta lagi þeim rökum, að krafa stefnanda sé fyrnd. Stefnandi hafi slasast 10. apríl 1972 og ekkert hafi því verið til fyrirstöðu að meta örorku hans í febrúar 1973, er fyrra vottorð Þorgeirs Jónssonar læknis hafi verið ritað. Hafi stefnandi þá átt þess fyrst kost að leita fullnustu kröfu sinnar. Í síðara vottorði Þorgeirs Jónssonar, sem skrifað sé 6. desember 1974, komi ekkert nýtt fram, er stutt geti með rökum aðra niðurstöðu. Telja stefndu, að vottorð Ólafs Jóns- sonar á dómskjali nr. 15 breyti í engu þessari staðreynd. Í öðru lagi styðja stefndu sýknukröfu sína þeim rökum, að bifreiðin Y 2277 hafi ekki verið í notkun í merkingu 1. mgr. 67. gr. laga nr. 40/1968, þegar slysið gerðist, og að slysið verði ekki rakið til hættueiginleika bifreiðarinnar, sem sé forsenda þess, að bótaábyrgð samkvæmt lagagrein þessari stofnist. Það sé sjónarmið stefnanda, að vindur og halli götunnar hafi valdið því, að hurðin hafi skollið aftur. Hvorugt komi bifreið eða notk- un hennar við, enda megi jafna slysi stefnanda við tjón, sem hljótist af því, að hurð á húsi skelli aftur og maður klemmist á milli. Loks telur stefnandi (sic), að slysið verði eingöngu rakið til ógætni stefnanda og því eigi að beita 3. mgr. 67. gr. laga nr. 40/ 1968, ef sú lagagren verði talin eiga við um slys þetta, og beri því að fella fébætur alveg niður. V. Álit réttarins. Slys það, er mál þetta er risið af, gerðist hinn 10. apríl 1972. Í vottorði Ólafs Jónssonar læknis á dómskjali nr. 15, sem aflað var að tilhlutan dómsins, segir svo m. a.: „Það er augljóst, að ekki er mögulegt að framkvæma mat á varanlegri örorku fyrr en ljóst er, að um slíka örorku sé að ræða, og samkvæmt framan- sögðu var sú vitneskja ekki talin fyrir hendi samkvæmt þeim gögnum, er undirritaður hafði tiltæk, fyrr en síðara vottorð Þor- 1212 geirs Jónssonar læknis var gefið út, og því ekki hægt að fram- kvæma umrætt örorkumat fyrr en eftir þann 6. desember 1974. Stefndu lýstu því yfir við munnlegan flutning málsins, að þeir vefengdu ekki framangreint vottorð Ólafs Jónssonar efnislega. Þar sem stefndu hafa ekki vefengt vottorð þetta né neitt bað komið fram í málinu, er hnekkt getur gildi þess, verður að leggja til grundvallar, að stefnanda hafi þess fyrst verið kostur að leita fullnustu kröfu sinnar eftir 6. desember 1974. Mál þetta er höfðað með birtingu stefnu 6. september 1978. Verður því ekki talið með vísan til 78. gr. laga nr. 40/1968, að sýkna beri stefndu vegna þess, að krafa stefnanda á hendur þeim sé fyrnd. Eins og fyrr segir, gerðust atvik máls þessa 10. apríl 1972. Hinn 8. febrúar 1973 gaf stefnandi skýrslu um málsatvik fyrir rannsóknarlögreglunni í Reykjavík. Hið sama gerði stefndi Kristján Grétar 2. maí 1973. Skýrslur fyrir dómi voru síðan ekki gefnar fyrr en 8. maí 1979, eða um það bil 7 árum eftir slys. Af þessum sökum reyndist eigi unnt þrátt fyrir viðleitni dómsins að upplýsa mál þetta svo nákvæmlega sem skyldi. Stefn- andi og stefndi Kristján Grétar eru þó sammála um, að bifreiðin hafi verið kyrrstæð, þá er slysið gerðist. Aðrir sjónarvottar voru. ekki að atburði þessum. Á það má fallast með stefnanda, að bifreiðin Y 2277 hafi ver- ið í notkun sem leigubifreið til mannflutninga gegn gjaldi sam- kvæmt 1. mgr. 67. gr. laga nr. 40/1968, þegar stefnandi varð fyrir slysi því á hendi, er að framan er lýst. Eigi að síður er það álit réttarins, að tjón það, er af hlaust, sé ekki bótaskylt samkvæmt 1. mgr. 67. gr. áðurnefndra laga, þar sem slysið verð- ur hvorki rakið til hreyfingar bifreiðarinnar né hættueiginleika, sem telja má einkennandi fyrir ökutæki framar öðrum. farar- tækjum. Eiga því sjónarmið þau, er liggja að baki sérreglu 1. mgr. 67. gr. ekki við í máli þessu. Bótakröfur í máli þessu eru af hálfu stefnanda einvörðungu reistar á 1. mgr. 67. gr. laga nr. 40/1968. Eigi verður séð, að fyrir hendi sé skaðabótaskylda vegna annarra ástæðna. Ber því að sýkna stefndu af kröfum stefnanda í máli þessu, en eftir at- vikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Þorgeir Örlygsson, fulltrúi yfirborgardómarans í Reykjavík, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Kristján Grétar Marteinsson og Brunabótafélag 1213 Íslands, skulu sýknir vera af kröfum stefnanda, Ásgeirs M. Ásgeirssonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Fimmtudaginn 15. október 1981. Nr. 9/1980. Borgarstjórinn í Reykjavík f. h. borgarsjóðs (Magnús Óskarsson hrl.) segn Reyni Þórðarsyni (Tómas Gunnarsson hrl.). Vextir. Fjárnámsgerð úr gildi felld. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveimbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 28. janúar 1980. Krefst hann þess, að hinum áfrýjaða úr- skurði verði hrundið og synjað um framkvæmd fjárnáms. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Ákvæði í dómi bæjarþings Reykjavíkur 9. mars 1979 um vexti af þeirri fjárhæð, sem stefnda var dæmd úr hendi áfrýj- anda með þeim dómi, geta ekki eftir orðum sínum verið grundvöllur þess vaxtareiknings, sem stefndi styður fjár- námskröfu sína við. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og synja um framgang hins umbeðna fjárnáms. Eftir þessum málalokum ber að dæma áfrýjanda máls- 1214 kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst samtals 5.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og er synj- að um framgang hins umbeðna ffjárnáms. Stefndi, Reynir Þórðarson, greiði áfrýjanda, borgar- stjóranum í Reykjavík f. h. borgarsjóðs, 5.000.00 krón- ur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að við- lagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Sigurgeirs Jónssonar og Þórs Vilhjálmssonar. Með dómi bæjarþings Reykjavíkur 9. mars 1979 var áfrýj- andi dæmdur til að greiða stefnda í skaðabætur 3.500.000 gkr. með tilteknum „ársvöxtum“ frá 1. apríl 1975 til greiðslu- dags svo og málskostnað. Orðið „ársvextir“ hefur að okkar áliti ekki svo afmark- aða merkingu, að hún skeri úr ágreiningi málsaðilja hér fyrir dómi, sem varðar aðferð við vaxtareikning. Fyrir Hæstarétt hafa ekki verið lögð önnur gögn um venjur um reikningsaðferðir, er hér skipta máli, en hinn áfrýjaði úrskurður. Teljum við ekki unnt að byggja dóm í málinu á réttarvenju. Seðlabanki Íslands hefur ekki með heimild í 5. gr. laga nr. 58/1960 og 13. gr. laga nr. 10/1961 sett reglur, sem úr- lausn í ágreiningsmáli þessu verður byggð á. Ekki verður séð, að eðlisrök styðji þá skoðun áfrýjanda, að eigendur krafna samkvæmt dómi skulu fá vexti reikn- aða þanmig, að þeir verði verr settir en þeir hafðu verið, ef höfuðstóll kröfu þeirra hefði verið lagður á innlánsreikning í banka eða sparisjóði. Með hliðsjón af almennum reglum um vaxtareikning í inn- lánsstofnunum, tengslum vaxta af dómskuldum við spari- 1215 sjóðsvexti og af eðli máls teljum við að þessu athuguðu, að rétt sé að staðfesta hinn kærða úrskurð og dæma áfrýjanda til að greiða stefnda 3.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Fjárnámsgerð fógetaréttar Reykjavíkur 15. desember 1979. Gerðarbeiðandi, Reynir Þórðarson, Safamýri 83, Reykjavík, hefur krafist þess, að gert verði fjárnám Í eignum gerðarþola, borgarsjóðs Reykjavíkur c/o borgarskrifstofur við Austur- stræti, Reykjavík, til tryggingar kr. 472.900 ásamt 14% ársvöxt- um af kr. 472.900 frá 26. maí 1979 til greiðsludags, öllum kostn- aði við hina ráðgerðu fjárnámsgerð, þar með töldum málskostnaði gerðarbeiðanda vegna sérstaks máls fyrir fógetaréttinum um það, hvort gerðin skuli fara fram eða ekki, og kostnaði við eftirfar- andi uppboð, ef til þessara réttargerða kemur. Gerðarþoli gerir þær kröfur, að synjað verði um hina umbeðnu fjárnámsgerð og sér verði úrskurðaður málskostnaður úr hendi gerðarbeiðanda að mati réttarins. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutn- ingi, er fram fór 26. nóvember sl. Með dómi bæjarþings Reykjavíkur í málinu nr. 1333/1976, er féll hinn 9. mars 1979, var gerðarþoli dæmdur til að greiða gerðarbeiðanda kr. 3.500.000 með 13% ársvöxtum frá 1. apríl 1975 til 21. nóvember 1977, en með 14% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 650.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Hinn 25. maí sl. greiddi gerðarþoli kr. 6.133.399 til gerðar- beiðanda og taldi sig með því gera upp skuldina. Greiðsla þessi sundurliðast eftirfarandi: Höfuðstóll skv. dómsorði ..............0.00.. 0... 3.500.000 13% ársvextir frá 1. maí 1975 — 21. nóvember 1977 .. 1.200.694 14% ársvextir frá 22. nóvember 1977 — 25. maí 1979 .. "741.805 Málskostnaður ............0...02 00. 00 650.000 Endurritskostnaður .............200.00 0000. 39.000 Birting ..............0.0. 00. 1.900 6.133.399 Þessu vill gerðarbeiðandi ekki una, þar sem hann telur kr. 412.900 ógreiddar. Sú fjárhæð er vaxtavextir, sem fást með því að leggja árlega vexti við höfuðstól dómskuldar og reikna síðan 1216 ársvexti af þeirri heildarupphæð. Hann sundurliðar kröfur sínar eftirfarandi: Höfuðstóll samkvæmt dómsorði ......0000000. 0... 3.500.000 Vextir og vaxtavextir miðað við 13% ársvexti af kr. 3.500.000 frá 1. apríl 1975 til 21. nóvember 1977 .... 1.341.952 Vextir og vaxtavextir miðað við 14% ársvexti af kr. 4.841.952 frá 21. nóvember 1977 til 23. mars 1979 .... 1.068.531 Málskostnaður samkvæmt dómsorði ........0.%00... 650.000 Kostnaður við endurrit ........0.000 000. 0... 39.000 Birting 20. apríl 1979 ......20.0000 000. nn 1.900 6.601.984 Gerðarbeiðandi kveður kröfu. sína um vaxtavexti í fyrsta lagi byggða á orðalagi dómsorðs á rskj. 3, sem sé að verulegu leyti byggt á kröfugerð stefnanda í málinu, a. m. k. að því er varðar orðið. ársvextir. Hann telur dómsorð réttarskjals nr. 3 einnig byggt á reglum Seðlabanka Íslands, sbr. réttarskjal nr. 12 og 13. Þá segir hann kröfugerðina einnig byggða á þeim ákvæðum. Í. gr. laga nr. 58/1960 um bann við okri, dráttarvexti og fl, en Í nefndri grein er heimilað og jafnframt tekið fram, að vextir skuli vera jafnháir vöxtum af almennum sparifjárreikningum hjá bönkum og sparisjóðum. Af hálfu gerðarbeiðanda er talið óumdeilt, að vextir af al- mennum sparifjárreikningum hjá bönkum og sparisjóðum séu reiknaðir einu sinni á ári. Er það jafnan gert um áramót, þótt ákvæði laga kveði ekki á um, að það skuli gert um áramót. Í vaxta- og vaxtavaxtaútreikningi gerðarbeiðanda eru reiknaðir ársvextir, eins og kveðið er á um í dómsorði réttarskjals nr. 3, en þar er miðað við upphafstíma vaxtaútreiknings og þau tímamörk, þegar dómur kveður á um, að vaxtahlutfalli skuli breytt. Heildarvaxtafjárhæð þannig reiknuð er talin af gerðar- beiðanda heldur lægri en ef vextir væru ætíð reiknaðir út miðað við áramót, en það hefði í för með sér vegna upphafstíma á öðrum tíma en áramótum og vegna vaxtabreytingatíma fleiri vaxtatímabil, sem aftur hefði í för með sér hærri vaxtafjárhæð. Auk þess sem krafa gerðarbeiðanda í málinu um fjárnám vegna vaxtavaxta er byggð, að því er meginstefnu varðar, á vaxtaútreikningi, eins og hann er framkvæmdur í bankakerfinu, felst í orðinu ársvextir samkvæmt almennri málvenju, sem mið- að er við sem grundvallarhugtak bæði í 1. gr. laga nr. 58/1960 og dómsorði réttarskjals nr. 3, að vextir skuli reiknaðir einu 1217 sinni á ári, og bætast þeir við höfuðstól. Gerðarbeiðandi telur, að ef fylgt væri sjónarmiðum gerðarþola í málinu, þ. e. að ekki skuli reikna vaxtavexti af dómskuldinni, þá felist í því miðað við fjögurra ára lánstíma og 13% ársvexti, að vextir af fyrsta tímabili væru 13.000%, vextir af öðru tímabili væru 11.503%, vextir af þriðja tímabili væru 10.180% og af fjórða tímabili 9.009%. Gerðarbeiðandi segir það gefa auga leið, að mismunun, sem felst í því að reikna ekki vaxtavexti, feli í raun í sér, þeg- ar um langan lánstíma er að ræða, verulega vaxtalækkun. Eru að mati gerðarbeiðanda engin efnisrök fyrir því að lækka í reynd vexti, þegar lánstími er langur, eins og gert er, ef fylgt væri sjónarmiðum gerðarþola í málinu, miðað við vaxtakjör t. d. í eitt ár. Gerðarþoli kveður engin lagaákvæði mæla fyrir um greiðslu vaxtavaxta af dómskuldum. Seðlabanki Íslands hafi engar regl- ur sett um dómvexti, og ályktun um vaxtavexti af dómskuld- um verði með engu móti dregin af almennum vaxtareglum bankans. Starfsreglur lánastofnana um vaxtaútreikninga telur gerðarþoli ekki bindandi fyrir aðra. Hann segir vera fyrir hendi ríka og gamla hefð um uppgjör vaxta af dómskuldum og hafi aldrei tíðkast að reikna vaxtavexti af þeim skuldum. Til þess að hnekkja þessari föstu venju þyrfti skýrar reglur og fyrirmæli, sem ekki eru fyrir hendi. Gerðarþoli segir dómsorðið, sem gerðarbeiðandi byggir kröfur sínar á, Í engu frábrugðið hefðbundinni niðurstöðu dóma um vaxtagreiðslur og séu engin efni til að leggja í það annan skiln- ing en tíðkast hefur. Ef gerðarbeiðandi vildi fara inn á nýjar brautir með vaxtakröfur og útreikning þeirra, hefði hann átt að gera grein fyrir því við flutning þess máls, sem krafa hans hér í réttinum er sprottin af, en í þeim málflutningi var engu slíku sjónarmiði hreyft. Gerðarþoli telur kröfugerð gerðarbeiðanda óljósa að því leyti, að ekki kemur fram, að hve miklu leyti krafa hans stafar af því, að vaxtavextir hafa ekki verið greiddir, og að hve miklu leyti af öðrum ástæðum. Segir aðeins um þetta í greinargerð gerðar- beiðanda, að „meginhluti“ kröfunnar stafi af ágreiningi um vaxta- vexti. Gerðarþoli kveðst gagngert um það hafa spurst, hvort gerðarbeiðandi hafi aðrar athugasemdir fram að færa við upp- gjör á dómskuld hans en þær, er varða vaxtavexti, en við því hafi ekkert svar borist. Sú fyrirspurn hafi verið fram borin Í því skyni, að leiðrétta mætti reikningsskekkju eða aðrar villur 77 1218 í uppgjörinu, ef gerðarbeiðandi teldi sig finna þær, og þarf ekki að orðlengja, að til slíkra leiðréttinga þarf ekki atbeina fógeta. Gerðarþoli nefndi hugsanlega frávísunarástæðu, að hér væri hliðsettur dómstóll að fjalla um mál annars, en gerði ekki um bað sérstaka kröfu. Það, sem aðiljum máls þessa ber á milli, er, hvort heimilt sé að reikna vexti af vöxtum, en fjárnámskrafan er þannig til komin, að vöxtum er bætt við höfuðstól árlega og vextir reiknaðir af þeirri heildarupphæð. Virðist sem þessi háttur á útreikningi vaxta á dómkröfum sé nokkuð algengur og raunar Í samræmi við það, sem tíðkast við vaxtaútreikning innlána í lánastofnun- um. Ekki verður séð, að þessi vaxtavaxtataka brjóti í bága við ákvæði laga nr. 58/1960, sem fjalla um bann við okri, dráttar- vexti o. fl, né heldur að um þetta verði að gilda sérstakar reglur. Er því talið rétt að taka til greina kröfu gerðarbeiðanda og leyfa framgang hins umbeðna fjárnáms. Málskostnaður þykir hæfilega ákveðinn kr. 100.000 til gerðar- beiðanda. Ólafur Sigurgeirsson, fulltrúi yfirborgarfógeta, kvað upp úr- skurð þennan. Því úrskurðast: Umbeðið fjárnám skal fara fram á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarþoli greiði kr. 100.000 í málskostnað til gerðarbeið- anda innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að við- lagðri aðför að lögum. 1219 Föstudaginn 16. október 1981. Nr. 75/1978. Miðbæjarframkvæmdir s/f. (Grétar Haraldsson hrl.) segn Magnúsi Björgvinssyni (Kjartan Reynir Ólafsson hrl.). Fasteignaviðskipti. Verðtrygging. Fjárnámsgerð úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut málinu upphaflega til Hæstaréttar með stefnu 20. mars 1978, að fengnu áfrýjunarleyfi 17. mars, en útivistardómur sekk í því máli 3. apríl 1978. Málinu var áfrýjað af nýju 12. apríl 1978 með heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973. Áfrýjandi krefst sýknu af öllum kröfum stefnda, sem gerðar voru á bæjarþingi, og þess, að hin áfrýjaða fjár- námsgerð verði felld úr gildi. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi samþykkir kröfur áfrýjanda, en krefst þess þó, að málskostnaður falli niður í héraði og fyrir Hæstarétti. Kröfur áfrýjanda ber að taka til greina. Rétt er, að stefndi greiði áfrýjanda samtals 4.000.00 krónur í málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Miðbæjarframkvæmdir s/f, skal vera sýkn af kröfum stefnda, Magnúsar Björgvinssonar, í máli þessu. Hið áfrýjaða fjárnám er fellt úr gildi. Stefndi greiði áfrýjanda 4.000.00 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 1220 Dómur bæjarþings Kópavogs 24. júní 1976. Mál þetta, sem dómtekið var 21. þ. m. að loknum munnlegum málflutningi, er höfðað hér fyrir bæjarþinginu með stefnu, út- gefinni 11. október 1976, af Magnúsi Björgvinssyni skrifstofu- manni, Hamraborg 16, Kópavogi, gegn Miðbæjarframkvæmdum s/f, Kastalagerði 1, Kópavogi, til þess að fá hið stefnda sameign- arfélag dæmt til endurgreiðslu vísitölugreiðslna, sem stefndi hef- ur fengið frá stefnanda, að fjárhæð kr. 498.665 með 13% ársvöxt- um frá 11. október 1976 til 20. nóvember 1976, en með 2.5% dráttarvöxtum fyrir hvern vanskilamánuð og byrjaðan vanskila- mánuð frá þeim degi til greiðsludags, svo sem dómkröfur stefn- anda eru endanlega fram settar. Þá krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar að skaðlausu. z Eftir frásögn í stefnu eru atvik málsins þau, að með tveimur samningum, sem nefndir hafa verið verksamningar, dags. 1. nóv- ember 1973, keypti stefnandi 3ja herbergja íbúð á 8. hæð A í há- hýsinu Hamraborg 16, Kópavogi, ásamt bifreiðageymslu af stefnda fyrir ákveðna fjárhæð og með ákveðnum greiðsluskilmálum. Í samningum þessum segir: „Verð íbúðarinnar er háð hreyf- ingum vísitölu byggingarkostnaðar til hækkunar eða lækkunar á byggingartímanum. Hreyfingar vísitölunnar virka ekki aftur fyrir sig á þær greiðslur, sem verkkaupi hefur innt af hendi. Viðmið- unargrunntala vísitölu er 853 stig.“ „Samningur þessi fylgir samningi um byggingu 3ja herbergja íbúðar á 8. hæð A í háhýsi v/Vallartröð í Kópavogi, og fylgja honum því allir sömu skilmálar og þeim samningi, þar með á- kvæði, um að samningsverð sé háð hreyfingum vísitölu til hækkk- unar eða lækkunar. Viðmiðunartala vísitölu er 853 stig.“ Þessar vísitölugreiðslur kveður stefnandi, að stefndi hafi tekið undir sjálfum sér, þannig að hann hafi gefið kvittanir sumpart fyrir greiðslum upp Í kaupverð og sumpart upp Í vísitöluálag. Eftir að kaupverðið var allt greitt og auk þess sú fjárhæð, sem hér er stefnt út af til endurgreiðslu, krafðist stefndi viðbótar- vísitölugreiðslu, enda þótt hann hafi aldrei gefið nákvæma sund- urliðun eða skýringar á útreikningum vísitölugreiðslna. Afsal fyrir íbúðinni, hlutdeild í sameign ásamt sérgeymslu í kjallara o. fl. gaf stefndi út til stefnanda hinn 10. júlí 1975. Nú hafi stefn- 1221 andi hins vegar orðið þess áskynja, að vísitölubinding viðskipta þessara muni fara í bága við lög, og hafi stefndi haft af honum fé með ólöglegum hætti. Verður nú vikið nánar að málavöxtum, svo sem fram kemur í skýrslum stefnanda og fyrirsvarsmanna stefnda fyrir dóminum. Í skýrslu stefnanda 7. mars sl. segir m. a., að hann hafi komist í samband við stefnda á þann hátt, að hann sá íbúðir auglýstar til sölu í háhýsi í Kópavogi hjá fasteignasölunni Hýbýlum og Skip- um í Garðastræti í Reykjavík. Var verðið tilgreint kr. 2.600.000. Var þetta u. þ. b. viku eða 10 dögum áður en samningar voru undirritaðir. Eftir að hafa fengið ýmsar upplýsingar þessu viðvíkjandi þarna á fasteignasölunni fékk hann afhenta útlitsteikningu af háhýsinu svo og flatarteikningu af íbúðinni. Einnig fékk hann afhent samn- ingsform. Tók hann þetta með sér og kom svo daginn eftir og gerði ákveðið greiðslutilboð. Var honum þá tjáð, að verðið væri kr. 50.000 hærra, þar sem íbúðin væri á efstu hæð. Tókust samn- ingar milli aðilja 2—3 dögum seinna, hinn 1. nóvember 1973, svo sem fyrr segir. Magnús kveðst hafa tekið eftir því, að samningarnir nefndust verksamningar. Hann kveður ekkert hafa verið útskýrt á neinn hátt, hvort eða hvaða þýðingu það hefði, að samningarnir voru með þessu heiti, en sjálfur kveðst hann hafa staðið í þeirri trú, að hann væri að gera venjulegan kaupsamning. Hann kveður ekkert hafa verið talað um eða útskýrt, hvaða þýðingu vísitölu- ákvæðið í samningunum hefði. Hann kveðst hafa tekið eftir þess- um vísitöluákvæðum, en lagði annan skilning í þau en stefndi reyndist hafa. Stefnandi kveðst hafa verið lengi búinn að reyna að fá skriflegt uppgjör um viðskipti sín og stefnda, en án árangurs. Fól hann Jóni Oddssyni hæstaréttarlögmanni að knýja á um það. Skömmu ettir mánaðamótin júní—júlí 1975 kveðst hann hafa farið á endurskoð- unarskrifstofu Jóns Ólafssonar og lýst því yfir, að hann vildi fá endanlegt uppgjör. Eftir að Jón hafði munnlega gert grein fyrir greiðslustöðunni, gerði hann upp að fullu og fékk kvittun, en á grundvelli hennar fékk hann út gefið afsal hinn 10. júlí 1975. Hann segir aðspurður, að eftir að hann hafði lengi krafist þess að fá uppgjör og gert kvartanir út af ástandi íbúðarinnar og af- hendingardrætti, en um þetta átti hann og lögmaður hans fjöl- mörg samtöl og símtöl, m. a. við Hafstein Júlíusson, þá hafi Haf- steinn gefið sér eins dags frest til að ljúka öllum greiðslum að 1222 fullu, annars yrði íbúðin seld öðrum. Kveðst hann þá hafa snúið sér til Jóns Ólafssonar endurskoðanda, svo sem ofan greinir. Fyrirsvarsmenn stefnda, þeir Ingimar Haraldsson húsasmíða- meistari, Hafsteinn Júlíusson múrarameistari og Páll Þorláksson rafverktaki, komu fyrir dóminn 15. apríl sl. Í skýrslu Ingimars, sem er stjórnarformaður félagsins, segir á þá leið, að hann muni ekki séstaklega eftir gerð samninganna, sem málið sé af risið, en þá hafi hann undirritað f. h. félagsins. Af þessum sökum kveðst hann ekki muna, hvort nokkrar um- ræður fóru fram um einstök ákvæði samninganna fyrir eða við undirskrift þeirra. Ingimar kveður samningana vera verksamn- inga, eins og greinir á þeim, þar sem um var að ræða að byggja íbúðir fyrir fólk. Hann kveður þá sameigendurna hafa vitað um þá skoðun ýmissa aðilja, að vísitöluákvæði í venjulegum kaup- samningum um fasteignir kynnu að vera ólögmæt, en hins vegar ekki í verksamningum. Hafi þetta atriði einnig haft áhrif á það að gera slíka verksamninga um íbúðirnar í háhýsunum við Hamraborg, sem félagið hugðist reisa, en ekki venjulega kaup- samninga. Hann kveður aðspurður, að félagið hafi falið fasteignasölunni Híbýlum og Skipum í Reykjavík að koma íbúðunum í nefndum háhýsum á framfæri við almenning. Hafi fasteignasalan algerlega séð um þann þátt, þar á meðal auglýsingar. Hafsteinn Júlíusson kveðst ekki hafa haft nein afskipti af gerð samninganna. Hins vegar hafi hann verið viðstaddur, er afsalið var gefið út, en þá hafði stefnandi gengið frá greiðslum sam- kvæmt samningunum við Jón Ólafsson endurskoðanda, en þessar greiðslur voru komnar í vanskil. Hann kveðst hafa talað við stefn- anda þá nokkru áður og gert honum grein fyrir því, að hann ætti það á hættu, að íbúðin yrði seld öðrum, ef hann bætti ekki strax úr vanskilum sínum. Nokkru eftir útgáfu afsalsins kveður hann, að stefnandi hafi hringt í sig og tjáð sér, að hann hefði greitt til Jóns Ólafssonar endurskoðanda með víxlum sömu upphæð og seinni hluti húsnæð- ismálastjórnarlánsins nam. Í framhaldi af þessu hafi stefnandi sagst vilja taka lánið út sjálfur hjá veðdeildinni og bað um at- beina hans til þess, en umboð til handa Miðbæjarframkvæmdum s/f til að veita láninu viðstöku lá fyrir í bankanum. Hafsteinn tekur fram, að stefnandi hafi vísað til þess, að hann hefði gengið frá þessu atriði á sama hátt og Ingibjörg nokkur í íbúðinni við hliðina á honum, en hún hafði borgað til endurskoðandans upp- 1223 hæð veðdeildarlánsins í peningum eða víxlum. Hafsteinn kveðst ekki hafa getað rengt það, sem stefnandi sagði um mál þetta, en þar sem Jón Ólafsson endurskoðandi var utanbæjar um þetta leyti, gat hann ekki fengið staðfestingu hjá honum. Þegar svo Guðbrandur, starfsmaður veðdeildarinnar, hafi hringt í sig út af þessu, hafi hann sagt honum, að stefnandi segðist vera búinn að greiða upphæð lánsins og þar sem ekki væri rétt að rengja það, væri ekki neitt því til fyrirstöðu að afgreiða það til hans sjálfs. Hafsteinn kveðst hafa fengið þær upplýsingar frá Jóni Ólafssyni endurskoðanda, að stefnandi hefði ekki greitt upphæð lánsins til hans. Hafði hann þá lagt fram kæru til sakadóms Kópavogs eftir að hafa árangurslaust í viðræðum við stefnanda reynt að fá hann til að borga upphæðina. Aðspurður kveður hann, að fyrirliggjandi samningsform hafi verið samið af Guðfinni Magnússyni hjá Híbýlum og Skipum og Guttormi Sigurbjörnssyni og síðan lagt fyrir fundi upphaflegra sameigenda Húsfells s/f, sem var forveri Miðbæjarframkvæmda s/f. Hann kveðst hafa verið aðili að Húsfelli s/f, er gengið var frá samningsdrögum. Hann segir, að þeim sameigendum hafi verið kunnugt um þá skoðun ýmissa aðilja, að vísitöluákvæði í venju- legum kaupsamningum kynnu að vera ólögmæt. Hins vegar hafi lögfræðingar lýst því áliti sínu við þá sameigendurna, að ef hið opinbera gæti haft slík vísitöluákvæði í verksamningum sínum, þá gætu aðrir aðiljar, þ. á. m. einstaklingar, gert það líka. Hjá Páli Þorlákssyni kom skýrt fram, að hann hefði engan hlut átt að framkvæmd viðskipta félagsins af stefnanda. Hann kveðst ekki muna það, hvort eða hverjir sömdu formið á samningunum. Hann kveður ástæðuna til þess, að samningarnir nefnast verksamningar, vera þá, að gera skyldi samninga um íbúð- ir, sem ekki var búið að smíða. Hann kveður þá vitneskju hafa verið fyrir hendi, er þetta var ákveðið, að það var skoðun ýmissa aðilja, að vísitöluákvæði eins og eru í verksamningunnm kynnu að vera ólögmæt í venjulegum kaupsamningum um fasteignir. Hvort þessi vitneskja réði nokkru um það, hvernig samningsformin voru úr garði gerð, kveðst hann ekki vilja fullyrða neitt um. Svo sem greinir í atvikalýsingu hér að framan, er mál þetta risið út af tveimur samningum milli aðilja um tiltekna íbúð og bílageymslu í háhýsinu Hamraborg 16 í Kópavogi. Upphaf samningsins um íbúðina hljóðar svo: „Miðbæjarframkvæmdir s.f., Kópavogi, í samningi þessum nefndur verksali, Magnús Björgvinsson, Tunguvegi 46, Reykjavík, 1224 í samningi þessum nefndur verkkaupi, gerum með okkur svo- felldan Verksamning. Verksali tekur að sér að byggja 3ja herbergja íbúð á 8 A hæð í húsinu nr. við háhýsi v/Vallartröð í Kópavogi, samkvæmt verk- samningi þessum, eftir teikningum, samþykktum af byggingar- yfirvöldum í Kópavogi. Íbúðinni fylgir sér geymsla í kjallara, merkt 8 h. A hæð hlut- deild í sameiginlegu þvottahúsi, barnavagnageymslu, sorp- seymslu, göngum, stigahúsi, lyftu, lyftuhúsi og öðru því, sem eigninni fylgir skv. teikningu af húsinu, þar með talin hlutdeild í leigulóðarréttindum.““ Þá er lýst í ítarlegu máli, hvernig frágangi íbúðar svo og sameignar skuli háttað, og sagt, að greiðslur fyrir verkið séu kr. 2.650.000 og greiðsluupphæðir og gjalddagar taldir upp. Síðan segir á þessa leið: „Af greiðslum fyrir afhendingu íbúðar greiðast engir vextir. Hins vegar ber verkkaupa að greiða venjulega útlánsvexti banka, víxlavexti, af skuld, er kann að standa, þegar hann tekur við íbúðinni, þar með talið ógreitt lán Húsnæðismálastjórnar. Verk- kaupi greiðir skipulagsgjald og lóðarskráningargjald, en verksali gatnagerðargjald, byggingarleyfisgjald svo og heimtaugargjald rafveitu og hitaveitu. Þegar íbúðin hefur verið afhent verkkaupa, hirðir hann arð hennar og greiðir af henni skatta og skyldur, s.s. hita, rafmagn o.fl. Verkkaupi skal gera íbúðina íbúðarhæfa innan þriggja ára frá undirskriftardegi varksamnings. Þegar verksali hefur staðið við allar skuldbindingar sínar samkvæmt verksamningi þessum og verkkaupi á sama hátt, að öllu leyti, staðið í skilum með greiðslur, eins og honum ber, telst verkkaupi eigandi eignarinnar og á rétt á afsali, og fer þá með gjöld, skatta og skyldur, að öllu- leyti, eftir venjulegum reglum um kaup og sölu fasteigna. Hús- félag skal stofnað áður en afsal er gefið út. Verkkaupi hefur séð og kynnt sér teikningu af húsinu gerða af Ásmundi Ólasyni og Óla Jóh. Ásmundssyni í apríl 1973. Verksali lofar að hraða framkvæmd verksins eftir föngum. Verð íbúðarinnar er háð hreyfingum vísitölu byggingarkostn- aðar til hækkunar eða lækkunar á byggingartímanum. Hreyfing- ar vísitölunnar virka ekki aftur fyrir sig á þær greiðslur, sem verkkaupi hefur innt af hendi. Viðmiðunargrunntala vísitölu er 853 stig. Eigi verkkaupi rétt á láni hjá Húsnæðismálastjórn, veit- 1225 ir verksali láninu viðtöku, og gengur það upp í greiðslu fyrir verkið, að öðrum kosti greiði verkkaupi fjárhæð, sem svarar láns- upphæðinni, á sama tíma og Húsnæðismálastjórn greiðir lánin. Gert er ráð fyrir, að verkkaupi fái fyrri hluta lánsins eigi síðar en Í árslok 1974 og síðari hlutann 6 mánuðum síðar. Nú vanheldur verkkaupi ákvæði verksamnings þessa um greiðslur, og getur þá verksali, með tveggja vikna fyrirvara, skorað á hann úr að bæta. Hafi hann eigi innan greinds tíma innt af höndum tilskildar greiðslur, þá hefur hann fyrirgert rétti sín- um, til íbúðarinnar. Skal þá verksala heimilt að taka til ráðstöf- unar íbúðina. Ekki er afturkræft það, sem verkkaupi hefur greitt, fyrr en verksali hefur fengið greidda þá fjárhæð, sem komin var Í vanskil, þegar samningur er gerður við nýjan verkkaupa. Hins vegar skal verkkaupi fá vexti af innborguðum greiðslum.“ Í samningum um bílageymsluna er tilgreint verð kr. 310.000, og er vísað til ákvæða í fyrrnefnda samningnum um aðra skil- mála, þ. á m. að samningsverðið sé háð hreyfingum vísitölu til hækkunar eða lækkunar. Stefnandi gerir þá grein fyrir kröfum sínum í málinu, að skuldbindingar hans samkvæmt umræddum tveimur samningum séu fjárskuldbindingar í skilningi laga nr. 71/1966 um verðtrygg- ingu fjárbindinga. Samkvæmt 1. gr. laganna sé óheimilt að ákveða í samningum, að fjárskuldbindingar í íslenskum krónum skuli breytast í hlutfalli við breytingar vísitölu, vöruverðs, gengi er- lends gjaldeyris, verðmæti gulls, silfurs eða annars verðmætis, en undanþágu frá þessari reglu geti Seðlabanki Íslands aðeins veitt. Sé þessa eigi gætt, skuli slíkar skuldbindingar vera ógildar, sbr. 2. mgr. 1. gr. nefndra laga. Samninga þá, sem hér um ræðir, kveður hann samkvæmt eðli sínu og inntaki raunverulega vera kaupsamninga, en ekki verk- samninga. Komi það glögglega fram í málsskjölum. Sé hann bú- inn að greiða umsamið kaupverð íbúðarinnar og bílageymslunnar, kr. 2.960.000, kr. 130.230 í vexti og auk þess kr. 498.665 í vísi- töluálag á kaupverðið samkvæmt framangreindum samnings- ákvæðum. Stefnandi kveðst hafa höfðað mál þetta til heimtu vísitöluálags- ins með eðlilegum hraða, eftir að hann fékk vitneskju um ólög- mæti vísitöluákvæðanna og í beinu framhaldi af því. Beri því að vísa því á bug, sem stefndi haldi fram, að hann hafi sýnt tóm- læti um þessa endurheimtu, svo og þeirri málsástæðu hans, að hann hafi samþykkt kaupkjörin, þ. á m. vísitöluákvæðin, er hann 1226 gerði upp að fullu og fékk út gefið afsal hinn 10. júlí 1975. Þarna hafi komið til fullkomin nauðung, þar sem því var hótað skýrt og skorinort, að íbúðin yrði seld öðrum, ef ekki yrði gert upp strax. Hann bendir á, að hann hafi aldrei eftir samningsgerðina viður- kennt eða samþykkt vísitöluálagið berum orðum eða sérstaklega. Hvort sem væri skipti það ekki máli í sambandi við endurheimtu fjár, tekið með ólöglegum hætti. Auk áskilnaðar í stefnu um rétt til skaðabóta eða afsláttar úr hendi stefnda vegna vanefnda og framkominna galla á íbúðinni hefur stefnandi áskilið sér rétt til endurheimtu of tekinna vaxta. Stefndi rökstyður kröfu sína um sýknu fyrst og fremst með því, að umdeild vísitöluákvæði í verksamningunum tveimur séu gild frá upphafi og brjóti því í engu gegn ákvæðum 1. gr. laga nr. 71/1966 um verðtryggingu fjárskuldbindinga. Samningarnir séu raunverulega verksamningar samkvæmt eðli sínu og efni, enda gerðir um fasteignir, sem átti eftir að reisa og koma upp. Engu mál i skipti, hvað þeir séu nefndir eða hvað viðskiptin samkvæmt þeim séu kölluð í einstökum greiðslukvittunum, í afsali eða aug- lýsingum. Slíkt og þvílíkt geti í engu breytt eðli þeirra. Í kaupsamningum um fasteignir, sem til eru við kaupin og af- hentar skömmu eftir þau, kunni það að stríða gegn ákvæðum 1. gr. nefndra laga nr. 71/1966 að vísitölubinda kaupverðið, en allt öðru máli gegni um verksamninga eins og hér ræði um, enda ára- löng föst venja fyrir því að binda greiðslur vísitölu eða öðrum verðmæli. Í öðru lagi styður stefndi sýknukröfuna með því, að stefnandi hafi endanlega samþykkt fullnaðarverð íbúðarinnar og þar með samningskjörin í einu og öllu með viðtöku afsals án fyrirvara hinn 10. júlí 1975 að undanfarandi fullnaðaruppgjöri vegna íbúð- arinnar sjálfrar. Í því sambandi bendir hann á, að stefnandi hafi aldrei mótmælt né gert nokkrar athugasemdir um vísitöluálagið, er hann innti einstakar greiðslur af hendi. Að svo vöxnu máli telur stefndi, að stefnandi eigi ekki að hljóta nokkra stoð bakkrafna þeirra, er hann hafi hér uppi. Þá kveður stefndi, að fari svo mót von sinni, að stefnandi verði talinn hafa átt einhverja endurheimtukröfu sér á hendur, þá hljóti sú krafa að vera fallin niður fyrir tómlæti, þar sem hann fyrst hefjist handa um málssókn henni til viðurkenningar fullum 15 mánuðum eftir lokagreiðslu hinn 9. júlí 1975 og viðtöku afsals 1227 daginn eftir. Hvernig sem á þetta sé litið, sé stefnukrafan allt of seint fram komin. Beri því að hafna henni með öllu. Álit dómsins og niðurstaða. Þegar virt eru fyrirliggjandi gögn og öll atvik að samningsgerð aðilja, verður að fallast á það með stefnanda, að umræddir samn- ingar séu fremur í ætt við kaupsamninga um fasteignir heldur en eiginlegir verksamningar. Ber að telja, að skuldbindingar stefn- anda í samningunum séu fjárskuldbindingar í skilningi laga nr. 71/1966 um verðtryggingu fjárskuldbindinga. Ganga því ákvæðin í þeim um vísitölubindingu kaupverðsins gegn fortakslausum bannákvæðum 1. gr. nefndra laga og eru ógild, sbr. 2. mgr. til- vitnaðrar lagagreinar. Þar sem á þennan veg er farið um þennan þátt viðskipta aðilja, verður eigi talið, að stefnandi hafi fremur en í upphafi samnings- gerðarinnar samþykkt á bindandi hátt samningskjörin að því er vísitöluákvæðin áhrærði eða í heild, er hann gerði upp kaup- verðið eftir kröfu stefnda og fékk út gefið afsal í júlí 1975. Þá verður eigi talið, eins og málið er vaxið, að stefnandi hafi firrt sig rétti vegna tómlætis til að fá dómsviðurkenningu á endur- kröfurétti þeim, er hann sækir hér. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, þykir verða að taka til greina kröfu stefnanda um endurgreiðslu vísitöluálags, kr. 498.665. Verður því stefndi dæmdur til greiðslu þessarar fjárhæð- ar með vöxtum, sem ákveðast 13% á ári frá 11. október 1976 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til greiðslu máls- kostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn 115.000. Ólafur St. Sigurðsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Miðbæjarframkvæmdir s/f, greiði stefnanda, Magnúsi Björgvinssyni, kr. 498.665 með 13% ársvöxtum frá 11. október 1976 til greiðsludags og kr. 115.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri að- för að lögum. Fjárnámsgerð fógetaréttar Kópavogs 13. september 1977. Ár 1977, þriðjudaginn 13. september, var fógetaréttur Kópa- vogs settur að Kastalagerði 1, Kópavogi, og haldinn þar af full- 1228 trúa bæjarfógeta Sigurberg Guðjónssyni með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið: Málið: Magnús Björgvinsson gegn Miðbæjar- framkvæmdum s/f, sama stað. Fógeti leggur fram nr. 1 gerðarbeiðni, nr. 2 endurrit úr dóma- bók Kópavogs (dómur 24. 6. 1977), svohljóðandi: Fyrir gerðarbeiðanda mætir Kjartan Reynir Ólafsson hæsta- réttarlögmaður og krefst fjárnáms fyrir kr. 498.665 með 13% árs- vöxtum frá 11. október 1976 til greiðsludags, kr. 5.600 í birting- ar,- endurrits,- og ritlaunakostnað, kr. 115.000 í málskostnað skv. gjaldskrá LMFÍ, kostnaði við gerðina og eftirfarandi uppboð/inn- heimtuaðgerðir, allt á ábyrgð gerðarbeiðanda, en á kostnað gerð- arþola. Fyrir hönd gerðarþola er mætt í réttinum að tilhlutan fógeta Edda Ólafsdóttir, sem er hér. Áminnt um sannsögli, kveðst hún ekki greiða fyrir gerðarþola né benda á eignir til fjárnáms. Samkvæmt kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda lýsti fógeti yfir fjárnámi í eign/arhluta gerðarþola, sem er verslunarhúsnæði í götuhæð fasteignarinnar nr. 10—14 við Hamraborg hér í bæ. Á staðnum var til staðar María Björnsdóttir, en hún vildi ekki mæta í réttinum f. h. gerðarþola. Fallið var frá virðingu. Fógeti skýrði þýðingu gerðarinnar og brýndi fyrir Maríu að skýra gerðarþola frá fjárnáminu, sem hún lofaði að gera. Upplesið, játað rétt bókað. Gerðinni lokið. 1229 Mánudaginn 19. október 1981. Nr. 62/1979. Þórarinn Þórarinsson (Jóhannes L. L. Helgason hrl.) gegn Kristjáni Péturssyni og Hauki Guðmundssyni (Jón E. Ragnarsson hrl.). Ærumeiðingar. Ómerking ummæla. Miskabætur. Dómur Hæstaréttar. Máli þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Ármann Snævarr, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 21. mars 1979. Krefst hann sýknu af öllum kröfum stefndu og málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann lækk- unar á kröfum stefndu og þess, að málskostnaður verði lát- inn falla niður. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Í héraðsstefnu var fyrirsögn hinnar átöldu greinar, „Dýr- lingur og James Bond Íslands“, ekki meðal þeirra ummæla, sem um var fjallað. Málið var munnlega flutt á bæjarþingi Reykjavíkur 20. febrúar 1979. Í bókun um þinghald þetta var getið frumræðna lögmanna aðilja. Var síðan bókað: „Lögmaður stefnenda tók aftur til máls og tók fram, að fyrirsögn greinarinnar „Dýrlingur og James Bond Íslands“ félli undir hin umstefndu ummæli til ómerkingar. Hann ítrekaði síðan nokkur atriði, ítrekaði gerðar kröfur og lagði málið í dóm. Lögmaður stefnda lagði nú málið í dóm.“ Samkvæmt þessu er eigi fullnægt réttarfarsskilyrðum til að ómerkja megi fyrirsögn blaðagreinarinnar, sbr. 113. gr. laga nr. 85/1936. Að öðru leyti ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með til- vísun til forsendna hans. 1230 Eftir þessum úrslitum er rétt, að áfrýjandi greiði stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 2.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó þannig, að áðurgreind fyrirsögn verður ekki ómerkt. Áfrýjandi, Þórarinn Þórarinsson, greiði stefndu, Kristjáni Péturssyni og Hauki Guðmundssyni, 2.500.00' krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. febrúar 1979. Mál þetta, sem dómtekið var 20. febrúar sl., hafa Kristján: Pétursson, Miðvangi 41, Hafnarfirði, og Haukur Guðmundsson, Kirkjubraut 3, Ytri-Njarðvík, höfðað með stefnu, birtri 7. janúar 1977, gegn Þórarni Þórarinssyni, Hofsvallagötu 57, Reykjavík. Dómkröfur. Upphaflegar dómkröfur stefnanda voru þær, að stefndi yrði dæmdur til að greiða þeim skaða- og miskabætur, samtals að fjár-- hæð kr. 2.800.000 með 13% ársvöxtum frá 1. janúar 1977 til greiðsludags. Enn fremur til að þola ómerkingu ummæla, sem verða tilgreind hér á eftir, til að birta dómsniðurstöður í dag- blaðinu Tímanum að viðlögðum dagsektum og til að greiða hætfi- lega fjárhæð til birtingar dómsins í opinberum blöðum að mati dómsins. Stefnendur kröfðust þess og, að stefndi yrði dæmdur til að greiða þeim málskostnað að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins féllu stefnendur frá þeim kröfum, að lagðar yrðu dagsektir við birtingu dómsins í dagblað- inu Tímanum, að stefndi yrði dæmdur til að greiða hæfilega fjár- hæð til birtingar dómsins í opinberum blöðum og skaðabótakröf-. unni. Miskabótakrafan er að fjárhæð kr. 1.400.000, eða kr. 700.000 af“ hálfu hvors stefnenda. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði algerlega sýknaður af kröfum stefnenda og honum verði auk þess dæmdur hæfilegur- málskostnaður úr þeirra hendi að mati dómsins. 1231 Sættir hafa verið reyndar, en árangurslaust. Ummæli þau, sem stefnendur krefjast ómerkingar á, eru svo- hljóðandi: 1. II. 111. IV. „Dýrlingur og James Bond Íslands.“ „Sakborningar í spíramálunum margfrægu hafa fullyrt, að þeir Kristján og Haukur hafi beitt þá verulegum þvingunum og einnig blekkingum í þeim tilgangi að þröngva þeim til játninga. Skulu nú tilfærð nokkur dæmi: 1. Að þeir hafi falsað undirskriftir undir játningar (án þess að þær lægju fyrir). Síðan hafi þessum falsjátningum ver- ið veifað framan í aðra sakborninga í því skyni að knýja fram játningar um meðsektir. 2. Að þeir hafi sagt gæsluvarðhaldsföngum eitt og annað mis- jafnt um fjölskylduhagi þeirra (fanganna) utan múranna, í því skyni að gera þeim vistina sem illþolanlegasta. Af þessu leiðir að játningar verða auðfengnari. 3. Að þeir hafi „lofað“ mönnum vægari refsingu ef þeir vildu vitna gegn hugsanlegum samstarfsmönnum sínum, en ella hótað mun harðari refsingum. (Auðvitað er það alls ekki á færi lögregluþjóna að segja neitt um refsingar. Ákvarðanir um þær taka dómstólar en ekki þeir). 4. Að Kristján Pétursson fari oft og einatt einn til húsleita, og velji sér þá þann tíma þegar annaðhvort eru aðeins börn heima, eða eiginkonur viðkomandi sakborninga, sem ekki vita um réttarstöðu sína gagnvart lögreglunni. Hefur Kristján valið þessa leiðina til húsleita, þegar honum hefur þótt einsýnt um að ekki mundu forsendur fyrir úrskurði um húsleit nægar. Ofangreindar aðferðir við rannsóknir sakamála er alger lög- leysa, og svo er einnig um margar aðrar aðferðir þeirra félaga, sem skal hirt um að tilgreina hér.“ „Um framkomu Kristjáns Péturssonar við gæslufanga og fleiri má segja, að hún hefur einkennst af alvarlegum lögbrot- um, það er misferli sem krefjast verður að rannsakað verði til hlítar og að viðeigandi refsing komi fyrir. Sá makalausi róg- burður og áróður sem sami Kristján hefur haft í frammi gegn dómsmálaráðherra og ráðuneyti hans, er alveg í samræmi við þau vísvitandi rangindi, sem Kristján hefur beitt sakborninga sína og sem hér hefur að nokkru verið lýst.“ „cc... en búast má við að erfitt verði að hnekkja þeim full- 1232 yrðingum, að margnefndur Kristján hafi margsinnis framið lögbrot í starfi.“ Málavextir. Framangreind ummæli birtust í dagblaðinu Tímanum hinn 14. apríl 1976 og voru hluti af grein, sem bar yfirskriftina „Dýrling- ur og James Bond Íslands“, en grein þessi var auðkennd með upp- hafsstöfunum S. P. Stefnendur voru þá báðir opinberir starfs- menn. Kristján deildarstjóri í tollgæslunni á Keflavíkurflugvelli og Haukur rannsóknarlögreglumaður við embætti bæjarfógetans Í Keflavík. Þeir höfðu með höndum rannsókn tiltekinna smygl- mála, sem í daglegu tali voru kölluð spíramálin. Stefndi Þórarinn er ritstjóri og ábyrgðarmaður dagblaðsins Tímans. Með bréfi til ríkissaksóknara, dags. 27. apríl 1976, kröfðust stefnendur þess, að hann léti fara fram opinbera rannsókn, eins fljótt og kostur væri, á réttmæti þeirra sakargifta, sem þeir töldu sig vera borna í nefndri blaðagrein. Þessi krafa stefnenda var síðan ítrekuð í bréfi lögmanns þeirra til ríkissaksóknara, dags. 5. maí 1976. Hinn 10. maí 1976 ritar ríkissaksóknari yfirsakaðómaranum í Reykjavík bréf. Í því eru tilgreind þau ummæli, sem krafist er ómerkingar á í þessu máli, og þess krafist af hálfu ákæruvaldsins, af rannsókn fari fram í sakadómi Reykjavíkur um sakarefni þessi, þ. e. a. s. þau, sem fram koma í hinum tilvitnuðu ummælum. Er þess krafist, að rannsóknin fari fram með svofelldum hætti: I. „Rannsakað verði ætlað brot ábyrgðarmanns dagblaðsins Tímans gegn 108. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 16. gr. og 15. gr., 2. mgr., laga nr. 57/1956 um prentrétt.“ II. „Rannsökuð verði sannindi eða ósannindi þeirra aðdróttana, sem fram koma í fyrrnefndri blaðagrein og varðað gætu deild- arstjórann og rannsóknarlögreglumanninn refsiábyrgð sam- kvæmt 131. gr. hegningarlaga, ef sönnuð væru. Í þessu skyni verði kvaddir fyrir dóm bæði sökunautar og vitni, sem þeir tveir félagar tóku skýrslur af í nokkrum smyglmálum, svo og vottar við töku skýrslnanna. Verði menn þessir yfirheyrðir um orð og aðferð svo og um hegðun og háttsemi þeirra félaga við töku skýrslnanna.““ Í bréfi ríkissaksóknara eru síðan tilgreind sex meint brot og sakadómsmál. 1233 III. „Rannsakað verði, hvort deildarstjórinn og rannsóknarlög- reglumaðurinn hafi við rannsókn mála tekið sér eitthvert op- inbert vald, sem þeir ekki hafa, og þannig gerst brotlegir gegn 116. gr. hegningarlaganna eða misnotað stöðu sína og hallað réttindum einstakra manna á þann veg, að varði við 139. gr. sömu laga. Í því skyni verði meðal annars rannsökuð sérstaklega starf- staða og starfssvið deildarstjórans svo og kannaðar rannsókn- arheimildir hans og félaga hans í hverju því umdæmi, sem þeir hafa verk unnið. Lögð verði fram embættisvottorð hér um og erindisbréf, ef til eru.“ Með bréfi, dags. 22. desember 1976, sendir sakadómur Reykja- víkur ríkissaksóknara endurrit af dómsrannsókn þeirri, sem fram fór í sakadómi skv. kröfu ríkissaksóknarans. Hinn 28. desember 1977 gefur ríkissaksóknari út opinbera á- kæru á hendur stefnda í máli þessu. Segir svo í upphafi ákær- unnar: „Að höfða ber opinbert mál fyrir sakadómi Reykjavíkur á hendur ábyrgðarmanni dagblaðsins Tímans, Þórarni Gunnleifi Jóhanni Þórarinssyni, ritstjóra, Hofsvallagötu 57, Reykjavík, fæddum 19. september 1914 í Ólafsvík, fyrir brot á 108. gr. hegn- ingarlaga nr. 19/1940 með því að hafa hinn 14. apríl 1976 birt grein í dagblaðinu Tímanum, sem bar yfirskriftina „Dýrling- ur og James Bond Íslands“ eftir ónafngreindan höfund, sem þykir fela í sér móðganir og ærumeiðandi aðdróttanir um tvo opinbera starfsmenn, þá Kristján Pétursson, deildarstjóra í tollgæslunni á Keflavíkurflugvelli, og Matthías Hauk Guðmundsson, rannsókn- arlögreglumann við embætti bæjarfógetans í Keflavík og sýslu- mannsins í Gullbringusýslu, út af starfi þeirra við rannsókn til- tekinna smyglmála. Greinin í heild þykir bæði móðgandi og ærumeiðandi gagnvart fyrrgreindum opinberum starfsmönnum, en einkum þó eftir- greindir þættir hennar:“ Síðan eru talin upp þau ummæli, sem krafist er ómerkingar á Í þessu máli. Þess er síðan krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til að birta dóminn í refsimálinu og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Í málinu féll dómur 20. des. sl. Rétt þótti að fresta flutningi þessa máls, þar til niðurstöður 78 1234 fyrrgreindrar rannsóknar lágu fyrir og síðan dómur í sakamáli, þegar ákært hafði verið. Málsástæður og lagarök. Af hálfu stefnenda er á því byggt, að blaðagreinin hafi verið skrifuð um þá báða og eigi þeir því óskipta sakaraðild. Birting blaðagreinarinnar hafi verið saknæm og gróf blaðamennska. Um- mælin í heild sem og einstakir liðir þeirra séu ærumeiðandi að- dróttanir um stefnendur, sem beri að ómerkja skv. 241. gr. laga nr. 19/1940. Við rannsókn sakadóms Reykjavíkur hafi engar sönn- ur komið fram um sannleiksgildi ummælanna og í dómi saka- dóms Reykjavíkur hafi ummælin verið talin ósönnuð. Stefndi hafi enga tilraun gert til þess að leiða sönnur að ummælunum. Stefnendur hafi báðir verið opinberir starfsmenn, þegar blaða- greinin var skrifuð. Umstefnd ummæli séu vísvitandi röng og hafi blaðagreinin verið birt til þess að baka stefnendum bæði tjón og álitshnekki, bæði persónulega og eins torveldað þeim að fram- kvæma skyldustörf sín í opinberu starfi. Ummælin hafi valdið báðum stefnendum miska og þeim mun alvarlegri, þegar tekið sé tillit til þeirra starfa, sem þeir hafi gengt. Þennan miska beri stefnda að bæta stefnendum. Engu breyti um rétt stefnenda til þess að fá tildæmdan máls- kostnað, þótt þeir hefðu getað komið kröfum sínum að í refsimáli því, sem höfðað hafi verið gegn stefnda, en hafa verði í huga, að þeir hafi ekki átt beina sakaraðild að því máli. Af hálfu stefnda er á því byggt, að umrædd blaðagrein hafi lot- ið að svonefndum spíramálum. Sum þeirra vitna, sem yfirheyrð hafi verið vegna refsimálsins gegn stefnda, hafi ekki borið stefn- endum vel söguna og verði að meta framburði þeirra miðað við bær kröfur, sem gerðar séu í þessu máli. Kristján Pétursson hafi á þessum tíma skrifað margar blaðagreinar og komið fram í sjón- varpi. Hjá honum hafi m. a. komið fram óvægin gagnrýni á dóms- málaráðherra og ráðuneyti hans. Stefnendur hafi leitað eftir því að færa starf sitt yfir á vettvang fjölmiðla og hafi því mátt eiga von á andsvörum á þeim vettvangi, eins og raun hafi orðið á. Þess beri að gæta, að Hauki Guðmundssyni hafi nú verið vikið úr starfi sínu fyrir svipaðar sakir og honum séu bornar á brýn í hinum umstefndu ummælum. Krafist sé sýknu af kröfu um greiðslu miskabóta. Verði ekki á hana fallist, verði að taka tillit til þess, að fjárhæð kröfunnar sé úr öllu hófi og í engu samræmi við dómvenju á þessu sviði. Við 1235 mat á bótum verði að hafa í huga, hvernig á blaðaskrifunum hafi staðið. Við ákvörðun málskostnaðar verði að taka tillit til þess, að ónauðsynlegt hafi verið að höfða þetta mál, því að stefnendur hefðu getað komið öllum kröfum í þessu máli að í refsimáli því, sem höfðað hafi verið gegn stefnda. Því hljóti stefnendur að eiga að bera kostnað af málssókninni. Forsendur dómsins. Aðild. Enda þótt umstefnd ummæli beinist gegn tveimur mönnum og ekki alfarið jafnt gegn báðum, verður samt að telja með tilvísun til 1. mgr. 47. gr. laga nr. 85/1936, að stefnendum sé heimilt að höfða mál þetta í félagi. Blaðagrein sú, sem hin umstefndu ummæli eru hluti af, var eigi birt undir nafni. Stefndi ber því ábyrgð á efni blaðagrein- arinnar skv. 3. mgr. 15. gr. og 16. gr. laga nr. 57/1956 um prent- rétt. Ómerking ummæla. Eins og að framan er rakið, fór fram í sakadómi Reykjavíkur rannsókn, sem stefnendur lögðu fram í þessu máli, á „sannindum eða ósannindum“ þeirra ummæla, sem krafist er, að ómerkt verði. Í þeirri rannsókn kom fram, að höfundar umræddrar blaðagrein- ar voru tveir, þeir Árni Yngvason verslunarmaður og Oddur Ólafs- son, blaðamaður á Tímanum. Í því skyni að staðreyna „sannindi eða ósannindi“ blaðagreinarinnar og önnur atriði, er rannsóknin beindist að, voru yfirheyrðir bæði sakborningar og vitni, sem stefnendur höfðu yfirheyrt og/eða gert húsleit hjá við rannsókn svokallaðra spíramála. Í framburði nokkurra þeirra, sem yfir- heyrðir voru, komu fram fullyrðingar um rannsóknaraðferðir stefnenda svipaðs eðlis og einstök hinna umstefndu ummæla. Stefnendur voru og yfirheyrðir fyrir sakadómi Reykjavíkur. Þeir neituðu með öllu að hafa beitt ólögmætum rannsóknaraðferðum. Af hálfu stefnda sjálfs hafa ekki verið færð fram nein sönnun- argögn um sannleiksgildi ummælanna. Eins og sönnunarfærslu og sönnunarbyrði í þessu máli er hátt- að, verður að telja ósannað, að hin umstefndu ummæli hafi sann- leiksgildi. Við munnlegan flutning málsins var af hálfu stefnda vikið að því, að skoða yrði ummælin sem orðhefnd fyrir margvísleg um- 1236 mæli stefnenda í dagblöðum og annars staða á opinberum vett- vangi. Engin gögn hafa verið lögð fram þessu til stuðnings, og er ósannað, að ritun blaðagreinarinnar hafi byggst á orðhefnda- sjónarmiðum. Við munnlegan flutning málsins fjölluðu lögmenn aðilja ekki sérstaklega um einstaka þætti hinna umstefndu ummæla, heldur ummælin í heild. Rétt þykir að víkja hér að einstökum þáttum, sem ummælunum er skipt í hér að framan. I. Í fyrirsögn blaðagreinarinnar, „Dýrlingur og James Bond Íslands“, eru notuð nöfn tveggja söguhetja erlends skemmtiiðnað- ar, sem flestir landsmenn munu kannast við. Þótt eflaust mætti nota þessi nöfn til samlíkinga, svo gott þætti, verður að telja, að hér séu þau notuð í háðungarskyni og fyrirsögnin feli í sér móðg- un við stefnendur. Ber því að ómerkja fyrirsögnina samkvæmt 1. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Il. Fyrirsögn þessa þáttar, 1., 2. og 3. töluliður og niðurlag 4. töluliðar þykja fela í sér grófar aðdróttanir í garð stefnenda, sem voru opinberir starfsmenn, en ummælin beinast alfarið að störfum þeirra sem slíkra. Sama máli gegnir um fyrri hluta 4. töluliðar varðandi Kristján Pétursson. Ber því að ómerkja þessi ummæli skv. Í. mgr. 241. gr. laga nr. 19/1940. II1—IV. Ummæli í þessum þáttum beinast einvörðungu að Kristjáni Péturssyni og þykja grófar aðdróttanir í hans garð. Ber því að ómerkja þau skv. 1. mgr. 241. gr. laga nr. 19/1940. Miskabætur. Í dómi sakadóms Reykjavíkur frá 20. desember sl. í refsimáli því, sem höfðað var gegn stefnda, var honum gert að greiða kr. 25.000 í sekt til ríkissjóðs. Ummælin um stefnendur í töluliðum II—IV, sem áður voru rakin, fjalla um, hvernig þeir vinni störf sín sem opinberir starfs- menn. Hluti þeirra beinist gegn Kristjáni Péturssyni einum. Um- mæli þessi þykja til þess fallin að valda þeim, er þau beinast að, hneisu og óþægindum. Eins og mál þetta liggur hér fyrir réttin- um, þykir rétt að dæma stefnda til að greiða stefnendum miska- bætur skv. 264. gr. laga nr. 19/1940. Þykja þær hæfilega ákveðn- ar kr. 190.000 til Kristjáns Péturssonar og kr. 90.000 til Hauks Guðmundssonar. Af þessum fjárhæðum ber stefnda að greiða 13% ársvexti frá 1. janúar 1977 til greiðsludags. Birting dómsins. Eftir kröfu stefnenda er rétt að ákveða skv. heimild í 22. gr. 1237 laga nr. 57/1956 um prentrétt, að stefndi skuli birta þá kafla dómsins, er bera yfirskriftina dómkröfur, forsendur dómsins svo og dómsorðið í 1. eða 2. tölublaði dagblaðsins Tímans, sem út kemur eftir birtingu dómsins. Málskostnaður. Málskostnaður, sem stefndi greiði stefnendum, þykir hæfilega ákveðinn kr. 90.000. Friðgeir Björnsson, settur borgardómari, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Framangreind ummæli eru ómerk. Stefndi, Þórarinn Þórarinsson, greiði stefnendum miska- bætur, Kristjáni Péturssyni kr. 190.000 með 13% ársvöxtum frá 1. janúar 1977 til greiðsludags og Hauki Guðmundssyni kr. 90.000 með 13% ársvöxtum frá 1. janúar 1977 til greiðslu- dags. Stefndi skal birta áðurnefnda kafla dóms í 1. eða 2. tölu- blaði dagblaðsins Tímans, sem út kemur eftir lögbirtingu dómsins. Stefndi skal greiða stefnendum kr. 90.000 í málskostnað. Dómi þessum hvað fjárgreiðslur snertir ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 1238 Þriðjudaginn 20. október 1981. Nr. 128/1979. Björn Pálsson (Jón E. Ragnarsson hrl.) gegn sýslumanninum í Húnavatnssýslu, Jóni Ísberg (Guðmundur Pétursson hrl.). Ómerking uppboðs. Búfjárræktarlög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Sigurgeir Jóns- son og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 3. júlí 1979. Krefst hann þess aðallega, „að hið áfrýj- aða uppboð verði ómerkt, en til vara, að uppboðinu verði vísað frá uppboðsrétti.“ Í báðum tilvikum krefst hann máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess aðallega, að uppboðið verði staðfest, en til vara, „að synjað verði um ómerkingu á sölu eldra stóð- hestsins á umræddu uppboði.“ Í báðum tilvikum krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð ýmis ný skjöl. Laust eftir hádegi laugardaginn 2. júní 1979 handsamaði Þorsteinn Gunnarsson, bóndi á Syðri-Löngumýri í Svína- vatnshreppi í Austur-Húnavatnssýslu, tvo stóðhesta, er hann taldi vera eign áfrýjanda, Björns Pálssonar, bónda á Ytri- Löngumýri þar í hreppi. Hestarnir voru í merahópi í landi Svínavatns í sama hreppi, að því er Þorsteinn segir. Hann ætlaði að afhenda hreppstjóra hestana, en hreppstjóri taldi sig ekki geta tekið við þeim. Voru þeir þá afhentir tveim lögreglumönnum, sem komnir voru í Auðkúlurétt, þangað sem hestarnir höfðu verið fluttir. Fluttu þeir hestana til Blönduóss að höfðu samráði við stefnda, sýslumann Húna- vatnssýslu, og komu þeim fyrir til geymslu þar. 1239 Hestarnir voru skoðaðir af tveim mönnum. Segir svo Í vottorði þeirra 8. júní 1979: „Við undirritaðir, sem að ósk Lúðvíks Kaaber fulltrúa, höfum skoðað tvo stóðhesta, sem eru í vörslu Einars Svavars- sonar, tamningamanns á Blönduósi, gefum eftirfarandi lýs- ingu á hestunum: 1. Brúnsokkóttur með hvíta slettu aftan við hægri bóg, fullorðinn 6—8 vetra, óafrakaður. Mark biti aftan hægra blaðstýft framan og líkist fjöður aftan vinstra. Óvanaður. 2. Brúnsokkóttur með gráa slettu á hægri lend 2—3 vetra. Óafrakaður, óvanaður og markið eins, biti aftan hægra, blað- styft framan og gæti verið fjöður aftan.“ Áfrýjandi hefur ritað skýrslu um málavexti, og er hún dagsett 12. júní 1979. Hann segir, að á bæ sínum hafi verið einn stóðhestur, sem Björn sonur sinn hafi átt, og þriggja vetra hesttrippi, sem hann hafi sjálfur átt. Trippið hafi geng- ið úti, en eldri hesturinn verið í girðingu, eftir að honum var sleppt úr húsi 22. maí um vorið. Áfrýjandi kveðst hafa tekið eftir því 1. júní, að hestarnir voru báðir í hryssuhópi nálægt merkjum Svínavatns og Ytri-Löngumýrar. Hrossin hafi verið þar í girðingu, sem hafi legið niðri á kafla. Hann kvað Þorstein Gunnarsson hafa komið til sín um kvöldið og sagst ætla að taka hestana. Sakir anna við sauðburð og skepnuhirðingu kveðst áfrýjandi ekki hafa haft tíma til að senda eftir hestunum fyrr en upp úr hádegi daginn eftir, en þá hafi hann sent þrjá drengi til að sækja þá. Hafi þeir verið byrjaðir að reka hrossahópinn heimleiðis, er Þorsteinn Gunnarsson kom til þeirra og rak hrossin brott. Hann kveðst hafa komið til Auðkúluréttar og mótmælt því við hrepp- stjóra, að hestarnir yrðu fluttir úr sveitarfélaginu. Hinn 14. júní 1979 voru báðir hestarnir seldir á uppboði, sem stefndi hélt á Blönduósi. Er þá bókað í uppboðsbók: „Ár 1979, fimmtudaginn 14. júní, kl. 14, var uppboðsþing Húnavatnssýslu sett við Tamningastöðina á Blönduósi og haldið þar af sýslumanni Jóni Ísberg við undirritaða votta. Fyrir var tekið: Uppboðsmálið nr. 1/1979: Að selja tvo stóðhesta. 1240 Uppboðshaldari leggur fram uppboðsskilmála, þingmerktir nr. 1. Ennfremur eru til staðar á þinginu ljósrit af lögreglu- skýrslu og markaskoðun á hestunum, þingmerkt nr. 2—3. Uppboðið fór þannig fram: Boðið í yngri hestinn kr. 80.000,- af Benedikt Jónssyni og hesturinn sleginn honum á því verði. Boðið í eldri hestinn kr. 152.000,- af Þorfinni Björnssyni og hesturinn sleginn honum á því verði. Áður en gengið var til uppboðs, lagði Björn Pálsson fram mótmæli þingmerkt nr. 4. Uppboðsandvirðið að viðbættum 3% innheimtulaunum var greitt á uppboðinu .. “ Mótmæli áfrýjanda voru svohljóðandi: „Óskast bókað. Hér með mótmæli ég þessu uppboði sem ólöglegu og mun áfrýja málinu til hæstaréttar. Blönduósi 14-6-1979. Björn Pálsson“. Það er þetta uppboð, sem áfrýjað er. Aðiljar eru sammála um, að uppboðið hafi verið auglýst í Ríkisútvarpinu. Telur stefndi, að það hafi verið 11. júní, en um efni auglýsingarinnar er að öðru leyti ekki vitað, þar sem hvorki frumrit hennar né afrit hefur komið í leitirnar. Áfrýjandi byggir kröfu sína um ómerkingu uppboðsins á því í fyrsta lagi, að hestarnir hafi verið í heimalandi. Sá eldri hafi sloppið úr girðingu. Hinn hafi verið útigenginn og ekki nýst hryssum. Hann hafi, strax og unnt var, gert ráð- stafanir til að handsama hestana, en verið hindraður í því. Hann hafi krafist afhendingar þeirra í Auðkúlurétt, en þeir hafi að löglausu verið fluttir úr þinghánni til Blönduóss. Í öðru lagi telur hann, að hreppstjóri hafi átt að halda upp- boðið, en ekki lögreglustjóri, eins og raunin hafi á orðið. Þá hafi uppboðið ekki verið nægilega auglýst og ekki með til- skildum fyrirvara. Ekki sé að finna í gögnum máls afrit aug- lýsingar eða greinargerð fyrir henni. Þá hafi stefndi ekki sinnt leiðbeiningarskyldu sinni gagnvart sér og ekki úrskurð- að um framkomin mótmæli gegn uppboðinu, áður en það 1241 fór fram, eins og honum hafi verið skylt. Loks hafi upp- boðið verið haldið, þó að dómsmálaráðuneytið hafi bannað það. Stefndi byggir aðalkröfu sína á því, að taka hestanna hafi verið heimil og skyld samkvæmt 31. gr. búfjárræktarlaga nr. 31/1973. Hér hafi verið um stóðhesta að ræða, sem gengu lausir í heimahögum. Þá hafi verið rétt og heimilt að af- henda sýslumanni hestana, þar sem hreppstjóri skoraðist undan að taka við þeim. Sýslumanni hafi verið fullheimilt að halda uppboðið. Skylt hafi verið að selja hestana á upp- boði skv. nefndri 31. gr. búfjárræktarlaga. Uppboðið hafi verið nægilega auglýst og ekki hafi verið skylt að auglýsa það með viku fyrirvara samkv. 40. gr. uppboðslaga nr. 57/ 1949. Hann kveður áfrýjanda sjálfan hafa verið á uppboð- inu og gætt þar hagsmuna sinna og það eigi ekki að valda ómerkingu uppboðs, þótt uppboðshaldari kvæði ekki upp formlegan úrskurð um mótmæli áfrýjanda. Þá sé upplýst, að dómsmálaráðuneytið hafi ekki bannað sýslumanni að halda uppboðið. Áfrýjandi hefur fullyrt hér fyrir dómi við munnlegan flutning málsins, að hann hafi sjálfur verið eigandi beggja hestanna, sem seldir voru á uppboðinu. Hestarnir voru báð- ir með sama marki. Verður samkvæmt því við það að miða, að þessi yfirlýsing hans sé rétt þrátt fyrir áðurgefna yfir- lýsingu hans um, að sonur hans hafi átt annan hestinn, en ekki nýtur við annarra gagna um þetta atriði. Ósannað er, að dómsmálaráðuneytið hafi lagt fyrir sýslu- mann sem lögreglustjóra að fresta uppboðinu. Það er nægilega upplýst, að umræddir stóðhestar gengu lausir í heimahögum, er þeir voru handsamaðir. Skiptir þá ekki máli, hvort þeir voru í landi áfrýjanda eða annarra. Var þetta óheimilt, og bar því að handsama hestana og flytja þá til hreppstjóra samkv. 31. gr. laga nr. 31/1973. Hrepp- stjóri skoraðist undan að taka við þeim, og gat sýslumaður geymt hestana, þar sem hann ákvað. Uppboðið var nauð- ungaruppboð, þar sem það fór fram gegn mótmælum áfrýj- anda, og verður að telja, að um framkvæmd þess gildi regl- 1242 ur laga nr. 57/1949, þótt sú tegund uppboðs, sem hér er um að ræða, sé ekki nefnd berum orðum í 1. gr. laganna. Í 2. gr. laganna segir, að sýslumenn haldi uppboð í sýslum, en í 3. gr. þeirra segir, að rétt sé, að hreppstjóri haldi uppboð á lausafé í vissum tilvikum. Enn fremur, að uppboðshaldari geti falið hreppstjóra að halda uppboð á sína ábyrgð að upp- fylltum nánar tilteknum skilyrðum. Með hliðsjón af þessu verður að skilja 2. mgr. 31. gr. laga nt. 31/1973 svo, að hin- um reglulega uppboðshaldara sé heimilt að halda þau upp- boð, sem um er fjallað í greininni, enda er gert ráð fyrir því sem aðalreglu í HI. kafla uppboðslaga, að sýslumaður haldi lausafjáruppboð. Verður ómerking uppboðsins því ekki á þessu byggð. Ekki verður heldur á það fallist, að ómerk- ingu varði, þótt uppboðið væri ekki auglýst með viku fyrir- vara, enda verður 40. gr. uppboðslaganna ekki skilin svo, að slíkt hafi verið nauðsynlegt. Hins vegar var ekki lagt fram á uppboðsþinginu frumrit eða afrit auglýsingarinnar, og hún er ekki meðal sagna máls, svo að ekki verður nú séð, hvað í henni stóð. Þá kemur fram af bókun í uppboðs- bók, að áfrýjandi lagði fram á uppboðsþinginu, áður en gengið var til uppboðs, mótmæli gegn því, að það yrði hald- ið, en uppboðshaldari sinnti þeim að engu. Þar sem uppboðs- haldara mátti ljóst vera, að mótmæli þessi kynnu að snerta uppboðsheimildina, bar honum samkvæmt 114. og 190. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 1. mgr. 4. gr. laga nr. 57/1949, að leið- beina áfrýjanda, sem er ólöglærður, um mótmælin og taka síðan afstöðu til þeirra í úrskurðarformi. Þeim úrskurði hefði áfrýjandi síðan getað áfrýjað til Hæstaréttar, sbr. a lið 4. tl. 1. mgr. 21. gr. uppboðslaga. Þykja samkvæmt þessu vera slíkir annmarkar á framkvæmd hins áfrýjaða uppboðs, að ekki verði hjá því komist að ómerkja það. Málskostnaður í héraði fellur niður, en rétt þykir, að stefndi greiði áfrýjanda 2.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hið áfrýjaða uppboð á að vera ómerkt. Stefndi, sýslumaðurinn í Húnavatnssýslu, Jón Ísberg, 1243 greiði áfrýjanda, Birni Pálssyni, 2.500.00 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 22. október 1981. Nr. 84/1979. Andri h/f (Hörður Ólafsson hrl.) gegn Bjerregaard á Sönner, Fiskeeksport A/S (Hákon Árnason hrl.). Gerðardómur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Málið dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörnsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfa- son og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 11. maí 1979, að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Krefst hann sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hans hendi bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms, þó þannig, að ársvextir verði ákveðnir 10% frá 5. október 1973 til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. I. Kröfur sinar hér fyrir dómi byggir áfrýjandi eingöngu á því, að gerð sú, sem um er fjallað í málinu, sé ógild, þar sem honum hafi ekki verið afhentar kröfur og gögn, sem stefndi hafi lagt fyrir gerðardóminn. Il. Svo sem nánar greinir í hinum áfrýjaða dómi, reisir stefndi kröfur sínar í málinu á úrlausn gerðardóms, er starfaði á vegum The Grain and Feed Trade Association (GAFTA) í 1244 London. Í málinu hafa verið lagðar fram svonefndar „til- lögur um meðferð áfrýjunarmála“ fyrir gerðardómi þeim, er kvað upp gerðina. Segir svo í 6. gr. þeirra í íslenskri þýð- ingu: „Fulltrúi sérhvers aðila ætti að tryggja, að fulltrúi gagn- aðila geti fengið eintök af viðeigandi skjölum eða upplýs- ingar um sönnunargögn, sem hann hyggst leggja fram, innan rýmilegs tíma með tilliti til málsins og eigi síðar en 2 vinnu- dögum fyrir málflutning. Ef einn fulltrúi aðilans (sic) ósk- ar að leggja fram ný sönnunargögn án þess að hafa fyrst til- kynnt fulltrúa gagnaðila það, getur hann eingöngu gert það með samþykki fulltrúa gagnaðila og nefndarinnar.“ Vegna orðsendinga, sem fóru milli aðilja serðardómsmáls- ims, og þá alveg sérstaklega vegna telex skeytis stefnda til áfrýjanda 21. september 1973, gat áfrýjandi ekki gengið þess dulinn, í hverju stefndi taldi hinu selda lúðumjöli áfátt eða hver sú fébótakrafa var og hvernig sundurliðuð, er hann hugðist hafa uppi fyrir gerðardóminum. Við það verður að miða, að stefndi hafi afhent gerðar- dóminum eintök, er áfrýjandi gat kynnt sér, af þeim skjöl- um, er vörðuðu málatilbúnað stefnda fyrir gerðardóminum. Ákvæði 6. gr. tillagna um meðferð áfrýjunarmála, sem að framan er greint, verður ekki með vissu skýrt Þannig, að stefnda hafi verið fortakslaust skylt að senda eintök þessara skjala beint til áfrýjanda, og ekki verður séð, að áfrýjandi hafi haft uppi nein tilmæli við stefnda um, að hann afhenti sér skjölin með þessum hætti. Því er ekki haldið sérstak- lega fram, að framlagning skjala af hálfu stefnda fyrir gerð- ardóminum hafi verið ófullnægjandi samkvæmt enskum réttarfarsreglum. Ekki verður heldur talið, að með henni hafi verið brotið segn srundvallarreglum íslensks réttar með þeim hætti, að gerðardómsúrlausnin verði af þeirri ástæðu ekki lögð til grundvallar aðfararhæfum dómi hér á landi. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til for- sendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó þannig, að vextir reiknist 10% ársvextir frá 5. október 1973, svo sem stefndi krefst fyrir Hæstarétti. 1245 Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda 7.000.00 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó þannig, að vextir af dæmdri fjárhæð reiknast 10% ársvextir frá 5. október 1973 til greiðsludags. Áfrýjandi, Andri h/f, greiði stefnda, Bjerregaard á Sönner, Fiskeeksport A/S, 7.000.00 krónur í málskostn- að fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Sératkvæði Ármanns Snævarr hæstaréttardómara. Ég er sammála því, er greinir í 1. kafla í atkvæði meiri hluta dómara. HI. Gerðardómsúrlausn sú, sem dómsmál þetta lýtur að, staf- ar frá áfrýjunargerðardómi á vegum GAFTA í Lundúnum. Eru málsaðiljar á einu máli um, að sá gerðardómur hafi verið bær um að fjalla um ágreiningsefni þeirra, svo sem ákvæði í kaupsamningi þeirra í milli 22. júní 1973 og standa til. Í málinu hafa verið lagðar fram „tillögur wm meðferð áfrýjunarmála“ fyrir áfrýjunargerðardómi þeim, er kvað upp gerðina. Er þar um dómsköp að ræða. Í 4. gr. og 6. gr. þeirra segir svo í íslenskri þýðingu: „4. Sérhvert áfrýjunarmál er fullkominn endurflutningur málsins og ætti að leggjast þannig fyrir. Hvorki fulltrúarnir né nefndin geta ætlað, að sönnunargögn eða upplýsingar, sem notaðar voru í gerðardómsmálinu, verði sjálfkrafa lagð- ar fyrir nefndina, og við málflutning ætti að leggja fram 1246 hvers kyns sönnunargögn, sem aðiljarnir eða fulltrúar þeirra óska að nefndin taki til athugunar. 6. Fulltrúar sérhvers aðila ætti að tryggja, að fulltrúi sagnaðila geti fengið eintök af viðeigandi skjölum eða upp- lýsingar um sönnunargögn, sem hann hyggst leggja fram, innan rýmilegs tíma með tilliti til málsins og eigi síðar en 2 vinnudögum fyrir málflutning. Ef einn fulltrúi aðilans ósk- ar að leggja fram ný sönnunargögn án þess að hafa fyrst tilkynnt fulltrúa gagnaðila það, getur hann eingöngu gert það með samþykki fulltrúa gagnaðila og nefndarinnar.“ Í bréfi frá ritara áfrýjunargerðardómsins frá 26. apríl 1974 til stefnda segir svo m. a. í íslenskri þýðingu: „Afrit allra gagna, sem ekki voru lögð fram við uppruna- lega gerð og ætlað er að leggja fyrir nefndina, verður að af- henda gagnaðila með nægum fyrirvara, áður en málflutn- ingur fer fram.“ Afrit bréfsins sendi bréfritari til áfrýjanda, er barst það samkvæmt því, er greinir í skjölum máls. Í béfi frá áfrýjunargerðardóminum til áfrýjanda 18. júlí 1974 segir svo m. a. í íslenskri þýðingu: „Hverskyns gögn, sem þér óskið að leggja fram í áfryj- unarmálinu, ber að senda fulltrúa gagnaðila með góðum fyrirvara, áður en málflutningur fer fram, os hverskyns ný sönnunargögn, sem S. Bjerregaard og Sönner, Fiskeeks- port, óska að leggja fram, ber að senda yður með góðum fyrirvara, áður en málflutningur fer fram.“ Í bréfi þessu greinir, að málflutningur fari fram 28. ágúst s. á, Með hraðbréfi til áfrýjunargerðardómsins 23. ágúst s. á. sendi áfrýjandi ljósrit af bráðabirgðagreinargerð sinni til frumgerðardómsins, dags. 5. janúar 1974, en þar segir m. a., að málsaðiljanum hafi ekki borist kröfugerð, greinargerðir né málsástæður stefnda (Bjerregaard og Sönner, Fiskeeks- port) og geti hann því eigi tekið til sérgreindra andsvara. Þá enu einnig send tvö önnur fylgiskjöl, afrit af bréfi áfrýj- anda til stefnda 30. september 1973 og afrit af bréfi gerðar- 1247 dómsstofnunarinnar til stefnda frá 16. júlí 1974 (mun eiga að vera frá 18. júlí 1974, sbr. hér að framan). Í framangreindu bréfi áfrýjanda 23. ágúst 1974 til áfrýj- unargerðardómsins segir m. a. svo í íslenskri þýðingu: „Með því að við höfum ekki, þegar þetta er ritað, mót- tekið frá sóknaraðila (þ. e. Bjerregaard og Sönner, Fiske- eksport) eitt einasta orð né heldur frá öðrum, er kvæðist koma fram fyrir hans hönd, hljótum við að krefjast frávís- unar sakarinnar frá þessum áfrýjunardómi og málskostnaðar eftir mati dómsins.“ Þá er tilkynnt, að enginn muni „koma fram“ í þinghald- inu 28. ágúst s. á. vegna áfrýjanda. Áfrýjunargerðardómurinn sagði upp gerð sína 28. ágúst 1974. Hvorki er þar greint frá kröfum málsaðilja né á hverju kröfur þeirra séu reistar, og að engu er getið skjala, er gerð- ardóminum hafi borist. M. a. er þar eigi getið frávísunar- kröfu áfrýjanda. Stefndi hefur eigi borið brigður á þá skýrslu áfrýjanda, að honum hafi hvorki borist kröfugerð stefnda, greinargerð hans né önnur málskjöl, er lögð voru fram af hendi stefnda við gerðardómsmeðferðina í Lundúnum. Samkvæmt því, sem hér að framan er greint um dóm- sköp áfrýjunargerðardómsins og í er vitnað úr bréfum dóms- ins til beggja málsaðilja, mátti áfrýjandi byggja á því, að sér bærust kröfugerð og greinargerð gagnaðiljans og önn- ur málsskjöl, er hann legði fram, áður en hann tæki til and- svara. Gerðardóminum ber samkvæmt því, sem hér hefur verið reifað, að sanga úr skugga um, að málsaðiljar hefðu skipst á málsskjölum og málflutningsgögnum. Þessa skyldu virti gerðardómurinn eigi. Þar sem stofnreglna um gerðar- dómsmeðferð var eigi gætt, skortir lagagrundvöll til að veita serðardómsúrlausninni aðfararhæfi hér á landi. Ber að svo vöxnu að sýkna áfrýjanda af kröfum stefnda í máli þessu. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, samtals 14.000 krónur. 1248 Dómsorð: Áfrýjandi, Andri h/f, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Bjerregaard og Sönner, Fiskeeksport A/S, í máli þessu. Stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í héraði og fyr- ir Hæstarétti, samtals 14.000 krónur, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 20. október 1978. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 26. f. m., hefur Ágúst Fjeldsted, hæstaréttarlögmaður hér í borg, höfðað fyrir hönd Bjerregaard ér Sönner, Fiskeeksport A/S, Frederikshavn, Dan- mörku, fyrir sjó- og verslunardómi Reykjavíkur með stefnu, út- sefinni 27. júlí 1976, á hendur Andra h/f, Borgartúni 29 hér í borg, til greiðslu á £3.732.38 með 10% ársvöxtum frá 5. október 1973 til 5. september 1974, en með 2% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags auk £ 190.00 í málskostnað fyrir gerðardómi GAFTA og málskostn- aðar að skaðlausu hér fyrir dómi. Af hálfu stefnda eru þær dómkröfur gerðar, að gerðardómur áfrýjunargerðardóms GAFTA frá 28. ágúst 1974 verði felldur úr gildi og að stefndi verði sýknaður af kröfum stefnanda, en stefnandi dæmdur til að greiða stefnda málskostnað fyrir gerðar- dóminum og hér fyrir dómi samkvæmt gjaldskrá Lögmanna- félags Íslands eftir túlkun dómsins. Málavextir eru þessir: Með samningi, dags. 22. júní 1973, skuldbatt stefndi sig til að selja stefnanda íslenskt lúðumjöl. Samningurinn, sem undir- ritaður var af prókúruhafa stefnda og fulltrúa miðlarafyrir- tækisins Waidtlöw og Hansen, hljóðar svo í íslenskri þýðingu: „SAMNINGUR Kaupandi: S. Bjerregaard ér Sönner, Fiskeeksport A/S., 9900 Frederikshavn, Denmark. Seljandi: Andri h/f, Borgartúni 39, Pósthólf 69, Reykjavík, Íslandi. Magn: Um 100 lestir — 5% meira eða minna að vali selj- anda á samningsverði. Vöruteg.: ÍSLENSKT LÚÐUMJÖL. Hámark 62% prótein 1249 greiðist, hámark 16% fita, hámark 10% raki, há- mark 3% salt. Umbúðir: Í nýjum fimmföldum pappírspokum um 50 kg g/n. Verð: £3.90 próteineining, hámark 62% greiðist, 1000 kg. C.IF. skipaskilmálar Frederikshavn. Afskipun: Ágúst/fyrri hluta september 1973. Vigt: Opinberar afskipunarvigtir endanlegar. Vörugæði: Opinber afskipunarefnagreining Rannsóknastofnun- ar fiskiðnaðarins, Reykjavík, sé endanleg. Greiðsla: Nettó staðgreiðsla við fyrstu sýningu skjala. Bætur: Allt, sem fer fram úr hámarksábyrgðum: 1:1. Samningur: G.A.F.T.A. nr. 10.“ Fiskimjöl þetta var flutt með m/s Voninni, sem fermdi á Súg- andafirði 1. september 1973. Var farmurinn talinn 1900 sekkir, samtals 95000 kg. Á vörureikningi, undirrituðum af fyrirsvars- manni stefnda, er vísað til samnings þess, sem áður er rakinn. Einnig er þar vísað til vörulýsingar í samningnum, en auk þess er þar greind niðurstaða á rannsókn á sýnum úr farminum, sem er svohljóðandi: 63.5% prótein, 9.3% fita, 8.3% raki, 1% salt. Eru þessar niðurstöður í samræmi við niðurstöður rannsókna, sem Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins gerði á sýnum, sem tekin voru úr umræddum farmi af fulltrúa stofnunarinnar, að því er segir í vottorði hennar, dags. 5. september 1973. Fram er kom- ið, að m/s Vonin kom til Frederikshavn 17. september 1973, og var farminum skipað upp daginn eftir. Komu úr skipinu 1906 sekkir. Starfsmenn skoðunarfirmans Beckmann ér Jörgensen skoð- uðu farminn við uppskipun og í vörugeymslu stefnanda. Í skýrsl- um. um skoðun þessa kemur fram, að mjölið hafi verið í fjór- földum pappírssekkjum með bitumen millilagi. Botn hafi verið saumaður og einnig hafi verið saumað fyrir op sekkjanna. Þeir hafi verið merktir „Produce of Iceland“ og auk þess verið merkt- ir „F.F.“ Sekkirnir hafi við athugun verið flokkaðir í fimm flokka eftir útliti. Í fyrsta flokknum, sem hafi verið um 5% af farminum, hafi sekkirnir verið gegnblautir af lýsi. Í öðrum flokknum, um 20% af farminum, hafi verið sekkir, sem að ein- um þriðja hluta til hálfs hafi verið gegnblautir af lýsi, aðallega á botni. Í þriðja flokknum, um helmingi af farminum, hafi ver- ið sekkir, sem hafi verið gegnblautir af lýsi að ofan og neðan og með rákum og blettum á hliðunum. Í fjórða flokknum, um 20% af farminum, hafi verið sekkir, sem hafi verið meira og minna með blettum. Í fimmta flokknum, um 5% af farminum, 79 1250 hafi verið sekkir, sem ekki hafi borið nein merki um skemmd- ir. Úr öllum flokkunum hafi svo verið tekin sýni, sem lýst er Þannig: Fyrsti flokkurinn: Dökkgrár litur. Mjölið virtist vera klesst og gljáði af lýsi. Annar flokkur: Litur allt frá því að vera grár og til þess að vera dökkgrár. Mjölið mjög feitt. Þriðji flokk- urinn: Ljósgrár litur og mjölið nokkuð feitt. Fjórði flokkur: Ljós litur. Ýmis blæbrigði af gulum lit. Mjölið dálítið feitt. Ekki fannst neinn þefur af rotnun eða önnur vond lykt af mjöl- inu. Tvö sýni voru svo tekin úr mjöli í hverjum flokki, og voru þau send Rannsóknarstofu Steins í Kaupmannahöfn. Á grund- velli skoðunargerðar Beckmann ér Jörgensen kom stefnandi hinn 21. september á framfæri við stefnda fyrir milligöngu Waidtlöw ár Hansen kröfugerð vegna galla á mjölinu sökum mikillar fitu. Nam krafan £7.621.51. Jafnframt áskildi stefnandi sér rétt til að taka málið upp að nýju, er niðurstöður bærust frá Rannsóknar- stofu Steins. Rannsóknarstofa Steins í Kaupmannahöfn rannsakaði sýni úr 1. og 3. flokki samkvæmt skoðun Beckmann á: Jörgensen. Voru niðurstöður þeirra sem hér segir: 1. flokkur: Protein 55.88% Fita 25.71% Raki 1.8% Aska 16.95% Salt 1.0% 2. flokkur: Protein 63.13% Fita 14.85% Raki 13.3% Aska 18.65% Salt 1.3% Hinn 25. september 1973 sendi lögmaður stefnda Fiskiðjunni Freyju h/f á Suðureyri símskeyti, þar sem gerð var grein fyrir, að stefnandi hefði gert bótakröfu að fjárhæð £ '7.621.51 á grund- velli stórfelldra galla á mjölinu, og var stefnda jafnframt áskil- inn allur réttur á hendur fyrirtækinu af því tilefni. Sama dag sendi lögmaðurinn stefnanda símskeyti og mótmælti kröfu hans, enda væru gæði vörunnar staðfest með sýnum og rannsóknum íslenskrar rannsóknarstofnunar, svo sem áskilið hefði verið í samningi aðiljanna. Var stefnandi jafnframt hvattur til að hafa 1251 samband við Theo Koch á: Co. Krafðist lögmaðurinn greiðslu andvirðis farmsins og kvað óskiljanlegt, að farmurinn væri kom- inn í vöruhús stefnanda, því stefndi hefði ekki fengið neina til- kynningu um greiðslu. Í skeyti, sem stefnandi sendi stefnda fyr- ir milligöngu Waidtlöw ár Hansen 26. september 1973, var stefnda gefinn kostur á að taka við sendingunni til ráðstöfunar innan átta daga, enda greiddi stefndi allan kostnað við uppskipun, geymslu, meðferð o. s. frv. Í skeyti, sem stefnandi sendi stefnda með sama hætti 4. október 1973, var tilkynnt, að ef ekki hefði borist svar við tilboðinu fyrir kl. 1100 5. október 1973 mundi stefnandi vísa málinu til meðferðar gerðardóms. Í bréfi lögmanns stefnda til stefnanda 30. september 1973 var gangur málsins rakinn og áhersla lögð á, að varan væri komin í vörugeymslu stefnanda, án þess að andvirði væri greitt, og kynnu aðgerðir stefnanda að valda því, að stefndi glataði rétti gagnvart vátryggjanda vörunnar, en jafnframt kom fram tillaga um afslátt af kaupverði, er næmi £370.98, á þeim grundvelli, að fita í mjölinu væri 1.615% meiri en áskilið hefði verið í samn- ingnum. Með skeyti Waidtlöw 8: Hansen til stefnanda 8. október 1973 var tilkynnt, að stefnandi legði ágreining aðiljanna í úr- skurð gerðardóms og mundi hann síðar tilkynna, hvern hann til- nefndi í gerðardóminn af sinni hálfu. Var stefndi beðinn að til- kynna, hvern hann tilnefndi í gerðardóminn af sinni hálfu. Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins sendi nú einn af starfsmönn- um sínum, Össur Kristinsson efnafræðing, til að skoða farminn og taka sýni úr honum, sem síðan yrðu rannsökuð hjá stofnun- inni. Samdi Össur skýrslu um för sína, og er hún svohljóðandi: „Ferð til Danmerkur vegna grálúðumjöls 11.10. — 16.10. 1973. Flaug til Kaupmannahafnar fimmtudaginn 11. okt., til Ála- borgar að morgni 12. okt., tók þar lest og var kominn til Frede- rikshavn um klukkan 10:00 þann dag. Hitti strax á Kristenssen og Blöde hjá S. Bjerregaard og Sönner, Fiskeeksport A/S, svo og Johanssen frá Beckmann og Jörgensen. Þeir sýndu mér mjöl- ið, sem geymt var í skemmu rétt hjá. Nokkuð þröngt var í skemm- unni og augljóst, að ekki yrði hægt að taka nógu nákvæmar pruf- ur þennan dag, þar sem umstöflun með þeim mannskap, sem til staðar var (4 menn) yrði ekki framkvæmd á svo stuttum tíma, sem eftir var vinnudagsins. Ennfremur vildu Bjerregaard og Sönner reyna að fá staðfest hjá Andra h.f., að mín prufutaka yrði viðurkennd, þar sem óhjákvæmilega var þarna um nokkurn. 1252 kostnað fyrir þá að ræða. Fór föstudagseftirmiðdagurinn því mik- ið til í skeytasendingar á Telexnum, símtöl o. þ. h. Frekari að- gerðum frestað til mánudags. Byrjuðum kl. 7:00 á mánudagsmorgni, en þá hafði hin um- beðna staðfesting (viðurkenning á minni prufutöku) frá Andra h. f. ekki borizt. Voru Danirnir óánægðir með það. Engu að síður var prufutakan nú framkvæmd eftir minni fyrirsögn. Skoðaði ég 509 poka, en það var miðbelti úr pokastæðunni. Sjá mynd. 509 pokar skoðaðir Stæðan var lokuð af, nema að framan (veggur í bak og á aðra hlið, pokastæða á hina hlið). Ekki gat ég talið nákvæmlega pokana í allri stæðunni, en áætl- aði þá á milli 1800 og 1900. Ótalinn fjöldi poka hafði komið rif- inn úr skipinu eða rifnaði við uppskipun. Þessum 509 pokum, sem skoðaðir voru, var skipt niður í 6 flokka eftir útliti mjöls- ins, úr hverjum flokki fyrir sig var síðan tekin meðaltalsprufa {í smærri flokkunum úr hverjum poka, en í stærri flokkunum úr sja hverjum poka). Af hverjum flokki var nú tekið mjöl í 2 krukkur og innsiglað, annan prufuhópinn kom ég með, hinn varð eftir hjá Dönunum. 1253 Að beiðni Bjerregaard og Sönner var Johanssen (frá Beckmann og Jörgensen) viðstaddur prufutökuna, og sögðust þeir þar með viðurkenna þessa prufutöku sem rétta. Af 509 pokum voru 5 með ummerkjum íslenzkrar prufutöku (límbandi). Fór frá Frederikshavn kl. 16:00 á mánudaginn, kom til Íslands um kl. 17:00 á þriðjudag. Flokkaskiptingin: A mjög feitt 25 pokar 4.91% af skoðuðu B feitt 92 pokar 18.07% af skoðuðu C betra 241 poki 47.35% af skoðuðu D í lagi 130 pokar 25.54% af skoðuðu E rakt 16 pokar 3.14% af skoðuðu F myglað ö pokar 0.99% af skoðuðu Samtals: 509 pokar 100% Össur Kristinsson“. Samkvæmt vottorði Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins 19. október 1973 eru niðurstöður rannsókna á sýnum þeim, sem Öss- ur tók, þessar: „Auðkenni Hundraðshluti Protein Fita Raki Salt. sýna af sýnum % % % % A 4.91 57.8 20.4 3.3 1.1 B 18.07 60.9 15.6 4.3 1.1 Cc 47.35 60.9 12.6 5.2 1.1 D 25.54 64.3 7.4 4.5 1.0 E 3.14 55.1 13.7 11.9 1.0 F 0.99 Mygla fannst.“ Með skeyti, dags. 15. nóvember 1973, var stefnda tilkynnt, að stefnandi hefði tilnefnt Ernest Roscoe sem gerðardómsmann af sinni hálfu, en þar sem stefndi hefði enn ekki tilnefnt mann af sinni hálfu, mundi stefnandi óska eftir, að GAFTA tilnefndi gerðardómsmann fyrir hann. Með bréfi GAFTA til stefnda, dags. 11. desember 1973, var tilkynnt, að samkvæmt beiðni stefnanda og þar sem stefndi hefði ekki tilnefnt gerðardómsmann af sinni hálfu í deilumáli aðilja út af samningi þeirra frá 22. júní þ. á., hefði stofnunin tilnefnt D. Goldwater til að starfa sem gerðardómsmaður fyrir stefnda. 1254 Einnig var tilkynnt, hvar og hvenær gerðin færi fram og væri fyrirsvarsmanni eða fulltrúa stefnda heimilt að mæta fyrir gerð- ardóminum eða gera skriflega grein fyrir máli stefnda. Jafn- framt var stefnda tjáð, að. skrifleg greinargerð og/eða önnur sönnunargögn, sem stefndi óskaði að leggja fram, yrðu að berast D. Goldwater eigi síðar en föstudaginn 4. janúar 1974. Ef engin gögn bærust frá stefnda, væri gerðardómsmönnum frjálst að kveða upp úrskurð í málinu á grundvelli þeirra gagna, sem fyrir lægju. Með bréfi D. Goldwater til stefnda, dags. 14. desember 1973, skýrði hann frá því, að hann hefði verið tilnefndur til að koma fram fyrir hönd stefnda í gerðardómsmáli hans og stefnanda. Óskaði hann jafnframt eftir að fá í hendur öll skjöl, samninga o. fl. varðandi ágreining aðiljanna og álit fyrirsvarsmanna stefnda, svo að hann gæti komið fram fyrir hönd stefnda í málinu eftir bestu getu. Hinn 5. janúar 1974 sendi lögmaður stefnda bráðabirgðagreinar- gerð ásamt þýðingu af bréfi hans til sóknaraðilja frá 30. septem- ber 1973. Var stefnda jafnframt áskilinn réttur til að hafa uppi á síðara stigi málsins hverjar þær kröfur og mótmæli, sem efni málsins kynni að gefa tilefni til. Í greinargerðinni segir síðan svo: „Greinargerð þessi er þannig ekki greinargerð verjanda, þar eð engin greinargerð sóknarmegin hefur borizt frá sóknaraðila. Við vitum þannig ekki, hverjar kröfur hans eru, ef um einhverj- ar er að ræða, eða hverju þarf að verjast. Málinu var þannig komið þann 28. nóvember, og því er ennþá Þannig komið, sem er ástæðan fyrir því, að um það varð sam- komulag í símtali mínu við herra E. F. Roscoe, gerðardómsmann sóknaraðila, þann dag, að umbj. m. gætu beðið með greinargerð sína til varnar, þar til greinargerð sóknaraðila hefði verið send. Geri ég ráð fyrir, að það samkomulag standi enn óhaggað. Gerðardómsmaður varnaraðila hefur á hinn bóginn óskað eftir því í símtali við mig, að hann fengi í hendur a. m. k. al- menna lýsingu á því, sem málið snýst um, og vonast ég til, að býðingin, sem ég nú hef lagt fram, muni að nokkru leyti upp- fylla þær óskir. Leyfið mér þó að nota tækifærið til að vekja athygli á eftir- farandi atriðum: (1) Fimmtudaginn 4. október skýrði umboðsmaður umbj. m. í Kaupmannahöfn þeim frá úrslitakostum, sem settir hefðu ver- 1255 ið fram af hálfu kaupenda. Eftir hádegi næsta dag tilkynntu um- boðsmenn þessir þeim, að kaupendur hefðu greitt reikning sinn til fulls. Kom síðar í ljós, að þessar upplýsingar voru réttar. (2) Þann 8. október fengu umbj. m. tilkynningu frá þessum umboðsmönnum þess efnis, að þeir hinir sömu umboðsmenn hefðu nú tekið að sér hlutverk lögmanna kaupenda og bæru fram kröfur þeirra vegna um gerðardómsmeðferð. (3) Þann 10. október tilkynntu þessir umboðsmenn enn, að þeir hefðu tilnefnt herra E. F. Roscoe. (4) Þann 15. október tilkynntu umboðsmennirnir, að sóknar- aðili mundi biðja GAFTA að tilnefna gerðardómsmann fyrir hönd umbj. m. Það næsta, sem umbj. m. fengu að vita um, var bréfið frá GAFTA 11. desember, þar sem herra D. Goldwater var tilnefnd- ur. Með því að umbj. m. hafa hvorki heyrt né séð orð frá sóknar- aðila, síðan hann greiddi að fullu reikning sinn þann ð. október, vilja þeir bera fram almenn mótmæli gegn þeim afskiptum af málinu á þann hátt, sem lýst hefur verið af hálfu söluumboðs- manna seljenda, sem þeir höfðu greitt 1% umboðslaun til að koma sölunni á. Byggjast mótmæli þeirra á því, að umræddir sölumenn séu hvorki lögmenn að atvinnu né heldur, svo þeim sé kunnugt um, nákomnir ættingjar sóknaraðila, og er haldið fram þeirri skoðun, að GAFTA eigi ekki að veita viðtöku beiðni um gerðardómsmeðferð frá svo til hverjum sem er, sem kveðst koma fram fyrir hönd einhvers samningsaðila. Því er mótmælt, að þessir umboðsmenn hafi haft nokkra heim- ild sóknaraðila til að biðja um gerðardómsmeðferðina. Svo fremi að umboðsmennirnir leggi ekki fram slíka heimild, er gerðardómurinn beðinn um að vísa málinu frá og úrskurða umbj. m. málskostnað úr hendi umboðsmannanna. Staðreyndin er sú, að sóknaraðili sjálfur hefur ekkert látið umbj. m. heyra frá sér, síðan hann greiddi reikninginn þann >. október. Jafnvel umboðsmennirnir hafa ekki minnzt á neinar kröfur fyrir utan þá að krefjast gerðardómsmeðferðar. En ekkert hefur verið látið uppi, í hvaða skyni eða á hvaða grundvelli það væri gert. Það er því augljóst, að umbj. m. hefur enginn kostur verið veittur á að forðast þessa gerðardómsmeðferð eða kostnað þann, sem hún hefur í för með sér fyrir þá. Að svo miklu leyti sem umbj. m. er kunnugt, var reikningur- inn greiddur af sóknaraðila án nokkurs fyrirvara af hans hálfu. 1256 Leyfið mér loks að ljúka þessu máli með því að taka fram, að umbj. m. vildu gjarnan fá að vita, hvort í raun og veru hefur verið hafizt handa um lögmætt gerðardómsmál, og hvaða kröfur og röksemdir eru hafðar uppi af hálfu sóknaraðila.“ Úrskurður gerðardómsins gekk á þann veg, að kröfu stefn- anda var hafnað á þeim grundvelli, að samningur aðilja kvæði á um, að opinber efnagreining Rannsóknastofnunar fiskiðnaðar- ins skyldi vera endanleg. Var stefnda tilkynnt þessi niðurstaða með bréfi, dags. 18. janúar 1974, og að tilkynning um áfrýjun yrði að hafa borist fyrir kl. 1200 á hádegi 30 dögum eftir dag- setningu úrskurðarins. Í svarskeyti Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins, dags. 4. febrú- ar 1974, við fyrirspurn stefnanda, sem fram hafði komið fyrir milligöngu stefnda, kemur fram, að sýni, sem stofnunin fái til rannsóknar, skuli tekin af eiðfestum fulltrúum Fiskeftirlits rík- isins. Stofnunin geri ekki annað en að rannsaka sýni, sem henni berist, og gefa út vottorð um niðurstöðu þeirra rannsókna. Yfir- lýsing í vottorði stofnunarinnar um, að sýni hafi verið tekin af fulltrúa stofnunarinnar, sé því villandi. Í bréfi Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins til Fiskmats ríkis- ins sama dag er m. a. gerð grein fyrir fyrirspurn stefnanda, efna- greiningarvottorði um farminn frá 5. september 1973 og niður- stöðum efnagreininga sýna þeirra, sem Össur Kristinsson tók í Frederikshavn, og því lýst yfir, að á niðurstöðum efnagrein- ingarvottorðanna sé mismunur, sem eigi ekki að geta verið fyrir hendi, ef sýni séu samviskusamlega tekin. Í yfirlýsingu Jens Hjörleifssonar yfirfiskmatsmanns 27. febrúar 1974 kemur fram, að sýni úr farmi þeim, sem fjallað er um í málinu, hafi ekki verið tekin af ferskfiskmatsmanninum á staðn- um, heldur hafi verkstjóri verksmiðjunnar tekið sýnin með tækjum matsmannsins. Kveður yfirfiskmatsmaðurinn sér hafa verið ókunnugt um þetta, fyrr en löngu síðar, þar sem sér hafi ekki verið tilkynnt um þessa afskipun. Hinn 26. apríl 1974 ritaði Fóðurmjölsfélagið h/f, þ. e. GAFTA, bréf, sem hljóðar svo Í íslenskri þýðingu: „Hér með tilkynnist yður, að nefndin, sem kjörin var til að fjalla um ofangreinda áfrýjun vegna gerðardómsúrskurðar nr. 1437 í sambandi við ofangreint mál, mun koma saman hér á staðnum þriðjudaginn 4. júní 1974 kl. 2.15 e. h., og mun málinu þá fram haldið. Samkvæmt reglum félagsins ber yður annað hvort að mæta 1257 sjálfir eða gera skriflega grein fyrir máli yðar eða hafa full- irúa, sem er starfandi umboðsmaður í viðskiptagreininni og sem sé skipaður skriflega. Í síðara tilfellinu eruð þér góðfúslega beðinn að tilkynna mér, hvern þér hafið tilnefnt til að flytja málið fyrir yðar hönd. Ef þér gerið það ekki, er áfrýjunarnefnd- inni frjálst að úrskurða málið á grundvelli þeirra gagna, sem eru fyrir hendi. Afrit allra gagna, sem ekki voru lögð fram við upprunalega gerð og ætlað er að leggja fyrir nefndina, verður að afhenda gagnaðila með nægum fyrirvara, áður en málflutningur fer fram.“ Í skeyti stefnda til GAFTA 12. júlí 1974 kemur fram sá skiln- ingur, að við áfrýjun málsins hafi stofnunin í sínum fórum skýrslu stefnda frá 5. janúar 1974 og þýðingu á bréfi hans til stefnanda frá 30. september 1973. Vilji stefndi vísa til þessara skjala í sambandi við áfrýjun málsins. Kemur og fram, að stefnda hafi ekki borist neitt af skjölum þeim, sem stefnandi hafi lagt fram í gerðarðómsmálinu eða áfrýjunarmálinu og því sé fyrir- svarsmönnum stefnda með öllu ókunnugt um kröfur stefnanda og á hvaða rökum og gögnum þær séu byggðar. Því geti stefndi ekki haldið uppi vörnum gegn kröfum og staðhæfingum, sem hann viti ekki, hverjar séu, og því krefjist hann frávísunar máls- ins frá gerðardóminum. Í svarskeyti GAFTA kemur fram, að við áfrýjun gerðardóms- málsins fari fram endurflutningur málsins og hafi áfrýjunar- gerðardómurinn ekki skjöl þau, sem getið sé í skeyti stefnda. Ef stefndi vilji koma gögnum þessum á framfæri, verði stefndi að hlutast til um það sjálfur. Stefndi þurfi að tjá sig skriflega um málið eða fá sér umboðsmann, sem starfi í viðskiptagrein- inni. Ef stefndi geri hvorugt, geti áfrýjunargerðardómurinn kveð- ið upp úrskurð í málinu á grundvelli þeirra gagna, sem hann hefur undir höndum. Í svarskeyti stefnda var ítrekað, að stefnda hefði ekki borist nein gögn frá stefnanda varðandi gerðardómsmálið eða áfrýjun- ina. Þar sem búast mætti við, að stefnandi legði fram gögn við næstu fyrirtöku málsins og þar sem stefndi gæti ekki með svo stuttum fyrirvara útbúið vörn eða fengið mann til að mæta fyr- ir sig, þá var þess óskað, að málið yrði tekið fyrir, án þess að mætt væri af hálfu stefnda. Áfrýjunargerðardómurinn tæki þá við gögnum, sem stefnandi legði fram, og sendi þau stefnda, en 1258 síðan yrði ákveðið annað réttarhald, þar sem stefndi legði fram vörn sína og gögn. Hinn 18. júlí 1974 ritaði Fóðurmjölsfélagið, þ. e. GAFTA, stefnda bréf, sem hljóðar svo í íslenskri þýðingu: „Nefndin kom saman í gær til að fjalla um ofangreinda áfrýj- un, en með því þér áttuð ekki fulltrúa við málflutninginn, ákvað nefndin að fresta málflutningi, sem fer nú fram miðvikudaginn 28. ágúst kl. 2.15 e. h. Við málflutninginn 28. ágúst getið þér mætt sjálfir eða átt fulltrúa, sem er starfandi umboðsmaður í viðskiptagreininni, og ef það er ætlun yðar, að hr. Goldwater verði fulltrúi yðar, bið ég yður góðfúslega að láta bæði mig og hr. Goldwater vita. Hvers kyns gögn, sem þér óskið að leggja fram í áfrýjunar- málinu, ber að senda fulltrúa gagnaðila með góðum fyrirvara, áður en málflutningur fer fram, og hvers kyns ný sönnunargögn, sem S. Bjerregaard ér Sönner, Fiskeeksport, óska að leggja fram, ber að senda yður með góðum fyrirvara, áður en málflutningur fer fram. Nefndin hefur gefið mér fyrirmæli um að tilkynna yður, að málflutningurinn miðvikudaginn 28. ágúst verður hinn síðasti og að ef þér tilnefnið ekki fulltrúa eða flytjið mál yðar skrif- lega fyrir nefndinni á þeim tíma, mun henni frjálst að úrskurða málið á grundvelli sönnunargagna, sem eru fyrir hendi.“ Hinn 23. ágúst sendi lögmaður stefnda áfrýjunargerðardómi GAFTA afrit skýrslu stefnda í gerðardómsmálinu, dags. 5. janúar 1974, afrit af enskri þýðingu á bréfi stefnda til stefnanda, dags. 30. september 1973, og afrit af bréfi GAFTA til stefnda, dags. 16. júlí 1974. Er í bréfi lögmannsins tekið fram, að stefndi hafi beðið eins lengi og hann þorði eftir gögnum stefnanda um kröfu hans fyrir gerðardóminum og áfrýjunargerðardóminum, en þar sem slík gögn hafi ekki borist, sé þess krafist, að málinu verði vísað frá áfrýjunargerðardóminum, en stefndi muni ekki láta mæta af sinni hálfu, heldur láta skýrsluna nægja til stuðnings máli sínu. Hinn 28. ágúst 1974 gekk úrskurður áfrýjunargerðardómsins, og varð niðurstaða hans sú, að upprunalegt efnagreiningarvottorð Hannsóknastofnunar fiskiðnaðarins hafi verið í lagi, þegar af- skipunarskjöl voru lögð fram, en síðan hafi verið sannað, að Það hafi verið gefið út á grundvelli rangra upplýsinga um töku sýna, og því skuli efnagreining á grundvelli sýna, sem tekin voru í Frederikshavn, vera endanleg. Var stefnda gert að greiða stefn- 1259 anda £3.732.38 í skaðabætur auk 10% ársvaxta frá 5. október 1973 til dagsetningar úrskurðarins og £50.00 í gerðardómsgjöld og kostnað innan 14 daga frá dagsetningu úrskurðarins. Með vísan til bréfs stefnanda til stefnda 5. september 1974 krafði lögmaður stefnanda stefnda hinn 20. maí 1975 um greiðslu á £4.264.48 auk vaxta af þeirri fjárhæð frá 1. október 1974 og innheimtulauna. Er stefndi varð ekki við þeirri kröfu, höfðaði stefnandi mál þetta. Krafa stefnanda er byggð á því, að í samningi aðiljanna um viðskipti þau, sem fjallað er um í málinu, dags. 22. júní 1973, sé vísað til GAFTA-samnings nr. 10 og séu ákvæði hans því hluti af samningi aðiljanna. Í þeim samningi sé kveðið á um það í 29. gr., að hvers kyns deilumál, sem rísa kunni út af samningnum, beri að jafna með gerð í London samkvæmt reglum Fóðurmjöls- félagsins, þ. e. GAFTA. Geri íslensk lög og ráð fyrir lausn deilu- mála með gerðardómi, sbr. ákvæði N. L. 1-6-1. Er vanefndir hafi orðið á samningi aðiljanna af hálfu stefnda, hafi stefnandi vísað ágreiningnum, sem af þeim reis, til úrskurð- ar gerðardómsins. Úrskurður gerðardómsins hafi gengið stefnda í vil. Hafi stefnandi þá áfrýjað málinu til áfrýjunargerðardóms GAFTA, svo sem ákvæði í GAFTA-samningi nr. 10 geri ráð fyrir. Stefndi hafi ekki látið mæta af sinni hálfu fyrir áfrýjunar- gerðardóminum. Í úrskurði sínum hafi áfrýjunargerðardómurinn ákveðið að byggja á vottorði Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins um sýni þau, sem tekin voru í Frederikshavn, og hafi úrskurðað stefnanda bætur úr hendi stefnda ásamt vöxtum og kostnaði. Stefndi hafi ekki fengist til að inna af hendi greiðslu fjárhæða þeirra, sem úrskurðaðar hafi verið, og hafi stefnandi því orðið að höfða mál þetta. Er því mótmælt, að nokkrir annmarkar hafi verið á meðferð málsins fyrir gerðardóminum eða áfrýjunar- gerðardóminum. Ekki sé vafi á því, að D. Goldwater hafi verið hæfur gerðardómsmaður, þótt hann óskaði eftir, að stefndi sendi sér skjöl og skýrslu um sjónarmið stefnda til að koma þeim á framfæri við gerðardómsmennina. Samkvæmt reglum um gerðar- dóminn og áfrýjunargerðardóminn hafi átt að skiptast á skjöl- um í London. Er því haldið fram, að ekki sé neitt það við með- ferð málsins fyrir gerðardóminum eða áfrýjunardóminum, sem fari í bága við íslenskar réttarreglur um gerðardóma. Sýknukrafa stefnda er byggð á því, að þeir gallar hafi orðið á meðferð málsins fyrir gerðardóminum og áfrýjunargerðardóm- 1260 inum svo og á úrskurði áfrýjunargerðardómsins, að ekki verði á honum byggt. Ljóst sé, að gerðardómsmennirnir hafi litið á sig sem málflytjendur aðilja, en ekki sé gert ráð fyrir því í regl- unum um gerðardómsmeðferð (Code of Practice). Þá hafi stefndi ekki fengið neitt af skjölum þeim, sem stefnandi lagði fram í gerðardómsmálinu og áfrýjunargerðardómsmálinu, og því hafi fyrirsvarsmenn stefnda ekki vitað, hvaða kröfur stefnandi gerði. Geti það ekki verið eðlileg aðferð að leggja skjöl til skrifstofu GAFTA í London, þar sem gagnaðili eigi að vitja þeirra. Þá komi ekki fram, á hverju niðurstaða áfrýjunargerðardómsins sé byggð. Ákvæði N. L. 1-6-1, sem sé sú heimild íslensks réttar, er helst sé við að styðjast um meðferð gerðardómsmála, geri ráð fyrir allt annarri meðferð en hér varð. Er því haldið fram af hálfu stefnda, að aðiljar hafi samið um, að vottorð Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins frá 5. september 1973 hafi átt að vera endanlegt og fullnægjandi um gæði vörunnar. Sé ekki leitt í ljós, að töku sýnishorna á Súgandafirði hafi verið ábótavant. Ekki sé fram komið, að mjöl það, sem Össur Kristinsson skoðaði í Frederiks- havn, sé sama mjöl og aðiljarnir sömdu um. Ef vottorðið frá 5. september 1973 sé rangt, verði stefnandi að beina kröfu sinni að öðrum en stefnda. En jafnvel þótt reiknað sé með afslætti vegna of mikils fitumagns í mjölinu, sem hæfilegt sé að reikna £2.111.04, svo sem fram hafi komið af hálfu stefnda í bréfa- skiptum aðilja, þá hafi stefnandi með því að draga greiðslu vald- ið stefnda tjóni vegna gengis- og vaxtataps auk kostnaðar við rekstur gerðardómsmálanna og nemi það tjón alls £2.457.76. Ef byggt sé á þessu, nemi því skuld stefnanda £356.72. Af hálfu stefnda er mótmælt kröfu stefnanda um 2% dráttarvexti, enda eigi hún ekki neina stoð í gerðardóminum, en ef til þess komi, að á stefnda verði lögð greiðsluskylda, beri að leggja til grundvallar sparisjóðsvexti Englandsbanka á hverjum tíma. Álit dómsins. Í samningi þeim, sem gerður var um viðskipti aðiljanna, dags. 22. júní 1973, var vísað til GAFTA-samnings nr. 10, og verður að líta svo á, að ákvæði hans séu hluti af samningi aðiljanna um viðskiptin. GAFTA-samningur nr. 10 er prentað samningseyðu- blað fyrir samninga um fiskimjöl, sem nota á sem fóðurmjöl, og eru samningsgreinar 30. Í 25. gr. samningsins eru svofelld ákvæði: „25. VANEFNDIR. — Komi til vanefnda varðandi samninginn af hendi annars hvors aðila, ber hinum aðilanum að eigin vali og eftir að hafa tilkynnt það í bréfi, símskeyti eða telexi, réttur 1261 til að selja eða kaupa, eftir því sem við á, og ber vanefndaraðila að bæta tap, ef eitthvert er, á kaupum eða sölu, þegar þess er krafist. Ef hinn ábyrgi aðili er óánægður með verð í sambandi við slíka sölu eða kaup eða ef ofangreinds réttar er ekki neytt og gagnkvæmt samkomulag um skaðabætur næst ekki, ber að ákvarða hverskyns skaðabætur úr hendi vanefndaraðila með gerð. Komi til vanefnda af hálfu seljanda, þannig að kaupendur eigi rétt á skaðabótum, ber að grundvalla þær á raunverulegu eða áætluðu verðgildi varningsins daginn, sem til vanefnda kom, en það ákvarðist með gerð, ef ekki er gagnkvæmt samið um það, og ekkert það, sem í samningi þessum felst eða hann gefur í skyn, veitir kaupendum rétt til að fá endurgoldnar neinar skaðabætur vegna ágóðataps í sambandi við undirsamninga, sem þeir eða aðrir hafa gert, nema gerðardómsmenn eða áfrýjunarnefndin dæmi slíkar skaðabætur með tilliti til hverskyns sérstakra að- stæðna og algjörlega að eigin vali. Komi til vanefnda í sambandi við afskipun eða afhendingu, ber að reikna skaðabætur, ef ein- hverjar eru, samkvæmt meðaltali umsamins magns.“ Ákvæði 29. gr. GAFTA-samnings nr. 10 eru svohljóðandi: „29. GERÐ. — a) Hverskyns deilu, sem rísa kann samkvæmt samningi þess- um, ber að jafna með gerð í London samkvæmt gerðardóms- reglum Fóðurmjölsfélagsins h/f nr. 125, en reglurnar telj- ast hluti samnings þessa, og talið er, að báðum samnings- aðilum sé kunnugt um þær. b) Hvorugur samningsaðili né nokkur annar kröfuhafi á þeirra vegum mun höfða mál eða löggerning gegn hinum aðilan- um varðandi hverskyns deilu, fyrr en deilumálið hefur kom- ið fyrir gerðardómsmenn, oddamann eða áfrýjunarnefndar- menn eftir því sem við á og verið dæmt af þeim samkvæmt gerðardómsreglunum og sérstaklega er á það fallist og því lýst yfir, að skilyrði fyrir rétti annars hvors samningsaðila eða kröfuhafa á þeirra vegum til að höfða mál eða annan löggerning gegn hinum aðilanum vegna hverskyns deilu- máls er, að fenginn sé úrskurður frá gerðardómsmönnum, oddamanni eða áfrýjunarnefnd eftir því sem við á.“ Verður að líta svo á, að með ákvæði þessu hafi aðiljar samið um, að ágreiningsmál, sem risu út af samningi þeirra, skyldu til lykta leidd fyrir gerðardómi í London samkvæmt gerðardóms- reglum Fóðurmjölsfélagsins h/f, þ. e. GAFTA nr. 125. Er á þessu 1262 byggt af hálfu stefnanda, og hefur bað ekki sætt andmælum af hálfu stefnda. Með yfirlýsingu Jens Jenssonar yfirfiskmatsmanns er leitt í ljós, að sýni úr farmi þeim, sem um er fjallað, voru tekin af manni, sem ekki hafði fengið löggildingu til þess. Er það grund- vallaratriði við töku sýna við aðstæður eins og hér er fjallað um, að beitt sé réttum og skipulegum aðferðum. Var taka sýna þess- ara og þar af leiðandi rannsókn Rannsóknastofnunar fiskiðnaðar- ins ekki réttur grundvöllur vottorðs stofnunarinnar um eigin- leika mjöls þess, sem aðiljarnir sömdu um. Össur Kristinsson, efnafræðingur stofnunarinnar, sem að tilhlutan stefnda var send- ur til Frederikshavn til að taka sýni úr mjölinu, hefur staðfest fyrir dómi skýrslu sína um ferðina og auk þess borið, að hann sé viss um að hafa tekið sýni úr mjöli því, sem aðiljarnir sömdu um. Er því rétt að leggja til grundvallar niðurstöður rannsókna á sýnum þessum, þegar tekin er afstaða til ágreiningsefnis aðilja Í málinu. Fyrir milligöngu Waidtlöw og Hansen var stefnda gerð grein fyrir kröfum þeim, sem stefnandi gerði á hendur honum vegna þess, að eiginleikar mjölsins voru aðrir en um var samið. Er stefndi sinnti því ekki, vísaði stefnandi málinu til gerðardóms GAFTA. Var stefnda tilkynnt það með bréfi GAFTA, dags. 11. desember 1973. Stefndi tilnefndi ekki mann í gerðardóminn. Að beiðni stefnanda tilnefndi GAFTA þá mann til að taka sæti í gerðardóminum af hálfu stefnda, og varð D. Goldwater fyrir val- inu. Er gert ráð fyrir slíkri tilnefningu í gerðardómsreglunum, a lið, 2. tl. Verður ekki talið, að D. Goldwater hafi orðið óhæfur til starfsins, þótt hann óskaði eftir gögnum og skýrslum stefnda til afnota fyrir gerðardómsmennina. Í úrskurði gerðardómsmann- anna kemur fram, á hverju hann er byggður, þ. e. vottorði Rann- sóknastofnunar fiskiðnaðarins frá 5. september 1973. Af hálfu stefnda hefur ekki verið vefengt, að málinu hafi verið réttilega vísað til áfrýjunargerðardómsins af bærum aðilja innan tilskil- ins frests. Gerðardómsmálin átti að reka fyrir gerðardómi og áfrýjunargerðardómi GAFTA í London, og verður að líta svo á, að þar hafi átt að skiptast á skjölum, sem leggja átti fram. Gátu aðiljar fengið sér umboðsmenn til að koma fram fyrir sína hönd eða mætt sjálfir, en einnig gafst þeim kostur á að skila skýrslum um málsatvik. Af því, sem fram er komið í málinu, þyk- ir ljóst, að fyrirmenn stefnda hafi gert sér grein fyrir kröfum stefnanda á hendur honum. Verður að líta svo á, að stefndi hafi átt kost á að koma málstað sínum á framfæri eftir ákvæði 12. 1263 gr. gerðardómsreglnanna. Í úrskurði áfrýjunargerðardómsins kem- ur fram, að byggt er á því, að leggja skuli til grundvallar niður- stöður rannsókna á sýnum þeim, sem Össur Kristinsson, tók í Frederikshavn. Samkvæmt þeim og með vísan til þess, sem að framan er rakið, þykir ekki í ljós leitt, að þeir annmarkar hafi verið á meðferð málsins fyrir gerðardómi GAFTA, áfrýjunar- gerðardómi stofnunarinnar eða á úrskurðum þeirra, sem leiði til þess, að ekki verði byggt á úrskurði áfrýjunargerðardómsins frá 28. ágúst 1974. Ber því að leggja hann til grundvallar í mál- inu. Á blaði því, sem úrskurðurinn er færður á, er áletrun þess efnis, að seljandinn, þ. e. stefndi, skuli greiða £190.00 í áfrýj- unargjald. Ekki verður séð, að hér sé um að ræða ákvörðun áfrýjunargerðardómsins. Þykir verða að sýkna hann af greiðslu þessarar fjárhæðar. Með vísan til þessa og samkvæmt kröfu- gerð stefnanda verða úrslit málsins þau, að stefndi verður dæmd- ur til að greiða £3.732.38 ásamt 10% ársvöxtum frá 5. október 1973 til 5. september 1974 og með 12% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Við ákvörðun vaxta frá 5. september 1974 telur dómurinn rétt að taka tillit til þess, að höfuðstóll dómkröfunnar er í erlendum gjaldeyri, en ákvarðanir fjármálayfirvalda hér á landi um vexti eru byggðar á þeim sérstöku aðstæðum í peninga- málum, sem hér eru ríkjandi. Eftir þessum úrslitum verður stefndi dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað, sem ákveðst kr. 550.000. Dóm þennan kváðu upp Guðmundur Jónsson borgardómari og meðdómendurnir Jóhann Jakobsson efnaverkfræðingur og Ægir Ólafsson forstjóri. Dómsorð: Stefndi, Andri h/f, greiði stefnanda, Ágúst Fjeldsted hæsta- réttarlögmanni f. h. Bjerregaard ér Sönner, Fiskeexport A/S, £3.732.38 með 10% ársvöxtum frá 5. október 1973 til 5. september 1974 og með 12% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 550.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1264 Fimmtudaginn 22. október 1981. Nr. 159/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn Einari Þór Agnarssyni og Kristjáni Inga Bragasyni (Páll S. Pálsson hrl.). Bifreiðar. Nytjastuldur. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Ítrekun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. Samkvæmt ákæruskjali, er varðar það mál, sem hér er til úrlausnar, voru fjórir menn ákærðir, en héraðsdómi áfrýi- að til Hæstaréttar eingöngu að því er snertir tvo þeirra, ákærðu hér fyrir dómi. Héraðsdómi var að ósk ákærðu skotið til Hæstaréttar, en einnig áfrýjað til þyngingar af hálfu ákæruvalds. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Í héraðsdómi er málavöxtum lýst og vísað til réttra laga- ákvæða um brot ákærðu og um ákvörðun refsinga þeirra. Refsing ákærða Einars Þórs Agnarssonar þykir hæfilega ákveðin fangelsi 3 mánuði og refsing ákærða Kristjáns Inga Bragasonar fangelsi 5 mánuði. Að öðru leyti á héraðsdómur með skírskotun til forsendna hans að vera óraskaður að því leyti sem honum er áfrýjað til Hæstaréttar. Dæma ber ákærðu til að greiða óskipt áfrýjunarkosínað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 4.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 4.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði Einar Þór Agnarsson sæti fangelsi 3 mánuði. Ákærði Kristján Ingi Bragason sæti fangelsi 5 mánuði. 1265 Að öðru leyti á héraðsdómur að vera óraskaður að því leyti sem honum hefur verið áfrýjað til Hæstaréttar. Ákærðu greiði óskipt allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 4.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Páls S. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, 4.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 27. júní 1980. Ár 1980, föstudaginn 27. júní, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Sverri Einarssyni sakadóm- ara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 332-335/1980: Ákæruvaldið gegn Grétari Magnússyni, Einari Þór Agnarssyni, Jóhanni Guðmundssyni og Kristjáni Inga Bragasyni, sem tekið var til dóms 23. þ. m. Málið er höfðað með tveim ákæruskjölum ríkissaksóknara. Með ákæruskjali, dagsettu 27. f. m., er höfðað mál á hendur Grétari Magnússyni, áður að Grettisgötu 92, nú að Barmahlíð 8, Reykjavík, fæddum þar í borg 4. nóvember 1962, Einari Þór Agnarssyni, Smyrilsvegi 29, Reykjavík, fæddum þar í borg 15. september 1960, Jóhanni Guðmundssyni, Marklandi 10, Reykja- vík, fæddum þar í borg 12. ágúst 1960, og Kristjáni Inga Braga- syni, Gnoðarvogi 74, Reykjavík, fæddum þar í borg 19. janúar 1962, „fyrir eftirtalin brot framin í Reykjavík, nema annars sé getið: I. Gegn ákærða Grétari Magnússyni einum er málið höfðað fyr- ir að: 1. Taka í heimildarleysi að kvöldi mánudagsins 12. febrúar 1979 ásamt S. J. A. bifreiðina R 16274 við Ljósheima 16 og aka henni undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til að öðlast öku- leyfi, um götur borgarinnar og til Keflavíkur og til baka næsta dag. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/ 1969, sbr. lög nr. 52/1978. 2. Fara í heimildarleysi að kvöldi laugardagsins 28. apríl 1979 80 1266 ásamt V. E. G. inn í bifreiðina R 53851 við bifreiðasöluna Bíla- markaðinn á Grettisgötu og reyna að aka henni, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi, en lögreglan kom að og hindraði þá félaga í áformi þeirra. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr., sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, og 2. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976. 3. Taka í heimildarleysi aðfaranótt föstudagsins 11. maí 1979 ásamt S. S. bifreiðina R 1640 við veitingahúsið Klúbbinn við Borgartún og aka henni, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, um götur borgarinnar og suður í Kópavog, þar sem ákærði skildi við félaga sinn. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. 4. Taka í heimildarleysi sömu nótt bifreiðina P 1722 við Þverbrekku 2 í Kópavogi og aka henni, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, til Reykjavíkur, þar sem ákærði skildi við bifreiðina á Rauðarárstíg skammt frá lögreglustöðinni. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. 5. Stela úr bifreiðinni P 1722 sömu nótt myndavél og seðla- veski. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. 6. Taka í heimildarleysi að kvöldi föstudagsins 22. júní 1979 ásamt S. J. bifreiðina R 62934 við Freyjugötu 1 og aka henni, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, um götur borgarinnar, en akstri lauk á bifreiðastæði við Vonarstræti 10. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. 7. Taka í heimildarleysi aðfaranótt sunnudagsins 24. júní 1979 bifreiðina R 27090 við Hörðaland og aka henni, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, víðsvegar um götur borgar- innar, óvarlega um Borgartún, þar sem ákærði ók utan í ljósa- staur, og síðan niður að tjörn og að Umferðarmiðstöðinni við Hringbraut, en þar skildi ákærði bifreiðina eftir. 1267 Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr., 1. mgr. 27. gr. og 1. mgr. 37. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/ 1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/ 1978. 8. Taka í heimildarleysi aðfaranótt fimmtudagsins 20. sept- ember 1979 bifreiðina R 66409 við Hátún 6 og aka henni, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, víðsvegar um götur borgarinnar og eftir að lögreglan hóf eftirför, á ofsahraða, m. a. á allt að 160 km hraða miðað við klst. á Breiðholtsbraut, en akstri lauk með því, að ákærði ók á bifreiðina R 1781 við Smáragötu 2, en sú bifreið kastaðist á bifreiðina R 21316. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr. 25. gr. 1. mgr. 27. gr., 1. mgr. 31. gr. og 1. mgr. 50. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. 9. Taka í heimildarleysi aðfaranótt þriðjudagsins 25. septem- ber 1979 bifreiðina R 51933 við Laugaveg 77 og aka henni, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, um götur borgar- innar, þar til lögreglan náði að stöðva akstur hans við Suður- landsbraut 16. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. Il. Gegn ákærðu Grétari Magnússyni og Einari Þór Agnarssyni er málið höfðað fyrir að: 1. Taka í heimildarleysi aðfaranótt mánudagsins 18. septem- ber 1978 bifreiðina R 31441 við Hvassaleiti 42, og ók ákærði Grétar henni, undir áhrifum áfengis og án ökuréttinda, um næstu götur, en akstri lauk í Brekkugerði með því, að hann ók á bif- reiðina R. 32685 kyrrstæða móts við hús nr. 2. Teljast brot beggja varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegn- ingarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, en brot ákærða Grétars einnig við 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr., 1. mgr. 27. gr. og 1. mgr. 37. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. 2. Taka í heimildarleysi aðfaranótt miðvikudagsins 15. nóv- ember 1978 bifreiðina G 8328 við Nýlendugötu 18, Mýrargötu- 1268 megin, og gangsettu þeir hana í sameiningu, en ákærði Einar Þór ók henni, án ökuréttinda, undir áhrifum áfengis, nokkurn spöl eftir götunni, þar sem umráðamaður bifreiðarinnar kom í veg fyrir frekari akstur hennar. Teljast brot beggja varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegn- ingarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, en brot ákærða Einars Þórs einnig við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. 3. Taka í heimildarleysi aðfaranótt föstudagsins 19. janúar 1979 bifreiðina R 44368 við Tungusel 6, og ók ákærði Grétar henni, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, vestur í bæ, þar sem ákærðu skildu bifreiðina eftir skammt frá heimili ákærða Einars Þórs. Teljast brot beggja varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegn- ingarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, en. ákærða Grétars einnig við 2. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. III. Gegn ákærðu Grétari Magnússyni og Jóhanni Guðmundssyni er málið höfðað fyrir að taka í heimildarleysi aðfaranótt fimmtu- dagsins 26. apríl 1979 tvær bifreiðir í Reykjavík og aka þeim til skiptis í Reykjavík og víðar, undir áhrifum áfengis og sviptir ökuréttindum eða rétti til ökuleyfis, fyrst bifreiðina Ö 4731 við Nýlendugötu 29 og skiluðu henni aftur á sama stað, síðar R 50058 við Ránargötu 29, og lauk akstri á Grænuhlíð vegna afskipta lögreglu. Óku ákærðu bifreiðunum óvarlega og af ásettu ráði á hús, m. a. á verslun á Hvaleyrarholti í Hafnarfirði, ísbúð á Hagamel 67 í Reykjavík og verslun á Bræðraborgarstíg, enn fremur á bifreiðina R 59453 á Bjargarstíg við hús nr. 17. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 37. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. IV. Gegn ákærðu Grétari Magnússyni og Kristjáni Inga Braga- syni er málið höfðað fyrir að: 1. Taka í heimildarleysi aðfaranótt föstudagsins 13. október 1978 bifreiðina R 61168 við Laugarnesveg 38 og aka henni, und- 1269 ir áhrifum áfengis og ákærði Grétar sviptur rétti til ökuleyfis, en ákærði Kristján Ingi án ökuréttinda, til skiptis um götur Reykja- víkur og suður fyrir Hafnarfjörð, þar sem lögreglan stöðvaði akstur þeirra. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr., sbr. 3. mgr. hjá Grétari og 4. mgr. hjá Kristjáni Inga, 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. um- ferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. 2. Taka í heimildarleysi að kvöldi mánudagsins 23. október 1978 í félagi við tvo aðra létta bifhjólið R 753 við Nýja Bíó, Lækjargötumegin, og aka því til skiptis um nærliggjandi götur, verandi báðir undir áhrifum áfengis og ákærði Grétar sviptur rétti til ökuleyfis, en ákærði Kristján Ingi án ökuréttinda, en akstri lauk við Urðarstíg 7, en þar skammt frá földu ákærðu hjólið. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. 3. Taka í heimildarleysi aðfaranótt sunnudagsins 24. júní 1979 bifreiðina R 33551 við Hólmgarð, og ók ákærði Grétar henni, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, að Óðins- torgi, þar sem vél bifreiðarinnar bilaði. Teljast brot beggja varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegn- ingarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, en ákærða Grétars einnig við 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðar- laga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengis- laga, sbr. lög nr. 52/1978. 4. Taka í heimildarleysi síðar sömu nótt bifreiðina R 58352 við Baldursgötu 13 og bifreiðina R 65373 við Fljótasel 13 og aka þeim, báðir undir áhrifum áfengis og ákærði Grétar sviptur rétti til ökuleyfis, en ákærði Kristján Ingi án ökuréttinda, út fyrir borgina um Vífilsstaðaveg og suður að Hvaleyrarvatni, og reyndu þeir með sér í kappakstri á leiðinni, og rákust bifreiðarnar á. Lauk akstri R 58352 á Elliðavatnsvegi, þar sem hún fór út af veginum skammt norðan Lækjarbotna, en akstri R 65373 við sumarbústað við Hvaleyrarholt, þar sem bifreiðinni var ekið á hliðgrind og í gegnum hana. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr., sbr. 3. mgr. hjá Grétari og 4. mgr. 1270 hjá Kristjáni Inga, 25. gr., 1. mgr. 27. gr. og 1. mgr. 37. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. V. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar, ákærðu Grétar Magnússon, Einar Þór Agnarsson og Kristján Ingi Braga- son sviptir rétti til að öðlast ökuleyfi og ákærði Jóhann sviptur ökuleyfi samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfeng- islaga og allir til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar“. Þá er höfðað mál á hendur ákærða Jóhanni einum með ákæru- skjali, dagsettu 11. þ. m., „fyrir að taka í heimildarleysi aðfara- nótt föstudagsins 29. júní 1979 bifreiðina Í 519 við Otrateig 48 í Reykjavík og aka henni, undir áhrifum áfengis og sviptur öku- réttindum, í Kópavog og Hafnarfjörð og aftur í Kópavog, bar sem ákærði skildi bifreiðina eftir við Kársnesskóla. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og Í. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar“. Málavextir eru þessir samkvæmt framburði ákærðu hjá rann- sóknardeild lögreglunnar í Reykjavík og við meðferð málsins og samkvæmt öðru því, sem fram er komið í málinu: Ákæra dagsétt 27. maí 1980. I. 1. Ákærði Grétar kom mánudagskvöldið 12. febrúar 1979 ásamt öðrum pilti að Ford Cortina fólksbifreiðinni R 16274, sem stóð við Ljósheima 16 í Reykjavík. Var ákærði að eigin sögn tölu- vert undir áhrifum áfengis og félagi hans einnig. Ákærði man ekki, hvort bifreiðin var læst eða ólæst, en hann gat ræst hana með húslykli, sem hann hafði meðferðis. Ákærði ók síðan heim- ildarlaust á brott, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi, niður í miðborg Reykjavíkur, þar sem þeir fé- lagar hittu stúlku úr Keflavík, en hana tóku þeir upp í bifreið- ina og óku síðan að húsi við Suðurgötu í Keflavík. Í því húsi 1271 dvöldu þeir félagar um nóttina, en árdegis næsta dag ók ákærði éðdrukkinn til baka til Reykjavíkur og kom þangað um hádegis- bilið. Yfirgáfu þeir bifreiðina við Gnoðarvog, og þar fannst hún. Ákærði var handtekinn síðar vegna þessa máls. Eigandi bifreiðarinnar R 16274, Stefán Mogensen, Ljósheim- um 16 A í Reykjavík, kærði töku bifreiðarinnar að morgni þriðju- dagsins. Hann var ekki viss um, hvort bifreiðin var læst eða ólæst, þegar hún var tekin. Stefán lagði fram reikninga vegna viðgerðar á gírkassa bif- reiðarinnar, að fjárhæð kr. 63.278, en hann kvað gírkassa bif- reiðarinnar hafa skemmst, en annað hefði ekki farið úrskeiðis. Ákærði hefur mótmælt kröfu Stefáns, þar sem gírkassinn hafi verið bilaður, þegar hann tók bifreiðina, en urgað hafi í honum. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við annað, sem fram er komið í málinu, er sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í þessum lið ákær- unnar, að öðru leyti en því, að gegn neitun ákærða verður því ekki slegið föstu, að hann hafi verið undir áhrifum áfengis á leiðinni til Reykjavíkur. Ber því að sýkna hann af því. Þessi háttsemi ákærða þykir rétt færð til refsilákvæða í ákær- unni. Þar sem bótakröfunni er mótmælt, og hún er ekki nægjan- lega rökstudd, ber að vísa henni frá dómi í máli þessu. 2. Ákærði Grétar settist í heimildarleysi, ölvaður og sviptur rétti til Ökuleyfis, að kvöldi laugardagsins 28. apríl 1979 í öku- mannssæti Ford fólksbifreiðarinnar R 53851, sem stóð við bif- reiðasöluna Bílamarkaðinn við Grettisgötu í Reykjavík, og tók í sundur kveikjulásþræðina í því skyni að gangsetja bifreiðina til að aka henni heimildarlaust á brott. Ákærði var með félaga sínum umrætt sinn, og settist hann einnig inn í bifreiðina, sem var ólæst. Lögreglan handtók þá félaga, áður en bifreiðin var komin Í gang. Ákærða var ekki tekið blóð í þágu rannsóknar málsins, og engar kröfur eru hafðar uppi á hendur honum vegna þessa af hálfu eiganda bifreiðarinnar. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við annað, sem fram er komið í málinu, er sannað, að ákærði hafi framið framan- greint brot, sem er rétt fært til refsiákvæða í ákærunni. 3. Ákærði Grétar kom laust eftir miðnætti aðfaranótt föstu- dagsins 11. maí 1979 einsamall, undir áhrifum áfengis, að Ramb- ler fólksbifreiðinni R 1640, þar sem hún stóð við veitingahúsið 1272 Klúbbinn við Borgartún í Reykjavík. Bifreiðin reyndist ólæst, og settist ákærði inn í hana og gat ræst hana með húslykli, sem hann hafði meðferðis. Síðan ók hann, sviptur rétti til ökuleyfis, heimildarlaust á brott. Stutt frá veitingahúsinu við Borgartún tók hann upp kunningja sinn, Sigurbjörn Sigurðsson, sem þar var staddur við að reyna að taka aðra bifreið í heimildarleysi. Ákærði ók síðan nokkuð um borgina og suður í Kópavog, en þar kom upp ósætti milli þeirra félaga, og yfirgaf ákærði þá bifreiðina, en félagi hans hélt á brott í henni. Segir ákærði, að bifreiðin hafi ekkert verið farin að skemmast í þeirra höndum. Sigurbjörn, félagi ákærða, var handtekinn í bifreiðinni næsta morgun klukkan 0630, þar sem hún var þá kyrrstæð á Suður- landsvegi við Gunnarshólma. Eigandi bifreiðarinnar, Karl Kristjánsson, Miðtúni 40 í Reykja- vík, kvað bifreiðina hafa verið lítils háttar skemmda, þegar hann fékk hana afhenta aftur. Hafði framhöggvari verið. lítils háttar dældaður og stefnuljós óvirk. Karl gerði ekki bótakröfu vegna skemmdanna. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við annað, sem fram er komið í málinu, er sannað, að ákærði hafi gerst sekur um framangreint atferli, sem er rétt fært til refsilákvæða í ákær- unni. 4. Ákærði Grétar hélt að Þverbrekku 2 í Kópavogi, þegar hann hafði yfirgefið bifreiðina, og þar kom hann að Ford Cortina fólksbifreiðinni P 1722, sem hann gat opnað og ræst með lykli, sem hann hafði meðferðis. Ákærði ók síðan þessari bifreið, ölvað- ur og sviptur rétti til ökuleyfis, heimildarlaust á brott til Reykja- víkur, en þar lagði hann bifreiðinni á Rauðarárstíg rétt hjá lög- reglustöðinni. Að sögn eiganda bifreiðarinnar, Ingva Þórs Ragnarssonar, skemmdist bifreiðin ekkert í meðferð ákærða, og er því ekki gerð bótakrafa vegna töku hennar. Þessi háttsemi ákærða er sönnuð með eigin játningu hans, sem er Í samræmi við annað, sem fram er komið í málinu, og rétt færð til refslákvæða í ákærunni. 5. Þegar ákærði yfirgaf bifreiðina P 1722, hafði hann á brott með sér og sló eign sinni á myndavél og seðlaveski, sem síðar komst til skila. Þetta atferli ákærða er sannað með eigin játningu hans, sem er í samræmi við annað það, sem fram er komið í málinu, og rétt fært til refsiákvæða í ákærunni. 6. Föstudagskvöldið 22. júní 1979, um kl. 22, var ákærði Grétar staddur mikið. ölvaður á Freyjugötu í Reykjavík. Við húsið nr. í kom hann að Cortina fólksbifreiðinni R 62934, sem var ólæst með kveikjuláslyklinum í að hans sögn, en læst að sögn eigand- ans. Með ákærða var félagi hans, Svanur Jónsson, Fögrubrekku 31 í Kópavogi. Ákærði ákvað að taka bifreiðina í heimildarleysi og fékk Svan til að koma með sér, þótt hann væri tregur til þess. Ákærði ók síðan heimildarlaust, mikið ölvaður og sviptur rétti til ökuleyfis, frá Freyjugötu 1 niður í miðborgina og um hana, Þar til hann lagði bifreiðinni á bfreiðastæði við Vonarstræti 10 og yfirgaf hana ásamt félaga sínum. Ákærði var handtekinn um klukkan 2320 um kvöldið við Austurvöll, en lögreglunni hafði skömmu áður verið tilkynnt um töku bifreiðarinnar, sem fannst um þetta leyti á áðurgreind- um stað. Ákærða var tekið blóð til alkóhólrannsóknar á slysadeild Borg- arspítalans næstu nótt, klukkan 0110. Samkvæmt niðurstöðu þeirrar rannsóknar reyndist magn alkóhóls í blóði hans 1.56%. Eigandi bifreiðarinnar R 62934, Jónas Kristjánsson, Freyju- götu 1, sá engar skemmdir á bifreið sinni eftir töku hennar og gerir því enga bótakröfu. Sannað er með eigin játningu ákærða, sem er Í samræmi við annað, sem fram er komið í málinu, að hann gerðist sekur um umræddan verknað, sem er rétt færður til refsiákvæða í ákær- unni. 7. Aðfaranótt sunnudagsins 24. júní 1979 var ákærði Grétar drukkinn á ferð í Hörðalandi í Reykjavík. Þar í götunni kom hann að Ford Cortina fólksbifreiðinni R 27090. Ákærði komst inn í bifreiðina, sem hann man ekki, hvort var læst eða ólæst, og gat ræst hana með brotnum lykli, sem hann hafði meðferðis. Ákærði ók síðan drukkinn og sviptur rétti til ökuleyfis, heim- ildarlaust á brott og um borgina, en við veitingahúsið Klúbb- inn við Borgartún tók hann upp í bifreiðina tvo eða þrjá far- þega og ók þeim niður í miðborgina og að Umferðarmiðstöðinni. Í Lækjargötu við Tjörnina ók ákærði að eigin sögn upp á gang- stétt og utan í ljósastaur, svo að bifreiðin skemmdist og sprakk á hjólbarða hægra megin að framan. Ákærði skeytti ekki um þetta og hélt viðstöðulaust áfram að Umferðarmiðstöðinni, þar sem hann skildi bifreiðina eftir. Ákærði kannast ekki við að hafa ekið utan í ljósastaur í Borgartúni, en því hafði einn af farþegum hans haldið fram. Bifreiðin fannst við Umferðarmið- 1274 stöðina næsta dag og var mikið skemmd. Samkvæmt skýrslu lögreglumanns, sem skoðaði bifreiðina, var hægra afturbretti, afturstuðari og ljósabúnaður að aftan hægra megin skemmt og bar þess merki, að ekið hafði verið á. Þá voru felgur bæði að aftan og framan skakkar og beygðar og greinilegt, að ekið hafði verið utan Í gangstéttarbrúnir. Eigandi bifreiðarinnar, Einar Örn Hákonarson, Hörðalandi 22 í Reykjavík, kvaðst hafa skilið við bifreiðina læsta kvöldið áð- ur en hún var tekin við heimili hans. Auk áðurgreindra skemmda kvað hann gluggapóst hægra megin í sundur. Af hálfu Einars Árnar hefur verið gerð krafa um 1.500.000 krónur í skaðabæt- ur vegna tjónsins á bifreiðinni. Af hálfu ákærða er kröfunni mótmælt og krafist frávísunar á henni, þar sem hún sé órök- studd og ósundurliðuð. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, er háttsemi ákærða í þessum lið ákærunnar sönnuð að öðru leyti en því, að ekki verður slegið föstu, hvort ákærði ók utan í staur í Borgartúni. Allt að einu er háttsemi ákærða í þess- um lið ákærunnar rétt færð til refsiákvæða. Þar sem bótakröfu Einars Arnar er mótmælt, og hún er hvorki sundurliðuð né rökstudd, verður henni vísað frá dómi í máli þessu. 8. Laust eftir miðnætti aðfaranótt fimmtudagsins 20. septem- ber 1979 var ákærði að koma einsamall, eitthvað undir áhrif- um áfengis, úr Hátúni 6 í Reykjavík. Þar fyrir utan kom hann að Ford Cortina fólksbifreiðinni R 66409, sem ákærði segir, að hafi verið ólæst, þegar hann athugaði það. Ákærði ákvað að taka bifreiðina í heimildarleysi, og í hanskahólfi hennar fann hann lykil, sem hann gat notað til að ræsa hana með. Ákærði ók síðan heimildarlaust á brott, undir áhrifum áfengis og svipt- ur rétti til ökuleyfis, niður í miðborgina, en þar ók hann nokkra hringi. Í Garðastræti eða á Ránargötu ók ákærði utan í jeppa- bifreið, en sinnti því í engu og ók áfram og m. a. upp í Breið- holt. Ákærði var að aka suður Reykjanesbraut, þegar hann sá lög- reglubifreið, sem fór að aka á eftir honum. Herti ákærði þá ferð- ina og komst hann á milli 150 og 160 km hraða á Breiðholts- brautinni undan hallanum. Ákærði hélt áfram um Vogahverfi, Álfheima og um Ármúla fram hjá veitingastaðnum Hollywood. Þar kveðst ákærði hafa ekið fram hjá á löglegum hraða. Ákærði ók síðan áfram og gerði allt, sem hann gat, til að losna undan 1275 lögreglunni, en þó með gætni að eigin sögn, þar sem þess þurfti með. Akstrinum lauk við Smáragötu 2, þar sem ákærði ók á kyrrstæðu bifreiðina R 1781, sem aftur kastaðist á kyrrstæðu bifreiðina R 21316. Hraðaði ákærði sér síðan á brott, en var handtekinn í miðborg Reykjavíkur síðdegis næsta dag. Á bifreiðinni R 66409 var hægra framhorn mikið dældað og gengið til. Á bifreiðinni R 1781 var vinstra afturhorn mikið dældað, og auk þess var vinstra frambretti og vinstra ökuljós að framan skemmt. Á bifreiðinni R 21316 var afturhöggvari bog- inn. Ekki liggja fyrir bótakröfur vegna skemmda þeirra, er ákærði olli umrætt sinn á bifreiðunum þremur. Famangreind háttsemi ákærða er sönnuð með játningu hans sjálfs, sem styðst við annað það, sem fram er komið í málinu. Varða brot ákærða við lagagreinar þær, er tilgreindar eru Í ákæru um þessa háttsemi. 9. Ákærði Grétar var að koma einsamall, talsvert ölvaður, úr húsi við Hverfisgötu í nánd við Barónsstíg aðfaranótt þriðju- dagsins 25. september 1979. Hann gekk síðan inn á bifreiðastæð- ið við Laugaveg "77, og þar settist hann inn í Willys jeppabifreið- ina R 51933, sem var ólæst að hans sögn. Ákærði tengdi kveikju- lásþræðina, sem voru lausir, og setti bifreiðina þannig í gang. Ákærði ók nú heimildarlaust, ölvaður og sviptur rétti til öku- leyfis, um Barónsstíg, Skúlagötu, Laugaveg og Suðurlandsbraut, en við húsið nr. 16 við þá götu stansaði ákærði og lögreglumenn handtóku hann. Ákærði var færður á slysaðeild Borgarspítalans og honum tekið þar blóð til alkóhólrannsóknar klukkan 0255 um nóttina. Samkvæmt niðurstöðu þeirrar rannsóknar reyndist magn alkóhóls í blóði ákærða 1.39%0. Ekki eru hafðar uppi bótakröfur vegna töku ákærða á þessari bifreið, sem ekki er upplýst, hvort varð fyrir skemmdum eða ekki. Sannað er með játningu ákærða sjálfs og öðru því, sem fram er komið í málinu, að ákærði hafi gerst sekur um framangreinda háttsemi, sem er rétt færð til refsiákvæða í ákærunni. Il. 1. Ákærðu Grétar og Einar Þór voru aðfaranótt mánudagsins 18. september 1978, eitthvað undir áhrifum áfengis, á ferð við Hvassaleiti 42 í Reykjavík. Þar komu þeir að Ford Cortina fólks- 1276 bifreiðinni R. 31441, sem ákærðu komust inn í, en ákærði Grétar segist hafa opnað hana með lykli, sem hann hafði meðferðis. Síðan ræsti ákærði Grétar bifreiðina með sama lykli og ók á brott heimildarlaust, ölvaður og án ökuréttinda. Steig ákærði Grétar á bensíngjöfina, en bifreiðin var sjálfskipt. Ákærði Einar Þór hélt einnig í stýrið, en hann sat fast upp við hlið ákærða Grétars. Þeir óku um nærliggjandi götur, en sáu þá lögregluna í nánd. Ákærði Grétar hægði þá ferðina og forðaði sér út úr bifreiðinni eftir að hafa stöðvað hana. Ákærði Einar Þór varð eftir í bifreiðinni, sem fór á stað, um leið og ákærði Grétar sleppti hemlunum og stökk út. Ákærði Grétar fór á brott og sá ekki, hvernig ökuferðinni lyktaði. Stuttu síðar var ákærði Grétar handtekinn af lögreglunni í Stóragerði, en þar lá hann undir mannlausri bifreið. Ákærði Einar Þór gaf sig hins vegar fram við lögregluna. Hafði hann yfirgefið bifreiðina á eftir ákærða Grétari, en bifreiðin síðan lent á kyrrstæðu Volkswagen fólksbifreiðinni R 32685, sem. stóð sunnan við Brekkugerði. Á bifreiðinni R 3144 skemmdist vinstra framaurbretti, svunta og framhöggvari. Á bifreiðinni R 32685 skemmdust vinstra fram- surbretti og framhöggvari. Í þágu rannsóknar þessa máls var ákærða Grétari tekið blóð til alkóhólrannsóknar í slysadeild Borgarspítalans klukkan 0330 um nóttina. Samkvæmt niðurstöðu þeirrar rannsóknar reyndist magn alkóhóls í blóði ákærða 1.04%. Margrét Þórðardóttir, Hvassaleiti 42 í Reykjavík, eigandi bif- reiðarinnar R 31441, gerir kröfu til þess að fá greiddar kr. 110.069 í bætur vegna skemmda á bifreiðinni og hefur lagt sundurliðaða og rökstudda kröfugerð fram. Kröfu Margrétar hafa ákærðu ekki mótmælt, og þar sem hún er sundurliðuð og rökstudd og þykir í hóf stillt, verður hún tekin til greina, og ber að dæma ákærðu til þess að greiða hana óskipt. Framangreind háttsemi ákærðu er sönnuð með játningum þeirra beggja og öðru því, sem fram er komið í málinu. Er hún rétt færð til refsiákvæða í ákærunni. 2. Aðfaranótt miðvikudagsins 15. nóvember 1978 voru ákærðu Grétar og Einar Þór staddir drukknir á Nýlendugötu í Reykja- vík. Þar komu þeir að Ford Cortina fólksbifreiðinni G 8328, sem stóð Mýrargötumegin við húsið nr. 18 við götuna. Ákærðu voru stuttu áður búnir að ákveða að taka bifreið í heimildarleysi, en ekki man ákærði Grétar, hvor átti uppástunguna að því, en 1277 ákærði Einar Þór kveðst hafa átt uppástunguna að því. Ákærðu komust inn í bifreiðina, en ekki muna ákærðu, hvort hún var læst eða ólæst. Með þeim var stúlka, sem einnig fór inn í bif- reiðina. Ákærði Grétar sá um að ræsa bifreiðina, en ekki man hann, hvernig hann gerði það í þetta sinn. Ákærði Einar Þór ók síðan heimildarlaust og án ökuréttinda af stað með þau hin tvö sem farþega. Þegar ákærði Einar Þór var að bakka bifreið- inni, rakst hægri hlið hennar í bifreið, sem stóð fyrir aftan. Ákærði Einar Þór hafði aðeins ekið stuttan spotta, þegar fólk kom á vettvang. Stöðvaði ákærði Einar Þór þá bifreiðina, og reyndu þau öll þrjú að flýja. Tókst ákærða Grétari það og var ekki handtekinn fyrr en næsta dag, en ákærði Einar Þór var handtekinn af manni, sem hljóp hann uppi. Ákærði Einar Þór var færður á slysadeild Borgarspítalans til töku á blóðsýni til alkóhólrannsóknar, og var honum tekið þar bóð í þessu skyni klukkan 0215 um nóttina. Samkvæmt niður- stöðu þeirrar rannsóknar reyndist magn alkóhóls í blóði hans 1.73%. Samkvæmt upplýsingum eiganda bifreiðarinnar G 8328 risp- aðist og dældaðist öll hægri hlið bifreiðarinnar, en vinstra stuð- arahorn. bifreiðarinnar R 5222 rispaðist. Engar kröfur liggja fyrir í málinu af hálfu eigenda bifreiðanna. Með játningu ákærðu beggja og öðrum gögnum málsins er framangreind háttsemi þeirra sönnuð, en hún er rétt færð til refslákvæða í ákærunni. 3. Aðfaranótt föstudagsins 19. janúar 1979 voru ákærðu Grétar og Einar Þór að koma drukknir úr samkvæmi í húsi við Tungu- sel í Reykjavík. Ákærði Grétar nennti ekki að ganga niður Í borgina, og ákváðu þeir félagar að taka bifreið í heimildarleysi. Við Tungusel 6 komu þeir að Ford Cortina fólksbifreiðinni R 44368, sem ákærði Grétar gat opnað, en ekki man hann hvernig, en bifreiðina ræsti hann síðan með lykli, sem hann hafði með- ferðis. Ákærði Grétar ók nú heimildarlaust, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, vestur Í borgina, en þar skildu þeir félagar við bifreiðina skammt frá Smyrilsvegi. Mál þetta upp- lýstist ekki fyrr en löngu síðar. Eigandi bifreiðarinnar, Stefán Þorbergsson, Laugavegi 98 í Reykjavík, upplýsir, að bifreiðin hafi ekkert skemmst í meðför- um ákærðu, og gerir hann engar kröfur í málinu. Með eigin játningum ákærðu, sem eru í samræmi við annað, 1278 sem fram er komið í málinu, er sannað, að ákærðu hafi gerst sekir um þetta ákæruatriði, sem er rétt fært til refsiákvæða í ákærunni. Il. Ákærðu Grétar og Jóhann voru staddir drukknir aðfaranótt fimmtudagsins 26. apríl 1979 á Nýlendugötu í Reykjavík, og höfðu þeir verið um nóttina við áfengisdrykkju hingað og þangað og síðast í húsi við Nýlendugötu. Ákærðu ákváðu að taka í heimildarleysi Ford Mustang bif- reiðina Ö 4731, sem stóð við Nýlendugötu 29. Bifreiðin var ólæst, og gat ákærði Grétar ræst hana með einhverju járni, sem hann fann í bifreiðinni. Ákærði Grétar ók nú heimildarlaust, ölvaður og sviptur rétti til ökuleyfis, á brott til Hafnarfjarðar. Þar ók ákærði Grétar af ásettu ráði á dyr að verslun á Hvaleyrarholti, svo að þær létu undan. Segir ákærði Jóhann, að ákærði Grétar hafi átt uppástunguna að því. Ákærðu fóru inn í verslunina. Tel- ur ákærði Jóhann, að þeir hafi slegið þar eign sinni á eitthvað af vindlingum, en ákærði Grétar man ekki eftir því. Ákærði Grétar ók nú til baka til Reykjavíkur, en úr Kópavogi í Bústaða- hverfi í Reykjavík ók ákærði Jóhann undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum. Þaðan ók ákærði Grétar og vestur á Haga- mel. Ákærðu ákváðu það í sameiningu, að ákærði skyldi aka bifreiðinni á dyr ísbúðar að Hagamel 67 í því skyni að kom- ast þar inn til að leita peninga. Þetta tókst, og létu dyrnar undan. Ákærðu fóru síðan inn í búðina, en tóku þar ekki neitt að eigin sögn. Eftir þetta ók ákærði Grétar bifreiðinni áfram og nú að verslun á Bræðraborgarstíg, og þar ók ákærði Grétar enn á dyrnar til að sprengja þær upp og tókst það. Fór ákærði Jóhann síðan inn í leit að þýfi, en ákærði Grétar beið í bifreið- inni. Ákærði Jóhann tók að eigin sögn ekkert úr versluninni. Ákærði Jóhann segir, að ákærði Grétar hafi ekið utan í bif- reið, þegar hann ók bifreiðinni Ö 4731 af Óðinssötu inn á Bjargar- stíg. Ákærði Grétar viðurkenndi þetta hjá rannsóknardðeild lög- reglunnar, en mundi ekki eftir því, að þetta hefði komið fyrir, Þegar hann gaf skýrslu við meðferð málsins. Hann vefengir það bó ekki. Bifreið sú, sem ekið var á umrædda nótt, var Lada fólksbif- reiðin R, 59453. Samkvæmt lögregluskýrslu um athugun á bif- reiðinni voru báðar hurðir á hægri hlið talsvert dældaðar, og einnig var hægra frambretti lítillega dældað. Vottaði lítillega 2 fyrir lit af Lada bifreiðinni á stuðara Mustang bfreiðarinnar. 1279 Eftir að ákærðu höfðu farið með Mustang bifreiðina á sama stað, fóru þeir niður á Ránargötu, en við húsið nr. 29 við þá götu komu þeir að Ford Cortina fólksbifreiðinni R 50058. Ákærðu ákváðu að taka bifreiðina í heimildarleysi. Ákærði Grétar kveðst telja bifreiðina hafa verið opna og hafi hann ræst hana með hús- lykli sínum. Ákærði Jóhann telur ákærða Grétar hins vegar hafa opnað og ræst bifreiðina með járnplötu. Ákærðu héldu nú heim- ildarlaust á brott í bifreiðinni, og ók ákærði Grétar henni, ölvað- ur og sviptur rétti til ökuleyfis, um götur í næsta nágrenni, en einhvers staðar í vesturborginni urðu ákærðu þess varir, að lög- reglan var á eftir þeim. Hófst nú eftirför, og ók ákærði Grétar sem hann mátti til að sleppa undan lögreglunni, sem náði ákærðu í Grænuhlíð, eftir að þeir höfðu yfirgefið bifreiðina í innkeyrslu þar í götunni. Ákærða Grétari var tekið blóð til alkóhólrannsóknar á slysa- deild Borgarspítalans klukkan 0645 um morguninn. Samkvæmt niðurstöðu þeirrar rannsóknar reyndist magn alkóhóls í blóði hans 0.75%. , Eigandi bifreiðarinnar Ö 4731, Sighvatur Cassata, Nýlendu- götu 29 í Reykjavík, hefur lagt fram sundurliðaða og rökstudda bótakröfu að fjárhæð kr. 653.564 vegna skemmda, sem urðu á bifreiðinni. Þá hefur eigandi bifreiðarinnar R 50058, Valdimar Eiríksson, Silfurteigi 5 í Reykjavík, sett fram skaðabótakröfu að fjárhæð kr. 33.800 vegna skemmda á felgum á bifreiðinni. Með eigin játningum ákærðu, sem eru í samræmi við annað það, sem fram er komið í málinu, er sannað, að ákærðu hafi gerst sekir um háttsemi þá, sem þeim er gefin að sök í þessum kafla ákærunnar og þar þykir rétt færð til refslákvæða að öðru leyti en því, að háttsemi ákærða Jóhanns, sem ekki er upplýst, að hafi ekið óvarlega, varðar að því er hann snertir ekki við 1. mgr. 31. gr. umferðarlaga. Ákærðu hafa báðir samþykkt framangreindar kröfur, sem þykja rökstuddar, sundurliðaðar og í hóf stillt. Ber því að taka þær til greina og dæma ákærðu til þess að greiða þær óskipt. IV. 1. Ákærði Grétar var staðdur undir áhrifum áfengis aðfara- nótt föstudagsins 13. október 1978 á Laugarnesvegi í Reykjavík. Við Laugarnesveg 38 kom ákærði að Ford Cortina fólksbifreið- inni R 61168, sem hann ákvað að taka í heimildarleysi. Bifreið- in var ólæst, en hana ræsti ákærði, að hann minnir, með hús- 1280 lykli sínum. Ákærði ók síðan heimildarlaust, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, að horni Grettisgötu og Barónsstígs, en þar lagði hann bifreiðinni og hélt heim til ákærða Kristjáns Inga og vakti hann. Ákærði Kristján Ingi ók bifreið- inni síðan frá umræddum stað heimildarlaust, undir áhrifum áfengis og án ökuréttinda, um götur Reykjavíkur og suður fyrir Hafnarfjörð, þar sem lögreglan stöðvaði þá félaga og handtók nokkru fyrir klukkan 4 um nóttina. Vissi ákærði Kristján Ingi um hina heimildarlausu töku bifreiðarinnar, áður en hann hóf akstur hennar. Í þágu rannsóknar þessa máls var ákærðu báðum tekið blóð til alkóhólrannsóknar á slysadeild Borgarspítalans, ákærða Kristjáni Inga klukkan 0445, en ákærða Grétari klukkan 0505. Samkvæmt niðurstöðu þessara rannsókna reyndist magn alkóhóls í blóði ákærða Grétars 0.99%, en í blóði ákærða Kristjáns Inga 1.68%0. Bifreiðin reyndist óskemmd, og eru engar vótakröfur hafðar uppi vegna töku hennar. Samkvæmt framburðum ákærðu er ósannað, að ákærðu hafi báðir átt í upphafi aðild að töku bifreiðarinnar, sem sannað er með framburðum þeirra beggja og öðru því, sem fram er komið í málinu, að þeir notuðu báðir heimildarlaust og óku til skiptis, eins og nánar er rakið í ákæru. Er háttsemi þeirra rétt færð til refsiákvæða í ákærunni. 2. Ákæðu Grétar og Kristján Ingi voru staddir ásamt tveim öðrum piltum fyrir utan Nýja Bíó, Lækjargötumegin, að kvöldi mánudagsins 23. október 1978. Fyrir utan húsið var létta bif- hjólið R 753, sem ákærði Grétar gangsetti heimildarlaust og ók síðan, ölvaður og sviptur rétti til ökuleyfis, stuttan spotta, en síðan tóku aðrir við og óku til skiptis að Urðarstíg 7. Á þessari leið ók ákærði Kristján Ingi stuttan spotta undir áhrifum áfengis og ökuréttindalaus. Ákærði Grétar faldi síðan hjólið í húsasundi skammt frá, að eigin sögn. Ákærðu voru ekki handteknir fyrr en næsta dag. Ekki er upplýst um skemmdir á hjólinu eða hvar það fannst. Þessi háttsemi er sönnuð með framburðum ákærðu og öðru því, sem fram er komið, og er rétt færð til refsilákvæða í ákæru. 3. Ákærðu Grétar og Kristján Ingi voru staddir drukknir í Hólmgarði í Reykjavík aðfaranótt sunnudagsins 24. júní 1979, eftir að ákærði Grétar hafði skilið bifreiðina R 27090 eftir við Umferðarmiðstöðina, sbr. I. kafla, 7. lið. Komu þeir félagar 1281 að Ford Cortina fólksbifreiðinni R 33551, sem ákærði Grétar man ekki, hvort var læst eða ólæst, en ákærða Kristján Inga minnir, að hafi verið ólæst. Ákærði Grétar gat ræst bifreiðina með brotnum lykli, sem hann hafði meðferðis. Síðan ók ákærði Grétar bifreiðinni heimildarlaust, undir áhrifum áfengis og svipt- ur rétti til ökuleyfis, niður í borgina með ákærða Kristján Inga sem farþega. Á Laugavegi fór að rjúka úr bifreiðinni, og lagði ákærði Grétar henni þá á bifreiðastæði við bókabúð Máls og menningar eða einhvers staðar ekki langt frá Óðinstorgi. Með eigin játningum ákærðu, sem eru í samræmi við annað, sem fram er komið í málinu, er sannað, að ákærðu hafi gerst sekir um framangreinda háttsemi, sem er rétt færð til refsi- ákvæða í ákærunni. Ottó Svavar Victorsson, Hólmgarði 41 í Reykjavík, eigandi bifreiðarinnar R 33551, hefur gert kröfu til þess að fá greiddar 370.000 krónur í skaðabætur vegna skemmda á vél bifreiðar- innar, sem hafi að. mati Ögmundar Runólfssonar bifvélavirkja sennilega brætt úr sér og hringir á stimplum ofhitnað. Þurfi því að sera vélina upp. Frekar er skaðabótakrafa ekki rökstudd, og ekki liggur fyrir sundurliðun kröfunnar. Af hálfu ákærðu er krafist frávísunar á kröfunni, þar sem hún sé órökstudd og ósundurliðuð. Með hliðsjón af þeim rökum, sem færð eru fram fyrir kröfu um frávísun kröfunnar, ber að vísa henni frá sakadómi. 4. Eftir að ákærðu höfðu skilið við bifreiðina R 33551, héldu þeir að Baldursgötu 13, og þar komu þeir að Ford Cortina fólks- bifreiðinni R 58352, sem þeir ákváðu að taka í heimildarleysi. Ákærðu komust inn Í bifreiðina, og gat ákærði Grétar ræst hana með sama brotna lyklinum. Hann ók síðan heimildarlaust, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til ökuleyfis, um götur borgar- innar og upp í Breiðholt. Með þeim félögum hafði verið frá því í Hólmgarðinum stúlka, og sat hún aftur í bifreiðinni. Við Fljóta- sel 13 ákváðu ákærðu að taka í heimildarleysi Ford Cortina fólks- bifreiðina R 65373, svo að ákærðu gætu báðir ekið, en fram að þessu hafði ákærði Kristján Ingi ekki gert það. Ákærðu muna ekki, hvort bifreiðin R 65373 var læst eða ólæst, en hana ræsti ákærði Grétar með sama lykli og áður og ók henni síðan heimildarlaust á brott með stúlkuna sem farþega, en ákærði Kristján Ingi tók við stjórn bifreiðarinnar R 58352 og ók henni heimildarlaust, ölvaður og án ökuréttinda. Þeir óku síðan um Breiðholtshverfið, um Vífilsstaðaveg og suður að Hvaleyrar- g1 1282 vatni, hvor á eftir öðrum. Á þessari leið þreyttu ákærðu með sér kappakstur, og rákust bifreiðarnar saman undir lokin. Ein- hvers staðar á þessum slóðum missti ákærði Kristján Ingi bif- reiðina R 58352 út af veginum, en þó valt hún ekki. Henni var þó ekki hægt að aka áfram, en hjólbarði hafði sprungið. Ákærði Kristján Ingi fór nú yfir í hina bifreiðina og tók við stjórn hennar og ók henni að lokum í gegnum járnhlið að sumar- bústað við Hvaleyrarvatn. Nokkru eftir klukkan 8 næsta morgun voru þau öll þrjú handtekin af lögreglunni í Hafnarfirði við sumarbústað við Hvaleyrarvatn. Í þágu rannsóknar þessa máls var ákærðu báðum tekið blóð til alkóhólrannsóknar á lögreglustöðinni í Hafnarfirði af Haraldi Dungal lækni, sem tók ákærða Grétari blóð klukkan 0938 um morguninn, en ákærða Kristjáni Inga klukkan 1007. Samkvæmt niðurstöðu þessara rannsókna reyndist magn alkóhóls í blóði ákærða Grétars 1.30%,, en ákærða Kristjáns Inga 2.97%0. Samkvæmt skýrslu annars tveggja lögreglumanna, sem hand- tóku ákærðu, var hægri hurð og hliðarrúða í bifreiðinni R 58352 Þrotin. Þá var undirvagn bifreiðarinnar mikið skemmdur, felgur dældaðar og viftuspaði brotinn. Á bifreiðinni R 65373 var vinstra frambretti talsvert dældað, hægra frambretti lítillega dældað, bæði stefnuljós að framan brotin og lítil dæld í hægri framhurð. Þá var búið að rífa í sundur hlíf utan um stýrisstöngina, og kveikjulásinn lá á gólfinu. Í dældinni á vinstra frambretti mátti greina lit svipaðan lit bifreiðarinnar R 58352. Eigendur bifreiðanna, Ingi K. Magnússon, Baldurssötu 13, eigandi bifreiðarinnar R 58352, og Guðmundur Vignir Ingvars- son, Fljótaseli 13, eigandi bifreiðarinnar R 65373, hafa haft uppi bótakröfur vegna skemmda á bifreiðunum. Krefst hinn fyrr- nefndi bóta að fjárhæð kr. 676.000, en hinn síðarnefndi að fjár- hæð kr. T11.940, auk hæstu lögleyfðra vaxta frá 1. júlí 1979 til greiðsludags. Báðar byggjast kröfurnar á sundurliðuðu mati á skemmdum þeim, sem urðu á bifreiðunum. Framangreind háttsemi ákærðu er sönnuð með játningum þeirra beggja, sem eru í samræmi við annað, sem fram er kom- ið í málinu, og er rétt færð til refsiákvæða í ákærunni. Þar sem áðurgreindum tveim kröfum er ekki mótmælt og þeim þykir í hóf stillt, ber að taka þær til greina og dæma ákærðu Grétar og Kristján Inga til þess að greiða þær óskipt, en vísa ber frá vaxtakröfu Inga, þar sem ekki er getið hverra vaxta sé krafist. 1283 Ákæra dagsett 11. júní 1980. Aðfaranótt föstudagsins 29. júní sl. var ákærði Jóhann stadd- ur eitthvað undir áhrifum áfengis á Hrísateigi í Reykjavík, en ákærði hfaði verið við áfengisdrykkju hingað og þangað kvöldið áður og þá um nóttina. Annað hvort á Hrísateigi eða við Otrateig kom ákærði að Ford Cortina fólksbifreiðinni Í 519, sem hann gat opnað og ræst með lykli, sem hann hafði meðferðis. Ákærði ók síðan heimildarlaust, undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum, á brott í Kópavog og Hafnarfjörð og aft- ur í Kópavog, þar sem hann skildi bifreiðina eftir við Kársnes- skóla. Síðan hélt hann að Kársnesbraut 99 ásamt stúlku, sem hann hafði tekið upp í bifreiðina í ökuferðinni. Dvaldi hann þar fram á næsta dag. Engar kröfur eru hafðar uppi á hendur ákærða vegna töku bifreiðarinnar, sem skemmdist ekkert. Þessi háttsemi ákærða er sönnuð með játningu hans, sem studd er öðru því, sem fram er komið í málinu, og rétt færð til refsiákvæða í ákærunni. Samkvæmt sakavottorðum ákærðu og öðrum upplýsingum hafa beir sætt kærum og refsingum sem hér segir: Ákærði Grétar: 1978 Reykjavík: Uppvís að broti á 244. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 8/5 1978. 1978 Reykjavík: Uppvís að broti á 1. mgr. 259. gr. og 1. mgr. 259. gr., sbr. 20. gr. hegningarlaga. Ákæru frest- að skilorðsbundið í 2 ár frá 8/5 1978. 1978 18/9 Reykjavík: Sátt, 60.000 kr. sekt fyrir brot á 25. gr. og 27. gr. umferðarlaga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 10 mánuði. 1979 5/9 Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. Ekki gerð sérstök refsing. 1979 23/8 Reykjavík: Dómur: 1 mánaðar fangelsi, skilorðs- bundið í 2 ár, fyrir brot á 259. gr. hegningarlaga, 25. gr., 27. gr. og 37. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur heimild til að öðlast ökuleyfi í 1 ár frá dómsbirtingu. 1979 16/11 Reykjavík: Sátt, 40.000 kr. sekt fyrir brot á 2. gr., sbr. 5. gr. og 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974. 1980 29/1 Reykjavík: Dómur: 2 mánaða fangelsi, skilorðsbund- 1980 31/1 1284 ið í 2 ár, fyrir brot á 244. gr., sbr. 20. gr., hegningar- laga. Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. Ekki gerð sérstök refsing. Ákærði Einar Þór: 1977 1977 1977 1978. 1978 1978 1978 1979 1979 25/3 29/12 18/4 8/6 29/7 25/8 28/12 28/12 20/1 3/3 12/3 3/4 1/8 1/8 Reykjavík: Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Uppvís að broti á 244. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 16/9 1977. Vestmannaeyjum: Sátt, 3.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Sátt, 10.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Sátt, 80.000 kr. sekt fyrir brot á 120. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Sátt, 10.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Dómur: 30 daga vraðhald, skilorðsbund- ið í 2 ár, og 100.000 kr. sekt fyrir brot á 1. mgr. 259. gr. hegningarlaga, 25. gr. og 27. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur rétti til ökuleyfis í 15 mánuði frá 28/12 1978. Reykjavík: Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Hafnarfirði: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Ávana og fíkn.: Sátt, 70.000 kr. sekt fyr- ir brot á 2. gr., sbr. 5. gr. og 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974. Reykjavík: Sátt, 150.000 kr. sekt fyrir brot á 25. og 27. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Svipt- ur rétti til ökuleyfis í 1 ár frá 28/3 1980. Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. Refsiákvörðun frestað skilorðsbund- ið Í 2 ár. 1285 1979 5/9 Reykjavík: Dómur: 100.000 kr. sekt og 30 daga varð- 1979 25/10 1979 19/11 1980 31/1 1980 1980 1980 18/2 13/3 12/5 hald, skilorðsbundið í 2 ár, fyrir brot á 259. gr. hegningarlaga og 25. gr. umferðarlaga. Sviptur heim- ild til ökuréttinda í 1 ár frá dómsbirtingu. Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 244. gr. og 248. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot á 252. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Sátt, 10.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 254. gr. hegningarlaga. Ekki gerð sérstök refsing. Reykjavík: Dómur: 30 daga fangelsi og 100.000 kr. sekt fyrir brot á 244. gr. og 259. gr. hegningarlaga, 25. gr. og 27. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur heimild til ökuréttinda í 2 ár frá 13/3 1980. Reykjavík: Dómur: 15 daga fangelsi og 100.000 króna sekt fyrir brot á 1. mgr. 259. gr., sbr. 20. gr. hegn- ingarlaga, 25. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengis- laga. Sviptur heimild til ökuréttinda 3 ár frá birtingu dómsins að telja (hegningarauki). Ákærði Jóhann: 1977 1977 1978 1979 1979 1979 1/6 9/3 8/3 2/11 21/12 Reykjavík: Uppvís að broti á 244. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 5/4 1977. Frestun ákæru birt 26/4 1977. Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. Refsiákvörðun frestað skilorðsbundið í 2 ár. Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot á 244, gr., 254. gr. og 259. gr. hegningarlaga og 26. gr., 27. gr. og 37. gr., 41. gr. og 48. gr. umferðarlaga. (Dómur frá 1/6 1977 tekinn með). Reykjavík: Ávana og fíkn.: Sátt, 20.000 kr. sekt fyr- ir brot á 2. gr., sbr. 5. gr., sbr. 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974. Reykjavík: Dómur: 45 daga fangelsi fyrir brot á 254. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Dómur: 45 daga fangelsi fyrir brot á l. mgr. 259. gr. hegningarlaga og 25. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga (hegningarauki). Sviptur öku- leyfi í 18 mánuði frá 12/12 1978. 1286 Ákærði Kristján Ingi: 1977 1978 25/11 1978 7/11 1978 17/12 1979 11/1 1979 1/8 1979 23/8 1979 19/11 1980 29/1 1980 29/1 1980 18/2 1980. 5/2 1980 12/5 Reykjavík: Uppvís að broti á 244. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 16/9 1977. Reykjavík: Sátt, 16.000 kr. sekt fyrir brot á 2. gr., sbr. 5. gr., sbr. 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974. Hafnarfirði: Sátt, 30.000 kr. sekt fyrir brot á 157. gr. hegningarlaga og 11. gr, 25. gr., 27. gr. og 80. (svo) mgr. 60. gr. umferðarlaga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 3 mánuði frá 7/11 1978. Reykjavík: Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. Refsiákvörðun frestað skilorðsbundið í 2 ár. Reykjavík: Dómur: 1 mánaðar fangelsi, skilorðs- bundið í 2 ár, fyrir brot á 259. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Dómur: 2 mánaða fangelsi, skilorðsbund- ið í 2 ár, fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Sátt, 150.000 kr. sekt fyrir brot á 25. gr. umferðarlaga, 24. gr. áfengislaga og 257. gr. hegningarlaga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 4 mánuði frá 29/1 1980. Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot á 217. gr. og 244. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Dómur: 1 mánaðar fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. Reykjavík: Ávana og fíkn.: Sátt, 120.000 kr. sekt fyrir brot á 2. gr., sbr. 5. gr. og 6. gr. laga nr. 65/ 1974 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974. Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. Ekki gerð refsing. Með atferli því, er um ræðir í 8. og 9. lið I. kafla ákærunnar frá 27. f. m., hefur ákærði Grétar rofið skilorð dómsins frá 23. ágúst sl, en hin skilorðsbundna refsing samkvæmt þeim dómi hefur verið felld inn í skilorðsbundnu refsinguna samkvæmt dóminum frá 29. janúar sl. Verður ákærða nú ákvörðuð refsing með hliðsjón af 77. gr. og 78. gr. almennra hegningarlaga, og samkvæmt 60. gr. þeirra laga verður felld inn í þennan dóm 1287 refsing sú, sem ákærða var ákvörðuð með dóminum frá 29. janúar sl. Með hliðsjón af ungum aldri ákærða annars vegar, en hins vegar vegna þess, hversu ákærði hefur oft brotið af sér, þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi í Í ár. Samkvæmt 76. gr. almennra hegningarlaga þykir rétt, að seta ákærða Grétars í gæsluvarðhaldi, annars vegar frá 25. júní í. á., klukkan 1630, til 4. júlí sl., klukkan 1500, eða 9 daga, og hins vegar frá 25. september sl., klukkan 2230, til 18. október sl., klukkan 1420, eða 23 daga, samtals 32 dagar, komi refsingu ákærða til frádráttar. Við athugun á refsidómi ákærða Einars Þórs frá 19. nóvember sl. verður ekki séð, að tekin sé afstaða til þeirra skilorðsdóma á hendur ákærða, sem upp höfðu verið kveðnir fyrir þann tíma. Þar sem ekki er gert ráð fyrir því samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga, að sami maður eigi nema einn skilorðsdóm í einu, þykir þó rétt að leggja það til grundvallar, að refsing samkvæmt skilorðsdómunum sé innifalin í hinu 4 mánaða fangelsi, sem ákærði var dæmdur í umrætt sinn, enda er skilorðsdóma þess- ara getið í dóminum. Verður ákærða nú ákvörðuð refsing með hliðsjón af 77. gr. og 78. gr. almennra hegningarlaga. Þykir hún hæfilega ákveðin fangelsi í 2 mánuði. Refsing ákærða Jóhanns verður ákveðin með hliðsjón af 7. gr. og 78. gr. almennra hegningarlaga. Þykir hún hæfilega ákveð- in fangelsi í 2 mánuði. Refsing ákærða Kristjáns Braga (sic) verður ákveðin með hlið- sjón af 77. gr. og 78. gr. almennra hegningarlaga. Þykir hún hæfilega ákveðin fangelsi í 3 mánuði. Ákærði Kristján Ingi sat í gæsluvarðhaldi frá 25. júní, frá klukkan 1705, til 4. júlí sl., klukkan 1500, eða samtals 9 daga. Samkvæmt 76. gr. almennra hegningarlaga þykir rétt, að þessi gæsluvarðhaldsvist ákærða komi refsingu hans til frádráttar. Ákærði Grétar þykir hafa unnið sér til þess að verða sviptur rétti til þess að öðlast ökuleyfi, svo sem krafist er í ákæru og samkvæmt lagaákvæðum þeim, er þar greinir. Vegna þess hversu mörg brot ákærða eru og stórfelld, þykir bera að svipta hann ævilangt rétti til að öðlast ökuleyfi frá uppkvaðningu dómsins að telja. Ákærði Einar Þór þykir hafa með háttsemi sinni unnið sér til þess að verða sviptur rétti til þess að öðlast ökuleyfi, svo sem krafist er Í ákærunni og samkvæmt lagaákvæðum þeim, er þar greinir, en þar sem ákærði var sviptur rétti til þess að öðlast 1288 ökuleyfi í 3 ár með dóminum frá 12. maí sl., þykir eigi ástæða til að ákveða frekari sviptingu þessa réttar, enda eru ákærða nú ákvörðuð viðurlög með hliðsjón af 78. gr. almennra hegningar- laga, eins og áður er fram komið. Ákærði Jóhann þykir með háttsemi sinni, sem rakin var, hafa unnið sér til þess að verða sviptur ökuréttindum, svo sem kraf- ist er í ákærunum og samkvæmt lagaákvæðum þeim, er þar greinir. Þykir hæfilegt að gera honum sviptingu ökuréttinda í 6 mánuði til viðbótar fyrri sviptingu, og miðast sviptingin við uppkvaðningu dómsins. Ákærði Kristján Ingi hefur með háttsemi sinni unnið sér til þess að verða sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi, svo sem kraf- ist er í ákæru og samkvæmt lagaákvæðum þeim, er þar greinir. Þykir hæfilegt að svipta ákærða til viðbótar fyrri sviptingu þess- um rétti í 18 mánuði frá uppkvaðningu dómsins að telja. Dómsorð: Ákærði Grétar Magnússon sæti fangelsi í 1 ár. Til trá- dráttar refsingunni skal koma 32 daga gæsluvarðhald hans. Ákærðu Einar Þór Agnarsson og Jóhann Guðmundsson sæti hvor um sig fangelsi í 2 mánuði. Ákærði Kristján Ingi Bragason sæti fangelsi í 3 mánuði. Til frádráttar refsingunni skal koma 9 daga gæsluvarðhald hans. Ákærði Grétar er sviptur ævilangt rétti til þess að öðlast ökuleyfi. Ákærði Jóhann er sviptur ökuréttindum í 6 mánuði frá uppkvaðningu dómsins að telja. Ákærði Kristján Ingi er sviptur rétti til að öðlast öku- leyfi í 18 mánuði frá uppkvaðningu dómsins að telja. Ákærðu Grétar og Einar Þór greiði Margréti Þórðarðóttur, Hvassaleiti 42 í Reykjavík, óskipt 110.069 krónur í skaða- bætur. Ákærðu Grétar og Jóhann greiði í skaðabætur óskipt Sig- hvati Cassata, Nýlendugötu 29 í Reykjavík, 653.564 krónur og Valdimar Eiríkssyni, Silfurteigi 5 í Reykjavík, 33.800 krónur. Ákærðu Grétar og Kristján Ingi greiði í skaðabætur óskipt Inga K. Magnússyni, Baldursgötu 13 í Reykjavík, 676.000 krónur og Guðmundi Vigni Ingvarssyni, Fljótaseli 13 í Reykjavík, 711.940 krónur. 1289 Ákærði Grétar greiði skipuðum vrrjanda sínum, Bryn- jólfi Kjartanssyni hæstaréttarlögmanni, 120.000 krónur Í málsvarnarlaun, ákærðu Einar Þór og Kristján Ingi greiði skipuðum verjanda sínum, Páli A. Pálssyni héraðsdómslög- manni, óskipt 120.000 krónur í málsvarnarlaun og ákærði Jóhann greiði skipuðum verjanda sínum, Erni Clausen hæsta- réttarlögmanni, 80.000 krónur í málsvarnarlaun, en annan sakarkostnað greiði ákærði Grétar að hálfu, en hinir ákærðu að 1/6 hluta hver. Fimmtudaginn 22. október 1981. Nr. 158/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Kristjáni Inga Bragasyni (Páll S. Pálsson hrl.) og Magnúsi Helga Kristjánssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Skjalafals. Þjófnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. Samkvæmt ákæruskjali voru fimm menn ákærðir, en hér- aðsdómi eingöngu áfrýjað til Hæstaréttar að því er tvo þeirra varðar, ákærðu hér fyrir dómi. Héraðsdómi var að ósk ákærðu skotið til Hæstaréttar, en einnig áfrýjað af hálfu ákæruvalds til þyngingar. Í héraðsdómi er málavöxtum lýst og vísað til réttra laga- ákvæða um brot ákærðu og um ákvörðun refsingar þeirra að öðru leyti en því, að eigi þykir eiga að ákveða refsingu ákærða Kristjáns Inga Bragasonar með hliðsjón af 78. gr. 1290 almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Að öðru leyti á héraðs- dómur með skírskotun til forsendna hans að vera óraskaður að því leyti sem honum hefur verið áfrýjað til Hæstaréttar. Dæma ber ákærða Kristján Inga Bragason til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, 3.000.00 krónur, og ákærða Magnús Helga Kristjánsson til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæsta- rétti, 3.000.00 krónur. Allan annan áfrýjunarkostnað sakar- innar ber að dæma ákærðu til að greiða óskipt, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 3.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að því leyti sem honum hefur verið skotið til Hæstaréttar. Ákærði Kristján Ingi Bragason greiði málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Páls S. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, 3.000.00 krónur. Ákærði Magnús Helgi Kristjánsson greiði málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins fyrir Hæstarétti, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 3.000.00 krónur. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar greiði ákærðu óskipt, þar með talin saksóknarlaun til ríkis- sjóðs, 3.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 15. júlí 1980. Ár 1980, þriðjudaginn 15. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörnssyni yfir- sakdaómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 382-385/1980: Ákæruvaldið gegn Bjarna Sigurðssyni, Magnúsi Helga Kristjáns- syni, Kristjáni Inga Bragasyni og Sigurði Markúsi Sigurðssyni, sem tekið var til dóms 11. þ. m. Í máli þessu, sem höfðað er með ákæru, dags. 30. maí sl., eru ákærðir: 1 Bjarni Sigurðsson, Karfavogi 54, Reykjavík, nú refsifangi, fæddur 18. júní 1961 í Reykjavík, 1291 2 Magnús Helgi Kristjánsson, Hverfisgötu 102 B, Reykjavík, fæddur 3. maí 1955 í Reykjavík, 3 Kristján Ingi Bragason, Gnoðarvogi 74, Reykjavík, nú refsi- fangi, fæddur 19. janúar 1962 í Reykjavík, 4 Sigurður Markús Sigurðsson, Suðurgötu 16, Akranesi, nú gæslufangi, fæddur 22. júlí 1961 í Reykjavík. Málið var auk þess höfðað gegn Sigurði Stefáni Almarssyni, Karfavogi 33, (sbr. ákæruliði Il og III), en sakir þess, að hann er horfinn úr landi, hefur málinu verið skipt, og verður þáttur hans dæmdur síðar í sérstöku máli. Sakarefni er svo lýst í ákæru: „I. Ákærðu Bjarna, Kristjáni Inga og Sigurði Markúsi er sefið að sök skjalafals og þjófnaður með því að hafa, laugar- daginn 29. desember 1979, stolið seðlaveski með tékkhefti og 500 kr. úr íbúð að Asparfelli 12 í Reykjavík og hafa síðan í fé- lagi falsað og selt úr heftinu þrjá tékka, útgefna þann dag til handhafa á reikninga í Landsbanka Íslands, svo sem. rakið er: Nr. 3481806, reikn. 3472, kr. 4.000, með nafni Sverris Sveins- sonar, sem ákærði Sigurður Markús ritaði, greiðsla til Einars Pálssonar bifreiðarstjóra fyrir leiguakstur um Reykjavík. Nr. 3481808, reikn. 8602, kr. 4.500, með nafni Sverris Ásmunds- sonar, sem ákærði Kristján Ingi ritaði, seldur í versluninni Stefnu- móti, Laugavegi 32, Reykjavík. Nr. 3481807, reikn. 734, kr. 6.000, með nafni Garðars Jakobs- sonar, sem ákærði Bjarni Sigurðsson ritaði, seldur í veitinga- húsinu Aski við Laugaveg í Reykjavík. Telst atferli ákærðu, eins og því er lýst hér að framan, varða við 244, gr. og 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. II. Ákærðu Kristjáni Inga og Sigurði Stefáni eru gefnir að sök tveir innbrotsþjófnaðir í Reykjavík aðfaranótt þriðjudagsins 3. apríl 1980. — Með því að hafa brotist inn í Ísbúðina, Laugalæk 6, brotið upp peningakassa, stolið úr honum 1.400 krónum, ennfremur sleg- ið eign sinni á útvarpstæki og etið matvæli af birgðum versl- unarinnar. — Með því að hafa brotist inn í kjallaraíbúð að Glaðheim- um 8 og stolið 175.000 krónum í peningum, ljósmyndavél og út- varpstæki. Telst þetta hvort tveggja varða við 244. gr. almennra hegn- ingarlaga. 1292 III! Ákærðu Magnúsi Helga og Sigurði Stefáni er gefið að sök að hafa, aðfaranótt laugardagsins 12. apríl 1980, farið inn í íbúð að Efstasundi 67 í Reykjavík og stolið 34.300 krónum í peningum og tveimur vindlingapökkum. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. IV. Ákærða Kristjáni Inga er gefið að sök að hafa, aðfaranótt miðvikudagsins 27. febrúar 1980, brotist inn í verslunina Skeif- una við Tryggvagötu í Reykjavík og stolið allt að 20 vindlinga- Þökkum. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. V. Ákærða Sigurði Markúsi eru gefin að sök þjófnaðarbrot og ölvun á almannafæri á Akranesi, svo sem rakið er: 1) Með því að hafa í ölæði brotið tvær rúður í húsinu nr. 23 við Suðurgötu, aðfaranótt laugardagsins 20. desember 1979. 2) Með því að hafa síðar um nóttina smogið inn um glugga á húsinu nr. 8 við Sóleyjargötu og stolið allt að 14.000 krón- um úr veski, sem ákærði fann þar, tveimur vindlingapökkum og kveikjara. 3) Með því að hafa aðfaranótt laugardagsins 15. desember 1979 í ölæði brotið fjórar rúður í húsinu nr. 69 við Vesturgötu. 4) Með því að hafa sunnudagskvöldið 4. maí 1980 brotið rúðu í ölæði í húsinu nr. 14 við Laugarbraut. 5) Með því að hafa aðfaranótt mánudagsins 5. maí 1980 brot- ist inn í hús Pósts og síma við Kirkjubraut og leitað að verð- mætum til þess að stela. Telst atferli ákærða, eins og því er lýst í liðum 1, 3 og 4, varða við 21. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978, en í lið 2 við 244. gr. almennra hegningarlaga og Í lið 5 við 244. gr., sbr. 20. gr. sömu laga. VI. Þá eru ákærða Sigurði Markúsi gefnar að sök nytjatökur á Breiðdalsvík aðfaranótt sunnudagsins 10. júní 1979: Með því að taka í heimildarleysi bifreiðina U 2805 við Selnes 36 og aka henni þar til hún festist í for við Braga verbúð. Með því síðan að taka í heimildarleysi bifreiðina U 1992 við Sólbakka 11 og aka henni nokkurn spöl aftur á bak. Telst þetta atferli ákærða varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar.“ Málavextir eru þessir: I. Síðdegis laugardaginn 29. des. 1979 fóru ákærðu Bjarni, 1293 Kristján Ingi og Sigurður Markús saman inn í ólæsta forstofu að íbúð í Asparfelli 12, og úr vasa á jakka, sem hékk þar, tók Sigurður seðlaveski, er í voru um 500 kr. í peningum og tékk hefti. Fóru ákærðu síðan út. Um kvöldið notuðu þeir sameigin- lega þrjá tékka ritaða á eyðublöð úr heftinu. Ritaði hver ákærðu einn tékka. Er tékkunum að öllu leyti rétt lýst í ákæru svo og því, hvernig ákærðu notuðu tékkana. Ákærðu voru handteknir um kvöldið, er þeir voru að koma út úr versluninni Stefnumóti, þar sem þeir höfðu selt 4.500 kr. tékka. Kristján hafði á sér veski það, sem Sigurður Markús hafði tekið í Asparfelli 12. Það var eign Eddu Hilmarsdóttur, Dvergabakka 24, er hafði verið gestkomandi í Asparfelli 12. Hún fékk veskið með tékkheftinu til baka. Þá kemur einnig fram, að bifreiðarstjóri sá, sem tók við 4.000 kr. tékkanum, hafi fengið 2.100 kr. endurgreiddar við rannsókn málsins. Af hálfu eiganda veskisins, Eddu Hilmarsdóttur, Dvergabakka 24, er engin krafa gerð, en kröfugerðir af hálfu eigenda tékk- anna eru í rannsóknargögnum málsins svo vanbúnar, að þær verða ekki teknar til úrlausnar Í máli þessu. IL. Aðfaranótt þriðjudagsins 8. apríl sl. var innbrot framið í Ísbúðina, Laugalæk 6. Samkvæmt framburði ákærða Kristjáns Inga framdi hann þetta innbrot ásamt ákærða Sigurði Stefáni Almarssyni. Kveðst Kristján Ingi hafa spennt upp dyrnar með ísexi. Þeir hafi síðan fengið sér að borða og Sigurður Stefán hafi tekið með sér nokkuð af peningum, eða um 1.400 kr., en sjálfur kveðst Kristján hafa tekið útvarpstæki. Með það fóru þeir félagar síðan inn Í Glaðheima, og skildi Kristján tækið þar eftir. Sömu nótt var innbrot framið í hús nr. 14 í Glaðheimum (ekki í 8 eins og segir í ákæru). Brotin var rúða í útihurð að íbúð í kjallara og rótað í skápum, hillum og skúffum og tekið útvarps- tæki, ljósmyndavél og um 175.000 kr. í peningum. Lögregluþjón- ar, sem komu á staðinn, handtóku ákærða Kristján Inga skömmu síðar. Hann hefur kannast við, að hann hafi brotist inn í nefnda íbúð í félagi við Sigurð Stefán og hafi það verið Sigurður Stefán, sem braut rúðuna og opnaði síðan. Kveðst Kristján Ingi hafa tekið með sér útvarpstæki (magnara) og vafið innan í kápu og farið með þetta út á leikvöll, þar sem hann hafði áður skilið eftir tæki það, sem hann hafði tekið í ísbúðinni. Sigurður Stefán hafi tekið myndavél og vera megi, að hann hafi tekið peninga, en um það kveðst Kristján Ingi ekki hafa vitað. 1294 Tækin fundust, þar sem þeim hafði verið komið fyrir, og var komið til skila. Svo sem áður var frá greint, hefur Sigurður Stefán ekki kom- ið fyrir dóm í máli þessu, en skýrslur, sem teknar voru af hon- um við rannsókn málsins, eru í fullu samræmi við framburð ákærða Kristjáns Inga. Hefur Sigurður Stefán þar kannast við þátttöku sína í báðum innbrotunum. Hann hefur skýrt frá því, að hann hafi tekið peningafúlgu í íbúðinni í Glaðheimum, en af henni skilaði hann einungis 2.700 kr. Myndavélin hefur komist til skila. Ástvaldur Guðmundsson, Glaðheimum 8, gerði kröfu um, að ákærðu yrðu dæmdir til greiðslu á 172.300 kr. Eins og hér stend- ur á, þar sem þáttur Sigurðar Stefáns verður ekki dæmdur í mál- inu, og ekki er fyrir hendi skýrsla tekin af honum fyrir dómi, þykir ekki fært að taka kröfu þessa til úrlausnar í þessu máli að því er varðar Kristján Inga. 111. Snemma morguns laugardaginn 12. apríl sl. vaknaði Val- gerður Lárusdóttir, Efstasundi 67, kjallara, við það, að maður var kominn inn í svefnherbergi hennar og var að gera sig lík- legan til að fara þar inn í skáp. Valgerður fór fram úr rúminu og hörfaði maðurinn þá út. Valgerður hringdi þá til lögreglu og síðar í dóttur sína, en meðan hún var að tala í símann, varð hún vör við annan mann, sem var þar á bak við hurð. Sá maður fór síðan út. Lögregluþjónar, sem komu á vettvang, handtóku ákærða Magnús Helga skömmu síðar við strætisvagnastöð skammt frá, en búningur hans svaraði til lýsingar Valgerðar á manni þeim, er síðar fór út úr íbúð hennar. Ákærði Magnús Helgi hefur kannast við, að hann hafi ásamt ákærða Sigurði Stefáni farið inn í húsið Efstasund 67. Hann tel- ur sig ekki hafa farið inn í þjófnaðarskyni, heldur hafi verið um Ölæðisrugl að ræða. Hann kveðst ekki muna, hvernig það atvikaðist, að þeir fóru þarna inn, en man eftir sér inni í íbúð- inni. Hann man og eftir, er hann var handtekinn. Samkvæmt vætti Valgerðar Lárusdóttur og lögregluþjóna þeirra, sem handtóku Magnús Helga, skýrði Valgerður þeim frá því strax og þeir komu, að milli 30 og 40 þús. kr. hefðu ver- ið teknar úr veski sínu. Þá þera lögregluþjónarnir, að þeir hafi við leit á Magnúsi fundið 34.500 kr., er þeir hafi afhent Val- gerði. Einnig fundu þeir á honum tvo pakka af sígarettum og afhentu Valgerði, sem taldi sig sjá það við athugun, að sígarettu- pakkar hefðu horfið úr skáp í eldhúsinu. 1295 Ákærði Magnús Helgi telur sig ekkert muna til þess, að verð- mæti þessi hafi fundist á honum. Skýrsla, sem ákærði Sigurður Stefán Almarsson gaf fyrir rann- sóknarlögreglu, er í samræmi við framburð Magnúsar Helga. Í skýrslunni segir, að hann muni ekki, hvernig það kom til, að þeir fóru þarna inn, en tilgangurinn hljóti að hafa verið að reyna að stela einhverju. Magnús Helgi hafi farið inn um opinn glugga og opnaði síðan útidyrnar. Sigurður Stefán kveðst hafa farið inn í svefnherbergi til þess að fara þar Í skáp, en kona, sem svaf í herberginu, hafi vaknað og þá hafi hann komið sér út úr rúsinu, en Magnús Helgi orðið eftir. Þá segir í skýrslu Sigurðar Stefáns, að hann hafi séð Magnús Helga opna skáp í eldhúsinu og taka þar sígarettupakka. IV. Aðfaranótt miðvikudagsins 27. febr. sl. braut ákærði Kristján Ingi nokkrar rúður í veitingastofunni Skeifunni við: Tryggvagötu og fór þar inn í þjófnaðarskyni. Hann tók þarna nokkra pakka af sígarettum og hafði á brott með sér. Ákærði braut fjórar rúður með hnefanum og hlaut við það skurð á hendi. V. Sannað þykir með framburði ákærða Sigurðar Markúsar og öðrum gögnum, að hann hafi aðfaranótt laugardagsins 8. des. 1979 (ekki 20. des. eins og segir í 1. lið þessa kafla ákærunnar) brotið tvær rúður í húsinu nr. 23 við Suðurgötu á Akranesi. Kveðst ákærði hafa unnið verk þetta í ölæði. Síðar sömu nótt braust ákærði inn í húsið nr. 8 við Sóleyjargötu á Akranesi með þeim hætti, að hann skreið inn um glugga á baðherbergi. Hann tók þarna kveikjara, tvo sígarettupakka og peninga, sem hann sjálfur telur hafa numið 13—14.000 kr. Í gögnum málsins kemur fram, að eigandi hússins telur 25.000 kr. hafa horfið, en eins og ákæru er varið, verður miðað við, að ákærði hafi tekið um 14.000 kr. Aðfaranótt laugardagsins 15. des. 1979 braut Sigurður Markús í ölæði fjórar rúður í húsinu nr. 69 við Vesturgötu á Akranesi. Þar býr bróðir hans ásamt sambýliskonu sinni. Sunnuðagskvöldið 4. maí sl. braut Sigurður Markús í ölæði rúðu í húsinu Laugarbraut 14 á Akranesi, þar sem móðir hans býr. Þaðan fór hann síðan að húsi Pósts og síma við Kirkju- braut, braut þar tvær rúður og fór inn í því skyni að eigin sögn að finna eitthvað fémætt, en ekki hafði hann neitt á brott með: sér, er til kom. Út af brotum þeim, sem um ræðir í þessum kafla, hefur ein krafa komið fram, svo sem er úr garði gerð, að hún verði tekin; 1296 til úrlausnar í málinu. Er hún frá Pósti og síma, Akranesi, og er á þessa leið: Vinnulaun (Trésmiðjan Akur) 62.957 kr. Gler (Glerslípun Akraness) 35.580 kr. Rimlagluggatjöld, áætlun 10.000 kr. Samtals 108.537 kr. Kröfu þessari mótmælir ákærði Sigurður Markús ekki. Kröfugerðir húsráðenda á Suðurgötu 23 og Sóleyjargötu eru í rannsóknargögnum málsins svo óljósar, að þær urðu ekki teknar til meðferðar Í málinu. VI. Aðfaranótt sunnudagsins 10. júní 1979 var ákærði Sig- urður Markús staddur á Breiðdalsvík og hafði komið þangað af Stöðvarfirði, þar sem hann hafði verið á balli. Þykir sannað, að hann hafi þessa nótt tekið tvær bifreiðar í heimildarleysi í Breiðdalsvík og ekið þeim nokkuð. Samkvæmt framburði ákærða fór hann fyrst inn í fólksbifreið og ók henni nokkurn spöl, en festi hana þá í leðju og gat ekki losað hana. Eftir það fór hann inn í Landroveréppa, sem kveikjuláslyklar stóðu í, og setti hann í gang, en hafði einungis hreyft hana lítið eitt, er eigandinn kom að og rak ákærða út úr bifreiðinni. Samkvæmt gögnum málsins var hér um að ræða fólksbifreið- ina U 2805, af gerðinni Lada, árg. 1974, en sú bifreið fannst, þar sem hún hafði fest í aurleðju, og U 1995, og var það eigandi hennar, Ari Guðmundsson, sem kom að ákærða og rak hann burt. Gögn málsins benda til þess, að það hafi verið eftir að ákærði tók U 1995 sem hann tók U 2805 og ók henni, en eins og áður segir, kveðst ákærði hafa verið búinn að festa Lada bifreiðina, áður en hann reyndi að taka hina. Við rannsókn málsins greiddi ákærði bætur vegna skemmda á U 2805 á þann veg, að útgerðarmaður, sem ákærði var Í skips- rúmi hjá, dró bótafjárhæðina, 62.849 kr., af launum ákærða. NIÐURSTÖÐUR. Með framburði ákærðu Bjarna, Kristjáns Inga og Sigurðar Markúsar og öðrum gögnum þykir sannað, að þeir hafi framið brot þau, sem talin eru í ákæru 1, II og IV—VI og eru þar færð rétt til refsiákvæða. Enn fremur er sannað, að ákærði Magnús Helgi fór inn í hús- ið Efstasund 67 að morgni laugardagsins 12. apríl. Samkvæmt vætti Valgerðar Lárusdóttur hvarf peningaupphæð úr veski 1297 hennar, enn fremur sígarettupakkar, og samkvæmt vætti tveggja lögregluþjóna fannst á ákærða tilsvarandi fjárhæð og tveir sígar- ettupakkar, er ákærði gerði ekki grein fyrir og telur sig við meðferð máls þessa ekkert muna eftir. Þykir þannig verða að telja sannað, að ákærði hafi tekið verðmæti þessi, og hefur hann með því unnið til refsingar skv. 244. gr. alm. hegningar- laga. Ákærðu hafa allir sætt áður refsiðómum. Á árinu 1976 var ákæru á hendur ákærða Bjarna frestað skil- orðsbundið. Síðan hefur hann sætt þessum refsiðómum: 25. jan. 1979. Ákvörðun um refsingu fyrir þjófnað frestað skil- orðsbundið 2 ár. 28. mars 1979. 5 mánaða skilorðsbundið fangelsi og auk þess 150.000 kr. sekt fyrir nytjastuld og ölvun við akstur (fyrri skil- orðsdómur tekinn upp og mál dæmt í einu lagi). 1. ágúst 1979. 2 mánaða fangelsi fyrir þjófnað, nytjastuld og ölvun við akstur. 3. sept. 1979. Sakfelldur fyrir þjófnaðarbrot, en refsing ekki dæmd. 19. nóv. 1979. 4 mánaða fangelsi fyrir rán. 22. nóv. 1979. Sakfelldur fyrir þjófnaðarbrot, en refsing ekki dæmd. 31. jan. 1980. Sakfelldur fyrir þjófnaðarbrot, en refsing ekki dæmd. 29. apríl 1980. 3 mánaða fangelsi fyrir líkamsárás og þjófnað. Brot þau, sem ákærði Bjarni er nú dæmdur fyrir, eru framin fyrr en tveir síðustu refsidómar hans eru upp kveðnir. Svo sem áður segir, var ákærði dæmdur í 5 mánaða skilorðsbundið fang- elsi 28. mars 1979, en verið dæmdur sex sinnum síðar. Ekki verð- ur ráðið af sakavottorði, hvort skilorðsdómurinn hefur verið tekinn upp. Er dómarnir eru athugaðir, sést, að dómarinn hef- ur ekki tekið skýra afstöðu til þessa atriðis í neinum dómanna, en þó þykir vera ljóst, að refsing skv. dóminum 28. mars hafi aldrei verið tekin upp. Hér er þess að gæta, að öll þau brot, sem um ræðir í dómum þeim, sem upp hafa verið kveðnir eftir 28. mars 1979, eru framin á árinu 1978. Með brotum þeim, sem Bjarni framdi 29. des. 1979, hefur hann rofið skilorð það, sem honum var sett í dóminum 28. mars 1979, og verður hann skv. 60. gr. alm. hegningarlaga dæmdur í einu lagi Í refsingu fyrir öll brotin og gætt ákvæða "7. gr. og einnig 82 1298 78. gr. alm. hegningarlaga. Refsingin verður ákveðin fangelsi 8 mánuði. Ákærði Magnús Helgi varð 1971 uppvís að þjófnaðarbrotum, en refsingu var frestað skilorðsbundið. Sakavottorð hans greinir frá sams konar afgreiðslu á máli á árinu 1972. Síðan hefur hann sætt þessum refsidómum: 25. maí 1973. 2 mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir árás, þjófnað og eignaspell. Sama dag 6 mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir skjalafals og þjófnað (refsing skv. fyrri dóminum tekin þar upp). 11. des. 1973. 8 mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir nytja- stuld og ölvun við akstur. 31. okt. 1974. 10 mánaða fangelsi fyrir þjófnað, nytjastuld og umferðarlagabrot. 30. sept. 1975. 12 mánaða fangelsi (hegningarauki) fyrir skjala- fals og þjófnað. (Staðf. í Hæstar. 1. apríl 1976). 3. nóv, 1976. 1 mánaðar fangelsi fyrir þjófnað. 7. des. 1978. 80 þús. kr. sekt fyrir ölvunarakstur. 10. okt. 1979. 360 þús. kr. sekt fyrir ölvunarakstur o. fl. Samkvæmt sakavottorðinu var Magnúsi Helga veitt reynslu- lausn af eftirstöðvum refsingar, 53 daga fangelsi, hinn "7. apríl 1979. Reynslutíminn hefur verið eitt ár, og eru eftirstöðvarnar því niður fallnar. Refsing ákærða Magnúsar Helga verður með hliðsjón af ferli hans ákveðin 4 mánaða fangelsi. Ákærði Kristján Ingi varð 1977 uppvís að þjófnaði, en ákæru var frestað skilorðsbundið. Síðan hefur hann sætt þessum refsi- dómum: 1. ágúst 1979. Ákvörðun um refsingu fyrir þjófnað frestað skil- orðsbundið. 23. ágúst 1979. 1 mánaðar skilorðsbundið fangelsi fyrir nytja- stuld. 19. nóv. 1979. 2 mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir þjófnað. 29. jan. 1980. 4 mán. fangelsi fyrir árás og þjófnað. 18. febr. 1980. 1 mánaðar fangelsi fyrir þjófnað. 12. maí 1980. Sakfelldur fyrir þjófnað, refsing ekki dæmd. 27. júní 1980. 3 mánaða fangelsi fyrir nytjastuld (fjögur brot framin 1978 og 1979). Auk þess hefur Kristján sæst á greiðslu sekta, m. a. fyrir ölvunarakstur og fyrir brot gegn fíkniefnalöggjöf. Refsing ákærða verður ákveðin með hliðsjón af 77. og 78. 1299 gr. alm. hegningarlaga 5 mánaða fangelsi. Kristján Ingi sætti gæsluvarðhaldi 8. til 15. apríl sl, og verður sú vist dregin frá refsingu hans, þ. e. 7 dagar. Á árinu 1977 var ákæru á hendur ákærða Sigurði Markúsi frestað skilorðsbundið, en með dómi, uppkveðnum 18. febr. sl., var ákvörðun um refsingu á hendur honum fyrir þjófnað frestað skilorðsbundið 2 ár. Í dóminum er ákærði sakfelldur fyrir 13 Þjófnaðarbrot framin á árinu 1978. Bot þau, sem Sigurður Markús er nú dæmdur fyrir, eru fram- in fyrir þann tíma, nema þau brot, sem greind eru í 4. og 5. lið V. kafla ákæru. Með þeim hefur hann rofið skilorð dómsins, og verður honum nú dæmd í einu lagi refsing fyrir öll brotin, sbr. 60. gr. alm. hegningarlaga. Refsingin verður með hliðsjón af "77. og einnig af 78. gr. alm. hegningarlaga ákveðin fangelsi 10 mán- uði. Hann verður dæmdur til greiðslu bóta til Pósts og síma, Akranesi, sbr. V hér að framan. Ákærðu verða allir dæmdir in soliðum til greiðslu sakarkostn- aðar, nema hvað Magnús Helgi greiði einn málsvarnarlaun skip- aðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlög- manns, 75.000 kr. Dómsorð: Ákærði Bjarni Sigurðsson sæti fangelsi 8 mánuði. Ákærði Magnús Helgi Kristjánsson sæti fangelsi 4 mánuði. Ákærði Kristján Ingi Bragason sæti fangelsi 5 mánuði. Frá refsingunni skal draga gæsluvarðhaldsvist hans, 7 daga. Ákærði Sigurður Markús Sigurðsson sæti fangelsi 10 mán- uði. Ákærði Sigurður Markús greiði Pósti og síma, Akranesi, 108.537 kr. Ákærði Magnús Helgi greiði málsvarnarlaun verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 75.000 kr. Annan sakarkostnað greiði ákærðu in solidðum. 1300 Fimmtudaginn 22. október 1981. Nr. 164/1980. Ákæruvaldið (Jónatan Sveinsson saksóknari) gegn Soffaníasi Cecilssvni og Birni Kristjáni Ásgeirssyni (Hafsteinn Baldvinsson hrl.). Ákæra. Ómerking dóms að hluta og máli að því leyti vísað frá héraðsdómi. Syknað af ákæru fyrir brot gegn lögum nr. 12/1975. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfa- son og Sigurgeir Jónsson. Ríkharður Másson, fulltrúi sýslumannsins í Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Héraðsdómi var að ósk ákærðu skotið til Hæstaréttar, en einnig áfrýjað til þyngingar af hálfu ákæruvalds. Dómkröfur af þess hálfu eru þær, að „hinn áfrýjaði dóm- ur verði staðfestur að því er varðar refsingu hinna ákærðu, þó þannig, að sektarfjárhæðir verði færðar upp til samræmis við þróun á gengi gullkrónu frá dómsuppsögu héraðsdóms“, og að ákærðu verði dæmdir til greiðslu sakarkostnaðar fyrir báðum dómum. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. I. í I. tl, ákæruskjals er mál höfðað gegn báðum ákærðu, „Soffaníasi sem eiganda og útserðarmanni vélbátsins Grund- firðings Il., SH 124, og Birni Kristjáni sem skipstjóra báts- ins... vegna fimm veiðiferða bátsins til skelfiskveiða innan fiskveiðilandhelsi Íslands á Breiðafirði í nóvember 1979, án þess að ákærðu hefðu fengið til þeirra veiða tilskilið leyfi“. Er síðan getið um veiðiferðir bátsins og aflamagn í hverri þeirra. Ekki er greint, hvert var andlag brots ákærða Soft- 1301 aníasar, sem honum var gefið að sök, og er óljóst komist að orði, í hverju brot ákærða Bjarna Kristjáns, sem honum er sök á gefin, var fólgið. Þykir lýsing á brotum ákærðu, er í þessum tölulið ákæru getur, eigi fullnægja kröfum 2. mgr. 115. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 19. gr. laga nr. 107/1976. Ber að ómerkja hinn áfrýjaða dóm að því er þessi ákæru- atriði varðar og vísa málinu að því leyti frá héraðsdómi. 11. Í TI. tl. ákæruskjals er ákærða Sotfaníasi gefið að sök „að laka framangreindan skelfiskafla til vinnslu í eigin fiskverk- unarstöð í Grundarfirði án tilskilins vinnsluleyfis og þrátt fyrir synjun sjávarútvegsráðuneytisins á umsókn ákærða til skelvinnslu í Grundarfirði, sem honum hafði verið til- kynnt um þann 19. janúar 1979“. Segir síðan í ákæru, að brot ákærða Soffaníasar, sem í II. tl. greinir, teljist varða við 2. gr., sbr. 4. gr. laga nr. 12/1975. Í 1. málslið 2. gr. lag: þessara segir: „Í þeim greinum veiða, sem háðar eru sérstök- um leyfum samkvæmt 1. gr., skal leita leyfis sjávarútvegs- ráðuneytisins til að koma á fót vinnslustöðvum eða til aukn- ingar afkastagetu þeirra, sem fyrir eru.“ Hvorki í lagagrein þessari né 1. gr. laganna er minnst á vinnsluleyfi, og getur 2. greinin ekki átt við verknaðarlýsingu í þessum tölulið ákæruskjals. Verður ákærði Soffanías Gecilsson samkvæmt því, er nú var greint, sýknaður af sakargiftum þessa tölu- liðar ákæruskjals. Að svo vöxnu máli ber að greiða allan kostnað sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti úr ríkissjóði, þar með talin máls- /arnarlaun skipaðs talsmanns ákærðu í héraði, 4.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda þeirra fyrir Hæstarétti, 4.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur að því er varðar 1. tölulið ákæruskjals, og er málinu að því leyti vísað frá héraðsdómi. 1302 Ákærði Soffanías Cecilsson á að vera sýkn af ákæru- atriði því, er greinir í II. tölulið ákæruskjals. Allur sakarkostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skip- aðs verjanda ákærðu í héraði, Sigurðar Helgasonar hæstaréttarlögmanns, 4.000.00 krónur, og skipaðs verj- anda þeirra fyrir Hæstarétti, Hafsteins Baldvinssonar hæstaréttarlögmanns, 4.000.00 krónur. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Magnúsar Þ. Torfasonar og Sigurgeirs Jónssonar. I. Við teljum ekki, að verknaðarlýsingu í 1. lið ákæruskjals sé svo áfátt, að hinn áfrýjaði dómur verði af þeim sökum ómerktur að því er þann ákærulið varðar og þeim þætti ákæru vísað frá sakadóminum. Gat ákærðu ekki dulist, hver sá verknaður var, sem þeir voru saksóttir fyrir, og vörn af þeirra hendi hefur í engu orðið áfátt vegna óglöggrar verkn- aðarlýsingar í ákæruskjali. En þar sem meiri hluti dómenda hefur komist að þeirri niðurstöðu, að ómerkja beri héraðs- dóminn að því er varðar þennan ákæruþátt og vísa málinu að því leyti frá héraðsdómi, eru ekki efni til, að við fjöllum um sekt eða sýknu ákærðu eða um viðurlög að því er til hans tekur. 1. Við erum samþykkir atkvæði meiri hluta dómenda um Il. lið ákæruskjals og dómi þeirra að öðru leyti en greint var undir I hér að framan. Dómur sakadóms Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu 19. nóvember 1979. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, hefur ákæruvaldið höfðað með ákæru, dags. 17. nóvember 1979, á hendur Soffaníasi Cecils- syni útgerðarmanni, Hlíðarvegi 2, fæddum 3. maí 1924, og Birni 1303 Kristjáni Ásgeirssyni skipstjóra, Sæbóli 22, fæddum 5. maí 1926, báðum fæddum í Grundarfirði og búsettum þar, fyrir brot á reglugerð um skelfiskveiðar nr. 78 6. febrúar 1978 og á lögum nr. 12 25. apríl 1975 um samræmda vinnslu sjávarafla og veiðar, sem háðar eru sérstökum leyfum. I. Gegn báðum ákærðu, Soffaníasi sem eiganda og útgerðar- manni vélbátsins Grundfirðings II.,SH 124, og Birni Kristj- áni sem skipstjóra bátsins, er málið höfðað vegna fimm veiðiferða bátsins til skelfiskveiða innan fiskveiðilandhelgi Íslands á Breiðafirði í nóvember 1979, án þess að ákærðu hefðu fengið til þeirra veiða tilskilið leyfi, en veiðiferðir bátsins og skelfiskafli í hverri veiðiferð var sem hér segir: 8. nóvember 2170 kg, 9. nóvember 3990 kg, 11. nóvember 4000 kg (landað að morgni næsta dags), 12. nóvember 4100 kg og 13. nóvember 3700 kg, allur lagður upp Í Grundarfirði til vinnslu í fiskverkunarstöð ákærða Sotff- aníasar. II. Gegn ákærða Soffaníasi er málið höfðað fyrir að taka framangreindan skelfiskafla til vinnslu í eigin fiskverk- unarstöð í Grundarfirði án tilskilins vinnsluleyfis og þrátt fyrir synjun sjávarútvegsráðuneytisins á umsókn ákærða til skelvinnslu í Grundarfirði, sem honum hafði verið til- kynnt um þann 19. janúar 1979. Brot ákærðu, sem í 1. lið greinir, teljast varða við 1. gr., sbr. 7. gr. i. f. nefndrar reglugerðar um skelfiskveiðar, sbr. 1., 3. og 4. gr. áðurnefndra laga nr. 12/1975 og 1. gr. reglugerðar um fiskveiðilandhelgi Íslands nr. 299/1975, sbr. lög nr. 44/1948, en brot ákærða Soffaníasar, sem í II. lið greinir, teljast varða við 2. gr., sbr. 4. gr. sömu laga nr. 12/1975, sbr. — að því er báða ákæruliði varðar — 4.—6. gr. laga nr. 101/1976 um breytingu á almennum hegningarlögum nr. 19/1940, 49—51. gr. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærðu hafa hvorugir áður sætt kærum eða refsingum, svo vitað sé. Málavextir eru þeir, að fimmtudaginn 8. nóvember 1979, kl. 1100, tilkynnti ákærði Soffanías Jóni B. Jónssyni, fulltrúa í sjávarútvegsráðuneytinu, að hann mundi senda bát sinn, m/b Grundfirðing 11, SH 124, til skelfiskveiða eftir hádegi þann dag. Sjávarútvegsráðuneytið óskaði eftir því við sýslumannsemb- ættið, að kannað yrði, hvort verið væri að vinna skelfisk í fisk- 1304 verkun ákærða í Grundarfirði. Lögreglurannsókn fór fram 8. nóvember, og í ljós kom, að Gundfirðingur Il, SH 124, hafði landað 8. nóvember 2170 kg af skelfiski, og hafði kaupandi skelfisksins verið fiskverkun ákærða Soffaníasar, en ekki hafði enn verið hafin vinnsla á aflanum. Með símskeyti til sýslumanns 9. nóvember 1979, sent frá Reykjavík kl. 1540, óskaði sjávarútvegsráðuneytið eftir opin- berri rannsókn á málinu að því er varðaði meint brot ákærðu á reglugerð nr. 78 6. febrúar 1978 um skelfiskveiðar. Mánudaginn 12. nóvember 1979 óskaði sjávarútvegsráðuneytið eftir því í símskeyti til sýslumanns, sendu frá Reykjavík kl. 1645, að opinber rannsókn færi fram á því, hvernig vinnslu skel- fiskaflans væri háttað, þar sem fiskverkun Soffaníasar Cecils- sonar hefði verið synjað um leyfi til að setja á fót skelvinnslu í Grundarfirði. Fyrir sakadómi Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu 13. nóvember 1979 viðurkenndu ákærðu brot sín. Ákærði Soffanías kvaðst hafa sótt um leyfi til skelfiskveiða til sjávarútvegsráðuneytisins 10. janúar 1979, en aldrei fengið svar við þeirri umsókn. Ákærði kveðst hins vegar hafa fengið synjun um leyfi til skelfiskvinnslu hinn 19. janúar 1979. Ákærði kvaðst vita, að leyfi sjávarútvegsráðuneytisins þarf til þess að koma á fót skelvinnslu, en hann taldi sig hafa átt skelvinnslu frá árinu 1970, eða 5 árum. áður en lög nr. 12 frá 25. apríl 1975 tóku gildi. Ákærði segir þessa skelvinnslu hafa unnið að mestu rækju, en lítillega verið þróaða til vinnslu á skelfiski. Ákærði vann allmikið magn af skelfiski á árunum 1970— 1973 samhliða rækjunni, eða 24170 kg árið 1970, 19607 kg árið 1971, 182579 kg árið 1972 og 164312 kg árið 1973. Síðan hefur ekki verið unninn skelfiskur í fiskverkun ákærða. Árið 1976 lætur ákærði smíða tæki til skelfiskvinnslu, svonefndan hristara, og lánar þetta tæki til skelvinnslu í Stykkishólmi. Árið 1976 lætur ákærði smíða nýtt tæki til skelvinnslu, svonefndan sjóðara. Það tæki ásamt hristaranum, sem fenginn var aftur frá Stykkishólmi, voru sett upp í fiskverkun ákærða í Grundarfirði og tengd tækjum þeim, sem þar voru fyrir. Ákærði segir þessa tækjaaukningu hafa verið að mestu vegna orkusparnaðar og hafi verið nánast lítil- fjörlegt viðhald á gömlu vinnslustöðinni. Ekki hafi verið unninn skelfiskur, hörpudiskur, í fiskverkun ákærða í um 2 ár, þegar sett voru lög nr. 12 frá 25. apríl 1975 um samræmda vinnslu sjávarafla og veiða, sem háðar eru sérstökum leyfum. Ákærði 1305 hafði fengið leyfi til hörpudisksveiða fyrir tvo báta 30. nóvember 1977, og voru leyfi háð því skilyrði m. a., að hörpudiskafla bát- anna væri landað og hann unninn til manneldis Í viðurkenndri skelfiskvinnslustöð á leyfissvæðinu. Ákærði notaði ekki þessi leyfi. Ekki hefur ákærði fengið leyfi sjávarútvegsráðuneytisins til aukningar á afkastagetu vinnslustöðvarinnar, sem hann segir, að sé fyrir hendi, og ekki hefur komið fram, að hann hafi fengið leyfi framleiðslueftirlits sjávarafurða til vinnslu á skelfiski, eftir að lög nr. 12/1975 voru sett. Fram kemur Í greinargerð ákærðu, að ákærði Soffanías ásamt Sigurði Helgasyni hæstaréttarlögmanni hafi átt viðræður við tvo fulltrúa í sjávarútvegsráðuneytinu, og segir Í greinargerð, að báðir fulltrúarnir hafi á fundi í september 1979 gert sér grein fyrir því, að ekki væri um að ræða nýja vinnslustöð hjá ákærða, heldur aðeins óverulegar endurbætur á vinnslu. Einnig hafi komið í ljós, að ekkert væri til fyrirstöðu að veita báðum skipunum eða bátunum leyfi til skelfiskveiða, ef þeir leggðu upp aflann hjá annarri hvorri stöðinni í Stykkishólmi. Ákærði Soffanías viðurkennir að hafa ekki fengið leyfi sjávar- útvegsráðuneytisins til skelfiskveiða. Segist hann ekkert svar hafa fengið frá ráðuneytinu við beiðni sinni frá 10. janúar 1979. Kveðst hann líta á það sem samþykki á umsókninni. Á þau rök verður ekki fallist. Ákærði Björn Kristján hefur játað fyrir sakadómi að hafa farið fimm veiðiferðir á m/b Grundfirðingi II, SH 124, til skel- fiskveiða innan fiskveiðilandhelgi Íslands á Breiðafirði í nóvem- ber 1979, nánar tiltekið norð-norð-vestur af Melrakkaey í mynni Grundarfjarðar, án þess að hafa fengið til þess tilskilið leyfi og veitt í þeim veiðiferðum 17960 kg af hörpudiski, sem síðan var unninn í fiskverkun ákærða Soffaníasar. Ákærðu höfðu báðir lýst því yfir hinn 13. nóvember 1979, að þeir mundu halda áfram skelfiskveiðum, ef ekki væri einkennis- klæddur (borðalagður) maður við bátinn, sem tilkynnti þeim, að þeim væri bönnuð áframhaldandi skelfiskveiði. Var því tal- ið nauðsynlegt að hafa lögreglumann á vakt við bátinn, ekki til þess að beita valdi, heldur til þess að tilkynna ákærðu um bannið, ef þeir hygðust haida út til skelfiskveiða. Ákærðu hafa báðir lýst því yfir, að þeir muni halda áfram skelfiskveiðum, um leið og lögreglumenn hverfa frá bátnum, þar sem hann liggur í Grundarfjarðarhöfn. 1306 Með eigin framburði ákærða Björns Kristjáns og að öðru leyti með hliðsjón af gögnum málsins telst sannað, að ákærði hefur gerst sekur um brot það, sem í ákæruskjali greinir og þar er réttilega fært til lagaákvæða. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 600.000 kr. sekt til ríkissjóðs. Með eigin framburði ákærða Soffaníasar og að öðru leyti með hliðsjón af gögnum málsins telst sannað, að ákærði hef- ur gerst sekur um brot þau, er í ákæruskjali greinir og þar eru réttilega færð til lagaákvæða. Þykir refsing ákærða Soffaníasar hæfilega ákveðin 1.200.000 kr. sekt til ríkissjóðs. Þá ber að dæma ákærðu til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar á meðal til greiðslu málsvarnarlauna skipaðs verjanda þeirra, Sigurðar Helgasonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 250.000. Dómsorð: Ákærði Soffanías Cecilsson greiði kr. 1.200.000 í sekt til ríkissjóðs. Ákærði Björn Kristján Ásgeirsson greiði kr. 600.000 í sekt til ríkissjóðs. Ákærðu greiði in solidum allan kostnað sakarinnar. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1307 Mánudaginn 26. október 1981. Nr. 172/1980. Guðni Aðalsteinsson (Gunnlaugur Þórðarson hrl.) segn Ingu Eyfjörð Sigurðardóttur (enginn) og ríkissaksóknara til réttargæslu (Jónatan Sveinsson saksóknari). Skaðabótakröfu í opinberu máli vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr og Logi Einarsson. Með héraðsdómi 13. desember 1979, sem upp var kveðinn í sakadómi Ólafsfjarðar, var Inga Eyfjörð Sigurðardóttir sýknuð af kröfu ákæruvalds um refsingu, og jafnframt var hún sýknuð af bótakröfu Guðna Aðalsteinssonar, sem grein er gerð fyrir í héraðsdómi. Sakarkostnaður var lagður á ríkis- sjóð. Guðni Aðalsteinsson áfrýjaði þeim þætti héraðsdóms, sem lýtur að úrlausn um bótakröfu hans á hendur Ingu Eyfjörð Sigurðardóttur, sbr. 2. málsgr. 147. gr. laga nr. 74/1974, með áfrýjunarstefnu 19. september 1980, að fengnu áfrýjun- arleyfi 11. s. m. Krefst hann þess, að héraðsdómi „verði hrundið að því leyti er tekur til skaðabótahliðar málsins“ og verði bótakröfu Guðna Aðalsteinssonar vísað frá héraðs- dómi. Þá er krafist málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr ríkis- sjóði. Stefnda hefur eigi sótt þing fyrir Hæstarétti. At hálfu ríkissaksóknara var sótt þing fyrir Hæstarétti, en engar kröfur voru uppi hafðar af hans hendi. Héraðsdómari sýknaði Ingu Eyfjörð Sigurðardóttur af refsikröfu ákæruvalds vegna íkveikju í bifreiðarskúr, er áfrýjandi, Guðni Aðalsteinsson, átti. Samkvæmt 146. gr., 3. 1308 málsgr., laga um meðferð opinberra mála nr. 74/1974 bar héraðsdómara að svo vöxnu að vísa skaðabótakröfu áfrýj- anda á hendur stefndu Ingu frá héraðsdómi. Ber því að Þessu leyti að taka til greina kröfu áfrýjandans Guðna hér fyrir dómi. Í máli þessu verður eisi dæmt um kröfu um, að máls- kostnaður verði dæmdur úr ríkissjóði, enda er fyrirsvars- mönnum ríkissjóðs eigi stefnt í málinu. Dómsorð: Framangreindri kröfu áfrýjandans, Guðna Aðalsteins- sonar, á hendur stefndu, Ingu Eyfjörð Sigurðardóttur, er vísað frá sakadómi Ólafsfjarðar. Dómur sakadóms Ólafsfjarðar 13. desember 1979. Mál þetta, sem dómtekið var 27. nóv. sl. er höfðað af ríkis- saksóknara með ákæruskjali, útgefnu 13. ágúst 1979, á hendur ingu Eyfjörð Sigurðardóttur húsmóður, Hlíðarvegi 16 á Ólafs- firði, fæddri 2. ágúst 1936 á Akureyri, fyrir stórfelld eignaspjöll samkvæmt 2. mgr. 257. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með því að hafa aðfaranótt föstudagsins 2. mars 1979 lagt eld í bílskúr Guðna Aðalsteinssonar, Hlíðarvegi 18 á Ólafsfirði, sem stóð vestan við hús Guðna, og gereyðilagðist bílskúrinn, sem var skarklætt timburhús á steyptum sökkli, ásamt bifreiðinni Ó 235, tveim bifhjólum, tjaldvagni og margvíslegu lausafé öðru, sem geymt var í skúrnum, þannig að tjónið nam samanlagt 9.106.698 kr. samkvæmt matsgerð dómkvaddra manna. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar. Af hálfu lögmanns ákærðu er þess krafist, að ákærða verði sýknuð af öllum kröfum ákæruvaldsins í málinu og sér verði tildæmd hæfileg málsvarnarlaun. Málavextir eru þeir, að aðfaranótt föstudagsins 2. mars 1979, kl. 0305, barst lögreglunni í Ólafsfirði tilkynning um, að eldur væri laus í bílskúr við hús nr. 18 við Hlíðarveg, eign Guðna Aðalsteinssonar. Er lögreglan kom á staðinn, var bílskúrinn al- elda, en hann er úr timbri, flatarmál um 32 m?, og stendur nokkra metra í vestur frá íbúðarhúsinu. Slökkvilið kom á stað- inn innan 10 mínútna, og tók slökkvistarf um klukkustund. Skúr- 1309 inn var þá allur fallinn. Flak af bifreið var í rústunum, einnig sást þar flak vélhjóls og tjaldvagns. Allt annað, sem Í skúrnum hafði verið, virtist ónýtt. Síðast gekk um skúrinn sonur húsráðanda, 16 ára gamall, Birgir Guðnason. Var það um kl. 2330 kvöldið fyrir brunann. Setti hann vélhjól sitt og skíðaútbúnað inn fyrir bílskúrshurð- ina á suðurgafli skúrsins. Ekki kvaðst hann hafa haft eld um hönd né farið neitt um skúrinn. Lokaði hann síðan skúrnum tryggilega. Eldsupptök voru óljós, en eiganda skúrsins virtist eldur vera mestur í norðvesturhorni skúrsins, er hann kom að, en þar var gluggi með brotnu gleri, og fyrir gatinu var einangrunarplast. Raflögn var í skúrnum. Leitað var álits Ára Eðvaldssonar raf- virkjameistara á því, hvort kviknað hefði í út frá rafmagni. Taldi hann það útilokað. Raflögn væri öll í plaströrum og dós- um og auk venjulegra öryggja svokallaður lekaleiðir á kerfinu, sem væri þannig gerður, að neistahlaup ætti ekki að geta átt sér stað. Við athugun á vettvangi og nágrenni hans kom í ljós slóð fót- spora, sem lágu að og frá umræddum glugga á skúrnum. Slóð þessi lá að húsi nr. 16 við Hlíðarveg og virtist liggja að dyrum austan á því húsi. Í þessu húsi bjuggu hjónin Frank Herlufsen og ákærða. Spor þau, sem áður er getið, kveður lögreglan vera um 28 cm löng, 9 em breið í hæl og 10.5 cm í tá. 6—" grófar rifflur framan til og 4 í hæl, sem slitnar voru sundur um miðju. Lögreglumennirnir Sigurður Björnsson og Stefán Einarsson börðu að dyrum að húsi nr. 16 við Hlíðarveg. Ákærða kom til dyra, klædd náttkjól og sjáanlega töluvert ölvuð. Ekki vildi hún koma á lögreglustöðina og ræða við lögreglu og kvaðst að fyrra bragði ekkert vita um eldsupptök í þbílskúrnum. Kvaðst hún vera nývöknuð. Til húsbóndans sást ekkert, en ákærða taldi vænlegra að tala við hann. Var mál hennar ruglingslegt. Guðni Aðalsteinsson, Hlíðarvegi 18, gaf skýrslu hjá lögreglu um 2 klst. eftir að tilkynnt var um brunann. Kvað hann ákærðu hafa komið á heimili sitt um ki. 1800 kvöldið fyrir brunann og óskað eftir, að farið yrði fyrir hana í verslun til að kaupa raf- hlöður. Kona sín hafi sent son þeirra fyrir hana. Kvað hann ákærðu svo hafa komið aftur í heimsókn um kl. 1830 og hafi hún þá óskað eftir því, að sér yrði ekið heim til séra Úlfars Guð- imundssonar, þar sem eiginmaður hennar væri búinn að vera 1310 drukkinn í heila viku og þyrfti hún að fá aðstoð prestsins. Sagði Guðni, að ákærða hefði verið alldrukkin. Þá sagði hann, að ákærða hefði spurt sig, hvort hann væri nokkuð vondur út í hana. Sagðist hann hafa sagt við hana, að raunar væri hann það, því slíkt ónæði, sem þau væru búin að gera sér og fjölskyldu sinni, væri orðið óþolandi. Að þessu loknu fór ákærða heim til sín, en Guðni kvaðst hafa farið á fund niður í Tjarnarborg, en þar hafi hann fengið skilaboð frá konu sinni að koma heim strax, þar sem eitthvað væri að. Var þá klukkan 2030. Kvaðst hann hafa farið heim og með sér hafi farið séra Úlfar Guðmundsson til að huga að ástandi á heimilinu, sem ekki var búið að vera alltof gott undanfarið sökum ölvunar. Guðni sagði, að er hann kom heim, hafi sonur sinn, Birgir, sagt sér, að eiginmaður ákærðu, Frank Herlufsen, hefði kallað í sig og beðið sig fyrir skilaboð til sín þess efnis, að hann ætlaði að koma í heimsókn til að „slíta af mér hausinn“, eins og hann mun nafa orðað það. Sagði hann, að séra Úlfar hefði dvalið hjá þeim hjónum all- lengi og hann hafi heyrt frá öðrum, að hann muni ekki hafa far- ið þaðan fyrr en kl. 0030. Rétt fyrir kl. 0300 hafi kona sín vakið sig og sagt sér, að þíl- skúrinn stæði í björtu báli. Í sama mund og hann var kominn í fötin, var bankað á forstofudyr hússins, en enginn var fyrir utan, er opnað var. Hann hafi hins vegar tekið eftir nýjum för- um Í snjónum, sem lágu frá dyrunum og að húsi ákærðu. Guðni kvaðst þá hafa farið að kalla út slökkviliðið, en á meðan hafi ákærða verið fyrir utan húsið og kallað upp, að skúrinn væri að brenna. Þá sagði hann, að búið hefði verið að kalla á lögreglu, sem kom á staðinn skömmu síðar. Guðni kvaðst telja, að ákærða hefði kveikt í skúrnum, og byggi grunsemdir sínar á því, að hann hefði séð spor frá húsi hennar og að skúrnum og að glugga, sem var á norðvesturhlið skúrsins, en rúða í þeim glugga var brotin, að hann telur af völdum ákærðu nú sl. sumar. Kvaðst hann hafa verið búinn að setja einangrunarplast í gatið. Krafðist Guðni þess, að mál þetta yrði rannsakað eftir mætti og reynt að komast að hinu sanna. Hann tók fram, að hann gæti ekki fullyrt, að íkveikja hefði átt sér stað af völdum ákærðu. Hann sagði, að í skúrnum hefðu verið mikil verðmæti, og voru þau helst þessi: Bifreið, sem faðir hans átti, Morris Marina, árg. 1974, tjaldvagn, Suzuki létt bifhjól, skíðaútbúnaður, 4 sett, 1311 tjöld, 3 stk., bakpokar, nýr barnavagn, matvæli ásamt ýmsu öðru, sem fellur til á heimilum. Kvaðst Guðni vera með heimilis- og húseigandatryggingu hjá Hagtryggingu h/f. Sama dag, kl. 1000, var ákærða yfirheyrð af lögreglunni í Ólafsfirði. Kvaðst hún hafa komið á heimili Guðna Aðalsteins- sonar að Hlíðarvegi 18 rétt fyrir kl. 1800 daginn áður og beðið um, að farið yrði í búð fyrir sig eftir rafhlöðum, en hún hafi verið undir áhrifum áfengis og ekki verið í ástandi til að fara sjálf. Var orðið við beiðni hennar og hún farið heim án langrar viðdvalar. Skömmu fyrir kl. 1900 hafi hún komið aftur á heimili Guðna og þá hitt hann sjálfan að máli. Kveðst hún hafa spurt Guðna, hvort hann væri sér á einhvern hátt reiður og hvort ekki væri rétt, að þau væru sátt. Guðni hafi svarað því til, að hann kærði sig ekki um að þekkja svona nágranna eða hyski. Fleira hafi þeim ekki farið á milli, en þá hafi Hilmar Tryggva- son, Hornbrekkuvegi 13, komið þarna. Hún hafi beðið Hilmar að koma skilaboðum til séra Úlfars Guðmundssonar um að koma til sín og ræða við þau hjónin, þar sem eiginmaður sinn væri bú- inn að vera með víni í langan tíma. Fór hún síðan heim. Séra Úlfar kom síðan um kl. 1915 og dvaldi hjá þeim til kl. 0045. Var ákærða þá spurð um ferðir sínar og gerðir frá þeim tíma, að séra Úlfar fer og þangað til að hún verður eldsins vör. Sagði hún, að maður sinn hefði sofnað í stól í stofu, skömmu eftir að séra Úlfar fór, en hún hafi hins vegar sest niður í sófa og fengið sér í glas. Kveðst hún hafa setið þarna í myrkrinu þar til kl. 0200, þó að hún muni það ekki nákvæmlega, þá hafi hún opnað stofuglugga til að hleypa inn fersku lofti. Enn hafi hún sest niður, en þá hafi hún heyrt eitthvert snark úti fyrir. Hún hafi farið að huga að þessu og þá tekið eftir óeðlilegri birtu, en haldið, að það stafaði frá ljósastaur. Hún sagðist hafa fundið einhverja lykt og séð reyk, sem lagði yfir hús hennar. Að þessu athuguðu settist hún enn niður og fékk sér í glas og leit út um gluggann og þá séð eldtungur upp úr þaki á skúrnum, sem var þá að verða alelda. Fór hún nú í úlpu og kuldaskó og hljóp niður að bílskúrnum, sem var að verða alelda, til að gá, hvað um væri að vera. Þá hafi hún farið heim til sín til að vekja eiginmann sinn, en hann hafi ekki vaknað. Síðan segist hún hafa farið úr kuldastígvélum sínum frammi í þvottahúsi, 1312 en að því búnu farið í kuldastígvél eiginmanns síns og hlaupið að húsinu til að láta fólkið vita, að kviknað væri í skúrnum. Hafi hún bankað á aðaldyr hússins og kallað til húsmóðurinnar, að bílskúrinn væri að brenna. Ekki kom neinn til dyra. Fór hún síðan heim á ný. Kveðst hún hafa verið hrædd, en tylgst með því, sem var að gerast, út um glugga hjá sér. Þá kveðst hún gera sér grein fyrir, að lögreglan hafi komið að úti- dyrum hússins og beðið hana að koma á stöðina, en hún hafi neit- að og sagt, að eiginmaður sinn gæti sagt til um það. Segir hún, að eiginmaður sinn hafi vaknað, eftir að lögreglan fór. Aðspurð um það, hvers vegna hún hafi farið að skúrnum, eftir að hún varð vör við, að eldtungurnar stóðu upp um þakið á honum, segist hún hafa orðið yfir sig hrædd og hlaupið niður að skúrnum og síðan heim aftur til að segja eiginmanni sínum frá eldinum, en eiginmaðurinn vaknaði ekki. Þá var ákærða spurð að því, hvers vegna hún hafði skóskipti, áður en hún tilkynnti eldinn. Segist hún hafa verið komin úr hinum skónum og léttara hafi verið að fara í skó eiginmanns- ins heldur en sína skó, en önnur skóför voru frá húsi ákærðu að húsi Guðna, en þau för, sem lágu að skúrnum. Þá var ákærða spurð að því, hvers vegna skór þeir, sem hún fór úr í þvottahúsi, hafi verið komnir inn í hol, er lögreglan kom. Sagði ákærða, að eiginmaður sinn hlyti að hafa fært þá. Þá var hún spurð að því, hvort hún ætti einhvern þátt í, að eldur varð laus í skúrnum, en hún þvertók fyrir það. Rannsóknarlögregla ríkisins hóf rannsókn í málinu. Sama dag kom ákærða þá í yfirheyrsiu. Staðfesti hún fyrri skýrslu sína og kvaðst engu hafa við hana að bæta og hún væri saklaus af íkveikjuákærunni. Sama dag var eiginmaður ákærðu, Frank Herlufsen, yfirheyrð- ur af lögreglu. Hann kvaðst kvöldið áður hafa verið við. áfengis- drykkju ásamt eiginkonu sinni, ákærðu, og um kl. 2030 kom til þeirra séra Úlfar Guðmundsson. Úlfar var hjá þeim góða stund, en ekki var hann viss um, hvenær Úlfar fór. Sagðist hann ekkert hafa verið að fylgjast með tímanum og auk þess verið undir áfengisáhrifum, þó ekki mikið. Eftir að Úlfar fór, fékk hann sér áfengi í glas, gætu verið fleiri en, eitt, og sofnaði síðan um kl. 0200, að því hann telur, og var ákærða þá komin upp Í rúm, en var vakandi. Hann kvaðst hafa sofnað fljótlega og muni það næst, að hann vaknaði um morguninn, en gerði sér ekki grein fyrir, hvað klukkan var þá. Varð hann var við umgang 1313 úti fyrir og sá mann með vasaljós, og einnig telur hann sig hafa séð gul blikkljós. Er hann fór að aðgæta betur, hvað væri að gerast, og leit út um stofugluggann, virtist honum sem bílskúrinn hjá Guðna væri brunninn, þannig að sást í gegnum hann. Hann sagði, að ákærða hefði verið töluvert ölvuð, er hann fór að sofa. Ekki kvað hann neitt hafa raskað svefnró sinni, frá því hann sofnaði og þar til hann vaknaði, eins og áður sagði. Guðni Aðalsteinsson kom aftur í yfirheyrslu hjá lögreglu 3. mars. Hann kvaðst telja víst, að eldsupptökin hefðu verið í norð- vesturhorni skúrsins fyrir innan glugga á vesturhlið við norður- hornið. Rúðan í þeim glugga var brotin, og hafði hann sett einangrunarplast fyrir að innanverðu, til að ekki snjóaði inn. Það hafi verið auðvelt að ýta plastinu inn, þar sem það var bara lagt fyrir. Undir glugganum hafi verið mótor úr skellinöðru ásamt fleira dóti, og rétt fyrir norðan gluggann var tjaldvagn upp á rönd. Er hann var að kanna möguleika á að bjarga einhverju úr skúrnum, tók hann eftir förum í snjónum, sem lágu frá brotna glugganum og að húsi nr. 16 við Hlíðarveg. Hann kvaðst ekki hafa skoðað förin nákvæmlega, því hann hefði hraðað för sinni á slökkvistöðina. Lögreglan hafi komið skömmu á undan slökkvi- liðinu. Þegar slökkviliðið byrjaði slökkvistarfið, féll þakið, enda þá allt brunnð, er brunnð gat, og lauk slökkvistarfi um kl. 0400. Bílskúrinn stóð á lóðinni fyrir vestan hús mitt (sic), og var hann byggður fyrir ca 6 árrum, úr timbri og einangraður að innan með plasti og spónaplötur á veggjum að innan. Járn var á þaki, en einangrað með plasti, og trétex að neðan. Það voru rafleiðslur í skúrnum, sem lagðar voru í plaströr. Það voru 3 ljós í lofti, tvær innstungur á norðurvegg, ein á austurvegg ásamt slökkvara og ein innstunga á austanverðum suðurvegg. Það var einn mið- stöðvarofn í skúrnum, og var hann við austurvegg, tengdur við frárennsli frá íbúðarhúsinu. Það voru öll ljós í skúrnum slökkt um kvöldið og ekkert rafmagnstæki í sambandi. Guðni kvaðst ekki hafa gefið tæmandi upptalningu á því, sem var í skúrnum. Kvaðst hann eiga erfitt með að átta sig á því tjóni, sem hann hefur orðið fyrir af völdum brunans. Hann kvað sér ekki enn vera kunnugt um, hvernig tryggingum á því, sem þarna brann, væri háttað, en víst sé, að bifreiðin, sem hafi ver- ið eign föður síns, hafi verið ótryggð. Hins vegar hafi hann verið með húseiganda- og heimilistryggingu. 83 1314 Aðspurður kvaðst hann hafa séð þau hjónin, ákærðu og Frank Herlufsen, í stofuglugganum á suðurhliðinni, meðan á slökkvi- starfinu stóð, en sá þau hins vegar ekki koma út. Sama dag var yfirheyrður af lögreglu Birgir Guðnason, Hlíðar- vegi 18, fæddur 20. ágúst 1962. Hann kvaðst hafa komið heim úr vinnunni fimmtudagskvöldið 1. mars 1979, laust fyrir kl. 1900. Kom hann að bakdyrum að vestanverðu heima hjá sér. Tók hann þá eftir, að Frank Herlufsen kallaði til sín, en Frank var í gættinni á svalahurð á suðurhlið húss síns. Bað hann Birgi að skila því til föður síns, „að hann ætlaði að koma til hans eftir 10 mínútur og slíta af honum hausinn“. Taldi Birgir Frank vera talsvert ölvaðan. Fór Birgir í bíó um kvöldið, en um ki. 2330 kom hann heim og setti þá skellinöðru sína inn 1 bílskúrinn og einnig skíði bróður síns. Kveikti hann ljós í skúrn- um, á meðan hann var að setja hjólið inn, en hann gangsetti það ekki. Hann kvaðst ekki reykja og hafa því ekki verið með óvar- inn eld. Birgir sagði, að skellinaðran hefði verið búin að standa fyrir utan húsið í viku og ástæðan fyrir því, að hann setti hana inn svo og skíðin, væri sú, að þau hjón, ákærða og Frank, voru drukkin og hann gæti átt von á öllu frá þeim. Þá kvaðst hann ekki hafa þorað að láta bifreið sína standa fyrir utan, eins og hann geri venjulega, og af sömu ástæðum farið með hana að verkstæði föður síns. Laust fyrir hádegi 3. mars 1979 fóru rannsóknarlögreglumenn- irnir Sigurður V. Benjamínsson og Sveinbjörn Bjarnason að Hlíðarvegi 16. Þar fyrir utan fundu þeir sorppoka, og var í hon- um lillablá kvenpeysa, og angaði hún af bensíni eða olíulykt. Var pokinn hreinn og þurr og virtist hafa legið þarna skamma stund. Sama dag kom ákærða til yfirheyrslu hjá lögreglu. Sagðist hún hafa sett peysuna í plastpokann sl. sunnudagskvöld eða að- faranótt sl. mánudags. Þegar þau hjón hefðu komið frá Akur- eyri sl. sunnudagskvöld, hefði verið megn kattarhlandslykt í þvottahúsinu. Þess vegna hefði hún um kvöldið eða nóttina, eft- ir að hún var byrjuð að neyta áfengis, þvegið gólfið í þvottahús- inu, fyrst úr sápuvatni, en síðan hafi hún bleytt peysuna með bensíni, að hún taldi, sett hana á gólfið og rennt yfir það með kústi. Að þessu loknu hafi hún sett peysuna í plastpokann og sett hann út fyrir dyrnar. Var ákærðu þá bent á, að sorppokinn hefði verið tekinn sl. fimmtudag og annar tómur settur í stað- inn, þannig að saga hennar fengi ekki staðist. Sagði hún þá, að 1315 þetta væri misminni hjá sér, því hún hefði gert þetta sl. fimmtu- dag, en hvenær dagsins, mundi hún ekki. Er henni var bent á, að peysan bæri þess ekki merki, að hún hefði verið notuð til gólfþvotta, því engin óhreinindi sæjust á henni, taldi ákærða bað stafa af því, að hún hefði þvegið gólfið svo vel áður, en gólfið er steingólf. Ákærða kom fyrir sakadóm Ólafsfjarðar 3. mars 1979. Kvaðst hún aðspurð ekki hafa valdið bruna bílskúrs að Hlíðarvegi 18. Sagðist hún hafa hlaupið að skúrnum í einhverri skelfingu, er hún varð eldsins vör, en þó vera viss um að hafa komið að norð- austurhorni hans, en henni var bent á, að spor eftir sams konar stígvél og hún notar lágu að norðvesturhorni skúrsins. Þá kvað hún eiginmann sinn, Frank, ekki hafa vaknað, fyrr en lögreglan kom og hringdi, sem var um klukkutíma eftir að hún gerði aðvart um eldinn. Ákærða kvaðst hafa sagt manni sínum frá ummælum Guðna Aðalsteinssonar um, „að ekki væri hægt að þekkja svona hyski eða eitthvað í þá áttina.“ Þá kvað hún séra Úlfar Guðmundsson hafa komið til þeirra um kl. 2030. Þau hjón hafi bæði verið með í glösum, er séra Úlfar var hjá þeim. Sofnaði Frank í stól í stofunni og vaknaði ekki aftur, fyrr en lögreglan hringdi. Ákærða kvað sig hafa séð, að skip fór út úr höfninni um kl. 0200 og var mikið upplýst. Um kl. 0240 kvaðst hún hafa heyrt, auk hljóðs úr sprunginni vatns- leiðslu fyrir neðan húsið, eitthvert annað hljóð, sem gæti hafa verið brestir eða snark. Hún kvaðst ekki hafa orðið vör við mannaferðir þarna fyrir neðan eða vestan við húsin. Ítrekað aðspurð kvað hún brunann ekki vera af sínum völd- um eða hún hefði framkvæmt íkveikju í æsingi, heldur hafi hún verið róleg þarna og í góðu jafnvægi. Þá kvað hún sig hafa sent séra Úlfari boð um að koma, til þess að þau gætu frekar nætt víndrykkju, en samkomulag þeirra hjóna hafi verið gott þá, Þótt Frank hafi slegið sig, eftir að hann vaknaði, þannig að hún fékk sprungna vör, en hann hafi vaknað illa og höggið stafað af úrillsku hans. Þá kvað hún Frank hafa sofið í stofustólnum og ekki séð sjálfan brunann. Að öðru leyti skýrði ákærða frá eins og við yfirheyrslu lög- reglu. Sambykkti ákærða í lok þinghaldsins, að fara mætti fram húsrannsókn á heimili sínu að Hlíðarvegi 16. Fundu rannsóknar- lögreglumenn þar í geymslu hvítan plastbrúsa, sem ákærða sagði, að bensín væri Í, og sagðist hún hafa vætt peysuna úr innihaldi hans. Nokkur lögg var í brúsanum, sem ákærða hafði sagt, að 1316 væri Í þvottahúsinu, en ekki í geymslunni. Auk þess fundu lög- reglumennirnir rauðan brúsa merktan steinolíu með nokkru magni í og annan rauðan merktan terpentínu. Allir þessir brúsar voru teknir í vörslu lögreglunnar, sem sendi þá til rannsóknar á inni- haldi þeirra. Við húsrannsóknina kom í ljós, að íbúðin að Hlíðar- vegi 16 var öll mjög ósnyrtileg og illa hirt og bar merki mikillar óreiðu. Í þvottahúsi var m. a. fiskúrgangur á gólfi og ekki betra ástand en annars staðar í húsinu. Þann 3. mars könnuðu rannsóknarlögreglumennirnir vettvang og sáu, að undir glugga á norðvesturhlið bílskúrsins var fótstykki, Þ. e. timburbiti 2x4', brunnið alveg að steingólfinu, og megi því ætla, að eldsupptök hafi orðið þar. Tóku þeir sýni úr nefndu fót- stykki og sendu til frekari rannsóknar. Séra Úlfar Guðmundsson var yfirheyrður af lögreglu 3. mars. Kvaðst hann hafa komið heim til ákærðu fimmtudaginn 1. mars laust eftir kl. 2000 eftir að hafa fengið skilaboð um að koma. Dvaldi hann hjá þeim hjónum þar til um kl. 2400. Gat hann þess, að um leið og hann var að fara, gekk hann suður fyrir húsið og að stofuglugga á vesturhlið og sótti þangað úlpu af ákærðu, sem þar lá. Voru hjónin þá bæði ölvuð, er séra Úlfar var í húsinu. Sama dag var aftur yfirheyrður af lögreglu Frank Herlufsen, eiginmaður ákærðu. Hann kvaðst hafa verið drukkinn heima hjá sér fimmtudaginn 1. mars ásamt ákærðu. Hann kvaðst ekki hafa vitað, að ákærða fór að Hlíðarvegi 18, en minnir, að hún hafi sagt sér, að hún hefði hitt Guðna Aðalsteinsson og viljað friðmælast við hann, en hann ekki viljað það. Frank kvaðst hafa reiðst þessu og einhvern tíma um kvöldið, er hann var í svala- dyrunum í stofunni og sá Birgi, son Guðna, koma heim til sín, kallaði hann í Birgi og bað hann að skila því til föður síns, „að hann ætlaði að koma og slíta af honum hausinn.“ Hann kvaðst ekkert hafa meint með þessari orðsendingu. Frank kannaðist við að eiga plastbrúsa, hvítan að lit, sem átti að vera í geymslu heima hjá honum, og í honum bensín á garðsláttuvél. Hann kannaðist ekki við að eiga steinolíu eða White spritt heima, en það gæti hugsast, að hann ætti terpentínu og þá á flösku eða rauðum plastbrúsa. Þá var honum sýnd fjólublá kvenpeysa, og kannaðist hann ekki við, að kona sín ætti hana, og kvaðst ekki hafa séð hana áður, svo hann myndi. Ekki kvaðst hann kannast við að eiga neinn aukasorppoka né vita, hvenær sorpið var tekið seinast. 1317 Wkki kvaðst hann minnast þess, að er þau hjónin komu frá Akur- eyri sl. sunnudagskvöld, hafi verið óeðlileg kattarlykt í þvotta- húsinu, enda sé köttur þeirra þrifinn og mígi alltaf utandyra. Þá kvaðst hann ekki hafa orðið var við, að ákærða þrifi þvotta- húsið, er þau komu heim í umrætt sinn. Yngvi Guðmundsson sorphreinsunarmaður kvaðst hafa tekið sorp frá húsinu Hlíðarvegi 16 kl. 1400 fimmtudaginn 1. mars. Var það sorppoki, og var annar tómur skilinn eftir, sem hann henti inn í forstofu. Ekki muni hann eftir að hafa afhent þar aukapoka í seinni tíð. Hann sagðist alltaf hirða alla poka, hvort sem þeir væru fullir eða ekki, þegar hann væri að hreinsa. Hann sagðist muna tímann svona nákvæmlega, vegna þess að þetta hefði verið seinasta húsið í bænum, sem hann tók poka frá, áður en hann fór með ruslið á haugana. Sigurður Björnsson lögreglumaður, Ólafsfirði, kvað sporin frá bílskúrnum og að Hlíðarvegi 16 vera eftir skó (kuldaskó), sem ákærða var í, er hún kom til yfirheyrslu á lögreglustöðina í Ólafsfirði morguninn eftir brunann. Hann kvaðst hafa verið fyrst í stað við umferðarstjórn hjá bílaverkstæðinu Múlatindi, meðan á slökkvistarfinu stóð. Svo kvaðst hann muna eftir að hafa farið upp að skúrnum, áður en slökkvistarfi var lokið, og séð þá Frank í glugganum á stofunni, sem snýr í suður, og tók hann gluggatjöldin frá, en dró þau fyrir aftur. Þá var slökkt í stofunni, en birtan frá eldinum lýsti upp gluggann. Frank var þá klæddur. Hann þorði ekki að fullyrða, hvort hann sá ákærðu þá, en sá hana í glugganum af og til síðar. Hann kvaðst hafa athugað sporin í snjónum, sem lágu frá húsinu Hlíðarvegi 16, milli húsanna, og enduðu þau á móts við norðvesturhorn bílskúrsins, en snjórinn hafði þiðnað vegna hit- ans næst skúrnum. Sigurður kvaðst hafa gert þessa athugun ásamt Stefáni Einarssyni lögregluvarðstjóra og hafi þeir mælt sporin, eins og fram komi í skýrslu sinni. Þá hafi hann athugað sporin, sem lágu frá Hlíðarvegi 16 og að húsi nr. 18, þ. e. a. s. að austanverðu. Voru þau stærri og eftir aðra tegund af sólum. Kvað hann það hafa getað verið á tímanum frá kl. 0430 til 0500, að þeir Stefán fóru að Hlíðarvegi 16 til að tala við ákærðu, og kom hún til dyra á náttkjól, áberandi drukkin. Vildi hún ekki koma með þeim og sagði, að það væri nær, að þeir töluðu við Frank, en hún byrjaði að segja þeim frá því, að hún vissi ekki um: upptök eldsins, áður en þeir höfðu minnst á erindið. Þá sagði hún, að hún vildi fá leyfi Franks til að koma með þeim, og 1318 kallaði hún inn til hans, en Sigurður minnist þess ekki, að hann hafi svarað. Sigurður kvað bílskúrinn hafa verið. alelda, er lögreglan kom á staðinn, þannig að ómögulegt hafi verið að segja til um eða álykta um eldsupptök. Hann kvaðst hafa orðið eftir á brunastað um kl. 0500, er Guðni Aðalsteinsson og Stefán Einarsson varð- stjóri fóru á lögreglustöðina, og var hann þar til kl. 0700 og gekk þá alltaf af og til að húsi nr. 16. Öðru hverju varð hann var við ljósagang í húsinu og sá þau bæði, þar sem þau sátu í stofunni, og í einu tilfellinu sá ég (sic) hann fara inn í eldhús cg blanda sér í glas, og mun það hafa verið um kl. 0530. Þegar klukkan var að verða 0700 hvarf öll hreyfing. Ákærða var þá að nýju yfirheyrð. Sagðist hún þá vera viss um að hafa þvegið gólfið í þvottahúsinu á sunnudagskvöldið eða nóttina, en það megi vera, að hún hafi ekki sett peysuna í pok- ann fyrr en síðari hluta dags sl. fimmtudag. Hún kvaðst hafa notað úr hvíta plastbrúsanum vökva, sem hún taldi, að væri bensín, til að væta peysuna í og þvo gólfið með. Fyrir dómi gerði Frank Herlufsen þær athugasemdir við skýrslu sína fyrir lögreglu, að hann hefði ekki komið í þvotta- húsið, er þau komu frá Akureyri sl. sunnudagskvöld, og geti því ekki sagt um, hvort kattarlykt hefði verið þar, þá kvaðst hann ekki hafa munað eftir því að hafa reiðst út af undirtektum Guðna við tilraunum konu sinnar til að friðmælast, fyrr en hann var minntur á það. Sigvaldi Sæmundsson, Brimnesvegi 24, gaf skýrslu hjá lög- reglunni í Ólafsfirði 4. mars. Kvað hann ákærðu hafa komið til konu sinnar sl. miðvikudag 21. febrúar og beðið hana að gefa ketti, sem hún á, að éta. Sigvaldi sagði, að kona sín hefði verið lasin og ekki getað sinnt þessu, en hann hafi farið sjálfur og gefið kettinum. Segist hann hafa farið á hverjum degi, þ. e. fimmtud. 