HÆSTARÉTTARDÓMAR 1983 Efnisskrá til bráðabirgða 2. hefti Ábúðarlög ........2.0000000 00 venner Aðför 0... Áfengislög ..........00.0n venner 1096, Áfrýjúni 20.00.0000. .0 ner Afsláttur. .c.....i00.0sss sess Ákæra il... 1644, 1948, Arkitektastörf, þóknun ........0000000 0 vseengn Atvinnuréttindi, vörubifreiðarstjórar ...........0.0..00.0. 1327, Ávana- og fíkniefni 1048, 1168, 1257, 1736, 1818, 1847, 1997, 2026, BarnalÖög ......000000. 00 Barnsfaðernismál .........00.0..eeeee sr Bifreiðar: a) einkamál .. 1036, 1310, 1423, 1730, 1779, 1811, 1905, 2099. b) opinber mál 1044, 1092, 1212, 1245, 1847, 1958, 1988, 2166 Bílaleiga ........0.00000 000 nn sn Blóðrannsókn: a) bifreiðastjórn. 1044, 1092, 1212, 1245, 1847, 1958, 1988, 2166, b) barnsfaðerni ..........20200000 0000 Bráðabirgðaðkuleyfissvipting felld niður .........0...0.0...... Búskipti, skilnaður .........0002. 000 nanna 1967, Dómarar .......0.0000s00 sr Dómssátt úr gildi felld ........0..0.000000 0000 00c nn ver... Eignarnámsbætur ..........00000000eessn enn Eignarupptaka ........ 1021, 1048, 1168, 1257, 1736, 1997, 2026, Endurgreiðsla, meðlag ..........020000000ee nn ennn nn Erfðafjárskattur .........0.220000eenees snar Erfðamál ............eesss sess Fasteign, fasteignaviðskipti ...... 1110, 1508, 1867, 1938, 2148, Firma ......00000 nn Fiskveiðabrot, ákæra .........200000 00 ne sr ess Fjárdráttur .......0000.0000000ennssnenn rs Fjarskipti .........0200000.00ns esas 1021, Fjársvik ..........200020 00. seeessn ss 1096, Flugfarmbréf .........0000000ssesnre sess Forgangsröð kröfu ........0.000000 sense ssnennss rr Frávísun: a) frá héraðsdómi: ........0.0000... 1055, 1096, 1220, 2130, 2166 2237 1342 2035 1280 1204 2247 2205 2099 2205 1201 1467 2134 1677 1576 1538 2035 1280 2225 2219 2174 1458 1948 1679 1063 1350 1787 1751 2200 b) frá Hæstarétti ........ 1204, 1288, 1293, 1591, 1605, 1913, c) frávísunardómur úr gildi felldur ................ 1644, Frestur ...........0.200.0000 000... 1307, 1308, Fyllingareiður ....................)%%. 0000 s ess Fyrning ..........00000000000..esnssss Fyrning sakar .............2.2022000 00 eeen sn Fæðingarorlof ...........0..2...0000...0 sense Gagnaöflun ..........0200..000 00 esne Gáleysi ...........0...00..0.00. ens Gallar .......000000000 00... 1110, 1469, 1508, 2174, Gerðardómsstörf, þóknun ...........0000...0. vs Gjaldþrotaskipti ...............0..000.00 0... 1288, 1293, Gæsluvarðhald 1031, 1034, 1232, 1464, 1572, 1578, 1785, 1807, 1915, 2202, 2260, Hald á munum .........000000000. 0000 sens Hefð ...............0..020 0000 .0 rn Hjón .......00000..000 2020 enre 1967, Hjúskapur, krafa um ógildingu .......... os Húftrygging ....................2.000..0s sess Hylming ...........0..000000000 sanns Höfundalög .................2200.000 000. Hönnun .............02000.0000.ssveeees ss Innsetningargerð .................2000000.000 ne Ítrekun ...........00.0..000000 00 1092, 1958, Kaupmáli ............00.000200.0evenseer es Krafa, forgangsröð ..............0.200000.0. 00 nn Kröfugerð ................20000 0000. 1055, Kvikmynd, leikstjórn ...............000000 00 nv sn Kvörtun ............000000000 0000 ene 1) Ákæra ...........00.00 000 ene 2) Bráðabirgðaökuleyfissvipting felld niður .............. 3) Dómarar .............0..eeseeseer ss 4) Dómssátt úr gildi felld .............................. 5) Erfðafjárskattur ....................00000 0000... 6) Erfðamál .................000000 0. ne es 7) Frávísun: a) frá héraðsdómi .................0...00... 1220, 2130, b) frá Hæstarétti .............................. 1605, ce) frávísunardómur úr gildi felldur ............ 1644, 8) Gæsluvarðhald 1031, 1034, 1232, 1464, 1572, 1578, 1785, 1807, 1915, 2202, 2260, 9) Hald á munum .............20.000 esne 10) Heimvísun ..............00.2000..0eee sver Bls 1948 1935 1309 1204 1469 1350 2059 2246 1811 2211 1196 1751 2261 1568 2076 1935 2121 2130 2099 1322 1847 1974 2174 1071 1988 2134 1751 1063 1974 1469 1644 1467 1677 1576 2225 2219 2200 1913 1935 2264 11) Hjúskapur, krafa um ógildingu ......0.....0.... 00... 2130 12) Lausafjármunir, Mat ...c.000cceeennsnsrrnn ern 2225 13) Leiðrétting .........000.0.0eeendisdsesssreer nine 1913 14) Mat á lausafjármunum ...coccececcðssonsenneerr 0... 2225 15) Munir, hald á .....0.00000000 se envnnr nemar 1568 16) Ómerking ........000.00. en teens ene r rn 1573 17) Réttarfar ........000e0esesernnnnsesseen rr 1573 18) Ríkisábyrgð ........ecccecneeeeesnsssanennedr rn 1226 19) Sératkvæði .........0.000000 cons enerr 1568, 2225 20) Skipti ......00000 0000 enn rns 1226, 2219, 2225 21) Uppboðsafsal, útgáfa .......0.0000eeeeeeenrn rn. 00... 1605 Lausafjárkaup .......00.000.0.0.0 00... 1469, 1599, 1683, 2194, 2211 Lausafjármunir, mat Á .......00000eeeerneennreennrntrn rr 2225 Leiðrétting .......00.200..00. een neee nnsnnngn nettan 1913 Leikstjóm .......0000000 sn senr seen nenan ra neerer nr 1974 Likamsárás ..........0.s eeen ssss err sssnsrr 1608 Likamsmeiðingar ........0000000 00 eens nð etta 1399 Lóðarleiga ........2000.0. 00 snar enn nenn nn 1179, 1664 Lögbann, lögbannsgerð .........000000000 ene ee rir... 1327, 1342 Löghald, löghaldðsgerð .........ceeeecneecen.0e0r 0. 1297, 1399, 2231 Lögmannsþóknun .....0.0.0e0eeeenrsenenenennrnenragr renn 1754 Lögræði .........20..00000 000 n nennt 1584 Lögtak .....000.0000 0... 0... 977, 1002, 1775, 2183, 2187, 2191 Málskostnaður ........0eecenseser nes 2231 Manndráp .......00000.. 1234, 1608 (tilraun, sýkna), 1811 (gáleysi) Mat á lausafjármunum .......0ceeeneesrrsenveerenna rt 2225 Matsgerð ........000.00n re neenesserrrnnrrni sessa 2148 Meðlag, endurgreiðsla ..........00.0.eeeeeeerrnnernerrnr0r 1280 Munir, hald á ........00000eeceeneenrnernernnrern int 1568 Nauðgun, tilraun ........00000000 een even nernern ran 1603 Nytjastuldur ......00.0000000 ee neee eneeenerr rann 1041 Ómaksbætur ......0..0.00 rns 1278 Ómerking .......00000.0 000. 1055, 1063, 1390, 1573, 1766 Opinberir starfsmenn ........0c00000veeenr.0 nr... 1021, 1074, 1297 Opinbert starf, brot Í ......000ce0eenennenren renn enn 1021, 1074 Orlofssjóðsiðgjald ..........0.00000.. 0 enn nr 1775 Réttarfar ......000.0.0 rns 1071, 1573, 1943 Reynslulausn ........00000eenterrnnrnete rare 1581, 1953 Riftun ......00000 ns 1683 Ríkisábyrgð ......00.0000 0000 senn strnrrrn nenna 2225 Sakarkostnaður .......0.0000 sn ns snart 1095 Samningar ......20000nð enter 2194 Sératkvæði 1021, 1036, 1055, 1096, 1196, 1288, 1293, 1318, 1322, 1327, 1342, 1350, 1390, 1399, 1423, 1447, 1458, 1469, 1499, 1568, 1584, 1664, 1707, 1730, 1826, 1894, 1938, 1958, 1967, 1997, 2076, 2111, 2148, 2225, 2237, 2252 Sjálfræði ............ Sjómannalög ....... 1129, 1142, 1156, 1707, Skaðabótamál 1036, 1110, 1129, 1142, 1156, 1297, 1399, 1423, 1508, 1718, 1730, 1779, 1802, 1826, 1867, 1905, 2174, 2211, Skattamál ll... 977, Skilorð ..........000.... 1958, 2088, Skilorðsrof ................... Skip „00.00.0000 000... Skipti... 1226, 1967, 2134, 2219, Skjalafals ...........00..... 1350, 1954, 2088, Skuldamál ................0000000.. 1277, 1447, 1591, 1918, Stjórnsýsla .....1....; es 1280, Söluskattur ................0... Tékkar, tékkamál ................. 1350, Tilraun 0... Tolllagabrot ............... TÓMlæti „........... a Umboð .......0....0.0 0000 Umboðssvik es "1847, 1905, 1958, 1988, 2166, Umsýsla ll... Uppbóð, uppboðsgerð ........................ 1499, Uppboðsafsal, útgáfa ......................000.00000 Uppboðsandvirði, úthlutun ....................000000 Útburðargerð ................ Úthlutun uppboðsandvirðis ...................... 0. Útivistardómar .................. 1276, 1277, 1652,:1653, 1654, Veðréttur, gildi........................... Veðskuld, vísitölutryggð ............................... Vegalög ll... Vegaskattur ..................... 2183, 2187, Verðlagsbrot ................... Verksamningar ......................0.. 0. 1277, Vextir „0... 1447, 1599, 1826, 1963, Vinnusamningar ................0...... 1129, 1142, 1156, 1707, Vinnuslys .........0....0... 0. 1718, Vísitölutryggð veðskuldabréf ......................00...., Vörubifreiðarstjórar, atvinnuréttindi .................. 1327, Vörumerki ............... 1458, Þinglýsing ..............00........ Þjófnaður ........................ 1021, 1044, 1234, 1581, 1608, Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. LXIV. árgangur. 2. hefti. 1983 Miðvikudaginn 4. maí 1983. Nr. 145/1980. Magnús Þorleifsson (Þorsteinn Júlíusson hrl.) gegn innheimtumanni ríkisins í Garðakaupstað (Gunnlaugur Claessen hrl.). Skattamál. Lögtak. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Gaukur Jörundsson, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 1. september 1980, að fengnu áfrýjunarleyfi 7. ágúst s. á. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og synjað verði um framgang lögtaksins. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur og honum dæmdur málskostnaður fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýj- anda. Í rökstuðningi héraðsdómara segir m. a. svo: „Rökstuðningur í kærum gerðarþola þykir eigi hafa uppfyllt skilyrði 37. gr. laga nr. 68/1971 þess efnis, að skattur yrði á lagður samkvæmt framtali og framkomnum gögnum og skýringum, eins og haldið er fram af hálfu gerðarþola““. Við lagatilvitnun þessa ætti að vísa einnig til 7. gr. laga nr. 60/1973. Þá segir einnig í rökstuðningi héraðsdómara: „Þó er það ágalli á úrskurðum ríkisskattstjóra að telja sannaða happa- drættisvinninga lægri en upplýst var. . .““. Þessi athugasemd á ekki 62 978 rétt á sér. Á héraðsdómskjali nr. 28 segir í bréfi frá Happdrætti Háskóla Íslands til ríkisskattstjóra frá tveimur 10.000 gkr. vinn- ingum 1974 á miða, sem áfrýjandi er talinn hafa átt. Á héraðsdóm- skjali nr. 29 er skýrt frá 145.000 gkr. vinningum á árinu 1975, sem skiptust á fimmtán miða, sem áfrýjandi er talinn hafa átt, en ekki kemur fram, hve marga miða hann hafi átt alls. Þessi vottorð Happ- drættis Háskóla Íslands eru frá árinu 1976. Í bréfi Happdrættis Háskóla Íslands frá 9. maí 1980, eða nærfellt 3 árum eftir upp- kvaðningu úrskurðar ríkisskattstjóra í skattamáli því, sem hér er fjallað um, kemur fram, að vinningar áfrýjanda hafi á árinu 1975 numið 550.000 gkr., en ekki 145.000 gkr., eins og í fyrra vottorði stóð, líklega vegna svokallaðra trompmiða. Þessar síðari upplýsing- ar geta ekki réttlætt ofangreinda fullyrðingu um ágalla á úrskurði ríkisskattstjóra. Sá munur, sem fram hefur komið á happdrættisvinningum áfrýj- anda samkvæmt vottorðum Happdrættis Háskóla Íslands frá 1976 annars vegar og vottorðinu frá 9. maí 1980 hins vegar, skiptir ekki sköpum um lífeyri áfrýjanda, enda ber þá jafnframt að taka tillit til tilkostnaðar við öflun happdrættisvinninga þessara. Þegar til þessa er litið og þess, að úrskurður ríkisskattanefndar um áætlun skattgjaldsstofna er byggður á fleiri þáttum en lágum lífeyri áfrýj- anda, svo sem rakið er í hinum áfrýjaða úrskurði, ber með skírskot- un til forsendna að öðru leyti og með framangreindum athugasemd- um að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð um framgang lögtaksins, en fjárhæðir hafa eigi sætt reikningslegum andmælum. Eftir þessum málalokum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 8.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Magnús Þorleifsson, greiði stefnda, innheimtu- manni ríkisins í Garðakaupstað, 8.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Garðakaupstaðar 2. júní 1980. Mál þetta var þingfest 7. júlí 1979 og tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi hinn 13. maí 1980. 979 Af hálfu gerðarbeiðanda eru gerðar þær réttarkröfur, að úrskurðað verði, að lögtak megi framkvæma hjá gerðarþola, Magnúsi Þorleifssyni, Mávanesi 21, Garðakaupstað (nafnnúmer 6293-5626), til tryggingar ó- greiddum opinberum gjöldum, samtals að fjárhæð kr. 1.930.015 ásamt 3% dráttarvöxtum fyrir hvern byrjaðan vanskilamánuð frá 30. apríl 1978 til 31. maí 1979, 4%0 dráttarvöxtum frá 1. júní 1979 til 31. ágúst 1979 og með 4.5% dráttarvöxtum frá 1. september 1979 til greiðsludags auk málskostn- aðar skv. taxta LMFÍ. Af hálfu gerðarþola er þess krafist, að álagning umkrafinna þinggjalda verði metin ólögmæt, synjað verði með öllu um, að hin umbeðna gerð nái fram að ganga og gerðarbeiðanda verði gert að greiða gerðaþola máls- kostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Umkrafin gjöld lagði ríkisskattanefnd á gerðarþola með úrskurði sínum, dags. 19. mars 1979, að undangenginni athugun rannsóknardeildar ríkis- skattstjóra á skattframtölum gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 (skattárin 1974 og 1975) og bókhaldi hans rekstrarárin 1974 og 1975 og söluskatts- skýrslum sömu rekstrarár. Skýrsla rannsóknardeildarinnar er dagsett 27. desember 1976. Skýrslunni fylgja endurrit úr gerðabók rannsóknardeildar ríkisskattstjóra um skýrslutöku af gerðarþola 13. ágúst 1976 og 10. nóvem- ber 1976, sbr. 36. gr. laga nr. 68/1971. Með bréfi ríkisskattstjóra, dags. 10. janúar 1977, var skýrslan send gerðarþola. Tekið er fram, að athugunin hafi leitt í ljós mikla annmarka á framtölum gerðarþola, bókhaldi og sölu- skattsskilum. Með hliðsjón af því, sem fram komi í skýrslunni, hafi ríkis- skattstjóri í hyggju, eins og málið liggi fyrir, að áætla gerðaþola gjaldstofna þessi ár og hækka áður álögð opinber gjöld hans gjaldárin 1975 og 1976 í samræmi við þá áætlun. Einnig hafi ríkisskattstjóri í hyggju að áætla gerðarþola söluskattsskylda veltu fyrir rekstrarárin 1974 og 1975 og á- kvarða söluskatt í samræmi við það. Var gerðarþola ákveðinn frestur til 25. sama mán. til að koma að þeim mótmælum, gögnum og skriflegum skýringum, er hann kynni að óska að leggja fram. Eftir ósk umboðsmanns gerðarþola í bréfi, dags. 24. sama mán., var gerðarþola ákveðinn viðbótarfrestur til 9. febrúar 1977 með bréfi ríkisskatt- stjóra, dags. 26. janúar sama ár. Með bréfi umboðsmanns gerðarþola, dags. 9. febrúar 1977, er óskað eftir greinargerðarfresti til 1. apríl 1977. Segir í bréfinu, að ekki hafi reynst unnt að fá reikningslega hlið málsins kannaða á tilgreindum fresti vegna anna endurskoðanda gerðarþola og gerðarþoli sé sannfærður um, að leiðrétta megi augljósar villur í framtöl- um, ef nógu vel væri skoðað. Ljóst sé, að könnun taki talsverðan tíma, auk þess sem sérstakar annir næstu vikur valdi því, að bið verði á, að verkið geti hafist. Gerðarþoli vekur sérstaka athygli á því, að af hálfu skattstofu Reykjanesumdæmis hafi farið fram skoðun á bókhaldi hans árið 1975, án 980 þess nokkrar athugasemdir væru gerðar. Kveðist hann því hafa verið í góðri trú um, að frekari kröfur væru ekki gerðar, en hafi nú af gefnu tilefni endurskipulagt bókhald sitt og sé það fært í samræmi við góða bókhalds- venju. Gerðarþoli áskildi sér fullan rétt til að koma að athugasemdum á síðari stigum málsins, yrði ekki á frestbeiðnina fallist. Með bréfi ríkisskatt- stjóra, dags. 10. febrúar 1977, var gerðarþola veittur frestur til 1. mars sama ár. Í skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra segir, að á þeim árum, sem athugun náði til, hafi gerðarþoli rekið bókaverslunina Grímu að Garðaflöt 16—18 í Garðakaupstað. Jafnframt rekstri verslunarinnar hafi gerðarþoli haft umboð fyrir HHÍ og SÍBS í Garðakaupstað. Þá var gerðarþoli í fullu starfi sem framkvæmdastjóri iðnskóla á Íslandi. Skattframtöl gerðarþola umrædd gjaldár séu undirrituð af gerðarþola og eiginkonu hans. Með framtölunum fylgi óundirritaðir rekstrar- og efna- hagsreikningar ásamt sundurliðun á skuldum við viðskiptamenn pr. 31/12 1974 og pr. 31/12 1978. Í tilefni af athugun rannsóknardeildarinnar lagði gerðarþoli fram gögn þessi vegna verslunarrekstrarins: vegna rekstrarársins 1974: viðskipta- mannabók, fylgiskjalamöppur, hlaupareikningsstofnmiða og hlutamiðabók vegna HHÍ. Vegna rekstrarársins 1975: sömu gögn auk strimla úr sjóðvél, vörutalningarbókar pr. 31/12 1975 og frumbókar vegna sölu til Garðakaup- staðar. Annað bókhald hafði gerðarþoli ekki haldið vegna rekstrarins. Ekki sjóðbók, dagbók eða aðal- og efnahagsbók. Kveður skýrslan, að gerðarþoli hafi ekki haldið annars konar skráningu á sölu og gjöldum vegna rekstrar verslunarinnar. Hafi því reynst útilokað að rekja viðskiptin og notkun fjár- muna. Ekki sé ljóst, á hverju rekstrar- og efnahagsreikningar séu byggðir. Tilfærð sala hvers mánaðar á söluskattsskýrslum 1975 sé í samræmi við sölu skv. framlögðum kassastrimlum. Samræmi sé með söluskattsskýrslum 1974 og tilfærðri sölu á rekstrarreikningi fyrir það ár, en sala skv. sölu- skattsskýrslum 1975 $.000 kr. lægri en tilfærð sala í rekstrarreikningi fyrir það ár. Þar sem gerðarþoli hafi ekkert bókhald haldið, hafi ekki reynst unnt að sannreyna einstaka liði á rekstrar- og efnahagsreikningum með- fylgjandi framtölum 1975 og 1976. Niðurstaða athugunar á heildarvörukaupum verslunarinnar árin 1974 og 1975 skv. framlögðum gögnum í samanburði við tilfærð vörukaup á rekstr- arreikningum var sú, að vörukaup á rekstrarreikningi 1974 voru vanfærð um kr. 1.087.008 (4.517.973 = 3.430.965) og 1975 um kr. 1.721.293 (5.476.279 = 3.754.986). Af fyrirliggjandi gögnum verði eigi séð, að vörusala til bæjarsjóðs Garðakaupstaðar, sem skv. upplýsingum þaðan hafi numið kr. 356.542 árið 1974 og kr. 779.888 árið 1975, sé innifalin í tilfærðri vörusölu á söluskatts- 981 skýrslum og rekstrarreikningum. Fyrir liggi, að um nokkra aðra sölu gegn gjaldfresti hafi verið að ræða. Gerðarþoli hafi skilað undirrituðum söluskattsskýrslum fyrir öll sölu- skattstímabil árin 1974 og 1975. Þess er getið, að söluskattsskýrslurnar styðjist ekki við tilskilið bókhald skv. lögum nr. 51/1968, sbr. IV. kafla reglugerðar nr. 169/1970 um tilhögun bókhalds. Tilfærð sala á skýrslunum sé sala í versluninni skv. strimlum úr lokaðri sjóðvél. Um annmarka á sölu- skattsskýrslum er að öðru leyti vísað til þess, sem greint hefur verið hér að framan. Þá segir, að við samanburð á skattframtölum gerðarþola umrædd ár auk rekstrar- og efnahagsreikninga, er þeim fylgdu, og öðrum fyrirliggjandi gögnum komi í ljós ýmsir frekari annmarkar: 1. Vanframtalin sé inneign hjá bæjarsjóði Garðakaupstaðar kr. 116.553 pr. 31/12 1974 og kr. 423.583 pr. 31/12 1979. 2. Á árinu 1975 hafi gerðarþoli fengið úthlutað byggingarlóð nr. 2—6 við Eddufell í Reykjavík undir verslunarhúsnæði og greitt kr. 450.000 upp í gatnagerðargjöld til borgarverkfræðings ásamt kr. 6.345 í vaxtagjöld. Ekki sé getið um úthlutunina eða greiðslu gatnagerðargjaldanna, en vaxta- gjöldin talin fram. 3. Könnuð hafi verið bankaviðskipti gerðarþola og verslunar hans á árunum 1974 og 1975 í tveimur lánastofnunum. Ekki sé getið við Verzlunar- banka Íslands h/f víxilskulda verslunarinnar kr. 122.722 pr. 31/12 1974 og kr. 63.884 pr. 31/12 1975, sparisjóðsreikngs nr. 671819 á nafni versl- unarinnar með innstæðu kr. 17.181 pr. 31/12 1974 og kr. 19.415 pr. 31/12 1975, víxilskuldar gerðarþola sjálfs kr. 100.000 í árslok 1975 og hlaupa- reiknings nr. 18198 á nafni verslunarinnar með innstæðu kr. 233.911 pr. 31/12 1974 og kr. 509.292 pr. 31/12 1975 og vaxtatekna af þeim reikningi kr. 1.165 árið 1974 og kr. 4.204. Samkvæmt reikningsyfirliti hafi heildar- fjárhreyfingar á reikningi nr. 18198 verið sem hér segir: Ár: Úttekið: Innlagt: 1974 (frá 1. apríl) kr. 7.686.222 kr. 7.940.139 1975 — 12.441.619 — 12.717.000 Samkvæmt bankayfirliti hafi heildarfjárhreyfingar á hlaupareikningi nr. 418 á nafni verslunarinnar við Sparisjóð Kópavogs verið sem hér segir: Ár: Úttekið: Innlagt: 1974 kr. 1.965.466 kr. 1.933.928 1975 — 61.140 — 34.526 982 Ekki sé getið inneigna á þessum reikningi kr. 27.095 pr. 31/12 1974 og kr. 481 pr. 31/12 1975 og vaxtatekna kr. 794 árið 1974 og kr. 475. Heildarfjárhreyfingar á bankareikningi nr. 5793 á nafni verslunarinnar við Sparisjóð Kópavogs hafi skv. bankayfirliti verið sem hér segir: Ár: Úttekið: Innlagt: 1974 kr. 1.113.000 kr. 332.223 1975 — 0 — 2.161 Ekki sé getið inneigna á þessum reikningi kr. 16.627.50 pr. 31/12 1974 og kr. 18.789 pr. 31/12 1975 eða vaxtatekna kr. 15.435.60 árið 1974 og kr. 2.161 árið 1975. 4. Inneignar hjá Innkaupasambandi bóksala kr. 37.563 pr. 31/12 1974 skv. viðskiptamannabók verslunarinnar sé ekki getið. 5. Gerðarþoli tilfæri vinninga í HHÍ að fjárhæð kr. 1.550.000 á fram- tali 1975 og kr. 1.100.000 á framtali 1976. Samkvæmt beiðni hafi hann lagt skriflega fram 15 númer, sem tilgreind eru, með þeim fyrirvara, að ekki þyrfti að vera um tæmandi upptalningu að ræða. Af hlutamiðabók, sem gerðarþoli hafi lagt fram og færð sé af eiginkonu hans, megi sjá, að hann og aðrir í fjölskyldu hans séu skráðir fyrir þeim miðum, sem gerðar- þoli taldi sig hafa unnið á árið 1975. Þess beri að geta, að svokallaða tromp- miða hafi happdrættið byrjað með í ársbyrjun 1975, sem auðkenndir séu með bókstafnum B. Aðalskrifstofa HHÍ hafi staðfest dagsetningar og vinningsfjárhæðir eftirtalinna vinningsnúmera: „„Aðalskrifstofan hefur ekki getað staðfest nema einn 10.000 kr. vinning á númer 54452 á árinu 1974. Skv. hlutamiðabók gjaldanda er þetta númer skráð, en gjaldandi virðist ekki vera skráður eigandi þessa vinningsnúmers á árinu 1974. Varðandi árið 1975 hefur aðalskrifstofan staðfest eftirtalin vinnings- númer og fjárhæðir vinninga: Nafn skráðs Dags. eiganda skv. vinnings Fjárhæð Nr.vinningsmiða hl.m.bók gjaldanda. Desember 10.000 B-54452 Magnús Þorleifsson Desember 50.000 B-54453 Magnús Þorleifsson Nóvember 5.000 B-54461 Magnús Þorleifsson Október 5.000 B-54458 Magnús Þorleifsson Apríl 5.000 B-54465 Magnús Þorleifsson Apríl 5.000 B-55670 Magnús Þorleifsson Júní 5.000 B-55654 Magnús Þorleifsson 983 Júní 5.000 B-55656 Magnús Þorleifsson Desember 10.000 B-55661 Magnús Þorleifsson Júlí 10.000 B-55664 Magnús Þorleifsson Ágúst 5.000 B-45720 Birgir, Einar, Þórir (synir gjaldanda) Júlí 10.000 B-45721 Birgir, Einar, Þórir Október 5.000 B-25077 Birgir, Einar, Þórir Júlí 5.000 B-29974 Minný Bóasdóttir Ágúst 10.000 B-29974 Minný Bóasdóttir.““ Þess er getið, að endurnýjunarkostnaður á hugsanlegum keyptum happ- drættismiðum gerðarþola mundi nema verulegum fjárhæðum, en gerðar- þoli sé skv. hlutamiðabók skráður eigandi mikils fjölda happdrættismiða. Einnig segir í skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra, að svk. skatt- framtali gerðarþola gjaldárið 1975 hafi lífeyrir hans verið kr. 55.605 árið 1974 og kr. 215.287 árið 1975 og hafi þá ekki verið tekið tillit til greiðslu á söluskatti vegna desember 1973, desember 1974 og desember 1975. Meginniðurstöður skýrslu rannsóknardeildarinnar eru svohljóðandi: „„Gjaldandi er bókhaldsskyldur samkvæmt lögum nr. $1/1968 um bók- hald. Af því, sem hér að framan hefur verið rakið, er ljóst, að skattframtöl gjaldanda, ársreikningar þeir, sem þeim skattframtölum fylgja, og sölu- skattsskýrslur fyrir þau ár, sem rannsökuð voru, eru háð miklum annmörk- um, og verða hér raktir þeir helstu, en að öðru leyti er vísað til þess, sem rakið er í skýrslunni hér að framan og til annarra gagn málsins: 1. Gjaldandi hefur ekkert bókhald fært rekstrarárin 1974 og 1975. Árs- reikningar þeir, sem fylgja skattframtölum gjaldárin 1975 og 1976, og söluskattsskýrslur rekstrarárin 1974 og 1975 styðjast því ekki við til- skilið bókhald, sbr. lög nr. $1/1968 og IV. kafla reglugerðar nr. 169/ 1970 um söluskatt. Þá hefur gjaldandi eigi haldið annars konar skrán- ingu á seldum vörum í verslun sinni og greiddum kostnaði. Er því úti- lokað að rekja einstaka liði á ársreikningum og sölu skv. söluskatts- skýrslum til þeirra gagna, sem lögð hafa verið fram, enda veita fram- lögð gögn og upplýsingar ófullnægjandi fræðslu um rekstur og fjár- reiður verslunar gjaldanda á nefndum árum. 2. Eins og rakið er í skýrslunni, eru vörukaup verulega vanframtalin á rekstrarreikningum fyrir árin 1974 og 1975, er fylgja framtölum gjald- árin 1975 og 1976. Reiknuð álagning samkvæmt þeim ársreikningum, Þegar búið er að taka tillit til birgðabreytinga án söluskatts, er 31% fyrir árið 1974 og 42% fyrir árið 1975. Af verulega vanframtöldum 984 vörukaupum hlýtur því að leiða, að vörusala á sömu ársreikningum og á öllum söluskattsskýrslum fyrir rekstrarárin 1974 og 1975 sé veru- lega vanframtalin. Í þessu sambandi má einnig benda á fjárhreyfingar á bankareikningum gjaldanda. 3. Ýmsir annmarkar aðrir eru á skattframtölum gjaldanda gjaldárin 1975 og 1976. Má í því sambandi benda á, að bæði eru skuldir og eignir vanframtaldar og eignabreytinga ekki getið, eins og rakið er í skýrsl- unni. Þá eru og m. a. vaxtatekjur vanframtaldar. Loks má benda á, að lífeyrir gjaldanda skv. þeim skattframtölum er afbrigðilega lágur. Þá fá tilfærðar happdrættisvinningsfjárhæðir ekki staðist. Af öllu því, sem hér hefur verið rakið, er ljóst, að skattframtöl, ársreikn- ingar og söluskattsskýrslur eru háð veigamiklum annmörkum og verða ekki lögð til grundvallar álagningu opinberra gjalda.““ Í skýrslum gerðarþola hjá rannsóknardeild ríkisskattstjóra kemur m. a. fram, að hann geti ekki með öðrum hætti fært sönnur fyrir fengnum happ- drættisvinningum en með fyrrnefndum númerum, sem hann telji ekki tæmandi. Hann taldi líklegast, að brúttóvelta hjá sér varðandi HHÍ hafi líklega verið um það bil 2.5 milljónir árið 1975. Hann kvað strimla úr stjóð- vélinni hafa verið merkta viðkomandi mánuði og ári, er þeir væru teknir úr sjóðvélinni. Hann kvaðst semja skuldalista upp úr viðskiptamannabók um hver áramót. Hann kvað öll vörukaup verslunarinnar hafa verið skráð í viðskiptamannabók eftir bestu vitund. Í síðari skýrslunni kvað gerðarþoli endurskoðanda sinn, Gústaf A. Ágústsson, vera löggiltan og vinna reikn- ingsskil að öllu leyti. Einu persónulegu viðskiptin í viðskiptamannabók vera viðskipti við BYKO. Staðgreiðsluvörukaup frá bókaútgefendum væru ekki færð í bækur, vegna þess að mjög lítil brögð væru að þess konar vörukaup- um. Samkvæmt skýrslu rannsóknardeildarinnar námu þessi vörukaup kr. 218.881 árið 1974 og kr. 167.663 árið 1975. Hann kvaðst færa frumbók yfir vörusölu út í reikning til bæjarsjóðs Garðakaupstaðar, en taldi litla aðra lánastarfsmei eiga sér stað. Allar greiðslur, sem kæmu frá bæjarsjóði, væru slegnar inn á sjóðstrimla sjóðvélar, en gjöld gerðarþola til bæjarsjóðs millifærð að öðru leyti og koma til frádráttar skuld. Hann kvað reikning nr. 5793 í Sparisjóði Kópavogs fyrst og fremst hafa verið notaðan fyrir heimilið og mikinn hluta happdrættisvinninga lagðan þar inn. (Í fyrri skýrslunni kvaðst hann á umræddum árum hafa notað hlaupareikning nr. 418 í Sparisjóði Kópavogs, en opnað reikning nr. 18198 í Verzlunarbank- anum, sennilega á árinu 1974. Á þá reikninga hafi farið allt hans fjármagn og rekstri ekki haldið aðskildum frá einkaúttekt.). Hann kvaðst ætla að koma upp verslun að Eddufelli 2—6 í Reykjavík og hafa greitt kr. 250.000 Þann 16. júní 1975 inn á gatnagerðargjöld til skrifstofu borgarverkfræð- 985 ings. Hann kvað sjóðstrimlum fyrir rekstrarárið 1974 hafa verið komið á skattstofu Reykjanesumdæmis og í vörslu þar. Þá tók gerðarþoli fram, að skattstofa Reykjanesumdæmis hafi rannsakað fengin bókhaldsgögn fyrir tvö ár, þ. e. rekstrarárin 1973 og 1974, fyrir utan fyrirspurnir varðandi ýmsa þætti reksturs. Öllu hafi verið svarað og gögn sýnd, en engin ábend- ing, óskir eða fyrirmæli um að færa bókhald á annan hátt hafi komið fram. Í úrskurði ríkisskattstjóra, dags. 25. júlí 1977, segir, að skv. heimild í 42. gr. laga nr. 68/1971 um tekjuskatt og eignarskatt, sbr. 16. gr. laga nr. 1/1972, hafi ríkisskattstjóri tekið til ákvörðunar að nýju álagðan tekjuskatt gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 og skyldusparnað gjaldárið 1976. Að því er málavexti og rökstuðning varðar er vísað til skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra og framangreindra bréfaskipta ríkisskattstjóra og lögmanns gerðarþola. Tekið er fram, að greinargerð af hálfu gerðarþola hafi enn ekki borist. Síðan segir í úrskurðinum: „Rétt þykir að drepa stuttlega á nokkur atriði, sem fram koma í skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra, og þær ályktanir, sem virðist verða að draga af þeim. Ekki er í ljós leitt, að gjaldandinn hafi unnið í happdrætti á árinu 1974, og sannaðir happdrættisvinningar hans á árinu 1975 nema aðeins 145.000 kr. Verður því að ætla, að kostnaður gjaldandans við endurnýjun happ- drættismiða á árunum 1974 og 1975 hafi a. m. k. numið jafn háum fjár- hæðum og happdrættisvinningar námu. Geta þeir því ekki útskýrt fram- færslueyri gjaldandans. Með hliðsjón af þessu, vantöldum vörukaupum og ýmsum inneignum gjaldandans í lok ársins 1974, sem ekki er getið um í framtali hans, virðist framfærslueyrir gjaldandans og fjölskyldu hans vera um 2.874.000 kr. minni en ekki neitt á árinu 1974, en um 3.466.000 kr. minni en ekki neitt á árinu 1975 með hliðsjón af sömu atriðum og greiðslu á gatnagerðargjöldum 450.000 kr. Af þessu svo og innlögum gjaldandans á ýmsa reikninga sína (10.206.290 kr. á árinu 1974, en 12.753.687 kr. á árinu 1975) er ljóst, að gjaldandinn hefur á árunum 1974 og 1975 haft mjög verulegt fjármagn til ráðstöfunar, sem ekki er gerð grein fyrir í framtölum hans. „Fyrir liggur, að rekstrarreikningar 1974 og 1975 gefa ekki rétta mynd af hreinum tekjum verslunar gjaldandans. Heildarvörukaup svk. rekstrar- reikningunum eru t. d. verulega vantalin skv. þeim gögnum, sem gjaldand- inn lagði fram. Er þó alls engin vissa fyrir því, að þau gögn hafi sýnt öll vörukaup. Ætla verður, að sala sé vantalin til tekna, a. m. k. hlutfallslega við vörukaup. Af því, sem að framan hefur verið rakið, er ljóst, að framtöl gjaldandans 1975 og 1976 geta ekki talist lögmætur grundvöllur fyrir ákvörðun hreinna tekna hans árin 1974 og 1975. Ber því að ákveða þær með áætlun í sam- 986 ræmi við ákvæði 37. gr. skattalaganna. Við áætlun fjárhæða verður höfð hliðsjón af því, sem áður greinir um framfærslueyri gjaldandans og innlög á reikninga hans svo og viðurlögum. Gjaldár 1975. Hreinar tekjur þykja hæfilega ákveðnar 6.000.000 kr., en voru áður 1.281.269 kr. Skattgjaldstekjur verða 6.000.000 kr. Persónuafsláttur er 145.000 kr. Tekjuskattur verður 2.105.850 kr. Gijaldár 1976. Hreinar tekjur þykja hæfilega ákveðnar 7.500.000 kr., en voru áður 1.625.211 kr. Skattgjaldstekjur verða 7.500.000 kr. Persónuafsláttur er 181.250 kr. Tekjuskattur verður 2.632.312 kr. Með tilliti til þeirra breytinga á opinberum gjöldum gjaldandans, sem af úrskurðum ríkisskattstjóra leiðir, þykir ekki ástæða til að breyta eignar- skatti gjaldandans til hækkunar. Skyldusparnaðarstofn gjaldárið 1976 verður 5.617.000 kr. og skyldu- sparnaður 280.000 kr. Úrskurðarorð: Tekjuskattur gjaldárið 1975 hækkar um 1.906.396 kr., eða úr 199.454 kr. í 2.105.850 kr. Tekjuskattur gjaldárið 1976 hækkar um 2.373.419 kr., eða úr 258.893 kr. í 2.632.312 kr. Skyldusparnaður gjaldárið 1976 verður 280.000 kr., en var enginn áður. Kærufrestur til ríkisskattstjóra vegna breytingaatriða er 21 dagur frá dagsetningu þessa úrskurðar.“ Með bréfi lögmanns gerðarþola, dags. 12. ágúst 1977, var þessi úrskurður kærður svo og úrskurðir ríkisskattstjóra varðandi hækkun á söluskatti gerðarþola rekstrarárin 1974 og 1975 ásamt viðurlögum og gjöldum gerðar- þola til bæjarsjóðs Garðakaupstaðar gjaldárin 1975 og 1976. Í bréfinu segir, að Árni Björn Birgisson, löggiltur endurskoðandi, hafi nú tekið að sér að yfirfara umrætt bókhald og muni skila álitsgerð innan fárra vikna. Rökstuðningur endurskoðandans fyrir kærunni er dags. 11. janúar 1978. Þar segir m. a., að gerðarþoli hafi við rannsókn málsins ekki á neinn hátt reynt að tálma rannsóknina eða skjóta undan gögnum. Ein af ástæðum þess, að gerðarþoli hafi ekki haldið frekara bókhald, væri m. a. sú, að í tvígang hafi hann verið heimsóttur af starfsmönnum skattstjóra Reykja- nesumdæmis. Við þær heimsóknir hafi hann óskað eftir, að sér yrði bent á, á hvern hátt bókhald sitt væri ófullnægjandi, en nefndir starfsmenn ekki 987 getað leyst úr því og hljóti gerðarþoli því að vera í góðri trú um sín mál. Bókhaldi og ársreikningum gerðarþola hafi því verið haldið í sama formi öll þau ár, er hann hafi verið með rekstur. Rannsóknardeildin hafi leitt fram, hver væru vörukaup gerðarþola umrædd ár. Á sama hátt hefði rann- sóknardeildin mátt sannreyna alla aðra liði í rekstrarreikningi gerðarþola, en öll fylgiskjöl hafi verið lögð fram og þeim raðað í fylgiskjalamöppur eftir stafrófsröð á seljendum aðfanga. Bent er á viðskiptamannabók, sem færð sé mjög ítarlega umrædd ár. Með því að greiða nær allt með ávísunum og nota til þess tvo veltufjárreikninga sé bundin meðferð á sjóði og þar af leiðandi gerlegra að rekja viðskiptin. Í versluninni sé sérstök lokuð sjóð- vél, sbr. 22. gr. reglugerðar nr. 169/1970 um söluskatt, og afrit úr þeirri sjóðvél ætíð geymd. Af stofnmiðum með ávísunum megi sjá, að ætíð sé rituð dagsetning og texti greiðslunnar. Varðandi lánsölu, sem eingöngu sé til bæjarsjóðs Garðakaupstaðar, er tekið fram, að hún sé talin fram til söluskatts, þegar hún sé greidd. Á þann hátt myndist hugsanlega 1—2 mánaða dráttur á söluskattsskilum, en þessari lánsölu sé alfarið ekki skotið undan, eins og skýrsla rannsóknardeildarinnar beri með sér. Í máli þessu virðist endurskoðandanum þungamiðjan vera þau frávik, sem fram hafi komið varðandi gjaldfærð vörukaup og vörukaup samkvæmt framlögðum gögnum. Út frá því verði að reikna ætlað undanskot gerðarþola. Þau frá- vik, sem hér um ræði, séu kr. 1.087.008 árið 1974 og kr. 1.721.293 árið 1975. Samkvæmt þeim vörukaupum, sem reiknuð væru eftir framlögðum gögnum og hlutdeild vöruflokka út frá kr. 4.517.973 árið 1974 og kr. 5S.476.279 árið 1975, yrði vegin meðalálagning sem næst 28.90%0 árið 1974 og 29.93% árið 1975, en samkvæmt skattframtölum reiknist meðalálagning 31.0%0 árið 1974 og 42.2%0 árið 1975. Af því megi ljóst vera, að ekki sé skotið undan sölu að öllu leyti í hlutfalli við vanfærð vörukaup, en sam- kvæmt reiknaðri veginni meðalálagningu hefði vörusala átt að vera kr. 5.790.568 árið 1974 og kr. 7.611.570 árið 1975, en þá hafi verið bætt við söluskatti. Samkvæmt gögnum málsins var söluskattsskyld velta gerðarþola samkvæmt undirrituðum söluskattsskýrslum og óundirrituðum rekstrar- reikningum kr. 4.213.124 árið 1974 og kr. 5.381.388 árið 1975, þó kr. 5.000 lægri síðara árið á söluskattsskýrslum en rekstrarreikningi. Með tölulegum útreikningi kemur fram hjá endurskoðandanum, að birgðir hafi í ársreikn- ingum verið ofreiknaðar um 30.0% álagningu árið 1974 og 31.6%0 álagn- ingu árið 1975. Um sé að ræða sem næst 200 frávik reiknaðrar veginnar meðalálagningar milli ára, en eðlilegt sé að taka tillit til a. m. k. 3.5%0 rýrnunar. Af þessu megi ljóst vera, að gerðarþoli geti með fullum rökum sýnt fram á, hvert sé sennilegast söluverðmæti í verslun hans á umræddum árum. Fyrir liggi, hver séu vantalin vörukaup í versluninni og meðalálagn- ing verði eigi tortryggð, þegar þessi atriði öll séu virt. Í forsendum með 988 úrskurði ríkisskattstjóra varðandi tekjuskatt komi fram, að ætla megi, að sala sé vantalin til tekna, a. m. k. hlutfallslega við vörukaup. Ljóst sé af úrskurðinum, að þessi setning hafi ekki verið virt, og virðist endurskoðand- anum hækkun á tekjum gerðarþola algerlega út í hött. Þá er í rökstuðningi endurskoðandans vikið að þætti happdrættisvinn- inga í skýrslu rannsóknardeildarinnar og sagt, að hún hafi í engu hnekkt tilfærðum vinningsfjárhæðum gerðarþola. Um byggingarlóðina við Eddufell í Reykjavík hafi mikil óvissa ríkt strax um úthlutunina. Enn þann dag í dag séu engar byggingarframkvæmdir hafnar þar og gerðarþoli m. a. fengið bréf frá borgaryfirvöldum, þar sem nefnd úthlutun hafi verið afturkölluð. Samkvæmt veltufjárreikningum gerðarþola við nefndar lánastofnanir í skýrslu rannsóknardeildarinnar hafi inn- og útgreiðslur á umræddum árum numið eftirtöldum fjárhæðum: Ár: Innlagt: Úttekið: 1974 kr. 9.874.067 kr. 9.651.688 1975 — 12.751.526 — 12.502.759 Bæði í skýrslu rannsóknardeildarinnar og í forsendum með úrskurði rík- isskattstjóra varðandi tekjuskatt sé látið að því liggja, að þessi háa velta hljóti að vera til komin vegna undandreginnar sölu. Hér sé um mikinn mis- skilning að ræða. Mjög auðvelt sé að ná upp hárri veltu á slíkum reikning- um, m. a. með millifærslum. Gerðarþoli hafi einnig tekið fram, að allir fjármunir vegna umboðsstarfa hans hafi runnið í gegnum þessa reikninga, og nefnt sem dæmi, að á árinu 1975 hafi sú velta numið sem næst kr. 2.500.000. Samkvæmt yfirliti HHÍ hafi veltan numið kr. 2.411.600 það ár. Þá hafi auk þess runnið í gegnum þessa reikninga vinningsfjárhæðir gerðar- þola. Á umræddum árum hafi gerðarþoli verið í byggingarframkvæmdum að Mávanesi 21 í Garðakaupstað. Veltufjárreikningana hafi hann notað að öllu leyti vegna þeirra framkvæmda, sem numið hafi kr. 5.582.697 á árinu 1974 og kr. 1.192.910 á árinu 1975. Þegar einnig sé tekið tillit til ætlaðrar heildarsölu skv. framangreindum útreikningum auk vinnulauna, megi sjá, að áðurnefndar fjárhæðir, sem velt hafi verið á þessum bankareikningum, séu að fullu skýrðar. Í skýrslu rannsóknardeildarinnar komi fram, að samkvæmt skattframtöl- um hafi gerðarþoli haft til lífeyris kr. 55.605 árið 1974 og kr. 215.287 árið 1975. Þessar lífeyrisfjárhæðir séu rangar, enda útreikningur þeirra ekki sýndur. Samkvæmt skattframtölum hafi gerðarþoli haft í lífeyri kr. 172.601 árið 1974 og kr. 342.348 árið 1975. Gerir endurskoðandinn grein fyrir þeim útreiningi. Inni í þeim útreikningi fyrir árið 1974 eru m. a. tilfærðir happ- 989 drættisvinningar kr. 1.550.000, aukning skulda kr. 1.575.269 og söluskattur vegna ársins 1974 kr. 169.554 og vegna ársins 1973 kr. 72.906 og fyrir árið 1975 m. a. tilfærðir happdrættisvinningar kr. 1.100.000, lækkun skulda kr. 603.016 og söluskattur vegna ársins 1974 kr. 169.554 og vegna ársins 1975 kr. 221.672. Í lífeyrisútreikningi endurskoðandans er eingöngu stuðst við framtöl, en tekið fram, að lífeyrir gerðarþola geti að fullu staðist, er tekið væri tillit til annarra atriða, svo sem viðbótarsölu auk tekna barna, enda þótt tekið sé tillit til byggingarlóðar og innstæðna í bönkum. Víxlar verslun- arinnar á nafni verslunarinnar í Verzlunarbanka Íslands h/f séu taldir sem skuld við viðskiptamenn í ársreikningum gerðarþola. Eigin víxilskuld kr. 100.000 í árslok 1975 hafi fallið niður af vangá. Lífeyrir gerðarþola fái því staðist, þegar tekið sé tillit til reglusemi og sparnaðar, en ekki hafi á nefndum árum verið um að ræða neinar siglingar eða annan stórmunað. Rannsóknardeildin hafi ekki sýnt fram á, hver væri eðlilegur eða raunhæf- ur lífeyrir, þannig að fullyrðing hennar um tortryggilegan lífeyri sé órök- studd. Að lokum segir svo í rökstuðningi endurskoðandans: „Af því, sem að framan hefur verið rakið, þykir mér sýnt, að hækkun tekna umbjóðanda míns, samanber úrskurði ríkisskattstjóra, sé ekki byggð á neinum rökstuddum niðurstöðum, t. d. úr skýrslum rannsóknardeildar- innar. Ég hefi hér að framan sýnt fram á, hver væri ætluð vörusala um- bjóðanda míns, og fyrir liggja vantalin vörukaup. Samkvæmt þeim niður- stöðum tel ég eðlilegast að reikna hækkun áður álagðra opinberra gjalda umbjóðanda míns. Álagningar ríkisskattstjóra eru órökstuddar og að mínu mati ekki byggðar á neinum niðurstöðum. Er þeim úrskurðum því algerlega mótmælt og þess krafist, að þeir verði stórlega lækkaðir eða felldir niður. Umbjóðandi minn hefur á allan hátt reynt að auðvelda rannsókn málsins og alls ekki reynt að skjóta undan gögnum. Ber að taka tillit til þess við úrskurð málsins auk þess sem hann hefur verið í góðri trú um réttmæti reikningsskila sinna og hnökralaust bókhald, samanber lýsingu hér að framan. Varðandi reiknaða sölu hér að framan geri ég þá kröfu, að tekið verði tillit til eðlilegrar rýrnunar í versluninni. Ég vil því fyrir hönd umbjóðanda míns gera þá kröfu, að úrskurður ríkisskattstjóra verði alfarið byggður á þeim vörukaupum, sem fram koma í skýrslunni, og ætluð sala reiknuð eftir þeim. Ég fullyrði, að hér sé um tæmandi vörukaup að ræða, enda er rann- sóknardeildinni auðvelt að sannreyna það. Önnur atriði, sem rakin eru í skýrslu rannsóknardeildarinnar og úrskurðum ríkisskattstjóra, tel ég, að umbjóðandi minn hafi fyllilega gert grein fyrir og séu þau á engan hátt tortryggileg.““ Í síðari úrskurði ríkisskattstjóra, dags. 31. mars 1978, segir svo: 990 „„Kröfur umboðsmanns kæranda: Að hækkun ríkisskattstjóra á tekjuskatti kærandans gjaldárin 1975 og 1976 verði stórlega lækkuð eða felld niður. Forsendur ríkisskattstjóra: Að því er málavexti varðar er vísað til úrskurðar ríkisskattstjóra um hækkun á þinggjöldum gjaldandans gjaldárin 1975 og 1976, merkts Mál 2-1-536, uppkveðins 25. júlí 1977. Einnig er vísað til kæru án rökstuðnings, dags. 12. ágúst 1977, og rökstuðnings, dags. 11. janúar 1978, er barst ríkis- skattstjóra 16. janúar 1978. Fram skal tekið, að í hinum kærða úrskurði var hækkun hreinna tekna ákveðin með hliðsjón af meintum sennilegum framfærslueyri kærandans. Hækkun sölugjalds og aðstöðugjalds var við það miðuð, að sú hækkun hreinna tekna, sem ákveðin var skv. áður tilgreindum úrskurði, væru tekj- ur, sem runnar væru frá atvinnurekstri kærandans. Með hliðsjón af þeim upplýsingum, sem fram koma í rökstuðningi um- boðsmanns kæranda, þykir ekki rétt að byggja á þeirri forsendu við ákvörðun hækkunar á sölugjaldi og aðstöðugjaldi kærandans. Einnig skal tekið fram, að framfærslueyrir kærandans á árunum 1974 og 1975 skv. framtölum hans er nokkru hærri en fram kemur í skýrslu rannsóknardeild- ar ríkisskattstjóra, og kom það í ljós við gerð hins kærða úrskurðar. Út- reikningi umboðsmanns kæranda á framfærslueyri kærandans skv. skatt- framtölum hans er því ekki mótmælt að öðru leyti en því, að í honum er ekki tekið tillit til frádráttarliðarins „rekstrarkostnaður bifreiðar sbr. bifreiðaskýrslu““, sem nemur 60.000 kr. í framtali kærandans 1975, en 90.000 kr. í framtali hans 1976, og hafði þá skattstjóri lækkað þennan frá- dráttarlið í framtali 1976 um 60.000 kr. Þar sem þessi frádráttarliður á að samsvara þeim kostnaði, sem kærandinn verður fyrir vegna afnota vinnu- veitanda hans af bifreið kærandans, verður að draga hann frá peningatekj- um við útreikning framfærslueyris kærandans, enda hefur skýrslu um bif- reiðastyrk og bifreiðarekstur ekki verið skilað, og sést því ekki, hvort telja beri fyrningu að einhverju leyti innifalda í þessum frádráttarlið. Í útreikningi umboðsmanns kæranda á framfærslueyri kærandans er hins vegar ekki tekið tillit til ýmissa atriða, sem fram koma í skýrslu rannsóknar- deildarinnar, en ekki í framtölum kærandans. Þegar það hefur verið gert, en ekki verið tekið tillit til happdrættisvinninga skv. framtölunum, kemur sá framfærslueyrir, sem getið er um í hinum kærða úrskurði, fram án um- talsverðs mismunar. Skýringar í rökstuðningi umboðsmanns kæranda þykja ekki gefa tilefni til að breyta forsendum ríkisskattstjóra í hinum kærða úrskurði varðandi happdrættisvinninga. Þykir því á þessu stigi málsins verða að telja, að út- reikningi ríkisskattstjóra á framfærslueyri kærandans hafi ekki verið 991 hrundið. Hins vegar hafa alvarleg mistök orðið við endanlega ákvörðun hreinna tekna, og er beðist afsökunar á þeim. Mistökin liggja í því, að við útreikning á framfærslueyri kærandans er tekið tillit til vantalinna vöru- kaupa skv. skýrslu rannsóknardeildarinnar. Þegar búið var að áætla tekjur gjaldandans með hliðsjón af sennilegum framfærslueyri hans, þurfti því að taka tillit til vantalinna rekstrargjalda, þ. e. vantalinna vörukaupa, við ákvörðun hækkunar á hreinum tekjum, en láðst hefur að gera það. Með hliðstjón af þessu, beitingu viðurlaga svo og því, að fallist er á nokkra lækkun á áætluðum framfærslueyri kærandans og fjölskyldu hans, þykir nú hæfilegt að lækka hreinar tekjur í framtali 1975 um 1.700.000 kr., en um 2.500.000 kr. í framtali 1976. Hreinar tekjur skv. framtali 1975 verða 4.300.000 kr. Tekjuskattur verður 1.419.050 kr. Hreinar tekjur skv. framtali 1976 verða $.000.000 kr. Tekjuskattur verður 1.622.312 kr. Skyldusparnaðarstofn verður 3.117.000 kr. Skyldusparnaður verður 155.000 kr. Úrskurðarorð: Tekjuskattur gjaldárið 1975 lækkar um 686.800 kr., eða úr 2.105. 850 kr. í 1.419.050 kr. Tekjuskattur gjaldárið 1976 lækkar um 1.010.000 kr., eða úr 2.632. 312 kr. í 1.622.312 kr. Skyldusparnaður gjaldárið 1976 lækkar um 125.000 kr., eða úr 280.000 kr. í 155.000 kr. Kærufrestur til ríkisskattanefndar vegna breytingaatriða er 21 dagur frá dagsetningu þessa úrskurðar.““ Með bréfi endurskoðandans, dags. 12. apríl 1978, var þessi úrskurður kærður til ríkisskattanefndar svo og úrskurðir ríkisskattstjóra varðandi söluskattinn og gjöld til bæjarsjóðs, sem kveðnir voru upp sama dag. Varðandi söluskattsúrskurðinn skal þess getið, að ríkisskattstjóra þótti rétt að verða Í aðalatriðum við þeirri kröfu, „„að hækkun ríkisskattstjóra á sölu- gjaldi kærandans árin 1974 og 1975 verði lækkuð stórlega og ákveðin með hliðsjón af vantöldum vörukaupum og sennilegri álagningu.““ Var stofn til hækkunar ákvarðaður kr. 1.500.000 fyrir árið 1974 og kr. 2.100.000 fyrir árið 1975. Í kærunni til ríkisskattanefndar er nánari rökstuðningur boðaður innan tíðar. Sá rökstuðningur er ódagsettur. Þar er alfarið vísað til fyrri rökstuðnings og ítrekaðar þar gerðar kröfur. Þá segir, að ekki verði séð af úrskurði ríkisskattstjóra, að hann taki tillit til þeirra atriða, sem rakin séu í rökstuðningi hans, að öðru leyti en því, að ætluð vantalin velta sé 992 lækkuð. Hann líti svo á, að skattayfirvöld geti á engan hátt refsað gerða- þola fyrir brot á bókhaldslögum, enda hafi þau jafnframt bent honum á, að bókhaldi hans væri ekki ábótavant samkvæmt heimsókn skattstjórans í Reykjanesumdæmi. Varðandi happdrættisvinninga er fyrri rökstuðningur ítrekaður og bent á, að ríkisskattstjóri hafi ekki hnekkt þeim, en sönnunar- byrðin sé laus í máli þessu. Ríkisskattstjóri hafi í úrskurði sínum viðurkennt rangan útreikning framfærslueyris og meðhöndlun á ætluðu undanskoti hans. Hljóti sú staðreynd að veikja hans stöðu og beri því að líta svo á, að málið sé af hendi rannsóknardeildarinnar svo illa úr garði gert, að það verði ekki lagt til grundvallar hækkun áður álagðra gjalda. Af þessu megi ætla, að rannsóknardeildin hafi kannað framtalda happdrættisvinninga á sama máta og ekki tíundað staðreyndir til hins ýtrasta. Gerir endurskoðand- inn þær kröfur, að allar viðbótarálögur á gerðarþola verði felldar niður, þar sem málið hafi af hálfu ríkisskattstjóra ekki verið stutt nægilegum rökum. Til vara, að framtölin verði látin standa í sinni upprunalegu mynd að viðbættri þeirri vantöldu veltu og vörukaupum, sem leitt sé í ljós í rök- stuðningi hans og ekki hafi verið á móti mælt. Úrskuður ríkisskattanefndar er dags. 19. mars 1979. Í þeim úrskurði eru teknir fyrir allir þrír úrskurðir ríkisskattstjóra. Í upphafi úrskurðarins segir, að ríkisskattanefnd hafi úrskurðað kæru gerðarþola yfir neðangreindum gjöldum á þessa leið: Gjaldár Var Verður „„Hreinar tekjur . 1975 4.300.000 — 3.300.000 1.000.000 Hrein eign ...... Tekjur til útsvars 1975 4.581.257 — 3.581.257 1.000.000 Tekjuskattur .... 1975 1.419.050 1.015.050 404.000 Eignaskattur ..... Útsvar .......... 1975 488.900 378.900 110.000 Hreinar tekjur 1976 5.000.000 — 4.000.000 1.000.000 Tekjur til útsvars 1976 5.530.986 4.530.986 1.000.000 Tekjuskattur 1976 1.622.312 1.218.312 404.000 Útsvar 1976 589.600 479.600 — 110.000 Sjúkratr. gjald 1976 55.300 45.300 10.000.““ Þá segir, að kærð séu álögð gjöld gjaldárin 1975 og 1976. Tildrög málsins séu þau, að rannsóknardeild ríkisskattstjóra hafi tekið framtal gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 til athugunar. Gerðarþoli hafi rekið bókaverslun umrædd ár og verið með umboð fyrir Happddrætti Háskóla Íslands og Happdrætti SÍBS. Eiginkona gerðarþola hafi unnið í versluninni, en gerðar- 993 þoli verið fastur starfsmaður hjá Sambandi iðnskóla á Íslandi. Þá eru teknar upp í úrskurðinn meginniðurstöður skýrslu rannsóknardeildar ríkis- skattstjóra, en þeirra hefur þegar verið getið, er gerð var grein fyrir skýrsl- unni. Síðar segir svo: „Í framhaldi af þessu hefur ríkisskattstjóri tekið framtöl kæranda gjald- árin 1975 og 1976 til endurálagningar og áætlað viðbótartekjur. Jafnframt lagði ríkisskattstjóri á kæranda viðbótarsöluskatt og viðurlög vegna áættl- aðra vanframtaldrar sölu. Í kæru til ríkisskattanefndar gerir umboðsmaður kæranda þá aðalkröfu, að allar viðbótarálögur á kæranda verði felldar niður, þar sem málið hafi af hálfu ríkisskattstjóra ekki verið stutt nægilegum rökum. Til vara er gerð sú krafa, að framtölin verði látin standa í sinni uppruna- legu mynd að viðbættum þeirri vantöldu veltu og vörukaupum, sem leitt er í ljós í rökstuðningi hans og hefur ekki verið á móti mælt. Af hálfu ríkisskattstjóra er krafist staðfestingar á gengnum úrskurðum. Umboðsmaður kæranda hefur ekki mótmælt því, að vörukaup kæranda hafi verið vantalin um kr. 1.087.008 á árinu 1974 og kr. 1.726.293 á árinu 1975. Þegar litið er til þessa og þeirra vörukaupa, sem fram koma umrædd ár, er ljóst, að rekstrarreikningar kæranda eru ekki marktækir. Jafnframt hefur ekki komið fram nægileg skýring á lágum lífeyri, þar eð kærandi hefur ekki fært sönnur á umdeilda happdrættisvinninga. Með tilvísun til ofanritaðs verða framtöl kæranda gjaldárin 1975 og 1976 ekki lögð til grundvallar við álagningu opinberra gjalda. Hinsvegar er teknaáætlun ríkisskattstjóra hærri en efni standa til, og þykir mega lækka hana um kr. 1.000.000 hvort ár. Að öðru leyti eru úrskurðir ríkisskattstjóra staðfestir.““ Í öðru máli hefur gerðarþoli mótmælt framgangi lögtaks fyrir viðbótar- söluskattinum ásamt viðurlögum. Af hálfu gerðarþola hefur verið lagt fram skjal, þar sem fram kemur, að hinn 11. desember 1979 kom saman til fundar nefnd sú, sem starfar samkvæmt 6. mgr. 48. gr. laga nr. 68/1971, sbr. 18. gr. laga nr. 71/1972. Fyrir var tekið að ákveða sekt gerðarþola vegna meints undandráttar á tekjuskatti, tekjuútsvari og söluskatti. Fram kemur, að skýrsla rannsóknardeildar ríkisskattstjóra ásamt gögnum málsins hafi legið fyrir til athugunar. Sagt er, að gerðarþoli hafi ekki tekið til varna fyrir nefndinni. Tekið er fram, að ríkisskattanefnd hafi með úrskurði, upp- kveðnum 19. mars 1979, hækkað tekjuskatt gjaldþegnsins gjaldárin 1975 og 1976 um kr. 1.775.015 og söluskatt árin 1974 og 1975 um kr. 664.000. Síðan segir: „Af því, sem fram hefur komið í málinu, má telja sannað, að gjaldþegn hafi á gjaldárunum 1975 og 1976 dregið tekjur undan skattlagningu, og Þykir brot hans varða við 1. mgr. 48. gr. laga nr. 68/1971. Þá hefur gjald- 63 994 andi dregið undan tekjur til tekjuútsvars á gjaldárunum 1975 og 1976. Þykir það varða við 2. mgr. 24. gr. laga nr. 8/1972, sbr. 1. mgr. 48. gr. laga nr. 68/1971. Ennfremur hefur gjaldþegn dregið undan söluskatt árin 1974 og 1975, og þykir það brot varða við 25. gr. laga nr. 10/1960, sbr. 14. gr. laga nr. 10/1974. Fyrir brot þessi telst sekt hæfilega ákveðin kr. 2.500.000.““ Sektin skiptist þannig, að kr. 2.000.000 skulu greiðast í ríkissjóð og kr. 500.000 til bæjarsjóðs Garðakaupstaðar. Meðal gagna málsins annars eru skattframtöl gerðarþola árin 1975 og 1976 með fylgiskjölum og bréf rannsóknardeildar ríkisskattstjóra, dags. 25. maí 1979, ásamt yfirliti „um útreikning á framfærslukostnaði á árunum 1973—1978, sem komið getur að notum við yfirferð skattframtala, sbr. fyrri bréf, dags. 17. des. 1974 og 31. mars 1978.“ Í bréfinu er áhersla lögð á það, að niðurstöðurnar sýni meðaltal almennra neysluútgjalda 100 fjöl- skyldna með 3.98 einstaklinga að meðaltali eða hjóna með 1.98 barn og hafi þá verið felldir út úr vísitölugrundvellinum nokkrir útgjaldaflokkar, svo sem vegna bifreiðar, húsnæðis o. fl. Niðurstöðurnar sýni vel útgjalda- breytingar frá ári til árs, en við áætlun á neysluútgjöldum tiltekinna fjöl- skyldna verði að sjálfsögðu að taka mið af aðstæðum hverju sinni. Útreikn- ingur framfæruslukostnaðarins er byggður á grundvelli vísitölu framfærslu- kostnaðar í janúar 1968 og fylgir þeim vísitölugrundvelli, sbr. yfirlit um hann og skiptingu hans, eins og hann var í janúar 1968. Yfirlit yfir „almenn neysluútgjöld““ vísitölufjölskyldunnar er þannig: „, „„Almenn neysluútgjöld““ vísitölufjölskyldunnar. Janúar 1968 100 stig Kr. 196.512 Árið 1973 221 stig — 446.083 Árið 1974 320 stig — 628.839 Árið 1975 480 stig — 943.503 Árið 1976 642 stig — 1.261.363 Árið 1977 838 stig — 1.646.654 Árið 1978 1200 stig — 2.358.719“ Af hálfu gerðarþola hefur verið lögð fram eftirfarandi yfirlýsing, dags. 9. maí 1980, sem undirrituð er af Árna Steinssyni f. h. happdrættis Háskóla Íslands.: „„Það staðfestist hér með, að eftirfarandi nr., sem eru í umboði Happ- drættis Háskóla Íslands í versluninni Grímu í Garðabæ, hlutu vinninga árið 1975 sem hér greinir: 995 B 54452 kr. 10,000.- x $ = 50.000.- B 54453 — 50.000.- x< 5 = 250.000.- B 54458 — S.000.- x< S = 25.000.- B 54461 — 5.000.- x< 5 = 25.000.- B 54465 — 5.000.- x< 5 = 25.000.- B 55654 — 5.000.- x S = 25.000.- B 55656 — 5.000.- x 5 = 25.000.- B 55661 — 10.000.- x 5 = 50.000.- B 55664 — 10.000.- x 5 = 50.000.- B 55670 — 5.000.- x 5 = 25.000.- Samtals kr. 550.000.-.““ Gjöld þau, sem lögtakskrafa málsins nær til, eru þessi: Gjaldárið 1975 tekjuskattur .......................... kr. 815.596 Gjaldárið 1976 ..............0.....000. 0. — 959.419 Gjaldárið 1976 skyldusparnaður ...................... — 155.000 Samtals kr. 1.930.015 Með bréfi umboðsmanns gerðarþola, dags. 24. apríl 1978, tilkynnti hann innheimtumanni, að gerðarþoli væri staðráðinn í að bera lögmæti úrskurða ríkisskattsjóra undir dómstóla og taka til varna í lögtaksmáli. Við þingfestingu, þar sem mætt var af hálfu gerðarþola, var lögtakskraf- an sundurliðuð þannig skriflega í lögtaksbeiðni: Þinggjald 1975 hækkun .................000..0000.. kr. 815.596 Þinggjald 1976 hækkun ................0...00.00.... — 1.104.419 Dráttarvextir til 3/7 1979 ..............00... — 691.546 Samtals kr. 2.611.561 Óskað var Þegar lögtaks hjá gerðarþola til tryggingar skuldinni auk dráttarvaxta og kostnaðar. Við þingfestinguna var bókað, að lögtaks væri krafist til tryggingar þeim fjárhæðum, er í lögtaksbeiðni greinir, auk 4% dráttarvaxta frá 3. júlí 1979 til greiðsludags svo og áfallins og áfallandi kostnaðar, m. a. við gerð þessa og eftirfarandi uppboð, ef til kæmi. Gerðarþoli hefur gefið skýrslu fyrir dóminum. Hann kvaðst hafa haldið því nokkuð reglulega saman, hvaða vinninga hann hafi hlotið á árunum 1974 og 1975. Því séu framtaldir vinningar á skattframtölum samanlögð fjárhæð þeirra vinninga. Hann kvaðst hafa skráð þetta allt hjá sér, en þá 996 minnismiða glataða. Hann kvaðst ætíð gera þetta, en láta nú vinninganna ógetið eftir þessa uppákomu. Af hálfu gerðarbeiðanda er því haldið fram, að skattahækkanirnar séu réttmætar, og er um það vísað til ákvæða 38. gr., sbr. 37. gr. laga nr. 68/1971 um tekjuskatt og eignarskatt. Þá er einnig þessu til rökstuðnings vísað til þeirra skjala, sem lögð hafi verið fram undir rekstri málsins. Á það er bent, að grundvöllur skattframtala gerðarþola árin 1975 og 1976 hafi verið háður formlegum annmörkum, með því að hann hafi ekki full- nægt ákvæðum laga nr. 51/1968 um tilhögun bókhalds. Þá hafi bókhaldið verið háð verulegum efnislegum annmörkum, m. a. að því leyti, að vörukaup áranna 1974 og 1975 séu verulega vanfærð, og hafi gerðarþoli engar full- nægjandi skýringar gefið á því. Af þessum sökum hafi ekki verið byggt á ársreikningum gerðarþola rekstrarárin 1974 og 1975 um það, hverjar tekj- ur hans hafi verið af rekstri hans þau árin. Séu skattframtöl hans árin 1975 og 1976 ófullnægjandi og tortryggileg af framangreindum ástæðum. Þá er á það bent, að skattframtöl gerðarþola nefnd ár hafi að öðru leyti verið tortryggileg og efnislega röng. Þau séu tortryggileg vegna þess, að lífeyrir gerðarþola samkvæmt þeim framtölum óbreyttum sé afbrigðilega lágur, sbr. nefnt bréf rannsóknardeildar ríkisskattstjóra 25. maí 1979, og tilfærðar tekjur á skattframtali 1975 og framtali 1976 sem skattfrjálsir vinningar í Happdrætti Háskóla Íslands fái ekki staðist svo og séu m. a. vaxtatekjur vanframtaldar. Gerðarþoli hafi ekki fært rök að því, að hann hafi hlotið þá vinninga, sem hann tilfærði á framtölin, en vefengdir séu á grundvelli rannsóknarinnar, að hann hafi hlotið fram yfir það, sem upp- lýst er. Ætti það að hafa verið gerðarþola auðvelt, þar eð um verulegar fjárhæðir var að ræða, sem hljóti að hafa skipt hann verulega fjárhagslegu máli. Af öllu framansögðu megi ljóst vera, að skattayfirvöldum hafi borið að endurupptaka áður álögð gjöld á gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 og á- ætla honum gjaldstofna að nýju. Séu áætlaðar fjárhæðir í úrskurði ríkis- skattanefndar á engan hátt óhóflegar, enda við ákvörðun fjárhæða tekið tillit til beitingar viðurlaga samkvæmt ákvæðum 47. gr. laga nr. 68/1971 um tekjuskatt og eignarskatt. Séu úrskurðir skattayfirvalda ítarlega rök- studdir, m. a. með skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra. Er mótmælt málsástæðum og lagarökum gerðarþola í greinargerð hans. Við munnlegan flutning málsins var því haldið fram af hálfu gerðarbeið- anda, að gerðarþoli hafi aðeins fært viðskiptamannabók, en ekki aðrar bækur, sem bókhaldslög bjóði. Gerðarþoli hafi ekki afhent rannsóknar- deild ríkisskattstjóra bókhald, heldur efni í bókhald. Varðandi lífeyrisút- reikning gerðarþola beri að líta til þess, að hann hafi haft fyrir 5 manna fjölskyldu að sjá og verið með 2 bíla og einbýlishús. Þótt ekki væru bornar 997 brigður á útreikning hins löggilta endurskoðanda gerðarþola út frá framtöl- um, þá fái lífeyrir gerðarþola ekki staðist. Gerðarþoli hafi ekki fært sönnur á allar vinningsfjárhæðir samkvæmt framtölum. Fram hafi komið gögn um einhverja vinninga, en ekki sé fullkomnlega ljóst, hve miklir þeir voru í raun. Gerðarþoli beri sönnunarbyrði um réttmæti allra vinninga, þannig að sannreyna megi þann þátt framtals. Lífeyrir gerðarþola umrædd ár sé neikvæður, svo um muni, þar sem happdrættisvinningar séu ekki sannaðir. Þó svo vinningar að fjárhæða kr. 725.000 væru sannaðir, þá væri lífeyrir gerðarþola samt öfugur. Samt vanti nokkur hundruð þúsund upp á þann útreikning, sem endurskoðandi gerðarþola nái. Framtaldir happdrættis- vinningar séu verulegur hluti fjármagns gerðarþola árin 1974 og 1975. Gerðarþoli hafi átt að halda skrá yfir þær tekjur og gjöld, sem leiddi af þátttöku í happdrættinu, og halda skipulega til haga öllum miðum, þ. á m. vinningsmiðum nema desembermiðum. Bent var á heimildir skattayfir- valda í 36. gr. - 38. gr. laga nr. 68/1971 og ákvæði $S. gr. sömu laga og 83. gr. reglugerðar nr. 245/1963 um tekjuskatt og eignarskatt. Gerðarþoli væri skattskyldur, framtalsskyldur og upplýsingaskyldur, en skattayfirvöld eftirlitsskyld. Í 37. gr. laga nr. 68/1971 væri um að ræða skyldu skattstjóra. Álagning mætti ekki vera of lág og dómstóla ekki geta hnekkt álagningu, nema hún væri úr hófi eða út í hött. Engir formgallar séu á málinu og því aðeins spurning um, hvort álagning sé hófleg. Því var mótmælt, að starfs- menn skattstofu hefðu leiðbeiningarskyldu um bókhald. Þeir hefðu aðeins fyrirmæli um eftirlit þess, að bókhald sé haldið samkvæmt lögum. Dráttar- vaxtakrafa gerðarbeiðanda, eins og hún er sett fram í greinargerð hans, var ítrekuð og lýst heimil. Þá var því loks haldið fram, að gjalddagi lög- takskröfunnar væri réttur, enda frestaði kæra til ríkisskattanefndar ekki greiðslu. Af hálfu gerðarþola er gerður samanburður á tölulegum niðurstöðum úr- skurða ríkisskattstjóra og ríkisskattanefndar, þannig: „„1975 Hreinar tekjur Tekjuskattur Úrskurður 25.7. 77: 6.000.000.- 2.105.850.- Úrskurður 31.3. 78: 4.300.000.- 1.419.050.- Úrskurður 19.3. 79: 3.300.000.- 1.015.050.- 1976 Úrskurður 25.7. 77: 7.500.000.- 2.632.312.- Úrskurður 31.3. 78: 5.000.000.- 1.622.312.- Úrskurður 19.3. 79: 4.000.000.- 1.218.312.- Lækkun 1975 2.700.000.- 1.090.800.- Lækkun 1976 3.500.000.- 1.414.000.- Lækkun samtals 6.200.000.- 2.504.800.-““ 998 Fram eru færðar þær málsástæður og lagarök, að ein af grunnreglum íslenskra skattlagningarákvæða birtist í upphafi 37. gr. laga nr. 68/1971 um tekjuskatt og eignarskatt. Þegar litið sé til efnis skýrslu hins löggilta endurskoðanda, verði eigi um það efast, að gerðarþoli hafi rækilega upp- fyllt hina lögmæltu upplýsingaskyldu sína. Því hafi skattayfirvöldum borið að leggja umrædd framtöl hans ásamt skýringum til grundvallar álagningu í hvívetna. Meðferð málsins hjá skattayfirvöldum hafi hins vegar verið með þeim hætti, að eigi fái staðist að lögum, og komi þar margt til athugunar. Í fyrsta lagi hið geysilega ósamræmi í greindum úrskurðum, þ. e. lækkun um kr. 6.200.000, eða 45.925%, sem sýni, svo ekki verði um villst, á hversu handahófskenndum og ótraustum grunni þeir byggist. Í öðru lagi sé rök- stuðningur í téðum úrskurðum í hreinu lágmarki og byggist jafnvel á alger- um misskilningi, svo sem best komi fram í áður tilfærðri afsökunarbeiðni úrskurðanda. Í þriðja lagi virðist sönnunarbyrði algerlega snúið við og úr- skurður á því byggður, að ekki hafi komið fram skýring á of lágum lífeyri gerðarþola, þar eð hann hafi ekki fært sönnur á umdeilda happdrættisvinn- inga. Varðandi bókhaldsþátt úrskurðanna er vísað til skýrslu hins löggilta endurskoðanda, sem óskast skoðuð í heild sem hluti greinargerðar gerðar- þola. Við munnlegan flutning málsins var á því byggt af hálfu gerðarþola, að hann hafi rekið bókaverslunina Grímu frá árinu 1969. Um sé að ræða leið- beiningar- og eftirlitsskyldu skattstofu Reykjanesumdæmis, sem telja verði ötult yfirvald. Gerðarþoli hafi fært sitt bókhald eins og skattstofan hafi unað við. Skattstofan hafi talið þar allt í lagi. Þá hafi vanur endurskoðandi séð um uppgjör og framtöl fyrir gerðarþola. Því var harðlega mótmælt, að gerðarþoli hafi ekkert bókhald haldið, og vitnað til skýrslu rannsóknar- deildar ríkisskattstjóra um þau gögn, sem gerðarþoli afhenti rannsóknar- deildinni í sambandi við rannsókn hennar. Í skýrslunni væri ekki getið um strimla úr sjóðvél og vörutalningabók vegna rekstrarársins 1974, sem verið hafi þá þegar í vörslu skattstofu Reykjanesumdæmis. Það, sem vanti upp á, að uppfyllt séu ákvæði laga nr. 51/1968 um bókhald, sé aðeins formið, skrifa inn í dagbók eða e. t. v. sjóðbók. Þegar nýbúið sé í skýrslu rann- sóknardeildar ríkisskattstjóra að telja upp verulegt magn af efnivið í bók- hald, sé í niðurstöðum hennar sagt, að gerðarþoli hafi ekkert bókhald hald- ið rekstrarárin 1974 og 1975. Svona vinnubrögð dæmi sig sjálf. Þá var og haldið fram, að hin lokaða sjóðvél væri stórkostleg framför frá því fyrir- komulagi, sem lög nr. 51/1968 um bókhald geri ráð fyrir, og taki hinu lögbundna fram. Gerðarþoli hafi skilað ítarlega útfylltum framtölum og síðan komi rannsóknin 1976. Gerðarþoli hafi þá gert grein fyrir skekkju, sem orðið hafi vegna mistaka. Samkvæmt skýrslu hins löggilta endurskoð- anda hafi vanframtaldar tekjur gerðarþola gjaldárið 1975 numið veginni 999 meðalálagningu 28.90% á vantalin vörukaup kr.1.087.008 rekstrarárið 1974, eða kr. 314.145, og gjaldárið 1976 veginni meðalálagningu 29.92% á vantalin vörukaup kr. 1.721.293 rekstrarárið 1975, eða kr. 515.183. Því hefði átt að bæta þessum tekjum við framtaldar tekjur gerðarþola og reikna skattinn út frá því skv. 37. gr. og 1. mgr. 47. gr. laga nr. 68/1971, en þess í stað hafi verið lagt þannig á, að gerðarþoli hafi ekki átt eignir til að borga álagninguna og því í raun „„rúineraður““, ef látið hefði verið kyrrt liggja. Varðandi dráttarvaxtakröfuna var því haldið fram, að hún væri ó- dómhæf, eins og hún væri sett fram í lögtaksbeiðni, og of seint hafi verið að bæta þar úr í greinargerð gerðarbeiðanda og gjalddagi eigi að vera 19. mars 1979 við uppkvaðningu úrskurðar ríkisskattanefndar. Þeirri máls- ástæðu gerðarbeiðanda, að grundvöllur framtals hafi verið háður formleg- um annmörkum samkvæmt lögum nr. 51/1968 um bókhald, var vísað á bug. Aðeins hafi vantað smámuni upp á, að fært væri samkvæmt þeim lögum, og ekki sé hægt að fella gerðarþola á því. Með skýrslu hins löggilta endurskoðanda hafi gerðarþoli komið fram viðamikilli leiðréttingu á svo litlu og það kostað stórfé. Með því sé gerðarþoli búinn að gera fyllilega hreint fyrir sínum dyrum varðandi það, sem haldið væri fram af hálfu gerðarbeiðanda um efnislega annmarka bókhalds, og því eigi að leggja skýrslu endurskoðandans til grundvallar. Varðandi þá málsástæðu gerðar- beiðanda, að framtöl væru tortryggileg og lífeyrir afbrigðilega lágur, var vísað til útreiknings í skýrslu endurskoðandans, en í þann útreikning vanti framangreindar fjárhæðir vanframtalinna tekna af verslunarálagningu og auk þess vangoldinn söluskatt. Komi þá út nægur lífeyrir. Fram hafi komið í málinu nýtt gagn um happdrættisvinninga gerðarþola, þ. e. bréf Happ- drættis Háskóla Íslands 9. maí 1980, sem geri athugun rannsóknardeildar ríkisskattstjóra ómarktæka og sýni um leið fram á nægan lífeyri. Athug- unin sé því byggð á alröngum forsendum. Þá eigi gerðarþoli 3 syni, sem lagt hafi til heimilisins. Því var mótmælt, að unnt væri að miða lífeyrisút- reikning við viðmiðun Hagstofu Íslands. Um þá málsástæðu gerðarbeið- anda, að framtöl væru efnislega röng og vinningar í Happdrætti Háskóla Íslands (HHÍ) fengju ekki staðist, var það sagt furðulegt, gerði maður sér upp vinninga í happdrætti. Til væru önnur brögð til að leika á skattayfir- völd, hygðust menn gera það. Þá væri það skýlaus regla 37. gr. skattalaga og í samræmi við grundvallarreglu réttarfarslega (dubio pro reo) að alla vefengingu beri skattayfirvöldum að sanna. Væru happdrættisvinningarnir tortryggðir, hvíldi sönnunarbyrði þess á gerðarbeiðanda. Af hálfu gerðarþola var því loks haldið fram og áréttað, að gerðarþoli hafi fullnægt upplýsingaskyldu samkvæmt 37. gr. skattalaga með skýrslu hins löggilta endurskoðanda og skattayfirvöldum því borið að leggja hana til grundvallar, sbr. úrræði skattayfirvalda í 40. gr. og 5. mgr. 41. gr. 1000 skattalaga, og spurt í því sambandi, hvort því skilyrði hefði verið fullnægt, að úrskurðir væru rökstuddir. Finna mætti að ýmsu hjá gerðarþola, en það hafi hann allt lagað með ærnum kostnaði. Þá var því harðlega mót- mælt, sem fram kom í málflutningi gerðarbeiðanda úr dönskum og norsk- um fræðiritum og ritgerð álagningarstjórans norska um sönnunarbyrði gjaldþegna. Með fyrri úrskurði ríkisskattstjóra hefði gerðarþoli verið svipt- ur aleigu sinni og getað lent á vergangi. Var valdníðsla nefnd í því sam- bandi. Í síðari úrskurðinum sjái úrskurðandi að sér og leiðrétti söluskatts- þáttinn, en leiðrétti ekki málið í heild. Úrskurður ríkisskattanefndar, sem í raun eigi að vera skattadómstóll, eigi að vera endir allrar þrætu. Skýr ákvæði skattalaga séu þverbrotin vegna skorts á rökstuðningi, sbr. 41. gr. laga nr. 68/1971. Að því er og fundið, að ríkisskattanefnd taki orðrétt upp meginniðurstöður skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra. Öll meðferð skattayfirvalda frá upphafi til enda sé andstæð lögum. Skattayfirvöld byggi á Ótraustum grundvelli og gögnum, þannig að ekki sé viðhlítandi. Í fógetamáli þessu er deilt um þau álögðu gjöld, sem gerðarþola hefur verið gert að greiða af áætluðum hreinum tekjum, svo sem að framan er rakið, og dráttarvexti af þeim, en gerðarbeiðandi hefur talið dráttarvexti frá 30. apríl 1978, eða mánuði eftir að hann beindi þeirri áskorun til gerðar- þola að greiða gjöldin eða semja um greiðslu þeirra. Gerðarþoli var bókhaldsskyldur samkvæmt 1. tl. B 2. gr. laga nr. 51/ 1968. Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. sömu laga skyldi gerðarþoli sjá um, að ákvæðum laganna væri fullnægt. Af gögnum málsins kemur skýrt fram, að bókhald gerðarþola var mjög ófullkomið og eigi viðhlítandi grundvöllur undir skattframtölum hans, sem voru tortryggileg og haldin ýmsum ann- mörkum, sem hann hefur ekki gefið viðhlítandi skýringar á. Var ríkisskatt- stjóra því heimilt, eins og á stóð, að víkja skattframtölum gerðarþola gjald- árin 1975 og 1976 til hliðar og áætla tekjur gerðarþola og gera honum að greiða gjöld samkvæmt því, sbr. 4. mgr. 42. gr. laga nr. 68/1971, sbr. 4. mgr. 16. gr. laga nr. 7/1972. Með rökstuddri ályktun var það og niðurstaða ríkisskattanefndar, að framtöl gerðarþola yrðu eigi lögð til grundvallar við álagningu opinberra gjalda. Rökstuðningur í kærum gerðarþola þykir eigi hafa uppfyllt skilyrði 37. gr. laga nr. 68/1971 þess efnis, að skattur yrði á lagður samkvæmt framtali og framkomnum gögnum og skýringum, eins og haldið er fram af hálfu gerðarþola. Eigi er á það fallist, að rökstuðning skorti í úrskurði ríkisskattstjóra og ríkisskattanefndar, þannig að ógildi álagningarinnar valdi. Það er fram komið í málinu, að sannaðir happdrættisvinningar gerðar- þola á árinu 1975 nema hærri fjárhæð en fram kemur í fyrri úrskurði ríkis- skattstjóra. Í þeim úrskurði er sett fram álit ríkisskattstjóra á verulega 1001 neikvæðum framfærslueyri gerðarþola og fjölskyldu hans og ekki viður- kenndir framtaldir happdrættisvinningar við þann útreikning. Í síðari úrskurði ríkisskattstjóra segir, að í rökstuðningi endurskoðandans sé ekki tekið tillit til ýmissa atriða, sem fram komi í skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra. Þegar það hafi verið gert, en ekki tekið tillit til happdrætt- isvinninga skv. framtölum, komi sá framfærslueyrir, sem getið sé um í hinum kærða úrskurði, fram án umtalsverðs munar. Hreinar tekjur gerðar- þola áætlar ríkisskattstjóri út frá ætluðum framfærslueyri gerðarþola að viðbættum viðurlögum. Með úrskurði ríkisskattanefndar voru gerðarþola endanlega áætlaðar hreinar tekjur til skatts gjaldárin 1975 og 1976. Þar segir, að teknaáætlun ríkisskattstjóra sé hærri en efni standa til, án þess að ástæðna sé getið, en áður er fram komið í úrskurðinum, að ekki hafi komið fram nægileg skýring á lágum lífeyri, þar eð gerðarþoli hafi ekki fært sönnur á umdeilda happdrættisvinninga. Af úrskurði ríkisskatta- nefndar þykir verða að draga þá ályktun, að endanleg áætlun hreinna tekna sé eigi byggð alfarið á ætluðum framfærslueyri gerðarþola og fjölskyldu hans, eins og í úrskurðum ríkisskattsjóra, heldur á þeirri staðreynd, að framtöl hans yrðu ekki lögð til grundvallar við álagningu opinberra gjalda umrædd ár. Óumdeilt er, að gjaldahækkanirnar séu í samræmi við tekju- hækkanirnar. Margnefndir happdrættisvinningar eru undanþegnir hvers konar opinber- um gjöldum, öðrum en eignarskatti, á því ári, sem þeir falla, sbr. 4. gr. laga nr. 13/1973. Það er álit dómsins, að gerðarþola hafi borið að gæta þess, að fyrir hendi væru upplýsingar og gögn til sannprófunar framtöldum happdrættisvinningum, sbr. 83. gr. reglugerðar nr. 245/1963 um tekjuskatt og eignarskatt, og þá sérstaklega eins og hér stóð á. Þó er það ágalli á úrskurðum ríkisskattstjóra að telja sannaða happdrættisvinninga lægri en upplýst var, en í því sambandi ber þess þó að geta, að gerðarþoli hefur enga grein gert fyrir kostnaði af þátttöku í happdrættinu. Það þykir eigi sýnt, að teknaáætlun ríkisskattanefndar sé úr hófi af þessari ástæðu eða öðrum, en í áætluðum tekjustofnum eru með talin viðurlög samkvæmt 47. gr. laga nr. 68/1971. Eigi þykir að öðru leyti sýnt fram á efnislega ágalla á áætlunum ríkisskattstjóra og ríkisskattanefndar, sem hér skipti máli. Með vísan til þessa verða áætlanir ríkisskattanefndar lagðar til grundvallar skattaákvörðunum þeim, sem hér er fjallað um, en lækka ber kröfufjárhæð um kr. 155.000, sem var ákvarðaður skyldusparnaður gjaldárið 1976 sam- kvæmt síðari úrskurði ríkisskattstjóra, enda er hann ekki meðal þeirra gjalda, sem greinir í úrskurði ríkisskattanefndar, og gjaldstofnar voru auk þess lækkaðir í þeim úrskurði, þannig að staðfestingarákvæði hans þykir eigi verða virt sem staðfesting úrskurðar ríkisskattstjóra að þessu leyti. 1002 Samkvæmt 43. gr. laga nr. 68/1971 frestaði kæran til ríkisskattanefndar ekki eindaga álagðra gjalda né leysti undan neinum þeim viðurlögum, sem lögð eru við vangreiðslu þeirra. Þegar litið er til upphaflegrar kröfugerðar og nánari útfærslu hennar í greinargerð gerðarbeiðanda, sem eigi var mótmælt af hálfu gerðarþola fyrr en við munnlegan flutning málsins, þykir með vísan til framanritaðs hið umbeðna lögtak eiga að fara fram fyrir kr. 1.775.015 (1.930.015 = 155.000) ásamt dráttarvöxtum, svo sem krafist er, en eftir atvikum þykir málskostn- aður eiga að falla niður. Hlöðver Kjartansson, fulltrúi bæjarfógeta, kveður upp úrskurð þennan. Sá dráttur, sem orðið hefur á uppkvaðningu úrskurðarins, stafar af öðr- um önnum dómarans við embættið. Úrskurðarorð: Lögtak skal fara fram hjá gerðarþola, Magnúsi Þorleifssyni, til tryggingar 1.775.015 krónum ásamt 30 dráttarvöxtum fyrir hvern byrjaðan vanskilamánuð frá 30. apríl 1978 til 31. maí 1979, 4% drátt- arvöxtum frá 1. júní 1979 til 31. ágúst 1979 og 4/%% dráttarvöxtum frá 1. september 1979 til greiðsludags. Málskostnaður fellur niður. Miðvikudaginn 4. maí 1983. Nr. 146/1980. Magnús Þorleifsson (Þorsteinn Júlíusson hrl.) gegn innheimtumanni ríkisins í Garðakaupstað (Gunnlaugur Claessen hrl.). Söluskattur. Lögtak. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Gaukur Jörundsson, settur hæstaréttardómari. 1003 Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 1. september 1980, að fengnu áfrýjunarleyfi 7. ágúst s. á. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og synjað verði um framgang lögtaksins. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur og honum dæmdur málskostnaður fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýj- anda. Í lögtaksbeiðni 15. júní 1979 er gerð krafa um lögtak hjá áfrýj- anda fyrir söluskattshækkun 1974 að fjárhæð gkr. 394.664 og fyrir söluskattshækkun 1975 að fjárhæð gkr. 598.456. Lögtakskrafan er Í samræmi við úrskurð ríkisskattstjóra frá 31. mars 1978, sem stað- festur var með úrskurði ríkisskattanefndar 19. mars 1979. Sundur- liðun gjaldanna er þannig, að hækkun sölugjalds 1974 er 247.500 gkr. og viðurlög 147.164 gr., eða samtals 394.664 gkr., en hækkun sölugjalds 1975 er 416.500 gkr. og viðurlög 181.956 gkr., eða sam- tals 598.456 gkr. Kröfugerð í lögtaksbeiðni er því í samræmi við úrskurð ríkisskattstjóra frá 31. mars 1978. Fær því ekki staðist sú málsástæða áfrýjanda í héraði, að grundvöllur málsins sé rangur vegna ósamræmis Í kröfugerð í lögtaksbeiðni og úrskurðum skatta- yfirvalda. Í rökstuðningi héraðsdómara segir m. a. svo: „Var ríkisskatt- stjóra því heimilt, eins og á stóð, að áætla gerðarþola viðbótarsölu- skatt og leggja á viðurlög, sbr. 42. gr. laga nr. 68/1971. ..““ Þar ætti að bætast við svohljóðandi lagatilvitnun: sbr. 16. gr. laga nr. 1/1972. Með þessum athugasemdum og að öðrum leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann um framgang lögtaksins, en fjárhæðir hafa eigi sætt reikningslegum andmælum. Eftir þessum málsúrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 1.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Magnús Þorleifsson, greiði stefnda, innheimtu- 1004 manni ríkisins Í Garðakaupstað, 7.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Garðakaupstaðar 2. júní 1980. Mál þeatta var þingfest 3. júlí 1979 og tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 13. maí 1980. Af hálfu gerðarbeiðanda er þess endanlega krafist, að lögtak megi fram- kvæma hjá gerðarþola, Magnúsi Þorleifssyni (6293-5626), Mávanesi 21, Garðakaupstað, til tryggingar söluskattsskuld að fjárhæð kr. 664.000 ásamt viðurlögum til 16. júlí 1977, alls kr. 329.120, svo og viðurlögum 1.5% fyrir hvern byrjaðan vanskilamánuð af kr. 664.000 frá og með 16. júlí 1974 til 15. maí 1978, 3% viðurlögum fyrir hvern vanskilamánuð af sömu upphæð frá 16. maí 1978 til 15. júní 1979, 4% viðurlögum fyrir hvern byrjaðan vanskilamánuð af sömu upphæð frá 16. júní 1979 til 31. ágúst 1979 og með 4.59% viðurlögum fyrir hvrn byrjaðan vanskilamánuð af sömu upphæð frá 1. september 1979 til greiðsludags auk málskostnaðar samkvæmt taxta LMFÍ. Af hálfu gerðarþola er þess krafist aðallega, að álagning umkrafins sölu- skatts verði metin ólögmæt, synjað verði með öllu um, að hin umbeðna gerð nái fram að ganga, og gerðarbeiðanda verði gert að greiða gerðarþola málskostnað skv. gjáldskrá Lögmannafélags Íslands, en til vara, að gerðin nái aðeins til þess hluta sköluskattsins, sem sannanlega liggur fyrir, að vangoldin er, og jafnframt er krafist málskostnaðar svo sem í aðalkröfu. Með fullnaðarúrskurði ríkisskattanefndar hinn 19. mars 1979, sem stað- festi um það efni síðari úrskurð ríkisskattstjóra frá 31. mars 1978, voru gjöld þau, sem krafin eru í máli þessu, lögð á gerðarþola. Um er að ræða áætlun á söluskattsskyldri veltu gerðarþola rekstrarárin 1974 og 1975 og ákvarðaðan söluskatt af þeirri hækkun veltunnar svo og viðurlög. Fram hafði farið athugun rannsóknardeildar ríkisskattstjóra á skattframtölum gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 og bókhaldi hans og söluskattsskýrslum rekstrarárin 1974 og 1975. Skýrsla rannsóknardeildar ríkisskattstjóra um athugunina er undirrituð af Haraldi Haraldssyni og dags. 27. desember 1976. Henni fylgja m. a. endurrit úr gerðabók rannsóknardeildar ríkisskatt- stjóra varðandi skýrslutöku af gerðarþola 13. ágúst 1976 og 10. nóvember 1976, sbr. 36. gr. laga nr. 68/1971. Með bréfi ríkisskattstjóra, dags. 10. janúar 1977, var skýrslan send gerðarþola. Í bréfinu segir, að athugunin hafi leitt í ljós mikla annmarka á framtölum gerðarþola, bókhaldi og sölu- skattsskilum. Með hliðsjón af því, sem fram komi í skýrslunni, hafi ríkis- skattstjóri í hyggju, eins og mál geðarþola liggi fyrir, að áætla honum gjald- stofna þessi ár og hækka áður álögð opinber gjöld hans gjaldárin 1975 og 1005 1976 í samræmi við þá áætlun. Einnig hafi ríkisskattstjóri í hyggju að áætla gerðarþola söluskattsskylda veltu fyrir rekstrarárin 1974 og 1975 og ákvarða söluskatt í samræmi við það. Var gerðarþola gefinn frestur til 25. sama mán. til að koma að þeim mótmælum, gögnum og skriflegum skýr- ingum, sem hann kynni að óska að leggja fram. Eftir ósk umboðsmanns gerðarþola í bréfi, dags. 24. sama mán., var gerðarþola ákveðinn viðbótarfrestur til 9. febrúar 1977 með bréfi ríkisskatt- stjóra, dags. 26. janúar. Með bréfi umboðsmanns gerðarþola, dags. 9. febr- úar 1977, er óskað eftir greinargerðarfresti til 1. apríl 1977. Segir í bréfinu, að ekki hafi reynst unnt að fá reikningslega hlið málsins kannaða á til- greindum fresti vegna anna endurskoðanda gerðarþola og gerðarþoli sé sannfærður um, að leiðrétta megi augljósar villur í framtölum, ef nógu vel væri skoðað. Ljóst sé, að könnun taki talsverðan tíma, auk þess sem sérstakar annir næstu vikur valdi því, að bið verði á, að verkið geti hafist. Geðarþoli vekur sérstaka athygli á því, að af hálfu skattstofu Reykjanes- umdæmis hafi farið fram skoðun á bókhaldi hans árið 1975, án þess nokkr- ar athugasemdir væru gerðar. Kveðist hann því hafa verið í góðri trú um, að frekari kröfur væru ekki gerðar, en hafi nú af gefnu tilefni endurskipu- lagt bókhald sitt og sé það fært í samræmi við góða bókhaldsvenju. Gerðar- þoli áskildi sér fullan rétt til að kom að athugasemdum á síðari stigum málsins, yrði ekki á frestsbeiðnina fallist. Með bréfi ríkisskattstjóra, dags. 10. febrúar 1977, var gerðarþola veittur frestur til 1. mars nk. Í úrskurði ríkisskattstjóra, dags. 25. júlí 1977 (mál 2-2-537) segir, að skv. heimild í 42. gr. laga nr. 68/1971 hafi ríkisskattstjóri ákveðið að ákvarða söluskatt gerðarþola að nýju fyrir árin 1974 og 1975. Að því er málavexti og rökstuðning varðar er vísað til skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra um mál gerðarþola og úrskurða ríkisskattstjóra um hækkun á oinberum gjöldum gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976, dags. sama dag, (mál 2-1-536 og 2-3-538). Í máli 2-3-538 hefur ríkisskattstjóri tekið til ákvörðunar að nýju álagt útsvar og aðstöðugjald gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 og sjúkratrygg- ingargjald gjaldárið 1976. Þar er vísað til máls 2-1-536 (um hækkun tekju- skatts gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 og skyldusparnað gjaldárið 1976) að því er málavexti og rökstuðning varðar. Í máli 2-1-536 er gerð grein fyrir framangreindum bréfaskriftum og tekið fram, að geinargerð hafi ennn ekki borist. Er síðan vikið að útreikningi á framfærslueyri gerðarþola og fjölskyldu hans og komist að þeirri niður- stöðu, að hann sé um kr. 2.874.000 minni en ekki neitt á árinu 1974 og um kr. 3.466.000 minni en ekki neitt á árinu 1975. Af þessu svo og innlög- um gerðarþola á ýmsa reikninga sína (kr. 10.206.290 árið 1974 og kr. 12.753.687 árið 1975) sé ljóst, að gerðarþoli hafi þau ár haft mjög verulegt 1006 fjármagn til ráðstöfunar, sem ekki sé gerð grein fyrir í framtölum hans. Fyrir liggi, að rekstrarreikningar 1974 og 1975 gefi ekki rétta mynd af hrein- um tekjum verslunar gerðarþola. Heildarvörukaup skv. rekstrareikning- unum séu t. d. verulega vantalin skv. þeim gögnum, er gerðarþoli lagði fram. Sé þó alls engin vissa fyrir því, að þau gögn hafi sýnt öll vörukaup. Ætla verði, að sala sé vantalin til tekna, a. m. k. hlutfallslega við vörukaup. Það kemur fram í gögnum málsins, að við fyrri úrskurði ríkisskattstjóra 25. júlí 1977 var hækkun hreinna tekna gerðarþola skattárin 1974 og 1975 ákveðin með hliðsjón af meintum sennilegum framfærslueyri gerðarþola þau ár. Hækkun söluskattsins var við það miðuð, að sú hækkun hreinna tekna væru tekjur, sem runnar væru frá atvinnurekstri gerðarþola, enda segir í söluskattsúrskurðinum (mál 2-2-573) 25. júlí 1977: „„Að svo stöddu máli þykir eðlilegt að hækka sölugjald gjaldandans fyrir árin 1974 og 1975 það mikið, að hækkun þess samsvari því nær hækkun ríkiskattstjóra á hreinum tekjum gjaldandans án viðurlaga. Skv. því þykir hækkun á söluskattsskyldri veltu án reiknaðs sölugjalds hæfilega ákveðin 3.600.000 kr. á árinu 1974, og verður þeirri hækkun skipt jafnt á alla mánuði ársins. Hækkun á söluskattsskyldri veltu án reiknaðs sölugjalds þykir á sama hátt hæfilega ákveðin 4.500.000 kr. á árinu 1975, og verður þeirri hækkun einnig skipt jafnt á alla mánuði ársins.“ Í úrskurðinum er söluskattur ársins 1974 hækkaður um kr. 594.000 og lögð á viðurlög til 16. júlí 1977, kr. 353.205, en ársins 1975 hækkaður um kr. 892.500 og lögð á viðurlög til 16. júlí 1977, kr. 389.906. Samtals gera þessar fjárhæðir kr. 2.229.611. Kærufrestur til ríkisskattstjóra vegna breyt- ingaatriða var 21 dagur fra dagsetningu úrskurðarins. Þennan úrskurð svo og hina tvo kærði lögmaður gerðarþola með bréfi, dags. 12. ágúst 1977. Þar segir, að Árni Björn Birgisson, löggiltur endur- skoðandi, hafi tekið að sér að yfirfara umrætt bókhald gerðarþola og muni skila álitsgerð innan fárra vikna. Fyrr en sú niðurstaða lægi fyrir, væri þýð- ingarlaust að taka til lögfræðilegra efnisvarna og þess krafist, að gerðarþoli fengi að flytja mál sitt, áður en frekari úrskurður yrði á lagður. Rökstuðn- ingur endurskoðandans fyrir kæru gerðarþola er dagsettur 11. janúar 1978. Verður nú vikið að skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra og rök- stuðningi endurskoðandans fyrir kæru gerðarþola að því marki, sem hér þykir skipta máli. Í skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra segir, að á þeim árum, sem athugun náði til, hafi gerðarþoli rekið bókaverslunina Grímu að Garðaflöt 16—18 í Garðakaupstað. Jafnframt rekstri verslunarinnar hafi gerðarþoli haft umboð fyrir HHÍ og SÍBS í Garðakaupstað. Þá var gerðarþoli í fullu starfi sem framkvæmdastjóri iðnskóla á Íslandi. 1007 Skattframtöl gerðarþola umrædd gjaldár séu undirrituð af gerðarþola og eiginkonu hans. Með framtölunum fylgi óundirritaðir rekstrar- og efna- hagsreikningar ásamt sundurliðun á skuldum við viðskiptamenn pr. 31/12 1974 og pr. 31/12 1978. Í tilefni af athugun rannsóknardeildarinnar lagði gerðarþoli fram gögn þessi vegna veslunarrekstrarins: vegna rekursársins 1974: viðskiptamanna- bók, fylgiskjalamöppur, hlaupareikningsstofnmiða og hlutamiðabók vegna HHÍ. Vegna rekstrarársins 1975: sömu gögn auk strimla úr sjóðvél, vöru- talningarbókar pr. 31/12 1975 og frumbókar vegna sölu til Garðakaupstað- ar. Annað bókhald hafði gerðarþoli ekki haldið vegna rekstrarins. Ekki sjóðbók, dagbók eða aðal- og efnahagsbók. Kveður skýrslan, að gerðarþoli hafi ekki haldið annars konar skráningu á sölu og gjöldum vegna rekstrar verslunarinnar. Hafi því reynst útilokað að rekja viðskiptin og notkun fjár- muna. Ekki sé ljóst, á hverju rekstrar- og efnahagsreikningar séu byggðir. Tilfærð sala hvers mánaðar á söluskattsskýrslum 1975 sé í samræmi við sölu skv. framlögðum kassastrimlum. Samræmi sé með söluskattsskýrslum 1974 og tilfærðri sölu á rekstrarreikningi fyrir það ár, en sala skv. sölu- skattsskýrslum 1975 5.000 kr. lægri en tilfærð sala í rekstrarreikningi fyrir það ár. Þar sem gerðarþoli hafi ekkert bókhald haldið, hafi ekki reynst unnt að sannreyna einstaka liði á rekstrar- og efnahagsreikningum með- fylgjandi framtölum 1975 og 1976. Niðurstaða athugunar á heildarvörkaupum verslunarinnar árin 1974 og 1975 skv. framlögðum gögnum í samanburði við tilfærð vörukaup á rekstr- arreikningum var sú, að vörukaup á rekstrarreikningi 1974 voru vanfærð um kr. 1.087.008 (4.517.973 = 3.430.965) og 1975 um kr. 1.721.293 (5.476.279 = 3.754.986). Af meðfylgjandi gögnum verði eigi séð, að vörusala til bæjarsjóðs Garðakaupstaðar, sem skv. upplýsingum þaðan hafi numið kr. 356.542 árið 1974 og kr. 779.888 árið 1975, sé innifalin í tilfærðri vörusölu á söluskatts- skýrslum og rekstrarreikningum. Fyrir liggi, að um nokkra aðra sölu gegn gjaldfresti hafi verið að ræða. Gerðarþoli hafi skilað undirrituðum söluskattsskýrslum fyrir öll sölu- skattstímabil árin 1974 og 1975. Þess er getið, að söluskattsskýrslurnar styðjist ekki við tilskilið bókhald skv. lögum nr. 51/1968, sbr. IV. kafla reglugerðar nr. 169/1970 um tilhögun bókhalds. Tilfærð sala á skýrslunum sé sala í versluninni skv. strimlum úr lokaðri sóðvél. Um annmarka á sölu- skattsskýrslum er að öðru leyti vísað til þess, sem greint hefur verið hér að framan. Þá segir, að við samanburð á skattframtölum gerðarþola umrædd ár auk rekstrar- og efnahagsreikninga, er þeim fylgdu, og öðrum fyrirliggjandi gögnum komi í ljós ýmsir frekari annmarkar: 1008 I. Vanframtalin sé inneign hjá bæjarsjóði Garðakaupstaðar kr. 116.553 pr. 31/12 1974 og kr. 423.583 pr. 31/12 1979. 2. Á árinu 1975 hafi gerðarþoli fengið úthlutað byggingarlóð nr. 2—6 við Eddufell í Reykjavík undir verslunarhúsnæði og greitt kr. 450.000 upp í gatnagerðargjöld til borgarverkfræðings ásamt kr. 6.345 í vaxtagjöld. Ekki sé getið um úthlutunina eða greiðslu gatnagerðargjalda, en vaxtagjöld- in talin fram. 3. Könnuð hafi verið bankaviðskipti gerðarþola og verslunar hans á árunum 1974 og 1975 í tveimur lánastofnunum. Ekki sé getið við Verzlunar- banka Íslands h/f víxilskulda verslunarinnar kr. 122.722 pr. 31/12 1974 og kr. 63.884 pr. 31/12 1975, sparisjóðsreiknings nr. 671819 á nafni versl- unarinnar með innstæðu kr. 17.181 pr. 31/12 1974 og kr. 19.415 pr. 31/12 1975, víxilskuldar gerðarþola sjálfs kr. 100.000 í árslok 1975 og hlaupa- reiknings nr. 18198 á nafni verslunarinnar með innstæðu kr. 233.911 pr. 31/12 1974 og kr. 509.292 pr. 31/12 1975 og vaxtatekna af þeim reikningi kr. 1.165 árið 1974 og kr. 4.204. Samkvæmt reikningsyfirliti hafi heildar- fjárhreyfingar á reikningi nr. 18198 verið sem hér segir: Ár: Úttekið: Innlagt: 1974 (frá 1. apríl) kr. 7.686.222 kr. 7.940.139 1975 — 12.441.819 — 12.717.000 Samkvæmt bankayfirliti hafi heildarfjárhreyfingar á hlaupareikningi nr. 418 á nafni verslunarinnar við Sparisjóð Kópavogs verið sem hér segir: Ár: Úttekið: Innlagt: 1974 kr. 1.965.466 kr. 1.933.928 1975 — 61.140 — 34.526 Ekki sé getið inneigna á þessum reikningi kr. 27.095 pr. 31/12 1974 og kr. 481 pr. 31/12 1975 og vaxtatekna kr. 794 árið 1974 og kr. 475. Heildarfjárhreyfingar á bankareikningi nr. 5793 á nafni verslunarinnar við Sparisjóð Kópavogs hafi skv. bankayfirliti verið sem hér segir: Ár: Úttekið: Innlagt: 1974 kr. 1.113.000 kr. 332.223 1975 — 0 — 2.161 Ekki sé getið inneigna á þessum reikningi kr. 16.627.50 pr. 31/12 1974 og kr. 18.789 pr. 31/12 1975 eða vaxtatekna kr. 15.435.60 árið 1974 og kr. 2.161 árið 1975. 1009 4. Inneignar hjá Innkaupastofnun bóksala kr. 37.563 pr. 31/12 1974 skv. viðskiptamannabók verslunarinnar sé ekki getið. Meginniðurstöður skýrslu rannsóknardeildarinnar eru svohljóðandi: „„Gjaldandi er bókhaldsskyldur samkvæmt lögum nr. $1/1968 um bók- hald. Af því, sem hér að framan hefur verið rakið, er ljóst, að skattframtöl gjaldanna, ársreikningar þeir, sem þeim skattframtölum fylgja, og sölu- skattsskýrslur fyrir þau ár, sem rannsökuð voru, eru háð miklum ann- mörkum, og verða hér raktir þeir helstu, en að öðru leyti er vísað til þess, sem rakið er í skýrlunni hér að framan, og til annarra gagna málsins: 1. Gjaldandi hefur ekkert bókhald fært rekstrarárin 1974 og 1975. Árs- reikningar þeir, sem fylgja skattframtölum gjaldárin 1975 og 1976, og söluskattsskýrslur rekstrarárin 1974 og 1975 styðjast því ekki við tilskil- ið bókhald, sbr. lög nr. 51/1968 og IV. kafla reglugerðar nr. 169/1970 um söluskatt. Þá hefur gjaldandi eigi haldið annars konar skráningu á seldum vörum í verslun sinni og greiddum kostnaði. Er því útilokað að rekja einstaka liði á ársreikningum og sölu skv. söluskattsskýrslum til þeirra gagna, sem lögð hafa verið fram, enda veita framlögð gögn og upplýsingar ófullnægjandi fræðslu um rekstur og fjárreiður verslunar gjaldanda á nefndum árum. 2. Eins og rakið er í skýrslunni, eru vörukaup verulega vanframtalin á rekstrarreikningum fyrir árin 1974 og 1975, er fylgja framtölum gjald- árin 1975 og 1976. Reiknuð álagning samkvæmt þeim ársreikningum, þegar búið er að taka tillit til birgðabreytinga án söluskatts, er 31% fyrir árið 1974 og 42% fyrir árið 1975. Af verulegum vanframtöldum vöru- kaupum hlýtur því að leiða, að vörusala á sömu ársreikningum og á öllum söluskattsskýrslum fyrir rekstrarárin 1974 og 1975 sé verulega vanframtalin. Í þessu sambandi má einnig benda á fjárhreyfingar á bankareikningum gjaldanda. 3. Ýmsir annmarkar aðrir eru á skattframtölum gjaldanda gjaldárin 1975 og 1976. Má í því sambandi benda á, að bæði eru skuldir og eignir van- framtaldar og eignabreytinga ekki getið, eins og rakið er í skýrslunni. Þá eru og m. a. vaxtatekjur vanframtaldar. Loks má benda á, að lífeyrir gjaldanda skv. þeim skattframtölum er afbrigðilega lágur. Þá fá tilfærð- ar happdrættisvinningsfjárhæðir ekki staðist. Af öllu því, sem hér hefur verið rakið, er ljóst, að skattframtöl, ársreikn- ingar og söluskattsskýrslur eru háð veigamiklum annmörkum og verða ekki lögð til grundvallar álagningu opinberra gjalda.“ 64 1010 Í skýrslum hjá rannsóknardeild ríkisskattstjóra kvað gerðarþoli strimla úr sjóðvélinni hafa verið merkta viðkomandi mánuði og ári, er þeir voru teknir úr sjóðvélinni. Hann kvaðst semja skuldalista upp úr viðskipta- mannabók um hver áramót. Hann kvað öll vörukaup verslunarinnar hafa verið skráð í viðskiptamannabók eftir bestu vitund. Í síðari skýrslunni kvað gerðarþoli endurskoðanda sinn, Gústaf A. Ágústsson, vera löggiltan og vinna reikningsskil að öðru leyti. Einu persónulegu viðskiptin í viðskipta- mannabók vera viðskipti við BYKO. Staðgreiðsluvörukaup frá bókaútgef- endum væru ekki færð í bækur, vegna þess að mjög lítil brögð væru að þess konar vörukaupum. Samkvæmt skýrslu rannsóknardeildarinnar námu þessi vörukaup kr. 218.881 árið 1974 og kr. 167.663 árið 1975. Hann kvaðst færa frumbók yfir vörusölu út í reikning til bæjarsjóðs Garðakaupstaðar, en taldi litla aðra lánastarfsemi eiga sér stað. Allar greiðslur, sem kæmu frá bæjarsjóði, væru slegnar inn á sjóðstrimla sjóðvélar, en gjöld gerðar- þola til bæjarsjóðs millifærð að öðru leyti og koma til frádráttar skuld. Hann kvað reikn. nr. 5793 í Sparisjóð Kópavogs fyrst og fremst hafa verið notaðan fyrir heimilið og mikinn hluta happdrættisvinninga lagðan þar inn. (Í fyrri skýrslunni kvaðst hann á umræddum árum hafa notað hlaupareikn- ing nr. 418 í Sparisjóði Kópavogs, en opnað reikning nr. 18198 í Verzlunar- bankanum, sennilega á árinu 1974. Á þá reikninga hafi farið allt hans fjár- magn og rekstri ekki haldið aðskildum frá einkaúttekt). Hann kvaðst ætla að koma upp verslun að Eddufelli 2—6, Reykjavík, og hafa greitt kr. 250.000 þann 16. júní 1975 inn á gatnagerðargjöld til skrifstofu borgar- verkfræðings. Hann kvað sjóðstrimlum fyrir rekstrarárið 1974 hafa verið komið á skattstofu Reykjanesumdæmis og í vörslur þar. Þá tók gerðarþoli fram, að skattstofa Reykjanesumdæmis hafi rannsakað fengin bókhalds- gögn fyrir tvö ár, þ. e. rekstrarárin 1973 og 1974, fyrir utan fyrirspurnir varðandi ýmsa þætti reksturs. Öllu hafi verið svarað og gögn sýnd, en engin ábending, óskir eða fyrirmæli um að færa bókhald á annan hátt hafi komið fram. Í rökstuðningi endurskoðandans, dags. 11. jan. 1978, segir m. a., að gerðarþoli hafi við rannsókn málsins ekki á neinn hátt reynt að tálma rann- sóknina eða skjóta undan gögnum. Ein af ástæðum þess, að gerðarþoli hafi ekki haldið frekara bókhald, væri m. a. sú, að í tvígang hafi hann verið heimsóttur af starfsmönnum skattstjóra Reykjanesumdæmis. Við þær heimsóknir hafi hann óskað eftir, að sér yrði bent á, á hvern hátt bókhald sitt væri ófullnægjandi, en nefndir starfsmenn ekki getað leyst úr því og hljóti gerðarþoli því að vera í góðri trú um sín mál. Bókhaldi og ársreikn- ingum gerðarþola hafi því verið haldið í sama formi öll þau ár, er hann hafi verið með rekstur. Rannsóknardeildin hafi leitt fram, hver væru vöru- kaup gerðarþola umrædd ár. Á sama hátt hefði rannsóknardeildin mátt 1011 sannreyna alla aðra liði í rekstrarreikningi gerðarþola, en öll fylgiskjöl hafi verið lögð fram og þeim raðað í fylgiskjalamöppur eftir stafrófsröð á selj- endum aðfanga. Bent er á viðskiptamannbók, sem færð sé mjög ítarlega umrædd ár. Með því að greiða nær allt með ávísunum og nota til þess tvo veltufjárreikninga sé bundin meðferð á sjóði og þar af leiðandi gerlegra að rekja viðskiptin. Í versluninni sé sérstök lokuð sjóðvél, sbr. 22. gr. reglu- gerðar nr. 169/1970 um söluskatt, og afrit úr þeirri sjóðvél ætíð geymd. Af stofnmiðum með ávísunum megi sjá, að ætíð sé rituð dagsetning og texti greiðslunnar. Varðandi lánsölu, sem eingöngu sé til bæjarsjóðs Garða- kaupstaðar, er tekið fram, að hún sé talin fram til söluskatts, þegar hún sé greidd. Á þann hátt myndist hugsanlega 1—2 mánaða dráttur á sölu- skattsskilum, en þessari lánsölu sé alfarið ekki skotið undan, eins og skýrsla rannsóknardeildarinnar beri með sér. Í máli þessu virðist endurskoðandan- um þungamiðjan vera þau frávik, sem fram hafi komið varðandi gjaldfærð vörukaup og vörukaup samkvæmt framlögðum gögnum. Út frá því verði að reikna ætlað undanskot gerðarþola. Þau frávik, sem hér um ræði, séu kr. 1.087.008 árið 1974 og kr. 1.721.293 árið 1975. Samkvæmt þeim vöru- kaupum, sem reiknuð væru eftir framlögðum gögnum og hlutdeild vöru- flokka út frá kr. 4.517.973 árið 1974 og S.476.279 árið 1975 yrði vegin meðalálagning sem næst 28.90% árið 1974 og 29.93% árið 1975, en sam- kvæmt skattframtölum reiknist meðalálagning 31.0% árið 1974 og 42.2% árið 1975. Af því megi ljóst vera, að ekki sé skotið undan sölu að öllu leyti í hlutfalli við vanfærð vörukaup, en samkvæmt reiknaðri veginni meðalálagningu hefði vörusala átt að vera $.790.568 árið 1974 og kr. 7.611.570 árið 1975, en þá hafi verið bætt við söluskatti. Samkvæmt gögn- um málsins var söluskattsskyld velta gerðarþola skv. undirrituðum sölu- skattskýrslum og óundirrituðum rekstarreikningum kr. 4.213.124. árið 1974 og kr. $.381.388 árið 1975, þó kr. 5.000 lægri síðara árið á sölusakttsskýrsl- um en rekstararreikningi. Með tölulegum útreikningi kemur fram hjá end- urskoðandanum, að birgðir hafi í ársreikningum verið afreiknaðar um 30.0% álagningu árið 1974 og 31.6%0 álagningu árið 1975. Um sé að ræða sem næst 2% frávik reiknaðrar veginnar meðalálagningar milli ára, en eðli- legt sé að taka tillit til a. m. k. 3—5% rýrnunar. Af þessu megi ljóst vera, að gerðarþoli geti með fullum rökum sýnt fram á, hvert sé sennilegast söluverðmæti í verslun hans á umræddum árum. Fyrir liggi, hver séu van- talin vörukaup í versluninni og meðalálagning verði eigi tortryggð, þegar þessi atriði öll séu virt. Um byggingarlóðina við Eddufell, Reykjavík, hafi mikil óvissa ríkt strax um úthlutunina. Enn þann dag í dag séu engar byggingarframkvæmdir hafnar þar og gerðarþoli m. a. fengið bréf frá borgaryfirvöldum, þar sem nefnd úthlutun hafi verið afturkölluð. 1012 Samkvæmt veltufjárreikningum gerðarþola við nefndar lánastofnanir í skýrslu rannsóknardeildarinnar hafi inn- og útgreiðslur á umræddum árum numið eftirtöldum fjárhæðum : Ár: Innlagt: Úttekið: 1974 kr. 9.874.067 kr. 9.651.688 1975 — 12.7S1.526 — 12.502.759 Bæði í skýrslu rannsóknardeildarinnar og í forsendum með úrskurði rík- isskattstjóra varðandi tekjuskatt sé látið að því liggja, að þessi háa velta hljóti að vera til komin vegna undandreginnar sölu. Hér sé um mikinn mis- skilning að ræða. Mjög auðvelt sé að ná upp hárri veltu á slíkum reikning- um, m. a. með millifærslum. Gerðarþoli hafi einnig tekið fram, að allir fjármunir vegna umboðsstarfa hans hafi runnið í gegnum þessa reikninga, og nefnt sem dæmi, að á árinu 1975 hafi sú velta numið sem næst kr. 2.500.000. Samkvæmt yfirliti HHÍ hafi veltan numið kr. 2.411.600 það ár. Þá hafi auk þess runnið í gegnum þessa reikninga vinningsfjárhæðir gerðar- þola. Á umræddum árum hafi gerðarþoli verið í byggingarframkvæmdum að Mávanesi 21 í Garðakaupstað. Veltufjárreikningana hafi hann notað að öllu leyti vegna þeirra framkvæmda, sem numið hafi kr. 5.582.697 á árinu 1974 og kr. 1.192.910 á árinu 1975. Þegar einnig sé tekið tillit ætlaðrar heildarsölu skv. framangreindum útreikningum auk vinnulauna, megi sjá, að áðurnefdar fjárhæðir, sem velt hafi verið á þessum bankareikningum, séu að fullu skýrðar. Að lokum segir svo í rökstuðningi endurskoðandans: „„Að því, sem að framan hefur verið rakið, þykir mér sýnt, að hækkun tekna umbjóðanda míns, samanber úrskurði ríkisskattstjóra, sé ekki byggð á rökstuddum niðurtöðum, t. d. úr skýrslum rannsóknardeildarinnar. Ég hefi hér að framan sýnt fram á, hver væri ætluð vörusala umbjóðanda míns, og fyrir liggja vantalin vörukaup. Samkvæmt þeim niðurstöðum tel ég eðlilegast að reikna hækkun áður álagðra opinberra gjalda umbjóðanda míns. Álagningar ríkisskattstjóra eru órökstuddar og að mínu mati ekki byggðar á neinum niðurstöðum. Er þeim úrskurðum því algerlega mótmælt og þess krafist, að þeir verði stórlega lækkaðir eða felldir niður. Umbjóð- andi minn hefur á allan hátt reynt að auðvelda rannsókn málsins og alls ekki reynt að skjóta undan gögnum. Ber að taka tillit til þess við úrskurð málsins auk þess sem hann hefur verið í góðri trú um rettmæti reiknings- skila sinna og hnökralaust bókhald, samanber lýsingu hér að framan. Varðandi reiknaða sölu hér að framan geri ég þá kröfu, að tekið verði tillit til eðlilegrar rýrnunar í versluninni. Ég vil því fyrir hönd umbjóðanda míns gera þá kröfu, að úrskurður ríkisskatstjóra verði alfarið byggður á 1013 þeim vörukaupum, sem fram koma í skýrslunni, og ætluð sala reiknuð eftir þeim. Ég fullyrði, að hér sé um tæmandi vörukaup að ræða, enda er rann- sóknardeildinni auðvelt að sannreyna það. Önnur atriði, sem rakin eru í skýrslu rannnsóknardeildarinnar og úrskurðum ríkisskattstjóra, tel ég, að umbjóðandi minn hafi fyllilega gert grein fyrir og séu þau á engan hátt tortryggileg.““ Síðari úrskurður ríkisskattstjóra varðandi söluskattinn, dags. 31. mars 1978, er svohljóðandi: „Ríkisskattstjóri hefur 16. jan. 1978 móttekið kæru yðar varðandi Magn- ús Þorleifson, Móaflöt 27, Garðabæ, nafnnr. 6293-5626, yfir álögðu sölu- gjaldi árin 1974 og 1975 og hefur í tilefni af henni kveðið upp svofelldan úrskurð: Kröfur umboðsmanns kæranda: Að hækkun ríkisskattstjóra á sölugjaldi kærandans árin 1974 og 1975 verði lækkuð stórlega og ákveðin með hliðsjón af vantöldum vörukaupum og sennilegri álagningu. Forsendur ríkisskattstjóra: Rétt þykir að verða við kröfunni í aðalatriðum. Hæfilegt þykir nú að ákvarða hækkun sölugjalds og viðurlög fram til 16. júlí 1977 þannig: Árið 1974. Viðurlög Stofn til % Hækkun til 16/7 '77 Mán. hækkunar sölugj. sölugj. % kr. jan. 125.000 kr. 13 16.250 kr. 61,5 9.993 febr. 125.000 — 13 16.250 — 60 9.750 1.—24/3 125.000 — 13 16.250 — 58,5 9.506 25/3—31/4 125.000 — 17 21.250 — 65,5 13.918 maí 125.000 — 17 21.250 — 64 13.600 júní 125.000 — 17 21.250 — 62,5 13.281 júlí 125.000 — 17 21.250 — 6l 12.962 ágúst 125.000 — 17 21.250 — 59,5 12.643 sept. 125.000 — 17 21.250 — 58 12.325 okt. 125.000 — 19 23.750 56,5 13.418 nóv. 125.000 — 19 23.750 55 13.062 des. 125.000 — 19 23.750 53,5 12.706 Samtals 1.500.000 kr. 247.500 kr. 147.164 1014 Ár 1975. Viðurlög Stofn til % Hækkun til 16/7 '77 Mán. hækkunar sölugj. sölugj. % kr. jan. 175.000 kr. 19 33.250 kr. 52 17.290 febr. 175.000 — 19 33.250 — 50,5 16.791 mars 175.000 — 20 35.000 — 49 17.150 apríl 175.000 — 20 35.000 — 47,5 16.625 maí 175.000 — 20 35.000 — 46 16.100 júní 175.000 — 20 35.000 — 44,5 15.575 Júlí 175.000 — 20 35.000 — 43 15.050 ágúst 175.000 — 20 35.000 — 41,5 14.525 sept. 175.000 — 20 35.000 — 40 14.000 okt. 175.000 — 20 35.000 — 38,5 13.475 nóv. 175.000 — 20 35.000 — 37 12.950 des. 175.000 — 20 35.000 — 35,5 12.435 Samtals 2.100.000 kr. 416.500 — 181.956 Úrskurðarorð: Viðbótarsölugjald árið 1974 lækkar um 346.500 kr., eða úr 594.000 kr. í 247.500 kr. Viðbótarsölugjald árið 1975 lækkar um 476.000 kr., eða úr 892.500 kr. í 416.500 kr. Viðurlög fram til 16. júlí 1977 lækka um 413.991 kr., eða úr 743.111 kr. í 329.120 kr. Lækkun verður samtals 1.236.491 kr. Kærufrestur til ríkisskattanefndar vegna breytingaátriða er 21 dagur frá dagsetningu þessa úrskurðar.““ Með bréfi innheimtumanns ríkissjóðs, dags. 30. mars 1978, var skorað á gerðarþola að greiða viðbótarsöluskattinn ásamt viðurlögum o. fl. eða semja um greiðslu fyrir 1. maí nk., svo komist yrði hjá frekari innheimtu- aðgerðum. Með bréfi lögmanns gerðarþola, dags. 24. apríl 1978, var til- kynnt, að gerðarþoli yndi ekki úrskurðum ríkisskattstjóra og væri staðráð- inn í að bera lögmæti þeirra undir dómstóla og taka til varna í lögtaksmáli. Með bréfi endurskoðandans, dags. 12. apríl 1978, voru úrskurðir ríkisskatt- stjóra kærðir til ríkisskattanefndar og nánari rökstuðningur boðaður innan tíðar. Sá rökstuðningur er ódagsettur. Í rökstuðningi endurskoðandans fyrir kærunni til ríkisskattanefndar er alfarið vísað til rökstuðnings með kæru til ríkiskattstjóra og ítrekaðar þar gerðar kröfur. Ekki verði af úr- 1015 skurði ríkiskattstjóra séð, að hann taki tillit til þeirra atriða, sem rakin séu í rökstuðningi þeim að öðru leyti en því, að ætluð vantalin velta sé lækkuð. Í úrskurði ríkisskattanefndar segir m. a., að tildrög málsins séu þau, að rannsóknardeild ríkisskattstóra hafi tekið framtöl gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 til athugunar. Þess er getið, að gerðarþoli hafi rekið bókaverslun umrædd ár og verið með umboð fyrir Happdrætti Háskóla Íslands og Happ- drætti SIBS. Eiginkona gerðarþola hafi unnið í versluninni, en gerðarþoli verið fastur starfsmaður hjá Sambandi iðnskóla á Íslandi. Skýrsla rann- sóknardeildar liggi fyrir í gögnum málsins. Meginniðurstöður skýrslunnar, sem greindar voru, eru síðan teknar upp í úrskurðinum. Þá segir svo Í úr- skurði ríkisskattanefndar „Í framhaldi af þessu hefur ríkisskattstjóri tekið framtöl kæranda gjald- árin 1975 og 1976 til endurálagningar og áætlað viðbótartekjur. Jafnframt lagði ríkisskattstjóri á kæranda viðbótarsöluskatt og viðurlög vegna áætl- aðrar vanframtaldrar sölu. Í kæru til ríkisskattanefndar gerir umboðsmaður kæranda þá aðalkröfu, að allar viðbótarálögur á kæranda verði felldar niður, þar sem málið hafi af hálfu ríkisskattstjóra ekki verið stutt nægilegum rökum. Til vara er gerð sú krafa, að framtölin verði látin standa í sinni uppruna- legu mynd að viðbættum þeirri vantöldu veltu og vörukaupum, sem leitt er í ljós í rökstuðningi hans og hefur ekki verið á móti mælt. Af hálfu ríkisskattstjóra er krafist staðfestingar á gengnum úrskurðum. Umboðsmaður kæranda hefur ekki mótmælt því, að vörukaup kæranda hafi verið vantalin um kr. 1.087.008 á árinu 1974 og kr. 1.726.293 á árinu 1975. Þegar litið er til þessa og þeirra vörukaupa, sem fram koma umrædd ár, er ljóst, að rekstrarreikningar kæranda eru ekki marktækir. Jafnframt hefur ekki komið fram nægileg skýring á lágum lífeyri, þar eð kærandi hefur ekki fært sönnur á umdeilda happdrættisvinninga. Með tilvísun til ofanritaðs, verða framtöl kæranda gjaldárin 1975 og 1976 ekki lögð til grundvallar við álagningu opinberra gjalda. Hinsvegar er teknaáætlun ríkisskattstjóra hærri en efni standa til og þykir mega lækka hana um kr. 1.000.000 hvort ár. Að öðru leyti eru úrskurðir ríkisskattstjóra staðfestir.““ Í öðru lögaksmáli vegna hækkunar á tekjuskatti gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 og ákvörðunar skyldsparnaðar hans gjaldárið 1976 hefur gerðarþoli tekið til varna. Af hálfu gerðarþola hefur verð lagt fram í málinu skjal frá nefnd þeirri, er starfar skv. 6. mgr. 48. gr. laga nr. 68/1971, sbr. 18. gr. laga nr. 7/1972. Þar segir, að nefndin hafi komið saman til fundar hinn 11. desember 1979 og tekið fyrir að ákveða sekt gerðarþola vegna meints undandráttar á tekju- 1016 skatti, tekjuútsvari og söluskatti. Málavextir séu þeir, að rannsóknardeild ríkisskattstjóra hafi gert athugun á bókhaldi og skattframtölum gerðarþola. Skýrsla deildarinnar ásamt gögnum málsins hafi legið fyrir til athugunar. Tekið er fram, að gerðarþoli hafi ekki tekið til varnar fyrir nefndinni. Síðan segir svo: „„Ríkisskattanefnd hefur með úrskurði, uppkveðnum 19. mars 1979, hækkað tekjuskatt gjaldþegnsins gjaldárin 1975 og 1976 um kr. 1.775. 015,00 og söluskatt árin 1974 og 1975 um kr. 664.000,00. Af því, sem fram hefur komið í málinu, má telja sannað, að gjaldþegn hafi á gjaldárunum 1975 og 1976 dregið tekjur undan skattlagningu, og Þykir brot hans varða við 1. mgr. 48. gr. laga nr. 68/1971. Þá hefur gjald- andi dregið undan tekur til tekjuútsvars á gjaldárunum 1975 og 1976. Þykir það varða við 2. mgr. 24. gr. laga nr. 8/1972, sbr. 1. mgr. 48. gr. laga nr. 68/1971. Ennfremur hefur gjaldþegn dregið undan söluskatt árin 1974 og 1975, og þykir það brot varða við 25. gr. laga nr. 10/1960, sbr. 14. gr. laga nr. 10/1974. Fyrir brot þessi telst sekt hæfilega ákveðin kr. 2.500. 000,00. Ályktarorð: Magnús Þorleifsson, Móaflöt 27, Garðabæ, greiði sekt til ríkissjóðs að fjárhæð kr. 2.000.000,00 og til bæjarsjóðs Garðabæjar að fjárhæð kr. 500.000,00.““ Við þingfestingu málsins, þar sem mætt var af hálfu gerðarþola, var lögð fram skrifleg lögtaksbeiðni. Þar var þess óskað, að gert yrði þegar lögtak hjá gerðarþola til tryggingar skuldinni auk dráttarvaxta og kostnaðar. Var skuldin sundurliðuð þannig: Söluskattur, hækkun 1974 ..............0..0000.. kr. 394.664 Söluskattur, hækkun 1975 ...........000.0....000.... — 598.456 Dráttarvextir til 15/6 1979 .........0.0.0.0....000 — 387.317 Þá er bókað, að dráttarvextir væru framreiknaðir til 15. júní 1979 og að krafist væri lögtaks til tryggingar greindum fjárhæðum auk 4% dráttar- vaxta af höfuðstól skuldarinnar frá 15. júní 1979 til greiðsludags auk annars áfallandi kostnaðar, þ. á m. við gerð þessa og eftirfarandi uppboð, ef til kæmi. Gerðarþoli hefur gefið skýrslu fyrir dóminum. Af hálfu gerðarbeiðanda er því haldið fram, að söluskattshækkunin sé réttmæt og vísað til ákvæða 16. og 21. gr. laga nr. 10/1960, sbr. lög nr. 10/1974, og fullyrt, að löglega hafi verið að hækkuninni staðið. Til rök- 1017 stuðnings fyrir réttmæti álagningarinnar er einnig vísað til þeirra skjala, sem lögð hafi verið fram undir rekstri málsins. Er því aðalkröfu gerðarþola mótmælt. Þá er varakröfu gerðarþola mótmælt og í því sambandi bent á, að söluskattsskýrslur rektraráranna 1974 og 1975 hafi hvorki stuðst við bókhaldslögin né sérákvæði um tilhögun bókhalds í söluskattsreglugerð. Þá sé viðurkennt af hálfu gerðarþola, að sala hafi verið verulega vanframtalin, án þess að fullnægjandi skýringar séu gefnar af hans hálfu á því, hvers vegna svo hafi verið, og eigi geti hann þess, til hverra tímabila hin van- framtalda sala heyri. Því hafi orðið að áætla gerðarþola stofn til söluskatts fyrir hvert söluskattstímabil áranna 1974 og 1975 og ákvarða söluskatt ásamt viðurlögum í samræmi við þá áætlun. Er mótmælt málsástæðum og lagarökum í greinargerð gerðarþola. Þá var því haldið fram við munn- legan flutning málsins, að sá grunnur, sem gerðarþoli hafi byggt á, hafi eigi verið það traustur, að á þeim grunni hafi mátt byggja. Annmarkar hafi verið á bókhaldi gerðarþola framtölum hans og söluskattsskýrslum. Hækkun skattayfirvalda sé raunhæf og skuli vera það há, að nægilegt sé. Þerri málsástæðu gerðarþola, að kröfugerðin væri röng, var alfarið mót- mælt. Í upphaflegri lögtaksbeiðni sé fólgin söluskattshækkunin og viðurlög skv. söluskattslögum. Þá var lagt í vald dómsins að kveða upp úr um þá málsástæðu gerðarþola, að málskostnaður verði aðeins dæmdur í öðru mál- inu, þar sem bæði málin væru eigi rekin saman, sbr. 71. gr. laga nr. 85/ 1936. Af hálfu gerðarþola er þess óskað, að rökstuðningar endurskoðandans frá 11. janúar 1978 skoðist í heild sem hluti greinargerðar gerðarþola. Fyrir aðalkröfu gerðarþola er fært fram, að ein af grunnreglum íslenskra skatt- lagningarákvæða birtist í upphafi 37. gr. laga nr. 68/1971. Segi þar skýrum stöfum, að skattstjóri skuli leggja tekjuskatt á gjaldanda samkvæmt fram- tali hans, auk þess sem heimilt sé að leiðrétta einstaka liði, ef óyggjandi upplýsingar séu fyrir hendi, sem grundvalli slíka breytingu. Byggt er á því, að ekki hafi verið gætt réttra aðferða við álagningu viðbótarsöluskattsins. Fyrst og fremst sé ljóst, að upphaflegi úrskurðurinn sé rangur, enda viður- kennt í þeim síðari. Þá þyki úrskurðunum öllum áfátt í því, að lítt eða ekki sé hirt um lögboðinn rökstuðning. Brjóti slík vinnubrögð í bága við ótvíræð ákvæði skattalaga, þar sem sterkt sé kveðið að orði í þessu efni. Geti úrskurðirnir því ekki talist löglegur grundvöllur undir skattheimtu í máli þessu. Varðandi varakröfu er því haldið fram, að eigi verði efast um, að gerðarþoli hafi rækilega uppfyllt hina lögmætu upplýsingaskyldu, þegar litið sé til efnis skýrslu endurskoðandans. Því hafi skattayfirvöldum borið að leggja upplýsingar hans og skýringar að fulli til grundvallar við ákvörð- un viðbótarsöluskattsins. Er sérstök athygli vakin á því, að gerðarþoli hafi lagt út í mjög kostnaðarsama bókhaldsathugun til þess að sannreyna mistök 1018 síns fyrri bókhaldara, en af þeim mistökum sé allt þetta mál sprottið. Hann hafi því gert allt, sem í mannlegu valdi stóð, til að koma á framfæri réttum upplýsingum. Jafnframt beri að undirstrika það, að gerðarþoli hafi staðið í góðri trú um, að bókhaldið væri nægilega fært að óskum skattayfirvalda, enda hafi skattstofa Reykjanesumdæmis skoðað það án þess að gera við það athugasemdir. Séu því ekki efni til að beita gerðarþola frekari skatt- lagningu, hvað þá viðurlögum. Þá var því haldið fram við munnlegan flutning málsins varðandi formhlið málsins, að kröfugerð í lögtaksbeiðni væri beinlínis röng samkvæmt síðari úrskurði ríkisskattstjóra frá 31. mars 1978. Því væri grundvöllur málsins rangur. Dráttarvaxtakrafan væri ólög- mæt skv. 2. tl. 2. mgr. 21. gr. söluskattslaga. Viðurlög væru með öllu ó- sundurliðuð. Kröfurnar væru því með öllu ódómhæfar skv. 1. mgr. 88. gr. og 113. gr. laga nr. 85/1936 og 7. gr. lögtakslaga. Þá hafi 71. gr. laga nr. 85/1936 verið með öllu sniðgengin. Átt hafi að sameina mál þetta hinu lögtaksmálinu og því beri aðeins að dæma málskostnað í einu máli. Því var ekki mótmælt, að af hálfu gerðarþola hefði verið fallist á þá málsmeð- ferð að reka málin aðskilin, en 71. gr. laga nr. 85/1936 stæði samt óbreytt og dómara jafnvel borið að sameina málin ex officio. Varðandi efni máls var því haldið fram, að hlutur gerðarþola hafi verið fyrir borð borinn við meðferð skattayfirvalda samkvæmt skýrslu rannsóknardeildar ríkisskatt- stjóra. Þar væri getið um bókhald gerðarþola og síðan sagt, að bókhaldið hafi ekki verið neitt. Var vitnað til 1. mgr. 5. gr. laga nr. 51/1968 um bók- hald og 7. gr. sömu laga varðandi sjóðvél, sem gerðarþoli hafi notað og fært í einu lagi sölu dagsins. Öll fjármagnsnotkun gerðarþola hafi farið um tékkareikninga og hann haldið vörutalningarbók. Eina, sem verið hafi að, hafi verið formið, en þar hafi gerðarþoli verið í góðri trú. Með öllu væri röng sú fullyrðing ríkisskattstjóra, að gerðarþoli hafi ekkert bókhald haldið. Í skýrslu rannsóknardeildarinnar sé mikið gert úr umfangi rekstrar gerðarþola, en þegar til eigi að taka, sé fyrirtæki hans eitt hið minnsta í landinu, þar sem hann og eiginkona hans vinni. Fram sé komið, að bls. 8 í skýrslu rannsóknardeildarinnar, hvað varðar happdrættisvinninga, sé alröng og þar vitlaust unnið úr upplýsingum. Gerðarþoli hafi verið skatt- lagður með eindæmum, þannig að úrskurðirnir, ef óbreyttir hefðu staðið, hefðu gert gerðarþola eignalausan og það um alla framtíð. Líf mannsins hefði verið lagt í rúst fyrir fullt og allt, hefði hann ekki haft vit á að bregð- ast rétt við. Var valdníðsla nefnd í því sambandi. Skýrsla rannsóknardeildar ríkisskattstjóra og fyrri úrskurður ríkisskattstjóra væru þannig, að nóg væri til að fella allt úr gildi. Auk þess sé ríkisskattanefnd skylt sem æðsta stjórn- valdi að taka hvern þátt máls til athugunar og leiða að því rökstudda álykt- un. Af því geri ríkisskattanefnd ekki neitt. Bent var á hið mikla frávik á hækkunum í úrskurðum ríkisskattstjóra og síðan væri ekki orð um málið 1019 í úrskurði ríkisskattanefndar. Öll meðferð skattayfirvalda sé því ólögmæt og verði aldrei notuð sem grundvöllur dómsmálsins. Þessi vinnubrögð verði ekki talin viðhlítandi. Það er fram komið í málinu, að í verslun gerðarþola var lokuð sjóðvél, sbr. 22. gr. reglugerðar nr 169/1970 um söluskatt. Söluskattsskylda veltu rekstrarárin 1974 og 1975 gaf gerðarþoli upp á söluskattskýrslum þau ár Í samræmi við sölu samkvæmt strimlum úr sjóðvélinni. Á því verður að byggja, að strimlarnir hafi verið áritaðir í samræmi við 22. gr. reglugerðar- innar, en geðarþoli hafi ekki fært söluna til bókar samkvæmt lögum þar um og á grundvelli strimlanna sem fylgiskjala. Það kemur skýrt fram af gögnum málsins, að bókhald gerðarþola var annars mjög ófullkomið og eigi viðhlítandi grundvöllur undir rekstrar- og efnahagsreikningum gerðar- þola umrædd ár. Söluskattsskýrslur gerðarþola studdust eigi við tilskilið bókhald skv. lögum nr. 51/1968 eða ákvæði IV. kafla reglugerðar nr. 169/ 1970 um söluskatt um tilhögun bókhalds. Var ríkiskattstjóra því heimilt, eins og á stóð, að áætla gerðarþola viðbótarsöluskatt og leggja á viðurlög, sbr. 42. gr. laga nr. 68/1971 og 16. og 21. gr. laga nr. 10/1960, sbr. 11. og 13. gr. laga nr. 10/1974. Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 51/1968 átti gerðarþoli að sjá um, að ákvæðum þeirra laga væri fullnægt. Lögtakskrafa málsins lýtur að þeim gjöldum, sem ákveðin voru með fullnaðarúrskurði ríkisskattanefndar 19. mars 1979, sem staðfesti síðari úr- skurð ríkisskattstjóra frá 31. mars 1979, en í þeim úrskurði var í aðalatrið- um orðið við þeirri kröfu gerðarþola, að hækkun skv. fyrri úrskurði ríkis- skattstóra yrði stórlega lækkuð og ákveðin með hliðsjón af vantöldum vörukaupum og sennilegri álagningu. Eigi verður annað séð en færð hafi verið gild rök að þeim úrskurðum. Þegar framanritað er virt og haft í huga, að gerðarþoli hefur ekki gert grein fyrir raunverulegri söluskattsskyldri veltu sinni rekstrarárin 1974 og 1975, og auk þess viðurkennt af hans hálfu áðurgreind vanframtalin vörukaup og ótilgreindur vangoldin söluskattur, þykir áætlun ríkisskattstjóra mjög í hóf stillt. Af hálfu gerðarþola hefur eigi verið sýnt fram á, að útreikningur söluskattsins og viðurlaganna út frá áætluðum stofnum til hækkunar fari gegn settum réttarreglum. Rökstuðn- ingur fyrir kærum gerðarþola til ríkisskattstjóra og ríkisskattanefndar gat ekki komið í stað þess, sem skorti á löglegan grundvöll undir söluskatts- skýrslur gerðarþola. Gerðarþoli hefur ekki gert grein fyrir, hver var raun- veruleg söluskattsskyld velta í verslun hans umrædd ár né hvernig sú velta skiptist á söluskattstímabil. Af hans hálfu hafa verið viðurkennd verulega vanframtalin vörukaup og ótilgreindur sannanlega vangoldinn söluskattur. Þykir áætlun ríkisskattstjóra og ríkisskattanefndar mjög í hóf stillt, þegar virt eru vantalin vörukaup, ætluð álagning og sennilegast söluverðmæti í 1020 verslun gerðarþola samkvæmt rökstuðningi endurskoðandans. Eigi verður á það fallist með gerðarþola, að forsendur og rök skorti af hálfu skatta- yfirvalda fyrir þeirri áætlun, þannig að fella beri hana niður. Í úrskurði ríkisskattstjóra 31. mars 1978 er ítarleg sundurliðun eftir söluskattstíma- bilum í stofni til hækkunar, ákvörðuðum söluskatti og viðurlögum. Af hálfu gerðarþola hefur ekki verið sýnt fram á, að álagningin sé ekki í sam- ræmi við áætlaða söluskattsstofna. Þegar litið er til upphaflegrar kröfugerðar gerðarbeiðanda, tæmandi sundurliðunar á hækkun söluskattsins og ákvörðuðum viðurlögum í úr- skurði ríkisskattstjóra, nánari útfærslu kröfugerðarinnar í greinargerð gerðarbeiðanda, sem eigi var mótmælt af hálfu gerðarþola fyrr en við munnlegan flutning málsins, sbr. 113. gr. laga nr. 85/1936 i. f., og ákvæða 1. og 2. tl. 2. mgr. 21. gr. laga nr. 10/1960, sbr. 13. gr. laga nr. 10/1974, og 1. gr. laga nr. 26/1978, verður eigi á það fallist, að endanleg kröfugerð gerðarbeiðanda sé ódómhæf. Verður hún því tekin til greina fyrir kr. 993.120 (329.120 * 664.000), en viðurlög skulu þó vera 4.5% frá 16. sept- ember 1979 og 49% til þess tíma frá 16. júní 1979. Þá eru kröfur máls þessa eigi af sömu rót runnar og hækkanir á tekju- skatti gerðarþola gjaldárin 1975 og 1976 og skyldusparnaður hans gjaldárið 1976 þannig, að ákvæði 71. gr. laga nr. 85/1936 hafi þýðingu við ákvörðun málskostnaðar, en samkvæmt þessum málalokum ber að dæma gerðarþola til að greiða gerðarbeiðanda málskostnað, sem ákveðst kr. 250.000. Hlöðver Kjartansson, fulltrúi bæjarfógeta, kveður upp úrskurð þennan. Sá dráttur, sem orðið hefur á uppkvaðningu úrskurðarins, stafar af öðr- um önnum dómarans við embættið. Úrskurðarorð: Hið umbeðna lögtak skal fara fram hjá gerðarþola, Magnúsi Þor- leifssyni, til tryggingar 993.120 krónum ásamt 1'4% viðurlögum af 664.000 krónum fyrir hvern byrjaðan vanskilamánuð frá 16. júlí 1977 til 15. maí 1978, 3% viðurlögum fyrir hvern vanskilamánuð af sömu upphæð frá 16. maí 1978 til 15. júní 1979, 4% viðurlögum fyrir hvern byrjaðan vanskilamánuð af sömu upphæð frá 16. júní 1979 til 15. september 1979 og 4/2% viðurlögum fyrir hvern byrjaðan van- skilamánuð af sömu upphæð frá 16. september 1979 til greiðsludags. Gerðarþoli greiði gerðarbeiðanda, innheimtumanni ríkisins í Garða- kaupstað, 250.000 krónur í málskostað innan 15 daga frá lögbirtingu úrskurðarins að viðlagðri aðför að lögum. 1021 Miðvikudaginn 4. maí 1983. Nr. 187/1982. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissakstóknari) gegn Herði Sigurjóni Mýrdal Þórðarsyni (Garðar Garðarsson hdl.) Eggert Gunnþóri Gunnarssyni (Skarphéðinn Þórisson hrl.) Gylfa Kristni Sigurðssyni og (Örn Clausen hrl.) Andrési Magnússyni (Vilhjálmur Þórhallsson hrl.). Þjófnaður. Brot í opinberu starfi. Fjarskipti. Sýkna af ákæru fyrir tolllagabrot. Eignarupptaka. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Gaukur Jörundsson, settur hæstaréttardómari. Ríkissaksóknari hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 27. ágúst 1982 og gert þær kröfur, að ákærðu verði sakfelldir samkvæmt ákæru, þó svo, að felld verði úr ákærulið III B orðin „í heimildar- leysi““ og „út af vallarsvæðinu og““ svo og tilvitnun til 66. gr. laga um tollheimtu og tolleftirlit í síðustu málsgrein III. kafla ákæru. Krafist er þyngingar refsingar hinna ákærðu. Ágrip barst Hæstarétti 21. desember 1982. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Svo sem rakið er í hinum áfrýjaða dómi, er sannað, að ákærðu Hörður Sigurjón, Eggert Gunnþór og Gylfi Kristinn tóku haustið 1979 í heimildarleysi áfengi úr birgðageymslu Fríhafnarinnar á Keflavíkurflugvelli og slógu eign sinni á það og fluttu það út af flugvallarsvæðinu. Enn fremur er sannað, að ákærðu Hörður Sigur- jón, Eggert Gunnþór og Andrés tóku í júlí 1980 áfengi með sama hætti úr birgðageymslunni. Fallist er á niðurstöður héraðsdóms um magn áfengis þess, sem ákærðu tóku, og skiptingu þess milli þeirra. Áfengið fluttu ákærðu út úr birgðageymslunni um bakdyr, sem 1022 tollgæslumenn áttu einir að hafa lyklavöld að, én ákærði Hörður Sigurjón hafði komist yfir lykil að dyrum þessum, eins og greinir í héraðsdómi. Fríhöfnin á Keflavíkurflugvelli er eign ríkisins og rekin sam- kvæmt 15. gr. laga um tollvörugeymslur nr. 47/1960. Hefur hún heimild til þess að selja tollfrjálsar vörur, þar á meðal áfengi, þó einungis til áhafna og farþega í millilandaflugvélum. Útsöluverð Fríhafnarinnar á áfengi því, sem ákærðu tóku, var samkvæmt gögnum málsins sem hér segir: Smirnoff vodka $.75 Bandaríkjadollarar hver lítri, gallon (3.785 |) af Canadian Club whiskey 29.75 dollarar og líkjörar frá 6.50 til 14.00 dollarar hver lítri. Á sama tíma nam einkasölugjald 9.800.00 krónum (gkr.) á hvern lítra af þessum áfengistegundum, sem fór fram úr því marki, sem ferðamönnum og flugliðum var heimilað að hafa meðferðis án greiðslu aðflutningsgjalda, sbr. reglugerðir nr. 388/1979 og 102/ 1980, 2. og 6. gr. Í almennum áfengisútsölum kostaði 3/4 1 flaska af vodka 9.400 krónur í nóvember 1979, en 14.000 krónur í júlí 1980. Ákærðu hafa haldið því fram, að þeir hafi greitt í kassa Fríhafn- arinnar útsöluverð áfengis þess, sem þeir tóku, og hafi það verið fastmælum bundið fyrirfram. Samkvæmt skyrslum ákærðu Harðar Sigurjóns og Eggerts Gunnþórs, sem telja sig hafa séð um greiðsl- urnar, fóru þær fram á sömu vakt eða næsta dag. En þótt miðað sé við það, að ákærðu hafi ætlað sér að greiða og síðar greitt í sjóð Fríhafnarinnar fjárhæð, sem svarar til verðs þess, sem áfengi er selt á til ferðamanna og áhafna flugvéla samkvæmt sérstökum reglum, er eigi giltu gagnvart ákærðu, verður engu að síður að líta svo á, að þeir hafi tekið áfengið úr birgðageymslu Fríhafnarinnar í auðgunarskyni. Hafa þeir því gerst sekir um þjófnað, og ber að refsa þeim samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákvæðið tæmir sök, þannig að ákærðu verður ekki refsað jafn- framt samkvæmt lögum nr. 59/1969 fyrir að flytja áfengið út af flugvallarsvæðinu. Ákærðu voru allir opinberir starfsmenn, og ber því að ákveða refsingu með hliðsjón af 138. gr. almennra hegningarlaga. Staðfesta ber niðurstöðu héraðsdóms að því er varðar III. kafla ákæru um brot gegn 2., sbr. 27. gr. laga nr. 30/1941 um fjarskipti. 1023 Með hliðstjón af 77. gr. almennra hegningarlaga þykir refsing ákærða Harðar Sigurjóns hæfilega ákveðin fangelsi 4 mánuði og refsing ákærða Eggerts Gunnþórs fangelsi 3 mánuði. Frá refsingu þeirra skal draga gæsluvarðhaldsvist, svo sem greint er í héraðs- dómi. Refsing ákærðu Gylfa Kristins og Andrésar hvors um sig er hæfi- lega ákveðin fangelsi 45 daga, skilorðsbundið til tveggja ára. Ákvæði héraðsdóms um upptöku talstöðva og um málskostnað skulu vera óröskuð. Dæma ber ákræðu til þess að greiða áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þannig að hver ákærðu greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 9.000.00 krónur til hvers, en annan sakar- kostnað greiði þeir in solidum, þar á meðal saksóknarlaun í ríkis- sjóð, 12.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði Hörður Sigurjón Mýrdal Þórðarson sæti fangelsi 4 mánuði. Frá refsingunni skal draga gæsluvarðhaldsvist ákærða, 2 daga. Ákærði Eggert Gunnþór Gunnarsson sæti fangelsi 3 mánuði. Frá refsingunni skal draga gæsluvarðhaldsvist hans, 7 daga. Ákærðu Gylfi Kristinn Sigurðsson og Andrés Magnússon sæti hvor um sig fangelsi 45 daga, en fullnustu refsingar skal frestað og falli hún niður eftir 2 ár frá uppkvaðningu dóms þessa, ef ákærðu halda almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/ 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði héraðsdóms um upptöku á talstöðvum og um sakar- kostnað skulu óröskuð. Ákærðu greiði hver um sig málsvarnarlaun verjanda síns, ákærði Hörður Sigurjón Garðari Garðarssyni héraðsdómslög- manni, ákærði Eggert Gunnþór Skarphéðni Þórissyni hæsta- réttarlögmanni, ákærði Gylfi Kristinn Erni Clausen hæstarétt- arlögmanni og ákærði Andrés Vilhjálmi Þórhallssyni hæsta- réttarlögmanni, 9.000.00 krónur hverjum. Annan sakarkostn- 1024 að greiði ákærðu in solidum, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 12.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði Magnúsar Thoroddsen hæstaréttardómara. Ég er ósammála atkvæði meiri hluta dómara, er þeir fella atferli ákærðu undir þjófnað samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Meiri hlutinn byggir á þeirri frásögn ákærðu, að þeir hafi greitt í sjóð Fríhafnarinnar fjárhæð, sem svarar til verðs þess áfengis, sem selt er samkvæmt sérstökum reglum til ferðamanna og áhafna. Úr því að byggt er á framburðum ákærðu að þessu leyti í samræmi við regluna „in dubio pro reo““, þá get ég ekki séð, að Fríhöfnin hafi beðið fjártjón af verknaði þeirra. Ég álít því vafa- samt að telja athæfi þeirra þjófnað samkvæmt 244. gr. laga nr. 19/ 1940, þar sem „ólöglegt fjártjón að sama skapi““ er eitt af skilyrðum auðgunarbrota skv. XXVI. kafla laga nr. 19/1940, sbr. skýringar við 243. gr. téðra laga. Vegna þess vafa, sem ríkir um það, hvernig heimfæra á afbrot ákærðu til refsiheimilda, þá ber skv. reglunni „in dubio pars mitior est sequenda““ að velja þann kostinn, sem ákærðu er hagstæðari. Samkvæmt heimild í 118. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála tel ég rétt að heimfæra brot ákærðu undir 60. gr., sbr. 61. gr. laga nr. 59/1969 um tollheimtu og tollaeftirlit, sbr. og 138. gr. laga nr. 19/1940. Með þessum athugasemdum vildi ég staðfesta niðurstöðu héraðs- dómsins. Ég er sammála ákvörðun meiri hlutans varðandi kostnað af áfrýj- un málsins. Dómur sakadóms Njarðvíkur 11. júní 1982. Ár 1982, fimmtudaginn 11. júní, var á dómþingi sakadóms Njarðvíkur, sem háð var að Vatnsnesvegi 33, Keflavík, af Sigurði Halli Stefánssyni hér- aðsdómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 132/1982: Ákæru- valdið gegn Herði Sigurjóni Mýrdal Þórðarsyni, Eggert Gunnþóri Gunnars- syni, Gylfa Kristni Sigurðssyni og Andrési Magnússyni. 1025 Embætti ríkissaksóknara annaðist sókn málsins, og var það dómtekið að loknum munnlegum málflutningi hinn 28. maí sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 22. janúar 1982, gegn ákærðu Herði Sigurjóni Mýrdal Þórðarsyni, Hraunsvegi 6, Njarðvík, fæddum 5. júlí 1941 í Keflavík, Eggert Gunnþóri Gunnarssyni, Fannborg 3, Kópavogi, fæddum 25. júní 1943 í Helgustaðahreppi, Suður- Múlasýslu, Gylfa Kristni Sigurðssyni, Fálkagötu 34, Reykjavík, fæddum þar í borg 8. ágúst 1940, og Andrési Magnússyni, Bræðraborgarstíg 34, Reykjavík, fæddum þar í borg 6. janúar 1956, öllum fyrrverandi starfs- mönnum Fríhafnarinnar á Keflavíkurflugvelli, fyrir eftirtalin brot: I. Málið er höfðað gegn ákærðu Herði Sigurjóni, Eggert Gunnþóri og Gylfa Kristni fyrir að hafa í október/nóvember 1979, er þeir voru að störf- um í Fríhöfninni, í heimildarleysi opnað bakdyr á lager verslunarinnar, sem einungis var ætlast til, að tollgæslan hefði lykla að, og stolið þar af birgð- um verslunarinnar allt að 36 1 lítra flöskum af vodka og 4 fleygum af koni- aki, sem ákærði Eggert Gunnþór flutti í bifreið sinni út af flugvallarsvæð- inu og að þáverandi heimili sínu, Ásgarði 5 í Keflavík, og skiptist áfengið með þeim hætti milli þeirra þriggja, að hver um sig fékk 12 flöskur af vodka og Eggert Gunnþór auk þess koníakið. II. Málið er höfðað gegn ákærðu Herði Sigurjóni, Eggert Gunnþóri og Andrési fyrir að hafa í júlí 1980, er þeir voru að störfum í Fríhöfninni, með sama hætti og greint er í Í. lið opnað þar greindar dyr og stolið af birgðum verslunarinnar allt að 36 | líters eða 5 pela flöskum af vodka, 4 flöskum af líkjör og 2 gallons flöskum af whiskey, sem ákærðu Eggert Gunn- þór og Hörður Sigurjón fluttu í bifreið Eggerts Gunnþórs út af vallarsvæð- inu og heim til Harðar Sigurjóns, en áfenginu skiptu þeir þrír síðan með sér. Brot ákærðu í I.og II. lið teljast varða við 244. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940 og 2. mgr. 66. gr. laga um tollheimtu og tolleftirlit nr. 59/1969, sbr. 138. gr. hegningarlaganna. III. Gegn ákærða Herði Sigurjóni einum er málið höfðað fyrir að hafa: A. Haustið 1978 í heimildarleysi flutt hingað til lands talstöð af gerð- inni Lafayette og haft hana í báti sínum, Húna, KE 114, þar til 13. október 1980, að lögreglan lagði hald á talstöðina. B. Haustið 1979 keypt talstöð af tegundinni Sea Tiger af Bandaríkja- 65 1026 manni á Keflavíkurflugvelli og í heimildarleysi flutt hana út af vallarsvæð- inu og um borð í bát sinn í Njarðvíkurhöfn og síðar á viðgerðarverkstæði í Keflavík, en lögreglan lagði hald á talstöðina 13. október 1980. Telst þetta varða við 2. gr., sbr. 27. gr. laga um fjarskipti nr. 301/1941 og brotið í B lið enn fremur við 66. gr. laga um tollheimtu og tolleftirlit. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og ákærði Hörður Sigurjón enn fremur til að sæta upptöku á framangreindum talstöðvum samkvæmt 27. gr. fjarskiptalaganna. Samkvæmt sakavottorði ákærða Harðar Sigurjóns hefur hann sætt kærum og refsingum sem hér segir: „1961 3/3 í Keflavík: Sátt, 150 kr. sekt fyrir brot á umferðarlögum. 1961 22/9 í Keflavík: Sátt, 290 kr. sekt fyrir brot á 49. gr. umferð- arlaga. 1971 26/3 á Keflav.flugvelli: Dómur: Fangelsi í 3 mán., skilorðsbundið í 2 ár, fyrir brot g. 244. gr., sbr. 22. gr. hegningarlaga.“ Ákærði Gylfi Kristinn hefur samkvæmt sakavottorði ekki sætt þeim refs- ingum, að ástæða sé að tilgreina þær. Samkvæmt sakavottorðum ákærðu Eggerts Gunnþórs og Andrésar hafa þeir ekki sætt refsingu, svo kunnugt sé. Málavextir. Rannsókn máls þessa hófst í september 1980, og var hún í höndum rann- sóknarlögreglunnar á Keflavíkurflugvelli. Rannsókn hefur einnig farið fram hér fyrir dómi. Þann 30. september 1980 var ákærði Hörður Sigurjón úr- skurðaður í allt að 9 daga gæsluvarðhald, en látinn laus 1. október s. á. Þann |. október 1980 var ákærði Eggert Gunnþór úrskurðaður í allt að 10 daga gæsluvarðhald, en látinn laus 7. október s. á. Af gögnum málsins hefur eftirfarandi komið fram um málavexti: Um ákærulið 1. Í október eða nóvemberbyrjun 1979 komst einn af starfsmönnum Frí- hafnarinnar, ákærði Hörður Sigurjón, yfir lykil að lager verslunarinnar, sem er Í sama húsnæði. Lykillinn var geymdur í kassa á vegg við dyr lagers- ins, en vegna þess að kassi þessi skemmdist, datt lykillinn úr honum. Lét hann búa til annan lykil og geymdi hann, en setti hinn á sinn stað. Ákærði Hörður Sigurjón skýrði svo frá, að þeir ákærðu Eggert Gunnþór og Gylfi Kristinn hafi verið með í ráðum um að láta smíða lykilinn, en því hafa 1027 þeir alfarið neitað og kváðust ekki hafa haft neina vitneskju um lykilinn fyrr en kvöld það, er áfengið var tekið. Kvöld eitt, er ákærðu Hörður Sigurjón, Eggert Gunnþór og Gylfi Krist- inn voru einir á vakt, fóru þeir inn á lagerinn og tóku þaðan áfengi, settu það inn í bifreið Eggerts og fóru með það út af flugvallarsvæðinu. Eru ákærðu sammála um að hafa tekið 36 1 líters flöskur af vodka, en ákærði Eggert kveðst hafa skilað aftur 2 flöskum, en í staðinn tekið 4 fleyga af koníaki. Til grundvallar verða lagðir framburðir ákærðu Harðar Sigurjóns og Eggerts Gunnþórs þess efnis, að þeir hafi þegar á sömu vaktinni greitt í kassa verslunarinnar í íslenskum peningum fullt útsöluverð hennar fyrir það áfengi, sem tekið var. Ekki varð af þeirri fyrirætlun, að ákærði Gylfi Krist- inn endurgeiddi þeim verð þess áfengis, sem í hans hlut kom. Þá verður lagt til grundvallar, að af áfenginu hafi komið 12 1 lítra flöskur af vodka í hlut ákærðu Harðar Sigurjóns og Gylfa Kristins, en í hlut ákærða Eggerts Gunnþórs 10 Í lítra flöskur af vodka og 4 fleygar af koníaki. Um ákærulið 11. Í júlí 1980, er ákærðu Hörður Sigurjón, Eggert og Andrés voru einir að störfum í verslun Fríhafnarinnar, opnuðu þeir dyr lagersins og tóku þaðan áfengi og fluttu það út af flugvallarsvæðinu í bifreið ákærða Egg- erts. Ekki eru ákærðu sammála um magn áfengisins. Ákærðu Hörður Sigurjón og Eggert Gunnþór hafa borið, að þeir ásamt ákærða Andrési hafi haft fullt samráð um að taka áfengið og að Andrés hafi hjálpað þeim við að bera kassana út í bílinn. Ákærði Andrés kveðst hins vegar ekki hafa tekið þátt í að bera áfengið út í bílinn né átt neinn þátt í ráðagerðinni. Hins vegar hafi hann orðið var við, að ákærðu Hörður Sigurjón og Eggert Gunnþór ræddu um það sín á milli að taka áfengi af lagernum og einnig að þeir höfðu lykil að lagernum. Þegar þeir hafi spurt hann, hvaða líkjörstegund hann vildi, hafi hann sagt: „„B á B Dom““. Daginn eftir hafi meðákærðu boðið honum að fá í sinn hlut 1 kassa, eða 12 flöskur, af vodka auk umræddrar líkjörsflösku. Hann hafi þegið það, en er hann spurði, hvort hann ætti ekki að greiða, hafi verið svarað: „þú skalt engar áhyggjar hafa af því. Við skulum sjá um það“. Ákærði Hörður Sigurjón kveður hafa verið um að ræða 2 kassa af 1 lítra flöskum af vodka, 2 gallons flöskur af whiskey og 4 flöskur af líkjör. Ákærði Eggert segir það hafa verið 2 kassa af | lítra flöskum af vodka, 2 gallon af whiskey og 3 líkjörsflöskur. Ákærði Andrés segir það hins vegar hafa verið 36 5 pela flöskur af vodka, 3 líkjörsflöskur og 2 gallonsflöskur af whiskey. Til grundvallar verða lagðir framburðir ákærðu Harðar Sigurjóns og 1028 Eggerts Gunnþórs þess efnis, að þeir hafi þegar á sömu vaktinni greitt Í kassa verslunarinnar í íslenskum peningum fullt útsölurverð hennar fyrir það áfengi, sem tekið var. Ákærði Hörður Sigurjón greiddi fyrir það áfengi, sem sannað þykir, að hafi komið í hans hlut, þ. e. 6 1 lítra vodka- flöskur, 1 líkjörsflösku og 1 gallon whiskey. Ákærði Eggert Gunnþór greiddi fyrir það áfengi, sem í hlut hans kom, þ. e. 6 1 lítra vodkaflöskur, eina líkjörsflösku og 1 gallon whiskey, og að auki fyrir 12 1 lítra vodkaflöskur og 1 líkjörsflösku, sem kom í hlut ákærða Andrésar. Um ákærulið Ill. Ákærði Hörður Sigurjón kveðst hafa keypt talstöð þá, er greinir í lið III A í ákæruskjali, í Bandaríkjunum. Kveðst hann hafa farið með hana í farangri sínum til Íslands, en ekki framvísað henni sérstaklega við toll- gæsluna, vegna þess að hún væri ekki svo verðmæt, að þess þyrfti. Kvaðst hann síðan hafa haft talstöðina í báti sínum, Húna, KE 114, en ekki hafi hann skrásett hana hjá Pósti og síma. Lögreglan lagði hald á talstöðina 13. október 1980. Varðandi talstöðina, er greinir í lið III B, viðurkenndi ákærði, að hann hefði keypt hana af Bandaríkjamanni af Keflavíkurflugvelli, en að við- skiptin hafi farið fram í Njarðvíkurhöfn við bát ákærða. Segir hann, að Bandaríkjamaðurinn hafi komið þarna að og boðið sér talstöðina til kaups, en þeir hafi ekki hist áður og ekkert rætt um þessi viðskipti fyrir fram. Rannsókn málsins beindist ekki að því sem skyldi, hvar viðskiptin fóru fram. Fram hefur komið í málinu, að talstöð þessi er ónothæf og mun ekki hafa nýst ákærða. Niðurstöður. Með játningum ákærðu og öðrum gögnum málsins er sannað, að ákærðu hafa gerst sekir í aðalatriðum um verknaði þá, sem greinir í ákæruskjali, að undanskildum eftirfarandi atriðum: 1. Um magn áfengis, sem sannað þykir, að ákærðu hafi tekið, vísast til þess, sem áður segir. 2. Ósannað er, að ákærðu hafi stolið áfenginu, þar sem óhrakið stend- ur, að þeir hafi greitt fyrir það fullt verð, og skortir því það skilyrði, að Fríhöfnin, eigandi áfengisins, biði tjón af háttseminni. Ber því að sýkna ákærðu af ákæru um brot gegn 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. 3. Ósannað er, að ákærði Hörður Sigurjón hafi keypt talstöð, er greinir í ákærulið III B, á Keflavíkurflugvelli og í heimildarleysi flutt hana út af vallarsvæðinu. Ber því að sýkna hann af ákæru um brot gegn 66. gr. laga um tollheimtu og tolleftirlit vegna þessa. 1029 Telja verður, að allir ákærðu hafi verið opinberir starfsmenn í skilningi almennra hegningarlaga, er þeir frömdu brot þau, er greinir í liðum I og Il í ákæru, sbr. greinargerð með XIV. kafla laganna. Þeir misstu starfa sína þegar við rannsókn málsins. Samkvæmt framansögðu varða brot allra ákærðu samkvæmt 1. og Íl. lið ákæru við 2. mgr. 66. gr. laga um tollheimtu og tolleftirlit nr. 59/1969, sbr. 138. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Brot ákærða Harðar Sigurjóns samkvæmt II. lið ákæru varðar við 2. gr., sbr. 27. gr. laga um fjarskipti nr. 30/1941. Við ákvörðun refsingar hans ber að fara að ákvæði 71. gr. laga nr. 19/1940. Refsing ákærða Harðar Sigurjóns Mýrdal Þórðarsonar telst hæfilega ákveðin fangelsi í tvo mánuði, en fullnustu refsingar skal fresta, og falli hún niður að þremur árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. alm. hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/ 1955. Til frádráttar refsingu ákærða komi gæsluvarðhaldsvist í tvo daga, sbr. 76. gr. alm. hegningarlaga. Samkvæmt 27. gr. laga um fjarskipti nr. 30/1941 skal gera talstöðvar þær, er greinir í málinu, upptækar til ríkis- sjóðs. Refsing ákærða Eggerts Gunnþórs Gunnarssonar telst hæfilega ákveðin varðhald í einn mánuð, en fullnustu refsingar skal fresta, og falli hún niður að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. alm. hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákærði sat í gæsluvarðhaldi í sjö daga. Er rétt skv. 76. gr. alm. hegningarlaga, að vist þessi skuli dregin frá refsingu hans. Refsing ákærða Gylfa Kristins Sigurðssonar telst hæfilega ákveðin 6.000.00 kr. sekt í ríkissjóð, og komi í hennar stað 7 daga varðhald, ef hún verður eigi goldin innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Refsing ákærða Andrésar Magnússonar telst hæfilega ákveðin 6.000.00 kr. sekt í ríkissjóð, og komi í hennar stað 7 daga varðhald, verði hún eigi goldin innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Hörður Sigurjón greiði réttargæslu- og málsvarnarlaun Garðars Garðarssonar héraðsdómslögmanns, kr. 6.000.00. Ákærði Eggert Gunnþór greiði réttargæslu-og málsvarnarlaun Ævars Guðmundssonar héraðsdómslögmanns, kr. 6.000.00. Ákærði Gylfi Kristinn greiði málsvarnarlaun Arnar Clausen hæstaréttar- lögmanns, kr. 4.000.00. Ákærði Andrés greiði málsvarnarlaun Vilhjálms Þórhallssonar hæsta- réttarlögmanns, kr. 4.000.00. Allan annan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, kr. 4.000.00, greiði ákærðu óskipt. 1030 Af hálfu ákæruvaldsins flutti málið Egill Stephensen fulltrúi. Dóm þennan kvað upp Hallur Stefánsson héraðsdómari. Dómsorð: Ákærði Hörður Sigurjón Mýrdal Þórðarson sæti fangelsi í 2 mán- uði, en fullnustu refsingar skal fresta og hún niður falla að liðnum þremur árum frá uppkvaðningu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Til frádráttar refsingu ákærða komi tveir dagar gæslu- varðhaldsvistar með fullri dagatölu. Hann sæti einnig upptöku tveggja talstöðva, af gerðinni Lafayette og Sea Tiger. Ákærði Eggert Gunnþór Gunnarsson sæti varðhaldi í 1 mánuð, en fullnustu refsingar skal fresta og hún niður falla að liðnum tveimur árum frá uppkvaðningu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/195S. Til frádráttar refsingu ákærða komi sjö daga gæsluvarðhaldsvist með fullri dagatölu. Ákærði Gylfi Kristinn Sigurðsson greiði kr. 6.000.00 sekt í ríkissjóð, en í hennar stað komi varðhald 7 daga, verði sektin eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Andrés Magnússon, greiði kr. 6.000.00 sekt í ríkissjóð, en í hennar stað komi varðhald 7 daga, verði sektin eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Hörður Sigurjón Mýrdal Þórðarson greiði réttargæslu- og málsvarnarlaun Garðars Garðarssonar héraðsdómslögmanns, kr. 6.000.00. Ákærði Eggert Gunnþór Gunnarsson greiði réttargæslu- og máls- varnarlaun Ævars Guðmundssonar héraðsdómslögmanns, kr. 6.000.00. Ákærði Gylfi Kristinn Sigurðsson greiði málsvarnarlaun Arnars Clausen hæstaréttarlögmanns, kr. 4.000.00. Ákærði Andrés Magnússon greiði málsvarnarlaun Vilhjálms Þór- hallssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 4.000.00. Allan annan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, kr. 4.000.00, greiði ákærðu óskipt. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1031 Fimmtudaginn $. maí 1983. Nr. 95/1983. Akæruvaldið gegn Bóasi Dagbjarti Bergsteinssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörnsson og Halldór Þorbjörnsson og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/ 1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 29. f. m., er barst Hæstarétti 2. þ. m. Af hans hálfu er þess krafist, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarð- haldsvistin verði stytt. Af hálfu ákæruvaldsins er krafa gerð um staðfestingu úrskurðarins. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 29. apríl 1983. Ár 1983, föstudaginn 29. apríl, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 113, Reykjavík, af Ásgeiri Friðjónssyni við undirritaða votta og þá upp kveðinn úrskurður þessi. Málsatvik. Klukkan um 1345 í gær héldu lögreglumenn að Framnesvegi 18 hér í borg með húsleitarúrskurð, skömmu áður uppkveðinn hér við embætti. Við komu á staðinn sáu lögreglumenn í bifreið utan við nefnt hús þrjá aðilja, alla áður kunna að meðhöndlun fíkniefna. Einn þessara aðilja hvarf um stund inn í íbúð að Framnesvegi 18, en er hann kom aftur þaðan, voru þrír áðurgreindir aðiljar handteknir og yfirheyrðir sem nánar verður síðar að vikið. Jafnframt knúðu lögreglumenn dyra að Framnesvegi 18 og sýndu ofangreindan úrskurð húsráðanda, Bóasi Dagbjarti Bergsteinssyni, fæddum 23. mars 1959. Í nefndri íbúð reyndist einnig Pétur Blöndal Gíslason, 1032 fæddur 23. september 1958. Við komu töldu lögreglumenn sig sjá nefndan Pétur stinga undir rúmdýnu grunsamlegum hlutum. Reydust þar við nánari athugun um að ræða eftirfarandi: 1) Möluð og þurrkuð blöð, 14.7 gr. 2) Brúnn moli, ætlað hass, 22.0 gr. 3) Ætlað tóbaksblandað hass, 0.4 gr. 4) Möluð og þurrkuð blöð, 0.3 gr. 5) Hvítt duft, ógreint, 0.9 gr. Litarprófanir, framkvæmdar af lögreglu, gáfu jákvæða kannabissvörun varðandi liði 1—4, en jákvæða amfetamínsvörun varðandi lið S$. Nefndur Pétur Blöndal neitaði að kannast við ofangreint. Lögreglumenn fundu þess utan eftirfarandi: 1) Brúnir molar, ætlað hass, 126.5 gr. 2) Hvítt duft, ógreint, 0.8 gr. 3) Hvítt duft, ógreint, 11.0 gr. 4) Hvítt duft, ógreint, 7.2 gr. 5) Ætlaðar hassolíuleifar, óvigtanlegt. Litarprófanir, framkvæmdar af lögreglu, gáfu jákvæða kannabissvörun varðandi liði 1 og 5, jákvæða amfetamínsvörun varðandi lið 2, en enga svörun varðandi liði 3 og 4. Efni, talin í lið 1, fundust að mestu falin í nærklæðum Bóasar D. Berg- steinssonar, en að hluta í jakka, að sögn Bóasar í hans eign. Nefndur Bóas kvaðst rétt í sömu svipan og hann varð var lögreglumanna hafa séð efni á hillu í íbúð og falið með ofangreindum hætti; en neitaði að eiga eða vita nánar um uppruna efna. Bóas D. Bergsteinsson neitaði og að kannast við þau efni, sem í áður- nefndum jakkavasa fundust. Hann neitaði einnig að hafa undanfarnar vikur látið nokkrum aðiljum fíkniefni í té, en hins vegar nokkrum sinnum af gestum þegið lítilræði af kannabisefnum til eigin nota, enda þarna að Framnesvegi 18 undanfarið mjög gestkvæmt og sukksamt, þótt mest væri áfengi um hönd haft. Margnefndur Bóas kvaðst hafa komið hingað til lands í sept. sl. eftir langdvöl í Danmörku, en ekki stundað vinnu að heitið gæti eftir það. Einnig liggur fyrir, að margnefndur Bóas sætti í Danmörku gæsluvarð- haldi frá 21. maí 1982 til 10. sept. þ. á., grunaður um verulegt fíkniefnamis- ferli, en var í máli nr. 1814/1982 að mestu sýknaður af ákærum í því sam- bandi. 1033 Áður er vikið að handtöku þriggja manna utan dyra við Framnesveg 18 í sömu mund og fyrstnefnd húsleit hófst þar. Þessir aðiljar eru: 1) Arnkell Þór Sigtryggsson, Hjallabakka 22, Reykjavík. 2) Haukur Þórólfsson, Drápuhlíð 35, Reykjavík. 3) Ingólfur Bragi Valdemarsson, Hlíðartúni 7, Höfn, Hornafirði. Þeir Ingólfur og Haukur hafa í lögregluyfirheyrslu borið, að erindi þeirra að Framnesvegi 18 hafi verið að kaupa hassefni af Bóasi D. Bergsteinssyni og Haukur rétt fyrir handtöku af Bóasi keypt 3 gr af hassi fyrir 1.000.00 kr. og afhent Ingólfi, en hann gleypt, er hann sá lögreglumenn nálgast. Niðurstöður. Verið er að rannsaka ætluð brot gegn lögum nr. 65/1974 og reglugerð nr. 390/1974, þannig að sök gæti, ef sönnuð teldist, varðað Bóas D. Berg- steinsson fangelsisrefsingu. Þykja því ákvæði 65. gr. stjórnarskrár nr. 33/ 1944 ekki til fyrirstöðu beitingar gæsluvarðhalds í þessu sambandi, en sýni- legt, að rannsókn er enn á frumstigi. Með vísan til þess, annars ofanritaðs svo og 1. mgr. Í. tölul. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir rétt að verða við framkominni kröfu lögreglu og gera Bóasi D. Bergsteinssyni í þágu rannsóknar að sæta gæsluvarðhaldi, sem hæfilega þykir ákveðið allt að 14 dögum frá kl. 1500 í dag að telja. Úrskurðarorð: Bóas Dagbjartur Bergsteinsson, fæddur 23. mars 1959, til heimilis að Framnesvegi 18, Reykjavík, skal sæta gæsluvarðhaldi í allt að 14 dögum frá kl. 1500 þann 29. apríl 1983 að telja. 1034 Fimmtudaginn $S. maí 1983. Nr. 94/1983. Ákæruvaldið gegn Pétri Blöndal Gíslasyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson. Varnaraðili hefur með heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið málinu til Hæstaréttar með kæru 29. apríl 1983, sem barst Hæstarétti 2. maí s. á. Krefst hann þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að úrskurðurinn verði stað- festur. Ranssókn máls þessa er á frumstigi. Þykja rannsóknarnauðsynjar bjóða, að varnaraðili sæti gæsluvarðhaldi. Ber að svo vöxnu að staðfesta hinn kærða úrskurð að niðurstöðu til. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 29. apríl 1983. Ár 1983, föstudaginn 29. apríl, var á dómþingi sakadóms Í ávana- og fíkniefnamálum, sem haldið var að Hverfisgötu 113, Reykjavík, af Guðjóni St. Marteinssyni fulltrúa við undirritaða votta, kveðinn upp úrskurður þessi. Málsatvik. Í gærdag var lagt hald á verulegt magn fíkniefna við húsleit að Framnes- vegi 18 hér í borg. Þar voru handteknir húsráðandinn, Bóas Bergsteinsson, og Pétur Blöndal Gíslason, er þar hefur haft aðsetur síðustu daga. Pétur Blöndal Gíslason var í gærdag handtekinn í þriðja skipti frá 14. apríl sl. og í öll skiptin með fíkniefni í fórum sínum. Hafa efni þau, er Pétur hefur verið tekinn með, gefið jákvæða niðurstöðu í prófunum fyrir kókaíni, amfetamíni (speed) og hassi, sjá dómskjal nr. Í. Pétur Blöndal hefur um langt árabil verið viðriðinn dreifingu og aðra 1035 meðferð ávana- og fíkniefna. Frá því Pétur losnaði úr refsivist í lok janúar sl., hefur hann m. a. haldið í eina skemmtiferð til útlanda og svo sem rakið var, verið handtekinn þrisvar með fíkniefni í fórum sínum, sem söluand- virði gæti numið tugum þúsunda króna. Pétur hefur enga grein gert fyrir fjármögnun utanferðar sinnar og heldur ekki greint frá, hvaðan efnin, er á honum fundust, eru komin. Þá hefur Pétur borið af sér að eiga efni þau, er fundust í vistarverum hans að Fram- nesvegi 18 í gærdag. Inga Rún Pálmadóttir hefur borið hjá lögreglu að hafa heyrt þá Bóas Bergsteinsson og Pétur Blöndal Gíslason ræða saman um fíkniefni, en farið leynt með. Niðurstöður. Svo sem rakið hefur verið, þá hefur Pétur Blöndal borið af sér sakir varðandi meint fíkniefnamisferli og kveðst ekki kannast neitt við fíkniefni þau, er fundust að Framnesvegi 18 í gærdag. Allsterkar líkur benda til, að Pétur Blöndal hafi ofan af sér (sic) með sölu fíkniefna, og benda efni þau og umbúðir, er fundist hafa undanfarið, til þess. Pétur Blöndal hefur margoft komið við sögu sakadóms í ávana- og fíkni- efnamálum og einnig hjá fíkniefnadeild lögreglu, sjá dómskjal nr. 13. Brotaferill Péturs er slíkur, að segja má, að hann hafi lagt í vana sinn að fremja brot þeirrar tegundar, er hér um ræðir, sbr. 72. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Rannsókn máls þessa beinist að meintum brotum Péturs Blöndal Gísla- sonar á lögum nr. 65/1974 og reglugerð nr. 390/1974. Gæti sök, ef sönnuð þætti, varðað Pétur fangelsisrefsingu, og eru því ákvæði 65. gr. stjórnar- skrárinnar nr. 33/1944 eigi í vegi fyrir beitingu gæsluvarðhalds í máli þessu. Eftir er að yfirheyra Pétur mun ítarlegar og fleiri vitni og samseka, er málinu kunna að tengjast. Þykir því nauðsyn bera til vegna rannsóknar- innar, sem er á frumstigi, að Pétur sæti gæsluvarðhaldi í þágu rannsóknar málsins og koma þannig í veg fyrir, að sakargögn spillist. Vísast til 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 í þessu sambandi. Þykir gæsluvarðhaldstíminn hæfilega afmarkaður sem allt að 14 dögum frá kl. 1330 í dag að telja. Úrskurðarorð: Pétur Blöndal Gíslason, fæddur 23. september 1958, skal sæta gæsluvarðhaldi í allt að 14 dögum frá kl. 1330 föstudaginn 29. apríl 1983 að telja. 1036 Föstudaginn 6. maí 1983. Nr. 145/1981. Hagtrygging h/f og ríkissjóður Íslands (Hjörtur Torfason hrl.) gegn Samvinnutryggingar g/t (Gunnar M. Guðmundsson hrl.). Bifreiðar. Skaðabótamál. Réttarfar. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson og Guð- mundur Skaftason, settur hæstaréttardómari. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. júlí 1981. Þeir gera þær dómkröfur, „að kröfur stefnda (stefnanda í héraði) vegna hins umdeilda bifreiðaáreksturs verði stórlega lækk- aðar, en málskostnaður felldur niður““. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og áfrýjendur verði dæmdir in solidum til greiðslu málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Svo sem greinir í hinum áfrýjaða dómi, höfðaði Birgir Halldórs- son f. h. einkafirma síns, Búsáhöld og gjafavörur, eiganda bifreið- arinnar R 1977, mál fyrir bæjarþingi Reykjavíkur á hendur áfrýj- endum, og gekk dómur í því 16. nóvember 1979. Samkvæmt 1. mgr. 195. gr. laga nr. 85/1936 er sá dómur að því er varðar skiptingu bótaábyrgðar bindandi um úrslit sakarefnis fyrir áfrýjendur, en stefndi hefur með afstöðu sinni talið sig bundinn af niðurstöðu dómsins. Með þessari athugasemd og með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms að öðru leyti ber að staðfesta hann. Eftir þessum málalokum ber að dæma áfrýjendur óskipt til að greiða stefnda 7.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjendur, Hagtrygging h/f og ríkissjóður Íslands, greiði 1037 stefnda, Samvinnutryggingum g/t, óskipt 7.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Ármanns Snævarr og Þórs Vilhjálmssonar. Í máli því, sem hér er til úrlausnar, voru stefndu í héraði, áfrýj- endurnir Hagtrygging h/f og ríkissjóður, hinir sömu og í bæjar- þingsmáli nr. 6148/1979. Í báðum þessum dómsmálum var deilt um tjón vegna bfreiðaslyss 23. desember 1978, en ekki um sama hluta heildartjónsins. Snerist fyrra málið um 200.000 gkr. af viðgerðar- kostnaði bifreiðarinnar R 1977 svo og tjón af afnotamissi, en mál það, sem nú er til úrlausnar, varðar hinn hluta viðgerðarkostnaðar- ins. Stefnendur í héraði voru eigi hinir sömu í málunum tveimur. Þegar framanskráð er virt, teljum við ekki, að niðurstöður hins fyrra dómsmáls um sakarskiptingu beri að leggja til grundvallar í þessu máli án sjálfstæðrar prófunar eftir 195. gr., 1. mgr., laga nr. 85/1936. Við teljum hins vegar, að gögn máls þess, sem hér eru til úrlausnar, sýni, að niðurstaða hins fyrra máls sé efnislega rétt. Með þessari athugasemd erum við sammála meiri hluta dómenda. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 6. apríl 1981. I. Mál þetts, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi hinn 30. mars sl., hafa Samvinnutryggingar g/t, Ármúla 3, Reykjavík, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 29. janúar 1981, gegn ríkissjóði Ís- lands og Hagtryggingu h/f, Suðurlandsbraut 10, Reykjavík, in solidum til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 2.760.32 með 19%0 ársvöxtum frá 1. mars 1979 til 1. júní s. á., 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desemer s. á., 319 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 35% ársvöxtum frá þeim degi til 29. janúar 1981 og dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og til greiðslu málskostnaðar að skaðlausu skv. gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Aðiljar málins gerðu með sér samkomulag um að sniðganga sáttanefnd. Dómarinn reyndi sættir með málsaðiljum, en eigi bar sú viðleitni árangur. 1038 II. Málavextir. Málavöxtum er þannig lýst í stefnu. „„Málavextir eru þeir, að föstudaginn 23. des. 1978 ók Halldór Birgisson fólksbifreiðinni R-1977 suður Kringlumýrarbraut í Reykjavík. Bifreiða- stjórinn áætlar, að ökuhraðinn hafi verið um 55 km m. v. klst., en leyfi- legur ökuhraði á nefndri akbraut var 60 km m. v. klst. Er hann nálgaðist tengibraut, sem er á milli Kringlumýrarbrautar og Hafnarfjarðarvegarins gamla, var bifreiðinni JO-7495 ekið nefndan tengiveg frá Kringlumýrar- braut, eystri akbrautinni, og inn á vestari akbrautina í veg fyrir R-1977. Hafði JO-7495 verið ekið úr kyrrstöðu, en biðskylda er á tengibrautinni, en síðan stöðvuð á vestari akbrautinni, ekið af stað aftur og enn stöðvuð og þá alveg lokað akleið R-1977. Bifreiðastóri R-1977 nauðhemlaði og reyndi jafnframt að sveigja aftur fyrir JO-7495, en tókst eigi að afstýra árekstri. Eftir áreksturinn við JO- 7495 lenti 1977 upp á umferðareyju milli akbrauta Kringlumýrarbrautar og rakst þar á umferðarmerki. Samkvæmt skýrslu lögreglu var ísing á akbrautinni, er árekstur þessi varð. J0— 7495 er VW-fólksbifreið, eign Alvin S. Cruz, sem var á þessum tíma í liði Bandaríkjamanna á Keflavíkurflugvelli, en bifreiðinni ók umrætt sinn Susan E. Fogg. Bifreið þessi var ábyrgðartryggð hjá stefnda Hagtryggingu h.f. R— 1977 var ábyrgðartryggð hjá stefnanda og húftryggð einnig með 200 þúsund gamalla króna eigináhættu eigandans. Hinn $. júní 1977 þingfesti eigandi R-1977, Birgir Halldórsson f. h. einkafirma síns Búsáhöld á gjafa- vörur, mál á bæjarþingi Reykjavíkur gegn varnaraðilum í þessu máli og krafðist greiðslu á bótum vegna afnotamissis, kr. 120.000,00, og vegna eigin- áhættu sinnar í húftryggingu, kr. 200.000,00, alls kr. 320.000,00. Dómur í málinu var kveðinn upp 16. nóv. 1979 með þeim úrslitum, að honum voru dæmdar bætur að fjárhæð kr. 180.000,00, en ekill bifreiðar hans var talinn hafa átt sök á árekstrinum að 1/3. Þessum dómi var unað af báðum aðilum, og greiddi Hagtrygging h.f. dómskuldina 4. febr. 1980. Þegar stefnandi leitaði eftir endurgreiðslu úr hendi Hagtryggingar h.f. á húftryggingarbótum, er hann hafði greitt eiganda R-1977, í samræmi við niðurstöðu dómsins, brá svo undarlega við, að félagið synjaði endurgreiðsl- unni. Var því borið við, að Hagtrygging h.f. gæti eigi sætt sig við sakar- skiptingu í dóminum. Við svo búið átti stefnandi ekki annarra kosta völ en að sækja rétt sinn með málssókn. Stefnandi reisir kröfur sínar á því, að ekill JO-7495 hafi átt a. m. k. meginsök á umræddum bifreiðaárekstri með því að aka gegnt biðskyldu 1039 inn á aðalbraut í veg fyrir aðvífandi bifreið, sbr. 3. mgr. 48. gr. umferðar- laga. Stefnandi fellst að sjálfsögðu á niðurstöðu umrædds héraðsdóms, sem óhögguð stendur, og sættir sig við skertan bótarétt að þriðjungi. Eigandi JO-7495 ber að lögum bótaábyrgð á afleiðingum árekstursins skv. 68., sbr. 69. gr. umferðarlaga. En þar sem í hlut átti maður, sem telst til varnarliðs Bandaríkja Norður-Ameríku á Íslandi, kemur ríkissjóður Ís- lands í hans stað sem ábyrgðaraðili til fébóta gagnvart stefnanda sam- kvæmt 2. lið í 12. gr. fylgiskjals með lögum nr. 110 frá 1951, sem er viðbætir við þau lög og fjallar um réttarstöðu liðs Bandaríkjanna og eignir þeirra. Aðild meðstefnda Hagtryggingar h.f. á stoð í 2. mgr., sbr. 1. mgr. 74. gr. og 1. mgr., sbr. 3. mgr. 70. gr. umferðarlaga. Á þessum grundvelli og samkvæmt 25. gr. laga nr. 20/1954, sbr. og ákvæði í almennum húf- tryggingarskilmálum stefnanda, er kröfugerð hans í málinu reist. Kostnaður við að gera við R-1977, efni og vinna, nam samtals gömlum kr. 614.048,00. Þar frá drógst eigin áhætta eiganda R-1977, gamlar kr. 200.000,00. Frá mismuninum, kr. 414.048,00, dregst þriðjungur, sem er eigin sök ekils R-1977, gamlar kr. 138.016,00. Eftirstöðvar, sem eru kr. 276.032,00, nýkr. 2.760,32, er stefnukrafan í málinu.“ III. Eins og fram kemur í II hér að framan, hafði Birgir Halldórsson bifreið sína, R 1977, ábyrgðar- og húftryggða hjá stefnanda, Samvinnutryggingum. Er bifreið Birgis lenti í árekstri við bifreiðina JO 7495 hinn 23. desember 1978, bætti stefnandi Birgi tjón hans með greiðslu húftryggingarbóta. Frá þeim bótum var þó dreginn sá hluti tjóns, er Birgir varð sjálfur að bera vegna eigin áhættu sinnar í húftryggingunni, og afnotamissir, sem húftrygg- ingin bætir ekki. Að framan er það rakið, að Birgir Halldórsson höfðaði mál á hendur varnaraðiljum í þessu máli til greiðslu bóta vegna afnotamissis og þess hluta tjónsins, sem hann varð að bera sjálfur vegna eigin áhættu sinnar í húftryggingunni. Dómur í því máli var kveðinn upp á bæjarþingi Reykjavíkur hinn 16. nóvember 1979, og var bótaábyrgð vegna tjónsins af völdum áreksturs bifreiðanna skipt og hún lögð á eiganda JO 7495 að %, en að )á á Birgi Halldórsson. Í máli þessu viðurkenna stefndu, ríkissjóður Íslands og Hagtrygging h/f, endurkröfurétt Samvinnutrygginga g/t á hendur þeim vegna þeirra húftryggingarbóta, er Samvinnutryggingar g/t greiddu Birgi Halldórssyni. Hins vegar krefjast stefndu lækkunar endur- kröfunnar á þeirri forsendu, að sakarmat dómsins frá 16. nóv. 1979 sé rangt og ekki bindandi fyrir dóm í þessu máli. Sök ökumanns bifreiðarinnar R 1977 eigi að metast meiri og endurkrafa stefnanda að lækka að sama skapi. Ágreiningur málsaðilja varðar því það tvennt, hvort dómur bæjarþings Reykjavíkur frá 16. nóv. 1978 um sakarmat vegna áreksturs bifreiðanna 1040 R 1977 og JO 7495 hinn 23. des. 1978 sé bindandi fyrir dóm í þessu máli varðandi endurkröfuna, ef svo sé ekki, þá hvenig meta beri sökina. Í dómi bæjarþings Reykjavíkur frá 16. nóv. 1979 sagði svo: „Samkvæmt 2. mgr. 48. gr. laga 40/1968 átti bifreiðin R 1977 umferðar- rétt gagnvart bifreiðinni JO 7495. Bifreiðarstjóri JO 7495 ók bifreið sinni úr biðstöðu þvert á mikla umferðaræð, bifreið hans drap á sér, eftir að hún var komin lítið eitt inn á akbrautina. Bifreiðarstjórinn náði að gang- setja bifreiðna á ný og aka nokkru lengra, en bifreiðin stöðvaðist aftur inni á akbrautinni. Óupplýst er, hver var orsök þessa akstursmáta. Rétt þykir með þetta í huga, að ökumaður JO 7495 sé í höfuðsök á árekstrinum og stefndu verði því að bera meiri hluta ábyrgðar af honum. Hins vegar var bifreið stefnanda, R 1977, vanbúin til vetraraksturs, þar sem hún var á sumarbörðum, en áreksturinn varð um hávetur og ísing á vegum. Þegar skoðaður er uppdráttur lögreglu af árekstursstað og þá sér- staklega hemlaför eftir bifreið stefnanda og ofangreindur búnaður bifreið- arinnar, þykir stefnandi, sbr. 49. gr. laga nr. 40/1968, eiga að bera hluta af ábyrgð vegna árekstursins. Þessi hluti þykir réttilega metinn “.““ IV. Málsástæður og lagarök. Stefnandi reisir rétt sinn í máli þessu á 25. gr. laga nr. 20/1954 og 2. mgr. 6. gr. í almennum húftryggingarskilmálum Samvinnutrygginga. Þar segi, að krafa tryggingarfélags til skaðabóta á hendur þeim, er ábyrgð beri á tjóni, hverfi til tryggingarfélagsins við greiðslu skaðabóta án sérstaks framsals, allt að þeirri upphæð, er félagið hafi greitt vegna tjónsins. Þó svo að stefnandi telji endurkröfurétt sinn augljósan og ótvíræðan samkv. 25. gr. laga nr. 20/1954 og stefndu hafi í sjálfu sér ekki mótmælt endurkröfurétti stefnanda, telur stefnandi, að nauðsyn hafi borið til máls- höfðunar þessarar, þar sem stefndu hafi synjað endurgreiðslukröfunni. Málið sé því gagngert höfðað í því skyni að fá aðfarargrundvöll á hendur stefndu. Með dómi bæjarþings Reykjavíkur frá 16. nóvember 1979 hafi endanlega verið skorið úr um bótaábyrgð vegna tjóns Birgis Halldórssonar. Dómurinn sé að því er skiptingu bótaábyrgðar varði ekki einvörðungu bindandi fyrir aðilja í því máli, þ. e. Birgi Halldórsson annars vegar og Hagtryggingu h/f og ríkissjóðs hins vegar, heldur einnig fyrir þá, sem leiði rétt sinn af rétti aðilja fyrra málsins. Varnaraðiljar þessa máls séu hinir sömu og varn- araðiljar fyrra málsins. Stefnandi þessa máls, Samvinnutryggingar g/t, leiði samkv. 25. gr. laga nr. 20/1954 og 2. mgr. 6. gr. húftryggingarskilmála Samvinnutrygginga g/t rétt sinn af rétti Birgis Halldórssonar, stefnanda fyrra málsins. Réttur þeirra fari að öllu leyti saman. Þó svo að Birgir Hall- 1041 dórsson hafi í fyrra málinu einvörðungu krafið stefndu um hluta þess tjóns, sem hann varð fyrir við árekstur R 1977 og JO 7495, þá sé ljóst, að hann hefði getað krafið stefndu um greiðslur fyrir allt það tjón, er hann varð fyrir vegna árekstursins. Þess hafi hins vegar ekki verið þörf, þar sem stefn- andi, Samvinnutryggingar g/t, hafi bætt Birgi stærstan hluta tjóns hans með greiðslu húftryggingarbótanna. Sakarmat fyrri dómsins hefði orðið nákvæmlega það sama, hvort sem Birgir hefði krafið þá, sem að lögum báru ábyrgð á tjóninu, um allt það tjón, er hann beið, eða einvörðungu nokkurn hluta þess, eins og hann gerði. Þar sem Samvinnutryggingar hafi tekið að sér að bæta Birgi tjón hans, gangi Samvinnutryggingar inn í rétt Birgis og öðlist eindurkröfurétt á hendur stefndu. Um það sé ekki deilt með máls- aðiljum, heldur hitt, hvort fyrri dómurinn sé að því er skiptingu bóta- ábyrgðar varðar bindandi fyrir aðilja þessa máls. Augljóst sé, að samkv. 1. mgr. 195 gr. laga nr. 85/1936 séu aðiljar þessa máls bundnir af sakarmati fyrra málsins. Varnaraðiljar séu þeir sömu og sóknaraðili þessa máls leiði, eins og að framan sé rakið, rétt sinn af rétti sókaraðilja fyrra málsins og komi að lögum í hans stað, þar sem hann hafi tekist á hendur að bæta honum það tjón, sem varnaraðiljar beri að lögum ábyrgð á. Fyrri dóm- urinn hafi því res judicata verkanir að því er skiptingu bótaábyrgðar varði í þessu máli. Þeirri sakarskiptingu, sem þar hafi verið ákvörðuð, verði stefndi að una, þar sem sá dómur hafi verið endanlegur. Hann hafi verið óáfrýjanlegur af þeirra hálfu án sérstaks leyfis og þess leyfis hafi ekki verið aflað. Verði varnaraðiljar því að una sakarmatinu, hvort sem þeim líki betur eða verr. Það sé líka óeðlilegt, að einn og sami dómstóllinn, eins og bæjarþing Reykjavíkur, geti metið sök varðandi sama tjónsatburðinn oftar en einu sinni, slíkt mundi leiða til réttaróvissu. Af framansögðu telur stefnandi einsýnt, að ekki séu efni til nýs sakarmats í þessu máli vegna áreksturs bifreiðanna R 1977 og JO 7495 hinn 23. desem- ber 1978 og að endurkrafa stefnanda eigi ekki að sæta frekari lækkun vegna meiri sakar bifreiðastjóra R 1977 heldur en fram komi í dómi bæjarþingsins frá 16. nóvember 1979. Einu varnir, sem stefndu geti komið að í endur- kröfumáli þessu, varði fjárhæð endurkröfunnar sem slíkrar. Greina verði á milli bótaábyrgðar annars vegar og bótafjárhæðar hins vegar. Það, sem ekki hafi verið dæmt um í fyrra málinu, sé fjárhæð kröfunnar í þessu máli. Tölulega séð sæti sú krafa ekki andmælum af hálfu stefndu, og því telur stefnandi, að taka beri kröfur sínar til greina að öllu leyti. Til vara byggir stefnandi kröfur sínar á því, að ef dómurinn í þessu máli telji sig ekki bundinn af sakarmati fyrri dómsins og telji sér heimilt að meta sök að nýju vegna umrædds áreksturs, þá sé það sakarmat, sem fram hafi farið í þeim dómi, rétt í einu og öllu og því beri að skipta sök með nákvæmlega sama hætti og gert hafi verið. Kröfu sína beri því allt að einu 1042 að taka til greina að öllu leyti, þar sem í kröfunni sé tekið fullt tillit til eigin sakar Birgis Halldórssonar. Stefndu byggja kröfur sínar um lækkun dómkrafna á því, að þó svo að dómur hafi gengið 16. nóvember 1979 í máli Birgis Halldórssonar og bóta- ábyrgð dæmd í því máli á grundvelli þess sakarmats, sem þar hafi farið fram, þá sé dómur í þessu máli ekki bundinn af því sakarmati. Aðiljar þessa máls séu ekki þeir sömu og aðiljar fyrra málsins og í því máli hafi ekki verið dæmt um þær kröfur að efni til, sem deilt sé um í þessu máli. Í þessu máli verði því að fara fram sjálfstætt efnislegt mat á tjónsatburðinum og endurkrafa stefnanda ákvörðuð á grundvelli hins nýja sakarmats. Stefndu halda því fram, að það sakarmat, sem fram hafi farið í fyrra málinu, þar sem bótaábyrgð var lögð á Birgi Halldórsson að '4, en eiganda JO 7495 að %, hafi verið rangt. Meginorsök þess, að árekstur hafi orðið með bifreiðunum R 1977 og JO 7495 í umrætt sinn, liggi í aksturslagi ökumanns og búnaði bifreiðarinnar R 1977. Nefna stefndu þar til, að hemlaför eftir bifreiðina R 1977 hafi verið óeðlilega löng, sem næst 30 metrar að þeim stað, þar sem áreksturinn varð, og bendi það til of hraðs aksturs. Þá hafi það komið í ljós undir rekstri fyrra málsins, að ökumaður R 1977 hafi veitt bifreiðinni JO 7495 athygli og séð, að sú bifreið átti í erfiðleikum. Hafi hann því mátt gera sér grein fyrir þeirri hættu, sem framundan hafi verið. Einnig benda stefnu á, að bifreiðin R 1977 hafi verið búin sumarhjólbörðum, en mikil hálka hafi verið á götum þann dag, er árekstur varð. Hins vegar eigi aksturslag JO 7495 sér þá skýringu eina, að um óhappatilviljun hafi verið að ræða, þar sem vél bireiðarinnar hafi stöðv- ast, en annað ekki reynst athugavert. Samkvæmt meginreglu 68. gr. umferðarlaga beri að skipta sök með hlið- sjón af atvikum öllum. Á það megi fallast, að eigandi bifreiðarinnar JO 7495 þurfi að bera nokkra áhættu og þar með hluta ábyrgðar vegna þess tjóns, sem af því hlaust, að vél bifreiðar hans stöðvaðist. Hins vegar sé fráleitt að leggja á hann % hluta sakar, eins og gert hafi verið í áðurnefnd- um bæjarþingsdómi frá 16. nóvember 1979. Á þessu sé krafa þeirra um lækkun bóta byggð. Stefndu geta þess, að þeir hafi ávallt verið óánægðir með sakarmat dóms- ins frá 16. nóvember 1979. Þeir hafi hins vegar eigi átt þess kost að hnekkja því sakarmati með áfrýjun til æðra dóms, þar sem verðmæti áfrýjunar- kröfu að því er stefndu varði hafi ekki náð áfrýjunarfjárhæð. Stefndu hafi heldur ekki leitað áfrýjunarleyfis, þar sem þeir hafi talið vonlítið, að slíkt leyfi yrði veitt. Stefndu telja sig aftur á móti hafa af því mikla hagsmuni að fá sakarmati fyrra málsins hnekkt í æðra dómi. Með því að þeir telji dómara þessa máls eigi bundinn af sakarmati fyrra málsins, hafi þeim opn- ast leið til áfrýjunar með því að sinna ekki endurkröfu stefnanda, enda 1043 sé ljóst, að stefndu verði ekki endurkrafðir um hærri fjárhæð en sem nemi sök eiganda bifreiðar JO 7495. Þeir hafi því talið sér rétt að sinna ekki endurkröfunni, þar sem hún hafi verið byggð á röngu sakarmati. Tölulega andmæli stefndu ekki kröfum stefnanda. V. Álit réttarins. Það er óumdeilt með aðiljum máls þessa, að stefnandi eigi á grundvelli 25. gr. laga nr. 20/1954 endurkröfurétt á hendur stefndu, þar sem stefnandi bætti Birgi Halldórssyni tjón það, er Birgir beið við árekstur bifreiðar hans, R 1977, og bifreiðarinnar JO 7495. Ágreiningur málsaðilja varðar hins vegar það, hvort endurkrafa stefnanda eigi að sæta meiri lækkun en sem nemi 4 vegna eigin sakar Birgis Halldórssonar, en þannig var sök hans ákvörðuð með dómi bæjarþingsins frá 16. nóvember 1979. Með áðurgreindum dómi bæjarþingsins var skorið úr um skiptingu bóta- ábyrgðar vegna þess tjóns, er varð á R 1977 við árekstur þeirrar bifreiðar og bifreiðarinnar JO 7495. Þeim dómi var af varnaraðilja ekki áfrýjað, þar sem áfrýjunarskilyrðum var ekki fullnægt, og eigi leituðu varnaraðiljar áfrýjunarleyfis. Samkvæmt 1. mgr. 195. gr. laga nr. 85/1936 er áðurgreind- ur bæjarþingsdómur frá 16. nóvember 1979 að því er skiptingu bótaábyrgð- ar varðar bindandi um úrslit sakarefnis fyrir varnaraðilja í þessu máli, sem jafnframt voru varnaraðiljar fyrra málsins, og fyrir stefnanda, sem samkv. 25. gr. laga nr. 20/1954 leiðir rétt sinn af rétti Birgis Halldórssonar og kemur að lögum í hans stað. Standa því eigi að lögum efni til nýs sakarmats í máli þessu vegna áreksturs bifreiðanna R 1977 og JO 7495 í umrætt sinn. Ber því við ákvörðun endurkröfunnar að leggja til grundvallar þá skiptingu bótaábyrgðar, sem ákvörðuð var með dómi bæjarþingsins hinn 16. nóv- ember 1979. Tölulega séð hefur fjárhæð endurkröfu stefnanda eigi sætt andmælum af hálfu stefndu. Að því athuguðu og þar sem stefnandi hefur við sundur- liðun kröfu sinnar tekið tillit til eigin sakar eiganda R 1977, eins og hún var metin í áðurgreindum bæjarþingsdómi, ber að taka kröfu stefnanda til greina að öllu leyti. Þá ber og að dæma stefndu til þess að greiða stefn- anda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 2.525.00. Þorgeir Örlygsson, fulltrúi yfirborgardómarans í Reykjavík, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Hagtrygging h/f og ríkissjóður Íslands, greiði in solidum stefnanda, Samvinnutryggingum g/t, kr. 2.760.32 með 19% ársvöxt- um frá 1. mars 1979 til 1. júní s. á., 22% ársvöxtum frá þeim degi 1044 til 1. september s. á., 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 35% ársvöxtum frá þeim degi til 29. janúar 1981, með 4600 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa, en síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma, og kr. 2.525.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 6. maí 1983. Nr. 188/1982. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Grétari Magnússyni (Páll A. Pálsson hrl.). Þjófnaður. Nytjastuldur. Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson og Sigurgeir Jónsson og settur hæstaréttardómari Guðmundur Skafta- son. Ríkissaksóknari áfrýjaði málinu að ósk ákærða með stefnu 25. ágúst 1982, en jafnframt er af ákæruvaldsins hálfu krafist þynging- ar refsingar. Ágrip máls þessa barst Hæstarétti 21. desember 1982. Verjandi krefst lækkunar á refsingu ákærða. Þá er þess krafist, að allur sakarkostnaður verði greiddur úr ríkissjóði, þ. á m. máls- varnarlaun verjanda. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta sakar- mat hans og færslu á háttsemi ákærða til refslákvæða. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin í hinum áfrýjaða dómi. Þá ber og að staðfesta með skírskotun til forsendna héraðsdóms ákvæði hans um greiðslu ákærða á skaðabótum til Radíó- og sjónvarpsstofunnar s/f. 1045 Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfryjun málsins, þar með talin sakasóknarlaun í ríkissjóð, 4.000.00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, 4.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Grétar Magnússon, greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 4.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttarlögmanns, 4.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 23. júlí 1982. Ár 1982, föstudaginn 23. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörnssyni yfirsakadómara, kveðinn upp dómur í máli nr. 269/1982: Ákæruvaldið gegn Grétari Magnússyni, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er höfðað með ákæru, dags. 14. þ. m., gegn Grefari Magnús- syni verkamanni, nú Orrahólum 7, Reykjavík, fæddum 4. nóvember 1962 í Reykjavík. „Í. Fyrir að hafa aðfaranótt fimmtudagsins 3. júní 1982 tekið í heimild- arleysi bifreiðina R 11335 við húsið nr. 82 við Kleppsveg í Reykjavík, haft bifreiðina í umráðum sínum allt til laugardagsins næsta á eftir og ekið henni um götur þar í borg undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum ævi- langt og einnig til Selfoss og til baka. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940, 2. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/ 1968, sbr. lög nr. 54/1976. II. Fyrir að hafa aðfaranótt laugardagsins 5. júní 1982 brotist inn í Radíó- og sjónvarpsstofuna á Selfossi og stolið 3 sambyggðum útvarps- og segulbandstækjum og sambyggðum magnara og segulbandstæki. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar.““ Aðfaranótt laugardagsins $. júní sl., kl. 0418, sáu lögregluþjónar á leið um Laugaveg karl og konu á ferð með hljómflutningstæki, og er þau urðu lögreglunnar vör, lögðu þau frá sér tækin, en maðurinn flýði inn í hús 1046 nr. 49. Lögregluþjónarnir handtóku þau bæði, og var hér um að ræða ákærða og X, 18 ára að aldri. Í máli þessu er leitt í ljós með framburði ákærða og öðrum gögnum, að hljómflutningstæki þau, sem hér var um að ræða, en þau voru fjögur talsins, eins og í ákæru greinir, og eru að söluverðmæti talin 20.150.00 krónur, hafði ákærði tekið úr Radíó- og sjónvarpsbúðinni á Selfossi, en þangað höfðu þau X farið um nóttina og ákærði brotist inn og tekið tækin. Þá er það fram komið, að ferð þessa höfðu þau farið í bifreiðinni R 11335, sem er eign Viggós Guðmundssonar, Kleppsveg 82, en samkvæmt tilkynningu hans til lögreglu hafði bifreiðin horfið af Kleppsvegi aðfaranótt fimmtudagsins 2. júní. Ákærði segist kannast við, að hann hafi ekið í þessari bifreið umrædda nótt og að hann hafi ekki verið heimildarmaður að bifreiðinni. Hann kveðst ekki minnast þess, að hann hafi tekið bifreiðina við Kleppsveg. Hann telur sig muna, að áður en hann fór í veitingahúsið Klúbbinn á föstudagskvöld, . hafi hann tekið bifreiðina, þar sem hún stóð á Frakkastíg. Hvort hann hafi áður haft hana undir höndum og skilið hana eftir á Frakkastíg, geti hann ekkert sagt um. Hann man ekki, hvað hann aðhafðist dagana á undan, en hann hafi þá verið í óreglu. Samkvæmt skýrslu X hitti hún ákærða í Klúbbnum á föstudagskvöldið, og hún fylgdist þaðan með ákærða út í bif- reið, sem var fyrir utan, og ákærði ók síðan niður á Laugaveg, og eftir stutta dvöl þar fóru þau saman í bifreiðinni í Selfossferðina. Er þetta allt í samræmi við framburð ákærða. Ákærði segist hafa verið ölvaður við aksturinn. Í blóðsýni, sem honum var tekið að tilhlutan lögreglu kl. 0735 á laugardagsmorgun, reyndist alkó- hól þó ekki nema 0.620/00, og hefur hann því, er þar var komið, naumast verið undir umtalsverðum áfengisáhrifum. Ákærði hefur verið sviptur ökuleyfi sínu ævilangt, eins og síðar kemur fram, er rakinn er ferill ákærða. Óvíst verður að telja, hvernig ákærði náði umráðum yfir R 11335, en ljóst er að minnsta kosti, að hann var við akstur hennar á föstudag og laugardagsnótt og að afnot bifreiðarinnar voru honum óheimil. Með þessari athugasemd telst sannað, að ákærði hafi brotið gegn ákvæðum þeim, sem talin eru í ákæru. Ákæru á hendur Grétari fyrir þjófnað og nytjastuld var frestað á árinu 1978, en síðan hefur hann sætt þessum refsidómum: 23. ágúst 1979 30 daga fangelsi skilorðsbundið fyrir nytjastuld og um- ferðarlaga- og áfengislagabrot. Sviptur rétti til ökuleyfis. (Ákærur útg. 15. og 21. nóv. 1978). S. sept. 1979 sakfelldur fyrir þjófnaðarbrot, en refsing ekki dæmd. (Ákæra útg. 30. ágúst 1978). 1047 29. jan. 1980 2 mánaða skilorðsb. fangelsi fyrir þjófnað. (Ákæra útg. 27. des. 1978). 31. jan. 1980 sakfelldur fyrir þjófnað, en refsing ekki dæmd. (Ákæra útg. 8. febr. 1978). 27. júní 1980 1 árs fangelsi fyrir þjófnað, nytjastuld og ölvun við akstur o. fl. Sviptur rétti til ökuleyfis ævilangt. (Ákæra útg. 27. maí 1980). 6. nóv. 1980 8 mánaða fangelsi fyrir þjófnað, nytjastuld, ölvun við akstur o. fl. (Ákæra útg. 22. sept. 1980). 29. okt. 1980 sakfelldur fyrir þjófnað, en refsing ekki dæmd. (Ákæra útg. 15. maí 1979). 22. maí 1981 4 mánað fangelsi (hegningarauki) fyrir þjófnað, nytjastuld o. fl. (Ákæra útg. 24. febr. 1981, en þau brot ákærða, sem hún laut að, voru framin á árunum 1978 og 1979). 22. mars 1982 1 mánaðar fangelsi fyrir að aka bifreið sviptur ökuleyfi. Refsing ákærða er með hliðsjón af 77. gr. alm. hegningarlaga og af fyrri brotaferli ákærða hæfilega ákveðin 7 mánaða fangelsi. Ákærði var 6. júní úrskurðaður til þess að sæta gæsluvarðhaldi til 11. júní. Af gögnum málsins sést ekki, að ákærði hafi verið leystur úr gæsluvarðahaldinu fyrir þann tíma, og verður við það miðað, að gæsluvarðhaldið hafi staðið í $ daga. Ber skv. 76. gr. hegningarlaga að ákveða, að vistin komi refsingunni til frádráttar. Radíó- og sjónvarpsstofan s/f gerir kröfu á hendur ákærða um bætur fyrir skemmdir af innbrotinu og fyrir skemmdir á tækjum þeim, sem ákærði tók, en þau komust til skila. Krafan, sem er sundurliðuð, nemur samtals 10.794.00 kr. Ákærði hefur samþykkt kröfuna, og þykir henni vera í hóf stillt. Verður hún tekin til greina. Þá verður ákærði dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Grétar Magnússon, sæti fangelsi í 7 mánuði. Frá refsing- unni skal draga gæsluvarðhald hans í 5 daga. Ákærði greiði Radíó- og sjónvarpsstofunni s/f 10.794.00 krónur. Ákærði greiði kostnað sakarinnar. 1048 Föstudaginn 6. maí 1983. Nr. 214/1982. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn Ragnheiði Valgarðsdóttur (Othar Örn Petersen). Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/1974. Eignarupptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson og Halldór Þorbjörnsson. Ríkissaksóknari áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar að ósk ákærðu með stefnu 13. október 1982. Er málinu einnig áfrýjað af hálfu ákæruvalds. Ágrip málsins barst Hæstarétti 1. febrúar 1983. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins áfrýjaða dóms, þó þannig, að refsing verði þyngd. Verjandi krefst þess, að refing verði dæmd svo væg sem lög frekast leyfa og verði hún skilorðsbundin. Einnig krefst hann, að sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun sín. Brot þau, sem ákærðu er getið að sök í fyrri ákærulið, voru framin á tímabilinu frá janúar til mars 1980. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta á- kvæði hans um sakfellingu samkvæmt þessum ákærulið svo og færslu háttsemi ákærðu, er þar greinir, til refslákvæða, þó svo, að hvorki lögum nr. 60/1980, sem birt voru 16. júní 1980, né lögum nr 75/1982, sem birt voru 10. júní 1982, verður beitt, sbr. 2. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940. Við þingfestingu málsins 14. desember 1981 lýsti ákærða yfir því, að hún kannaðist ekki við það, að hún hefði afhent Helgu Gísla- dóttur fé til hasskaupa, svo sem ákærðu er gefið að sök í Il. ákæru- lið. Þessi yfirlýsing stangaðist á við skýrslu, sem ákærða hafði gefið fyrir lögreglu við rannsókn málsins hinn 13. janúar 1981. Hefði átt að bera þá skýrslu sérstaklega undir ákærðu og spyrja hana, hvernig í því lægi, að hún vildi nú skýra frá á annan hátt. Þá átti enn fremur 1049 að inna hana frekar eftir þessu ákæruatriði. Svo sem sakargögnum er farið, þykir bera að sýkna ákærðu af kröfu ákæruvalds skv. þess- um ákærulið. Við refsiákvörðun ber að hafa hliðsjón af 2. mgr. 70. gr. og 78. gr. almennra hegningarlaga. Refsivist ákærðu þykir hæfilega ákveðin í héraðsdómi. Samkvæmt 2. mgr. 49. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 101/1976, sbr. enn fremur S. gr. laga nr. 65/1974, verður ákærða dæmd til að greiða 10.000.00 króna sekt, er renni í ríkis- sjóð, og komi 15 daga fangelsi í stað sektarinnar, ef hún verður eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku á 289.500 gömlum krónum er staðfest. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærða greiði allan áfrýjunarkostnað, þar með talin saksóknar- laun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, 6.000.00 krónur. Dómsorð: Ákvæði hins áfrýjaða dóms um refsivist ákærðu, Ragnheið- ar Valgarðsdóttur, á að vera óraskað. Ákærða greiði 10.000.00 króna sekt í ríkissjóð, og komi 15 daga fangelsi í stað sektar- innar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um eignarupptöku og sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Ákærða greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns, Othars Arnar Petersen hæsta- réttarlögmanns, 6.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 14. júlí 1982. Á dómþingi sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum, sem haldið var að Hverfisgötu 113, Reykjavík, miðvikudaginn 14. júlí 1982, var kveðinn upp 1050 af Guðjóni St. Marteinssyni fulltrúa dómur í sakadómsmáli nr. 842/1981: Ákæruvaldið gegn Ragnheiði Valgarðsdóttur. Málið var höfðað á hendur Ragnheiði Valgarðsdóttur, fæddri 13. mars 1957 í Hafnarfirði, fyrir eftirfarandi meint brot á fíkniefnalöggjöfinni: „1. Í janúar 1980 keypt ásamt Ingiborgu Lindu Mogensen allt að 500 grömm- um af hassi á Spáni og flutt ásamt henni hingað til lands þann 19. janúar 1980. Átti þessi vinkona ákærðu allt að 100 grömmum af efninu, en ákærða og sambýlismaður hennar, Eggert Bjarni Arnórsson, allt að 400 grömmum. Síðan selt ásamt honum efnið á allt að kr. 10.000 hvert gramm, en efnið kostaði á Spáni í það heila allt að 60.000 pesetum. II. Í mars 1980 lagt fram fé til Helgu Gísladóttur vegna ferðar, sem Valur Hugason Hraunfjörð fór til Kaupmannahafnar til hasskaup, og fengið, er hann kom heim með efni, í sinn hlut allt að 120 grömmum af hassi, sem ákærða síðan endurseldi með hagnaði. Af kaupendum, sem versluðu beint við ákærðu með efni, sem nefnt er í liðum I— II hér að framan, má nefna sem stærsta nefnda Helgu Gísladótt- ur með allt að 100 grömmum og Kolbein Inga Gíslason með allt að 140 grömmum.““ Ofangreind háttsemi er í ákæruskjali talin varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíknisefni nr. 65/1974, sbr. nú lög nr. 60/1980, 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana-og fíknisefna nr. 390/1974. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar, til að sæta upptöku á ísl. peningum, gkr. 289.500, enskum pundum 33.00 og tékka frá Sam- vinnubanka að fjárhæð gkr. 58.000, útg. af Magnúsi J. Magnússyni, sem hald var lagt á við rannsókn málsins samkvæmt 6. mgr. 5. gr. nefndra laga nr. 65/1974, og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærða hefur, svo sem áður er rakið, náð sakhæfisaldri og hefur sætt eftirfarandi kærum og refsingum, svo kunnugt sé: 1978 12/S í Reykjavík: Sátt, 50.000 kr. sekt fyrir brot gegn 25. gr. um- ferðarlaga. Ökuleyfissvipting 3 mán. frá 12/4 1978. 1979 7/3 í Reykjavík: Ávana- og fíkn: Sátt, 24.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. S. og 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglu- gerðar nr. 390/1974, sbr. 77. gr. og að hluta $. gr. hegningar- laga. 1980 22/1 í Reykjavík: Ávana- og fíkn: Sátt, 90.000 kr. sekt fyrir brot 1051 gegn 2., sbr. 5. og 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974, sbr. og 78. gr. hegningarlaga. 1980 6/8 í Reykjavík: Ávana-og fíkn: Sátt, 160.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga. nr. 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar 390/1974, sbr. og 77., 71. og 78. gr. hegningar- laga. MÁLSATVIK. Ákæruliður |. „Í janúar 1980 keypt ásamt Ingiborgu Lindu Mogensen allt að 500 grömmum af hassi á Spáni og flutt ásamt henni hingað til lands þann 19. janúar 1980. Átti þessi vinkona ákærðu allt að 100 grömmum af efninu, en ákærða og sambyýlismaður hennar, Eggert Bjarni Arnórsson, allt að 400 grömmum. Síðan selt ásamt honum efnið á allt að kr. 10.000 hvert gramm, en efnið kostaði á Spáni í það heila allt að 60.000 pesetum.““ Ákærða var yfirheyrð fyrir dómi 6. mars 1980. Kvað ákærða sig hafa haldið til Spánar í janúar s. á. ásamt Ingiborg Lindu Mogensen. Lagði Eggert Bjarni Arnórsson ákærðu til fé í för. þessa og til hasskaupa. Kvað ákærða sig ásamt Ingiborg Lindu hafa keypt á Spáni tæp 500 gr af hassi fyrir 60.000 peseta. Átti Ingiborg 100 gr af efninu, en ákærða kvað sig ásamt sambýlismanni sínum, Eggert Bjarna, hafa átt um 400 gr. Ákærða lýsti við dómsyfirheyrslu 7. mars 1980 sölu sinni á 260 gr af fíkniefnum til fjögurra nafngreindra aðilja. Ákærða kvað sig eiga haldbæra 1 milljón gkr., sem væri söluandvirði fíkniefna. Þann 10. mars s. á. framvísaði ákærða 289.500 gkr. sem söluand- virði fíkniefna. Ákærða bar við lögregluyfirheyrslu 10. mars s. á., að hvert gramm efnis hafi að jafnaði verið selt á gkr. 10.000. Ákærða kvað sig hafa úr nefndri Spánarferð flutt með sér hingað til lands 390—395 gr af hassi. Kvað ákærða Eggert Bjarna hafa dreift einhverju af efninu, en ákærða taldi sig hafa dreift 290 gr. Kvaðst ákærða eftir að hafa gefið 15 gr af efninu hafa fengið 2.750.000 gkr. sem andvirði seldra fíkniefna. Þrír hinna fjögurra nafngreindra aðilja, er ákærða kvaðst hafa selt hass- efni, hafa stutt framburð ákærðu og viðurkennt að hafa átt við ákærðu -fíkniefnaviðskipti. Ingiborg Linda Mogensen var yfirheyrð hjá lögreglu 6. mars 1980. Kvað Ingiborg sig þá hafa keypt um 500 gr af hassi á Spáni í janúar 1980. Kvað Ingiborg sig hafa átt um 100 gr, en ákærða hafi átt um 400 gr. Ingiborg staðfesti framburð sinn fyrir dómi 7. s. m. Eggert Bjarni Arnórsson bar við dómsyfirheyrslu $. mars 1980 að hafa lagt ákærðu til fé til farar þeirrar, er í þessum ákærulið getur. Kvað Eggert 1052 sig hafa tekið á móti ákærðu við heimkomu úr förinni. Efnið hafi við vigt- un reynst vega 490 gr. Hafi Ingiborg fengið 100 gr þar af. Kvað Eggert sig síðan hafa selt nafngreindum aðiljum alls um 90 gr af efninu, áður en hann var handtekinn vegna fíkniefnamisferlis, og hafi því um 300 gr af efninu verið eftir. Er þessi ákæruliður var borinn undir ákærðu í þinghaldi 14. desember 1981, þá kvaðst ákærða ekki minnast þess, að Eggert Bjarni hafi selt af efni, er um ræðir í þessum ákærulið. Ákæruliður Il. „Í mars 1980 lagt fram fé til Helgu Gísladóttur vegna ferðar, sem Valur Hugason Hraunfjörð fór til Kaupmannahafnar til hasskaupa, og fengið, er hann kom heim með efni, í sinn hlut allt að 120 gr af hassi, sem ákærða síðan endurseldi með hagnaði.“ Helga Gísladóttir bar fyrir dómi 30. október 1980 að hafa staðið að Kaupmannahafnarferð Vals Hugasonar Hraunfjörð í mars s. á. Kvað Helga ákærðu hafa lagt fram um 1.300.000 gkr. til þeirrar farar. Hafi svo um samist, að framlag ákærðu væri gkr. 650.000, en 650.000 væri lán til Helgu frá ákærðu. Kvað Helga áðurnefndan Val hafa komið heim með um: 300 gr af hassi hingað til lands og hafi ákærðu síðan verið afhentur helmingur efnisins. Valur Hugason Hraunfjörð kom fyrir dóm 8. október 1980. Bar Valur þá að hafa haldið í áðurgreinda Kaáupmannahafnarför og keypt þar 350 gr af hassi og flutt hingað til lands. Ákærða var yfirheyrð hjá lögreglu 13. janúar 1981. Kvað ákærða sig hafa lagt Helgu Gísladóttur til gkr. 1.300.000 til utanfarar, er Helga stóð að, til Kaupmannahafnar til hasskaupa. Kvaðst ákærða hafa lánað Helgu helming nefndrar fjárhæðar, eða 650.000 gkr. Sjálf kvaðst ákærða hafa lagt fram sem sinn hlut hinn helminginn, eða 650.000 gkr. Kvaðst ákærða hafa móttekið 120 gr af hassi vegna framlags síns. Þar af kvaðst ákærða hafa selt tveimur nafngreindum aðiljum. Ákærða lýsti í þinghaldi 14. desember 1981, að hún kannaðist ekki við að hafa afhent Helgu Gísladóttur fé til hasskaupa. NIÐURSTÖÐUR. Ákæruliður 1. Dómurinn telur sannað með framburði ákærðu, sem studdur er af fram- burðum fleiri aðilja, að ákærða hafi gerst sek um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa í janúar 1980 keypt ásamt Ingiborg Lindu Mogensen allt að 500 grömmum af hassi á Spáni fyrir 60.000 peseta og flutt ásamt henni hingað til lands þann 19. janúar 1980. Átti Ingiborg allt 1053 að 100 grömmum af efninu, en ákærða og sambýlismaður hennar, Eggert Bjarni Arnórsson, allt að 400 grömmum. Ákærða seldi síðan verulegan hluta efnanna ásamt Eggert Bjarna á gkr. 10.000 hvert gramm. Hefur ákærða því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ákæruliður II. Ákærða kvað sig í þinghaldi 14. desember 1981 ekki kannast við að hafa lagt Helgu Gísladóttur til fé til hasskaupa. Áður höfðu ákærða og Helga Gísladóttir borið efnislega á sama veg varðandi fjárframlag ákærðu til fíkniefnakaupa. Þá styður framburður Vals Hugasonar Hraunfjörð að hluta fyrri framburði ákærðu og Helgu. Þrátt fyrir framburð ákærðu í þinghaldi 14. desember sl. telur dómurinn nægilega sannað með eldri framburði ákærðu, sem er studdur af framburði Helgu Gísladóttur og að hluta studdur af framburði Vals Hugasonar Hraun- fjörð, að ákærða hafi gerst sek um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa í mars 1980 lagt Helgu Gísladóttur til fé vegna ferðar Vals Hugasonar Hraunfjörð til Kaupmannahafnar til hasskaupa. Ákærða fékk í sinn hlut 120 grömm af hassi. Ákærða seldi síðan hluta efnisins. Hefur ákærða samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ofangreind brot ákærðu varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. 9. gr. laga nr. 75/1982, 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974. Ákærða hefur samkvæmt sakavottorði þrívegis gengist undir dómssátt vegna brota á fíkniefnalöggjöf. Voru sáttirnar gerðar 7. mars 1979, 22. janúar 1980 og 6. ágúst 1980. Verður refsing ákærðu hér ákvörðuð með hliðsjón af 77. og 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Að öllu ofanrituðu virtu þykir refsing ákærðu hæfilega ákveðin sem fangelsi í 60 daga. . Með vísan til 2. mgr. 49. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. sbr. 4. gr. laga 101/1976, er ákærðu gert að greiða kr. 20.000.00 í sekt til ríkis- sjóðs. Verði sektin eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa að telja, komi fangelsi í 90 daga í hennar stað. Gerð var húsleit á heimili ákærðu að Stórholti 18, Reykjavík, 22. janúar 1980. Við húsleitina var m. a. lagt hald á 33 ensk pund og tékka frá Sam- vinnubanka að fjárhæð gkr. 58.000, útgefinn af Magnúsi J. Magnússyni. Þess er krafist af hálfu ákæruvaldsins, að ofangreint fé verði gert upptækt með vísan til 6. mgr. 5. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974. Ákærða bar hjá lögreglu 22. janúar 1980 og fyrir dómi 14. desember sl., 1054 að ofangreind ávísun væri ekki á sínum vegum, heldur komin frá Eggert Bjarna, sambýlismanni ákærðu. Með vísan til ofanritaðs og gagna málsins verður að hafna kröfu ákæru- valdsins um upptöku ofangreindrar ávísunar og 33 enskra punda og telja, að ekki sé komin fram lögfull sönnun þess, að ofangreint fé sé andvirði ólögmætrar sölu fíkniefna, sbr. 6. mgr. 5. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974. Með vísan til 6. mgr. 5. gr. laganna um ávana- og fíkniefni er fallist á kröfu ákæruvaldsins um upptöku á 289.500 gkr., sem lagt var hald á við rannsókn málsins. Ofangreind fjárhæð er andvirði seldra fíkniefna. Með vísan til 141. gr. laga nr. 74/1974 ber að dæma ákærðu til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar af kr. 3.000.00 til skipaðs verjanda, Stefáns Páls- sonar hæstaréttarlögmanns. Dómsorð: Ákærða, Ragnheiður Valgarðsdóttir, fædd 13. mars 1957, skal sæta fangelsi í 60 daga. Ákærða greiði kr. 20.000.00 í sekt til ríkissjóðs. Verði sektin eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa að telja, komi fangelsi í 90 daga í sektar stað. Upptækar til ríkissjóðs skuli gkr. 289.500, merktar munaskrá 182 í vörslu lögreglu. Ákærða greiði allan kostnað sakarinnar, þar af kr. 3.000.00 til skip- aðs verjanda, Stefáns Pálssonar hæstaréttarlögmanns. 1055 Föstudaginn 6. maí 1983. Nr. 49/1981. Eiríkur Pálsson Þorvaldur Björnsson og Þorvarður Júlíusson (Gunnar Sæmundsson hrl.) gegn Veiðifélagi Miðfirðinga og landbúnarráðherra f. h. ríkissjóðs (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.). Ómerking. Máli vísað frá héraðsdómi. Kröfugerð. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjendur hafa, að fengnu áfrýjunarleyfi samkvæmt 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 hinn 4. febrúar 1981, skotið málinu til Hæsta- réttar með stefnu 19. febrúar 1981. Dómkröfur áfrýjenda eru þær, að ógild verði metin gagnvart þeim ákvæði 2. tl. 15. gr. laga nr. 76/1970 um lax- og silungsveiði að svo miklu leyti sem ákvæðin ganga lengra til skerðingar á rétti þeirra til að leggja net og hafa ádrátt í sjó en ákvæði 2. tl. 15. gr. laga nr. 53/1957. Þá krefjast þeir, að stefndu verði dæmdir til að greiða þeim óskipt málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæsta- rétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en áfrýjendur, sem höfðu gjafsókn í héraði, fengu gjafsóknarleyfi fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráðherra 8. janúar 1981. Dómkröfur stefnda Veiðifélags Miðfirðinga eru þær, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að niðurstöðu til og honum dæmd- ur málskostnaður fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda, eins og mál- ið væri ekki gjafvarnarmál, en veiðifélagið, sem hafði gjafvörn í héraði, fékk gjafvarnarleyfi fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmála- ráðherra 24. nóvember 1981. Stefndi landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs gerir þær dómkröf- ur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að niðurstöðu til og áfrýjendur dæmdir til að greiða honum málskostnað fyrir Hæsta- rétti. 1056 Áfrýjendur sækja allir mál sitt saman. Þeir hafa ekki markað dómkröfur sínar skýrlega um það, hverjar séu takmarkanir á veiði- rétti samkvæmt 2. tl. 15. gr. laga nr. 76/1970, er þeir krefjast, að sér verði dæmt óskylt að hlíta. Þegar af þessari ástæðu og með skír- skotun til 67. gr. laga nr. 85/1936 ber að ómerkja héraðsdóminn og vísa málinu sjálfkrafa frá héraðsdómi. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjendur til að greiða máls- kostnað stefnda Veiðifélags Miðfirðinga, 9.700.00 krónur í héraði og 10.000.00 krónur fyrir Hæstarétti, og á hann að renna Í ríkis- sjóð. Þá ber og að dæma áfrýjendur til að greiða stefnda landbún- aðarráðherra f. h. ríkissjóðs 10.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Gjafsóknarkostnaður áfrýjenda í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs tals- manns þeirra, er ákveðast samtals 14.900.00 krónur. Gjafsóknarkostnaður stefnda Veiðifélags Miðfirðinga í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutnings- laun skipaðs talsmanns hans, er ákveðst samtals 14.900.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu sjálf- krafa vísað frá héraðsdómi. Áfrýjendur, Eríkur Pálssson, Þorvaldur Björnsson og Þor- varður Júlíusson, greiði málskostnað stefnda Veiðifélags Mið- firðinga bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 19.700.00 krónur, og renni hann í ríkissjóð. Áfrýjendur greiði stefnda landbúnaðrráðherra f. h. ríkis- sjóðs 10.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Allur gjafsóknarkostnaður og gjafvarnarkostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs talsmanns áfrýjenda, Gunnars Sæmunds- sonar héraðsdómslögmanns, samtals 14.900.00 krónur, og mál- flutningslaun skipaðs talsmanns stefnda Veiðifélags Miðfirð- 1057 inga, Jónasar A. Aðalsteinssonar hæstaréttarlögmanns, sam- tals 14.900.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Magnúsar Thoroddsen hæstaréttardómara. Ég er ósammála meiri hlutanum í því að ómerkja héraðsdóminn og vísa málinu sjálfkrafa frá héraðsdómi. Enda þótt dómkrafa aðal- áfrýjanda sé að vísu ekki svo hnitmiðuð og afmörkuð og æskilegt hefði verið, þá tel ég hana allt að einu dómhæfa sem „ákveðna kröfu““ í skilningi 67. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Ég hefði því talið rétt að dæma mál þetta að efni til, enda hafa afarýjendur lögmætra hagsmuna að gæta. En úr því að meiri hlutinn er annarrar skoðunar, kemur eigi til þess, að ég lúki efnis- dómi á málið. Dómur aukadómþings Húnavatnssýslu 4. júlí 1980. Mál þetta, sem dómtekið var 1. þ. m., var þingfest 30. júní 1978, er höfðað með stefnu, útgefinni 21. þ. m., af Eiríki Pálssyni, Syðri-Völlum, Þorvaldi Björnssyni, Litla-Ósi, og Þorvarði Júlíussyni, Söndum, á hendur þeim Böðvari Sigvaldasyni, Barði, formanni stjórnar Veiðifélags Miðfirð- inga, og Halldóri E. Sigurðssyni, landbúnaðarráðherra þáverandi, f. h. rík- issjóðs. Dómkröfur stefnenda eru, að ógild verði metin gagnvart þeim ákvæði 2. tl. 15. gr. laga nr. 76/1970 um lax- og silungsveiði að svo miklu leyti sem ákvæðin ganga lengra til skerðingar á rétti þeirra til að leggja net og hafa ádrátt í sjó en ákvæði 2. tl. 15. gr. laga nr. 53/1957 og að stefndu verði in solidum dæmdir að greiða þeim málskostnað að skaðlausu sam- kvæmt gjaldskrá LMFÍ, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Stefndi Böðvar Sigvaldason, formaður stjórnar Veiðifélags Miðfirðinga, f. h. veiðifélagsins gerir þær dómkröfur, að hann verði alfarið sýknaður af kröfum stefnenda, auk þess krefst hann þess, að stefnendur verði dæmdir in solidum til þess að greiða honum málskostnað samkvæmt gjald- skrá LMFÍ. Stefndi landbúnaðrráðherra f. h ríkissjóðs gerir þær dómkröfur, að mál- inu verði vísað frá dómi. Til vara krefst hann sýknu. Í báðum tilfellum gerir hann kröfur til þess, að sér verði dæmdur málskostnaður. 67 1058 Forsaga þessa máls. Frá örófi alda hafa menn stundað fiskveiðar í ám og vötnum. Oft var allt kvikt hirt og ekki hugsað um að viðhalda stofninum. Fyrir einni öld, eða með lögum nr. 5 frá 19. febrúar 1886, er reynt að hamla á móti gegnd- arlausri veiði, eða réttara væri að orða það rányrkju, þessara náttúruauð- linda með því að tryggja viðhald fiskistofna þeirra, sem um er að ræða, þ. e. lax og silungs. Nú er það kunn staðreynd, að sjávargöngufiskar safnast saman við ár- ósana á mótum salta og ósalta vatnsins, áður en þeir ganga upp. Með lög- unum frá 1885, nr. 5, var ákveðinn veiðitími þrír mánuðir yfir sumarið og 36 stunda hvíld, helgarfriðun, í hverri viku. Þá var ákveðið, að ekki mætti draga fyrir Í árósum nema að deginum og fyrir göngu annars hvors flóðs. Með lögunum um lax- og silungsveiði nr. 61 frá 23. júní 1932 eru laxveiðar í sjó bannaðar, og ekki má hafa ádrátt nær árósum, þar sem lax gengur í árnar, en 500 metra og veiði í árósum sett ákveðin takmörk. Með lögum um lax- og silungsveiði nr. 53 frá 5. júní 1957 eru ákvæðin enn hert og bannað í 15. gr., 2. mgr., að leggja silungsnet í sjó nær árósi en 500 metra, og með lögunum um lax- og silungsveiði nr. 76 frá 25. júní 1970 er þetta ákvæði enn hert og fjarlægðin frá árósi, sem heimilt er að leggja silungsnet, lengd upp í 1000 metra eða 2000 metra eftir vatnsmagni viðkomandi ár. En það er einmitt þessi lenging fjarlægðarinnar frá árós- unum, þar sem ekki er heimilt að leggja silungsnet, sem stefnendur þessa máls vilja ekki una við og telja, að brjóti í bága við 67. gr stjórnarskrár- innar. Lögmaður stefnenda flutti mjög yfirgripsmikla og fróðlega ræðu um veiðiréttindi og hvenær væri nauðsyn friðunar. Svo og liggja fyrir tvær skriflegar varnir á dómskj. nr. 21 og 22. Þar eru vangaveltur um nauðsyn friðunar og vitnað í greinargerðir með frumvörpum til laxveiðilaga og ann- arra heimilda. Þetta er allt góðra gjalda vert, en kemur ekki til álita hér, vegna þess að það er ekki dómsins að meta þörf friðunar, heldur Alþingis og þeirra stjórnvalda, sem með þau mál fara. Dómsins er aðeins að skera úr um, hvort ákveðnar friðunaraðgerðir séu þess eðlis, að þær verði taldar skerða eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar, eða í þessu tilviki, hvort ákvæðin um lengd bannsvæðis við árósa í 15. gr. laga nr. 76 frá 1970 séu þess eðlis, að þau brjóti í bága við 67. gr. stjórnarskrárinnar. Stefndi Böðvar Sigvaldason f. h. Veiðifélags Miðfirðinga gerir þá dóm- kröfu, að veiðifélagið verði sýknað. Greinargerð lögmanns þess fjallar þó um efnishlið málsins og virðist byggja sýknukröfu sína á því, að krafa stefnenda eigi ekki stoð í lögum. En í munnlegum málflutningi kom einnig fram, að veiðifélagið sé ekki réttur aðili, eða m. ö. o. sýknukrafa stefnda 1059 byggist á aðildarskorti. Á þetta sjónarmið stefnda verður fallist. Stefndi getur engin áhrif haft á lagasmíð í þessu landi umfram það, sem aðrir borgarar geta eða réttaraðiljar. Veiðifélög og starfsmenn þeirra verða að fara að gildandi lögum og veiðifélög eiga rétt á, að löggæslumenn veiti þeim sem öðrum aðiljum í landinu sömu vernd og aðstoð við framkvæmd laga sem öllum borgurum þessa lands. Krafa stefnenda byggist á því, að viður- kenndur verði réttur þeirra til athafna, sem nú er bannaður með lögum. Hvort sem verður fallist á þá kröfu eða ekki, þá verður stefndi Böðvar Sigvaldason f. h. Veiðifélgas Miðfirðinga að taka mið af gildandi lögum. Þessi aðildarskortur kemur gleggst fram í því, að við sáttaumleitanir hefði stefndi Böðvar Sigvaldason f. h. Veiðifélags Miðfirðinga ekki getað sam- þykkt heimild fyrir stefnendur að leggja net sín nær árósnum en lög segja til um og lokið þannig málinu með sátt. Með tilvísun til 45. gr. einkamála- laga ber því að sýkna stefnda Böðvar Sigvaldason f. h. Veiðifélags Mið- firðinga af öllum kröfum stefnenda í máli þessu. Málskostnaðarkrafan verður tekin sérstaklega fyrir í dómi þessum. Stefndi landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs gerir þá aðalkröfu, að máli þessi verði vísað fra dómi, en til vara sýknu af kröfum stefnenda. Frávísunarkrafan kom fram í þinghaldi 24. október 1978 bæði í greinar- gerð stefnda og einnig bókuð í þingbók. Þessari frávísunarkröfu var synjað með úrskurði aukadómþingsins 30. nóvember 1978. Vísað er til forsendna þess úrskurðar. Við þær forsendur er engu að bæta öðru en því, að undir- strika vald dómstóla til þess að leysa úr lagaþrætum manna og réttaraðilja í þjóðfélaginu og nauðsyn þess, að málin verði krufin efnislega, en ekki sé verið að hengja sig í formsatriðum, sem aðeins fresta og tefja úrlausn mála. ÁA dómskj. nr. 31 ítrekar lögmaður stefnda landbúnaðarráðherra kröfu sína um frávísun þrátt fyrir áðurgenginn úrskurð um synjun og byggir á þeirri málsástæðu, að honum hafi láðst að geta þess, að frávísunarkrafan hefði átt að byggjast á þeirri höfuðmálsástæðu, að krafa stefnenda sam- rýmdist ekki 67. gr. einkamálalaga, þar sem verið sé að fiska eftir áliti dómsins á vissri lagsetningu án tengsla við nokkra dómkröfu. Í munnlegum málflutningi kom fram, að þar sem engin skaðabótakrafa sé höfð uppi, eða m. ö. o. að þar sem ekki sé gerð bein peningakrafa, þá sé krafan þess eðlis, að líta beri á hana sem beiðni um lögfræðilega túlkun dómstólanna á ákveðnu úrlausnarefni. Á þessa skoðun getur dómurinn ekki fallist. Stefnendur gera kröfu um, að réttur þeirra til þess að veiða nær árósnum en ákvæði í laxveiðilögunum segja til um verði viðurkenndur þrátt fyrir lagaákvæðin, því þeir telja, að ákvæði laga brjóti í bága við stjórnarskrána sem óeðlileg höft á athafna- frelsi einstaklinga, er ekki hafi almennigsheill að markmiði. Ef dómstólar 1060 féllust á skoðun stefnenda, mættu þeir leggja net sín í 500 metra fjarlægð frá árósum alveg án tillits til ákvæða 15. gr. laga nr. 76 frá 1970. Hafni dómstólarnir hins vegar þessari kröfu, þá verða stefnendur að sæta ákvæð- um áður tilvitnaðrar lagagreinar og mega ekki leggja nær en | eða 2 kíló- metra eftir vatnsmagni ánna. Hér er því um ákveðið úrlausnarefni að ræða, t. d. alveg hliðstætt því, að maður vilji fá viðurkenndan umferðarrétt um ákveðið landsvæði. Þar kæmu engar fjárkröfur til greina. Þetta hefði lög- maðurinn átt að vita, því nýgenginn er dómur í máli, þar sem þessi sami lögmaður gerði kröfu um slíkan umferðarrétt f. h. umbjóðenda sinna. Úrskurðurinn frá 30. nóvember 1978 um synjun frávísunarkröfu var ekki kærður. Hefði úrskurðinn verið kærður, gat þetta orðið fordæmismál um, hvernig haga ætti málshöfðun á hendur ríkisvaldinu, Þegar um almennar kröfur er að ræða. Nú er þetta mál þess eðlis, að líkurnar fyrir því, að aðiljar fallist á niðurstöðu héraðsdóms, eru hverfandi. Það verður því að telja mjög æskilegt að fá úr því skorið, hverjum á að stefna f. h. ríkisvalds- ins í málum sem þessum. Það getur héraðsdómur ekki gert endanlega. Þessi ástæða því ein út af fyrir sig væri nægjanleg til þess að synja um frávísun. Með tilvísun til þess, sem að framan er sagt, getur dómurinn ekki fallist á það að vísa málinu frá og synjar því frávísunarkröfu 'stefnda landbún- aðarráðherra f. h. ríkissjóðs. Málið verður nú tekið til efnislegrar meðferðar, þ. e. hvort ákvæði 15. gr., 2. mgr., laga nr. 76/1970 brjóti í bága við stjórnarskrána, 67. gr., eða ekki. Þegar Alþingi setur lög um friðun dýra, fugla eða fiska, taka þau lög til alls landsins. Aðstæður eru mismunandi. Sums staðar falla ár í þrönga firði, sem nánast eru framlenging ánna, en annars staðar falla þær svo til í opið haf. Sumar árnar eru smáar og jafnvel hindrun við ósinn, þannig að laxinn safnast saman fyrir frama og kemst ekki upp, eða þá litaðar stór- ár, þar sem laxinn á greiðan aðgang upp. En sömu reglur gilda fyrir allar ár og alla árósa. Friðunarreglur eru fyrst og fremst settar til þess að viðhalda viðkomandi tegund og því beinlínis settar eigendum hlunninda og notendum veiðiréttar til gagns. Þetta sjónarmið er yfirleitt viðurkennt. T. d. hefur engum dottið í hug eða a. m. k. ekki barist fyrir því opinberlega að mega skjóta rjúpu á öðrum tíma en lög segja til um, vegna þess að friðunarákvæði rjúpunnar brjóti í bága við fullkominn umferðarrétt og nýtingu hans á landareign sinni. Þó er þessi skerðing ekkert minni en t. d. það að takmarka veiði við árósa. Að vísu snertir bannið við veiði í árósunum færri menn og færri aðilja í landinu, en á þeim tíma, er þetta ákvæði var sett, var gert ráð fyrir skaðabótum af þessari veiði. Það verður því að líta svo á almennt séð, að reglur, sem settar eru til 1061 verndunar hagsmunum manna í bráð og lengd, brjóti ekki í bága við eignar- réttarákvæði stjórarskrárinnar, ef þær eiga að taka til allra þeirra, sem eins er ástatt um, jafnvel þótt þær skerði möguleika einstakra manna á að hrifsa það úr ríki náttúrunnar, sem þeir gætu, ef engar reglur yrðu settar. Það eru ekki rök í þessu máli, að veiði ekki ósabændur laxinn eða silung- inn, þá sé aðeins verið að hygla bændum, sem eiga land að ánum ofar í landinu. Lífsferill laxa og göngusilunga er nú einu sinni þannig, að þeir hrygna í ám, en ganga svo til sjávar í fæðuleit og til vaxtar. Þess vegna er það til hags báðum aðiljum, að vilhald stofnsins sé tryggt, en það verður aðeins tryggt með friðunaraðgerðum. Þessar friðunaraðgerðir ganga mis- jafnlega langt, en séu þær fyrst og fremst gerðar með það markmið að tryggja hæfilega nýtingu veiði eða hlunninda eru þær ekki andsnúar eignar- réttarákvæðum stjórnarskrárinnar, heldur beinlínis til framdráttar þeim hagsmunum, sem stjornarskráin er að vernda. Enda viðurkenna stefnendur þetta með kröfugerð sinni, þar sem þeir vilja viðhalda eldri friðunar- ákvæðum, en mótmæla frekari verndunarákvæðum í lögunum frá 1970. Nú á síðustu árum hafa verið sett lög og reglugerðir um takmarkanir og bönn á veiðum ýmissa fiska og raunar einnig fugla og dýra. Í sumum til- fellum eru gífurlegir hagsmunir í veði, og veiðibann getur þýtt milljóna- tjóna. Samt sem áður sætta menn sig við þett vegna þess, að þetta er talið nauðsynlegt til verndar viðkomandi stofni og þá um leið til verndar afkomu þeirra, er þær veiðar stunda. Með tilvísun til þess, sem hér að framan er sagt, og til almennrar skil- greiningar á eignarréttarhugtakinu þá verður ekki litið svo á, að fiskvernd- unarákvæði í 2. mgr. 19. gr laga um lax- og silungsveiði nr. 76 frá 1970 brjóti í bága við 67. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33. frá 17. júní 1944. Verður því að sýkna landbúnaðarráðherra f. h ríkissjóðs af kröfum stefnenda í þessu máli. Eðli málsins samkvæmt þykir rétt að dæma stefnendur til þess að greiða stefnda Böðvari Sigvaldasyni f. h. Veiðifélags Miðfirðinga málskostnað að upphæð kr. 970.000, þar af málsvarnarlaun kr. 490.000. Að því er snertir stefnda landbúnaðarráðherra f. h ríkissjóðs þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Forsenda þessarar ákvörðunar er sú, að hér sé um fordæmismál að ræða, höfðað til þess að skera úr áætlaðri réttar- óvissu, og því ekki óeðlilegt, að hver aðili beri allan kostnað sjálfur. Þar sem mál þetta er gafsóknarmál, ber dóminum að ákveða málflutn- ingslaun lögmanns stefnenda. Þykja þau laun hans og útlagður kostnaður hæfilega ákveðinn kr. 1.235.000, þar af málsvarnarlaun kr. 490.000. Við ákvörðun launa lögmanna í máli þessu hefur verið tekið tillit til þess, að tvö mál voru rekin samhliða og mjög lík að efni, þannig að gögn notuð í öðru málinu komu einnig að notum í hinu. 1062 Dómsorð: Stefndi Böðvar Sigvaldason f. h. Veiðifélags Miðfirðinga á að vera sýkn af kröfum stefnenda í máli þessu. Stefndi landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóða á að vera sýkn af kröf- um stefnenda í máli þessu. Stefnendur greiði stefnda Böðvari Sigvaldasyni f. h. Veiðifélags Miðfirðinga kr. 970.000 í málskostnað, þar af kr. 490.000 í málsvarn- arlaun. Málskostnaður að því er varðar stefnda landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs falli niður. Málskostnaður gjafsóknaraðilja, stefnenda, ákveðst kr. 1.235.000, þar af málsvarnarlaun kr. 490.000. Dóminum ber að fullnægja innan 14 daga frá birtingu að viðlagðri aðför að lögum. 1063 Föstudaginn 6. maí 1983. Nr. 52/1981. Guðbjörn Breiðfjörð Hjálmar Pálmason Gylfi Pálmason Gunnlaugur Eggertsson Heimir Ágústsson Eggert Jónsson Jón Guðmundsson Ólafur Þórhallsson Tryggvi Eggertsson Örn Gíslason Stefán Steinar Benediktsson Ástvaldur Benediktsson Ingólfur Sveinsson Sveinn Daníelsson og Jakob Ágústsson (Gunnar Sæmundsson hdl.) gegn Veiðifélagi Miðfirðinga og landbúnaðarráðherra í. h. ríkissjóðs (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.). Ómerking. Máli vísað frá héraðsdómi. Kröfugerð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjendur hafa, að fengnu áfrýjunarleyfi, útgefnu af dómsmála- ráðherra 19. febrúar 1981 samkvæmt heimild í 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973, skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 20. febr- úar 1981. Dómkröfur áfrýjenda eru, að viðurkenndur verði réttur ábú- enda/eigenda eignarjarða áfrýjenda, Svalbarðs, Bergsstaða | og ll, Hjallholts, Sauðár, Syðri-Sauðadalsár, Almennings, Skarðs, Ytri- Ánastaða, Syðri-Ánastaða, Ytri-Kárastaða, Mið-Kárastaða, Syðri- Kárastaða, Grafar og Lindarbergs, allra í Kirkjuhvammshreppi, til 1064 að stunda veiðar, aðrar en laxveiðar, í netlögum jarðanna alla daga vikunnar. Þá er þess krafist, að stefndu verði in solidum dæmt að greiða áfrýjendum málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en áfrýjendur fengu gjaf- sókn fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráðherra 9. janúar 1981. Stefndi Veiðifélag Miðfirðinga gerir þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að niðurstöðu til og honum verði dæmdur málskostnaður fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda, eins og málið væri ekki gjafvarnarmál, en veiðifélagið fékk gjafvörn fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráðherra 24. nóvember 1981. Dómkröfur stefnda landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs eru þær, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að niðurstöðu til og áfrýj- endur dæmdir til að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. Ef dómkrafa áfrýjenda yrði til greina tekin, hlytu þeir dómgild- ingu á rétti eigenda og/eða ábúenda þeirra jarða, sem í stefnu máls- ins greinir, til hvers konar veiða fugla, dýra og fiska, annarra en lax, í netlögum jarðanna á hvaða tíma sem.er án tillits til sérhverra takmarkana á veiðirétti, sem mælt er fyrir um í lögum, þar á meðal í friðunarlögum. Hina víðtæku kröfu sína hafa áfrýjendur og uppi sameiginlega vegna alls 15 jarða án tillits til staðhátta, er þýðingu kynnu að hafa samkvæmt einstökum lagaákvæðum, er mæla fyrir um takmarkanir á veiðirétti. Samkvæmt þessu eru dómkröfur áfrýj- enda svo almennar og óafmarkaðar, að þær eru ekki dómhæfar. Ber þegar af þeirri ástæðu og með hliðsjón af 67. gr. laga nr. 85/ 1936 að ómerkja héraðsdóminn og vísa málinu sjálfkrafa frá hér- aðsdómi. Áfrýjendur greiði stefnda Veiðifélagi Miðfirðinga 9.700.00 krón- ur í málskostnað í héraði og 10.000.00 krónur fyrir Hæstarétti, er renni í ríkissjóð, en stefnda landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs 10.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Gjafsóknarkostnaður áfrýjenda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs tals- manns þeirra, samtals 14.900.00 krónur. Gjafvarnarkostnaður stefnda Veiðifélags Miðfirðinga bæði í hér- aði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs talsmanns hans, er ákveðast samtals 14.900.00 krónur. 1065 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er ómerktur og málinu vísað sjálfkrafa frá héraðsdómi. Áfrýjendur, þeir Guðbjörn Breiðfjörð, Hjálmar Pálmason, Gylfi Pálmason, Gunnlaugur Eggertsson, Heimir Ágústsson, Eggert Jónsson, Jón Guðmundsson, Ólafur Þorhallsson, Tryggvi Eggertsson, Örn Gíslason, Stefán Steinar Benedikts- son, Ástvaldur Benediktsson, Ingólfur Sveinsson, Sveinn Daní- elsson og Jakob Ágústsson, greiði stefnda Veiðifélagi Miðfirð- inga 9.700.00 krónur í málskostnað í héraði og 10.000.00 krón- ur fyrir Hæstarétti, er renni í ríkissjóð, en stefnda landbún- aðarráðherra f. h. ríkissjóðs 10.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Gjafsóknarkostnaður áfrýjenda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutnings- laun skipaðs talsmanns þeirra, Gunnars Sæmundssonar hér- aðsdómslögmanns, samtals 14.900.00 krónur. Gjafvarnarkostnaður stefnda Veiðifélags Miðfirðinga bæði í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Jónasar A. Aðal- steinssonar hæstaréttarlögmanns, samtals 14.900.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukadómþings Húnavatnssýslu 4. júlí 1980. Mál þetta, sem dómtekið var 1. þ. m., var þingfest 30. júní 1978. Það er höfðað með stefnu, útgefinni 21. júní 1978, af Guðbirni Breiðfjörð, Sval- barði, Hjálmari Pálmasyni, Bergsstöðum, Eggert Karlssyni, Hjallholti, Gunnlaugi Eggertssyni, Sauðá, Heimi Ágústssyni, Syðri-Sauðadalsá, Jóni Guðmundssyni, Ytri-Ánastöðum, Ólafi Þórhallssyni, Syðri-Ánastöðum, Tryggva Eggertssyni, Gröf, Ólafíu Sveinsdóttur, Syðri-Kárastöðum, og Jakob Ágústssyni, Lindarbergi, öllum í Kirkjuhvammshreppi, Eggert Jóns- syni Garðavegi 14, Erni Gíslasyni, Melavegi 3, Stefáni Steinari Benedikts- syni, Norðurbraut 17, og Ástvaldi Benediktssyni, Melavegi 2, öllum á Hvammstanga, Pálma Jónssyni, Mávahlíð 45, og Sveini Daníelssyni, Stiga- 1066 hlíð 30, báðum í Reykjavík, á hendur Böðvari Sigvaldasyni, Barði, for- manni stjórnar Veiðifélags Miðfirðinga, f. h. veiðifélagsins og Halldóri E. Sigurðssyni landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs. Sú breyting hefur orðið á málsaðild, eftir að málið var höfðað, að Gylfi Pálmason hefur orðið eigandi Hjallholts og tekið við aðild þeirrar jarðar af Eggert Karlssyni. Þá hefur Ingólfur Sveinsson keypt allan hlut Ólafíu Sveinsdóttur í Syðri-Kárastöðum og tekið við aðild hennar vegna þeirrar jarðar og einnig mestan hluta þess, sem Sveinn Daníelsson átti í þeirri sömu jörð, og tekið við aðild hans að öðru en því, að Sveinn á enn smáskika úr jörðinni, sem liggur að sjó. Þá hefur Hjálmar Pálmason orðið eigandi að öllum Bergsstöðum og tekið við aðild Pálma Jónssonar vegna Bergs- staða 1. Dómkröfur stefnenda í máli þessu eru þær, að viðurkenndur verði með dómi réttur ábúenda/eigenda framangreindra jarða til að stunda veiðar, aðrar en laxveiðar, Í netlögum jarðanna alla daga vikunnar og að stefndu verði in solidum dæmdir að greiða þeim málskostnað að skaðlausu sam- kvæmt gjaldskrá LMFÍ, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Dómkröfur stefnda Veiðifélags Miðfirðinga eru, að félagið verði alfarið sýknað af kröfum stefnenda og þeir dæmdir in solidum til þess að greiða því málskostnað að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Dómkröfur stefnda landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs eru þær, að málinu verði vísað frá dómi, og til vara krefst hann algerrar sýknu. Í báðum tilfellum krefst hann fyllsta málskostnaðar, eins og málið væri ekki gjaf- sóknarmál. Forsaga þessa máls er þessi: Frá aldaöðli hafa Vatnsnesingar stundað sjó, bæði lagt net frá landi og róið til fiskjar. Eftir því sem fólki fækkaði í sveitum þessum voru þessar veiðar minna stundaðar. Það kemur einnig til greina, að peningalega séð borgi þær sig tæplega nú orðið og meira veitt til þess að fá nýjan silung og vegna veiðigleðinnar. Tilskipunin um veiði frá 20. júní 1849 tekur af öll tvímæli um, að jarð- eigandi einn eigi veiðirétt á jörð sinni og í netlögum hennar. Í lögunum um friðun á laxi nr. 5 frá 19. febrúar 1886 er gert ráð fyrir, að veiða megi lax í sjó. Þessu er breytt með lögum nr. 61 frá 23. júní 1932. Þá er laxveiði í sjó bönnuð, 13. gr., og veiði silungs takmörkuð, sbr. 14. gr. Með lögunum um lax- og silungsveiði nr. 112 frá 9. október 1941 eru settar nákvæmari og strangari reglur um veiði. Með lögum nr. 58 frá 5. júní 1958 eru settar skilyrtar reglur um, að sömu reglur gildi um silungsveiði í sjó og Í ósöltu vatni, en ráðherra á að setja nánari reglur um þetta atriði, sem þó hefur ekki verið gert. Stefnendur þessa máls segjast ekki hafa haft 1067 hugmynd um þetta ákvæði fyrr en upp úr 1970, er farið var að fylgjast með netalögnum í sjó, enda sé slík friðun í sjálfu sér út í hött, því tímunum saman sé ekki hægt að leggja net í sjó vegna veðurs, en svo komi dagur og dagur eða þá góðviðriskafli, sem hægt sé að leggja daglega. Eftir ákvæð- um laganna mun því ekki hafa verið farið, fyrr en farið var að taka upp net á friðunartíma. Stefnendur telja þessa helgarfriðun skerðingu á réttind- um þeirra, sem eigi rætur allt frá ómunatíð. Þeir telja, að svipting þessara réttindi brjóti í bága við 67. gr. stjórnarskrárinnar, og leita til dómstólanna til þess að fá staðfestingu á þessari skoðun sinni eða að réttur þeirra til þess að leggja net í sjó í netlögum jarða sinna alla daga vikunnar, þegar gefur, verði viðurkenndur. Stefndi Veiðifélag Miðfirðinga gerir þá kröfu, að það verði sýknað. Greinargerð lögmanns þess fjallar þó um efnishlið málsins og virðist byggja sýknukröfu sína á því, að krafa stefnenda eigi ekki stoð í lögum. En í munnlegum málflutningi kom einnig fram, að veiðifélagið sé ekki réttur aðili, eða m. ö. o. sýknukrafa stefnda byggist á aðildarskorti. Á þetta sjónarmið stefnda verður fallist. Stefndi getur engin áhrif haft á lagasmíð í þessu landi umfram það, sem aðrir borgarar geta. Veiðifélagið og starfs- menn þess verða að fara að gildandi lögum, og veiðifélagið á rétt á, að löggæslumenn veiti því sem öðrum aðiljum í landinu sömu vernd og aðstoð við framkvæmd laga sem öðrum borgurum landsins. Krafa stefnenda bygg- ist á því, að viðurkenndur verði réttur þeirra til athafna, sem eru nú bann- aðar með lögum. Hvort sem fallist verður á þá kröfu eða ekki, þá verður stefndi Veiðifélag Miðfirðinga að taka mið af gildandi lögum. Þessi aðild- arskortur kemur gleggst fram í því, að við sáttaumleitanir hefði stefndi Veiðifélag Miðfirðinga ekki getað samþykkt heimild fyrir stefndu að leggja net sín á friðunartíma og þannig lokið málinu með sátt. Með tilvísun til 45. gr. einkamálalaga ber því að sýkna stefnda Veiðifélag Miðfirðinga af öllum kröfum stefnenda í máli þessu. Málskostnaðarkrafan verður tekin sérstaklega fyrir síðar í dómi þessum. Stefndi landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs gerir þá aðalkröfu, að máli þessu verði vísað frá dómi, en til vara sýknaður af kröfum stefnenda. Frá- vísunarkrafan kom fram í þinghaldi 24. október 1978 bæði í greinargerð stefnda og einnig bókuð í þingbók. Þessari frávísunarkröfu var synjað með úrskurði aukadómþingsins 30. nóvember 1978. Vísað er til forsendna þess úrskurðar. Við þær forsendur er engu að bæta öðru en því, að undirstrika vald dómstóla til þess að leysa úr lagaþrætum manna og réttaraðilja í þjóð- félaginu og nauðsyn þess, að málin verði krufin efnislega, en ekki sé verið að hengja sig í formsatriðum, sem aðeins fresta og tefja úrlausn deilumál- anna. Á dómskj. nr. 31 ítrekar lögmaður stefnda landbúnaðarráðherra kröfu 1068 sína um frávísun þrátt fyrir áðurgenginn úrskurð um synjun og byggir á þeirri málsástæðu, að honum hafi láðst að geta þess, að frávísunarkrafan hefði átt að byggjast á þeirri höfuðmálsástæðu, að krafa stefnenda sam- rýmdist ekki 67. gr. einkamálalaga, þar sem verið sé að fiska eftir áliti dómsins á vissri lagasetningu án tengsla við nokkra dómkröfu. Í munn- legum málflutningi kom fram, að þar sem ekki væri gerð bein peninga- krafa, þá væri krafan þess eðlis, að líta beri á hana sem beiðni um lögfræði- lega túlkun dómstólanna á ákveðnu úrlausnarefni. Á þessa skoðun getur dómurinn ekki fallist. Stefnendur gera kröfu um, að réttur þeirra til þess að leggja net í netlögum jarða þeirra alla daga vik- unnar verði viðurkenndur þrátt fyrir lagaákvæðið þar um, því þeir telja, að lagaákvæðin brjóti í bága við stjórnarskrána um óeðlileg höft á athafna- frelsi einstaklinga, er ekki hefur almenningsheill að markmiði. Ef dómstól- arnir fallast á skoðun stefnenda, þá mega þeir leggja net sín í netlögum alla daga vikunnar og þurfa ekki að sæta friðunarákvæðum laganna um lax- og silungsveiði, nú nr. 76/1970, 19. gr., 1. mgr., sbr. 4. mgr. 14. gr. Hafni dómstólarnir hins vegar þessari kröfu, þá verða stefnendur að hlíta þessum ákvæðum. Hér er því um ákveðið úrlausnarefni að ræða, t.d. alveg hliðstætt því, að maður vilji fá viðurkenndan umferðarrétt um ákveðið landsvæði. Þar kæmu engar fjárkröfur til greina. Þetta hefði lögmaðurinn átt að vita, því nýgenginn er dómur í máli, þar sem þessi sami lögmaður gerir kröfu um slíkan umferðarrétt fyrir hönd umbjóðenda sinna. Úrskurðurinn frá 30. nóvember 1978 um synjun frávísunarkröfu var ekki kærður. Hefði úrskurðurinn verið kærður, gat þetta orðið fordæmismál um, hvernig haga ætti málshöfðunum á hendur ríkisvaldinu, þegar um al- mennar kröfur er að ræða. Nú er þetta mál þess eðlis, að líkurnar fyrir því, að aðiljar fallist á niðurstöður héraðsdóms, eru hverfandi. Það verður því að telja mjög æskilegt að fá úr því skorið, hverjum á að stefna f. h. ríkissjóðs í málum sem þessum. Með tilvísun til þess, sem að framan er sagt, getur dómurinn ekki fallist á að vísa málinu frá og synjar því frávísunarkröfu lögmanns stefnda land- búnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs. Málið verður nú tekið til efnislegrar athugunar. Frá örófi alda hafa menn nytjað veiðidýr, fugla og fiska. Um þessi not eða hlunnindi hefur orðið að setja ákveðnar reglur sem um önnur samskipti manna. Eftir því sem mannfólkinu fjölgaði og tæki þeirra urðu fullkomnari og veiðnari varð löggjafinn að setja ákveðnar reglur um vernd veiðidýra, fugla og fiska. Lögmaður stefnenda flutti mjög yfirgripsmikla og fróðlega ræðu um veiðiréttindi og hvenær væri nauðsyn friðunar. Svo og liggja fyrir tvær 1069 skriflegar varnir á dómskj. nr. 19 og 20. Þar eru vangaveltur um nauðsyn friðunar og vitnað í greinargerðir með frumvörpum til laxveiðilaga. Þetta er allt góðra gjalda vert, en kemur ekki til álita hér vegna þess, að það er ekki dómarans að meta þörf friðunar, heldur Alþingis og þeirra stjórnvalda, sem með þau mál fara. Dómsins er aðeins að skera úr um, hvort ákveðnar friðunaraðgerðir séu þess eðlis, að þær verði taldar skerða eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar, eða í þessu tilviki, hvort ákvæðin um helgarfriðun í 19. gr., sbr. 14. gr., 4. mgr., laga nr. 76/1970 brjóti í bága við 67. gr. stjórnarskrárinnar. Þegar Alþingi setur lög um friðun dýra, fugla eða fiska, taka þau lög til alls landsins. Aðstæður eru mismunandi. Sums staðar er hægt að leggja net fyrir silung í sjó, þótt eitthvað sé að veðri, t. d. innarlega í Eyjafirði, sjá dómskj. nr. 29, en annars staðar má ekkert kula, svo netin komi ekki upp eða fyllist mori eins og á Vatnsnesinu. Það sama á við um ár. Það gilda sömu friðunarreglur, hvort sem áin er stór eða smá, lituð eða berg- vatn. Sem dæmi má taka Blöndu og Svartá, sem fellur í Blöndu. Friðunar- reglur eru fyrst og fremst settar til þess að viðhalda viðkomandi tegund og því beinlínis settar eigendum hlunninda eða notendum veiðiréttar til gagns. Þetta sjónarmið er yfirleitt viðurkennt. T. d. hefur engum dottið í hug eða a. m. k. ekki barist fyrir því opinberlega að mega skjóta rjúpu á öðrum tíma en lög segja til um, vegna þess að friðunarákvæðin brjóti í bága við fullkominn umráðarrétt hans yfir landareign sinni. Þó er sú skerðing ekkert minni en takmörkun silungsveiða eða svokölluð helgarfrið- un. Það verður að líta svo á almennt séð, að reglur, sem settar eru til vernd- unar hagsmunum manna í bráð og lengd, brjóti ekki í bága við eignarréttar- ákvæði stjórnarskrárinnar, ef þær eiga að taka til allra þeirra, sem eins er ástætt um, jafnvel þótt þær skerði möguleika einstakra manna á að hrifsa það úr ríki náttúrunnar, sem þeir gætu, ef engar reglur yður settar. Það eru ekki rök í þessu máli, að veiði ekki sjávarbændur silunginn, þá sé aðeins verið að hygla bændum, sem eiga land að ánum. Lífsferill sjávar- silungs er nú einu sinni þannig, að hann hrygnir í ám og gengur svo til sjávar í fæðuleit og til vaxtar. Þess venga er það til hags báðum aðiljum, að viðhald stofnsins sé tryggt, en það verður aðeins tryggt með friðunarað- gerðum. Þessar friðunaraðgerðir ganga misjafnlega langt, en séu þær fyrst og fremst gerðar með það markmið að tryggja hæfilega nýtingu veiði eða hlunninda, eru þær ekki andsnúnar eignarréttarákvæðum stjórnarskrár- innar, heldur beinlínis þeim til framdráttar. Nú á síðustu árum hafa verið sett lög og reglugerðir um takmarkanir og bönn á veiðum ýmissa fiska og raunar einnig fugla og dýra. Í sumum 1070 tilfellum eru gífurlegir hagsmunir í veði og veiðibann getur þýtt milljóna- tjón. Samt sem áður sætta menn sig við þetta vegna þess, að þetta er talið nauðsynlegt til verndar afkomu þeirra, er þær veiðar stunda. Með tilvísun til þess, sem hér að framan er sagt, og til almennrar skil- greiningar á eignarréttarhugtakinu þá verður ekki litið svo á, að fiskvernd- unarákvæði, svokölluð helgarfriðun, í 19. gr., sbr. 14. gr., 4. mgr., laga um lax- og silungsveiði brjóti í bága við 67. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33 frá 17. júní 1944. Verður því að sýkna landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs af kröfum stefnenda í máli þessu. Eðli málsins samkvæmt þykir rétt að dæma stefnendur til þes að greiða stefnda Böðvari Sigvaldasyni f. h. Veiðifélags Miðfirðinga málskostnað að upphæð kr. 970.000, þar af málsvarnarlaun kr. 490.000. Að því er snertir stefnda landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Forsenda þeirrar ákvörðunar er sú, að í lax- veiðilögunum nr. 76/1970, í 14. gr., 4. mgr., er gert ráð fyrir reglugerð um þessa umdeildu veiði, sem ekki hefur verið sett. Segja má því, að máls- höfðun hafi verið nauðsyn borgurunum til þess að fá þetta mál á hreint. Þar sem mál þetta er gjafsóknarmál, ber dóminum að ákveða málflutn- ingslaun lögmanns stefnenda. Þykja laun hans og útlagður kostnaður hæfi- lega ákveðinn kr. 1.235.000, þar af málsvarnarlaun kr. 490.000. Við ákvörðun launa lögmanna í máli þessu hefur verið tekið tillit til þess, að tvö mál voru rekin samhliða og mjög lík að efni, þannig að gögn notuð í öðru málinu komu einnig að notum í hinu. Dómsorð: Stefndi Böðvar Sigvaldason f. h. Veiðifélags Miðfirðinga á að vera sýkn af kröfum stefnenda í máli þessu. Stefndi landbúnaðarráðherrra f. h. ríkissjóðs á að vera sýkn af kröf- um stefnenda í máli þessu. Stefnendur greiði stefnda Böðvari Sigvaldasyni kr. 970.000 í máls- kostnað, þar af kr. 490.000 í málsvarnarlaun. Málskostnaður að því er varðar stefnda landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs falli niður. Málskostnaður gjafsóknaraðilja, stefnenda, ákveðst kr. 1.235.000, þar af málsvarnarlaun kr. 490.000. Dóminum ber að fullnægja innan 14 daga frá birtingu að viðlagðri aðför að lögum. 1071 Miðvikudaginn 11. maí 1983. Nr. 50/1983. Ingólfur Guðbrandsson, eigandi Ferðaskrifstofunnar Útsýnar, (Tómas Gunnarsson hrl.) gegn Gísla Gestssyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Synjað um innsetningargerð. Réttarfar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson, Magnús Thoroddsen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 22. febrúar 1983. Hann gerir þær dómkröfur, „að honum verði með innsetningargerð fengin í hendur umráð allra filma, sem áfrýjandi á í vörslum stefnda. Sérstaklega er krafist innsetningar á þessum filmum: A. Spóla með frummyndum að sjónvarpsauglýsingum Útsýnar fyrir árið 1982. B. Frummyndir að sjónvarpsauglýsingum Útsýnar árin 1980 og 1981. C. Frummyndir að filmum Ingólfs Guðbrandssonar og þeim filmum, sem Gísli Gestsson hefur tekið sérstaklega fyrir Útsýn árin 1979, 1980 og 1981.“ Þá er krafist málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómkröfur stefnda eru þær, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur og áfrýjandi dæmdur til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Hinn áfrýjaði úrskurður er án forsendna samkvæmt 190. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, sbr. 40. gr. laga nr. 28/1981. 1072 I. Málavextir eru þessir: Áfrýjandi er einkaeigandi Ferðaskrifstofunnar Útsýnar. Það mun hafa verið árið 1975, sem áfrýjandi leitaði eftir þjónustu stefnda, einkaeiganda Víðsjár - kvikmyndagerðar, við gerð auglýsingakvik- myndar fyrir ferðaskrifstofuna. Munu málsaðiljar síðan hafa átt viðskipti saman fram á árið 1982. Eigi gerðu aðiljar með sér skrif- legan samning. Áfrýjandi hefur lýst viðskiptum þeirra þannig, að stefndi hafi látið í té eða haft milligöngu um útvegun nokkurra þátta, einkum tæknilegra, við gerð myndanna. Var þar um að ræða kaup áfrýj- anda á filmum af stefnda, leigu á kvikmyndatökuvélum og töku á kvikmyndum að hluta til. Telur áfrýjandi, að stefndi hafi tekið um 20%— 309, myndanna. Einnig kaup á erlendum vinnslukostnaði vegna framköllunar, yfirfærslu kvikmyndanna á myndbönd, leigu á upptökusal vegna tónyfirfærslu, leigu á klippitækjum, kaup á vinnu-,,kópíum““, frummyndarklipping, vinna við klippingu, símtöl og skeyti vegna vinnslu erlendis. Áfrýjandi kveður alla skipulagningu, stjórnun og fjármögnun við gerð myndanna hafa verið á sinni hendi. Hann hafi ákveðið, hvar, hvað og hvenær var kvikmyndað, valið fólk til að koma fram í myndunum og greitt því laun auk ferða- og dvalarkostnaðar. Þá hafi áfrýjandi einnig gert handrit að kvikmyndunum, haft á hendi leikstjórn og sjálfur tekið meginhluta myndanna. Alla tæknilega þætti, er stefndi vann við gerð myndanna, hafi hann unnið sam- kvæmt óskum áfrýjanda, sem sjálfur hafi lagt þar hönd að verki, svo sem við klippingu myndanna. Þá hafi leikur og söngur í kvik- myndunum alfarið verið undir stjórn áfrýjanda. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að hlutverk áfrýjanda hafi verið það, sem tíðkanlegt er við gerð auglýsingamynda. Hann hafi stundum verið viðstaddur upptökur, valið tónlist í samráði við stefnda og stundum fylgst með klippingu, en val á fyrirsætum í ein- stök upptökuatriði, framkvæmd töku, hljóðsetning og frágangur hafi alfarið verið í höndum stefnda. Stefndi kveðst hafa fengið greiddan útlagðan kostnað fyrir verk sitt í þágu áfrýjanda og þóknun, aðallega með umboðslaunum frá Ríkisútvarpinu vegna Þbirtinga á auglýsingakvikmyndum frá áfrýj- 1073 anda í sjónvarpinu. Nam sú þóknun 8.1% afslætti af brúttóverði auglýsinga. II. Áfrýjandi rökstyður kröfur sínar með því, að hann einn sé eig- andi þeirra mynda, sem afhendingar er krafist á. Hafi hann greitt allan kostnað vegna gerðar myndanna, þar með talin laun stefnda vegna þáttar hans við gerð myndanna. Sérstök höfundaréttindi eigi ekki við um einn mjög afmarkaðan þátt verks, sem ekki verði skil- inn frá öðrum þáttum þess, nema slíkt hafi verið berlega áskilið eða um samið í upphafi. Svo sé ekki í þessu máli. Hafi áfrýjandi litið svo á, að þóknun (afsláttur) sjónvarpsins væri fyrir milligöngu stefnda vegna sýningar myndanna þar. Ill. Stefndi rökstyður kröfur sínar með því, að allur réttur yfir nei- kvæðum myndum (negatívum) og höfundaréttur að auglýsingum sé í hans höndum. Verk hans njóti verndar samkvæmt 2. mgr. Í. gr. höfundalaga nr. 73/1972. Áfrýjandi hafi ekki áskilið sér neinn af- nota- eða birtingarrétt á auglýsingunum nema gegn greiðslu, sem stefnda hafi verið tryggð með framangreindum afslætti af auglýs- ingum í sjónvarpinu. Enda þótt hið viðskiptalega samband máls- aðiljanna sé nú niður fallið, þá breyti það engu um fyrri samninga um verk, sem þegar hafi verið gerð. Áfrýjandi eigi rétt á því, að þau verði notuð, eins og til stóð, sem auglýsingar Í sjónvarpinu og stefndi eigi rétt á því að fá þær greiðslur, sem um var samið, þ. e. afslátt hjá sjónvarpinu eða greiðslur, sem samsvara honum. Vilji áfrýjandi breyta þessu nú, þá verði hann að semja um það við stefnda. Þá byggir stefndi mótmæli sín gegn framgangi innsetningarinnar einnig á því, að til þess að innsetningarbeiðni áfrýjanda nái fram að ganga, þurfi réttur hans að vera ótvíræður og jafnframt verði að vera öldungis ljóst, að hvaða réttindum eða munum innsetningin beinist. Hvorugu þessu sé til að dreifa í þessu máli. Munir þeir, sem krafist er innsetningar Í, eru ekki svo skýrt skil- greindir sem nauðsyn ber til. Við munnlegan flutning málsins fyrir Hæstarétti kom fram, að mjög mikill ágreiningur er milli aðilja um staðreyndir. Deila aðiljar um það, hvers konar rétt hvor þeirra eigi 68 1074 til þeirra verðmæta, sem gerðin beinist að. Slíkan ágreining ber ekki undir fógetarétt. Brestur því réttarfarsskilyrði fyrir beinni fógeta- gerð í máli þessu, enda önnur réttarfarsúrræði tiltæk. Verður því að synja um framgang hinnar umbeðnu innsetningar- gerðar, en með því er þó ekki tekin afstaða til réttar áfrýjanda til þeirra hluta, er hér um ræðir. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður bæði í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Synjað er um framgang hinnar umbeðnu innsetningargerðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Miðvikudaginn 11. maí 1983. Nr. 200/1982. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Sigurði Inga Svavarssyni (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.). Sýknað af ákæru fyrir brot í opinberu starfi, 139. gr. alm. hegn- ingarlaga. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar að ósk ákærða með stefnu 25. ágúst 1982 og einnig áfrýjað því til þynging- ar viðurlaga. Ágrip málsgagna barst Hæstarétti 14. janúar sl. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt endurrit af þinghaldi í sakadómi 1075 Árnessýslu 7. þ. m., en að tilhlutan ríkissaksóknara og samkvæmt ósk verjanda ákærða komu þá fyrir dóm og báru vitni Jón Sigurðs- son aðstoðaryfirfangavörður og fangaverðirnir Hafsteinn Steindórs- son og Ólafur Ottósson. Við flutning málsins hefur verjandi ákærða haldið því fram, að ómerkja beri hinn áfrýjaða dóm og vísa máli frá héraðsdómi, þar sem ákæra sé eigi nægilega skilrík og því andstæð reglum 115. gr. laga nr. 74/1974. Eigi verður fallist á, að gallar séu á ákærunni, sem varða eigi Ómerkingu dóms og frávísun. Gegn eindreginni neitun ákærða þykir varhugavert að telja sann- að, að ákærði hafi gerst sekur um atferli það, sem honum er gefið að sök. Ber því að sýkna hann af kröfum ákæruvalds í máli þessu og leggja sakarkostnað í héraði og fyrir Hæstarétti á ríkissjóð, þar með talin málsvarnarlaun verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, 10.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Ingi Svavarsson, skal vera sýkn af kröfum ákæruvalds í máli þessu. Kostnaður sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti skal greiddur úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, Guðmundar Ingva Sigurðs- sonar hæstaréttarlögmanns, 10.000.00 krónur. Dómur sakadóms Árnessýslu 28. febrúar 1982. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 20. febrúar sl., er af ákæruvaldsins hálfu höfðað með ákæru, dagsettri 28. október 1981, á hendur Sigurði Inga Svavarssyni, settum varðstjóra á Vinnuhælinu að Litla-Hrauni, til heimilis að Háeyrarvöllum 28 á Eyrarbakka, fæddum 14. nóvember 1949 í Reykja- vík, „fyrir að hafa í fyrrgreindu starfi sínu í febrúar- og marsmánuði 1981 misnotað síma vinnuhælisins í eigin þágu með því að fjarlægja læsingu og breyta símalínum og hringja þannig margsinnis sjálfvirk langlínusamtöl, sem honum voru óheimil, úr símtæki á varðstofu hælisins og á kostnað þess. Telst þetta varða við 139. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og alls sakarkostn- aðar (sic).““ 1076 Málavextir. Í bréfi stjórnar Litla-Hrauns, dags. 12. apríl 1981, til dómsmálaráðuneyt- is, er greint frá hugsanlegu misferli eins fangavarða á Litla-Hrauni, ákærða í máli þessu, varðandi símanotkun á vinnuhælinu. Samkvæmt framburðum tveggja fangavarða, Rúnars Kristjánssonar og Sigurjóns Einarssonar, átti ákærði að hafa hringt langlínusamtöl án þess að panta númer gegnum mið- stöð, en sími þessi, 99-3105, var læstur með þeim hætti, að eigi var hægt að hringja út fyrir Eyrarbakkasvæði (Eyrarbakki og Stokkseyri) án þess að fara Í gegnum miðstöð. Þá greinir í bréfi þessu, að stjórn Litla-Hrauns hafi kannað lauslega nokkra reikninga fyrir þau símtöl, sem ákærði hafi pantað gegnum sím- stöð, og sé ekki annað af þeim að sjá en ákærði hafi þar a. m. k. gert tilraun til að láta vinnuhælið greiða sum einkasímtala sinna. Samkvæmt ofangreindu bréfi kallaði stjórnin ofangreinda fangaverði, Rúnar og Sigurjón, á sinn fund, og voru fullyrðingar þeirra afdráttarlausar. Enn fremur var ákærði boðaður á fund nefndarinnar, og neitaði hann því afdráttarlaust, að hann hefði hringt langlínusamtöl án þess að fara í gegnum símstöð. Með bréfi, dags. 15. apríl 1981, fór dómsmálaráðuneytið fram á það við ríkissaksóknara, að hann hlutaðist til um, að fram færi rannsókn á ofan- greindu ætluðu misferli ákærða á síma Vinnuhælisins að Litla-Hrauni. Hinn 14. apríl 1981 var ákærða veitt lausn frá starfi um stundarsakir, meðan rannsókn málsins færi fram. Með bréfi, dags. 24. apríl 1981, fól ríkissaksóknari síðan rannsóknarlög- reglu ríkisins rannsókn málsins, og hófst sú rannsókn fljótlega. Verða nú málavextir nánar raktir með hliðsjón af rannsókn lögreglu, dómsrannsókn og öðrum gögnum málsins: Með hliðsjón af efni ákæru verður hér einungis fjallað um þá háttsemi, er ákærða gefin þar að sök að hafa hringt langlínusímtöl fram hjá sím- stöð, með vísan til 118. gr. opinberra laga nr. 74/1974. Hinn 13. maí 1981 voru vitnin Frímann Sigurðsson yfirfangavörður, Rúnar Kristjánsson og Sigurjón Einarsson fangaverðir yfirheyrðir hjá rann- sóknarlögreglu ríkisins vegna þessa máls. Að sögn Frímanns Sigurðssonar var settur lás á símann, sem er í varð- stofu Litla-Hrauns, hinn 30. júní 1980, en númer símans er 99-3105. Lásinn er læstur allan sólarhringinn, og er lykill geymdur hjá forstjóranum. Eftir að lásinn var settur á, er aðeins hægt að hringja til Stokkseyrar og Eyrar- bakka beint. Símtöl til annarra stað þarf að panta í gegnum Selfoss, og gefur þá viðkomandi upp nafn sitt og hvert hann ætlar að hringja og nær stöðin síðan í númerið. Sá, sem hringir, á strax í upphafi að gefa upp nafn sitt og hvort um 1077 persónuleg samtöl sé að ræða eða á vegum hælisins, en persónuleg símtöl greiða starfsmenn sjálfir. Frímann Sigurðsson kveður, að í lok mars 1981 hafi Sigurjón Einarsson fangavörður komið að máli við sig og sagt sér, að hann teldi sig hafa vissu fyrir því, að ákærði misnotaði símann á þann hátt, að hann tengdi fram hjá lásnum og hringdi beint í númer utan þess svæðis, sem áður er getið. Kvaðst Frímann hafa rætt við forstjóra vinnuhælisins nokkrum dögum síðar og um líkt leyti hafi Rúnar Kristjánsson fangavörður sagt sömu sögu um misnotkun ákærða á símanum. Þá hefur Frímann greint frá því, að ákærði hafi komið að máli við sig um þetta leyti og sagt, að hann hafi heyrt, að hann ætti að vera „að svindla“ á símanum. Hefði ákærði sagt það ekki vera rétt og hér væri um persónulega árás á sig að ræða. Frímann Sigurðsson hefur staðfest ofangreinda frásögn hér fyrir dómi. Frímann hefur enn fremur sagt fyrir dómi, að ofangreindir Rúnar og Sigur- jón hafi rætt við sig sinn í hvoru lagi varðandi ætlaða misnotkun ákærða á síma. Kvaðst Frímann í fyrstu hafa haldið, að um einhvern misskilning væri að ræða hjá nefndum fangavörðum, en Frímann kvaðst þá hafa staðið föstum fótum á þessu. Þá hefur Frímann Sigurðsson sagt aðspurður fyrir dómi, að um óvenju- mikil símtöl hafi verið að ræða hjá ákærða, þegar hann var við vinnu á Litla-Hruani, bæði fyrir sig og vinnuhælið. Frímann Sigurðsson kveður ákærða hafa verið ágætan starfsmann. Hann hafi verið duglegur og fljótur til ákvarðana. Við yfirheyrslu á Rúnari Kristjánssyni fangaverði hjá rannsóknarlögreglu ríkisins var eftirfarandi haft eftir honum: „„Það var í júní lok á s. 1. ári, að settur var lás á símann á varðstofunni, þannig að nú er ekki hægt að hringja nema til Stokkseyrar og Eyrarbakka, nema panta símtalið Í gegnum 02. Okkur fangavörðunum er fyrirlagt að taka það fram, þegar við pöntum símtal í gegnum 02, hvort símtalið er fyrir stofnunina eða okkur sjálfa. Okkar einkasamtöl greiðum við skv. reikningi, eftir að við höfum yfirfarið hann og kannað, hvort símtalið sé okkar eða þá að við höfum talað fyrir stofnunina án þess að láta þess getið við pöntun. Það kemur nokkrum sinn- um fyrir, að menn gleyma að taka fram, fyrir hvern símtalið er. Ég vil, að það komi fram, að þegar hringt er í símann á varðstofunni og lásinn er á, heyrist bjölluhljóð frá bjöllu, sem er við hliðina á lásnum, þegar skífan fer til baka. Þetta heyrist við hvern staf, sem valinn er. Þegar lásinn er ekki á, heyrist þetta hljóð ekki. Mér er ekki kunnugt um, að annar hafi lykil af símalásnum nema Helgi Gunnarsson, forstjóri. 1078 Það var sunnudaginn 22. febr. s. 1. um kl. 21.00, að ég var á vakt ásamt Sigurði Inga Svavarssyni, varðstjóra, og fleirum. Ég var staddur á varðstof- unni, og veitti ég því athygli, að Sigurður hringdi, og heyrðist bjölluhljóðið ekki. Hann talaði nokkuð lengi, en ég fylgdist ekki með tali hans. Ég sá hann ekki beygja sig undir borðið, þar sem símalásinn er, en hann er undir símaborðinu á varðstofunni. Hann hringdi fleiri símtöl þetta kvöld, og ég heyrði aldrei bjölluhljóðið. Ég var ekki í þeirri aðstöðu að kanna símann sjálfur og talaði ekki um þetta við neinn. Sigurður kom á vakt kl. 20.00 næsta kvöld, og þá varð ég aftur var við, að hann hringdi nokkrum sinnum, án þess að bjölluhljóð heyrðist. Það kvöld varð ég einu sinni var við, að hann beygði sig undir símaborðið og var eitthvað að pukra þar. Símatími fanganna er öll kvöld frá kl. 19.00— 19.45, þ. e. a. s. þá mega þeir hringja, en það má hringja í þá frá kl. 20.10—22.00. Þannig er, að ef maður er að tala í símann og álagið er mikið, heyrist urg Í símanum. Ég man, að þetta kvöld, þegar Sigurður var að tala, að hann segir við þann, sem hann var að tala við, að nú sé símatími fanganna og það sé mikið verið að reyna að ná í númerið, þess vegna sé þetta urg. Einnig sagði hann: „„Ég er nú að nota símann og hleypi landsímanum ekki inná.“ Þá man ég eftir því þetta kvöld, að um kl. 23.30 hringdi Sigurður, og tók ég eftir því, að hann valdi 7 stafa númer, og ekki heyrðist í bjöllunni. Hann var enn að tala í símann kl. 24.00, þegar ég fór af vaktinni. Ég var einn inni í varðstofunni með Sigurði, þegar hann hringdi þá. Á vaktinni einhvern tíma í byrjun mars, er við Sigurður vorum saman á næturvakt, varð ég þess var, að hann hringdi tvö kvöld í röð og átti löng símtöl, og aldrei heyrði ég bjölluhljóð, þegar hann hringdi. Það var þá, að við Sigurjón fórum að tala um, að sennilega gæti Sigurður hringt fram hjá lásnum. Það kom fram í samtali okkar, að Sigurjón hafði tekið eftir þessu áður. Ræddum við um það, hvort við ættum að láta yfirmenn okkar vita af þessu, og vildi ég bíða einhvern tíma til að vera alveg viss, en Sigurjón mun þá þegar hafa látið Frímann vita fljótlega eftir þetta. Ég staðfesti þetta við Frímann síðar, en það gæti hafa verið um 20. mars. Ég held, að Frímann hafi ekkert gert í þessu, því hann vildi vera viss í sinni sök, og eftir þetta varð ég þess nokkrum sinnum var, að Sigurður hringdi, án þess að bjölluhljóðið heyrðist. Það hefur trúlega verið um mánaðamótin mars/apríl, sem Frímann skýrði forstjóranum frá þessu.“ Rúnar Kristjánsson hefur staðfest ofangreinda frásögn fyrir dómi, og vann hann eið að framburði sínum. Greindi Rúnar enn fremur frá því, að hann hefði allt að 10 sinnum orðið var við, að ákærði hringdi utan Eyrarbakkasvæðisins, án þess að bjöllu- 1079 hljóð heyrðist á þeim 4 kvöldum, er hann var á vakt með ákærða. Kveður Rúnar samtöl þessi hafa verið löng, allt að hálftíma. Sagðist Rúnar hafa tekið eftir, að ákærði hringdi út fyrir svæðið, þar eð hann hefði hringt í 7 stafa númer, og enn fremur hafi hann merkt á efni samtala, að ákærði ræddi við aðilja, sem var í Reykjavík. Í lögregluskýrslu, sem tekin hefur verið af Sigurjóni Einarssyni, fæddum 17. apríl 1912, er eftirfarandi haft eftir honum: „,„Það var einhvern tíma á s. 1. sumri, að settur var lás á símann á varð- stofunni, þannig að ekki er hægt að hringja beint nema til Stokkseyrar og Eyrarbakka. Öll önnur símtöl verður að panta í gegnum 02. Það munu vera varðstjórarnir, sem hringja út fyrir stofnunina, en ég hef ekki þurft að gera það, a. m. k. ekki síðan lásinn kom á símann. Ég hef einu sinni eða tvisvar þurft að hringja úr símanum á varðstofunni fyrir sjálfan mig, og hef ég þá beðið um, að símtalið yrði skrifað á minn heimasíma, og var það gert. Það virðist vera, að þegar hringt er úr símanum á varðstofunni og lásinn er á, þá heyrist bjölluhljóð, sem er það hátt, að það mega allir heyra, sem eru inni á varðstofunni. Bjölluhljóðið heyrist, þegar skífan fer til baka eftir hvern staf, sem stimplaður er. Hins vegar heyrist bjölluhljóðið ekki, þegar lásinn er opinn. Það var síðast í febrúar s. l., mánaðardaginn man ég ekki, að ég varð þess var, þegar Sigurður Svavarsson, varðstjóri, var að hringja, að bjöllu- hljóðið heyrðist ekki, auk þess sem ég varð þess var, að hann hringdi í 7 stafa númer án þess að fara í gegnum landssímann. Sigurður hirngdi á Þennan hátt nokkuð oft og talaði oft lengi, en ég fylgdist aldrei með samtali hans, þannig að ég vissi, við hvern hann væri að tala. Um þetta leyti var ég á vakt með Rúnari Kristjánssyni, og veit ég, að hann tók einnig eftir þessu, en þetta skeði aðallega á kvöldin. Eitt sinn man ég eftir,að hann hringdi tvö símtöl á þessum tíma milli kl. 22.00 og 23.00. Í bæði skiptin varð ég þess var, að bjölluhljóðið heyrðist ekki, þegar hann hringdi. Það kom nokkrum sinnum fyrir, að þegar ég stóð í varðstofunni við gler- ið og var að horfa á sjónvarpið, sem er Í setustofu fanganna, en glerið er þannig, að það sést illa frá setustofunni inní varðstofuna, en vel frá varð- stofunni. Þá er glerið þannig, að það speglast í því, og sjást þeir vel, sem eru fyrir aftan mann. Ég tók nokkrum sinnum eftir því, að þegar Sigurður var að hringja, þá beygði hann sig niður að lásnum, sem er staðsettur undir símaborðinu. Þegar hann svo hringdi, heyrðist bjölluhljóðið ekki. Sigurður var mjög fljótur að þessu, þannig að hann hefur ekki haft tíma til að tengja neitt saman, nema þá að það hafi verið undirbúið áður. 1080 Ég taldi hvað eftir annað, þegar skífan fór til baka, en það heyrðist, þótt ekki hringdi í bjöllunni, og hringdi hann í sjö stafa númer. Ég veit ekki til þess, að aðrir en við Rúnar hafi tekið eftir þessu, alla vega heyrði ég ekki aðra tala um það, og ég ræddi þetta ekki við aðra en hann, en það gerðum við nokkru sinnum. Mig minnir, að það hafi verið um miðjan mars, að ég ræddi þetta mál við Frímann Sigurðsson, yfirfangavörð, og hann mun hafa rætt við Rúnar og síðan við Sigurð. Ég tók þá ákvörðun að tala um þetta mál við Frímann, yfirfangavörð, eftir að ég var viss í minni sök um, að Sigurður Svavarsson hringdi á ein- hvern hátt fram hjá símalásnum og án þess að fara Í gegnum landssímann, eins og fyrir okkur er lagt að gera. Það var í síðari hluta febrúar, að ég varð fyrst var við þessar hringingar Sigurðar, og þær stóðu allt fram í síðari hluta mars, en ég setti ekki á mig neinar dagsetningar í þessu sambandi. Sú ákvörðun mín að skýra yfirfangaverði frá þessum símtölum Sigurðar stafar ekki frá því, að ég beri til hans nokkurn kala eða óvildarhug, heldur hitt, að ef um óeðlileg umframskref væri að ræða á símanum, mundi það bitna á öllum starfsmönnum.““ Sigurjón Einarsson kom fyrir dóm hinn 28. des. sl. og endurtók þar ofan- greinda frásögn. Vann Sigurjón eið að framburði sínum í upphafi. Sigurjón var sérstaklega inntur eftir því, hversu oft hann hafi orðið var við óvenju- legar símhringingar hjá ákærða. Kvaðst Sigurjón ekki getað gefið neina tölu í því sambandi, en hann kveðst hafa orðið var við þetta á 8—10 vökt- um. Sagði nefndur Sigurjón ákærða hafa talað lengi í þau skipti, er hann hringdi með framangreindum hætti. Hinn 19. maí 1981 var Magnús Ingi Gíslason varðstjóri, fæddur 7. apríl 1934, yfirheyrður hjá lögreglu vegna þessa máls, og var þá eftirfarandi haft eftir honum: „Mig minnir, að það hafi verið fyrri hluta apríl-mánaðar, er ég var á næturvakt, en það er vakt frá kl. 20.00 til 08.00, og með mér á vakt Sigur- jón Einarsson, fangavörður, að ég hringdi heim til konu minnar um kl. 22.00. Að samtalinu loknu fer Sigurjón að tala um, hvernig á því geti stað- ið, að þegar Sigurður Ingi Svavarsson hringi stundum í símann, heyrist ekki bjölluhljóðið, þegar skífan fer til baka, eftir að númer hefur verið valið. Ég sagðist ekki vita það, því ég vissi ekki betur en að bjölluhljóðið ætti að heyrast. Hins vegar sagðist ég muna það, að bjölluhljóðið hefði ekki heyrst, áður en símalásinn var settur á. Sigurjón fór þá að tala nánar um þetta og sagðist stundum sjá Sigurð Inga beygja sig undir borðið og vera eitthvað að bauka þar, en ekki vita, 1081 hvað hann væri að gera. Vildi hann meina, að eftir það heyrðist bjöllu- hljóðið ekki, þegar hann hringdi. Ég fór þá að athuga símalásinn, sem staðsettur er undir símaborðinu, og varð ég þess þá var, þegar ég kom við skrúfuna, sem heldur lokinu, að hún var laus, og þegar ég snerti hana, féll lokið á gólfið. Ég sótti því tvo stálnagla, sem pössuðu í götin á skrúfunni, og töng og festi lokið.““ Magnús Ingi hefur staðfest framburð sinn hjá lögreglu fyrir dómi. Þá hefur Magnús Ingi skýrt frá því, að Óskar Eyjólfsson hafi verið á vakt á undan sér. Fangaverðir ganga 12 tíma vaktir, og segist Magnús aldrei taka vakt af ákærða og hann aldrei við af sér, þannig að alltaf líða 12 tímar á milli þess, sem þeir eru á vakt. Magnús Ingi Gíslason hefur verið inntur eftir því, hvort hugsanlegt sé, að lokið hafi verið þannig í nokkurn tíma, og kveður Magnús það vera hugsanlegt. Ekkert óvanalegt var að sjá á lásnum, nema þegar við hann var komið. Lásinn sé þannig staðsettur, að hann blasir ekki við augum og til að ná til hans þarf að beygja sig niður og teygja höndina talsvert undir borðið. Ákærði var yfirheyrður hjá rannsóknarlögreglu hinn 15. maí 1981, og er þar eftirfarandi haft eftir honum: „Ég hef starfað sem fangavörður að Litla-Hrauni síðan 1. mars 1975 og settur varðstjóri síðan í október 1980. Þegar ég kom úr sumarleyfi í júlí s. l., var búið að setja lás á símann á varðstofunni á Litla-Hrauni, þannig að aðeins var hægt að hringja beint til Stokkseyrar og Eyrarbakka. Öll önnur símtöl þurftu að fara í gegnum 02. Það var fyrir okkur fangaverðina lagt af yfirmönnum að taka það fram, þegar við pöntuðum símtal í gegnum 02, hvort við værum að hringja vegna stofnunarinnar eða hvort um einkasímtal væri að ræða. Það kann að vera að stúlkurnar á landssímastöðinni hafi gleymt að skrá þetta. Þegar símareikningar komu, fengum við þá til yfirlestrar til að kanna þau númer, sem viðkomandi hafði hringt, og ekki var getið um, hvort væru í eigin þágu eða stofnunarinnar. Það var Frímann, yfirfangavörður, sem annaðist þetta fyrst, en síðan Jón Sigurðsson, fangavörður. Síðan áttu starfsmenn að greiða þau símtöl, sem voru í einkaþágu. Mig minnir, að það hafi verið um mánaðamótin mars/apríl s. l., að ég heyrði ávæning af því, að ég misnotaði símann á varðstofunni á þann hátt, að ég tengdi fram hjá símalásnum og talaði þannig langlínusamtöl. Ég ræddi þetta að fyrra bragði bæði við Helga Gunnarsson, forstjóra, og Frímann Sigurðsson, yfirfangavörð. Sögðust þeir báðir hafa heyrt þetta, 1082 en vildu hvorugur tjá sig frekar um það. Helgi talaði um það við mig, að hann ætlaði að ræða þetta mál við mig síðar, sem hann aldrei gerði. Ég man sérstaklega eftir tveim samtölum við Helga Gunnarsson um þetta mál, sem ég átti frumkvæði að, en ég varð einskis vísari eftir þau samtöl. Hann staðfesti einungis, að hann hefði heyrt þennan orðróm og það þyrfti að athuga það nánar. 9. apríl s. 1: var ég boðaður á fund stjórnar Litla-Hrauns, sem haldinn var á Selfossi. Þeir, sem sátu fundinn, voru þeir Jakob Havsteen, Hafsteinn Þorvaldsson, séra Tómas í Hveragerði og Helgi Gunnarsson, forstjóri. Þar var ég spurður að því, hvort ég hefði misnotað símann með því að tengja fram hjá símalásnum. Nefndu þeir, að tveir fangaverðir, Sigurjón Einarsson og Rúnar Kristjánsson, hefðu borið hjá nefndinni, að svo væri. Það er rétt að taka það fram, að nöfn fangavarðanna voru ekki nefnd þá.“ Síðar í þessari sömu yfirheyrslu er þetta haft eftir ákærða: „„Símalásinn er í þröngu skoti undir símaborðinu á varðstofunni, og eftir því sem ég veit nú, eru til aðeins tveir lyklar að honum, og eru þeir báðir í vörslu Helga Gunnarssonar, forstjóra. Síminn er læstur allan sólarhring- inn. Þegar hringt er í símann, heyrist bjölluhljóð, eftir að númer er valið og skífan fer til baka. Hvort þetta hljóð heyrist eða ekki, þegar lásinn er op- inn, veit ég ekki, því ég hef ekki samanburð þar á, en hins vegar man ég nú, að þetta hljóð heyrðist ekki, áður en lásinn var settur á.“ Hinn 19. maí 1981 mætti ákærði að nýju til yfirheyrslu hjá rannsóknar- lögreglu og voru kynntir framburðir þeirra Frímanns Sigurðssonar, Rúnars Kristjánssonar og Sigurjóns Einarssonar. Í yfirheyrslu þessari var eftirfarandi þá haft eftir ákærða: „, Varðandi bjölluhljóðið, sem heyrist, þegar hringt er og skífan fer til baka, vísa ég til fyrri skýrslu minnar. Það er rétt, að bjölluhljóð heyrist, Þegar númer hefur verið valið og skífan fer til baka, en hvort það er í hvert einasta skipti, þori ég ekki að fullyrða, því ég hef ekki svo hugsað um það mál. Varðandi það, sem Rúnar Kristjánsson segir í sinni skýrslu, að hann hafi séð mig beygja mig undir borðið, þar sem símalásinn er, þá get ég ekki með nokkru móti munað, hvort ég beygði mig undir það borð eða ekki. Hins vegar vil ég vekja athygli á því, að ruslafata er einnig undir borðinu, og þarf maður oft að beygja sig niður, er maður er að henda einhverju frá sér, og einnig hitt, að það getur komið fyrir, að maður hafi hent minnis- miða, sem síðan þarf að sækja aftur. Varðandi þau löngu símtöl, sem Rúnar segir, að ég hafi talað, vil ég benda á, að það er ekki hægt að ætlast til þess, að ég muni nú, hvort ég talaði lengi eða stutt í símann einhvern ákveðinn dag í febrúar, og þó 1083 svo ég hafi talað í símann, þarf ekki endilega að hafa verið svo, að ég hafi hringt, heldur hefur alveg eins getað verið hringt í mig. Varðandi það atriði, að þegar símatími fanganna er, er mikið álag á sím- anum, og kemur landssíminn oft þar inn á eða reynir það. Öll símtöl fang- anna fara í gegnum varðstjórana, og þar er allt um langlínusamtöl að ræða. Fangarnir hafa ekki forgang að símanum, jafnvel þó um símatíma sé að ræða, því það er aðeins ein lína og þurfi starfsmaður að hringja á þessum tíma, gerir hann það, sé síminn á annað borð laus. Fullyrðingar þeirra Rúnars og Sigurjóns um, að þeir hafi heyrt mig hringja í 7 stafa númer beint, vísa ég á bug sem röngum, því það er ekki hægt að hringja nema í 4ra stafa númer beint, eða þá 2ja stafa númer. Ég hef aldrei orðið þess var, að einn eða neinn starfsmanna Litla-Hrauns væri að fikta í símalásnum, og ég hef aldrei séð lokið. á honum laust eða (á) gólfinu.“ Helgi Gunnarsson, forstjóri Vinnuhælisins á Litla-Hrauni, fæddur 2. desember 1921, hefur verið yfirheyrður fyrir dómi vegna þessa máls. Kveð- ur Helgi ákærða hafa starfað á Litla-Hrauni frá árinu 1975 og mest allan tíman sem fangavörður. Á árinu 1980 hafi ákærði verið settur varðstjóri og þar til hann lét af störfum. Kveður Helgi hlutverk varðstjóra vera að stjórna vöktum, en á hverri vakt séu 4—6 menn. Enn fremur sjái varð- stjórar um símavörslu, þ. e. a. s. hafi yfirumsjón með hringingum fanga, bæði frá og til Litla-Hrauns. Kveður Helgi síma vera í varðstofu, eldhúsi, skrifstofu og útivinnudeild, og gefur varðstjóri samband við þessa staði, þegar hringt er á Litla-Hraun og einhver þarf að hafa samband við þessa staði. Sími á varðstofu sé því eins konar skiptiborð. Helgi Gunnarsson segir ákærða hafa verið röskan til vinnu og ágætis starfsmann og hafi hann ekkert út á hann að setja. Varðandi meintar sakargiftir kveður Helgi yfirfangavörð hafa haft sam- band við sig vegna meintrar misnotkunar á staðarsíma og hafi hann þá látið loka símanum í stöð, þannig að ekki var með neinu móti hægt að hringa fram hjá símanum. Helgi kveður ákærða hafa komið að máli við sig um mánaðamót mars— „apríl og rætt lítillega við sig og borið af sér sakir. Helgi Gunnarsson var inntur eftir því, hvort ákærði hafi notað símann óvenju mikið, og sagði Helgi svo vera. Teknar voru lögregluskýrslur af fangavörðunum Björgvin Edvaldssyni, Steindóri Guðmundssyni og Guðmundi Einarssyni 28. sept. sl., en þeir voru á vakt með ákærða, er hann gegndi varðstjórastörfum. Björgvin Edvaldsson, fæddur 16. nóvember 1944, kveðst alltaf á tímabil- inu kl. 2000— 2400 hafa verið flokkstjóri í „„Nýja húsinu““ og því ekki verið með ákærða á þeim tíma. Segir Björgvin alla tíð hafa verið mikið hringt 1084 í ákærða og einnig hafi hann mikið notað símann og hafi hann pantað símtöl sín í gegnum 02. Kveðst Björgvin aldrei hafa orðið var við, að ákærði fiktaði við boxin undir borðinu eða hann hafi verið með tilraunir í þá veru og aldrei hafi þeir rætt um símalásinn. Björgvin hefur staðfest framangreinda frásögn fyrir dómi. Björgvin skýrði enn fremur frá því fyrir rétti, að ákærði hafi verið óvenjumikið í símanum og hafi fangaverðir haft orð á því við ákærða. Kveður Björgvin það fólk, sem hafi reynt að ná til Litla-Hrauns, hafa kvartað yfir því. Guðmundur Einarsson kveðst hafa byrjað á vöktum með ákærða um miðjan mars 1981 og hafi verið með honum, þar til ákærði hætti störfum. Kveður Guðmundur ákærða hafa notað símann töluvert, einkum á kvöldin. Að sögn Guðmundar sá hann ekkert óeðlilegt við hringingar ákærða og hann hafi aldrei séð hann vera að fikta í símalásnum undir símaborðinu eða ræða um hann. Framangreindur Guðmundur hefur staðfest ofangreint fyrir dómi. Þá " sagði Guðmundur fyrir dómi, að ákærði hafi verið óvenjumikið í síman- „ um. Bæði hafi hann hringt mikið og mikið verið hringt í hann. Kvað Guð- mundur símtöl ákærða hafa verið miðlungslöng. Steindór Guðmundsson, fæddur 29. september 1921, kveðst hafa verið á vakt með ákærða frá því í desember 1980 þar til í mars sl. Á þessum tíma segist Steindór hafa orðið þess var, að hann talaði mikið í síma, bæði var oft hringt í hann og eins hringdi hann úr símanum á varðstofunni. Steindór sagðist aldrei hafa orðið var við, að ákærði fiktaði við símalásinn undir símaborðinu, og aldrei hafi hann rætt um lás þennan. Steindór hefur staðfest ofangreint fyrir dómi. Þá kvaðst Steindór ekki hafa fylgst náið með samtölum ákærða, en telja frekar, að þau hafi verið persónulegs eðlis. Ákærði kom hér fyrir dóm hinn 28. desember sl. Kvað ákærði efnislýs- ingu í ákæru ranga og neitaði með öllu meintum sakargiftum. Ákærði var inntur eftir því, hvort hann hafi notað umræddan síma ó- venjumikið. Svaraði ákærði því til, að hann hefði notað símann, þegar hann þurfti þess með. Kvað ákærði, þegar litið væri á símareikninga, sæist, að hann væri með þeim hæstu þar eða hæstur, sem sýndi, að hann hefði notað símann. Ákærði kvaðst ekki kannast við sakargiftir, en kenna um óvild Rúnars Kristjánssonar í sinn garð. Varðandi framburð Sigurjóns Einarssonar sagð- ist ákærði engar skýringar hafa. Þá gerði ákærði athugasemdir við fram- burð Rúnars Kristjánssonar, að ákærði hafi verið í símanum milli kl. 2330— 2400. Kvað ákærði það alls ekki geta staðist, þar eð hann hefði þá 1085 rekið Rúnar út, þar sem hlutverk Rúnars á þessum tíma sem annarra fanga- varða væri að færa tiltekna fanga í fangaklefa á þessum tíma. Þá vildi ákærði, að það kæmi skýrt fram, að Jakob Havsteen, formaður stjórnar Vinnuhælisins að Litla-Hrauni, hafi rætt við sig skömmu eftir fund stjórnar Litla-Hrauns og bent ákærða á, að játaði hann sakir, mundi Jakob gera allt, sem í hans valdi stæði, til að ákærði héldi starfi og slyppi ein- ungis með áminningu. Kveðst ákærði hafa hafnað þessu sökum sakleysis hans í þessu máli. Jakob Havsteen, formaður stjórnar Vinnuhælisins að Litla-Hrauni, hefur komið fyrir dóm og staðfest bréf stjórnar Litla-Hrauns til dómsmala- ráðuneytis, sem efnislega rétt greint frá. Varðandi fullyrðingu ákærða hér á undan kveður Jakob ákærða hafa rætt við sig og þeir almennt rætt um stöðu ákærða og hvaða lögfylgjur hugsanlegur verknaður ákærða hefði í för með sér. Hafi þeir rætt saman í 2—-3 tíma og komið víða við. Jakob Havsteen segist ekki gera neinar athugasemdir við framburð ákærða, þar eð hann viti ekki, hvernig ákærði hafi hugsanlega túlkað samtal þeirra. Miðvikudaginn 13. maí 1981 fór Már Ingólfsson símaverkstjóri að Vinnuhælinu Litla-Hrauni ásamt rannsóknarlögreglumönnum til að skoða tengingu á langlínulás á síma nr. 99-3105. Í greinargerð framangreinds Más segir: „„Lína til símstöðvar er tengd í gegnum tengibox á símtæki og þaðan í langlínulás. Mjög auðvelt er að tengja fram hjá langlínulásum í tengiboxinu, línan er einangruð á samskeytum með plasthólki, og þarf ekki annað en að losa skrúfur A.11 og A.12 og setja línuna að lásnum við skrúfurnar, og er þá komið samband á símanum fram hjá langlínulásnum. Skrúfur A.11 og A.12 hafa auðsjáanlega verið hreyfðar meira en aðrar skrúfur, og sést það vel á þeim.“ Már Ingólfsson hefur staðfest ofangreinda greinargerð fyrir dómi. Fyrir rétti kvað Már aðspurður fjóra möguleika vera til að hringja út fyrir Eyrar- bakkasvæðið, án þess að það færi í gegnum símstöð, og gerði Már nánari grein fyrir möguleikum þessum. Kveður Már bjölluhljóð ekki heyrast, sé þetta gert. Segir Már bjölluhljóð ekki heyrast, nema sími sé læstur. Kveður Már af þessum fjórum möguleikum sé einn langauðveldastur, þ. e. a. s. losa plasthólka af samsetningum í húsi til símstöðvar og leggja á skrúfur A.11 og A.12. Við vettvangsskoðun 28. desember sl. sýndi Már, hvernig þetta væri gert. Kvað hann eftir tvö skipti hægt að gera þetta blindandi með annarri hendi og tæki örskamma stund. Aðspurður kvað Már ógerning að sjá, hvort tengt hafi veri fram hjá símanum með þessum hætti, með hliðsjón af því, hvernig útbúnaði þarna væri háttað. 1086 Við frumrannsókn málsins var Sigurður Andersen, símstöðvarstjóri á Eyrarbakka, fenginn til að taka saman skrefafjölda varðandi síma 99-3105. Samkvæmt athugun Sigurðar Andersen símstöðvarstjóra, Eyrarbakka, var notkunin eftirfarandi: Janúar 1980 ........2.000 00. 0 nn 6.805 Febrúar 1980 .........0.000000.0 nn 1.286 Mars 1980 .........0000 00 8.741 Apríl 1980 ......00.200 000 7.192 Maí 1980 ..........0000 ne 8.615 Júní 1980 ..........00 0000 8.221 Langlínulás settur við 30. júní 1980. Júlí 1980 .......0000. 0 1.036 Ágúst 1980 .......00..00 00. 1.014 Sept. 1980 .......000. nr 2.839 Okt. 1980 ......000. 0 1.639 Nóv. 1980 .......00000 0 1.648 Des. 1980 ......0.000000 rr 3.948 Janúar 1981 .........0..2. 0 1.202 Febrúar 1981 ........0000. 000. 2.003 Mars til pr. 24. .........000. 000 2.530 Vikuna 24. mars—1. apríl var settur teljari við símann 99-3105, og sýndi hann þá 263 skref. Undir rekstri málsins var Sigurður Andersen fenginn til að yfirfara aftur athugun sína júlí—mars og enn fremur að fara yfir mánuðina apríl—des. 1981. Samkvæmt þessari talningu var notkunin á símanum 99-3105 með þess- um hætti: Mars 1980 .........2.0 0. 8741 skref Apr. 1980 .....2000000 00 1192 skref Maí 1980 ..........00. nn 8615 skref Júní 1980 .......00000.0 0 8221 skref Júlí 1980 ...c...0000 00 1036 skref Ágúst 1980 .......0000 000. 1014 skref Sept. 1980 .......5...0 nr 1200 skref Okt. 1980 ......00.0.. rr 1639 skref Nóv. 1980 .....0.20000 000 1648 skref Des.) 1980 Jan.) 1981 Vantar mynd ................... 5150 skref Febr. 1981 ........0.... 0 2003 skref Mars 1981 22.00.0000... 2647 skref Apríl 1981 0... 1305 skref Maí 1981 .........0... 1008 skref Júní 1981 .......0.... 1124 skref Júlí 1981 .......0.. 0 1060 skref Ágúst 1981 „00... 877 skref Sept./okt. 1981 ..........0...0 0. 2553 skref (v. galla í myndavél urðu ljósm. 30/9. ónýtar). NÓv. 1981 ............ 00. 935 Des. pr. 29 1981 ........0........ 0. 1587 Sigurður Andersen, fæddur 29. ágúst 1932, hefur komið fyrir dóm og staðfest ofangreinda talningu, sem gerð er eftir mælistöðumyndum, sem rétta og unna eftir bestu samvisku. Myndir þessar eru ýmist miðaðar við 29., 30., 31. eða 1. hvers mánaðar. Varðandi misræmi í fyrri talningu og þessari síðari kveður Sigurður, að varðandi sept. 1980 hafi verið um mislestur hjá sér að ræða. Um des.—jan. 1980—1981 kveður Sigurður mælistöðumynd hafa skemmst og hafi hann þá eftir öðrum leiðum reynt að reikna út skrefafjöldann í hvorum mánuð- inum fyrir sig, en við nánari athugun hafi það verið óframkvæmanlegt. Af þeim sökum verði að telja mánuðina des. 1980 og jan. 1981 saman. Fyrir dómi hefur verið lögð fram álitsgerð Sigurjóns Bergssonar sím- virkja, svæðisumsjónarmanns Pósts og síma á Suðurlandi. Í álitsgerð þessari segir: „„Símlásar, sem staðsettir eru við símtæki notanda, er stjórnað með lykli, hvort heldur notandinn vill hafa lásinn opinn eða lokaðan. Lokaður: Þýðir, að einungis er hægt að ná til númera innan eigin lokal- númersseríu, núlltrafik (þ. e. a. s. 02, 04, 05 og svo frv.) og skiptiborð á símstöð í sama lokal, og kemur þá einungis ein talning á teljara viðkom- andi númers, þegar svarað er. Þegar hringt er í 02 og skiptiborð, sjá þau um útreikning gjalds fyrir þau símtöl, sem pöntuð eru, og hafa skýrslur þar að lútandi. Opinn: Þýðir, að hægt er að ná á sama hátt og þegar laginn er lokaður, og einnig Í alla landstrafik, þ. e. a. s. hvert á land sem er og til útlanda frá október 1980, og koma þá talningar samkvæmt ákveðinni tímamælingu. Mjög auðvelt er að brjóta lásinn upp, þ.e.a.s. taka af honum lokið, og er þá hægt með smá fikti að komast upp á lag með að sveifla hann og virkar hann þá eins og opinn. 1088 Læsing á símstöð: Þá er gerð föst tenging í símstöð fyrir það númer, er þess óskar, þá getur notandi ekki haft áhrif á, hvort númerið sé opið eða lokað, það er algjörlega lokað fyrir allri landstrafik og útlandstrafik, næst einungis eins og um lokaðan símalás væri að ræða.““ Sigurjón Bergsson, fæddur 13. ágúst 1944, hefur staðfest ofangreint hér fyrir dómi. Undir rekstri málsins hefur verið aflað fylgiskjala varðandi símann 99-3105 mánuðina júlí 1980— mars 1981. Er þar að finna öll símtöl, sem hafa farið í gegnum símstöð, nöfn þeirra, sem hafa hringt, dagsetningar, viðtakenda símhringinga og númer þeirra ásamt skrefafjölda. Samkvæmt fylgiskjölum kemur í ljós eftirfarandi: Júlí: Heildarskrefafjöldi ...........0.000000 00... 1437 Júlí: Heildarsímtöl (02) .......000%00 0... 378 Júlí: Skrefafjöldi ákærða .........0000000 00... 112 Júlí: Símtöl ákærða (02) .......0.00000 0... 30 Ágúst: Heildarskrefafjöldi .............0......00... 1420 Ágúst: Heildarsímtöl (02) ......00000.0 378 Ágúst: Skrefafjöldi ákærða .......0..0...00.000.00... 124 Ágúst: Símtöl ákærða (02) .......000. 0... 26 September: Heildarskrefafjöldi ............0.00 0... 1491 September: Heildarsímtöl (02) .......00.000 000... 360 September: Skrefafjöldi ákærða .............0 000... 132 September: Símtöl ákærða (02) ......00.0000 00... 3 Október: Heildarskrefafjöldi .........0.0.000.0. 0... 1483 Október: Heildarsímtöl (02) .......00000 000. 297 Október: Skrefafjöldi ákærða ........0.00000.0 00... 19 Október: Símtöl ákærða (02) .......00... 0500... 7 Nóvember: Heildarskrefafjöldi ...........000.0 0... 0... 1431 Nóvember: Heildarsímtöl (02) .....000020 0000 357 Nóvember: Skrefafjöldi ákærða ........0..0%0. 0. 000... 168 Nóvember: Símtöl ákærða (02) .......00000 0000... 47 Desember: Heildarskrefafjöldi ............000000.0.0.0.0.... 1752 Desember: Heildarsímtöl (02) .......0000. 00. 425 Desember: Skrefafjöldi ákærða ........0.0... 0. nn... 65 Desember: Símtöl ákærða (02) ......00.00000 0... 20 Janúar ?81: Heildarskrefafjöldi ...........0.0000 000... 1589 Janúar ?81: Heildarsímtöl (02) .......00%0. 000... 429 Janúar ?81: Skrefafjöldi ákærða ............... 00... 113 Janúar ?81: Símtöl ákærða (02) ......00.0000 000... 27 Febrúar '81: —Heildarskrefafjöldi ...........00000....00.. 1251 1089 Febrúar '81: Heildarsímtöl (02) .........0000000 000... 275 Febrúar '81: Skrefafjöldi ákærða .............000.00.0... 21 Febrúar '81: Símtöl ákærða (02) ............00%....00... 7 Mars ?81: Heildarskrefafjöldi ......................... 1823 Mars ?81: Heildarsímtöl (02) .........0..0.0 000. 440 Mars ?81: Skrefafjöldi ákærða ........................ 62 Mars ?81: Símtöl ákærða (02) ...........0.... 000... 11 Framangreind símtöl ákærða eru þau, sem fram komu á fylgiskjölum Pósts- og síma og pöntuð eru í gegnum símstöð. Er hér einungis um að ræða símtöl, sem ákærði hefur hringt án þess að geta þess, að þau séu á vegum vinnhælisins. Samkvæmt framburði Frímanns Sigurðssonar yfirfangavarðar var þó misbrestur á, að fangaverðir almennt tækju fram, að símtöl væru vegna vinnuhælisins. Af þeim sökum fór einn fangavarða yfir pantanir og gerði lista yfir þá, sem hringt höfðu. Var síðan farið yfir símtöl þessi með við- komandi og hann strikaði út þau númer, er hann taldi sig hafa hringt í á vegum vinnuhælisins. Við frumrannsókn málsins voru lögð fram fylgiskjöl Pósts- og síma varð- andi janúar, þar sem tilgreint hefur verið nánar símhringingar ákærða gegn- um símstöð. Kemur þar fram, að af framangreindum 27 símhringingum, er hann pantaði í gegnum símstöð, hafa a. m. k. 12 verið á vegum vinnu- hælisins, samtals 52 skref. Undir rekstri málsins hefur verið lagt fram yfirlit Frímanns Sigurðssonar yfirfangavarðar um vaktstöður ákærða, meðan hann var varðstjóri frá 20. október 1980—15. apríl 1981. Samkvæmt þessu hefur ákærði hringt í gegnum símstöð, er hann var á vakt frá kl. 2000—0800 sem hér segir: 6 sinnum í desember, 6 sinnum í janúar, 3 sinnum í febrúar og 4 sinnum í mars. Er hér um að ræða eins og áður símtöl, sem ákærði hefur pantað Í gegnum símstöð og ekki getið um, að væru e. t. v. á vegum vinnuhælisins. Þannig eru 3 símtöl af ofangreindum 6 Í janúar á vegum vinnuhælisins. Samkvæmt símaskrá eru símanúmer á Vinnuhælinu Litla-Hrauni þrjú. 3105, skrifstofa 3127 og vinnuskálar 3104. Samkvæmt yfirlýsingu pósts- og símstöðvarstjóra á Eyrarbakka var sím- inn 99-3105 læstur í stöð 15. maí 1981. Niðurstöður. Samkvæmt framangreindri skrefanotkun á símanum 99-3105 frá júlí 1980 til des. 1981, er um að ræða aukningu notkunar á tímabilinu okt. 1980 69 1090 til mars 1981, og er um verulega aukningu að ræða mánuðina des. 1980 til mars 1981. Með hliðsjón af því, að skrefatalning þessi miðast eingöngu við bein sím- töl (ekki í gegnum símstöð) og aðeins við Eyrarbakkasvæðið (Stokkseyri og Eyrarbakka) og hvert símtal þá eingöngu mælist eitt skref, verður aukn- ing þessi eigi skýrð á annan hátt en um langlínusamtöl hafi verið að ræða fram hjá símstöð. Hægt var að opna símalás með lykli, sem forstjóri vinnuhælisins geymdi, en eigi verður ráðið af gögnum málsins, að svo hafi verið gert. Fyrir liggur í máli þessu framburðir Más Ingólfssonar símaverkstjóra og Sigurjóns Bergssonar símvirkja um, að mjög auðvelt sé að hringja langlínu- símtöl fram hjá símalás með smátilfæringum. Með hliðsjón af þessu og framburði Magnúsar Inga Gíslasonar varð- stjóra verður eigi hjá því komist að álykta, að hringt hafi verið langlínusím- töl í gegnum símann 99-3105 á umræddu tímabili á ólögmætan hátt með einhvers konar tilfæringum á símalás. Samkvæmt þessu og einkum framburðum Rúnars Kristjánssonar og Sigurjóns Einarssonar svo og framburðum ákærða sjálfs, yfirmanna og samstarfsmanna ákærða um mikla símanotkun hans, en á hinn bóginn fremur hið gagnstæða skv. skráðum símtölum ákærða, einkum mánuðina febr. og mars 1981, og sérstaklega á þeim tíma, sem ákærði var á kvöldvakt og að öllu jöfnu hentaði best til persónulegra símtala, verður hér talið nægilega sannað þrátt fyrir neitun ákærða, að hann hafi gerst sekur um þá háttsemi, sem honum er gefin að sök í ákæru og þar er réttilega heim- færð til refslákvæða. Refsing. Ákærði er sakhæfur. Hann hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1966 16/3 í Reykjavík: Dómur: 3.000 kr. sekt fyrir brot á 24., 25., 26. og 37. gr. og 50. gr. umferðarlaga. Sviptur rétti til ökuleyfis í 4 mánuði. 1966 25/8 í Reykjavík: Sátt, 700 kr. sekt fyrir brot á 27. gr. umferðarlaga 1966 6/9 í Reykjavík: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 27. gr. umferðar- laga. 1966 29/9 í Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á 18. gr. lögreglusam- þykktar. 1967 7/1 í Reykjavík: Sátt, 500 kr. sekt fyrir ölvun. 1967 7/2 í Vestmannaeyjum: Sátt, Áminning fyrir ölvun. 1091 1967 12/4 í Vestmannaeyjum: Sátt 200. kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfeng- islaga. 1967 13/S í Vestmannaeyjum: Sátt 300 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfeng- islaga. 1967 í Reykjavík: Sátt, uppvís að brotum gegn 244. gr. og Í. mgr. 259. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðsbundið 2 ár frá 14/11 1967. 1968 14/2 í Reykjavík: Dómur: 6.000 kr. sekt fyrir brot á 25. og 27. gr. gr. umferðarlaga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í | ár frá 14/2 1968. 1968 24/S í Reykjavík: Sátt, 200 kr. sekt fyrir brot á 25., 26. og 27. gr. umferðarlaga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 2 ár frá 14/2 1968. (Hegningarauki). 1968 16/8 í Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. Við refsimat verður að hafa í huga, að hér er um brot í ábyrgðarstöðu að ræða, en á hitt ber að líta, að ákærði var leystur frá störfum um stundar- sakir a. m. k. Refsing hans þykir með hliðsjón af öllum málavöxtum hæfilega ákveðin fangelsi í 3 mánuði. Rétt þykir þó eftir atvikum að fresta fullnustu refsingar í 3 ár frá birtingu dóms, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. alm. hegningarlaga. Þá skal ákærði með vísan til 141. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74/1974 greiða allan sakarkostnað, þ. á m. laun til skipaðs verjanda, Sveins Skúlasonar, cand. juris., kr. 5.500.00. Karl R. Jóhannsson, fulltrúi sýslumannsins í Árnessýslu, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Ingi Svavarsson, sæti fangelsi í 3 mánuði. Fulln- ustu refsingar skal þó frestað í 3 ár frá birtingu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þ. á m. laun til skipaðs verjanda, Sveins Skúlasonar, cand. juris., kr. 5.500.00. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1092 Föstudaginn 13. maí 1983. Nr. 45/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Erlu Bolladóttur (Páll A. Pálsson hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Ítrekun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason og Björn Sveinbjörnsson og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar 25. júní 1982 að ósk ákærðu. Því er einnig áfrýjað af hálfu ákæruvalds til þyngingar refsingu ákærðu. Ágrip barst Hæstarétti 29. mars sl. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann að öðru leyti en því, að refsing ákærðu verður ákveðin 15 daga varðhald. Dæma ber ákærðu til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 4.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 4.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærða, Erla Bolladóttir, sæti varðhaldi 15 daga. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um ökuleyfissviptingu og greiðslu sakarkostnaðar eiga að vera óröskuð. Ákærða greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 4.000.00 krónur, og málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síma, Páls A. Pálssonar hæstaréttar- lögmanns, 4.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Akureyrar 28. maí 1982. Mál þetta sem höfðað er með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 11. mars 1982, var tekið til dóms 6. maí 1982. Málið er höfðað „,á hendur 1093 Erlu Bolladóttur nema, Aðalstræti 63 á Akureyri, fæddri 19. júlí 1955 í Reykjavík, fyrir að aka aðfaranótt miðvikudagsins 30. september 1981 undir áhrifum áfengis bifreiðinni R 67494 frá Austurvelli í Reykjavík um gðtur borgarinnar, uns lögreglumenn stöðvuðu bifreiðina á Sólvallagötu. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðar- laga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar, til ökuleyfissvipt- ingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Ákærða, sem er komin yfir lögaldur sakamanna, fædd 19. júlí 1955 í Reykjavík, og telst sakhæf, hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1977 19/12 í Reykjavík: Dómur: 3 ára fangelsi fyrir brot gegn 148., 112., 155., 157. og 254. gr. hegningarlaga. 1980 22/2 Dómur Hæstaréttar: Fangelsi í 3 ár. 1980 28/8 í Reykjavík: Sátt: 120.000 kr. sekt fyrir brot gegn 25. gr. um- ferðarlaga. Svipt ökuleyfi 3. mán. frá 26/7 1980. Málavextir. Miðvikudaginn 30. september 1981, um kl. 0137, veittu lögreglumenn athygli bifreiðinni R 67494, þar sem henni var ekið suður Garðastræti og beygt vestur Sólvallagötu. Fyrrgreindir lögreglumenn voru úr Reykjavík. Á Sólvallagötu stöðvuðu þeir bifreiðina og höfðu tal af ökumanni, sem reyndist vera ákærða í málinu. Blés hún í öndunarsýni og sýndi 3. stig. Var bifreiðin færð á aðalstöð lögreglunnar, og var ákærða færð fyrir Þóri Þorsteinsson aðstoðarlögregluvarðstjóra, sem tók varðstjóraskýrslu af henni. Þar viðurkenndi hún að hafa verið að koma af skemmtistaðnum Óðali og hafa ekið sjálf, allt þar til hún var stöðvuð af lögreglunni. Skömmu áður en hún yfirgaf skemmtistaðinn, kvaðst hún hafa neytt áfeng- is, eins og um er rætt Í skýrslu varðstjóra. Var ákærða færð á slysadeild Borgarspítalans, þar sem henni var tekið blóðsýni til alkóhólákvörðunar. Að því loknu var hún frjáls ferða sinna. Fyrir lögregluvarðstjóranum viðurkenndi ákærða að hafa verið að aka bifreiðinni R 67494 og hafi hún verið á leið frá Austurvelli í Reykjavík og í átt að Garðastræti. Ákærða kvaðst hafa hafið ökuför þessa um kl. 0120 um nóttina. Þá viðurkenndi hún áfengisneyslu, kvaðst hafa drukkið vodka og kakólíkjör, einn einfaldan vodka og einn tvöfaldan kakólíkjör. Ákærða kvaðst hafa verið við áfengisneyslu þessa í Óðali við Austurvöll á tímabilinu frá kl. 0045 til kl. 0100. Ákærða kvaðst haf neytt áfengisins með kunningjum. Ákærða þrætti fyrir að hafa fundið til áfengisáhrifa við aksturinn og kvaðst lítið hafa sofið nóttina og ekkert daginn áður. Þá við- urkenndi ákærða að hafa ekki neytt áfengis, eftir að akstri lauk. Lögreglu- varðstjórinn gerði athugun á útliti og öðrum einkennum ákærðu í greint 1094 sinn. Í þessari athugun kemur fram, að áfengisþefur af andárdrætti var lítils háttar, andlit eðlilegt, fatnaður snyrtilegur, framkoma kurteis, augu vot, jafnvægi stöðugt, málfar skýrt og framburður greinargóður. Þá sýndi öndunarsýni að áliti varðstjórans 2. stig. Klukkan 0211 þessa sömu nótt tók Guðmundur Einarsson læknir ákærðu blóð til alkóhólákvörðunar. Niðurstaða þeirrar alkóhólákvörðunar, mælt með. gasgreiningu á súlu, sýndi magn alkóhóls í blóði ákærðu 0.79%e. Föstudaginn 19. febrúar 1982 tók rannsóknarlögreglan á Akureyri skýrslu af ákærðu vegna málsins. Kvaðst hún umrætt kvöld hafa farið á dansleik í skemmtistaðnum Óðali í Reykjavík ásamt félögum sínum. Hafi hún ekið bifreiðinni R 67494, sem vinkona hennar, Auður Clausen, sé eig- andi að. Ekki mundi ákærða klukkan kvað hún kom í Óðal. Skömmu eftir að í Óðal var komið, hafi hún pantað kokteil í glasi, sem hún kvaðst hafa drukkið, meðan hún dvaldi inni á skemmtistaðnum. Ákærða kvað kunn- ingja sína hafa neytt eitthvað meira áfengis en hún og hafi eigandi bifreiðar- innar verið orðin allölvuð. Að loknum dansleik kvaðst ákærða ekki hafa fundið til áfengisáhrifa, þennig að hún hafi ákveðið að fara á bifreiðinni, en ferðinni hafi verið heitið til kunningja, sem búsettir eru í Garðastræti í Reykjavík. Ákærða kvaðst því hafa farið út í bifreiðina, sest undir stýri hennar, gangsett hana og ekið af stað sem leið lá í átt að Garðastræti. Þegar þangað kom, hafi kunningjar ákærðu ekki verið komnir heim, þann- ig að ákærða og samferðarmenn hennar biðu í bifreiðinni fyrir utan hjá þeim. Eftir nokkra bið kveðst ákærða hafa ákveðið að aka lítinn hring um bæinn, á meðan beðið væri. Kveðst hún því hafa ekið af stað aftur og hafi rétt verið búin að beygja inn á Sólvallagötu, þegar lögreglubifreið hafi komið þar að og stöðvað akstur hennar. Þeir hafi grunað ákærðu um að vera undir áhrifum áfengis og fært hana á lögreglustöðina, þar sem af henni var tekin skýrsla lögregluvarðstjóra, þaðan hafi hún verið færð í Borgarspítalann, þar sem henni var tekið blóð til alkóhólákvörðunar. Ákærða gerði enga athugasemd við niðurstöðu alkóhólákvörðunarinnar, vísaði til kunnáttuleysis í því sambandi. Ákærða óskaði eftir að leggja fram vörn í sakadóminum, áður en dómur yrði kveðinn upp, og gerði hún það munnlega, og var það bókað eftir henni í dóminum. Vörn hennar er svohljóðandi: „Árið 1980 í maí var ákærða boðuð til að afplána fangelsisdóm, og við þær aðstæður var brotið, sem lokið var með dómsátt 28. ágúst 1980, fram- ið, en þá segist ákærða hafa verið í mikilli geðshræringu yfir því að þurfa að hverfa frá heimili sínu og barni og í fangelsi. Ákærða segir, að afplánun hafi seinkað um 4 mánuði árið 1980, eða fram í október þ. á. Ákærða segir, að þegar hún drakk áfengi á þessum tíma, hafi hún verið mjög kæru- aus, sem m. a. birtist í því, að hún ók bifreið undir áhrifum áfengis. 1095 Ákærða segist hafa losnað úr fangelsi 9. ágúst 1981. Þá segist hún hafa verið Í sama rótleysinu, hálf heimilislaus og var í heimsókn í Reykjavík í fyrsta skipti eftir fangelsisvistina. Ákærða segir þetta hafa verið megin ástæðuna fyrir því, að hún ók ölvuð 30. september 1981. Ákærða segir, að Í greint sinn hafi þrír vinir hennar verið með henni í veitingahúsinu Óðali við Austurvöll í Reykjavík, og að hennar áliti fann hún ekki til áfengis- áhrifa fyrir aksturinn, enda sagðist ákærða aðeins hafa drukkið lítið af áfengi, áður en aksturinn hófst. Ákærða segist ætla að flytja til Reykja- víkur næsta vetur og ætla að vera þar við nám. Hún segist hafa barn sitt með sér, Ákærða segir, að það verði mjög bagalegt fyrir hana að vera bíllaus í þrjú ár og það geti leitt af sér frekari brot á þessu sviði.“ Með vísan til eigin játningar ákærðu og þess, sem hér að framan er rakið, er sannað, að ákærða hefur gerst sek um háttsemi þá, sem í ákæruskjali greinir, og er háttsemin þar réttilega færð til refslákvæða. Hefur hún unnið sér til refsingar samkvæmt 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Við ákvörðun refsingar ber að hafa hliðsjón af 71. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, þar sem hér er um ítrekað brot að ræða, en dómssáttin frá 28. ágúst 1980 hefur ítrekunaráhrif í þessu sambandi. Þykir refsing hennar hæfilega ákveðin 4.500.00 króna sekt til ríkissjóðs. Í stað sektar komi varðhald 11 daga, verði sekt ekki goldin innan fjögurra vikna frá birtingu dóms. Svipta ber ákærðu ökuleyfi, svo sem krafist er. Með vísan til þess, að hér er um ítrekað brot að ræða, verður ákærða svipt ökuleyfinu ævilangt frá dómsbirtingu. Að lokum ber að dæma ákærðu með vísan til 1. mgr. 141. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála til að greiða allan sakarkostnað. Dóm þennan kveður upp Sigurður Eiríksson dómarafulltrúi. Dómsorð: Ákærða, Erla Bolladóttir, greiði 4.500.00 króna sekt til ríkissjóðs. Í stað sektar komi varðhald 11 daga, verði sekt ekki goldin innan fjögurra vikna frá dómsbirtingu. Ákærða er svipt ökuleyfi ævilangt frá dómsbirtingu. Ákærða greiði allan sakarkostnað. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 1096 Föstudaginn 13. maí 1983. Nr. 177/1982. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Trausta Tómassyni (Örn Clausen hrl.). Sýknað af ákæru um fjársvik. Brot gegn áfengislögum. Sakarkostn- aður. Skaðabótakröfum vísað frá héraðsdómi. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr og Sigurgeir Jónsson. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar að ósk ákærða með stefnu 6. ágúst 1982. Ágrip barst Hæstarétti 6. desember 1982. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins áfrýjaða dóms, þó svo, að refsing verði þyngd og að ákærði verði dæmdur til að greiða Guðmundi Lárussyni 762.30 nýkrónur og Skafta Einari Guðjónssyni 10.000.00 nýkrónur. Verjandi krefst sýknu af refsikröfum ákæruvalds, til vara lægstu refsingar, er lög leyfa. Þá er krafist sýknu af fébótakröfu vegna brots þess á rúðu lögreglubifreiðar, er greinir í málinu, en varðandi aðrar fébótakröfur er krafist frávísunar þeirra frá héraðsdómi. Enn fremur krefst verjandi þess, að allur sakarkostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti verði lagður á ríkissjóð, þar með talin málsvarnar- laun sín hér fyrir dómi. Mál þetta er höfðað gegn ákærða á grundvelli tveggja ákæru- skjala, sem samneinuð voru í héraði í eitt mál. Ákæra 1. júní 1981. Staðfesta ber sakarmat héraðsdómara vegna brota þeirra, sem ákærða er gefið að sök í þessu ákæruskjali. Varðar atferli ákærða við 21. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/ 1978, S. gr. 1097 II. Ákæra 16. júní 1981. Viðskiptum þeim með hross, sem þetta ákæruskjal lýtur að, er lýst í héraðsdómi. Gögn máls um aðdraganda að hestakaupum og um það, hvernig samningsgerð fór fram, benda fremur til þess, að Skafti Einar Guð- jónsson, en ekki ákærði, hafi keypt hrossin, og eru gögn þessi þó ekki óyggjandi. Sannað er, að ákærði greindi seljandanum frá því, þegar eftir að samningur komst á og þar sem þeir voru staddir á vettvangi, að hann, en eigi Skafti Einar, væri raunverulega kaup- andinn. Fylgdi hann því eftir sama dag, er hann bauð seljandanum að greiða umsamið kaupverð. Veitti seljandinn kaupverðinu viðtöku og gaf ákærða afsal fyrir hrossunum. Varhugavert þykir að hafna þeirri fullyrðingu ákærða, að hann hafi talið sig kaupanda hross- anna. Verður því eigi talið sannað, sbr. 108. gr. laga nr. 74/1974, að ákærði hafi beitt sækjandann, sem stóð sjálfur að samingsgerð- inni og hafði tök á að meta, hver gagnaðili hans væri, vísvitandi blekkingum í því skyni að fá hann til að afsala sér hrossunum. Ber því að sýkna ákærða af refsikröfum ákæruvalds samkvæmt ákæru- skjali 16. júní 1981. III. Refsing og fébætur. Refsing ákærða vegna brota þeirra, sem hann er sakfelldur fyrir í I hér að framan, þykir með vísan til 77. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940 og vegna þeirrar áreitni við vegfarendur, sem hann hafði í frammi, hæfilega ákveðin 1.000.00 króna sekt, er renni í ríkissjóð, og komi 2 daga varðhald í stað hennar, ef hún verður eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. 2. Ákærði hafði verið settur í handjárn og færður í lögreglubif- reið, er hann „náði. .. að brjóta hliðarrúðuna vinstra megin með því að sparka í hana““, svo sem segir í lögregluskýrslu 7. apríl 1980 út af atburði þessum. Atvik að rúðubrotinu eru engan veginn skýr. Þegar af þessari ástæðu verður að vísa bótakröfu þessari frá héraðs- dómi. 3. Fébótakrafa Guðmundar Lárussonar er eigi skýrlega sett fram, og eigi er hún studd gögnum. Ber því að vísa henni frá héraðs- dómi. 1098 4. Eigi verður dæmt um fébótakröfu Skafta Einars Guðjóns- sonar í máli þessu, sbr. 146. gr., 2. mgr., laga nr. 74/1974, og er henni vísað frá héraðsdómi. Dæma ber ákærða með vísan til 141., sbr. 140. gr. laga nr. 74/ 1974 til að greiða þriðjung alls kostnaðar við rekstur máls þessa í héraði og fyrir Hæstarétti. Þykir hlutur ákærða af saksóknarlaun- um ríkissjóð hæfilega ákveðinn 2.000.00 krónur, og hlutur hans í málsvarnarlaunum skipaðs verjanda fyrir Hæstarétti er ákveðinn 2.000.00 krónur. Ríkissjóður greiði tvo þriðju hluta alls sakarkostn- aðar, þar með taldir tveir þriðju hlutar af málsvarnarlaunum verj- anda fyrir Hæstarétti, 4.000.00 krónur. Það athugast, að lögreglmenn þeir, er handtóku ákærða 7. apríl 1980, gáfu ekki skýrslur í dómi. Dómsorð: Ákærði, Trausti Tómasson, greiði 1.000.00 króna sekt í rík- issjóð, og komi 2 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún verð- ur eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði er sýkn af þeirri refsikröfu ákæruvalds, er að framan greinir. Fébótakröfum lögreglunnar í Hafnarfirði, Guðmundar Lárussonar og Skafta Einars Guðjónssonar er vísað frá héraðs- dómi. Ákærði greiði þriðjung alls kostnaðar við rekstur máls þessa í héraði og fyrir Hæstarétti, þ. á m. greiði hann sinn hluta af saksóknarlaunum í ríkissjóð, og er hann ákveðinn 2.000.00 krónur, svo og sinn hluta af málsvarnarlanum skipaðs verjanda síns fyrir hæstarétti, Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns, og er sá hlutur ákveðinn 2.000.00 krónur. Ríkissjóður greiði tvo þriðju hluta alls sakarkostnaðar í hér- aði og fyrir Hæstarétti, þar á meðal 4.000.00 krónur til skipaðs verjanda fyrir Hæstarétti, 4.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1099 Sératkvæði Þórs Vilhjálmssonar hæstaréttardómara. Um þetta ákæruatriði, sem greinir í ákæru |. júní 1981, er ég sammála meiri hluta dómenda. Um ákæru 16. júní 1981 er þetta að segja: Af gögnum málsins er ljóst, að maður að nafni Skafti Einar Guðjónsson hafi undirbúið fund 15. mars 1981 með manni, sem Hákon Birgir Sigurjónsson heitir. Hugðust þeir ræða um kaup á hestum, sem Hákon vildi selja. Ákærði fór með Skafta til fundar- ins. Rætt var um hestakaupin. Náðu þeir Skafti og Hákon sam- komulagi um þau, og fór fram handsal. Þar með var Skafti orðinn eigandi hestanna, og varð samningi þeirra Hákonar ekki rift síðar af seljanda, svo að skuldbindandi væri fyrir Skafta. Orð, sem fram er komið, að ákærði mælti einslega við Hákon, áður en þeir Skafti fóru, skipta engu að lögum. Skafti fól ákærða hestana til geymslu, en síðar þennan sama dag fór ákærði og greiddi úr eigin vasa kaup- verð hestanna og fékk afsal frá Hákoni. Sem fyrr segir var Skafti Einar Guðjónsson orðinn eignadi hest- anna, þegar Hákon Birgir Sigurjónsson gaf ákærða skriflegt afsal fyrir þeim. Var sá gerningur kaupfox og batt Skafta ekki að lögum, sbr. 14. kap. kaupabálks Jónsbókar. Þegar framanskráð er virt, tel ég, að ákærði hafi gerst sekur um tilraun til svika og því brotið 248., sbr. 20. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940 með því atferli, sem frá greinir í ákæru 16. júní 1981. Ég tel, að 261. gr. laganna eigi ekki við, þar sem ákærði vildi eignast margumrædda hesta fyrir verð, sem ljóslega var mjög hag- stætt. Beindust athafnir ákærða að því að hagnýta sér rangar hug- myndir Hákonar Birgis Sigurjónssonar um það, hver hefði keypt hesta hans, til að auðgast á kostnað Skafta Einars Guðjónssonar. Þegar framanskráð er virt, er ég sammála héraðsdómara um ákvörðun refsingar. Ég er sammála meiri hluta dómenda um að vísa verði fébótakröfu lögreglunnar í Hafnarfirði og Guðmundar Lárus- sonar frá héraðsdómi. Hins vegar tel ég, að staðfesta beri ákvæði hins áfrýjaða dóms um bætur til Skafta Einars Guðjónssonar og um sakarkostnað. Þá ber að mínu áliti að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinar, þar með talin saksóknar- laun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns, 6.000.00 krónur. 1100 Dómur sakadóms Reykjavíkur 28. júní 1982. Ár 1982, mánudaginn 28. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 234/1982: Ákæruvaldið gegn Trausta Tómas- syni, sem tekið var til dóms þ. 14. júní sl. Málið er höfðað með 2 ákæruskjölum ríkissaksóknara, dagsettum 1. júní 1981 og 16. júní 1981, á hendur ákærða, „Trausta Tómassyni bifreiðar- stjóra, Vesturbergi 147, Reykjavík, fæddum 31. maí 1939 að Reynifelli, Rangárvallahreppi.““ Með ákærunni, dagsettri 1. júní 1981, er málið höfðað á hendur ákærða, „„fyrir að vera tvisvar í aprílmánuði 1980 ölvaður og til óþæginda á al- mannafæri, þ. e. mánudaginn 7. apríl á Kaldárselsvegi skammt ofan við kirkjugarðinn í Hafnarfirði, þar sem fólk varð fyrir áreitni ákærða, sem síðan var handtekinn af lögreglu, og sparkaði hann þá utan lögreglubifreið- ina G 4442 og braut í henni hliðarrúðu vinstra megin, einnig fimmtudaginn 24. apríl á sömu slóðum, en þá grýtti ákærði bifreiðina R 63043 og olli skemmdum á hægri afturhurð hennar. Telst þetta varða við 21. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 5S2/1978. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar.““ Með ákærunni, dagsettri 16. júní 1981, er málið höfðað á hendur ákærða „„fyrir að hafa sunnudagskvöldið 15. mars 1981 með sviksamlegum hætti gengið inn í kaup á þremur hestur, sem Skafti Einar Guðjónsson, Hjalta- bakka 28, Reykjavík, hafði þá fyrr um daginn, að ákærða viðstöddum, samið um kaup á af Hákoni Birgi Sigurjónssyni, Haukshólum 6, Reykja- vík, með því að hafa um kvöldið farið á fund Hákonar Birgis og talið hon- um ranglega trú um, að Skafti Einar hafi í raun eigi verið að kaupa hestana sjálfur, heldur fyrir ákærða, og þannig fengið Hákon Birgi til að undirrita afsal til ákærða fyrir hestunum, jafnframt sem ákærði greiddi Hákoni Birgi umsamið söluverð hestanna. Ákærði tók síðan hestana í vörslur sínar og hafði selt einn þeirra, þegar rannsókn málsins hófst og lögreglan hugðist taka hestana í sínar vörslur. Framanlýst háttsemi ákærða telst varða við 248. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940, en til vara við 248. gr., sbr. 261. gr. sömu laga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar.““ Dómarinn hefur sameinað mál þessi. Málavextir eru þessir samkvæmt framburði ákærða og öðru því, sem fram er komið í málinu: 1101 I. Mánudaginn 7. apríl 1980, um kl. 1630, veittu lögreglumenn í Hafnar- firði athygli ákærða, sem virtist talsvert ölvaður, og var hann að áreita fólk á Kaldárselsvegi. Höfðu lögreglumenn tal af ákærða, sem brást illur við og réðst að þeim. Var ákærði þá handjárnaður og settur inn í lögreglu- bifreiðina G 4442, þar sem hann braut hliðarrúðu vinstra megin með því að sparka í hana. Ákærði gaf skýrslu hjá rannsóknardeild lögreglunar í Hafnarfirði daginn eftir. Ákærði kvaðst ekki muna eftir atvikum sökum ölvunar. Lögreglan í Hafnarfirði hefur gert skaðabótakröfu á hendur ákærða vegna rúðubrotsins, að fjárhæð kr. 272.95. Samkvæmt skýrslu lögreglumanna er sannað, að ákærði hafi með atferli sínu gerst sekur um brot gegn 21. gr. áfengislaga. Bótakrafa lögreglunnar veður tekin til greina. II. Fimmtudaginn 24. apríl 1980 kom á lögreglustöðina í Hafnarfirði Guð- mundur Lárusson, Réttarholtsvegi 73, Reykjavík, og kvað hann ölvaðan hestamann hafa veist að sér skömmu fyrir kl. 1400 við kirkjugarðinn við Reykjanesbraut. Kvað hann manninn hafa grýtt bifreiðina R 63043, og var dæld í hægri afturhurð hennar. Kvaðst Guðmundur halda, að maður þessi héti Trausti. Ákærði var kvaddur til skýrslugjafar af þessu tilefni hjá rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík þ. 13. febrúar 1981. Ákærði neitaði því að hafa verið ölvaður við kirkjugarðinn umræddan dag og kannaðist ekki við að hafa grýtt bíl þar. Vitnið Kristinn Guðmundsson gaf skýrslu há rannsókardeild lögreglunn- ar í Reykjavík þ. 27. febrúar 1981. Vitnið kom ekki fyrir dóm. Vitnið kvaðst hafa verið í bifreið Guðmundar Lárussonar, er ölvaður maður kom gangandi á akbrautina á móti bifreiðinni, og sló hann öðrum hnefanum í húddið. Gaf Guðmundur þá hljóðmerki og hafi þá maðurinn slegið í húddið með hestasvipu. Hafi Guðmundur þá farið út og ýtt við manninum, sem þá hafi tekið grjót og kastað í hægri afturhurð bifreiðarinnar. Hafi meður þessi síðan farið inn í aðra bifreið. Vitnið Albert Þorsteinsson gaf skýrslu hjá rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík þ. 3. mars og 10. apríl 1981 og kom fyrir dóm þ. 17. maí sl. Vitnið kvaðst hafa séð, er ölvaður maður kastaði grjóti í bifreið, og kvað hann mann þennan síðan hafa komið inn í bifreið vitnisins og skipað því að aka af stað. Vitnið kvaðst hafa ekið manninum að Arnar- hrauni 3. Vitnið hefur við sakbendingu með ljósmyndum bent á mynd ákærða og talið hann vera þann mann, sem kastaði grjóti í bifreiðina. 1102 Vitnið Guðmundur Lárusson kom fyrir dóm þ. 17. maí sl. Fyrir dómi benti vitnið á mynd ákærða og taldi hann vera þann mann, sem kastaði grjóti í bifreiðina. Ekki hefur borist rökstudd og sundurliðuð bótakrafa frá Guðmundi Lárussyni. Með framburðum vitna í máli þessu telst sannað, að það hafi verið ákærði, sem var mjög ölvaður við kirkjugarðinn við Reykjanesbraut og grýtti bifreiðina R 63043. Varðar brot ákærða við 21. gr. áfengislaga. II. 19. mars 1981 kom Skafti Einar Guðjónsson, Hjaltabakka 28, á skrif- stofu RLR og kærði eftirfarandi: „Við Trausti Tómasson, Vesturbergi 147, Rvk., og ég leigjum saman hesthús í Hátúni við Norðlingabraut. Þarna hefi ég fjóra hesta, sem ég á, og auk þess hefi ég einn á fóðrum. Trausti hefur staðið mikið í hestabraski og þá haft inni í þessu húsi fyrir hesta þá, er hann hefur verið að braska með. SI. sunnudagsmorgun fór ég heim til Trausta, og fórum við saman í hest- hús Hákonar Sigurjónssonar, rannsóknarlögreglumanns, en húsið er á mót- um Reykjanesbrautar og Smiðjuvegar. Ég hafði mælt mér mót við Hákon á þessum tiltekna stað og tíma til þess að eiga við hann hestakaup. Ástæðan fyrir því, að Trausti var með mér, var sú, að ég var undir áhrifum áfengis, og ók Trausti mér á bíl sínum, en hann ekur sendibíl frá Sendibílastöðinni h.f., og því erum við vinnufélagar. Það gekk saman með okkur Hákoni, og hann handselur mér þrjá hesta, hnakk og tvö beisli. Formlega átti að ganga frá kaupunum á mánudags- kvöldið. Umsamið kaupverð var kr. 8.000.00. Hestana og reiðtygin settum við í bíl Trausta og ókum því í hesthús það, er við höfum á leigu. Engin vitni urðu að þessum viðskiptum okkar nema Trausti. Ég taldi mig hafa gert þarna góð kaup. Í framhaldi af þessu og eftir að hafa gengið frá hestunum ók Trausti mér heim. Það er svo seinnipart mánudagsins, þegar ég var að gefa hestunum, þá tók ég eftir, að reiðtygi þau, er ég hafði keypt af Hákoni, voru horfin úr hesthúsinu. Þar sem hesthúsið er læst, datt mér strax í hug, að Trausti hefði tekið reiðtygin. Ég hringdi í Hákon, og sagði hann mér þá, að Trausti hefði komið til sín og sagt að við (Trausti og ég) værum saman í þessum kaupum og að hann (Trausti) hafi greitt honum umsamið verð, eða kr. 8.000.00 (kr. 6.000.00 í tékka og kr. 2.000.00 í reiðufé). Eiginkona mín vinnur sem afgreiðslustúlka á Sendibílastöðinni h.f., og reyndi hún strax á þriðjudagsmorguninn að ná til Trausta, en hann fór 1103 undan í flæmingi. Margítrekað reyndi hún að ná til hans. Það er svo á þriðjudagskvöldið rétt fyrir miðnætti, að konan mín náði tali af Trausta, þar sem hann sat í bil sínum fyrir utan heimili sitt. Þarna kvaðst Trausti ákveðið eiga hestana og hafa keypt þá handa sér. Konan hringdi heim til Trausta, en þá skellti hann á. Á miðvikudagsmorguninn fór ég upp í hesthús og sá þá, að einn af þrem- ur hestunum, sem ég hafði keypt af Hákoni, var horfinn. Það var á þriðjudagskvöldið, að eiginkona mín fór til Hákonar og greiddi honum umsamið kaupverð að fullu, en fékk tékkann, sem stílaður var á Trausta og framseldur af honum. Tékkinn er nr. 4668358 við Samvinnubankann í Keflavík, hún fékk og peningana.““ Vitnið Skafti Einar Guðjónsson kom fyrir dóm þ. 17. maí sl. og staðfesti ofangreindan framburð sinn. Ákærði gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins þ. 20. mars 1981 og skýrði þannig frá: „Það var mánudag-þriðjudag í s.1. viku, að Skafti kom til mín og sagði mér, að kunningi hans, sem héti Hjörleifur, hefði beðið hann að selja hesta fyrir mann, sem væri með Hjörleifi í hesthúsi, og að eigandi hestanna væri Hákon Sigurjónsson og hann væri að hætta í hesta- mennskunni og „vildi selja allt draslið“, en Hákon hefði heyrt talað um mann í Hátúni, sem verslaði mikið með hesta, en sá maður var ég, Hjörleif- ur hafði sagt, að hann þekkti mann í Hátúninu, sem væri með nokkra hesta og héti Skafti Guðjónsson. Hjörleifur, að mér skildist, frekar en Hákon eða annarhvor þeirra hafði beðið Skafta um að koma sér í samband við mig. Síðan vísaði Skafti tveimur öðrum mönnum í Hátúni á hestana. Annar heitir Þröstur Gunnarsson og félaga hans, sem heitir Einar, og sagði þeim það sama og mér, að hestarnir myndu fást fyrir slikk. Síðan skeði það, að ég fór og skoðaði hestana, þar sem þeir voru úti við húsið í Blesugróf- inni, þar sem Hjörleifur og Hákon eru með kofa fyrir hesta. Það var mikið að gera hjá mér, og ég hafði hugsað mér að gera út um hestakaupin um s.1. helgi og tala við eigandann. Síðan lenti ég út úr bænum á laugardaginn og var þá búinn að ákveða að athuga með hestana fyrir hádegi næsta dag, eða á sunnudeginum. Um það leyti sem ég ætlaði að fara að vinna að þessu máli, kom Skafti dauðadrukkinn til mín, og til að losna við hann sem fyrst sagði ég, að hann skyldi koma með mér, því nú ætlaði ég að fara að sækja hestana, en hann vildi vera eftir í húsinu hjá mér, en konan mín, Jóhanna Guðrún, bað mig um að taka hann með. Ég leitaði að símanúmeri hjá Hjör- leifi, hringdi í hann og lét Skafta tala við hann og þá gaf Hjörleifur okkur upp símanúmerið hjá Hákoni, og ég hringdi í hann, og hann lofaði að hafa 1104 hestana tilbúna kl. 09.30. Síðan ók ég inn í Blesugróf að hesthúsinu og Skafti með mér, en á leiðinni er Skafti alltaf að tönnlast á því, að hann skuli láta mig gera góð kaup og prútta fyrir mig. Ég sagði honum, að hann þyrfti þess ekki, því ég væri vanur að versla með hesta og þyrfti ekki hans aðstoð. Þegar við komum þarna, voru hestarnir úti og Hákon viðstaddur, en þetta voru þrír hestar, sem ég ætlaði að kaupa, þó fleiri væru þarna. Ég fór til Hákonar, og hann spurði, hvort ég væri Skafti, sem ég sagði ekki vera og sagði honum, hver ég væri og benti honum á, að Skafti kæmi þarna gangandi á eftir mér blindullur. Þá sagði Hákon: „Ég sel þessum manni ekki neina hesta“. Ég sagði þá, að það gerði ekkert til, því ég væri að kaupa hestana, og það væri eins gott, því Skafti borgaði aldrei neitt. Síðan fór ég í að handsama hestana, sem voru ljónstyggir, og náði þeim. Það var rætt um verð á þeim, og Skafti prúttaði fyrir mig, og þegar búið var að ákveða kaupverðið með prúttinu, voru hestarnir settir inn í bíl hjá mér, en Skafti gat ekki hjálpað okkur Hákoni við það. Ég sagði við Hákon „bú veist, að ég er að kaupa hestana, en ekki Skafti“. Þar sem hestarnir áttu að staðgreiðast, kom það aldrei til greina, að Skafti gæti keypt þá. Þá var ákveðið þarna, að ég greiddi hestana um eftirmiðdaginn þennan sama dag, og ég fór því með hestana. Einnig fylgdu með í þessum kaupum tvö beisli og einn hnakkur. Síðan fór ég með hestana í Hátúnið, og Skafti var með mér, en á leiðinni er Skafti alltaf að tala um það, að hann eigi að fá hnakkinn fyrir að útvega mér hestana, sem umboðslaun. Ég sagði honum, að það kæmi ekki til greina, en þá varð hann vondur, en ég man ekki, hvernig hann orðaði það, en það var eitthvað á þá leið, að hann ætl- aði þá bara að kaupa hestana sjálfur, svo ég setti hestana inn og flýtti mér með Skafta heim til hans. Eftir hádegið þennan saga dag hringdi ég heim til Hákonar, frú hans kom í símann, og ég sagði henni, hver ég væri, og spurði eftir Hákoni, en hann var þá ekki heima, og til þess að fyrirbygg- ja allan misskilning fór ég að tala um hestana við frúna, til að henni væri kunnugt um, að hann væri að selja hestana. Ég spurði hana, hvort það væri ekki alveg á hreinu, að hestarnir yrðu að staðgreiðast. Hún sagði það vera, því verðið væri samkvæmt því. Ég spurði hana, hvort ég ætti þá ekki að koma og borga hestana, og hún sagði, að það væri ósköp gott, en Hákon væri ekki kominn heim, en kæmi fljótlega. Síðan hringdi ég um kvöldið, og þá var Hákon kominn heim, svo ég gekk til hans. Hann bauð mér í kaffi, og við settumst inn í stofu, og ég greiddi honum hestana með tékka og lausum peningum. Ég var búinn að skrifa kvittun fyrir kaupunum, sem Hákon skrifaði undir, eða hvort ég skrifaði hana á staðnum. Man ég ekki, hvort var. Síðan röbbuðum við saman, kvöddumst, og ég fór, en Há- kon sagði við mig, að hann ætlaði að koma í hesthús mitt seinna, líta á hestana og að fylgjast með þeim, og sagði ég það velkomið. 1105 Svo gerðist það, að ég seldi annan klárinn. Næst skeði það, að ég kom í hesthúsið í gær í kringum kl. 19.00 og sá það, að það var búið að brjótast inn í stíuna:til hestanna minna. Brjóta niður milligerðir úr timbri og spýtun- um hent í bása hinna hestanna, sem eftir voru, með naglana út í loftið. Ég fór til manna, sem einnig eru þarna með hesta, og spurði, hvort þeir hefðu orðið varir við hestaþjófa, því tveir af hestum mínum voru horfnir, en það var merin og hinn klári..n, sem ég keypti af Hákoni, en beislin og hnakkurinn er geymt heima hjá mér. Mennirnir sögðust hafa farið inn í hús til mín kl. 09.00 þennan morgunn og þá séð, að hestarnir voru horfnir, og héldu, að ég hefði tekið þá. Ég fór þá beint inn í lögreglustöðina í Árbæ og tilkynnti þjófnað á tveim hestum og benti þeim á mann, sem er þarna með mér í húsi, eða Skafta Guðjónsson, og sagði, að trúlega myndi hann vita eitthvað um þetta, þar sem dóttir hans og vinkona hennar hefðu að- gang að nota mína hesta.“ Vitnið Hákon Birgir Sigurjónsson, Haukshólum 6, gaf skýrslu hjá RLR þ. 20. mars 1981 og kom fyrir dóm þ. 10. júní sl. Vitnið skýrði þannig frá: „Ég hafði í hyggju að selja tvo hesta, sem ég átti, m. a. auglýsti ég þá. Kunningi minn Hjörleifur Þórlindsson, Haukshólum 9, kom mér í samband við Skafta Guðjónsson, Hjaltabakka 28, Rvk., með það fyrir augum, að Skafti ætti viðskipti við mig vegna hestanna. S.1. fimmtudagskvöld, að því er mig fastlega minnir, hringdi ég heim til Skafta. Hann tók þessum viðskiptum ekki ólíklega. Hann hafði hug á að líta á hestana, og benti ég honum þá á, að þeir væru ekki ósjaldan utandyra hesthúss þess, þar sem ég hefi aðstöðu til að geyma þá, en húsið er á mótum Reykjanesbrautar og Smiðjuvegar. Næst hringir Hjörleifur í mig s.l. sunnudag og skýrði mér frá því, að Skafti hefði verið að ljúka samtali við hann, og biður mig um að vera kl. 09.00 í umræddu hesthúsi, en þar ætlaði Skafti að mæta einnig. Ég var til staðar á tilteknum tíma, og kom þar þá fyrst maður, sem ég spurði, hvort væri Skafti, en hann kvað svo ekki vera. Þessi maður kynnti sig síðar sem Trausta Tómasson, Vesturbergi 147, Rvk. Drukkinn maður fylgdi á eftir Trausta, og kynnti hann sig sem Skafta Guðjónsson. Skafti byrjar strax að prútta um kaupverð hestanna og tók strax fram, að hann vildi kaupa þriðja hestinn af mér. Þegar verðið var kr. 7000 eða 7500, gríp- ur Skafti í höndina á mér og hækkaði boðið, en þá greip Trausti inn í og sagði „ertu vitlaus maður að hækka boðið, þegar farið hefur fram hand- sal“. Þá segir Skafti eitthvað á þá leið, ég ætla ekki að fara að svíkja neinn eða blekkja. Þá nefndi Skafti töluna kr. 8000 og sagðist ekki fara hærra og átti þá að fylgja í kaupunum einn hnakkur og tvö beisli. Þetta ætlaði Skaft: að staðgreiða. Skafti sagði, að erindi Trausta þarna 1106 á staðnum væri að aka fyrir sig hrossunum, en Trausti hafði komið á sendi- bíl. Með Trausta var ungur sonur hans, eða svo sagði hann. Þegar við vorum búnir að beisla, sagði Skafti: „hvernig í andskotanum á ég að fara að greiða hestana““, og lét fylgja, hvort hann mætti ekki setja kaupverðið á víxil með gjalddaga eftir mánuð. Þar sem Skafti var undir áfengisáhrifum, sagði ég honum, að við skyldum ræðast við á morgun eða þriðjudaginn. Þarna tók Trausti mig afsíðis, hann vildi augsýnilega ekki láta Skafta heyra, hvað hann hafði í hyggju að segja mér, og sagði, að í raun væri það hann, Trausti, sem væri að kaupa hestana, en Skafti vildi láta líta svo út sem hann, Skafti, væri að kaupa hestana, ástæða fyrir því væri, að Skafti þættist meiri af. Trausti sagði einnig, að Skafti ætti enga peninga og gæti því ekki greitt hestana. Ég brást enga veginn við þessu. Með svo búið voru hestarnir fluttir brott og hefi ég ekki séð þá síðan eða reiðtygin, sem ég lét með þeim. Sem kaupanda að hestunum lánaði ég Skafta eitt beisli, en það beisli er í eigu Hjörleifs, kunningja míns. Það næsta, sem skeði í þessu máli, var það, að þegar ég kom heim til mín á sunnudagskvöldið, lágu skilaboð til mín um að hringja í ákveðið símanúmer, sem reyndist vera heima hjá Trausta. Ég hringdi í Trausta, sem þá margítrekaði, að hann, Trausti, væri kaupandinn að hestunum, og vildi hann þegar koma til mín og staðgreiða kaupverðið. Fyrst að svona var Í pottinn búið, sagði ég honum, að hann væri velkominn, og tók ég orð hans trúanleg. Trausti kom um kl. 22.00 heim til mín og greiddi kaupverðið. Þarna kynnti ég honum kyn hestanna, eða það sem ég vissi þar að lútandi. Þarna stend ég í þeirri meiningu, að það sé Trausti, sem sé að kaupa af mér hest- ana, Trausti hafði meðferðis handskrifað afsal, það sama og liggur hér frammi og mér hefur verið sýnt í.ljósriti. Þar þekki ég undirskrift mína. Trausti greiddi mér með tékka að fjárhæð kr. 6000 og kr. 2000 í reiðufé. Trausti hafði þann fyrirvara með tékkann, að innistæða væri ekki fyrir fjárhæð hans fyrr en 25. s. m., en það var útgáfudagsetning tékkans. Tékk- inn var stílaður á Trausta og ábektur af honum. Hann kvaðst hafa fengið tékkann í hrossakaupum. Trausti lofaði að skila lánsbeislinu, en hann kvaðst hafa gleymt að koma með það. Daginn eftir hringdi Trausti heim til mín, og varð eiginkona mín fyrir svörum, hann bað um skilaboð til mín þess efnis, að ég léti Skafta ekki vita af því, að hann, Trausti, hefði greitt kaupverð hestanna, nema ef Skafti ætlaði að greiða hestana, en þá átti ég að láta hann vita, hvernig málin stæðu. Rétt eftir að mér bárust þessi skilaboð, hringdi síminn, og var Skafti í símanum og spurði, hvort ég hefði talað við Trausta. Ég sagði honum 1107 eins og var, að Trausti væri búinn að greiða kaupverðið. Skafti kvaðst hafa verið farinn að gruna Trausta um græsku. Þarna sagði Skafti, að það hefði verið hann, sem hefði ætlað að vera kaupandinn, annað hefði aldrei komið til tals á milli hans og Trausta. Þarna taldi Skafti sig hafa verið svikinn af Trausta.“ Vitnið gerði þær athugasemdir við framburð ákærða, að ekki væri rétt, að ákærði hafi hringt í vitnið, heldur hafi Hjörleifur hringt, eftir að Skafti hringdi til hans. Þá kvaðst vitnið aldrei hafa sagt „ég sel þessum manni ekki neina hesta““. Loks kvað vitnið það aldrei hafa komið til tals á staðn- um, að ákærði staðgreiddi hestana um eftirmiðdaginn. Vitnið Einar Gunnar Óskar Óskarsson gaf skýrslu hjá RLR þ. 25. mars 1981 og kom fyrir dóm þ. 17. maí sl. Vitnið skýrði svo frá: „Ég held, að það hafi verið einum til tveim dögum áður en hestarnir komi inn í hús til þeirra Skafta og Trausta, að við Þröstur Gunnarsson vorum staddir í anddyrinu á hesthúsi Þrastar í Hátúni við Norðlingabraut. Skafti Einar Guðjónsson kom þar þá og fór að segja okkur frá þrem hestum og reiðtygjum, sem hægt væri að fá keypt fyrir kr. 8.000.00. Sagði Skafti, að það væri lögreglumaður, vinur sinn, sem væri að selja þessa hesta. Skafti spurði okkur að því, hvort við vildum ganga inn í kaup á þessum hrossum, þannig að hann geti reddað okkur þessum hrossum fyrir kr. 8.000.00. Skafti ætlaði síðan að kanna með þetta frekar. Mig minnir, að Þröstur hafi sagt við Skafta að láta sig vita, ef af þessu yrði. Ég tók þetta þó meira sem grín, þar sem verðið var það lítið.“ Fyrir dómi bar vitnið jafnframt, að Skafti hafi sjálfur ætlað að kaupa hestana. Vitnið Þröstur Gunnarsson gaf skýrslu hjá RLR þ. 25. mars 1981. Vitnið kom ekki fyrir dóm. Vitnið skýrði svo frá: „„Það var þannig, að Skafti Einar Guðjónsson bauð mér til sölu þrjá hesta, sem hann sagði, að kunn- ingi sinn vildi selja. Þegar þetta var, þá voru hestarnir ekki komnir í hest- húsið til Skafta og Trausta. Þetta hefur verið um tveim til þrem dögum áður. Við Einar Gunnar vorum staddir í hesthúsinu mínu, Í dyrunum, þegar Skafti bauð mér hestana. Skafti sagði, að hægt væri að fá alla þessa hesta fyrir kr. 8000.00. Skafti bauð okkur að kaupa þessa hesta, ef hann myndi ekki kaupa þá sjálfur. Ég bað Skafta þá um að láta Trausta ekki vita af þessu, því að Trausti er aðal hestakóngurinn þarna og vitað, að hann ætti nægilega peninga. Síðan frétti ég af því, að Trausti væri búinn að kaupa hestana, og m. a. sýndi hann mér afsal fyrir kaupunum. Kunningi minn — Magnús Jóns- son, Meltungu — hafði síðan áhuga á því að kaupa bleikskjótta hestinn af Trausta og ætlaði að kaupa hann af Trausta á kr. 8.000.00. Við hittum 1108 síðan Skafta þarna upp frá, þegar við vorum að taka bleikskjótta hestinn. Ég sagði Skafta, að við værum búnir að kaupa bleikskjótta hestinn fyrir kr. 8.000.00 af Trausta. Skafti sagðist þá sjálfur hafa keypt hestana. Þegar hér var komið, þá gengum við til baka með þessi kaup. Hinsvegar fréttum við af því síðar, að Trausti hafi látið þennan sama hest í skiptum fyrir annan hest við mann suður með sjó. Ég er öruggur á því, að það var daginn eftir að hestarnir komi í hest- húsið, að Magnús Jónsson ætlaði að kaupa bleikskjótta hestinn. Skafti sagði það, að hann hafi keypt hestana af þessum kunningja sínum, sem upphaflega hafi verið að selja þá.“ Vitnið Skafti hefur gefið þá skýringu á þessum framburðum, að þetta hafi verið sagt í hálfkæringi og ekkert þá verið ákveðið. Vitnið Guðmundur Kristinn Guðmundsson gaf skýrslu hjá RLR þ. 25. mars 1981. Vitnið skýrði svo frá: „Skafti Guðjónsson hringdi í mig á mánudagsmorguninn 16. þ. m., en ég er með einn fola í tamningu fyrir hann. Skafti sagði mér, að hann hafi deginum áður keypt 3 hross af einhverjum rannsóknarlögreglumanni. Sagði Skafti mér, að Trausti hafi sagt sér, að Skafti hafi gert meiri vitleysuna með kaupum á þessum hrossum, þar sem Trausti hafi viljað meina, að það gæti verið erfitt að selja hrossin aftur. Ég fór síðan þarna á mánudeginum með Skafta og skoðaði hrossinn, og virtist mér vera um ágætis hross að ræða. Ég spurði Skafta að því, hvort hann myndi ekki vilja selja mér rauðstjörnótta folann, og sagði Skafti, að það gæti komið til greina. Ekki var neitt ákveðið með verð né annað. Skafti hringdi síðan til mín á mánudagskvöldið og var þá frekar daufur. Sagði Skafti, að Trausti hafi farið á bak við sig þannig, að Trausti hafi farið til Hákonar Sigurjónssonar og sagt þá báða standa að þessum kaup- um, sem Skafti sagði ekki vera rétt, þar sem Skafti taldi sig vera að kaupa hestana af Hákoni.““ Vitnið Hjörleifur Þórlindsson gaf skýrslu hjá RLR þ. 31. mars 1981 og kom fyrir dóm þ. 17. maí sl. Vitnið skýrði svo frá: „„Hákon Sigurjónsson er nágranni minn og hefur fengið að vera með hrossin sín í hesthúsinu hjá mér. Hákon auglýsti hrossin til sölu, og upp úr því sagði Hákon mér frá því, að það væri einhver maður þarna uppi í Holti, sem verslar með hross. Ég sagði þá, það skyldi þá ekki vera hann Skafti. Ég hringdi síðan í Skafta og spurði hann um það, hvort hann keypti hross. Skafti sagði það vera, og ég hafði þá samband við Hákon og sagði honum frá þessu. Síðan skeður það um kl. 0900 á sunnudagsmorgni hringdi Skafti til mín og sagðist vera tilbúnn til að skoða hrossin hjá Hákoni. Ég gaf Skafta þá 1109 upp nafnið á Hákoni og upplýsingar um, hvar hægt væri að ná í hann.“ Dómarinn hefur aflað sér upplýsinga um það, að Skafti Einar Guðjóns- son hafi greitt Hákoni andvirði hestanna, en greiðsla sú, er ákærði innti af höndum, sé honum til reiðu á skrifstofu Gísla Baldurs Garðarssonar héraðsdómslögmanns. Dómaranum hefur borist skaðabótakrafa frá Skafta, er sundurliðast þannig: Andvirði hests ................0.0 0... kr. 4.500.00 Hnakkur og 2 beisli ..............0000... 00... — 1.000.00 Kostnaður við lögfræðiaðstoð ..........0.0.000.00... —.- 4.500.00 Samtals kr. 10.000.00 Niðurstöður. Í máli þessu er upplýst, að Skafti Einar Guðjónsson samdi sjálfur um kaup á hestunum af Hákoni, og voru honum handsalaðir hestarnir að ákærða viðstöddum. Ákærði hefur borið, að Skafti hafi í raun boðið í hest- ana fyrir ákærða, sem hafi ætlað að kaupa hestana. Skafti hefur þverneitað þessu, og fær framburður hans stoð í framburðum vitna í máli þessu. Að vísu benda framburðir vitnanna Einars Gunnars Óskars Óskarssonar og Þrastar Gunnarssonar til þess, að Skafti hafi boðið þeim að ganga inn í kaupin á hrossunum, en Skafti hefur gefið þá skýringu, að þetta hafi verið sagt í hálfkæringi og ekkert hafi verið ákveðið á því stigi. Einnig verður að telja ólíklegt, að ákærði, sem samkvæmt gögnum málsins er vanur hesta- maður, hafi látið drukkinn mann semja fyrir sig um hestakaupin. Þegar allt framanritað er virt, verður að telja sannað, að ákærði hafi með blekkingum fengið Hákon Birgi til að undirrirta afsal til ákærða fyrir hestunum. Varðar brot ákærða við 248. gr., sbr. 261. gr. almennra hegning- arlaga, þar sem upplýst er, að ákærði greiddi hestana að fullu, og því ó- sannað, að brot hans hafi verið framið í auðgunarskyni. Ákærði hafði selt einn hestanna, er rannsókn málsins hófst, og jafnframt tók hann í sínar vörslur hnakk og tvö beisli. Ekki hafa verið lögð fram gögn um verðmæti þessara hluta og hestsins, en dæma ber ákærða til greiðslu skaðabóta til Skafta Einars Guðjónssonar, er þykja hæfilega metnar kr. 4.000.00. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann fram til ársins 1967 7 sinn- um sæst á sektargreiðslur, aðallega fyrir áfengis- og umferðarlagabrot. Ákærði hefur með greindri háttsemi sinni unnið sér til refsingar sam- kvæmt 33. gr. áfengislaga og 248. gr., sbr. 261. gr. almennra hegningar- laga. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 15 daga vaðhald. Þar sem ákærði hefur ekki áður gerst sekur um hegningarlagabrot, þykir mega ákveða, að 1110 fullnustu refsingar ákærða skuli fresta og hún niður falla að liðnum 2 árum frá birtingu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Þá ber að dæma ákærða samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga um meðferð opinberra mála til þess að greiða allan sakarkostnað. Dómsorð: Ákærði, Trausti Tómasson sæti varðhaldi í 15 daga. Fullnustu refsingarinnar skal fresta og hún niður falla að liðnum 2 árum frá birtingu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði greiði í ríkissjóð vegna lögreglunnar í Hafnarfirði kr. 272.95 í skaðabætur. Ákærði greiði Skafta Einari Guðjónssyni kr. 4.000.00 í skaðabætur. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Mánudaginn 16. maí 1983. Nr. 2/1981. Anna Þorbjörg Kristjánsdóttir (Hilmar Ingimundarson hrl.) gegn K. J. Steingrímssyni s/“f (Agnar Gústafsson hrl.). Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 9. jan- úar 1981. Hann gerir þær dómkröfur, að kröfur stefnda í aðalsök í hérði verði lækkaður, en í gagnsök í héraði verði stefndi dæmdur til að greiða honum aðallega 29.198.00 krónur með dómvöxtum frá þingfestingardegi til greiðsludags, en til vara aðra fjárhæð að mati Hæstaréttar. Enn fremur verði stefndi dæmdur til að gefa út afsal til áfrýjanda fyrir 3ja herbergja íbúð á 2. hæð í norðurenda 1111 hússins nr. 41 við Bræðraborgarstíg í Reykjavík. Þá krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Í framangreindri körfugerð hefur áfrýjandi ekki markað skýrt dómkröfur sínar um fjárkröfur stefnda, þær er hann hafði uppi í aðalsök í héraði. Í málflutningi hans fyrir Hæstarétti kom þó fram, að hann fellst á úrlausn héraðsdóms um einstaka kröfuliði í þeim þætti málsins, aðra en 2. - 4. kröfulið, sem hann telur, að beri að lækka um samtals 665.83 krónur (nýkr.). Er það á því byggt, að vexti þá, er þar greinir, beri aðeins að reikna frá 1. apríl 1978. Verður samkvæmt þessu að skilja dómkröfur áfrýjanda svo, að hann krefjist, að dæmd fjárhæð í aðalsök í héraði verði lækkuð í 12.925.69 krónur (nýkr.) (13.591.52 = 665.83 krónur). Á framangreinda lækkunarkröfu verður ekki fallist. Að því athuguðu, og þegar virt er kröfugerð aðilja að öðru leyti, þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm með skírskotun til forsendna hans, þó þannig, að eftir 1. mars 1981 verði vextir af þeim 1.023.44 krónum (nýkr.), sem áfrýjanda ber samkvæmt dóminum að greiða stefnda vegna álþaks og vegna lántökugjalds, svo sem hér segir: 42% ársvextir frá fyrrnefndum degi til 1. júní 1981, 37% ársvextir frá þeim deg til 1. nóvember 1982, en 45% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. Vextir af þeim 1.000.00 krónum, sem stefnda var dæmt að greiða áfrýjanda, verði 460 ársvextir frá 15. október 1980 til 1. mars 1981, en síðan hæstu innlánsvextir, eins og þeir hafa verið á hverjum tíma til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, og ákveðst hann 8.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður að öðru leyti en því, að vextir af þeim 1.023.44 krónum, sem áfrýjanda, Önnu Þorbjörgu Kristjánsdóttur, ber að greiða stefnda, K. J. Stein- grímssyni s/f, verði frá 1. mars 1981 til 1. júní 1981 42%0 árs- vextir, frá þeim degi til 1. nóvember 1982 37% ársvextir, en 1112 frá þeim degi til greiðsludags 45% ársvextir, og vextir af þeini 1.000.00 krónum, sem stefnda er dæmt að greiða áfrýjanda, verði 4600 ársvextir frá 15. október 1980 til 1. mars 1981, en síðan hæstu innlánsvextir, eins og þeir hafa verið á hverjum tíma, til greiðsludags. Áfrýjandi greiði stefnda 8.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. nóvember 1980. Mál þetta, sem dómtekið var 3. nóvember sl., höfðaði fyrirtækið K. J. Steingrímsson s/f, Laugarásvegi 35, Reykjavík, gegn Önnu Þ. Kristjáns- dóttur, Bræðraborgarstíg 41, Reykjavík, með stefnu, birtri 23. október 1979. Með stefnu, sem lögð var fram í dóminum 15. október sl., höfðaði Anna Þ. Kristjánsdóttir gagnsök á hendur K. J. Steingrímssyni s/f. Dómkröfur stefnanda í aðalsök eru þær, að stefnda verði dæmd til þess að greiða honum kr. 1.379.608 með 3%0 dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð frá 10. desember 1978 til 29. maí 1979, með 4% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð frá þeim degi til 30. ágúst s. á. og með 4.5% dráttarvöstum fyrir hvern mánuð frá þeim degi til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu samkvæmt taxta LMFÍ, enda gefi stefnandi út afsal fyrir íbúð stefndu að Bræðraborgarstíg 41, þegar hún hafi greitt hina umstefndu skuld. Dómkröfur stefndu í aðalsök eru þær aðallega, að hún verði sýknuð að svo stöddu af öllum kröfum stefnanda, en til vara, að stefnukröfur verði stórlega lækkaðar. Stefnda gerir og kröfu um, að henni verði tildæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Dómkröfur stefndanda í gagnsök eru þær aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda afslátt eða skaðabætur að fjárhæð kr. 2.919.800 með dómvöxtum frá þingfestingardegi til greiðsludags samkvæmt heimild í lögum nr. 56/1979. Til vara gerir stefnandi kröfu um greiðslu afsláttar eða skaðbóta að mati dómsins. Þá krefst stefnandi þess, að stefndi verði dæmdur til þess að gefa út afsal fyrir íbúð á 2. hæð í norður í samræmi við ákvæði kaupsamnings, dags. 14. apríl 1977, og mun hér átt við íbúð stefnanda að Bræðraborgarstíg 41 í Reykjavík. Þá krefst stefnandi máls- kostnaðar úr hendi stefnda að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. 1113 Dómkröfur stefnda í gagnsök eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og honum verði dæmdur málakostnaður úr hendi stefn- anda samkvæmt taxta LMFÍ. Sættir hafa verið reyndar í málinu, en án árangurs. Málavextir. Málavextir eru þeir, að með kaupsamningi, undirrituðum 14. apríl 1977, keypti aðalstefnda íbúð af aðalstefnanda. Segir m. a. svo í kaupsamningn- um: „Seljandi lofar að selja og kaupandi lofar að kaupa 3ja herb. íbúð á 2-hæð, norðurenda í húsinu nr. 41 við Bræðraborgarstíg, Reykjavík, ásamt sérgeymslu Í kjallara merkt 2. h. n. á teikningu. Kaupandi hefur forkaups- rétt að bílskýli innekið úr undirgangi nær götu, bílastæði skv. teikningu fylgja ekki. Íbúðinni fylgir hluteild í sameign hússins og eignarlóð í réttu hlutfalli við eignarhluta hins selda í allri húseigninni, þar með sameiginlegri barnavagna- og reiðhjólageymslu í kjallara og sorpgeymslu, svo og sameig- inlegu þvottaherbergi. Húsið er byggt eftir teikningu Magnúsar Skúlasonar og Sigurðar Harðar- sonar, arkitekta, dags. í okt. 1976. Kaupandi hefur kynnt sér teikninguna gaumgæfilega. Hið selda telst vera 17.7% af húseigninni nr. 41 við Bræðraborgarstíg. Hið selda selst tilbúið undir tréverk og að öðru leyti í eftirfarandi ástandi: Húsið verður múrhúðað að utan með fullfrágengnu, ómáluðu bárujárns- þaki ...... Gler í útihurð og útihurðarumbúnaði fer eftir sérteikningu ....... Íbúðin verður gróf- og fínhúðuð og lagt í gólf ...... Miðstöðvarlögn skal vera fullfrágengin. Sérhiti verður fyrir hverja íbúð. Vatns- og skolplögn fylgir að öllum tækjum, bæði í eldhúsi, baði og þvottahúsi, aðeins stútar upp úr gólfi eða út úr vegg. Lagt verður fyrir heitt og kalt vatn í sameigin- legu þvottahúsi og barnavagnageymslu. Lagnir fyrir rafmagn og síma fylgja, en ekki ídráttur, nema ef til vill vegna vinnuljósa ...... Ráðgert er, að íbúðin sjálf afhendist kaupanda tilbúin undir tréverk og málningu í nóv.—des. 1977, en sameign 8—10 mánuðum síðar, nema verkföll eða önnur óviðráðanleg atvik banni. Umsamið kaupverð er kr. 8.900.000.00 — átta milljónir níuhundruð þús- und krónur 00/100 og greiðist þannig: Fyrir 31. desember 1977 ..............0 0000... kr. 4.000.000.00 Hinn 15. janúar 1978 .............0.%0. 0000. n nn — 1.000.000.00 Hinn 15. mars 1978 ............0.00 000 — 1.200.000.00 Með láni húsnæðismálastjórnar ................... — 2.700.000.00 kr. 8.900.000.00 1114 Hæstu víxilvextir skulu reiknast af þeim greiðslum, sem eigi hafa farið fram við afhendingu íbúðarinnar sjálfrar, og greiðast við hverja afborgun, er þar einnig átt við Veðdeildarlánin. Reiknað er með, að Veðdeildarlánið verði kr. 2.700.000.00. Kaupandi greiðir allan kostnað. vegna Veðdeildar- lánsins ..... Jafnframt skuldbindur kaupandi sig til þess að ávísa séljanda láninu. Afsal skal fara fram, þegar kaupandi héfur gréitt síðustu greiðslu samkv. samningi þessum ..... Annað én það, sem hér að framan er talið, fylgir ekki með í kaupunum af hálfu seljanda ...... Verði verkföll, frost eða sannanlegur efnisskortur o. fl. þess háttar, sem tefur byggingarfrám- kvæmdir, getur afhending á hinu selda seinkað að safa skapi ..... “ Upplýst er í málinu, að húsnæðismálastjornarlánið (veðdeildarlánið) að fjárhæð kr. 2.700.000 var til greiðslu í þremur hlutum frá lánveitanda. Af því hefur aðalstefnandi fengið greiddar kr. 1.800.000, en kr. 900.000 eru enn ógréiddar, enda ritar lögmaður aðalstefndu, Kristján Stefánsson hér- aðsdómslögmaður, veðdeild Landsbanka Íslands, Laugavegi 77, Reykja- vík, svohljóðandi bréf, dags. 18. jánúar 1979: „„Hér með tilkynnist yður f. h. Önnu Þ. Kristjánsdóttur, Bræðraborgar- stíg 39, Reykjavík, að umboð hennar, veitt Karli J. Steingrímssyni, til mót- töku á láni Húsnæðismálastofnunar v/íbúðar að Bræðraborgarstíg 39 er hér með afturkallað og gildir ekki til viðtöku á 3. hl. láni.“ Hinn 27. mars 1979 ritar Húsnæðismálastofnun ríkisins framkvæmda- stjóra aðalstefnanda svohljóðandi bréf: „„Samkvæmt beiðni skal yður tjáð, áð Anna Þ. Kristjánsdóttir fékk 1. hluta láns kr. 900.000.- til greiðslu eftir 12. des. 1977 til íbúðar að Bræðra- borgarstíg 41, 2. hlutann kr. 900.000.- til greiðslu eftir 12. júní 1978, 3. hlutinn átti að vera til greiðslu eftir 10. des. 1978, en þar sem sölusamningur vegna fyrri íbúðar Önnu barst stofnuninni ekki fyrr en í jan. sl., var 3. hlutinn ekki til greiðslu fyrr en í febr. sl.“ Aðalstefnandi sundurliðar kröfur sínar í aðalsök miðað við désember- mánuð 1978 þannig: 1. Eftirstöðvar kaupverðs íbúðarinnar ................ kr. 900.000 2. Vextir 23.5%0 af kr. 1.000.000 frá 1. mars til 15. maí 1978 .......0000.2 0 — 48.958 3. Vextir 23.5% af kr. 1.200.000. frá 15. mars til 1. júlí 1978 ............0 — 82.250 4. Vextir 23.5% af kr. 1.800.000 frá 1. mars til 12. júní 1978 .......0...00 0. — 119.850 S. Vextir 23.5% af kr. 900.000 frá 12. júní til 12. desember 1978 2000... — 105.750 1115 6. Lántökugjald vegna veðdeildarlána ................ kr. 22.800 7. Aukakostnaður vegna álþaks umsamið ............ — 100.000 Kr. 1.379.608 Aðalstefnandi hefur lagt fram vottorð veðdeildar Landsbanka Íslands, dags. 23. október 1980, þar sem fram kemur, að lántökugjald fyrir 2. hluta húsnæðismálastjórnarlánsins, sem aðalstefnda fékk, nam kr. 22.580, en það er lántökugjald fyrir þennan hluta lánsins, sem aðalstefnandi krefur aðalstefndu um. Þá hefur aðalstefnandi lagt fram bréf til framkvæmdastjóra aðalstefn- anda frá fyrirtækinu Innkaupum h/f, dags. 9. janúar 1980. Bréfið er svo- hljóðandi: „Samkvæmt ósk yðar viljum við staðfesta, að þér keyptuð hjá okkur ál-þak = 432.17 m? árið 1977 fyrir húsin Bræðraborgarstíg 39—41. Úttekt yðar vegna ofangreindra húsa ál-þak ásamt tilheyrandi fylgihlutum og festi- boltum var samtals að upphæð kr. 1.473.289.00, þar með söluskattur inni- falinn. Ál-þakplöturnar kostuðu kr. 908.000.00, en sama magn af gal- vaniseruðum báruplötum myndu hafa kostað um kr. 390.000.00 á sama tíma. Við bendum auk þess á, að ásetnig og festihlutir vegna ál-þaks eru eitthvað dýrari heldur en í venjulegu báruðu járni, og gætum við áætl- að, að sá aukakostnaður vegna áðurgreindra húsa væri u. þ. b. kr. 100.000.00 miðað við venjulegan þaksaum og fylgihluti úr galvaniseruðu járni. Við vonum, að þessar upplýsingar nægi yður.“ Þá hefur aðalstefnandi lagt fram vottorð frá Magnúsi Skúlasyni arkitekt, dags. 22. janúar 1980, svohljóðandi: „,„Það vottast hér með, að heildarþakflötur hússins Bræðraborgarstígur 39—41 samtals 390.0 m?. Þar af er þakflötur endahúss (raðhúss) 97.5 m?. Aðalstefnandi hefur og lagt fram vottorð byggingarfulltrúa Reykjavíkur- borgar, dags. 9. maí 1980, svohljóðandi: „„Bræðraborgarstígur 39—41. Samkvæmt bókun byggingarfulltrúa var 1. loft tekið út 9.2. '77, 2. loft 14.3.77 og 3. loft 23.5 ?77.““ Hinn 27. september 1978 ritaði lögmaður aðalstefnanda lögmanni aðal- stefnda svohljóðandi bréf: „„Eins og yður er kunnugt, á Anna Kristjánsdóttir, Bræðraborgarstíg 41, forkaupsrétt að bílskýli nær götu í húsinu nr. 41 við Bræðraborgarstíg. Nú hefur umbj. m. Karli J. Steingrímssyni s/f borist kauptilboð í bílskýl- ið frá Tryggva Gunnarssyni, þar sem hann býðst til þess að kaupa bílskýlið á kr. 1.250.000.-, sem greiðist út í hönd. Er þess farið á leit, að þér svarið því eigi síðar en Í. október n.k., hvort 1116 Þér óskið eftir því að neyta forkaupsréttarins. Hjálagt fylgir eintak af ofan- greindu kauptilboði.““ Þá hefur aðalstefnandi lagt fram afsal, dagsett 22. nóvember 1978, þar sem kemur fram, að hann selur og afsalar Tryggva Péturssyni, Bræðra- borgarstíg 41, bílskýlinu ásamt geymslu við hliðina í vestur. Rétt þykir vegna þess, sem síðar verður rakið um gagnsök, að taka upp í dóminn greinargerð aðalstefndu að meginstofni til. Hún er svohljóðandi: „„Málavaxtalýsingu stefnanda er í verulegum atriðum áfátt um lögskipti þau, er að baki málshöfðuninni liggja. Í kaupsamningi aðila er ítarleg lýsing um frágang eignarinnar, en þar sem kaupin réðust um eignina á fyrsta byggingarstigi hússins, var stefnda hvött til þess að kynna sér ítarlega teikningar arkitekta, og er þetta ákvæði sérstaklega bréfað í samningi. Stefnandi hefur í verulegum atriðum vikið frá teikningum án samráðs eða samþykkis stefndu, þannig hefur hann lagt af dyr úr stigahúsi út í bakgarð, eins er lofthæð í forstofu aðeins 2.15 m, og er þar um að ræða brot á byggingarsamþykkt, þá er breidd sorpgeymslu á teikningum 1.7 m, en í framkvæmd er geymslan það þröng, að ekki er hægt að færa til ruslatunnur, og því nýtist ekki sorprenna. Stefnandi hefur án samráðs við aðra eigendur eignarinnar ráðstafað geymslu úr sameign, þá virðist stefnandi hafa tryggt eigendum raðhúss, sem er áfast eigninni, eignarhald eða aðgangsrétt að kjallara hússins, þar sem inntak fyrir vatn og rafmagn er sameiginlegt fyrir bæði húsin í kjallara hússins við Bræðra- borgarstíg. Þrátt fyrir ítrekuð tilmæli hefur stefnandi ekki fengist til þess að bæta úr framangreindum göllum. Samkvæmt samningsákvæðum átti að afhenda eignina í nóv/des 1977, en í marz 1978 tók stefnda eignina í sína umsjá, án þess að eigninni hafði verið komið í samningsbundið ástand. Sameign var fyrst frágengin af hálfu stefnanda í apríl 1979, en ekki um mitt sumar 1978, eins og gert var ráð fyrir í kaupsamningi. Að beiðni stefndu var skipan íbúðarinnar nokkuð breytt frá því, sem gert var ráð fyrir, en þær breytingar miðuðu að því að fækka herbergjum með því að fella milliveggi. Skv. kaupsamningi ávísaði stefnda væntanlegu láni húsnæðismálastofnunar til stefnanda og veitti honum sam- tímis heimild til þess að taka við greiðslum frá veðdeild, en vegna mikilla vanefnda af hálfu stefnda lét hún stöðva útborgun á síðasta hluta lánsins að svo stöddu. Lánshluti þessi er enn óútleystur og er til útborgunar til stefnanda, ef og þegar hann uppfyllir samningskyldur sínar. Enn þann dag í dag hefur stefnandi ekki boðið fram afsal fyrir íbúðinni í samræmi við kaupsamninginn á milli málsaðila. Kröfum stefnanda skv. dskj. nr. 4 er að nokkru mótmælt. Lántökugjöld hefur stefnda greitt sjálf, stefnda sam- þykkti að taka þátt í greiðslu aukakostnaðar vegna álþaks eftir framlögðum reikningum, ef um kostnaðarauka yrði að ræða. Engin gögn hafa verið 1117 sýnd til stuðnings þessum lið, og er greiðsluskyldu vegna hans mótmælt. Eins og framangreint ber ljóslega með sér, þá hafa vanefndir stefnanda þegar valdið stefndu nokkru fjártjóni, og mun hún láta meta það, og áskil- ur hún sér rétt til þess að halda niðurstöðum matsins fram til skuldajafn- aðar og/eða sjálfstæðs dóms.““ Við athugun dómsins á vetttvangi kom í ljós, að bæði breidd sorpgeymslu og lofthæð forstofu svaraði málum á teikningu af sambýlishúsinu. Hins vegar var gluggi, þar sem gert hafði verið ráð fyrir dyrum úr stigahúsi út í bakgarð. Með bréfi, dagsettu 11. september 1980, bað aðalstefnda um, að dóm- kvaddir yrðu tveir hæfir og óvilhallir menn til að skoða og meta eftirfar- andi, eins og Í bréfinu segir: „„Málavextir: Með kaupsamningi, dags. í apríl 1977, kaupir Anna Þ. Kristjánsdóttir, hér á eftir nefnd matsbeiðandi, íbúð í smíðum í húsinu nr. 41 við Bræðra- borgarstíg hér í borg, stæðrarhlutföll 17.7% eignarinnar. Seljandi og hús- byggjandi var Karl J. Steingrímsson s.f., hér á eftir nefndur matsþoli. Við kaupin var ráðið, að íbúðin yrði afhent matsbeiðanda í samnings- bundnu ástandi í nóv./des. s. á. Matsbeiðandi tók eignina sjálfur undir sín yfirráð í seinnihluta mars 1978. Á fyrirliggjandi teikningu var gert ráð fyrir útigeymslu í sameign, innan- gengt úr undirgangi. Þá var á teikningu gert ráð fyrir útgangi úr ytri for- stofu út á baklóð. Byggingaraðili lagði þessar dyr af við byggingu hússins og setti þess í stað glugga. Þess er farið á leit við hina dómkvöddu mats- menn, að þeir skoði framanritað og meti til peningaverðs: 1. Hvað er hæfileg leiga á mánuði fyrir íbúð gerðarbeiðanda. 2. Hvert er verðmæti útigeymslu. 3. Hvað kosta muni að taka úr glugga í ytri forstofu og smíða og setja hurð og dyraumbúnað í staðinn sambærilega við aðalinngang. 4. Hver er verðrýrnun á íbúð gerðarbeiðanda vegna vöntunar á hurð skv. 3. lið.“ Hinn 1S. september sl. voru þeir Indriði Níelsson húsasmíðameistari og Diðrik Helgason múrarameistari dómkvaddir til þess að framkvæma hið umbeðna mat. Matsgerð þeirra er dagsett 29. september sl. Í henni kemur fram, að mats- menn ásamt aðiljum hafi gengið um húsið og skoðað allar aðstæður föstu- daginn 26. september sl. Aðiljar hafi gefið matsmönnunum upplýsingar og lýst aðstæðum. Niðurstöður matsmannanna eru þessar: „Samkvæmt framanskráðu telja matsmenn hæfilegt mat á 1. lið mats- beiðnar kr. 141.200.- pr. m. 1118 Samkvæmt kaupverði íbúðar 1977 telja matsmenn verðmæti geymslu skv. 2. lið vera kr. 1.405.000.- miðað við framreiknað til þessa dags. Samkvæmt 3. lið telja matsmenn hæfilegt mat kr. 950.000.-. Að dómi matsmanna er það meiri kostur en ókostur að hafa sett glugga í stað hurðar í stigagang, sbr. 4. lið matsbeiðnar, þar sem slíkt hefði getað valdið mikilli slysahættu og kælingu í húsinu og óþægindum, þegar veður stendur á útihurð, en verðmætamismunur á glugga og dyrum er ekki telj- andi.““ Eins og að framan er rakið, höfðaði aðalstefnda gagnsök í málinu 15. október sl. Gagnstefnandi sundurliðar kröfur sínar þannig: 1. Skaðabætur vegna afnotamissis íbúðar vegna afhendingardráttir í 4 mánuði x 141.200 kr. 564.800. 2. Skaðabætur og/eða afsláttur á kaupverði vegna þess, að gagnstefndi ráðstafaði undan sameign útigeymslu að fjárhæð kr. 1.405.000. 3. Skaðabætur vegna breytinga, sem gerðar voru á forstofu hússins án vitundar og samráðs við íbúðareigendur. Áætlaður kostnaður skv. mati kr. 950.000. Síðan segir Í gagnstefnu: „„Stefnukröfur nema því samtals kr. 2.919.800. Auk þess er þess krafist, að gagnstefnda verði með dómi gert að gefa út afsal til gagnstefnanda fyrir íbúð á 2. hæð í N., í húsinu nr. 41 við Bræðraborgarstíg í Reykjavík. Framangreindar fjárkröfur eru hafðar uppi til skuldajafnaðar og /eða sjálf- stæðs dóms.““ Karl Jóhannes Steingrímsson, framkvæmdastjóri og aðaleigandi aðal- stefnanda, kom fyrir dóminn 9. maí og 9. október sl. Hann skýrði m. a. svo frá, að húsið að Bræðraborgarstíg 39—41 hefði verið teiknað af arki- tektum, þ. e. Magnúsi Skúlasyni og Sigurði Harðarsyni, samkvæmt beiðni aðalstefnanda. Aðalstefnandi hefði byggt allt húsið og selt flestar íbúðirnar í því, þ. m. t. íbúð aðalstefndu. Karl kvað samráð hafa verið haft við arki- tektana um að leggja af dyr úr forstofu hússins út í bakgarð. Ástæðan hafi verið sú, að annars hefði orðið mikill óþrifnaður frá garðinum og óþarfa umgangur. Dyr séu á hjólreiðageymslu í kjallara út í bakgarð. Þessi breyting hefði haft í för með sér aukakostnað fyrir byggjanda, þar sem búið hefði verið að smíða alla karma, sem áttu að fara í húsið, þegar þessi ákvörðun var tekin. Karl sagði, að ekki hefði verið haft samráð við kaup- endur, en þó minnti sig, að hann hefði verið búinn að minnast á þessa breytingu við einhverja þeirra, þó ekki aðalstefndu eða lögmann hennar, Kristján Stefánsson. Karl kannaðist við, að Kristján hefði kvartað við sig út af þessari breytingu, en mundi ekki glöggt hvenær, taldi þó nokkuð síð- an. Hann kvaðst halda, að hann hefði útskýrt fyrir Kristjáni, af hvaða 1119 ástæðum þetta væri gert. Sig minnti, að Kristján hefði farið fram á, að dyrnar yrðu hafðar eins og ráðgert var. Karl kvað útigeymslu við hlið bílskýlis alltaf hafa átt að fylgja bílskýlinu og hefði henni aldrei verið úthlutað úr sameign. Karl kvaðst hafa setið fund húsfélagsins í húsinu fyrir tæpu ári. Þar hefðu dyrnar út í bakgarðinn komið til umræðu og hefði aðalstefnda verið aðalmaðurinn í því máli. Málið hefði verið rætt, ekki sótt stíft í það, eins og Karl komst að orði. Aðrir íbúar en aðalstefnda hefðu ekki kvartað. Enginn íbúanna utan aðalstefndu hefði hreyft mótmælum við sölu geymsl- unnar við hlið bílskýlisins. Karl kvaðst telja víst, að allar teikningar, sem lagðar hafa verið fram í málinu, hafi verið fyrir hendi og til sýnis, þegar aðalstefnda keypti íbúðina. Karl kvaðst halda, að aðalstefndu hefði verið afhent íbúðin í febrúar— mars árið 1978. Ástæða þess, að afhending hefði dregist, hafi verið sú, að Kristján Stefánsson hefði látið teikna íbúðina alla upp og gerbreyta henni. Karl minnti, að þær teikningar hefði hann fengið í hendur í kringum sept- ember—október 1977. Þurft hefði að breyta allri íbúðinni, múrarar hefðu þurft að vinna verk sitt allt öðruvísi en í hinum íbúðunum, hitalögnum og kaldavatnslögnum hafi þurft að breyta svo og öllum hleðslum á veggj- um. Allar þessar breytingar hafi verið gerðar aðalstefndu að kostnaðar- lausu. Þessar breytingar hefðu haft í för með sér, að frágangur á sameign hefði dregist. Aðspurður um það,. hvort íbúðin hefði verið afhent í samn- ingsbundnu ásigkomulagi, kvað Karl hana hafa verið afhenta að óskum aðalstefndu eða umboðsmanns hennar eftir breytinguna. Karl kvaðst ekki minnast þess, að aðalstefnda eða umboðsmaður hennar hefði kvartað um afhendingardrátt, þegar kom fram yfir nóvember— desember 1977. Hann kvað aðalstefndu hafa verið fyllilega ljóst, að breytingarnar leiddu af sér ákveðnar tafir. Kristján Stefánsson hefði farið þess á leit við sig, að íbúðin yrði ekki fínpússuð. Lögmaður aðalstefndu, Kristján Stefánsson héraðsdómslögmaður, kom fyrir dóminn 21. apríl sl. og skýrði m. a. frá því, að hann væri sonur aðal- stefndu og hefði annast íbúðarkaupin fyrir hennar hönd. Hann kvaðst oft- lega hafa kvartað við Karl út af því, að dyr út í bakgarð hefðu verið lagðar af, en hann hefði neitað því að opna þessar dyr út. Aldrei hefði nokkurt samband verið haft við aðalstefndu út af þessari breytingu. Karl hefði að einhverju leyti lýst því, að þetta væri gert að kröfu arkitektsins, en komið hafi í ljós, að hann hafi ekki verið hafður með í ráðum. Kristján kvað íbúðina eiginlega aldrei hafa verið afhenta. Þannig hafi hagað til, aðal- stefnda hafi verið búin að selja fasteign og liðið hafi að afhendingu hennar. Þau hafi þá gefist upp á biðinni, og kvaðst Kristján hafa tekið íbúðina án þess að ræða nokkuð um það við Karl. Þetta muni hafa verið einhvern 1120 tíma eftir miðjan mars 1978. Samráð hafi verið haft við aðalstefndu um að hafa innbrennt ál á þakinu í stað bárujárns. Aðalstefnda, Anna Þorbjörg Kristjánsdóttir, kom fyrir dóminn 28. októ- ber sl. og skýrði m. a. svo frá, að hún hefði selt íbúð, sem hún hafi átt, í byrjun janúar 1978. Hún kvaðst ekki sjálf hafa rætt við aðalstefnanda um það á þessum tíma, hvenær væri von á afhendingu íbúðarinnar á Bræðraborgarstíg 41, en það muni hafa verið gert fyrir sína hönd. Aðal- stefnda kvaðst hafa afhent kaupandanum íbúð sína 1. maí 1978 og frá þeim tíma til loka ágústmánðar eða fyrstu dagana í september hafi hún búið hjá ættingjum sínum, en þó ekki alltaf á sama stað. Hún hafi þurft að flytja innbú sitt stað úr stað og hafi haft kostnað af flutningunum og sömuleiðis hafi orðið skemmdir á búslóðinni. Aðalstefnda kvaðst ekki hafa þurft að greiða leigu, þar sem hún bjó á framangreindu tímabili. Aðalstefnda kvaðst hafa flutt inn í íbúðina á Bræðraborgarstíg 41, áður en hún hafi verið til- búin, og hafi það haft óþægindi í för með sér og jafnvel skemmdir á bú- slóðinni. Aðalstefnda kvaðst ætíð hafa litið á það sem sjálfsagðan hlut, að geymsl- an við hlið bílskýlisins yrði í sameign allra íbúanna í húsinu. Aðalstefnda kvaðst sjálf hafa kvartað við Karl út af því, að dyrnar út í bakgarðinn væru lagðar af, og lagt á það mikla áherslu við hann, að dyrnar yrðu hafðar. Sumir íbúar hússins hefðu verið á sama máli, en öðrum hafi verið meira sama. Aðalstefnda kvaðst hafa skoðað flatarteikningu af íbúðinni að Bræðra- borgarstíg 41, áður en hún keypti hana, og sömuleiðis útlitsteikningu af húsinu beggja vegna. Áður en kaupin fóru fram, hafi hún látið athuga, hvort hægt væri að breyta íbúðinni þannig, að hún hentaði sér, og hefðu kaupin ekki farið fram, fyrr en búið hafi verið að gera teikningu af fyrir- huguðum breytingum, og muni aðalstefnandi hafi fengið þá teikningu í hendur um sama leyti og kaupsamningurinn var gerður. Breytingarnar hafi aðallega verið fólgnar í því að fækka herbergjum og stækka, en eldhús hafi verið flutt til. Aðalstefnda kvað sér ekki kunnugt um, hversu mikið hefði þurft að breyta röralögnum af þessum sökum, en lítið hefði þurft að breyta raflögnum. Vitnið Magnús Skúlason arkitekt kom fyrir dóminn 14. maí sl. og skýrði m. a. fra því, að Karl hefði lagt af dyrnar út í bakgarðinn með samþykki þeirra arkitektanna, en láðst hefði að leggja þá breytingu fyrir byggingar- nefnd. Þessi breyting hefði verið gerð að frumkvæði Karls og hefði hann komið fram með hugmyndina, fljótlega eftir að húsið fór að rísa úr jörðu. Magnús sagði þá arkitektana hafa verið mótfallna þessari breytingu og talið vera töluverðan skaða af henni, en samt látið undan. Magnús kvað ekkert hafa verið um það rætt, hvort geymslan við hlið 1121 bílskýlisins ætti að vera hluti af sameign eða fylgja bílskýlinu. Það hafi algerlega verið á valdi húsbýggjanda. Matsmennirnir, Indriði Níelsson og Diðrik Helgason, staðfestu matsgerð- ina fyrir dóminum 9. október sl. Málsástæður og lagarök. Aðalstefnandi og gagnstefndi. Aðalsök. Af hálfu aðalstefnanda er á því byggt varðandi |. lið kröfu hans, að óumdeilt sé, að aðalstefnda hafi ekki greitt eftirstöðvar kaupverðs íbúðar- innar að Bræðraborgarstíg 41, kr. 900.000, en hún hafi afturkallað umboð veðdeildar Landsbanka Íslands til þess að greiða aðalstefnanda þriðja hluta húsnæðismálastjórnarláns. Því er haldið fram af hálfu aðalstefnanda, að hann hafi afhent aðal- stefndu íbúðina í samningsbundu ásigkomulagi |. mars 1978. Samkvæmt kaupsamningi eigi að reikna hæstu víxilvexti af þeim greiðslum, sem eigi hafi farið fram við afhendingu íbúðarinnar. Í öðrum lið kröfugerðarinnar sé um að ræða afborgun, kr. 1.000.000, sem samkvæmt kaupsamningnum hafi hátt að greiða 15. janúar 1978, og hafi verið greidd með víxli á gjalddaga 15. júní 1978. Víxilvextir séu því reiknaðir af fjárhæðinni frá afhendingardegi til greiðsludags víxils, þ. e. kr. 48.958. Í þriðja lið kröfugerðarinnar sé um að ræða afborgun, sem samkvæmt kaupsamningnum hafi átt að greiða 15. mars 1978, og hafi hún verið greidd með! víxli á gjalddaga 1. júlí 1978. Vextir, kr. 82.250, séu reiknaðir frá 15. mars til gjalddaga víxilsins. Í fjórða lið kröfugerðarinnar séu reiknaðir vextir, kr. 119.850, af öðrum og þriðja hluta húsnæðismálastjórnarláns aðalstefndu, samtals kr. 1.800. 000, frá afhendingardegi íbúðarinnar til 12. júní 1978, en þá hafi aðal- stefnandi fengið annan hlutann greiddan. Fyrsti hluti lánsins hafi verið greiddur, áður en afhendingin fór fram. Í fimmta lið kröfugerðarinnar séu vextir reiknaðir af þriðja hluta hús- næðismálastjórnarlánsins frá 12. júní, sbr. 4. lið kröfugerðarinnar, til 12. desember 1978, kr. 105.750, en þá hafi þessi hluti lánsins verið aðalstefndu til reiðu. Varðandi sjötta lið kröfugerðarinnar heldur aðalstefnandi því fram, að hann hafi tvívegis greitt lántökugjald fyrir aðalstefndu, en hins vegar geri hann einungis kröfu til þess, að aðalstefnda greiði lántökugjald fyrir annan hluta húsnæðismálastjórnarlánsins. Varðandi sjöunda lið kröfugerðarinnar heldur aðalstefnandi því fram, að samið hafi verið um, að aðalstefnda greiddi kr. 100.000 vegna þess, að 71 1122 álþak hafi verið sett á fjölbýlishúsið, en ekki bárujárn, eins og fyrirhugað hafi verið. Verði ekki fallist á, að samið hafi verið um þessa greiðslu, liggi fyrir upplýsingar um, að álþakplöturnar á allt húsið hafi kostað kr. 908. 000, en bárujárn mundi hafa kostað kr. 390.000 á sama tíma. Kostnaðar- aukinn vegna álplatnanna hafi því numið kr. 518.000. Þá sé aukakostnaður vegna ásetningar og festihluta kr. 100.000, eða samtals kr. 618.000. Þak- flötur fjölbýlishússins, sem íbúð aðalstefndu sé í, sé 292.5 m?, eða 72.92%0 af öllum þakfleti hússins, og hafi því kostnaðaraukinn vegna fjölbýlishúss- ins numið samtals kr. 450.645. Af því eigi aðalstefnda að greiða 17.7%, eða kr. 79.764. Fyrir utan þetta hafi álþakinu fylgt ýmis aukakostnaður, sem gera megi ráð fyrir, að hafi hækkað þessa fjárhæð upp í kr. 100.000. Ef talið yrði ósannað, að aukakostnaður vegna álþaksins hafi verið kr. 100.000, sé þó komin fram sönnun þess, að hann hafi a. m. k. verið kr. 79.764. Aldrei hafi staðið á því, að aðalstefnandi gæfi út afsal gegn því, að aðal- stefnda greiddi eftistöðvar kaupverðs. Gagnsök. Af hálfu gagnstefnda er því haldið fram varðandi fyrsta kröfulið í gagn- sök, að samkvæmt ákvæðum í kaupsamningi hafi verið gert ráð fyrir því, að íbúðin yrði afhent í síðasta lagi í desember 1977. Íbúðin hafi verið afhent í byrjun mars 1978 og því hafi afhendingardráttur aðeins verið tveir mánuð- ir. Kaupsamningur um íbúðina hafi verið undirritaður 14. apríl 1977. Samkvæmt vottorði byggingarfulltrúa Reykjavíkurborgar hafi 1. loft hússins verið tekið út 9. febrúar 1977 og 2. loft 14. mars s. á. Þetta vottorð sýni, að búið hafi verið að steypa upp íbúð gagnstefnandna, áður en kaup- samningurinn var gerður. Ástæðan fyrir afhendingardrættinum hafi verið sú, að gagnstefnandi hafi óskað eftir, að íbúð sinni yrði breytt frá uppruna- legu teikningunni, og hafi teikningin af breytingunum ekki verið tilbúin fyrr en í september - október. Vinna við breytingarnar hafi haft seinkunina í för með sér. Gagnstefnandi eigi því ekki rétt á bótum fyrir afhendingar- drátt. Ef litið yrði svo á, að bótaréttur væri fyrir hendi, þá verði að gæta þess sérstaklega, að gagnstefnandi hafi ekki orðið fyrir neinum fjárútlátum vegna afhendingardráttar, en það hafi hann sjálfur viðurkennt fyrir dómin- um. Ef um bótagreiðslur yrði að ræða, ætti að miða þær við þann tíma, er afhendingin dróst, annars væru bæturnar verðtryggðar. Varðandi annan kröfulið gagnstefnanda er því alfarið mótmælt af hálfu gagnstefnda, að nokkru sinni hafi komið til álita, að útigeymsla við hlið bílskýlis hafi átt að fylgja sameign. Hennar sé ekki getið í kaupsamningi og gagnstefnandi hafi ekki mátt gera ráð fyrir því, að hún væri að kaupa 1123 hlut í þessari geymslu. Verði hins vegar litið svo á, að geymslan sé hluti af sameigninni, geti gagnstefnandi aldrei krafist þess, að sér verði bætt allt verðmæti geymslunnar, heldur einungis hluti, sem nemi eignarhlutdeild hennar í fjölbýlishúsinu. Þá sé enn fremur spurning, hvort sókn sakar vegna geymslunnar kalli ekki á samaðild allra íbúðareigenda í fjölbýlishúsinu. Af hálfu gagnstefnda er því haldið fram varðandi þriðja kröfulið gagn- stefnanda, að því fylgi fleiri kostir en ókostir, að dyr úr forstofu út í bak- garð voru lagðar af, og vísað til matsgerðar um þetta atriði. Þessi breyting hafi ekki verið gerð í sparnaðarskyni og hafi aðrir íbúðareigendur en gagn- stefnandi verið ánægðir með hana. Út í hött sé, að einn íbúðareigandi geti krafist bóta vegna þessa, enda sé enginn bótagrundvöllur fyrir hendi. Þá rísi hér sem fyrr spurning um nauðsynlega samaðild allra íbúðareigenda. Gagnstefndi heldur því fram, að krafa gagnstefnanda um útgáfu afsals fyrir íbúðinni sé óþörf. Fyrir liggi í málinu, að seljandi vilji gefa út afsal gegn greiðslu kaupverðsins, og hafi engin ástæða verið til að gagnstefna út af þessu atriði. Aðalstefnda og gagnstefnandi. Aðalsök. Af hálfu aðalstefndu er því haldið fram, að sýkna eigi hana af kröfum aðalstefndanda að svo stöddu. Þegar kaupin hafi verið gerð, hafi ekki verið búið að steypa upp þá hæð hússins, sem íbúð aðalstefndu sé í. Það hafi verið forsenda kaupa aðalstefndu, að hægt væri að gera ákveðnar breyting- ar á íbúðinni, og hafi kaupin ekki farið fram, fyrr en kannað hafi verið, að breytingar þessar væru framkvæmanlegar. Teikningar af þeim hefðu verið tilbúnar á sama tíma og kaupin voru gerð. Þessar breytingar hafi verið óverulegar. Húsið hafi verið fokhelt í endaðan ágúst, en öll vinna aðalstefn- anda við að koma íbúð aðalstefndu í samningsbundið ásigkomulag hafi dregist mjög á langinn. Aðalstefnda hafi látið stöðva greiðslur til aðalstefn- anda, þegar dráttur hafi orðið á því, að menn frá honum ynnu við íbúðina, og hafi aðalstefnda því ekki vanrækt greiðsluskyldu sína gagnvart aðal- stefnanda. Síðasti hluti húsnæðismálsatjórnarláns aðalstefndu sé aðalstefn- anda til reiðu gegn því, að hann gefi út afsal fyrir íbúðinni. Sjálf geti aðal- stefnda ekki tekið út þennan hluta lánsins, þar sem hún hafi ávísað honum á aðalstefnanda. Af þessum sökum eigi að sýkna aðalstefndu að svo stöddu. Því sé mótmælt, að aðalstefnda eigi að greiða vexti þá, sem krafist sé í 2. og 3. lið kröfugerðar aðalstefnanda. Þær greiðslur hafi verið greiddar með víxlum, sem gefnir hafi verið út, áður en greiðslurnar féllu í gjalddaga, og síðan hafi þeir verið framlengdir. Ekki sé mótmælt vaxtagreiðslum samkvæmt 4. og 5. lið kröfugerðar aðalstefnanda að öðru leyti en því, að 4. liður sé of hár. 1124 Ekki sé heldur mótmælt skyldu aðalstefndu til þess að greiða lántöku- gjald samkvæmt 6. lið kröfugerðar aðalstefnanda, þó ekki hærra en kr. 22.580, eins og útreikningar aðalstefnanda sjálfs sýni. Því sé mótmælt, að samið hafi verið um ákveðna greiðslu fyrir álþakið. Aðalstefnda hafi einungis samþykkt að greiða þann kostnaðarauka, sem leitt hafi af því að hafa álplötur á þakinu í stað bárujárns. Ekki sé rétt, að kostnaðaraukinn hafi numið kr. 79.764, eins og aðalstefnandi vilji vera láta. Lögmaður aðalstefndu hafi reiknað út, að samkvæmt sömu tölum og aðalstefndi leggi til grundvallar hafi kostnaðaraukinn numið kr. 60.000 til 61.000, en því miður hafi honum láðst að koma með útreikninginn til mál- flutningsins. Aðallega sé krafist sýknu af þessum kröfulið, en til vara sé þess krafist, að aðalstefnda verði ekki dæmd til þess að greiða hærri fjár- hæð en nemur niðurstöðutölum útreiknings lögmannsins á þessum kröfulið aðalstefnanda. Aðalstefnandi hafi ekki samþykkt þær kröfur, sem aðalstefnda hafi sett fram í greinargerð sinni í aðalsök, og því hafi verið óhjákvæmilegt að láta fara fram mat og síðan að höfða gagnsök. Gagnsök. Samkvæmt kaupsamningi um íbúðina hafi gagnstefndi átt að afhenda hana í nóvember - desember 1977. Afhendingin hafi dregist mikið og endað hafi með því, að gagnstefnandi hafi tekið íbúðina í sína umsjá, enda þótt hún hafi ekki verið komin í samningsbundið ásigkomulag. Þessi dráttur hafi leitt til þess, að gagnstefnanda hafi gengið verr að fá iðnaðarmenn til þess að fullgera íbúðina. Þá hafi gagnstefnandi skuldbundið sig til þess að afhenda í maí íbúðina, sem hún seldi. Þegar allt þetta sé skoðað, sé vægt að áætla afhendingardráttinn 4 mánuði. Gagnstefndi hafi í heimildarleysi ráðstafað útigeymslunni úr sameigninni og það áður en sameignin var fullfrágengin. Afnot af geymslunni sé ekki bundin við eignarhlutfall, heldur sé gagnstefnanda meinuð afnot geymsl- unnar og eigi hann því að fá allt verð hennar bætt eða afslátt af kaupverði, sem nemi verðmæti hennar. Þá hafi gagnstefndi lagt af dyrnar út í bakgarðinn í heimildarleysi og í andstöðu við arkitekta hússins. Gagnstefnandi eigi rétt á því að fá greiddar skaðabætur eða fá afslátt af kaupverði, sem nemi kostnaði við það að setja dyrnar upp, eins og teikning af húsinu sýni. Þá beri gagnstefnda að gefa út afsal fyrir íbúðinni í samræmi við niður- stöður dómsins í gagnsök. Mótmælt sé kröfu gagnstefnda um greiðslu dráttarvaxta og sömuleiðis kröfu hans um, að dæmdir verði vextir af þeim vöxtum, sem hann krefst, að gagnstefnandi greiði. 