22. febr. til og með sunnudegi 25. febrúar, og var það Í seinasta skiptið, sem hann fór að Hlíðarvegi 16 til að gefa kettinum. Ástand í þvottahúsinu kvað hann hafa verið gott, þ. e. hreinlegt. Ekki sagðist hann hafa fundið neina kattarhlandslykt í þvottahúsinu og ekki hafi hann orðið var við aðra ketti þar inni. Sagði hann, að gluggi í þvottahúsinu hefði verið opinn kötturinn hafi komið út og inn um hann. Þá sagði hann, að ákærða hefði ekki komið heim til þeirra undir áhrifum áfengis og aldrei hafi hún verið með neitt sérstakt umtal um einn né neinn. 1319 Í bréfi Sigurðar Björnssonar lögreglumanns til rannsóknar- lögreglu ríkisins, sem er dagsett 8. mars 1979, segir: „Þá hafa verið kannaðar sögusagnir um, að Inga Eyfjörð hafi haft á orði við nágrannafólk sitt, að réttast væri að brenna bílgeymsluna. Talað hefur verið við fjölda fólks, en enginn kannast við slík ummæli.“ Með bréfi, dags. 7. mars 1979, sendir rannsóknarlögregla ríkis- ins Jóhanni Jakobssyni efnaverkfræðingi til rannsóknar: 1. Þrjá brúsa með vökva, 2. kvenpeysu vætta vökva, 3. brunaleifar. Eftirfarandi svara er leitað: 1. Hvað er í hverjum brúsa? 2. Er kvenpeysan vætt vökva úr einhverjum meðfylgjandi brúsa, eða réttara sagt vökva samsvarandi þeim? 3. Er að finna í bruna- leifunum vökva, sem gæti verið úr einhverjum meðfylgjandi brúsa og þá hverjum? Í svari Jóhanns Jakobssonar, sem dagsett er lö. mars 1979, segir: „Niðurstöður. I. Plastbrúsi, hvítur. (ca 10 1). Vökvi: 430 ml ljósgulleitur, aðeins skýjaður, lykt, bensín. Ath. Niðurstöður mælinga eru einkennandi fyr- ir bensín. (mótor-bensín). II. Rauður plastbrúsi, ca 3 1. Vökvi: ca 21 Vökvi tær gul-grænleitur. Lykt: steinolía. Ath. Niðurstöður mælinga eru einkennandi fyrir stein- olíu. (Kerosin). Litur vökvans er þó annarlegur. III. Rauður plastbrúsi, ca 1/2 1. Vökvi, 290 ml. Vökvi daufgulleitur. Lykt „,White-spirit““ (þynnir). IV. Peysa. Peysan er talin vera vætt í vökva eða vökvum þeim, sem að ofan greinir. Lykt bendir greinilega til þess, að peysan sé vætt í „White-spirit“, þ. e. þynni, vökvi nr. III hér að ofan. V. Brunaleifar. Lyktareinkenni óljós. Skolun með vatni og athugun á einkennum við upphitun sýndi ekki merki um filmu né heldur var lykt einkennandi fyrir ofangreinda vökva merkjanleg.“ Með úrskurði þann 22. mars 1979 var ákærðu gert að sæta geðrannsókn. Í áliti sínu, dagsettu 3. apríl 1979, telur Brynjólfur Ingvars- son, sérfræðingur í geðlækningum, ákærðu vera sakhæfa. 1320 Að beiðni lögreglustjórans í Ólafsfirði voru þann 9. mars 1979 dómkvaddir 2 matsmenn til að meta tjón, er varð við brunann á bílskúrnum að Hlíðarvegi 18, og að gefa álit um aðstæður á brunastað og útbreiðslumöguleika elds. Eru niðurstöður mats- ins þessar og álitsgerð: „1. Verðmætatjón samanlagt kr. 9.106.698. II. Útbreiðslumöguleikar. Hætta fyrir menn og muni. 11. 1.) Veður og aðstæður. Undirritaðir voru meðal þeirra allra fyrstu, sem komu á bruna- stað. Veður var gott, suð-vestan andvari og 8—10 stiga frost. Um 80 em snjólag var á jörðu. Mikill eldur var þá í bílgeymslunni, sem stóð 10 m frá íbúðarhúsinu Hlíðarvegur 18. II. 2.) Við þessar aðstæður verður að telja litlar líkur á, að eldur næði til annarra húsa en nr. 18. Hvössu veðri hefði þó fylgt aukin útbreiðsluhætta, en varla veruleg fyrir önnur hús en nr. 18. Meðan eldur var mestur í bílgeymslunni, var nokkur hætta á, að hann næði til þess húss. Mikill hiti varð á milli hús- anna, svo ekki varð gengið þar á milli. Af völdum hitans sprungu tvær stórar rúður Í gluggum íbúðarhússins. Þá má einnig telja, að hætta hafi verið á benzínsprengingu í benzíngeymi bifreiðar- innar, sem Í bílgeymslunni var. Hefði slík sprenging orðið, var eldhætta mjög mikil í íbúðarhúsinu, en þá má búast við, að rúður hefðu sprungið inn. Undirritaðir telja, að ekki hafi verið hætta á manntjóni. Ólafsfirði 14. marz 1979. Sigurður Björnsson. Olgeir Gotiliebsson.““ Af hálfu Guðna Aðalsteinssonar, Hlíðarvegi 18, er gerð skaða- bótakrafa að fjárhæð kr. 9.310.048, sbr. dskj. nr. 8. Ákærða kom fyrir sakadóm Ólafsfjarðar 20. apríl 1979. Kvaðst hún þá aðspurð ekki viðurkenna að hafa valdið bruna 1 bílskúr við Hlíðarveg 18 aðfaranótt 2. mars sl. Aðspurð kveðst ákærða ekki geta gefið aðra skýringu á því, hvers vegna hún hljóp niður fyrir bílskúrinn, eftir að hún sá, að kviknað var í honum, aðra en þá, að hún hafi verið undir áhrifum áfengis og verið hrædd. Af hálfu ákærðu er því haldið fram í málinu, að hún hafi ítrekað neitað að hafa lagt eld í umræddan bílskúr og að engar Sannanir liggi fyrir um sekt hennar. Varðandi ágreining, sem virðist hafa ríkt á milli íbúa hús- eignanna nr. 16 og nr. 18 við Hlíðarveg í Ólafsfirði, er því hald- 1321 ið fram af hálfu ákærðu, að hann hafi hvorki verið langvarandi né djúpstæður, heldur hafi hann sprottið upp, eftir að íbúar í húsinu nr. 18 töldu fullvíst, að ákærða hefði kveikt í umrædd- um bílskúr. Af hálfu ákærðu er því mótmælt, að peysa sú, sem fannst í plastpoka við hús hennar eftir brunann og var vætt í einr hverjum vökva, geti verið neitt sönnunargagn. Ef ákærða hefði ætlað að kveikja í bílskúrnum og nota peysuna í þeim tilgangi, þá hefði peysan átt að brenna inni í bílskúrnum. Varðandi brúsa þá, sem fundust á heimili ákærðu og innihéldu eldfima vökva, þá séu slíkir brúsar til á allflestum heimilum landsins og tilvist þeirra á heimili ákærðu sé engin sönnun fyr- ir sekt hennar. Spor ákærðu að bílskúrnum og síðan að húsi nr. 18 eru af hálfu ákærðu talin skýrð á fullnægjandi hátt. Hún hafi verið undir áhrifum áfengis, þegar bruninn átti sér stað, og því hafi ekkert verið óeðlilegt, að hún færi að skúrnum til að athuga, hvað um væri að vera. Þegar ákærða kom að skúrnum, hafi hún séð, að hann var að brenna. Það séu eðlileg viðbrögð hennar að fara heim aftur og reyna að vekja eiginmann sinn, en þar sem Það tókst ekki, brást hún við á réttan hátt og fer að húsi eig- anda skúrsins til að láta vita um eldinn. Ef ákærða hefði ætlað að valda nágranna sínum tjóni með því að kveikja í bílskúr hans, þá hefðu það verið mjög Óeðlileg viðbrögð af hennar hálfu að gera honum aðvart um eldinn. Þá er bent á það af hálfu ákærðu, að á ljósmyndum, sem teknar hafa verið af vettvangi, sjáist margar slóðir fótspora, en rannsókn málsins virðist aðeins hafa beinst að fótsporum ákærðu, en; ekki fótsporum annarra. Ekkert í rannsókn málsins segi til um fjölda fótspora eða að þau hafi verið könnuð. Þá er á það bent, að samkvæmt sakavottorði hafi ákærða aldrei gerst brotleg við eitt eða neitt og sé því erfitt að ætla henni slíkan verknað. Þá er á það bent, að í hófi, sem ákærða hélt 10. nóvember sl, urðu umræður um bruna bílskúrsins og hafi Gunnþór Árnason, Sigurlaugur Ágústsson og Sigríður Jóns- dóttir gefið skýrslur um þær umræður, en ekkert í umræðunum hafi bent til þess, að ákærða hafi verið völd að bruna bílskúrsins, frekar hið gagnstæða. Verjandi ákærðu heldur fram, að jafnvel þótt svo verði talið, að líkur séu til, að ákærða hafi verið völd að bruna bílskúrsins, þá telji hann allt að einu, að sýkna beri skjólstæðing sinn með 1322 vísun til 108. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, en samkvæmt þeirri grein hvíli sönnunarbyrði um sekt söku- nauts á ákæruvaldinu. Í þessu máli hafi sekt skjólstæðings hans alls ekki verið sönnuð og beri því að sýkna hana af öllum kröf- um ákæruvaldsins. Vísar verjandinn í þessu sambandi í dóm Hæstaréttar Íslands í KLII bindi, bls. 217. Af því, sem að framan er rakið, er ljóst, að ýmsar líkur eru til þess, að ákærða hafi valdið bruna bílskúrsins við hús nr. 18 við Hlíðarveg aðfaranótt föstudagsins 2. mars 1979. Henni hafði verið misboðið með ummælum eiganda bílskúrsins, er hún vildi friðmælast við hann kvöldið fyrir brunann. Hún sá úr stofuglugga sínum, að eigin sögn, að eldtungur stóðu upp úr þaki skúrsins, sem þá hafi verið að verða alelda. Þá fer hún í yfirhöfn og kuldaskó og hleypur að skúrnum og vestur fyrir hann, þannig að för eftir hana liggja nánast að þeim stað á skúrnum, þar sem sennilegast er talið, að eldsupptökin hafi ver- ið. Í fyrstu taldi hún sig vera vissa um, að hún hefði aðeins kom- ið að norðausturhorni skúrsins. Skýring ákærðu á því, hvers vegna hún hleypur að skúrnum, verður að teljast óeðlileg, þar sem ótti eða skelfing dregur fólk venjulega ekki að hættum. Ákærða var undir talsverðum áfengisáhrifum og var búin að drekka dögum saman með eiginmanni sínum, og með hliðsjón af áliti geðlæknis á ástandi og aðstæðum hennar verður að telja, að líkur séu meiri fyrir því, að ákærða hafi valdið brunanum. Ákærða hefur margítrekað neitað því að vera völd að brun- anum, og engin vitni eru að verknaðinum. Eiginmaður ákærðu sofnaði í stól í stofunni, að hennar sögn, skömmu eftir að séra Úlfar Guðmundsson fór frá þeim. Þá taldi hann sig ekki hafa verið mikið undir áhrifum áfengis. Eigin- maðurinn sást síðan í stofuglugga af 2 vitnum, á meðan á slökkvi- starfi stóð, og einnig sást ákærða í glugganum. Eiginmaður ákærðu kvaðst þó ekki hafa vaknað, fyrr en skömmu áður en lögreglumenn komu og fóru með konu hans, eða kl. 1000 um morguninn. Bar hann annars fyrir sig minnisleysi sökum ölvunar. Framburðir þeirra hjóna eru óljósir og reikulir um margt, sem getur stafað af ölvun þeirra. Skóskipti ákærðu, er hún kom frá brennandi skúrnum og heim til sín, verður að telja tortryggileg við þessar aðstæður. Þá fór hún ekki, strax og hún varð eldsins vör, beint að húsi eigenda skúrsins að Hlíðarvegi 18 til að láta bá vita, sem virðist liggja beinast við. Af þessu verður að telja, að allsterkar líkur bendi til þess, að 1323 ákærða hafi valdið brunanum, þó verður þeim ekki jafnað til fullrar sönnunar um, að ákærða hafi með íkveikju valdið brun- anum. Verður því vegna skorts á sönnunum að sýkna ákærðu af því að hafa valdið bruna í bílskúrnum að Hlíðarvegi 18 að- faranótt föstudagsins 2. mars 1979. Með sömu röksemd er hún sýknuð af skaðabótakröfu frá Guðna Aðalsteinssyni. Hætfileg málsvarnarlaun til skipaðs verjanda ákærðu, Gunnars Sólnes hæstaréttarlögmanns, ákveðast kr. 200.000 úr ríkissjóði. Barði Þórhallsson bæjarfógeti kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Ákærða, Inga Eyfjörð Sigurðardóttir, er sýknuð af öllum kröfum ákæruvaldsins í málinu. Ákærða er sýknuð af skaðabótakröfu Guðna Aðalsteins- sonar. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, Gunnars Sólnes hæstaréttarlögmanns, ákveðast kr. 200.000 úr ríkissjóði. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. - Mánudaginn 26. október 1981. Nr. 161/1979. Alexander Sigurðsson. (Jón E. Ragnarsson hrl.) gegn Landsbanka Íslands (Stefán Pétursson hrl.). Gildi veðsetningar. Forsendur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu ð. september 1979. Hann krefst þess aðallega, að dæmd verði 1324 ógild veðsetning Stálvirkjans h/f til stefnda á fasteigninni Sogavegi 138 í Reykjavík, eign áfrýjanda, samkvæmt veð- skuldabréfi fyrir vaxtaaukaláni, útgefnu 4. ágúst 1976, sam- kvæmt ódagsettu samþykki áfrýjanda til veðsetningarinnar, rituðu á eyðublað veðskuldabréfsins. Til vara krefst hann þess, „að greind heildarveðsetning nái aðeins til gkr. 2.995.430.00 að höfuðstól“. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný sögn. Vaxtaaukalán það, sem í málinu greinir, rann til Stál- virkjans h/f, er hagnýtti sér það. Skiptir í því sambandi ekki máli, hvort það var notað til að greiða gjaldfallnar skuldir hlutafélagsins eða rann til þess sem reiðufé. Af félagsins hálfu hafa engar brigður verið á það bornar, að það sé skuldbundið stefnda um endurgreiðslu lánsfjárins, hvorki vegna undirskriftar af þess hálfu á veðskuldabréfið, ráðstafana stefnda í sambandi við útborgun lánsfjárins né af öðrum ástæðum. Getur áfrýjandi ekki borið fyrir sig, að veðsetningin sé óskuldbindandi fyrir hann vegna þess, að Stálvirkinn h/f hafi ekki orðið skuldbundinn sagnvart stefnda sem lántaki. Ýmis gögn málsins, svo sem vætti Sveins Gústafssonar og bréf Stálvirkjans h/f til stefnda, dags. 14. maí 1976, benda til þess, að frá öndverðu hafi verið til þess ætlast af Stál- virkjanum h/f og stefnda, að hið veitta vaxtaaukalán gengi að verulegu leyti til greiðslu á gjaldföllnum lausaskuldum hins fyrrnefnda. En hvað sem því líður, sést ekki, að af hálfu félagsins, eða síðar af hálfu þrotabús þess, hafi nokkru sinni verið hreyft athugasemdum við því, hvernig stefndi ráðstafaði lánsfénu, er til útborgunar þess kom. Verður því við það að miða, að gerðir stefnda í því efni hafi ekki verið andstæðar tilætlun Stálvirkjans h/f. Ósannað er, að forráðamönnum stefnda hafi mátt vera ljóst, að sú væri forsenda áfrýjanda fyrir veðsetningu á húseign sinni, að allt vaxtaaukalánið yrði greitt Stálvirkjanum h/f í reiðufé eða 1325 inn á viðskiptareikning honum til ráðstöfunar án tillits til þess, hvort hlutafélagið í orði eða verki féllist á ráðstöfun lánsfjárins með öðrum hætti. Verður því ekki talið, að veð- setningin hafi verið óskuldbindandi fyrir áfrýjanda vegna ákvæða 32. gr. laga nr. 7/1936 eða vegna rangra forsendna hans annars. Varakrafa áfrýjanda virðist vera við það miðuð, að þá fjárhæð, er í henni greinir, hafi stefndi greitt til Stálvirkj- ans h/f félaginu til eigin ráðstöfunar. Hafi stefndi í mesta lagi öðlast veðrétt í hinum veðsettu eignum fyrir þeirri fjár- hæð. Samkvæmt veðskuldabréfi því, sem málið fjallar um og orðrétt er greint í hinum áfrýjaða dómi, var veðtrygging í húseign áfrýjanda takmörkuð við 1.200.000 krónur. Að því leyti sem sú fjárhæð, er áfrýjandi miðar varakröfu sína við, fer fram úr þessu hámarki, varðar hún veðtryggingu í eignum annarra manna en áfrýjanda sjálfs, ýmist þeirra, sem voru samlagsaðiljar hans í héraði, en hafa ekki áfrýjað héraðsdómi af sinni hálfu, eða annarra. Er áfrýjandi ekki réttur málsaðili að varakröfunni að því marki. Að öðru leyti á við um varakröfuna, eins og hún er orðuð af hálfu áfrýj- anda, hið sama og sagt var um aðalkröfu hans. Verður hún þegar af þeirri ástæðu ekki tekin til greina. Samkvæmt framansögðu ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þeim úrslitum er rétt, að áfrýjandi greiði stefnda 3.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Alexander Sigurðsson, greiði stefnda, Landsbanka Íslands, 3.000.00 krónur í málskostnað fyr- ir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. júní 1979. Mál þetta, sem dómtekið var 31. maí sl, hafa Alexander Sig- urðsson, Krummahólum 6, Brandur Brynjólfsson, Baldursgötu 12, og Sævar Pétursson, Maríubakka 12, allir í Reykjavík, höfð- 1326 að með stefnu, birtri 16. janúar 1979, gegn Landsbanka Íslands í Reykjavík. Dómkröfur stefnenda eru þær, að ógiltar verði veðsetningar á fasteignum þeirra í Reykjavík, þ. e. Sogavegi 138, hluta af Baldursgötu 12 og hluta af Maríubakka 12, sem Stálvirkjanum h/f hér í borg hafi verið heimilaðar til handa stefnda með nafn- ritun stefnenda aftan á eyðublað, útfyllt sem veðskuldabréf fyr- ir vaxtaaukaláni merktu VL-292 að fjárhæð kr. 11.420.000, af- hent stefnda og dagsett 4. ágúst 1976. Stefnendur krefjast þess og, að stefndi verði dæmdur til að greiða þeim málskostnað að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann krefst sýknu af öllum kröfum stefnenda og greiðslu málskostnaðar að skaðlausu eftir mati dómarans. Sættir hafa verið reyndar Í máli þessu, en án árangurs. MÁLA VEXTIR. Hinn 4. ágúst 1976 var af hálfu fyrirtækisins Stálvirkjans h/f gefið út svohljóðandi veðskuldabréf: „Undirritað firma, Stálvirkinn hf., Nafnnúmer 8328-9058, til heimilis Skeifunni 5, Reyjavík, viðurkenni hér með að skulda Landsbanka Íslands krónur 11.420.000, Kr. — ellefumiljónir fjögurhundruðogtuttuguþúsund krónur — sem ég skuldbind mig til að endurgreiða að fullu á næstu 5 — fimm — árum með jöfnum afborgunum hálsárslega, kr. 1.142.000 í hvert sinn, með gjalddögum 5. ágúst og 5. febrúar ár hvert, í fyrsta sinn 5. febrúar 1977. Af skuldinni greiði ég vexti með skilmálum vaxta- aukalána samkvæmt vaxtaákvörðun Seðlabanka Íslands á hverj- um tíma, nú 22,5%. Vextirnir greiðast hálfsárslega eftir á með sömu gjalddögum og afborganir. Verði gerð breyting á vaxta- ákvörðun Seðlabanka Íslands, þannig að vaxtaaukalán séu felld niður, greiði ég hæstu lögleyfða vexti fasteignaveðslána af skuld- inni. Standi ég eigi í skilum með greiðslu afborgana og vaxta á réttum gjalddögum, ber mér að greiða hæstu lögleyfða dráttar- vexti á hverjum tíma. Til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu höfuðstóls og vaxta af bréfi þessu svo og öllum kostn- aði, sem af vanskilum kann að leiða, er Landsbanka Íslands hér með sett að veði fasteignin: af ofangreindri fjárhæð kr. 1.000.000, 5 herb. íbúð á 3. hæð merkt D 1 herb. í kjallara í húsinu nr. 4 við Hrafnhóla í Reykjavík. Eignin er veðsett ásamt tilheyr- andi lóðarréttindum, mannvirkjum öllum og öðru, sem henni 1327 fylgir og fylgja ber, allt með 5. — fimmta — veðrétti og upp- færslurétti næst á eftir 1. veðr. kr. 600.000, til Veðd. Landsb. Ísl., dags. 11.5.73, 21.1.74, 219.246, 2. veðr. kr. 450.000, til Lífeyrissj. prentara, dags. 11.5.73, ríkistr., 5. veðr. kr. 100.000, til Borgarsj. Reykjavíkur, dags. 24.11.73, á, veðr. kr. 342.530, til handhafa, dags. 22.7.73, af ofangreindri fjárhæð kr. 7.330.000, í 1. hæð og 1/2 kjallara hússins nr. 12 við Baldursgötu í Reykjavík, með tilheyrandi lóðarréttindum og öllu því, sem fylgir og fylgja ber, allt með 2. — öðrum — veðrétti og uppfærslurétti næst á eftir: 1. veðr. 3.000.000, til handhafa, dags. 28.12.72, af ofangreindri fjárhæð kr. 1.200.000, í fasteigninni nr. 138 við Sogaveg í Reykjavík með tilheyrandi lóðarréttindum og öllu því, sem fylgir og fylgja ber, allt með 2. — öðrum — veðrétti og uppfærslurétti næst á eftir: 1. veðr. kr. 700.000, til Iðnrekstrarsjóðs, dags. 7.11.74, af ofangreindri fjárhæð kr. 1.890.000, í 3ja herbergja íbúð á 1. hæð til vinstri í húsinu nr. 12 við Maríubakka í Reykjavík með tilheyrandi lóðarréttindum og öllu því, sem fylgir og fylgja ber, allt með 3. — þriðja — veðrétti og uppfærslurétti næst á eftir: 1. veðr. kr. 400.000, til Veðd. Landsb. Íslands, dags. 2.2.70 og 13.10.70, /vísit. 126 og 159, 2. veðr. kr. 2.000.000, til nýtt lán. Veðhafa er kunnugt um þinglýstar kvaðir, sem hvíla á eign- unum. Skuldara er heimilt að segja ofangreindri skuld upp, enda sé það gert skriflega með minnst sex mánaða fyrirvara. Hið ofangreinda er veðsett í því ástandi, sem það er nú Í eða síðar kann að verða, með hvers konar endurbótum og viðaukum, hverju nafni sem nefnast, og eru vátryggingarfjárhæðir hins veðsetta innifaldar í veðsetningunni. Veðsetning þessi skal óhögguð standa, þótt greiðslufrestur verði veittur á hinni veðtryggðu skuld einu sinni eða oftar eða eigendaskipti verði á hinu veðsetta. Skuldari skuldbindur sig til að halda hinu veðsetta vátryggðu og láta veðhafa í té, hvenær sem hann krefst þess, skilríki fyrir því, að svo sé gert, ella er honum jafnan heimilt, en þó ekki skylt, að vátryggja það á kostnað lántaka. Standi skuldari ekki í skilum með greiðslur afborgana og vaxta 1328 hinnar veðtryggðu skuldar, verði bú hans tekið til skipta sem Þrotabú, hinu veðsetta eigi haldið við, vátryggingargjöld eða önnur gjöld eigi greidd í rétta tíð, fjárnám gert í hinu veðsetta, það selt eða sett á uppboð, þá er hin veðtryggða skuld í gjalddaga fallin án uppsagnar. Falli skuldin í gjalddaga af einhverjum þeim ástæðum, sem að ofan greinir, er lánveitanda heimilt að láta selja veðið við opinbert uppboð til lúkningar skuldinni án dóms, sáttar eða aðfarar samkvæmt lögum nr. 57/1949, sbr. 39. gr. laga nr. 95, 5. júní 1947 og 3. gr. laga nr. 18, 4. nóvember 1887. Rísi mál út af skuld þessari eða veðsetningu, má reka það fyrir bæjarþingi Reykjavíkur samkvæmt reglum 17. kafla laga nr. 85/1936. Til staðfestu undirritar skuldari bréf þetta í viðurvist tveggja tilkvaddra vitundarvotta. Útgáfustaður og dagsetning: Reykjavík, 4. ágúst 1976. STÁLVIRKINN H/F. Alexander Sigurðsson. Vitundarvottar að réttri dags. og undirskrift. Hermann Svavarsson Ásmundur Bjarnason“. Á baksíðu veðskuldabréfsins eru ritaðar svofelldar yfirlýs- ingar: „samþykkur framanritaðri veðsetningu sem þinglýstur eig- andi að hluta í Hrafnhólum 4, Reykjavík, Sveinn Gústafsson Samþykkur framanritaðri veðsetningu sem þinglýstur eigandi að hluta í Baldursgötu 12, Reykjavík, Brandur Brynjólfsson Samþykkur framanritaðri veðsetningu sem þinglýstur eigandi fasteignarinnar nr. 138 við Sogaveg í Reykjavík, Alexander Sigurðsson Samþykkur framanritaðri veðsetningu sem þinglýstur eigandi hluta hússins að Maríubakka 12 í Reykjavík, Sævar Pétursson Vottar: Hermann Svavarsson Ásmundur Bjarnason“. Í málinu hefur verið lagt fram svohljóðandi vottorð borgar- fógetaembættisins í Reykjavík, dags. 14. febrúar 1979: 1329 „Stálvirkinn h.f. er skráð í Reykjavík 31. des. 1971. Úrskurðað gjaldþrota 31. okt. 1977. Stjórn félagsins var þannig skipuð: Alexander Sigurðsson, Sogavegi 138, Rvík, formaður, Sigurður Guðbrandsson, s. stað, gjaldkeri, og Hermann Svavarsson, Ránar- götu 32, Rvík, meðstjórnandi. — Firmað rita tveir stjórnarmenn saman. — Framkvæmdastjóri með prókúru Alexander Sigurðs- son. Auk þess prókúruhafi Hrafnhildur Bergþórsdóttir, Skip- holti 45, Rvík. Þetta vottast hér með.“ Af hálfu stefnda var lagt fram í málinu bréf til stefnda, dags. 14, maí 1976, undirritað af Sveini Gústafssyni f. h. Stálvirkjans h/f. Í því segir m. a. svo: „Í fjármagnsflæðiáætlun fyrir maí— ágúst er ekki gert ráð fyrir greiðslu á ca. kr. 5.600.000.- van- skilavíxlum, er liggja í Landsbanka Íslands, nauðsynlegt væri að breyta þessum skuldum í langtímalán t. d. til 5 ára. Fyrirtækið á vel fyrir skuldum í dag, en áframhaldandi rekstrarfjárskortur mun leiða til þess, að það mun ekki geta staðið við skuldbindingar á réttum tíma og missa með því tiltrú bæði væntanlegra kaupenda og þeirra, er skipt er við með efni...“ Þá var og af hálfu stefnda lagt fram skjal, ódagsett og óundir- ritað, en ritað á bréfsefni Stálvirkjans h/f. Skjalið er svohljóð- andi: „Eftirfarandi skuldir hafa hlaðist upp vegna ónógrar fyrir- greiðslu. Þessar skuldir verður Stálvirkinn hf. að fá breytt í tíu ára lán gegn tryggingu sem bankinn samþykkir. Fallnir viðskiptavíxlar kr. 889.682.- Vextir af viðskiptavixlum — 800.000.- Eigin víxlar — 2.700.000.- Óheimill yfirdráttur — 618.183.- Afurðalán skuld. — 5.612.000.- Fallnir Sindravíxlar — 2.782.000.- 13.401.865.- (svo) Til að eðlilegur rekstur geti hafist, þarf Stálvirkinn h.f. að fá eftirfarandi fyrirgreiðslu: 1. Aukningu á afurðalánum í allt að 20.000.000,- til fram- leiðslu á vélum fyrir innanlandsmarkað, sem tryggur mark- aður er fyrir, og munum við ábyrgjast, að hreyfing á þess- ari aukningu verði ekki minni en sem svarar þrisvar á ári. 2. Sömu fyrirgreiðslu hvað hlaupareikning snertir eins og 84 1330 var fyrir áramót, þannig að yfirdráttur megi fara í allt að 4.000.000,- innan hvers mánaðar. Eðlileg víxlaviðskipti eins og var fyrir lokun á fyrirgreiðslu. 4. Eðlileg samkeppnislán eins og var fyrir lokun á fyrir- greiðslu. 5. Opna skuldareikning fasteignatryggðan, þar sem allir við- skiptamannavíxlar verða skuldaðir á innan mánaðar frá gjalddaga, og mun skuldin greiðast inná hann í samráði við banka og þann lögfræðing, sem um innheimtu sér.“ Fyrir dóminum skýrði Sveinn Gústafsson frá því, en hann starfaði hjá Stálvirkjanum h/f fram í júlí 1976, að hann héldi örugglega, að hann hefði séð um að ganga frá bréfinu, dags. 14. maí 1976, í samráði við Alexander Sigurðsson. Hið óundirritaða skjal kvaðst Sveinn hafa ritað, en skjöl af þessu tagi hafi verið unnin Í sameiningu af honum og Alexander Sigurðssyni. Þá kemur fram á vottorði Þórhalls. Stígssonar, löggilts endur- skoðanda, dags. 30. maí 1979, að samkvæmt rekstraruppgjöri hafi heildarsala Stálvirkjans h/f árið 1976 numið kr. 22.142.048. Hinn 10. maí sl. gaf skýrslu fyrir dóminum stefnandi Alex- ander Auðunn Sigurðsson, stjórnarformaður Stálvirkjans h/f. Hann kvaðst vera hluthafi í Stálvirkjanum h/f og hafa séð um daglegan rekstur fyrirtækisins frá því í janúar 1971 og að því er sig minnti fram í maí 1975, en þá hefði Sveinn Þ. Gústaís- son verið ráðinn fjármálalegur framkvæmdastjóri. Alexander kvaðst ekki hafa annast útvegun þess láns, sem um getur í veð- skuldabréfinu hér að framan. Hins vegar hefði hann útvegað þau veðleyfi, sem skráð eru á bakhlið veðskuldabréfsins. Sveinn Þ. Gústafsson hefði tilkynnt, að hann hefði fengið vitneskju um, að búið væri að veita Stálvirkjanum h/f vaxtaaukalán, en það hefði tilkynnt Sveinn Gunnlaugur Kristjánsson bankastjóri. Sömuleiðis hefði Sveinn skýrt frá því, að Stefán Pétursson, yfir- lögfræðingur stefnda, hefði málið með höndum til framkvæmda, og kvaðst Alexander hafa snúið sér til hans. Þá hefði Stefán afhent sér veðskuldabréfið og beðið sig að útvega undirskriftir þeirra manna, sem veðleyfin ætluðu að gefa, hvað hann hefði gert. Að svo búnu hefði hann farið í Landsbankann, ritað undir veðskuldabréfið sem einn af stjórnarmönnum Stálvirkjans h/f og tjáð viðkomandi, að stjórn félagsins væri reiðubúin til að mæta og undirrita veðskuldabréfið, þegar þeir væru látnir vita og þegar ætti að afgreiða lánið til þeirra. Alexander kvað, að því =. 1331 er sig minnti, að liðið hefði u. þ. b. vika, en þá hefðu þeir fengið tilkynningu í pósti um ráðstöfun lánsins og þá hafði verið búið að skuldajafna hverri einustu krónu lánsfjárhæðarinnar. Alexander kvað Stálvirkjann h/f hafa fengið fyrirgreiðslu hjá afurðadeid Landsbankans frá því í júní 1975, sem hefði verið í formi yfirdráttarheimildar, í því skyni að framleiða vélar á lager. Eftir fjóra mánuði hefði þessi fyrirgreiðsla verið aftur- kölluð á þeirri forsendu, að fyrirtækið væri farið að skulda of mikið. Vegna þessa hefði fyrirtækið lent í miklum fjárhags- vandræðum. Sér hefði því verið kunnugt um, að Stálvirkinn h/f hefði átt ógreiddar skuldir í Landsbankanum, þegar vaxtaauka- lánið hefði verið veitt. Ekki hefði verið rætt um það við Lands- bankann, hvert lánsféð hefði átt að renna, hvort það hefði átt að nota til að greiða skuldir Stálvirkjans h/f í Landsbankanum eða renna óskert til fyrirtækisins sem rekstrarfé. Þeirra skiln- ingur á lánveitingunni hefði verið sá, að þeir hefðu óskað eftir því í gegnum Geir Hallgrímsson, þáverandi forsætisráðherra, að fá rekstrarfé, en hefðu ekkert samband haft við bankann um ráðstöfun fjárins á nokkurn hátt. Alexander sagði, að sér væri ekki kunnugt um, að um þetta atriði hefði nokkru sinni verið rætt við forráðamenn Landsbankans af forráðamönnum 'Stál- virkjans h/f. Þegar hann hefði útvegað veðleyfin, hefðu engin skilyrði verið sett af hálfu þeirra, sem veðleyfin gáfu, en hann hefði tjáð þeim, þegar hann óskaði eftir því, að þeir gæfu veðleyfi, að Þeir, þ. e. Stálvirkinn h/f, fengju lánsféð greitt út sem rekstrar- fé, og mundi fyrirtækið geta staðið sig sem fyrr, ef það fengi þetta lán. Þeir, sem gáfu veðleyfin, hefðu gert það einungis á þeim forsendum, að lánsféð rynni til reksturs Stálvirkjans h/f, og gildi slíkt hið sama um sig sjálfan. Ekkert hefði verið rætt um að skrá skilyrði í veðleyfin. Enginn í stjórn Stálvirkjans h/f hefði skýrt forsvarsmönnum Landsbankans frá þessum skilyrð- um. So | ; Alexander kvaðst með undirritun sinni undir veðskuldabréfið hafa haft í hyggju að skuldbinda Stálvirkjann h/f, en hann hefði reiknað með því, að annar úr stjórn fyrirtækisins yrði kallaður til, því að undirritun tveggja stjórnarmanna þyrfti til að skuldbinda fyrirtækið. Alexander kvaðst hafa skýrt Brandi Brynjólfssyni frá fjár- hagsstöðu Stálvirkjans h/f, en ekki Sævari Péturssyni. Lands- 1332 bankinn hefði séð um að láta þinglýsa og stimpla veðskulda- bréfið. Stefnandi Brandur Brynjólfsson gaf skýrslu fyrir dóminum 10. maí sl. Hann skýrði m. a. svo frá, að stefnandi Alexander hefði skýrt sér frá því, þegar hann hefði beðið sig um að lána veð í eign sinni að Baldursgötu 12, að það veð ætti að tryggja greiðslu rekstrarláns, sem Stálvirkinn h/f mundi fá í Lands- bankanum. Þetta veð hefði því verið lánað til tryggingar væntan- legu rekstrarláni, en ekki til tryggingar á greiðslu skulda Stál- virkjans h/f við Landsbankann. Alexander hefði skýrt sér frá högum Stálvirkjans h/f að nokkru leyti, m. a. því, að fyrirtækið lægi með mikla lagera, og það, sem helst stæði því fyrir þrifum, væri skortur á rekstrarfé. Brandur kvaðst hafa vitað, að fyrir- tækið hefði verið í fjárhagsörðugleikum, hefði verið Landsbank- anum skuldugt og bankinn hefði veitt því ýmsa fyrirgreiðslu. Sér hefði þó ekki verið kunnugt um, hversu miklar skuldir Stál- virkjans h/f við Landsbankann hefðu verið. Hann hefði gert ráð fyrir því, að eitthvað af þeim hefði verið gjaldfallið á þeim tíma, er hann gaf veðleyfið. Brandur kvaðst hafa haft hugmynd um, að greiðslustaða Stálvirkjans h/f hefði verið erfið á þessum tíma. Brandur kvað það skilyrði, sem hann hefði sett fyrir veð- leyfinu, ekki hafa komið til vitundar lánveitandans fyrir sitt til- stilli, en hann hefði talið víst, að hann væri ekki að lána Stál- virkjanum h/f veð í eign sinni til þess, að með lánsfénu yrðu greiddar ótryggðar eða illa tryggðar kröfur Landsbankans. Alltaf hefði verið gert ráð fyrir því, ef Stálvirkinn h/f fengi veðleyfið, að á þann hátt fengi hann fé til þess að koma rekstri sínum á réttan kjöl. Stefnandi taldi það hafa verið hugsunarleysi sitt, að hann hefði ekki ritað skilyrði í veðleyfið. Brandur kvað þá Alexander hafa verið eina stadda á skrifstofu sinni, þegar hann gaf veðleyfið, og væri undirritun votta seinna til komin. Alexander hefði sagt sér fljótlega af því, að hann hefði ekki fengið neitt rekstrarfé af vaxtaaukaláninu, heldur hefðu sér verið sendar ýmsar kröfur, sem legið hefðu í vanskilum á Stál- virkjann h/f sem aðalskuldara eða Stálvirkjann sem ábyrgðar- mann. Brandur kvaðst þá ekki hafa gert neinar athugasemdir við lánveitandann út af veðsölu sinni. Brandur kvaðst hafa haft sem baktryggingu fyrir veðsölu á eign sinni framsal Alexanders á kaupsamningi, sem hann hefði gert um íbúð að Krummahólum 8 hér í borg. Brandur kvaðst hafa greitt kr. 1.000.000 af skuld Stálvirkjans h/f við Landsbankann, sem tryggð væri með veði 1333 í Baldursgötu 12, og samningsdrög lægju fyrir um greiðslu eftir- stöðvanna. Hinn 10. maí sl. gaf skýrslu fyrir dóminum stefnandi Andrés Kristinn Sævar Pétursson og skýrði m. a. svo frá, að stefnandi Alexander hefði komið til sín og beðið sig að gefa veðleyfi, þar sem hann væri að útvega Stálvirkjanum h/f rekstrarlán. Það hafi legið alveg ljóst fyrir, þegar hann var að gefa veðleyfið, að veðið hefði átt að tryggja greiðslu rekstrarláns til Stálvirkj- ans h/f. Stefnandi Sævar kvaðst ekki mundu hafa gefið veð- leyfið, ef lánið hefði átt að renna til þess að greiða skuldir Stál- virkjans h/f við Landsbankann. Sævar kvaðst ekki hafa kynnt sér, hvort skilyrðið hefði komist til vitundar forráðamanna Lands- bankans. Sér hefði ekki verið kunn greiðslustaða Stálvirkjans h/f, þegar hann gaf veðleyfið, og hefði Alexander ekki skýrt sér frá öðrum atriðum varðandi hana nema því, að hann þyrfti að fá rekstrarlán. Sævar kvaðst sennilega ekki hafa gefið veð- leyfið, hefði sér verið kunnugt um gjaldfallnar skuldir Stálvirkj- ans h/f í Landsbankanum. Hann hefði ekki hugsað út í það að rita skilyrðið í veðleyfið. Stefnandi Sævar kvaðst ekki vera tengdur Stálvirkjanum h/f á neinn hátt og aldrei starfað hjá fyrirtækinu. Hann væri aðeins góður kunningi Alexanders. Sævar kvaðst hafa fengið víxil, sem stefnandi Alexander hefði gefið út, en Stálvirkinn h/f samþykkt, sem tryggingu fyrir veðsölunni. Sá víxill væri nú hjá lögmanni til innheimtu. Sævar kvaðst hafa fengið vitneskju um, að lánsféð hefði verið notað til að greiða skuldir Stálvirkjans h/f við Landsbankann, um það leyti er hú Stálvirkjans h/f var tekið til gjaldþrotaskipta, en hann hefði ekki gert neinar ráðstafanir gagnvart Landsbankanum. Hinn 11. maí sl. kom fyrir dóminn sem vitni Sveinn Gústafs- son. Hann skýrði m. a. svo frá, að hann hefði starfað frá því í apríl 1975 fram í júlí 1976 á skrifstofu Stálvirkjans h/f. Ætlunin hefði verið, að. hann lærði starf framkvæmdastjóra og tæki síðan við því, en til þess hefði ekki komið. Hann hefði á þessum tíma unnið öll venjuleg skrifstofustörf. Hann kvaðst ekki vera né hafa verið hluthafi í Stálvirkjanum h/f. Hann kvað veðleyfi sitt ekki hafa verið bundið neinum skilyrðum, öðru en því, að það næði ekki til hærri upphæðar en einnar milljónar króna. Aldrei hefði verið rætt við sig um það sklyrði, að lánsféð rynni til reksturs Stálvirkjans h/f. Vitnið kvaðst hafa farið erlendis, rétt eftir að hann hefði gefið veðleyfið. Hann hefði ekki haldið áfram störfum hjá Stálvirkjanum h/f, eftir að hann kom úr þeirri 1334 för, en sér hefði verið vikið úr starfi. Vitnið kvaðst hafa haft afskipti af lánsfjárútveguninni í fyrstu, farið á milli með papp- Íra, rætt við einn lögfræðing og bankastjóra Landsbankans. Hins vegar hefði hann verið hættur störfum hjá Stálvirkjanum, þeg- ar lánið var veitt. Þegar hann hefði starfað að lánsfjárútvegun- inni, hefði ekki verið búið að ganga endanlega frá því, hvert lánsféð skyldi renna, en í umræðum um það hefði verið talað um að gera upp ákveðnar skuldir Stálvirkjans h/f í Landsbank- anum og því gert ráð fyrir, að lánsféð rynni til þess að ein- hverju leyti. Vitnið kvaðst hafa víxil að fjárhæð kr. ein milljón, samþykktan af stefnanda Alexander, til tryggingar veðsetningu sinni. MÁLSÁSTÆÐUR OG LAGARÖK. Stefnendur. Af hálfu stefnenda er því haldið fram, að ráðstöfun á láns- fénu til þess að greiða gjaldfallnar skuldir Stálvirkjans h/f í Landsbankanum hafi verið brot á öllu því, sem um hafi verið samið varðandi ráðstöfun lánsfjárins, en hún hafi farið fram, án þess að nokkurt samráð væri haft við forráðamenn Stálvirkj- ans h/f. Ekkert af lánsfénu hafi runnið til Stálvirkjans h/f sem rekstrarfé og hafi það verið brot gegn þeim, er lánað hafi veð. Stefnendur hafi ekki hafist handa um að fá veðsöluna ógilta, fyrr en Landsbankinn hafi byrjað innheimtutilraunir á gjaldföllnum afborgunum af láninu. Á veðskuldabréfinu séu formgallar. Það sé einungis undir- ritað af einum stjórnarmanni Stálvirkjans h/f, en samkvæmt 17. gr. samþykkta hlutafélagsins þurfi undirskrift tveggja stjórn- armanna til þess að skuldbinda félagið. Enda þótt prókúruhafi félagsins hafi undirritað veðskuldabréfið, þá nægi sú undirritun ekki til þess að skuldbinda hlutafélagið, þegar um skuldbind- ingu af þessu tagi sé að ræða, en lánsféð hafi verið mjög stórt hlutfall af rekstrartekjum fyrirtækisins árið 1976. Því sé tví- mælalaust, að undirskrift tveggja stjórnarmanna hafi verið nauð- synleg í þessu tilviki, og þar sem hún sé ekki fyrir hendi, sé veðskuldabréfið ógilt og þar með veðsetning fasteigna stefn- enda. Þá sé veðsala stefnenda ógild vegna brostinna forsendna. Upp- lýst sé í málinu, að ætlun stefnenda hafi verið, að lánsféð rynni beint til reksturs Stálvirkjans h/f, en ekki til þess að greiða skuldir fyrirtækisins í Landsbankanum. Stjórnendum Landsbank- 1335 ans hljóti að hafa verið eða mátt vera það ljóst, að menn, fyrir- tækinu óbundnir, hefðu ekki lánað veð í fasteignum sínum til þess að tryggja greiðslu vanskilaskulda Stálvirkjans h/f í Lands- bankanum. Þeir hafi ekki kannað, hvort stefnendur vildu gefa þessa tryggingu. Það, að bankastjórar Landsbankans hafi ekki viljað gefa skýrslu fyrir rétti, gefi löglíkur fyrir því, að þeir hafi vitað um vilja þeirra, er veðleyfin hafi gefið. Landsbank- inn geti því ekki byggt rétt á veðsölu stefnenda samkvæmt 32. gr. laga nr. 7/1936. Stefndi. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að forsvarsmenn Stál- virkjans h/f hafi óskað eftir fyrirgreiðslu, m. a. til að greiða gjaldfallnar skuldir fyrirtækisins í Landsbankanum. Þessi lána- fyrirgreiðsla hefði ekki átt að hafa í för með sér, að skuldir Stálvirkjans h/f í Landsbankanum ykjust sem láninu næmi, heldur að gjaldföllnum skuldum yrði breytt í lán til lengri tíma. Fullyrðing stefnenda um, að forráðamönnum Landsbankans hafi mátt vera ljóst, að til þess hafi verið ætlast, að lánið yrði greitt út sem rekstrarfé til Stálvirkjans h/f, eigi ekki við nein rök að styðjast. Um það hafi aldrei verið rætt eða samið. Frá veð- skuldabréfinu hafi verið gengið á venjulegan hátt og hafi for- ráðamenn Stálvirkjans h/f fengið það tilbúið til undirritunar og útvegunar veðleyfanna. Þess beri að gæta varðandi málsástæður stefnenda, að veð- skuldabréf séu ekki formbundin skjöl. Veðskuldabréfið hafi verið undirritað af prókúruhafa Stálvirkjans h/f, Alexander Sigurðssyni. Skilgreining á prókúru sé sú, að prókúruhafa sé heimilt að annast allt varðandi rekstur viðkomandi fyrirtækis, nema selja eða veðsetja eignir þess. Varðandi lántökuna þá hafi ekki verið um að ræða, að hún hafi átt að hafa í för með sér aukningu á skuldum fyrirtækisins, heldur hafi lausaskuldum verið breytt í lán til lengri tíma. Þótt í undirritun Alexanders vanti pr. pr., þá sé ljóst, að Alexander hafi ritað undir veð- skuldabréfið sem prókúruhafi og sé skuldbinding fyrirtækisins gild að lögum. Þá sé ekkert annað komið í ljós en Stálvirkinn h/f vilji standa við skuldbindingu sína og hafi af hans hálfu engin tilraun verið gerð til þess að fá umrætt veðskuldabréf ógilt. Af hálfu Stálvirkjans h/f hafi því ekki verið mótmælt, að fyrirtækið sé bundið af veðskuldabréfinu, né heldur hafi komið fram mótmæli gegn ráðstöfun lánsfjárins. Mótmæli hafi fyrst 1336 komið fram frá stefnanda Alexander, þegar Stálvirkinn h/f hafi verið tekinn til gjaldþrotaskipta. Alexander hafi verið kunn- ugt um, að fyrirtækið hafi verið í stórfelldri skuld við Lands- bankann, og hafi vitað, að lánsféð hafi átt að renna til þess að greiða þær. Það hafi verið hinn 11. apríl 1978, að Landsbankinn hafi beðið um uppboð á hinum veðsettu eignum. Áður hafi Landsbankinn reynt að innheimta skuldina samkvæmt veðskuldabréfinu hjá Stálvirkjanum h/f og hafi honum verið tilkynnt, að veðskulda- bréfið væri allt fallið í gjalddaga. Það sé hins vegar tveim ár- um. eftir að veðsetningin hafi farið fram, að reynt sé að finna ástæður til að ógilda hana. Slíkar ástæður séu ekki fyrir hendi. Hvergi komi fram, hvorki munnlega né skriflega, að veðleyfi stefnenda hafi verið bundin skilyrðum. Aldrei hafi verið minnst á slíkt við forráðamenn Landsbankans eða neitt af slíku tagi komið til vitundar þeirra. Þá hafi verið útilokað fyrir stefnanda Brand að binda veðleyfi sitt slíkum skilyrðum, því að hann hafi vitað, að bankinn láni aldrei til viðbótar, nema samið sé um leið um greiðslu þeirra skulda, sem í gjalddaga séu fallnar. Það komi heldur ekki fram í skýrslum stefnenda, að þeir hafi sett Þetta skilyrði. Því eigi málsástæður stefnenda ekki við nein rök að styðjast. FORSENDUR DÓMSINS OG NIÐURSTAÐA. Samkvæmt framburði stefnenda fyrir dóminum virðast þeir hafa gert ráð fyrir því, að fé það, sem Stálvirkinn h/f fékk að láni hjá Landsbankanum, rynni beint til reksturs fyrirtækisins, en ekki til þess að greiða gjaldfallnar skuldir þess í Landsbank- anum. Þannig virðist til komið það skilyrði, sem þeir telja sig hafa sett fyrir því að leyfa veðsetningu fasteigna sinna til tryggingar greiðslu framangreinds láns. Fram kemur í málinu, að tveim stefnendum var kunnugt um gjaldfallnar skuldir Stál- virkjans h/f í Landsbankanum. Eins og sjá má af bréfi Stál- virkjans h/f til Landsbankans, dags. 14. maí 1976, og skjali því, sem greint er frá í upphafi dómsins, er af hálfu Stálvirkjans h/f lögð á það áhersla gagnvart stefnda, að skuldum fyrirtækisins verði breytt í langtímalán. Af veðskuldabréfinu má sjá, að hin rituðu veðleyfi eru án annarra skilyrða en þeirra, að fasteignirnar eru veðsettar til „ tryggingar geiðslu tiltekinna upphæða. Ef stefnendur höfðu í 1337 hyggju á þeim tíma, er þeir gáfu leyfi til veðsetningar fasteigna sinna, að binda þau skilyrðum, bar þeim að rita slík skilyrði í veðleyfin eða með öðrum hætti koma þeim til vitundar lán- veitanda. Af hálfu stefnenda er viðurkennt, að það hafi þeir eigi gert, og sömuleiðis er upplýst af stjórnarformanni Stálvirkj- ans h/f á þessum tíma, stefnanda Alexander, að enginn úr stjórn fyrirtækisins hafi skýrt forráðamönnum stefnda svo frá, að veð- leyfin væru skilyrt. Ekki er leitt í ljós, að aðrir aðiljar hafi skýrt forráðamönnum stefnda frá þessu, og því er alfarið mótmælt af hálfu stefnda, að hann hafi haft nokkra slíka vitneskju. Ekki verður talið, að aðdragandi lánveitingarinnar og ástand fjármála Stálvirkjans h/f á þeim tíma, er lánið var veitt, hafi verið þess eðlis, að af þeim sökum hafi forráðamönnum Landsbankans ver- ið ljóst eða mátt vera ljóst, að veðleyfi stefnenda væru bundin skilyrðum, eins og þeir halda fram. Þá er ekki í ljós leitt, að forsvarsmenn Stálvirkjans h/f hafi gert um það samkomulag við stefnda, að fyrirtækið fengi lánsféð til eigin ráðstöfunar, en það rynni ekki til greiðslu gjaldfallinna skulda fyrirtækisins í Landsbankanum, en stefnandi Alexander sagði fyrir dóminum, að um það hefði ekki verið rætt við forráðamenn stefnda. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, verður ekki fallist á þá málsástæðu stefnenda, að veðsetningu fasteigna þeirra eigi að ógilda vegna brostinna forsendna. Af hálfu stefnenda er því og haldið fram, að veðsetningu á fasteignum þeirra eigi að ógilda af þeim sökum, að undirritun sú, sem á veðskuldabréfinu er, bindi ekki Stálvirkjann h/f og Þar af leiðandi sé veðsetning fasteigna þeirra ógild. Rétt þykir að taka hér sérstaklega fram, að stjórnarformaður Stálvirkjans h/f og prókúruhafi, stefnandi Alexander, skýrði svo frá fyrir dóminum, að hann hefði haft í hyggju að skuld- binda Stálvirkjann h/f með undirritun sinni, en gert ráð fyrir því, að annar stjórnarmaður yrði kallaður til, því að undirritun tveggja stjórnarmanna þyrfti til að skuldbinda fyrirtækið. Telja verður stefnendum heimilt að hafa þessa mótbáru uppi gegn gildi skuldabréfsins gagnvart stefnda, enda þótt ekki sé leitt í ljós, að af hálfu Stálvirkjans h/f hafi henni neins staðar verið hreyft. Framangreind málsástæða stefnenda snertir á engan hátt efni veðskuldabréfsins eða þær ástæður, sem leiddu til þess, að það var gefið út, heldur einungis form þeirrar undirritunar, sem nægjanleg megi teljast til að skuldbinda fyrirtækið Stálvirkj- 1338 ann h/f. Í þessu máli verður ekki tekin afstaða til þess, hvers konar undirritun telst vera nægileg til ótvíræðrar skuldbind- ingar Stálvirkjans h/f. Hins vegar verður að telja vegna þess, að hverju mótbáran beinist, og eins vegna annarra atvika máls- ins, að hún sé þess eðlis, að stefnendur geti ekki byggt á henni rétt til þess að fá veðsetningar sínar ógiltar, og verður hún því ekki tekin til greina. Samkvæmt framansögðu ber að sýkna stefnda af kröfum stefn- enda. Málskostnaður, sem stefnendur greiði stefnda in solidum, telst hæfilega ákveðinn kr. 200.000. Friðgeir Björnsson, settur borgardómari, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Landsbanki Íslands, skal vera sýkn af kröfum stefnenda, Alexanders Sigurðssonar, Brands Brynjólfssonar og Sævars Péturssonar. Stefnendur greiði stefnda in solidum kr. 200.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 27. október 1981. Nr. 162/1979. Jórunn Melax (Jón E. Ragnarsson hrl.) segn Hilmari Ingimundarsyni (sjálfur). Uppboðsmál. Veðskuldabréf. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörns- son, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 5. september 1979. Hún krefst þess aðallega, að kröfu stefnda um nauðungaruppboð á íbúð hennar Asparfelli 10, 7. hæð A, 1339 verði vísað frá uppboðsréttinum, en til vara krefst hún þess, að synjað verði um framgang uppboðsins. Í báðum tilvikum krefst hún málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti. Eftir uppsögu hins áfrýjaða úrskurðar krafðist áfrýjandi opinberrar rannsóknar á því, hver hefði „verið handhafi og eigandi“ veðskuldabréfs þess, sem í málinu greinir, þegar um uppboð var beðið, svo og um lögskipti stefnda og Bygg- ingarsamvinnufélagsins Aðalbóls (BSAB), ef rétt reyndist, að stefndi hefði fengið veðskuldabréfið til eignar frá félag- inu. Gáfu bæði áfryjandi og fyrrverandi eiginmaður hennar svo og Óskar Jónsson, framkvæmdastjóri byggingarsam- vinnufélagsins, skýrslu fyrir rannsóknarlögreglu ríkisins. Hafa þær verið lagðar fyrir Hæstarétt. Segir í skýrslu fram- kvæmdastjórans, að hann geti „upplýst það, að Aðalból {sé} enn eigandi þessa skuldabréfs...“ Enn fremur greindi hann svo frá varðandi handhöfn stefnda á veðskuldabréfinu, að hann vissi ekki til, að stefndi ætti bréfið, en hann hefði fullt umboð félagsins til að innheimta það og því geti verið, „að hann skrái sig sem handhafi bréfsins, þar eð hann hefur það undir höndum og bréfið er handhafabréf.“ Þá hafa stefndi svo og Bjarni Axelsson, stjórnarformaður BSAB, gefið skýrslur í sérstöku vitnamáli, sem háð var á bæjarþingi Reykjavíkur 2. mars 1981. Í aðiljaskýrslu stefnda sagðist honum svo frá, að Byggingarsamvinnufélagið Aðal- ból væri eigandi skuldabréfsins, en sér hefði verið falið það til innheimtu og teldi hann sig „vera handhafa þessa bréfs“. Skuldabréfið hefði verið falið honum „ekki eingöngu til innheimtu heldur {væri honum} líka falið að ráðstafa and- virði þeirrar innheimtu“. Í vætti sínu fullyrti áðurnefndur stjórnarformaður einnig, að félagið væri eigandi veðskulda- bréfsins, en stefnda hefði verið falið það „til ráðstöfunar og meðferðar.“ Aðalkröfu áfrýjanda skortir lagagrundvöll, og kemur varakrafa hans ein til álita. Með skýrslu stefnda sjálfs og þeirra forráðamanna Bygs- 1340 ingarsamvinnufélassins Aðalbóls, sem að framan eru greind- ir, er sannað, að stefndi er ekki eigandi þess veðskuldabréfs til handhafa, sem hann hefur lagt fram sem uppboðsheimild sér til handa samkvæmt b lið 1. tl. 1. gr. laga um nauðungar- uppboð nr. 57/1949. Jafnvel þó að svo væri litið á, að þetta skyti ekki loku fyrir, að stefnda hefði verið heimilt að krefjast nauðungaruppboðs á íbúð áfrýjanda í eigin nafni, vegna þess að hann hafi haft handhafabréf þetta undir höndum með heimild gallalausri að formi, yrði hann, hvað sem öðru líður, að hlíta sömu mótbárum gegn kröfunni og umbjóðandi hans, Byggingarsamvinnufélagið Aðalból. Og þar sem líta verður svo á, eftir því sem að framan var rak- ið, að það sé félagið sjálft, er skoða beri sem kröfuhafa að þeirri veðtryggðu kröfu, sem það sjálft skuldar eftir hljóðan veðskuldabréfsins, eru þegar af þeirri ástæðu ekki skilyrði til að leyfa framgang hins umbeðna uppboðs. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og synja um fram- sang uppboðsins. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, og ákveðst hann samtals 4.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og er synjað um framgang hins umbeðna uppboðs. Stefndi, Hilmar Ingimundarson, greiði áfrýjanda, Jórunni Melax, samtals 4.500.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lög- um. Úrskurður uppboðsréttar Reykjavíkur 22. ágúst 1979. Gerðarbeiðandi, Hilmar Ingimundarson hæstaréttarlögmaður hér í borg, hefur krafist þess, að íbúð á 7. hæð, merkt A, í hús- inu Asparfelli 10 verði seld á nauðungaruppboði til lúkningar 696.464 kr, svo og til lúkningar kostnaði við uppboðið. Hann 1341 krefst þess, að gerðarþoli, Jórunn Melax, verði úrskurðuð til þess að greiða málskostnað. Gerðarþoli, Jórunn Melax, Asparfelli 10, hefur mótmælt því, að umbeðið uppboð nái fram að ganga. Hún krefst þess, að gerðarbeiðandi verði úrskurðaður til þess að greiða málskostnað. Mál þetta var flutt munnlega þann 11. júlí þ. á. og síðan tekið til úrskurðar. Við nánari athugun þótti rétt að gefa kost á endurupptöku til framlagningar skjals, en vegna annríkis varð ekki af endurupptöku fyrr en þann 17. þessa mánaðar. Var málið þá endurflutt og síðan tekið til úrskurðar. Það er komið fram í máli þessu, að Byggingarsamvinnufélagið Aðalból (BSAB), áður Byggingarsamvinnufélag atvinnubif- reiðarstjóra, er þinglýstur eigandi að íbúð á 7. hæð, merktri nr. A, í húsinu Asparfelli 10 hér í borg. Þann 27. nóvember 1978 gefur félagið út veðskuldabréf til handhafa, þar sem það lýsir sig skulda kr. 696.464, sem það lofar að greiða þann 1. janúar 1979. Til tryggingar greiðslu skuldarinnar og vaxta er nefnd íbúð veðsett með 4. veðrétti, en veðhafa er heimilað í bréfinu að selja veðið á uppboði án dóms, sáttar eða fjárnáms skv. lög- um nr. 57/1949, sbr. 3. gr. laga nr. 18/1887, er skuldin er kom- in Í gjalddaga. Bréfið er undirritað Í tveggja votta viðurvist, og því var athugasemdalaust þinglýst þann 28. febrúar 1978. Uppboðsbeiðni er dagsett þann 14. febrúar 1979. Í henni er þess getið, að núverandi eigandi veðsins sé Jórunn Melax, þar búandi. Samanber rskj. 11 í máli þessu hafa hún og maður hennar, Jón L. Magnússon, er var byggingaraðili að þessari íbúð, samið svo um við hjónaskilnað, að íbúðin verði yfirtekin af Jórunni að öllu skv. nánari skilmálum. Er þessi gerningur þeirra dagsettur þann 31. maí 1977. Í málinu liggur fyrir bréf Hilmars Ingimundarsonar hæsta- réttarlögmanns, dags. 23. janúar þ. á., til Jórunnar Melax. Er þar skýrt svo frá, að honum hafi verið falið að innheimta hjá henni skuld skv. veðskuldabréfi, kr. 696.464, og þess krafist, að hún borgi fyrir 1. febrúar höfuðstól veðskuldarinnar ásamt vöxtum og innheimtulaunum, samtals kr. 819.647, ella muni uppboðs verða krafist. Lögmaður Jórunnar ritar Hilmari bréf þann 13. febrúar og mótmælir innheimtunni svo og útgáfu veð- skuldabréfsins. Hilmar Ingimundarson svarar þessu bréfi þann 19. febrúar, rskj. 10, og vísar til 3. gr. viðbótarsamnings um. íbúðina, sem undirritaður hafi verið af Jóni L. Magnússyni á sínum tíma, 1342 um, að BSAB hafi fullan rétt til að veðsetja íbúðina fyrir bygg- ingarskuldum. Þetta hafi verið gert með útgáfu veðbréfs þess, sem um ræðir, og vísar Hilmar staðhæfingum um löglausa og siðlausa útgáfu á bug með öllu. Þann 2. mars þ. á. mótmælir lögmaður Jórunnar Melax fram- gangi uppboðs. Var uppboðið tekið fyrir á skrifstofu uppboðs- kaldara þann 30. maí þ. á. skv. samkomulagi við aðilja. Upp- boðsauglýsing hefur ekki verið gefin út. Í réttarhaldi þessu var ákveðið, að rekið skyldi sérstakt uppboðsréttarmál um ágreining aðiljanna. Það mál er hér til úrskurðar. Gerðarbeiðandi bendir á það, að veðskuldabréfið sé gefið út af þinglýstum eiganda og því hafi verið þinglýst athugasemda- laust. Full heimild hafi verið til útgáfu bréfsins í 3. gr. samn- ings aðilja þeirra, sem með áttu, dags. 18. apríl 1974. Jórunn Melax verði að sæta þeim kjörum, sem forveri hennar hafi undirgengist, áður en hún varð eigandi íbúðarinnar. Mótbárur bær, er hún hafi látið færa fram í málinu, séu rangar og því mótmælt, að þær megi komast að í málinu, viðskipti þau, er búi að baki útgáfu veðskuldabréfsins, séu málinu óviðkom- andi og uppboðsréttur úrskurði ekki um þau atriði, en raunar muni hún skulda félaginu meira en sem nemur upphæð veð- skuldabréfsins. BSAB hefur lýst því yfir, að uppboði sé ekki mótmælt og að engin greinargerð af félagsins hálfu muni koma fram. Jórunn Melax hefur fært fram í málinu, að hún standi í skil- um við BSAB. Hvað sem líði heimild félagsins til þess að gefa út veðskuldabréf skv. 3. gr. samningsins frá 18. apríl 1974, þá sé á það að líta, að greiðslur hafi átt að vera kr. 45.000 á mán- uði, þar til byggingarkostnaði sé lokið, en engin heimild sé til að heimta dráttarvexti. Félagið hafi farið að reikna sér slíka vexti, án þess um væri að ræða nein vanskil, og engar skýringar hafi fengist á þeim útreikningi, þrátt fyrir það þó þeirra væri krafist, sbr. bréf á rskj. 7. Þess sé að gæta, að nefnd 3. gr. segi berum orðum, að veðsetning megi aldrei vera hærri en bygg- ingarskuldum nemur, og hvíli því á félaginu og gerðarbeiðanda að sýna fram á þau atriði. Undirrót þessara aðfara muni vera sú, að félagið hafi þóst vera vanhaldið um upphæð byggingar- skuldar og viljað fá fram breytingu til hækkunar. Er því hafi verið vísað á bug, hafi verið farið að reikna dráttarvexti án heimildar skv. framansögðu. En á sama tíma hafi alltaf verið tekið fyrirvaralaust við innborgunum upp í byggingarkostnað. 1343 Þá er það staðhæft í málinu, að BSAB sé og hafi alltaf ver- ið eigandi þessa veðskuldabréfs, sem nú sé borið fram sem uppboðsheimild, þó nú þyki henta betur, að gerðarbeiðandi komi fram í eigin nafni sem uppboðsbeiðandi. Lögmaður gerðarþola bendir í þessu sambandi á bréf gerðarbeiðanda þessa uppboðs til Jórunnar Melax, dags. 23. janúar sl, þar sem sagt sé á þessa leið: „Undirrituðum hefur verið falið að innheimta hjá yður skuld skv. veðskuldabréfi kr. 696.464 .. .“, og á rskj. 10, þar sem nefnt sé, ... umbj. m. B.S.A.B.“ og: ,, .. . skýrt tekið fram, að B.S.A.B. hafi fullan rétt til að veðsetja íbúðina fyrir byggingarskuldum, og það er einmitt það, sem umbj. m. hafa gert“. Sé því alveg ljóst, að félagið sé eigandi veðskuldabréfs- ins og nú eigi að koma fram uppboði á þinglesinni eign félags- ins að kröfu þess sjálfs. Þessi aðferð félagsins sé frámunalega siðlaus í hverri grein gagnvart raunverulegum eiganda og ótækt með öllu, að uppboð megi ná að ganga fram. Handhöfn serðar- beiðanda sé til málamynda aðeins, en hann sé lögfræðingur fé- lagsins og vel kunnugt um allt þetta málefni og engan veginn í góðri trú varðandi þær misfellur, sem séu á viðskiptum. aðilj- anna. Gerðarbeiðandi mótmælir öllum staðhæfingum um, að hann sé ekki í hverri grein löglegur handhafi, en hitt sé rétt, að hann hafi farið með nokkur mál fyrir BSAB. Það sé svo annað mál, að viðskipti, sem liggja bak veðskuldabréfinu, hafi alls enga þýðingu í máli þessu. Veðskuldabréf það, er gerðarbeiðandi hefur lagt fram, er formlega óaðfinnanleg uppboðsheimild. Ekki eru fram komin fullnægjandi gögn um, að gerðarbeiðandi sé ekki réttmætur handhafi bréfs þessa. Ber því að taka kröfu gerðarbeiðanda um uppboð til greina á hans ábyrgð. Í samræmi við þessa niðurstöðu ber að leggja málskostnað vegna uppboðsréttarmáls þessa á Jórunni Melax. Telst hæfi- legur málskostnaður vera kr. 70.000. Þorsteinn Thorarensen borgarfógeti kvað upp úrskurð bennan. Því úrskurðast: Umbeðið uppboð nær fram að ganga á ábyrgð gerðarbeið- anda. Jórunn Melax, Asparfelli 10, greiði gerðarbeiðanda, Hilm- ari Ingimundarsyni hæstaréttarlögmanni, kr. 70.000 í máls- 1344 kostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að við- lagðri aðför að lögum. Mánudaginn 2. nóvember 1981. Nr. 134/1981. Snævar Ívarsson gegn Brauðgerð Kr. Jónssonar á Co. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Snævar Ívarsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 2. nóvember 1981. Nr. 196/1981. Guðbjörn Guðjónsson Segn Útveri h/f. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðbjörn Guðjónsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 1345 Mánudaginn 2. nóvember 1981. Nr. 197/1981. Guðbjörn Guðjónsson Segn Hraðfrystihúsi Eskifjarðar h/f. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðbjörn Guðjónsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 2. nóvember 1981. Nr. 198/1981. Guðbjörn Guðjónsson gegn Síldarvinnslunni h/f. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðbjörn Guðjónsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 85 1346 Mánudaginn 2. nóvember 1981. Nr. 214/1981. Ragnar Tómasson gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ragnar Tómasson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda, Gjaldheimtunni í Reykjavík, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 300.00 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 2. nóvember 1981. Nr. 23/1981. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Guðmundi Gunnari Péturssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Héraðsdómi var að ósk ákærða skotið til Hæstaréttar, en eigi áfrýjað af hálfu ákæruvalds. Ákærði krefst þess að verða sýknaður af kröfum ákæru- valds og að allur sakarkostnaður bæði í héraði og fyrir 1347 Hæstarétti verði lagður á ríkissjóð, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir báðum dómum. Ríkissaksóknari krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og ákærði verði dæmdur til að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð fram ný gögn, þ. á m. endurrit úr sakadómsbók Reykjavíkur af dómprófum, sem fram fóru 23. október 1981. Kom þá fyrir dóm Hörður Þór Hafsteinsson lögreglumaður og bar vætti, en hann var einn þeirra lögreglumanna, sem að handtöku ákærða stóðu. Kvaðsi Hörður Þór muna eftir málsatvikum, en þó mjög óljóst. Kvaðst hann minnast þess, að bifreið þeirri, er þeir lögreglumennirnir veittu eftirför, hefði verið ekið inn í Fífu- sel og þá hafi þeir lögreglumennirnir misst sjónar á henni augnablik. Ekki sagðist hann muna eftir því að hafa séð ákærða stíga út úr Trabant bifreiðinni, enda ekki séð hann, fyrr en hinir lögreglumennirnir komu með hann að lög- reglubifreiðinni. Þá kvað hann kveikjuláslykil Trabant bif- reiðarinnar ekki hafa fundist þrátt fyrir leit þarna við bifreiðina. Einnig kom fyrir sakadóm í greindu þinghaldi vitnið Jón Svanur Pétursson leiktjaldamálari, Fífuseli 9 hér í borg. Hann kvaðst þekkja ákærða, sem kvæntur væri systur hans. Jón Svanur kvaðst muna eftir því, að lögreglumaður hefði hringt heim til hans í febrúarmánuði 1980 og innt hann eftir því, hvort ákærði hefði verið hjá honum þá um kvöldið. Hann hafi svarað því til, að ákærði hefði ekki komið í heimsókn til hans. Kvaðst Jón Svanur hafa komið heim til sín þetta kvöld á miðnætti og örusst væri, að eftir þann tíma hefði ákærði ekki komið heim til hans. Þá hafi aðrir heimamenn ekki minnst á, að ákærði hefði komið í heimsókn þetta kvöld. Að því athuguðu, sem nú hefur verið rakið, ber að stað- festa hinn áfrýjaða dóm með þeim breytingum, sem leiða af nýjum gjaldmiðli, þó svo, að greiðslufrestur sektar verð- ur fjórar vikur frá birtingu dóms þessa. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað 1348 sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.500.00 íkrónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður með þeim breytingum, sem leiða af nýjum gjaldmiðli, þó svo, að greiðslufrestur sektar verður fjórar vikur frá birtingu dóms þessa. Ákærði, Guðmundur Gunnar Pétursson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknar- laun til ríkissjóðs, 2.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæsta- réttarlögmanns, 2.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara. Samkvæmt upphaflegri lögregluskýrslu Rúnars Sigur- pálssonar lögreglumanns var ákærði leiddur fyrir Gylfa Jónsson varðstjóra og yfirheyrður af honum. Engin varð- stjóraskýrsla liggur fyrir í málinu og varðstjórinn hefur hvorki gefið skýrslu fyrir dómi né rannsóknardeild lögreglu. Af skýrslu Rúnars Sigurpálssonar verður ekki ráðið með vissu, hvort frásögn af orðaskiptum milli varðstjórans og ákærða sé byggð á eigin skynjun eða sögusögn. Samkvæmt ósk ríkissaksóknara var háð framhaldsrann- sókn í málinu í októbermánuði 1981. Kom þá í fyrsta sinn fyrir dóm í máli þessu lögreglumaðurinn Hörður Þór Haf- steinsson, en hann var einn þriggja lögreglumanna, er stóðu að eftirför og síðar handtöku ákærða. Þetta vitni kveður einn þeirra félaga hafa veitt athygli bifreið, sem hann taldi, að ákærði æki, en hann hafi þá verið sviptur öku- réttindum. Vitnið sá ekki ákærða, fyrr en hinir lögreglu- mennirnir komu með hann. Vitnið kveðst ekki muna eftir 1349 því „að hafa séð ákærða stíga út úr Trabantbifreiðinni“. Sama vitni kveður þá lögreglumennina hafa „misst sjónar á bifreiðinni augnablik,“ meðan á eftirförinni stóð. Frásögn ákærða um, að hann hafi ekki ekið bifreiðinni R 64343 um klukkan 0100 aðfaranótt 12. febrúar 1980, er með nokkrum ólíkindum. Framburðir tveggja lögreglu- manna um, að þeir hafi séð ákærða stíga út úr bifreiðinni á bifreiðastæði við Fífusel gera neitun ákærða mjög tor- tryggilega. Þegar það er hins vegar haft í huga, að þriðji lögreglumaðurinn í hópnum sá ákærða ekki stíga út úr Þbif- reiðinni, þó að telja verði, að hann hafi haft sömu aðstöðu til þess að fylgjast með ferðum ákærða og hinir lögreglu- mennimir höfðu, að ekki sést, að nein tilraun hafi verið gerð til þess að rannsaka þetta atriði nánar með tilliti til þess, hvort um missýn gæti verið að ræða, er lögreglubif- reið var ekið í náttmyrkri um stórt — líklega þéttskipað bílastæði, en full ástæða var til slíkrar rannsóknar vegna neitunar ákærða, að samkvæmi framburði Harðar Þórs Haí- steinssonar var eftirförin ekki alveg samfelld, að lögregl- unni láðist að athuga, hvort bifreið ákærða væri heit eftir akstur, að lögreglunni láðist að rannsaka til hlítar, hvar kveikjuláslyklar bifreiðarinnar væru niður komnir og að lög- reglunni láðist að athuga, hvort aðrar bifreiðar sömu teg- undar og líkar útlits væru á bifreiðastæði því, sem eftirför- inni lauk á, svo og það, að vætti Jóns Hauks Jenssonar styð- ur framburð ákærða, þykir vera svo mikill vafi í máli þessu, að óheimilt sé gegn eindregnum og staðföstum neitunum ákærða að sakfella hann samkvæmt framburðum þeim, sem að framan greinir. Ber þvi að sýkna ákærða af kröfum ákæruvalds í máli þessu og leggja allan sakarkostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti á ríkissjóð, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda hans í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 3.500.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Guðmundur Gunnar Pétursson, á að vera sýkn af kröfum ákæruvalds í máli þessu. 1350 Ríkissjóður greiði allan kostnað af rekstri málsins í héraði og fyrir Hæstarétti, þar á meðal málsvarnar- laun skipaðs verjanda ákærða í héraði og fyrir Hæsta- rétti, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, samtals 3.500.00 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 5. nóvember 1980. Ár 1980, miðvikudaginn 5. nóvember, er á dómbþingi saka- dóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðal- steinssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 526/1980. Ákæruvaldið gegn Guðmundi Gunnari Péturssyni, sem tekið var til dóms þann 30. október sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 3. júlí sl, á hendur ákærða, Guðmundi Gunnari Péturssyni, Fífuseli 41 í Reykjavík, fæddum 22. janúar 1952, „fyrir að aka Þriðjudaginn 12. febrúar 1980, sviptur ökuréttindum, bifreið- inni R. 64343 austur Breiðholtsbraut, eftir Seljabraut og Flúða- seli og Fífuseli, þar sem aksturinn var stöðvaður við húsið nr. 41. Telst þetta varða við 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðar- laga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Málavextir eru þessir samkvæmt framburði ákærða og öðru því, sem fram er komið í málinu: Þriðjudaginn 12. febrúar sl, um kl. 0105, veittu lögreglu- menn athygli bifreiðinni R 64343, sem ekið var austur Breið- holtsbraut og beygt inn á Seljabraut. Var bifreiðinni veitt eftir- för um Seljabraut, Flúðasel og Fífusel, þar sem aksturinn var stöðvaður við hús nr. 41. Að sögn lögreglumannanna hljóp öku- maðurinn úr þifreiðinni og var kominn 3—4 metra frá henni, Þegar hann var handtekinn. Segir í skýrslunni, að lögreglu- mennirnir hafi aldrei misst sjónar af ökumanni. Var ákærði færður fyrir varðstjóra, og kvaðst ákærði ekki hafa ekið bif- reiðinni. Kvaðst hann hafa verið að koma frá kunningja sín- um Jóni Svani Péturssyni, Fífuseli 9. Hafði varðstjóri síma- samband við Jón, en hann kannaðist ekki við að hafa fengið ákærða í heimsókn. Ákærði skýrði þannig frá hjá rannsóknardeild lögreglunnar 1351 í Reykjavík þann 28. maí sl. og fyrir dómi þann 23. júní og 25. júlí sl, að hann hefði verið að koma frá kunningja sínum Jóni Hauki Jenssyni, sem búi í „Bökkunum“ í Breiðholti. Kvaðst ákærði hafa gengið þaðan og ekki hafa ekið bifreið sinni né vita til þess, að hún hafi verið í notkun skömmu áður en þetta gerðist. Ákærði kvaðst ekki kannast við Jón Svan Pétursson. Vitnið Rúnar Geir Sigurpálsson lögreglumaður gaf skýrslu hjá rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík þann 28. maí sl. og kom fyrir dóm þann 31. júlí sl. Vitnið staðfesti, að það efði séð ákærða stíga út úr bifreiðinni eftir að hafa ekið henni. Vitnið kvaðst ekk hafa séð framan í ökumann bifreiðarinnar, en kvaðst vera visst um, að ákærði hefði ekið bifreiðinni, þar sem það hafi séð ákærða stíga út úr henni. Vitnið kvað ákærða hafa verið inntan eftir því, hvort hann væri með kveikjulás- lykla bifreiðarinnar í fórum sínum, en ákærði hafi kveðið svo ekki vera. Vitnið kvaðst ekki muna, hvort líkamsleit var gerð á ákærða, en mundi þó, að leit var gerð að lyklum í bifreið- inni og í kringum hana. Vitnið kvað ekki hafa verið kannað, hvort vél bifreiðar ákærða hefði verið heit. Vitnið Jón Friðrik Bjartmarz lögreglumaður gaf skýrslu hjá rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík þann 20. maí sl. og kom fyrir dóm þann 31. júlí sl. Vitnið skýrði frá atvikum á sama hátt og vitnið Rúnar Geir Sigurpálsson og kvaðst vera visst um að hafa séð ákærða stíga út úr bifreiðinni eftir að hafa ekið henni. Þann 14. október sl. kom fyrir dóminn sem vitni Jón Haukur Jensson aðstoðarmaður, til heimilis að Jörfabakka 30, fæddur ll. janúar 1958 í Reykjavík. Vitnið kvaðst muna eftir bví, að ákærði kom á heimili vitnisins umrætt kvöld, og var ákærði ekki á bílnum. Taldi vitnið, að ákærði hefði farið frá heimili vitnisins fyrir miðnætti og hafi farið gangandi. Vitnið kvaðst muna eftir þessu, vegna þess að ákærði færði það í tal við sig nokkrum dögum seinna, að lögreglan hefði haft afskipti af ákærða og borið á hann að hafa ekið bifreiðinni. Með samhljóða framburði tveggja lögreglumanna verður gegn neitun ákærða að telja sannað, að hann hafi ekið bifreiðinni R $84343 sviptur ökuréttindum, eins og Í ákæru greinir, og breytir framburður vitnisins Jóns Hauks Jenssonar engu þar um, enda fór ákærði af heimili vitnisins rúmlega klukkustund áður en lögreglan hafði afskipti af honum. z Brot ákærða er í ákæruskjali rétt fært til refsiákvæða. 1352 Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt eftirtöldum refsingum: 1970 14/10 í Reykjavík: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1973 5/1 í Reykjavík: Sátt, 14.000 kr. sekt fyrir brot á 3. gr. laga nr. 82/1969 og 60. og 61. gr. laga nr. 59/1969. 1974 21/5 í Reykjavík: Dómur: 10 daga varðhald fyrir brot á 25. gr. umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 21/5 1974. 1979 26/11 í Reykjavík: Sátt, 90.000 kr. sekt fyrir brot á 25. gr. umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi í 3 mánuði frá 13/11 1979. 1980 17/1 í Reykjavík: Sátt, 150.000 kr. sekt fyrir brot á 27. gr. umferðarlaga. Ákærði hefur með greindri háttsemi sinni unnið sér til refs- ingar samkvæmt 80. gr. umferðarlaga. Þar sem um ítrekað brot er að ræða af hálfu ákærða, þykir refsing hans hæfilega ákveð- in 300.000 króna sekt til ríkissjóðs, sem greiðist innan 4 vikna frá uppkvaðningu dómsins, en ella sæti ákærði varðhaldi í 15 daga. Þá ber að dæma ákærða samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga um meðferð opinberra mála til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun Hilmars Ingimundarsonar hæsta- réttarlögmanns, skipaðs verjanda síns, kr. 150.000. Dómsorð: Ákærði, Guðmundur Gunnar Pétursson, greiði 300.000 kr. sekt til ríkissjóðs innan 4 vikna frá uppkvaðningu. dómsins, en sæti ella varðhaldi í 15 daga. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, kr. 150.000. 1353 Þriðjudaginn 3. nóvember 1981. Nr. 20/1980. Ásmundur Ingimundarson og Halldór Guðmundsson (Árni Grétar Finnsson hrl.) gegn Ólafi Erlingssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Aðild. Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjendur áfrýjuðu máli þessu upphaflega með stefnu 10. nóvember 1978, en útivistardómur gekk í því máli Í. febrúar 1980. Þeir áfrýjuðu málinu að nýju 27. s. m. sam- kvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973. Þeir krefjast sýknu og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti óskipt úr hendi áfrýjenda. Áfrýjendur sóttu ekki þing í héraði, og var þeim þó lög- lega stefnt. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt vottorð skiptaráðandans í Hafnarfirði um, að bú áfrýjandans Ásmundar hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði, uppkveðnum 13. nóvember 1979. Engar eignir hafi fundist í búinu og skipt- um í því lokið 18. nóvember 1980. Samkvæmt málflutningi fyrir Hæstarétti var kröfum stefnda aldrei lýst í þrotabúið. Áfrýjandinn Ásmundur hafði lögmætra hagsmuna að gæta og var því bær um að áfrýja málinu í eigin nafni, þótt bú hans væri undir gjaldþrotaskiptum, án þess að kanna við- horf búsins til áfrýjunarinnar. Er hann því réttur aðili máls þessa fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagður verksamningur milli Halldórs Guðmundssonar h/f og áfrýjandans Ásmundar Ingimundarsonar sem verktaka og Hitaveitu Suðurnesja sem verkkaupa, dagsettur 28. apríl 1977. Samkvæmt samn- 1354 ingi þessum tóku verktakarnir að sér „að leggja og afhenda verkkaupa dreifikerfi í Keflavík 2. áfanga“. Áfrýjandinn Halldór gaf skýrslu fyrir dómi eftir uppsögu héraðsdóms. Hann kvaðst ekki hafa starfað sjálfur við framkvæmdir þeirra verktakanna fyrir Hitaveitu Suðurnesja. Ásmundur hefði séð um þær. Hann vildi ekki fullyrða, í hvers þágu stefndi hefði unnið, en kvað hluta af verkinu kunna að hafa verið unninn fyrir Keflavíkurbæ. Ekki kvaðst hann vita, hvort reikningarnir væru réttir. Af hálfu stefnda er fullyrt, að áfrýjendur hafi báðir per- sónulega fengið hann til að vinna ýmis störf við pípulagnir vegna hitaveituframkvæmda á Suðurnesjum. Hann hafi sent áfrýjendum innheimtubréf, sem þeir hafi engum andmæl- um hreyft við. Ómótmælt er, að Halldór Guðmundsson h/f og áfrýjand- inn Ásmundur Ingimundarson voru verktakar hjá Hita- veitu Suðurnesja á þeim tíma, sem stefndi vann verk það, sem á reikningum hans greinir. Þeir eru stílaðir á Ásmund og Halldór verktaka. Þykir verða við það að miða, að hann hafi unmið verk sitt fyrir framangreinda verktaka, enda hefur áfrýjandinn Halldór ekki berum orðum mótmælt, að svo geti verið, og áfrýjandinn Ásmundur hefur engar skýrsl- ur gefið um málsatvik. Áfrýjandinn Halldór Guðmundsson var ekki persónulega aðili að nefndum verksamningi. Stefndi hefur ekki fært að því rök, að hann hafi unnið nein verk fyrir Halldór Guð- mundsson persónulega. Ber því að sýkna hann af kröfum stefnda. Þar sem fallist er á samkvæmt framansögðu, að stefndi hafi unnið verk sitt í þágu verktakanna Halldórs Guðmunds- sonar h/f og Ásmundar Ingimundarsonar, og einstakir reikningar hafa ekki sætt tölulegum athugasemdum, verð- ur krafa stefnda á hendur áfrýjandanum Ásmundi tekin til greina að öðru leyti en um vexti. Stefndi hefur ekki sýnt fram á, að hann hafi krafið áfrýjendur um greiðslu fyrr en með innheimtubréfi 10. maí 1978, og Þykir rétt að miða upphafstíma vaxta við þann tíma. Samkvæmt þessu verð- 1355 ur áfrýjandinn Ásmundur dæmdur til að greiða stefnda 2.014.00 krónur ásamt 19% ársvöxtum frá 30. maí 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní s. á., 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á. og 36% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Rétt þykir, að áfrýjandinn Halldór Guðmundsson beri sjálfur sinn kostnað af málssókn þessari, en áfrýjandinn Ásmundur Ingimundarson greiði stefnda 2.900.00 krónur í málskostnað, samtals í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi Halldór Guðmundsson skal vera sýkn af kröfum stefnda, Ólafs Erlingssonar, í máli þessu. Áfrýjandi Ásmundur Ingimundarson greiði stefnda 2.014.00 krónur með 19% ársvöxtum frá 30. maí 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní s. á., 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. septem- ber s. á, en 36% ársvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags. Áfrýjandi Halldór Guðmundsson beri sjálfur sinn kostnað af málssókn þessari, en áfrýjandi Ásmundur Ingimundarson greiði stefnda 2.900.00 krónur í máls- kostnað, samtals í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Keflavíkur og Njarðvíkur 14. september 1978. Mál þetta, sem dómtekið var 13. september sl., er höfðað fyr- ir bæjarbinginu með stefnu, birtri 28. júlí, gegn Ásmundi Ingi- mundarsyni, Hringbraut 1, og Halldóri Guðmundssyni, Herjólfs- götu 14, báðum í Hafnarfirði, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 201.402 með 3% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði af kr. 35.207 frá 1. apríl 1977 til 1. september s. á., af kr. 69.298 frá þeim degi til 1. október s. á., af kr. 89.146 frá 1356 þeim degi til 1. nóvember s. á., af kr. 201.402 frá þeim degi til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt lág- marks gjaldskrá LMFÍ. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera samkv. reikn- ingum, dags. í júlí, ágúst, sept. og okt. 1977. Stefndu unnu sam- an árið 1977 sem verktakar við ýmsar hitaveituframkvæmdir á Suðurnesjum. Þeir fengu þá stefnanda til að vinna fyrir sig ýmis störf við pípulagnir, Reikningarnir eru fyrir þau störf. Vaxta er krafist frá og með fyrsta degi næsta mánaðar eftir útgáfu hvers reiknings. Stefnandi hefur fasta starfsstofu að Hafnargötu 26, Keflavík, og er málið því höfðað samkv. heim- ild í 82. gr. laga nr. 85/1936 fyrir bæjarþingi Keflavíkur og Njarðvíkur. Stefnu hafa hvorki sótt né látið sækja þing, og er þeim þó löglega stefnt. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dómkröfur stefnanda, verða þær teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst kr. 54.000. Dóminn kvað upp Valtýr Sigurðsson aðalfulltrúi. Dómsorð: Stefndu, Ásmundur Ingimundarson og Halldór Guðmunds- son, greiði in soliðum stefnanda, Ólafi Erlingssyni, kr. 201.402 með 3% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði af kr. 35.207 frá 1. ágúst 1977 til 1. septem- ber s. á., af kr. 69.298 frá þeim degi til 1. október s. á, af kr. 89.146 frá þeim degi til 1. nóvember s. á., af kr. 201.402 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 54.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1357 Þriðjudaginn 3. nóvember 1981. Nr. 203/1979. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og iðnaðarráðherra f. h. Rafmagns- eftirlits ríkisins (Jóhannes L. L. Helgason hrl.) gegn Afli s/f, Jóni Guðjónssyni, Einari Gunnars- syni, Ingimar A. Magnússyni og Svavari Kristjónssyni (Þorsteinn Júlíusson hrl.). Húsaleiga. Verðstöðvun. Endurgreiðslukröfu hafnað. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Sigur- geir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjendur áfrýjuðu málinu með stefnu 29. nóvember 1979. Þeir krefjast þess, að stefndu verði dæmdir til að greiða þeim 15.558.70 krónur með 19% ársvöxtum frá 1. janúar 1979 til greiðsludags. Þá krefjast þeir málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Leigusamning aðilja, sem rakinn er í héraðsdómi, ber að vísu að skilja svo, að leiguhækkanir skuli miða við vísi- tölu þá, sem rétt var, 335 stig, en um endurgreiðslu þegar greiddrar leigu gilda þó að þessu leyti sömu sjónarmið og um endurgreiðslu á öðru fé, sem fjallað er um í máli þessu. Með þessari athugasemd ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með tilvísun til forsendna hans. Eftir þessum úrslitum er rétt, að áfrýjendur greiði stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 4.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. 1358 Áfrýjendur, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og iðn- aðarráðherra f. h. Rafmagnseftirlits ríkisins, greiði stefndu, Afli s/f, Jóni Guðjónssyni, Einari Gunnars- syni, Íngimar A. Magnússyni og Svavari Kristjónssyni, 4.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. október 1979. I. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum mál- flutningi 2. október sl., höfðuðu fjármálaráðherra vegna ríkis- sjóðs og iðnaðarráðherra vegna Rafmagnseftirlits ríkisins fyr- ir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri í mars 1979, gegn Afli s/f, Reykjavík, svo og eigendum þess félags, þeim Jóni Guðjónssyni, Brautarlandi 6, Einari Gunnarssyni, Brautarlandi 2, Svavari Kristjónssyni, Eikjuvogi 17, öllum í Reykjavík, og Ingimar A. Magnússyni, Haukanesi 25, Garðabæ, til greiðslu á kr. 1.555.871 með 19% ársvöxtum frá 1. janúar 1979 til greiðsluðags auk málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ. Stefndu. hafa krafist sýknu af kröfum stefnenda og að þeim verði dæmdur málskostnaður að skaðlausu. Leitað hefur verið um sáttir í málinu án árangurs. 1. Málavextir eru þeir, að stefndi Byggingafélagið Afl s/f leigði Rafmagnseftirliti ríkisins húsnæði með samningi, dags. 2. mars 1976. Í samningi þessum (dskj. 32), sem undirritaður er af Rafmagnseftirliti ríkisins, iðnaðarráðuneytinu, fjárlaga- og hag- sýslustofnun og Byggingafélaginu Afli h/f, segir m. a. svo: „1. Leigusali leigir leigutaka húsnæði sitt á jarðhæð, fyrstu og annarri hæð hússins nr. 13 við Síðumúla. Er hið leigða 1343 fermetrar alls. Leigutaka er heimilt að framleisja hluta húsnæðisins til annarra ríkisstofnana. 2. Leigutíminn hefst eigi síðar en 1. september 1976 og stendur í tíu ár, eða til 31. ágúst 1986. Að leigutíma lokn- um skuldbindur leigusali sig til að láta leigutaka hafa forleigurétt áfram, ef þess er óskað. 3. Leigan ákveðst kr. 309.- pr. fermetra. Leigan skal þó breytast með hliðsjón af vísitölu atvinnuhúsnæðis, sem er nú 334 stig. Leigutaki greiðir fyrirfram við undirritun 1359 samnings þessa leigu, sem samsvarar eins og hálfs árs leigu. Dregst fyrirframgreiðslan frá mánaðarlegri leigu á 5 árum. Vísitölubreytingar reiknast ekki á þá leigu, sem þannig er greidd fyrirfram, og vextir reiknast ekki af fyrirframgreiðslunni. Mánaðarleg leiga skal greiðast fyrirfram fyrir hvern mánuð. Að 5 árum liðnum og að leigutíma loknum skal áframhaldandi leiga endurskoðuð miðað við þær breyt- ingar, sem orðið hafa almennt á leigu slíks húsnæðis... .“ Leigutaki greiddi fyrirfram sem svaraði 18 mánaða leigu, þ. e. kr. 7.470.000. Mánaðarleg húsaleigugreiðsla fyrstu 5 ár samningstímans, sem breytast skyldi skv. vísitölu, var kr. 1.343x309 —- 124.500, eða kr. 290.487. Á dskj. 3—31 eru afrit af mánaðarlegum húsaleigureikning- um frá Byggingafélaginu Afli s/f til Rafmagnseftirlits ríkisins fyrir tímabilið sept. 1977 — des. 1978. Mánaðarleg húsaleiga samkvæmt reikningum þessum er breytileg þannig: sept. 1976 — mars 1977 356.585 apríl 1977 — júlí 1977 453.993 ágúst 1977 — okt. 1977 456.602 nóv. 1977 — febr. 1978 47'7.475 mars 1978 — apríl 1978 494.869 maí 1978 — júlí 1978 655.766 ágúst 1978 — okt. 1978 678.379 nóv. 1978 — des. 1978 703.600 Á reikninga á dskj. 12 og 14 — 31 er skráð húsaleiguvísitala. Ill. Af hálfu stefnenda er því haldið fram, að vísitala húsnæðis- kostnaðar atvinnuhúsnæðis, sem í samningnum er sögð vera 334 stig, hafi í raun verið 335 stig. Jafnframt er því haldið íram, að í reikningum þeim, sem leigusali hafi gert leigutaka mánaðarlega, hafi ekki verið tekið tillit til þeirra takmarkana á hækkun húsaleigu, sem ákveðnar hafi verið af verðlagsnefnd. Hafi leigutaki greitt reikninga þessa og sé málið höfðað til end- urgreiðslu á þeirri fjárhæð, sem leigutaki hafi greitt á tíma- bilinu 1. sept. 1976 til 1. jan. 1979 umfram þær hækkanir, sem leyfðar hafi verið af verðlagsnefnd. Samkvæmt þeim hækkunum, sem leyfðar hafi verið af verð- lagsnefnd, hefði húsaleigan á umræddu tímabili átt að vera sem hér segir: 1360 1976: Sept.—des. kr. 290.487 á mánuði ........ kr. 1.161.948 1977: Jan.— mars kr. 290.487 á mánuði ........ — 871.461 apríl—nóv. kr. 290.487x428/335, eða kr. 371.127 á mánuði ................ — 2.969.016 des. kr. 290.4872549/335 ....0.0000. 0... — 476.049 1978: jan.— maí kr. 290.487x549/335, eða kr. 476.049 á mánuði ..........00.... — 2.380.245 júní—des. kr. 290.487x754/335, eða kr. 653.808 á mánuði .........0.0..... — 4.576.656 Kr. 12.435.375 Greidd húsaleiga 1. september 1976 — 1. janúar 1979 hafi verið sem hér segir: 1976 kr. 1.426.340 1977 — 5.210.483 1978 — ".354.423 Kr. 13.991.246 Stefnukrafan er því þannig fundin: Greidd húsaleiga — kr.13.991.241 Leyfileg húsaleiga — 12.435.375 Ofgreidd kr. 1.555.871 Samkvæmt 1. mgr. 10. gr. laga nr. 13/1975, sbr. nú 1. mgr. 7. gr. laga nr. 191/1978, hafi á því tímabili, sem hér um ræðir, verið óheimilt að hækka endurgjald fyrir afnot af fasteign, nema að fengnu samþykki réttra yfirvalda. Þær hækkanir, sem verðlagsnefnd hafi leyft á hækkun húsaleigu atvinnuhúsnæðis miðað við vísitölu húsnæðiskostnaðar, séu í 428 stig frá 1. apríl 1977, í 549 stig frá 1. des. 1977 og 754 stig frá 1. júní 1978, sbr. auglýsingar í Lögbirtingablaði nr. 36/1977, nr. 99/1977 og nr. 45/1978. Frekari hækkanir á tímabilinu hafi því verið andstæðar til- vitnuðum lagaákvæðum, en brot á lögunum varði refsingum. Endurkrafan sé á því byggð, að leigutaki eigi rétt til endur- greiðslu á því fé, sem honum hafi þannig ranglega verið gert að greiða, og skipti ekki máli, þótt greiðsla hafi verið innt af hendi án fyrirvara, fremur en t. d. um endurkröfurétt á oftekn- um vöxtum. Af hálfu stefndu er því haldið fram, að þegar leigusamning- 1361 urinn var gerður, hafi verið í gildi lög nr. 13/1975, sem tak- mörkuðu hækkun á húsaleigu og stefnendur byggi rétt sinn á. Leigusamningurinn sé undirritaður af fulltrúum eftirtalinna ríkisstofnana: Rafmagnseftirlits ríkisins, iðnaðarráðuneytisins og fjárlaga- og hagsýslustofnunarinnar. Í samninginn hafi enginn fyrirvari verið settur um, að 3. gr. samningsins skyldi ekki að fullu vera gild og leiga því ekki hækka í samræmi við þar til- greinda vísitölu. Þá kröfu verði að gera til fulltrúa þeirra ríkis- stofnana, sem undirrituðu samninginn, að þeir gerðu stefndu fulla grein fyrir því við samningsgerðina, að þeir hygðust beita ofangreindu lagaákvæði. Enn ríkari ástæða sé til að gera þá kröfu, þegar haft sé í huga, að það sé alkunnugt, að lög þessi séu almennt ekki virt í samskiptum leigutaka og leigusala. Stefndu hafi því haft fulla ástæðu til að treysta því, að við þetta samningsákvæði yrði staðið að öllu leyti þrátt fyrir 1. mgr. 10. gr. laga nr. 13/1975. Enn ríkari ástæða hafi verið fyrir þá að treysta þessu, þar sem um ríkisstofnanir var að ræða, ekki síst fjárlaga- og hagsýslustofnunina, sem í mjög ríkum mæli fjalli um leigusamninga ríkisstofnana. Reikningar stefndu til stefnanda Rafmagnseftirlits ríkisins hafi verið greiddir af hálfu þessa stefnanda án nokkurs fyrir- vara um endurgreiðslu. Því verði að telja, að hafi stefnendur átt kröfu um lægri leigugreiðslu, þá hafi þeir fyrirgert þeim rétti með því að greiða án fyrirvara. Þá hafi stefnandi haldið áfram greiðslum skv. reikningum stefndu þrátt fyrir bréf ríkis- endurskoðunar, dómskj. nr. 35. Hið umsamda leigugjald hafi verið mjög hóflega ákveðið sam- anborið við það, sem tíðkist í hverfi þessu. Stefndu hafi treyst því, að þeir fengju þær hækkanir, sem samningurinn sjálfur sagði fyrir um. Ákvæðið um hækkun leigunnar í samræmi við vísitölu hafi verið sett, til að leigugreiðslan að sínu leyti gæti staðið undir hækkuðum tilkostnaði stefndu vegna húsnæðisins. Allur slíkur kostnaður hafi hækkað mjög og þá ekki síst vegna ákvarðana ríkisvaldsins. Megi þar nefna lög nr. 312/1978 um sérstakan skatt á skrifstofu- og verslunarhúsnæði og lög nr. 96/1978 um eignarskattsauka og sérstakan tekjuskatt. Það sé því óeðlilegt, að ríkisvaldið gangi á undan með því að neita að greiða um- samda leigu. Margar aðrar kostnaðarhækkanir hafi orðið vegna reksturs fasteigna. Megi þar nefna hækkaða fasteignaskatta og lóðarleigu auk almennra kostnaðarhækkana. Það yrði því mjög 86 1362 ósanngjörn niðurstaða, ef stefndu yrði dæmt óheimilt að hækka leiguna í samræmi við ákvæði samningsins. Vitað sé, að ríkisstofnanir hafi alls ekki í öllum tilvikum farið eftir umræddum lögum. Fram hjá þeim hafi t. d. verið farið með því að gera nýja leigusamninga með hækkaðri húsa- leigu. Hér með sé skorað á stefnandur að leggja fram nýjustu leigusamninga, sem fjárlaga- og hagsýslustofnunin hafi gert, t. d. vegna Hallveigarstaða og skrifstofu borgarfógeta að Skólavörðu- stíg. Ein meginforsenda slíks leigusamnings sé leigugjaldið. Ef ekki sé staðið við þau ákvæði samningsins, sé forsenda hans brostin og stefndu geti fengið honum rift. Stefndu hafi ekki neytt þess úrræðis, þar sem leigugjaldið hafi verið greitt án nokkurs fyrirvara um endurgreiðs'u. Með því að endurkrefja „ofgreidda“ leigu svo löngu eftir á sem raun beri vitni um séu stefndu sviptir því úrræði að fá samningnum rift fyrir það tímabil. Ákvarðanir verðlagsnefndar um, að húsaleiga fylgi ekki kostn- aðarhækkunum við rekstur fasteigna, hljóti að teljast ógildar, þar sem verðlagsnefnd brjóti með þeim ákvörðunum 3. gr. laga 54/1960. Tölulega sé endurgreiðslukrafa stefnenda röng, þar sem þeir reikni út frá annarri grunnvísitölu en til sé tekin í samningi. Álit dómsins. Viðskipti stefndu og Rafmagnseftirlits ríkisins byggjast á leigusamningnum á dskj. 32. Eftir samningnum hafa leigusali cg leigutaki farið. Leigusali hefur látið leigutaka í té afnot af hinu leigða húsnæði frá 1. september 1976. Frá sama tíma hef- ur leigutaki greitt húsaleigu í samræmi við ákvæði samnings- ins fyrir fram fyrir einn mánuð í senn til 1. janúar 1979. Leigu- greiðslur þessar voru geiddar án fyrirvara. Í samningnum er leiga ákveðin kr. 309 pr. fermetra miðað við vísitölu atvinnuhúsnæðis 334 stig. Telja verður þetta samn- ingsákvæði bindandi fyrir leigutaka, enda þótt vísitalan hafi verið 335 stigs, þegar samningurinn var undirritaður 2. mars 1975. Því er ómótmælt af hálfu stefndu, að sú húsaleiga, sem Raf- n:agnseftirlit ríkisins greiddi, hafi verið miðuð við hærri húsa- leiguvísitölu en verðlagsnefnd hafði samþykkt, og þá um leið hærri en leyfileg var samkvæmt 10. gr. laga nr. 13/1975 og 7. gr. laga nr. 121/1978. Leigutaki mátti vita, hvaða hækkanir 1363 á húsaleigu voru leyfilegar. Þar sem hann hreyfði ekki mót- mælum við hækkunum og greiddi án alls fyrirvara, þykja ekki efni til þess að taka til greina kröfu stefnenda um endurgreiðslu. Samkvæmt 177. gr. laga nr. 85/1936 ber að dæma stefnendur til þess að greiða stefndu málskostnað, sem ákveðst kr. 338.000. Uppkvaðning dómsins hefur dregist nokkuð vegna mikilla anna dómarans, sem var Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Dómsorð: Stefndu, Afl s/f, Jón Guðjónsson, Einar Gunnarsson, Svavar Kristjánsson og Ingimar A. Magnússon, skulu vera sýknir af kröfum stefnenda, fjármálaráðherra vegna ríkis- sjóðs og iðnaðarráðherra vegna Rafmagnseftirlits ríkisins, í máli þessu. Stefnendur greiði stefndu kr. 338.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Fimmtudaginn 5. nóvember 1981. Nr. 62/1980. ánna Jónsdóttir (Hjörtur Torfason hrl.) gegn Snæbirni H. Kristjánssyni og Samvinnutryggingum g/t (Gunnar M. Guðmundsson hrl.). Bifreiðaárekstur. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Logi Einarsson og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjandi áfrýjaði málinu til Hæstaréttar með stefnu 11. apríl 1980. Hún gerir þær dómkröfur, að stefndu verði in solidum gert að greiða henni skaðabætur að fjárhæð 2.812.00 krónur með 19% ársvöxtum frá 10. janúar 1979 til 1. júní s. á, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 1364 27% ársvöxtum frá þeim degi til 18. október s. á., en dóm- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags, svo og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast þess, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur og að áfrýjandi verði dæmd til þess að greiða þeim málskostnað fyrir Hæstarétti. Í málinu er ekki tölulegur ágreiningur um stefnufjárhæð. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn, þar á meðal mæliblöð og uppdrættir frá borgarverkfræðingi Reykjavíkur varðandi aðliggjandi fasteignir, bifreiðastæði og akbrautir. Af gögnum þessum kemur m. a. fram, að kvaðir eru um opin bifreiðastæði á lóðunum framan við húsin. Svæði það, sem í héraðsdómi er nefnt syðri akbraut- in, er allt á einkalóðum, og þar hafa lóðarhafar gert bif- reiðastæði eftir fyrirsögn borgaryfirvalda. Bifreiðinni R 55902 var ekið af skipulögðu bifreiðastæða- svæði á einkalóðum út á umferðargötu. Gilda um þann akstur ákvæði 5. mgr. 48. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Bar ökumanni R 55902, stefnda Snæbirni, því að víkja fyr- ir umferð um götu þá, sem í héraðsdómi er nefnd nyrðri akbraut. Á hann því sök á áreksirinum og ber sem eigandi ökutækisins ábyrgð á tjóni, sem af honum hlaust, skv. 69. gr. umferðarlaga. Samkvæmt þessu og 2. mgr. 74. gr. sömu laga ber því að dæma stefndu óskipt til þess að greiða áfrýj- anda hina umkröfðu bótafjárhæð, 2.812.00 krónur með 19% ársvöxtum frá 10. janúar 1979 til 1. júní s. á., 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27% árs- vöxtum frá þeim degi til 18. október s. á. og 36% ársvöxt- um frá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefndu til þess að greiða áfrýjanda óskipt málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals 3.500.00 krónur. Dómsorð: Stefndu, Snæbjörn H. Kristjánsson og Samvinnu- tryggingar s/t, greiði óskipt áfrýjanda, Önnu Jóns- dóttur, 2.812.00 krónur með 19% ársvöxtum frá 10. 1365 janúar 1979 til 1. júní s. á., 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvöxtum frá þeim degi til 18. október s. á. og 36% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og samtals 3.500.00 krónur í máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 28. janúar 1980. Mál þetta, sem var dómtekið 25. þ. m., hefur Anna Jónsdótt- ir, Goðatúni 22, Garðabæ, höfðað fyrir dóminum á bæjarþingi 18. október 1979 gegn Snæbirni H. Kristjánssyni, Jörfabakka 6, Reykjavík, og Samvinnutryggingum g/t, Reykjavík, til greiðslu skaðabóta in soliðum að fjárhæð 281.214 kr. auk vaxta og máls- kostnaðar samkvæmt lágmarksgjaldskrá LMFÍ. Vaxtakrafa stefnanda er endanlega þannig: 19% ársvextir af 981.214 kr. frá 10. janúar 1979 til 1. júní 1979, 22% ársvextir frá þeim degi til 1. september 1979, 27% ársvextir frá þeim degi til 18. október 1979, en dómvextir samkvæmt lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags. Af hálfu hinna stefndu er krafist sýknu og málskostnaðar að mati dómsins. Milli Suðurlandsbrautar og verslunarhúsanna sunnan hennat liggja tvær akbrautir samsíða Suðurlandsbraut frá Hallarmúla að vestan að Vegmúla að austan. Hvor þessara akbrauta er um 9 metra breið, en um 1 meters breið umferðareyja skilur á milli þeirra. Skörð í þessa umferðareyju tengja akbrautirnar saman. Heimilt er að aka þessar akbrautir í báðar áttir, og eru engar hömlur á umferð ökutækja um þær. Heimilt er að leggja bifreiðum á þessar akbrautir báðar. Á nyrðri akbrautina er bílum lagt báðum megin, en á syðri akbrautina einungis norðan megin, og þar er lagt á ská að umferðareyjunni. Akbrautir þess- ar bera ekki sérstakt götuheiti, enda eru þær hluti Suðurlands- brautar og tengjast henni. Miðvikudaginn 10. janúar 1979, kl. 1613, var lögreglunni til- kynnt um bifreiðaárekstur á móts við húsasundið á milli hús- anna nr. 8 og 10 við Suðurlandsbraut. Óskar Ingólfur Ágústs- son, eiginmaður stefnanda, hafði komið akandi á fólksbifreið stefnanda, G 3060, austur nyrðri akbrautina. Er hann kom að skarðinu. milli umferðareyjanna móts við nefnt húsasund, var 1366 fólksbifreið stefnda Snæbjörns ekið í veg fyrir bifreið stefn- anda, og skullu bifreiðarnar saman á nyrðri akbrautinni á móts við skarðið milli umferðareyjanna. Stefndi Snæbjörn hafði kom- ið akandi norður húsasundið, ekið yfir syðri akbrautina og var að byrja að sveigja bifreiðinni til vesturs inn á nyrðri húsagöt- una, þegar áreksturinn varð, en hifreið stefnanda virðist hafa verið ekið um það bil á miðri húsagötunni. Mikil hálka var og snjóruðningur við umferðareyjarnar. Er atburður þessi varð, var kyrrstæð stór bifreið á nyrðri akbrautinni við umferðar- eyjuna vestan megin skarðsins, og náði framendi bifreiðarinnar að enda eyjunnar. Hindraði þessi bifreið útsýni ökumanna. Stutt hemlaför hafa mælst eftir báðar bifreiðarnar. Ekki er ágrein- ingur um fjárhæð bótakröfu. Meginmálsástæða stefnanda er, að stefnda Snæbirni hafi bor- ið að víkja samkvæmt undantekningarreglu 5. mgr. 48. gr. um- ferðarlaga. Af hálfu hinna stefndu er aðallega byggt á því, að ökumanni bifreiðar stefnanda hafi borið að víkja fyrir bifreið stefnda samkvæmt 1. mgr. 48. gr. umferðarlaga. Því er haldið fram af þeirra hálfu, að líta beri svo á, að þarna hafi verið vegamót hinna tveggja húsgatna eða akbrauta og að stefndi hafi verið að koma af syðri brautinni, sem sé vegur í merkingu 2. gr. umferðarlaga. Samkvæmt 5. mgr. 48. gr. laga nr. 40/1968 skulu þeir, sem aka frá brún akbrautar, einkavegum, löndum, lóðum, bifreiða- stæðum eða aka yfir gangstétt, víkja fyrir umferð á vegi þeim, sem ekið er inn á. Þar sem nefndar húsagötur svo og húsasund- ið virðast notuð til almennrar umferðar, verður að líta svo á, að svæði það, sem bifreiðarnar fóru um, hafi verið vegir í skiln- ingi 2. gr. umferðarlaga. Fallast þykir mega á þann skilning stefnda, að vegamót hafi verið, þar sem áreksturinn varð í skiln- ingi 2. gr. umferðarlaga. Samkvæmt 48. gr. umferðarlaga skal, Þegar tveir ökumenn stefna svo, að leiðir þeirra skerast, sá víkja, sem hefur hinn á hægri hönd. Sá, sem kemur frá hægri, skal þó gæta fyllstu varúðar. Stefnandi virðist byggja á því, að bifreið stefnda hafi verið ekið af einkavegi í veg fyrir bifreið stefnanda. Í þessu sam- bandi þykir verða að fallast á það sjónarmið stefndu, að svo beri að líta á sem bifreið stefnda hafi verið ekið af syðri húsa- götunni inn á nyrðri húsagötuna í umrætt sinn, og syðri húsa- gatan verður ekki talin einkavegur í skilningi 5. mgr. 48. gr. umferðarlaga. Undantekningarregla nefndrar málsgreinar verð- 1367 ur að öðru leyti ekki talin eiga við í þessu sambandi. Samkvæmt þessu þykir bera að fallast á þá málsástæðu stefndu, að öku- manni bifreiðar stefnanda hafi borið að víkja fyrir ökumanni bifreiðar stefnda. Ekki þykir hafa verið leitt í ljós, að fyrir hendi séu önnur atvik, sem stefndi ber ábyrgð á, þannig að eigi að leiða til ábyrgðar hans á tjóni stefnanda. Samkvæmt þessu þykir bera að sýkna stefndu af öllum kröfum stefnanda og dæma stefnanda til að greiða stefndu að óskiptu málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn 150.060 kr. Steingrímur Gautur Kristjánsson, settur borgardómari, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Snæbjörn Kristjánsson og Samvinnutryggingar g/t, skulu vera sýknir af öllum kröfum stefnanda, Önnu Jónsdóttur. Stefnandi greiði stefndu 150.000 krónur í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 6. nóvember 1981. Garðar Björgvinsson (Jón Bjarnason hrl.) gegn Baldri Karlssyni (Gunnar Sólnes hrl.). Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 30. júlí 1979. Dómkröfur hans eru þær, að stefnda verði gert að greiða honum 481.75 krónur (48.175 gkrónur) með 13% ársvöxtum frá 26. apríl 1975 til 21. nóvember 1977, 16% 1368 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxt- um frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á. og 30% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Stefndi gerir þær dómkröfur, „að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, en til vara „.. að máli þessu verði vísað frá héraðsdómi“. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæsta- rétti. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þeim málsúrslitum ber að dæma áfrýjanda til þess að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, og þykir hann hæfilega ákveðinn 2.200.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Garðar Björgvinsson, greiði stefnda, Baldri Karlssyni, 2.200.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Húsavíkur 23. júlí 1979. Mál þetta, sem dómtekið var 11. júlí 1979, er höfðað fyrir bæjarþingi Húsavíkur með stefnu, birtri 11. desember 1975, af Garðari Björgvinssyni, Varmahlíð 27, Hveragerði, gegn Baldri Karlssyni, Garðarsbraut 75, Húsavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi, Baldur Karlsson, verði dæmdur til að greiða honum skuld að fjárhæð kr. 48.175 með 2% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá 26. apríl 1975 til 20. nóvember 1976 og 2.5% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá þeim degi til greiðslu- dags auk málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands eða síðar framlögðum reikningi. Dómkröfur stefnda, Baldurs Karlssonar, eru þær, að hann verði með öllu sýknaður af kröfum stefnanda og tildæmdur málskostnaður úr hans hendi. Ítarlegar sáttaumleitanir hafa ekki borið árangur. 1369 MÁLAVEXTIR. Samkvæmt stefnu og greinargerð eru þeir, að með kaup- samningi, dags. 12. maí 1974, keypti stefnandi af stefnda vél- bátinn: Sören, ÞE 250, og fékk stefnandi afsal frá stefnda fyrir bátnum hinn 1. júní 1974. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera ógreidd trygg- ingariðgjöld af bátnum fyrir tímabilið frá 1. janúar 1973 til Í. júní 1974, sem stefnda beri að greiða. Stefndi hafi margsinnis verið krafinn um iðgjöld þessi, en þar eð hann greiddi þau ekki, hafi skuldinni verið komið til innheimtu hjá lögmanni í Reykjavík og hafi lögmaðurinn beðið um uppboð á bátnum til lúkningar iðgjaldaskuldinni. Stefnandi telur sér hafa verið með öllu ókunnugt um þetta, þar til að til uppboðs skyldi koma á bátnum. Hafi hann þá orðið að greiða iðgjaldaskuldina ásamt vöxtum og kostnaði til að forða uppboði (sic). Stefndi reisir sýknukröfur sínar á því, að mánudaginn 14. júlí 1975 hafi aðiljar máls þessa gert með sér sátt fyrir fógeta- rétti Húsavíkur, þar sem gengið hafi verið endanlega frá mál- efnum aðilja vegna kaupanna á v/b Sören, ÞH 250. Undir þessa sátt hafi ritað nöfn sín stefndi og lögmaður stefnanda, Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður. Er framangreind sátt var gerð, hafi einnig verið rætt um ógreidd tryggingariðgjöld af bátnum og hafi orðið samkomulag um það, að stefnandi tæki að sér að greiða þau, enda hafi orðalag sáttarinnar verið haft með hlið- sjón af því. Lögmaður stefnda (sic) mótmælti þessari fullyrðingu í munn- legum málflutningi 11. júlí sl. Þá telur stefndi, að stefnanda hafi verið fullkunnugt um hin ógreiddu tryggingariðgjöld, enda langur tími frá gjalddaga Þeirra. NIÐURSTÖÐUR. Hinn 14. júlí 1975 var gerð í fógetarétti Húsavíkur sátt varð- andi skuldaskipti aðilja og uppgjör varðandi kaup og sölu á v/b Sören, ÞH 250, í löghaldsmálinu: Garðar Björgvinsson gegn Baldri Karlssyni. Sáttin er svohljóðandi: „Gerðarþoli, Baldur Karlsson, dregur til baka víxilmál sitt í bæjarþingi Reykjavíkur gegn gerðarbeiðanda, Garðari Björgvinssyni, og Erlu Alexandersdóttur skv. víxli að fjárhæð kr. 125.000 — hundrað tuttugu og fimm þúsund krónur, — en stefndu í framangreindu bæjarþingsmáli greiði allan máls- 1370 kostnað í málinu til Skúla Pálmasonar, hrl, Reykjavík. Skal líta á nefnda víxilfjárhæð, ásamt dráttarvöxtum, sem fullar bætur og þóknun til lögmanns gerðarbeiðanda í sambandi við rneintar vanefndir á kaupsamningi aðilja út af bátnum Sören ÞH 250 (Grettir SH — 195), og á gerðarbeiðandi engar frekari kröfur á gerðarþola út af kaupunum á bátnum, og ennfremur á gerðarþoli ekki frekari kröfur á gerðarbeiðanda samkvæmt ofannefndum víxli.“ Hin umstefnda stefnukrafa er greidd af stefnanda hinn 26. apríl 1975. Honum var því fullkunnugt um iðgjaldakröfu þessa, er sáttin var gerð hinn 14. júlí 1975. Í sáttinni er tekið fram berum orðum: „ - - - Og á gerðarbeið- andi engar frekari kröfur á gerðarþola út af kaupunum á bátn- um, og ennfremur á gerðarþoli ekki frekari kröfur á gerðar- beiðanda samkvæmt ofannefndum víxli.“ Samkvæmt famansögðu og ótvíræðu orðalagi sáttarinnar ber að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda. Málskostnaður telst hæfilega ákvarðaður kr. 50.000. Dóminn kvað upp Snædís Gunnlaugsdóttir fulltrúi. Dómsorð: Stefndi, Baldur Karlsson, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Garðars Björgvinssonar, og greiði stefnandi stefnda kr. 50.000 í málskostnað innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 10. nóvember 1981. Nr. 209/1981. Landeigendafélag Ytri-Njarðvíkurhverfis með Vatnsnesi segn Njarðvíkurkaupstað. Kærumál. Þinglýsing. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. 1371 Sóknaraðili hefur með kæru 23. september 1981, sem barst Hæstarétti 6. október s. á, kært til Hæstaréttar þá ákvörðun þinglýsingardómarans í Njarðvíkurkaupstað hinn 18. september 1981 að þinglýsa að beiðni Njarðvíkurkaup- staðar yfirlýsingu hans, dagsettri 17. september 1981, sem síðar greinir. Sóknaraðili gerir þær dómkröfur, að hin kærða þing- lýsingarathöfn verði úr gildi felld og þinglýsingardómara gert að afmá þinglýsingu skjals nr. 4817/1981 úr þing- lýsingabók Keflavíkurumdæmis. Þá er krafist kærumáls- kostnaðar úr hendi ríkissjóðs. Af hálfu varnaraðilja hafa hvorki borist kröfur né grein- argerð. Mál þetta sætir kæru til Hæstaréttar samkvæmt 1. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1978. Þinglýsingardómarinn, Símon Ólason, fulltrúi bæjar- fógetans í Njarðvík, hefur samkvæmt greindu lagaákvæði sent Hæstarétti greinargerð sína um hina kærðu dóms- úrlausn. Í greinargerð héraðsdómara segir m. a. svo: „Með bréfi, dags. 23. september 1981, kærði Páll S. Páls- son hrl. f. h. Landeigendafélags Y-Njarðvíkurhverfis m/ Vatnsnesi með stoð í 3. gr. 1. 39, 1978 þinglýsingu á skjali því, sem í þinglýsingadagbók embættisins hafði hlotið númerið 4817/1981. Var skjal þetta afhent til þinglýsingar hinn 17. september 1981 og skráð þá þegar í þinglýsinga- dagbók og síðan fært í viðkomandi þinglýsingabók fyrir Njarðvík. Skjal þetta er veðleyfi Njarðvíkurbæjar til handa níu nafngreindum einstaklingum að veðsetja leigurétt Njarðvíkurbæjar til ákveðins lóðarskika ásamt mannvirkj- um þeim, sem á honum yrðu reist. Fyrrnefnt skjal var ekki haldið neinum þeim formsgöllum, sem varðað gætu frávísun frá þinglýsingu. Spurning var hins vegar, hvort útgefandi þess, þ. e. Njarðvíkurbær, hefði ráðstöfunarrétt á réttindum þeim, sem í því greindi, þannig að þinglýsing þess bryti ekki í bága við 1. mgr. 24. gr. 1. 39, 1978. Við úrlausn þess atriðis varð þinglýsingardómari að kanna allar 1372 þesar þinglýstar eignarheimildir, sem Njarðvíkurbær taldi ráðstöfunarrétt sinn byggjast á. Eignarheimildir þessar verða nú raktar að því leyti sem nauðsynlegt þykir til skýr- ingar og úrlausnar framangreinds athugunarefnis. Með lóðarleigusamningi, dags. 30. ágúst 1949, en þinglýst hinn 30. 10. 1949, leigði fjármálaráðuneytið Karvel Ög- mundssyni lóð úr landi Keflavíkurflugvallar að stærð 4 ha. Samkvæmt samningnum hafði leigutaki rétt til að fram- selja og veðsetja lóðarréttindi sín innan þeirra takmarka, sem samningurinn setti. Leigusamningnum skyldi ljúka án uppsagnar 1. mars 1999. ... Með samningi, dags. 21. janúar 1956 og þinglýst hinn 22. 2. 1956, eignast Landeigendur Y.-Njarðvíkurhverfis m/ Vatnsnesi fyrrgreinda lóð, og skv. 6. gr. þess samnings yfir- tóku þeir skyldur og réttindi Fjármálaráðuneytisins sem leigusalar gagnvart Karvel Ögmundssyni sem leigutaka. ... Með samningi, dags. 2. janúar 1981, framleigði Karvel Ögmundsson Njarðvíkurbæ lóðarréttindi sín að hluta fyrr- greindrar lóðar, nánar tiltekið 1.12 ha, og var hann færð- ur til dagbókar hinn 27. 1. 1981. Með bréfi Páls S. Páls- sonar, dags. 3. mars 1981, ... var því mótmælt, að þing- lýst yrði frumleigusamningnum (sic) um einstakar lóðir úr nefndu landsvæði, nema þeir væru gerðir af Landeigenda- félagi Y-Njarðvíkurhverfis m/Vainsnesi. Ekki er í því bréfi um að ræða kæru á fyrrgreindum framleigusamningi Karv- els Ögmundssonar og Njarðvíkurbæjar, enda kærufrestur skv. 3. gr. 1. 39/1978 liðinn, heidur mótmæli við því, að framvegis væri slíkum samningum þinglýst. Næst gerist það svo í máli þessu, að hinn 2. júlí 1981 var afhentur til þinglýsingar lóðarleisusamningur, útgefinn af Njarðvíkurbæ, um ákveðna lóð úr hinni fyrrgreindu 1.12 ha landspildu. Komu þegar fram mótmæli gegn þinglýs- ingu þess samnings, og með úrskurði hinn 21. 7. 1981 vís- aði þinglýsingardómari nefndum samningi frá þinglýsingu. Ekki er ástæða til að fara nánar út í þá ákvörðum, enda er hún ekiki hér til umfjöllunar. Hinn 17. 9. 1981 var svo afhent til þinglýsingar fyrrgreint 1373 veðleyfi Njarðvíkurbæjar, dags. 17. 9. 1981. Þegar framan- ritað er virt, sýnist Njarðvíkurbær sem þinglýstur eigandi framanlýstra lóðarréttinda hafa þann ráðstöfunarrétt á lóð- inni, sem veðleyfið byggist á. Gildi samningsins frá 2. Í. 1981 hefur að vísu verið véfengt, en það er ekki þinglýs- ingardómarans að skera úr því máli, eins og nú er komið, það er annars dómara að gera. Þangað til niðurstaða úr slíku máli liggur fyrir, stendur þinglýsing fyrrnefnds veð- leyfis óhögguð. Umbjóðendur Páls S. Pálssonar hrl. hafa hins vegar möguleika á að tryggja rétt sinn gagnvart Njarð- víkurbæ og 3. manni með því að fá þinglýst útdrætti úr stefnu í máli til riftingar á fyrrnefndum samningi Karvels Ögmundssonar og Njarðvíkurbæjar skv. 1. mgr. 28. gr. 1. 39, 1978, þangað til dómur gengur í væntanlegu riftunar- máli .. .“ Sóknaraðili rökstyður kröfu sína um, að synja beri um þinglýsingu, með því, að hin sömu rök gildi í þessu máli og gilt hafi um þinglýsingarbeiðni vegna lóðarsamnings, sem synjað hafi verið með ákvörðun sama dómara hinn 21. júlí 1981. Er vitnað til úrlausnar þessarar á þann hátt, að í henni séu tilgreind nákvæmlega hin sömu rök og kær- endur hafi nú gegn þinglýsingu yfirlýsingar þeirrar, sem deilt er um í þessu máli. Segir þar m. a. svo: „Kemur þá til athugunar, hvort þér hafið heimild til að gefa út nefndan samning, en Landeigendur Y-Njarðvíkur- hverfis m/Vatnsnesi hafa mótmælt því, að svo sé. Rétt yðar til nefndrar lóðar er að rekja til lóðarleigusamnings Karvels Ögmundssonar og fjármálaráðuneytisins, dags. 30. ágúst 1949, en með samningi, dags. 21. janúar 1956, eignast Landeigendur Y-Njarðvíkurhverfis m/Vatnsnesi nefnda lóð og yfirtaka þar með skv. 6. gr. samningsins sem leigu- salar skyldur fjármálaráðuneytisins gagnvart Karvel Ög- mundssyni. Með samningi yðar við Karvel Ögmundsson hinn 2. janúar 1981 gangið þér inn í samning milli Karvels og landeigenda sem leigutaki. Þegar skoðaður er samning- ur Karvels Ögmundssonar og fjármálaráðumeytisins frá 30. ágúst 1949, virðist ljóst, að samkvæmt honum hafi Karvel 1374 Ögmundsson enga heimild haft til að skipta nefndri leigu- lóð og gefa út nýja lóðarleigusamninga. Réttur til slíks hlaut að vera landeigandans. Með framleigusamningi yðar við Karvel Ögmundsson sátuð þér ekki öðlast frekari rétt en hann sjálfur átti. Verður því að telja yður skorta heim- ild til útgáfu lóðarleigusamnings um nefnda lóð, og ber að vísa fyrrnefndum lóðarleigusamningi yðar og Magnúsar Daníelssonar frá þinglýsingu með skírskotun til 2. mgr. 7. gr. 1. 39/1978“. Í kæru sóknaraðilja segir enn fremur svo: „Landeigendur sjá fram á það, að ef þetta gengur svo sem nú horfir, þá séu opnar dyr fyrir Karvel Ögmundsson að framleigja einstaklingum lóðir úr landi því, sem hann hefur ekki framleigt Njarðvíkurbæ. Síðan geta lóðir þessar gengið ásamt byggingum á þeim kaupum og sölum og að erfðum, orðið bitbein lánardrottna sökum veðskuldbind- inga o. s. frv. o. s. frv., svo að árið 1999 verði fjarska erfitt að samræma aðstæðurnar þeim samningi, sem umbj. mínir gengust undir að virða vegna vöruskemmanna. Það væri umbj. mínum ómælanlegt tjón, ef ekki er und- inn bráður bugur að því að koma í veg fyrir, að þinglýst yrði kvöðum á landi þeirra, svo sem nú horfir, án þess að þeir fengju nokkuð við ráðið, á meðan mál þeirra er að öðru leyti fyrir dómstólum.“ Yfirlýsing Njarðvíkurkaupstaðar, sem deilt er um, hvort þinglýsa hafi mátt, er svohljóðandi: „Samkvæmt samþykkt bæjarstjórnar Njarðvíkur hafa eftirtaldir aðilar fengið leyfi til að byggja íbúðarhús og bilgeymslur á lóð Njarðvíkurbæjar við Borgarveg og Móa- veg, sem er 1,12 ha. leigulóð og er hluti af leigulóð Karvels Ögmundssonar frá 30. 8. 1949. Öllum þessum aðilum er heimilt að veðsetja leigurétt Njarðvíkurbæjar, hver í sínum hluta lóðarinnar ásamt þeim mannvirkjum, sem á þeim verða reist, án nokkurra takmarkana af okkar hálfu varðandi fjárhæðir og skilmála væntanlegra veðlána, þ. á m. verðtryggð vísitölulán Veð- deildar Landsbanka Íslands. 