1125 Forsendur og niðurstaða. Aðalsök. Um 1. lið dómkröfu aðalstefnanda. Upplýst er og óumdeilt í málinu, að samkvæmt kaupsamningi, sem gerður var 14. apríl 1977, eru ógreiddar eftirstöðvar kaupverðs íbúðar aðal- stefndu, kr. 900.000. Aðalstefnda hefur aðallega krafist sýknu að svo stöddu af öllum dómkröfum aðalstefnanda, en til vara, að þær verði stórlega lækk- aðar. Aðalstefnda hefur eigi sýnt fram á með málflutningi sínum, að for- sendur séu fyrir hendi til þess að sýkna hana að svo stöddu samkvæmt 2. mgr. 69. gr. laga nr. 85/1936. Aðalstefnda hefur heldur eigi sýnt fram á, að lækka beri þennan kröfulið. Hann verður því tekinn til greina að fullu. Um 2. - S. lið. Aðalstefnda hefur eigi mótmælt skyldu sinni til þess að greiða vexti samkvæmt 4. og S. lið, en telur vexti samkvæmt 4. lið vera of háa, en ekki hefur hún sýnt fram á hvers vegna. Í þessum kröfuliðum er um að ræða vexti af 2. og 3. hluta húsnæðismálastjórnarlánsins. Í vottorði Húsnæðismálastofnunar ríkisins, dagsettu 27. mars 1979, kemur fram, hvenær 2. og 3. hluti lánsins voru tilbúnir til greiðslu, þ. e. 2. hluti eftir 12. júní 1978 og 3. hluti í febrúar 1979. Samkvæmt ákvæðum kaupsamningsins átti að greiða hæstu víxilvexti af þeim greiðslum kaup- verðsins, sem ekki höfðu verið inntar af hendi við afhendingu íbúðarinnar, þ. m. t. húsnæðismálastjórnarlánið. Aðalstefnda hefur ekki sýnt fram á, að hún hafi greitt 2. hluta lánsins fyrir 12. júní 1978, og þriðja hluta lánsins hefur hún enn ekki greitt. Á þessum forsendum þykir mega taka þessa liði að fullu til greina. Aðalstefnda hefur mótmælt skyldu sinni til að greiða vexti samkvæmt 2. og 3. lið kröfugerðar aðalstefnanda. Upplýst verður að telja, að þær greiðslur kaupverðs, sem um ræðir í þessum liðum, hafi verið inntar af hendi með tveim víxlum pr. 15. maí og 1. júlí 1978. Gjalddagi þessara greiðslna var samkvæmt kaupsamningi 1. og 15. mars 1978. Samkvæmt ákvæðum kaupsamningsins átti aðalstefnda að greiða hæstu víxilvexti af gjaldföllnum afborgunum frá gjalddaga til greiðsludags, eins og fyrr segir. Aðalstefnda hefur ekki sýnt fram á, að hún hafi greitt þá vexti, sem krafist er, að hún greiði samkvæmt 2. og 3. lið. Með vísan til þess, sem að framan er sagt, ber að taka kröfur aðalstefnanda í 2. og 3. lið til greina. Heildarfjárhæðin, sem aðalstefndu ber að greiða aðalstefnanda sam- kvæmt 2.—S. lið, nemur því kr. 356.808. 1126 Um 6. lið. Aðalstefnda hefur eigi mótmælt skyldu sinni til að greiða umkrafið lán- tökugjald, en heldur því fram, að það hafi numið kr. 22.580, en ekki kr. 22.800. Aðalstefnandi hefur sjálfur lagt fram útreikning, sem sýnir, að lán- tökugjaldið nam þeirri fjárhæð, og þykir því rétt að lækka þennan kröfulið um kr. 220. Um 7. lið. Ósannað verður að telja gegn mótmælum aðalstefndu, að þau aðalstefn- andi hafi samið um, að hún greiddi kr. 100.000 vegna aukakostnaðar við álþak. Aðalstefnda hefur hins vegar viðurkennt, að hún hafi fallist á að greiða þann aukakostnað, sem fylgdi því að setja ál á þakið í stað báru- járns. Aðalstefnandi krafðist þess til vara, að aðalstefnda yrði dæmd til þess að greiða a. m. k. kr. 79.764 samkvæmt þessum kröfulið, ef ekki yrði fallist á, að samið hafi verið um greiðslu á kr. 100.000. Aðalstefnandi hefur lagt fram gögn til stuðnings kröfu sinni um greiðslu á kr. 79.764, sem þykir mega byggja á þá niðurstöðu, að aðalstefndu beri að greiða fjárhæðina, enda þótt henni hafi verið mótmælt sem of hárri af hálfu aðalstefndu, en láðst hefur að rökstyðja þau mótmæli. Samkvæmt því, sem að framan er sagt, ber aðalstefndu að greiða aðal- stefnanda samanlagt kr. 1.359.152. Aðalstefnda skal greiða aðalstefnanda vexti eins og hér segir: Af kr. 900.000 23.5% ársvexti frá 12. desember 1978 til 1. júní 1979, 25.50% ársvexti frá þeim degi til 1. september s. á., 2790 ársvexti frá þeim degi til 1. desember s. á., 31% ársvexti frá þeim degi til 1. júní sl. og 34% ársvexti frá þeim degi til greiðsludags. Af kr. 102.344 19%0 ársvexti frá 10. desember 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvexti frá þeim degi til 1. september s. á., 27%0 ársvexti frá þeim degi til 1. desember s. á., 31% ársvexti frá þeim degi til 1. júní s. 1. og 46% ársvexti frá þeim degi til greiðsludags. Gagnsök. Um |. lið dómkröfu gagnstefnanda. Samkvæmt kaupsamningi lofaði gagnstefndi að afhenda gagnstefnanda íbúðina í nóvember - desember 1977. Gagnstefndi kveðst hafa afhent íbúð- ina Í byrjun mars 1978 í samningsbundnu ásigkomulagi með þeim breyting- um, sem gagnstefnandi hefði óskað, að á henni yrðu gerðar. Gagnstefnandi hefur haldið því fram, að hann hafi tekið íbúðina í sína umsjá í mars 1978, en þá hafi íbúðin ekki verið komin í samningsbundið ásigkomulag. Gagn- stefnandi hefur þrátt fyrir þessa fullyrðingu sína ekki sýnt fram á, hvað á hafi skort, að íbúðin væri Í samningsbundnu ásigkomulagi. Skuldaskil vegna íbúðarkaupanna eru miðuð við 1. mars 1978, og hefur 1127 því tímamarki ekki verið mótmælt af gagnstefnanda. Eins og þessum atvik- um málsins er háttað, þykir verða að miða við, að gagnstefnandi hafi fengið íbúðina afhenta á þeim tíma í því ásigkomulagi, sem samið hafði verið um í kaupunum svo og síðar. Eins og að framan segir, var ákveðið í kaupsamningi, að íbúðin skyldi afhent í nóvember —desember 1977. Þetta ákvæði kaupsamningsins þykir verða að skýra svo, að gagnstefndi hafi mátt afhenda íbúðina síðast í des- ember, án þess að um afhendingardrátt yrði að ræða. Samkvæmt þessu verður að telja, að afhending íbúðarinnar hafi dregist í u. þ. b. 2 mánuði frá því, sem samið hafði verið um. Gagnstefnandi heldur því fram, að teikning af fyrirhugðum breytingum, sem hafi verið óverulegar, hafi legið fyrir, þegar kaupsamningur var gerður, en þá hafi ekki verið búið að steypa upp þá hæð hússins, sem íbúðin er á. Gagnstefndi heldur því hins vegar fram, að hann hafi fyrst fengið teikn- ingu af breytingunum í hendur í september— október 1977. Breytingarnar hafi verið umfangsmiklar, enda hafi verið búið að steypa upp hæðina, áður en kaupsamningurinn var gerður, eins og vottorð byggingarfulltrúa beri með sér. Afhendingardrátturinn stafi því eingöngu af vinnu við breyting- arnar. Upplýst verður að telja, að búið hafi verið að steypa upp hæðina, áður en kaupsamningurinn var gerður. Óupplýst er, hvenær teikningarnar af breytingunum voru afhentar gagnstefnda. Ekki er að fullu upplýst, í hverju breytingarnar voru fólgnar, en ljóst er, að eldhús var flutt til og baðherbergi stækkað. Þetta hefur óhjákvæmilega haft í för með sér einhverjar breyting- ar á lögnum í íbúðinni svo og sameign. Ekki virðist þó hafa verið samið um annan afhendingartíma en um getur í kaupsamningi. Gagnstefnandi þykir eiga nokkurn rétt á bótum fyrir afhendingardrátt. Miðað við öll atvik málsins, sem að þessu lúta, þykja bætur til gagnstefnanda hæfilega ákveðn- ar kr. 100.000. Um 2. lið. Ágreiningslaust er á milli aðilja, að gert var ráð fyrir útigeymslu þeirri, sem um er deilt í málinu, á þeim teikningum, sem fyrir hendi voru, þegar kaupsamingurinn var gerður. Þessi geymsla þykir þó ekki vera í slíkum tengslum við íbúð gagnstefn- anda eða eignarhluta hennar í sameign hússins, eins og honum er lýst í kaupsamningnum, að hann hafi mátt gera ráð fyrir því án skýrra ákvæða í kaupsamningi að eignast hlutdeild í geymslunni. Ber að sýkna gagnstefnda af þessum kröfulið. Um 3. lið. Gagnstefnandi krefst skaðabóta eða afsláttar af kaupverði vegna þess, að gagnstefndi hafi lagt af dyr úr forstofu út í bakgarð. Ágreiningslaust 1128 er, að gert var ráð fyrir þessum dyrum á teikningu af húsinu. Ekki hefur verið krafist efnda in natura samkvæmt teikningunni. Gagnstefnandi hefur eigi sýnt fram á, að hún hafi orðið fyrir tjóni eða íbúð hennar sé verðminni vegna þessarar breytingar gagnstefnda. Ber því að sýkna gagnstefnda af þessum kröfulið. Niðurstaða dómsins um fjárkröfur gagnstefnanda er því sú, að gagn- stefnda beri að greiða honum kr. 100.000 með 46% ársvöxtum frá 15. október sl. til dómsuppsögudags og síðan með hæstu lögleyfðu innlánsvöxt- um, eins og þeir eru á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags. Þessi greiðsla skal koma til skuldajafnaðar greiðslum tildæmdum aðal- stefnanda úr hendi aðalstefndu. Þegar aðalstefndi hefur greitt aðalstefn- anda skuldina, skal hann gefa út afsal fyrir íbúð aðalstefndu á 2. hæð í norðurenda hússins að Bræðraborgarstíg 41. Í máli þessu þykir málskostnaður, sem aðalstefnda greiði aðalstefnanda, hæfilega ákveðinn kr. 350.000. Dóm þennan kváðu upp Friðgeir Björnsson borgardómari, dómsformað- ur, og meðdómsmennirnir Jóhannes Kjarval arkitekt og Magnús Guðjóns- son húsasmíðameistari. Dómsorð: Í aðalsök skal aðalstefnda, Anna Þ. Kristjánsdóttir, greiða aðal- stefnanda, Karli J. Steingrímssyni s/f, kr. 1.359.152. Af kr. 900.000 skal aðalstefnda greiða aðalstefnanda 23.5% ársvexti frá 12. desember 1978 til 1. júní 1979, 25.5% ársvexti frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvexti frá þeim degi til 1. desember s. á., 3190 ársvexti frá þeim degi til 1. júní sl. og 34% ársvexti frá þeim degi til greiðslu- dags. Af kr. 102.344 skal aðalstefnda greiða aðalstefnanda 19% árs- vexti frá 10. desember 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvexti frá þeim degi til 1. september s. á., 279 ársvexti frá þeim degi til 1. desember s. á., 31% ársvexti frá þeim degi til 1. júní sl. og 46% ársvexti frá þeim degi til greiðsludags. Í gagnsök skal gagnstefndi, Karl J. Steingrímsson s/f, greiða gagn- stefnanda, Önnu Þ. Kristjánsdóttur, kr. 100.000 með 46% ársvöxtum frá 15. október sl. til greiðsludags, og kemur þessi fjárhæð til frádrátt- ar tildæmdum kröfum aðalstefnanda í aðalsök. Aðalstefnda skal greiða aðalstefnanda kr. 350.000 í málskostnað. Þegar lokið hefur verið greiðslum samkvæmt dómi þessum, skal aðalstefnandi gefa út afsal til aðalstefndu fyrir 3ja herbergja íbúðinnni á 2. hæð í norðurenda hússins nr. 41 við Bræðraborgarstíg í Reykja- vík. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 1129 Mánudaginn 16. maí 1983. Nr. 37/1981. Sjólastöðin h/f (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.) gegn Ísleifi Haraldssyni (Brynjólfur Kjartansson hrl.). Vinnusamningur. Sjómannalög. Sýknað af skaðabótakröfu. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen og Guðmundur Skaftason og Guðrún Erlendsdóttir, settir hæstaréttardómarar. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 9. september 1980. Úti- vist varð af hans hálfu 2. febrúar 1981, en hann áfrýjaði málinu að nýju samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands með stefnu 6. febrúar s. á. Áfrýjandi krefst þess, að hann verði aðeins dæmdur til að greiða stefnda 218.76 krónur með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., 160 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 24% ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979, 46% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42%0 ársvöxtum frá þeim degi til 30. maí 1981, 37% ársvöxtum frá þeim degi til 31. október 1982, 45% ársvöxtum frá þeim degi til dómsuppkvaðningardags, en með dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur þannig, að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér 5.122.05 krónur með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., 16% -ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. sept- ember s. á., 24% ársvöxum frá þeim degi til 21. desember 1979, 43.50% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til dómsuppsögudags, en dómvöxtum 1130 frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst stefndi staðfestingar á máls- kostnaðarákvæði héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Laugardaginn 23. apríl 1977 tilkynnti útgerðarstjóri áfrýjanda skipverjum á bátnum, að ákveðið væri að senda hann á netaveiðar. Hafði áður komið fram, að þeir voru því mótfallnir. Stefndi tjáði útgerðarstjóranum, að hann reiknaði ekki með að fara á netin. Dag- inn eftir var farið að búa bátinn til netaveiðanna, og þann dag sagði útgerðarstjórinn skipverjum, að þeir, sem ekki kæmu til starfa dag- inn eftir, mánudag 25. apríl, teldust hættir á bátnum. Stefndi kom ekki til starfa daginn eftir, og ekki svaraði hann skeyti, sem áfrýj- andi sendi honum 26. apríl og frá segir í héraðsdómi. Mátti áfrýj- andi þá telja, að stefndi hefði slitið ráðningarsamningnum. Á stefndi því ekki rétt til bóta vegna ráðningarslitanna. Óumdeilt er, að stefndi á inni hjá áfrýjanda eftirstöðvar launa að upphæð 218.76 krónur. Áfrýjandi hefur verið reiðubúinn til að greiða þá upphæð. Verður hann dæmdur til að greiða stefnda þessa fjárhæð ásamt vöxtum, eins og í dómsorði segir. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýj- anda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 10.000.00 krónur. Dómsorð: Áfrýjandi, Sjólastöðin h/f, greiði stefnda, Ísleifi Haralds- syni, 218.76 krónur með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., 16%0 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrú- ar 1978, 19%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 24%0 ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979, 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 460 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 39% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu inn- lánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðslu- dags. 1131 Stefndi greiði áfrýjanda 10.00.00 krónur í málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 11. júní 1980. Mál þetta, sem tekið var til dóms þann 9. f. m., hefur Ísleifur Haralds- son, Arnarhrauni 5, Grindavík, höfðað fyrir sjó- og verslunardómi Reykja- víkur með stefnu, birtri 27. september 1977, á hendur Sjólastöðinni h/f, Hafnarfirði, til greiðslu á kr. $12.205 með 2.5%0 dráttarvöxtum á mánuði frá 1. maí 1977 til 1. ágúst s. á., en 3% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar að skað- lausu. Þá var krafist viðurkenningar á sjóveðrétti í v/b Helga Magra, EA 271, áður Sjóla, RE 18, fyrir dæmdum fjárhæðum, en við munnlegan flutn- ing málsins var fallið frá þeirri kröfu. Við munnlegan flutning málsins var þess krafist, að frá 21. desember 1979 verði dæmdir dómvextir skv. lögum nr. 56/1979. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Í stefnu er málavöxtum lýst svo, að þann 20. ágúst 1976 hafi stefnandi verið ráðinn skipstjóri á skip stefnda, v/s Sjóla, RE 18, til togveiða um óákveðinn tíma. Samkvæmt 2. gr., sbr. 3. gr. sjómannalaga nr. 67/1963 og 22. gr. kjarasamnings útvegsmanna, sbr. bráðabirgðalög nr. 98/1976 um kaup og kjör sjómanna, hafi hann í starfi sínu notið þriggja mánaða upp- sagnarfrests. Hinn 24. apríl 1977 hafi m/s Sjóli verið seldur Hjörleifi Hall- gríms fyrirvaralaust án vitundar stefnanda og án þess að honum væri sagt upp starfi sínu með löglegum fyrirvara. Samkvæmt 3. gr. sjómannalaga eigi stefnandi rétt á launum í eigi skemmri tíma en nemur uppsagnarfrestin- um. Samkvæmt skipshafnarskrá v/s Sjóla, sem fram hefur komið í málinu, var stefnandi skipstjóri á bátnum 30. mars 1977 til 24. apríl s. á. Kemur og fram, að hvorki skipstjórinn né aðrir skipverjar hafi mætt til lögskrán- ingar og hafi þeir ekki undirritað skipshafnarskrána. Hafi hún því verið færð eftir upplýsingum útgerðar bátsins. Fram er komið, að 26. apríl 1977 sendi stefndi stefnanda svohljóðandi símskeyti: „„Þar eð þú hefur ekki komið til starfa þá lítum við svo á með tilvísun til samtals okkar að þú óskir eftir slitum á ráðningarsamningi v/ m/s Sjóla RE-18 með tilvísun til sama samtals staðfestum við að ekki verða gerðar eftirkröfur vegna ráðningaslita.““ Fram er komið samkvæmt skipshafnarskrá bátsins frá 27. apríl 1977, 1132 að þann dag hafi Steindór Arason verið skráður skipstjóri á bátinn og einn- ig hafi þá verið skráðir þrír menn aðrir á bátinn til að sigla honum til Akureyrar, en þangað hafi báturinn verið seldur. Fram er komið, að með auglýsingum í Morgunblaðinu 19. og 20. apríl 1977 var v/s Sjóli auglýstur til sölu og afhendingar strax. Fram er komið, að með samningi, dags. 24. apríl 1977, keypti Hjörleifur Hallgríms v/s Sjóla af stefnda. Hafi þar verið gert ráð fyrir, að afhending færi fram fyrir 15. ágúst 1977 eða fyrr, ef mögulegt væri. Ef afhending drægist fram yfir 1. maí 1977, skyldi afhenda skipið í Akureyrarhöfn á kostnað seljanda. Verða nú raktir framburðir stefnanda, fyrirsvarsmanns stefnda og vitna, en vitnin Magnús Óskar Ólafsson og Gunnar Sigurðsson eiga í málaferlum við stefnda út af sömu atvikum og hér er fjallað um. Stefnandi hefur skýrt svo frá, að í síðasta róðrinum fyrir 22 apríl hafi vinda bátsins bilað. Hafi þá verið haldið til Grindavíkur og hringt í útgerðarstjórann og hann spurð- ur, hvað gera ætti. Hann hafi viljað fá bátinn til Hafnarfjarðar og hafi verið haldið þangað. Fyrsta daginn, sem báturinn var í Hafnarfirði, hafi birst í Morgunblaðinu auglýsing um, að báturinn væri til sölu og til afhend- ingar strax. Hann hafi rætt þetta við útgerðarstjórann næstu daga og hafi hann sagt, að lengi hefði verið reynt að selja bátinn og væri þetta gert til reynslu. Hafi svo verið unnið við viðgerð á vindu bátsins og hafi þeir skipverjarnir verið við bátinn, á meðan á því stóð. Útgerðarstjórinn hafi verið búinn að orða það, að netabátar fyrir norðan fiskuðu ágætlega. Föstudaginn 22. apríl hafi svo útgerðarstjórinn ákveðið að láta ljúka við- gerðinni um helgina og hafi hann sagst eiga von á manni til að skoða bát- inn. Hafi hann talað um, að skynsamlegast væri að senda bátinn norður til veiða í net. Hafi skipverjar tekið dræmt í það. Kveðst Ísleifur hafa átt að hringja í útgerðarstjórann daginn eftir. Er þeir hafi talað saman laugar- dagskvöldið, kveður Ísleifur útgerðarstjórann hafa tilkynnt sér, að hann hefði ákveðið, að báturinn færi á net norður og ættu skipverjar að mæta til skips daginn eftir, sunnudaginn 24. apríl, til að taka upp botnvörpubún- aðinn og setja netabúnað um borð. Þeir hafi svo mætt á tilsettum tíma. Hafi allur botnvörpubúnaður verið tekinn í land, en netapallar og annar búnaður til netaveiða verið settur um borð. Útgerðarstjórinn hafi þá talað um, að ekki tæki nema svona 2 daga að búa bátinn til netaveiða. Þar sem hann hafi vitað, að áhöfnin var ófús að fara til netaveiða, enda komið fram undir vertíðarlok og aðrir bátar að búa sig undir að taka upp netin, og þar sem útgerðarstjórinn hafi verið búinn að segja, að skipverjum væri frjálst að hætta án nokkurra eftirmála, kveðst stefnandi hafa sagt, að sér fyndist eðlilegt, að þeir, sem ætluðu með bátnum til netaveiða, útbyggju hann til þeirra. Hafi útgerðarstjórinn þá sagt, að þeir, sem ekki mættu til 1133 vinnu morguninn eftir, á mánudegi, væru hættir. Sjálfur kveðst stefnandi hafa sagt útgerðarstjóranum, að hann byggist ekki við að fara til netaveiða, en einn skipverja, Magnús Óskar Ólafsson, hafi sagst þurfa lengri um- hugsunarfrest. Stefnandi kveðst svo hafa komið að bátnum rétt fyrir hádegi á mánudaginn ásamt vélstjóranum og hafi þá engan mann verið þar að sjá nema iðnaðarmenn. Vélstjórinn hafi lensað bátinn og unnið sín störf í vélarúmi. Stefnandi kveður þá einnig hafa farið til Hasfnarfjarðar þirðju- daginn 26. apríl og hafi iðnaðarmennirnir þá verið komnir langt með að ljúka við að setja upp netabúnaðinn. Hafi þeir sagt, að búið væri að selja bátinn og vildi kaupandinn fá bátinn útbúinn til netaveiða. Þarna hafi einnig verið staddur maður, sem síðar hafi reynst vera skipstjóri sá, sem sigldi bátnum til Akureyrar. Hafi hann haft eftir útgerðarstjóranum, að báturinn væri seldur til Akureyrar, og hefði hann vitað um það kvöldið áður. Jafnframt hafi hann sagt bátinn fara beint til netaveiða, þegar norður kæmi. Kveðst stefnandi þá ásamt vélstjóranum hafa tekið dót sitt og farið heim. Miðvikudaginn 27. apríl kveðst hann svo hafa fengið símskeyti þess efnis, að útgerðin áliti hann hættan á bátnum. Stefnandi kveðst hafa talað við formann sjómannadeildar Verkalýðsfélags Grindavíkur og hafi hann ekki talið þetta löglegt. Ekki kveðst stefnandi hafa svarað skeytinu eða rætt við útgerðarstjórann. Hafi orðið að ráði, að Magnús Óskar Ólafsson fylgd- ist með, hvað væri að gerast, og skyldi hann fara með bátnum norður. Hann kveðst svo hafa farið með Magnúsi til Hafnarfjarðar og hafi þá tog- veiðibúnaðurinn, sem tekinn var í land, verið kominn um borð aftur, en net hafi engin sést. Jón Guðmundsson, útgerðarstjóri stefnda og einn af eigendum fyrirtæk- isins, hefur skýrt svo frá, að bátar, sem stefndi gerði út, hafi yfirleitt alltaf stundað veiðar í net á vetrarvertíð. Á árinu 1976 hafi v/s Sjóli stundað veiðar í net, síðan hafi báturinn farið á humarveiðar og loks hafi hann stundað veiðar í botnvörpu. Báturinn hafi svo verið tekinn í slipp í des- embermánuði, þar sem hann hafi verið þar til í marsmánuði 1977. Á meðan báturinn var í slipp, hafi skipverjar unnið við hann eftir því sem unnt var og í þeirra verkahring. Er báturinn kom úr slipp, hafi hann verið útbúinn til togveiða, því skipverjar hafi verið því heldur mótfallnir að stunda veiðar í net. Hann hafi sagt þeim, að ef þessar veiðar gengju ekki, þá yrði að skipta yfir á veiðar í net. Hann kveður veiðar bátsins hafa gengið mjög illa, en veiðar hjá bátum hafi yfirleitt gengið vel á þessum tíma. Hafi hann nú ekki séð annan kost en að gera bátinn út á netaveiðar og ef það tækist ekki, þá yrði að leggja bátnum eða aða reyna að selja hann. Báturinn hafi verið búinn að vera á söluskrá og hafi hann um þetta leyti verið auglýstur í blöðum. Hafi fyrirsvarsmenn stefnda þá komist í samband við Ólaf Stef- ánsson skipasala. Það hafi þó verið reiknað með því, að báturinn færi á 1134 netaveiðar og farið hafi að lifna yfir þeim veiðum í Grindavíkurdýpi, á Breiðafirði og einnig hafi verið farið að fiskast fyrir norðan. Hafi veiðar á þessum svæðum komið til greina, því allt hafi verið skárra en togveiðar, sem ekkert gengu. Muni hann hafa rætt þetta við skipverjana, þegar bátur- inn kom til hafnar um miðjan aprílmánuð. Jón kveður sér hafa fundist rétt að gera úrslitatilraun með það, hvort hægt væri að selja bátinn, þar sem báturinn hafi verið nýkominn úr stórri viðgerð og í fullkomnu lagi. Hafi því verið ákveðið að auglýsa bátinn. Hafi skipasalinn talið heppilegra að hægt væri að afhenda bátinn strax, ef kaupandi byðist. Muni báturinn svo hafa verið auglýstur þannig. Jón kveðst ekki hafa verið búinn að hugsa um það, hvernig færi með áhöfn bátsins, ef væntanlegur kaupandi vildi fá bátinn strax. Hafi komið til álita, að áhöfnin yrði áfram á bátnum, færi í annað skiprúm eða afhendingartíminn yrði ákveðinn í samráði við áhöfn- ina. Hins vegar sé það einsdæmi, að bátar séu afhentir strax. Það muni svo hafa verið um helgina 23. apríl, sem hann hafi tilkynnt skipstjóranum, að farið yrði á netaveiðar og yrði farið að undirbúa bátinn undir þær veiðar strax daginn eftir. Undirtektir skipstjórans hafi ekki verið góðar, en hann kveðst hafa sagt honum, að ekki væri um annað að ræða og skyldu skip- verjar mæta til skips til að skipta um veiðarfæri. Hafi svo verið unnið við það 24. apríl. Hafi skipverjarnir rætt um þetta og tilkynnt, að þeir væru algerlega mótfallnir því að fara á netaveiðar. Hafi þeir þá sagt allir nema Magnús Óskar Ólafsson, að ef ákveðið væri að senda bátinn á netaveiðar, þá mundu þeir hætta á bátnum. Hafi Magnús viljað hugsa sig um og einnig matsveinninn. Hafi hann sagt Magnúsi og matsveininum, að þeir yrðu að ákveða, hvað þeir ætluðu að gera, og yrðu þá að mæta til vinnu við að útbúa bátinn um morguninn. Við hina skipverjana kveðst Jón hafa sagt, að það væri allt í lagi, þótt þeir hættu á bátnum, og mundi hann reyna að fá aðra skipshöfn. Jón kveður 8—10 menn vera á bátum af sömu stærð og v/s Sjóli, er þeir stunda netaveiðar. Hann kveðst á þessum tíma ekki hafa verið búinn að ákveða, hvert hann mundi senda bátinn á netaveiðar. Hann hafi strax daginn eftir auglýst eftir skipstjóra og skipshöfn. Hafi hann fengið skipstjóra, Steindór, og mann, sem átti að vera stýrimaður, en var réttindalaus, svo og mann, sem átti að vera vélstjóri, en skilaði sér ekki um borð, þegar til kom. Þá hafi hann einnig fengið tvo unglinga, en annar hafi mætt einu sinni og svo hafi hann ekki sést meir. Jón kveður nú nokkra aðilja hafa sýnt áhuga á að kaupa bátinn og hafi verið gengið frá kaupum við einn þeirra, Hjörleif Hallgríms. Hafi verið gerður skriflegur samningur og hafi kaupin gengið fljótt fyrir sig. Í upphaflegum texta samn- ingsins hafi staðið, að báturinn yrði afhentur í apríl 1977, og muni það hafa stafað af því, að Hjörleifur hafi viljað fá bátinn strax, þar sem hann hafi verið að skila bát, sem hann var með. Muni skipasalinn hafa sett þetta 1135 inn Í samninginn að beiðni Hjörleifs. Jón kveðst hafa neitað þessu alger- lega, enda hafi útborgun verið tiltölulega lítil auk þess sem besti vertíðar- tíminn var að fara í hönd svo og humarveiðitíminn. Hafi hann viljað draga að afhenda bátinn fram yfir humarveiðitímann, en hann sé fyrstu vikurnar í ágúst. Hafi því endanlegur afhendingartími verið miðaður við það. Hafi ákvæðinu um afhendingartíma í samningnum verið breytt í samræmi við þetta, áður en skrifað var undir samninginn. Þegar hins vegar kom í ljós, að ekki fékkst áhöfn á bátinn, hafi verið ákveðið að afhenda hann strax næstu daga og muni það hafa verið gert rétt fyrir mánaðamótin, fimmtu- daginn 28. eða föstudaginn 29. apríl. Vitnið Steindór Arason kveður Jón Guðmundsson hafa ráðið sig til að sigla v/s Sjóla til Akureyrar og hafi Jón talað við sig 2—3 dögum áður en farið var norður. Auglýst hafi verið eftir áhöfn á bát til veiða í þorska- net. Hafi átt að gera bátinn út frá Norðurlandi, en útgerðarstaður hafi ekki verið ákveðinn. Hafi hann verið ráðinn þannig, að ef honum litist á hlutina fyrir norðan, þá gæti hann haldið áfram sem skipstjóri. Ekki kveðst Stein- dór muna, hvort Jón Guðmundsson hafi talað um það sérstaklega, að til stæði að selja bátinn, en hann hafi heyrt rætt um, að báturinn yrði seldur norður. Steindór kveður sér hafa skilist á heimamönnum, er báturinn kom norður, að búið væri að selja bátinn. Hafi sér þá strax orðið ljóst, að önnur útgerð og önnur skipshöfn mundi taka við bátnum. Hafi þá komið um borð það, sem eftir var af skipshöfninni á v/s Gylfa Erni, en sá bátur hafi átt veiðarfæri í sjó. Steindór kvéðst nú hafa farið eina veiðiferð þarna fyrir norðan með v/s Sjóla sem skipstjóri, en sér hafi ekki litist á útgerðina á bátnum. Hann hafi því eiginlega ekki farið þá ferð sem skipstjóri, heldur til að kynna skipstjóranum á v/s Gylfa Erni og skipshöfn þess báts ýmislegt um borð í v/s Sjóla. Magnús Óskar Ólafsson hefur skýrt svo frá, að hann hafi byrjað störf á v/s Sjóla um 20. maí 1976 og hafi þá verið stundaðar humarveiðar. Bátur- inn hafi svo farið í slipp í desember og hafi skipverjar verið afskráðir, en þeir hafi hins vegar unnið við bátinn, þar sem hann var í slippnum, þar til hann fór á flot aftur í marsmánuði 1977. Hafi báturinn síðan stundað togveiðar. Um 14. apríl hafi togvindan bilað og hafi útgerðarstjórinn viljað fá bátinn til Hafnarfjarðar. Hafi verið unnið þar að viðgerð á togvindunni. Þegar viðgerðinni var að ljúka, hafi skipverjarnir farið að sjá auglýsingar um, að báturinn væri til sölu. Hafi skipverjar spurt útgerðarstjórann, hvort ætlunin væri að selja bátinn, en hann hafi svarað, að ætlunin væri að athuga söluhorfur á bátnum. Það muni svo hafa verið 19. apríl sem út- gerðarstjórinn hafi spurt skipverjana fjóra, hvernig þeim litist á að fara á veiðar í þorskanet norður á Eyjafirði, en hann hafi ekki verið búinn að minnnast á þetta áður. Þeim hafi ekki litist of vel á þetta og spurt, hvort 1136 útgerðarstjórinn væri ákveðinn að senda bátinn á netaveiðar. Magnús kveður skipsfélaga sína hafa verið ákveðna að hætta strax, en hann hafi viljað vita, hvað úr þessu yrði, og hafi hann ekki neitað að vera áfram á bátnum. Um kvöldið þennan sama dag hafi þeim verið sagt að koma um borð og taka veiðarfærin upp úr bátnum. Þeir hafi gert það næsta laugardag. Sjálfur kveðst Magnús hafa mætt til skips tvisvar á dag til 27. apríl og hafi hann lensað bátinn og séð um vélarnar, sem verið hafi í gangi. Dagana 25. og 26. apríl hafi menn úr landi unnið við að setja upp netabún- að í bátnum. Þeir skipverjarnir hafi spurt mennina, hvort báturinn væri að fara á netaveiðar, og hafi þeir játað því og sagt, að búið væri að selja bátinn. Þeir skipverjarnir hafi þá farið og spurt útgerðarstjórann, Jón Guð- mundsson, hvort búið væri að selja bátinn, en hann hafi svarað því neit- andi. Hafi þetta verið 25. apríl. Magnús kveðst svo hafa fengið skeyti frá stefnda, þar sem fram hafi komið, að þar sem hann hefði ekki mætt til vinnu undanfarna daga, þá væri talið, að hann væri hættur á bátnum. Hann hafi þá sent svarskeyti um hæl þess efnis, að hann hefði haft eftirlit með bátnum og teldi sig ekki hættan, en hann óskaði eftir lengri umhugs- unarfresti. Hafi hann svo fengið skeyti frá stefnda um að mæta til skips að kvöldi þess 27. apríl. Hann hafi svo mætt til skips um 15 mínútum fyrir brottfarartíma. Jón Guðmundsson útgerðarstjóri hafi þá sagt, að búið væri að selja bátinn og kæmi skipverjum það ekki við. Þar sem hann, þ. e. Magnús, teldi sig ráðinn á bátinn, þá skyldi hann koma sér að verk, því verið væri að leysa landfestar. Magnús kveðst svo hafa farið með bátnum norður í land. Nýr skipstjóri hafi verið á bátnum og einnig hafi verið nýr vélstjóri. Þegar svo báturinn kom norður til Akureyrar, hafi hann fyrst hitt Hjörleif Hallgríms. Þar hafi verið fyrir hátt í fulla áhöfn á bátinn, en Hjörleifur hafi þó spurt þá, sem komu með bátnum, hvort þeir vildu vera áfram um borð. Hafi Hjörleifur sagst gera bátinn út, því að hann væri búinn að kaupa hann. Magnús kveðst þá hafa ságt, að hann teldi sig ekki lengur skráðan á bátinn og teldi hann sig lausan allra mála. Hann ætlaði ekki að ráða sig hjá Hjörleifi. Magnús kveðst hafa séð skráningarbók skips- ins og hafi hann ekki verið skráður á bátinn í ferð hans norður. Hann hafi ekki vitað, hvenær hann var afskráður, enda hafi sér ekki verið gefinn kostur á að vera þá viðstaddur. Gunnar Sigurðsson kveðst hafa ráðist á v/s Sjóla sem stýrimaður haustið 1976 og verið á bátnum óslitið þar til í aprílmánuði 1977. Hafi verið stund- aðar togveiðar, en báturinn hafi verið í slipp frá því í desember 1976 og þar til um mánaðamótin mars/apríl 1977. Hann kveður veiðar hafa gengið illa. Bilun hafi svo orðið í vindunni og hafi báturinn þá farið til Hafnar- fjarðar til viðgerðar. Hafi svo verið unnið að viðgerð og hafi hann mætt til skips. Það muni svo hafa verið laugardaginn 22. apríl sem skipverjarnir 1137 hafi verið kvaddir suður í Hafnarfjörð og hafi útgerðarstjórinn farið að tala um að senda bátinn til netaveiða norður í Eyjafjörð. Hafi hann nokkr- um sinnum áður verið búinn að nefna að senda bátinn til netaveiða. Kveðst Gunnar hafa sagt útgerðarstjóranum, að ekki kæmi til greina, að hann færi á netaveiðar. Skipverjarnir hafi svo mætt á sunnudeginum til að taka tog- veiðibúnaðinn í land og hífa netapalla um borð. Gunnar kveðst áður hafa verið búinn að heyra frá mönnum, sem unnu við að setja niður netapalla um borð, að búið væri að selja bátinn. Búið hafi verið að auglýsa bátinn og hafi einhver komið til að skoða hann. Útgerðarstjórinn hafi verið við bátinn og hafi hann sagt, að þeir, sem ætluðu til netaveiða með bátnum, skyldu mæta á mánudeginum, en hinir ekki. Kveðst Gunnar svo ekki hafa haft frekar samband við útgerð bátsins, nema hvað hann hafi sótt uppgjör, og hafi ekki farið fram neinar sérstakar umræður milli hans og fyrirsvars- manna stefnda. Hann kveðst ekki hafa fengið símskeyti frá útgerðinni, en á þessum tíma hafi hann verið fluttur að Austurbrún 4, en við skráningu á bátinn hafi hann átt heima að Fálkagötu 30. Vitnið Hjörleifur Hallgríms Herbertsson kveðst hafa keypt v/s Sjóla af stefnda. Hafi aðdragandinn verið sá, að hann hafi séð bátinn auglýstan í Morgunblaðinu í aprílmánuði 1977. Hann hafi svo af því tilefni hringt í þann aðilja, sem hafði bátinn til sölu, og innt eftir venjulegum upplýsing- um. Hafi þetta ekki verið löngu áður en kaupsamningur var undirritaður. Ekki hafi neitt verið endanlega ákveðið í þessu samtali annað en það, að hann hafi haft fullan hug á að kaupa bátinn eftir þeim upplýsingum, sem hann hafði fengið. Hann hafi svo ákveðið að fara til Reykjavíkur. Þar hafi hann rætt við Ólaf Stefánsson, sem veitt hafi frekari upplýsingar um bátinn og væntanleg kjör. Hafi Olafur minnst á, að smávandkvæði væru í sam- bandi við söluna og mundi Jón Guðmundsson skýra frá þeim. Hjá Jóni hafi svo komið fram, að vandkvæði þessi væru Í sambandi við áhöfnina, sem var á bátnum. Hafi Jón spurt, hvort hann vildi taka við áhöfn bátsins út löglegan uppsagnartíma, ef mennirnir vildu vera áfram. Að öðrum kosti gæti hann ekki svarað því strax, hvort afhending bátsins gæti farið fram strax eða ekki. Hallgrímur kveðst hafa talið það vel geta komið til greina. Það muni svo hafa verið 1—2 dögum áður en samningurinn var undirritað- ur sem hann hafi gefið ákveðið svar við því, að hann mundi taka við áhöfn- inni, ef á þyrfti að halda, og gæti hún verið áfram á bátnum. Hafi svo kaupsamningurinn verið undirritaður með þessu fororði. Ekki hafi verið ákveðinn neinn afhendingartími, en hann hafi farið fram á, að reynt yrði að leysa þetta mál sem fyrst, því fyrr sem hann fengi bátinn því betra. Hjörleifur kveðst hafa gert út annan bát, en búið hafi verið að leggja hon- um, því hann hafi verið ósjófær. Hafi einhverjir af áhöfn hans ætlað að koma yfir á v/s Sjóla, en ekki hafi legið ljóst fyrir, hvort allir kæmu eða 72 1138 hann missti einhverja þeirra. Hafi ýmislegt bent til, að menn, sem bjuggu í Vestmannaeyjum, færu af bátnum. Hjörleifur kveður afhendingartíma bátsins ekki hafa verið ákveðinn fyrir fram. Hann hafi svo verið látinn vita dag einn, að málin væru farin að skýrast og mundi liggja fyrir alveg á næstunni, hvort hægt væri að senda bátinn norður næstu daga. Hann hafi svo verið látinn vita, er báturinn var að leggja úr höfn í Hafnarfirði. Hafi Jón skýrt sér frá þessu og hvaða menn mundu verða með bátnum norður. Kveðst Hjörleifur ekki hafa spurt, hvort það væri fyrri áhöfn eða menn, sem hefðu verið fengnir til að sigla bátnum norður. Þegar svo bátur- inn kom til Akureyrar, hafi hann spurt tvo menn af áhöfn bátsins, sem sigldu honum norður, hvort þeir vildu vera áfram á bátnum. Hafi það verið skipstjórinn og Magnús Óskar ÓLafsson, sem hann hafi talið 2. vélstjóra. Hafi Magnús svarað því neitandi og borið við heimilisástæðum, en skip- stjórinn hafi svarað, að þeir hefðu fyrst og fremst verið ráðnir til að sigla bátnum norður. Hjörleifur kveður róðra á bátnum svo hafa hafist fljótlega og hafi verið á honum sama áhöfn og verið hafði á bátnum, sem hann hafði gert út áður, nema hvað menn, sem voru frá Vestmannaeyjum, hafi fengið að fara úr skiprúmi að eigin ósk, áður en ráðningartíminn var út runninn. Hjörleifur kveðst hafa greitt mönnum þeim, sem sigldu bátnum norður, laun og einnig ferðakostnað þeirra frá Akureyri. Krafa stefnanda er byggð á því, að í sölu bátsins til Hjörleifs Hallgríms- sonar (sic) hafi falist einhliða, fyrirvaralaus og ólögleg uppsögn stefnanda úr starfi sem skipstjóra á v/s Sjóla. Er því haldið fram, að stefndi hafi ekki ætlað sér að gera bátinn út til netaveiða fyrir Norðurlandi og hafi bollaleggingar hans um það verið blekking, ætlaðar til að komast hjá lög- boðnum og samningsbundnum uppsagnarfresti. Hafi komið í ljós, að hinn 22. apríl hafi verið búið að ráða skipstjóra til að sigla bátnum til Akureyrar. Búið hafi verið að selja bátinn og átt hafi að afhenda hann strax. Er því haldið fram, að stefnandi hafi fullnægt skyldum sínum sem skipstjóri á v/s Sjóla og hafi í engu brotið af sér í því efni. Eigi hann því rétt á launum fyrir þriggja mánaða uppsagnarfrest skv. 3. gr. sjómannalaga. Samkvæmt kaupskrá hafi kauptrygging skipstjóra á þessum tíma numið kr. 147.000 á mánuði, eða kr. 441.000 í þrjá mánuði. Til viðbótar þessu falli undir samningsbundið fastakaup kr. 3.875 á mánuði, eða kr. 11.625 í þrjá mán- uði. Þá eigi stefnandi rétt til orlofs skv. 7. gr. orlofslaga og 23. gr. kjara- samnings skipstjóra og hafi það numið 8/4% af öllum launum og nemi orlofsgreiðslur af framangreindum fjárhæðum því kr. 37.704. Þá séu ó- greiddar eftirstöðvar af kaupi stefnanda, kr. 21.876. Nemi heildarkrafa stefnanda því kr. 512.205. Af hálfu stefnda kemur fram, að er stefnandi og aðrir skipverjar voru ráðnir á v/s Sjóla vorið 1977, hafi verið um það rætt, að fyrst yrði farið 1139 á togveiðar, en ef þær gengju ekki vel, mundi farið á netaveiðar, svo sem venja sé. Báturinn hafi því verið á togveiðum, en ekki humarveiðum, svo sem fram komi af hálfu stefnanda, er stefndi hafi hinn 23. apríl 1977 ákveð- ið að senda hann til netaveiða sökum lélegs afla á togveiðum. Sé ekkert í lögum eða kjarasamningum, sem banni útgerðaraðilja að breyta um veiði- aðferðir eða veiðisvæði. Þegar útgerðarstjóri stefnda hafi tilkynnt stefn- anda, að skipta ætti um veiðarfæri, og skipverjar komu um borð í bátinn 24. apríl 1977, hafi þeir að einum undanskildum tilkynnt, að þeir væru hættir á skipinu, ef það færi á netaveiðar. Hafi skipverjum verið tjáð, að ef þeim snerist hugur og þeir vildu vera áfram á skipinu, skyldu þeir mæta til vinnu morguninn eftir, hinn 25. apríl. Fyrirsvarsmanni stefnda hafi ekki verið kunnugt um, að neinn skipverja hefði mætt til skips þann dag, og hafi hann því haft réttmæta ástæðu til að ætla, að þeir, þar á meðal stefn- andi, vildu ekki fara á netaveiðar og væru hættir á skipinu. Í hádegisútvarpi þann dag hafi því verið auglýst eftir skipshöfn og hafi Steindór Arason verið ráðinn skipstjóri á skipið og einnig hafi verið ráðinn Kristján Jónsson. Hafi þeir strax farið að vinna við að búa skipið til netaveiða ásamt mönnum frá skipasmíðastöð, sem þegar hafi verið byrjaðir á því verki. Þessir menn hafi hvorki séð stefnanda né neinn annan af fyrrverandi skipverjum mæta til vinnu við skipið, á meðan unnið var við að búa það til netaveiða. Að morgni 25. apríl hafi skipverjarnir verið búnir að fjarlægja persónulegar eigur sínar frá borði að undanskildum stefnanda og Magnúsi Óskari Ólafs- syni, sem höfu skilið teppi og sæng eftir um borð. Af því, sem hér hefur verið rakið, sé ljóst, að alröng sé sú staðhæfing stefnanda, að honum hafi verið vikið úr starfi fyrirvaralaust. Staðreynd málsins sé sú, að stefnandi hafi sjálfur sagt upp fyrirvaralaust og hafi fyrirsvarsmaður stefnda fallist á að hafa ekki uppi bótakröfu á hendur honum. Að því er varðar þá máls- ástæðu stefnanda, að bátur stefnda hafi verið seldur fyrirvaralaust 24. apríl 1977 og að sú sala hafi á einhvern hátt haft áhrif á mál þetta, þá er því haldið fram af hálfu stefnda, að stefndi hafi um nokkra hríð verið að reyna að selja bátinn og hafi m. a. verið búið að auglýsa hann í dagblöðum. Hafi skipverjar spurt um það nokkrum sinnum, hvernig gengi að selja bát- inn. Hinn 24. apríl hafi stefndi gert kaupsamning við Hjörleif Hallgríms, en þegar kaupsamningurinn var undirritaður, hafi verið óvíst um afhend- ingartíma og því hafi verið samið um, að afhending bátsis færi fram í síð- asta lagi 1S. ágúst 1977, en stefndi skyldi gera bátinn út, þar til afhending færi fram. Þegar svo í ljós hafi komið, að skipshöfnin hafi fyrirvaralaust sagt upp störfum 24. apríl og full skipshöfn hafi ekki fengist þrátt fyrir tilraun til þess hinn 25. apríl, hafi skipið verið afhent kaupanda í Hafnar- fjarðarhöfn 27. apríl, kl. 2000. Er sýknukrafa stefnda byggð á því, að stefn- andi hafi sjálfur fyrirvaralaust sagt upp störfum hinn 24. apríl og hafi sú 1140 uppsögn verið samþykkt af hálfu stefnda. Eigi stefnandi því ekki rétt til launa þeirra, sem hann gerir kröfu til, sbr. 2. mgr. 18. gr. laga nr. 67/1963. Verði hins vegar litið svo á, að fyrirvaralaus uppsögn stefnanda sé ekki sönnuð og um hafi verið að ræða fyrirvaralausa uppsögn af hálfu stefnda, þá er því haldið fram, að sú uppsögn hafi verið réttlætanleg með vísan til 33. gr. laga nr. 67/1963, þar eð stefnandi hafi ekki mætt til skips til vinnu, svo sem að framan sé rakið, og leiði það til sýknu. Stefndi hafði auglýst v/s Sjóla til sölu og til afhendingar strax. Hinn 24. apríl 1977 undirritaði fyrirsvarsmaður stefnda samning um sölu bátsins, og var kaupandinn Hjörleifur Hallgríms, útgerðarmaður á Akureyri. Þótt í upphaflegum texta samningsins væri gert ráð fyrir því, að báturinn skyldi afhentur í aprílmánuði, verður að leggja til grundvallar, að endanlega hafi verið samið um, að afhending skyldi fara fram fyrir 15. ágúst eða fyrr og ef afhending drægist fram yfir 1. maí, skyldi báturinn afhentur í Akureyrar- höfn á kostnað stefnda. Hefur Hjörleifur borið, að einhver vandkvæði hafi verið hjá stefnda í sambandi við áhöfn þá, sem á bátnum var. Hafi hann, þ. e. Hjörleifur, sagst mundu taka við áhöfninni og gæti hún verið áfram á bátnum, ef á þyrfti að halda. Bátur sá, sem Hjörlefiur hafði gert út, var ósjófær, og hafði honum verið lagt. Fyrirsvarsmaður stefnda skýrði skipverjum á v/s Sjóla frá því, að hann ætlaði að senda bátinn til netaveiða fyrir Norðurlandi. Sendi hann stefnanda símskeyti, svo sem áður er rakið. Stefndi auglýsti eftir nýrri áhöfn á bátinn til netaveiða, en ekki bauðst nema hluti áhafnar á bátinn, sem nauðsynleg var til þeirra veiða, enda vart við því að búast, er svo langt var liðið á vetrarvertíð. Var síðan ráðin áhöfn á bátinn til að sigla honum til Akureyrar, og mun hafa verið um það rætt, að einhverjir af henni gætu orðið áfram á bátnum. Er báturinn kom til Akureyrar, kom um borð hluti áhafnar báts þess, sem Hjörleifur hafði gert út áður. Fór Steindór Arason, sem var skipstjóri á siglingu bátsins norður, eina veiðiferð með bátnum, eftir að norður kom, til að kynna nýju skips- höfninni ýmislegt um borð í bátnum. Þegar litið er á öll atvik málsins, þá þykir verða að leggja til grundvallar, að fyrirætlun fyrirsvarsmanns stefnda um að senda v/s Sjóla til netaveiða fyrir Norðurlandi hafi verið sett fram til málamynda til að losna við skipverjana af bátnum, en fram er komið, að þeir voru mótfallnir því að fara til netaveiða. Féll undirbún- ingur bátsins til netaveiða saman við framkvæmdir við afhendingu bátsins til hins nýja eiganda. Þykir verða að leggja til grundvallar, eins og mál þetta liggur fyrir, að aðgerðir fyrirsvarsmanns stefnda hafi beinst að því að afhenda v/s Sjóla hinum nýja eiganda fyrir 1. maí 1977. Stefnandi var ráðinn til stefnda, og var honum óskylt að fylgja bátnum, er nýr eigandi tók við honum. Verður því litið svo á, að með þessum aðgerðum stefnda hafi verið rofið ráðningarsamband stefnanda við. stefnda fyrirvaralaust og 1141 eigi stefnandi því rétt á launum umsaminn uppsagnarfrest skv. 3. mgr. 22. gr. samnings um kjör skipstjóra og stýrimanna á íslenskum fiskiskipum, sbr. 3. gr. sjómannalaga, þ. e. í þrjá mánuði. Fjárhæð dómkröfu stefnanda hefur ekki sætt tölulegum andmælum, og verður hún því lögð til grundvallar óbreytt. Í stefnu hefur stefnandi krafist vaxta af stefnufjárhæðinni. Með vísan til ákvæða laga nr. 56/1979 um breytingu á lögum nr. 85/1936 þykir mega beita ákvæðum um dómvexti að kröfu stefnanda, þótt ekki hafi sú krafa komið fram í framhaldsstefnu og þótt sú breyting á kröfugerðinni hafi ekki verið samþykkt af hálfu stefnda, en ekki þykir unnt að dæma dráttarvexti samkvæmt reglum Seðlabanka Íslands. Samkvæmt þessu verða úrslit málsins þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 512.205 með 13%0 ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., með 1600 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxt- um frá þeim degi til 1. september s. á., með 24% ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979 og með dómvöxtum skv. lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum málsins verður stefnda gert að greiða stefnanda málskostnað, sem ákveðst kr. 220.000. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt með- dómsmönnunum Guðmundi Hjaltasyni skipstjóra og Ragnari Bjarnasyni vélstjóra. Dómsorð: Stefndi, Sjólastöðin h/f, greiði stefnanda, Ísleifi Haraldssyni, kr. 512.205 með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., með 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. septeniber s. á., með:24% ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979 og með dómvöxtum samkvæmt lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 220.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1142 Mánudaginn 16. maí 1983. Nr. 38/1981. Sjólastöðin h/f (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.) gegn Magnúsi Óskari Ólafssyni (Brynjólfur Kjartansson hrl.). Vinnusamningur. Sjómannalög. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörnson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen og Guðmundur Skaftason og Guðrún Erlendsdóttir, settir hæstaréttardómarar. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 9. september 1980. Úti- vist varð af hans hálfu 2. febrúar 1981, en hann áfrýjaði málinu að nýju samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands með stefnu 6. febrúar s. á. Hann krefst sýknu og málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur þannig, að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér 4.903.29 krón- ur með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., en 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 24% ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979, 43.5% ársvöxtm frá þeim degi til 1. júní 1980, 4600 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á, 3900 ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 479 árs- vöxtum frá þeim degi til dómsuppsögudags, en dómvöxtum frá þeim degi tl greiðsludags. Þá krefst stefndi staðfestingar á máls- kostnaðarákvæði héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi, sem verið hafði einn vélstjóri á v/b Sjóla, RE 18, hafði aldrei neitað að fara á netaveiðar á bátnum. Miða verður við, að réttur sé sá framburður hans, að hann hafi komið til starfa hvern dag, eftir að farið var að búa bátin til netaveiða í Hafnarfjarðar- höfn. Hann fór með bátnum til Akureyrar. Þá kom í ljós, að hinn nýi eigandi hafði tekið við útgerð bátsins. Stefndi hafði verið af- skráður úr skiprúmi 24. apríl og annar vélstjóri ráðinn í hans stað 1143 og lögskráður 27. apríl. Verður þó ekki séð, að áfrýjandi hafi mátt telja, að stefndi væri hættur á bátnum. Þessar aðstæður þykja, eins og hér stendur á, jafngilda því, að stefnda hafi verið vikið úr starfi og að hann eigi rétt á bótum samkvæmt 34. gr. sjómannalaga nr. 67/1963, þar sem ráðningarsamningur hans var ekki á enda. Ekki er tölulegur ágreiningur um fjárhæð bótanna. Ber því að staðfesta þá niðurstöðu héraðsdóms, að áfrýjandi skuli greiða stefnda 4.903.29 krónur með vöxtum, eins og í dómsorði greinir. Staðfest er ákvæði héraðsdóms um málkostnað. Dæma ber áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst 7.000.00 krónur. Dómsorð: Áfrýjandi, Sjólastöðin h/f, greiði stefnda, Magnúsi Óskari Ólafssyni, 4.903.29 krónur með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., 16%0 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 1900 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 24%0 árs- vöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979, 43.5%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 4600 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1983, 47% árs- vöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostnaðar er staðfest. Áfrýjandi greiði stefnda 7. 000.00 krónur í málskostað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 11. júní 1980. Mál þetta, sem tekið var til dóms þann 9. f. m., hefur Magnús Óskar Ólafsson, Arnarhrauni 5, Grindavík, höfðað fyrir sjó- og verslunardómi Reykjavíkur með stefnu, birtri 27. september 1977, á hendur Sjólastöðinni h/f, Hafnarfirði, til greiðslu á kr. 490,329 með 2.5%0 dráttarvöxtum á mán- 1144 uði frá 1. maí 1977 til 1. ágúst s. á., en 3%0 dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu. Þá var krafist viðurkennignar á sjóveðrétti í v/b Helga Magra, EA 277, áður Sjóla, RE 18, fyrir dæmdum fjárhæðum, en við munnlegan flutning málsins var fallið frá þeirri kröfu. Við munnlegan flutning málsins var þess krafist, að frá 21. desember 1979 verði dæmdir dómvextir skv. lögum nr. 56/1979. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Í stefnu er málavöxtum lýst svo, að þann 20. ágúst 1976 hafi stefnandi verið ráðinn vélstjóri á skip stefnda, v/s Sjóla, RE 18, til togveiða um ó- ákveðinn tíma. Samkvæmt 2 mgr. 13. gr. sjómannalaga nr. 67/1963 og 31. gr. kjarasamnings Vélstjórafélags Íslands og Landssambands íslenskra útvegsmanna, sbr. bráðabirgðalög nr. 98/1976 um kaup og kjör sjómanna, hafi hann í starfi sínu notið þriggja mánaða uppsagnarfrests. Hinn 24. apríl 1977 hafi v/s Sjóli verið seldur Hjörleifi Hallgríms fyrirvaralaust án vit- undar stefnanda og án þess að honum væri sagt upp starfi sínu með lögleg- um fyrirvara. Samkvæmt 34. gr. sjómannalaga eigi stefnandi rétt á launum í eigi skemmri tíma en: nemur uppsagnarfrestinum. Samkvæmt skipshafnarskrá v/s Sjóla, sem fram hefur komið í málinu, var stefnandi lögskráður á bátinn 30. mars 1977 til togveiða, og skyldi kaup og kjör fara eftir kjarasamningi viðkomandi stéttarfélags. Var stefnandi síðan afskráður 24. apríl s. á. ásamt öðrum skipverjum. Kemur og fram, að hvorki skipstjórinn né aðrir skipverjar hafi mætt til lögskráningar og hafi þeir ekki undirritað skipshafnarskrána. Hafi hún því verið færð eftir upplýsingum útgerðar bátsins. Fram er komið, að 26. apríl 1977 sendi stefndi stefnanda svohljóðandi símskeyti: „,„Þar eð þú hefur ekki komið til starfa þá lítum við svo á með tilvísun til samtals okkar að þú óskir eftir slitum á ráðningarsamningi v/ v/s Sjóli RE 18 með tilvísun til sama samtals staðfestum við að ekki verða gerðar eftirkröfur vegna ráðningarslita.““ Þessu skeyti svaraði stefnandi með svohljóðandi símskeyti: „„Þar sem ég hef mætt til vélgæslustarfa um borð í v/s Sjóla RE 18 mánud. og þriðjudag og með tilvísun til samtals okkar sunnud. 24. apríl kl. 17.30 um lengri ummsagnarfrest en til mánudags 25/4 kl. 08.00 um slit á ráðningarsamningi óska ég skýringar á skeyti yðar dagsettu 26/4 1977.“ Sendi stefndi síðan stefnanda svohljóðandi símskeyti 27 apríl: „,„Þökkum skeyti dags. í dag sé ályktun okkar varðandi óskir þínar um ráðningarslit og upplýsingar okkar um mætingar mánudag og þriðjudag 1145 rangar þá tilkynnum við þér brottför skipsins frá Hafnarfirði í kvöld og óskum eftir að þú mætir kl. 20.“ Í skiphafnarskrá bátsins frá 27. apríl 1977 kemur fram, að þann dag hefur Steindór Arason verið skráður skipstjóri á bátinn, og einnig voru þá skráðir þrír menn aðrir á bátinn til að sigla honum til Akureyrar, en Þangað hafi báturinn verið seldur. Með auglýsingum í Morgunblaðinu 19. og 20. apríl 1977 var v/s Sjóli auglýstur til sölu og afhendingar strax. Með samningi, dags. 24. apríl, sem lagður hefur verið fram í málinu, keypti Hjörleifur Hallgríms v/s Sjóla af stefnda. Í upphaflegum texta samningsins hefur verið gert ráð fyrir, að báturinn yrði afhentur í aprílmán- uði, en í breyttri mynd er endanlegt ákvæði samningsins um afhendingar- tíma svohjóðandi: „Skipið afhendist í Hafnarfjarðarhöfn með fullgildu haffærisskirteini, og hefur kaupandi þegar skoðað skipið og allan búnað þess og sættir sig við það í hvívetna. Afhending fari fram 15/8 1977 eða fyrr, ef mögulegt er. Dragist afhending fram yfir 1/S, afhendist skipið í Akureyrarhöfn á kostnað seljanda.““ Verða nú raktir framburðir stefnanda, fyrirsvarsmanns stefnda og vitna, en vitnin Ísleifur Haraldsson og Gunnar Sigurðsson eiga í málaferlum við stefnda út af sömu atvikum og hér er fjallað um. Stefndi hefur skýrt svo frá, að hann hafi byrjað störf á v/s Sjóla um 20. maí 1976 og hafi þá verið stundaðar humarveiðar. Báturinn hafi svo farið í slipp í desember og hafi skipverjar verið afskráðir, en þeir hafi hins vegar unnið við bátinn, þar sem hann var Í slippnum, þar til hann fór á flot aftur í marsmánuði 1977. Hafi báturinn síðan stundað togveiðar. Um 14. apríl hafi togvindan bilað og hafi útgerðarstjórinn viljað fá bátinn til Hafnarfjarðar. Hafi verið unnið þar að viðgerð á togvindunni. Þegar við- gerðinni var að ljúka, hafi skipverjarnir farið að sjá auglýsingar um, að báturinn væri til sölu. Hafi skipverjarnir spurt útgerðarstjórnn, hvort ætl- unin væri að selja bátinn, en hann hafi svarað, að ætlunin væri að athuga söluhorfur á bátnum. Það muni svo hafa verið 19. apríl sem útgerðarstjór- inn hafi spurt skiðverjana fjóra, hvernig þeim litist á að fara á veiðar í þorskanet norður á Eyjafirði, en hann hafi ekki verið búinn að minnast á þetta áður. Þeim hafi ekki litist of vel á þetta og spurt, hvort útgerðar- stjórinn væri ákveðinn að senda bátinn á netaveiðar. Stefnandi kveður skipsfélaga sína hafa verið ákveðna að hætta strax, en hann hafi viljað vita, hvað úr þessu yrði, og hafi hann ekki neitað að vera áfram á bátnum. Um kvöldið þennan sama dag hafi þeim verið sagt að koma um borð og taka veiðarfærin upp úr bátnum. Þeir hafi gert það næsta laugardag. Sjálf- ur kveðst stefnandi hafa mætt til skips tvisvar á dag til 27. apríl og hafi 1146 hann lensað bátinn og séð um vélarnar, sem verið hafi í gangi. Dagana 25. og 26. apríl hafi menn úr landi unnið við að setja upp netabúnað í bátnum. Þeir skipverjarnir hafi spurt mennina, hvort báturinn væri að fara á netaveiðar, og hafi þeir játað því og sagt, að búið væri að selja bátinn. Þeir skipverjarnir hafi þá farið og spurt útgerðarstjórann, Jón Guðmunds- son, hvort búið væri að selja bátinn, en hann hafi svarað því neitandi. Hafi þetta verið 25. apríl. Stefnandi kveðst svo hafa fengið skeyti frá stefnda, þar sem fram hafi komið, að þar sem hann hefði ekki mætt til vinnu undanfarna daga, þá væri talið, að hann væri hættur á bátnum. Hann hafi þá sent svarskeyti um hæl þess efnis, að hann hefði haft eftirlit með bátnum og teldi sig ekki hættan, en hann óskaði eftir lengri umhugs- unarfresti. Hafi hann svo fengið skeyti frá stefnda um að mæta til skips að kvöldi þess 27. apríl. Hann hafi svo mætt til skips um 15 mínútur fyrir brottfarartíma. Jón Guðmundsson útgerðarstjóri hafi þá sagt, að búið væri að selja bátinn og kæmi skipverjum það ekki við. Þar sem stefnandi teldi sig ráðinn á bátinn, þá skyldi hann koma sér að verki, því verið væri að leysa landfestar. Stefnandi kveðst svo hafa farið með bátnum norður í land. Nýr skipstjóri hafi verið á bátnum og einnig hafi verið nýr vélstjóri. Þegar svo báturinn kom norður til Akureyrar, hafi hann fyrst hitt Hjörleif Hall- gríms. Þar hafi verið fyrir hátt í fulla áhöfn á bátinn, en Hjörleifur hafi þó spurt þá, sem komu með bátnum, hvort þeir vildu vera áfram um borð. Hafi Hjörleifur sagst gera bátinn út, því að hann væri búinn að kaupa hann. Stefnandi kveðst þá hafa sagt, að hann teldi sig ekki lengur skráðan á bátinn og teldi hann sig lausan allra mála. Hann ætlaði ekki að ráða sig hjá Hjörleifi. Stefnandi kveðst hafa séð skráningarbók skipsins og hafi hann ekki verið skráður á bátinn í ferð hans norður. Hann hafi ekki vitað, hvenær hann var afskráður, enda hafi sér ekki verið gefinn kostur á að vera þá viðstaddur. Jón Guðmundsson, útgerðarstjóri stefnda og einn af eigendum fyrirtæk- isins, hefur skýrt svo frá, að bátar, sem stefndi gerði út, hafi yfirleitt alltaf stundað veiðar í net á vetrarvertíð. Á árinu 1976 hafi v/s Sjóli stundað veiðar í net, síðan hafi báturinn farið á humarveiðar, og loks hafi hann stundað veiðar í botnvörpu. Báturinn hafi svo verið tekinn í slipp í desem- bermánuði, þar sem hann hafi verið þar til í marsmánuði 1977. Á meðan báturinn var í slipp, hafi skipverjar unnið við hann eftir því sem unnt var og í þeirra verkahring. Er báturinn kom úr slipp, hafi hann verið útbúinn til togveiða, því skipverjar hafi verið því mótfallnir að stunda veiðar í net. Hann hafi sagt þeim, að ef þessar veiðar gengju ekki, þá yrði að skipta yfir á veiðar í net. Hann kveður veiðar bátsins hafa gengið mjög illa, en veiðar hjá bátum hafi yfirleitt gengið vel á þessum tíma. Hafi hann nú ekki séð annan kost en að gera bátinn út á netaveiðar og ef það tækist 1147 ekki, þá yrði að leggja bátnum eða að reyna að selja hann. Báturinn hafi verið búinn að vera á söluskrá og hafi hann um þetta leyti verið auglýstur í blöðum. Hafi fyrirsvarsmenn stefnda þá komist í samband við Ólaf Stef- ánsson skipasala. Það hafi þó verið reiknað með því, að báturinn færi á netaveiðar, og farið hafi að lifna yfir þeim veiðum í Grindavíkurdýpi, á Breiðafirði og einnig hafi verið farið að fiskast fyrir norðan. Hafi veiðar á þessum svæðum komið til greina, því allt hafi verið skárra en togveiðar, sem ekkert gengu. Muni hann hafa rætt þetta við skipverjana, þegar bátur- inn kom til hafnar um miðjan aprílmánuð. Jón kveður sér hafa fundist rétt að gera úrslitatilraun með það, hvort hægt væri að selja bátinn, þar sem báturinn hafi verið nýkominn úr stórri viðgerð og í fullkomnu lagi. Hafi því verið ákveðið að auglýsa bátinn. Hafi skipasalinn talið heppilegra, að hægt væri að afhenda bátinn strax, ef kaupandi byðist. Muni báturinn svo hafa verið auglýstur þannig. Jón kveðst ekki hafa verið búinn að hugsa um það, hvernig færi með áhöfn bátsins, ef væntanlegur kaupandi vildi fá bátinn strax. Hafi komið til álita, að áhöfnin yrði áfram á bátnum, færi í annað skiprúm eða afhendingartíminn yrði ákveðinn í samráði við áhöfn- ina. Hins vegar sé það einsdæmi, að bátar séu afhentir strax. Það muni svo hafa verið um helgina 23. apríl sem hann hafi tilkynnt skipstjóranum, að farið yrði á netaveiðar og yrði farið að undirbúa bátinn undir þær veiðar strax daginn eftir. Undirtektir skipstjórans hafi ekki verið góðar, en hann kveðst hafa sagt honum, að ekki væri um annað að ræða og skyldu skip- verjar mæta til skips til að skipta um veiðarfæri. Hafi svo verið unnið við það 24. apríl. Hafi skipverjarnir rætt um þetta og tilkynnt, að þeir væru algerlega mótfallnir því að fara á netaveiðar. Hafi þeir þá sagt allir nema stefnandi, að ef ákveðið væri að senda bátinn á netaveiðar, þá mundu þeir hætta á bátnum. Stefnandi hafi hins vegar viljað hugsa sig um og einnig matsveinninn. Hafi hann sagt Magnúsi og matsveininum, að þeir yrðu að ákveða, hvað þeir ætluðu að gera, og yrði þá að mæta til vinnu við að útbúa bátinn um morguninn. Við hina skipverjana kveðst Jón hafa sagt, að það væri allt í lagi, þótt þeir hættu á bátnum, og mundi hann reyna að fá aðra skipshöfn. Jón kveður 8—10 menn vera á bátum af sömu stærð og v/s Sjóli, er ekki stunda netaveiðar. Hann kveðst á þessum tíma ekki hafa verið búinn að ákveða, hvert hann mundi senda bátinn á netaveiðar. Hann hafi strax daginn eftir auglýst eftir skipstjóra og skipshöfn. Hafi hann fengið skipstjóra, Steindór, og mann, sem átti að vera stýrimaður, en var réttindalaus, svo og mann, sem átti að vera vélstjóri, en skilaði sér ekki um borð, þegar til kom. Þá hafi hann einnig fengið tvo unglinga, en annar hafi mætt einu sinn og svo hafi hann ekki sést meir. Jón kveður nú nokkra aðilja hafa sýnt áhuga á að kaupa bátinn og hafi verið gengið frá kaupum við einn þeirra, Hjörleif Hallgríms. Hafi verið gerður skriflegur 1148 samningur og hafi kaupin gengið fljótt fyrir sig. Í upphaflegum texta samn- ingsins hafi staðið, að báturinn yrði afhentur í apríl 1977, og muni það hafa stafað af því, að Hjörleifur hafi viljað fá bátinn strax, þar sem hann hafi verið að skila bát, sem hann var með. Muni skipasalinn hafa sett þetta inn í samninginn að beiðni Hjörleifs. Jón kveðst hafa neitað þessu alger- lega, enda hafi útborgun verið tiltölulega lítil auk þess sem besti vertíðar- tíminn var að fara í hönd svo og humarveiðitíminn. Hafi hann viljað draga að afhenda bátinn fram yfir humarveiðitímann, en hann sé fyrstu vikurnar í ágúst. Hafi því endanlegur afhendingartími verið miðaður við það. Hafi ákvæðinu um afhendingartíma í samningnum verið breytt í samræmi við þetta, áður en skrifað var undir samninginn. Þegar hins vegar kom í ljós, að ekki fékkst áhöfn á bátinn, hafi verið ákveðið að afhenda hann strax næstu daga og muni það hafa verið gert rétt fyrir mánaðamótin, fimmtu- daginn 28. eða föstudaginn 29. apríl. Jón kveðst hafa sagt við stefnanda, eftir að veiðarfærin voru tekin úr bátnum, að ef hann ætlaði að vera áfram á bátnum, þá ætti hann að mæta morguninn eftir. Það hafi stefnandi ekki gert og hafi hann ekki mætt þann dag. Hafi þurft að liggja ljóst fyrir, hvort mennirnir ætluðu að mæta til skips, ef senda átti það til netaveiða. Stefnandi hafi svo ekki mætt daginn eftir. Það hafi komið sér mjög illa, því byrjað hafi verið að vinna við skipið. Stefnanda hafi svo verið sent skeyti daginn efitir og hafi hann svarað því. Hafi svo stefnanda verið sent skeyti, þar sem hann var boðaður til brottfarar. Hafi stefnandi mætt til skips, skömmu áður en það átti að fara, og hafi hann talið sig ráðinn á skipið. Kveðst Jón hafa tjáð stefnanda, að ef hann teldi sig eiga rétt á að vera vélstjóri á skipinu, þá væri eindregið óskað eftir, að hann væri það. Jafnframt hafi hann tjáð stefnanda, að búið væri að ganga endanlega frá sölu skipsins og yrði hann ráðinn hjá hinum nýja eiganda, en hann hafi haft sérstakan áhuga að fá reyndan vélstjóra og fleiri menn. Hafi stefn- andi svo tekið farangur sinn og farið um borð. Jón kveðst hafa séð um lögskráningu áhafnarinnar á bátinn, áður en hann fór norður, og hafi stefn- andi átt að vera skráður í þeirri ferð. Hins vegar hafi verið búið að afskrá stefnanda þann 24. apríl, er hann hafi ekki látið heyra í sér, hvort hann ætlaði að vera áfram á bátnum eða ekki. Vitnið Steindór Arason kveður Jón Guðmundsson hafa ráðið sig til að sigla v/s Sjóla til Akureyrar og hafi Jón talað við sig 2—3 dögum áður en farið var norður. Auglýst hafi verið eftir áhöfn á bát til veiða í þorska- net. Hafi átt að gera bátinn út frá Norðurlandi, en útgerðarstaður hafi ekki verið ákveðinn. Hafi hann verið ráðinn þannig, að ef honum litist á hlutina fyrir norðan, þá gæti hann haldið áfram sem skipstjóri. Ekki kveðst Stein- dór muna, hvort Jón Guðmundsson hafi talað um það sérstaklega, að til stæði að selja bátinn, en hann hafi heyrt rætt um, að báturinn yrði seldur 1149 norður. Steindór kveðst hafa séð stefnanda einu sinni, áður en lagt var af stað norður, og hafi þeir talað lítillega saman. Þegar svo báturinn fór norður, hafi stefnandi komið um borð á síðustu stundu. Steindór kveður sér hafa skilist á heimamönnum, er báturinn kom norður, að búið væri að selja bátinn. Hafi sér þá strax orðið ljóst, að önnur útgerð og önnur skipshöfn mundi taka við bátnum. Hafi þá komið um borð það, sem eftir var af skipshöfninni á v/s Gylfa Erni, en sá bátur hafi átt veiðarfæri í sjó. Steindór kveðst nú hafa farið eina veiðiferð þarna fyrir norðan með v/s Sjóla sem skipstjóri, en sér hafi ekki litist á útgerðina á bátnum. Hann hafi því eiginlega ekki farið þá ferð sem skipstjóri, heldur til að kynna skipstjóranum á v/s Gylfa Erni og skipshöfn þess báts ýmislegt um borð í v/s Sjóla. Ísleifur Haraldsson, sem var skipstjóri a v/s Sjóla, hefur skýrt svo frá, að í síðasta róðrinum fyrir 22. apríl hafi vinda bátsins bilað. Hafi þá verið haldið til Grindavíkur og hringt í útgerðarstjórann og hann spurður, hvað gera ætti. Hann hafi viljað fá bátinn til Hafnarfjarðar og hafi verið haldið Þangað. Fyrsta daginn, sem báturinn var í Hafnarfirði, hafi birst í Morgun- blaðinu auglýsing um, að báturinn væri til sölu og til afhendigar strax. Hann hafi rætt þetta við útgerðarstjórann næstu daga og hafi hann sagt, að lengi hefði verið reynt að selja bátinn og væri þetta gert til reynslu. Hafi svo verið unnið við viðgerð á vindu bátsins og hafi þeir skipverjarnir verið við bátinn, á meðan á því stóð. Útgerðarstjórinn hafi verið búinn að orða það, að netabátar fyrir norðar fiskuðu ágætlega. Föstudaginn 22, apríl hafi svo útgerðarstjórinn ákveðið að láta ljúka viðgerðinni um helgina og hafi hann sagst eiga von á manni til að skoða bátinn. Hafi hann talað um, að skynsamlegast væri að senda bátinn norður til veiða í net. Hafi skipverjar tekið dræmt í það. Kveðst Ísleifur hafa átt að hringja í útgerðar- stjórann daginn eftir. Er þeir hafi talað saman laugardagskvöldið, kveður Ísleifur útgerðarstjórann hafa tilkynnt sér, að hann hefði ákveðið, að bátur- inn færi á net norður og ættu skipverjar að mæta til skips daginn eftir, sunnudaginn 24. apríl, til að taka upp botnvörpubúnaðinn og setja neta- búnað um borð. Þeir hafi svo mætt á tilsettum tíma. Hafi allur botnvörpu- búnaður verið tekinn í land, en netapallar og annar búnaður til netaveiða verið settur um borð. Útgerðarstjórinn hafi þá talað um, að ekki tæki nema svona 2 daga að búa bátinn til netaveiða. Þar sem hann hafi vitað, að á- höfnin var ófús að fara til netaveiða, enda komið fram undir vertíðarlok og aðrir bátar að búa sig undir að taka upp netin, og þar sem útgerðarstjór- inn hafi verið búinn að segja, að skipverjum væri frjálst að hætta án nokk- urra eftirmála, kveðst Ísleifur hafa sagt, að sér fyndist eðlilegt, að þeir, sem ætluðu með bátnum til netaveiða, útbyggju hann til þeirra. Hafi útg- erðarstjórinn þá sagt, að þeir, sem ekki mættu til vinnu morguninn eftir, 1150 á mánudegi, væru hættir. Sjálfur kveðst Ísleifur hafa sagt útgerðarstjóran- um, að hann byggist ekki við að fara til netaveiða, en stefnandi hafi sagst þurfa lengri umhugsunarfrest. Ísleifur kveðst svo hafa komið að bátnum rétt fyrir hádegi á mánudaginn ásamt vélstjóranum og hafi þá engan mann verið þar að sjá nema iðnaðarmenn. Vélstjórinn hafi lensað bátinn og unnið sín störf í vélarrúmi. Ísleifur kveður þá einnig hafa farið til Hafnarfjarðar þriðjudaginn 26. apríl og hafi iðnaðarmennirnir þá verið komnir langt með að ljúka við að setja upp netabúnaðinn. Hafi þeir sagt, að búið væri að selja bátinn og vildi kaupandinn fá bátinn útbúinn til netaveiða. Þarna hafi einnig verið staddur maður, sem síðar. hafi reynst vera skipstjóri sá, sem sigldi bátnum til Akureyrar. Hafi hann haft eftir útgerðarstjóranum, að báturinn væri seldur til Akureyrar og hefði hann vitað um það kvöldið áður. Jafnframt hafi hann sagt bátinn fara beint til netaveiða, þegar norður kæmi. Kveðst Ísleifur þá ásamt vélstjóranum hafa tekið dót sitt og farið heim. Miðvikudaginn 27. apríl kveðst hann svo hafa fengið símskeyti þess efnis, að úgerðin áliti hann hættan á bátnum. Ísleifur kveðst hafa talað við formann sjómannadeildar Verkalýðsfélags Grindavíkur og hafi hann ekki talið þetta löglegt. Ekki kveðst Ísleifur hafa svarað skeytinu eða rætt við útgerðarstjórann. Hafi orðið að ráði, að stefnandi fylgdist með, hvað væri að gerast, og skyldi hann fara með bátnum norður. Hann kveðst svo hafa farið með Magnúsi til Hafnarfjarðar og hafi þá togveiðibúnaðurinn, sem tekinn var í land, verið kominn um borð aftur, en net hafi engin sést. Gunnar Sigurðsson kveðst hafa ráðist á v/s Sjóla sem stýrimaður haustið 1976 og verið á bátnum óslitið þar til í aprílmánuði 1977. Hafi verið stund- aðar togveiðar, en báturinn hafi verið í slipp frá því í desember 1976 og þar til um mánaðamótin mars/apríl 1977. Hann kveður veiðar hafa gengið illa. Bilun hafi svo orðið í vindunni og hafi báturinn þá farið til Hafnar- fjarðar til viðgerðar. Hafi svo verið unnið að viðgerð og hafi hann mætt til skips. Það muni svo hafa verið laugardaginn 22. apríl sem skipverjarnir hafi verið kvaddir suður í Hafnarfjörð og hafi útgerðarstjórinn farið að tala um að senda bátinn til netaveiða norður í Eyjafjörð. Hafi hann nokkr- um sinnum áður verið búinn að nefna að senda bátinn til netaveiða. Kveðst Gunnar hafa sagt útgerðarstjóranum, að ekki kæmi til greina, að hann færi á netaveiðar. Skipverjarnir hafi svo mætt á sunnudeginum til að taka tog- veiðibúnaðinn í land og hífa netapalla um borð. Gunnar kveðst áður hafa verið búinn að heyra frá mönnum, sem unnu við að setja niður netapalla um borð, að búið væri að selja bátinn. Búið hafi verið að aulýsa bátinn og hafi einhver komið til að skoða hann. Útgerðarstjórinn hafi verið við bátinn og hafi hann sagt, að þeir, sem ætluðu til netaveiða með bátnum, skyldu mæta á mánudeginum, en hinir ekki. Kveðst Gunnar svo ekki hafa 1151 haft frekara samband við útgerð bátsins, nema hvað hann hafi sótt upp- gjör, og hafi ekki farið fram neinar sérstakar umræður milli hans og fyrir- svarsmanna stefnda. Hann kveðst ekki hafa fengið símskeyti frá útgerðinni, en á þessum tíma hafi hann verið fluttur að Austurbrún 4, en við skráningu á bátinn hafi hann átt heima á Fálkagötu 30. Vitnið Hjörleifur Hallgríms Herbertsson kveðst hafa keypt v/s Sjóla af stefnda. Hafi aðdragandinn verið sá, að hann hafi séð bátinn auglýstan í Morgunblaðinu í aprílmánuði 1977. Hann hafi svo af því tilefni hringt í þann aðilja, sem hafði bátinn til sölu, og innt eftir venjulegum upplýsing- um. Hafi þetta ekki verið löngu áður en kaupsamningur var undirritaður. Ekki hafi neitt verið endanlega ákveðið í þessu samtali annað en það, að hann hafi haft fullan hug á að kaupa bátinn eftir þeim upplýsingum, sem hann hafði fengið. Hann hafi svo ákveðið að fara til Reykjavíkur. Þar hafi hann rætt við Ólaf Stefánsson, sem veitt hafi frekari upplýsingar um bátinn og væntaleg kjör. Hafi Ólafur minnst á, að smávandkvæði væru í sam- bandi við söluna og mundi Jón Guðmundsson skýra frá þeim. Hjá Jóni hafi svo komið fram, að vandkvæði þessi væru í sambandi við áhöfnina, sem var á bátnum. Hafi Jón spurt, hvort hann vildi taka við áhöfn bátsins út löglegan uppsagnartíma, ef mennirnir vildu vera áfram. Að öðrum kosti gæti hann ekki svarað því strax, hvort afhending bátsins gæti farið fram strax eða ekki. Hallgrímur kveðst hafa talið það vel geta komið til greina. Það muni svo hafa verið 1—2 dögum áður en samningurinn var undirrit- aður sem hann hafi gefið ákveðið svar við því, að hann mundi taka áhöfn- ina, ef á þyrfti að halda, og gæti hún verið áfram á bátnum. Hafi svo kaupsamningurinn verið undirritaður með þessu fororði. Ekki hafi verið ákveðinn neinn afhendingartími, en hann hafi farið fram á, að reynt yrði að leysa þetta mál sem fyrst, því fyrr sem hann fengi bátinn því betra. Hjörleifur kveðst hafa gert út annan bát, en búið hafi verið að leggja hon- um, því hann hafi verið ósjófær. Hafi einhverjir af áhöfn hans ætlað að koma yfir á v/s Sjóla, en ekki hafi legið ljóst fyrir, hvort allir kæmu eða hann missti einhverja þeirra. Hafi ýmislegt bent til þess, að menn, sem bjuggu í Vestmannaeyjum, færu af bátnum. Hjörleifur kveður afhending- artíma bátsins ekki hafa verið ákveðinn fyrirfram. Hann hafi svo verið lát- inn vita dag einn, að málin væru farin að skýrast og mundi liggja fyrir alveg á næstunni, hvort hægt væri að senda bátinn norður næstu daga. Hann hafi svo verið látinn vita, er báturinn var að leggja úr höfn í Hafnar- firði. Hafi Jón skýrt sér frá þessu og hvaða menn mundu verða með bátn- um norður. Kveðst Hjörleifur ekki hafa spurt, hvort það væri fyrri áhöfn eða menn, sem hefðu verið fengnir til að sigla bátnum norður. Þegar svo báturinn kom til Akureyrar, hafi hann spurt tvo menn af áhöfn bátsins, sem sigldi honum norður, hvort þeir vildu vera áfram á bátnum. Hafi það 1152 verið skipstjórinn og stefnandi málsins, sem hann hafi talið 2. vélstjóra. Hafi stefnandi svarað því neitandi og borið við heimilisástæðum, en skip- stjórinn hafi svarað, að þeir hefðu fyrst og fremst verið ráðnir til að sigla bátnum norður. Hjörleifur kveður róðra á bátnum svo hafa hafist fljótlega og hafi verið á honum sama áhöfn og verið hafði á bátnum, sem hann hafði gert út áður, nema hvað menn, sem voru frá Vestmannaeyjum, hafi fengið að fara úrt skiprúmi að eigin ósk, áður en ráðningartíminn var út runninn. Hjörleifur kveðst hafa greitt mönnum þeim, sem sigldu bátnum norður, laun og einnig ferðakostnað þeirra frá Akureyri. Krafa stefnanda er byggð á því, að í sölu bátsins til Hjörleifs Hallgríms- sonar (sic) hafi falist einhliða, fyrirvaralaus og ólögleg uppsögn stefnanda úr starfi sem véltjóra á v/s Sjóla. Er því haldið fram, að stefndi hafi ekki ætlað sér að gera bátinn út til netaveiða fyrir Norðurlandi og hafi bollalegg- ingar hans um það verið blekking, ætlaðar til að komast hjá lögboðnum og samningsbundnum uppsagnarfresti. Stefnandi hafi ekki neitað að fara til netaveiða fyrir Norðurlandi. Stefnandi hafi sinnt starfi sínu við bátinn og hafi hann ákskilið sér umhugsunarfrest, er útgerðarstjóri stefnda hafi sagst ætla að senda bátinn til þessara veiða, og hafi sá umhugsunarfrestur verið samþykktur af stefnda. Hafi stefnandi svo mætt til starfa, svo sem ákskilið hafi verið af hálfu stefnda, ef stefnandi ætlaði að vera áfram á bátnum. Síðar kom í ljós, að hinn 22. apríl hafi verið búið að ráða skip- stjóra til að sigla bátnum til Akureyrar. Stefnandi hafi mætt til skips og farið með bátnum til Akureyrar. Er þangað kom, hafi grunur stefnanda reynst réttur. Búið hafi verið að selja batinn og átt hafi að afhenda hann strax. Það hafi ekki verið fyrr en 27. apríl sem stefnanda hafi verið tilkynnt um sölu bátsins. Í ljós hafi svo komið, að búið hafi verið að afskrá stefn- anda af bátnum 24. apríl, en þann dag og næsta dag hafi nýir skipverjar verið skráðir á bátinn til að sigla honum norður. Hafi stefnandi aldrei sam- þykkt þá breytingu á ráðningu sinni á bátinn, að hann yrði ráðinn hjá Hjör- leifi Hallgríms. Er því haldið fram, að stefnandi hafi fullnægt skyldum sín- um sem vélstjóri á v/s Sjóla og hafi í engu brotið af sér í því efni. Eigi hann því rétt á launum fyrir þriggja mánaða uppsagnarfrest skv. 13. gr., sbr. 33. gr. sjómannalaga. Samkvæmt kaupskrá hafi kauptrygging vélstjóra á þessum tíma numið kr. 147.000 á mánuði, eða kr. 441.000 í þrjá mánuði. Til viðbótar þessu falli undir samningsbundið fastakaup kr. 3.875 á mán- uði, eða kr. 11.625 í þrjá mánuði. Þá eigi stefnandi rétt til orlofs skv. 7. gr. orlofslaga og 34. gr. kjarasamnings véltjóra og hafi það numið 8!4% af öllum launum og nemi orlofsgreiðslur af framangreindum fjárhæðum því kr. 37.704. Nemi heildarkrafa stefnanda því kr. 490.329. Af hálfu stefnda kemur fram, að er stefnandi og aðrir skipverjar voru ráðnir á v/s Sjóla vorið 1977. hafi verið um það rætt, að fyrst yrði farið 1153 á togveiðar, en ef þær gengju ekki vel, mundi farið á netaveiðar, svo sem venja sé. Báturinn hafi því verið á togveiðum, en ekki humarveiðum, svo sem fram komi af hálfu stefnanda, er stefndi hafi hinn 23. apríl 1977 ákveð- ið að senda hann til netaveiða sökum lélegs afla á togveiðum. Sé ekkert í lögum eða kjarasamningum, sem banni útgerðaraðilja að breyta um veiði- aðferðir eða veiðisvæði. Þegar útgerðarstjóri stefnda -hafi tilkynnt skip- stjóra, að skipta ætti um veiðarfæri, og skipverjar komu um borð í bátinn 24. apríl 1977, hafi þeir að stefnanda undanskildum tilkynnt, að þeir væru hættir á skipinu, ef það færi á netaveiðar. Stefnandi hafi hins vegar viljað hugsa sig lengur um, hvort hann vildi fara á netaveiðar eða ekki. Hafi skip- verjum verið tjáð, að ef þeim snerist hugur og þeir vildu vera áfram á skip- inu, skyldu þeir mæta til vinnu morguninn eftir, hinn 25. apríl. Fyrirsvars- manni stefnda hafi ekki verið kunnugt um, að neinn skipverja hefði mætt til skips þann dag, og hafi hann því haft réttmæta ástæðu til að ætla, að þeir, þar á meðal stefnandi, vildu ekki fara á netaveiðar og væru hættir á skipinu. Í hádegisútvarpi þann dag hafi því verið auglýst eftir skipshöfn og hafi Steindór Arason verið ráðinn skipstjóri á skipið og einnig hafi verið ráðinn Kristján Jónsson. Hafi þeir strax farið að vinna við að búa skipið til netaveiða ásamt mönnum frá skipasmíðastöð, sem þegar hafi verið byrj- aðir á því verki. Þessir menn hafi hvorki séð stefnanda né neinn annan af fyrrverandi skipverjum mæta til vinnu við skipið, á meðan unnið var við að búa það til netaveiða. Að morgni 25. apríl hafi skipverjarnir verið búnir að fjarlægja persónulegar eigur sínar frá borði að undanskildum Ís- leifi skipstjóra og stefnanda, sem höfðu skilið teppi og sæng eftir um borð. Stefnandi hafi tjáð fulltrúa stefnda, að hann hefði komið til vinnu um borð í bátnum kl. 0030 26. apríl, en ekki hafi verið sjáanleg nein merki vinnu stefnanda um borð í bátnum þá nótt. Af því, sem hér hefur verið rakið, sé ljóst, að alröng sé sú staðhæfing stefnanda, að honum hafi verið vikið úr starfi fyrirvaralaust. Staðreynd málsins sé sú, að stefnandi hafi sjálfur sagt upp fyrirvaralaust og hafi fyrirsvarsmaður stefnda fallist á að hafa ekki uppi bótakröfu á hendur honum. Að því er varðar þá málsástæðu stefnanda, að bátur stefnda hafi verið seldur fyrirvaralaust 24. apríl 1977 og að sú sala hafi á einhvern hátt áhrif á mál þetta, þá er því haldið fram af hálfu stefnanda, að stefndi hafi um nokkra hríð verið að reyna að selja bátinn og hafi m. a. verið búið að auglýsa hann í dagblöðum. Hafi skip- verjar spurt um það nokkrum sinnum, hvernig gengi að selja bátinn. Hinn 24. apríl hafi stefndi gert kaupsamning við Hjörleif Hallgríms, en þegar kaupsamningurinn var undirritaður, hafi verið óvíst um afhendingartíma og því hafi verið samið um, að afhending bátsins færi fram í síðasta lagi 15. ágúst 1977, en stefndi skyldi gera bátinn út, þar til afhending færi fram. Þegar svo í ljós hafi komið, að skipshöfnin hafi fyrirvaralaust sagt upp 73 1154 störfum 24. apríl og full skipshöfn hafi ekki fengist þrátt fyrir tilraun til þess hinn 25. apríl, hafi skipið verið afhent kaupanda í Hafnarfjarðarhöfn 27. apríl, kl. 2000. Hafi stefnandi samþykkt ráðningarslit gagnvart stefnda og ráðningu á skipið á ný til kaupanda þess. Hafi stefnandi svo farið með skipinu, er það var afhent, og séu samskipti stefnanda og nýja eiganda báts- ins stefnda með öllu óviðkomandi. Er sýknukrafa stefnda byggð á því, að stefnandi hafi sjálfur fyrirvaralaust sagt upp störfum hinn 24. apríl og hafi sú uppsögn verið samþykkt af hálfu stefnda. Eigi stefnandi því ekki rétt til launa þeirra, sem hann gerir kröfu til, sbr. 2. mgr. 18. gr. laga nr. 67/ 1963. Verði hins vegar litið svo á, að fyrirvaralaus uppsögn stefnanda sé ekki sönnuð og um hafi verið að ræða fyrirvaralausa uppsögn af hálfu stefnda, þá er því haldið fram, að sú uppsögn hafi verið réttlætanleg með vísan til 33. gr. laga nr. 67/1963, þar eð stefnandi hafi ekki mætt til skips til vinnu, svo sem að framan sé rakið, og leiði það til sýknu. Stefndi hafði auglýst v/s Sjóla til sölu og til afhendingar strax. Hinn 24. apríl 1977 undirritaði fyrirsvarsmaður stefnda samning um sölu báts- ins, og var kaupandinn Hjörleifur Hallgríms, útgerðarmaður á Akureyri. Þótt í upphaflegum texta samningsins væri gart ráð fyrir því, að báturinn skyldi afhentur í aprílmánuði, verður að leggja til grundvallar, að endan- lega hafi verið samið um, að afhending skyldi fara fram fyrir 15. ágúst eða fyrr og ef afhending drægist fram yfir 1. maí, skyldi báturinn afhentur í Akureyrarhöfn á kostnað stefnda. Hefur Hjörleifur borið, að einhver vandkvæði hafi verið hjá stefnda í sambandi við áhöfn þá, sem á bátnum var. Hafi hann, þ. e. Hjörleifur, sagst mundu taka við áhöfninni og gæti hún verið áfram á bátnum, ef á þyrfti að halda. Bátur sá, sem Hjörleifur hafði gert út, var ósjófær, og hafði honum verið lagt. Fyrirsvarsmaður stefnda skýrði skipverjum á v/s Sjóla frá því, að hann ætlaði að senda bátinn til netaveiða fyrir Norðurlandi. Sendi hann stefnanda símskeyti, svo sem áður er rakið. Stefndi auglýsti eftir nýrri áhöfn á bátinn til netaveiða, en ekki bauðst nema hluti áhafnar á bátinn, sem nauðsynleg var til þeirra veiða, enda vart við því að búast, er svo langt var liðið á vetrarvertíð. Var síðan ráðin áhöfn á bátinn til að sigla honum til Akureyrar, og mun hafa verið um það rætt, að einhverjir af henni gætu orðið áfram á bátum. Er báturinn kom til Akureyrar, kom um borð hluti áhafnar báts þess, sem Hjörleifur hafði gert út áður. Fór Steindór Arason, sem var skipstjóri á siglingu bátsins norður, eina veiðiferð með bátnum, eftir að norður kom, til að kynna nýju skipshöfninni ýmislegt um borð í bátnum. Þegar litið er á öll atvik málsins, þá þykir verða að leggja til grundvallar, að fyrirætlun fyrirsvarsmanns stefnda um að senda v/s Sjóla til netaveiða fyrir Norður- landi hafi verið sett fram til málamynda til að losna við skipverjana af bátnum, en fram er komið, að þeir voru mótfallnir því að fara til netaveiða. 1155 Féll undirbúningur bátsins til netaveiða saman við framkvæmdir við af- hendingu bátsins til hins nýja eiganda. Þykir verða að leggja til grundvallar, eins og mál þetta liggur fyrir, að aðgerðir fyrirsvarsmanns stefnda hafi beinst að því að afhenda v/s Sjóla hinum nýja eiganda fyrir 1. maí 1977. Stefnandi var ráðinn til stefnda, og var honum óskylt að fylgja bátnum, er nýr eigandi tók við honum. Verður því litið svo á, að með þessum aðgerðum stefnda hafi verið rofið ráðningarsamband stefnanda við stefnda fyrirvaralaust og eigi stefnandi því rétt á launum umsaminn uppsagnarfrest skv. 3. mgr. 31. gr. kjarasamnings íslenskra útgerðarmanna og Vélstjóra- félags Íslands, sbr. 34. gr. sjómannalaga, þ. e. í þrjá mánuði. Fjárhæð dómkröfu stefnanda hefur ekki sætt tölulegum andmælum, og verður hún því lögð til grundvallar óbreytt. Í stefnu hefur stefnandi krafist vaxta af stefnufjárhæðinni. Með vísan til ákvæða laga nr. 56/1979 um breytingu á lögum nr. 85/1936 þykir mega beita ákvæðum um dómvexti að kröfu stefnanda, þótt ekki hafi sú krafa komið fram í framhaldsstefnu og þótt sú breyting á kröfugerðinni hafi ekki verið samþykkt af hálfu stefnda, en ekki þykir unnt að dæma dráttarvexti samkvæmt reglum Seðlabanka Íslands. Samkvæmt þessu verða úrslit málsins þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 490.329 með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., með 16%0 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxt- um frá þeim degi til 1. september s. á., með 24% ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979 og með dómvöxtum skv. lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum málsins verður stefnda gert að greiða stefnanda málskosntað, sem ákveðst kr. 220.000. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt með- dómsmönnum Guðmundi Hjaltasyni skipstjóra og Ragnari Bjarnasyni vél- stjóra. Dómsorð: Stefndi, Sjólastöðin h/f, greiði stefnanda, Magnúsi Óskari Ólafs- syni, kr. 490.329 með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21 nóvember s. á., með 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., með 24% ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979 og með dómvöxtum samkvæmt lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 220.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1156 Mánudaginn 16. maí 1983. Nr. 39/1981. Sjólastöðin h/f (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.) gegn Gunnari Sigurðssyni (Brynjólfur Kjartansson hrl.). Vinnusamningur. Sjómannalög. Sýknað af skaðabótakröfu. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen og Guðmundur Skaftason og Guðrún Erlendsdóttir, settir hæstaréttardómarar. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 9. september 1980. Úti- vist varð í málinu af hans hálfu 2. febrúar 1981, en hann áfrýjaði því að nýju samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973 um Hæsta- rétt Íslands með stefnu 6. febrúar s. á. Hann krefst sýknu og máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur þannig, að áfrýjandi verði dæmdur til þess að greiða sér 4.903.29 krónur með 1390 ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., 1600 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 2490 ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979, 43.50% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til dómsuppsögudags, en dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst stefndi staðfestingar á máls- kostnaðarákvæði héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Laugardaginn 23. apríl 1977 tilkynnti útgerðarstjóri áfrýjanda skipverjum, að ákveðið væri að senda bátinn á netaveiðar. Kveðst stefndi hafa verið búinn að segja útgerðarstjóranum, að ekki kæmi til greina af sinni hálfu að fara á netaveiðar. Daginn eftir var farið að búa bátinn til netaveiðanna, og þann dag tjáði útgerðarstjórinn skipverjum, að þeir, sem ekki kæmu til starfa daginn eftir, mánu- dag 25. apríl, teldust hættir á bátnum. Stefndi kom ekki til starfa 1157 þann dag og ekki eftir það. Mátti áfrýjandi þá telja, að stefndi hefði slitið ráðningarsamningnum. Á stefndi því ekki rétt til bóta úr hendi áfrýjanda vegna ráðningarslitanna, og ber að sýkna áfrýjanda af kröfu hans í máli þessu. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýj- anda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 10.000.00 krónur. Dómsorð: Áfrýjandi, Sjólastöðin h/f, á að vera sýkn af kröfu stefnda, Gunnars Sigurðssonar, í máli þessu. Stefndi greiði áfrýjanda 10.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 11. júní 1980. Mál þetta, sem tekið var til dóms 9. f. m., hefur Gunnar Sigurðsson, Austurbrún 4 hér í borg, höfðað fyrir sjó- og verslunardómi Reykjavíkur með stefnu, birtri 27. september 1977, á hendur Sjólastöðinni h/f, Hafnar- firði, til greiðslu á kr. 490.329 með 2.5%0 dráttarvöxtum á mánuði frá 1. maí 1977 til 1. ágúst s. á., en með 3% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu. Þá var krafist viðurkenningar á sjóveðrétti í v/b Helga Magra, EA 277, áður Sjóla, RE 18, fyrir dæmdum fjárhæðum, en við munnlegan flutning málsins var fallið frá þeirri kröfu. Við munnlegan flutning málsins var þess krafist, að frá 21. desember 1979 verði dæmdir dómvextir skv. lögum nr. 56/1979. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Í stefnu er málavöxtum lýst svo, að þann 20. ágúst 1976 hafi stefnandi verið ráðinn stýrimaður á skip stefnda, v/s Sjóla, RE 18, til togveiða um óákveðinn tíma. Samkvæmt 2. mgr. 13. gr. sjómannalaga nr. 67/1963 og 22. gr. kjarasamnings, sbr. bráðabirgðalög nr. 98/1976 um kaup og kjör sjómanna, hafi hann í starfi sínu notið þriggja mánaða uppsagnarfrests. Hinn 24. apríl 1977 hafi v/s Sjóli verið seldur Hjörleifi Hallgríms fyrirvara- laust án vitundar stefnanda og án þess að honum væri sagt upp starfi með löglegum fyrirvara. Samkvæmt 34. gr. sjómannalaga eigi stefnandi rétt á launum í eigi skemmri tíma en nemur uppsagnarfresti. 1158 Samkvæmt skipshafnarskrá v/s Sjóla, sem fram hefur komið í málinu, var stefnandi lögskráður á bátinn 30. mars 1977 til togveiða, og skyldi kaup og kjör fara eftir kjarasamningi viðkomandi stéttarfélags. Var stefnandi síðan afskráður 24. apríl ásamt öðrum skipverjum. Kemur fram, að hvorki skipstjóri né aðrir skipðverjar hafi mætt til lögskráningar og hafi þeir ekki undirritað skipshafnarskrána. Hafi hún því verið færð eftir upplýsingum útgerðar bátsins. Fram er komið, að hinn 26. apríl sendi stefndi stefnanda svohljóðandi símskeyti: „„Þar eð þú hefur ekki komið til starfa þá lítum við svo á með tilvísun til samtals okkar að þú óskir eftir slitum á ráðningarsamningi vegna ms sjóla re 18 með tilvísun til sama samtals staðfestum við að ekki verða gerðar eftirkröfur vegna ráðningarslita kveðja““ Ekki svaraði stefnandi skeyti þessu. Stefnandi málsins hefur skýrt svo frá, að hann hafi ráðist á v/s Sjóla sem stýrimaður haustið 1976 og verið á bátnum óslitið þar til í aprílmánuði 1977. Hafi verið stundaðar togveiðar, en báturinn hafi verið í slipp frá því í desember 1976 og þar til um mánaðamótin mars - apríl 1977. Hann kveður veiðar hafa gengið illa. Bilun hafi svo orðið í vindunni og hafi báturinn þá farið til Hafnarfjarðar til viðgerðar. Hafi svo verið unnið að viðgerð og hafi hann mætt til skips. Það muni svo hafa verið laugardaginn 22. apríl sem skipverjarnir hafi verið kvaddir suður í Hafnarfjörð og hafi út- gerðarstjórinn farið að tala um að senda bátinn til netaveiða norður á Eyja- fjörð. Hafi hann nokkrum sinnum áður verið búinn að nefna að senda bátinn til netaveiða. Kveðst Gunnar hafa sagt útgerðarstjóranum, að ekki kæmi til greina, að hann færi á netaveiðar. Skipverjarnir hafi svo mætt á sunnudeginum til að taka togveiðibúnaðinn í land og hífa netapalla um borð. Gunnar kveðst áður hafa verið búinn að heyra frá mönnum, sem unnu við að setja niður netapalla um borð, að búið væri að selja bátinn. Búið hafi verið að auglýsa bátinn og hafi einhver komið til að skoða hann. Útgerðarstjórinn hafi verið við bátinn og hafi hann sagt, að þeir, sem ætl- uðu til netaveiða með bátnum, skyldu mæta á mánudeginum, en hinir ekki. Kveðst Gunnar svo ekki hafa haft frekar samband við útgerð bátsins, nema hvað hann hafa sótt uppgjör, og hafi ekki farið fram neinar sérstakar um- ræður milli hans og fyrirsvarsmanna stefnda. Hann kveðst ekki hafa fengið símskeyti frá útgerðinni. Hafi hann á þessum tíma verið fluttur að Austur- brún 4, en við skráningu á bátinn hafi hann átt heima að Fálkagötu 30. Eftir þetta kveðst Gunnar hafa verið atvinnulaus í um einn mánuð. Hann hafi þá fengið vinnu hjá fyrirtæki einu hér í borg, en þar hafi hann verið stuttan tíma. Hafi vinnulaun þar verið mjög lág. Hann hafi svo farið á sjóinn aftur. 1159 Jón Guðmundsson, útgerðarstjóri stefnda og einn af eigendum fyrir- tækisins, hefur skýrt svo frá, að bátar, sem stefndi gerði út, hafi yfrleitt alltaf stundað veiðar í net á vetrarvertíð. Á árinu 1976 hafi v/s Sjóli stund- að veiðar Í net, síðan hafi báturinn farið á humarveiðar og loks hafi hann stundað veiðar í botnvörpu. Báturinn hafi svo verið tekinn í slipp í desem- bermánuði, þar sem hann hafi verið þar til í marsmánuði 1977. Á meðan báturinn var í slipp, hafi skipverjar unnið við hann eftir því sem unnt var og í þeirra verkahring. Er báturinn kom úr slipp, hafi hann verið útbúinn til togveiða, því skipverjar hafi verið því heldur mótfallnir að stunda veiðar í net. Hann hafi sagt þeim, að ef þessar veiðar gengju ekki, þá yrði að skipta yfir á veiðar í net. Hann kveður veiðar bátsins hafa gengið mjög illa, en veiðar hjá bátum hafi yfirleitt gengið vel á þessum tíma. Hafi hann nú ekki séð annan kost en að gera bátinn út á netaveiðar og ef það tækist ekki, þá yrði að leggja bátnum eða að reyna að selja hann. Báturinn hafi verið búinn að vera á söluskrá og hafi hann um þetta leyti verið auglýstur í blöðum. Hafi fyrirsvarsmenn stefnda þá komist í samband við Ólaf Stef- ánsson skipasala. Það hafi þó verið reiknað með því, að báturinn færi á netaveiðar, og farið hafi að lifna yfir þeim veiðum í Grindavíkurdýpi, á Breiðafirði og einnig hafi verið farið að fiskast fyrir norðan. Hafi veiðar á þessum svæðum komið til greina, því allt hafi verið skárra en togveiðar, sem ekkert gengu. Muni hann hafa rætt þetta við skipverjana, þegar bátur- inn kom til hafnar um miðjan aprílmánuð. Jón kveður sér hafa fundist rétt að gera úrslitatilraun með það, hvort hægt væri að selja bátinn, þar sem báturinn hafi verið nýkominn úr stórri viðgerð og í fullkomnu lagi. Hafi því verið ákveðið að auglýsa bátinn. Hafi skipasalinn talið heppilegra, ef hægt væri, að afhenda bátinn strax, ef kaupandi byðist. Muni báturinn svo hafa verið auglýstur þannig. Jón kveðst ekki hafa verið búinn að hugsa um það, hvernig færi með áhöfn bátsins, ef væntanlegur kaupandi vildi fá bátinn strax. Hafi komið til álita, að áhöfnin yrði áfram á bátnum, færi í annað skiprúm eða afhendingartíminn yrði ákveðinn í samræmi við áhöfnina. Hins vegar sé það einsdæmi, að bátar séu afhentir strax. Það muni svo hafa verið um helgina 23. apríl sem hann hafi tilkynnt skipstjór- anum, að farið yrði á netaveiðar og yrði farið að undirbúa bátinn undir þær veiðar strax daginn eftir. Undirtektir skipstjórans hafi ekki verið góð- ar, en hann kveðst hafa sagt honum, að ekki væri um annað að ræða og skyldu skipverjar mæta til skips til að skipta um veiðarfæri. Hafi svo verið unnið við það 24. apríl. Hafi skipverjarnir rætt um þetta og tilkynnt, að þeir væru algerlega mótfallnir því að fara á netaveiðar. Hafi þeir þá sagt allir nema Magnús Óskar Ólafsson og matsveinninn, að ef ákveðið væri að senda bátinn á netaveiðar, þá mundu þeir hætta á bátnum. Hafi hann sagt Mangúsi og matsveininum, að þeir yrðu að ákveða, hvað þeir ætluðu 1160 að gera, og yrðu á að mæta til vinnu við að útbúa bátinn um morguninn. Við hina skipverjana kveðst Jón hafa sagt, að það væri allt í lagi, þótt þeir hættu á bátnum, og mundi hann reyna að fá aðra skipshöfn. Jón kveð- ur 8—10 menn vera á bátum af sömu stærð og v/s Sjóli, er þeir stunda netaveiðar. Hann kveðst á þessum tíma ekki hafa verið búinn að ákveða, hvert hann mundi senda bátinn á netaveiðar. Hann hafi strax daginn eftir auglýst eftir skipstjóra og skipshöfn. Hafi hann fengið skipstjóra, Steindór, og mann, sem átti að vera stýrimaður, en var réttindalaus, svo og mann, sem átti að vera vélstjóri, en skilaði sér ekki um borð, þegar til kom. Þá hafi hann einnig fengið tvo unglinga, en annar hafi mætt einu sinni og svo hafi hann ekki sést meir. Jón kveður nú nokkra aðilja hafa sýnt áhuga á að kaupa bátinn og hafi verið gengið frá kaupum við einn þeirra, Hjörleif Hallgríms. Hafi verið gerður skriflegur samningur og hafi kaupin gengið fljótt fyrir sig. Í upphaflegum texta samningsins hafi staðið, að báturinn yrði afhentur í apríl 1977, og muni það hafa stafað af því, að Hjörleifur hafi viljað fá bátinn strax, þar sem hann hafi verið að skila bát, sem hann var með. Muni skipasalinn hafa sett þetta inn í samninginn að beiðni Hjör- leifs. Jón kveðst hafa neitað þessu algerlega, enda hafi útborgun verið til- tölulega lítil auk þess sem besti vertíðartíminn var að fara í hönd svo og humarveiðitíminn. Hafi hann viljað draga að afhenda bátinn fram yfir humarveiðitímann, en hann sé fyrstu vikurnar í ágúst. Hafi því endanlegur afhendingartími verið miðaður við það. Hafi ákvæðinu um afhendingar- tíma Í samningnum verið breytt í samræmi við þetta, áður en skrifað var undir samninginn. Þegar hins vegar kom í ljós, að ekki fékkst áhöfn á bát- inn, hafi verið ákveðið að afhenda hann strax næstu daga og muni það hafa verið gert rétt fyrir mánaðamótin, fimmtudaginn 28. eða föstudaginn 29. apríl. Vitnið Steindór Arason kveður Jón Guðmundsson hafa ráðið sig til að sigla v/s Sjóla til Akureyrar og hafi Jón talað við sig 2—3 dögum áður en farið var norður. Auglýst hafi verið eftir áhöfn á bát til veiða í þorska- net. Hafi átt að gera bátinn út frá Norðurlandi, en útgerðarstaður hafi ekki verið ákveðinn. Hafi hann verið ráðinn þannig, að ef honum litist á hlutina fyrir norðan, þá gæti hann haldið áfram sem skipstjóri. Ekki kveðst Stein- dór muna, hvort Jón Guðmundsson hafi talað um það sérstaklega, að til stæði að selja bátinn, en hann hafi heyrt rætt um, að báturinn yrði seldur norður. Steindór kveður sér hafa skilist á heimamönnum, er báturinn kom norður, að búið væri að selja bátinn. Hafi sér þá strax orðið ljóst, að önnur útgerð og önnur skipshöfn mundi taka við bátnum. Hafi þá komið um borð það, sem eftir var af skipsthöfninni á v/s Gylfa Erni, en sá bátur hafi átt veiðarfæri í sjó. Steindór kveðst nú hafa farið eina veiðiferð þarna fyrir norðan með v/s Sjóla sem skipstjóri, en sér hafi ekki litist á útgerðina á 1161 bátnum. Hann hafi því eiginlega ekki farið þá ferð sem skipstjóri, heldur til að kynna skipstjóranum á v/s Gylfa Erni og skipshöfn þess báts ýmislegt um borð í v/s Sjóla. Ísleifur Haraldsson, sem var skipstjóri á v/s Sjóla, hefur skýrt svo frá, að í síðasta róðrinum fyrir 22. apríl hafi vinda bátsins bilað. Hafi þá verið haldið til Grindavíkur og hringt í útgerðarstjórann og hann spurður, hvað gera ætti. Hann hafi viljað fá bátinn til Hafnarfjarðar og hafi verið haldið Þangað. Fyrsta daginn, sem báturinn var í Hafnarfirði, hafi birst í Morgun- blaðinu auglýsing um, að báturinn væri til sölu og til afhendingar strax. Hann hafi rætt þetta við útgerðarstjórann næstu daga og hafi hann sagt, að lengi hefði veri reynt að selja bátinn og væri þetta gert til reynslu. Hafi svo verið unnið við viðgerð á vindu bátsins og hafi þeir skipverjarnir verið við bátinn, á meðan á því stóð. Útgerðarstjórinn hafi verið búinn að orða það, að netabátar fyrir norðan fiskuðu ágætlega. Föstudaginn 22. apríl hafi svo útgerðarstjórinn ákveðið að láta ljúka viðgerðinni um helgina og hafi hann sagst eiga von á manni til að skoða bátinn. Hafi hann talað um, að skynsamlegast væri að senda bátinn norður til veiða í net. Hafi skipverjar tekið dræmt í það. Kveðst Ísleifur hafa átt að hringja í útgerðarstjórann daginn eftir. Er þeir hafi talað saman laugardagskvöldið, kveður Ísleifur útgerðarstjórann hafa tilkynnt sér, að hann hefði ákveðið, að báturinn færi á net norður og ættu skipverjar að mæta til skips daginn eftir sunnudaginn 24. apríl til að taka upp botnvörpubúnaðinn og setja netabúnað um borð. Þeir hafi svo mætt á tilsettum tíma. Hafi allur botnvörpubúnaður verið tekinn í land, en netapallar og annar búnaður til netaveiða verið settur um borð. Útgerðarstjórinn hafi þá talað um, að ekki tæki nema svona 2 daga að búa bátinn til netaveiða. Þar sem hann hafi vitað, að áhöfnin var ófús að fara til netaveiða, enda komið fram undir vertíðarlok og aðrir báta að búa sig undir að taka upp netin, og þar sem útgerðarstjórinn hafi verið búinn að segja, að skipverjum væri frjálst að hætta án nokkurra eftirmála, kveðst Ísleifur hafa sagt, að sér fyndist eðlilegt, að þeir, sem æiluðu með bátnum til netaveiða, útbyggju hann til þeirra. Hafi útgerðarstjórinn þá sagt, að þeir, sem ekki mættu til vinnu morguninn eftir, á mánudegi, væru hættir. Sjálfur kveðst Ísleifur hafa sagt útgerðarstjóranum, að hann byggist ekki við að fara til netaveiða, en Magnús Óskar Ólafsson hafi sagst þurfa lengri umhugsunarfrest. Ísleifur kveðst svo hafa komið að bátnum rétt fyrir hádegi á mánudaginn ásamt vélstjóranum og hafi þá engan mann verið þar að sjá nema iðnaðarmenn. Vélstjórinn hafi lensað bátinn og unnið sín störf í vélarrúmi. Ísleifur kveður þá einnig hafa farið til Hafnarfjarðar þriðju- daginn 26. apríl og hafi iðnaðarmennirnir þá verið komnir langt með að ljúka við að setja upp netabúnaðinn. Hafi þeir sagt, að búið væri að selja bátinn og vildi kaupandinn fá bátinn útbúinn til netaveiða. Þarna hafi 1162 einnig verið staddur maður, sem síðar hafi reynst vera skipstjóri sá, sem sigldi bátnum til Akureyrar. Hafi hann haft eftir útgerðarstjóranum, að báturinn væri seldur til Akureyrar og hefði hann vitað um það kvöldið áður. Jafnframt hafi hann sagt bátinn fara beint til netaveiða, þegar norður kæmi. Kveðst Ísleifur þá ásamt vélstjóranum hafa tekið dót sitt og farið heim. Miðvikudaginn 27. apríl kveðst hann svo hafa fengið símskeyti þess efnis, að útgerðin áliti hann hættan á bátnum. Ísleifur kveðst hafa talað við formann sjómannadeildar Verkalýðsfélags Grindavíkur og hafi hann ekki talið þetta löglegt. Ekki kveðst Ísleifur hafa svarað skeytinu eða rætt við útgerðarstjórann. Hafi orðið að ráði, að Magnús Óskar Ólafsson fylgd- ist með, hvað væri að gerast, og skyldi hann fara með bátnum norður. Hann kveðst svo hafa farið með Magnúsi til Hafnarfjarðar og hafi þá tog- veiðibúnaðurinn, sem tekinn var í land, verið kominn um borð aftur, en net hafi engin sést. Vitnið Hjörleifur Hallgríms Herbertsson kveðst hafa keypt v/s Sjóla af stefnda. Hafi aðdragandinn verið sá, að hann hafi séð bátinn auglýstan í Morgunblaðinu í aprílmánuði 1977. Hann hafi svo af því tilefni hringt í þann aðilja, sem hafði bátinn til sölu, og innt eftir venjulegum upplýsing- um. Hafi þetta ekki verið löngu áður en kaupsamningur var undirritaður. Ekki hafi neitt verið endanlega ákveðið í þessu samtali annað en það, að hann hafi haft fullan hug á að kaupa bátinn eftir þeim upplýsingum, sem hann hafði fengið. Hann hafi svo ákveðið að fara til Reykjavíkur. Þar hafi hann rætt við Ólaf Stefánsson, sem veitt hafi frekari upplýsingar um bátinn og væntanleg kjör. Hafi Ólafur minnst á, að smávandkvæði væru í sam- bandi við söluna og mundi Jón Guðmundsson skýra frá þeim. Hjá Jóni hafi svo komið fram, að vandkvæði þessi væru í sambandi við áhöfnina, sem var á bátnum. Hafi Jón spurt, hvort hann vildi taka við áhöfn bátsins út löglegan uppsagnartíma, ef mennirnir vildu vera áfram. Að öðrum kosti gæti hann ekki svarað því strax, hvort afhending bátsins gæti farið fram strax eða ekki. Hallgrímur kveðst hafa talið það vel geta komið til greina. Það muni svo hafa verið 1—2 dögum áður en samningurinn var undirritað- ur sem hann hafi gefið ákveðið svar við því, að hann mundi taka við áhöfn- inni, ef á þyrfti að halda, og gæti hún verið áfram á bátnum. Hafi svo kaupsamningurinn verið undirritaður með þessu fororði. Ekki hafi verið ákveðinn neinn afhendingartími, en hann hafi farið fram á, að reynt yrði að leysa þetta mál sem fyrst, því fyrr sem hann fengi bátinn því betra. Hjörleifur kveðst hafa gert út annan bát, en búið hafi verið að leggja hon- um, því hann hafi verið ósjófær. Hafi einhverjir af áhöfn hans ætlað að koma yfir á v/s Sjóla, en ekki hafi legið ljóst fyrir, hvort allir kæmu eða hann missti einhverja þeirra. Hafi ýmislegt bent til, að menn, sem bjuggu í Vestmannaeyjum, færu af bátnum. Hjörleifur kveður afhendingartíma 1163 bátsins ekki hafa verið ákveðinn fyrirfram. Hann hafi svo verið látinn vita dag einn, að málin væru farin að skýrast og mundi liggja fyrir alveg á næstunni, hvort hægt væri að senda bátinn norður næstu daga. Hann hafi svo verið látinn vita, er báturinn var að leggja úr höfn í Hafnarfirði. Hafi Jón skýrt sér frá þessu og hvaða menn mundu verða með bátnum norður. Kveðst Hjörleifur ekki hafa spurt, hvort það væri fyrri áhöfn eða menn, sem hefðu verið fengnir til að sigla bátnum norður. Þegar svo báturinn kom til Akureyrar, hafi hann spurt tvo menn af áhöfn bátsins, sem sigldi honum norður, hvort þeir vildu vera áfram á bátnum. Hafi það verið skip- stjórinn og Magnús Óskar Ólafsson, sem hann hafi talið 2. vélstjóra. Hafi Magnús svarað því neitandi og borið við heimilisástæðum, en skipstjórinn hafi svarað, að þeir hefðu fyrst og fremst verið ráðnir til að sigla bátnum norður. Hjörleifur kveður róðra á bátnum svo hafa hafist fljótlega og hafi verið á honum sama áhöfn og verið hafði á bátnum, sem hann hafði gert út áður, nema hvað menn, sem voru frá Vestmannaeyjum, hafi fengið að fara úr skiprúmi að eigin ósk, áður en ráðningartíminn var út runninn. Hjörleifur kveðst hafa greitt mönnum þeim, sem sigldu bátnum norður, laun og einnig ferðakostnað þeirra frá Akureyri. Magnús Óskar Ólafsson hefur skýrt svo frá, að hann hafi byrjað störf á v/s Sjóla um 20. maí 1976 og hafi þá verið stundaðar humarveiðar. Bátur- inn hafi svo farið í slipp í desember og hafi skipverjar verið afskráðir, en þeir hafi hins vegar unnið við bátinn, þar sem hann var í slippnum, þar til hann fór á flot aftur í marsmánuði 1977. Hafi báturinn síðan stundað togveiðar. Um 14. apríl hafi togvindan bilað og hafi útgerðarstjórinn viljað fá bátinn til Hafnarfjarðar. Hafi verið unnið þar að viðgerð á togvindunni. Þegar viðgerðinni var að ljúka, hafi skipverjarnir farið að sjá auglýsingar um, að báturinn væri til sölu. Hafi skipverjar spurt útgerðarstjórann, hvort ætlunin væri að selja bátinn, en hann hafi svarað, að ætlunin væri að athuga söluhorfur á bátnum. Það muni svo hafa verið 19. apríl sem út- gerðarstjórinn hafi spurt skipverjana fjóra, hvernig þeim litist á að fara á veiðar í þorskanet norður á Eyjafirði, en hann hafi ekki verið búinn að minnast á þetta áður. Þeim hafi ekki litist of vel á þetta og spurt, hvort útgerðarstjórinn væri ákveðinn að senda bátinn á netaveiðar. Magnús kveður skipsfélaga sína hafa verið ákveðna að hætta strax, en hann hafi viljað vita, hvað úr þessu yrði, og hafi hann ekki neitað að vera áfram á bátnum. Um kvöldið þennan sama dag hafi þeim verið sagt að koma um borð og taka veiðarfærin upp úr bátnum. Þeir hafi gert það næsta laugardag. Sjálfur kveðst Magnús hafa mætt til skips tvisvar á dag til 27. apríl og hafi hann lensað bátinn og séð um vélarnar, sem verið hafi í gangi. Dagana 25. og 26. apríl hafi menn úr landi unnið við að setja upp neta- búnað í bátnum. Þeir skipverjarnir hafi spurt mennina, hvort báturinn væri 1164 að fara á netaveiðar, og hafi þeir játað því og sagt, að búið væri að selja bátinn. Þeir skipverjarnir hafi þá farið og spurt útgerðarstjórann, Jón Guð- mundsson, hvort búið væri að selja bátinn, en hann hafi svarað því neit- andi. Hafi þetta verið 25. apríl. Magnús kveðst svo hafa fengið skeyti frá stefnda, þar sem fram hafi komið, að þar sem hann hefði ekki mætt til vinnu undanfarna daga, þá væri talið, að hann væri hættur á bátnum. Hann hafi þá sent svarskeyti um hæl þess efnis, að hann hefði haft eftirlit með bátnum og teldi sig ekki hættan, en hann óskaði eftir lengri umhugs- unarfresti. Hafi hann svo fengið skeyti frá stefnda um að mæta til skips að kvöldi þess 27. apríl. Hann hafi svo mætt til skips um 15 mínútum fyrir brottfarartíma. Jón Guðmundsson útgerðarstjóri hafi þá sagt, að búið væri að selja bátinn og kæmi skipverjum það ekki við. Þar sem hann, þ. e. Magnús, teldi sig ráðinn á bátinn, þá skyldi hann koma sér að verki, því verið væri að leys landfestar. Magnús kveðst svo hafa farið með bátnum norður í land. Nýr skipstjóri hafi verið á bátnum og einnig hafi verið nýr vélstjóri. Þegar svo báturinn kom norður til Akureyrar, hafi hann fyrst hitt Hjörleif Hallgríms. Þar hafi verið fyrir hátt í fulla áhöfn á bátinn, en Hjörleifur hafi þó spurt þá, sem komu með bátnum, hvort þeir vildu vera áfram um borð. Hafi Hjörleifur sagst gera bátinn út, því að hann væri búinn að kaupa hann. Magnús kveðst þá hafa sagt, að hann teldi sig ekki lengur skráðan á bátinn og teldi hann sig lausan allra mála. Hann ætlaði ekki að ráða sig hjá Hjörleifi. Krafa stefnanda er byggð á því, að í sölu bátsins til Hjörleifs Hallgríms- sonar (sic) hafi falist einhliða, fyrirvaralaus og ólögleg uppsögn stefnanda úr starfi á v/s Sjóla. Er því haldið fram, að stefndi hafi ekki ætlað sér að gera bátinn út til netaveiða fyrir Norðurlandi og hafi bollaleggingar hans um það verið blekking, ætlaðar til að komast hjá lögboðnum og samnings- bundnum uppsagnarfresti. Hafi komið í ljós, að hinn 22. apríl hafi verið búið að ráða skipstjóra til að sigla bátnum til Akureyrar. Búið hafi verið að selja bátinn og átt hafi að afhenda hann strax. Eigi stefnandi því rétt á launum fyrir þriggja mánaða uppsagnarfrest skv. 13. gr., sbr. 34. gr. sjómannalaga. Samkvæmt kaupaskrá hafi kauptrygging á þessum tíma numið kr. 147.000 á mánuði, eða kr. 441.000 í þrjá mánuði. Til viðbótar þessu falli undir samningsbundið fastakaup, kr. 3.875 á mánuði, eða kr. 11.625 í þrjá mánuði. Þá eigi stefnandi rétt til orlofs skv. 7. gr. orlofslaga og 23. gr. kjarasamnings stýrimanna og hafi það numið 814% af öllum launum og nemi orlofsgreiðslur af framangreindum fjárhæðum því kr. 37.704. Nemi heildarkrafa stefnanda því kr. 490.329. Af hálfu stefnda kemur fram, að er stefnandi og aðrir skipverjar voru ráðnir á v/s Sjóla vorið 1977, hafi verið um það rætt, að fyrst yrði farið á togveiðar, en ef þær gengju ekki vel, mundi farið á netaveiðar, svo sem 1165 venja sé. Báturinn hafi því verið á togveiðum, en ekki humarveiðum, svo sem fram komi af hálfu stefnanda, er stefndi hafi hinn 23. apríl 1977 ákveð- ið að senda hann til netaveiða sökum lélegs afla á togveiðum. Sé ekkert í lögum eða kjarasamningum, sem banni útgerðaraðilja að breyta um veiði- aðferðir eða veiðisvæði. Þegar útgerðarstjóri stefnda hafi tilkynnt skip- stjóra, að skipta ætti um veiðarfæri, og skipverjar komu um borð í bátinn 24. apríl 1977, hafi þeir að einum undanskildum tilkynnt, að þeir væru hættir á skipinu, ef það færi á netaveiðar. Hafi skipverjum verið tjáð, að ef þeim snerist hugur og þeir vildu vera áfram á skipinu, skyldu þeir mæta til vinnu morguninn eftir, hinn 25. apríl. Fyrirsvarsmanni stefnda hafi ekki verið kunnugt um, að neinn skipverja hefði mætt til skips þann dag, og hafi hann því haft réttmæta ástæðu til að ætla, að þeir, þar á meðal stefn- andi, vildu ekki fara á netaveiðar og væru hættir á skipinu. Í hádegisútvarpi þann dag hafi því verið auglýst eftir skipshöfn og hafi Steindór Arason verið ráðinn skipstjóri á skipið og einnig hafi verið ráðinn Kristján Jónsson. Hafi þeir strax farið að vinna við að búa skipið til netaveiða ásamt mönnum frá skipasmíðastöð, sem þegar hafi verið byrjaðir á því verki. Þessir menn hafi hvorki séð stefnanda né neinn annan af fyrrverandi skipverjum mæta til vinnu við skipið, á meðan unnið var við að búa það til netaveiða. Að morgni 25. apríl hafi skipverjarnir verið búnir að fjarlægja persónulegar eigu sínar frá borði að undanskildum Ísleifi skipstjóra og Magnúsi Óskari Ólafssyni, sem höfðu skilið teppi og sæng eftir um borð. Af því, sem hér hefur verið rakið, sé ljóst, að alröng sé sú staðhæfing stefnanda, að honum hafi verið vikið úr starfi fyrirvaralaust. Staðreynd málsins sé sú, að stefn- andi hafi sjálfur sagt upp fyrirvaralaust og hafi fyrirsvarsmaður stefnda fallist á að hafa ekki uppi bótakröfu á hendur honum. Að því er varðar þá málsástæðu stefnanda, að bátur stefnda hafi verið seldur fyrirvaralaust 24. apríl 1977 og að sú sala hafi á einhvern hátt haft áhrif á mál þetta, þá er því haldið fram af hálfu stefnanda, að stefndi hafi um nokkra hríð verið að reyna að selja bátinn og hafi m. a. verið búið að auglýsa hann í dagblöðum. Hafi skipverjar spurt um það nokkrum sinnum, hvernig gengi að selja bátinn. Hinn 24. apríl hafi stefndi gert kaupsamning við Hjörleif Hallgríms, en þegar kaupsamningurinn var undirritaður, hafi verið óvíst um afhendingartíma og því hafi verið samið um, að afhending bátsins færi fram í síðasta lagi 15. ágúst 1977, en stefndi skyldi gera bátinn út, þar til afhending færi fram. Þegar svo í ljós hafi komið, að skipshöfnin hafi fyrrivaralaust sagt upp störfum 24. apríl og full skipshöfn hafi ekki fengist þrátt fyir tilraun til þess hinn 25. apríl, hafi skipið verið afhent kaupanda í Hafnarfjarðarhöfn 27. apríl, kl. 2000. Hafi stefnandi samþykkt ráðn- ingarslit gagnvart stefnda. Er sýknukrafa stefnda byggð á því, að stefnandi hafi sjálfur fyrirvaralaust sagt upp störfum hinn 24. apríl og hafi sú upp- 1166 sögn verið samþykkt af hálfu stefnda. Eigi stefnandi því ekki rétt til launa þeirra, sem hann gerir kröfu til, sbr. 2. mgr. 18. gr. laga nr. 67/1963. Verði hins vegar litið svo á, að fyrirvaralaus uppsögn stefnanda sé ekki sönnuð og um hafi verið að ræða fyrirvaralausa uppsögn af hálfu stefnda, þá er því haldið fram, að sú uppsögn hafi verið réttlætanleg með vísan til 33. gr. laga nr. 67/1963, þar eð stefnandi hafi ekki mætt til skips til vinnu, svo sem að framan sé rakið, og leiði það til sýknu. Í skipshafnarskrá bátsins frá 27. apríl 1977 kemur fram, að þann dag hefur Steindór Arason verið skráður skipstjóri á bátinn, Og einnig voru þá skráðir þrír menn aðrir á bátinn til að sigla honum til Akureyrar, en Þangað hafi báturinn verið seldur. Með auglýsingum í Mogunblaðinu 19. og 20. apríl 1977 var v/s Sjóli auglýstur til sölu og afhendingar strax. Með samningi, dags. 24. apríl, sem lagður hefur verið fram í málinu, keypti Hjörleifur Hallgríms v/s Sjóla af stefnda. Í upphaflegum texta samningsins hefur verið gert ráð fyrir, að báturinn yrði afhentur í apríl- mánuði, en í breyttri mynd er endanlegt ákvæði samningsins um afhend- ingartíma svohljóðandi: „Skipið afhendist í Hafnarfjarðarhöfn með full- gildu haffærisskírteini, og hefur kaupandi þegar skoðað skipið og allan búnað þess og sættir sig við það í hvívetna. Afhending fari fram 15/8 1977 eða fyrr, ef mögulegt er. Dragist afhending fram yfir 1/5, afhendist skipið í Akureyrarhöfn á kostnað seljanda.““ Stefndi auglýsti v/s Sjóla til sölu og til afhendingar strax. Hinn 24. apríl 1977 undirritaði fyrirsvarsmaður stefnda samning um sölu bátsins, og var kaupandinn Hjörleifur Hallgríms, útgerðarmaður á Akureyri. Þótt í upp- haflegum texta samningsins væri gert ráð fyrir því, að báturinn skyldi af- hentur í aprílmánuði, verður að leggja til grundvallar, að endanlega hafi verið samið um, að afhending skyldi fara fram fyrir 15. ágúst eða fyrr og ef afhending drægist fram yfir 1. maí, skyldi báturinn afhentur í Akureyrar- höfn á kostnað stefnda. Hefur Hjörleifur borið, að einhver vandkvæði hafi verið hjá stefnda í sambandi við áhöfn þá, sem á bátnum var. Hafi hann, þ. e. Hjörleifur, sagst mundu taka við áhöfninni og gæti hún verið áfram á bátnum, ef á þyrfti að halda. Bátur sá, sem Hjörleifur hafði gert út, var ósjófær, og hafði honum verið lagt. Fyrirsvarsmaður stefnda skýrði skipverjum á v/s Sjóla frá því, að hann ætlaði að senda bátinn til netaveiða fyrir Norðurlandi. Sendi hann stefnanda símskeyti, svo sem áður er rakið. Stefndi auglýsti eftir nýrri áhöfn á bátinn til netaveiða, en ekki bauðst nema hluti áhafnar á bátinn, sem náuðsynleg var til þeirra veiða, enda vart við því að búast, er svo langt var liðið á vetrarvertíð. Var síðan ráðin áhöfn á bátinn til að sigla honum til Akureyrar, og mun hafa verið um það rætt, að einhverjir af henni gætu orðið áfram á bátnum. Er báturinn kom til 1167 Akureyrar, kom um borð hluti áhafnar báts þess, sem Hjörleifur hafði gert út áður. Fór Steindór Arason, sem var skipstjóri á siglingu bátsins norður, eina veiðiferð með bátnum, eftir að norður kom, til að kynna nýju skips- höfninni ýmislegt um borð í bátnum. Þegar litið er á öll atvik málsins, þá þykir verða að leggja til grundvallar, að fyrirætlum fyrirsvarsmanns stefnda um að senda v/s Sjóla til netaveiða fyrir Norðurlandi, hafi verið sett fram til málamynda til að losna við skipverjana af bátnum, en fram er komið, að þeir voru mótfallnir því að fara til netaveiða. Féll undirbún- ingur bátsins til netaveiða saman við framkvæmdir við afhendingu bátsins til hins nýja eiganda. Þykir verða að leggja til grundvallar, eins og mál þetta liggur fyrir, að aðgerðir fyrirsvarsmanns stefnda hafi beinst að því að afhenda v/s Sjóla hinum nýja eiganda fyrir 1. maí 1977. Stefnandi var ráðinn til stefnda, og var honum óskylt að fylgja bátnum, er nýr eigandi tók við honum. Verður því litið svo á, að með þessum aðgerðum stefnda hafi verið rofið ráðningarsamband stefnanda við stefnda fyrirvaralaust og eigi stefnandi því rétt á launum umsaminn uppsagnarfrest skv. 3. mgr. 22. gr. kjarasamnings um kaup og kjör skipstjóra og stýrimanna á fiskiskipum, sbr. 34. gr. sjómannalaga, þ. e. í þrjá mánuði. Fjárhæð dómkröfu stefnanda hefur ekki sætt tölulegum andmælum, og verður hún því lögð til grundvallar óbreytt. Í stefnu hefur stefnandi krafist vaxta af stefnufjárhæðinni. Með víxan til ákvæða laga nr. 56/1979 um breytingu á lögum nr. 85/1936 þykir mega beita ákvæðum um dómvexti að kröfu stefnanda, þótt ekki hafi sú krafa komið fram í framhaldsstefnu og þótt sú breyting á kröfugerðinni hafi ekki verið samþykkt af hálfu stefnda, en ekki þykir unnt að dæma dráttarvexti samkvæmt reglum Seðlabanka Íslands. Samkvæmt þessu verða úrslit málsins þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 490.329 með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., með 169 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxt- um frá þeim degi til 1. september s. á., með 24% ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979 og með dómvöxtum skv. lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum málsins verður stefnda gert að greiða stefnanda málskostnað, sem ákveðst kr. 220.000. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt með- dómsmönnunum Guðmundi Hjaltasyni skipstjóra og Ragnari Bjarnasyni vélstjóra. Dómsorð: Stefndi, Sjólastöðin h/f, greiði stefnanda, Gunnari Sigurðssyni, kr. 490.329 með 13% ársvöxtum frá 1. maí 1977 til 21. nóvember s. á., 1168 með 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., með 24% ársvöxtum frá þeim degi til 21. desember 1979 og með dómvöxtum samkvæmt lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 220.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 17. maí 1983. Nr. 175/1982. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Erni Sigfússyni (Stefán Pálsson hrl.). Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/1974. Eignarupptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Máli þessu var skotið til Hæstaréttar með stefnu 25. júní 1982 að ósk ákærða. Því er af hálfu ákæruvaldsins áfrýjað til þyngingar. Ágrip barst Hæstarétti 18. febrúar sl. Fallast ber á það með héraðsdómara, að leggja beri til grundvallar skýrslu þá, sem ákærði gaf fyrir dómi 7. nóvember 1980 við rann- sókn málsins, og að eigi verði mark tekið á breytingu þeirri, er ákærði gerði á framburði sínum 13. janúar 1982. Auk þeirra atriða, sem greind eru í héraðsdómi, styðja skýrslur, sem Sigurður Jó- hannsson og Róbert Cassis gáfu fyrir rannsóknardeild lögreglunnar, þessa niðurstöðu, en þeir segjast báðir hafa keypt hass af ákærða. Sigurður skýrir svo frá í skýrslu 25. september 1980, að „fyrir þrem- ur vikum síðan hafi Örn verið efnislaus í um vikutíma, en síðan hafi hann aftur verið kominn með samskonar efni og fyrr,“ og 28. 1169 s. m. skýrir Róbert frá því að hann hafi um næstliðin mánaðamót séð hjá ákærða nokkuð stóran plastpoka nær fullan af hassdufti. Samkvæmt þessu verður að telja sannað, að ákærði hafi gerst sekur um brot þau, sem hann er ákærður fyrir, með þeirri athugasemd, að af þeim 500 gr sem ákærði kom fyrst með til Reykjavíkur og skiptust milli hans og Guðmundar Böðvarssonar, er óvíst, hvort meira en 235 gr hafi komið í hlut ákærða. Brot ákærða eru rétt færð til refslákvæða í héraðsdómi. Refsing ákærða þykir með hliðsjón af 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga hæfilega ákveðin 4 mánaða fangelsi og 20.000.00 króna sekt til ríkissjóðs. Greiðslufrestur sektar skal vera 4 vikur og vararefsing 30 daga fangelsi. Staðfesta ber þá niðurstöðu héraðsdóms, að gæsluvarðhaldsvist ákærða skuli dregin frá refsivist hans, með þeirri athugasemd, að gæsluvarðhaldið stóð yfir í 42 daga (26. september til 7. nóvember 1980), en ekki 44 daga, eins og í héraðsdómi segir. Í ákæru er þess krafist, að ákærði sæti „upptöku á efnum, áhöld- um og peningum, sem hald var lagt á við rannsókn málsins.“ Eins og krafa þessi er orðuð, samræmist hún eigi reglu 115. gr. laga nr. 74/1974 um skýra mörkun dómkrafna. Samkvæmt gögnum málsins var hald lagt á hass í 15 plastpokum að þyngd 26.8 g, box með efnisleifum, 144 bandaríkjadollara og 55.000 krónur, enn fremur seðlaveski og ýmiss konar skjöl, en engin áhöld, svo séð verði. Fyrir Hæstarétti hefur verið lýst yfir því af hálfu ákæruvalds, að einungis sé krafist staðfestingar á ákvæði héraðsdóms um upptöku, en fallið frá upptökukröfu að öðru leyti. Í þessu horfi þykir mega leggja dóm á kröfuna, og ber að staðfesta úrlausn héraðsdóms um hana. Staðfest verður ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað. Dæma ber ákærða til þess að greiða áfrýjunarkostnað, þar með tal- in saksóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 6.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Örn Sigfússon, sæti fangelsi 4 mánuði, og komi gæsluvarðhaldsvist hans 42 daga refsingunni til frádráttar. Ákærði greiði 20.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 30 74 1170 daga fangelsi í sektar stað, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku og greiðslu sakarkostnaðar skulu óröskuð. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Stefáns Pálssonar hæstaréttarlögmanns, 6.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms í ávana. og fíkniefnamálum 26. febrúar 1982. Ár 1982, föstudaginn 26. febrúar, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum í húsakynnum dómsins að Hverfisgötu 113, Reykjavík, af Þórði Þórðarsyni fulltrúa og þá upp kveðinn dómur í sakadómsmáli nr. 827/1981: Ákæruvaldið gegn Erni Sigfússyni. Málið, sem dómtekið var 16. febrúar síðastliðinn, er höfðað af ríkissak- sóknara með ákæru , útgefinni 17. september 1981, á hendur Erni Sigfús- syni, Hverfisgötu 78, Reykjavík, fæddum þar í borg 27. júní 1958, „fyrir brot á fíkniefnalöggjöfinni með því að kaupa á Spáni í júlí 1980 1 kg af hassi og flytja til landsins. Ákærði gróf 500 grömm í jörð á Egilsstöðum, en flutti strax 500 grömm til Reykjavíkur. Guðmundur Böðvarsson átti hlut í því efnismagni, og kom í hlut hans allt að 235 grömmum, en í hlut ákærða allt að 265 grömmum. Efnisskiptingin fór fram á heimili ákærða. Ákærði sótti seinna efnið til Egilsstaða. Seldi hann ýmsum af efninu, og má þar nefna allt að 50 grömmum til Sigurðar Jóhannssonar. Hafði ákærði drjúg- an hagnað af sölunni. Af efninu frá Egilsstöðum seldi hann 100 grömm, en 400 grömmum ráðstafaði hann skömmu fyrir handtöku sína í september 1980, og er óvitað, hvert þau lentu. Hald var lagt á $ 144.- og ísl. kr. 55.000.-.““ Ofangreind háttsemi er í ákæruskjali talin varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. nú lög nr. 60/1980, 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974, sbr. 2. tl. 5. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til að sæta upptöku á efnum, áhöldum og peningum, sem hald var lagt á við rannsókn málsins, samkvæmt 5. mgr. og 6. mgr. $. gr. nefndra laga nr. 65/1974 og til greiðslu alls sakarkostnaðar. 1171 Ákærði er sakhæfur, nánar, svo sem áður greinir, fæddur 27. júní 1958 í Reykjavík. Ákærði hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1974 í Reykjavík: Uppvís að broti á 244. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 9/1 1974. 1976 11/6 í Reykjavík: Dómur: 15 mán. fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga 1976 1/10 í Kjósarsýslu: Sátt, 12.000 kr. sekt fyrir brot á 2., sbr. 3. mgr. 25. gr. umferðarlaga og Í. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 3 mán. frá 1/10 1976. 1980 11/1 borgarréttur Oslóar: Dómur: 1.500 n. kr. sekt og 100 = 76 daga fangelsi fyrir brot gegn 2. og 3. mgr. 43. gr., sbr. 22. gr., sbr. 30. gr. laga um læknislyf og eiturefni, sbr. fyrirmæli um eiturlyf og 1. mgr. 43. gr., sbr. 22. gr. og 20. gr. sömu laga, 31. gr., sbr. 1. mgr. 22. gr. umferðarlaga og 333. gr., sbr. 62. og 1. mgr. 63. gr. hegningarlaga. MÁLSATVIK. Haustið 1980 stóð yfir hjá fíkniefnadeild lögreglu í Reykjavík rannsókn á fíkniefnainnflutningi og dreifingu nokkurra aðilja. Einn grunaðra var ákærði í máli þessu. Ákærði var handtekinn á heimili sínu að Hverfisgötu 78 hér í borg 25. september 1980. Á leið til yfirheyrslu á lögreglustöðina að Hverfisgötu 113 náði ákærði að hlaupast á brott frá lögreglu, en á hlaupunum tókst lögreglumanni að ná taki á jakka ákærða, en ákærði náði þá að afklæðast honum og hlaupast á brott. Í jakka ákærða fundu lög- reglumenn ætlað hass, er vó 26.8 grömm, vegið í umbúðum, sem voru 15 smáir plastpokar. Ákærði var stuttu síðar handtekinn aftur við komu á heimili sitt við Hverfisgötu. Við leit í vistarverum bróður ákærða, hvar ákærði að sögn föður hans hafði sofið nóttina áður í leyfisleysi, var lagt hald á box með ætluðum hassleifum, 144 bandaríkjadali, gamlar krónur 55.000 og fleira. Ákærði var yfirheyrður hjá fíkniefnadeild lögreglu í Reykjavík sama dag. Viðurkenndi hann þá, að hann neytti kannabisefna, ef sér væri boðin slík, en kvaðst ekki hafa keypt slík eða selt. Aðspurður neitaði hann að gera grein fyrir því, hvort hann hafi verið með fíkniefni í sínum fórum í dag fyrir handtöku. Ákærði var yfirheyrður hér í dómi daginn eftir og kvaðst þá útvega sér, er tækifæri byðist, örfá grömm af hassi (kannabisefnum) hverju sinni, en í undantekningartilvikum og þá eingöngu í greiðaskyni hafa átt milligöngu um útvegun kannabisefna frá þriðja aðilja til kunningja. 1172 Ákærði var sama dag og hér í dómi úrskurðaður í gæsluvarðahald í allt að 20 dögum vegna rannsóknar máls þessa. Þann 16. október sama ár var ákærði yfirheyrður hér í dómi, og vísaði ákærði þá til framburða sinna við lögregluyfirheyrslur á gæsluvarðhalds- tímanum, en kvaðst þó viðurkenna að hafa átt þau 15 grömm af hassi, er fundust við handtöku ákærða. Þá kvaðst ákærði einum til tveimur vikum áður hafa keypt lítilræði af hassi og marihuana og það verið efnið, sem fannst við handtöku. Gæsluvarðhald ákærða var hér í dómi og þann 16. október sama ár framlengt um allt að 15 dögum. Ákærði kom hér fyrir dóm samkvæmt eigin ósk 30. október sama ár og þá til þess að árétta, að hann mundi „ekki tjá sig neitt um málið.““ Sama dag kom ákærði aftur hér fyrir dóm ásamt Guðmundi Böðvars- syni, er þá sætti einnig gæsluvarðhaldi. Eftir að nefndur Guðmundur hafði lýst því yfir við ákærða, að hann hafi að fullu gert grein við ranngokn málsins fyrir samskiptum þeirra með fíkniefni og þar með talda Spánarferð á síðastliðnu sumri, þá kvaðst ákærði reiðubúinn að skýra rétt frá mála- vöxtum. Ákærði kvaðst í júlí síðastliðnum hafa haldið til Spánar til hasskaupa. Ákærði kvaðst hafa sammælst við Guðmund Böðvarsson um fjármögnun og skipulag ferðar og upphaflega verið ráðgert, að ákærði héldi til Malaga á Spáni og keypti þar hreina, en ódýra hassolíu. Ákærði kvaðst til farar hafa lagt gamlar krónur 700—-800.000 og Guð- mundur Böðvarsson með vissu gamlar krónur 900.000 kvöldið fyrir brott- för ákærða. Hins vegar kvaðst ákærði ekki með vissu muna, hvort nefndur Guðmundur hafi þess utan lagt til gamlar krónur 300.000 nokkrum dögum fyrr. Umsamið hafi verið, að ákærði fengi 15—20% af hlut Guðmundar fyrir áhættu og flutning, en ferða- og uppihaldskostnaður átt að skiptast að til- tölu við framlög ofangreind. Ákærði kvaðst síðan hafa haldið flugleiðis til Kaupmannahafnar á sunnudagsmorgni og líklega þann 20. júlí. Eftir stutta dvöl í Kaupmannahöfn kvaðst ákærði hafa haldið til Malaga á Spáni. Þar hafi reynst ókleift að útvega hassolíu og ákærði loks af sér ókunnum aðilja keypt nákvæmlega 500 grömm af hassdufti á samtals 60.000 peseta. Ákærði kvaðst hafa leynt hassinu í farangri sínum frá Malaga til Kaup- mannahafnar og þaðan til Færeyja flugleiðis, en frá Færeyjum til Seyðis- fjarðar sjóleiðis með Smyrli og loks haldið frá Egilsstöðum til Reykjavíkur. Daginn eftir heimkomu og á dvalarstað sínum við Hverfisgötu kvaðst ákærði ásamt Guðmundi Böðvarssyni hafa vigtað efnin og skipt. Hafi þá í hlut ákærða komið samtals 235 grömm, en þar af 33 grömm, eða þar 1173 um bil, gömul skuld Guðmundar við ákærða og flutningsþóknun áður- nefnd. Varðandi ráðstöfun ofangreinds efnis þá kvaðst ákærði á löngum tíma og reyndar allt fram á handtökudag hafa selt af hassinu nánast þeim aðilj- um, sem eftir leituðu, en flestum lítið. Ákærði kvað liðlega 20 grömm af hassinu hafa fundist í sínum fórum, en ákærði um stund komist undan á hlaupum og þannig náð að fleygja í salerni að Hverfisgötu 78 síðustu 10 grömmunum, rétt um það bil sem ákærði var handtekinn. Þess utan kvaðst ákærði hafa notað sjálfur nokkuð af ofangreindum efnishluta. Varðandi kaupendur efna af sér kvaðst ákærði í fjölmörgum afhending- um og yfirleitt gegn gjaldfresti hafa selt Sigurði Jóhannssyni samtals 30—40 grömm. Gæsluvarðhald ákærða var þann 31. október sama ár framlengt um allt að 7 dögum. Ákærði var yfirheyrður hjá fíkniefnadeild lögreglu í Reykjavík 5. nóvem- ber 1980 og honum þá bent á, að hann væri sakaður um frekari innflutning fíkniefna en að ofan greinir, og óskaði ákærði þá eftir umhugsunarfresti, en kvaðst síðan ekki vilja tjá sig frekar að sinni. Bróðir ákærða, Ingimund- ur Sigfússon, var síðan yfirheyrður hjá lögreglu og lýsti því yfir í viðurvist ákærða, að hann hafi bæði í yfirheyrslum hjá lögreglu og fyrir dómi tjáð sig um fíkniefnaviðskipti sín og ákærða og þar með tvær utanferðir ákærða í því sambandi. Eftir að nefndur Ingimundur vék frá, kvaðst ákærði reiðu- búinn að skýra frá sannleikanum í máli þessu. Ákærði kvaðst úr áðurnefndri Spánarferð hafa komið með samtals | kg af Marokko hassdufti. Er ákærði á heimleiðinni kom við á Egilsstöðum, hafi hann skipt efni þessu í tvo jafna hluta og grafið annan hlutann í jörðu í fjallshlíð fyrir ofan Egilsstaði, en efni verið í plastfötu. Ákærði kvaðst alfarið hafa átt efni þetta sjálfur, en skipting hins efnis- hlutans verið með þeim hætti sem áður greinir. Í lok ágúst kvaðst ákærði hafa ferðast „á puttanum““ til Egilsstaða að sækja efnið og flutt til Reykjavíkur. Lýsti ákærði för sinni og komu til Reykjavíkur um 30 klst eftir að hann lagði af stað. Kvaðst ákærði meðal annars minnast þess að hafa fengið far með bifreið með Y skrásetningar- númeri. Ákærði kvaðst hafa geymt efnið í plastpokum í handtösku og eftir komu til Reykjavíkur haldið með efnið að Hverfisgötu 78. Ákærði kvaðst telja, að 10 til 20 dagar hafi liðið, frá því hann kom með hass þetta til Reykjavíkur, þar til hann var handtekinn. Varðandi ráðstöfun þessa efnis þá kvaðst ákærði hafa verið búinn að selja um 100 grömm, er hann var handtekinn, en um 400 grömm hafi hann sturtað niður um salerni á heimili föður síns, er hann var handtekinn. 1174 Varðandi fjármögnun þessara kaupa kvaðst ákærði hafa haft utan með sér um 2.2 milljónir gamalla króna auk framlags nefnds Guðmundar, er áður greinir. Varðandi hass það, sem fannst í plastpokum í fórum ákærða við hand- töku, þá kvað ákærði það hass, er hann hafi verið að taka til baka, frá Sigurði Jóhannssyni. Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglu aftur daginn eftir og þá spurður nánar um fjármögnun ofangreindra fíkniefnakaupa. Ákærði kvað bróður sinn Ingimund hafa lánað sér gamlar krónur 600.000 til fararinnar gegn því, að hann fengi að minnsta kosti gamlar krónur 300.000 í vexti, en enn vanti gamlar krónur 300.000 á, að ákærði hafi gert full skil við Ingimund. Þá kvaðst ákærði hafa fengið lán að fjárhæð gamlar krónur 400.000 hjá Agli Stefánssyni og hann átt að greiða um gamlar krónur 200.000 í vexti, en enn ekki hafa gert upp við Egil að fullu. Ákærði skýrði í nefndri lögregluyfirheyrslu frá því að hafa af ofangreindu hassi selt nokkurt magn á Keflavíkurflugvöll og þá hvert gramm á 20—25 bandaríkjadali. Kvaðst ákærði hafa selt efni fyrir 120—160 dali á Kefla- víkurflugvelli og afrakstur þeirrar sölu verið í hillu eða á gólfi í herbergi bróður síns að Hverfisgötu 78, er ákærði var handtekinn. Ákærði var enn yfirheyrður hér í dómi 7. nóvember 1980 og bar þá á sama veg um ofangreint, utan hvað ákærði kvaðst ekki lengur halda því fram, að hann hafi við handtöku átt þess kost að skola nefndum óseldum 400 grömmum niður um salernisskál að Hverfisgötu 78. Hið rétta sé, að ákærði hafi komið hassinu til geymslu hjá aðilja, er hann muni aldrei upp- lýsa, hver sé. Þá kvaðst ákærði ekki geta vísað á eða afhent þessi efni og reyndar ekki vita, hvort þau séu enn til staðar, en hins vegar gera sér ljóst, að úr því sem komið sé væri sér fremur í hag að geta afhent lögreglu efnið og gera sitt til þess, að svo geti orðið. Gekk ákærði laus úr gæsluvarðhaldi sama dag. Er ákærði kom hér fyrir dóm 13. janúar 1982, breytti ákærði framburði sínum á þá leið, að hann hafi í margnefndri Spánarferð aðeins fest kaup á 500 grömmum af hassi, en ekki 1 kg, eins og hann hafi áður skýrt frá. Hafi því frásögn sín um 500 grömm af hassi, er hann gróf í jörðu á Egils- stöðum, verið uppspuni. Er ákærði var inntur eftir ástæðum þessa breytta framburðar, þá kvaðst ákærði hafa gripið til þess ráðs á 40. degi gæsluvarðhaldsvistar sinnar að ljúga upp sökum á sjálfan sig til þess að sleppa úr varðhaldi. Í þessu sama þinghaldi lýsti ákærði því yfir varðandi ráðstöfun sína á þeim 235 grömmum, er í hlut ákærða hafi komið við skiptingu efna, að hann hafi haft til eigin neyslu stóran hluta þess, um 50 grömm hafi ákærði 1175 selt ýmsum aðiljum gegn endurgjaldi, þar af um 15 grömm til Sigurðar Jóhannssonar, en sumt farið forgörðum. Varðandi haldlagða 144 bandaríkjadali kvaðst ákærði telja þá söluand- virði fíkniefna, en varðandi gamlar krónur 55.000 þá kvaðst ákærði ekki vita til þess, að þær væru söluandvirði fíkniefna. Guðmundur Böðvarsson, fæddur 1. mars 1958, var yfirheyrður hér í dómi 25. og 29. október 1980, þá í gæsluvarðhaldi vegna rannsóknar máls þessa. Nefndur Guðmundur bar mjög á sama veg og ákærði um aðdraganda og framgang hasskaupaferðar ákæra til Spánar í júlí sama ár. Kvaðst Guðmundur hafa lagt til farar nálægt 1.000.000 gamalla króna og ákærði svipað. Hafi ákærði að sögn keypt 500 grömm af hassdufti, en eitthvað af efni farið til einkanota ákærða og efni það, sem til skipta milli þeirra hafi komið, verið 440 grömm og hvor fengið 220 grömm. Hafi vigtun og skipting efna farið fram í herbergi bróður ákærða að Hverfisgötu 78. Í framburði nefnds Guðmundar hjá lögreglu 6. og 10. október sama ár kemur fram, að bróðir ákærða hafi ekki verið viðstaddur nefnda vigtun, en hann þó verið í íbúðinni. Lýsti Guðmundur svo, að efnið hafi verið í 6—8 plastpokum. Ingimundur Sigfússon, fæddur 2. september 1962, var yfirheyrður hjá fíkniefnadeild lögreglu í Reykjavík 29. september 1980 og hér í dómi 31. október 1980. Framburður nefnds Ingimundar hér í dómi 31. október 1980 var svohljóðandi, en hér þykir ástæða til að taka framburðin beint upp: „Mætti kveðst vera bróðir Arnar Sigfússonar og vita um hans veru í gæsluvarðhaldi, enda að Hverfisgötu 78 hér í borg búið í sama herbergi og áðurnefndur Örn, þar til sá var handtekinn seint í sept. s. 1. Vegna þessa nábýlis kveðst mætti ekki hafa komist hjá að sjá og vita um hassmeðhöndlun bróður síns og þannig vita, að hann fór tvær ferðir til Spánar s. 1. sumar og haust og kom úr hvorri með svipað magn af hass- dufti, eða 400—500 gr, sem mætti kveðst hafa séð Örn handfjatla í ofan- greindu herbergi. Mætti telur fyrri ferð hafa byrjað í júlí s. 1. og að sögn Arnar tímavið- miðun í því sambandi, að þegar Örn var á Keflavíkurflugvelli á útleið, hafi lögregla gert húsleit að Sóleyjargötu 19, þar sem Örn dvaldi oft vegna vin- fengis við stúlku þar búandi. Leit þessi hafi verið tengd innbroti í skartgripaverslun Jóhannesar Norð- fjörð. Mætti kveðst eftir komu Arnar að utan hafa orðið vitni að vigtun Arnar á 400—500 gr af hassdufti í ofangreindu herbergi og þar jafnframt verið viðstaddur e-n kunningi Arnar, um 1.85 cm á hæð með dökkt meðal- sítt hár. Síðari ferðina hafi Örn farið um 3—-4 vikum eftir heimkomu úr hinni fyrri. Þessi síðari ferð hafi átt að taka eina viku, en í reynd orðið lengri, 1176 eða 2—3 vikur, og Örn þá frá Spáni komið um Kaupmannahöfn og Færeyj- ar, en þaðan með Smyrli hingað til lands. Áður hafi Örn rætt um að fá vinstúlku sína, Ólínu Águstsdóttur, til farar, en síðar hafi Örn sagt mætta, að stúlka þessi hafi gugnað á því. Mætti kveðst hafa séð Örn og að Hverfisgötu 78 vigta hassduft úr þessari ferð í litla plastpoka og heildarmagn sýnst mjög svipað og úr fyrri ferð. Mætti segir mjög líklegt, þótt hann vilji ekki fullyrða með öruggri vissu, að sami piltur og áður er nefndur hafi verið viðstaddur þessa vigtun einnig. Mætti kveðst áætla, að Örn hafi komið úr þessari síðari ferð tveim vikum eða jafnvel skemur fyrir handtöku og því telji mætti næsta víst, að Örn við þessa handtöku hafi átt verulegan hluta efna ósnertan. Mætti segir fullvíst, að um tvær ferðir Arnar hafi verið að ræða, en kveðst ekki vita um fleiri ferðir. Mætti segir Örn á tímabili hafa geymt efni úr báðum ofangreindum ferð- um að Hverfisgötu 78, en nokkru fyrir handtöku sagt mætta, að hann hefði þá flutt efni „, á öruggan stað,'' sem mætti kveðst ekki um vita, en benda á, að Örn hafi á tímabili jafnframt búið að Sóleyjargötu 19 með stúlku, er Þuríður heiti. Mætti bætir við, að Örn hafi á tímabili s. 1. sumar starfað á vegum félags einstæðra foreldra og þá verið að safna fé til áðurnefndrar fyrri ferðar.“ Sigurður Jóhannsson, fæddur 2. október 1950, bar hér í dómi 26. sept- ember 1980 að hafa í mörgum afhendingum undanfarnar vikur af Erni Sig- fússyni keypt samtals 40—50 grömm af hassi og síðasta afhending, nánar 10 grömm, orðið síðastliðinn sunnudag. Þá kvaðst nefndur Sigurður hafa séð í fórum ákærða plastpoka með hassdufti um “ lítra að rúmmáli. Róbert Cassis, fæddur 25. janúar 1964, bar í lögregluyfirheyrslu 28. sept- ember 1980 að hafa næstu vikur þar á undan ítrekað af ákærða keypt lítil- ræði af hassefnum og við eitt slíkt tækifæri séð „, nokkuð stóran plast- poka,“ er verið hafi „nær fullur af hassdufti,““ og viðstaddur verið Sig- urður Jóhannsson. NIÐURSTÖÐUR. Ákærði viðurkenndi við rannsókn málsins alla þá háttsemi, er í ákæru- skjali greinir, með því fráviki þó, að í ákæruskjali, sem annars virðist byggt á játningum ákærða, hafi víxlast tölur um efnismagn, er í hlut ákærða og nefnds Guðmundar kom við efnisskiptingu að Hverfisgötu 78 hér í borg. Samkvæmt því komu í hlut ákærða 235 grömm. Ekki þykir verða gengið út frá meira efnismagni til nefnds Guðmundar en hann hefur gengist við, eða 220 grömmum. Að öðru leyti eru framburðir ákærða og nefnds Guð- mundar samhljóða. Þá er framburður ákærða um sölu efna til Sigurðar 1177 Jóhannssonar studdur framburði nefnds Sigurðar. Ekki liggur þó fyrir í málinu, að ákærði hafi haft drjúgan hagnað af sölu efna. Varðandi framburð ákærða um, að hann hafi grafið í jörðu 500 grömm af hassi á Egilsstöðum og síðar sótt og flutt til Reykjavíkur, sölu um 100 gramma og síðan að hann hafi komið um 400 grömmum af þessu efni í vörslu hjá þriðja aðilja, er ákærði neitaði að nafngreina, þá er þessi játning ákærða að hluta til studd framburði bróður ákærða, Ingimundar Sigfús- sonar. Nefndur Ingimundur Sigfússon bar hér í dómi, að ákærði hafi farið tvær ferðir utan til hasskaupa og í síðara tilvikinu komið hingað til lands með Smyrli. Kvaðst nefndur Ingimundur hafa orðið vitni að vigtun ákærða á 450—500 grömmum af hassdufti úr þeirri fyrri í herbergi Ingimundar að Hverfisgötu 78 og að lokinni þeirri síðari séð ákærða á sama stað vigta hassduft í litla plastpoka og heildarmagn virst það sama og úr þeirri fyrri. Hafi þetta verið um tveimur vikum fyrir handtöku ákærða. Þá kvað Ingi- mundur ákærða hafa sagt sér nokkrum dögum fyrir handtöku, að hann hafi flutt efni á „„öruggan stað““, sem Ingimundur kvaðst ekki vita, hver hafi verið. Þá þykir renna stoðum undir frásögn Ingimundar, að við hand- töku hafði ákærði í sínum fórum hassduft í litlum plastpokum, og ber tíma- setningu Ingimundar saman við austurferð ákærða. Er ákærði kom hér fyrir dóm 13. janúar síðastliðinn, breytti hann fram- burði sínum á þá leið, að hann hafi aðeins flutt 500 grömm af hassi hingað til lands í umrætt sinn og framburður sinn um 500 grömm af hassi, er hann hafi grafið í jörðu, væri uppspuni, en hann hafi gripið til þess ráðs að ljúga á sig sökum til þess að losna úr gæsluvarðhaldi. Þá breytti ákærði og framburði sínum um selt efnismagn og kvaðst nú aðeins hafa selt um 50 grömm ýmsum aðiljum gegn endurgjaldi, þar af um 15 grömm til Sig- urðar Jóhannssonar, en sumt farið forgörðum. Er ákærði kom fram með hinn breytta framburð, var liðið talsvert á annað ár, frá því játning ákærða kom fram, án þess að ákærði gerði reka að því að leiðrétta fyrri framburð, ef rangur var, en ákærði kom tvívegis fyrir dóm áður eftir birtingu ákæru. Að öllu ofanrituðu athuguðu og virtu verður ekki tekið mark á hinum breytta framburði ákærða, er fram kom hér í dómi 13. janúar síðastliðinn, og með vísan til framanritaðs þannig talið sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þá háttsemi, er réttilega í ákæruskjali greinir, með ofangreindu fráviki um efnismagn það, er í hlut ákærða og nefnds Guðmundar kom við skiptingu efna á heimili ákærða, og þá verður ekki lagt til grundvallar, að ákærði hafi haft drjúgan hagnað af sölu efna. Telst þannig sannað, að ákærði hafi keypt á Spáni í júlí 1980 1 kg af hassi og flutt hingað til lands. Ákærði gróf 500 grömm í jörð á Egilsstöð- um, en flutti strax 500 grömm til Reykjavíkur. Guðmundur Böðvarsson 1178 átti hlut í því efnismagni á móti ákærða, og komu í hlut nefnds Guðmundar 220 grömm, en efni að öðru leyti eign ákærða. Ákærði sótti seinna efnið til Egilsstaða. Seldi hann ýmsum af efninu og þar á meðal allt að 50 grömm- um til Sigurðar Jóhannssonar. Af efnum frá Egilsstöðum seldi ákærði 100 grömm, en 400 grömmum ráðstafaði hann skömmu fyrir handtöku sína í september 1980, og er ekki vitað, hvert þau lentu. Ofangreind háttsemi er í ákæruskjali réttilega talin varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. nú lög nr. 60/ 1980, 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkni- efna nr. 390/1974. Tilvísun til 2. töluliðs 5. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 er hins vegar óþörf. Hefur ákærði samkvæmt ofansögðu unnið til refsingar. Refsingu ákærða ber samkvæmt ofanskráðu að tiltaka með hliðsjón af 71. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærði hefur áður hlotið dóm fyrir fíkniefnabrot, en ákærði var þann 11. janúar 1980 í borgarrétti Oslóar dæmdur í 1.500.00 norskra króna sekt og 100 daga fangelsi fyrir brot gegn 2. og 3. málsgrein 43. gr., sbr. 22. gr., sbr. 30. mgr., laga um læknislyf og eiturefni, sbr. fyrirmæli um eiturlyf og 1. mgr. 43. gr., sbr. 22. gr. og 20. gr. sömu laga, 31. gr., sbr. 1. mgr. 22. gr. umferðarlaga og 333. gr., sbr. 62. og 1. mgr. 63. gr. hegningarlaga. Verður því refsing ákærða ákveðin með hliðsjón af 5. tölulið 1. máls- greinar 70. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Að öllu ofanskráðu athuguðu og virtu þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 5 mánuði. Með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 þykir rétt, að til frádráttar ofangreindri refsivist komi gæsluvarðhaldsvist ákærða við rannsókn málsins, eða 44 dagar. Samkvæmt ofansögðu og með vísan til 141. gr. laga nr. 74/1974 ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar af kr. 3.000.00 í réttar- gæslulaun og kr. 4.500.00 í málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, Stefáns Pálssonar hæstaréttarlögmanns. Með vísan til 5. mgr. og 6. mgr. $. gr. laga nr. 65/1974 ber að dæma ákærða til að sæta upptöku á 144 bandaríkjadölum til ríkissjóðs og 26.8 grömmum af hassi í plastumbúðum og hassleifum í plastöskju til eyðingar. Dómsorð: Ákærði, Örn Sigfússon, fæddur 27. júní 1958, sæti fangelsi í 5 mán- uði. Refsivist til frádráttar komi 44 daga gæsluvarðhaldsvist ákærða. Upptækir til ríkissjóðs skulu 144 bandaríkjadalir, en til eyðingar 26.8 grömm af hassi í plastumbúðum og hassleifar í plastöskju. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar af kr. 3.000.00 í réttargæslu- 1179 laun og kr. 4.500.00 í málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, Stefáns Pálssonar hæstaréttarlögmanns. Fimmtudaginn 19. maí 1983. Nr. 66/1981. Gunnar Ólafsson á Co. h/f (Jón Hjaltason hrl.) gegn Vestmannaeyjakaupstað. (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Lóðarleiga. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr og Guðmundur Jónsson og Gaukur Jörundsson og Guðmundur Skaftason, settir hæstaréttardómarar. Áfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 2. mars 1981. Hann krefst þess, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda og að stefndi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og honum tildæmdur málskostnaður fyrir Hæstarétti. Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Samkvæmt meginreglu 2. málsgr. 2. gr. laga nr. 75/1917 var eig- anda lóðar þeirrar, er í málinu greinir, heimilt að krefjast mats á leigugjaldi eftir lóðina, en leigusamningar áttu að gilda um óákveð- inn tíma og voru óuppsegjanlegir. Lög nr. 22/1960 og ákvæði afsals til stefnda á grundvelli þeirra laga verða ekki skýrð svo, að með þeim hafi þessi réttur lóðareiganda verið skertur. Eins og nánar er rakið í hinum áfrýjaða dómi, reisir stefndi kröfu sína um hækkun leigugjalds á matsgerð dómkvaddra manna frá 22. nóvember 1969. Í matsbeiðni var miðað við, að matsmenn mætu leigugjald samkvæmt 2. málsgr. 2. gr. laga nr. 75/1917, og er til 1180 þess vitnað í mátsgerðinni. Þykir eftir atvikum mega leggja niður- stöðu matsgerðar þessarar til grundvallar hækkun á leigugjaldi, eins og krafist hefur verið, en aðfinnsluvert er, að matsmenn voru ekki kvaddir fyrir dóm til að staðfesta matsgerðina, er hafði verið mót- mælt sem óstaðfestri af hálfu áfrýjanda. Samkvæmt því, er að framan greinir, ber að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms um viðurkenningu á rétti stefnda til hækkunar lóðar- leigu. Staðfesta ber málskostnaðarákvæði héraðsdóms. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, 10.000.00 krónur. Mál þetta var höfðað í héraði með stefnu 25. ágúst 1971. Það var tekið til dóms að undangengnum munnlegum málflutningi 17. maí 1973. Síðan var eigi afhafst neitt í málinu, fyrr en það var tekið upp að nýju 4. september 1980. Er þessi málsmeðferð vítaverð, en þar er eigi við dómara þann að sakast, er dæmdi málið að lokum í héraði. Dómsorð: Viðurkenndur er réttur stefnda, Vestmannaeyjakaupstaðar, til að hækka leigugjald eftir lóð þá, er í málinu greinir, í 0.10 nýkrónur á fermetra á ári frá og með 1971 að telja. Málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms er staðfest. Áfrýjandi, Gunnar Ólafsson á Co. h/f, greiði stefnda, Vest- mannaeyjakaupstað, 10.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 10. febrúar 1981 Mál þetta, sem tekið var til dóms 30. f. m., hefur Vestmanneyjakaup- staður höfðað hér fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 25. ágúst 1971, að undangenginni sáttakæru, útgefinni 22. júlí 1971, birtri 23. júlí s. á., á hendur firmanu Gunnari Ólafssyni á. Co. h/f, Vestmannaeyjum. Mál þetta, sem upphaflega var tekið til dóms að undangengnum munnlegum málflutningi 17. maí 1973, var endurupptekið 4. september 1980, þar sem dómur hafði aldrei gengið í málinu. Var það gert með fullu samkomulagi aðilja, og lágu þá fyrir í málinu öll gögn þess, þau sömu og 1181 lágu fyrir við dómtöku 17. maí 1973. Aðiljar hafa síðan aflað frekari gagna í málinu. Í þinghaldi 17. desember sl. gerði lögmaður stefnda, Gunnars Ólafssonar ér Co. h/f, sjálfstæða kröfu um frávísun málsins, og var málið munnlega flutt um frávísunarkröfuna í því sama þinghaldi. Með úrskurði, uppkveðn- um 19. desember sl., var frávísunarkröfunni hrundið, en ákvörðun um máls- kostnað látin bíða væntanlegs efnisdóms í málinu. Með stefnu, útgefinni 13. desember 1971, en birtri 14. desember 1971, höfðaði stefndi, Gunnar Ólafsson á Co. h/f, gagnsök í málinu. Í þinghaldi 8. júní 1972 krafðist lögmaður gagnstefnda, Vestmannaeyja- kaupstaðar, frávísunar gagnsakarinnar, og fór fram munnlegur málflutn- ingur um frávísunarkörfuna 15. september 1972. Með úrskurði þess dóm- ara, er þá fór með málið, var frávísunarkröfu gagnstefnda hrundið, en ákvörðun um málskostnað látin bíða efnisdóms í málinu. Munnlegur mál- flutningur um efnishlið málsins fór síðan fram 17. maí 1973, en efnisdómur gekk aldrei í málinu, eins og að framan greinir. Fyrir munnlegan málflutning 30. janúar sl. var gagnsökin með bókun í þingbók einhliða hafin, en stefnda í gagnsök, Vestmannaeyjakaupstað, ákvarðaðar kr. 800.00 í ómaksbætur. Dómkröfur stefnanda, Vestmannaeyjakaupstaðar, eru þær, að stefndi verði dæmdur til að hlýta því, að endurgjald eftir svonefnda Tangalóð, sem firmað hefur á leigu hér í Vestmannaeyjum, verði frá og með árinu 1971 að telja hækkað í kr. 10 per fermertra á ári, einnig til greiðslu mats- kostnaðar, kr. 15.500, og greiðslu málskostnaðar að mati dómsins. Í munn- legum flutningi málsins lýsti stefnandi því yfir, að hér væri átt við gamlar krónur, enda væru dómkröfur þær sömu og í stefnu greindi og á engan hátt verið að hækka kröfurnar. Stefndi gerir hins vegar þær dómkröfur, að stefndi verði algerlega sýkn- aður af öllum kröfum stefnanda og stefnanda verði dæmt að greiða stefnda hæfilegan málskostnað eftir mati réttarins. Dómari sá, sem mál þetta dæmir, fékk málið til meðferðar í júnímánuði 1980. Sættir hafa ítrekað verið reyndar, en jafnan reynst árangurslausar. I. Málavextir. Málavöxtum þykir mega lýsa þannig: Með þremur óuppsegjanlegum erfða- festusamningum frá árunum 1910, 1911 og 1924, sbr. breytingarsamning frá árinu 1939, fékk stefndi svonefnda Tangalóð hér í Vestmannaeyjum að erfðafestu. Umrædd lóð, sem taldist við útgáfu stefnu verða 5976.2 m?, en telst nú, sbr. dskj. 30, vera 5045.2 m?, liggur norðan Strandvegar að Básaskersbryggju, austan Skildingavegar og vestur undir Skólaveg hér í 1182 Vestmannaeyjum. Með beiðni, dags. 26. september 1969, dskj. 4, fór stefn- andi fram á það við bæjrfógetann í Vestmannaeyjum, að dómkvaddir yrðu tveir hæfir og óvilhallir menn til þess að meta, hvað væri hæfilegt afgjald á ári af framangreindri lóð. Í matsbeiðninni kemur þetta m. a. fram: „„Leigugjaldið fyrir ofangreinda lóð hefur um margra áratuga skeið verið óbreytt kr. 175.00 á ári (gkr. aths. dómara). Vegna stórfelldra verðlagsbreytinga, sem orðið hafa í landinu, síðan leigu- gjaldið fyrir umrædda lóð var upphaflega ákveðið, hefur bæjarstjórn Vestmannnaeyja talið eðlilegt að hækka leigugjaldið fyrir lóðina sem og aðrar lóðir, sem svipað stendur á um. Samþykkti bæjarráð Vestmannaeyja á fundi sínum 4. des. 1967, að leigu- gjald fyrir lóðir í eigu kaupstaðarins skyldi hækka í kr. 5.00 pr. fermetra (gkr. aths. dómarans), þar sem um verzlunar- og atvinnufyrirtæki hvers konar væri að ræða. Fellur framangreind lóð firmans Gunnar Ólafsson á Co h.f. undir þessa samþykkt, sem staðfest var af bæjarstjórn Vestmannaeyja á fundi hennar 29. des. 1967. Samkvæmt ofangreindri samþykkt skyldi ársleiga fyrir ofangreinda lóð vera kr. 28.475.00 ($ kr. x $.695 ferm.) (gkr. aths. dómarans). Firmað hefur hins vegar neitað að hlíta þessari hækkun á afgjaldi lóðar- innar og mótmælt rétti kaupstaðarins til þess að hækka það. Er því kaup- staðurinn til þess knúinn að skjóta til dómstólanna ágreiningi þessum um rétt hans til hækkunar á afgjaldinu.““ Þann 29. september 1969 dómkvaddi bæjarfógetinn í Vestmannaeyjum Þá Ólaf Á. Kristjánsson húsasmíðameistara og Pál Þorbjörnsson kaup- mann, báða búsetta í Vestmannaeyjum, til að framkvæma hið umbeðna mat. Matsmaðurinn Ólafur Á. Kristjánsson er nú búsettur í Reykjavík, en matsmaðurinn Páll Þorbjörnsson er látinn. Með bréfi, dagsettu 7. nóv. 1969, sendi stefnandi matsmönnunum upp- drátt af „„Tangalóðinni““, gerðan 1. nóv. 1969 af Ólafi Gunnarssyni, þá- verandi bæjarverkfræðingi, stækkaðan eftir myndmældu korti, sem For- verk h/f gerði 1963— 1964. Þá segir í bréfi þessu: „„Svo sem fram kemur á uppdrættinum, er stærð þeirrar lóðar, er matsþoli nú hefur afnot af og meta skal leigugjald eftir, u. þ. b. 5.976,2 ferm. Ólafur Gunnarsson, bæjarverkfræðingur, er að sjálfsögðu reiðubúinn að gefa þær skýringar á uppdrættinum, sem þér teljið nauðsynlegar og hann getur gefið.““ Uppdráttur sá, sem hér er minnst á, hefur ásamt öðrum þeim skjölum, sem matsmenn skiluðu til matsbeiðanda með matsgerðinni, verið lagður fram sem dskj. nr. 4, en matsgerðin er svohljóðandi: 1183 „„Hinn 29. sept. vorum við undirritaðir í bæjarþingi Vestmannaeyja að beiðni Vestmannaeyjakaupstaðar dómkvaddir til að meta, hvað væri hæfi- legt árgjald á ári af svokallaðri Tangalóð, sem talin er 5695 m? að stærð. Undirbúning að matinu hófum við þegar, að fenginni dómsgerðinni, með því að leggja drög að öflun ýmsra upplysinga, er að gagni mættu koma við matið. Hinn 25. okt. s. 1. voru mættir á fundi með okkur Óttar Yngvason lögfr. vegna Vestmannaeyjakaupstaðar, Ólafur Gunnarsson, verkfr., Jónas Jóns- son forstj. og Jón Hjaltason hrl. vegna Gunnar Ólafsson á. Co. h. f. Á fundinum var dómkvaðning matsmanna lögð fram og einnig upplýs- ingar frá skrifstofu Samb. ísl. sveitarfélaga um lóðarleigur á nokkrum stöð- um á landinu. Umboðsmenn gerðarþola mótmæltu því, að matið færi fram, þar eð ekki lægi fyrir neinn uppdráttur af lóðinni, er sýni rétta lóðarstærð eins og hún væri í dag. Auk þess mótmæltu þeir matinu sem óviðkomandi Gunnari Ólafssyni ér Co. h.f., þar eð engin uppsögn hefði farið fram á lóðarsamn- ingi, enda engin heimild til uppsagnar, þar eð landið er leigt á erfðafestu, né nein hækkunarheimild á eftirgjaldi. Umboðsmaður Vestmannaeyjakaupstaðar hélt fast við lóðarstærðina 8440 m? að frádregnu því, sem látið hefur verið af hendi, um það bil 2745 mí, og vísaði til 2. mgr. 2. gr. laga nr. 45, 1917 um matsheimilid og krafðist þess, að matið færi fram. Hinn 19. nóv. s. l. voru svo matsmenn enn á fundi og auk þeirra allir sömu menn og á fundinum 25. okt. s. Í. Lagt var fram á fundinum bréf ásamt uppdrætti af lóðinni, og segir í brefinu, að samkv. uppdrættinum sé stærð þeirrar lóðar, er meta skuli, 5976 m?. Ennfremur voru lagðar fram upplýsingar um lóðarleigur í Kópavogi, Hafnarfirði og Akranesi. Þá var skýrt frá upplýsingum samkv. veðmála- bókum um, að hinn 12. maí 1964 hefði Gunnar Ólafsson £ Co. h. f. selt Bátaábyrgðarfélagi Vestmannaeyja 317,5? af lóðinni fyrir kr. 150.000.00 (gkr. innskot dómarans). Umboðsmenn gerðarþola ítrekuðu mótmæli sín frá 25. okt. s. |. Þá gerðu þeir þá kröfu, ef matið allt að einu færi fram, að undanskildir yrðu í matinu þeir 7927, sem á uppdrættinum eru merktir sem óteknir undir vegi. Umboðsmenn gerðarbeiðanda héldu fast við kröfu sína um, að matið færi fram. Upplýst er, að 27. janúar 1965 ákvað Hafnarnefnd Vestmannaeyja, að lóðarleigur skyldu vera kr. 5.00 (gkr. innskot dómarans) á m? á ári frá 1. jan. 1965. Þá liggja fyrir í málinu upplýsingar um, að á sambærilegum stöðum á 1184 landinu eru hafnarlóðir leigðar fyrir frá 2.00 til 30.00 krónur (gkr. innskot dómarans) hver m? á ári. Lóð sú, er hér er um að ræða, liggur mjög vel við á hafnarsvæðinu og nýtist svo til til fullnustu sem byggingarlóð, ef óskað er, ef frá eru taldir þeir 792 m?, sem ætla má, að teknir verði undir vegi. Mótmæli gjörðarþola um, að gjörðin fari fram, verða ekki tekin til greina með tilvísun til þess, sem beðið er um í gjörðarbeiðninni. Varakrafa gjörðarþola um, að 792 m?, sem ætla má, að teknir verði undir vegi, verði undanskildir í matinu, verður heldur ekki tekin til greina, þar eða á þeirri lóð er eitt af húsum gjörðarþola „Sjóbúðin““, og gjörðarþoli hefir fullan umráðarétt yfir lóðinni nú. Verður því að leggja til grundvallar, að lóðin sé nú 5976,2 m?. Með tilvísun til upplýsinga um leigumála og annað, er að framan greinir, þykir hæfilegt að ákveða ársleigu eftir hvern m? lóðarinnar kr. 10.00 (gkr. innskot dómarans) á ári. Niðurstaða okkar verður því þessi: Leiga eftir svonefnda Tangalóð skal vera kr. 59.762.00 á ári (gkr. innskot dómarans). Vestmannaeyjum 22. nóvember 1969. Páll Þorbjörnsson Ólafur Á. Kristjánsson Á grundvelli þeirrar niðurstöðu, er fram kemur í matinu, höfðaði stefn- andi síðan mál þetta. Með lögum nr. 22 frá 10. maí 1960 var ríkissjórninni veitt heimild til að selja Vestmannaeyjakaupstað allt land í Vestmannaeyjum, sem þá var í eigu ríkisins, og í lögum þessum var Vestmannaeyjakaupstað veitt eignar- námsheimild á lóðar- og erfðafesturéttindum. Með afsalsbréfi, útgefnu 23. ágúst 1960, nýtti ríkissjóður framangreinda lagaheimild og seldi þannig Vestmannaeyjakaupstað allt land í Vestmanna- eyjum, sem þá var í eigu ríkisins, með fjórum undantekningum, sem ekki skipta hér máli. Verður hér síðar nánar vikið að lögum þessum og afsals- bréfinu, en rétt þykir að gera hér grein fyrir sögulegum bakgrunni „,„Tanga- lóðarinnar““, eins og gerð er grein fyrir honum í greinargerð stefnanda: „Hinn 8. mars 1910 seldi ríkissjóður Íslands, sem þá var eigandi alls lands í Vestamannaeyjum, Pétri J. Thorsteinssyni á erfðafestu lóð, sem til- heyrt hafði Júlíushaabsverslun hér í Vestmannaeyjum og nú gengur almennt undir nafninu Tangalóð. Stærð lóðarinnar var í lóðarbréfinu talin 2100 fer- álnir eða u. þ. b. 7150 (svo) fermetrar. Afgjald eftir lóðina var ákveðið kr. 150 á ári (gkr. innskot dómarans), og var í bréfinu engin heimild til breytinga á því. Hinn 16. desember sama ár seldi nefndur Pétur firmanu Gunnar Ólafsson cc 1185 € Co. lóðina með öllum réttindum og skyldum, sem henni fylgdu sam- kvæmt erfðaafsalinu. Hálfu ári síðar fékk firmað viðbótarlóð, 412 ferálnir að stærð (u. þ. b. 165 m?), með erfðafestuafsali, dags. 9. júní 1911. Viðbótarlóð þessi var viðföst upphaflegu lóðina, og var leiga eftir hana ákveðin kr. 4.00 (gkr. innskot dómarans) á ári. Enn fékk firmað afsalað til erfðafestu viðbótarlóð með samningi, dags. 16. desember 1924. Var sú lóð talin 2109 ferálnir (u. þ. b. 845 m?), og var afgjald eftir hana ákveðið kr. 21.00 (gkr. innskot dómarans). Mun láta nærri, að samanlögð stærð lóðarinnar væri, er hér var komið, 8160 fermetrar, og var leigan eftir hana samtals kr. 175.00 (gkr. innskot dómarans) á ári. Stærð lóðarinnar hélst óbreytt næsta áratuginn eða svo, en þá voru hafn- ar framkvæmdir við byggingu Básaskersbryggju, sem reist var framundan lóð firmans. Fylgdi þeirri framkvæmd mikið rask og breytingar á aðstæð- um við lóð firmans. Reyndist bæjarfélaginu m. a. nauðsynlegt að fá frá ríkinu, m. a. í uppfyllingu, mikinn hluta þeirrar lóðar, er firmað hafði feng- ið á erfðafestu með samningnum frá árinu 1924. Greiddi umboðsmaður ríkisins, bæjarfógetinn í Vestmannaeyjum, fyrir því, að þetta mætti takast, og var nýr samningur gerður við firmað árið 1939. Með honum afsalaði firmað sér miklum hluta nefndra lóðarréttinda, en fékk í staðinn aðra lóð jafnstóra í svokölluðu Tangaviki, allstórri vík, sem áður gekk inn í lóð firmans, en hafði verið fyllt upp í sambandi við byggingu bryggjunnar. Í hinum nýja samningi var svo kveðið á, að þessa lóð í Tangavikinu fengi firmað með nákvæmlega sömu réttindum og skyldum og fylgt höfðu þeirri- lóð, er það lét af hendi. Voru í samningi þessum síðan nákvæmlega til- greind takmörk lóðarinnar eins og hún þá var orðin með breytingum og viðaukum, og skyldi hún teljast 8440 fermetrar. Þessu til viðbótar fékk firm- að endurgjaldslaus afnot lóðarspildu, sem féll innan takmarka lóðar- innar, eins og hún nú var mörkuð. Spilda þessi var 701 fermetri að stærð, en reiknað var með, að hún færi síðar undir vegastæði, er Heiðarvegur yrði framlengdur til norðurs, eins og ráð var fyrir gert í skipulagi kaup- staðarins. Að öllu töldu komu þannig undir umráð firmans með hinum nýja samn- ingi 9141 fermetrar. Um leigu eftir þessa lóð var ekkert tekið fram sérstak- lega, en augljóslega ráð fyrir því gert, að hún yrði áfram sú sama, kr. 175.00 (gkr. innskot dómarans) á ári. Gunnar Ólafsson ér Co. seldi síðan stefnda í máli þessu, firmanu Gunnar Ólafsson á. Co. h.f., lóð þessa með afsali, dags. 28.09.1949. Núverandi stærð þeirrar lóðar, er stefndi hefur afnot af, er samkvæmt 75 1186 mælingu bæjarverkfræðings 5976,2 m?, og hafa á lóð hans orðið eftirtaldar breytingar frá því, er síðasti samningur um hana var gerður: 1. Selt Vélsmiðjunni Völundi ár 1959 968 m? (dskj. 39). 2. Selt Vinnslustöðinni h.f. árið 1954 400 m? (dskj. 36). 3. Selt Bátaábyrgðarfélagi Vestmannaeyja árið 1964 317,5 m? (dskj. 35). Samtals hefur firmað þannig selt úr lóðinni 1,685,5 m?, en að auki hafa farið undir svonefnda Tangagötu 1,479,3 m?, þannig að eftir eru nú af lóð- inni og að öllu leyti tilheyrandi firmanu 5976,2 m?, eins og áður segir.““ Rétt þykir nú að gera að nokkru grein fyrir efnisinntaki hinna áminnstu erfðafestusamninga: Í 1. gr. samningsins frá 1910 segir, að lóðin afsalist til fullkominnar erfða- festueignar þannig, að kaupandi hafi heimild til að selja hana, veðsetja og ráðstafa á annan hátt, sem ekki kemur í bága við útmælingarbréf þetta. Þá kemur fram í 3. gr. samningsins, að lóðin sé afhent til verslunar, fisk- verkunar, útvegs eða annars iðnrekstrar og verslun skuli rekin þar að jafn- aði. Í samningnum frá 1911 segir, að hin þar tiltekna Tangalóð sé seld og afsöluð til erfðafestu. Í samningi þessum kemur enn fremur fram, að versl- unarlóðina Júlíushaab hafi Pétur J. Thorsteinsson, kaupmaður í Reykja- vík, fengið afsal fyrir 8. mars 1910, en hann svo afsalað 16. des. sama ár téðu firma með sömu skilmálum, er um getur í téðu afsalsbréfi 8. mars 1910, og með tilvísun til nefndrar útmælingar. Í samningnum frá 1924 er 1. og 3. gr. samhljóða samningnum frá 1910. Í öllum þessum samningum er ákvæði um skyldu kaupanda til að greiða seljanda, ríkissjóði, í peningum þar nánar tiltekið afgjald (leigu) af lóðinni og þess jafnframt getið, að gjaldið hafi lögtaksrétt. Viðbótarsamningurinn frá 1939, sem svo hefur verið nefndur (dskj. 10), er samningur milli stefnda og þáverandi bæjarstjóra f. h. hafnarnefndar og bæjarstjórnar Vestmannaeyja um takmörk Tangalóðarinnar. Í samn- ingnum er ákvæði um, að stefndi haldi sama erfðafesturétti og honum hafi áður verið veittur við þau skipti, sem þarna áttu sér stað og greint er frá hér að framan í hinum sögulega bakgrunni. Í niðurlagsákvæði samningsins segir, að samningur þessi nái fyrst fullu gildi, er umboðsmaður þjóðjarða í Vestmannaeyjum hafi samþykkt hann og atvinnudeild Stjórnarráðs Ís- lands, og fékk samningurinn þannig fullt gildi 1. mars 1940. Skal nú vikið að lögum nr. 22 frá 10. maí 1960 og-afsalsbréfinu frá 23. ágúst 1960. Í 2. mgr. 1. gr. laganna segir, að andvirði landsins skuli Vest- mannaeyjakaupstað heimilt að greiða á 25 árum. Síðan segir í 2. gr. lag- anna: „Þeir, sem öðlast hafa réttindi eða ítök í landi því, sem um getur 1187 í 1. gr., annaðhvort með samningi eða á annan löglegan hátt, skulu halda óskertum rétti sínum, þar til samningurinn er útrunninn eða rétturinn með öðru móti niður fallinn. Þó skal bæjarstjórn Vestmannaeyjakaupstaðar heimilt að taka eignarnámi lóðar- eða erfðafesturéttindi í eignarlandi kaup- staðarins, ef nauðsyn krefur vegna skipulags. Um framkvæmd eignarnáms- ins skal fara eftir ákvæðum laga nr. 61 frá 14. nóv. 1917.“ Í afsalsbréfinu frá 23. ágúst 1960 segir einnig í 5. gr. „Einstaklingar, félög og stofnanir, sem fengið hafa á leigu lóðir eða landsspildur í Vest- mannaeyjum, halda rétti sínum samkvæmt þar að lútandi samningum.“ Um kaupverðið og hið selda land sérstaklega segir síðan í afsalsbréfinu: „„Landið er selt í því ástandi, sem það nú er í. Kaupanda (Vestmannaeyja- kaupstað, innskot dómarans), er óheimilt að selja hið keypta land, hvort sem er hluta af því eða það allt. Kaupanda er skylt að afsala ríkinu á kostn- aðarverði byggingarlóðum, þurfi ríkið eða ríkisstofnanir síðar á þeim að halda. Söluverð landsins með þeim takmörkunum, sem afsalsbréf þetta fel- ur Í sér, er kr. 1.000.000.00 (gkr. innskot dómarans), og hefur kaupandinn greitt það þann veg: 1. Greitt við undirskrift afsalsbréfs þessa kr. 40.000.00 (gkr. innskot dómarans). 2. Gefið út skuldabréf fyrir eftirstöðvum söluverðsins kr. 960.000.00 (gkr. innskot dómarans), er greiðast með jöfnum afborgunum á næstu 24 árum, Í gjalddaga 5. ágúst ár hvert, í fyrsta sinn S. ágúst 1961. Í vexti af skuldinni greiðast sömu vextir og ræktunarsjóður Búnaðarbanka Íslands tekur hverju sinni, og greiðast þeir eftir á í sama gjalddaga og afborganir. Skuldin er tryggð með 1. veðrétti í hinu selda landi.“ Eftir höfðun máls þessa er óumdeilt, að stefndi hefur selt Halldóri Svav- arssyni 139 m? úr Tangalóðinni. Við munnlegan málflutning 30. jan. sl. gaf umboðsmaður stefnanda þá yfirlýsingu, að ekki væri krafist endurgjalds fyrir stærra svæði en Tanga- lóðin væri í dag, sem í samræmi við dskj. nr. 30 sé 5045.2 m?. Þá liggur nú fyrir í málinu ljósrit af frumriti staðfests aðalskipulags, staðfests af ráð- herra, þar sem hafnarsvæðið er merkt inn dökkum fleti (dskj. 31). Þann 3. og 4. desember sl. komu Gísli Geir Guðlaugsson, framkvæmda- stjóri stefnda, og Páll Zóphaníasson bæjarstjóri hér fyrir dóminn til aðilja- yfirheyrslu, og bæjarstjóri hefur gefið út aðiljaskýrslu, sem lögð hefur verið fram í málinu. Gísli Geir Guðlaugsson, 40 ára framkvæmdastjóri, til heimilis að Birki- hlíð 23, Vestmannaeyjum, upplýsti, að ekki væri breyting á fyrri afstöðu fyrirtækisins til málsins. Það eina, sem valdið hefði breytingu og hefði verið fjallað sérstaklega um í stjórn fyrirtækisins, væri aðiljaskýrsla gagnaðilja, dkjs. 28. Hefði þar verið mótmælt þeirri fullyrðingu, er fram kæmi í aðilja- 1188 skýrslunni, að stefndi hefði óskað eftir því við bæjaryfirvöld, að svæðið yrði skipulagt. Hefði enginn stjórnarmanna kannast við það og komi þetta fram í ljósriti af fundargerðinni, sem lagt hefði verið fram sem dskj. nr. 32 í málinu. Kvað hann stefnda hafa staðið við sinn hluta samningsins, sem gerður hefði verið við landsstjórnina á sínum tíma. Páll Hjaltdal Zóphóníasson, 38 ára bæjarstjóri, Smáragötu 15, Vest- mannaeyjum, kvaðst hafa gegnt starfi bæjarstjóra frá byrjun árs 1976, en jafnhliða bæjarstjórastarfinu gegndi hann starfi hafnarstjóra. Hann stað- festi að hafa gefið út aðiljaskýrslu í málinu, dskj. 28, og kvað skjalið gert samkvæmt bestu sannfæringu. Hann kvað vera átt við það í skjalinu, þar sem talað sé um stefnda (fyrirtækið) sem eiganda hins umrædda svæðis, að fyrirtækið væri eigandi svo langt sem samningar næðu. II. Málsástæður og lagarök aðilja. Stefnandi styður dómkröfur sínar einkum þeim rökum, að fyrir liggi í málinu matsgerð dómkvaddra matsmanna, sem hafi komist að þeirri niður- stöðu, að hæfileg ársleiga eftir hvern m? lóðarinnar væri gkr. 10.00 á ári. Stefnanda, sem hafi verið matsbeiðandi, hafi borið brýna nauðsyn til að fá matið framkvæmt og til matsgerðarinnar hafi verið stofnað á réttan og löglegan hátt í samræmi við 2. mgr. 2. gr. laga nr. 75 frá 14. nóvember 1917 um útmælingu lóða í kaupstöðum og löggiltum kauptúnum o. fl. skv. lögjöfnun. Matsmennirnir hafi verið þaulkunnugir matsstörfum, enda að öllu leyti rétt staðið að matsmálinu. Matsgerðin sé rökstudd og til hennar vandað í alla staði. Ekki fari milli mála, að skv. ofangreindri lagagrein og þeirri réttarframkvæmd, sem síðan hafi myndast, sbr. einkum dóma Hæstaréttar í bindum XXII, bls. 293, og XXIX, bls. 349, eigi stefnandi fullan rétt á að krefjast hækkunar á leigugjaldinu. Einkum sé dómurinn í bindi XXII athyglisverður í þessu sambandi, en þar komi fram það grund- vallarsjónarmið, að þar sem réttur leigusala til að segja upp lóðarnotum hafi þannig verið mjög takmarkaður og nú óviss, eins og segi Í dóminum, þá þyki ákvæði samningsins um leigugjaldið ekki eiga að binda leigusala um ófyrirsjáanlegan tíma. Þá sé dómurinn í dómasafni Hæstaréttar, bindi XXIX, bls. 349, athyglisverður, en þar séu málsaðiljar kaupstaður og einkaaðili, rétt eins og hér í þessu máli. Sams konar ákvæði sé í lögum nr. 86/1943, er taki til Reykjavíkur, eins og er í 2. mgr. 2. gr. laga 75/1917, og almennar reglur séu í ábúðarlögum, sbr. þar t. d. 2. mgr. 36. gr. þeirra laga. Af lögunum sé hins vegar ljóst, að mat megi aldrei fara fram innan 10 ára frestsins. Ekki sé um það að villast, að meira en 10 ár séu liðin, frá því samningur sá, sem hér um ræðir, sé gerður og þar til matið fari fram og hafi því réttur kaupstaðarins í þessu sambandi verið virkur, en vilji bæjaryfirvalda, sbr. samþykktir hafnarstjórnar, bæjarstjórnar og 1189 bæjarráðs, hafi staðið til þess, að leigugjaldið yrði hækkað. Í þessu sam- bandi breyti engu ákvæði 2. gr. laga 22/1960 og 5. gr. afsalsbréfs ríkisins, enda sé með engum rökum hægt að segja, að stefnandi sé að skerða þann rétt, sem stefndi hafi átt fyrir skv. þeim erfðafestusamningum, sem gerðir höfðu verið. Hér verði á það að líta, að skyldan til að greiða lóðarleigu sé ekki réttindi, heldur kvöð. Þótt stefnandi hafi farið fram á hækkun á leigugjaldinu, þá geti á engan hátt verið um samningsbrot af hans hálfu að ræða. Ekkert ákvæði sé í samningum þeim, sem hér um ræði, sem hindri kaupstaðinn í að hækka leigugjaldið. Það sé enda eðlilegur skilningur á þessum tilvitnuðu ákvæðum, að með þeim hafi ríkissjóður viljað tryggja, að eigandaskiptin að landinu bitnuðu ekki á þeim aðiljum, er það hafi gert löglega samninga við, þannig að réttur þeirra yrði ekki í neinu skertur af hálfu kaupstaðarins síðar. Í því felist undirstrikun á því, að aðeins sé afsal- að til stefnanda þeim rétti og heimildum, er ríkið sjálft hafði, en engu yfir það. Sá skilningur, að ríkið undanskilji með þessum ákvæðum eihverjar þær heimildir, er það hafði gagnvart viðsemjendum sínum í Vestmannaeyj- um, og þannig að auka rétt þeirra á kostnað stefnanda er með öllu rangur. Þá fái það með engu móti staðist hjá stefnda, að ríkið hafi á sínum tíma selt stefnda landið. Ljóst sé, að ríkið hafi selt stefnda landið á leigu, eða m. ö. o. afsalað því til erfðafestu. Erfðafesturéttindin nálgist það hins vegar oft að vera eign vegna þeirra sérstöku skilmála, sem í samningum þessum séu að jafnaði, en hins vegar sé hér ekki um það að ræða, því hér, sem endranær í erfðafestusamningum, sé verið að selja tiltekin erfðafesturétt- indi. Þá sé það enn fremur á misskilningi byggt hjá stefnda, að ríkið hafi aldrei, meðan það átti landið, hækkað lóðarleiguna. Dskj. nr. 36 sýni Þannig, að lóðarleiga fyrir land það, sem Vinnslustöðin í Vestmannaeyjum hafði umráð yfir og sem tilheyrði stefnda, hafi á árinu 1954, á meðan ríkis- sjóður átti landið, verið hækkað frá því, sem áður hafði verið. Þá sé ekki um það að villast, að ríkissjóður hafi alltaf litið á sig sem eiganda landssins. Þá verði loks ekki hjá því komist að minnast á það, að þótt matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna sé í alla staði mjög traustvekjandi, eins og að framan sé rakið, þá hafi stefndi fengið sig til að mótmæla matinu sem óstaðfestu. Hins vegar sé rétt að benda á í því sambandi, að stefndi hafi ekki mótmælt matinu sem slíku, enda að öllu leyti löglega að farið, aðeins mótmælt því sem óstaðfestu, en þó krefjist stefndi ekki staðfestingar á matinu. Þau mótmæli séu hins vegar með öllu þýðingarlaus. Ef til vill hafi mátt segja, að þegar mál þetta hafi á sínum tíma verið til umfjöllunar hjá dóminum, hafi verið ástæða til að láta matsmennina staðfesta matið. Nú séu hins vegar forsendur allt aðrar og breyttar en þá var, annar matsmann- anna látinn, en hinn sé búsettur í öðru umdæmi og því mjög erfitt um vik að fá hann fyrir dóminn án verulegra tafa á málinu. Mátt hefði segja, 1190 að eðlilegt hefði verið að spyrja matsmenn, hvort það hefði einhverju breytt mati þeirra, þó að lagt hefði verið fyrir þá að meta leiguna til 10 ára. Hér hefur það hins vegar enga þýðingu lengur, enda áratugurinn liðinn. Stefndi styður aftur á móti sýknukröfu sína þeim rökum, að útilokað sé, að stefnandi hafi heimild til að hækka leigugjaldið. Komi þar einkum til sérstaða samningsins. Afsalsbréfið milli ríkisins og stefnanda, sbr. S. gr. afsalasbréfsins og enn fremur 2. gr. laga 22/1960. Benda megi á, að í samn- ingnum frá 19. janúar 1939 (dskj. 10) standi, að stefndi í þessu máli haldi sama erfðafesturétti á þeirri lóð, sem hann fái í skiptum með samningnum, sem honum hafi verið veittur með fyrrnefndu erfðafestuafsali, dags.16. des- ember 1924. Í engum samninganna sé neins konar uppsagnarákvæði. Þannig sé það ljóst, að ekki geti verið um neina löglega uppsögn að ræða af hálfu erfðafestusala. Erfðafestusali sé ríkissjóður, en með afsali, dag- settu 23. ágúst 1960 (dskj.11), afsali ríkissjóður landi í Vestmannaeyjum til bæjarstjórnar Vestmannaeyjakaupstaðar f. h. Vestmannaeyjakaupstaðar. Leggja verði áherslu á $. tl. afsalsbréfsins, en afsalið sé gert með heimild sérstakra laga frá 10. maí 1960 og verði að leggja áherslu á þýðingu 2. gr. þeirra laga í þessu sambandi. Alveg liggi ljóst fyrir, eins og reyndar komi fram í lögunum og afsalinu, er stefnandi fái landið frá ríkinu, að stefnandi geti ekki, svo löglegt sé, breytt samningum, sem ríkið hafi gert, án samkomulags, meðan þeir eru ekki út runnir eða niður fallnir. Stefnandi geti ekki fengið meiri rétt en landssjóður hafði og geti ekki verið deilur um það. Hins vegar hljóti að vera eitt meginatriði í hverjum samningi sú greiðsla, sem fyrir leiguafnotin eigi að koma. Það sé enn fremur ljóst, að sá aðili, sem hlíta eigi hækkun á leiguafnotum, haldi ekki óskertum rétti. Bæjaryfirvöld virðist gera sér þetta ljóst, að minnsta kosti á árinu 1967, því þannig segi í samþykkt bæjarráðs frá 4. desember 1967 (dskj. 4): „„Bæj- arráð samþykkir, að lóðarleigur hækki í 5.00 kr. (gkr. innsk. dómarans) á fermetra, þar sem um verslunar- og atvinnufyrirtæki hverskonar er að ræða.““ Síðan segi í þessari sömu samþykkt: „Allar aðrar húslóðarleigur, utan hafnarsvæðisins, verði kr. 1.50 (gkr. innsk. dómarans) pr. fermetra, nema þar sem gildandi lóðarleigusamningar fyrirmuni það.