1375 Heiti húseignar og nafn eiganda svo og hlutur hans í lóð- inni fylgir hér með: Borgarvegur 23, Magnús Daníelsson 6,00% Borgarvegur 25, Helgi G. Steinarsson 6,00% Borgarvegur 27, Þórður Andrésson 6,00% Borgarvegur 29, Ísleifur Guðleifsson 6,00% Borgarvegur 31, Júlíus Rafnsson 6,00% Borgarvegur 33, Bjarni H. Helgason 6,14% Borgarvegur 35, Gunnlaugur Óskarsson 9,47% Móavegur 1, Sigurður Kr. Jónsson 6,43% Móavegur 3, Gunnar Örn Gunnarsson „12%. Veðsetningarheimild samkvæmt yfirlýsingu Njarðvíkur- kaupstaðar 17. september 1981 er eftir orðum yfirlýsingar- innar ætlað að ná til nánar tiltekins hundraðshluta af leigu- réttindum yfir þeim 1.12 ha af leigulandi Karvels Ögmunds- sonar, sem Njarðviíkurkaupstaður telur sig hafa öðlast með samningi sínum við Karvel 2. janúar 1981. Er það nánar greint svo í yfirlýsingunni, að hverjum þeirra aðilja, sem í henni eru taldir, sé veitt heimild til að veðsetja sinn til- tekna hundraðshluta af leigurétti Njarðvíkurkaupstaðar „ásamt þeim mannvirkjum, sem á“ hans hluta lóðarinnar „verða reist“. Eftir þessu er það svo óljóst, hverja veðsetn- ingarheimild framangreindri yfirlýsingu er ætlað að veita, að skjalið verður ekki talið fullnægja ákvæðum 2. mgr. 6. gr. og 2. mgr. 7. gr. þinglýsingarlaga nr. 39/1978. Bar þing- lýsingardómara þegar af þeirri ástæðu að vísa því frá þing- lýsingu. Samkvæmt því, er rakið hefur verið, ber þinglýsingar- dómaranum í Njarðvíkurkaupstað að afmá þinglýsingu frá 18. september 1981 á skjali nr. 4817/1981, svo sem sóknar- aðili krefst. Kröfu sóknaraðilja um kærumálskostnað úr ríkissjóði verður ekki sinnt. Dómsorð: Krafa sóknaraðilja, Landeigendafélags Ytri Njarð- víkurhverfis með Vatnsnesi, um, að þinglýsing skjals 1376 nr. 4817/1981 verði úr gildi felld og þinglýsingardóm- ara verði gert að afmá þinglýsingu skjalsins, er tekin til greina. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Þriðjudaginn 10. nóvember 1981. Nr. 216/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Bjarna Leifi Péturssyni (Jón E. Ragnarsson hrl.). Líkamsárás. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason og Þór Vilhjálmsson. Héraðsdómi var að ósk ákærða skotið til Hæstaréttar, en einnig áfrýjað af hálfu ákæruvalds til þyngingar. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný skjöl, þar á meðal nýtt sakavottorð ákærða. Ber það með sér, að aftir uppkvaðningu héraðsdóms hefur ákærði sex sinnum verið dæmdur í sakadómi Reykjavíkur til refsingar fyrir brot gegn almennum hegningarlögum nr. 19/1940: Hinn 19. júní 1980 var hann dæmdur í tveggja mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155. gr., 244. gr., 245. gr. og 248. gr., hinn 9. júlí s. á. í fjögurra mánaða fangelsi (hegningarauka) fyr- ir skjalafals, hinn 6. nóvember 1980 í tólf mánaða fang- elsi fyrir brot gegn 252. gr., hinn 24. nóvember s. á. í fjög- urra mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr., 254. gr. og 217. gr., hinn 22. desember 1980 í átta mánaða fangelsi fyr- ir brot gegn 155. gr., 244. gr. og 254. gr., og hinn 22. maí 1377 1981 var hann dæmdur fyrir skjalafals í sex mánaða fang- elsi (hegningarauka). Þá var fjögurra mánaða fangelsis- dómi þeim fyrir skjalafals, er ákærði hlaut í sakadómi Reykjavíkur 24. janúar 1980, skotið til Hæstaréttar, og var refsing þyngd þar 16. október 1980 í sex mánaða fangelsi. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, sbr. og 72. gr. almennra hegningarlaga, en ákærði er vanaafbrotamaður. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Bjarni Leifur Pétursson, greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknar- laun til ríkissjóðs, 2.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns E. Ragnarssonar hæsta- réttarlösmanns, 2.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 22. maí 1980. Ár 1980, fimmtudaginn 22. maí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Sverri Einarssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 273/ 1980: Ákæruvaldið gegn Bjarna Leifi Péturssyni, sem tekið var til dóms 7. þ. m. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 17. janúar sl., á hendur ákærða, „Bjarna Leifi Péturssyni, Loka- stíg 17 í Reykjavík, fæddum 15. júní 1958 þar í borg, fyrir líkamsárás með því að hafa þriðjudagskvöldið 8. maí 1979, er ákærði var staddur við húsið nr. 6 við Vesturgötu í Reykja- vík, fengið tvo ónefnda menn til þess að halda Jóni Erni Guð- mundssyni, fæddum 4. nóvember 1949, föstum og að hafa þá sparkað þrisvar í millum fóta honum án nokkurs tilefnis af hálfu Jóns Arnar, þannig að hluti af hægra eista hans rifnaði frá, og varð eistað ónýtt að mestu. 87 1378 Telst þetta varða við 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta, verði þeirra krafist, og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málavextir eru þessir: Hinn 31. maí sl. kom Jón Örn Guðmundsson verkamaður, Austurgerði 10 í Reykjavík, á fund rannsóknarlögreglu ríkis- ins til að kæra líkamsárás, sem hann hafði orðið fyrir 8. maí næst liðinn um kl. 22 við Vesturgötu í Reykjavík. Samkvæmt frásögn Jóns Arnar höfðu afleiðingar árásarinnar leitt til þess, að taka varð stóran hluta af öðru. eista hans. Jón Örn skýrði svo frá, að hann hefði verið að fara töluvert ölvaður í veitingahúsið Naust. Á leiðinni vestur Vesturgötu mætti hann þrem piltum fyrir utan Vesturgötu 6. Jón Örn þekkti ekki þessa pilta, en gaf sig samt á tal við þá, og tóku þeir það eitthvað óstinnt upp. Skipti engum togum, að tveir piltanna réðust að Jóni Erni og héldu honum föstum með því að halda undir sin hvora hönd hans, en þriðji pilturinn spark- aði að sögn Jóns Arnar þrisvar upp á milli fóta hans, á meðan hann var að reyna að losa sig frá piltunum. Jón Örn fann til mikils sársauka, og fóru piltarnir frá eftir þetta. Jón Örn hélt nú í veitingahúsið Naust og fékk að setjast þar niður í fatageymslunni smástund, en síðan gekk hann að veitingahúsinu Óðali, þar sem hann fór inn og dvaldi í ca klukkustund. Var Jón Örn þá orðinn mikið kvalinn og bað þjón veitingahússins að hringja fyrir sig á leigubifreið. Gerði hann það, og fór Jón Örn heim til sín með henni. Jón Örn reyndi síðan að sofa um nóttina, en gat lítið sofið vegna sársauka. Morguninn eftir fór hann á slysadeild Borgarspítalans og var þá lagður inn á sjúkrahúsið, þar sem hann gekkst undir skurð- aðgerð. Jón Örn sagði, að þegar hann hefði komið Í Óðal þetta kvöld, hefði hann séð piltinn, sem sparkaði í hann, og hefði hann ver- ið að tala við stúlku, sem hann kannaðist við, frá því að hann var með henni í Menntaskólanum á Akureyri. Jón Örn nafn- greindi stúlkuna, en hún héti Ingibjörg Guðmundsdóttir. Jón Örn kvaðst hafa spurt Ingibjörgu að því, eftir að hann kom heim af sjúkrahúsinu, hvaða piltur það hefði verið, sem hún var að tala við í Óðali, og hefði hún þá sagt honum, að hann 1379 héti Bjarni Pétursson og ætti móðir hans heima að Njálsgötu 20 í Reykjavík. Jón Örn tók það fram, að hann hefði talað við Ingibjörgu í Óðali og sagt henni frá því, að þessi piltur hefði sparkað í sig fyrr um kvöldið, en hann þá ekki gert sér grein fyrir því, hversu alvarlegt þetta var. Jón Örn kvaðst ekki treysta sér til að þekkja piltana aftur, en hann myndi, að sá, sem sparkaði í hann, hefði verið dökk- hærður og dökkur yfirlitum, klæddur í rauðan jakka og svart- ar buxur. Frekari lýsingu gat Jón Örn ekki gefið á piltinum. Laugardaginn 2. júní sl., kl. 2014, var ákærði, Bjarni Leifur Pétursson, handtekinn af lögreglumönnum í Reykjavík í versl- uninni Ciro aði Bergstaðastræti 54, og var hann lítils háttar ölvaður. Ástæðan fyrir handtöku hans var sú, að rannsóknar- iðgregla ríkisins hafði látið lýsa eftir honum vegna máls þessa. Ákærði var færður í fangageymslu lögreglunnar í Reykjavík og rannsóknarlögreglu ríkisins tilkynnt um handtökuna. Vitnið Ingibjörg Guðrúnardóttir Guðmundsdóttir félagsmála- fulltrúi, nú að Silfurgötu 7 á Ísafirði, kom á skrifstofu rann- sóknarlögreglu ríkisins 1. júní sl. og skýrði svo frá, að það hefði verið statt í Óðali umrætt kvöld ásamt vinkonu sinni. Vitnið sagði, að á milli klukkan 2230 og 2300 hefði Jón Örn vikið sér að því og kynnt sig, og þá kom í ljós, að þau hefðu verið saman í Menntaskólanum á Akureyri. Vitnið kvaðst ekki þekkja Jón Örn mikið, en kannaðist þó við hann, er hann kynnti sig, Vitn- ið kvað Jón Örn hafa verið töluvert ölvaðan, og ræddu þau eitthvað saman, og m. a. skýrði vitnið svo frá, að Jón Örn hefði sagt því frá því, að fyrr um kvöldið hefði verið ráðist á hann og sparkað í punginn á honum. Átti þetta að hafa gerst ein- hvers staðar úti við, en ekki mundi vitnið, hvort hann tilgreindi einhvern sérstakan stað. Vitninu fannst einhvern veginn, að Jóni Erni liði illa, og ráðlagði það honum því að fara á slysavarð- stofuna. Á meðan vitnið og Jón Örn voru að ræða saman, kom að þeim piltur, sem vitnið kannaðist við, frá því að það var á Ísafirði, cg var það ákærði. Hann gaf sig á tal við vitnið, því að það Þekkti hann ekki að fyrrabragði, og mundi vitnið, að einhver piltur var með honum, en ekki mundi vitnið, hvernig hann leit út. Kom Jón Örn þá til þeirra og sagði vitninu, að þetta væri pilturinn, sem sparkað hefði í hann. Vitnið kvaðst hafa spurt 1380 ákærða að því, hvort það væri rétt, og játaði hann því, og minnti vitnið, að hann hefði sagt, að þeir hefðu verið að rífast um brennivínsflösku. Ekki varð meira úr þessum samræðum, nema að vitnið spurði ákærða að því, hvernig systir hans hefði það, en síðan fóru vitnið og vinkona þess burt af Óðali. Að mati vitnisins var ákærði undir áhrifum áfengis. Vitnið mundi eftir því, að ákærði var í rauðum bol eða skyrtu, dökk- um jakka utan yfir, og einnig var hann í dökkum buxum. Vitn- ið mundi, að skyrtan eða bolurinn var eldrauður og frekar áber- andi. Ákærði var yfirheyrður árdegis sunnudaginn 3. júní sl. af rannsóknarlögreglunni, og skýrði hann þá svo frá, að hann myndi eftir því að hafa lent í átökum við mann á Vesturgötu í Reykja- vík fyrir nokkru síðan. Ákærði kvaðst muna eftir því, að hann hefði verið að ganga austur Vesturgötu ásamt kunningjum sín- um frá Ísafirði eða Hnífsdal, er hétu Snæbjörn og Ingi, en ekki mundi ákærði föðurnöfn þeirra eða hvar þeir ættu heima fyrir vestan. Sagði ákærði, að þeir hefðu allir verið ölvaðir, og minnti ákærða, að hann hefði einnig verið undir áhrifum lyfja. Ákærði mundi eftir því, að þeir mættu manni á Vesturgöt- unni, og minnti ákærða, að það hefði verið skammt vestan við veitingahúsið Naust. Ákærði sá, að maðurinn var með áfengis flösku og einnig, að hann var mjög ölvaður. Ákærði kvaðst hafa gengið að manninum og tekið af honum flöskuna. Maðurinn vildi ekki sætta sig við það, og tóku þá Snæbjörn og Ingi mann- inn og héldu honum, en ákærði sparkaði í hann. Ákærði kvaðst hafa ætlað að sparka í magann á manninum, en verið gæti, að hann hefði ekki hitt og sparkið því lent á milli fóta hans. Ákærði mundi, að maðurinn féll í götuna, eftir að ákærði sparkaði í hann, og að hann hefði sparkað í hann aftur, þar sem hann lá í götunni. Ákærði sagði, að þeir hefðu síðan farið frá mannin- um, þar sem hann lá í götunni, en ekki vissi ákærði, hvað varð af honum eftir það. Ákærði sagði, að þegar þeir hefðu farið frá manninum, hefði hann verið í keng á götunni, en ekki fannst ákærða hann vera meðvitundarlaus. Ákærði mundi ekki, hvort hann bað þá Snæbjörn og Inga að halda manninum, á meðan hann sparkaði í hann. Ákærði sagði, að þeir hefðu haldið honum þannig, að þeir tóku undir sín hvora hönd hans, á meðan ákærði sparkaði í hann, og slepptu honum síðan, þannig að hann féll í götuna. Eftir að ákærði og félagar hans yfirgáfu manninn liggjandi 1381 í götunni, héldu þeir í veitingahúsið Óðal við Austurvöll, og minnti ákærða, að þá hefði áfengisflaska mannsins verið í þeirra höndum. Ákærði mundi ekki eftir, að hann hefði talað við neinn sérstakan í Óðali þetta kvöld, og heldur ekki eftir því að hafa hitt manninn, sem hann sparkaði í, þar. Ákærði sagði, að maðurinn, sem hann hefði sparkað í, hefði verið á aldrinum 20—-30 ára, ljóshærður, en ekki mundi ákærði eftir, hvernig hann var klæddur. Í lok yfirheyrslunnar skýrði ákærði svo frá, að hann hefði skýrt frá því, sem hann best myndi varðandi Þennan atburð og væri það sannleikanum samkvæmt. Yfirheyrslan yfir ákærða hjá rannsóknarlögreglunni bennan morgun tók rúma klukkustund. Síðdegis þennan dag var ákærði færður til yfirheyrslu í dóm- inum, og er framburður hans þá bókaður orðrétt á þessa leið: „Kærði skýrir frá því, að hann hafi verið á ferli á Vestur- götu ásamt tveimur félögum sínum fyrir nokkru síðan. Kærði kveður það vel fá staðist, að þetta hafi verið 8. maí s.1. Kærði var bæði undir áhrifum áfengis og eiturlyfja. Kærði kveður þá hafa hitt þarna mann, sem hann ekki þekkti, og var hann mjög ölvaður. Maðurinn var með áfengisflösku, og tók kærði hana af honum. Maðurinn vildi ekki una þessu, og tóku félagar kærða, sem heita Snæbjörn og Ingi, þá í manninn og héldu honum föstum. Kærði kveðst hafa ætlað að sparka í maga mannsins, en verið gæti, að sparkið hafi lent milli fóta hans. Kærða minn- ir, að hann hafi sparkað tvisvar í manninn, á meðan hann stóð uppi, og einu sinni, eftir að hann féll í götuna. Maðurinn lá einhvern veginn í götunni, þegar kærði og félagar hans fóru á brott, og segir kærði, að hann hafi verið með meðvitund. Kærði kveðst ekki muna, hvort hann bað þá Snæbjörn og Inga að halda manninum, á meðan hann sparkaði í hann, eða hvort þeir gerðu það ótilkvaddir. Kærði kveður mann bann, sem hann sparkaði í, hafa verið ljóshærðan á aldrinum 20—-30 ára, en nánari upp- lýsingar getur hann ekki gefið um hann. Kærða er kynnt skýrsla hans hjá rannsóknarlögreglu frá því i dag, og kveðst hann staðfesta hana í öllum atriðum“. Í lok þessarar yfirheyrslu var ákærði úrskurðaður í gæslu- varðhald til 8. júní sl, klukkan 17, og sat hann í gæsluvarð- haldi þann tíma, eða 5 daga. Rannsóknarlögreglan hélt áfram rannsókn málsins, og var reynt að hafa upp á mönnum þeim, er ákærði hafði nefnt, að 1382 hefðu verið með honum umrætt sinn. Í því sambandi ræddi Sigurbjörn Víðir Eggertsson rannsóknarlögreglumaður hinn 5. júní við Friðrik Hermannsson, lögregluvarðstjóra á Ísafirði, og sagði hann, að hér væri sennilega um að ræða Snæbjörn Frið- bjarnarson og Ingvar Friðbjörn Sveinsson, báða Í Hnífsdal. Friðrik lögregluvarðstjóri kvaðst hafa athugað hjá foreldrum piltanna, hvort þeir hefðu verið Í Reykjavík umræddan dag, og hefðu foreldrarnir talið, að svo hefði verið. Friðrik upplýsti, að Snæbjörn væri skipverji á m/b Orra, ÍS 20, og Ingvar Friðbjörn væri skipverji á m/b Víkingi, ÍS 280. Væru þessi skip bæði væntanleg til Ísafjarðar laugardaginn 9. júní. Sigurbjörn Víðir Eggertsson rannsóknarlögreglumaður yfir- heyrði báða mennina í lögreglustöðinni á Ísafirði laugardaginn 9. júní sl., og könnuðust þeir hvorugur við að hafa verið með ákærða umrætt sinn. Snæbjörn, til heimilis að Bakkavegi 12 í Hnífsdal, upplýsti, að hann hefði um þessar mundir stundum verið mikið drukkinn og þegar hann væri í því ástandi, myndi hann ekki eftir því, sem gerðist, og gæti hann hvorki játað né neitað því að hafa lent í átökum við einhvern mann á Vesturgötu 8. maí ásamt ákærða og Ingvari Friðbirni, en hann kannaðist við að hafa ver- ið með ákærða við mikla áfengisdrykkju í maí. Ingvar Friðbjörn, til heimilis að Dalbraut 12 í Hnífsdal, sagði, að hann myndi eftir að hafa verið sjónarvottur að því, þegar ákærði sparkaði í mann fyrir utan Hótel Borg, en ekki kannaðist hann við að muna eftir því að hafa verið með honum í aðför að manni á Vesturgötu. Snæbjörn var yfirheyrður aftur næsta dag og mundi eftir því að hafa verið með ákærða og Ingvari Friðbirni, þegar ákærði sparkaði í mann fyrir utan Hótel Borg, en ítrekaði, að hann minntist þess ekki að hafa verið með ákærða, þegar hann. hefði sparkað í mann á Vesturgötu, og teldi hann, að þar væri hann að rugla saman mönnum. Hinn 23. október sl. var ákærði enn yfirheyrður af rannsóknar- lögreglu ríkisins, og kvaðst hann engu hafa við fyrri skýrslur sínar að bæta frá 3. júní sl. og væri það rétt og satt og eftir bestu vitund, sem hann hefði þá sagt. Ákærði kvaðst hafa verið ölvaður, þegar þetta gerðist, og hefði hann verið búinn að vera undir áhrifum áfengis í ca tvo mán- uði svo og lyfja. Þá kvaðst ákærði muna eftir atviki því, sem 1383 Ingvar Friðbjörn og Snæbjörn minntust á, að hefði gerst fyrir utan Hótel Borg. Kvað hann það spark hafa lent í maga manns- ins, sem hefði gengið í burtu beinn í baki og ómeiddur. Ákærði sagði, að hann minnti, að Snæbjörn og Ingvar Frið- björn hefðu verið með honum á Vesturgötunni, en ekki þyrði hann þó að fullyrða það, því að á þessum tíma hefði hann verið mjög ruglaður vegna áfengis- og lyfjaneyslu. Kvaðst hann hafa tekið inn valium, artane, mebumanaxtri, mepumalnatrium og þá hefði hann sprautað sig með amfetamini í æð. Loks kvaðst ákærði hafa tekið eptrini og mirapont og drukkið mixtúru cloral. Ákærði upplýsti í þessari yfirheyrslu, að hann hefði hitt Jón Örn á fundi hjá AA samtökunum og síðar í veitingahúsinu Óð- ali. Hefði hann sagst ætla að draga kæruna til baka, þar sem hann sæi sér engan hagnð í því, að ákærði fengi dóm fyrir árás- ina. Lagt hefur verið fram í málinu vottorð Jónasar Magnússonar, læknis á skurðlækningadeild Borgarspítalans, um meiðsli Jóns Arnar, dagsett 7. júlí sl. Í því segir svo: „Sjúklingur, sem var við skál, lenti í ryskingum fyrir utan veitingahúsið Naustið. Var síðan lagður inn í skyndingu á Skurð- deild Borgarspítalans af Slysadeild Borgarspítalans þann 9.5.'79. Sjúkl. segist hafa fengið spark í klofið. Ástæða innlagningarinnar var sú, að hann hafði mjög bólg- inn pung, meira hæ. megin, og var þar mjög aumur og marinn. Hann var lagður inn á deildina, og þann 15.5.'79 er skorið inn í hæ. eista, þar sem bólgan hjaðnaði ekkert þennan tíma, og kom þá í ljós, að neðri helmingur eistans var rifinn af og dauð- ur. Það var saumað fyrir sárið í efri pól hæ. eistans og sárinu lokað. Síðan jafnaði sjúkl. sig hægt og rólega og var útskrifaður þann 23.5.79, þá við sæmilega líðan. Afleiðingar þessa slyss eru þær, að ekkert samband er nú milli eistans og sáðrásarinnar hæ. megin, og getur því þetta eista ekki starfað rétt. Það getur þó starfað eins og innkirtill, þ. e. a. s. framleitt hormón á eðlilegan hátt. Sjúkl. var dálítið bólginn í öllum pungnum, en vi. megin virtist eista vera eðli- legt við breifingu, og var ekki opnað inn á það“. Jón Örn Guðmundsson lýsti því yfir með bréfi, dagsettu 2. nóvember sl., að hann óskaði eftir að draga kæruna til baka. Við meðferð málsins skýrði ákærði svo frá, að hann myndi ekkert eftir atburði þeim, sem ákært væri fyrir, og vissi hann ekki einu sinni, hvar Vesturgata 6 væri. Kvaðst hann hafa ver- 1384 ið yfirheyrður vegna málsins tæpum mánuði eftir að atburður- inn gerðist. Sagði ákærði, að sá, sem rannsakaði málið og yfir- heyrði hann, hefði leitt yfirheyrsluna. Sagðist ákærði ekkert muna eða hafa munað eftir umræddum atburði og hefði skýrsl- an verið sett upp sem frásögn hans, en byggist á getgátum, sem hann hefði viðurkennt, að hefðu getað átt sér stað. Ítrekaði ákærði, að hann myndi ekkert eftir margnefndum atburði. Ákærða voru sýndar skýrslur þær, er eftir honum voru hafð- ar hjá rannsóknarlögreglunni. Ákærði kannaðist við undirskrift sína undir skýrslunum, sem hann ítrekaði, að væru til komnar með áðurgreindum hætti. Ákærði kvaðst hafa óskað eftir því við skýrslutakann síðar að fá að taka framburð sinn til baka. en hann hefði sagt, að slíkt væri þýðingarlaust. Ákærði kvaðst hafa verið undir áhrifum áfengis og lyfja frá því í mars og fram í júní stöðugt og hefði hann staðið í þeirri trú, að hann hefði verið staddur á öðrum stað á þeim tíma, er atburðurinn gerðist. Ákærði sagði, að lyfjanotkun sinni væri rétt lýst í síðari skýrslu sinni hjá rannsóknarlögreglunni. Þá kvaðst hann einnig hafa neytt áfengis samfara lyfjanotkuninni. Ákærði fór í meðferð á Sogni og Silungapolli í júní og í beinu framhaldi af því í refsivist, sem lauk í september, og að henni lokinni aftur í 10 daga meðferð. Ákærða var bent á það, að hann hefði játað sakargiftirnar í dómi. Ákærði kvað ástand sitt hafa verið þannig vegna áfengis- og lyfjaneyslu, að hann hefði ekki getað gert annað. Vitnið Jón Örn Guðmundsson skýrði svo frá við meðferð máls- ins, að það hefði gengið vestur Vesturgötu á leið í Naustið um kl. 22 að kvöldi umrædds dags. Var vitnið mjög drukkið og mundi óljóst eftir ferðum sínum. Vitnið gekk á miðri götunni, og ekki mundi það, hvort það var með áfengi meðferðis. Þegar vitnið var á móts við Vesturgötu 6, komu á móti því þrír menn, og gengu þeir eftir nyrðri gangstétt götunnar. Vitnið sneri sér að mönnum þessum, en ekki mundi vitnið, hvert erindið var. Það taldi þó, að það hefði verið að biðja um peninga eða sjúss. Tóku mennirnir þessu illa, en ekki gat vitnið lýst því, hvernig það gekk fyrir sig í smáatriðum. Það mundi þó, að tveir mann- anna þrifu í sinn hvorn handlegg vitnisins og héldu. því. Sneru þeir þá að þriðja manninum svo og vitnið sjálft, en hann spark- aði í vitnið nokkrum sinnum, og komu spörkin í læri vitnisins, 1385 en eitt sparkið á milli fóta vitnisins, svo að það fann eitthvað til, en þó ekki mikið. Eftir þetta spark losnaði vitnið fljótlega, en ekki gerði það sér grein fyrir því, hvort það var vegna þess, að piltarnir slepptu því, eða hvort það náði að losna sjálft. Vitnið heyrði engin orðaskipti fara á milli mannanna, áður en það fékk spörkin, sem bentu til þess, að það væru saman- tekin ráð þeirra að sparka í vitnið. Vitnið sagði, að það væri byggt á ágiskunum, þegar það tal- aði um 3 spörk í skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni. Eftir spörkin fór vitnið fyrst inn í Naustið, en síðan fór það í Óðal, og þar sá það mann, sem það taldi vera manninn, sem hafði sparkað í það fyrr um kvöldið. Var það rauður jakki, sem maðurinn klæddist, sem sérstaklega réð þessu áliti vitnisins. Vitnið hitti í veitingahúsinu stúlku, sem það þekkti, og upp- lýsti hún, hver maðurinn væri. Vitnið kvaðst ekki hafa þekkt manninn við skoðun mynda hjá trannsóknarlögreglunni, og þegar það sá ákærða í dóminum, gat bað ekki fullyrt, að hann væri maðurinn, sem sparkaði í það. Vitnið las yfir í dóminum skýrslu sína hjá rannsóknarlögregl- unni, kannaðist við nafnritun sína undir henni og sagði hana rétt eftir sér hafða. Vitnið vildi þó taka fram, að það væri full- sterkt til orða tekið, að piltarnir hefðu ráðist að því, og eins og áður greinir ekki fullvíst, að spörkin hefðu verið þrjú. Vitnið staðfesti, að það hefði viljað draga kæruna til baka. Vitnið sagði, að það hefði hitt ákærða, eftir að atburðurinn gerðist, en sú viðkynning hefði ekki rifjað upp fyrir því frekar, það sem gerðist og að það hefði verið ákærði, sem sparkaði. Vitnið Ingibjörg Guðrúnardóttir Guðmundsdóttir kom fyrir dóm við meðferð málsins og vann eið að framburði sínum. Vitnið kvaðst hafa verið statt í Óðali síðla kvölds 8. maí í. á., þegar það hitti þar Jón Örn Guðmundsson, sem virtist töluvert drukkinn. Þá var eins og honum liði ekki beint vel. Í samræðum þeirra kom fram, að hann hefði fyrr um kvöldið fengið spark í kynfærin. Á meðan þau voru að ræða saman, bar að ákærða og einhvern með honum. Í framhaldi af því sagði Jón Örn vitn- inu, að þetta væri hann eða þeir, sem hefðu sparkað í sig. Þá kom fram af hálfu Jóns Arnar, að þeir hefðu deilt um vínflösku. Vitnið taldi sig geta fullyrt, að fram hefði komið í samtalinu við ákærða og Jón Örn, að þeir hefðu átt einhver samskipti fyrr 1386 um kvöldið, en ekki mundi vitnið, hvort ákærði játaði í viður- vist þess að hafa sparkað á milli fóta Jóni Erni. Vitnið sagði, að ákærði hefði komið svo fyrir sjónir umrætt sinn, að hann væri undir áhrifum áfengis. Vitnið sagði, að ákærði hefði verið í rauðum bol eða skyrtu, en sjálf fótin verið dökk. Vitnið staðfesti í dóminum áðurgreinda skýrslu sína hjá rann- sóknarlögreglu ríkisins og sagðist hafa gefið hana eftir bestu vitund. Vitnið var spurt að því, hvort fullyrðing þess um játningu ákærða á brotinu, sem fram kæmi af hálfu vitnisins hjá rann- sóknarlögreglunni, væri nákvæmlega rétt eftir höfð. Vitnið kvaðst sjálft hafa lesið skýrsluna yfir, áður en það undirritaði hana, og gert það í þeirri fullvissu, að hún væri rétt. Vitnið Ingvar Friðbjörn Sveinsson skýrði svo frá við með- ferð málsins, að það kannaðist alls ekki við að hafa verið á ferð á Vesturgötu með ákærða í það skipti, sem ákærði ætti að hafa sparkað í manninn á þeim stað. Vitnið stóð í þeirri trú, þegar það gaf skýrsluna hjá rann- sóknarlögreglu ríkisins, að það hefði verið í Reykjavík á þess- um tíma, en síðar kom í ljós í viðtali við móður vitnisins, að það hefði talað við hana frá Króksfjarðarnesi um hádegi 8. maí sl. Þetta vissi móðir vitnisins, þar sem hún hafði í höndum símareikning vegna þessa samtals, sem vitnið bað um og lét skrifa á heimasíma móður sinnar. Vitnið kvaðst hafa komið í Mosfellssveitina um kl. 23 sama daginn og áðurgreint símtal átti sér stað og kom ekkert til Reykjavíkur, fyrr en komið var fram á nóttina. Vitnið sagði, að það teldi sig hafa verið búið að vera vestur í Hnífsdal um vikutíma, áður en það lagði af stað til Reykja- víkur í ferðina, sem símtalið átti sér stað í. Vitnið Snæbjörn Friðbjarnarson kvaðst við meðferð málsins alls ekki kannast við að hafa verið með ákærða kvöldið, sem hann átti að hafa sparkað í Jón Örn Guðmundsson á Vestur- götu í Reykjavík. Vitnið kvaðst ekki hafa verið öruggt á þessu, þegar það mætti í yfirheyrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins í júní á sl. ári. Síðar gat vitnið rifjað upp, að umrætt kvöld hefði Ingvar Frið- björn sótt það suður í Hafnarfjörð, en þá var hann að koma vestan af fjörðum. Vitnið byggði dagsetninguna á viðtali við móður Ingvars Frið- 1387 björns, sem taldi, að hann hefði ekki verið kominn suður eða rétt nýkominn, þegar umræddur atburður átti að hafa átt sér stað. Vitnið Sigurbjörn Víðir Eggertsson rannsóknarlögreglumaður, Yrsufelli 40 í Reykjavík, gaf skýrslu við meðferð málsins. Vitnið kvaðst hafa látið lýsa eftir ákærða, eftir að kæra Jóns Arnar hafði borist rannsóknarlögreglunni. Vitnið fékk tilkynningu um það, að ákærði væri í vörslum lögreglunnar, og minnti vitnið, að því hefði verið tilkynnt um það að morgni dags um helgi. Í framhaldi af því var ákærði færður í yfirheyrslu hjá vitninu í húsakynnum rannsóknar- lögreglu ríkisins. Vitnið sagði, að ákærði hefði verið sjúskaður, þegar hann kom til yfirheyrslunnar, og litið út fyrir að hafa verið í óreglu um tíma. Minnti vitnið, að hann hefði haft á orði, að hann hefði auk áfengis neytt lyfja um tíma. Vitninu virtist ákærði áttaður á stað og stund, þegar yfirheyrslan hófst, og að mati vitnisins var hann allsgáður. Vitnið taldi ákærða hafa játað greiðlega og hefði það ekki þurft að leiða hann í yfirheyrslunni. Vitnið sagði, að ákærði hefði nefnt mennina, sem með honum. voru, og auk þess hafði hann orð á því að fyrra bragði, að minnst hefði verið á árásina í veitingahúsinu Óðali, en ekki mundi vitnið til þess, að hann nafngreindi, hver það hefði verið. Vitnið sagði, að ákærða hefði verið kynnt skýrsla kæranda í upphafi yfirheyrslunnar efnislega, en atburðarásin hefði ekki verið rakin fyrir honum. Vitnið sagði, að ákærði hefði lýst at- burðarásinni sjálfur og hefði það ekki þurft að aðstoða hann í því með því að benda honum á einstök atriði. Vitnið kunni enga skýringu á því, hvers vegna fyrsta yfir- heyrslan yfir ákærða hjá rannsóknarlögreglu ríkisins tók rúma klukkustund, og taldi, að hún hefði aðeins tekið eðlilegan tíma. Vitnið minnti, að það hefði í upphafi yfirheyrslunnar sagt ákærða, að árásin hefði átt sér stað á Vesturgötunni. Vitnið minnist þess ekki, að ákærði hafi nokkurn tímann far- ið fram á að draga vitnisburðinn til baka. Vitninu er kynntur framburður ákærða við þingfestingu máls- ins. Vitnið hélt fast við framburð sinn fyrir dóminum og kann- aðist ekki við, að ákærði færi með rétt mál að því er snerti samskipti þeirra vegna málsins. 1388 Ákærði kvaðst halda fast við framburð sinn og kvaðst ekkert muna eftir atburðinum. Ákærði kvaðst einnig halda fast við það, að vitnið hefði leitt hann í yfirheyrslunni. Vitnið kvaðst mótmæla þessum fram- burði. Vitnið var viðstatt, þegar ákærði kom fyrir dóm síðdegis 3. júní sl., og taldi, að ástand hans þá hefði verið svipað og um morguninn. Með framburði vitnanna Jóns Arnar og Ingibjargar, sem studd- ir eru áðurgreindu læknisvottorði, er sannað, að Jón Örn hafi orðið fyrir líkamsárás með þeim afleiðingum, sem um getur í ákæru og læknisvottorði. Þá þykja sömu gögn sanna, að þetta hafi átt sér stað 8. maí 1979. Með játningu ákærða fyrst hjá rannsóknarlögreglu 3. júní sl. og síðar fyrir dómi sama dag, sem framburður vitnanna Jóns Arnar og Ingibjargar styður, svo og það, að ákærði gerði enga athugasemd við framburðinn í yfirheyrslu hjá rannsóknarlög- reglunni 23. október sl. þykir sannað þrátt fyrir framburð ákærða við meðferð málsins, að hann hafi valdið Jóni Erni þess- um áverkum með þeim hætti, sem um getur í ákæru, þó þannig, að með hliðsjón af dómsframburði Jóns Arnar þykir ósannað, að spörkin hafi verið þrjú, heldur hafi verið um eitt spark að ræða, enda flutti sækjandi málið á þeim grundvelli, að fallið væri frá þeirri lýsingu í ákæru, að spörkin hefðu veriði þrjú. Varðar þessi líkamsárás ákærða við 218. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1974 9/7 í Ísafjarðarsýslu: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1974 5/8 Reykjavík: Sátt, 2.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1974 20/7 Reykjavík: Sátt, 1.500 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1974 28/12 Reykjavík: Sátt, 2.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1975 30/10 Reykjavík: Sátt, 3.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1975 8/12 Reykjavík: Dómur: 8 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 252. gr. hegningarlaga. 1975 19/12 Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. og 259. gr. hegningarlaga. 1389 1976 3/1 Reykjavík: Sátt, 2.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1976 9/3 Reykjavík: Dómur: Sakfundinn fyrir brot gegn 217. gr. og 254. gr. hegningarlaga. Ekki gerð sérstök refs- ing. 1976 9/12 Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. og 259. gr. hegningarlaga. 1976 22/12 Reykjavík: Sátt, 30.000 kr. sekt fyrir brot gegn 25. gr. umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi í 6 mánuði frá 22/12 1976. 1977 26/1 Reykjavík: Dómur: 2.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1977 1/6 Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot gegn 155. gr., 244. gr., 254. gr. og 259. gr. hegningarlaga. Ekki gerð sérstök refsing. 1977 3/6 Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155. gr. og 244. gr. hegningarlaga. 1978 30/5 Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot segn 244. gr. og 246. gr. hegningarlaga. 1978 18/12 Reykjavík: Sátt, 10.000 kr. sekt fyrir brot gegn 257. gr. hegningarlaga. 1979 19/2 Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155. gr. og 244. gr. hegningarlaga. 1979 23/8 Reykjavík: Dómur: 2 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155. gr. og 244. gr. hegningarlaga. 1979 3/11 Reykjavík: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1980 24/1 Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155. gr. hegningarlaga. Við ákvörðun refsingar ber að athuga, að árásin var tilefnis- laus, að hún beindist að viðkvæmum stað og hafði alvarlegar afleiðingar, sakaferil ákærða og 78. gr. almennra hegningar- laga. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin með hliðsjón af þessu fangelsi í 6 mánuði. Rétt þykir samkvæmt "76. gr. almennra hegningarlaga, að áðurgreint gæsluvarðhald ákærða, 5 dagar, komi refsingu hans til frádráttar. Loks ber að dæma ákærða samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 180.000 1390 krónur, og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Jóns E. Ragnarssonar hæstaréttarlögmanns, 180.000 krónur. Pétur Guðgeirsson, fulltrúi ríkissaksóknara, flutti málið af hálfu ákæruvaldsins. Dómsorð: Ákærði, Bjarni Leifur Pétursson, sæti fangelsi í 6 mán- uði. Til frádráttar refsingunni skal koma 5 daga gæsluvarð- haldsvist ákærða. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksókn- arlaun, 180.000 krónur, er renni í ríkissjóð, og málsvarnar- laun til skipaðs verjanda síns, Jóns E. Ragnarssonar hæsta- réttarlögmanns, 180.000 krónur. Fimmtudaginn 10. nóvember 1981. Nr. 3/1980. — Örn Svavarsson (Hilmar Ingimundarson hrl.) gegn Magnúsi Ólafssyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Lausafjárkaup. Gallar. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréitardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 7. janúar 1980. Hann krefst aðallega sýknu, en til vara lækkunar á kröfum stefnda. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að stað- festa hann með þeirri breytingu, sem stafar af lögum nr. 35/1979. 1391 Áfrýjandi greiði stefnda 2.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Örn Svavarsson, greiði stefnda, Magnúsi Ólafssyni, 2.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukadómþings Kjósarsýslu 18. október 1979. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 15. þ. m., hefur Magnús Ólafsson, Fellsbraut 15, Skagaströnd, Húnavatnssýslu, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 6. febrúar 1978, á hendur Erni Svavarssyni, Arnartanga 78, Mosfellssveit. Endanlegar dóm- kröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði gert að greiða hon- um kr. 328.109 með 16% ársvöxtum frá 21. nóvember 1977 til 21. febrúar 1970, en 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, en 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, en 27% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og málskostnað að skaðlausu skv. gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Af hálfu stefnda er þess krafist, að hann verði algerlega sýkn- aður af öllum kröfum stefnanda og honum tildæmdur málskostn- aður, en til vara, að stefnukrafan verði stórlega lækkuð og hon- um tildæmdur málskostnaður. Il. Í stefnu segir: „Málavextir eru þeir, að stefnandi keypti þann 18. 6. 1977 bifreiðina L 1530, sem er af Ford Taunus gerð, ár- gerð 1971, af stefnda. Við kaupin var stefnanda skýrt svo frá, að bifreiðin væri með nýrri vél. Hún reyndist hins vegar, þeg- ar á reyndi, vera nær ónýt, og varð stefnandi að kosta gagngera endurnýjun vélarinnar. Stefndi hefur ekki fengist til að standa við yfirlýsingar sínar og málsókn því nauðsynleg.“ Frammi liggur í málinu sem dskj. nr. 5 kartonspjald, 20 x 44 cm að stærð, með svofelldri áletrun: „TIL SÖLU Ford Taunus 1971, ný vél. Verð kr. 900/þús. (500 út).“ Stefnandi telur, að 1392 þetta spjald hafi verið á bílnum, þegar hann skoðaði hann. Sam- kvæmt framlögðu afsali var kaupverð bifreiðarinnar kr. 750 þús., kr. 600 þús. í peningum, 100 þús. á víxli til eins mánaðar og 50 þús. á víxli til tveggja mánaða. Bílasalinn, Reynir Jóhannesson, kvaðst fyrir dóminum vera alveg viss um, að hann hefði skrifað áletrunina á þetta spjald og það hefði verið á bifreiðinni. Eftir stefnda, Erni Svavarssyni, var m. a. bókað, þegar hann kom fyrir dóminn: „Hann segir, að búið hafi verið að keyra vélina hátt á annað hundrað þúsund kílómetra, þegar hann seldi hana. Hann kveðst hafa keypt hana notaða frá útlöndum 1973, um veturinn, og hafa látið gera við vélina tæpu ári áður en hann seldi hana. Stefndi er spurður nánar um viðgerð þá, sem hann lét fram- kvæma á vélinni. Hann segir, að olíueyðsla hafi aukist svolítið. Hann kveðst hafa orðið var við olíusmit og segir, að sér hafi skilist, að vélar í þessum bílum entust rúmlega hundrað þúsund kílómetra akstur. Hann kvaðst af þeim sökum hafa talið rétt að láta gera við vélina. Hann segist ekki hafa vitað nákvæm: lega, hvað gert var við hana, kveðst ekki hafa vit á vélum. Hann segir, að vélin hafi alltaf eytt svolítilli smurolíu, meðan hann átti hana, og kveður sér hafa skilist, að það væri eðlilegt. Hann segist ekki geta sagt, að olíueyðslan hafi aukist. Hann kveðst ekki hafa orðið var við óeðlileg hljóð í vélinni og segist ekki hafa fundið mun á eyðslunni frá því hann keypti hana. Hann kveðst hafa farið með bifreiðina á bílasöluna Bílamarkaðinn og falið því fyrirtæki að selja hana. Hann segist síðan lítið hafa skipt sér af sölutilraunum og kveðst hafa verið í útlöndum, þeg- ar bifreiðin var seld. Hann segir, að sá, sem stendur fyrir bíla- sölunni, Ólafur Magnússon, muni hafa skrifað undir fyrir sína hönd. Hann kveðst síðan hafa farið á bílasöluna og fengið and- virði bifreiðarinnar, þegar hann kom heim. Hann segist hafa skýrt frá því, þegar hann var spurður um ástand vélarinnar á bílasölunni í upphafi, að gert hefði verið við vélina. Hann kveðst hafa sagt sem satt var, að hann vissi ekki, hvað við hana hafi verið gert. Hann segist ekki hafa tekið fram, hvað langt var um liðið frá því, að viðgerðin hafði farið fram. Hann seg- ist aðallega hafa haft samband við sölumann að nafni Reynir. Hann segir, að stefnandi hafi haft símasamband við sig, eftir að kaupin voru gerð, hann giskar á, að það hafi verið síðsumars. Mann segir, að hann hafi fyrst sagt sér, að olíudælan hafi farið 1393 og síðan að vélin hefði farið og brotnað hjól í sambandi við framhjól. Hann segir, að komið hafi fram af hálfu stefnanda, að hann ætlaðist til, að stefndi bæri kostnað af viðgerð. Hann segist hafa sagt eins og var, að hann hefði selt bílinn og látið vita, í hvaða ástandi hann var, og að hann teldi sér þetta mál þannig óviðkomandi eftir það. Honum er sýnt dskj. nr. 5. Hann segist ekki þora að segja um, hvort hann kannist við það. Hann segist hafa séð slíkt spjald á bílnum, áður en hann fór utan. Hann segist ekki muna, hvort hann las það, sem á því stóð. Hann er spurður, hvort hann efist um, að þetta sé rétta spjaldið. Hann segist ekki þora að segja um það. Hann kveður rétt, að bíllinn hafi verið boðinn á 900.000 krónur og að árgerðin hafi verið 1971. Hann segir, að stefnandi hafi gefið sér kost á að skoða vélina hjá Þ. Jónssyni h.f. Hann segist hafa farið þangað, en kveður þá, sem hann hafi talað þar við, ekki hafa kannast við vélina, segist ekki geta fullyrt, hvort vélin hafi verið ókomin eða farin frá verkstæðinu. Hann segist ekki hafa grennslast fyrir um þetta frekar .. .“ Þegar Reynir Jóhannesson bílasali var spurður um það við vitnaleiðslu, hvaða upplýsingar stefndi hefði gefið honum um hílinn, svaraði hann: „Að bíllinn væri góður, í góðu ástandi og með nýupptekinni vél.“ Spurður um það, hvaða upplýsingar hann hafi gefið kaupandanum, svaraði bílasalinn: „Þær upp- lýsingar, sem ég fæ frá seljandanum.“ Spurður um, hvaða skiln- ing hann legði í orðalagið nýuppserð vél, svaraði hann: „Þá reikna ég með, að vélin sé nýupptekin frá grunni.“ Bílasalinn Reynir var spurður, hvernig hann hefði verðlagt bílinn, hefði hann vitað það, sem fram er komið í málinu um viðgerð þá, sem fram fór á bílnum árið áður (sjá nánar fram- burð viðgerðarmannsins, sem rakinn verður í næsta kafla í dómi þessum). Bókað var: „Hann segir, að mjög erfitt sé að svara þessu, verð- ið, sem sett var á bílinn, hafi verið nokkuð lágt, miðað við gæði bilsins og útlit, en hann telur ekki fráleitt að ætla, að settar hefðu verið á hann 800.000 krónur miðað við, að réttar upp- lýsingar hefðu legið fyrir eða réttur skilningur.“ Við. aðiljayfirheyrslu var stefnanda sýnt dskj. nr. 5. Hann kvað spjald þetta hafa verið á bílnum, þegar hann skoðaði hann. Hann var spurður, hvernig hann hefði skilið áletrunina „ný vél“. Hann kvaðst hafa skilið það þannig, að vélin væri nýupp- tekin eða skiptivél. 88 1394 III. Þegar vitnið Björgvin Sigmundur Bjarnason bifvélavirki, sá sem gerði við bifreiðina fyrir söluna, kom fyrir dóminn, var m. a. bókað: „Vitnið kveðst kannast við að hafa gert við bifreið þá, sem um ræðir í málinu. Hann heldur, að það hafi verið árið 1976. Hann segist hafa skipt um stimpilhringi og stangalegur, slípað ventla, skipt um hljóðkút og bremsuborða auk ýmislegs fleira fyrir 100.000 krónur. Hann segir, að þessi viðgerð á vélinni hafi átt að duga að minnsta kosti í bili. Hann segir, að bein ástæða til þess, að bifreiðin var sett í viðgerð, hafi verið sú, að loki (ventill) hafi farið, þannig að hann bleytti kerti. Hann segir, að hann hafi framkvæmt viðgerð á vélinni í sambandi við við- gerð á þessum ventli vegna gamallar reynslu og á þá fyrst og fremst við legur. Hann segist ekki hafa vitað, hvað bíllinn var mikið keyrður. Hann segist ekki hafa mælt sveifarás. Hann segir, að það sé ekki réttnefni að kalla vélina nýuppgerða eftir þessa viðgerð. Hann segir, að þegar búið sé að aka um 5.000 km eftir svona viðgerð, sé komin reynsla á, hvað hún dugar. Hann kveðst eiga við, að eftir 5.000 km akstur sé komin reynsla á, að sú viðgerð, sem hann framkvæmdi, væri óaðfinnanleg. Hann kveðst telja, að rétt sé að segja, að vélin hafi verið ný- yfirfarin eftir þá viðgerð.“ IV. Við aðiljayfirheyrslu kvaðst stefnandi hafa látið skipta um olíudælu á vélinni 2—3 vikum eftir að hann keypti bifreiðina. Ástæðan hafi verið sú, að vélin smurði sig illa. Vélin hafi þá virst smyrja sig betur fyrst í stað, en þegar frá leið, hafi sótt í sama horfið. Þegar hann hafi verið búinn að keyra bílinn í 3—4 mánuði, kvaðst hann hafa farið með bílinn á bílaverkstæði á Hofsósi til viðgerðar. Hann kvaðst hafa keyrt hálfsmánaðar- lega milli Skagastrandar og Hofsóss, um 200 km leið, ca 8 ferð- ir, en notað bílinn lítið á milli. Páll Magnússon bifvélavirki, bílaverkstæðinu Pardus á Hofs- ósi, kom fyrir dóm. Þá var m. a. bókað: „Vitnið skýrir aðspurður svo frá, að hann hafi haustið 1977, tekið! vélina úr bifreiðinni H-1303, sem er af gerðinni Ford Taunus 20. Vitnið skoðaði vélina og segir, að ástand hennar hafi verið 1395 afleitt. Komið hafi verið með bifreiðina á verkstæðið til að stilla vélina og athuga smurþrýsting, þar sem rautt ljós kvikn- aði í hægagangi. Við mælingu kom í ljós, að þrýstingurinn var fyrir neðan lágmark. Aðspurður segir mætti, að ekki hafi vantað smurolíu á vél- ina. Þegar vélin var tekin úr, hafi komið í ljós, að vélin var al- gerlega útkeyrð, og sendi vitnið hluta vélarinnar til Þ. Jóns- son h.f. í Reykjavík til að bora cylindra og renna sveifarás ... Vitnið segir, að strokkarnir hafi verið nokkuð mikið boraðir út, en segist ekki muna, hve mikið, enda eðlilegra að fá upp- lýsingar um það hjá þeim aðilja, sem framkvæmdi verkið. Vitninu er nú sýnt ljósrit af dskj. nr. 3, og kannast hann við, að þessir reikningar séu frá verkstæði hans, Pardus. Aðspurður, hvað af kostnaðarliðum á reikningum þessum sé vegna slits á vél og hvað vegna annarra óviðkomandi viðgerða eða viðhalds, segir mætti, að reikningar þessir séu eingöngu vegna vélarinnar og ekkert vegna óviðkomandi viðgerða eða viðhalds. Vitnið segist sjá af teikningunum, að vélin hafi verið sett saman hjá þeim, eftir að hún kom frá Þ. Jónsson h.f.“ Stefnukrafan, kr. 328.169, er alfarið byggð á viðgerðarreikn- ingum, sem lagðir hafa verið fram sem dskj. nr. 3. Í aðalatrið- um eru þeir þannig sundurliðaðir: Í fyrsta lagi 79 stunda vinna, kr. 170.421, við að taka mótor úr, taka hann sundur og setja hann saman og setja hann í. Í öðru lagi reikningar vegna ým- issa varahluta, þ. á m. stimplar og höfuðlegur, vinna, m. a. við að bora út blokk, flutningskostnaður og fl., er nema kr. 142.000. Þeir varahlutir og vinnuliðir, sem tilgreindir eru undir þessari síðasttöldu reikningsfjárhæð, tilheyra að áliti hinna sérfróðu meðdómsmanna venjulegri endurbyggingu á vél nema þrír lið- ir, það er lóðning á vatnskassa, kr. 610, geymaskór, kr. 375, og kerti, kr. 1.860, samtals nema þessir þrír liðir kr. 2.845, Í þriðja lagi reikningur vegna "7 stunda vinnu við að herða upp og yfir- fara vél, kr. 15.068. Stefndi hefur mótmælt öllum þessum reikningum og reikn- ingsliðum, svo sem síðar verður rakið, en stefnandi hefur m. a. á það bent, að hann geri ekki sjálfstæðar kröfur vegna afnota- missis, þótt gögn málsins beri það með sér, að um hann hafi verið að ræða, og hefur það uppi sem málsástæður gegn hugsan- legri lækkun stefnukröfu. 1396 V. Í greinargerð stefnda segir m. a.: „Umbj. m. telur málavaxtalýsingu stefnanda í verulegum atriðum ranga. Umbj. m. hefur hvorki fyrr eða síðar haldið því fram við stefnanda, að bifreið sú, sem hann seldi stefnanda með afsali, dags. 18. júní 1977, hafi verið með nýrri vél. Hér var um að ræða bifreið af árg. 1971. Vél bifr. var sú sama og frá upphafi, og gat það ekki farið framhjá stefnanda. Dskj. nr. 5 er mótmælt sem umbj. m. óviðkomandi. Það er ekki komið frá honum, og það segir ekkert um það, að hér sé um að ræða bifreið þá, sem stefnandi keypti af honum. Frá því að kaupin eru gerð hinn 10. júní 1977 og til 28. nóv. 1977 heyrir umbj. m. ekkert frá stefnanda. Honum berst síðan óvænt bréf lögmanns stefnanda, dags. 28. nóv. 1977, þar sem krafizt er skaðabóta. Í málinu liggur ekkert fyrir um orsakir fyrir bilun í vélinni, engin matsgjörð er fyrir hendi, og virðist stefnandi hafa látið framkvæma veigamikla viðgerð á vélinni án nokkurs samráðs eða tilkynningar til þess aðila, þ. e. a. s. umbi. m., sem hann hugðist síðan krefja um greiðslu á við- gerðarkostnaði. Slíkur málatilbúnaður er forkastanlegur og hlýt- ur að leiða til sýknu umbj. m., þótt eigi kæmu til aðrar ástæður. Annars er krafa umbj. m. um sýknu studd þeim rökum, að hann hafi selt stefnanda bifreiðina í því ástandi, sem hún var í við kaupin, enda hafði stefnandi kynnt sér ástand hennar o. þ. m. vélarinnar einnig og sætti sig við það að öllu leyti, sbr. dskj. nr. 4. Honum mátti vera það ljóst, að hann var ekki að kaupa nýja bifreið, og gat því eigi ætlast til þess, að umbj. m. sæi um viðhald hennar eftir kaupin. Hafi orðið slík bilun í vél bifreiðarinnar, eins og stefnandi vill vera láta, þá telur umbj. m., að orsakanna sé að leita annars staðar en hjá sér. Á stefn- anda hvílir sönnunarbyrðin um það, að umbj. m. beri greiðslu- ábyrgð á viðgerð þeirri, sem framkvæmd var. Verður ekki séð, að stefnanda hafi tekizt slík sönnun. Þá bendir umbj. m. á, að stefnandi hafi verið búinn að aka bifreiðinni í u. þ. b. 5 mánuði, þegar hann lætur framkvæma þessa viðamiklu viðgerð skv. dskj. nr. 3. Að sjálfsögðu. er reikn- ingum þessum mótmælt sem umbj. m. óviðkomandi. Þeir bera það heldur ekki með sér, að þeir eigi við bifreið þá, sem hann seldi stefnanda. Ex tudo þykir þó rétt að mótmæla þeim tölu- lega svo og einnig upphafstíma vaxta. Loks vek ég athygli á 1397 því, að reikningarnir eru ókvittaðir um greiðslu og satt best að segja um margt tortryggilegir.“ VI. ÁLIT DÓMSINS. Með framlagningu dómskjals nr. 5, framburði bílasalans, Reynis Jóhannessonar, svo og með hliðsjón af aðiljaskýrslu stefnda sjálfs þykir sannað, að umrædd bifreið hafi á bílasöl- unni verið auðkennd þannig, að hún væri með nýrri vél. Stefn- andi hefur lýst því fyrir dómi, að hann hafi skilið áletrunina „ný vél“ þannig, að vélin væri nýupptekin eða skiptivél. Samkvæmt þessu og með því, að stefndi bar ábyrgð á því, að bifreiðinni væri réttilega lýst af hálfu þeirra umboðsmanna hans, sem komu fram af hans hálfu við söluna, þá þykir stefndi hafa ábyrgst stefnanda. að vél bifreiðarinnar væri nýendurbyggð. Sannað er í málinu með framburði stefnanda sjálfs svo og með framburði bifvélavirkja þess, er viðgerð framkvæmdi ári fyrir söluna, að svo var ekki, viðgerð sú, sem framkvæmd hafði ver- ið, var svo ófullkomin, að engin trygging var fyrir því, að hún entist til langframa. Samkvæmt þessu var vélin stórlega gölluð Þegar við söluna miðað við þá eiginleika, sem af hálfu stefnda var ábyrgst, að hún hefði. Bilun sú, sem fram kom á vélinni, var eðlileg afleiðing af ástandi hennar við söluna og með tilliti til hinnar ríku ábyrgðar stefnda. Samkvæmt framansögðu þá er hann bótaskyldur vegna tjóns stefnanda. Stefnanda láðist að fá dómkvadda matsmenn til þess að segja til um hæfilegan við- sgerðarkostnað á bifreiðinni, og eru því þau sönnunargögn, sem hann færir fram fyrir tjóni sínu, þ. e. viðgerðarreikningar og framburður viðgerðarmanns, eigi svo traust sem vera bæri. Ekki Þykir það Þó, eins og sérstaklega stendur á í máli þessu, eiga að leiða til sýknu, en verður hins vegar látið valda nokkurri lækkun á stefnufjárhæð, einkum með tilliti til þess, að brír áðurgreindir liðir, samtals að fjárhæð kr. 2.045, þykja ekki tilheyra þeirri viðgerð, sem stefnandi átti rétt á, svo og að sá vinnustundafjöldi, 79 stundir, sem gerður er reikningur fyrir vegna úrtöku, sundurtekningar og ísetningar á vél, er nokkru meiri en venja er til við þessa viðgerð á bílum af þessari gerð. Með vísan til þess, sem að framan er rakið, þykir stefndi eiga að bæta stefnanda tjón hans með kr. 280.000 auk vaxta, eins og krafist er. 1398 Málskostnaður ákveðst kr. 120.000. Már Pétursson héraðsdómari kvað upp dóm þennan ásamt með- dómsmönnunum Finnboga Eyjólfssyni og Bent Jörgensen bif- vélavirkjameisturum. Dómsorð: Stefndi, Örn Svavarsson, Arnartanga 78, Mosfellssveit, greiði stefnanda, Magnúsi Ólafssyni, Fellsbraut 15, Skaga- strönd, krónur 280.000 með 16% ársvöxtum frá 21. nóvem- ber 1977 til 21. febrúar 1978, en 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, en 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, en 27% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 120.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 12. nóvember 1981. Nr. 61/1979. Olíuverslun Íslands h/f og Skúli Pálsson (Jón Ólafsson hrl.) segn Braga Jónssyni Jóni V. Jónssyni og Rut Helgadóttur (Guðjón Steingrímsson hrl.). Gildi veðskuldabréfs. Uppboðslös. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr, Magnús Þ. Torfason, Sigur- geir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjendur hafa skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 21. mars 1979. Þeir gera þær kröfur á hendur stefndu Braga Jónssyni og Jóni V. Jónssyni, að þeir verði sýknaðir af kröf- um þessara stefndu í málinu. Á hendur stefndu Rut Helga- dóttur gera þeir þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði dómur 1399 verði staðfestur að því er hana varðar. Áfrýjendur krefjast og málskostnaðar úr hendi allra stefndu, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjandans Olíu- verslunar Íslands h/f. Við munnlegan flutning málsins fyrir Hæstarétti var því lýst yfir af hendi áfrýjenda, að gengið hafi til baka eftir áfrýjun málsins kaup áfrýjandans Skúla Pálssonar á því skuldabréfi, útgefnu af stefnda Braga, tryggðu með 7. veð- rétti í Miðvangi 123 í Hafnarfirði, sem málið er risið af. Væri áfrýjandinn Olíuverslun Íslands h/f því eigandi þess nú. Þess hafði eigi verið krafist, að fjárnámskröfu þeirri, sem í héraðsdómi greinir, yrði haggað með dómi, er stefndi Bragi gaf út skuldabréf sitt með veði í Miðvangi 123. Ákvæði 3. mgr. og Á. mgr. 32. gr. uppboðslaga ber að skýra svo eftir orðum sínum og með hliðsjón af tengslum ákvæðanna við 1. mgr. greinarinnar, að þau taki ekki til þess, er veðhafi eða aðfararhafi hefur gerst hæstbjóðandi að eign á nauð- ungaruppboði, en boð hans nægir þó ekki til þess, að nokk- uð komi upp í kröfu hans. Samkvæmt þessu og því, sem rakið er í héraðsdómi um skiptingu uppboðsandvirðis, leiddu uppboðskaup Olíuverslunar Íslands h/f á Dalshrauni 4 ekki til þess, að krefjast mætti, að fjárnámskrafa hennar í Mið- vangi 37 yrði færð niður með heimild í umræddum ákvæð- um uppboðslaga. Er því ekki hald í röksemdum stefndu fyrir því, að veðskuldabréf það, sem stefndi Bragi gaf út, hafi verið óskuldbindandi vegna þess, að umrædda fjár- námskröfu hafi mátt fella niður eftir greindum ákvæðum uppboðslaga. Og þar sem stefndu Bragi Jónsson og Jón V. Jónsson hafa ekki fært fram aðrar ástæður fyrir kröfu sinni um, að veðkuldabréfið eigi að meta óskuldbindandi samkvæmt 29. gr. og 32. gr. laga nr. 7/1936 og 7. gr. laga nr. 58/1960, ber þegar samkvæmt því að sýkna áfrýjendur af kröfum þeirra í málinu, án þess að málsaðild stefnda Jóns komi sérstaklega til álita. 1400 Kröfur stefndu Rutar Helgadóttur voru fyrir héraðsdómi reistar á 20. gr. laga nr. 20/1923. Það ákvæði gæti þó ein- ungis eftir efni sínu leitt til þess, að hnekkt yrði veðsetningu á Miðvangi 123, en ekki persónulegri skuldbindingu stefnda Braga, eiginmanns stefndu Rutar. Samkvæmt kröfugerð stefndu Butar fyrir Hæstarétti svo og af þeim ástæðum, sem greindar eru í héraðsdómi, verður veðsetningunni þó ekki hrundið að því er hana varðar. Verður héraðsdómurinn stað- festur að þessu leyti að undanskildu ákvæði hans um máls- kostnað. Eftir þessum úrslitum er rétt, að stefndu greiði áfrýjend- um málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 9.000.00 krónur. Dómsorð: Áfrýjendur, Olíuverslun Íslands h/f og Skúli Páls- son, eiga að vera sýknir af kröfum stefndu, Braga Jónssonar, Jóns V. Jónssonar og Rutar Helgadóttur, í máli þessu. Stefndu greiði áfrýjendum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 9.000.00 krónur að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Þórs Vilhjálmssonar hæstaréttardómara. Í máli þessu þarf að skýra 32. gr. laga nr. 57/1949 um nauðungaruppboð. Greinin er þannig: „Nú hefur veðhafi, þar á meðal handveðhafi að veðskulda- bréfi, eða aðfararhafi orðið hæstbjóðandi á uppboði og fær samkvæmt boði sínu greiðslu að nokkru, en ekki að fullu, og er honum þá rétt að krefjast þess, að eign verði honum lögð út til eignar fyrir það verð, er hann hefur boðið, enda segi hann til, meðan þess er enn kostur að gera hærra boð. Nú býður enginn betur, og skal þá hætta uppboði. 1401 Aðili greiðir gjald í ríkissjóð sem fyrir árangurslaust uppboð. Nú krefur einhver þeirra, sem í 1. málsgr. 21. gr. segir, og gerzt hefur kaupandi að eign, án þess að krafa þeirra hafi greiðzt að fullu, skuldunaut eða aðra um eftirstöðvar kröf- unnar eða hluta af þeim, og getur dómur þá fært kröfu niður um það, er svarar mismun á sannvirði eignar á upp- boðsdegi, svo sem það sannast með mati óvilhallra manna eða með öðrum hætti, og kaupverði. Rétt er og skuldunaut og öðrum, sem svara eiga til kröfu samkvæmt í. málsgr., að höfða mál á hendur kröfuhafa til ákvörðunar á sannvirði eignar á uppboðsdegi, og getur dómur þá fært kröfu niður undir sama skilorði sem áður var mælt“. Ákvæði 1. og 2. málsgreinar lagagreinar þessarar um úf- lagningu eru sett í því skyni, að sá, sem útlagningu tær, þurfi ekki að greiða full gjöld til ríkissjóðs eins og hann væri uppboðskanpandi, sem eign hefur verið slegin. Er hér um gamla reglu að ræða, og segir um rök fyrir henni í greinargerð með frumvarpi til laganna í þingskjali nr. 174 á 68. löggjafarþingi 1948—9: „Hagnaður af útlagningu er sá, að aðili losnar við greiðslu sölulauna í ríkissjóð. Hon- um eru veitt þau hlunnindi, af því að gert er ráð fyrir því, að venjulega verði hann fyrir tapi, þar sem enginn hef- ur viljað kaupa eignina því verði, að hann fengi skuld sína greidda að fullu“. Um málsgreinar þær, sem urðu að lokum 3. og 4. mgr. lagagreinarinnar, segir svo Í greinargerðinni: „Þó að gert sé ráð fyrir því, að veðskuldaeigendur, sem fá eign útlagða eftir þessari grein, verði einatt fyrir tapi, þá þarf auðvitað ekki alltaf svo að vera, með því að ýmsar ástæður kunna að vera til þess, að eigi hafa hærri boð fengist en raun varð á, aðrar en raunveruleg verðlægð eignarinnar ... Virðist óviðeigandi, að lánardrottinn græði á kostnað skuldunauts.“ Samkvæmt þessu var í upphafi til þess ætlast, að 3. og 4. mgr. yrði aðeins beitt, ef kröfuhafi hefði fengið útlagningu. Orð málsgreinanna („kaupandi að eign“ og „kröfuhafa“) 1402 eru þó ekki í samræmi við þetta, og er við lögskýringu rétt að byggja á orðum sjálfs lagatextans, sem að þessu leyti eru ljós og framkvæmanleg, fremur en því, hvað höfundar frumvarpsins höfðu í huga. Af þessum sökum er ég sam- mála meiri hluta dómenda Hæstaréttar um, að bæði upp- boðskaupandi, sem hefur fengið sér slegna eign, og sá, sem útlagningu hefur fengið, geti þurft að sæta lækkun kröfu sinnar eftir lagaákvæðum þeim, sem hér um ræðir. Kemur þá til athugunar, hvort lækkun megi ákveða, þótt boð kröfuhafa hafi verið svo lágt, að hann samkvæmt því fái enga greiðslu og eigi því ekki útlagningarrétt. Orð grein- argerðarinnar sýna, að ekki var til þessa ætlast í upphafi. Hins vegar tel ég, að orð 3. og 4. mgr. verði ekki skilin með þeim hætti, þó að játa beri, að þau eru ekki að þessu leyti fullkomlega ljós. Við skýringu þeirra tel ég, að taka beri tillit til þess, að ekki eru skýr rök fyrir því, að uppboðs- kaupandi, sem kaupir eign á svo lágu verði, að ekkert fæst upp í hans eigin kröfu, eigi að vera betur settur en sá, sem rétt á til útlagningar. Hagsmunir uppboðsþola, sem 32. gr. uppboðslaga byggir á, að hér skuli taka tillit til, eru ber- sýnilega þeir, að til lækkunar geti komið við þessar að- stæður. Þá má á því byggja, að oftast sé kröfuhafinn bet- ur settur, ef hann fær sér slegna eign á verði undir kröfu hans en vera mundi, ef boð hans væri hærra og hann fengi útlagningu. Í 3. og 4. mgr. 32. gr. uppboðslaganna er á því byggt, að óviðeigandi sé, að „lánardrottinn græði á kostnað skuldunauts“. Þeim tilgangi, sem í þessu felst, verður frem- ur náð, ef heimildin til að lækka kröfu tekur einnig til þess, að kröfuhafi bjóði í eign án þess að fá upp í kröfu sína og fái eignina slegna sér. Önnur niðurstaða gæti leitt til þess, að kröfuhafinn fengi tvíborgað. Þau sjónarmið, sem nú hafa verið rakin, leiða til þess, að skýra ber 3. mgr. 32. gr. uppbcðslaganna svo, að stefndu Jón og Bragi eigi rétt á því, að krafa áfrýjandans Olíuversl- unar Íslands h/f sé lækkuð. Þessu geta þeir komið fram í máli, þar sem krafist er ógildingar skuldabréfsins, sem um er deilt og lýst er í héraðsdómi, enda er eigandi þess 1403 nú hinn sami og í upphafi og bréfið út gefið til greiðslu á skuld áfrýjandans Jóns við hlutafélagið. Þegar af þessari ástæðu er ég sammála þeirri niðurstöðu héraðsdómarans, að bréfið skuli lýsa ógilt. Þá tel ég, að dæma beri Olíuverslun Íslands h/f til að afhenda stefndu Jóni og Braga skulda- bréfið. Ég er sammála héraðsdómara og meiri hluta dómenda Hæstaréttar um, að áfrýjandann Olíuverslun Íslands h/f beri að sýkna af kröfum Rutar Helgadóttur. Samkvæmt ofanskráðu væri rétt, að málskostnaður félli niður að því er varðar stefndu Rut Helgadóttur, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Þá tel ég, að málskostnaður í Hæstarétti eig að falla niður að því er varðar áfrýjandann Skúla Pálsson. Málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms um aðra en stefndu Rut tel ég, að beri að staðfesta, en dæma beri áfrýjandann Olíuverslun Íslands h/f til að greiða stefndu Braga Jónssyni og Jóni V. Jónssyni 11.100 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. febrúar 1979. I. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutn- ingi 14. febrúar sl, höfðuðu Rut Helgadóttir, Miðvangi 123, Hafnarfirði, Bragi Jónsson, sama stað, og Jón V. Jónsson, Hafn- arfirði, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með tveim stefnum, ann- arri birtri 10. febrúar 1978 og hinni útgefinni 7. mars 1978, gegn Olíuverslun Íslands h/f, Reyjavík, og Skúla Pálssyni hæstaréttar- lögmanni, Smáragötu 14, Reykjavík. Dómkröfur stefnenda eru þær, að veðskuldabréf, útgefið 1. febrúar 1977, að fjárhæð kr. 6.000.000, tryggt með "7. veðrétti í fasteigninni Miðvangi 123, Hafnarfirði, verði dæmt ógilt og að stefndu verði dæmt skylt að afhenda stefnendum bréfið til af- lýsingar og að stefndu verði in solidum gert að greiða máls- kostnað að skaðlausu. Við munnlegan málflutning 14. febrúar sl. var gerð sú vara- krafa af hálfu stefnenda, að stefnda Olíuverslun Íslands h/f yrði gert að greiða stefnendum kr. 6.000.000 með 3% vöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá 1. mars 1977 til greiðsludags og máls- kostnað að skaðlausu. 1404 Stefndu hafa krafist algerrar sýknu af kröfum stefnenda og að stefnendur verði dæmdir til þess að greiða stefndu máls- kostnað að mati réttarins. Við munnlegan málflutning 14. febrú- ar sl. var því neitað af hálfu stefndu, að stefnendur fengju kom- ið að varakröfu sinni. Leitað hefur verið um sáttir í máli þessu án árangurs. Upphaflega höfðaði stefnandinn Rut Helgadóttir, Miðvangi 123, Hafnarfirði, mál þetta með stefnu, birtri 10. febrúar 1978, gegn stefndu. Í stefnu segir, að málið sé höfðað til ógildingar veðskuldabréfi skv. 20. gr. laga nr. 20/1923. Síðar í stefnunni segir, að stefnandi muni gera þær dómkröfur, að veðsetning fasteignarinnar nr. 123 við Miðvang í Hafnarfirði til tryggingar skuld að fjárhæð kr. 6.000.000 skv. handhafabréfi á 7. veðrétti verði dæmd ógild og að stefndu verði gert að greiða málskostnað að skaðlausu in solidum. Með stefnu, þingfestri 14. mars 1978, höfðuðu þeir Jón V. Jónsson og Bragi Jónsson mál segn stefndu til ógildingar sama veðskuldabréfi og til greiðslu málskostnaðar, þar með talinn málskostnaður in soliðum. Hinn 17. janúar sl. var að ósk lögmanna aðilja seinna málið sameinað fyrra málinu og öll skjöl seinna málsins lögð fram í fyrra málinu. Við þá framlagningu urðu þau mistök, að ekki var tekið tillit til þess, að nokkur af málsskjölum seinna máls- ins höfðu einnig verið lögð fram í fyrra málinu, og eru því nokkur skjöl í málinu í tvíriti. Mál þetta var munnlega flutt 17. janúar sl. Það var endur- upptekið 2. febrúar sl. og frestað til 14. febrúar sl. Þá kom stefndi Skúli Pálsson hæstaréttarlögmaður fyrir dóm til yfir- heyrslu, og síðan var málið flutt að nýju og dómtekið. 11. Málavextir eru þeir, að stefndi Olíuverslun Íslands h/f lét 24. mars 1976 gera fjárnám í tveim fasteignum stefnandans Jóns V. Jónssonar, þ. e. í Dalshrauni 4 og Miðvangi 37, báðum í Hafn- arfirði, til tryggingar skuld að fjárhæð kr. 6.478.530. Hinn 6. september 1976 fór fram nauðungaruppboð á fasteigninni Dals- hrauni 4, og varð þá hæstbjóðandi Iðnaðarbanki Íslands h/f, og var boð bankans kr. 10.000.000. Annað og síðasta uppboð fór fram á eign þessari 20. september 1976, og varð þá stefndi Olíu- verslun Íslands h/f hæstbtjóðandi með boði að fjárhæð kr. 24.100.000. Samkvæmt frumvarpi að úthlutunargerð, dags. 17. 1405 desember 1976, dskj. 19, greiddust kr. 19.231.439 upp í kröfur Iðnaðarbanka Íslands h/f, sem voru að fjárhæð kr. 28.695.558. Krafa stefnda Olíuverslunar Íslands h/f var fyrir aftan kröfur Iðnaðarbankans. Hinn 12. september 1977 var gefið út uppboðs- afsal fyrir fasteigninni Dalshrauni 4 til stefnda Olíuverslunar Íslands h/f, dskj. 24. Hinn 10. ágúst 1976 var beðið um uppboð á fasteigninni Mið- vangi 37, Hafnarfirði, til lúkningar ofangreindri skuld. Þá er uppboð þetta skyldi fram fara Í. febrúar 1977, varð samkomu- lag á milli stefnda Olíuverslunar Íslands h/f og stefnandans Braga Jónssonar, að Bragi gæfi út veðskuldabréf að fjárhæð kr. 6.000.000 til 2 ára með hæstu veðlánavöxtum. Veðskuldabréf þetta var tryggt með 7. veðrétti í fasteigninni Miðvangi 123, Hafnarfirði, eign stefnandans Braga Jónssonar, og er þetta bréf- ið, sem málið er af risið. Á dskj. 12 er yfirlýsing, dags. 30. apríl 1977, undirrituð af Jóni V. Jónssyni. Þar er því m. a. lýst yfir, að handhafabréf að fjárhæð kr. 6.000.000, útgefið 1. febrúar 1977, sé skuld, sem fyrirtækið Jón V. Jónsson s/f skuldi og Bragi Jónsson hafi veitt veð fyrir í húsi sínu og beri fyrirtækið ábyrgð á skuldinni. Með bréfi, dags. 5. júlí 1977, dskj. 21, bað stefndi Olíuverslun Íslands h/f um uppboð á Miðvangi 123 til greiðslu þessarar skuldar auk vaxta og kostnaðar. Með bréfi, dags. 22. júlí 1977, dskj. 22, til bæjarfógetans í Hafnarfirði krafðist lögmaður stefnenda þess, að synjað yrði að svo stöddu um uppboð á fasteigninni. Rökstuðningur fyrir kröfu þessari var, að þegar Olíuverslun Íslands h/f keypti Dals- hraun 4 á nauðungaruppboði 20. september 1976 fyrir kr. 24.1 milljón, hafi eignin verið að verðmæti um kr. 40 milljónir og að uppboðsbeiðanda hafi verið óheimilt að halda innheimtunni áfram, sbr. lög nr. 57/1949, 32. gr., 3. og 4. mgr. Jafnframt segir í bréfi þessu, að þennan sama dag hafi verið beðið um dóm- kvaðningu matsmanna til þess að meta sannvirði eignarinnar Dalshrauns 4 á uppboðsdegi. Hinn 27. júlí 1977 voru þeir Agnar Gústafsson hæstaréttarlög- maður, Kópavogi, og Arnljótur Guðmundsson húsasmíðameistari, Reykjavík, dómkvaddir til þess að meta fasteignina nr. 4 við Dalshraun, Hafnarfirði, og segja til um sannvirði hennar 20. september 1976 með vísun til laga nr. 57/1949, 3. og 4. mgr. 32. gr. Með bréfi, dags. 19. október 1977 (dskj. 25), bað stefndi Skúli 1406 Pálsson, sem kvaðst nú vera handhafi veðskuldabréfsins, sem málið er af risið, um nauðungaruppboð á húseigninni Miðvangi 123, Hafnarfirði. Matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna er á dskj. 26, og er hún dagsett 9. janúar 1978. Í matsgerðinni kemur fram, að skoð- un á fasteigninni Dalshrauni 4 hafi farið fram 13. október 1977. Far hafi mætt auk matsmanna matsbeiðandi, Guðjón Steingríms- son hæstaréttarlögmaður, ásamt umbjóðanda sínum, Jóni V. Jónssyni. Fyrir matsþola, Olíuverslun Íslands h/f, mætti Theódór Georgsson héraðsdómslögmaður, og með honum Svan Friðgeirs- son. Matsmenn komast í matsgerðinni að þeirri niðurstöðu, að sannvirði fasteignarinnar nr. 4 við Dalshraun, Hafnarfirði, hafi hinn 20. september 1976 verið kr. 45.000.000 miðað við það, að útborgun væri sem næst kr. 30.000.000 og eftirstöðvar lánaðar til 8 ára með 12—13% ársvöxtum, en kr. 37.500.000 miðað við það, að 1/4 hluti verðsins væri greiddur innan 1/2 mánaðar frá uppboðsdegi og eftirstöðvar eftir 2 mánuði. Með bréfi, dags. 30. janúar 1978 (dskj. 28), var Olíuverslun Íslands h/f sent ljósrit af matsgerðinni og enn fremur gerð sú krafa f. h. Jóns V. Jónssonar s/f og Braga Jónssonar, að Olíu- verslun Íslands h/f afhendi skuldabréf að fjárhæð kr. 6.000.000, útgefið 1. febrúar 1977, tryggt með 7. veðrétti í fasteigninni Miðvangi 123, Hafnarfirði, þar sem mismunur á sannvirði eignar- innar á uppboðsdegi og kaupverði hafi verið metinn kr. 13.400.000. Með bréfi, dags. 10. febrúar 1978 (dskj. 11), hafnar Olíu- verslun Íslands þessari kröfu. Í bréfi þessu segir m. a. svo: „samkvæmt úthlutunargerðinni greiðir Olíuverzlun Íslands hf. kr. 19.231.439 upp í kröfu Iðnaðarbanka Íslands hf., sem nam alls kr. 28.695.558. Vantar þannig kr. 9.464.119 upp á, að Iðnaðarbanki Íslands hf. fái fullnægt kröfugerð sinni, og er það því rangt, að um útlagningu hafi verið að ræða til Olíuverzlunar Íslands hf. Útlagning fyrir þessari fjárhæð gat eingöngu verið til Iðnaðarbanka Íslands hf. Það er því augljóslega rangt, sem segir í matsgerð þeirri, sem fylgdi bréfi yðar, að Olíuverzlun Íslands hf. hafi fengið eignina sem ófullnægður veðhafi. Sam- kvæmt veðbókarvottorði, sem fyrir lá á uppboðsdegi, voru kröfur að fjárhæð samtals kr. 16.959.478 á eftir hæsta boði og áður en kæmi að skuldaröð Olíuverzlunar Íslands hf., eða sam- tals kr. 41.059.478, sem voru á undan fjárnámi Olíuverzlunar 1407 Íslands hf., sem var að fjárhæð kr. 6.478.530 samkvæmt fjár- námi dags. 24/3 1976. Ef löghaldskröfur eru hins vegar dregnar út úr, þá eru kröfur á undan fjárnámi Olíuverzlunar Íslands hf. alls að fjárhæð kr. 37.431.281, eða hærri fjárhæð heldur en dóm- kvaddir matsmenn meta eignina samkvæmt mati því, er fylgdi bréfi yðar. Vér teljum með öllu augljóst, að 32. gr. laga nr. 57/1944 eigi aðeins við það tilvik, að um útlagningu sé að ræða, og hefði því sú grein aðeins tekið til boðs Iðnaðarbanka Íslands hf., ef hann hefði verið hæstbjóðandi, t. d. á 15 millj. kr., sem var hæsta boð Iðnaðarbanka Íslands hf. á uppboðsdegi, áður en Olíuverzlun Íslands hf. tók að bjóða í eignina. Vér vísum því algjörlega á bug, að um nokkra kröfugerð geti verið að ræða á hendur Olíuverzlun Íslands hf. út af gjörningi þessum, og fylg- ir með bréfi þessu ljósrit af afsali uppboðsréttar Hafnarfjarðar- kaupstaðar, dags. 12. september 1977, þar sem eigninni er af- salað til Olíuverzlunar Íslands hf., og engin mótmæli hafa kom- ið fram við gjörningnum, og Olíuverzlun Íslands hf. er lýstur eigandi eignar þessarar.“ Síðar í bréfi þessu segir m. a. svo: „Varðandi skuldabréf það að fjárhæð kr. 6.000.000, sem Bragi Jónsson afhenti til greiðslu á skuld við Olíuverzlun Íslands hf., skal það tekið fram, að eftir að uppboð fór fram, var ekki um neina greiðslu að ræða upp í þá viðskiptaskuld af uppboðsand- virðinu. Fjárnám hafði jafnframt verið gert í íbúðarhúsi Jóns V. Jónssonar, og var þess farið á leit við Olíuverzlun Íslands hf., að hún felldi niður fjárnám á þeirri eign, þannig að unnt væri að selja hana frjálsri sölu. Í stað þess skyldi koma greiðsla samkvæmt skuldabréfi því, sem hér um ræðir. Voru greiðslur samkvæmt skuldabréfinu miðaðar við þau viðskipti, sem Jón V. Jónsson sf. hafði þá samið um, við Ísal, en ekkert hefir orðið af þeim greiðslum. Húseign Jóns V. Jónssonar var seld á mjög háu verði og hefði Olíuverzlun Íslands hf. fengið fullnægingu af því verði samkvæmt fjárnámi því, sem lá á þeirri eign, ef ekki hefði komið til þeirra samninga, sem hér var lýst.“ Stefnandinn Rut Helgadóttir var yfirheyrð hér fyrir dómi vegna máls þessa. Aðspurð sagði hún, að hún hefði ekki frétt ef veðsetningu þeirri, sem málið er af risið, fyrr en löngu seinna, ca 5 mánuðum seinna. Stefnandinn Bragi hafi sjálfur sagt sér af þessu. Þau Rut og Bragi hafi verið gift í 5 ár og átt húseignina að Miðvangi 123 í 5 ár. Hér fyrir dómi bar stefnandinn Bragi Jónsson, að ekki hefði 1408 verið haft samráð við konu hans vegna þessarar veðsetningar. Hann kvaðst hafa tilkynnt konu sinni um veðsetninguna svona 4—6 mánuðum seinna. Þau hjónin hafi búið í húsi þessu, frá því að þau giftust fyrir 4—5 árum. Bragi lýsti tildrögum þess, að veðskuldabréfið, sem málið er af risið, var gefið út, á þann veg, að sama dag og uppboð átti að fara fram á Miðvangi 37 hafi lögmaður föður hans beðið hann um að koma með sér til Olíuverslunarinnar og hafi sýslu- maður beðið eftir því, að málið yrði leyst, og frestað uppboði á meðan. Bréfið hafi verið undirritað inn í Olíufélagi (mun eiga að vera Olíuverslun Íslands h/f). Þetta hafi verið nauð- synlegt, til þess að hægt væri að selja Miðvang 37 frjálsri sölu. Fyrir dómi bar stefnandinn Jón V. Jónsson, að hann hefði verið á sjúkrahúsi, þá er bréfið, sem málið er af risið, var undir- ritað. Fram kom hjá Svani Þór Vilhjálmssyni héraðsdómslögmanni við yfirheyrslu hér fyrir dómi, að Olíuverslun Íslands h/f hefði verið með uppboðskröfu í tvær eignir Jóns V. Jónssonar. Þá hafi verið samið um að gefa út skuldabréf í annarri eign og hafi Bragi, sonur Jóns, veðsett sína eign. Á sama tíma hafi verið gengið frá sérstakri yfirlýsingu frá Jóni V. Jónssyni um, að þessi skuld væri hans skuld, þrátt fyrir það að hún hvíldi á eign Braga. Lögmaðurinn kvaðst ekki geta svarað því, hvort eiginkona Braga hefði vitað um þessa veðsetningu, en kvaðst hafa ástæðu til þess að halda bað á þeim tíma miðað við það, hvernig staðan var á þessum málum öllum innan fjölskyldunnar. Stefndi Skúli Pálsson hæstaréttarlögmaður var yfirheyrður vegna máls þessa. Fram kom hjá stefnda Skúla, að honum hefði verið kunnugt um, að Olíuverslun Íslands h/f var áður búin að biðja um uppboð á fasteigninni, sem bréf það, sem málið er af risið, er tryggt með, en það uppboð hafi verið afturkallað. Skúli kvaðst hafa vitað, að úthlutun á uppboðsandvirðinu hafi verið mótmælt eða að þessi staðhæfing hafði komið fram, að Olíuverslun Íslands h/f hafi fengið þetta bréf greitt, þegar hún keypti Dalshraun 4. Þetta hafi komið frá lögmanni stefnandans Jóns V. Jónssonar, að vegna þess hve Olíuverslun Íslands hafði keypt fasteignina Dalshraun 4 á lágu verði, hefði Olíuversl- unin raunverulega fengið fullnustu þessa skuldabréfs, vegna þess að það hefði verið gefið út til greiðslu á fyrri veðkröfum, sem hvíldu á Dalshrauni eða hvernig sem það var til komið. 1409 Þetta kvaðst Skúli hafa vitað, þegar hann fékk bréfið. Honum hafi verið kunnugt um, að þessi mótmæli voru uppi höfð eða yrðu höfð uppi. Uppboð á Miðvangi 123 standi enn í fresti. Það hafi ýmist verið uppboðsþoli sjálfur eða lögmaður Jóns V. Jóns- sonar, sem hafi beðið um frestun uppboðsins. Uppboðsbeiðni hafi ekki verið afturkölluð. Frestun á uppboði væri til komin vegna þess, að í þessu máli er einnig höfð mótbára gegn uppboði á Miðvangi 123 vegna þess, að eiginkonu Braga Jónssonar hafi ekki verið kunnugt um veðsetninguna. Skúli tók fram, að hon- um hefði ekki verið kunnugt um þá mótbáru, fyrr en stefna hafi verið gefin út. Aldrei hafi borist til tals, að sú mótbára yrði höfð uppi. Skúli kvaðst hafa eignast veðskuldabréfið 12. október 1977. III. Af hálfu stefnenda eru kröfur rökstuddar með því, að rifta beri veðsetningunni, þar sem stefnandinn Bragi hafi veðsett hús- eign þeirra hjóna, þ. e. hans og stefnandans Rutar, án samþykkis Rutar og beri því að rifta veðsetningunni skv. 20. gr. laga nr. 20/1923. Því er og haldið fram af hálfu stefnenda, að þá er 2. og síð- asta uppboð á Miðvangi 37 skyldi fram fara 1. febrúar 1977, hafi stefnandinn Jón V. Jónsson selt þessa eign, sem var ný- byggt einbýlishús, sem hann bjó í sjálfur ásamt eiginkonu sinni, með loforði um, að fjárnámsgerð stefnda Olíuverslunarinnar yrði aflýst, en hann hafi ekki getað staðið við það loforð. Stefn- andinn Bragi hafi farið til forstjóra stefnda Olíuverslunar Ís- lands h/f til þess að reyna að fá hann til þess að veita frest á uppboðinu. Þetta hafi verið 1. febrúar 1977 eftir hádegi, en uppboðsréttur hafi þá verið settur, en beðið átekta, meðan samn- ingar voru reyndir við forstjórann. Hann hafi reynst ófáanlegur til þess að veita nokkurn frest nema með því skilyrði, að stefn- andinn Bragi tæki sjálfur ábyrgð á skuldinni með því að veð- setja sitt eigið hús. Hafi stefnandinn Bragi því neyðst til þess að gefa bréfið út. Bréfið hafi verið að upphæð kr. 6.000.000, og skyldi það greiðast á 2 árum. Vextir hafi verið ákveðnir hæstu veðlánavextir, en það sé miklu hærri vaxtafótur en skuldin hafði áður borið. Jafnframt eru kröfur um ógildingu veðskuldabréfsins rök- studdar með því, að stefndu hafi vegna hagstæðra uppboðskaupa fengið skuld þá, sem bak við veðskuldabréfið liggur, greidda 89 1410 að fullu og meira en það. Það leiði því af 32. gr., 3. og 4. mgr., uppboðslaga, að stefndu eigi ekki rétt á frekari greiðslum úr hendi stefnenda. 32. gr. eigi við alla þá, sem getið er í 1. mgr. 21. gr. Einnig er á því byggt af hálfu stefnenda, að veðbréfið sé ógilt skv. 29. og 32. gr. samningalaga. Af hálfu stefndu er sýknukrafa að því er varðar stefnandann Braga Jónsson rökstudd með því, að hann hafi greitt stefnda Olíuverslun Íslands h/f með skuldabréfi, tryggðu í fasteign sinni, skuld Jóns V. Jónssonar s/f við Olíuverslun Íslands h/f. Sú skuldarviðurkenning stefnandans Braga hafi verið gerð af fús- um og frjálsum vilja án þvingana eftir 20. gr. og 32. gr. samn- ingalaga. Þetta skuldabréf hafi stefnandinn Bragi gefið út fyr- ir föður sinn til þess að greiða skuld, er hvíldi á húsi hans nr. 37 við Miðvang í Hafnarfirði, svo hægt væri að selja húsið frjálsri sölu, og þar með hafi skuld Jóns V. Jónssonar s/f verið gerð upp við stefnda Olíuverslun Íslands h/f. Stefnanda Braga þýði því ekki að fá bréf þetta, sem umdeilt sé í málinu, ógilt, enda sé hér um að ræða handhafaskuldabréf, er stefndi Skúli Pálsson hæstaréttarlögmaður hafi fengið framselt og verði því aldrei ógilt að því er hann varðar. Að því er varðar stefnandann Jón V. Jónsson er sýknukrafa rökstudd með því, að krafa hans eigi ekki heima í máli þessu. Veðskuldabréf það, er stefnandinn Bragi gaf út, hafi verið til greiðslu á skuld Jóns V. Jónssonar við stefnda Olíuverslun Ís- lands h/f og öll tengsl milli Jóns V. Jónssonar og stefnda Olíu- verslunar Íslands h/f því rofin. Sé því ekki séð, að Jón V. Jónsson eigi aðild að máli þessu. Í öðru lagi er því haldið fram, að 32. gr. laga nr. 57/1949 eigi ekki við hér, þar sem stefndi Olíuverslun Íslands hafi ekki feng- ið útlagningu, enda hafi krafa um útlagningu ekki verið fyrir hendi. Í þriðja lagi hafi krafa sú, er stefndi Olíuverslun Íslands h/f átti í Dalshrauni 4 í Hafnarfirði, verið fyrir aftan matsfjárhæð þá, er matsmenn hafi metið húsið á til uppboðsverðs, þannig að einnig af þeirri ástæðu eigi 32. gr. uppboðslaga ekki við. Af hálfu stefndu er því mótmælt, að stefnandinn Rut Helga- dóttir hafi ekki vitað um veðsetningu þá, sem um ræðir í máli þessu. Stefnandinn Rut sé tengdadóttir Jóns V. Jónssonar, verk- taka úr Hafnarfirði. Fjölskylda eiginmanns stefnandans Rutar hafi verið í miklum fjárhagsörðugleikum og því hafi með sam- þykki þessa stefnanda og eiginmanns hennar verið ákveðið að 1411 greiða skuld fyrirtækisins Jóns V. Jónssonar s/f við stefnda Olíuverslun Íslands h/f með skuldabréfi með veði í fasteign þeirra hjóna nr. 123 við Miðvang í Hafnarfirði. IV. Álit dómsins. Veðskuldabréf það, sem málið er af risið, er út gefið 1. febrúar 1977 og þinglýst 14. s. m. Stefnandinn Rut Helgadóttir höfðaði mál þetta með stefnu, birtri 10. febrúar 1978. Þegar litið er til framburðar þessa stefnanda um, að hún hafi frétt af veðsetning- unni ca 5 mánuðum. seinna, svo og framburðar stefnandans Braga Jónssonar um, að hann hafi tilkynnt konu sinni um veð- setninguna svona 4—6 mánuðum seinna, þá hefur þessi stefn- andi ekki höfðað málið innan tilskilins frests skv. 2. mgr. 20. gr. laga nr. 20/1923, þ. e. 6 mánaða frá því að henni varði kunn- ugt um veðsetninguna. Ber því að sýkna stefndu af kröfum Þessa stefnanda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður að því er þennan stefnanda varðar falli niður. Telja verður stefnandann Jón V. Jónsson eiga aðild að mál- inu. Viðurkennt er, að handhafabréf það, sem málið er af risið, hafi stefnandinn Bragi Jónsson gefið út fyrir föður sinn, þ. e. stefnandann Jón V. Jónsson, til þess að greiða skuld, er hvíldi á húsi hans Miðvangi 37. Jafnframt liggur fyrir í málinu sem áskj. 12 yfirlýsing frá stefnandanum Jóni um, að fyrirtækið Jón V. Jónsson s/f beri ábyrgð á þessari skuld sem skuldari. Stefndi Olíuverslun Íslands h/f keypti fasteignina Dalshraun 4 á nauðungaruppboði á kr. 24.100.000, en fékk hana ekki út lagða sem ófullnægður veðhafi. Samkvæmt frumvarpi að út- hlutunargerð uppboðsandvirðis á dskj. 19 greiðdust kr. 19.231.439 upp í kröfur Iðnaðarbanka Íslands h/f vegna 6., 7. og 8. veðréttarhafa, en þær kröfur námu kr. 28.695.558. Fjár- nám stefnda Olíuverslunar Íslands h/f var fyrir aftan veð Iðn- aðarbanka Íslands h/f. Telja verður, að 3. mgr. 32. gr. uppboðs- laga eigi ekki eingöngu við þá, sem fá eign út lagða sem ófull- nægðir veðhafar, heldur alla þá veðhafa og aðfararhafa, sem gerst hafa kaupendur að eign, án þess að krafa þeirra hafi greiðst að fullu, og þá um leið þá, sem ekkert hafa fengið upp í kröfu sína. Hinir dómkvöddu matsmenn komast í matsgerð sinni að þeirri niðurstöðu, að sannvirði fasteignarinnar nr. 4 við Dalshraun hafi hinn 20. september 1976 verið kr. 45.000.000 miðað við það, 1412 að útborgun væri sem næst kr. 30.000.000 og eftirstöðvar lánaðar til 8 ára með 12—13% ársvöxtum, en kr. 37.500.000 miðað við það, að 1/4 hluti verðsins væri greiddur innan 1/2 mánaðar frá uppboðsdegi og eftirstöðvar eftir 2 mánuði. Stefnendur miða útreikninga sína við það, að sannvirði eign- arinnar hafi verið kr. 37.500.000. Þessi upphæð hefur ekki ver- ið tölulega vefengd. Nauðungaruppboðið fór fram 20. september 1976, en uppboðsafsal var ekki gefið út fyrr en 12. september 1977. Verður því við það miðað, að sannvirði fasteignarinnar Dalshrauns 4 í Hafnarfirði hafi 20. september 1976 verið a. m. k. kr. 37.500.000. Þessa eign keypti stefndi Olíuverslun Íslands h/f, eins og áður segir, á kr. 24.100.000. Mismunur er kr. 13.400.000. Fjárnám þessa stefnda á eigninni var að fjárhæð kr. 6.478.530. Verður því að telja, að stefndi Olíuverslun Íslands h/f hafi með hagnaði sínum af kaupunum fengið fullnægjandi efndir á kröfu sinni og hafi Olíuverslun Íslands h/f því ekki verið rétt að krefjast uppboðs á fasteigninni Miðvangi 37. Viðurkennt er, að það var til þess að forða uppboði (sic) á þeirri eign, sem stefn- andinn Bragi Jónsson gaf út veðskuldabréfið, sem málið er af risið. Þegar af þeirri ástæðu ber að taka kröfu um ógildingu bréfsins til greina gagnvart stefnda Olíuverslun Íslands h/f. Þegar litið er til þess, sem að framan er rakið úr framburði stefnda Skúla Pálssonar hæstaréttarlögmanns, þá þykir fram komið, að hann hafi, þá er hann fékk veðskuldabréfið, sem málið er af risið, í hendur, ekki verið í góðri trú varðandi þær mótbárur gagnvart gildi veðskuldabréfsins, sem á er byggt í máli þessu, og hefur framsalið til hans því ekki áhrif á rétt stefn- enda til þess að fá bréfið ógilt og afhent til aflýsingar. Niðurstaða málsins verður því sú, að krafa stefnendanna Braga Jónssonar og Jóns V. Jónssonar er tekin til greina. Stefndu greiði in soliðum stefnendunum Braga Jónssyni og Jóni V. Jónssyni kr. 1.232.000 í málskostnað, þar með er talinn matskostnaður kr. 300.000. Auður Þorbergsdóttir borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Olíuverslun Íslands h/f og Skúli Pálsson hæsta- réttarlögmaður, skulu vera sýknir af kröfu stefnandans Rut- ar Helgadóttur. Málskostnaður í þessum þætti málsins fell- ur niður. Veðskuldabréf, útgefið 1. febrúar 1977, að fjárhæð kr. 1413 6.000.000, tryggt með "7. veðrétti í fasteigninni Miðvangi 123, Hafnarfirði, er dæmt ógilt. Stefndi Skúli Pálsson hæsta- réttarlögmaður skal afhenda stefnendunum Braga Jónssyni og Jóni V. Jónssyni bréfið til aflýsingar. Stefndu, Olíuverslun Íslands h/f og Skúli Pálsson hæsta- réttarlögmaður, greiði in soliðum stefnendunum Braga Jóns- syni og Jóni V. Jónssyni kr. 1.232.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 12. nóvember 1981. Nr. 230/1981. Ákæruvaldið segn Halldóri Fannar Ellertssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararmir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Varmaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 8. nóvember 1981, sem barst Hæstarétti 9. s. m. Krefst hann þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar úrskurðar- ins. Í greinargerð ríkissaksóknara til Hæstaréttar segir m. a. svo: „Í hinum kærða úrskurði eru tilgreind þrjú mál á hend- ur kærða, sem undanfarnar vikur og mánuði hafa verið til rannsóknar hjá rannsóknarlögreglu ríkisins. Í sakadómi Akureyrar er til meðferðar mál á hendur kærða samkvæmt ákæru, útgefinni 15. september sl. Undir áfrýjun eru tveir dómar .. “ Staðfesta ber hinn kærða úrskurð. 1414 Dómsorð: Hiinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 8. nóvember 1981. Ár 1981, sunnudaginn 8. nóvember, er á dómþingi sakaðóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteins- syni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi: Rannsóknarlögregla ríkisins hefur gert þá kröfu, að Hall- dóri Fannar Ellertssyni verkamanni, til heimilis að Kötlufelli 3 hér í borg, fæddum 30. nóvember 1950, verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi til miðvikudagsins 9. desember nk., kl. 1700, með skírskotun til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974. Kærði hefur við skýrslutöku hjá rannsóknarlögreglu ríkisins og nú fyrir dómi viðurkennt að hafa stolið kr. 1.000 og banka- bók í íbúð að Njálsgötu 102 hér í borg sl. föstudag. Á undanförnum mánuðum hefur rannsóknarlögregla ríkisins tekið eftirfarandi mál á hendur kærða til rannsóknar, og er rannsókn Í þeim að mestu lokið: Mál RLR nr. 1217/81, þjófn- aður á ritsafni Guðmundar Kamban. RLR mál nr. 1743/81, þjófnaður á bankabók, háismeni og myndavél á Seyðisfirði í júní 1981: Kærði tók kr. 1.000 út úr bókinni. RLR mál nr. 2103 / 81, aðild að stuldi á fjórum ávísanaheftum og víðtæk fölsun úr þeim í júlí og ágúst 1981, samtals að fjárhæð kr. 14.118.00. RLR mál nr. 2816/81, þjófnaður á ávísanahefti og útgáfu ávís- ana í október 1981. 10 ávísanir að fjárhæð kr. 6.680.00 hafa borist. Mál þessi voru borin undir kærða nú fyrir dómi, og kannaðist hann við þau. Samkvæmt upplýsingum rannsóknarlögreglu ríkisins munu vera til meðferðar mál á hendur kærða hjá Hæstarétti Íslands og ríkissaksóknara. Engum málum á hendur kærða mun ólokið hjá sakadómi Reykjavíkur. Samkvæmt sakavottorði kærða hefur hann frá árinu 1975 hlotið samtals 6 óskilorðsbundna fangelsisdóma í samtals 33 mánuði fyrir skjalafals, þjófnað og önnur brot. Með hliðsjón af framansögðu og sakaferli kærða þykja leidd- ar að því verulegar líkur, að kærði muni halda áfram brotum, ef hann hefur óskert frelsi. Ber því með vísan til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 að taka til greina kröfu rannsóknarlög- 1415 reglu ríkisins um gæsluvarðhald á hendur kærða, og skal hann sæta gæsluvarðhaldi til miðvikudagsins 9. desember 1981, kl. 1700. Brot þau, sem kærði er sakaður um, gætu varðað hann fang- elsisrefsingu samkvæmt ákvæðum XVII. og XXVI. kafla al- mennra hegningarlaga, og eru því ákvæði 65. gr. stjórnarskrár- innar gæsluvarðhaldinu ekki til fyrirstöðu. Úrskurðarorð: Kærði, Halldór Fannar Ellertsson, skal sæta gæsluvarð- haldi allt til miðvikudagsins 9. desember 1981, kl. 1700. Föstudaginn 13. nóvember 1981. Nr. 28/1981. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Alfreð Gústaf Maríussyni (Gunnar Sólnes hrl.). Áfrýjun. Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum og áfengis- lögum. Ítrekun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr og Magnús Þ. Torfason. Héraðsdómi er áfrýjað til Hæstaréttar af hálfu ákæru- valds „til styttingar á tíma ökuleyfissviptingar“, en ákærði lýsti sig vilja una dóminum, er honum var birtur hann hinn 17. september 1980. Ákærði er fæddur 7. mars 1962. Hann var því ekki fullra 18 ára, er hann framdi það brot, sem hann sætti fyrir fjár- sekt og sviptingu ökuleyfis með dómssátt í sakadómi Dal- víkur 5. mars 1980. Hefur það því ekki ítrekunaráhrif á það brot, sem ákæran í þessu máli tekur til, sbr. 1. mgr. 71. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Tilgangur ákæruvalds með áfrýjun héraðsdóms, sá sem að framan var greindur, stendur því ekki í vegi, að ákvæði 1416 dómsins um refsingu ákærða komi til endurskoðunar fyrir Hæstarétti jafnframt ákvæðum hans um ökuleyfissviptingu, að því leyti sem leiða kynni til refsiviðurlaga, er hagfelldari væru ákærða en dæmd voru með hinum áfrýjaða dómi. Að því athuguðu, sem að framan er sagt, og að öðru leyti með skírskotun til þeirra lagaákvæða, sem í ákæruskjali greinir, verður ákvæði héraðsdóms um sakfellingu ákærða staðfest og refsing hans ákveðin 4.000.00 króna sekt til ríkissjóðs. Komi varðhald í 12 daga í stað sektar, verði hún ekki greidd innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði er með skírskotun til 81. gr. umferðarlaga nr. 40/ 1968 og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga nr. 82/1969 sviptur öku- leyfi í 18 mánuði frá 5. mars 1981 að telja, en þá rann út ökuleyfissvipting hans samkvæmt dómssáttinni 5. mars 1980, og hefur hann ekki fengið ökuskírteini sitt síðan. Staðfesta ber hinn áfrýjaða dóm um greiðslu sakarkostn- aðar. Að kröfu ákæruvalds ber að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs verj- anda ákærða fyrir Hæstarétti, 2.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Alfreð Gústaf Maríusson, greiði 4.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 12 daga í stað sektar, verði hún ekki greidd innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði er sviptur ökuleyfi í 18 mánuði frá 5. mars 1981 að telja. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sakar- kostnaðar er staðfest. Allur kostnaður af áfrýjun sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs verjanda ákærða, Gunnars Sólnes hæstaréttarlögmanns, 2.000.00 krón- ur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1417 Dómur sakadóms Dalvíkur í6. júlí 1980. Mál þetta, sem höfðað er með ákæruskjali ríkissaksóknara, útgefnu 8. júlí 1980, var þingfest og dómtekið fyrr Í dag. Málið er höfðað „á hendur Alfreð Gústaf Maríussyni verkamanni, Jaðri á Dalvík, fæðdum 7. mars 1962 í Hafnarfirði, fyrir að aka, laugardaginn 17. maí 1980, undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum, bifreiðinni A 4257 frá stað norðan við Hof í Arn- arneshreppi suður þjóðveginn, uns ákærði missti stjórn á bif- reiðinni skammt norðan heimreiðarinnar að Spónagerði þar í hreppnum og hún valt út af veginum. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr, Í. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. Í. nr. 52/1978. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. (sic) og 1. mgr. 24. gr. áfengis- laga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Ákærði, sem er kominn yfir lögaldur sakamanna og telst sak- hæfur, hefur sætt kærum og refsingum sem. hér segir: 1980 5/3 á Dalvík: Sátt, 100.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengis- laga. Sviptur ökuleyfi í 12 mánuði frá 5/3 1980. Málavextir. Laugardaginn 17. maí 1980, um kl. 1625, barst tilkynning á lögreglustöðina á Akureyri um, að bifreiðin A 4257 hefði lent vestur af Ólafsfjarðarvegi skammt norðan heimreiðarinnar að Spónsgerði og oltið þar. Lögreglumenn fóru þegar á vettvang, og skammt sunnan við slysstaðinn mættu þeir bifreið, sem í voru fjórir menn, sem höfðu verið í fyrrgreindu slysi. Meðal þessara manna var Alfreð Gústaf Maríusson, fæddur ". mars 1962, til heimilis að Jaðri, Dalvík, sem er ákærði í máli þessu. Þeir, sem með ákærða voru í bifreiðinni Á 4257 í greint sinn, voru Hermann Rúnar Stefánsson, fæddur 27. febrúar 1962, til heimilis að Akurgerði 3 D, Akureyri, Helgi Bergsson, fæddur 4. október 1962, til heimilis að Aðalstræti 36, Akureyri, og Gunnhallur Gunnhallsson, fæðdur 8. apríl 1962, til heimilis að Hafnarstræti 25, Akureyri, og mun hann vera eigandi bifreiðar- innar A 4257. Þegar lögreglumennina bar að, voru allir þessir menn undir áhrifum áfengis. Kváðust menn þessir hafa verið að koma frá Siglufirði og verið á leið suður Ólafsfjarðarveg, er 1418 bifreiðin hefði lent út af og oltið. Enginn manna þessara hafði hlotið alvarleg meiðsl. Í fyrstu kváðu menn þessir fimmta mann- inn hafa ekið bifreiðinni A 4257, sem þeir þekktu ekki, en eft- ir veltuna hefði hann fengið far til Dalvíkur með bifreið, er hefði átt þar leið hjá. Í framhaldi af þessu var ákærði ásamt félögum sínum færður á lögreglustöðina á Akureyri, þar sem lokið var við rannsókn málsins með því m. a. að taka úr þeim blóðsýni, en að því loknu voru þeir færðir í fangageymslur. Í beinu framhaldi af þessu hinn 18. maí 1980, um kl. 0940, var Hermann Rúnar Stefánsson í skýrslutöku hjá rannsóknar- lögreglunni. Hermann skýrir svo frá, að föstudagskvöldið 16. maí sl. hafi hann ásamt Gunnhalli og Helga farið á dansleik í Freyvangi á bifreiðinni A 4257. Hafi þeir allir verið eitthvað undir áfengisáhrifum, en ökumaður bifreiðarinnar hafi verið Valgarður Jónasson, en hann hafi ekki neytt áfengis, svo að Hermann vissi. Hermann kvað þá félaga hafa stansað stutt í Freyvangi og hafi þeir fljótlega farið aftur til Akureyrar. Val- garður hafi þá ekið bifreiðinni heim til sín í Langholt og hafi hætt akstri og annað hvort Gunnhallur eða Helgi hafi síðan tek- ið við akstrinum. Þegar þessi ökumannaskipti hafi farið fram, hafi Hermann verið orðinn það ölvaður, að hann muni ekki greinilega atvik, en Helgi og Gunnhallur hafi eflaust báðir ver- ið eitthvað drukknir, þegar annar hvor þeirra hafi tekið við akstri. Hermann vissi ekki á þessari stundu, hvort ákveðið var að aka til Siglufjarðar, strax eftir að þeir fóru frá Akureyri, en ferðin hafi endað á Siglufirði allt að einu. Hermann kveðst lít- ið muna eftir ferð þessari, þar sem hann hafi sofið af og til vegna ölvunar sinnar, og ekki vissi hann, hvort Helgi og Gunn- hallur hefðu skipst á um að aka bifreiðinni. Ekki vissi Her- mann, hvenær þeir komu til Siglufjarðar eða hvenær þeir fóru þaðan aftur, en hann rámaði í, að á báðum leiðum hefði verið ekið í gegnum Ólafsfjörð og Lágheiði. Hermann skýrði svo frá, að hann minnti, að þegar þeir komu til Dalvíkur á leið til Siglufjarðar, þá hafi þeir tekið Alfreð Maríusson með sér í bif- reiðina, og Hermann kveðst halda, að þá hafi hann verið ölvaður. Ekki vissi Hermann, hvort ákærði ók eitthvað af leiðinni frá Dalvík til Siglufjarðar og aftur til baka. Hermann kveðst hafa verið hálfsofandi á leiðinni til Akureyrar frá Dalvík og man lítið eftir ferðinni, fyrr en hann vaknaði upp við það, að bif- reiðin var að velta og eftir veltuna hafi hún stöðvast á á hjól- unum. Hermann kvað þá alla hafa verið ómeidda og hafi þeir 1419 skriðið út úr bifreiðinni. Hermann kvað þá félaga hafa verið komna af stað sem farþega í annarri bifreið, þegar lögreglan hafi komið þarna að og hafi flutt þá á lögreglustöðina á Akur- eyri. Hermann kveðst álíta, að það hafi verið ákærði, sem hafi verið ökumaður, þegar bifreiðin A 4257 fór út af og valt. Sama dag, kl. 1020, var ákærði í skýrslutöku hjá rannsóknar- lögreglunni. Ákærði skýrði svo frá, að það muni hafa verið kom- ið undir morgun aðfaranótt sl. laugardags, 17. maí 1980, þeg- ar hann hafi verið staddur hjá versluninni Hóli á Dalvík, þá hafi bifreiðinni A 4257 verið ekið upp að versluninni og í bif- reiðinni hafi verið piltar, sem hann kveðst hafa kannast við, en það hafi verið Gunnhallur, Helgi og Hermann, og þegar ekið var að versluninni Hóli, hafi Helgi verið ökumaður. Ákærða virtust allir þessir menn vera undir áhrifum meira og minna, og sjálfur kveðst hann hafa verið allölvaður. Ákærði kvað þá félaga hafa sagt sér, að þeir hefðu verið að koma frá Ólafs- firði, og það hafi orðið úr, að hann hafi fengið far með þeim, og þá hafi verið ákveðið að fara til Siglufjarðar og því ekið aftur til Ólafsfjarðar og síðan yfir Lágheiði og til Siglufjarðar. Ákærði kvað Helga hafa ekið allan tímann frá Dalvík til Siglufjarðar og aftur til baka til Dalvíkur. Ákærði kveðst hafa sofið smástund og kveðst ekki geta fullyrt um, hver hafi ekið á meðan. Ákærði kvað þá félaga hafa þurft að stansa um stund á Siglufirði, vegna þess að bifreiðin varð bensínlaus, og hafi þeir ekki fengið bensín strax, þar sem ekki var búið að opna bensínsöluna. Strax eftir að þeir félagar fengu bensín, hafi þeir haldið af stað aftur til Dalvíkur. Síðan kveður ákærði þá félaga hafa ekið beint Í gegn- um Dalvík og ekið áleiðis til Akureyrar og það muni hafa verið skammt norðan við Hof í Arnarneshreppi sem hann hafi tekið við akstri bifreiðarinnar A 4257 af Helga Bergssyni. Ákærði kveðst hafa ekið þarna suður á veginn í þriðja gangstigi af fjór- um og hafi því ekki ekið mjög greitt. Ákærði kveðst síðan hafa lent í lausamöl á vegarkantinum og hafi hann þá misst vald á bifreiðinni með þeim afleiðingum, að hún hafi kastast sitt á hvað til hliðanna á veginum og að síðustu. hafi hann misst bifreiðina vestur af veginum, þar sem hún hafi oltið einn hring og stöðvast síðan á hjólunum. Ákærði kvað þá alla hafa verið ómeidda eftir þessa veltu og hafi þeir komist hjálparlaust út úr bifreiðinni. Ákærði kvað þá hafa verið rétt komna upp í aðra bifreið, sem var á leið til Akureyrar, þegar lögreglan hafi komr ið þarna að og flutt þá á lögreglustöðina á Akureyri. Ákærði 1420 viðurkennir, að hann hafi verið undir áfengisáhrifum, þegar Þetta óhapp átti sér stað. Ákærði kvað þá alla hafa verið að neyta áfengis í bifreiðinni undanfarna klukkutíma og hafi þeir því allir verið drukknir. Sama dag, kl. 1100, var tekin: skýrsla af Helga Bergssyni hjá rannsóknarlögreglu. Í þessari skýrslu kemur fram, að þeir fé- lagar hafi farið á dansleik í Freyvangi og verið þar til fram und- ir lok hans, en þá hafi þeir farið aftur til Akureyrar. Valgarður hafi ekið allan þennan tíma og hafi hann ekki smakkað áfengi. Valgarður hafi síðan ekið heim til sín í Langholt og þar hafi Gunnhallur tekið við akstrinum og ekið norður fyrir Akureyri og þá hafi Helgi tekið við akstrinum og hafi ekið til Ólafsfjarð- ar og síðan aftur til Dalvíkur og þaðan til Ólafsfjarðar og síðan til Siglufjarðar. Frá Siglufirði hafi þeir lagt af stað um kl. 1300. áleiðis til Akureyrar. Helgi kveðst hafa ekið allan þennan tíma, frá því hann hafi tekið við af Gunnhalli og þar til skammt norðan við Hof í Arnarneshreppi, en þá kveðst Helgi hafa ver- ið orðinn það syfjaður, að hann hafi skipt við Alfreð Maríusson, sem tekinn hafi verið upp í bifreiðina á Dalvík, áður en þeir fóru til Siglufjarðar. Helgi kvað Alfreð síðan hafa verið búinn að aka skamman spöl, þegar hann missti bifreiðina út af veg- inum og velti henni. Helgi kvað Alfreð hafa ekið fremur ógæti- lega um það leyti er hann missti bifreiðina út af veginum, sér- staklega miðað við það, að rigning var, og þurrkur bifreiðarinn- ar voru bilaðar og því sást illa út. Sama dag, kl. 1130, var tekin skýrsla af Gunnhalli Gunnhalls- syni hjá rannsóknarlögreglunni. Gunnhallur skýrir svo frá, að föðursystir hans, Lára Thorarensen, sé eigandi að bifreiðinni A 4257 og hafi hann haft bifreiðina til umráða undanfarna daga. Föstudagskvöldið 16. maí 1980 hafi hann verið við víndrykkju með Hermanni Stefánssyni og Helga Bergssyni. Hann kveður þá hafa ætlað í Freyvang og hafi hann þá fengið Valgarð Jónas- son, sem muni eiga heima í Lyngholti 20, til að aka bifreiðinni A 4257 fram í Freyvang og síðan aftur til Akureyrar, þar sem allir hinir hafi verið undir áfengisáhrifum. Gunnhallur kveðst hafa tekið við akstri bifreiðarinnar A 4257 einhvers staðar á Akureyri, en síðan kveðst hann ekki muna fyrir víst, hvar það var. Hins vegar kveðst Gunnhallur muna, að hann hafi ekið norður fyrir Akureyri og þar hafi Helgi Bergsson tekið við akstrinum. Gunnhallur kveðst muna, að hann vildi ekki aka meira, þar sem rigning hafi verið og þurrkur bifreiðarinnar hafi 1421 verið bilaðar, þannig að illa sást út. Gunnhallur kveðst aðeins hafa ekið stuttan spöl norður fyrir Akureyri og síðan ekkert eftir það. Helgi hafi síðan ekið norður á Árskógsströnd og þar hafi Hermann tekið við akstrinum og hafi ekið eitthvað um Ár- skógsströnd og síðan hafi Helgi tekið við aftur. Helgi hafi síðan ekið til Dalvíkur og síðan til Ólafsfjarðar og svo aftur til Dal- víkur. Þegar þeir félagar hafi komið til Dalvíkur frá Ólafsfirði, hafi þeir tekið einhvern strák upp í bifreiðina, en hafi síðan ekið honum heim til sín á Dalvík skömmu seinna. Síðan hafi þeir tekið Alfreð Maríusson, ákærða, upp í bifreiðina og hann hafi verið með þeim í bifreiðinni, þar til hún valt. Frá Dalvík hafi þeir farið aftur til Ólafsfjarðar og síðan yfir Lágheiði til Siglufjarðar. Gunnhallur kveðst ekki muna, hvenær þeir fóru frá Siglufirði, en þaðan hafi þeir farið beina leið, að hann tel- ur, Í gegnum Ólafsfjörð og Dalvík til Akureyrar. Helgi hafi ekið þessa leið, þar til Alfreð Maríusson tók við, og rétt á eftir velti hann bifreiðinni. Gunnhallur kveðst hafa verið sofandi í fram- sæti bifreiðarinnar, þegar hún valt, og getur ekki sagi meira um aðdragandann að því, þegar bifreiðin valt. Samkvæmt dskj. nr. 14 tók Ólafur H. Oddsson læknir ákærða blóð til alkóhólrannsóknar laugardaginn 17. maí 1980, kl. 1730. Samkvæmt dskj. nr. 15 er niðurstaða blóðrannsóknar þessarar sú, að magn alkóháls í blóði reyndist vera 2.23%. Fyrir sakadómi Dalvíkur í dag játaði ákærði síðan skýlaust að hafa framið brot það, sem honum er gefið að sök í ákæru- skjali. Niðurstaða. Með vísan til játningar ákærða og niðurstöðu alkóhólákvörð- unar á dskj. nr. 15 telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem í ákæruskjali greinir. Telst ákærði með þessu hafa brotið gegn 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978. Ákvörðun refsingar. Með dómssátt í sakadómi Dalvíkur hinn 5. mars 1980 var ákærða gert að greiða kr. 100.000 í sekt til ríkissjóðs og vera sviptur ökuleyfi í 12 mánuði fyrir brot gegn sömu ákvæðum og hann hefur gerst brotlegur við nú. Þetta fyrra brot ákærða hefur því ítrekunaráhrif við ákvörðun refsingar nú samkvæmt 71. gr. hinna almennu hegningarlaga nr. 19/1940. Með hliðsjón af þessu svo og með vísan til 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, 1422 sbr. lög nr. 54/1976, og 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978, svo og til þess, hvernig brot ákærða er framið nú, þykir refsing honum til handa hæfilega ákveðin, varðhald 15 daga. Með vísan til 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga ber að svipta ákærða ökuleyfi ævilangt frá og með birtingu dóms þessa. Að lokum ber að dæma ákærða með vísan til 1. mgr. 141. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála til að greiða allan kostnað sakarinnar. Dóm þennan kvað upp Sigurður Eiríksson, fulltrúi bæjarfóget- ans á Akureyri. Dómsorð: Ákærði, Alfreð Gústaf Maríusson, sæti varðhaldi 15 daga. Ákærði er sviptur ökuleyfi ævilangt frá og með birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum ber að fullnægja með viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 16. nóvember 1981. Nr. 149/1979. Guðrún Ingimundardóttir (Jón E. Ragnarsson hrl.) Segn Rósu Sigurþórsdóttur (Sveinn H. Valdimarsson hrl.). Fasteignakaup. Gallar. Skaðabótamái. Sýkna. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 20. ágúst 1979. Hún gerir þær dómkröfur aðallega, að stefnda verði dæmd til að greiða sér 16.621.00 krónu, en til vara 10.635.00 krónur. Til þrautavara krefst hún annarrar lægri fjárhæðar. Í öllum tilvikum krefst hún 19% ársvaxta 1423 af dæmdri fjárhæð frá 15. júní 1974 til greiðsludags og máls- kostnaðar úr hendi stefndu bæði í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Í vætti sínu, sem rakið er í hinum áfrýjaða dómi, bar Sigurður Sveinsson lögfræðingur, að hann hefði skýrt áfrýj- andi svo og Heiðari Guðlaugssyni frá því, áður en kaup voru ráðin á Hrísholti 10, að ljóst væri, að klæða þyrfti húsið að utan fyrr eða síðar eins og önnur hús, sem byggð væru á sama hátt. Þá segist Páll Sigurþórsson og hafa lát- ið í ljós það álit við Heiðar, að að því hlyti að koma, að klæða yrði húsið. Loks er það haft eftir áfrýjandi sjálfri í matsbeiðni hennar, að henni hafi verið sagt, er hún spurð- ist fyrir um raka í húsinu, að austurhlið þess þyrfti fljót- lega viðgerðar við að utan. Að þessu athuguðu, framburði Sigfúsar Kristinssonar byggingameistara og áfrýjandi sjálfr- ar um illt útlit hússins, vitneskju hennar um byggingargerð þess og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýj- aða dóms þykir mega staðfesta hann. Eftir þeim úrslitum ber að dæma áfrýjandi til að greiða stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti, og ákveðst hann 3.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Guðrún Ingimundardóttir, greiði stefndu, Rósu Sigurþórsdóttur, 3.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukadómþings Árnessýslu 31. maí 1979. Mál þetta, sem dómtekið var að afloknum munnlegum mál- flutningi þann 14. maí sl., er höfðað fyrir aukadómþingi Árnes- sýslu með stefnu, birtri 17. nóvember 1975. Stefnandi er Guðrún Ingimundardóttir, Hrísholti 10, Selfossi. Stefnda er Rósa Sigur- þórsdóttir, Grafarnesi, Snæfellsnessýslu. Í stefnu gerir stefnandi þær kröfur, að stefnda verði dæmd til að greiða kr. 860.000 ásamt 2% dráttarvöxtum á mánuði frá 1424 15. júní 1974 til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu, þ. á m. kr. 20.000 vegna matskostnaðar, en að öðru leyti skv. gjaldskrá LMFÍ, aukatekjulögum og útlögðum kostnaði skv. reikningi. Í þinghaldi 18. maí 1978 breytti stefnandi kröfugerð sinni kannig, að krafist var kr. 1.662.100 úr hendi stefndu með 19% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar, svo sem fyrr er greint. Stefnda hefur krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda auk málskostnaðar að mati réttarins. Málavextir eru þeir, að sögn stefnanda, að hún hafi með kaup- samningi, dags. 24. mars 1974, keypt húseignina Hrísholt 10, Selfossi, af stefndu. Hún hafi tekið við húseigninni og flutt í eignina í júlí 1974. Við kaupin hafi sérstaklega verið tekið fram, að enginn leki eða raki væri í húsinu. Múrhúðin utan á húsinu hafi þá virst vera í lagi, en húsið sé hlaðið úr vikurholsteini, en rnúrhúðað að utan. Í nóvember 1974 hafi byrjað að koma fram leki á nokkrum stöðum innanhúss og jafnframt hafi múrhúðin á austur-, vestur- og suðurhlið farið að flagna af. Lekinn muni stafa af þessum ágalla á múrhúðuninni. Hún hafi komið fram kvörtun og bótakröfum á framfæri við fasteignasalann, sem seldi húsið, í janúar 1975 og síðan við Pál, bróður viðsemjanda síns, stefndu, en allt án árangurs. Afsal var gefið út 18. mars 1975, en þá lágu kvartanir stefnanda fyrir og ósk um úrbætur. Stefnda kveður málavexti þá, að snemma árs 1974 hafi bróð- ir stefndu falið Sigurði Sveinssyni, lögfræðingi og fasteignasala á Selfossi, að selja húseignina nr. 10 við Hrísholt á Selfossi. Stefnandi keypti síðan húsið skv. kaupsamningi, dags. 24. mars 1974. Kaupandi hafi skoðað húsið mjög vandlega, áður en kaup réðust, og einnig skoðaði Heiðar Guðlaugsson húsið á vegum stefnanda, en hann hafi verið trésmiður. Stefnanda hafi verið tjáð, áður en kaupin fóru fram, að húsið væri hlaðið úr holsteini, enda grundvallarregla í fasteignasölu að geta um slíkt. Kaup- anda hafi verið tjáð við skoðun á húsinu, að reikna mætti með, að klæða þyrfti húsið að utan fyrr eða síðar, þar sem reynsla hefði sýnt, að það þyrfti að gera við flest hús, sem byggð væru Ineð þessum hætti. Afsal var gefið út 18. mars 1975. Þann 6. ágúst 1975 dóm- kvaddi sýslumaðurinn í Árnessýslu þá Guðmund Helgason húsa- smíðameistara og Sigurjón Erlingsson múrarameistara til þess að skoða ástand múrhúðunar á Hrísholti 10 að utan og leka í 1425 austurhlið og segja síðan til um nauðsynlegar viðgerðir og þær metnar til peningaverðs. Matsmenn segja svo í matsgerð á dskj. nr. 7: „Húsið er hlaðið úr rauðamalarholsteini og múrhúðað að utan fyrir röskum 20 árum. Múrhúðin á austur- og vesturgafli ásamt suðurhlið er meira eða minna sprungin og laus við. Norðurhliðin virðist í lagi. Reynslan af slíkum húsum er sú, að múrviðgerðir gagna ekki sem viðgerð til frambúðar, og hefur því verið eina ráðið að setja utan á húsin vatnshelda klæðningu. Við teljum því, að ekki verði komist hjá því að klæða húsið vatnsheldu efni, og því höfum við kynnt okkur verð á slíkum klæðningum hjá nokkrum aðilum, sem nýlokið hafa slíkri framkvæmd. Kostn- aður við að klæða hús það, sem hér um ræðir, með lakkaðri ál- klæðningu á trégrind virðist vera sem næst þetta: Álklæðning, 150 ferm. kr. 380.000.- Trégrind, naglar — 180.000.- Vinna — 300.000.- Alls kr. 860.000.- Sé klætt með bárujárni, verður kostnaður allmiklu lægri og liti dæmið þá þannig út: Bárujárnsklæðning, ómáluð kr. 130.000.- Trégrind, naglar — 180.000.- Vinna — 250.000.- Alls kr. 560.000.