““ Eins og að framan hafi verið bent á, þá girði upphaflegi samningurinn fyrir hækkun á leigunni svo og samningurinn frá 1960. Það hafi enda verið svo, á meðan ríkissjóður hafði með leigusamninga að gera í Vestmannaeyjum, hafi af hans hálfu aldrei verið hróflað við leigufjárhæðum þeim, sem um var sam- ið, enda gengið út frá þeim óbreyttum út leigutímann. Alveg sé ljóst, hvað ríkissjóður óttast og löggjafinn, er sala á landinu er heimiluð til kaupstaðar- ins fyrir svo sáralítið fé sem kaupverðið sýni. Þessir aðiljar óttist, að hinir nýju landeigendur muni freistast til að hækka leigu og hrófla við samning- um. Til að fyrirbyggja, að hróflað sé við leigusamningum í Vestmannaeyj- 1191 um, sé 2. gr. laga nr. 22/1960 sett. Hættan hafi þannig aldrei dulist löggja- fanum, er lögin voru sett. Að því er taki til 2. gr. laga nr. 75 frá 14. maí 1917, þá fjalli sú grein um framkvæmd eignarnáms eða leigunáms lóða til verslunar og útvegs í kaupstöðum eða löggiltum verslunarstöðum utan Reykjavíkur, áður í samræmni við lög nr. 61. frá 14. nóvember 1918, en nú séu hins vegar komin ný lög nr. 11 frá 6. apríl 1973 og skv. 2. gr. þeirra laga sé það í verkahring matsnefndar eignarnámsbóta að skera úr ágreiningi um eignarnámsbætur og annað endurgjald, sem ákveða eigi samkv. lögum um framkvæmd eignarnáms. Niðurlagsákvæði 2. gr. laga nr. 75 frá 14. maí 1917 eigi hins vegar við um það, ef leigunám er framkvæmt, en ekki eignarnám, því þá sé hvorum aðilja rétt að krefjast mats á lóðarleigu að nýju á hverjum 10 ára fresti. Óuppsegjanlegt erfðafestuafsal stefnda falli hér hins vegar alveg utan við. Erfðafestuafsal þetta hafi stefndi fengið með frjálsu samkomulagi við ríkissjóð fyrir gildistöku laganna. Þar og í síðari erfðafestusamningum stefnda sé hvergi minnst á breytingar á eftirgjaldi, sem sé umsamið fast árgjald samningstímann. Líta verði á leigugjaldið sem kvöð á því landi, sem stefndi hafi fengið afsal fyrir á sínum tíma. Engin sérstök rök mæli með því að hækka eftirgjaldið eftir lóð stefnda. Það sé hins vegar alveg ljóst, að í sambandi við gjaldaálögur á almenna borgara þurfi að liggja fyrir skýr lagaheimild. Röng framkvæmd geti þar engu breytt. Í þessu sambandi sé ekki að finna neina lagaheimild, er raski sam- ningi þeim, sem verndaður sé af 2. gr. laga 22/1960. Við munnlegan málflutning hér fyrir dóminum 30. f. m. kvað stefndi fastar að orði en hann hafði gert Í greinargerð (dskj. 16) varðandi túlkun á erfðafestusamningnum, og verður málflutningur stefnda ekki skilinn á annan veg en þann en fallið sé frá þeirri málsástæðu, er kemur fram í grein- argerðinni, að erfðafestuplaggið nálgist það að vera afsal fyrir lóðunum. Stefndi lagði þannig áherslu á það við áðurgreindan munnlegan flutning málsins, að skjal þetta sé kallað erfðafestusamningur, en sé í raun eignar- festusamningur, og var hér átt við samninginn frá 8. mars 1910, dksj. 7. Ekki sé hér um leigusamning að ræða, heldur afsal fyrir eign. Aðiljaskýrsla stefnanda, dskj. 28, styðji einnig þessa lögskýringu. Um eignarfett sé að ræða, sem sé háður ákveðinni kvöð um leigu, sem ekki verði hækkuð, eins og að framan hafi verið rakið og skýrt. Þá ætti það einnig að vera ljóst, að vissa aðferð þurfi að viðhafa við eignarnámsmat, þannig að ekki sé hægt að ganga fram hjá matsnefnd eignarnámsbóta, sbr. lög nr. 11/1973, þegar mat sé framkvæmt. Að því er taki til þess mats, sem hér hafi verið fram- kvæmt, þá sé leigumatið ekki miðað við 10 ára tímabil, enda matsmenn ekki um það beðnir í matsbeiðninni. Rétt sé, að þess hafi ekki verið krafist, að matsmaðurinn Ólafur Kristjánsson kæmi fyrir dóminn, en matinu hafi hins vegar verið mótmælt sem óstaðfestu. Þá verði á það að minnast, að 1192 allir þeir samningar, sem hér um ræði, séu einstakir í sinni gerð og geti því hér ekki verið um „,princip-mál““ að ræða, þar sem ekki sé um sambæri- lega samninga að ræða hér í Vestmannaeyjum. Hvað varðar dómafram- kvæmd þá sé í 11. bindi Hæstaréttar frá árinu 1940, bls. 478, dómur héraðs- dóms ómerktur, þar sem leigumatið hafði ekki verið miðað við 10 ára tíma- bil, og í 13. bindi Hæstaréttar frá árinu 1942 var leigutaki sýknaður af öðrum ástæðum. III. Niðurstaða dómsins. Ekki er ágreiningur með aðiljum um, að í samningum þeim, sem hér koma til álita, sé ekkert uppsagnarákvæði. Þá er ljóst, að stefndi hefur haft Tangalóðina að erfðafestu allt frá árinu 1910. Mál þetta snýst hins vegar um það, hvort stefndi eigi að þola hækkun á lóðarleigu þeirri, sem ákveðin var í samningum þessum og óbreytt hefur verið um margra áratuga skeið, gkr. 175 á ári. Að vísu kemur fram á dskj. nr. 33, að stefnandi hafi krafið stefnda um gkr. 174.000 í lóðarleigu fyrir árið 1980, en ágrein- ingslaust virðist með aðiljum, að hin eldri lóðarleiga sé nú sem stendur enn í gildi, enda eru dómkröfur stefnanda aðeins miðaðar við þá hækkun, sem í matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna greinir. Dómurinn lítur svo á, að stefnandi hafi, eins og málavöxtum er háttað og með lögjöfnun skv. heimild í 2. mgr. 2. gr. laga 75/1917, átt rétt á að láta meta leigugjaldið að nýju, enda voru meira en 10 ár frá því það var síðast ákveðið. Dómurinn getur þannig ekki fallist á það með stefnda, að samningurinn frá 1910 og aðrir þeir samningar, sem síðar voru gerðir, girði fyrir, að hægt yrði að hrófla við því leiguákvæði, er í samningum þessum greindi. Kemur hér til álita túlkun á samningsákvæðunum eftir almennum reglum samn- ingsréttarins og tiltækum lögskýringargögnum. Í 1. gr. samningsins frá 1910 kemur fram, að landinu var afsalað til fullkominnar erfðafestueignar, og kemur nákvæmlega fram í greininni, hvað í hinni fullkomnu erfðafestu- eign er fólgið. Þannig segir, að kaupandi hafi heimild til að selja hana, veðsetja og ráðstafa á annan hátt, sem ekki kemur í bága við útmælingar- bréf þetta. Í 3. gr. samningsins kemur fram, að sú kvöð fylgi afhendingu lóðarinnar til kaupanda, að verslun yrði rekin þar að jafnaði, en þó mátti stunda þar fiskverkun, útveg eða annan iðnrekstur. Þá var í 2. gr. ákvæði um skyldu kaupanda til að gjalda seljanda þar nánar tiltekna árlega leigu. Samningur þessi, sem, eins og áður er fram komið, var óuppsegjanlegur, ef staðið var við þá kvöð, sem ákveðin var í 3. gr. samningsins, verður ekki skilinn á annan veg en þann, að samningsaðiljar hafi gert ráð fyrir, að leigugjaldið yrði óbreytt, nema samningsaðiljar kæmu sér saman um annað með frjálsu samkomulagi sín á milli. Aftur á móti virðist það vera 1193 í hæsta máta óeðlilegur skilningur, að hið árlega leigugjald hafi átt að gilda óbreytt um aldur og ævi. Skyldu ríkisins, sem þá var eigandi lándsins, til að láta af hendi hina umræddu lóð virðist mega rekja til ákvæða laga nr. 3 frá. 13. mars 1891 „um að fá útmældar lóðir í kaupstöðum og löggiltum kauptúnum o. fl.““ Eins og mál þetta liggur fyrir, virðist eðlilegt að styðjast við lög þessi að svo miklu leyti sem þau geta verið vísbending um það álita- efni, sem hér er uppi varðandi endurgjaldið. Kemur hér til álita 2. gr. lag- anna, en þar segir: „„Bæði þeir, sem eiga lóðina í löggiltu kauptúni eða stórar óbyggðar lóðir í kaupstöðum, og aðrir, er lögmæt réttindi hafa eign- ast yfir landinu eða lóðunum, eru skyldir að láta af hendi gegn hæfilegu endurgjaldi, er lögreglustjóri með hinum tilkvöddu mönnum eða í kaup- stöðum byggingarnefndin ákveður, ef málsaðiljar koma sér eigi saman um endurgjaldið, svo mikla óbyggða lóð, sem útmælendum þykir þörf á til hinnar fyrirhuguðu verslunar, enda sé lóðin eigi nauðsynleg við rekstur verslunar eða iðnaðar, sem þar er fyrir.“ Í lögum þessum er þannig gert ráð fyrir því, að aðiljar sjálfir komi sér saman um endurgjaldið, en að bygg- ingarnefnd kaupstaðarins, eins og hér á við, meti endurgjaldið,ef málsaðilj- ar koma sér eigi saman um það. Í lögunum er hins vegar ekkert kveðið á um, hvernig með eigi að fara, ef landeigandi vill hækka endurgjaldið, og aðiljar eru eigi á það sáttir, eða hvort landeiganda er yfirhöfuð slík hækkun heimil. Lög nr. 75 frá 14. nóv. 1917 um útmælingar lóða í kaupstöðum og lög- giltum kauptúnum o. fl. og vitnað hefur verið til í máli þessu leystu hin eldri lög af hólmi. Í greinargerð með frumvarpi að lögunum segir m. a.: „Jafnframt þykir sanngjarnt, að ársleigu eftir lóðirnar megi meta á ný á nokkurra ára fresti, þar sem verð á leigu á lóðum getur verið háð miklum breytingum.“ Í hinum nýju lögum fólst þannig m. a. það nýmæli, að lóðar- eigandi gat nú kosið, hvort hann vildi heldur selja lóðina eða leigja. Og í annan stað gat hann nú krafist þess, að leigan skyldi metin á ný á 10 ára fresti. Samningarnir frá 1910, 1911 og 1924 eru að því er mál þetta snertir efnislega allir eins, eins og áður hefur verið að vikið. Samningurinn frá 1939 hafði í för með sér tilfærslu á lóðinni. Af því, sem hér hefur verið rakið, virðist ljóst, að lóðareigandi gat með tilkomu laga nr. 7$ frá 14. nóv. 1917 krafist endurmats á lóðarleigunni, væri 10 ára frestsskilyrð- inu fullnægt. Tilgangur löggjafans er enn fremur í samræmi við framan- greint augljós í þessu sambandi, enda talið sanngjarnt, að ársleigu mætti meta á ný á nokkurra ára fresti, þar sem verð á leigu á lóðum var talið geta verið háð miklum breytingum. Á þá málsástæðu stefnda, að um eign- arfestusamning sé að ræða, verður ekki fallist, enda gat kaupandi (stefndi) ekki litið á sig sem eiganda frekar en viðkomandi samningar gáfu tilefni til. Samningar þessir bera þannig greinilega með sér, að lóðin er seld á leigu 1194 til ákveðinna nota, en með fullkominni erfðafestu. Ekki þykir ástæða til að skýra aðiljaskýrslu: stefnanda, dskj. 28, stefnda í hag, enda hefur Páll Zóphoníasson bæjarstjóri skýrt nægilega hér fyrir dóminum, að átt væri við stefnda í skýrslunni sem eiganda lóðarinnar með þeim takmörkunum, sem gerðir samningar sögðu til um. Þá verður ekki fallist á þá málsástæðu stefnda, að 2. gr. laga nr. 22 frá 10. maí 1960 og $. gr. afsalsbréfsins frá 23. ágúst 1960 girði fyrir hækkun á leigunni. Dóminum þykir þannig ljóst, að krafa stefnanda um mat á lóðarleigunni hafi ekki falið í sér skerðingu á rétti stefnda skv. áðurgerðum samningum, enda var stefnda mögulegt í samræmi við 2. mgr. 2. gr. laga 75/1917 að krefjast slíks mats, ef honum hefði þótt hið upphaflega leigugjald of hátt. Að öllu þessu athuguðu þykir stefnandi þannig hafa haft heimild til að krefjast mats á lóðarleigunni, en að öðru leyti þykir þessi niðurstaða hafa falist í kröfugerð og málflutningi stefnanda, sbr. 113. gr. laga 85/1936. Að því er tekur til sönnunargildis matsgerðarinnar þá verður ekki annað séð en matsmennirnir hafi metið það, sem fyrir þá var lagt að meta, og voru báðir málsaðiljar viðstaddir, er matsgerðin fór fram. Matsgerðin er skrifleg, rökstudd og til hennar virðist vandað. Í þessu sambandi athugast enn fremur, að stefndi krafðist ekki yfirmats, eins og hann átti rétt á, en hér fyrir dóminum hefur stefndi hins vegar mótmælt matinu sem óstaðfestu, en ekki krafist þess, að sá matsmaður, sem enn er á lífi, verði kvaddur fyrir dóminn í þessu sambandi. Fallast verður á það, að eðlilegt hefði verið, að báðir matsmennirnir hefðu komið fyrir dóminn til staðfestingar á mats- gerðinni, eftir að stefndi hafði skilað greinargerð sinni í málinu á sínum tíma. Aðiljum virðist hins vegar hafa láðst að afla slíkrar staðfestingar þá. Er mál þetta var endurupptekið 4. september sl., voru forsendur allt aðrar og breyttar en áður var, eins og stefnandi hefur hér að framan gert grein fyrir. Þar sem liðlega 11 ár eru nú liðin, frá því að matsgerðin var fram- kvæmd, verður ekki séð, að það hafi þýðingu lengur að láta aðilja hlutast til um að kalla matsmanninn Ólaf Kristjánsson fyrir dóminn til staðfesting- ar á matsgerðinni. Þegar þetta er virt, og þar sem mat hefur nú farið fram á lóðarleigunni, sbr. 2. mgr. 2. gr. laga 75/1917 með lögjöfnun, og ekki verður annað séð en það sé löglega gert, verður við mat þetta miðað með þeim takmörkun- um, sem hér nú greinir: Eins og áður hefur verið rakið, gaf umboðsmaður stefnanda þá yfirlýs- ingu við munnlegan málflutning 30. janúar sl., að ekki væri krafist endur- gjalds fyrir stærra svæði en Tangalóðin væri í dag, þ. e. 5045.2 m?, sbr. dskj. 30. Verður við niðurstöðu málsins miðað við, að stærð lóðarinnar sé þessi, en framangreind málflutningsyfirlýsing felur það jafnframt í sér, að aðiljar eru nú sammála um, að undanskildir verði í mati þeir 792 m?, 1195 sem við matsgerð var gert ráð fyrir, að teknir yrðu undir vegi, auk þeirra 139 m?, sem stefndi seldi Halldóri Svavarssyni eftir höfðun máls þessa. Í samræmi við það, sem nú hefur verið rakið, þykir niðurstaða málsins verða sú, að dómkröfur stefnda, Vestmannaeyjakaupstaðar, um, að stefnda Gunnari Ólafssyni á Co. h/f verði dæmt að hlíta því, að endurgjald eftir svonefnda Tangalóð, sem firmað hefur á leigu hér í Vestmannaeyjum, verði frá og með árinu 1971 að telja hækkað í 10 aura (gkr. 10) per fermetra á ári. Eftir úrslitum máls þessa þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda máls- kostnað, þar með talin matskostnað, sbr. 5. tl. 175 gr. laga 85/1936, og telst málskostnaðurinn hæfilega ákveðinn kr. 2.500.00. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Fjárhæðum hefur verið breytt í nýkrónur í samræmi við 4. gr. laga 35/1979. Jón Ragnar Þorsteinsson, aðalfulltrúi bæjarfógetans í Vestmannaeyjum, sem fékk málið til maðferðar í júnímánuði sl., dæmir mál þetta. Dómsorð: Endurgjald eftir svonefnda Tangalóð, sem stefndi, firmað Gunnar Ólafsson £ Co. h/f, hefur á leigu hér í Vestmannaeyjum, verður að kröfu stefnanda, Vestmannaeyjakaupstaðar, hækkað í 10 aura (gamlar kr. 10) per fermetra á ári frá og með árinu 1971 að telja. Stefndu greiði stefnanda kr. 2.500.00 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 1196 Föstudaginn 20. maí 1983. Nr. 228/1980. Landeigendafélag Laxár og Mývatns (Logi Guðbrandsson hrl.) gegn Páli Magnússyni og gagnsök (Jón Bjarnason hrl.). Þóknun fyrir gerðardómsstörf. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson og settir hæstaréttardómarar Guðmundur Skaftason og Guðrún Erlendsdóttir. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. september 1980. Í þinghaldi 3. nóvember sama ár var ekki sótt þing af hans hálfu, og féll málssóknin niður samkvæmt ákvæðum 39. gr. laga nr. 75/1973. Með heimild í 36. gr. sömu laga hefur hann áfrýjað að nýju 18. nóvember 1980. Hann krefst sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu upphaflega með stefnu 23. októ- ber 1980 til þingfestingar 3. nóvember sama ár. Útivist varð af hans hálfu þann dag. Áfrýjaði hann málinu að nýju með stefnu 1. desem- ber sama ár og samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973. Dóm- kröfur gagnáfrýjanda eru þær, að aðaláfrýjanda verði gert að greiða honum kr. 7.000.00 með 7%o ársvöxtum af kr. 2.954.86 frá 15. júlí 1971 til 1. maí 1973, 9% ársvöxtum frá frá þeim degi til 15. júlí 1974, 13%0 ársvöxtum frá þeim degi til 8. október 1975, sömu ársvöxtum af kr. 8.000.00 frá þeim degi til 8. janúar 1976, en af kr. 7.000.00 frá þeim degi til 21. nóvember 1977, 16% ársvöxt- um frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22%0 ársvöxtum frá þeim degi til 15. sama mánaðar og með dómvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms Hæstaréttar og með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags svo og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1197 Svo sem í hinum áfrýjaða dómi getur, er meðal annars deilt um greiðslu á eftirstöðvum reiknings gagnáfarýjanda, 1.221.94 nýkrón- ur, en reikningur þessi var upphaflega að fjárhæð 3.054.86 nýkrón- ur. Telur gagnáfrýjandi hann vera vegna starfa sinna og útlagðs kostnaðar á árunum 1969— 1971 vegna deilna, er risu af fyrirhug- aðri virkjun Laxár í Aðaldal. Af hálfu aðaláfrýjanda er því haldið fram, að kröfunni sé ranglega beint að honum, og bent á, að Land- eigendafélag Laxár og Mývatns hafi ekki verið stofnað fyrr en í aprílmánuði 1970. Sé það því á misskilningi byggt í hérðsdómi, að stofnfundur þess hafi verið haldinn 21. september 1969. Landeig- endafélagið hafi því eigi ráðið gagnáfrýjanda til þeirra starfa, er hér skiptu máli. Í bréfi aðaláfrýjanda til gagnáfrýjanda hinn 5. des- ember 1973 segir: „Ríkið hefur í sambandi við S. gr. í samningi til lausnar Laxárdeilu, þar sem kveðið er á um greiðslu hæfilegrar upphæðar af ríkisins hálfu til deiluaðila vegna kostnaðar, metið reikning þinn til greiðslu 60% sem annarra, er unnu fyrir þessi mál. Samkvæmt því greiðir Landeigendafélag Laxár og Mývatns þér nú kr. 173.292,00 Áður greitt ...........0000 000. — 10.000,00 Samt. kr. 183.292,00 Eftirstöðvar eru þá kr. 122.194,00 Óska kvittunar fyrir þessari greiðslu sem fyrst“. Með vísan til framanritaðs verður að telja, að eigi síðar en með bréfi þessu hafi aðaláfrýjandi orðið skuldbundinn til að greiða gagnáfrýjanda reikningsfjárhæðina að fullu. Skiptir því ekki máli við úrlausn þessa kröfuliðs, hvort það var aðaláfrýjandi, sem óskaði upphaflega aðstoðar gagnáfrýjanda í Laxárdeilunni eða eigi. Með þessari athugasemd ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýj- aða dóms, Þó með þeim breytingum á vöxtum, sem Í dómsorði greinir. Af hálfu aðaláfrýjanda var fallist á vaxtakröfu gagnáfrýjanda hér fyrir dómi að öðru leyti en því, að upphaf dómvaxta bæri að miða við 1. desember 1980. Það athugast, að við munnlegan málflutning hér fyrir dóminum mótmælti aðaláfrýjandi ýmsum liðum í reikningi gagnáfrýjanda yfir 1198 útlagðan kostnað, 705.56 nýkrónum, vegna setu hans í gerðardómi aðiljanna 1974. Af gögnum málsins verður ekki séð, að mótmæli þessi hafi verið höfð uppi fyrir héraðsdómi. Ber því að fallast á það með gagnáfrýjanda, að þau séu of seint fram komin, og verða þau ekki tekin til greina. Eftir þessum málalokum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í hérði og fyrir Hæstarétti, 9.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að vextir reiknist 7) ársvextir af 1.221.94 krónum frá 15. Júlí 1971 til 1. maí 1973, 9% ársvextir frá þeim degi til 15. júlí 1974, 13% ársvextir frá þeim degi til 8. október 1975 og sömu ársvextir frá þeim degi af 3.221.94 krónum til 21. nóvember 1977, 16%0 ársvextir frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19%) ársvextir frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvextir frá þeim degi til 1. september 1979, 27% ársvextir frá þeim degi til 1. desember 1979, 30% ársvextir frá þeim degi til 1. desember 1980, 46% ársvextir frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvextir degi til 1. júní 1981, 39% ársvextir frá þeim degi til 1. nóvem- ber 1982, 47% ársvextir frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags, eins og þeir verða á hverjum tíma. Aðaláfrýjandi, Landeigendafélag Laxár og Mývatns, greiði gagnáfrýjanda, Páli Magnússyni, samtals 9.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Guðmundar Jónssonar og Sigurgeirs Jónssonar. Fyrirsvarsmönnum aðaáfrýjanda mátti vera ljóst, að gagnáfrýj- andi taldi félagið greiðanda reiknings þess, sem hann sendi því, enda var reikningurinn stílaður á nafn þess. Hafði gagnáfrýjandi ekki 1199 samþykkt að hlíta úrskurði fjármálaráðuneytis um fjárhæð reikn- ingsins. Í hinum áfrýjaða dómi eru rakin ummæli eins fyrirsvars- manna aðaláfrýjanda um þýðingu starfa gagnáfrýjanda fyrir aðal- áfrýjanda. Hefur aðaláfrýjandi ekki sýnt fra á, að fjárhæð reikn- ingsins sé ósanngjörn. Ber aðaláfrýjanda því að greiða eftirstöðvar reikningsins. Með þessari athugasemd erum við sammála því, sem í dóminum greinir að öðru leyti. Dómur aukadómþings Þingeyjarsýslu 28. desember 1979. Ár 1979, föstudaginn 28. desember, var á aukdaómþingi Þingeyjarsýslu, sem háð var að Víðigrund 5 á Sauðárkróki af Jóhanni Salberg Guðmunds- syni setudómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 16/1976: Páll Magnússon gegn Landeigendafélagi Laxár og Mývatns. Mál þetta er höfðað fyrir aukadómþinginu af Páli Magnússyni lögfræð- ingi, til heimilis að Laufásvegi 44, Reykjavík, með stefnu, útgefinni 3. des- ember 1976 og birtri 14. s. m., gegn Landeigendafélagi Laxár og Mývatns í Þingeyjarsýslu til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 800.000 með 2% dráttar- vöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð eða brot út mánuði af kr. 295.486 frá 15. júlí 1971 til 1S. desember 1973, af kr. 300.000 frá þeim degi til 8. október 1975 og af kr. 800.000 frá þeim degi til 20. nóvember 1976, en 2700 dráttarvöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð eða brot úr mánuði frá þeim degi til greisludags, auk málskostnðar samkvæmt gjaldskrá Lög- mannafélags Íslands eða síðar framlögðum reikningi. Við flutning málsins hefur dómkrafa verið lækkuð úr kr. 800.000 í kr. 700.000 vegna greiðslu kr. 100.000 upp í kröfuna þann 8. janúar 1976, og er því vaxtakröfu breytt þannig, að krafist er 2% dráttarvaxta á mánuði eða broti úr mánuði af kr. 700.000 frá 8. janúar 1976 til 20. nóvember s. á. og 24 dráttarvaxta á mánuði eða broti úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags. Stefndi hefur gert þær dómkröfur, að henn verði sýknaður af öllum kröf- um stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða stefnda málskostnað eftir mati dómsins. Þetta mál var þingfest á aukadómþingi Þingeyjarsýslu þann 15. desember 1976. Þann 16. s. m. kvað hinn reglulegi dómari, Sigurður Gizurarson sýslumaður, upp þann úrskurð, að hann skyldi víkja sæti dómara í málinu. Þann 24. mars 1977 skipaði dómsmálaráðuneytið Jóhann Salberg Guð- mundsson sýslumann til þess sem setudómara að fara með málið. Þann 26. janúar 1978 var málið tekið fyrir og því þá frestað til 9. febrúar s. á. vegna greinargerðar af hálfu stefnda. Þann 8. s. m. varð dómarinn fyrir slysi, sem leiddi til þess, að hann þurfti að vera í sjúkrahúsi um 3 mánaða 1200 skeið og nokkuð lengur slappur til starfa af þessum sökum. Þann 27. febrúar þ. á. var málið flutt munnlega og tekið til dóms. Þann 28. f. m. var málið endurflutt og síðan tekið til dóms á ný. Sáttir voru reyndar án árangurs. Málavextir eru þessir: Með lögum nr. 60/1965 var Laxárvirkjun heimilað að reisa allt að 12000 kw raforkuver í Láxá við Brúar. Í 5. gr. laga þessara segir, að til þess að koma upp nýrri aflstöð og aðalorkuveitum þurfi Laxárvirkjun leyfi ráð- herra þess, sem fer með orkumál. Laxárvirkjun hafði látið hanna raforkuver í Laxá, svonefnda Gljúfur- versvirkjun, og var áætlun um virkjun þessa gefin út í janúar 1968. Land- eigendur á Laxársvæðinu lögðust þegar gegn framkvæmdum þeim, sem í áætlun þessari fólust. Stefnandi heldur því fram, að landeigendur hafi ráðið hann til þess að vinna að því, að áætlun þessi kæmi ekki til framkvæmda. Kveðst stefnandi þegar hafa farið norður og átt frumkvæði að því, að stofnað var Landeigendafélag Laxár og Mývatns. Kveðst hann síðan hafa unnið fyrir það félag með Þóri Baldvinssyni arkitekt, sem félagið hafði einnig fengið til starfa fyrir sig. Hinn 18. maí 1973 var gerður samningur mill stjórnar Laxárvirkjunar, Landeigendafélags Laxár og Mývatns og ríkisstjórnar Íslands. Í 3. gr. þessa samnings segir, að gerðardómur þriggja valinkunnra manna skuli skera úr skaðabótakröfu landeigenda við Laxá og Mývatn á hendur Laxárvirkjun. Stefnandi tók sæti í gerðrdómi þessum samkvæmt tilnefningu stefnda. Krafa stefnanda í máli þessu er út af eftirstöðvum þóknunar, sem hann telur ógreiddar sér, fyrir vinnu við framngreint mál, útlögðum kostnaði og dagpeningum. Hinn 15. júlí 1971 sendi stefnandi stefnda reikning að fjárhæð kr. 305. 486. Upp í þá fjárhæð hafði stefndi greitt kr. 10.000 hinn 4. desember 1969, og hinn 5. desember 1973 greiddi stefndi stefnanda kr. 173.292 upp Í reikn- ing þenna. töldust eftirstöðvar reikningsins þá nema kr. 122.194. Við þessa fjárhæð bætti stefnandi 8. október 1975 kr. 177.806 í vexti og verð- bólgubætur, sem hann svo nefnir, og enn fremur kr. 500.000 í ferðakostnað sumarið 1974 og annan útlagðan kostnað svo og þóknun vegna vinnu og dageninga. Þessar 3 síðastgreindar tölur nema samtals kr. 800.000. Frá þeirri fjárhæð dragast skv. framanrituðu kr. 100.000, sem voru greiddar stefnanda 8. janúar 1976. Dómkrafa stefnanda nemur því kr. 700.000 auk vaxta, eins og áður greinir, svo og málskostnaðar Stefndi hefur mótmælt þeirri staðhæfingu stefnanda, að stefndi hafi ráð- ið hann fyrir sig til þeirra starfa, sem stefnandi heldur fram, vegna áætlana um frmakvæmdir við Gljúfurversvirkjun og að stefnandi hafi átt frum- kvæðið að því, að stofnað var Landeigendafélag Laxár og Mývatns. Þá 1201 telur stefndi, að stefnandi hafi hlaupist frá störfum í gerðardómi með því að segja sig úr dóminum. Á grundvelli þessa hefur stefndi mótmælt dóm- kröfu stefnanda, krafist sýknu og málskostnaðar sér til handa. Dómkröfur stefnanda eru tvíþættar. Fyrri þátturinn er reistur á kröfu stefnanda um vangreidda þóknun og útlagðan kostnað vegna vinnu hans í þágu stefnda. Stefnandi kveðst hafa verið ráðinn af stefnda og tekið að sér fyrir hann að vinna gegn framkvæmd áætlunar um virkjun þá í Laxá, sem nefnd hefur verið Gljúfurversvirkjun, og þeirra erinda gert sér ferð norður í Þingeyjarsýslu og átt frumkvæði að stofnun Landeigendafélags Laxár og Mývatns. Síðan kveðst stefnandi hafa unnið fyrir félagið. Sam- kvæmt reikningi, sem hann hefur lagt fram, er þóknun og útlagður kostn- aður talinn nema kr. 305.486 þann 15. júlí 1971. Upp í þá fjárhæð hefur stefndi greitt kr. 10.000 þann 4. des. 1969 og kr. 173.292 þann 5. des. 1973. Mismunur, sem er ógreiddur, nemur kr. 122.194. Þann 8. okt. 1975 hefur stefnandi fært á reikning sinn gjaldalið, sem hann nefnir vexti og verð- bólgubætur, að fjárhæð kr. 177.806. Samtals nemur þessi þáttur kröfunnar kr. 300.000. Síðari þáttur kröfu stefnanda er skv. framlögðum reikningi talinn ferða- kostnaður sumarið 1974 og annar útlagður kostnaður svo og þóknun vegna vinnu og dagpeningar að fjárhæð kr. 500.000. Stefnandi telur þennan kröfuþátt til kominn vegna setu sinnar í gerðardómi að ósk stefnda og vegna vinnu Í dóminum. Samtals nema kröfuliðirnir því kr. 800.000, en frá þeirri fjárhæð koma kr. 100.000, sem stefndi greiddi stefnanda 8. janúar 1976, og nemur dóm- krafan því nú kr. 700.000 auk vaxta og málskotnaðar, eins og áður greinir. Framangreindir þættir dómkröfunnar verða nú athugaðir og afstaða tekin til þeirra hvors um sig. Hvað varðar fyrri þátt kröfu stefnanda hefur það komið í ljós, að á fundi, sem bændur og landeigendur í Laxárdal héldu að Þverá 21. septem- ber 1969 og talinn er stofnfundur Landeigendafélags Laxár og Mývatns, var stefnandi kosinn til þess að vera fulltrúi samtakanna með tveim öðrum nafngreindum mönnum. Fundurinn var haldinn og samtök þessi mynduð í tilefni svonefndrar Gljúfurversvirkjunar og yfirlýsingar Laxárvirkjunar h/f þess efnis að vilja ná eignarhaldi á jörðum í Laxárdal. Á fundinum voru gerðar samþykktir um þessi efni o.fl. Hinum kjörnu fulltrúum var falið að fara með umboð samtakanna og veita félagsmönnum aðstoð og leiðbeiningar, sem þeir kynnu að óska eftir. Stefnandi hefur haldið því fram, að hann hafi átt frumkvæði að fundi þessum og stofnun félagsins, en eigi eru færðar sönnur á, að svo hafi verið. Hins vegar kemur fram í ljósriti af bréfi Hermóðs Guðmundssonar, þáverandi formanns Landeig- endafélags Laxár og Mývatns, dags. 20. júlí 1972, viðurkenning á störfum 76 1202 stefnanda fyrir félagið, og er þar komist svo að orði, að hans „harða og ósveigjanlega afstaða í þessu máli var okkur mikilvæg á örlagastund““, og stefnanda þakkað fyrir þátt hans í baráttu fyrir málstað félagsins. Verður eigi dregið í efa, að stefnandi hefur leyst af hendi fyrir stefnda gagnsamleg störf, sem honum ber sanngjörn þóknun fyrir, svo og haft af þeim störfum kostnað, sem ber að greiða. Þessi þáttur starfa, sem stefnandi gerir kröfu fyrir, tekur yfir tímabilið frá 1969 til 1971. Reikningur stefnanda, dags. 15. júlí 1971, að fjárhæð kr. 305.486 hefur verið viðurkenndur af gjaldkera stefnda, eftir að greiddar höfðu verið kr. 183.292 til stefnanda. Eftirstöðvar reikningsins, sem þar eru taldar kr. 122.194, ber að viðurkenna með dómi þessum. Hins vegar er eigi unnt að taka til greina reikningsliðinn: vextir og verðbólgubætur, sem er í einu lagi talinn að fjárhæð kr. 177.806. Síðari þáttur dómkröfu stefnanda er þóknun fyrir setu í gerðardómi, útlagður kostnaður og dagpeningar vegna ferðalaga í þágu stefnda og eftir ósk hans, greinargerð til stefnda vegna gerðardómsstarfans og ýmislegar ráðleggingar, sem stefnandi telur sig hafa veitt í tengslum við mál þau, sem risu út af virkjunaráformum í Laxá. Gerðardómur sá, er um ræðir í máli þessu, var skipaður skv. ákvæðum samnings, sem gerður var milli stjórnar Laxárvirkjunar, Landeigendafélags Laxár og Mývatns og ríkisstjórnar Íslands, dags. 18. maí 1973. Í 3. gr. samningsins segir, að gerðardómur 3 valinkunnra manna skuli skera úr skaðabótakröfu landeigenda við Laxá og Mývatns á hendur Laxárvirkj- un. Landeigendur skyldu tilnefna einn mann í dóminn og stjórn Landsvirkj- unar einn, en einn maður skyldi vera tilnefndur af Hæstarétti, og skyldi sá vera lögfræðingur og jafnframt formaður dómsins. Í upphafi var Þórir Baldvinsson arkitekt tilnefndur af hálfu stefnda í gerðardóminn og vann í honum, en hann lét af störfum sökum heilsubrests aðallega. Var stefnandi þá tilnefndur af stefnda í dóminn, svo sem fram kemur í tilkynningu þar um í bréfi stefnda til formanns dómsins, dags. 23. júlí 1974. Er hér var komið, höfðu verið flutt fyrir gerðardóminum 8 mál. Alls voru þingfest þar 25 mál. Áður en stefnandi tók sæti í dóminum, var kominn upp ágrein- ingur milli dómenda um verkvið dómsins. Formaður dómsins og fulltrúi Laxárvirkjunar í dóminum töldu, að dómurinn ætti að fjalla um skaða- bótaskyldu og fjárhæð bóta, en fulltrúi Landeigendafélagsins taldi dóminn einungis eiga að meta tjón og bætur til sóknaraðilja málsins. Stefnandi hafði, eftir að hann tók sæti í dóminum, sömu afstöðu til þessa sem fyrir- rennari hans. Er ljóst var, að þessi ágreiningur lá fyrir, tilkynnti formaður dómsins samningsaðiljum með bréfi, dags. 12. ágúst 1974, um þessi vand- kvæði í því skyni, að þeir mörkuðu verksvið gerðardómsins. Eigi. liggur fyrir í máli þessu, hver viðbrögð samningsaðilja gerðardómsins urðu. En í þinghaldi dómsins 18. október 1974 er bókað um þennan djúpstæða á- 1203 greining dómenda, og lýsti formaður þá yfir því, að hann teldi hlutverki dómsins lokið, og kunngerði meðdómendum sínum þá ákvörðun sína að segja af sér formennsku í gerðardóminum. Í flutningi máls þessa kom fram, að lögmaður stefnanda taldi hann aldrei hafa sagt af sér störfum í gerðar- dóminum. Hann benti á, að nýr gerðardómur hefði verið skipaður, en dóm- ar í skaðabótamálunum hefðu aldrei verið kveðnir upp, en þeim málum hins vegar lokið með sátt. Þótt svo hafi farið, sem rakið er hér að framna, um mál þau, sem gerðardómi var ætlað að skera úr, er ljóst af gögnum málsins og flutningi, að allmikil störf hafa fylgt meðferð þeirra mála fyrir gerðardómi og að stefnandi hefur lagt af mörkum í gerðardóminum mikil störf og varið til þeirra vinnu, tíma og jafnframt lagt út fé fyrir ýmislegan kostnað af þeim sökum. Stefnandi hefur lagt fram dagbókarhald yfir vinnu sína og útlagðan kostnað vegna stefnda, eftir að hann tók sæti í gerðardóm- inum 22. júlí 1974, og nema þær fjárhæðir samtals kr. 70.556. Þykir eigi ástæða til að vefengja þessar færslur, enda hefur þeim út af fyrir sig eigi verið mótmælt. Það verður að telja augljóst, að stefnanda ber greiðsla fyrir þau störf, sem hann skv. þessu innti af hendi, meðan hann átti sæti í gerð- ardóminum, og kostnað þar af leiðandi, og þar sem stefndi útnefndi hann í dóminn, ber stefnda að annast þá greiðslu, enda viðurkennt þá greiðslu- skyldu með því að greiða 8. janúar 1976 kr. 200.000 sameiginlega til stefn- anda og Þóris Baldvinssonar. Það er viðurkennt, að af þeirri fjárhæð fékk stefnandi kr. 100.000, og lækkar þessi kröfuliður um þá fjárhæð sem áður segir. Það ber hins vegar að viðurkenna, að krafa stefnanda er, hvað fjár- hæð snertir, lítt rökstudd eða sundurliðuð, þegar frá er talinn kostnaður skv. dagbókarfærslum, sem að framan getur. Þegar litið er til tímans, sem gerðardómsstörf stefnanda eru unnin á, og höfð er hliðsjón af verðlagi, sem þá var, og þar sem umkrafinni fjárhæð hefur verið mótmælt af hálfu stefnda, þykir rétt að lækka þennan kröfulið í kr. 200.000 Niðurstaða málsins verður því sú, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 122.194 200.000, samtals kr. 322.194. Þykir eftir atvikum rétt að dæma stefnda til þess að greiða almenna dómvexti af þeirri fjárhæð þannig: 7% ársvexti af kr. 122.194 frá 15. júlí 1971 til 1. maí 1973, 9% ársvexti frá þeim degi til 8. október 1975, frá þeim degi sömu vexti af kr. 322.194 til 30. apríl 1976, frá þeim degi 13%0 ársvexti til 21. nóvemger 1977, 16% ársvexti frá þeim degi til 20. febrúar 1978, 19% ársvexti frá þeim degi til 31. maí 1979, 2200 ársvexti frá þeim degi til31. ágúst 1979, 24% ársvexti frá þeim degi til 30. nóvember 1979 og 31%0 ársvexti frá þeim degi til greiðsludags. Samkvæmt þessum úrslitum þykir rétt að dæma stefnda til að greiða stefnanda Kr. 150.000 í málskostnað. 1204 Dómsorð: Stefndi, Landeigendafélag Laxár og Mývatns, greiði stefnanda, Páli Magnússyni, kr. 322.194 með 7% ársvöxtum af kr. 122.194 frá 15. júlí 1971 til 1. maí 1973, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 8. október 1975 og sömu ársvöxtum af kr. 322.194 frá þeim degi til 30. apríl 1976, 13%0 ársvöxtum frá þeim degi til 21. nóvember 1977, 16%0 ársvöxtum frá þeim degi til 20. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 31. maí 1979, 2200 ársvöxtum frá þeim degi til 31. ágúst 1979, 24% ársvöxtum frá þeim degi til 30. nóvember 1979 og 3190 ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og kr. 150.000 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 20. maí 1983. Nr. 293/1980. M (Páll A. Pálsson hrl.) gegn K (Gunnlaugur Þórðarson hrl.). Barnsfaðernismál. Fyllingareiður. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Hinn áfrýjaða dóm hefur kveðið upp Hermann G. Jónsson, full- trúi bæjarfógetans á Akranesi. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. okt- óber 1980, að fengnu áfrýjunarleyfi 23. október 1980. Hann krefst sýknu af öllum kröfum stefndu í málinu og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. 1205 Með hinum áfrýjaða dómi var stefndu dæmdur fyllingareiður eftir þeim eiðstaf, sem í dómsorði greinir. Frestur til eiðvinningar var í dóminum ákveðinn 2 mánuðir, og skyldi hann hefjast við upp- kvaðningu dóms 30. júní 1980, en eigi við birtingu hans fyrir stefndu, svo sem rétt hefði verið samkvæmt niðurlagsákvæði 165. greinar laga nr. 85/1936, þar sem stefnda var ekki viðstödd dóms- uppsögu. Stefnda lét birta áfrýjanda dóminn 24. júlí 1980. Samtímis lét hún birta honum eiðstefnu, útgefna 23. júlí 1980, til eiðvinningar sam- kvæmt dómsorðinu á bæjarþingi Akraness „fimmtudaginn 14. ágúst''. Er því ekki haldið fram, að áfrýjanda, sem sjálfum var birt stefnan, hafi dulist, að þar væri átt við 14. ágúst 1980. Á síðast- greindum degi mætti stefnda á hinu tiltekna dómþingi og vann þar eið samkvæmt því eiðspjalli, sem dómsorð greindi. Dómþing þetta sótti hvorki áfrýjandi sjálfur né neinn af hans hendi. Hafði hann þó engin forföll boðað. Samkvæmt því, sem nú var greint, lét áfrýjandi eiðvinninguna ekki til sín taka, og hvorki lagði hann fyrir dómarann stefnu til áfrýjunar eiðsdóminum né lét bóka yfirlýsingu sína um áfrýjun hans, þannig að eiðvinningunni yrði frestað. Leiðir þá af 167. gr. laga nr. 85/1936 og tilskipun 14. september 1792, að hann hefur fyrirgert rétti sínum til að áfrýja eiðsdóminum, eftir að eiður sam- kvæmt honum hefur verið löglega unninn. Ber því að vísa málinu sjálfkrafa frá Hæstarétti. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða máls- kostnað stefndu fyrir Hæstarétti, og ákveðst hann 8.000.00 krónur. Dómsorð: Máli þessu er vísað sjálfkrafa frá Hæstarétti. Áfrýjandi, M, greiði stefndu, K, 8.000.00 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akraness 30. júní 1980. Hinn 15. september 1978 ól sóknaraðili í máli þessu K, fædd ..., nú til heimilis ..., óskilgetið sveinbarn, sem skírt hefur verið S. Föður að barni þessu lýsti sóknaraðil M. ..., fæddan .... Hann hefur eigi við faðernið kannast, og hefur sóknaraðili því höfðað mál þetta. 1206 Dómkröfur sóknaraðilja eru þær, að varnaraðili verði dæmdur faðir að barni því, er hún ól 15. september 1978, og að honum verði dæmt að greiða sóknaraðilja meðlag með því frá fæðingu þess til fullnaðs 17 ára aldurs, þess svo og fæðingarstyrk, allt samkvæmt yfirvaldsúrskurði. Til vara krefst sóknaraðili þess, að henni verði dæmdur fyllingareiður. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar úr hendi varnaraðilja, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Dómkröfur varnaraðilja eru þær, að hann verði sýknaður af kröfum sóknaraðilja í málinu. Til vara krefst varnaraðili þess, að honum verði dæmdur synjunareiður. Þá krefst varnaraðili málskostnaðar úr hendi sóknaraðilja samkvæmt mati dómsins. Málavextir eru þessir: I. Sóknaraðili K ól sveinbarn 15. september 1978 á Sjúkrahúsi Akraness. Samkvæmt vottorði ljósmóður var fæðingarþyngd barnsins 3290 gr og lengd þess 51 cm. Hún lýsti föður að barni þessu M, til heimils -.<, sem þá var við vinnu í Reykjavík. Þann 21. sept. 1978 óskaði sóknaraðili eftir því við bæjarfógetann á Akranesi, að aflað yrði faðernisviðurkenningar hjá M og síðan gefinn út meðlagsúrskurður á hendur honum. En varnaraðili vildi eigi við faðernið kannast. Að ósk varnaraðilja fór fram blóðflokkarannsókn á honum og sóknar- aðilja og barni hennar. Er niðurstaða rannsóknarinnar lá fyrir í nóvember 1979, hófst dómsrannsókn í málinu að kröfu sóknaraðilja. Auk aðilja málsins hafa nokkur vitni gefið skýrslur fyrir dómi. Eftir sáttatilraunir og munnlegan flutning málsins 10. júní sl. var málið dómtekið. Verða nú raktar skýrslur aðilja svo og vitna og loks önnur gögn málsins. II. Sóknaraðili, sem gaf skýrslur fyrir dómi 20. nóvember 1979, 11. apríl og 10. júní 1980, kvaðst hafa þekkt varnaraðilja í mörg ár, þau hafi verið saman í skóla og skemmt sér saman. Þegar hún var 16 ára, fór hún með varnaraðilja í bifreið hringferð um landið ásamt tveimur kunningjum þeirra, A og B, en þau bjuggu þá saman að ..... hér í bæ. Sóknaraðili sagði, að kynni sín við varnaraðilja hafi verið náin og hafi þau haft samfar- ir saman. En síðar kynntist varnaraðili annarri stúlku og opinberaði trúlof- un sína með henni. Þá skýrði sóknaraðili frá því, að föstudagskvöldið 16. desember 1977 hafi hún farið í heimsókn til A og B að ... hér í bæ. Þar var og staddur D, 1207 í. Seint um kvöldið kom þarna á heimilið sóknaraðili M. Áfengis var neytt um kvöldið, og kveðst sóknaraðili hafa fundið til ölvunaráhrifa, en þó muna allt, er fram fór. Hún telur varnaraðilja eigi hafa neytt áfengis. Sóknaraðili staðhæfði, að varnaraðili hafi átt frumkvæði að því að fara í svokallaðan „fatapóker““ þarna um kvöldið. Þá fullyrti sóknaraðili, að um kl. 3 - 4 um nóttina hafi hún og varnaraðili farið inn í svefnherbergi B og A og haft þar samfarir í hjónarúmi þeirra. Sagði hún samfarirnar hafa verið fullkomnar og þau ekki notað getnaðarvarnir eða gætt varúðar um, að þær leiddu eigi til getnaðar. Sóknaraðili hefur fullyrt, að varnaraðili hafi um kl. 5 um nóttina ekið henni heim að ...., þar sem hún bjó þá. Var það í bíl með Ö númeri, bláum að lit, Fíat, og var hann fyrir utan húsið. Sóknaraðili kvaðst síðast hafa haft á klæðum í byrjun desember 1977. Þá hefur hún ávallt fyrir dóminum borið, að hún hafi ekki haft samfarir við annan karlmann en varnaraðilja á getnaðartíma barnsins og sé því eigi um annan að ræða sem faðir að barni því, er hún ól 15. sept. 1978. Varnaraðili, sem gaf skýrslur fyrir dómi 5. desember 1979 og 11. apríl og 10. júní 1980, kvaðst hafa þekkt sóknaraðilja, er hún var 15— 16 ára, og sé það rétt, að þau hafi farið í bíl saman hringveginn. Kunningsskapur þeirra var náinn og höfðu þau kynmök saman. Varnaraðili kvaðst hafa komið að .... á heimili Á og B í desember 1977, en hann man ekki mánaðar- dag, en það var um helgi, er hann var staddur á ...., en hann vann annars í Reykjavík frá því um miðjan ágúst 1977 þar til í júní 1979. Varnaraðili var að gera við bíl sinn í bílskúr, er B átti við ...., og var erindi hans að skila lyklum. Klukkan var um 11—12 og í mesta lagi að ganga eitt að kvöldi. Fólkið var undir áhrifum áfengis, er varnaraðili kom, og sérstaklega sóknaraðili. Varnaraðili neytti ekki áfengis, en fór að spjalla við þau í stof- unni. Þau voru að spila á spil og í svokölluðum „fatapóker““, en í því spili fellst það, að þeir, sem tapa, fara úr fötum. Varnaraðili sagði, að K hafi verið fáklædd, er hann kom, og A einnig. Varnaraðili segist hafa gengið fram í eldhús með A og D og hafi það verið eftir ábendingu frá B. Voru þau smátíma ein í stofunni, B og K, en síðar kom K fram í eldhús og var þá fullklædd. Hún hafi þá verið mjög æst og virtist í miklu uppnámi. Varnaraðili sagðist þá hafa farið með sóknaraðilja inn í stofu og hafa með viðtali við hana reynt að róa hana. Ástæðan fyrir því var að sögn varnar- aðilja, að nokkrum árum áður hafi sóknaraðili í samkvæmi, er hún var í líku ástandi, reynt að skera sig á púlsinn með rakvélarblaði. Varnaraðili neitaði því að hafa farið með sóknaraðilja inn í svefnherberið, sem var við hliðina á stofunni með hengi á milli. Einnig synjaði hann fyrir það að hafa haft samfarir við sóknaraðilja þessa nótt. Hann tók þó fram fyrir dómi síðar, að hann hafi leitað á sóknaraðilja, eins og hann komst að orði, 1208 en hún hafi sagst eiri nota getnaðarvarnir og hann því ekki tekið áhættu af samförum. Varnaraðili kvað þau sóknaraðilja hafa verið inni í stofunni ein í 5—7 mínútur, en þá hafi þau komið inn A, B og D. Skömmu síðar hafi hann farið heim til sín, og fór D út með honum, en sóknaraðili hafi þá verið eftir og það sé rangt, að hann hafi ekið henni heim, því að hann hafi ekki verið með bíl. Varnaraðili fullyrti, að hann hefði ekki haft samfarir við sóknaraðilja á getnaðartíma barns hennar, er fæddist 15. september 1978, og þá hafi verið liðin um 2) til 3 ár frá því að þau höfðu samfarir. Varnaraðili sagðist hafa frétt í júní 1978, að sóknaraðili væri ófrísk og að hún kenndi honum barnið. Hann hafi þá hringt til hennar, en hún hafi sagt, að það væri rangt, að hann ætti barnið. Síðar hafi sóknaraðili hringt og sagt, að hún væri ófrísk og að barnið hafi verið getið, er þau höfðu samfarir hjá B og hafi sóknaraðili þá verið ölvaður. Sóknaraðili hafi einnig komið á heimili varnaraðilja í ..... og vinnustað hans og kennt honum barn- ið og að ekki væri um annað að gera en að viðurkenna faðerni þess. Síðar skýrði varnaraðili frá því fyrir dóminum, að þau A og B hafi slitið samvistum um tíma veturinn 1977 til 1978 um eða upp úr áramótum. Nærri áramótum kveðst hann hafa átt tal við A og hafi hún þá verið að tala um, að þau hafi ver:ð saman B og K, sóknaraðili máls þessa. Einnig hafi D sagt varnaraðilja, að B hafi haft orð á því í hringferð um landið sumarið 1978, að þau K og B hafi verið saman og haft samfarir saman á getnaðar- tíma barnsins. Vitnið D, .... fæddur 1961, kom fyrir dóm 28. febrúar og 10. júní 1980. Vitnið minntist þess að hafa verið kvöld nokkurt í desember 1977 á heimili B og sambýliskonu hans A ..., en vitnið og B voru þá saman í skóla. Var þetta a föstudags- eða laugardagskvöldi 15.- 20. desember. Þarna var og stödd K, sem vitnið þekkti nokkuð. Þau neyttu nokkurs áfengis saman, en eftir miðnættið kom M ... Var hann að skila lykli að bílskúr B, en þar var M að gera við bíl sinn, og sagðist vitnið hafa verið að hjálpa honum við það um daginn. Vitnið sagði, að þau hafi farið að spila „„fatapóker,““ og var það að frum- kvæði M. Var þetta gert um stund, og mundi vitnið, að sum þeirra, a. m. k. M og K, urðu fáklædd. Vitnið kvaðst hafa fundið allmikið til áfengis- áhrifa og því ekki muna nákvæmlega, hvað fram fór, er leið á nóttina. Það mundi, að þau voru í eldhúsinu að fá sér að borða hjá A. Þá hafi M komið þangað og B og K hafi þá verið ein, en vitnið sagðist ekki muna, hvað lengi það var. Þá kvaðst vitnið muna, að þau M og K hurfu eitthvað frá þeim hinum um tíma þá um nóttina, en ekki vita, hvar þau voru í íbúð- 1209 inni, og ekki fullyrða, að þau hafi verið í svefnherberginu. Er vitnið fór á brott, voru þau enn eftir í íbúðinni, M og K. Vitnið fór hringferð um landið í ágúst 1978 með B. Vitnið sagði það vera rangt, að B hafi þá sagt vitninu eða gefið það í skyn, að hann hafi haft samfarir við K. Vitnið kvaðst ekki vita til, að svo hafi verið. Vitnið A ..., fædd 1957, kveðst þekkja allvel aðilja máls þessa og minnast þess, að í desember 1977, líklega 15. til 17. desember, hafi þau verið að kvöldi til stödd á heimili hennar og sambýlismanns hennar, B, sem þá bjuggu á .... Einnig var þarna staddur D. Neytt var áfengis um kvöldið og áður en M kom, en vitnið taldi það hafa verið eftir miðnætti. M hafði verið að vinna við bíl sinn í skúr, sem B lánaði honum, og var að skila lyklum og var ekki væntanlegur annars, svo að vitnið muni. M settist niður í stofunni, þar sem þau voru að rabba saman, og vitnið minnti, að hann fengi sér áfengisblöndu í glas. Þá stakk M upp á því, að þau færu í „„fata- póker““. En hann er fólginn í því, að sá, sem tapar í spilunum, fækkar fötum. Vitnið sagðist muna, að það, D og M fóru nokkra stund fram í eldhús og voru að fá sér að borða. Á meðan voru B og K í stofunni. Þá fullyrti vitnið, að þau K og M hafi farið inn í svefnherbergi vitnisins og B, sem er við hliðina á stofunni, en forhengi var á milli, en ekki hurð. Vitnið sagði, að K hafi þá verið greinilega með áfengisáhrifum, og hafði hún og raunar M líka fækkað fötum, þ. e. farið úr utanyfirfötum, eins og raunar þau öll höfðu gert, er þau voru að spila. Þau M og K voru inni í svefnherberginu í nokkurn tíma, vitnið treysti sér ekki til að giska á hve lengi. En þau hin sátu í stofunni og hlustuðu á tónlist og dreyptu á áfengi. Þegar M og K komu fram, voru þau enn léttklædd, en ekki kvaðst vitnið geta fullyrt, hvað þau höfðust að þarna inni eða hvort þau höfðu þar sam- farir sarnan. Vitnið sagði þó aðspurt, að rúmið hefði verið bælt, eins og legið hefði verið í því. Skömmu síðar fóru þau brott af heimili vitnisins M, K og D. Vitnið vissi ekki til þess, að M hafi verið á bíl. Vitnið hitti K öðru hverju síðar um veturinn. Er hún hafði gengið með barnið um 3 mánuði, minntist vitnið þess, að K hafi kennt M barnið. Vitnið B ..., fæddur 1956, sambýlismaður vitnisins A, kom fyrir dóminn 28. febrúar 1980 eins og hún. Hann kvað það rétt vera, að nokkru fyrir jól 1977 hafi verið stödd að kvöldi til á heimili þeirra K og D. Vitnið mundi ekki, hvaða mánaðardag eða vikudag, en taldi það hafa verið um helgi. Þau neyttu nokkurs áfengis. Eftir miðnætti kom M á heimilið. Vitnið full- yrti, að M hafi stungið upp á því að fara í „„fatapókerinn““. Þau hafi öll verið fáklædd áður en lauk, og einnig voru þau undir áfengisáhrifum. Vitn- ið sagði það rétt vera, að það og K hafi verið um stund ein Í stofunni 1210 að hlusta á músík og tala saman, er þau hin fóru fram í eldhús. En skömmu síðar fóru M og K inn í svefnherbergið og dvöldu þar nokkra stund ein. En þau hin sátu í stofunni og hlustuðu á tónlist og röbbuðu saman. Skömmu síðar fóru þau á brott M, K og D. Samkvæmt blóðflokkarrannsókn Rannsóknastofu Háskólans, er fram fór á aðiljum og barninu, S, dags. 25. október 1979, segir í álitsgerð: „„Niðurstaða þessarar rannsóknar samrýmist því, að M sé faðir S, sonar K. Þetta er einnig í samræmi við niðurstöðu HLA-flokkunar, sbr. með- fylgjandi greinargerð Alfreðs Árnasonar erfðafræðings.““ Álitsgerð Alfreðs Árnasonar, erfðafræðings og Guðmundar Þórðarson- ar læknis, dags. 5. nóv. 1979, er svohljóðandi: „Að ósk M höfum við undirritaðir reiknað útilokunar-möguleika í barnsfaðernismáli K gegn honum. Skv. blóð- og vefja- flokkunum þeim, er gerðar hafa verið hjá aðilum máls þessa, og með hliðsjón af tíðnitölum þeirra flokka í blóði Íslendinga, reyndist útilokunarhundraðshlutinn nema 99.9755. Það þýðir með öðrum orðum, að einungis 2.45 af hverjum 10 þúsund hefðu ekki útilokast frá faðerni barns þessa, er hér um ræðir.“ Vottorð Árna Ingólfssonar, yfirlæknis kvensjúkdóma-og fæðingardeildar Sjúkrahúss Akraness, dags 4. febrúar 1980, er svohljóðandi: „„Það vottast, að K fæddi hér fullburða barn þann 15/9 1978. Hún telur, að getnaður hafi átt sér stað 16/12 1977, og getur það vel passað samkvæmt fæðingunni og stærð barnsins.“ Leitað var álits Sigurðar S. Magnússonar prófessors, forstöðumanns kvennadeildar Landspítalans, um líklegasta getnaðartíma barns sóknaraðilja svo og fyrsta og síðasta getnaðartíma barnsins. Í álitsgerð hans, sem er dagsett 16. apríl 1980, segir: „, Varðandi líklegasta getnaðartíma barnsins. 1. Ef tillit er tekið til þyngdar barnsins, er samkvæmt Linders töflum líklegasti getnaðartíminn 274—280 dagar frá fæðingu barnsins, þ. e. a. s. á tímabilinu 09.12.1977— 16.12.1977. Þannig eru 19,6% líkur á því, að barnið sé getið á þessu tímabili, 52,8% líkur á, að það sé getið á tímabilinu 02.12.1977— 23.12.1977 og 76,9% líkur á, að það sé getið á tímabilinu 25.11.1977—-30.12.1977. 2. Ef tekið er tillit til lengdar barnsins hins vegar, er samkvæmt sömu töflum líklegasti getnaðartíminn aftur 274—280 dagar frá fæðingu barns- ins, þ. e. a. s. á tímabilinu 09.12.1977 — 16.12.1977. Þannig eru 19,3% líkur á því, að barnið sé getið á þessu tímabili, 53,6% líkur á því, að það sé getið á tímabilinu 02.12.1977—23.12.1977 og 77,9% líkur á, að það sé getið á tímabilinu 25.11.1977— 30.12.1977. Varðandi fyrsta og síðasta getnaðartíma barnsins. 1211 Samkvæmt Linders töflum er fyrsti mögulegi getnaðartími barnsins 23.10.1977 og síðasti mögulegi getnaðartími barnsins 27.01.1978, sama hvort tekið er tillit til þyngdar eða lengdar barnsins.“ Ill. Varnaraðili hefur eigi gengist við samförum við sóknaraðilja á getnaðar- tíma barns hennar. Eigi hefur heldur með öðrum hætti fengist full sönnun um samfarir málsaðilja á getnaðartímanum. Verða málsúrslit því að velta á eiði samkvæmt 213. gr. laga nr. 85/1936. Samkvæmt gögnum málsins, sem að framan eru rakin, þykir sóknaraðili tvímælalaust hafa meiri líkur með sínu máli. Verður varakrafa hennar því tekin til greina í málinu og henni dæmdur fyllingareiður. Vinni sóknaraðili K innan 2 mánað frá uppkvaðningu dóms þessa á löglegu varnarþingi sínu eið að því að hafa haft holdlegar samfarir við varnaraðilja M og hann einan á hugsanlegum getnaðartíma barnsins frá 23. október 1977 til 27. janúar 1978 að báðum dögum meðtöldum, eða nánar tiltekið aðfaranótt 17. desember 1977, skal varnaraðili teljast faðir barns þess, er hún ól 15. september 1978, og greiða með því samkvæmt úrskurði yfirvalds meðlag frá fæðingu þess til fullnaðs 17 ára aldurs þess svo og fæðingarstyrk. Vegna máls þessa hefur skrifstofa dómsins greitt kostnað, kr. 98.374. Enn fremur greitt samkvæmt 215. gr. laga nr. 85/1936 þóknun til skipaðs talsmanns sóknaraðilja, dr. juris Gunnlaugs Þórðarsonar hæstaréttarlög- manns, er ákveðst kr. 250.000. Þykir samkvæmt þessu rétt að dæma varnaraðilja til greiðslu sakarkostn- aðar, kr. 348.374, er renni Í ríkissjóð. Verði sóknaraðilja hins vegar eiðfall, skal varnaraðili sýkn af öllum kröf- um sóknaraðilja, og falli þá málskostnaður niður. Dómsorð: Vinni sóknaraðili K innan 2 mánaða frá uppkvaðningu dóms þessa eið að því á löglegu varnarþingi sínu að hafa haft holdlegar samfarir við varnaraðilja. M. og hann einan á tímabilinu 3. október 1977 til 21. janúar 1978, eða nánar tiltekið aðfaranótt 17. desember 1977, skal varnaraðili teljast faðir að sveinbarni því, er hún ól 15. september 1978, og greiði með því meðlag frá fæðingu þess til fullnaðs 17 ára aldurs þess svo og fæðingarstyrk, allt samkvæmt yfirvaldsúrskurði. Varnaraðili greiði málskostnað, kr. 348.374, er renni í ríkissjóð. Verði sóknaraðilja eiðfall, skal varnaraðili vera sýkn af öllum kröf- um hennar og málskostnaður þá falla niður. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1212 Föstudaginn 20. maí 1983. Nr. 13/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn Ernu Geirlaugu Mathiesen (Páll A. Pálsson hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason og Magnús Thoroddsen og Guðmundur Skaftason, settur hæstaréttar- dómari. Máli þessu var áfrýjað 29. desember 1982 að ósk ákærðu, en einnig af hálfu ákæruvalds refsingu til þyngingar. Ágrip málsgagna barst Hæstarétti 29. mars 1983. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti var tekið fram af hálfu ákæruvalds, að vegna þess, sem kom fram við rannsókn málsins um áfengisneyslu ákærðu, eftir að akstri lauk, yrði að telja varlegast að leggja til grundvallar, að við aksturinn hefði áfengismagn í blóði ákærðu ekki náð því lágmarki, sem til er tekið í 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga. Bæri því einungis að því er þetta ákæruatriði varðar að refsa ákærðu fyrir brot á 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr. umferðar- laga. Verður að skilja greinda yfirlýsingu sem breytingu á ákæru- skjali, sem ákæruvaldi sé heimil samkvæmt niðurlagsákvæði 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74/1974. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms og framan- greindrar breytingar ákæruvalds á ákærunni í málinu þykir mega telja sannað, að ákærða hafi gerst sek um atferli það, sem henni er gefið að sök, og með því brotið gegn 2. mgr. 25. gr., 1. mgr. 37. gr. og 1. mgr. og 2. mgr. 41. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Samkvæmt 80. gr. greindra laga, sbr. 1. gr. laga nr. 54/1976, og með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga verður refsing ákærðu ákveðin 7.500.00 króna sekt í ríkissjóð, og komi 12 daga varðhald í stað sektar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Samkvæmt 81. gr. umferðarlaga ber að svipta ákærðu ökurétt- 1213 indum í 8 mánuði frá uppsögu héraðsdóms 10. desember 1982, en ákærða var viðstödd dómsuppsögu. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærða greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 4.500.00 krónur, og laun skipaðs verj- anda síns fyrir Hæstarétti, 4.500.00 krónur. Dómsorð: Ákærða, Erna Geirlaug Mathiesen, greiði 7.500.00 króna sekt í ríkissjóð, og komi varðhald í 12 daga í stað sektar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærða er svipt ökuréttindum í 8 mánuði frá 10. desember 1982 að telja. Ákærða greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 4.500.00 krónur, og laun skip- aðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Páls A. Pálssonar hæsta- réttarlögmanns, 4.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 10. desember 1982. Ár 1982, föstudaginn 10. desember, er á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem haldið er að Borgartúni 7 af Ingibjörgu Benediktsdóttur fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 487/1982: Ákæruvaldið gegn Ernu Geirlaugu Mathiesen, sem tekið var til dóms þann 2. desember sl. Mál þetta höfðar ríkissaksóknari með ákæru, dagsettri 1. september 1982, gegn ákærðu, Ernu Geirlaugu Mathiesen skrifstofumanni, Víðimel 62, Reykjavík, fæddri 12. apríl 1928 í Hafnarfirði, „fyrir að aka föstudag- inn 16. apríl 1982 undir áhrifum áfengis bifreiðinni G 5340 frá vinnustað sínum í Tollvörugeymslunni í Reykjavík að áfengisútsölunni við Lindar- götu, aka þar svo óvarlega, að bifreið ákærðu rakst á bifreiðina R 9384, og aka síðan rakleitt brott af vettvangi, án þess að gera viðeigandi ráðstaf- anir vegna ákeyrslunnar, heim til sín. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., 1. mgr. 37. gr., 1. og 2. mgr. 41. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/ 1976. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar, til ökuleyfisviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ 1214 Málavextir eru þeir, að kl. 1720 föstudaginn 16. apríl sl. var lögreglunni í Reykjavík tilkynnt, að bifreiðinni G 5340 hefði verið ekið á bifreiðina R 9384 við áfengisverslunina á Lindargötu og hefði fyrrnefndri bifreið verið ekið á brott af vettvangi. Kristján Zóphóníasson var vitni að árekstrinum. Kvaðst hann hafa séð miðaldra konu aka bifreiðinni G 5340 utan í hægra afturhorn R 9384 og síðan á brott. Ökumaðurinn, sem var einn í bifreið- inni, hefði örugglega orðið árekstrarins var. Tveir lögreglumenn fóru á vett- vang, þeir Gunnlaugur K. Jónsson og Benedikt Benediktsson rannsóknar- lögreglumaður. Að loknum störfum þar óku þeir að Reynimel 62 (sic), en þeir höfðu fengið upplýsingar um það frá fjarskiptum, hver væri skráður eigandi bifreiðarinnar G 5340. Reyndist hann vera eiginmaður ákæru. Er þeir komu á vettvang, var bifreiðin komin þangað. Í íbúð ákærðu í kjallara hússins voru þá fyrir lögreglumennirnir Ólafur Guðmundsson og Stefán Líndal ásamt ákærðu. Í frumskýrslu lögreglu er haft eftir Ólafi, að hann hafi komið ásamt Gísla Þorsteinssyni um einni mínútu á eftir G 5340 á staðinn, en bifreiðinni mættu þeir á Hringbrautinni, og sneru þeir við og hófu eftirför, þar sem þeim var kunnugt um, að lýst hafði verið eftir bif- reiðinni þá skömmu áður. Kvaðst Ólafur hafa bankað á allar dyr hússins nr. 62 og hringt dyrabjöllum, en enginn svarað. Skömmu síðar kom Stefán Líndal lögreglumaður í lögreglubifreið á staðinn, og kom hann Ólafi til aðstoðar. Kvaðst Ólafur hafa farið að tala hátt um það, að réttast væri að fá úrskurð um að komast inn í íbúðina, en þá hefði ákærða opnað fyrir þeim útidyr kjallaraíbúðarinnar. Að sögn lögreglumanna á vettvangi liðu u. þ. b. 5 mínútur, frá því er þeir komu á staðinn og þar til opnað var fyrir þeim. Hald var lagt á áfengisflösku, sem var í eldhúsinu, og drakk ákærða ekkert af því, eftir að lögreglan kom. Ákærða var færð fyrir varðstjóra. Viðurkenndi hún að hafa ekið á bif- reið við áfengisverslunina á Lindargötu, en ekið af vettvengi, þar sem hún hafi „„sjokkerast““, og ekið brott beint heim. Er hún kom heim, hafi hún drukkið stóran sopa af hvannarótarbrennivíni svo og lítils háttar úr flösk- unni út í kaffi. Kvaðst hún hafa drukkið af óátekinni flöskunni og aðeins drukkið úr þeirri flösku. Að lokinni yfirheyrslu hjá varðstjóra var ákærða færð til töku blóðsýnis til alkóhólrannsóknar, þar sem henni var tekið blóð kl. 1840. Samkvæmt niðurstöðu alkóhólrannsóknarinnar mældist 1.96% í blóði ákærðu. Framangreind hvannarótarbrennivínsflaska, sem hald var lagt á og fylgt hefur málinu, er tæplega axlarfull, og mældust 15 cm í efri brún áfengis frá botni flöskunnar. Samkvæmt varðstjóraskýrslunni var ákærða mjög greinilega undir áhrifum áfengis (skýrslutaka hófst kl. 1800), áfengisþefur af henni var sterkur, andlit þrútið, augu rauð, jafnvægi óstöð- ugt, málfar skýrt, framburður greinargóður, og ákærða var kurteis í fram- komu. 1215 Ákærða var yfirheyrð fyrir lögreglu þann 29. apríl sl. Kvaðst hún hafa farið frá vinnustað sínum um kl. 1700 á bifreiðinni með viðkomu í áfengis- versluninni á Lindargötu, þar sem hún keypti áfengisflösku. Kvaðst henni hafa orðið mikið um (sic), þegar hún ók á bifreið þar fyrir utan verslunina, og því farið af staðnum og rakleiðis heim, þar sem hún drakk af flöskunni, sem hún hafði keypt, er síðar var lagt hald á. Var hún farin að finna til verulegra áfengisáhrifa, þegar hún kom á lögreglustöðina, enda hafði hún aðeins borðað eitt epli þennan dag. Ekki hafi liðið langur tími, frá því er hún kom heim og þar til lögregluna bar að, en á þeim tíma hafði hún tíma til að drekka það áfengismagn, sem mældist í blóði hennar. Ákærða gerði ekki athugasemdir við varðstjóraskýrsluna að því er varðar það áfengis- magn, er hún þá viðurkenndi að hafa drukkið að akstri loknum. Þann 27. apríl sl. voru allir framangreindir lögreglumenn yfirheyrðir hjá lögreglu. Gísli Þorsteinsson kvaðst hafa verið á Hringbraut í lögreglubifreið, sem hann ók, ásamt Ólafi Guðmundssyni, er þeir mættu G 5340, en þá skömmu áður hafi verið auglýst eftir bifreiðinni vegna afstungu. Voru þeir á leið austur Hringbraut og voru komnir rétt austan gatnamótanna við Hofsvalla- götu, er þeir mættu bifreiðinni. Ók hann að næstu gatnamótum til að snúa við, og hófu þeir eftirför. Við Hofsvallagötu þurftu þeir að stoppa vegna umferðarljósanna, en ökumaður G 5340 komst yfir á ljósunum og slapp því einu ljósi á undan þeim. Á leiðinni var gefið upp nafn og heimilisfang eiganda bifreiðarinnar. Það síðarnefnda var Víðimelur 62. Bifreiðin var mannlaus þar fyrir utan, þegar þá bar að. Knúðu þeir á dyr, en ekki var ansað. Fleiri lögreglumenn komu á staðinn, og hafði Gísli ekki frekari af- skipti af málinu. Ólafur Guðmundsson bar á sama hátt og Gísli um aðdraganda komunnar á Víðimel 62. Sagði hann, að þeir hefðu fengið upplýsingar í húsinu um, að eigandi bifreiðarinnar ætti heima í kjallaranum, en er þeir knúðu þar á dyr, var ekki ansað. Í millitíðinni kom þar að Stefán Líndal. Hafði Ólafur veitt því athygli, að eldhúsgluggi í kjallara var opinn, og kallaði hann inn að opna. Fann hann strax megna áfengislykt, er hann opnaði gluggann. Þegar þessu var ekki sinnt, fór hann að tala um að óska dómsúrskurðar. Opnaði þá kona fyrir þeim, og var þar kominn ökumaður bifreiðarinnar G 5340, sem þeir áður höfðu mætt. Var konan greinilega undir áfengis- áhrifum. Ólafur taldi, að u. þ. b. 5—10 mínútur hafi liðið, frá því er þeir mættu G 5340 á Hringbrautinni og þar til þeir voru komnir inn í íbúðina. Konan hefði sagt þeim að fyrra bragði, að hún hefði drukkið áfengi, eftir að hún kom heim, og vísaði þeim á brennivínsflösku, sem var á eldhúsborð- inu. Kvaðst hún hafa drukkið áfengið út í kaffið. Rétt á eftir komu þarna 1216 rannsóknarlögreglumenn, sem höfðu afskipti af árekstrinum, sem konan lenti í, og fór hann þá af staðnum. Benedikt Benediktsson, sem annaðist rannsókn á vettvangi við áfengis- verslunina á Lindargötu, kvaðst hafa farið að Víðimel 62 að því verki loknu. Þar voru þá fyrir lögreglumenn. Hann hafi merkt, að ákærða hafi verið undir áhrifum áfengis. Á staðnum hafi komið fram, að hún hafi drukkið áfengi úr brennivínsflösku, sem hún vísaði þeim á, og tók hann flöskuna, þar sem hún kvaðst ekki hafa drukkið annað áfengi en það, sem á vantaði á flöskuna. Viðurkenndi hún að hafa lent í fyrrgreindum árekstri, en farið af staðnum og beint heim og drukkið framangreint áfengismagn. Gunnlaugur K. Jónsson staðfesti skýrslu þá, sem hann gaf í upphafi um málið. Þeir Stefán, Ólafur og Gísli hafi verið á heimili ákærðu, er hann kom þangað. Ákærða hafi þá greinilega verið undir áhrifum áfengis. Hún hafi sagst skammast sín fyrir að hafa farið af árekstrarstað, en hún hefði fengið „„sjokk““. Hún hafi neitað að hafa verið undir áhrifum áfengis við aksturinn, en drukkið af brennivínsflösku, eftir að heim kom. Benedikt hafi tekið flöskuna í sínar vörslur. Úr flöskunni hafði verið tekið „rétt í axlir“. Stefán Líndal kvað þá Ólaf og Gísla hafa verið á staðnum, þegar hann kom þangað. Hann hafi farið með Ólafi að eldhúsglugga, sem var opinn, og kölluðu þeir inn. Kom þá kona í ljós og opnaði rétt á eftir. Hann merkti það strax, að hún var undir áfengisáhrifum. Viðurkenndi hún að hafa stungið af frá árekstrinum, en fengið „,sjokk““ og drukkið áfengi, eftir að heim kom. Sýndi húm þeim brennivínsflösku, sem hún kvaðst hafa drukkið af, og var flaskan „rétt niður í axlir“. Benedikt hafi tekið flöskuna og því væri unnt að sjá, hve mikið hefði verið af henni tekið. Stefán gat þess, að mikil áfengislykt hafi verið í eldhúsinu. Hilmar Þorbjörnsson varðstjóri var og yfirheyrður hjá lögreglu þennan dag. Staðfesti hann að hafa tekið greinda varðstjóraskýrslu af ákærðu, sem greinilega hafi verið undir áhrifum áfengis. Hafi hún ekki kannast við að hafa drukkið annað áfengi en um getur í skýrslunni, þ. e. það, sem á vant- aði á áfengisflösku þá, sem um er getið í skýrslunni, en af henni hafi verið tekið lítillega, eða á að giska 3 einfaldir sjússar, en hald var lagt á flösku þessa. Vitnið Kristján Zóphóníasson kom fyrir lögreglu þann 28. apríl sl., og kvað hann vettvangsuppdráttin réttan. Kvaðst hann hafa séð, er bifreiðinni G 5340 var ekið á mannlausa bifreið, R 9384, á stæðinu við ÁTVR á Lind- argötu. Ökumaðurinn á G 5340, sem var kona, ók á brott af vettvangi, en vitnið skráði niður númer bifreiðarinnar og lét hringja í lögregluna, sem hann lét í té þær upplýsingar, sem honum voru kunnar. Vitnið sá ekki, er ákærða fór út í bifreiðina, og gat ekki borið um ástand hennar. Ákærða kom fyrir dóm þann 17. september sl. við þingfestingu málsins 1217 og þann 28. sama mánaðar. Bar hún á sama hátt og áður. Neitaði hún að hafa verið undir áhrifum áfengis við aksturinn og hafði engar frekari skýringar á brottför sinni af vettvangi en áður voru fram komnar, aðrar en þær, að hún hafi verið að flýta sér í Garðabæ, en það hafi komið á sig fum og hún því ákveðið að snúa ekki við, heldur aka heim og hitta eiginmann sinn til að segja honum, hvernig komið var. Ákærða kvaðst hafa drukkið óblandað brennivín úr kaffikrukku, ca á við tvöfalda blöndu, og enn fremur blandað út í kaffi. Einnig kvaðst hún áður hafa drukkið óblandað áfengi úr glasi, en það síðastnefnda kvaðst hún ekki hafa nefnt í skýrslu sinni fyrir lögreglu. Hún kvaðst hafa verið á salerninu, er þá lögreglumennina bar þar að. Er hún varð þeirra vör, fór hún út í eldhúsgluggann, og síðan í framhaldi af því opnaði hún. Hún kvaðst hafa drukkið áfengið úr brennivínsflösku, er lögreglan lagði hald á, að undanskildu því áfengi, sem hún drakk úr glasinu, en áfengið í því glasi hafi verið til staðar, er hún kom heim. Hún kvaðst telja, að það hafi einnig verið brennivín. Ákærðu voru kynntir framburðir lögreglumannanna, og kvaðst hún þegar hafa fundið til áfengisáhrifa vegna framangreindra drykkju frá þeim tíma, er hún neytti þess, og þar til lögreglumenn komu á staðinn. Þann 5. október sl. fóru fram vitnayfirheyrslur í málinu. Vitnið Gunnlaugur K. Jónsson skýrði frá í öllum atriðum á sama hátt og áður var fram komið í skýrslum hans. Hann sagði enn fremur, að tveir lögreglumenn hafi verið fyrir á staðnum, er þeir Benedikt komu þangað, og opnuðu þeir fyrir þeim. Ákærða hafi virst undir áhrifum áfengis, og kvaðst vitnið hafa merkt það af útliti hennar og andardrætti svo og af at- ferli, sem honum fannst benda til, að hún hafi ekki einungis neytt þess áfengis, sem hún kvaðst hafa neytt, eftir að hún kom heim. Hann sagði, að það hefði tekið u. þ. b. 5—10 mínútur að ganga frá málinu á vettvangi á Lindargötunni og ámóta langan tíma að aka þaðan og að heimili ákærðu. Ákærða hafi borið, að hún hafi fyrst hafið neyslu áfengis, eftir að hún kom heim, og að hún hafi drukkið brennivín út í kaffibolla, sem var þarna í eldhúsinu, og hann minnti einnig, að hún hefði sagt, að hún hefði drukkið nokkra sopa af óblönduðu brennivíni. Framburður vitnisins Benedikts Benediktssonar kom í öllum meginatrið- um heim og saman við frumskýrslu Gunnlaugs um málið. Vitnið sagði, að þeir Gunnlaugur hafi verið að koma úr vettvangsvinnslu vegna um- ferðaslyss, er tilkynning um áreksturinn við Lindargötu barst, og hafi þeir þá verið skammt frá lögreglustöðinni á Hlemmi, að því er hann minnti. Vettvangskönnunin á Lindargötunni hafi tekið innan við 5 mínútur, og þaðan óku þeir sem leið lá að Víðimel 62 og voru í mesta lagi 8—10 mínútur á leiðinni. A. m. k. þrír lögreglumenn hafi þá verið þar, og að þeirra sögn 71 1218 hafi þeir verið búnir að bíða nokkra stund, áður en ákærða opnaði. Ákærða hafi bæði borið merki ölvunar og þess að hafa verið við drykkju einhvern tíma. Greinilegt hafi verið, að hún hafi verið ölvuð og fundið til áfengisáhrifa. Hún hafi sagt, að hún hafi neytt áfengis úr brennivínsflösku, eftir að hún kom heim, en hald hafi verið lagt á flöskuna, sem var átekin. Vitninu var sýnd flaska, merkt ákærðu, í dóminum og minntist þess, að varðstjórinn hafi límt efri brún merkimiðans við borð flöskunnar, eins og sjá má á flöskunni. Ólafur Guðmundsson bar á sama hátt og fyrir lögreglu. Kvað hann þá Gísla hafa verið vestast á Hringbrautinni, þegar tilkynningin barst þeim, en bifreið ákærðu mættu þeir austan Hofsvallagötu, og var henni ekið til vesturs. Þeir þurftu að snúa við og lentu einum ljósum á eftir bifreið ákærðu, þ. e. a. s. er hún beygði suður Hofsvallagötu. Vitnið knúði á dyr á tveim samhliða íbúðum í næsta húsi við Víðimel 62, og var þeim vísað á íbúð ákærðu í þeirri síðari. Á heimili hennar kvöddur þeir dyra, en hún opnaði ekki. Það var ekki fyrr en eftir góða stund, eða 5—10 mínútum síðar, sem ákærða opnaði, en áður höfðu þeir gengið í kringum húsið og bankað á glugga, og m. a. lyftu þeir stormjárni á glugga í eldhúsi. Ákærða var ölvuð og virtist bera þess merki að hafa neytt áfengis lengur en þann tíma, sem hún var á heimili sínu. Hún var taugatrekkt og benti þeim á áfengisflösku, sem hún kvaðst hafa drukkið af. Gísli Þorsteinsson kvað þá Ólaf hafa verið að koma frá Granda, þegar tilkynningin barst, og voru þeir þar í námunda. Um svipað leyti og þeir Ólafur komu að bifreið ákærðu á Víðimelnum, komu fleiri lögreglumenn þar að, m. a. Stefán Líndal. Enginn hafi svarað, er þeir knúðu á dyr hjá ákærðu, en vitnið minntist þess ekki, að þeir Ólafur hafi áður kvatt dyra á fleiri íbúðum. Ákærða hafi verið búin að opna fyrir lögreglumönnunum, áður en vitnið fór af vettvangi, en frekari afskipti af málinu hafði vitnið ekki. Vitnið mundi ekki, hversu lengi það staldraði við á vettvangi, áður en það fór. Varðandi önnur atriði skýrði vitnið frá á sama veg og áður. Stefán Líndal skýrði og frá á sama veg og áður. Hann sagði, að það hafi tekið smátíma, frá því er þeir komu á vettvang, þar til ákærða opnaði fyrir þeim, eða ca 5—10 mínútur. Ákærða hafi verið lítils háttar undir áhrifum áfengis. Áfengisáhrif hafi verið merkjanleg á henni, en í fljótu bragði virtist honum hún ekki áberandi ölvuð, en hann kvaðst þó ekki sér- staklega hafa verið að kanna þetta atriði. Hins vegar hafi hún verið miður sín. Vitnið kvaðst hafa verið í umferðareftirliti, þegar tilkynningin barst, og minnti, að hann hafi þá verið einhvers staðar í austurbænum. Töluverð umferð hafi verið og hann því ekkert sérstaklega verið að flýta sér, enda hafi fljótlega komið í ljós, að aðrir lögreglumenn voru komnir á vettvang. Ákærða hafi borið, að hún hafi drukkið af áfengisflösku, sem hún sýndi 1219 þeim, en vitnið mundi nú ekki hve mikið. Vitninu var þá sýnd áfengis- flaska, merkt ákærðu, og kvaðst telja, að flaskan hafi verið ámóta mikið átekin og þessi flaska. Vitnið Hilmar Þorbjörnsson kannaðist við að hafa tekið varðstjóraskýrslu af ákærðu. Hann minntist þess, að hún hafi borið, að hún hefði ekki neytt áfengis fyrr en að akstri loknum. Varðandi útlit og önnur einkenni ákærðu vísaði hann til varðstjóraskýrslunnar, sem hann kvaðst hafa gert eftir bestu vitund. Hann kvaðst hafa merkt hvannarótarbrennivínsflösku þá, sem lögreglumennirnir komu með og sögðust hafa tekið úr vörslum ákærðu. Merkti hann flöskuna og innsiglaði með einangrunarbandi. Kannaðist hann við flöskuna, sem honum var sýnd í dóminum, merkta með skýrslunúmerinu S-1024/82. Ákærða hefur ekki fyrr sætt kærum eða refsingum, svo kunnugt sé. Niðurstöður. Ákærða hefur borið, að hún hafi einvörðungu neytt áfengis, eftir að akstri lauk. Allt frá því er hún var handtekin, kvaðst hún hafa neytt þess áfengis, sem á vantaði á brennvínsflösku þá, sem hald var lagt á á heimili hennar. Við yfirheyrslur fyrir dómi kvaðst hún hins vegar einnig hafa neytt óblandaðs áfengis úr glasi, sem var til staðar, þegar hún kom heim. Sam- kvæmt framburði lögreglumannanna komu þeir á staðinn, örskömmu eftir að ákærða kom heim, og u. þ. b. 5 - 10 mínútum síðar voru þeir komnir inn í íbúðina. Á þessum skamma tíma kveðst ákærða hafa drukkið allt það áfengismagn, sem mældist í blóði hennar, eða 1.96%0. Ákærða hafði að vísu tækifæri til að neyta áfengis, eftir að hún kom heim, og benti hin átekna áfengisflaska til þess, að svo hafi hún gert. Hins vegar þykir með ólíkindum, að hún hafi neytt svo mikils magns áfengis á svo skömmum tíma og að hún þá þegar hafi borið þau merki áfengisneyslu, sem raun ber vitni samkvæmt framburðum þeirra lögreglumanna, sem komu á heimili hennar. Það, að ákærða ók af vettvangi, styrkir þann grun, að hún hafi þá þegar verið undir áhrifum áfengis. Sú viðbára ákærðu, að hún hafi „„sjokkerast““ og á hana hafi komið fum og því hafi hún ekið rakleiðis heim, er ekki trúverðug, heldur er sú skýring nærtækari, að hún hafi farið af vettvangi, þar sem hún var undir áhrifum áfengis þegar við áreksturinn. Þykir ekki varhugavert að telja sannað, að ákærða hafi með atferli sínu gerst sek um atferli það, sem hún er ákærð fyrir og réttilega er heimfært til lagaákvæða í ákæru. Refsing ákærðu þykir samkvæmt 80. gr. umferðarlaga hæfilega ákveðin 5.000.00 kr. sekt til ríkissjóðs, sem greiðist innan 4 vikna frá uppkvaðningu dóms þessa, en ella sæti ákærða varðhaldi í 10 daga. Einnig ber að svipta ákærðu ökuréttindum samkvæmt 81. gr. umferðarlaga í 12 mánuði frá 1220 uppkvaðningu dómsins að telja. Áfrýjun frestar ekki áhrifum dómsákvæðis þessa, sbr. 5. mgr. 81. gr. umferðarlaga og 178. gr. laga nr. 74/1974. Ákærða greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun verj- anda hennar, Páls A. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 3.500.00. Dómsorð: Ákærða, Erna Geirlaug Mathiesen, greiði kr. 5.000.00 í sekt til ríkis- sjóðs innan 4 vikna frá uppkvaðningu dóms þessa, en sæti ella varð- haldi í 10 daga. Ákærða er svipt ökuréttindum í 12 mánuði frá uppkvaðningu dóms- ins að telja. Áfrýjun frestar ekki áhrifum dómsákvæðis þessa. Ákærða greiði allan sakarkostnað, þ. m. t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda, kr. 3.500.00. Föstudaginn 27. maí 1983. Nr. 103/1983. María Magnúsdóttir gegn Elínbjörgu Eggertsdóttur Heimi Jenssyni Árna Jenssyni Þóroddi Skaftasyni og John W. Sewell. Kærumál. Frávísunardómur staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Sigurgeir Jónsson hæstaréttardómari og Gaukur Jörundsson og Guðmundur Skaftason, settir hæstaréttardómarar. Með kæru 3. maí 1983, sem barst Hæstarétti 19. sama mánaðar, hefur sóknaraðili samkvæmt heimild í b lið 1. tl. 21. gr. laga nr. 15/1973 skotið hinum kærða frávísunardómi til Hæstaréttar. Krefst hann þess, að dómurinn verði úr gildi felldur og að lagt verði fyrir héraðsdómarann að dæma málið að efni til. 1221 Varnaraðiljar Elínbjörg Eggertsdóttir, Heimir Jensson og Árni Jensson hafa lagt fram greinargerð og krafist þess, að hinn kærði frávísunardómur verði staðfestur. Þá krefjast þeir málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Varnaraðiljarnir Þóroddur Skaftason og John W. Sewell hafa ekki sent Hæstarétti kröfur né greinargerðir. Eins og greinir í hinum kærða dómi, hefur sóknaraðili höfðað mál þetta á hendur varnaraðiljum til staðfestingar á eignarrétti sín- um að húseigninni nr. 3 B við Veltusund í Reykjavík, en í raun virðist þar fyrst og fremst vera um að ræða kröfu um viðurkenningu á lögmæti riftunar sóknaraðilja á kaupsamningi frá 1. október 1980 milli hennar og varnaraðilja Elínbjargar Eggertsdóttur, Heimis Jenssonar og Árna Jenssonar. Í málinu skortir á, að af hálfu sókn- araðilja sé skýr afstaða tekin til veigamikilla atriða, sem varða heimild hennar til riftunar umrædds samnings. Að þessu athuguðu ber að staðfesta hinn kærða dóm. Rétt þykir, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði dómur á að vera óraskaður. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. apríl 1983. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar 12. apríl sl., höfðaði María Magnúsdóttir, Lindarbraut 45, Seltjarnarnesi, nnr. 6442-9698, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 21., 22. og 23. október 1982, gegn Elínbjörgu Eggertsdóttur, Laufásvegi 20, Reykjavík, nnr. 1988-6280, Heimi Jenssyni, sama stað, nnr. 3870-6869, Árna Jenssyni, Hraunbrún 28, Hafnarfirði, nnr. 0522-6139, Þóroddi Skaftasyni, Æsufelli 4, Reykjavík, nnr. 9714-5814, og John W. Sewell, Karlagötu 13, Reykjavík, nnr. $181- 2255, til staðfestingar á eignarrétti stefnanda á fasteigninni Veltusundi 3 B, Reykjavík. Stefndu Þóroddur Skaftason og John W. Sewell gera þær dómkröfur, að kröfum stefnanda verði synjað og þeim til dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda. Stefndu Elínbjörg Eggertsdóttir, Heimir Jensson og Árni Jensson gera 1222 þær dómkröfur aðallega, að máli þessu verði vísað frá dómi og stefnanda verði gert að greiða þeim málskostnað að mati réttarins. Frávísunarkrafa þessi er hér til úrlausnar. II. Í stefnu er málavöxtum og málsástæðum lýst þannig: „sMeginatriði málavaxta eru þáu, að stefnandi varð eigandi fasteignarinn- ar Veltusund 3 B, Reykjavík, með heimildarbréfi, dagsettu 1. maí 1938. Rak hún húsið Veltusund 3 B, Reykjavík, einkum með útleigu til atvinnu- rekstrar aðila um áratugaskeið, en 1. okt. 1980 gerði stefnandi samning við stefndu Elínbjörgu, Heimi og Árna um sölu á eigninni til þeirra fyrir skr. 110.000.000,- eitthundraðogtíumilljónir gkróna. Þessi samningur gerði ráð fyrir, að kaupverð eignarinnar yrði greitt þannig, að við undirritun kaupsamnings yrðu greiddar gkr. 10.000.000,- og síðan yrðu greiddar átta gkr. 12.500.000,- greiðslur dagana 30. mars og 30. september árin 1981 til og með 1984, og skyldu greiðslur merktar með töluliðum 4—8 bera 2690 ársvexti frá 1. október 1980 til greiðsludaga, og er af stefnanda talið, að þar sé um að ræða greiðslur frá og með 30. mars 1982. Áður en til þes kæmi, að stefndu Elínbjörg, Heimir og Árni efndu samn- ing sinn við stefnanda frá 1. október 1980, nema hvað varðar greiðslu við samningsundirritun, munu þau hafa talið sig selja stefndu Þóroddi og John húseignina Veltusund 3 B, Reykjavík, ásamt tilheyrandi eignarlóð með samningi, dags. 20. nóvember 1980. Verð við hina meintu sölu 20. nóvem- ber 1980 var gkr. 120.000.000,- en greiðslur féllu að verulegu leyti saman við greiðslur í samningi frá 1. október 1980. Tekið skal fram, að stefnandi vissi þá, þ. e. um og eftir 20. nóv. 1980, ekki um þessi meintu aðilaskipti að kaupum á húsinu. Er heldur ekki kunnugt, að Sverri Sigurðssyni, látnum eiginmanni stefnanda, sem annaðist að mestu um mál varðandi Veltusund 3 B Rvík., fyrir stefnanda, hafi vitað um þessi meintu aðilaskipti að kaup- unum fyrr en allnokkru eftir að þau voru gerð. Bárust þeim þá óljósar upplýsingar um það. Síðar var stefnanda kunnugt, að stefndi Þóroddur átti skipti við umboðsmann stefnanda, Lárus Halldórsson, lögg. endurskoð- anda, um greiðslur, og virtist stefnanda, að stefndi Þóroddur teldi sig eiga einhverja aðild að málinu, sem kom fram á þann hátt, að óskað var eftir af hans hálfu eftir fresti á greiðslu kaupverðs að því er stefnandi taldi á samningnum frá 1. október 1980. Stefnanda var ókunnugt um fyrr en um eða eftir 6. júlí 1982, að stefndi John W. Sewell taldi sig hafa keypt húsið Veltusund 3 B, Rvík. Hvað varðar framhald efnda samningsins frá 1. október 1980 gagnvart stefnanda, ber þess að geta, að greiðslur hafa borist seint og illa til stefn- anda, og er einnig talið, að það hafi átt sér stað gagnvart umboðsmanni 1223 stefnanda, Lárusi Halldórssyni. Hefur stefnandi til að mynda ekki enn fengið greidda að fullu fyrstu greiðslu samkvæmt samningnum frá milli- göngumanni um kaupin frá 1. október 1980, Pétri Einarssyni, en Lárus Halldórsson fékk Jón Þóroddsson, lögmann, til að vinna að því máli. Síðari greiðslur hafa ekki borist með skilum, og greiðsla, sem inna átti af hendi 30. mars 1982, kr. 125.000,- ásamt 2670 ársvöxtum af kr. 750.000,- frá 1. október 1980 til 30. mars 1982, sem af stefnanda eru taldar vera kr. 487.500,- eða alls kr. 612.500,- hefur ekki verið greidd. Voru stefnda Þór- oddi þó veittir ítrekaðir frestir á vormánuðum þessa árs, þ. e. 1982, til að inna greiðsluna af hendi. Hinn 16. júní 1982 veitti Lárus Halldórsson af hálfu stefndanda stefnda Þóroddi frest í fammtán daga til að inna greiðsluna af hendi, en áskildi annars allan rétt vegna vanefnda, m. a. til riftunar. Þegar ekki hafði verið greitt 6. júlí 1982, var stefnda Þóroddi til- kynnt riftun kaupa með símskeyti. Síðar þegar fyrir lágu upplýsingar um meinta aðild stefnda John W. Sewell, var áréttað gagnvart umboðsmanni hans, Páli Arnóri Pálssyni, hrl., að „riftunin““ væri einnig talin gilda gagn- vart stefnda John. Enn síðar, eða 20. ágúst 1982, þegar fyrir lá, hversu óglögg meint aðilaskipti að kaupum á Veltusundi 3 B, Rvík., voru frá stefndu Elínbjörgu, Heimi og Árna til stefndu Þórodds og Johns og án vitundar stefnanda, voru stefndu Elínbjörgu, Árna og Heimi send símskeyti og tilkynnt um riftun sölunnar hinn |. október 1980 til þeirra. Hinn 30. september 1982 átti samkv. samningnum frá 1. okt. 1980 um Veltusund 3 B, Rvík., að greiða afborgun kr. 125.000,- og 260 ársvexti af kr. 600.000,- frá 30. mars 1982 til 30. sept. 1982, eða kr. 78.000,- eða alls kr. 203.000,-. Engar óskir hafa komið frá stefndu um að greiða þá fjárhæð. Stefnandi hefur tekið við greiðslum samkv. samningnum frá 1. október 1980. Ef hann hefði verið efndur réttilega fram til 29. mars 1982, hefðu þær greiðslur átt að nema nýkr. 100.000,- við undiritun samnings, kr. 173.750,- hinn 30. mars 1981 og kr. 190.000,- 30. sept. 1981. Af hálfu stefn- anda er talið, að greindar fjárhæðir hafi ekki verið inntar réttilega af hendi til umboðsmanna stefndanda, þótt gert sé ráð fyrir, að meginhluti greiðsln- anna hafi verið inntur af hendi. Hitt er einnig talið af stefnanda, að stefndu hafi tekið við leigugreiðslum vegna Veltusunds 3 B, Rvík., frá 1. janúar 1981 og greitt einhver gjöld vegna eignarinnar. Er mánaðarleg leiga nú talin vera yfir kr. 20.000,- á mánuði. Af hálfu stefnanda er talið, að uppgjör vegna greiðslna, sem stefnandi eða umboðsmenn hans hafa tekið við vegna ráðgerðrar sölu á Veltusundi 3 B, Rvík., svo og uppgjör vegna tekna og gjalda af Veltusundi 3 B, Rvík., frá 1. janúar 1981 eigi eftir að fara fram og sé það óháð þessu máli, sem höfðað er til að fá staðfestan ótvíræðan eignarrétt stefnanda að húseigninni 1224 Veltusund 3 B, Rvík. Stefnanda er mikil nauðsyn á að fá eignarrétt sinn að húseigninni Veltusund 3 B, Rvík., staðfestan með dómi, einkum vegna þess að leigjendur þeir, sem nú hafa húsið til afnota, telja, að ekki liggi ljóst fyrir, hver sé raunverulegur eigandi þess. Af hálfu stefnanda hefur síðan í júlí 1982 verið reynt að afla upplysinga um mál varðandi sölu hússins Veltusunds 3 B, Rvík., og tekjur og gjöld þess, síðan salan samkvæmt samningnum frá 1. okt. 1980 átti sér stað. Það hefur torveldað mjög alla upplýsingaöflun, að stefnandi er sjálfur aldr- aður og heilsuveill og hefur af þeim sökum lítið unnið sjálfur að málinu. Eiginmaður stefnanda, Sverrir Sigurðsson, sem einkum sá um söluna sam- kv. samningnum frá 1. okt. 1980, lést 28. nóv. 1981 og átti áður við van- heilsu að stríða. Milligöngumaður um söluna 1. október 1980, Pétur Einars- son, hefur verið seinn til að láta af hendi greiðslur, sem talið er, að hann hafi tekið við, og upplýsingar hans um viðskiptin hafa verið óglöggar. Af þeim sökum m. a. hafa uppgjör aðstoðarmanna stefnanda, Lárusar Hall- dórssonar og Jóns Þóroddssonar, komið seint og verið að nokkru háð sömu annmörkum. Stefndu Þóroddur og John hafa ekki viljað gefa upplýsingar um greiðslur, hvorki þær meintu greiðslur, sem þeir telja sig hafa innt af hendi vegna meintra kaupa sinna, né heldur greiðslur vegna tekna og gjalda af huseigninni Veltusundi 3 B, Rvík. Leitað hefur verið til leigjenda með upplýsingar um þær greiðslur, sem þeir telja sig hafa innt af hendi um nokkurt skeið, en án umtalsverðs árangurs. Ekkert hefur heyrst frá stefndu Elínbjörgu, Heimi og Árna þrátt fyrir símskeytasendingar og bréfaskriftir. Málsástæður: Af hálfu stefnanda eru bornar fram þessar málsástæður fyrir kröfum stefnanda um staðfestingu á eignarrétti hans að húsinu Veltusundi 3 B, Reykjavík: Gagnvart stefndu Elínbjörgu, Heimi og Árna er talið, að þau hafi með samningnum frá 20. nóvember 1980 fallið frá rétti sínum til húss- ins og aðgerðarleysi þeirra gagnvart húseigninni Veltusundi 3 B, Rvík., síðan og sinnuleysi þeirra gagnvart skuldbindingum þeirra við stefnanda, sbr. greiðslufall greiðslna pr. 30. mars 1982, kr. 612.500,- og greiðslu pr. 30. sept. 1982, kr. 203.000,-, firrt sig öllum rétti til hússins. Gagnvart stefndu Þóroddi og John Sewell er af stefnanda aðallega talið, að ekki hafi komist á samningur milli stefnanda og þeirra og því hafi þeir ekki öðlast kauprétt á húsinu. En verði slíkur kaupréttur talinn hafa myndast, er af stefnanda talið, að hann hafi fallið niður með stórfelldum vanskilum á greiðslum pr. 30. mars 1982, kr. 612.500,- og kr.203,- pr. 30. sept. 1982. Riftun stefnanda á meintum kaupum stefndu Þórodds og John W. Sewells stafaði af mjög ófullkomnum upplýsingum um eðli þeirra viðskipta, sem talin voru hafa átt sér stað. 1225 Tekið skal fram, að í skjölum Gjaldheimtunnar í Reykjavík og Fasteigna- mats ríkisins er húseign stefnanda að Veltusundi 3 B, Rvík., talin vera Veltusund 3 A, Rvík.“ Ill. Af hálfu stefndu Elínbjargar, Heimis og Árna er frávísunarkrafan rök- studd með því, að samkvæmt kröfugerð stefnanda þá virðist sem gerð sé krafa um að fá dæmdan eignarrétt að húsinu nr. 3 B við Veltusund í Reykjavík til handa stefnanda. Eignardómsmál séu rekin með afbrigðileg- um hætti, sbr. XIX. kafla laga nr. 85/1936, og beri þegar af þeirri ástæðu að vísa málinu frá dómi. Þá mundi dómur, sem tæki til greina kröfu stefn- anda, vera bindandi fyrir mun fleiri aðilja en þá, sem séu aðiljar að máli þessu. Einnig er á það bent, að allri kröfugerð stefnanda sé mjög áfátt og í stefnu sé þvælt um málsatvik fram og til baka á mjög ruglingslegan hátt, þannig að stefnan geti vart talist gerð í anda VIII. kafla laga nr. 85/ 1936. Við munnlegan málflutning um frávísunarkröfuna var því haldið fram af hálfu stefndu Elínbjargar, Heimis og Árna, að stefnandi geri enga grein fyrir þeim greiðslum, sem hann hafi fengið fyrir eignina. Það sé ekki sök stefndu, ef umboðsmenn stefnanda, þeir Lárus Halldórsson og Pétur Ein- arsson, hafi ekki staðið í skilum. Stefnandi verði að sýna fram á, hvað hann hafi fengið greitt og hvaða vanskil sé um að ræða. Öll kröfugerð og rökstuðningur stefnanda sé með þeim hætti, að vísa beri málinu frá dómi. Af hálfu stefndu Þórodds og John var tekið undir frávísunarkröfuna, ekki vegna þess, að reka beri mál þetta sem eignardómsmál, heldur vegna vanreifunar. Riftunarkrafa stefnanda virðist byggð á vanefndum, en ekki sé hægt að sjá af stefnu, hvaða vanefndir hafi orðið. Stefnandi ýmist viður- kenni stefndu John og Þórodd sem viðsemjendur sína eða afneiti þeim alveg. Af hálfu stefnanda var þess krafist, að frávísunarkröfunni verði hrundið. Eignardómsstefna í þessu máli sé út í bláinn. Viðurkennt var, að ýmsar upplýsingar vanti í málið, en erfitt hafi verið um upplýsingaöflun vegna veikinda stefnanda. Líklega hafi greiðslur skv. liðum 1—3 á dskj. 7 borist til umboðsmanns stefnanda, en erfitt hafi verið að ná inn fjárhæðum frá Pétri Einarssyni. Stefnandi hafi ekki boðið fram endurgreiðslu á því, sem hún hafi fengið í hendur, en margoft óskað eftir upplýsingum frá stefndu, til þess að hægt yrði að ganga frá uppgjöri. Aldrei hafi myndast löglegt réttarsamband á milli stefnanda og stefndu John og Þórodds, þess vegna sé riftun þarflaus gagnvart þeim. Það sé einn- ig óljóst, hvort rétt hafi verið að krefjast riftunar gagnvart stefndu Elín- 1226 björgu, Heimi og Árna, og þess vegna hafi verið valin sú leið að höfða mál til viðurkenningar á eignarrétti stefnanda. Kröfugerð í máli þessu sé ljós, svo sé einnig um vanskil, þau séu ljós, en greiðslur óljósar. Víst sé, að greiðslur 30. mars 1982 og síðar hafi ekki borist. Málatilbúnaður stefnanda sé ekki óljós, en málsatvik séu óljós. IV. Niðurstaða. Fallast ber á það með stefnanda, að mál þetta falli ekki undir XIX. kafla laga nr. 85/1936 þegar af þeirri ástæðu, að stefnandi hefur heimildarbréf að réttindum þeim, sem hún öðlaðist yfir fasteigninni Veltusundi 3 B, Reykjavík, 1. maí 1983. Þegar litið er til kröfugerðar og málatilbúnaðar stefnanda, sem rakinn hefur verið hér að framan, þá þykir bera að taka til greina kröfu um frávís- un málsins vegna óljóss málatilbúnaðar stefnanda. Eftir atvikum þykir rétt, að hver aðili beri sinn kostnað af málinu. Auður Þorbergsdóttir borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður. Föstudaginn 27. maí 1983. Nr. 83/1983. Félagsmálaráðherra gegn Einari Jónassyni. Kærumál. Skipti. Ríkisábyrgð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Halldór Þorbjörnsson. Sóknaraðili hefur skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru $. apríl 1983, sem barst réttinum 18. apríl 1983. Hann krefst þess, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur og tekin til greina sú krafa, er hann gerði fyrir skiptaréttinum, „að vinnulaunakrafa varnaraðilja á hendur þrotabúi Baldvins G. Heimissonar falli utan 1227 þeirrar ríkisábyrgðar, sem mælt er fyrir um í lögum nr. 31/1974 um ríkisábyrgð á launum við gjaldþrot, sbr. lög nr. 8/1979.““ Hann krefst og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess aðallega, að kærumálinu verði vísað frá Hæstarétti, en til vara, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Í báðum tilvikum krefst hann kærumálskostnaðar úr hendi sóknar- aðilja. Ekki verður fallist á það með varnaraðilja, að hinn kærði úr- skurður sé í raun úrskurður um sæti kröfu í kröfuflokki og verði ekki borinn undir Hæstarétt með kæru vegna ákvæðis b liðar 2. tl. 21. gr. laga nr. 75/1973. Verður frávísunarkrafan því ekki tekin til greina. Ákvæði 2. mgr. 7. gr. laga nr. 31/1974, sbr. 2. gr. laga nr. 8/ 1979, er sérstæð réttarfarsregla, sem skýra ber þröngt. Sóknaraðili hefur fengið sönnunargögn fyrir því, að launakröfu varnaraðilja hafi verið lýst og hún tekin til greina sem forgangskrafa í þrotabúi Baldvins G. Heimissonar að undangenginni þeirri málsmeðferð, sem greinir í 108. og 110. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978. Er sú ákvörðun endanleg fyrir þrotabúið. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn kærða úrskurð, án þess að leyst verði úr því í kærumáli þessu, hvort hin umdeilda launa- krafa fullnægi lagaskilyrðum, til að skylt hafi verið að taka hana til greina sem forgangskröfu við gjaldþrotaskiptin. Verður varnar- aðili að sækja kröfu sína á hendur sóknaraðilja fyrir hinum al- mennu dómstólum, ef sóknaraðili synjar greiðslu hennar á þeim grundvelli. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 30. mars 1983. I. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi, sem fram fór 9. mars sl. Sóknaraðili, félagsmálaráðherra, gerir þá kröfu, 1228 að úrskurðað verði, að vinnulaunakrafa varnaraðilja á hendur þrotabúi Baldvins G. Heimissonar falli utan þeirrar ríkisábyrgðar, sem mælt er fyrir um í lögum nr. 3/1974 um ríkisábyrgð á launum við gjaldþrot. Af hálfu varnaðilja, Einars Jónassonar, nafnnúmer 1816-1842, Strýtuseli 16, Reykjavík, eru þær réttarkröfur gerðar, að úrskurðað verði, að vinnulauna- krafa hans falli innan ríkisábyrgðar og að sóknaraðilja verði gert að greiða hæfilegan málskostnað að mati skiptaréttarins. Gerð var krafa um, að for- sendur fylgdu úrskurðarorði. II. Tildrög máls þessa eru þau, að hinn 21. júlí 1982 barst skiptarétti Reykja- víkur krafa um, að bú Baldvins G. Heimissonar, nafnnúmer 0940-5534, yrði tekið til gjaldþrotaskipta. Gjaldþrotaúrskurður var kveðinn upp hinn 20. október 1982. Innköllun var gefin út í búið, og lauk kröfulýsingarfresti hinn 5. janúar 1982. Innkölluninni fylgdi auglýsing, þar sem boðað var til skiptafundar hinn 27. janúar 1983. Í auglýsingunni sagði jafnframt: „„Skrá yfir lýstar kröfur í búið mun liggja frammi í skrifstofu skiptaráðanda síðustu viku fyrir boðaðan skiptafund, sbr. 108. gr. laga nr. 6, 1978. Hafi athugasemdir við afstöðu skiptaráðanda til lýstra krafna ekki komið fram í síðasta lagi á skiptafundinum, mega viðkomandi aðilar búast við því, að þær komist ekki að við skiptin.“ Í kröfuskránni, sem lögð var fram á fund- inum, var viðurkennd forgangskrafa varnaraðilja máls þessa að fjárhæð kr. 9.633.50 vegna vinnulauna, sem féllu í gjalddaga hinn 12. febrúar 1981. Á skiptafundinum var gerð svofelld bókun: „„Kröfuskrá hefur legið frammi í lögmæltan tíma og engar athugasemdir komið fram við hana, hvorki fyrir þennan skiptafund né á honum. Verður hún því óbreytt lögð til grundvallar endanlegri skiptagerð, þegar úthlutað verður úr búinu.“ Að loknum skipta- fundinum kom varnaraðili kröfu sinni á framfæri við félagsmálaráðnuneyt- ið og óskaði eftir því, að hún yrði greidd úr ríkissjóði. Með bréfi, dags. 28. janúar 1983, mótteknu hinn 4. febrúar, óskaði félagsmálaráðuneytið síðan úrskurðar skiptaréttarins um það, hvort vinnu- launakrafa varnarðilja félli innan ríkisábyrgðar, og vísaði til 2. mgr. 7. gr. laga nr. 31/1974 í því efni. Var skiptaréttarmál vegna þeirrar kröfu þingfest hinn 18. febrúar sl. Sáttaumleitanir báru ekki árangur. 111. Í greinargerð sóknaraðilja kemur fram, að ágreiningur í þessu máli sé tvíþættur. Annars vegar sé um það deilt, hvort sú afstaða skiptaráðanda að viðurkenna vinnulaunakröfu varnaraðilja sem forgangskröfu sé efnis- lega bindandi fyrir skiptaréttinn við framhaldsmeðferð gjaldþrotamálsins. Hins vegar snúist ágreiningurinn um það, hvort vinnulaunakrafan sem slík 1229 eigi að falla innan eða utan ríkisábyrgðar á launum við gjaldþrot sam- kvæmt lögum um þau efni. Varðandi fyrra ágreiningsmálið telur sóknaraðili augljóst eftir eðli máls, að réttaráhrif þeirrar afstöðu skiptaráðanda til viðurkenningar á kröfu, sem fram er sett í kröfulýsingaskrá fyrir skiptafund, séu með þeim hætti, að skiptaráðandi geti vikið frá þeim síðar, ef nýjar málsástæður eða ný gögn komi til skjalanna, sbr. 108. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, enda sé slík ákvörðun ekki tekin í úrskurðarformi. Slík frávik frá fyrri úrskurðum dómara við meðferð máls séu heimili í afmörkuðum tilvik- um og því fremur ættu aðrar ákvarðanir dómara að geta sætt breytingu, þegar nýir fletir komi upp við meðferð mála. Þá kunni einstök lagaákvæði að gefa skiptaráðanda enn víðtækari heimildir til að víkja frá fyrri úrskurð- um sínum eða ákvörðunum. Dæmi um slíkt sé að finna í lögum um ríkis- ábyrgð á launum við gjaldþrot nr. 31/1974, sbr. lög nr. 8/1979. Kröfulýsingaskrá í þrotabúi Baldvins G. Heimissonar hafi verið samin af skiptaráðanda og samþykkt á skiptafundi hinn 27. janúar 1983, án þess að félagsmálaráðuneytið fengi nokkra vitneskju um vinnulaunakröfu varnaraðilja né gæfist að öðru leyti minnsti kostur á að gæta réttar síns. Krafan hafi ekki verið send ráðuneytinu fyrr en að loknum skiptafundi 27. janúar 1983. Ráðuneytið hafi strax talið verulegan vafa leika á því, að kraf- an félli innan ríkisábyrgðar, og óskað úrskurðar skiptaréttar um það með bréfi 28. janúar 1983. Ljóst sé, að ráðuneytið hafi ekki fyrr getað neytt þess réttar, sem því sé áskilinn í lögum nr. 31/1974, sbr. lög nr. 8/1979, til þess að leggja þetta álitamál undir úrskurð skiptaréttar. Ef fallast ætti á það, að viðurkenning skiptaráðanda á vinnulaunakröfu varnaraðilja væri bindandi fyrir skiptaréttinn, væri um leið verið að slá því föstu, að úrræði 2. mgr. 7. gr. laga nr. 31/1974, sbr. 2. gr. laga nr. 8/1979, væru marklaus. Slík niðurstaða væri ótæk. Varðandi það ágreiningsefni, hvort vinnulaunakrafa varnaraðilja falli innan eða utan ríkisábyrgðar á launum við gjaldþrot, bendir sóknaraðili á, að samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga nr. 31/1974, sbr. 1. gr. laga nr. 8/1979, taki ábyrgðin til þeirra vinnulauna, sem forgangsréttur fylgi samkvæmt lög- um um skipti á dánarbúum og félagsbúum o. fl. nr. 3/1878, sbr. lög nr.23/ 1979. Viðmiðunartímamark þeirra laga sé upphaf skipta. Lögin um ríkis- ábyrgð á launum við gjaldþrot vísi þannig til skilgreiningar skiptalaga um gildissvið sitt að því leyti, hvaða kröfur falli inna ábyrgðar og hverjar utan. Hugtakið upphaf skipta sé þar þó óskilgreint, en ráðist af túlkun gjald- þrotalaga. Samkvæmt 1. mgr. 5. gr. eldri laga um gjaldþrotaskipti nr. 25/1929 hafi upphaf skipta miðast við það tímamark, er skiptaráðandi hafði fengið í sínar hendur beiðni skuldunauts eða kveðið upp úrskurð um gjaldþrota- 1230 skipti að beiðni lánardrottins. Í núgildandi gjaldþrotalögum nr. 6/1978 sé ekkert sambærilegt efnisákvæði að finna. Hvergi örli á því, að merkingu eldri laga um upphaf skipta sé ætlað að taka breytingum í nýju gjaldþrota- lögunum, hvorki í ákvæðum þeirra sjálfra né í greinargerð með frumvarpi til þeirra. Vekur sóknaraðili sérstaka athygli á 24. gr. gjaldþrotalaganna, sem bendi eindregið til hins gagnstæða. Í gjaldþrotalögum nr. 6/1978 komi fram nýtt hugtak um tiltekið viðmið- unarmark, hugtakið frestdagur. Þá séu ákvæði um greiðslustöðvanir í II. kafla laganna meðal helstu nýmæla þeirra. Í athugasemdum með frumvarpi til laganna komi fram, að þau ákvæði eigi að stuðla að því, að bú komi fyrr til skipta. Í 1. gr. laganna sé hugtakið frestdagur hins vegar skilgreint og merki þar m. a. daginn, þegar skiptaráðandi fái ósk eða kröfu um greiðslustöðvun, nauðasamninga eða gjaldþrotaskipti. Í athugasemdum segi m. a., að hugtakið frestdagur sé tekið upp „,til að fá orð um tímamark, sem oft skiptir máli, einkum skv. 8. kafla frv. um riftun ráðstafana þrota- manns og riftun réttargerða.““ Tilgangur laganna með því að taka upp hug- takið frestdagur virðist því sá að fastsetja ákveðið tímamark, er hafi grund- vallarþýðingu um greiðslustöðvun og riftun, en ekki að breyta því tíma- marki, sem upphaf skipta var miðað við í eldri lögum. Þá bendir sóknar- aðili á, að væri upphaf skipta fært fram til frestdags, féllu áður almennar kröfur skiptalaga undir forgangskröfur. Sóknaraðili telur ljóst með vísan til framangreinds og þess, að gjaldþrota- úrskurður var kveðinn upp rúmun tuttugu mánuðum eftir að vinnulaun varnaraðilja féllu í gjalddaga, að vinnulaunakrafa hans í búið falli utan átján mánaða tímabils frá upphafi skipta og þar með utan ríkisábyrgðar. Varnaraðili bendir á, að umrædd krafa hafi verið viðurkennd af skipta- réttinum sem forgangskrafa samkvæmt 1. tölulið 84. gr. skiptalaga. Sú niðurstaða sé bindandi fyrir skiptaréttinn samkvæmt íslenskum rétti, og vísar varnaraðili í því efni til 2. mgr. 196. gr., sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Verði ekki á þá skoðun fallist, bendir varnaraðili á, að viðmiðunartíma- mark í 1. og 4. tölulið 84. gr. laga nr. 3/1878, sbr. lög nr. 23/1979, sé andlátið, meðan viðmiðunartímamark í 2., 3., $., 6., 8. og 9. tölulið sé upphaf skipta. Þarna sé ótvírætt um tvö mismunandi tímamörk að ræða, sbr. t. d. 12. gr. skiptalaga. Í fyrra tilfellinu sé miðað við þann atburð, sem leiði af sér, að til skipta komi, en í því síðara við upphaf skiptanna. Það sé því ljóst, þegar 1. tölulið 84. gr. skiptalaga sé beitt með lögjöfnun um gjaldþrotaskipti, beri að miða við tímamark, sem sé fyrr en upphaf skipta. Eðlilegt virðist eftir gildistöku laga nr. 6/1978, að frestdagur komi þarna í stað andláts, þar sem önnur niðurstaða gæti valdið réttaróvissu. 1231 IV. Félagsmálaráðherra hefur óskað úrskurðar skiptaráðanda um ágreinings- efni þetta með stoð í 2. mgr. 7. gr. laga nr. 31/1974, sbr. lög nr. 8/1979, sem hljóðar svo: „,„Ef vafi leikur á um réttmæti kröfu eða um það hvort krafa fellur innan ríkisábyrgðar getur ráðuneytið leitað úrskurðar skipta- réttar um það.“ Í 1. mgr. 2. gr. sömu laga segir, að ábyrgðin taki til þeirra vinnulauna, sem forgangsréttur fylgi samkvæmt lögum um skipti á dánar- búum og félagsbúum o. fl. Á skiptafundi í þrotabúi Baldvins G. Heimissonar hinn 27. janúar sl. var krafa varnaraðilja viðurkennd sem forgangskrafa í búið. Til fundarins hafði verið boðað með auglýsingu í Lögbirtingablaði, og lá kröfuskrá frammi hjá skiptaráðanda lögmæltan tíma fyrir skiptafund. Ákvörðun skiptafundarins að viðurkenna, að krafa varnaraðilja njóti forgangs, er bindandi fyrir þrotabúið. Með því að krafa varnaraðilja nýtur forgangs- réttar við skipti á umræddu þrotabúi, er uppfyllt það skilyrði, sem 2. gr. laga nr. 31/1974, sbr. 1. gr. laga nr. 8/1979, setur fyrir ríkisábyrgð. Þar sem önnur skilyrði ríkisábyrgðar eru einnig fyrir hendi varðandi kröfur varnaraðilja, verður að hafna kröfu sóknaraðilja í málinu, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Helga Jónsdóttir, fulltrúi yfirborgarfógeta, kvað upp þennan úrskurð. Úrskurðarorð: Réttarkröfu sóknaraðilja máls þessa um, að úrskurðað verði, að vinnulaunakrafa varnaraðilja falli utan ríkisábyrgðar, er synjað. Málskostnaður fellur niður. 1232 Föstudagurinn 27. maí 1983. Nr. 196/1983. Ákæruvaldið gegn Lárusi Svavarssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnson og Halldór Þorbjörnsson. Varnaraðili hefur skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 22. þ. m., er barst Hæstarétti 24. s. m. Greinargerð hefur ekki borist frá varnaraðilja, en ætla verður, að úrskurðurinn hafi verið kærður í því skyni, að hann verði felldur úr gildi. Ríkissaksóknari krefst staðfestingar úrskurðarins. Samkvæmt fæðingarvottorði varnaraðilja er fullt nafn hans Lárus Svavarsson. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 22. maí 1983. Ár 1983, sunnudaginn 22. maí, var á dómþngi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Helga I. Jónssyni fulltrúa, kveðinn upp gæsluvarðhaldsúrskurður þessi. Hinn 16. þ. m. kærði Svavar Hafstein Jóhannsson, Laugavegi 20 B hér í borg, til rannsóknarlögreglu ríkisins, að brotist hafi verið inn á fyrrgreint heimili hans föstudaginn þar á undan. Kvað Svavar Hafstein hafa horfið frá sér m. a. vasaúr, ljósmyndavél af tegundinni Minolta og kvikmynda- tökuvél af gerðinni Cannon 1014 XL - S. Aðfaranótt laugardagsins 21. þ. m. kærði nefndur Svavar Hafstein aftur innbrot og þjófnað til rannsóknarlögreglu ríkisins. Kvaðst Svavar Hafstein hafa lagst til hvíldar um miðnættið, en þá heyrt umgang á stigapallinum frammi. Kvaðst hann hafa farið fram á ganginn og séð mann, sem hann kvaðst þekkja í sjón, en ekki vita nafn á, standa í stiganum. Kvaðst Svavar Hafstein fyrst hafa tekist á við mann þennan, en síðan hringt í lögreglu, 1233 en er hann var búinn að því, var maðurinn farinn. Svavar Hafstein segir, að horfið hafi frá sér úr jakka, sem var í fatahengi frammi á umræddum stigagangi, flugfarseðil, 500 þýsk mörk, 5—6 þúsund krónur íslenskar og skilríki. Er honum var sýnt myndasafn rannsóknarlögreglu ríkisins, endurþekkti hann mann þann, er kom með áðurgreindum hætti á heimili hans þá fyrr um nóttina sem kærða og kvaðst fullyrða, að um sama mann væri að ræða. Kærði var síðan handtekinn í veitingahúsinu Glæsibæ kl. 0220 um nótt- ina. Við leit á fatnaði kærða skömmu eftir handtöku hans fundust 100 þýsk mörk, 1.710 krónur íslenskar, tölva og úr. Kærði hefur alfarið neitað við yfirheyrslur hjá rannnsóknarlögreglu ríkis- ins svo og fyrir dómi að hafa átt aðild að innbrotum þeim, er hér um ræðir. Gaf kærði þá skýringu á tilvist gjaldeyris þess og peninga þeirra, sem fund- ust á honum, að hann hefði selt manni, sem kallaður sé „„Gaui““, leðurjakka sl. föstudag fyrir kr. 4.000 og 100 þýsk mörk. Kveðst kærði hafa verið á ferð með nefndum „Gauja“ sl. föstudag, og hefur hann tilgreint ýmsa aðilja, sem þeir félagar hafi hitt þann dag. Kærði kveðst ekki hafa haft neina fasta atvinnu undanfarið og eigi heldur neinn fastan samastað. Með hliðsjón af því, sem að framan er rakið, og vísan til 1. og 3. tl. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir rétt að taka kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins um gæsluvarðhald yfir kærða til greina, enda þykir hætta á, ef hann heldur óskertu frelsi, að hann geti spillt sakargögnum eða haft áhrif á vitni eða hugsanlega samseka. Kærða verður þó eigi gert skylt að sæta gæsluvarð- haldi lengur en til miðvikudagsins 1. júní 1983, kl. 1700. Brot þau, sem kærði er grunaður um, geta varðað fangelsisrefsingu samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og eru því ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar gæsluvarðhaldinu eigi til fyrirstöðu. Úrskurðarorð: Kærði, Lárus Björn Svavarsson, sæti gæsluvarðhaldi allt til mið- vikudagsins 1. júní 1983, kl. 1700. 78 1234 Mánudaginn 30. maí 1983. Nr. 92/1982. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Gesti Guðjóni Sigurbjörnssyni (Brynjólfur Kjartansson hrl.). Manndráp. Þjófnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson og Gaukur Jörundsson, settur hæstaréttardómari. Máli þessu er áfrýjað af ákæruvaldsins hálfu samkvæmt 1. tölulið 1. mgr. 175. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74/1974. Krefst ríkissaksóknari þyngingar á refsingu ákærða. Ágrip barst Hæstarétti 17. mars 1983. Með bréfi ríkissaksóknara 13. október 1982 var málið sent Læknaráði og æskt umsagnar þess um, hvort það féllist á niður- stöðu álitsgerðar Ásgeirs Karlssonar geðlæknis frá 22. febrúar 1982 um geðheilbrigði og sakhæfi ákærða. Í ályktun Læknaráðs 23. febrúar 1983 er fallist á niðurstöðu álitsgerðarinnar. Fallast ber á það með héraðsdómara, að leggja verði til grund- vallar framburð ákærða um verknaði þá, sem ákært er fyrir, og aðdraganda að þeim, en margt í gögnum og framburðum vitna styrkir framburðinn. Ákæruefnum er réttilega lýst í héraðsdómi. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að fallast á sakarmat héraðs- dómara og heimfærslu brota ákærða til hegningarlagaákvæða. Fallast ber á ályktun Læknaráðs og niðurstöðu héraðsdóms um sakhæfi ákærða. Við ákvörðun refsingar ákærða ber að hafa í huga ýmis atriði, er áhrif hafa á refsihæðina, bæði til þyngingar og einnig það, sem til málsbóta kannað vera. Til refsiþyngingar horfir, að ásetningur ákærða var styrkur og einbeittur, eftir að hann vaknaði, og aðferð hans við verknaðinn var hrottaleg, svo sem greinir í héraðsdómi. Fallast má einnig á það 1235 með héraðsdómara, að neyðarvarnarsjónarmið komi ekki til greina, þar sem Wiedbusch hindraði ákærða ekki í því að komast frá hon- um til salernis. Af þeirri afstöðu verður þó ekki alyktað með vissu, að ákærði hafi átt þess kost að komast með góðu móti á brott úr íbúðinni. Til refsilækkunar verður að telja það, að ákærði varð fyrir alvar- legu kynferðisbroti af hálfu manns þess, er hann svipti lífi. Með hliðsjón af geðhögum ákærða verður á það fallist með hér- aðsdómara, að atferli hins látna hafi um stundarsakir valdið þvílíku ójafnvægi á geðsmunum ákærða og reiði, sem 4. töluliður 1. mgr. 74. gr. almennra hegningarlaga tekur til. Jafnframt ber að beita ákvæðum 9. töluliðar sömu lagagreinar svo og ákvæðum 7S. gr. sömu laga við refsiákvörðun. Þykir refsing ákærða með hliðsjón af 77. gr. alm. hegningarlaga hæfilega ákveðin fangelsi 8 ár, en gæsluvarðhaldsvist hans óslitið frá 19. september 1981 komi refsingu til frádráttar, sbr. 76. gr. alm. hegningarlaga. Staðfesta ber ákvörðun héraðsdóms um sakarkostn- að. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 12.000.00 krónur, og laun skipaðs verjanda síns, 18.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Gestur Guðjón Sigurbjörnsson, sæti fangelsi 8 ár, en gæsluvarðhaldsvist hans óslitið frá 19. september 1981 komi refsivist hans til frádráttar. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 12.000.00 krónur, og máls- varnaralun skipaðs verjanda síns, Brynjólfs Kjartanssonar hæstaréttarlögmanns, 18.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 5. apríl 1982. Ár 1982, mánudaginn $. apríl, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörnssyni yfirsakadómara, kveðinn 1236 upp dómur í málinu nr. 116/1982: Ákæruvaldið gegn Gesti Guðjóni Sigur- björnssyni, sem tekið var til dóms 29. f. m. Mál þetta er höfðað með ákæru, dagsettri 16. febrúar sl., gegn Gesti Guðjóni Sigurbjörnssyni iðnverkamanni, Skálholtsstíg 2 A, Reykjavík, nú gæslufanga, fæddum 14. janúar 1953 í Reykjavík, „Í. Eyrir manndráp. Að hafa aðfaranótt 17. september 1981 svipt Hans Fritz Joachim Arnold Wiedbusch blómaskreytingamann, til heimilis að 1. hæð í því húsi, með því að stinga hann með hníf og tvennum skærum um eða yfir 20 stungum ofantil á bringu og ofanvert á kvið, sem margar hverjar gengu á hol, þar á meðal í gegnum hjartað og lifur og inn í lungu og maga, og reka að síðustu önnur skærin á kaf í vinstri augntóft, þannig að þau stóðu langt inn í heila. Telst þetta varða við 211. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. II. Fyrir þjófnað. Að hafa í framhaldi af fyrrgreindum verknaði slegið eign sinni á og haft á brott með sér úr íbúð Wiedbusch kr. 200 í peningum, kvikmyndatökuvél ásamt óáteknum filmum svo og segulbandstæki. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. III. Dómkröfur. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Málavextir. I. Að morgni föstudagsins 18. september 1981 fannst Hans Fritz Joachim Arnold Wiedbusch blómaskreytingamaður örendur í íbúð sinni á 1. hæð hússins nr. 24 við Grenimel í Reykjavík. Svanbjörg Helga Haraldsdóttir, sem býr í kjallara hússins, hafði síðdegis daginn áður farið upp á 1. hæð hússins til þess að huga að pósti. Hún sá þá, að dyr úr forstofu hússins að íbúð Wiedbusch voru opnar upp á gátt. Hún aðgætti þetta ekki nánar og fór niður til sín. Á föstudagsmorgun kom að máli við hana starfsmaður í blómaversluninni Blómavali og hafði komið til þess að grennslast eftir Wiedbusch, sem einnig var starfsmaður í Blómavali, en hafði ekki komið til vinnu. Eftir að maður þessi var farinn, fór Svanbjörg upp á 1. hæð og sá dyrnar enn opnar eins og daginn áður. Er hún leit inn, sá hún, hvar Wiedbusch lá örendur á stofugólfinu. Henni brá mjög og flýtti sér út og kallaði á hjálp, og einhver hefur orðið til þess að hringja til lögreglunnar. Í skýrslu lögreglu segir, að tilkynning hafi borist kl. 0948, en nafn tilkynn- anda er ekki tilgreint. Lögregluþjónar komu á vettvang að vörmu spori og síðan einnig starfsmenn rannsóknarlögreglu ríkisins, enn fremur Skúli Johnsen borgarlæknir og dr. Ólafur Bjarnason prófessor. Hinn látni lá allsnakinn á stofugólfi rétt innan við dyr úr skála íbúðar- innar. Á líkinu voru mjög mörg stungusár, og í vinstri augntóft stóðu 1237 skæri, er rekin höfðu verið á kaf í höfuðið. Blóðblettir og blóðstrokur voru víða í íbúðinni. Lík Hans Wiedbusch var krufið daginn eftir (19. sept.) af dr. Ólafi Bjarnasyni. Ályktunarorð skýrslu hans um krufninguna eru þessi: „Við krufninguna komu í ljós fjöldi stungusára miðsvæðis ofantil á bringu og ofanvert á kvið (í epigastrium). Höfðu margar stungurnar gengið á hol og inn í og í gegnum hjartað, inn í lungu, lifur og maga. Tólf centi- metra langur fremsti hluti af hnífsblaði stóð fastur í 10. brjóstlið, og skag- aði hnífsbrotið fram í kviðarholið efst. Skæri voru á kafi í vinstri augntóft og höfðu gengið upp í gegnum augntóftarþakið og langt inn í heilann. Oddur af öðrum skærum sat fastur í brjóstbeini. Innri blæðingar frá ofan- greindum stungusárum sem og heilaáverkinn hafa dregið manninn til dauða, og hefir hér greinilega verið um morð að ræða. Þá sáust áverkar við kynfæri hins látna. Maðurinn hefur að líkindum verið undir áhrifum áfengis, er hann lést. Niðurstaða af rannsókn á inni- haldi cannabisefna í blóði og þvagi hins látna verður send síðar.“ Samkvæmt vottorði Rannsóknastofu í lyfjafræði reyndist alkohól í blóiði 1.39%0, en í þvagi 1.82%0. Ekki reyndist unnt að ákvarða tetrahydro- kannabiol í blóði né þvagi. Rannsóknarlögreglan sendi blóð- og þvagsýni til Statens rettstoksikologiska institutt í Oslo, og fundust þar ekki kannabis- efni í þvagi, en blóðsýnið reyndist óhæft til þess, að niðurstöður yrðu dregn- ar af greiningu á því. Rannsóknarlögreglan hóf þegar rannsókn málsins, og á laugardags- morgun fékk hún þær upplýsingar hjá Halldóri Sigurði Steingrímssyni, Grjótagötu 14 B, að kunningi hans, ákærði Gestur Guðjón, hefði komið að máli við hann á fimmtudagskvöld og skýrt honum frá því, að hann hefði nóttina áður drepið þýskan mann, sem hann hefði hitt í Óðali og farið heim með. Halldór lét þess getið, að ákærði væri taugasjúklingur og hefði talsvert af lyfjum undir höndum. Mundi hætta á, að hann grandaði sér, ef hann yrði þess vís, að grunur beindist að honum. Halldór vísaði á heimili ákærða. Rannsóknarlögreglustjóri og vararannsóknarlögreglustjóri fóru þegar ásamt sex öðrum starfsmönnum að heimili ákærða og brutu þeir, án þess að kveðja fyrst dyra, rúðu í útidyrahurð og opnuðu og fóru inn. Var ákærði þar fyrir og lýsti því strax yfir, að hann gengist við broti sínu og viðurkenndi, að hann hefði drepið „þennan kynvillingsdjöful á Greni- melnum,““ eins og hann kvað að orði. Ákærði var síðan handtekinn, og sýndi hann engan mótþróa. Ákærði hefur við meðferð málsins játað skýlaust brot þau, sem honum eru gefin að sök. Frásögn ákærða af brotunum og aðdraganda þeirra verður nú rakin Í aðalatriðum: 1238 Að kvöldi miðvikudagsins 16. sept. fór ákærði í veitingastaðinn Óðal við Austurvöll. Ákærði hafði daginn áður útskrifast af geðdeild Landspiítal- ans eftir mánaðar dvöl. Hann var þó ennþá miður sín, vansvefta, leiður í skapi og upptrekktur, eins og hann kemst að orði. Í Óðali neytti ákærði 2—3 glasa af áfengisblöndu. Ákærði hitti þarna Magnús Þór Sigmundsson, sem hann hafði kynnst í geðdeildinni, þar sem Magnús starfar sem gæslu- maður. Þeir ræddust við um hríð. Síðan gaf sig á tal við ákærða maður, sem hann þekkti ekki og talaði með útlendum hreim. Var hér um að ræða Hans Wiedbusch. Þar kom tali þeirra, að Wiedbusch bauð ákærða heim með sér upp á áfengi. Ákærði þekktist boðið, og fóru þeir nú tveir saman í leigubíl vestur á Grenimel heim til Wiedbusch. Er þangað var komið, veitti Wiedbusch ákærða whiskyblöndu og fékk sér sjálfur eitthvað í staupinu. Þeir sátu nú um stund, spiluðu hljómplötur og ræddu saman. Ákærði spurði Wiedbusch, hvort hann væri kynvilltur, og segist hann hafa gert það, af því að Wiedbusch hafi ekki viljað, að þeir næðu í stúlkur. Wied- busch neitaði þessu. Ekki sýndi Wiedbusch ákærða neina áleitni. Wied- busch bauð ákærða marijuana að reykja, og játti ákærði því, en hann hafði aldrei fyrr komist í kynni við marijuana né önnur fíkniefni. Gaf Wiedbusch honum síðan eitthvert brúnt efni í pípu, sem ákærði reykti síðan. Eitthvað reykti Wiedbusch sjálfur, en ákærði mest. Ákærði fann einhvers konar áhrif af þessu og varð undarlegur og slappur. Wiedbusch bauð ákærða að gista þarna um nóttina, og tók ákærði boðinu og háttaði síðan ofan í rúm, sem var í borðstofu inn af stofu þeirri, þar sem þeir sátu. Ákærði fór úr öllum fötum nema nærbuxum og bol. Ákærði sagði Wiedbusch, að hann ætti bágt með svefn, og gaf Wiedbusch honum þá eina eða tvær hvítar töflur, sem ákærði tók inn, og féll hann síðan í svefn. Ákærði vaknaði síðan við vondan draum; var Wiedbusch þá ofan á honum allsnakinn og var að hafa mök við hann. Ákærði var einnig allsnakinn. Wiedbusch hafði komið lim sínum í endaþarm ákærða, og kenndi ákærði sársauka. Ákærða brá mjög við þetta, og varð hann skelfingu lostinn. Þeirri hugsun skaut upp hjá honum, að hann yrði að gera útaf við manninn. Hann sagðist þurfa að fara á salerni, og fór Wiedbusch ofan af honum, og ákærði komst fram. Ákærði fór að svipast um eftir vopni og fann lítil skæri í snyrtiherberginu. Með þau fór hann inn í stofu og hélt þeim með hægri hendi aftan við bak. Wiedbusch var þá risinn upp og sestur fram á, og gekk ákærði að honum, reiddi upp skærin og rak þau af alefli í brjóst honum og ætlaði sér að hæfa í hjartastað. Ákærði kippti skærunum úr sárinu og hörfaði frá, en Wiedbusch reis á fætur, gekk að ákærða og tók um úlnlið honum og sagði „biddu guð að hjálpa þér.““ Einhver lítils háttar átök urðu milli þeirra, og barst leikurinn fram í skála íbúðarinnar, þar sem Wiedbusch hné niður. Ákærði sá, að skærin höfðu brotnað við lagið. Ákærði sótti síðan 1239 brauðhniíf fram í eldhús, lagði honum í brjóst Wiedbusch og hreyfði hnífinn í sárinu. Síðan dró hann Wiedbusch inn í setustofuna. Þar tók ákærði fyrir vit Wiedbusch í því skyni að stytta stundir hans, en frá honum heyrðust hrygglukennd hljóð, og hann braust eitthvað um. Þá náði ákærði í önnur skæri, sem hann minnir hann hafi fundið í eldhúsinu. Skærunum stakk hann í auga mannsins. Ákærði minnist þess, að hann stakk Wiedbusch nokkrum sinnum í brjóstið og einnig neðan við naflann, en gerir sér ekki ljósa grein fyrir, með hvað vopni hann veitti þessa áverka, enda hafi verið runnið á hann einhvers konar æði. Ákærði segir þó, að hann hafi verið rólegur, á meðan á verknaðinum stóð, en að honum loknum hafi komið yfir hann órðleiki. Ákærði gekk eitthvað um íbúðina, en klæddist síðan. Ákærða fannst Wiedbusch hafa farið illa með sig og hann yrði að hafa eitthvað upp úr þessu. Hann fór um íbúðina, tók 200 krónur úr veski, sem var í einu herbergi íbúðarinnar, kvikmyndavél og nokkrar filmur, sem hann fann í öðru herbergi, og segulbandstæki, sem var í stofunni. Síðan hélt hann burt með verðmæti þessi. Hann skildi íbúðina eftir opna og ljós log- andi í henni. Ákærði fór fótgangandi heim til sín. Um nóttina varð honum ekki svefnsamt, og gekk hann um gólf til morguns, en fór þá til vinnu sinnar Í sælgætisgerðinni Nóa. Hann vann til kl. 1545, fór þá í geðdeild Landspítalans til þess að sækja muni, sem hann átti geymda þar, fór síðan á knattspyrnukappleik og að honum loknum heim til sín. Þá var klukkan um 2030. Um kvöldið fór ákærði svo til kunningja síns, Halldórs Sigurðar Steingrímssonar, og sagði honum frá morðinu og töku munanna. Eftir að ákærði var kominn heim, ákvað hann að losa sig við myndavélina, segul- bandstækið og filmurnar, og fór hann með þetta þá um nóttina og kom því fyrir í Tjörninni í leirleðju við bakkann. Ákærði gat heldur ekki sofið þessa nótt, og á föstudag fór hann ekki til vinnu, en ráfaði um borgina og velkti með sér, hvort hann ætti að gefa sig fram, en kom því þó ekki í verk. Um kvöldið fór hann á skemmtistað og drakk sig kennndan. Eftir að heim kom, reyndi hann að sofna, en gekk illa, en festi loks svefn undir morgun, eftir að hann hafði tekið inn eina lyfjatöflu. Hann vaknaði svo, er rannsóknarlögreglumennina bar að garði. Ekkert vitni var að samskiptum ákærða og Wiedbusch á heimili þess síðarnefnda þessa nótt. Svanbjörg Helga Haraldsdóttir, sem býr í kjallara hússins, eins og áður greinir, varð vör við mannaferðir til Wiedbusch fyrr um kvöldið, en varð ekki vör við neitt óeðlilegt um nóttina, enda var hún sofnuð um eða fyrir miðnætti. Ýmis gögn hafa þó komið fram í málinu, sem fræðslu veita og renna flest stoðum undir framburð ákærða. Fram hefur komið, að Hans Wiedbusch hætti vinnu sinni í Blómavali kl. 2112 á miðvikudagskvöld og fór heim í leigubíl. Til hans komu gestir 1240 þetta kvöld, og tveir þeirra, Albert Hofer og Jutta Zernikow, fóru heim til sín laust fyrir miðnætti, og óku þau Wiedbusch að Óðali, þar sem hann skildi við þau og fór inn. Magnús Þór Sigmundsson kveðst hafa komið í Óðal þetta kvöld milli kl. hálftólf og tólf, hitt ákærða að máli þar og átt orðaskipti við hann. Um ástand ákærða hefur Magnús þau orð, að sér hafi virst hann ör og spenntur og brothættur tilfinningalega, eins og hann væri leitandi eftir sam- skiptum og hlýju. Jóhannes Stefán Stefánsson, Skólagerði 1, Kópavogi, kveðst hafa stund- að leiguakstur og minnist þess, að eitt kvöld í september ók hann tveimur mönnum frá Óðali vestur á Grenimel. Annar maðurinn virtist vera útlend- ingur, sem Jóhannes mundi eftir, frá því hann hafði áður ekið honum frá Blómavali að sama stað við Grenimel. Hinum manninum lýsti Jóhannes þannig, að vel getur átt við ákærða, en ekki kvaðst Jóhannes geta fullyrt, er hann sá ákærða við meðferð málsins, að hann væri sá maður, sem hann ók í umrætt skipti. Við vettvangskönnun fundust blóðug skæri á bekk í skála íbúðarinnar. Annar oddurinn var boginn, en hinn brotinn af, og fannst oddurinn við krufninguna í brjóstbeini líksins, eins og áður segir. Skæri þessi eru 17.8 sm löng. Blóðugur hnífur fannst á eldhúsborði. Blaðið hafði brotnað, og fannst hluti blaðsins við krufninguna, sbr. hér að framan. Hniífurinn er allur 30.5 sm langur. Skærin, sem rekin höfðu verið í höfuð líksins, eru 22 sm löng og sá hluti, sem gengið hafði inn í höfuðið, um 17 sm. Íbúðin, svo sem henni er lýst í vettvangslýsingu og sjá má af fjölda mynda, sem tæknideild rannsóknarlögreglu hefur tekið, ber ekki merki þess, að um neina viðureign hafi þar verið að ræða. Ljós var á borðlampa í setustofunni, og rafstraumur var á hljómflutningstækjum. Á stól í borð- stofunni lágu ljósar síðbuxur og skyrtublússa, en nærbuxur lágu á gólfi skammt frá rúmi. Í skálanum voru tvö pör af skóm, hvít skyrta og sokkar. Virðist ekki hafa verið um neitt blóð að ræða á fatnaði þessum. Blóðblettir voru víðs vegar um íbúðina, í báðum stofunum, skála, eldhúsi og snyrtiherbergi, einnig á dyrum, sem liggja að litla herberginu, þar sem kvikmyndavélin hafði verið. Tæknideild rannsóknarlögreglunnar rann- sakaði fjölda lófa- og fingrafara, sem fundust í íbúðinni. Blóðugt lófafar á dyrakarmi í stofu samkenndist við hægri hönd ákærða. Sama er að segja um lófafar af dyrakarmi eldhússdyra. Fingraför af rauðu mynstruðu glasi, sem stóð á kistu við rúmið, samkenndust við vísifingur og löngutöng hægri handar og löngutöng og baugfingur vinstri handar ákærða. Á öðru glasi, sem stóð einnig á kistunni, fundust fingraför löngutangar og baugfingurs hægri handar ákærða. Önnur för, sem rannsökuð voru reyndust flest vera eftir Wiedbusch sjálfan, en nokkur samkenndust ekki. 1241 Á vaski í eldhúsi stóð whiskyflaska. Þrjú lyfjaglös fundust í eldhússkáp, merkt Hans Wiedbusch. Í glasi, merktu Mogadon, voru eftir 4 töflur, í glasi með Ampillicin 9 töflur og í glasi með Caps. Indometacin voru eftir 13 hylki. Þá voru tekin til athugunar ýmis efni, er fundust í íbúðinni og grunur lék á, að vera mundu kannabisefni. Í smáherbergi við hlið eldhúss fannst planta með þremur stilkum hangandi í festingu á vegg, og í sama herbergi fannst hluti af líkri plöntu, vafinn innan í munnþurrku. Við rannsókn í Rannsóknastofu í lyfjafræði reyndust báðar jurtir þessar vera kannabis. Í eldhúsinu fundust sjö krúsir með jurtahlutum, einnig frækorn. Við rann- sókn fannst, að í þremur glasanna voru kannabisefni, en hin sýnin fimm reyndust ekki vera kannabis. Þá var jafnframt rannsakaður pípuhaus, sem lá á borði í setustofunni. Í honum voru hálfbrunnar jurtaleifar. Um sýni þetta segir í vottorði rannsóknastofunnar: „Með smásjárskoðun, litarprófi og blettagreiningu á þynnu fannst, að jurtaleifarnar voru kannabis, að nokkru blandað tóbaki. Sýnið var of lítið og brunnið til þess, að gera mætti á því frekari rannsóknir. Líkur benda þannig til þess, að tetrahydro- kannabiol hefði verið í sýninu.““ Við rannsókn málsins skýrði Bjarni Finnsson, framkvæmdastjóri Blóma- vals, frá því, að hann hefði að gefnu tilefni frá rannsóknardeild fíkniefna- mála kannað, hvort Wiedbusch mundi hafa ræktað fíkniefnajurtir á vinnu- stað sínum. Kvaðst Bjarni hafa fundið níu blómapotta, er stóðu á pöllum, sem komið hafði verið fyrir á heitavatnsrörum í gróðurhúsinu, og hafi pottar þessir verið huldir af flækju af vínvið og fíkjum. Í hverjum potti hefði verið 2—3 plöntur, sem skornar höfðu verið niður, þannig að eftir stóðu 2—3 sm stilkar. Bjarni kvaðst hafa afhent fíkniefnadeildinni plöntu- leifarnar. Af gögnum málsins má ráða, að efni þessi hafi komist í hendur rann- sóknarlögreglunnar, og hafa þau verið rannsökuð í Rannsóknastofu í lyfja- fræði um leið og sýni þau, sem áður var lýst, en ekki leiddi rannsóknin í ljós, að um kannabis væri að ræða. Samstarfsmaður Hans Wiedbusch, Uffe Balslev Eriksen blómaskreytingamaður, hefur borið vitni í málinu. Balslev kom til landsins og réðst til vinnu í Blómavali í janúar f. á. og fékk þá herbergi í íbúð Wiedbusch á Grenimel 24. Bjó hann þar síðan fram í ágústlok. Balslev segist hafa vitað til þess, að Wiedbusch ræktaði marij- uana heima hjá sér. Hann hafi verið með plöntur í ræktun í nokkrum blómapottum úti í glugga, enn fremur hafi búnt af afskornum plöntum hangið inni í litla herberginu. Sjálfur kveðst Balslev ekki þekkja marijuana og fari hann eftir því, sem Wiedbusch hafi sagt honum. Þá segir Balslev, að í júní f. á. hafi Wiedbusch sagt honum frá því, að hann ræktaði mariju- anajurtir inni í Blómavali og hefði þær á pöllum uppi á heitavatnsrörum. 1242 Balslev segist hafa sagt Wiedbusch að fara með þetta burt af staðnum og hann hafi orðið var við það síðar, að plönturnar voru horfnar. Balslev segir, að Wiedbusch hafi sagt sér frá því, að hann væri homo- sexual. Balslev kveðst hafa sagt honum, að hann væri það ekki sjálfur, og Wiedbusch hafi aldrei sýnt sér neina áleitni. Rannsókn fór fram á heimili ákærða og á fatnaði þeim, er hann kvaðst hafa verið í, er hann kom til Wiedbusch. Blóðstrokur fundust á innanverðri hægri buxnaskálm, blóðstrokur á innanverðri skyrtulíningu og. þrír aðrir blóðblettir á skyrtunni. Á baðmullarnærbol fundust tveir blóðblettir vinstra megin á bakstykki. Rannsóknarlögreglan fékk Guðstein Þengilsson lækni til þess að skoða ákærða eftir handtökuna, og hefur skoðun farið fram kl. 2245 á laugar- dagskvöld. Í vottorði sínu um skoðunina segir Guðsteinn: „,... Yfir h. herðablaði sjást daufir rauðbrúnir blettir, er skipa sér í 2 rað- ir, 4 gómstórir blettir í hvorri. Að öðru leyti sjást engin áverkamerki á bol. Rispur eru á báðum höndum, og segir hann þær vera eftir kött. Skv. útliti gæti það staðist. Eymsl og dofi á vinstri vanga og kvartar um verki yfir v. kjálkalið og framan við eyrað. Efri vör er bólgin, á henni lítið sár og grunnur marblettur við vinstri nasavæng. Hann kvartar mjög um eymsli við endaþarm, en ekkert óeðlilegt sést við inspectio. Við hreyfingu kvartar hann mjög og kveinkar sér, blöðruháls- kirtill virðist eðlil.““. Kvikmyndavélin og segulbandstækið fundust í Tjörninni á þeim stað, sem ákærði vísaði á. Samkvæmt gögnum málsins var Hans Fritz Joachim Arnold Wiedbusch fæddur 10. ágúst 1936 í Þýskalandi (Mecklenburg). Hann kom til Íslands 10. júní 1966 og dvaldist hér til 28. des. 1967 og starfaði í blómaversluninni Blómum og ávöxtum. Hann kom á ný til landsins 9. des. 1970 og mun hafa dvalist hér síðan. Hann starfaði hjá Blómum og ávöxtum fram á sumar 1980, en réðst þá til starfa í Blómavali. Á Grenimel 24 hafði hann búið síðan 1977. Svo sem áður greinir, ber vitnið Uffe Balslev Eriksen, að Wiedbusch hafi tjáð honum, að hann væri kynvilltur. Bjarni Finnsson segist hafa heyrt um kynvillu Wiedbusch, þó Wiedbusch hafi aldrei nefnt slíkt við hann. Rann- sóknarlögreglan tók skýrslur af fjölda manns, kunnugum Wiedbusch, og kemur fram í þeim, að kynvilla Wiedbusch hafi verið alkunn og hann ekki dregið dul á hana. Þá er þess að geta, að við rannsókn á íbúð Wiedbusch fundust í svefnherbergi fjórar kvikmyndafilmur. Filmurnar voru skoðaðar, og samkvæmt skýrslu rannsóknarlögreglunnar voru þær allar klámfilmur, er sýndu karlmenn eiga kynferðismök saman. 1243 Il! Ákærði er fæddur og alinn upp í Reykjavík. Foreldrar hans skildu, er hann var tveggja ára, og eftir það var ákærði aðallega með föður sínum og síðari konu hans. Ákærði átti erfitt með nám, en lauk þó gagnfræða- prófi, og síðan stundaði hann ýmis störf, en virðist hafa verið næsta laus í rásinni og oft skipt um vinnustaði. Árið 1975 gekk hann í Hvítasunnusöfn- uðinn og hætti þá neyslu áfengis, en áður hafði nokkuð kveðið að henni. Ákærði fór til Noregs 1976 á vegum safnaðarins og gekk í trúboðsskóla tvö ár. Hann kom til Íslands aftur 1979. Hann hefur stundað ýmis störf og virðist hafa haldið tengslum sínum við söfnuðinn. Ákærði hefur ekki sætt refsingum nema einni sekt fyrir ölvun og refsi- dómi fyrir líkamsárás, en hann var 21. nóv. 1979 dæmdur í 180.000 króna sekt fyrir að hafa slegið konu hnefahögg (brot gegn 217. gr. alm. hegnl.). Brot þetta var framið sumarið 1974. Að tilhlutan rannsóknarlögreglu rannsakaði Ásgeir Karlsson geðlæknir ákærða, og verður hér tekinn upp lokakafli skýrslu hans (niðurstöður): „Ég tel, að Gestur Guðjón Sigurbjörnsson sé ekki haldinn geðveiki (phychosis). Gestur telst heldur ekki vera fáviti, en hins vegar er hann greindarskertur, þ. e. mælist treggefinn (borderline metal retardation) eftir síðustu greindarprófum. Ætla má, að eðlisgreind hans sé í löku meðallagi eða eitthvað hærri en kemur fram á greindarprófunum, en greind hans nýt- ist greinilega illa. Gestur Guðjón er hins vegar haldinn miklum persónu- leikatruflunum (personality disorder). Tilfinningalíf hans er yfirborðskennt, illa þroskað, sjálfmiðað og barnalegt. Þrjá megin persónuleikaþætti má greina hjá Gesti, sefasýkisviðbrögð (hysteriform reactions), sem lýsir sér í ýktum og yfirdrifnum tilfinningalegum viðbrögðum og gerðum. Kleif- hugakennd viðbrögð, þ. e. skortur hæfileika til þess að mynda dýpri og varanleg tengsl við annað fólk, og í þriðja lagi viss einkenni um geðvillu (psychopathia), sem einkennast af endurteknum árekstrum við umhverfið. Þessir persónuleikaþættir virðast vera laust bundnir innbyrðist og því mis- munandi áberandi hverju sinni. Gestur Guðjón hefur einnig einkenni um ákveðin taugaveiklunarviðbrögð (psychoneurotic reaction), sem flokkast til kvíðaneurosu (psychoneurosis anxiosa), og virðast þau hafa komið fram þegar í bernsku. Taugaveiklunareinkenni þessi virðast hafa verið mismun- andi sterk hverju sinni í gegnum árin og hafa vafalaust farið eftir ytri og innra áreiti hverju sinni. Að öllum þessum atriðum samanlögðum er ekki að undra, þótt viðbrögð Gests geti orðið heiftarleg og allt að því tilviljana- kennd, þegar hann er undir miklu álagi. Persónuleiki hans virðist samt sem áður hafa haft nægan styrk, þannig að hann hefur aldrei brotnað niður og sýnt greinileg merki um geðveiki (psychosis). Gestur Guðjón Sigur- björnsson telst því fyllilega sakhæfur.““ 1244 Niðurstöður. Sannað þykir með framburði ákærða, studdum margvíslegum gögnum, að ákærði hafi ráðið Hans Fritz Joachim Arnold Wiedbusch af dögum með því að veita honum mörg stungusár í brjóst, kviðarhol og höfuð með skær- um og hnífi. Verknaður þessi varðar við 211. gr. alm. hegningarlaga. Þá tók hann og sló eign sinni á verðmæti þau, sem talin eru í ákæru, og varðar það atferli við 244. gr. sömu laga. Ákærði þykir vera sakhæfur, og verður hann dæmdur í refsingu. Miða verður við, að sá framburður ákærða sé réttur, að Wiedbusch hafi fengið hann til þess að reykja marijuana, gefið honum síðan eftir ósk hans einhvers konar töflur, sennilega svefntöflur, og loks hafið við ákærða kyn- ferðismök, eftir að hann var sofnaður. Ákærði hafi unnið á Wiedbusch í mikilli geðæsingu, sem leitt hafi af þessu hátterni hans, en fyrr hafi ekki verið hjá ákærða um neinn ásetning til manndráps að ræða. Ber að líta til 4. tl. 74. gr. alm. hegningarlaga við refsiákvörðun. Ákærði reyndi lítt að dylja verknað sinn, gerði jafnvel ráðstafanir, er hann ætlaði að leiða mundu til þess, að upp um hann kæmist. Við rekstur málsins hefur hann skýrt skilmerkilega frá atvikum og virðist ekki reyna að draga neitt undan. Þykir mega telja, að sjónarmið 9. tl. 74. gr. hegningarlaga eigi við að nokkru leyti. Önnur atriði horfa til refsiþyngingar. Ásetningur ákærða til verksins hefur, eftir að hann var vaknaður, verið styrkur og einbeittur. Ákærði beitti hættulegum tækjum, og öll aðferð hans við verknaðinn var hin hrotta- legasta. Neyðarvarnarsjónarmið koma ekki til greina, þar sem Wiedbusch hindraði ákærða ekki í því að komast frá honum, og ekkert var því til fyrristöðu, að ákærði gæti þá klæðst og komið sér burt. Refsing ákærða er með hliðsjón af 77. gr. alm. hegningarlaga ákveðin fangelsi 12 ár. Rétt er skv. 76. gr. hegningarlaga, að gæsluvarðhaldsvist ákærða síðan 19. sept. 1981, 198 dagar, verði dregin frá refsingunni. Þá ber að dæma ákærða til þess að greiða kostnað sakarinnar, þar með talin málssóknarlaun til ríkissjóðs, 8.000.00 krónur, og málsvarnarlaun verjanda síns, Arnmundar Backman héraðsdómslögmanns, 11.000.00 krón- ur. Verjandinn var skipaður, strax eftir að ákærði var úrskurðaður í gæslu- varðhald. Dómsorð: Ákærði, Gestur Guðjón Sigurbjörnsson, sæti fangelsi 12 ár. Frá refsivistinni skal draga gæsluvarðhaldsvist ákærða, 198 daga. Ákærði greiði kostnað sakarinnar, þar á meðal málssóknarlaun til ríkissjóðs, 8.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnmundar Backman héraðsdómslögmanns, 11.000.00 krónur. 1245 Þriðjudaginn 31. maí 1983. Nr. 202/1982. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Sigurði Jónssyni (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson og Guðmundur Skaftason og Guðrún Erlendsdóttir, settir hæstaréttardómarar. Ríkissaksóknari áfrýjaði málinu að ósk ákærða með stefnu 27. ágúst 1982. Er málinu einnig áfrýjað af hálfu ákæruvalds. Ágrip málsins barst Hæstarétti 14. janúar 1983. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins áfrýjaða dóms, þó þannig, að refsing verði þyngd. Ríkissaksóknari lýsti yfir fyrir Hæstarétti, að felld væri niður úr ákæruskjali tilvitnun í áfengislög nr. 82/1969, sbr. lög nr. $2/1978. Verjandi krefst sýknu og að allur kostnaður sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin málsvarnarlaun, verði greidd úr ríkissjóði. Ósannað er, að ákærði hafi verið undir áhrifum áfengis, er hann hóf akstur frá Höfn í Hornafirði að morgni 3. ágúst 1979. Við flutning málsins hér fyrir dómi sýndi verjandi glas, sem hann kvað notað við blóðtöku í Vestur-Þýskalandi, og sýndi fram á, að búnaður þess er tryggilegri en sá, er tíðkast hér á landi. Ekki er komin fram rökstudd ástæða til að ætla, að mistök hafi orðið við töku blóðsýnis úr ákærða, sendingu þess til rannsókna- stofu eða meðferð þess þar. Verður því byggt á niðurstöðu rann- sóknastofunnar um magn alkóhóls í blóði ákærða, en hún fær stuðning í vitnaframburðum farþeganna í bifreið ákærða og lög- reglumannanna tveggja. Haggar það ekki þeim úrslitum, þótt upp- lýst hafi verið, að tiltækur sé búnaður og aðferð til töku blóðsýna, sem ætla má tryggilegri en nú gerist. Þykir því sannað, að ákærði hafi verið undir áhrifum áfengis, 1246 er hann var stöðvaður við akstur bifreiðarinnar R 2425 á Fáskrúðs- firði. Varðar það atferli ákærða við ákvæði 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, en það ákvæði þykir tæma sök. Samkvæmt 80. gr. greindra laga, sbr. 1. gr. laga nr. 54/1976, er refsing ákærða ákveðin 6.000.00 króna sekt í ríkissjóð, og komi 10 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um Ökuréttindasviptingu ákærða og sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 7.000.00 krónur, og laun skipaðs verj- anda síns fyrir Hæstarétti, 7.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Jónsson, greiði 6.000.00 króna sekt í ríkis- sjóð, og komi 10 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún verð- ur ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu ökuréttinda og sakar- kostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun málsins, þar á meðal saksóknarlaun í ríkissjóð, 7.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæsta- réttarlögmanns, 7.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 12. júlí 1982. Ar 1982, mánudaginn 12. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Ágústi Jónssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur Í sakadómsmálinu nr. 247/1982: Ákæruvaldið gegn Sigurði Jónssyni, sem tekið var til dóms 28. júní sl. Mál þetta höfðaði ríkissaksóknari með ákæruskjali, dagsettu 20. mars 1981, gegn ákærða, Sigurði Jónssyni lyfjafræðingi, Stigahlíð 65, Reykjavík, fæddum 4. janúar 1925 þar í borg, „fyrir að aka föstudaginn 3. ágúst 1979 undir áhrifum áfengis bifreiðinni R 2425 frá Höfn í Hornafirði áleiðis til Egilsstaða og neyta áfengis við aksturinn, þar til lögreglumenn stöðvuðu akstur ákærða, er hann ók inn í Búðir í Fáskrúðsfirði. 1247 Telst þetta varða við 1. og 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 5$4/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til ökuleyfissvipt- ingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Málavextir eru sem hér segir samkvæmt framburði ákærða og öðrum gögnum málsins: Um kl. 1800 fimmtudaginn 2. ágúst 1979 kom ákærði akandi í bifreiðinni R 2425 til Hafnar í Hornafirði, en hann var þar á ferð að kynna lyf. Hann hóf fljótlega áfengisneyslu á hótelinu þar og hélt henni áfram fram undir kl. 2400. Næsta morgun hélt hann ferð sinni áfram áleiðis til Egilsstaða. Hann hafði viðkomu á Djúpavogi, þar sem hann hitti héraðslækninn, en nokkru eftir að hann hélt þaðan, ók hann fram á tvær stúlkur, sem voru á leið til Reyðarfjarðar, og tók þær upp í bifreið sína. Næst hafði hann viðkomu í Staðarborg í Breiðdal, en hélt þaðan til Fáskrúðsfjarðar, þar sem hann ætlaði að hitta héraðslækninn. Er ákærði kom að Búðum í Fá- skrúðsfirði, stöðvaði lögreglan akstur hans. Samkvæmt skýrslu Benedikts Helga Benediktssonar, lögregluþjóns á Fá- skrúðsfirði, var honum tilkynnt símleiðis, að ökumaður bifreiðarinnar R 2425, sem væri á leið frá Staðarborg í Breiðdal til Fáskrúðsfjarðar, væri trúlega ölvaður. Klukkan 1900 stöðvaði lögreglumaðurinn bifreiðina, þar sem henni var ekið inn í þorpið. Ökumaður R 2425 reyndist vera ákærði, Sigurður Jónsson, en með honum í bifreiðinni voru tvær stúlkur, Kristín Hjartardóttir, Kambi, Djúpavogi, og Hrönn Ásbjörnsdóttir, Nýborg, Djúpavogi. Lögreglumaðurinn fann áfengisþef af ákærða og kvaddi því til aðstoðar við sig Guðna Sörensen lögregluþjón, og var ákærði síðan færður á lögreglustöð, þar sem tekin var skýrsla af honum. Í frumskýrslu lögreglu er haft eftir farþegum ákærða, að þær hafi komið í bifreiðina um 20 km norðan Djúpavogs. Nokkru síðar hafi ákærði stöðv- að bifreiðina og sótt vínflösku, sem var í farangursgeymslunni, og drukkið úr henni. Í skýrslu sinni, sem ákærði gaf á lögreglustöðinni, kvaðst hann hafa lagt af stað frá Höfn í Hornafirði um kl. 1000 um morguninn, en hann hafi sofið um 9 klst. nóttina áður. Hann hafi drukkið ,„,5 stk. pilsner““ um dag- inn, en ekki fundið til áfengisáhrifa við aksturinn. Samkvæmt skýrslu Benedikts Helga Benediktssonar sýndi öndunarprufa frá ákærða IV. stig. Áfengisþefur af andardrætti hans var sterkur, hann var rjóður/fölur í andliti, fatnaður hans snyrtilegur, framkoma kurteisleg, 1248 augun rauð, jafnvægi stöðugt, málfar skýrt og framburður greinargóður. Að lokinni skýrslutöku var ákærði færður til töku blóðsýnis til alkóhól- rannsóknar, og annaðist það Brynjólfur Hauksson, héraðslæknir á Fá- skrúðsfirði. Samkvæmt skýrslu lögreglunnar var blóðsýnið merkt FÁ-1935 í viðurvist læknisins. Blóðsýnið var sent Rannsóknastofu Háskólans í lyfjafræði með bréfi, dags. 3. ágúst 1979. Samkvæmt vottorði rannsóknastofunnar, dags. 14. ágúst 1979, reyndist magn alkólhóls í sýninu vera 1.68%. Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglunni í Reykjavík 21. nóvember 1979. Ekki vissi hann þá, hve mikið hann drakk á hótelinu á Höfn, en kvaðst hafa keypt 11 einfalda sjússa af rommi, en taldi sig hafa gefið eitthvað af því. Hann hafi ekki verið mjög drukkinn, þegar hann fór að sofa um miðnætti. Hann kvaðst hafa vaknað um kl. 0900 næsta morgun og ekkert áfengi hafa drukkið þann dag og ekki hafa fundið til áfengisáhrifa, þegar hann vaknaði. Hann hafi haldið af stað áleiðis til Egilsstaða laust fyrir kl. 1100 og verið einn í bifreiðinni. Um kl. 1415 hafi hann komið til Djúpavogs og hitt lækninn þar, en haldið áfram ferð sinni eftir að hafa fengið sér að borða. Um 20 km norðan við Djúpavog hafi hann ekið fram á tvær stúlkur, sem hann tók upp í bifreiðina. Ekki kannaðist hann við að hafa opnað farangursgeymslu bifreiðarinnar, eftir að stúlkurnar komu í bifreið- ina, né að hafa neytt áfengis í bifreiðinni eða við hana og reyndar allan þennan dag. Hann kannaðist heldur ekki við að hafa verið með áfengi í bifreiðinni. Ákærði kvað lögreglu hafa látið hann gefa öndunarsýni. Kvaðst hann hafa séð, að öndunarsýnið gaf lit, en taldi það stafa af því, að hann hafði drukkið S óáfenga pilsnera um daginn, síðast tvo í Staðarborg í Breiðdal, þar sem hann kom við til þess að hringja. Ákærði kvað tvo lögreglumenn hafa farið með sig til héraðslæknisins, sem tók úr honum blóðsýni. Kvað hann lækninn hafa staðið ranglega að blóðsýnistökunni, þar sem á blóðsýnisglasinu sé merki, sem sýnir, hve mikið blóð á að setja í það „„miðað við Natrium Flourid í því.““ Þetta merki hafi læknirinn ekki getað séð vegna þess, hvernig lögreglumaðurinn hélt á glasinu, þegar blóðinu var sprautað í það, og vegna þess, að blóðið fór um allt glasið, þannig að ekki var hægt að sjá, hve mikið var í því. Ákærði kom fyrir dóm hinn 22. maí 1981 og ítrekaði þá, að hann hefði ekki fundið til áfengisáhrifa við aksturinn né neytt áfengis, á meðan hann ók. Hann hafi drukkið Coca - Cola úr eins líters Coca - Cola flösku í bif- reiðinni og hafi hún verið í henni, þegar lögreglan stöðvaði hann. Ákærði bar á sama veg og áður greinir um áfengisneyslu sína kvöldið fyrir aksturinn og pilsnerdrykkjuna 3. ágúst 1979. Hann hafi verið ódrukk- inn við aksturinn og kvaðst því ekki skilja, hvernig geti hafa mælst 1249 1.68% alkóhóls í blóði hans. Kvað hann augljóst, að blóðsýnið hafi rugl- ast og niðurstaðan eigi við um annað sýni. Hann kvaðst nú vita, að ekkert merki væri á blóðsýnaglösunum, sem sýni, hve mikið á að setja í þau. Þá kvað hann lækninn, sem tók blóðsýnið, hafa undirritað eitthvert skjal, sem lögreglumennirnir komu með, án þess að athuga, hvað það var. Vitnið Benedikt Helgi Benediktsson lögreglumaður var yfirheyrt í saka- dómi Suður-Múlasýslu hinn 28. mars 1980. Kvað það Þorstein Kristjáns- son, lögreglumann á Stöðvarfirði, hafa hringt til sín og sagt, að hringt hafi verið í hann frá Breiðdalsvík og tilkynnt um ölvaðan ökumann á Volvo bifreið, sem væri á leið frá Staðarborg í Breiðdal til Fáskrúðsfjarðar. Vitnið hafi stöðvað bifreiðina, er hún kom að Búðum. Það hafi séð merki áfengis- áhrifa á Ökumanninum, áður en það opnaði dyr bifreiðarinnar, og hafi hann verið færður á lögreglustöð. Síðan hafi ákærði verið færður til Brynj- ólfs Haukssonar héraðslæknis, sem tók blóðsýni, en ákærði hafi átt erindi við lækninn. Vitnið kvað ákærða hafa verið greinilega undir áfengisáhrifum, „nokkuð þéttur, en þó borið sig vel“. Slím hafi verið í munnvikum hans og greinileg- ur áfengisþefur af honum. Þá kvaðst vitnið hafa séð tóma áfengisflösku undan „tventy one'““ á gólfinu framan við farþegasætið frammi í. Vitnið gat þess, að eftir blóðsýnistökuna hafi Guðni Sörensen fylgt ákærða til dyra, en það hafi skráð númer á beiðni um blóðtöku og blóð- sýnisglasið í viðurvist læknisins, sem fékk frumrit blóðtökubeiðninnar. Vitnið staðfesti frumskýrslu sína, sem að framan er rakin. Vitnið Guðni Kristján Sörensen lögreglumaður var yfirheyrt hjá rann- sóknarlögreglunni í Hafnarfirði 13. október 1980 og í dómi hinn 10. júlí 1981. Vitnið kvaðst hafa ekið bifreiðinni R 2425 að lögreglustöðinni, eftir að akstur ákærða var stöðvaður. Í bifreiðinni hafi verið tvær stúlkur og hafi þær haft orð á, að ákærði hafi drukkið við aksturinn. Þá hafi það séð tvær, eða a. m. k. eina flösku, undan „twenty one““ áfengi á milli framsætanna í bifreiðinni, en flaskan hafi verið tóm. Ekki kvaðst það hafa athugað, hvort áfengislykt var úr flöskunni, og ekki séð aðrar flöskur í bifreiðinni. Á lögreglustöðinni kvaðst vitnið hafa rætt við ákærða og fundið greini- lega áfengislykt af honum, en ekki veitt að öðru leyti athygli ölvunarein- kennum, en þó virst ákærði vera undir áhrifum áfengis. Vitnið kvaðst hafa verið viðstatt töku blóðsýnis úr ákærða og hafi hún verið með venjulegum hætti. Blóðsýnið hafi verið sett í glas með dufti í, sem lögreglan hafði undir höndum, og hafi Benedikt Helgi merkt það og blóðtökubeiðnina, þegar vitnið sá til, og hafi sama merki verið skráð á hvort tveggja. Ákærði hafi hins vegar ekki séð númerið, en:hann hafi séð, hvernig þetta fór fram. Læknirinn hafi „„innsiglað““ glasið með því að setja 79 1250 hvítan, þunnan heftiplástur yfir tappann og niður á glasið sjálft, en merki lögreglunnar hafi verið límt yfir plásturinn. Kvað vitnið límið á þessu eyði- leggjast, ef innsiglið er rofið. Vitnið kvað öll blóðsýni, sem tekin eru að beiðni lögreglunnar á Fá- skrúðsfirði, vera merkt með stöfunum FÁ. Umrætt sýni hafi verið eina sýnið, sem tekið var að beiðni lögreglunnar á Fáskrúðsfirði þennan dag, en næsta sýni á undan hafi verið tekið 1. maí 1979 og næsta sýni á eftir hinn 25. ágúst 1979. Blóðsýnið úr ákærða hafi verið sent með flugvél til Reykjavíkur þriðjudaginn 7. ágúst 1979. Vitnið Hrönn Ásbjörnsdóttir, fætt 14. maí 1962, var yfirheyrt í sakadómi Suður-Múlasýslu 25. mars 1980. Það kvaðst hafa verið á gangi eftir þjóð- veginum norðan Djúpavogs ásamt Kristínu Hjartardóttur, er ákærði ók fram á þær og bauð þeim far. Í fyrstu hafi það ekki séð merki áfengisáhrifa á honum, en síðar, er hann fór að gefa sig meira að þeim vinkonum, hafi það séð greinilega, að hann var undir áfengisáhrifum. Ákærði hafi haft meðferðis flösku undan „twenty one““, sem vitnið taldi hafa verið hálfa af sterku víni og kók. Hann hafi verið búinn úr flöskunni, þegar lögreglan stöðvaði akstur hans, og orðinn „þéttur“. Ekki kvað vitnið þær vinkonur hafa drukkið úr flöskunni. Vitnið Kristín Hjartardóttir, fætt 10. júlí 1963, var yfirheyrt hjá lögregl- unni í Reykjavík 20. febrúar 1981 og í dómi hinn 5. október sl. Kvaðst vitnið hafa komið í bifreið ákærða ásamt vinkonu sinni, vitninu Hrönn, skammt norðan Djúpavogs. Því hafi fundist hann vera „óeðlilega“ hress og málgefinn. Kvað vitnið hann hafa ekið hratt og að það hafi farið að gruna, að hann væri drukkinn, en ekki gat það greint frá, á hverju sá grun- ur byggðist. Um 15 mínútum eftir að það kom í bifreiðina, hafi ákærði stöðvað og sótt flösku í farangursgeymsluna. Hjá lögreglu kvað vitnið flöskuna hafa verið undan „twenty one““, en fyrir dómi minnti það, að hún væri undan Kláravíni. Hún hafi verið hálffull, en ekki vissi vitnið, hvað var í henni. Ákærði hafi drukkið úr flöskunni, en sett hana svo á gólfið í bifreiðinni. Kvað vitnið ákærða hafa verið greinilega undir áhrifum áfengis og því meir sem á aksturinn leið. Hann hafi haft á orði, að hann neytti alltaf áfengis, þegar hann væri á ferðalögum út um land. Vitnið kvaðst enga áfengislykt hafa fundið í bifreiðinni né af ákærða, en gat þess, að það fyndi yfirleitt mjög litla lykt vegna ofnæmis, sem það er með. Vitnið kvað ákærða hafa stöðvað við hótelið að Staðarborg, en þær vin- konur hafi ekki fylgst með honum þar. Er þau fóru þaðan á ný, hafi hann ekið enn hraðar en áður. Kvað vitnið þær vinkonur hafa orðið hræddar, en ákærði hafi hlegið að þeim og ekki viljað stöðva, er þær vildu fara úr bifreiðinni. Vitnið sat í aftursæti frá Staðarborg og sá í baksýnisspeglin- 1251 um, að augu ákærða voru rauð og fljótandi. Greinilegra hafi verið í lok akstursins en í upphafi, að hann var drukkinn. Það mundi þó ekki, hvort hann var reikull í spori, og gat ekki lýst frekari ölvunareinkennum á hon- um. Vitnið minntist þess ekki að hafa séð flöskur undan gosdrykkjum eða öli í bifreiðinni, en minnti, að tóm áfengisflaska hafi verið í hanskahólfinu. Þær stöllur hafi spurt hann, hvort hann væri drukkinn, og hafi hann þá sagst hafa verið við drykkju á Höfn kvöldið áður og haldið áfram næsta dag. Hann hafi þó ekki sagt þeim, hvort hann var að drekka áfengi í bif- reiðinni, en boðið þeim sopa úr flöskunni, sem þær þáðu ekki. Vitnið Brynjólfur Karl Hauksson var héraðslæknir á Fáskrúðsfirði í ágúst 1979. Það kom fyrir dóminn 10. júlí 1981 og kvaðst hafa tekið blóð- sýni úr ákærða. Að því loknu hafi komið í ljós, að ákærði átti við það erindi. Vitnið kvað blóðsýnistökuna hafa farið fram í heilsugæslustöðinni á Fáskrúðsfirði. Því hafi ekki virst ákærði vera áberandi ölvaður, en áfengis- lykt hafi verið af honum, sem gæti hafa stafað af pilsner eða einhverju sterkara. Vitnið kvaðst venjulega athuga, hvort merkingar á blóðsýnisglasi og blóðtökubeiðni séu eins, og taldi, að ekki hafi verið um ósamræmi að ræða, enda hefði það þá gert við það athugasemd. Vitnið taldi, að það hefði sett heftiplástur yfir tappann á glasinu, en kvaðst ekki líta á það sem innsiglun. Þegar blóðsýni sé tekið, afhendi lögreglan glas undir það með álímdum merkimiða og plásturinn límist að nokkru niður á merkimiðann, en þó ekki yfir merkinguna. Vitnið kvað ákærða hafa verið spenntan og óðöruggan, þegar þeir rædd- ust við að lokinni blóðtöku, en ekki vissi það, hvort það stafaði af því álagi, sem hann hafði orðið fyrir, eða áfengisáhrifum. Það treysti sér ekki til að segja um, hvort hann var undir áhrifum áfengis. Vitnið Geir Viðar Guðjónsson, héraðslæknir á Hólmavík, sem var hér- aðslæknir á Djúpavogi í ágúst 1979, var yfirheyrt í sakadómi Strandasýslu 24. nóvember 1981. Það kvað ákærða hafa komið til sín á stofuna um hádegi eða síðdegis í ágúst 1979. Hann hafi verið mjög málhress og ör, en það séu sölumenn gjarna. Þeir hafi rætt saman nokkra stund, og minnti vitnið, að ákærði hefði lyktað af víni, en vildi þó ekki fullyrða það og gat þess, að ákærði hefði ekki verið áberandi ölvaður. Vitnið kvaðst ekki hafa veitt ákærða áfengi eða séð hann hafa áfengi um hönd né að hafa séð hjá honum áfengisflösku, en það hafi ekki farið inn í bifreið hans. Ekki kvaðst vitnið hafa merkt önnur hugsanleg ölvunareinkenni en að framan greinir. Vitnið Marey Stefanía Björgvinsdóttir forstöðukona, Selnesi 22, Breiðs- dalsvík, starfaði við sumarhótelið að Staðarborg í Breiðdal í ágúst 1979. 1252 Það var yfirheyrt í sakadómi Suður-Múlasýslu 12. nóvember sl. Það kvað mann hafa komið á hótelið síðla sumars 1979 og spurt, hvort hann mætti hringja í lækninn á Fáskrúðsfirði. Hann hafi síðan notað símann. Vitnið kvaðst strax hafa séð, að þessi maður var mikið ölvaður. Hafi hann „þvælt““ eitthvað við vitnið og aðrar starfsstúlkur á hótelinu. Þegar hann fór út aftur, hafi það séð út um glugga, hvar tvær stúlkur stóðu við bifreið og hafi þær og.maðurinn farið inn í hana. Maðurinn hafi sest undir stýri og fengið sér „einn sopa úr einhverju““, glasi eða flösku, en síðan ekið af stað. Kvaðst vitnið hafa orðið bæði hissa og óttaslegið, er það sá manninn aka, að það hélt áleiðis til Fáskrúðsfjarðar. Kvaðst vitn- ið ekki hafa verið í nokkrum vafa um, að maðurinn var mjög drukkinn, og því farið rakleiðis og hringt til Þorsteins Kristjánssonar, héraðslögreglu- manns á Stöðvarfirði. Af hálfu ákærða hafa verið lagðir fram í máli þessu „„minnispunktar““ hans úr ferð hans um Austfirði, þar sem m. a. kemur fram, að að morgni 3. ágúst ræddi hann við Guðmund Einarsson og Sigurlaugu Sveinbjörns- dóttur læknanema, sem þá voru á Höfn í Hornafirði, og Jón Sveinsson, apótekara þar, og Ragnhildi Sigurbjörnsdóttur. Vitnið Jón Sveinsson lyfsali, Hrísbraut 2, Höfn, var yfirheyrt í sakadómi Austur-Skaftafellssýslu 23. mars sl. Vitnið kvaðst hafa starfað með ákærða á árunum 1964—1965 og kvað hann yfirleitt vera frekar öran í skapi og málgefinn. Hann hafi komið til vitnisins líklega í ágúst 1979, en ekki kvaðst það hafa veitt athygli, að hann bæri merki áfengisáhrifa, og minntist þess ekki að hafa fundið af honum áfengisþef. Vitnið Ragnhildur Sigurbjörnsdóttir, Hrísbraut 11, Höfn, var yfirheyrt sama dag. Það kvaðst vera starfsmaður heilsugæslustöðvarinnar og kvað lyfsölumenn koma þangað nokkrum sinnum á ári, en mundi ekki eftir ákærða. Kvaðst það ekki minnast þess, að neinn lyfsölumaður hafi komið á heilsugæslustöðina undir áfengisáhrifum. Vitnið Guðmundur Örn Einarsson læknir var yfirheyrt í dómi 7. maí sl. Það kvaðst hafa verið læknanemi á Höfn frá 1. júní til 9. ágúst 1979 og á þeim tíma hafi komið fleiri en einn lyfsölumaður þangað. Ekki treysti það sér til þess að segja um, hvort einhver þeirra var undir áfengisáhrifum. Einn þeirra hafi komið um mánaðamótin júlí/ágúst, en ekki vissi vitnið nafn hans. Það mundi ekki eftir að hafa talað við hann og minnti, að það hefði ekki haft áhuga á því, einkum vegna þess hve mikið hann talaði og kvað sér hafa þótt hann meira uppáþrengjandi en aðrir sölumenn. Það kvað þennan mann hafa skilið eftir sýnishorn af Ibaril lyfi o. fl. Samkvæmt minnispunktum ákærða afhenti hann læknanemunum m. a. sýnishorn af Ibaril. 1253 Ekki reyndist unnt að kveðja vitnið Sigurlaugu Sveinbjörnsdóttur fyrir dóminn vegna dvalar þess erlendis. Dómurinn hefur aflað gagna um feril blóðsýnisins úr ákærða eftir því sem unnt hefur verið. Samkvæmt bréfi frá Rannsóknastofu Háskólans í lyfjafræði, dags. 3. júní 1981, voru rannsökuð 2 blóðsýni frá Egilsstöðum hinn 6. ágúst 1979 (bréf með þeim dags. 4. ágúst 1979), eitt sýni frá Reyðar- firði var rannsakað 27. ágúst, og 14. ágúst 1979 voru rannsökuð eftirtalin 4 sýni, og varð niðurstaða þeirra sem hér segir: Frá Reyðarfirði (bréf, dags. 5. ágúst): Nr. 110 1.87%0 Nr. 111 1.65%0 Frá Eskifirði (bréf, dags. 6. ágúst): V - 181 0.22%0 Frá Fáskrúðsfirði (bréf, dags. 3. ágúst): Fá - 1935 1.68%0 Fleiri sýni frá Suður-Múlasýslu voru ekki tekin til meðferðar á rann- sóknastofunni í ágúst 1979. Með bréfi dómsins, dags. 15. júní 1981, til sýslumannsins í Suður-Múla- sýslu var óskað upplýsinga um eftirfarandi: „1. Hvaða meðhöndlun fengu blóðsýni, sem tekin voru úr ökumönnum í Suður-Múlasýslu í ágúst 1979, frá því að sýnin voru tekin og þar til þau voru send til alkóhólrannsóknar? 2. Með hvaða hætti voru blóðsýni send til Rannsóknastofu Háskóla Íslands í lyfjafræði? 3. Er hugsanlegt, að blóðsýni merkt V - 181 og Fá - 1935 (sbr. meðfylgj- andi ljósrit af bréfi Jóhannesar F. Skaftasonar, dags. 3. 6. 1981) hafi rugl- ast, áður en þau voru send til Reykjavíkur? 4. Voru blóðsýnin send til rannsóknar sama dag og bréfin, sem þeim fylgdu, eru dagsett? Ef svör við einhverjum framangreindra spurninga eru ekki einhlít, óskast þeim svarað með tilliti til blóðsýnis Fá - 1935.“ Í svari sýslumannsins, dags. 24. júní 1981, segir svo: „„Ad 1-2. Fastráðnir lögreglumenn eru á Eskifirði, Egilsstöðum, Reyð- arfirði og Fáskrúðsfirði, einn á hverjum stað. Lögreglumennirnir, hver fyrir sig, annast meðhöndlun og sendingu blóðsýna til alkóhólrannsóknar. Blóð- sýni er alltaf merkt í beinu framhaldi af blóðtöku, sjálft glasið með blóðinu svo og blóðtökuvottorðið, sem læknir undirritar. Blóðsýnið er síðan geymt í kæli og sent til rannsóknar með fyrstu tiltæku ferð merkt: Rannsókna- 1254 stofa í lyfjafræði, Háskóla Íslands við Suðurgötu, Reykjavík. Innan sviga á umslagið er jafnan sett: Lögreglan í Reykjavík vitjar pakkans á afgreiðslu F. Í. í Reykjavík. Með blóðsýninu fylgir bréf til rannsóknastofunnar með beiðni um ákvörðun á alkóhóli í blóðinu og númer blóðsýnis tilgreint í bréf- inu. Blóðsýni er síðan afhent afgreiðslu Flugleiða á viðkomandi stað, greitt fyrir flutninginn og frumrit farmbréfs tekið sem kvittun fyrir móttöku. Flutningsmáti þessi var á sínum tíma kallaður „bókuð sending““, en nú virðist um venjulega frakt að ræða. Þá er jafnan hringt í lögregluna í Reykjavík, sem sækir pakkann (umslagið) og annast um framflutning. Er trúlegt, að Reykjavíkurlögreglan bóki slíkt hjá sér. Ad. 3. Nei, ekkert samband er á milli sendinganna, sbr. ofanritað. Ad. 4. Gengið er frá skjölum máls, þar með bréfi til rannsóknastofu, í beinu framhaldi af blóðsýnis- og skýrslutöku. Reglulegar áætlunarferðir frá fjörðunum á Egilsstaðaflugvöll eru einu sinni hvern virkan dag nema laugardaga. Blóðsýni er sent með fyrstu ferð, eftir að gengið hefur verið frá gögnum, eins og áður segir, og er því ekki víst, að sýnin séu send sama dag og bréfin, sem fylgja, eru dagsett.“ Samkvæmt upplýsingum frá Gunnari Helga Magnússyni, lögreglumanni í Reykjavík, hefur starfsfólk Rannsóknastofu Háskólans í lyfjafræði kvitt- að í bók lögreglunnar í Reykjavík fyrir móttöku á blóðsýnum frá Suður- Múlasýslu í ágúst 1979 sem hér segir: „„1. ág. kvittað fyrir 2 bréfum frá Egilsstöðum. 9. ág. kvittað fyrir 1 br. frá S-Múl., 1 br. Reyðarf. og 1 br. frá Fáskrúðs- firði. 13. ág. kvittað fyrir 2 bréf ómerktum. 23. ág. kvittað fyrir | bréfi frá Reyðarfirði og einu ómerktu. 27. ág. kvittað fyrir 1 bréfi ómerktu. 3. sept. kvittað fyrir 1 bréfi frá Fáskrúðsfirði. Ekki er vitað, hvaðan ómerktu bréfin eru, en þau eru opnuð af starfsfólki rannsóknastofnunarinnar.““ Af hálfu ákærða hefur verið lagt fram vottorð, dags. 8. október 1981, ritað af John Benedikz, MRCP, þar sem segir, að ákærði sé með „„psoreasis og fær upp úr því oft hvarmabólgu (blepharitis) og slímhimnubólgu í augu (conjunctivitis). Sjúkdómurinn er sveiflukenndur með góða og slæma kafla.“ Í bréfi, dags. 1. febrúar sl., sem verjandi ákærða, Guðmundur Ingvi Sigurðsson hæstaréttarlögmaður, lagði fram í máli þessu, lýsir hann, hver hætta sé á mistökum eða misferli við meðferð blóðsýna úr mönnum, sem grunaðir eru um ölvun við akstur. Blóðsýnaglösin séu ekki innsigluð og það sé „löng vegferð slíks „„galopins““ glass frá Fáskrúðsfirði til rannsókna- 1255 stofu í lyfjafræði í Reykjavík.““ Glasið fari um hendur margra og því séu miklir möguleikar á, að mistök eða misferli geti átt sér stað. Þá fjallar verjandi ákærða um þá hættu, sem fylgir því, að í blóðsýna- glösunum eru 0.2 g af natríumflúoríði til þess að varna segamyndun og rotnun í blóðinu. Vísar hann til margvíslegra gagna um það, hve hættulegt efni þetta sé, og telur meðferð blóðsýnaglasa, sem í er natríumflúoríð, stríða gegn ákvæðum lyfjalaga nr. 49/1978 og laga um eiturefni og hættu- leg efni nr. 85/1968. Í bréfi þessu fór verjandi ákærða þess á leit m. a., eftir því sem næst verður komsti, að dómurinn rannsakaði, hvort verjandinn færi með rétt mál í bréfi sínu, þar sem hann fjallar um hættu á mistökum við meðferð blóðsýna. Enn fremur að leitað verði álits eiturefnanefndar samkvæmt 2. gr. laga nr. 85/1968 og eftirlitsmanns samkvæmt 47. gr. lyfsölulaga nr. 30/1963, sbr. 2. gr. laga nr. 85/1976, á meðferð efnisins natríumflúoríð í glösum undir blóðsýni úr mönnum, sem grunaðir eru um ölvun við akstur. Verjandinn féll þó frá þessari kröfu sinni um rannsókn. Niðurstöður. Ákærði hefur frá upphafi neitað að hafa ekið bifreiðinni R 2425 undir áfengisáhrifum frá Höfn í Hornafirði til Fáskrúðsfjarðar og að hafa neytt áfengis við aksturinn. Hann hefur skýrt áfengislykt af honum og niðurstöðu öndunarsýnis með því, að hann hafi verið búinn að drekka 5 pilsnera yfir daginn. Þá hefur hann lagt fram vottorð til skýringar því, að augu hans voru rauð, þegar lögreglan hafði afskipti af honum. Þegar hinn 21. nóvember 1979, er ákærði var yfirheyrður hjá lögreglu, hélt hann því fram, að magn blóðsins, sem sett var í blóðsýnisglasið, hafi ekki verið rétt miðað við magn natríumflúoríðs í því. Frá þessu féll hann þó síðar, en hélt því þá fram, að niðurstaða blóðrannsóknarinnar ætti við um annað sýni en það, sem tekið var úr honum. Ákærði, sem er lyfjafræð- ingur; reyndi þafinig strax Í upphafi rannsóknir þessá máls að gera niður- stöðu alkóhólrannsóknarinnar tortryggilega vegna notkunar natríumflúor- íðs í því. Í umferðarlögum nr. 40/1968 er ekki kveðið á um, hvernig fara skuli með blóðsýni, sem tekin eru úr mönnum, sem grunaðir eru um ölvun við akstur, né með hvaða hætti skuli mæla vínandamagn í þeim. Natríumflúor- íð hefur verið notað í umrædd blóðsýni nokkur undanfarin ár. Er það sett í sýnaglös til varnar segamyndun og vexti örvera (bæði etanolmyndandi og eyðandi), og breytingar á sýni vegna geymslu og flutninga eiga því ekki að vera sakborningi í óhag, sbr. álitsgerð Davíðs Davíðssonar prófessors, dr. Matthíasar Kjeld læknis og Aðalsteins Emilssonar líffræðings, dags. 29. 1256 maí 1980, sbr. dómasafn Hæstaréttar 1980, bls. 1386. Í þessu máli verður ekki tekin afstaða til meðferðar natríumflúoríðs að öðru leyti. Íslenskir dómstólar hafa um árabil byggt á niðurstöðum alkóhólrann- sókna á blóðsýnum, blönduðum natríumflúoríði, sem fengnar eru með gas- greiningu á súlu, nema sérstakar ástæður séu til að ætla, að mistök hafi átt sér stað. Í þessu máli hefur ekkert komið fram, sem bendir til þess, að mistök eða misferli hafi átt sér stað við meðferð blóðsýnisins úr ákærða. Sannað þykir með framburði lögreglumannanna og héraðslæknisins á Fá- skrúðsfirði, að blóðsýnið úr honum hafi verið merkt á tryggilegan hátt. Samkvæmt gögnum málsins var einungis eitt sýni sent frá Fáskrúðsfirði og rannsakað í Rannsóknastofu í lyfjafræði í ágúst 1979, og ekkert sam- band var á milli sendingar þess og annarra sýna til Reykjavíkur. Svo sem að framan er rakið, telja fjögur vitni sig hafa fundið áfengislykt af ákærða. Tvö þeirra og enn fremur þrjú önnur vitni hafa einnig borið, að þeim hafi virst hann vera undir áfengisáhrifum eða „þéttur“. Ekkert vitnanna, sem ákærði hitti, áður en hann fór frá Höfn, gátu borið um áfengislykt af ákærða að morgni 3. ágúst 1979 né ölvunareinkenni. Telja verður sannað með framburðum farþega ákærða og lögreglumann- anna tveggja, að ákærði hafi haft áfengisflösku í bifreiðinni, og með fram- burðum farþega hans og vitnisins Mareyjar Stefaníu Björgvinsdóttur, að hann hafi drukkið úr henni í bifreiðinni. Enn fremur bar vitnið Kristín Hjartardóttir, að ákærði hafi skýrt þeim stöllum fra því, að hann hafi verið við drykkju kvöldið áður og haldið henni áfram næsta dag. Þótt hvorki farþegar ákærða né lögreglumennirnir hafi gengið úr skugga um, hvað var í flöskunni, þykir þó verða að telja sannað, að ákærði hafi drukkið áfengi við aksturinn, enda hafa vitnin, sem ákærði hitti, eftir að hann fór frá Höfn, ýmist borið um áfengislykt af honum eða sjáanleg áfengisáhrif. Þykir framburður þessara vitna ekki vera í Ósamræmi við niðurstöðu alkó- hólrannsóknar á blóðsýninu úr ákærða. Með framburðum vitnanna, sem nú hafa verið raktir, niðurstöðu önd- unarsýnisins, sem sýndi IV. stig, og alkóhólrannsóknarinnar, sem lögð verður til grundvallar í máli þessu, þykir fram komin lögfull sönnun þess, að ákærði hafi neytt áfengis við akstur bifreiðarinnar R 2425 þann 3. ágúst 1979 og ekið undir áhrifum þess á ferð sinni frá Höfn í Hornafirði til Fá- skrúðsfjarðar. Varðar þetta við 1. mgr. og 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Þessi ákvæði umferðarlaga eru tæmandi að því er varðar brot ákærða. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann einu sinni sæst á sektar- greiðslu vegna ölvunar. Brot ákærða varðar refsingu samkvæmt 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög 1257 nr. 54/1976, og þykir hún hæfilega ákveðin sekt að fjárhæð 5.000.00 krón- ur, sem renni Í ríkissjóð. Vararefsing ákveðst varðhald í 10 daga. Svo sem krafist er í ákæru og samkvæmt 81. gr. umferðarlaga, ber að svipta ákærða ökuleyfi í 1 ár frá birtingu dóms þessa að telja. Samkvæmt 5. mgr. 81. gr. umferðarlaga frestar áfrýjun ekki verkun dómsins að þessu leyti, sbr. 178. gr. laga nr. 74/1974. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin 3.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Jónsson, greiði 5.000.00 krónur í sekt til ríkis- sjóðs innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, en sæti ella varðhaldi í 10 daga. Ákærði er sviptur ökuleyfi í 1 ár frá birtingu dóms þessa að telja. Áfrýjun frestar ekki áhrifum þessa dómsákvæðis. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttarlög- manns, 3.000.00 krónur. Þriðjudaginn 31. maí 1983. Nr. 176/1982. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Helgu Gísladóttur (Hilmar Ingimundarson hrl.). Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/1974. Eignarupptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Ríkissaksóknari hefur áfrýjað máli þessu að ósk ákærðu með stefnu 2. júlí 1982 og gert jafnframt þær kröfur af hálfu ákæru- 1258 valds, að staðfest verði ákvæði héraðsdóms um sakarmat, þar á meðal sýknuákvæði um VIII. lið ákæru, en að refsing ákærðu verði þyngd. Ágrip málsgagna barst Hæstarétti 11. febrúar sl. Ákærða kom fyrir dóm við þingfestingu máls þessa í héraði og lýsti þá yfir því, að hún hefði engar athugasemdir fram að færa við ákæruna nema VIII. lið hennar, er hún mótmælti. Er játning hennar studd öðrum gögnum, sem fram komu við rannsókn máls- ins. Samkvæmt því verður ákærða sakfelld fyrir brot þau, sem henni eru gefin að sök í 1— VII. og IX—XI. lið ákæru, þó svo, að rétt þykir að miða við, að hlutur ákærðu af hassi því, sem um ræðir í ákæruliðum I og III hafi verið um 300 gr í hvort skipti. Staðfest verður sýknuákvæði héraðsdóms um VIII. ákærulið. Brot ákærðu eru rétt færð til refsiákvæða í ákæru, en lög nr. 60/1980 eiga þó aðeins við um þau brot ákærðu, sem framin eru eftir gilditöku laganna og ákæruliðir VI, VII og IX-—XI lúta að. Við mat refsingar ber að hafa hliðsjón af 2. mgr. 70. gr. og 77. gr. almennra hegningarlaga svo og af 78. gr. sömu laga að því er varðar brot þau, sem um ræðir í ákæruliðum I—V. Refsing ákærðu þykir hæfilega ákveðin fangelsi 8 mánuði og 30.000.00 króna sekt til ríkissjóðs. Greiðslufrestur sektar skal vera 4 vikur frá birtingu dóms þessa og vararefsing 45 daga fangelsi. Staðfest verður ákvæði héraðsdóms um frádrátt gæsluvarðhaldsvistar frá refsivist ákærðu. Í ákæru er þess krafist, að ákærða verði dæmd til þess að sæta upptöku „á því hassi og kannabisjurtaleifum, sem getið er hér að framan í liðum VI, VII og XI og lögreglan lagði hald á, svo og á samtals rúmum 12 gr af kannabisefnum og munum til neyslu efn- anna, sem lögreglan fann á heimili ákærðu 2. október og lagði hald á.“ Þó að krafa þessi sé eigi svo skýr og ótvíræð sem skyldi, þykir þó eftir atvikum mega leggja dóm á hana. Ber að staðfesta niður- stöðu héraðsdóms um kröfuna. Staðfesta ber ákvæði heraðsdóms um sakarkostnað. Dæma ber ákærðu til þess að greiða áfrýjunarkostnað, þar á meðal saksóknar- laun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun verjanda síns, 6.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærða, Helga Gísladóttir, sæti fangelsi 8 mánuði, en til frádráttar komi gæsluvarðhaldsvist ákærðu í 29 daga. Ákærða 1259 greiði 30.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 45 daga fangelsi fyrir sektina, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku og um sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Ákærða greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málssóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæsta- réttarlögmanns, 6.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 3. maí 1982. Ár 1982, mánudaginn 3. maí, var á dómþingi sakadóms í ávana- og fíkni- efnamálum, sem haldið var af Guðjóni St. Marteinssyni fulltrúa við undir- ritaða votta að Hverfisgötu 113, Reykjavík, kveðinn upp dómur í saka- dómsmáli nr. 914/1982: Ákæruvaldið gegn Helgu Gísladóttur. Málið var höfðað á hendur Helgu Gísladóttur með ákæru, dagsettri 18. janúar 1982, fyrir eftirfarandi meint brot á fíkniefnalöggjöfinni framin á árinu 1980: „1. Nærri mánaðamótum janúar/febrúar keypt samtals 100 gr af hassi af Ragnheiði Valgarðsdóttur á gkr. 10.000 hvert gramm og endurselt um 70 gr af því ótilgreindu fólki á gkr. 12.500 hvert gramm, og átti þessi verslun sér stað á heimili ákærðu, sem sjálf hafði um 30 gr efnisins til eigin nota. II. Í 1nars ásamt Sumarliða Óskari Arnórssyni lagt á ráðin um för Vals Hugasonar Hraunfjörð til hasskaupa í Kaupmannahöfn og í því sambandi lagt honum til um gkr. 1.300.000—1.500.000, sem ákærða fékk að mestu leyti hjá Ragnheiði Valgarðsdóttur, og eftir heimkomu nefnds Vals móttek- ið hjá honum allt að 350 gr af hassi að Ránargötu 23 í Reykjavík og greitt honum gkr. 400.000 fyrir hans þátt í öflun efnisins. Afhent nefndri Ragn- heiði allt að helmingi efnisins og ekki minna en 120 gr, selt verulegan hluta þess, sem þá var eftir, að nokkru í samvinnu við nefndan Sumarliða Óskar, mörgum mönnum í Reykjavík, m. a. Val Guðmundi Valssyni samtals 30—50 gr á um gkr. 12.500 hvert gramm og jafnframt haft hluta efnisins til eigin nota. 1260 Ill. Nokkru síðar í félagi við nefndan Sumarliða Óskar enn lagt nefndum Val Hugasyni Hraunfjörð til fé til hasskaupa í Kaupmannahöfn, nærri gkr. 1.500.000, og móttekið 300—350 gr af efninu eftir heimkomu Vals, sem fékk sem fyrr greitt fyrir sinn þátt, og ásamt Sumarliða Óskari selt efni Þetta hérlendis ónefndum mönnum fyrir samtals gkr. 3—4.000.000. IV. Um mánaðamót mars/apríl í félagi við nefndan Sumarliða Óskar lagt til fé til kaupa Guðmundar Böðvarssonar á hassi í Kaupmannahöfn, mót- tekið u. þ. b. 200 gr af efninu í Reykjavík eftir heimkomu Guðmundar og síðan átt þátt í sölu efnisins til ónefndra manna, en eignarhlutur ákærðu og Sumarliða Óskars í efninu taldist a. m. k. 40—60 gr. V. Í máí keypt allt að 400 gr og ekki minna en 250 gr af hassi í Kaupmanna- höfn fyrir Sigurgeir Baldursson, sem flutti efnið síðan að undirlagi nefnds Sumarliða Óskars til Íslands, og var ákærðu, sem taldist eiga allt að 150 gr efnisins, kunnugt um, að efnið var að verulegu leyti ætlað til sölu hér á landi. VI. Í seinni hluta maí afhent ónafngreindum dönskum pilti í Kaupmanna- höfn 4.000 kr. danskar í því skyni, að hann keypti hass og sendi ákærðu það til Íslands. Í júlí fékk ákærða síðan send frá Kaupmannahöfn um 157 gr af hassi, sem tollgæslan í Reykjavík fann og lagði hald á, áður en það barst í hendur ákærðu. VII. Í júlí ræktað og haft í vörslum sínum á heimili sínu 7 kannabisjurtir, þar til lögreglan lagði hald á jurtirnar hinn 21. júlí. VIII. Í ágúst fengið áðurnefndum Guðmundi Böðvarssyni í Reykjavík gkr. 400.000 í því skyni, að hann keypti hassefni fyrir ákærðu, og að nokkrum dögum liðnum móttekið 100 gr af hassi hjá Guðmundi og selt megnið af efninu, samtals um 70 gr, að mestu áðurnefndum Val Guðmundi Valssyni og ennfremur Tómasi Jakob Sigurðssyni í Reykjavík, ýmist á gkr. 12.500 eða 15.000 hvert gramm, og haft efnið að öðru leyti til eigin nota. 1261 IX. Í byrjun ágúst ásamt fleira fólki lagt fé til kaupa Báru Grímsdóttur á hassi í Kaupmannahöfn og eftir heimkomu hennar móttekið 370 gr af efn- inu á heimili sínu og fengið í sinn hlut a. m. k. 60 og allt að 120 gr þar af, en efnið skiptist að öðru leyti meðal annarra þátttakenda, m. a. nefndr- ar Báru og áðurnefnds Guðmundar Böðvarssonar. Ákærða seldi verulegan hluta síns efnisskammts ótilgreindum mönnum og hafði hluta til eigin nota. X. Um mánaðamót ágúst/september lagt fram gkr. 800.000 til hasskaupa áðurnefndrar Báru Grímsdóttur og Kristjáns Einarssonar í Kaupmanna- höfn, en auk þeirra þriggja átti áðurnefndur Guðmundur Böðvarsson hlut að þessari för. Eftir heimkomu Báru og Kristjáns móttekið 180 gr af hassi sem sinn hlut, en alls keyptu þau 850 gr á um 30 kr. danskar hvert gramm og fluttu á heimili ákærðu, þar sem efninu var skipt. Ákærða seldi nokkrum mönnum, m. a. Sigurði Jóhannssyni, samtals allt að 120 gr af efninu á gkr. 15.000 hver gramm og hafði jafnframt hluta þess til eigin nota. XI. Í fyrri hluta september fengið áðurgreindum Val Hugasyni Hraunfjörð gkr. 1.200.000—1.400.000 til hasskaupa í Kaupmannahöfn og eftir heim- komu hans móttekið 340—360 gr af efninu á heimili hans að Ránargöt 23 í Reykjavík og greitt honum gkr. 400.000 fyrir hans þátt í öflun efnisins. Ákærða seldi hluta þessa efnis ótilgreindum mönnum, en 2. október fann lögreglan um 326 gr efnisins á heimili ákærðu og lagði hald á það.“ Ofangreind háttsemi er í ákæruskjali talin varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974, sbr. einnig 4. gr. laga nr. 65/1974 að því er tekur til brotsins í VII. lið ákæru. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar, til greiðslu alls sakar- kostnaðar og til að sæta upptöku samkvæmt 5. og 6. mgr. 5. gr. laganna um ávana- og fíkniefni á því hassi og kannabisjurtaleifum, sem getið er hér að framan í liðum VI, VII og XI og lögreglan lagði hald á, svo og á samtals rúmum 12 gr af kannabisefnum og munum til neyslu efnanna, sem lögreglan fann á heimili ákærðu 2. október og lagði hald á. Ákærða hefur náð sakhæfisaldri, er fædd 4. janúar 1958 í Reykjavík, og hefur sætt eftirfarandi kærum og refsingum: 1262 1978 2/11 í Reykjavík: Sátt, 11.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 5., sbr. 6. gr. laga 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/ 1974. 1979 23/10 í Reykjavík: Sátt, 150.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 5. og 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974, sbr. og 71. gr. hegningarlaga. 1980 6/6 í Reykjavík: Ávana- og fíkn.: Sátt, 100.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. $. og 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar 390/1974. Málsatvik. Hér á eftir verður fjallað sjálfstætt um hvern lið ákæru fyrir sig, fyrst í málsatvikalýsingu og síðar í niðurstöðum. Ákæruliður 1. „„Nærri mánaðamótum janúar/febrúar keypt samtals 100 gr af hassi af Ragnheiði Valgarðsdóttur á gkr. 10.000 hvert gramm og endurselt um 70. gr af því ótilgreindu fólki á gkr. 12.500 hvert gramm, og átti þessi verslun sér stað á heimili ákærðu, sem sjálf hafði um 30 gr efnisins til eigin nota.““ Ragnheiður Valgarðsdóttir var yfirheyrð fyrir dómi 7. mars 1980. Við þá yfirheyrslu lýsti Ragnheiður sölu 100 gramma af hassi til ákærðu í máli þessu. Afhendingar kvað Ragnheiður hafa verið margar og ákærða hafi greitt sér fyrir alls 950.000 gkr., en skuldi sér gkr. 50.000. Ákærða var yfirheyrð hjá lögreglu sama dag, eða 7. mars 1980. Ákærða neitaði fyrst í stað að hafa átt nokkur fíkniefnasamskipti við Ragnheiði Valgeirsdóttur, en eftir að Ragnheiður var leidd fyrir ákærðu við nefnda lögregluyfirheyrslu og tjáði ákærðu, að hún (Ragnheiður) væri búin að skýra frá fíkniefnasamskiptum þeirra í milli, tók ákærða að lýsa hasskaup- um af Ragnheiði Valgarðsdóttur. Kvað ákærða sig hafa keypt 100 grömm af hassi af Ragnheiði í tveim afhendingum í lok janúar 1980. Báðar voru afhendingar að sögn ákærðu á heimili hennar að Urðarstíg 7 hér í borg. Kvað ákærða kaupverð hafa verið gkr. 10.000 hvert gr. efnis. Kvað ákærða sig hafa notað um 30 grömm af efninu sjálfa, en selt sér ókunnum aðiljum 70 grömm og salan farið fram á heimili ákærðu. Var hvert gramm efnis selt á gkr. 12.500. Ákæruliður I. „„Í mars ásamt Sumarliða Óskari Arnórssyni lagt á ráðin um för Vals Hugasonar Hraunfjörð til hasskaupa í Kaupmannahöfn og í því sam- bandi lagt honum til um gkr. 1.300.000—1.500.000, sem ákærða fékk 1263 að mestu leyti hjá Ragnheiði Valgarðsdóttur, og eftir heimkomu nefnds Vals móttekið hjá honum allt að 350 gr af hassi að Ránargötu 23 í Reykjavík og greitt honum gkr. 400.000 fyrir hans þátt í öflun efnisins. Afhent nefndri Ragnheiði allt að helmingi efnisins og ekki minna en 120 gr, selt verulegan hluta þess, sem þá var eftir, að nokkru í samvinnu við nefndan Sumarliða Óskar, mörgum mönnum í Reykjavík, m. a. Val Guðmundi Valssyni samtals 30—50 gr á um gkr. 12.500 hvert gramm, og jafnframt haft hluta efnisins til eigin nota.“ Ákærða bar fyrst um ferð þá, er í þessum ákærulið greinir, í lögregluyfir- heyrslu 25. október 1980. Kvaðst ákærða hafa afhent Val Hugasyni Hraun- fjörð gkr. 1.000.000—1.200.000 til hasskaupa í Kaupmannahöfn. Hafi ferð Vals staðið í um tvo daga. Tók ákærða á móti Val við heimkomu frá Kaup- mannahöfn og tók síðan við, að sögn, 300 grömmum af hassi á heimili Vals að Ránargötu 23 hér í borg. Kvaðst ákærða hafa samið við Val um þóknun fyrir ferðina og greitt honum gkr. 400.000 skömmu síðar. Um ráðstöfun efnisins kvaðst ákærða hafa selt Val G. Valssyni á að giska 50 grömm af efninu fyrir 12.500 gkr. hvert gramm. Ákærða nefndi aðilja, sem heiti Tryggvi, er fengið hafi um 20 grömm á gkr. 12.500 grammið. Aðili að nafni Hörður hafi fengið 20 grömm. Ákærða gerði ekki frekari grein fyrir ráðstöfun efna úr ferð þessari utan að hafa sjálf notað um 150 grömm og gefið af því vinum og kunningjum. Ákærða greindi síðar frá för Vals Hugasonar Hraunfjörð til hasskaupa í Kaupmannahöfn fyrir dómi 30. október 1980. Bar ákærða þá á sama veg varðandi efnismagn úr greindri ferð og flutningsþóknun til Vals. Varðandi ráðstöfun efna nefndi ákærða þrjá sömu aðilja og hún hafði gert hjá lög- reglu og rakið er hér að ofan. Kvað ákærða Ragnheiði Valgarðsdóttur hafa lagt í ferð þessa gkr. 1.300.000. Helmingur þeirrar fjárhæðar var lán til ákærðu, en hinn helmingurinn verið framlag Ragnheiðar til farar Vals og hafi því Ragnheiður Valgarðsdóttir fengið helming efna úr þessari ferð. Kvaðst ákærða við greinda dómsyfirheyrslu ekki muna nákvæmlega, hverj- um hún seldi utan til ofangreindra þriggja aðilja, en hafa notað ríflega af efnum sjálf. Þá kvað ákærða Sumarliða Óskar Arnórsson hafa um þetta leyti losnað úr gæsluvarðhaldi vegna meints fíkniefnamisferlis og geti hugs- ast, að hann hafi selt einhvern hluta efnanna. Sumarliði Óskar Arnórsson greindi fyrst við lögregluyfirheyrslu 1. októ- ber 1980 frá ferð þerri, er í þessum ákærulið greinir. Kvað Sumarliði ferðina hafa verið farna á þeim tíma, er hann hafi sætt gæsluvarðhaldi, en þó hafi ferðin verið að hluta á sínum vegum. Kvað Sumarliði áðurnefndan Val hafa flutt hingað til lands 250—300 grömm af hassi. Hafi Ragnheiður Valgarðsdóttir átt verulegan hluta efnis þessa. Sumarliði var yfirheyrður fyrir dómi 2. október 1980 og kvað sig hafa 1264 frétt eftir að hafa gegnið laus úr gæsluvarðhaldi í mars 1980, að Valur H. Hraunfjörð væri þá nýkominn frá Kaupmannahöfn með 250—300 grömm af hassi. Kvað Sumarliði sem fyrr Ragnheiði Valgarðsdóttur hafa átt bróðurpart efna úr þeirri ferð, en ákærða hafi staðið að dreifingu efna. Kvaðst Sumarliði hafa tekið við að dreifa efni fyrir ákærðu og játa 70 gramma dreifingu. Enn var Sumarliði yfirheyrður fyrir dómi 9. október og bar þá efnislega á sama veg og við dómsyfirheyrslu 2. október 1980, en Sumarliði kvað sig nú ekki hafa átt þátt í ferð Vals Hugasonar. Valur Hugason Hraunfjörð var yfirheyrður fyrir dómi 8. október 1980. Lýsti Valur þá aðdraganda ferðar þessarar þannig, að Sumarliði Óskar hafi komið að máli við sig og boðið sér gkr. 400.000 sem þóknun fyrir að halda til Kaupmannahafnar og kaupa þar hass. Kvað Valur sig hafa fallist á þessa skilmála og móttekið gkr. 1.400.000—1.500.000 frá Sumarliða. Hafi hluti af þeim fjármunum farið í fargjöld. Kvaðst Valur hafa keypt 350 grömm af hassi í Kaupmannahöfn, flutt efnið á sér hingað til lands og afhent efnið Sumarliða Óskari. Ferðin tók 3 til 4 daga, og kvað Valur sig skömmu eftir heimkomu hafa móttekið gkr. 400.000 frá Sumarliða Óskari sem þóknun fyrir ferðina. Vegna ósamræmis í framburðum Sumarliða Óskars og Vals Hugasonar Hraunfjörð varðandi aðilja, er stóðu að utanför Vals, og hverjum efnið var afhent eftir heimkomu voru ofangreindir aðiljar samprófaðir fyrir dómi 14. október 1980. Hélt hvor aðili við sína fyrri framburði, er raktir hafa verið, og náðist ekki samræmi. Ragnheiður Valgarðsdóttir var yfirheyrð hjá lögreglu 13. janúar 1981. Kvað Ragnheiður sig hafa látið ákærðu í máli þessu hafa gkr. 1.300.000 í mars 1980. Hafi helmingur verið hugsaður sem framlag Ragnheiðar sjálfr- ar og hún því móttekið frá ákærðu 120 grömm af hassi, eftir að einhver aðili, er hún vissi til, að hafi verið á vegum ákærðu til hasskaupa, kom aftur hingað til lands. Hinn helming fjárins kvað Ragnheiður hafa verið lán til ákærðu. Ákæruliður III. „„Nokkru síðar í félagi við nefndan Sumarliða Óskar enn lagt nefndum Val Hugasyni Hraunfjörð til fé til hasskaupa í Kaupmannahöfn, nærri gkr. 1.500.000, og móttekið 300—350 gr af efninu eftir heimkomu Vals, sem fékk sem fyrr greitt fyrir sinn þátt, og ásamt Sumarliða Óskari selt efni þetta hérlendis ónefndum mönnum fyrir samtals gkr. 3—4.000.000.