-“ Matsmenn hafa komið fyrir dóm og staðfest matsgerðina. Þeir skýrðu svo frá, að reynslan af rauðmalar- og vikurholsteini hafi verið sú á Selfossi, að múrhúðun endist nær undantekningar- laust illa sem vatnsvörn á húsum úr þessu efni. Virðist múrhúðun vilja springa og detta af. Af þeim sökum teldu þeir gagnslaust að gera við hús af þessari gerð á annan hátt en með því að setja á þau klæðningu. Hvort notað væri ál eða bárujárn, skipti ekki máli um árangur sem vatnsvörn. Enn fremur kváðu þeir það kunnugt meðal þeirra, er störfuðu við byggingariðnað á Selfossi, að í húsum af þeirri gerð sem Hrísholt 10 er, sé hætt við leka vegna galla í múrhúðun. Stefnandi hefur komið fyrir dóminn. Hún kveðst hafa skoðað húsið Hrísholt 10, sennilega í febrúar— mars 1974, ásamt kunn- ingjafólki sínu, Heiðari Guðlaugssyni og Svanhvíti Sigurlinna- dóttur. Við það tækifæri kveðst hún hafa spurt íbúa hússins um 90 1426 Það, hvort leki eða raki væri í húsinu. Hafi henni verið sagt, að svo væri ekki. Íbúar hússins á þeim tíma voru gömul kona og tvær dætur stefndu og muni konan vera móðir stefndu. Stefnandi kvað húsið hafa verið nokkuð ljótt að utan og hafi hún séð sprungu utan á húsinu. Hún kvaðst ekki hafa séð neitt, er benti til þess, að húsið læki eða væri rakt. Hún hafi einungis spurt að því til öryggis. Hún kveðst síðan hafa skoðað húsið með Hrólfi bróður sínum. Í bæði skiptin, sem stefnandi skoðaði hús- ið, gerði hún það eftir bestu getu, eins og hún orðaði það. Eng- in merki um raka eða leka hafi sést við þá skoðun. Hún kvað veður hafa verið þurrt í bæði skiptin. Stefnandi kvaðst hafa séð bletti í múrhúðun, er hún skoðaði húsið. Nánar aðspurð kvað hún múrhúð hafa verið lausa á. Á vesturhlið sá ekkert, en á suður- og austurhlið voru skellur, bæði málningar- og múr- skellur, eða m. ö. o. málning hafi verið flögnuð af og múrhúð laus á köflum. Af þessum sökum kvaðst stefnandi hafa spurt um leka, og þegar hún fékk þau svör, að um það væri ekki að ræða, gerði hún sér ekki frekari áhyggjur vegna þessa. Hún kvaðst hafa vitað, að húsið var byggt úr brunasteini, og hafi fasteignasalinn sagt sér það. Í nóvember 1975 lét stefnandi klæða suðurhlið hússins, hafi kostnaður við viðgerðina verið kr. 200.000, en viðgerð hafi að vísu ekki verið lokið að fullu. Páll Sigurþórsson, bróðir stefndu, hefur komið hér fyrir dóm. Hann skýrði svo frá, að í marsmánuði 1974, að því er hann minnir, hafi Heiðar Guðlaugsson komið með honum að Hrísholti 10 ásamt stefnanda í þeim erindum að skoða húsið. Við það tækifæri kvaðst hann hafa sagt Heiðari, að hann væri feginn því, að Heiðar skoðaði húsið, þar sem sér virtist stefnandi ekki bera mikið skynbragð á húsbyggingar. Hann kvað sér hafa verið sagt, að Heiðar þessi ynni hjá byggingameistara hér á Selfossi. Vitnr ið tók fram, að er þessi skoðun fór fram, hafi stefnandi verið inni að skoða. Hins vegar hafi þeir Heiðar skoðað húsið að utan. Var málningin farin að veðrast og sprungur greinilega í múr- húðun, og kveðst vitnið hafa sagt þá, að að því hlyti að koma, að klæða yrði húsið. Hins vegar sagði hann við Heiðar, að sér fyndist ástand þess þannig, að ekki þyrfti að klæða það á næst- unni. Hann kvaðst hafa verið um það spurður, hvort leki eða raki hafi verið í húsinu. Sagði vitnið Heiðari, að hann hefði ekki um það heyrt, að leki væri í húsinu. Hann minnntist þess ekki að hafa átt tal við stefnanda um þetta atriði eða ástand húss- ins að öðru leyti. Veturinn, sem hér um ræðir, bjó stefnda ekki 1427 í húsinu, og var það í leigu og í umsjá vitnisins. Aðspurt kveðst vitnið hafa komið fram fyrir hönd stefndu varðandi kaupin. Hrólfur Ingimundarson, bróðir stefnanda, kom hér fyrir dóm. Hann skýrði svo frá, að hann hefði ásamt stefnanda komið tvisv- ar að Hrísholit 10 til að skoða húsið. Í fyrra skiptið var ekið fram hjá húsinu og það skoðað utan frá í myrkri. Í seinna skipt- ið var dagur, og tók vitnið eftir því, að sprungur voru í múr- húðun á suðurhlið hússins. Ekki kveðst vitnið muna um ástand hússins að utan að öðru leyti. Aðspurt um ástand hússins að innan kveðst vitnið hafa tekið eftir því, að gluggakistur voru nýmálaðar. Að öðru leyti kveðst vitnið ekki muna, hvert ástand hússins var. Hann kvað stefnanda hafa spurt fólk, sem bjó í húsinu, hvort raki væri þar. Hafi því verið svarað neitandi. Að- spurt sagði vitnið, að hann hefði ekki séð, að múrhúðun væri laus að utan, og ekki hafi hann bankað í útveggi til að ganga úr skugga um, hvort svo væri. Svanhvít Sigurlinnadóttir kom fyrir dóminn sem vitni. Hún skýrði svo frá, að hún, stefnandi og Heiðar Guðlaugsson hefðu skoðað Hrísholt 10 á sínum tíma. Hafi þá búið í húsinu gömul kona og tvær stúlkur á unglingsaldri. Vitnið spurði, hvort raki væri í húsinu, og svaraði gamla konan því, að svo væri ekki. Vitnið minntist þess, að gluggar voru nýmálaðir, bað nývegg- fóðrað og gólfdúkur á stofum endurnýjaður. Vitnið minnir, að undir glugga í stofu hafi málning verið. bólgin, og minnir vitnið, að af þeim ástæðum hafi hún spurt um leka. Um. skoðun utan- húss er ekki að ræða, að vísu sá vitnið, að málning war flögnuð, en þau skoðuðu húsið ekkert nánar að utan. Vitnið tekur fram, að raki hafi ekki komið í ljós fyrr en um haustið. Sigurður Sveinsson, lögmaður stefndu, kom fyrir dóm. Hann skýrði svo frá, að Páll Sigurþórsson hefði beðið hann um að sjá um sölu á Hrísholti 10 fyrir systur Páls, en vitnið rekur fast- eignasölu á Selfossi. Auglýsti vitnið eignina til sölu, og kom stefnandi til hans og spurðist fyrir um eignina. Vitnið kvaðst einu sinni hafa farið með stefnanda og sýnt henni eignina og enn fremur hafi hann farið að Hrísholti 10 með Heiðari Guð- laugssyni, og var eignin þá skoðuð mjög gaumgæfilega, og seg- ist vitnið aldrei hafa vitað jafnnákvæma skoðun í sambandi við fasteignakaup, sem hann hefur séð um. Í bæði skiptin sagði vitn- ið, að ljóst væri, að klæða þyrfti húsið að utan eins og önnur hús, sem væru byggð á þennan hátt, fyrr eða síðar. Vitnið (Sigfús Kristinsson byggingameistari hefur komið fyrir 1428 dóminn. Hann kvaðst hafa skoðað húsið Hrísholt 10, fljótlega eftir að það kom á söluskrá. Kvaðst hann hafa haft í huga að kaupa húsið og endurbæta og selja síðan. Hann kveðst hafa skoð- að húsið vandlega og hafi það verið illa farið að utan og sýni- legir lekar hafi verið á húsinu. Taldi vitnið, að nauðsynlegt væri að klæða húsið að utan og setja í það verksmiðjugler til að kom- ast fyrir lekann. Hann kveðst hafa séð skemmdir inni í húsinu, auðséð hafi verið, að vatn hefði komist inn í veggina. Aðspurt kvað vitnið ástand hússins, sem að framan er lýst, hafa verið sér bersýnilegt. Nánar aðspurt sagði vitnið, að málning hefði verið flögnuð af í kverkum og hornum innanhúss. Múrhúð var laus utan á húsinu, og fannst það greinilega, ef bankað var í vegg. Sprungur í múrhúðun voru greinilegar, og taldi vitnið að- spurt, að allir venjulegir menn hefðu átt að sjá, að sprungur væru í múrhúðun. Þá sagði vitnið aðspurt, að verð hússins hefði verið mjög hagstætt miðað við söluverð hér almennt á þessum tíma, enda þótt ástand þess væri slæmt. Málsástæður og lagarök. Stefnandi heldur því fram, að húseignin Hrísholt 10 hafi ver- ið haldin leyndum. galla, þ. e. múrhúðun, sem síðar eftir kaup- in fór að detta af húsinu og olli síðan leka innanhúss. Hafði stefnandi ástæðu til að ætla, að þótt húsið væri gamalt, læki bað ekki, enda hafi henni beinlínis verið sagt, að svo væri ekki, er hún skoðaði húsið. Því er haldið fram af hálfu stefnanda, að seljanda hafi borið skylda til að upplýsa hana um gallana. Það hafi ekki verið gert og beri seljandi af þeim sökum fébótaábyrgð á þeim. Þá vitnar stefnandi til 42. gr. kauplaga máli sínu til stuðnings. Stefnda styður sýknukröfur sínar þeim rökum, að stefnandi hafi engu verið leynd um ástand hússins. Henni hafi verið um það kunnugt, að húsið var reist úr brunasteini, og alkunna, að múrhúðun á slíkum húsum hefði ekki reynst vel. Þá hafi verið bent á það við skoðun á húsinu, að fyrr eða síðar yrði að klæða það. Þá sé til þess að líta, að kaupverð hússins hafi verið mjög hagstætt, m. a. hafi eftirstöðvar kaupverðs verið lánaðar til lengri tíma en tíðkaðist á Selfossi, er kaupin voru gerð. Niðurstaða. Með hliðsjón af lýsingu á göllum þeim, sem stefnandi ber fyrir sig, svo og vettvangsskoðun dómsins sjálfs þykir augljóst, 1429 að stefnanda hefði mátt vera ljóst, að leki kynni að vera á hús- inu. Með hliðsjón af því svo og með tilliti til verðs hússins þykja eigi efni til að taka kröfu stefnanda til greina, og ber að sýkna stefndu af öllum kröfum stefnanda. Þá greiði stefnandi stefndu kr. 280.000 í málskostnað. Allan V. Magnússon, fulltrúi sýslumanns, kvað upp dóm þenn- an ásamt meðdómsmönnunum Ingólfi Hrólfssyni verkfræðingi og Steingrími Jónssyni múrarameistara. Dómsorð: Stefnda, Rósa Sigurþórsdóttir, skal sýkn af öllum kröf- um. stefnanda, Guðrúnar Ingimundardóttur. Stefnandi greiði stefndu kr. 280.000 í málskostnað innan 15 daga frá birt- ingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 16. nóvember 1981. Nr. 232/1981. Ákæruvaldið gegn Erni Sigfússyni. Kærumál. Leyfi til kæru. Máli vísað frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál Þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr og Magnús Þ. Torfason. Varnaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 10. nóvember 1981, sem barst Hæstarétti 12. s. m. Krefst hann þess, að dæmt verði, að Ásgeir Friðjónsson, sakadómari í ávana- og fíkniefnamálum, sé vanhæfur til að fara með mál þetta og að hann skuli víkja sæti í því. Þá krefst hann kærumálskostnaðar Ekki hefur verið leitað leyfis ríkissaksóknara til að kæra úrskurð sakadóms til Hæstaréttar samkvæmt 1. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974. Ber því að vísa máli þessu frá Hæstarétti. 1430 Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 21. október 1981. Ár 1981, miðvikudaginn 21. október, var háð dómþing saka- dóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 113, Reykja- vík, af Ásgeiri Friðjónssyni við undirritaða votta og þá upp kveðinn úrskurður þessi. MÁLSATVIK. Þann 17. sept. sl. gaf ríkissaksóknari út ákæru á hendur Erni Sigfússyni, Hverfisgötu 78, Reykjavík, fyrir ætluð brot gegn fíkniefnalöggjöf. Nefndum Erni var birt ofangreind ákæra 28. sept. sl., en mál- ið þingfest hér í dómi 2. október sl. Við síðastnefnda þingfestingu var að ósk Arnar Sigfússonar orðrétt eftir honum bókað svo: „Vegna kæru, er ég og 52 aðrir aðilar lögðu fram á hendur þessa dómstóls og fíkniefnalögreglu, þá óttast ég, að dómstóllinn verði óvilhallur, en ekki hlutlaus, eins og lög kveða á um, og þykir mér það sýnt.“ Þá gerði margnefndur Örn síðar í sama þinghaldi þá kröfu, „að skipuðum dómendum þessa dómstóls verði vikið úr starfi og aðrir réttsýnmi taki þeirra sæti.“ Í framhaldi af ofangreindu og Í sama þinghaldi færði Þórður Þórðarson fulltrúi til bókar, að enda þótt í fyrri orðréttri til- vitnun hér að ofan fælist bersýnileg þversögn og ekki yrði um þá síðari fjallað í þessu máli eða á þessum vettvangi, þætti rétt að telja fram kominn þann vilja Arnar Sigfússonar, að í úr- skurði yrði tekin afstaða til hæfis dómara varðandi meðferð ofangreinds máls. Undirritaður óskaði með bréfi, dags. 2. okt. sl, til Jóns Thors, deildarstjóra í dómsmálaráðuneyti, upplýsinga um tilvist og eðli „kæru“, er átt gæti við ofanritað, svo og hvort hún hefði, ef til væri, hlotið umfjöllun ráðuneytis eða hvað ráðgert væri í því sambandi. Í svarbréfi Jóns Thors deildarstjóra, dags. 6. okt. sl., var stað- fest, að ráðuneytið hefði 30. mars sl. móttekið tvö bréf, annað dags. 27. mars 1981, frá Eggert B. Arnórssyni, en hitt dags. 27. og 30. mars 1981, frá Agnari Agnarssyni, og í nefndum bréfum 1431 verið fram bornar ýmsar sakir á hendur Ásgeiri Friðjónssyni, sakadómara í ávana- og fíkniefnamálum. Fylgdu margnefnd bréf í ljósriti til dómsins, en fram var tekið af hálfu ráðuneytis, að umrædd erindi hefðu þar ekki hlotið afgreiðslu. Ráða má af ljósriti undirskriftalista, er dómsmálaráðuneyti sendi þessu embætti með ofangreindum bréfum Agnars Agnars- sonar og Eggerts B. Arnórssonar, að nefndir listar séu taldir bréfum viðkomandi og að ofangreindur Örn Sigfússon sé einn þeirra, er nafn sitt ritaði á lista. Með bréfi dómsmálaráðuneytis, dags. 12. þ. m., var undirrit- uðum tilkynnt, að ráðuneytið hefði afgreitt áður margnefnd erindi Agnars Agnarssonar og Eggerts B. Arnórssonar og ekki talið þau gefa tilefni til aðgerða af hálfu ráðuneytis. Fylgdu með ofangreindu ljósrit svarbréfa ráðuneytis, dags. 9. þ. m., til Agnars og Eggerts margnefndra. Dómari ákvað með vísan til ofanritaðs og hliðsjón af 2. mgr. 15. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 2. mgr. 37. gr. laga nr. 85/1936, þar sem segir, að dómari úrskurði sjálfur um það, hvort hann víki sæti, að úrskurðað skuli í tvennu lagi um ofangreinda kröfu Arnar Sigfússonar. Í þessum úrskurði verður því aðeins fjallað um þá kröfu, að Ásgeir Friðjónsson sakadómari skuli talinn van- hæfur til að vinna eða láta vinna að ofangreindu sakadómsmáli nr. 827/1981. Með vísan til ofanritaðs og að athuguðum og virtum þar greindum gögnum þykir ekkert fram komið, er valdi vanhæfi Ásgeirs Friðjónssonar til þess að láta vinna að máli ákæruvalds- ins á hendur Erni Sigfússyni, og verður krafa síðastnefnda því ekki tekin til greina. Úrskurðarorð: Hafnað er kröfu Arnar Sigfússonar um, að Ásgeir Frið- jónsson sakadómari skuli talinn vanhæfur til þess að vinna eða láta vinna að sakadómsmáli nr. 827/1981. 1432 Mánudaginn 16. nóvember 1981. Nr. 233/1981. Ákæruvaldið Segn Erni Sigfússyni. Kærumál. Leyfi til kæru. Máli vísað frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararmir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr og Magnús Þ. Torfason. Varnaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 10. nóvember 1981, sem barst Hæstarétti 12. s. m. Krefst hann þess, að dæmt verði, að Þórður Þórðarson, full- trúi sakadómara í ávana- og fíkniefnamálum, sé vanhæfur til að fara með mál þetta og að hann skuli víkja sæti á því. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Ekki hefur verið leitað leyfis ríkissaksóknara til að kæra úrskurð sakadóms til Hæstaréttar samkvæmt 1. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974. Ber því að vísa máli þessu frá Hæstarétti. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 21. október 1981. Ár 1981, miðvikudaginn 21. október, var háð dómþing saka- dóms í ávana- og fíkniefnamálum í húsakynnum dómsins að Hverfisgötu 113, Reykjavík, af Þórði Þórðarsyni fulltrúa við undirritaða votta og þá upp kveðinn úrskurður þessi. MÁLSATVIK. Hinn 17. sept. sl. var af hálfu ríkissaksóknara gefin út ákæra á hendur Erni Sigfússyni, fæddum 27. júní 1958, til heimilis að Hverfisgötu 78 hér í borg, fyrir ætluð brot gegn fíkniefnalög- gjöf. Ásgeir Friðjónsson sakadómari fól fulltrúa sínum, Þórði Þórð- arsyni, málið til meðferðar. 1433 Nefndum Frni var birt ofangreind ákæra 28. sept. sl., en mál- ið var síðan þingfest hér í dómi 2. okt. sl. Við þingfestingu málsins var að ósk nefnds Arnar eftir hon- um bókað eftirfarandi: „Vegna kæru, er ég og 52 aðrir aðilar lögðum fram á hendur þessa dómstóls og fíkniefnalögreglu, þá óttast ég, að dómstóllinn verði óvilhallur, en ekki hlutlaus, eins og lög kveða á um, og þykir mér það sýnt.“ Þá gerði margnefndur Örn síðar í sama þinghaldi þá kröfu, „að skipuðum dómendum þessa dómstóls verði wikið úr starfi og aðrir réttsýnni taki þeirra sæti.“ Í framhaldi af ofangreindu og í sama þinghaldi bókaði dómari þá athugasemd, að enda þótt í fyrri orðréttri tilvitnun fælist bersýnileg þversögn og ekki yrði um þá síðari í máli þessu fjall- að eða á þessum vettvangi, þætti rétt að telja fram kominn þann vilja nefnds Arnar, að í úrskurði yrði fjallað um og afstaða tek- in til hæfis dómara varðandi meðferð ofangreinds máls. Ásgeir Friðjónsson sakadómari óskaði með bréfi, dags. 2. okt. sl., til Jóns Thors, deildarstjóra í dómsmálaráðuneyti, upplýs- inga um tilvist og eðli „kæru“, er átt gæti við ofanritað, svo og hvort hún hefði, ef til væri, hlotið umfjöllun ráðuneytis eða hvað ráðgert væri í því sambandi. Í svarbréfi Jóns Thors deildarstjóra, dags. 6. okt. sl, var stað- fest, að ráðuneytið hefði 30. mars sl. móttekið tvö bréf, annað dags. 27. mars 1981, frá Eggert B. Arnórssyni, en hitt dagsett 27. og 30. mars sl, frá Agnari Agnarssyni, og Í nefndum bréf- um fram bornar ýmsar sakir á hendur Ásgeiri Friðjónssyni, saka- dómara í ávana- og fíkniefnamálum. Fylgdu margnefnd bréf í ljósriti til dómsins, en fram var tekið af hálfu ráðuneytis, að umrædd erindi hefðu þar ekki hlotið afgreiðslu. Ráða má af ljósriti undirskriftalista, er dómsmálaráðuneyti sendi þessu embætti með ofangreindum bréfum Agnars ÁAgnars- sonar og Eggerts B. Arnórssonar, að nefndir listar séu taldir bréf- unum viðkomandi og að nefndur Örn Sigfússon sé einn þeirra, er nafn sitt rituðu á nefnda lista. Með bréfi dómsmálaráðuneytis, dags. 12. þessa mánaðar, var Ásgeiri Friðjónssyni sakadómara tilkynnt, að ráðuneytið hefði afgreitt áðurnefnd erindi Agnars Agnarssonar og Eggerts B. Arnórssonar og ekki talið þau gefa tilefni til aðgerða af hálfu ráðuneytis. Fylgdu með ofangreindu bréfi ljósrit svarbréfa til Agnars og Eggerts margnefndra frá ráðuneyti, dags. 9. þessa mánaðar. 1434 Dómari ákvað með vísan til 2. mgr. 15. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 2. mgr. 37. gr. laga nr. 85/1936, þar sem segir, að dómari úrskurði sjálfur um það, hvort hann víki sæti, að úrskurðað skyldi í tvennu lagi um ofangreinda kröfu Arnar Sigfússonar. Með úrskurði, uppkveðnum fyrr í dag, hafnaði Ásgeir Frið- jónsson sakadómari þeirri kröfu Arnar Sigfússonar, að hann teldist vanhæfur til þess að vinna að eða láta vinna að ofan- greindu sakadómsmáli nr. 827/1981. Í þessum úrskurði verður því aðeins tekin afstaða til þess, hvort Þórður Þórðarson fulltrúi teljist vanhæfur til að vinna að sakadómsmáli nr. 827/1981. Með vísan til alls ofanritaðs og að athuguðum þar greindum gögnum og virtum þykir ekkert fram komið, er valdi vanhæfi Þórðar Þórðarsonar fulltrúa til þess að vinna að sakadómsmáli nr. 827/1981, ákæruvaldið gegn Erni Sigfússyni, enda dómara ekki kunnugt um, að neitt það, er segir í 1. mgr. 7. tl. 36. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 71/1974, eigi við um hann, enda ekkert fram komið, er renni stoðum undir kröfu- gerð Arnar Sigfússonar þar að lútandi. Samkvæmt því, sem rakið er, verður krafa Arnar Sigfús- sonar því ekki tekin til greina. Úrskurðarorð: Hafnað er kröfu Arnar Sigfússonar um, að Þórður Þórð- arson, fulltrúi í ávana- og fíkniefnamálum, skuli talinn van- hæfur til þess að vinna að sakadómsmáli nr. 827/1981. 1435 Þriðjudaginn 17. nóvember 1981. Nr. 221/1981. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Guðbergi Guðjónssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Þjófnaður. Skjalafals. Ítrekun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Sigur- geir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Héraðsdómur er kveðinn upp af Finnboga H. Alexanders- syni, fulltrúa bæjarfógetans í Garðakaupstað. Héraðsdómi var skotið til Hæstaréttar að ósk ákærða, Guðbergs Guðjónssonar. Málinu er ekki áfrýjað að því er varðar dómþola A. Dómkröfur ákæruvaldsins eru þær, að hinn áfrýjaði dóm- ur verði staðfestur, þó þannig, að refsing ákærða verði þyngd, og að ákærði verði dæmdur til að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin hæfileg saksóknar- laun í ríkissjóð. Af hálfu ákærða er þess krafist, að tildæmd refsing hans verði lækkuð, að skaðabótakröfu Ingólfs Sigurgeirssonar verði vísað frá dómi og að málsvarnarlaun verði tildæmd. Nokkur ný sögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta ákvæði hans um sakarmat, heimfærslu til refsiákvæða, skaðabætur og greiðslu sakarkostnaðar. Svo sem greinir í hinum áfrýjaða dómi, hlaut ákærði hinn 29. mars 1977 2 mánaða fangelsisdóm fyrir brot gegn 244. gr. alm. hegningarlaga og 1978 3 mánaða óskilorðsbundið fangelsi fyrir þjófnað, en þeim dómi var breytt í 6 mánaða fangelsi með hæstaréttardómi 25. september 1980. Þá er greint frá því í héraðsdómi, án þess að gögn liggi fyrir um það í máli þessu, að ákærði hafi á árinu 1978 hlot- 1436 ið refsidóm í Noregi, 3 mánaða óskilorðsbundið og 9 mán- aða skilorðsbundið fangelsi. Staðfesti verjandi ákærða fyr- ir Hæstarétti, að þetta væri rétt. Hinn 2. júní 1980 var ákærða í sakadómi Vestmannaeyja dæmdur hegningarauki, 2 mán- aða fangelsi, vegna þjófnaðarbrots, sem hann er í dómin- um talinn hafa framið hinn 5. mars 1978. Allir eru dómar þessir kveðnir upp, eftir að ákærði framdi brot þau, sem ákærur frá 22. janúar 1976 og 5. júlí 1977 varða, og dómarnir frá 1978 svo og hegningaraukadómur- inn frá 1980, eftir að brot það var framið, sem ákæra 31. maí 1977 varðar. Ber því samkvæmt 78. gr. almennra hegningarlaga að dæma ákærða hegningarauka í þessu máli. Refsingu ákærða ber að ákveða samkvæmt ákvæðum 77. gr. almennra hegningarlaga með hliðsjón af 255. gr., sbr. 71. gr., og 72. gr. sömu laga, og þykir hún hæfilega ákveðin fangelsi 8 mánuði. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan kostnað af áfrýj- un málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 3.000.00 krónur, og talsmannslaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæsta- rétti, 3.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Guðbergur Guðjónsson, sæti fangelsi 8 mán- uði. Að öðru leyti skulu ákvæði héraðsdóms varðandi þennan ákærða vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 3.000.00 krónur, og talsmannslaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæsta- rétti, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 3.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Garðakaupstaðar 6. september 1979. Ár 1979, fimmtudaginn 6. september, var á dómþingi saka- dóms Garðakaupstaðar, sem háð var í skrifstofu dómsins að 1437 Strandgötu 31, Hafnarfirði, af Finnboga H. Alexanderssyni, kveð- inn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 2884/1976: Ákæruvaldið gegn Guðbergi Guðjónssyni og ÁA. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, er með ákæru ríkissak- sóknara, útgefinni 22. janúar 1976, höfðað á hendur Guðbergi Guðjónssyni, Löngufit 36, Garðakaupstað, nú til heimilis að Hringbraut 43, Reykjavík, fæddum 1. ágúst 1943 í Reykjavík, og A ..., fæðdri... 1949 ..., og með ákærum, útgefnum 3l. maí 1977 og 5. júlí 1977, á hendur Guðbergi Guðjónssyni einum. A. Með ákæru, útgefinmi 22. janúar 1976, er málið höfðað á hendur ákærðu báðum fyrir eftirgreind hegningarlagabrot. I. Þjófnaðarbrot. Ákærða, Guðbergi Guðjónssyni, er gefið að sök að hafa mánu- dagskvöldið 9. júní 1975 stolið af Finnbirni Finnbjörnssyni, Yrsu- felli 11, Reykjavík, peningaveski, sem hafði að geyma auk per- sónulegra skilríkja kr. 700 í peningum og tékkhefti á Útvegs- banka Íslands, Laugavegi 105, Reykjavík, og fór takan fram að Gnoðarvogi 22, Reykjavík, þar sem Finnbjörn hafði sofnað ölvunarsvefni. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. II. Tékkafals. Ákærða Guðbergi er svo gefið að sök að hafa í framhaldi af fyrrgreindu þjófnaðarbroti tekið til við að gefa út tékka úr fyrr- greindu tékkhefti í nafni Finnbjörns Finnbjörnssonar með fullri vitneskju meðákærðu A um falsanirnar, sem hún tók þátt í að hluta með fölsun framsala á suma tékkana, sem bæði ákærðu notuðu svo í viðskiptum með eftirgreindum hætti: 1. Nr. 2305, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 10. júní án ártals, á hann falsað framsalið Guðmunda Gilsdóttir, 2780—-4969, notaður í viðskiptum við Jón Bjarnason úrsmið, Akureyri. 2. Nr. 2314, að fjárhæð kr. 70.000, dagsettur 9. júní 1975, not- aður í viðskiptum við Ingólf Sigurgeirsson leigubifreiðar- stjóra, Eskihlíð 16, Reykjavík, sem ók ákærðu frá Reykja- vík til Akureyrar. 3. Nr. 2315, að fjárhæð kr. 5.580, dagsettur 10. júní 1975, út- gefinn til Hótels KEA og notaður þar til greiðslu á veiting- um og gistikostnaði. 4. Nr. 2316, að fjárhæð kr. 12.000, dagsettur 10. júní 1975, not- aður í viðskiptum við Vörusöluna, Akureyri. 1438 5. Nr. 2317, að fjárhæð kr. 35.000, dagsettur 10. júní 1975, á hann falsað framsalið Guðfinna Magnúsdóttir, 2780—4969, tékkinn seldur í Útvegsbankanum á Akureyri. 6. Nr. 2318, að fjárhæð kr. 7.000, dagsettur 10. júní 1975, not- aður í viðskiptum við vefnaðarvörudeild KEA, Akureyri. 7. Nr. 2319, að fjárhæð kr. 6.000, dagsettur 10. júní 1975, not- aður í viðskiptum við skóbúðina Leðurvörur, Akureyri. 8. Nr. 2320, að fjárhæð kr. 2.770, dagsettur 10. júní 1975, út- gefinn til ÁTVR, Akureyri, og notaður þar til greiðslu á vínföngum. 9. Nr. 2322, að fjárhæð kr. 30.000, dagsettur 10. júní 1975, not- aður í viðskiptum við verslunina Regínu, Akureyri. 10. Nr. 2324, að fjárhæð kr. 30.000, dagsettur 10. júní 1975, á hann er falsað framsal Finnbjörns Finnbjörnssonar, notaður í viðskiptum við Jón Bjarnason úrsmið, Akureyri. Háttsemi ákærðu, sem rakin er í II. kafla, telst varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga, en til vara telst háttsemi ákærðu A að hluta varða við 1. mgr. 254. gr. sömu laga. III. Dómkröfur. Þess er krafist, að bæði ákærðu verði dæmd til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar. B. Með ákæru, útgefinni 31. maí 1977, er málið höfðað á hend- ur Guðbergi Guðjónssyni fyrir þjófnað samkvæmt 244. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940 með því að hafa föstudag- inn 6. maí 1977 stolið 8.600 krónum úr versluninni Brekku, Ás- vallagötu 1 í Reykjavík. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. C. Með ákæru, útgefinni 5. júlí 1977, er málið höfðað á hend- ur Guðbergi Guðjónssyni fyrir að hafa aðfaranótt þriðjudags- ins 13. apríl 1976 brotist inn í verslunina Ölduna, Tjarnargötu 6 í Sandgerði, og stolið þar allt að 47 pakkalengjum af vindl- ingum, allt að 15 vindlingakveikjurum, allt að 20.000 krónum í peningum, leðurjakka og reykjarpípu. Verknað þennan framdi ákærði í félagi við B, fæddan... 1950, og D, fædda ... 1959, sbr. ákæru, dagsetta 10. maí 1977. Telst þetta varða við 244. gr, almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og skaðabóta, ef krafist verður. 1439 Ákærðu eru bæði sakhæf. Ákærði Guðbergur, fæddur 1. ágúst 1943 í Reykjavík, hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1960 6/10 á Keflavíkurflugvelli: Áminning fyrir tolllagabrot. 1961 1961 1961 1961 1962 1962 5/5 27/10 15/12 1/9 4/12 1964 22/1 1964 1965 1965 1965 1966 1967 1967 1967 1969 28/12 12/4 5/5 20/10 7/10 2/1 7/4 9/10 10/1 í Reykjavík: Kærður fyrir 6 þjófnaði. Ákæru frestað skilorðsbundið í 3 ár frá 1/3 1961. í Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi, skilorðs- bundið í 3 ár, fyrir brot gegn 244. og 248. gr. hegn- ingarlaga. í Reykjavík: Dómur: 18 mánaða fangelsi fyrir brot á 155., 244., 246. og 259. gr. hegningarlaga. í Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. á Akureyri: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á 21., sbr. 44. gr. áfengislaga og '., sbr. 78. gr. lögreglusam- þykktar. í Reykjavík: Sátt, 150 kr. sekt fyrir ölvun. í Reykjavík: Dómur: 5 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. í Gullbringu- og Kjósarsýslu: Dómur: 3ja mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. Greiði skaðabætur samtals kr. 3.600. í Gullbringu- og Kjósarsýslu: Dómur: 2.000 kr. sekt, sviptur öÖkuleyfi í 6 mánuði frá 12/4 1965, fyrir brot á áfengislögum og umferðarlögum. í Reykjavík: Dómur: 5 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. í Reykjavík: Dómur: 2 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga (hegningarauki). í Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. í Reykjavík: Sátt, 700 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Greiði skaðabætur að hálfu, kr. 1.000. í Reykjavík: Dómur Hæstaréttar í máli, sem dæmt var í sakadómi Reykjavíkur 7/10 1966: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. í Reykjavík: Dómur: 10 mánaða fangelsi fyrir brot á 1. mgr. 155. gr. og 244. gr. hegningarlaga. í Reykjavík: Sátt, 8.000 kr. sekt fyrir brot gegn 219. gr. hegningarlaga og 45. gr. og 49. gr. umferðarlaga. 1440 1970 25/2 í Reykjavík: Dómur: 15 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 1. mgr. 155. gr. og 244. gr. hegningarlaga. 1971 21/5 í Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot á 244, gr. hegningarlaga. 1972 30/11 í Reykjavík: Dómur: 1 árs fangelsi fyrir brot á 155. gr. hegningarlaga. 1973 26/11 í Reykjavík: Dómur: 18 mánaða fangelsi fyrir brot á 1. mgr. 155. gr. og 244. gr. hegningarlaga. 1976 24/3 í Hafnarfirði: Sátt, 18.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 4 mánuði frá 24/3 1976. 1977 29/3 í Reykjavík: Dómur: 2 mán. fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. alm. hegningarlaga. 1978 21/8 í Reykjavík: Dómur: 3 mán. fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. Ákærða, A, fædd 1949 ..., hefur sætt refsingum sem hér segir: 1978 16/6 í Reykjavík: Sátt, 90.000 kr. sekt fyrir brot gegn 25., 26. og 37. gr. umferðarlaga. Svipt ökuleyfi í 12 mán- uði frá 30/3 1978. Málavegtir, AC. A. Mánudaginn 9. júní 1975 var ákærði Guðbergur í heim- sókn hjá fyrrverandi tengdamóður sinni að Gnoðarvogi 22, Reykjavík. Þar hafði sofnað ölvunarsvefni Finnbjörn Finnbjörnsson, Yrsu- felli 11, Reykjavík. Ákærði tók seðlaveski Finnbjarnar af honum sofandi og hafði á brott með sér. Í seðlaveskinu voru persónuleg skilríki, ávísanahefti og krón- ur 700 í peningum. Einn tékkinn var út fylltur af Finnbirni. Um kvöldið fór ákærði á Hótel Borg og hitti þar meðákærðu A. Þau voru bæði undir áhrifum áfengis. Ákveðið var að skreppa norður í land í leigubifreið. Þau tóku leigubifreið á bifreiðastöð Steindórs. Ákærði Guðbergur greiddi leigubifreiðarstjóranum ökugjaldið til Akureyrar fyrirfram með tékka að fjárhæð kr. 70.000, sem hann útfyllti úr hefti Finnbjörns með nafni hans og nafnnúmeri. Tékkablaðið var nr. 0002314. Ákærðu voru sofandi meginhluta leiðarinnar til Akureyrar. Er þangað kom um kl. 0600 um morguninn (sic). 1441 Þau fengu sér gistingu á Hótel KEA, og greiddi ákærði Guð- bergur gistingu fyrir þau ákærðu og leigubifreiðarstjórann með tékka að fjárhæð krónur 5.580, sem hann útfyllti á tékkaeyðu- blað nr. 0002315 úr tékkhefti Finnbjörns og undirritaði með nafni Finnbjörns og nafnnúmeri. Seinna þennan morgun fóru ákærðu út af hótelinu. Ákærði Guðbergur lét meðákærðu hafa tékka að fjárhæð krónur 35.000, sem hann útfyllti á tékkaeyðublað nr. 0002317 úr áðurnefndu tékkhefti og undirritaði með nafnnúmeri og nafni Finnbjörns. Ákærða A fór með tékkann í Útvegsbankann á Akureyri og seldi hann þar eftir að hafa ritað sem framsal á tékkann nafnið Guð- finna Magnúsdóttir, nafnnúmer 2780—4969. Ákærðu fóru í nokkrar verslanir á Akureyri og keyptu þar vörur fyrir tékka, sem ákærði Guðbergur útfyllti á eyðublöð úr framangreindu tékkhefti og undirritaði með nafni og nafn- númeri Finnbjörns. Verður nú notkun þessara tékka rakin og fylgt sömu töluröð og í ákæru. 1. Ákærðu fóru í úraverslun Jóns Bjarnasonar. Ákærði Guð- bergur lét meðákærðu hafa 2 tékka, annan að fjárhæð krón- ur 1.000, útfylltan af Finnbirni sjálfum, nr. 0002305, og hinn að fjárhæð krónur 30.000, nr. 2322, sem ákærði útfyllti sjálf- ur með nafni og nafnnúmeri Finnbjörns. Ákærða A fór inn í verslunina og keypti úr, sem kostaði kr. 21.340. Hún sagði afgreiðslustúlkunni, að hún væri með 30.000 króna ávísun. Ákærða lét stúlkuna hins vegar hafa 1.000 króna ávísunina, en hafði áður framselt hana með nafninu Guðmunda Gilsdóttir, 2780—4969. Afgreiðslustúlk- an áttaði sig ekki á mistökunum og lét ákærðu hafa úrið og kr. 8.660 til baka. 4. Ákærðu fóru í vörusöluna á Akureyri. Þar útfyllti ákærði Guðbergur og notaði í viðskiptum tékka nr. 2316, kr. 12.000, sem hann hafði undirritað með nafni og nafnnúmeri Finn- björns. 6. Ákærði Guðbergur útfyllti tékka nr. 2318 í vefnaðarvöru- deild KEA og undirritaði með nafni og nafnnúmeri Finn- björns. Keypti hann vörur fyrir kr. 6.600, en fékk kr. 400 til baka. 7. Ákærðu fóru í verslunina Leðurvörur. Þar útfyllti ákærði Guðbergur ávísun nr. 2319, kr. 6.000, og undirritaði með nafni og nafnnúmeri Finnbjörns og keypti skó handa með- ákærðu. 91 1442 8. Ákærði Guðbergur keypti áfengi í ÁTVR á Akureyri og greiddi með tékka nr. 2320, kr. 2.770, sem hann útfyllti og undirritaði með nafni og nafnnúmeri Finnbjörns. 9. Ákærði Guðbergur fór í tískuverslunina Regínu á Akur- eyri, keypti þar dömujakka og hálsfesti og greiddi það með 30.000 króna tékkanum nr. 2322, sem getið er um í tölulið 1 hér að framan. Hlutirnir kostuðu kr. 9.000, en mismun- inn fékk ákærði til baka. 10. Ákærðu fóru eftir hádegi þennan dag í leigubifreið áleiðis til Húsavíkur. Um svipað leyti hafði lögreglunni á Húsavík borist beiðni um að aka á móti bifreiðinni, sem ákærðu voru í, vegna mistakanna með ávísunina hjá Jóni Bjarnasyni úr- smið. Við vegamót Kísilvegar við Laxamýri stöðvaði lög- reglan bifreiðina, sem ákærðu voru Í, og benti ákærðu á mistökin. Ákærðu vildu strax leiðrétta þetta, og útfyllti ákærði Guðbergur nýja ávísun að fjárhæð kr. 30.000 á eyðu- blað nr. 2324 með nafni og nafnnúmeri Finnbjörns. Um sama leyti kom þarna Jón Bjarnason úrsmiður. Hann tók við tékkanum af ákærða, en bað ákærða að verða samferða til Húsavíkur, þar sem sannað yrði, hvort næg innstæða væri fyr- ir hendi. Er lögreglumennirnir komu aftur á lögreglustöðina á Húsa- vík, höfðu þau skilaboð borist, að ávísanaheftið væri stolið og engin innstæða á reikningnum. Ákærðu voru handtekin skömmu síðar. Um svipað leyti kom Jón Bjarnason úrsmiður á lögreglustöð- ina og afhenti ávísun þá, sem hann hafði fengið við Laxamýri. Hann tók við úrinu, sem kostað hafði kr. 21.200, og kr. 5.700 í peningum. Við handtökuna fannst ávísanahefti Finnbjörns á ákærða Guð- bergi, og voru tvö eyðublöð eftir í heftinu, undirrituð með nafni Finnbjörns Finnbjörnssonar og nafnnúmeri 2317—-0922. Á ákærða fannst einnig útfylltur tékki úr heftinu, nr. 0002321, að fjárhæð kr. 30.000, armbandsúr það, sem keypt var hjá Jóni Bjarnasyni, tvö seðlaveski, annað merkt Finnbirni Finnbjörns- syni, og átekin áfengisflaska. Á ákærðu A fannst kr. 5.700 í peningum, sem var afgangur þess, sem hún fékk til baka í verslun Jóns Bjarnasonar, Hún hafði einnig í fórum sínum átekinn áfengispela, óátekna vodka- flösku, 5 glös af Underberg, fatnað, sjúkrasamlagsskírteini ákærða Guðbergs og staðgreiðslunótu frá tískuversluninni 1443 Regínu, Akureyri, vegna fatakaupa á kr. 8.950. Ákærða var í jakkanum, nýjum buxum óg nýjum skóm. Kl. 1515 þennan dag kom á lögreglustöðina á Akureyri Ing- ólfur Sigurgeirsson leigubifreiðarstjóri, Eskihlíð 16, Reykjavík, og bar fram kæru á hendur Finnbirni Finnbjörnssyni fyrir ávís- anamisferli og fjársvik. Hann kvaðst hafa ekið ákærðu frá Reykjavík til Akureyrar kvöldið áður. Ákærði hafi látið hann hafa kr. 16.000 í peningum, sem eyðst hafi í kaup á ýmsu dóti fyrir ákærða í Reykjavík. Er lagt hafi verið af stað norður, hafi ákærði látið hann hafa ávísun að fjárhæð kr. 70.000 upp í ferð- ina. Hann kvað ákærða hafa borgað gistingu á Hótel KEA. Hann kvaðst hafa farið með tékkann í Útvegsbankann á Akureyri og fengið honum skipt í peninga, en hann hafi orðið að skila pen- ingunum, þegar í ljós hafði komið, að innstæðu skorti fyrir tékkanum. Ákærða A kvaðst hafa hitt ákærða Guðberg á Hótel Borg umrætt kvöld. Þau hafi tekið tal saman og ákveðið að skreppa til Akureyrar. Hún. kvaðst hafa verið mjög drukkin. Hún kvaðst hafa vitað, að meðákærði hugðist greiða leigubifreiðarstjóran- um með tékka, en hún hafi talið, að innstæða væri næg fyrir tékkanum. Hún kvaðst allan tímann hafa haldið, að meðákærði héti Finn- björn Finnbjörnsson, enda hafi hann sýnt henni nafnskírteini með því nafni. Meðákærði hafi einnig sagt henni, að hann væri að koma af síldveiðum í Norðursjó og ætti nóga peninga. Hún kvaðst hafa sofið mestalla leiðina norður, en er þau hafi vaknað á Hótel KEA morguninn eftir, hafi meðákærði gefið henni eitthvað í glas, sem hún hafi orðið mjög undarleg af, lík- lega einhvers konar deyfilyf. Hún kvað sig ekki hafa grunað, að meðákærði væri ekki sá, er hann lést vera, fyrr en á leiðinni til Húsavíkur, er úrsmiður- inn frá Akureyri hafði kallað upp í talstöð leigubifreiðarinnar og tilkynnt, að mistök hefðu átt sér stað með ávísun, sem hann hefði fengið. Hún kvaðst þó hafa fengið óljósan grun um, að innstæðu skorti fyrir tékkum meðákærða, er hann bað hana að selja tékka í Útvegsbankanum á Akureyri. Hana hafi þó alls ekki grunað, að tékkinn væri falsaður. Hún kvaðst hafa ritað framsal á tékkann að fyrirsögn meðákærða, sem hafi tjáð henni, að nafn það, sem hún notaði við framsalið, væri nafn eiginkonu 1444 hans. Ákærða viðurkenndi einnig fyrir dómi að hafa framselt tékka nr. 2305, kr. 1.000, sem hún greiddi úrið með. Ákærði Guðbergur hefur fyrir dómi viðurkennt að hafa fram- ið þá verknaði, er að faman er lýst. Með eigin játningu ákærða Guðbergs, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hefur gerst sekur um þá háttsemi, sem honum er gefin að sök í þætti I í ákæru og varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940. Með eigin framburðum ákærðu, framburðum vitna, skýrslum lögreglu og öðrum gögnum málsins þykir sannað, að ákærði Guðbergur hefur gerst sekur um þá háttsemi, sem honum er gefin að sök í þætti II í ákæru, töluliðum 2— 10, og varðar hann refsingu samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Sýkna ber ákærða Guðberg fyrir brot samkvæmt 1. tl. þessa þáttar, þar sem tékki þessi var að öllu leyti út fylltur af eiganda heftisins og ósannað, að ákærða hafi verið kunnugt um framsal meðákærðu á tékkanum. Með eigin játningu ákærðu A, sem er Í samræmi við önnur gögn málsins, þykir sannað, að hún hafi falsað framsöl á tékka samkvæmt töluliðum 1 og 5 í II. þætti ákæru, og hefur hún með beirri háttsemi unmið til refsingar samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Á hinn bóginn þykir ósannað gegn neitun ákærðu A, að henni hafi verið ljóst, að ákærði Guðbergur falsaði tékkana samkvæmt tl. 1—10 eða hvernig hann var að þeim kominn. Með hliðsjón af því ber að sýkna ákærðu A varðandi þá hátt- semi, sem henni er gefin að sök í töluliðum 2—4 og 6— 10 í Il. þætti ákæru, bæði af aðalkröfu og varakröfu. Eftirtaldir aðiljar hafa uppi bótakröfur á hendur ákærðu: 1. Jón Bjarnason úrsmiður, Akureyri, krónur 12.000. 2. Ingólfur Sigurgeirsson leigubifreiðarstjóri, Eskihlíð 16, Reykjavík, krónur 70.000 vegna tékka nr. 2314 auk vaxta. Hótel KEA, Akureyri, krónur 5.580 vegna tékka nr. 2315. Vörusalan, Akureyri, kr. 12.000 vegna tékka nr. 2316. Útvegsbanki Íslands, kr. 35.000 vegna tékka nr. 2317. Vefnaðarvörudeild KEA, Akureyri, kr. 7.000 vegna tékka nr. 2318. 7. Skóbúðin Leðurvörur, Akureyri, kr. 6.000 vegna tékka nr. 2319. Sa 1445 6. ÁTVR, Akureyri, kr. 2.770 vegna tékka nr. 2320. 9. Verslunin Regína, Akureyri, kr. 30.000 vegna tékka nr. 2322. Engar krafnanna hafa verið greiddar. Af hálfu ákærða Guðbergs hafa kröfur nr. 1, 3, 5 og 7 verið samþykktar og viðurkenndar, en krafist frávísunar krafna nr. 4, 6, 8 og 9 vegna óvissu um hluti þá, sem keyptir voru fyrir tékka þá, sem kröfurnar eru sprottnar af, og nr. 2 vegna vanr reifunar kröfunnar. Af hálfu ákærðu A er krafist sýknu af hótakröfum. Varðandi kröfur nr. 4, 6, 8 og 9 kemur fram Í gögnum máls- ins, að munir þeir, sem keyptir voru fyrir tékka þá, sem kröf- urnar eru reistar á, voru eigi afhentir tjónþolum, en sendir með málinu frá Akureyri. Munir þessir eru í vörslum dómsins, en hafa eigi verið sóttir af ákærðu. Kröfurnar eru nægilega rökstuddar. Af þessum sökum verður kröfu ákærða um frávísun krafn- anna hafnað. Frávísunarkrafa á kröfu nr. 2 er byggð á því, að krafan sé eigi nægilega rökstudd. Krafa þessi er byggð á tékka, sem tjónþoli fékk greiddan fyr- ir akstur og fékk innleystan í banka, en varð strax að endur- greiða bankanum vegna innstæðuleysis. Tjónþoli gerir þá kröfu að fá andvirði tékkans, krónur 70.000, greitt með vöxtum. Framlagning tjónþola á ökunótu að fjárhæð krónur 68.770, útlistun hans á ökugjaldinu fyrir hann í engu rétti til greiðslu samkvæmt efni tékkans (sic), sem ekki er annað að sjá en hann hafi tekið við í góðri trú. Frávísunarkröfu ákærða er því hafnað. Framangreind bóta- krafa er studd nægum rökum. Með hliðsjón af niðurstöðu refsiþáttar málsins ber að dæma ákærða Guðberg einan til að greiða kröfur nr. 2—4 og 6—9, en ákærðu bæði in solidum til að greiða kröfur nr. 1 og 5. Bótakrafa er eigi höfð uppi í málinu af eiganda tékkheftis- ins, Finnbirni Finnbjörnssyni. B. Föstudaginn 6. maí 1977 fór ákærði Guðbergur ásamt E í verslunina Brekku, Ásvallagötu 1 í Reykjavík. Á meðan E var að versla, fékk ákærði að fara á salerni á bakgangi í versl- uninni. Á leiðinni fram í verslunina gekk ákærði inn í hliðar- herbergi og sá þar peningabúnt á borði. Hann stakk peningun- um á sig og fór út úr versluninni með E. 1446 Ákærði kvaðst hafa talið peningana og hafi fjárhæð þeirra verið krónur 8.600. Eigandi peninganna kvaðst ekki hafa talið þá og mótmælti ekki upphæð þeirri, er ákærði nefndi, Með eigin játningu ákærða, sem er Í samræmi við önnur gögn málsins, telst framangreindur verknaður ákærða sannaður. Varð- ar hann við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Eigandi búðarinnar gerði bótakröfu hjá rannsóknarlögreglu, en krafan er eigi tekin upp í ákæru, og brestur því skilyrði til að dæma um efni hennar. C. Aðfaranótt þriðjudagsins 13, apríl 1976 braust ákærði Guð- bergur í félagi við B og D inn í verslunina Ölduna, Tjarnargötu 10, Sandgerði, þar sem þau stálu allt að 47 pakkalengjum af vindlingum, allt að 15 vindlingakveikjurum, allt að kr. 20.000 í peningum, leðurjakka og reykjarpípu. Tildrög málsins voru þau, að kvöldið áður hitti ákærði fyrr- nefnt fólk á dansleik í Þórscafé. Eftir dansleikinn tóku þau leigu- bifreið og óku til Keflavíkur. Frá Keflavík var haldið til Sand- gerðis. Í Sandgerði var stöðvað, þar fór ákærði úr bifreiðinni, en fékk áður lánað felgujárn hjá leigubifreiðarstjóranum, Ákærði fór bak við verslunina Ölduna og braut þar rúðu. Með honum var B. Ákærði kom aftur í bifreiðina, og eftir smá- bið héldu hann og D inn í verslunina og komu aftur út með tvo kassa, sem í var þýfi það, sem áður er greint frá. Ekið var nú til Reykjavíkur, og þar var B settur úr bifreiðinni. Ákærði og stúlkurnar komu þýfinu í geymslu, en héldu síðan á Hótel City, Þar sem þau fengu gistingu undir fölskum nöfnum. Þau greiddu ökugjaldið með peningum þeim, sem þau stálu í Öldunni. Morguninn eftir sóttu þau þýfið og fóru að reyna að selja það. Í söluturninum í Álfheimum í Reykjavík seldu þau 20 lengj- ur á kr. 1.200 hverja. Nú skildu leiðir með ákærða og stúlkun- um og tók ákærði með sér það, sem eftir var af vindlingunum. Hvor stúlknanna tók með sér 2 lengjur og leigubifreiðarstjór- inn hafði fengið 4 lengjur um nóttina. Ákærði seldi lengjurnar, sem hann hélt, og taldi hann þær hafa verið 17 af tegundinni Camel. Ákærði kveðst hafa hringt í eiganda verslunarinnar heiman frá sér kvöldið eftir innbrotið og skýrt henni frá málavöxtum og mælt sér mót við hana kvöldið eftir. Eiganda verslunarinnar var skilað eftirtöldum hlutum: 28 lengjum af vindlingum, leðurjakka og 15 kveikjurum. 1447 D skilaði 2 lengjum af vindlingum, leðurjakka og 5 kveikj- urum, F skilaði 2 lengjum af vindlingum, 9 kveikjurum, G skilaði 4 lengjum af vindlingum og 1 kveikjara, og ákærði skil- aði þeim 20 lengjum af vindlingum, sem hann hafði selt í sölu- turninum að Álfheimum 2. Ákærði fór til Sandgerðis daginn eftir handtökuna og samdi við verslunareigandann um að greiða krónur 131.880 í bætur vegna innbrotsins. Engin bótakrafa er höfð uppi í málinu vegna innbrotsins. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hefur gerst sekur um þá hátt- semi, sem honum er gefin að sök í ákæru og varðar hann refs- ingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Viðurlög og annað, A—C. Frá árinu 1961 hefur ákærði Guðbergur 15 sinnum hlotið dóma fyrir auðgunarbrot og önnur hegningarlagabrot. Síðast hlaut hann dóm hérlendis 21. ágúst 1978, 3ja mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. almennra hegningarlaga. Þann 29. mars 1977 var ákærði dæmdur í 2ja mánaða fang- elsi fyrir brot gegn 244, gr. almennra hegningarlaga. 1978 var ákærði dæmdur í 3ja mánaða óskilorðsbundið fang- elsi og 9 mánaða skilorðsbundið fangelsi í Noregi fyrir tékka- brot. Þessir þrír dómar eru kveðnir upp, eftir að ákærði framdi brot þau, er fjallað er um í þáttum A og C, og dómarnir frá ár- inu 1978, eftir að brot samkvæmt þætti C var framið. Samkvæmt 78. gr. almennra hegningarlaga verður ákærða Guðbergi því dæmdur hegningarauki í máli þessu. Refsing ákærða Guðbergs þykir með hliðsjón af sakaferli hans og sbr. 77. gr. og 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 hæfilega ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Rétt þykir að fresta ákvörðun refsingar ákærðu A, og skal refsingin niður falla að liðnum 2 árum frá uppkvaðningu dóms- ins, haldi ákærða almennt skilorð 57. gr. almennra hegningar- laga nr, 19/1940, sbr. lög nr. 22/1955. Samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opin- berra mála ber að dæma ákærða Guðberg til að greiða skipuðum verjanda sínum, Hilmari Ingimundarsyni hæstaréttarlögmanni, málsvarnarlaun, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 90.000. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu A, Einars Péturs- 1448 sonar héraðsdómslögmanns, þykja hæfilega ákveðin kr. 60.000, og þykir rétt, að ríkissjóður greiði 3/5 hluta þeirra, en ákærða sjálf 2/5 hluta. Annan sakarkostnað greiði ákærði Guðbergur að 3/4 hlutum, en ákærða A að 1/4 hluta. NN TR Ákærðu greiði bæði in soliðum eftirtöldum bætur: Jóni Bjarnasyni úrsmið, Akureyri, kr. 12,000. Útvegsbanka Íslands, Akureyri, kr. 35.000. Ákærði Guðbergur greiði einn eftirtöldum bætur: Hótel KEA, Akureyri, kr. 5.580. Vörusölunni, Akureyri, kr. 12.000. Vefnaðarvörudeild KEA, Akureyri, kr. 7.000. Leðurvörum, Akureyri, kr. 6.000. ÁTVR, Akueyri, kr. 2.770. Versluninni Regínu, Akureyri, kr. 30.000. Ingólfi Sigurgeirssyni, Eskihlíð 16, Reykjavík, kr. 70.000 með 13% ársvöxtum frá 10. júní 1975 til 21. nóvember 1977, með 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 20% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979 og með 27% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Dómsuppkvaðning í máli þessu hefur dregist vegna mikilla anna dómarans við önnur embættisstörf. Dómsorð: Ákærði, Guðbergur Guðjónsson, sæti fangelsi í 6 mánuði. Ákvörðun refsingar ákærðu, A, er frestað, og fellur refs- ingin niður að liðnum 2 árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærða almennt skilorð 57. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 22/1955. Ákærði Guðbergur greiði málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, krónur 90.000. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, A, Einars Pét- urssonar héraðsdómslögmanns, krónur 60.000, greiðast að3/5 hlutum úr ríkissjóði og að 2/5 hlutum af ákærðu sjálfri. Annan sakarkostnað greiði ákærði Guðbergur að 3/4 hlut- um, en ákærða A að 1/4 hluta. Ákærðu greiði bæði in soliðum: 1. Jóni Bjarnasyni úrsmið, Akureyri .......... kr. 12.000 2. Útvegsbanka Íslands, Akureyri ............ — 35.000 1449 Ákærði Guðbergur greiði einn: 1. Hótel KEA, Akureyri .........0....0....... kr. 5.580 2. Vörusölunni, Akureyri ..........00.00000... — 12.000 3. Vefnaðarvörudeild KEA ............0..20... — '.000 4. Leðurvörum, Akureyri ......00000000.00... — 6.000 5. ÁTVR, Akureyri ........000.0..... 0... — 2.770 6. Versluninni Regínu, Akureyri .............. — 30.000 7. Ingólfi Sigurgeirssyni, Eskihlíð 16, Reykjavík, krónur 70.000 með 13% ársvöxtum frá 10. júní 1975 til 21. nóv- ember 1977, með 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 20% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. sept- ember 1979 og með 27% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Þriðjudaginn 17. nóvember 1981. Nr. 30/1981. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Steingrími Þorvaldssyni (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.). Ólögleg meðferð á fiskafla. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Logi Einarsson og Sigurgeir Jónsson. Héraðsdómi var að ósk ákærða skotið til Hæstaréttar, en einnig áfrýjað til þyngingar af hálfu ákæruvalds. Dómkröfur af þess hálfu eru þær, að hinn áfrýjaði dóm- ur verði staðfestur, þó þannig, að ákærða verði ákvörðuð refsing og að ákærði verði dæmdur til að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í rík- issjóð. 1450 Í ákæruskjali er ákærði ákærður fyrir brot gegn 48. gr., sbr. 75. gr. reglugerðar nr. 55/1970 um eftirlit og mat á ferskum fiski o. fl., sbr. 1. gr. reglugerðar nr. 220/1979 um breytingar á þeirri reglugerð, sbr. lög nr. 55/1968 um sama efni. Í héraðsdómi er ákærði sakfelldur fyrir brot á reglu- gerðarákvæðum þeim, sem í ákæruskjali greinir, en ekki vikið að lagaákvæðum þeim, sem vitnað er til í ákæruskjali. Lög um eftirlit og mat á fiski og fiskafurðum nr. 55 2. maí 1968 voru numin úr gildi með 19. gr. laga um Fram- leiðslueftirlit sjávarafurða nr. 108 31. desember 1974. Sam- kvæmt sömu lagagrein halda reglugerðir og önnur fyrir- mæli, sem sett hafa verið samkvæmt fyrrgreindu lögunum, gildi sínu eftir því sem við á. Reglugerð nr. 220/1979 er sett samkvæmt heimild í lögum nr. 108/1974. Í reglugerð nr. 220/1979 eru ekki sjálfstæð refsiákvæði, heldur er í henni vísað til laga nr. 108/1974. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti voru framangreind- ir gallar í ákæru hafðir í huga og málið reifað af hálfu ákæruvalds og ákærða í samræmi við það. Þar sem ekki leikur vafi á því, hvaða verknaði er ákært út af, þykir því Í samræmi við niðurlagsákvæði 3. mgr. 118. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74/1974 mega leggja dóm á málið þrátt fyrir þessa galla á málatilbúnaði af hálfu ákæru- valds. Með þessari athugasemd þykir mega staðfesta hinn áfrýj- aða dóm, þó þannig, að brot ákærða varði við 48. gr. reglu- gerðar nr. 55/1970 og 1. gr. reglugerðar nr. 220/1979, sbr. 75. gr. reglugerðar nr. 55/1970 og 17. gr. laga nr. 108/1974. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.000.00 krónur, og laun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, 2.000.00 krónur. Bómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.000.00 krónur, 1451 og laun skipaðs verjanda síns, Þorvalds Lúðvíkssonar hæstaréttarlögmanns, 2.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 19. maí 1980. Ár 1980, mánudaginn 19. maí, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er að Borgartúni 7 af Haraldi Henryssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 261/1980: Ákæruvaldið gegn Steingrími Þorvaldssyni, sem tekið var til dóms 8. þ. m. Mál þetta höfðar ríkissaksóknari með ákæru, dagsettri 27. febrúar 1980, á hendur ákærða, Steingrími Þorvaldssyni skip- stjóra, Stóragerði 13, Reykjavík, fæddum 12. febrúar 1946 í Reykjavík, „fyrir að hafa sem skipstjóri á skuttogaranum Vigra, RE 71, þá er skipið kom úr veiðiferð til Reykjavíkur þann 3. júlí 1979, haft 4.480 kg af lausísuðum fiski á millidekki skips- ins. Telst þetta varða við 48. gr., sbr. 75. gr. reglugerðar nr. 55/ 1970 um eftirlit og mat á ferskum fiski o. fl., sbr. 1. gr. reglu- gerðar nr. 220/1979 um breytingar á þeirri reglugerð, sbr. lög nr. 55/1968 um sama efni. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Málavextir eru sem hér segir: Með bréfi Framleiðslueftirlits sjávarafurða til ríkissaksóknara, dagsettu 5. júlí 1979, var lögð fram kæra á hendur ákærða í máli þessu með tilvísun til 1. gr. reglugerðar nr. 220/1979 um breytingu á reglugerð nr. 55/1970 um eftirlit og mat á ferskum fiski o. fl. Segir þar, að þegar landað hafi verið úr skipi ákærða, b/v Vigra, RE 71, 3—S5. júlí, hafi verið 4.480 kg af karfa laus á millidekki. Með bréfinu fylgir ljósrit af matsnótu, dagsettri 3. jálí, undirritaðri af Ásgeiri Þorvarðarsyni matsmanni. Kemur bar fram, að fiskur á millidekki hafi verið 4.480 kg og hafi þetta verið karfi. Þá fylgdi einnig vigtarseðill frá Hafnarvogum Reykjavíkurhafnar um, að afli, sem landað var úr b/v Vigra 3.—5. júlí 1979, hafi samtals numið 285.830 kg. Ágeir Þorvarðarson, matsmaður hjá Framleiðslueftirliti sjáv- arafurða, kom fyrst til skýrslugjafar hjá rannsóknarlögreglu ríkisins 20. september 1979 og staðfesti, að hann hefði metið Þann fisk, sem b/v Vigri, RE 71, landaði hinn 3.—-S5. júlí s. á. 1452 Hann kvaðst muna eftir því, að þegar hann hafi komið um borð í skipið, hafi hann séð lausan fisk á millidekki. Kvaðst hann hafa slegið á það, að hér væri um að ræða 4.480 kg. Þessi fisk- ur hefði átt að fara á sérbíl og vigtast sér. Hins vegar gæti vel verið, að með þeim fiski hefði farið eitthvað af fiski, sem var í lúguopum á lestum. Kvaðst hann ekki hafa fylgst nákvæm- lega með lönduninni. Kvað hann það vel geta verið, að ekki hafi verið nema um 2 tonn af karfa á millidekkinu, því hann hefði slegið á magnið. Þegar vitni þetta kom fyrir dóm hinn 14. apríl sl. kvaðst það hafa gefið fyrirmæli um, að hinn lausi fiskur á millidekki yrði settur sérstaklega á bíl, en það geti ekki útilokað, að annar fiskur hafi einnig verið settur á sama bíl. Það gerði ráð fyrir, að það hafi miðað við vigtun á þessum bíl, þegar það skrifaði töluna 4.480 kg á matsnótu. Það kvaðst ekki muna greinilega eftir þessu nú, en kvað það hugsanlegt, að á millidekkinu hafi verið minna magn en þetta. Því var kynntur framburður ákærða um, að þetta hafi verið um það bil 2 tonn, en taldi það of lágt áætlað. Vitnið kvaðst hafa fylgst með löndun á umræddum fiski, en ekki tekið niður númer bifreiðar þeirrar, sem hann var sett- ur á. Aðspurt taldi vitnið, að fiskurinn á millidekkinu hafi ekki verið verra hráefn en annar fiskur í skipinu. Þá taldi vitnið ótrúlegt, að ekki hafi verið um meira magn að ræða en 2 tonn með hliðsjón af þeim framburði ákærða, að fiskurinn hafi ver- ið í þremur stíum. Ákærði hefur mótmælt því, að á millidekki greint sinn hafi verið það magn, sem tilgreint er í ákæru. Telur hann, að um það bil 2 tonn af fiski hafi verið á millidekkinu. Hann kveðst ekki hafa verið að fiska sérstaklega á millidekk, heldur hafi hér verið um afgang að ræða úr síðasta togi. Þegar hann hafi byrjað á síðasta togi, hafi vantað í lestina um það bil 4 tonn, en afli í síðasta togi þar á undan hafði verið 2 tonn. Aflinn í síð- asta toginu hafi hins vegar orðið 5 tonn, eða jafnvel meira. Ákærði hefur lagt fram í málinu gögn, þ. e. ljósrit úr dagbók fyrir togveiðar, sem sent er Fiskifélagi Íslands, og bréf Fiski- félags Íslands, sem styðja framangreindar fullyrðingar ákærða. Þá hefur ákærði sýnt í dóminum leiðarbók b/v Vigra, og kem- ur þar fram, að veiðum skipsins var hætt 30. júní, kl. 2150. Þá kemur fram þar, að b/v Vigri lagðist að bryggju í Reykjavík kl. 0750 að morgni 1. júlí 1979. Ákærði kveðst ekki hafa fylgst með löndun úr togaranum 1453 greint sinn, en hann telji sig hafa vitneskju um, að sá afli, sem var á millidekki, hafi verið settur á bíl með fiski úr lúgum. Bæði hafi hann heyrt þetta hjá verkstjóra Togaraafgreiðslunnar, en auk þess sé mjög óhægt fyrir menn að vinna við löndun öðru- vísi en að taka fyrst úr lúgum. Fiskurinn í lúgunum sé í netum, sem þurfi að hífa upp, til að unnt sé að koma löndunartrogi ofan í lúgur. Jafnan sé staðið þannig að þessu. Ákærði kvað hinn lausa fisk á millidekkinu síst hafa verið verra hráefni en annan fisk í skipinu, enda nýjasti fiskurinn. Þá sagði hann þennan fisk hafa verið í þremur stíum og komist vart meira en 7—-800 kg í hverja stíu, en þær hafi ekki verið fullar greint sinn. Niðurstöður. Þegar virtir eru framburðir ákærða og vitnisins Ásgeirs Þor- varðarsonar, verður ekki talið sannað í málinu, að á milliþilfari D/v Vigra greint sinn hafi verið það magn af lausísuðum karfa, sem tilgreint er í ákæru, þ. e. 4.480 kg. Verður að leggja til grundvallar framburð ákærða og miða við, að hér hafi verið u. þ. b. 2.000 kg af karfa um að ræða. Samkvæmt 48. gr. reglugerðar nr. 55/1970 um eftirlit og mat á ferskum fiski o. fl., sbr. 1. gr. reglugerðar nr. 220/1979, sem kirt var 11. maí það ár, er einungis heimilt að vera með fisk í kassa á millidekki, en ekki lausan. Með því að vera með lausan fisk á millidekki greint sinn, svo sem lýst hefur verið, verður að telja, að ákærði hafi gerst brotlegur við framangreint reglu- gerðarákvæði. Hins vegar þykir ákærði hafa sýnt fram á Í mál- inu, þannig að ekki verði vefengt, að hér hafi verið um að ræða óvæntan afgangsafla úr síðasta kasti skipsins, kvöldið áður en komið var til hafnar. Einnig þykir sannað, að þessi fiskur á milli- dekkinu hafi ekki verið verra hráefni en annar fiskur úr þessari veiðiferð. Með hliðsjón af ofansögðu svo og af því, að ákærði hefur ekki áður gerst brotlegur á þessu sviði, þykir mega fella niður refs- ingu hans fyrir framangreint brot. Dæma ber ákærða til að greiða kostnað af málinu, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Þorvalds Lúðvíks- sonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 120.000. Dómsorð: Refsing ákærða, Steingríms Þorvaldssonar, er felld niður. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls 1454 varnarlaun til skipaðs verjanda síns, Þorvalds Lúðvíkssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 120.000. Fimmtudaginn 19. nóvember 1981. Nr. 214/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn Þórarni Magnúsi Eldjárnssyni (Sveinn Snorrason hrl.). Hlutdeild, 254. gr. alm. hegningarlaga. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Sigur- geir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný skjöl. Samkvæmt ákæruskjali voru tveir menn ákærðir, en hér- aðsdómi eingöngu skotið til Hæstaréttar að því er ákærða hér fyrir dómi varðar. Óskaði hann áfrýjunar, en dómi var og áfrýjað af hálfu ákæruvalds til þyngingar. Samkvæmt 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74/1974 var málið flutt í héraði á þeim grundvelli, að brot þau, er ákærða eru gefin að sök í ákæru, gætu varðað við 1. mgr. 155. gr., sbr. 4. mgr. 22. gr. og 254. gr., sbr. 248. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940. Hér fyrir dómi var málið og flutt með hliðsjón af þessu. Fallast ber á þá úrlausn héraðsdóms, að gegn neitun ákærða séu hvorki fram komnar fullnægjandi sannanir fyr- ir því, að honum hafi verið ljóst, er hann veitti tékkanum viðtöku, að nafnritunin Sigurður Björnsson var fölsuð, né að honum hafi þá verið ljóst, að innstæða var ekki til fyrir tékkafjárhæðinni. Gegn neitun ákærða þykir og varhugavert að telja alveg fullnægjandi sannað, að hann hafi vitað, að nafnritunin Sig- 1455 urður Björnsson var fölsuð aftan á tékkann fyrr en í þing- haldi í sakadómi Reykjavíkur 30. nóvember 1979, er hann kom fyrst fyrir dóm og var birt ákæran. Verður hann því sýknaður af broti gegn 1. mgr. 155. gr., sbr. 4. mgr. 22. gr. almennra hegningarlaga. Aftur á móti verður að telja sannað, að ákærða hafi hinn 23. nóvember 1978 verið ljóst, að Innstæða var ekki til fyr- ir tékkafjárhæðinni, án þess að láta yfirboðara sína í Verzl- unarbanka Íslands h/f um það vita, heldur villa um fyrir starfsmönnum bankans með því að tjá þeim, að hann kann- aðist við framseljanda tékkans, Sigurð Björnsson, og hann hefði áður keypt af honum tékka, svo sem um getur í hér- aðsdómi. Ber að staðfesta þá úrlausn héraðsdóms, að ákærði hafi með þessari háttsemi sinni veitt meðákærða í héraði, Jóni Ólafssyni, liðsinni til að halda við ólögmætu ástandi, sem skapast hafði við brot hans. Varðar þessi háttsemi ákærða við 254. gr., sbr. 248. gr. alm. hegningarlaga. Rétt þykir að staðfesta úrlausn hins áfrýjaða dóms um, að fresta beri ákvörðun um refsingu ákærða og að hún falli niður að þrem árum liðnum frá uppkvaðningu héraðsdóms, 24. mars 1980, verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegn- ingarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, haldið. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 3.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 3.000.00 krónur. Dómsorð: Héraðsdómur á að vera óraskaður að niðurstöðu til að því leyti sem honum hefur verið áfrýjað. Ákærði, Þórarinn Magnús Eldjárnsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknar- laun til ríkissjóðs, 3.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sveins Snorrasonar hæstaréttar- lögmanns, 3.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1456 Sératkvæði hæstaréttardómaranna Sigurgeirs Jónssonar og Þórs Vilhjálmssonar. Við erum sammála meiri hluta dómenda Hæstaréttar um, að sýkna beri ákærða af ákæru um hlutdeild samkv. 1. mgr. 22. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 í svika- og skjalafalsafbrotum Jóns Ólafssonar. Einnig erum við sam- mála meiri hluta dómenda um, að sýkna beri ákærða af ákæru um brot gegn 155. gr., sbr. 4. mgr. 22. gr. laganna. Þá erum við sammála meiri hluta dómenda um, að sann- að sé, að ákærða hafi verið ljóst eftir samtal sitt við Jón Ólafsson 23. nóvember 1978, að ekki var til næg innstæða fyrir tékka þeim, sem um er fjallað í málinu. Fram er kom- ið, að tékkinn fór til bókunar í Reiknistofu bankanna, og mátti því yfirmönnum ákærða, stjórnendum Verzlunar- banka Íslands h/f, vera kunnugt um, að innstæða var ónóg, samtimis ákærða eða fyrr sama dag. Að þessu athuguðu verður ekki talið, að ákærði hafi með því að segja yfirmönn- um sínum ekki frá vitneskju sinni brotið 254. gr. almennra hegningarlaga. Röng ummæli hans í samtali við yfirmenn- ina 4. desember 1978 um Sigurð Björnsson, sem var sagð- ur hafa framselt tékkann, fela ekki heldur í sér brot gegn þessu lagaákvæði, enda var yfirmönnum ákærða þá orðið ljóst, að innstæða var ónóg, og ummæli ákærða voru ekki til þess fallin að hafa afleiðingar, sem þýðingu hafa eftir lagagreininni. Samkvæmt þessu teljum við, að sýkna beri ákærða í máli þessu og dæma rikissjóð til að greiða hálfan sakarkostnað í héraði, annan en málsvarnarlaun, á móti meðákærða Jóni Ólafssyni svo og málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða í héraði og fyrir Hæstarétti, Sveins Snorrasonar hæsta- réttarlögmanns, samtals 3.600.00 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 24. mars 1980. Ár 1980, mánudaginn 24. mars, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var í Borgartúni 7" af Gunnlaugi Briem sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 192— 1457 193/1980: Ákæruvaldið gegn Jóni Ólafssyni og Þórarni Magnúsi Eldjárnssyni, sem tekið var til dóms 18. þ. m. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 14, mars 1979, „fyrir sakadómi Reykjavíkur á hendur Jóni Ólafs- syni verslunarmanni, Hraunbæ 162, Reykjavík, fæddum þar í borg 15. maí 1947, og Þórarni Magnúsi Eldjárnssyni, Ljósheim- um 22, Reykjavík, fæddum 6. maí 1956 á Siglufirði. Gegn ákærða Jóni Ólafssyni er málið höfðað fyrir að falsa nafnið Sigurður Björnsson sem framseljanda á tékka að fjár- hæð kr. 3.550.000, sem hann hafði gefið út f. h. Óðinstorgs hf. á reikning nr. 6432 í Alþýðubankanum hf., Laugavegi 31, Reykja- vík, með útgáfudegi 22. nóvember 1978, en þann dag fékk ákærði síðan meðákærða Þórarin Magnús, sem var gjaldkeri í útibúi Verzlunarbanka Íslands hf. í Umferðarmiðstöðinni í Reykjavík, til að kaupa tékkann af hálfu bankans, þrátt fyrir að engin inn- stæða var fyrir hendi á reikningi Óðinstorgs hf, í Alþýðubank- anum. Gegn ákærða Þórarni Magnúsi Eldjárnssyni er málið höfðað fyrir að kaupa framangreindan tékka af hálfu Verzlunarbank- ans, þrátt fyrir að honum var kunnugt um nafnfölsun á hon- um og innstæðuleysi á reikningi útgefanda. Telst verknaður ákærða Jóns Ólafssonar varða við 1. mgr. 155. gr. og 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en verknaður ákærða Þórarins Magnúsar Eldjárnssonar við sömu lagagreinar, sbr. 22. gr. sömu laga. Þess er krafist, að ákærðu. verði dæmdir til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Samkvæmt sakavottorði ákærða Jóns hefur hann sætt kær- um. og refsingum sem hér segir: 1964 23/9 Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir umferðarlagabrot. 1976 21/4 Reykjavík: Sátt, 15.000 kr. sekt fyrir brot á 10., sbr. 20. gr. laga nr. 54/1960. 1976 29/6 Reykjavík: Sátt, 20.000 kr. sekt fyrir brot á 10., sbr. 20. gr. laga nr. 54/1960. 1976 10/12 Reykjavík: Sátt, 20.000 kr. sekt fyrir brot á 10., sbr. 20. gr. laga nr. 54/1960. Ákærði Þórarinn Magnús hefur hvorki sætt ákæru né refs- ingu skv. vottorði frá sakaskrá. Málavextir eru þessir: Með bréfi Verzlunarbanka Íslands h/f, dagsettu 5. desember 1978, undirrituðu af Hafsteini Sigurðssyni hæstaréttarlögmanni, 92 1458 til rannsóknarlögreglu ríkisins var þess farið á leit, að rann- sókn yrði látin fara fram varðandi meint ávísanamisferli. Segir á þessa leið í bréfinu um málsatvik: „Þann 22. nóvember s.l. kom maður, sem kallaði og skrifaði sig Sigurður Björnsson, í útibú bankans í Umferðarmiðstöðinni og óskaði eftir, að gjaldkerinn Þórarinn M. Eldjárnsson, nano. 9408—3338, nú til heimilis að Ljósheimum 22, hér í borg, sími 32828, keypti af sér ávísun, sbr. hjálagt staðfest ljósrit, útg. af Óðinstorgi h.f. Jóni Ólafssyni (s. 11811) að upphæð kr. 3.550.000.- á reikn. nr. 6432 við Alþýðubankann h.f. þann 22/11/ 78 til handhafa. Gjaldkerinn, sem nú hefir verið vikið frá störfum, greiddi ávísunina út, eftir að Sigurður Björnsson hafði framselt hana. Ekki er með öllu ljóst, hver „Sigurður Björnsson“ er, en gjald- kerinn sagðist „kannast við hann“. Jón Ólafsson, sá er ávísunina gaf út, var beðinn um að koma í bankann í gær, en kom ekki, en kom svo Í morgun, er undir- ritaður krafðist þess. Lofaði Jón að greiða ávísunina í dag, ef hann gæti. Var honum tjáð, að farið yrði út í löghaldsaðgerðir strax á morgun, ef ekki yrði greitt, og þess vegna þarf bank- inn að hafa undir höndum frumrit ávísunarinnar. Aðspurður um, hver Sigurður Björnsson væri, svaraði Jón Ólafsson — „að hann væri okurlánari, sem helst væri að hitta á förnum vegi“. Hefði hann fengið fé að láni hjá Sigurði Björns- syni fyrir þó nokkru og látið hann hafa ávísunina sem trygg- ingu og hefði hún verið dagsett fram í tímann. — Virðist því vera, að Sigurður Björnsson hafi fyrst farið með hana í banka þ. 22/11 s.l., sem. er dags. ávísunarinnar, sennilega fullviss um, að innistæða væri ekki fyrir hendi, og því ekki far- ið í Alþýðubankann h.f., heldur í útibúið í Umferðarmiðstöð- inni vegna mögulegs kunningsskapar við gjaldkerann, en um bann þátt málsins ríkir óvissa. Hins vegar er ljóst, að gjaldkerinn, Þórarinn M. Eldjárnsson, braut fastar reglur bankans með innlausn á ávísun þessari, þar sem hann kynnti sér ekki, hvort innistæða væri fyrir ávísuninni í Alþýðubankanum h.f., auk þess sem hann greiddi hana út í peningum, sem honum var óheimilt með öllu. Teljum við, að nauðsyn sé á að komast að raun um, hver Sig- urður Björnsson sé, því hann virðist hafa haft óeðlilega góðan aðgang að gjaldkeranum.“ Á bréfinu er áritun um, að heildarkrafa Verzlunarbankans sé 1459 kr. 3.883.000. Greitt hafi verið inn á kröfuna 5. desember kr. 1.365.000 og 6. desember kr. 1.000.000. Hinn 12. desember sama ár ritaði Verzlunarbankinn rann- sóknarlögreglunni annað bréf í tilefni af framangreindri kæru, og segir þar á þessa leið: „samkvæmt kröfu yðar afhendum við yður hér með ávísun útg. 22. nóvember 1978 af Jóni Ólafssyni f. h. Óðinstorgs h.f., að fjárhæð kr. 3.550.000, á reikn. nr. 6432 við Alþýðubankann h.f, en no. ávísunarinnar er 0160528, útgefin til handhafa, en framseld af Sigurði Björnssyni. Á bakhlið ávísunarinnar hefir Alþýðubankinn sett tvo stimpla, annan: um lokun reikningsins þ. 18/11/78, en hinn um, að tékk- inn hafi verið sýndur þ. 22/11/78 og þá ekki næg innistæða fyr- ir upphæð hans. Að öðru leyti vísast til bréfs vors, dags. 5. desember s.l., þar sem óskað er rannsóknar á viðskiptum gjaldkera þess, sem keypti ávísunina, og Sigurðar Björnssonar, sem talinn var þá að hafi framselt hana.“ Á bakhlið framangreindrar ávísunar er stimpill Alþýðubanka Íslands h/f með áritun um, að hún hafi verið sýnd í bankanum 22/11 1978, en innstæða þá ekki verið næg. Þar er og stimpill bankans um, að reikningi þeim, sem ávísunin er gefin út á, hafi verið lokað 18/11 1978. Loks er á ávísuninni stimpill Verzlunar- bankans um millifærslu 28. nóvember og númerið 710. Ákærði Jón Ólafsson mætti til yfirheyrslu hjá rannsóknar- lögreglu ríkisins 7. desember 1978. Var honum. sýnt ljósrit fram- angreindrar ávísunar. Hann sagðist þekkja þessa ávísun. Hafi hann gefið hana út, að hann haldi 5. nóvember það ár. Hann hefði afhent Sigurði Björnssyni ávísunina sem tryggingu fyrir láni, sem hann fékk hjá honum. Ávísunina dagsetti hann fram í tímann, eða þann 22. nóvember 1978. Þegar hann afhenti Sig- urði ávísunina, hafi samist svo um milli þeirra, að hann hefði samband. við sig þann 22. nóvember, en þá átti að athuga, hvort hann gæti greitt ávísunina upp eða eitthvað inn á hana, en hún hefði aldrei, átt að fara í banka. Ákærði kvað Sigurð ekki hafa haft samband við sig, eins og um hefði verið samið, en þann 23. nóvember hafði Alþýðubankinn samband við hann og tjáði honum, að þessi ávísun væri komin inn og ekki væri til fyrir henni. Jafnframt var honum tilkynnt, að ávísunin yrði endur- send í Verzlunarbanka Íslands, þar sem hún hafði verið inn- leyst, og að reikningi hans hefði verið lokað. 1460 Sigurð kvaðst ákærði ekki þekkja neitt og hefði aldrei séð hann fyrr en hann kom til hans í verslunina Casanova þann 6. nóvember og bauð honum peningalán, en Sigurður hafi senni- lega heyrt á ákærða, að hann væri í vandræðum með að leysa út vörur. Það var nokkru fyrir 6. nóvember, að sögn ákærða, sem Sig- urður kom og bauð honum þetta lán, en það hafi verið þann 6. nóvember, sem lántakan fór fram. Sigurður afhenti ákærða peningana í reiðufé, en ákærði vildi ekki nefna þá upphæð, sem hann hefði fengið að láni hjá honum. Eins og áður sagði, kvaðst ákærði ekkert þekkja Sigurð. Hann hafi ekki séð hann síðan og viti ekkert, hvar hann eigi heima. Ákærði kvað Sigurð vera 40 til 50 ára, dökkskolhærðan, ekki með skalla, og hann var klæddur í stakan jakka og terelynbuxur. Ákærði var spurður að því, hvort hann væri kunnugur með- ákærða, Þórarni Magnúsi Eldjárnssyni, bankastarfsmanni hjá Verzlunarbanka Íslands, og jafnframt, hvort hann og Þórarinn Magnús hefðu átt í nokkrum viðskiptum. Ákærði kvaðst kann- ast við meðákærða fyrir milligöngu starfsmanns, sem vann hjá honum, og hefði meðákærði stöku sinnum verslað hjá ákærða, en. að öðru leyti væri hann ekki kunnugur honum. Ákærði Jón skýrði frá því við yfirheyrslu hjá rannsóknar- lögreglunni síðar sama dag, að framangreind skýrsla sín væri að mestu leyti röng. Hann kvaðst hafa verið í mikilli fjárþröng 22. nóvember 1978, en til stóð, að hann fengi lán hjá viðskipta- banka sínum og annars staðar. Vantaði hann þennan dag pen- inga til að leysa út vörur og greiða skuldir, sem voru komnar í gjalddaga. Seinni partinn þennan dag fór hann í útibú Verzl- unarbankans í Umferðarmiðstöðinni, þar sem hann ræddi við meðákærða, Þórarin Magnús Eldjárnsson gjaldkera, sem hann kannast vel við, og bað hann að kaupa af sér framangreinda ávísun að upphæð kr. 3.550.000. Ákærði skýrði, meðákærða frá því, að ekki væri til innstæða fyrir ávísuninni sem stæði, en hún yrði fyrir hendi, þegar ávís- unin kæmi í bankann. Meðákærði féllst á að gera þetta, eftir að ákærði hafði lagt að honum í nokkurn tíma. Ákærði skrif- aði ávísunina á staðnum og framseldi hana einnig með nafninu Sigurður Björnsson, en það var gert Í þeim tilgangi að láta líta svo út sem ákærði hefði ekki framselt ávísunina. Ákærði fékk síðan meðákærða ávísunina, og spurði hann ákærða þá að því, af hverju hann skrifaði nafnið Sigurður Björnsson á hana. 1461 Ákærði sagði honum þá, að hann gerði það, til að ekki kæmi fram í Albýðubankanum, að hann hefði framselt hana. Með- ákærði lét þessa skýringu nægja og greiddi ákærða út upphæð ávísunarinnar. Þegar ákærði gaf út ávísunina, var honum ekki kunnugt um, að búið var að loka reikningi hans við Alþýðu- bankann, en hann komst að því í bréfi nokkru á eftir, að reikn- ingnum hafði verið lokað þann 18. nóvember. Ákærði kveðst vilja geta þess, að meðákærði hafi enga greiðslu fengið fyrir að gera þetta fyrir hann, en hann hafði í huga að gefa meðákærða góðan afslátt, ef hann verslaði við ákærða. Í niðurlagi skýrslu sinnar segir ákærði, að hann hafi nú skýrt satt og rétt frá og ekkert undan dregið. Ákærði Þórarinn Magnús Eldjárnsson, fyrrverandi starfsmað- ur Verzlunarbanka Íslands h/f, skýrði frá því við yfirheyrslu hjá rannsóknarlögreglunni 7. desember 1978, að hann hefði keypt framangreinda ávísun af meðákærða að kvöldi miðviku- dagsins 22. nóvember 1978. Ákærði kveður meðákærða hafa komið til sín í bankaafgreiðsluna í Umferðarmiðstöðinni og beð- ið sig um að kaupa þessa ávísun af sér. Sagði hann ávísunina „pottþétta“, eins og hann orðaði það, en átti þá við, að hún eða tékkafjárhæðin stæði fyrir sínu á reikningnum. Ákærði hafnaði því í fyrstu að kaupa ávísunina af meðákærða, en reyndi síðan að ná sambandi við afgreiðslu Alþýðubankans. Það tókst ekki, og lét hann tilleiðast að kaupa ávísunina. Ákærði sá, að ávísun- in bar framsal með nafninu Sigurður Björnsson, og benti með- ákærða á að framselja hana með eigin nafni, en hann kom sér hjá að gera það. Ákærði kveður klukkuna hafa verið um 1815— 1820, þegar þessi viðskipti fóru fram, en þegar hann lokaði af- greiðslunni kl. 1830, sendi hann ávísunina til bókunar í aðal- bankann eins og aðrar ávísanir. Daginn eftir, eða fimmtudag- inn 23. nóvember, var hann í fríi og var það fram til þriðju- dagsins 28. sama mánaðar, en mætti þá aftur til starfa. Fimmtudaginn 23. nóvember hringdi meðákærði til ákærða og skýrði honum frá því, að hringt hefði verið til hans úr Al- býðubankanum og að vantað hefði stimpil bankans á ávísunina, sem ákærði hafði keypt kvöldið áður í bankaafgreiðslunni. Ákærði kveðst vilja í þessu sambandi geta þess, að það hafi stundum komið fyrir, að hann gleymdi að stimpla keypta ávísun í afgreiðslunni, og voru þær þá endursendar til stimplunar. Í framhaldi af samtali ákærða við meðákærða þennan dag tók meðákærði, það fram við ákærða, að ef hann yrði spurður 1462 um, hver þessi Sigurður Björnsson væri, sem áritaður var sem framseljandi tékkans (svo), ætti hann að segja hann vera fram- seljandann, en ekki ákærða sjálfan. Mánudaginn 4. desember eftir lokun bankaafgreiðslunnar við Umferðarmiðstöðina komu yfirmenn „ Verzlunarbankans til ákærða og spurðu hann um Sigurð Björnsson. Ákærði sagði, að hann vissi, hver hann væri, en ekkert meira. Ákærða var sagt upp störfum hjá Verzlunarbankanum frá og með þessum degi. Ákærði kveðst hafa kynnst meðákærða fyrir milligöngu fyrr- verandi starfsmanns í versluninni Casanova og hafa lítillega átt í fjármálalegum viðskiptum við hann, svo sem að ákærði lánaði honum þrjú tékkaeyðublöð úr tékkhefti sínu, sem hann hafði á reikning nr. 17035 í Samvinnubankanum. Man hann, að einn tékkinn var áritaður til tollstjórans í Reykjavík, en ekki rnan hann, hvert hinir tékkarmir fóru, nema hvað hann gaf þá út. Ávísunin, sem seld var hjá tollstjóranum, var að fjárhæð kr. 495.000, og átti ákærði ekki inni fyrir henni. Fór hann á þessum tíma til Spánar í sumarfrí, og var hugmyndin, að með- ákærði Jón legði peninga inn á þennan reikning í Samvinnu- bankanum á móti úttektinni. Þegar hann kom frá Spáni, kom í ljós, að búið var að loka reikningnum vegna yfirdráttar, eingöngu fyrir vanskil með- ákærða. Þá kvaðst ákærði vilja geta þess, að meðákærði hafi gerst útgefandi á fimm víxlum, samtals að fjárhæð kr. 100.000, sumarið 1978. Víxlar þessir, sem voru seldir Útsýn, voru gefn- ir út Í sambandi við ferð ákærða til Spánar. Ákærði tók fram, að hann hefði ekkert fengið í aðra hönd frá meðákærða vegna saupanna á umræddum tékka að fjárhæð kr. 3.550.000. Ákærði Jón Ólafsson kom fyrir dóm 30. nóvember sl. Ákærði skýrði frá því, að hann hefði verið í mikilli fjárþröng seinni hluta nóvember 1978, en til stóð, að hann fengi lán hjá viðskipta- banka sínum og annars staðar. Ákærði kveður sig hafa vantað peninga framangreinda daga til að leysa út vörur og greiða skuldir, sem voru fallnar í gjald- daga. Seinni hluta dags hinn 22. nóvember 1978 kveðst hann hafa farið í útibú Verzlunarbanka Íslands í Umferðarmiðstöð- inni og hitt að máli meðákærða, Þórarin Magnús Eldjárnsson, sem ákærði kannaðist við. Ákærði bað meðákærða að kaupa af sér ávísun að fjárhæð kr. 3.550.000. Ákærði sagði meðákærða, að ekki væri til innstæða fyrir ávísuninni sem. stæði, en inn- stæða yrði, fyrir hendi, þegar ávísunin kæmi í bankann. Með- 1463 ákærði var tregur til að kaupa ávísunina, en lét tilleiðast fyrir Þrábeiðni ákærða. Ákærði kveðst hafa skrifað ávísun þá, er að framan greinir. Ákærði sá ávísunina í dóminum og kannaðist við nafnritun sína á henni f. h, Óðinstorgs h/f. Ávísunin var að fjárhæð kr. 3.550.000, gefin út hinn 22. nóvember 1978 til handhafa, á hlaupa- reikning nr. 6432 við Alþýðubankann h/f. Ákærði ritaði og fram- salið Sigurður Björnsson á ávísunina, og er það nafn tilbúið. Ákærði kveðst hafa gert þetta í því skyni, að svo liti út sem hann hefði ekki framselt ávísunina sjálfur. Meðákærði spurði ákærða, hvernig á þessu stæði, og sagði ákærði honum ástæð- una. Hlaupareikningi Óðinstorgs h/f nr. 6432 við Alþýðubankann h/f var lokað 18. nóvember 1978, en ákærði kveðst ekki hafa komist að því, fyrr en eftir að hann hafði selt ávísunina. Ákærði kveður meðákærða enga greiðslu hafa fengið frá sér fyrir að kaupa ávísunina, en ákærði hafði í huga að veita hon- um ríflegan afslátt, ef hann verslaði við sig síðar. Ákærði kveðst hafa greitt framangreinda ávísun að fullu ásamt vöxtum og kostnaði, svo sem bréf Verzlunarbanka frá 3. janúar 1979 beri með sér. Hafði greiðslan verið innt af hendi fyrir 15. desember 1978. Ákærði las skýrslu sína hjá rannsóknarlögreglunni frá 7. des- ember 1978 og kvaðst staðfesta hana. Ákærði Þórarinn Magnús Eldjárnsson kom fyrir dóm sama dag og meðákærði Jón. Ákærða var sýnt í dóminum ljósrit af tékka nr. 0160528, að fjárhæð kr. 3.550.000, útgefnum á hlaupa- reikning nr. 6432 við Alþýðubankann h/f 22. nóvember 1978 af Jóni Ólafssyni f. h, Óðinstorgs h/f. Tékkinn er út gefinn til handhafa og nafn framseljanda Sigurður Björnsson. Ákærði kvaðst kannast við tékka þennan. Hefði hann keypt tékkann af meðákærða Jóni Ólafssyni, þegar ákærði var gjald- keri í afgreiðslu Verzlunarbanka Íslands í Umferðarmiðstöð- inni. Ákærði kveður meðákærða hafa komið framangreindan dag í bankaafgreiðsluna og beðið sig að kaupa tékkann. Ákærði vildi ekki veita tékkanum viðtöku fyrst í stað, en meðákærði sagði, að hann væri „pottþéttur“. Lagði ákærði þann skilning í þetta, að næg innstæða væri fyrir honum. Ákærði kveðst hafa reynt að ná sambandi við afgreiðslu Alþýðubankans til að kanna, hvort næg innstæða væri til fyrir tékkanum, en ekki tekist það og 1464 látið tilleiðast að kaupa tékkann. Ákærði kveðst ekki hafa lit- ið á bakhlið tékkans, fyrr en meðákærði var um það bil að fara á brott úr afgreiðslunni. Kallaði ákærði þá á eftir honum, að hann vildi tala við hann, en meðákærði fór á brott án þess að ræða nánar við ákærða. Ákærði kveður tékkann að öllu leyti hafa verið út fylltan, þegar meðákærði kom með hann. Ákærði kveðst ekki vita um, hvenær meðákærði ritaði framsalið Sig- urður Björnsson á tékkann. Hann hafi ekki séð, hvort meðákærði gerði það í afgreiðslunni. Ákærði sá fyrst framsalið, þegar hann ætlaði að stimpla tékkann og meðákærði var um það bil að hverfa á brott úr afgreiðslunni. Ákærði kveður umrædd við- skipti hafa farið fram á milli kl. 1815 og 1820, en bankaafgreiðsl- unni var lokað kl. 1830. Sendi ákærði þá tékkann til bókunar í aðalbankann svo sem aðra tékka. Ákærði tekur fram í þessu sambandi, að það hafi stundum komið fyrir, að hann gleymdi að stimpla tékka í afgreiðslunni. Voru þeir þá endursendir til stimplunar. Ákærði kveðst hafa farið í frí daginn eftir, hinn 23. nóvem- ber, og verið í fríi til 28. sama mánaðar, en þá mætt aftur til starfa. Ákærði man ekki, hvort meðákærði hringdi til hans daginn eftir, hinn 23. nóvember, en hann man eftir því, að hann hafði tal af ákærða daginn eftir. Ekki man ákærði eftir, að meðákærði minntist á það, að hringt hefði verið til sín úr Alþýðubankan- um og sagt, að stimpil vantaði á tékkann. Ákærði kveðst lítið muna eftir samtali þessu og ekki geta sagt um, hvað þeim fór á milli, en þó megi þetta vel vera. Mánudaginn 4. desember komu yfirmenn Verzlunarbankans í afgreiðsluna til ákærða nokkru fyrir lokun. Spurðu þeir ákærða, hver Sigurður Björnsson væri, en ákærði sagðist ekki vita það. Var það mál ekki rætt nánar. Ákærða var sagt upp störfum í Verzlunarbankanum frá og með 4. desember 1978 vegna framangreinds máls. Ákærða var bent á misræmið, sem er í skýrslu hans nú og skýrslu hans hjá rannsóknarlögreglu 7. desember 1978, en þar er m. a. eftirfarandi bókað: „Ég sá, að tékkinn bar framsal með nafninu Sigurður Björns- son, og benti Jóni á að framselja með sínu nafni, sem hann kom sér hjá að gera“. „Í framhaldi af samtali mínu við Jón þennan dag (þ. e. 23/11 1978) þá tók Jón það fram við mig, að ef ég yrði spurður um, 1465 hver þessi Sigurður Björnsson væri, sem áritaður var sem fram- seljandi tékkans, þá ætti ég að segja hann vera framseljanda tékkans, en ekki Jón sjálfan“. Ákærði var beðinn að gefa skýringu á þessu. Ákærði kveðst vísa til framburðar síns hér að framan, sem hann sagði vera réttan í öllum atriðum, en aðra skýringu kunni hann ekki á þessu. Hann tók fram, að hann hefði verið miður sín, þegar skýrsla rannsóknarlögreglu var lesin upp fyrir honum og hann átti að undirrita hana, og þetta orðalag farið fram hjá sér. Ákærði kveðst hafa trúað. orðum meðákærða um, að næg innstæða væri til fyrir tékkanum, er hann keypti hann. Hann kveðst ekki hafa vitað um nafnritunina Sigurður Björnsson fyrr en eftir á, svo sem í framburði hans greinir. Ákærða var kynntur framburður meðákærða. Hann kvaðst mótmæla framburðinum að svo miklu leyti sem hann færi í bága við framburð sinn. Ákærði óskaði bókað, að meðákærði hefði sagt, þegar hann kom með ávísunina, að hún væri „pottþétt“, og bað hann ákærða um að skipta henni, þar sem búið væri að loka Alþýðubankan- um, en klukkan var þá orðin 1815— 1820, eins og áður greinir. Ákærðu komu aftur fyrir dóm 12. desember sl. og voru þá samprófaðir að beiðni Sveins Snorrasonar hæstaréttarlögmanns, verjanda ákærða Þórarins Magnúsar Eldjárnssonar. Verjendur ákærðu mættu báðir í þinghaldi þessu. Ákærði Jón tók fram, að það væri ekki rétt, sem segir í fram- burði hans frá 30. nóvember sl., að hann hefði sagt meðákærða Þórarni Magnúsi, að ekki væri til innstæða fyrir ávísuninni sem stæði, en innstæða yrði fyrir hendi, þegar ávísunin kæmi í bank- ann. Ákærði sagði nú, að hann hefði sagt meðákærða, að ávísun- in væri góð, þ. e. að næg innstæða væri fyrir hendi á reikmingi hans. Ákærði gaf þá skýringu á þessu, að um misminni eða mis- skilning hjá sér væri að ræða. Ákærði var spurður um það að beiðni verjanda síns, hvort hann hefði orðið þess var, að með- ákærði færi Í síma og hringdi. Ákærði kveðst hafa orðið var við það, að meðákærði fór baka til og hringdi. Ákærði heyrði ekki, hvað hann sagði í símann, og vissi ekki, hvert hann var að hringja. Ákærði kveðst hafa útfyllt ávísunina í kaffistofu í Um- ferðarmiðstöðinni, áður en hann kom inn í afgreiðslu Verzlunar- bankans. Hins vegar man hann ekki, hvar hann ritaði nafnið Sigurður Björnsson á hana. Ákærði var spurður um, hvort með- ákærði hefði verið viðstaddur, er hann ritaði nafnið Sigurður 1466 z Björnsson á ávísunina. Hann svaraði því neitandi. Ákærði kveð- ur sig minna, að meðákærði hafi spurt um nafnritunina Sig- urður Björnsson, en getur ekki nánar sagt um það. Ákærði var spurður um, hvort eftirfarandi væri rétt í fram- burði hans í dómi frá 30. nóvember sl.: „Ákærði ritaði og framsalið Sigurður Björnsson á ávísunina, og er það nafn tilbúið. Ákærði kveðst hafa gert þetta í því skyni, að svo liti út sem hann hefði ekki framselt ávísunina sjálfur. Meðákærði spurði ákærða, hvernig á þessu stæði, og sagði ákærði honum ástæðuna“. Svar ákærða var á þessa leið: „Já, það er rétt, að ég ritaði nafnið Sigurður Björnsson á ávísunina og að það nafn er til- búið. Það átti að líta þannig út sem ég hefði ekki framselt ávís- unina. Ég man ekki eftir að hafa gefið neina sérstaka ástæðu fyrir þessu“. Verjandi ákærða Jóns spurði, hvort þetta hefði komið til tals milli ákærðu daginn eftir, þegar þeir töluðu saman. Ákærði svar- aði því neitandi og sagðist ekki halda það. Verjandi ákærða Þórarins Magnúsar spurði, hvort ákærði Jón minntist þess, að meðákærði Þórarinn Magnús kallaði á eftir honum, um það bil sem hann var að ganga út úr afgreiðslunni eftir að hafa selt ávísunina, og svaraði ákærði því neitandi. Ákærði Þórarinn Magnús óskaði bókað, að hann hefði spurt meðákærða eftir því daginn eftir að hann keypti ávísunina eða daginn þar á eftir, hvernig á nafnrituninni Sigurður Björnsson á henni stæði, en þar væri ekki hans eigið framsal. Sagði ákærði Jón, að hann hefði gert þetta í því skyni, að framsal hans sjálfs sæist ekki í Alþýðubankanum. Vitnið Magnús Magnúson rannóknarlögreglumaður hefur mætt í dómi. Vitnið kveðst hafa tekið skýrslu af ákærða Þórarni Magnúsi Ældjárnssyni 7. desember 1978 og verið vottur, er skýrsla var tek- in af ákærða Jóni Ólafssyni sama dag. Ákærðu skýrðu frá, eins og Í skýrslunum greinir. Skýrslurnar voru síðan lesnar í heyr- anda hljóði, og sögðu ákærðu þær réttar. Þeir undirrituðu þær síðan því til staðfestingar. Vitnið Björgúlfur Bachmann, aðalféhirðir Verzlunarbanka Ís- lands h/f, til heimilis að Þverbrekku 4, Kópavogi, mætti fyrir dómi 14. desember sl. Vitninu var tjáð tilefni yfirheyrslunnar. Vitnið sá framan- 1467 greindan tékka í dóminum. Vitnið skýrði frá því, að þar sem enginn stimpill væri á tékkanum um það, hvenær hann hefði verið innleystur hjá Verzlunarbanka Íslands h/f, sé ekki hægt að sjá, hvenær það hafi verið. Vitnið kveður alla tékka, sem inn koma í banka, vera senda sama kvöld til Reiknistofu bank- anna. Þar hafi komið í ljós, að næg innstæða var ekki til fyrir tékkanum, sbr. stimpil Alþýðubankans h/f 22. nóvember 1978, Vitnið kveður það almenn fyrirmæli til gjaldkera Verzlunar- banka Íslands h/f að kaupa ekki tékka á aðra banka, nema þeir geti algerlega treyst því, að næg innstæða sé fyrir hendi, svo sem þegar um er að ræða tékka frá opinberum stofnunum. Þegar í ljós kom, að næg innstæða var ekki fyrir tékka þeim, sem ákærði Jón Ólafsson hafði gefið út f. h. Óðinstorgs h/f, að fjárhæð kr. 3.550.000, hafi málið verið rætt við féhirði í af- greiðslu Verzlunarbankans í Umferðarmiðstöðinni, ákærða Þór- arin Magnús Eldjárnsson, og hann spurður um tékkann, Ákærði viðurkenndi strax að hafa keypt tékkann. Ákærði var spurður um, hvers vegna hann hefði keypt tékkann, og gaf hann enga viðhlítandi skýringu á því. Hann var og spurður, hvort hann kannaðist við Sigurð Björnsson, en það nafn var ritað sem fram- sal á tékkann, og sagði hann svo vera. Hann var nánar spurð- ur um mann þennan og þar á meðal, hvort hann kæmi þarna í viðskiptaerindum. Hann sagði, að það væri ekki, en einungis, að hann kannaðist við manninn. Vitnið var spurt um frí það, er Þórarinn segist hafa farið í þann 23. nóvember 1978. Vitnið kveðst ekki hafa vitað um frí þetta eða af hvaða tilefni það hafi verið. Vitnið tók fram, að bréf Verzlunarbanka Íslands h/f til rann- sóknarlögreglunnar sé dagsett 5. desember 1978 og sé því nær að halda, að ekki hafi komið í ljós um innstæðuleysi tékkans fyrr en fyrstu dagana í desember. Kveðst vitnið hafa látið Haf- stein Sigurðsson, lögfræðing bankans, vita um tékkann strax daginn eftir og þetta komst upp og hafi Hafsteinn skrifað bréf- ið til rannsóknarlögreglu ríkisins. Í bréfi Verzlunarbanka Íslands h/f frá 5. desember 1978 segir: „Gjaldkerinn, sem nú hefur vikið frá störfum, greiddi ávís- unina út, eftir að Sigurður Björnsson hafði framselt hana“. Vitnið man ekki eftir, að það hafi verið rætt sérstaklega við Þórarin Magnús, hvenær Sigurður Björnsson hefði ritað fram- sal á tékkann, þ. e. hvort það hefði verið í viðurvist hans eða ekki. Það kom hins vegar aldrei annað til tals en að maður þessi 1468 hefði komið í bankann og selt tékkann. Hvarflaði ekki í upphafi annað að vitninu en þetta væri rétt. Vitnið Hafsteinn Sigurðsson hæstaréttarlögmaður, Mímisvegi 4 hér í borg, lögfræðingur Verzlunarbanka Íslands h/f, kom fyrir dóm sama dag og framangreint vitni. Vitnið sá bréf þau, er það ritaði fyrir hönd Verzlunarbanka Íslands h/f, dagsett 5. desember og 12. desember 1978, til rann- sóknarlögreglu ríkisins, og kvaðst það staðfesta þau. Vitnið skýrði frá því, að Björgúlfur Bachmann hefði látið sig vita um tékka þann, er greinir í bréfi þess, daginn áður en það skrifaði bréfið, eða 4. desember 1978. Vitnið hafði strax sam- band við ákærða Jón Ólafsson, útgefanda tékkans, og lofaði hann að koma í bankann til viðtals sama dag. Hann gerði það ekki, en kom daginn eftir, eða 5. desember, og skýrði þá frá því, hver Sigurður Björnsson væri, svo sem greinir frá í bréfi vitnisins. Vitnið ræddi aldrei sjálft við ákærða Þórarin Magnús Eld- járnsson, en féllst á, að honum yrði vikið frá störfum, eftir að í ljós kom, að hann hafði keypt tékkann. Vitnið kveður ákærða Þórarin Magnús hafa brotið tvær starfsreglur, sem honum höfðu verið settar varðandi kaup á tékkum, þ. e. að kynna sér, hvort næg innstæða væri til fyrir hendi, áður en hann keypti tékk- ann, og eins að geta ekki gert næga grein fyrir, hver framselj- andinn væri. Vitnið kveður Björgúlf Bachmann, aðalféhirði bankans, og Indriða aðstoðaraðalféhirði hafa rætt við Þórarin Magnús. Kveð- ur vitnið það, er haft er eftir ákærða Þórarni Magnúsi í bréfi Þess, frá þeim komið. Vitnið Indriði Jóhannsson, deildarstjóri í Verzlunarbanka Ís- lands h/f, Kleppsvegi 126, hefur skýrt frá því, að tékki sá, er greinir í kæru Verzlunarbanka Íslands frá 5. desember 1978 hafi borist til Verzlunarbankans frá Alþýðubankanum h/f í endaðan róvember 1978. Vantaði á tékkann bankastimpil, og var bætt úr því með stimplun 28. nóvember 1978 í aðalbanka og númerið 710 sett í stimpilinn, en það er númer í afgreiðslu Verzlunar- bankans í Umferðarmiðstöðinni. Tékkinn hafði reynst innstæðulaus, svo sem stimpill Alþýðu- bankans ber með sér. Vitnið hafði samband við gjaldkerann í afgreiðslu Verzlunarbankans í Umferðarmiðstöðinni, ákærða Þórarin Magnús Eldjárnsson. Var hann þá nýkominn úr eftir- stöðvum af sumarfríi, sem hann hafði farið í 23. nóvember. Vitnr 1469 ið kveðst ekki hafa vitað á þessu stigi málsins, hve málið var alvarlegt, og minnir, að það hafi beðið ákærða að hafa sam- band annað hvort við útgefanda eða framseljanda tékkans og biðja þá að greiða tékkann, þar sem hann væri án nægrar inn- stæðu. Lofaði ákærði að gera þetta. Vitnið man ekki, hvenær það hafði samband við Þórarin Magnús næst, en síðasti starfs- dagur hans í bankaafgreiðslunni var 1. desember 1978 skv. gögnr um Verzlunarbankans. Gerði vitnið þá upp sjóðinn hjá honum. Vitnið ræddi ekki við ákærða um kaup hans á framangreindum tékka og uppsögn hans úr starfi í því sambandi, heldur voru það þeir Björgúlfur Bachmann aðalféhirðir og Árni H. Bjarna- son skrifstofustjóri. Vitnið heyrði eitthvað af samtalinu við ákærða, en man ekk nákvæmlega um, hvernig orð féllu. Vitnið man, að rætt var við ákærða um framsalið Sigurður Björnsson á tékkanum. Man það, að ákærði sagði, að hann kannaðist við mann þennan, og tók vitnið það þannig, að maður þessi hefði komið í bankann og átt þar viðskipti. Vitnið ræddi aldrei mál þetta vð ákærða Jón Ólafsson. Vitnið Árni H. Bjarnason, skrifstofustjóri Verzlunarbanka Ís- lands h/f, Brúnastekk 6 hér í borg, hefur mætt í dómi. Vitnið sá framangreindan tékka. Vitnið kvað upphaf þessa máls hafa verið það, að tékkinn hefði verið sendur frá Alþýðubankanum til Verzlunarbanka Ís- lands h/f vegna þess, að gjaldkerastimpil vantaði á hann. Úr því var bætt og tékkinn stimplaður í aðalbankanum til að tefja ekki málið, sbr. stimpilinn frá 28. nóvember 1978. Í stimplinum á þó ekki að standa millifærsla, enda er ekki um, slíkt að ræða. Vitnið man ekki, hvort stimpillinn um innstæðuleysi var kom- inn á tékkann. Tékkinn var síðan sendur til Alþýðubankans, en síðan aftur til Verzlunarbankans með áritun um lokun hlaupa- reiknings Óðinstorgs h/f nr. 6432. Var nú haft samband við ákærða Þórarin Magnús Eldjárnsson. Fóru vitnið, Björgúlfur Bachmann og Indriði Jóhannsson til hans í afgreiðsluna í Um- ferðarmiðstöðinni. Var þetta undir lokun, og sjóðstalning gerð hjá ákærða Þórarni Magnúsi. Viðurkenndi hann að hafa keypt tékk- ann. Þar sem um brot á starfsreglum Verzlunarbankans var að ræða, að sögn vitnisins, var hann spurður um, hvort hann hefði ekki kannað, hvort næg innstæða væri fyrir tékkanum. Hann sagðist hafa reynt að ná sambandi símleiðis við Alþýðubankann, en það ekki tekist. Ákærði var spurður um, hver Sigurður Björns- son væri. Hann sagðist kannast við hann. Hefði hann keypt af 1470 honum ávísanir nokkrum sinnum áður með lægri fjárhæðum og væri það ástæðan til þess, að hann hefði keypt tékkann, en nánari deili vissi hann ekki á manni þessum. Stóðu þeir starfs- mennirnir í þeirri trú, að maður að nafni Sigurður Björnsson væri hinn raunverulegi seljandi tékkans. Höfðu þeir hug á því að reyna að finna hann, en það var útilokað, þar sem ákærði Þórarinn Magnús gat engar nánari upplýsingar gefið um hann. Vitnið kveður tékkann hafa verið afhentan Hafsteini Sigurðs- syni, lögfræðingi bankans, til innheimtu, og kveðst það aldrei hafa rætt við ákærða Jón Ólafsson, er gefið hafði tékkann út f. h. Óðinstorgs h/f. Vitnið kveður ákærða Þórarin Magnús hafa verið í fríi frá 23.—28. nóvember 1978 og muni hafa verið um hluta af sumar- fríi að ræða. Ákærða Þórarni Magnúsi var vikið úr starfi að afloknu sam- tali vitnisins og Björgúlfs við hann framangreint sinn. Aðspurt kveður vitnið það hafa komið fram hjá ákærða í samtalinu við hann, að hann hefði áður unnið hjá Óðinstorgi h/f í frítíma ýmis- legt varðandi innflutning, svo sem að sjá um afgreiðslu toll- skjala. Í bréfi Alþýðubankans h/f, dagsettu 13. desember 1979, segir svo: „Vegna fyrirspurnar yðar skal það staðfest, að síðdegisaf- greiðslu innlánsdeilda Alþýðubankans var þannig háttað frá 1. september 1978 til 1. september 1979, að opið var á tímanum kl. 17—18 nema á föstudögum frá kl. 17—-18.30. Aðalféhirðir og afgreiðslustjóri bankans fullyrðir við undir- ritaðan, að uppgjör taki a. m. k. hálfa klukkustund eftir lokun afgreiðslu og allan þann tíma eigi að vera mögulegt fyrir aðra banka að fá upplýsingar símleiðis um, hvort óhætt væri að 2 kaupa ávísun vegna innistæðu á reikningi þá stundina“. NIÐURSTÖÐUR. Með játningu ákærða Jóns Ólafssonar og öðrum gögnum máls þessa er sannað, að hann gaf út framangreindan tékka, sem er að fjárhæð kr. 3.550.000, f. h. Óðinstorgs h/f á reikning fyrir- tækisins nr. 6432 við Alþýðubankann h/f og seldi hann í útibúi Verzlunarbanka Íslands h/f í Umferðarmiðstöðinni, þótt inn- stæða væri ekki fyrir hendi til greiðslu hans, en reikningnum hafði verið lokað. Þá er og sannað með játningu ákærða, að hann 1471 falsaði nafnið Sigurður Björnsson, sem er tilbúið, sem fram- seljanda á tékkann, áður en salan fór fram. Varðar þetta atferli ákærða við 1. mgr. 155. gr. og 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Með framburðum beggja ákærðu er sannað, að ákærði Þórar- inn Magnús, sem var gjaldkeri í framangreindri afgreiðslu í Verzlunarbanka Íslands, keypti framangreindan tékka af ákærða Jóni hinn 22. nóvember 1978. Kemur þá til álita, hvort sannað sé, að ákærða Þórarni Magnúsi hafi verið ljóst, er hann keypti tékkann, að hann var innstæðulaus og eins að nafnritunin Sig- urður Björnsson var fölsuð. Ákærði Jón hefur borið fyrir dómi 30. nóvember sl., að svo hafi verið, en breytt þeim framburði sínum hinn 12. desember, svo sem áður greinir. Við mat á sönnun á þessu atriði verður þó upphaflegi framburður ákærða Jóns lagður til grundvallar. Breyting hans á framburðinum verður ekki tekin gild, en hún hlýtur þó að rýra trúverðugleika ákærða. Ekki þykja heldur efni til að taka til greina þá breytingu, sem ákærði Þórarinn Magnús hefur gert fyrir dómi á skýrslu sinni hjá rannsóknarlögreglu hinn 7. desember 1978 og staðfesti með nafnritun sinni og áður er greint frá, enda hefur hann ekki rennt marktækum stoðum undir það, að breyting þessi hafi við rök að styðjast. Verður því höfð hliðsjón af skýrslu ákærðu hjá lögreglu við mat á sönnun um þátt ákærða í broti ákærða Jóns. Af skýrslu ákærða Þórarins Magnúsar hjá lögreglu þykir mega draga þá ályktun, að hann hafi verið í vafa um, hvort innstæða væri fyrir tékkanum, er hann keypti hann af meðákærða, sbr. ummæli hans um, að hann hafi hafnað því í fyrstu, en látið til- leiðast, er meðákærði sagði, að tékkinn væri „pottþéttur“. Ákærði fór með kaupum á tékkanum heldur ekki eftir þeim fyrirmælum, sem honum höfðu verið sett af yfirmönnum hans í Verzlunarbankanum um kaup á tékkum, þ. e. að fullvissa sig áður um, að næg innstæða væri til fyrir þeim í greiðslubanka, og eins að greiða hann út í peningum, sbr. bréf frá bankanum. Er svo að sjá sem ákærði hafi keypt tékkann af greiðasemi við ákærða Jón. Þá er og tortryggilegt, að ákærði setti ekki stimpil bankans með dagsetningu á tékkann um kaup á honum, og kaup á tékkanum fóru fram, þegar bönkum hafði almennt verið lok- að. Loks vekja athygli fjármálatengsl þau, er verið höfðu milli ákærðu, sbr. framburð ákærða sjálfs. Þrátt fyrir það, er nú hefur verið rakið, telst þó ekki gegn 1472 neitun ákærða fram komin alveg næg sönnun fyrir því, að hon- um hafi verið ljóst, að tékkinn var innstæðulaus, er hann keypti hann, og ber að sýkna hann af ákærunni að því leyti. Ákærði Þórarinn Magnús kveðst skv. lögregluskýrslu hafa séð nafnritunina Sigurður Björnsson á tékkanum, þegar hann keypti hann, og ákærði Jón hefur skýrt frá því, að meðákærði hafi séð, er hann ritaði nafnið Sigurður Björnsson á tékkann. Var- hugavert þykir að telja þrátt fyrir þetta alveg nægilega sannað gegn neitun ákærða Þórarins Magnúsar, að honum hafi verið ljóst, að nafnritunin á tékkanum var fölsuð, þegar kaup á hon- um fóru fram. Ákærði Þórarinn Magnús greinir frá því í skýrslu sinni hjá rannsóknarlögreglu, að meðákærði Jón hafi tekið fram við sig í samtali þeirra daginn eftir að sala tékkans fór fram, eða hinn 23. nóvember, að yrði hann spurður um, hver umræddur Sig- urður Björnsson væri, ætti hann að segja, að hann væri fram- seljandi tékkans, en ekki ákærði Jón sjálfur. Ákærði Jón hefur og staðfest þetta. Hann hefur og skýrt frá því, svo sem áður greinir, að meðákærði hafi spurt um, þegar sala tékkans fór fram, af hverju hann skrifaði framsalið Sig- urður Björnsson á tékkann, en ekki eigið nafn. Þá skýrði ákærði Þórarinn Magnús starfsmönnum Verzlunarbankans, er þeir ræddu við hann, rangt til um nafnið Sigurður Björnsson og sagði, að það væri maður, sem hann kannaðist við, og lögðu þeir þann skilning í þetta, að maður þessi hefði komið í bankaútibúið og átt þar viðskipti. Stóðu starfsmennirnir í þeirri trú, sbr. kær- una til rannsóknarlögreglunnar, að maður með þessu nafni væri hinn raunverulegi framseljandi tékkans. Þá greinir vitnið Árni H. Bjarnason frá því, að ákærði hafi sagt, að hann hefði áður keypt af nefndum Sigurði ávísanir nokkrum sinnum með lægri fjárhæðum og væri það ástæðan til þess, að hann keypti ávísun- ina. Verður að telja framangreinda háttsemi ákærða nægilega sannaða skv. því, sem nú hefur verið rakið. Veitti ákærði með henni meðákærða liðsinni til að halda við ólögmætu ástandi, sem skapast hafði fyrir brot meðákærða, sem telja verður sann- að, að ákærða hafi verið fullkunnugt um hinn 23. nóvember 1978 eftir samtal ákærðu. Varðar atferli ákærða Þórarins Magnúsar við 1. mgr. 155. gr., sbr. 4. mgr. 22. gr. og 254. gr., sbr. 248. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Refsing ákærða Jóns þykir hæfilega ákveðin 4 mánaða fang- 1473 elsi, en fullnustu refsingarinnar þykir mega fresta og hún nið- ur falla að 3 árum liðnum frá uppkvaðningu dómsins, verði al- mennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, haldið. Ákvörðun um refsingu ákærða Þórarins Magnúsar þykir mega fresta, enda missti hann stöðu sína vegna máls þessa, og hún niður falla að 3 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, haldið. Ákærða Jón ber að dæma til að greiða verjanda sínum, Inga R. Helgasyni hæstaréttarlögmanni, kr. 60.000 í málsvarnarlaun, cg ákærða Þórarin Magnús ber að dæma til að greiða verjanda sínum, Sveini Snorrasyni hæstaréttarlögmanni, kr. 60.000 í máls- varnarlaun, en annan sakarkostnað ber að dæma ákærðu til að greiða óskipt. Dómsorð: Ákærði Jón Ólafsson sæti fangelsi í 4 mánuði, en fullnustu refsingarinnar skal fresta og hún niður falla að 3 árum liðn- um frá uppkvaðningu dóms þessa, verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, haldið. Ákvörðun um refsingu ákærða Þórarins Magnúsar Eld- járnssonar skal fresta, og verður refsing ekki dæmd, ef ákærði heldur í 3 ár frá uppkvaðningu dóms þessa almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, Ákærði Jón greiði skipuðum verjanda sínum, Inga R. Helgasyni hæstaréttarlögmanni, kr. 60.000 í málsvarnar- laun, og ákærði Þórarinn Magnús greiði skipuðum verjanda sínum, Sveini Snorrasyni hæstaréttarlögmanni, kr. 60.000 Í málsvarnarlaun, en annan sakarkostnað greiði ákærðu óskipt. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 93 1474 Fimmtudaginn 19. nóvember 1981. Nr. 56/1980. Hlöðver Ingvarsson (Jón Oddsson hrl.) gegn Steingrími Þormóðssyni (sjálfur). Stefna. Skuldamál. Útivist í héraði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 2. apríl 1980. Hann krefst sýknu af kröfum stefnda og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hér- aðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi hefur lagt fyrir Hæstarétt gögn um rannsókn rann- sóknarlögreglu ríkisins á viðskiptum stefnanda og Einars Haukssonar, en Einar er nefndur í hinum áfrýjaða dómi. Áfrýjandi sótti eigi þing í héraði, en hann telur, að gögn þau, sem lágu fyrir héraðsdómi, hafi að réttu lagi átt að leiða til sýknu hans. Rökstyður hann kröfu sína þannig, að í texta utanréttarstefnu þeirrar, sem stefndi gaf út 13. febrú- ar 1980 til aukadómþings Kjósarsýslu, segi, að stefnt sé Hlöðver Ingasyni. Áfrýjandi, Hlöðver Ingvarsson, hafi ekki talið, að sér væri réttilega stefnt með þessum hætti, og því hafi hann ekki talið sig hafa „ástæður til að sækja þing í héraði.“ Þá hafi sá ágalli verið á stefnunni, að málavöxtum hafi ekki verið lýst með öðrum hætti en þeim, að krafist væri greiðslu launakröfu vegna vinnu Einars Haukssonar í þágu stefnda Hlöðvers í september 1970. Sé þetta ónákvæmt. Loks hafi sá ágalli verið á stefnunni, að stefnufrestur hafi verið sagður „einn dagur“, þótt hann ætti að vera einn sólar- hringur hið skemmsta eftir 99. gr. laga nr. 85/1936. Í stefnu til héraðsdóms var skírnarnafn áfrýjanda, staða og heimili rétt tilgreint, en hann þar talinn Ingason. Var áfrýjandi nægilega skýrt nefndur, til að honum mátti vera 1475 ljóst, að honum var stefnt. Ágallar voru á málavaxtalýsingu í stefnu, en tilgreining stefnufrests, sem var ekki fullskýr, var þó fullnægjandi, þar sem stefna var birt áfrýjanda sjálf- um 22. febrúar 1980, en þingfesting skyldi ekki vera fyrr en 28. febrúar. Verður því ekki sinnt aðfinnslum áfrýjanda, sem varða héraðsstefnu. Áfrýjandi hefur ekki með fullnægjandi rökum andmælt kröfum stefnda efnislega, enda verður ráðið af lögreglu- skýrslu þeirri, sem áfrýjandi gaf og lögð hefur verið fyrir Hæstarétt, að Einar Hauksson hafi átt vinnulaunakröfu á áfrýjanda, en Einar hefur framselt stefnda kröfu sína til eignar. Samkvæmt þessu ber að staðfesta þá niðurstöðu aukadóm- þings Kjósarsýslu, að áfrýjandi skuli greiða stefnda 4.957.00 krónur með vöxtum, eins og í hinum áfrýjaða dómi segir. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, og þykir hann eftir öllum atvikum hæfilesa ákveðinn sam- tals 2.000.00 krónur fyrir báðum dómum. Dómsorð: Áfrýjandi, Hlöðver Ingvarsson, greiði stefnda, Stein- grími Þormóðssyni, 4.957.00 krónur með 27% ársvöxt- um frá 1. október 1979 til 1. desember 1979 og 31% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og 2.000.00 krónur í málskostnað, samtals í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur aukadómþings Kjósarsýslu 12. mars 1980. Mál þetta, sem var dómtekið 11. mars sl., hefur Steingrímur Þormóðsson lögfræðingur, Stífluseli 5, Reykjavík, höfðað hér fyrir dóminum með stefnu, birtri 22. febrúar 1980, gegn Hlöðver Ingvarssyni byggingameistara, Bergvík, Kjalarnesi, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 495.700 með hæstu leyfilegum dráttarvöxt- 1476 um frá 1. október 1979 til greiðsluðags svo og málskostnaðar að skaðlausu. Stefnandi kveður málavexti þá, að Einar Hauksson, Kastala- gerði 6, Kópavogi, hafi í septembermánuði 1979 unnið fyrir stefnda, Hlöðver Ingvarsson, tréverk vestur í Ólafsvík og hafi stefndi greitt þann 17. september 1979 Einari kr. 350.000 með ávísun. Stefnandi kveður, að ávísun þessi hafi reynst innstæðu- laus. Stefnandi kveður, að greindur Einar Hauksson hafi fram- selt sér kröfuna þann 8. janúar sl., og hefur lagt fram afsal, dags. 2. febrúar 1980, því til staðfestu, og kveðst stefnandi vera eigandi kröfunnar. Stefnandi hefur ekki hirt um að sundurliða kröfuna, en samkvæmt málsskjölum sundurliðast hún þannig: 36 innihurðir festar í vegg, falslisti og skrá sett í, kr. 9.000 pr. hurð ........0000000 0... kr. 324.000 8 svalahurðir festar í fastan karm, lamaðar og glerjaðar og skrá og læsingarjárn sett í, kr. 10.000 pr. hurð ......2.00000. 00. — 80.000 8 karmar settir saman og lamaðir, kr. 3.500 pr. karm .„.......000 ns — 28.000 Ferðakostnaður á eigin bíl, 550 km, 100 kr. pr. km — 55.000 Útlagt fyrir efni ..........00..0. 00... — 4.000 Útlagt fyrir efni .......0.2000000 0... n nn. — 4.700 Kr. 495.700 Mál þetta var þingfest í aukadómþingi Kjósarsýslu 28. febrúar 1980, en stefnandi tók frest til frekari framlagningar skjala í dómi til 11. mars sl. Þing var ekki sótt við þingfestingu né síðar af hálfu stefnda, og er honum þó löglega stefnt. Verður þá sam- kvæmt 2. mgr. 118. gr. laga 85/1936 að dæma málið eftir fram- lögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dómkröfur stefnanda, og hann hefur lagt fram myndrit tékk- ans og frumrit vinnuseðla og kvittana, verða þær teknar til greina. Vextir ákvarðast 27% ársvextir frá 1. október—1. des- ember 1979, en 31% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður ákveðst kr. 106.620. Gissur V. Kristjánsson, fulltrúi sýslumanns, kvað upp dóm Þennan. 1477 Dómsorð: Stefndi, Hlöðver Ingvarsson, Bergvík, Kjalarneshreppi, greiði stefnanda, Steingrími Þormóðssyni, Stífluseli 5, Reykjavík, kr. 495.700 auk 27% ársvaxta af þeirri fjárhæð frá 1. október 1979 til 1. desember 1979, en með 31% árs- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 106.620 í máls- kostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að við- lagðri aðför að lögum. Föstudaginn 20. nóvember 1981. Nr. 188/1979. Fínpússning s/f (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.) segn Benedikt Guðjónssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Lögtaksmál. Orlof. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr og Benedikt Sigurjónsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. október 1979. Krefst hann þess, að hinum áfrýjaða úrskurði verði hrundið og synjað um framgang hins umbeðna lög- taks. Þá krefst hann málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Ekki er um það deilt í máli þessu, að stefndi eigi rétt á or- lofsfé. Gegn andmælum stefnda er ósannað, að aðiljar hafi samið svo um, að orlofsfé væri innifalið í greiðslum þeim, sem áfrýjandi innti af hendi til stefnda og miðuðust við unn- in verk, en ekki tímalengd. Ekki verður talið, að stefndi hafi firrt sig rétti til að hafa uppi kröfur þessar með drætti á að hefjast handa um heimtu fjár þessa. Samkvæmt þessu 1478 og að öðru leyti með skírskotun til hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann, en eigi er deilt um fjárhæðir. Eftir þessum málalokum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst 2.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Fínpússning s/f, greiði stefnda, Benedikt Guðjónssyni, 2.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæsta- rétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 10. september 1979, Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar hinn 22. ágúst sl. eftir munnlegan flutning, hefur gerðarbeiðandi, Benedikt Guð- jónsson, Kársnesbraut 77, Kópavogi, krafist þess, að lögtak fari fram hjá gerðarþola, Fínpússningu s/f, Dugguvogi 6, Reykjavík, til tryggingar kr. 381.192 ásamt 3% mánaðarvöxtum af kr. 254.994 frá 1. maí 1978 til 1. maí 1979 og með 3% mánaðarvöxtum frá þeim degi af kr. 381.192 til 1. júní 1979 og með 4% mánaðar- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags, innheimtukostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ auk kostnaðar við gerð þessa og eftirfarandi upp- boð. Gerðarþoli hefur krafist þess, að synjað verði um framgang lögtaksins, en til vara, að synjað verði um lögtak fyrir vaxta- greiðslum. Aðiljar hafa hvor um sig krafist málskostnaðar. Málavextir eru þeir, að árið 1977 tók gerðarþoli að sér fyrir Ísal, Straumsvík, að mala raflausnarefni. Verkefni þetta var unn- ið í akkorðsvinnu af 2 til 3 mönnum skv. munnlegum ákvæðis- vinnusamningi. Efni samningsins var við hvern mann, að hann fengi greidda ákveðna upphæð fyrir hvert tonn, sem malað eða hreinsað væri. Gerðarbeiðandi var einn þessara manna, og vann hann hjá gerðarþola frá ársbyrjun 1977 og fram til júlí 1978. Hluta vinnu sinnar vann hann við þessa ákvæðisvinnu, en að öðru leiti var um tímavinnu að ræða. Ofan á tímavinnukaup fékk gerðarbeið- andi greitt orlof, en ekki á ákvæðisvinnukaupið. Með bréfi, dagsettu 17. apríl 1979, var gerðarþoli krafinn um 1479 greiðslu orlofs af ákvæðisvinnukaupi á grundvelli eftirfarandi sundurliðunar á ákvæðisvinnulaunum: Launagreiðslur árið 1977 .......... kr. 3.061.151 Launagreiðslur árið 1978 .......... — 1.514.976 Vangreitt orlof skv. þessu er því að mati gerðarbeiðanda kr. 254.994 vegna ársins 1977 og vegna ársins 1978 kr. 126.198. Gerðarbeiðandi kveður sér hafa verið tjáð, að ekki væri greitt orlof á ákvæðisvinnukaupið. Hann hafi látið þetta átölulaust, þar til honum hafi verið bent á rétt sinn til orlofsgreiðslna af lög- manni sínum. Gerðarbeiðandi neitar alfarið, að gerðarþoli hafi minnst á það við sig, að orlof skyldi vera innifalið í ákvæðisvinnu- greiðslum. Varla hafi heldur verið á þetta minnst við starfsfélaga hans, þar sem þeir hafi núna gert kröfu til orlofsgreiðslna. Enn fremur bendir gerðarbeiðandi á, að orlofsgreiðslur beint til laun- þega brjóti í bága við 11. gr. laga nr. 87/1971, sbr. 2. gr. reglu- gerðar nr. 150/1972. Gerðarþoli kveður það í samræmi við hinn munnlega samning milli sín og gerðarbeiðanda, að orlof var greitt á tímavinnu hans, en ekki á ákvæðisvinnuna, þar sem þar hafi það verið innifalið. Gerðarbeiðandi hafi aldrei gert athugasemd við þetta, enda ekki ástæða til vegna hins munnlega samnings. Gerðarþoli lítur svo á, að gerðarbeiðandi hafi verið undirverk- taki hjá sér, þar sem í þeirri föstu fjárhæð, sem greidd var fyrir ákvæðisvinnuna, hafi allt verið innifalið, svo sem orlof, veikinda- dagar o. s. frv. en hann hafi svo aftur verið aðalverktaki hjá Ísal. Það hafi því verið árangurinn af vinnu gerðarbeiðanda, sem skipti máli. Þar sem orlof hafi verið innifalið, hafi hann fengið það greitt og ekki sé meining löggjafans, að orlof sé tvíborgað, slíkt sé ólögmæt auðgun. Það, að orlof sé ekki greitt í samræmi við reglugerðarákvæði, rétlæti ekki tvíborgun. Gerðarþoli telur mál þetta velta nokkuð á því, hvort unnt sé að sanna sína staðhæfingu. Þetta geti hann gert með vitnum, sem hann fái ekki komið að í málinu sökum réttarfars fógetarétta. Málinu beri því að vísa til bæjarþings, þar sem krafan á hendur sér sé ekki ótvíræð, klár, glögg. Krafan verði að vera ljós eins og dómur, svo fógetaréttur sé bær til að úrskurða um hana. Samkvæmt 5. gr. laga nr. 87/1971, sbr. lög nr. 29/1885, má taka vangreitt orlofsfé lögtaki. Krafa sú, sem um er deilt í máli þessu, er því lögtakskrafa. Um slíkar kröfur er svo farið, að þær eru af löggjafa taldar mjög skýrar og ákveðnar. Verður því að 1480 krefjast þess, að sá, sem mótmælir réttmæti þeirra, eigi um það sönnunarbyrði. Í máli þessu verður að telja það fullvíst, að gerðarþoli hafi ætlast til, að orlofsfé væri innifalið í ákvæðisvinnugreiðslum hans til gerðarbeiðanda á árunum 1977 og 1978. Það hefur samt ekki verið leitt í ljós, að gerðarbeiðandi hafi samþykkt það eða verið um það kunnugt. Hefur gerðarþola því ekki lánast sú sönnun, sem krefjast verður gegn lögtakskröfu. Slíkur greiðslumáti hefði svo og brotið í bága við ákvæði 11. gr. laga 87/1971, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 150/1972 um orlof. Verður af þessum ástæðum að taka til greina kröfu gerðarbeiðanda, og verður lögtak látið fara fram hjá gerðarþola í samræmi við kröfugerð gerðarbeiðanda að öðru leiti en því, að dráttarvaxtakrafan er ekki tekin til greina, þar sem ekki verður séð, að henni fylgi lögtaksréttur. Málskostnaður ákveðst kr. 60.000. Ólafur Sigurgeirsson, fulltrúi yfirborgarfógeta, kvað upp úr- skurð þennan. Því úrskurðast: Lögtak skal fara fram hjá gerðarþola, Fínpússningu s/f, til tryggingar kr. 381.192 ásamt 19% ársvöxtum af kr. 254.094 frá 1. maí 1978 til 1. maí 1979 og með 19% ársvöxt- um frá þeim degi af kr. 381.192 til 1. júní 1979 og með 22% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 60.000 í máls- kostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að við- lagðri aðför að lögum. Mánudagurinn 23. nóvember 1981. Nr. 236/1981. Ákæruvaldið gegn Birgi Kristjánssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr og Logi Einarsson. 1481 Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 18. nóvember 1981, sem barst Hæstarétti 19. s. m. Krefst hann þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi og að sér verði dæmdur kærumálskostnaður úr hendi ríkissjóðs. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 18. nóvember 1981. Ár 1981, miðvikudaginn 18. nóvember, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur gert þá kröfu, að gæsluvarð- hald, sem Birgi Kristjánssyni húsaviðgerðarmanni, til heimilis að Teigaseli 7 hér í borg, fæddum 22. október 1944, var með úr- skurði sakadóms Reykjavíkur, uppkveðnum þann 11 september síðastliðinn, gert að sæta og rennur út kl. 1700 í dag, verði fram- lengt til miðvikudagsins 16. desember 1981, kl. 1700. Er krafan byggð á ákvæðum 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga 74/1974. Kærði hefur mótmælt kröfu þessari. Þann 11. september sl. var kærði úrskurðaður í gæsluvarðhald til 18. nóvember 1981, kl. 1700. Úrskurði þessum skaut kærði til Hæstaréttar Íslands, sem staðfesti hann með dómi, uppkveðnum þann 16. september sl. Var úrskurðurinn byggður á 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga 74/1974. Einnig voru í úrskurðinum talin upp þau mál, sem til rannsóknar voru hjá rannsóknarlögreglu ríkisins á hendur kærða, og sakarferill kærða rakinn. Síðastliðinn 5 ár hef- ur kærði verið dæmdur í samtals 22 mánaða fangelsi, og á árun- um 1966—1975 hefur hann verið dæmdur í samtals 58 mánaða fangelsi. Hefur kærði því á ferli sínum 9 sinnum verið dæmdur í óskilorðsbundna refsivist (fangelsi) í samtals 80 mánuði fyrir skjalafals og auðgunarbrot auk nokkurra annarra brota. Þá hefur kærði verið dæmdur í varðhald, hlotið skilorðsbundna fangelsis- dóma og gengist undir sektargreiðslur. Nú er til meðferðar hjá dóminum ákæra, dagsett 11. nóvember 1482 sl, þar sem kærði er ákærður fyrir ölvun og réttindaleysi við akstur. Ákæran er óbirt. Með dómi, uppkveðnum þann 26. október sl, var kærði dæmd- ur í 9.000 kr. sekt fyrir ölvun og réttindaleysi við akstur. Kærði hefur áfrýjað dómi þessum til Hæstaréttar Íslands. Kærði hefur áfrýjað til Hæstaréttar Íslands dómum sakadóms Reykjavíkur, uppkveðnum þann 22. desember 1980 og 26. júní 1981, 4 mánaða og 12 mánaða fangelsi, óskilorðsbundið. Samkvæmt upplýsingum ríkissaksóknara verður fyrrnefnda málið flutt í Hæstarétti Íslands þann 7. desember nk., en hið síð- ara væntanlega í janúar 1982. Með bréfi, dagsettu 23. október sl., sendi rannsóknarlögregla ríkisins 13 kærur á hendur kærða til ríkissaksóknara til ákvörðun- ar, og eru þau mál nú þar til umfjöllunar. Varða kærur þessar einkum ætluð brot kærða á 155. og 248. gr. alm. hegningarlaga. Með hliðsjón af sakaferli ákærða og þar sem kærði hefur sýnt það þrátt fyrir sífelldar kærur og lögreglurannsókn af þeim á- stæðum, að veruleg hætta er á því, að hann haldi áfram brotum, ef hann er látinn vera laus, meðan málum hans er ekki lokið, verður að telja, að enn séu fyrir hendi skilyrði til þess að beita kærða gæsluvarðhaldi áfram, enda lýkur málum kærða ekki fyrr en hæstaréttardómar falla í þeim. Verður því með hliðsjón af framansögðu og með vísan til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 tekin til greina krafa rannsóknar- lögreglu ríkisins um framlengingu gæsluvarðhalds á hendur kærða, og skal hann sæta gæsluvarðhaldi til miðvikudagsins 16. desember 1981, kl. 1700. Brot þau, sem kærði er sakaður um, gætu varðað hann fangels- isrefsingu samkvæmt ákvæðum XVII. og XKVI. kafla almennra hegningarlaga, og eru því ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar gæsluvarðhaldinu ekki til fyrirstöðu. Úrskurðarorð: Gæsluvarðhald kærða, Birgis Kristjánssonar, er framlengt til miðvikudagsins 16. desember 1981, kl. 1700. 1483 Mánudaginn 23. nóvember 1981. Nr. 13/1980. Björn Baldursson (sjálfur) segn Alþýðubrauðgerðinni h/f (Hrafnkell Ásgeirsson hrl.). Úrskurður um útburð úr gildi felldur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 1. febrúar 1980. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og synjað verði um framgang hinnar umbeðnu útburðargerðar. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Skilja verður málflutning stefnda fyrir Hæstarétti bannig, að hann beri ekki gagngert brigður á, að kaup hafi komist á með aðiljum um fasteignina Hólmgarð 34, austurálmu. Hann telur hins vegar, að veruleg vanskil hafi orðið af hendi áfrýj- anda á greiðslu kaupverðs á þeim gjalddögum, sem um hafi verið samið munnlega. Sé sér því heimilt að rifta samningn- um og láta bera áfrýjanda út af eigninni, sem honum hafi verið fengin til umráða í trausti þess, að hann innti greiðslur sínar skilvíslega af hendi. Áfrýjandi hefur goldið stefnda í reiðufé hluta af kaupverði hinnar seldu eignar, sem stefndi fékk honum í hendur, þó að eigi nemi sú greiðsla miklu. Hann hefur enn fremur kost- að fé til viðhalds og lagfæringa á eigninni, eftir að hann fékk umráð hennar. Stefndi, sem telur sig eiga rétt á að rifta samningi aðilja, hefur ekki boðið fram endurgreiðslu á neinu af því fé, sem hann veitti viðtöku upp í kaupverð, eða lúkningu viðskipta aðilja með öðrum hætti. Hann hefur ekki 1484 heldur boðið fram tryggingu fyrir því, að hann inni af hendi þær greiðslur til áfrýjanda, sem hann kann að eiga rétt á, ef útburðarkrafan nær fram að ganga. Að svo vöxnu máli þykir eigi rétt að heimila útburð áfrýjanda af eigninni samkvæmt N. L. 6-14-6. Verður hinn áfrýjaði úrskurður því úr gildi felldur og synjað um framkvæmd hinnar umbeðnu útburð- argerðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur og synjað um framkvæmd umbeðinnar útburðargerðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur nið- ur. Sératkvæði Þórs Vilhjálmssonar hæstaréttardómara. Ég tel, að staðfesta beri hinn áfrýjaða úrskurð með tilvís- un til forsendna hans og dæma áfrýjanda til að greiða stefnda 2.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 4. janúar 1980. Af hálfu gerðarbeiðanda, Alþýðubrauðgerðarinnar h/f, eru þær réttarkröfur gerðar, að geðarþoli, Björn Baldursson, Hólmgarði 34, verði borinn út úr húsinu Hólmgarði 34 ásamt öllu því, er honum tilheyrir. Gerðarbeiðandi krefst þess, að gerðarþoli verði úrskurðaður til þess að greiða málskostnað. Gerðarþoli hefur krafist þess, að synjað verði um umbeðna út- burðargerð. Hann krefst þess, að gerðarbeiðandi verði úrskurðað- ur til að greiða málskostnað. Málið var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutningi, er fór fram þann 14. desember 1979. Það er upplýst í málinu, að gerðarbeiðandi, Alþýðubrauðgerðin h/f, er þinglýstur eigandi húseignarinnar Hólmgarðs 34 hér í borg. Þá er komið fram, að umræður tókust á árinu milli gerðarþola, 1485 Björns Baldurssonar, og forráðamanns gerðarbeiðanda um, að gerðarþoli gerðist kaupandi að húseign þessari. Þessar umræður urðu til þess, að gerðarþoli gerði kauptilboð í eignina þann 29. júlí 1978. Ekki varð af samningum á grundvelli þessa tilboðs, en síðar munu aðiljar hafa orðið ásáttir um, að kaupverð skyldi vera kr. 15.000.000 og greiðast þannig: þann 15. desember 1978 kr. 500.000, 15. mars 1979 kr. 2.000.000, 15. júní 1979 kr. 2.000.000, þann 15. desember 1979 kr. 7.500.000 og 15. maí 1980 kr. 3.000.000. Enn fremur virðist svo sem afhending eignarinnar skyldi fara fram annað hvort þann í. september eða 1. október 1978, en eign- in hafði verið í leigu, og leigutaki rýmdi ekki fyrr en 1. nóvember 1978. Þessi atriði voru ekki skjalfest sem kaupsamningur, og virðist svo sem veikindi framkvæmdastjóra gerðarbeiðanda hafi þar valdið. En gerðarþoli flutti inn í húsið og hefur rekið þar fyrir- tæki sitt síðan. Þá er komið fram í máli þessu, að þann 11. janúar 1979 sendi gerðarþoli einum forráðamanna gerðarbeiðanda uppkast að kaup- samningi, og er skjal þetta lagt fram sem rskj. nr. 6. Er gert ráð fyrir öðrum greiðsludögum í þessu skjali en áður greinir, þannig að þeim seinkar um 2 mánuði. Kaupsamningsuppkast þetta hefur ekki verið undirritað. Gerð- arþoli sendi gerðarbeiðanda þann 21. mars 1979 póstávísun til efnda á 1. lið greiðsluskilmála, kr. 500.000, og hefur ljósrit kvitt- unar verið lagt fram í máli þessu sem rskj. 17. Það liggur fyrir, að gerðarþoli hefur látið fram fara meiri hátt- ar aðgerð á rafmagnskerfi hússins. Hefur hann lagt fram gögn og reikninga þar að lútandi, rskj. 14 og 15. Kostnaður gerðarþola af þessu nemur framt að 1.000.000 kr. Gerðarþoli hefur með bréfi sínu 12. júlí 1979 komið þessum reikningum á framfæri við gerð- arbeiðanda og krefst þess jafnframt í þessu bréfi, að sér verði veitt afsal „gegn umsömdum greiðslum“. Lögmaður serðarbeið- anda svarar bréfi þessu um hæl, rskj. 8, og mótmælir þessum reikningum, enda hafi ekkert samráð verið haft við gerðarbeið- anda vegna viðgerða þessara. En varðandi samninga um kaup á eigninni geti ekki af þeim orðið, þar eð reiðufé sé ekki til að sögn gerðarþola sjálfs, en ræða megi hins vegar leigu eða kaup- leigu á húseigninni. Í málinu hefur komið fram, að gerðarþoli hefur fengið og sent gerðarbeiðanda þann 29. ágúst 1979 yfirlýsingu Samvinnubanka Íslands h/f, þar sem bankinn lýsir yfir, að hann ábyrgist þær 1486 greiðslur gerðarþola, sem samkv, óundirrituðu uppkasti að kaup- samningi hans og gerðarbeiðanda hafi átt að fara fram dagana 15. maí og 15. ágúst 1979, kr. 2.000.000 í hvort skipti. Muni bankinn inna greiðslur þessar af hendi innan 30 daga frá útgáfu afsals fyrir eigninni til gerðarþola, en það skilyrði er sett, að bankanum verði afhent afsalið þegar eftir undirritun þess og áður en þing- lýsing eignarheimildar hafi átt sér stað. Útburðarbeiðni er dagsett þann 16. nóvember 1979. Byggist út- burðarkrafan á stórfelldum vanefndum gerðarþola, en hann hafi ekki borgað af fyrirhuguðu kaupverði annað en nefndar kr. 500.000 þrátt fyrir áminningar í þá átt. Kaupsamningur hafi aldrei komist á, gerðarþoli hafi fengið afnot húsnæðisins að vísu, en hann eigi engan rétt til að hafast bar við. Þótt svo yrði litið á, að kaupsamningur hafi tekist, þá hafi gerðarþoli vanefnt hann, þannig að riftun varði. Þetta hafi gerðarþola verið bent á með bréfi 15. október 1979, þar sem þess hafi jafnframt verið krafist, að hann rýmdi húsplássið, en hér sé um að ræða ítrekun á áður fram settum rýmingaráskorunum. Varðandi ábyrgðaryfirlýsingu Samvinnubankans sé athugandi, að gerðarþoli hafi þegar verið kominn í veruleg vanskil með 2 afborganir, er þessi yfirlýsing var gerð. Hún sé einnig skilyrt af því, að afsal verði gert, en það hafi að sjálfsögðu ekki komið til mála á því stigi. Er þessari yfirlýsingu bankans mótmælt sem algerlega þýðingarlausri í þessari deilu. Í þeim viðskiptum aðilj- anna, sem að framan er lýst, hafi það lengst af verið ljóst, að gerðarþoli átti ekki fjármuni til þess að geta eignast þessa fast- eign, og það sé vitanlega hans mál. Hann hafi leitað eftir veðleyfi í eigninni til að geta borgað kaupverðið og borið fram, að neitun serðabeiðanda í þá átt hafi orðið til þess, að greiðslufall hafi orðið. En hann hafi alls ekki getað vænst þess að fá veðleyfi, eins og á stóð, enda almennt vitað mál, að ekki sé venja í fasteigna- viðskiptum, að kaupandi samkvæmt kaupsamningi fái veðleyfi fyrir hærri fjárhæð en sem svari því fé, er hann hafi þegar greitt seljandanum. Gerðarþoli skýrir svo frá, að hann hafi á miðju ári 1978 farið að hugleiða að kaupa húseign þá, er deilt er um í þessu máli, og eftir nokkur viðtöl við umboðsmann gerðarbeiðanda hafi sam- komulag tekist um 15.000.000 kr. kaupverð svo og um greiðslu- daga og vexti. Sér hafi í þessu sambandi verið tjáð, að húsplássið mundi losna úr leigu þann 1. september 1978. Rýmingu hafi þó seinkað til 1. nóvember s. á., og kveðst gerðarþoli þá hafa flutt 1487 inn í húsið með vélakost og starfsemi fyrirtækis síns. Ekki hafi verið gengið frá skriflegum kaupsamningi, en allt um það hafi kaupsamningur tekist. Varðandi það atriði, að aðeins hafi verið borgaðar kr. 500.000 af kaupverði, segir gerðarþoli, að sér sé ekki um að kenna, heldur hafi forráðamenn gerðarbeiðanda lagt margvíslega steina í götu sína. Hann hafi þegar er samningavið- ræður hófust tekið það fram, að sér væri nauðsyn á verulegri fyrirgreiðslu um lán til þess að geta gert kaupin. Þrátt fyrir það að forráðamönnum gerðarbeiðanda hafi þá þegar verið þetta ljóst, hafi þeir engin gögn fengið sér í hendur, sem kæmu að haldi við öflun lána, og hafi ýmsu verið borið við. Þetta athafnaleysi þeirra hafi orðið til þess, að sér hafi reynst ómögulegt að inna greiðslur af hendi á fyrirhuguðum dögum. Í því sambandi segir gerðarþoli, að þar eð afhending húseignarinnar dróst frá 1. september til 1. nóvember 1979, hafi greiðsluðagar færst um 2 máuði frá því upphaflega hafi verið um samið, sbr. hér um rskj. 6. Þannig hafi upphaflega umsaminn greiðsludagur 15. mars 1979 orðið 15. maí, og 15. júní orðið 15. ágúst s. á. En hinn 29. ásúst hafi gerðarbeið- andi fengið í hendur ábyrgðaryfirlýsingu Samvinnubankans, að greiðsla verði til reiðu á þeim afborgunum, er þá voru fallnar, innan ákveðins frests gegn því, að afsal verði gefið út. Gerðarþoli bendir á það, að hann hafi kostað miklu fé til lasfæringa og end- urbóta á raflögnum í húsinu, og vísar um það til framlagðra gagna. Verði því ekki séð, að gerðarbeiðandi sé verulega van- haldinn, greiðslur hafi að vísu dregist nokkuð, en orsakanna sé að leita í þvergirðingshætti af hálfu gerðarbeiðanda. Málefni þetta sé heldur ekki þannig vaxið, að fósetaréttur ætti að fara með það í útburðarmáli. Það verður að leggja til grundvallar í þessu máli, að aðiljar hafi náð samkomulagi um væntanlegt kaupverð hinnar umdeildu fasteignar, og sama er að segja um fyrirhugaða gjalddaga. Það liggur fyrir, að gerðarþoli hefur aðeins greitt kr. 500.000 af fyrirhuguðum 15.000.000 kr. kaupverði. Hann hefur borið fram greiðslufalli þessu til réttlætingar, að forráðamenn gerðarbeið- anda hafi alla tíð vitað, að hann gæti ekki ráðist í kaupin, nema hann fengi verulega lánafyrirgreiðslu, og að gerðarbeiðandi hafi algerlega brugðist þeirri viðskiptaskyldu sinni að láta í té skilríki fyrir kaupunum, sem honum voru nauðsynleg í þessum tilgangi, svo sem veðleyfi eða afsal. Það verður þó ekki talið sýnt af því, sem fram hefur komið í málinu, að forráðamenn gerðarbeiðanda hafi undirgengist neins konar skyldu í þessu efni, og verður ekki 1488 talið, að gerðarþoli hafi réttlætt greiðslufall sitt með þessari rök- semd. Þó litið væri svo á, að aðgerðin, er gerðarþoli lét framkvæma á rafmagnskerfi hússins, ætti að metast sem greiðsla af hans hendi upp í kaupverð, verður að telja, að vanskil hans réttlæti útburð á honum að kröfu gerðarbeiðanda. Fer útburðargerðin fram á á- byrgð gerðarbeiðanda. Ekki þykir verða hjá því komist að leggja málskostnað á gerð- arþola. Þykir málskostnaður hæfilega ákveðinn kr. 80.000. Þorsteinn Thorarensen borgarfógeta kvað upp úrskurð þennan. Því úrskurðast: Útburðargerð þessi fer fram á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarbþoli greiða gerðarbeiðanda kr. 80.000 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 26. nóvember 1981. Nr. 217/1980. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Þóri Þórissyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Þjófnaður. Tilraun. Ítrekun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Magnús Þ. Torfason og Sigurgeir Jónsson. Héraðsdómi var að ósk ákærða skotið til Hæstaréttar og einnig áfrýjað til þyngingar af hálfu ákæruvalds, en að öðru leyti krafist staðfestingar héraðsdóms. Með símskeyti til skipaðs verjanda síns 23. þ. m. afturkallaði ákærði áfrýjun- arbeiðni sína. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný skjöl, þ.á m.nýtt 1489 sakavottorð ákærða. Ber það með sér, að hinn 12. febrúar 1981 var ákærði í sakadómi Reykjavíkur dæmdur í 7 mán- aða fangelsi fyrir þjófnað og hinn 4. nóvember s. á. dæmdur í 10 mánaða fangelsi fyrir ölvunarakstur og þjófnað, en brot þessi voru framin eftir uppkvaðningu hins áfrýjaða dóms. Ákærði hefur viðurkennt brot þau, sem hann í héraðsdómi er dæmdur fyrir að hafa framið. Eru þau heimfærð til réttra hegningarlagagreina og gætt viðeigandi ákvæða um refsi- ákvörðun ákærða, sbr. og 255. gr., sbr. 71. gr. og 72. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin fanselsi 10 mánuði. Að öðru leyti ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakararinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 2.000.00 krónur, Dómsorð: Ákærði, Þórir Þórisson, sæti fangelsi 10 mánuði. Að öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur að vera óraskað- ur. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talinn saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Hilmars Ingi- mundarsonar hæstaréttarlögmanns, 2.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 11. apríl 1980. Ár 1980, föstudaginn 11. apríl, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Ármanni Kristins- syni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 275/ 1980: Ákæruvaldið gegn Þóri Þórissyni, sem tekið var til dóms samdægurs. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 22. nóvember 1978, gegn ákærða, „Þóri Þórissyni, Langholtsvegi 169 í Reykjavík, fæddum 28. apríl 1955 þar í borg, fyrir eftirtalin 94 1490 þjófnaðarbrot, framin í Reykjavík árið 1977, nema annars sé getið: 1) Helgina 2527. mars fór ákærði í þjófnaðarskyni inn í húsið nr. 19 við Sóleyjargötu. 2) Í þessum mánuði fór ákærði inn í húsið nr. 15 við Ásenda og stal þar 10.000.- frönskum frönskum. 3) Fimmtudaginn 14. apríl fór ákærði inn í húsið nr. 15 við Hlíðarveg í Kópavogi og stal þar 30.000.- krónum og þýskum mörkum og belgískum frönkum að jafnvirði 60.000 króna auk tveggja gullhálsmena. 4) Mánudaginn 9. maí fór ákærði inn í húsið nr. 2 við Hrefnu- götu, braut þar upp skatthol og stal 100.- þýskum mörkum, 44.- dollurum, 15.- hollenskum gyllinum og 177.- norskum krónum. 5) Á tímabilin frá 13. til 17. maí fór ákærði inn í húsið nr. ö'7 við Skólabraut á Seltjarnarnesi og stal þar 10.000 krónum úr skúffu. 6) Mánudaginn 16. eða þriðjudaginn 17. maí fór ákærði inn í kjallaraíbúð í húsinu nr. 21 við Tómasarhaga og stal þar tösku og allt að 15 áfengisflöskum auk peningafúlgu í gjaldeyri og ís- lenskum krónum. 7) Í þessum mánuði fór ákærði inn í húsið nr. 6 við Kambs- veg og stal þar peningakassa með giftingarhringum, 4 minnis- Þeningum, gamalli mynt, frímerkjum og skjölum auk 7.000 króna, sem ákærði tók úr skrifborðsskúffu. 8) Fimmtudaginn 16. júní fór ákærði inn í húsið nr. 94 við Langholtsveg, braut þar upp skrifborðsskúffu og stal 2 viskí flöskum og smáfúlgu í erlendri mynt. 9) Mánudaginn 20. júní fór ákærði inn í kjallara hússins nr. 10 við Sólheima, braut þar upp geymsluhurð og leitaði að verð- mætum. 10) Á tímabilinu 23. til 25. júní fór ákærði inn í húsið nr. 10 við Grenilund í Garðakaupstað og stal þar peningakassa, sem í voru 10.000 krónur, 250.- dollarar, 3.000.- danskar krónur, 820.- sænskar, nokkrir gamlir peningaseðlar, sparisjóðsbók með 20.000 króna innistæðu. 11) Mánudaginn 27. júní fór ákærði inn í húsið nr. 120 við Langholtsveg og leitaði að verðmætum. 12) Í þessum mánuði fór ákærði inn í húsið nr. 92 við Lang- holtsveg og stal allt að 70.000 krónum. 13) Í þessum sama mánuði fór ákærði inn í húsið nr. 20 a við 1491 Laugaveg, braut þar upp skúffu og stal 150.000 krónum og 90 dollurum. 14) Ákærði fór enn í þessum sama mánuði inn í húsið nr. 60 við Karfavog og stal þar 120.000 krónum. 15) Föstudaginn 17. febrúar 1978 braust ákærði inn í húsið nr. 4 við Austurbrún og stal þar 235.000 krónum. Þykir atferli ákærða, eins og því er lýst hér að framan, varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 að undanteknum töluliðum 1, 9 og 11, þar sem ákærði þykir hafa brotið gegn 244. gr., sbr. 20. gr. sömu laga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta og sakakostnaðar.“ Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1971 í Reykjavík: Uppvís að brotum á 244. gr. hegningar- laga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 7. apríl 1971. 1971 10/12 í Reykjavík: Dómur: 15 mán. fangelsi, skilorðsbund- ið í 3 ár, fyrir brot á 244. gr. og 259. gr. hegningar- laga og 27. gr. umferðarlaga. 1972 9/5 á Akureyri: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 27. gr. og 50. gr. umferðarlaga. 1972 19/12 í Reykjavík: Dómur: 20 mánaða fangelsi fyrir brot á 244. og 259. gr. hegningarlaga og umferðarlögum. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 18 mánuði frá 19/12 1972. 1973 11/5 í Reykjavík: Dómur: 10 daga fangelsi fyrir brot á 26., 49. og 80. gr. umferðarlaga. 1974 10/7 í Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi fyrir brot á 244, gr. hegningarlaga. 1975 7/2 í Reykjavík: Dómur: 2 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. og 248. gr. hegningarlaga. 1975 30/9 í Reykjavík: Dómur: 2 ára fangelsi fyrir brot á 224. og 155. gr. hegningarlaga. 1976 1/4 í Reykjavík: Dómur Hæstaréttar í máli dags. 30/9 1975: Ákvæði hins áfrýjaða dóms eiga að vera órösk- uð. 1974 22/7 Brönderbyernes Retkreds: 14 daga varðhald fyrir brot gegn 287. gr., 1. mgr., sbr. 276. gr. (þjófn.) dönsku laganna. 1492 Málsatvik eru þessi: I. Ákærði kvaðst hafa farið inn í kjallara hússins Sóleyjargötu 19 hér í borg helginga 25.—-27. mars 1977. Ekki hefði þó sú för verið í þjófnaðarskyni gerð, heldur til að hitta húsráðendur, sem voru góðkunningjar hans. Húsráðendur staðfestu, að ákærði væri kunningi þeirra. Svo sem málum hefur verið lýst hér að framan, verður ekki talið nægilega sannað, að ákærði hafi farið inn í nefnt hús í þjófnaðarskyni, og verður hann því sýknaður af ákærulið þessum. II. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi í marsmánuði árið 1977 tekið heimildarlaust og í auðgunarskyni 10.000 franska franka í húsinu Ásenda 15 hér í borg. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. ITI. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi hinn 14. apríl 1977 farið inn í húsið Hlíðarveg 14 (ekki 15, svo sem misritast hefur í ákæru), Kópavogi, og tekið þar heimildarlaust og í auðgunarskyni 30.000 krónur sem og þýsk mörk og belgíska franka að jafnvirði 60.000 íslenskra króna. Hins vegar neitaði hann töku tveggja gullhálsmena, og verður ekki talið sannað, að hann hafi slegið eign sinni á þau. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. IV. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi hinn 9. maí 1977 tekið heimildarlaust og í auðgunarskyni í húsinu Hrefnugötu 2 í Reykjavík nokkra fjárhæð í erlendum gjaldeyri, svo sem rétti- lega er lýst í ákæru. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem 1493 varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. V. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi um miðjan maí mánuð árið 1977 tekið að ófrjálsu 10.000 krónur úr húsinu Skóla- braut 57, Seltjarnarnesi. Birna Óskarsdóttir, til heimilis á sama stað, hefur krafist endur- greiðslu á fjárhæðinni. Ákærði samþykkti kröfuna, sem tekin verður til greina. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. VI. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi um miðjan maí mánuð 1977 tekið að ófrjálsu fjármuni úr húsinu Tómasarhaga 21 hér í borg, svo sem nánar er lýst í ákæru. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. VII. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi í máímánuði árið 1977 farið inn í húsið Kambsveg 6 hér í borg og tekið þar að ófrjálsu ýmsa fjármuni, svo sem réttilega er lýst í ákæru. Bergsveinn Bergsveinsson, Kambsvegi 6, Reykjavík, hefur krafist þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða sér skaðabætur að fjárhæð krónur 100.000. Ákærði samþykkti kröfuna, og verður hann dæmdur til greiðslu hennar. z Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. VITI. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi hinn 16. júní 1977 tekið að ófrjálsu tvær áfengisflöskur og smáfúlgu í erlendri mynt í húsinu Langholtsvegi 94 hér í borg. 1494 Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. IX. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi hinn 20. júní 1977 farið í þjófnaðarskyni inn í kjallara hússins Sólheima 10 hér í borg. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244., sbr. 20. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. X. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi síðari hluta júní- mánaðar árið 1977 tekið að ófrjálsu ýmsa fjármuni í húsinu Grenilundi 10, Garðakaupstað, svo sem nánar er lýst hér að framan. Ákveðin skaðabótakrafa kom ekki fram í þessum þætti málsins. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244, gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. XI. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi hinn 27. júní 1977 farið í þjófnaðarskyni inn í húsið Langholtsveg 120 hér í borg. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr., sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. XII. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi í júnímánuði árið 1977 tekið að ófrjáslu 40—50 þúsund krónur í húsinu Langholts- vegi 92 hér í borg. Eigandi peninganna, Hannes Jónsson, til heimilis á sama stað, taldi, að um 70 þúsund krónur hefði verið að ræða, og gerði hann kröfu til að fá þá fjárhæð endurgreidda. Ákærði samþykkti að greiða kr. 50.000 og verður dæmdur til þeirrar fjárgreiðslu, enda ekki sannað gegn neitun hans, að hann hafi tekið hærri fjárhæð. 1495 Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. XII1l. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi í júnímánuði árið 1977 tekið að ófrjálsu 90 dollara og 100.000 (fjárhæðin hefur misritast í ákæru) krónur úr húsinu Laugavegi 20 A hér í borg. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr, 19/1940. XIV. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi í júnímánuði 1977 tekið að ófrjálsu 120.000 krónur úr húsinu Karfavogi 60 hér í borg. Ákærði endurgreiddi fjárhæðina. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. XV. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi hinn 17. febrúar 1978 heimildarlaust og í auðgunarskyni slegið eign sinni á krónur 235.000 í húsinu Austurbrún 4 hér í borg. Af fjárhæð þessari endurgreiddi ákærði kr. 148.500. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar hann refsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr, 19/1940. Við ákvörðun refsingar ákærða verður annars vegar höfð hlið- sjón af því, að um ítrekuð brot er að ræða, hann hefur farið inn í einkahíbýli og ekki að fullu bætt tjón, sem af brotum hans leiddi. Hins vegar ber til þess að líta, að nokkuð er liðið, frá því brot voru framin, og ákærði hefur á þeim tíma flust út á land, stofnað til fjölskyldutengsla og á fyrir konu og tveim börnum að sjá. Samkvæmt umsögn Boga Níelssonar, bæjarfógeta á Eskifirði, hefur ákærði verði samviskusamur og ástundunarsamur starfs- 1496 maður og engin kæra á hendur honum borist. Með vísan til fram- anritaðs og 77. gr. hegningarlaga þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi 5 mánuðir, en frá henni ber samkvæmt 76. gr. sömu laga að draga gæsluvarðhaldsvist ákærða frá 30. júní til 19. ágúst 1977 með fullri dagatölu. Dæma ber ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin réttargæslu- og málsvarnarlaun Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, skipaðs verjanda síns, krónur 180.000. Dómsorð: Ákærði, Þórir Þórisson, sæti fangelsi 5 mánuði, en frá þeirri refsingu skal draga gæsluvarðhald hans frá 30. júní til 19. ágúst 1977 með fullri dagatölu. Ákærði greiði Birnu Óskarsdóttur, Skólabraut 57, Seltjarn- arnesi, kr. 10.000, Bergsveini Bergsveinssyni, Kambsvegi 6, Reykjavík, kr. 100.000 og Hannesi Jónssyni, Langholtsvegi 92, Reykjavík, kr. 50.000. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin réttar- gæslu- og málsvarnarlaun Hilmars Ingimundarsonar hæsta- réttarlögmanns, skipaðs verjanda síns, kr. 180.000. Dómi ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 30. nóvember 1981. Nr. 242/1981. Ákæruvaldið Segn Erni Sigfússyni. Kærumál. Vanhæfi dómara. Máli vísað frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr og Magnús Þ. Torfason. Varnaraðili skaut hinum kærða úrskurði upphaflega til Hæstaréttar með kæru 10. nóvember 1981. Hæstiréttur vísaði því máli frá dómi hinn 16. s. m. Varnaraðili hefur á ný skotið 1497 máli þessu til Hæstaréttar með kæru 24. nóvember 1981, sem barst réttinum 25. s. m., en ríkissaksóknari hefur með bréfi 24. s. m. veitt leyfi til kærunnar samkvæmt 1. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974. Krefst vararaðili þess, að dæmt verði, að Ásgeir Friðjónsson, sakadómari í ávana- og fíkniefnamálum, sé vanhæfur til að fara með og dæma mál þetta og að hann skuli víkja sæti í því. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Skipaður verjandi varnaraðilja leitaði ekki í tæka tíð leyfis ríkissaksóknara til að kæra framangreindan úrskurð til Hæstaréttar samkvæmt 1. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 2. og 3. mgr. 174. gr. sömu laga. Ber því að vísa máli þessu frá Hæstarétti. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Ástæða er til að taka fram, að varnaraðili hefur ekki rennt haldbærum stoðum undir þá kröfu sína, að Ásgeir Friðjóns- son, sakadómari í ávana- og fíkniefnamálum, sé vanhæfur til að fara með og dæma mál þetta. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 21. október 1981. Sjá bls. 1430 að framan. Mánudaginn 30. nóvember 1981. Nr. 243/1981. Ákæruvaldið segn Erni Sigfússyni. Kærumál. Vanhæfi dómara. Máli vísað frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararmir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr og Magnús Þ. Torfason. 1498 Varnaraðili skaut hinum kærða úrskurði upphaflega til Hæstaréttar með kæru 10. nóvember 1981. Hæstiréttur vísaði því máli frá dómi hinn 16. s. m. Varnaraðili hefur á ný skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 24. nóvember 1981, sem barst réttinum 25. s. m., en ríkissaksóknari hefur með bréfi 24. s.m. veitt leyfi til kærunnar samkvæmt 1. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974. Krefst varnaraðili þess, að dæmt verði, að Þórð- ur Þórðarson, fulltrúi sakadómara í ávana- og fíkniefna- málum, sé vanhæfur til að fara með og dæma mál þetta og að hann skuli víkja sæti í því. Þá krefst hann kærumálskostn- aðar. Skipaður verjandi varnaraðilja leitaði ekki í tæka tíð leyfis ríkissaksóknara til að kæra framangreindan úrskurð til Hæstaréttar samkvæmt 1. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 2. og 3. mgr. 174. gr. sömu laga. Ber því að vísa máli þessu frá Hæstarétti. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Ástæða er til að taka fram, að varnaraðili hefur ekki rennt haldbærum stoðum undir þá kröfu sína, að Þórður Þórðar- son, fulltrúi sakadómara í ávana- og fíkniefnamálum, sé van- hæfur til að fara með og dæma mál þetta. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 21. október 1981. Sjá bls. 1432 að framan. 1499 Miðvikudaginn 2. desember 1981. Nr. 99/1981. Ólafur Róbert Ingibjörnsson segn Guðmundi Tómassyni. Úttivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ólafur Róbert Ingibjörnsson, er eigi sækir dóm- þing í máli þessu, greiði 130.00 króna útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 7. desember 1981. Nr. 31/1981. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn Jóni Steini Elíassyni (Ásmundur S. Jóhannsson hdl.). Brottnám byggingar. Kröfu um ómerkingu héraðsdóms hrundið. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson og Sigurgeir Jónsson. Ríkissaksóknari krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms. Verjandi ákærða krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og ákærunni vísað frá héraðsdómi. Til vara krefst hann þess, að ákærði verði sýknaður af kröf- um ákæruvalds í málinu. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. 1500 I. Svo sem greinir í héraðsdómi, fékk ákærði afsal fyrir skúrbyggingu þeirri, sem ákæran lýtur að, hinn 22. nóvem- ber 1976, og var afsali þinglýst 24. s. m. án athugasemdar. Bæjarstjórn Akureyrar staðfesti hinn 25. nóvember 1975 synjun byggingarnefndar um að framlengja leyfi til þess, að skúrbyggingin fengi að standa á lóð þeirri við Helgamagra- stræti, sem hér er um að ræða. Í framburði ákærða fyrir dómi 8. febrúar 1978 segir hann, að hann hafi, meðan við- ræður um kaup á skúrnum stóðu, aflað sér „upplýsinga um, hver réttindi fylgdu skúrnum“. Ber hann og, að hann hafi m. a. haft samband við Hrein Pálsson bæjarlögmann, sem hafi veitt þær upplýsingar, „að skúrinn væri stöðuleyfislaus“, en hafi jafnframt bent sér á að leita til byggingarnefndar. Eftir að ákærði festi kaup á skúrnum, kveðst hann hafa hafist handa um endurbætur á honum í því skyni að reka þar fisksölu. Að svo búnu hafi hann leitað leyfis heilbrigðis- fulltrúa til starfseminnar, en synjað var um leyfi þetta. Þá kveðst ákærði hafa ritað byggingarnefnd og leitað eftir „„stöðuleyfi fyrir húsinu“, en fengið synjun 9. febrúar 1977. Kveðst hann hafa byggt á því, að leyfið yrði veitt. Helgi Már Bergs, bæjarstjóri á Akureyri, kveðst í fram- burði sínum fyrir dómi minnast viðræðna við ákærða um leyfi varðandi skúrbygginguna. Kveðst bæjarstjórinn hafa bent ákærða á, „að umræddar skúrbyggingar hefðu ekki stöðuleyfi, og varað hann við að kaupa skúrinn með atvinnu- rekstur á staðnum í huga.“ Telur hann, að ekki hafi verið endanlega gengið frá kaupum á skúrnum, þegar viðræður þessar fóru fram. Hreinn Pálsson bæjarlögmaður skýrir svo frá í dómi, að hann hafi í viðtali sínu við ákærða „alls ekki gefið kærða neinn ádrátt um, að stöðuleyfi yrði veitt, þar sem því ( vitn- inu) hafi verið falið af bæjarráði að fá fyrri eigendur til að fjarlægja skúrinn“. Eftir að bæjarstjórn Akureyrar samþykkti synjun um framlengingu leyfis varðandi greinda skúrbyggingu hinn 25. nóvember 1975, áréttaði hún afstöðu sína til málsins 18. 1501 janúar 1977 og 8. febrúar s. á. og byggingarnefnd kaupstað- arins einnig, m. a. hinn 16. júní 1976. TI. Svo sem áður greinir, krefst verjandi ákærða ómerkingar héraðsdóms og að ákæru verði vísað frá héraðsdómi, með því að málið hafi verið rekið sem opinbert mál andstætt lög- um. Á þetta verður ekki fallist. Eftir að leyfi bæjarstjórnar til þess, að skúrinn fengi að standa á tilgreindri lóð við Helgamagrastræti, rann út síðla árs 1975, án þess að það yrði framlengt, tók við ólögmætt ástand í merkingu 11. tl. 2. gr. laga nr. 74/1974, og hefur réttur fyrirsvarsmaður almenn- ingshagsmuna krafist brottnáms skúrbyggingarinnar. Sætir málið því réttilega meðferð opinberra mála. Er ómerkingar- kröfunni því hrundið. TI. Samkvæmt þeim gögnum, sem fyrir liggja í máli þessu um aðalskipulag Akureyrarkaupstaðar, stendur skúrbygging ákærða á svæði, sem ætlað er til leikvallar, en á enda er runnið leyfi það, er bæjarstjórn veitti ákærða til að láta skúrbygginguna standa á lóðinni við Helgamagrastræti, sem talin er vera eign bæjarsjóðs Akureyrar. Er skúrbyggingin því lóðarréttindalaus og fer enda í bága við ákvæði 5. gr., 1. málsgr., laga nr. 19/1964. Með vísan til þessa ber að taka til greina þá kröfu í ákæruskjali, að framangreind skúrbygg- ing ákærða skuli fjarlægð. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun málsins, þ. á m. saksóknarlaun í ríkissjóð, 3.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, 3.000.00 krónur. Það athugast, að ákærði er ranglega yfirheyrður sem vitni í sakadómi Akureyrar hinn 8. febrúar 1978. Dómsorð: Ofangreindri ómerkingarkröfu er hrundið. Framangreind skúrbygging ákærða, Jóns Steins Elías- sonar, skal fjarlægð. 1502 Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 3.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipað verjanda síns, Ásmundar S. Jó- hannssonar héraðsdómslögmanns, 3.000.00. Dómi þessu ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði: Sigurgeirs Jónsson hæstaréttardómara. Ágreiningslaust er, að Akureyrarkaupstaður sé eigandi lands þess (lóðar), sem hin umdeilda skúrasamstæða stendur á. Af gögnum málsins verður ekki séð, að byggingarleyfi hafi verið veitt fyrir skúrum þessum eða lóðarsamningur gerður um lóðina. Verður því að leggja það til grundvallar, að hvorki hafi lóðarsamningur verið gerður né byggingarleyfi verið veitt. Málavextir eru þeir, að hinn 18.apríl 1950 samþykkti bæjar- stjórn Akureyrar tillögu byggingarnefndar Akureyrar frá 14. s. m. um að veita 2 nafngreindum mönnum bráðabirgðaleyfi fyrir lóðarbletti við Helgamagrastræti undir fisksöluskúr, en menn þessir höfðu sótt um 2 lóðir í þessu skyni. Hinn 19. des- ember sama ár er tekin fyrir í bæjarstjórn Akureyrar beiðni annars manna þessara, Þorsteins Austmar, um föst lóðarrétt- indi eða að minnsta kosti réttindi til 10 eða 15 ára. Sam- kvæmt meðmælum byggingarnefndar var leyfi veitt til 10 ára. Samkvæmt kærubréfi lögmanns Akureyrarbæjar frá 28. nóvember 1977 „virðist skúrbyggingin hafa verið komin upp“ í desember 1950. Hinn 21. mars 1961 samþykkir bæjar- stjórn Akureyrar tillögu byggngarnefndar um, „að bráða- birgðastöðuleyfi verði veitt fyrir umræddri byggingu til 5 ára“. Hinn 7. nóvember 1963 er beiðni um 15 ára lóðarsamn- ing fyrir timburhús svarað með veitingu svokallaðs stöðu- leyfis fyrir skúr þessum til 10 ára. Er nú sett upp lóðarleiga, kr. 500.00 á ári. Hinn 29. ágúst 1972 samþykkir bæjarstjórn beiðni Radíóvinnustofunnar „um leyfi til að setja niður skúr... sunnan og áfast við Helgamagrastræti 10.... Leyfið er veitt sem bráðabigðaleyfi og til jafnlengdar og stöðuleyfi 1503 gildir fyrir húsi því, sem fyrir er, þ. e. til 7. nóvember 1973“. Hinn 4. desember 1973 framlengir síðan bæjarstjórn Akur- eyrar bráðabirgðastöðuleyfi fyrir húsinu til næstu tveggja ára. Í leyfisveitingu þessari segir, að leyfið sé háð gjaldskrá um byggingargjald. Engar skýringar eru á því í máli þessu, hvað byggingargjald sé. Hinn 25. nóvember 1975 synjar bæjarstjórn Akureyrar síðan beiðni þáverandi eiganda skúr- anna um svokallað stöðuleyfi til næstu 5 ára. Hinn 18. janú- ar 1977 synjar bæjarstjórn Akureyrar beiðni ákærða frá 183. s. m. um leyfi til atvinnurekstrar, þar sem stöðuleyfi hafi fallið úr gildi í nóvember 1975, og hinn 8. febrúar 1977 er ákærða synjað um svokallað stöðulevfi fyrir skúrasamstæð- unni. Forverar ákærða höfðu um 25—26 ára skeið haft fulla heimild bæjarstjórnar Akureyrar til þess annars vegar að nota lóð Akureyrarbæjar, sem talin var nr. 10 við Helga- magrastræti, og hins vegar til þess að setja niður og láta standa á lóðinni skúra, sem ekki fullnægðu skilyrðum til þess, að út yrði gefið formlegt byggingarleyfi fyrir húsi. Í athugasemdum og skýringum við lög nr. 27 5. mars 1951 um meðferð opinberra mála segir svo um 11. tölulið 2. gr. laganna, sem er samhljóða 11. tölulið 2. gr. núgildandi laga um meðferð opinberra mála nr. 74/1974: „Hér er átt við ástand, sem aðili hefur komið á andstætt ýmiskonar lögum, sem vernda eiga almannahagsmuni, svo sem eru lögreglu- samþykktir, heilbrigðissamþykktir, byggingarsamþykktir, á- kvæði í brunamálalögum, vegalögum, hafnarlögum o. s. frv. Krafa sú, sem gerð er í máli þessu, er gerð af skipulags- ástæðum. Bæði er kæra Akureyrarbæjar til sakadóms Akur- eyrar og kröfur í ákæruskjali byggðar á því, að fjarlægja þurfi skúrana af skipulagsástæðum, og öll tilvitnuð ákvæði í ákæruskjali varða skipulag eingöngu. Málatilbúnaður er því á engan hátt reistur á því, að um ólögmætt ástand af byggingarfræðilegum ástæðum sé að ræða eða öðrum ástæð- um, sem varði við byggingarlög eða byggingarsamþykkt. Ef um lóð í einkaeign hefði verið að ræða, hefði því til þess að 1504 fullnægja ákvæðum aðalskipulags um notkun lóðar til al- mannaþarfa þurft að kaupa lóðina eða beita eignarnáms- heimild. Ég tel mál þetta því eingöngu varða skipti landeig- anda og leigutaka um afnot lóðar, sem lýkur vegna þess, að landeigandi synjar um áframhaldandi afnot, að því er haldið er fram, til þess að geta fullnægt ákvæðum aðalskipulags. Um ástand það, sem skapast vegna loka slíkra viðskipta, tel ég réttarfarsákvæði 11. töluliðar 2. gr. laga nr. 74/1974 alls ekki geta átt við, enda Í ósamræmi við athugasemdir með lögum 27/1957, sem að framan greinir. Ég tel réttarfarsákvæði þetta því ranglega notað í máli þessu og að vísa hefði átt málinu frá héraðsdómi. Í þeim dómum Hæstaréttar, sem staðfest hafa eða fyrirskipað hafa beitingu 11. töluliðar 2. gr. laga 74/1974, hefur ávallt verið um að ræða ástand, sem talið hefur verið ólögmætt frá upphafi gagnstætt því, sem er í þessu máli og rakið hefur verið. Ber því þegar af þessari ástæðu að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og alla meðferð málsins frá þingfestingu og vísa því frá héraðsdómi. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma ríkissjóð til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða í héraði og fyrir Hæstarétti, sam- tals 4.500.00 krónur. Mér ber samkvæmt ákvæði 1. mgr. 53. gr. laga um Hæsta- rétt Íslands nr. 75/1973 að greiða atkvæði um efni máls, þar sem ofangreind niðurstaða hefur ekki hlotið stuðning meiri hluta dómenda. Atkvæði mitt um efnisþátt málsins er sem hér segir: Í ákæru er höfðað opinbert mál á hendur ákærða „til þess að sæta brottnámi ólöglegrar skúrbyggingar á lóðinni nr. 10 við Helgamagrastræti á Akureyri samkvæmt 6. gr., sbr. 36. gr. skipulasslaga nr. 19/1964“ Ég fæ ekki séð, að lagaákvæði þessi geti átt við í máli þessu. 36. gr. laganna fjallar um refsi- viðurlög, málsmeðferð og vald skipulagsstjórnar til þess með dagsektum að þvinga aðilja til þess að vinna verk með til- teknum hætti. Í málinu er ekki ákært til refsingar. 6. gr. laganna fjallar um það, er gerð mannvirkis er hafin á skipu- 1505 lagsskyldu svæði, án þess að tilskilin leyfi séu fengin, og vald sveitarstjórnar í því sambandi svo og málsmeðferð, greiðslu kostnaðar af ákveðnum athöfnum og eftirlit ráðuneytis og skyldu. Þá er síðar í ákærunni, þar sem lýst er ástandi því, sem krafist er, að breytt verði með dómi, talið, að staða skúr- byggingarinnar á lóðinni nr. 10 við Helgsamagrastræti varði við auglýsingu félagsmálaráðuneytis um staðfestingu á aðal- skipulagi Akureyrar nr. 548 19. desember 1975 og 5. gr., sbr. 36. gr. skipulagslaga. Að framan er fjallað um ákvæði 36. gr. skipulagslaga. Í 1. mgr. 5. gr. sömu laga segir: „Á skipulags- skyldu svæði skulu allar byggingar og önnur mannvirki gerð Í samræmi við gildandi skipulagsuppdrátt...“. Ég tel orða- lag málsgreinarinnar svo og síðari málsgrein sömu greinar og tilvísun í henni til 2, mgr. 12. gr. laganna, sbr. 2. gr. laga nr. 31/1978, ótvírætt gefa til kynna, að í málsgreininni sé átt við óorðna hluti með orðunum „gerð í samræmi við... “. Skúrar þeir, sem hér er krafist „brottnáms“ á eða að fjar- lægðir verði, höfðu staðið, frá því þeir voru settir þar niður, þar til undir árslok 1975, með fullum levfum bæjarstjórnar Akureyrar, bæði sem landeiganda og byggingaryfirvalds. Auglýsing um staðfestingu á aðalskipulagi Akureyrar segir aðeins til um, hvert sé aðalskipulag Akureyrar, en ekki hvernig fara skuli, ef brotið sé gegn því. Samkvæmt því, er hér hefur verið rakið, tel ég lagagreinar þær, sem ákært er út af, ekki geta átt við um ástand það eða atferli, sem í máli þessu á að fjalla um. Ber því að sýkna ákærða í þessu máli af kröfum í ákæruskjali. Um málskostn- að vísast til þess, sem að ofan greinir. Dómur sakadóms Akureyrar 5. september 1980. Mál þetta, sem tekið var til dóms 22. ágúst sl., er höfðað fyrir sakadómi Akureyrar með ákæruskjali ríkissaksóknara, dags. 14. mars sl., „á hendur Jóni Steini Elíassyni, Lönguhlíð 3 á Akureyri, fæddum 1. nóvember 1950 á Hellissandi, til þess að sæta brott- námi ólöglegrar skúrbyggingar á lóðinni nr. 10 við Helgamagra- stræti á Akureyri samkvæmt 6. gr., sbr. 36. gr. skipulagslaga nr. 19/1964. Fyrrgreind skúrbygging var reist í desember 1950, og sam- 95 1506 þykkti bæjarstjórn Akureyrar á fundi 19. s. m., að Þorsteinn Austmar, sem í upphafi reisti skúrinn, fengi lóðarréttindi á leigu til 10 ára. Gekk umrædd skúrbygging síðan kaupum og sölum, og fengust lóðarréttindi endurnýjuð, svo sem rakið er: Hinn 21. mars 1961 til 5 ára — þá nefnd bráðabirgðastöðuleyfi. Hinn "7. nóvember 1963 til 10 ára. Hinn 29. ágúst 1972 ásamt leyfi fyrir viðbótarbyggingu, þó eigi lengur en til 7. nóvember 1973. Hinn 4. desember 1973 bráðabirgðastöðuleyfi til tveggja ára, Þar til bæjarstjórn samþykkti 25. nóvember 1975 að synja erindi Axels Guðmundssonar, annars eiganda margnefnds skúrs, um, að stöðuleyfið yrði framlengt til næstu fimm ára. Ákærði eignaðist skúrinn með afsali 22. nóvember 1976, og hafði hann þá áður fengið vitneskju um, að staða skúrsins á fyrrnefndri lóð væri óheimil. Skúrinn, sem byggður var í þremur áföngum, er alls 99.74 m? að flatarmáli, og er mesta hæð hans 3.50 m. Er hann byggður úr timbri, en gólf sumpart steinsteypt og sumpart úr timbri. Að utan er skúrinn ýmist klæddur með borðviði eða tjörupappa utan á timburklæðningu. Þak er klætt yzt með tjörupappa. Telst staða skúrbyggingarinnar á lóðinni nr. 10 við Helga- magrastræti varða við auglýsingu félagsmálaráðuneytisins um staðfetingu á aðalskipulagi Akureyrar nr. 548 19. desember 1975 og 5. gr., sbr. 36. gr. skipulagslaga. Þess er krafist, að margnefnd skúrbygging verði fjarlægð og ákærði dæmdur til þess að greiða allan kostnað sakarinnar. Þess er eigi krafist, að ákærða verði dæmd refsing.“ Málavextir. Með bréfi, dags. 28. nóvember 1977, kærir bæjarlögmaðurinn á Akureyri f. h. bæjarstjórans á Akureyri vegna Akureyrarkaup- staðar óleyfilega stöðu skúrbyggingar við Helgamagrastræti hér í bæ. Skúrbygging þessi stendur nyrst á opnu svæði austan göl- unnar, næst sunnan við húsið nr. 12, en nr. 10 mun hafa verið notað á skúrbygginguna til hægðarauka. Það mun fyrst hafa verið í apríl 1950, sem sótt er um lóðarréttindi undir fisksölubúð á framangreindri lóð. Byggingarnefnd samþykkti að veita bráða- birgðaleyfi undir fisksöluskúr, og var veitt leyfi til 10 ára. Gekk umrædd skúrbygging kaupum og sölum, og fengust lóðarréttindi endurnýjuð sem rakið er: Hinn 21. mars 1961 til 5 ára, þá nefnd bráðabirgðastöðuleyfi. 1507 Hinn 7. nóvember 1963 til 10 ára. Hinn 29. ágúst 1972 ásamt leyfi fyrir viðbótarbyggingu, þó eigi lengur en til 7. nóvember 1973. Hinn 4. desember 1973 bráðabirgðastöðuleyfi til tveggja ára. Að sögn kæranda voru þær ástæður, sem lágu til grundvallar, að stöðuleyfi var veitt fyrir skúrbyggingunni ettir 1973, þær, að fyrirtæki það, sem þá var með starfsemi í skúrbyggingunni, Radíó- vinnustofan s/f, var að flytjast í nýtt húsnæði, og var greitt fyrir starfsemi fyrirtækisins með þessu móti. Hinn 4. nóvember 1975 sækir Axel Guðmundsson f. h. Radíó- vinnustofunnar s/f um 5 ára stöðuleyfi fyrir skúrbyggingunni. Byggingarnefnd synjaði umsókninni, og segir jafnframt í bókun byggingarnefndar, að skúrbyggingin skuli fjarlægð. Þessa bókun byggingarnefndar samþykkti bæjarstjórn á fundi sínum þann 25. nóvember 1975. Með bréfi, dags. 6. júlí 1976, var þáverandi eiganda skúrbygg- ingarinnar tjáð, að farið yrði að ganga eftir því, að skúrbyggingin yrði fjarlægð, og þá á hans kostnað og af starfsmönnum bæjarins. Ekkert er aðhafst í málinu, en skúrbyggingin gengur kaupum og sölum, uns ákærði eignaðist hana með afsali 22. nóvember 1976. Með bréfi, dags. 13. janúar 1977, sækir ákærði um stöðuleyfi fyrir skúrbyggingunni til tveggja ára. Þessu erindi er synjað af byggingarnefnd og bæjarstjórn. Skúrbygging sú, sem hér um ræðir, er byggð í þremur áföngum og er alls 99.74 m? að flatar- máli. Mesta hæð hennar er 3.50 m. Er skúrbyggingin byggð úr timbri, en gólf sumpart steinsteypt og sumpart úr timbri. Að utan er skúrbyggingin ýmist klædd með borðviði eða tjörupappa utan á timburklæðningu. Þak er klætt yst með tjörupappa. Niðurstaða. Skúrbyggingin við Helgamagrastræti 10 stendur á lóð, sem samkvæmt staðfestu aðalskipulagi Akureyrar er ætluð sem íþrótta- og leiksvæði. Skúrbyggingin hefur verið stöðuleyfislaus síðan í nóvember 1975. Hefur ákærði því ekki stöðuleyfi fyrir skúrbyggingunni. Í ákæruskjali er staða skúrbyggingarinnar talin varða við auglýsingu félagsmálaráðuneytisins um staðfestingu á aðalskipulagi Akureyrar nr. 548 19. desember 1975 og 5. gr., sbr. 36. gr. skipulagslaga nr. 19 21. maí 1964. Er þess krafist, að marg- nefnd skúrbygging verði fjarlægð skv. 6. gr., sbr. 36. gr. skipu- lagslaga nr. 19/1964. Eigi er þess krafist, að ákærða verði dæmd refsing. 1508 Skipaður verjandi ákærða krefst frávísunar máls þessa frá sakadómi. Með vísan til 11. tl. 2. gr., sbr. 1. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála ber að hafna þessari kröfu skipaðs verjanda ákærða. Þar sem sannað þykir, að ákærði hefur ekki stöðuleyfi fyrir margnefndri skúrbyggingu, ber að dæma hann til að fjarlægja skúrbygginguna af lóðinni við Helgamagrastræti, sbr. 6. gr. skipulagslaga nr. 19 21. maí 1964. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Ásmundar S. Jóhannssonar héraðsdómslög- manns, sem ákvarðast kr. 100.000. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Árni Pálsson, fulltrúi bæjarfógeta, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Ákærði, Jón Steinn Elíasson, skal fjarlægja skúrbygging- una að Helgamagrastræti 10. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Ásmundar S. Jóhanns- sonar héraðsdómslögmanns, kr. 100.000. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 7. desember 1981. Nr. 70/1980. Friðrik Haraldsson (Stefán Pálsson hrl.) segn Guðmundi Þórðarsyni (sjálfur). Fjárnámsgerð úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Áfrýjandi skaut máli þessu upphaflega til Hæstaréttar með 1509 stefnu 16. október 1979, en útivistardómur gekk í því máli 14. apríl 1980. Samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973 skaut áfrýjandi málinu til Hæstaréttar að nýju með stefnu 12. maí 1980. Krefst hann þess, að fjárnámsgerð, er fram fór í fógetarétti Kjósarsýslu 28. september 1979, verði úr gildi felld og að stefnda verði dæmt að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hinnar áfrýjuðu fjárnámsgerð- ar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Með sáttargerð á bæjarþingi Reykjavíkur 29. janúar 1979 lofaði áfrýjandi að greiða stefnda 250.000 krónur ásamt 3% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði af 125.000 krónum frá 5. júní 1978 til 5. júlí 1978, en af 250.000 krónum frá þeim degi til greiðsludags, 3.400 krónur í bankakostnað og 60.000 krónur í málskostnað, allt hinn 1. apríl 1979. Áfrýjandi greiddi skuldina ekki á gjalddaga, og hinn 27. apríl 1979 lét stefndi framkvæma fjárnám í fógetarétti Kópa- vogs til tryggingar henni í tveim bifreiðum, R 62278 og R 57862, sem hann taldi eign áfrýjanda. Ekki hefur verið lagt fyrir Hæstarétt endurrit af þessari fjárnámsgerð. Sölutil- kynning frá áfrýjanda til eiginkonu hans um bifreiðina R 62278 er dagsett 28. apríl 1979, og bifreiðin var skráð á nafn hennar hjá Bifreiðaeftirliti ríkisins 3. maí s. á. Bifreiðin B 07862 var sama dag skráð á nafn manns í Hafnarfirði hjá Bifreiðaeftirliti ríkisins. Sölutilkynning um hana er dagsett 8. janúar 1979. Hinn 2. maí 1979 lét stefndi þinglýsa í Reykja- vík áðurgreindri fjárnámsgerð á báðar bifreiðarnar. Var það gert athugasemdalaust, að því er séð verður af veðbókar- vottorðum. Í júlímánuði 1979 tók stefndi bifreið þá, sem áfrýjandi hafði afsalað konu sinni, í sínar vörslur, en afhenti hana síðan aftur um það bil viku seinna, er hann vissi, að áfrýjandi mundi bera það fyrir sig, að hún væri eign konu sinnar. Hinn 28. september 1979 var fógetaréttur Reykjavíkur háður af Ólafi Sigurgeirssyni, fulltrúa yfirborgarfógeta, á skrifstofu hans. Er bókað í þingbók, að lögð hafi verið fram gerðarbeiðni og fyrrnefnd sátt í bæjarþingi Reykjavíkur. Að- 1510 iljar máls þessa sóttu báðir þing. Áfrýjandi kvaðst ekki geta greitt. Er síðan eftirfarandi bókað í þingbók: „Að kröfu gerðarbeiðanda er bent á eignina Norðurtún 18, Bessastaða- hreppi, til fjárnáms. Gerðinni er lokið þar, en verður haldið áfram í fógetarétti Gullbringusýslu. Mætti skrifar eingöngu undir samþykki á fyrirtöku málsins hér. Fallið var frá virð- ingu. Fógeti skýrði þýðingu serðarinnar. Upplesið játað rétt bókað. Gerðinni lokið.“ Sama dag ritaði stefndi sýslumanni Kjósarsýslu bréf og fór þess á leit, „að gert verði fjárnám í fasteigninni Norður- tún 18, Bessastaðahreppi, eign“ áfrýjanda, til tryggingar áð- urgreindri skuld ásamt vöxtum og kostnaði. Sama dag tók Bergur Oliversson, fulltrúi sýslumanns í Kjósarsýslu, beiðni þessa fyrir í fógetarétti Kjósarsýslu, sem haldinn var að Norðurtúni 18 að viðstöddum tveim vottum. Fógeti lagði fram nr. 1 gerðarbeiðni og nr. 2 endurrit úr fógetabók Reykjavíkur, dagsett sama dag. Stefndi sótti þing og krafðist fjárnáms til tryggingar áðurgreindri skuld ásamt vöxtum og kostnaði. Áfrýjandi var ekki viðstaddur, en bókað er í þinghók, að fyrir hann hafi sótt þing kona. er í húsinu bjó. Síðan er bókað: „Að kröfu umboðsmanns gerðarbeið- anda og ábendingu mættu lýsir fógeti yfir fjárnámi Í eign gerðarþola, fasteigninni Norðurtún 18, Bessastaðahreppi. Fallið er frá virðingu. Fógeti gætir leiðbeiningarskyldu sinn- ar gagnvart mættu, sem er ólöglærð, og brýnir m. a. fyrir henni að tilkynna gerðarþola fjárnámið, að ekki megi ráð- stafa hinu fjárn. á nokkurn þann hátt, er fari í bága við gerð þessa, að viðlagðri ábyrgð að lögum. Upplesið, staðfest. Gerð- inni lokið.“ Það er þessi fjárnámsserð, sem áfrýjað er. Fjárnámi því í áðurgreindum bifreiðum, er þinglýst hafði verið í Reykjavík og fyrr getur, var aflýst hinn 12. október sama ár. Áfrýjandi reisir kröfur sínar á því, að fjárnám hafi ekki mátt gera hjá stefnda, þar sem stefndi „átti þegar þinglýst og óaflýst fjárnám í 2 bifreiðum fyrir sömu kröfu og hafi ekki látið framkvæma lausnargerð“. Þá telur hann fjárnáms- gerðina í fógetarétti Kjósarsýslu vera sjálfstæða gerð, en ekki 1511 framhaldsfjárnám og sé því vandséð, hvernig mátt hafi framkvæma hana án þess að fá til atbeina áfrýjanda. Loks telur hann, að við fógetagerðina, sem fram fór í Reykjavík, hafi fógeti vanrækt að gæta leiðbeiningarskyldu sinnar. Stefndi heldur því fram, að fjárnámið sé í alla staði lög- legt. Ljóst sé, að verið var að framkvæma nýtt fjárnám í stað fjárnáms þess, sem gert hafði verið í áðurgreindum bifreiðum, en áfrýjandi hafi verið búinn að selja þær, áður en fjárnámið fór fram. Hið nýja fjárnám hafi verið byrjað í Reykjavík og því síðan fram haldið að Norðurtúni 18. Þegar fjárnámsgerð sú, er áður greinir, fór fram í fógeta- rétti Kópavogs 27. apríl 1979, var áfrýjandi enn skráður eig- andi beggja bifreiðanna. Hann var enn skráður eigandi þeirra, þegar endurrit fjárnámsgerðar var afhent til þing- lýsingar 2. maí s. á. Ekki hefur gildi þessarar fjárnámsgerðar verið vefengt af hálfu áfrýjanda, og henni hafði ekki verið aflétt með lausnargerð eða á annan hátt, er hið áfrýjaða íjárnám var gert fyrir sömu kröfu. Ekki hafði stefndi þá heldur látið reyna á það, hvort fyrra fjárnámið væri gild uppboðsheimild gagnvart kaupendum bifreiðanna, né stað- reynt með virðingu eða uppboði, að verðmæti bifreiðanna hrykki ekki til að greiða kröfuna. Mátti því ekki taka fjár- námið upp að nýju og halda því áfram, eins og gert var 28. september 1979, sbr. 51. og 52. gr. aðfararlaga nr. 19/1887. Verður þegar af þessari ástæðu að fella hina áfrýjuðu fjár- námssgerð úr gildi. Eftir þessum úrslitum er rétt, að stefndi greiði áfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 2.500.00 krónur. Dómsorð: Hin áfrýjaða fjárnámsgerð er úr gildi felld. Stefndi, Guðmundur Þórðarson, greiði áfrýjanda, Friðrik Haraldssyni, 2.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. 1512 Þriðjudaginn 8. desember 1981. Nr. 110/1979. Emil Pálsson (Baldvin Jónsson hrl.) gegn Vélsmiðjunni Faxa h/f (Þorvaldur Ari Arason hrl.). Lausafjárkaup. Gallar. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson og Magnús Þ. Torfason. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 8. júní 1979. Hann krefst aðallega sýknu, en til vara lækkunar á kröfum stefnda. Í báðum tilvikum krefst hann málskostnað- ar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétti hefur áfrýjandi ekki borið fyrir sig þann fyrirvara um ásigkomulag bifreiðarinnar X 825, sem hann gerði Í afsali. Við það verður að miða, að grind bifreiðarinnar hafi verið í mun lakara ásigkomulagi en vænta mátti eftir gerð bifreið- arinnar og aldri. Enn fremur má á það fallast, að þess hafi ekki verið að vænta, að forráðamaður stefnda kæmi auga á skemmdirnar á grindinni við skoðun sína. Skýtur 47. gr. laga nr. 39/1922 því ekki loku fyrir, að stefndi beri þær fyrir sig. Fyrir Hæstarétti andmælir áfrýjandi ekki, að honum verði gert að bæta stefnda tjón hans, ef talið verði, að skemmdir á grind bifreiðarinnar hafi mátt dyljast fyrirsvarsmanni hans við skoðun. Verður áfrýjandi því dæmdur til að bæta tjón hans, án þess að skilyrði 2. mgr. 42. gr. laga nr. 39/1922 komi sérstaklega til álita. Með hliðsjón af því, að stefndi seldi bifreiðina síðar óviðgerða, svo og af verðlagningu henn- ar í viðskiptum aðilja þykja bætur þær, sem áfrýjanda verð- ur gert að greiða, hæfilega ákveðnar að álitum 1.500.00 krón- 1513 ur (nýkr.) með vöxtum, svo sem krafist er, en upphafstíma þeirra hefur ekki verið andmælt. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 3.500.00 krónur. Dómsorð: Áfrýjandi, Emil Pálsson, greiði stefnda, Vélsmiðjunni Faxa h/f, 1.500.00 krónur með 19% ársvöxtum frá 11. maí 1978 til greiðsludags og samtals 3.500.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Kópavogs 26. apríl 1979. Mál þetta, sem dómtekið var 6. þ. m., er höfðað hér fyrir bæjar- þinginu með stefnu, útgefinni 31. ágúst 1978, af Magnúsi Þórðar- syni héraðsdómslögmanni f. h. Vélsmiðjunnar Faxa h/f, Smiðju- vegi 36, Kópavogi, gegn Emil Pálssyni, Fögrubrekku 1, Kópavogi, til greiðslu skaðabóta að upphæð kr. 236.000 með 19% ársvöxtum frá 11. maí 1978 til greiðsluðags auk alls málskostnaðar, þ. m. í. kr. 40.000 vegna matskostnaðar. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af stefnukröfum og að honum verði dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að mati réttar- ins. Samkvæmt skjölum og gögnum málsins eru atvik þau, að hinn 11. maí 1978 gerðu málsaðiljar með sér bílakaup fyrir milligöngu bílasölunnar Bílavals í Reykjavík. Keypti stefndi Chevrolet Impala fólksbifreið stefnanda fyrir kr. 1.700.000 og greiddi kaup- verðið með peningum og víxlum kr. 700.000 og með því að stefn- andi tók upp í kaupin fyrir kr. 1.000.000 stationsbifreið stefnda, X 825, af gerðinni Volvo 145, árgerð 1970. Bifreið þessa hafði stefndi eignast réttum mánuði áður í bílaskiptum. Hún hafði ný- lega verið færð í gegnum aðalskoðun. Skömmu eftir kaupin var farið með Volvo bifreiðina á verk- stæði til þess að láta þar skipta um gúmmí á höggvara. Komu þá í ljós alvarlegar skemmdir á undirvagni. Voru báðir grindarbitar að framan gegnum ryðgaðir og brotnir. Með símskeyti 29. maí 1978 krafði lögmaður stefnanda stefnda 1514 um skaðabætur vegna galla á bifreiðinni. Fylgdi í kjölfarið kröfu- bréf. Stefndi vísaði bótaskyldu á bug með bréfi 2. júní 1978. Með beiðni 14. júní 1978 óskaði stefnandi dómkvaðningar mats- manna. Segir svo í niðurlagi hennar: „Þess er óskað, að matsmennirnir láti í té skriflegt og rökstutt álit á eftirfarandi: 1. Lýsing á frambitum, vinstra frambretti og vinstri framhurð. 2. Hvað kostar að gera við bifreiðina? 3. Hvað séu hæfilegar fébætur til matsbeiðanda fyrir hvern dag, sem hann verður af afnotum bifreiðarinnar?“ Hinn 23. júní 1978 voru dómkvaddir á bæjarþingi Kópavogs til að framkvæma hið umbeðna mat þeir Jan Jansen og Sigurgestur Guðjónsson bifvélavirkjameistarar. Skiluðu þeir matsgerð, dagsettri 21. júlí 1978, en meginmál hennar hljóðar svo: „1. Við skoðun kom í ljós, að grindarbitar eru gegn ryðgaðir og brotnir og þar af leiðandi ónýtir, og þarf að endurnýja þá. Gert hafði verið við og soðið í vinstra frambretti, fyllt yfir með fyllingarefni og málað. Teljum við það vera við- gerð eins og tíðkast, að framkvæmd er á gömlum bifreiðum. Einnig hafði verið gert við vinstri framhurð, og teljum við, að þar sé um venjulega viðgerð að ræða. 2. Kostnað á viðgerð á bifreiðinni teljum við vera sem hér segir: Grindarbitar, suða og annað efni .......... kr. 122.000.- Vinna 40 klst. á 2.600.- pr. klst. ............ kr. 104.000.- Samtals kr, 226.000.- 3. Ekki hafa verið lögð fram nein gögn eða annað, sem sýna væntanlega notkun bifreiðarinnar, og telja matsmenn sig því ekki í aðstöðu til að meta þennan lið. En hæfilegur við- gerðartími telst vera 5 dagar. Matið fór fram við Vélsmiðjuna Faxa h.f., Smiðjuvegi 36 í Kópavogi, 13. júlí 1978. Viðstaddir voru ásamt matsmönnum þeir hr. Magnús Þórðarson lögmaður fyrir hönd Vélsmiðjunnar Faxa h.f. og hr. Björn Ólafur Hallgrímsson fulltrúi fyrir hönd fyrr- verandi eiganda.“ Matsmennirnir hafa báðir staðfest gerðina hér fyrir dóminum. 1515 Þeir telja báðir, að greindar ryðskemmdir hafi átt langan aðdrag- anda. Sigurgestur Guðjónsson segir í sinni skýrslu, að ryðskemmdir og brot á grindarbitanum hafi verið á grindarkjálkanum að fram- anverðu. Hann man ekki, hvort skemmdirnar voru meiri á ann- arri hliðinni, en segir, að þeir matsmennirnir hafi talið, að grindarramminn að framanverðu hafi verið alveg ónýtur. Sigur- gestur tekur fram, að það hafi vakið furðu sína, að bíllinn hafi verið nýlega skoðaður. Áleit hann það vera alveg fráleitt, að bíllinn skyldi komast í gegnum skoðun. Hann minnir, að brotin hafi verið við hjólabitann og einnig aftast á grindarkjálkanum. Sigurgestur segir aðspurður, að hann álíti, að venjulegur maður án nokkurrar sérþekkingar á bílum hefði ekki getað gert sér grein fyrir skemmdunum á grindinni og bitunum að framan við venjulega skoðun eins og tíðkist við kaup. Til þess að geta séð þetta fullkomlega þurfti að komast undir bílinn. Hann tekur fram, að með því að beygja sig niður hafi verið hægt að sjá gat í grindarkjálkanum öðrum megin. Hann segir, að viðkomandi þyrfti að vita, hvort slíkt gat ætti að vera eða ekki, til þess að geta gert sér grein fyrir þýðingu þess, þar sem ekki hafi verið ljóst fyrir venjulegan mann við skoðun, að umrætt gat hefði verið ryðgat. Hann tekur fram, að grindarkjálkinn hafi verið ryðgaður í gegn, þannig að sást í gegn. Jan Jansen segir, að grindarbitarnir að framan hafi verið segnumryðgaðir og brotnir við hvalbak. Hafi aðalskemmdirnar verið fyrir aftan hjólabitann, en hann ekki verið laus. Hann segir, að ryðgötin hafi verið slík, að stinga mátti hendi í gegnum. Hafi þau verið allt að 20--30 cm löng. Hann segir það vera álit sitt, að venjulegur maður hefði getað séð umræddar skemmdir, ef hann hefði beygt sig niður og litið undir bílinn. Hafi skemmdirnar verið mjög áberandi og blasað við, ef horft var undir bílinn. Hann tekur fram í þessu sambandi, að sitt álit sé, að menn skoði almennt ekki þannig undir bíla á bílasölum, er þeir séu að kaupa. Jan segir, að bíllinn hafi verið óvenjuilla farinn af ryði á um- ræðdum stað miðað við aldur, þótt einn og einn bíll sjáist svona illa farinn. Bjarni Gunnar Sveinsson, framkvæmdastjóri Vélsmiðjunnar Faxa h/f, annaðist kaupin f. h. félagsins. Gaf hann skýrslu fyrir dóminum 17. janúar sl. Bjarni skýrir svo frá, að síðastliðið vor hafi verið reynt að selja 1516 fólksbifreið í eigu smiðjunnar, en bíll þessi var af gerðinni Chevrolet 1973. Var bíllinn hjá bílasölunni Braut og hafði verið þar í 2—3 vikur, án þess hann seldist. Föstudaginn fyrir hvíta- sunnuhelgina, að hann minnir, var hringt frá bílasölunni Bílavali og spurt, hvort bíllinn væri falur í skiptum og var nefndur Volvo station, árgerð 1970. Segir Bjarni, að bílasalinn, Þórhallur Ölver, hafi sagt, að bíll þessi væri í toppstandi. Kveðst Bjarni hafa farið á bílasöluna og hitti þá stefnda, sem staðfesti það aðspurður, að bíllinn væri í fullkomnu lagi. Kveðst Bjarni hafa skoðað bílinn með því að ganga í kringum hann og gangsetti og aðeins hreyfði hann þarna á planinu fyrir framan. Að því búnu voru kaupin afráðin, og borgaði stefndi á milli í peningum og með víxlum á aðra. Bjarni segir, að bílasalinn hafi boðist til að láta setja dempara- gúmmí í bílinn, en það var það eina, sem sagt væri að, þ. e. að það heyrðist í dempara, Var því bíllinn skilinn eftir á bílasölunni, enda hafði hann ekki tök á því að fara með hann sama dag sökum anna. Eftir helgina eða þegar Þórhallur Ölver hafði látið setja í demparagúmmiíið, sagði hann þeim í vélsmiðjunni, að grindin að framan væri stórbiluð, þar sem grindarbitar væru brotnir. Bjarni segist hafa séð undir bílinn í fyrsta og eina sinnið, er matsskoðun fór fram. Var þá búið að lyfta bílnum upp. Segist hann hafa séð, að grindarbitinn vinstra megin var brotinn, en ekki greinileg merki um ryðtæringu. Hann segist aðspurður, að með því að leggja hart á stýrið til hægri og horfa upp í brettisskálina hafi mátt sjá brotna bitann vinstra megin að framan, þótt bíllinn stæði á jafnsléttu og án þess að lyfta honum upp. Þetta hafi hann staðreynt við mats- skoðun. Stefndi kom fyrir dóminn 25. s. m. Hann skýrir svo frá, að hinn 10. apríl 1978 hafi hann keypt um- ræddan bíl í skiptum fyrir annan. Kveðst hann hafa ákveðið strax að selja bílinn aftur og koma honum í sölu á bílasölunni á Höfðatúni, þar sem hann hafði keypt hann, svo og á Bílavali, Laugavegi 92, Reykjavík. Réttum mánuði síðar komst hann í samband við stefnanda fyrir milligöngu Bílavals og kom með bílinn á söluna til þess að sýna hann og semja um hugsanleg kaup. Hafi hann þar hitt fram- kvæmdastjóra stefnanda, sem var með amerískan bíl til sölu, og varð það úr, að hann keypti þann bíl og lét Volvoinn upp í kaup- verðið og borgaði á milli kr. 700.000 í peningum og víxlum. 1517 Emil segir, að umræddur fyrirsvarsmaður stefnanda hafi skoðað bílinn og reynt hann í akstri, án þess að hann færi með. Hafi maðurinn spurt, hvað hann áliti um bílinn. Segist Emil hafa tjáð honum, að hann hefði átt bílinn mjög stutt og væri því ráðlesast fyrir hann að skoða bílinn sjálfur. Hann segist hafa vitað, að af hálfu stefnanda voru tveir menn, sem fjölluðu um kaupin, en hann talaði ekki nema við annan þeirra. Emil segist ekki hafa vitað neitt um skemmdirnar á grind bíls- ins. Hafi hann ekki merkt neitt athugavert, er hann ók honum. Hann tekur fram, að hann hafi notað bílinn mjög lítið, enda átti hann aðra bifreið á þessum tíma. Hann segist ekki muna til þess, að viðsemjandi sinn, Þorsteinn Þorsteinsson, lýsti Volvo bílnum nokkuð við þeirra kaup. Hafi hann fengið lýsingu á honum í samandregnu formi í gegnum síma frá bílasalanum. Hann segist hafa prófað bílinn í akstri og skoðað hann, en ekkert séð athugavert. Fannst honum bíllinn þokkalegur miðað við árgang. Emil segir, að við kaupin hafi fyrirsvarsmanni stefnanda verið sagt það, ekki af sér, heldur af bílasalanum væntanlega, að setja þyrfti demparagúmmí á. Hafi framkvæmdastjórinn sagst ætla að láta sjá um það sjálfur. Segist Emil hafa sagt þeim á bílasölunni, að sér virtist sem vantaði demparagúmmí að aftan, þar sem skrölt var þar, að hann áleit. Hann segir, að bílasalinn hafi tekið að sér fyrir stefnanda að láta gera þetta. Af hálfu stefnanda er því lýst yfir, að Bjarni Gunnar Sveinsson framkvæmdastjóri hafi einn skoðað bílinn og fjallað um kaupin fyrir félagið. Hafi engir aðrir komið þar nærri frá þeirra hlið. Málsástæður og lagarök. Stefnandi grundvallar dómkröfur sínar á matsgerð þeirra Sig- urgests Guðjónssonar og Jan Jansen. Telur hann, að með gerð- inni, sem í engu hafi verið hnekkt, sé sannað, að bifreiðin hafi verið haldin varanlegum leyndum göllum, sem stefndi beri bóta- ábyrgð á gagnvart sér. Styrki framburður matsmannanna enn- frekar þá staðhæfingu sína. Fjárhæð tjónsins nemi óvefengjanlega matsupphæðinni að viðbættum bótum fyrir afnotamissi. Það hafi enga stoð, sem stefndi hafi haldið fram við munnlegan málflutn- ing, að ekki sé sannað, að hann hafi beðið tjón. Sjáist það best, er haft sé í huga, að bíllinn hafi verið seldur eins og hann var fyrir kr. 300.000 með gjaldfresti, en það sé 300—400 þúsund undir s markaðsverði svona bíla í eðlilegu ástandi á sínum tíma. Kaup- 1518 anda bílsins hafi eðlilega verið skýrt frá göllunum og sýnd mats- gerðin. “ Stefnandi leggur áherslu á það, að umræddir gallar hafi verið. þannig og þess eðlis, að kaupandi hefði ekki séð þá, þótt hann gegndi skoðunarskyldu sinni óaðfinnanlega. Að öllum jafnaði fari menn ekki undir bíla til að skoða þar eða kíkja undir þá, er þeir skoði bíla við kaup. Beri hinum sérfróðu matsmönnum sam- an um það. Það sé fram komið, að ekki var unnt að sjá þessa galla og gera sér grein fyrir þeim, nema bílnum væri lyft eða kropið væri niður og horft undir bílinn. Jafnvel þá væri ekki víst, að venjulegur maður án sérþekkingar varðandi bíla og málma og tæringu gæti gert sér fulla grein fyrir þeim. Bjarni Gunnar Sveinsson framkvæmdastjóri hafi hvorki sér- né fagþekkingu varðandi bíla eða málmsmíði. Af þessu sé ljóst, telur stefnandi, að bótaábyrgð hvíli á stefnda samkvæmt almennum reglum og 42. gr. kaupalaga, sbr. 47. gr. sömu laga. Stefnandi sundurliðar kröfugerð sína svo: 1. Bætur samkvæmt matsgerð ................ kr. 226.000 2. Vegna afnotamissis í 5 daga, meðan á viðgerð stendur, kr. 2.000 á dag .................... kr. 10.000 Samtals kr. 236.000 Stefndi rökstyður sýknukröfu sína með því að benda á það í fyrsta lagi, að til grundvallar bílakaupum aðilja liggi skriflegur samningur. Í honum sé berum orðum sagt, að stefnandi hafi keypt bílinn í því ástandi, sem hann hafi verið í við kaupin og sem hann hafi kynnt sér og sætt sig við að öllu leyti. Í annan stað sé alls ósannað, að stefnandi hafi orðið fyrir nokkru tjóni vegna þessara kaupa. Beri þegar af þeirri ástæðu að taka sýknukröfuna til greina. Í briðja lagi telur stefndi, að um greinda galla sé þannig farið, að fyrirsvarsmaður stefnanda hefði átt að sjá þá við skoðun. Sé því alfarið vísað á bug, að um leynda galla sé að ræða. Stefn- andi, Vélsmiðjan Faxi h/f, búi yfir tækniþekkingu varðandi málma og tæringu. Stefndi eigi ekki að bíða halla af því, að stefn- andi sendi á vettvang ófaglærðan mann til að annast kaupin. Fram sé komið, að fyrirsvarsmaður stefnanda hafi vanrækt skoðunarskyldu sína þrátt fyrir áskoranir stefnda um, að hann skoðaði bílinn vel. Verði stefnandi að bera hallan af þessari van- rækslu. Þar sem bíllinn hafi verið bæði gamall og hrörlegur, 1519 hefði það átt að sýna fyrirsvarsmanni stefnanda, að meiri og. brýnni ástæða hafi verið til að skoða bílinn betur og vandlegar. Fram sé komið, svo óyggjandi sé, að með því að beygja sig niður og líta undir bílinn hafi vel mátt sjá umrædda galla, sem voru áberandi og blöstu við. Geti því stefnandi ekki borið fyrir sig þessa galla og krafist bóta, sbr. 47. gr. kaupalaga nr. 39/1922. Stefndi mótmælir því sem ósönnu, að hann hafi lýst því yfir, að bíllinn væri í besta lagi. Hafi hann þvert á móti sagt, að hann hefði átt bílinn í stuttan tíma og því skyldi fyrirsvarsmaður stefn- anda skoða hann vel sjálfur. Það sé og ósannað, að bílasalinn hafi lýst bílnum sem í toppstandi væri við Bjarna Gunnar Sveinsson framkvæmdastjóra. Þegar það sé virt, sem nú hafi verið sagt, kveður stefndi, að. það hljóti að leiða til sýknu. Álit dómsins og niðurstaða. Bifreið sú, sem í málinu greinir, er ekki lengur í eigu stefn- anda. Kom það fram í munnlegum málflutningi, að bíllinn hefði verið seldur í sama standi fyrir kr. 900.000 með gjaldfresti og væri kaupandi búinn að bæta úr göllunum og selja hann aftur. Hefur þess því ekki verið kostur að skoða bílinn í því ástandi, sem hann var í við kaup málsaðilja. Dómendur hafa því athugað bifreið af sömu gerð og hér um ræðir til frekari glöggvunar. Það er álit dómsins, að við kaup notaðra bíla sé almennt ekki gerð skoðun á ástandi undir bílnum, nema eitthvað gefi tilefni til þess, svo sem skrölt, ódeyft vélarhljóð o. s. frv. Bifreið sú, sem hér um ræðir, leit allþokkalega út, að því er stefndi segir, en hún var u. þ. b. 7 ára. Bifreiðar af þessari gerð hafa ekki orð fyrir tiltakanlegar ryðskemmdir á undirvagni, þótt komnar séu þetta til ára sinna. Er því ekki að sjá, að þær aðstæður væru við kaupin, að sérstakt tilefni hefði verið fyrir kaupanda að huga nánar að ástandinu undir bílnum. Það er íhugunarefni í þessu sambandi, að þeir báðir, fyrirsvarsmaður stefnanda og stefndi, báru sig mjög líkt að, er þeir hvor um sig skoðuðu bílinn fyrir kaup, en hvorugur þeirra sá galla þá, er hér um ræðir. Ekkert er fram komið, sem veitir nokkrar líkur fyrir því, að stefndi hafi vitað um gallana og vísvitandi leynt þeim við kaupin, enda er eigi byggt á því í málsútlistun stefnanda. Þó hafi stefndi átt bílinn í mánuð, er kaupin voru gerð. Þegar þetta er virt, sem nú er sagt, svo og framburðir hinna dómkvöddu matsmanna, sem að framan greinir, er það álit dóms- 1520 ins, að gallar þeir, sem hér er um fjallað, séu þannig staðsettir og þess eðlis, að ætla megi með nokkurri vissu, að venjulegur kaup- andi mundi að jafnaði ekki sjá þá við samviskusamlega skoðun, svo sem tíðkast við kaup notaðra bíla. Verður því ekki talið, að ákvæði 47. gr. kauplaga nr. 39/1922 standi því í vegi, að stefn- andi eigi bótarétt að heimta hjá stefnda. Að framan er rakin matsgerð þeirra Sigurgests Guðjónssonar og Jan Jansen, en henni hefur í engu verið hnekkt. Fallast má á það með stefnanda, að hann hafi beðið tjón við kaup þeirra stefnda, sem nemi fjárhæð þeirri, sem matsmenn telja, að kosta muni að bæta úr umræddum göllum, þ. e. kr. 226.000. Ber að dæma stefnda til greiðslu þeirrar fjárhæðar auk umkrafðra vaxta, en eigi þykja vera efni til að taka til greina kröfu stefnanda um bætur, kr. 10.000, vegna afnotamissis. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, þ. m. t. matskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 149.000. Dómur þessi er upp kveðinn af Ólafi Stefáni Sigurðssyni hér- aðsdómara og meðdómendunum Braga Sigurjónssyni bifvéla- virkjameistara og Ragnari Valssyni bifreiðasmíðameistara. Dómsorð: Stefndi, Emil Pálsson, greiði stefnanda, Vélsmiðjunni Faxa h/f, kr. 226.000 með 19% ársvöxtum frá 11. maí 1978 til greiðsludags og kr. 149.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 8. desember 1981. Nr. 253/1981. Ákæruvaldið gegn Davíð Ólafssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson og Sigurgeir Jónsson. 1521 Með kæru 3. þ. m. hefur varnaraðili samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið máli þessu til Hæstarétt- ar. Hann krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur. Hann krefst og kærumálskostnaðar. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar úrskurðarins. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 3. desember 1981. Ár 1981, fimmtudaginn 3. desember, er á dómbþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteins- syni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins gerði í gær þá kröfu, að Davíð Ólafssyni, Nönnugötu 3 A hér í borg, fæddum 28. júlí 1956, verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi til miðvikudagsins 16. desember nk., kl. 1700, vegna ætlaðra fjársvika hans. Kærði hefur mótmælt kröfu þessari. Dómarinn tók sér 24 klukkustunda frest til þess að úrskurða um kröfuna, sbr. 65. gr. stjórnarskrárinnar og 66. gr. laga nr. 74/1974. Í dag gerði réttargæslumaður kærða, Hrafnkell Ásgeirsson hæstaréttarlögmaður, þá kröfu, að dómarinn úrskurðaði um af- hendingu gagna í málinu, en dómarinn synjaði því með bókun, sbr. 4. tl. 170. gr. laga 74/1974. Á hendur kærða og fleirum eru nú eftirtalin mál til rannsóknar hjá rannsóknarlögreglu ríkisins: Mál rannsóknarlögreglu ríkisins nr. 3062/81: Sighvatur Andrésson, sem nú situr í gæsluvarðhaldi vegna rannsóknar á ætluðum fjársvikum hans, hefur skýrt svo frá, að hann hafi fyrir nokkru látið kærða hafa blanco víxla, samþykkta til greiðslu af Sighvati, en útgefna af Guðmundi Edwin Þór Björnssyni, en óútfyllta að öðru leyti. Kvað Sighvatur, að víxl- ana ætti að nota til kaupa á bifreið, sem síðan ætti að selja og skipta svo andvirðinu milli Sighvats, kærða og Kristins Jónsson- ar, sem einnig situr í gæsluvarðhaldi. 96 1522 Sighvatur hvað kærða hafa spurt sig að því, hvort Sighvatur gæti útvegað nöfn á víxla, og hafi aldrei verið rætt um greiðslu á víxlunum, en þeim hafi öllum verið það ljóst, að þarna var um að ræða víxla, sem ekki átti að greiða. Kvað Sighvatur kærða hafa átt að fá í sinn hlut 2/3, en Sighvatur og Kristinn áttu hvor um sig að fá þriðjung (sic). Kærði hefur borið, að Jóhann Jósefsson hafi ætlað að hafa milligöngu um kaup Sighvats á skartgripum af kærða. Sighvatur hafi hins vegar hætt við kaupin, en Kristinn Jónsson keypt skart- gripina af kærða og greitt þá með víxlum, samþykktum til greiðslu af Sighvati og útgefnum af Guðmundi Edwin Þór Björns- syni. Kærði kveðst hafa krafið Sighvat um greiðslu á fyrsta víxl- inum, er gjaldféll þann 15. október sl. Kvað kærði Sighvat hafa talið upp ýmsar eignir, sem hann ætti, m. a. í Stykkishólmi. Kærði kvaðst hafa notað alla víxlana, nema þann fyrsta, í við- skiptum við kunningja sinn, Emil Pálsson. Í gærkvöldi gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins Kristján Hoffmann. Kvaðst Kristján hafa fengið þrjá víxla hjá kærða þann 20. nóvember sl. vegna bifreiðaviðskipta, var einn víxillinn að upphæð kr.10.000.00, með gjalddaga þann 1. febrúar 1982, samþykktur til greiðslu af Sighvati og útgefinn af Guðmundi Björnssyni. Tveir víxlanna voru að fjárhæð kr. 5.000.00 hvor. Kvað Kristján kærða hafa talað um, að Sighvatur og Guðmundur væru eignamenn. Kristján kvað kærða einnig hafa beitt sig svikum vegna kaupa á Peugeot bifreið Kristjáns, taldi Kristján sig ekki hafa fengið greiddar nema kr. 2.000.00 fyrir bifreiðina, sem kærði átti að greiða kr. 18.000.00 fyrir, og jafnframt sæti Kristján uppi með ofangreinda víxla að fjárhæð kr. 20.000.00. Kærði hefur við yfirheyrslur hjá rannsóknarlögreglu ríkisins ekkert nefnt þessi viðskipti við Kristján Hoffmann. Kærði hefur borið, að Sighvatur hafi keypt af sér fjögurra tonna trillu á kr. 60.000.00 í víxlum. Kvað kærði Sighvat til við- bótar kaupverði trillunnar hafa látið sig hafa víxil að fjárhæð kr. 15.000.00, sem átti að vera framlenging á þrem fyrstu víxlun- um, sem komu út úr viðskiptunum með skartgripina við Kristján. Kærði kveður Arngrím Pálmason og Emil Pálsson hafa fengið eitthvað af öllum ofangreindum víxlum. Sighvatur hefur sagt framburð kærða um trillukaupin rangan, og þverneitar hann að hafa keypt trilluna. Kristinn Jónsson kveðst hafa keypt skartgripi af kærða og 1523 greitt fyrir þá með víxlum, sem hann fékk í viðskiptum við Sig- hvat, samtals kr. 40.000.00. Kristinn hefur borið, að Sighvatur hafi tjáð sér, að Sighvatur ætti að láta kærða hafa kr. 70.000.00 í víxlum og í þóknun ætti Sighvatur að fá kr. 10.000.00 í peningum frá kærða. Hafi Sighvat- ur á pappírnum átt að fá bát, sem átti að vera yfirskin til að fóðra með viðskiptin. Á afsölum átti að koma fram, að Jón Ár- mann Guðmundsson væri sagður seljandi bátsins, en Kristni skildist, að Jón Ármann væri eigandi bátsins. Kvað Kristinn kærða hafa ætlað að nota víxla þessa til kaupa á bifreið á bílasölu Eggerts. Kristinn kvaðst hafa farið margar ferðir með Sighvati til kærða til að reyna að innheimta þóknunina fyrir víxlana hjá kærða, en kærði hafi látið Sighvat hafa einhverjar smáupphæðir og leyft honum að taka út vörur í sjoppu kærða í Höfðatúni 10. Kristinn skýrði einnig frá því, að kærði hefði sagt, að báturinn væri einungis til þess að sýna, að einhver verðmæti væru fyrir víxlunum. Kristinn kvað kærða hafa reynt að selja bátinn manni í Keflavík, Kristinn hefur skýrt frá því, að hann, kærði og Sighvatur hafi ætlað að kaupa Malibu bifreið, sem greiðast átti með víxlum frá Sighvati, og átti hver um sig að fá 1/3. Ekkert hafi orðið úr þess- um viðskiptum. Mál rannsóknarlögreglu ríkisins nr. 2417/81: Hér er um að ræða kæru Brynjólfs Kjartanssonar hæstaréttar- lögmanns á hendur kærða fyrir ætlað brot gegn 250. gr. almennra hegningarlaga, en við fjárnám, sem fram fór þann 19. ágúst 1980, benti kærði á bifreiðina Í 1524, en kærði reyndist þá vera búinn að selja bifreiðina. Kærði kveðst hafa selt bifreiðina, eftir að fjárnámið fór fram. Mál rannsóknarlögreglu ríkisins nr. 3063/81: Sighvatur Andrésson hefur borið, að hann hafi látið Kristin Jónsson og Jóhann Ósland Jósefsson hafa víxla, samtals að fjár- hæð kr. 30.000.00 sem greiðslu á fatnaði. Var Sighvatur sam- þykkjandi á víxlunum, en Guðmundur Edwin Þór Björnsson út- gefandi. Mun Kristinn hafa notað víxla þessa í viðskiptum við kærða. Eins og rakið hefur verið hér að framan, er ljóst, að kærði er undir rökstuddum grun um stórfelld svik í viðskiptum, og er framburður kærða í verulegu ósamræmi við framburði annarra aðilja í máli þessu. 1524 Þar sem rannsókn mála þessara er á algeru frumstigi, og eftir er að taka skýrslur af fjölmörgum, er borið geta um ofangreind viðskipti, og nauðsynlegt þykir að koma í veg fyrir, að kærði geti spillt sakargögnum með óskertu frelsi sínu, svo sem með því að hafa áhrif á vitni eða hugsanlega samseka, þykir með hliðsjón af framansögðu og með vísan til 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 rétt að taka til greina kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins um gæsluvarðhald á hendur kærða, og skal hann sæta gæsluvarð- haldi allt til miðvikudagsins 16. desember 1981, kl. 1700. Brot þau, sem kærði er sakaður um, gætu varðað hann fangels- isrefsingu samkvæmt ákvæðum KXVI. kafla almennra hegningar- laga, og eru því ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar gæsluvarðhald- inu ekki til fyrirstöðu. Úrskurðarorð: Kærði, Davíð Ólafsson, sæti gæsluvarðhaldi allt til mið- vikudagsins 16. desember 1981, kl. 1700. Þriðjudaginn 8. desember 1981. Nr. 187/1979. Margrét Ólafsdóttir (Þorsteinn Júlíusson hrl.) gegn Gísla Hjálmarssyni (Othar Örn Petersen hrl.). Fasteignakaup. Gallar. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 17. október 1979, að fengnu áfrýjunarleyfi 4. s. m. Hann krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæsta- rétti. 1525 Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að stað- festa hann. Áfrýjandi greiði stefnda 2.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Margrét Ólafsdóttir, greiði stefnda, Gísla Hjálmarssyni, 2.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 10. apríl 1979. Mál þetta, sem dómtekið var miðvikudaginn 4. apríl sl., hefur Gísli Hjálmarsson, Nökkvavogi 28, Reykjavík, höfðað fyrir bæj- arþinginu með stefnu, birtri 24. apríl 1978, á hendur Margréti Ólafsdóttur, Seljavegi 13, Reykjavík, til greiðslu skuldar að fjár- hæð kr. 337.500 auk 19% ársvaxta frá 31. ágúst 1977 til greiðslu- dags og málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, þar með talinn matskostnaður og annar kostnaður samkvæmt framlögðum reikningum. Af hálfu stefndu hefur verið sótt þing og þær dómkröfur gerðar, að hún verði með öllu sýknuð af kröfum stefnanda og honum gert að greiða henni málskostnað að mati dómsins. Aðiljar hafa gert samkomulag um að ganga fram hjá sátta- nefnd, og sáttatilraunir fyrir dóminum hafa reynst árangurslaus- ar. Málavextir eru þeir, að með kaupsamningi, dagsettum 14. des- ember 1971, keypti stefnandi íbúð í kjallara hússins nr. 28 við Nökkvavog af stefndu, sem situr í óskiptu búi eftir mann sinn, Magnús Brynjólfsson. Samkvæmt kaupsamningi tók stefnandi við afnotum hinnar seldu eignar þá þegar. Í kaupsamningi er tekið. fram: „Kaupanda er kunnugt um bann heilbrigðisnefndar við því, að íbúðin sé tekin í notkun, en seljandi upplýsir, að tvær , megin ástæður fyrir því hafi verið: a) raki í íbúðinni, b) ófull- 1526 nægjandi salerni. Seljandi hefur látið lagfæra vatnsfrárennsli umhverfis húsið, en kaupandi tekur að sér að flytja til salerni.“ Stefnandi heldur því fram, að raka hafi gætt í íbúðinni, en vetur- inn 1976 til 1977 hafi keyrt úr hófi, þannig að allt hafi farið á flot í íbúðinni. Í júní 1977 gróf hann nokkrar holur umhverfis húsið til að kanna vatnsfrárennsli við húsið. Kom þá í ljós að sögn stefnanda, að það var mjög ófullkomið, jafnvel svo að verra væri en ekkert. Hann fékk tvo húsasmíðameistara til að skoða ástand frárennslisins, og liggur vottorð þeirra fyrir á dskj. nr. 10 og er dags. 26. júní 1977. Segir þar m. a., að við uppgröft hafi komið í ljós, að blautur moldarjarðvegur nái upp fyrir steypuskil og ekki sé jarðvatnslögn umhverfis húsið. Niðurfallsrör frá þaki liggi beint niður í jörðina og séu ekki tengd jarðvatnslögn. Greini- legur raki sé í kjallaranum og sums staðar renni vatn óhindrað inn í íbúðina. Miklar skemmdir séu í kjallara af þessum sökum. Einangrun sé ónýt, rafmagnsleiðslur og dósir sundur brunnar af ryði. Húsasmíðameistarar þessir voru Bergsveinn Jóhannesson, Heiðargerði 32, og Haukur Jósefsson, Nökkvavogi 28, báðir í Reykjavík. Þeir hafa staðfest vottorð þetta fyrir dómi. Þann 10. ágúst 1977 voru þeir Indriði Níelsson húsasmíða- meistari og Guðni Þórðarson byggingatæknifræðingur dómkvadd- ir samkvæmt beiðni stefnanda til þess að skoða og meta vatns- frárennsli umhverfis húsið að Nökkvavogi 28 í Reykjavík. Var þess sérstaklega óskað, að matsmenn létu í té skriflegt og rök- stutt álit á eftirfarandi: „1. Er vatnsfrárennsli umhverfis húsið fullnægjandi? 2. Var vatnsfrárennsli fullnægjandi miðað við kröfur og skyld- ur, sem gerðar voru 1970 til 1971? 3. Stafar raki í íbúðinni af utanaðkomandi raka vegna lélegs vatnsfrárennslis? 4. Hvað kostar að gera fullnægjandi vatnsfrárennsli? 5. Hvað kostar að bæta úr þeim skemmdum, sem stafa af vatnsaga? 6. Að lokum er þess beiðst, að skoðaðar verði og metnar sýnilegar skemmdir, sem að öðru leyti hafa komið fram vegna ófullnægjandi vatnsfrárennslis.““ Skoðun fór fram 29. ágúst 1977, og var mætt af hálfu beggja aðilja. Matsmenn segja í matsgerð sinni frá 31. ágúst 1977: „Við skoðun kom í ljós, að vatn virðist hafa flætt inn í kjall- arann og hafði valdið nokkrum skemmdum í herbergi NV hluta 1527 hússins. Fyrir utan húsið höfðu verið grafnar þrjár holur, sitt á hvorri hlið hússins, og náðu þær niður á fast jarðlag við neðri brún sökkuls. Vatn stóð í tveimur af þessum holum, þeim sem voru á vestur- og austurhlið hússins, en hola á suðurhlið var þurr, enda hafði verið komið fyrir gólfrist ofan á frárennsislögn, sem þarna lá frá húsinu í átt að Nökkvavogi. Við skoðun á holum þessum kom greinilega í ljós, hvernig frágangur við húsvegg er. Efst kom gras ásamt 10—20 sm. moldar- lagi, síðan kom um 25—30 sm. grjótlag (púkk) og síðan 60—70 sm. moldarlag, sem náði að þéttu sandlagi, sem undirstöður húss- ins standa á. Við mælingar kom í ljós, að kjallaragólfið lá um 100— 110 sm. undir jarðvegsyfirborði að utan. Þakniðurföll voru ekki tengd frárennslislögn, heldur gengu niður í áðurnefnt stein- lag (púkk). Engar jarðvatnslagnir voru sýnilegar við húsið. Með tilliti til framanskráðs viljum við svara spurningum Í matsbeiðni á eftirfarandi hátt: Sp. 1. Við teljum vatnsfrárennsli (flutningur á jarðvatni og regnvatni frá þaki) allsendis ófullnægjandi. Sp. 2. Frágangur við húshlið (púkk) verður að teljast algerlega ófullnægjandi í dag og eins 1970. Sp. 3. Við teljum, að koma megi í veg fyrir raka í íbúðinni með rétt hönnuðum og unnum jarð- og regnvatnslögnum. Sp. 4. Við teljum kostnað við gerð fullnægjandi jarð- og regn- vatnslagna vera kr. 210.000.-. Sp. 5. Svar, sjá sp. 4 og 6. Sp. 6. Skemmdir innanhúss (herbergi NV) metum við á kr. 71.500.-.“ Kröfugerð stefnanda er að meginstofni til byggð á matsgerð dómkvaddra manna. Stefnandi sundurliðar hana þannig: 1. Kostnaður við gerð fullnægjandi jarð- og regn- vatnslagna skv. mati .... ...c.00000 0. kr. 210.000 2. Skemmdir innanhúss skv. mati .............. — "7.500 3. Óþægindi ..........220000000 00. nn — 50.000 Samtals kr. 337.500 Stefnandi byggir á því, að í kaupsamningi hafi seljandi fullyrt, að hann hafi látið lagfæra vatnsfrárennsli umhverfis húsið, en heilbrigðisnefnd hafi bannað notkun íbúðarinnar vegna raka. 1528 Stefnandi hafi samkvæmt þessu ákvæði kaupsamningsins mátt treysta því, að vatnsfrárennsli væri í stakasta lagi, sérstaklega þar sem það var nýlagað. Þá heldur hann því fram, að mjög hafi skort á, að umboðsmaður stefndu, Ólafur Magnússon, hafi getað gefið upplýsingar um, hvernig að þessu verki hafi verið staðið á sínum tíma, og hafi þetta háð mjög framgangi og úrlausn málsins. Það hafi enda komið í ljós, að vatnsfrárennsli sé mjög ófullnægj- andi. Þá getur hann þess, að stefnandi hafi ekki getað gert kröfu vegna þessa galla fyrr, þar sem honum hafi ekki verið kunnugt um, hvaðan rakinn kom, og eins það, að aðalrakinn hafi ekki komið í ljós fyrr en veturinn 1976/1977. Síst af öllu hafi stefn- anda grunað, að vatnsfrárennslið væri ekki í lagi. Telur stefnandi galla þann, sem á eigninni er, verði að telja á ábyrgð stefndu, og heldur hann því fram, að stefnda eða umboðsmaður hennar hafi vitað við sölu íbúðarinnar, að vatnsfrárennslið var ekki fullkomið, hvort sem við það hafi verið gert eða ekki. Þá byggir stefnandi á því, að matsmenn staðfesti, að vatnfrá- rennslið sé ófullnægjandi. Fjárkröfu vegna óþæginda reisir hann á því, að við svo stórfelldan galla og vatnsaga, eins og hér sé við að eiga, verði þeir, er fyrir verða, fyrir miklum óþægindum. Heldur stefnandi því fram, að dómstólar hafi fulla heimild til að dæma aðiljum bætur þessa vegna. Rök stefndu fyrir sýknukröfu eru þau, að íbúðin hafi ekki verið haldin neinum bótaskyldum, leyndum galla, þá er hún var seld. Þá er kaupin voru gerð, hafi stefnanda verið vel ljóst, hvert á- stand kjallaraíbúðarinnar var, húsið hafi verið gamalt, enda tekið fram í kaupsamningi, að heilbrigðisnefnd hafði bannað, að íbúðin væri tekin í notkun vegna raka og ófullnægjandi salernis- aðstöðu. Þá segi í samningnum, að seljandi hafi látið lagfæra vatnsfrárennsli umhverfis húsið. Stefnda heldur því fram, að eiginmaður sinn, Magnús Brynjólfs- son, hafi á árunum 1968 til 1969 grafið í kringum húsið skurð, sem hafi alls staðar verið það djúpur, að hann hafi náð niður fyrir plötu kjallaragólfs. Hafi síðan verið látið í skurðinn grjót- púkk, en þar ofan á ca 20 cm moldarlag og þökur. Frárennsli af þaki hafi ekki verið lagt niður í grjótlagið, púkkið. Við suðurhlið hússins hafi verið komið fyrir rist ofan á frárennslislögn, sem hafi að sjálfsögðu verið undir kjallaraplötu. Stefnda telur þennan frágang hafa verið algerlega fullnægjandi til þess að halda jarð- vatni frá húsinu, enda sé aðeins um það rætt í kaupsamningi, að frárennsli hafi verið lagfært, en ekkert á það minnst, með hverj- 1529 um hætti frárennslið var lagað, og því síður, að lögð hefði verið fullkomnasta gerð „drain“-lagnar. Þá leggur stefnda á það á- herslu, að eiginmaður sinn hafi ekki lagt niðurföll af þaki niður í púkklagið, heldur muni stefnandi ásamt eiganda miðhæðar húss- ins hafa gert það vorið 1972, er þakrennur hússins voru lagfærð- ar. Þá bendir stefnda sérstaklega á, að líta verði á tímann, sem lið- inn sé, frá því að stefnandi kaupi, þar til hann kvartar við stefndu um leyndan galla, en það séu um fimm og hálft ár. Ástæða þessa hafi að sjálfsögðu verið, að enginn raki hafi verið í íbúðinni þenn- an tíma. Hins vegar kunni það að hafa smám saman valdið þétt- ingu á púkklaginu, að þakniðurföll voru lögð niður í púkklagið. Stefnda mótmælir fullyrðingu í matsgerð um, að púkklagið sé ekki nema 25—30 cm á þykkt og nái ekki niður að kjallaragólfi. Telur stefnda skýringu þess, að matsmenn telji púkklagið ekki þykkara, sennilega vera þá, að holur þær, sem grafnar voru fyrir utan húsið og matsmenn skoðuðu, hefðu staðið opnar þó nokkuð langan tíma og jarðvegur runnið niður í þær, áður en skoðun vegna matsgerðar fór fram. Stefnda heldur því fram, að hvernig sem á málið sé litið, beri hún enga bótaábyrgð gagnvart stefnanda og eigi þannig að sýkna hana af öllum kröfum hans. Þá var því haldið fram af hálfu stefndu við munnlegan flutn- ing málsins, að færi svo, að hún yrði talin ábyrg vegna tjóns stefnanda, gæti það aldrei orðið nema að hluta. Vegna lagareglna um sambýlishús ætti kostnaður við gerð frárennslislagnar við hús og tjón af þess völdum að skiptast milli íbúðareigenda í hlut- falli við eignarhluta. Stefnandi hefur komið fyrir dóm. Hann sagði, að íbúðin hefði verið nýmáluð, þegar hann tók við henni. Eftir um það bil hálft ár hafi farið að bera á raka. Málning hafi farið að detta af veggj- um í eldhúsi og stofu. Þorkell Traustason húsasmiður hafi sagt sér, að þetta væri raki eða einhverjar sýrur. Hann hafi fengið Ólaf Magnússon, son stefndu, til að koma og líta á þetta. Þeim hafi komið saman um, að rakinn, sem var í íbúðinni fyrir lagfær- ingu þá, sem rætt er um í kaupsamningi, væri að þorna upp. Raki þessi hafi haldið áfram árið eftir, en ekki mundi hann, hvort þá var rætt við Ólaf. Í bæði skiptin, sem rankans varð vart, kveðst hann hafa spartlað veggina og málað. Síðan sagði stefnandi það hafa gerst um haustið 1976, að einn 1530 morguninn fari allt á flot í svefnherberginu, en þar hefði ekkert sést áður. Ólafur Magnússon, sonur stefndu, hefur fyrir dómi neitað því, að stefnandi hafi kvartað undan raka við sig stuttu eftir kaupin, eins og stefnandi vill vera láta. Hann kvaðst aldrei eftir kaup stefnanda hafa séð raka í íbúðinni. Hann taldi, að haustið 1977 hefði heldur ekki verið um raka að ræða, heldur hafi flóðið stafað af bilun í plötunni. Stefnandi hafi lýst því þannig við hann, að bunan hefði staðið upp úr gólfinu. Stefnandi upplýsti, að haustið eftir kaup hans á íbúðinni hefðu steyptar þakrennur verið teknar niður og settar járnrennur í stað þeirra. Niðurföllum frá þessum rennum hefði þó ekki verið breytt. Hann hefði séð, þegar hann gróf þetta upp síðar, að niður- föllin hefðu aðeins verið sett svona meter niður í jörðina og ækkert meira. Þar undir hafi verið grjót. Eitt niðurfallsrör hafi þó verið sett í steinrör, sem tengt var út í „klóak“. Við breyting- una hefði frágangi ekki verið breytt. Matsmenn báru fyrir réttinum, að niðurfallsrennurnar hefðu, þá er þeir skoðuðu húsið, verið óslitnar alveg niður í púkklagið, sem um getur í matsgerð þeirra. Endi þeirra hafi náð niður undir púkklagið. Sama efni hafi verið í þeim alla leið frá þakrennu og niður í púkklag. Við skoðun matsmanna hafi ekkert komið fram um, hvenær þessar rennur voru gerðar eða hvort þeim hefði verið breytt. Komið hefur fyrir dóminn Benedikt Bogason verkfræðingur, tengdasonur stefndu. Hann kvaðst hafa skoðað frágang við húsið haustið 1977, eftir að þær holur höfðu verið grafnar, sem um getur í matsgerð. Hann sagði það sitt álit, að aðskilja bæri þetta í tvennt. Annars vegar „drain“-lögn og hins vegar regnvatnslögn. Jafnvel í nýbyggingum væri ógjarnan lagt í sömu lögn jarðvatn og regn af þaki, nema þetta væru óverulegir spottar, heldur væri lögð sérlögn fyrir yfirborðsvatnið, sem fossi niður í rigningar- skúrum og leysingum. Af þessum ástæðum hélt hann því fram, að Í matsgerðinni væri gengið út frá algerlega röngum forsendum. Hér ætti að ræða um tvennt, annars vegar, að „drain“-lögnin væri ófullkomin, sem ágreiningur væri um, og hins vegar um niðurfallsrennu frá þaki, sem hefði, eftir að stefnandi keypti íbúð- inar, verið lögð niður í „drain“-ið, en það sé brot á öllum reglum „og reglugerðum. Síðan fari allt eftir kenningum, „drain“-ið smá- þéttist vegna tengingar niðurfallsrennunnar niður í það og svo komi að því 1977, að „drain“-ið beri ekki meira og það hreinlega 1531 flæði inn í kjallarann. Þetta sjáist m. a. á því, að ekkert komi fyrir frá 1971—72 til 1977. Alltaf megi reikna með, að í þessum gömlu húsum geti opnast göt með fúgum, væru ekki gerðar sér- stakar ráðstafanir til að þétta svona kjallara. Hann kvaðst full- yrða, að „drain“-lögnin hefði verið algerlega fullnægjandi til að taka við jarðvatni. Áður en þakrennurnar voru lagfærðar eftir kaup stefnanda, hafi rennuniðurfallið verið svona meter frá jörðu og þannig gutlast ofan á grasið og dreifst þar og miðlast niður. Þegar gert hafi verið við rennurnar, hefði átt að leiða rennunið- urfallið algerlega út í frárennslið, en í stað þess hefði því aðeins verið stungið niður í „drain““-ið. Hörður Haraldsson byggingameistari, sá er breytti þakrennum hússins að Nökkvavogi 28 1972, hefur komið fyrir dóminn. Hann kvaðst hafa unnið það verk að beiðni Lilju Guðjónsdóttur, eig- anda fyrstu hæðar og með samþykki stefndu, Hann kvaðst hafa ráðið framkvæmd verksins í samráði við húseigendur. Hann sagðist hafa tengt niðurföll í stúta eða steinrör, sem fyrir voru í jörðinni, og ekkert hafa breytt legu niðurfalla. Hann kvaðst hafa athugað, að niðurföllin væru óstífluð. Hann sagðist hafa haft samband við konu stefnanda og spurt hana, hvort þau hefðu orðið vör raka í kjallaranum. Konan neitaði því. Haukur Skagfjörð Jósepsson húsasmíðameistari, annar vott- orðsgjafanna, sem áður er um getið og heima á að Nökkvavogi 28, kvaðst í skýrslu sinni fyrir dóminu hafa flutt í húsið 1977. Hann sagðist hafa aðstoðað stefnanda við að grafa holur þær, sem getið er um Í matinu og hjálpað honum við lagfæringar á lögnum við húsið eftir matið. Hann sagði, að niðurfallsrörin væru tvö. Garðmegin hefði niðurfallsrörið ekki tengst neinu, en götumegin hefði rörið, sem þar var, verið tengt við steypurör, sem voru gömul, full af jarðvegi og óhreinindum. Hann kvað púkklag hafa verið sums staðar við húsið, en annars staðar ekki. Hann sagði, að púkklagið hefði alls ekki náð niður að steypuskilum milli kjall- araplötu og veggs. Við yfirheyrslur kom fram, að stefnda greiddi hlutdeild kjall- arans í viðgerðinni á þakrennunum og niðurföllunum, en ekki voru þeir sammála um það, stefnandi og Ólafur, sonur stefndu, hvernig á því stóð. Sagði stefnandi, að stefnda hefði gert þetta gegn því, að hann félli frá bótarétti vegna bílskúrsréttar, sem hann keypti samkvæmt kaupsamningi, en reyndist ekki fyrir hendi, þegar til átti að taka. Ólafur sagði aftur á móti, að stefn- andi hefði talið, að rennurnar hefðu verið haldnar leyndum galla 1532 og því ætti stefnda að greiða viðgerðina. Hún hafi gert það, enda þótt ástand rennanna hefði verið öllum ljóst, er stefnandi keypti eignina. Stefnda var, þá er breytingar voru gerðar á rennunum, og er enn eigandi rishæðar hússins að Nökkvavogi 28. Álit dómsins. Í reglugerð nr. 169/1960 um holræsi í Reykjavík segir í 4. gr.: „Hyggist húseigandi tengja ræsi frá húsi sínu við holræsakerfi bæjarins eða gera breytingar eða viðbætur við eldra ræsi, ber honum með nægum fyrirvara að fá til þess skriflegt leyfi hjá bæjarverkfræðingi.“ Í 5. gr. sömu reglugerðar segir í 1. mgr.: „Með umsókninni fylgi uppdráttur af fyrirhuguðum holræsum og/eða breytingum á þeim eldri“. Í 6. gr., 2. mgr., sömu reglu- gerðar segir: „Uppdrættir skulu sýna allar lagnir, utanhúss og innan, er tengjast eiga við holræsið. Öll tæki, vatnslásar, niður- föll, hreinsilok og brunnar, er kerfinu tilheyra, skulu sýnd. Taka skal fram um vídd, efni og halla allra lagna“. Samkvæmt "7. gr. reglugerðarinnar á bæjarverkfræðingur að samþykkja uppdrátt- inn. Í 11. gr., 1. og 2. mgr., segir: „Bæjarverkfræðingur skal hafa eftirlit með því, að lagnir séu í samræmi við samþykktan uppdrátt og reglugerð þessa. Engar frárennslislagnir má hylja, fyrr en þær hafa verið viðurkenndar af bæjarverkfræðingi“. Í kaupsamningi segir, að seljandi hafi látið lagfæra vatnsfrá- rennsli umhverfis húsið. Af hálfu stefndu er við það miðað, að eiginmaður hennar hafi gert þetta 1968 eða 1969, en kaupsamn- ingur er dags. 14. desember 1971. Samkvæmt þessu ákvæði í kaupsamningi mátti stefnandi treysta því, að vatnsfrárennslið hefði verið lagfært og við það hefði verið farið að settum reglum og venjum. Ósannað er, að við lagfæringar vatnsfrárennslisins hafi verið fylgt ofannefndum reglugerðarákvæðum, og samkvæmt áliti matsmannanna, Indriða Níelssonar og Guðna Þórðarsonar, og vottorðsgjafanna, Bergsveins Jóhannessonar og Hauks Jóseps- sonar, var vatnsfrárennslið umhverfis húsið algerlega ófullnægj- andi, þá er þeir skoðuðu það. Þakrennum var breytt 1971, en ekki er í ljós leytt, að enda þótt þá hafi verið skipt um niðurfallsrör, hafi legu þeirra nokkuð verið breytt. Þannig hefur ekki verið sannað af hálfu stefndu, að þessi famkvæmd hafi skipt sköpum um, að flæddi í íbúð stefnanda haustið 1976. Stefnandi hefur borið, að hann hafi orðið var raka í eldhúsi og 1533 stofu fyrstu árin eftir að hann tók við íbúðinni, en samkvæmt framburðinum var þetta frekar talin sýrumyndun en raki, og eru kröfur málsins ekki af völdum þessa raka. Það er svo veturinn 1976/1977 sem flæðir í svefnherbergi stefnanda. Hinn 10. ágúst 1977 hlutast stefnandi til um, að tjón hans af þessum völdum og lagfæringar við húsið séu metnar. Matsgerð er dags. 31. ágúst 1977 og stefna birt 24. apríl 1978. Stefnandi þykir þannig ekki hafa sýnt tómlæti við að halda uppi kröfum sínum á hendur stefndu, og er þá m. a. við það miðað, að ósannað er, að hann hafi ekki mátt ætla, að raki sá, sem áður hafði komið fram í eld húsi og stofu, mundi lagast, þar sem hann var fullvissaður um, að vatnsfrárennsli við húsið hefði verið lagfært 1968 eða 1969. Af öllu ofanrituðu þykir leiða, að stefnda verði að bæta tjón stefnanda og lagfæringarnar við húsið, þar sem eignina skorti eiginleika, sem telja verður, að áskildir hafi verið við kaupin. Þótt stefnda kunni að eiga kröfu til þess, að aðrir íbúðareig- endur að Nökkvavogi 28 beri hluta kostnaðar við endurbætur vatnsfrárennslisins, sem nú hafa farið fram, skiptir það hér ekki máli, þar sem réttur stefnanda styðst við kaupsamning hans og stefndu. Af hálfu stefnda hefur áliti matsmanna um tjón stefnanda ekki verið hnekkt, en þar sem stefnandi vann algerlega sjálfur að lag- færingum eftir matið, liggur viðgerðarkostnaðurinn ekki fyrir. Þykir því við ákvöðun bóta stefndu til stefnanda rétt að miða við álit matsmannanna. Stefnandi hefur ekki reifað, hver óþægindi hann hefur haft af göllum þessum, og ekki fært fram nein gögn til styrktar síðasta lið kröfugerðar sinnar. Sá liður verður þannig ekki tekinn til greina. Stefnda skal þannig bæta stefnanda kr. 287.500. Vextir ákveðast 13% ársvextir frá 31. ágúst 1977 til 21. nóvem- ber s. á., 16% ársvextir frá þeim degi til 21. febrúar 1978, en 19% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags af dæmdri fjárhæð. Samkvæmt þessum úrslitum þykir rétt, að stefnda greiði stefn- anda kr. 190.000 í málskostnað, þar með talinn matskostnað. Hrafn Bragason borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Magnúsi Guðjónssyni byggingameistara og Ragnari Ingimarssyni byggingaverkfræðingi. Dómsorð: Stefnda, Margrét Ólafsdóttir, greiði stefnanda, Gísla Hjálm- arssyni, kr. 287.500 með 13% ársvöxtum frá 31. ágúst 1977 1534 til 21. nóvember 1977, 16% ársvöxtum frá þeim tíma til 21. febrúar 1978, en 19% ársvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags, og kr. 190.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 8. desember 1981. Nr. 95/1981. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson, settur vararíkissak- sóknari) segn Birgi Kristjánssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Fjárdráttur. Skjalafals. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Héraðsdómi var skotið til Hæstaréttar að ósk ákærða, en jafnframt áfrýjað af ákæruvaldsins hálfu til þyngingar og þess krafist, að ákærði verði sakfelldur samkvæmt öllum ákæruliðum. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan áfrýjunarkostn- að, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 3.000.00 krónur, og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, 3.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Birgir Kristjánsson, greiði allan kostnað af 1535 áfrýjun málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkis- sjóð, 3000.00 krónur, og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttar- lögmanns, 3.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 22. desember 1980. Ár 1980, mánudaginn 22. desember, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörns- syni yfirsakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 670/1980: Ákæruvaldið gegn Birgi Kristjánssyni, sem tekið var til dóms 17. þ. m. Mál þetta er höfðað með ákæru, dags. 9. þ. m., gegn Birgi Kristjánssyni, Strandaseli 2, Reykjavík, fæddum 22. október 1944 í Reykjavík, „fyrir eftirtalin brot framin í Reykjavík á árinu 1979, nema annars sé getið: I. Tekið á leigu handslípivél þann 31. maí 1977 hjá vélaleigu Eyjólfs Gunnarssonar, Seljabraut 52, Reykjavík, án þess að standa skil á leigu eða vélinni sjálfri, sem ákærði ráðstafaði ann- að, en óvíst hvert. Il. Í september 1979 tekið við samtals kr. 700.000 úr hendi konunnar I. I. sem fyrirframgreiðslu til efniskaupa og fyrir vinnu á heimili konunnar og staðið skil á hvorugu, en notað peningana í þágu fyrirtækis síns, Húseignaþjónustunnar sf. Teljast framangreindir verknaðir varða aðallega við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en til vara við 247. gr. lag- anna. III. Falsað nafn Árna Kristinssonar á umsókn um stofnun tékkareiknings nr. 3463 í Sparisjóði vélstjóra í Reykjavík 11. júní 1979 og eftir opnun reikningsins gefið út í júní 1979 með sama nafni alls 11 tékka til handhafa og notað í viðskiptum: 1. Nr. 281501, kr. 20.000, dagsettur 14 „júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er með framsali ákærða og áritun sparisjóðs- ins á bakhlið. 2. Nr. 781502, kr. 50.000, dagsettur 14. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af Sigfúsi Sigurðssyni, Garða- stræti 49, Reykjavík. 3. Nr. 781503, kr. 10.000, dagsettur 15. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af sama manni. 1536 4. Nr. 781504, kr. 17.000, dagsettur 15. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af Gunnari Sch. Sigurðssyni, Mávahlið 46, Reykjavík. 5. Nr. 781505, kr. 10.000, dagsettur 16. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af Laugavegs Apóteki, Lauga- vegi 16, Reykjavík. 6. Nr. 781506, kr. 15.000, dagsettur 16. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af Fossnesti, Selfossi. 7. Nr. 781507, kr. 10.000, dagsettur 16. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af Blómavali, Sigtúni, Reykja- vík. 8. Nr. 781508, kr, 5.000, dagsettur 17. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af Brauðbæ, Reykjavík. 9. Nr. 781509, kr. 10.000, dagsettur 17. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af versluninni Kjalfelli sf., Gnoðarvogi 78, Reykjavík, 10. Nr. 781510, kr. 10.000, dagsettur 18. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af Fínpússningu sf., Dugguvogi 6, Reykjavík. 11. Nr. 781511, kr. 7.000, dagsettur 18. júní 1979. Óvíst um notkun, en tékkinn er framseldur af Sveini Egilssyni hf., Reykja- vík. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar.““ Málsatvik. 1. Hinn 13. mars 1979 kærði Eyjólfur Gunnarsson, Seljabraut 52, yfir því til rannsóknarlögreglu ríkisins, að ákærði hefði hinn 31. maí 1977 tekið hjá vélaleigu sinni á leigu handslípivél af gerðinni Wolf og ekki skilað vélinni aftur, þótt margsinnis hefði verið rekið eftir því. Verðmæti vélarinnar kvað Eyjólfur um 80 þús. kr. Ákærði kannast við, að hann hafi tekið vélina á leigu og að hann hafi ekki staðið skil á henni. Hann neitar því hins vegar, að hann hafi selt vélina né fénýtt sér hana á annan hátt. Hann segist hafa um þessar mundir stundað húsaviðgerðir. Hann kveð- ur vélina hafa verið í sinni vörslu eða starfsmanna sinna, er hann fór til útlanda, og hafi þá allt verið komið í vitleysu með verk þau, er hann hafði á hendi, eins og ákærði orðar það. Síðan viti 1537 hann ekkert um, hvað um vélina hafi orðið, en hefur getið sér þess til, að starfsmenn hans hafi tekið vélina upp í vangreidd laun. Ekki hefur ákærði þó fært sönnur á það, og við rannsókn málsins hefur ekki komið í ljós, hvað orðið hafi um vélina. 2. Í septemberbyrjun 1979, er ákærði fékkst enn við húsavið- gerðir, tók hann að sér viðgerðir á húsi Ingibjargar Ingibjarts- dóttur, Bjargarstíg 16 hér í borg. Var um að ræða viðgerðir bæði utanhúss og innan. Er sannað, að ákærði tók fyrirfram við greiðsl- um frá Ingibjörgu, hinn 5. sept. við 200 þús. kr. „fyrir efni og vinnu“, eins og það er orðað í kvittun, og 11. sept. 500 þús. kr. „inn á verk v/Bjargarstíg 16“. Þá er leitt í ljós, að ákærði lét í staðinn hvorki efni né vinnu í té, nema hvað hann annaðist smáviðgerð á hurðarhúni. Stendur enn við það, að Ingibjörg hefur ekkert annað fengið fyrir greiðslur sínar. Ákærði kannast við, að fé þetta, 700 þús. kr., hafi runnið inn í rekstur Húseignaþjónustunnar s/f, er hann kveðst hafa rekið. Kannast hann við, að hann hafi ekki innt verkið af höndum. Hann ber því við, að hann hafi verið settur í afplánun refsingar, en svo sem síðar kemur fram, var hann dæmdur 12. des. 1979 í 6 mánaða fangelsi og hefur afplánað þann dóm. Ákærði neitar því, að hann hafi fengið greiðslurnar án þess að ætla sér að vinna verkið, en þetta hafi lent í undandrætti. 3. Hinn 11. júní 1979 opnaði ákærði ávísanareikning í Spari- sjóði vélstjóra og gaf þá upp nafnið Árni Kristinsson, Strandaseli 2. Hann sýndi þá ökuskírteini Árna Kristinssonar, Laugarnesv. 48, fædds 29. júlí 1947, nafnnr. 