““ Ákærða bar um ferð þá, er í þessum ákærulið greinir, hjá lögreglu 25. október 1980. Kvað ákærða áðurnefndan Val Hugason Hraunfjörð hafa farið í ferð þessa með svipaða fjárupphæð og í ferð þá, er í ákærulið 11 1265 segir. Fjármagn kvað ákærða hafa verið ágóða af sölu fíkniefna, er Valur kom með úr ferð þeirri, er lýst var í ákærulið II. Kvað ákærða Sumarliða Óskar hafa selt um 150 grömm, og önnur 150 grömm kvað ákærða sig hafa notað sjálfa og fyrir kunningja, en ákærða kvað efnismagn úr þessari ferð hafa verið um 300 grömm. Loks kvað ákærða sig hafa notað ágóða af sölu fíkniefna úr þessari ferð til að fara í frí til Kaupmannahafnar. Ákærða var yfirheyrð fyrir dómi 30. október 1980. Bar hún þá efnislega á sama veg og Í lögregluyfirheyrslu þeirri, er að ofan var greint frá. Kvaðst ákærða hafa lagt Val til um 1.200.000 gkr. til fararinnar. Var greint fé ágóði af sölu fíkniefna úr ferð Vals skömmu áður. Hafi Valur síðan komið með um 300 grömm af svokölluðu Marakkóhassi til landsins, og voru hon- um greiddar gkr. 400.000, er sala efna var komin vel á veg. Ákærða kvað Sumarliða Óskar hafa að mestu annast sölu efnisins. Kvaðst ákærða hafa tekið við andvirði seldra efna. Aðspurð um heildarupphæð í því sambandi var bókað eftir ákærðu: „Það hafa þó aldrei verið yfir 3.000.000.“% Sumarliði Óskar Arnórsson bar um þessa ferð Vals fyrir dómi 2. október 1980. Kvað Sumarliði ákærðu hafa lagt Val til gkr 1.—1.3 milljónir til fararinnar. Hafi Valur síðan komið með nálægt 300 grömmum af hassi úr ferðinni. Sumarliði kvaðst síðar hafa greitt Val gkr. 400.000 fyrir ferð- ina. Ákærða var að sögn Sumarliða gjaldkeri og söluandvirði verið skilað til hennar, og kvað Sumarliði sig hafa skilað söluandvirði efna úr þessari ferð, um 3.5 til 4.0 millj. gkr. Sumarliði bar um ferð þessa fyrir dómi 9. október 1980 og kvað sig hafa afhent Val fé til fararinnar, en féð var þó eign ákærðu. Fyrir dómi 14. október 1980 kvað Sumarliði líklegt, að hann hafi afhent Val fé til farar þessarar, en ákærða þó mjög líklega verið viðstödd. Valur Hugason Hraunfjörð bar fyrst um ofangreinda för sína í lögreglu- yfirheyrslu 8. október 1980. Síðar þann sama dag bar Valur efnislega á sama veg fyrir dómi. Kvað Valur Sumarliða Óskar hafa afhent sér nærri 1.5 milljónir gkr., og kvað Valur sig eigi vita, hvort Sumarliði ætti greint fé. Keypti Valur 350 grömm af hassi í Kaupmannahöfn. Kvaðst Valur hafa afhent Sumarliða efnið á heimili sínu og fengið 15 grömm af hassi upp í greiðslu fyrir ferðina og skömmu síðar móttekið 250.000 gkr. sem lokagreiðslu. Ákæruliður IV. „„Um mánaðamót mars/apríl í félagi við nefndan Sumarliða Óskar lagt fé til kaupa Guðmundar Böðvarssonar á hassi í Kaupmannahöfn, mót- tekið u. þ. b. 200 gr af efninu í Reykjavík eftir heimkomu Guðmundar og síðan átt þátt í sölu efnisins til ónefndra manna, en eignarhlutur ákærðu og Sumarliða Óskars í efninu taldist a. m. k. 40—60 gr.“ 80 1266 Sumarliði Óskar Arnórsson bar fyrst um för þessa hjá lögreglu 1. október 1980. Kvað Sumarliði Guðmund Böðvarsson hafa haldið utan á sínum vegum og ákærðu. Guðmundur keypti að sögn Sumarliða 200—300 grömm af hassi og flutti hingað til lands. Sumarliði lýsti þessari utanför Guðmundar Böðvarssonar næst fyrir dómi 2. október 1980. Kvað Sumarliði við þá yfirheyrslu Guðmund hafa haldið utan með nálægt 1.5 milljónir gkr., sem var sameiginlegt framlag Sumarliða og ákærðu. Enn bar Sumarliði um ferð þá, er í þessum ákærulið greinir, fyrir dómi 14. október 1980. Þá taldi Sumarliði áðurnefndar 1.5 milljónir gkr., er Guðmundi voru lagðar til fararinnar, einungis hafa verið eign ákærðu í máli þessu. Guðmundur Böðvarsson var yfirheyrður fyrir dómi 25. október 1980. Lýsti hann þá kaupum sínum á 440 grömmum af hassi í Christianíu í Kaup- mannahöfn í mars 1980. Ekki nefndi Guðmundur ákærðu sem framlags- aðilja til þeirrar farar, en kvað Sumarliða Óskar hafa lagt til fararinnar gkr. 300 þús. og hafi hann síðar fengið 60 grömm af efninu sem sinn hlut. Þó hafi Sumarliði móttekið til viðbótar 80 grömm til dreifingar, en ekki skilað andvirði. Ákærða var yfirheyrð fyrir dómi 30. október 1980. Kvað ákærða sig ásamt Sumarliða Óskari hafa lagt Guðmundi Böðvarssyni til fé til farar þessarar. Kvað ákærða hlut sinn og Sumarliða hafa verið um 40 grömm af hassi. Ákærða kvað Guðmund Böðvarsson hafa skömmu eftir heim- komu haldið til Ólafsvíkur, en skilið eftir hassefni hjá sér og hún síðan séð um að dreifa og muni Guðmundur eiga hjá sér og Sumarliða um | milljón gkr. sem andvirði seldra efna. Kvað ákærða sig hafa verið fjár- haldsmann Sumarliða Óskars og sinn varðandi andvirði seldra fíkniefna. Guðmundur Böðvarsson var enn yfirheyrður fyrir dómi 30. október 1980. Aðspurður um framlag ákærðu og Sumarliða Óskars til farar þeirrar, er í þessum ákærulið greinir, bar Guðmundur þá á sama veg og fyrr, eða að hafa móttekið 300 þús. gkr. sem framlag Sumarliða og ákærðu og af- hent Sumarliða 60 grömm af hassi eftir heimkomu. Ákæruliður V. „Í maí keypt allt að 400 gr og ekki minna en 250 gr af hassi í Kaup- mannahöfn fyrir Sigurgeir Baldursson, sem flutti efnið síðan að undirlagi nefnds Sumarliða Óskars til Íslands, og var ákærðu, sem taldist eiga allt að 150 gr efnisins, kunnugt um, að efnið var að verulegu leyti ætlað til sölu hér á landi.“ Ákærða var yfirheyrð hjá lögreglu 25. október 1980. Lýsti ákærða þá milligöngu um kaup á 300 grömmum af hassi í Christianíu í Kaupmanna- 1267 höfn í maí 1980. Kvað ákærða sig hafa dvalið hjá systur sinni í Kaup- mannahöfn um þetta leyti. Hafi hún keypt efnið fyrir Sigurgeir Baldursson, en sá kom til Kaupmannahafnar beinlínis til kaupa á hassi að sögn ákærðu. Kvaðst ákærða halda Val Hugason og Sumarliða Óskar Arnórsson vera eigendur efnanna, er Sigurgeir flutti til landsins. Sigurgeir Baldursson var yfirheyrður hjá lögreglu 8. október 1980 og greindi þá frá för sinni til Kaupmannahafnar í maí 1980 á vegum Sumarliða Óskars Arnórssonar. Er til Kaupmannahafnar kom, hélt Sigurgeir á fund ákærðu og afhenti henni fé til hasskaupa. Fyrir heimför kvað Sigurgeir ákærðu hafa afhent sér tvo plastpoka með hassdufti í og efnismagn hafi ekki verið minna en 300 grömm. Sumarliði Óskar Arnórsson lýsti hlut sínum í ferð Sigurgeirs Baldurs- sonar við dómsyfirheyrslu 2. október 1980. Kvað Sumarliði, að Sigurgeir hafi haldið til Kaupmannahafnar með samskotafé frá nokkrum aðiljum og keypt þar 240—250 grömm af hassi. Sumarliði kvaðst hafa átt 50 til 60 grömm af efninu og móttók einnig 80 grömm, sem Sigurgeir kvað ákærðu hafa átt. Ákærða kom fyrir dóm 30. október 1980. Kvað ákærða Sigurgeir Bald- ursson hafa komið að tali við sig í maí 1980, er hún var stödd í kaupmanna- höfn, og beðið um aðstoð við hasskaup. Kvað ákærða sig hafa keypt nærri 400 grömmum af hassi. Kvað ákærða sig hafa átt 150 grömm af efninu. Kvað ákærða Sumarliða Óskar hafa tekið við efninu hér heima og selt efnið, en ekki skilað söluandvirði til ákærðu. Ákæruliður VI. „Í seinni hluta maí afhent ónafngreindum dönskum pilti í Kaupmanna- höfn 4.000 kr. danskar í því skyni, að hann keypti hass og sendi ákærðu það til Íslands. Í júlí fékk ákærða síðan send frá Kaupmannahöfn um 157 gr af hassi, sem tollgæslan í Reykjavík fann og lagði hald á, áður en það barst í hendur ákærðu.““ Ákærða lýsti fyrst háttsemi þeirri, er í þessum ákærulið greinir, hjá lög- reglu 25. október 1980. Ákærða kvað sig hafa komist í kynni við danskan pilt í Kaupmannahöfn, meðan á dvöl ákærðu stóð þar í maí 1980. Afhenti ákærða hinum ónafngreinda pilti 4.000 kr. danskar, er kaupa skyldi hass fyrir og senda hingað til lands. Ákærða fékk sendingu frá kaupmannahöfn 22. júlí 1980. Í greindum pakka var ýmislegt smádót ásamt 157.4 grömmum af hassi. Var pakkinn og innihald hans tekið í vörslur lögreglu og innihald hans merkt munaskrá S1l. Kvað ákærða sig við áðurgreinda lögregluyfirheyrslu vera eiganda pakk- 1268 ans, en ekki hafa haft vitneskju um, hvenær pakkinn bærist hingað til lands. Ákærða bar efnislega á sama veg fyrir dómi 30. október 1980. Ákæruliður VII. „Í júlí ræktað og haft í vörslum sínum á heimili sínu 7 kannabisjurtir, þar til lögregla lagði hald á jurtirnar hinn 21. júlí“. Húsleit var gerð á heimili ákærðu 21. júlí 1980, og fundust þá á heimili hennar nokkrar kannabisplöntur. Voru nefndar plöntur teknar í vörslur lögreglu og klipptar niður og reyndust við vigtun 11.3 grömm. Ákærða kannaðist við lögregluyfirheyrslu 29. júlí 1980 að hafa ræktað plöntur þessar á heimili sínu. Ákærða var yfirheyrð fyrir dómi 30. október 1980 og staðfesti þá ofan- greinda ræktun og að hafa reykt lítils háttar af þeim. Ákæruliður VIII. „Í ágúst fengið áðurnefndum Guðmundi Böðvarssyni í Reykjavík gkr. 400.000 í því skyni, að hann keypti hassefni fyrir ákærðu, og að nokkrum dögum liðnum móttekið 100 gr af hassi hjá Guðmundi og selt megnið af efninu, samtals um 70 gr, að mestu áðurnefndum Val Guðmundi Vals- syni og ennfremur Tómasi Jakob Sigurðssyni í Reykjavík, ýmist á gkr. 12.500 eða 15.000 hvert gramm, og haft efnið að öðru leyti til eigin nota.““ Ákærða bar við lögregluyfirheyrslu 25. október 1980 að hafa afhent Guðmundi Böðvarssyni gkr. 400 þús. til hasskaupa í Kaupmannahöfn í júlí 1980 og móttekið 100 grömm af hassi eftir heimkomu Guðmundar skömmu síðar. Kvað ákærða sig hafa selt Val G. Valssyni alls 50 grömm af efninu og Tómasi Jakob Sigurðssyni 20 grömm. Síðar tók ákærða fram, að hugsan- legt væri, að efni það, er ákærða kvaðst hafa selt ofangreindum aðiljum, gæti verið komið úr einhverri annarri ferð, enda hefðu nefndir aðiljar oft komið á heimili ákærðu til kaupa á fíkniefnum. Ákærða bar á sama veg fyrir dómi 30. október 1980, og aftur vék ákærða að áðurgreindri meintri ferð í dómsyfirheyrslu 1. nóvember 1980. Ákærða kvaðst aðspurð í þinghaldi 17. febrúar 1982 ekki kannast við sakargiftir, er í þessum ákærulið greinir. Tómas Jakob Sigurðsson var yfirheyrður hjá lögreglu 27. september 1980 og kvað sig þá undanfarið hafa átt fíkniefnaviðskipti við ýmsa, m. a. ákærðu í máli þessu. Valur G. Valsson lýsti í lögregluyfirheyrslu 8. janúar 1981 fíkniefnavið- skiptum sínum við ákærðu. Kvað Valur sig hafa á löngu tímabili, eða frá 1269 vetri 1979— 1980 fram á sumar 1980, keypt alls 60 grömm af hassi af ákærðu í fjölmörgum afhendingum. Ákæruliður IX. „Í byrjun ágúst ásamt fleira fólki lagt fé til kaupa Báru Grímsdóttur á hassi í Kaupmannahöfn og eftir heimkomu hennar móttekið 370 gr af efninu á heimili sínu og fengið í sinn hlut a. m. k. 60 og allt að 120 gr þar af, en efnið skiptist að öðru leyti meðal annarra þátttakenda, m. a. nefndrar Báru og áðurnefnds Guðmundar Böðvarssonar. Ákærða seldi verulegan hluta síns efnisskammts ótilgreindum mönnum og hafði hluta til eigin nota.“ Guðmundur Böðvarsson greindi frá ferð Báru Grímsdóttur til Kaup- mannahafnar til kaupa á hassi fyrir dómi 28. október 1980. Kvaðst Guð- mundur hafa verið viðstaddur, er efni því, er Bára kom með hingað til lands, var skipt milli framlagsaðilja að Urðarstíg 7. Kvað Guðmundur ákærðu hafa fengið í sinn hlut 100 til 120 grömm af hassi. Þá kvaðst Guð- mundur vita til, að ákærða hafi verulega neytt af sínum hlut og jafnframt selt. Guðmundur Böðvarsson lýsti síðar 30. október 1980 fyrir dómi skiptingu efna, er Bára Grímsdóttir kom með úr ferð þessari. Kvað Guðmundur Báru Grímsdóttur hafa afhent ákærðu allt efnið, sem var um 400 grömm. Ákærða og Guðmundur skiptu síðan efninu niður í hluta, og kom í hlut ákærðu 120 grömm. Ákærða bar um utanför Báru við dómsyfirheyrslu 1. nóvember 1980. Kvað ákærða Báru hafa komið með hingað til lands 370 grömm af hassi. Ákærða fékk af efni þessu 60 grömm að sögn og þar af notað sjálf um 20 grömm, selt ótilgreindum aðiljum 20 grömm og afhent Guðmundi Böðvarssyni 20 grömm til endursölu. Bára Grímsddottir lýsti ferð sinni fyrir dómi 3. nóvember 1980 og kvað sig hafa keypt um 370 grömm af hassi í Christianíu í Kaupmannahöfn í byrjun ágúst s. á. Efnið afhenti Bára ákærðu að heimili hennar að Urðar- stíg 7 hér í borg. Ákæruliður X. „„Um mánaðamótin ágúst/september lagt fram gkr. 800.000 til hass- kaupa áðurnefndrar Báru Grímsdóttur og Kristjáns Einarssonar í Kaup- mannahöfn, en auk þeirra þriggja átti áðurnefndur Guðmundur Böðvars- son hlut að þessari för. Eftir heimkomu Báru og Kristjáns móttekið 180 gr af hassi sem sinn hlut, en alls keyptu þau 850 gr á um 30 kr. danskar hvert gramm og fluttu á heimili ákærðu, þar sem efninu var skipt. Ákærða seldi nokkrum mönnum, m. a. Sigurði Jóhannssyni, samtals 1270 allt að 120 gr af efninu á gkr. 15.000 hvert gramm og hafði jafnframt hluta þess til eigin nota.“ Guðmundur Böðvarsson lýsti við lögregluyfirheyrslu 17. október 1980 utanför Kristjáns Einarssonar og Báru Grímsdóttur til Kaupmannahafnar um mánaðamótin ágúst/september 1980. Að sögn Guðmundar var ákærða ein þeirra, er átti þátt í greindri ferð, og var efninu skipt á heimili hennar eftir heimkomu Kristjáns og Báru, er fluttu með sér um 800 grömm af hassi. Guðmundur kvað 200 til 250 grömm af hassi hafa komið í hlut ákærðu. Guðmundur Böðvarsson lýsti greindri för Kristjáns og Báru efnislega á sama veg fyrir dómi 28. október 1980, utan að Guðmundur kvað efnismagn úr ferðinni hafa verið nærri 900 grömmum, þar af 200 til 250 grömm til ákærðu, svo sem áður var getið. Kristján Einarsson bar um greinda utanför hjá lögreglu 23. október 1980 og kvað efnismagn hafa verið 900—950 grömm. Bára Grímsdóttir bar um ferð þessa fyrir dómi 3. nóvember 1980 og kvað efnismagn hafa verið 800—-900 grömm. Hvorki Bára né Kristján báru um efnishlut ákærðu úr för þessari, en kváðu efninu hafa verið skipt að Urðarstíg 7. Ákærða bar um hlut sinn í ofangreindri ferð Kristjáns Einarssonar og Báru Grímsdóttur fyrir dómi 1. nóvember 1980. Kvaðst ákærða hafa afhent Guðmundi Böðvarssyni gkr. 800 þús. og fengið í sinn hlut 180 grömm af hassi. Ákærða nafngreindi nokkra aðilja, er keypt hefðu af sér fíkniefni úr ferð þessari. Ákærða nefndi, að líklegt væri, að efni úr einstöku ferðum blönduðust. Loks kvaðst ákærða hafa afhent Val Hugasyni Hraunfjörð gkr. 1.2 millj., sem var andvirði seldra efna frá fyrri hluta september 1980. Ákæruliður XI. „Í fyrri hluta september fengið áðurgreindum Val Hugasyni Hraun- fjörð gkr. 1.200.000—1.400.000 til hasskaupa í Kaupmannahöfn og eftir heimkomu hans móttekið 340— 360 gr af efninu á heimili hans að Ránar- götu 23 í Reykjavík og greitt honum gkr. 400.000 fyrir hans þátt í öflun efnisins. Ákærða seldi hluta þessa efnis ótilgreindum mönnum, en 2. okt- óber fann lögregla um 326 gr efnisins á heimili ákærðu og lagði hald á það.““ Valur Hugason greindi frá ferð sinni til Kaupmannahafnar á vegum ákærðu hjá lögreglu 8. október 1980. Kvaðst Valur hafa móttekið gkr. 1.4 millj. hjá ákærðu og keypt í Christianíu í Kaupmannahöfn 340 grömm af hassi, sem hann afhenti ákærðu eftir heimkomu að Ránargötu 23 hér í borg. Skömmu síðar hafi ákærða greitt sér gkr. 400 þús. sem þóknun fyrir ferðina. 1271 Ákærða bar efnislega á sama veg og Valur um greinda för fyrir dómi 1. nóvember 1980. Þá kvað ákærða efnismagn hafa verið 360 grömm. Ákærða kvað ekki vera um hagnað að ræða úr fíkniefnasölu af sinni hálfu. Gerð var húsleit á heimili ákærðu að Urðarstíg 7 hér í borg 2. október 1980. Fundust þá ýmsir munir og tæki tengd fíkniefnameðhöndlun. Þá fundust 339 grömm af hassi, sem tekið var í vörslur lögreglu og merkt efna- skrá nr. 538, nr. 539 og 540. Munir þeir, er lögregla lagði hald á við greinda húsleit, voru merktir munaskrá nr. 203. NIÐURSTÖÐUR. Ákæruliður 1. Dómurinn telur sannað með framburðu ákærðu, sem studdur er fram- burði Ragnheiðar Valgarðsdóttur, að ákærða hafi gerst sek um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa í janúar til febrúar 1980 keypt 100 grömm af hassi af Ragnheiði Valgarðsdóttur á gkr. 10.000 hvert gramm og selt um 70 grömm af efninu sér ókunnum aðiljum á gkr. 12.500 hvert gramm. Sjálf notaði ákærða um 30 grömm af efninu. Verjandi krefst sýknu af þessum ákærulið og telur m. a. játningu ákærðu standa á veikum grunni. Dómurinn telur ekkert fram koma í gögnum máls- ins, sem veiki framburð ákærðu, sem studdur er samhljóða framburði Ragnheiðar Valgarðsdóttur. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ákæruliður 11. Dómurinn telur sannað, að ákærða hafi gerst sek um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa ásamt Sumarliða Óskari Arnórssyni staðið að utanför Vals H. Hraunfjörð í mars 1980. Lagði ákærða Val til gkr. 1.3 milljónir til fararinnar. Umrætt fé hafði ákærða fengið hjá Ragn- heiði Valgarðsdóttur. Eftir heimkomu Vals móttók ákærða 350 grömm af hassi að Ránargötu 23 hér í borg og greiddi nefndum Val gkr. 400 þúsund sem þóknun fyrir ferðina. Ákærða afhenti Ragnheiði Valgarðsdóttur 120 grömm af efninu, sem var Í samræmi við framlag Ragnheiðar til fararinnar. Þá stóð ákærða ásamt Sumarliða Óskari að dreifingu efnanna. Meðal kaup- enda var Valur G. Valsson. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ákæruliður III. Dómurinn telur sannað, að ákærða hafi í samráði við Sumarliða Óskar Arnórsson lagt á ráðin um för Vals Hugasonar Hraunfjörð til Kaupmanna- 1272 hafnar skömmu eftir ferð þá, er rakin var í ákærulið II. Sumarliði Óskar móttók eftir heimkomu Vals 350 grömm af hassi og seldi verulegan hluta þeirra efna og skilaði söluandvirði til ákærðu, sem þannig mun hafa tekið við a. m. k. gkr. 3 milljónum. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ákæruliður IV. Dómurinn telur sannað, að ákærða hafi ásamt Sumarliða Óskari Arnórs- syni lagt Guðmundi Böðvarssyni til fé til kaupa á hassi í Kaupmannahöfn í mars/apríl 1980. Sameiginlegur hlutur ákærðu og Sumarliða Óskars úr ferð þessari var 40 grömm af hassi. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ákæruliður V. Dómurinn telur sannað með framburði ákærðu og að öðrum gögnum málsins virtum, að ákærða hafi í maí 1980 keypt allt að 400 grömmum af hassi í Kaupmannahöfn fyrir Sigurgeir Baldursson. Sá flutti efnið hingað til lands, og átti ákærða allt að 150 grömmum af efninu. Verjandi telur, að þar sem hér sé um brot erlendis að ræða og engin sérstök heimild sé í lögum nr. 65/1974 til að refsa fyrir slík og að ekki sé vitnað til 5. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 í ákæru, þá sé mjög vafasamt, að hægt sé að refsa ákærðu fyrir brot, sem ekki beinast gegn íslenskum hagsmunum. Ákærðu, er kvað Sigurgeir Baldursson hafa komið til Kaupmannahafnar beinlínis til hasskaupa, var ljóst, að efnið ætlaði Sigurgeir að flytja hingað til lands, enda átti ákærða sjálf ríflegan hlut af heildarefnismagni. Ekki er nauðsynlegt, að lög nr. 65/1974 hafi sjálf að geyma heimild til að refsa fyrir brot framin erlendis, þar sem ákvæði 2. tl 1. mgr. S. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 ná til allra brota samkvæmt íslenskri löggjöf, þar með talin lög nr. 65/1974. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ákæruliður VI. Dómurinn telur sannað með framburði ákærðu, sem studdur er öðrum gögnum málsins, að ákærða hafi í maí 1980 afhent ónafngreindum dönsk- um pilti 4.000 danskar krónur í því skyni, að hann keypti hass og sendi það hingað til lands, þar sem ákærða tæki við því. Í júlí 1980 voru svo send hingað til lands 157 grömm af hassi til ákærðu. Tollgæslan lagði hald á efnið. Eigi er fallist á rök verjanda fyrir því, að um tilraunaverknað sé að ræða. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. 1273 Ákæruliður VII. Dóminum þykir sannað, að ákærða hafi gerst sek um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa ræktað á heimili sínu kannabisjurtir, sem lögreglan lagði hald á við húsleit 21. júlí 1980. Voru plönturnar klippt- ar niður og vógu 11.3 grömm. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ákæruliður VIII. Ákærðu er í þessum ákærulið m. a. gefið að sök að hafa selt Val Guðmundi Valssyni og Tómasi Jakob Sigurðsyni hassefni úr þessari meintu ferð Guð- mundar Böðvarssonar. Ákærða hefur talið hugsanlegt, að efni selt ofangreindum aðiljum hafi komið úr einhverjum öðrum innkaupaferðum, og loks hefur ákærða borið af sér þátttöku í þessari meintu ferð fyrir dómi 17. febrúar 1982. Ekki verður ráðið af framburðum Vals Guðmundar Valssonar og Tóm- asar Jakobs Sigurðssonar, að efni það, er þeir keyptu af ákærðu á löngu tímabili, sé komið úr þessari meintu ferð Guðmundar Böðvarssonar. Guðmundur Böðvarsson hefur aldrei borið um ferð þessa. Samkvæmt ofanrituðu og með vísan til 108. gr. laga 74/1974 ber að sýkna ákærðu af ákærulið þessum. Ákæruliður IX. Dómurinn telur sannað með framburði ákærðu, sem studdur er fram- burðum Guðmundar Böðvarssonar og Báru Grímsdóttur, að ákærða hafi í ágúst 1980 lagt fram fé til kaupa Báru Grímsdóttur á hassi í Kaupmanna- höfn. Ákærða tók við 370 grömmum af hassi eftir heimkomu Báru Gríms- dóttur og afhenti Báru um 40 grömm af efninu sem þóknun fyrir ferðina. Hlutur ákærðu var 60 grömm af efninu, og seldi ákærða allt að 20 grömm- um ónafngreindum aðiljum. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ákæruliður X. Dóminum þykir sannað, að ákærða hafi gerst sek um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, nánar að hafa lagt fram gkr. 800 þúsund til hasskaupafarar Báru Grímsdóttur og Kristjáns Einarssonar til Kaupmanna- hafnar um mánaðamótin ágúst/september 1980. Í hlut ákærðu komu 180 grömm af hassi, en efninu var skipt á heimili ákærðu milli aðilja, er áttu hlut í áðurgreindri för. Ákærða seldi nokkrum nafngreindum aðiljum af efninu. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. 1274 Ákæruliður XI. Dóminum þykir sannað, að ákærða hafi gerst sek um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa í byrjun september 1980 afhent Val Hugasyni Hraunfjörð gkr. 1.4 milljónir til kaupa á hassi í Kaupmannahöfn. Ákærða tók við 340 grömmum af hassi frá Val eftir heimkomu hans og greiddi honum skömmu síðar gkr. 400 þúsund sem þóknun fyrir greinda ferð. Lögreglan fann við húsleit á heimili ákærðu að Urðarstíg 7 hér í borg 2. október 1980 alls 339 grömm af hassi, þar af 326 grömm úr áðurgreindri för Vals á vegum ákærðu. Ákærða hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Ofangreind brot ákærðu varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, 2. gr., sbr. 10. gr. reglu- gerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/ 1974, sbr. enn fremur 4. gr. lagá nr. 65/1974 varðandi brot í VII. lið ákæru. Brot ákærðu í V. lið ákæru varðar við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga nr. 65/1974, 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerð nr. 390/1974, sbr. 2. tl. 1. mgr. 5. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærða hefur, svo sem að ofan er rakið, frá því í janúar 1980 og fram á haust það ár stöðugt haft um hönd og verslað með fíkniefni. Oftast lagði ákærða fram fé til aðilja, er héldu utan til hasskaupa, og voru sumar ferð- anna farnar á vegum ákærðu einnar. Þá keypti ákærða fyrir aðilja hass í Kaupmannahöfn, er flutt var hingað til lands, og átti ákærða sjálf hlut þeirra efna. Þá er ljóst af gögnum málsins, að ákærða hefur selt verulegan hluta efn- anna og jafnan lagt hluta ágóðans, sem var allnokkur, til frekari fíkniefna- kaupa síðar. Þá fékk ákærða aðilja til liðs við sig við sölu efna, og var söluandvirði skilað ákærðu. Auk þess sem ákærða stóð ein í að fá fyrir sig aðilja til að flytja inn fíkniefni þá átti hún í nokkrum tilvikum samstarf við Sumarliða Óskar Arn- órsson og stundum fleiri. Ákærða hefur því oft verið aðalmaður brota. Ákærða hélt áfram brotastarfsemi, eftir að hún hafði verið grunuð um fíkni- efnamisferli og hafði verið yfirheyrð vegna þess. Hefur brotavilji ákærðu því verið allsterkur. Verður ofangreint virt ákærðu til þyngingar, sbr. 5. tl 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærða hefur þrisvar gengist undir dómssátt vegna fíkniefnabrota. Dóm- sáttirnar eru frá 2. nóvember 1978, 23. október 1979 og 6.júní 1980. Verður ofangreint virt ákærðu til þyngingar við ákvörðun refsingar, sbr. 5. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærða hefur ekki gerst sek um fíkniefnamisferli, frá því að brotastarf- 1275 semi lauk á árinu 1980. Verður það virt ákærðu til hagsbóta við ákvörðun refsingar, sbr. 5. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Dómurinn lítur á brot ákærðu sem samfellda brotasstarfsemi, sem virða beri sem heild við refsimat. Verður refsing ákærðu því ákvörðuð með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga auk 78. gr. sömu laga. Að öllu ofanrituðu virtu þykir refsing ákærðu hæfilega ákveðin sem fangelsi í 6 mánuði. Refsingu til frádráttar komi gæsluvarðhaldsvist hennar 29 dagar, sbr. 76. gr. almennra hegningarlaga. Þá er ákærðu með vísan til 49. gr. almennra hegningarlaga gert að greiða kr. 20.000.00 í sekt, er renni í ríkissjóð, og komi fangelsi í 90 daga í sektar stað, verði hún eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa. Upptæk til eyðingar skulu 157.4 grömm af hassi, merkt efnaskrá nr. 511, 11.3 grömm af niðurklipptum kannabisplöntum, merkt efnaskrá nr. 537, 112.5 grömm af hassi, merkt efnaskrá 539, 214 grömm af hassi, merkt efna- skrá nr. 540, 12.5 grömm af hassi, merkt efnaskrá 538, leirkrukka með hassleifum í, merkt efnaskrá 538, og 7 stykki hassreykingarpípur, merktar munaskrá nr. 203. Ákærða greiði með vísan til 141. gr. laga 74/1974 allan kostnað sakar- innar, þar af kr. 3.500.00 til skipaðs verjanda, Páls A. Pálssonar hæsta- réttarlögmanns. Dómsorð: Ákærða, Helga Gísladóttir, fædd 4. janúar 1958 í Reykjavík, nú til heimilis að Urðarstíg 7 hér í borg, skal sæta fangelsi í sex mánuði. Til frádráttar fangelsisrefsingu komi 29 dagar, er ákærða sætti gæslu- varðhaldi vegna máls þessa. Ákærða greiði kr. 20.000.00 í sekt til ríkissjóðs, og komi fangelsi í 90 daga í sektar stað, verði hún eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa að telja. Upptæk til eyðingar skulu 157.4 grömm af hassi, merkt efnaskrá nr. S11, 11.3 grömm af niðurklipptum kannabisplöntum, merkt efna- skrá nr. 537, 112.5 grömm af hassi, merkt efnaskrá 539, 214 grömm af hassi, merkt efnaskrá 538, leirkrukka með hassleifum í, merkt efna- skrá 538, og sjö hassreykingarpípur, merktar munaskrá nr. 203. Ákærða greiði allan kostnað sakarinnar, þar af kr. 3.500.00 til skip- aðs verjanda, Páls A. Pálssonar hæstaréttarlögmanns. 1276 Miðvikudaginn 1. júní 1983. Nr. 207/1982. Kristján Pétursson gegn Vélsmiðjunni Loga h/f. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Kristján Pétursson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 320.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 1. júní 1983. Nr. 233/1982. Geir Viðar Vilhjálmsson gegn Alþýðubankanum h/f Landsbanka Íslands Póst- og símamálastofnun og Rafmagnsveitum ríkisins. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Geir Viðar Vilhjálmsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 320.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefndu Landsbanka Íslands og Póst- og síma- málastofnun, sem sótt hafa dómþing í málinu og sameiginlega kraf- ist ómaksbóta, samtals 1.800.00 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Þá greiði hann stefnda Rafmagnsveitum ríkisins, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 1.800.00 krónur í ómaks- bætur að viðlagðri aðför að lögum. 1277 Miðvikudaginn 1. júní 1983. Nr. 93/1983. Guðný Jónsdóttir gegn Carli J. Eiríkssyni Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi felli niður. Áfrýjandi, Guðný Jónsdóttir, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 320.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 1. júní 1983. Nr. 240/1980. Guðmundur Davíðsson (Gunnlaugur Þórðarson hrl.) gegn Guðna Hans Bjarnasyni (Hilmar Ingimundarson hril.). Skuldamál. Verksamningur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 9. des- ember 1980, að fengnu áfrýjunarleyfi samkvæmt 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 hinn 3. desember 1980. Hann krefst þess aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda í málinu. Til vara krefst hann þess, að hin dæmda fjárhæð verði lækkuð í 9.412.00 krónur (nýkr.). Í báðum tilvikum krefst hann þess, að málskostnað- ur verði látinn falla niður í héraði og fyrir Hæstarétti. 1278 Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostaðar fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi, sem sótti ekki dómþing í héraði, hefur hvorki gefið skýrslu fyrir dómi né lagt nein gögn fyrir Hæstarétt aðalkröfu sinni til stuðnings. Varakrafa hans er talin miðuð við það, að hann hafi lagt stefnda til handlangara við múrvinnuna og sjálfur goldið þeim manni laun. Hefur áfrýjandi til stuðnings þessu lagt fyrir Hæstarétt vottorð frá Gústaf Svanssyni, Ferjubakka 8, um, að hann hafi unn- ið að handlönguninni fyrir áfrýjanda. En með því að stefndi hefur mótmælt vottorðinu og það er óstaðfest, verða staðhæfingar áfrýj- anda um þetta atriði að teljast ósannaðar. Samkvæmt þessu, og þar sem upphafstíma vaxta er ekki mótmælt, verður að staðfesta hinn áfrýjaða dóm að öðru leyti en því, að dráttarvextir af dæmdri fjár- hæð verða ekki reiknaðir hærri en í dómsorði greinir. Eftir þessu úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, og ákveðst hann 8.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að vextir af dæmdri fjárhæð verði 22% ársvextir frá 1. júní 1979 til 1. september 1979, 27%0 ársvextir frá þeim degi til 1. desember 1979, 31%0 ársvextir frá þeim degi til Í. júní 1980, 46% ársvextir frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% árs- vextir frá þeim degi til 1. júní 1981, 37% ársvextir frá þeim degi til 1. nóvember 1982, en 45% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. Áfrýjandi, Guðmundur Davíðsson, greiði stefnda, Guðna Hans Bjarnasyni, 8.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. mars 1980. Mál þetta, sem dómtekið var 20. mars sl., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 11. október 1979, af Guðna Hans Bjarnasyni múrara, Einarsnesi 66, Reykjavík, gegn Guðmundi Davíðssyni, Unufelli 48, Reykja- 1279 vík, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 1.557.063 með 4% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá 1. júní 1979 til Í. september s. á., en með 4.5% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaðar er krafist að skaðlausu samkv. gjaldskrá LMFÍ. Á bæjarþingi Reykjavíkur þann 6. mars sl. lækkaði stefnandi stefnufjár- hæð um kr. 98.930. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera þannig til komna, að á síð- astliðnum vetri hafi stefnandi tekið að sér að múra hluta fasteignarinnar nr. 8 við Brekkutanga í Mosfellssveit, en eigandi þeirrar eignar hafi verið stefndi. Stefnandi hafi unnið að verkinu ásamt tveimur starfsmönnum sín- um á tímabilinu 15. mars til 11. maí sl. Hafi hann oft orðið að hverfa frá verkinu, bæði þar sem vantaði efni og eins vegna þess, að húsið var á því byggingarstigi, að aðrar framkvæmdir töfðu fyrir framgangi múr- verksins. Hinn 11. maí sl. hafi verið eftir að múra stigahús og eins hafi einhverjum smærri frágangi verið ólokið. Hafi stefnandi tilkynnt stefnda, að hann mundi ljúka verkinu, þegar mótarif hefði farið fram og reistir hefðu verið vinnupallar, og hafi hann beðið stefnda að láta sig vita, er hann væri tilbúinn. Skömmu síðar hafi stefnandi séð, að aðrir múrarar voru farnir að vinna við húseignina, og hafi afskiptum hans af verkinu þar með lokið. Í ágúst hafi verkið verið mælt upp af Múrarafélagi Reykja- víkur og hafi verkið numið skv. uppmælingu kr. 2.398.123 og hafi endur- skoðunargjald verið kr. 60.010. Stefnandi hafi verið viðstaddur, er mæling fór fram, og hafi gætt þess, að ekkert væri mælt, sem hann hafði ekki unnið sjálfur. Á verktímanum hafi stefndi greitt inn á verkið kr. 1.000.000, en hafi ekki þrátt fyrir ítrekuð tilmæli fengist til að greiða eftirstöðvar reikningsins. Stefndi hefur hvorki sótt né látið sækja þing, og er honum þó löglega stefnt. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir fram- lögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dóm- kröfu stefnanda, verða kröfur hans teknar til greina að öllu leyti. Máls- kostnaður ákveðst kr. 197.900. Dóminn kvað upp Kristjana Jónsdóttir. Dómsorð: Stefndi, Guðmundur Davíðsson, greiði stefnanda, Guðna Hans Bjarnasyni, kr. 1.458.133 með 4%0 dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá 1. júní 1979 til 1. september 1979, en með 4.5% dráttarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 197.900 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að við- lagðri aðför að lögum. 1280 Mánudaginn 6. júní 1983. Nr. 230/1980. M (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) gegn K (Gylfi Thorlacius hrl.) og fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs og dómsmálaráðherra í. h. dómsmálaráðuneytisins (Gunnlagur Claessen hrl.). Stjórnsýsla. Barnalög. Synjað um endurgreiðslu meðlags. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. nóvember 1980, að fengnu áfrýjunarleyfi samkvæmt 2. mgr. 20. gr. laga nr. 7S/1973 hinn 12. nóvember 1980. Áfrýjandi gerir þær dómkröfur, að stefndu verði in solidum dæmt að greiða sér 40.036.47 krónur með 2% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði af 3.678.37 krónum frá 31. desember 1975 til 31. desember 1976, 240 dráttarvöxtum af 4.858.63 krón- um frá þeim degi til 1. ágúst 1977, en með 3%0 dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 31. desember 1977, af 6.542.36 krónum frá þeim degi til 31. desember 1978, af 9.187.63 krónum frá þeim degi til 1. júní 1979, en með 4% dráttarvöxtum á mánuði af 40.036.47 krónum frá þeim degi tl 1. september 1979, en með 4/%% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefnda K krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda, eins og málið væri ekki gjafvarnarmál, en hún fékk gjafvarnarleyfi fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráðherra 24. mars 1981. Stefndu fjármálaráðherra f. h ríkissjóðs og dómsmálaráðherra f. h. dómsmálaráðuneytisins krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. 1281 Svo sem frá er greint í hinum áfrýjaða dómi, viðurkenndi áfrýj- andi fyrir sýslumanninum í Árnessýslu, að hann væri faðir barns þess, sem stefnda K ól 29. maí 1966. Áfrýjandi hefur ekki fengið þeirri faðernisviðurkenningu hnekkt með dómi, sbr. nú 10. gr. laga nr. 9/1981. Telst hann því faðir barnsins, sbr. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 87/1947, sbr. nú 1. mgr. 8. gr. laga nr. 9/1981. Ósannað er, að stefnda K hafi haft í frammi vísvitandi blekkingu, er hún lýsti áfrýjanda föður að barni sínu, eða sýnt af sér svo vítavert athæfi, að hún þurfi að endurgreiða þegið meðlag. Endurgreiðsla meðlags- ins mundi auk þess koma þungt niður á stefndu K, sem tók við því í þeirri trú, að um endanlega greiðslu væri að ræða. Samkvæmt þessu og þar sem miskabótakrafan á ekki við nein rök að styðjast, ber að sýkna stefndu K að kröfum áfrýjanda í máli þessu. Fyrir Hæstarétti byggist krafa áfrýjanda á hendur stefndu fjár- málaráðherra og dómsmálaráðherra eingöngu á því, að sýslumaður Árnessýslu hafi ekki gætt leiðbeiningarskyldu sinnar. Engin gögn liggja fyrir í málinu, sem sýni, að sýslumaðurinn hafi ekki gætt réttra starfsaðferða, og ber að sýkna fjármálaráðherra og dóms- málaráðherra af kröfum áfrýjanda. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir atvikum þykir mega láta málskostnað fyrir Hæstarétti falla niður. Gjafvarnarkotnaður stefndu K fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðst talsmanns hennar, 8.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafvarnarkostnaður stefndu K greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hennar fyrir Hæstarétti, Gylfa Thorlacius hæstaréttarlögmanns, 8.000.00. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. júlí 1980. Mál þetta, sem tekið var til dóms 23. f. m., hefur M,..., höfðað fyrir s1 1282 bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni 26. október 1979, gegn K,..., og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og dómsmálaráðherra f. h. dómsmálaráðuneytis til greiðslu in solidum á kr. 4.003.647 ásamt 20 drátt- arvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði af kr. 367.837 frá 31. desem- ber 1975 til 31. desember 1976, með 2.5%0 dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði af kr. 485.863 frá þeim degi til |. ágúst 1977, en með 3% dráttarvöxtum á mánuði til 31. desember 1977, af kr. 654.236 frá þeim degi til 31. desember 1978, en af kr. 918.763 frá þeim degi til 1. júní 1979, með 4% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði af kr. 4.003.647 frá þeim degi til 1. september 1979 og með 4.5% dráttarvöxtum á mánuði frá 1. september 1979 til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu. Stefnda K gerir þær dómkröfur aðallega, að hún verði sýknuð af öllum kröfum stefnanda, en til vara, að stefnufjárhæð verði lækkuð stórlega. Hún krefst einnig, að sér verði dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en með leyfi, dags. 29. janúar 1980, veitti dómsmálaráðherra K gjafvörn í málinu. Af hálfu fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og dómsmálaráðherra f. h. dómsmálaráðuneytisins eru þær dómkröfur gerðar aðallega, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og þeim verði dæmdur málskostnaður úr hendi hans að mati dómsins, en til vara er þess krafist, að fjárhæð stefnukröfunnar verði lækkuð til mikilla muna og verði málskostnaður lát- inn falla niður. Málavextir eru þeir, að með bréfi, dags. 23. september 1966, fór sýslu- maðurinn í Húnavatnssýslu þess á leit við sýslumanninn í Árnessýslu, að aflað yrði viðurkenningar stefnanda að vera faðir barns þess, sem stefnda K ól 29. maí 1966, en hún hafði lýst stefnanda föður þess. Var jafnframt Óskað eftir, að gefinn yrði út meðlagsúrskurður og að barnsföðurnum yrði gert að greiða meðlag með barninu frá fæðingu þess, tryggingargjald móð- urinnar fyrir árið 1966 og hæfilegan fæðingarstyrk hennar. Stefnandi var kvaddur fyrir sýslumanninn í Árnessýslu, og viðurkenndi hann að vera faðir barnsins. Var kveðinn upp meðlagsúrskurður, þar sem kveðið var á um skyldu stefnanda til að greiða meðlög með barninu frá fæðingu þess til fullnaðs 16 ára aldurs svo og fæðingarstyrk, kr. 9.985, og tryggingarið- gjald barnsmóður fyrir árið 1966. Var úrskurðurinn birtur stefnanda sam- dægurs, 4. október 1966. Með bréfi, dags. 20. mars 1979, fór lögmaður stefnanda þess á leit við yfirsakadómarann í Reykjavík, að fram færi rann- sókn á faðerni barnsins, þar sem stefnandi hefði vefengt að vera faðir þess. Hafði stefnda K samþykkt, að hún og barnið gengjust undir blóðrannsókn í þessu skyni. Hinn 3. apríl 1979 voru síðan tekin blóðsýni úr stefnanda, stefndu K og barninu og þau rannsökuð í Rannsóknastofu Háskólans. Í álitsgerð dr. med. Ólafs Bjarnasonar prófessors, dags. 10. maí 1979, um 1283 niðurstöður rannsóknarinnar segir svo: „Samkvæmt niðurstöðu rannsókn- arinnar getur M ekki verið faðir ... dóttur K, þar eð eiginleikinn B, sem finnst í blóði telpunnar, er hvorki fyrir hendi í blóði móður hennar né M. Einnig mælir erfðamáti Rh-kerfisins gegn því, að M sé faðir telpunnar.““ Hinn 7. nóvember sama ár voru blóðsýni tekin að nýju og rannsóknin endurtekin. Um niðurstöðu þeirrar rannsóknar segir svo í álitsgerð dr. med. Ólafs Bjarnasonar prófessors, dags. 18. desember 1979: „Samkvæmt nið- urstöðum þessarar rannsóknar getur M ekki verið faðir ... dóttur K, þar eð eigileikinn B, sem finnst í blóði telpunnar, er hvorki fyrir hendi í blóði móður hennar né M. Erfðamáti Rh-kerfisins mælir einnig gegn því, að M sé faðir telpunnar. Rannsókn þessi er endurtekin að beiðni lögmanns sókn- araðila (móður)““. Að kröfu stefnanda kvað sýslumaðurinn í Árnessýslu upp úrskurð hinn 30. maí 1979, þar sem úrskurðurinn frá 4. október 1966 var felldur úr gildi með vísan til niðurstöðu Rannsóknastofu Háskólans, og voru allar frekari greiðslu felldar niður frá uppkvaðningu síðari úr- skurðarins. Hér fyrir dómi hefur stefnandi skýrt svo frá, að hann hafi kynnst stefndu K lítillega og hafi þau haft samfarir einu sinni. Muni það hafa verið í ágúst- mánuði. Það hafi svo verið á næsta ári sem K hafi skrifað honum og hafi hún kennt honum barn það, sem hún gekk með. Hann hafi ekki svarað bréfinu, en hann hafi farið til Reykjavíkur, þegar K var komin þangað með barnið, og hafi þau þá rætt saman. Hafi hann sagt K, að fleiri gætu komið til greina en hann sem faðir barnsins, en K hafi þá sagst mundu sverja faðernið á hann, ef hann gengist ekki við því. Mun ekki hafa komið til álita í samtali þessu, að látin yrði fara fram blóðrannsókn. Stefnandi kveður það svo hafa gerst nokkuð löngu eftir þetta, að tveir lögreglumenn hafi komið til sín, þar sem hann var við vinnu sína, og beðið sig um að koma með þeim. Hann hafi spurt þá, hvað um væri að vera, en hann hafi ekki fengið neitt svar. Kveður hann svo lögregluþjónana hafa farið með sig í skrifstofu sýslumannsins og hafi þeir síðan farið fram fyrir. Hann kveður svo sýslumanninn hafa gert sér grein fyrir því, að K kenndi sér barnið. Kveðst hann ekki hafa þrætt fyrir að hafa verið með K, en hann hafi sagt sýslumanninum, að fleiri gætu átt þar hlut að máli. Hafi svo orðið smáhlé á samtali þeirra, en sýslumaðurinn hafi þá spurt, hvort hann ætti barnið eða ætti það ekki. Kveðst stefnandi hafa svarað, að hann vissi það ekki. Kveðst stefnandi ekki hafa vitað, hvað hann átti að gera, og hafi hann svo meðgengið barnið. Hafi hann síðan undirritað skjal hjá sýslumann- inum, þar sem fram hafi komið, að hann viðurkenndi að vera faðir barns- ins. Stefnandi kveður nú ekkert samband hafa verið milli sín og K. Það hafi ekki heyrst frá henni og hann hafi ekki haft samband við hana. Stefnandi kveðst nú ekkert hafa gert í málinu, því að hann hafi ekki 1284 talið það hafa neina þýðingu, eins og gengið var frá málinu í upphafi. Stefnda K hefur skýrt svo frá, að hún hafi kynnst stefnanda sumarið 1965. Þau hafi ekki verið mikið saman. Hafi þau haft samfarir saman að minnsta kosti tvisvar sinnum. Hafi það verið um mánaðamót ágúst og sept- ember sem hún hafi orðið vör við, að hún væri vanfær að barni því, sem hún kenndi stefnanda. Hafi hún fyrir fæðingu barnsins ekki haft samfarir við aðra menn en stefnanda. Það hafi svo verið um mánaðamót september og október það ár, að hún hafi látið stefnanda vita af því, að hún teldi hann föður barnsins. Hún hafi þá verið utanbæjar og hafi hún skrifað stefnanda um þetta. Þau hafi svo talað saman í síma og hafi hann ekki virst óánægður yfir því. Hún hafi boðist til að koma suður með barnið, til að hann gæti fengið að sjá það, ef hann efaðist um að vera faðir þess. Hún kveðst svo hafa komið til Reykjavíkur, þegar barnið var Þriggja til fjögurra mánaða gamalt, og hafi stefnandi þá komið, en hann hafi ekki viljað sjá barnið. Hann hafi spurt, hvort hún væri viss um, að hann væri faðir barnsins, og hafi hún svarað því játandi. Hafi hún sagt, að ef hann efaðist um að vera faðir barnsins, gæti hann látið rannsaka það. Hún hafi spurt hann, hvort hann mundi ganga frá faðernisviðurkenningu, og hafi hann játað því. Hún kveðst svo hafa sagt sýslumanningum, er hún kom norður aftur, að stefnandi viðurkenndi að vera faðir barnsins. K kveður þau stefnanda ekki hafa hist eftir þetta og ekki talað saman fyrr en í janúar- mánuði á síðasta ári, að stefnandi hafi óskað eftir, að hún og barnið færu í blóðrannsókn. Krafa stefnanda á hendur stefndu K er byggð á því, að hún hafi með ólögmætum hætti haft af honum fé með því að benda ranglega á hann sem föður að barni því, sem hún ól 29. maí 1966. Hafi stefnanda ranglega verið gert að greiða meðlög með barninu og aðrar fjárhæðir samkvæmt meðlagsúrskurði þeim, sem kveðinn var upp 4. október 1966. Hafi nú verið upplýst með vísindalegum rannsóknum, að stefnandi geti ekki verið faðir barnsins. Við munnlegan flutning málsins var því haldið fram, að stefnda K hefði vísvitandi bent ranglega á stefnanda sem föður barnsins. Er því haldið fram, að stefnandi eigi því ekki aðeins endurgreiðslukröfu á hendur stefndu K, heldur einnig skaðabótakröfu fyrir allt það tjón, sem hlotist hafi af hinni röngu ábendingu. Nemi tjón stefnanda fjárhæðum meðlags- greiðslna þeirra, sem honum var gert að greiða með barninu, svo og öðrum greiðslum samkvæmt meðlagsúrskurðinum. Þá er því haldið fram, að stefn- andi hafi hlotið mikinn miska af hinni röngu ábendingu, bæði sökum þess, að hann hafi þurft að inna af hendi háar greiðslu, er hann var ungur maður að hefja lífsbaráttuna, og einnig hafi hann orðið fyrir siðferðilegum hnekki. Er því haldi fram, að kröfum stefnanda sé réttilega beint að stefndu K, þar sem kröfugerðin sé byggð á ólögmætum aðgerðum hennar og sé ekki 1285 fyrir hendi réttarsamband milli stefnanda og barnsins eða fósturforeldra þess. Krafa stefnanda á hendur fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og dómsmála- ráðherra f. h. dómsmálaráðuneytisins er byggð á því, að sýslumaðurinn í Árnessýslu hafi ekki gætt leiðbeiningarskyldu sinnar gagnvart stefnanda, er hann innti stefnanda eftir því, hvort hann viðurkenndi að vera faðir barnsins. Hafi sýslumaðurinn ekki gert stefnanda ljóst, hver réttarstaða hans var. Ef það hefði verið gert, hefði aldrei komið til þess, að stefnandi yrði úrskurðaður meðlagsskyldur með barninu. Þótt sýslumaðurinn hafi ekki komið fram þarna sem dómari, hafi honum þrátt fyrir það borið að leiðbeina stefnanda. Er því haldið fram, að ríkisvaldið, dómsmálaráðherra f. h. dómsmálaráðuneytisins, beri húsbóndaábyrgð á gerðum sýslumanna, er þeir koma fram sem yfirvald, og því beri ríkisvaldinu, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, að bæta stefnanda það tjón, sem hann hafi orðið fyrir vegna skorts á leiðbeiningum sýslumannsins í umrætt sinn. Er því haldið fram, að atriði þau, sem skaðabótaskylda allra stefndu sé byggð á, sé svo samofin, að ekki verði úr þeim greitt, og því sé um að ræða óskipta fébóta- ábyrgð þeirra. Við munnlegan flutnings málsins kom fram af hálfu stefn- anda, að með því að láta tvo lögreglumenn sækja stefnanda og með fram- komu sinni gagnvart stefnanda að öðru leyti kunni sýslumaðurinn að hafa haft þau áhrif á stefnanda, sem verið hafi ungur og óreyndur, að hánn hafi viðurkennt að vera faðir barnsins. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að eins og grundvelli og eðli kröfu stefnanda sé háttað á hendur öll- um stefndu, þá geti ekki verið um það að ræða, að hún sé fallin niður fyrir fyrningu. Sýknukrafa stefndu K er í fyrsta lagi byggð á því, að hún sé ekki réttur varnaraðili máls þessa, enda hafi ekkert af fé því, sem stefnanda var gert að greiða með barninu, runnið til hennar. Fyrstu fjögur árin hafi barnið alist upp hjá hjónum, sem hafi ætlað að ættleiða það, en af því hafi ekki orðið. Hafi foreldrar stefndu K þá tekið barnið til sín og alið það upp sem sitt barn. Hafi Greiðslur þær, sem stefnanda var gert að greiða, runnið til þessara aðilja. Því hafi stefnanda borið að stefna lögráðamanni barnsins fyrir þess hönd eða framangreindum aðiljum, sem önnuðust uppeldi barns- ins, til endurheimtu fjárhæða þeirra, sem hann innti af hendi í þágu barns- ins. Þá er því haldið fram, að K hafi verið í góðri trú, er hún taldi stefnanda föður barnsins, enda hafi þau haft samfarir á þeim tíma, sem var eðlilegur getnaðartími barnsins. Hafi stefnandi heldur ekki mótmælt því að vera faðir barnsins, er þau hittust í Reykjavík og töluðu saman. Hafi það ekki verið fyrr en skömmu áður en rekstur máls þessa hófst sem hún hafi vitað, að stefnandi efaðist um að vera faðir barnsins. Hafi hún þá þegar sam- þykkt, að hún og barnið gengjust undir rannsókn til að fá skorið úr efa- 1286 semdum stefnanda, þótt ekki bæri henni skylda til þess að lögum. Þá er sýknukrafa stefndu K einnig byggð á því, að krafa, sem stefnandi kunni að hafa átt, sé fallin niður fyrir aðgerðarleysi hans, enda hafi honum þegar í upphafi og hvenær sem var eftir það verið í lófa lagið að fara fram á, að framkvæmd yrði blóðrannsókn. Hefði stefnda K þegar í stað samþykkt að gangast undir slíka rannsókn ásamt barninu, svo sem og varð, er stefn- andi loksins óskaði eftir henni, en þá hafi verið liðin 13 ár, frá því stefnandi gekkst við faðerni barnsins. Er því sérstaklega mótmælt, að stefnandi hafi á þeim tíma reynt að fá meðlagsúrskurðinum breytt. Þá er sýknukrafa stefndu K byggð á því, að krafa, sem stefnandi kunni að hafa átt, sé fallin niður fyrir fyrningu skv. 3. gr. laga nr. 14/1905. Kröfu stefnanda um miskabætur er mótmælt sem fráleitri svo og fjárhæð þess liðar kröfugerðar stefnanda. Er því haldið fram, að stefnandi hafi ekki orðið fyrir neinum miska af því að teljast faðir barnsins og inna af hendi greiðslur samkvæmt meðlagsúrskurðinum, en það hafi verið algerlega á valdi hans sjálfs að viðurkenna faðerni barnsins eða synja fyrir það. Sýknukrafa stefndu fjármálaráðherra f. h. fjármálaráðuneytisins og dómsmálaráðherra f. h. dómsmálaráðuneytisins er byggð á því, að með öllu séu Ósannaðar ásakanir stefnanda á hendur sýslumanninum í Árnessýslu um mistök í starfi og misbeitingu valds. Því hafi ekki skapast neinn grund- völlur fyrir kröfum stefnanda á hendur þessum stefndu í málinu. Sé með öllu ósannað annað en að sýslumaðurinn hafi gefið stefnanda allar þær upplýsingar, sem fyrir hendi voru, og að stefnandi hafi af fúsum og frjáls- um vilja gengist við faðerni barnsins. Hafi svo meðlagsúrskurður verið kveðinn upp og birtur fyrir stefnanda með lögmætum og venjubundnum hætti. Ekki séu til neinar reglur í íslenskum rétti um leiðbeiningarskyldu yfirvalds. á sviði stjórnsýslu og þótt sýslumenn séu einnig héraðsdómarar, þá fylgi hin ríka leiðbeiningarskylda dómara þeim ekki, er þeir sinna störf- um sem yfirvald. Er því haldið fram, að með öllu sé ósannað, að sýslu- maðurinn í Árnessýslu hafi sem fulltrúi ríkisvaldsins valdið stefnanda nein- um réttarspjöllum, er varðað geti ríkisvaldið bótaábyrgð. Þá er því mót- mælt, að stefnandi hafi árangurslaust reynt að fá meðlagsúrskurðinum breytt eða hrundið, svo sem fram komi í skjölum málsins af hálfu stefn- anda. Hafi það fyrst verið með bréfi lögmanns stefnanda 20. mars 1979 sem bornar hafi verið formlega brigður á réttmæti faðernisviðurkenningar stefnanda og meðlagsúrskurðarins frá 4. október 1966. Hafi þá þegar verið hafist handa um blóðflokkarannsókn, sem leitt hafi til þeirrar niðurstöðu, að stefnandi geti ekki verið faðir barnsins. Hafi svo sýslumaðurinn í Árnes- sýslu fellt meðlagsúrskurðinn úr gildi 30. maí 1979 og hafi allar greiðslur stefnanda með barninu verið felldar niður frá og með þeim degi. Til:vara 1287 er fjárhæð dómkröfu stefnanda mótmælt sem of hárri, og jafnframt er kröfu um dráttarvexti mótmælt. Þótt það sé móðir óskilgetins barns, lögráðamaður eða þeir, sem annast framfærslu barnsins, sem aðild eiga að kröfu um meðlagsúrskuð á hendur barnsföður, þá verður að telja það reglu íslensks réttar, að óskilgetin börn eigi sjálf rétt til meðlagsins úr hendi föður. Verður stefnda K því sýknuð vegna aðildarskorts af kröfum stefnanda að því leyti, að á því er byggt, að um sé að ræða kröfu um endurgreiðslu ofgreiddra barnsmeðlaga. Stefnda K kenndi stefnanda barna það, sem hún ól 29. maí 1966. Fór hún þess á leit við sýslumanninn í Húnavatnssýslu, að aflað yrði faðernis- viðurkenningar stefnanda. Sendi sýslumaðurinn það erindi sýslumanninum í Árnessýslu, þar sem stefnandi bjó. Er gert ráð fyrir slíkum faðernisviður- kenningum í 1. mgr. 3. gr. laga nr. 87/1947 um forræði óskilgetinna barna, án þess að til barnsfaðernismáls komi. Sýslumaðurinn kvaddi stefnanda á sinn fund og bar undir hann, hvort hann viðurkenndi að vera faðir barns- ins. Viðurkenndi stefnandi eftir nokkra umhugsum að vera faðir barnsins. Stefnandi hefur viðurkennt að hafa haft samfarir við stefndu K á tímabili, er getur verið getnaðartími barnsins. Þótt niðurstöður rannsókna, sem fram hafa farið, útiloki nú, að stefnandi geti verið faðir barnsins, þá verður að telja ósannað, að stefnda K hafi vísvitandi ranglega kennt honum faðernið. Með vísan til þessa þykir stefnandi ekki eiga rétt samkvæmt reglum skaða- bótaréttar að heimta fjárhæðir þær, sem hann hefur innt af hendi sem meðlög með barninu. Ekki er gerð krafa um greiðslu fjárhæðar fæðingar- styrks eða tryggingargjalds stefndu K samkvæmt meðlagsúrskurðinum. Verður stefnda K því sýknuð af kröfum stefnanda í máli þessu. Sýslumaðurinn í Arnessýslu kom fram sem valdsmaður, er hann kvaddi stefnanda á sinn fund og gerði honum grein fyrir því, að stefnda K kenndi stefnanda barnið. Þótt telja verði, að á valdsmönnum hvíli nokkur leið- beiningarskylda, þá verður ekki talið, að á þeim hvíli jafnrík leiðbeiningar- skylda og lögboðin leiðbeiningarskylda dómara. Stefnandi hefur viðurkennt að hafa haft samfarir við stefndu K á tímabili, sem getur verið getnaðartími barnsins. Þótt stefnandi hafi haft uppi efasemdir um að vera faðir barnsins í samtali sínu við sýslumanninn, er ekki fram komið, að sýslumaðurinn hafi haft rökstudda ástæðu tii að ætla, að þær gæfu tilefni til frekari rann- sóknar. Verður að telja ósannað, að stefnandi hafi gefið faðernisviðurkenn- inguna vegna skorts á leiðbeiningu um réttarstöðu sína. Þá verður að telja ósannað, að með því að senda lögreglumenn til að boða stefnanda hafi sýslumaðurinn haft þau áhrif á stefnanda, að hann viðurkenndi faðernið. Þá er og ósannað, að sýslumaðurinn hafi með framkomu sinni gagnvart stefnanda haft þau áhrif á hann, að stefnandi viðurkenndi faðernið nauð- 1288 ugur. Þá er ósannað, að stefnandi hafi farið fram á endurupptöku málsins fyrr en á árinu 1979, svo sem áður er rakið. Verður kröfugerð á hendur fjármálaráðherra og dómsmálaráðherra ekki byggð á því, að synjað hafi verið um endurupptöku málsins. Samkvæmt því, sem hér hefur verið rakið, verða stefndu sýknaðir af kröfum stefnanda. Eftir öllum atvikum verður málskostnaður látinn falla niður. Kostnaður stefndu K greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutnings- laun skipaðs talsmanns hennar, Svölu Thorlacius héraðsdómslögmanns, kr. 600.000. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, K, dómsmálaráðherra f. h. dómsmálaráðuneytisins og fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs, skulu vera sýkn af kröfum stefnanda M í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Kostnaður stefndu K greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs talsmanns hennar, Svölu Thorlacius héraðsdóms- lögmanns, kr. 600.000. Mánnudaginn 6. júní 1983. Nr. 109/1981. Sigurjón Ari Sigurjónsson (Brynjólfur Kjartansson hrl.) gegn Ragnari Halldóri Hall, skiptaráðanda í Reykjavík f. h. þrotabús Þryms h/f (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.). Gjaldþrotaskipti. Frávísun. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. 1289 Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 30. apríl 1981. Hann krefst þess, að krafa sín að fjárhæð 27.058.50 krónur verði viðurkennd sem forgangskrafa í þrotabú Þryms h/f. Hann krefst einnig málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Á skiptafundi í þrotabúi Þryms h/f 10. febrúar 1981 kom fram, að Eiríkur Tómasson héraðsdómslögmaður hefði verið ráðinn bú- stjóri til bráðabirgða, sbr. 86. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978. Lög- maðurinn var síðan kosinn skiptastjóri á fundi þessum, sbr. 1. mgr. 90. gr. nefndra laga. Samkvæmt 1. mgr. 91. gr. sömu laga skal skiptastjóri vera umboðsmaður búsins fyrir dómstólum. Bar því að stefna honum fyrir Hæstarétt í máli þessu f. h. þrotabúsins, en ekki aðeins: skiptaráðanda samkvæmt 1. gr. laga nr. 19/1895. Þar sem það var ekki gert, ber að vísa málinu frá Hæstarétti ex officio. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Magnúsar Thoroddsen hæstaréttardómara. Ég er ósammála meiri hlutanum í því að vísa máli þessu frá Hæstarétti, þar eð ég tel, að dæma megi það að efni til. Gjaldþrota- lög nr. 6/1978 fella ekki úr gildi lög nr. 19/1895 um stefnur til æðri dóms í skiptamálum. Tel ég því nægilegt að stefna skiptaráðanda f. h. þrotabúsins, enda er hagsmunum kröfuhafa borgið með því. Verður því ekki talið, að réttarfarsnauðsynjar bjóði, að skiptastjóra sé einnig stefnt f. h. þrotabúsins, enda er valdsvið hans undir skipta- ráðanda og hans eftirlit sett. En úr því að meiri hlutinn vill vísa málinu frá Hæstarétti, kemur eigi til þess, að ég lúki efnisdómi á málið. 1290 Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 20. mars 1981. Mál þetta var tekið til úrskurðar fyrr í dag. Með úrskurði, uppkveðnum 13. október 1980, var bú Þryms h/f, Reykja- vík, tekið til gjaldþrotaskipta. Innköllun til skuldheimtumanna birtist fyrra sinni í Lögbirtingablaði, sem út kom $. nóvember 1980. Sóknaraðili máls þessa, Sigurjón Ari Sigurjónsson, Stuðlaseli 8, Reykja- vík, hefur með bréfi, dagsettu 25. nóvember 1980, lýst kröfu í búið. Segir m. a. í kröfulýsingu hans: ss. 2. Krafan grundvallast á dómi bæjarþings Reykjavíkur í málinu nr. 5929/1980 Sigurjón Ari Sigurjónsson gegn Vélsmiðjunni Þrym h/f, en mál þetta var höfðað til staðfestingar á löghaldi, sem fram fór þann 22. apríl s.1. til tryggingar kröfu þessari. Dómsorðið hljóðar svo: „„Framangreint löghald er staðfest fyrir dómkröfu. Stefndi Vélsmiðjan Þrymur h/f greiði stefnanda Sigurjóni Ara Sigurjóns- syni kr. 1.645.616.- með 31% ársvöxtum frá 1. maí 1980 til greiðsludags og kr. 221.200.- í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa, að viðlagðri aðför að lögum.“ Til viðbótar dómkröfu þeirri, sem hér er lýst, er krafist launa vegna upp- sagnarfrests, en réttur Sigurjóns er til launa í uppsagnarfresti í 3 mánuði. Hér er gerð krafa um laun í uppsagnarfresti tímabilið frá 30. apríl 1980, er hann hættir störfum, og til 24. júní 1980, er hann byrjar starf annars staðar, og nemur sú krafa kr. 2.616.950.-. Einngi er gerð krafa um greiðslu mismunar á þeim launum, er Sigurjón hafði hjá Vélsmiðjunni Þrym h/f, og þeirra launa, er hann hafði í hinu nýja starfi, en þau laun voru verulega lægri. Er sú krafa fyrir tímabilið frá 25. júní 1980 til loka uppsagnarfrestsins, þ. e. 1. ágúst 1980, og nemur sú krafa kr. 688.900.-. Kröfum þessum er nánar lýst í meðfylgjandi bréfi Sigurjóns Ara Sigurjónssonar. Gerð er krafa til vaxtagreiðslu, eins og í bréfinu er lýst. Auk þess er hér með krafist greiðslu á málskostnaði kr. 221.200.-, inn- heimtukostnaðar vegna síðari hluta kröfu kr. 278.942 og vegna móts í skiptarétti kr. 19.000.-, allt samkvæmt gjaldskrá L.M.F.Í. Launakröfu þessari er lýst í gjaldþrotabúið sem forgangskröfu. .. Skiptaráðandi ritaði sóknaraðilja bréf 9. febrúar 1981, þar sem tilkynnt er, að skiptaráðandi hafi tekið þá afstöðu til kröfunnar, að hafna beri viðurkenningu að því er varðar kr. 6.000.00 og að hafna beri að svo stöddu viðurkenningu að því er varðar kr. 27.058.50, Jafnframt er í bréfi þessu tekið fram, að til þess að vaxtakrafa komi til álita á kröfuskrá, þurfi að greina fjárhæð hennar á upphagsdegi skipta. Var sóknaraðilja gefinn frest- ur til að bæta úr eða rökstyðja kröfur sínar frekar til 20. sama mánaðar. Áður, eða með bréfi, dags. 4. febrúar 1981, hafði sóknaraðilja verið til- “6 1291 kynnt, að endanleg afstaða til lýstra krafna yrði tekin á skipafundi 27. sama mánaðar. Hinn 10. febrúar 1981 barst frá sóknaraðilja bréf vegna vaxtakröfu hans. Þar segir m. a.: „se 2 „ Hér með sendast yður upplýsingar um upphæð vaxtakrafna hinn 13. október við upphaf skipta í þrotabúi Vélsmiðjunnar Þryms h.f. hjá eftirgreindum kröfuhöfum... Sigurjón Ari Sigurjónssin, vextir gkr. 434.773.-, lögh.kostn. gkr. 7.028.- .. .““ Önnur gögn bárust skiptaráðanda ekki fyrir 20. febrúar 1981 varðandi kröfu sóknaraðilja. Skrá yfir lýstar kröfur, gerð samkvæmt 108. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/ 1978, var lögð fram á skiptafundi 27. febrúar 1981. Var framangreind afstaða skiptaráðanda til kröfugerðar sóknaraðilja þar tilgreind óbreytt frá því, sem sóknaraðilja hafði verið áður tilkynnt um. Voru þá af hálfu sókn- araðilja lögð fram ný gögn varðandi þann þátt kröfugerðar hans, sem skiptaráðandi hafði að svo stöddu ekki fallist á, að tekinn skyldi til greina, og þess um leið krafist, að margnefnd krafa um, að laun sóknaraðilja í uppsagnarfresti verði með úrskurði tekin til greina sem forgangskrafa. Af hálfu annarra kröfuhafa, sem mættir voru á fundinum, var kröfugerð sóknaraðilja ekki andmælt, og eru engar kröfur gerðar í máli þessu af hálfu varnaraðilja. Leggja verður úrskurð á mál þetta samkvæmt 118. gr. laga nr. 85/1936 samkvæmt framlögðum skjölum og skilríkjum og málsútlistun sóknarað- ilja. Með upphaflegri kröfulýsingu sóknaraðilja fylgdi skýrsla hans sjálfs, þar sem fram kemur, hvernig umræddar fjárhæðir eru reiknaðar. Segir þar m. a.: „,. 2 2 Frá ... 30. apríl 1980, ber mér með réttu 3ja mánaða laun, þar sem mér hafði ekki verið sagt upp störfum. Hins vegar réðst ég til starfa til Rafiðjunnar h.f. sem framkvæmdastjóri hinn 26. júní og tel mig þar af leiðandi eiga rétt til launa til þess tíma ásamt mismun þeirra launa, sem ég fæ hjá Rafiðjunni frá 26. júní 1980 til 1. ágúst 1980, þar sem þau laun, sem ég fæ nú, eru lægri en ég hafði hjá velsmiðjunni Þrymur h.f. Launa- kröfur mínar eru því eftirfarandi: ... Laun fyrir vikurnar: 30. apríl til 6. maí 1980 ............... kr. 241.522 7. maí til 13. maí 1980 ............... — 241.522 14. maí til 20. maí 1980 ............... — 241.522 21. maí til 27. maí 1980 ............... — 241.522 28. maí til 3. júní 1980 ............... — 241.522 1292 (Hinn 1. júní verður 11.7%0 hækkun launa). 4. júní til 10. júní 1980 ................ kr. 269.780 11. júní til 17. júní 1980 .............. — 269.780 18. júní til 24. juní 1980 .............. — 269.780 kr. 2.016.950 Mismunur launa frá 25. júní til 1. ágúst 1980, 5 vikur á 269.780 — 1.348.900, að frádregnum launum mínum hjá Rafiðjunni h.f. frá 26. júní til 1. ágúst 1980, kr. 660.000 kr. 688.000 Reykjavík, 26. nóvember 1980 ....“ Auk skýrslu þessarar fylgdi kröfulýsingunni vottorð Rafiðjunnar h/f um, að sóknaraðili hafi byrjað störf hjá því félagi 26. júní 1980. Þau gögn, sem af hálfu sóknaraðilja voru lögð fram á skiptafundinum, eru auk gagna, sem áður höfðu komið fram, ljósrit af launaseðlum merkt- um sóknaraðilja, bæði frá Rafiðjunni h/f og Þrym h/f, svo og „yfirlit yfir hækkanir, sem orðið hafa á kaupi frá samningum 22.6. 1977.“ Samkvæmt launaseðlum frá Þrym h/f hefur sóknaraðili fengið eða átt að fá greidd laun vikulega. Ekki kemur þar fram, hvernig fjárhæð launa er fundin, heldur er þar einungis greint nafn launþegans og fjárhæð viku- kaupsins. Engin gögn hafa verið lögð fram í málinu um, hver launakjör sóknar- aðilja voru, meðan hann starfaði hjá Þrym h/f, hvorki kjarasamningur, ráðningarsamningur né neitt annað, er styður einhliða fullyrðingu hans um, að honum beri laun fyrir uppsagnarfrest af eignum búsins. Er af þeirri ástæðu eigi unnt að fallast á kröfugerð hans í máli þessu. Ragnar Halldór Hall borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kröfu sóknaraðilja, Sigurjóns Ara Sigurjónssonar, er hafnað. 1293 Mánudaginn 6. júní 1983. Nr. 110/1981. Valur Vilhjálmsson (Brynjólfur Kjartansson hrl.) gegn Ragnari Halldóri Hall, skiptaráðanda í Reykjavík f. h. Þarotabús Þryms h/f (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.). Gjaldþrotaskipti. Frávísun. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 30. apríl 1981. Hann krefst þess, að krafa sín að fjárhæð 14.380.20 krónur verði viðurkennd sem forgangskrafa í þrotabú Þryms h/f. Hann krefst einnig málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Á skiptafundi í þrotabúi Þryms h/f 10. febrúar 1981 kom fram, að Eiríkur Tómasson héraðsdómslögmaður hefði verið ráðinn bú- stjóri til bráðabirgða, sbr. 86. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978. Lög- maðurinn var síðan kosinn skiptastjóri á fundi þessum, sbr. 1. mgr. 90. gr. nefndra laga. Samkvæmt 1. mgr. 91. gr. sömu laga skal skiptastjóri vera umboðsmaður búsins fyrir dómstólum. Bar því að stefna honum fyrir Hæstarétt í máli þessu f. h. þrotabúsins, en ekki aðeins skiptaráðanda samkvæmt 1. gr. laga nr. 19/1895. Þar sem það var ekki gert, ber að vísa málinu ex officio frá Hæstarétti. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Magnúsar Thoroddsen hæstaréttardómara. Ég er ósammála meiri hlutanum í því að vísa máli þessu frá Hæstarétti, þar eð ég tel, að dæma megi það að efni til. Gjaldþrota- 1294 lög nr. 6/1978 fella ekki úr gildi lög nr. 19/1895 um stefnur til æðri dóms í skiptamálum. Tel ég því nægilegt að stefna skiptaráðanda f. h. þrotabúsins, enda er hagsmunum kröfuhafa borgið með því. Verður því ekki talið, að réttarfarsnauðsynjar bjóði, að skiptastjóra sé einnig stefnt f. h. þrotabúsins, enda er valdsvið hans undir skipta- ráðanda og hans eftirlit sett. En úr því að meiri hlutinn vill vísa málinu frá Hæstarétti, kemur eigi til þess, að ég lúki efnisdómi á málið. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 20. mars 1981. Mál þetta var tekið til úrskurðar fyrr í dag. Með úrskurði, uppkveðnum 13, október 1980, var bú Þryms h/f, Reykja- vík, tekið til gjaldþrotaskipta. Innköllun til skuldheimtumanna birtist fyrra sinni í Lögbirtingablaði, sem út kom 5. nóvember sama ár. Sóknaraðili, Valur Vilhjálmsson, Barmahlíð 56, Reykjavík, hefur með bréfi, dagsettu 25. nóvember 1980, lýst kröfu í búið. Segir m. a. í kröfulýs- ingu hans: ss. = < Krafan grundvallast á dómi bæjarþings Reykjavíkur í málinu nr. 5945/1980 Valur Vilhjálmsson gegn Vélsmiðjunni Þrym h/f, en mál þetta var höfðað til staðfestingar á löghaldi, sem fram fór þann 22. apríl s.l. til tryggingar kröfu þessari. Dómsorðið hljóðar svo: „,„Framangreint löghald er staðfest fyrir dómkröfu. Stefndi vélsmiðjan Þrymur h/f greiði stefnanda, Vali Vilhjálmssyni, kr. 450.032.- með 31% ársvöxtum frá 1. maí 1980 til greiðsludags og kr. 101.000.- í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa, að viðlagðri aðför að lögum.““ Til viðbótar dómkröfu þeirri, sem hér er lýst, er krafist launa vegna upp- sagnarfrests, en réttur Vals er til launa í uppsagnarfresti í 3 mánuði. Hér er gerð krafa um laun í uppsagnarfresti tímabilið frá 30. apríl 1980, er hann hættir störfum, og til 32. júlí 1980, og nemur sú krafa kr. 1.888.054.-. Kröfu þessari er nánar lýst í meðfylgjandi bréfi Vals Vilhjálmssonar. Gerð er krafa til vaxtagreiðslu, eins og í bréfinu er lýst. Auk þess er hér með krafist greiðslu á málskostnaði kr. 101.000.- inn- heimtukostnaði vegna síðari hluta kröfu kr. 208.052.- og vegna móts í skiptarétti kr. 19.000.-, allt samkvæmt gjaldskrá L.M.F.Í. Launakröfu þessari er lýst í gjaldþrotabúið sem forgangskröfu .. .““ Skiptaráðandi ritaði sóknaraðilja bréf hinn 9. febrúar 1981, þar sem honum er tilkynnt, að skiptaráðandi hafi tekið þá afstöðu til kröfunnar, að hafna beri viðurkenningu kröfunnar vegna kr. 4.500.35 og að hafna 1295 beri viðurkenningu hennar að svo stöddu hvað varðar kr. 14.380.20. Jafn- framt er Í bréfi þessu tekið fram, að til þess að vaxtakrafa komi til álita á kröfuskrá, þurfi að greina fjárhæð hennar á upphafsdegi skipta. Var sóknaraðilja gefinn frestur til að bæta úr eða rökstyðja frekar kröfur sínar til 20. sama mánaðar. Áður, eða með bréfi, dagsettu 4. febrúar 1981, hafði sóknaraðilja verið tilkynnt, að á skiptafundi 27. sama mánaðar yrði tekin endanleg afstaða til lýstra krafna. Hinn 10. febrúar barst frá lögmanni sóknaraðilja bréf varðandi vaxta- kröfur umbjóðenda hans. Þar segir m. a.:“ ... Hér með sendast yður upplýsingar um upphæð vaxtakrafna hinn 13. október við upphaf skipta í þrotabúi Vélsmiðjunnar Þryms h.f. hjá eftirgreindum kröfuhöfum ... Valur Vilhjálmsson, vextir gkr. 181.202, löghaldskostn. gkr. 7.028 ...““ Önnur gögn bárust skiptaráðanda ekki fyrir 20. febrúar 1981 varðandi kröfu sóknaraðilja. Skrá yfir lýstar kröfur, gerð samkvæmt 108. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, var lögð fram á skiptafundi 27. febrúar 1981. Var framangreind afstaða skiptaráðanda til kröfugerðar sóknaraðilja þar tilgreind óbreytt frá því, sem sóknaraðilja hafði verið áður tilkynnt um. Voru þá af hálfu sókn- araðilja lögð fram ný gögn varðandi þann þátt kröfugerðar hans, sem skipta- ráðandi hafði að svo stöddu ekki fallist á, að tekinn skyldi til greina, og þess um leið krafist, að margnefnd krafa um, að laun sóknaraðilja í uppsagnarfresti verði með úrskurði tekin til greina sem forgangskrafa. Af hálfu annarra kröfuhafa sem mættir voru á fundinum, var kröfugerð sókn- araðilja ekki andmælt, og eru engar kröfur gerðar í málinu af hálfu varnar- aðilja. Leggja verður úrskurð á mál þetta samkvæmt 118. gr. laga nr. 85/1936 eftir framlögðum skjölum og skilríkjum og málsútlistun sóknaraðilja. Með upphaflegri kröfulýsingu sóknaraðilja fylgdi skýrsla hans sjálfs, þar sem fram kemur, hvernig umræddar fjárhæðir eru reiknaðar. Segir þar um kröfu þá, sem hér er til úrlausnar: „se << Launakröfur mínar eru því eftirfarandi: ... Laun fyrir vikurnar: 30. apríl til 6. maí 1980 ............... kr. 93.750 7. maí til 13. maí 1980 ............... — 93.750 14. maí til 20. maí 1980 ............... — 93.750 21. maí til 27. maí 1980 ............... — 93.750 28. maí til 3. júní 1980 ............... — 93.750 (Hinn 1. júní verður 11.7% hækkun launa). 4. júní til 10. júní 1980 ................ kr. 104.719 11. júní til 17. júní 1980 ............... — 104.719 18. júní til 24. juní 1980 .............. — 104.719 25. júní til 1. júlí 1980 ................ — 104.719 2. júlí til 8. júlí 1980 ................ — 104.719 9. júlí til 15. júlí 1980 ............... — 104.719 16. júlí til 22. júlí 1980 ............... — 104.719 23. júlí til 29. júlí 1980 ............... — 104.719 30. júlí til 31. júlí 1980 .........0..... — 20.944 kr. 1.327.446 Orlof frá 1-05-80 til 31. júlí 80 ..................... — 110.576 Auk þess geri ég til þess kröfu, að ég fái vexti á laun mín frá gjalddaga hverrar viku til þess dags, er mér verður greitt að fullu inneign launa.“ Auk skýrslu þessarar fylgdi kröfulýsingunni vottorð Tæknimiðstöðvar- innar h/f þess efnis, að sóknaraðili hafi byrjað þar störf 1. ágúst 1980. Þau gögn, sem af hálfu sóknaraðilja voru lögð fram á skiptafundinum 27. febrúar, eru ljósrit launaseðla til sóknaraðilja frá Þrym h/f. Samkvæmt launaseðlunum frá Þrym h/f hefur sóknaraðili fengið eða átt að fá greidd laun vikulega. Ekki kemur þar fram, hvernig fjárhæð. launa er fundin, heldur er þar einungis greint nafn launþegans og fjárhæð viku- kaupsins. Engin gögn hafa verið lögð fram í málinu um, hver launakjör sóknar- aðilja voru, meðan hann starfaði hjá Þrym h/f, hvorki kjarasamningur, ráðningarsamningur né neitt annað, er styður einhliða fullyrðingu hans um, að honum beri laun fyrir uppsagnarfrest af eignum búsins. Er af þeirri ástæðu eigi unnt að fallast á kröfugerð hans í máli þessu. Ragnar Halldór Hall borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kröfu sóknaraðilja, Vals Vilhjálmssonar, í máli þessu er hafnað. 1297 Mánudaginn 6. júní 1983. Nr. 129/1980. Póst- og símamálastofnun (Guðmundur Markússon hrl.) gegn Arnþóri Þórólfssyni (Ragnar Steinbergsson hrl.). Opnberir starfsmenn. Sýknað af skaðabótakröfu vegna fjárvörslu. Löghaldsgerð úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr og Guðmundur Jónsson og Gaukur Jörundsson og Guðmundur Skaftason, settir hæstaréttardómarar. Bogi Nilsson, sýslumaður Suður-Múlasýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 8. ágúst 1980. Hann krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum 8.419.94 krónur með 13% ársvöxtum frá 21. júlí 1975 til 20. nóvember 1977, 1600 ársvöxtum frá þeim degi til 20. febrúar 1978, 19%0 ársvöxtum frá þeim degi til 31. maí 1979, 2200 ársvöxt- um frá þeim degi til 31. ágúst s. á., 27%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 3590 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981 og 34% ársvöxtm frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst áfrýjandi þess, að staðfest verði löghaldsgerð, sem fram fór hinn 8. nóvember 1977 í fasteign stefnda að Heiðarvegi 1 á Reyðarfirði til tryggingar greiðslu framangreindra fjárhæða. Loks krefst áfrýjandi þess, að stefndi verði dæmdur til þess að greið honum málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum áfrýjanda og málskostn- aðar úr hans hendi fyrir Hæstarétti. Í munnlegum flutningi máls þessa fyrir Hæstarétti kom fram, að opinbert mál hefur ekki verið höfðað gegn stefnda eftir þá rann- sókn, sem í málinu greinir. Af gögnum málsins er ljóst, að óregla hefur verið á fjármálum póst- og símstöðvarinnar á Reyðarfirði á þeim tíma, sem máli skiptir. Á hinn bóginn er ekki sannað, að áfrýjandi hafi beðið fjár- 82 1298 hagslegt tjón af þessum sökum, en gögn þau, sem færð hafa verið fram af hans hálfu tjóni sínu til sönnunar, eru um margt ófull- komin. Samkvæmt því og að öðru leyti með vísan til forsendna hina áfrýjaða dóms, sem ekki hefur verið gagnáfrýjað, ber að staðfesta hann. Dæma ber áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst 10.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Póst- og símamálastofnun, greiði stefnda, Arnþóri Þórólfssyni 10.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þesum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukadómþings Suður-Múlasýslu 8. maí 1980. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 15. apríl sl., höfðaði Jón Skúlason póst- og símamálstjóri hér fyrir dóminum með stefnu, birtri 8. nóvember 1977, á hendur Arnþóri Þórólfssyni, Heiðarvegi 1, Reyðarfirði, til greiðslu á kr. 841.994 með 13% ársvöxtum frá 21. júlí 1975 til greiðsludags auk alls málskostnaðar eftir mati dómsins. Þá krafðist stefnandi staðfestingar á löghaldsgerð, sem fram fór hinn 8. nóvember 1977 í fasteign stefnda að Heiðarvegi 1, Reyðarfirði. Við munnlegan flutning málsins krafðist stefnandi 13% ársvaxta frá 21. júlí 1975 til 20. nóvember 1977, 16% ársvaxta frá þeim degi til 20. febrúar 1978, 19% ársvaxta frá þeim degi til 31. maí 1979, 22% ársvaxta frá þeim degi til 31. ágúst 1979 og 27% ársvaxta frá þeim degi til greiðsludags. Stefndi krafðist sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hans hendi að mati dómara. Með stefnu, útgefinni 25. janúar 1978, höfðaði stefndi, Arnþór Þórólfs- son, gagnsök á hendur aðalstefnanda til greiðslu á kr. 2.698.150 auk vaxta, eins og nánar verður lýst, og málskostnðar að mati dómara. Gagnstefnandi krefst 13% ársvaxta af kr. 1.000.000 frá 2. desember 1975 til 20. nóvember 1977, 16% ársvaxta frá þeim degi, en af kr. 2.698.150 frá útgáfudegi stefnu, 25. janúar 1978, til 20. febrúar s. á., 19% ársvaxta frá þeim degi til 31. maí 1979, 22% ársvaxta frá þeim degi til 31. ágúst 1979 og 27% ársvaxta frá þeim degi til greiðsludags. 1299 Gagnstefndi krafðist sýknu af kröfum gagnstefnanda og málskostnaðar úr hans hendi að mati dómara. Sáttatilraunir báru ekki árangur. II. Aðalsök. Stefnandi lýsir atvikum svo í stefnu, að stefndi hafi veitt póst- og sím- stöðinni á Reyðarfirði forstöðu allt fram á mitt ár 1975, er honum hafi verið vikið úr starfi, m. a. vegna ætlaðrar óreiðu á sjóði símstöðvarinnar. Samkvæmt skýrslu endurskoðenda hafi vantað kr. 841.994 í sjóð stöðvar- innar, sem er sú fjárhæð, sem krafið er um í málinu. Hinn 8. nóvember 1977 var húseign stefnda, Heiðarvegur 1, Reyðarfirði, kyrrsett að kröfu stefnanda til tryggingar stefnufjárhæðinni. Samkvæmt gögnum málsins var stefndi ráðinn til þess hinn 17. ágúst 1967 að vera stöðvarstjóri Pósts og síma á Reyðarfirði frá 1. september 1967. Með bréfi, dagsettu 8. september 1975, veitti póst- og símamála- stjórnin stefnda lausn frá starfi um stundarsakir og tilkynnti jafnframt, að óskað yrði eftir opinberri rannsókn á máli hans. Ástæður voru tilgreindar þessar: „„Þér hafið ekki fylgt settum reglum um rekstur stöðvarinnar, þrátt fyrir marg ítrekuð fyrirmæli þar um. Bókhald stöðvarinnar hefur verið í ólagi, regluleg sjóðsuppgjör (kassauppgjör) hafa ekki farið fram, innheimta hefur verið í verulegu ólagi og varð t. d. að ganga í innheimtu af endurskoðun og umdæmisstjóra í marz 1973. Þá kemur fram við sjóðstalningu 21. júlí 1975 veruleg sjóðsvöntun samkvæmt bókhaldsgögnum stöðvarinnar. . .““ Hinn 13. október 1975 hófst sakadómsrannsókn í málinu eftir kröfu eða kæru póst- og símamálastjóra. Hafa öll gögn opinbera málsins verið lögð fram í þessu máli, og samkvæmt þeim er opinbera málinu enn ekki lokið, en með bréfi, dagsettu 2. desember 1975, tilkynnti póst- og símamálsstjórn- in stefnda, að dómsrannsóknin hefði leitt í ljós ýmsar yfirsjónir og van- rækslu í starfi, þess eðlis, að ekki væri rétt, að hann gegndi áfram starfi stöðvarstjóra Pósts og síma. Var honum sagt upp starfinu frá dagsetningu bréfsins að telja. Í málinu liggja fyrir þrjú reikningsuppgjör og skýrslur um talningu á sjóði póst- og símstöðvarinnar á Reyðarfirði frá árinu 1975. Fyrsta skýrsla er um talningu, sem gerð var dagana 4. og $. apríl 1975. Talningu framkvæmdi Sveinn Arason og Sigurþór Jóhannsson, starfsmenn ríkisendurskoðunar. Niðurstaða uppgjörsins varð sú, að umfram í sjóði væru kr. 1.028. 586.88, og fannst engin skýring á mismuninum. Í skýrslu endurskoðendannna segir m. a.: „Engin sjóðbók er færð né 1300 heldur dagbók. Færðar eru bækur yfir inn- og útborganir póstávísana. Inn- og útborguð gíró eru færð í þar gerðar bækur. Auk þessa skráir gjaldkeri í kladdabók heildar inn- og útborganir hvers dags sundurliðað eftir teg- undum. Þó var innborgað orlof ekki fært í þessa bók í marz...“ Næsta reikningsuppgjör var gert 2. til 9. júní, og framkvæmdi það Engil- bert Sigurðsson, starfsmaður Póst- og símamálastofnunar, en fyrstu dagana vann Sveinn Arason, starfsmaður ríkisendurskoðunar, með honum að uppgjörinu. Í fyrstu virtust vera kr. 1.107.861.80 umfram í sjóði stöðvarinnar, en síðar komu fram nokkur atriði, sem áhrif höfðu á niðurstöðuna, og gerði Engilbert þá annað sjóðuppgjör. Taldist honum þá til, að umfram í sjóði væru kr. 17.026, sem ekki var í samræmi við niðurstöðu fyrra uppgjörsins og gerðar breytingar. Í skýrslu hans segir: „Samkvæmt þessu áleit ég, að útkoman í seinna uppgjörinu hefði átt að vera um 280 þúsund krónur umfram og hefi ég enga skýringu fundið á því, hvers vegna útkomurnar á þessum tveim uppgjörum eru svo mismunandi.. .““ Við síðara uppgjör, sem vikið verður nánar að hér á eftir, var talið koma í ljós, að vanfærðar höfðu verið til tekna kr. 244.252, en hefði sú færsla verið gerð fyrir 2. júní, ætti mismunur við uppgjör þá að hafa verið kr. 54.771 umfram í sjóði. Þetta uppgjör, sem síðast var vikið að, var gert 20. til 24. júlí, og var miðað við 21. júlí. Unnu að uppgjörinu áðurnefndur Engilbert Sigurðsson, Ari Jóhannesson, sem settur hafði verið stöðvarstjóri Pósts og síma á Reyðarfirði og tók við því starfi 21. júlí, og hinn 24. júlí vann með þeim Ólafur Karlsson, aðalendurskoðandi Pósts og síma. Skýrslu um uppgjörið undirrituðu Ólafur Karlsson og Engilbert Sigurðs- son. Samkvæmt uppgjörinu nam vöntun í sjóð stöðvarinnar kr. 776.416, en Jafnframt er þar getið um tilvik, sem auki þann mismun. Í skýrslunni segir m. a.: „„Eins og áður hefur verið bent á, hefur reikn- ingshald stöðvarinnar verið laust í reipunum. Byrjað var að færa sjóðdag- bók í byrjun maímánaðar, en hún reyndist ófullkomin og ekki í samræmi við mánaðarreikninga. Afgreiðslukassa póstafgreiðslunnar hefur ekki verið haldið aðgreindum frá aðalsjóði, eins og talið er nauðsynlegt, til að hægt sé að gera upp dagleg viðskipti. . .““ Sams konar athugssemdir höfðu komið fram í skýrslu Engilberts Sigurðssonar eftir uppgjörið, sem gert var Í júní- mánuði. Þá liggur fyrir skýrsla Engilberts Sigurðssonar, dags. 27. febrúar 1976, um atriði, er breyta niðurstöðu síðastgreinds uppgjörs. Í skýrlunni eru gerðar 16 færslur, 7 stefnda til tekna, en 9 honum til gjalda. 1301 Að þessum færslum gerðum er vöntun í sjóð eða skuld stefnda talin vera kr. 841.994. Fram er komið, að stefndi var viðstaddur, er talning var gerð á stöðinni 4. og 5. apríl 1975. Hann kvaðst hafa leitað til læknis á Egilsstöðum skömmu síðar og hann sent sig strax daginn eftir á sjúkrahús í Reykjavík. Þar hafi hann verið í 3 vikur og hafi hann ekki mátt vinna um nokkurn tíma eftir dvölina á sjúkrahúsinu. Kvaðst hann ekki hafa komið til vinnu eftir veikindin, heldur byrjað í orlofi hinn $S. ágúst 1975. Stefndi virðist ekki hafa verið viðstaddur, er uppgjörið í júnímánuði var gert, en hann var til staðar, er byrjað var á uppgjörinu í júlímánuði, en hanni hélt á leið til Reykjavíkur, áður en því yrði lokið. Stefndi kvaðst ekki hafa haft tækifæri til þess að ná sambandi við um- dæmisstjóra, áður en hann fór á sjúkrahúsið í aprílmánuði, og minnti, að hann hefði beðið einhvern að gera umdæmisstjóra viðvart. Fyrir liggur í málinu símskeyti umdæmisstjóra, dags. 21. apríl 1975, til stefnda, þar sem segir: „„Yður heimilast að ráða til bráðabirgða Kjartan Arnþórsson til að gegna aðkallandi störfum í veikindaforföllum yðar.““ Á póst- og símstöðinni á Reyðarfirði störfuðu auk stöðvarstjóra þrír tal- símaverðir og einn póstafgreiðslumaður, sem sá um daglegan rekstur póst- deildarinnar. Póstafgreiðslumaður var Sigríður Eiríksdóttir, eiginkona stefnda. Stöðvarstjórinn er æðsti starfsmaður stöðvarinnar, en næsti yfir- boðari hans er umdæmisstjóri Pósts og síma fyrir Austurland, sem hafði aðsetur á Seyðisfirði á þessum tíma. Umdæmisstjórinn hefur eftirlit með einstökum póst- og símstöðvum í umdæminu, og fær hann mánaðarlega reikninga eða skilagrein frá stöðvunum. Málsástæður og lagarök. Stefnandi segir, að reikningsuppgjörið, sem miðast við 21. júlí 1975, með viðbótarskýrslunni, dags. 27. febrúar 1976, sé gert og undirritað af opin- berum embættismönnum og verði því lagt til grundvallar um sjóðsmismun- inn eins og hvert annað embættisvottorð. Af hálfu stefnanda hefur verið vísað til reglna póst- og símamálastjórnar- innar, dags. 21. desember 1973, um mistalningar og meðhöndlun sjóða hjá starfsfólki Pósts- og síma. Í E lið 3. gr. reglnanna segir, að sjóðstap, sem verði fyrir misferli starfsmanns eða vítavert gáleysi hans, þurfi hann að bera sjálfur, enda sé um að ræða brot í starfi. Því er ekki haldið fram, að stefndi hafi dregið sér fé úr sjóði stöðvar- innar, heldur verði sjóðmismunurinn rakinn til vanrækslu hans og eftirlits- leysis með starfsemi stöðvarinnar og beri hann því ábyrgð á honum. Jafnvel þótt sjóðsvöntunin hafi orðið til, á meðan stefndi var fjarverandi vegna 1302 veikinda, beri hann ábyrgðina, enda rekstur stöðvarinnar allt að einu á hans ábyrgð. Stefnandi hefur lagt fram myndrit af tékkum á ávísanareikning símstöðv- arinnar við Landsbanka Íslands á Eskifirði, sem sýna, að stefndi gaf út tékka á þeim tíma, sem hann kveðst hafa verið frá vinnu vegna veikinda. Stefndi hafi því ekki haft eins lítil afskipti af starfsemi stöðvarinnar á þeim tíma og hann vilji vera láta. Af hálfu stefnda er því mótmælt, að skýrsla endurskoðendanna sé opin- bert vottorð, enda þeir starfsmenn stefnanda. Bent er á, að stefndi hafi aldrei fengið tækifæri til þess að fara yfir reikningauppgjörið með nauð- synleg gögn við hendina. Fjárdráttur sé ekki sannaður og reyndar hafi ekki verið reynt að sanna hann. Stefndi hafi verið frá vinnu vegna veikinda frá því snemma í apríl- mánuði fram í ágústmánuð 1975 og hafi hann ekki óhlýðnast fyrirmælum stefnanda á þeim tíma og geti því ekki borið ábyrgð á sjóðsvöntuninni. Álit dómsins. Stefndi setur fjárkröfu sína á hendur stefnda fram, eins og hún sé að öllu leyti út af vöntun í sjóð stöðvarinnar. Þó þykir mega og verða að liða hana í tvennt, annars vegar er krafa um endurgreiðslu á umfram- símtölum á heimasíma stefnda, kr. 35.071, en hins vegar er krafa út af vöntun í sjóð stöðvarinnar, kr. 806.923. Umframsímtöl. Kröfuliðurinn kemur fram í viðbótarskýrslu Engilberts Sigurðssonar, dagsettri 27. febrúar 1976, og greinist þannig: 1). Athugasemd endurskoðunar vegna umframsímtala á heimasíma stöðvarstjóra o. fl. ................... kr. 18.022 2). Athugasemd endurkoðunar, dags. 25/8 1975, vegna umframsímtala á heimasíma stöðvarstjóra ........ — 1.527 3). Athugasemd endurskoðunar við októberreikning 1974 og janúarreikning 1975 vegna umframsímtala á heimasíma stöðvarstjóra ........................ — 36.917 Kr. 56.466 Frá dregst: Athugasemd endurskoðunar, dags. 29 ágúst 1975, vegna umreiknings á gjaldfrjálsum umframsímtölum á heimasíma stöðvarstjóra frá |. jan. 1974 ....... — 21.395 Kr. 35.071 1303 Um fjárhæðir undir 1. og 2. tölulið hefur stefndi sagt, að hann viti ekki, hvaðan þær séu fengnar, og um fjárhæð undir 3. töluliðnum, að á um- ræddum tíma hafi stöðvarstjórar almennt fengið hækkun á gjaldfrjálsum umframskrefum úr 1200 í 2500 skref fyrir hverja 3 mánuði. Hafi hann ekki fengið þessa hækkun, en farið fram á leiðréttingu. Stefndi mótmælti alfarið þessum hluta kröfu stefnanda. Stefnandi hefur ekki skýrt kröfuliðina nánar þrátt fyrir greind mótmæli stefnda, hvorki með skjölum né munnlegum greinargerðum. Er kröfuliðurinn ekki studdur viðhlítandi gögnum, og verður að sýkna stefnda af honum. Sjóðsvöntun. Af gögnum málsins verður greinilega ráðið, að vanrækt hefur verið á umræddum tíma að halda reglulega þær bækur á símstöðinni á Reyðar- firði, sem halda bar. Vitna greinargerðir endurskoðendanna skýrast um þetta. Endurskoðendurnir framkvæmdu talningu á sjóði stöðvarinnnar og gerðu reikninga hennar upp þrisvar sinnum á árinu 1975, eins og að framan er rakið, og í öllum tilvikum kom fram óskýranlegur mismunur á sjóði stöðvarinnar. Þótt fallist yrði á það með stefnanda, að skýrslur endurskoðendanna séu embættisvottorð eða opinber skjöl, sbr. 153. og 158. gr. laga nr. 85/1936, vitna þau aðeins um sjóðstöðu stöðvarinnaar á umræddum tímum miðað við þá fyrirliggjandi gögn. Hins vegar verða þau ekki talin fullnægjandi sönnun um raunverulega stöðu sjóðreikningsins, einmitt vegna þess, hve bækur voru óreglulega haldnar. Í málinu er fram komið, að stefndi fór á sjúkrahús í aprílmánuði 1975 og fékk leyfi yfirboðara síns til þess að ráða mann til aðkallandi verkefna, eins og það var orðað. Hann hefur haldið því fram, að hann hafi ekki komið aftur til vinnu á póst- og símstöðinni, og hefur þeirri fullyrðingu hans ekki verið hnekkt, þótt sýnt hafi verið fram á, að hann undirritaði nokkrar ávísanir stöðvarinnar í maí-, júní- og júlímánuðum. Sýnt er, að stefndi vanrækti fyrirskipaðar og lögboðnar bókhaldsfærslur stöðvarinnar, áður en hann leitaði læknis í aprílmánuði, og ber skýrsla starfsmanna ríkisendurskoðunar í þeim mánuði um það glöggt vitni. Eftir gögnum málsins virðist sjóðsvöntun þó ekki koma fram fyrr en við upp- gjörið í júlímánuði. Áður hafði óskýranlegur mismunur komið fram við talningu í apríl- og júnímánuðum, sem yfirboðurum stefnda mátti vera um kunnugt, svo og um vanrækslu hans við bókhaldsfærslur, og loks var kunn- ugt um, að hann varð veikur í aprílmánuði og frá störfum af þeim sökum. Þegar framanrakið er virt, þykir stefnandi verða að bera hallann af því, að ekki liggja fyrir fullnægjandi gögn um tjón hans, og ber þegar af þeirri 1304 ástæðu að sýkna stefnda af kröfu stefnanda út af vöntun í sjóð stöðvar- innar. Samkvæmt framanskráðu verður stefndi sýknaður af kröfum stefnanda í aðalsök, en með hliðsjón af öllum atvikum þykir mega ákveða, að máls- kostnaður falli niður. III. Gagnsök. Gagnstefnandi sundurliðar kröfu sína þannig: 1). Miskabætur ............00.. 0000... kr. 1.000.000 2). Ógreidd yfirvinna til póstafgreiðslumanns ........ — 648.260 3). Vinna við fjarskiptatæki ........................ — 284.130 4). Húsaleiga með olíu ..............00.00000000... — 690.000 5). Vinna við stíflað frárennsli ..................... — 68.480 6). Vinna við að lakka hurðir og glugga samkvæmt beiðni .................. 0. — 7.280 Kr. 2.698.150 Um 1. Gagnstefnandi segir m. a., að það hafi komið opinberlega fram og gagnstefndi verið borinn fyrir því, að sjóðþurrð hafi orðið hjá gagn- stefnanda og honum vikið frá störfum af þeim sökum. Alls staðar hafi virst gengið út frá því sem vísu, að gagnstefnandi ætti þarna persónulega sök og um fjárdrátt hafi verið að ræða og 2kkert gert af hálfu gagnstenda til þess að draga úr því áliti manna. Þetta m. m. hafi gert gagnstefnanda illmögulegt að fá vinnu við sitt hæfi og hafi allur málatilbúnaður gagn- stefnda valdið honum gífurlegum álitsspjöllum. Gagnstefndi hefur mótmælt kröfuliðnum og málsástæðum og telur kröfuliðinn ekki studdan lagarökum. Gagnstefnandi hefur ekki reynt að sanna staðhæfingu sína um, að gagn- stefndi hafi verið borinn fyrir því opinberlega, að hann, gagnstefnandi, hafi valdið sjóðþurrð, og ekki verður séð, að aðrar ástæður hafi skapað gagn- stefnda skaðabótaskyldu gagnvart gagnstefnanda. Verður gagnstefndi því sýknaður af þessum kröfulið. Um 2. Gagnstefnandi hefur lýst því, að kröfuliðurinn sé vegna van- greiddrar yfirvinnu eiginkonu hans, á meðan hann gegndi stöðvarstjóra- starfinu. Hann hefur ekki sýnt fram á, að hann hafi forræði yfir kröfunni, og ber þegar af þeirri ástæðu að sýkna gagnstefnda af henni. Um 3, 5 og 6. Gagnstefnandi kveðst hafa á árunum 1967 til 1973 unnið að viðgerð á „sendum““, en þjónusta þessi hafi ekki verið í verkahring stöðvarstjóra, heldur viðgerðarmanna, sem búsettir hafi verið á Eiðum. 1305 Sendar hafi alltaf verið að bila vegna rafmagnstruflana, en viðgerðarmenn oft ekki komist til viðgerða vegna ófærðar. Krefst gagnstefnandi greiðslu fyrir 718 klst. á kr. 500 með 7% orlofi, eða samtals kr. 284.130. Þá kveðst gagnstefnandi oft hafa þurft að vinna við hreinsun frárennslis frá símstöðinni, sem hafi stíflast nær mánaðarlega, og ógerlegt hafi verið að fá menn til þessarar vinnu. Krefst gagnstefnandi greiðslu fyrir 128 klst. á kr. 500 með 7% orlofi, eða samtals kr. 68.480. Loks kveðst gagnstefnandi hafa lakkað hurðir og glugga í póst- og sím- stöðinni á Reyðarfirði í ágústmánuði 1974 samkvæmt beiðni bygingarfull- trúa Pósts- og síma og krefst greiðslu fyrir 16 klst. á kr. 420 með 7% orlofi, eða samtals 7.280. Gagnstefndi hefur mótmælt þessum kröfuliðum og lagt fram bréf aðal- endurskoðanda Pósts og síma, dags. 18. maí 1978, þar sem fram kemur, að gagnstefnandi hefur á árunum 1970 til 1974 og fram eftir ári 1975 fengið greidda umsamda aukavinnu, 15 klst á mánuði, sem svara hafi átt til ó- vissrar aukavinnu, sem stöðvarstjóri þyrfti að vinna. Ekki verður séð, að gagnstefnandi hafi hreyft þessum kröfum sínum fyrr en hér í málinu, og eru þær ekki studdar viðhlítandi gögnum. Ber að sýkna gagnstefnda af þeim. Um 4. Gagnstefnandi heldur því fram, að póst- og símamálstjóri hafi á sínum tíma óskað eftir því, að hann, gagnstefnandi, byggi í eigin húsnæði og kæmi greiðsla fyrir, allt að kr. 10.000 á mánuði. Krefst hann greiðslu fyrir 69 mánuði árin 1967 til 1973, kr. 10.000 hvern mánuð, eða samtals kr. 690.000. Gagnstefndi hefur mótmælt kröfuliðnum. Krafa gagnstefnanda er einungis reist á staðhæfingu hans sjálfs og verður ekki tekin til greina gegn mótmælum gagnstefnda. Samkvæmt framangreindu verða úrslit gagnsakar þau, að gagnstefndi skal sýkn af kröfum gagnstefnanda, en rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Framangreind löghaldsgerð, dags. 8. nóvember 1977, er úr gildi felld. Aðalstefndi, Arnþór Þórólfsson, skal vera sýkn af kröfum aðal- stefnanda, Póst- og símamálastofnunar. Gagnstefndi, Póst- og símamálastofnun, skal vera sýkn af kröfum gagnstefnanda, Arnþórs Þórólfssonar. Málskostnaður í báðum sökum fellur niður. 1306 Löghaldsgerð fógetaréttar Suður-Múlasýslu 8. nóvember 1977. Ár 1977, þriðjudaginn 8. nóvember, var fógetaréttur Suður-Múlasýslu háður að Heiðarvegi 1, Reyðarfirði, og haldinn þar af Boga Nilssyni sýslu- manni með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið: Að framkvæma löghald í eignum Arnþórs Þórólfssonar að kröfu Póst- og símamálastofnunarinnar. Fyrir gerðarbeiðanda sækir þing Guðmundur Markússon héraðsdóms- lögmaður og leggur fram: Nr.1 beiðni um löghald. Nr.2 Skýrslu Engilberts Sigurðssonar til póst- og símamálastjóra, dags. 30. júlí 1975, ásamt fylgiskjali (myndrit). Nr. 3 Skýrslu sama, dags. 27. febrúar 1976. Skjölin eru svohljóðandi: Gerðarþoli er sjálfur mættur. Fógeti kynnir honum kröfuna og framlögð skjöl jafnframt því sem hann gætir leiðbeiningarskyldu. Gerðarþoli kveðst mótmæla fjárkröfunni sem slíkri, en ekki framgangi gerðarinnar. Fógeti ákveður, að gerðarbeiðandi skuli leggja fram tryggingu, kr. 85.000, vegna hugsanlegs tjóns gerðarþola af framgangi gerðarinnar. Umboðsmaður gerðarbeiðanda reiðir fram trygginguna, kr. 85.000. Gerðarþoli bendir nú á til löghalds og tryggingar kröfum þeim, sem lýst er í gerðarbeiðni dskj. nr. 1, fasteignina Heiðarveg 1, Reyðarfirði, sem er þinglesin eign gerðarþola. Lýsti fógeti því yfir, að löghald væri lagt á téða eign til tryggingar fram- angreindum kröfum að geymdum betri rétti þriðja manns. Brýndi fógeti fyrir gerðarþola, að ekki mætti ráðstafa eigninni í bága við löghaldið að viðlagðri ábyrgð að lögum. 1307 Mánudaginn 6. júní 1983 Nr. 245/1982. Kjartan Einarsson og Katrín Ingólfsdóttir gegn Bjarna Má Ragnarssyni. Frestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Er mál þetta kom fyrir á dómþingi 1. þ. m., óskuðu áfrýjendur eftir fresti til októbermánaðar. Stefndi mótmælti því, að fresturinn yrði veittur, og krafðist þess, að málið yrði fellt niður. Jafnframt krafðist hann málskostnaðar úr hendi áfrýjenda. Hin áfrýjaða dómsathöfn er dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 3. desember 1982. Málið var þingfest í Hæstarétti 2. febrúar 1983, en var þá frestað með samkomulagi aðilja til 1. júní 1983. Með stefnu 13. apríl 1983 gagnáfrýjaði stefndi héraðsdóminum til staðfestingar. Var gagnsökin þingfest 2. maí 1983 sem hæsta- réttarmál nr. 79/1983, en henni því næst frestað til 1. júní eins og aðalsök. Ekki varð þó af sameiningu málanna á því dómþingi, þar sem ágreiningur aðilja um frestun máls þessa (aðalsakarinnar) var tekinn til úrskurðar, áður en gagnsökin var tekin fyrir á dómþing- inu. Þar sem héraðsdómi hefur verið áfrýjað af hendi beggja aðilja, en hvorugur hefur lagt dómsgerðir bæjarþingsmálsins fyrir Hæsta- rétt eða látið gera ágrip dómskjala, sbr. 41. gr. laga nr. 75/1973, og aðalsök og gagnsök hafa enn eigi verið sameinaðar, sbr. Í. mgr. 19. gr. sömu laga, þykir rétt að veita hinn umbeðna frest. Málskostnaður verður ekki dæmdur. Ályktarorð: Hinn umbeðni frestur til 3. október 1983 er veittur. 1308 Mánudaginn 6. júní 1983 Nr. 79/1982. Bjarni Már Ragnarsson gegn Kjartani Einarssyni og Katrínu Ingólfsdóttur. Frestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Er mál þetta kom fyrir á dómþingi 1. þ. m., óskaði áfrýjandi, að því yrði frestað til flutnings. Stefndu kröfðust þess, að málinu yrði frestað til októbermánað- ar. Jafnframt kröfðust þeir málskostnaðar úr hendi áfrýjanda. Hin áfrýjaða dómsathöfn er dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 3. desember 1982. Málið var þingfest í Hæstarétti 2. maí 1983 sem gagnsök í hæstaréttarmálinu nr. 245/1982, sem áfrýjað var 17. des- ember 1982, en þingfest í Hæstarétti 2. febrúar 1983 og þá frestað til 1. júní 1983. Ekki varð þó af sameiningu málanna á því dóm- þingi, þar sem ágreiningur aðilja um frestun aðalsakarinnar var tek- inn til úrskurðar, áður en mál þetta (gagnsökin) var tekin fyrir á dómþinginu. Þar sem héraðsdómi hefur verið áfrýjað af hendi beggja aðilja, en hvorugur þeirra hefur lagt dómsgerðir bæjarþingsmálsins fyrir Hæstarétt eða látið gera ágrip dómskjala, sbr. 41. gr. laga nr. 7S/ 1973, og aðalsök og gagnsök hafa enn eigi verið sameinaðar, sbr. 1. mgr. 19. gr. sömu laga, þykir rétt að veita hinn umbeðna frest. Málskostnaður verður ekki dæmdur. Ályktarorð: Hinn umbeðni frestur til 3. október 1983 er veittur. 1309 Mánudaginn 6. júní 1983. Nr. 80/1983. Bjarni Már Ragnarsson gegn Pétri Gunnlaugssyni. Frestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Er mál þetta kom fyrir á dómþingi 1. þ. m., lagði áfrýjandi fram dómsgerðir, ágrip og greinargerð og krafðist þess, að málinu yrði frestað til flutnings. Stefndi krafðist þess, að málinu yrði frestað til októbermánaðar 1983. Mál þetta er gagnsök í hæstarettarmálinu nr. 74/1983. Bæði mál- in voru þingfest 2. maí sl. Með samkomulagi aðilja var aðalsökinni frestað til októbermánaðar nk., en þessu máli (gagnsökinni) til 1. júní sl. Þar sem áfrýjandi hefur þegar samþykkt frestun aðalsakarinnar til októbermánaðar og aðalsök og gagnsök hafa ekki verið samein- aðar, sbr. 1. mgr. 19. gr. laga nr. 75/1973, þykir rétt að fresta mál- inu til októbermánaðar. Málskostnaður verður ekki dæmdur. „Ályktarorð: Hinn umbeðni frestur er veittur til 3. október 1983 1310 Þriðjudaginn 7. júní 1983. Nr. 15/1981. Bergur Haraldsson (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) gegn Áka Jónssyni og Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f (Hákon Árnason hrl.). Bifreiðar. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Sigurgeir Jónsson og Guðmundur Jónsson og Gautur Jörundsson, settur hæstaréttar- dómari. Áfýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 29. janúar 1981 og gert þær dómkröfur, að stefndu verði in solidum dæmt að greiða honum 4.521.68 krónur ásamt 2790 ársvöxtum frá 27. september 1979 til 18. desember 1979, en dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjandi dæmdur til að greiða þeim málskostnað fyrir Hæstarétti, en til vara, að sök verði skipt í málinu, stefnukröfur lækkaðar og málskostnaður felldur niður fyrir báðum réttum. Ökumaður bifreiðar áfrýjanda, Y 484, ætlaði að snúa bifreið sinni á vegi með því að taka svokallaða U-beyju. Slíkt er því aðeins heimilt samkvæmt 4. mgr. 46. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, að unnt sé að gera það án áhættu eða óþæginda fyrir aðra umferð. Skilja verður ákvæði þetta svo, að ökumanni, sem svo ætlar að gera, beri að ganga úr skugga um, að fyrirhugaður akstursmáti geti ekki valdið öðrum vegfarendum áhættu eða óþægindum, og beri sjálfur áhættu og ábyrgð á röngu mati í þessu efni. Þá þykja ákomustaðir á bifreiðunum, vinstra afturhorn bifreiðar áfrýjanda og hægra framhorn bifreiðar stefnda Áka, og staðsetning glerbrota á akbraut, þ. e. við skiptilínu akreina, gefa til kynna, að bifreið áfrýjanda hafi að einhverju leyti verið í hægri akrein, er byrjað var að sveigja henni til vinstri. Hefur ökumaður því eigi gætt ákvæða 2. mgr. 46. gr. umferðarlaga. Samkvæmt því, er að framan greinir, á hann höfuðsök á árekstrinum. 1311 Sannað er með eigin framburði Bjarna Þorvarðar Ákasonar, ökumanns á bifreið stefnda Áka Jónssonar, sem studdur er af fram- burði móður hans, Jónínu Bjarnadóttur, að hann ók bifreiðinni með 50—60 km hraða. Hemlaför eftir bifreið hans eru talin 14 metra löng. Þykir lengd hemlafara og styrkja það, sem fram hefur komið um ökuhraða. Leyfður hámarkshraði á þessum vegi er 50 km á klst. Hefur ökumaður því eigi gætt ákvæða 1. og 2. mgr. 49. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 50. gr. sömu laga, sbr. 1. gr. nr. 16/ 1977. Á hann því einnig nokkra sök á árekstrinum. Þykir rétt, að áfrýjandi beri tjón sitt að % hlutum sjálfur, en stefndu bæti honum það óskipt að "á hluta, sbr. 68. gr. og 69. gr. og 2. mgr. 74. gr. laga nr. 40/1968. Áfrýjandi sundurliðar dómkröfur sínar á þann hátt sem greint er í héraðsdómi. Stefnu hafa ekki andmælt fyrri lið kröfunnar tölu- lega. Þeir mótmæla ekki, að áfrýjandi hafi orðið af notum bifreiðar sinnar í 10 daga, eins og hann heldur fram. Hins vegar andmæla þeir því, að tjón áfrýjanda vegna afnotamissis hafi verið meira en 8.500. gkr. á dag. Við það verður að miða, að áfrýjandi hafi notað bifreið sína við starf sitt. Þykir mega taka til greina kröfu hans um bætur fyrir afnotamissi bifreiðarinnar. Samkvæmt þessu verður tjón áfrýjanda talið nema 452.168 gkr. (352.168 < 100.000 gkr.), eða 4.521.68 krónum. Af þeirri fjárhæð ber stefndu samkvæmt framansögðu að greiða óskipt á hluta, eða 1.507.23 krónur með vöxtum, svo sem krafist er, en vaxtakröfu hefur ekki verið mótmælt. Staðfesta ber málskostnaðarákvæði héraðsdóns, en rétt þykir að dæma stefndu in solidum til þess að greiða áfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 7.000.00 krónur. Dómsorð: Stefndu, Áki Jónsson og Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f, greiði óskipt áfrýjanda, Bergi Haraldssyni, 1.507.23 krónur með 27%, ársvöxtum frá 27. september 1979 til 18. desember 1979, 43.5%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1312 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms og með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða hverju sinni, frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaðarákvæði hérðasdóms skal óraskað. Stefndu greiði áfrýjanda óskipt 7.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 23. desember 1980. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi 27. nóvember sl., höfðaði Bergur Haraldsson framkvæmdastjóri, Hrauntungu 22, Kópavogi, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 18. desember 1979, gegn Áka Jónssyni, Staðarseli 1, Reykjavík, og Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f, Reykjavík, til greiðslu in solidum á skuld að fjárhæð kr. 452.168 ásamt dómvöxtum frá 27. september 1979 til greiðsludags og málskostnaði að skaðlausu. Við munnlegan málflutning gerði stefnandi þær dómkröfur, að stefndu verði dæmdir in solidum til þess að greiða stefnanda kr. 452.168 með 27%0 ársvöxtum frá 27. september 1979 til 18. desember 1979, en dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og málskostnað að skaðlausu. Stefndu krefjast aðallega, að stefndu verði sýknaðir af kröfu stefnanda og þeim til dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að mati bæjarþings- ins, en til vara, að sök verði skipt í málinu og málskostnaður felldur niður. Leitað hefur verið um sáttir í málinu án árangurs. II. Samkvæmt framlagðri lögregluskýrslu á dskj. 3 eru málavextir þeir, að 27. september 1979 varð árekstur á Suðurlandsbraut við Hallarmúla í Reykjavík á milli bifreiðarinnar Y 484, sem er eign stefnanda, og bifreiðar- innar R 55296, eignar stefnda Áka Jónssonar. Ökumaður bifreiðar stefn- anda var dóttir stefnda, Anna Rós Bergsdóttir, og ökumaður bifreiðar stefnda sonur stefnda, Bjarni Þorvarður Ákason. Í vettvangslýsingu í lögregluskýrslunni kemur fram, að bifreiðinni Y 484 hafi verið ekið út af bifreiðastæðinu framan við Hótel Esju og síðan austur Suðurlandsbraut og við gatnamót Hallarmúla í U-beygju. Bifreiðinni R 55296 var ekið austur Suðurlandsbraut eftir vinstri akrein. Ákomustaður á Y 4848 er merktur aftarlega vinstra megin á bifreiðinni R 55296 hægra megin að framan. 1313 Síðan segir m. a. svo Í lögregluskýrslunni: „„Ökumaður bifreiðarinnar Y 484 kvaðst hafa ekkið út af bifreiðastæðinu framan við Hótel Esju og ekið rakleitt yfir á vinstri akrein Suðurlands- brautar og síðan áfram austur götuna. Hann sagði, að er hann hafi nálgast gatnamót Hallarmúla, hafi hann ákveðið að taka U-beyju og halda vestur Suðurlandsbraut. Hann sagðist hafa gefið stefnumerki um ætlan sína og eins litið í baksýnisspegilinn og séð í honum til ferða bifreiðarinnar R 55296, en fundist hún vera það langt í burtu, að hann slyppi. Hann kvaðst síðan hafa fært bifreið sína eitthvað yfir á hægri akreininu til að ná beyj- unni betur, en rétt í því sem hann beygði varð áreksturinn. Ökumaður bif- reiðarinnar R 55296 kvaðst hafa ekið austur Suðurlandsbraut eftir vinstri akrein og ætlað áfram sömu leið og verið á ca. 50 km hraða m/klst. Hann sagðist ekkert hafa veitt ferðum bifreiðarinnar Y 484 neina athygli, fyrr en hann hemlaði bifreið sinni, en þá hafi bifreiðin Y 484 verið þvert á akreininni fyrir framan hann. Hann sagðist ekkert hafa getað gert til að afstýra árekstrinum. Sjáanlegar skemmdir á bifreiðunum voru: Y 484, afturhöggvari, vinstra afturaurbretti og ljós og gafl. R 55296, framhögg- vari, hægra framaurbretti, grill og hægra ljósker.““ Lögregluskýrslunni fylgir uppdráttur af vettvangi, þar eru m. a. sýnd hemlaför R $5296 7 cm að lengd, þ. e. 14 m. 15. október 1979 óskaði ökumaður Y 484, Anna Rós Bergsdóttir, eftir að gera athugasemd við lögregluskýrsluna. Áminnt um sannsögli kvaðst hún telja uppdráttinn réttan. Varðandi skýrsluna vildi ökumaður Y 484 gera þá athugasemd, að þegar hún var spurð um, hvort hún hefði ekið yfir á hægri akrein, áður en hún beygði, þá hefði hún svarað því til, að ef svo hefði verið, hefði það aðeins verið hægri dekkin á bifreiðinni, sem hefðu verið á akreinalínunni. Hún tók einnig fram, að þegar hún leit í bak- sýnisspegil, hefði hún séð einhverja bifreið á eftir nokkuð langt fyrir aftan. Það væri ekki eftir sér haft, að það hafi verið bifreiðin, sem hún lenti í árekstri við. Hún hafi aðeins sagt, að hún hafi séð einhverja bifreið. Bifreið hennar hafi kastast til hægri að aftan við áreksturinn og verði staða hennar á götunni að skoðast með tilliti til þess. Einnig tók hún fram, að í bifreið- inni voru þrír farþegar, sem hafi fengið að sitja í, en séu ekki tengdir sér eða skyldir. Óskaði hún eftir því, að skýrslur verði teknar af þeim. 16. október 1979 gaf ökumaður R 55296, Bjarni Ákason, skýrslu fyrir rannsóknarlögreglu. Hann taldi uppdráttinn réttan í öllum aðalatriðum, en sagðist þó minna, að bifreiðin Y 484 hafi staðið aðeins aftar en sýnt er á uppdrættinum. Bifreiðin hafi færst aðeins til hægri að aftan við árekstur- inn, en ekki mikið. Bjarni Ákason sagði allt rétt eftir sér haft í skýrslunni. Bifreiðin Y 484 hafi komið þarna í veg fyrir sig og sé alveg fráleitt, að bifreiðinni hafi verið ekið á vinstri akrein fyrir áreksturinn, því þá hefði 83 1314 hún blasað við honum. Þegar hann sá bifreiðina framundan, hafi hann séð vinstri hlið hennar. Hann kvaðst hafa hlustað á, þegar lögreglan ræddi við ökumann Y 484, og hefði hún gefið mjög loðin svör við því, hvar hún ók á götunni, áður en hún beygði. Þó hefði hún sagt, að verið gæti, að hún hefði verið á báðum akreinum. Við yfirheyrslu hér fyrir dómi 22. október sl. kom fram hjá ökumanni bifreiðarinnar Y 484, Önnu Rós Bergsdóttur, að hún hafi ekið út af planinu við Hótel Esju og beint yfir á vinstri akrein, síðan gefið stefnuljós og ætlað að taka beyju og fara í Kópavog. Anna fullyrti, að hún hafi ekið allan tímann á vinstri akrein. Hún taldi uppdráttinn, sem fylgir lögregluskýrsl- unni á dskj. 3, réttan, eftir að áreksturinn varð. Anna kvaðst alveg örugg- lega hafa gefið stefnuljós og hafi hún tekið eins víða beygju eins og leyfilegt er og hafi hún farið eins nálægt miðlínunni og hægt var. Hún hafi séð einhvern bíl, en vissi ekki, hvort það var bifreiðin R 55296. Hún kvaðst ekki hafa tekið eftir því, hvort það var þessi bíll. Bíllinn hafi verið langt frá. Anna staðfesti sem rétta skýrslu sína hjá lögreglu 15. október 1979. Hún sagði, að farþegar í bifreiðinni hafi verið Þóra Ásgeirsdóttir, Benedikt, sem hún vissi ekki, hvers son er, og Ýr, sem hún ekki vissi, hvers dóttir er. Sama dag var vitnið Þóra Ásgeirsdóttir, mun til heimilis að Hrauntungu 18, Kópavogi, yfirheyrð hér fyrir dómi vegna máls þessa. Hún lýsti aksturs- leið bifreiðarinnar Y 484 þannig, að þau hafi verið að koma frá bifreiða- stæðinu á Hótel Esju og hafi þau keyrt í austur og farið sem sagt beint yfir á hægri akrein og ætlað að taka U-beyju í vestur og hafi þau verið svona nærri því stopp og þá sem sagt hafi þessi bifreið komið. Þau hafi verið, þar sem þau voru, sem sagt að beyja. Vitnið leiðrétti sig síðar og sagði, að þau hefðu ekið eftir vinstri akrein og hafi þau farið beint yfir á vinstri akrein og ekið eftir vinstri akrein allan tímann. Við beygjuna hafi bifreiðin ekki farið af vinstri akrein. Vitnið kvaðst hafa setið fram í við hlið ökumanns. Ökumaðurinn hafi gefið stefnuljós. Þau hafi ekið af bíla- stæðinu beint yfir á vinstri akreinina. Uppdrátturinn, sem fylgir lögreglu- skýrslunni, var borinn undir vitnið, og sagði vitnið, að hún gæti ímyndað sér, að R 55296 hafi verið kannski nær eyjunni meir til vinstri. Ökumaður bifreiðarinnar R 55296, Bjarni Ákason, bar við yfirheyrslu hér fyrir dómi, að hann hafi komið akandi eftir Suðurlandsbrautinni vinstra megin og síðan hafi hann ekki vitað fyrr en að hafi komið bíll bara allt í einu fyrir framan sig og hafi hann gert sitt besta og reynt að bremsa. Hann kvaðst fyrst hafa séð bifreiðina, þegar hún keyrði fyrir sig. Bifreiðin hafi komið af hægri akrein. Sjálfur kvaðst Bjarni hafa verið á miðri vinstri akrein. Bjarni taldi, að kannski ætti bifreiðin Y 484 að vera aðeins nær Hallarmúlanum en hann er sýndur á uppdrættinum, sem fylgir lögreglu- skýrslunni á dskj. 3. Að öðru leyti taldi hann uppdráttinn réttan. Hann 1315 kvaðst halda að hann hafi verið á svona 50—60 km hraða. Bjarni mundi ekki eftir því, að notuð hefðu verið stefnuljós á bifreiðinni Y 484. Bjarni staðfesti sem rétta skýrslu, sem hann gaf fyrir rannsóknarlögreglu 16. okt- óber 1979, en tók fram varðandi það, sem eftir honum var bókað á vett- vangi, að hann hafi fylgst með umferðinni, en ekki þessum ákveðna bíl, og tók fram, að hann hafi ekki getað vitað, að hann mundi allt í einu keyra fyrir sig. Bjarni kvaðst hafa stoppað við umferðarljós og hafi verið fyrstur þar og hafi ekki verið bifreiðar á undan honum á leiðinni austur Suður- landsbraut nema þá í það mikilli fjarlægð, að það skipti engu máli. Ekki hafi verið bílar samsíða honum nema þá bifreiðin Y 484, sem komið hafi út af Esju eða eitthvað svoleiðis. Bjarni kvaðst ekki geta sagt um það, hvort hann hafi séð, þegar Y 484 kom út af innkeyrslunni, hann kvaðst ekki muna það alveg. Með Bjarna í bifreiðinni var einn farþegi, Jónína Bjarna- dóttir, móðir hans. Jónína Bjarnadóttir, eiginkona stefnda Áka Jónssonar og móðir Bjarna Ákasonar, ökumanns R $55296, var yfirheyrð hér fyrir dómi vegna máls þessa. Jónína kvaðst hafa setið við hlið ökumanns R $5296. Jónína sagði, að þau hafi farið yfir á ljósum á horni Kringlumýrarbrautar og Suðurlands- brautar og keyrt beint inn vinstri akrein, því það hafi verið strætisvagnar á ferðinni á hægri akrein, og þegar þau hafi verið á móts við Hótel Esju, hafi strætisvagn verið á ferðinni á hægri akrein og fleiri bílar. Þegar þau nálguðust gatnamótin á Hallarmúla og Suðurlandsbraut, hafi allt í einu komið bíll þversum yfir vinstri akreinina og þau hafi lent á bílnum. Jónína kvaðst fyrst virkilega hafa séð bifreiðina, þegar hún var þversum á akbraut- inni fyrir framan, en kvaðst gera ráð fyrir, að það hafi verið bílar á ferðinni á hægri akrein og þessi hljóti að hafa verið ein af þeim. Á undan Y 484 á hægri akrein hafi verið strætisvagn. Jónína fullyrti, að Y 484 hafi ekki verið á vinstri akreininni, það hafi verið frí braut á undan þeim. Jónína kvaðst hafa séð Y 484 þversum yfir vinstri akrein allt í einu. Jónína taldi, að Y 484 hafi verið nær R $5296 eftir áreksturinn en hann er sýndur á uppdrættinum, sem fylgir dskj. 3. Jónína taldi, að R 55296 hafi verið ekið eitthvað yfir 50 km hraða. Ýr Gunnlaugsdóttir nemi, til heimilis að Kjarrhólma 30, Reykjavík, var yfirheyrð hér fyrir dómi vegna máls þessa. Fram kom hjá Ýr, að bifreiðinni Y 484 hafi verið ekið út frá Hótel Esju, skipt um akrein og farið yfir á vinstri akrein, ekið eftir henni og tekin U-beyja og hafi bifreiðin Y 484 verið í beyjunni, þegar bifreið hafi verið ekið á vinstri hlið hennar. Bifreiðin hafi kastast til. Ýr taldi uppdráttinn á dskj. 3 réttan. Ákomustaðir á bifreið- inni Y 484 sennilega rétt merktir, kannski hafi það verið meira Í áttina að hurðinni en þeir eru á uppdrættinum. Ýr kvaðst hafa setið aftur í vinstra megin og ekki hafa fylgst með umferðinni. Ýr kvaðst vera óskyld Önnu 1316 Rós, en þær þekktust þannig, að þær heilsuðust, en Ýr vissi ekki, hvers dóttir Anna Rós er. Lögreglumennirnir Steinþór Hilmarsson og Gunnlaugur Valtýsson komu fyrir dóm vegna máls þessa. Fram kom hjá Gunnlaugi, að hann hafi gert uppdráttinn á dskj. 3, og kvaðst hann muna óljóst eftir málinu. Hann talaði ekki við neinn, gerði bara uppdráttinn, og sagði hann uppdráttinn gerðan eftir bestu vitund. Ef sjáanleg hefðu verið bremsuför eða hjólför eftir Y 484, þá hefðu þau verið látin inn á uppdráttinn. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að ökumaður bifreiðarinnar R 55296 eigi alla sök á árekstrinum. Í fyrsta lagi hafi hann brotið gegn 50. gr. umferðarlaga, þar sem eigi sé heimilt að aka hraðar en 50 km á klst. í þéttbýli, en augljóst sé af bremsuförum bifreiðar hans, sem hafi mælst 14 metrar, áður en bifreið stefnda skall á bifreið stefnanda, og það upp í móti, að bifreiðin hafi verið á miklu meiri hraða. Í öðru lagi hafi öku- maður R 55296 gerst brotlegur við 5. mgr. 45. gr. umferðarlaga. Í þriðja lagi hafi ökumaður R 55296 gerst brotlegur við 49. gr., 2. mgr., umferðar- laga, þar sem segi, að hraði bifeiðar megi aldrei vera meiri en svo, að öku- maður geti stöðvað hana á þriðjungi þeirrar vegalengdar, sem sé auð og hindrunarlaus framundan og ökumaðurinn hafi útsýn yfir. Þessa hafa ökumaður bifreiðar stefnda eigi gætt og sé hér um hreina aftanákeyrslu að ræða. Stefnandi sundurliðar tjón sitt þannig: 1. Viðgerðarkostnaður .............2.2.00 0... nr. kr. 352.168 2. Afnotamissir í 10 daga, kr. 10.000 á dag ............ — 100.000 Kr. 452.168 Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að akstur ökumanns bifreiðar stefnanda hafi á allan hátt verið réttur og í samræmi við umferðarlög, sbr. 46. gr., 2. mgr. Áður en ökumaður bifreiðar stefnanda hafi að fullu komist yfir á hinn vegarhelminginn, hafi bifreið stefnda, sem ekið hafi verið á eftir henni á sömu akrein, verið ekið aftan á bifreið stefnanda. Árekstur þessi sé að öllu leyti ökumanni bifreiðar stefnda að kenna, enda hafi ökumaður- inn ekki virst hafa huga við aksturinn, þar sem hann segi í lögregluskýrslu, að hann hafi ekki veitt bifreið stefnanda athygli, sem hafi verið ekið á und- an honum góðan spöl. Ökumaður R 55296 hafi, eins og áður segir, með akstri sínum brotið gegn 49. gr., 2. mgr., umferðarlaga og 5. mgr. 45. gr. umferðarlaga svo og 50. gr., 1. mgr., sömu laga. Beri því eigandi bif- 1317 reiðarinnar R 55296 að bæta stefnanda tjón sitt ásamt ábyrgðartryggjanda bifreiðar stefnda, Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að ljóst sé, að meginorsök áreksturs- ins hafi verið akstursmáti ökukonu Y 484, sem hafi skyndilega ákveðið að taka U-beyju vestur Suðurlandsbraut, og skv. framburði hennar hafi þessi ákvörðun verið tekin, þar sem hún hafi talið sig „sleppa“. Með þessu aksturslagi sínu hafi hún brotið gegn 45. gr. umferðarlaga, 4. mgr., og 46. gr., Í. og 2. mgr. Ökumaður R 55296 hafi ekið á löglegum hraða og verði það ekki virt honum til áfellis að geta ekki stöðvað bifreið sína, þegar ekið hafi verið svo skyndilega í veg fyrir hann. Bendi ákomustaðir, þ. e. vinstra afturhorn Y 484 og hægra framhorn R 55296, til þess, að bifreið stefnanda hafi nán- ast verið þversum á akreininni. Beri af þessum sökum að sýkna stefnda alfarið. Verði ekki fallist á það sjónarmið, er því haldið fram, að sök ökumanns R 55296 sé ekki nema að hluta. Viðgerðarreikningum á dskj. 4—10 er ekki mótmælt og ekki dagafjölda vegna afnotamissis, en hins vegar er fjárhæð kröfu vegna afnotamissis, kr. 10.000 á dag, mótmælt, á þessum tíma hafi tryggingarfélög bætt afnotamisi með ca kr. 8.500 á dag. Vaxtakröfu er mótmælt, þar sem einungis megi krefjast 270 ársvaxta frá 27. september til 1. desember 1979, 3% (sic) ársvaxta frá þeim degi til 17. desember 1979, en dómvaxta frá þeim degi til greiðsludags, en vegna þeirrar óvissu, er ríki um vaxtafót dómvaxta, verði sérstaklega um þá fjall- að við munnlegan málflutning. IV. Álit dómsins. Sjónarvottar virðast ekki hafa verið að árekstri þeim, sem málið er af risið. Ökumaður bifreiðar stefnanda og ökumaður bifreiðar stefnda eru ósammála um málsatvik. Framburður ökumanns bifreiðar stefnda er studd- ur framburði farþega hans, sem var móðir hans. Framburður ökumanns bifreiðar stefnanda er studdur framburði farþega hennar, en það var vin- kona hennar og kunningjakona. Við niðurstöðu máls þessa þykir verða að leggja til grundvallar uppdrátt- inn og annað, sem fram kemur í lögregluskýrsluni á dskj. 3, og þá sérstak- lega það, sem sagt er um ákomustaði bifreiðanna. Á uppdrættinum er bif- reiðin R 55296 sýnd eðlilega staðsett á vinstri akrein á syðri akbraut Suður- landsvegar, og eru bremsuför bifreiðarinnar 14 m. Þessi bremsuför gefa ekki til kynna, að bifreiðinni hafi verið ekið yfir 45 km hraða, og er þá haft í huga, að áreksturinn varð á malbikuðum, þurrum og sléttum vegi, enda verður ekki á þá skoðun stefnanda fallist, að sá halli sé upp í móti 1318 á veginum, þar sem áreksturinn varð, að það hafi teljandi áhrif á áætlaðan hraða bifreiðarinnar miðað við bremsuförin. Þegar litið er til ákomustaða bifreiðanna, eins og þeir eru sýndir á upp- drættinum, og höfð er í huga lýsing á skemmdum á bifreiðunum í lögreglu- skýrslunni, þ. e. að Y 484 skemmdist vinstra megin að aftan og R 55296 hægra megin að framan, þá er það álit dómsins, að ósannað sé, að öku- maður bifreiðarinnar R 55296 hafi átt sök á árekstrinum. Niðurstað málsins verður því sú, að stefndu verða sýknir af kröfum stefnanda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Uppkvaðning dómsins hefur dregist vegna mikilla anna dómarans, sem var Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Dómsorð: Stefndu, Áki Jónsson og Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda, Bergs Haraldssonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Þriðjudaginn 7. júní 1983. Nr. 37/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Matthíasi Garðarssyni (Hafsteinn Baldvinsson hrl.). Bann við hundahaldi. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen og Guðmundur Skaftason, settur hæstaréttardómari. Máli þessu var skotið til Hæstaréttar með stefnu 14. janúar 1983 að ósk ákærða. Ágrip dómsgerða barst Hæstarétti 29. mars sl. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar héraðsdóms að því er sak- fellingu varðar, en þyngingar refsingar. 1319 Verjandi krefst aðallega sýknu og að allur kostnaður sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti verði lagður á ríkissjóð. Til vara krefst hann þess, að refsing verði felld niður, og til þrautavara, að sekt samkvæmt hinum áfrýjaða dómi verði lækkuð verulega. Ríkissaksóknari lýsti yfir fyrir Hæstarétti, að felld væri niður úr ákæruskjali tilvísun í lög nr. 50/1981 um hollustuhætti og heil- brigðiseftirlit. Það athugast, að í héraðsdómi greinir, að lögreglumenn hafi sinnt umkvörtun út af hundahaldi ákærða ,„,9. júní sl.““, en á að vera 9. júní 1980. Staðfesta ber sakarmat héraðsdóms og færslu atferlis ákærða til refslákvæða, en um lagaheimildir, sem hér reynir á, var fjallað í dómi Hæstaréttar í hæstaréttardómasafni XLVI (1975), bls. 601, er hefur fordæmisgildi. Þykir fésekt ákærða hæfilega ákveðin í hér- aðsdómi, en í stað fésektar komi 8 daga varðhald, ef hún verður eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber að stað- festa ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Dæma ber ákærða til greiðslu alls kostnaðar við áfrýjun sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 6.000.00 krónur. Dómsorð: Héraðsdómur á að vera óraskaður, þó svo, að 8 daga varð- hald komi í stað fésektar, ef hún verður eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði, Matthías Garðarsson, greiði allan kostnað af áfrýj- un sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkisjóð, 6.000.00 krónur, og málskvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hafsteins Baldvinssonar hæstaréttarlögmanns, 6.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði Guðmundar Skaftasonar, setts hæstaréttardómara. Með dómi í hæstaréttarmálinu nr. 23/1974 frá 18. júní 1975, sem prentaður er í dómasafni Hæstaréttar 1975, bls. 601, var staðfest bann við hundahaldi í Reykjavík. Alkunnugt er þar, að síðan dóm- 1320 urinn gekk, hefur fjöldi hunda verið í borginni, og oft má sjá hunda á almannafæri. Ákærða í málinu er ekki gefið að sök, að hundur hans hafi unnið mein. Með hliðjón af framangreindu og málavöxt- um að öðru leyti tel ég ekki efni til að gera ákærða að greiða hærri fésekt en verið hefði samkvæmt 7. gr. laga nr. 7/1953, áður en henni var breytt með 10. gr. laga nr. 75/ 1982, þó að teknu tilliti til almennra verðlagsbreytinga. Samkvæmt þessu tel ég refsingu ákærða hæfilega ákveðna 2.500.00 króna sekt, sem afplánist með 4 daga varðhaldi. Að öðru leyti er ég samþykkur atkvæði meiri hluta dómara. Dómur sakadóms Reykjavíkur 10. desember 1982. Ár 1982, föstudaginn 10. desember, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem haldið er að Borgartúni 7 af Ingibjörgu Benediktsdóttur fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 486/1982: Ákæruvaldið gegn Matthíasi Garðarssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta höfðar ríkissaksóknari með ákæru, dagsettri 10. nóvember 1982, gegn ákærða, Matthíasi Garðarssyni heilbrigðisfulltrúa, Krumma- hólum 2 í Reykjavík, fæddum 24. mars 1949 á Ísafirði, „fyrir að hafa frá 15. desember 1979 haldið hund í Reykjavík án þess að hafa til þess leyfi. Telst þetta varða við 65. gr., sbr. 97. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2/1930 með áorðnum breytingum, sbr. 1. og 7. gr. laga um hundahald og varnir gegn sullaveiki nr. 7/1953, sbr. 10. gr. laga um breyt- ing á almennum hegningarlögum nr. 19/1940, sbr. lög nr. 34/1980, og um breyting á sektarmörkum nokkurra laga nr. 75/1982 og við 2. mgr. 22. gr., sbr. 32. gr., sbr. 4. tl. ákv. til bráðabirgða laga um hollustuhætti og heilbrigðiseftirlit nr. 40/1981. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til þess að greiða allan sakarkostnað.““ Málavextir eru þessir: Mánudaginn 9. júní sl. voru tveir lögreglumenn sendir að Krummahólum 2 vegna kvörtunar um hundahald þar. Er þeir komu þangað, var hundur á leik þar fyrir utan. Reyndist eigandi hans vera ákærði, Matthías Garðars- son. Við yfirheyrslu hjá lögreglu sama dag sagði ákærði, að umræddan dag hefði sonur sinn verið að leik með hundinn, þegar lögreglan kom á staðinn, en kvartað hefði verið út af öðrum hundi á staðnum, sem lögreglan hafði afskipti af. Viðurkenndi ákærði að hafa haldið hundinn þrátt fyrir bann gegn hundahaldi og kvaðst ekki hafa í hyggju að losa sig við hann. Í ljós kom, að ákærði fékk hundinn þann 15. desember 1979 og hefur hann enn. 1321 Ákærða var boðið að ljúka málinu með dómssátt, en hann hafnaði því, þar sem honum þótti sektin of há. Ákærði kom fyrir dóm í dag og viðurkenndi skýlaust brot það, sem hann er ákærður fyrir. Kvaðst hann enn halda fyrrgreindan hund. Kvaðst hann vilja koma því að, að aldrei væri kvartað yfir hundinum. Niðurstöður. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 7/1953 um hundahald og varnir gegn sullaveiki er bæjarstjórnum og hreppsnefndum heimilt að ákveða með samþykkt að takmarka eða banna hundahald í sveitarfélaginu. Í 65. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2/1930 með síðari breyt- ingum er kveðið svo á, að hundahald sé bannað í Reykjavík nema með sérstöku leyfi. Ákvæði þetta á stoð í ofangreindum lögum, sbr. áður lög nr. 8/1924. Samkvæmt 1. mgr. 22. gr. laga nr. 50/1981 um hollustuhætti og heil- brigðiseftirlit, sem tóku gildi 1. ágúst 1982, geta sveitarfélög sett sér heil- brigðissamþykktir um þætti, sem ekki er fjallað um í heilbrigðisreglugerð, eða til þess að gera um einstök atriði ítarlegri kröfur en þar er gert. Sam- kvæmt 2. mgr. sömu greinar er þannig heimilt að setja Í slíkar samþykktir ákvæði um bann eða takmörkun hundahalds. Í Reykjavík hefur ekki verið sett heilbrigðissamþykkt samkvæmt 22. gr. laga nr. $0/1981. Samkvæmt 4. tl. ákvæða til bráðabirgða í lögum nr. 50/1981 halda samþykktir sveitar- félaga, sem staðfestar hafa verið af ráðherra samkvæmt lögum nr. 7/1953, gildi sínu, fari þær ekki í bága við ákvæði laga nr. 50/1981. Ákvæði 65. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík fara ekki í bága við ákvæði laga nr. 50/1981. „Ákærði hefur viðurkennt að hafa haldið hund á heimili sínu þann tíma, sem í ákæru greinir. Með hlisjón af játningu ákærða, sem er Í samræmi við önnur gögn máls- ins, þykir sannað, að hann hafi gerst sekur um þá háttsemi, sem hann er ákærður fyrir. Varðar brot hans við 65. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2/1930 með áorðnum breytingum, sbr. 1. gr. laga nr. 7/1953 um hundahald og varnir gegn sullaveiki, en af framangreindum ástæðum þykir brot hans ekki falla undir ákvæði laga nr. 50/1981. Ákærði hefur ekki sætt refsingum, sem máli skipta við niðurstöðu þessa máls. Ákærði hefur unnið sér til refsingar samkvæmt 97. gr. lögreglusam- þykktar fyrir Reykjavík og 7. gr. laga nr. 7/1953, sbr. 10. gr. laga nr. 7$/ 1982 um breyting á almennum hegningarlögum nr. 19/1940, sbr. lög nr. 34/1980, og um breyting á sektarmörkum nokkurra laga. Þykir refsing 1322 ákærða hæfilega ákveðin 5.000.00 kr. sekt til ríkissjóðs, sem greiðist innan 4 vikna, en ella sæti ákærði varðhaldi í 10 daga. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Dómsorð: Ákærði, Matthías Garðarsson, greiði sekt til ríkissjóðs kr. 5.000.00 innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, en sæti ella varðhaldi í 10 daga. Þriðjudaginn 7. júní 1983. Nr. 72/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Regínu Stefnisdóttur (Hafsteinn Baldvinsson hrl.). Bann við hundahaldi. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen og Guðmundur Skaftason, settur hæstaréttardómari. Máli þessu var skotið til Hæstaréttar mað stefnu 18. febrúar 1983 að ósk ákærðu. Ágrip dómsgerða barst Hæstarétti 16. maí sl. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar héraðsdóms að því er sak- fellingu varðar, en þyngingar refsingar. Verjandi krefst aðallega, að refsing verði felld niður, en til vara, að sekt ákærðu verði lækkuð verulega. Ríkissaksóknari lýsti yfir fyrir Hæstarétti, að felld væri niður úr ákæruskjali tilvísun í lög nr. 50/1981 um hollustuhætti og heil- brigðiseftirlit. Enn fremur gerði hann þá breytingu á ákæruskjali, að í stað orðanna „apríl 1975“ komi „ágúst 1978“. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fram í Hæstarétti. Staðfesta ber sakarmat héraðsdóms og færslu atferlis ákærða til refsiákvæða, en um lagaheimildir, sem hér reynir á, var fjallað í 1323 dómi Hæstaréttar í hæstaréttardómasafni XLVI (1975), bls. 601, er hefur fordæmisgildi. Þykir fésekt ákærða hæfilega ákveðin í hér- aðsdómi, en í stað fésektar komi 8 daga varðhald, ef hún verður eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber að stað- festa ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Dæma ber ákærða til greiðslu alls kostnaðar við áfrýjun sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 6.000.00 krónur. Dómsorð: Héraðsdómur á að vera óraskaður, þó svo, að 8 daga varð- hald komi í stað fésektar, ef hún verður eigi greidd inna 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærða, Regína Stefnisdóttir, greiði allan kostnað af áfrýj- un sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkisjóð, 6.000.00 krónur, og málskvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hafsteins Baldvinssonar hæstaréttarlögmanns, 6.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði Guðmundar Skaftasonar, setts hæstaréttardómara. Með dómi í hæstaréttarmálinu nr. 23/1974 frá 18. júní 1975, sem prentaður er í dómasafni Hæstaréttar 1975, bls. 601, var staðfest bann við hundahaldi í Reykjavík. Alkunnugt er þar, að síðan dóm- urinn gekk, hefur fjöldi hunda verið í borginni, og oft má sjá hunda á almannafæri. Ákærðu í málinu er ekki gefið að sök, að hundur hennar hafi unnið mein. Með hliðjón af framangreindu og mála- vöxtum að öðru leyti tel ég ekki efni til að gera ákærðu að greiða hærri fésekt en verið hefði samkvæmt 7. gr. laga nr. 7/1953, áður en henni var breytt með 10. gr. laga nr. 75/1982, þó að teknu tilliti til almennra verðlagsbreytinga. Samkvæmt þessu tel ég refsingu ákærðu hæfilega ákveðna 2.500.00 króna sekt, sem afplánist með 4 daga varðhaldi. Að öðru leyti er ég samþykkur atkvæði meiri hluta dómara. 1324 Dómur sakadóms Reykjavíkur 7. febrúar 1983. Ár 1983, mánudaginn 7. febrúar, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem haldið er að Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 19/1983: Ákæruvaldið gegn Reginu Stefnisdóttur, sem tekið var til dóms þann 20. janúar sl. Mál þetta er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 26. nóv- ember sl., á hendur ákærðu „fyrir að hafa frá því í apríl 1975 haldið hund í Reykjavík án þess að hafa til þess leyfi. Telst brot hennar varða við 65. gr., sbr. 97. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2/1930 með áorðnum breytingum, sbr. 1. og 7. gr. laga um hundahald og varnir gegn sullaveiki nr. 7/1953, sbr. 10. gr. laga um breyt- ing á almennum hegningarlögum nr. 19/1940, sbr. lög nr. 34/1980, og um breyting á sektarmörkum nokkurra laga nr. 75/1982 og við 2. mgr. 22. gr., sbr. 32. gr., sbr. 4. tl. ákv. til bráðabirgða laga um hollustuhætti og heilbrigðiseftirlit nr. 50/1981. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Málavextir eru þessir samkvæmt framburði ákærðu og öðru því, sem fram er komið í málinu. Fimmtudaginn 15. október 1981, um kl. 1054, var lögreglan í Reykjavík kvödd að Melgerði 3, en þar var búið að binda hund fastan við staur, en skömmu áður átti þessi hundur að hafa bitið 10 ára dreng í handlegginn. Var farið með hundinn í hundaskúr Reykjavíkurborgar, Lækjarbug við Blesugróf. Þann 19. október 1981 gaf ákærða skýrslu hjá rannsóknardeild lögregl- unnar í Reykjavík og skýrði hún þá þannig frá: „„Hundur sá, sem hér um ræðir, er í eigu Matthíasar Péturssonar, Hlíðar- byggð 18, Garðabæ. Matthías hefur leyfi fyrir hundinum í Garðabæ. Ég hef haft hundinn í minni vörslu síðan í ágúst 1978. Hundurinn er núna 6 ára og 9 mánaða gamall. Þetta er sleðahundur af Síberíukyni svartur að Lt. Milli klukkan 17:00 og 18:00 síðastliðinn fimmtudag þá slapp hundurinn út frá mér, og ég hef ekki séð hann síðan. Ég frétti, að hann hafði ráðist á barn og bitið það, og hef ég athugað með það, og var mér sagt, að það myndi hafa verið það lítið, að ekki tæki því að tala um það. Ég fer fram á að fá hundinn afhentan, og lofa ég að fara með hann til Matthíasar, strax og ég hef fengið hann. Ég veit, að hundahald er bannað í Reykjavík og vissi það, þegar ég tók hundinn að mér.““ Sama dag hafði lögreglumaður símasamband við Matthías Pétursson. 1325 Kvað hann það rétt, að hann væri eigandi hundsins, og mundi hann taka við honum, þegar ákærða kæmi með hann. Þriðjudaginn 23. febrúar 1982, um kl. 1125, voru lögreglumenn í eftirlits- ferð á Sogavegi við Tunguveg, er þeir veittu athygli stórum svörtum hundi, sem var laus við gatnamótin. Handsömuðu þeir hundinn og færðu hann á Dýraspítalann. Hundurinn var með leðuról um hálsinn, en ómerktur. Þann 6. maí 1982 hafði lögreglumaður samband við ákærðu og spurðist fyrir um hundinn. Kvað ákærða hundinn vera í fóstri hjá Matthíasi Péturs- syni í Garðabæ. Þann 25. júní 1982 gaf ákærða skýrslu hjá rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík og skýrði þannig frá: „Þannig er, að við eigum hundinn í raun og veru, en hann er skráður á Matthías Pétursson, Hlíðarbyggð 18 í Garðabæ. Þar er hundurinn öllu jafnan, en kemur þó af og til heim til okkar, en þá til mjög stutts tíma í senn, og svo var núna, þegar hann var tekinn, en þá slapp hann augnablik, sem varð til þess, að við misstum af honum. Mér er kunnugt um það. að hundahald er ekki leyft í Reykjavík. Þess vegna var það, að við létum skrá hann í Garðabæ, og einnig það, að hann er þar hjá Matthíasi. Við fengum hundinn sennilega í apríl 1975, en hann hefur minnst af þessum tíma verið hér í Reykjavík. Það er ekki ætlun okkar að láta hundinn frá okkur á annan veg en svona, þ. e. að Matthías annist hann, en komi með hann af og til til okkar. Ég framvísa hér hundaleyfisgjaldskvittun nr. 173 frá Garðabæ.“ Þann 23. september sl., kl. 1746, hafði lögreglumaður samband við ákærðu og spurðist fyrir um, hverju það sætti, að hundurinn dveldi ýmist hjá Matthíasi Péturssyni eða hjá ákærðu. Kvað ákærða, að eins og þá stæði á, væri hundurinn hjá henni að Sogavegi 134, en væri öllu jafnan í Garða- bæ hjá Matthíasi. Þann 14. október sl. var ákærðu boðið að ljúka málinu með dómssátt, greiðslu sektar að fjárhæð kr. 5.000.00, en hún hafnaði því. Kvaðst ákærða kannast við, að kæruefni væri rétt, en kvað hundinn ýmist dvelja á heimili hennar eða á heimili Matthíasar Péturssonar. Kvaðst ákærða þó ekki vilja ljúka málinu á framangreindan hátt, þar sem henni þótti sektin allt of há. Ákærða kom fyrir dóm við þingfestingu málsins þann 15. desember sl. og skýrði þá þannig frá, að hundurinn væri í eigu Matthíasar Péturssonar, Garðabæ, og væri hundurinn ýmist þar, úti á landi með eiginmanni ákærðu eða á heimili hennar. Niðurstöður. Með 1. gr. laga nr. 8/1924 var bæjarstjórnum og hreppsnefndum heim- ilað að takmarka eða banna hundahald í kaupstöðum og kauptúnum með 1326 reglugerð, sem staðfest væri af Stjórnarráðinu. Með reglugerð nr. 61/1624, sem sett var samkvæmt framangreindri lagaheimild, var kveðið svo á í 1. gr., að á kaupstaðarlóð Reykjavíkur mætti enginn hafa hund, en annars staðar í lögsagnarumdæminu geti borgarstjóri leyft þarfahunda. Bann við hundahaldi í Reykjavík var áréttað með 1. mgr. 65. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur nr. 2/1930. Var þar sérstaklega skírskotað til nefndra laga sem heimildar fyrir þessu ákvæði samþykktarinnar. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 7/1953 um hundahald og varnir gegn sulla- veiki, en þau leystu af hólmi lög nr. 8/1924, var bæjarstjórnum og hrepps- nefndum heimilt að ákveða með samþykkt, staðfestri af heilbrigðismála- ráðuneyti, að takmarka eða banna hundahald í sveitarfélaginu. Hvorki 1. gr. reglugerðar nr. 61/1924 né 1. mgr. 65. gr. lögreglusamþykktar Reykja- víkur hafa verið afnumdar. Verður því að telja, að enn sé í fullu gildi bann það, sem lagt var við hundahaldi í Reykjavík með nefndum ákvæðum og hafi þau fullnægjandi lagastoð í 1. gr. laga nr. 7/1953. Eigi raskar það gildi þeirra, að 1. gr. laga nr. 7/1953 mælir svo fyrir, að samþykktir, sem settar verði samkvæmt lögunum, skuli staðfestar af heilbrigðismálaráðu- neytinu. Samkvæmt |. mgr. 22. gr. laga nr. 50/1981 um hollustuhætti og heil- brigðiseftirlit, sem tóku gildi 1. ágúst 1982, geta sveitarfélög sett sér heil- brigðissamþykktir um þætti, sem ekki er fjallað um í heilbrigðisreglugerð, eða til þess að gera um einstök atriði ítarlegri kröfur en þar er gert. Sam- kvæmt 2. mgr. sömu greinar er þannig heimilt að setja í slíkar samþykktir ákvæði um bann eða takmörkun hundahalds. Í Reykjavík hefur ekki verið sett heilbrigðissamþykkt samkvæmt 22. gr. laga nr. 50/1981. Samkvæmt 4. tl. ákvæða til bráðabirgða í lögum nr. 50/1981 halda samþykktir sveitar- félaga, sem staðfestar hafa verið af ráðherra samkvæmt lögum nr. 7/1953, gildi sínu, fari þær ekki í bága við ákvæði laga nr. 50/1981. Ákvæði 65. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík fara ekki í bága við ákvæði laga nr. 50/1981. Ákærða hefur viðurkennt að hafa með nokkrum hléum haldið hund á heimili sínu frá því í apríl 1975, og Þykir ekki skipta máli, að hundurinn er skráður hjá Matthíasi Péturssyni í Garðabæ. Telst því sannað, að ákærða hafi gerst sek um háttsemi þá, sem hún er ákærð fyrir. Þykir brot ákærðu rétt fært til refsilákvæða í ákæruskjali að öðru leyti en því, að brot hennar verður ekki heimfært undir ákvæði laga nr. 50/1981. Samkvæmt sakavottorði ákærðu sættist hún þann 3. mars 1978 á greiðslu 2.000 króna sektar fyrir brot gegn 248. gr. almennra hegningarlaga. Ákærða hefur unnið sér til refsingar samkvæmt 97. gr. lögreglusam- Þykktar fyrir Reykjavík og 7. gr. laga nr. 7/1953, sbr. 10. gr. laga um breyting á almennum hegningarlögum nr. 19/1940, sbr. lög nr. 34/1980, 1327 og um breyting á sektarmörkum nokkurra laga nr. 75/1982. Þykir refsing hennar hæfilega ákveðin 5.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, sem greiðist innan 4 vikna frá birtingu dómsins, en ella sæti ákærða varðhaldi í 10 daga. Þá ber að dæma ákærðu samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga um meðferð opin- berra mála til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda ákærðu, Sigríðar Ásgeirsdóttur héraðsdómslög- manns, kr. 2.000.00. Það athugast, að dómari sá, er bauð ákærðu að ljúka málinu með dóms- sátt, fór alfarið að lögum við meðferð málsins, og eru því ummæli lög- mannsins í varnarskjali um meðferð dómarans á málinu órökstudd og ó- viðeigandi. Dómsorð: Ákærða, Regína Stefnisdóttir, greiði 5.000.00 króna sekt til ríkis- sjóðs innan 4 vikna frá uppkvaðningu dómsins, en sæti ella varðhaldi í 10 daga. Ákærða greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, Sigríðar Ásgeirsdóttur héraðsdómslög- manns, kr. 2.000.00.00. Miðvikudaginn 8. júní 1983. Nr. 221/1982. Saltsalan h/f (Páll S. Pálsson hrl.) gegn Landssambandi vörubifreiðastjóra vegna Félags vörubílaeigenda, Hafnarfirði, og Vörubílstjórafélagsins Þróttar og gangsök (Örn Clausen hrl.). Atvinnuréttindi vörubifreiðastjóra. Lögbannsgerð úr gildi felld. Sér- atkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vihjálmsson, Ár- mann Snævarr og Sigurgeir Jónsson og settir hæstaréttardómarar Gaukur Jörundsson og Guðmundur Skaftason. 1328 Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. nóvember 1982. Hann krefst aðallega ómerkingar hins áfrýjaða dóms og frávísunar málsins frá héraðsdómi, en til vara sýknu. Þá er í báðum tilvikum gerð krafa um málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 10. janú- ar 1983. Krefst hann staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti, þar á meðal vegna lögbanns. I. Kröfu sína um ómerkingu héraðsdóms byggir aðaláfrýjandi á því, að Landssamband vörubifreiðastjóra hafi í upphafi krafist viður- kenningardóms um einkarétt Félags vörubílaeigenda, Hafnarfirði, og Vörubílstjórafélagsins Þróttar til að annast hina umdeildu salt- flutninga, sem síðar verður lýst. Er fram komið, að í héraðsstefnu 10. maí 1982 var þessi krafa gerð, en frá henni var fallið, Þegar málið var munnlega flutt á bæjarþingi Hafnarfjarðar 24. júní það ár. Þar sem þess var jafnframt karafist í stefnunni, að staðfest yrði lögbann það, sem á var lagt 7. maí 1982, og dóms krafist um þá kröfu í hinum munnlega málflutningi, verður krafa aðaláfrýjanda um ómerkingu og frávísun ekki tekin til greiða. II. Sýknukröfu sína styður aðaláfrýjandi í fyrsta lagi með þeim rök- um, að hann sé ekki réttur málsaðili, þar sem lögbann hafi verið lagt við flutningum á salti með tækjum í eigu Fero s/f og Hafsteins og Sæmundar h/f. Hafi því borið að beina lögbanninu sjálfu og staðfestingarmálinu að þessum fyrirtækjum. Fram er komið, að aðaláfrýjandi hafi samið við þau um saltflutninga frá skipshlið í Hafnarfirði í birgðastöð sína í Kópavogi. Mátti því beina lögbann- inu að aðaláfrýjanda og síðan staðfestingarmálinu. Verður aðal- áfrýjandi ekki sýknaður vegna aðildarskorts. III. Þá byggir aðaláfrýjandi sýknukröfu sína í öðru lagi á því, að lögum samkvæmt hafi verið heimilt að haga hinum umdeildu salt- flutningum með þeim hætti sem hann hugðist gera. Hafi lögbannið því verið ólögmætt. 1329 Úrslit máls þessa velta á skýringu á $. gr. laga nr. 36/1970 um leigubifreiðar, en þar segir m. a.: „„Bæjarstjórn er heimilt, að fengnum tillögum hlutaðeigandi stétt- arfélags vörubifreiðastjóra, að ákveða, að allar leigubifreiðar til vöruflutninga í kaupstaðnum skuli hafa afgreiðslu á bifreiðastöð, sem fengið hefur viðurkenningu bæjarstjórnar. .. Í þeim kaupstöðum og á þeim sýslusvæðum, þar sem viðurkennd vörubifreiðastöð er starfandi, er öllum óheimilt að stunda leiguakst- ur á vörubifreiðum utan stöðvar eða frá stöð, sem eigi er viður- kennd. Leiguakstur telst það, þegar vörubifreið er seld á leigu ásamt ökumanni til flutninga á vörum fyrir tiltekið gjald, þar sem öku- maður eða seljandi bifreiðarinnar er hvorki eigandi, seljandi né kaupandi vörunnar, sem flutt er.““ Það fyrirkomulag á leiguakstri með vörubifreiðum, sem um ræðir í lögunum, var í Hafnarfirði í maí 1982, sbr. reglugerð nr. 242/1971 um hámarksfjölda leigubifreiða til vöruflutninga á félagssvæði Fé- lags vörubílaeigenda, Hafnarfirði. Er ljóst, að eigendur flutninga- tækjanna, sem aðaláfrýjandi hafði samið við um saltflutningana, voru ekki í félaginu og gerðu tækin ekki út frá stöð félagsins í Hafn- arfirði. Með lögum þeim og reglugerð, sem nefnd voru, var leiguakstur á vörubifreiðum bannaðar öðrum en tilteknum aðiljum. Þarf fyrst að kanna, hvort tæki þau, sem nota átti til saltflutninga fyrir aðal- áfrýjanda, voru vörubifreiðar í skilningi þessara ákvæða. Má þá hafa til hliðsjónar 2. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Er ljóst, að sum tækjanna, sem til saltflutninganna voru ætluð, voru bifreiðar í skilningi umferðarlaga, þ. e. dráttartæki, sem þó voru ekki dráttar- vélar eftir lögunum. Auk dráttartækjanna átti að nota vagna, sem ekki eru bifreiðar í skilningi umferðarlaga. Hinar vélknúnu dráttar- bifreiðar og vagnarnir, sem við þá skyldi tengja, verða ekki talin til vörubifreiða samkvæmt lögum nr. 36/1970 og reglugerð nr. 242/1971, sbr. áður lög nr. 23/1953, 25/1955, 24/1957, 40/1957, 52/1965, 1/1966 og 22/1967. Þar er þess að gæta, að tæki þessi, sem vissulega má nota til flutninga, sem framkvæma má með vöru- bifreiðum, voru tækninýjung, sem var til þess fallin að breyta í verulegum atriðum vöruflutningum á vegum. Þau má einnig nota til að flytja varning, sem ekki er unnt að flytja á vörubifreiðum 84 1330 vegna stærðar og þunga einstakra stykkja. Ber því að taka kröfu aðaláfrýjanda um sýknu af kröfum gagnáfrýjanda til greina og fella úr gildi lögbann það, sem á var lagt í fógetadómi Hafnarfjarðar 71. maí 1982. Eftir þessum úrslitum ber að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrýjanda 10.000.00 krónur í málskostnað, samtals í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Saltsalan h/f, skal vera sýkn af kröfum gagn- áfrýjanda, Landssambands vörubifreiðastjóra vegna Félags vörubílaeigenda, Hafnarfirði, og Vörubílstjórafélagsins Þrótt- ar, og er framangreint lögbann fellt úr gildi. Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjanda 10.000.00 krónur í máls- kostnað, samtals í héraði og fyrir Hæstarétti, að viðlagðri að- för að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Armanns Snævarr og Sigurgeirs Jónssonar. I. Við erum sammála meiri hluta dómara um það, er greinir í I og Il í dómi þeirra. II. Þegar virt er forsaga ákvæðis 2. mgr. $. gr. laga nr. 36/1970, sbr. fyrri lög nr. 23/1953, 40/1957 og 1/1966 ásamt breytingarlög- um, þykir sýnt, að tilgangur ákvæðisins sé m. a. að vernda atvinnu- öryggi þeirra, er stunda leiguakstur til vöruflutninga. Með ákvæð- inu er öllum mönnum á þeim stöðum, þar sem viðurkennd vörubif- reiðastöð er starfandi, óheimilað að stunda leiguakstur á vörubif- reiðum utan stöðvar eða frá stöð, sem eigi er viðurkennd. Heitið vörubifreið er eigi skýrgreint í ákvæðinu. Eigi eru neinar skorður settar í ákvæðinu um gerð vörubifreiða, er hlíti ákvæðinu, eða flutningsgetu þeirra. Þegar tilgangur ákvæðisins er hafður í huga, ber að túlka það svo, að allar vörubifreiðar falli hér undir, en telja verður, að flutningstæki þau, sem greinir í málinu, séu bifreiðar í 1331 merkingu 2. mgr. 5. gr. laga nr. 36/1970, sbr. og 2. gr. umferðar- laga nr. 40/1968, og skyldi nota þau til vöruflutninga. Voru tæki þessi ætluð til leiguaksturs, svo sem skýra ber það orð í ákvæðinu. Einkaréttur sá, er felst í S. gr., 2. mgr., laga nr. 36/1970 og reglu- gerð nr. 242/1971, til handa stefnda Félagi vörubílaeigenda, Hafn- arfirði, verður ekki skertur með samningi þeim frá 27. október 1980 milli Vinnuveitendasambands Íslands og Landssambands vörubif- reiðastjóra, sem greindur er í héraðsdómi. Gegnir hinu sama um stefnda Vörubílstjórafélagið Þrótt í Reykjavík, sbr. reglugerð nr. 244/1970, en farmi skipsins Karen Daníelsen, er mál þetta varðar, skyldi ekið frá skipshlið í Hafnarfirði til Kópavogs. Eigi eru bornar brigður í máli þessu á fyrirsvar Landssambands vörubifreiastjóra vegna félaganna tveggja, og var þessum aðilja rétt að bregðast við broti á einkarétti félaganna með kröfu um lögbann. Var lögbann réttilega á lagt og haldið til dóms að lögum. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður, sbr. 178. gr. laga nr. 85/1936. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 8. nóvember 1982. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 29. f. m., hefur Landssamband vöru- bifreiðastjóra vegna Félags vörubílaeigenda, Hafnarfirði, og Vörubílstjóra- félagsins Þróttar höfðað hinn 11. maí 1982 gegn Saltsölunni h/f, Hjarðar- haga 17, Reykjavík. Málinu var hinn 12. júlí 1972 vísað frá dómi, en með dómi Hæstaréttar hinn 20 október 1982 var hinn kærði frávísunardómur úr gildi felldur og málinu vísað heim í hérað til efnismeðferðar og dóms- álagningar að nýju. Dómkröfum sínum lýsir stefnandi svo: „„Að staðfest verði lögbann það, er lagt var á hinn 7. maí 1982, gegn því, að stefndi, SALTSALAN h.f., notaði flutningatæki í eigu FERÓ s.f., Steinaseli 6, Reykjavík, og Hafsteins og Sæmundar h.f., Tangarhöfða 4, Reykjavík, við losun á saltfarmi skipsins „Karen Danielsen““ í Hafnarfirði (Hafnarfjarðarhöfn) hinn 7. maí s.l. 1332 Krafizt er málskostnaðar að skaðlausu úr hendi stefnda eftir mati dóms- ins, þar á meðal alls kostnaðar við lögbannsgerðina og alls kostnaðar við staðfestingarmál þetta.““ Af hálfu hins stefnda félags eru gerðar þær dómkröfur, „að það verði algjörlega sýknað af öllum kröfum stefnenda og að stefnendum verði gert að greiða stefndu in solidum hæfilegan málskostnað og taki sá málskostn- aður einnig til fógetaréttarmálsins. ““ II. Hinn 7. maí 1982 gerði stefnandi máls þessa þá réttarkröfu í fógetarétti Hafnarfjarðar, „að lagt verði nú þegar lögbann við því, að flutningatæki í eigu FERO s.f., Steinaseli 6, Reykjavík, og Hafsteins og Sæmundar h.f., Tangarhöfða 4, Reykjavík, annist akstur á salti við losun skipsins „„KAR- EN DANIELSEN“ í Hafnarfjarðarhöfn á vegum Saltsölunnar h.f., Hjarð- arhaga 17, Reykjavík.“ Í fógetaréttinum var mætt af hálfu Saltsölunnar h/f, sem tók sér stöðu á varnarhlið og gerði svofelldar dómkröfur: „, Þess er krafist, að löbann þetta nái ekki fram að ganga. Gerð er sú varakrafa, nái löbann þetta fram að ganga, að gerðarbeiðanda verði gert að leggja fram tryggingu US $ 8000 á dag fyrir hvern þann dag sem vinnustöðvun þessi stendur, og hlutfallslega fyrir brot úr degi.““ Fógeti tók framkomnar kröfur til úrskurðar og kvað samdægurs, þ. e. hinn 7. maí 1982, upp rökstuddan úrskurð, og hljóðar úrskurðarorðið svo: „„Lögbann er lagt á flutninga salts verktakanna FERÓ h/f, Reykjavík, og Hafsteins og Sæmundar h/f, Reykjavík, úr skipinu „KAREN DANIEL- SEN““ í Hafnarfjarðarhöfn á ábyrgð gerðarbeiðanda og gegn setningu bankatryggingar eða annarrar jafngildrar tryggingar að fjárhæð kr. 120.000.00.““ TIl. Hinn 5. maí kom skipið Karen Danielsen til Hafnarfjarðar með saltfarm í eigu Saltsölunnar h/f. Að undangengnu útboði hinn 3. maí gerði farmeig- andi, Saltsalan h/f, hinn 5. maí verksamning við Fero s/f og Hafstein og Sæmund h/f um flutning á farminum í vörugeymslur farmeiganda í Kópa- vogi. Síðastgreind flutningafyrirtæki eru í Félagi vinnuvélaeigenda, en ekki innan vébanda vörubifreiðastjóra. Í verksamningnum er ekki tekið fram, með hvers konar bifreiðum farmurinn skuli fluttur, en verktakarnir notuðu til hans eigin tæki, dráttarbifreiðar, palllausar, en með festingar á stól, er höfðu 23 tonna burðargetu. Í sóknarskjölum í máli þessu segir m. a.: „Áður, eða hinn 3. maí, höfðu eigendur farmsins afhent umbj. m. 1333 (Vörubifriðastöð Hafnarfjarðar) svokallað útboð, dagsett þann dag. — Að sjálfsögðu vildu umbj. m. ekki þurfa að sætta sig við að þurfa í samkeppni við utanaðkomandi aðila að bjóða niður úr eigin gildandi töxtum verk af þessu tagi, sem þeir töldu sig eiga skýlausan einkarétt til að annast á sínu félagssvæði, bæði samkvæmt reglugerð, útgefinni af samgönguráðherra 3. desember 1971, svo og gildandi kjarasamningi þeirra við vinnuveitendur frá 27. október 1980. Umbj. m. buðust frá upphafi til að annast flutninginn samkvæmt gild- andi töxtum, og stendur það boð enn. Stefndi samdi síðan við ofangreinda flutningsaðila um flutninginn, sem hófst að morgni 6. maí s.l. Til að koma í veg fyrir skýlaust brot á rétti lögbannsbeiðanda í þessu tilliti gripu umbj. m. til þess ráðs að leggja bifreiðum sínum fyrir bifreiðar flutningsaðila og hindra með því flutningana. Var þetta gert í þeirri von, að um semdist milli aðila deilu þessarar um að fá skorið úr ágreiningsefni þessu fyrir Félagsdómi, en skipið yrði losað af umbj. m. á meðan...“ IV. Hin tilvitnaða 3. gr. reglugerðar nr. 242/1971 um hámarksfjölda leigu- bifreiða til vöruflutninga á félagssvæði Félags vörubílaeigenda, Hafnar- firði, sett skv. heimild í 10. gr. laga nr. 36/1970, hljóðar svo: „Vörubifreiðastöð sú, sem Félag vörubilaeigenda rekur í Hafnarfirði, hefur hlotið viðurkenningu bæjarstjórnar Hafnarfjarðar og sýslunefndar Gullbringusýslu. Er því öllum óheimilt að stunda leiguakstur á vörubifreið- um á félagssvæði Félags vörubílaeigenda, Hafnarfirði, utan þeirrar stöðvar. Leiguakstur telst það, þegar vörubifreið er seld á leigu ásamt ökumanni til flutninga á vörum fyrir tiltekið gjald, þar sem ökumaður eða eigandi bifreiðarinnar er hvorki eigandi, seljandi né kaupandi vörunnar, sem flutt er. Vörubifreiðar, sem aka frá stöðinni, skulu auðkenndar árlega með sér- stöku merki:““ Reglugerðarákvæði þetta er ítrekun á 2. mgr. $. gr. laga nr. 36/1970 um leigubifreiðar, sem hljóðar svo: „„Í þeim kaupstöðum og á þeim sýslusvæðum, þar sem viðurkennd vöru- bifreiðastöð er starfandi, er öllum óheimilt að stunda leiguakstur á vöru- bifreiðum utan stöðvar eða frá stöð, sem eigi er viðurkennd. Leiguakstur telst það, þegar vörubifreið er seld á leigu ásamt ökumanni til flutninga á vörum fyrir tiltekið gjald, þar sem ökumaður eða eigandi bifreiðarinnar er hvorki eigandi, seljandi né kaupandi vörunnar, sem flutt er.“ Deilt er um það í málinu, hvort hin tilvitnuðu laga- og reglugerðarákvæði taki til þjónustu þeirrar, sem Feró s/f og Hafsteinn og Sæmundur h/f létu stefnda Saltsölunni h/f í té. Telur stefnandi það tvímælalaust, að svo sé. Túlkun stefnda er hins vegar sú, að svo sé ekki. Bifreiðar þær, er notaðar 1334 voru til flutninganna, hafi ekki verið vörubifreiðar í merkingu umræddra laga og reglugerðar og umræddir vöruflutningar ekki leiguakstur. Lögin nr. 36/1970 skipti leigubifreiðum í 3 flokka, leigubifreiðar til fólksflutn- inga, sendibifreiðar og leigubifreiðar til vöruflutninga. Varðandi leigubif- reiðar til fólksflutninga þá nefni lögin nr. 36/1970 engin stærðarmörk, en reglugerðir, t. d. fyrir Reykjavík nr. 214/1972, sýni, að hugtakið leigubif- reiðar til fólksflutninga afmarkist við bifreiðar, er flytja 8 farþega eða færri. Ljóst sé, að aðrar leigubifreiðar til fólksflutninga af stærri gerðum séu ekki háðar ákvæðum laga um leigubifreiðar, sbr. t. d. lög nr. 83/1966 um skipulag á fólksflutningum með bifreiðum. Um sendibifreiðar gildi sér- stakar ákvarðanir stjórnvalda, sbr. lög um tollskrá o. fl. nr. 120/ 1976, 87. kafla um ökutæki og fl., lið 87.02. Um skilgreiningu á því, hvað sé leigubifreið til vöruflutninga í merkingu laga nr. 36/1970, telur stefndi, að það hugtak verði að takmarka við venju- legar vörubifreiðar með 15 tonna burðargetu eða minna. Heldur stefndi því fram, að gildandi samning milli Landssambands vörubifreiðastjóra og Vinnuveitendasambands Íslands, sem síðar verður nánar um fjallað, verði að túlka svo, að hann nái aðeins til bifreiða innan greindra stærðarmarka, taxtar í þeim samningi og önnur atriði miði við 15 tonna burðargetu sem hámark. Samkvæmt framlögðu vottorði Bifreiðaeftirlits ríkisins gildi sú megin- regla, að bifreiðar með palli séu skráðar sem vörubifreiðar, en bifreiðar, sem eru palllausar, en með stól til að tengja við festivagn, séu skráðar sem dráttarbifreiðar. Bifreiðar sem þær, sem flutningsaðiljar notuðu, hafi þannig ekki verið vörubifreiðar, hvorki samkvæmt þeim skilningi, er hafi greinilega verið sameiginlegur með málsaðiljum, er þeir gerðu samning sinn, né samkvæmt skilgreiningu stjórnvalda, og í ljósi þessa verði að túlka lög- in og reglugerðina. Leiguakstur, eins og hann er skilgreindur í S gr. laganna nr. 36/1970 og 3. gr. reglugerðarinnar nr. 242/1971, telur stefnandi eingöngu vera það, þegar vörubifreið er leigð út ásamt ökumanni til flutninga á vörum fyrir tiltekið gjald. Þarna sé um það að ræða, að hjá bifreiðastöðvunum sé bíll- inn leigður út með manni fyrir eitt heildarverð. Dráttarbílaeigendur í Félagi vinnuvélaeigenda leigi verkfæri sín út með öðrum hætti: Tæki sé leigt út sérstaklega fyrir ákveðið gjald, en sértaxti fylgi fyrir vinnu mannsins við að stjórna tækinu. Vinnuvélaeigandinn selji út vinnu stjórnanda tækisins með álagi á því vinnu samkvæmt sérstakri heimild verðlagsstjóra. Til vara hefur stefndi haldið því fram, að venja hafi þrengt umrætt einka- réttarákvæði S. gr. laganna og 3. gr. reglugerðarinnar, Landssamband vörubifreiðatjóra og Vinnuveitendasambandið hafi beinlínis samið svo um í 6. gr. samnings síns, sem síðar verður lýst, að vörubílstjórfélögum og 1335 vinnuveitendum sé heimilt að gera sérsamninga á ákvæðisvinnugrundvelli um meiri háttar akstursverkefni. Útboð og einkaréttur séu andstæður, en útboð sé hinn nauðsynlegi og eðlilegi grundvöllur ákvæðisvinnusamninga og verksamninga. Bendir stefni á, að svo til daglega sé verið að bjóða út verk, þar sem akstur vörubifreiða sé innifalinn, stundum útboð á hreinum akstri, t. d. flutningur á áli frá Straumsvík til Sundahafnar, svo dæmi sé tekið af félagssvæði stefnanda. Þannig hafi tilboðsverk viðgengist og stað- reynd, að bæði einstakir vörubifreiðastjórar og stöðvarnar sjálfar hafi gert tilboð í verk og samninga um þau. Stefnandi mótmælir þessari túlkun. Í viðkomandi ákvæði sé eingöngu gert ráð fyrir, að vörubifreiðastjórafélög- um (á viðkomandi svæði) sé í vissum tilvikum heimilt um stærri verk að vinna í ákvæðisvinnu og fara þar með niður fyrir gildandi taxta um smærri verk. Hér sé aðeins um heimild, en ekki skyldu, að ræða og fráleitt sé, að þetta skapi utanaðkomandi aðiljum rétt til að keppa við aðildarfélög kjarasamnings. V. Lagður hefur verið fram í málinu samningur um akstursgjöld og kjör sjálfseignarvörubifreiðastjóra milli Vinnuveitendasambands Íslands og Landssambands vörubifreiðastjóra frá 27. október 1980, sem að framan er að vikið, og hljóðar 5. gr. samningsins svo: „,Vinnuveitendasambandið skuldbindur sig til að láta fullgilda félags- menn vörubílstjórafélaga innan Landssambands vörubifreiðastjóra hafa forgangsrétt til leiguaksturs á vörubifreiðum, hvern á sínu vinnu- og félags- svæði, og til leiguaksturs inn og út af því svæði fyrir þá félaga Vinnuveit- endasambandsins, sem staðsettir eru á svæðinu. Vinnuveitendur hafa frjálst val um það, hvaða félagsmenn viðkomandi vörubílstjórafélags þeir taka til vinnu, þar sem sú regla hefur gilt. Skipafélögum og skipaafgreiðslum er heimilt að flytja milli staða á eigin bifreiðum eða öðrum eigin flugningstækjum allan þann farm, er þau hafa tekið að sér flutning á með eigin skipum eða leiguskipum.““ Í sama samningi segir m. a. svo í 6. gr.: „„Vörubifreiðastjórafélögum og vinnuveitendum er heimilt að gera sér- samning á ákvæðisgrundvelli um meiriháttar akstursverkefni.““ Lagt hefur verið fram í málinu fréttabréf Vinnuveitendasambands Ís- lands, er nefnist VSÍ-tíðindi, 4. tbl., maí 1981. Þar segir m. a.: „Þar sem nokkurs misskilnings hefur gætt á efni $. gr. í kjarasamningi Landssambands vörubifreiðastjóra og Vinnuveitendasambands Íslands, sem hér fer á eftir, þykir rétt að skýra efni hennar nánar á þessum vettvangi.“ Síðan er $. gr. birt og síðan sagt: „Sá forgangsréttur, sem hér um ræðir, tekur einungis til vörubifreiða 1336 innan þeirra stærðarmarka, 15 tonn, sem samningurinn tekur til. Hverjum einstökum farmflytjenda er hins vegar fullkomlega heimilt að nota aðrar gerðir flutningsbíla, s. s. sendibíla eða dráttarbíla, án tillits til þess, hvaða vöru um er að ræða. Ákveði farmflytjandi á hinn bóginn að nota vöru- bifreið innan ofangreindra stærðarmarka til flutninganna, er hann skuld- bundinn til að láta fullgilda félagsmenn vörubílstjórafélags innan Lands- sambands vörubifreiðastjóra njóta forgangs.“ Af hálfu sóknaraðilja í máli þessu er síðastgreindri túlkun á 5. gr. ein- dregið nótmælt og sá skilningur lagður á nefnt samningsákvæði, að það sé eingöngu í því tilviki, þegar flutt er eitt stykki, er fer yfir 15 tonn, sem einkaréttur gildi ekki. VI. Stefndi hefur fært fram þá málsástæðu, og raunar lagt á hana höfuð- áherslu, að sýkna beri stefnda, Saltsöluna h/f, vegna aðildarskorts. Sam- kvæmt ályktarorði lögbannsúrskurðarins sé hin umbeðna gerð heimiluð í því formi, að lögbann sé „lagt á flutninga salts verktakanna Feró s/f og Hafsteins og Sæmundar h/f“ úr umræddu skipi. Lögbannsúrskurðurinn beinist þannig ekki að stefnda í máli þessu. Stefnandi hafi ekki beint stað- festingarmáli þessu að gerðarþola samkvæmt lögbannsúrskurðinum, ekki einu sinni stefnt þeim til réttargæslu. Enn fremur telur stefndi aðild málsin á sóknarhlið ranga, þar sem Lands- samband vörubifreiðastjóra höfði málið ekki einasta vegna Félags vöru- bílaeigenda í Hafnarfirði, heldur einnig vegna Vörubílstjórafélagsins Þrótt- ar í Reykjavík. Til svars við þessu hefur stefnandi vísað til 1. mgr 6. gr. samningsins frá 27. október 1980, þar sem segir: „„Þegar um flutning frá skipshlið milli félagssvæða er að ræða, gilda vinnuskiptareglur Landssam- bandsins á ábyrgð viðkomandi vörubifreiðastjórafélaga.““ Auk þessa hefur stefndi haldið því fram, að lögbannsúrskurðurinn sé háður öðrum þeim annmörkum, „sem leiða til ógildis hans““, að því er virðist af málflutnigi stefnda þeim helstum, að fógeti hafi í forsendum úr- skurðarins rökstutt niðurstöðu sína efnislega: „Þannig leiðist fógeti til þess, án þess að umbjóðandi minn fengi þar rönd við reist, að færa rök fyrir efnislegri réttlætingu á úrskurðinum eins og um staðfestingarmál væri að ræða““, segir í greinargerð stefnda. Álit réttarins. Hæstiréttur hefur fjallað um formhlið þessa máls og þá komist að þeirri niðurstöðu, að það eigi ekki að sæta frávísun ex officio, en krafa er eigi gerð um frávísun. Málið er nú lagt öldungis óbreytt fyrir. Í gögnum málsins kemur fram, að upphaflega beiddist Saltsalan h/f lög- 1337 banns við hindrun Félags vörubílaeigenda í Hafnarfirði á umræddum salt- flutningum, sbr. m. a. dskj. nr. 7 og 12 í fógetarétti, en síðar varð sam- komulag um, að aðildinni yrði snúið við, og tók Saltsalan h/f sér þá stöðu á varnarhlið og hélt uppi vörnum sem gerðarþoli. Í lögbannsbeiðni gerðar- beiðanda, stefnanda í máli þessu, var beiðst lögbanns við því, að flutninga- tæki í eigu Ferð s/f og Hafsteins og Sæmundar h/f annist akstur á salti við losun skipsins Karen Danielsen á vegum Saltsölunnar h/f, og efnisleg niðurstaða fógeta var sú, að fallist var á kröfur gerðarbeiðanda, en verk- samningur, er sýndi samband farmeiganda og flutningsaðilja, lá frammi í fógetaréttarmálinu. Kröfum um staðfestingu lögbannsins þykir vera rétti- lega beint að stefnda, og verður því eigi fallist á kröfu um sýknu vegna aðildarskorts. Túlka verður samning frá 27. október 1980 um akstursgjöld og kjör sjálfseignarvörubifreiðastjóra milli Vinnuveitendasambands Íslands og Landssambands vörubifreiðastjóra svo, að hann taki einvörðungu til bif- reiða með 15 tonna hlassþunga og minna. Í því sambandi vísast einkum til 1. gr., 2. gr., 3. gr. og 9. gr. umrædds samnings, en þar kemur fram, að eigi er samið um aksturgjöld fyrir stærri bifreiðar en með 15 tonna hlass- þunga. Þessi túlkun styrkist enn frekar, er litið er til 4. gr. samningsins, en þar er samið um laun bifreiðastjóra á bifreiðum með 16—23 tonna hlass- þunga, þótt hvergi sé í samningum samið um akstursgjöld fyrir slíkar bif- reiðar. Þótt ekki hafi tekist samningar um stærri bifreiðar en 15 tonn, þá verður ekki af því né öðrum gögnum í málinu dregin sú ályktun, að sóknaraðili hafi fallið frá þeim einkarétti, sem ákvæði laga nr. 36/1980 og reglugerðar nr. 242/1971 kunna að veita honum. Fallast má á það, að við setningu laga um leigubifreiðar, sem sett voru ekki síst til þess að vernda atvinnuðryggi og kjör leigubifreiðastjóra sem launþega, þ. á m. sjálfseignarvörubifreiðastjóra, hafi með orðinu vörubif- reið verið átt við þess konar bifreiðar, sem á þeim tíma voru almennt not- aðar af félagsbundnum sjálfseignarvörubifreiðastjórum til leiguaksturs á vörubifreiðum, og að hugtakið vörubifreið í lögunum beri á hverjum tíma að skýra svo, að það taki til þess konar bifreiða, sem á hverjum tíma eru almennt notaðar til leiguaksturs. Fyrir liggur og endurspeglast m. a. Í títt- nefndum samningi frá 27. október 1980, að nú er þróun þar á vegi stödd, að þessi stærðarmörk eru 15 tonn. En þetta nægir þó ekki til framgangs sýknukröfu stefnda. Þótt tæki þau, sem umbjóðandi hans notaði, væru ekki vörubifreiðar í merkinu 2. mgr. 5. gr. núgildandi laga um leigubif- reiðar nr. 36/1971, þar sem bifreiðar með hlassþyngd yfir 15 tonn eru ekki notaðar almennt til leiguaksturs nú, þá var umræddur saltflutningur þess háttar flutningur, sem almennnt hefur verið, að færi fram með leigubif- 1338 reiðum til vöruflutninga. Umræddur saltflutningur var að því leyti sama eðlis og þeir flutningar, sem lýst er í einkaréttarákvæði 2. mgr. 5. gr. laga nr. 36/1970. Ákvæði 2. mgr. 5. gr. laga nr. 36/1970 ná ekki að fullu til- gangi sínum til verndunar stéttarhagsmunum leigubifreiðastjóra, nema ákvæðið sé talið ná til tilviks þess, er hér um ræðir. Það breytir ekki þessari niðurstöðu, þótt samningsfrelsið sé ein af grund- vallarreglum íslensks réttar og allar undantekningar frá því beri að túlka þröngt. Samkvæmt þessu ber að fallast á dómkröfur sóknaraðilja í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Már Pétursson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Framangreind lögbannsgerð staðfestist. Málskostnaður fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Hafnarfjarðar 7. maí 1982. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar þann 7. maí 1982 (í dag), hafa gerðarbeiðendur, þeir Landssamband vörubifreiðastjóra vegna Félags vöru- bílaeigenda í Hafnarfirði og Vörubifreiðastöðvarinnar Þróttar í Reykjavík farið þess á leit, að lagt verði nú þegar lögbann við því, að flutningatæki í eign FERO s/f, Steinaseli 6, Reykjavík, og Hafsteins og Sæmundar h/f, Tangarhöfða 4, Reykjavík, annist akstur á salti við losun skipsins „„KAR- EN DANIELSEN““ í Hafnarfjarðarhöfn á vegum Saltsölunnar h/f, Hjarð- arhaga 17, Reykjavík. Kröfur gerðarþola, Saltsölunnar h/f, eru þær aðallega, að lögbann þetta nái ekki fram að ganga, en til vara er gerð sú krafa, að nái lögbannið fram að ganga, verði gerðarbeiðanda gert að leggja fram tryggingu, US $ 8.000 á dag fyrir hvern dag, sem vinnustöðvun stendur yfir, og hlutfallslega fyrir brot úr degi. Hvorugur málsaðilja hefur krafist málskostnaðar úr hendi hins. Málavextir eru þeir í stórum dráttum sem nú skal greina: Að morgni fimmtudagsins 6. þ. m. var hafin í Hafnarfjarðarhöfn losun á saltfarmi úr skipinu „KAREN DANIELSEN““, og hófu verktakarnir, FERO s/f og Hafsteinn og Sæmundur h/f, sem áður eru nefndir, sam- kvæmt verksamningi við eiganda farmsins, Saltsölunnar h/f í Reykjavík, gerðarþola í máli þessu, að flytja saltfarminn, 800 tonn, á stórum flutninga- tækjum (dráttarbifreiðum) frá skipshlið að birgðastöð gerðarþola í Kópa- vogi. Áður, eða þann 3. þ. m., hafði eigandi farmsins, gerðarþoli í máli þessu, afhent gerðarbeiðanda Félagi vörubílaeigenda í Hafnarfirði (og fleirum) útboðstilkynningu, þar sem óskað var eftir tilboðum í þetta akst- 1339 ursverkefni. Útboð þetta var ekki auglýst í dagblöðum né öðrum fjölmiðl- um að sögn umboðsmanns gerðarþola, heldur hafi það verið kynnt nokkr- um aðiljum, þ. á m. áðurnefdnum gerðarbeiðanda, og hafi því verið um lokað útboð að ræða. Gerðarbeiðandi (Félag vörubílaeiganda í Hafnarfirði) gerði ekki tilboð í þetta verkefni og gerði síðan gerðarþoli (Saltsalan h/f) verksamning um flutning saltsins við áðurnefnda aðilja, FERO s/f og Hafstein og Sæmund h/f. Þegar um 100 tonn af salfarminum höfðu verið flutt frá skipinu um kl. 1130 í gærmorgum (6. þ. m.), lögðu nokkrir félags- menn í Félagi vörubílaeigenda í Hafnarfirði bifreiðum sínum í veg fyrir flutningatæki áðurnefndra verktaka og hindruðu þannig framhald flutn- inganna. Síðdegis í gær (6. þ. m.) lagði umboðsmaður gerðarþola, Saltsöl- unnar h/f, fram hjá bæjarfógetanum í Hafnarfirði beiðni um, að lagt yrði lögbann við þessum athöfnum gerðarbeiðanda, en þegar málið út af þessari lögbannsbeiðni skyldi tekið fyrir í fógetarétti Harnarfjarðar nú í morgun (7. maí 1982), afturkallaði umboðsmaður gerðarþola í máli þessu þessa beiðni sína, en þess í stað boðaði umboðsmaður gerðarbeiðanda við það sama tækifæri, að hann mundi nú árdegis í dag leggja fram lögbannsbeiðni gegn framhaldi saltflutninganna á vegum áðurnefndra verktaka. Gerði hann það um kl. 1135 í morgun, og var þá mál þetta þingfest í fógetarétti Hafnarfjarðar að báðum umboðsmönnum aðilja viðstöddum, sem lögðu þar fram gögn sín, lýstu yfir, að þeir teldu gagnaöflun þar með vera lokið, féllu frá frekari málflutningi og lögðu málið í úrskurð, allt að undangeng- inni árangurslausri sáttatilraun. Kröfu sína um framgang gerðarinnar rökstyður umboðsmaður gerðar- beiðenda m. a. með því, að þeir eigi skýlausan einkarétt til aksturs á farmi þeim, er hér um ræðir, og vísar þar til reglugerðar staðfestrar af samgöngu- ráðuneytinu 3. des. 1971, einkum 3. gr., en þar sé átt við reglugerð fyrir vörubifreiðastjóra á félagssvæði Hafnarfjarðar. Eigi verði um það deilt, að saltflutningar af þessu tagi hafi verið í höndum lögbannsbeiðanda yfir- leitt, þótt til séu önnur tæki, sem framkvæmt geta þessa vinnu. Þá segir í rökstuðning umboðsmanns gerðarbeiðanda fyrir kröfugerð sinni, að gerðarþoli hafi bent á, að þar sem útboð á verkefninu hafi farið fram, gildi ekki einkaréttur gerðarbeiðanda um flutninginn og bendi á 3. mlsgr. 6. gr. kjarasamnings milli Landssambands vörubifreiðastjóra og Vinnuveit- endasambands Íslands, en hér sé um misskilning að ræða, þar sem í við- komandi ákvæði sé eingöngu gert ráð fyrir, að vörubifreiðastjórafélögum (á viðkomandi svæðum) sé í vissum tilvikum heimilt að vinna stærri verk í ákvæðisvinnu og fara þar með niður fyrir gildandi taxta um smærri verk. Sé hér aðeins um heimild að ræða, en ekki skyldu, og fráleitt sé, að þetta ákvæði skapi utanaðkomandi aðiljum rétt til að keppa við aðildarfélög kjarasamnings. Enn fremur segir í rökstuðningi gerðarbeiðanda fyrir kröfu- 1340 gerð, að svokallað útboð, sem bent hafi verið á, dags. 3 maí 1982, sé þýðingarlaust fyrir þetta mál, þar sem lögbannsbeiðandi þurfi ekki að sinna slíku, enda óheimilt að bjóða slík verk út á félagssvæðinu, og í annan stað sé hér ekki um útboð að ræða, enda hafi það ekki verið augýst með venju- legum hætti, heldur byggt sem „,proforma““ skjal á áðurgerðum samningi við flutningsaðilja og síðan framvísað við gerðarbeiðanda (þ. e. Félag vöru- bílaeigenda í Hafnarfirði) fyrir siðasakir. Kröfu sína um, að lögbannið nái ekki fram að ganga, rökstyður um- boðsmaður gerðarþola með því m. a., að sambærilegur akstur á salti og öðru fyrir Saltsöluna h/f og aðra hafi athugasemdalaust átt sér stað með „strailerum““ af svipaðri stærð og notaðir eru í því tilviki, sem hér ræðir um. Á þessu sviði hafi því skapast réttarvenja. Einnig hefur umboðsmaður gerðarþola skírskotað til 6. gr. síðustu málsgr. kjarasamnings Landssam- bands vörubifreiðastjóra og Vinnuveitendasambands Íslands, sem heimila sérsamninga um meiri háttar akstursverkefni. Þá hefur umboðsmaður gerðarþola lýst þeirri skoðun sinni til rökstuðnings kröfu sinni, að tengi- og festivagnar, sem saltflutningar þeir, sem hér ræðir um, hafi farið með og eigi að fara fram með samkv. samningi við verktaka, séu allt annað en leigubifreiðar til vöruflutninga eða vöruflutningabifreiðar almennt og verði þessum tvennum ökutækjum ekki ruglað saman, enda nái lög og reglugerðir viðkomandi vörubifreiðum ekki til dráttarbifreiða með tengi- vagni. Í 5. gr. samnings milli Landssambands vörubifreiðastjóra og Vinnuveit- endasambands Íslands frá 27. okt. 1980 segir, að Vinnuveitendasambandið skuldbindi sig til að láta fullgilda félagsmenn vörubílstjórafélaga innan Landssambandsins hafa forgangsrétt til leiguaksturs á vörubifreiðum, hvern á sínu vinnu- og félagssvæði og til leiguaksturs inn og út af því svæði fyrir þá félaga Vinnuveitendasambandsins, sem staðsettir eru á svæðinu, og í 3. gr. reglugerðar um hámarksfjölda leigubifreiða til vöruflutnina á félagssvæði Félags vörubílaeigenda í Hafnarfirði frá 3. des. 1971 segir, að öllum sé óheimilt að stunda leiguakstur á vörubifreiðum á félagssvæði Félags vörubílaeigenda í Hafnarfirði utan þeirrar stöðvar. Ljóst virðist því samkvæmt framansögðu, að félagsmenn í Félagi vörubílaeigenda í Hafnar- firði eigi forgang að þeim saltflutningum, sem um ræðir í þessu máli. Í 3. mlsgr. 6. gr. áðurnefnds samnings milli Landssambands vörubif- reiðastjóra og Vinnuveitendasambands Íslands segir, að vörubifreiðastjóra- félögum og vinnuveitendum sé heimilt að gera sérsamninga á ákvæðisvinnu- grundvelli um meiri háttar akstursverkefni. Án þess að afstaða sé tekin til þess hér, hvort um meiri háttar verkefni sé að ræða í því tilviki, sem hér ræðir um, en það kann að vera álitamál, er komist að þeirri niðurstöðu, að áðurnefnt ákvæði nefndrar greinar samningsins helgi það ekki, að verk- 1341 efni, sem félagsmenn Félags vörubílaeigenda í Hafnarfirði virðast eiga for- gangsrétt að, sé boðið út hverjum sem er, enda virðist nefnt samnings- ákvæði um sérsamning um einstök verkefni alfarið takmarkast við vöru- bifreiðatjórafélög á viðkomandi svæði og félagsmenn þeirra, þ. e. í þessu tilviki Félag vörubílaeigenda í Hafnarfirði. Upplýst er í máli þessu, að ekki hafi verið reynt að hálfu gerðarþola að gera sérsamning við nefnt félag um umrætt verkefni, heldur hafi félaginu verið gefinn kostur á að gera tilboð í verkefnið samkvæmt útboði á því. Ekki verður hér fallist á þá skoðun umboðsmanns gerðarþola, að um það hafi skapast réttarvenja að leyfa eða láta afskiptalaust fram að þessu, að ýmsir aðiljar hafi tekið að sér verkefni, sem gerðarbeiðandi virðist eiga forgangsrétt að að annast á sínu félagssvæði samkv. áðurnefndum gildandi kjarasamningi og reglugerð, né heldur verði á það fallist, að forgangsréttur gerðarbeiðanda á leiguakstri á vörubifreiðum verði með réttu rofinn, þótt flutningatæki af öðrum gerð- um, sem hljóta að teljast til bifreiða, séu notuð til flutninga á einstökum félagssvæðum. Með skirtkotun til þess, sem hér að framan segir, þykir því rétt að verða við kröfu gerðarbeiðanda um að leggja lögbann á þá flutninga, sem um ræðir í máli þessu. Því úrskurðast: Lögbann er lagt á flutninga salts verktakanna FERÓ s/f, Reykjavík, og Hafsteins og Sæmundar h/f, Reykjavík, úr skipinu „KAREN DANIELSEN““ í Hafnarfjarðarhöfn á ábyrgð gerðarbeiðanda og gegn setningu bankatryggingar eða annarrar jafngildrar tryggingar að fjár- hæð kr. 120.000.00. 1342 Miðvikudaginn 8. júní 1983 Nr. 4/1983. BJG h/f og Norðurverk h/f (Páll S. Pálsson hrl.) gegn Vörubílstjórafélagi Suður-Þingeyjarsýslu og gagnsök (Barði Friðriksson hrl.). Atvinnuréttindi vörubifreiðastjóra. Lögbannsgerð úr gildi felld. Sér- atkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hætaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr og Sigurgeir Jónsson og settir hæstaréttardómarar Gaukur Jörundsson og Guðmudur Skaftason. Aðaláfrýjandi BIG h/f skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu $. janúar 1983. Hann krefst sýknu af öllum kröfum sagn- áfrýjanda, Vörubílstjórafélags Suður-Þingeyjarsýslu, og málskostn- aðar fyrir báðum dómum. Aðaláfrýjandi Norðurverk h/f skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. janúar 1983. Félagið krefst þess, að synjað verði stað- festingar lögbanns, sem lagt var við akstri dráttarbíla í eigu félagsins á sementi frá Húsavík til Kröfluvirkjunar 26. apríl 1982. Þá krefst félagið sýknu af kröfum gagnáfrýjanda um viðurkenningu á einka- rétti til þeirra flutninga, sem í málinu greinir. Loks krefst Norður- verk h/f málskostnaðar fyrir báðum dómum. Gagnáfrýjandi, Vörubílstjórafélag Suður-Þingeyjarsýslu, skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. janúar 1983. Krefst félagið staðfestingar héraðsdóms, þó svo, að málskostnaður verði dæmdur því úr hendi aðaláfrýjenda óskipt í héraði. Þá krefst það málskostn- aðar fyrir Hæstarétti með sama hætti. Í máli þessu þarf að skýra 5. gr. laga nr. 36/1970 um leigubif- reiðar, en þar segir m. a.: „Bæjarstjórn er heimilt, að fengnum tillögum hlutaðeigandi stétt- arfélags vörubifreiðastjóra, að ákveða, að allar leigubifreiðar til vöruflutninga í kaupstaðnum skuli hafa afgreiðslu á bifreiðastöð, sem fengið hefur viðurkenningu bæjarstjórnar. .. 1343 Í þeim kaupstöðum og á þeim sýslusvæðum, þar sem viðurkennd vörubifreiðastöð er starfandi, er öllum óheimilt að stunda leigu- akstur á vörubifreiðum utan stöðvar eða frá stöð, sem eigi er viður- kennd. Leiguakstur telst það, þegar vörubifreið er seld á leigu ásamt ökumanni til flutninga á vörum fyrir tiltekið gjald, þar sem öku- maður eða eigandi bifreiðarinnar er hvorki eigandi, seljandi né kaupandi vörunnar, sem flutt er.“ Um það er deilt í málinu, hvort sett hafi verið reglugerð með lögmætum hætti um það fyrirkomulag, sem um ræðir í lagaákvæði þessu, og um hámarksfjölda vörubifreiða eftir 6. gr. laganna. Er því mótmælt af aðaláfrýjendum með þeim rökum, að reglugerð nr. 79/1982 um hámarksfjölda leigubifreiða til vörubifreiðaaksturs á félagssvæði Vörubílstjórafélags Suður-Þingeyjarsýslu komi hér ein til alita, en henni verði ekki beitt þegar af þeirri ástæðu, að álitsum- leitun eftir 6. gr., 2. mgr., laga nr. 36/1970 hafi engin verið. Full- yrðingu lögmanns Norðurverks h/f um þetta hefur að vísu ekki verið mótmælt af hálfu gagnáfrýjanda, en upplýsingar frá sam- gönguráðuneytinu um undirbúning reglugerðar nr. 79/1982 hafa ekki komið fram. Gildi hennar þykir ekki ráða úrslitum í máli þessu, þar sem þau ráðast þegar af skýringu á 5. gr. laga nr. 36/ 1970. Við þá skýringu má hafa til hliðsjónar 2. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Er ljóst, að sum tækjanna, sem til flutninganna voru ætluð, voru bifreiðar í skilningi umferðarlaga, þ. e. dráttartæki, sem þó voru ekki dráttarvélar eftir lögunum. Auk dráttartækjanna átti að nota vagna, sem ekki eru bifreiðar í skilningi umferðarlaga. Hinar vélknúnu dráttarbifreiðar og vagnarnir, sem við þá skyldi tengja, verða ekki talin til vörubifreiða samkvæmt lögum nr. 36/ 1970, sbr. áður lög nr. 23/1953, 25/1955, 24/1957, 40/1957, 52/ 1965, 1/1966 og 22/1967. Þar er þess að gæta, að tæki þessi, sem vissulega má nota til flutninga, sem framkvæma má með vörubif- reiðum, voru tækninýjung, sem var til þess fallin að breyta í veru- legu atriðum vöruflutningum á vegum. Þau má einng nota til að flytja varning, sem ekki er unnt að flytja á vörubifreiðum vegna stærðar og þunga einstakra stykkja. Ber af þeirri ástæðu að taka sýknukröfur aðaláfrýjenda til greina og fella úr gildi lögbann það, sem á var lagt í fógetadómi Þingeyjarsýslu 26. apríl 1982. Eftir þessum úrslitum ber að dæma gagnáfrýjanda til að greiða 1344 aðaláfrýjendum 10.000.00 krónur í málskostnað, samtals í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Aðaláfrýjendur, BIG h/f og Norðurverk h/f, skulu vera sýknir af kröfum gagnáfrýjanda, Vörubílstjórafélags Suður- Þingeyjarsýslu, og er framangreint lögbann úr gildi fellt. Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjendum 10.000.00 krónur í málskostnað, samtals í héraði og fyrir Hæstarétti, að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Ármanns Snævarr og Sigurgeirs Jónssonar. I. Þegar virt er forsaga ákvæðis 2. mgr. 5. gr. laga nr. 36/ 1970, sbr. fyrri lög nr. 23/1953, 40/1957 og 1/1966 ásamt breytingarlög- um, þykir sýnt, að tilgangur ákvæðisins sé m. a. að vernda atvinnu- öryggi þeirra, er stunda leiguakstur til vöruflutninga. Með ákvæð- inu er öllum mönnum á þeim stöðum, þar sem viðurkennd vörubif- reiðastöð er starfandi, óheimilað að stunda leiguakstur á vörubif- reiðum utan stöðvar eða frá stöð, sem eigi er viðurkennd. Heitið vörubifreið er eigi skýrgreint í ákvæðinu. Eigi eru neinar skorður settar í ákvæðinu um gerð vörubifreiða, er hlíti ákvæðinu, eða flutningsgetu þeirra. Þegar tilgangur ákvæðisins er hafður í huga, ber að túlka það svo, að allar vörubifreiðar falli hér undir, en telja verður, að flutnigstæki þau, sem greinir í málinu, séu bifreiðar í merkingu 2. mgr. 5. gr. laga nr. 36/1970, sbr. og 2. gr. umferðar- laga nr. 40/1968, og skyldi nota þau til vöruflutninga. Voru tæki þessi ætluð til leiguaksturs, svo sem skýra ber það orð í ákvæðinu. Einkaréttur sá, er felst í 5. gr., 2. mgr., laga nr. 36/1970 og reglu- gerð nr. 79/1982 til handa gagnáfrýjanda verður ekki skertur með samningi þeim frá 27. október 1980 milli Vinnuveitendasambands Íslands og Landssambands vörubifreiðastjóra, sem greindur er í héraðsdómi. 1345 Il. Fram er komið í máli þessu, að flutningar þeir frá Húsavík til Kröfluvirkjunar, sem um ræðir í málinu, vörðuðu bæði sement og pípur, sbr. verksamning 7. apríl 1982, er greinir í héraðsdómi. Af- staða gagnáfrýjanda til vöruflutninga þessara verður samkvæmt gögnum málsins eigi skilin öðruvísi en svo, að hann hafi aðeins óskað að taka að sér sementsflutningana. Úr því að málið horfði svona við, átti gagnáfrýjandi ekki lögvarið tilkall til, að lögbanni yrði beitt. Ber því að taka til greina sýknukröfur aðaláfrýjenda og fella úr gildi lögbann það, sem á var lagt í fógetadómi Suður-Þing- eyjarsýslu 26. apríl 1982. Rétt þykir, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Aðaláfrýjendur, BJG h/f og Norðurverk h/f, skulu vera sýknir af kröfum gagnáfrýjanda, Vörubílstjórafélags Suður- Þingeyjarsýslu, í máli þessu, og er framangreint lögbann fellt úr gildi. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur aukadómþings Þingeyjarsýslu 17. desember 1982. Mál þetta, sem tekið var til dóms 3. þ. m., var höfðað með stefnu, birtri 1. og 2. maí 1982. Málinu var hinn 28. júní 1982 vísað frá dómi, en með dómi Hæstaréttar hinn 20. október 1982 var hinn kærði frávísunardómur úr gildi felldur og málinu vísað heim í hérað itl efnismeðferðar og dómsálagningar að nýju. Stefnandi er Vörubílstjórafélag Suður-Þingeyjarsýslu. Stefndu eru Norðurverk h/f, Akureyri, og BJG h/f, Reykdælahreppi, Suður-Þingeyjarsýslu. Þá er Rafmagnsveitum ríkisins-Kröfluvirkjun, Akureyri, stefnt til réttar- gæslu í máli þessu. Dómkröfur stefnanda eru, að staðfest verði lögbann það, er lagt var á þann 26. apríl 1982 gegn akstri stefndu á sementi frá Húsavík til Kröflu- virkjunar, og að viðurkenndur verði einkaréttur stefnanda til að annast flutninga þessa. Þá er þess krafist, að stefndu verði gert að greiða stefnanda málskostnað 85 1346 að skaðlausu, þar á meðal allan kostnað við lögbannið eftir mati dómsins. Dómkröfur stefnda Norðurverks h/f eru þær, að synjað verði staðfest- ingar lögbannsins og mótmælt því, að viðurkenndur verði með dómi einka- réttur stefnanda til greindra flutninga. Loks er krafist málskostnaðar að mati réttarins. Dómkröfur stefnda BIG h/f eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og að synjað verði staðfestingar lögbannsins, er í málinu greinir, svo og að stefnanda verði dæmt að greiða sér málskostnað. Réttargæslustefndi, Rafmagnsveitur ríkisins-Kröfluvirkjun, hefur látið sækja þing og gert þær dómkröfur, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda, og krefst einnig málskostnaðar úr hendi stefnanda. Málavexti segir stefnandi vera þessa: Á árinu 1981 voru sementsflutningar frá Kaupfélagi Þingeyinga á Húsa- vík til Kröfluvirkjunar boðnir út af Rafmagnsveitum ríkisins-Kröfluvirkj- un, og var sementi þá ekið af stefndu í þessu máli samkvæmt samningi frá 6. maí 1981. Samningur þessi hefði verið gerður með samþykki stefn- anda, sem ekki vildi sinna þessum flutningum sl. ár. Nýr samningur hefði síðan verið gerður, án útboðs, milli sömu aðilja hinn 7. apríl 1982. Þegar stefndu svo hófu flutningana á sementi samkvæmt hinum nýja samningi hinn 26. apríl sl., sá stefnandi sig tilneyddan að leggja lögbann við flutn- ingunum, þar sem þeir töldu hinn síðari samning skýlaust brot á einkarétti stefnanda á flutningum af þessu tagi. Stefndi Norðurverk h/f kveður málavexti vera þá, að hinn 30. apríl 1981 hafi Rafmagnsveitur ríkisins boðið út flutninga á borleðju og sementi fyrir Kröfluvirkjun frá Húsavík til Kröfluvirkjunar í Mývatnssveit. Stefndi hafi gert tilboð í greinda flutninga og um þá tekist samningur 6. maí 1981. Eigi hafi borist tilboð frá stefnanda í flutninga þessa. og hafi honum þó verið send útboðsgögn. Þar sem flutningur þessi hafi í alla staði tekist vel, hafi í framhaldi þeirra verið gert nýtt samkomulag með samningi, dagsettum 7. apríl 1982, um áframhaldandi flutninga milli sömu aðilja. Skyldu stefndu flytja 300 tonn af sementi og 435 tonn af fóðurpípum frá Húsavík til Kröfluvirkjunar. Flytjendur hugðust framkvæma flutninga þessa með stórvirkum flutninga- tækjum þ. e. dráttarbílum, er draga flutningasleða. Burðargeta slíkra flutn- ingasleða sé allt að 25 tonnum og séu þeir helmingi lengri en venjulegir vörubílspallar. Því er mótmælt af hálfu stefnda, að samningurinn frá 6. maí 1981 hafi verið gerður með samþykki stefnanda, enda engin gögn til um það. Stefn- anda hafi verið boðið að bjóða í flutningana í fyrra, en hann ekki sinnt því. Af því háttalagi hafi mátt ráða, að hann hefði engan áhuga á flutning- unum Í ár. 1347 Lögð hefur verið fram í málinu reglugerð nr. 79/1982 um hámarksfjölda leigubifreiða til vörubifreiðaaksturs á félagssvæði Vörubílstjórafélags Suður-Þingeyjarsýslu frá 5. mars 1982. Reglugerð þessi er sett skv. heimild í lögum nr. 36/1970 um leigubifreiðar, en í 2. mgr. $. gr. laganna segir svo: „„Í þeim kaupstöðum og á þeim sýslusvæðum, þar sem viðurkennd vöru- bifreiðastöð er starfandi, er öllum óheimilt eð stunda leiguakstur á vöru- bifreiðum utan stöðvar eða frá stöð, sem eigi er viðurkennd. Leiguakstur telst það, þegar vörubifreið er seld á leigu ásamt ökumanni til flutninga á vörum fyrir tiltekið gjald, þar sem ökumaður eða eigandi bifreiðarinnar er hvorki eigandi, seljandi né kaupandi vörunnar, sem flutt er.“ 3. gr. reglugerðarinnar hljóðar svo: „„Leiguakstur telst, þegar vörubifreið er seld á leigu ásamt ökumanni til flutninga á vörum fyrir tiltekið gjald, þar sem ökumaður eða eigandi bif- reiðarinnar er hvorki eigandi, seljandi né kaupandi vörunnar, sem flutt er.““ Stefnandi byggir kröfur sínar á ákvæðum áðurnefndrar reglugerðar og enn fremur á forgangsréttarákvæðum í 5. gr. kjarasamnings milli Lands- sambands vörubifreiðastjóra og Vinnuveitendasambands Íslands frá 27. okt. 1980, sem liggur frammi í málinu. En í munnlegum málflutningi byggði lögmaður stefnanda kröfur sínar fyrst og fremst á ákvæðum 2. mgr. 5. gr. fyrrgreindra laga. Stefnandi eigi einkarétt til flutninga á farmi þeim, sem hér um ræðir (sementinu). Telur hann, að forgangsréttur félagsmanna taki til allra flutn- inga á farmi af þessu tagi, þ. e. á farmi, sem eigi er eitt stykki, er fer yfir 15 tonn, skuli fluttur af stefnanda. Stefnandi hafnar alfarið þeim skilningi stendu, að þar sem útboð hafi farið fram í fyrra, gildi ekki einkaréttur stefnanda um flutninga þá, sem hér er fjallað um. Í fyrsta lagi þurfi stefnandi ekki að sinna útboði, enda sé óheimilt að bjóða slík verk út á félagssvæðinu. Í öðru lagi gildi útboð á árinu 1981 ekki um flutninga þá, sem hér er um að ræða. Stefndi Norðurverk h/f byggir sýknukröfur sínar í fyrsta lagi á því, að greind reglugerð nr. 79 frá 5. mars 1982 sé gildislaus. Reglugerðina skorti lagastoð, með því að lögmætum skilyrðum um tilurð hennar hafi eigi verið sinnt varðandi umsögn Vinnuveitendasambandsins, áður en hún hafi verið sett, sbr. 2. mgr. 6. gr. laga nr. 36/1970 um leigubifreiðar. Þá telur stefndi, að reglugerðin eigi einungis við vöruflutningabifreiðar til leiguaksturs, en gildi ekki um dráttarbifreiðar. Í öðru lagi hafi Vinnuveitendasamband Íslands aldrei viðurkennt einka- rétt vörubifriðatjóra til aksturs á hverju félagssvæði. Hins vegar séu í kjara- samningi aðilja ákvæði um forgangsrétt vörubifreiðastjóra til leiguaksturs. Sá forgangsréttur, sem hér um ræðir, taki einungis til vörubifreiða innan þeirra stærðarmarka, 15 tonna, sem samningurinn tekur til. Hverjum ein- 1348 stökum eiganda farms sé hins vegar fullkomlega heimilt að nota aðrar gerðir flutningabíla, s. s. sendiferðabíla eða dráttarbíla, án tillits til þess, hvaða vöru sé um að ræða. Stefndi bendir einnig á, að samningur RARIK-Kröfluvirkjunar frá 6. apríl 1982 við stefndu um flutningana sé verksamningur, en slíkan samning hafi verið heimilt að gera þrátt fyrir forgangsréttarákvæði kjarasamnings- ins. Enn fremur að ákv. laga nr. 36/1970 um leigubifreiðar taki einungis til leigu- og vinnusamnings, en ekki til verksamnings. Stefndi BJG h/f byggir sýknukröfur sínar í meginatriðum á sömu rökum og meðstefndi Norðurverk h/f. Hér sé um að ræða flutninga með tækjum, sem ekki eru vörubifreiðar í skilningi reglugerðarinnar og ekki reknar sem slíkar. Farminn eigi að flytja fyrir ákveðið verð á grundvelli útboðs og verklýsingar og Íslensks staðals, IST 30. Reglugerðin fjalli einvörðungu um rekstur leigubifreiða til vöru- flutningaaksturs. Slíkar bifreiðar séu skilgreindar í umferðarlögum, lögum um tollskrá og víðar og aðgreinist frá svonefndum dráttar- og tengivögnum, sem stefndi noti gjarnan við framkvæmd samninga. Álit dómsins: Í 5. gr. laga nr. 36/1970 er talað um „sleiguakstur á vörubifreiðum.““ En þar er ekki nánar skilgreint, hvaða bifreiðar skuli teljast vörubifreiðar. Í málinu liggur fyrir vottorð frá Bifreiðaeftirliti ríkisins, dags. 4. maí 1982 (sbr. dskj. nr. 18), og segir þar m. a.: „Í lögum og reglum er engin nákvæm skilgreining á mun vörubifreiða og dráttarbifreiða, og margar vörubifreiðar, sem eru með palli, eru einnig með tengibúnað fyrir aftanívagna. Í umsókn um skráningu ökutækja og í skráningarskírteini eru samt reitir til að merkja í, hvort bifreiðin er skráð sem vörubifreið eða dráttarbifreið. Sú meginregla gildir, að bifreiðar, sem eru palllausar, en með stól til að tengja við festivagn, eru skráðar sem drátt- arbifreiðar, en þær, sem eru með palli, eru skráðar sem vörubifreiðar, óháð því, hvort þær eru með tengibúnað.““ Að vísu voru bifreiðar þær, sem stefndu hugðust nota við flutning á sementinu, ekki venjulegar vörubifreiðar. En skv. því, sem fram er komið í málinu, var sement það, sem flytja átti með dráttarbifreiðum, þess háttar flutningar, sem flytja mátti með venjulegum vörubifreiðum. Samkvæmt 2. mgr. 5. gr. laga nr. 36/1970 verður því að telja, að það hafi verið andstætt ákvæðum greinarinnar að flytja sement það með drátt- arbifreiðum stefndu, sem var tækt bifreiðum félagsmanna Vörubílstjóra- félags Suður-Þingeyjarsýslu. Varðandi Þá málsástæðu stefndu, að hér sé um verksamning að ræða milli stefndu og réttargæslustefnda, sem lög nr. 36/1970 taki ekki til, þá 1349 lítur dómari svo á, að það hafi verið andstætt ákvæðum 2. mgr. $. gr. nefndra laga að gera samning um að láta stefndu flytja sement það, sem um ræðir í málinu, án þess að gera áskilnað um það, að félagsmenn Vöru- bílstjórafélags Suður-Þingeyjarsýslu sætu fyrir um þá flutninga á félags- svæði sínu. Samkvæmt þessu ber að fallast á dómkröfur stefnanda í máli þessu. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Sigurður Briem Jónsson aðalfulltrúi kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Framangreind lögbannsgerð staðfestist. Viðurkenndur er einkaréttur stefnanda, Vörubílstjórafélags Suður- Þingeyjarsýslu, á félagssvæði sínu að því er varðar flutning þann á sementi, er í málinu greinir, sem fluttur varð með venjulegum vöru- flutningabifreiðum. Málskostnaður fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Þingeyjarsýslu 26. apríl 1982. Ekki er neitt komið fram í máli þessu, er bendir til eða sanni, að ákvæði reglugerðar á dskj. nr. 1 gildi ekki um umdeildan flutning á sementi. Hefur lögbannsbeiðendum ekki verið sannanlega gefinn kostur á að gera samning um flutning né heldur að gera tilboð í hann. Er því lagt lögbann við flutningi Norðurverks h/f og BJG h/f á honum gegn setningu bankatryggingar, kr. 50.000.00, eða annarrar jafngildrar tryggingar. 1350 Miðvikudaginn $. júní 1983 Nr. 52/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Antoni Ófeigi Antonssyni (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.). Skjalafals. Tékkar. Fjársvik. Fyrning sakaratriðis. Eigi dæmt um skaðabótakröfur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Máli þessu var skotið til Hæstaréttar að ósk ákærða með áfrýj- unarstefnu 27. maí 1982. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að staðfest verði sakarmat héraðsdóms, þar á meðal sýknuákvæði um I. þátt ákæru, en jafnframt gerð krafa um þyngingu refsingar. Ágrip málsgagna bars Hæstarétti 11. f. m. Ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt, þar á meðal nýtt saka- vottorð ákærða, en samkvæmt því hefur hann verið dæmdur í saka- dómi Akureyrar hinn 1. mars sl. í 3 mánaða fangelsi (hegningar- auka) fyrir innbrotsþjófnað, framinn 19. september 1981, og fjár- svikabrot, farmið 2. desember 1981. Staðfesta ber niðurstöðu héraðsdóms um, að sýkna beri ákærða af I. þætti ákæru, þar sem sök hafi fyrnst, en sakfella hann að öðru leyti fyrir þau brot, sem honum eru gefin að sök og eru rétt færð til refsiákvæða í ákæru. Refsing ákærða þykir með hliðsjón af 255. gr., sbr. 71. gr. og 71. gr. almennra hegningarlaga hæfilega ákveðin 7 mánaða fangelsi eins og í héraðsdómi. Þar sem ákærði hafði áður einungis sætt sekt fyrir smávægilegt svikabrot, en ekki refsingum fyrir hegningarlaga- brot að öðru leyti, og hann hefur ekki, svo vitað sé, gerst sekur um slík brot eftir uppsögu hins áfrýjaða dóms, þykir rétt að ákveða, að fullnustu S mánaða af refsingunni skuli frestað skilorðsbundið til 3 ára. 1351 Skaðabótakröfur þær, sem dæmdar voru í héraði, verða ekki teknar til meðferðar í Hæstarétti, þar sem verjandi ákærða og ríkis- saksóknari hafa lýst yfir því við flutning málsins, að þeir æski þess ekki, sbr. 147. gr. laga nr. 74/1974. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Dæma ber ákærða til þess að greiða áfrýjunarkostnað, þar á meðal saksóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnar- laun verjanda síns, 6.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Anton Ófeigur Antonsson, sæti fangelsi 7 mánuði, en fresta skal fullnustu 5 mánaða af refsingunni, og falli sá hluti hennar niður eftir 3 ár frá uppkvaðningu dóms þessa, ef ákærði heldur almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærði greiði áfrýjunakotnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttarlög- manns, 6.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Af hálfu ákæruvalds eru dómkröfur þær, „„að héraðsdómur verði staðfestur, þó þannig, að refsing verði þyngd.“ Samkvæmt þessu tel ég, að ákvæði héraðsdóms um skaðabætur hafi verið borin undir Hæstarétt eins og önnur ákvæði hins áfrýjaða dóms. Breytir engu í því efni, þó að verjandi ákærða hafi ekki krafist lækkunar skaða- bótanna. En þar sem meiri hluti Hæstaréttar dæmir, að skaðabóta- ákvæði héraðsdóms séu ekki til endurskoðunar í Hæstarétti, eru ekki efni til, að ég fjalli um þau að öðru leyti. Með þessari athugasemd er ég samþykkur atkvæði meiri hluta dómenda. 1352 Dómur sakadóms Akureyrar 1. mars 1982. Mál þetta, sem höfðað er með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 27. nóvember 1981, var tekið til dóms fyrr í dag. Málið er höfðað „á hendur Antoni Ófeigi Antonssyni húsasmið, Hafnarstræti 79, Akureyri, fæddum þar í bæ 21. desember 1944, fyrir eftirtalin brot: I. Falsað nafn hálfbróður síns, Bjarka Skjaldarsonar, Tálknafirði, sem út- gefanda og framseljanda á víxil að fjárhæð kr. 43.000.-. Víxillinn hefur útgáfudag 20. febrúar 1976, gjalddaga 10. mars 1976 og greiðslustað í Samvinnubanka Íslands hf., útibúinu á Patreksfirði, og var seldur í þeim banka. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. II. Gefið út í janúar 1981 og notað í viðskiptum í Reykjavík eftirtalda 6 tékka á reikning sinn nr. 580 í Sparisjóðnum Pundið, Hátúni da, Reykjavík, án þess að innstæða væri fyrir hendi á reikningnum og svikið þannig út fé. Tékkarnir eru allir gefnir út til handhafa: 1. Nr. 76906, kr. 550.-. Útgáfudagur 16. janúar. Greiddar með tékkanum vörur í versluninni Herraríki, Snorrabraut 56. 2. Nr. 76907, kr. 500.-. Útgáfudagur sami. Greiðsla til leigubifreiðarstjóra. 3. Nr. 76908, kr. 356.-. Útgáfudagur sami. Greiddur dvalarkostnaður í gistiheimilinu, Brautarholti 22. 4. Nr. 76921, kr. 350.-. Útgáfudagur 19. janúar. Greitt bensín á af- greiðslustöð Olís. 5. Nr. 76922, kr. 300.-. Útgáfudagur sami. Greitt bensín á afgreiðslustað Shell. 6. Nr. 76924, kr. 700.-. Útgáfudagur sami. Tékkinn seldur, en óvíst hverj- um. Teljast verknaðir þessir varða við 248. gr. sömu laga. III. Falsað nafn Ernu Þorleifsdóttur og reikingsnúmerið 3939 á tvo tékka á eyðublöð frá Landsbanka Íslands, útibúinu í Grindavík, og notað tékkana í viðskiptum í Reykjavík. Tékkarnir eru báðir til handhafa: 1353 . Nr. 236424, kr. 500.-. Útgáfudagur 28. mars 1981. Ákærði seldi tékkann eða notaði til greiðslu, en óvíst hverjum eða hvar. Nr. 236425, kr. 500.-. Útgáfudagur 29. mars 1981. Greiddar veitingar á Hótel Borg. Teljast verknaði þessir varða við 1. mgr. 155. gr. sömu laga. IV. Gefið út heimildarlaust í maí 1981 alls 9 tékka á eyðublöð frá Alþýðubank- anum, Laugavegi 31, Reykjavík, á tilbúna reikninga og notað tékkana í við- skiptum þar og þannig svikið út fé. Tékkarnir eru allir til handhafa, og er á þeim reikningsnúmerið 580, nema annars sé getið: 1. Nr. 960040, kr. 150.-. Útgáfudagur 17. maí. Greiddar með tékkanum vörur í tóbaksversluninni Florida, Hverfisgötu 74. Reikningsnúmerið 585. Nr. 960041, kr. 200.-. Útgáfudagur sami. Greiddar veitingar á Hótel Borg. . Nr. 960042, kr. 200.-. Útgáfudagur 18. maí. Greiddar vörur í söluturni að Hagamel 67. . Nr. 960043, kr. 270.-. Útgáfudagur 19. maí. Greiddar vörur í versluninni Faco, Laugavegi 37. . Nr. 960044, kr. 100.-. Útgáfudagur sami. Tékkinn seldur á afgreiðslu- stöð Olíufélagsins hf. . Nr. 960045, kr. 60.-. Útgáfudagur sami. Greiðsla innt af hendi í smur- brauðsstofunni Björninn, Njálsgötu 49. Nr. 960046, kr. 100.-. Útgáfudagur sami. Greiddar vörur í söluturni að Laufásvegi 2. „ Nr. 960047,.kr. 100.-. Útgáfudagur 21. maí. Reikningsnúmer 5801. Greiddar vörur í versluninni Vestrið, Garðastræti 2. Nr. 960048, kr. 100.-. Útgáfudagur sami. Reikningsnúmer 1582. Greidd- ar vörur í Ingólfs Apóteki, Hafnarstræti $. Teljast verknaðir þessir varða við 248. gr. sömu laga. V. Gefið út heimildarlaust á Akureyri í júní 1981 alls 8 tékka á eyðublöð frá Landsbanka Íslands, útibúinu á staðnum, á tilbúinn reikning nr. 2816 og notað tékkana í viðskiptum þar í bæ og þannig svikið út fé. Tékkarnir eru allir til handhafa: 1354 „ Nr. 1224826, kr. 300.-. Útgáfudagur 17. júní. Greiddar vörur í verlsun KEA, Hafnarstræti 20. - Nr. 1224827, kr. 200.-. Útgáfudagur 18. júní. Greiddar vörur í Veganesti við Hörgárbraut. - Nr. 1224828, kr. 400.-. Útgáfudagur sami. Greiddar vörur í verslun J.M.J. við Gránufélagsgötu. - Nr. 1224829, kr. 100.-. Útgáfudagur 20. júní. Greiddar vörur í Ferða- nesti við Eyjafjarðarbraut. - Nr. 1224831, kr. 300.-. Útgáfudagur sami. Greiddar vörur í verslun Gunnars Skjóldal á Akureyri. - Nr. 1224832, kr. 300.-. Útgáfudagur sami. Greiddar veitingar í Sjálf- stæðishúsinu á Akureyri. . Nr. 1224834, kr. 200.-. Útgáfudagur 21. júní. Greiddar vörur í verslun KEA, Höfðahlíð 9. - Nr. 1224834, kr. 100.-. Útgáfudagur sami. Greiddar vörur í Nætursöl- unni við Geislagötu. Teljast verknaðir þessir varða við 248. gr. sömu laga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar.““ Ákærði, sem er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 21. desember 1944 á Akureyri, og telst sakhæfur, hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1962 21/12 á Akureyri: Sátt, 150 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga og 3. og 7 gr. lögreglusamþykktar. 1963 26/1 á Akureyri: Sátt, 400 kr. sekt fyrir brot á 50. gr. umferðarlaga og 47. gr. lögreglusamþykktar. 1967 13/6 í Reykjavík: Sátt, 400 kr. sekt fyrir brot á 16. gr. umferðar- laga. 1968 20/1 í Kópavogi. Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr. umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi í S mánuði frá 20/1 1968. 1978 16/5 í Kópavogi: Sátt, 70.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur öluleyfi í 1 ár frá 16/5 1978. 1980 21/5 á Akureyri: Sátt, 75.000 kr. sekt fyrir brot á 248. gr., sbr. 1. mgr. 256. gr. og 73. gr. laga nr. 94/1933. 1980 6/6 á Akureyri: Dómur: 300.000 kr. sekt fyrir brot á 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislag. Svipt- ur öluleyfi ævilangt frá s. d. 1355 1981 21/8 í Reykjavík: Dómur: 6.000 kr. sekt fyrir brot gegn 25. gr., 27. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Málavextir. Liður Í í ákæruskjali. Hinn 23. ágúst 1976 sendi Samvinnubanki Íslands, útibúið á Patreksfirði, kæru til sýslumannsins í Barðastrandarsýslu á Patreksfirði. Kæra þessi var svohljóðandi: „„Hjálagt sendi ég yður, herra sýslumaður, víxil að upphæð kr. 43.000.00, samþykktan til greiðslu 10. mars 1976 af Antoni Antonssyni, Tálknafirði. Víxillinn er útgefinn af Bjarka Skjaldarsyni, Tálknafirði, sem einnig hefir framselt víxilinn. Víxilfjárhæðin var ekki greidd á gjalddaga, en upp í andvirði hennar hafa verið greiddar kr. 14.712.00, svo að ógreiddar eftir- stöðvar eru nú kr. 28.288.00. Útgefandinn Bjarki Skjaldarson hefir verið krafinn um greiðslu þessar fjárhæðar ásamt vöxtum og kostnaði frá falldegi víxilsins. Hann hefir aftur í samtali við forstöðumann bankans neitað að hafa nokkurn tímann skrifað á greindan víxil og hljóti því nafn sitt bæði sem útgefandi og framseljandi greinds víxils að vera falsað. Með vísun til þessa hefir hann neitað að greiða fjárhæðina eða bera nokkra ábyrgð á greiðslu hennar. Þess er því hér með beiðst, að þér takið mál þetta til rann- sóknar nú hið allra fyrsta, svo að úr því fáist skorið, hvort ummæli útgef- andans séu rétt, og að málið verði síðan afgreitt á viðeigandi hátt. Eftir- stöðvar víxilsins kr. 28.288.00 ásamt 200 vöxtum á mánuði frá gjalddaga víxilsins og kostnaði óskast innheimt og skil fyrir greiðslunni gerð hingað. Virðingarfyllst. Samvinnubanki Íslands, útibú Patreksfirði. Svavar Jóhannsson. Sigurgeir Magnússon.““ Kæra þessi var tekin fyrir í sakadómi Barðastrandarsýslu 19. nóvember 1976, og var hún þá lögð þar fram. Þá mætti í dóminum Bjarki Þór Skjald- arson ýtustjóri, til heimilis að Túngötu 19, Tálknafirði, fæddur 31. janúar 1953 á Dalvík. Var honum í dóminum kynnt fyrrgreind kæra Samvinnu- banka Íslands h/f. Fyrir dóminum kannaðist þetta vitni ekki við að hafa ritað nafn sitt á umræddan víxil og neitaði að greiða andvirði hans á þeirri forsendu, að nafn hans hafi verið falsað á víxilinn. Vitnið skoðaði víxilinn, sem lá frammi í dóminum í frumriti og er í samræmi við lýsingu Í kærubréfi Samvinnubankans, og ítrekaði vitnið, að það hefði ekki ritað nafn sitt á víxilinn, hvorki sem útgefandi né ábekingur aftan á víxilinn. Af þessu tilefni tók vitnið fram, að samþykkjandi víxilsins, Anton Antonsson, sem er 1356 ákærður í máli þessu, sé hálfbróðir sinn og hafi hann haft samband við hann, eftir að bankinn fór að krefja vitnið um greiðslu víxilsins. Vitnið sagði að ákærði hefði sagt sér, að hann hefði útfyllt víxilinn í viðurvist Sigurðar Viggóssonar, starfsmanns Samvinnubankans, og talið, að honum hafi verið kunnugt um, að hann hafi ritað nafn vitnisins á víxilinn. Þá ritaði vitnið nafn sitt þrisvar sinnum á sérstakt blað, sem lagt var fram í sakadóm- inum. Vitnið taldi, að ákærði væri á þessum tíma í vinnu norður við Kröflu. Hann hafi farið frá Tálkafirði snemma vorið áður eftir að hafa verið þar í nokkra mánuði. Mál þetta var síðan sent til ríkissaksóknara með bréfi, dagsettu 14. nóv- ember 1980. Ríkissaksóknari framsendi málið til rannsóknarlögreglu ríkis- ins með bréfi, dagsettu 26. nóvember 1980. Til rannsóknarlögreglu ríkisins virðist málið síðan hafa borist 27. nóvember 1980. Ákærði var síðan yfir- heyrður hjá rannsóknarlögreglu ríkisins 11. febrúar 1981. Í þessari skýrslu skýrði ákærði svo frá, að hann hefði haft viðskipti við Samvinnubanka Íslands h/f, útibúið á Patreksfirði, árið 1976. Ákærði kvaðst þá hafa verið í vinnu við byggingu fyrir hálfbróður sinn, Bjarka Skjaldarson, og hafi það verið á Tálknafirði. Ákærði kvaðst hafa opnað ávísanareikning hjá Samvinnubankanum á Patreksfirði, en engin önnur viðskipti hafi hann haft við bankann. Ákærði sagði, að hann hefði farið fram yfir á ávísana- reikningi þessum og honum hafi því verið lokað, en Bjarki Skjaldarson hafi síðan greitt skuld ákærða við bankann. Þá var ákærða sýndur víxill Samvinnubanka Íslands h/f á Patreksfirði, sem greinir í kærubréfinu frá 23. ágúst 1976. Kvaðst ákærði þar þekkja rithönd sína sem samþykkjanda á víxlinum og muna eftir því, að hann hafi samþykkt víxil þennan og hafi víxill þessi verið greiðsla til Bjarka Skjaldarsonar upp í Cortinu bifreið, er ákærði hafi keypt af honum. Síðar, þegar ákærði hafi farið að vinna fyrir Bjarka, hafi samist svo milli þeirra, að Bjarki greiddi víxil þennan ásamt þrem öðrum víxlum, er ákærði hafði samþykkt við bílakaupin. Ákærði segir, að sig minni, að frá þessum víxli hafi verið gengið í útibúi Samvinnubankans á Patreksfirði og hafi hann þar ritað nafn sitt sem sam- Þykkjandi og Bjarki Skjaldarson nafn sitt sem útgefandi. Ákærði kvaðst enga tilkynningu hafa fengið út af víxli þessum eða öðrum, sem hann hafi samþykkt vegna bifreiðarkaupanna, og því talið víst, að Bjarki hafi staðið við að greiða þá. Ákærði kveðst engan víxil hafa greitt í útibúi Samvinnu- bankans á Patreksfirði og ekki heldur neina innborgun á víxil þar. Þá var ákærða kynntur framburður Bjarka Skjaldarsonar í sakadómi Barðastrand- arsýslu föstudaginn 19. nóvember 1976. Ákærði kvaðst undrandi á þessum framburði Bjarka og kvaðst vel muna eftir því, þegar Bjarki hafi skrifað á víxilinn sem útgefandi, og einnig kvaðst ákærði Þekkja rithönd bróður síns á nafni hans sem útgefanda og framseljanda á víxlinum. Ákærði kvaðst 1357 fús að gefa hjá rannsóknarlögreglu ríkisins rithandarsýni, en ítrekaði það jafnframt, að Bjarki hefði skrifað nafn sitt á umræddan víxil og þar sé því ekki um neina föslun að ræða. Ákærða var kynnt krafa útibús Sam- vinnubanka Íslands h/f vegna eftirstöðva og vaxta og kostnaðar af umrædd- um víxli. Hann kvaðst fallast á kröfu þessa sem réttmæta, en ekki hafa peninga til greiðslu hennar og hann vissi ekki, hvenær af greiðslu gæti orðið. Rannsóknarlögregla ríkisins sendi fyrrgreind rithandarsýnishorn til Maríu Bergmann rithandarsérfræðings, og er álitsgerð hennar dagsett 4. mars 1981 og er svohljóðandi: „Samkvæmt beiðni Rannsóknarlögreglu ríkisins hef ég rannsakað eftir- talin skriftarsýni: Vafaritun: Þar sem orðin Bjarki Skjaldarson Tálknafirði eru rituð sem nafn útgefanda víxils frá Samvinnubanka Íslands h.f., útibúinu Patreksfirði, útg. 20. febr. 1976 (frumrit). Merkt af mér sem sýni X. Sannaðar ritanir: 1. Þar sem orðin Anton Ófeigur Antonsson og Bjarki Skjaldarson eru rituð (frumrit dags.11.02.1981). Merkt af mér sem sýni Á. 2. Þar sem orðin Bjarki Skjaldarson eru rituð (frumrit dags. 19.11.1976). Merk af mér sem sýni B. Að lokinni rannsókn á ofannefndum sínum, er álit mitt svohljóðandi: Ritun orðanna Bjarki Skjaldarson Tálknafirði sem nafn útgefanda á sýni X og ritunin á sýni Á sýna rithönd sömu persónu. Einkenni viðkomandi rithandar eru m. a.: 1. Ritun leggjarins í stafnum B, þar sem penninn myndar grunnan sviga í neðri hluta og síðan örlítinn krók til hægri neðst. 2. Ritun stafsins j og tenging hans við stafina á undan. 3. Stafurinn a er opinn í efri hluta og með einstaklingseinkennandi krók í byrjun. 4. Ritun stafsins k og tenging hans við eftirkomandi í. 5, Stafurinn d er með opinn krók í byrjun ritunar. Hann hefur sérstaka viðstöðu pennans neðst í þeim krók, áður en penninn er dreginn upp á við til hægri. 6. Stafurinn s (í son) er ritaður sem fleygur. 7. Ritun stafsins n sýnir sömu stafagerð á báðum ofannefndum sýnum (X og Á). 8. Í orðinu Bjarki er j-ið og r-ið ótengd eftirkomandi stöfum.“ 1358 Miðvikudaginn 18. mars 1981 var ákærði tekinn aftur til yfirheyrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins vegna málsins, og lá þá frammi fyrrgreind álits- gerð Maríu Bergmann, dagsett 4. mars 1981. Í þessari skýrslu skýrði ákærði nú svo frá, að hann vildi viðurkenna, að það væri hans rithönd, sem væri á nafninu Bjarki Skjaldarson sem útgefandi og framseljandi á fyrrgreindum víxli. Hvenær eða hvar ákærði hafi ritað nafn Bjarka Skjaldarsonar á um- ræddan víxil, kvaðst hann ekki muna. Víxill þessi hljóti að vera til kominn vegna viðskipta ákærða og Bjarka Skjaldarsonar á árinu 1976. Ákærði kvaðst vilja geta þess, að Bjarki Skjaldarson hafi verið mikið að heiman á árinu 1976 og því sé hugsanlegt, að Bjarki hafi heimilað ákærða að skrifa nafn sitt sem útgefandi á víxilinn, en ekki kveðst ákærði muna til þess að hafa fengið hjá Bjarka skriflegt umboð til nafnritunarinnar. Ákærði kvaðst heldur ekki muna til þess, að Bjarki hafi heimilað honum með munnlegu samkomulagi að rita nafn hans sem útgefanda á víxil. Ákærði ítrekaði, að hann gæti ekkert sagt frekar um ritun sína á fyrrgreindan víxil. Ákærði vildi þó benda á, að hann hafi hlotið að hafa heimild til nafnritunar nafns Bjarka Skjaldarsonar á víxilinn, því annars hefði hann ekki þorað að fara með víxilinn í útibú Samvinnubankans á Patreksfirði, þar sem Bjarki Skjaldarson hafi haft sín viðskipti og starfsfólk bankans þekkt rithönd hans. Einnig vildi ákærði benda á, að greitt hafi verið inn á víxil þennan, en það hafi hann ekki gert. Einnig kvaðst ákærði vilja benda á, að hann hefði dvalið á Tálknafirði þar til í maí 1977 og verið með viðskipti í útibúi Samvinnubankans á Patreksfirði til þess tíma, en aldrei verið krafinn um greiðslu á víxli þessum. Ekki hafi Bjarki Skjaldarson heldur getið þess við ákærða, að hann hafi í nóvember 1976 mætt á dómþing sakadóms Barða- strandarsýslu vegna falsaðs víxils, sem ákærði væri samþykkjandi á. Niðurstaða. Frá því að brot það, sem greinir í þessum ákærulið, var framið og þar til ákærði kom í fyrsta skipti fyrir sakadóm, liðu rúmlega 7 ár. Refsing fyrir brot það, sem hér um ræðir, eitt úr af fyrir sig færi ekki fram úr 8 mánaða fangelsi. Með hliðsjón af 2. tl. 1. mgr. 81. gr. almennra hegingar- laga nr. 19/1940 var sök þessi því fyrnd, þegar saksókn gegn ákærða hófst, og hefur rannsókn sakadóms Barðastrandarsýslu frá 19. nóvember 1976 engin áhrif á þá niðurstöðu, sbr. 2. mgr. 82. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Með þessum rökum verður ákærði sýknaður af þessum ákæru- lið. Ákærði hefur samþykkt sakaðabótakröfu frá Samvinnubanka Íslands, útibúinu á Patreksfirði, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt vöxtum, eins og krafist var. Verða vextir miðaðir við hæstu innlánsvexti banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 23. ágúst 1976. 1359 Liður II í ákæruskjali. Eins og í þessum lið ákæruskjalsins greinir, gaf ákærði í janúar 1981 út 6 tékka á reikning sinn nr. 580 í sparisjóðnum Pundinu, Hátúni 4 A, Reykjavík, án þess að innstæða væri fyrir hendi á reikningnum, og þannig sveik ákærði út fé. Tékkar þessir voru allir gefnir út til handhafa. Verður nú greint frá hverjum einstökum tékka: Rannsóknarlögreglu ríkisins barst kæra vegna tékka nr. 76906 á fyrr- greindan reikning hinn 23. febrúar 1981. Kæra þessi er svohljóðandi: „Hér með kæri ég fyrir hönd Sambands íslenskra samvinnufélaga, Reykjavík, Anton Antonsson, Vesturhólum 13, Reykjavík, fyrir tékkamis- ferli vegna útgáfu meðfylgjandi ávísunar að fjárhæð kr. 550.00, en ávísun þessa notaði kærði til þess að greiða versluninni Herraríki, sem rekin er af Sambandinu. Ávísunin er gefin út 16. janúar s.l. á ávísanareikning nr. 580 í Sparisjóðnum Pundið, sem reyndist innistæðulaus, og var reikningi þessum lokað 20. janúar s.1. Þess er krafist, að kærði verði dæmdur til refsingar og til þess að greiða umbjóðanda mínu tékkafjárhæðina auk dráttarvaxta frá 16. janúar 1981 til greiðsludags.““ Undir þetta kærubréf ritar Jón Finnsson hæstaréttarlögmaður. Miðvikudaginn 18. mars 1981 gaf ákærði skýrslu vegna þessa tékka hjá rannsóknarlögreglu ríkisins. Var honum þá sýndur tékki nr. 0076906 frá Sparisjóðnum Pundinu, útgefinn 16. janúar 1981, að fjárhæð kr. 550.00. Ákærði kvaðst þekkja rithönd sína á tékka þessum. Tékka þennan hefði hann notað til fatakaupa í versluninni Herraríki og verslað fyrir fjárhæðina að fullu. Ákærði kvaðst ekki vitað annað en að innstæða væri á ávísana- reikningi hans nr. 580 í Pundinu fyrir tékka þessum. Ákærði kvaðst hafa opnað ávísanareikning í Sparsjóðnum Pundinu í fyrri hluta janúar 1981 og þá lagt inn á reikninginn kr. 1.500.00 og síðan lagt inn á reikninginn kr. 1.000.00 upp úr miðjum mánuðinum. Einnig kvaðst ákærði hafa átt von á greiðslu að fjárhæð kr. 3.000.00, sem átt hefðu að fara inn á reikn- ing hans. Ákærði kvaðst samþykkja framkomna bótakröfu vegna notkunar hans á umræddum tékka. Samkvæmt því verður ákærði dæmdur til að greiða Sambandi íslenskra samvinnufélaga kr. $50.00 ásamt hæstu innláns- vöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 16. janúar 1981. Kæra vegna tékka nr. 76907 barst rannsóknarlögreglu ríkisins 6. apríl 1981, með því að Ingimar Einarsson, til heimilis að Bugðulæk 13, Reykja- vík, mætti þar og gaf skýrslu um tékkann og afhenti frumrit hans. Í þessari skýrslu skýrði þetta vitni svo frá: „Ég legg hér fram tékka á Sparisjóðinn Pundið að upphæð kr. 500.00, útgefinn 16. janúar 1981 á ávísanareikning nr. 580, stílaðan á handhafa.“ Tékkaeyðublaðið er nr. 76907, og er útgefandi ákærði. Tékka þennan 1360 kvaðst vitnið hafa tekið sem greiðslu fyrir akstur, en hann kvaðst aka leigu- bifreiðinni R 2640 á BSR í Reykjavík. Vitnið kvaðst örugglega hafa gefið talsverða fjárhæð til baka af andvirði tékkans. Þegar tékkanum hafi verið framvísað til greiðslubanka, hafi komið í ljós, að ekki reyndist innstæða fyrir upphæðinni og reikningnum hafi síðan verið lokað þann 20. janúar 1981. Vitnið kvaðst hafa notað tékkann til greiðslu í Gjaldheimtunni í Reykjavík, og þegar upp komst, að ekki var til fyrir honum, þá hafi málið verið sent í lögmann, sem hafi innheimt tékkann hjá vitninu. Vitnið kvaðst þá hafa orðið að leysa tékkann út, en að vísu verið sleppt við kostnað. Vitnið kvaðst margoft hafa reynt að ná í ákærða, en það hafi vitninu ekki tekist. Miðvikudaginn 6. maí 1981 var ákærði tekinn til yfirheyrslu hjá rann- sóknarlögreglu ríkisins vegna þessa tékka. Var honum sýndur tékki nr. 76907 frá Sparisjóðnum Pundinu, að fjárhæð kr. 500.00 og með nafni ákærða sem útgefanda. Ákærði kvaðst þekkja rithönd sína á tékka þessum og hafi hann útfyllt hann að öllu leyti. Ákærði kvaðst ekkert muna eftir útgáfu tékka þessa eða til hvaða greiðslu hann hafi notað hann. Ákærði kvaðst ekki kannast við neinn Ingimar Einarsson, en það nafn er ritað á framsal tékkans. Ekki mundi ákærði heldur eftir að hafa notað umræddan tékka sem greiðslu fyrir akstur leigubifreiðar, en kærandi hefur haldið því fram, að hann hafi fengið tékkann fyrir leiguakstur. Ákærði kvaðst ekki hafa kynnt sér stöðuna á ávísanareikningi sínum nr. 580 í sparisjóðnum Pundinu, áður en þessi tékki var gefinn út, en ákærði kveðst hafa talið, að hann ætti þar inni fyrir tékkanum. Þá var ákærða kynnt krafa kærand- ans um endurgreiðslu á andvirði tékkans ásamt dráttarvöxtum frá útgáfu- degi til greiðsludags. Ákærði taldi kröfu þessa réttmæta og að hann væri fús til að greiða hana. Samkvæmt þessu verður ákærði dæmdur til að greiða Ingimar Einarssyni kr. 500.00 ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 16. janúar 1981. Kæra vegna tékka nr. 76908 á fyrrgreindan reikning barst rannsóknar- lögreglu ríkisins 19. maí 1981 með þeim hætti, að Hrafn Jónsson, til heim- ilis að Brautaholti 22, Reykjavík, ritaði kærubréf, svohljóðandi: „„Hjálagt sendist ávísun nr. 76908 á Sparisjóðinn Pundið, að fjárhæð kr. 356.00, útgefin 16. janúar 1981 á reikning nr. 580, af Antoni Antons- syni, Vesturhólum 13, Reykjavík. Ávísun þessi, sem reynst hefur innistæðu- laus, var annað hvort seld í verslun minni að Brautarholti 22, Reykjavík, eða gistiheimilinu Brautarholti 22, Reykjavík. Geri ég þá kröfu, að útgef- anda ávísunarinnar verði refsað lögum samkvæmt og að honum verði gert að greiða mér tékkafjárhæðina kr. 356.00 auk áfallins bankakostnaðar kr. 43.40, eða samtals kr. 399.40 auk hæstu lögleyfðu dráttarvaxta frá útgáfu- degi ávísunarinnar til greiðsludags.““ 1361 Fimmtudaginn 24. september 1981 gaf ákærði skýrslu hjá rannsóknar- lögreglu ríkisins vegna þessa tékka. Var honum þá sýndur tékki nr. 76908 frá Sparisjóðnum Pundinu, að fjárhæð kr. 356.00, útgefinn 16. janúar 1981 af ákærða. Ákærði kvaðst kannast við rithönd sína á tékka þessum og kvaðst hafa útfyllt hann að öllu leyti. Tékka þennan hefði hann notað til greðslu á dvalarkostnaði í Gistiheimilinu í Brautarholti 22 í Reykjavík. Ákærði kvaðst ekki geta sagt til um, hvort hann hafi gert sér grein fyrir því, þegar hann skrifaði og gaf út umræddan tékka, að hann væri inn- stæðulaus. Á þessum tíma hafi hann verið mjög ruglaður vegna áfengis- og lyfjanotkunar. Ákærða var kynnt bótakrafa Hrafns Jónssonar, Brautar- holti 22, Reykjavík, dagsett 5. maí 1981, um greiðslu tékkafjárhæðarinnar auk bankakostnaðar og dráttarvaxta. Ákærði samþykkt bótakröfu þessa. Verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 16. janúar 1981. Kæra vegna tékka nr. 76921 á fyrrgreindan reikning barst rannsóknar- lögreglu ríkisins 13. mars 1981 með bréfi Olíuverslunar Íslands h/f. Í þessu bréfi segir: „, Vér leyfum oss, herra rannsóknarlögreglustjóri, að senda yður með- fylgjandi ávísun nr. 0076921 við Sparisjóðinn Pundið á reikning nr. 580, að upphæð kr. 350.00, útgefna af Anton Antonsson, Vesturhólum 13, Reykjavík, stílaða á handhafa og framselda af oss. Afgreiðslumaður vor tók á móti ávísun þessari sem staðgreiðslu, en innistæða var ekki fyrir hendi á viðkomandi reikningi. Vér leyfum oss að gera þær kröfur, að útgefanda verði refsað lögum samkvæmt og gert að greiða skaðabætur kr. 350.00 með hæstu leyfilegum dráttarvöxtum á mánuði og broti úr mánuði frá útgáfu- degi 19. janúar 1981 til greiðsludags auk innheimtulauna kr. 26.50, sem greidd voru til viðkomandi banka.““ Ákærði gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins miðvikudaginn 18. mars 1981 vegna þessa tékka. Var honum þá sýndur tekki nr. 0076921 frá Sparisjóðnum Pundinu, útgefinn 19. janúar 1981, að fjárhæð kr. 350.00. Ákærði kvaðst þekkja rithönd sína á tékka þessum. Tékkann hefði hann notað til bensínkaupa á bensínafgreiðslustöð. Ákærði kvaðst hafa verslað fyrir alla fjárhæð tékkans, en ekkert hafa fengið þar til baka. Hann kvaðst ekki hafa vitað annað en að næg innstæða væri fyrir inni á reikningi hans fyrir tékka þessum. Ákærði samþykkti framkomna bótakröfu vegna notk- unar tékkans. Verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innláns- vöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 19. janúar 1981. Kæra vegna tékka nr. 0076922 á fyrrgreindan reikning barst rannsóknar- lögreglu ríkisins 19. mars.1981 með bréfi Olíufélagsins Skeljungs h/f, sem var dagsett 17. mars 1981. Bréf þetta er svohljóðandi: 86 1362 „, Vér sendum yður hér með innistæðulausa ávísun nr. 0076922 að fjár- hæð kr. 300.00 að viðbættum bankakostnaði, útgefna af Antoni Antons- syni, Vesturhólum 13, 109 Reykjavík, til greiðslu hjá Sparisjóðnum Pundið, úr ávísanareikningi nr. 580. Útgefandann leyfum vér oss hér með að kæra fyrir meint hegningarlagabrot, og eru kröfur vorar í málinu þessar: 1. Út- gefandinn verði dæmdur til refsingar að lögum. 2. Útgefandinn verði dæmdur til að greiða oss fjárhæð ávísunarinnar að viðbættum dráttarvöxt- um, eins og þeir hafa verið ákveðnir af Seðlabanka Íslands samkv. auglýs- ingum í Lögbirtingablaðinu þar um, fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá sýningardegi ávísunarinnar í banka til væntanlegs greiðsludags. Jafn- framt eru það tilmæli vor, að oss verði á sínum tíma tilkynnt um, hver endalok þessa máls fyrir dómstólum verða.“ Ákærði gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins miðvikudaginn 6. maí 1981 vegna þessa tékka. Var honum þá sýndur tékki nr. 0076922 frá Spari- sjóðnum Pundinu, að fjárhæð kr. 300.00, með nafni ákærða sem útgef- anda. Ákærði kvaðst þekkja rithönd sína á tékka þessum og að hann hafi útfyllt tékkann að öllu leyti. Tékka þenna hafi hann notað til bensínkaupa á bensínafgreiðslu Shell. Ákærði taldi, að hann hefði verslað fyrir alla fjár- hæðina, en ekkert fengið til baka. Ákærði kvaðst ekki hafa kynnt sér stöð- una á ávísanareikningi sínum nr. 580 í Sparisjóðnum Pundinu fyrir útgáfu tékkans, en taldi, að innstæða hefði verið fyrir hendi á reikningnum fyrir tékkanum. Ákærða var kynnt bótakrafa Olíufélagsins Skeljungs h/f, dag- sett 17. mars 1981, og samþykkti hann hana. Verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 19. janúar 1981. Kæra vegna tékka nr. 0076924 á fyrrgreindan reikning barst rannsóknar- lögreglu ríkisins 10. júlí 1981 með bréfi Olíufélagsins h/f, svohljóðandi: „„Hjálagt sendum vér ávísun nr. 0076924 á Sparisjóðinn Pundið, Reykja- vík, að upphæð kr. 700.00, útfgefandi Anton Antonsson. Við framvísun í greiðslubanka reyndist ávísun þessi innistæðulaus. Hér með förum vér fram á, að útgefandi ávísunarinnar, sem hefur áður komið við sögu vegna misnotkunar á ávísunum, verði dæmdur til að endurgreiða oss andvirði hennar ásamt vöxtum og kostnaði að skaðlausu jafnframt því að honum verði refsað fyrir athæfi sitt.“ Ákærði gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins fimmtudaginn 24. september 1981 vegna þessa tékka, og var honum þá sýndur tékki nr. 0076924 frá Sparisjóðnum Pundinu, að fjárhæð kr. 700.00, útgefinn 19. janúar 1981, og með nafni ákærða sem útgefanda. Ákærði kannaðist við rithönd sína á tékka þessum og kvaðst hafa útfyllt hann að öllu leyti. Ákærði kvaðst ekkert vita um notkun sína á tékka þessum og kannaðist ekki við nafn það, sem var á framsali tékkans. Ákærði ítrekaði, að hann 1363 hafi verið illa fyrirkallaðaur á þessum tíma, þegar tékkinn hafi verið skrif- aður, og ekki gert sér grein fyrir, hvort innstæða væri til fyrir þessum tékka. Ákærði kvaðst þó viðurkenna, að hann hafi gert sér ljóst við útgáfu sumra tékkanna úr tékkhefti því, sem hann fékk við Sparisjóðinn Pundið, að ekki væri til innstæða á reikningi hans fyrir tékkunum. Ákærða var birt krafa Rafns Skúlasonar fyrir hönd Olíufélagsins h/f, dagsett 7. júlí 1981, um, að hann endurgreiddi Olíufélaginu h/f andvirði tékkans ásamt vöxtum og kostnaði. Ákærði samþykkti bótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 19, janúar 1981. Af gögnum málsins varðandi þennan ákærulið verður ráðið, að ákærði hafi vitað, að ekki var innstæða fyrir þeim tékkum, sem greinir í þessum lið ákæruskjalsins. Þá liggur það ljóst fyrir, að ákærði hefur í engu tilvik- anna sagt tékkaviðtakanda frá því, að ekki væri innstæða fyrir hendi, og ekkert er fram komið í málinu um, að ákærði hafi samið við neinn tékka- viðtakanda um að geyma tékka fyrir sig. Eins og mál þetta liggur fyrir, er fullsannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem greinir í þessum lið ákæruskjals, og varðar háttsemi þessi ákærða refsingu sam- kvæmt 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Liður III í ákæruskjali. Mánudaginn 13. apríl 1981 gaf Erna Þorleifsdóttir, til heimilis að Mið- vangi 37, Hafnarfirði, skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins og. bar fram kæru á hendur ákærða fyrir þjófnað á tékkaeyðublöðum. Nánar skýrði hún svo frá, að hún hefði ásamt dóttur sinni farið á dansleik í sam- komuhúsinu Glæsibæ í Reykjavík laugardagskvöldið 28. mars 1981. Hún kvaðst hafa setið þar til borðs með fleira fólki, sem hún hafi ekki þekkt. Við borðið hafi meðal annars verið maður, sem kallaði sig Tona, og vildi hann fá lánaðan penna. Vitnið kvaðst hafa leitað í veski sínu að penna, en engan fundið. Rétt á eftir hafi vitnið farið að dansa og veskið hafi þá orðið eftir á borðinu og Toni þessi hafi setið við borðið á meðan og ein- hverjir fleiri, sem vitnið ekki þekkti. Næst hafi það gerst, að haft hafi verið við hana símasamband frá útibúi Landsbanka Íslands í Grindavík, en þar hafði vitnið ávísanareikning nr. 28. Reyndust þar vera komnar tvær ávís- anir úr tékkhefti vitnisins og hafi það verið tvö síðustu eyðublöðin úr ávís- anaheftinu. Vitnið kvaðst þá hafa farið að athuga tékkhefti sitt og hafi þá komið í ljós, að tvö síðustu blöðin vantaði. Vitnið kvaðst ekki geta full- yrt um, hvar eða hvenær blöðin hafi horfið úr heftinu, en taldi mestar líkur á, að það hefði gerst í Glæsibæ í umrætt sinn. Vitnið tók það fram, að nafn hennar væri ritað á tékkana sem útgefanda, en reikningsnúmerið 1364 væri rangt. Þó tók vitnið fram, að það hefði tékkareikning með þessu númeri í Sparisjóði Hafnarfjarðar. Miðvikudaginn 6. maí 1981 mætti Ísak Örn Sigurðsson fyrir hönd Hótels Borgar hjá rannsóknarlögreglu ríkisins og lagði fram kæru á hendur ákærða vegna falsaðs tékka nr. 236425 á Landsbanka Íslands, að upphæð kr. 500.00. Þetta vitni sagði, að þessi tékki nr. 236425 á Landsbanka Ís- lands, útibúið í Grindavík, að upphæð kr. 500.00, hefði verið seldur á Hótel Borg, og sagði vitnið, að þetta hefði verið greiðsla fyrir einhverjar veitingar, sem þar hafi verið keyptar. Vitnið sagði, að þegar tékkinn hafi verið sendur í innlausnarbanka, hafi komið í ljós, að hann var falsaður og úr stolnu ávísanahefti og ekki hafi tekist að fá hann greiddan. Vitnið kvaðst gera þá kröfu fyrir hönd Hótels Borgar, að fyndist sá eða þeir, sem þarna voru að verki, yrði þeim gert að greiða tékka þennan að fullu. Kæra vegna tékka nr. 236424 á Landsbanka Íslands, útibúið í Grindavík, barst rannsóknarlögreglu ríkisins 10. apríl 1981 með bréfi Olíufélagsins h/f. Í bréfi þessu segir: „„Hjálagt sendum vér ávísun nr. 236424 á Landsbanka Íslands, útibúið í Grindavík, að upphæð kr. 500.00. Við framvísun í greiðslubanka reyndist ávísun þessi fölsuð. Hér förum vér fram á, að útgefandi ávísunarinnar verði dæmdur til að endurgreiða oss andvirði hennar ásamt vöxtum og kostnaði að skaðlausu jafnframt því að honum verði refsað fyrir athæfi sitt. Ábek- ingur Anton Antonsson hefur nýlega greitt fyrir viðskipti með innistæðu- lausri ávísun, sem vér höfum orðið að innleysa, svo sem meðfylgjandi bréf ber með sér.““ Ákærði gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins vegna tékka þessara 6. maí 1981, og var honum þá sýndur tékki nr. 236424 frá útibúi Lands- banka Íslands í Grindavík, að fjárhæð kr. 500.00, útgefinn 28. mars 1981, og með nafni Ernu Þorleifsdóttur sem útgefanda. Ákærði kvaðst þekkja rithönd sína á tékka þessum og hafi hann falsað tékka þennan. Hann kveðst ekki muna, með hverjum hætti hann hafi komist yfir umrætt tékkaeyðu- blað eða um útfyllingu þess og notkun. Ákærði kvaðst í síðari hluta mars- mánaðar síðastliðnum hafa verið til meðferðar á göngudeild Landspítalans og verið á lyfjameðferð að læknisráði. Á þessum tíma hafi hann farið nokkrum sinnum á skemmtistaðinn í Glæsibæ og þar neytt áfengis. Þar hljóti hann að hafa tekið tékkaeyðublað þetta og falsað án þess að muna eftir því. Ákærði gat þess, að honum væri gjarnt að verða „,black-out““, ef hann neytti lyfja og áfengis, og taldi hann víst, að ástand hans hefði verið þannig, þegar hann hafi framið umrætt afbrot. Ákærði kvaðst enga skýringu geta gefið á bifreiðarnúmerinu R 66568 á bakhlið tékkans aðra en þá, að tékkinn hafi verið notaður til bensínkaupa á bifreið þessa án þess þó að muna eftir, að svo væri. Ákærða var kynnt krafa Olíufélagsins 1365 h/f, dagsett 8. apríl 1981, um greiðslu andvirðis tékkans ásamt vöxtum og kostnaði. Ákærði samþykkti bótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 28. mars 1981. Ákærði gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins vegna tékka nr. 236425 á fyrrgreindan reikning sama dag, og var honum þá sýndur tékki þessi frá útibúi Landsbanka Íslands í Grindavík, að fjárhæð kr. 500.00, útgefinn 29. mars 1981, með nafni Ernu Þorleifsdóttur sem útgefanda. Ákærði kvaðst þekkja rithönd sína á tékka þessum og hafi hann falsað tékkann. Ekki mundi ákærði, með hverjum hætti hann hafði komist yfir umrætt tékkaeyðublað eða um útfyllingu þess og notkun. Ákærði kvaðst síðari hluta marsmánaðar síðastliðins hafa verið í lyfjameðferð á göngu- deild Landspítalans, en eirnig hefði hann neytt mikils áfengis og muni hann því lítið eftir gerðum sínum og oft verið í „„black-out““. Hann minntist þess að hafa nokkrum sinnum farið á Hótel Borg á þessum tíma til áfengis- drykkju og þar muni hann hafa notað tékkann til áfengiskaupa, eins og bakhlið tékkans beri með sér. Ástæðan fyrir því, að hann hafi skráð heimili sitt að Vesturhólum 13 í Reykjavík á tékkann, muni vera sú, að á nafn- skírteini hans sé þetta heimilisfang, en þaðan sé hann fluttur fyrir löngu. Ákærða var kynnt krafa kæranda í máli þessu, og samþykkti hann hana og verður dæmdur til að greiða hana. Með vísan til þess, sem hér að framan er rakið, og með vísan til játningar ákærða er talið fullsannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem greinir í þessum lið ákæruskjalsins. Með þessari háttsemi sinni hefur ákærði unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Liður IV í ákæruskjali. Í maí 1981 gaf ákærði út heimildarlaust alls níu tékka á eyðublöð frá Alþýðubankanum, Laugavegi 31, Reykjavík, á tilbúna reikninga og notaði tékkana í viðskiptum þar, og þannig sveik hann út fé. Tékkarnir eru allir gefnir út til handhafa, og er á þeim reikningsnúmerið $80, nema annars sé getið. Tékkhefti það, sem umræddir tékkar eru úr, er frá Ara Baldurs- syni, til heimilis á Grýtubakka 1 á Grenivík, en tékkhefti þessu náði ákærði að stela af Ara á heimili hans að Laugavegi 147 A í Reykjavík hinn 17. maí 1981. Verður nú greint frá hverjum einstökum tékka: Tékka nr. 960040, kr. 150.00, útgefinn 17. maí 1981, gaf ákærði út, eins og fyrr greinir, og greiddi fyrir vörur í tóbaksversluninni Florida, Hverfis- götu 74 í Reykjavík. Á tékkann ritaði ákærði reikningsúmerið 585 við Al- þýðubankann í Reykjavík. Eigendur verlunarinnar Florida s/f, Kjartan Kjartansson og Rósborg Guðjónsdóttir, til heimilis að Njarðargötu 47, 1366 Reykjavík, kváðust hafa fengið tékka þennan sem greiðslu í verslun sinni, en óskuðu ekki eftir að leggja fram kæru eða skaðabótakröfu vegna tékk- ans. Tékka nr. 960041, kr. 200.00, útgefinn 17. maí 1981, notaði ákærði til greiðslu á veitingum á Hótel Borg. Hótel Borg h/f gerði skaðabótakröfu á hendur ákærða að fjárhæð kr. 200.00. Ákærði hefur samþykkt bótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana. Tékka nr. 960042, kr. 200.00, útgefinn 18. maí 1981, notaði ákærði til að greiða fyrir vörur í söluturni við Hagamel 67 í Reykjavík. Birgir Her- mannsson, til heimilis að Granaskjóli 26, Reykjavík, hefur skýrt svo frá, að hann reki söluturninn Hagamel 67 í Reykjavík og að í síðustu viku maímánaðar hafi komið þangað maður og verslað og greitt með ávísun að fjárhæð kr. 200.00. Ávísunin hafi verið frá Alþýðubankanum, nr. 960042, útgefin á ávísanareikning 580 18. maí 1981 af Antoni Antonssyni, nnr. 0396-3519, til handhafa. Kvaðst þetta vitni hafa fengið ávísunina end- ursenda með þeim upplýsingum, að hún væri fölsuð. Þá sagði vitnið, að engar upplýsingar væru fyrir hendi hjá afgreiðslustúlkunni, sem afgreiddi manninn, um lýsingu á honum né fyrir hve háa upphæð hann verslaði. Þá gerði Birgir Hermannsson þá kröfu á hendur ákærða, að honum yrði gert að greiða andvirði ávísunarinnar. Ákærði hefur samþykkt skaðabóta- kröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana. Tékka nr. 960043, kr. 270.00, útgefinn 19. maí 1981, notaði ákærði til að greiða fyrir vörur í versluninni Faco, Laugavegi 37, Reykjavík. Eysteinn Fjölnir Arason, til heimilis að Álfhólsvegi 58, Kópavogi, gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins 1. júlí 1981. Hann skýrði svo frá: „Ég legg hér fram tékka að upphæð kr. 270.00, útgefinn þann 19. maí s.1. af Antoni Antonssyni. Tékkinn er stílaður á handhafa og útgefinn á reikningsnúmer 580 í Alþýðubankanum á eyðublaði nr. 960043. Tékki þessi var afhentur sem greiðsla fyrir vörum í versluninni Faco. Þegar tékkinn var sýndur í greiðslubanka, kom í ljós, að hann var falsaður. Mun tékk- heftinu hafa verið stolið og falsaðir tékkar úr því. Ég tók ekki sjálf- ur við tékkanum og veit ekki, hver starfsmanna í versluninni gerði það. Fer ég fram á, að þeim seka í þessu máli verði gert að sæta refsingu lögum samkvæmt jafnframt því að greiða andvirði tékkans ásamt áföllnum kostn- aði og dráttarvöxtum frá útgáfudegi til væntanlegs greiðsludags.““ Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 19. maí 1981. Tékka nr. 960044, kr. 100.00, útgefinn 19. maí 1981, notaði ákærði til greiðslu í afgreiðslustöð Olíufélagsins h/f. Olíufélagið h/f ritaði bréf til 1367 rannsóknarlögreglu ríkisins vegna þessa tékka 15. júní 1981. Þetta bréf er svohljóðandi: „„Hjálagt sendum vér ávísun nr. 960044 á Alþýðubankann h.f., Lauga- vegi 31, Reykjavík, að upphæð kr. 100.00. Við framvísun í greiðslubanka reyndist ávísun þessi stolin. Hér með förum vér fram á, að útgefandi ávís- unarinnar, sem hefur áður komið við sögu vegna misnotkunar á ávísunum, sbr. bréf dagsett 8. apríl, verði dæmdur til að endurgreiða oss andvirði hennar ásamt vöxtum og kostnaði að skaðlausu, jafnframt því að honum verði refsað fyrir athæfi sitt.“ Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 19. maí 1981. Tékka nr. 960045, kr. 60.00, útgefinn 19. maí 1981, notaði ákærði til greiðslu í smurbrauðsstofunni Birninum, Njálsgötu 49, Reykjavík. Ásgeir Guðbjartsson, til heimilis að Arnarhrauni 35, Hafnarfirði, sem rekur fyrr- greinda smurbrauðsstofuf, óskaði ekki eftir að leggja fram kæru vegna þessa tékka og ekki heldur að leggja fram skaðabótakröfu, en tékkinn hefði verið notaður til greislu veitinga í smurbrauðsstofunni. Tékka nr. 960046, kr. 100.00, útgefinn 19. maí 1981, notaði ákærði til greiðslu á vörum í söluturni að Laufásvegi 2 í Reykjavík. Hansína G. Gísla- dóttir verslunarmaður, til heimilis að Vallarbraut 17, Seltjarnarnesi, gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins 1. júlí 1981 vegna þessa tékka. Kvað hún tékka þennan hafa verið tekinn sem greiðslu fyrir vörur í söluturninum Laufásvegi 2 í Reykjavík og það hefði verið 19. maí 1981. Sagði þetta vitni, að útgefandi tékkans hefði sýnt skilríki. Tékkinn hefði verið lagður inn á tékkareikning í Iðnaðarbankanum, en síðan endursendur sem falsaður. Þá krafðist vitnið þess, að ákærða yrði refsað fyrir háttsemina og honum yrði gert að greiða tékkafjárhæðina ásamt dráttarvöxtum frá sýningardegi til greiðsludags. Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 19. maí 1981. Tékka nr. 960047, kr. 100.00, útgefinn 21. maí 1981, á reikningsnúmerið 5801 í Alþýðubankanum í Reykjavík notaði ákærða til greiðslu á vörum í versluninni Vestrinu, Garðastræti 2, Reykjavík. Arnar Hjaltalín, til heim- ilis að Réttarholtsvegi 91 í Reykjavík, gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins vegna tékkans 1. júní 1981. Hann kvað umræddan tékka hafa verið keyptan í versluninni Vestrinu í Garðastræti 2, Reykjavík. Í ljós hafi kom- ið, er hann var sendur í banka, að hann var falsaður. Hann gerði þær kröfur fyrir hönd verslunarinnar, að falsarinn yrði látinn endurgreiða tékk- ann, ef til hans næðist. Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana. 1368 Tékka nr. 960048, kr. 100.00, útgefinn 21. maí 1981, á reikningsnúmerið 1582 notaði ákærði til greiðslu á vörum í Ingólfs Apóteki, Hafnarstræti 5, Reykjavík. Ingólfs Apótek ritaði bréf til rannsóknarlögreglu ríkisins vegna tékkans 27. maí 1981. Í þessu bréfi segir: „„Hjálagður er tékki nr. 960048 að fjárhæð kr. 100.00, sem innleystur var í Landsbanka Íslands, og var hann notaður til greiðslu á vörum. Tékk- inn var síðan endursendur oss af Landsbankanum á Þeirri forsendu, að hann væri stolinn og falsaður. Við gerum þá kröfu, að útgefanda og eða framseljanda verði gert að greiða fjárhæð þessa tékka til baka og að honum verði refsað sem lög mæla fyrir um.“ Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana. Ákærði hefur játað að hafa ritað alla þá tékka, sem greinir Í þessum lið ákæruskjalsins. Með vísan til þessarar játningar ákærða og þess, sem hér að framan er rakið, er fullsannað, að ákærði hefur gerst sekur um hátt- semi þá, sem greinir í þessum lið ákæruskjalsins. Með þessari háttsemi hefur ákærði unnið sér til refsingar samkvæmt 248. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Liður V í ákæruskjali. Í júní 1981 gaf ákærði út átta tékka á eyðublöð frá Landsbanka Íslands, útibúinu á Akureyri, á tilbúinn reikning nr. 2816 og notaði tékkana í við- skiptum á Akureyri og sveik þannig út fé. Tékkar þessir eru allir gefnir út til handhafa. Tékkhefti það, sem umræddar ávísanir eru úr, var Í eigu Ólafs Hrafns Ólafssonar, til heimilis að Skarðshlíð 2 C Akureyri. Ákærði gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni á Akureyri vegna málsins laugardaginn 18. júlí 1981. Í þessari skýrslu skýrði ákærði svo frá, að það muni hafa verið föstudaginn 12. júlí 1981 sem hann hafi komið til Akur- eyrar frá Reykjavík. Þegar hann hafi komið til Akureyrar, þá hafi hann ekki bragðað áfengi í um það bil einn mánuð. Ákærði kvaðst síðan hafa dvalið nokkra daga heima hjá kunningja sínum, Ólafi H. Ólafssyni í Skarðshlíð 2 C á Akureyri. Ákærði segir, að Ólafur hafi verið drukkinn, þegar ákærði kom til hans, og ákærði kveðst hafa dvalið þarna hjá honum í nokkra sólarhringa án þess að neyta áfengis, en það hafi þó endað með því, að hann hafi byrjað að neyta áfengis með Ólafi. Eftir að ákærði hafi farið að drekka þarna með Ólafi, þá muni hafa liðið nokkrir sólarhringar, sem ákærði kveðst ekkert muna eftir sér. Ólafur Hrafn Ólafsson húsasmiður, til heimilis að Skarðshlíð 2 C á Akur- eyri, gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni á Akureyri vegna málsins 15. september 1981. Í þessari skýrslu skýrir hann svo frá, að hann hafi verið með Áávísanareikning í Landsbankanum á Akureyri, nr. 15798, en þeim 1369 reikningi hafi verið lokað sumarið 1980, en ekki mundi þetta vitni nákvæm- lega, hvenær það var. Vitnið kvaðst þá hafa verið nýbúið að fá sér ávísana- hefti og hefði ekkert notað það. Efir að reikningi þessum var lokað, hefði vitnið sett ávísanaheftið niður í skrifborðsskúffu heima hjá sér. Ekki kvaðst vitnið hafa vitað annað en að ávísanaheftið væri í skrifborðinu, fyrr en rannsóknarlögreglumaður á Akureyri hafi haft samband við vitnið og skýrt því frá, að ávísanir hefðu borist úr þessu hefti, útgefnar af ákærða. Vitnið kvaðst þá hafa farið að athuga um heftið og þá hafi komið í ljós, að það var horfið. Það hafi síðan, að því er vitnið minnti, verið í júní 1981 sem ákærði hafi dvalið heima hjá vitninu í um það bil hálfan mánuð. Allar hirslur vitnisins hafi verið ólæstar og þar á meðal fyrrgreint skrifborð, þannig að auðvelt hafi verið fyrir ákærða að ná þessu ávísanahefti, ef hann hefði haft áhuga á því. Vitnið kvaðst um þetta leyti hafa verið ölvaður af og til og það hafi ákærði einnig verið. Vitnið taldi hugsanlegt, að ákærði hefði gefið honum af því áfengi, sem ákærði hafi keypt fyrir andvirði þess- ara ávísana, sem ákærði seldi úr hefti vitnisins, en vitnið kvaðst hafa verið algerlega grunlaust um það, hvaðan ákærði hefði haft þessa peninga. Ekki gat vitnið veitt nákvæmar upplýsingar um það, hvernig ákærði komst yfir ávísanaheftið. Mánudaginn 22. júní 1981 hafði starfsmaður í Landsbanka Íslands á Akureyri símasamband við lögregluna á Akureyri og skýrði frá því, að þangað væri komin fölsuð ávísun, sem væri undirrituð af ákærða, en hann hefði engan ávísanareikning í Landsbankanum. Rannsóknarlögreglumaður fór á staðinn og hafði tal af starfsmönnum í ávísanadeild bankans, og kom þá eftirfarandi fram: Ávísun, kr. 300.00, sem hér fylgir í ljósriti, er nr. 1224826 og hafði verið seld í einhverri verslun KEA. Á vísunin var úr ávís- anahefti Ólafs H. Ólafssonar, til heimilis að Skarðshlíð 2 C, Akureyri, en Ólafur hafi haft ávísanareikning nr. 15798 við bankann, en þeim reikningi hafði verið lokað þann 30. júlí 1980. Rannsóknarlögreglumaðurinn hafði samband við fyrrgreindan Ólaf H. Ólafsson og fékk þær upplýsingar hjá honum, að þessu ávísanahefti hefði verið stolið frá honum. Jafnframt skýrði Ólafur frá því, að ákærði hefði dvalið hjá sér undanfarna daga. Kaupfélag Eyfirðinga, Akureyri, hefur gert þá kröfu á hendur ákærða, að hann verði dæmdur til að greiða andvirði tékkans ásamt dráttarvöxtum. Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 2. júlí 1981. Tékka nr. 1224827, kr. 200.00, útgefinn 18. júní 1981, notaði ákærði til að greiða vörur í Veganesti við Hörgárbraut á Akureyri. Halldór Valdi- marsson, starfsmaður Bílaleigu Akureyrar, til heimilis að Borgarhlíð 9, Akureyri, gaf skýrslu vegna þessa tékka hjá rannsóknarlögreglunni mið- 1370 vikudaginn 24. júní 1981. Sagði vitnið þetta, að fyrir þessa ávísun hefði ákærði keypt vörur í Veganesti við Hörgárbraut og fengið eitthvað greitt til baka. Vitnið sagði, að þessi ávísun hefði síðan verið endursend frá banka ásamt skilaboðum um, að hún væri fölsuð. Vitnið kvaðst gera þá kröfu fyrir hönd Bílaleigu Akureyrar, að hinn seki endurgreiddi til bílaleigunnar framangreinda upphæð, kr. 200.00, ásamt hæstu dráttarvöxtum. Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 21. júní 1981. Tékka nr. 1224828, kr. 400.00, útgefinn 18. júní 1981, notaði ákærði til að greiða vörur í verslun JMJ við Gránufélagsgötu á Akureyri. Ragnar Sverrisson verslunarmaður, til heimilis að Áshlíð 11, Akureyri, gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni á Akureyri vegna þessa tékka þriðjudaginn 23. júní 1981. Kvaðst vitnið hafa tekið við þessari ávísun sem greiðslu fyrir buxur, sem ákærði hefði keypt í verslun JMJ fimmtudaginn 18. júní 1981. Sagði vitnið, að buxurnar hefðu kostað 290.00 krónur og ákærði hefði fengið mismuninn greiddan til baka. Vitnið kvaðst síðan hafa fengið þessa ávísun endursenda úr banka þennan sama dag ásamt upplýsingum um, að hún væri fölsuð. Vitnið gerði þá kröfu fyrir hönd JMJ, að ákærði endur- greidi JMJ andvirði ávísunarinnar ásamt hæstu dráttarvöxtum. Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 21. júní 1981. Tékka nr. 1224829, kr. 100.00, útgefinn 20. júní 1981, notaði ákærði til að greiða fyrir vörur í Ferðanesti við Eyjafjarðarbraut. Valdimar Valdi- marsson, framkvæmdastjóri Ferðanestis, til heimilis að Vallargerði 2 D, Akureyri, gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni á Akureyri fimmtudaginn 2. júlí 1981 vegna þessa tékka. Sagði vitnið, að þessi ávísun hefði verið notuð sem greiðsla fyrir vörur í Ferðanesti, sennilega 20. júní 1981. Vitnið kvaðst síðan hafa fengið þessa ávísun endursenda úr banka með þeirri orð- sendingu, að hún væri fölsuð. Vitnið kvaðst gera þá kröfu, að hinn seki endurgreiddi til Ferðanestis andvirði ávísunarinnar, kr. 100.00, ásamt hæstu dráttarvöxtum. Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 2. júlí 1981. Tékka nr. 1224831, kr. 300.00, útgefinn 20. júní 1981, notaði ákærði til að greiða fyrir vörur í verslun Gunnars Skjóldal á Akureyri. Gunnar Skjóldal verslunarmaður, til heimilis að Eiðsvallagötu 5, Akureyri, gaf skýrslu vegna þessa tékka hjá rannsóknarlögreglunni á Akureyri þriðjudag- inn 23. júní 1981. Sagði vitnið, að laugardaginn 20. júní 1981 hefði ákærði komið inn í verslunina til sín. Hann hefði keypt tóbak og öl og greitt síðan 1371 með fyrrgreindri ávísun og hafi hann fengið mismuninn til baka. Vitnið sagði, að ákærði hefði skrifað tékkann í versluninni að vitninu ásjáandi. Vitnið kvaðst síðan hafa fengið þessa ávísun endursenda úr Landsbank- anum ásamt upplýsingum um það, að ávísunin væri fölsuð, og gerði vitnið þá kröfu, að hinn seki endurgreiddi sér framangreinda upphæð, kr. 300.00, ásamt hæstu dráttarvöxtum. Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innláns- vöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 21. júní 1981. Tékka nr. 1224832, kr. 300.00, útgefinn 20. júní 1981, notaði ákærði til að greiða vörur í Sjálfstæðishúsinu á Akureyri. Vitnið Karen Sædís Ágústsdóttir, til heimilis að Hrísalundi 6 A, Akureyri, gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni á Akureyri 23. júní 1981 vegna tékkans. Vitnið skýrði frá því, að umrædd ávísun hefði komið inn á barinn hjá Páli Ellerts- syni í Sjálfstæðishúsinu. Sjálfstæðishúsið hefði síðan séð um innheimtu ávísunarinnar. Hafi hún verið lögð inn í Landsbankann. Þar hafi komið í ljós, að ávísunin hafi verið fölsuð, og því hafi þurft að leysa hana út aftur. Vitnið kvaðst gera þá kröfu fyrir hönd Sjálfstæðishússins, að hinn seki greiddi andvirði ávísunarinnar ásamt hæstu leyfilegum dráttarvöxtum. Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 21. júní 1981. Tékka nr. 1224833, kr. 200.00, útgefinn 21. júní 1981, notaði ákærði til að greiða vörur í verslun KEA, Höfðahlíð 9, Akureyri. Ísak Guðmann, aðalgjaldkeri hjá KEA, gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni á Akureyri vegna þessa tékka mánudaginn 6. júlí 1981. Sagði þetta vitni, að ávísunin hefði verið notuð sem greiðsla fyrir vörur í útibúi KEA í Höfðahlíð 9 og sennilega hefði eitthvað af andvirði hennar verið endurgreitt. Vitnið sagði þessa ávísun hafa verið senda til baka úr banka ásamt upplýsingum um, að hún væri fölsuð. Gerði vitnið þá kröfu fyrir hönd KEA, að hinn seki endurgreiddi til KEA andvirði þessarar ávísunar, kr. 200.00. Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverj- um tíma, frá 2. júlí 1981. Tékka nr. 1224834, kr. 100.00, útgefinn 21. júní 1981, notaði ákærði til að greiða vörur í Nætursölunni við Geislagðtu á Akureyri. Magnús Þórisson, eigandi Nætursölunnar við Geislagötu, gaf skýrslu hjá rannsókn- arlögreglunni á Akureyri vegna málsins 21. júlí 1981. Sagði þetta vitni, að greitt hefði verið með tékka þessum fyrir vörur í Nætursölunni, og áleit vitnið, að sá, sem greiddi, hafi fengið peninga borgaða til baka. Vitnið sagði, að tékkinn hefði verið lagður inn í Búnaðarbankann á Akureyri, en 1372 síðan hefði borist þaðan tilkynning um, að hann væri falsaður, og vitnið þurfti að leysa tékkann til sín aftur. Vitnið kvaðst gera þá kröfu, ef til hins seka næðist, að honum yrði gert að endurgreiða andvirði tékkans ásamt hæstu leyfilegu dráttarvöxtum. Ákærði hefur samþykkt skaðabóta- kröfu þessa, og verður hann dæmdur til að greiða hana ásamt hæstu inn- lánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið og verða á hverjum tíma, frá 21. júní 1981. Ákærði hefur kannast við að hafa ritað allar þær ávísanir, sem greinir í þessum lið ákæruskjalsins. Með vísan til þessarar játningar ákærða, og þess, sem hér að framan er rakið, er sannað, að ákærði hefur gerst sekjur um háttsemi þá, sem greinir í þessum lið ákærusskjalsins. Með þessari hátt- semi hefur ákærði unnið sér til refsingar samkvæmt 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákvörðum refsingar. Ákærði hefur unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 155. gr. og 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Verður refsing ákærða ákveðin samkvæmt 71. og 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og hefur dómssáttin frá 21. maí 1980 ítrekunaráhrif í þessu sambandi. Verður refsing ákærða með hliðsjón af þessu ákveðin fangelsi 7 mánuði. Tekin hefur verið afstaða til skaðabótakrafna við hvern einstakan ákæru- lið, og verður ákærði dæmdur til að greiða skaðabætur í samræmi við það, sem þar segir. Þá ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað. Dóm þennan kveður upp Sigurður Eiríksson dómarafulltrúi. Dómsorð: Ákærði, Anton Ófeigur Antonsson, sæti fangelsi 7 mánuði. Ákærði greiði Hótel Borg h/f 500.00 krónur, Birgi Hermannssyni 200.00 krónur og Ingólfs Apóteki 100.00. krónur. Ákærði greiði Samvinnubanka Íslands, útibúinu á Patreksfirði, 282.88 krónur ásamt 22% ársvöxtum frá 23. ágúst 1976 til 1. ágúst 1977, með 26%0 ársvöxtum frá þeim degi til 21. nóvember 1977, með 32% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, með 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, með 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, með 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981 og með 3990 ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innláns- vöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Ákærði greiði Sambandi íslenskra samvinnufélaga 550.00 krónur, 1373 Ingimar Einarssyni 500.00 krónur og Hrafni Jónssyni 399.40 krónur, allt ásamt 46%0 ársvöxtum frá 16. janúar 1981 til 1. mars s. á., með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á. og með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innláns- vöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Ákærði greiði Olíuverslun Íslands h/f 376.50 krónur, Olíufélaginu Skeljungi h/f 340.80 krónur og Olíufélaginu h/f 700.00 krónur, allt ásamt 46% ársvöxtum frá 19. janúar 1981 til 1. mars s. á., með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á. og með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Ákærði greiði Olíufélaginu h/f 560.00 krónur ásamt 42% ársvöxtum frá 28. mars 1981 til 1. júní s. á., með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Ákærði greiði Hótel Borg h/f 200.00 krónur ásamt 42% ársvöxtum frá 17. maí 1981 til 1. júní s. á. og með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Ákærði greiði Faco h/f 270.00 krónur, Olíufélaginu h/f 100.00 krónur og Hansínu G. Gísladóttur 100.00 krónur, allt ásamt 42% árs- vöxtum frá 19. maí 1981 til 1. júní s. á. og með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Ákærði greiði versluninni Vestrinu 100.00 krónur ásamt 42% árs- vöxtum frá 21. maí 1981 til 1. júní s. á. og með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Ákærði greiði Kaupfélagi Eyfirðinga, Akureyri, 500.00 krónur, Ferðanesti 100.00 krónur, allt ásamt 39% ársvöxtum frá 2. júlí 1981 til uppsögu dóms þessa, en síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Ákærði greiði Sjálfstæðishúsinu 300.00 krónur, Bílaleigu Akureyrar 200.00 krónur, Jóni M. Jónssyni h/f 400.00 krónur, Gunnari Skjóldal 300.00 krónur og Magnúsi Þórissyni 100.00 krónur, allt ásamt 39% ársvöxtum frá 21. júní 1981 til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðslu- dags. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 1374 Miðvikudaginn 8. júní 1983. Nr. 216/1981. Höfn h/f (Guðmundur Malmquist hdl.) gegn Sveinbirni Árnasyni h/f (Garðar Garðarsson hdl.). Skip. Þinglýsing. Úthlutun uppboðsandvirðis. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson og Gaukur Jörundsson, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. okt- óber 1981, að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Dómkröfur áfrýj- anda eru þær, „að frumvarpi að úthlutunargerð í uppboðsandvirði m/b Særúnar, HF-60, framlagt 6. apríl 1977 verði breytt á þann veg, að eftirstöðvum uppboðsandvirðisins kr. 41.513,76 að greidd- um kröfum tryggðum með sjóveðarétti og 1.—7. veðrétti verði út- hlutað upp í kröfur áfrýjanda skv. 4 veðskuldabréfum, útg. 21. ágúst 1975 til handhafa samtals að fjárhæð kr. 116.160,00 (gkr. 11.616.600) tryggð með 8 veðrétti og uppfærslurétti í M/b Særúnu, HF-60.““ Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur og að áfrýjanda verði gert að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða úrskurði. Eins og mál þetta hefur verið lagt fyrir dómstóla, deila aðiljar aðeins um það, hvor þeirra eigi að ganga fyrir um greiðslu af upp- boðsandvirði m/b Særúnar, HF 60, að því er varðar kröfur þær, sem í málinu greinir. Engin andmæli hafa verið höfð uppi gegn aðild þeirra að þessu leyti. Eigi verður fallist á með áfrýjanda, að skráning umræddra veð- réttinda aðilja Í skipaskrá af hálfu þinglýsingardómara hafi bundið hendur uppboðsdóms við úrlausn deilu aðilja um rétthæð þessara réttinda innbyrðis. 1375 Kyrrsetning fyrir kröfum stefnda var gerð í skipinu 17. maí 1976 og hún innrituð fyrirfram til þinglýsingar hjá embætti bæjarfógeta í Vestmannaeyjum 11. júní s. á., en skipið var þá enn skráð þar. Kyrrsetningargerðinni var síðan haldið til laga, eins og nánar er rakið í hinum áfrýjaða úrskurði, og fjárnám gert fyrir dómkröfunni 5. ágúst 1976. Fjárnámsgerðin var innrituð fyrirfram til þinglýsingar hjá embætti bæjarfógeta í Hafnarfirði hinn 27. sama mánaðar, en þá var búið að skrá skipið þar. Telja verður, að með þessum aðgerðum hafi stefndi öðlast for- gangsveð fyrir kröfum sínum gagnvart veðkröfum áfrýjanda, þar sem afhending veðskuldabréfa hans til innritunar fyrirfram hjá embætti bæjarfógeta í Hafnarfirði til þinglýsingar síðar gat eigi haft nein áhrif að lögum, fyrr en skipið hafði verið skráð þar. Er ljóst, að skipið var ekki skráð í skipaskrá bæjarfógetaembættisins í Hafn- arfirði fyrr en eftir 16. júní 1976. Varð þá ekki raskað þeim rétti, sem stefndi hafði öðlast til bráðabirgða með kyrrsetningargerðinni og síðar var tryggður með fjárnáminu og þinglýsingu þess 27. ágúst, enda hafði áfrýjandi ekki fyrir þann tíma fylgt eftir veðkröfum sínum með neinum þeim hætti, sem máli gat skipt. Samkvæmt því, er að framan hefur verið rakið, og að öðru leyti með vísan til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann. Rétt er, að málkostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Úrskurður uppboðsréttar Hafnarfjarðar 9. júlí 1981. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 9. f. m. að loknum munnlegum málflutningi, gerir sóknaraðili, Höfn h/f, Siglufirði, þær dómkröfur, að frumvarpi að úthlutunargerð á uppboðsandvirði m/b Særúnar, HF 60, sem lagt var fram á dómþingi uppboðsréttar 6. apríl 1977, verði breytt á þann veg, að eftirstöðvum uppboðsandvirðis, þ. e. þeirri fjárhæð, sem eftir verður, þegar greiddar hafa verið að fullu sjóðveðréttarkröfur og kröfur tryggðar með 1.—7. veðrétti, verði úthlutað honum upp í kröfur hans sam- kvæmt fjórum veðskuldabréfum, útgefnum 21. ágúst 1976 til handhafa, 1376 samtals að fjárhæð gkr. 11.616.000, tryggðum með 8. veðrétti og upp- færslurétti í m/b Særúnu, HF 60, en eftirstöðvar þessar til úthlutunar nemi gkr. 4.278.258 samkvæmt frumvarpi að úthlutunargerð, en í reynd gkr. 4.151.376, sbr. uppboðsafsal frá 6. maí 1977. Þá krefst sóknaraðili máls- kostnaðar úr hendi varnaraðilja samkvæmt lágmarksgjaldskrá LMFÍ. Varnaraðili, Sveinbjörn Árnason h/f, Garði í Gullbringusýslu, gerir þær dómkröfur, að frumvarp að úthlutunargerð á uppboðsandvirði m/b Sæ- rúnar, HF 60, (ex Sæunn, VE 60), svo sem það hafi verið lagt fram á dóm- þingi uppboðsréttar Hafnarfjarðar 6. apríl 1977, verði lagt óbreytt til grundvallar við endanlega úthlutun uppboðsandvirðis, þannig að honum verði úthlutað upp í kröfur sínar þeirri fjárhæð, sem eftir verði, er sjóð- veðréttarkröfur og kröfur tryggðar með 1.—7. veðrétti hafi verið greiddar, en fjárhæð þessi nemi gkr. 4.151.376 samkvæmt uppboðsafsali fyrir bátn- um frá 6. maí 1977. Þá krefst varnaraðili málskostnaðar úr hendi sóknar- aðilja samkvæmt lágmarksgjaldskrá LMFÍ. Samkvæmt framlögðum skjölum og öðrum málsgögnum eru málavextir þeir, að með kaupsamningi 1. júní 1975 og afsali, útgefnu 31. júlí 1975, seldi og afsalaði sóknaraðili, Höfn h/f, Siglufirði, uppboðsþola, Ingva Einarssyni, Suðurgötu 60, Hafnarfirði, m/b Sæunni, VE 60 (nú m/b Sæ- rún, HF 60), og var afsal þetta innritað til þinglýsingar í Vestmannaeyjum hinn 28. september 1975. Skipið var afhent kaupanda í Keflavík hinn 15. júní 1975. Sóknaraðili hafði keypt fiskibát þennan frá Vestmannaeyjum fyrir á árinu. Kaupverð skipsins með fylgifé nam gkr. 24.000.000, og greiddi uppboðs- þoli, Ingvi Einarsson, það m. a. með þeim fjórum veðskuldabréfum, sem hér koma við sögu, en þau voru öll út gefin af honum sjálfum hinn 21. ágúst 1975. Fjárhæð hvers þeirra nam gkr. 2.904.000, og skyldu þau greið- ast á 10 árum með jöfnum afborgunum, í fyrsta sinni 15. júní 1976. Skuldin samkvæmt bréfunum var tryggð með 8. samhliða veðrétti í hinu selda skipi næst á eftir áhvílandi samningsveðum. Þá var og veðsett til frekari trygg- ingar gkr. 500.000 af hverri skuldabréfskröfu fasteignin Suðurgata 60 í Hafnarfirði, þannig að af heildarupphæð veðskuldabréfanna, gkr. 11.616. 000, voru gkr. 2.000.000 einnig tryggðar með 5. veðrétti í greindri fasteign. Við kaupin var Gunnar Sveinbjörnsson, framkvæmdastjóri varnaraðilja, uppboðsþola, Ingva Einarssyni, innan handar, enda var það ætlunin, að báturinn legði upp væntanlegan afla sinn hjá varnaraðilja. Mun Gunnar f. h. félagsins hafa lánað Ingva gkr. 1.000.000, sem var peningaútborgunin við samningsgerðina, og látið í té uppskrift félagsins sem tryggingu á fjóra víxla, samtals gkr. 2.000.000, sem var hluti útborgunar. Heldur sóknaraðili því fram, að Gunnar Sveinbjörnsson framkvæmdastjóri hafi verið við- staddur kaupsamningsgerðina og tekið þátt í henni með Ingva og því vitað 1377 mætavel frá upphafi, að fyrir eftirstöðvum kaupverðsins skyldi Ingvi gefa út fjögur skuldabréf að upphæð samtals gkr. 11.616.214, tryggð með veði í bátnum, og afhenda forsvarsmanni sóknaraðilja. Af hálfu varnaraðilja er öðruvísi skýrt frá málavöxtum að þessu leyti, svo sem síðar greinir. Útgerð bátsins gekk illa hjá Ingva Einarssyni, og um áramótin 1975— 1976 lá hann við bryggju í Hafnarfirði í hálfgerðu reiðileysi, og var vélar- blokkin frostsprungin að talið var. Mun Gunnar Sveinbjörnsson hafa að- stoðað uppboðsþola við að kaupa vélarblokk í staðinn fyrir þá gömlu, og var bátnum þá komið fyrir í slipp hjá Bátalóni í Hafnarfirði í því skyni að gera við vélina. Þegar farið var að athuga nánar með vélina, kom í ljós, að hún var meira skemmd en talið var í upphafi, og gagnaði því ekki að skipta bara um blokkina. Þegar hér var komið sögu, hafði Jón. Hjaltason hæstaréttarlögmaður með bréfi, dags. 15. febrúar 1976, beiðst uppboðs á bátnum vegna vanskila á greiðslu afborgana sex handhafaskuldabréfa á 6. og 7. veðrétti, samtals að fjárhæð gkr. 6.622.200. Var uppboðið auglýst með lögboðnum hætti í Lögbirtingablaði og skyldi samkvæmt því hefjast á skrifstofu uppboðs- haldara hinn 28. maí 1976. Ingvi Einarsson hafði samþykkt sýningarvíxil að upphæð gkr. 4.000.000 til tryggingar skuld sinni við varnaraðilja. Er báturinn hafði verið auglýstur til uppboðs, fór varnaraðili að ugga um sinn hag og fól lögmanni sínum að innheimta víxilskuldina. Hófust aðgerðir með því, að beiðst var löghalds í eignum uppboðsþola til tryggingar kröfunni. Var beiðnin tekin til með- ferðar í fógetadómi Hafnarfjarðar 17. maí 1976, og var þá lýst yfir löghaldi í fasteigninni Suðurgötu 60 í Hafnarfirði og m/b Sæunni, VE 60, til trygg- ingar kröfunni. Lögmaðurinn lagði endurrit gerðarinnar fyrir þinglýsingar- dómara í Hafnarfirði og óskaði þinglýsingar. Var erindið afgreitt að því er varðaði fasteignina Suðurgötu 60 og gerðin innrituð til þinglýsingar hinn 20. maí 1976 og skjalið auðkennt Litra J9 nr. 342. Jafnframt voru innheimt þinglýsingar- og stimpilgjöld. Þar sem báturinn var ekki skráður í Hafnar- firði, heldur í Vestmannaeyjum, var endurrit löghaldsgerðarinnar sent bæjarfógetanum þar með beiðni um þinglýsingu. Var endurritið innritað til þinglýsingar í Vestmannaeyjum hinn 1. júní 1976 og merkt Litra LX nr. 1016. Með bréfi, dagsettu 17. apríl 1976, sendi Skúli Jónasson, framkvæmda- stjóri sóknaraðilja, Hafnar h/f, umrædd fjögur veðskuldabréf fyrir eftir- stöðvum kaupverðs bátsins til þinglýsingar við embætti bæjarfógeta í Hafnarfirði, en Skúli mun hafa álitið, að búið væri að umskrá bátinn og færa hann í skipaskrá Hafnarfjarðar. Með veðbréfunum var tékki að upp- hæð kr. 66.000 fyrir þinglýsingargjöldum, en búið var að stimpla þau. Þar sem bið varð á því, að veðskuldabréfin kæmu til baka, hafði Skúli síma- 87 1378 samband við starfsfólk á bæjarfógetaskrifstofunni, a. m. k. þrisvar sinnum að eigin sögn, og innti eftir afgreiðslu bréfanna. Var honum strax tjáð, að eigi væri búið að umskrá bátinn til Hafnarfjarðar og því biði þinglýsing að því er hann varðaði, þar til umskráning hefði farið fram. Eigi voru bréf- in heldur skráð á blað fasteignarinnar Suðurgötu 60 fyrr en 18. eða 20. júní 1976, að því upplýst þykir, og þá auðkennd Litra L9 nr. 313-316, en þinglýsingardagur tilgreindur 21. apríl 1976 og Þinglýsingarstimpill með þeirri dagsetningu settur á þau. Tékki sóknaraðilja fyrir þinglýsingargjöld- um var innleystur af bæjarfógetaembættinu 23. apríl 1976, en kvittun fyrir greiðslunni er dagsett 12. júlí 1976, en þá munu veðbréfin hafa verið send í pósti til sóknaraðilja. Eigi var þess getið í athugasemd, að m/b Sæunn væri eigi á skipaskrá í Hafnarfirði, enda verið að umskrá skipið í þessum sömu svifum. Hinn 16. júní 1976, er m/b Sæunn, VE 60, formlega umskráð og færð í skipaskrá Hafnarfjarðar undir nafninu Særún, HF 60. Eru þá færð á blað bátsins í skipaskrá samningsveð þau, er fylgdu frá Vestmannaeyjum á 1.—7. veðrétti. Síðan eru færð umrædd fjögur veðskuldabréf sókn- araðilja á 8. veðrétt og þinglýsingardagur tilgreindur 21. apríl 1976, en bréfin auðkennd Litra L9 nr. 313—316. Þar á eftir er færð löghaldsgerð varnaraðilja, sem hér um ræðir, en tilgreindur Þinglýsingardagur 20. júní 1976 og merkt Litra LO nr. 317. Löghaldsgerðin og önnur réttargerð sams konar höfðu verið á veðbókarvottorði skipsins, sem hafði verið sent með skráningarskjölunum frá Vestmannaeyjum, næst á eftir samningsveðum á 1.—7. veðrétti. Varnaraðili höfðaði mál gegn uppboðsþola, Ingva Einarssyni, til greiðslu skuldarinnar samkvæmt sýningarvíxlinum og til staðfestingar kyrrsetning- unni. Var dómur upp kveðinn í bæjarþingi Keflavkur 2. júní 1976, og voru kröfur varnaraðilja teknar að öllu leyti til greina. Dómurinn var birtur uppboðsþola 15. s. m. og fjárnáms beiðst 17. n. m. Fjárnámsgerð fór fram í fógetadómi Hafnarfjarðar 5. ágúst 1976, og var þá bent á fasteignina Suðurgötu 60 og m/b Særúnu, HF 60, til tryggingar dómsskuldinni. Lauk gerðinni með því, að fógeti lýsti yfir fjárnámi í nefndum eignum. Endurrrit fjárnámsgerðarinnar var lagt inn til þinglýsingar, og samkvæmt vottorði á því er það móttekið til innritunar 27. ágúst 1976 og merkt Litra N9 nr. 232. Þótt ekki sé það fyllilega upplýst, benda gögn málsins til þess, að starfsmaður við þinglýsingardeild bæjarfógetaembættisins í Hafnarfirði hafi, að lokinni innfærslu fjárnámsins á blað m/b Særúnar í skipaskránni, fengið bakþanka og strikað yfir veðskuldabréf sóknaraðilja, merkt L9 nr. 313—316, svo og fjárnámsgerðina. Síðan hafi hann fært aftur inn á blaðið veðskuldabréfin fjögur, tilgreint Þinglýsingardag sem 18. júní 1976 og sömu auðkenni og fyrr. Að lokum fært inn fjárnámið aftur og merkt það Litra 1379 LO nr. 317. Virðist ætlun starfsmannsins, sem upplýst þykir, að hafi verið forstöðumaður þinglýsingardeildarinnar á þessum tíma, Gissur V. Kristj- ánsson bæjarfógetafulltrúi, hafa verið sú að þoka veðskuldabréfunum um set til baka í veðröðinni og aftur fyrir kyrrsetnigargerð varnaraðilja. Uppboðsmálið var, svo sem fyrr segir, þingfest 28. maí 1976. Síðan var því frestað nokkrum sinnum, uns ákveðin var sala á eigninni sjálfri 17. desember 1976, en varnaraðili hafði þá gerst aðili uppboðsmálsins. Á sölu- þinginu varð varnaraðili hæstbjóðandi með boði gkr. 16.000.000. Að kröfu lögmanns uppboðsþola var ákveðið annað og síðasta uppboð á bátnum hinn 31. janúar 1977. Á uppboðsþingi þann dag gekk sóknaraðili inn í uppboðið. Af hans hálfu var þá gerð svofelld bókun: „Undirritaður handhafi 4 veðskuldabréfa, útgefinna 21. ágúst 1975 og þinglesinna 21. apríl 1976, hvert að fjárhæð kr. 2.904.000, eða samtals að fjárhæð 11.616.000, tryggð með 8. veðrétti í m/b Særúnu, HF 60, krefst þess, að á uppboðsþingi þessu verði tekin sú afstaða, að röð veða á bátnum sé þannig, að krafa Garðars Garðarssonar, hdl., að fjárhæð kr. 4.000.000, sem gert var löghald fyrir hinn 17. maí 1976 og síðan fjárnám hinn 5. ágúst 1976, að undangengnum dómi í staðfestingarmáli, sé næst á eftir kröfu minni að fjárhæð kr. 11.616.000 auk vaxta, kostnaðar og úthlutun væntan- legs uppboðsandvirðis fari eftir greindri röð. Krafa þessi er að vísu í sam- ræmi við framlagt veðbókarvottorð, þar sem uppboðsheimild Garðars Garðarssonar, hdl., fjárnámið, er næst á eftir samningsveði mínu, en þar sem mér er ljóst, að greindur aðfararveðhafi gerir ágreining um veðröðina, krefst ég þess, að afstaða verði tekin til þessa, áður en leitað verður eftir frekari boðum í bátinn. Komi fram mótmæli út af kröfum mínum, krefst ég þess, að uppboði verði frestað, þar til úrskurður hefur gengið um ofangreint atriði.“ Lögmaður varnaraðilja óskaði þá bókað: „Ég mótmæli þeim skilningi, sem fram kemur um veðröðina í bókun Ragnars Aðalsteinssonar, hrl., á réttarskjali nr. 61, enda er því mótmælt, að nefndum skuldabréfum hafi verið þinglýst 21. apríl 1976, en þá var bát- urinn skráður í Vestmannaeyjum. Ég krefst þess, að úrskurðað verði, að krafa mín sé tryggð með veðrétti í bátnum á undan skuldabréfi Ragnars Aðalsteinssonar. Jafnframt er ég því sammála, að uppboði á bátnum verði frestað, uns úrskurður um veðröðina liggur fyrir, enda gefist mér kostur á að leggja fram ítarlega greinargerð. Jafnframt lýsi ég því yfir, að boð mitt sem hæstbjóðanda á síðasta uppboði kr. 16 milljónir muni standa, uns úrskurðað hefur verið í málinu.“ Er hér var komið, varð samkomulag um, að annað og síðasta söluþing yrði háð, og fór það fram 8. febrúar 1976, en þá hafði sóknaraðili fallið frá þeirri kröfu sinni, að formlegur úrskurður um veðröðina yrði felldur 1380 áður. Hæstbjóðandi varð varnaraðili með boð gkr. 19.000.000, og krafðist hann útlagningar. Á uppboðsþingi 6. apríl 1975 lagði uppboðshaldari fram frumvarp að úthlutunargerð uppboðsandvirðisins. Var þar gert ráð fyrir borgun upp í kröfu varnaraðilja í áttunda og síðasta tölulið, en engri greiðslu á kröfu sóknaraðilja. Þessu síðasta atriði í frumvarpinu var mótmælt af hálfu sókn- araðilja, sem krafðist úrskurðar í greinargerð, lagðri fram í þinghaldi 27. apríl 1976. Greinargerð af hálfu varnaraðilja kom fram 20. maí 1976, en þá vék hinn reglulegi uppboðshaldari, Einar Ingimundarson bæjarfógeti, sæti með úrskurði, þar sem vísað var til niðurlags 7. töluliðs 36. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Hafði sóknaraðili áskilið sér rétt til að krefja bæjarfógetann og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs um bætur fyrir tjón það, er hann kynni að verða fyrir vegna mistaka, sem hann taldi hafa orðið í sambandi við þinglýsingu nefndra veðskuldabréfa hans, færi svo endanlega, að varnaraðilja yrði úthlutað af uppboðsandvirði skips- ins á undan honum. Undirritaður setuuppboðshaldari var skipaður með bréfi dómsmálaráðu- neytisins 14. júlí 1977. Hefur ítrekað og til þrautar undir rekstri málsins verið reynt að ná sáttum með aðiljum, en án árangurs. Málsaðiljar gerðu með sér sérstakt samkomulag hinn 20. apríl 1977 varðandi fjárhæð þá, sem hér er deilt um, þar sem féð er ekki og hefur aldrei verið í vörslum uppboðs- haldara. Svo sem áður getur, var uppboðsafsal gefið út hinn 6. maí 1977 til Gunn- ars Sveinbjörnssonar, Krókvöllum í Gerðahreppi, Gullbringusýslu, en varn- araðili hafði framselt honum boð sitt. Verður nú vikið nánar að helstu málavöxtum, svo sem fram hefur komið í skýrslum fyrirsvarsmanna aðilja og vitna hér fyrir dóminum. Skúli Jónasson, framkvæmdastjóri sóknaraðilja, kom fyrir dóminn 25. september 1978. Hann skýrir svo frá, að á árinu 1974 hafi Höfn h/f keypt m/b Sæunni, VE 60, af Snarfara h/f í Vestmannaeyjum. Þar sem fljótlega eftir kaupin var farið að huga að sölu skipsins aftur, hafi ekkert orðið úr því að láta umskrá skipið til Siglufjarðar. Um mitt ár 1975 hafi því verið komið í sölu til Skarphéðins Bjarnasonar, skipasala í Reykjavík, og leiddi það til sölu skipsins til Ingva Einarssonar, Suðurgötu 60, Hafnarfirði. Hafi afsal verið gefið út 31. júlí 1975. Ingvi Einarsson greiddi kaupverð skipsins og fylgifjár, sem var gkr. 24 milljónir, m. a. með 4 veðskuldabréfum að upphæð gkr. 2.904.000 hverju. Voru bréfin til 10 ára og tryggð með 8. samhliða veðrétti í skipinu næst á eftir áhvílandi samningsveðum. Þá var og veðsett til tryggingar gkr. 1381 500.000 af hverri skuldabréfakröfu fasteignin Suðurgata 60 í Hafnarfirði með $. veðrétti. Skúli kveðst hafa látið stimpla veðskuldabréfin hjá bæjarfógetaembætt- inu í Siglufirði, og voru bréfin nokkra hríð í vörslu embættisins. Hann kvaðst hafa fengið upplýsingar um það hjá fulltrúa bæjarfógetans í Siglu- firði, Hjörleifi Magnússyni, að senda bæri bréfin til bæjarfógetans í Hafn- arfirði til þinglýsingar, enda hefði hann tjáð Hjörleifi, að hann vissi ekki betur en búið væri að umskrá skipið til Hafnarfjarðar, en það hafði Ingvi Einarsson lofað að gera við allra fyrstu hentugleika, svo sem samkomulag hafi orðið um skömmu eftir kaupin. Skúli sagðist því hafa sent bréfin í pósti til bæjarfógetans í Hafnarfirði ásamt tékka fyrir þinglýsingargjöldum. Aðspurður segist Skúli ekki muna eftir eða geta útskýrt, hvers vegna veðskuldabréfin hefðu ekki verið send fyrr til þinglýsingar. Skúli segist hafa hringt, að hann telur í það minnsta þrisvar sinnum, til bæjarfógetans í Hafnarfirði og óskað eftir samtali við þann, sem hefði með þinglýsingu að gera hjá embættinu. Talaði hann við tvo aðilja í þessum símtölum, stúlku og karlmann, sem hét Viðar að hann minnir, en þorir þó ekki að fullyrða um það. Hann segist í fyrsta símtalinu hafa fengið að vita, að skjöl bátsins væru enn ekki komin til Hafnarfjarðar. Yrði þetta allt í lagi með veðskuldabréfin, eins og það var orðað, því þau yrðu geymd, þar til skjöl bátsins kæmu. Hann segist hafa nefnt það í ofangreindum símtölum, að bréfin væru í ákveðinni veðröð. Hafi hann verið fullvissaður um, að allt yrði í lagi með það og væri ekkert annað að gera en doka við, þar til skjöl bátsins bærust til Hafnarfjarðar. Hann segir ekki hafa verið minnst á það, að rétt væri að taka bréfin og koma þeim til Vestmannaeyja til þinglýsingar. Skúli tekur fram aðspurður, að hann hafi ekki notið eða leitað lögfræðilegra leiðbein- inga um þinglýsingu bréfanna nema hjá Hjörleifi fulltrúa, sem áður getur, og voru leiðbeiningar hans á þeirri forsendu reistar, að búið væri að flytja bátinn, svo sem hann hugði, að hlyti að vera. Hann segist ekki hafa leitt hugann að því eða dottið það úrræði í hug að koma bréfunum til Vest- mannaeyja til þinglýsingar, er hann fékk vitneskju um, að skjöl bátsins væru ekki komin til Hafnarfjarðar. Skúli segir, að þegar samningsumleitanir um bátakaupin hafi farið fram milli þeirra Ingva Einarssonar, hafi Gunnar Sveinbjörnsson, framkvæmda- stjóri varnaraðilja, fylgst með þeim og verið viðstaddur samningsgerð að hann minnir. Aðstoðaði Gunnar Ingva á ýmsan hátt við kaupin, m. a. með því að gefa út víxla fyrir hönd varnaraðilja, sem Ingvi samþykkti. Skúli segir, að ekki hafi farið á milli mála, að Gunnar Sveinbjörnsson hafi vitað um veðröð veðbréfanna fjögurra, sem hér um ræðir. 1382 Gunnar Ragnar Sveinbjörnsson, framkvæmdastóri varnaraðilja, kom fyrir dóminn 4. nóvember 1980. Gunnar kveðst ekki muna til þess að hafa verið viðstaddur né á annan hátt verið við gerð kaupsamnings um bátinn, en segist minna, að Ingvi hafi komið með kaupsamninginn undirritaðan og beðið sig að skrifa á hann sem vitundarvott. Hann segist ekki muna til þess að hafa kynnt sér samn- inginn á þessum tíma, en tekur fram, að Ingvi hafi sagt sér, áður en hann var gerður, að hann treysti sér til að ráða við öll atriði í sambandi við kaupin nema fyrstu peningaútborgunina. Í þessu sambandi tekur Gunnar fram aðspurður, að hann hafi ekki verið viðstaddur né vitað um, er afsal var gefið út til Ingva, né vissi hann á þeim tíma, að Ingvi gaf út veðskulda- bréf með veði í skipinu fyrir eftirstöðvum kaupverðsins. Skipið hafi verið gert út til fiskveiða seinni part ársins 1975 og aflanum lagt upp hjá varnaraðilja í samræmi við samkomulag þeirra Ingva. Um áramótin 1975—1976 kveðst Gunnar hafa orðið þess var, að skipið var við bryggju í Hafnarfjarðarhöfn, og hafði verið brotist inn í það þar. Kveðst Gunnar hafa farið um borð og athugað, hvernig ástatt var, og komst þá að raun um, að vélin virtist vera frostsprungin. Nokkru seinna, að hann minnir, var skipið komið upp í slipp hjá Bátalóni í Hafnarfirði. Kveðst Gunnar hafa aðstoðað Ingva við að kaupa vélarblokk til þess að setja í í staðinn fyrir þá gömlu. Þegar hér var komið sögu, segir Gunnar, að Ingvi hafi samþykkt tryggingarvíxil að upphæð kr. 4 milljónir, að sinni kröfu til tryggingar skuldum við varnaraðilja. Þegar farið var að athuga nánar um vél skipsins, kom í ljós, að hún var miklu meira skemmd heldur en talið var í upphafi, og gagnaði því ekki að skipta um vélarblokk. Gunnar segist hafa orðið þess áskynja nokkru síðar, að Ingvi var að leita fyrir sér um kaup á nýrri vél í skipið. Leist honum þannig á þá fyrirætlun til viðbótar því hirðuleysi, sem hann taldi Ingva hafa sýnt viðvíkjandi skip- inu, að hann hafi falið lögmanni sínum innheimtu tryggingarvíxils þess, sem að ofan greinir. Hinn 26. nóvember sl. báru vitni fyrir dóminum þau Gissur V. Kristjáns- son bæjarfógetafulltrúi og Erna Kristinsdóttir fulltrúi, en þau voru fastir starfsmenn í þinglýsingardeild bæjarfógetaembættisins í Hafnarfirði vorið og sumarið 1976, og eru þau bæði enn starfandi við embættið. Í skýrslu sinni segir Gissur m. a., að hann muni eftir því, er veðskulda- bréf sóknaraðilja, sem hér um ræðir, bárust embættinu í apríl eða maí 1976. Hafi eitthvað verið í veginum með að innrita bréfin þegar í stað og því hafi hann haft samband símleiðis við handhafa þeirra á Siglufirði. Hann man ekki, hvað það var, sem stóð í vegi fyrir að færa þau inn í fasteigna- registur, en hins vegar hafi ástæðan verið sú varðandi skipið, að það var 1383 skráð í Vestmannaeyjum og hafði ekki verið flutt til Hafnarfjarðar. Að svo komnu máli hafi verið ómögulegt að sínu áliti sem lögfræðings að inn- rita bréfin, fyrr en skipið hefði verið formlega flutt til Hafnarfjarðar. Gissur segist hafa verið í sumarleyfi frá 10. júní og fram yfir 10. júlí og þegar hann hafi komið aftur til starfa að fríinu loknu, hafi verið búið að flytja skipið til Hafnarfjarðar og færa það inn á skipaskrá þar undir nafninu, Særún, HF 60. Hann segist ekki vita, hver hafi skráð handhafabréf sóknaraðilja í upphafi á blað skipsins í skipaskrá. Álíti hann, að það hafi einhver lausráðinn sumarstarfsmaður gert, því hann þekki ekki rithöndina. Á hinn bóginn séu seinni færslurnar með sinni rithönd. Um skráðan þing- lýsingardag Í seinna sinnið, 18. júní 1976, ályktar hann, að það sé dagurinn, sem skjöl skipsins vegna flutnings þess hafi borist þinglýsingardeildinni. Hann kveðst ekki vita, hver hefur strikað yfir fyrri færslur bréfanna og fjárnáms varnaraðilja, en telur hugsanlegt, að það hafi hann sjálfur gert. Gissur segist ekki vita nákvæmlega, hvenær þessar breytingar á færslum hafi farið fram, en það hafi verið einhvern tímann milli 10. júlí og 1. októ- ber 1976. Aðspurður kveðst hann ekki muna til þess, að þeim, sem málið snerti, þ. e. málsaðiljum, væri gefinn kostur á að gæta hagsmuna sinna eða tjá sig, er þessar breytingar hafi verið gerðar. Hann segist ekki geta gert sér grein fyrir því, hvort þeir hafi vitað um breytingarnar á sínum tíma. Inntur skýringa á því, að ókleift hafi verið að fá útgefið veðbókarvottorð um m/b Særúnu, HF 60, sumarið og haustið 1976, svaraði Gissur, að hann kynni engar sérstakar skýringar aðrar en þær, að hann hefði talið veðsetn- ingarnar, eins og þær hafi verið í registrinu, ekki vera réttar. Erna Kristinsdóttir segir í sinni skýrslu, að hún muni eftir þessum fjórum umræddu veðskuldabréfum sóknaraðilja, en þeim hafi átt að þinglýsa bæði á fasteign og skip. Þar sem skipið hafi ekki verið skráð í Hafnarfirði, hafi hún haft samband við einhvern mann á Siglufirði, að hana minnir, og beðið um leiðréttingu á skráningunni, þar sem á því stæði. Minnir Ernu, að um- ræddur maður hafi ekki viljað fá veðbréfin endursend, þar sem hraða hefði átt flutningi skipsins til Hafnarfjarðar. Hún segir, að vorið og sumarið 1976 hafi auk sín og Gissurar V. Kristjáns- sonar bæjarfógetafulltúa, sem hafi verið yfirmaður þinglýsingardeildar- innar, starfað þar kúrsusmenn, þ. e. laganemar í námsvinnu, en nöfn þeirra muni hún ekki. Erna segir, að þegar hún hafi farið í sumarfrí 1976, hafi ekki verið búið að ganga frá málum varðandi þinglýsingu veðbréfa sóknaraðilja, en þegar hún hafi komið aftur til baka, hafi verið búið að leysa öll þau mál. Telur hún, að einhverjir laganemanna hafi afgreitt málið, þ. e. umskráningu m/b Særúnar, HF 60, og innritun veðbréfanna á blað skipsins í skipaskrá. Erna kveðst oftar en einu sinni hafa haft samband við fyrirsvarsmenn 1384 sóknaraðilja á Siglufirði út af bréfunum. Man hún ekki beinlínis eftir því, að rætt hafi verið um þann möguleika að senda bréfin til Vestmannaeyja, en telur víst, að hún hafi reifað málið við manninn út frá öllum hliðum og beðið hann um svör viðvíkjandi því, sem hann vildi gera. Minnir hana, að þessi maður hafi ekki viljað fá veðbréfin endursend, þar sem þetta væri að komast í lag, bara dagaspursmál að hana minnir. Málsástæður og lagarök. Sóknaraðili rökstyður dómkröfur sínar fyrst og fremst með því, að hinn 21. apríl 1976 hafi hann eignast þinglýsta, veðtryggða kröfu í hinu um- rædda skipi, sem hér um ræðir. Þessi dagsetning sé ótvíræð samkvæmt árit- un þinglýsingardómara á sjálf skuldabréfin, en þau séu skráð inn á blað skipsins í skipaskrá næsta á eftir áhvílandi samningsveðum á 1.—7. veðrétti og bréfin merkt Litra L9 nr. 313—316. Á eftir sé löghaldsgerð varnaraðilja færð og merkt Lirta L9 nr. 317. Þar með hafi verið upp kveðinn úrskurður Þinglýsingardómara um veðröð. Framlagt ljósrit bláðs skipsins úr skipaskrá Hafnarfjarðar beri þessu ljóst vitni, svo eigi verði vefengt. Það sé svo annað mál, að einhvern tíma síðar hafi skráningu þessari verið breytt, svo sem ljósritið beri með sér, þannig að strikað hafi verið yfir þær fjórar línur á blaðinu, sem veðbréfin hafi verið skráð á í upphafi og þau síðan endur- innfærð fyrir neðan löghaldsgerð varnaraðilja með sömu auðkennum, en búinn til nýr þinglýsingardagur, hinn 18. júní 1976. Þá hafi enn fremur verið strikað ofan í þinglýsingardagsetningu. löghaldsins og henni breytt. Verði ekki lesið, svo óyggjandi sé, hver talinn sé þinglýsingardagur. Í seinna sinnið virðist það vera 20. maí 1976, en þá sé búið að skrifa ofan í fyrr- ritaða dagsetningu, sem sýnist hafa verið 11. júní 1976. Sóknaraðili heldur því fram og leggur á það ríka áherslu, að þinglýsingar- dómara hafi með öllu verið óheimilt að breyta upphaflegri skráningu sinni, þar sem í henni hafi falist endanlegur úrskurður hans, enda hafi hún að sjálfsögðu verið dómsathöfn. Því aðeins hafi þinglýsingardómara verið heimilt að taka dómsathöfn þessa upp, að um væri að ræða leiðréttingu á augljósri ritvillu, og þá hafi honum borið að kalla fyrir sig þá aðilja, sem málið varðaði, og gefa þeim kost á að tjá sig. Ágreiningslaust sé, að ekki hafi verið um slíkt að ræða, heldur hafi skráningu veðbréfa í veð- málabókum verið breytt og færð í horf, sem stangist á við áritanir á bréfin sjálf, sem þinglýsingardómari hafði afhent og komin voru út í viðskipta- lífið. Til áréttingar og frekari rökstuðnings dómkröfunni, að úthluta beri eftir- stöðvum uppboðsandvirðis upp í veðkröfu hans, bendir sóknaraðili á, að til veðkröfu sinnar hafi verið stofnað á lögmætan hátt hinn 21. ágúst 1975. Fyrirsvarsmenn varnaraðilja hafi. verið kunnugt frá upphafi um stofnun 1385 kröfunnar og að uppboðsþoli hafi sett skipið að veði með 8. veðrétti til tryggingar henni auk fasteignar sinnar fyrir hluta kröfunnar. Veðskulda- bréfin hafi verið afhent til þinglýsingar á heimilisvarnarþingi útgefanda og útgerðarstað skipsins, talsvert áður en löghaldið hafi verið lagt á. Þinglýs- ingardómari hafi veitt veðbréfunum móttöku og innritað þau fyrirfram til þinglýsingar á bæjarþingi Hafnarfjarðar hinn 21. apríl 1976 án nokkurra athugasemda. Sóknaraðili leggur á það ríka áherslu, að löghaldsgerð víki fyrir þinglýstu eldra samningsveði og einnig víki slík réttargerð fyrir óþinglýstu samnings- veði, ef löghaldshafi vissi um það, enda styðji sanngirnis- og eðlisrök þá reglu. Því sé ljóst, að hvernig sem á mál þetta sé litið, hljóti það að leiða til þeirrar niðurstöðu, að löghaldsgerð varnaraðilja beri að telja standa að baki veðkröfunum samkvæmt umræddum skuldabréfum. Þá sé það veiga- mikið atriði í þessu máli, að færsla þinglýsingardómara í veðmálaskrá sé bindandi dómsathöfn, sem ekki verði breytt nema með málskoti til Hæsta- réttar. Því hafi þinglýsingardómara verið óheimil breyting fyrri dóms- athafnar og af því leiði, að síðari gerðir hans hafi hér ekkert gildi. Séu bæði varnaraðili og uppboðshaldari bundnir af upphaflegri röðun veða við þing- lýsingu svo og við þær dagsetningar, sem skráðar séu í veðmálaskrá. Þá séu þeir jafnframt bundnir af þeirri afstöðu þinglýsingardómara, sem fram komi í framlögðum veðbókarvottorðum, en þar sé fjárnámsgerð varnar- aðilja raðað á eftir veðbréfum hans, enda hafi þinglýsingardómari greini- lega tekið þá afstöðu við skráningu fjárnámsgerðarinnar, að hún tæki ekki sæti löghaldsgerðarinnar, heldur skyldi hún þoka fyrir veðkröfum hans. Þessi afstaða þinglýsingardómara hafi síðan verið staðfest við útgáfu tveggja veðbókarvottorða, sem fyrir liggi í málinu. Þetta atriði eitt sér leiði til þess, að krafa sóknaraðilja hljóti fram að ganga, þar sem fjárnámsgerð- inni sé ekki þinglýst fyrr en 27. ágúst 1976. Með tilvísun til þess, sem að ofan sé rakið, telur sóknaraðili fram komið, að þyngstu og veigamestu rökin í málinu styðji eindregið kröfu hans, að úthluta beri honum eftirstöðvum uppboðsandvirðisins. Svo sem fyrr sé sagt, styðjist slík niðurstaða við bæði sanngirnis- og eðlisrök. Til réttar sóknaraðilja sé stofnað miklu fyrr en réttar varnaraðilja og með fullri vitn- eskju fyrirsvarsmanna hans frá upphafi. Veðbréfunum hafi verið framvísað til þinglýsingar a. m. k. einum og hálfum mánuði fyrr og eigi að telja réttar- áhrif þess frá þeim tíma. Skoðað í þessu ljósi eigi ekki að vera nokkur vafi á því, að kröfu sóknaraðilja beri að taka til greina að öllu leyti. Varnaraðili byggir rétt sinn á því, að með innritun löghaldsgerðar sinnar til þinglýsingar hinn 11. júní 1976 hafi hann öðlast 8. veðrétt í m/b Særúnu, HF 60, sem þá hafi að vísu heitið Sæunn, VE 60. Þennan umrædda dag hafi veðskuldabréfum sóknaraðilja ekki enn verið þinglýst á skipið á lög- 1386 mætan hátt. Því sé mótmælt með öllu, sem sóknaraðili haldi fram, að fyrir- svarsmaður varnaraðilja hafi vitað um tilvist veðbréfa hans og því verið í vondri trú, er löghaldið var lagt á. Hann bendir á, að í máli þessu sé fyrst og fremst um það deilt, hvaða áhrif löghaldsgerð sín frá 17. maí 1976 hafi svo og eftirfarandi aðgerðir. Samkvæmt 18. gr. laga nr. 18/1949 um kyrrsetningu og lögbann sé þinglýs- ing kyrrsetningar nauðsynleg til verndar rétti kyrrsetningarhafa gagnvart samningum kyrrsetningarþola um skip, 5 smálesta eða stærra, við granda- lausan 3ja mann. Í þessu sambandi sé vert að líta á það, hvaða reglur gildi um þinglestur slíkra réttinda yfir skipum. Eftir ákvæðum 3ju gr. siglingalaga nr. 66/1963 skuli um stofnun og vernd eignarhafta á skrásettu skipi, sem sé 5 rúmlestir eða meira, fara eftir reglum um fasteignir eftir því sem við verði komið. Í 4. gr. þinglýsingarlag- anna nr. 30/1928, er í gildi voru á umræddum tíma, séu fyrirmæli þess efnis, að skjali, sem snerti skráningarskylt skip, skuli þinglýsa, þar sem skipið sé skráð eðs óskist skráð. Fyrir liggi í málinu skjalfest og ómótmæl- anlegt, að fyrst hinn 16. júní 1976 óski uppboðsþoli eftir því, að skráning skipsins sé flutt frá Vestmannaeyjum til Hafnarfjarðar. Fram til þess dags hafi það verið skráð í Vestmannaeyjum og þar og einungis þar hafi verið rétt að þinglýsa eignarhöftum á skipið. Þess vegna hafi endurrit löghalds- gerðarinnar réttilega verið sent þinglýsingardómara í Vestmannaeyjum, svo sem gert hafi verið með bréfi, dagsettu 31. maí 1976. Það gefi auga leið, hvers vegna þessi regla hafi verið sett, því gífurleg réttaróvissa væri því samfara og veðmálabókhald í raun til einskis, ef hægt væri að afhenda skjal varðandi t. d. fasteign eða skip í Vestmannaeyjum á Siglufirði eða í Hafnarfirði. Þegar þetta sé virt, komi berlega í ljós, að afhending veðbréfa sóknaraðilja til dómara í Hafnarfirði hafi ekkert gildi að lögum, hvað varði vernd veðréttinda hans í skipinu. Í þessu sambandi sé rétt að benda á, að í vitninsburði starfsmanna í þinglýsingardeild bæjarfógetaembættisins í Hafnarfirði komi skýrt fram, svo sem haldið sé fram af varnaraðilja hálfu, að fyrirsvarsmanni sóknaraðilja hafi strax og margoft aftur verið skýrt frá því, að skipið væri skráð í Vestmannaeyjum, og því ekki hægt að þinglýsa bréfunum í Hafnarfirði. Þá hafi þess ítrekað verið óskað við Skúla Jónas- son, framkvæmdastjóra sóknaraðilja, að hann léti vitja bréfanna eða þau yrðu ella send honum til baka, en Skúli hefði óskað, að þau yrðu kyrr, þar sem verið væri að umskrá skipið til Hafnarfjarðar. Í þessu sambandi sé eðlilegt að benda á, að vitaskuld hafi fyrirsvarsmanni sóknaraðilja borið að kanna það sjálfstætt, hvar báturinn væri skráður, því augljóst hafi verið, er veðbréfin voru útgefin, hvar hann hafi verið skráður þá. Því sé svo einnig ósvarað, hvers vegna ekki farið var með bréfin til þinglýsingar fyrr en 8 mánuðum eftir útgáfu þeirra. Út af fyrir sig sé fallist á það með 1387 sóknaraðilja, að það hafi verið rangt og vítavert að rita ekki athugasemd um löghaldsgerðina á veðbréfin. Varði það einungis bótaskyldu þinglýsing- ardómara, en breyti engu um veðröðina. Rétt sé að benda á það í þessu sambandi, að samkvæmt 1. mgr. $. gr. laga nr. 53/1970 um skráningu skipa hafi uppboðsþola engin skylda borið til að færa skráningu skipsins til Hafnarfjarðar. Samkvæmt því, sem nú sé sagt, verði fullyrt með góðum og gildum laga- rökum, að löghaldsgerðinni hafi verið þinglýst á undan veðbréfum sóknar- aðilja og taki því sæti á undan þeim í veðröðinni. Þannig hafi þessu verið fyrir komið á skjölum þeim, er þinglýsingardómara í Hafnarfirði hafi borist frá bæjarfógetaembættinu í Vestmannaeyjum í sambandi við flutning skips- ins, og við það hafi hann verið bundinn. Varnaraðili heldur því fram, að samkvæmt kenningum jafnt innlendra sem erlendra fræðimanna gangi dómveð samkvæmt kyrrsentingargerð fyrir samningsbundnum eignarréttindum, sem þinglýst sé síðar, og skipti eigi máli, hvort kyrrsetningarhafi sé grandalaus eða ekki, sbr. a. m. k. tvo dóma Hæstaréttar. Önnur skipan mála mundi opna greiða leið til misferlis, þar sem gerðarþolar gætu dagsett málamyndagerninga aftur í tímann og látist þinglýsa þeim eftir aðför. Mönnum sé búin greið leið til að vernda rétt sinn með þinglýsingu og verði þeir því að bera skaðann af að láta undir höfuð leggjast að nota sér hagræðið af þinglýsingu. Ómótmælt sé, að fjárnámsgerðin frá 5. ágúst 1976 hafi verið gerð fyrir sömu skuld og áður hafði verið lagt á löghald fyrir í skipinu. Löghaldsgerð- in hafi verið staðfest með dómi og hann birtur á lögformlegan hátt. Varnar- aðili heldur því fram og vísar til kenninga íslenskra sem annarra norrænna fræðimanna, að löghaldsgerðin skapi gerðarhafa rétt til að ganga að hinni kyrrsettu eign síðar við fjárnám og fá sömu réttindi og röð, sem hann öðl- aðist við löghaldsgerðina. Því sé það eingöngu rangur lagaskilningur þing- lýsingardómara, en ekki neinn úrskurður hans, er hann telji veðröðina vera - löghald - veðbréf sóknaraðilja - fjárnám - á veðbókarvottorðum í stað löghaldsins, svo sem lög berlega mæli. Útgáfa veðbókarvottorða sé ekki dómsathöfn. Það sé einungis ákvörðum dómara um það, hvort skjali skuli þinglýst eða ekki og svo þinglýsingin sjálf, þ. e. lestur skjalanna á bæjar- þingi. Því sé uppboðsdómari á engan hátt bundinn af gerðum þinglýsingar- dómara í Hafnarfirði í sambandi við innfærslu og skráningu, sem hér sé deilt um. Uppboðsdómur sé án vafa réttur vettvangur til að deila um og fá úrskurðað um veðröðina og hvor aðilja fái úthlutað upp í kröfu sína af uppboðsandvirðinu og í engu bundinn af hinum umdeildu gerðum starfs- fólks þinglýsingardeildar bæjarfógetaembættisins í Hafnarfirði. 1388 Forsendur og niðurstaða. Aðiljar eru á einu máli um það, að deilu þeirra um úthlutun eftirstöðva uppboðsandvirðis m/b Særúnar, HF 60, beri réttilega að útkljá hér í upp- boðsdóminum. Er það stutt skýrum og ítarlegum lagafyrirmælum í 2. mgr. 34. gr. laga nr. 57/1949 um nauðungaruppboð. Ágreiningurinn, sem hér er til úrlausnar, er í megindráttum fólginn í mis- munandi skoðunum þeirra á þýðingu hinna tilteknu aðgerða þinglýsingar- dómara, annars vegar í Hafnarfirði og hins vegar í Vestmannaeyjum, og hvort eða að hve miklu leyti þeir sjálfir og uppboðsdómur séu af þeim bundnir. Enn fremur deila þeir um eðli og innihald þess réttar, sem kyrr- setning og eftirfarandi fjárnám færir gerðarhafa. Veðtrygging þeirra hvors um sig í fasteigninni Suðurgötu 60 í Hafnarfirði er máli þessu óviðkomandi, en fram er komið, að hvorugur þeirra fékk nokkuð upp í kröfu sína af uppboðsandvirði, er nefnd fasteign var seld á nauðungaruppboði. Á þeim tíma, sem hér um ræðir, vorið og sumarið 1976, voru í gildi lög nr. 30/1928 um þinglýsing skjala og aflýsing, en í 3ju grein þeirra segir, að skjal, sem þinglýsa eigi, skuli afhenda dómara í því lögsagnarumdæmi, þar sem þinglýsing eigi fram að fara. Í 1. mgr. 4. gr. laganna segir, að skjali, sem snerti fasteign eða skráningarskylt skip, skuli þinglýsa í þinghá, sem eignin sé eða skipið skráð eða óskist skráð. Samkvæmt þessu lagði sóknaraðili veðbréf sín réttilega fyrir þinglýsingardómara í Hafnarfirði að því er veðréttindin í fasteigninni Suðurgötu 60 áhrærði, en á röngum stað að því er varðaði veðréttindin í skipinu, þar sem þinglýsing þeirra gat aðeins farið fram í Vestmannaeyju, eins og á stóð. Verður því eigi talið, að fram- vísun veðskuldabréfanna til þinglýsingar í Hafnarfirði hafi haft nokkurt gildi að lögum til verndar veðréttindum sóknaraðilja í skipinu gagnvart þriðjamanni og varnaraðili þegar af þeim ástæðum á engan hátt bundinn við aðgerðir þinglýsingardómara í Hafnarfirði, hvað þessi veðréttindi snerti, þann tíma, sem skipið var enn skráð í Vestmannaeyjum. Á hinn bóginn ber að telja, að varnaraðili hafi réttilega lagt kyrrsetn- ingargerð sína fyrir þinglýsingardómara í Vestmannaeyjum og þar hafi henni verið þinglýst á skipið. Þar með öðlaðist varnaraðili 8. veðrétt í skip- inu, skilyrtan að vísu, næsta á eftir þinglýstum samningsveðum á 1.—7. veðrétti. Hafði hann þá þokað veðréttindum sóknaraðilja í skipinu, sem þá voru óþinglýst, aftur fyrir sinn veðrétt, háð því, að hann hefði haldið kyrrsetningargerðinni til réttra laga, þ. e. fengið hana staðfesta með dómi. Breytir hér engu um hugsanleg grandsemi varnaraðilja, en hún telst eigi vera sönnuð, þar sem á þessum tíma giltu sömu reglur og nú eru skýrt skráðar í 19. og 20. gr. núgildandi þinglýsingarlaga nr. 39/1978. Óvefengt er, að varnaraðili höfðaði mál á réttum tíma til staðfestingar 1389 kyrrsetningargerðinni og til greiðslu víxilskuldarinnar og fékk dóm. Lét varnaraðili síðan fara fram fjárnám í hinum kyrrsettu eignum. Telja verð- ur, að rétt lög standi til þess, að með því hafi varnaraðili endanlega tryggt sér áðurnefndan 8. veðrétt í skipinu á undan veðrétti sóknaraðilja sam- kvæmt margnefndum veðskuldabréfum, enda hafði enginn annar fjárnáms- hafi komist fram fyrir hann í millitíðinni. Svo sem mál þetta er vaxið og sakir stóðu, verður eigi talið, að varnaraðili geti á nokkurn hátt verið bund- inn við aðgerðir starfsfólks í þinglýsingardeild bæjarfógetaembættisins í Hafnarfirði viðvíkjandi skráningu og breytingu skráningar veða beggja aðilja. Eigi heldur uppboðsdómur, enda þessar aðgerðir tæpast eiginlegar dómsathafnir, þegar allt kemur til alls og svo sem að verki virðist hafa verið staðið. Í þessu sambandi er athugavert, að skjöl varðandi skipið berast ekki til Hafnarfjarðar frá Vestmannaeyjum fyrr en um eða eftir mán- aðamót júní og júlí 1976. Af þessum sökum hefur ekki verið hægt að færa nokkuð um áhvílandi veð í skipinu, fyrr en eftir að upplýsingar um þinglýst veð í Vestmannaeyjum lágu fyrir. Af þessu má ráða með vissu, að tilgreind- ir innritunardagar veðbréfa sóknaraðilja, þ. e. 21. apríl 1976 og síðan 18. júní 1976, geta ekki verið réttir. Með tilvísun til þess, sem nú hefur verið sagt, verður fallist á það með varnaraðilja, að með þinglýsingu löghaldsgerðarinnar í Vestmannaeyjum 11. júní 1976 hafi hann öðlast 8. veðrétt í nefndu skipi á undan veðréttind- um sóknaraðilja samkvæmt umræddum veðskuldabréfum og síðan hafi veðrétturinn verið endanlega staðfestur með eftirfarandi dómi og fjárnámi til fullnustu hans og geti hinar ýmsu aðgerðir starfsfólks við þinglýsingar- deild bæjarfógetaembættiisins í Hafnarfirði varðandi skráningu veða aðilja hér engu um breytt. Samkvæmt þessu ber að taka kröfu varnaraðilja til greina og úrskurða, að úthluta beri eftirstöðvum uppboðsandvirðis m/b Særúnar, HF 60, gkr. 4.151.376, upp í kröfu hans. Eftir þesum úrslitum ber að leggja málskostnað á sóknaraðilja, og þykir hann hæfilega ákveðinn kr. 8.000.00. Ólafur St. Sigurðsson setuuppboðshaldari kvað upp úrskurð þennan. Vegna mikilla anna dómara við önnur dómstörf í embætti sínu hefur úr- skurður eigi orðið upp kveðinn fyrr. Ályktunarorð: Úthluta skal eftirstöðvum uppboðsandvirðis m/b Særúnar, HF 60, gkr. 4.151.376, upp í uppboðskröfu varnaraðilja, Sveinbjörns Árna- sonar h/f. Sóknaraðili, Höfn h/f, Siglufirði, greiði varnaraðilja kr. 8.000.00 1390 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu úrskurðarins að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 14. júní 1983 Nr. 63/1982. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Guðmundi Elmari Vestmann Guðmundssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Ómerking. Heimvísun. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnssn og Magnús Thoroddsen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Máli þessu var skotið til Hæstaréttar að ósk ákærða með áfrýj- unarstefnu 2. mars 1983. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að staðfest verði sakarmat héraðsdóms, en jafnframt gerð krafa um Þyngingu viðurlaga. Ágrip málsgagna barst Hæstarétti 16. maí sl. Ákærða var birt ákæra í máli þessu á dómþingi 26. febrúar 1980. Var þá einnig tekin skýrsla af honum fyrir dómi. Dómþing voru síð- an háð í málinu og skýrslur teknar af vitnum 17. apríl 1980 og 12. mars 1981. Ákærða var skipaður verjandi 15. júlí 1982, og barst dómaranum vörn hans 14. september. Málið var næst tekið fyrir 9. desember. Auk varnarinnar var þá lagður fram vettvangsuppdráttur, myndir af vettvangi og myndir af bifreiðinni S 1394, eins og hún var eftir slysið. Þá var Bjarni Magnússon lögregluþjónn yfirheyrður sem vitni. Málið var svo dómtekið 15. desember s. á. og dómur kveðinn upp 28. s. m. Það er meginregla við meðferð opinberra mála, að sökunauti sé gefinn kostur á að kynna sér öll gögn, sem fram koma í máli á hend- ur honum, og tjá sig um þau, sbr. 78. gr. og 1. mgr. 87. gr. laga 1391 nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Sé nýrra gagna aflað, eftir að vörn kemur fram, ber að gefa verjanda kost á að koma að fram- haldsvörn, sbr. 2. mgr. 125. gr. nefndra laga. Ekki verður séð, að ákærða né verjanda hans hafi verið tilkynnt um þinghaldið 9. des- ember né heldur að verjandanum hafi verið send hin nýju gögn og honum veitt færi á framhaldsvörn, áður en málið var dómtekið. Er því óhjákvæmilegt að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Eftir þessum úrslitum ber að leggja allan áfrýjunarkostnað sakar- innar á ríkissjóð, þar með talin laun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, 6.000.00 krónur. Það athugast, að ákærði var sviptur ökuleyfi sínu til bráðabirgða á dómbþingi 26. febrúar 1980, en slík bráðabirgðasvipting er skv. 6. mgr. 81. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 ákvörðun lögreglustjóra, en eigi dómsathöfn. Dráttur sá, sem orðið hefur á rannsókn og dómsmeðferð málsins, hefur ekki verið réttlættur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er ómerktur, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 6.000.00 krónur. Sératkvæði . Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Eg er sammála meiri hluta dómenda um, að héraðsdómari fór eigi rétt að, er hann háði dómþing, yfirheyrði vitni og lagði fram skjöl, eftir að skrifleg vörn kom fram af hendi verjanda ákærða, en tilkynnti þó hvorki honum né ákærða sjálfum um stað og stund til þess þinghalds eða kynnti þeim hin nýju sakargögn, áður en hann dómtók málið og kvað upp dóm. Var þetta andstætt meginreglum 78. gr., 87. gr. og 121. gr. laga nr. 74/1974. Eru þau mistök í máls- meðferðinni aðfinnsluverð. Eins og þeim sönnunargögnum er hátt- að, sem hér er um að tefla, og þar sem fullnægjandi vörn hefur komið fram fyrir ákærða fyrir Hæstarétti, tel ég hins vegar ekki 1392 bera réttarfarsnauðsynjar til að ómerkja hinn áfrýjaða dóm sam- kvæmt 185. gr. laga nr. 74/1974. Þar sem meiri hluti dómenda hefur komist að gagnstæðri niður- stöðu, eru ekki efni til, að ég tjái mig um sýknu eða sakfellingu ákærða. Ég er samþykkur athugasemdum meiri hluta dómenda um drátt á meðferð málsins og um sviptingu ökuleyfis til bráðabirgða. Dómur sakadóms Seyðisfjarðar 28. desember 1982. Árið 1982, þriðjudaginn 28. desember, var í sakadómi Seyðisfjarðar, sem haldinn var í skrifstofu embættisins að Bjólfsgötu 7, Seyðisfirði, af Svein- birni Sveinbjörnssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 1/1980: Ákæruvaldið gegn Guðmundi Elmari Vestmann Guðmundssyni. I. Mál þetta er höfðað með ákæru, dagsettri 4. janúar 1980, gegn Guð- mundi Elmari Vestmann Guðmundssyni sjómanni, Langatanga 2, Seyðis- firði, fæddum 9. mars 1960 á Seyðisfirði, fyrir að hafa sunnudaginn 16. september 1979 ekið bifreiðinni S 1394 frá Egilsstöðum áleiðis til Seyðis- fjarðar um Fjarðarheiði með 6 farþega, þótt hún væri aðeins gerð til að flytja 4 farþega, og að hafa, er hann ók eftir veginum skammt austan Heiðarvatns þar á heiðinni með allt að 60 kílómetra hraða í hálku og ísingu, eigi gætt nægilegrar varkárni við akstur með þeim afleiðingum, að þegar ákærði ók Í snjóskafl á veginum, missti hann stjórn á bifreiðinni, hún rann út af honum og valt. Örn Helgi Ingólfsson farþegi, fæddur 6. október 1955, hlaut innvortis meiðsl á kviðarholi og brjóstholi og lést fljótlega á slysstað, og Þorvaldur Waagfjörð farþegi, fæddur 3. júní 1952, hlaut rifja- og mjaðmagrindarbrot, rifið hægri lunga og heilablæðingar og lést af þessum meiðslum á sjúkraskýlinu á Egilsstöðum kl. 1500 þennan dag. Telst atferli ákærða, eins og því er lýst hér að framan, varða við 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, 2. mgr. 17. gr., 1. mgr. 37. gr., 1., 2. og ilið 3. mgr. 49. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. II. Málavextir eru þessir: Klukkan 1310 sunnudaginn 16. september 1979 var lögreglunni á Seyðis- firði tilkynnt, að mjög alvarlegt umferðarslys hefði orðið á veginum yfir Fjarðarheiði, og fór hún þegar á staðinn, sem reyndist vera rétt austan við 1393 svokallaða Vatnsvík út úr Heiðarvatni. Þarna hafði bifreiðinni S 1394, sem er jeppi af gerðinni Chevrolet Blazer, árgerð 1976, verið ekið út af veginum, og hafði hún oltið eina eða fleiri veltur, áður en hún stöðvaðist. Tveir menn með miklum áverkum lágu skammt frá bifreiðinni, og úrskurðaði læknir, sem kom á staðinn rétt á eftir lögreglunni, að annar þeirra, Örn Helgi Ingólfsson, fæddur 7. október 1955, til heimilis að Álftamýri 16, Reykja- vík, væri látinn. Hinn maðurinn, Þorvaldur Waagfjörð, fæddur 3. júní 1952, til heimilis að Hafsteinsvegi 34, Vestmannaeyjum, var þegar fluttur á sjúkraskýlið á Egilsstöðum, en lést, skömmu eftir að þangað kom. Báðir þessir menn reyndust hafa verið farþegar í bifreiðinni S 1394. Í ljós kom, að ökumaður á bifreiðinni S 1394, þegar slysið varð, hafði verið ákærði í máli þessu, Guðmundur Elmar Vestmann Guðmundsson. Farþegar höfðu verið alls 6, þ. e. þeir tveir, sem létust, faðir ákærða, Guð- mundur Vestmann Ottósson, fæddur 6. október 1935, til heimilis að Langa- tanga á Seyðisfirði, Bjarni Ólafsson, fæddur 9. janúar 1935, Skerjabraut 9, Seltjarnarnesi, Hilmir Reynisson, fæddur 13. desember 1961, Suðurgötu 2, Seyðisfirði, og Sigurjón Þór Hafsteinsson, fæddur 1. maí 1958, Túngötu 15, Seyðisfirði. Ekki munu aðrir af þeim, sem í bifreiðinni S 1394 voru, en þeir, sem létust, hafa slasast alvarlega. Ákærði fékk taugaáfall fljótlega eftir að slysið varð, þannig að flytja varð hann í sjúkrahúsið á Seyðisfirði. Ákærði skýrði svo frá fyrir rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík 16. september 1979, að um morguninn daginn, sem slysið varð, hafi hann ekið frá Seyðisfirði yfir til Egilsstaða þeirra erinda að sækja föður sinn og fleiri menn, sem voru að koma með flugvél úr Reykjavík. Sagði hann, að efst á Fjarðarheiði hefði verið frost og snjófjúk, en ekki kvaðst hann hafa orðið var við hálku á veginum. Ákærði taldi, að hann hefði sennilega haldið aftur af stað frá flugvellin- um um kl. 1230 og hefði þá verið kominn skafrenningur á heiðinni og nokkuð frost. Aðspurður um ökuhraða kvaðst ákærði halda, að hann hefði verið nálægt 60 km á klst. Þá kvaðst hann ekki hafa orðið var við hálku, fyrr en hann hefði misst vald á bifreiðinni. Varðandi tildrög slyssins þá kvað ákærði bifreiðina hafa lent á svell- bunka og snúist til að aftan, hann reynt að ná stjórn á henni, en það ekki tekist, heldur hefði hann misst hana út af veginum. Að sögn ákærða rotaðist hann nú, en þegar hann komst aftur til meðvit- undar, sat hann við stýrið. Þegar hann komst út úr bifreiðinn, sem lá á vinstri hliðinni, sá hann, að einn farþeginn lá meðvitundarlaus hjá bifreið- inni, og voru fætur hans undir henni. Sagði ákærði, að tekist hefði að losa hann og hefði verið hlúð að honum svo og öðrum farþega, sem ákærði vissi, að lá einhvers staðar fyrir aftan bifreiðina. 88 1394 Skömmu eftir að slysið varð, kvaðst mætti (sic) hafa fengið taugaáfall og muna lítið, hvað gerðist eftir það. Aðspurður um það, hvort ákærði teldi, að bilun í bifreiðinni hefði valdið slysinu, þá kvaðst hann telja, að svo væri ekki, heldur væri skýringin hálka á veginum og einnig geti verið, að hvassviðrið hefði átt sinn þátt í því, að bifreiðin snerist. Ákærði kom fyrir dóm 26. febrúar 1980 og skýrði þá frá tildrögum slyss- ins á sama hátt og hjá lögreglunni. Aðspurður taldi hann, að bifreiðin hefði oltið tvo og hálfan hring, er hún fór út af veginum. Aðspurður um hraða kvaðst ákærði ekki vita, á hve mikilli ferð bifreiðin hefði verið, þegar slysið varð, en taldi þá, að hraðinn hefði verið um það bil 30 mílur á klst. Ákærði tók fram, að hann myndi ekki eftir því að hafa ekið í snjóskafl. Vitnið Guðmundur Vestmann Ottóson skipstjóri var yfirheyrður af rann- sóknarlögreglunni í Reykjavík 19. september 1979 og notaði ekki undan- þágurétt sinn til vitnisburðar. Sagðist vitnið hafa setið í framsæti bifreiðarinnar S 1394. Kvaðst vitnið ekki hafa verið að fylgjast með hraðamæli bifreiðarinnar fyrir slysið, en áætlaði hraðann 40—60 km/klst. Sagðist vitnið hafa tekið eftir því, að nokkru fyrir slysið hefði ökumaður dregið úr hraða frá því, sem verið hefði. Varðandi færð þá taldi vitnið, að því hefði virst mjög hált vera á blettum, en engin hálka þess á milli. Sagði vitnið, að slysið hefði orðið með þeim hætti, að því er það teldi, að bifreiðin hefði snúist ótrúlega snöggt að aftan og svo lent út af veginum. Kvaðst vitnið ekki vita, hve margar veltur bifreiðin hefði oltið, þar sem það hefði strax misst meðvit- und. Vitnið Sigurjón Þór Hafsteinsson sjómaður, Túngötu 15, Seyðisfirði, skýrði svo frá hjá lögreglunni á Seyðisfirði daginn sem slysið varð, að hann hefði þá um morguninn komið með flugvél frá Reykjavík til Egilsstaða ásamt nokkrum skipsfélögum sínum af Gullveri, NS 12. Sagði vitnið, að þegar lent hefði verið á Egilsstaðaflugvelli um kl. 1215, hefði ákærði verið mættur þar til að sækja föður sinn, Guðmund Vestmann Ottóson, skip- stjóra á Gullveri, NS 12. Kvaðst vitnið hafa fengið far með ákærða, þar sem engin áætlunarferð hefði verið á Seyðisfjörð. Taldi vitnið, að slysið hefði orðið um kl. 1300. Kvaðst vitnið ekki hafa verið að horfa á veginn, en taldi, að bifreiðin hefði lent í snjóskafli og ákærði misst vald á henni við það. Aðspurður um hraða bifreiðarinnar þá áleit vitnið, að hann hefði verið ca 50—60 km/klst. Vitnið Sigurjón Þór kom fyrir dóm 17. apríl 1980 og skýrði þá nánar frá. Sagði vitnið, að sunnudaginn 16. september 1979 hefði hann hitt á Reykjavíkurflugvelli fjóra skipsfélaga sína af Gullveri, þá Guðmund Vest- mann Ottóson, Bjarna Ólafsson, Hilmi Reynisson og Örn Helga Ingólfs- 1395 son. Hefði Örn Helgi verið nokkuð drukkinn. Síðan segir í endurriti úr sakadómsbók varðandi skýrslutöku af vitninu: „„Á Egilsstaðaflugvelli hitti vitnið fyrir ákærða í málinu, sem vitnið hafði þekkt lengi, og settist með honum út í bifreiðina S 1394 og spjallaði við hann, meðan beðið var eftir töskunum. Aðspurt segir vitnið, að ákærði hafi virst hress og vel haldinn, enda nýkominn úr ökuferð um Evrópu, sem þeir vitnið ræddu um. Vitnið telur fullvíst, að ákærði hafi ekki verið undir áfengisáhrifum. Vitnið segist hafa skroppið aftur inn í flugstöðina til að versla, og er hann kom til baka, var bifreiðin orðin yfirfull af farþegum, og varð það því að setjast á geymslukassa, sem er á milli stólanna frammi bifreiðinni. Segir vitnið, að hann hafi sest þar, án þess að mótbárur um það kæmu frá ákærða eða öðrum. Vitnið segir einn mann til viðbótar hafa beðið um far, en honum verið neitað. Vitnið snéri því baki í framrúðu bifreiðinnar. Frá vitninu séð sátu í aftursætinu í sömu röð: Þorvaldur Waagfjörð við gluggann vinstra meginn, en vitnið hafði aldrei séð hann fyrr. Næstur sat Örn Helgi, þá Bjarni og Hilmir við gluggann hægra meg- in. Var lagt af stað og ekið sem leið liggur til Seyðisfjarðar um Fjarðar- heiði. Segir vitnið menn hafa verið að spjalla saman á leiðinni, en telur, að ákærði hafi ekki tekið þátt í samræðunum, eftir að á háheiðina var komið. Skyndilega byrji bifreiðin að snúast, og segist vitnið þá hafa litið á ákærða, sem þá var að hamast við að reyna að ná stjórn á bifreiðinni aftur. Það tókst ekki, og segist vitnið muna skýrt eftir a. m. k. einni veltu, en síðan rankaði það við sér, þegar bifreiðin var stöðvuð.““ Vitnið sagði, að nú hefði komið í ljós, að bæði Þorvaldur og Örn Helgi voru mikið slasaðir. Hafi Þorvaldur verið fastur undir bifreiðinni og því orðið að lyfta henni upp til að losa hann. Sagði vitnið, að þegar ákærði hefði séð, hvað gerst hafði, hefði hann misst alla stjórn á sér. Aðspurður um ökuhraða bifreiðarinnar, þegar slysið var, sagði vitnið, að hann hefði ekki verið mikill, varla meiri en 50—60 km/klst. Tók vitnið fram, að því hefði ekki þótt neitt athugavert við akstur ákærða. Vitnið Bjarni Ólafsson, Skerjabraut 9, Seltjarnarnesi, farþegi í bifreiðinni S 1394, sagði við yfirheyrslu hjá lögreglunni á Seyðisfirði, að slysið hefði orðið eftir ca 20 mín. akstur frá flugvellinum á Egilsstöðum. Lenti bifreiðin að sögn vitnisins Í snjóskafli, og missti ákærði vald á bifreiðinni við það. Þegar vitnið komst út úr bifreiðinni, sá það, að Þorvaldur Waagfjörð lá undir bifreiðinni og Örn Helgi fyrir innan hana. Vitnið kvaðst aðspurt um Ökuhraða halda, að hann hefði verið ca 50—60 km/klst. Vitnið Hilmir Reynisson kvaðst við yfirheyrslu hjá lögreglunni á Seyðis- firði hafa fengið far með ákærða frá Egilsstaðaflugvelli niður á Seyðis- fjörð, vegna þes að enginn áætlunarferð var þangað. Sagði vitnið, að slysið hefði orðið, þegar ekið hefði verið í ca 20 mín. Sagði vitnið, að þá hefði 1396 það verið að sofna og því ekki fylgst með akstrinum. Kvaðst vitnið hafa rankað við sér, þegar bifreiðin fór að renna til á veginum. Hefði ákærði reynt að halda bifreiðinni á veginum, en það ekki tekist, heldur hefði hún oltið út af veginum. Kvaðst vitnið næst hafa vitað af sér, þegar bifreiðin liggur á hliðinni. Sagði vitnið, að eftir að þeir félagar hefðu lyft bifreiðinni ofan af Þorvaldi Waagfjörð, hefði það hlaupið inn að sæluhúsi, sem sé í ca 2 km. fjarlægð frá slysstað, og hringt þaðan í símstöðina á Egilsstöðum eftir hjálp. Vitnið Jón Karlsson járniðnaðarmaður, Garðarsvegi 26, Seyðisfirði, skýrði svo frá fyrir dómi, að hann hefði komið að slysinu, skömmu eftir að það varð. Að sögn vitnisins var þá búið að breiða yfir tvo menn þar á staðnum. Vitnið kvaðst hafa ekið þeim feðgum, ákærða og föður hans, niður á Seyðisfjörð, þar sem ákærði hefði verið búinn að fá taugaáfall. Aðspurt kvaðst vitnið ekki hafa fundið áfengislykt af ákærða né nein merki þess, að hann væri undir áhrifum áfengis. Bjarni Magnússon lögregluþjónn, Túngötu 4, Seyðisfirði, kom fyrir dóm 9. desember 1983 sem vitni í máli þessu. Kvaðst vitnið hafa farið á slysstað- inn ásamt Helga Sævari Helgasyni lögregluþjóni. Að sögn vitnisins var að- koman ömurleg. Hefði bifreiðin S 1394 verið á hliðinni utan vegar og hjá henni legið tveir menn stórslasaðir. Sagði vitnið, að læknir, sem komið hefði frá Egilsstöðum á slysstaðinn rétt á eftir vitninu, hefði þegar úrskurð- að Örn Helga látinn, en hins vegar hefði verið lífsmark með hinum, sem var slasaður, og hefði hann verið fluttur til Egilsstaða. Að sögn vitnisins fóru þeir Helgi Sævar með þá Hilmi Reynisson, Sigur- jón Hafsteinsson og Bjarna Ólafsson í sjúkrahúsið á Egilsstöðum, þar sem þeir gengu undir læknisskoðun, en að því búnu voru þeir yfirheyrðir. Að yfirheyrslunni lokinni hefðu vitnið og Helgi Sævar svo farið aftur upp á Fjarðarheiði til að gera vettvangsuppdrátt og taka ljósmyndir. Vitnið sagði aðspurt um veður á slysstað, að það hefði verið hraglandi og skafið lítillega, en úrkoma verið lítil. Einhver vindur hefði verið, en ekki kvaðst vitnið geta sagt til um hversu mikill. Vitni sagði, að hálka hefði verið á veginum yfir Fjarðarheiði, þegar slysið hefði orðið, en vegkantar auðir. Lítill snjór hefði verið og alls ekki snjóskaflar. Aðspurt um það, hvort vitnið haldi, að bifreiðin S 1394 hefði oltið eina eða fleiri veltur, þegar slysið varð, þá kveðst vitnið ekki geta sagt til um það með neinni vissu, en kvaðst álíta, að bifreiðin hefði fyrst endastungist út af veginum, en svo oltið a. m. k. eina veltu. Vitnið sagði aðspurt, að einhver áfengislykt hefði verið í bifreiðinni S 1394 í greint sinn og hefðu trúlega einhverjir farþegar verið undir áhrifum áfengis, en þó vildi vitnið alls ekki fullyrða neitt um það. Hins vegar taldi vitnið, að ákærði hefði ekki verið undir áhrifum áfengis. 1397 Aðspurt segir vitnið, að bifreiðaeftirlitsmaður hefði ekki skoðað bifreið- ina S 1394 á slysstað. Bifreiðin S 1394 var skoðuð af bifreiðaeftirlitsmanni 26. nóvember 1979, þar sem hún stóð í Reykjavík. Segir svo í skýrslu skoðunarmannsins Sigþórs R. Steingrímssonar:;,Við skoðun kom í ljós, að bifreiðin var óökuhæf. Hemlar og önnur stjórntæki virtust eðlileg. Bifreiðin var búin grófmynstr- uðum hjólböðrum á öllum hjólum, nokkuð góðum“. Í vottorði Veðurstofu Íslands, sem lagt hefur verið fram varðandi veður á Seyðisfirði og Egilsstöðum 16. september 1979, segir, að kl. 09 hafi verið norðanátt, 3 vindstig á Seyðisfirði, hálfskýjað, skyggni 10 km, hiti 4.0% C. Kl. 15 hafi á sömu veðurathugunarstöð verið norðanátt, 4 vindstig, alskýjað, skyggni 2 km, hiti 5? C. Á Egilsstöðum var kl. 12 norðnorðvestanátt, 4 vindstig, mesta veðurhæð milli athugana 4 vindstig, skýjað, skyggni 55 km, hiti 4.9? C. KI: 15 var á sömu veðurathugunarstöð norðaustanátt, 4 vind- stig, mesta veðurhæð milli athugana 4 vindstig, alskýjað, skyggni 30 km, hiti 3.8% C. Lík beggja hinna látnu voru krufin, og hefur Bjarki Magnússon læknir gert skýrslu um krufningarnar. Í lok skýrslu hans um krufningu á líki Arnar Helga Ingólfssonar segir svo: „,„Niðurstaða: Við krufninguna fundust margháttaðir innri brjóst-og kviðarholsáverkar, sem valdið höfðu miklum blóðmissi inn í vinstra brjósthol og kviðarhol (sjá lýsingu að framan). Dánarorsök mannsins hefur verið lost vegna framangreindra áverka og blóðmissis. Maðurinn hefur verið mjög ölvaður, er hann lést“. Í niðurlagi skýrslu Bjarka um krufningu á líki Þorvalds Waagfjörð segir svo: „„Niðurstaða: Við krufningu fundust margháttaðir áverkar (sjá lýsingu að framan), m. a. tifja- og mjaðmagrindarbrot, rifið hægra lunga, er orsakað hafði pneumothorax hægra megin, blæðing undir heilahimnum og heilamar auk verulegra blæðinga inn í retroperitoneal vefi. Dánarorsök mannsins hefur verið pneumothorax og lost vegna framangreindra áverka samfara blóð- missi.“ Il. Ljóst er, að orsök slyssins var ekki sú, að ákærði ók í snjóskafl, svo sem segir í ákæru. Styðst sú niðurstaða bæði við framburð ákærða sjálfs, þá staðhæfingu vitnisins Bjarna Magnússonar, að engir snjóskaflar hafi 1398 verið á veginum, svo og ljósmyndir af slysstað, sem sýna mjög óverulegan snjó á veginum. Telja verður hins vegar, að meginorsök þess, að ákærði missti bifreiðina út af veginum, hafi verið of hraður og ógætilegur akstur miðað við það, að hálka var. Verður að telja sannað, þegar litið er til framburðar ákærða og vitna svo og ummerkja á slysstað, að ákærði hafi ekið með allt að 60 km hraða miðað við klst., þegar slysið varð. Voru hjólbarðar bifreiðarinnar þó hvorki negldir né með keðjum. Þá var ákærði rétt nýkominn yfir blind- hæð, þegar hann missir vald á bifreiðinni. Er þessi háttsemi ákærða rétt færð til refslákvæða í ákærunni. Þá er sannað, að ákærði ók með 6 farþega í bifreiðinni S 1394, þótt hún væri aðeins gerð til að flytja 4 farþega. Varðar þessi hegðun ákærða við 2. mgr. 17. gr. umferðarlaga, svo sem segir réttilega í ákæru. Breytir hér engu, að ekki var áætlunarferð frá flugvellinum á Egilsstöðum niður á Seyðisfjörð. Samkvæmt sakavottorði ákærða, dagsettu 9. nóvember 1979, hefur hann sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1976 10/4 í Vestmannaeyjum: Sátt, 1.500 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1976 10/11 á Seyðisfirði: Sátt, 30.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Svipt- ur rétti til að öðlast ökuleyfi í 1 ár frá 14/8 1976. 1977 19/8 á Seyðisfirði: Dómur: Sakfelldur fyrir brot gegn 1. mgr. 217. gr. og 244. gr., sbr. 256. gr. hegningarlaga, 1. mgr. 26. gr., 1. mgr. 27. gr. og 1. mgr. og 2. mgr. 41. gr. umferðarlaga og 21. gr. áfengislaga. Ákvörðun um refsingu frestað skilorðs- bundið í 2 ár. 1979 S/2 í Reykjavík: Sátt, 18.000 kr. sekt fyrir brot á 2., sbr. S., sbr. 6. gr laga nr. 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/ 1974, sbr. 77. gr. hegningarlaga. Með framangreindri háttsemi sinni þykir ákærði hafa unnið sér til refs- ingar samkvæmt 215. gr. almennra hegningarlaga og 80. gr. umferðarlaga, sbr. 1. gr. laga 54/1976. Þykir refsing hans hæfileg ákveðin 20.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, sem greiðist innan 4. vikna frá birtingu dómsins, en ella sæti ákærði varð- haldi í 40 daga. Þá þykir ákærði með akstri sínum hafa unnið sér til þess að vera sviptur ökuréttindum, svo sem krafist er í ákæruskjali, og samkvæmt lagaákvæði því, er þar greinir, þykir hæfilegt að svipta ákærða ökuréttindum í 2 ár 1399 frá birtingu dómsins að telja, að frádregnum 4 mánuðum, sem ákærði var sviptur ökuréttindum til bráðabirgða árið 1979. Loks ber að dæma ákærða samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Jóns Þóroddssonar héraðs- dómslögmanns, 3.500.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Guðmundur Elmar Vestmann Guðmundsson, greiði 20.000.00 króna sekt til ríkissjóðs inna 4. vikna frá birtingu dómsins, en sæti ella varðhaldi í 40 daga. Ákærði er sviptur ökuréttindum í 2 ár frá birtingu dómsins að telja, að frádregnum 4 mánuðum, sem ákærði var sviptur ökuleyfi til bráða- birgða á árinu 1979. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Jóns Þóroddssonar héraðsdómslögmanns, 3.500.00 krónur. Fimmtudaginn 23. júní 1983. Nr. 57/1981. Ægir Ómar Hraundal (Jón E. Ragnarsson hrl.) gegn Magnúsi Fr. Árnasyni og gagnsök (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.) Líkamsmeiðingar. Skaðabótamál. Löghaldsgerð staðfest. Sér- atkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson og Guð- mundur Skaftason, settur hæstaréttardómari. 1400 Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. febrúar 1981. Hann krefst sýknu af kröfum gagnáfrýjanda, en til vara sakar- skiptingar og verulegrar lækkunar bótafjárhæðarinnar. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði með stefnu 17. mars 1981. Hann krefst þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða 189.074.15 krónur með 16% ársvöxtum frá 7. janúar 1978 til 21. febrúar s. á., með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., með 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., með 31% ársvöxtum frá þeim degi til stefnubirtingardags 2. apríl 1980, með 43.5%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., með 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., með 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, með 4790 ársvöxtum frá þeim degi til uppsögudags dóms í máli þessu og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags auk málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, „en allt að frádregnum kr. 32.400.00, sem er framreiknuð greiðsla til gagnáfrýjanda frá Brunabótafélagi Íslands upp í skaða- bótakröfu hans og innt var af hendi í tvennu lagi 9/2 1980 og 17/3 1980“. Þá er krafist staðfestingar á löghaldsgerð, sem framkvæmd var Í. apríl 1980 í 3. herbergja íbúð á 3. hæð til hægri í húsinu nr. 4 við Iðufell í Reykjavök, eign aðaláfrýjanda, en löghald þetta hafði verið gert til tryggingar stefnufjárhæð. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð fram nokkur ný gögn, þeirra á meðal útreikningur Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingafræðings 4. maí 1983 á höfuðstólsandvirði vinnutekjutaps gagnáfrýjanda af völdum tímabundinnar og varanlegrar örorku. Staðfesta ber niðurstöðu héraðsdóms með vísan til forsendna hans um fébótaábyrgð áðaáfrýjanda. Í hérðasdómi eru greindir útreikningar fyrrnefnds tryggingafræð- ings 20. nóvember 1979 og 21. október 1980. Í hinum nýja útreikn- ingi er tekið tillit til kauplagsbreytinga frá síðasta útreikningi. Höfuðstólsandvirði vinnutekjutaps reiknast tryggingafræðingnum nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku ................ kr. 12.400 Vegna varanlegrar örorku ................... kr. 164.400 Samtals kr. 176.800 1401 Þá segir svo í bréfi tryggingafræðingsins: „„Greiðsla að fjárhæð gkr. 2.211.290 þann 14. mars 1980 jafn- gildir sem næst nýkr. 32.400 nú (4. maí 1983). Þá eru eingöngu notaðir 139 ársvextir til að færa greiðsluna til í tíma. Á sama hátt jafngildir hin tiltekna greiðsla nýkr. 16.860 á slysdegi““. Gagnáfrýjandi sundurliðar höfuðstól stefnufjárhæðarinnar þann- ig: 1. Örorkutjón ........0000. 00 kr. 176.800.00 2. Gleraugu .........000.000 0. 00 — 454.15 3. Viðgerð á tönnum .........00000 0000... — 5.820.00 4. Miskabætur .........000000 0000... — 6.000.00 Kr. 189.074.15 Til frádráttar — 32.400.00 Eftir verða því kr. 156.674.15 Aðaláfrýjandi hefur mótmælt því, að hinn nýi útreikningur á ör- orkutjóni gagnáfrýjanda komist að við meðferð málsins hér fyrir dómi. Á þetta verður ekki fallist. Gagnáfrýjandi hefur uppi hærri fjárkröfu en hann gerði í héraði. Er ekki efni til að leyfa þá hækkun samkvæmt 45. gr. laga nr. 45/1973. Staðfesta ber niðurstöðu héraðsdóms með vísan til forsendna hans um 2. 3. og 4. kröfulið og 1. kröfulið að því er tekur til tíma- bundinnar örorku. Við ákvörðun bóta til handa gagnáfrýjanda vegna tekjutaps af völdum varanlegrar örorku ber að taka tillit til þess, að gagnáfrýjandi hélt fullum launum sínum frá slysdegi til 1. janúar 1983, að hann lét af störfum og hóf töku lífeyris úr Eftir- launasjóði starfsmanna Búnaðarbanka Íslands samkvæmt svo- nefndri 95 ára reglu, en um þessi atriði var upplýst við munnlegan málflutning. Þegar þessa er gætt, þykja bætur til gagnáfrýjanda samkvæmt 1. kröfulið hæfilega ákveðnar 70.000.00 krónur. Ber þessu samkvæmt að taka fébótakröfu gagnáfrýjanda til greina með 82.274.15 krónum (70.000.00 454.15 * 5.820.00 < 6.000.00). Frá henni ber að draga inngreiðslu á tjónið, 32.400.00 krónur, sem miðast við kröfugerð gagnáfrýjanda og útreikning hans, sem ekki hefur verið vefengdur. Eftir standa þá 49.874.15 krónur, er aðal- 1402 áfrýjanda ber að greiða gagnáfrýjanda með vöxtum, eins og greinir í dómsorði. Staðfesta ber kyrrsetningu þá, er í málinu greinir. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 25.000.00 krónur. Dómsorð: Framangreind kyrrsetning er staðfest. Aðaláfrýjandi, Ægir Ómar Hraundal, greiði gagnáfrýjanda, Magnúsi Fr. Árnasyni, 49.874.15 krónur með 16% ársvöxtum frá 7. janúar 1978 til 21. febrúar s. á., 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desem- ber s. á., 310 ársvöxtum frá þeim degi til 2. apríl 1980, 43.50% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 4600 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 470 ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags, eins og þeir verða á hverjum tíma. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda samtals 25.000.00 krón- ur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þesum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara. Kröfugerð áfrýjanda var þannig byggð upp í héraði, að örorku- tjón hans var miðað við nýjan útreikning Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingafræðings frá 21. október 1980, en í honum er tekið tillit til kaupgjaldsbreytinga frá slysdegi til útreikningsdags. Samkvæmt því reiknast tryggingafræðingnum höfuðstólsandvirði vinnutekna- taps á slysdegi samtals gkr. 7.062. Jafnframt var í héraði gerð krafa um vexti frá slysdegi 7. janúar 1978 til greiðsludags, þar með taldir 1403 hæstu lögleyfðir dómvextir frá stefnubirtingardegi. Vaxtakrafa var þannig sundurliðuð við dómtöku í héraði: 16% ársvextir frá 7. jan- úar 1978 til 21. febrúar, 19% ársvextir frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvextir frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvextir frá þeim degi til 1. desember s. á., 31% ársvextir frá þeim degi til stefnubirtingardags 2. apríl 1980, en hæstu lögleyfðir dómvextir frá þeim degi til greiðsludags. Við útreikning verðmætis innborgana frá Brunabótafélagi Íslands í febrúar og mars 1980, gkr. 2.211.290, á útreikningsdegi hinn 17. október 1980 reiknar tryggingafræðingurinn með 13% p. a. vaxta- tekjum af innborguninni í samræmi við útreikning tjónsins að því er segir í bréfi Jóns Erlings Þorlákssonar frá 21. október 1980. Fyrir sama tímabil er í kröfugerð stefnanda í héraði krafist 3190 ársvaxta til 2. apríl 1980, en 43.5%0 ársvaxta frá þeim degi til 1. júní s. á. og 46%0 ársvaxta frá þeim degi til loka þessa tímabils hinn 17. októ- ber 1980. Við flutnings málsins fyrir Hæstarétti er lagður fram enn nýr út- reikningur Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingafræðings frá 4. maí 1983, miðaður við verðlag (kaupgjald) við útreikning, en að öðru leyti með óbreyttum forsendum. Með þeim útreikningsmáta reiknar tryggingafræðingurinn höfuðstólsandvirði vinnuteknataps á slysdegi samtals 176.800.00 krónur (nýkr.). Jafnframt umreiknar hann greiðsluna frá febrúar/mars 1980 og telur verðmæti hennar 4. maí 1983 miðað við sömu forsendur og áður vera 32.400.00 krónur (ný- kr.). Í kröfugerð fyrir Hæstarétti er vaxta krafist með sama hætti og í héraði frá 7. janúar 1978 og dómvaxta krafist frá stefnubirting- ardegi í héraði til greiðsludags, svo sem gert var í héraði. Með þeirri kröfugerð, sem að framan er lýst, krefst gagnáfrýjandi í raun tvöfaldra verðbóta á örorkutjón sitt fyrir tímabilið frá slys- degi 7. janúar 1978 til 4. maí 1983, er tjónið var síðast reiknað. Annars vegar er tjónið á slysdegi fært til samræmis við verðlag (kaupgjald) nú 4. maí 1983, en í því felst rúmlega þreföldun fjár- hæðar frá fyrsta útreikningi Örorkutjóns hinn 20. nóvember 1979 og miklu meiri hækkun, ef reiknað hefði verið með verðlagi á slys- degi, en hins vegar er krafist vaxta, sem eru að langmestum hluta bætur fyrir verðfall höfuðstóls, en að litlu leyti raunverulegir vextir, þ. e. áhættuþóknun og leiga eftir peninga. 1404 Gagnáfrýjandi hefur enga varakröfu gert í málinu eða reifað mál- ið með þeim hætti, að byggja mætti á öðrum vaxtafæti, þar sem verðbótaþáttur væri eigi innifalinn, fyrir tímabilið frá slysdegi 7. janúar 1978 til útreikningsdaga örorkutjóns, hinn 21. október 1980 í héraði eða 4. maí 1983 fyrir Hæstarétti. Hann hefur ekki heldur lagt fram neina útreikninga um fjárhæð vinnuteknataps á slysdegi miðaða við verðlag á þeim tíma, en það mundi nauðsynlegt, ef taka ætti vaxtakröfu hans til greina að fullu. Þá er það athugavert, að í öllum útreikningum á örorkutjóni gagnáfrýjanda er eingöngu miðað við 13 af hundraði ávöxtun á ári, er höfuðstólsandvirði vinnuteknataps er fundið. Ég tel þessa vaxta- prósentu ekki í samræmi við raunverulega ávöxtunarmöguleika og því nauðsynlegt, að gefnir séu fleiri kostir í slíkum útreikningum. Málatilbúnaður gagnáfrýjanda þykir samkvæmt því, sem rakið hefur verið, svo miklum annmörkum háður, að eigi verði dómur lagður á málið, eins og það hefur verið lagt fyrir dómstóla. Vegna þessarar vanreifunar er óhjákvæmilegt að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu frá héraðsdómi. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals 25.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Gagnáfrýjandi, Magnús Friðrik Árnason, greiði aðaláfryj- anda, Ægi Ómari Hraundal, samtals 25.000.00 krónur í máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. desember 1980. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms 15. þ. m., er höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 2. apríl 1980. Stefnandi málsins er Magnús Fr. Árnason hæstaréttarlögmaður, Hraun- teigi 26, Reykjavík. 1405 Stefndi er Ægir Ómar Hraundal bifreiðarstjóri, Iðufelli 4, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru nú þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 9.189.415 „með 16% ársvöxtum frá 7.1. 1978 til 21.2.2978 með 19%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1.6. 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1.9. 1979, með 27%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1.12. 1979, með 31% ársvöxtum frá þeim degi til stefnubirtingardags, en með hæstu lögleyfðu dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, auk málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá L.M.F.Í., en allt að frádregnum kr. 2.358.290, er voru greiddar upp í skaðabótakröfuna 9.2. 1980 og 17.3. 1980 af Brunabóta- félagi Íslands. Þá krefst stefnandi staðfestingar á löghaldsgerð, sem fram- kvæmd var 1. apríl 1980 í 3ja herbergja íbúð á 3. hæð til hægri að Iðufelli 4, Reykjavík, eign stefnda, til tryggingar stefnufjárhæðinni.““ Stefndi krefst aðallega sýknu og málskostnaðar að skaðlausu úr hendi stefnanda, en til vara, að dómkröfur stefnanda verði verulega lækkaðar og málskostnaður verði þá látinn falla niður. Sáttaumleitanir dómarans hafa ekki borið árangur. Bjarni Kristinn Bjarnason borgardómari dæmir mál þetta. II. Tildrögum málsins er svo lýst í stefnu: „„Málavexti kveður stefnandi vera þá, að aðfaranótt laugardagsins 7. jan- úar 1978 hafi Magnús Fr. Árnason komið í afgreiðslu Bifreiðastöðvar Steindórs í Hafnarstræti, Reykjavík, í því skyni að fá leigubifreið til að aka sér heim. Stöðvarmaður bifreiðastöðvarinnar hafi verið stefndi. Eftir smá orðahnippingar milli Magnúsar og stefnda hafi það engum togum skipt, að stefndi réðist á Magnús og lét hann út, en á planinu fyrir utan stöðina hafi stefndi slegið Magnús tvívegis í andlitið með hægri hendi og hafi höggin lent á vinstri vanga Magnúsar. Stöðvarmaðurinn hafi síðan farið inn og hringt eftir nokkra stund á lögregluna, sem hafi komið von bráðar á vettvang. Magnús hafi þá legið á planinu, blóðugur í andliti. Lög- reglan hafi flutt Magnús á slysadeild Borgarspítalans. Þar hafi komið í ljós, að Magnús var beinbrotinn í andliti. Magnús hafi legið á spítalanum til 14. janúar 1978, er hann hafi útskrifast, en honum hafi verið ráðlagt að taka sér hvíld frá störfum næstu tvær vikurnar. Afleiðingar líkamsárásar- innar séu þær, að Magnús búi við skerta örorku.““ Ill. Stefnandi gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni 14. janúar 1978. Var þá m. a. fært til bókar: „„Magnús greindi okkur frá því, að hann hefði verið að koma úr Búnað- 1406 arbankahúsinu, Austurstræti $ hér í borg, en umrætt kvöld hafði banka- stjórn bankans haldið starfsfólki bankans veislu. Magnús sagðist hafa verið töluvert ölvaður, en þó vel sjálfbjarga. Hann sagðist hafa verið búinn að bjóða nokkrum gestum heim og hafa farið að Bifreiðastöð Steindórs við Hafnarstræti þeirra erinda að fá þar leigubíl. Hann sagðist hafa farið rakleitt inn á afgreiðslu stöðvarinnar og beðið þar um leigubíl. Einn afgreiðslumaður hefði verið þar og svarað því til, að enginn bíll væri á stöðinni og að stöðin væri að loka, og hefði afgreiðslu- maðurinn síðan óskað eftir því, að hann færi út. Magnús sagðist ekki hafa tekið eftir því, hvort einhverjir hefðu verið þarna inni í afgreiðslunni, en vera viss um, að afgreiðslumaðurinn var einn innan við afgreiðsluborðið. Magnús sagðist hafa beðið afgreiðslumanninn um að kalla upp bíl og hafa bent á, að slíkt hefði oft verið gert, er ekki væri bíll á stöðinni. Þessu næst hefði hann ætlað að fá sér sæti þarna á bekk og bíða, en afgreiðslumaðurinn hefði þá komið þarna fram í afgreiðsluna og stjakað honum út úr dyrunum, þó án nokkurra átaka. Magnús sagðist hafa unað þessu illa, enda hefði hann skipt við bifreiðastöðina í um 30 ár og ávallt fengið góða þjónustu og ekki átt slíkri afgreiðslu að venjast. Hefði hann því farið aftur að dyrunum og ætlað inn og verið kominn í dyragættina, er afgreiðslumaðurinn hefði tekið þar á móti honum og varnað honum inngöngu og síðan slegið hann hnefahögg beint framan á andlitið. Magnús sagðist aldrei hafa slegið til afgreiðslumannsins, enda hefði högg hans komið nær viðstöðulaust. Magnús sagðist síðan muna allt mjög óljóst, en þó ráma í, að lögreglu- menn hefðu verið að ræða við hann og það hefði verið á slysadeild Borgar- spítala, sem hann myndi eftir því, að læknir var að kanna meiðsl hans og ræða við hann. Á slysadeildinni hefði síðan komið í ljós, að sjóngleraugu hans vantaði, en hann hefði verið með gleraugun, er hann kom á bifreiðastöðina og þegar afgreiðslumaðurinn lamdi hann. Magnús sagðist ávalt ganga með sjóngleraugu. Magnús sagðist síðan eftir myndatöku og skoðanir hafa verið rúmliggj- andi á slysadeild um nóttina, en morguninn eftir verið fluttur upp á deild 3A á Borgarspítala. Þar hefðu síðan annast hann læknarnir Daníel Guðnason og Sigurjón Ólafsson. Einnig hefðu farið fram skoðanir og myndatökur, eftir að hann kom á deild 3A. Læknarnir hefðu þá sagt honum, að hann væri nefbrotinn, kinnbeinsbrotinn og kjálkabrotinn. Þá greindi Magnús okkur frá því, að gert hefði verið við kinnbeinsbrotið, og bar Magnús skurð framan við v. 1407 eyra vegna þeirrar aðgerðar. Þá voru báðir kjálkar hans víraðir saman (tennur), og getur Magnús því einungis neytt fljótandi fæðu. Magnús sagðist strax um nóttina á slysadeild fengið (sic) mikinn höfuð- verk og svo væri enn og höfuð hans væri allt mjög aumt viðkomu. Hann sagðist hafa fengið glóðaraugu á bæði augu og mar hefði verið mikið á vinstri kinn, en þetta væri nú að mestu horfið. Magnús sagði, að eiginkona hans hefði haft samband við Kristján Steindórsson, eiganda og stöðvar- stjóra Bifreiðastöðvar Steindórs, og greint honum frá, hvernig komið var. Hefði Kristján látið leita eftir gleraugum hans og síðan hringt aftur og þá greint konunni frá því, að einungis hefði komið í leitirnar önnur eyrna- spöngin. Magnús sagðist síðan hafa þekkt þar eyrnaspöng af sínum gleraugum, og afhenti hann spöngina, og mun hún fylgja málinu. Þá sýndi Magnús fatnað þann, sem hann var í, en það eru jakkaföt og skyrta. Í jakkanum eru tveir litlir blóðblettir, annar í jakkahorni, en hinn á boðungi, og á skyrtu var smávegis blóð á kraga. Fatnaðurinn var óskemmdur, en nokkuð óhreinn. Magnús sagðist ekki hafa hlotið neina ytri áverka og væri blóðið senni- lega úr nefi hans, enda hefði hann fengið blóðnasir. Þess skal að lokum getið, að Magnús var útskrifaður af Borgarspítala í morgun, en á að vera sem mest um kyrrt.““ Stefnandi gaf aftur skýrslu hjá rannsóknarlögreglu 18. apríl 1978 og tók þá m. a. fram: „„Afgreiðslumaðurinn hann réðist á mig með frekju þarna inni á af- greiðslunni og hrinti mér út úr dyrunum. Ég kom engum vörnum við og féll þarna á planið, og mig minnti, að ég hefði komist í dyrnar og hann þá lamið mig, en það kann að vera mis- minni, en allavega man ég örugglega eftir því, að ég reyndi að rísa á fætur, og þá lamdi afgreiðslumaðurinn mig hnefahögg, og eftir það mundi ég ekkert. Í framburði afgreiðslumannsins kemur fram, að ég hafi lamið hann, og er sú saga hans ósönn með öllu. Hins vegar kann ég að hafa hangið eitthvað í peysu hans, en ég man bókstaflega ekkert eftir högg hans, eins og ég áðan gat um.“ Stefnandi gaf skýrslu hér fyrir dómi 13. október 1980. Skýrði stefnandi þá svo frá: „„Málavaxtalýsingin í stefnu hefur verið lesin upp fyrir mér. Er þar rétt frá greint: Atvikalýsingin í tölulið 3 á dskj. nr. 4 og tl. 4.8. hefur verið lesin fyrir mér. Er rétt frá greint þarna. Skýrsla lögregluþjónsins Hauks Ólafssonar á fskj. 1 með dómskj. nr. 4 hefur verið kynnt mér. Ég vil taka fram í því sambandi, að í skýrslunni stendur „lá í götunni““. Nákvæmara 1408 er, að ég lá á stöðvarplaninu skammt fyrir utan dyr afgreiðsluhúss Bifreiða- stöðvar Steindórs. Þá segir í skýrslunni: „Magnús var ekki viðræðuhæfur um áðurnefndan atburð sökum ölvunar““. Ég tel, að afleiðingar árásarinnar hafi verið þær, að ég hafi misst meðvitund og verið mjög illa á mig kominn sem afleiðingar af árásinni. Megi ekki síður rekja hæfileikaskort minn til þess að ræða um atburðinn við lögreglumennina til þessa. Skýrsla mín fyrir rannsóknarlögreglu 14.1 1978 hefur verið lesin upp í réttinum. Rétt er frá greint Í skýrslu þesari. Skýrslur vitnanna Kristbjargar Clausen og Bryndísar Hilmarsdóttur hafa verið lesnar upp fyrir mér. Ég geri ekki athugasemdir við skýrslur stúlknanna. Ég vil taka fram í því sambandi, að ég tel, að ég hafi verið í góðu skapi og ekki sýnt afgreiðslumanninum áreitni. Skýrsla sú, sem ég gaf á skrifstofu rannsóknarlögreglunnar 18.4 1978, er rétt. Skýrsla stefnda fyrir rannsóknarlögreglu 24.1. 1978 hefur verið lesin upp. Ég mótmæli því sem alröngu, að ég hafi barið eða reynt að berja stefnda, svo sem stefndi vill vera láta. Heilsufar mitt, hvað varðar afleiðingar af árásinni, eru óbreyttar (sic) miðað við þær lýsingar, sem lesnar voru upp í þinghaldinu hér að framan, en dofatilfinningin, sem ég hefi ennþá í vinstra hluta andlitsins, er þó ekki eins slæm og fyrstu mánuðina eftir slysið. Ég hélt föstum launum mínum hjá Búnaðarbanka Íslands að fullu í veikindum mínum, en hvorki aukastörf gat ég unnið né önnur störf eftir slysið.“ Stefndi gaf fyrst skýrslu hjá lögreglunni í Reykjavík þann 7. janúar 1978, og var þá fært til bókar: „,„Hann skýrði svo frá, að Magnús hefði komið inn á stöðina, áberandi ölvaður, til þess að fá leigubifreið. Þar sem engin bifreið hafði verið við hendina, kvaðst Ægir hafa beðið Magnús um að fá sér sæti inni á stöðinni og bíða. Í þess stað hefði Magnús ætt um stöðina með miklum fyrirgangi og hávaða. Að endingu og eftir ítrekuð tilmæli um að hafa sig hljóðan kvaðst Ægir hafa orðið að vísa Magnúsi á dyr, þar sem enginn vinnufriður hefði verið sökum drykkjuláta Magnúsar. Ægir kvaðst hafa orðið að láta Magnús út af stöðinni með valdi. Þegar út var komið, hefði Magnús tekið á móti honum, og kvaðst Ægir þá hafa slegið Magnús tvö högg í andlitið og við seinna höggið hefði Magnús fallið í götuna. Kvaðst Ægir síðan hafa kallað á lögregluna.“ Stefndi gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu 24. janúar 1978 og skýrði þá m. a. svo frá: „„Klukkan mun hafa verið langt gengin í eitt, þegar þarna inn á afgreiðslu stöðvarinnar kom mikið ölvaður maður. Rétt áður höfðu komið inn tveir unglingar, sem ég taldi, að væru piltur og stúlka. Þau höfðu beðið um bíl, og ég sagði þeim, að enginn bíll væri laus, og bauð þeim að fá sér sæti og bíða næsta bíls, sem og þau gerðu. Maðurinn, sem inn kom, heimtaði strax bíl, og er ég sagði honum, að 1409 egninn bíll væri laus og fólk, sem ætti næsta bíl, sem kæmi, væri á stöð- inni, þá var maðurinn með frekju og hávaða og heimtaði, að ég kallaði strax upp bíl, enda væri hann búinn að skipta við stöðina í 30 ár. Ég sagði manninum, að ég gæti ekki töfrað fram bíl handa honum og hann yrði að bíða eins og aðrir. Þessu vildi maðurinn ekki una og var með hávaða. Þarna hringdi hjá mér síminn, og vegna hávaða í manninum, þá heyrði ég ekki í þeim, sem hafði hringt, og bað ég því manninn um að hafa lægra, og er hann ekki sinnti því, þá ítrekaði ég ummæli mín og það oftar en einu sinni, enda heyrði ég heldur ekki í talstöðinni það, sem bifreiðastjórarnir voru að segja. Þegar maðurinn ekki vildi hluta á orð mín, þá bað ég hann um að fara út, enda væri ekki vinnufriður vegna hans. Hann hló að þessum orðum mínum og sagði, að þessi orð mín væru ærin mógðun við hann sem þekktan viðskiptavin. Maðurinn kynnti sig aldrei, og ekki þekkti ég manninn. Þegar maðurinn síðan neitaði að fara út þrátt fyrir ítrekun mína, þá sagði ég honum, að ég yrði þá að hjálpa honum á dyr. Maðurinn fór þó ekki þrátt fyrir þessa hótun mína, og að endingu fór ég fram á afgreiðsluna og hugði ég, að það nægði, til þess að maðurinn færi út. Maðurinn vildi þá heldur ekki láta að orðum mínum. Endaði þetta síðan með því, að ég tók í aðra öxl, eða réttara sagt í vinstri upphandlegg hans, og opnaði um leið dyrnar, en maðurinn stóð þá fyrir framan afgreiðslu- borðið. Hann streittist ekki á móti, en var máttlaus sökum mikillar ölvunar. Það gekk því átakalaust að setja hann út, en um leið og hann kom út úr dyrun- um, féll hann við, sennilega annað hvort í hálku eða þá um þröskuldinn. Ég hékk í handlegg mannsins, er hann féll, og ætlaði með því að draga úr fallinu, en hinni hendinni hélt ég í hurðina. Maðurinn féll á bakhlutann og kom fyrst niður á rasshlutann og féll síð- an endilangur. Ég fór síðan út og ætlaði að hjálpa manninum á fætur, en þá greip hann í ermina á peysu, sem ég var í, og lamdi síðan til mín, og hitti högg hans á brjóst mitt. Hann lamdi síðan til mín nokkrum höggum, sem lentu á brjósti mínu, en hefðu lent á höfði mínu, hefði ég ekki vikið mér undan. Þegar hann náði í peysuermina, þá dró hann mig úr erminni, er ég ætlaði að losa mig. Það var hægri ermin. Þegar maðurinn þarna hékk í mér og var búinn að slá til mín, þá lamdi ég hann laust hnefahögg með hægri hendi, og lenti það högg mitt á vinstri vanga hans, og er hann ekki hætti höggunum til mín, þá sló ég hann annað hnefahögg með hægri hendi, og lenti það högg 89 1410 einnig á vinstri vanga hans, og var þetta högg mitt fastara en hið fyrra. Við þetta högg virtist hann vankast, og ég losnaði úr taki hans á peysuerm- inni. Eftir þetta fór ég inn á stöðina og hringdi á lögregluna, en maðurinn lá þá á planinu. Ég tók eftir því, að er maðurinn kom inn og er ég setti hann út, þá var hann með gleraugu á andlitinu, en er hann hékk í mér, áður en ég sló til hans, voru gleraugun ekki á andliti hans. Lögreglan kom síðan fljótlega, og ég fylgdist með manninum og sá, að hann hreyfði sig, og ég sá lögregluþjónana síðan hjálpa manninum á fætur og leiða hann inn í Landrover jeppa, sem þeir Þarna komu á. Þeir spurðu mig síðan, hvað hefði skeð, og kemur það fram í skýrslu lögreglunnar það, sem mér og lögreglunni fór í milli. Fólkið, sem ég talaði um, að komið hefði inn á stöðina á undan manninum, var þarna inni, er ég setti manninn út, en ég tók ekki eftir því, eftir að lögreglan kom, en það var þarna inni, er ég kom inn og hringdi á lögregluna. Ég þurfti að sinna síma og talstöð, á meðan ég beið komu lögreglunnar, en fólkið hefur þá farið út, án þess að ég tæki eftir. Ég fylgdist þó með manninum á meðan, eða eins og ég gat. Ég vil ekkert um það segja, hvort maðurinn hefur hlotið meiðsl sín öll af höggum mínum, og hyggist maðurinn gera fébótakröfur á hendur mér, þá mun ég tjá mig um þá hlið málsins, er þar að kemur, en ég vil, að það komi hér fram, að ég tel, að ég hafi verið að verja mig, enda barði maðurinn til mín oftsinnis. Ég vil og, að það komi hér fram, að ég var þarna einn á vaktinni, og tel, að ég hafi verið að gæta hagsmuna stöðvarinnar, og vil þá benda á, að hefði ég t. d. orðið fyrir höggum eða meiðslum, þá hefði stöðin orðið mannlaus, og í því sambandi vil ég benda á, að þarna voru þá geymdir inni miklir fjármunir, bæði í verðmætum og nokkur hundruð þúsund krón- ur Í peningakassa.““ Höfðað var refsimál á hendur stefnda fyrir sakadómi Reykjavíkur. Stefndi gaf skýrslu fyrir sakadóminum 24. september 1980. Var þá m. a. fært til bókar: „„Kveðst ákærði kannast við að hafa slegið Magnús Friðrik, en Magnús Friðrik hafi fyrst slegið sig mörg högg, þó ekki í andlitið. Ákærði segir, að maðurinn hafi að vísu beint hnefahöggum að andliti sínu, en ákærði hafi getað vikið sér þannig undan, að þau hafi aðeins komið á brjóst og axlir ákærða. Ákærði kveðst hafa slegið manninn tvö högg, fyrst laust hnefahögg í andlitið til að sýna manninum, að fleiri gætu rétt út höndina en hann, og síðan þungt hnefahögg á sama stað, og lyppaðist þá maðurinn niður. Ákærði segir, að maðurinn hafi verið allölvaður og hann hafi verið með frekju og hávaða, svo að ákærði gat ekki unnið sín störf, þar sem 1411 hann heyrði hvorki í símanum né talstöðinni. Maðurinn vildi fá leigubif- reið. Ákærði sagði honum, að bíll væri ekki tiltækur, og jafnframt að par, sem þarna var, væri á undan í röðinni. Maðurinn kvaðst vera fastur við- skiptavinur og vilja fá bíl á stundinni. Ákærði sagði manninum að seltjast á bekk og bíða, þar til röðin kæmi að honum. Ekki vildi maðurinn það. Ákærði bað þá manninn að ganga út fyrir, svo að hann hefði vinnufrið. Maðurinn neitaði að ganga út. Ákærði kvaðst þá mundu hjálpa honum við það. Maðurinn sagði þá, að ákærði skyldi reyna það. Ákærði fór þá fram fyrir afgreiðsluborðið og átti eins von á, að maðurinn mundi stimpast á móti. Svo reyndist ekki vera, og tókst ákærða að koma manninum átaka- laust í dyragættina. Þar missti maðurinn fótana, en ekki veit ákærði, hvort hann datt um þröskuldinn eða hann datt á hálku. Ákærði hjálpaði mannin- um á fætur, en þá réðst maðurinn á hann, og í framhaldi af því urðu fram- angreind handalögmál. ““ Dómur var kveðinn upp í máli stefnda í sakadómi Reykjavíkur 11. des- ember 1980. Var hann dæmdur til að sæta varðhaldi í 15 daga og greiða kr. 300.000 í sekt til ríkissjóðs. „„Fullnustu refsivistarinnar skal fresta og hún niður falla að tveim árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa að telja, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955.““ Þá var stefndi dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar. Vitnið Bryndís Hilmarsdóttir, sem stödd var í afgreiðslu bifreiðastöðvar- innar, þegar umræddur atburður átti sér stað, gaf skýrslu hjá rannsóknar- lögreglunni 19. janúar 1978. Var þá m. a. fært til bókar: „Við höfðum rétt tekið okkur sæti, er þarna inn kom fullorðinn maður. Hann var mjög ölvaður og snéri hann sér strax að afgreiðslumanninum og bað um bíl. Ég heyrði manninn segja við afgreiðslumanninn. „Nú er ég fullur og vil komast strax heim.“ Ölvaði maðurinn var ekki með nein læti, en nokkuð hávær. Ég heyrði afgreiðslumanninn segja honum, að eng- inn bíll væri laus og að hann yrði að vera rólegur og taka sér sæti og bíða. Ölvaði maðurinn fór þá eitthvað að tala um, að hann væri búinn að skipta við stöðina í 30 ára, og heyrði ég síðan afgreiðslumanninn segja við mann- inn, að hann truflaði starf hans, og síðan talaði afgreiðslumaðurinn um, að henda honum út. Ölvaði maðurinn sagði þá eitthvað í þá áttina, að það skyldi hann reyna, og ég heyrði afgreiðslumanninn þá tala um, að hann mundi láta verða af því að henda honum út. Strax á eftir kom afgreiðslumaðurinn fram á afgreiðsluna, og var ölvaði maðurinn þá standandi, en hallaði sér upp að afgreiðsluborðinu. Ég sá þá, að ölvaði maðurinn var með gleraugu. Afgreiðslumaðurinn tók í aðra öxl þess ölvaða og kippti honum fyrst 1412 frá borðinu og henti honum síðan út úr dyrunum, en afgreiðslumaðurinn opnaði dyrnar með annarri hendi, en hélt í öxl mannsins á meðan. Ég sá, að maðurinn féll beint út úr dyrunum og skall á hnakkann þarna á planið, nærri beint fram af dyrunum. Afgreiðslumaðurinn fór út á eftir manninum, og ég sá hann fara út úr dyrunum. Ég sat á bekk þarna, á meðan þetta gerðist, en þetta gerðist allt mjög snöggt. Ég sá í fætur mannsins liggjandi á planinu, þaðan sem ég sat, og stóð þá upp og fór út að glugganum, en afgreiðslumaðurinn lokaði dyrun- um, eða þær lokuðust, er hann síðan fór út. Er ég kom út að glugganum, þá sá ég afgreiðslumanninn bogra yfir manninum, og ég sá afgreiðslumanninn reiða upp hægri hönd, eins og hann ætlaði að slá manninn, en ég þorði ekki að horfa upp á slíkt og leit undan. Ég sá afgreiðslumanninn því ekki slá ölvaða manninn, en allavega var hann með þessa tilburði. Afgreiðslumaðurinn snéri bakhlutanum að mér og þó meira hægri hliðinni. Afgreiðslumaðurinn kom fljótlega inn aftur, og ég sá þá, að hann lagaði eitthvað á sér peysuna en fór síðan í símann og hringdi. Rétt á eftir kom þarna lögregla, en Kristbjörg hafði spurt manninn, hvort hann ætlaði ekki að hringja á lögregluna, og sagðist hann vera búinn að hringja. Við vorum þarna úti, þegar lögreglan kom, og við sáum, að lögreglan hjálpaði manninum að standa á fætur, en hann var liggjandi, er lögreglan kom. Maðurinn lá á planinu, er við komum út, og lá þá á bakinu. Við gáfum okkur ekki fram við lögregluna þarna á staðnum, en ég sagði frá þessu heima, og eftir það snérum við okkur til lögreglunnar. Ég tók eftir því, að annað auga mannsins var blóðugt, eða allavega var blóð á andliti hans, þar sem hann lá. Mér fannst þarna inni, er mennirinir áttu í orðaskiptum, að ölvaði maðurinn væri með ölvunarrugl, en af- greiðslumaðurinn fannst mér verða æstur og hortugur við manninn, og ég man, að hann sagði við þann ölvaða höstuglega að þegja. Ég er viss um, að ölvaði maðurinn tók aldrei á móti afgreiðslumanninum. Hann streittist aðeins á móti þarna inni, er afgreiðslumaðurinn var að henda honum út, og ég sá hann falla í planið, er hann kom út úr dyrunum. Ég tók eftir því, að gleraugun voru ekki á andliti mannsins, þar sem hann lá á planinu.“ Vitnið Kristbjörg Clausen gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni 19. jan- úar 1978. Var þá m. a. fært til bókar: „„Við vorum rétt búnar að taka okkur sæti þarna á bekk, er inn kom ölvaður maður. Maðurinn snéri sér strax að afgreiðslumanninum og bað um bíl, og ég heyrði ölvaða manninn tala um, að nú væri hann fullur og vildi komast strax heim. 1413 Afgreiðslumaðurinn sagði honum, að enginn bíll væri laus, og heyrði ég hann segja við manninn, að hann yrði að bíða. Ölvaði maðurinn fór þá að tala um, að hann væri búinn að skipta við stöðina í 30 ár og vildi fá bíl strax, en þá sagði afgreiðslumaðurinn eitthvað á þá leið, að hann hefði ekki vinnufrið fyrir manninum sökum hávaða, og ég heyrði afgreiðslumanninn segja manninum að þegja og vera rólegum. Þeim fór síðan eitthvað á milli, og ég heyrði afgreiðslumannin segja, að hann myndi henda þeim ölvaða á dyr, en sá ölvaði sagði, að það skyldi hann sko reyna. Afgreiðslumaðurinn kom síðan þarna framfyrir, og þá stóð maðurinn við afgreiðsluborðið og hallaði sér þar upp að. Ég sá afgreiðslumanninn opna dyrnar með annarri hendinni, en þrífa í þann ölvaða með hinni og kippa honum fyrst frá borðinu og síðan henda honum út úr dyrunum. Ölvaði maðurinn streitttist smávegis á móti, en sökum ölvunar hafði hann ekkert vald yfir hreyfingum sínum. Ég sá, að ölvaði maðurinn féll beint út úr dyrunum og niður á planið, og hann kom niður á bakhlutann. Ég sat, er þetta skeði, og sá þetta greinilega út um dyrnar, sem voru opnar þá, en afgreiðslumaðurinn fór út á eftir manninum, og dyrnar lokuð- ust þá á eftir honum. Ég sá síðan ekki, hvað gerðist þarna úti, en Bryndís fór út að glugga, og hún talaði um, að afgreiðslumaðurinn hefði verið með tilburði til að lemja manninn liggjandi. Ég sá síðan, að afgreiðslumaðurinn kom aftur inn, og hann var þá eitthvað að laga á sér peysuna, og held ég, að hann hafi þá verið kominn úr annarri erminni, allavega sá ég hann klæða sig í aðra ermina, eftir að inn kom. Hann fór síðan í símann, og eftir þetta fórum við út. Maðurinn lá þá á bakinu þarna á planinu, og ég sá, að blóð var á andliti hans. Ég spurði þá afgreiðslumanninn, hvort hann ætlaði ekki að hringja í lögregluna, og sagðist hann vera búinn að hringja, og rétt á eftir kom lögreglan. Ég sá manninn ekki hreyfa sig þarna á planinu. Ég tók eftir, að maðurinn var ekki með gleraugu á andlitinu, en hann var með gleraugu, er hann kom inn.““ Vitnið staðfesti framangreinda skýrslu sína í sakadómi 20. nóvember 1980. IV. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að augljóst sé, að stefndi beri alla sök á tjóni stefnanda með ólögmætri og saknæmri árás á hann hinn 7. janúar 1978. Stefndi eigi að svara stefnanda bótum samkvæmt almennu skaðabótareglunni, sbr. og 264. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. 1414 Er á það lögð áhersla, að stefndi hafi viðurkennt brot sitt, skýrsla stefn- anda og vætti vitna gefi næga sönnun um brotið og stefndi hafi með dómi sakadóms verið dæmdur til refsingar fyrir brotið. Af hálfu stefnanda er öllum varnarástæðum stefnda andmælt sem röng- um og þýðingarlausum og tilvitnunum lögmanns stefnda til einstakra laga- greina mótmælt, enda eigi lagagreinar þessar ekki við, svo sem hér standi á. Stefnandi hafi að vísu verið við skál, en framkoma hans hafi ekki gefið stefnda ástæðu til svo mikilla harðræða sem stefndi beitti stefnanda. Stefndi hafi og ekki sannað neitt það á stefnanda, sem leitt geti til sakar- skiptingar í málinu. Beri því að taka kröfur stefnanda til greina. V. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að stefnandi hafi unnið sér mjög til óhelgi í umrætt sinn og raunar átt sjálfur frumkvæði að átökum, þannig að ákvæði 13. kapítula Jónsbókar kunni að eiga við tilvikið, þ. e. um fang- brögð og skinndrátt. Enn fremur kenningar bótaréttarins um áhættutöku. Stefnandi hafi verið á almannafæri og rofið almannareglu og ákvæði lög- reglusamþykktar um ölvun og óspektir. Stefndi hafi verið einn við gæslu og hafi framferði hans helgast m. a. af neyðarréttarsjónarmiðum og neyð- arvörn. Þá komi sakarskiptingarsjónarmið mjög til álita í máli þessu. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að stefnandi hafi í nefnt sinn verið mjög ölvaður og brotið 123. gr. almennra hegningarlaga og 21. gr. áfengis- laga. Þá hafi hann neitað að yfirgefa afgreiðslu bifreiðastöðvarinnar þrátt fyrir áskoranir stefnda. Þar með hafi hann brotið gegn 231. gr. hinna al- mennu hegningarlaga nr. 19/1940. Stefnandi hafi verið upphafsmaður að þeim illindum, sem upp hafi kom- ið þarna, með framferði sínu. Verði stefnandi því að bera meiri hluta tjóns síns sjálfur. Stefndi hafi ekki ætlað að vinna stefnanda tjón, þó að svona hafi til tekist, en í reynd sé ósannað, hvaða afleiðingar hnefahögg stefnda hafi valdið. Vaxtakröfu stefnanda er sérstaklega mótmælt. VI. Stefnandi, sem tekið hafði þátt í veisluhöldum í húsi, sem er skammt frá Bifreiðastöð Steindórs, fór gagngert á bifreiðastöðina að fá leigða leigu- bifreið til að aka sér og samferðafólki heim til sín. Þetta var á laugardags- kvöldi, og mun stefnandi hafa komið á bifreiðastöðina laust upp úr mið- nætti. Á þeim tíma er oft erfitt að fá leigubíla. Stefnandi var að vísu all- mikið undir áhrifum áfengis og mun hafa leitað fast eftir því, að afgreiðslu- maðurinn, stefndi í máli þessu, útvegaði bíl án undandráttar. Gegn mót- mælum stefnanda hefur stefndi þó ekki sannað, að háttsemi stefnanda inni 1415 á bifreiðastöðinni hafi verið með þeim hætti, að nauðsyn hafi borið til að vísa stefnanda á brott úr afgreiðslunni. En jafnvel þótt stefnandi hefði unnið sér til óhelgi í vistarverum stöðvarinnar, gaf það stefnda engan veg- inn tilefni til slíkra harðræða, sem hann beitti stefnanda. Telja verður nægjanlega sannað, að stefnandi hafi fallið á stæðið utan dyra af ástæðum, sem stefndi beri ábyrgð á. Einnig er í ljós leitt, að stefndi sló stefnanda tvö högg. Verður að líta svo á, að þau lemstur, sem stefnandi varð fyrir í nefnt sinn, séu alfarið á ábyrgð stefnda, enda er ósannað, að framkoma stefnanda hafi, eftir að út var komið, verið með þeim hætti, að til nokkurr- ar sakarskiptingar eigi að koma. Ber stefndi því óskoraða fébótaábyrgð á því tjóni, sem stefnandi varð fyrir í nefnt sinn. Stefnandi sundurliðar kröfu sína nú þannig: 1. Örorkutjón .......0.00 000 kr. 7.962.000 2. Gleraugu ........0000 00. — 45.415 3. Viðgerð á tönnum ......0000.0..0 0... — 582.000 4. Miski ......0...00 0000 — 600.000 Samtals kr. 9.189.415 Til frádráttar komi ........00000. 000... — 2.358.290 Eftir verða því .......0..0000 0000... — 6.831.125 Verður nú tekin afstaða til einstakra kröfuliða. Um 1. kröfulið. Björn Önundarson læknir hefur í álitsgerð, sem dagsett er 23. október 1979, metið örorku stefnanda. Í niðurlagi álitsgerðarinnar segir svo: „„Slasaði kom til viðtals og skoðunar hjá undirrituðum h. 7. 9. 79. Hon- um segist frá atburðum og afleiðingum slyss þessa líkt og að framan er fram komið. Slasaði kvartar um stöðugt nefrennsli, dofa yfir vi. kinnbeini og vi. hlið efri góms, þar með tönnum, svo og vi. hluta tungu, bitskekkju, sem hann segist þola ákaflega illa og eiga bágt með að tyggja af þeim sök- um. Þá finnst honum eins og korn sé í vi. auga, einkum ef hann les mikið. Lítið bragðskyn er í vi. hluta munnhols, og kemur þetta mjög greinilega í ljós, ef slasaði er úti í kulda. Suða er fyrir vi. eyra, en ekki höfuðverkur. Þá segist slasaði eiga vanda til að fá svima yfir höfuð, sem ekki hafi borið á fyrir áðurnefnt slys. Versta telur hann þó gleymsku, sem sé orðin áber- andi, en hafi ekki verið svo, áður en áðurnefnt slys átti sér stað. Ályktun: Það er um að ræða rúmlega $8 ára gamlan lögfræðing, sem hinn 7. 1. '78 varð fyrir árás, er hann var að leita eftir að fá leigubíl. Slasaði var barinn þungum höggum í andlitið og mun hafa misst meðvitund. Við 1416 komu á slysadeild er slasaði mjög bólginn í andliti, talsverð blæðing var frá nefholum, og hann var með glóðarauga báðum megin, einkum var glóð- araugað vi. megin áberandi. Þá hlaut slasaði brot á vi. kinnbeinsboga, hlið- arvegg efri kjálkans, þar sem sjúlkingur var tvíbrotinn, svo og framvegg efri kjálkans, sem var brotinn á einum stað. Auk þess voru nefbein brotin og hálsinn á neðri kjálka vi. megin. Talsverð skekkja var á öllum þesum brotstöðum. Vegna áðurnefndra brota var framkvæmd skurðaðgerð á Háls-, nef- og eyrnad. Borgarspítalans h. 10. 1. 1978. Slasaði var þannig vistaður á Borgarspítalanum frá slysdegi 7. 1. ?78 til 14. 