0526-2518. Skírteini þetta segist ákærði hafa fengið hjá manni, er hann vill ekki nafngreina. Inn í skírteinið hafði ákærði límt mynd af sér. Ákærði ritaði nafnið Árni Kristinsson undir umsókn um opnun reikningsins svo og undir innleggsnótu að fjárhæð 60.000 kr. Dagana 14. til 18. júní gaf ákærði svo út 11 tékka á reikninginn og undirritaði þá með nafni Árna. Notaði hann tékkana í ýmsum viðskiptum, að eigin sögn bæði til persónulegra þarfa eða í þágu Húseignaþjónust- unnar, svo sem segir í ákæru, en eins og þar kemur fram, er ekki í öllum tilvikum upplýst, hvaða greiðslur ákærði innti af höndum með tékkunum. Innborganir hafa borist á reikninginn fyrir öllum tékkunum, þannig að tékkaeigendur urðu ekki fyrir neinu fjártjóni. Ákærði segist vegna fortíðar sinnar ekki hafa getað fengið opnaðan tékkareikning á sínu nafni, en þurft nauðsynlega á reikningi að halda vegna starfsemi sinnar. Hafi hann því gripið 97 1538 til þess ráðs að nota nafn Árna, þar sem hann hafði ökuskírteini hans undir höndum. Í skýrslu rannsóknarlögreglu kemur fram, að Árni hafði týnt skírteininu, en ekki mundi hann hvenær. Niðurstöður. Um slípivél þá, sem I. ákæruþáttur fjallar um, er það að segja, að ekki er leitt í ljós, hvað um hana hafi orðið. Að vísu er ljóst, að ákærði stóð ekki skil á henni, en það kann að stafa af orsök- um, sem ákærða verður ekki gefin refsiverð sök á. Þykir ekki sannað, að hann hafi selt vélina eða fénýtt sér hana. Ber að sýkna ákærða af þessum ákærulið, og samkvæmt því verður ekki tekin til meðferðar í máli þessu fjárkrafa, sem eigandi vélarinnar hafði sett fram. Ekki þykir sannað, að ákærði hafi beinlínis haft í huga að nota sér fé það, sem Ingibjörg Ingibjartsdóttir greiddi honum, án þess hann ætlaði sér að inna verkið af höndum. Hins vegar er ljóst, að ákærða var óheimilt að ráðstafa fé þessu nema í þágu verks þess, sem hann hafði tekið að sér, svo sem til efniskaupa eða upp í áfallin vinnulaun. Með því að eyða fénu til annars hefur ákærði gerst sekur um fjárdrátt, er varðar við 247. gr. alm. hegningar- laga. Ákærði notaði í lögskiptum við Sparisjóð vélstjóra o. fl. skjöl, sem hann hafði í heimildarleysi undirritað nafni Árna Kristins- sonar. Hafa ber þá í huga, að ákærði sveik ekki út fé með tékk- um þeim, sem hann notaði, og er ósannað, að hann hafi haft slík- an fjárvinning í huga. Þessi brot ákærða varða við 1. mgr. 155. gr. alm. hegningarlaga. Ákærði hefur sætt þessum refsidómum: 1963 1.500 kr. sekt fyrir áfengis- og umferðalagabrot. 1963 8 daga varðhald fyrir umferðalagabrot. 1965 6 mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir þjófnað og svik. 1965 4.000 kr. sekt fyrir áfengis- og umferðalagabrot. 1966 6 mánaða fangelsi fyrir svik (skilorð dóms frá 14. apríl 1965 rofið). 1968 20 daga varðhald fyrir umferðar- og áfengislagabrot. 1969 7 mánaða fangelsi fyrir þjófnað, nytjastuld og umferðar- lagabrot. 1971 3 mánaða fangelsi fyrir svik. 1539 1972 20 mánaða fangelsi fyrir skjalafals, þjófnað, svik og nytja- stuld og brot gegn 110. gr. hegningarlaga. 1974 7 mánaða fangelsi fyrir skjalafals, þjófnað og svik. 1975 sakfelldur fyrir skjalafals og svik, en refsing ekki dæmd. 1975 15 mánaða fangelsi fyrir skjalafals, þjófnað, fjárdrátt og svik. 1978 150.000 kr. sekt fyrir ölvun við akstur. 1979 (12. des.) 6 mánaða fangelsi fyrir svik. Ákærði hafði 10. febr. 1978 fengið reynslulausn á 146 fangelsis- dögum, er hann átti eftir að afplána samkvæmt eldri dómum. Dagar þessir eru innifaldir í refsingu skv. dómi 12. des. 1979. Í sakavottorði kemur einnig fram, að ákærði hafi 1969 verið dæmdur í eftirlit (skyddstilsyn) í Gautaborg vegna þjófnaðar- brots. Refsingu ákærða ber að dæma sem hegningarauka skv. 78. gr. alm. hegningarlaga, þar sem brotin eru öll framin fyrir 12. des. 1979, er ákærði var síðast dæmdur í refsingu. Enn fremur verður að taka tillit til 72. og 255. gr. hegningarlaga, þar sem ákærði verður að teljast vanaafbrotamaður. Samkvæmt þessu verður ákærði dæmdur í 4 mánaða fangelsi. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Birgir Kristjánsson, sæti fangelsi 4 mánuði. Ákærði greiði kostnað sakarinnar. 1540 Fimmtudaginn 10. desember 1981. Nr. 91/1980. Raftækjaverksmiðjan h/f (Gestur Jónsson hdl.) segn Sementsverksmiðju ríkisins (Gunnar Helgason hdl.). Veðtrygging. Tryggingarbréf. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfa- son og Sigurgeir Jónsson. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 18. júní 1980. Krefst hann þess, að hrundið verði kröfu stefnda um viðurkenningu á Í. veðrétti (áður 2. veðrétti) í eignar- hluta áfrýjanda í Háaleitisbraut 68 í Reykjavík fyrir dóm- skuld Breiðholts h/f við stefnda, að fjárhæð 30.540.924 gaml- ar krónur. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms að því er áfrýjanda varðar, þó þannig, að viðurkenndur verði 1. veð- réttur hans (áður 2. veðréttur) í eignarhluta áfrýjanda í Háaleitisbraut 68, Reykjavík, nú um 400 fermetrar, fyrir dómskuld Breiðholts h/f við sig, að fjárhæð 30.540.924 saml- ar krónur. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Svo sem greinir í héraðsdómi, veðsetti Breiðholt h/t stefnda með bréfi 10. nóvember 1976 með 2. veðrétti og upp- færslurétti um það bil 600 fermetra verslunarhúsnæði á 1. hæð í húsinu Háaleitisbraut 68 í Reykjavík og um það bil 500 fermetra húsnæði í kjallara hússins „til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu á skuldum þeim, sem fyrirtækið { Breiðholt h/f) nú eða síðar, á hvaða tíma sem er, kann að 1541 standa í við Sementsverksmiðju ríkisins, Akranesi... að samantaldri fjárhæð allt að kr. 42.500.000,00.“ Með bréfi 11. febrúar 1977 veðsetti Breiðholt h/f stefnda ofangreint um það bil 600 fermetra verslunarhúsnæði með 2. veðrétti og uppfærslurétti til tryggingar á skuldum veðsala við stefnda „að samantaldri fjárhæð allt að kr. 8.500.000,00%. Bréfi þessu hefur nú verið aflýst. Með ódagsettu bréfi stefnda leysti hann úr veðböndum vegna framangreindra skuldaskipta um það bil 500 fermetra húsnæði í kjallara hússins Háaleitisbrautar 68, og með bréfi stefnda 19. júní 1981 leysti hann enn úr veðböndum 205 fer- metra af um það bil 600 fermetra verslunarhúsnæði á I. hæð hússins, sem hann átti 2. veðrétt í samkvæmt framansögðu. 11. Dómkröfur stefnda í héraði á hendur Breiðholti h/f voru einskorðaðar við þá 8 víxla, sem greinir í héraðsdómi. Eru þeir gefnir út á tímabilinu 8. nóvember 1977 til 3. mars 1978. Telur stefndi, að kröfur sínar á hendur Breiðholti h/f, sem dæmt var um í héraðsdóminum, er ekki hefur verið áfrýjað af hálfu Breiðholts h/f, séu veðtryggðar í eignarhluta áfrýj- anda í húsinu Háaleitisbraut 68 í skjóli tryggingarbréfs 10. nóvember 1976 og beri áfrýjanda að hlíta því. Miða verður við það, að framangreindir víxlar eigi rót að rekja til sölu stefnda á sementi til Breiðholts h/f á tímabilinu 3. október 1977 til 27. febrúar 1978. Víxlar þessir stafa því sjálfstætt frá viðskiptum stefnda við greint fyrirtæki, eftir að það af- salaði hinum veðsetta eisnarhluta til áfrýjanda hinn 7. júlí 1977. Eigi er því haldið fram í málinu af hálfu stefnda, að til viðskipta þessara hafi verið stofnað af nauðsyn í því skyni að firra hann tjóni vegna sementssölu til Breiðholts h/f. Afsali Breiðholts h/f til áfrýjanda var þinglýst 8. júlí 1977. Óljóst er, hvenær fyrirsvarsmönnum stefnda varð kunnugt um afsalið. Samkvæmt málflutningi hér fyrir dómi ber að miða við, að bréf áfrýjanda til stefnda frá 18. nóvember 1977, sem tekið er upp í héraðsdóm, hafi borist stefnda sama dag og það var ritað. 1542 II. Sönnunarbyrði um, að forráðamenn stefnda hafi vitað um afsalið fyrir þennan tíma, hvílir á áfrýjanda, en eðlilegt var að ætlast til þess af honum, að hann tilkynnti stefnda sem tryggingarbréfshafa um afsalið. Hefur áfrýjanda eigi fulln- ast sönnur um, að stefnda hafi verið kunnugt um afsalið fyrr en 18. nóvember 1977. IV. Með vísan til þessa verður að telja, að einungis þær kröfur, sem stafa af skiptum stefnda og Breiðholts h/f fram til 18. nóvember 1977 séu veðtryggðar á grundvelli tryggingarbréfs 10. nóvember 1976, að aðgættum veðbandslausnum samkv. framansögðu. Nema þessar fjárhæðir alls 142.599.35 nýjum krónum. Málsaðiljar eru á einu máli um, að vegna upp- færsluréttar séu kröfur, sem falla undir greint tryggingar- bréf, nú tryggðar með 1. veðrétti, sbr. kröfur þeirra hér fyrir dómi og veðbókarvottorð, sem fram hefur verið lagt. Aðilja greinir eigi á um afmörkun veðandlagsins. Á stefndi samkvæmt þessu 1. veðrétt í um það bil 400 fermetra versl- unarhúsnæði á 1. hæð (suðvesturhlið) í húsinu Háaleitisbraut 68 í Reykjavík, eign áfrýjanda, til tryggingar ofangreindri fjárhæð, 142.599.35 nýjum krónum. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, samtals 12.500.00 krónur. Dómsorð: Stefndi, Sementsverksmiðja ríkisins, á 1. veðrétt í um það bil 400 fermetra verslunarhúsnæði á I. hæð (suð- vesturhlið) í húsinu Háaleitisbraut 68 í Reykjavík, eign áfrýjanda, Raftækjaverksmiðjunnar h/f, til tryggingar 142.599.35 nýjum krónum. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, samtals 12.500.00 krónur að viðlagðri aðför að lögum. 1543 Sératkvæði hæstaréttardómaranna Benedikt Sigurjónssonar og Sigurgeirs Jónssonar. Við erum sammála atkvæði hæstaréttardómaranna Loga Einarssonar og Ármanns Snævarr að öðru leyti en því, er varðar forsendur í kafla III, sem við teljum að eigi að hljóða svo: Við mótttöku bréfs þessa varð forráðamönnum stefnda örugglega kunnugt um sölu hinnar veðsettu eignar til áfrýj- anda og að áfrýjandi vildi ekki sætta sig við, að frekari veð- bönd legðust á eignina. Mátti stefndi því eigi treysta því, að skuldir, sem stofnuðust vegna viðskipta við Breiðholt h/f eftir þann dag, nytu veðtryggingar í umræddri eign. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Ég er sammála öðrum dómendum um, að víxlar þeir, sem Í málinu greinir og út eru gefnir á tímabilinu 8. nóvember 1977 til 3. mars 1978, séu vegna sementsúttektar Breiðholts h/f hjá stefnda í mánuðunum október 1977 til febrúar 1978 að báðum meðtöldum. Enn fremur tel ég, eins og hæstarétt- ardómararnir Ármann Snævarr og Logi Einarsson, að eins og hér stendur á, njóti ekki veðréttar samkvæmt tryggingar- bréfi því, sem Breiðholt h/f gaf út til stefnda hinn 10. nóv- ember 1976, kröfur stefnda á hendur Breiðholti h/f, sem stofnaðar voru vegna sementsúttektar, eftir að stefndi fékk vitneskju um, að félagið hafði selt áfrýjanda hinn veðsetta eignarhluta sinn í Háaleitisbraut 68. Afrýjandi hélt því fram þegar í greinargerð sinni fyrir héraðsdómi, að vitneskju um sölu eignarhlutans hefði stefndi fengið áður en framangreindar sementsúttektir áttu sér stað. Sést ekki, að á þetta hafi stefndi nokkru sinni borið brigður. Þessa óvefengdu staðhæfingu áfrýjanda tel ég, að leggja beri til grundvallar dómi í málinu. Leiðir þá af því og öðru, sem að framan hefur verið greint, að stefndi á ekki veðrétt í eign- 1544 arhluta áfrýjanda í Háaleitisbraut 68 fyrir neinum hluta af þeirri fjárhæð, er Breiðholt h/f var dæmt til að greiða með hinum áfrýjaða dómi. Tel ég því, að sýkna beri áfrýjanda af öllum kröfum stefnda í málinu og dæma hann til að greiða áfrýjanda 18.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 11. apríl 1980. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, höfðaði Sementsverksmiðja ríkisins, Akranesi, fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 20. júní 1978, á hendur Breiðholti h/f, Lágmúla 9, Reykjavík, og Raf- tækjaverksmiðjunni h/f, Hafnarfirði. Kröfur stefnanda í upphafi voru þær, að stefndi Breiðholt h/f verði dæmdur til að greiða sér kr. 37.566.574 með tilgreindum vöxtum svo og til greiðslu málskostnaðar. Á hendur stefnda Raf- tækjaverksmiðjunni h/f var krafan gerð til að þola með dómin- um staðfestingu á veðrétti í ca 600 fermetra eignarhluta í fast- eigninni nr. 68 við Háaleitisbraut hér í borg fyrir hinum dæmdu fjárhæðum á hendur stefnda Breiðholti h/f. Á síðara stigi málsins lækkaði stefnandi fjárhæð stefnukröfu sinnar. Eru kröfur stefnanda nú þannig, að stefndi Breiðholt h/f verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 30.540.924 með 3% mánaðarvöxtum af kr. 3.727.694 frá 1. desember 1977 til 15. desember s. á., af kr. 8.982.569 frá þeim degi til 1. janúar 1978, af kr. 14.259.934 frá þeim degi til 15. janúar s. á., af kr. 21.000.519 frá þeim degi til 15. febrúar 1978, af kr. 24.676.634 frá þeim degi til 15. mars 1978, af kr. 26.946.219 frá þeim degi til 1. apríl 1978, af kr. 28.966.624 fá þeim degi til 15. apríl s. á., af kr. 30.540.924 frá þeim degi til 1. júní 1979, 4% mánaðarvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979 og 41% % frá þeim degi til greiðslu- dags svo og til greiðslu málskostnaðar að mati dómsins. Á hendur stefnda Raftækjaverksmiðjunni h/f gerir stefnandi nú þær kröfur, að staðfest verði, að ofangreindar kröfur á hendur stefnda Breiðholti h/f séu veðtryggðar með 2. veðrétti, næst á eftir veði áhvílandi á 1. veðrétti til Landsbanka Íslands, upphaflega að fjárhæð kr. 50.000.000 í eignarhluta þessa stefnda í húseigninni nr. 68 við Háaleitisbraut hér í borg, sem nánar er tiltekinn 600 fermetra verslunarhúsnæði á 1. hæð (suðvesturhlið). Beinist krafan að því, að þessi stefndi verði dæmdur til að þola þessa staðfestingu. Ekki er gerð krafa af hálfu stefnanda til greiðslu málskostnaðar úr hendi þessa stefnda. 1545 Af hálfu stefnda Breiðholts h/f hefur ekki verið sótt þing í málinu, var honum þó löglega stefnt. Ber þvi samkvæmt 118. gr. einkamálalaga nr. 85/1936 að dæma málið að því er hann varðar samkvæmt framlögðum skjölum og skilríkjum. Stefndi Raftækjaverksmiðjan h/f hefur krafist þess, að synjað verði um staðfestingu á veðrétti í eignarhluta hans í Háaleitis- braut 68 hér í borg fyrir þeim fjárhæðum, sem stefnda Breiðholti h/f kann að verða dæmt að greiða stefnanda málsins. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnanda samkvæmt taxta Lög- mannafélags Íslands. Krafa stefnanda í málinu nú er samkvæmt 8 víxlum, öllum útgefnum af stefnanda, en samþykktum til greiðslu af stefnda Breiðholti h/f í Landsbanka Íslands þannig: 1. Víxill, útgefinn 8. nóvember 1977, með gjald- daga 1. desember 1977, upphaflega að fjárhæð kr. 9.161.195, en nú að eftirstöðvum ........ kr. 3.727.694 2. Víxill, útgefinn 8. nóvember 1977, með gjald- daga 15. desember 1977 ............0..0.... — 5.254.875 3. Víxill, útgefinn 23. nóvember 1977, með gjald- daga 1. janúar 1978 ...........0.....0.... — 5.277.365 4. Víxill, útgefinn 8. desember 1977, með gjald- daga 15. janúar 1978 ...............0.0.0... — 6.740.585 5. Víxill, útgefinn 18. janúar 1978, með gjald- daga 15. febrúar 1978 .................... — 3.676.115 6. Víxill, útgefinn 9. febrúar 1978, með gjald- daga 15. mars 1978 ............000000.0.000... — 2.269.585 7. Víxill, útgefinn 3. mars 1978, með gjald- daga 1. apríl 1978 .............000000000.. — 2.020.405 8. Víxill, útgefinn 3. mars 1978, með gjald- daga 15. apríl 1978 ............000.0.0.0... — 1.574.300 eða samtals kr. 30.540.924 Stefnandi hefur lagt fram frumrit umræddra víxla. Ber því samkvæmt framansögðu að dæma stefnda Breiðholt h/f til að greiða stefnanda fjárhæð þeirra, kr. 30.540.924 með vöxtum, eins og krafist er í stefnu, enda hefur ekki verið framhaldsstefnt til hækkunar á vaxtafæti. Enn fremur til greiðslu málskostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 1.900.000. 1546 Allur rekstur máls þessa snýst um kröfur stefnanda á hendur stefnda Raftækjaverksmiðjunni h/f. Verða málsatvik nú rakin að því leyti: Breiðholt h/f var um árabil starfandi byggingafyrirtæki og hafði af þeim sökum stór og mikil viðskipti við stefnanda um sementskaup. Á árinu 1977 hafði fyrirtækið m. a. í byggingu verslunarhúsnæði við Háaleitisbraut nr. 68 hér í borg. Gagnvart viðskiptum sínum við stefnanda gaf stjórn þess félags út trygg- ingarbréf, dags. 10. nóvember 1976, þar sem segir m. a.: „Að til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu á skuldum þeim, sem fyrirtækið nú eða síðar, á hvaða tíma sem er, kann að standa í við Sementsverksmiðju ríkisins, Akranesi, hvort sem það voru víxilskuldir þess, skuld á viðskiptareikningi, eða hvers konar aðrar skuldir við Sementsverksmiðjuna, að samantaldri fjárhæð allt að kr. 42.500.000,- — Fjörutíu og tvær milljónir og fimm hundruð þúsund krónur 00/100 —, setjum við hér með Sementsverksmiðjunni að veði eftirtalda hluta í 2. byggingar- áfanga í fasteigninni nr. 68 við Háaleitisbraut, hér í borg: a) Ca. 600 fermetra verslunarhúsnæði á 1. hæð (suðvestur- hlið). b) Ca. 500 fermetra húsnæði í kjallara í norðvesturhluta hans. Eignir þessar eru veðsettar með II. — öðrum veðrétti og upp- færslurétti, næst á eftir tryggingabréfi til Landsbanka Íslands, útg. 7. júlí 1975, að fjárhæð kr. 50.000.000.-. Hið framangreinda er veðsett í því ástandi sem það er nú í eða síðan kann að verða með hvers konar endurbótum og við- aukum, og eru vátryggingarfjárhæðir hins veðsetta innifaldar í veðsetningunni. Tryggingabréf þetta gildir jafnt, þótt greiðslufrestur verði veittur einu sinni eða oftar, víxlar framlengdir að meira eða minna leyti, með sömu eða öðrum víxilskuldurum og þar til allt, sem að framan getur, að sé með veði þessu tryggt, er veðhafa að fullu greitt.“ Enn gaf stjórn félagsins út tryggingarbréf, dags. 11. febrúar 1977, en þar segir m. a.: „Að til tryggingar skilvísri og skaðlusri greiðslu á skuldum þeim, sem fyrirtækið nú eða síðar, á hvaða tíma sem er, kann að standa í við Sementsverksmiðju ríkisins, Akranesi, hvort sem það voru víxilskuldir þess, skuld á viðskiptareikningi eða hvers konar aðrar skuldir við Sementsverksmiðjuna, að samantaldri fjárhæð allt að kr. 8.500.000,- — Átta milljónir og fimm hundruð 1547 þúsund 00/100 —, setjum við hér með Sementsverksmiðjunni að veði eftirtalda hluta í 2. byggingaráfanga í fasteigninni nr. 68 við Háaleitisbraut, hér í borg. Ca. 600 fermetra verslunarhúsnæði á 1. hæð (suðvesturhlið). Eignir þessar eru veðsettar með II. — öðrum veðrétti og upp- færslurétti, næst á eftir tryggingabréfi til Landsbanka Íslands, útg. 7. júlí 1975, upphaflega að fjárhæð 50.000.000,- en nú að eftirst. 10.000.000,-'““. Báðum bréfum þessum var þinglýst að lögum. Með kaupsamningi, dags. 5. júlí 1977, selur stefndi Breiðholt h/f stefnda Raftækjaverksmiðjunni h/f ca 600 fermetra verslun- arhúsnæði á 1. hæð í húsinu nr. 68 við Háaleitisbraut, sem í bygg- ingu var, sem ekki er deila um, að hafi verið í suðvesturhluta hússins og tryggingarbréfin um þann hluta tóku til. Samkvæmt þessum kaupsamningi, sem ekki var þinglýst, kemur fram m. a., að „þær áhvílandi veðskuldir, sem nú hvíla á eigninni, skal selj- andi hafa afritað af henni eigi síðar en 20. september 1977, og skal afsal þá gefið út, enda lofar seljandi að skila hinni seldu eign veðbandslausri og án allra kvaða....“. Hinn 7. júlí 1977 gaf stefndi Breiðholt h/f út afsal til stefnda Raftækjaverksmiðjunnar h/f fyrir hinu fyrrgreinda húsnæði. Þar segir, eftir að húsnæðinu hefur verið lýst, ástandi þess við afsalið og hvað stefndi Breiðholt h/f taki að sér að gera húsnæð- inu, „á eigninni eru nú áhvílandi eftirtalin veðbönd, sem Breið- holt h.f. skal hafa afmáð af eigninni fyrir 20. september 1977: a) Tryggingarbréf vegna skuldar við Landsbanka Íslands á 1. veðrétti að fjárhæð kr. 10.000.000,- b) Tryggingarbréf vegna skuldar við Sementsverksmiðju ríkisins á II. veðrétti (2 bréf) samtals að fjárhæð kr. 51.000.000,-““ Afsali þessu var þinglýst að lögum. Af gögnum málsins er ljóst, að á þessum árum, þ. e. 1975 til 1977, átti stefndi Breiðholt h/f í greiðsluörðugleikum með upp- gjör við stefnanda varðandi úttektir á sementi frá verksmiðju hans svo sem og aðrar steypustöðvar á þessum tíma. Gekk á ýmsu í þessu sambandi, en mikil víxilviðskipti áttu sér stað varð- andi útektirnar. Stefnandi hafði veitt hinum ýmsu steypustöðv- um, þ. á m. stefnda Breiðholti h/f, staðgreiðsluafslátt, en vegna vanefnda svipt það félag um tíma þeim afslætti og krafist stað- greiðslu á sementsúttektum fyrirtækisins. Gekk á ýmsu í þessu sambandi. Hér fyrir dómi hafa gefið skýrslur þeir Hafsteinn Bald- vinsson hæstaréttarlögmaður, sem á þessum tíma var stjórnar- 1548 formaður Breiðholts h/f, og Sigurður S. Jónsson, framkvæmda- stjóri þess félags. Þessar yfirheyrslur hníga að svo til öllu leyti að viðskiptum stefnda Breiðholts h/f við stefnanda um greiðslu- kjör, staðgreiðsluafslátt og víxilviðskipti vegna úttekta á sementi frá stefnanda. Dómurinn telur ekki tilefni til að rekja yfirheyrsl- ur þessar sérstaklega, en vísar til þeirra. Á þessum tíma, sem þessar skýrslur greina frá, voru samningaviðræður milli stefnda Breiðholts h/f og stefnda Raftækjaverksmiðjunnar h/f um kaup hins síðarnefnda á margnefndu húsnæði, sem svo leiddu til afsals, eins og áður greinir. Hinn 18. nóvember 1977 ritar Jón Finnsson hæstaréttarlögmaður fyrir hönd Raftækjaverksmiðjunnar h/f stefnanda bréf, þar sem segir m. a. „ — Hinn 11. nóvember s.l. fór fram nauðungaruppboð á versl- unarhúsnæði á 1. hæð Háaleitisbrautar 68, Reykjavík, áður eign Breiðholts h.f. Af því tilefni leyfi ég mér f. h. Raftækjaverksmiðjunnar h/f í Hafnarfirði að taka fram eftirfarandi: Með afsali, dags. 7. júlí s.l., seldi Breiðholt h/f framangreinda eign Raftækjaverksmiðjunni h/f. Eignin var þá undir uppboði, m. a. vegna vanskilaskulda við yður að fjárhæð um 13,5 milljónir króna. Samkvæmt samningi bar seljanda að aflétta áhvílandi veðskuldbindingum og leysa eignina undan uppboðinu eigi síðar en 20. september s.l. Við þetta var ekki staðið af hálfu seljanda. Seljandi hafði leitað eftir því við Landsbankann, að hann keypti af honum 25 milljón króna veðskuldabréf, sem kaupandi átti að gefa út fyrir eftirstöðvum kaupverðsins, en dráttur varð á því, að það fengist samþykkt. Nú liggur samþykki Landsbankans hinsvegar fyrir, og munu fulltrúar bankans væntanlega ræða við yður á næstu dögum um ráðstöfun á andvirði veðskuldabréfsins, en seljandi hefir jafnan fullvissað kaupanda um, að þér mynduð létta allsherjarveðinu af eigninni, þegar gengið hefir verið frá greiðslu á uppboðskröfu yðar, og hefir því verið treyst af kaupanda. Er þess að vænta, að málið leysist sem allra fyrst. Í öryggisskyni þykir mér þó rétt að benda á, að Breiðholti h/f er með öllu óheimilt frá 7. júlí s.l., að það seldi umbjóðanda mín- um framangreinda eign, að nota hana sem tryggingu fyrir við- skiptum við yður.“ Raftækjaverksmiðjan h/f gerði síðar upp nauðungaruppboðs- kröfuna, samtals að fjárhæð kr. 20.381.034, sem kæmi þá að þeim hluta til lausnar á margnefndri veðtryggingu í húseigninni og 1549 jafnframt hluti af greiðslu kaupverðsins, þannig að trygging samkvæmt tryggingarbréfunum yrði eftir það að hámarki kr. 30.618.966. Er þetta viðurkennt af stefnanda í málinu. Krafa stefnanda á hendur stefnda Raftækjaverksmiðjunni h/f er einvörðungu byggð á ákvæðum tryggingarbréfanna, þ. e. höf- uðstóll og vextir að viðbættum málskostnaði, sem dæmt verður Breiðholti h/f að greiða. Stefnda Raftækjaverksmiðjan h/f hafi verið að fullu ljósar við kaup sín á umræddu húsnæði kvaðir þær, sem á húsnæðinu voru, enda tekið fram í kaupsamningi og síðar gerðu afsali. Að vísu hafi fyrirtækið greitt sem greiðslu af kaupum nauðungaruppboðs- greiðslu að fjárhæð kr. 20.381.034, þannig að nú sé tryggingar- fjárhæðin kr. 30.618.966. Sýknukrafa stefnda Raftækjaverksmiðjunnar h/f er studd þeim rökum, að stefnanda hafi verið óheimilt að nýta umrætt veð vegna skuldbindinga Breiðholts h/f, eftir að það fyrirtæki hafði selt eignina til Raftækjaverksmiðjunnar h/f. Er salan til Raf- tækjaverksmiðjunnar h/f fór fram, hafi eignin verið undir upp- boði, m. a. vegna skuldar við stefnanda samkvæmt fjárnámi að fjárhæð kr. 13.532.910. Samkvæmt samningi aðilja skuldbatt seljandi sig til þess að láta afmá öll áhvílandi veðbönd af eign- inni fyrir 20. september 1977. Við þá skuldbindingu var ekki staðið þrátt fyrir það, að kaupandi reyndi að greiða fyrir lausn þess umfram skyldu. Af hálfu stefnda var staðhæft við söluna, að á bak við tryggingarbréf stefnanda væri ekki önnur skuld en áðurgreindar kr. 13.5 milljónir, þar sem öll viðskipti við stefn- anda væru staðgreidd, og mundi tryggingarbréfunum verða af- lýst, þegar uppboðskrafa verksmiðjunnar hefði verið greidd. Sementsverksmiðjan hefði skuldbundið sig til þess að láta Breið- holt h/f fá venjuleg viðskiptakjör, þegar uppboðskrafan hefði verið greidd, en þetta fæli í sér, að verksmiðjan mundi aflétta veðinu og veita Breiðholti h/f á ný 8% afslátt af sementskaupum, sem Breiðholt h/f hefði ekki notið sl. tvö ár. Hinn 18. nóvember 1977 hafi stefndi Raftækjaverksmiðjan h/f ritað stefnanda bréf, þar sem m. a. í lok þess hafi verið á það bent, að Breiðholti h/f væri óheimilt að nýta umrædda eign til tryggingar viðskiptum við stefnanda. Síðan það gerðist og fram á mitt árið 1978 hafi viðræður farið fram milli aðilja um lausn málsins. Hafi Raftækjaverksmiðjan h/f boðið stefnanda að greiða uppboðskröfurnar gegn því, að stefnandi aflýsti tryggingarbréf- unum, en á það vildi stefnandi ekki fallast, nema Breiðholt h/f 1550 setti aðra tryggingu fyrir viðskiptum við hann vegna skulda, sem stofnað var til, eftir að stefnanda var kunnugt um, að Breiðholt h/f hafði selt Raftækjaverksmiðjunni h/f eignina. Tryggingar- bréf stefnanda var fyrir ótilgreindum viðskiptaskuldum. Veðrétt- ur stefnanda samkvæmt tryggingarbréfum var skilorðsbundinn. Hann varð ekki virkur, nema önnur atvik kæmu til, þ. e. að stofnað væri til lánsviðskipta. Hvort lögmæt skilyrði voru fyrir stofnun veðréttar, verði því að meta eftir því, hvernig ástatt var á þeim tíma, þegar skuld stefnda Breiðholts h/f við stefnanda varð til. Vitneskja stefnanda um það, að veðsali hafði selt um- rædda eign og hafði ekki heimild til að nota hana sem tryggingu fyrir viðskiptum, hlýtur að ráða úrslitum um það, hvort lögmæt skilyrði voru til stofnunar veðréttar eða ekki, Víxlar þeir, sem stefnt er út af í máli þessu, eru allir til orðnir vegna viðskipta, sem stefnandi stofnaði til við stefnda Breiðholt h/f, löngu eftir að Breiðholt h/f hafði selt Raftækjaverksmiðjunni h/f eignina. Stefnandi var því ekki í góðri trú, þegar til þessara skulda var stofnað. Stefnandi virti að vettugi sérstaka tilkynningu Raftækja- verksmiðjunnar h/f í bréfi 18. nóvember 1977, þar sem fram var tekið, að stefnanda væri óheimilt að nota veðið til frekari við- skipta við Breiðholt h/f. Það sé því einsýnt, að skuldir þær, sem hér er stefnt út af, séu stofnaðar á ábyrgð og áhættu stefnanda sjálfs. Leiði þetta af almennum grundvallarreglum laga, sbr. 32. og 38. gr. samningalaga nr. 7/1936. Eins og rakið er hér að framan, keypti stefndi Raftækjaverk- smiðjan h/f hið umrædda húsnæði með afsali, dags. 7. júlí 1977. Á þeim tíma, svo sem fram er tekið í afsalinu, voru veðbönd á hinu selda til tryggingar skuldum seljanda, Breiðholts h/f, við stefnanda. Þrátt fyrir ákvæði varðandi söluna um skyldur Breið- holts h/f til að leysa eignina úr veðböndum fyrir 20. september 1977 varð það ekki að efndum, Raftækjaverksmiðjan h/f ritaði stefnanda bréf, dags. 18. nóvember 1977, þar sem bent var á, að stefnanda Breiðholti h/f væri óheimilt frá "7. júlí þess árs að nota umrædda húseign sem tryggingu fyrir viðskiptum stefnanda við Breiðholt h/f. Ekki liggur fyrir í málinu, að svar hafi borist við þessari ábendingu. Á árinu 1978, eða nánar tiltekið með upp- gjöri til lögmannsstofu Guðmundar Péturssonar og Axels Einars- sonar hæstaréttarlögmanna, Reykjavík, dags. 1. nóvember 1978, greiddi Raftækjaverksmiðjan h/f nauðungaruppboðsandvirði að fjárhæð kr. 20.381.034, sem reiknað var sem hluti af kaupverði eignarinnar og þar með til lausnar að hluta veðbandanna á eign- 1551 inni, eins og áður er rakið. Hvort tveggja þetta sýnir, að Raf- tækjaverksmiðjan h/f var þess meðvitandi, að veðböndin voru óleyst af eigninni við hina síðastnefndu dagsetningu. Stefnandi átti samkvæmt tryggingarbréfunum 2. veðrétt í hinu selda hús- næði til tryggingar greiðslum á skuldum Breiðholts h/f við sig, jafnt þótt greiðslufrestur væri veittur einu sinni eða oftar, víxlar framlengdir að meira eða minna leyti, með sömu eða öðrum víxilskuldurum, og þar til skuldin sé veðhafanum að fullu greidd, eins og segir í tryggingarbréfunum. Telur dómurinn því eigi skipta máli, þótt víxlar þeir, sem hér er stefnt út af, séu út gefnir, eftir að afsal var gefið út fyrir eigninni til Raftækjaverk-. smiðjunnar h/f, enda ekki sannað, að um svik gagnvart því fyrir- tæki hafi ráðið útgáfu víxlanna. Ber því að taka til greina kröfu stenanda um staðfestingu veðréttar í eignarhluta Raftækjaverk- smiðjunnar h/f í húseigninni nr. 68 við Háaleitisbraut hér í borg til tryggingar dæmdum höfuðstól í kröfu hans á hendur Breið- holti h/f, eða kr. 30.540.924. Emil Ágústsson borgarðómari kvað upp dóm þennan ásamt. meðdómsmönnunum Guðmundi Skaftasyni hæstaréttarlögmanni, viðskiptafræðingi, og Atla Haukssyni, löggiltum endurskoðanda.. Dómsorð: Stefndi, Breiðholt h/f, greiði stefnanda, Sementsverk- smiðju ríkisins, kr. 30.540.924 með 3% mánaðarvöxtum af kr. 3.727.694 frá 1. desember 1977 til 15. desember s. á., af kr. 8.982.569 frá þeim degi til 1, janúar 1978, af kr. 14.259.934 frá þeim degi til 15. janújar s. á, af kr. 21.000.519 frá þeim degi til 15. febrúar 1978, af kr. 24.676.634 frá þeim degi til 15. mars 1978, af kr. 26.946.219 frá þeim degi til 1. apríl 1978 og af kr. 30.540.924 frá þeim degi til greiðsludags svo og kr. 1.900.000 í málskostnað. Á stefnandi 2. veðrétt í ca 600 fermetra verslunarhúsnæði á 1. hæð (suðvesturhlið) í húseigninni nr. 68 við Háaleitis. braut hér í borg, eign Raftækjaverksmiðjunnar h/f, til trygg- ingar greiðslu á framangreindum höfuðstóli, kr. 30.540.924. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt-- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 1552 Þriðjudaginn 15. desember 1981. Nr. 17/1981. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson, settur vararíkis- saksóknari) gegn Öllu Lúthersdóttur (Hákon Árnason hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Hinn áfrýjaða dóm hefur kveðið upp Gísli Kjartansson, fulltrúi sýslumannsins í Mýra- og Borgarfjarðarsýslu. Héraðsdómi var að ósk ákærðu skotið til Hæstaréttar og einnig áfrýjað til þyngingar af hálfu ákæruvalds að því er hana varðar. Meðákærði í héraði vildi una dómi, og var við það látið sitja. Hér fyrir dómi var þess krafist af hálfu ákæruvalds, að hinn áfrýjaði dómur yrði staðfestur að því leyti sem honum hefur verið áfrýjað. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt, þar á meðal endurrit úr sakadómsbók Mýra- og Borgarfjarðar- sýslu og endurrit úr sakadómsbók Reykjavíkur af dómpróf- um, er fram fóru eftir uppkvaðningu hins áfrýjaða dóms. Hinn 19. október 1981 komu fyrir sakadóm Reykjavíkur lögreglumennirnir Þorgrímur Guðmundsson og Jón Helgi Birkir Snorrason. Þeir handtóku ferðafélaga ákærðu og færðu þá í lögreglustöðina í Borgarnesi, en óku ákærðu að Faxaborg, svo sem rakið er í upphafi hins áfrýjaða dóms úr frumskýrslu máls þessa, er lögreglumaðurinn Þorgrímur Guðmundsson ritaði. Fyrir sakadómi báru lögreglumenn þessir, að þeir minntust ekki málsatvika, nema kvað Jón Helgi Birkir kvaðst muna, „að stúlkan virtist vera mjög drukkin og lítið geta áttað sig á staðháttum.“ Sama dag og að framan getur voru yfirheyrðir í sakadómi 1553 Mýra- og Borgarfjarðarsýslu Þórður Sigurðsson, lögreglu- varðstjóri í Borgarnesi, og Björn Þorbjörnsson, lögreglu- maður þar. Skýrir lögregluvarðstjórinn svo frá, að er hann hafi komið til vinnu sunnudagsmorguninn 17. júlí 1977, hafi þeir með- ákærði í héraði, Ólafur Rúnar Björnsson, og félagi hans, Björgvin Ólafur Eyþórsson, verið í fangaklefa á lögreglu- stöðinni. Í fyrstu hafi þeir eigi viljað segja, hver ekið hefði bifreiðinni M 859. Við yfirheyrslur síðar um daginn hafi þeir svo samhljóða skýrt frá því, að meðákærði í héraði og ákærða hefðu bæði ekið bifreiðinni. Á sama veg bar lögreglu- maðurinn Björn Þorbjörnsson. Kveður hann ákærðu hafa verið sótta að Faxaborg, þangað sem henni hafði verið ekið aðfaranótt sunnudagsins 17. júlí 1977. Þórður Sigurðsson lögregluvarðstjóri yfirheyrði hana dag þennan, og segir hann hana hafa staðfastlega neitað því að hafa ekið bifreiðinni. Hinn 1. desember sl. kom lögreglumaðurinn Björn Þor- björnsson enn fyrir sakadóm Mýra- og Borgarfjarðarsýslu. Hafði hann markað á ljósrit af korti Landmælinga ríkisins, blað nr. 36, leið þá, er bifreiðinni M 859 var ekið aðfaranótt sunnudagsins 17. júlí 1977 frá Brautartungu að vegamótum við bæinn Hest í Borgarfirði, þar sem meðákærði í héraði og félagi hans voru handteknir. Í áðurnefndri skýrslu Þorgríms Guðmundssonar lögreglumanns segir, að lögreglubifreiðin hafi verið stöðvuð við Haugavegamót í Borgarfirði, en þau eru að sögn Björns Þorbjörnssonar lögreglumanns við bæinn Hauga í Stafholtstungum, og er því um misskilning að ræða í lögregluskýrslu Þorgríms Guðmundssonar. Svo sem í hinum áfrýjaða dómi getur, verður að telja sannað með framburðum Björgvins Eyþórssonar og Ólafs Björnssonar, meðákærða í héraði, að ákærða hafi með áhrif- um áfengis ekið bifreiðinni M 859, eins og henni er að sök gefið í ákæruskjali. Er brot hennar rétt heimfært til laga- ákvæða þar. Í sakadómi Vestmannaeyja 10. júlí 1980 samþykkti ákærða að greiða 225.000 króna sekt til ríkissjóðs vegna ölvunar- aksturs og vera svipt ökuleyfi í eitt ár frá þeim degi að telja. 98 1554. Ber því að ákvarða refsingu hennar með hliðsjón af 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þykir refsing hæfilega ákveðin 900.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 6 daga í stað sektar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Staðfesta ber úrlausn hins áfrýjaða dóms um ökuleyfis- sviptingu ákærðu að öðru leyti en því, að tilvitnun í 78. gr. almennra hegningarlaga á hér eigi við. Þá verður ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar ákærðu staðfest. Dæma ber ákærðu til að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda hennar, 2.000.00 krónur. Óhæfilegur dráttur hefur orðið á rekstri máls þessa. Dómsorð: Ákærða, Alla Lúthersdóttir, greiði 900.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 6 daga varðhald í stað sektar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um ökuleyfissviptingu ákærðu og greiðslu sakarkostnaðar hennar eiga að vera óröskuð. Ákærða greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 2.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hákonar Árna- sonar hæstaréttarlögmanns, 2.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 12. september 1980. Mál þetta, sem dómtekið var 25. ágúst sl., er með ákæruskjali, dags. 4. apríl 1978, höfðað gegn Ólafi Rúnari Björnssyni, Akrakoti, Innri-Akraneshreppi, Borgarfjarðarsýslu, og Öllu Lúthersdóttur, Geldingaá í Leirár- og Melahreppi, Borgarfjarðarsýslu, fyrir að hafa til skiptis aðfaranótt sunnudagsins 17. júlí 1977 ekið bifreið- inni M 859 undir áhrifum áfengis, ákærða Alla frá Brautartungu 1555 í Borgarfirði áleiðis til Faxaborgar, uns ákærði Ólafur Rúnar tók við stjórninni við Hesthálsvegamót og ók, þar til lögreglumenn höfðu afskipti af ákærðu í Lundarreykjadal. Telst þetta varða við 2. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24, gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmd til refsingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og til sviptingar ökuréttinda samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Ákærði Ólafur Rúnar er fæddur á Akranesi 8. janúar 1959 og hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1977 16/2 á Akranesi: Sátt, 25.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2. mgr. 25. gr., 26. gr., 37. gr. og 41. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 3 mánuði frá 16/2 1977. Ákærða, Alla Lúthersdóttir, er fædd á Akureyri 25. apríl 1944 og hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1963 30/10 á Akureyri. Sátt, 150 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1965 í Reykjavík: Uppvís að broti gegn 1. mgr. 155. gr. hegningarlaga, sbr. 22. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 8. desember 1965. 1966 23/3 á Akureyri: Dómur: 1.500 kr. sekt fyrir brot á 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr., 1. mgr. 37. gr. umferðar- laga. Svipt ökuleyfi í 4 mánuði frá dómsbirtingu. 1980 10/7 í Vestmannaeyjum: Sátt, kr. 225.000 sekt fyrir brot á 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Svipt ökuleyfi í 1 ár frá 10/7 1980. Málavextir eru þessir: Sunnudaginn 17. júlí 1977, um kl. 0350, voru lögreglumenn í umferðareftirliti í Lundarreykjadal. Veittu þeir athygli hifreið- inni M 859, þar sem hún stóð kyrrstæð við vegarbrún. Fyrir utan bifreiðina stóðu tveir piltar, en ung stúlka virtist sofandi í aftur- sæti bifreiðarinnar. Piltarnir voru báðir áberandi ölvaðir og kváðu ökumann bifreiðarinnar hafa farið með annarri bifreið að ná í bensín. Yfirgáfu lögreglumenn þá staðinn. Skömmu seinna, eða um kl. 0400, voru sömu lögreglumenn staðsettir við Hesthálsvega- mót, Borgarfirði, og veittu áðurnefndri bifreið athygli, þar sem henni var ekið að áðurnefndum gatnamótum. Skyndilega var bif- reiðin stöðvuð, og sáu lögreglumennirnir þá, að ökumaður hennar færði sig í aftursæti bifreiðarinnar eða í farþegasæti hægra meg- in að framan. Piltarnir báru í upphafi sök hvor á annan um að hafa ekið bifreiðinni, og voru þeir fluttir á lögreglustöðina í Borg- arnesi. Umrædd stúlka, sem var ákærða, Alla Lúthersdóttir, í máli þessu, virtist áberandi ölvuð, en þar sem engin vísbending kom fram um, að hún væri þátttakandi í akstri bifreiðarinnar, var henni ekið að Faxaborg og skilin þar eftir. Annar piltanna, Björgvin Ólafur Eyþórsson, var færður fyrir varðstjóra í Borgarnesi, og kvað hann þá ákærða Ólaf Rúnar hafa ekið bifreiðinni og einnig ákærðu Öllu, sem hann þá gat ekki nafngreint. Ákærði Ólafur Rúnar kom einnig fyrir varðstjóra og kvaðst ekki hafa ekið bifreiðinni umrætt sinn og neitaði að segja, hver hefði ekið henni. Voru ákærði Ólafur Rúnar og áðurnefndur Björgvin Ólafur því næst fluttir í fangageymslu lögreglunnar í Borgarnesi. Síðar sama dag kemur Ólafur Rúnar fyrir varðstjóra og skýrir svo frá, að ákærða, Alla Lúthersdóttir, hafi ekið bifreiðinni um- rætt sinn niður að Hesthálsvegamótum og þar hafi hann sjálfur tekið við stjórn bifreiðarinnar. Kvaðst hann aðeins hafa ekið nokkrar bíllengdir, er lögreglan stöðvaði akstur hans. Björgvin Ólafur kom sama dag fyrir varðstjóra og skýrði svo frá, að þeir félagar hefðu hitt ákærðu Öllu við Brautartungu og hafi þeir verið að svipast um eftir bílstjóra. Hann kvaðst hafa vikið sér að Öllu og spurt hana, hvort hún vildi aka bifreiðinni fyrir þá félaga, þrátt fyrir það að hún væri eitthvað ölvuð. Hann kvað Öllu síðan hafa ekið bifreiðinni nokkra stund, en þá hafi þau stoppað, þar sem þau hafi talið, að þau rækjust ekki á lögregluna eftir það, og þá hafi ákærði Ólafur tekið við stjórn bifreiðarinnar og hafi hann verið við stjórn hennar, er lögreglumenn komu að, en þá hafi hann fært sig í afturstætið hjá Öllu. Ákærða, Alla Lúthersdóttir, kom fyrir varðstjóra sama dag og neitaði alfarið að hafa ekið bifreiðinni umrætt sinn. Hún hafi verið farlaus eftir umræddan dansleik og hafi fengið far með þeim félögum, Ólafi Rúnari og Björgvin Ólafi, en kvaðst ekki muna, hver ók bifreiðinni umrætt sinn. Ákærði, Ólafur Rúnar, kom fyrir dóm 25. nóvember 1977 og viðurkenndi að hafa ekið bifreiðinni M 859 umrætt sinn og fund- ið til áfengisáhrifa við aksturinn. Hann kvað Öllu Lúthersdóttur hafa ekið bifreiðinni fyrst í stað og kvað hana greinilega hafa verið undir áhrifum áfengis við aksturinn. 1557 Björgvin Ólafur Eyþórsson kom fyrir dóm 31. okt. 1977 og skýrði svo frá, að ákærða Alla hefði í fyrstu ekið bifreiðinni M 859 áleiðist frá Brautartungu umrætt sinn og síðan hefði á- kærði, Ólafur Rúnar, tekið við akstrinum, er hann sá, að Alla var undir áhrifum áfengis. Ákærða, Alla Lúthersdóttir, kom fyrir dóm 23. febrúar 1978 og skýrði svo frá, að hún hefði að loknum dansleik í Brautar- tungu aðfaranótt sunnudagsins 17. júlí 1977 fengið far með bif- reiðinni M 859 frá Brautartungu áleiðis að Faxaborg. Hún kvað ákærða, Ólaf Rúnar Björnsson, hafa ekið bifreiðinni umrætt sinn. Hún neitaði alfarið, sérstaklega aðspurð, að hafa ekið bifreiðinni. Blóðsýni til alkóhólmælingar var tekið úr ákærða, Ólafi Rún- ari, umrætt sinn, og reyndist magn alkóhóls í blóði hans vera 1.16%0. Blóðsýni var ekki tekið úr ákærðu, Öllu Lúthersdðóttur. Skipaður verjandi ákærðu Öllu, Haraldur Blöndal héraðsdóms- lögmaður, hefur krafist sýknu, er hann byggir á því, að ákærða hafi ætíð neitað að hafa ekið bifreiðinni umrædda nótt. Hann telur framburði Björgvins og ákærða Ólafs mjög ruglingslega og bendir á, að þeir hafi báðir nýfengið á sig dóm vegna ölvunar- aksturs og hafi þeir því haft af því mikla hagsmuni að hagræða sannleikanum og varpa sök af sér á þriðja aðilja. Heldur verjand- inn því fram, að ekkert sé leggjandi upp úr síðari framburðum þeirra um hlut ákærðu Öllu í máli þessu, heldur verði alfarið að styðjast við framburð hennar sjálfrar. Með vísun til niðurstöðu blóðrannsóknar á blóði ákærða Ólafs Rúnars og framburðar hans og annarra gagna í máli þessu þykir sannað, að hann hafi gerst sekur um atferli það, er í ákæru grein- ir og þar þykir réttilega fært til refsiákvæða. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin kr. 160.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi 15 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4ra vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og sbr. 1. mgr. 24. gr. áfengis- laga ber að svipta ákærða ökuleyfi ævilangt. Var ákærði sviptur ökuleyfi til bráðabirgða 25. nóvember 1977, og skal sviptingin gilda frá þeim degi. Þá ber að dæma ákærða Ólaf til greiðslu alls sakarkostnaðar. Með hliðsjón af framburði tveggja vitna, þeirra Ólafs Rúnars og Björgvins Ólafs, sem hafa bæði fyrir lögreglu og dómi stað- fastlega haldið því fram, að ákærða Alla hafi ekið bifreiðinni um- rætt sinn undir áfengisáhrifum, þykir nægilega sannað þrátt fyrir 1558 neitun ákærðu, að hún hafi gerst sek um atferli það, er í ákæru greinir og þar þykir rétt fært til refsiákvæða. Við ákærðu var, á meðan á meðferð þessa máls stóð, gerð dóms- sátt Í sakadómi Vestmannaeyja, þar sem hún var svipt ökuleyfi í 1 ár frá 10. júlí 1980 að telja, og verður því í dómi þessum með hliðsjón af framansögðu að dæma henni hegningarauka skv. 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og þykir refsing hennar hæfilega ákveðin kr. 90.000 sekt til ríkissjóðs, og komi 10 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4ra vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Samkvæmt 81. gr. umferðar- laga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og með hliðsjón af 78. gr. hegningarlaga er ákærða svipt ökuréttindum í 4 mánuði frá 10. júlí 1981 að telja. Þá ber að dæma ákærðu til greiðslu alls sakar- kostnaðar, þar með talið málsvarnarlaun skipaðs verjanda henn- ar, Haralds Blöndal héraðsdómslögmanns, kr. 75.000. Dómsorð: Ákærði, Ólafur Rúnar Björnsson, greiði kr. 160.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi 15 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4ra vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði er sviptur Ökuleyfi ævilangt. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Ákærða, Alla Lúthersdóttir, greiði kr. 90.000 í sekt í ríkis sjóð, og komi 10 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4ra vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærða er svipt ökuleyfi í 4 mánuði frá 10. júlí 1981 að telja. Ákærða greiði allan kostnað sakarinnar, þ. m. t. málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns, Haralds Blöndal héraðsdóms- lögmanns, kr. 75.000. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1559 Þriðjudaginn 15. desember 1981. Nr. 105/1979. Óli Þór Ólafsson (Hilmar Ingimundarson hrl.) Segn Landsvirkjun (Othar Örn Petersen hrl.). Vinnusamningur. Uppsögn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 5. júní 1979. Hann gerir þær kröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða hon- um 2.955.76 krónur með 16% ársvöxtum frá 1. febrúar 1978 til 21. s. m., 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. s. m., 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, 39.5% ársvöxtum frá Þeim degi til 1. desember 1979, 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 39% ársvöxtum frá þeim degi til dómsuppsögu og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt vottorð Hrafns G. Johnsen tannlæknis frá 15. ágúst 1979. Segir þar, að áfrýjandi hafi hringt til hans 6. janúar 1978 og beðið um ráð við „óþolandi tannpínu“. Hafi áfrýjandi síðan komið til tannlæknisins 10. janúar og reynst vera með „acut (heiftarlega) tannrótar- bólgu“ og fengið meðhöndlun samkvæmt því. Eins og fram kemur í hinum áfrýjaða dómi, varð um það samkomulag í október 1977 milli aðilja máls þessa, að áfrýj- andi fengi leyfi frá störfum til að leita sér lækninga, en 1560 starfssamningi hans skyldi slitið, ef fram kæmi síðar, að af því yrði ekki árangur. Var heimilt að gera slíkan samning þrátt fyrir ákvæði 7. gr. laga nr. 16/1958 og 1. gr. laga nr. 9/1974, þar sem telja verður, að samningurinn í heild hafi eigi rýrt rétt áfrýjanda. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 12. mars 1979. Mál þetta, sem dómtekið var 7. mars sl., hefur Óli Þór Ólafs- son, Engjavegi 2 á Selfossi, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 22. júní 1978, gegn Landsvirkjun, Háaleitisbraut 68, Reykja- vík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér vinnulaunaskuld að fjárhæð kr. 517.898 með 3% drátt- arvöxtum fyrir hvern byrjaðan vanskilamánuð frá 1. febrúar 1978 til greiðsludags svo og málskostnað að skaðlausu skv. gjald- skrá LMFÍ. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og stefnanda verði gert að greiða sér málskostnað skv. gjaldskrá LMFÍ. Til vara krefst stefndi þess, að sér verði einungis gert að greiða stefnanda kr. 49.811 án máls- kostnaðar. Til þrautavara krefst stefndi þess, að dæmd verði lægri fjárhæð en stefnufjárhæðin að mati dómsins án málskostn- aðar. Sættir hafa verið reyndar í máli þessu, en án árangurs. Málavextir. Málavextir eru þeir, að stefnandi hóf störf hjá stefnda í mars- mánuði 1977 á „lager“ á virkjunarsvæðinu við Sigöldu. Síðar hafði hann yfirumsjón með „lagernum“. Stefnanda var sagt upp störfum 9. janúar 1978 fyrirvaralaust. Uppsögnin var ekki skrif- leg. Stefndi greiddi stefnanda kaup fyrir allan janúarmánuð, en 1561 stefnandi telur sig eiga rétt á eins mánaðar uppsagnarfresti miðað við næstu mánaðamót á eftir uppsagnardegi og gerir kröfu til, að sér verði greitt kaup fyrir febrúarmánuð 1978. Launakröfuna sundurliðar stefnandi þannig: 1. Laun fyrir tímabilið 1/2—14/2 1978 (með fastri eftirvinnu og 15% bónus) ............ kr. 242.180 2. Laun fyrir tímabilið 15/2—28/2 1978 (með fastri eftirvinnu og 15% bónus) ............ — 235.894 3. Orlof 8.33% .....2.0000 nn — 39.824 Samtals kr. 517.898 Eftirmaður stefnanda í starfi hafði í kaup á tímabilinu frá 29. janúar—25. febrúar 1978 samtals kr. 411.201. Stefnandi hafði kr. 115.625 í launatekjur í febrúar 1978, en í janúar mun hann ekki hafa haft önnur laun en stefndi greiddi honum. Aðiljar málsins eru sammála um, að samkvæmt kjarasamningi þeim, sem stefnandi vann eftir, hafi hann átt rétt á mánaðaruppsagnar- fresti. Stefndi telur stefnanda hafa rofið samkomulag, sem þeir hafi gert, og því hafi uppsögnin verið heimil. Þessu samkomulagi er svo lýst Í greinargerð stefnda: „Fljótlega (þ. e. eftir að stefnandi hóf störf hjá stefnda) fór að bera á því, að stefnandi neytti áfeng- is á vinnustað. Umbjóðendur mínir vildu reyna að aðstoða stefn- anda, og varð að samkomulagi í nóvember, að stefndi (sic.) fari í mánaðarfrí og skyldi fríinu varið til dvalar á drykkjumannahæli á Vífilsstöðum. Varð og að samkomulagi, að svo skyldi litið á, að stefnandi hefði hætt vinnu, ef hann stæði sig ekki eftir dvölina á Vífilsstöðum, og að tilgangslaust væri, að hann kæmi til starfa aftur, ef hann neytti áfengis á vinnustað. Þegar í fyrsta úthaldi eftir áramót brást stefnandi og mætti ölvaður til vinnu að morgni 7. janúar og hafði þá verið við drykkju í vinnubúðunum um nótt- ina.“ Stefnandi kom fyrir dóminn 16. janúar sl. Hann kannaðist við að hafa neytt áfengis einstöku sinnum á vinnustað, en þó utan vinnutíma. Stefnandi taldi neysluna ekki hafa verið að verulegu marki og ekki meira en almennt gerðist á meðal starfsmanna. Hann hefði einu sinni neytt áfengis í vinnutíma, líklega í byrjun september, og þá hefði hann fengið aðvörun. Stefnandi kvaðst hafa talið sig eiga við áfengisvandamál að stríða og önnur vanda- mál, sem valdið hefðu þrýstingi. Því hefði hann farið þess á leit 1562 við yfirmenn sína að fá leyfi til þess að fara á hælið á Vífils- stöðum. Þangað hefði hann farið 23. okt. og dvalið til 23. nóvem- ber. Hann hefði fengið kaup greitt fyrir þann tíma án þess að fara þess á leit. Stefnandi kvaðst hafa fengið aðvaranir, sem hann hefði skilið svo, að neytti hann áfengis í vinnutíma, mætti hann eiga von á uppsögn. Þetta hefði verið talið skapa slæmt fordæmi og þar sem hann hefði verið verkstjóri, hefði hann boðist til þess að láta af störfum. Það hefðu yfirmenn sínir ekki viljað. Stefnandi kannaðist við, að um það hefði verið talað, áður en hann fór á hælið, að neytti hann áfengis í vinnutíma, eftir að hann kæmi af hælinu, mætti líta svo á, að hann væri hættur störf- um. Stefnandi kvaðst einu sinni hafa neytt áfengis, eftir að hann hóf störf hjá stefnda eftir hælisdvölina. Það hefði verið á föstu- dagskvöldi eftir áramót. Hann hefði ekki mætt til vinnu morgun- inn eftir, eins og staðið hefði til. Hann kvaðst einhver eftirköst hafa haft eftir drykkjuna, en ekk mikil. Hins vegar hefði hann verið búinn að hafa óstöðvandi kvalir vegna tannpínu. Hann hefði beðið eftir því að geta hitt yfirmann sinn til þess að til- kynna honum þetta, en ekki fundið fyrr en síðdegis og þá hefði hann fengið leyfi hans til þess að fara heim. Síðan hafi Sigurbjörn Skarphéðinsson, sem er fulltrúi, hringt í sig og tjáð sér, að nær- veru sinnar væri ekki óskað. Í það skipti hafi verið rætt um, að orðið hefði að samkomulagi, að stefnandi hætti vinnu, ef hann neytti áfengis, og kvaðst stefnandi hafa skilið það svo, að um væri að ræða áfengisneyslu í vinnutíma. Í málinu hefur stefnandi lagt fram vottorð Hrafns G. Johnsen tannlæknis, dags. 29. september 1978, svohljóðandi: „Hér með vottast, að Óli Þór Ólafsson kom á tannlæknastofu mína þ. 10. janúar 1978 vegna heiftarlegrar (acut) tannrótar- bólgu, sem var meðhöndluð á viðeigandi hátt.“ Enn fremur vottorð Gísla Gíslasonar, sem var staðarverkfræð- ingur stefnda í Sigöldu á þessum tíma. Vottorðið hefur verið tekið gilt sem rétt og staðfest af báðum aðiljum. Það er dagsett 3. okt. 1978 og hljóðar svo: „Að ósk Óla Þórs Ólafssonar, Hörðuvöllum 2, Selfossi, skal eftirfarandi tekið fram: Í septembermánuði 1977 kom Óli Þór til mín að Búrfelli og óskaði viðtals. Kvaðst hann eiga í miklum erfiðleikum með að hafa stjórn á drykkjuhneigð sinni. Reynold Jónsson, yfirmaður hans við Sigöldu, hefði gefið honum áminn- ingu og aðvörun, og kvaðst hann álíta, að sín eina von til að kom- ast út úr vítahringnum væri að fara í endurhæfingu að Vífilsstöð- 1563 um. Óskaði hann eftir mánaðarleyfi frá störfum til þessa. Ég tók vel undir þessa málaleitan Óla og lét í ljós ánægju yfir því, að hann skyldi sjálfur gera sér grein fyrir vandamáli sínu og hvar helst væri hjálpar að vænta. Hét ég honum mánaðarleyfi frá störfum á launum, en tók jafnframt fram, að ef sækti í sama horfið aftur, að lokinni Vífilsstaðadvöl, þá yrði hann að hætta vinnu við Sigöldu. Ofangreint er í aðalatriðum innihald samtals okkar þennan dag.“ Þá hefur verið lagt fram ódagsett bréf stefnanda til Guðjóns Tómassonar, starfsmannastjóra stefnda. Bréfið er svohljóðandi: „Herra starfsmannastjóri, Guðjón Tómasson. Mig langar þrátt fyrir allt, sem á undan er gengið, að senda þér vottorð frá tann- lækninum, sem ég fór til. Ég var búinn að vera frá í 1 dag vegna þessa. Á laugardeginum fékk ég frí hjá Reynold Jónssyni, án þess að hann minntist á nokkuð annað en allt væri í stakasta lagi. Þetta kom mér því svolítið á óvart. Samt veit ég, að þetta er samkvæmt því munnlega samkomulagi, sem gert var, en öll okk- ar mál bæði kaupgjalds og önnur voru munnleg og voru haldin. Ég geri mér ljóst, að ég er sekur, og tek þessu eins og manni sæmir, en með þessu vottorði er ég þó aðeins að bera hönd fyrir höfuð mér. Ég veit ósköp vel, að það eru fleiri sekir en ég. Að endingu langar mig til að þakka fyrir það, sem þið gerðuð fyrir mig.“ Stefnandi kvaðst hafa ritað bréf þetta, eftir að hann hafði hætt störfum hjá stefnda. Hann hefði á þessum tíma haldið, að sam- komulag hans við stefnda næði til allrar neyslu áfengis, en ekki einungis Í vinnutíma. Þegar hann hefði farið að ræða þetta mál við fólk sér nákomið, hefði sér fundist, að túlkun á samkomulag- inu hefði verið þess eðlis, að aðeins hefði verið átt við neyslu áfengis í vinnutíma. Ekkert hefði þó komið fram hjá stefnda, sem gerði það að verkum, að hann hefði skipt um skoðun á þessu. Þegar hann tali um í bréfinu, að hann sé sekur, þá sé það víð- tækt, en ástand sitt hafi verið mjög bágborið, en sektarkennd sé eitt aðaleinkenni áfengissýki og hann hafi álitið sig sekan um margt. Stefnandi kvaðst álíta, að hann hefði staðið við samkomu- lagið að sínu leyti og stefndi einnig, nema hvað uppsögnina snerti. Guðjón Tómasson, starfsmannastjóri stefnda, kom fyrir dóm- inn. Hann kvað fulltrúa sinn í Sigöldu, Sigurbjörn Skarphéðins- son, hafa skýrt sér frá því, að dálítið bæri á því, að stefnandi 1564 neytti áfengis á vinnustaðnum, og hefði það komið fyrir í vinnu- tíma oftar en einu sinni. Þetta hafi þótt vera orðið dálítið áber- andi. Hann hefði samþykkt þá uppástungu, að stefnandi reyndi að fá einhverja bót á því ástandi, sem þeir hefðu talið vera orðið ansi alvarlegt. Leyfið hefði hann veitt með því skilyrði, að stefn- andi sýndi, þegar hann kæmi aftur, að hann hefði fengið ein- hverja bót. Ef það reyndist ekki vera, þá hefði stefnandi verið búinn að gangast undir það að hætta að vinna. Skilyrðið hefði þó ekki verið, að stefnandi hætti algerlega að neyta áfengis, heldur að það yrði ekki eins áberandi og verið hefði. Enn fremur, að neysla áfengis kæmi ekki niður á vinnu stefnanda, að hann mætti á réttum tíma og þess háttar. Þetta samkomulag hefði Sigurbjörn gert við stefnanda, og kvaðst Guðjón hafa samþykkt það. Guðjón kvaðst hafa talið sig hafa haft öruggar upplýsingar um, að Í fyrsta úthaldi eftir áramót hafi stefnandi verið ölvaður morgun einn, þegar menn áttu að mæta til vinnu. Þá hafi hann talið ský- laust, að stefnandi hefði brotið það samkomulag, sem við hann var gert, og hafi hann tekið ákvörðun um það, að stefnanda skyldi sagt upp. Sigurbjörn Skarphéðinsson, fulltrúi starfsmannastjóra stefnda í Sigöldu, kom fyrir dóminn 16. janúar sl. Vitnið skýrði frá því, að dálitlu eftir að stefnandi hefði hafið störf hjá stefnda, hefði komið í ljós, að hann átti við drykkju- vandamál að stríða. Vitnið taldi, að stefnandi hefði neytt áfengis í vinnutíma. Áfengisvandamál stefnanda hefði ágerst fremur en hitt. Stefnandi hefði sjálfur sótt um að komast á hælið á Vífils- stöðum og hefði honum fúslega verið veitt leyfi til þess, en öllum hefði komið saman um að gefa stefnanda þetta tækifæri. Áður en til þess hefði komið, hefði áfengisvandamál stefnanda aukist mjög og ekki hefði verið talið verjandi að hafa hann áfram við störf. Þá hefði verið reynt að flýta því, að stefnandi kæmist á hælið, og hefði hann verið beðinn að fara heim og bíða þess þar, að hælisvist fengist. Á það hefði stefnandi fallist. Vitnið taldi, að hann hefði gert það samkomulag við stefnanda, að ekkert yrði frekar gert varðandi áfengisneyslu hans annað en það, að þegar hann kæmi af hælinu, væri ætlast til þess, að hann stæði við sína vinnu. Ef hann stæði sig ekki og neytti áfengis í vinnu- tíma eða gæti ekki mætt í vinnu sakir áfengisneyslu, yrði litið svo á, að hann væri hættur vinnu. Hann hefði rætt þetta í miklu bróðerni við stefnanda og taldi, að stefnandi hefði samþykkt þetta samkomulag. Vitnið taldi, að ekki hefði verið ætlast til 1565 þess, að stefnandi hætti algerlega áfengisneyslu, heldur að áfeng- isneyslan kæmi ekki niður á vinnu hans. Eftir að stefnandi kom til vinnu á nýjan leik, hefði ekki borið á áfengisneyslu, en hins vegar kvað vitnið stefnanda hafa sótt í það að komast í áfengi hjá starfsfélögum sínum, en ekki fengið. Rétt eftir áramótin hefði yfirmaður stefnanda haft samband við sig, en vitnið kvaðst þá hafa verið í Reykjavík við störf, og sagt sér, að stefnandi væri orðinn ómögulegur aftur og réði ekki við vínlöngun sína, Hefði hann nefnt, að stefnandi hefði setið við drykkju að næturlagi og látið síðan samstarfsmann sinn hafa lykla að morgni næsta vinnu- dags, þar sem hann hefði verið að fara í háttinn. Hann hefði ráðgast við yfirmenn stefnanda og hefði þeim komið saman um, að þetta gæti ekki gengið lengur. Vitnið kvaðst hafa tekið að sér að hringja í stefnanda. Hann hafi tjáð honum, að sér þætti hann ekki hafa staðið við samkomulagið, og hafi stefnandi alveg verið sáttur við það, eftir því sem sér hefði best skilist á honum. Hann hefði sagt „ég veit, að ég stóð ekki við minn hluta af málinu“. Hann hefði tjáð stefnanda, að honum yrði greitt kaup út janúar- mánuð og þar með yrði litið svo á, að þeir væru skildir að skipt- um. Stefnandi hafi ekki fengið aðvörun, áður en honum hafi verið sagt upp, enda verði að líta á málið sem eina heild, þrátt fyrir að hælisvistin kæmi þar inn á milli. Fyrir dóminn kom vitnið Ragnar Gísli Thorvaldsson hinn 1. febrúar 1979. Hann kvaðst hafa unnið undir stjórn stefnanda við lagerstörf innanhúss frá 25. júní 1977 og hefði samkomulag þeirra ætíð verið gott. Vitnið kvað það hafa komið fyrir, að stefnandi mætti ölvaður til vinnu og eins að hann neytti áfengis í vinnu sinni. Einnig hefði hann haft eftirköst drykkju í vinnunni með þeim afleiðingum, að hann hefði þurft að fara afur „í koju“ til að jafna sig. Vitnið kvaðst hafa gegnt störfum stefnanda í forföllum hans. Vitnið kvaðst ekki hafa orðið vart við, að stefnandi hefði haft áfengi um hönd, frá því hann kom af hælinu fram til jóla- leyfis. Eftir hælisdvölina hefði stefnandi virst rólegri og hefði hann notað lyf reglulega. Stefnandi hefði samt tjáð sér, að hann hefði engan bata fengið. Fyrstu vinnuvikuna eftir áramót hefði stefnandi verið ákaflega ókyrr og jafnvel undarlegur með köflum. Það hefði birst í einhverri vanlíðan og hefði stefnandi etið allar þær pillur, sem hann hefði komist í. Eitt sinn, kl. 5 að morgni dags, hefði stefnandi staðið ölvaður inni á gólfi í klefa vitnisins með lykla að bíl, sem þeir hafi notað, og sagst vera að fara Í rúm- 1566 ið. Stefnandi hefði farið upp úr rúminu um miðnætti, eftir að aðrir menn voru komnir í ró, og niður á lager, en þar hafi hann vitað, að til var brennsluspritt, sem notað var á þungavinnuvélar, Þegar frost voru mest. Vitnið sagði, að á vinnustað þeirra hefði allt verið illa útlítandi, skrifborð í tómri ösku og könnur á borði með sprittlögg í og enginn vafi hefði leikið á, að þar hefði verið setið að drykkju. Eftir því, sem hann hefði komist næst, hefði stefnandi setið þar einn. Stefnandi hefði ekki mætt til vinnu Þennan morgun kl. 7 og ekki komið í hádegismat kl. 12, eins og venja allra hefði verið. Þegar vitnið mætti aftur til vinnu klukk- an tæplega 13, hafi stefnandi verið mættur og fljótt á litið hafi ekki verið hægt að merkja, að hann væri undir áhrifum. Stefn- andi hafi ákaflega lítið verið við vinnu Þennan dag, en þó í kring- um vinnustaðinn. Vitnið kvað stefnanda hafa kvartað mikið um tannverki og hafi viljað fara heim, sem hann muni hafa gert dag- inn eftir eða næsta dag. Málsástæður. Stefnandi. Af hálfu stefnanda er á því byggt, að honum hafi verið sagt upp með ólögmætum hætti. Samkvæmt þeim kjarasamningi, sem hann hafi unnið eftir, hafi hann átt rétt á mánaðaruppsagnar- fresti miðað við næstu mánaðamót á eftir uppsagnardegi. Það samkomulag, sem stefndi byggi kröfur sína á, sé mjög óljóst og erfitt að ráða í, hvert efni þess hafi átt að vera. Hvergi komi fram, að gert hafi verið ráð fyrir, að stefnanda mætti segja upp störfum fyrirvaralaust, enda þótt hann kynni að brjóta samkomulagið. Samkomulagið verði að skýra stefnda í óhag og gera verði ráð fyrir, að stefnandi hafi átt að halda samningsbundnum uppsagn- arfresti sínum og samkomulagið því náð til þess, að ekki mætti segja stefnanda upp, þótt með uppsagnarfresti væri, nema hann bryti samkomulagið. Þá sé vafasamt, að samkomulagið sé í sjálfu sér löglegt, því ef skilningur stefnda sé réttur, hafi stefnandi verið látinn afsala sér rétti, sem hann hafi átt. Hvergi komi fram, að stefnandi hafi verið undir áhrifum áfengis við vinnu sína. Vitnið Ragnar Thorvaldsson lýsi því, að stefnandi hafi verið frá vinnu sakir ölvunar, en það sé misskilningur vegna þess, að stefn- andi hafi þá verið veikur af tannpínu, enda fengið leyfi sama dag hjá yfirmanni sínum til að fara til tannlæknis, eins og framlögð vottorð í málinu sýni. Samkomulagið verði að túlka svo, að það hafi átt að gilda um vinnu stefnanda, eftir að hann kom af hæl- 1567 inu á Vífilsstöðum, og því sé ekki hægt að líta til þess, sem á undan hafi gengið, þegar metið sé, hvort uppsögn stefnanda hafi verið lögmæt eða ekki. Bréf stefnanda til Guðjóns Tómassonar, starfsmannastjóra stefnda, verði að meta út frá því, að sektar- kennd manna eins og stefnanda sé mjög mikil, þegar þeir telji, að þeir hafi brotið eitthvað af sér. Ósannað sé, að stefnandi hafi brotið samkomulagið, enda þótt það yrði skilið skilningi stefnda. Kaupkrafa stefnanda sé byggð á upplýsingum frá Trésmiðafélagi Reykjavíkur um mánaðarkaup manns með iðnmenntun stefnanda miðað við þá stöðu, sem hann gegndi. Ekki sé hægt að leggja til grundvallar kaup eftirmanns stefnanda í starfinu, því að ekki sé upplýst, hvort hann hafi haft sömu menntun og stefnandi. Þegar um ólögmæta uppsögn sé að ræða, verði að miða við það kaup, sem viðkomandi hefði fengið í vinnu sinni í þann tíma, sem upp- sagnarfrestur nái til. Stefndi. Af hálfu stefnda er á því byggt, að upplýst sé, að stefnandi hafi iðulega neytt áfengis í vinnutíma, og auk þess hafi hann oft mætt illa fyrirkallaður í vinnu vegna eftirstöðva áfengisdrykkju. Stefn- andi hafi nokkrum sinnum sætt áminningum vegna þessa og ástandið hafi verið orðið svo alvarlegt, að honum hefði verið sagt upp störfum fyrirvaralaust vegna áfengisneyslu, hefði ekki verið; gripið til sérstakra ráðstafana. Þær hafi verið í því fólgnar, að stefndi og stefnandi hafi gert með sér samkomulag um, að stefn- andi færi á drykkjumannahælið á Vífilsstöðum til að reyna að fá lækningu við áfengisfýsn sinni. Stefndi hafi greitt stefnanda kaup Þennan tíma. Þá hafi þeir samið um, að sækti í sama farið, þannig. að stefnandi neytti áfengis í vinnutíma eða gæti ekki stundað vinnu sína vegna áfengisneyslu, þá mætti líta svo á, að stefnandi. væri hættur störfum. Stefnandi hafi viðurkennt undir rekstri málsins, að samkomulagið hafi verið þessa efnis. Þetta samkomu- lag sé skýrt og hafi verið stefnanda sjálfum til hagsbóta og því sé rangt, að túlka beri stefnda í óhag vafa, sem kynni að verða talinn um efni samkomulagsins. Þá liggi í hlutarins eðli, að sam- komulagið hafi gert ráð fyrir heimild til fyrirvaralausrar upp- sagnar stefnanda, bryti hann það, því að samningsbundinn upp- sagnarfestur hafi að sjálfsögðu alltaf verið fyrir hendi og því hafi ekki þurft að semja neitt um hann. Þótt samkomulagið yrði ekki talið vera fyrir hendi, hafi stefnda samt verið heimilt að segja stefnanda upp fyrirvaralaust, því að hann hafi margoft brotið af sér í starfi með áfengisneyslu sinni og ítrekað verið að- 1568 varaður. Hins vegar hafi stefnandi brotið samkomulagið með því að neyta áfengis, þannig að hann hafi ekki getað mætt til vinnu, en framburður Ragnars Gísla Thorvaldssonar sé skýr sönnun þess. Þá hafi stefnandi beinlínis viðurkennt í bréfi sínu til Guð- jóns Tómassonar, starfsmannastjóra stefnda, að hafa gerst sekur við samkomulagið, og sé sú játning ótvíræð. Varakrafan sé á því byggð, að stefnanda hafi verið greidd full laun út janúarmánuð og sé krafan miðuð við, að stefnandi fái greidda eina viku til viðbótar, en þá nemi kaupgreiðslur til hans kaupi í einn mánuð. Stefnandi eigi engan rétt á því að fá greidda yfirvinnu og staðarppbót fyrir þann tíma, sem hann hafi ekki verið á staðnum, og verði að líta til þess, ef niðurstaðan verði sú, að stefnandi teljist eiga að fá greitt kaup fyrir febrúarmánuð, að honum hafi verið ofgreitt fyrir janúar og eigi það að koma til frádráttar febrúarkaupinu. Þrautavarakrafa byggist á því, að verði stefnandi talinn eiga einhvern rétt til skaðabóta, eigi þær að vera mun lægri en farið sé fram á. Forsendur dómsins. Því er haldið fram af hálfu stefnda, að áfengisneysla stefnanda á vinnustað og í vinnutíma hafi verið komin á svo alvarlegt stig, að honum hefði verið sagt upp störfum, ef ekkert hefði verið að gert. Því er einnig haldið fram, að stefnandi hafi fengið ítrekaðar aðvaranir vegna þessa. Framburður vitnisins Ragnars Gísla Thor- valdssonar bendir í þá átt, að stefnandi hafi átt við verulegt áfengisvandamál að stríða. Skilja verður framburð stefnanda sjálfs svo, að hann hafi oftar en einu sinni fengið áminningar frá yfirmönnum sínum vegna áfengisneyslu. Hann lýsti því enn fremur, að hann hefði boðist til þess að láta af störfum, sem yfirmennirnir hafi þó ekki viljað. Verður að telja í ljós leitt, að um verulegt vandamál hafi verið að ræða vegna áfengisneyslu stefnanda, enda leiddi hún til hælis- vistar. Stefnandi átti sjálfur frumkvæði að því að fara á drykkju- mannahælið á Vífilsstöðum til þess að leita sér lækninga í fullu samráði og samkomulagi við yfirmenn sína. Aðiljar málsins eru sammála um, að þeir hafi jafnframt gert með sér samkomulag um áframhaldandi vinnu stefnanda hjá stefnda eftir dvölina á hæl- inu, en deila um í fyrsta lagi, hvers efnis samkomulagið hafi verið, og í öðru lagi, hvort við það hafi verið staðið. Skal nú vikið að 1569 þessum deiluatriðum, en fyrst þykir rétt að taka afstöðu til þeirr- ar röksemdar stefnanda, að samkomulagið, fái túlkun stefnda á því staðist, brjóti í bága við lög- og samningsbundinn rétt stefn- anda sem launþega. Þegar litið er til aðdraganda og tilefnis sam- komulagsins, sem rakið er hér að framan, verður að telja, að máls- aðiljum hafi verið heimilt að semja um áframhaldandi vinnu stefnanda hjá stefnda, enda þótt samkomulagið kynni að hafa í för með sér skerðingu á rétti, sem stefnandi áður átti. Samkvæmt því, sem komið er fram í málinu, ekki síst með hliðsjón af framburði stefnanda sjálfs svo og af vottorði Gísla Gíslasonar staðarverkfræðings, dags. 3. okt. 1978, verður talið í ljós leitt, að aðiljar málsins hafi samið um, að stefnandi hefði sjálfur hætt vinnu hjá stefnda, ef hann neytti áfengis í vinnu- tíma eða þannig, að neysla áfengis kæmi niður á vinnu hans eftir vistina á Vífilsstöðum. Samkomulagið verður því að skýra svo, að stefnda hafi verið heimilt að segja stefnanda upp störfum fyrirvaralaust, ryfi hann samkomulagið. Verður því ekki fallist á þá röksemd stefnanda, að hann hafi átt rétt á uppsagnarfresti þrátt fyrir brot á samkomulaginu. Stefnandi hefur sjálfur viðurkennt að hafa neytt áfengis einu sinni á vinnustað eftir hælisvistina, en heldur því fram, að sú neysla hafi ekki verið þannig, að hún hafi komið niður á vinnu hans. Hann hafi ekki mætt í vinnu daginn eftir vegna tannpínu, en sama dag hafi hann fengið leyfi hjá yfirmanni sínum til að leita læknis. Vitnið Ragnar Gísli Thorvaldsson lýsti umræddri áfengis- drykkju stefnanda þannig, að hann hefði komið til sín ölvaður kl. 5 að morgni vinnudags og afhent sér lykla að bifreið, sem þeir hefðu haft til afnota, en sjálfur farið að sofa. Stefnandi hefði eigi mætt til vinnu um morguninn kl. 7, en mætt eftir hádegið kl. 13 og verið ákaflega lítið við vinnu þann dag, en þó í kringum vinnu- staðinn. Þegar litið er til þessarar áfengisneyslu stefnanda, verður hugsanlegur tannverkur hans ekki talin gild ástæða fyrir stefn- anda að mæta ekki í vinnu morguninn eftir. Bréf stefnanda til Guðjóns Tómassonar, sem rakið er að fram- an, verður ekki skilið öðruvísi en svo þrátt fyrir skýringar stefn- anda á efni bréfsins hér fyrir dóminum, að stefnandi viðurkenni að hafa rofið það samkomulag á milli málsaðilja, sem lýst hefur verið hér að framan. Samkvæmt framburði vitnisins Ragnars Gísla Thorvaldssonar 99 1570 og bréfi stefnanda verður að líta svo á, að stefnandi hafi brotið samkomulag það, sem málsaðiljar gerðu, og því hafi stefnda verið heimilt að segja honum upp störfum fyrirvaralaust. Ber því að sýkna stefnda af kröfum stefnanda. Eftir atvikum þykir rétt, að hvor aðili beri sinn kostnað af mál- inu. Friðgeir Björnsson, settur borgardómari, kvað upp dóm þenn- an. Dómsorð: Stefndi, Landsvirkjun, skal vera sýkn af kröfum stefn- anda, Óla Þórs Ólafssonar, í máli þessu. Hvor aðili beri sinn kostnað af rekstri málsins. Fimmtudaginn 17. desember 1981. Nr. 260/1981. Ákæruvaldið gegn Guðmundi Árna Jónssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Logi Einarsson og Sigurgeir Jónsson. Guðjón St. Marteinsson, fulltrúi sakadómara í ávana- og fíkniefnamálum, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 13. desember 1981, sem barst Hæstarétti 15. s. m. Krefst hann þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar úrskurðarins. Með vísan til forsendna hins kærða úrksurðar ber að stað- festa hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. 1571 Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 13. desember 1981. Ár 1981, sunnudaginn 13. desember, var á dómþingi sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 113 Reykjavík, af Guðjóni St. Marteinssyni fulltrúa við undirritaða votta kveðinn upp úrskurður þessi. Málsatvik. Föstudaginn 11. desember sl. var handtekinn og yfirheyrður af lögreglu Þórður Már Þórðarson. Við lögregluyfirheyrslu kvað Þórður sig hafa keypt hass af Guðmundi Árna Jónssyni. Kvað Þórður kunningja sinn, Kormák Geirharðsson, hafa keypt með sér efni hjá Guðmundi. Þórður kvað sig hafa átt fíkniefnaviðskipti við Guðmund í sumar er leið, en hafi nú með stuttu millibili í tvö skipti keypt af Guðmundi 38 grömm af hassi. Kvaðst Þórður hafa séð meira af hassi hjá Guðmundi. Kormákur Geirharðsson hefur hjá lögreglu við yfirheyrslu við- urkennt að hafa farið með Þórði og keypt hass hjá Guðmundi Árna. Guðmundur Árni Jónsson hefur við lögregluyfirheyrslu viður- kennt að hafa fengið sent „gras“ frá Danmörku. Hafi efnið komið í tveimur myndum, er holar séu að innan. Guðmundur hefur borið hjá lögreglu og fyrir dómi að hafa keypt hass hjá aðiljum, er hann vill eigi nafngreina, bæði fyrir sjálfan sig og eins keypt fyrir kunningja sína. Þá hefur Guðmund- ur nefnt 50 gr af hassi, er hann hafði í umboðssölu nú nýverið. Guðmundur vill ekki nafngreina, fyrir hvern efnið var selt. Við húsleit á heimili Guðmundar að Hagamel 51, Reykjavík, þann 11. desember sl. fundust 3 gr af marihuana (grasi) auk ýmissa muna og tækja með cannabisleifum á. Þá fundust tvær myndir, sem holar voru að innan, og var hasslykt úr hólfunum. Við greinda húsleit 11. desember var handtekin á heimili Guð- mundar að Hagamel 51, Reykjavík, Drífa Hrönn Kristjánsdóttir, og fundust í hennar fórum ísl. kr. 9.000, danskar kr. 2.500, 100 belgiskir frankar og 10 ísraelsk pund. Bar Drífa, að Guðmundur Árni hefði afhent sér fjármunina, í þann mund er húsleit hófst. Guðmundur Árni hefur hér fyrir dómi kannast við að eiga nefnt fé. Kveður Guðmundur þar vera um að ræða samansafnaða pen- inga undanfarna 3 mánuði. 1572 Niðurstöður. Samkvæmt því, er að ofan er rakið, er verið að rannsaka meint brot á lögum nr. 65/1974 og reglugerð 390/1974. Ætla má, að myndir þær, er fundust við húsleit hjá Guðmundi, geti innihaldið um 500 gr af hassi. Úr myndunum var megn hasslykt. Guðmundur Árni hefur hér fyrir dómi og hjá lögreglu kannast við að hafa keypt til eigin neyslu hass, haft hass í umboðssölu, fengið sent gras erlendis frá og útvegað kunningjum sínum hass. Guðmundur Árni hefur enga aðilja nafngreint. Ekki er talið, að Guðmundur hafi gert nægilega grein fyrir peningum, er fundust á Drífu Hrönn, en Guðmundur er talinn eigandi að. Samkvæmt ofanrituðu gæti sök, ef sönnuð þætti, varðað Guð- mund Árna Jónsson fangelsisrefsingu. Því eru ákvæði 65. gr. stjórnarskrár eigi í vegi fyrir beitingu gæsluvarðhalds í þessu sambandi. Ætla má, að rannsókn sé skammt á veg komin og að fleiri aðilj- ar kunni að dragast inn í mál þetta síðar. Með vísan til þessa svo og ofanritaðs að öðru leiti þykir með vísan til 1. mgr. 1. tl. 67. gr. laga 74/1974 nauðsyn bera til, að Guðmundur Árni Jónsson sæti gæsluvarðhaldi, er hæfilega telst ákveðið allt að 10 dögum, frá kl. 2030 laugardaginn 12. desember 1981. Úrskurðarorð: Guðmundur Árni Jónsson, fæðdur 14. júlí 1958, til heim- ilis að Hagamel 51, Reykjavík, skal sæta gæsluvarðhaldi í allt að 10 dögum, frá kl. 2030 laugardaginn 12. desember 1981. 1573 Föstudaginn 18. desember 1981. Nr. 257/1981. Eyjólfur Friðgeirsson Ingimundur Konráðsson Jakob V. Hafstein og Pétur Rafnsson gegn Fiskeldi h/f og hluthöfum í Fiskeldi h/f, sem ekki voru áskrifendur að hlutafé samkvæmt skrá, er fylgdi stofnsamningi félagsins 17. apríl 1981. Kærumál. Frávísunardómur staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Sóknaraðiljar hafa með heimild í 1. tl. b. 21. gr. laga 75/1973 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 7. des- ember 1981, sem barst Hæstarétti 11. desember. Þeir krefjast þess, að fyrri hluta dómsorðs hins kærða frávísunardóms um, að kröfum stefnenda á hendur hluthöfum í Fiskeldi h/f, sem ekki voru áskrifendur að hlutafé samkvæmt skrá, er fylgdi stofnsamningi félagsins 17. apríl 1980, væri sjálfkrafa vísað frá dómi, verði fellt úr gildi. Þá krefjast sóknaraðiljar kærumálskostnaðar úr hendi þessara varnaraðilja. Af hálfu þessara varnaraðilja hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Á hendur varnaraðilja Fiskeldi h/f eru engar kröfur gerð- ar og engar kröfur af hálfu þess á hendur sóknaraðiljum. Sóknaraðiljar hafa ekki sýnt fram á, að fyrir hendi séu skilyrði samkvæmt 2. mgr. 95. gr. laga nr. 85/1936, til að birta megi fyrrgreindum varnaraðiljum stefnu með þeim hætti sem gert var í máli þessu. Samkvæmt því og að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða dóms ber að stað- festa hann að því leyti sem hann er kærður. 1574 Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur á að vera óraskaður að því leyti er hann er kærður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. nóvember 1981. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum mál- flutningi um frávísunarkröfu Fiskeldis h/f 26. október sl., er höfðað hér fyrir þinginu með stefnu, birtri í Lögbirtingablaði 8. apríl sl., af Eyjólfi Friðgeirssyni fiskifræðingi, Hverfisgötu 47, Ingimundi Konráðssyni framkvæmdastjóra, Bakkagerði 16, Jakob V. Hafstein framkvæmdastjóra, Grenimel 1, og Pétri Rafnssynj framkvæmdastjóra, Hagamel 17, öllum í Reykjavík, gegn Fisk- eldi h/f, Reykjavík, svo og hluthöfum í Fiskeldi h/f, sem ekki voru áskrifendur að hlutafé samkvæmt skrá, sem fylgdi stofn- samningi félagsins hinn 17. apríl 1980. Dómkröfur stefnenda eru þær, (1) að aðalfundur félagsins, sem haldinn var 21. febrúar 1981, verði lýstur ógildur, (2) að lýstar verði ógildar sölur hlutabréfa Fiskeldis h/f til annarra en áskrifenda samkvæmt stofnsamningi. (3) að stjórn félagsins verði, að viðlögðum 1.000 kr. dagsektum, gert að veita áskrifendum samkvæmt stofnsamningi kost á að leysa til sín áskriftarhluti sína gegn afhendingu hluta- bréfa og verði áskrifendum tilkynnt um það sérstaklega, ef ætlunin er, að óinnleystir hlutir verði seldir öðrum en áskrifendum í stað innheimtu þeirra með málssókn, (4) að stjórn Fiskeldis h/f verði að því búnu gert, að viðlögðum 1.000 kr. dagsektum, að boða til aðalfundar og stjórnarkjörs, (5) að hlutafjáraukning, sem ákveðin kynni að verða af þeim aðalfundi, verði boðin hluthöfum í hlutfalli við hlutafjár- eign, sem nú er fyrir hendi orðin, (6) að stefndu verði in soliðum dæmdir til að greiða stefnend- um málskostnað, bæði vegna málsmeðferðarinnar fyrir við- skiptaráðherra og fyrir bæjarþinginu, samkvæmt mati dóms- ins. Varnaraðili Fiskeldi h/f gerir þær dómkröfur, að 5. lið í dóm- kröfum stefnenda verði vísað frá dómi, en félagið verði sýknað af öllum öðrum kröfum stefnenda. Auk þess krefst félagið þess, að stefnendur verði in soliðum dæmdir til að greiða því málskostnað 1575 samkvæmt mati dómsins, bæði vegna reksturs sérstaks kærumáls fyrir viðskiptaráðherra og vegna reksturs máls þessa fyrir bæjar- þinginu. Varnaraðili Fiskeldi h/f tekur fram, að hann mæti óstefndur, þar sem honum hafi aldrei verið birt stefnan, en birt- ing í Lögbirtingablaði sé haldlaus gagnvart honum. Af hálfu annarra stefndu en Fiskeldis h/f hefur ekki verið sótt þing. Viðskiptaráðherra hefur verið stefnt til réttargæslu, en engar kröfur hafa á hann verið gerðar. Réttargæslustefndi hefur mætt í málinu, en hefur engar kröfur gert. Deiluaðiljar hafa krafist málskostnaðar í þessum þætti málsins. Málavöxtum er í stefnu lýst þannig: „Til skýringar á málavöxtum vísa stefnendur til eftirtalinna ákvæða: (a) Samkvæmt 3. gr. stofnsamnings félagsins skyldi hlutafé vera kr. 104.500.000, 1045 hlutir á kr. 100.000 hver; fjórðungur hlutafjárins skyldi greiðast innan tveggja vikna frá stofnun fé- lagsins, en afgangurinn verða kræfur, þegar stjórn félagsins ákvæði. (b) Í 3. málslið 7. gr. samþykkta félagsins segir svo: „Þar til hlutabréf þeirra hafa verið gefin út við fulla greiðslu áskriftar- fjár, skulu hluthöfum afhent bráðabirgðaskírteini, er greini fjár- hæð þeirra hluta, sem þeir hafa skrifað sig fyrir, og að hve miklu leyti hún er greidd.“ (c) Um áskriftarloforð í vanskilum er vísað til 14. gr. laga nr. 32/1978 um hlutafélög, en í 2. mgr. segir m. a. svo: „Stjórn félags- ins skal þá án tafar annað hvort innheimta skuldina með málsókn eða afhenda öðrum rétt til hlutar eða hluta áskrifandans. Jafnan skal þó, áður en hlutir eru afhentir öðrum, veita áskrifanda 4 vikna frest til að koma málum sínum í rétt horf.“ (d) Um hlutafjárhækkun segir í 3. mgr. samþykkta félagsins, að stjórn félagsins sé heimilt að hækka hlutafé þess um allt að kr. 104.500.000 með áskrift nýrra hluta, þannig að heildarhlutafé félagsins verði allt að kr. 209.000.000. Skulu hluthafar hafa for- gangsrétt til áskriftar að hinum nýju hlutum í samræmi við hluta- fjáreign sína, enda skrái þeir sig fyrir nýjum hlutum innan frests, sem stjórnin ákveður og auglýsir, Eftir að sá frestur er liðinn, er stjórninni heimilt að bjóða öðrum til sölu þá hluti, sem áskrift hefur ekki fengist að. Málavexti segja stefnendur nú í sem stystu máli þá, að stjórnin hafi engin bráðabirgðaskírteini gefið út, en auglýst eftir greiðslu 1576 áskriftarloforða í gíró; við þetta hafi margir áskrifenda ekki viljað sætta sig og því ekki innleyst loforð sín, er ekki var boðin fram lögmæt kvittun; að stjórnin hafi ráðstafað áskriftarhlutum til annarra án þess að tilkynna áskrifendum um það sérstaklega; að stjórnin hafi síðan ákveðið hækkun hlutafjár og það hlutafé að verulegu leyti verið keypt af nýjum hluthöfum; afleiðingar þessa séu orðnar þær, að hlutafélag, sem stofn- að var til af nokkur hundruðum félaga, sé nú komið í hendur til- tiltölulega fárra manna. Stefnendur kveðast hafa leitað liðsinnis viðskiptaráðherra sam- kvæmt ákvæðum 150. gr. laga nr. 32/1978 um hlutafélög, en er- indi þeirra verið synjað með úrskurði ráðherrans 5. mars sl. Sé þeim því nauðsynlegt, vilji þeir eigi una úrskurðinum, að skjóta málinu til dómstóla innan 30 daga samkvæmt niðurlagi 150 gr.“ Engin frekari grein er gerð fyrir málavöxtum í greinargerð stefnenda. Fiskeldi h/f lýsir málavöxtum þannig í greinargerð, sem lögð var fram í bæjarþinginu 5. maí 1981: „Fiskeldi h.f. var stofnað 17. apríl 1980, og var tilgangur félags- ins að kanna líffræðilega, tæknilega og fjárhagslega möguleika á fiskeldi hér álandi, þ. m. t. markaðsmöguleika, og að hefja að því búnu fiskeldi, þegar fært og hagkvæmt þykir. Ennfremur að vinna að fullvinnslu framleiðsluafurða á neytendamarkað ásamt sölu og markaðssetningu afurða svo og uppbyggingu og rekstri hliðar- greina fiskeldis að því marki sem nauðsynlegt er til að ná til- gangi félagsins, sem og kaup og rekstur fasteigna og lánastarí- semi í sama skyni, eins og fram kemur í 2. gr. stofnsamnings og samþykkta félagsins, sbr. dskj. nr. 5 og 6. Söfnun hlutafjárloforða hafði áður farið fram á meðal almennings, bæði einstaklinga og fyrirtækja og bæjarfélaga, og voru stofnendur alls 625 talsins og hlutafé gkr. 104.500.000. Lágmarkshlutur í félaginu var gkr. 100.000, en ekkert hámark var sett á hlutafjáreign einstakra hluthafa, þótt fram væri tekið í 19. gr. samþykkta félagsins, að enginn hluthafi gæti farið með fyrir sjálf sín hönd eða annarra meira en 1/5 hluta samanlagðra atkvæða í félaginu. Félagið réðst fljótlega í framkvæmdir, og voru hlutafjárloforð innkölluð sumarið og haustið 1980 í tvennu lagi, helmingur í senn. Innheimta hlutafjárloforða gekk þó verr en vonir stóðu til, og skapaði það félaginu mikla fjárhagsörðugleika. Fór svo á endan- 1577 um, að stjórn félagsins sá sér ekki annað fært að undangengnum ítrekuðum innheimtubréfum, símhringingum og aðvörunum til hlutafjáráskrifenda í vanskilum en að selja ógreitt hlutafé öðr- um, en það hafði þá áður verið auglýst til sölu í dagblöðum. Stefnendur sátu allir í stjórn félagsins eða varastjórn, þegar fyrrgreindar ákvarðanir voru teknar, og tóku þátt í töku þeirra. Tveir þeirra sögðu sig hins vegar úr stjórn félagsins í nóvember 1980 vegna ágreinings um önnur mál. Í febrúarmánuði 1981, all- nokkru eftir að ógreiddir hlutir höfðu verið seldir öðrum, tóku stefnendur sig allt í einu til og mótmæltu ýmsum ráðstöfunum stjórnar, sem þeir höfðu áður átt hlut að. Kærðu þeir til við- skiptaráðuneytisins, sbr. dskj. nr. 4, og kröfðust þess, að stjórn umbjóðanda míns yrði að viðlögðum dagsektum eða vikusektum boðið að inna ýmis verk af hendi, auk þess sem þeir kröfðust þess, að lagt yrði fyrir stjórnina að fresta aðalfundi félagsins. Með úrskurðum viðskiptaráðuneytisins 19/2 1981 og 5/3 1981, sbr. dskj. nr. 21 og 22, var kröfum stefnenda synjað. Aðalfundur félagsins var svo haldinn 21. febrúar 1981 og félaginu þar kjörin ný stjórn. Á þeim fundi flutti einn stefnenda dagskrártillögu um, að aðalfundi yrði frestað, þar til úrskurður viðskiptaráðherra væri fallinn um þá óúrskurðuð atriði í kæru stefnenda til ráð- herra. Þessi tillaga fékk 45 atkvæði á fundinum, en 1265 greiddu atkvæði á móti, og 2 atkvæði voru ógild. Lýsti þessi niðurstaða því vel, hversu lítinn hljómgrunn málflutningur og umkvartanir stefnenda áttu á aðalfundi félagsins, sbr. dskj. nr. 32.“ Kröfu sína um frávísun 5. liðs í dómkröfum stefnenda styður félagið þeim rökum, að ekki verði með dómi kveðið á um það, hvaða ákvarðanir aðalfundir félagsins geti tekið í framtíðinni. Þegar litið sé til 28. gr. hlutafjárlaga nr. 32/1978, sem fjalli um hækkun hlutafjár, þá geymi 1. mgr. þá meginreglu, að hlut- hafar eigi við hækkun hlutafjár rétt til að skrá sig fyrir nýjum hlutum í réttu hlutfalli við hlutaeign sína. Þessi sama meginregla sé í 6. gr. samþykkta félagsins. En í 4. mgr. 28. gr. sé heimild þess efnis, að hluthafafundur geti með því atkvæðamagni, sem kveðið sé á um í 76. gr. laganna, ákveðið að víkja frá aðalreglunni, er greini í 1. mgr. 28. gr., enda sé hluthöfum á engan hátt mismunað. Þess vegna geti hluthafafundur sá, sem um sé rætt í 5. lið dóm- krafna stefnenda, með tilskildum meiri hluta, svo gilt sé, breytt ákvæðum 6. gr. samþykkta félagsins um forkaupsrétt hluthafa að aukningarhlutum í samræmi við skráða hlutafjáreign þeirra og tekið aðra ákvörðun, t. d. um að bjóða hlutaféð út á almennum 1578 markaði. Þessa heimild geti dómstólar ekki takmarkað fram í tím- ann og beri því að vísa þessum lið frá dómi. Stefnendur andmæla kröfu þessari um frávísun með þeim rök um, að hér sé um að ræða efnisatriði í málinu, sem annað hvort beri að taka til greina eða sýkna af, frávísun komi ekki til greina. Dómurinn hafði lögsögu í málinu um þetta atriði, stefnt hafi verið fyrir rétt varnarþing, krafan sé nægilega reifuð, skýr og framkvæmanleg, til þess að ekki sé um neinar þær frávísunar- ástæður að ræða, sem lög nr. 85/1936, 67.—69. gr., geri ráð fyrir né önnur ákvæði. Niðurstaða. Stefnendur gera í máli þessu kröfur á hendur Fiskeldi h/f, sem látið hefur sækja þing, og einnig á hendur „hluthöfum í Fiskeldi hf., sem ekki voru áskrifendur að hlutafé samkvæmt skrá, er fylgdi stofnsamningi félagsins 17. apríl 1980“. Stefnan var gefin út 30. mars 1981 og birt í Lögbirtingablaði 8. apríl s. á. Var þetta eina birting stefnunnar. Hluthafar í Fiskeldi h/f, sem ekki voru áskrifendur að hlutafé samkvæmt skrá, sem fylgdi stofnsamningi félagsins 17. apríl 1980, hafa engir sótt né látið sækja þing í málinu. Í 2. mgr. 95. gr. laga nr. 85/1936 er undantekning frá almennum reglum 95. gr. um stefnubirtingar, og segir þar, að birta skuli stefnu í auglýsingablaði landsstjórnarinnar, þegar ókunnugt sé, hvar birta skuli, eða birta skuli óákveðnum mönnum. Reglu þessa ber að skýra þröngri lögskýringu. Samkvæmt 7. gr. samþykkta Fiskeldis h/f og 24. gr. laga nr. 32/1978 um hlutafélög skal stjórn félagsins halda nákvæma hlutaskrá, og eiga allir hluthafar og stjórnvöld aðgang að skránni og mega kynna sér efni hennar. Þegar þetta er virt, verður að telja, að hluthafar þeirra í félaginu, sem stefnendur beina kröfum að í málinu, séu nægilega tilgreind- ir í hlutaskrá, til þess að vitað sé um þá. Þess vegna hefði bæði átt að greina þá í stefnu skv. 88. gr. laga nr. 85/1936 og birta þeim stefnuna á lögformlegan hátt samkvæmt almennum ákvæð- um 95. gr. laganna. Þar sem þessa var ekki gætt af stefnenda hálfu, ber af sjálfsdáðum að vísa öllum kröfum á hendur þessum hluthöfum frá dómi. Fiskeldi h/f hefur látið sækja þing í málinu óstefnt. Fallast ber á með talsmanni félagsins, að liður 5 í dómkröfum stefnenda lúti að ákvörðun, sem hluthafafundur félagsins getur tekið í framtíðinni, og að dómurinn geti ekki eðli máls samkvæmt 1579 tekið þessa ákvörðun um málefni félagsins fyrir hluthafafund. Hér er því sakarefni, sem samkvæmt eðli sínu sætir ekki lögsögu dómsins, og ber skv. 66. gr. laga nr. 85/1936 að vísa þessum kröfulið frá dómi. Málskostnaður bíður efnisdóms í málinu. Garðar Gíslason borgardómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Kröfum stefnenda á hendur hluthöfum í Fiskeldi h/f, sem ekki voru áskrifendur að hlutafé samkvæmt skrá, er fylgdi stofnsamningi félagsins 17. apríl 1980, er sjálfskrafa vísað frá dómi. Lið 5 í dómkröfum stefnenda, „að hlutafjáraukning, sem ákveðin kynni að verða af þeim aðalfundi, verði boðin hlut- höfum í hlutfalli við hlutafjáreign, sem nú er fyrir hendi orðin“, er vísað frá dómi. Málskostnaður bíður efnisdóms í málinu. Föstudaginn 18. desember 1981. Nr. 78/1980. Geir Gunnar Geirsson og Guðbjörn Guðjónsson (Guðjón Steingrímsson hrl.) segn Einari Matthíasi Einarssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Víxilmál. Fjárnám. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Svein- björnsson, Ármann Snævarr, Magnús Þ. Torfason, Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjendur hafa skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 21. maí 1980, að fengnu áfrýjunarleyfi samkvæmt 2. mgr. 1580 20. gr. laga nr. 75/1973 hinn 7. s. m. Krefjast þeir þess aðal- lega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi. Til vara krefjast þeir ómerkingar dómsins og að málinu verði vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Til þraufavara krefjast þeir sýknu af öllum kröfum stefnda í málinu. Þá krefst áfrýjandinn Guð- björn Guðjónsson þess enn fremur, að hin áfrýjaða fjárnáms- gerð verði úr gildi felld. Báðir krefjast áfrýjendur málskostn- aðar úr hendi stefnda, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og fjár- námsgerðar. Hann krefst og málskostnaðar fyrir Hæstarétti óskipt úr hendi áfryjenda. Áfrýjendur hafa lagt fyrir Hæstarétt vottfesta, vélritaða yfirlýsingu, undirritaða af málsaðiljum 31. ágúst 1977, svo- hljóðandi: „Undirritaðir, Gunnar Geirsson, Vallá, Kjalarnesi, og Guð- björn Guðjónsson, Reykjavík, annars vegar, og Matthías Einarsson, Teigi, Mosfellssveit, hins vegar, lýsa því gagn- kvæmt yfir, að enginn aðili á neina kröfu hvorki fjárhags né annars eðlis á hendur hinum í sambandi við afhendingu hinna fyrrnefndu til hins síðarnefnda á leigu Fuglabúsins að Teigi, Mosfellssveit, sbr. samning milli aðila um leigu á því. Með undirritun sinni undir yfirlýsingu þessa staðfesta að- ilar því, að Matthías hefur tekið við búinu með öllu, sem því fylgir og fylgja ber, í ástandi, sem hann sættir sig við og í samræmi við leigusamning aðila þar um. Jafnframt afhendir Matthías þeim Gunnari og Guðbirni tryggingarvíxil, sem hann hefur í vörslu sinni, til þess að tryggja efndir nefnds leigusamnings að upphæð kr. 2.000. tvær 000,00 — einmilljón 00/100.-“ Í neðstu línu yfirlýsingarinnar hefur upphaflega staðið kr. 1.000.000,00 — einmilljón 00/100. Ofan í töluna 1 hefur verið handskrifaður tölustafurinn 2, og fyrir ofan orðið ein- milljón hefur verið handskrifað orðið tvær, án þess að strik- að hafi verið yfir orðið einmilljón. Áfrýjendur hafa ekki stutt kröfur sínar um ómerkingu, 1581 frávísun og heimvísun haldbærum rökum. Verða þær því ekki teknar til greina. Ekki verður með neinni vissu ráðið af framangreindri yÍ- irlýsingu, að víxill sá, er mál þetta fjallar um, sé sami víxill- inn og stefndi skyldi afhenda áfrýjendum samkvæmt henni. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með vísan til for- sendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Á hinni áfrýjuðu fjárnámsgerð eru engir þeir gallar, sem leitt geta til þess, að hún verði úr gildi felld. Ber að staðfesta hana. Eftir þessum úrslitum verða áfrýjendur dæmdir óskipt til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 4.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og hin áfrýjaða fjárnámsgerð eru staðfest. Áfrýjendur, Geir Gunnar Geirsson og Guðbjörn Guð- jónsson, greiði óskipt stefnda, Einari Matthíasi Einars- syni, 4.000.00 krónur í málskostnað í Hæstarétti að við- lagðri aðför að lögum. Dómur aukadómþings Kjósarsýslu 5. september 1979. Ár 1979, miðvikudaginn 5. september, er lagður svohljóðandi dómur á málið nr. 151/1979: Einar Matthías Einarsson gegn Geir Gunnari Geirssyni og Guðbirni Guðjónssyni í aukadómþingi Kjósarsýslu. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, hefur Einar Matthías Ein- arsson, Teigi, Mosfellssveit, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 24. apríl 1979 og 7. maí 1979, á hendur Geir Gunnari Geirs- syni, Vallá, Kjalarnesi, og Guðbirni Guðjónssyni, Síðumúla 22, Reykjavík, til greiðslu in soliðum á skuld að fjárhæð 2.000.000 með 3% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá 31. ágúst 1978 til greiðsludags, 7.700 kr. í banka- og afsagnarkostnað auk málskostnaðar að skaðlausu skv. gjaldskrá LMFÍ. Skuld þessi er samkvæmt víxli að fjárhæð 2.000.000 króna, út- gefnum og áböktum af stefnda Guðbirni 31. ágúst 1977 og sam- þykktum af stefnda Geir til greiðslu 31. ágúst 1978 í Iðnaðar- 1582 banka Íslands h/f, Reykjavík, þar sem hann var afsagður sökum greiðslufalls 4. september 1978. Af hálfu hinna stefndu hefur verið sótt þing í málinu og skilað greinargerð, en þingsókn hefur síðan fallið niður af þeirra hendi. Af hálfu hinna stefndu hefur verið krafist sýknu og málskostnað- ar. Í greinargerðinni segir, að stefndi hafi ritað orðið tryggingar- víxill á víxilinn og að þeir hafi þannig ritað á víxilinn með þeim fyrirvara, að þeim bæri ekki að greiða víxilinn, nema þeir reynd- ust vera í skuld við stefnanda um að minnsta kosti víxilfjárhæð- ina vegna skila á húsnæði, tækjum og bústofni alifuglabúsins að Teigi í Mosfellssveit við lok leigumálanna um búið samkv. því, sem nánar greinir í framlögðum skjölum. Af hálfu hinna stefndu er því haldið fram, að þeir skuldi stefn- anda ekkert af þessu tilefni, heldur þvert á móti, að hann skuldi þeim út af viðskiptum þessum. Til stuðnings sýknukröfunni er vísað til ákvæða 26. og 19. gr. laga 93/1933. Víxillinn ber með sér, að á hann hefur verið ritað orðið trygg- ingarvíxill, en síðan hefur verið strikað yfir það orð. Þingað var í málinu þann 28. júní sl., kl. 1330. Klukkan 1605 barst dómaranum í hendur svohljóðandi skeyti frá lögmanni stefndu. „Vegna anna bið ég vinsamlegast um frestun sáttafundar Einari Einarssyni gegn Geir Gunnarssyni örstuttan tíma.“ Af þessu tilefni ritaði dómarinn lögmanninum svohljóðandi bréf þann 29. júní 1979: „Málið nr. 151/1979: Einar M. Einarsson gegn Geir Gunnars- syni o. fl. var dómtekið 28.6.1979 kl. 13:00. Skeyti yðar, dags. 28.6.1979, barst mér í hendur ki. 16:05 sama dag. Þetta tilkynnist yður hr. lögmaður hér með.“ Afrit bréfsins var sent lögmanni stefnanda. Í bréfinu hefur misritast stund dómtökunnar, sem á að vera kl. 1400. Víxillinn, sem lagður hefur verið fram í málinu, fullnægir skil- yrðum 2. tl. 1. gr. laga 93/1933 svo og öðrum skilyrðum nefndrar 1. greinar víxillaga. Varnir, sem varða viðskiptin á bak við víxilinn, komast ekki að í víxilmáli, sbr. 208. gr. laga 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, og aðrar varnir, sem koma má að í víxilmáli skv. nefndu ákvæði, hafa ekki komið fram í málinu. Ekki verður talið, að kunnugt sé um, að þingsókn hafi fallið niður af hálfu hinna stefndu vegna forfalla, og þótt dómarinn 1583 hafi gefið lögmanni þeirra kost á að neyta heimildar 2. ml. 3. mgr. 118. gr. laga 85/1936, hefur hann ekki snúið sér til dómara með sönnun fyrir forföllum. Verður þá samkvæmt 2. ml. 2. mgr. 118. gr. nefndra laga að dæma málið eftir fram komnum kröfum og skilríkjum og með tilliti til þess, sem fram hefur komið af hálfu verjanda. Stefnandi hefur lagt fram frumrit víxilsins með formlega lög- legri heimild sér til handa, og samkvæmt því og því, sem að framan er rakið, þykir bera að taka kröfur hans til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst 250.000 kr. Steingrímur Gautur Kristjánsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Geir Gunnar Geirsson og Guðbjörn Guðjónsson, greiði stefnanda, Einari Matthíasi Einarssyni, 2.000.000 króna auk 3% vaxta fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá 31. ágúst 1978 til greiðsludags, 7.700 kr. í banka- og afsagnar- kostnað og 250.000 kr. í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. Fjárnámsgerð fógetaréttar Reykjavíkur 1. nóvember 1979. Ár 1979, fimmtudaginn 1. nóvember, var fógetaréttur Reykja- víkur settur að Kornagörðum 1 og haldinn þar af fulltrúa yfir- borgarfógeta Viggó Tryggvasyni með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið: Málið A-2060/1979: Einar Matthías Einarsson gegn Guðbirni Guðjónssyni, Kleppsvegi 80. Fógeti leggur fram nr. 1 gerðarbeiðni, nr. 2 dóm aukadómþings Kjósarsýslu í málinu nr. 151/1979. Nr. 1 fylgir með í ljósriti, nr. 2 fylgir með í afriti, svohljóðandi: Fyrir gerðarbeiðanda mætir Kristján Stefánsson hæstaréttar- lögmaður og krefst fjárnáms fyrir kr. 2.000.000 með 3% mánaðar- vöxtum frá 31. ágúst 1978 til greiðsludags, kr. 3.200 í birtingar- kostnað, kr. 7.700 í stimpil- og afsagnarkostnað, kr. 250.000 í máls- kostnað samkv. gjaldskrá LMFÍ, kostnaði við gerðina og eftirfar- andi uppboð/innheimtuaðgerðir, allt á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarþoli starfar hér og er mættur. Áminntur um sannsögli kveðst hann ekki geta greitt/greiða. Samkvæmt kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og ábendingu mætta lýsti fógeti yfir fjárnámi í bifreiðinni R 66984, Moskvits, árgerð 1979. Fallið var frá virðingu. 1584 Fógeti skýrði þýðingu gerðarinnar. Upplesið, játað rétt bókað. Gerðinni lokið. Nr. 199/1978. Mánudaginn 28. desember 1981. Hreppsnefnd Landmannahrepps f. h. hreppsins (Páll S. Pálsson hrl.) hreppsnefnd Holtahrepps f. h. hreppsins eigendur og ábúendur jarða í Holtahreppi hreppsnefnd Rangárvallahrepps f. h. hreppsins og eigendur og ábúendur jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi og (Árni Grétar Finnsson hrl.) hreppsnefnd Skaftártunguhrepps f. h. hreppsins segn fjármálaráðherra f. h. ríkisins (Sigurður Ólason hrl.) og fjármálaráðherra f. h. ríkisins segn hreppsnefnd Landmannahrepps f. h. hreppsins hreppsnefnd Holtahrepps f. h. hreppsins eigendum og ábúendum jarða í Holtahreppi hreppsnefnd Rangárvallahrepps f. h. hreppsins eigendum og ábúendum jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi og hreppsnefnd Skaftártunguhrepps f. h. hreppsins og svo Páli S. Pálssyni hæstaréttarlögmanni og Skúla J. Pálmasyni hæstaréttarlögmanni. Eignardómsmál. Eignarréttur að afrétti. Málskostnaður. Sératkvæði. 1585 Dómur hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Magnús Þ. Torfa- son og Þór Vilhjálmsson. Hreppsnefnd Landmannahrepps f. h. hreppsins hefur skot- ið málinu til Hæstaréttar með stefnu 20. nóvember 1978. Krefst hún þess, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið um annað en gjafvarnarlaun og að synjað verði kröfu fjármála- ráðherra f. h. ríkisins um viðurkenningu á eignarrétti ís- lenska ríkisins að Landmannaafrétti. Hún krefst og máls- kostnaðar úr hendi fjármálaráðherra f. h. ríkisins, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsókn- armál, en þessi áfrýjandi, sem hafði gjafvörn í héraði, hefur fengið gjafsókn fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráð- herra 8. janúar 1980. Hreppsnefnd Holtahrepps f. h. hreppsins, eigendur og á- búendur jarða í Holtahreppi, hreppsnefnd Rangárvallahrepps f. h. hreppsins og eigendur og ábúendur jarðanna Næfurholts og Hóla í þeim hreppi hafa áfrýjað málinu með stefnu 12. desember 1978. Þeir hafa sameiginlega gert þær dómkröfur, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið um annað en gjaf- varnarkostnað og að synjað verði kröfu fjármálaráðherra f. h. ríkisins um viðurkenningu á eignarrétti ríkisins að Landmannaafrétti. Þessir áfrýjendur krefjast og málskostn- aðar úr hendi fjármálaráðherra f. h. ríkisins, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en allir þessir áfrýjendur höfðu sjafvörn í héraði og hafa fengið gjafsókn fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráð- herra 27. október 1981. Hreppsnefnd Skaftártunguhrepps f. h. hreppsins hefur áfrýjað málinu með stefnu 30. júlí 1979, að fengnu áfrýjun- arleyfi samkvæmt 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1978 hinn 18. s. m. Gerir hún þær dómkröfur, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og synjað verði kröfu fjármálaráðherra f. h. ríkisins um viðurkenningu á eignarrétti ríkisins að Land- mannaafrétti. Hún krefst og málskostnaðar úr hendi fjár- málaráðherra f. h. ríkisins, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en þessi áfrýjandi, 100 1586 sem hafði gjafvörn í héraði, hefur fengið gjafsókn fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráðherra 8. janúar 1980. Fjármálaráðherra f. h. ríkisins áfrýjaði málinu af sinni hendi með stefnu 29. desember 1978 og stefndi öllum þeim aðiljum, sem tóku til varna í héraði gegn kröfu hans um eignardóm. Krafðist hann staðfestingar héraðsdóms að öðru en varðar gjafvarnarlaun. Þá krefst hann og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi hreppsnefndar Landmannahrepps f. h. hreppsins, en málskostnaður falli niður að því er aðra réttarkrefjendur varðar. Að fengnu áfrýjunarleyfi 28. febrúar 1979 áfrýjaði fjár- málaráðherra f. h. ríkisins enn málinu með stefnu 1. mars s. á. Stefndi hann nú hinum skipuðu talsmönnum varnaraðilja í héraði, hæstaréttarlösmönnunum Páli S. Pálssyni, Svein- birni Jónssyni og Skúla J. Pálmasyni, persónulega fyrir Hæstarétt til að þola lækkun hinna dæmdu gjafvarnarlauna í héraði, en gerði ekki aðrar kröfur á hendur þeim. Undir rekstri málsins fyrir Hæstarétti andaðist Sveinbjörn Jónsson hæstaréttarlögmaður. Hefur fjármálaráðherra f. h. ríkisins fallið frá kröfu um lækkun talsmannslauna hans og málið að því leyti verið hafið. Stefndu Páll S. Pálsson og Skúli J. Pálmason hafa krafist staðfestingar hins áfryýjaða dóms að því er talsmannslaun þeirra varðar. Þá hafa þeir krafist málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi fjármálaráðherra f. h. ríkisins. 1. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Skulu sögn þessi reifuð stuttlega: Með samningi 31. mars 1973 hétu hreppsnefndir Land- mannahrepps og Holtahrepps f. h. hreppanna Herði Gunnars- syni, forstjóra í Reykjavík, að selja honum „allt það efnis- magn af vikri, sem nýtanlegt er á landsvæði innan landa- marka seljanda (svo) sem markast að sunnan við girðingu milli Tröllkonuhlaups og í Ófærugil, að ofan við girðingu úr Þjórsá í Sölvahraun, að vestan skal miðað við Þjórsá, en í austur nýtanlegt magn allt að Skjólkvíahrauni 1970, þó und- anskilið Sauðafell. “. Kaupandi skyldi einnig „hafa forkaups- 1587 rétt að því magni vikurs, sem er á öðrum stöðum á Land- mannaafrétti, ef til sölu á honum kemur“. Samningurinn skyldi gilda í 15 ár, en virðist ekki hafa komið til fram- kvæmda. Hinn 17. desember 1977 og 23. maí 1978 undirrituðu „„aðil- ar að landsréttindum í Rangárvallasýslu í nágrenni Heklu, hver um sig og sameiginlega“, samning og samningsviðauka við hlutafélagið Jarðefnaiðnað, Holtahreppi, Rangárvalla- sýslu, um vinnslu jarðefna á vikursvæðunum út frá Heklu austan Þjórsár o. fl“ Með samningnum er hlutafélaginu eða þeim, sem það vísar á, veitt „ótakmarkað leyfi til að leita að jarðefnum í landareignunum og framkvæma rannsóknir á þeim með hagnýtingu fyrir augum“. Í 8. gr. samningsins er þetta ákvæði: „Með samningi þessum er ekki tekin afstaða til þess, hvern rétt hver landeigenda eigi á Hekluvikursvæð- unum eða annars á gildissvæði hans, né heldur þess, hvar borið yrði niður á svæðinu til vinnslu eða hagnýtingarstarf- semi og hver yrði aðild hinna einstöku landeigenda í sam- bandi við réttindaöflun hennar vegna“. Samningurinn skyldi gilda til ársloka 1987. Þá hefur verið lagður fyrir Hæstarétt samningur milli Landsvirkjunar annars vegar og Ása-, Djúpár-, Holta- og Landmannahreppa hins vegar 3. júlí 1981, endanlega stað- festur 24. júlí 1981. Með samningi þessum skuldbindur Landsvirkjun sig til að greiða hreppunum „bætur vegna alls tjóns af hvaða tagi sem þeir hafa orðið fyrir til þessa vegna byggingar og reksturs Búrfellsvirkjunar, Þórisvatnsmiðlun- ar, Sigölduvirkjunar, Hrauneyjarfossvirkjunar og annarra framkvæmda og aðgerða á vegum Landsvirkjunar á afrétt- um hreppanna.“ Bæturnar nema 3 millj. nýkr. og greiðast „í eitt skipti fyrir öll“. Sérstakar bætur skyldi greiða Ása-, Djúpár-, Holta- og Landmannahreppi að auki. Enn fremur skuldbindur Landsvirkjun sig til að greiða hreppunum „ákveðnar bætur fyrir hvern hektara beitarlands, sem fer undir vatn eða spillist á annan hátt vegna miðlana, vatna- veitna og annarra virkjanaframkvæmda á afréttum hrepp- anna... á vegum Landsvirkjunar á vatnasvæðum Þjórsár og Tungnaár.. “ í samræmi við tiltekna mynsturáætlun. Í í4. 1588 gr. er þetta ákvæði: „Aðilar eru sammála um, að með samn- ingi þessum sé á engan hátt tekin afstaða til ágreinings hreppanna annars vegar og ríkisins hins vegar um beinan eignarrétt á afréttum hreppanna eða hlunnindum innan af- réttarmarka“. Loks áskilja hrepparnir sér rétt til sérstakra bóta fyrir sand- og malartöku Landsvirkjunar á afréttum hreppanna í þágu virkjanaframkvæmda. 11. Í héraðsdómi er greint frá forsögu dómsmáls þess, sem hér er til úrlausnar, og tengslum þess við mál það út af Landmannaafrétti, sem dæmt var í Hæstarétti 25. febrúar 1955. Hinn 29. janúar 1975 óskaði fjármálaráðherra útgáfu eignardómsstefnu. Greinir í beiðninni, að útgáfu stefnunnar sé óskað í samráði við landbúnaðarráðherra. Hefur það ekki verið vefengt, og verður við það að miða. Dómsmálið var síðan höfðað með eignardómsstefnu samkvæmt 220. gr. laga nr. 85/1936 hinn 12. mars 1975. Héraðsdómur vísaði málinu frá dómi hinn 20. apríl 1976, en þeim dómi var hrundið með dómi Hæstaréttar 28. janúar 1977, er taldi málið réttilega höfðað með eignardómsstefnu samkvæmt greindri lagaheim- ild. Gekk síðan efnisdómur á málið hinn 27. október 1978, og er það hinn áfrýjaði dómur. HI. Af hálfu hreppsfélaga þeirra, sem eru aðiljar máls, er því lýst, að ágreiningur sé milli þeirra innbyrðis um eignartilkall til Landmannaafréttar. Í eignardómsmáli þessu þarf þó eigi að kanna þessa hlið málsins, heldur það eitt, hvort aðiljar þeir, sem andæft hafa eignartilkalli ríkisins, hafi nægilega lagahagsmuni af því að fá dæmt um kröfurnar. Þykir þessi ágreiningur milli hreppsfélaganna og eftir atvikum annarra varnaraðilja í héraði ekki eiga að taka fyrir, að efnisdómur verði lagður á málið. Í héraðsdómi er greint frá dómssátt hinn 7. ágúst 1951 út af afmörkun Landmannaafréttar. Stóðu Landmanna-, Ása-, Djúpár- og Rangárvallahreppur svo og landbúnaðarráðherra f. h. ríkisins að sáttinni. Eru kröfur aðilja dómsmáls þessa 1589 ýmist beinlínis reistar á greindri afmörkun landsvæðisins eða taka a. m. k. mið af henni að því er varðar Skaftártungu- hrepp. Mörk svæðisins eru dregin á uppdrátt, sem er meðal gagna málsins, og er þeim lýst í héraðsdómi. Fjármálaráðherra f. h. ríkisins hefur í dómsmáli þessu viðurkennt „rétt byggðarmanna til upprekstrar og annarra afréttarnota, sem lög eða venjur eru fyrir“. Þessi viðurkenn- ing er ekki hnitmiðuð. Þegar þess hins vegar er gætt, að mál þetta er höfðað með eignardómsstefnu til viðurkenningar á beinum eignarrétti málshöfðandans að landsvæðinu, stendur þessi óvissa um tilvist óbeinna eignarréttinda ekki því í vegi, að dómur verði lagður á kröfu fjármálaráðherra f. h. ríkis- ins í máli þessu. Svo sem greinir í héraðsdómi, afsalaði skilanefnd Titan h/f íslenska ríkinu með afsali 16. janúar 1952 öllum þeim vatnsréttindum, sem félagið átti í Þjórsá, þverám hennar og vötnum, ásamt öllum réttindum til virkjana og til nýtingar þessara vatnsréttinda og landsafnota að því leyti sem félagið hafði öðlast samkvæmt 35 tilgreindum heimildarskjölum, sbr. kaupsamning 8. júní 1951. Fjármálaráðherra hefur ekki undanskilið þessi réttindi í málssókn sinni, en um þau verður eigi dæmt Í eignardómsmáli þessu. Meðal gagna í dómsmáli þessu er skrá um eigendur og ábúendur í Holtahreppi, og er skrá um þá tekin upp í héraðs- dóm. IV. Kröfugerð aðilja hér fyrir dómi er hin sama að stofni til sem í héraði. Sama gegnir um málsástæður, lagarök og máls- reifun. Af hálfu Holtahrepps og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi er þó ekki höfð uppi krafa um viðurkenningu á eignarrétti þeirra að Landmannaafrétti, svo sem gert var Í héraðsdómi. Málsástæðum og lagarðöksemdum málsaðilja er lýst ræki- lega í hinum áfrýjaða dómi. V. Í máli því, sem dæmt var í Hæstarétti 25. febrúar 1955 og höfðað var með opinberri stefnu, út af veiðirétti að vötnum 1590 og vatnsföllum á Landmannaafrétti voru málsaðiljar hrepps- nefndir Holtahrepps og Landmannahrepps f. h. hreppanna og hreppsnefnd Rangárvallahrepps f. h. eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla og svo landbúnaðarráðherra f. h. ríkisins. Var Landmannaafréttur afmarkaður landfræði- lega með sama hætii í því máli sem í þessu máli. Í dómi Hæstaréttar 25. febrúar 1955 segir m. a. svo: „Ekki hafa verið leiddar sönnur að því, að hreppsfélögin sjálf hafi öðlast eignarrétt að afréttinum, hvorki fyrir nám, löggerninga, hefð né með öðrum hætti. Réttur til afréttarins virðist í öndverðu hafa orðið til á þann veg, að íbúar á land- svæði framangreindra hreppa og býla hafi tekið afréttar- landið til sumarbeitar fyrir búpening og, ef til vill, annarrar takmarkaðrar notkunar. Um afréttarnotkun og fjallskil voru snemma settar opinberar reglur, sem sveitarstjórnum var falið að annast framkvæmd á. Eins og notkun afréttarlands- ins hefur verið háttað, hafa hreppsfélögin, annað eða bæði, ekki unnið eignarhefð á því. Þar sem framangreindir afréttaraðiljar hafa samkvæmt framansögðu ekki beinan eignarrétt á Landmannaafrétti, koma hér til álita ákvæði 5. gr. laga nr. 112/1941 um rétt til veiði í vötnum á afréttum.. .“. Málflutningur þeirra, er andmælt hafa kröfum ríkisins í máli því, sem hér er til úrlausnar, lýtur að því, að þeir eigi afréttarlandið og gangi eignartilkall ríkisins í berhögg við það. Um þessa málsvörn er þegar dæmt í dómi Hæstaréttar frá 25. febrúar 1955 að því er varðar framangreinda aðilja þess máls. Skaftártunguhreppur telur sig eiga nokkurn hluta afrétt- arsvæðisins, svo sem greint hefur verið frá af hans hendi í málflutningi hér fyrir dómi. Öðrum þræði er af hálfu þessa aðilja tekið undir málflutning af hendi hinna hreppsfélag- anna. Eigi hefur þessi aðili sýnt fram á, hvað sem öðru líður, að hann eigi nein þau réttindi til afréttarins, sem séu rýmri en réttindi þeirra hreppsfélaga, sem aðiljar voru að fyrr- greindu hæstaréttarmáli frá 1955. Gögn þau, sem eigendur jarða í Holtahreppi tefla fram í máli þessu, eru eigi með þeim hætti, að þeir verði taldir hafa 1591 rýmri rétt til afréttarins en Holtahreppur. Ábúendur jarða í þeim hreppi eru eigi réttir aðiljar þessa máls, og verður kröf- um þeirra eigi sinnt. Málsreifun Rangárvallahrepps er ekki studd nægilega traustum rökum og óglöggt, hverjar nytjar sá hreppur hafi haft af Landmannaafrétti. Í máli þessu verða því andmæli framangreidra aðilja gegn eignartilkalli ríkisins, sem á því eru reist, að þeir eigi afrétt- arsvæði það, sem málið lýtur að, ekki tekin til greina. VI. Kemur þá að úrlausn um það, hvort fjármálaráðherra f. h. ríksins hafi gert viðhlítandi grein fyrir eignarrétti sínum að umstefndu afréttarsvæði, svo að eignardómur verði kveð- inn upp samkvæmt 220. gr. laga nr. 85/1936. Í máli þessu leitar stjórnvald, fjármálaráðherra f. h. ríkis- ins, dómsviðurkenningar á beinum eignarrétti ríkisins á Landmannaafrétti. Alþingi hefur ekki sett lög um þetta efni, þó að það hefði verið eðlileg leið til að fá ákvörðun handhafa ríkisvalds um málsefnið. Heimilt er að leita viðurkenningar- dóms, eins og hér er gert. Fjármálaráðherra krefst dómsviðurkenningar á rétti, sem reglur einkamálaréttar gilda um, en ríkið getur engu að sið- ur átt. Um eignartilkall ríkisins er þess fyrst að geta, að eigi hafa af þess hálfu verið settar fram fullnægjandi röksemdir fyrir því, að ríkið hafi eignast landsvæði þetta þegar við stofnun allsherjarríkis á landi hér. Lög þjóðveldisaldar veita þeirri skoðun eigi stoð eða önnur gögn frá því réttarsögutímabili. Gögn fyrir því, að ríkið hafi öðlast eignarrétt að þessu land- svæði fyrir eignarhefð eru eigi haldbær, sérstaklega þegar virt er það, sem í ljós er leitt um nýtingu þessa afréttarsvæð- is og lögskil af því. Skráðar réttarreglur um eignarréttarlega stöðu afrétta eru af skornum skammti, og hið almenna eignartilkall í skilningi einkaréttar, sem ríkið hefur uppi í máli þessu, styðst eigi við slíkar reglur. Einstök lagaákvæði, sem fjármálaráðherra f. h. 1592 ríkisins ber fyrir sig í málinu, svo sem námulög, vatnalög og eldri lög um nýbýli, veita eigi slíkri almennri reglu stoð, og hún þykir eigi heldur, svo að óyggjandi sé, verða reist á al- mennum lagarökum og lagaviðhorfum. Hins vegar verður að telja, að handhafar ríkisvalds, sem til þess eru bærir, geti í skjóli valdheimilda sinna sett reglur um meðferð og nýt- ingu landsvæðis þess, sem hér er um að ræða, en líta ber til þess, að fyrirsvarsmenn ríkisins hafa viðurkennt „rétt byggðarmanna til upprekstrar og annarra afréttarnota, sem lög eða venjur eru fyrir“. Um það efni verður þó eigi fjallað hér frekar, eins og mál þetta horfir við. Samkvæmt framansögðu verður krafa fjármálaráðherra f. h. ríkisins um viðurkenningu á eignarrétti til handa ríkinu á landsvæði því, er í málinu greinir, eigi tekin til greina. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um gjafsóknarkostnað, þar með talin málflutningslaun skipaðra talsmanna aðilja, sem eigi þykja úr hófi. Allur gjafsóknarkostnaður þeirra málsaðilja, sem fengu gjafsóknarleyfi fyrir Hæstarétti, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns Landmanna- hrepps, 50.000.00 krónur, skipaðs talsmanns Holtahrepps og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi og Rangárvalla- hrepps og eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í þeim hreppi, 45.000 00 krónur, og skipaðs talsmanns Skaft- ártunguhrepps, 18.000.00 krónur. Ágripsgerð er ábótavant í máli þessu, og m. a. skortir heildarregistur um efni dómskjala. Dómsorð: Krafa fjármálaráðherra f. h. ríkisins um viðurkenn- ingu á eignarrétti til handa ríkinu á landsvæði því, er í málinu greinir, verður ekki tekin til greina. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti felur nið- ur. Ákvæði héraðsdóms um gjafsóknarkostnað, þar með 1593 talin málflutningslaun skipaðra talsmanna aðilja, eiga að vera óröskuð. Allur gjafsóknarkostnaður þeirra málsaðilja, sem fengu gjafsóknarleyfi fyrir Hæstarétti, greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns Landmannahrepps, Páls S. Pálssonar hæstaréttarlög- manns, 50.000.00 krónur, skipaðs talsmanns Holtahrepps og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi og Rangár- vallahrepps og eigenda og áhúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í þeim hreppi, Árna Grétars Finnssonar hæsta- réttarlögmanns, 45.000.00 krónur, og skipaðs talsmanns Skaftártunguhrepps, Skúla J. Pálmasonar hæstaréttar- lögmanns, 18.000.00 krónur. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Benedikts Sigurjónssonar og Magnúsar Þ. Torfasonar. I. Í hæstaréttarmálinu nr. 103/1953, sem dæmt var í Hæsta- rétti 25. febrúar 1955, kom til dómsúrlausnar sú krafa hreppsnefndar Landmannahrepps, sem er einn af aðaláfrýj- endum þessa máls, að viðurkenndur yrði með dómi einka- réttur hreppsins til veiði í öllum vötnum og vatnsföllum á Landmannaafrétti. Voru mörk afréttarins gagnvart aðlisgj- andi löndum í því máli greind í hvívetna með sama hætti og gert hefur verið í eignardómsmáli þessu, þannig að um sama landsvæði er að tefla í báðum málunum. Kröfur sínar í fram- angreindu máli rökstuddi Landmannahreppur með því, að einkarétturinn til veiði helgaðist af fullum og óskoruðum eignarrétti hreppsins að Landmannaafrétti. Í máli þessu um veiðirétt, sem höfðað var með opinberri stefnu gegn ótil- teknum aðiljum, tóku til varna ýmsir þeir, sem einnig eru aðiljar að eignardómsmáli þessu. Var þar um að ræða hreppsnefnd Holtahrepps vegna hreppsins og hreppsnefnd 1594 Rangárvallahrepps vegna eigenda og ábúenda jarðanna Næf- urholts og Hóla í þeim hreppi, sem báðar héldu því fram, að réttur þessara aðilja til Landmannaafréttar væri hinn sami og réttur Landmannahrepps. Enn fremur tók til varna land- búnaðarráðherra vegna ríkisins og krafðist þess, að hrundið yrði kröfunni um dómsviðurkenningu á veiðiréttarkröfu Landmannahrepps, þar sem hvorki hreppsfélagið né íbúar hreppsins ættu beinan eignarrétt að afréttinum, heldur ein- ungis rétt til upprekstrar á hann. Orkar samkvæmt þessu ekki tvímælis, að umrætt mál varð eigi dæmt, án þess að leyst væri úr því, hvernig háttað væri eignarréttindum hreppsfélganna og hinna tveggja jarða í Rangárvallahreppi að Landmannaafrétti, þó að dómkröfur vörðuðu ekki bein- línis annað en veiðiréttindi í vötnum og vatnsföllum. Í máli því, sem nú er til úrlausnar, hefur Landmanna- hreppur og þeir aðiljar aðrir, sem til varna hafa tekið gegn eignardómskröfu ríkisins, lagt fram nokkur gögn í héraði, sem eigi voru lögð fram í hinu fyrra máli. Er frá þeim greint í hinum áfrýjaða dómi, þeirra á meðal hinni textafræðilegu og skjalfræðilegu athugun tveggja dómkvaddra manna á bréfi því, sem prentað er í Íslenzku fornbréfasafni, VI, nr. 78, en það er dómur um Þjórsártungur, sem talinn er hafa gengið á Skarði á Landi 25. júní 1476. Enn fremur hafa verið lögð fyrir Hæstarétt nokkur ný skjöl, þeirra á meðal þrír samningar frá síðustu árum milli nokkurra hreppsfélaga í Rangárvallasýslu og tiltekinna aðilja um jarðefnatöku og um vatnsvirkjanir á afréttarsvæðum ofan byggða í Rangár- vallasýslu. Er efnis þeirra að nokkru getið í atkvæði meiri hluta dómenda svo og þess, hverjir að þeim stóðu. Að lang- mestu leyti hefur þó Landmannahreppur og aðrir málsaðilj- ar rökstutt mótmæli sín gegn eignardómskröfunni með því að vísa til gagna, er fram voru lögð í því máli, sem dæmt var 1955. Er frá gögnum þessum greint í hinum áfrýjaða dómi, allt frá fyrrnefndum dómi um Þjórsártungur til afsals skila- nefndar A/S Titan til ríkisins á vatnsréttindum í Þjórsá, þverám hennar og vötnum svo og rétti til nýtingar þeirra vatnsréttinda. Er afsalið dagsett 16. janúar 1952, en ekki 8. júní 1951, eins og misritast hefur í héraðsdómi. 1595 Í dómi Hæstaréttar 25. febrúar 1955 var því slegið föstu í dómsforsendum, að íbúar Landmannahrepps, Holtahrepps og ábúendur jarðanna Næfurholts og Hóla í Ransárvalla- hreppi ættu upprekstrarrétt á Landmannaafrétt. Síðan segir í dóminum um rétt þessara aðilja til veiði í vötnum á afrétt- inum: „Ekki hafa verið leiddar sönnur að því, að hreppsfélögin sjálf hafi öðlast eignarrétt að afréttinum, hvorki fyrir nám, löggerninga, hefð né með öðrum hætti. Réttur til afréttarins virðist í öndverðu hafa orðið til á þann veg, að íbúar á land- svæði framangreindra hreppa og býla hafi tekið afréttar- landið til sumarbeitar fyrir búpening og, ef til vill, annarrar takmarkaðrar notkunar. Um afréttarnotkun og fjallskil voru snemma settar opinberar reglur, sem sveitarstjórnum var falið að annast framkvæmd á. Eins og notkun afréttarlands- ins var háttað, hafa hreppsfélögin, annað eða bæði, ekki unnið eignarhefð á því. Þar sem framangreindir afréttaraðiljar hafa samkvæmt framansögðu ekki beinan eignarrétt á Landmannaafrétii, koma hér til álita ákvæði 5. gr. laga nr. 112/1941 um rétt til veiði í vötnum á afréttum.“ Með dómsorði Hæstaréttar í framangreindu máli var að vísu aðeins dæmt um veiðirétt í vötnum á Landmannaafrétti, en ekki um eignarrétt að afréttinum sjálfum. Það var þó meginatriði í málflutningi aðilja í því máli, hvernig farið væri eignarráðum yfir afréttinum. Úrlausn um eignarréttinn í dómsforsendum, sú sem að framan er greind, var eitt af því, sem málsúrslit um veiðiréttinn ultu á. Verður eigi nú dæmt á annan veg en í forsendum þess dóms segir um eign- arrétt þeirra hreppsfélaga og eigenda lögbýla, sem aðiljar voru að hinu fyrra máli. Þeir aðiljar voru Landmannahrepp- ur, Holtahreppur svo og eigendur og ábúendur Næfurholts og Hóla. Enginn síðastgreindra aðilja eða aðrir þeir, sem nú andmæla kröfum ríkisins um eignardóm sér til handa, hefur fært fram aðrar ástæður fyrir andmælum sínum en þær, að sjálfir hafi þeir hver fyrir sig, einir eða ásamt öðrum, tekið hið umdeilda landsvæði, allt eða að hluta, til fullkominna eignarráða og eigi að því beinan eignarrétt. Samkvæmt þessu 1596 og þar sem því hefur þegar verið slegið föstu með dómi, svo sem áður var greint, að fyrrnefnd hreppsfélög og eigendur jarða hafi ekki beinan eignarrétt að Landmannaafrétti, verð- ur eignardómskröfu ríkisins ekki hrundið vegna mótmæla þessara málsaðilja. Fær það engu breytt í því efni, að dóm- kvaddir menn hafa nú komist að þeirri niðurstöðu, að óhugs- andi sé, að uppskrift sú, sem prentuð er í Íslenzku fornbréfa- safni, VI, nr. 78A, sé falsbréf, er falsað hafi verið frá grunni á síðari öldum. Kemur þar hvort tveggja til, að hvorki er dómur Hæstaréttar 25. febrúar 1955 sagngert á því reistur, að svo sé, né heldur setur dómur þessi, þó að örugg heimild yrði talin, ráðið úrslitum um eignarrétt hreppsfélaganna að afréttinum. Og að því er varðar samninga þá, er lagðir hafa verið fyrir Hæstarétt og fyrr hefur verið getið, er það fram að taka, að upp úr þeim er ekkert leggjandi í þessu máli þeg- ar af þeirri ástæðu, að þeir eru ýmist ríkinu óviðkomandi eða hafa að geyma sérstakan fyrirvara af hendi hlutaðeigenda um ágreining þann um eignarrétt að Landmannaafrétti, sem hér er til úrlausnar. TI. Um kröfur annarra málsaðilja, sem kröfur gera um, að hrundið verði kröfum ríkisins um eignardóm sér til handa, skal þetta tekið fram: Allir þessir aðiljar reisa dómkröfur sínar alfarið á því, að þeir hafi eignarrétt að því afréttarlandi, sem stefnan tekur til, Ýmist öllu, og þá eftir atvikum í sameign við aðra aðilja, eða að hluta afréttarins. Hreppsnefnd Rangárvallahrepps krefst þess vegna hrepps- félagsins sjálfs, að kröfum ríkisins verði hrundið, en gerir ekki kröfur sínar í málinu vegna eigenda og ábúenda jarð- anna Næfurholts og Hóla, svo sem hún gerði í hinu fyrra máli um veiðirétt. Krafan af hendi hreppsfélagsins er ekki sérstaklega rökstudd, þó að helst sé svo að skilja, að hún sé á því reist, að ágreiningslaus upprekstrarréttur áðurgreindra tveggja jarða á Landmannaafrétt sé sönnun fyrir eignarrétti hreppsfélagsins sjálfs að landsvæðinu í sameign með öðrum aðiljum, sem þangað eigi upprekstur. Á þetta er þó engan 1597 veginn unnt að fallast. Eru engin efni til að sinna andmælum þessa aðilja við eignardómskröfunni vegna þess, að hann eigi beinan eignarrétt að Landmannaafrétti. Eigendur og ábúendur jarða í Holtahreppi virðast reisa kröfur sínar á því, eins og hreppsfélagið sjálft, að Holtamenn hafi frá fornu fari nýtt Landmannaafrétt til upprekstrar og haft af honum önnur afréttarnot ásamt Landmönnum og eigendum Næfurholts og Hóla. Vegna þeirrar nýtingar og fyrir nám til eignar sé afrétturinn í einu og öllu sameign þeirra, sem hafi nýtt hann. Vísa þeir um þetta til allra sömu sönnunargagna og aðrir, er til varna hafa tekið gegn kröfum ríkisins. Eigendur og ábúendur þeirra jarða, sem hér er um að ræða, flytja mál sitt sameiginlega með Holtahreppi og með öldung- is sömu röksemdum og hreppurinn. Þó verður að ætla, að þá og hreppinn skilji á um það, hvort Landmannaafréttur sem upprekstrarland Holtamanna sé fremur hreppseign eða ligsi undir einstakar jarðir í hreppnum. Málsreifun af hálfu eigenda og ábúenda jarðanna hefur ekki að neinu leyti beinst að því, að þeir standi öðruvísi að vígi um að hrinda eignardómskröfu ríkisins en hreppsfélagið sjálft og eigi ekki óskilið mál með því. Dóm Hæstaréttar 25. febrúar 1955 verður að skilja svo, að með honum sé því hafnað, að afnotaréttur Holtamanna að Landmannaafrétti sé grundvöllur beins eignarréttar þeirra að afréttinum, hvort heldur er hreppsfélagsins eða einstaklinga. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til þess, sem segir um kröfur Holtahrepps, verður eignardómskröfu ríkisins ekki hrundið vegna mótmæla eigenda og ábúenda jarða í Holtahreppi. Eins og nánar er lýst í hinum áfrýjaða dómi, mótmælir hreppsnefnd Skaftártunguhrepps eignardómskröfunni á þeim grundvelli, að tilgreindur hluti þess landsvæðis, sem málssóknin tekur til, liggi utan Landmannaafréttar og sé eign Skaftártunguhrepps. Nánar reisir hreppurinn mótmæli sín á því, að hér hagi svo til, eins og algengt sé um afréttar- lönd hér á landi, að fjalllendi hafi í fyrstu legið undir ein- stakar jarðir. Síðan hafi tekið við sameign jarða að landinu, þar sem bændur höfðu sameiginleg fjallskil. Loks hafi þau 1598 sameignarlönd með tíð og tíma orðið eignarlönd hrepps- félaga, er tekið hafi fjallskilin í sínar hendur. Af hálfu þessa aðilja hefur það ekki verið sérstaklega rök- stutt, að eignarréttur hreppsfélagsins að fyrrgreindri land- spildu — ef á hann yrði fallist — standi því í vegi, að eignar- dómskrafan verði tekin til greina að því er varðar aðra hluta hins umdeilda lands. Þá hefur hreppsfélagið ekki fært fram nein gögn, sem sýni afréttarnot Skaftártungumanna að þeirri landspildu, sem það telur falla utan Landmannaafréttar. Ein- ungis er því haldið fram í málflutningi, að hreppsmenn hafi að einhverju marki farið til silungsveiða í vötnum, sem þar liggja. Þegar framangreint er virt, þykir Skaftártunguhreppur ekki hafa sýnt fram á, að hreppsfélagið hafi fyrr eða síðar öðlast beinan eignarrétt að landsvæði því, sem hér er um að tefla, öllu eða að hluta. Verður eignardómskröfunni því ekki heldur hrundið vegna mótmæla þessa hreppsfélags. NI. Svo sem frá er greint í hinum áfrýjaða dómi, kom í upp- hafi málsmeðferðar fram sú krafa af hálfu allra þeirra, er andmæla eignardómskröfu ríkisins, annarra en Skaftár- tunguhrepps, að málinu yrði vísað frá dómi. Töldu þeir skil- yrði bresta til eignardómsmeðferðar svo sem sakarefni væri vaxið. Héraðsdómur féllst á frávísunarkröfuna með dómi 20. apríl 1976. Þeim dómi hratt Hæstiréttur með dómi sínum 25. janúar 1977. Taldi meiri hluti dómenda ríkið hafa „átt tilkall til þess, að eignardómsstefna samkvæmt 220. gr. laga nr. 85/1936 yrði gefin út“ í málinu. Bæri því að „leggja fyrir héraðsdóm að taka málið til efnismeðferðar“. Héraðsdómara bar að kanna það, áður en hann heimilaði útgáfu eignardómsstefnu, hvort réttindi þau, er ríkið krafð- ist eignardóms fyrir, væru þess háttar, að fyrir þeim mætti að lögum veita eignardóm, ef réttindi annarra, er kynnu að gefa sig fram eftir eignardómsstefnunni, stæðu því ekki í vegi. Þar sem höfð var uppi frávísunarkrafa, kom þetta enn til álita, er dómstólar dæmdu um hana. Með dómi sínum um 1599 formhlið málsins hefur Hæstiréttur þegar dæmt, svo sem greint var, að ekki hafi verið þeir meinbugir á málatilbúnaði ríkisins, að synja hafi átt kröfu þess um útgáfu eignardóms- stefnu. Til slíkra meinbuga yrði það að teljast, ef réttindi þau, sem eingnardóms er krafist fyrir, eru slík, að fyrir þeim má ekki veita dómgildingu í eignardómsmáli án tillits til þess, hvort aðrir sýna fram á betri rétt sinn til eignarinn- ar en eignardómsbeiðandi, sbr. 220. gr., sbr. 217. gr. laga nr. 85/1936. Við dómsmeðferð um efnisþátt málsins hefur ekkert nýtt komið fram, um hvers konar réttinda ríkið telji til yfir Landmannaafrétti. Verður ríkinu því ekki nú synjað um eignardóm, vegna þess að réttindi þau, er það krefst dóms fyrir, séu ekki eignarréttindi í skilningi einkaréttar, sem dómsviðurkenningu megi veita fyrir Í eignardómsmáli, sbr. 3. mgr. 108. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 58. gr. laga nr. 75/1973. Má þó á það fallast með héraðsdómi, að heimildum almenn- ings sé ekki að öllu leyti eins farið í afréttum og ella gildir um eignarlönd. Svo sem fyrr var sagt, hefur enginn þeirra, er gefið hefur sig fram eftir eignardómsstefnunni, sannað beinan eignarrétt sinn að Landmannaafrétti. Verður eignardómskröfu ríkisins því ekki hrundið vegna mótmæla þeirra. Samkvæmt þessu og með skírskotun til 220. gr., sbr. 218. gr. laga nr. 85/1936 ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm um beinan eignarrétt íslenska ríkisins yfir Landmannaafrétti, eins og hann er af- markaður í máli þessu, en með sömu athugasemd og í dóm- inum greinir, að þau eignarréttindi sæti þeim takmörkunum, sem leiða af lösmæltum og venjuhelguðum réttindum þeirra, sem upprekstur eiga á afréttinn, svo sem viðurkennt er af ríkisins hálfu í málinu. Við erum sammála meiri hluta dómenda um málskostnað og um ákvörðun gjafsóknarlauna, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, svo og athugasemd þeirra um ágripsgerð. Samkvæmt þessu teljum við, að dómsorð ætti að vera svo- fellt: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1600 Allur gjafsóknarkostnaður fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns hreppsnefnd- ar Landmannahrepps f. h. hreppsins, Páls S. Pálssorar hæsta- réttarlögmanns, 50.000.00 krónur, laun skipaðs talsmanns hreppsnefndar Holtahrepps f. h. hreppsins, eigenda og ábú- enda jarða í Holtahreppi, hreppsnefndar Rangárvallahrepps f. h. hreppsins og eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi, Árna Grétars Finnssonar hæsta- réttarlögmanns, 45.000.00 krónur, og laun skipaðs talsmanns hreppsnefndar Skaftártunguhrepps f. h. hreppsins, Skúla J. Pálmasonar hæstaréttarlögmanns, 18.000.00 krónur. Dómur aukadómbings Rangárvallasýslu 27. október 1978. Mál þetta var tekið til dóms 11. f. m. Hinn 29. janúar 1975 ritaði lögmaður stefnanda sýslumanninum í Rangárvallasýslu bréf og fór þess á leit af hálfu fjármálaráð- herra f. h. ríkissjóðs og í samráði við landbúnaðarráðherra, að gefin yrði út eignardómsstefna með heimild í 220. gr. laga nr. 85/1936 til að fá ákveðið og staðfest með dómi, að ríkissjóður eigi beinan eignarrétt að landsvæðum þeim innan Rangárvallasýslu, sem auðkennd væru á uppdrætti, sem bréfinu fylgdi, og nefnd séu Landmannaafréttur. Var um það atriði vísað til dómasafns Hæstaréttar frá árinu 1955, bls. 109 og 117. Var gerð grein fyrir því, að tilefni málssóknarinnar væri ágreiningur, sem risið hefði út af réttarstöðu afréttarsvæðanna í sambandi við virkjunarfram- kvæmdir hins opinbera við Tungnaá og Þórisvatn. Hafi oddvitar fjögurra hreppa í Rangárvallasýslu lýst því yfir, að leita Þyrfti úrskurðar dómstóla á því ágreiningsmáli, þ. e. hvort um beinan eignarrétt væri að ræða eða hvort um landsvæðin giltu almennar reglur um afrétti. Jafnframt hafi verið talið, að vegna umsvifa veiðifélagsins við Þórisvatn væri nauðsyn- legt að fá skorið úr þeirri óvissu og ágreiningi, sem þar hefði komið upp, en nokkur hluti vatnsins sé innan Land- mannaafréttar., Þá sé brýn nauðsyn slíkrar dómsúrlausnar vegna víðáttumikilla landsvæða, sem fari undir vatn (Nýja -Króks- vatn) við stíflugerð í Tungnaá. Loks hljóti dómur í slíku máli að verða til mikilsverðrar leiðbeiningar um eignarréttarstöðu annarra afréttarsvæða á landinu, þar á meðal stöðuvatns á afrétt- um, en þessi mál séu mjög á dagskrá á síðari árum. Þá tekur lög- maðurinn fram í bréfi sínu, að málshöfðunarbeiðendur vilji láta 1601 það koma skýrt fram, þótt þess sé ekki getið sérstaklega í stefnunni, að þrátt fyrir málssókn þessa um viðurkenningu á beinum eignarrétti að afréttarsvæðunum, sem stundum sé kallað- ur grunneignarréttur, muni ríkisvaldið viðurkenna rétt byggða- manna til upprekstrar og annarra afréttarnota, sem lög og venjur séu fyrir, enda sé gert ráð fyrir, að þeir muni, er þar að kemur, sjálfir gera grein fyrir þeim réttartilköllum undir rekstri eignar- dómsmálsins. Ekki sé um það að ræða, að ríkisvaldið hafi unnið hefð á landsvæði því, sem krafan beinist að, þ. e. Landmannaaf- rétti, heldur eigi ríkisvaldið slík landsvæði og hafi átt allt frá upphafi ríkisskipunar hér á landi, aldahefð, en skorti hins vegar formlega staðfestingu á þeim rétti. Hið umstefnda landsvæði sé almenningur, nánar tiltekið byggðaalmenningur, svokallaður Landmannaafréttur, og sé ríkisvaldið réttur og löglegur eigandi þess. Þótt afréttarlönd hafi vafalaust fljótt verið tekin í notkun, eftir að land byggðist, þá hafi þar ekki verið um að ræða nám til eignar, heldur nám til afnota og eigi því afréttarhafar einungis afnotarétt yfir afréttinum. Samfelld réttarþróun hér á landi stað- festi, að ríkisheildin sé eigandi að hinu umstefnda afréttarsvæði með óskertum rétti til jarðefna og hvers konar námavinnslu, jarð- hita, vatnsafls og rétti til hagnýtingar þess, rétti til umferðar, dvalar og náttúruskoðunar fyrir landsmenn o. s. frv. Með rann- sóknum á afréttarsvæðunum til undirbúnings virkjana, sem hafi hafist 1952, og síðari framkvæmdum hafi ríkisvaldið tekið sér varanlega bólfestu á afréttarsvæðinu og tekið svæðið til vörslu og eignarhalds. Er ríkið hafi í janúarmánuði 1952 leyst til sín rétt þann, sem svonefnt Titanfélag hafi öðlast yfir vatnsréttindum, vatnsbotni og árfarvegum og til virkjunarframkvæmda á afrétt- arsvæðinu, hafi ríkið öðlast þinglesnar eignarheimildir fyrir öll- um þessum réttindum. — Þá lýsti lögmaður stefnanda því yfir í bréfi sínu, að ef svo verði talið, að réttarstaðan að fornu þyki ekki upplýst til hlítar, þá sé það varamálsástæða stefnanda, að með því að byggja eingöngu eða fyrst og fremst á því, sem best samrýmist hugsunarhætti, stöðu og þörfum nútímaþjóðfélags, sem fram hafi komið í úrlausnum dómstóla og áliti fræðimanna, verði komist að sömu niðurstöðu um rétt stefnanda til afréttar- svæðisins. — Í bréfi lögmanns stefnanda var gerð rækileg grein fyrir sjónarmiðum og þau rökstudd nánar. Á grundvelli bréfs lögmanns stefnanda gaf sýslumaðurinn í Rangárvallasýslu síðan 12. mars 1975 út eignardómsstefnu, sem síðan birtist í 20. tbl. 68. árgangs Lögbirtingablaðsins, er út kom 101 1602 19. mars 1975. Er kröfugerð í stefnunni svohljóðandi: „.... Mér hefur tjáð fjármálaráðherra, Matthías Á. Mathiesen, að hann þurfi, fyrir hönd ríkissjóðs vegna ríkisvaldsins, að fá út gefna eignardómsstefnu samkvæmt heimild í 220. grein einkamálalaga nr. 85/1936, til viðurkenningar á beinum eignarrétti ríkissjóðs að svokölluðum „Landmannaafrétti“ hér í sýslu, en formleg eignar- heimild að afréttarsvæðum þessum liggur ekki fyrir, enda þótt greinilega sé gert ráð fyrir beinum eignarrétti ríkisins í hæstarétt- ardómi frá 25. febrúar 1955 (málið nr. 103/1953). Landsvæði þau, sem hér um ræðir og málssókn þessi tekur til, eru tilgreind í dóminum sem hér segir nánar: „Úr Ófærugili (A) í Tröllkonuhlaup í Þjórsá (B), eftir Þjórsá í Tungnaá (C), eftir Tungnaá í Blautukvísl (D), eftir Blautukvísl í Blautukvíslarbotna (E), þaðan í Þóristind (F), og þaðan sjón- hending í Þveröldu (G), og úr Þveröldu í Svartakamb, þar sem hann er hæstur (H), þaðan þvert í Tungnaá (I), síðan eftir Tungnaá í Kirkjufellsós (J), og eftir honum í Kirkjufellsvatn (K), þaðan eftir Hábarmi (L) í há-Torfajökul (M), frá Torfa- jökli í upptök syðri kvíslar Markarfljóts (N), þaðan í Krakatind (O) og þaðan í Ófærugil (punkt A).“ “ Við þingfestingu málsins var sótt þing af hálfu þessara aðilja: Landmannahrepps, Holtahrepps og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi, eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi, Rangárvallahrepps, Ása- og Djúpárhreppa og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppum. Þá var mætt og af hálfu Landsvikjunar til réttargæslu. Í næsta þinghaldi í málinu var sótt þing af hálfu Skaftártunguhrepps. Í því þinghaldi var því lýst af hálfu Ásahrepps og Djúpárhrepps og eigenda og ábú- enda jarða í þeim hreppum, að því sé mótmælt, að hinar um- stefndu kröfur nái fram að ganga að því er snertir þann hluta landsvæðanna, sem séu innan marka afrétta Ása- og Djúpár- hreppa, en ekki sé talin ástæða til að mæta frekar í málinu. Í þinghaldi þessu kom fram krafa um frávísun málsins af hálfu Landmannahrepps, Holtahrepps og eigenda og ábúenda jarða þeim hreppi, eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi og af hálfu Rangárvallahrepps. Með dómi, uppkveðnum 20. apríl 1976, var málinu vísað frá dómi, en með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 25. janúar 1977, var frávísunardóminum hrundið og lagt fyrir héraðsdóminn að taka málið fyrir að nýju til efnismeðferðar. Dómkröfur stefnanda eru þær, að viðurkenndur verði beinn mn 1603 eignarréttur hans að svokölluðum Landmannaafrétti með þessum merkjum samkvæmt uppdrætti í stefnu: Úr Ófærugili (A) í Tröllkonuhlaup í Þjórsá (B), eftir Þjórsá í Tungnaá (C), eftir Tungnaá í Blautukvísl (D), eftir Blautukvísl í Blautukvíslarbotna (E), þaðan í Þóristind (F), og þaðan sjón- hending í Þveröldu (G), og úr Þveröldu í Svartakamb, þar sem hann er hæstur (H), þaðan þvert í Tungnaá (1), síðan eftir Tungnaá í Kirkjufellsós (J), og eftir honum í Kirkjufellsvatn (K), þaðan eftir Hábarmi (L) í há-Torfajökul (M), frá Torfajökli í upptök syðri kvíslar Markarfljóts (N), þaðan í Krakatind (O) og þaðan í Ófærugil (punkt A). Þá er þess og krafist, að Landmannahreppi og Holtahreppi verði gert að greiða stefnanda málskostnað, sem skipt verði að mati dómsins, eins og málið sé ekki gjafvarnarmál. Af hálfu Landmannahrepps er þess krafist, að hrundið verði öllum kröfum stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða Landmannahreppi málskostnað að skaðlausu, eins og málið sé ekki gjafvarnarmál. Af hálfu Holtahrepps, eigenda og ábúenda jarða í beim hreppi, eigenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi og Rangárvallahrepps eru þessar dómkröfur gerðar: Að kröfum stefnanda verði hrundið. Að viðurkenndur verði eignarréttur Holtahrepps, eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi, eigenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi og Rangárvallahrepps vegna sömu jarða að Landmannaafrétti með öllum gögnum og gæðum í jörðu og á og Í lofti yfir afréttinum í samaðild með Landmannahreppi að jöfnu. Að stefnanda verði gert að greiða Holtahreppi, eigendum og á- búendum jarða í þeim hreppi, eigendum og ábúendum jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi og Rangárvallahreppi vegna sömu jarða málskostnað að skaðlausu, eins og málið sé ekki gjafvarnarmál. Af hálfu Skaftártunguhrepps er þess krafist, að kröfum stefn- anda verði hrundið og stefnanda verði gert að greiða Skaftár- tunguhreppi málskostnað, eins og málið sé ekki gjafvarnarmál. Lögð hefur verið fram í málinu svofelld skrá um eigendur og ábúendur jarða í Holtahreppi: 1. Akbrautarholt: Katrín Jónsdóttir 2. Árbæjarhellir: Guðmundur Gíslason 3. Árbæjarhjáleiga: Jón Ingólfsson o. fl. 1604 . Árbær eyðib.: Gunnar Jóhannsson . Arnkötlustaðir: Hannes Hannesson . Bjálmholt: Sigurður Karlsson Brekkur 1: Jónas Sigurðsson Brekkur 2: Hannes Árnason Efri-Rauðalækur: Helgi Haraldsson . Fosshólar: Þórður M. Sigurjónsson 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 38. 36. 31. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. Gata: Einar Brynjólfsson Gíslaholt: Kristinn Kristinsson Guttormshagi: Þorst. Daníelsson Hagi: Guðmundur Halldórsson Hallstún eyðib.: Stella Björk Georgsdóttir Heiðarbrún: Guðm. H. Eyjólfsson Hreiður: Hermann Sigurjónsson Hvammur: Elímar Helgason Kaldakinn: Vilhjálmur Þórarinsson Kaldárholt: Gísli Helgason Kambur: Jón V. Jónsson Ketilsstaðir: Ólafur Sigfússon Kvíarholt: Karl Þórðarson Lyngás 1: Sveinbjörn Stefánsson Lýtingsstaðir: Eiríkur Sigurjónsson Litla-Tunga: Þórarinn Vilhjálmsson Litla-Tunga 2: Einar Jónsson Lækur 1: Sigfús Davíðsson Lækur 2: Pálmi Sigfússon Marteinstunga: Guttormur Gunnarsson Meiri-Tunga 1: Þórður Bjarnason Meiri-Tunga 2: Ketill Vilhjálmsson Meiri-Tunga 3: Ragnar Marteinsson Meiri-Tunga 4: Guðmar Ragnarsson Mykjunes: Magnús Guðmundsson Nefsholt: Olgeir Engilbertsson Pula: Ólafur Helgason Raftholt: Hjalti Sigurjónsson Saurbær: Páll Elíasson Syðri-Rauðalækur: Runólfur Haraldsson Skammbeinsstaðir 1: Sigurður Sigurðsson Skammbeinsstaðir 2: Þorvaldur Sveinsson Skammbeinsstaðir 3: Karl Pétursson Skammbeinsstaðir 4: Svavar Svavarsson 1605 45. Stúfholt 1: Sigurgeir Ingimundarson 46. Stúfholt 2: Gunnar Þórisson 47. Þjóðólfshagi 1: Stefán Jónsson 48: Þjóðólfshagi 2: Þórður Erlendsson. 49. Þverlækur: Guðni Guðmundsson 50. Ölvisholt eyðib.: Benjamín Eiríksson 51. Ölvisholtshjáleiga eyðib.: Marsibil Jóhannsdóttir. Málsatvik. Með opinberri stefnu, útgefinni 2. júlí 1951, og framhalds- stefnu, útgefinni 8. ágúst s. á., höfðaði hreppsnefnd Landmanna- hrepps fyrir hönd hreppsins mál fyrir aukadómþingi Rangárvalla- sýslu til viðurkenningar á einkarétti hreppsins til veiði í Fiski- vötnum (Veiðivötnum) suð-vestan Vatnajökuls svo og öllum öðr- um vötnum og vatnsföllum á Landamannaafrétti. Við þingfest- ingu málsins risu upp til andmæla við kröfum stefnanda, landbún- aðarráðherra f. h. ríkisvaldsins, hreppsnefnd Holtahrepps í Rang- árvallasýslu fyrir hönd hreppsins og hreppsnefnd Rangárvalla- hrepps í Rangárvallasýslu fyrir hönd hreppsins vegna eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi. Með sáttargerð umboðsmanna Landmannahrepps, Ása- og Djúp- árhrepps, Rangárvallahrepps og landbúnaðarráðherra fyrir landa- merkjadómi Rangárvallasýslu 7. ágúst 1951 urðu þeir ásáttir um þessi mörk Landamannaafréttar: Úr Ófærugili í Tröllkonuhlaup í Þjórsá, eftir Þjórsá í Tungnaá, eftir Tungnaá í Blautukvísl, eftir Blautukvísl í Blautukvíslar- botna, þaðan í Þóristind og þaðan sjónhending í Þveröldu og úr Þveröldu í Svartakamb, þar sem hann er hæstur, þaðan þvert á Tungnaá, síðan eftir Tungnaá í Krikjufellsós og eftir honum í Kirkjufellsvatn. Þaðan eftir Hábarmi í há-Torfajökul, frá Torfa- jökli í upptök syðri kvíslar Markarfljóts, þaðan í Krakatind og þaðan í Ófærugil. Með dómi aukadómþings Rangárvallasýslu 15. júní 1953 varð niðurstaða málsins sú, að viðurkenndur var einkaréttur Land- mannahrepps til veiði í öllum vötnum og vatnsföllum á Land- mannaafrétti innan þeirra marka, sem ákveðin voru með sáttar- gerðinni frá 7. ágúst 1951. Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar. Með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 25. febrúar 1955, var kröfu Landmannahrepps hafnað. Er dómur Hæstaréttar og forsendur hans í dómasafni Hæstaréttar 1955, bls. 108— 115. Í því máli, sem hér er til úrlausnar, hafa verið lögð fram sömu 1606 skjöl og fram komu í framangreindu Hæstaréttarmáli. Verður nú rakið það, sem þar kemur fram: Í málinu er fram komið skjal, sem ritað er á fyrri hluta 19. aldar og samkvæmt efni sínu er talið endurrit af dómi, sem gengið hafi á Skarði á Landi 25. júní 1476. Er skjal þetta, sem prentað er í Íslenzku fornbréfasafni (DI) VI, nr. 78, svohljóðandi: „Dómur um Holtamanna og Landmanna Afrjett. Það giörum vier Oddur Asmundzson. Örnólfr. Oddsson. Biörn Jónsson. Þorsteinn Þordarson. Sigurdur Eireksson og Sigurdur Hafliðason. goðum monnum kunnugt med þezu voru opnu brefi: Anno Domini 1476 þridiudaginn !) nærstan eptir Jonsmessu Babtista ad Skarði a Landi. a Þingstad riettum. vorum vier i Dóm nefndir af Þorsteini Pálssyni, er þá hafdi syslu og umbod af Ellendi Ellendssyni i Rángarþingi. ad meta og skoda um afriett bann. er heita Þiotzár Túngur. og liggur fyrir Landmanna Repp. millum Túnár og Spreingi-Sands. hvort þad væri eign eðr. al- menníngur edur afriettur þeirra manna er i Landamanna Repp búa, og þar viettu akiæru um. Var og svarid fyrir oss af tveimur mönnum Tomase Illugasyni og Sigurði Ögmundssyni. ad þessi afriettur þiotzar Tungaur hafi verid hafdr og haldinn til Lambareksturs og Elldra fiar af þess- um tveimur hreppum Landi og Holtum (svo lengi *| sem þeir mundu til og ej vissu þeir annad sannara. en þad væri þeirra Eign. Þvi eptir þessum Eijdi og (ad) so profudu máli sem fyrr skrifad er. Dæmur vier fyrr skrifaðir Domsmenn þeirra Eign og afriett. sem haft og haldid hafa i Holtum og á Landi, sem eru og verid hafa til fra Túná og til Spreingsands og vestur í Þiótzá og allt austur í fiallgard. so langt sem vötn renna til og frá hierada a millum. ad riettri tiltölu. Og aungver menn aldret meiga i þessum afriett fugla veida. Grös lesa. Rotagröft hafa edur önnur Giæðdi. fyrir utan þeirra leifi er fyrr skrifaðir eru. nema þeir hafi skilvís vitni edr brief er í fara. eður sier kalla. nema þeir menn er í Hreppum bua hafi samreid vid þa. er ur Holtum og af Landi fara til Fuglaveidar og Grös ad tyna badu megin Þiótzar. sem ad fornu hef verid og þeim hefur samid sijn a millum et cetera. Til sanninda hier um setium vier fyrrnefndir Domsmenn vor innsigli fyrir þetta Domsbrief. Skrifad a Ytri Völlum a sama ári sem fyrr seigir.“ Á manntalsþingum í Rangárvallasýslu árið 1829, að undan- skildum manntalsþingum á Skarðs- og Þjóðólfshagaþingstöðum, 1607 var með vísan til dóms, sem kveðinn hafði verið upp á Skarði á Landi 25. júní 1476 lesið upp bann hreppstjóra Holtamannahrepps og hreppstjóra Landmannahrepps við því, að óviðkomandi hag- nýttu sér með nokkrum hætti afrétt hreppanna Þjórsártungur eða önnur afréttarsvæði. Í sóknarlýsingu Holtaþings í Rangárvallasýslu, sem rituð er af séra Sigurði Sigurðssyni í Guttormshaga 3. júlí 1840, eru afréttar- lönd þau, sem kölluð eru Landmanna- og Holtamannaafréttir, talin tilheyra Holtasveit og Landsveit. Í sóknarlýsingu Stóruvalla í Landsveit, sem rituð er af Jóni Torfasyni 14. janúar 1841, er sveitin talin eiga Landmannaafrétt í félagsskap við Holtasveit. Þá er sveitin einnig talin eiga annan afrétt, Holtamannaafrétt, út við Þjórsá fyrir innan Túná, sem kallaður er Búðarháls, fyrrum Þjórsártungur, einnig í félagsskap við Holtasveit. Með lögfestu, dags. 27. desember 1856, lögfestu þrír nafn- greindir menn í umboði allra búenda í Holtamannahreppi og Landmannahreppi undir þessar sveitir afrétt þann, „er fyrrum nefndist Þjórsártungur, en nú á dögum er nefndur Holtamanna- afréttur og Þóristungur, með þessum takmörkum: frá Túná að sunnan og til Sprengisands að norðan og vestur í Þjórsá og allt austur í fjallgarð svo langt sem vötn renna til og frá, héraða á millum.“ Í ágústmánuði 1858 kærðu hreppstjórar Landmannahrepps og Holtamannahrepps þrjá utansveitarmenn fyrir heimildarlausa veiði fisks og fugla á Holtamannaafrétti og Landmannaafrétti. Með dómi, uppkveðnum 21. september 1858, í lögreglurétti Rang- árvallasýslu voru hinir kærðu sýknaðir af kærunni, þar sem ekki var talið sannað, að hinir kærðu hefðu veitt í landi Holta- eða Landsveita. Með dómi landsyfirréttarins 5. desember 1859 var héraðsdómurinn ómerktur og málinu heimvísað, þar sem m. a. áreið hafði ekki farið fram, og ekki lá fyrir uppdráttur, er sýndi afstöðu þeirra vatna, sem hinir kærðu voru taldir hafa veitt í. Ekki kemur fram, hver urðu endalok máls þessa. Hinn 22. október 1886 samþykktu hreppsnefndir Landmanna- hrepps, Holtamannahrepps og Rangárvallahrepps landamerkja- skrá fyrir Landmannaafrétt, og var hún þinglesin 17. maí 1890 og rituð í landamerkjabók Rangárvallasýslu. Á fundi sýslunefndar Rangárvallasýslu 7. og 8. maí 1889 var rætt bréf sýslumannsins í Skaftafellssýslu, dags. 21. nóvember z 1888, þar sem óskað var samþykkis sýslunefndarinnar á marka- 1608 lýsingu Vestur-Skaftafellssýlu á afréttarlöndum Rangárvallasýslu og Vestur-Skaftafellssýslu frá 30. apríl 1888, en þar voru mörkin ákveðin svo: „Úr Fúlalæk á Sólheimasandi yfir Eyjafjallajökul beina stefnu í miðjan Meyjarstrút, þaðan beint í Námarkvíslar- minni, þar sem hún fellur í Túngnaá, og þaðan fyrir vestan Túngnárfjall í Þveröldu fyrir norðan Þórisvatn.“ Gat sýslunefnd Rangárvallasýslu ekki fallist á þessa markalýsingu með hliðsjón af skýrslum sýslunefndarmannanna úr Rangárvallahreppum, og ekki var heldur hægt að fá sennilega markalínu eftir þeim upp- lýsingum, og var málinu frestað. Á fundi sýslunefndar Rangár- vallasýslu í október 1889 var á ný rætt bréf sýslumannsins í Skaftafellssýslu frá 21. nóvember 1888. Stakk sýslunefndin upp á til samkomulags, að mörkin yrðu ákveðin þannig: „Úr Fúlalæk beina stefnu á Hólmsárbotna, úr Hólmsárbotnum beina stefnu í austurenda á Þórisvatni.“ Kom og fram, að vildi sýslunefnd Vest- ur-Skaftafellssýslu ekki samþykkja þessi mörk, yrði málið lagt í gerð manna, sem kosnir yrðu af báðum sýslunefndum. Ekki er fram komið í gögnum málsins, að ágreiningur þessi hafi verið til lykta leiddur. Að beiðni hreppsnefndar Holtamannahrepps ákvað landshöfð- ingi hinn 11. júlí 1892 á grundvelli 23. gr. sveitarstjórnartilskip- unar frá 4. maí 1872, að Holtamannahreppi skyldi skipt í tvo hreppa, Holtahrepp og Ásahrepp. Skyldi sýslunefnd Rangárvalla- sýslu ákveða fjallskil hreppanna og afrétti. Á grundvelli sam- komulags hreppsnefnda Ásahrepps og Holtahrepps ákvað sýslu- nefnd Rangárvallasýslu á fundi sínum 1214. apríl 1893, að Holtahreppur skyldi eiga upprekstur á Landmannaafrétt. Á fundi hreppsnefnda Holtamannahrepps og Ásahrepps 8. maí 1911 kom fram, að hreppsnefnd Holtahrepps gæti ekki unað við samkomulag það, sem gert hafi verið við skiptingu Holtahrepps 1892. Kom fram á fundi þessum, að oddviti Landmannahrepps taldi Landmannaafrétt eign Landmannahrepps, og lagði fram gögn því til stuðnings. Hinn 4. mars 1914 var í aukarétti Rangárvallasýslu kveðinn upp dómur í máli, sem hreppsnefnd Holtahrepps hafði höfðað gegn hreppsnefnd Ásahrepps, þar sem þess var krafist, að Ása- hreppur viðurkenndi Holtahrepp sem meðeiganda eða sameiganda að Holtamannaafrétti. Af hálfu hreppsnefndar Ásahrepps var því hins vegar haldið fram í máli þessu, að hreppurinn væri einn eigandi Holtamannaafréttar. Urðu lok málsins þau, að því var sjálfkrafa vísað frá dómi. 1609 Með afsali, dags. í desember 1916, afsalaði hreppsnefnd Holta- hrepps Titan h/f að tilskildu samþykkti Einars Benediktssonar, sem hann veitti 31. október 1917, öllum réttindum Holtahrepps til vatnsafls og vatnsaflsnotkunar á Holta- og Landmannaafrétti. Var skjal þetta skráð í afsals- og veðmálabækur Rangárvallasýslu til þinglestrar á næsta manntalsþingi fyrir Holtahrepp. Að undangengnum samningi við Einar Benediktsson og að á- skildu samþykki hans, sem hann veitti 31. október 1917, lýsti oddviti Ásahrepps því yfir 1. nóvember 1916, að öll þau réttindi til vatnsafls og notkunar þess, sem Ásahreppur ætti eða hefði heim- ild yfir í Þjórsá eða þeim straumum eða vötnum, sem til Þjórsár liggja, hvort heldur fyrir löndum eða afréttum og hvort heldur til áveitu, fráveitu, vatnsgeymslu eða annarra mannvirkja, fyrir- tækja eða stofnana til hagnýtingar vatns eða vatnsafls á afréttar- svæði hreppsins, skyldi færast yfir til Titan h/f gegn því, að full- nægt yrði öllum skilyrðum fyrrnefnds samnings. Var yfirlýsing þessi skráð í afsals- og veðmálabækur Rangárvallasýslu til þing- lestrar á næsta manntalsþingi fyrir Ásahrepp. Með afsali, dags. 1. nóvember 1916, mun eiga að vera 1. desem- ber, afsalaði hreppsnefnd Landmannahrepps Titan h/f að áskildu samþykki Einars Benediktssonar, sem hann veitti 31. október 1917, öllum réttindum til vatnsafls, sem Landmannahreppur átti eða hafði heimild yfir í Þjórsá eða þeim straumum eða vötnum, sem liggja að ánni, hvort heldur fyrir löndum eða afréttum, svo og rétti til notkunar þess vatnsafls og mannvirkjagerðar til nýt- ingar réttindanna gegn bótum fyrir ágangi og spjöll, sem verða kynnu á löndum eða afréttum. Var skjal þetta innritað í afsals- og veðmálabækur Rangárvallasýslu 21. september 1917 til þing- lestrar á næsta manntalsþingi fyrir Landmannahrepp. Með yfirlýsingu í desember 1916 afsalaði hreppsnefnd Holta- hrepps til Titan h/f að áskildðu samþykki Einars Benediktssonar, sem hann veitti 31. október 1917, öllum réttindum til vatnsafls og notkunar þess, sem Holtahreppur átti eða hafði heimild yfir í Þjórsá eða þeim straumum eða vötnum, sem liggja að Þjórsá, hvort heldur fyrir löndum eða afréttum, að áskildum bótum fyrir ágang og spjöll, sem kynnu að verða á löndum eða afréttum við framkvæmdir til nýtingar vatnsaflinu. Var afsal þetta skráð Í afsals- og veðmálabækur Rangárvallasýslu til þinglestrar á næsta manntalsþingi fyrir Holtahrepp. Með vísan til samþykkts tilboðs Einars Benediktssonar og framsals hans til Titan h/f afsalaði hreppsnefnd Landmanna- 1610 hrepps hinn 14. febrúar 1919 Titan h/f vatnsafli í Þjórsá fyrir „„Landmannahreppsafréttarlandi“ frá Tungnárósi til Merkihvols- lands og frá Galtalækjarlandi til Skarfaneslands svo og rétti tii notkunar þess. Var afsal þetta skráð í afsals- og veðmálabók Rang- árvallasýslu til þinglestrar á næsta manntalsþingi fyrir Land- mannahrepp. Með vísan til kaupsamnings við Einar Benediktsson, sem hann hafði framselt Taurus h/f, er hafði framselt hann Titan h/f, afsal- aði hreppsnefnd Ásahrepps Titan h/f hinn 26. janúar 1918 rétt- indum yfir vatnsafli og vatnsnotkun í Tungnaá á Holtamanna- afrétti, sem tilheyrði Ásahreppi. Var skjal þetta skráð í afsals- og veðmálabækur Rangárvallasýslu til þinglestrar á næsta mann- talsþingi fyrir Ásahrepp. Með vísan til samþykkts tilboðs afsalaði hreppsnefnd Ása- hrepps hinn 13. júní 1921 Titan h/f öllum rétti til vatns og vatnsafls í Köldukvísl, rétti til að stífla Þórisvatn og nota bað sem vatnsgeymi og rétti til að leiða Köldukvísl úr farvegi sínum eftir því sem félagið vildi. Var félaginu jafnframt veittur réttur til mannvirkjagerðar við nýtingu vatnsréttindanna. Var skjal Þetta skráð í afsals- og veðmálabækur Rangárvallasýslu og þing- lesið 23. júní 1923. Með vísan til samnings við Einar Benediktsson og Titan h/f af- salaði hreppsnefnd Landmannahrepps hinn 14. febrúar 1919 Titan h/f til fullkominnar eignar og umráða rétti til að notfæra sér vatnsafl í Tungnaá og öllum kvíslum og vötnum, sem í hana renna, þar með talin „hin svonefndu veiðivötn (c. Fiskivötn) og partur úr Þórisvatni, allt í þeim hluta afréttarlandsins, sem til- heyrir Landmannahreppi. Samkvæmt þinglesinni landamerkja- skrá.“ Var skjal þetta skráð í afsals- og veðmálabækur Rangár- vallasýslu til þinglestrar ánæsta manntalsþingi fyrir Landmanna- hrepp. Á árinu 1935 gerðu hreppsnefndir Landmannahrepps og Rang- árvallahrepps með sér samning um helmingaskipti á andvirði því, er fást kynni fyrir hrafntinnu og fleira, er tekið væri í svo- nefndum Reykjadölum á afréttarmörkum hreppanna. Kemur og fram, að hreppsinefnd Holtahrepps hafi gert kröfu til þess, að hreppurinn yrði talinn meðeigandi Landmanna- og Rangár- vallahrepps að hrafntinnu þeirri, sem hafði fundist og fyrirfynd- ist á afréttum og smalaleiðum þessara þriggja hreppa. Á fundi hreppsnefndar Landmannahrepps 12. september 1935 var þessari kröfu hafnað á þeim grundvelli, að Landmannaafréttur væri 1611 óskert eign Landmannahrepps með þeim verðmætum, er þar kynnu að finnast innan þeirra landamerkja, sem samþykkt hefðu verið af hreppsnefnd Holtamannahrepps og þinglesin voru á Þjóð- ólfshagaþingi 1890 án nokkurra athugasemda eða mótmæla, og hefði enginn ágreiningur risið fyrr eða síðar um eignarrétt að Landmannaafrétti. Á fundi sýslunefndar Rangárvallasýslu 1. júní 1945 var sam- þykkt, að réttast og eðlilegast væri, að nýbýlið Hólar í Næfur- holtslandi fylgði um fjallskil jörð þeirri, sem það er byggt úr, þ. e. Næfurholti, en sú jörð hafi um aldir verið í fjallskilafélagi við Landmannahrepp. Með afsali, dags. 8. júní 1951, seldi og afsalaði skilanefnd Titan h/f íslenska ríkinu öllum þeim vatnsréttindum, sem félagið átti í Þjórsá, þverám hennar og vötnum ásamt öllum réttindum til virkjana til nýtingar þessara vatnsréttinda, sem félagið hafði öðlast samkvæmt 35 tilgreindum heimildarskjölum. Eru þar m. a. afsöl Landmannahrepps, Holtahrepps og Ásahrepps, sem rakin hafa verið hér að framan. Auk framangreindra skjala hafa í málinu verið lögð fram skjöl, er einnig komu fram í hinu fyrra máli, svo sem hreppsreikningar Landmannahrepps og ýmis gögn um afréttarmál og fjallskil, en ekki þykir ástæða til að rekja þau sérstaklega. Verður nú getið skjala, sem orðið hafa til eftir 25. febrúar 1955 eða ekki voru lögð fram í fyrra máli: Hinn 3. apríl 1918 sendi atvinnu- og samgöngumáladeild Stjórn- arráðsins sýslumönnum landsins svohljóðandi símskeyti: „Fossnefndin hefur skýrt Stjrinu frá því, að hún hafi komist að beirri niðurstöðu, að vatnsrjettindi sjeu ótvírætt almenningseign, þó að einstakir menn einn eða fleiri eigi beitirjett þar, og telur nefndin alla þá sölusamninga ólögmæta, sem hreppsfjelög, er eiga afrjett í óbyggðum, kynnu að hafa gjört um rjettindi, er þau telja sig eiga til vatns og vatnsafls í afrjettum sínum. Samkvæmt þessu skal yður hérmeð tjáð til leiðbeiningar og birtingar fyrir sýslunefndinni (unum) í umdæmi yðar, að landstjórnin vegna landsjóðs gjörir tilkall til allra vatnsrjettinda á afrjettum, þar sem tveir eða fleiri eiga eða hafa átt saman sumarbeit og geld- fjárhöfn.“ Með samningi, dags. 22. maí 1970, veitti iðnaðarráðuneytið Glit h/f leyfi til leirtöku á Landmannaafrétti sunnan Tungnaár og austan Sigöldu fremri á svæði, sem nánar yrði afmarkað síðar. 1612 Fyrir leirtökuna skyldi fyrirtækið greiða kr. 10.00 af hverri smálest af leir, sem unnin væri á svæðinu, Í ódagsettri greinargerð Landsvirkjunar um samskipti við odd- vita Ásahrepps, oddvita Djúpárhrepps, oddvita Holtahrepps og oddvita Landmannahrepps til undirbúnings framkvæmda við Sigölduvirkjun, Þórisvatnsmiðlun og virkjun Hrauneyjarfoss kemur fram, að oddvitar Ása- og Djúpárhrepps hafi haldið fram þeirri skoðun, að Holtamannaafréttur væri eignarland þessara hreppa, en því hafi verið mótmælt af hálfu Landsvirkjunar. Ekki kemur fram í greinargerð þessari, hvort til umræðu hafi komið, hvernig væri háttað eignarrétti að Landmannaafrétti, sem virkj- unarframkvæmdir mundu að nokkru leyti ná til. Með auglýsingu, dags. 11. desember 1972, sem birtist í Lögbirt- ingablaðinu 22. desember s. á., kynnti iðnaðarráðuneytið með vísan til c liðs 1. mgr. 144. gr. vatnalaga nr. 15/1923, sbr. a lið 1. mgr. 133. gr. sömu laga, umsókn Landsvirkjunar um leyfi til að reisa 150 MW raforkuver í Tungnaá við Sigöldu. Af því til- efni ritaði Sveinbjörn Jónsson hæstaréttarlögmaður ráðuneytinu bréf fyrir hönd hreppsnefnda Holtamannahrepps og Landmanna- hrepps í Rangárvallasýslu og hreppsnefnd Skaftártunguhrepps í Vestur-Skaftafellssýslu og lýsti því yfir, að hann mundi gæta hagsmuna hreppanna í eignardómsmáli því, sem ríkisvaldið hefði höfðað til viðurkenningar á eignarrétti ríkisins að Þórisvatni og Holtamannaafrétti og almenningum þeim, sem að fornu hefðu verið nefndir Þóristungur. Teldu hreppsnefndirnar lönd þau, sem eignardómskrafan beindist að, eign hreppanna, þó að óvissa væri að svo stöddu þeirra í milli um skiptingu landsins milli þeirra. Var hreppunum áskilinn réttur til bóta út af væntanlegum virkj- unarframkvæmdum, Lögð hefur verið fram álitsgerð dómkvaddra matsmanna, dr. Aðalgeirs Kristjánssonar skjalavarðar og Stefáns Karlssonar handritafræðings, um áðurgreint skjal nr. 78 í Íslenzku fornbréfa- safni (DI) VI, og er niðurstaða hennar svohljóðandi: „ÍTl. Niðurstaða okkar af þeirri athugun texta DI VI nr. T8A, sem hér hefur verið lýst, er sú, að vegna náinna formlíkinda við önnur dómsbréf frá síðari hluta 15. aldar, sem varðveitt eru í frumriti, transskriftum eða uppskriftum gerðum fyrir Árna Magnússon eftir frumbréfum, sé óhugsandi, að umrætt bréf hafi verið falsað frá grunni á síðari öldum. (Í þessu efni gegnir allt öðru máli um 1613 DI V nr. 706, sem að er vikið í Hæstaréttardómum 1955, bls. 120, þar sem mýmörg atriði í formi og orðfæri girða fyrir, að um gamlan texta geti verið að ræða). Að okkar mati hlýtur bréfið því að vera gamalt, a. m. k. að stofni til, og við höfum ekki fundið nein einstök atriði í formi þess eða orðalagi, sem benda til þess, að þau hafi verið fölsuð, en sum minni háttar frávik frá venjulegu formi dóma frá þessum tíma kynnu að stafa af afbökun í uppskriftum ellegar af óvana þeirra, sem að gerð bréfsins stóðu, og í því sambandi má minna á, að það er umboðsmaður sýslumanns, en ekki sýslumaður sjálfur, sem samkvæmt bréfinu nefnir dómsmenn. Enda þótt bréfstextinn hljóti að vera gamall, a. m. k. að stofni til, þarf að sjálfsögðu ekki að felast í því, að bréfið hafi í önd- verðu verið lögmætt skjal, þ. e. a.s. að dómur hafi gengið, eins og hér er lýst, og hafi verið innsiglaður af öllum tilgreindum dómsmönnum. Í því efni á þessi texti sammerkt við fjölmörg bréf önnur frá fyrri öldum, sem samkvæmt eigin orðum hafa verið innsigluð, en eru aðeins varðveitt í uppskriftum — oft í bréfabókum —, sem ekki er staðfest, að gerð séu eftir frumriti eða vottfestri uppskrift (transskrift), en það, að þetta bréf er aðeins varðveitt í óvenjulega ungum uppskriftum og að það hefur verið notað til greinilegrar fölsunar á 19. öld (DI VI nr. 78B og trúlega DI V nr. 706) gerir það þó ekki tortryggilegra en aðrar óstaðfestar bréfauppskriftir almennt, þar sem form bréfsins og orðfæri virðist girða fyrir unga fölsun, eins og áður segir.“ Röksemdir fyrir kröfum stefnanda eru þær, að í réttarskipulagi íslenska ríkisins sé greint á milli tveggja tegunda landsvæða, eignarlanda, sem háð eru eignarumráðum, og almenninga, sem megi svo aftur skipta í raunverulega almenninga, svo sem há- lendissvæði, auðnir og jöklar, og hins vegar „afnotabundna“ al- menninga, þ. e. afrétti byggðarlaga. Sumir afréttir séu þó vafa- laust eignarlönd, eftir því hvernig til eignarumráðanna hafi verið stofnað í upphafi, þ. e. með kaupum eða löggerningi lögbærra aðilja. Ekki muni vera dæmi til, að eignarhefð hafi unnist að afrétti hér á landi. Upphaflega hafi eignarréttur til lands orðið til fyrir töku, þ. e. landnám. Hafi þá einatt afmarkast svæði, sem ekki hafi verið háð eignarrétti íbúa nærliggjandi byggðarlaga. Hafi ríkisvaldið talið sig eiganda allra þeirra landsvæða, sem ekki hafi verið háð eignarrétti einstaklinga, en íbúar aðliggjandi byggðarlaga hafi haldið afnotarétti sínum, þ. e. afréttarnotum. Landsvæði það, sem fjallað er um í máli þessu, hafi íbúar í vestur- 1614 hreppum Rangárþings tekið til sumarbeitar fyrir búpening og ef til vill annarrar takmarkaðrar notkunar. Eins og notkun afréttar- landsins hafi verið háttað, hafi þeir ekki unnið eignarhefð á því. Komi þetta fram í dómi Hæstaréttar frá árinu 1955. Landið sé því almenningur, en einungis háð afréttarnotum byggðamanna, þ. e. „afnotabundinn“ almenningur. Dæmi séu þess í fornöld, að lönd, sem tekin voru af einstaklingum sem sektarfé, hafi síðan verið gerð að almenningum eða allsherjarfé, t. d. Þingvellir, al- menningar á Hornströndum o. fl. Þó muni þetta hafa talist til undantekninga. Um „afnotabundna“ almenninga hafi það gilt frá fyrstu tíð, svo sem fram komi í Grágás, að afréttarnotin lúti svo til eingöngu að upprekstri, þ. e. sumarbeit búfjár, auk þess sem lax- og silungsveiðilög veiti afréttarhöfum einkarétt til veiði nú á síðari tímum. Réttarreglur um almenninga hér á landi séu fáar og ekki svo ljósar sem skyldi, enda dómsúrlausnir af skornum skammti. Fornlög okkar hafi að geyma nokkur ákvæði um þetta efni. Í Grágás segi: „Það eru almenningar er fjórðungsmenn eiga allir saman“, en afréttir hins vegar, sem „tveir menn eða fleiri eiga saman“. Ákvæði þessi muni öðrum þræði af norskri rót, enda mikið um almenninga þar í landi. Við athugun á almenningsrétti verði að hafa það í huga, að hann sé tvíþættur. Annars vegar hlutlægur almenningsréttur, sem fjalli um almenningana sjálfa, og hins vegar huglægur almenningsréttur, sem lúti að réttarstöðu hlutaðeigandi rétthafa gagnvart almenningunum. Þá skipti og máli, að ekki megi alltaf skilja sögnina að eiga Í fornu og nýju máli svo sem um eignarrétt sé eða þurfi að vera að ræða. Þótt sagt sé, að menn eigi almenning saman eða það það sé afréttur, er tveir menn eigi saman eða fleiri, þá þýði það ekki, að þeir eigi landið sjálft, heldur að þeir eigi óbeinan eignarrétt, þ. e. afnota- réttinn, afréttarnotin. Orðið eign sé hér, svo sem tíðkast hefur, notað bæði um beinan og óbeinan eignarrétt, þar á meðal afnota- réttindi. Hér á landi vanti að mestu löggjöf um almenninga, en hins vegar hafi ekki fyrir löngu verið sett lög um afréttarmál nr. 42/1969, TI. kafli. Þau lög nái þó ekki til annarra afréttarnota en upprekstrar búfjár. Í almenningsréttinum megi gera greinarmun á landsalmenningum, sem landsmenn eigi allir aðgang að, og byggðaalmenningum, þar sem tiltekin byggðarlög eigi afnota- réttinn, þ. e. afréttir. Í þriðja laga sé talað um einkaalmenninga, þar sem einstaklingar eigi sjálft landið, en tilteknir hópar manna eða sveitir hafi afnotarétt af. Undir þennan flokk mundi falla jarðir eða lönd, sem hreppar hafa keypt til þess að nota sem upp- 1615 rekstrarsvæði fyrir sveitarbúa. Enn fremur jarðir í einkaeign, þar sem fleiri eða færri hafa upprekstrarrétt með eða án greiðslu afréttartolla. Enginn vafi geti leikið á því, að landsvæði það, sem fjallað er um í máli þessu, sé almenningur, nánar tiltekið byggða- almenningur, afréttur, svokallaður Landmannaafréttur. Sam- kvæmt héraðslýsingu Magnúsar sýslumanns Stephensen í Vatns- dal (Rangárvallasýsla. Sýslu- og sóknarlýsingar, Rvk. 1968) hafi Holtamannaafréttur verið talinn ná inn að Þórisvatni og Eyvind- arhreysi og séu þá frjálsir almenningar þar fyrir ofan. Sama gildi um Landmannaafrétt og síðan hálendissvæðin fyrir ofan marka- línu afréttarins. Þetta skipti þó hins vegar ekki máli, því að ríkisheildin sé jafnt „grunneigandi“ að landinu, hvort heldur það teljist almenningur eða afréttur. Ekki skipti heldur máli í þessu sambandi, hvaða hreppar kynnu að eiga aðild að afréttinum eða eftir hvaða hlutföllum. Komi óvissa um þetta fram í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalín, I. bindi, bls. 281. Spurningin sé aðeins sú, hver sé réttur og löglegur eigandi, grunneigandi, að landsvæðunum sjálfum. Um eignarrétt að almenningum segi hvergi berum orðum í lögum. Lagaákvæði um almenninga hér á landi séu fá og mjög slitrótt og óljós. Segja megi, að í rauninni sé það nafnið sjálft, sem helst gefi hugmynd um það, um hvers konar rétt eða réttarhugtak sé að ræða. Almenningur sé það, sem enginn eigi sérstaklega, en allir megi nota eða nýta sér, þó með ýmsum takmörkunum eða innan tiltekinna marka eftir því sem á stendur og til hagar. Það þýði þó ekki, að almenningur sé eig- endalaus í lagalegum skilningi, því að í svokölluðu réttarþjóð- félagi þekkist slíkt ekki. Er því haldið fram, að réttarsöguleg og réttarheimspekileg viðhorf og samfelld réttarþróun byggi á því, að ríkisheildin hafi við stofnun ríkis hér á landi eignast allan rétt yfir landi, þar til einstaklingar hafi getað sannað rétt sinn til ákveðinna eigna. Sú réttarregla, að ríkið eigi almenninga, eigi rót sína að rekja allt aftur í Rómarrétt. Í Noregi og á Norður- löndum muni áþekkar reglur hafa gilt. Í Jósku lögum frá 1247 komi sama regla fram. Þessi regla hafi svo flust hingað til lands eftir sameiningu landsins við Danmörku. Annars hafi norsk forn: lög engin ákvæði um grunneignarrétt til almenninga. Gulaþings- lög segi einungis „Sinn almenning skal hver hafa sem að fyrnsku hefur haft“ og sé það greinilega átt eingöngu við afnotaréttinn. Þegar samning laga þjóðveldisaldar hafi byrjað hér á landi, hafi svo verið byggt á sama grundvelli að því er þetta varðar, enda almenningsréttur beggja landanna af sama stofni og aðstaða svip- 1616 uð. Hafi sumir viljað skilja þetta svo, að almenningar hér á landi hafi að fornu verið háðir eignarrétti fjórðungsmanna og því aldrei alþjóðareign. Um þetta sé það að segja, að varasamt sé að byggja á ákvæðum Grágásar, svo sem þau hafi verið lög í eigin- legum skilningi. Í rauninni hafi aðeins verið um að ræða minnis- greinar lagamanna þeirra tíma og sé reyndar engin trygging fyrir því, að rétt sé skráð í smærri atriðum. Um almenninga segi að- eins: „Þat es mælt“. Því verði af því ráðið, að hér sé aðeins um að ræða munnmæli og annað ekki. Þá sé ekki loku fyrir það skotið, að sitthvað hafi skolast til, hvað einstök ákvæði varðar, sérstaklega ef þau njóta ekki stuðnings frá öðrum ákveðnum heimildum eða hafa ekki verið tekin upp í lögbækurnar, Járnsíðu og Jónsbók. Megi ætla, að Jónsbók hefði tekið einhverja afstöðu gagnvart eignarrétti til almenninga, ef aðrir en ríkisheildin, þ. e. allsherjarríkið, teldist hafa komið þar til greina. Þá verði og að varast að leggja of mikið upp úr orðalagi gamalla réttarheimilda einum saman, jafnvel þótt skrásetning teldist óbrengluð, verði því að skýra umrætt ákvæði Grágásar með þeim fyrirvara. Í annan stað þýði orðið „að eiga“ („eiga saman“) í umræddum ákvæðum Grágásar alls ekki eignarrétt í eiginlegum eða venjulegum skiln- ingi. Í orðabókum hafi sögnin að eiga margar merkingar og komi þar fram, að sjálf eignarmerkingin eigi við einungis í fáum til- vikum. Annars skeri eftirfarandi ummæli í Íslendingabók úr um þýðingu orðanna í þessu sambandi, en þar segi: „Þá var landinu skipt í fjórðunga svo að 3 urðu þing í hverjum fjórðungi og skyldu þingnautar eiga hvar saksóknir saman.“ Hér sé lýst eðli og hlutverki fjórðunganna sem einvörðungu dómsskapareðlis, en að engu leyti á sviði almennrar stjórnsýslu. Fjórðungarnir hafi ekki heldur getað verið eigendur að almenn- ingum eða öðru, hvorki beint né í fyrirsvari fyrir fjórðungsmenn. Fjórðungarnir hafi aldrei, að minnsta kosti ekki í reynd, verið stjórnskipunar- eða stjórnarfarseiningar í landinu. Þeir hafi hvorki haft stjórn né framkvæmdarvald og enga eignaumsýslu, hvorki um almenninga né annað. Því hafi verið hreyft, að al- menningar hafi verið sameign fjórðungsmanna, en það fái ekki staðist samkvæmt reglum almenningsréttarins. Almenningar hafi aldrei verið sameign í lagalegum skilningi, jarðeigandi hafi t. d. aldrei getað heimtað úrskiptingu eða slit á almenningsrétti. Virð- ist mega fullyrða, að almenningar hafi að fornu aldrei verið háðir eignarrétti einstaklinga eða byggðamanna. En jafnvel þótt fallist væri á þá skoðun, að fjórðungarnir hafi átt almenninga landsins 1617 eftir orðalagi Grágásar, þá mundi það engu breyta nú, þar sem fjórðungarnir séu fyrir löngu úr sögunni og þess vegna engum til að dreifa nema ríkisheildinni til að taka við lögaðildum þeirra. Það, sem gerst hafi 1281, þegar fjórðungar voru lagðir niður, hafi verið það, að aðildir þeirra og eignir, ef einhverjar hafi verið, hafi flust yfir á hina nýju lögmenn sem umboðsmenn ríkisvaldsins ásamt Alþingi, eins og áður hafði verið. Síðar hafi þetta svo flust á sama hátt undir einn embættismann, hirðstjóra, höfuðsmann, undir forræði lögréttunnar. Séu engar heimildir fyrir því, að aðildir þessar hafi flust yfir á héruðin, hreppana. Sama sé að segja um ömtin, sem sumir hafi viljað telja arftaka hinna fornu fjórðunga. Þar hafi ríkið einnig tekið við hlutverkum þeirra í þjóðfélagsskipuninni. Fái það ekki staðist, að þessar aðildir hafi færst yfir á hreppana. Þegar svo skipt hafi verið upp störfum amtmanna samkvæmt tilskipun frá 23. ágúst 1904, hafi hreppun- um ekki verið úthlutað neinum af þeim verkefnum. Frá tímum Grágásar og lögbókanna hafi ekki orðið nein breyting á réttar- stöðu almenninga og afrétta fram á vora daga, a. m. k. síst til takmörkunar á rétti hin opinbera. Með rentukammerskrivelse 20. mars 1736 hafi verið ítrekaðar þágildandi reglur um, að það, sem enginn eigi, „res nullius“, sé konungseign, þ. e. ríkiseign, og hafi þar með verið taldir afréttir. Um þetta leyti hafi svo ríkis- valdið farið að beita sér fyrir byggingu nýbýla á landinu sam- kvæmt tilskipun frá 15. apríl 1776, nýbýlatilskipuninni. Sam- kvæmt henni hafi ríkisvaldið talið sér hemilt að ráðstafa almenn- ingum og afréttum til stofnunar nýbýla algerlega á eigin spýtur og án þess að leita samþykkis aðliggjandi byggðarlaga eða hreppa. Hafi nýbýlatilskipunin verið undirbúin af Jóni Eiríkssyni konfer- ensráði, sem hafi verið mjög fróður í réttarsögu landsins. Hafi tilskipunin byggst á fornum íslenskum réttarreglum og samfelldri réttarhefð, en marki að því leyti áfanga í réttarsögunni, að hér hafi verið kveðið skýrt og tvímælalaust á um þessi efni. Laga- grndvöllur nýbýlatilskipunarinnar hafi síðan verið endurnýjað- ur með nýbýlalögunum 1897. Þá er því haldið fram af hálfu stefnanda, að eignarréttur ríkis- heildarinnar, ríkissjóðs, yfir öllum almenningum hér á landi, þar á meðal afréttum og afréttarsvæðum, sem ekki séu háð ótvíræð- um eignarrétti einstaklinga, sé fortakslaus og beinn eignarréttur, dominium directum. Sé þetta í samræmi við þær reglur, sem gildi annars staðar á Norðurlöndum, t. d. í Noregi. Komi þetta heim við það, sem margir íslenskir fræðimenn hafi haldið fram, enda 102 1618 vafalaust, að almenningsréttur beggja landanna sé af sama stofni. Lagaákvæði og landshefðir hafi upphaflega verið hin sömu og síðari réttarþróun hér í beinu framhaldi af þeim reglum. Við athugun á réttarstöðu þess hluta almenninga, sem almennt eru kallaðir afréttir, sé á það að líta, að eignartaka slíkra landa muni varla nokkurs staðar hafa átt sér stað. Landnámabók, sem greini frá yfir 400 landnámum, geti hvergi um slíkt nema í sam- bandi við eignarlönd, þar sem byggð var reist. Afréttarlönd hafi þó vafalaust fljótt verið tekin í notkun, eftir að land byggðist. Nám afréttanna hafi verið nám til afnota, en ekki nám til eignar. Hafi afréttareiganda ekki verið játaður annar réttur til afréttar en beitarréttur nema samkvæmt sérstakri heimild í hverju til- viki. Ákvæði Grágásar um afrétti lúti einungis að beitarréttind- um og núgildandi lög um afréttarmélefni nr. 42/1969 geti ekki um önnur afnot afrétta en upprekstur búfjár. Orðið eign eigi jafnt við um beinan og óbeinan eignarrétt, þ. á m. afnotaréttindi. Ekki megi skilja orðið að „eiga“ í Grágás sem um sé að ræða eignar- rétt. Afréttarhafar eigi því einungis afnotarétt, en ekki eignarrétt að afréttum. Nám á landsvæðum utan heimalanda hafi ekki náð lengra en sjálf afnotin segi til um. Ef aðili hafi eignast afrétt fyrir löggerning, séu það einungis afréttarnotin, sem seld hafi verið. Að sjálfsögðu sé réttur afnotahafa lögverndaður. Ef ríkis- valdið eða aðrir með samþykki þess stofni til aðgerða á afréttar- landi, sem skerði eða valdi spjöllum á rétti afréttareiganda, beri að greiða bætur. Eigi þetta t. d. við um beitilönd þau á Land- mannaafrétti, sem fari í kaf undir Nýja-Króksvatn vegna stíflu- gerðar við Sigöldu. En bætur fyrir þetta muni þegar hafa verið greiddar að fullu. Að því er varðar veiðirétt á afréttum gæti verið vafi um gildi 8. gr. lax- og silungsveiðilaga nr. 38/1970, en sam- kvæmt skoðunum fræðimanna teljist afréttarhafar einnig hafa rétt til veiði í almenningum vatna á afréttarsvæðum. Um það megi hins vegar deila, hvort þeir eigi einkarétt til slíkrar veiði. Þá sé vafalaust, að ríkið eitt hafi rétt til náma- og jarðefnavinnslu á afréttum, enda megi telja, að Landmannahreppur hafi viður- kennt það, hvað þennan afrétt varðar. Á árinu 1970 hafi hluta- félag eitt í Reykjavík tekið á leigu hjá ríkinu rétt til leir- og jarð- efnatöku á Landmannaafrétti. Hafi nærliggjandi hreppum að sjálfsögðu vel verið kunnugt um þetta og jarðefnatöku þá, sem heimiluð var með samningnum. Hafi þeir engum mótmælum hreyft af því tilefni fyrr en síðar. Með því sé óbeint viðurkenndur beinn eignarréttur ríkisins að þeim afréttarsvæðum. Með leigu- 1619 samningi þessum komi fram skýr afstaða og yfirlýsing ríkisvalds- ins um frumeignarrétt að slíkum landsvæðum. Sama sé að segja um námaréttindi, sbr. 1. gr. laga nr. 50/1909 og 9. gr. tilskipunar frá 13. júní 1787. Með vísan til þess, sem hér hefur verið rakið, er því haldið fram, að almenn rök og samfelld réttarþróun hér á landi leiði í ljós, að ríkisheildin sé eigandi að hinu umstefnda afréttarsvæði með óskertum rétti til hvers konar jarðefna- og námavinnslu, jarðhita, vatnsafls og rétti til hagnýtingar þess, um- ferðar, dvalar og náttúruskoðunar fyrir landsmenn o. fl. Óhrakið sé, að réttarþróunin hafi byggst á eignar- og umráðarétti ríkis- heildarinnar, að minnst kosti alla þá tíð, sem íslenskt þjóðfélag hefur verið að þróast í nútíma réttarríki, og megi þar nefna ný- býlatilskipunina frá 1776, álit landbúnaðarnefndar 1877, nýbýla- lög 1897, vatnalög 1923, 4. gr. námalaga og álit beggja hluta Fossanefndar 1917, sem hafi verið sammála um þessa grundvallar- reglu. Sama sé að segja um helstu lögfræðinga landsins, sem ritað hafi um þessi mál. Athyglisvert sé, að þeir tveir lögfræðingar, sem mest hafi um þetta ritað nú á síðari árum, reisi þó ekki skoðun sína um grunneignarrétt ríkisheildarinnar fyrst og fremst á hinum fornu reglum eða hinni samfelldu réttarhefð frá önd- verðu til vorra daga, heldur aðallega á nútímaskilningi á eðli og stöðu réttarríkis ásamt undanfarandi réttarþróun síðustu eitt til tvö hundruð ár bæði hér á landi og í nágrannalöndum. Virðist fræðimenn þessir gera ráð fyrir, að engin forn lagaákvæði eða réttarhefð sé því til fyrirstöðu, að Alþingi skipi þessum málum að vild sinni, svo sem gert var, þegar lögfestir voru almenningar í stöðuvötnum, sbr. 4. gr. vatnalaga frá 1923. Við undirbúning á eignarréttarstöðunni í fornöld og fram á okkar daga sé við þau vandkvæði að etja, að ríkishugtak þeirra tíma hafi verið ómótað og einnig hafi eignarréttarhugtakið verið mjög óljóst miðað við skilgreiningu þess nú á dögum. Því komi til álita að leggja þennan ágreining til hliðar við úrlausn máls þessa, en byggja sem næst eingöngu á nútímaviðhorfum réttarþjóðfélags. Komi þá fyrst til það grundvallaratriði, að ríkið sé óhugsandi, nema það eigi landið undir sér og að frumeignarréttur að landi sé ávallt í hönd- um ríkisheildarinnar, en einkaeignarréttur aðeins innan þeirra marka, sem beinar sannanlegar heimildir verði leiddar að. En hvort sem ágreiningsefnið verði leyst út frá réttarsögulegum eða réttarheimspekilegum rökum, verði niðurstaðan sú sama. Ríkis- heildin sé frumeigandinn. Hafi þetta sjónarmið orðið ríkjandi m. a. í Svíþjóð og Noregi við úrlausn álíka mála og hér er fjallað um. 1620 Er byggt á því sem málsástæðu til vara af hálfu stefnanda, ef svo verður talið, að réttarstaðan að fornu hafi ekki þótt upplýst til hlítar, að þá sé allt að einu nægilegur grundvöllur til sömu niður- stöðu með því að byggja eingöngu eða fyrst og fremst á því, sem ebst samrýmst hugsunarhætti, stöðu og þörfum nútímaþjóð- félags. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að dómur sá frá 1476, sem byggt er á af hálfu varnaraðilja, hafi með dómi Hæstaréttar frá 1955 verið talinn að engu hafandi og sé það atriði bindandi fyrir úrlausn í máli þessu. Hafi álitsgerð sú, sem aflað hefur verið um dóminn frá 1476, engu breytt um þessa niðurstöðu. Þá er því haldið fram af hálfu stefnanda, að með dómi Hæstaréttar frá 25. febrúar 1955, þar sem deilt var um rétt til veiði á Landmanna- afrétti, hafi endanlega verið kveðið á um réttarstöðu afréttarins. Samkvæmt honum eigi hvorki hrepparnir né íbúar aðliggjandi byggðarlaga beinan eignarrétt yfir afréttinum, heldur einungis þau takmörkuðu eignarréttindi, sem felist í upprekstrarrétti, og ef til vill einhver önnur takmörkuð notkunarréttindi. Leiði af þessu, að ekki geti verið öðrum eignaraðilja að afréttinum til að dreifa en íslenska ríkinu. Þá byggist dómur Hæstaréttar frá 29. apríl 1969 um Nýjabæjarafrétt á sömu niðurstöðu og styrki nið- urstöðu hæstaréttardómsins frá 25. febrúar 1955 á ótvíræðan hátt. Af hálfu stefnanda er því mótmælt, að afréttarnot geti skapað grundvöll fyrir eignarhefð að landinu fyrir þá, sem haft hafa uppi andmæli gegn kröfum stefnanda í máli því, sem hér er til úr- lausnar. Þá er því mótmælt af hálfu stefnanda, að sölur bænda og hreppa í vesturhreppum Rangárvallasýslu á vatnsorku Í Tungnaá og Tungnaáröræfum ásamt virkjunaraðstöðu til Titan h/f sé staðfesting á eignarrétti þessara aðilja yfir afréttarlandinu. Sölur þessar hafi aldrei verið löglegar, en hafi verið látnar af- skiptalausar af opinberri hálfu, án þess að í því fælist nein viður- kenning á raunverulegum eignarrétti þessara aðilja. Kaup ríkis- ins á þessum réttindum úr hendi Titan h/f á árinu 1952 hafi ekki heldur falið í sér neina viðurkenningu á eignarrétti þessara aðilja yfir afréttinum eða lögmæti hinna fyrri viðskipta um þessi rétt- indi. Ríkið hafi ekki keypt þessi réttindi af bændunum, heldur af útlendum aðiljum, sem ætla mætti, að hefðu verið í góðri trú, Þegar þeir keyptu þau á sínum tíma. Þá er því haldið fram af hálfu stefnanda, að eftir að íslenska ríkið hafði keypt þessi réttindi, hafi verið hafnar rannsóknir á afréttarsvæðinu til undirbúnings virkjana á þessu svæði og síðan 1621 hafi þær virkjanir hafist og staðið með litlum hléum undanfarin ár. Hafi nú Landsvirkjun á vegum ríkisvaldsins tekið sér varan- lega bólfestu á afréttarlandinu til mannvista og mikilla mann- virkjagerða og geti engum blandast hugur um, að íslenska ríkið hafi þegar tekið umrætt afréttarsvæði til vörslu og eignarhalds. Ríkið hafi þegar þinglesnar eignarheimildir fyrir öllum vatns- réttindum, vatnsbotnum og árfarvegum og allri nauðsynlegri að- stöðu til virkjunarframkvæmda, hvar á afréttarsvæðinu sem er, og það eigi rétt til alls vatns, sem um afréttinn og frá honum fellur. Enda þótt ríkið hafi allar heimildir, skorti það skilríki fyrir hinum beina eignarrétti til landsins, sem verið hafi við líði frá því allsherjarríki og réttarskipulag var tekið upp hér á landi. Sé með málssókn þessari verið að bæta úr þessu með því að fá formlegan eignardóm fyrir þessum rétti ríkisvaldsins. Af hálfu stefnda Landmannahrepps er því haldið fram, að af- réttir á Íslandi geti ekki verið eign íslenska ríkisins, enda hafi íslenska ríkið aldrei haft tilburði í frammi til þess að veita af- réttunum umhirðu sem eign sinni né í einu eða neinu talið sig eiganda þeirra fyrr en nú. Íslenska ríkið hafi heldur aldrei skipt sér af því, hvort afréttir gengju kaupum og sölum. Sveitarfélag þurfi ekki að hafa í höndum afsalsbréf til að sanna eignarrétt sinn til afréttarlanda. Þau hafi eignast afréttinn fyrir aldalanga notkun og hefð. Ríkið hafi heldur ekki sýnt í verki, að það hafi vilja eða áhuga á eignarráðum yfir landsvæði því, sem það gerir nú kröfu til í máli þessu, en landsvæði þetta sé ekki almenningur, heldur afréttur, Landmannaafréttur. Dómur frá 1476 um Þjórsár- tungur sýni, að landið norðan Tungnaár hafi verið háð einkaeign- arrétti sveitar og sveitarmanna og þá að sjálfsögðu land það, sem er sunnan Tungnaár og nefndist Landmannaafréttur. Álitsgerð sérfróðra manna um dóm þennan sé óhrekjanleg heimild um gildi þessa dóms. Þá telji sóknarlýsing Sigurðar Sigurðssonar prests frá 3. júlí 1840 Holtamanna- og Landmannaafrétti tilheyra sveit- um þessum. Í sóknarlýsingu Stóru-Valla, sem rituð sé af séra Jóni Torfasyni 14. janúar 1841, sé Landssveit talin eiga Landmanna- afrétt og Holtamannaafrétt í félagsskap við Holtasveit. Hinn 27. des. 1856 hafi þrír menn lögfest Holtamannaafrétt og Þjórsár- tungur í umboði allra búenda Holtamanna og Landmannahrepps undir sveitir þessar og vitni í dóminn frá 1476. Á árinu 1856 hafi hreppstjórar Landmannahrepps og Holtahrepps kært utansveitar- menn fyrir heimildarlausa veiði fisks og fugla í afréttum Holta- 1622 og Landssveita og hafi þeir talið sveitirnar eiga afréttina. Þótt máli þessu hafi lokið með því, að því var vísað frá landsyfirrétt- inum, þá sé ljóst af því, sem fram kom við meðferð málsins, að skoðun oddvitanna um afstöðu hreppanna gagnvart afréttunum hafi verið rétt og hafi réttmæti hennar ekki verið hnekkt. Þá hafi landamerki fyrir Landmannaafrétt verið samþykkt af hrepps- nefnd Holtamannahrepps og Rangárvallahrepps og þinglýst at- hugasemdalaust 1886. Þá komi fram í forsendum fyrir dómi í aukarétti Rangárvallasýslu 4. mars 1914, að Holtamannahreppur og Landmannahreppur hafi fyrir skiptingu Holtamannahrepps átt í félagi afrétti þá, sem við sveitirnar eru kenndir. Er því haldið fram, að ríkisvaldið hafi í orði og í verki viðurkennt allt frá árinu 1914, að Landmannahreppur sé réttur eigandi að Landmanna- afrétti með öllum gögnum og gæðum. Landmannahreppur hafi á grudvell eignarréttarins selt Einari Benediktssyni 30. apríl 1916 réttindi hreppsins yfir vatnsafli og vatnsnotkun í Tungnaá í Landmannaafrétti, en síðar hafi réttindum þessum verið afsalað til Titan h/. Íslenska ríkið hafi svo keypt þessi réttindi 16. janúar 1952. Hafi íslenska ríkið þannig þegar fyrir 26 árum keypt sér til handa athugasemdalaust hluta áðurtalinna réttinda. Þá er bent á, að á árinu 1935 hafi hreppsnefndir Landmannahrepps og Rangár- vallahrepps gert með sér samning um skiptingu arðs af hrafntinnu- töku á mörkum Landmanna- og Rangárvallaafrétta. Hafi engin hreyft mótmælum gegn þessu af hálfu ríkisins. Í sýslufundargerð Rangárvallasýslu frá árinu 1970 segi og berum orðum, að allir afréttir Rangárvallasýslu séu eign sveita í sýslufélaginu. Er því haldið fram, að ríkisvaldið hafi hvorki gert sennilegt né sannað, að það sé eigandi að Landmannaafrétti. Miklu fremur liggi fyrir í skjölum, sem lögð hafa verið fram af hálfu stefnanda, að ríkið hafi á liðnum tímum talið Landmannaafrétt eign Landmanna- hrepps. Megi segja, að allt frá þeim tíma, er fyrstu afsölum Land- mannahrepps að landsréttindum á Landmannaafrétti var þinglýst mótmælalaust, hafi Landmannahreppur verið þinglýstur eigandi Landmannaafréttar. Viðurkenning ríkisvaldsins á liðnum tímum fyrir algerum eignarrétti afréttareigenda almennt að afréttum komi fram í afsali frá 18. október 1934, þar sem ríkisvaldið hafi selt Femri- og Ytri-Torfustaðahreppi í Húnavatnssýslu Húksheiði með öllum gögnum og gæðum að undanskildum námum, sem í jörðu kynnu að finnast, svo og vatnsafli öllu og notkunaraðstöðu þess í hinu selda landi. Sé af þessu ljóst, að ríkisvaldið hafi á Þessum tíma talið öll þessi eignarréttindi fylgja afréttum, ef þau 1623 voru eigi undanskilin. Er því haldið fram, að hvað sem öllum dómum og lögfestum líði, hafi Landmannahreppur öðlast óskor- aða eignarhefð að landsvæðinu með hliðsjón af því, hversu langt sé síðan hreppurinn þinglýsti fyrsta eignarafsali þar. Er bent á, að íslenskir dómstólar hafi viðurkennt eignarrétt að afréttum samkvæmt áunninni hefð, svo sem fram komi í landsyfirréttar- dómi frá 1896, þar sem eignarréttur að Hellistungum hafi verið dæmdur upprekstrarfélaginu, en ekki eiganda aðliggjandi jarðar. Við athugun á því, hvað felist í hugtökunum almenningur og afréttur, séum við Íslendingar í þeirri aðstöðu að hafa skjallegar frásagnir um það, er Ísland var numið, sem taldar séu áreiðanleg- ar af sagnfræðingum. Einnig sé talið áreiðanlegt, að Jónsbók í núverandi afritum sýni, hver lög voru látin gilda hér á landi árið 1281. Þá þyki og sannað, að við gildistöku Jónsbókar hafi verið tekin upp eldri ákvæði að miklu leyti óbreytt um það, er varðar landbúskap, svo sem sjá megi í eldri samtíningi lagaákvæða, sem nefnd hafa verið Grágás, og í skyldum ákvæðum í hinum norsku Gulaþingslögum, sem sagt sé, að fyrstu íslensku lögin hafi verið mótuð eftir. Er því haldið fram, að sá, sem hafi átt afrétt samkvæmt orða- lagi Jónsbókar og Grágásar, hafi átt afréttinn með öllum gögnum og gæðum. Er bent á, að fljótlega hafi bilið milli íslenskrar og norskrar löggjafar breikkað, enda hafi þarfirnar fyrir slík ákvæði verið ólíkar sökum mismunandi aðstæðna í löndunum. Hér á landi hafi landnám verið geysilega stór í upphafi, því að af miklu land- svæði hafi verið að taka. Þó að einstakir jarðeigendur og síðar hreppsfélög héldu landnáminu áfram allt til jökla, þá hafi ríkis- valdið engu getað um þokað, því landsmenn hafi staðið sem einn maður gegn því, að nokkur blettur á landinu yrði talin eign hins konunglega ríkis. Ríkisalmenningar í þeim skilningi, sem stefn- andi leggi í það orð, hafi ekki fundist hér á landi, sönnunarbyrði fyrir því, að land sé ríkisalmenningur eða ríkiseign hér á landi, hvíli því á ríkisvaldinu. Því megi telja, að ef landsvæði hafi að einhverju leyti verið í umhirðu og notkun einstaklinga, sveitar- eða sýslufélaga um ómuna tíð, en að engu leyti í eignarhaldi ríkis- ins á fyrri tímum, þá verði slíkt land ekki með réttu dæmt ríkis- eign. Í þessu ljósi verði að skoðast ákvæði í landsleigubálki Grá- gásar um almenninga. Þetta almenningsákvæði muni hafa átt við sjávarstrendur fyrst og fremst. Ef slíkir almenningar séu til í dag, sé ekki réttlætanlegt að telja þá ríkiseign, heldur eign næsta sýslu- og hreppsfélags, en samkvæmt hinu forna lagaákvæði hafi 1624 þeir verið til nytja fyrir þá, er næstir bjuggu almenningnum 5/12 hluta hvers árs. Almenningsákvæðið hafi verið neyðarregla til sultarbjargar fyrir þá, er fjarri gæðunum bjuggu, en smátt og smátt hafi þessir almenningar horfið og þessi landsvæði sem önn- ur hafi fallið til einstakra jarða við sjó fram. Þá sé á það að líta. að sum ákvæði hinna fornu lögbóka hafi aldrei átt við hér á landi, svo sem það, sem í Jónsbók segi: „Fiskivötn öll í almenningi eru öllum jafnheimil“, því að ekki hafi verið um slíka almenninga að ræða og sé ekki í dag. Aðeins sé vitað um eitt dæmi, sem bendi til þess, að landið hafi átt fasteign, en þar sé um að ræða landsvæði það, sem landsmenn lögðu til alþingisneyslu, sem þó hafi verið takmörkuð, svo sem fram komi í Íslendingabók. Að vísu séu til ýmis landsvæði hér á landi, sem beri nafnið almenningur, en það þýði, að þessi landsvæði séu í óskiptri sameign aðliggjandi jarða á sama hátt og orðið almenningur sé notað yfir miðhluta fjár- réttar. Heiti þetta sé mjög algengt um sameignarlandsvæði. Til skýringar á því, að almenningar hafi verið í eign einstakra aðilja, hvað sem afnotarítökum líði, megi líta til ákvæða 14. kafla Jóns- bókar, þar sem svo segi: z „Nú finnur maðr fé í almenningi í jörðu, hafi sá þriðjung, er finnur, en þeir tvo hluti, er þann almenning eiga“. Það séu því ekki þeir, sem nota almenning, heldur þeir, sem eiga hann, sem eiga hlut í því, er í jörðinni finnst. Þá sé og til þess að líta, að ritaðar heimildir, svo sem Sturlunga, Biskupasögur, Alþingis- bækur og hin svonefndu fornbréf, gefi nokkrar hugmyndir um viðskiptalífið á hverjum tíma og þá ekki síst um búskap og jarð- eignir, Lítt fari þar fyrir frásögnum um almenninga, er fjórðungs- menn eigi saman. Getgátur einar ráði því nú, hvað um þessa al- menninga varð og hve fljótt þeir lögðust niður, nema hvað öruggt sé, að þeir hafi aldrei orðið ríkiseign. Til þess skorti allar heim- ildir. Skipan Sæmundar Oddssonar frá 1245 um almenning í Hornafirði sé augsýnilega gerð sem neyðarráðstöfun þurfandi lýð. Þetta almenningsákvæði hafi ekki haggað einkaeignarrétti jarðeigenda að hlutaðeigandi landsvæðum og það hafi síðan horf- ið, þegar neyðinni létti af. Í Landnámabók sé talað um almenn- inga á Ströndum og sagt sé, að almenningar hafi sprottið af sekt- arfé eftir Geirmund heljarskinn sem almenningar hinir vestri. Auk þess sé almenninga getið í Fóstbræðrasögu í viðskiptum þeirra Þorgils Mássonar og Þorgeirs Hávarssonar. Allir þessir almenningar séu nú horfnir í raun og veru fyrir utan athugunar- svið þessa máls, nema af þeirri ástæðu, að mál þetta sé af hálfu 1625 ríkisvaldsins að miklu leyti á því byggt, að ríkisvaldið eigi laga- legan rétt til hinna umdeildu landsvæða sem almenninga. Þau séu ýmist látin heita almenningur eða afréttir. Af hálfu stefnanda hafi ekki hin minnstu rök verið leidd að því, að Landmannaafrétt- ur sé eða hafi verið almenningur. Komi þá til álita, hvað felist í orðinu afréttur, og þá haft í huga, að landsvæði það, sem málið snýst um, hafi að fornu og nýju verið nefnt Landmannaafréttur. Í riti Þorvalds Thoroddsen, Lýsing Íslands, komi fram sú skoðun, að landnámsmenn hafi eigi aðeins numið land á láglendi og í döl- um, heldur hafi þeir einnig slegið eign sinni á stór svæði á há- lendinu. Ekki sé sjáanlegt, að þeir hafi í fyrstu skilið neitt eftir til almenningsafnota, til afrétta eða annars. Sami höfundur láti einnig í ljós þá skoðun, að afréttir hafi áður fyrr verið taldir eign einstakra manna. Óljóst sé, hvernig afréttir hafi fyrst skipst milli sýslna og sveitarfélaga, en það hafi verið mjög snemma. Snemma hafi komist á samningur á milli þeirra, sem áttu stór svæði á heiðum, og annarra bænda um, að hinir síðarnefndu skyldu reka fé sitt í afrétt gegn greiðslu afréttartolla. Við lýsingu aðstæðna snemma á 20. öld skýri sami höfundur frá því, að einstök héruð eigi stór afréttarsvæði og reki þangað allt geldfé sitt og bændur í héraði borgi enga tolla. Hvernig héruðin hafi fengið þessi rétt- indi eða eignast afréttina, sjáist ekki eða hvort þau hafi haft nokkurn annan eignarrétt á þeim en þann, sem skapist við hefð. Verið geti, að sumar sveitir hafi keypt sér afrétti og sumir eig- endur afrétta hafi látið réttinn ganga undan sér af meinleysi. Enginn efi sé á því, að stórir hlutar hálendisins og það flestir þeir, sem grösugastir voru, hafi heyrt undir ýmsar landnámsjarð- ir. Mörg afréttarlöndin hafi snemma komist undir kirkjur. Ýmsir máldagar sýni enn takmörk á greiningu afrétta, sem hafi heyrt undir sumar landnámsjarðir frá öndverðu. Í þessu sambandi sé rétt að benda á, að 1898 hafi Núpsheiði verið afsalað með öllum réttindum og skyldum, eins og seljandi eignaðist hana. Í landa- merkjaskrá Efri-Núpsheiðar, eins og hún hafi jafnan verið nefnd, undirritaðri af eiganda Efra-Núps hinn 16. febrúar 1891, falli landamerkin að sunnan að löndum Borgfirðinga og hafi landa- merkjaskráin verið staðfest af Magnúsi Andréssyni af hálfu prestsetursins Gilsbakka og enn fremur af hreppsnefndum Hvítár- síðuhrepps, Stafholtstunguhrepps, Þverárhlíðarhrepps og Norð- urárdalshrepps sem eigenda aðliggjandi landsvæða. Hið sama gildi einnig á Kili sunnan Arnarvatns og víðar. Einnig megi geta Aðalbólsheiðar, sem liggi að Núpsheiði að austan, en Núpsheiði 1626 hafi Torfustaðahreppar í Húnavatnssýslu keypt: snemma á þessari öld af eiganda Aðalbóls. Sé fráleitt að halda því fram, að kaup- endur heiðalanda þessara séu ekki eigendur þeirra, heldur ríkis- valdið, svo sem felist í málflutningi stefnanda. Þá geri stefnandi engan greinarmun á því, hvort afréttir eru þingýstar eignir til- tekinna sveitarfélaga eða einstaklinga eða ekki. Mál það, sem hér sé til úrlausnar, snúist um íslenskan afrétt með öllum hans einkennum og hafi þessi afréttur verið í eignarhaldi og eignar- umráðum hlutaðeigandi sveitarfélaga um langan aldur. Ýmsar hugleiðingar stefnanda um almenninga í Noregi eigi ekki við um afrétti á Íslandi. Hér sé heldur ekki deilt um það, sem að fornu hafi verið nefndir almenningar og fjórðungsmenn voru taldir eiga. Í lögum nr. 42/1969 um afréttarmálefni, fjallskil o. fl. segi í 5. gr., að það skuli vera afréttir, sem að fornu hafi verið. Í 4. gr. sé fjallskilalandi skipt í afrétti og heimalönd. Auk þess sé gert ráð fyrir, að til séu svonefndir almenningar, sem þurfi hreinsunar við. Það sé því greinilegt, að lög nr. 42/1969 skipi afréttum í annan flokk en almenningum. Lögin geri ráð fyrir, að afréttir lúti eignarráðum sveitarfélaganna almennt, en þó sé minnst á afréttarlönd, sem liggi undir einstaka jörð eða stofnun, og fari þeir eftir fornri venju eða samningum. Í 10. gr. laganna komi af- staðan til eignarréttar yfir afréttunum greinilegar fram. Þar segi svo: „Enginn má nota afrétt, sem eigi á þar upprekstrarrétt sam- kvæmt 7. og 8. gr., nema viðkomandi sveitarstjórnir leyfi, eða landeigandi, ef um einkaeign á afréttarlandi samkvæmt 8. gr. er að ræða.“ Eignarhald sveitarfélaganna sjálfra að afréttum, sem ekki eru skýlaust í einkaeign, komi vel fram í sveitarstjórnar- lögunum frá 4. maí 1872 og í reglugerðum sýslunefnda um notkun afrétta, sem sett voru með stoð í lögum þessum. Sem dæmi megi nefna reglugerð fyrir Húnavatnssýslu um fjallskil og meðferð óskilafjár o. fl. frá 1892. Þar sé talað um þá hreppa, sem eiga afrétt, og gerður munur á heimalandsgögnum og heiðargögnum. Í reglugerð fyrir sömu sýslu um eyðingu refa o. fl. frá sama ári sé og talað um heiðaeigendur. Í reglugerð fyrir Mýrasýslu um notkun afrétta, fjallskil, réttir o. fl. frá 1892 sé greining lands og notkun þess skipt í fimm flokka: 1. heimalönd, sem liggja næst túnum, 2. kirkjufjallalönd, sem kirkjur eiga, 3. fjallalönd, sem eru í einstakra manna eign, 4. fjærlendi, sem sé landspilda, er tilheyri jörð, en sé umlukt aflandi annarra jarða, 5. afréttir. Afréttir séu skilgreindir sem beitarland á heiðum eða fjöllum, eign eins eða fleiri hreppa eða eign heilla sýslufélaga eða héraða. 1627 Þá sé í 5. gr. þessara reglugerða ákvæði þess efnis, að hrepps- nefndir skeri úr ágreiningi um takmörkun afrétta og heimalanda. Þetta kippi fótunum undan þeirri kenningu, að gera beri skarpan greinarmun á því, hvort land sé í eignarréttarlegum skilningi heimaland í eigu jarðeigenda eða afréttarland í eigu ríkisins. Í lögum um kauprétt að jörðum nr. 40/1948 sé og fortakslaust gert ráð fyrir því, að sveitarstjórnir geti eignast afréttarlönd eins og jörð eða jarðarhluta með fullum eignarrétti. Verði ekki séð, hvernig dómkröfur stefnanda í máli þessu fái samrýmst anda eða tilgangi efni þessara laga. Þá er því haldið fram, að af dómum, sem kveðnir hafi verið upp á liðnum öldum, megi ráða, hvernig litið hafi verið á eignarrétt að afréttum. Megi þar nefna lands- yfirréttardóm frá 1898 milli upprekstrarfélaga Hvítársíðu, Þver- árhlíðar, Stafholtstungna og Norðurárdalshreppa við eiganda aðliggjandi jarðar um eignarrétt yfir Hellistungum. Þá megi nefna landsyfirréttardóm frá 1892 í máli milli hreppsnefndar Sel- tjarnarneshrepps og bæjarstjórnar Reykjavíkur og eiganda Elliða- kots um mörk afréttar sveitarfélaganna og jarðarinnar. Einnig hefur af hálfu þessa stefnda verið bent á fjölda annarra dóma landsyfirréttarins frá 19. og 20. öld, sem staðfesti þá reglu, sem fylgt hafi verið af íslenskum dómstólum alla 19. öld og fram yfir miðja 20. öld, að þegar eigendur tveggja jarða, eigendur af- réttar og jarðar eða eigendur tveggja afrétta deildu um eignar- rétt að landi, þá hafi niðurstaðan orðið sú í öllum tilfellum að dæma öðrum hvorum aðiljanum þrætulandið til fullrar eignar. Hafi úrslit mála þessara ráðist af því, hvort hafi ráðið fremur gamlar skriflegar heimildir eða afnot um visst árabil. Stundum hafi þetta fallið saman, en í öðrum tilvikum hafi áhöld verið um, hvort sönnunargagnið mætti sín meira. Er land hafi sannan- lega verið notað mjög lengi af eiganda aðliggjandi jarðar, hafi það verið látið ráða í því tilfelli, að hvorugur hafi getað sannað eignarrétt með skjallegum hætti. Í öðrum tilvikum hafi eigi þótt sönnuð svo stöðug og yfirgripsmikil og langvarandi afnot af land- inu, að öðrum þrætuaðiljanum yrði dæmt það á þeim forendum, og hafi þá hinum verið dæmt það á grundvelli gamalla skjallegra heimilda. Í öðrum tilvikum hafi eignarrétturinn verið ákveðinn með tilliti til afstöðu, landslags og staðhátta þrætulandsins til að- liggjandi jarða. Komið hafi fyrir, að þrætuland hafi verið dæmt eign annars aðilja vegna afnota þrátt fyrir eldra afsalsbréf. Þá séu þess og dæmi, að þar sem engin skjalleg skilríki höfðu komið fram, er byggt yrði á með nokkurri vissu um landamerki, þá hafi 1628 verið farið eftir því, sem sannast hafði um notkun landsins af hendi annars aðiljans svo lengi sem sögur fóru af. Að því er varðar niðurstöður dóma, sem stefnandi styður málsstað sinn við, er því haldið fram, að í dómi um veiðirétt í vötnum á Landmanna- afrétti frá 1955 virðist Hæstiréttur hafa hafnað þeirri málsástæðu ríkisvaldsins, að allir þegnar íslenska ríkisins séu eigendur Land- mannaafréttar, en ríkið sem handhafi umboðsvalds gæti hags- muna þeirra. Því síður verði sú ályktun dregin af dómi þessum, að því hafi verið slegið föstu, að ríkið sé eigandi Landmannaaf- réttar, enda hafi því ekki verið haldið fram þá af fulltrúa ríkis- valdsins. Hafi Hæstarétti þótt skorta á sönnun fyrir eignarrétti hreppsfélaganna að afréttinum, enda hafi þeir deilt innbyrðis um eignarheimildir sínar. Þá sé viðurkennt af hálfu stefnanda, að ályktunarorð Hæstaréttar í þeim dómi um sönnunargildi svokall- aðs Þjórsártungudóms frá 1476 hafi haft úrslitaáhrif á niðurstöðu dómsins. Úr þessu hafi nú verið bætt með álitsgerð sérfróðra manna, sem staðfesti trúverðugleik þessa forna dóms. Þá megi og draga í efa, að þá hafi verið flutt til hlítar sú málsástæða fyrir Hæstarétti, að Landmannahreppur hafi selt réttindi til virkjunar vatnsafls á Landmannaafrétti til Titan h/f og er ís- lenska ríkið hafi keypt þessi réttindi fullu verði á árinu 1952, hafi falist í því viðurkenning á fullum og óskoruðum eignarrétti Landmannahrepps yfir afréttinum. Þá er því mótmælt, að dómur í svonefndu Nýjabæjarafréttarmáli hafi nokkra þá þýðingu, sem stefnandi geti byggt á í máli því, sem hér er til úrlausnar. Í svo- nefndu Reyðarvatnsmáli hafi mikilvægt atriði verið látið bíða dómsuppsögu um hríð og sé ekki grundvöllur til að draga þær ályktanir af dómi þessum, sem gert sé af hálfu stefnanda. Er því haldið fram, að engir þeir dómar, sem vitnað er til af hálfu stefn- anda, séu bindandi úrlausnir, er leiði til viðurkenningar á kröfum stefnanda í þessu máli. Er því haldið fram, að íslenskir afréttir séu ekki og geti ekki verið eign íslenska ríkisins. Til þessa hafi þeir í gildum lagafyrirmælum, dómum og í vitund landsmanna verið taldir eign ákveðinna jarðeigenda eða sveitarfélaga. Afréttir á Íslandi geti ekki heldur verið eign Íslenska ríkisins þegar af þeirri ástæðu, að íslenska ríkið hafi aldrei haft neina tilburði til að veita afréttunum umhirðu sem sinni eign eða á neinn hátt talið sig eiganda þeirra. Hafi íslenska ríkið aldrei skipt sér af því, þótt afréttir gengju kaupum og sölum. Verði kröfur stefnanda í máli þessu teknar til greina, er Landmannahreppi áskilinn réttur til að hafa uppi bótakröfu fyrir afnot landsréttinda og land, sem 1629 fyrirsvarsmenn hreppsins telja hann eiga samkvæmt því, sem hér hefur verið rakið, og gjald hefur ekki verið greitt fyrir til þessa. Af hálfu þessa aðilja kemur fram, að það sé skoðun fyrir- svarsmanna hans, að hreppsfélagið, en ekki einstakir eigendur eða ábúendur jarða, sé eigandi afréttarlandsins, en hreppsfélagið hljóti að viðurkenna þá kvöð sem landeigandi, að eigendur og ábúendur jarða eigi upprekstrarrétt og beitarafnot fyrir búpening sinn á afréttinum innan þeirra marka, sem landeigandi telur skynsamlegt. Þá kemur og fram af hálfu þessa aðilja, að uppgjör vegna ágreinings um rétt annarra sveitarfélaga bíði síns tíma, en raski ekki því, að stefnandi eigi engan rétt til Landmannaafréttar. Af hálfu Holtahrepps, eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi, eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvalla- hreppi og af hálfu Rangárvallahrepps er því haldið fram, að ábú- endur jarða og hrepparnir hafi í upphafi byggðar hér á landi einir tekið landsvæði það, sem fjallað er um í máli þessu, til einkaafnota um alla framtíð og hafi þeir hirt landsvæðið og notað. Hafi hrepparnir og ábúendur jarða í hverjum hreppi talið og telji sig eigendur landsvæðisins. Hafi engin rök eða sönnur komið fram fyrir því, að svo sé ekki. Sé vísindalega fullsannað, að al- menningur og afréttir hafi verið eigendalausir, er landnámsmenn slógu eign sinni á þá. Hafi þeir tekið landsvæði þessi til beitar fyrir búfé sitt, til ræktunar eða notkunar á annan hátt. Hafi þessi notkun haldist allt fram á þennan dag hjá þeim afkomend- um landnámsmanna, sem lifðu á landbúnaði, án þess að tilraun væri gerð til að svipta þá þessum rétti. Er því haldið fram, að þessir aðiljar, sem hér hafa tekið til varna gegn kröfum stefnanda, séu réttir eigendur umrædds landsvæðis. Þótt íslenska ríkið geti verið aðili að eignarréttindum á sama hátt og einstaklingar, télög eða stofnanir, þá verði það að færa sönnur að eignarrétti sínum á sama hátt og þessir aðiljar. Því verði íslenska ríkið að sanna Í máli þessu, hvernig það hafi öðlast eignarrétt að umræddu land- svæði og hvernig það hafi haldið þeim eignarrétti við, ef til hans hafi stofnast. Í málinu komi fram, að núverandi forráðamenn íslenska ríkisins viti ekki, hvort eignarréttur hafi stofnast yfir umræddu landsvæði til handa íslenska ríkinu eða hvernig þeim eignarrétti sé háttað. Sama sé að segja um fyrri fyrirsvarsrnenn ríkisins. Núverandi fyrirsvarsmenn ríkisins hafi höfðað mál þetta, vegna þess að þeir viti ekki, hvort ríkið hafi nokkurn tíma eign- ast þann rétt, sem nú sé krafist því til handa. Sé það nú krafa 1630 ríkisvaldsins, að þeir sem vitað sé, að eru réttir handhafar þessa réttar yfir landsvæðinu og því eigendur þess, færi sönnur að því, að ríkisvaldið eigi ekki þennan rétt. Af hálfu Holtahrepps er því mótmælt, að afsöl til Titan h/f fyrir vatnsréttindum á Land- mannaafrétti hafi verið gerð af neinum þeim, sem til þess hafði umboð. Er því haldið fram, að þessi málssókn stefnanda sé í and- stöðu við grundvallarsjónarmið þau, sem gilt hafi um eignarrétt frá upphafi hér á landi. Er því haldið fram, að ef krafa stefnanda í málinu verði tekin til greina, sé um að ræða eignarnám, sem fullar bætur verði að koma fyrir skv. 67. gr, stjórnarskrárinnar. Af hálfu þessara aðilja er því mótmælt, að Skaftártunguhreppur eigi til réttar að telja yfir landsvæði því, sem deilt er um í mál- inu. Hins vegar standi aðild hans að málinu ekki í vegi fyrir því, að efnisdómur verði á það lagður. Af hálfu Skaftártunguhrepps kemur fram, að krafa hreppsins sé byggð á lýsingu hreppsnefndarinnar á afréttarmörkum hrepps- ins frá 12. desember 1889. Afréttarmörkin séu í öllum verulegum atriðum hin sömu og sýslumörk Rangárvallasýslu og Vestur- Skaftafellssýslu á landsvæði því, sem stefna í máli þessu afmark- ar. Svo sem fram komi af skjölum málsins, séu mörkin milli Rangárvallasýslu og Skaftafellssýslu engan vegin ágreiningslaus. Af hálfu Landmannahrepps, Holtahrepps og Ása- og Djúpárhrepps muni því haldið fram, að svokallaður Landmannaafréttur nái alveg austur að Tungnaá og að Skaftártunguhreppur eigi ekkert land fyrir vestan ána. Skaftártunguhreppur hafi hins vegar engan hlut átt að sáttargerðinni frá 7. ágúst 1951 um mörk Landmanna- afréttar og því sé hún ekki bindandi fyrir hreppinn. Hins vegar eigi ágreiningur um þetta ekki að standa í vegi fyrir því, að lagð- ur verði dómur á kröfu stefnanda, enda standi hreppar þeir, sem risið hafa til andmæla gegn þeirri kröfu, sameinaðir í afstöðu sinni til hennar. Kröfugerð Skaftártunguhrepps er studd þeim rökum, að sam- kvæmt skráðum heimildum um upphaf byggðar hér á landi, hafi landnámsmenn komið að ónumdu landi, ef frá eru taldir Papar, sem ekki hafi markað spor í landnámssögunni. Landnemarnir hafi helgað sér ákveðin landsvæði og sé talið, að landnámi hafi lokið á 60 árum og landið þá allt verið numið. Fjalllendi og heiðar hafi orðið eign einstakra jarða, er næst lágu. Sé svo enn víða á Vestur- landi og í Húnavatnssýslu. Heiðalönd og fjalllendi hafi þar verið hluti þeirra jarða, sem næst lágu heiðunum, og hafi lönd jarða í 1631 r Borgarfirði og Húnavatnssýslu mæst á miðjum heiðum. Víða, þar sem svo háttar, hafi landeigendur selt upprekstrarfélögum og hreppsfélögum heiðalöndin til sameiginlegra afnota. Annars stað- ar hafi mál þróast með öðrum hætti. Þar hafi búfénaður aðliggj- andi jarða gengið á heiðum og afréttum og knúið bændur til sam- vinnu um eðlilega nýtingu þeirra. Hin brýna samvinna um fjall- skil hafi leitt til þess, að eignarréttur einstakra jarða yfir afmörk- uðu landi á heiðum uppi hafi smám saman horfið, en við hafi tekið sameign jarðanna, sbr. ákvæði 47. kafla Jónsbókar. Þegar hreppaskipan var komið á fót, hafi leitt af sjálfu sér, að hrepps- félögin tækju við skipulagningu og framkvæmd fjallskila og nýt- ingu afréttanna. Vegna þessa forræðis hafi viðhorf til eignarréttar yfir landsvæðum þessum breyst með tímanum í þá átt, að í stað sérstakrar sameignar hafi rétturinn alfarið horfið til hreppanna. Þessi breyttu viðhorf komi meðal annars fram í því, að hver einstakur jarðeigandi geti ekki krafist uppboðs á afrétti til slita á sameign. Á miðhálendinu séu mörk afréttarlanda ekki eins glögg, enda þar víða gróðurlausar auðnir. Engu að síður megi ætla, að bændur hafi nytjað þennan hluta landsins þá sem nú og búfé hafi gengið þar fram yfir sumarið og veiði stunduð, þar sem aðstæður leyfðu. Hafi bændur orðið að bindast samtökum um smölun og nýtingu hálendisins undir forustu hreppsfélaganna. Verði að hafa í huga í þessu sambandi, að mikil gróðureyðing hafi orðið frá því á landnámsöld og sé nú víða auðn, þar sem áður var gróðurlendi. Samkvæmt þessu hafi allt landið verið eign bænda í upphafi, en eignarrétturinn hafi síðan færst til hrepps- félaganna í rás tímans. Hvergi sé að finna heimildir um það í fornum ritum, að þjóðarheildin öll eða ríkið hafi átt heiðalöndin eða afréttina. Ekki finnist heldur um það heimildir, að almenn- ingar væru eign þjóðheildarinnar, enda ríkishugtakið óljóst á þjóðveldisöld og hafi það ekki fengið fasta mótun fyrr en síðar. Óhætt sé að fullyrða, að engar heimildir styðji það, að landsvæði bað, sem fjallað er um í máli þessu, hafi verið almenningur til forna, heldur fremur hið gagnstæða. Jafnvel þótt slík heimild fyndist, væri þrátt fyrir það ekki úr því skorið, hver sé eigandi þess. Samkvæmt Grágás hafi almenningur verið eign fjórðunga, þ. e. bændanna í fjórðungunum. Svo virðist sem losnað hafi um eignarhald fjórðunganna yfir almenningunum með tímanum, einkum eftir að áhrif fjórðunganna í stjórnskipuninni fór þverr- andi. Virðist hreppsfélögin, sem næst liggja almenningum, eðli- legur arftaki fjórðunganna sem eigendur þeirra. Komi þar margt 1632 til. Verkefni hreppanna séu hin sömu og fjórðunganna, svo sem framfærsla o. fl. Hrepparnir hafi fyrir hönd íbúa sinna annast skipulagsbundna nýtingu og stjórnun heiða og fjalllendis. Hrepps- félögin séu smæsta skipulagsbundna einingin í stjórnskipuninni og standi því næst einstaklingum, þannig að þar gæti áhrifa hans mest, bæði á því sviði eignarréttarins, sem hér er fjallað um, sem á öðrum sviðum. Frá ómunatíð hafi öll nýting og afnot fjall- lendis verið í höndum jarðeigenda. Nýtingin hafi meðal annars falist í beitarafnotum, veiði, grastekju, hrís- og mótekju og jafn- vel grasnytjum til slægna. Afnot þessi hafi ýmist verið árstíða- bundin eða farið fram allan ársins hring. Afnot hafi falið í sér fullnýtingu landsins, eins og atvinnuhættir frekast leyfðu. Meðan notkun vatns til virkjunar var óþekkt, hafi ekki verið hægt að sýna nein merki um slík afnot. Malartaka og notkun annarra jarðefna hafi að mestu verið óþekkt til forna. Þrátt fyrir þetta sé almennt viðurkennt, að slík réttindi séu einstaklingseign, að minnsta kosti ef þau eru í heimalöndum jarða. Breyttir atvinnu- hættir valdi því, að nú megi hafa fjölbreyttari not af landinu. Það geti hins vegar ekki leitt til þess, að ríkisvaldið eignist hin nýju landgæði jafnóðum. Girði lögin nr. 46/1905 um hefð fyrir slíka öflun réttinda ríkisvaldinu til handa. Tilgangur laganna sé sá að tryggja og staðfesta réttindi notanda eignar, hafi hann feng- ið umráð hennar með eðlilegum hætti. Krafa stefnanda í máli þessu gangi þvert á þessa grundvallarreglu. Þau viðhorf fræði- manna á seinni árum, sem krafa stefnanda styðst við, fái ekki staðist. Hvarvetna í þjóðfélaginu séu árekstrar milli opinberra hagsmuna og hagsmuna einstaklinga, sem aldrei verði komist hjá. Vegna þessa hagsmunaárekstrar hafi ákvæði 67. gr. stjórnarskrár- innar verið sett. Ríkisvaldið verði í þessu tilviki sem öðrum að fara að lögum í samskiptum sínum við borgarana. Sé nauðsynlegt að nýta ákveðin landsvæði í þágu alþjóðar, verði að taka þau eignarnámi, ef ekki takist frjálsir samningar um kaup. Þessa grundvallarreglu hafi ríkisvaldið viðurkennt í verki, þegar eignir Titan h/f voru keyptar. Álit dómsins. Af hálfu aðilja málsins annarra en Skaftártunguhrepps hafa ekki verið vefengd þau mörk Landmannaafréttar, sem ákveðin voru með sáttargerðinni 7. ágúst 1951, Verður að líta svo á, að landsvæði þetta sé afréttur, en ekki almenningur, svo sem fram hefur komið í málflutningi af hálfu stefnanda. 1633 Í fyrrgreindum dómi Hæstaréttar 25. febrúar 1955, þar sem fjallað var um rétt til veiði í ám og vötnum í Landmannaáfrétti, er kveðið á um, að íbúar Holtahrepps og ábúendur jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi éigi sámeiginléga upp- rekstrarrétt á Landmannaafrétt með íbúum Landmannahrépps. Skaftártunguhreppur var ekki aðili að sáttargerðinni um mörk landsvæðis þess, sem fjallað er um í máli þessu, og byggir nú kröfu sína í máli þessu á því, að afréttarland hreppsins nái inn á þetta landsvæði. Þykir ágreiningur varnaraðilja innbyrðis ekki girða fyrir, að efnisdómur verði lagður á málið. Samkvæmt greindum dómi Hæstaréttar varð ekki byggt á skjölum þeim, sem talin eru endurrit af dómi, er gengið hafi á Skarði á Landi 25. júní 1476 um afréttinn Þjórsártúnigur, þar sem gögn þessi studdust hvorki við frumbréf né staðfest endurrit dóms. Í máli því, sem hér er til úrlausnar, er einnig byggt á því, að dómur hafi gengið um þetta efni, eins og segir í skjölum þess um. Ekki hefur komið fram frumbréf af dóminum né staðfest endurrit af honum. Hins vegar hefur verið aflað álitsgerðar dóm- kvaddra sérfróðra manna um trúverðugleik skjala þessara, og hefur niðurlag álitsgerðarinnar áður verið rakið. Ekki þykir álits- gerð þessi færa lögfulla sönnun að því, að dómur hafi gengið, eins og lýst er í skjölum þessum. Ekki er annað fram komið en að afréttur sá, sem hér er fjallað um og nefndur hefur verið Landmannaafréttur, hafi stofnast með þeim hætti, að bændur hafi í upphafi tekið afréttarlandið til sumarbeitar fyrir búpening sinn og ef til vill áhnarra takmark- aðra nota. Um afréttarnotkun og fjallskil voru snemma settar opinberar reglur, sem sveitarstjórnum var fálið áð annast fram- kvæmd á. Hefur ekki verið leitt í ljós, að þessum notum af af- réttarlandinu hafi fylgt þau umráð landsins, að í þeim hafi verið fólginn beinn eignarréttur yfir því. Eru þessi afnot ekki grund- völlur eignarhefðar yfir afréttarlandinu fyrir þá eigendur og ábúendur einstakra jarða, sem telja til eignarréttar yfir því. Ekki hefur heldur verið sýnt fram á það, að þessi afnot ásamt öðrum atvikum hafi leitt til eignarhefðar þessara aðilja yfir afréttar- landinu. Ekki hafa verið leiddar sönnur að því, að hreppsfélög þau, sem aðild eiga að máli þessu og eitt eða fleiri hafa að lögum séð um afréttarnot á landsvæðinu, hafi öðlast eignarrétt yfir því fyrir nám, löggerning, hefð eða með öðrum hætti. Verður og úrlausn Hæstaréttar um þetta efni í áðurnefndum dómi frá 25. febrúar 1955 ekki haggað að því er varðar hrepps- 103 1634 nefnd Holtahrepps f. h. hreppsins, hreppsnefnd Rangárvalla- hrepps f. h. eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla og hreppsnefnd Landmannahrepps f. h. hreppsins, sbr. 195. gr. laga nr. 85/1936. Þótt hreppsnefndir Landmannahrepps og Rangár- vallahrepps hafi gert með sér samning um að skipta milli sín arði af sölu hrafntinnu í Reykjadölum, þá þykir það ekki vera grund- völlur eignarhefðar hreppanna yfir öllu afréttarlandinu eða hluta þess. Ekki verður heldur talið, að samningar og afsöl hreppsfélaga á vatnsréttindum og rétti til nýtingar þeirra, sem gerð hefur verið grein fyrir í málinu, geti verið grundvöllur eignarhefðar yfir afréttarlandinu til handa þessum hreppum, þótt gerningum þessum hafi verið þinglýst og réttindi þessi hafi seinna verið hluti af kaupum íslenska ríkisins á vatnsréttindum á stærra svæði. Verður ekki talið, að íslenska ríkið hafi með þeim kaupum viðurkennt beint eða óbeint eignarrétt hreppanna yfir afréttar- landinu. Hefur og komið fram, að af hálfu ríkisvaldsins var þinglýsingu skjala um viðskipti þessi mótmælt við þinglýsingar- dómara á þeim grundvelli, að vatnsréttindi á landsvæðum í óbyggðum, þar sem bændur eiga sumarbeit, væru almenningseign. Ekki þykja önnur rök eða málsástæður, sem fram hafa komið í málinu af hálfu þeirra aðilja, sem risið hafa til andmæla gegn kröfum stefnanda, leiða til þess, að þeir verði taldir eiga beinan eignarrétt yfir landsvæði því, sem um er fjallað í málinu. Leggja verður til grundvallar, að mál þetta sé höfðað sem eignardómsmál og hafi það verið staðfest undir rekstri málsins. Ekki hefur komið fram í málinu, að nokkrum aðilja sé til að dreifa öðrum en aðiljum þessa máls, sem átt gætu beinan eða óbeinan eignarrétt að landsvæði því, sem hér er rætt um, og ekki verður talið, að í lögum felist nokkur slíkur réttur slíkum aðiljum til handa, sbr. 58. kap. landsleigubálks Jónsbókar, 2. mgr. 12. gr. laga nr, 47/1971 um náttúruvernd, 2. tl. 5. gr. laga nr. 33/1966 um fuglaveiðar og fuglufriðun og 7. gr. tilskipunar frá 20. júní 1849 um veiði á Íslandi. Ekki verður heldur talið, að í 5. gr. laga nr. 76/1970 um lax- og silungsveiði og tilskipun frá 20. júní 1849 felist hlutbundinn réttur til handa afréttarhöfum, sem varinn sé af 67. gr. stjórnarskrárinnar. Samkvæmt framangreindu virðist þá ekki öðrum til að deifa en ríkisvaldinu, sem gæti talist eigandi hins umdeilda landsvæðis. Í vatnalögum nr, 15/1923 er ekki tekin afstaða til þess, hver teljist eigandi vatnsréttinda á afréttum, en út frá því virðist hafa verið gengið við gerð þessara laga, að vatnsréttindi á afréttum 1635 tilheyrðu ríkinu. Sömu grundvallarsjónarmið virðast eiga við um jarðhitaréttindi. Telja verður, að í 2. gr. námulaga nr. 24/1973 felist sú regla, að réttur til töku jarðefna á afréttum heyri íslenska ríkinu til. Af eldri lögum, svo sem tilskipun frá 15. apríl 1776, lögum nr. 15/1897 um nýbýli og námulögum nr. 50/1909, virðist mega ráða, að lengi hafi verið gert ráð fyrir, að ríkisvaldið hefði mjög víð- tækan rétt til afréttarlands. Sama sjónarmið kemur fram um hlið- stætt efni í 3. tl. 1. gr. laga nr. 80/1966 um kísilgúrverksmiðju við Mývatn. Þótt réttur ríkisins til afrétta verði ekki í öllum atriðum talinn samsvara einstaklingseignarrétti, m. a. þegar tillit er tekið til margs konar heimilda almennings varðandi nytjar og not þeirra, þykir réttur þessi samkvæmt því, sem að framan er rakið, svo yfirgripsmikill, að fallast verði á, að sóknaraðili eigi rétt á að fá skilríki fyrir þessum rétti sínum samkvæmt 220. gr. laga nr. 85/1936. Samkvæmt þessu þykir bera að taka kröfu stefnanda til greina og telja íslenska ríkið eiga beinan eignarrétt yfir landsvæði því, sem deilt er um í málinu og nefnt hefur verið Landmannaafréttur. Af hálfu stefnanda hefur verið lýst yfir, að ríkisvaldið viðurkenni rétt byggðamanna til upprekstrar og annarra afréttarafnota, sem lög og venjur eru fyrir og varnaraðiljar geri grein fyrir undir rekstri málsins. Afréttarnotum er skipað með lögum, og er svo um fleiri málefni, sem varða afrétti, svo sem veiði í vötnum. Þykir því ekki ástæða til að taka afstöðu til þeirra í máli þessu eða annarra óbeinna réttinda til landsvæðis þess, sem til tals hafa komið í málinu. Verður ekki talið, að þessi niðurstaða málsins brjóti í bága við ákvæði 67. gr. stjórnarskrárinnar. Hinn 2. júlí 1975 veitti dómsmálaráðherra Landmannahreppi sjafvörn í málinu, og var Páll S. Pálsson hæstaréttarlögmaður jafnframt skipaður til að flytja málið af hálfu hreppsins. Gjaf- varnarkostnaður þessa aðilja greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, og ákveðast þau kr. 3.500.000. Hinn 2. júlí 1975 veitti dómsmálaráðherra Holtahreppi, eigend- um og ábúendum jarða í hreppnum, Rangárvallahreppi og eig- endum og ábúendum jarðanna Næfurholts og Hóla í þeim hreppi gjafvörn í málinu. Var Sveinbjörn Jónsson hæstaréttarlögraaður jafnframt skipaður til að flytja málið af hálfu þessara aðilja. Gjafvarnarkostnaður þessara aðilja greiðist úr ríkissjóði, þar með 1636 talin málflutningslaun talsmanns þeirra, og ákveðast þau kr. 3.500.000. Hinn 14. apríl 1977 veitti dómsmálaráðherra Skaftártungu- hreppi gjafvörn í málinu, og var Skúli J. Pálmason hæstaréttar- lögmaður jafnframt skipaður til að flytja málið af hálfu þess aðilja. Gjafvarnarkostnaður þessa aðilja greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, og ákveðast þau kr. 1.000.000. Með úrskurði, uppkveðnum 12. mars 1975, vék hinn reglulegi dómari sæti í málinu. Hinn 4. júní 1975 skipaði dómsmálaráð- herra Guðmund Jónsson borgardómara til að fara með mál þetta og dæma skv. 2. mgr. 30. gr. laga nr. 85/1936, en með honum skipa dóminn Steingrímur Gautur Kristjánsson héraðsdómari og Þórhallur Vilmundarson prófessor. Dómsorð: Viðurkenndur er eignarréttur íslenska ríkisins að Land- mannaafrétti. Málskostnaður fellur niður. Gjafvarnarkostnaður Landmannahrepps greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Páls S. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 3.500.000. Gjafvarnarkostnaður Holtahrepps, eigenda og ábúenda jarða í hreppnum, Rangárvallahrepps og eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í þeim hreppi greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns þeirra, Sveinbjörns Jónssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 3.500.000. Gjafvarnarkostnaður Skaftártunguhrepps greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talinn málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Skúla J. Pálmasonar hæstaréttarlögmanns, kr. 1.000.000. Sératkvæði Þórhalls Vilmundarsonar prófessors. Þar sem skýr lagaákvæði skortir um eignarrétt á afréttum landsins og ekki hefur náð að myndast fullnægjandi réttarvenja um það efni, tel ég, að sýkna beri stefndu af öllum kröfum stefn- anda. Varnaraðiljar hafa fengið gjafvörn í málinu, og tel ég því, að málskostnaður eigi að falla niður. Ég er samþykkur atkvæði meiri hluta dómenda um ákvörðun gjafvarnarkostnaðar. 1637 Dómsorð: Stefndu, Landmannahreppur, Holtahreppur og eigendur og ábúendur jarða í þeim hreppi, Rangárvallahreppur og eigendur og ábúendur jarðanna Næfurholts og Hóla og Skaftártunguhreppur, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Gjafvarnarkostnaður Landmannahrepps greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Páls S. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 3.500.000. Gjafvarnarkostnaður Holtahrepps, eigenda og ábúenda jarðanna í þeim hreppi, Rangárvallahrepps og eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns þeirra, Sveinbjörns Jónssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 3.500.000. Gjafvarnarkostnaður Skaftártunguhrepps greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Skúla J. Pálmasonar hæstaréttarlögmanns, kr. 1.000.000.