1. '78, en eftir það var hann til eftirlits hjá læknum deildarinnar um sinn. Alveg óvinnufær var slasaði talinn hafa verið vegna áðurnefnds slyss í um tvo mánuði, eftir það var starfsgeta slasaða töluvert skert í 3 mánuði, og varanlega er hér um nokkra örorku að ræða. Eins og áður er fram kom- ið, telur slasaði, að minni hans sé nú mjög skert, en svo hafi ekki verið fyrir áðurnefnt slys. Þá kvartar slasaði yfir dofa yfir vi. kinnbeini og í vinstri hlið efri góms, þar með tönnum, svo og vinstri hluta tungu. Segir hann þessa tilfinningu afskaplega óþægilega. Þá er bragðskyn verulega minnkað í vinstri hluta munnhols. Einnig kvartar slasaði um óþægindi í vinstra auga, eins og það sé korn í auganu, einkum ef hann þreytist. Þá segist slasaði iðulega fá svimakennd og suðu fyrir vinstra eyra, en ekki hef- ur borið á höfuðverk nú í seinni tíð. Við skoðun kemur fram, að nokkur bitskekkja er fyrir hendi hjá slasaða. Líklegt verður að teljast, að slasaði hafi auk áðurnefndra brota hlotið heilahristing í áðurnefndri árás. Þá tekur slasaði og fram, að hann hafi óþægindi og jafnvel verk í kjálkaliðum. Ekki er útilokað, að slitgigtarbreyt- ingar geti komið fram í kjálkaliðum slasaða vegna þeirrar skekkju, sem fyrir hendi er. Þá verður að telja líklegt, að óþægindi þau, er slasaði hefur nú, þ. e. dofakennd í efra góm og kinnbeini, svo og skert bragðskyn í vinstri hluta munnhols, nefrennsli og óþægindi í vinstra auga stafi af áður- nefndu slysi. Ekki er líklegt, að frekari bati fáist á áðurnefndum einkennum úr því sem komið er. Ekki leikur vafi á, að áðurnefnd einkenni munu skerða starfskrafta slasaða á komandi tíð, og ekki er líklegt, að úr þeim rætist, fremur mætti gera ráð fyrir, að sum Þeirra versnuðu, svo sem óþægindi frá kjálkalið og ef til vil höfuðeinkenni. Þar sem ekki þykir nú líklegt, að um frekari bata á afleiðingum áður- nefnds slyss verði hér eftir að ræða, þykir nú eðlilegt að meta þá tímabundnu og varanlegu örorku, sem slasaði telst hafa hlotið af völdum þessa slyss, og þykir hún hæfilega metin sem hér segir: Frá slysdegi talið í 2 mánuði ...................00000.0.... 100% eftir það í 3 mánuði ..............%.0... 0. enn 50% Varanlega ..............0.... ns 10% “ Jón Erlingur Þorláksson tryggingafræðingur reiknaði örorkutjón stefn- anda í álitsgerð, sem dagsett er 20. nóvember 1979. Þar segir svo: „Magnús F. Árnason varð fyrir slysi 7. janúar 1978 og slasaðist í andliti. Hann er fæddur $. júní 1921 og hefur því verið 56 ára á lysdegi. Björn Önundarson, læknir, hefur í örorkumati, dags. 23. október 1979, metið örorku af völdum slyssins þannig: Frá slysdegi í 2 mánuði ..................... 0... 0... 100% Eftir það í 3 mánuði ................%0 0... n ns 50% Varanlega .............000%. 2000... 10% Magnús er lögfræðingur og starfar aðallega hjá Búnaðarbanka Íslands. Vinnutekjur hans næstu 3 árin fyrir slysið voru samkvæmt skattframtölum: Laun Aðrar tekjur Alls Árið 1975 1.677.797 55.000 1.732.797 Árið 1976 1.989.397 58.000 2.047.397 Árið 1977 3.705.315 85.000 3.790.315 Tekjurnar eru um 30% hærri en meðaltekjur kvæntra verkamanna, iðn- aðarmanna og sjómanna sömu ár samkvæmt úrtaksathugunum Þjóðhags- stofnunar. Ég hef umreiknað þær vegna kaupbreytinga, og koma þá út árstekjur kr. 8.128.000 miðað við kaupgjald, eins og það er nú. Á framangreindum forsendum um tekjur og með því að gera ráð fyrir, að tekjutap sé á hverjum tíma sami hundraðshluti tekna og örorka er metin, er áætlun um tekjur og tekjutap sem hér segir: Áætlaðar tekjur Tekjutap 1. árið eftir slysið ......... 4.994.000 1.583.000 2. árið eftir slysið ......... 6.976.000 698.000 Síðan árlega .............. 8.128.000 813.000 Höfuðstólsandvirði vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku ........,0..000...0. kr. 1.237.000 Vegna varanlegrar örorku ............00.00.00.. kr. 4.579.000 Samtals kr. 5.816.000 1418 Við útreikning höfuðstólsandvirðis eru notaðir 139 ársvextir, dánarlíkur íslenskra karla samkvæmt reynslu áranna 1951 - 1960 og líkur fyrir missi starfsorku í lifanda lífi eftir sænskri reynslu. Ekki er tekið tillit til launa í veikindaforföllum eða skatta.““ Tryggingafræðingurinn endurreiknaði tjón stefnanda 21. október 1980 vegna breytinga á launatöxtum, frá því að fyrri útreikningur var gerður. Niðurstaða þess útreiknings varð þessi: „„Höfuðstólsandvirði vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku ................... kr. 1.237.000 Vegna varanlegarar örorku .............00.0..... kr. 6.725.000 Samtals kr. 7.962.000% Stefnandi fékk þann 14. mars 1980 greiddar kr. 1.500.000 í bætur frá Brunabótafélagi Íslands og auk þess vexti frá 7. janúar 1978 til 14. mars 1980 að fjárhæð kr. 711.290, eða alls kr. 2.211.290. Varðandi þá greiðslu tók tryggingafræðingurinn fram: „„Greiðsla að fjárhæð kr. 2.211.290 þann 14. mars 1980 reiknast mér jafngilda sem næst kr. 2.379.000 nú (17. október 1980). Þá eru eingöngu notaðir 13% ársvextir til að færa greiðsluna til í tíma, enda er það í sam- ræmi við útreikning tjónsins. Á sama hátt jafngildir hin tiltekna greiðsla kr. 1.686.000 á slysdegi.““ Af hálfu stefnda er fjárhæð 1. kröfuliðsins, kr. 7.962.000 fyrir örorku- tjón, andmælt sem allt of hárri. Er því haldið fram af stefnda, að stefnandi hafi ekki misst neins í launum sínum og hann hafi ekki sannað, að hann hafi orðið fyrir neinu tjóni vegna tímabundinnar örorku. Þrátt fyrir áskor- anir hafi stefnandi ekki gert minnstu tilraun til að rökstyðja atvinnutjón fimm fyrstu mánuðina eftir slysið. Þá beri að lækka þennan bótalið sam- kvæmt dómvenju vegna eingreiðslu og skattfrelsis bótanna. Samkvæmt skattframtölum stefnanda hafði stefnandi aukatekjur um- fram föst laun sem hér segir: 1974 „ýmsar tekjur kr. 45.000““, 1975 „Fyrir lögfr. störf og fl. kr. 55.000““, 1976 „, Ýmislegt kr. 58.000.““, 1977 „„Ýmsar tekjur““ kr. 85.000“ og 1978, árið, sem stefnandi slasaðist, „ýmislegt kr. 110.000.“ Gegn andmælum stefnda hefur stefnandi ekki sannað, að hann hafi orðið fyrir fjárhagstjóni, sem neinu verulegu nemi vegna tímabundinnar örorku. Verður sá liður 1. kröfuliðs því ekki tekinn til greina. Bætur fyrir varanlega örorku, en stefndi hefur ekki hnekkt örorkumat- inu, þykja hæfilega ákveðnar kr. 4.700.000. Verður 1. kröfuliður því tekinn til greina með þeirri fjárhæð. 1419 Um 2. kröfulið. Stefnandi missti gleraugu sín í átökunum. Ber stefnda að bæta stefnanda andvirði gleraugna. Fjárhæð þessa kröfuliðs er ekki mótmælt tölulega, og verður hann því tekinn til greina að fullu með kr. 45.415. Um 3. kröfulið. Í vottorði Birgis Jóh. Jóhannssonar tannlæknis, dagsettu 11. maí 1979, segir svo: „„4. október 1978 kom til mín á stofuna Magnús Árnason, lögfr., Hraun- teig 26, Rvík. Magnús hefir verið sjúklingur á stofu minni frá árinu 1966 og gengið reglulega til mín vegna tanna sinna. 6. janúar 1978 kvaðst Magn- ús hafa lent í slysi, og m. a. hafði efri kjálki Magnúsar brotnað, og notið meðhöndlunar á Borgarspítalanum. Er hann kom til mín 4. okt. 1978, var um verulega bitskekkju að ræða hjá Magnúsi, svo að stálgómur, er hann hefir í efri góm, er óvirkur, og þarf að smíða nýjan stálgóm. Einnig þurfti að smíða tvær nýjar „„Facettukrónur““ á 1,2 í efri góm vegna bitskekkj- unnar. Kostnaður vegna þessara aðgerða er áætlaður kr. 350.000.-.““ Í vottorði sama tannlæknis, dagsettu 11. nóvember 1980 kemur þetta m. a. fram: „sl. Magnús gekk til mín á stofuna frá 4. okt. 1978 - 30. nóv. 1978, og gerði ég eftirfarandi lækningar á tönnum hans: Fylling var sett í 3 — smíðaðar voru facettu krónur á 1,2, í efri góm - einnig var vottorð útgefið 11. maí 1979. 2. Kostnaður við þessar aðgerðir var kr. 258.100.00. 3. Magnús á eftir að fá stálpart (gerfigóm) í efri góm. 4. Kostnaður við þá aðgerð verður kr. 323.900.00.“ Telja verður, að stefnandi hafi sannað nægjanlega, að framangreindur kostnaður, kr. 582.000, sé tjón, sem rekja megi til átaka þeirra, sem málið snýst um og stefndi ber ábyrgð á. Verður þessi kröfuliður því tekinn til greina að fullu. Um 4. kröfulið. Í vottorði Daníels Guðnasonar, læknis á Borgarspítalanum, dagsettu 26. mars 1979, segir m. a.: „Var sjúklingur strax fluttur á Slysadeild Borgarspítalans, en þar sem hann var nokkuð við skál við komu á spítalann, var hann látinn jafna sig í hvíldarklefa á Slysadeild þá um nóttina. Áður hafði verið tekin röntgen- 1420 mynd af andlitsbeinum, og kom þá í ljós, að hann var með brot á vi. efri kjálka og vi. kinnbeini með talsverðri skekkju á brotstöðunum. Einnig var neðri kjálkinn brotinn vi. megin, nokkru neðan við kjálkaliðinn. Við komu á Slysadeild er sjúklingur mjög bólginn í andliti, talsverð blæð- ing frá nefholum, og hann er með glóðarauga, einkum vi. megin. Við þreif- ingu á andliti kemur í ljós, að um greinileg brot er að ræða neðan við vi. auga svo og á vi. kinnbeini. Einnig var hann mjög aumur við áþreifingu á neðri kjálka vi. megin. Eftir að sjúklingur hafði jafnað sig nokkuð, voru teknar fullkomnar röntgenmyndir, er sýndu, eins og fyrr segir, brot á vi. kinnbeinsboga, hlið- arvegg efri kjálkans, þar sem sjúklingur er tvíbrotinn, svo og framvegg efri kjálkans, sem brotinn er á einum stað. Auk þess eru nefbeinin brotin og hálsinn á neðri kjálkanum vi. megin. Talsverð skekkja er á öllum þessum brotum. Þann 10.01.78 var svo gerð aðgerð á brotum þessum í svæfingu og færð í réttar skorður. Þurfti að gera skurð framan og ofan við vi. eyra til að komast að brotstöðunum. Einnig voru tennur sjúklings víraðar saman til að halda brotinu á neðri kjálka í réttum skorðum, og framkvæmdi Sigurjón H. Ólafsson tannlæknir þá aðgerð. Sjúklingur lá síðan hér næstu 4 daga eftir aðgerðina og útskrifaðist þann 14.01.78, var þá líðan sjúklings nokkuð góð eftir atvikum, en honum er ráðlagt að taka sér hvíld frá störfum næstu 2 vikurnar. Sjúklingur kom síðan til eftirlits viku eftir útskrift, og þá voru saumar fjarlægðir úr skurðsárinu framan við eyrað. Líðan sjúklings var þá góð eftir atvikum, og brotin á andlitsbeinum virtust hafa lagst í réttar skorður. Nokkur þrenging er þó á vi. nös vegna skekkju á miðsnesi. Sjúklingur var þá ennþá með tennur víraðar saman, en átti að fara til Sigurjóns H. Ólafs- sonar tannlæknis vegna þessa þann sama dag. Sjúklingur kemur síðan til undirritaðs aftur 19.02.79 til lokaskoðunar vegna vottorðs. Að sögn sjúklings finnur hann alltaf fyrir dofatilfinningu vi. megin í efri góm og vi. kinn eftir áðurnefnt slys. Einnig telur hann, að bragðskyn vi. megin á tungu sé mun minna en hæ. megin. Auk þessa finnst honum bitið ekki passa og vera skakkt, og hann hefur kvartað um verki í kjálkaliðum, einkum vi. megin, svo og stirðleika við hreyfingar. Að öðru leyti er heilsufar sjúklings eftir atvikum gott. Gera verður ráð fyrir, að áðurnefnd óþægindi sjúklings, svo sem dofatilfinningin í efri góm og kinninni ásamt bitskekkjunni og verkjunum í kjálkaliðunum, séu í beinu sambandi við áðurnefnt slys. Að áliti undirritaðs munu ekki vera miklar líkur á, að þessi einkenni batni mikið úr þessu.““ Stefndi hefur mótmælt miskabótakröfu stefnanda sem allt of hárri. 1421 Með hliðsjón af þeim miklu óþægindum, sem stefnandi hefur þegar haft sem afleiðingu af þeim miklu áverkum, sem hann hlaut og stefndi ber ábyrgð á, þykir miskabótakröfu stefnanda í hóf stillt. Verður miskabóta- krafa hans að fjárhæð kr. 600.000 því tekin til greina. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið hér að framan, eru kröfur stefn- anda samkvæmt kröfuliðum 1—4 teknar til greina með kr. 5.927.415 (4.700.000 45.415 # 582.000 600.000). Til frádráttar koma kr. 2.358. 290 vegna greiðslu frá Brunabótafélagi Íslands, sem hafði ábyrgðartryggt atvinnurekanda stefnda. Eftir standa þá kr. 3.569.125, sem stefnda ber að greiða stefnanda ásamt vöxtum, sem með hliðsjón af dómvenju og með skírskotan til 2. mgr. 1. gr. laga nr. 56/1979 skulu reiknast þannig: 16% ársvextir frá 7. janúar 1978 til 21. febrúar 1978, 19%0 ársvextir frá þeim degi til 1. júní 1979, 22%0 ársvextir frá þeim degi til 1. september 1979, 27% ársvextir frá þeim degi til 1. desember 1979, 31% ársvextir frá þeim degi til 1. júní 1980 og 35%0 ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum málalokum ber stefnda að greiða stefnanda málskostnað. Stefnandi hefur lagt fram neðangreint yfirlit yfir útlagðan kostnað, sem hann telur, að taka eigi með við ákvörðun málskostnaðar í málinu. Örorkumat ............0.. 0. kr. 56.500 Örorkutjónsútreikningur ...............0........ — 45.000 Örorkutjónsútreikningur ....................... — 40.000 Löghald .................0.. 00 — 50.200 Þinglýsing og stimplun löghalds ................ — 171.000 Endurrit löghalds ..............0..... 00... — 2.900 Bílkostnaður ...........1.....0 000... — 2.000 Skattframtal .................0.0. 0... — 3.000 Stefnuútgáfa ...............2.00 000. n nn — 800 Stefnubirting ..................0 000. — 2.800 Þingfesting .................0. 000... — 9.600 Myndritun .............2..00 ns — 62.350 Endurrit og vottagjöld ...............000....0... — 2.100 Samtals kr. 348.250 Rétt þykir, að stefndi greiði stefnanda kr. 870.000 í málskostnað. Staðfesta ber löghald, er stefnandi lét hinn 1. apríl 1980 leggja á íbúð stefnda á þriðju hæð í húsinu nr. 4 við Iðufell í Reykjavík til tryggingar hinum tildæmdu fjárhæðum. Dómsorð: Framangreint löghald er staðfest. Stefndi, Ægir Ómar Hraundal, greiði stefnanda, Magnúsi Fr. Árna- 1422 syni, kr. 3.569.125 með 16% ársvöxtum frá 7. janúar 1978 til 21. febr- úar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22%0 ársvöxt- úm frá þeim degi til 1. september 1979, 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, 31%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980 og 35%0 ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 870.000 í máls- kostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Löghaldsgerð fógetaréttar Reykjavíkur 1. apríl 1980. Ár 1980, þriðjudaginn 1. apríl, var fógetaréttur Reykjavíkur settur að Iðufelli 4 og haldinn þar af fulltrúa yfirborgarfógeta Ólafi Sigur- geirssyni með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið: Málið C-18/1980: Magnús Friðrik Árnason gegn Ægi Ómari Hraundal. Fógeti leggur fram nr. 1 gerðarbeiðni, nr. 2 kröfubréf, nr. 3 tjóna- kvittun. Nr. 1 fylgir með í ljósriti. Nr. 2—3 fylgir með í frumriti, svo- hljóðandi: Fyrir gerðarbeiðanda mætir Björn Jónsson héraðsdómslögmaður og krefst löghalds fyrir kr. 6.926.265 með 1600 ársvöxtum frá 7. janúar 1978 til 21. febrúar s. á, 19% ársvöxtum frá þ. d. til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þ. d. til 1. des. 1979, 31% ársvöxtum frá þ. d. til stefnubirtingardags, en með hæstu dómvöxtum frá þ. d. til greiðslu- dags, kr. 14.000 í málskostnað samkv. gjaldskrá LMFÍ, kostnaði við gerðina og eftirfarandi innheimtuaðgerðir, allt á ábyrgð gerðarbeið- anda, allt að frádregnum kr. 2.358.290. Gerðarbeiðandi leggur nú fram sem löghaldstryggingu kr. 1.200.000, sem fógeti metur gilda. Gerðarþoli býr hér og er ekki viðstaddur, en fyrir hann mætir Hall- dóra Guðrún Ólafsdóttir, sem býr hér. Áminnt um sannsögli kveðst hún ekki geta greitt. Samkvæmt kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og ábendingu mættu lýsti fógeti yfir löghaldi í eignarhluta gerðarþola, íbúð á 3. hæð til hægri að Iðufelli 4. Fallið var frá virðingu. Fógeti skýrði þýðingu gerðarinnar og brýndi fyrir mættu að skýra gerðarþola frá fjárnáminu/löghaldinu. Upplesið, játað rétt bókað. Gerðinni lokið. 1423 Fimmtudaginn 23. júní 1983. Nr. 10/1982. Magnús Magnússon og Hagtrygging h/f (Hjörtur Torfason hrl.) gegn Jóni Emilssyni og gagnsök (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Bifreiðar. Skaðabótamál. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson og Guð- mundur Skaftason, settur hæstaréttardómari. Aðaláfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 13. október 1981, að fengnu áfrýjunarleyfi 16. september sama ár. Í þinghaldi 8. janúar 1982 var málið fellt niður, en höfðað að nýju með stefnu 14. sama mánaðar samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973. Aðaláfrýjendur krefjast þess, að kröfur gagnáfrýjanda „vegna umferðarslyss þess, sem málið er risið af, verði stórlega lækkaðar““, en málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti verði felldur niður. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 18. janúar 1982. Hann krefst þess, að aðaláfrýjendur verði dæmdir in solidum til að greiða sér 103.890.00 krónur með 31% ársvöxtum frá 1. desember 1979 til 1. júní 1980, en dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Þá krefst hann þess, að kveðið verði á um það í dómsorði, að dæmdir vextir skuli leggjast við höfuðstól á tólf mánaða fresti, í fyrsta sinn 1. desmeber 1980 og síðan árleg á sama degi, ,„, til að uppfyllt verði skilyrði 1. gr. laga nr. 56/1979 um dómvexti““. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagður nýr útreikningur á örorkutjóni gagnáfrýjanda, gerður af Þóri Bergssyni tryggingafræðingi 13. júní 1983. I. Eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi, hafði aðaláfrýjandinn Magnús Magnússon, er hann ók frá Kirkjuvegi og vestur Vesturgötu 1424 í Keflavík, veitt eftirtekt gagnáfrýjanda og þeim, sem með honum voru. Hann kveðst hafa séð, „„að fólkið var ölvað““. Miðað við það og aðstæður til aksturs að öðru leyti bar honum að gæta sérstakrar varúðar, er hann ók litlu síðar austur Vesturgötu í átt að fólkinu, en vætti samferðafólks gagnáfrýjanda benda til, að þess hafi hann ekki gætt. Eigi verður með vissu ráðið af gögnum málsins, hvar gagnáfrýjandi var á götunni, er hann varð fyrir bifreiðinni, og ekki hefur verið leitt í ljós, að orsakasamband hafi verið milli ölvunar hans og slyssins. Þykir því ósannað, að gagnáfrýjandi eigi sjálfur sök á tjóni sínu. Samkvæmt þessu ber að leggja bótaábyrgðina ó- skipt á aðaláfrýjendur, sbr. 1. mgr. 67. gr., 1. og 3. mgr. 69. gr. og 2. mgr. 74. gr. laga nr. 40/1968. Eigi eru efni til að lækka fébæt- ur samkvæmt 3. mgr. 67. gr. sömu laga. II. Í hérðasdómi eru rakin þau gögn, sem fram hafa verið lögð í málinu um örorku gagnáfrýjanda, ásamt áætlunum tryggingafræð- ings um tjón hans hennar vegna. Örorkumati Björns Önundarsonar tryggingayfirlæknis hefur eigi verið hnekkt, og ber því að miða við það. Hinir nýju útreikningar Þóris Bergssonar tryggingafræðings á tjóni gagnáfrýjanda af völdum tímabundinnar og varanlegrar ör- orku eru mjög ítarlegir. Gerir tryggingafræðingurinn þar grein fyrir tveimur mismunandi aðferðum við áætlun vinnutekna og vinnu- teknataps gagnáfrýjanda. Í áætlun A, sem hann nefnir svo, kveður hann tekjurnar áætlaðar á venjubundinn hátt, þ. e. mældar í fjár- ' hæðum miðað við kauplag, eins og það hafi verið á hverju kaup- lagstímabili frá slysdegi. Notaðar séu „skattframtalstekjur áranna 1977 og 1978““ og örorkustig samkvæmt örorkumati læknis. Í að- ferð, sem hann nefnir B, kveðst hann fara nýja leið við áætlun vinnutekna fyrir liðinn tíma og reyna með því að leiðrétta þá skekkju, sem stöðug rýrnun íslensku krónunnar valdi. Um þetta seg- ir hann: „Í stað þess að áætla vinnutekjur á kauplagi hvers tímabils eru hér notaðar allt frá slysdegi þær vinnutekjur sem nú áætlast. Með þeirri aðferð gerist ekki annað en að gerð er leiðrétting vegna verð- rýrnunar íslensks gjaldmiðils á liðnum árum, sem þó er ekki full- 1425 komlega nægjanlegt, þótt litlu skakki. Fyrir þessu eru mjög sterk rök. Á sama hátt þarf að leiðrétta greiðslur, sem til frádráttar koma. Áætlun vinnutekna og vinnutekjutaps verður: . Aætlað Áætlaðar vinnutekjutap vinnutekjur: Tímabundið: Varanlegt: 1. árið eftir slysið kr. 180.804 kr. 67.051 kr. 18.080 Síðan árlega kr. 180.804 kr. 18.080% Í niðurstöðum þessara útreikninga Þóris Bergssonar segir svo um verðmætistap tapaðra vinnutekna: „Ég mun nú nota fjórar mismunandi vaxtaforsendur um ávöxt- um fjár eftir 15. júní 1983. Við útreikninga taps samkvæmt aðferð A verða yfir tímabilið milli slysdags og 15. júní 1983 notaðir al- mennir vextir af spariinnlánum, eins og þeir hafa verið ákveðnir með verðbótaþætti. Tap samkvæmt aðferð B reiknast hins vegar stöðugt með sömu vöxtum allt aftur til slysdags. Yfir tímabilið milli slysdags og 15. júní 1983 verður þó vöxtunum beitt bæði sem ein- földum og samsettum. Allar fjárhæðir eru í heilum krónum. Aðferð A. Við útreikninga á slysdagsverðmæti taps nota ég yfir tímabilið milli slysdags og 15. júní 1983 almenna vexti af spariinnlánum (þessu er lýst í fylgiskjali), og verður þeim beitt bæði sem samsettum vöxtum og einföldum. Eftir 15. júní 1983 eru notaðir $%, 7%0, 9%o og 13% ársvextir. Vaxtaforsenda 3 (Kallast AV 3). Notaðir eru vextir og vaxtavextir yfir tímabilið milli slysdags og 15.-16. 1983. Verðmæti vinnutekjutaps reiknast nema: Ársvextir eftir 15.-6. 1983 5% 7% 9% 13% v/tímab. örorku 10.637 10.637 10.637 10.637 v/varanl. örorku til 15.-6.'83 17.334 17.334 17.334 17.334 v/varanl. örorku eftir það 81.089 62.612 53.271 39.212 109.060 90.583 81.242 67.183 90 1426 Vaxtaforsenda 4 (Kallast AV 4). Yfir umrætt tímabil eru notaðir einfaldir vextir. Slysadagsverðmætið reiknast: Ársvextir eftir 15.6.1983 5% 7% 9% 13% V/tímab. örorku 10.637 10.637 10.637 10.637 V/varanl. örorku til 15.6.1983 20.284 20.284 20.284 20.284 V/varanl. örorku eftir það 117.913 91.045 77.462 57.019 Samtals 148.834 121.966 108.383 87.940 Aðferð B. Hér eru notaðir sömu vextir allt aftur til slysdags, enda hefur verðbótaþáttur verið gerður óþarfur. Yfir tímabilið milli slysdags og 15. júní 1983 verða bæði notaðir samsettir og einfaldir vextir. Vaxtaforsenda | (Kallast BV |). Yfir liðinn tíma eru notaðir vextir og vaxtavextir. Slysdagsverðmætið reiknast nema: Ársvextir allan tímann 5% 7% 9% 13% V/tímab. örorku 66.180 65.969 65.668 65.076 V/varanl. örorku til 15.6.1983 72.920 69.999 67.276 62.360 V/varanl. örorku eftir það 232.608 164.960 129.099 80.935 Samtals 371.708 300.928 262.043 208.371 Vaxtaforsenda 2 (Kallast BV 2). Yfir umrætt tímabil eru notaðir einfaldir vextir. Slysadagsverðmætið reiknast: Ársvextir allan tímann 5% 7% 9% 13% V/tímab. örorku 66.180 65.969 65.668 65.076 V/varanl. örorku til 15.6.1983 73.266 70.613 68.191 63.921 V/varanl. örorku eftir það 236.562 170.082 135.853 88.437 Samtals 376.008 306.664 269.712 217.434“ 1427 Þegar höfð er hliðsjón af þessum útreikningum Þóris Bergssonar, meiðslum gagnáfrýjanda og öðru, sem virða ber, þar á meðal aldri hans og hjúskaparstétt, þykir eftir atvikum rétt að taka kröfu hans til greina bæði að því er varðar fjártjón og miska. Ber aðaláfrýjendum þannig að greiða gagnáfrýjanda in solidum 103.890.00 krónur með vöxtum, eins og greinir í dómsorði. Sú skýring gagnáfrýjanda á vaxtakröfunni, er fyrst kom fram við munnlegan málflutning hér fyrir dóminum og að framan getur, fel- ur í sér kröfu um greiðslu á vaxtavöxtum. Af gögnum málsins verð- ur ekki séð, að svo vaxin efnislega hafi hún verið lögð fyrir héraðs- dóm. Í dómsorði er ekki annað greint en dæmdir hafi verið einfaldir vextir Í samræmi við kröfugerðina í héraði, en vegna dómvenju var nauðsynlegt að greina það skýrum orðum, ef dómsorð átti að mæla fyrir um greiðslu vaxtavaxta. Kemur krafa þessi því ekki til álita hér fyrir dómi. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjendur til að greiða gagnáfrýjanda in solidum 42.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Aðaláfrýjendur, Magnús Magnússon og Hagtrygging h/f, greiði gagnáfrýjanda, Jóni Emilssyni, in solidum 103.890.00 krónur með 31%0 ársvöxtum frá 1. desember 1979 til 1. júní 1980, 4600 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 3990 ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma, og 42.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara. Ég er sammála meiri hluta dómenda í máli þessu um óskipta bóta- ábyrgð aðaláfrýjanda á tjóni gagnáfrýjanda samkvæmt 1. mgr. 67. 1428 gr. umferðarlaga nr. 40/1968, 1. og 3. mgr. 69. gr. og 2. mgr. 74. gr. sömu laga svo og því, að ekki sé tilefni til niðurfærslu bóta sam- kvæmt 3. mgr. 67. gr. umferðarlaga. Ég tel einnig, að aðaláfrýjend- ur hafi ekki hnekkt örorkumati Björns Önundarsonar tryggingayfir- læknis og beri því að leggja það til grundvallar í málinu um tjón gagnáfrýjanda. Ég er ósammála niðurstöðu meiri hluta dómenda um bætur fyrir tímabundna og varanlega örorku gagnáfrýjanda, en með henni eru bætur ákveðnar samkvæmt áætlun dómenda, án þess að byggt sé á sérfræðilegum útreikningum og án þess að skorið sé úr því grund- vallaratriði við útreikning eingreiðslu skaðabóta vegna tekjutaps, við hvaða vaxtafót skuli miða. Ég tel útreikning dr. Péturs H. Blöndal tryggingastærðfræðings á örorkutjóni gagnáfrýjanda byggðan á traustum grunni og af fullri varúð að þv er tekjur varðar. Ég tel, að við útreikning eingreiðslu í stað skaðabótagreiðslna fram í tímann beri að miða vaxtafót við raunverulega möguleika almennings til ávöxtunar peninga í opinber- um innlánastofnunum eða á öðrum opinberum innlána- eða verð- bréfamarkaði, eins og þeir eru, er útreikningur er gerður, eða hafa verið þá á undan. Möguleikar almennings til ávöxtunar peninga með slíkum hætti hafa um langan tíma ekki farið fram úr 5 af hundraði raunverulegs arðs á ári, en næst þeirri arðsemi eru spariskírteini rík- issjóðs talin vera, en þau hafa raunar borið lægri vexti um allmörg undanfarin ár. Ég tel því, að ekki megi lækka bætur til tjónþola við útreikning eingreiðslu meira en sem samsvari 5 af hundrað árs- vöxtum, sem ég tel hámark ávöxtunarmöguleika fyrir almenning nú og að undanförnu. Kauplagsbreytingar eru ein af forsendum fyrir niðurstöðu meiri hluta dómenda. Í því tel ég felast verðtryggingu kröfu um ákveðið tímabil. Jafnframt eru dæmdir fullir vextir með verðbótaþætti inni- földum fyrir sama tímabil. Þar tel ég um tvöfaldar verðbætur að ræða, a. m. k. að hluta. Svo sem í héraðsdómi greinir, miðast útreikningar dr. Péturs H. Blöndal að því er vexti, launakjör og teknatjón gagnáfrýjanda varð- ar við 21. nóvember 1979, en kröfur gagnáfrýjanda um vaxtagreiðsl- ur sér til handa af umkrafðri fjárhæð eru miðaðar við 1. desember 1979 sem upphafsdag. Miðað við vaxtakröfu gagnáfrýjanda, en þar 1429 er verðbótaþáttur innifalinn, tel ég, að ekki megi leggja til grund- vallar dómi nýrri útreikninga um teknatjón, ef þeir eru miðaðir við verðlag á síðara tímabili en 1. desember 1979. Ég tel því, að leggja beri útreikninga þá, sem lágu frammi í málinu í héraði, til grund- vallar dómi í málinu. Útreikningur og álitsgerð Þóris Bergssonar, cand. act., sem lögð voru fram við flutning málsins fyrir Hæstarétti, stykrja grundvöll útreikninga dr. Péturs H. Blöndal og álit hans, sem miðað var við í héraðsdómi. Ég tel samkvæmt því, sem að framan greinir, að miða eigi við útreikning dr. Péturs H. Blöndal á varanlegu örorkutjóni gagnáfrýjanda, gkr. 6.351.000, svo sem héraðsdómur gerir. Jafn- framt tel ég, að leggja beri til grundvallar dómi í málinu útreikning tryggingastærðfræðingsins á tímabundinni örorku, gkr. 1.502.000, eða samtals gkr. 7.853.000. Í héraðsdómi eru bætur fyrir örorkutjón til handa gagnáfrýjanda lækkaðar úr þessari fjárhæð (7.853.000) í gkr. 6.000.000, eða 60.000.00 krónur, vegna skattfrelsis, hagræðis eingreiðslu og „annars þess, sem hér skiptir máli.““ Ég tel bótakrefj- endum ekki hagræði af eingreiðslu á verðbólgutímum, og skattfrelsi slíkra greiðslna tel ég svo óverulegan ávinning af greiðslum, sem miðast við hluta (55/100) af verkamannalaunum, að frádráttur þess vegna megi ekki nema meiru en $—10%. Samkvæmt því, sem hér hefur verið rakið, og að öðru leyti með skírskotun til rökstuðnings héraðsdómara tel ég, að hæfilegar bætur til gagnáfrýjanda fyrir örorkutjón hans séu gkr. 7.400.000, eða 74.000.00 krónur. Miðað við meiðsli gagnáfrýjanda og sjúkrasögu tel ég bætur til hans samkvæmt 3. tölulið héraðsdómsstefnu (miskabætur) hæfilega metnar á 15.000.00 krónur, svo sem krafist var. Samkvæmt því verða aðaláfrýjendur dæmdir til þess óskipt að greiða gagnáfrýjanda samtals skaðabætur að fjárhæð 89.000.00 krónur. Í héraðsdómsstefnu krafðist gagnáfrýjandi dómvaxta af bóta- kröfum sínum. Fyrir Hæstarétti er krafa þessi nánar útlistuð þann- ig, að þess er krafist, að kveðið verði á um það í dómi (forsendum eða dómsorði), að dæmdir vextir skuli leggjast við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 1. desember 1980 og síðan árlega á sama degi, til að uppfyllt verði skilyrði 1. gr. laga nr. 56/1979 um dóm- 1430 vexti, en þar segir, að vextir skuli vera „„Jafnháir hæstu. innláns- vöxtum við innlánsstofnanir eins og þeir eru ákveðnir samkvæmt lögum á hverjum tíma, þannig að sem fyllst tillit sé tekið til varð- veislu verðgildis fjármagns.““ Vaxaákvarðanir Seðlabanka Íslands eru m. a. byggðar á vaxta- reikningi og lagningu vaxta við höfuðstól með ákveðnum millibil- um, svo sem greinilega kom fram í vaxtaákvörðun Seðlabanka Ís- lands 26. febrúar 1981, er nafnvextir voru lækkaðir í tengslum við tíðari vaxtaútreikning og lagningu vaxta við höfuðstól, en jafnframt gerði Seðlabankinn grein fyrir raunávöxtun fjár á ársgrundvelli mið- að við þennan útreikningsmáta. Miðað við framangreindar forsend- ur er krafa gagnáfrýjanda við hóf og í fullu samræmi við 1. gr. laga um dómvexti nr. 56/1979. Skýra verður stefnukröfu um dómvexti svo, að í henni felist krafa um útreikning vaxtanna Í samræmi við vaxtaákvarðanir Seðlabank- ans. Útlistun gagnáfrýjanda á því, hvað í kröfu hans felist, á því fullan rétt á sér. Ber að taka vaxtakröfu hans til greina þannig, að vextir reiknist frá 1. desember 1979 til greiðsludags, svo sem greinir í dómsorði, en leggist við höfuðstól einu sinni á árinu við hver ára- mót. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber að dæma aðaláfrýjendur ó- skipt til þess að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 42.000.00 krónur. Dómsorð: Aðaláfrýjendur, Magnús Magnússon og Hagtrygging h/f, greiði óskipt gagnáfrýjanda, Jóni Maríusi Emilssyni, 89.000.00 krónur með 31% ársvöxtum frá 1. desember 1979 til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms Hæstaréttar og síðan með hæstu innlánsvöxt- um, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags svo og 42.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Vextir skulu lagðir við höfuðstól, svo sem að framan greinir. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 1431 Dómur bæjarþings Keflavíkur og Njarðvíkur 24. apríl 1981. I. Mál þetta, sem var dómtekið 24. mars sl., er höfðað með stefnu, birtri 14. og 16. maí 1980. Stefnandi er Jón Emilsson verkamaður, Vallargötu 24, Keflavík, Stefndu eru Magnús Magnússon verkamaður, Kirkjuvegi 29, Keflavík, og Hagtrygging h/f, Suðurlandsbraut 10, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verið in solidum dæmdir til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 103.890.00 með 34.5% ársvöxtum frá 1. desember 1979 til 1. júní 1980, en dómvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags, útlagðs kostnaðar í málinu, kr. 1.586.00, og málskostnaðar sam- kvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Dómkröfur stefndu eru þær, að kröfur stefnanda verði stórlega lækkað- ar, en málskostnaður felldur niður. Sátta hefur verið leitað fyrir dómi, en án árangurs. II. Málavextir eru þeir, að sunnudaginn 17. desember 1978, kl. 0250, var lögreglunni í Keflavík tilkynnt um umferðarslys á Vesturgötu í Keflavík. Í skýrslu lögreglumannsins Guðmundar Inga Kristinssonar segir svo: „Undirritaður fór á staðinn ásamt H.G. a.varðstjóra. Einnig komu á staðinn lögregluþj. nr. 16, sem gerir meðfylgjandi vettvangsuppdrátt, og lögregluþj. nr. 6, 11 og 12. Ó.Þ. rannsóknarlögreglum. kom á vettvang og tók ljósmyndir, sem fylgja skýrslu þessari. Þarna hafði bifreiðinni Ö-5069 verið ekið á gangandi mann og einnig aftan á kyrrstæða bifreiðina Ö-4671, sem stóð við h/vegarbrún á móts við hús nr. 19 við Vesturgötu. Þar sem ökumaður og gangandi vegfarandi höfðu slasast, voru þeir flutt- ir á sjúkrahúsið í Keflavík til rannsóknar. Ökumaður fékk að fara heim, er búið var að gera að sárum hans, en að lokinni skoðun lækna var Jón fluttur til Reykjavíkur á Slysadeild Borgarspítala. Hann mun hafa verið nefbrotinn, kinnbeinsbrotinn, skorinn í andliti og meiddur á fæti. Þar var tekið blóðsýni úr honum kl. 05:30 af Jens Kristjánssyni lækni og það merkt Keflavík nr. 124-1978 og fær venjulega afgreiðslu. Ökumaður Ö-5069 kvaðst hafa ekið af Greniteig og inn á Vesturgötu til austurs. Á móts við vegamót Vesturgötu, Birkiteigs hafi maður skyndi- lega hlaupið í veg fyrir bifreiðina. Hann kvaðst hafa sveigt bifreiðinni til hægri framhjá honum, en þá hafi annar maður birst fyrir framan hana 1432 og hann lent á honum. Við það kvaðst hann hafa sveigt til hægri, en lenti þá á bifreið, sem þar stóð. Farþeginn í bifreiðinni Ö-5069, Pétur Jónsson, Greniteig 20, Keflavík, kvað þá hafa ekið af Greniteig inn á Vesturgötu. Þá hafi nokkrir strákar hlaupið í veg fyrir bifreiðina. Hann kvað ökuman hafa reynt að beygja frá, en lent á einum þeirra og síðan á bifreið, sem þarna stóð. Sjáanlegar skemmdir á bifreiðunum eru: Ö-5069 v/framaurhlíf, vélarhúslok, höggvari dældað og framrúða og aðalljós brotið. Ö-4671 skottlok, höggvari og hægri og vinstri afturhlíf dældað og stefnu- ljós brotið. Vitni að atburði þessum voru: Ríkharður Jósafatsson, Vesturbraut 7, Keflavík, f. 23.07.59, Ólöf Sigurvinsdóttir, Vesturbraut 11, Keflavík, f. 12.10.58, Edda Bergmann, Kirkjuvegi 27, Keflavík, f. 10.09.57. Þau höfðu verið með Jóni, er atburður þessi skeði. Á steinvegg milli innkeyrslna að húsum nr. 17 og 19 stóðu tvær áfengis- flöskur, sem innhéldu einhverskonar mjöð. Þær voru teknar í vörslu lög- reglunnar. Lögreglumaður nr. 16 ók bifreiðinni Ö-5069 á lögreglustöð, og ekki þótti ástæða til skoðunar hennar hjá bifreiðaeftirliti. Blóðtökuvottorð fylgir skýrslu þessari““. Við alkóhólrannsókn Rannsóknastofu í lyfjafræði reyndist magn alkó- hóls vera 1.30%0 í blóðsýni því, sem stefnanda var tekið. Í skýrslu lögreglunnar kemur fram, að bifreiðin Ö 5069 var Volkswagen fólksbifreið, en bifreið Ö 4671 Saab fólksbifreið. Þá er frá því greint, að í umrætt sinn hafi verið myrkur og skýjað, en góð lýsing og yfirborð vegar- ins olíuborið og fast, en bleyta á veginum. Almennur umferðarréttur er á Vesturgötu. Vettvangsuppdráttur lögreglu sýnir eftirfarandi: Vesturgata, sem liggur frá austri til vesturs, er með 9 metra breiða akbraut, en beggja vegna eru um 3 metra breiðir malbornir vegkantar. Þvert á götuna til norðurs er Birki- teigur. Um 10 metra austan gatnamótanna eru glerbrot úr flösku á syðri helmingi Vesturgötu, um 1 metra frá vegabrún. Bifreiðin Ö 5069 er þar skammt frá við innkeyrslu að húsi nr. 17. Hún stendur á malarkantinum svo til alfarið, snýr til austurs, og er framendi hennar 6 metra frá nefndum glerbrotum. Við framendann eru „glerbrot og ryk úr bifreið“ og 3 % metri er að afturenda bifreiðarinnar Ö 4671, sem einig snýr til austurs og stend- ur svo til að öllu leyti á malarkantinum. Aftan við bifreiðina Ö 5069 er 7 metra langt hemlafar á malarkantinum og liggur í sveig frá akbraut á stað, þar sem eru tæpkega 6 metrar að. mótum Vesturgötu og Birkiteigs. 1433 Um 3 metra framan við bifreiðina Ö 5069 er blóðblettur á akbrautinni, um Í metra frá syðri brún hennar. Fjarlægðin milli blóðblettsins og flösku- glerbrotanna er 9 metrar. Ljósmyndir fylgdu ekki lögregluskýrslu, sem var lögð fram í málinu, en lagðar hafa verið fram ljósmyndir, sem John Hill lögreglufulltrúi tók á vett- vangi hinn 24. október 1980 að viðstöddum dómara málsins og lögmönnum aðilja. Hjá lögreglunni í Keflavík gáfu skýrslur stefnandi, stefndi Magnús og vitnin Halldór Rúnar Þorkelsson, fæddur 12. febrúar 1954, Ólöf Sigurvins- dóttir, fædd 12. október 1958, Pétur Jónsson, fæddur 4. maí 1961, Jón Ásgeir Þorkelsson, fæddur 16. janúar 1956, og Ríkharður Jósafatsson, fæddur 23. júlí 1959. Þau gáfu einnig öll skýrslu hér fyrir dómi og að auki vitnið Steinunn Hilmarsdóttir, fædd 19. mars 1951. Verður nú greint frá framburðum þeirra: Stefnandi skýrði svo frá, að í umrætt sinn hefði hann gengið vestur Vest- urgötu ásamt Halldóri og Jóni Þorkelssonum, Eddu Bergmann, Ólöfu Sig- urvinsdóttur og Ríkharði Jósafatssyni. Þau hafi verið að koma heiman frá Halldóri, sem á heima við Vesturbraut, þar sem þau hafi verið við gleðskap og hafi hann (stefnandi) verið þó nokkuð undir áhrifum áfengis. Ferðinni hafi verið heitið til systur Halldórs Þorkelssonar, en hún hafi átt heima við Greniteig. Hann kvað þau hafa gengið á hægri vegarbrún og sjálfur hafi hann örugglega verið annað hvort á jaðri akbrautarinnar eða á malar- gangbrautinni, þegar hann varð fyrir slysinu. Hann kvaðst þá hafa verið á móts við hornhús við Vesturgötu og Greniteig og muna eftir því, að tré- verk hafi verið við lóð hússins. Hann sagði, að stefndi, sem hann þekkti vel, hafi verið búinn að aka bifreiðinni Ö 5069 fram hjá hópnum og inn á Greniteig og síðan aftur til baka á móti hópnum og hlyti hann að hafa ekið á vinstri vegarhelmingi til að stríða þeim eða eitthvað slíkt. Nánar að- spurður kvað stefnandi sér hafa fundist sem bifreiðinni væri sveigt að hópn- um fremur en að henni væri ekið beina stefnu á vinstri vegarhelmingi. Hann kvaðst hafa lent framan á bifreiðinni og borist. með henni alllanga leið. Hann kvaðst ekki hafa misst meðvitund. Hann skýrði svo frá, að þegar slysið varð, hefði hann haldið á áfengisflösku, sem hefði brotnað. Varðandi meiðsli sín vísaði stefnandi til læknisvottorða, framlagðra í málinu. Í tilefni af ummælum í vottorði Rögnvalds Þorleifssonar læknis, sem síðar mun greint frá, kvaðst hann hafa átt að koma til eftirlits hinn $. febrúar 1979, og reyndar gert það, en daginn áður hefði hann sjálfur fjarlægt gipsumbúð- irnar af fætinum; ságað þær af heima hjá sér. Stefndi Magnús Magnússon skýrði svo frá, að hann hefði verið að „rúnta““ um bæinn í umrætt sinn. Hann hafi ekið suður Kirkjuveg og tekið þar upp í bifreiðina stúlkuna Guðlaugu Þorkelsdóttur, en er þau hafi séð 1434 Ríkharð Jósafatsson og fleiri, sem með honum voru, á Vesturgötu, austan Kirkjuvegar, hafi Guðlaug sagt, að þetta fólk væri sennilega á leið heim til hennar, og beðið hann að aka sér strax heim á Greniteig, og ætlaði hún að vera búin að læsa og slökkva öll ljós, er þau kæmu. Stefndi kvaðst hafa gert svo, en ekið síðan aftur af stað austur Vesturgöt- una á hægri vegarhelmingi. Hann skýrði svo frá, að þegar hann beygði frá Greniteigi inn á Vesturgötu, hefði hann séð Ríkharð og stefnanda á vinstri vegarhelmingi, séð frá sér. Honum hafi fundist þeir bera í bifreið, sem var kyrrstæð við vinstri vegarbrún, og hafi hann ekki tekið eftir hinum, sem voru Í hópnum. Kvaðst hann ekki hafa orðið var við, að neitt þeirra veifaði til hans. Er hann hafi verið að koma að mótum Birkiteigs og Vestur- götu, hafi Ríkharður allt í einu gengið frá vinstri vegarhlemingi, séð frá stefnda, og stefnt í veg fyrir bifreið hans. Hann kvaðst hafa kippt bifreið- inni til hægri. Rétt á eftir hafi svo stefnandi allt í einu verið kominn í veg fyrir bifreiðina. Hann kvaðst hafa snarhemlað, en ekki getað komið í veg fyrir, að bifreiðin lenti á stefnanda. Framrúðan hafi brotnað, e. t. v. vegna þess, að flaska, sem stefnandi var með, hafi lent á henni, og kvaðst hann ekkert hafa séð um stund, þar til hann lenti á kyrrstæðu bifreiðinni Ö 4671. Stefndi kvaðst hafa ekið á 35 km hraða og á sínum, þ. e. hægri, vegarhelm- ingi, þegar slysið varð. Hann kvaðst vita, að hámarkshraði í Keflavík sé 35 km/klst., og bifreið sín, hálfsjálfskiptur Volkswagen, árgerð 1972, væri ekki þannig gerð, að unnt hefði verið að ná miklum hraða á vegarlengdinni frá Greniteigi þangað sem slysið varð. Hann kvaðst ekki hafa gert sér að leik að sveigja að hópnum, enda hefði hann verið búinn að sjá áður, þ. e. frá Kirkjuveginum, að fólkið var ölvað. Vitnið Pétur Jónsson kvaðst hafa verið farþegi hjá stefnda í bifreiðinni Ö 5069 og hafi þeir verið að „,rúnta““ þá um nóttina. Þeir hafi ekið stúlku heim til hennar á Greniteig, en síðan hafi stefndi snúið við og ekið til baka austur Vesturgötu. Hann kvaðst hafa séð nokkra unglinga á vinstri vegar- helmingi, frá sér séð, og hafi þeir gengið vestur götuna. Hann kvaðst ekki hafa séð, að þetta fólk væri undir áhrifum áfengis. Allt í einu hafi einn úr hópnum, Rikki, stokkið í veg fyrir bifreiðina, þ. e. inn á hægri vegar- helming miðað við akstursstefnu. Stefndi hafi kippt bifreiðinni til hægri, en svo að segja Í sama vettfangi hafi annar maður orðið fyrir bifreiðinni. Stefndi hafi þá beygt til hægri og bifreiðin staðnæmst á kyrrstæðri bifreið. Slysið muni hafa orðið austanvert við gatnamót Birkiteigs og Vesturgötu Hann sagði, að bifreiðnni Ö 5069 hefði ekki verið ekið hratt, alls ekki hraðar en 35—40 km/klst., og hefði stefndi snarhemlað, eftir að slysið varð. Vitnið Halldór Rúnar Þorkelsson skýrði svo frá, að hópurinn, þ. e. auk hans, bróðir hans, Jón Ásgeir, Ríkharður Jósafatsson, Ólöf Sigurvinsdóttir, 1435 Edda Bergmann og stefnandi, hefðu gengið vestur Vesturgötu frá húsi nr. 12 við þá götu og ferðinni verið heitið heim til Guðlaugar, systur vitnisins, sem átti heima að Greniteigi 7. Hópurinn hafi gengið á malarkanti hægra megin við akbrautina miðað við göngustefnuna og verið alveg við gatnamót Vesturgötu og Birkiteigs, er slysið varð. Jón Ásgeir og Ríkharður hafi verið fremstir og verið komnir að gatnamótunum, stefnandi næstur á eftir Rík- harði, síðan vitnið og aftastar stúlkurnar Ólöf og Edda, en vitnið hafi verið að hinkra við eftir þeim, þar sem þær höfðu dregist nokkuð aftur úr. Hann kvaðst hafa verið búinn að taka eftir stefnda, sem ók fram hjá hópnum vestur Vesturgötu, og hafi farþeginn Guðlaug, systir vitnisins, veifað til hópsins. Stefndi hafi síðan ekið til baka á móti hópnum á töluverðri ferð. Hann hafi beygt að þeim, sem voru fremstir, þ. e. Jóni Ásgeiri og Ríkharði, en síðan sveigt frá þeim aftur og í því lent á stefnanda. Stefnandi hafi verið við hægri vegarbrún, en þó aðeins inni á malbikinu. Hann hafi ekki verið kominn alveg að Birkiteignum og muni hafa verið milli húsa nr. 17 og 19 við Vesturgötu. Hann lýsti aðdraganda að slysinu nánar þannig, að bifreið- inni Ö 5069 hefði verið ekið nokkuð vinstra megin miðað við miðju vegar- ins, miðað við akstursstefnu, er hún kom á móti hópnum, og síðan verið sveigt enn meira til vinstri að Jóni Ásgeiri og Ríkharði. Þegar stefndi hafi beygt að þeim, hafi þeir veifað til hans. Hins vegar sé ekki rétt, að Ríkharð- ur hafi stokkið eða gengið í veg fyrir bifreiðina. Vitnið kvaðst hafa kannast við þetta aksturslag stefnda sem leik við kunningja sína. Kvaðst hann þekkja stefnda mjög vel og sama sé að segja um þau, sem voru með honum í umrætt sinn, nema Ríkharð og Eddu. Stefndi hafi iðulega sveigt bifreið sinni að vitninu og fleirum og megi segja, að hann hafi lagt að nokkru leyti í vana sinn að „heilsa með bílnum.““ Hann skýrði að lokum svo frá, að hann og kunningjar hans hefðu verið undir áhrifum áfengis, stefnandi og Ríkharður mest, en stúlkurnar minnst. Vitnið Jón Ásgeir Þorkelsson skýrði svo frá, að hann og kunningjar hans hefðu í umrætt sinn gengið vestur Vesturgötu við norðurbrún vegarins. Stefndi, sem sé góðkunningi vitnisins, hafi ekið fram hjá þeim, en síðan ekið til baka á móti hópnum. Hann kvaðst hafa gengið fremstur og verið inni á malbikinu, en þó nálægt vegarbrúninni. Ríkharður hafi gengið við hægri hlið hans á malarkantinum eða vegarbrúninni. Aftar hafi síðan geng- ið þeir stefnandi og Halldór Rúnar og enn aftar þær Edda og Ólöf. Hann kvað þá Ríkharð hafa verið komna á móts við Birkiteig, þegar stefndi ók af sínum rétta, þ. e. hægra, vegarhelmingi og sveigði að þeim. Stefndi hafi „gefið á pinnann““ og verið kominn á þó nokkra ferð. Kvaðst hann í sama mund hafa veifað vinstri hendi til stefnda, en gat ekki sagt til um, hvort gerðist fyrr, að hann veifaði eða stefndi sveigði bifreiðinni að þeim Ríkharði. Ríkharður hafi ekki gengið í veg fyrir bifreiðina, enda verið 1436 hægra megin við vitnið. Næst hefði það orðið, að hann heyrði „,skrens- hljóð““ og síðan áreksturshljóð. Hann hafi þá litið við og séð, að bifreið stefnda hafði lent á kyrrstæðri Saab bifreið, og lá stefnandi fyrir framan bifreiðina. Hann sagði, að hann sjálfur svo og nefndir kunningjar hans hefðu verið undir áhrifum áfengis. Hann kvaðst ekki muna, hvort kyrrstæð bifreið hefði verið við vegarbrúnina, þar sem hann var, þegar slysið varð. Vitnið Ólöf Sigurvinsdóttir skýrði svo frá, að hópurinn hefði gengið vestur Vesturgötu á hægri vegarbrún og þær Edda Bergmann verið aftastar. Er slysið varð, hafi hópurinn verið kominn einhvers staðar móts við gatna- mót Birkiteigs og Vesturgötu og sé útilokað, að nokkur þeirra, sem á undan voru, hafi gengið eða slangrað inn á veginn. Hún kvað stefnanda hafa verið töluvert undir áhrifum áfengis, enda verið að koma af dansleik, og senni- lega Ríkharð einnig. Kvaðst hún gera sér þá grein fyrir atburðarás, að Volkswagen bifreið hefði verið ekið á móti þeim á röngum vegarhelmingi og að þeim Jóni Ásgeiri og Ríkharði, sem höfðu veifað til ökumannsins. Næst hafi hún séð stefnanda vera kominn framan á eða upp á bifreiðina, kastast upp í loft og skella síðan í götuna. Hún kvaðst ekki hafa vitað, er bifreiðin kom á móti henni, að þetta var bifreið stefnda eða að hann ók, en hún væri lítillega kunnug honum. Vitnið Ríkharður Jósafatsson skýrði svo frá, að þau Edda, Ólöf, Halldór Rúnar, Jón Ásgeir og stefnandi hafi í umrætt sinn gengið frá Vesturbraut vestur Vesturgötu á hægri vegarhelmingi. Volkswagen bifreiðinni, sem um ræðir í málinu, hafi verið ekið vestur götuna og þegar hópurinn hafi verið kominn yfir Kirkjuveg, hafi hann séð bifreiðina koma á móti austur götuna á miklum hraða. Þeir Jón Ásgeir hafi gengið fremstir á miðjum vegi og Jón Ásgeir verið sér á hægri hönd, síðan Halldór Rúnar, en þar fyrir aftan stúlkurnar og stefnandi. Þá hafi það gerst, að Jón Ásgeir hafi ætlað að stöðva bifreiðina, veifað til stefnda, gengið að vinstri akrein vegarins eða alla vega að miðju vegarins og verið þá vitninu á vinstri hönd. Í sama mund hafi stefndi aukið hraðann, sveigt til vinstri að Jóni Ásgeiri og síðan frá honum til hægri og Jón Ásgeir þá stokkið frá. Muni stefndi hafa verið að reyna að hræða Jón Ásgeir, en þegar hann hafi verið búinn að sveigja frá honum, hafi hann orðið að beygja aftur til vinstri til að lenda ekki á kyrrstæðum bifreiðum, sem var lagt í vegkanti. Vitnið kvaðst hafa verið vinstra megin á hægri akrein, en í sama mund séð stefnanda standa í um 6 metra og í mesta lagi 10 metra fjarlægð fyrir aftan hann hægra megin á vinstri akrein og hafi hann ekki virst hafa tekið eftir bifreiðinni, sem stefndi að honum. Stefndi, sem hafi verið nýbúinn að sveigja frá kyrrstæðu bifreiðunum og verið á mikilli ferð, hafi greinilega ekki tekið eftir stefn- anda, fyrr en hann var alveg að koma að honum. Þá hafi hann beygt til hægri og ekið um leið á stefnanda, sem hafi kastast í loft upp og fallið 1437 á miðja götuna, en bifreiðin hafi haldið áfram og stöðvast á kyrrstæðri bifreið. Hann kvaðst vera nokkurn veginn viss um, að enginn annar úr hópnum en stefnandi hefði verið inni á vinstri akreininni. Ríkharður árétt- aði, að þar sem hann í framansögðu hefði nefnt hægri og vinstri væri átt við séð frá honum, er hann gekk vestur Vesturgötu. Hann kvað nefnt kunn- ingjafólk hafa haft fullkomna stjórn á sér og ekki hafa drukkið mikið áfengi. Sjálfur hafi hann verið búinn að drekka % hluta úr hvítvínsflösku og verið undir litlum áhrifum. Vitnið Steinunn Hilmarsdóttir kvaðst hafa verið sjónarvottur að slysinu. Hún hafi verið í húsi foreldra sinna Birkiteigi 1, en átt erfitt með svefn vegna hávaða úti fyrir, eins og algengt hafi verið á þeim tíma nætur eftir dansleiki. Hún kvaðst hafa verið búin að fylgjast með umferð um Vestur- götu í þó nokkurn tíma, áður en slysið varð, úr þeim glugga af tveimur á efri hæð í austurenda hússins, sem nær er Vesturgötu. — Austurendi hússins veit að Birkiteigi, en suðurhliðin að Vesturgötu —. Hún kvaðst hafa. séð fjóra unglinga, tvo pilta og tvær stúlkur, ganga upp Vesturgötu vinstra megin á götunni, þ. e. við syðri brún akbrautarinnar, og hafi hún þekkt stefnanda, Halldór Rúnar og konu hans (Ólöfu Sigurvinsdóttur). Stefnandi hafi gengið lengst til hægri (séð frá vitninu — innskot dómara), þ. e. lengst inni á götunni, en fólkið hafi verið nokkurn veginn hlið við hlið, þegar slysið varð. Kyrrstæð Saab bifreið hafi verið í vegkantinum sömu megin og fólkið gekk og snúið til austurs. Volkswagen bifreið hafi verið ekið aust- ur Vesturgötuna á u. þ. b. 35—40 km hraða og hafi hún verið á sínum rétta, þ. e. hægri, vegarhelmingi. Vitnið kvað unglingana hafa verið ölvaða og hávaðasama. Stefnandi hafi sveiflað örmunum eða veifað. Hann hafi haldið á einhverju í annarri hendi og virst ætla að stöðva bifreiðina. Sé þetta algengt háttalag hjá unglingum. Stefnandi hafi svo allt í einu stokkið til hægri (frá vitninu séð — innskot dómara) í veg fyrir bifreiðina, sem hafi lent á honum. Vitnið kvaðst hafa látið hringja á lögreglu og sjúkra- bifreið, en farið sjálf út og verið komin á slysstaðinn, áður en lögreglan kom. Stefndi hafi legið fyrir framan Volkswagen bifreiðina á móts við miðja Saab bifreiðina. Stefndi hafi verið að koma út úr Volkswagen bifreið- inni og einnig annar piltur, sem hafi verið farþegi. 111. Björn Önundarson læknir hefur metið örorku stefnanda af völdum á- verka þeirra, er hann hlaut við slysið. Örorkumatið, sem er dagsett 20. sept- ember 1979, hljóðar svo: „Samkvæmt lögregluskýrslu um umferðarslys mun slys þetta hafa skeð í Keflavík. Þarna varð slasaði fyrir bifreið og hlaut þar mikinn áverka. Hann var þegar eftir slys þetta fluttur í Slysadeild Borgarspítalans í Reykja- 1438 vík, þar sem gert var að meiðslum slasaða. Ennfremur var gerð aðgerð á háls-, nef- og eyrnadeild Borgarspítalans. Fyrir liggur vottorð undirritað af Sigurjóni H. Ólafssyni, tannlækni, dags. 7.3. '79 svohljóðandi: „„Þann 17.12 '78 kl. 0515 var komið með sjúkling á Slysadeild Bsp. Hafði hann skömmu áður orðið fyrir bifreið á götu í Keflavík. Mun sjúkl. hafa skollið framan á bílinn og síðan henzt upp á vélarhlífina og síðan með and- litið í götuna. Sjúkl. segist ekki hafa misst meðvitund og ekki hafa haft uppköst eftir slysið. Lögregla og sjúkrabíll komu strax á staðinn. Við komu á Borgarspítalann er mikil bólga í andliti sjúkl., og við skoðun og þreifingu er greinilegt, að allt miðandlit sjúklings er að meira og minna leyti brotið. Nefið er brotið við nefrótina, og allt efra andlitið er hreyfanlegt. Efri vörin er rifin í gegn á tveggja cm. svæði vi. megin við miðlínu. Tennur eru mjög lélegar, mikið skemmdar. Af röntgenmyndum að dæma hafa 3 tennur fallið burtu við slysið, voru það framtennur í neðri kjálka. Sjúkl. var tekinn til aðgerðar, og í svæfingu var eftirfarandi framkvæmt: 1. Barkaskurður var gerður til þess að auðvelda öndun eftir aðgerð. 2. Fjarlægð var Í framtönn í neðri kjálka, þar sem hún var ónýt, og ekki var unnt að festa hana við tannbogann. 3. Þriggja cm. langt sár á tannboganum saumað. 4. Efri kjálk- inn var dreginn fram, en hann hafði fallið aftur um 1% cm., og var efri kjálkinn tengdur við neðri kjálkann, sem var nokkuð heilllegur. 5. Kinn- beinin beggja vegna voru tengd. 6. Efri kjálkinn og miðandlitið reyndar allt fest við höfuðkúpuna með upphengingarvírum frá ennisbeini og niður í neðri kjálkann. 7. Lokað var stóru sári á efri vör, sem áður er minnst á. Gert að nefbrotum. Sjúkl. þoldi aðgerðina vel, og var eftirmeðferð vandræðalaus. Þess skal hér getið að lokum, að sjúkl. hlaut einnig áverka á vinstra hné, og gerðu læknar Slysadeildar að þeim sárum sjúklings. Sú aðgerð var framkvæmd þann 21.12. '78. Var þar um að ræða slitin liðbönd á hné og læri. Vegna þessa var sjúkl. settur í gips eftir aðgerð. Nú í febrúar eða þann 6.2. '79 var sjúkl. síðan lagður inn aftur, og var gipsið ofangr. fjarlægt, og sömuleiðis voru í svæfingu fjarlægðir vírar, sem notaðir höfðu verið til meðhöndlunar á andlitsbrotum. Sjúkl. lá því inni 1. frá 17.12.— 29.12. '78 og II. frá 6.2.—9.2. '79“. Þá liggur fyrir vottorð undirritað af Rögnvaldi Þorleifssyni, skurðlækni við Slysadeild Bsp. Reykjavík, dags. 15.6. '79, svohljóðandi: „,„Þann 17.12. '78 kl. 5.15 var maður fluttur á Slysadeildina, er kvaðst vera fyrrgreindur Jón. Þær upplýsingar fylgdu honum, svo og staðfesti hann þær að einhverju leyti sjálfur, að hann hefði kl. 3.20 þessa nótt orðið fyrir bifreið á götu í Keflavík. Hann var þá talinn hafa verið ölvaður. Jón taldi sig ekki hafa misst meðvitund við slysið og muna það a. m. k. að nokkru leyti. 1439 Skoðun við komuna á Slysadeildina leiddi eftirfarandi í ljós: Jón var vak- andi og áttaður. Glögg einkenni fundust um útbreidd brot á andlitsbeinum, og var andlit mjög þrútið og bjúgfyllt. Veruleg eymsli voru á vi. hné utan- verðu og einkenni um liðbandaslit þar. Röntgenmyndir voru teknar af andlitsbeinum, sem sýndu, að beinagrind andlitsins hafði brotnað frá höfuðkúpunni um augntóftir og færst nokkuð til. Nefið var mölbrotið einnig. Á röngenmyndum af vi. hné sást, að beinflís hafði slitnað upp úr efri enda dálksins, sem gaf til kynna, að þarna hefði hliðarbönd hnésins losnað úr dálkinum. Sjúkl. var lagður inn á Háls-, nef og eyrnadeild spítalans, og önnuðust læknar þeirrar deildar meðferðina á andlitsáverkunum. Vísast til umsagnar þeirra um þá áverka. Þann 21.12. gerði undirritaður síðan að hnéáverkanum. Fólst meðferðin í því, að skorið var inn á hnéð utanvert. Hliðarliðbandið hafði, svo sem búist var við, slitnað upp úr dálkhausnum og auk þess sin vöðva, sem festist á svipuðum stað (m. biseps femoris). Nokkur rifa var í liðpoka hnésins utanverðum, en ekki sáust einkenni um áverka inni í hnénu sjálfu eftir því sem best varð metið. Fyrrgreint liðband og sin voru fest með sterkum saumum niður í sitt far á dálkshausnum og búið um hnéð í nokkuð krepptri stöðu í gipsumbúðum í lok aðgerðar. Jón útskrifaðist frá legudeildinni þann 29.12. og kom síðan til eftirlits og framhaldsmeðferðar á göngudeild Slysadeildar og háls-, nef- og eyrna- deildar. Á göngudeild Slysadeildar kom hann 8.1. '79, er skipt var á hnéumbúð- um og saumar teknir úr vel grónu sári. Gipsumbúðir voru lagðar aftur á hné og haldið sömu kreppistöðu og áður. Gert var ráð fyrir, að sjúkl. kæmi til eftirlits þ. S.2. Er hnéð var skoðað þ. 5.2., gat hann kreppt það í 90? og u. þ. b. 10? vantaði upp á fulla réttigetu. Ekki verður af bókunum ráðið, að Jóni hafi verið ætlað að koma aftur á Slysadeildina vegna hnéáverkans, enda þótt enn vantaði talsvert á eðlilegt hreyfisvið hnésins. E. t. v. hefur verið litið svo á, að Jón hafi tekið meðferðina á hnéáverkanum á eigin hendur, er hann fjarlægði eða lét fjarlægja gipsumbúðir, áður en gert hafði verið ráð fyrir því““. Slasaði kom til viðtals og skoðunar hjá undirrituðum h. 14.9. *79. Hon- um segist frá atburðum og afleiðingum slyss þessa líkt og að framan er fram komið. Slasaði kvartar um, að hann þreytist nokkuð í vi. hné, einkum ef hann stendur lengi eða gengur mikið. Á hinn bóginn telur slasaði sig ekki höfuðveikan eftir áðurnefndan höfuðáverka, og ennfremur telur hann 1440 ekki, að um neina missi á skynfærum, þ. e. heyrn og sjón, hafi verið að ræða. Ályktun: Það er um að ræða rúmlega 26 ára gamlan verkamann, sem h. 17.12. '78 slasaðist mikið í andliti og vi. hné, er hann varð fyrir bifreið Í Keflavík. Slasaði var fljótlega eftir slys þetta fluttur í Borgarspítalann í Reykjavík, þar sem hann vistaðist í tvö skipti, þ. e. frá 17.12. til 19.12. *78 og frá 6.2. til 9.2. '79. Alveg óvinnufær var slasaði talinn hafa verið vegna áðurnefnds slyss í 4 mánuði, og þar á eftir var starfsgeta slasaða verulega skert í 3 mánuði, og varanlega er hér um nokkra örorku að ræða. Svo sem að framan greinir, hlaut slasaði mikla áverka í andliti. Allt mið- andlit slasaða var meira og minna brotið. Nefið var brotið við nefrótina, og allt efra andlitið var hreyfanlegt við þreyfingu. Efri vör var rifin í gegn á 2ja cm. svæði vi. megin við miðlínu. Slasaði missti þrjár tennur við slysið. Gera varð barkaskurð til að auðvelda öndun. Ein framtönn var fjarlægð í neðri kjálka, þar sem hún var talin ónýt, og var ekki unnt að festa hana við frambogann. Þá var 3 cm. skurður saumaður á tannboga. Efri kjálki var dreginn fram, en hann hafði fallið niður um 1'% cm., og var efri kjálk- inn tengdur við neðri kjálkann, sem var nokkuð heillegur. Kinnbein beggja vegna voru tengd. Efri kjálkinn og miðandlitið var allt fest við höfuðkúp- una með upphengingarvírum frá ennisbeini og niður í neðri kjálkann. Þá var stóru sári á efri vör lokað og gert að nefbrotinu. Hliðarliðband á vi. hnélið var saumað, en það hafði slitnað. Einnig var sin og vöðvi fest á fyrri festu. Engir áverkar sáust inn í hnénu sjálfu, en merki voru um rifin liðpoka. Við skoðun er ekkert sérstakt að finna á andliti, en lýti virðast þar ekki vera, og slasaði hefur engar kvartanir fram að færa varðandi það slys. Á hinn bóginn tekur slasaði fram, að hann þreytist verulega um vi. hnélið, einkum ef hann stendur lengi eða gengur. Ekki verður fundið, að slasaði sé laus í hnéliðnum, og hann gengur óhaltur á sléttu gólfi. Hreyfingar allar í liðnum virðast eðlilegar. Ca. 15 cm. langt ör er lateralt á vi. hné. Ekki verður fyrir það synjað, að síðar meir kunni að gæta slitbreytinga og annarra óþæginda frá áðurnefndum áverka á vi. hnélið. Í hve miklum mæli eða hve- nær slíkt kann fram að koma, verður nú ekki með neinni vissu sagt. Eins og áður er fram komið, verða naumast greind lýti á andliti, og slasaði tekur fram, að hann hafi ekki höfuðverk, hann sé ekki haldinn minnisleysi, sjón- truflunum eða minnkaðri sjón og telur heyrn einnig vera eðlilega. Þar sem ekki þykir nú líklegt, að um frekari bata á afleiðingum áður- nefnds slyss verði hér eftir að ræða, þykir nú eðlilegt að meta þá tíma- bundnu og varanlegu örorku, sem slasaði telst hafa hlotið af völdum þessa slyss, og þykir hún hæfilega metin sem hér segir; 1441 Frá slysdegi talið í 4 mánuði ................... 100% Eftir það í 3 mánuði ...........00000000 0000. 50% Varanlega ...........0.00.. 0... ens 10% Dr. Pétur H. Blöndal tryggingastærðfræðingur hefur reiknað út örorku- tjón stefnanda á grundvelli þessa örorkumats. Í skýrslu hans, dskj. nr. 4, dagsettri 21. nóvember 1979, segir svo: „Jón starfaði sem verkamaður, þegar slysið varð. Eftirfarandi eru sýndar tekjur Jóns (TJ) samkvæmt skattframtölum, meðaltekjur verkamanna sam- kvæmt upplýsingum Þjóðhagsstofnunar (MV) og hlutfall (HL) tekna Jóns af þessum meðaltekjum: TI MV HL 1975 471.534 1.250.000 0,377 1976 687.706 1.669.000 0,412 1977 1.698.667 2.441.000 0,696 1978 1.999.384 3.785.000 0,528 Af þesari uppsetningu sést, að Jón hafði að meðaltali 55,4% af meðal- tekjum verkamanna síðustu 3 árin fyrir slysið, (þ. e. 1976 til 1978) og er þá tekið tillit til þess, að hann er frá vinnu 17 daga á árinu 1978. Í eftirfarandi útreikningi er gert ráð fyrir hækkun launa um 6,9% 1. mars 1979, 9,22%0 1. júní 1979, 3%0 23. júní 1979, 9,17% 1. sept. 1979 og 13.21%0 þann 1. des. næstkomandi. Þá er og gengið út frá hækkun tekna verka- manna á árinu 1978, sbr. Fréttabréf kjararannsóknarnefndar. Miðað við ofangreindar tekjuforsendur og ef gert er ráð fyrir því, að tekjutapið hafi verið og verði í hlutfalli við örorkuna, fæst tekjutjón Jóns Maríusar miðað við daginn í dag: Tímabundin örorka til 20. nóv. 1979 * innl. vex. ... kr. 1.502.000 framlag atv. í lífeyrissjóð ................0..00..... kr. 47.000 Varanleg örorka miðað við 4% RAUNVEXTI ....... kr. -7.230.000 framlag atv. í lífeyrissjóð .............0.....0.00... kr. 228.000 Í útreikningi þessum er gengið út frá og reiknað með 4% RAUNÁVÖXT- UN og vísað í því sambandi til meðfylgjandi fylgirits. Til glöggvunar á áhrifum vaxta á væntanlegt örorkutjón birti ég hér töflu yfir áhrif mismunandi vaxta á Örorkutjón Jóns: 91 1442 Raunvextir vænt.l. örorkuti. Raunvextir Vænt.l. örorkuti. = 10% 234.987.000 71% 5.068.000 = 5% 46.094.000 13% 3.123.000 0% 13.930.000 27% a. 1.732.000 2% 9.740.000 39,5% b. 1.306.000 4% 1.230.000 53% c. 1.097.000 a. núgildandi innlánsvextir. b. hæstu innlánsvextir (vaxtaauki). c. verðbólga. Allar upphæðir eru vaxtareiknaðar miðað við 21. nóv. 1979. Frá tíma- bundnu örorkutjóni er rétt að draga allar bætur vegna tekjutjónsins frá slysdegi til 20. nóv. 1979. Þessar bætur skulu vaxtareiknaðar til 21. nóv. 1979 með innlánsvöxtum. Grundvöllur útreikninganna eru eftirlifendatafla íslenskra karla skv. dán- arreynslu áranna 1966—1970 og sænsk reynsla af hlutfalli öryrkja og lif- andi. Væntanlegt framlag atvinnurekanda í lífeyrissjóð er reiknað sér, en tap þess þýðir lækkun lífeyrisréttar seinna. Ekki er tekið tillit itl greiðslu opinberra gjalda, en gera má ráð fyrir, að þeir muni nema um 15% til 30% af tekjutjóninu““. Dr. Pétur H. Blöndal hefur einnig reiknað út örorkutjón stefnanda mið- að við 1%, 57 og 90 raunávöxtun. Í skýrslu, dskj. nr. 22, dagsettri 26. október 1980, segir tryggingastærðfræðingurinn, að útreikningar miðist við sömu forsendur og í útreikningi frá 21. nóvember 1979 og miðist vextir og laun við þá dagsetningu. Niðurstöður eru þannig: „„Tímabundin örorka er óbreytt með innl. vöxtum . — 1.502.000 framlag í lífeyrissjóð ............000..00 0. — 47.000 Varanleg örorka miðað við 1% RAUNVEXTI ..... — 11.555.000 framlag í lífeyrissjóð ..............0.....0.00 — 364.000 Varanleg örorka miðað við 5% RAUNVEXTI .... — 6.351.000 framlag í lífeyrissjóð ............0.0.0...0000.00... — 200.000 Varanleg örorka miðað við 9%% RAUNVEXTI ..... — 4.196.000 framlag í lífeyrissjóð .............0..0.......... — 132.000“ Skjal, er fylgdi fyrri örorkutjónsútreikningunum og ber yfirskriftina „„Raunvextir““, er svohljóðandi: „„Þegar rætt er um raunvexti í útreikningi á framtíðartekjutjóni manns að nafni Jón, er átt við eftirfarandi: 1443 Gerum ráð fyrir, að Jón hafi kr. 500.000 í tekjur á mánuði og hann tapi þessum tekjum um alla framtíð. Það vill segja, að árið 1995 mun hann tapa kr. 6.000.000 á verðlagi dagsins í dag. Auðvitað tapar hann miklu mun meira eða sem nemur hækkun launa til 1995 til viðbótar þeim launum, sem hann hefur í dag. Vextir koma inn í útreikning á framtíðartekjutjóni á þann hátt, að reiknað er, hvaða upphæð þurfi að leggja fyrir í dag til þess að eiga kr. 6.000.000 árið 1995, með umræddum vöxtum. Einnig er tekið tillit til dánar- og örorkulíka Jóns til 1995. Það er því ljóst, að núgildi (þ. e. sú upphæð, sem bæta verður Jóni í dag) þess tjóns, sem Jón verður fyrir 1995, verður því lægra sem vextirnir eru hærri. En hvað mega vextirnir vera háir? Þar sem tjón Jóns þetta tiltekna ár er jafnt og þau laun, sem hann hefði haft þá, þ. e. kr. 6.000.000 hækkað í hlutfalli við laun, er ljóst, að hann verður að geta ávaxtað fjármagnið eins vel og laun hækka og þó betur, sem vöxtunum í útreikningnum nemur. Ávöxtun fjármagns, sem er meiri en nemur launahækkunum, er varla unnt að ná hér á landi nema með spariskírteinum ríkissjóðs, sem þó gefa ekki meira en 2% til 300 ávöxtun umfram hækkun launa. (Þau bestu.) Það er því ekki skynsam- legt að nota hærri vexti en 290 og í hæsta falli 4% við útreikning á bótum vegna framtíðartekjutjóns. Hér að ofan var einungis rætt um tekjutjón Jóns árið 1995. En samsvar- andi er tekjutjónið metið ár fyrir ár, og þannig er heildartekjutjónið fund- ið“ Lögmaður stefndu lagði fram vottorð sérfræðings í bæklunarsjúkdómum um skoðun á hnéáverka stefnanda og athugun á afleiðingum hans. IV. Kröfur stefnanda á hendur stefnda Magnúsi byggjast á því, að hann hafi með ógætilegum akstri sínum í umrætt sinn valdið stefnanda tjóni, sem honum beri að bæta samkvæmt 3. mgr. 69. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Hann hafi ekið bifreið sinni í myrkri á hægri vegarhelmingi og sveigt henni beint að hópi fólks, sem gekk á gagnstæðri brún vegar og ekið viðstöðu- laust á stefnanda. Þá beri hann og fébótaábyrgð á tjóni stefnanda sem eig- andi bifreiðarinnar Ö 5069 skv. 1. mgr. 67., sbr. 1. mgr. 69. gr. um- ferðarlaga. Ekki sé hægt að finna neina sök hjá stefnanda á slysinu og þótt hann hafi verið eitthvað undir áhrifum áfengis, eigi sú ölvun engan þátt í slysinu eða meiðslum hans. Stefnandi hafi gengið yst á hægri vegar- brún og því átt að vera algerlega óhultur fyrir bifreið stefnda Magnúsar, sem kom á móti honum, en bar að aka hinum megin á götunni, og stefnandi hafi því enga möguleika haft á að forða sér. Kröfur stefnanda á hendur Hagtryggingu h/f byggjast á 1. mgr. 67. gr. og 69. gr. umferðarlaga, sbr. 1. og 3. mgr. 70. gr. sömu laga. 1444 Í greinargerð af hálfu stefnda er viðurkennt, að bótaskylda bifreiðareig- anda, stefnda Magnúsar, falli undir 1. mgr. 67. gr., en bifreiðin Ö 5069 hafi verið tryggð lögboðinni ábyrgðartryggingu hjá stefnda Hagtryggingu h/f. Því er þó jafnframt haldið fram, að óhjákvæmilegt sé að fella niður bætur að miklu og raunar mestu leyti, þar sem stefnandi hafi sjálfur verið valdur að slysinu og borið ábyrgð á því. Hann hafi verið á ferli úti á miðri götu um miðja nótt í svartasta skammdeginu, meira eða minna í hvarfi við annað fólk og auk þess miður sín að einhverju leyti vegna áfengisáhrifa. Stefndi Magnús hafi beygt af Birkiteigi inn í Vesturgötu fremur til hægri í götunni miðað við akstursstefnu. Þegar bifreiðin hafi komið inn í Vestur- götu, hafi eitt ungmennanna, sem voru með stefnanda, stokkið í veg fyrir hana. Stefndi Magnús hafi sveigt bifreiðinni til hægri, en í þeim svifum hafi stefnandi, sem hafði gengið nokkru aftar og lengra til hliðar en hinn maðurinn, birst fyrir framan bifreiðina. Hafi stefndi Magnús ekki getað varnað því, að bifreiðin lenti á stefnanda, sem hafi orðið fyrir framenda hennar vinstra megin. Stefndi Magnús hafi reynt að sveigja enn legra til hægri og bifreiðin þá lent aftan á kyrrstæðri bifreið. Með tilliti til þess, að stefnandi og félagar hans hafi átt sök á því, hvernig fór, með gálausu og vítaverðu framferði, en ekkert liggi fyrir um, að nokkuð hafi verið athugavert við akstur bifreiðarinnar Ö 5069, sem hafi verið í góðu lagi, geti stefndu ekki fallist á að bera nema mjög lítinn hluta bótaábyrgðar, enda ættu bætur jafnvel að falla alveg niður. Því er haldið fram af hálfu stefndu, að telja verði ósannað, að örorka sé rétt metin og að hún sé öll afleiðing af slysinu, enda hafi stefnandi tekið sjálfur af þær gipsumbúðir, sem á voru settar vegna meiðsla í fæti. Örorkubótakrafan sé einnig allt ot há fyrir þá sök, að hún sé ekki reiknuð eftir eðlilegum forsendum, sér- staklega að því leyti, að hún sé miðuð við alltof lága vexti. Miskabótakröfu er mótmælt sem of hárri og minnt á, að stefnandi hafi yfirleitt komist vel frá meiðslum sínum. Að lokum mótmæla stefndu vaxtakröfu stefnanda. V. Stefndi Magnús hafði, er hann ók frá Kirkjuvegi vestur Vesturgötu, séð stefnanda og þá, sem með honum voru, og gert sér grein fyrir, að um var að ræða hóp ölvaðra ungmenna. Er slysið varð, þykir hann ekki hafa hagað akstri sínum svo sem honum bar miðað við aðstæður eða sýnt þá varkárni, er ætlast varð til, er ekið var í myrkri um þéttbýlt svæði. Samkvæmt 1. mgr. 67. gr., Í. og 3. mgr. 69. gr. og 2. mgr. 74. gr. umferðarlaganna bera stefndu óskipta bótaábyrgð á tjóni stefnanda að því leyti sem ekki verður talið, að hann sé meðvaldur að slysinu samkv. 3. mgr. 67. gr. um- ferðarlaganna. Stefnandi var ölvaður í umrætt sinn. Hann var dökkklæddur, og af gögn- 1445 um málsins verður ályktað, að hann hafi gengið nálægt miðju vegarins. Telja verður ljóst, að hann hafi sýnt verulegt gáleysi og sé því meðvaldur að slysinu. Hæfilegt þykir að telja stefnanda eiga 'á4 hluta sakar, þannig að stefndu beri að bæta honum % hluta tjóns hans. Dómkröfur sínar sundurliðar stefnandi þannig: 1. Örorkutjón .......0.0.00 0000 kr. 9.007.000 2. Miskabætur ............0%000 000. kr. 1.500.000 Kr. 10.507.000 Frá dragast greiðslur úr sjúkra- og orlofssjóði Verkalýðs- og sjómannafélags Keflavíkur ....... kr. 118.000 Kr. 10.389.000 3. Útlagður kostnaður vegna örorkumats, tjónútreikn- ings, læknisvottorðs, sjúkraflutnings og ljósritunar skattframtala ...........0%.00 0000 kr. 158.600 Einnig hefur verið lagður fram reikningur vegna við- bótar við örorkuútreikning ...........0........ kr. 40.000 Kröfurnar miðast við gkr., en dómsniðurstaða við nýkr. Verður nú vikið að hinum einstöku liðum í dómkröfu stefnanda: 1. Dómurinn telur, að leggja beri örorkumat tryggingalæknisins til grund- vallar dómi í máli þessu, enda hefur því eigi verið hnekkt eða nægilega sýnt fram á, að það sé óraunhæft. Samkvæmt því verður útreikningur dr. Péturs H. Blöndal á tekjutjóni vegna tímabundinnar örorku, gkr. 1.502.000, lagður til grundvallar. Áætl- aður missir framlags atvinnurekanda í lífeyrissjóð verður ekki metinn sem tjón í dómi þessum. Varðandi tjón stefnanda vegna varanlegrar örorku verður lagður til grundvallar sá útreikningur tryggingafræðingsins, er miðast við 5% ársá- vöxtun fjár, þ. e. gkr. 6.351.000. Um áhrif hárra vaxta í útreikningi öÖr- orkutjóns til lækkunar niðurstöðu vísast til dskj. nr. 4 og 22, en jafnframt ber að. geta þess, að 5% eftirágreiddir ársvextir tákna lægri raunvexti á verðbólgutíma. Miða ber að því, að tjónþoli fái sem næst fullar bætur að því marki, sem hann dæmist eiga rétt til að öðru leyti. Ekki er ástæða til að víkja frá þeirri áratugalöngu dómvenju, að við útreikninga örorku- tjóns — slysadagsverðmætis varanlegs vinnutekjutaps - skuli lagðir til grundvallar vextir af almennum spariinnlánum, enda styðst sú regla við all- 1446 ljós rök. Þó hefur ekki verið miðað við hærri vexti en 13% á ári, þótt almennir vextir hafi orðið mun hærri, enda í þeim fólginn verulegur verð- þensluþáttur. Með stoð í VI. og VII. kafla, en einkum 2. mgr. 40. gr. laga nr. 13/1979, hefur Seðlabanki Íslands við ársfjórðungslegar auglýsingar um vexti við innlánsstofnanir o. fl. frá og með 29. maí 1979 (gildistími frá 1. júní s. á.) greint heildarvexti í annars vega grunnvexti og hins vegar verð- bótaþátt. Varðandi innlánsvexti almennra sparisjóðsbóka hafa grunnvextir þannig ávallt verið ákvarðaðir 5% á ári, en verðbótaþáttur hefur verið mis- hár. Þegar litið er til skattfrelsis, hagræðis eingreiðslu og annars þess, sem hér skiptir máli, er hæfilegt að áætla tjón stefnanda samkv. þessum liði kr. 60.000.00, og hafa þá verið dregnar frá greiðslur úr sjúkra- og orlofs- sjóði. 2. Þegar virt eru meiðsli stefnanda og sjúkrasaga, þykir tjón stefnanda sam- kvæmt þessum kröfuliði hæfilega ákveðið kr. 7.500.00. 3. Stefndu hafa ekki mótmælt þessum kröfuliði, en rétt er að reikna hann með málskostnaði. Samkvæmt framangreindu telst tjón stefnanda hæfilega ákveðið kr. 67.500.00. Ber að dæma stefndu óskipt til að greiða 2/3 hluta þess, eða kr. 45.000.00, ásamt vöxtum þeim, sem krafist hefur verið, og málskostn- aði, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 10.000.00. Sigurður Hallur Stefánsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Nokk- ur dráttur á dómsuppsögu stafar af páskaleyfi og embættisönnun dómar- ans. Dómsorð: Stefndu, Magnús Magnússon og Hagtrygging h/f, greiði óskipt stefnanda, Jóni Emilssyni, kr. 45.000.00 með 31% ársvöxtum frá 1. desember 1979 til 1. júní 1980, en dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og málskostnað, kr. 10.000.00, innan 15 daga frá lögbirt- ingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1447 Fimmtudaginn 23. júní 1983. Nr. 223./1981. Hafnarbíó h/f (Helgi V. Jónsson hrl.) gegn Páli S. Pálssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Filmverhuurkantoor De Dam B.V. og gagnsök (Páll S. Pálsson hrl.). Skuldamál. Vextir. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörnsson, Guðmundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thorodd- sen og Gaukur Jörundsson, settur hæstaréttardómari. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað málinu til Hæstaréttar með stefnu 20. október 1981, að fengnu áfrýjunarleyfi 2. sama mánaðar. Hann krefst aðallega sýknu af kröfum gagnáfrýjanda, en þess til vara, að hann verði dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda 75.604.20 krónur án vaxta. Þrautavarakröfur aðaláfrýjanda eru þessar: 1. Að hann verði dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda 94.203.64 krónur án vaxta. 2. Að hann verði dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda 21.122.31 bandaríkjadollara án vaxta. 3. Að hann verði dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda 26.041.94 bandaríkjadollara án vaxta. Í öllum tilvikum krefst aðaláfrýjandi málskostnaðar úr hendi gagn- áfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara krefst hann þess, að málskostnaður verði felldur niður. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu til Hæstaréttar með stefnu 9. desember 1981. Hann krefst þess aðallega, að aðaláfrýjanda verði gert að greiða honum 43.685.61 bandaríkjadollara með 10% árs- vöxtum frá 16. október 1979 til 1. júní 1980, 13% ársvöxtum frá þeim degi til 13. febrúar 1981, 15% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á. og 16% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst gagnáfrýjandi málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara gerir gagnáfrýjandi þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. 1448 Aðaláfrýjandi vanefndi samning þann, er í málinu greinir, bæði að því er varðar uppgjör og greiðslu leigugjalds. Telja verður, að í skiptum aðilja í tilefni af þessum vanefndum hafi aðaláfrýjandi fallist á, að gjaldið skyldi gert upp og greitt í bandarískum dollur- um. Þá ber að skýra samninginn þannig, að gera hafi átt upp leigu- gjald fyrir hverja mynd út af fyrir sig. Ekki er um það deilt, að uppgjör hafi átt að fara fram og greiðsl- ur átt að inna af hendi á þeim dögum, er greinir í niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Ekki er heldur neinn ágreiningur um, hverjar séu þær fjárhæðir, sem koma eiga til skipta með aðiljum samkvæmt samningi þeirra, eins og nánar er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Með hliðsjón af málflutningi aðilja ber að líta svo á, að fjárhæð sú, er við nefnt uppgjör reyndist umfram fyrirframgreiðsluna, 3.500.00 dollarar, hafi átt að skiptast með aðiljum á þann veg, að í hlut aðal- áfrýjanda kæmi 40%, en í hlut gagnáfrýjanda 60%. Samkvæmt þessu þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm um annað en vexti, en útreikningar þeir, sem byggt er á í dóminum, hafa ekki verið vefengdir miðað við þá aðferð, sem notuð var. Vext- ir ákveðast eins og segir í dómsorði. Dæma ber aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda 100.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Hafnarbíó h/f, greiði gagnáfrýjanda, Páli S. Pálssyni hæstaréttarlögmanni f. h Filmverhuurkantoor De Dam B.V., 30.110.31 bandaríkjadollara með 10% ársvöxtum frá 16. október 1979 til 1. júní 1980, 7% ársvöxtum frá þeim degi til 13. febrúar 1981, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 10% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, en 8% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms er staðfest. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda 100.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 1449 Sératkvæði Guðmundar Jónssonar hæstaréttardómara. Ég er sammála atkvæði meiri hluta dómenda að öðru leyti en því, að ég tel, að vexti eigi að ákveða eins og segir Í dómsorði hins áfrýjaða dóms og 16%0 ársvextir reiknist til 21. apríl 1982, 15% árs- vextir frá þeim degi til 1. nóvember s. á. og 13% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 23. júní 1981. Mál þetta, sem dómtekið var þriðjudaginn 2. júní sl., hefur Páll S. Páls- son hæstaréttarlögmaður höfðað f. h. Filmverhuurkantoor „De Dam“ B.V., Hemonylaan 21, Amsterdam 1008, Hollandi, með stefnu, birtri 11. september 1980, á hendur Jóni Ragnarssyni forstjóra f. h. Hafnarbíós h/ f í Reykjavík. Endanlegar kröfur stefnanda eru, að stefnda verði gert að greiðs US $ 43.685.61, en til vara jafngildi að íslenskum krónum með 4.5% dráttar- vöxtum á mánuði frá 16. október 1979 til 9. janúar 1980, af US $ 30.813.95 og af US $43.685.61 frá 9. janúar 1980 til greiðsludags. Þá verði stefnda og gert að greiða stefnda málskostnað skv. lágmarkstaxta LMFÍ. Af hálfu stefnda er sótt þing og þær kröfur gerðar, að hann verði sýkn- aður af kröfum stefnanda og honum verði dæmdur málskostnaður að mati réttarins. Sátt hefur verið reynd fyrir dóminum, en án árangurs. Málavextir eru þeir, að málsaðiljar gerðu með sér samning, undirritaðan 6. desember 1973. Fyrirtækið De Dam sem leigusali og Hafnarbió sem leigutaki sömdu þar um leigu kvikmynda, sem gerðar eru af Charley Chapl- in, eftir nánari ákvæðum, sem um greinir Í samningnum, sem fram er lagð- ur á dskj. nr. 3. Alls voru myndir þessar 10 að tölu. Á dskj. nr. 15 kemur fram þýðing löggilts skjalaþýðanda á þeim atriðum samningsins, sem aðilj- ar eru sammála um, að hér skipti máli. Þar segir: „„2. Landsvæði Réttindin, sem veitt eru samkvæmt samningi þessum, ná til landsins og ríkisins Íslands, eins og til þess er stofnað, þegar samningur þessi er gerður (og sem í samningi þessum nefnist landsvæði), en þau eiga ekki að ná til skipa á úthafinu, járnbrautarlesta eða flugvéla hverju nafni sem nefnast. 3. Afgjald () Í afgjald vegna leyfisins, sem veitt er samkvæmt samningi þessum, ber leyfistaka að greiða leyfisveitanda fyrirfram og vegna hluta vergrar 1450 innheimtu samkvæmt skilgreiningu samnings þessa 35.000 Bandaríkja- dollara (þrjátíu og fimm þúsund) nettó, án þess nokkru sé haldið eftir samkvæmt íslenskum ákvæðum eða öðrum, ellegar öðrum eigna-, neyslu- eða viðskiptasköttum eða útsvörum, og ofangreinda upphæð ber að greiða sem hér segir: a)10% (3.500 Bandaríkjadollara) daginn, sem samningur þessi gengur í gildi. b) Eftirstöðvarnar hvenær sem er eða af og til innan tímabils, sem lýk- ur hinn 31. desember 1974. Þegar sérhver greiðsla, sem gjaldfallin er sam- kvæmt staflið b) fer fram, ber leyfistaka einnig að greiða félaginu vexti, er nemi tíu af hundraði (10%) á ári af umræddri greiðslu, sem safnast saman frá degi til dags frá fyrsta degi samnings þessa, þar til umrædd greiðsla fer fram. Allar upphæðir, sem greiða ber samkvæmt staflið b), þ. á m. vexti, ber að tryggja með óafturkallanlegri ábyrgð fyrsta flokks íslensks banka, en ábyrgðarskjalið ber að afhenda leyfisveitanda við undirritun samnings þessa. Leyfistaka ber að greiða allan kostnað, sem hlýst af útvegun framgreindrar ábyrgðar. Leyfistaka ber að halda eftir einu hundraði af hundraði (100%) framangreinds óafturkræfs framlags hluta leyfisveitanda af vergri innheimtu, sem greiða ber leyfisveitanda, eins og skilgreint er í eftirfarandi ákvæðum. (ii)Leyfistaka heimilast að draga eftirfarandi frá vergum innheimtum: Raunveruleg, rýmileg og rétt útgjöld leyfistaka, sem hljótast eingöngu í sambandi við: endurútgáfur, auglýsingar, vátryggingu, ritskoðunar- gjöld, útgáfaréttargjöld, innheimtukostnað á sýningum (utan málskostn- að, nema leyfisveitandi hafi heimilað málaferlin skriflega), kostnað við sendingu endurútgáfu og auglýsingaefnis til eða frá leyfisveitanda, kostn- að vegna nauðsynlegra þýðinga samtalsblaða, þýðinga, skráðra texta og/ eða þýðinga innsetningarspjalda og tollgjalda samkvæmt reikningum til leyfistaka. Almennur rekstrar- og stjórnunarkostnaður er sérstaklega undanþeginn og ekki frádráttarbær á neinn hátt. (iii) Umboðslaun vegna dreifingar, er nemi þrjátíu af hundraði (30%0) nettó innheimtuupphæða, þar til leyfistaki hefur að fullu dregið frá fram- lagið, sem leyfisveitanda er greitt samkvæmt 3. lið (i) a) samnings þessa. (iv) Þegar leyfistaki hefur dregið ofangreint framlag frá, ber honum að halda eftir fjörutíu af hundraði (40%) allra nettó innheimtuupphæða, sem síðar koma til, enda eru það umboðslaun dreifingaraðila. (v) Orðin vergar innheimtuuupphæðir eiga við allar upphæðir, sem leyfis- taka greiðast vegna sýninga og hagnýtingar myndanna og útdrátta úr þeim, án nokkurs frádráttar. (vi)Til að geta staðfest heimilaða frádrætti samkvæmt 3. lið og gagnkröfu 1451 vegna kostnaðar leyfistaka, eins og skilgreint er í 3. lið (ii) hér að framan, ber leyfistaka að hafa aðskilið bókhald fyrir sérhverja mynd, og má á engan hátt blanda uppgjöri vegna myndar saman við neinar aðrar mynd- ir, sem skráðar eru samkvæmt samningi þessum. Alla frádrætti og út- gjöld, sem eru endurkröfuhæf, ber að skrá í bækurnar og fylgi kvittaðir reikningar, þegar mögulegt er. 4. Greiðsla Allar greiðslur, sem leyfistaka ber að senda leyfisveitanda samkvæmt samningi þessum, á að senda leyfisveitanda með ávísun eða bankayfirfærslu í gjaldmiðli landsvæðisins á reikning leyfisveitanda í Bank MEES á. Hope N.V., 548 Heerengracht, Amsterdam, Hollandi, eða á annað heimilisfang, sem leyfisveitandi kann að tilkynna skriflega á hverjum tíma. Allar greiðslur, sem leyfistaka ber að inna af hendi samkvæmt samningi þess- um, á að greiða leyfisveitanda í næsta mánuði eftir að leyfistaki tók við þeim, og ber leyfistaka að láta í té mánaðarleg uppgjör, er sýna viðeig- andi útreikninga tekna og frádrátta aðskilið og á engan hátt reiknaða fyrir eina mynd eða fleiri fyrir sérhverja myndanna (aths. þýð.: sic). Sé ekki hægt að senda greiðslu til þess staðar, er Í samningnum greinir, vegna reglugerðar stjórnvalda, fellst leyfistaki á að fara að beiðni leyfisveit- anda (svo fremi leyfistaki geti gert það að lögum og að tilskyldum viðeig- andi lögum og reglugerðum) og leggja í banka á landsvæði, sem leyfisveit- andi tilgreinir, upphæðina í gjaldmiðli landsvæðisins, er hefði átt að greið- ast leyfisveitanda samkvæmt samningi þessum, þannig að leyfisveitandi geti ráðstafað henni að eigin vild. Leyfistaka ber að greiða hverskyns skatta, álögur eða gjöld (þar á meðal kvótaleyfi, óviss innflutningsleyfi eða ámóta álögur) samkvæmt hverskyns lagareglum, reglugerðum eða opinberum heimildum á landsvæðinu vegna leyfisgjalda, leigugjalda, filma, mynda, kálfa, auglýsinga og annars efnis eða fyrir réttindi og forréttindi til að nota það í sambandi við einhverja myndanna, hvort sem er við innflutning einhvers efnis frá leyfisveitanda samkvæmt samningi þessum eða á annan hátt. Tilgangurinn er sá, að upp- hæðirnar, sem í samningnum greinir og sem leyfistaka ber að greiða leyfis- veitanda, séu nettó fyrir félagið og án allra skatta, álaga eða greiðslna hverju nafni sem nefnast.“ Að loknum leigutíma skv. samningnum átti leigutaki að skila hverri mynd ásamt öllum fylgigögnum. Stefndi hefur greitt sem fyrirframgreiðslu US $ 35.000.00 fyrir allar myndirnar, eða US $ 3.500.00 fyrir hverja mynd. Mikil bréfaskipti og viðræður hafa átt sér stað milli aðiljanna, sérstak- lega eftir að stefnandi fól Páli S. Pálssyni hæstaréttarlögmanni að heimta 1452 flestar kvikmyndanna frá stefnda með fógetavaldi, en þrátt fyrir það og ítrekaðar tilraunir til reikningsuppgjörs milli aðilja, m. a. með aðstoð lög- gilts endurskoðanda, þá hefur það ekki tekist. Stefnufjárhæðina miðar stefnandi við útreikninga sína, sem fram koma á dskj. 11 og 12. Útreikning- ar stefnanda eru byggðir á upplýsingum og reikningsuppgjörum, sem for- sjármaður stefnda hefur gert með aðstoð endurskoðanda, sem stefnandi réð til þess. Uppgjör endurskoðandans kemur fram á dskj. 17 og 18. Skila- greinar skv. þeim dskj. eru undirritaðar sem réttar af Jóni Ragnarssyni, forstjóra Hafnarbíós. Af stefnda hálfu er því þó haldið fram, að skilagrein, sem fram kemur á dskj. nr. 16 og einnig er undirrituð af nefndum forstjóra, eigi að gilda í uppgjöri aðilja, enda þótt stefndi hafi verið reiðubúinn til uppgjörs á grundvelli dómskj. 17—18 til samkomulags. Dómskjal 16 er fyrr unnið en uppgjör endurskoðandans, sem fram kemur á dskj. 17 og 18. Samkvæmt því uppgjöri greiddi stefndi til stefnanda $ 2.837.17. Stefnandi felldi sig ekki við það uppgjör, og því var endurskoðandinn ráðinn. Samkvæmt dskj. 12 telur stefnandi stefnda skulda sér í fyrsta lagi skv. bréfi stefnanda, dags. 16. október 1979, þ. e. dskj. 11, $ 30.813.95, þar við bætist skv. síðara uppgjöri endurskoðandans, dómskj. 18, og útreikn- ingi stefnanda vegna tveggja mynda í fyrsta lagi US $ 8.179.82 og í öðru lagi US $ 4.691.84, eða þannig samtals US $ 43.685.61. Samkvæmt bréfi stefnanda, dskj. nr. 11, telur hann, að endurskoðandinn hafi misskilið samning aðilja að því er varðar 3. gr., III. IV. Efnislega eigi uppgjörsaðferð samkvæmt samningi að vera sú, að fram að þeim tíma, er Hafnarbíó hefur fengið fyrirframgreiðslu sína aftur að fullu, fái bíðið 30% af nettótekjum í dreifingarumboðslaun, en eftir þann tíma fái það 40% af nettótekjum. Stefndi, De Dam, notar 300 - 10% aðferð, því takmörkin milli þessara tveggja reikningsaðferða séu ókunn, þar sem Hafn- arbíó hafi ekki skilað uppgjörum á réttum tíma. De Dam telur sig komast nær sanni þannig, því skv. þeirra útreikningum fái Hafnarbíð 37.25% af nettóhagnaði af öllum myndunum. Útreikningar Hafnarbíós gefi þeim 56.5% hlut af nettótekjum. Mismun- urinn á þessum tveimur aðferðum komi best fram á dskj. nr. 12 og sé svo- hljóðandi: 1453 „HAFNARBIO SPLIT Hafnarbíó De Dam Title Cross Costs Share Share CHAPLIN REVUE 4.765.445 „ 669.755 2.375.500 1.720.190 KING IN NEW YORK 3.173.606 1.075.300 1.217.018 — 881.288 CIRCUS 4.348.358 — 523.954 2.218.154 1.606.250 MONSIEUR VERDOUX 1.394.588 — 876.187 300.672 217.729 CITY LIGHTS 4.719.614 601.374 2.388.579 1.729.661 COLD RUSH 3.324.689 — 564.176 1.601.098 1.159.415 LIMELIGHT 1.250.524 — 498.791 — 436.005 3IS.728 KID/IDLE CLASS 2.281.313 — 481.268 1.044.026 "756.019 GREAT DICTATOR 2.627.579 — 510.633 980.257 1.136.689 MODERN TIMES 2.404.795 — 479.006 1.007.055S 918.734 Ikr. 30.290.511 6.280.444 13.568.364 10.441.703 HAFNARBIO gets 56.570 of net (i.e. Gross less costs) JOHN WATTS SPLIT CHAPLIN REVUE 4.765.445 — 669.755 1.515.405 2.580.285 KING IN NEW YORK 3.173.606 1.075.300 776.373 1.321.933 CIRCUS 4.348.358 — 523.954 1.415.029 2.409.375 MONSIEUR VERDOUX 1.394.588 — 876.187 191.808 326.593 CITY LIGHTS 4.719.614 — 601.374 1.523.749 2.594.491 COLD RUSH 3.324.689 — 564.176 1.021.390 1.739.123 LIMELIGHT 1.250.524 — 498.791 — 278.141 —473.592 KID/IDLE CLASS 2.281.313 — 481.268 — 666.016 1.134.029 GREAT DICTATOR 2.627.579 — 510.633 — 824.532 1.292.414 MODERN TIMES 2.404.795 — 479.006 730.859 1.194.930 Ikr. 30.290.511 6.280.444 8.943.302 15.066.865 HAFNARBIO gets 37.25% of net (i.e. Gross less costs).““ Af hálfu stefnanda er vitnað til útreikningsaðferða stefnanda á dskj. 11 og 12 og því haldið fram, að þar sem ekki hafi borist greinargerðir og upp- gjör stefnda, eins og fyrir sé lagt í samningnum, eigi að leggja útreiknings- aðferðir stefnanda til grundvallar. 1454 Af hálfu stefnda er því haldið fram, að skv. samningi aðilja eigi greiðslur hans að fara fram í íslenskri mynt. Því eigi að miða greiðslur hans við gengi Íslenskrar krónu, þegar sýningum hverrar myndar lauk. Leigutími hafi verið 3 ár og hafi því leigu átt að vera lokið í árslok 1976. Hann heldur fast við uppgjör á grundvelli dómskj. nr. 16. Sýknukröfu sína byggir hann skv. greinargerð á því, að stefnandi skipti fyrirframgreiðslu US $ 35.000.00 ranglega upp á einstakar kvikmyndir. Af þessum sökum sé ætlast til, að stefndi beri tap af tveimur myndanna. Þá sé hlutur stefnda í hagnaði rang- lega reiknaður í því tilviki, sem honum eru ætluð 40% af hagnaði, enda sé það viðurkennt af stefnanda í dskj. nr. 12. Enn fremur liggi það ekki ljóst fyrir, hvort tillit sé tekið til allra útgjalda, þar sem uppgjör á nettótekj- um liggi ekki fyrir. Verði túlkun stefnanda á samningi málsaðilja, dskj. 3, lögð til grundvallar, verði samningurinn að dæmast ógildur, sbr. ákvæði 32. gr. laga 7/1936 og 7. gr. laga 58/1960. Bendir stefndi sérstaklega á ákvæði 18. gr. samningsins í þessu sambandi. Þá mótmælti stefndi sérstak- lega kröfu stefnanda um dráttarvexti á þeim grunni, að ekki sé heimild til töku slíkra dráttarvaxta í samningi aðilja eða skv. lögum. Álit dómsins. Samkvæmt 3. gr. í samningi aðilja verður að telja, að samningurinn sé gerður í bandaríkjadollurum. 4. gr. samningsins þykir varða greiðslutilhög- un samkvæmt samningnum, en ekki mynt né þann tíma, sem reikna eigi gengi dollars gagnvart íslenskri krónu í skiptum aðilja. Á dómskj. 17 og 18 eru skilagreinar, sem undirritaðar eru af forsjár- manni stefnda sem séu þær réttar og samdar eru samkvæmt upplýsingum hans og gögnum af endurskoðanda, sem til þess var fenginn af stefnanda. Skilagreinar þessar eru síðar gerðar, en skilagrein dómskj. 16. Stefndi upp- fyllti ekki ákvæði 4. gr. samnings aðilja, sbr. dómskj. 3, sbr. dómskj. 15, um mánaðarlegt uppgjör varðandi tekjur og heimilaðan kostnað. Af hálfu stefnda er að vísu hér fyrir dómi byggt á skilagrein dómsk. nr. 16, en þar sem forsjármaður stefnda hefur samkvæmt framansögðu undirritað skilagreinar dómskj. 17 og 18 sem réttar, upplýst er, að hann var reiðubúinn til uppgjörs á grundvelli þeirra, og hann hefur ekki farið eftir 4. gr. samningsins um mánaðarleg uppgjör, verður stefndi talinn bund- inn við síðari skilagreinarnar, en stefnandi reisir útreikning stefnukröfunnar á þeim. Að þessu skoðuðu þykir ekki annað vera hér til úrlausnar en hver eigi að vera útreikningur á afgjaldi vegna leigu á myndunum samkvæmt 3. gr. samnings aðilja. Mismunur útreikningsaðferða stefnanda og stefnda kemur fram á dómskj. 11 og 12, sbr. uppgjör dómskj. 17 og 18. Þegar skoðað er niðurlag 1. tl. 3. gr. samnings aðilja í samhengi við 3. tl. og 4. tl. sömu 1455 greinar, þykir eiga að skipta „„hreinum““ tekjum vegna leigu á myndunum þannig, að fyrst eigi að óskiptu að reikna stefnda jafngildi fyrirframgreiðsl- unnar, $ 3.500.00, af hverri mynd, en þó aldrei hærri fjárhæð en 30% af „hreinum““ tekjum. Séu „hreinar““ tekjur hins vegar hærri, verði skipt- ing þess, sem umfram er, í hlutföllunum 40% og 60%. Útreikningur skiptingarinnar verður þá þannig: 1456 l€ OIT'Ot weq 2Q QIA SOIGJBUJEH ÞIS 60'6sl'€ IT "Ju 'Bjsp gaur 'fysj "as unSJoquu1 3S80ip EI Ob ógc tt 17'608'£9 SIt'6st'7l bþbsótT'S 298'865'07 so7 IIþ't L900l0'2 s8'p99'1 s8'p99'T 0c'607 LRT'8pE Tól ET 6Lp'08s 6Lp'08S LL. Ol/pvI eus Þ8'0s1 Þ8'0s1 OL'6ll 9s0'81 LEOTI £60'0t £60'0€ SL. T/L eus Ov 'þóL t 00s't Oþ'þóc'L 00'Þ8 OtL c19 L8p'80p LIT 170'1 000'póz LITSIET £L. TI/E7 Soup UIIÐON AL Cwættt Tv ett 0t'ssz LETSZ8 8sl'oss S6E'SLET S6ESLET SL. b/07 euwes 0 00st sz90tt 07'p6 Tsp lE ÞE9' LOT 980'6IS sg c7T ISS IbL bl. 9/9 1018301Q 1891 9UL 6L'L86'1 00st óLLSps 00'TS1 LS9'878 SEp'zss s60'I8€'T 0S6'$1p sp0'008'1 SL. b/bT Ssejð QIPI a} puE ÞJ a 0 00s't ZI't06'1 06'S91 SZL'SIE ssp ol £IZ'97s 07s 'szz £EL'TSL SL. 01/8C yðar SL'6þL'b 00s't SL'6bZ8 Ot'0LIT 8t6'þOÞ'I sz9'9t6 £9s It '7 0S6'8Ib t1s'09L'7 LL. T1/61 9311 s30Q V put ysny pjOð a cI 8818 00s't cI889T1 06'681 ÞLS6ITT 9IL'6Lv'| 067 669t 0S6'8IÞ Ob SIIp 9L. C1/9C s1yðr1 4119 0 00s€ ÞolEl Ov Zól 67L'LIT TST'SpI 188 'z9€ OZs'ssT TOp'81S LL. þ/L xnop.J9A JNOISUOJN s8'pLO'9 00s't S8'bLS'6 OþtlZ ZL7tpO7Z ZgI'Z9EI Þsb Op Ee 0S6'8Iþ pop þÞæ8't LL. 1/97 sno119 UL 0 00s't LL'66lt 00'slE — ÞI9'LO0'I ZpL'1L9 9St'6L9'1 0S6'$1b 90£'860'7 SL I MJOA MIN Ur SU V st'ocp't 00s't st'9769 0s'81€ — Þp0'9027 969'0Lp'I OþL OLE 056'8Ib 069'£60'Þ SLc TI/07Z anaðq ud ey ADAÐOIS DISPIÐAR UHANJJOp 1 — SAÐJJOÐ — %09 %0Þ 0409 80 0%0p %0E DpA „anljaf AngDpaADðuruÁs 80 pUÁN AHA sf DG Og 1ðu95) wDQ ad — OIGAÐUDH 1ÐDJAMSNML 00S Eg ADu194 1457 Upphafstíma vaxta samkvæmt kröfu stefnanda er ekki sérstaklega mót- mælt, og þykir því mega við hann miða. Samkvæmt stoð í samningi aðilja og ákvörðunum Seðlabanka Íslands um vanskilavexti af erlendum skuldum, sbr. auglýsingar, sem gildi tóku 1. júní 1980, 13. febrúar 1981 og 1. júní 1981, sbr. ákvæði 5. gr. laga nr. 58/1960, sbr. 13. gr. laga nr. 10/1961, þykir rétt að ákveða hæð vaxta sem hér segir: 10%0 ársvexti frá 16. október 1979 til 1. júní 1980, 13% ársvexti frá þeim degi til 13. febrúar 1981, en 15% ársvexti frá þeim tíma til 1. júní 1981, en 16% ársvexti frá þeim degi til greiðsludags. Samkvæmt niðurstöðu málsins þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 40.000.00, og hefur þá verið litið til málskostnaðarreiknings stefnanda, dómskj. 32. Hrafn Bragason borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdóm- endunum Guðmundi Skaftasyni hæstaréttarlögmanni og Jónatan Þór- mundssyni prófessor. Dómsorð: Stefndi, Hafnarbíó h/f, greiði stefnanda, Páli S. Pálssyni hæsta- réttarlögmanni f. h. Filmverhuurkantoor „„De Dam“ B.V., $ 30. 110.31 með 10%0 ársvöxtum frá 16. október 1979 til 9. janúar 1980 af $ 21.267.80 og af $ 30.110.31 frá þeim degi til 1. júní 1980, með 13% ársvöxtum frá þeim degi til 13. febrúar 1981, með 15% ársvöxt- um frá þeim degi til 1. júní 1981, en með 16% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 40.000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför. 92 1458 Föstudaginn 24. júní 1983. Nr. 205/1980. Hekla h/f (Sigurgeir Sigurjónsson hrl.) gegn Húsbyggingasjóði Framsóknarfélaganna í Reykjavík og Hótel Heklu (Ólafur Axelsson hrl.). Vörumerki. Firma. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 29. október 1980, að fengnu áfrýjunarleyfi 14. s. m. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt óheimilt að nota nafnið Hótel Hekla í firma sínu og skylt að láta afmá nafnið úr verslanaskrá Reykjavíkur að viðlögðum dagsektum, er renni til áfrýjanda, og að fullnægingar- frestur skyldunnar verði 15 dagar frá uppkvaðningu dóms. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Fyrir Hæstarétti greinir aðilja eingöngu á um það, hvort firma- nafn stefnda brjóti í bága við rétt áfrýjanda samkvæmt hinu skráða vörumerki hans HEKLA. Samkvæmt 3. gr. reglugerðar nr. 1/1969 um tilkynningar og skráningu vörumerkja o. fl. skal í tilkynningu um vörumerki til vörumerkjaskrár tilgreina þá vöruflokka og flokka þess verks eða þjónustu, sem merkið óskast skráð í samkvæmt flokkaskrá þeirri, sem er fylgiskjal með reglugerðinni. Í flokkaskrá þessari eru taldir 42 flokkar, 1—34 fyrir vörur og 35—42 fyrir þjónustu. Hótelrekstur er ekki nefndur sérstaklega í neinum flokkanna og fellur því undir 42. flokk, sem kallast „„önnur þjónusta, sem flokkar nr. 35—41 ekki taka til.““ 1459 Eins og greinir í héraðsdómi, fékk áfrýjandi vörumerkið HEKLA skráð í vörumerkjaskrá fyrir allar vörur og þjónustu í 1.—42. flokki hinn 21. ágúst 1975. Samkvæmt 4. gr. laga nr. 47/1968 veitir skrán- ing þessi áfrýjanda vernd gegn því, að aðrir noti heimildarlaust í atvinnuskyni vörumerki, sem villst verður á og hinu skráða merki. Tekur vernd þessi, eins og áður segir, til hótelrekstrar, enda þótt áfrýjandi hafi ekki neytt réttar síns að því leyti. Verður því að telja, að notkun stefnda á nafninu Hótel Hekla í atvinnurekstri og skrán- ing þess í firmaskrá hinn 6. apríl 1977 hafi veri óheimil. Ber sam- kvæmt því og með lögjöfnun frá 10. gr. laga nr. 42/1903 að taka til greina kröfu áfrýjanda um, að stefnda verði dæmt óheimilt að nota nafnið Hótel Hekla í firma sínu og að hann verði skyldaður til þess að láta innan 15 daga frá birtingu dóms þessa afmá nafnið úr verslanaskrá Reykjavíkur að viðlögðum 300.00 króna dagsekt- um, er renni til áfrýjanda, sbr. 193. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 41. gr. laga nr. 28/1981. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til þess að greiða á- frýjanda 10.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Dómsorð: Stefnda, Húsbyggingasjóði Framsóknarfélaganna í Reykja- vík, skal óheimilt að nota nafnið Hótel Hekla í firma sínu, og ber honum að láta innan 15 daga frá birtingu dóms þessa afmá nafnið úr verslanaskrá Reykjavíkur að viðlögðum 300.00 króna dagsektum, sem renni til áfrýjanda. Stefndi greiði áfrýjanda 10.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Björns Sveinbjörnssonar og Magnúsar Þ. Torfasonar. Áfrýjandi fékk skráð í vörumerkjaskrá hinn 21. ágúst 1975 vöru- merkið HEKLA nr. 293/1975 fyrir allar vörur í 1.—42. flokki vöru- flokkaskrár samkvæmt 3. gr. reglugerðar nr. 1/1969. Ekki var 1460 skráð sérstaklega, að vörumerkið væri ætlað fyrir veitinga- eða gistihúsarekstur fremur en aðrar þjónustugreinar, sem koma í 42. flokk vöruflokkaskrárinnar. Áfrýjandi hefur ekki með höndum veitingasölu eða rekstur gistihúsa, er hann noti hið skráða vöru- merki sitt við, og sá atvinnurekstur fengi ekki samrýmst tilgangi félagsins, eins og hann hefur verið tilkynntur til hlutafélagaskrár. Í firma stefnda, svo sem það hefur verið skráð, kemur á hinn bóg- inn skýrt fram, að framangreind starfsemi er sú atvinna, sem firmað er notað við. Er af þessum sökum ekki ætlandi, að villst verði á vörumerki áfrýjanda og hinu skráða firma. Verður ekki talið, að áfrýjandi hafi fyrir skráningu vörumerkis síns öðlast slíkan einka- rétt til orðsins HEKLA, að hann geti fyrir lögjöfnun frá 10. gr. laga nr. 42/1903 um verslanaskrár, firmu og prókúruumboð eða vegna ákvæða 9. gr. laga nr. 84/1933 um varnir gegn óréttmætum verslunarháttum, nú 30. gr. laga nr. 56/1978, fengið stefnda dæmt óheimilt að nota það orð í skráð firma sitt á þann hátt sem hann hefur gert. Samkvæmt framansögðu teljum við, að staðfesta beri hinn áfrýj- aða dóm, en rétt sé, að málskostnaður fyrir Hæstarétt falli niður. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 19. febrúar 1980. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, hefur Hekla h/f, Laugaveg 170 - 172, Reykjavík, höfðað fyrir sjó- og verslunardóminum með stefnu, útgef- inni 24. október 1977, á hendur Húsbyggingasjóði Framsóknarfélaganna og Hótel Heklu. Tilorðning málshöfðunarinnar segir stefnandi vera þá, að hinn 12. ágúst 1942 hafi verið skráð í hlutafélagaskrá Reykjavíkur félag stefnanda Heild- verslunin Hekla h/f. Hafi tilgangur félagsins verið umboðs- og heildversl- un, þ. á m. inn- og útflutningsverslun og skyld atvinna. Nafni félagsins hafi síðan verið breytt hinn 20. desember 1968 í „HEKLA“ h/f. Jafnframt hafi þá verið bætt við tilgang félagsins „rekstur verkstæða hverskonar, iðn- aður, svo og smásöluverslun og lánastarfsemi.“ Hinn 21. ágúst 1975 hafi félagið fengið skráð í vörumerkjaskrá vörumerkið „HEKLA“ sem nr. 293/1975 fyrir allar vörur og þjónustu í 1. - 42. flokki „,Vörumerkjaskrár.'“ Hinn 6. apríl 1977 hafi svo verið skráð í firmaskrá Reykjavíkur með ó- takmarkaðri ábyrgð firmað „HÓTEL HEKLA.“ Samkvæmt tilkynning- unni til firmaskrárinnar var eigandi þessa firma talinn vera „,Húsbygginga- sjóður Framsóknarfélaganna““ hér í borg og formaður þess félagsskapar 1461 svo og firmans „HÓTEL HEKLA“ talinn Jón Aðalsteinn Jónasson, Skip- holti 64 hér í borg. Þessa skráningu á firmanafninu „HÓTEL HEKLA“ telur stefnandi brot gegn vörumerkjarétti sínum til vörumerkisins „,Hekla““, sem hann hafi með skráningu í 42. flokk vörumerkja m. a. fengið til hótelreksturs. Af þessu tilefni gerir stefnandi þær dómkröfur: Að stefnda verð dæmt óheimilt að nota nafnið „Hótel Hekla““ í firma sínu. Að honum verði talið skylt að láta afmá nafnið úr „ Verzlunarskrá Reykjavíkur““ að viðlögðum dagsektum, sem renni til stefnanda, og að full- nægjufrestur skyldunnar verði 15 dagar frá birtingu dóms í máli þessu. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað að mati dómsins. Stefndi hefur krafist algerrar sýknu af dómkröfum stefnanda og máls- kostnaðar úr hans hendi að mati dómsins. Stefnandi styður kröfur sínar með tvennum hætti. Í fyrsta lagi telur hann, að skrásetningarvaldsmanni hafi borið að synja skráningar á tilkynn- ingu Húsbyggingasjóðs Framsóknarfélaganna. Bendir hann á í því sam- bandi, að Húsbyggingasjóðurinn sé félgasskapur, sem hafi breytilega félagatölu svo og breytilegan fjárstofn. Leiði því af 33. gr. c) laga nr. 42/ 1903 um firmu, að slíkt félag skuli talið félag með takmarkaðri ábyrgð. Samkævmt 16. gr. sömu laga skal slíkt félag vera skráð, en Húsbygginga- sjóður Framsóknarfélaganna er Óskráður. Telja verður því félagi með tak- markaða ábyrgð óheimilt að nota á tilteknum þætti atvinnu sinnar sérstakt firma, sem gaf eigi til kynna, að um væri að ræða atvinnurekstur félags með takmarkaðri ábyrgð. Þá bendir stefnandi á það, að tilkynninguna til firmaskrárinnar skorti formskilyrði 18. gr. laganna nr. 42/1903, þar sem þar komi ekki ótvírætt fram, að í henni séu nöfn allra félagsmanna, heldur er þar aðeins getið stjórnarmannna Húsbyggingasjóðsins. Bendir hann og á 9. gr., 2. mgr., laganna. Verður varla annað ráðið en að þeir einir séu eigendur og því geti skuldheimtumenn Hótels Heklu gengið að eignum þeirra einna. Af þessu öllu leiði, að ef viðurkennt verði, að óskráð firma geti verið skráður eigandi annars firma, býður það heim þeirri hættu, að hægt verði að ganga á svig við íslenskar lagareglur um skrásetningu firma. Þar sem hins vegar að skráningarvaldsmaður skráði tilkynningu Húsbygg- ingasjóðs Framsóknarfélaganna til firmans „Hótel Hekla“, verður að skylda stefnda félag til að þola það, að það verði með dómi dæmt að hlut- ast til um, að það verði afmáð úr firmaskrá á þeim forsendum, sem að framan er rakið. Í öðru lagi styður stefnandi kröfur sínar þeim rökum, að með skráningu firmans „Hótel Hekla““ hafi stefndi brotið gegn lögvernd vörumerkis síns, 1462 sem hann, eins og áður segir, fékk skráð í alla flokka, 1 - 42, vörumerkja- skrár samkv. fylgiskjali með reglugerð nr. 1 2. janúar 1969, sbr. lög 47/ 1968. Í þessu efni rekur stefnandi lögvernd vörumerkis gagnvart firma- nafni, sem hann þó telur ekki vera nægilega skýrð með gildandi lagaákvæð- um. Niðurstaða hans er hins vegar sú, að þar sem um sé að ræða eðlislík hugtök, hljóti lögjöfnun milli firma og vörumerkis að vera tæk, þegar skera þurfi úr um rétt eldra vörumerkis gagnvart yngra firma eða öfugt. Telur hann því vörumerki samkvæmt íslenskum rétti hafa sterkari lagavernd en firmanafn og bendir á í því efni til þess, að vörumerkjalög séu yngri lög en firmalög. Í samræmi við þessa niðurstöðu bendir stefnandi á, að hann hafi mjög lengi notað orðið „„Hekla““ fyrir starfsemi sína. Fyirtæki sitt hafi verið og er mjög athafnasamt og umsvifamikið og hafði því náð verulegri markaðsfestu. Því hafi forráðamenn fyrirtækisins séð ástæðu þess að fá nafn fyrirtækisins skráð sem vörumerki í alla 42 vöruflokka, þar með talinn hótelrekstur, ef til slíks kæmi af hálfu félagsins. Bendir stefnandi m. a. á í því sambandi, að hann reki mötuneyti fyrir starfsfólk sitt, þar sem öll áhöld séu til lögð af sinni hálfu og séu þau merkt með vörumerki sínu, „HEKLA H.F.“ Af þessu leiði, að með skrásetningu stefnda á firmanafn- u „Hótel Hekla“ hafi hann brotið gegn ákvæðum 4. gr., sbr. 6. gr., 7. gr. og 14. gr., 4 tölul., laga nr. 47/1968 svo og 10. gr. laga nr. 42/1903. Enn fremur ákvæðum 8. gr. Parísarsamþykktar, sbr. lög nr. 102/1961, svo og 9. gr. laga nr. 84/1933 um varnir gegn ólögmætum verslunarháttum, þar sem með skráningu firma stefnda sé veruleg hætta á því, að villst verði á starfsemi stefnda við viðskiptasvið stefnanda. Sýknukröfu sína styður stefndi þeim rökum í fyrsta lagi, að tilkynning sín til firmaskrárinnar og skrásetning firmans Hótel Hekla fullnægi þeim kröfum, sem gerðar eru til slíks í firmalögum. Húsbyggingasjóður Fram- sóknarfélaganna í Reykjavík sé juridisk persóna að lögum, sem sé eigandi að hinu skráða firma og beri jafnframt ótakmarkaða ábyrgð á skuldbinding- um þess með öllum eignum sínum. Komi þetta skýrt fram í tilkynningunni. Jafnframt komi þar fram, hverjir séu í stjórn sjóðsins og hver hafi prókúru- umboð. Í annan stað telur stefndi umrædda skrásetningu á engan hátt brjóta gegn vörumerkjarétti stefnanda. Stefndi fékk skrásett vörumerkið „HEKLA“ og því ætlað að ná til allra vöruflokka, þ. e. 1.—42. Það verði að viðurkennast, að í vissum undantekningartilfellum geti skráð vörumerki útilokað skráningu á firma. En það eigi aðeins við, ef vörumerkið hefur náð mjög sterkri ímynd í hugum fólks um ákveðna vöru, sérstök gæði o. s. frv., þ. e. vörumerkið sé mjög virkt innan skráðs vöruflokks og enginn munur í raun gerður á því og firma. Ef hægt væri að láta skrá hin og þessi nöfn sem vörumerki í alla flokka, gefi auga leið, að slíkt mundi leiða til algerrar einokunar á nafninu á öllum sviðum, virkum sem óvirkum, og 1463 þar með fenginn einkaréttur að viðkomandi nafni, og það jafnvel þó væri ekki notað. Slík niðurstaða mundi leiða til þess, að réttarstaða vörumerkis gagnvart firma yrði langtum sterkari en milli firmanafna innbyrðis, þar sem hægt væri að nota sömu nöfn í firmu, aðeins ef þau eru nægilega sérgreind, þannig að engin ruglingshætta sé fyrir hendi. Í því tilfelli, sem hér um ræðir, er eitt frægasta staðarnafn á Íslandi. Ótækt væri að veita einum aðilja, stefnanda í þessu tilviki, slíkan einkarétt til notkunar nafnsins. Stefnandi rekur ekki hótel, og þar af leiðandi er nafnið óvirkt af hans hálfu. Höfuðatriði sé, þegar meta eigi lagavernd vörumerkis, að eigi skapist hætta á því, að ruglingur verði. Firmanafn sitt kveður stefndi svo afmarkað og bundið við þann rekstur, sem fyrra orðið gefi í ljóst, að ekki hin minnsta hætta sé fyrir hendi, að ruglingur eigi sér stað. Með skráningu firmanafns síns hafi stefndi því á engan hátt brotið gegn rétti stefnanda. Eins og fyrr segir, er krafa stefnanda studd þeim rökum, að skráningar- valdsmanni hafi borið að synja um skrásetningu hins stefnda firma, þar sem lögskilyrði skorti til skrásetningarinnar. Skráningarvaldsmanni hefur ekki verið gefinn kostur á að gæta hagsmuna sinna í þessu efni. Það er álit dómsins, að krafa stefnanda í málinu verði eigi til greina tekin af þessari málsástæðu einni saman, og verður því tekin afstaða til síðari málsástæðu hans. Hún byggist, eins og fyrr er frá greint, á því, að með skrásetningu firma stefnda hafi hann brotið gegn lögvernduðum vörumerkjarétti sínum. Fallast má á það með stefnanda, að skráð vörumerki hafi lagavernd gagn- vart síðara skráðu firma, enda mjótt bil þar á milli, þegar meta á verndina. Stefnandi fékk skráð vörumerkið „HEKLA“ í alla flokka, 1.—42., í vöru- merkjaskrá samkv. fylgiskjali með reglugerð nr. 1 frá 2. janúar 1969, sbr. lög nr. 47/1968. Sú vörumerkjaskrá er allítarleg varðandi vörur, en hins vegar takmarkaðri varðandi þjónustu, þótt ætla megi, að reynt hafi verið að gera þann flokk tæmandi. Ljóst er hins vegar, að slík skrá verður aldrei tæmandi talin, og því verður að líta svo á, að 42. flokkur, „önnur þjón- usta, sem flokkar nr. 35—41 ekki taka til,“ sé ætluð til væntanlegra mögu- leika á sviði þjónustu, sem við upptalningu hafi ekki verið séð fyrir, hver yrði. Verður ekki á það fallist með stefnanda, að með skrásetningu vöru- merkis síns í þann flokk hafi hann öðlast ótakmarkaða skráningu á nafninu HEKLA um alla framtíð. Nafnið er og eitt kunnasta staðarnafn hér á landi. Það er hins vegar grundvallarsjónarmið í vörumerkja- og firmanafnsvernd, að ekki verði skráð slíkt, ef einhver hætta verði því samfara, að ruglings kunni að gæta. Í hér umræddu tilviki er í firmanafni stefnda fullkomlega afmarkað starfssvið hans, þ. e. hótelrekstur eingöngu. Stefnandi hefur í starfsemi sinni ekki slíkan rekstur. Verður í því sambandi ekki talið, að rekstur mötuneytis hans fyrir starfsfólk sitt megi jafna við hótelrekstur. 1464 Af þessu þykir leiða, að ruglingshætta sé eigi fyrir hendi milli vörumerkis stefnanda og firmanafns stefnda. Er það því niðurstaða dómsins, að sýkna ber stefnda af kröfum stefnanda í málinu. Eftir atvikum þykir þó rétt að fella málskostnað niður. Emil Ágústsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómend- unum Jóni Arnalds ráðuneytisstjóra og Knúti Hallssyni skrifstofustjóra. Dómsorð: Stefndi, Húsbyggingasjóður Framsóknarfélaganna og Hótel Hekla, á að vera sýkn af kröfum stefnanda, Heklu h/f, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Föstudaginn 24. júní 1983. Nr. 119/1983. Ákæruvaldið gegn Má Kjartanssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason og Magnús Thoroddsen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili hefur skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru, sem skráð var í sakadómsbók við uppkvaðningu úr- skurðarins 10. þ. m., í því skyni „að fá honum hnekkt.“ Barst kæran Hæstarétti 14. þ. m. Í greinargerð til Hæstaréttar samkvæmt 2. mgr. 174. gr. laga nr. 74/1974 hefur varnaraðili krafist þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og honum dæmdur kærumálskostnaður. Greinargerð hefur ekki borist Hæstarétti frá ákæruvaldi. Hinn 12. þ. m., áður en skjöl kærumálsins höfðu verið send Hæstarétti, var varnaraðili látinn laus úr gæsluvarðhaldi. Er um það skráð svo í sakadómsbók 13. þ. m.: 1465 „„Um kl. 18.00 í gær, sunnudaginn 12.6. 1983, hafði Már Kjart- ansson úrskurðarþoli í máli þessu eðlilegar hægðir og fylgdi (sic) þeim engin fíkniefni. Sá grunur um, að Már geymdi fíkniefni inn- vortis, var þar með úr sögunni, og var honum þegar sleppt lausum úr gæsluvarðhaldi. Dómari náði símasambandi við Hilmar Ingimundarson hrl. í morgun um kl. 10.30 og skýrði honum frá ofangreindu. Nefndur lögmaður kvað skjólstæðing sinn halda fast við kæru úrskurðarins til Hæstaréttar Íslands til að fá skorið úr um réttmæti hans.“ Samkvæmt framansögðu hafði varnaraðili verið látinn laus úr gæsluvarðhaldi, áður en skjöl málsins voru send Hæstarétti. Var því óþarft fyrir hann að halda kærumálinu áfram til að fá bundinn enda á gæsluvarðhaldsvist sína. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar þykir hafa verið tilefni til að úrskurða varnaraðilja til að sæta gæsluvarðhaldi. Verður krafa hans um, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur, ekki tekin til greina. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður verður ekki felldur úr gildi. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 10. júní 1983. Ár 1983, föstudaginn 10. júní, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Guðmundi Benedikts- syni fulltrúa við undirritaða votta og upp kveðinn úrskurður þessi. MÁLSATVIK. Þann 8. júní sl. var Már Kjartansson, fæddur 13. júlí 1950, til heimilis að Gnoðarvogi 36, Reykjavík, handtekinn við komu hingað til lands með m/s Eddu ásamt Páli Konráð Konráðssyni Þormar, fæddum 2. júlí 1953, til heimilis að Hverfisgötu 32, Reykjavík. Við leit á Má fannst hassmoli og tvær hasspípur. Einnig hylki, er innihélt leifar af hvítu dufti, er gefur svörun hjá lögreglu sem kókaín. Í yfirheyrslu hjá lögreglu, sbr. dskj. nr. II, kveðst Már hafa farið með flugi laugardaginn 29. maí 1983 með Páli Konráðssyni. Hann kveður þá hafa ferðast um Luxemburg, Þýskaland, Danmörk, Holland og Belgíu á 1466 þessu ferðalagi, sem stóð frá 29. maí sl. til 8. júní, þegar þeir komu til landsins með m/s Eddu. Már kveðst hafa fengið um 30.000 kr. í gjaldeyri fyrir þessa ferð og eytt honum að mestu í ferðinni í áfengisdrykkju. Már kveðst í greindri yfirheyrslu hafa keypt eitt gramm af hassi í Dan- mörku og hafi það verið afgangurinn af því efni, sem fannst á honum við komuna hingað til lands. Aðspurður um hvíta efnið, sem einnig fannst á honum, segir Már það vera pevitin, sem hann fékk að eigin sögn samkvæmt læknisráði í Þýska- landi. Hasspípurnar tvær kveðst Már hafa keypt í Kaupmannahöfn. Páll Konráð Konráðsson Þormar var einnig yfirheyrður sama dag hjá lögreglu, sbr. dskj. nr. III. Hann bar í meginatriðum á sama veg og Már um þetta ferðlag þeirra. Hann kveðst hafa fengið svipaðan ferðagjaldeyri og eytt honum í þessu ferðalagi, en aldrei þó í fíkniefni. Hvorugur þessara manna kveðst hafa séð til neyslu eða kaupa hins á fíkniefnum. Í lögregluskýrslu, sbr. dskj. nr. 11, bls. 2, var Má bent á, að hann væri grunaður um að hafa fíkniefni fólgin innvortis, og fór hann í röntgen- myndatöku um kl. 1800 í gær af því tilefni. Að sögn Kristjáns Sigurjóns- sonar læknis, sem annaðist myndatökuna, var töluvert í ristli Más, en ekk- ert hægt að segja um það, hvað það var. Klukkan 1830 í gær kom Már hingað fyrir dóm. Hann kvaðst reiðubúinn til þess í ljósi niðurstöðu röntgenmyndatökunnar að reyna að hafa hægðir í þar til gert salerni. Nú, kl. 1615 í dag, mætti Már aftur hér í dómi og hafði þá ekki haft hægðir frá því í gær. Þá kvaðst hann hafa neytt lítillar fæðu þann tíma. Ásgeir Karlsson lögreglumaður, sem hefur aðallega annast rannsókn þessa máls, kvað Má sýnilega reyna að liggja sem mest kyrru fyrir, en Már er geymdur Í klefa með myndatökuútbúnaði í, svo hægt sé að fylgjast sem best með háttalagi hans í þágu rannsóknar. Bæði Már og Páll Konráðsson hafa gerst sekir um fíkniefnamisferli. Frá september hafa 7 menn verið handteknir grunaðir um að geyma fíkni- efni innvortis, og reyndist sá grunur réttur varðandi 6 þeirra. 3 þessara manna sitja nú í gæsluvarðhaldi. Hjá einum þessara manna komu fíkniefnin ekki niður fyrr en á 6. degi eftir handtöku, en sá maður neytti ekki matar og hélt sem mest kyrru fyrir. NIÐURSTAÐA Samkvæmt ofansögðu og gögnum þessa máls er Már grunaður um brot gegn lögum nr. 65/1974 og relugerð 390/1974, og eru ákvæði 65. gr. stjórn- arskrár eigi til fyrirstöðu beitingar gæsluvarðhaldi í máli þessu. 1467 Að öllu þessu athuguðu og virtu og með vísan til 67. gr., 1. mgr., Í. tölul., laga 74/1974 þykir rétt að verða við framkominni kröfu lögreglu og gera Má Kjartanssyni í þágu rannsóknar þessa máls að sæta gæsluvarð- haldi, sem hæfilega þykir ákveðið allt að 7 dögum frá kl. 1900 í dag að telja. Úrskurðarorð: Már Kjartansson, fæddur 13. júlí 1950, skal sæta gæsluvarðhaldi í allt að 7 dögum frá kl. 1900 föstudaginn 10. júní 1983 að telja. Mánudaginn 27. júní 1983. Nr. 123/1983. Valdstjórnin gegn Guðmundi Þór Guðmundssyni Kærumál. Bráðabirgðaðkuleyfissvipting felld niður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr og Guðmundur Jónsson og settur hæstaréttardómari Guðmundur Skaftason. Með kæru 16. júní 1983, er barst Hæstarétti sama dag, hefur varnaraðili samkvæmt heimild í 6. mgr. 81. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. XXI. kafla laga nr. 74/1974, skotið hinum kærða úr- skurði til Hæstaréttar og krafist þess, að úrskurðurinn verði fellur úr gildi svo og ákvörðun lögreglustjórans í Reykjavík um sviptingu ökuleyfis til bráðabirgða. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Eigi hefur borist greinargerð né kröfur frá ríkissaksóknara. Rannsóknargögn fela eigi í sér könnun á því, hversu traust sú aðferð sé, sem lögreglumenn beittu til að mæla ökuhraða varnar- aðilja, bæði almennt og svo sem hér stóð á. Að svo vöxnu máli var eigi fullnægjandi grundvöllur til að svipta varnaraðilja ökuleyfi til bráðabirgða, svo sem lögreglustjórinn í Reykjavík gerði hinn 19. apríl 1983. Ber því að fella úr gildi hinn kærða úrskurð svo og fram- 1468 angreinda ákvörðun lögreglustjórans í Reykjavík um sviptingu öku- leyfis varnaraðilja til bráðabirgða. Kærumálskostnaður verður eigi dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur svo og framan- greind ákvörðun lögreglustjórans í Reykjavík um að svipta varnaraðilja ökuleyfi til bráðabirgða. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 15. júní 1983. Ár 1983, miðvikudaginn 15. júní, er úrskurður þessi kveðinn upp á dóm- þingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er að Borgartúni 7 af Helga I. Jóns- syni fulltrúa. Guðmundur Þór Guðmundsson, Skaftahlíð 8, fæddur 13. mars 1962, hefur í dag krafist þess, að bráðabirgðasvipting ökuleyfis, er lögreglustjór- inn í Reykjavík ákvað 19. apríl sl. og birt var Guðmundi 1. þ. m., verði felld úr gildi. Dómaranum bárust gögn máls þess í hendur 6. þ. m. Í skriflegri ákvörðun lögreglustjórans um sviptinguna segir, að Guð- mundi sé gefið að sök, að hann hafi ekið bifreiðinni G 16065 með 129 km/ klst hraða „,á mældum vegarkafla austur Miklubraut““ þann 25. mars 1983. Kæran er studd skýrslum tveggja lögreglumanna. Samkvæmt gögnum máls- ins var bifreiðin R 42500 mæld í sama skipti á sama hraða og bifreiðin G 16065, og var síðarnefndu bifreiðinni ekið á vinstri akrein fast á eftir R 42506. Máli ökumanns bifreiðarinnar R 42506 var þann 4. maí sl. lokið hér í dóminum með dómssátt gegn 5.000.00 króna sektargreiðslu og öku- leyfissviptingu í 3 mánuði. Samkvæmt sakavottorði kærða sættist hann í sakadómi Reykjavíkur hinn 28. júlí 1981 á greiðslu 1.000.00 króna sektar og að vera sviptur öku- leyfi 1 mánuð frá 17. júlí 1981 fyrir brot á 50. gr. umferðarlaga. Samkvæmt 1. mgr: 81. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 varðar mjög víta- verður akstur sviptingu réttar til að stýra vélknúnu ökutæki. Samkvæmt 6. mgr. sömu greinar skal lögreglustjóri svipta mann leyfi til bráðabirgða, ef hann telur hann hafa unnið til sviptingar. Með hliðsjón af því, sem að framan hefur verið rakið, verður krafa um, að bráðabirgðasviptingin verði úr gildi felld, því eigi tekin til greina. Úrskurðarorð: Ákvörðun lögreglustjórans í Reykjavík um, að Guðmundur Þór Guðmundsson verði sviptur ökuleyfi til bráðabirgða, verður eigi hnekkt. 1469 Mánudaginn 27. júní 1983. Nr. 118/1982. Steypustöðin h/f (Svala Thorlacius hdl.) gegn Jóni Sigvaldasyni (Arnmundur Backmann hdl.). Lausafjárkaup. Gallar. Kvörtun. Fyrning. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Magnús Thoroddsen og Sigurgeir Jónsson og Guðmundur Skafta- son og Guðrún Erlendsdóttir, settir hæstaréttardómarar. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 20. maí 1981. Hann krefst sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Fallast ber á úrlausn héraðsdóms, sem skipaður var bygginga- fróðum meðdómsmönnum, um það, að skemmdir á útveggjum í húsi stefnda verði raktar til þess, að steinsteypunni, er áfrýjandi seldi honum, hafi verið áfátt að gæðum, er hún var lögð Í steypu- mótin, en ósannað er, að of mikil vatnsblöndun í steypuna, ef henni hefur verið til að dreifa, hafi verið að beiðni stefnda eða manna á hans vegum. Hefur áfrýjandi ekki sýnt fram á, að nein þau atvik hafi verið fyrir hendi, sem hafi undanþegið hann skaðabótaábyrgð á göllum á steinsteypunni eftir ákvæðum 3. mgr. 43. gr. laga um lausafjárkaup nr. 39/1922, en á því ákvæði reisir stefndi dómkröfur sínar í málinu alfarið. Við það þykir mega miða, að stefndi hafi ekki orðið var við, að steinsteypunni hefði verið áfátt, fyrr en skemmdir komu í ljós í út- veggjum húss hans síðari hluta júnímánaðar 1976. Þá var hins vegar fyrir löngu fallinn niður allur réttur hans til skaðabóta úr hendi á- frýjanda samkvæmt framangreindu lagaákvæði, þar sem nær 14 ár voru liðin, frá því að stefndi veitti steypunni viðtöku, og því úti sá ársfrestur, sem 54. gr. lausafjárkaupalaga setur kaupanda til að 1470 bera fyrir sig, að söluhlut hafi verið ábótavant. Er í því sambandi þess að geta, að hvorki verður á það fallist með stefnda, að umrætt ákvæði taki ekki til hinnar seldu steinsteypu vegna þess, að fyrir notkun sína hafi hún orðið hluti af fasteign, né er því haldið fram í málinu, að undantekningarákvæði greinarinnar eigi við í skiptum málsaðilja. Við málflutning fyrir Hæstarétti var því að vísu haldið fram af hálfu stefnda, að nefnd 54. grein lausafjárkaupalaga ætti engu að skipta um úrslit þessa máls vegna þess, að áfrýjandi hefði ekki borið fyrir sig ákvæði hennar fyrr en í greinargerð sinni fyrir héraðsdómi í upphafi málssóknarinnar. Ekki verður þó séð, að stefndi hafi hreyft þessu í málinu fyrr en við munnlegan flutning þess fyrir Hæstarétti, svo sem sagt var, og auk þess kemur það fram í bréfi áfrýjanda til stefnda 29. mars 1977, þar sem áfrýjandi hafnar bóta- kröfum hans, að áfrýjandi hefur þá þegar bent á það, hve langur tími væri liðinn frá skiptum aðilja, synjun sinni til skýringar. Þegar af þessum ástæðum verður ekki fallist á það með stefnda, að áfrýj- andi hafi með framkomu sinni firrt sig rétti til að bera fyrir sig ákvæði margnefndrar 54. greinar lausafjárkaupalaga. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, verður að sýkna áfrýj- anda af öllum kröfum stefnda í málinu, en eftir atvikum er rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Áfrýjandi, Steypustöðin h/f, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Jóns Sigvaldasonar, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Magnúsar Thoroddsen hæstaréttardómara. Ég er sammála niðurstöðu meiri hlutans, en með eftirarandi rök- stuðningi: Enda þótt steypa verði ekki að fasteign, fyrr en hún hefur bundist og breyst í varanlegt mannvirki, þá er það ekki sjálfgefið, að hún falli undir fyrningarákvæði laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup, þar 1471 sem hún er allt annars eðlis en venjulegur verslunarvarningur, sem téð lög taka fyrst og fremst til. Það eru einkum og sér Í lagi hinar ýmsu framleiðsluvörur, sem daglega ganga kaupum og sölu, svo sem skæði og klæði, tól og tæki alls konar, sem lög nr. 39/1922 taka yfir. Einkum verður munurinn milli steypu og annars lausafjár skýr, þegar kemur til gallanna og uppgötvunar þeirra. Í venjulegum verslunarvarningi koma gallar yfirleitt fljótt fram eða unnt er að staðreyna þá tiltölulega tímanlega með vandlegri skoðun. Um steypu er þessu þveröfugt farið. Erfitt er að staðreyna galla á steypuefni við afhendingu, og gallar koma yfirleitt ekki í ljós fyrr en mörgum árum síðar, m. a. vegna þess, að steypan er venjulega varin með pússningu eða málningu, nema hvort tveggja sé. Það er því með öllu ótækt að fella skaðabætur vegna steypugalla undir hinn skamma fyrningarfrest 54. gr. laga nr. 39/1922. Slíkt leiðir til ranglætis gagnvart kaupanda, gerir ábyrgð seljanda of léttvæga og stuðlar því eigi að vöruvöndun. Því þarf að skapa dómvenju á þessu sviði, er tekur sanngjarnt tillit til hagsmuna beggja aðilja, kaupanda og seljanda steypuefnis. Þess vegna ber að leitast við að finna jafnvægi á metaskálunum milli skaðabótaréttar kaupanda annars vegar og ábyrgðar seljanda hins vegar. Í þeirri leit hljóta lög nr. 15/1905 um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda að verða fyrst á vegi. Í þeim lögum er hvergi berum orðum vikið að fyrningu á skaðabótakröfum vegna steypugalla. Því er eðli málsins rétt að skipa kröfu þessari undir ákvæði 4. gr., 2. mgr., laganna og miða við 10 ára fyrningarfrest. En þar með er málið eigi leyst, því að enn á eftir að ákveða upphaf fyrningarfrestsins. Við þá ákvörðun verður að leggja höfuðáherslu á hagsmuni seljanda, ella yrði ábyrgð hans úr hófi. Af þeim sökum er ekki fært að miða við það tímamark, er kaupandi verður gallans var. Þess vegna þykir rétt að miða upphaf fyrningarfrests við afhendingu steypunnar, sem var 20. júní 1962. Stefndi kvartaði við áfrýjanda sumarið 1976. Var þá skaðabótaréttur hans fallinn niður fyrir fyrningu skv. 4. gr., 2. tl., laga nr. 14/19085. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. apríl 1981. Mál þetta, sem dómtekið var 16. mars sl., höfðaði Jón Frímann Sigvalda- son, Faxatúni 32, Garðabæ, gegn Steypustöðinni h/f, Sævarhöfða 4, 1472 Reykjavík, með stefnu, birtri 25. júní 1979. Stefnandi höfðaði framhalds- sök í málinu með stefnu, framlagðri í dómi 14. október 1980. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum skaðabætur að fjárhæð kr. 99.250.00 með 43.5% ársvöxtum frá 19. apríl 1980 til 1. júní s. á., 460 ársvöxtum frá þeim degi til 14. október s. á. og með dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og málskostnað samkvæmt framlögðum reikningi, samtals kr. 38.345.12. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af kröfum stefn- anda-og stefnandi dæmdur til að greiða honum málskostnað samkvæmt reikningi, samtals kr. 17.972.00. Sættir hafa verið reyndar í máli þessu, en án árangurs. Málavextir. Stefnandi gaf skýrslu fyrir dóminum 4. desember sl. Hinn 22. janúar sl.. gáfu skýrslur fyrir dóminum Halldór Jónsson, framkvæmdastjóri stefnda, Jónas K. Guðbrandsson, fyrrum starfsmaður stefnda, Sigursteinn Jónsson múrarameistari, Geir Ó. Oddsson trésmíðameistari og matsmenn- irnir Bragi Þorsteinsson verkfræðingur og dr. Ragnar Ingimarsson pró- fessor. Árið 1959 keypti stefnandi lóðina nr. 32 við Faxatún í Garðahreppi, nú Garðabæ, í því skyni að byggja á henni einbýlishús. Stefnandi réð Skúla H. Norðdahl arkitekt til þess að teikna húsið, Gunnar Ingibergsson innan- hússarkitekt til þess að teikna innréttingar, Guttorm Þormar byggingaverk- fræðing til þes að teikna þak, járnalögn, skolp- og vatnsleiðslur og burðar- súlur, Pál Lúðvíksson vélaverkfræðing til þess að teikna hitalögn og Gísla Jónsson rafmagnsverkfræðing til ráðgjafar við teikningu raflagnar. Þá réð stefnandi Sigurð Hjálmarsson sem trésmíðameistara og Sigurstein Jónsson sem múrarameistara. Hús stefnanda er ásamt bílskúr að flatarmáli u. þ. b. 162 m?. Árið 1960 um haustið kom stefnandi fyrir burðarsúlum, 46 talsins, undir sökkul hússins. Sumarið 1961 steypti hann sökkulinn og gekk frá grunnin- um, þannig að næsta byggingarstig var að járnbinda plötu og steypa. Vorið 1962 var plata hússins járnbundin og steypt. Síðan var tekið til við að slá upp fyrir veggjum húss og bílskúrs, og voru þeir steyptir um sumarið, 30. júlí. Steypu í sökkul og plötu hússins keypti stefnandi hjá stefnda, og var hún flutt blauthrærð í tunnubílum á byggingarstaðinn. Steypu í veggi keypti stefnandi einnig hjá stefnda og pantaði hann 1)% m? af steypu með 350 kg af sement í hvern m?, 3 m? með 300 kg af sementi í hvern m? og 27% m? með 250 kg af sementi í hvern m?, eða samtals 32 m? af steypu. Loftblendi var einnig pantað í steypuna. 1473 Stefnanda var gerður reikningur fyrir þessari úttekt, sem dagsettur er 30. júlí 1962. Úttektin er þannig sundurliðuð: 32 m? án sements á kr. 316.47, kr. 10.127.04, 8.3 tonn sement á 1.370.00, kr. 11.371.00, loftblendi pr. kr. 208.00. Samtals kr. 21.706.04. Stefnandi kvaðst hafa gert steypupöntunina í samræmi við fyrirmæli verkfræðingsins, Guttorms Þormar, og hefði hann tekið fram, þegar hann gerði pöntunina, að í steypuna ætti að setja loftblendi. Steypa sú, sem fór í útveggi hússins, var flutt þurrhrærð á byggingarstað- inn, en þar var hrærivél, sem efnið var sett í og blandað vatni. Steypan var síðan hrærð og því næst hífuð í mótin með þar til gerðum útbúnaði. Þetta annaðist starfsmaður stefnda, Jónas K. Guðbrandsson. Stefnandi kvað múrarameistarann, Sigurstein Jónsson, í fyrstu hafa annast niðurlagningu steypunnar, en steypuvinnan hafi byrjað kl. 0800 að morgni. Eftir 1'4 tíma hafi múrarameistarinn farið af staðnum og við hans starfi tekið Geir Oddsson trésmíðameistari. Við niðurlagninguna hafi verið notaður „víbrator““, og hefur stefnandi lagt fram reikning yfir leigu á „víbrator““ þann 30. júlí frá Almenna byggingarfélaginu h/f því til sönnun- ar. Steypumótin hefðu og verið barin að utan með hamri. Við niðurlagninguna munu hafa unnið 5 - 6 menn að stefnanda meðtöld- um. Stefnandi kvað múrarameistarann ekki hafa haft önnur afskipti af blönd- un steypunnar en þau að framfylgja fyrirmælum verkfræðingsins um að hafa steypuna stífa og hefði hann brýnt fyrir þeim, sem unnu að niðurlagn- ingunni, að fylgjast með því, að svo væri. Þetta staðfesti múrarameistarinn í skýrslu sinni. Stefnandi kvaðst ekki vita, hvaðan efni í steypuna, sem fór í veggi húss- ins, hefði verið tekið, en sagðist viss um, að það hefði verið landefni, en ekki sjávarefni, en slíkt sjáist glöggt af efninu sjálfu. Stefnandi kvað sér kunnugt um, að efnið, sem fór í steypuna í sökkul hússins, hefði verið tekið í Esjubergi. Framkvæmdastjóri stefnda kvaðst ekki vita, hvar efnið í steypuna hefði verið tekið, en aðeins væri um að ræða efni frá Esjubergi og sjávarefni frá Björgun h/f. Framkvæmdastjórinn sagði, að á þessum tíma hefði loft- blendi yfirleitt verið notað í þá steypu, sem stefndi framleiddi, en einstaka viðskiptavinur hefði óskað eftir því að fá loftblendilausa steypu. Reynt hefði verið að miða magn loftblendisins við 39 og hefði loftblendið verið blandað í steypuna í steypustöðinni, en ekki á byggingarstaðnum. Til þessa hefði verið notaður handvirkur útbúnaður. Nú sé mun meira vitað um loft- blendi en verið hafi á þessum tíma og sé yfirleitt miðað við, að loftmagn steypunnar sé S/%—6%. Stefndi hafi rekið eigin rannsóknarstofu og tekið reglulega sýnishorn af 93 1474 sandi, möl og steypu, mælt loft o. fl. Steypusýni hafi líklega verið tekin tvisvar á dag. Sýnin hafi verið rannsökuð á rannsóknarstofu stefnda og einstaka sinnum hjá Atvinnudeild Háskólans. Varðandi blöndun steypuefnis hefði verið tekið tillit til sérstakra óska viðskiptavinanna, t. d. þegar um vandasamar steypuframkvæmdir hafi ver- ið að ræða, en í megindráttum hefðu kaupendur á þessum tíma einungis tiltekið, hversu mikið sement ætti að fara í steypuna. Síðar hefði steypan verið seld eftir brotþolsflokkum. Geir Oddsson trésmíðameistari kvaðst ekki minnast þess, að sýni hefði verið tekið af steypunni, sem fór í veggi hússins, eða sigmál hennar hefði verið mælt. Steypan hefði verið frekar stíf en hitt. Múrarameistarinn, Sigursteinn Jónsson, kvaðst almennt hafa miðað við, að sigmál steypu væri 5 - 7, en reynt hefði verið að hafa steypuna eins stífa og hægt var. Sigursteinn kvaðst hafa múrað hús stefnanda að utan. Jónas K. Guðbrandsson, sem vann við að hræra steypuna, er fór í út- veggi hússins, kvað það vatnsmagn, sem almennt hafi verið sett í steypu, hafa verið miðað við, að sigmál steypunnar yrði 6 - 8 og hefði stefndi mælt sigmál steypu, sem hann seldi, einu sinni á dag. Stundum hefði steypan verið höfð blautari að ósk byggjanda. Mælir hefði verið notaður til að mæla vantsmagnið. Alger undanteking hafi verið, ef ekki var beðið um loftblendi í steypu. Jónas mundi ekkert sérstaklega um steypuna, sem stefn- andi keypti. Stefnandi kvað hús sitt hafa verið múrhúðað og málað veturinn og vorið 1963. Hörðnun steypunnar hafi verið eðlileg og allt virst í góðu lagi. Hann hafi málað húsið aftur árið 1968 og næst árið 1973. Sumarið 1976 hafi hann ætlað að mála húsið. Þá hafi hann verið búinn að finna lausa fleti í múrhúðuninni og fengið Björn Sævar Númason múrarameistara til þess að gera við múrhúðunina, áður en málað yrði. Viðgerðin hafi hafist 20. júní 1976. Þegar byrjað hafi verið að brjóta hina lausu múrhúðun, hafi fylgt henni 1—3 cm af steypunni í veggjunum. Stefnandi kvaðst þá hafa stöðvað verkið þegar í stað og haft samband við Rannsóknastofnun bygg- ingariðnaðarins, sem sent hefði menn á staðinn til skoðunar og sýnatöku tveim dögum síðar. Niðurstöðum rannsóknar Rannsóknastofnunar byggingariðnaðarins er lýst í bréfi, dags. 29. júní 1976. Segir þar eftirfarandi: „Þriðjudaginn 22. þ. m. fóru tveir starfsmenn Rannsóknastofnunar byggingariðnaðarins og boruðu kjarna úr veggjum hússins Faxatún 32 í Silfurtúni. Var borað á tveimur stöðum í austurhlið hússins, annars vegar í eldhúsvegg og hins vegar í þvottahússvegg. Eru staðirnir merktir á með- fylgjandi teikningu. Við borun á báðum þessum stöðum reyndist erfitt að ná heilum kjörnum, 1475 þar eð þeir vildu molna niður, þegar borað var. Náðust aðeins tveir nýtan- legir kjarnar til brotþolsprófana í eldhúsvegg og aðeins einn í þvottahúss- vegg. Niðurstöður rannsókna á þessum kjörnum eru sýndar í meðfylgjandi töflu. Við skoðun á kjörnum var áberandi, að nokkurn sand virtist vanta í efnið, en það, sem vakti þó meiri athygli, var hin brúna litaráferð á sem- entefjunni, en hún var óeðlilega lin, og hversu mikill raki var í henni. Virt- ust gæði steypunnar vera svipuð Í gegnum vegginn. Niðurstöður rannsóknar eru þær, að styrkleiki steypunnar sé svo lítill sökum lélegrar sementefju, að vafasamt sé að brjóta eldri pússninguna af húsinu og pússa á ný. Eru miklar líkur á því, að slík viðgerð yrði ekki varanleg.““ Með bréfinu fylgir tafla með svohljóðandi yfirskrift: „TAFLA — Borkjarnar úr veggjum hússins Faxatún 32. Sýni Brotþ.(kg/cm') Rúmþ Leiðrétt | á röku Lengd, 1 |Þvermál, m.t.t. sýni Athuga- Merking em þ. em Mælt 1/bþ kg/m semdir I, eldhús 8,8 7,48 149 137 2640 |Borað á sjö stöðum. I, eldhús 12,6 1,48 110 108 2540 II, þvottah. 11,2 1,48 118 114 2490 Borað á fimm stöð- um““ Stefnandi kvaðst þegar í stað hafa haft samband við stefnda og á staðinn hefði komið Sveinn Valfells og síðar Halldór Jónsson. Þeir hefðu talið öll tormerki á, að hægt væri að greina orsök gallanna, en sagt, að steypan væri ónýt og boðist til að láta sig fá steypu í stað hinnar ónýtu. Þeir hefðu einnig talið sig geta lánað loftpressu til þess að brjóta veggina niður. Stefnandi kvaðst ekki hafa viljað una þessu boði. Sér hafi fundist, að af hálfu stefnda væri vilji til þess að koma lengra til móts við sig með bætur, og hafi hann því viljað gefa forstjórum stefnda góðan tíma til þess að hugsa sitt ráð, enda hafi verið ljóst, að ekki mundi vinnast tími til við- gerða það árið. Biðlund sína hafi svo þrotið og hafi hann þá ritað stefnda bréf, dags. 23. mars 1977, og hafi hann þar gert stefnda ákveðið sáttatil- boð. Bréf þetta er svohljóðandi: „Í framhaldi af munnlegum viðræðum, sem ég átti við yður, herra for- stjóri, síðastliðið sumar vegna steypugalla, sem þá komu fram á húseign 1476 minni Faxatúni 32, Garðabæ, vildi ég gera yður tilboð um samkomulag í máli þessum um bótagreiðslu af hálfu fyrirtækis yðar. Eins og yður er kunnugt, er neðri hluti útveggja í húsi mínu og hluta bílskúrs ónýtur. Samkvæmt niðurstöðum athuganna Rannsóknarstofnunar byggingariðnaðarins, sem hjálagt fylgir í ljósriti, er styrkleiki steypunnar langt neðan við þau mörk, sem sett eru um steypustyrk í I. St. um styrkleika steinsteypu, sem gefin hafa verið út af Iðnþróunarstofnun Íslands. Ódýrasta lausn til viðgerðar á galla þessum virðist vera sú að klæða allt húsið með plastklæðningu eða annarri sambærilegri klæðningu. Ég vil taka fram, að ég er ekki sáttur við slíka lausn og mun freista þess að gera við húsið á annan og dýrari hátt, þar sem slík klæðning mun rýra húseignina mjög Í endursöluverði, þar sem leyndir gallar undir slíkri klæðningu kunna að reynast dýrkeyptir, ef ekki er skýrt réttilega frá við sölu. Til sátta í máli þessu er ég fús til að fallast á, að þér greiðið mér skaða- bætur, sem svara til kostnaðarverðs við slíka klæðningu, þ. e. efnis- og vinnulaunakostnaður, sem mun vera um kr. 1.200.000 samkv. upplýsingum frá innflytjanda slíkra klæðninga, Andra h/f, auk kostnaðar við matsgjörð R.B. kr. 21.000. Ég vildi óska eftir viðræðum við yður um tilboð þetta, en vil einnig taka það fram, að náist ekki samkomulag á grundvelli þessa: tilboðs, áskil ég mér rétt til að breyta kröfugerð minni á þann veg, að húsinu verði komið í það horf sem orðið hefði, ef engir steypugallar hefðu í ljós komið, þannig að ég sé jafn settur fyrir og eftir tjón samkvæmt almennum reglum um skaðabótarétt. Sömuleiðis áskil ég mér rétt til breytinga á kröfugerð, ef breytingar verða á vinnulaunum eða efniskostnaði samkv. framansögðu, þar til máli þessu lyktar.“ Þessu bréfi stefnanda svarar forstjóri stefnda með svohljóðandi bréfi, dags. 29. mars 1977: „Skv. IST 10, Gr. 8.5., virðast borkjarnar úr steypunni standast kröfur S120, sem gætu verið tilætluð steypugæði við steypuna 1962, ef dæma má eftir sementsmagninu. Vér munum ekki leiða getum að því hér, hvað sé, né hversvegna, athuga- vert við umrædda steypu, né hverjum það sé að kenna. Steypuskemmdir eiga sér margvíslegar orsakir, t. d. sementsgalla, óheppilega meðferð í nið- urlögn og vatnsblöndun, of langur biðtími hrærðrar steypu, erfiðar veðr- unaraðstæður, óheppileg pússning, óheppilegt steypuefni osfrv. Vegna þess hve langt er um liðið frá steypu þessarri er erfitt að dæma hér um. Steypustöðin hf. telur sig enga ábyrgð bera vegna steypuskemmda á hús- inu Faxatún 32. Sáttatilboð yðar, sem fram kemur í bréfinu, föllumst vér ekki á. 1477 Vér erum hinsvegar, svo sem vér höfum þegar tjáð yður, reiðubúnir að liðsinna yður við viðgerðir eftir atvikum og skv. nánara samkomulagi, og erum vér til viðræðu um það hvenær sem er.“ Hinn 10. maí 1977 ritar lögmaður stefnanda bréf til stefnda og sendir afrit af bréfinu til allra stjórnarmanna í fyrirtækinu. Þar er tekið fram í upphafi, að stefnandi hafi falið lögmanninum að leita réttar hans vegna steypugalla, sem fram hafi komið í húsi stefnanda. Í niðurlagi bréfsins segir eftirfarandi „„Það fer auðvitað ekki á milli mála, að tjón Jóns vegna steypugalla þessa er Óskaplegt. Hann er sannfærður um sök steypustöðvarinnar og fulla bóta- skyldu. Þegar er hafinn undirbúningur að því að senda hina gölluðu steypu til efnagreiningar í U.S.A. Hér með er yður tilkynnt, að ef þér viðurkennið ekki bótaskyldu yðar með samkomulagi við umbjóðanda minn Jón Sig- valdason áskilur hann sér rétt til höfðunar skaðabótamáls á hendur Steypu- stöðinni h.f. strax að lokinni þeim rannsóknum og efnagreiningu, sem nú fara í hönd.“ Þrír kjarnar voru boraðir til rannsókna, kjarnar nr. Í og 2 úr vegg, þar sem steypan var talin gölluð, en kjarni nr. 3, þar sem hún var talin ógölluð. Niðurstöður rannsóknarinnar í Bandaríkjunum voru sendar stefnanda með bréfi, dags. 27. apríl 1978, sem hljóðar svo í íslenskri þýðingu: „Byggingartæknilegar Rannsóknarstofur Deild innan Portland Sements Samtakanna 5420 Old Orchard Road Skokie, Illinois 60077 USA Hr. Jón Sigvaldasson, Faxatúni 32, Silfurtúni, Ísland. Hr. Sigvaldason: Hjálögð skýrsla, samin af D. H. Campbell, skýrir frá árangri af stein- fræðilegri athugun á þrem borkjörnum í sambandi við steypuskemmdir á húsi yðar, sem lýst var í bréfi Dr. Þorsteins Helgasonar þann 6. mars. Ég er þeirrar skoðunar, að skýrslan sjálf lýsi fyllilega árangri athuganna og þurfi ekki frekari skýringa við. Hún gefur til kynna, að gæðatap steyp- unnar, sem hefur hátt vatns-semtentshlutfall, stafi af margendurteknum áhrifum frosts og þýðu. Skorturinn á fullnægjandi grófum fylliefnum og gnótt fínna fylliefna og fylliefnaryks hafa án efa stuðlað að hinu háa vatns- sementshlutfalli og hinni miklu holrýmd og óþéttileika í þessari augljóslegu lélegu steypu. Reikningur okkar fyrir þessa vinnu verður sendur til yðar eftir um það bil fjórar vikur. 1478 Það hefur verið ánægjulegt að hafa getað aðstoðað yður í þessum efnum. Yðar einlægur J. J. Shideler, framkvæmdastjóri Stjórnunar- og Tækniþjónustudeild.““ Niðurstöður rannsóknarinnar eru svohljóðandi í íslenskri þýðingu: "3. J. Shideler Höfuðstöðvum Varðandi: Gæðarýrnun á steyptu húsi (Þorsteinn Helgason) þrír bor- kjarnar úr steypu (Merktir Sýni 1, 2 og 3, Mynd 1), teknir úr steyptum vegg í húsi, sem sagt er Í eigu Hr. Jóns Sigvaldasonar í Silfurtúni, Íslandi, bárust frá Hr. Þorsteini Helgasyni í Reykjavík. Borkjarnarnir svara til skemmdra og óskemmdra hluta veggjarins. Hr. Helgason skýrði svo frá í bréfi sínu dagsettu 6. marz 1978, að hlutar af veggjum hússins væru að springa, jafnframt því að útfellingar kæmu fram, og óskaði eftir stein- fræðilegri athugun til að ákveða mögulegar orsakir gæðarýrnunarinnar. NIÐURSTÖÐUR Allir kjarnarnir eru að verulegu leyti úr sams konar steypu með stökk- breytilegri kornadreifingu fylliefna. Skortur á grófum sandi er augljós. Meðalkornastærð fínu fylliefnanna er aðeins 0,25 mm, sem er ákaflega lágt gildi fyrir „vanalega““ steypu. Fylliefnin eru álitin varanleg og efnasam- bönd, sem koma fram við skaðleg efnahvörf, fundust ekki. Steypan er ekki loftíblönduð og sýnir hlutfallslega háa gleypni (7.4 og 8.8%0). Gnótt fínna fylliefna og fylliefnaryks, tengt við hve lítið er um portland sementskorn, sem eru óbundin vatni, gefur til kynna, að steypa með háu vatns-sements- hlutfalli hafi verið lögð og þannig stuðlað að þróun mikils holrýmis og ó- þéttileika. Höfuðástæða skemmdanna virðist stafa af áhrifum margendur- tekins frosts og þýðu á steypu, sem hefur hátt vatns- sementshlutfall og er ekki loftíblönduð. AÐFERÐIR Hver kjarni var sagaður í tvennt, samsíða lengdarás kjarnans, síðan slípað- ur og skoðaður undir stereosmásjá. Kjarnar Nr. 2 og 3 voru valdir til nánari skoðunar, og voru borkjarnar, eina tommu í þvermál, teknir úr miðju hvors kjarna. Þunn sýni (steypusneiðar, sem hafa verið límdar á glerplötur með epoxy lími og slípaðar niður, uns þykkt þeirra er aðeins 0.025 mm) voru búin til úr einnar tommu kjörnunum og skoðuð í smásjá undir polariseruðu ljósi. 1479 Fylliefni Grófu fylliefnin eru náttúruleg möl, sem samanstendur af ýmsum tegund- um bassalts og inniheldur breytilegt magn af plagíóklasa, seguljárnsteini og járn- magnesíum steinefnum (pýroxen og ólivín). Steinar með miklu serpentíni eru algengir. Mikið af dökklitu gleri kemur fram í sumum stein- um. Mesta stærð grófu fylliefnanna er 3.2 cm. Fínu fylliefnin virðast vera tilbúinn (mulinn, þýð.) sandur, sem inniheldur sömu steintegundir og lýst er að ofan, en af meðalstærð, sem er um það bil 0.25 mm. Fylliefnin eru hörð og álitin varanleg. Ekki varð vart við efnasambönd, sem koma fram við efnahvörf milli sementsefju og fylliefna. Þunn sýni Sementsefja kjarna 2 og 3, eins og séð í þunnum sýnum, samanstendur af vef að mestu leyti ókrystallaðra efnasambanda, sem koma fram við efna- hvarf sements og vatns. Hlutfallslega lítið er um portland sementskorn, sem ekki hafa gengið í efnahvarf með vatni, og er röðun þeirra 3 á samanburð- arkvarða frá 0 - 10. Athyglisvert er, hve lítið er af kalsíumhydroxíði. Mjög mikið er af fylliefnaryki (pozzolan?). Þessar staðreyndir gefa til kynna hátt vatns- sementshlutfall, sem stafar ef til vill að hluta af gnótt hlutfallslega fíns fylliefnis (hin stökkbreytilega kornadreifing) og fylliefnaryki. Vatns- sementshlutfallið virðist nokkuð minna í kjara 3, en er samt talið „hátt“. Kjarni 1 (punktar) Auðkennandi eiginleikar fylliefna og sementsefju eru eins og áður er lýst. Gnótt af kalkspati, sem hefur myndast við síðari efnahvörf, er á yfirborði gamallar þversprungu, en svipar að öðru leyti til þess, sem fannst í kjörnum 2 og 3, sem lýst er nánar. Svæði með stórum holrýmiseiningum, sem stafa af innilokuðu lofti, kemur fram í miðjum kjarnanum. Kjarni 2 Lengd kjarnans er 6.8 tommur (17.3 cm). Pússningarlög, sem eru í meðallagi lin, eru 0.4 tommur (1 cm) (að utan) og 0.7 tommur (1.75 cm) (að innan) að þykkt. Kjarnaþvermál er 2.75 tommur (7.0 cm). Sementsefjan er miðlungsgrá að lit og nokkuð lin. Trjáspónn leyndist í kjarnanum, 1.5 tommur (3.8 cm) frá ytra yfirborði. Yfirborð kjarnans klofnar auðveldlega, þegar höggvið er í hann með rannsóknarstofuhamri, og sárið sýnir, að mjög fáir steinar brotna, en það gefur til kynna, að hefting sementsefju og fylli- efna sé veik. Áætlað loftmagn steypunnar (pússningin undanskilin) er minna en 1%0. Hefting pússningarinnar við steypuna var veik að utan, en hlutfallslega sterk að innan. Hárfín þversprunga, 0,7 tommur (1.75 cm) frá ytra yfirborði, nær þvert yfir kjarnann. Rúmþyngd er 151.7 lbs/ft? (2430 kg/m?). Gleypni (þurrkaður við 105? C í 24 tíma) er 8.8%, sem er hátt gildi og leiðir líklega til vatnssogs. 1480 Kjarni 3 Lengd kjarnans er 7.0 tommur (17.8 cm). Múrhúðun að utan er 0.4 tommur (1 em) þykk og að innan 0.6 tommur (1.5 cm.) þykk. Sementsefjan er ljósgrá (nærri hvít), nokkuð stökk og lin. Hefting fylliefna og sements- efju er augljóslega veik. Áætlað loftmagn er 1—2% (allt holrými vegna innilokaðs lofts). Hinar stóru holrýmiseiningar vegna innilokaðs lofts benda líklega til lélegrar þjöppunar. Sumar af þessum holrýmiseiningum eru þakt- ar á yfirborðinu með ettringite (sem er kalsíumbrennisteins-ál hydrat). Pússningin að utan og innan hefur sterka heftingu við steypuna. Nokkrar sprungur koma fram í steypunni, samsíða ytri endafletinum og allt að 2.5 tommum (6.3 cm.) inn í kjarnann. Sprunguvíddin er allt frá hárfíinum sprungum upp Í 0.5 mm, og sumar sprungurnar ná þvert yfir kjarnann. Rúmþyngd er 159.7 lbs/ft? (2558 kg/mS*) og gleypni er 7.4%. R. C. O?Neill (sign.) D. H. Campbell (sign.) Steinafræðideild Steinfræðideild““ Hinn 18. maí 1978 ritaði lögmaður stefnanda svohljóðandi bréf og sendi afrit þess til allra stjórnarmanna í hinu stefnda fyrirtæki: „„ Vegna steypugalla þeirra, sem fram komu á húsinu að Faxatúni 32, Garðabæ, og ég skrifaði yður bréf út af þann 10. maí 1977 fyrir hönd eiganda þess, sendist yður hér með ljósrit niðurstöðu rannsóknar, sem fram var látin fara í Illinois í Bandaríkjunum fyrir skömmu á borkjörnum úr steypunni. Í ljós kemur, að steypa þessi reyndist verulega gölluð. Mikið vatn, of fíngerður sandur, skortur á lofti (loftblendi) og þar með stórlega skert frostþol eru þær orsakir, sem rannsóknin leiddi í ljós. Áður en lengra er haldið með málsókn og öðrum opinberum aðgerðum, er þess farið á leit við yður á ný, að þér komið til samningaviðræðna við mig og Jón Sigvaldason með hugsanlega lagfæringu hússins og sanngjarnar bætur til Jóns í huga. Hafi svar ekki borist frá yður fyrir 1. júní, lítum vér svo á, að þér kærið yður ekki um friðsamlega lausn þessa deilumáls.““ Með bréfi, dagsettu 6. maí 1978, bað lögmaður stefnanda sýslumanninn í Kjósarsýslu um að dómkveðja tvo matsmenn til þess að skoða og meta steypuskemmdir í húsi stefnanda. Hinn 29. júní 1978 voru þeir Bragi Þor- steinsson verkfræðingur og dr. Ragnar Ingimarsson prófessor dómkvaddir til þess að framkvæma hið umbeðna mat. Matsgerð þeirra, dagsett 20. nóv- ember 1978, er svohljóðandi: „„Með dómkvaðningu hr. Más Péturssonar, héraðsdómara, dags. 29. júní 1978, vorum við undirritaðir Bragi Þorsteinsson, verkfræðingur, Bergstaða- stræti 28, Reykjavík, og dr. Ragnar Ingimarsson, prófessor, Mávanesi 22, 1481 Garðabæ, kvaddir til „„að framkvæma mat varðandi húsið að Faxatúni 32, Garðabæ, samkvæmt nánari tilgreiningu í matsbeiðni.““ Í matsbeiðni er þess óskað, að matsmenn láti í té skriflegt og rökstutt álit um eftirfarandi: „1. Ýtarlega lýsingu að undangenginni skoðun á ástandi hinna gölluðu veggja. 2. Hverjar séu orsakir hinna umræddu steypugalla. 3. Að meta til tjóns umrædda galla, miðað við að úr þeim verði bætt.““ Boðað var til skoðunarfundar 20. júlí, s.l. Viðstaddir á fundinum voru Jón Sigvaldason, Guðmundur Karl Jónsson, lögfræðingur, Þorsteinn Helgason, verkfræðingur, Halldór Jónsson, verkfræðingur (vegna Steypu- stöðvarinnar h.f.) og undirritaðir matsmenn. Dómkvaðning og matsbeiðni voru upp lesin. Engar athugasemdir voru gerðar við boðun fundarins né útnefningu matsmanna. Matsmönnum var afhent afrit af bréfi dr. Þorsteins Helgasonar til dr. Donald M. Campbell við Portland Cement Association, dags. 6. marz 1978, ásamt fylgiskjölum. Skoðun fór þvínæst fram. Neðri hluti af veggflötum við suð-austur horn hússins hefur verið höggv- inn upp. Við skoðun var ljóst, að steinsteypan í þessum veggjahlutum er mjög léleg og brotnar auðveldlega í sundur undan hamarshöggum. Þegar komið er upp í miðja vegghæð, virðast gæði steinsteypunnar verða önnur og mun betri en í neðri hlutum veggjanna. Skoðun á öðrum veggflötum hússins benti til þess, að í neðri hlutum veggjanna væri léleg steypa. Sprungumyndun, útfellingar og hljómur steypunnar, þegar slegið var í hana, studdu þetta. Matsbeiðandi benti á, að hann hefði óvænt orðið var við, að mikill raki væri í austurvegg bílskúrs og að málning á þessum vegg væri farin að láta á sjá. Hann tók fram, að steypan í þessum vegg væri ekki hin sama og í neðri hlutum íbúðarhússins. Fundi var nú slitið, en matsmenn kváðust líklega koma aftur á staðinn og skoða frekar. Fulltrúi matsþola kvað ekki þörf að boða sig aftur. Matsmenn komu nokkrum sinnum á staðinn síðar og létu m. a. höggva nokkrar holur í þá vegghluta, sem töldust skemmdir. Hvarvetna reyndist steinsteypan mjög rök og meir. Niðurstöður matsmanna: 1. Matsmenn telja, að steinsteypa í neðri hlutum útveggja íbúðarhúss svo og Í neðri hluta norðurveggs bílskúrs sé mjög alvarlega skemmd. Er hér mjög nærri því að vera um helming af útveggjafleti hússins að ræða. Skemmda fleti teljum við vera þá sömu, sem sýndir eru á mynd 2, sem 1482 er fylgiskjal með áðurnefndu bréfi dr. Þorsteins Helgasonar, að viðbættum flötum á norðurhluta austurveggs og norðurvegg bílskúrs. 2. Matsmenn telja, að skemmdir steinsteypunnar séu vegna frostáhrifa. Teljum við, að orsakanna sé að leita í ófullnægjandi steinefnasamsetningu steinsteypunnar og skorti á fíngerðum lokuðum loftbólum, sem verndað gætu steinsteypuna vegna þenslu, sem leiðir af frystingu raka í henni. Nið- urstöðu þessa byggjum við á þeim skemmdaeinkennum, sem við höfum skoðað, athugun á áðurnefndri skýrslu frá Portland Cement Association og athugunum, sem við höfum gert á gleypni steinsteypumola úr veggjum hússins. 3. Við teljum nauðsynlegt að höggva verulega utan af þeim vegghlutum, sem skemmdir eru, kasta múrlögun á þá aftur, múrhúða veggfletina í heild og mála þá að lokum. Kostnað við þessa framkvæmd teljum við rétt metinn á kr. 2.640.000.00 — TVÖÞÚSUNDSEXHUNDRUÐOGFJÖRTÍUÞÚS- UNDKRÓNUR. —““ (sic) Hinn 8. desember 1978 ritar lögmaður stefnanda stefnda enn bréf og krefur hann um greiðslur skaðabóta á grundvelli niðurstöðu matsmanna að viðbættum áföllnum kostnaði stefnanda. Þessu bréfi lögmannsins svarar forstjóri stefnda með bréfi, dagsettu 18. desember 1978, og segir stefnda ekki til viðræðu um neinar bætur né ábyrgð í sambandi við málið. Mál þetta var þingfest 28. júní 1979, og í stefnu þess gerir stefnandi kröfu til, að stefndi greiði sér skaðabætur að fjárhæð gkr. 3.337.863 ásamt vöxt- um. Af hálfu stefnda var greinargerð lögð fram í málinu 20. september s. á. Formaður dómsins fékk málið til meðferðar 16. nóvember 1979, og nokkru seinna tjáði lögmaður stefnanda honum, að frekari gallar hefðu komið í ljós á húsi stefnanda, eftir að mat var framkvæmt, og óskaði eftir því, að málinu yrði frestað í því skyni, að framkvæmt yrði framhaldsmat á steypuskemmdum á húsinu, og var sá frestur veittur í þinghaldi 7. desem- ber 1979. Stefnandi mun hafa byrjað viðgerð á veggjum hússins sumarið 1979. Í ljós mun hafa komið, að steypugallarnir voru víðfeðmari en áður hafði verið talið. Stefnandi taldi, að sú aðferð, sem matsmennirnir lögðu til, að notuð yrði við viðgerðirnar, dygði ekki, þar sem steypan muni hafa reynst jafnskemmd í gegnum veggina, og því taldi stefnandi nauðsynlegt að brjóta veggina í burtu og steypa þá upp á nýjan leik. Var viðgerðin framkvæmd með þeim hætti bæði á húsi og bílskúr. Í málinu hafa verið lagðar fram ljósmyndir, sem sýna mjög vel, hvernig viðgerðin var framkvæmd. Hinn 31. júlí 1979 bað stefnandi Rannsóknastofnun byggingariðnaðarins enn um rannsókn á steypu í húsi sínu. Voru nú teknir borkjarnar úr norður- 1483 vegg íbúðarhússins svo og plötu og sökkli að norðanverðu, enn fremur úr norður-.og austurvegg bílskúrsins. Rannsóknastofnunin skilaði niðurstöðum 12. nóvember 1979, og segir í þeim eftirfarandi: „INNGANGUR Að beiðni Jóns Sigvaldasonar fóru tveir starfsmenn Rannsóknastofnunar byggingariðnaðarins og boruðu kjarna á tíu stöðum úr veggjum íbúðarhúss og bílskúrs að Faxatúni 32 skv. fyrirsögn Jóns. Á fylgiskjölum 1—3 er staðsetning borstaða gróflega sýnd. Í skýrslu þess- ari er greint frá niðurstöðum þeirra rannsókna, sem framkvæmdar voru á kjörnunum. RANNSÓKNIR Eftirtaldar rannsóknir voru framkvæmdar: 1. Kjarnar voru skoðaðir í smásjá og metnir skynmati. 2. Brotþol var mælt á þeim kjörnum, sem hægt var. 3. Loftinnihald í kjörnum |, 2, 4, 6 og 8 var mælt. NIÐURSTÖÐUR I. Skoðun kjarna í smásjá. Kjarni nr. Athugasemdir 1 Heill kjarni í gegnum vegg. Lengd 16 1 cm. Steypa virðist eðlileg. 2 Ystu 2 cm brotnir upp fyrir borun. Lengd kjarna 15 cm. Steypa virðist eðlil. 3 Heill kjarni í gegnum vegg. Lengd 18 cm. Steypa virðist eðli- leg. 4 Kjarni úr plötu, brotinn til beggja enda. Járn skáhallt í gegn- um kjarna. Steypan virkar veik. 5 Ystu 2 em brotna af kjarna. Lengd 16 cm. Steypa virðist eðli- leg. 6 Kjarni í tveimur hlutum vegna skila í vegg. L1 = 7 cm, L. = $ cm. Steypa eðlileg. 7 Ystu 2 cm brotna af kjarna. Lengd 13 cm. Steypa virðist vera veik. 8 Ystu 2 cm brotna af kjarna. Lengd 12 cm. Steypa virðist eðli- leg. 9 Kjarni heill. Lengd 16 cm. Sprungur samsíða yfirborði (frost- skemmdir) 10 Lengd kjarna 10 cm. Steypa sprungin (frostskemmdir) og virð- ist vera veik. 2. Brotþol 1484 Brotþol var mælt á öllum kjörnum nema nr. 6, sem var of stuttur. Niðurstöður mælinga eru sýndar í töflu nr. 1 TAFLA 1 — brotþolsniðurstöður Lengd | Þvermál Brotþol(kg/cm') Kjarni kjarna kjarna Leiðrétt (cm) (cm) Mælt |m.t.t.L/Þ| Athugasemdir 1 13,6 7,45 165 162 2 12,2 — 153 148 3 14,9 — 229 229 4 12,4 — 83 s1 Stál í hlið kjarna. Niðurst. vafasöm 5 10,9 — 218 211 7 11,8 — 123 119 8 8,3 — 140 126 9 10,2 — 134 127 10 8,4 — 120 108 3. Loftmælingar Heildarloftmagn var talið í fimm kjörnum með því að skoða þversnið Í smásjá (ASTM-C457). Niðurstöður voru eftirfarandi: Kjarni nr. Loftmagn 0 0 (innri hluti) 1,8% 2,0% 6,800 2,7% 1,4% Síðar eða 9. janúar 1980 var mælt loftinnihald í kjarna nr. 3, og reyndist það vera 1,4% svo og í kjarna nr. $, sem reyndist vera 1,7%.““ Hinn 8. febrúar 1980 bað stefnandi um framhaldsmat á steypuskemmd- unum, og sama dag voru þeir Bragi Þorsteinsson verkfræðingur og dr. Ragnar Ingimarsson prófessor dómkvaddir til þess að framkvæma það. Í framhaldsmatsgerð þeirra, sem dagsett er 19. apríl 1980, er greint frá beiðn- 1485 inni um dómkvaðningu, og er því ekki ástæða til þess að rekja hana sérstak- lega. Í upphafi matsgerðarinnar segir svo: „„Með dómkvaðningu hr. Guðmundar L. Jóhannessonar, dags. 8. febrú- ar 1980, var okkur undirrituðum, Braga Þorsteinssyni, verkfræðingi, Berg- staðastræti 28, Reykjavík, og dr. Ragnari Ingimarssyni, prófessor, Máva- nesi 22, Garðakaupstað, falið „að framkvæma framhaldsmat á steypu- skemmdum hússins að Faxatúni 32, Garðabæ, (bílskúr) sbr. nánari tilgrein- ingu í matsbeiðni.““ Undirritaðir matsmenn skiluðu matsgjörð vegna steypuskemmda um- rædds húss 20. nóvember 1978 og 14. maí 1979.“ Matsgerðin frá 14. maí hefur ekki verið lögð fram í málinu, og byggir stefnandi engar kröfur á henni. Síðan er í þessari matsgerð lýst niðurstöðum fyrri matsgerða. Þá segir eftirfarandi í beinu framhaldi: „Í matsbeiðni dags. 8. febrúar 1980 „segir m. a.: „Nú er viðgerð íbúðarhússins lokið að mestu leyti, og viðgerð bílskúrs stendur fyrir dyrum. En vegna þess að skemmdir reyndust talsvert miklu umfangsmeiri en ráð er fyrir gert í mats- gjörð hinna dómkvöddu matsmanna, er nauðsynlegt að óska framhalds- mats, heildarmats á steypuskemmdum íbúðarhússins og bílskúrsins, sem byggist á nýjum rannsóknum og upplýsingum, sem ekki lágu fyrir hendi, þegar mat nr. 2 var framkvæmt, mats sem tekur tillit til þess, að steypu- skemmdirnar voru talsvert umfangsmeiri en í ljós kom við fyrsta og annað mat, þar sem sökklar voru verulega skemmdir á öllu húsinu og nauðsynlegt reyndist að brjóta 7 - 11 cm inn í sökklana alveg í jörðu vegna frost- skemmda, svo og að í áætlunum matsmanna Í matsgerð nr. Í var gert ráð fyrir því höggvið væri utan af hinum gölluðu flötum og síðan máúrfyllt, en í ljós kom við viðgerð, að slík framkvæmd var ekki möguleg. Í því sam- bandi skal bent á, að Rannsóknarstofnun byggingariðnaðarins átti í veruleg- um erfiðleikum með að ná nýtanlegum kjörnum til rannsóknar. Reynt var að fara að forskrift hinna dómkvöddu matsmanna varðandi vesturvegg Í stofu, en tilraun sú mistókst með öllu, og steypan molnaði öll niður, þótt gætt væri ýtrustu varfærni og notuð minnsta gerð af loftbor. Þá skal bent á það, að í mati nr. 2 var, eins og áður segir, gert ráð fyrir klæðningu utan á austurvegg bílskúrs, en í ljós hefur komið síðar, að ekki er pláss fyrir slíka klæðningu á lóðinni nr. 32 við Faxatún, og þar að auki liggja nú fyrir rannsóknir borkjarna steypunnar í bílskúrnum, þannig að ekkert verður til fyrirstöðu að leggja nú mat á ástæður steypuskemmdanna svo og að meta til tjóns gallana á bílskúrnum í heild með varanlega steinviðgerð í huga. Ennfremur skal á það bent, að meta þarf tjón á gluggum og sól- bekkjum, sem kom í ljós og stafaði af vatnsmettun steinsteypunnar. Enn- fremur komu sprungur fram innanhúss á ýmsum stöðum, og flísar losnuðu 1486 á baðherbergi, og miðstöðvarlögn rofnaði á einum stað auk þess sem máln- ing og veggfóður spilltist. Allt þetta þarf nú að meta í einu heildarmati. Þá skal bent á, að endurleggja þurfti gangstétt og endurnýja blómabeð, sem rifið var upp, svo og. að meta skemmdir á verönd og sólskýli.““ Boðað var til skoðunarfundar að Faxatúni 32, Garðabæ, miðvikudaginn 20. febrúar s. 1. kl. 1630. Boðun var gerð með símskeytum. Viðstaddir á fundinum voru Jón Sigvaldason, Faxatúni 32, Garðabæ, Þorsteinn Helgason, verkfræðingur, Bogahlíð 8, Reykjavík, og undirritaðir matsmenn. Arnmundur Backmann, hdl., mætti á fundinum, þegar nokkuð var liðið á hann, en enginn fulltrúi matsþola kom á fundinn. Dómkvaðning og matsbeiðni voru upp lesin. Engar athugasemdir voru gerðar við boðun fundarins né útnefningu matsmanna. Jón Sigvaldason afhenti matsmönnum eftirfarandi gögn: I. Niðurstöður rannsókna, sem gerðar hafa verið á steinsteypu úr vegpj- um umrædds húss — rannsókn nr. H79/536. Rannsóknastofnun byggingar- iðnaðarins, dags. 12. nóv. 1979 og 9. jan. 1980. 2. Möppu með myndum, teknar meðan á viðgerð útveggja stóð, ásamt öðrum gögnum. Skoðun fór nú fram, og var fyrst skoðað útanhúss. Búið var að fram- kvæma viðgerðir á flestum útveggjum hússins að öðru leyti en því, að vegg- irnir höfðu ekki verið málaðir. Mátti af þessum sökum sjá, hversu um- fangsmiklar viðgerðirnar höfðu orðið, svo og af myndum, sem látnar höfðu verið í té. Viðgerðir á austurvegg sunnan við aðalinngang höfðu að umfangi verið mjög svipaðar og áætlað hafði verið í matsgerð, dags. 20. nóvember 1978, að öðru leyti en því, að steinsteypa hafði verið numin á brott alveg inn að einangrun, sbr. meðfylgjandi mynd 1. Þá hafði komið í ljós, að undirstykki eldhúsglugga voru það illa farin af raka, að nauðsynlegt var að skipta um þau. Á suðurvegg höfðu viðgerðir orðið töluvert umfangs- meiri en áætlað hafði verið í fyrri matsgerð. Annarsvegar hafði reynst óhjá- kvæmilegt að fjarlægja steinsteypu í veggnum alveg inn að einangrun, og hins vegar varð að höggva töluvert utan af sökklum undir veggnum. Hið síðarnefnda leiddi til röskunar á lóðarfrágangi við vegginn. Suðurveggurinn er sýndur á meðfylgjandi mynd 2. Á vesturvegg, sunnan við svaladyr, hafði umfang viðgerða orðið töluvert meira en ráð hafði verið fyrir gert í fyrri matsgerð. Eins og áður hafði steinsteypa verið numin á brott inn að ein- angrun, en auk þess hafði reynst nauðsynlegt að höggva töluvert utan af sökklum, sbr. mynd 3. Hliðarstykki í svalahurð hafði reynst svo skemmt af raka, að nauðsynlegt hafði verið að skipta um það. Til að framkvæma viðgerðir á sökklum hafði reynst óhjákvæmilegt að rífa pall við svaladyr, á meðan á viðgerð stóð. Umfang viðgerða á nyrðri hluta vesturveggsins 1487 hafði orðið mjög svipað og reiknað hafði verið með í fyrra mati að öðru leyti en því, að nauðsynlegt hafði reynst að brjóta nokkuð utan af sökklum. Þá hafði steypa Í veggjunum verið numin á brott inn að einangrun, sbr. mynd 4. Umfang viðgerða á norðurvegg hafði orðið svipað og reiknað hafði verið með í fyrra mati. Það hafði þó þurft að brjóta aðeins hærra upp eftir veggnum en áætlað hafði verið, en austast á veggnum (við kyndi- klefa) hafði steypan reynst það góð, að hún var látin standa. Þá hafði einn- ig reynst nauðsynlegt að brjóta nokkuð utan af sökklum, sbr. mynd 5. Enn hefur ekki verið gert við skemmdir á þeim hluta austurveggs hússins, sem snýr að bílskúr, sbr. mynd 6. Reikna verður með, að gera þurfi við þennan vegg upp undir gluggahæð syðst, en í nokkru minni hæð nyrst að kyndi- klefa. Ekki hafa farið fram viðgerðir á steinsteypu bílskúrsveggja. Norður- veggur bílskúrs, upp að gluggum, sýnir svipuð einkenni og þeir vegghlutar íbúðarhússins, sem nauðsynlegt reyndist að endursteypa. Austurveggur bíl- skúrsins (langveggur) reyndist mjög sprunginn, og steinsteypan í honum var mjög rök og gaf frá sér dautt hljóð, þegar slegið var í hana. Málning á þessum vegg er illa farin, sbr. mynd 7. Skoðun fór nú fram innanhúss. Í svefnherbergi var bent á, að sprungur hefðu myndast í veggjum, er viðgerð fór fram. Ekki reyndist auðvelt að fylgja þessum sprungum eftir, þar eð veggir eru veggfóðraðir. Bent var á, að sólbekkir hefðu verið endurnýjaðir. Í barnaherbergjum voru sprungur við glugga, og bent var á, að ofnalögn hefði skemmst, er viðgerð fór fram. Í eldhúsi var bent á lárétta sprungu, sem komið hefði í austurvegginn, um það bil í 1,2 m hæð frá gólfi. Í stofu var bent á sprungur undir veggfóðri, sem talið var, að hefðu komið fram, á meðan á viðgerð stóð. Í baðherbergi var bent á mikla losun flísa (tæplega 400 flísar) sem orðið hefði, er við- gerðir fóru fram. Að ofangreindri skoðun lokinni var fundi slitið. Niðurstöður matsmanna. Íbúðarhús. 1. Matsmenn telja enn sem fyrr, sbr. matsgerð, dags. 20. nóvember 1978, að skemmdir séu vegna frostáhrifa. Teljum við, að orsakanna sé að leita í ófullnægjandi steinefnasamsetningu steinsteypunnar og skorti á fín- gerðum lokuðum loftbólum, sem verndað gætu steinsteypuna vegna þenslu, sem leiðir af frystingu raka í henni. Niðurstöðu þessa byggjum við á þeim skemmdaeinkennum, sem við höfum skoðað, athugun á áðurnefndri skýrslu frá Portland Cement Association og athugunum, sem við höfum gert á gleypni steinsteypumola úr veggjum hússins. 2. Umfang steynsteypuskemmda teljum við nú, að hafi verið nokkru meiri en kom fram í fyrrnefndri matsgerð frá árinu 1978. Skoðun á viðgerð- 1488 um flötum og ljósmyndum, er teknar voru af viðgerðum á hinum ýmsu stigum, teljum við nægilegan grundvöll til að meta umfang skemmdanna. Ekki teljum við nein rök finnast fyrir því, að meira hafi verið numið á brott af gamalli steypu en þörf var á. Mulningur sá, er sýndur er á mynd 8, bendir mjög til þess, að sú steypa, sem brotin var í burtu, hafi verið mjög veik. 3. Á grundvelli þess, sem að ofan er sagt, teljum við, að kostnaður við endurnýjun á skemmdri steynsteypu íbúðarhússins, endurmúrhúðun, málningu ásamt viðgerðum á fúnum glugga og dyrastykkjum og lagfæringu á múr- og lóðarspjöllum vegna framkvæmdanna sé rétt metinn á kr. 8.065. 000.00 — ÁTTAMILLJÓNIRSEXTÍUOG FIMMÞÚSUNDKRÓNUR. — Kostnað við lagfæringu á flísum í baðherbergi höfðum við metið á kr. 60.000.00 — SEXTÍUÞÚSUNDKRÓNUR. — 4. Í mati okkar, dags, 14. maí 1979, var gert ráð fyrir, að langveggur bílskúrs yrði klæddur með loftræstri útveggjaklæðningu. Í matsbeiðni þeirri, sem nú liggur fyrir, er óskað eftir mati á varanlegri steinviðgerð auk þess sem óskað er eftri mati á ástæðum steypuskemmda í bílskúrsveggjun- um á grundvelli þeirra rannsókna, sem þegar hafi verið gerðar. Við teljum, að niðurstöður rannsókna á steinsteypu úr veggjum bílskúrs- ins bendi til þess, að hún sé haldin sömu göllum og steinsteypa sú, sem fjarlægð var úr íbúðarhúsinu. Kostnað við að brjóta niður norður- og austurveggi bílskúrs og steypa þá á ný, einangra og múrhúða metum við á kr. 1.800.000.00 — ÁTJÁN- HUNDRUÐÞÚSUNDKRÓNUR — Heildarniðurstöður þessa mats eru samkvæmt ofangreindu kr. 9.925. 000.00 — NÍUMILLJÓNIRNÍUHUNDRUÐTUTTUGUOGFIMMÞÚS- UNDKRÓNUR —“ Matsmennirnir staðfestu matsgerðir sínar fyrir dóminum 22. janúar sl. Þeir svöruðu einnig ýmsum spurningum varðandi eðli og gerð steinsteypu, sem ekki þykir ástæða til að rekja hér. Stefnandi höfðaði framhaldssök með framlagningu stefnu í dómi 14. okt. sl., eins og að framan greinir. Í framhaldsstefnu gerir hann kröfu til þess, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða til viðbótar í skaðabætur gkr. 8.412.245, en.í stefnu málsins gerði hann kröfu um greiðslu skaðabóta að fjárhæð gkr. 3.337.863. Hluti beggja þessara fjárhæða er matskostnaður og málskostnaður af ýmsu tagi. Við munnlegan flutning málsins breytti stefnandi kröfum sínum og sundurliðaði þannig, að hann krafðist greiðslu skaðabóta að fjárhæð gkr. 9.925.000, en það er sú fjárhæð, sem matsmenn telja, að kostað hafi og kosta muni að bæta úr steypugöllunum. Stefnandi krefst greiðslu mats- og málskostnaðar samkvæmt framlögðum reikningi, gkr. 3.834.512. 1489 Stefnandi mun hafa lokið viðgerð á bílskúr sumarið 1980, og hafa þá allar steypuskemmdir verið lagfærðar að frátöldum þeim hluta austursveggs hússins, er snýr að bílskúr. Viðgerðum var hagað á þann veg í stórum drátt- um, að fyrst voru brotnar raufar í gegnum hinn gallaða hluta veggjanna og í raufarnar settar burðarsúlur úr málmi og stífaðar með fleygum. Burð- arsúlurnar voru húðaðar með gúmmíi til þess að koma í veg fyrir, að þær sprengdu síðar steypuna. Að svo búnu voru veggirnir á milli þeirra brotnir. Stóð þá eftir einangrun og múrhúðun að innanverðu. Þessi aðferð hafði í för með sér sáralitla röskun innanhúss. Síðan var soðin saman grind úr steypustyrktarjárni upp við einangrunina, á hana sett múrhúðunarnet og múr- lögun kastað á. Var þá komið innra byrði steypumóta. Ytra byrðinu var slegið upp með venjulegum hætti. Síðan voru veggirnir steyptir og múrhúð- aðir. Málsástæður og lagarök. Stefnandi. : Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að niðurlagning steypunnar hafi í einu og öllu verið mjög vönduð. Þess hafi verið sérstaklega gætt að fylgja þeim fyrirmælum verkfræðings stefnanda að hafa steypuna eins stífa (þurra) og kostur var. Þá hafi liðið mjög skammur tími, frá því að steypan var blauthrærð þar til hún var lögð. Pöntun á steypunni hafi verið gerð samkvæmt fyrirmælum verkfræðingsins, þ. á m. þeirra, að hún skyldi inni- halda loftblendi. Viðhald hússins hafi verið með ágætum, það hafi verið málað fljótlega, eftir að múrhúðun að utan lauk, og síðan árið 1968 og 1973. Útilokað sé að rekja orsakir steypugallanna til nokkurra atvika, sem stefnandi beri ábyrgð á. Gallarnir á steypunni hafi ekki komið í ljós fyrr en á árinu 1976, þegar stefnandi hafi ætlað að gera við sprungur, sem þá hafi verið sjáanlegar á útveggjum, áður en húsið yrði málað að utanverðu. Þegar í ljós hafi komið við nánari athugun, að ekki var um venjulegar steypusprungur að ræða, hafi stefnandi þegar í stað, eða 22. júní 1976, óskað eftir því við Rannsóknastofnun byggingariðnaðarins, að hún tæki sýni til rannsóknar, og hefðu niðurstöður rannsóknarinnar legið fyrir 29. s. m. Stefnandi hafi síðan kvartað við stefnda og krafiðst bóta, fyrst munnlega og síðan með bréfi, dags. 23. mars 1977. Stefndi hafi hafnað bótaskyldu með bréfi sínu, dags. 29. mars 1977. Stefnandi hafi látið rannsaka steypusýnin, sem Rannsóknastofnun bygg- ingariðnaðarins tók úr útveggjunum, hjá rannsóknarstofum Portland Cement Association og hafi sú rannsókn farið fram í apríl 1978. Þá hafi stefnandi látið dómkveðja matsmenn til þess að skoða steypugallana og meta tjón vegna þeirra og hafi matið legið fyrir 20. nóvember 1978. Þegar 94 1490 frekari steypugallar hafi komið í ljós, hafi stefnandi beðið Rannsóknastofn- un byggingariðnaðarins um rannsókn á þeim og hafi hún legið fyrir 12. nóvember 1979 og í framhaldi af því hafi verið óskað eftir dómkvaðningu matsmanna til þess að framkvæma framhaldsmat á steypugöllunum og hafi það legið fyrir 19. apríl 1980. Stefnandi hafi því kvartað við stefnda og gert kröfur á hendur honum svo fljótt sem verða mátti og gert allt, sem í hans valdi stóð, til þess að upplýsa orsök og eðli steypugallanna. Niðurstöður rannsóknaraðilja og matsmanna séu einróma á þann veg, að steypuskemmdirnar stafi af því, að steypan hafi verið gölluð. Sé þar bæði um að ræða steypu, sem farið hafi í sökkul hússins og útveggi. Skilin á milli gallaðrar og ógallaðrar steypu í útveggjum hússins virðist fylgja þeirri hæð, sem steypt hafi verið í fyrir hádegi á steypudaginn 30. júlí 1962. Steypu þessa hafi stefndi selt stefnanda sem ógallaða vöru. Líkur bendi til þess, að stefndi hafi ekki látið loftblendi í steypuna, annað hvort vegna handvammar eða vegna þess, að um loftblendilausa steypu hafi verið að ræða, sem fara hafi átt til annars kaupanda en stefnanda. Sé um að ræða vörusvik eða vítavert gáleysi af hálfu stefnda. Steypan hafi í öllu falli ekki fullnægt þeim kröfum, sem gera megi til steypu sem þeirrar, er pöntuð hafi verið, og beri stefndi ábyrgð á því tjóni, sem leitt hafi af þeim göllum, sem steypan hafi verið haldin, bæði kaupum á nýrri steypu og öllum við- gerðarkostnaði. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að um ábyrgð stefnda á steypu- göllunum og því tjóni, sem af þeim leiddi, verði að hafa hliðsjón af lögum nr. 39/1922 um lausafjárkaup. Steypukaupin verði að teljast tegundar- ákveðin samkvæmt 43. gr. laganna og því fari um bótaskyldu samkvæmt 3. mgr. þeirrar greinar. Samkvæmt þessu sé ábyrgð stefnda hlutlæg og því ekki þörf á að sanna sök hans varðandi steypugallana. Ljóst sé, að steypugallarnir hafi verið leyndir. Útilokað sé, að þeir kæmu í ljós, þegar steypan var afhent, og ekki sé hægt að rannsaka steypuna á byggingarstað að nokkru gagni. Gallar í steypu komi yfirleitt ekki í ljós, fyrr en mörgum árum eftir að steypt hafi verið, og t. d. geti múrhúðun leynt þeim svo lengi sem hún endist. Þá sé steypan orðin hluti af fasteign og því sé eðlilegt að hafa hliðsjón af reglum um fasteignakaup, þegar um galla sem þessa sé að ræða. Um kvartanir vegna leyndra galla í fasteign verði að miða við ákvæði 52. gr. laga nr. 39/1922, en fráleitt sé að miða við ákvæði 54. gr. sömu laga. Eins og að framan sé rakið, hafi stefnandi komið kvörtunum sínum og kröfum á framfæri við stefnda eins fljótt og auðið hafi verið, eftir að gallarnir komu í ljós, og sé því ekki um að ræða neins konar tómlætisverk- anir. Skaðabótakrafa stefnanda sé ekki fyrnd. Eðlilegt sé að telja fyrningar- 1491 frest 10 ár samkvæmt 4. gr. laga nr. 14/1905, en þótt talið yrði, að fyrning- arfresturinn sé 4 ár samkvæmt 3. gr. sömu laga, þá sé ljóst, að krafa stefn- anda sé ófyrnd, þar sem fyrningarfrestur byrji ekki að líða, fyrr en gallarnir komi í ljós, sem verið hafi sumarið 1976, en stefna í málinu hafi verið birt 25. júní 1979. Engin ástæða hafi verið til þess að sækja múrarameistara hússins til saka, þar sem hann hafi engu getað ráðið um blöndun steypunnar, eftir að pönt- un hafi verið gerð, enda hafi hann gætt þess að hafa steypuna eins stífa og hægt var. Útilokað hafi verið fyrir hann að rannsaka steypuna á bygg- ingarstað að nokkru gagni. Fjárhæð bótakröfu stefnanda sé byggð á niðurstöðu matsmanna, sem ekki hafi verið hnekkt. Málskostnaðarkrafa sé byggð á framlögðum reikn- ingum. Stefndi. Af hálfu stefnda er á því byggt, að krafa sú, sem stefnandi haldi fram, að hann eigi á hendur stefnda, sé fyrnd. Viðskipti aðilja hafi farið fram í júlí og ágúst árið 1962 og þá hafi fyrningarfrestur byrjað að líða. Viðskipt- in séu lausafjárkaup, en ekki sala á fasteign. Því fari um rétt stefnanda til þess að bera fyrir sig, að steypan hafi verið gölluð, eftir ákvæðum 54. gr. laga nr. 39/1922. Þegar stefnandi hafi borið fyrir sig, að steypan væri gölluð, hafi ársfresturinn samkvæmt $4. gr. verið löngu liðinn. Hafi stefn- andi átt einhvern rétt á hendur stefnda, sé hann löngu fallinn niður vegna tómlætis, enda hafi stefndi hvorki tekið ábyrgð á hinni seldu vöru né haft svik í frammi. Ekki sé um að ræða leyndan galla. Hafi einhverju verið ábótavant um samsetningu steypunnar, hefði það átt að koma í ljós við skoðun hennar á byggingarstað. Samkvæmt byggingarsamþykkt Garðahreps nr. 11 14. jan- úar 1961, sem í gildi hafi verið, þegar steypukaupin fóru fram, beri múrara- meistari ábyrgð á því, að gæði steypunnar séu eins og gert sé ráð fyrir í byggingarsamþykktinni. Ef gallar hefðu komið í ljós við skoðun, hefði múrarameistarinn átt að kvarta og skila steypunni, sem hefði verið auðsótt mál við stefnda. Málssókn þessari hefði því átt að beina gegn múrarameist- aranum, þar sem hann beri ábyrgð á gæðum steypunnar. Verði litið svo á, að um viðskipti aðilja gildi almennur fyrningarfrestur samkvæmt lögum nr. 14/1905, sé krafa stefnanda samt sem áður fyrnd, og gildi þá einu, hvort beitt sé 3. gr. laganna um 4 ára fyrningarfrest eða 4. gr. um 10 ára fyrningarfrest. Báðir þessir frestir hafi verið liðnir, þegar stefna var birt í málinu, enda verði að miða upphaf þeirra við afhendingardag steypunnar. Stefndi hafi aldrei viðurkennt bótaskyldu sína gagnvart stefnanda og þótt svo yrði litið á, að krafa stefnanda væri ófyrnd, þá beri stefnda aldrei 1492 skylda til þess að greiða stefnanda hærri bætur en nemi verðmæti þeirrar steypu, sem gölluð sé talin. Ekki sé upplýst, af hverju meintir steypugallar stafi. Þar geti komið til ýmis atriði, s.s. að steypan hafi verið höfð of blaut og sé það á ábyrgð múrarameistarans, því að vatni sé blandað í steypuna eftir fyrirmælum hans. Mismunur á gæðum þeirrar steypu, sem notuð hafi verið fyrir og eftir hádegi, bendi til þess, að eitthvað hafi verið athugavert við vatnsmagn, niðurlagningu steypunnar eða annað slíkt, sem leitt hafi til gallanna. Múr- arameistarinn, sem beri ábyrgð á þessum atriðum, hafi ekki verið allan tím- ann á byggingarstaðnum til þess að sjá um niðurlagningu og blöndun steyp- unnar og verði stefnandi að bera ábyrgð á því. Í ljós hafi komið, að sýni þau, sem tekin hafi verið úr steypunni, hafi haft nægjanlegt brotþol. Þótt loftinnihald steypunnar sé lítið, sanni það engan veginn, að ekki hafi verið sett loftblendi í hana. Loftinnihald steypu geti minnkað, sé hún höfð of blaut eða látin bíða of lengi, frá því hún var hrærð þar til hún var lögð niður. Ekki hafi verið almennt viðurkennt á þessum tíma, að notk- un loftblendis væri æskileg, og einnig hafi verið notað minna magn en nú sé talið æskilegt. Stefndi mótmæli öllum bótakröfum stefnanda bæði efnislega og tölulega svo og málskostnaðarkröfu. Forsendur og niðurstaða. Í máli þessu er deilt um, hvaða gallar voru á steypunni, sem fór í sökkul og neðri hluta útveggja húss stefnanda svo og veggi bílskúrs að hluta til og hver sé orsök gallanna. Af sjálfu leiðir, að umdeilt er, hver ber ábyrgð á göllunum og því tjóni, sem af þeim leiddi. Þá er og deilt um, hvort stefnandi kom kvörtunum sínum og kröfum á framfæri við stefnda innan þess tíma, að þær teljist ekki fallnar niður vegna tómlætis og sömuleiðis hvort kröfurnar séu fyrndar samkvæmt ákvæðum laga nr. 14/1905. Enn fremur er deilt um fjárhæð skaðabótakröfu stefnanda. Óumdeilt er, að stefnandi keypti sjálfur steypuna hjá stefnda, enda stóð hann fyrir byggingu húss síns, en réð fagmenn til einstakra þátta byggingar- framkvæmdanna eins og byggingarlöggjöfin gerði ráð fyrir. Viðskipti stefn- anda og stefnda voru því milliliðalaus, og þykir ábyrgð múrarameistarans gagnvart stefnanda ekki skipta máli um deiluefnið, eins og það liggur fyrir dóminum. Upplýst er, að stefnandi keypti steypuna í sökkul húss og bílskúrs sumar- ið 1961, og sumarið 1962 keypti hann steypuna í útveggina, nánar tiltekið 30. júlí. 1493 Fyrir liggur í málinu skrifleg pöntun stefnanda á þeirri steypu, sem fór í útveggi. Það, sem fram kemur í pöntuninni, er, hvert skuli magn steyp- unnar, sementsmagn í hvern rúmmetra steypu svo og að loftblendi skuli sett í hana, en magn þess er ótiltekið. Ekki er upplýst, að pöntun stefnanda á steypu í sökkul hússins hafi í neinu verulegu verið frábrugðin framangreindri pöntun. Framkvæmdastjóri stefnda skýrði frá því fyrir dóminum, að á þessum tíma hefði steypa ekki verið seld eftir brotþolsflokkum, eins og síðar varð, heldur hefði tilgreining kaupanda á þeirri steypu, sem hann pantaði, í flest- um tilvikum einungis verið sú að tiltaka, hversu mikið sement skyldi sett í steypuna. Yfirleitt hefði loftblendi verið blandað í steypuna, en einstaka kaupandi hefði þó óskað eftir því, að það væri ekki gert. Miða verður við, að stefnandi hafi í báðum tilvikum pantað steypu af þeirri gerð og styrkleika, sem almennt var á þessum tíma notuð í hús af svipaðri gerð og hann var að byggja, og hafi mátt treysta því, að hann fengi slíka steypu afhenta. Sumarið 1976 og síðar kom í ljós, að steypan, sem um er deilt, sýndi merki um óeðlilega litla endingu, og hófst stefnandi þegar handa að láta rannsaka hana. Í skýrslu Rannsóknastofnunar byggingariðnaðarins frá 29. júní 1976 er þess getið, að erfitt hafi reynst að ná heilum borkjörnum úr steypunni vegna þess, að þeir hafi viljað molna við borun. Þeir kjarnar, sem náðust heilir, voru brotþolsprófaðir, og reyndist brotþol þeirra óeðlilega lágt mið- að við það, sem vænta mátti og eðlilegt getur talist, þegar haft er í huga sementsmagn, sem pantað var í steypuna, og aldur hennar. Þá kemur fram í skýrslunni, að nokkurn sand hafi virst vanta í steypuna, hún hafi brúna litaráverð, sé óeðlilega lin og innihaldi mikinn raka. Niðurstöður rannsóknar Portland Cement Association frá því í april 1978, en þar voru rannsökuð tvö sýni steypunnar úr neðri hluta útveggja hússins og eitt úr efri hluta útveggjanna, eru á þá lund, að steypan sé léleg og komi þar margt til. Kornstærðardreifingu steypuefna sé ábótavant, skortur sé á loftíblöndun og steypan sé mjög vantsdræg. Enn fremur er á það bent, að vatns-sementshlutfall steypunnar sé hatt og hafi það stuðlað að þróun mikils holrýmis og óþéttileika. Þá segir orðrétt í skýrslunni: „„Höfuðástæða skemmdanna virðist stafa af áhrifum margendurtekins frosts og þíðu á steypu, sem hefur hátt vatns-sementshlutfall og er ekki loftíblönduð.““ Þá segir í bréfi til stefnanda frá framkvæmdastjóra stjórnunar- og tækni- þjónustudeildar rannsóknastofnunarinnar eftirfarandi: „„Skorturinn á fullnægjandi grófum fylliefnum og gnótt fínna fylliefna 1494 hafa án efa stuðlað að hinu háa vatns-sementshlutfalli og hinni miklu hol- rýmd og óþéttileika í þessari augljóslega lélegu steypu.“ Í skýrlunni fær steypan úr neðri hluta veggjanna í flestu verri dóm en steypan úr efri hlutanum. Í skýrslu Rannsóknastofnunar byggingariðnaðarins, dags. 12. nóvember 1979, um rannsókn á borkjörnum úr norðurvegg og sökkli íbúðarhússins og norður- og austurvegg bílskúrs kemur fram, að brotþol kjarnanna er yfirleitt lítið, en þó að jafnaði meira en þeirra kjarna, er stofnunin rannsak- aði árið 1976, og enn fremur að loftinnihald þeirra er í flestum tilvikum lítið. Enda þótt sýnin, sem rannsökuð voru, hafi ekki verið tekin úr veggj- unum með reglulegu millibili, gefa lýsingar dómkvaddra matsmanna það ótvírætt til kynna, að ástand steypunnar hafi verið mjög svipað, þar sem gallar á henni komu í ljós. Niðurstöður matsmannanna eru samhljóða þeim rannsóknum, sem gerðar voru á rannsóknastofnunum. Rannsóknir þær, sem að framan hefur verið lýst, leiða ótvírætt í ljós, að steypan í neðri hluta útveggja íbúðarhúss og norðurvegg bílskúrs svo og í austurvegg bílskúrs var haldin alvarlegum göllum og svaraði engan veginn þeim kröfum, sem gera mátti til steypu sem þeirrar, er pöntuð var, og er þeim lýst í rannsóknunum. Í ljós kom, þegar viðgerðir hófust, að steypa í sökkli hússins reyndist einnig skemmd, og telja matsmenn þá steypu vera haldna sömu göllum og steypuna í útveggjum. Ekkert þykir hafa komið fram, sem bendir til þess, að meðhöndlun og niðurlagningu steypunnar á byggingarstað hafi verið ábótavant miðað við það, sem venja var á þessum tíma. „„Vibrator““ var notaður við niðurlagn- inguna, en notkun þess háttar tækis var þá ekki nærri eins algeng og síðar varð. Rúmþyngd steypunnar hefur verið mæld, og eru þær niðurstöður eðlilegar. Enda þótt í skýrslu Portland Cement Association sé tekið fram, að „loftpokar““ séu í steypu í einum borkjarnanum og það talið benda til lélegrar þjöppunar steypunnar, verður slíkt tæplega talið til orsakavalda þeirra skemmda, er fram komu. Að vísu ber þess að gæta, að vatns-sem- entshlutfall steypunnar er talið vera hátt, sem gæti bent til þess, að steypan hafi verið höfð of blaut. Stefnandi heldur því staðfastlega fram, að steypan hafi verið höfð eins þurr og kostur var samkvæmt fyrirmælum verkfræð- ings síns, og sama bar múrarameistarinn fyrir dóminum. Ekkert þykir hafa komið fram, sem bendir til þess, að steypan hafi verið óeðlilega blaut, nema niðurstöður rannsókna á vatns-sementshlutfalli steypunnar, en í því sam- bandi verður þess að gæta, að óeðlilega lítið sement í steypu og eðlilegt vatnsmagn getur gert það að verkum, að vatns-sementshlutfall steypunnar verður hátt með sama hætti og þegar um óeðlilega mikið vatnsmagn, en eðlilegt sementsmagn, er að ræða. 1495 Viðhald hússins verður að telja, að hafi verið með ágætum. Endingarþol steypu er ýmsu háð, en telja verður, að áraun veðurs skipti þar höfuðmáli. Í útveggjum húsa hérlendis hefur steypa enst áratugi, þegar allt er með felldu, og má t. d. í því sambandi benda á, að í Reykjavík standa fjölmörg 40 - 50 ára gömul hús, byggð úr steinsteypu, óskemmd að mestu eða öllu. Ekki er því fráleitt að ætla, að endingartími steinsteyptra húsa sé a. m. k. 40 ár, komi ekkert sérstakt til, og stundum mun lengri. Þegar um svo örar og útbreiddar skemmdir er að ræða sem í húsi stefnanda, er augljóst, að steypan er gölluð, þar sem umfangsmikilla viðgerða var þörf að 15 árum liðnum frá byggingu hússins. Samkvæmt framansögðu er niðurstaða dómsins sú, að hin umdeilda steypa hafi verið haldin alvarlegum göllum og orsakir þeirra sé að rekja til ástæðna, sem stefndi ber ábyrgð á, en ekki stefnandi. Stefndi heldur því fram, að sú skaðabótakrafa, sem stefnandi kunni að eiga á hendur stefnda, sé fallin niður. Í fyrsta lagi vegna þess, að hann hafi ekki kvartað um galla við stefnda innan árs frá þeim tíma, að steypan var afhent, eins og ráð sé fyrir gert í 54. gr. laga nr. 39/1922, sem nái til tilviks sem þessa. Í öðru lagi vegna þess, að skaðabótakrafan sé fyrnd samkvæmt ákvæðum laga nr. 14/1905 og skipti þá ekki máli, hvort krafa sem þessi fyrnist á 4 eða 10 árum, þar sem mun lengri tími en 10 ár hafi liðið, frá því að steypan var afhent þar til mál þetta var höfðað. Miða verður upphaf fyrningarfrests samkvæmt lögum nr. 14/1905, sbr. 5. gr. laganna, við þann tíma, er gallarnir komu í ljós og stefnanda var mögulegt að staðreyna umfang þeirra. Stefnandi kveðst hafa orðið var við lausa fleti í múrhúðun hússins, áður en hann ætlaði að mála það að utan sumarið 1976. Þegar viðgerð hófst þann 20. júní, hafi alvarlegar skemmdir á steinsteypunni komið í ljós, en stefnandi hófst þegar handa um að kanna þær. Þessari frásögn stefnanda hefur stefndi ekki mótmælt. Stefnandi höfðaði mál þetta 25. júní 1979. Frekari gallar en í upphafi voru taldir vera á steinsteypunni munu hafa komið í ljós, eftir að fyrstu matsgerð vegna þeirra var lokið, þ. e. 20. nóv- ember 1978, og var framhaldssök í málinu höfðuð út af þeim 14. okt. 1980. Birting stefnu og framlagning framhaldsstefnu í dómi rauf fyrningarfrest á skaðabótakröfum stefnanda. Eftir atvikum málsins skiptir ekki máli, hvort fyrningarfrestur á skaðabótakröfum stefnanda er miðaður við ákvæði 3. eða 4. gr. laga nr. 14/1905, þar sem fyrningarfresturinn var rofinn innan 4 ára, frá því hann byrjaði að líða. Kröfur stefnanda eru því ófyrndar. Varðandi skyldu stefnanda til þess að kvarta við stefnda vegna galla á steypunni til að firra sig tómlætisverkunum verður að hafa í huga, að steypa er efni af því tagi, að yfirleitt verður ekki ætlast til, að kaupandi við afhendingu hennar sjái eða megi sjá, að gæðum hennar sé ábótavant. 1496 Ekki er heldur hægt að gera ráð fyrir, að gallar í steypu komi í ljós þegar á fyrsta ári eða fyrstu árum, heldur þarf yfirleitt nokkuð langan tíma til. Þá má og líta til þess, að fastlega má gera ráð fyrir, að stefndi hafi talið sig vera að selja og ekki síður kaupandi að kaupa steypu, sem hefði venju- legan endingartíma, sem telja verður mun lengri en líkur stóðu til með þá gölluðu steypu, sem stefnandi fékk afhenta, enda þótt stefndi hafi ekki tekið sérstaka ábyrgð á því. Þegar þetta er haft í huga, þykir útilokað eðli málsins samkvæmt að miða við, að stefnandi kvartaði við stefnda um galla á steyp- unni innan árs frá afhendingu hennar. Í þessu tilviki verður að miða tómlætisverkanir við, að kvartanir hafi borist, jafnskjótt og gallarnir komu í ljós. Eins og áður segir, vissi stefnandi fyrst um gallana í júní árið 1976. Í bréfi stefnanda til forstjóra stefnda, dags. 23. mars 1977, kemur fram, að þeir hafa átt viðræður um steypuskemmdirnar sumarið 1976, en þeim við- ræðum lýsti stefnandi í skýrslu sinni fyrir dóminum. Í bréfinu segir, að forstjóra stefnda sé kunnugt um, að neðri hluti veggja hússins og hluta bílskúrs sé ónýtur. Þá setur stefnandi fram sáttatilboð um greiðslu skaða- bóta, en áskilur sér jafnframt rétt til þess, verði sáttatilboðinu hafnað, að heimta frekari bætur. Í svarbréfi forstjóra stefnda, dags. 29. mars 1977, kemur fram, að stefndi telur sig ekki bera ábyrgð á steypuskemmdunum, en kveðst þó reiðubúinn að liðsinna stefnanda við viðgerðir. Samkvæmt þessu þykir stefnandi hafa kvartað við stefnda, jafnskjótt og við mátti búast, og verður því ekki talið, að skaðabótakrafa hans sé fallin niður vegna tómlætis. Eins og að framan er sagt, verða orsakir steypuskemmdanna raktar til atvika, er stefndi ber ábyrgð á. Um er að ræða framleiðsluvöru stefnda, sem haldin er göllum og seld er stefnanda milliliðalaust. Bótaábyrgð stefnda gagnvart stefnanda þykir mega byggja á 43. gr. laga nr. 39/1922. Stefndi hefur haldið því fram, að honum beri aldrei að greiða hærri bætur en nemi verðmæti þeirrar steypu, er reyndist gölluð. Á þetta sjónarmið verður ekki fallist. Líta verður svo á, að bótaábyrgð stefnda nái til þess, að honum beri að bæta stefnanda auk verðmætis steypunnar það tjón, sem varð á öðrum hlutum hússins vegna steypugallanna, og þann kostnað, sem af við- gerð hússins leiddi, þ. m. t. þær skemmdir, sem hún óhjákvæmilega hafði í för með sér. Stefnandi byggir fjárhæð bótakröfunnar, kr. 99.250.00, á niðurstöðum dómkvaddra matsmanna. Stefndi hefur ekki hnekkt þeim niðurstöðum. Á þeim þykir mega byggja niðurstöðu dómsins um bótafjárhæð, og verða því bótakröfur stefnanda teknar til greina að fullu. Af fjárhæðinni dæmast 31% ársvextir frá 19. apríl 1980 til 1. júní s. á., 35% ársvextir frá þeim degi til 14. október s. á., 46%0 ársvextir frá þeim degi til 1. mars 1981, 4290 ársvextir frá þeim tíma til dómsuppsögu- dags og síðan hæstu innlánsvextir frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður, sem stefndi greiði stefnanda, þykir hæfilega ákveðinn kr. 30.000.00. Dóm þennan kváðu upp Friðgeir Björnsson borgardómari, formaður dómsins, og meðdómsmennirnir Diðrik Helgason múrarameistari og dr. 1497 Óttar P. Halldórsson prófessor. Uppsaga dómsins hefur dregist nokkuð vegna réttarhlés og utanfarar annars meðdómenda. Nr. Stefndi, Steypustöðin h/f, greiði stefnanda, Jóni Fr. Sigvaldasyni, kr. 99.250.00 með 3190 ársvöxtum frá 19. apríl 1980 til 1. júní s. á., 35% ársvöxtum frá þeim degi til 14. október s. á., 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 4290 ársvöxtum frá þeim degi til dóms- uppsögudags og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 30.000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 61/1983. Dómsorð: Miðvikudaginn 29. júní 1983. Haukur Leósson (Ragnar Aðalsteinsson hrl.) gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík (Guðmundur Vignir Jósefsson) Framkvæmdasjóði Íslands (enginn) Landsbanka Íslands (enginn) Útvegsbanka Íslands - (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Sparisjóði vélstjóra (enginn) 1498 Jóni Magnússyni (Benedikt Sveinsson hrl.) Boga Ingimarssyni (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Guðmundi Jónssyni (Hákon Árnason hrl.) Magnúsi Fr. Árnasyni (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Ara Ísberg (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Olíufélaginu Skeljungi h/f (Gestur Jónsson hrl.) Huxley Ólafssyni (Hákon Árnason hrl.) Diðrik Sigurðssyni (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Reinholt Kristjánssyni (enginn) Jóni Ingólfssyni (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Hirti Torfasyni (sjálfur) Einari Bergmann (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Pétri Valdimarssyni (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Grétari Haraldssyni (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Iðnaðarbanka Íslands h/f (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Hörpu h/f (enginn) Ölgerðinni Agli Skallagrímssyni h/f (enginn) Gunnari Sæmundssyni (sjálfur) Sveini Finnssyni f. h. dánarbús 1499 Baldvin K. Sveinbjörnssonar (enginn) Einari Sigurðssyni (enginn) Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Þórarni Árnasyni (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Tómasi Zoega (Benedikt Sveinsson hrl.) og Jónasi Gústavssyni borgarfógeta (sjálfur). Uppboðsgerð staðfest. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Sigurgeir Jónsson, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen og Guðmundur Skaftason, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 7. júní 1982, að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Með dómi 21. febrúar 1983 var því máli vísað frá Hæstarétti. Áfrýjandi skaut málinu að nýju til Hæstaréttar með stefnu 16. mars 1983 samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973 um Hæsta- rétt Íslands. Hann krefst þess aðallega, „að hinni áfrýjuðu upp- boðsgerð verði hrundið og synjað verði um framgang hennar að öllu leyti, en til vara, að málinu verði vísað heim í hérað til löglegrar málsmeðferðar.““ Áfrýjandi krefst málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi stefndu. Stefndu Gjaldheimtan í Reykjavík, Útvegsbanki Íslands, Iðnaðar- banki Íslands h/f, Olíufélagið Skeljungur h/f, Lífeyrissjóður starfs- manna ríkisins, Jón Magnússon, Bogi Ingimarsson, Guðmundur Jónsson, Magnús Fr. Árnason, Ari Ísberg, Huxley Ólafsson, Diðrik Sigurðsson, Jón Ingólfsson, Einar Bergmann, Pétur Valdimarsson, Grétar Haraldsson, Gunnar Sæmundsson, Þórarinn Árnason og Tómas Zoéga krefjast staðfestingar hins áfrýjaða uppboðs og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti. 1500 Hjörtur Torfason hæstaréttarlögmaður, sem sækir þing af hálfu handhafa veðskuldabréfs, útgefins 1. ágúst 1977, upphaflega að fjárhæð 1.200.000 gkr. og tryggðs með 5. veðrétti í fasteigninni Viðjugerði 8, krefst sýknu af kröfum áfrýjanda. Af hálfu Framkvæmdasjóðs Íslands, Landsbanka Íslands, Spari- sjóðs vélstjóra, Reinholds Kristjánssonar, Ölgerðarinnar Egils Skallagrímssonar h/f, Sveins Finnssonar f. h. dánarbús Baldvins Kr. Sveinbjörnssonar og Einars Sigurðssonar hefur ekki verið sótt þing. Fram er komið, að Harpa h/f hefur fengið uppboðskröfu sína greidda, og hefur uppboðsbeiðni hennar verið afturkölluð. Kristinn Sigurjónsson hæstaréttarlögmaður sótti þing óstefndur og krafðist staðfestingar hinnar áfrýjuðu uppboðsgerðar og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda. Jónas Gústavsson borgarfógeti hefur komið fyrir Hæstarétt. Hann krefst sýknu af málskostnaðarkröfu áfrýjanda. Síðari hluta árs 1979 og til 4. september 1980 bárust yfirborgar- fógetanum í Reykjavík 5 beiðnir um nauðungaruppboð á fasteign- inni Viðjugerði 8 hér í borg, sem er eign áfrýjanda. Þann dag var tekið fyrir í uppboðsrétti Reykjavíkur „að selja við nauðungarupp- boð Viðjugerði 8, eigandi Haukur Leósson, eftir kröfu Helga V. Jónssonar o. fl.“ Lágu þá frammi uppboðsbeiðnir frá Helga V. Jónssyni hæstaréttarlögmanni vegna Sparisjóðs vélstjóra, Útvegs- banka Íslands og Þorvaldi Lúðvíkssyni hæstaréttarlögmanni vegna Diðriks Sigurðssonar auk beiðna, sem síðar hafa verið afturkallað- ar. Í réttinum voru mættir af hálfu uppboðsbeiðenda Þorvaldur Lúðvíksson og Jóhann Gíslason, en eigandi eignarinnar var ekki viðstaddur. Sala var ákveðin á eigninni sjálfri „29. 10. (sic) kl. 15:00““ að undangenginni auglýsingu í dagblöðunum. Uppboðsmálið var næst tekið fyrir 2. apríl 1981. Var þá m. a. bókað: „„ Uppboðið var auglýst í 38. (sic), 60. og 64. tbl. Lögbirtingablaðs 1980 og í dagb. Vísi. ... Eigandi eignarinnar er mættur ... Þessi boð komu fram: Kr. 500.000.00 Grétar Haraldsson hrl... .. Fleiri boð komu ekki fram. ... 1501 Mættur Haukur Leósson biður um, að fram fari annað og síðasta uppboð, og fer það fram hér á sama stað í júní n. k. uppboðsdagur ákveðinn síðar og þá auglýstur á venjulegan hátt.““ Enn bárust yfirborgarfógetanum beiðnir um nauðungaruppboð á þessari sömu fasteign til 22. september 1981. Þann dag fór áfrýjandi þess á leit við skiptaráðandann í Reykjavík, að sér yrði veitt heimilt til greiðslustöðvunar í allt að þrem mánuðum samkvæmt ákvæðum II. kafla gjaldþrotalga nr. 6/1978. Með úrskurði sama dag varð skiptaráðandinn við beiðni áfrýjanda. Að ósk áfrýjanda ákvað skiptaráðandinn með úrskurði 21. desember 1981, að heimild til greiðslustöðvunar skyldi framlengd í allt að tveim mánuðum. Hinn 23. mars 1982 var haldið annað og síðasta uppboð á eign- inni samkvæmt ákvörðun í uppboðsrétti 2. apríl 1981. Í þinghaldi þessu var m. a. bókað: „Við fyrstu fyrirtöku uppboðs þessa í uppboðsrétti þann 4. sept- ember 1980 var ákveðin sala, sem fram skyldi fara þann 29. sept- ember sama ár. Samkvæmt beiðni uppboðsþola og með samþykki allra uppboðs- beiðenda var því söluþingi frestað fjórum sinnum utan réttar, síðast til 2. apríl 1981. Á því uppboðsþingi kom fram eitt boð í eignina, kr. 500.000.00 frá Grétari Haraldssyni hrl. Eftir beiðni uppboðsþola var ákveðið, að fram færi annað og síð- ara uppboð á eigninni í júnímánuði 1981, en því söluþingi síðan frestað utan réttar samkvæmt beiðni uppboðsþola og með samþykki uppboðsbeiðenda til 25. september 1981. Með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur fékk uppboðsþoli þann 21. september 1981 heimild til greiðslustöðvunar í þrjá mánuði og síðan heimiluð greiðslustöðvun í aðra tvo mánuði með úrskurði skiptaréttar, dags. 21. desember 1981. Að lokinni greiðslustöðvun var ákveðið, að sala á eigninni færi fram Í dag. Uppboðið var auglýst í dagblaðinu Vísi og í Morgunblaðinu. ... Uppboðsþoli Haukur Leósson er sjálfur mættur og með honum Árni Grétar Finnsson, hrl., sem óskar eftir því við uppboðsbeiðend- ur, að þeir veiti frest á uppboði þessu, en uppboðsbeiðendur sam- þykkja ekki frestun á uppboðinu. . .“ 1502 Hæsta boð í eignina, kr. 2.400.000.00, kom frá Kristni Sigurjóns- syni hæstaréttarlögmanni. Uppboðshaldari tók sér 14 daga frest til að taka ákvörðun um framkomin boð. Í uppboðsrétti Reykjavíkur hinn $. apríl 1982 skyldi taka ákvörð- un um framkomin boð í húseignina Viðjugerði 8 á uppboðsþinginu 23. mars. Var þá bókað: „„Mættur er í réttinum Kristinn Sigurjónsson hrl., sem var hæst- bjóðandi á uppboðinu og bauð hann kr. 2.400.000.00. Þá er einnig mættur í réttinum Tómas Zoéga læknir. Mættur Kristinn Sigurjónsson hrl. lýsir því yfir, að hann framselji mættum Tómasi Zoéga boð sitt í eignina, og Tómas lýsir því yfir, að hann yfirtaki boðið ásamt þeim skuldbindingum, sem uppboðs- skilmálar leggja hæstbjóðanda á herðar. Uppboðshaldari lýsti því yfir, að hann samþykkti ofangreint boð í hina seldu eign ásamt framsali þess til Tómasar Zoéga. Mættur Tómas Zoéga greiðir í réttinum uppboðskostnað kr. 63.257.00 og kr. 416.743.00 upp í uppboðsverðið.““ Uppboðshaldarinn útbjó síðan frumvarp að úthlutunargerð upp- boðsverðsins. Í þinghaldi 3. júní 1982 lagði uppboðshaldarinn frumvarpið fram svo og bréf áfrýjanda, þar sem hann mótmælti fyrirhugaðri úthlut- un og lýsti yfir, að hann hygðist áfrýja uppboðinu til Hæstaréttar. Las uppboðshaldarinn bréf áfrýjanda í réttinum, en þar voru mættir margir lögmenn, er uppboðshaldari nafngreinir. Þeir samþykktu allir úthlutunarfrumvarpið eins og það lá fyrir. Var síðan m. a. bókað: „Vegna mótmæla Hauks Leóssonar verða þeir aðilar, sem gert hafa kröfu, sem sæta mótmælum hans, boðað- ir til sérstaks réttarhalds síðar, og verður fyrirtökudagur ákveðinn síðar. .. .““ Hinn 7. júní 1982 var tekið fyrir í uppboðsréttinum að ganga frá uppgjöri uppboðsverðsins. Var þá bókað: „„Mættur er í réttinum Helgi Ólafsson f. h. Tómasar Zoéga og með honum Skarphéðinn Þórisson hrl. Mættur Helgi býður fram greiðslu á eftirstöðvum uppboðsverðs- ins að svo miklu leyti sem það fær ekki að standa áfram veðtryggt í hinni seldu eign, en fyrir liggja yfirlýsingar frá mörgum veðhöfum, 1503 þar sem þeir samþykkja, að kröfur þeirra megi hvíla áfram á eign- inni. Uppboðshaldari lætur þess nú getið, að honum hafi verið sýnd áfrýjunarstefna, þar sem uppboðinu er áfrýjað til Hæstaréttar, og sé því ekki hægt að gefa kaupanda afsal fyrir eigninni. Við þessar aðstæður óskaði mættur Helgi eftir fresti til n. k. þriðjudags til að greiða eftirstöðvar uppboðsverðsins, og féllst upp- boðshaldari á þann frest.““ Af hálfu áfrýjanda er á því byggt, að ekki hafi verið staðið rétt að undirbúningi hins áfrýjaða uppboðs og meðferð þess. Hafi upp- boðssalan hinn 23. mars 1982 haft eitthvert sjálfstætt gildi, þá sé hún marklaus vegna þessa. Er bent á, að uppboðshaldari hafi ekki tilkynnt áfrýjanda upp- boðsbeiðnir, er þær bárust, svo sem mælt sé fyrir um í 3. mgr. 6. gr. laga nr. 57/1949. Frumvarp að uppboðsskilmálum hafi ekki legið fyrir fyrr en þremur dögum fyrir þingfestingu uppboðsmálsins og hafi uppboðs- haldari ekki staðfest það með undirskrift sinni. Brjóti þetta í bága við ákvæði 22. gr. laga nr. 57/1949. Þá er bent á, að Útvegsbanki Íslands sé uppboðsbeiðandi á grund- velli þriggja veðskuldabréfa, hvers að fjárhæð gkr. 1.000.000, sbr. 1. mgr. 14. gr. laga nr. 57/1949. Uppboðsheimild sé því ekki rétt lýst í auglýsingum í Lögbirtingablaði, þar sem hún sé sögð eitt veð- skuldabréf að fjárhæð gkr. 3.000.000. Uppboðsauglýsing liggi ekki frammi í málinu, en hún sé ígild stefnu í almennu dómsmáli. Þá sé heldur ekki rétt, að Helgi V. Jónsson sé uppboðsbeiðandi, svo sem fram komi í bókunum uppboðsmálsins, enda sé Helgi ekki aðili málsins. Þá sé ósannað, að uppboðshaldari hafi sent áfrýjanda uppboðs- auglýsingu eða aðra tilkynningu um uppboðið, svo sem mælt sé fyrir um í 3. mgr. 22. gr. laga nr. 57/1949. Hafi áfrýjandi, sem ekki var viðstaddur þingfestingu málsins, ekki, svo sannað sé, feng- ið tilkynningu um næsta þinghald, sem bókað sé, að átt hafi að fara fram 29. október. Hann hafi heldur ekki fengið tilkynningu um söluþingið 2. apríl 1981, þó hann hafi þá verið viðstaddur, þar sem hann var á heimili sínu, er uppboðið fór fram. Bent er á, að endurrit af bókunum málsins og skjöl þess beri með 1504 sér, að veðbókarvottorð, sem sagt sé lagt fram við þingfestingu 4. september 1980, hafi ekki verið gefið út fyrr en 15 dögum síðar og lagt fram 2. apríl 1981. Bókanir málsins beri einnig með sér, að ekki hafi verið þingað í uppboðsmálin 29. október 1980 eða 29. september s. á., sem virðist hafa átt að vera fyrirtökudagur málsins samkvæmt bókun í þinghaldi 23. mars 1982, en málið næst tekið fyrir 2. apríl 1981 og eignin þá boðin upp. Ekki sé þá neitt skráð í þingbók um samhengi uppboðsins og þingfestingar 4. september 1980. Hafi það ekki verið fyrr en 23. mars 1982, er annað og síðasta uppboð skyldi fara fram, sem bókuð hafi verið frásögn af frestun málsins utan réttar, án þess að tilgreind væru forföll eða frestunin réttlætt með öðrum hætti. Þá er talið ljóst af auglýsingum í Dagblaðinu Vísi 20. mars 1982 og Morgunblaðinu 21. s. m., að ekki hafi verið fullnægt ákvæði 3. mgr. 29, gr., sbr. 22. gr. laga nr. 57/1949. Skipti ekki máli, þó áfrýjandi hafi verið staddur á uppboðinu, því hann geti ekki fallið frá fresti, sem tilskilinn sé með þessum lagaákvæðum. Einnig er talið ljóst, að uppboðshaldari hafi ekki verið búinn að samþykkja boð hæstbjóðanda, Kristins Sigurjónssonar, er það hafi verið framselt Tómasi Zoéga. Hafi Tómas ekki staðið við uppboðs- skilmálana, því hann hafi aðeins greitt 1/6 hluta kaupverðsins og ekki boðið fram greiðslu á eftirstöðvum, fyrr en frestur til þess sam- kvæmt uppboðsskilmálunum var liðinn. Enn fremur er á það bent, að bókanir málsins beri ekki með sér, að áfrýjandi, sem sé ólöglærður, hafi notið leiðbeiningar uppboðs- haldara, svo sem skylt sé að lögum. Loks er vakin athygli á, að í dómsgerðir málsins vanti fimm skjöl. Af hálfu stefndu er því mótmælt, að þeir gallar séu á meðferð uppboðsmálsins, sem valdi ógildingu þess. Uppboðshaldarinn, Jónas Gústavsson borgarfógeti, hefur fyrir Hæstarétti lýst gangi uppboðsmálsins. Hann kveður þá venju hafa skapast við borgarfógetaembættið í Reykjavík, að tilkynningar til uppboðsþola um framkomnar upp- boðsbeiðnir séu sendar í almennum pósti. Frumvörp að uppboðs- skilmálum séu stöðluð og prentuð. Hafi frumvarp þannig útbúið legið frammi og síðan verið gefið út 1. september 1980, þegar engar athugasemdir hafi komið fram. Veðbókarvottorð, sem lagt hafi 1505 verið fram við þingfestingu málsins, hafi glatast og því hafi nýtt veðbókarvottorð verið lagt fram, er næst var háð þing í málinu. Ákveðið hafi verið, að sala á eigninni færi fram 29. september 1980, og því sé um misritun að ræða í dómsgerðum, þar sem skráð sé „29. 10““. Ekki hafi orðið af sölu eignarinnar, því málinu hafi verið frestað utan réttar að beiðni áfrýjanda og: með samþykki kröfuhafa, til þess að honum gæfist tími til að greiða úr fjárhagsvanda sínum. Er annað og síðasta uppboð hafi verið ákveðið 23. mars 1982, hafi áfrýjanda verið tilkynnt um það með hraðbréfi og uppboðið auglýst í dagblöðum með venjulegum hætti. Uppboðshaldarinn kveðst hafa leiðbeint áfrýjanda við meðferð uppboðsmálsins, þótt ekki hafi það verið skráð í þingbók. Fallast verður á það, að misbrestur hafi orðið á því, að gætt hafi verið ákvæða laga um nauðungaruppboð nr. 57/1949 við undirbún- ing og framkvæmd uppboðsins. Uppboðshaldari stóð ekki að til- kynningum til áfrýjanda um framkomnar uppboðsbeiðnir með þeim hætti, að hann tryggði sér sönnun fyrir þeim. Skjöl málsins bera það ekki með sér, að uppboðshaldari hafi tilkynnt áfrýjanda upp- boðið, svo sem boðið er í 3. mgr. 22. gr. laga nr. 57/1949. Þá var málinu frestað fjórum sinnum milli þingfestingar 4. september 1980 og 2. apríl 1981 með ákvörðun uppboðshaldara utan réttar, án þess nokkur grein sé gerð fyrir þeim frestunum í þingbók, er uppboð fór fram 2. apríl 1981, og er fyrst sagt frá þeim með bókun í þing- haldi 23. mars 1982, án þess þó að þær séu réttlættar með forföllum eða á annan hátt. Eins og að framan greinir, mætti áfrýjandi við uppboðið 2. apríl 1981 og fékk þá ákveðið annað og síðasta uppboð á eigninni. Einnig var hann viðstaddur þinghald á heimili sínu 23. mars 1982, er annað og síðasta uppboð var háð. Naut hann þar aðstoðar lögmanns. Átti hann kost á að koma að mótmælum gegn grundvelli uppboðsins og meðferð málsins hjá uppboðshaldara. Engin mótmæli komu þó fram af hans hálfu. Þar sem svo var ástatt, og ekki er fram komið, að þeir annmarkar á meðferð uppboðsmálsins, sem að framan greinir, hafi valdið á- frýjanda réttarspjöllum, þykir ekki alveg næg ástæða til þess, að þeir eigi að valda ógildingu á nauðungarsölunni. Samkvæmt því og þar sem ekki hafa komið fram mótmæli gegn sjálfum uppboðs- 95 1506 grundvellinum, verða kröfur stefndu teknar til greina og hin áfrýj- aða uppboðsgerð staðfest. Framangreindir gallar á málsmeðferð héraðsdómara eru að- finnsluverðir. Eftir þessum úrslitum verður áfrýjandi dæmdur til að greiða stefndu Gjaldheimtunni í Reykjavík, Útvegsbanka Íslands, Iðnaðar- banka Íslands h/f, Olíufélaginu Skeljungi h/f, Lífeyrissjóði starfs- manna ríkisins, Jóni Magnússyni, Boga Ingimarssyni, Guðmundi Jónssyni, Magnúsi Fr. Árnasyni, Ara Ísberg, Huxley Ólafssyni, Diðrik Sigurðssyni, Jóni Ingólfssyni, Einari Bergmann, Pétri Valdi- marssyni, Grétari Haraldssyni, Gunnari Sæmundssyni, Þórarni Árnasyni og Tómasi Zoöga málskostnað fyrir Hæstarétti, 3.500.00 krónur til hvers þeirra. Dómsorð: Hin áfrýjaða uppboðsgerð á að vera óröskuð. Áfrýjandi, Haukur Leósson, greiði stefndu Gjaldheimtunni í Reykjavík, Útvegsbanka Íslands, Iðnaðarbanka Íslands h/f, Olíufélaginu Skeljungi h/f, Liífeyrissjóði starfsmanna ríkisins, Jóni Magnússyni, Boga Ingimarssyni, Guðmundi Jónssyni, Magnúsi Fr. Árnasyni, Ara Ísberg, Huxley Ólafssyni, Diðrik Sigurðssyni, Jóni Ingólfssyni, Einari Bergmann, Pétri Valdi- marssyni, Grétari Haraldssyni, Gunnari Sæmundssyni, Þórarni Árnasyni og Tómasi Zoéga málskostnað fyrir Hæstarétti, 3.500.00 krónur til hvers þeirra, að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara og Guðmundar Skaftasonar, setts hæstaréttardómara Á uppboðsþingi 4. september 1980 var uppboðsþoli ekki staddur, og er ekki vitað um það, hvort hann vissi um uppboðsbeiðni eða aðrar framkomnar uppboðskröfur. Er þing skyldi næst heyja um málið, en ekki er ljóst af málsgögnum, hvort það var 29. september eða 29. október 1980, var ekki mætt af hálfu neins af aðiljum upp- boðsmálsins. Féllu þinghöld niður allt til 2. apríl 1981, er dómþing 1507 er næst háð og þá til sölu á eigninni að undangengnum auglýsingum í dagblaði. Þar var áfrýjandi mættur, en naut ekki aðstoðar lög- manns, og ekki verður af bókunum í þingbók ráðið, að hann hafi notið leiðbeininga dómara. Ekkert var þá bókað um samhengi milli þinghaldsins 4. september 1980 og söluþinghaldsins 2. apríl 1981. Það er fyrst í þinghaldi 23. mars 1982, er halda skyldi annað og síðasta uppboð á eigninni, að bókað er í þingbók, að málinu hafi verið frestað fjórum sinnum utan réttar milli 4. september 1980 og 2. apríl 1981. Eins og að framan greinir, var ekki mætt af hálfu neins af sóknar- aðiljum, er annað dómþing skyldi heyja í málinu, og forföllum ekki lýst eða önnur réttlæting tilgreind, hvorki fyrr né síðar. Samkvæmt 4. gr. laga nr. 57/1949, sbr. 118. og 223. gr. laga nr. 85/1936, varð málatilbúnaður sóknaraðilja í héraði Útvegs- banka Íslands, Sparisjóðs vélstjóra, Einars Viðar hæstaréttarlög- manns vegna Gísla Sveinssonar og Þorvalds Lúðvíkssonar hæsta- réttarlögmanns vegna Diðriks Sigurðssonar af þessum sökum ónýt- ur, og bar uppboðshaldara að fella málið niður. Bókun uppboðs- haldara í þinghaldi 23. mars 1982, er halda skyldi annað og síðasta uppboð á eigninni, nærfellt ári eftir að uppboð á eigninni hafði far- ið fram, þar sem segir: „„... var því söluþingi frestað fjórum sinn- um utan réttar, síðast til 2. apríl 1981,““ breytir ekki þessari stöðu. Ber því þegar af þessari ástæðu að ómerkja málsmeðferð alla frá þingfestingu málsins hinn 4. september 1980 og synja um framgang nauðungarsölunnar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. 1508 Miðvikudaginn 29. júní 1983. Nr. 69/1980. Guðmundur Einarsson (Hafsteinn Baldvinsson hrl.) gegn Herdísi Tryggvadóttur og gagnsök (Jón E. Ragnarsson hrl.). Fasteignakaup. Gallar. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson og Guð- mundur Skaftason, settur hæstaréttardómari. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. maí 1980. Hann krefst aðallega sýknu af kröfum gagn- áfrýjanda og málskostnaðar úr hendi hennar í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann lækkunar á kröfum gagnáfrýjanda og að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti verði felldur niður. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 27. nóvember 1981, að fengnu áfrýjunarleyfi 24. nóvember 1981. Hún krefst þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér gkr. 12.900.527, þ. e. 129.005.27 krónur, með 9% ársvöxtum frá 14. september 1968 til 15. júlí 1974 með 13% ársvöxtum frá þeim degi til 21. nóvember 1977, með 1600 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 14. júní 1979, en með dómvöxtum skv. 1. gr. laga um dómvexti, viðauka við lög nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, nr. 56/1979 frá 15. júní 1979 til greiðsludags, þ. e. 34.5%0 ársvöxtum frá 14. júní til 1. september s. á., með 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., með 43.590 ársvöxtum frá þeim degi til dómsuppsögudags og áframhaldandi dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, þ. á m. alls útlagðs kostnaðar. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms, sem héraðsdómari kvað upp með sérfróðum meðdómendum, þykir mega staðfesta 1509 niðurstöðu hans um fébótaábyrgð aðaláfrýjanda og úrlausn hans um einstaka liði í kröfugerð gagnáfrýjanda að öðru en því, að rétt þykir að færa kostnað við úrbætur á húsinu til verðlags 3. mars 1978, er matsmennirnir Hannes Davíðsson og Kristinn Sigurjónsson luku matsgerð sinni. Þykir sú fjárhæð hæfilega ákveðin gkr. 2.900. 000 þ. e. 29.000.00 krónur. Ber því aðaláfrýjanda að greiða gagnáfrýjanda gkr. 4.350.000, þ. e. 43.500.00 krónur með þeim vöxtum frá 3. mars 1978 sem segir í héraðsdómi. Aðaláfrýjandi greiði 37.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Guðmundur Einarsson, greiði gagnáfrýj- anda, Herdísi Tryggvadóttur, 43.500.00 krónur með 19% árs- vöxtum frá 3. mars 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 14. júní 1979, með 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., með 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., með 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, með 4600 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 427 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., með 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, með 47% ársvöxtum frá þeim degi til 29. júní 1983 og með hæstu inn- lánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og 37.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja. með aðför að lögum. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 11. febrúar 1980. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 9, janúar sl., er höfðað hér fyrir þinginu með stefnu, birtri 6. maí 1974, af Herdísi Tryggvadóttur, þá til heimilis að Garðaflöt 23, Garðahreppi, gegn Guðmundi Einarssyni verkfræðingi, til heimilis að Gimli við Álftanes- veg. 1510 Stefnukröfur voru í upphafi þær, að stefndi greiði stefnanda kr. 1.573. 800 með 90 ársvöxtum frá 14. september 1968 til greiðsludags og máls- kostnað skv. taxta LMFÍ. Stefndi krafðist í upphafi sýknu af öllum kröfum stefnanda og máls- kostnaðar úr hennar hendi, en til vara stórlegrar lækkunar á stefnukröfu og niðurfellingar málskostnaðar. Með stefnu, birtri 1. september 1978, höfðaði stefnandi framhaldssök á hendur stefnda. Við munnlegan málflutning gerði stefnandi kröfur byggð- ar á framhaldsstefnunni, að stefndi verði dæmdur til að greiða henni kr. 12.900.527 með 9% ársvöxtum frá 14. september 1968 til 1S. júlí 1974, með 13% ársvöxtum frá þeim degi til 21. nóvember 1977, með 16% árs- vöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 14. júní 1979, en með dómvöxtum skv. Í. gr. laga um dómvexti, viðauka við lög nr. 85/ 1936 um meðferð einkamála í héraði, nr. 56/1979 frá 14. júní 1979 til greiðsludags, þ. e. 34.5% ársvöxtum frá 14. júní til 1. september s. á., með 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., með 43.5% árs- vöxtum frá þeim degi til dómsuppsögudags og áframhaldandi dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar að mati dómsins, þ. á m. alls útlagðs kostnaðar og kostnaðar vegna málflutnings um frávísunar- kröfu stefnda. Stefndi gerði í framhaldssök sömu kröfur og í upphaflegri málssókn, um sýknu aðallega, en til vara lækkunar á dómkröfum stefnanda. Sáttaumleitanir dómsins báru ekki árangur. II. Málavextir. Aðiljar gerðu með sér kaupsamning hinn 18. febrúar árið 1967, og keypti stefnandi af stefnda húseign í smíðum að Garðaflöt 23 í þáverandi Garða- hreppi. Stefndi, Guðmundur Einarsson verkfræðingur, byggði húsið, og fylgdi kaupsamningnum framkvæmdalýsing, þar sem lýst var, í hvaða ástandi hann mundi afhenda húsið. Stefndi byggði þarna tvö hús, að Garðaflöt 23 og 25, sem voru eins og höfðu verið teiknuð af Hrafnkeli Thorlacius arkitekt og Birni Emilssyni tæknifræðingi. Húsin voru bæði reist um vetur- inn 1966— 1967, nær því samtímis, og var Guðmundur Jónasson bygginga- meistari að báðum húsunum, og reisti vinnuflokkur hans þau. Byggingar- aðferðin var svonefnd „lift-slab““ aðferð, þar sem súlur eru aðalburðarstoð- ir, loftplatan er steypt á gólfplötu og er síðan lyft með vökvalyftum. Út- veggir eru forsteyptir samlokuveggir úr tveimur steypulögum með einangr- un á milli, og voru þeir verksmiðjuframleiddir hjá Steinstólpum h/f, en 1511 reistir á staðnum, þegar loftplötunni hafði verið lyft af gólfplötunni. Sumir útveggja voru úr tré og gleri, sem náði niður að gólfi. Frágangur veggein- inga var þannig, að 10 cm breitt járn var sett 5 cm ofan í hið steypta gólf, og var söguð rauf fyrir því eftir á. Veggelementum var síðan lyft innan frá og tyllt á fjarlægðarklossa við járnið, sem kom í bil á milli steypulaga veggsins. Hið steypta lag veggsins, sem út sneri, náði niður, en hitt steypu- lagið sem sneri inn í húsið, var þá í 4 cm hæð frá gólfi. Eins cm bil var milli gólfsins og veggelementsins að utanverðu. Veggelementið var látið nema við járnið að utan, og var járnið notað sem stýring, þegar veggirnir voru settir upp. Rauf varð því að utanverðu, 1 cm, og var fyllt upp í hana með þankítti. Gólfplatan náði út fyrir veggina allt í kringum húsið í sömu hæð og myndar þannig pall í kring, 50—60 cm breiðan. Í kaupsamningi aðilja var verð hússins ákveðið kr. 2.200.000, og skyldi kaupandinn greiða kr. 2.005.000 í útborgun frá undirskrift samnings fram að 17. júní 1967, en þá gefa út veðskuldabréf fyrir eftirstöðvunum, kr. 195.000. Gert var ráð fyrir því, að þá hefði seljandi lokið framkvæmdum við húsið skv. framkvæmdalýsingunni og að þá ætti kaupandi rétt á að fá afsal fyrir eigninni, en framkvæmdalýsingin laut að framkvæmdum í innréttingum, gluggum og hurðum, hitunarkerfi, frágangi lóðar svo og þak- einangrun. Stefnandi flutti í húsið í lok ágúst 1967 ásamt börnum sínum. Afsal hafði þá ekki verið gefið út, og er engin skýring komin fram í málinu á því. Um veturinn 1967—1968 bjó stefnandi í húsinu ásamt börnum sínum, og hinn 14. september 1968 var afsalið gefið út. Við afsalsgerðina var einnig gerður viðbætir við kaupsamninginn frá 18. febrúar 1967, og er viðbætir- inn, sem báðir aðiljar undirrituðu svohljóðandi: „„Viðbætir við hinsvegarritaðan kaupsamning. Fljótlega eftir að kaupandi flutti í húsið, í ágústlok 1967, kom fram leki með útveggjum, niður við gólfplötu. Ennfremur hefur trefjaplastþaklag sprungið víða, með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Seljandi hefur gert ráð- stafanir til lagfæringar, en reynsla er ekki komin á, hvort þær séu fullnægj- andi. Skuldbindur seljandi sig til að laga greinda framkomna galla frekar, ef nauðsyn krefur, þannig að varanleg bót verði að, kaupanda að kostn- aðarlausu. Gjört við undirskrift afsals. Garðaflöt 23, 14. september 1968. Guðmundur Einarsson Herdís Tryggvadóttir.““ Um frágang á þankítti milli veggeininga og gólfplötu að utanverðu er það að segja, að sumarið eftir að húsið var byggt, þ. e. sumarið 1967, áður en stefnandi flutti í húsið, fóru menn byggingameistarans yfir þétting- arnar að utan og endurnýjuðu þær. Talið var, að þær hefðu ekki verið 1512 settar á heppilegum tíma og því hafi endanlega átt að ganga frá þeim um sumarið. Þá kom í ljós, að enginn galli var á þéttingunum á húsinu nr. 25, en þéttingarnar á húsi stefnanda nr. 23 þurftu lagfæringar við, og voru þær gerðar. Eftir að stefnandi flutti í húsið, varð hún vör við raka og leka með samskeytum við gólfplötu og þakleka. Stefnda var gert viðvart, og gerði hann ráðstafanir til úrbóta, og sumarið 1968 var af hálfu stefnda farið yfir þéttingar á samskeytum veggja og gólfplötu á nýjan leik. Veturinn 1968— 1969 taldi stefnandi lekann halda áfram, bæði frá þaki og við gólf, og hinn 20. ágúst 1969 var haldinn fundur í skrifstofu lögmanns stefnda, Hafsteins Baldvinssonar hæstaréttarlögmanns. Tilefni fundarins var að ræða leiðir til úrbóta á þeim vanda, sem skapast hafði við lekann á þaki hússins. Í fundargerð, sem rituð var um fundinn, kemur fram, að þakið hafi verið lagt í ágúst 1967 af Þorsteini Gíslasyni málarameistara, að gallar hafi komið strax í ljós á einangrun þaksins og að í nóvember 1967 hafi komið sprungur í yfirborð og vatn hafi runnið undir einangrun og um allt þak. Gert hafi verið við sprungurnar, en án árangurs. Samkomulag varð með aðiljum, að heppilegast yrði að skipta að fullu um alla einangrun og klæðningu þaksins, sem yrði gert með pappa og asfalti, og tók Þorsteinn Gíslason að sér að annast verkið, enda hafði hann ábyrgst þakið. Gert var við þakið á þennan hátt, og er það úr sögunni, en ekki var gert við málning- arskemmdir, sem orðið höfðu innanhúss af lekanum. Sumarið 1971 kom í ljós, að vatnslögnin í húsinu var skemmd, og kom leki fram á þremur stöðum. Kvartað var yfir þessu til stefnda og hann beð- inn að bæta úr, en undirtektir urðu litlar. Þar kom, að stefnandi sneri sér til sýslumannsins í Gullbringu- og Kjósarsýslu með bréfi, dags. 22. janúar 1973, og óskaði þess, að útnefndir yrðu tveir hæfir og óvilhallir menn til þess að segja fyrir, hvernig lagfæra skyldi galla á húsinu, og lagt var fyrir matsmennina þetta verkefni: I. Að segja fyrir um, hvernig skuli koma í veg fyrir leka með útveggjum niðri við gólfplötu, svo varanlegt sé. 2. Að meta kostnað við þessa viðgerð. 3. Að segja, hvaða skemmdir hafi orðið innanhúss vegna þaklekans og lekans við gólfplöturnar. 4. Að meta kostnað við þessar viðgerðir. Í þessu sambandi tók mats- beiðandi fram, að hún hafi látið mála að hluta innanhúss til bráðabirgða og Óskaði mats á kostnaði við það. 5. Að kanna skemmdir á miðstöðvarlögn og orsakir þeirra og segja fyrir um varanlega viðgerð. 6. Að meta kostnað við þessa viðgerð. 1. Að segja, hvort húsið teljist og hafi talist íbúðarhæft vegna framan- 1513 talinna galla og meta til peninga afnotamissi af húsinu vegna gallanna og viðgerða á þeim. Dómkvaddir voru þeir Vilhjálmur Þorláksson verkfræðingur og Sigurður Oddsson tæknifræðingur, og skiluðu þeir matsgerð sinni 18. mars 1973. Lýstu þeir því, sem fyrir augu bar við skoðun: „Málning í lofti hefur flagnað allmikið af í öllum herbergjum hússins. Hér er um nokkuð þykka málningu (hraunmálningu) að ræða, sem myndar stórar flyksur. Matsbeiðandi sagði, að málningin hefði byrjað að flagna af fyrri hluta vetrar 1967— 68. Ekki sást, að málning í lofti hefði verið lag- færð, að utan smávegis blettun með þynnri málningu í stofulofti, sem engan veginn huldi skemmdirnar. Raki var sýnilegur yfir glugga í stofu, og virtist hann stafa af slaga á járnplötu, sem var ofáná stálsúlu í glugganum. Raki var mjög víða við mót veggja og gólfs. Frágangur á húsinu á mótum gólfplötu og útveggja er þannig, að gólfplatan gengur í sömu hæð út fyrir vegginn og myndar pall allt í kringum húsið. Veggirnir standa á þessari plötu, nema múrlag er þar á milli. Að utan er þétt með gúmmiíkitti. Undir ca miðjum vegg er flatjárn, sem fellt er niður í sagaða rauf í gólfplötuna og nær ca 5 cm upp úr plötunni. Við teljum þetta óvenjulega lausn og nokkuð viðsjárverða, þar sem snjór og vatn getur staðið uppi á pallinum. Kuldabrúin, sem gólfplatan myndar, verður mikil, og hitaleiðni flatjárnsins eykur hættuna á slagamyndun. Í her- bergi í NA-horni náði rakinn víða ca 30 cm inn á gólfið. Ullargólfteppi á filti var skemmt út við veggi, fúkkalykt var og pöddur í rakanum. Sökkull á fataskáp á innvegg var lítilsháttar skemmdur við útvegginn. Í þessu herbergi rufum við múr og einangrun niður við gólf og skoðuðum áður greint flatjárn. Flatjárnið var blautt og að okkur virtist af slaga. Þar sem matsbeiðandi tjáði okkur, að rakamyndun væri líka á sumrin og sér- staklega í rigningum, teljum við að einnig leki með flatjárninu. Í baðherbergi, sem var flísalagt, sáust ekki skemmdir við gólfið. Í herbergi milli baðherbergis og hjónaherbergis var álíka raki og skemmd- ir á teppi og í NA-herbergi. Þar var einnig mikill raki við innvegg að bað- herbergi. Var ályktað, að orsök þessa raka væri loki á vatnslögn að salerni. Í hjónaherbergi var málað gólf. Þar var mikill raki við báða útveggi og jafnt við steypta veggi og glugga, sem ná niður að gólfi. Í stofu er gólf einnig málað. Rakinn náði ekki eins langt inn á gólfið og í herbergjum við norðurvegg, en var þó víðast sýnilegur í kverk meðfram útvegg. Í eldhúsi var gólf lagt vinylhúðuðum korkflísum. Skemmdir voru með- fram veggjum, og einnig höfðu flísar losnað upp úr miðju gólfi. Upplýst var, að þessar skemmdir stöfuðu af leka á neysluvatnsrörum. Ennfremur 1514 var upplýst, að neysluvatnslögn í þvottahúsi og eldhúsi hefði verið endur- nýjuð á árinu 1972. Innveggir í stofu, veggir í barnaherbergjum á norðurhlið og innveggir í eldhúsi voru málaðir með brúnni olíumálningu. Matsbeiðandi sagði veggi í eldhúsi og barnaherbergjum vera málaða með tveimur yfirferðum og að þessi málning hefði verið framkvæmd á síðastliðnu ári.“ Matsmennirnir gerðu þessar tillögur til úrbóta: „sl. Við teljum, að gera megi við málningu í lofti á eftirfarandi hátt: Fjarlægja alla lausa málningu, bera hraunmálningu í skellurnar og mála síðan allt loftið með einni yfirferð af hraunmálningu af hæfilegri þykkt og síðan með einni yfirferð af plastmálningu með herði. Stálplötu yfir stofuglugga, sem getið var í lýsingu skoðunar, þarf að einangra. 2. Úrbætur vegna leka og slagamyndunar niður við gólfplötu. Með tilliti til þess, að hér er um óvenjulegt byggingarlag að ræða, teljum við, að erfitt sé að staðhæfa um varanleik viðgerðar. Aðgerðir, sem myndu breyta gerð byggingarinnar í grundvallaratriðum, yrðu mjög kostnaðarsamar og hlytu að breyta verulega útliti hússins. Við teljum því viðgerð þá, sem nú verður lýst, helst koma til greina: Samskeyti útveggja og gólfplötu yrðu þétt á eftirfarandi hátt: Söguð yrði lárétt rauf í útveggi ca 10 cm fyrir ofan pall og höggvið neðan raufar ca 3 em djúpt úr útveggnum. Einnig yrði höggvið ca 1,5 cm djúpt úrtak úr pallinum á ca 7 cm breidd útfrá veggnum. Sárið yrði sléttað með múr og síðan límdur asfaltpappi (rennupappi) í þessa kverk og múrað slétt yfir, styrkt með vírneti. Múrinn yrði látinn mynda rauf við sagaða flötinn efst og yrði þar þétt með gúmmiíkitti. Þar sem gluggar eru, yrði sett áfella utan á undirstykkið, þannig að líma mætti pappann á hana í sama fleti og á veggnum. Vinkill (ca 3—3 em) beygður úr t. d. 1,5 mm seltuvörðu áli yrði settur undir glerlistann og gengi niður yfir pappann. Þar sem léttar einingar (klæðning á trégrind) eru í útveggjum, yrði að koma pappanum undir klæðninguna. Að innanverðu yrði rofið innra byrði veggja á hæð við flatjárnið og enn- fremur höggvnir ca 2,5 cm úr gólfinu á ca 30 cm breidd innan við flatjárnið. Límd yrði ca 2 cm þykk ræma úr frauðgleri á flatjárnið (sem áður þarf að hreinsa) og borið asfalt á yfirborð hennar. Límt yrði einnig ca 2 cm þykkt frauðgler í gólfraufina svo og það, sem á vantar í veggraufina, og síðan yrði sett trefjagler yfir og innan á einangrunina. Þennan frágang að innanverðu teljum við nauðsynlegan til að fyrirbyggja slagamyndunina. Þar sem ullarteppi eru í herbergjum, þarf að endurnýja þau. Mála þarf alla veggi og setja gólflista, sem á útveggjunum myndu hylja 1515 skemmdir á þeim. Matsgerð okkar miðast við þá aðferð, en þess má geta, að gólflistar væru ekki nauðsynlegir, ef útveggir yrðu málaðir með hraun- málningu eða veggfóðraðir. Í eldhúsi þar að endurnýja korkflísalögn á gólfi. 3. Viðgerð á neysluvatnsrörum: Notuð hafa verið mjúk eirrör, og teljum við, að tæring innan frá (þytta- tæring) valdi lekanum. Ekki er auðvelt að koma hér við annarri gerð röra, og er því miðað við, að í stað þeirra röra, sem ekki hefur verið skipt um, verði dregin hreinsuð eirrör (sjá grein um þetta efni í Iðnaðarmál, 1. hefti 1971).““ Kostnað töldu matsmennirnir þennan: „„1. (liður 2 í matsbeiðni) Kostnað við viðgerð á leka og slaga niður við gólf metum við þannig: Viðgerð að utan: ..........0%000 000 n0t enn kr. 125.000.- Viðgerð að innan: .........00000 0000 een — 155.000.- Kr. 280.000.- 2. (liður 4 í matsbeiðni) Metið er nývirði að frádreginni fyrningu: Endurnýjun á teppum, korkflísum og málningu á veggj- UM 2... kr. 92.000.- Málning á veggjum, sem matsbeiðandi hefur látið fram- kvæma ..........00000 00 — 8.000.- Málning á lofti ........0.0.0000 0000 ann 45.000.- Kr. 145.000.- 3. (liður 6 í matsbeiðni) Viðgerð á neysluvatnslögn, þ. e. þá, sem gerð hefur verið, og þá, sem eftir er að framkvæma, metum við á ... kr. 50.000.- Tilheyrandi múrbrot, viðgerð á baðherbergi o. þ. h. met- um Við Á ........ccse ss — 20.000.- Kr. 70.000.- 4. (liður 7 í matsbeiðni) Eins og komið hefur fram hér á undan, er slagi við útveggi í flestum her- bergjum. Rakinn veldur skemmdum á málningu og gólfum. Pöddur safnast í rakann, og fúkkalykt er í herbergjum. 1516 Við teljum, að þetta valdi miklum annmörkum á að búa í húsinu og miðað við þær upplýsingar, sem fyrir liggja, hafi svo verið síðan veturinn 1967—68. Við treystum okkur þó ekki til að segja til um, hvort húsið fullnægi kröf- um opinberra aðila um hollustuhætti, og því ekki heldur til að að meta til verðs afnotamissi af húsinu. Okkur þykir hins vegar sýnt, að húsið full- nægi ekki þeim kröfum, sem almennt eru gerðar til íbúðarhúsnæðis. Við teljum, að æskilegt sé að flytja úr húsinu, meðan viðgerð fer fram, en hún mundi, að okkar dómi, taka um það bil 6 vikur, og teljum við afnotamissi vegna viðgerðar hæfilega metinn á kr. 30.000.- 19. mars 1973 Vilhjálmur Þorláksson Sigurður Oddsson.““ Stefnandi taldi matsgerð þessa ófullnægjandi, og fann hún helst að því, að matsmenn hefðu ekki talið víst, að aðferð sú, sem þeir hafi bent á til viðgerðar, væri fullnægjandi, og einnig taldi hún viðgerðarkostnað of lágt áætlaðan í matinu. Stefnandi fór því fram á yfirmat með bréfi, dags. 24. ágúst 1973, og vísaði þar um málavexti og upplýsingar til beiðni, en tók fram til viðbótar eftirfarandi: „„Yfirmats er einkum beiðst vegna þess, að matsmenn hafa ekki bent á viðgerð, sem þeir telja varanlega með vissu, til að fyrirbyggja leka og slaga- myndun við gólf. Óskar matsbeiðandi sérstaklega, að bent verði á aðferð, sem örugg sé til að bæta úr göllum á byggingunni, jafnvel þótt hún valdi útlitsbreytingu á húsinu, og kostnað við varanlega viðgerð þurfa yfirmats- menn að gefa upp. Matsmenn hafa ekkert sagt um, hvernig þurrka skuli þá veggi, sem blautir eru orðnir, né heldur, hvort veggir og gólf er orðið skemmt af raka sem afleiðing af göllunum. Nauðsynlegt er að fá álit yfir- matsmanna um þetta. Matsbeiðandi telur fjárhæðir allar of lágt áætlaðar, og er óskað yfirmats á þeim öllum svo og öðrum greinum matsins.““ Til yfirmatsins voru dómkvaddir verkfræðingarnir Júlíus Sólnes pró- fessor, dr. Ragnar Ingimarsson dósent og dr. Óttar P. Halldórsson for- stjóri. Skiluðu þeir matsgerð sinni hinn 31. janúar 1974, og þar segir: „Í svefnherbergi í norð-austur hluta hússins kom í ljós, að mikill raki var við gólf og í neðsta hluta veggja, einkum við austurhlið. Í hjónaherbergi var töluverður raki við gólf. Teppi voru skemmd í báðum herbergjunum. Yfirmatsmenn töldu rétt að fá rakamælitæki til afnota til að athuga raka- dreifingu við útveggi. Við skoðun var yfirmatsmönnum gerð grein fyrir víð- tækum skemmdum, sem orðið hafa á málningu, einkum í loftum. Við skoðun utanhúss var vakin athygli á málningarskemmdum neðst á 1517 veggjaeiningum svo og sprungum, sem myndast hafa efst í þessum eining- um. Frekari skoðun fór að lokum fram innanhúss og þá skoðaðar skemmdir, sem orðið höfðu á veggjum og gólfi í þvottahúsi og eldhúsi. Málning var víða skemmd á útveggjum, og einnig fundust skemmdir á sökklum tré- skápa. Haukur Jónsson, hrl., kvaðst mundu senda yfirmatsmönnum undirmats- gerð, en yfirmatsmenn kváðust mundu nálgast teikningar af húsinu sjálfir. Ákveðið var, að yfirmatsmenn framkvæmdu frekari athugun á rakadreif- ingu við útveggi, og Óskaði Tryggvi Ófeigsson að vera viðstaddur þá athug- un. Fundi var þvínæst slitið. Yfirmatsmenn fengu undirmatsgerð og teikningar í hendur. Eftir að hafa borið saman lýsingu undirmatsmanna á umfangi skemmda og viðgerða og niðurstöður eigin skoðunar, telja yfirmatsmenn sig geta staðfest lýsinguna í meginatriðum. Miðvikudaginn 17. október s. 1. komu tveir yfirmatsmenn í húsið og gerðu all víðtækar mælingar á rakadreifingu við útveggi. Herdís Tryggva- dóttir og Tryggvi Ófeigsson voru viðstödd athugunina. Niðurstöður mælinga voru þær, að mikill raki væri neðst í útveggjum og á gólfplötu við útveggi í mestum hluta hússins. Áberandi mestur var rakinn þó við steyptan vegg í norð-austur hornherbergi, við steyptan vegg í norð-vestur horni hússins, við steyptan vegg í suð-vestur horni stofu og við steyptan suðurvegg eldhúss. Lítill raki reyndist vera við vesturvegg stofu, við suðurglugga stofu og við vesturvegg eldhúss. Vegna utanfarar yfirmatsmanna var frekari aðgerðum frestað, og var það gert í samráði við Má Pétursson, héraðsdómara. Sunnudaginn 4. nóvember fóru yfirmatsmenn allir í skoðunarferð að Garðaflöt 25, húsi Gísla Sigurðssonar. Það hús er systurhús húss Herdísar Tryggvadóttur, byggt eins og á sama tíma. Við skoðun kom í ljós, að þar gætir vart raka Í neinum mæli. Á nokkrum stöðum í húsinu sást þó votta óverulega fyrir afleiðingum rakamyndunar í kverkum við gólf. Föstudaginn 9. nóv. komu tveir yfirmatsmanna í húsið og framkvæmdu athuganir á frágangi á múrsæti útveggjaeininga við gólf. Tvær dætur Her- dísar Tryggvadóttur voru þá í húsinu. Yfirmatsmenn boruðu göt í gegnum flatjárn undir útveggjum (sbr. 2. 2.). Í ljós kom, að múrsæti útveggjaeininga nær inn að flatjárninu, en á teikn- ingum er gert ráð fyrir holrúmi milli járnsins og múrsætis. Þá var og athug- aður frágangur undir timburveggjaeiningum, en hann reyndist vera í sam- ræmi við teikningar. Síðari hluta desembermánaðar fóru tveir yfirmatsmanna tvívegis í skoð- unarferðir um húsið. Beindist athugunin í þau skipti einkum að tregðu, 1518 sem virðist vera á hitunarkerfi hússins og leiðir til þess, að hitastig innan- húss er óviðunandi lágt. Í síðari skoðunarferðinni var sérfræðingur í loft- hitakerfum yfirmatsmönnum til aðstoðar, og gaf hann leiðbeiningar um, hvernig mætti að öllum líkindum ráða bót á þeim vanköntum, sem á hita- kerfinu voru, en þeir virtust fyrst og fremst stafa af viðhaldsleysi. Föstudaginn 28. des. s. 1. boðaði Herdís Tryggvadóttir einn yfirmats- manna á vettvang í því skyni að sýna mikinn leka, sem þá hafði komið fram í húsinu. Veður hafði þá skyndilega hlýnað eftir langvarandi frost, og gerði allmikla úrkomu, en krap og klaki á pallinum við vesturveggbrún olli því, að vatn safnaðist saman og stóð uppi við húsið á nokkrum stöðum. Hafði mikils leka orðið vart við gólf, og höfðu teppi orðið gegnsósa á kafla. Mestur var lekinn í norð-vestur herbergi og við vesturvegg stofu. Á grundvelli þeirra athugana, er að ofan er lýst, gera yfirmatsmenn eftir- farandi athugasemdir og tillögur. ORSAKIR GALLA OG AÐFERÐIR TIL ÚRBÓTA. 2.1. Orsakir leka og slagamyndunar við gólf. Orsakir lekans og slagamyndunar við skil gólfs og útveggja eru að öllum líkindum fleiri en ein. Fyrst má telja, að óvenjulegur frágangur útveggja, þ. e. a. s. tenging við gólfplötu, ráði hér miklu um, en mjög er vikið frá hefðbundnum byggingarháttum, sem tíðkast hér á landi. Til nánari skýringar má einkum benda á tvö atriði. Hið fyrra er frágang- ur einangrunar flatjárnsins, sem stýrir útveggjaeiningum öllum og er til þéttingar. Daggarpunktur veggþversniðsins gegnum járnið liggur við járnið, þar sem einangrun er öll innan þess. Þannig er hætta á rakaþéttingu við járnið. Þar að auki er járnið mjög kalt vegna óeðlilega mikillar kuldabrúar, en gólfplatan nær minnst um 50 cm út fyrir járnið. Ennfremur verður að teljast mjög óeðlilegt, að enginn vatnshalli eða hæðarmunur er tekinn á gólfpall utan veggja, þannig að vatn og ís getur legið á felluþéttingum. Þá má einnig benda á óheppilega einangrun, sem sett er innan á sökkul- inn. Vegna hennar þrýstast kuldalínurnar enn meir upp að nefndu járni undir veggjum og hefði verið mun betra, að einangrun hefði verið sett utan á sökkulveggina, þar sem jarðvegur liggur ekki að sökklum. Hefði þetta tvímælalaust orðið til að draga úr gólfkulda við útveggi og minni hætta orðið á rakaþéttingu við járnið. Mæla yfirmatsmenn með því, að slík ein- angrun verði sett utan á sökkulveggina. Í öðru lagi er alltaf hætta á, að felluþéttingar gefi sig með tímanum, þannig að vatn komist þar í gegn og leki undir járnið komi fram inni á gólfi. Þessi hætta er að auki meiri, ef meðferð felluefna er ekki rétt í upp- hafi, eins og oft vill verða. Rétt er líka að geta þess, að slíkar felluþéttingar þarfnast reglulegs viðhalds. 1519 2.2 Steinsteyptar útveggjaeiningar. Yfirmatsmenn telja rétt að benda á tvær mismunandi leiðir til úrbóta. A. Hreinsað verði allt felluefni, sem nú er fyrir hendi, úr fellum út- veggjaeininga niður við gólf að utanverðu, allt umhverfis húsið. Eftir að felluefnið hefur verið fjarlægt og fræst úr múrnum ca. 2 cm inn undir vegginn, verði sárið hreinsað vel, gúmmiílista þrýst inn í botn rauf- arinnar og síðan kíttað með silikon gúmmiíkítti (eða öðru jafn góðu kiítti) í felluna. Áríðandi er, að verkið sé unnið í þurru veðri og af kunnáttumönn- um. Ekki er mælt með því að einangra flatjárnið að innan. Rökin fyrir því eru þau, að eigi rakaþétting (kondens) sér stað, sem e. t. v. gæti komið fyrir í mjög köldum veðrum, nái inniloft að þurrka slíkan raka, auk þess sem raki flökti greiðar burt. Ennfremur er minni hætta á rakaþéttingu á járninu, ef ekki er einangrað innan á það, þar eð járnið verður ekki eins kalt. Er því. mælt með því að fjarlægja alla einangrun, sem nú er fyrir hendi innan á flatjárninu. Loftræstur gólflisti verði síðan látinn hylja loft- rúmið við gólf. Yfirmatsmenn telja og nauðsynlegt, að sökkulveggir verði einangraðir með 2,5 cm frauðgleri að utanverðu og bikað yfir. Fyllt verði að með jörð, þar sem því verður við komið. Með reglulegu eftirliti og viðhaldi á fellum útveggjaeininganna að utan- verðu má ætla, að þannig verði komið í veg fyrir allan leka gegnum vegg- ina. Hins vegar er enn um verulega kuldaleiðni að ræða í gegnum járnið, og er ekki hægt með fullri vissu að útiloka rakamyndun innan við járnið. Nauðsynlegt er, að húsið verði alla tíð vel upphitað. Þá er bent á, að þar sem enginn vatnshalli er á gólfpalli utanveggja, þ. e. frá veggjum, er felluefnum hætta búin, þar sem vatn og ís liggur á fell- um. Er rétt að gera ráðstafanir til þess að koma vatninu burt með því að bora göt í gegnum gólfpallinn rétt fyrir framan útveggina með hæfilegu millibili. Að lokum telst óhjákvæmilegt að mála útveggina vegna viðgerðanna. Með því að yfirmatsmenn telja sig ekki með fullri vissu geta sagt til um, hvort ofangreindar ráðstafanir séu fullnægjandi, er hér gerð grein fyrir annarri leið, sem þeir telja vænlegri til varanlegra úrbóta. Sú aðferð hefur verulega útlitsbreytingu hússins í för með sér. B. Hér er þá gert ráð fyrir, að allar steinsteyptar útveggjaeiningar verði klæddar að utanverðu með klæðningu úr bylgjuáli, bylgjuplasti, eða öðru efni jafngóðu. Þessi klæðning verði fest á þverbönd úr trélistum, sem festir eru utan á steinveggina. Neðsta listanum verði fest í um það bil 15 cm hæð yfir gólfpalli. Fyrir neðan listann verði komið fyrir 2 sm þykkri frauðglereinangrun, sem 1520 stendur þá á gólfpallinum þétt að veggnum. Frauðglereinangrunin verði límd á silikongúmmíþéttiefni og þrýst vel að vegg og niður á gólfpall. Yfir- borð frauðglersins verði bikað. Nauðsynlegt er, að þetta verk, svo sem aðrar felluþéttingar, verði unnið af fagmönnum og í þurru veðri. Til þess að tryggja, að vatn safnist ekki fyrir og liggi ekki að veggásetu, telja yfirmatsmenn rétt, að gerðar séu tvær hliðarráðstafanir. Annars vegar, að boruð verði niðurfallsgöt hæfilega víð og með hæfilegu millibili fast við frauðglerseinangrunina og hins vegar, að fræst sé grönn rauf í gólfpall- inn utan við göt þessi og felldur í hana málmlisti, sem standi nokkuð upp úr pallinum og verði beygður að húshliðinni. Þessi listi verði settur í því skyni að koma í veg fyrir, að vatn utan að pallinum leggist að þéttingunum sjálfum og valdi hugsanlegum leka, eins og matsmenn hafa staðfest við skoðun, að gerist nú. Einangrun sökkla og frágangur við gólfkverk innanhúss telja yfirmats- menn, að eigi að vera með sama hætti og lýst er í A. 2.3 Timbureiningar, gluggar. Hliðstætt því, sem áður er lýst um steinveggi, gera yfirmatsmenn tvær tillögur til úrbóta, að því er timbureiningu snertir. A. Undir gluggum og timbureiningum verði hreinsað allt undan eining- um að utan, inn að flatjárni, ca. 2 sm þykkir strimlar úr frauðgleri verði síðan límdir í silikongúmmiíþéttiefni undir einingarnar. Frauðglerinu verði þrýst vel inn undir tréð og síðan bikað yfir. Boruð verði göt með hæfilegu millibili í gegnum gólfpallinn við veggina, svipað og áður hefur verið lýst. Frágangur sökklaeinangrunar verði á sama hátt og áður er lýst fyrir stein- steyptar útveggjaeiningar. Að innan verði hreinsuð burt einangrun við flatjárnið og komið fyrir sams konar gólflista og áður er lýst. B. Í viðbót við þann frágang, sem þegar hefur verið lýst í A, telst aukið öryggi fengið með því að fræsa rauf í gólfpall með sama hætti og áður var lýst og fella í hana málmlista, sem jafnframt tengdist botnstykki timbur- einingu (gluggaeiningu). 2.4. Lagfæringar innanhúss Þar sem ullarteppi eru á gólfum, þarf að fjarlægja þau. Einnig þarf að fjarlægja gólfflísar af eldhúsgólfi. Þá þarf að hreinsa burt einangrun frá flatjárninu að innanverðu undir steineiningunum, eins og fyrr greinir. Sömuleiðis þarf að taka burt trégólflista undir timbureiningum og fjarlægja síðan einangrun þá, sem liggur undir og upp að flatjárninu. 1521 Til þess að fá burt rakann úr húsinu verði húsið kynt rækilega um nokk- urn tíma og jafnframt loftað vel. Eftir að málað hefur verið (sjá 2.5.) verði ullarteppi endurnýjuð og gengið frá gólflistum að innanverðu í öllu húsinu. Eins verði gert við sökkul tré- skápa, þar sem rakaskemmdir hafa komið fram. Korkflísalögn í eldhúsi verði síðan endurnýjuð. 2.5. Málning innanhúss. Útveggir allir verði hreinsaðir að innanverðu og málaðir (blettun og ein umferð). Varðandi málningu á loftum telja yfirmatsmenn, að viðgerð og málning á loftum, eins og lýst er í undirmatsgerð, sé fullnægjandi. 2.6. Viðgerð á neyzluvatnsrörum. Yfirmatsmenn staðfesta hér tillögur undirmatsmanna. KOSTNAÐUR. 3.1. Kostnaður við viðgerðir utanhúss á útveggjaeiningum vegna leka og slaga niður við gólf. Eins og lýst er í 2. kafla, er um að ræða tvær leiðir til úrbóta. Kostnað við þær metum við þannig: A. (grein 2.2A og 2.3.) Viðgerð á steineiningum: kíttun, einangrun og málning .........00..0000000.00.. kr. 7S.000.- Viðgerðir á timbureiningum: einangrun og kíttun ...........0000 0000 nnn ner. — 45.000.- Einangrun sökkulveggja — 35.000.- Bora göt .......0..02..000 00 — 20.000.- Alls kr. 175.000.- B. (grein 2.2B og 2.3.) Viðgerð á steineiningum: einangrun og klæðning utan á veggi ................. — 115.000.- Viðgerð á timbureiningum ..........00.. 0000... 0... — 45.000.- Einangrun sökkulveggja ..........00000 0000... — 35.000.- Bora göt, saga raufar, málmlisti .................... — 60.000.- Alls kr. 225.000.- 96 1522 3.2 Lagfæringar innanhúss. Endurnýjun á teppum og korkflísum í eldhúsi. Lagfæringar og málning á innveggjum. Við- gerð á sökklum tré skápa. Gólflisti .............0....00... Alls 3.3. Málning lofta og útveggja að irinan. Málning á loftum ...............0.. 0... 3.4. Viðgerð á neyzluvatnslögn ................... 3.5. Afnot af íbúð og afnotamissir vegna viðgerða 4. NIÐURSTÖÐUR YFIRMATS. Niðurstöður yfirmats þessa verða því sem hér segir: 1) Miðað við lausn A ..............00.0 0 Ófyrirséð ca. 1590 ........0.. - krónur fimmhundruð og þrjátíu þúsund 2) Miðað viðlausnB ............0...00.000 0. Ófyrirséð ca. 1590 ........00. - sexhundruð tuttugu og tvö þúsund - Að fengnu yfirmatinu höfðaði stefnandi mál þetta. III. Gangur málsins fyrir dómi. kr. 95.000.- 45.000.- 20.000.- 65.000.- 90.000.- 36.000.- 461.000.- 69.000.- Kr. 530.000.- 541.000.- 81.000.- Kr. 622.000.- Aðiljar gáfu skýrslur sínar fyrir dómi 19. og 23. september 1974. Að þeim loknum var málinu frestað um óákveðinn tíma. Þegar kom fram í júlí 1976, bað lögmaður stefnanda þess, að dómkvaddir yrðu tveir hæfir og óvilhallir menn til þess að endurmeta byggingargalla á húsinu. Dóm- kvaddir voru þeir Kristinn R. Sigurjónsson trésmíðameistari og Sigurgeir Guðmundsson skólastjóri, og var lagt fyrir þá að segja til um, hvort hægt væri að bæta úr göllunum þannig, að um varanlega viðgerð yrði að ræða, og eignin geti orðið í samræmi við þær vonir, sem eigandi hafði ástæðu 1523 til að gera sér við kaupin. Telji matsmennirnir slíka viðgerð framkvæman- lega, þá beri þeim að meta til fjár, hvað slík viðgerð mundi kosta miðað við núverandi byggingarkostnað og segja til um orsakir framkominna galla. Vísað var í upphaflega matsbeiðni, dags. 22. janúar 1973, og fyrir mats- mennina lagt, að matið færi fram í samræmi við hana. Matsmennirnir skyldu einnig segja til um, hvað ógallað hús af sömu stærð, með standsettri lóð og öðru, sem tilheyrir, mundi kosta á almennum sölumarkaði, ef þeir kæmust að þeirri niðurstöðu, að húsið væri ekki viðgerðarhæft, annað hvort af faglegum ástæðum eða vegna kostnaðar. Stefnandi flutti úr húsinu með börn sín í júlímánuði 1976, en þegar í júnímánuði 1974 hafði heilbrigðisfull- trúinn í Garðahreppi vottað, að húsið væri óíbúðarhæft í þáverandi ástandi. Hinn 19. apríl 1977 var dómkvaddur Hannes Kr. Davíðsson arki- tekt í stað Sigurgeirs Guðmundssonar skólastjóra, sem beiðst hafði lausnar vegna veikinda. Matsmennirnir hófu störf sín og boðuðu til skoðunarfund- ar hinn 24. nóvember 1977. Endurmatsgerð sinni skiluðu þeir hinn 3. mars 1978 og staðfestu hana fyrir dómi hinn 6. júní s. á. Í endurmatsgerðinni segir m. a.!: „Fyrir lá, að húsið er byggt þann veg, að loftplata er steypt á golfplötunni og síðan lyft upp í hæð og fest þar á fyrirfram reistar súlur „lift slab method““. Aðspurður um aðskilnað milli platnanna segir Guðmundur, að ofan á gólfið, sem var vélslípað, hafi verið borið silicon til að tryggja, að steypan í loftplötunni næði ekki bindingu við steypu gólfsins. Eins og sagt var, er húsið byggt með „lift slab mehtod““, þannig verða útveggir allir sem og innveggir settir upp, eftir að búið er að lyfta loftplöt- unni í sína hæð. Svo virðist sem arkitektinn hafi óskað þess, að loftplata næði nokkuð út yfir útveggi, og er trúlega byggt á útlits- og hlífðarsjónar- miðum. Til þess að mynda undirstöðu undir loftplötuna í steypu hefur gólf- platan svo verið færð út til sömu marka og loftplatan skyldi hafa. Við yfirlitsskoðun matsmanna komu í ljós áberandi sprungur milli lofts og veggjahluta á fleiri stöðum í húsinu. Einnig var sprunga í gólfi í svefn- herbergi í norð-vestur horni. Þar var einnig lóðrétt sprunga milli útveggjar- vegghluta og innveggjar að norðurvegg, reyndist hún allt að 15 mm, sjá mynd nr. 1 og 1b. Glufur við loft reyndust vera 19 mm. Af sjálfu leiðir, að þetta skapar mikla kælingu og óæskilega lofthreyfingu í húsinu. Einnig kom í ljós við skoðun, að rör fyrir raflagnir í útveggjum höfðu verið látin í bil milli gólfs og neðri brúnar vegghluta og lágu þar sums staðar út að þéttijárni úr plötunni óeinangruð. Sjá mynd 2, 3 og 4. Við almenna skoðun komu einnig í ljós víðtækar málningarskemmdir á loftum. Sjá myndir 5 og 6. Vatns- eða rakaskemmdir voru nokkuð áberandi á loftum og gólfum við útveggi og rakalykt undir teppum. Sjá mynd 7. Eftirfarandi athuganir voru gerðar. 1524 Kannað var, hvort frágangur gólfa væri eins og greint er frá á uppdrátt- um. Voru í því skyni boruð göt í gólfplötu, og kom þá niður í einangrunar- plast, þykkt þess var ekki sannprófuð, en undir Þþvottahússgólfi er þykktin 2.“ Gerðar voru rakamælingar í loftplötu í mismunandi dýpt, og sýndu þær vaxandi raka eftir því sem dýpra var farið upp í plötuna. Sjá meðfylgjandi greinargerð frá Rannsóknastofnun Byggingariðnaðarins, dags. 23. janúar s. 1. Þá voru gerðar athuganir á viðloðun málningar við loftplötu og veggi, en málningarskemmdir voru einnig á innra borði útveggja, sjá mynd 8. Sjá meðfylgjandi greinargerð frá Rannsóknastofnun Iðnaðarins, dags. 23. 2. 1978. Þá var gerð könnun á hæð gólfa og neðra borði loftplötu, samanber greinargerð frá Braga Þorsteinssyni og Eyvindi Valdemarssyni, verkfræð- ingum, dags. 12. 12. 1977. En gólfsprunga á norð-vesturhorni hússins svo og ábending Herdísar um þrálátar klóakstíflur gat hvort tveggja bent til hreyfinga í grunni. Matsmenn skoðuðu pappalögn á þaki, og eru þar 4 loftræstihettur. Pappi var mjög víða laus frá undirlagi og á nokkuð stórum blettum. Önnur loft- ræsting en umræddar hettur var ekki sjáanleg. Vegna veðurs var pappalögn ekki opnuð til könnunar á rakastigi í einangrun. Matsmenn grófu inn undir sökkul á norðurhlið hússins í stefnu af gólf- sprungu, til könnunar á sökkuldýpt. Hún reyndist vera 15 cm undir efra borði jarðvegs. Kannað var með teini á öðrum stað undir sömu hlið austar, og reyndist hún vera eins ca. 15 cm. Við vesturvegg eru festiplötur loftplötu á súlum Óeinangraðar um kulda, en súlur þessar eru í útvegg, og plöturnar ganga því sem næst að hálfu inn í upphituð herbergi með óumflýjanlegri slagamyndun. Athugun matsmanna leiddi í ljós verulega tæringu á flat- járni, sem steypt er Í gólfplötu til þéttingar undir vegghlutum. Þar kom einnig í ljós, að rör fyrir raflagnir voru mjög ryðguð á köflum. Athuganir matsmanna á hita í húsinu nú, eftir að hitaveita er komin, benda ekki til neinna óeðlilegheita, örari kólnun í þessu húsi en í systurhús- inu, sem um getur í skýrslu frá Blikksmiðjunni Vogi, er ekki óeðlileg miðað við þann óþéttleika, sem er á skeytum útveggja og lofts. Verður að líta svo á, að þar með sé svarað þeim þætti matsbeiðnarinnar. En þann tíma,, sem matsmenn hafa umgengist húsið, hefur kynding virst með eðlilegum hætti, lofthiti um < 20? celcius. En á tímabilinu frá 24/11 1977 til 23. 2. 1978 komu matsmenn samtals 15 sinnum í húsið til athugana og mis- langra rannsóknardvala. Vegna sprungu í gólfi um þvert norðvesturhorn hússins ásamt mikilli út- beygju á vegghluta úr steini létu matsmenn kanna hæðir á gólfi og lofti, 1525 sem áður sagði. Sjá meðfylgjandi uppdrátt frá Braga Þorsteinssyni, verk- fræðingi. Þessi athugun leiddi í ljós misgengi milli lofts og gólfs á nokkrum stöðum, þó óverulegt, þegar litið er til þess, að gólfplata er einangruð fyrir hitaflæði að ofan og að sökkulbrúnir ná rétt undir yfirborð jarðar eða ca. 15 cm., sem er mjög afbrigðilega grunnt, samanber 20. gr. byggingarsambþ., er í gildi var 1966 og 5. 1. 1. í byggingarsamþ. Garðahrepps frá 1967, er ekki hægt að útiloka þann möguleika, að frost geti valdið hreyfingu á fyll- ingu. Óvarlegt er að treysta því, að fyllingarefni sé algerlega fínefnasnautt, en rannsókn á fyllingarefni virðist ekki hafa farið fram skv. áður umgetn- um upplýsingum Guðmundar Einarssonar. Ög úttekt á grunni af hálfu byggingarfulltrúa hefur ekki farið fram, samanber yfirlýsingu hans, dags. 14. febrúar 1978, þar sem allar úttektir á húsinu eru skráðar. Matsmenn telja eðlilegt, að fyllt sé að húsinu með moldarjarðvegi, svo dýpt á sökkli í jörð aukist og verði að minnsta kosti 45 cm. Þessi aðfylling verði ca. 1 m á breidd. Samskeyti veggja og gólfplötu eru að nokkru gerð samkvæmt uppdráttum. Það er um innsteypt flatjárn, sem gengur upp úr gólfplötu Og pressast inn í einangrunarlag útveggja, þar sem steinn er (sandwich), en gengur upp í rauf í botnstykkjum þeirra vegghluta, sem eru úr timbri, svo og upp Í rauf Í undirstykki glugga. Sjá verkteikningar arkitekta og verk- fræðinga. Járnkantur þessi er lokaður fyrir rakaflæði og skapar því slaga, nema sérstakar ráðstafanir séu gerða. Á teikningum arkitektsins er fram tekið, að holrúmið innan járnkantsins undir gluggum og vegghlutum skuli fyllast með urethan frauði. Þetta einangrunarefni á að vera mun rakaþétt- ara „diffusionsþéttara““ að sögn framleiðanda en polystyren, og má ætla, að ef fyllstu vandvirkni hefði verið gætt í upphafi og full viðloðun hefði fengist við aðliggjandi fleti, þá væri ástandið ekki eins slæmt og nú er. Matsmenn benda á, að sú ákvörðun að nota þetta holrúm fyrir röralagnir hefði að verulegu leyti dregið úr áhrifum urethan frauðsins. Sú einángrun, sem Í raun var notuð, er polystyren frauð „einangrunarplast,““ sem stungið er í rifuna eftir á, og gefur augaleið, að slík ífylling er ekki sambærileg því að spraut urethan frauði, sem þá þenur sig út í holrúmið. Auk þess sem polystyrenið er engan veginn þétt fyrir rakaflæði. Þarna hefur því heitt loft úr herbergjum hússins átt lítið hindraðan aðgang að köldu járninu með þeim afleiðingum, sem ljósar eru. Eins og áður var sagt, er járn þetta víða orðið mjög tært og sums staðar svo, að göt eru á. Auk þess verður að hafa í huga, að botnplata er jafnhá utan og innan veggja, sjá uppdrætti. Á suður-og norðurhlið gengur botnplatan 50—60 cm út fyrir veggi. Þetta hefur þau áhrif, að fúgan milli veggjar og gólfs liggur undir stöðugu vatns- og snjóálagi, ef þannig viðrar, auk þess sem platan verkar sem kuldabrú inn, með slagamyndun á gólfi sem afleiðingu. Kælingarflötur er margfaldur miðað við venjulegan frágang eða í suðurhlið 120 cm á móti 12, ef platan 1526 stæði ekki út miðað við lengdarmetra í vegg. Í norðurhlið og austurhlið að hluta eru sambærilegar tölur 90 cm á móti 12. Greinilegt er, að tilraunir hafa verið gerðar til að þétta umrædda fúgu utanfrá með ísprautun polysul- fids, en af framansögðu er ljóst, að slíkar aðgerðir læknuðu ekki ástandið, eins og þó mun hafa verið tilgangurinn. Ef litið er til skeytanna við loftið, þá sést, að þar er í framkvæmdinni ekki gert ráð fyrir neinni hreyfingu milli byggingarhlutanna. Að hún á sér þó stað, sést á þeim hæðarmæling- um, sem gerðar voru, svo og þeirri opnun á skeytunum, sem hefur átt sér stað, sjá t. d. mynd 7. Mesta opnun, sem við mældum, var 9 mm, eins og áður var sagt. Ef litið er til uppdráttar, þá sést bæði á teikningum arki- tekts og verkfræðings, að reiknað hefur verið með úrtaki í neðri brún plötu og seinni aðfyllingu 2,5 cm á þykkt, sjá blað arkitekts nr. 3. 2, og 2 cm, sjá teikningu arkitekts nr. 4. 1. og teikn. verkfræðings nr. 2566, bls. 3. Óhjákvæmilegt er að gera þétta fúgu við loftið, sem hafi möguleika til að taka upp umtalsverða hreyfingu milli veggja og lofts, og verður ekki séð, á hvaða forsendum því hafi verið sleppt. Ennfremur skal á það bent, að loftplata gengur umtalsvert út yfir veggi með þar af leiðandi aukinni kæl- ingu. Á uppdráttum sést, að gert hefur verið ráð fyrir, að aðfyllingarefnið væri jafnframt til einangrunar, svo drægi úr kuldaleiðni inn á loftið. Úrtak í loftplötunni er verulega mjórra heldur en sýnt er á uppdráttum með þar af leiðandi skertum möguleikum til einangrunar. Auk þess sem hún hefur alls ekki verið framkvæmd. Eins og áður var sagt, fór fram at- hugun á viðloðun málningar innanhúss, var hún gerð af Rannsóknastofn- un Iðnaðarins, og var henni lokið 22. 2. s. 1. Þessi athugun sýnir, að innra borð vegghluta úr steini hefur mjög slæma yfirborðsfestu fyrir málningu, sjá meðfylgjandi skýrslu, punktar A1-6 og B1-6. Sjá einnig lágmarkskröfur N. Í. F., sem fylgja sömu skýrslu. Einnig verður að hafa í huga skekkjur í vegghlutum, sem komið hafa fram, sjá áður umtalaða útbeygju í norður- vegg, einnig óþéttleika í hornskeytum steinelementa. Mjög erfitt er að skipta algerlega um vegghluta þar sem festingarnar eru steyptar ofan frá ofan í vegghlutana. Mundu slíkar aðgerðir kosta fjarlæg- ingu þaks á svæðum. Við leggjum því til, að viðgerð útveggja fari fram á eftirfarandi hátt: I. Gólfplata fyrir utan veggi verði skorin burtu og sárið múrhúðað og „„terrass'“ verði lækkuð um ca. 15— 17 cm. Gólfhluti í „„terrass““ verði einn- ig skorinn burtu. Síðan sé fúga undir steinelementum söguð upp og hreins- uð vandlega og þétt með polysulfid. Áður umræddur innsteyptur járnkantur verði fjarlægður, raflagnir undir vegghlutum séu fjarlægðar, enda orðnar mjög skemmdar, og er útleiðsla á þeim sumum. Síðan verði holrúmið fyllt m. urethan frauði. Hreinsa skal upp skeyti við loft á sama hátt og gera Þéttifúgu „„þan.““ Að þessu loknu 1527 leggjum við til, að sett verði vatnsvarnarklæðning á grind utan á alla lokaða veggfleti í útveggjum og þeir réttir af. Efni í grindinni væri 1%““ x 2 fúavarið. Ástæðulaust er að reikna með grind utan á vegghluta úr timbri, en reikn- að er með klæðningu á þá fleti einnig, þar sem viðbúið er, að núverandi plötur eyðileggist við tilraunir til að fjarlægja þær, sem þó er nauðsynlegt vegna frágangs vatnsbretta og athugana á einangrun. Efni klæðningar getur verið að vali, lóðrétt timburklæðning, báruál, báruplast eða bárujárn. Í kostnaðaráætlun er gengið út frá báruáli. Viðfangsefni matsmanna er að segja fyrir um frágang til tæknilegra úrbóta, en ekki taka arkitektonískar ákvarðanir. Vatnsklæðningin skal ganga fast að loftplötu og komi þar dropskör undir plötu og fyrir utan klæðningu lögð í þéttiefni, einnig gangi klæðningin hið minnsta 5 cm niður fyrir samskeyti við gólfplötu. Undir gluggum og timburvegghlutum skal ganga frá málmvatnsbretti, er gangi út yfir plötu- brún, eftir að afskurður hefur farið fram. Undir vatnsbretti skal tryggja loftrás, og einangra skal með urethan frauði undir glugga eins og timbur vegghluta. Fjarlægja skal núverandi járnkant. Ekki er tekin afstaða til efnis í vatnsbretti að öðru leyti. Í kostnaðaráætlun verður gengið út frá seltu- þolnu aluminium. Eins og áður var sagt, þá liggja raflagnir nú andstætt reglugerðarákvæðum um huldar lagnir að óeinangruðum flötum, gólfi og innsteyptu flatjárninu með þeim afleiðingum, sem áður var á minnst, tær- ing í rörum og útleiðsla. Við teljum, að lagnir þessar verði að endurnýja og færa þær innar, svo löglegur umbúnaður fáist. Þegar litið er til með- fylgjandi festuathugunar á málningu á útveggjum, þá sést, að innra byrði vegghluta úr steini gefur ekki lágmarksfestu, og verður því að byggja upp nýtt yfirborð undir málninguna. Eins og framar var sagt, þá vantar þétti- og hreyfifúgu milli vegghluta og lofts. Einnig segir að sjálfsögðu til sín að innan, áður umrædd útbeygja, í vegghluta. Matsmenn telja, að best verði ráðin bót á þessum göllum, þ. e. flutningi raflagna, nýtt yfirborð undir málningu og afréttingu veggja, með því að setja upp grind á innri hlið veggja og klæða síðan. Þar kemur til greina að nota þilplötur undir málningu, spónlagðar plötur eða panelklæðningu, en eins og áður var sagt, þá tökum við ekki afstöðu til arkitektonískra ákvarðana, en í kostnaðaráætlun er reiknað með þilplötum 16 mm og máln- ingu. Um viðarvegghluta gildir öðru máli. Þar þarf að endurnýja og flytja raflagnir innar, svo löglegur umbúnaður fáist, einnig þarf þar að gera þétti- og hreyfifúgu við loft. Raflagnir má flytja innfyrir gólf og gera þar stokk yfir í sambandi við gólflista, og gildir það sama um glugga. En ekki verður séð ástæða til að 1528 klæða innan á þessa vegghluta eins og steinhlutana. Þó teljum við ástæðu til, að könnuð verði rýrnun á plasteinangrun í grind timburvegghluta, þegar farið verður í endurbætur. Eins og að framan var sagt, þá vantar hreyfifúgu milli allra útveggja og lofts. Einnig þarf að ráða bót á Þeirri kuldabrú, sem er yfir útveggi, kuldaleiðni í steinplötu. Eins og áður var bent á, var gert táð fyrir nokkurri einangrun og þéttingu við loft á uppdráttum arkitekts og verkfræðings. Sé litið til festuathugana á málningu við stein, þá sést, að þær eru allar undir lágmarki, utan á bletti, sem var sérstaklega hreinsaður, yfirborð steypu var hreinsað með skröpun og sandpappírsslípun. Síðan tvímálað með Hörpu- silki. Sýni merkt C á yfirlitstöflu. Sýni merkt A og B voru einnig úr tví- máluðum blettum með sama efni. Önnur sýni voru tekin af málningu, sem fyrir var í húsinu, þ. e. sýni merkt D, E og F. Rakakannanir á loftplötu leiddu í ljós vaxandi raka upp í plötunni allt upp í 5,2% í 55 mm dýpt. Rannsókn þessi bendir til, að nauðsynlegt sé að setja rakaþétt lag fyrir neðan steypuna til að stöðva rakaflæði, „diffus- ion,“ upp í steypuna og yfirliggjandi einangrun, en loftræstingu hennar virðist ekki fullnægt með áður áminnstum 4 lofthettum. Matsmenn telja, að eðlilegast sé að ráða bót á nú umræddum göllum, þ. e. skorti á hreyfifúgu við loft, kuldabrú yfir veggi, málningarfestu og rakaflæði, með því að setja grind neðan á loftplötu, einangra í hana ca. 50—60 cm inn á loftin frá útvegg, eftir að gengið hefur verið frá þéttifúgu með listum á loftið við útveggi. Síðan komi rakavarnarlag og gætt sé ítrustu vandvirkni á skeytum og um allan frágang, síðan verði klætt neðan á grind- ina með panel, massivum eða úr plötum, spónlögðum eða máluðum. Eins og áður er sagt, tökum við ekki endanlegar ákvarðanir um yfirborðsáferð. Þéttilista við hreyfifúgu skal skrúfa í loftplötu í butylundirburð, og í listann skal gera úrtak fyrir „„þanefni““ að veggelementum. Þetta á einnig við um þéttingu að utanverðu. Þéttilistinn gæti verið úr 1%'“ x 2“ valinni furu. Grind neðan á loftið væri fest með skotnöglum, lista 1“ x 2 m. ca. 50 em millibili, eftir því sem gengur upp í stærðir loftanna. Hér hafa verið raktir þeir gallar, sem matsmenn hafa séð og kannað í húsinu Garðaflöt 23 í Garðabæ samkvæmt matsbeiðni og eiga rót í bygg- ingalagi hússins. Einng þær aðgerðir til úrbóta, sem við teljum nauðsyn- legar til þess eins og segir í matsbeiðni: „Að um varanlega viðgerð sé að ræða og eignin geti orðið í samræmi við þær vonir, sem eigandi hafði ástæðu til að gjöra sér við kaupin.“ Matsmenn hafa ekki tekið í kostnaðaráætlun tillit til ef til vill nauðsyn- legrar endurmálunar á innveggjum. Varðandi lið 7 í matsbeiðni taka matsmenn fram, að eins og húsið birtist þeim, þá teljum við það vart íbúðarhæft, en þar sem okkur er ekki ljóst, 1529 á hvaða tíma það ástand skapaðist né heldur hver óþægindi og útgjöld eig- andi hefur haft af afnotamissi hússins, treystum við okkur ekki til að svara þessum lið með verðbótaákvörðun. Þær aðgerðir til varanlegra útbóta, sem við höfum hér lagt til, að gerðar verði, teljum við, að muni kosta á núverandi verðlagi kr. 7.750.000.-, sjömilljónirsjöhundruðogfimmtíuþúsund 00/100. Þessi upphæð er miðuð við byggingarvísitölu dagsins í dag 176 stig.““ Stefnandi höfðaði framhaldssök í málinu með framhaldsstefnu, birtri 1. september 1978, og byggði kröfurnar á grundvelli hins nýja endurmats og krafðist þess, að stefndi yrði dæmdur til að greiða kr. 12.900.527 ásamt vöxtum. Stefndi krafðist enn sýknu sem áður, en síðar krafðist hann frávís- unar framhaldssakar, en þeirri kröfu var hrundið með úrskurði dómsins hinn 12. september 1979. Hinn 13. júlí 1978 seldi stefnandi húsið á kr. 17.000.000 með kaupsamn- ingi gerðum við Kristbjörn Þórarinsson kafara. Í kaupsamningnum var tekið fram, að húsið væri gallað og illa útlítandi og að kaupanda væri kunnugt um þetta. Hann hafi skoðað húsið vandlega og kynnt sér endur- matsgerðina og hann taki á sig alla áhættu af göllum á húsinu. Vitnið Kristbjörn Þórarinsson kafari kom fyrir dóminn 8. október 1979 og bar, að við sölu á húsinu hafi verið óskað eftir tilboði og það hefði verið komið 15 milljóna tilboð og það hafi bætt 2 milljónum við og fengið húsið. Vitnið hafi talið húsið að sumu leyti gott, en að öðru leyti ekki, jafnvel mjög slæmt. Önnur einbýlishús, sem vitnið hafi skoðað, hafi kostað frá 28. milljónum upp í 36 milljónir á þessum tíma, ofar í þessu hverfi, og hafi vitnið miðað tilboð sitt við að vera búinn að koma húsinu í mjög gott stand fyrir 35 milljónir. Vitnið kvaðst ekki sammála öllum atriðum í endurmatsgerðinni, sem það hafði kynnt sér, t. d. hvernig ætti að gera við og klæða það að utan. Vitnið hafi gert við á tveimur stöðum, þar sem þurfti að stöðva leka, á norðurhlið og austurhlið, og sett þar þéttiefni að utanverðu. Síðan hafi vitnið brotið kantinn af gólfplötunni, sem staðið hafi út fyrir vegginn. Vitnið kvaðst mundu skipta um steinveggi í húsinu og láta hina nýju veggi ná 10 cm niður fyrir efri brún á gólfplötu, enda séu núver- andi veggir meira og minna skemmdir og sprungnir. Vitnið kvaðst hafa fjarlægt timburvegg, sem byggður hafði verið við bakinnganginn og milli- ganginn milli bílskúrs og íbúðarhúss. Timburveggurinn hafi gert gang þenn- an að innigangi, en nú sé hann útigangur. Þarna hafi verið mikill raki, Þegar heitt var, enda hafi regnið komist þarna inn. Vitnið kvaðst hafa orðið vart við breytingu á loftinu í húsinu eftir 2 - 3 mánuði, þá hafi loftið í húsinu orðið eðlilegt. Áður hafi loftið verið rakt og húsið allt gegnumkalt 1530 og teppi og dúkar í herbergjum hafi verið blaut. Vitnið kvaðst ekki hafa orðið vart við annað en viðloðun málningar væri í lagi. IV Málsástæður og lagarök. Stefnandi byggir kröfur sínar á hendur stefnda á þeim rökum, að húsið hafi verið haldið stórkostlegum göllum, sem stefnda beri að bæta sam- kvæmt almennum skaðabótareglum, og að stefndi hafi sjálfur gefið út yfir- lýsingu um að bæta þessa galla. Stefnandi hafi við kaupin á húsinu átt að fá húsið afhent í ástandi, sem sé sambærilegt við ástand nýrra einbýlis- húsa á Íslandi almennt. Stefndi hafi ekki afhent slíkt hús, þar sem í ljós hafi komið, að talsvert hafi skort á, að húsið hefði slíka áskilda eiginleika. Stefndi, sem sé verkfræðingur að mennt og starfi sem slíkur, hafi þarna verið að gera tilraun við bygginginu á íbúðarhúsum og hann hafi við samn- ingsgerðina ekkert nefnt, að þarna væri um tilraun að ræða, og ekkert nefnt, að eitthvað sérstakt bæri að varast við notkun hússins, og ekkert tekið fram, að þetta hús væri eitthvað frábrugðið íbúðarhúsum almennt. Stefnandi, sem sé á engan hátt fróð um húsbyggingar, hafi þannig ekki verið vöruð við byggingarlagi hússins né því, að sérstakt eftirlit og viðhald þyrfti að viðhafa. Strax um haustið 1967, eftir að flutt var í húsið, hafi stefnandi orðið vör við leka við gólfplötu og frá þaki. Hún hafi kvartað við stefnda og beðið hann úr að bæta og hafi hann gert einhverjar tilraunir, en ekki hafi þótt sýnt, þegar afsalið var gefið út hinn 14. september 1968, hvort þær umbætur mundu duga. Þess vegna hafi aðiljar undirritað yfirlýs- inguna með kaupsamningnum á afsalsdeginum, þar sem stefndi hafi lofað að lagfæra greinda framkomna galla þannig, að varanleg bót yrði af kaup- anda að kostnaðaralausu. Þrátt fyrir eftirgangsmuni stefnanda hafi stefndi ekki efnt þetta loforð, nema að því er snerti lagfæringu á þakinu. Stefnanda hafi því verið nauðungur sá kostur að biðja um dómkvaðningu matsmanna til þess að segja til um gallana og hvað kostaði úr að bæta. Stefnandi hafi talið undirmatsgerðina og yfirmatsgerðina ófullnægjandi, þar hafi ekki verið tekið tillit til alls, sem þyrfti til varanlegrar viðgerðar, og mötin hafi byggst á ónógum athugunum og matsupphæðir hafi verið peningalega allt of lágar. Þess vegna hafi stefnandi fengið dómkvadda tvo sérfróða menn til endurmats á göllunum og afleiðingum þeirra og sé það mat langítarlegast og byggt á vönduðustu rannsóknum og byggi stefnandi dómkröfur sínar á því. Stefnandi bendir á, að í ljós sé leitt, að gallana á húsinu megi flokka í ýmsa flokka. Í fyrsta lagi sé um að ræða leka og raka með útveggjum við gólfplötu. Í öðru lagi hafi verið þakleki, þá skemmdir á neysluvatns- 1531 lögn, málningarskemmdir innanhúss og svo aðrir byggingargallar og skemmdir innanhúss. Öll mötin beinist að þessum göllum, en matið frá 3. mars 1978 sé langbest unnið og því besta sönnunargagnið í málinu. Með því telji stefnandi í ljós leitt, að hér sé um upphaflega og upprunalega byggingargalla á húsinu að ræða, sem stefndi beri fulla ábyrgð á, enda hafi gallarnir á engan hátt komið af völdum stefnanda né aðilja á hennar vegum og séu á engan hátt á hennar ábyrgð. Stefnandi andmælir alfarið þeirri málsástæðu stefnda, að hún hafi átt að annast viðhald á húsinu að því leyti að fylla sífellt upp í raufir á útveggjum með þéttiefni. Slíkt teljist ekki „„viðhald““ á húsi og hafi húsið alls ekki átt að þurfa slíkt „viðhald.“ Húsið þurfi að halda vatni og því hafi það frá upphafi verið haldið alvarlegum byggingargöllum vegna gallaðs frágangs á útveggjum við gólf. Bendi stefnandi á orð yfirmatsmanns Júlíusar Sólnes fyrir dómi 5. febrúar 1979, er hann hafi borið, að eigandi hins hússins hafi sagst nánast vera með þéttisprautuna á lofti allt sumarið. Stefnandi rökstyður fjárhæð dómkrafna með því að benda á, að heildar- matsupphæð matsins frá 3. mars 1978 hafi verið kr. 7.750.000, sem hafi verið miðuð við verðlag á þeim tíma, eða byggingarvísitölu 176 stig. Bygg- ingarvísitala hafi hins vegar verið 217 stig, þegar framhaldsstefnan var gerð, og því hafi fjárhæð þessi verið reiknuð kr. 9.555.750. Þegar aðili sé skaða- bótaskyldur fyrir skaðaverk innan saminga, beri að dæma fullar bætur á tjóni hans og taka fullt tillit til breytinga á verðmiðli, enda beri að gera tjónþola eins settan eins og hann væri, ef ekkert tjón hefði orðið. Nú sé byggingarvísitala 398 stig og því kosti viðgerð meira í dag en áður og þess vegna eigi ekki að miða bótafjárhæð við þann tíma og þá byggingarvísitölu, sem gilti, þegar viðgerðir gátu hafist. Við þennan kröfulið bæti stefnandi síðan kröfu um bætur vegna afnotamissis af húsinu, kr. 1.800.000, eftir að stefnandi hafi þurft að flytja úr því með börn sín í júlí 1976, og kr. 200.000 í bætur fyrir óþægindi og fyrirhöfn, kr. 1.294.777 vegna kostnaðar matsmanna og loks kr. 50.000 vegna viðgerðar á neysluvatnslögn. Samtals nemi fjárhæðir þessar kr. 12.900.527, en í raun sé tjón stefnanda miklu stórfelldara, eins og komið sé fram í verðrýrnun hússins við sölu þess í júlí 1978. Þá hefði stefnandi að réttu lagi átt að fá fyrir það kr. 32.000.000, en fékk aðeins kr. 17.000.000 vegna hinna stórkostlegu galla. Stefndi styður sýknukröfu sína þeim rökum, að stefnandi sjálf beri alfar- ið ábyrgð á því, hvernig húsið hafi orðið, og sé eingöngu viðhaldsleysi hennar um að kenna, hvernig farið hafi. Stefndi hafi frá upphafi bent á þetta og eftir hina löngu málsmeðferð bendi hann á, að í ljós sé leitt, að sjónarmið hans hafi ætíð átt við rök að styðjast. Nú byggi stefnandi kröfur sínar á „„endurmati,““ sem fram hafi farið árið 1977 - 1978. Þessu „endurmati““ hafi af hálfu stefnda ætíð verið mótmælt sem málinu óvið- 1532 komandi, enda hafi mjög óvenjulega verið að því staðið. „„Endurmatið““ hafi verið á sömu göllunum (sic), sem þegar hafi verið metnir í undirmati og yfirmati, löngu áður en endurmatið fór fram. Ekkert viðhald hafi farið fram í húsinu frá upphafi og hafi endurmatsmennirnir ekki kynnt sér fyrri matsgerðir og þar með ástand hússins árið 1973 til þess að kynna sér, hvað hefði gerst í húsinu á þessum árum, sem það hafi staðið autt langtímum saman. Stefnandi hafi fengið mat á skemmdum þegar árið 1973 og þá hafi henni ekki verið neitt að vanbúnaði að láta viðgerðir fara fram. Ekki sé unnt að halda endalaust áfram og láta meta sömu hlutina upp aftur og aftur og fá sífellt nýjar fjárhæðir fram og séu þessi vinnubrögð stefnda óviðkomandi. Í ljós sé leitt, að stefnandi hafi ekkert látið gera við húsið frá upphafi og að frá 1976 hafi það auk þess staðið algerlega autt og ónot- að. Fjárhæðir í mötum verði að miða við þann tíma, sem viðgerðir gátu hafist, og sé löng dómvenja fyrir því og þegar af þeirri ástæðu beri að hafna grundvelli dómkrafna stefnanda, endurmatinu, þar sem slíkt mundi leiða til þess, að tjónþoli væri að hagnast á drættinum. Við hverju sé að búast varðandi hús, sem standi autt langtímum saman árin 1974— 1978? Stefndi bendi á, að hér sé ekki einungis um að ræða kostnaðarhækkanir milli áranna 1974 og 1978, heldur komi fram viðbótargallar vegna viðhalds- leysis. Yfirmatið í máli þessu sé eina sönnunargagnið um ástand hússins, eins og það hafi verið og kostnað þá. Þessu mati hafi ekki verið hnekkt af hálfu stefnanda og engin dæmi séu um, að nýtt „endurmat“ tveggja manna á sömu göllum geti hnekkt yfirmati þriggja manna. Ranglega hafi verið staðið formlega að dómkvaðningu endurmatsmannanna og sé það ekk- ert gagn í málinu af þeim sökum. Ekki sé efnishlið „„endurmatsins““ væn- legri. Upplýst sé, að endurmatsmennirnir dragi verulega rangar ályktanir. 1. Þeir byggi oft á umsögnum annarra, helst stefnanda, en geri ekki sjálfstæðar athuganir. Þetta komi fram um hita í húsinu og í orðum þeirra um „þrálátar stíflur“ í frárennslislögnum. Um hitann sé það að segja, að ofnbrennarinn hefði þurft loft til að brenna, en stefnandi hafi lokað fyrir loft í tækin með því að byggja veggi milli hússins og bílskúrs. Þetta hafi gert hitunartæki hússins óvirk og valdið rakanum í því. 2. Endurmatsmenn giski á efnið í grunni hússins, en upplýst sé, að það sé algerlega frostfrítt efni. Andstætt orðum endurmatsmanna hafi úttekt á grunni farið fram með járnbindingunni. 3. Dregnar hafi verið rangar ályktanir um rakamælingar og sé það upp- lýst með gögnum í málinu og sé þar með fallin niður þörf á að klæða loftið innan, sem hafi verið stór hluti „„endurmatsins.““ 4. Upplýst sé, að viðloðun málningar sé góð, andstætt orðum endur- 1533 matsmanna. Þannig beri að hafna endurmatsgerðinni algerlega, bæði að formi og efni, og þá standi yfirmatsgerðin eftir í málinu. Stefndi hafi tekið afstöðu til yfirmatsgerðarinnar í upphafi máls þessa og hann ítreki, að ágreiningur aðilja sé, hvað teljist „gallar“ á þessu húsi. Stefnandi hafi keypt af stefnda hús í smíðum af sérstakri gerð og upplýst sé, að þörf hafi verið á, að fylgst væri með felluþéttingum á húsinu. Það hafi stefnandi ekki gert og því hafi hún sýnt vanrækslu. Hún hafi heldur ekki gætt þess, að ekki mætti liggja snjór, ís eða vatn við samskeyti hús- hluta, og raki hafi því komið. En stefnandi hafi einnig breytt veggjunum og þar með loftinntaki og því hafi einungis komið rakt loft inn í húsið. Þessi breyting hafi verið gerð að stefnda fornspurðum og Í heimildarleysi. Þegar stefnandi hafi kvartað við stefnda vegna þakleka, hafi þegar verið gerðar ráðstafanir og hafi stefnandi samþykkt, að Þorsteinn Gíslason mál- arameistari sæi um þær viðgerðir. Hún hafi því einnig átt að snúa sér til hans vegna málningarskemmdanna, sem stöfuðu af þaklekanum, og hafi þær því ekki verið stefnda viðkomandi. En rakann í húsinu megi alfarið telja á ábyrgð stefnanda vegna vanrækslu hennar á felluþéttingum og stefndi leggi áherslu á, að upplýst sé, að hér komi einnig til veggirnir, sem stefnandi lét setja milli húss og bílskúrs, sem orsakað hafi saggann í lofti hússins. Þannig séu þrír þættir, sem sameiginlega hafi valdið skemmdunum í húsinu af raka: ónóg umhirða umhverfis húsið, ónóg þétting með þéttiefni og það, að lokað var fyrir loft inn í húsið, og þetta sé alfarið á ábyrgð stefnanda. Stefndi bendir auk þess á, að kröfur í framhaldssök séu fyrndar, þ. e. þær, sem ekki hafi þegar verið gerðar í frumsök. Hann mótmælir einnig vísitöluhækkunum á kröfum og kröfum um bætur vegna afnotamissis og bendir á, að í raun eigi stefnandi einungis rétt á að krefjast bóta vegna þess, sem hún ekki fékk, þegar hún seldi húsið í júlí 1978. Í sáttaboði árið 1977 hafi stefndi boðist til að kaupa húsið á kr. 15 milljónir, en því boði hafi stefnandi ekki tekið. Sú fjárhæð hefði með vísitöluhækkun reiknast kr. 25 milljónir árið 1978, þegar stefnandi seldi húsið á kr. 17 milljónir, og slíkt sé stefnanda sjálfri um að kenna. V. Niðurstaða. Upplýst er, að samskeyti útveggja og gólfplötu í húsi því, sem stefnandi keypti af stefnda í febrúar 1967, hafi verið þannig, að 1 cm breið rauf hafi verið milli gólfplötu og veggeininga og að rauf þessi hafi verið fyllt með þéttiefni, sem þarfnast hafi reglulegs eftirlits og viðhalds, en 5 cm breitt járn hafi staðið upp úr gólfplötunni og gengið upp í holrúm innan 1534 við ytra steypulagið í veggeiningunum. Járn þetta hafi átt að stöðva vatrns- rennsli að utan, ef ytra þéttiefni brygðist, en gólfplatan hélt áfram út fyrir veggina í sömu hæð og myndaði pall í kringum húsið 50—60 cm á breidd. Þarna var því ekki stallur eða vatnslás fyrir utanaðkomandi vatn, en járnið átti að koma í staðinn fyrir slíkt. Járn þetta var sett í rauf, sem skorin var í gólfið. Ekki var notað ryðfrítt stál, og hlaut því járnið að ryðga með tímanum. Slíkur frágangur er ekki viðhlítandi, þar sem vatn af pallinum kemst auðveldlega að járninu og yfir það, ef uppistaða myndast fyrir utan og undir járnið, ef steypan liggur ekki nægilega þétt að því. Þetta verður því að teljast hönnunargalli, sem krefst verulegs eftirlits og viðhalds, ef ekki eiga skemmdir að verða. Enn fremur getur myndast þétting vatnsgufu við járnið að innan og valdið rakaskemmdum, eins og bent er á í yfirmati. Stefndi hefur sjálfur borið fyrir dóminum, að þessi byggingaraðferð hafi haft þá kosti, að unnt hafi verið að haga veggeiningum eftir óskum eigand- ans, en á móti hafi komið vandamál varðandi samskeyti á útveggjum, sem kallað hafi á eftirlit. Upplýst er, að þurft hafi að lagfæra þéttingarnar um sumarið 1967, þar sem þær höfðu ekki tekist sem skyldi, þegar húsið var byggt þá um veturinn. Stefndi hefur og borið, að hann myndi ekki til þess, að um það hafi verið rætt við kaupin, að húsið þyrfti sérstakt viðhald og eftirlit. Stefnandi, sem ekki er byggingarfróður, verður ekki talinn hafa átt að vera það kunnugt, að húsið þyrfti viðhald og eftirlit umfram venjuleg steinsteypt hús. Líkur eru fyrir því, að stefndi hafi í upphafi talið frágang samskeytanna fullnægjandi og því hafi hann ekki við kaupin aðvarað stefn- anda um hið sérstaka eftirlit og viðhald, sem síðar kom í ljós, að húsið þarfnaðist. Með yfirlýsingu þeirri, sem aðiljar undirrituðu hinn 14. september 1968, verður að telja, að stefnandi renni stoðum undir það, að hann hafi kvartað yfir leka með útveggjum við gólf, fljótlega eftir að flutt var í húsið. Þó lét stefndi ekkert gera við felluþéttingar þá, sem þó höfðu mistekist við byggingu hússins. Stefnandi hefur þó borið, að stefndi hafi um sumarið 1968 séð um, að þankitti var sett í samskeytin við gólfplötuna allt í kringum húsið og að þetta hafi virst hjálpa eitthvað. Dómurinn telur, að í ljós sé leitt, að umrætt viðhald á felluþéttingum og eftirlit með húsinu sé svo sérstakt, að þarna sé um galla á húsinu að ræða, og fellst dómurinn á mötin í málinu að því leyti. Stefndi hefur ekki sýnt fram á, að hann hafi kynnt stefnanda þetta né að stefnanda hafi átt að vera um þetta kunnugt á annan hátt, og ber honum því að bæta stefn- anda það tjón, sem hann hefur orðið fyrir vegna gallans. Til þess að bæta úr þessum galla telur dómurinn, að fjarlægja þurfi framlenginguna á gólf- plötunni, sem myndar pall í kringum húsið. Við það mundi vatn ekki safn- ast og leita inn í raufina og inn í húsið og því væri nægilegt, þegar pallurinn 1535 hefur verið fjarlægður, að ganga frá sárinu með múrhúðun, þéttingu og dropskör og væri slíkt auðvelt í framkvæmd. Á þessa lausn var fyrst bent í endurmati því, sem skilað var 3. mars 1978, og telur dómurinn aðrar lausnir, sem fram komu í undirmati og yfirmati, ekki eins sannfærandi. Dómurinn fellst þó ekki á með endurmatsmönnum, að ástæða sé til að klæða húsið utan, þegar pallurinn hefur verið fjarlægður. Dómurinn telur kostnað við þessa framkvæmd vera hæfilega metinn kr. 1.800.000. Að þess- ari framkvæmd lokinni þyrfti að mála húsið að utan, og telur dómurinn kostnað við það hæfilega metinn kr 700.000. Dómurinn telur, að kröfur stefnanda í framhaldssök séu ekki fyrndar, þar sem ekki er í ljós leitt, að gallar þessir hafi verið staðreyndir fyrir sept- ember 1968. Afleiðingu þessa hönnunargalla telur dómurinn vera ýmsar skemmdir innanhúss, svo sem á teppum, gólfkorki, gólflistum og raflögnum, og stafa þessar skemmdir sumpart af leka og sumpart af rakamyndun innanhúss. Einnig er hugsanlegt, þótt ekki hafi verið sýnt fram á það með óyggjandi rökum, að samverkandi þáttur sé of hátt rakastig í húsinu langtímum sam- an, er stafað hafi af því, að byggt hafi veri fyrir loftinntak hitunarkerfisins, eins og fram er komið í málinu, að gert hafi verið af hálfu stefnanda. En þetta er ósannað af stefnda hálfu, og verða því skemmdirnar taldar afleið- ingar nefnds hönnunargalla, sem stefnda ber einnig að bæta. Tjón af þess- um lið er í endurmati talið samtals kr. 1.100.000, og telur dómurinn það hæfilega metið. Dómurinn fellst ekki á, að viðloðun málningar sé ábótavant, heldur telur sýnt með rannsókn í matsgerð endurmatsmanna, að viðloðun málningar sé í lagi. Upplýst er, að rifur séu milli veggeininga og lofts á nokkrum stöðum og að útveggir séu bognir og rifur séu milli innveggja og útveggja. Þetta tels byggingargalli, sem stefnda ber að bæta, og telst kostnaður við viðgerð hæfilega metinn kr. 300.000, sbr. endurmatsgerð. Dómurinn fellst ekki á, að sýnt sé, að raki sé óvenjumikill í loftplötu og að nauðsynlegt sé því að setja rakaþétt lag fyrir neðan steypuna til þess að stöðva rakaflæði. Hins vegar er sýnt, að mála þarf húsið að innan vegna viðgerðanna og þaklekans, og ber stefnda að bæta stefnanda kostnað við það, sem telst hæfilega metinn kr. 800.000. Upplýst er, að neysluvatnslögn hafi tærst, og ber stefnda að bæta það, þar sem um leyndan galla var að ræða. Telst kostnaður hæfilega metinn kr. 50.000. Kostnað við úrbætur á göllum þeim, sem stefndi verður talinn bera ábyrgð á, telur dómurinn því hæfilega metinn kr. 2.500.000 fyrir lagfæring- ar utanhúss miðað við núverandi verðlag og byggingarvísitölu. Kostnaður við 1536 að mála húsið innan, kr. 800.000, er einnig miðaður við núverandi byggingar- vísitölu. Dómurinn telur, að þar sem ekki hafi verið sýnt fyrr en með endur- mati 3. mars 1978, hvernig bæta ætti úr galla á samskeytum gólfplötu og veggja, og að þar sem dómurinn kemst að niðurstöðu um aðra útfærslu á því, að sanngjarnt sé að reikna með verðlagi og byggingarvísitölu við uppkvaðn- ingu dóm. um þessa liði. Þeir verða því teknir til greina með kr. 3.300.000 samtals. Þar sem fallist er á endurmat um lið vegna skemmda innanhúss, kr. 1.100.000, og klæðningu á veggi og lagfæringu á rifum, kr. 300.000, verða þeir reiknaðir með verðlagi við útgáfu framhaldsstefnu, eins og þar er kraf- ist, og verða því teknir til greina með kr. 1.700.000 samtals. Stefnandi hefur gert kröfu um bætur vegna afnotamissis á húsinu í 2 ár, kr. 1.800.000. Þessum kröfulið mótmælir stefndi og bendir á, að afnota- missi stefnanda af húsinu megi alfarið rekja til framkvæmdaleysis hennar sjálfrar. Dómurinn telur, að upplýst sé, að húsið hafi orðið óíbúðarhæft vegna framangreindra galla þegar árið 1974 og að stefnandi hafi á þeim tíma ekki sýnt slíkt aðgerðarleysi, að honum hafi verið um það að kenna. Verður kröfuliður þessi því tekinn til greina með kr. 1.200.000. Bætur vegna viðgerðar á neysluvatnslögn eru hæfilega ákveðnar kr. 50.000. Rétt þykir að taka til greina kröfu stefnanda um bætur fyrir óþægindi og fyrirhöfn, kr. 200.000. Reikningar matsmanna, kr. 1.294.777, teljast hluti málskostnaðar. Niðurstaða málsins verður því sú, að stefnda verður gert að greiða stefn- anda samtals kr. 6:450.000, þ. e. kr. 3.300.000 * kr..1.700.000 * kr. 1.200.000 kr. 50.000 kr. 200.000. Vextir reiknast ekki af fjárhæð þeirri, sem miðuð var við verðlag við uppkvaðningu dóms, kr. 3.300.000, fyrr en frá uppkvaðningardegi dómsins, en rétt þykir að reikna vexti af kr. 3.150.000 frá útgáfudegi framhaldsstefnu 1. september 1978, eins og krafist var af stefnanda við munnlegan málflutning, enda var þeim vaxta- fæti ekki andmælt tölulega. Eftir þessari niðurstöðu er rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er ákveðst kr. 2.500.000, þar með talinn matskostnaður og málskostnaður vegna flutnings um frávísunarkröfu stefnda. Dóm þennan kváðu upp Garðar Gíslason, dómari skv. sérstakri umboðs- skrá, Bárður Daníelsson verkfræðingur og Diðrik Helgason múrarameist- ari. Dómsorð: Stefndi, Guðmundur Einarsson, greiði stefnanda, Herdísi Tryggva- dóttur, kr. 6.450.000 með 19% ársvöxtum af kr. 3.150.000 frá 1. sept- 1537 ember 1978 til 1. júní 1979, en með 22% ársvöxtum frá þ. d. til 14. júní 1979, en með dómvöxtum skv. 1. gr. laga um dómvexti nr. 56/ 1979 frá þeim degi til greiðsludags, þ. e. 34.5% ársvöxtum frá 14. júní 1979 til 1. september s. á., með 39.5% ársvöxtum frá þ. d. til 1. desember 1979, með 43.5% ársvöxtum frá þ. d. til 11. febrúar 1980 og með áframhaldandi dómvöxtum af kr. 6.450.000 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 2.500.000 í málskostnað, þar með talinn mats- kostnað og kostnað vegna málflutnings um frávísunarkröfu stefnda. Greiðslur fari fram innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að við- lagðri aðför að lögum. 97 1538 Miðvikudaginn 29. júní 1983. Nr. 89/1980. Vegagerð ríkisins (Sigurður Ólason hrl.) gegn eigendum Neðra-Dals | og 11, Ingólfi Ingvarssyni Guðrúnu Auðunsdóttur Ólafi Helga Auðunssyni Hafsteini Auðunssyni Ingigerði Önnu Auðunsdóttur Hálfdáni Auðunssyni Jónatan Jakobssyni Konráði Óskari Auðunssyni Valdimar Auðunssyni Kristjönu Kristófersdóttur dánarbúi Vigdísar Kristófersdóttur Guðrúnu Geirsdóttur Láru Leifsdóttur Hrönn Leifsdóttur og Auðuni Leifssyni og gagnsök. (Unnsteinn Beck hrl.). Eignarnámsbætur. Vegalög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson. Aðaláfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 11. júní 1980, birtri 28. september 1980. Krefst hann aðallega sýknu af kröfum gagn- áfrýjenda í málinu, en til vara, að kröfur þeirra verði lækkaðar eftir mati dómsins. Þá krefst aðaláfrýjandi málskostnaðar fyrir báðum dómum óskipt úr hendi gagnáfrýjenda. Gagnáfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar með stefnu 21. okt- óber 1980 á grundvelli 3. málsgr. 20. gr. laga nr. 75/1973. Krefjast þeir þess aðallega, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða þeim 1539 21.435.00 krónur (2.143.500 gkr.) með 13% ársvöxtum frá 25. apríl 1977 til 21. nóvember s. á., 1600 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 1990 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvöxtum frá þeim degi til 31. október 1982 og 57 vöxtum á mánuði frá þeim degi til greiðsludags. Þá er krafist málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi aðaláfrýjanda. Til vara krefjast gagnáfrýjendur lægri fjárhæðar úr hendi aðaláfrýjanda að mati dómsins ásamt 27%0 ársvöxtum frá 1. janúar 1980 til 31. október 1982, en 5% mánaðar- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þá er krafist málskostnaðar, svo sem greinir í aðalkröfu. I. Eftir að mál þetta var upphaflega höfðað, eru aðiljarnir Leifur Auðunsson, Margrét Auðunsdóttir, Vigdís Kristófersdóttir og Þor- björg Kristófersdóttir látnir. Samkvæmt málflutningi hér fyrir dómi tóku hlut Þorbjargar að erfðum systur hennar Kristjana og Vigdís Kristófersdætur, en dánarbú Vigdísar er óskipt og hefur tekið við aðild hennar að málinu. Hlutur Leifs Auðunssonar féll að erfðum til ekkju hans og barna, Guðrúnar Geirsdóttur og Láru, Hrannar og Auðunar Leifsbarna, og eru þau nú aðiljar að málinu. Eiginmað- ur Margrétar Auðunsdóttur, Jónatan Jakobsson, hefur hlotið eign- arhlut hennar og tekið við aðild hennar að málinu. II. Mál þetta fjallar um töku aðaláfrýjanda, Vegagerðar ríkisins, á grjóti og möl úr eignarlandi gagnáfrýjenda á því tímabili, er greinir í héraðsdómi. Aðilja skilur eigi á um, hvert efnismagn hafi verið tekið, svo sem lýst er í héraðsdómi. Miða ber við það, að efnistakan hafi farið fram með heimild í 59. gr. vegalaga nr. 71/1963, áður 24. gr. vegalaga nr. 34/1947, og ber að ákveða bætur samkvæmt ákvæðum X. kafla fyrri laganna, sbr. og IV. kafla síðargreindu lag- anna. Hér fyrir dómi hefur aðaláfrýjandi fallið frá þeirri málsástæðu, að kröfur gagnáfrýjenda séu fyrndar, og kemur fyrningarviðbáran því eigi til álita í dómi þessum. 1540 Ill. Fallist er á úrlausn héraðsdóms um, að gagnáfrýjendur eigi rétt til eignarnámsbóta vegna efnistöku aðaláfrýjanda. Aðaláfrýjandi bauð eigi fram fégreiðslu vegna efnistökunnar. Ákvörðun eignar- námsbóta ber að miða við staðgreiðslu og almennt við það tíma- mark, er eignarnámsmati lýkur. Svo sem greinir í héraðsómi, þykir viðmiðun matsnefndar eignarnámsbóta eigi fá staðist. Er rétt, eins og hér stendur sérstaklega á, að miða tímamark í þessu efni við uppsögu héraðsdóms, og er þá miðað við, að gagnáfrýjendur eigi rétt á vöxtum frá gjalddögum einstakra bótakrafna. Með vísan til 17. gr. laga nr. 11/1973 og með hliðsjón af gögnum þeim um verð- mæti jarðefna, er málið varðar, og enn með vísan til almennra reglna um eignarnámsbætur þykja bætur hæfilega ákveðnar 18.000.00 nýjar krónur með 27% ársvöxtum frá 21. mars 1980. til greiðsludags, en krafa gagnáfrýjenda um hærri vexti kemur eigi til álita, þar sem um hana er eigi gerður áskilnaður í áfrýjunarstefnu. Rétt þykir, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjendum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 20.000.00 krónur. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Vegagerð ríkisins, greiði gagnáfrýjendum, framangreindum eigendum jarðanna Neðra-Dals I og 11 í Vest- ur-Eyjafjallahreppi, 18.000.00 krónur með 27% ársvöxtum frá 21. mars 1980 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 20.000.00 krónur. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. mars 1980. Mál þetta, sem tekið var til dóms 1. þ. m., höfðuðu eigendur jarðarinnar Neðra-Dals í Vestur-Eyjafjallahreppi fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni 18. nóvember 1969, á hendur Vegagerð ríkisins og gerðu þær dómkröfur, að stefndi yrði dæmdur til að greiða þeim kr. 80.450. 000.00 auk 8% ársvaxta frá 1. janúar 1964 til greiðsludags svo og til greiðslu málskostnaðar. Hinn $. maí 1971 höfðuðu stefnendur framhaldssök og gerðu þær dóm- kröfur, að stefndi yrði dæmdur til að greiða þeim kr. 88.292.46 auk 8% ársvaxta af kr. 7.776.16 frá 1. janúar 1966, af kr. 42.756.60 frá 1. janúar 1967, af kr. 30.122.70 frá 1. janúar 1969, í öllum tilvikum til greiðsludags, svo og til greiðslu málskostnaðar að skaðlausu að mati dómsins. Í fram- haldsstefnu var því jafnframt lýst yfir, að krafa stefnenda í aðalastök lækk- 1541 aði í kr. 56.315.00, en krafist var vaxta og málskostnaðar af þeirri fjárhæð sem fyrr. Af hálfu stefnda voru þær dómkröfur gerðar í aðalsök og framhaldssök, að hann yrði sýknaður af kröfum stefnenda og honum jafnframt dæmdur málskostnaður úr hendi stefnenda að mati dómsins. Til vara var þess kraf- ist, að kröfur stefnenda yrðu stórlega lækkaðar og málskostnaður yrði lát- inn niður falla. Dómur var kveðinn upp í málinu 13. desember 1971. Var honum áfrýjað til Hæstaréttar. Með dómi Hæstaréttar hinn 12. nóvember 1973 var dómur bæjarþingsins ómerktur frá og með þinghaldi 26. júlí 1971 og vísað til með- ferðar bæjarþings Reykjavíkur að nýju til meðferðar og dómsálagningar. (Sjá dómasafn Hæstaréttar bindi XLIV, bls. 811). Stefnendur höfðuðu á ný framhaldssök í málinu, Eru endanlegar dóm- kröfur stefnenda þær aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða kr. 2.143.500.00 auk 13% ársvaxta frá 25. apríl 1977 til 21. nóvember s. á., 16% ársvaxta frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á. og með 27% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, en til vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða aðra lægri fjárhæð að mati dómsins, er sé framreiknuð til 25. apríl 1977, frá því jarð- efni þau voru tekin, sem fjallað er um í máli þessu, auk vaxta eins og Í aðalkröfu. Í báðum tilvikum er þess krafist, að stefnda verði gert að greiða stefnendum málskostnað, þar með talinn ferðakostnaður, frá því er rekstur málsins hófst, eftir mati dómsins. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnenda og að honum verði dæmdur málskostnaður úr hendi stefnenda að mati dómsins, en til vara, að fjárhæð dómkröfu stefnenda verði stórlega lækkuð og málskostnaður látinn falla niður. Málavextir eru þessir: Frá árinu 1949 hefur Vegagerð ríkisins tekið grjót úr Stampagili í landi jarðarinnar Neðra-Dals í Vestur-Eyjafjallahreppi til framkvæmda, sem hún hefur haft með höndum. Frá árinu 1959 hefur Vegagerð ríkisins tekið jarð- efni úr Fagrafelli í landi sömu jarðar sem ofaníburðarefni. Samkvæmt beiðni vegamálastjóra dómkvaddi sýslumaðurinn í Rangárvallasýslu hinn 24. apríl 1965 tvo menn til að „meta til peningaverðs bætur fyrir landsspjöll vegna efnistöku Vegagerðar ríkisins í svokölluðu Fagrafelli innan jarðarinn- ar Neðra-Dals í Vestur-Eyjafjallahreppi.““ Með bréfi, dags. hinn 10. ágúst 1965, óskuðu landeigendur einnig eftir dómkvaðningu matsmanna til að meta til peningaverðs jarðefni þau, sem tekin höfðu verið, o. fl. Í matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna, Ásgeirs L. Jónssonar vatns- veitufræðings og Marteins Björnssonar verkfræðings, segir svo: „Með dómkvaðningu sýslumanns Rangárvallasýslu þann 24. apríl 1965 1542 var okkur undirrituðum falið samkvæmt beiðni vegamálastjóra, dags. 13. okt. 1964, „,að meta til peningaverðs bætur fyrir landspjöll vegna efnistöku Vegagerðar ríkisins í svokölluðu Fagrafelli innan jarðarinnar Neðra-Dals í Vestur-Eyjafjallahreppi.““ Eftir að haldnir höfðu verið fjórir fundir með málsaðiljum, skrifuðum við sýslumanni Rangárvallasýslu og óskuðum eftir skýringu á því, hvað fælist í orðalagi dómkvaðningarinnar: „bætur fyrir landspjöll vegna efnis- töku.“ Svarið, sem okkur barst, var ný dómkvaðning, kveðin upp Í aukadóm- þingi Rangárvallasýslu 16. ágúst 1965, þar sem okkur að beiðni umboðs- manns landeiganda Neðra-Dals, dags. 10. ágúst 1965, er falið að: ;„1. Mæla svo sem unnt er það magn efnis, sem Vegagerð ríkisins hefur þegar tekið til ofaníburðar og annarra samgöngubóta úr landi jarðar- innar Neðra-Dals í Vestur-Eyjafjallahreppi. 2. Meta það magn, sem greinir í 1. tölulið, til peningaverðs. 3. Meta til peningaverðs þau jarðefni, sem Vegagerð ríkisins kann eftir- leiðis að taka úr nefndu landi til áðurgreindra afnota.“ Samkvæmt okkar skilningi er hér um tvær matsbeiðnir að ræða: Þá fyrri frá Vegagerð ríkisins með eigendur Neðra-Dals sem matsþola, en hina síðari frá eigendum Neðra-Dals með Vegagerð ríkisins sem matsþola. Samkvæmt beiðni umboðsmanns landeigenda Neðra-Dals (sbr. dóm- kvaðningu 16. ágúst 1965) mældum við þ. 27. sept. 1965 rúmtak malar- og grjótnáms Vegagerðar ríkisins í Fagrafelli og Stampagili. Samkvæmt þess- um mælingum reiknast okkur malarnámið í heild 2700 mj, er verður að meðaltali 2540 m' á ári yfir tímabilið 1959 til 1963 að báðum árum meðtöld- kvaðningu 16. ágúst 1965) mældum við þ. 27. sept. 1965 rúmtak malar- og tímabilið 1949 til 1964 að báðum árum meðtöldum. Ekki er vitað um hina raunverulegu efnistöku hvert einstakt ár, en líkur eru fyrir því, að hún sé nokkuð misjöfn, og þá sérstaklega hvað grjótnámið áhrærir. Ágreiningi málsaðila, sem komið hefur fram undir málsmeðferð, um hald sumra ákvæða vegalaga nr. 71/1963 gagnvart stjórnarskrá ríkisins, vísum við frá sem okkar verkefni óviðkomandi. Þar sem bæði málin, eins og að framan segir, hafa verið sótt og varin sameiginlega, þ. e. sem eitt mál væri, verður hér um þau fjallað sameigin- lega, en matskostnaði haldið aðgreindum. 1543 Matsatriði. Málsaðilar hafa hvor um sig látið rannsaka sýnishorn af ofaníburðarefni frá Fagrafelli. Niðurstöðum rannsóknanna ber ekki nákvæmlega saman, sem að sjálfsögðu ber að rekja til mismunandi sýnishorna. Hér ber þó það lítið á milli, að ekki þótti ástæða til að láta óvilhallan fagmann velja sýnis- horn til frekari rannsókna. Rannsóknirnar staðfesta sem sé þá reynslu, er þegar hefur fengist, að ofaníburðarefnið úr Fagrafelli er gott bindiefni fyrir haldbetri ofaníburð, s. s. úr Markarfljótsaurum, en vantar slitþol eitt út af fyrir sig. Um þetta virðist ekki vera ágreiningur milli málsaðila. Umrætt efni þykir ekki henta til annars en vegagerðar og hefur þess vegna ekki markaðsmöguleika á öðru sviði, að því er séð verður. Vegagerð ríkisins, sem annast alla opinbera vegi, er þar með eini notandi þessa efnis. Í einkavegi („,heimreiðir““), sem eru mest 200 m að lengd, verður þetta efni ekki sótt langar leiðir. Á stóru svæði hefur Vegagerð ríkisins ekki aðgang að góðu bindiefni í slitlag veganna nema í Fagrafelli og fáum stöðum öðrum undir Eyjafjöll- um. Þetta bindiefni gefur margföldu efnismagni aukið verðmæti, hliðstætt sementi Í steinsteypu. Hér er því tvímælalaust um verðmæti að ræða, sem almennt séð virðist ekki sanngjarnt að telja viðkomandi eigendum verð- laust, ef lagabókstafur ekki hamlar. Efnistakan í Fagrafelli virðist hafa verið úr sem næst gróðurlausu bratt- lendi. Jarðraskið hefur því ekki valdið teljandi gróðurfarstjóni, og ekki hefur til þessa verið raskað ræktunarhæfu landi í námustæðinu. Hins vegar hafa orðið nokkur lýti á landinu, sem munu vara eitthvað lengur en efnis- takan, en síðan lagast mikið af sjálfu sér á fáum árum án aðgerða. Ekki er líklegt, að sjálf malarnáman reynist búfénaði hættuleg eða valdi umferð um landið teljandi óþægindum. Þar sem efnistakan verður hér metin ttil verðs, þykir ekki rétt að reikna bætur fyrir jarðraskið sérstaklega, en ef svo bæri við, að ófyrirsjáanleg slys yrðu á skepnum í sambandi við nám- una, þá verður Vegagerð ríkisins að sjálfsögðu skaðabótaskyld hverju sinni eftir málavöxtum. Vegurinn að malarnámunni er mikið ágreiningsefni málsaðila. Vegagerð ríkisins telur veginn auka verðmæti Fagrafells, ef nokkurt sé, og þá sérstak- lega landsins umhverfis og neðan við fellið. Landeigendur aftur á móti segja veginn vera sér einungis til tjóns, og ráðunautur þeirra, dr. Bjarni Helga- son, telur hættu á vaxandi jarðvegseyðingu vegna þessarar vegagerðar. Vegur þessi liggur á alllöngum kafla meðfram fornum lækjarfarvegum, og er þar naumast breytinga að vænta. Að öðru leyti hefur vegagerðin gert skurð eða pælu meðfram veginum, sem á pörtum hefur grafið sig niður á fast, enda er jarðvegur þarna víðast grunnur. Að sjálfsögðu hafa nokkur 1544 landspjöll orðið á gróðurlendinu vegna vegarins, og ekki verður synjað fyrir, að þau kunni að aukast. Í niðurlagi 59. gr. gildandi vegalaga stendur svo: „; Veghaldari skal jafnan leitast við að valda sem minnstum spjöllum á gróðri við vegagerð og græða upp sár, sem myndast á grónu landi við vegaframkvæmdir.“ Samkvæmt þessu lagafyrirmæli eiga landeigendur að vera tryggðir gegn landskemmd- um, s. s. uppðblæstri, eins og verða kann á hverjum tíma. Hér kemur því ekki til mála að meta aðrar skemmdir en Þegar eru orðnar. Þá kemur til álita, hvort vegurinn sé til nokkurs gagns fyrir landeigendur. Til þess að malarnáman nýtist, þarf veg. Sá vegarkostnaður gerir malartök- una óhagstæðari, það er: lækkar malarverðið, miðað við að vegarins hefði ekki þurft með. Bréf Ingólfs Ingvarssonar (málsskjal nr. 9) upplýsir,.-að hann hefur hafið ræktun við rætur Fagrafells og lagt veg að fjárhúsi, sem er þar skammt frá, áður en Vegagerð ríkisins hóf grjót- og malarnám á þessum slóðum. Þessu hefur ekki verið mótmælt. Verður því að álíta, að eigendur Neðra- Dals hafi verið búnir að fullnægja sinni búsþörf fyrir veg á þessum stað um ófyrirsjáanlegan tíma. Hins vegar mun Vegagerð ríkisins halda veginum við, og er réttmætt að taka tillit til þess. Þar sem grjótnámið er, virðist yfirborð jarðar hafa verið lítt grónir flag- móar, að því er séð verður, sem sé magur jarðvegur, en væntanlega ræktan- legur. Um grjótnámið er svipað að segja og um malarnámið. Grjótið hefur ein- ungis verið notað af því opinbera til styrktar vatnsvarnargörðum á vatna- svæði Markarfljóts. Það er dýrt í vinnslu og því ólíkleg söluvara til annarra afnota en verið hefur. Eins og fyrr segir, reiknast okkur grjóttakan nema alls //300 m', eða að meðaltali um 700 m' á ári yfir tímabilið 1949 til 1964 að báðum árum meðtöldum. Niðurstöður. Sambærilega hliðstæðu, er nota megi sem fyrirmynd að mati þessu, hefur hvorugur málsaðili bent á, og matsmönnum hefur heldur ekki tekist að afla þeirra. Hér verður því tiltækilegast að hafa hliðsjón af landverði jarða og meta landeigendum tiltölulega ríflega þóknun fyrir efnistökuna eftir þeirri sígildu reglu, að einstaklingar, sem færa verða fórn fyrir þjóðfélagið eða hið opinbera, fái eftir málavöxtum hluta sinn ríflega greiddan, án þess að um auðgunarfyrirbæri sé að ræða. Á þessum forsendum þykir rétt að meta: malarnámið á kr. 2.00 rúmmetrann og grjótnámið á kr. 1.50 rúmmetrann. 1545 Mat þetta miðast við árið 1964. Þurfi matið að grípa aftur í tímann, er rétt að hagga því í samræmi við verðgildi krónunnar. Hið sama gildir um framtíðina frá árinu 1964 að telja, nema ef nýtt viðhorf skapast vegna óvænts markaðar á möl og grjóti, sem réttlætir endurskoðun á máli þessu.“ Með bréfi, dags. hinn 24. janúar 1967, fór vegamálastjórinn fram á það við sýslumanninn í Rangárvallasýslu, að dómkvaddir yrðu þrír menn til að framkvæma yfirmat. Í matsgerð hinna dómkvöddu yfirmatsmanna, Árna Jónassonar bónda, Egils Sigurgeirssonar hæstaréttarlögmanns og Ögmund- ar Jónssonar verkfræðings, sem dagsett er hinn 5. júlí 1968, segir svo: „Eins og fram kemur hér á undan, leggur Vegagerð ríkisins áherslu á það, að yfirmatsgerðin verði sundurliðuð vegna fyrningar, enda viðurkenni Vegagerðin aðeins skaðabótakröfur, er fram komi innan árs, frá því að efnistaka er framkvæmd, samanb. 63. gr. vegalaga nr. 71 frá 1963. Einnig óskar Vegagerðin sérstaklega eftir sundurliðun á efnistöku í Stampagili, þar sem Vegagerðin telur sig hafa haft fullt samþykki landeigenda fyrir grjót- náminu þar fram að þeim tíma, er matsbeiðnin kom fram. Lögmaður mats- þola bendir hins vegar á, að ekki sé mögulegt að sundurliða efnistökuna með hliðsjón af fyrningu, þar sem Vegamálastjórnin hafi ekki hirt um að tilgreina, hve mikið hefur verið tekið af efni eða hve mikið jarðrask hefur farið fram ár hvert, frá því að takan og jarðraskið byrjuðu. Það sé þannig sök starfsmanna ríkisins, að ekki sé hægt að fullnægja kröfum þeim um sundurliðun í sambandi við fyrningu, sem Vegagerðin fari nú fram á. Auk þess mótmælir lögmaðurinn, að 63. gr. vegalaga eigi hér við, bæði vegna þess að hún sé andstæð ákvæðum stjórnarskrár Íslands um friðhelgi eignar- réttarins, og einnig vegna þess, að enginn viti, hvenær hluti krafna matsþola kann að vera fyrndur, þótt fyrning í þessu falli hefði við rök að styðjast. Einnig mótmælir lögmaður matsþola, að samþykki landeigenda hafi legið til töku efnisins úr Stampagili, og telur engar sannanir liggja fyrir um það í málinu, að slíkt samþykki hafi nokkru sinni verið gefið. Og þótt Auðunn í Dalseli kunni að hafa gefið slíkt samþykki, þá muni hann sjálfur að sjálf- sögðu hafa gert það í þeirri fullu vissu, að séð mundi verða fyrir greiðslu til hans fyrir efni það, sem Vegagerðin kynni að taka úr landinu. Í matsgerð undirmatsmanna er tekið fram, að ekki sé vitað um hina raun- verulegu efnistöku hvert einstakt ár, en líkur séu fyrir því, að hún sé nokk- uð misjöfn og þá sérstaklega að því er grjótnámið áhrærir. Ekki hefur þetta atriði verið upplýst frekar fyrir yfirmatsmönnum en var gert fyrir undir- matsmönnum. Yfirmatsmenn líta svo á, að ekki sé unnt að taka kröfu Vegagerðarinnar um sundurliðun vegna fyrningar til greina, enda óupplýst með öllu í máli þessu, hvenær efnistaka sú var framkvæmd, sem hér um ræðir. Gegn mótmælum matsþola er það einnig ósannað í málinu, að Vega- gerðin hafi haft samþykki landeigenda til töku efnisins úr Stampagili og 1546 Ósannað, að slík efnistaka mætti fara fram um ótiltekinn tíma ókeypis. Samkvæmt þessu munu yfirmatsmenn líta á kröfur matsþola í máli þessu sem ófyrndar, er matsbeiðnin kom fram, og framkvæma matið á þeim grundvelli. Þá hefur Vegagerð ríkisins óskað sérstaklega eftir því, að fullkomlega væri aðgreint milli tjóns vegna landsjalla og jarðrasks annars vegar og verð- mætis efnisins hins vegar. Yfirmatsmenn líta svo á, að allri efnistöku eins og þeirri, sem hér um ræðir, fylgi óhjákvæmilegt jarðrask. Efnistakan í Fagrafelli og Stampagili hefur verið gerð úr gróðurlitlu landi. Efnistaka þessi hefur því ekki enn sem komið er valdið tjóni á ræktuðu landi eða ræktunarhæfu landi. Samkvæmt þessu munu yfirmatsmenn í þessari mats- gerð meta verðmæti efnisins, sem tekið hefur verið úr Fagrafelli og Stampa- gili, en ekki meta matsþola sérstaklega bætur fyrir jarðrask það, sem efnis- tökunni fylgir. Að því er varðar afleggjara þann að malarnámunni, sem Vegagerðin hefur látið gera, þá líta yfirmatsmenn svo á, að vegur þessi sé óhjákvæmilegur vegna umræddrar efnistöku. Ekki er sjáanlegt, að vegur þessi komi landeig- endum að nokkru gagni, og verður því kostnaður við vegagerð þessa ekki látinn hafa áhrif á úrslit málsins. Með hliðsjón af framangreindu verður kostnaður vegna mats í einstökum liðum ekki sundurgreindur. Yfirmatsmenn líta svo á, að efni það, sem hér um ræðir í Stampagili og Fagrafelli, sé eignarrétti undirorpið í merkingu stjórnarskrárinnar og þurfi matsþoli því ekki að sætta sig við það, að það sé tekið bótalaust. Ekki verði heldur fullyrt, að efni þetta sé eða verði verð- laust um alla framtíð. Viðurkennt er í máli þessu, að á svæðinu umhverfis Markarfljót í Rang- árvallasýslu sé gnægð af sterkri blágrýtismöl, sem hafi mikinn slitstyrkleika og sé því hentug sem ofaníburðarefni, en skorti hins vegar tilfinnanlega bindiefni. Efni það, sem tekið hefir verið úr Fagrafelli, hentar vel sem bindiefni í hinni sterku blágrýtismöl á þessu svæði og gefur góða áferð. Yfirmatsmenn hafa ekið eftir og skoðað veg þann, sem bindiefni þetta er notað í, og er hann að þeirra áliti betri en hann annars mundi vera, eins og nærliggjandi vegir sýna, því bindiefnið treðst ágætlega, og lítið virðist rjúka úr því. Auk þess sem vegur þessi er þannig betri en hann annars mundi vera, ef bindiefni þetta væri ekki notað, þá er einnig líklegt, að við- haldskostnaður hans verði minni en ella. Nærtækt efni, sem hefir mikinn slitstyrkleika, er þannig hægt að nota, ef efninu úr Fagrafelli er blandað saman við það. Ef efni þetta væri ekki fyrir hendi, yrði að flytja allan ofaníbúrð mun lengra að eða kosta til vinnslu á efni til þess að fá álíka gott slitlag á veginn 1547 og nú fæst með notkun efnisins úr Fagrafelli. Notkun þessa efnis sparar því flutningskostnað eða vinnslukostnað. Þegar virt eru þau atriði, sem rakin hafa verið hér að framan og sú vitn- eskja, sem yfirmatsmenn hafa um greiðslur fyrir jarðefni annars staðar, þá telja yfirmatsmenn hæfilegt að meta móbergið í Fagrafelli á kr. 5.00 pr. m?, og miðast það mat við árið 1967 og meðalbyggingarvísitölu þess árs, sem er 2888. Samkvæmt meðalbyggingarvísitölu ársins 1966 er fjár- hæðin þá kr. 4.70 pr. m? það ár, kr. 3.94 pr. m? árið 1965 og kr. 3.50 pr. m? 1964. Með hliðsjón af því, sem við á af framangreindu, telja yfirmatsmenn hæfilegt að meta grjótið úr Stampagili á kr. 1.50 pr. m?, og er þá einnig miðað við meðalbyggingarvísitölu ársins 1967. Samkvæmt því yrði rúm- metrinn 1966 kr. 1.41, árið 1965 kr. 1.18 og árið 1964 kr. 1.05. Yfirmatsmenn hafa hér að framan miðað við byggingarvísitölu, enda telja þeir hana réttastan mælikvarða á verðlagsbreytingar á þessu sviði. Samkvæmt því telja yfirmatsmenn rétt, að verð á framangreindum jarðefn- um hækki eða lækki í framtíðinni með hliðsjón af byggingarvísitölu á hverjum tíma. Sama gildir um verð á efni því, sem tekið hefir verið fyrir 1964. Umboðsmenn beggja aðila hafa tekið fram, að þeir óski ekki eftir nýjum mælingum á magni þess efnis, sem Vegagerð ríkisins hefir tekið úr landi jarðarinnar Neðra-Dals. Umboðsmaður matsþola (eigenda Neðra-Dals) hefir krafist þóknunar til sín vegna hagsmunagæslu við matið. Þar sem matsþolandi á samkvæmt 67. grein stjórnarskrárinnar að fá fullar bætur fyrir eign sína, sbr. og 59. gr. vegalaga, Í. mgr., ber Vegagerð ríkisins að greiða allan kostnað af yfirmatinu, þ. á m. þóknun til umboðs- manns matsþolanda, er ákveðst kr. 12.000.00, og þóknun yfirmatsmanna.““ Hinn 23. apríl 1970 framkvæmdi matsmaðurinn Ögmundur Jónsson að beiðni lögmanns stefnanda útreikning á verðmæti malar og grjóts, sem tek- ið var fram til ársins 1965 og á árunum 1965 - 1969 að báðum árunum meðtöldum. Um grundvöll útreikningsins og nánari sundurliðun hans segir svo Í bréfi verkfræðingsins. „„Einingarverðin eru skv. yfirmati okkar Árna Jónassonar, bónda, Egils Sigurgeirssonar, hrl., og undirritaðs, dags. 5. júlí 1968. Matsverðið er breytilegt og fylgir meðalbyggingarvísitölu hvers árs, sjá bls. 12 í yfirmats- gjörðinni. Þar eru einingarverðin tilgreind fyrir árin 1964 - 1967. Á sama grundvelli reiknast einingarverðin: Möl (móberg) 5.55 kr. pr. m? 1968, 6.83 kr. pr.m? 1969, grjót 1.66 kr. pr. m? 1968, 2.05 kr. pr. m? 1969. Magnstölur eru skv. bréfum frá Vegagerð ríkisins, dags. 19:1. og 21.1. s.1. Ljósrit bréfanna hef ég fengið í hendur. 1548 Möl (móberg): 1965 „1764 m? á kr. 3.94 = kr. 6.950.16 1966 „8396 m? á kr. 4.85 = kr. 40.720.60 1967 1968 O m? á kr. $.55 = kr. 0.00 1969 3690 m? á kr. 6.83 = kr. 25.202.70 Grjót: 1965 700 m? á kr. 1.18 = kr. 826.00 1966 700 m? á kr. 1.41 = kr. 987.00 1967 700 m? á kr. 1.50 = kr. 1.050.00 1968 4600 m? á kr. 1.66 = kr. 7.636.00 1969. 2400. m? á kr. 2.05:= kr. 4.920.00 Þar sem magn malartöku er gefið upp samanlagt fyrir árin 1966 og 1967, er valið meðalverð þessara ára, kr. 4.85 pr. m?, þ. e. gert er ráð fyrir sama magni hvort árið. Auk þessa hafið þér óskað eftir því, að reiknað væri verðmæti malar (móbergs) og grjóts, sem tekið var, áður en undirmatið. fór fram, og á því verði, er yfirmatið metur fyrir árið 1964. Undirmatsmenn mældu magnið, og hafið þér tjáð mér það símleiðis. Ég tek enga afstöðu til verðlagningar- innar. Möl: 12700 m? á kr. 3.50 = kr. 44.450.00 Grjót: 11300 m? á kr. 1.05 kr. 11.865.00.““ Með bréfi, dags. 9. apríl 1974, vísaði lögmaður stefnanda málinu til mats- nefndar eignarnámsbóta skv. 2. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæmd eign- arnáms. Úrskurður matsnefndarinnar gekk 1. maí 1976, og er hann svo- hljóðandi: „1. Málavextir eru þeir, að frá árinu 1949 hefur Vegagerð ríkisins tekið blá- grýti úr svonefndu Stampagili í landi Neðra-Dals | og II í Vestur-Eyjafjalla- hreppi til framkvæmda, sem hún hefur haft með höndum, og frá árinu 1959 hefur Vegagerðin tekið efni úr Fagrafelli í landi sömu jarða sem ofan- 1549 íburðarefni í Suðurlandsveg. Hvort tveggja efnið er tekið úr óskiptu landi jarðanna. Ekki hefur Vegagerðin greitt landeigendum neitt fyrir efnistöku þessa, og er því raunar haldið fram af hennar hálfu, að samþykki landeigenda hafi legið fyrir til efnistöku allt fram til ársins 1964, að krafa kom fram um bætur vegna malartöku í Fagrafelli, og til ársins 1965, að krafist var mats á grjótnámunni í Stampagili. Landeigendur mótmæla því, að um nokkra slíka heimild hafi verið að ræða eða svo mikið sé víst, að ekki hafi legið fyrir samþykki fyrir efnistök- unni án endurgjalds. Með því að ekki tókust samningar milli aðila um bótagreiðslur vegna efnistökunnar, voru dómkvaddir matsmenn hinn 24. apríl 1965, og kváðu þeir upp matsgerð sína 28. desember 1966. Ekki vildu aðilar una mati þeirra, og hinn 27. febrúar 1967 voru dómvaddir yfirmatsmenn, sem kváðu upp úrskurð hinn $. júlí 1968. Vegagerð ríkisins vildi ekki una yfirmatinu, og höfðuðu landeigendur þá mál til heimtu bóta á grundvelli þess með stefnu, útgefinni 18. nóvember 1969. Dómur gekk í héraði 13. desember 1971. Áfrýjunarstefna til Hæsta- réttar var gefin út 7. febrúar 1972 og gagnáfrýjunarstefna 21. febrúar 1972. Með dómi Hæstaréttar 12.nóvember 1973 var héraðsdómurinn ómerktur og málinu vísað heim í hérað á ný. Með bréfi, dags. 9. apríl 1974, óskað Sveinbjörn Jónsson, hrl., eftir því f. h. umbjóðenda sinna, eigenda Neðra-Dals 1 og II, að metnar yrðu eignar- námsmati bætur úr hendi Vegagerðar ríkisins vegna efnistökunnar með vísan til dóms Hæstaréttar frá 12. nóvember 1973 og 10. gr. laga nr. 11/ 1973. II. Eignarnámsheimildina fyrir töku þessara jarðefna er að finna í 59. gr. vegalaga nr. 71/1963, sbr. 1. nr. 23/1970, sbr. Í. nr. 80/1973, sbr. nú 1. nr. 66/1975. Gegn mótmælum eignarnámsþola verður ekki talið, að sam- þykki þeirra hafi legið fyrir um heimild til handa eignarnema til töku jarð- efna án bóta. Ekki liggja fyrir upplýsingar um það, hve mikið magn var tekið af grjóti árlega á árunum 1949 til 1964 né af möl á árunum 1959 til 1963, en árið 1964 mun ekki hafa verið tekin möl úr Fagrafelli. Undirmatsmennirnir Ásgeir L. Jónsson og Marteinn Björnsson framkvæmdu mælingu á rúmtaki námanna 27. september 1965, og varð niðurstaða þeirra, að malarnámið væri í heild 12.700 m? eða teknir hefðu verið að meðaltali 2.540 m? á árun- um 1959 til 1963, en grjótnámið mældist 11.300 m? eða um 700 m? á árinu að jafnaði á árunum 1949 til 1964. Þessum tölum hefur ekki verið mótmælt 1550 af aðilum, og engin tök eru á að staðreyna þær frekar nú, og þykir því verða að leggja þær til grundvallar. Hins vegar liggja fyrir tölur frá eignar- nema um efnistöku á árunum 1965 til 1969, og eru þær sem hér segir: Malartaka úr Fagrafelli 1965 1.764 m? 1966 - 1967 8.396 m? 1968 O m? 1969 3.690 m? Samtals 13.850 m? Grjótnám úr Stampagili 1965 700 m? 1966 700 m? 1967 700 m? 1968 4.600 m? 1969 2.400 m? Samtals 9.100 m? Tölur þessar hafa ekki verið véfengdar, og verður því á þeim byggt. Um notkun efnisins liggur það fyrir, að blágrýtið úr Stampagili var notað til gerðar varnargarða við Markarfljót, en mölin úr Fagrafelli notuð til ofa- níburðar í Suðurlandsveg og þá blönduð saman við grófari möl af Mar- karfljótsaurum. Óumdeilt virðist vera, að mölin úr Fagrafelli hentar vel til þessara nota vegna bindieiginleika sinna, þótt hún ein sér henti miður til ofaníburðar vegna lítils slitþols. Af hálfu eignarnámsþola er því haldið fram, að verðgildi efnisins, sem tekið hefur verið, sé hátt. Að því er mölina varðar sé hún ómissandi fyrir vegagerðina, svo sem hér standi á, og aðstaða til efnistökunnar sérstaklega þægileg. Móbergshlíðarnar undir Vestur-Eyjafjöllum séu fyrsta móbergið á Suðurlandsvegi, sem sé auðsótt til vegagerðar. Þá telja þeir, að það eigi ekki að valda lækkun á bótum vegna þessa efnis, þótt ekki sé sýnt, að það hafi almennt markaðsverð, þar sem það stafi af einkarétti eignarnema til vegagerðar, auk þess sem óreynt sé, hvort ekki væri unnt að selja efnið einkaaðilum til vegagerðar utan þjóðvegakerfisins. Þá benda þeir á, að markaður sé fyrir blágrýti til legsteinagerðar. Enn fremur telja eignarnámsþolar, að þeir hafi orðið fyrir beinu tjóni vegna afnotamissis af landi því, þar sem námurnar eru, og þá fyrst og fremst vegna missis beitar. Loks benda eignarnámsþolar á, að samningar þeir, sem lagðir hafa verið fram í málinu um efnistöku eignarnema annars staðar, alls 102 talsins, sýni, 1551 að hann telji sér skylt að greiða fyrir efni, sem hann notar og tekið er í byggð, enda sé annað andstætt öllum reglum og í hlutarins eðli. Af hálfu eignarnema er því haldið fram, að engar bætur eigi að greiða vegna efnistökunnar. Komi þar fyrst til, að efnið hafi ekkert sölugildi á almennum markaði, enda sé eignarnemi sá eini, sem geti hagnýtt sér það, og sé efnið því í reynd einskis virði og jafnvel þótt talið væri, að einhverjir markaðsmöguleikar væru fyrir efnið, þá sé magn þess nánast óþrjótandi. Þá er því mótmælt, að hagræði eignarnema af efnistöku á þessum stað eigi að orka á bótafjárhæð, heldur eigi að leggja tjón landeigenda til grund- vallar, en það sé í raun ekkert, því landið, þar sem efnistaka fer fram, sé að mestu ógróið og alveg óræktanlegt. Þá telur eignarnemi, að verði talið, að eignarnámsþolar eigi rétt til bóta vegna efnistökunnar, eigi kostnaður vegna vegagerðar að námunni í Fagra- felli að dragast frá bótum. Eignarnemi lagði veg þennan árið 1958 og telur kostnað hafa verið kr. 78.500.00 á verðlagi þess árs. Ill. Matsnefndin hefur farið á vettvang ásamt umboðsmönnum aðila og nokkrum eigendum Neðra-Dals. Skoðuð voru ummerki í Stampagili og efn- isnáman í Fagrafelli, svo og var næsta nágrenni námunnar skoðað. Einnig var vegurinn að námunni skoðaður, farið var á varnargarð við Markarfljót, og loks fóru matsnefndarmenn heim í Neðra-Dal og skoðuðu ummerki vegna efnistökunnar þaðan séð. Munnlegur málflutningur í máli þessu fór fram 13. nóvember 1975. Leit- að var um sættir með aðilum, en árangurslaust. Eignarnámsheimildina er að finna í 59. gr. vegalaga nr. 11/1963, sbr. 1. nr. 23/1970, sbr. 1. nr. 80/1973 og nú 1. nr. 66/1975. Ber að meta til fébóta efnistöku, sem eignarnemi hefur látið fara fram á árunum 1949 til 1969 úr landi Neðra-Dals I og Il, svo og landspjöll og jarðrask vegna þessa. Í 59. gr. vegalaga segir, að hver landeigandi sé skyldur til að láta af hendi land það, er þurfi undir vegi eða til breytingar eða breikkunar eða viðhalds vegum, svo og að leyfa, að efni til vega sé tekið í landi hans, hvort heldur sé grjót, möl eða önnur jarðefni, enda komi fullar bætur fyrir. Bætur fyrir jarðrask og eignarnám á óyrktu landi skuli því aðeins greiddar, að þeirra sé krafist og álitið verði, að landeigandi hafi beðið skaða við það. Svo sem fyrr segir, telur eignarnemi, að nokkur hluti af kröfu eignar- námsþola sé niður fallinn fyrir fyrningu. Matsnefndin telur það vera utan við verksvið sitt að taka afstöðu til þessa álitaefnis, en telur rétt að sundur- liða niðurstöður sínar með tilliti til þessarar kröfugerðar, þannig að sérstak- lega sé tekin afstaða til malartekju til og með árinu 1962, en bótakrafa mun hafa komið fram vorið 1964, en bætur vegna grjótnáms til og með 1552 árinu 1963 séu metnar sérstaklega, en beiðni um mat kom fram 24. apríl 1965. Er á því byggt, að efnistaka hafi farið fram á sumrin. Lagt er til grundvallar, að malartekja árin 1959 til 1962 að báðum árum meðtöldum hafi numið samtals 10.160 m?, en grjótnám árin 1949 til 1963 að báðum árum meðtöldum samtals 10.500 m?. Þá kemur til álita, hvort landeigendur eigi rétt til endurgjalds fyrir það efni, sem tekið hefur verið úr landi þeirra af eignarnema, eða hvort efni þetta sé verðlaust. Að því er mölina varðar verður að telja upplýst, að hún sé hentugt vega- gerðarefni, svo sem hún er notuð og hafi þar með í eðli sínu verðgildi, þótt ekki hafi verið sýnt fram á, að um aðra kaupendur sé að ræða nú en eignarnema. Það breytir ekki þessari niðurstöðu, þótt svipað efni megi finna annars staðar í grennd. Sýnist þetta efni ekki í eðli sínu frábrugðið öðru vegagerðarefni, sem tekið er í byggð víðsvegar um landið, þótt það sé að vísu talið óhæft sem steypuefni. Hins vegar er á það að líta, að við mat á verðgildi efnisins, að eignarnemi þurfti að gera sérstakan veg að nám- unni til hagnýtingar hennar. Af hálfu eignarnámsþola hefur verið bent á sérstaklega, að markaður sé fyrir blágrýti til legsteinagerðar. Ekki hefur þó verið sýnt fram á, að náman í Stampagili henti til þessara nota, og ekkert efni hefur þannig verið selt úr henni. Þótt einhver hluti efnisins hentaði til legsteinagerðar, er mark- aður lítill. Allt að einu verður að telja, að um sé að ræða jarðefni, sem hefur verðgildi til mannvirkjagerðar og eignarnámsþolar eigi því að fá bætt. Þegar tekið hefur verið tillit til framangreindra atriða, verðs á sambæri- legu efni víðs vegar um land svo og þeirra breytinga á verðlagi, sem mats- nefndin álítur, að hér eigi að skipta máli, telur hún, að verðmæti efnisins sé hæfilega metið sem hér segir: Malartekja 1963 og fyrr kr. 18.000.00, miðað við staðgreiðslu 1. janúar 1964, þar af vegna malar, sem tekin var 1963, kr. 3.000.00. Grjótnám 1963 og fyrr kr. 13.000.00, miðað við staðgreiðslu 1. janúar 1964. Malartekja 1965 - 1969 að báðum árum meðtöldum kr. 37.500.00, miðað við staðgreiðslu 1. janúar 1970. Grjótnám 1964 - 1969 að báðum árum meðtöldum kr. 25.000.00, miðað við staðgreiðslu 1. janúar 1970. Þá kemur til álita, hvort matsbeiðendur kunni að eiga sérstakan rétt til bóta fyrir jarðrask og landspjöll. Malarnám í Fagrafelli er í brattri skriðu, lítt gróinni þar sem náman er. Gróður er heldur ekki mikill í Stampagili. Þau afnot, sem tapast hafa af landi þessu, eru lítils háttar beitarafnot. Sýnast ekki efni til að meta landeig- 1553 endum bætur vegna þessa sérstaklega, þar sem fjárhagstjón þeirra vegna þessa virðist hverfandi lítið, enda bætur metnar vegna efnistökunnar. Þá greinir aðila á um það, hvort kostnaður við vegalagningu þá, sem eignarnemi framkvæmdi að námunni, eigi að dragast frá bótum. Eignar- nemi telur, að vegurinn auki verðmæti landsins og eigi kostnaðurinn því að koma til frádráttar bótum. Eignarnámsþolar halda því hins vegar fram, að vegagerð þessi hafi verið þeim til einskis gagns, enda hafi þegar verið lagður vegur um landið á þess- um stað, sem fullnægt hafi þörfum þeirra. Þvert á móti hafi hin nýja vega- gerð enn aukið á landspjöll vegna efnistökunnar, og hafa þeir krafist þess, að landinu verði komið í sama horf og var fyrir vegalagninguna. Vegagerð þessi, sem er um 750 m. langur vegur frá þjóðvegi að malar- námunni, var framkvæmd án alls samráðs við landeigendur. Vegurinn var að hluta lagður ofan á eldri vegarslóða, og verður að telja, að landeigendur hafi ekki slíkt hagræði af vegagerð þessari til eigin nota, að hann hafi aukið verðgildi landsins sem slíks, og verður því ekki fallist á þessa kröfu eignar- nema. Rétt þykir samkvæmt 11. gr. laga nr. 11/1973, að eignarnemi greiði eign- arnámsþolum fyrir lögfræðilega aðstoð við matsmálið kr. 50.000.00. Þá er rétt, að eignarnemi greiði til Ríkissjóðs samkvæmt 11. gr. sömu laga kostnað af starfi matsnefndar kr. 155.000.00. Úrskurð þennan hafa kveðið upp þeir Jóhannes L. L. Helgason, hrl., varaformaður nefndarinnar, og matsmennirnir Guðmundur Magnússon, prófessor, og Ragnar Ingimarsson, prófessor, sem varaformaður hefur kvatt til meðferðar þessa máls samkvæmt 2. gr. laga nr. 11/1973. MATSORÐ: Verðmæti jarðefna, sem eignarnemi, Vegagerð ríkisins, hefur tekið úr landi Neðra-Dals Í og II á árunum 1949 - 1969 að báðum meðtöldum, telst hæfilega metið sem hér segir: Malartekja árið 1963 og fyrr kr. 18.000.00 miðað við staðgreiðslu 1. jan- úar 1964, þar af kr. 3.000.00 vegna efnistöku 1963. Malartaka árið 1965 - 1969 að báðum meðtöldum kr. 37.500.00 miðað við staðgreiðslu 1. janúar 1970. Grjótnám árið 1963 og fyrr kr. 13.000.00 miðað við staðgreiðslu Í. jan- úar 1964. Grjótnám árin 1964 - 1969 að báðum meðtöldum kr. 25.000.00 miðað við staðgreiðslu 1. janúar 1970. Eignarnemi greiði eignarnámsþolum kr. 50.000.00 í málskostnað. Eignarnemi greiði til Ríkissjóðs kostnað af starfi matsnefndar kr. 155. 000.00.““ 98 1554 Eru endanlegar dómkröfur stefnenda sundurliðaðar þannig: I. Möl: Malartaka frá 1949 - 1964. Rúmmetrar 12700, er miðað við einingar- verð kr. 50.00 pr. rúmm. ............ kr. 635.000.00 Malartaka 1965 - 1970. Rúmmetrar 13850, er miðað við einingar- verð kr. 50.00 pr. rúmm. ............ kr. 692.500.00 Samtals kr. 1.327.500.00 II. Grjót: Grjóttaka frá 1949 - 1964, rúmmetrar 11300, miðað við einingarverð kr. 40.00 pr. rúmm. ................. kr. 452.000.00 Grjóttaka 1965 - 1970, rúmmetrar 9.100, en miðað við einingar- verð kr. 40.00 pr. rúmm. ............ kr. 364.000.00 Samtals kr. 816.000.00 Samtals nemur krafa vegna malartöku og grjóttöku fyrir ofangreint tíma- bil því kr. 2.143.500.00. Af hálfu stefnenda er greiðsluskylda stefnda byggð á því, að efnistaka stefnda úr landi jarðarinnar Neðra-Dals hafi verið algerlega án leyfis land- eigenda og hafi stefndi ekki tilkynnt landeigendum töku jarðefnanna. Sam- kvæmt grundvallarreglu þeirri, sem fram komi í 67. gr. stjórnarskrárinnar, beri stefnda að greiða bætur fyrir töku efnis í landi stefnenda og jarðrask, sem af henni leiði. Þá er því haldið fram, að reglur vegalaga um fyrningu krafna sem þessara fái ekki staðist að lögum, þar sem þær brjóti í bága við grundvallarreglu 67. gr. stjórnarskrárinnar. Er því einnig haldið fram, að líta beri svo á, að með töku jarðefnanna um langt árabil hafi farið fram óslitin viðskipti aðiljanna og því sé ekki neinn hluti kröfu stefnenda fyrnd- ur. Er því haldið fram í þessu sambandi, að á stefnda hvíli algerlega sönn- unarbyrði um atriði, er fyrning verði byggð á. Beri í því sambandi að taka tillit til þess, að stefndi hafi ekki tilkynnt eigendum jarðarinnar töku jarð- efnanna og hafi ekki gert þeim grein fyrir magni því, sem tekið var frá ári til árs. Er því og mótmælt, að landeigendur hafi gefið samþykki sitt fyrir töku jarðefnanna. 1555 Fjárhæð endanlegrar körufgerðar stefnenda í málinu er byggð á því, að niðurstaða matsnefndar um eignarnámsbætur verði ekki lögð til grundvall- ar í máli þessu, þar sem nefndin hafi ekki gætt réttra sjónarmiða við ákvörðun bóta, enda sé ljóst af gögnum, sem fram hafa komið í málinu, að fjárhæð dómkröfu stefnenda sé eðlilegar og sanngjarnar bætur. Sé það á valdi dómsins samkvæmt ákvæðum 17. gr. laga nr. 11/1973 að taka þá kröfu tilgreina. Af gögnum þessum komi fram, að algengasta verð á jarð- efnum eins og þeim, sem fjallað er um í máli þessu, sé kr. 40.00 - 60.00 fyrir hvern rúmmetra efnis. Beri að taka tillit til þess, að möl sú, sem tekin var í landi stefnenda til ofaníburðar í vegi, sé sérstaklega góð til þeirra nota, þar sem hún bindist sérstaklega vel öðrum jarðefnum í veginum Og skapi sérstaklega gott yfirborð, sem endist vel. Þá sé mölin gott fyllingar- efni. Jarðefni þetta sé fyllilega sambærilegt við slík jarðefni annars staðar á landinu og jafnvel betra. Af hálfu stefnenda er því mótmælt, að vegar- framkvæmdir, sem stefndi hafi lagt í til að komast að námunum, þar sem mölin og grjótið er tekið, hafi nokkra þýðingu fyrir þá, og eigi þær fram- kvæmdir því ekki að leiða til lækkunar bóta. Sýknukrafa stefnda er í fyrsta lagi byggð á því, að síðari málsliður 1. mgr. 59. gr. vegalaga nr. 71/1963, sem í gildi voru, þegar sú efnistaka fór fram, sem fjallað er um í máli þessu, og samhljóða ákvæði í yngri lögum leiði til þess, að menn verði að þola bótalaust jarðrask og eignarnám á óyrktu landi sínu, nema sýnt sé fram á og sannað, að þeir verði fyrir beinu tjóni, svo sem um sé að ræða skemmdir á ræktunarhæfu grónu landi eða beitilandi eða um sé að ræða töku jarðefnis, sem aðeins sé til í takmörkuðu magni á markaðssvæði. Þessi almenna takmörkun eignarréttar hafi verið í vegalögum frá fyrstu tíð, sbr. lög nr. 25/1887 um vegi, en það hafi verið gert ráð fyrir, að bætur ættu einungis að koma til, ef efni í vegi væri tekið, svo að til skaða væri fyrir landeigenda. Grundvöllur þessarar takmörkunar eignarréttar sé ljóslega sá, að bættar samgöngur á landi séu vafalaust allra hagur og til þess að auðvelda slíkar framkvæmdir séu með lögum leyfð afnot af eign annars manns, sem honum séu bagalaus. Það sé fram komið og sé samræmd skoðun þeirra matsmanna, sem fjallað hafa um mál þetta, að stefnendur hafi ekki orðið fyrir fjárhagslegu tjóni, svo neinu nemi, við jarðrask við efnistöku í Fagrafelli og Stampagili. Haldi stefndi því og fram, að stefnendur hafi ekki orðið fyrir tjóni vegna sjálfrar töku efnisins, þar sem það sé og hafi verið þeim verðlaust, og ekki hafi þeir heldur orðið fyrir fjárhagstjóni vegna jarðrasks við efnistökuna. Því hljóti þeir að gjalda þeirrar takmörkunar eignarréttarins, sem fram komi í 59. gr. vegalaga nr. 11/1963 og síðari lögum um sama efni. Þá er því haldið fram af hálfu stefnda, að mikill hluti krafna stefnenda sé fyrndur. Samkvæmt 63. gr. vegalaga nr. 71/1963 og samhljóða ákvæðum yngri vegalaga skuli krefjast 1556 skaðabóta, er af vegagerð og vegaviðhaldi leiðir, innan árs, frá því að verk það var unnið, sem skaðanum olli. Sé meginforsenda fyrningarákvæðis þessa sú óvissa og sönnunarerfiðleikar, sem upp komi, þegar eldri kröfur komi til álita. Bóta fyrir efnistöku í Fagrafelli hafi fyrst verið krafist vorið 1964. Til álita komi því eingöngu bætur fyrir malartöku frá árinu 1963 til ársins 1969 að báðum árum meðtöldum. Stefndi hafi ekki látið starfs- menn sína mæla efnismagn, sem tekið var úr Fagrafelli og Stampagili fram til ásloka 1964, þar sem engin krafa um bætur hafi komið fram fyrr en það ár og því ekki um það hirt að halda saman tölum um efnismagn. Undir- matsmenn hafi mælt rúmtak malar, sem tekin var á tímabilinu 1959 til 1963 að báðum árum meðtöldum og hafi þeim talist svo til, að það væri samtals 12.700 m?, eða 2540 m? að meðaltali á ári. Ekki sé vitað með vissu, hve mikið magn var tekið árið 1963, en samkvæmt mælingum undirmatsmann- anna hafi meðaltalstaka malar verið 2540 m? það ár. Árið 1964 muni engin möl hafa verið tekin, en árin 1965 til 1969 hafi verið teknir samtals 13850 m'. Við ákvörðun bóta fyrir malartöku í Fagrafelli beri samkvæmt þessu að miða við það tjón, sem hlotist hafi við töku á 16390 m? (2540 13850) af möl, en ekki 26550 m}, eins og stefnendur geri kröfu til. Þá kemur fram af hálfu stefnda, að byrjað hafi verið á grjótnámi í Stampagili á árinu 1949 með samþykki þáverandi landeiganda. Krafa um bætur fyrir það hafi fyrst komið fram í bréfi, dags. 24. apríl 1965. Því sé fallinn niður réttur til skaða- bóta fyrir grjót, sem tekið var fyrir 24. apríl 1964. Undirmatsmenn hafi mælt rúmtak grjóts, sem tekið hafi verið á tímabilinu 1949 til 1964 að báð- um árum meðtöldum, og hafi þeim talist til, að það væri samtals 11300 m?, eða 700 m? á ári að meðaltali. Árið 1964 hafi því að líkindum verið teknir 700? og árin 1965 til 1969 samtals 9100 m?. Við ákvörðun bóta fyrir grjótnám beri því að miða við það tjón, sem hlotist hafi við töku 9800 m' (700 - 9100) af grjóti, en ekki 20300 m, eins og stefnendur geri kröfu til. Af hálfu stefnda hefur því verið haldið fram, að ekki verði byggt á undirmatsgerð og yfirmatsgerð, sem fyrir liggja í málinu, því þær séu ekki byggðar á réttum sjónarmiðum. Er því einnig haldið fram, að ekki verði byggt á niðurstöðu matsnefndar eignarnámsþola, það mat nefndarinnar sé ekki byggt á réttum sjónarmiðum og niðurstaðan því ekki í neinu samræmi við verðmæti jarðefnanna. Fram sé komið, að mölin úr Fagrafelli þyki ekki henta til annars en vegagerðar, og þá einungis Þegar búið sé að blanda hana öðru efni, þar sem hana skorti slitstyrkleika. Mölin sé því ekki mark- aðsvara á öðru sviði og þó að hún væri góð til annarra nota, væri samt sem áður ekki um sölumöguleika að ræða sökum staðsetningar námunnar utan markaðssvæða. Jafnvel þótt ekki verði fallist á þessi rök og efnið talið verðmætt í sjálfu sér, þá beri stefnendum samt sem áður ekki bætur fyrir efnistöku stefnda, því ótæmandi magn sé enn eftir til nytja fyrir stefnendur, 1557 ef sölumöguleikar eru fyrir hendi. Þá er því haldið fram, að um aðrar mögulegar nytjar af landinu en hugsanlegt efnisnám sé ekki að ræða sökum þess, að náman sé hátt í gróðurlausri brattri hlíð Fagrafells. Að því er varð- ar grjótnámið í Stampagili þá er því haldið fram, að yfriborð landsins hafi verið lítt grónir flagmóar, sem hafi alls ekki verið vænlegir til ræktunar, en almennur markaður fyrir grjót sé ekki fyrir hendi þarna. Af halfu stefnda er því mótmælt, að hagur stefnda af því að þurfa ekki að flytja efni í vegarstæðið um lengri veg geti verið forsenda fyrir ákvæðum bótaf. jár- hæðar. Samkvæmt 59. gr. vegalaga og almennum reglum bótaréttar sé það tjón landeigenda, sem eigi að bæta, ef tjón er fyrir hendi, og eigi hagnaður eignarnema ekki að hafa nein áhrif á þá ákvörðun. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að verð það, sem matsnefndin byggi niðurstöðu sína á, sé framreiknað til verðlags í dag, sé það tvöfalt hærra en verð það, sem stefndi hafi greitt fyrir sams konar jarðefni á markaðssvæðum í grennd við þéttbýlissvæði snemma á þessu ári. Komi þetta raunar fram í úrskurði nefndarinnar í öðru máli. Með hliðsjón af breyttu verðlagi greiði stefndi nú kr. 4.00 - 20.00 fyrir hvern rúmmetra af möl í næsta nágrenni þéttbýlis- svæða, en kr. 1.30 - 5.30 fyrir hvern rúmmetra af skertu landi utan markaðssvæða. Sé því ljós, hversu fráleitar kröfur stefnenda séu, enda verði bætur fyrir jarðefni þau, sem tekin voru í landi stefnenda, ekki með neinum rökum borin saman við verð jarðefna í næsta nágrenni við mark- aðssvæði Stór-Reykjavíkur, þar sem veruleg eftirspurn sé fyrir slík efni og verð þeirra ráðist af framboði og eftirspurn. Þá kemur fram af hálfu stefnda, að á árinu 1968 hafi stefndi lagt veg á sinn kostnað að malarnámu í Fagrafelli og hafi kostnaður við vegarlagn- inguna numið kr. 78.500.00 á verðlagi þess tíma, en ef kostnaður þessi sé færður til verðlags og annars vegar við byggingarvísitölu júní 1968 og hins vegar í janúar 1979, þá samsvari hann kr. 1.212.000.00. Sé það krafa stefnda, ef talið verði, að stefnendum beri bætur fyrir efnistöku í landi Neðra-Dals, að þá eigi kostnaður við lagningu vegar, sem teljist eign stefn- enda, að koma til frádráttar bótum samkvæmt framangreindu sjónarmiði og sé þá vafalaust, að allt það tjón, sem stefnendur kunna að hafa orðið fyrir við töku stefnda á möl í Fagrafelli og grjóts í Stampagili, sé að fullu bætt og vel það. Með dómi Hæstaréttar 12. febrúar 1973 var matsgerðum þeim, sem fram höfðu komið í málinu, vikið til hliðar og stefnendum gefinn kostur á að láta meta að nýju bætur fyrir efnistöku stefnda samkvæmt ákvæðum laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms. Matsnefnd samkvæmt 2. gr. lag- anna hefur metið bætur, og hefur sú matsgerð verið rakin hér að framan. Í matinu eru bætur fyrir hluta jarðefnanna miðaðar við staðgreiðslu 1. jan- úar 1964, en að öðru leyti eru bæturnar miðaðar við greiðslu Í. janúar 1558 1970. Ekki verður fallist á það sjónarmið stefnda, að samkvæmt grund- vallarsjónarmiðum í vegalögum frá upphafi hafi stefnda verið heimilt að taka jarðefni úr landi stefnenda til vegalagningar og vegaviðhalds án bóta. Þá verður ekki fallist á það með stefnda, að jarðefni þau, sem fjallað er um í málinu, verði þegar af þeirri ástæðu að teljast verðlaus, að stefndi sé nánast eini aðilinn, sem hafi áhuga á að nýta þessi efni, enda má í því efni líta til þess, að efnistakan hefur óhjákvæmilega í för með sér vissar eignakvaðir. Það er ósannað, að fyrri eigandi jarðarinnar Neðra-Dals hafi veitt samþykki sitt til efnistöku stefnda, sem falið hafi í sér afsal bótakrafna úr hendi stefnda. Starfsmenn stefnda létu ékki mæla efnismagn það, sem tekið var fram til ársloka 1964. Var það ekki fyrr en matsmenn mældu efnismagn þetta við undirbúning undirmats. Þykir þetta valda því, að krafa stefnenda um bætur fyrir efnismagn það, sem tekið var fram til ársloka 1964, sé ekki fallin niður fyrir fyrningu. Það verður að telja grundvallarreglu við ákvörðun eignarnámsbóta að miða við staðgreiðslu, er eignarnámsmati lýkur, enda séu bætur þá greidd- ar, en eins og áður er rakið, er í mati matsnefndar eignarnámsbóta í máli þessu miðað við staðgreiðslu fyrir hluta jarðefnanna 1. janúar 1964 og hinn hlutann 1. janúar 1970. Af þessum sökum ber að miða bætur til stefnenda við núverandi verðlag. Á hinn bóginn verður ekki talið, að í umræddu mati hafi verið tekið nægilegt tillit til þess, að ekki hefur verið sýnt fram á, að til sé að dreifa almennum markaði fyrir þessi efni. Er sú niðurstaða dómsins studd upplýsingum, sem fyrir liggja í málinu um verðlagningu sams konar eða svipaðra jarðefna í frjálsum samningum. Samkvæmt þessu þykja bætur til stefnenda fyrir efnistöku þá, sem fjallað er um í málinu, hæfilega ákveðnar kr. 1.100.000.00. Hefur þá verið tekið tillit til þess, að stefnendur eiga rétt á nokkrum vöxtum frá réttum gjalddögum bóta, enda þótt bætur séu miðaðar við núverandi verðlag. Með hliðsjón af kröfugerð stefnenda verður stefnda gert að greiða 27% ársvexti af þessari fjárhæð frá deginum í dag að telja til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum málsins verður stefnda gert að greiða stefnendum málskostnað, sem ákveðst kr. 700.000.00. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt með- dómsmönnunum Braga Þorsteinssyni verkfræðingi og Gauki Jörundssyni prófessor. Dómsorð: Stefndi, vegamálastjóri f. h. Vegagerðar ríkisins, greiði stefnendum, eigendum jarðarinnar Neðra-Dals í Vestur-Eyjafjallahreppi, kr. 1.100.000.00 með 27% ársvöxtum frá 21. mars 1980 til greiðsludags og kr. 700.000:.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1559 Miðvikudaginn 29. júní 1983. Nr. 247/1980. Lífeyrissjóður verslunarmanna (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) gegn veðdeild Landsbanka Íslands f. h. Húsnæðisstofnunar ríkisins vegna Byggingarsjóðs ríkisins (Stefán Petursson hrl.). Uppboðsmál. Gildi veðréttar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Guðmundur Jónsson og Magnús Thorodd- sen og Guðrún Erlendsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 19. desember 1980, að fengnu áfrýjunarleyfi samkvæmt 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 hinn 3. desember 1980. Dómkröfur áfrýjanda eru þær, að uppboðskrafa áfrýjanda að fjárhæð 27.113.80 krónur verði að fullu tekin til greina við úthlutun uppboðsandvirðis íbúðar nr. 1 - 2 í Möðrufelli 13 að fjárhæð 52.153.50 krónur. Hann krefst og málskostnaðar í uppboðsrétti og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur. Einnig krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Íbúð sú, sem fjallað er um í máli þessu, var byggð á vegum fram- kvæmdanefndar byggingaráætlunar í Reykjavík. Er hún háð ákvæðum reglugerðar nr. 78/1967, sbr. reglugerð nr. 122/1968, sem taldar voru settar samkvæmt lögum nr. 97/1965 um breytingu á lög- um nr. 19/1965 og lögum nr. 8/1968. Á þeim tíma, sem hér skiptir máli, áttu reglugerðirnar stoð í lögum nr. 30/1970 og nr. 106/1970. Enginn ágreiningur er um, að reikna beri verð íbúðarinnar til Húsnæðismálastofnunar ríkisins sem forkaupsréttarhafa og þar með þá fjárhæð, sem kemur til úthlutunar til þeirra, sem rétt eiga til greiðslu af uppboðsandvirði, svo sem hér segir: 1560 Eftirstöðvar upphaflegs kaupverðs. 2.830.000 gkr. = 614.349 gkr.. 2.215.651 gkr. Greiðslur kaupanda ............ 614.349 gkr. Vísitölubætur á greiðslur ....... 2.156.979 gkr. Samtals verðbættar greiðslur kaupanda ..............00000000 0... 2.771.328 gkr. Mat matsmanna ....................0.0. 228.371 gkr. Samtals $.125.350 gkr. Veðskuldabréf það með 1. veðrétti, sem í málinu greinir, er gefið út til veðdeildar Landsbanka Íslands. Þar sem það er gefið út fyrir láni af fé úr Byggingarsjóði ríkisins, sem veitt var samkvæmt ákvörðun Húsnæðismálastofnunar, er fer með stjórn Byggingar- sjóðs ríkisins, svo og vegna tengsla framangreindra stofnana sam- kvæmt lögum nr. 30/1970 verður að líta svo á, að veðdeildin verði að sæta sömu takmörkunum á rétti sínum samkvæmt veðskulda- - bréfinu og hlíta sömu vörnum í málinu varðandi innheimtu ógold- inna eftirstöðva þess og Byggingarsjóður ríkisins hefði orðið að gera, ef skuldabréfið hefði verið gefið út til hans. Krafan samkvæmt framangreindu veðskuldabréfi er sundurliðuð þannig í skjölum málsins: Skuldabréf, útgefið 10. apríl 1975, upphaflega að fjárhæð .............0.00....0 0. 2.264.000 gkr., að eftirstöðvum ..............0..0 0. 2.215.652 gkr. Vísitöluálag, sem fallið er á þær eftirstöðvar #2.356.124 gkr. (Grunnvísitala 1563 stig, en vísitala 1. október 1979 7051 stig, eða 351.12% hækkun, en 3/10 af þeirri hækkun bætast við eftirstöðvar láns- ins). Vextir 9.75% af eftirstöðvum frá 1. maí 1979 - 24. október 1979 .........,......... 104.413 gkr. Samtals 4.676.189 gkr. Skýra verður ákvæði laga nr. 30/1970 og 106/1970 þannig eftir orðalagi sínu og forsögu, að við endursölu íbúðar, sem Húsnæðis- stofnun ríkisins hefur neytt forkaupsréttar að eða hefur fengið út- 1561 lagða á nauðungaruppboði, fylgi þau lán, sem veitt hafa verið á grundvelli laganna. Taki síðan nýr eigandi við lánunum, eins og þau eru hverju sinni, ef fyrri eigandi hefur átt íbúðina skemur en 10 ár. Svo sem fram kemur í hinum áfrýjaða úrskurði, hafði uppboðs- þoli eignast umrædda íbúð með afsali 10. apríl 1975. Var því ó- heimilt að reikna vísitöluálag á eftirstöðvar veðskuldabréfs þess, sem tryggt var með 1. veðrétti og var í höndum veðdeildar Lands- banka Íslands, er forkaupsréttar var neytt, svo sem að framan segir. Krafa áfrýjanda hefur ekki sætt tölulegum andmælum. Ber því að taka til greina kröfu áfrýjanda um, að honum verði úthlutað af uppboðsverðinu 27.113.80 nýkrónum næst á eftir kröfu veðdeildar Landsbanka Íslands, sem verður samkvæmt því, sem að framan er rakið, 23.200.65 nýkrónur (22.156.52 1.044.13 krón- ur). Rétt þykir, að veðdeild Landsbanka Íslands f. h. Húsnæðisstofn- unar ríkisins vegna Byggingarsjóðs ríkisins greiði áfrýjanda, Lífeyr- issjóði verslunarmanna, 12.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Krafa áfrýjanda, Lífeyrissjóðs verslunarmanna, að fjárhæð 21.113.80 krónur greiðist af verði íbúðar að Möðrufelli 13, Reykjavík, 1 hæð, merktrar | - 2, næst á eftir kröfu stefnda, veðdeildar Landsbanka Íslands f. h. Húsnæðisstofnunar ríkis- ins vegna Byggingarsjóðs ríkisins, að fjárhæð 23.200.65 krón- ur. Stefndi greiði áfrýjanda 12.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 12. september 1980. Af hálfu Lífeyrissjóðs verslunarmanna eru gerðar svolátandi réttarkröfur í uppboðsréttarmáli þessu: Aðallega, að uppboðskrafa lífeyrissjóðsins, kr. 2.850.662, verði að fullu tekin til greina við úthlutun uppboðsandvirðis íbúðar nr. 1 - 2 í Möðrufelli 13 ásamt 4.5%0 dráttarvöxtum á mánuði af kr. 1.400.000 frá 14. mars 1980 1562 til 31. maí s. á., en síðan með 4.75% dráttarvöxtum á mánuði frá 1. júní 1980 til greiðsludags. Til vara, að söluverð, þ. e. matsverð, nefndrar eignar verði framreiknað til þess dags, er eignin verður lögð veðdeild Landsbanka Íslands f. h. Hús- næðisstofnunar ríkisins út til eignar, og verði þá fullt tillit tekið til verð- hækkunar íbúðarinnar, sem skv. vísitölu byggingarkostnaðar hefur orðið á þeim hluta kostnaðarverðs íbúðarinnar, sem fallið. hefur í gjalddaga og verið greiddur, sbr. 1. gr. reglugerðar 122/1968, frá því söluverð eða mats- verð íbúðarinnar var reiknað út í desember 1979 skv. þágildandi byggingar- vísitölu, 7051 stigi, sbr. rskj. 11, og lagt er til grundvallar í frumvarpi til úthlutunar 18. febrúar 1980. Í báðum tilfellum er krafist málskostnaðar úr hendi Húsnæðisstofnunar ríkisins. Af hálfu veðdeildar Landsbanka Íslands f. h. Húsnæðisstofnunar ríkisins svo og af hálfu Byggingarsjóðs ríkisins er þess krafist, að frumvarp til út- hlutunar verði staðfest og að Lífeyrissjóður verslunarmanna verði úrskurð- aður til að greiða málskostnað. Málið var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutningi, sem fram fór þann 2. þ. m. Þann 10. apríl 1975 gaf Húsnæðismálastjórn ríkisins út afsal til Gunnars Jökuls Hákonarssonar fyrir 2ja herbergja íbúð á 1. hæð f. m., merktri 1 - 2, í húsinu nr. 13 við Möðrufell hér í borg. Þessi íbúð er byggð af fram- kvæmdanefnd byggingaráætlunar. Í afsali segir á þessa leið: „Um kaup og sölu og framleigu á íbúð þessari fer skv. ákvæðum reglugerðar nr. 122 frá 23. apríl 1968 um breytingu á reglugerð nr. 78/1967, sbr. lög nr. 8/1968 um breytingu á lögum nr. 19/ 1965 um Húsnæðismálastofnun ríkisins, og er reglugerð nr. 122/1968 prent- uð á 3. síðu afsalsins. — Óheimilt er kaupanda að veðsetja eign þessa án samþykkis húsnæðismálastjórnar. Heildarveðsetning má aldrei vera hærri en nemur kostnaðarverði eignarinnar að viðbættu álagi skv. 1. gr. reglug. nr. 122/1968 og frádreginni fyrningu.“ Afsali þessu var þinglýst þann 25. ágúst 1975. Jafnframt gaf afsalshafi út skuldabréf fyrir íbúðarláni, F flokki 3. Láns- fjárhæðin er kr. 2.264.000 og endurgreiðist með 151.500 kr. árgjaldi 1. - 15. maí árlega frá og með árinu 1978, þó með þeim fyrirvara, að breyting kunni að verða til hækkunar, ef umsamdir 5% ársvextir hækki, og þann 1. maí 1975 og síðan á sama degi 1976 og 1977 skyldi greiða vexti o. fl. með þeirri vísitölubreytingu, sem verða kynni frá grunnvísitölu bréfsins, sem er 1563. Þá eru nokkur ákvæði, sem nánar tiltaka um verðtryggingar- álag og útreikning vísitölu svo og dráttarvexti, ef afborganir eru ekki inntar af hendi innan | mánaðar frá gjalddaga. Til tryggingar skuldinni er ofan- 1563 nefnd íbúð veðsett með 1. veðrétti og samhliða kr. 283.000 hjá Byggingar- sjóði ríkisins. Bréfið geymir ákvæði um, að ef gjöld til veðdeildarinnar skv. framan- sögðu verða ekki greidd á tilteknum tímum, sé allt lánið gjaldfallið án upp- sagnar og megi þá ganga að veðinu með nauðungaruppboði skv. 39. gr. laga nr. 95/1947 og laga nr. 57/1949. Þessu bréfi er þinglýst 25. ágúst 1975. Á 2. veðrétt þessarar eignar er þann 14. desember 1977 þinglýst 1.400.000 kr. skuldabréfi til Lífeyrissjóðs verslunarmanna, útgefnu s. d. af Margréti Kolbeins, konu Gunnars J. Hákonarsonar, sem einnig undirritar skulda- bréfið. Bréfið kveður á um 20 jafnar afborganir, þá fyrstu þann 14. desem- ber 1979, og skal greiða hæstu fasteignalánavexti af skuldinni, og fyrsti greiðsludagur þeirra er þann 14. desember 1978, en greiðslustaður er til- greindur í bréfinu. Þá segir, að ef ekki er staðið í skilum um umsamdar greiðslur, skuli skuldin öll í gjalddaga fallin og megi þá taka veðið fjárnámi skv. 15. gr. laga nr. 29/1885 eða selja á uppboði án dóms, sáttar eða aðfar- ar skv. 39. gr. laga nr. 95/1947, sbr. 3. gr. laga nr. 18/1887. Byggingarsjóður ríkisins hefur samþykkt veðsetningu þessa með áritun á bréfið á útgáfudegi þess. Skuldabréfinu er þinglýst s. d. Á veðbókarvottorði á rskj. 3 er auk nefndra veðskulda getið fjölda fjár- námsgerða, sem fram hafa farið á árinu 1979. Gjaldheimtan í Reykjavík krafðist nauðungaruppboðs á eign þessari með bréfi til uppboðsréttar Reykjavíkur þann 12. júlí 1978. Var gerðarþola til- kynnt um framkomna uppboðsbeiðni þann 29. ágúst s. á., auglýsing var send til birtingar 14. septemer, og birtist hún í 72., 75. og 79. tbl. Lögbirt- ingablaðsins 1978, en uppboð var tekið fyrir 16. nóvember 1978. Fór upp- boð fram þann 2. febrúar 1979, en 2. og síðasta uppboð, sem krafist var, að fram færi, náði fram að ganga þann 24. október 1979. Voru þá m. a. komnar fram uppboðsbeiðnir veðdeildar Landsbanka Íslands, dags. 20. september 1978, og Lífeyrissjóðs verslunarmanna, dags. 10. júlí 1979. Hæsta boð, kr. 8.000.000, átti Jón Ingólfsson héraðsdómslögmaður, en á uppboði þessu kom fram krafa frá veðdeild Landsbanka Íslands og Bygg- ingarsjóði ríkisins að mega ganga inn í hæsta boð eða íbúðin yrði þeim lögð út á matsverði, eftir því hvort reyndist lægra. Samkvæmt beiðni Húsnæðismálastofnunar ríkisins voru þann 26. nóv- ember 1979 dómkvaddir menn til að meta til peninga endurbætur og fyrn- ingu á umræddri íbúð skv. reglum reglugerðar nr. 122/1968. Er matsgerðin lögð fram sem rskj. 13 í máli þessu. Matsverð íbúðarinnar er skv. yfirlýs- ingu veðdeildarinnar kr. $.215.350. Þá hefur veðdeildin gefið upp stöðu láns á 1. veðrétti, en það var upphaf- lega kr. 2.264.000. Þann 22. janúar 1980 nam skuldin kr. 4.676.189. 1564 Þykir ekki ástæða til þess að fara nánar út í forsendur þær og útreikn- inga, sem liggja að baki þessum tölum. Þann 8. febrúar 1980 barst uppboðsréttinum uppgerð á 2. veðréttarskuld Þeirri, er Lífeyrissjóður verslunarmanna á að heimta, og nemur krafa sjóðs- ins í uppboðsverðið samtals kr. 2.850.662 að meðtöldum vöxtum, dráttar- vöxtum til 14. mars 1980 og innheimtulaunum. Uppboðsrétturinn gerði frumvarp að úthlutun uppboðsverðs þann 18. febrúar 1980. Segir þar, að kaupandi hafi verið veðdeild Landsbanka Ís- lands fyrir matsverð, 5.215.350 kr., og skiptist það þannig, að fyrst greiðist Gjaldheimtunni í Reykjavík kr. 81.468, sem eru fasteignagjöld 1979, þá fær veðdeild Landsbanka Íslands kr. 4.676.189, en kr. 457.693 ganga til Lífeyrissjóðs verslunarmanna upp í 2. veðréttarskuld. En auk uppboðsverðs greiði kaupandi kr. 52.592 í dráttarvexti, og af þeim ganga kr. 11.400 til Gjaldheimtunnar í Reykjavík, en kr. 41.192 til Lífeyrissjóðs verslunar- manna. Af hálfu Lífeyrissjóðs verslunarmanna er bent á það, að hér sé um að ræða svonefnda framkvæmdanefndaríbúð, sem sé byggð og seld af Hús- næðismálastofnun ríkisins samkv. lögum 30/1970 og reglugerð 122/1968, sbr. reglugerð 78/1967. Ráðstöfunarréttur kaupanda yfir þessum íbúðum sé mjög takmarkaður skv. 26. gr. nefndra laga. Þetta sé mjög villandi fyrir Jja mann, sem gangi til viðskipta við kaupandann. Því megi telja, að þegar veðdeild Landsbankans veitir f. h. Húsnæðismálastofnunar heimild til að veðsetja slíka íbúð, megi jafna þeirri veðsetningarheimild til þess, að eig- andi væri þar sjálfur að verki. Eigi stofnunin því að bera ábyrgð á þeirri veðsetningu, sem um ræðir í máli þessu, þannig að krafa lífeyrissjóðsins gangi fyrir um úthlutun uppboðsandvirðis. Á það sé að líta, að 26. gr. laga nr. 30/1970 geymi fortakslaust bann við því, að framkvæmdanefndaríbúð verði veðsett nema fyrir lánum úr Byggingarsjóði ríkisins eða Byggingarsjóði verkamanna. Þrátt fyrir þetta hafi Húsnæðismálstofnun haft frumkvæði að því að brjóta þetta bann á þann hátt, að tekið sé upp í form afsala hennar ákvæði um, að veðsetning sé óheimil nema með samþykki stofnunarinnar, sbr. rskj. 2. Í skjóli þessar- ar heimildar hafi miklum fjölda veðbréfa verið þinglýst á hér umræddar íbúðir. Húsnæðisstofnunin verði sjálf að bera ábyrgð á þeim veðsetningum, sem hún hafi þannig heimilað þvert ofan í bein lagafyrirmæli, eins og hér hafi verið gert að því er varðar kröfu lífeyrissjóðsins. Um leið og Húsnæðismálastofnun hafi þannig þvert ofan í lög tekið sér vald til að leyfa veðsetningar almennt, hafi sá varnagli þó verið settur, að heildarveðsetning megi aldrei vera hærri en sem nemur kostnaðarverði eign- ar að viðbættu virðingarverði þeirra endurbóta, sem gerðar kunni að hafa verið, en að frádreginni fyrningu. Þannig megi eignin ekki vera veðsett fyrir 1565 hærri fjárhæð en sem nemur matsverði, þ. e. söluverði skv. 26. gr. laga 30/1970, sem lagt sé til grundvallar, ef stofnunin krefst útlagningar við nauðungaruppboð á eigninni. Það sé augljóst, að Húsnæðismálastofnun hljóti sjálf að gæta þess, að ekki sé farið út fyrir þessi veðsetningarmörk, enda verði áskilnaður um samþykki stofnunarinnar ekki skilinn öðruvísi en svo að gera henni fært að gæta þessara marka. Hún hafi líka allar þær upplýsingar, sem máli skipti í þessu sambandi. Sé þetta því brýnna, er litið sé á ákvæðin um útlagningarverð í 26. gr. annars vegar og hins vegar á fasteignamat og brunabótamat. Hér hafi lífeyrissjóðurinn veitt Margréti Kolbeins lán í því trausti, að af hálfu Byggingarsjóðs ríkisins, sem sam- þykkti veðsetninguna, væri gætt nefndra veðsetningarmarka. En nú hafi komið á daginn, að sjóðurinn hafi algerlega brugðist þessari skyldu, og verði Húsnæðismálastofnun að bera hallan af þessum mistökum sínum og á veðsetningu þeirri, sem hér um ræðir. Þess er getið, að bú Margrétar Kolbeins, er fékk lífeyrissjóðslán það, er deilumál þetta snýst um, hafi nú verið tekið til skiptameðferðar sem gjaldþrota. Þannig sé víst, að lífeyrissjóðurinn tapi kröfu sinni, ef hún fæst ekki greidd af uppboðsandvirði íbúðarinnar. Að því er viðkemur varakröfu lífeyrissjóðsins þá verði að telja sann- gjarnt, að sjóðurinn njóti þeirrar hækkunar, sem orðið hafi á svonefndu söluverði íbúðarinnar vegna hækkunar á byggingarvísitölu allt frá því að matsgerð fór fram í desember 1979 og þar til íbúðin verður út lögð Hús- næðisstofnun. Hins vegar væri heldur óeðlilegt, að stofnunin nyti þessarar verðhækkunar við endursölu á íbúðinni ofan á þau mistök, sem henni hafi orðið á varðandi heimild til veðsetningarinnar og að framan er lýst. Málsútlistun varnaraðilja veðdeildar Landsbanka Íslands vegna Hús- næðisstofnunar ríkisins hefst með því að rekja nokkuð sögu þeirra laga- ákvæða, sem gildi um ágreining þann, er hér er til meðferðar. Þessi ákvæði eigi sér aðdraganda, er hefjist í aðalatriðum með setningu laga nr. 97/1965, er grundvöllur var lagður að svonefndri framkvæmd byggingaráætlunar, sbr. reglugerð nr. 78/1967 um íbúðabyggingar ríkisins og Reykjavíkurborg- ar. Þar hafi verið ákveðið, að sérstök framkvæmdanefnd skyldi annast þessar íbúðabyggingar, svonefndar F. B. íbúðir. Reglugerð þessi hafi einnig áskilið Húsnæðismálastofnuninni forkaups- rétt, ef eigandi slíkrar íbúðar vildi selja hana, og kaupverð íbúðar skyldi þá vera kostnaðarverð. En ef nauðungaruppboð stæði fyrir dyrum, skyldi stofnunin segja til þess með ákveðnum fyrirvara, hvort fyrirhugað væri að neyta þess réttar. Nú hafi lögum um Húsnæðismálstofnunina verið breytt með lögum nr. 8/1968. Í 1. gr. þessara laga komi fram regla sú, er úrslit máls þessa ráðist af, í eftirfarandi orðum greinarinnar: 1566 „Enginn, sem eignast hefur íbúð samkvæmt þessari mgr., má selja hana, nema Húsnæðismálastofnun ríkisins hafi áður hafnað forkaupsrétti, og ekki framleigja nema með leyfi stofnunarinnar. Söluverð slíkrar íbúðar má ekki vera hærra en kaupverð hennar að viðbættri verðhækkun, sem sam- kvæmt vísitölu byggingarkostnaðar hefur orðið á þeim hluta kostnaðar- verðs íbúðarinnar, sem fallið hefur í gjaldaga og verið greiddur, þegar for- kaupsréttar er neytt. Ennfremur skal bæta við virðingarverði þeirra endur- bóta, sem á sama tíma hafa verið gerðar, og draga frá hæfilega fyrningu, hvort tveggja samkvæmt mati dómkvaddra manna..... Nú er íbúð, sem keypt hefur verið samkvæmt þessari mgr., seld á nauðungaruppboði sam- kvæmt lögum nr. 57 25. maí 1949 um nauðungaruppboð, og getur Húsnæð- ismálastofnunin þá neytt forkaupsréttar síns og krafist þess á uppboðsþingi, að eignin verði lögð stofnuninni út til eignar á því verði, sem hæst hefur verið boðið í eignina, eða á söluverði samkvæmt þessari mgr., ef það er lægra en hæsta boð...“ Samsvarandi ákvæði hafi verið sett í reglugerð 78/1967 um íbúðabygg- ingar ríkisins og Reykjavíkurborgar, sbr. reglugerð nr. 122/1968. Nú hafi verið sett heildarlög um Húsnæðismálstofnun ríkisins nr. 30/ 1970 og þau hafi leyst hin eldri lög af hólmi. En skv. ákvæði til bráða- birgða, 3. tölulið, var sagt, að haldast skyldu í gildi óbreytt lög og reglu- gerðir um framkvæmd byggingaráætlunar í Reykjavík. Þessi ákvæði hafi svo verið ítrekuð með lögum 106/1970 um sölu á íbúð- um, sem byggðar hafi verið af framkvæmdanefnd byggingaráætlunar í Reykjavík. Vilji löggjafarvaldsins sé því ekki vafa undirorpinn. Sú staðhæfing Lífeyrissjóðs verslunarmanna, að með hinu áritaða veð- setningarleyfi til Margrétar Kolbeins hafi Húsnæðismálastofnun tekist á hendur eins konar ábyrgð á veðkröfu sjóðsins, fái engan veginn staðist. Ekki sé alveg ljóst, hvort átt sé við einfalda ábyrgð eða sjálfskuldarábyrgð, en hvað sem um það megi segja, þá hafi enginn samningur eða yfirlýsing átt sér stað, sem byggja mætti á slíka ábyrgð og útilokað, að veðleyfi geti haft að geyma ábyrgðaryfirlýsingu. Þegar það sé borið fram í málinu af hálfu lífeyrissjóðsins, að það sé aðeins á valdi Húsnæðismálastjórnar að segja til um það, hver heildarveð- setning mátti vera, þá sé þess að gæta, að auðvelt hefði verið fyrir forráða- menn lífeyrissjóðsins að fá allar upplýsingar hjá stofnuninni um það, fyrir hversu hárri upphæð hlutur eiganda stæði, að öllu öðru en viðkæmi endur- bótum og fyrningu, en þaraðlútandi upphæðir skipti ekki meginmáli. Kvöð um hámark veðsetninga hafi einnig verið þinglýst og hefðu forráðamenn sjóðsins átt að kynna sér, hvað í henni fælist, áður en afráðið yrði að veita eiganda íbúðarinnar umrætt lán. Það sé helst að sjá af málflutningi lífeyris- sjóðsins, að hann hafi tekið veðsetninguna gilda vegna þess, að með áritun 1567 veðleyfis hafi hann mátt halda, að ekki væri farið út fyrir leyfða heildarveð- setningu, og hafi útgáfa veðleyfis því verið mistök af hálfu veðdeildar Landsbankans, sem Húsnæðismálastofnun verði að bera ábyrgð á. Því er mótmælt, að þessi málsástæða komist að í uppboðsrétti, og er henni mót- mælt í heild. Varakröfu lífeyrissjóðsins í máli þessu er mótmælt og dregið í efa, að hún sé dómtæk. Óljóst sé nú, hvenær hún geti orðið virk, enda ekkert af- ráðið um sölu þessarar íbúðar eins og sakir standa. Af hálfu Lífeyrissjóðs verlsunarmanna hefur verið fært fram í máli þessu, að með því að áskilja samþykki Húsnæðismálastjórnar ríkisins til veðsetninga á íbúðum, sem stjórnin afsalar, hafi hún átt frumkvæði að því, að reglur 26. gr. laga nr. 30/1970 yrðu brotnar, en þar segir, að þar greindar íbúðir megi alls ekki veðsetja nema til tryggingar ákveðnum lán- um. Í þessu sambandi er þess að gæta, að 3. tl. ákvæða til bráðabirgða í lögum þessum segir fyrir um það, að haldast skuli þrátt fyrir tilkomu laganna áður lögleidd ákvæði um framkvæmd byggingaráætlunar í Reykja- vík, en íbúð sú, er hér um ræðir, var byggð samkvæmt þeirri áætlun. Verður því að telja, að tilvitnuð lagagrein eigi hér ekki við og að Húsnæð- ismálastjórn hafi verið heimilt að setja þetta ákvæði í afsalið á rskj. 2 og að leyfa veðsetningar, þ. á m. til Lífeyrissjóðs verslunarmanna. Í afsalinu eru skráðar þær reglur um útlagningarrétt Húsnæðismála- stjórnar og reglur um útreikning útlagningarverðs, sem lög nr. 8/1968 mæla fyrir um, svo sem þær koma fram í reglugerð nr. 122/1968. Eftir þinglýs- ingu afsalsins hefur sá, er hugleiðir að veita lán út á íbúðina, að vísu að ganga um það, að réttarstaða hans, ef til nauðungaruppboðs kemur, getur orðið með allt öðrum og óhagstæðari hætti en almennt er um fullnustu veðhafa við nauðungaruppboð. Það hvílir að sjálfsögðu á honum sjálfum að afla eftir fremstu föngum vitneskju um þá meginþætti, sem lúta að væntanlegri ákvörðun útlagningarverðs, ef til nauðungaruppboðs skyldi síðar koma. Þegar af þessari ástæðu verður ekki fallist á það, að ritun á skuldabréf Lífeyrissjóðs verslunarmanna um veðsetningarheimild jafgildi ábyrgð þess, að veðkröfu sjóðsins skuli borgið við nauðungaruppboð án tillits til þinglýsingarstöðu kröfunnar. Eins og varakrafa lífeyrissjóðsins er sett fram í málinu, þykir hún ekki hafa við lög að styðjast. Þannig verður niðurstaðan sú, að kröfum Lífeyrissjóðs verslunarmanna er hafnað, en frumvarp til úthlutunar uppboðsverðs ber að staðfesta. Rétt þykir að leggja málskostnað á Lífeyrissjóð verslunarmanna, og þykir upphæð hans hæfilega ákveðin 150.000 kr. Þorsteinn Thorarensen borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. 1568 Því úrskurðast: Réttarkröfum sóknaraðilja, Lífeyrissjóðs verslunarmanna, í máli þessu er hafnað, og staðfestist frumvarp það til úthlutunar uppboðs- andvirðis, er gert var þann 18. febrúar 1980. Sóknaraðili greiði varnaraðiljum málskostnað, 150.000 kr., innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 25. júlí 1983. Nr. 137/1983. Ákæruvaldið gegn Úlfari Þormóðssyni. Kærumál. Hald á munum. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Með kæru 14. þ. m., er barst Hæstarétti 17. þ. m., hefur varnar- aðili skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar, að því er ætla verður í því skyni, að úrskurðinum verði hrundið og hald það, sem lagt hefur verið á 4445 eintök af 2. tölublaði 43. árgangs Spegilsins og 174 eintök af 1. tölublaði 1. árgangs Samvisku þjóðarinnar verði fellt úr gildi. Af hálfu ákæruvaldsins er þess krafist, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Lögregla lagði hald á blöð þau, sem hér er um að ræða, eftir ósk ríkissaksóknara, sem síðan hefur höfðað opinbert mál gegn varnaraðilja, m. a. til upptöku á blöðunum. Samkvæmt 43. gr. laga nr. 74/1974 skal hald leggja á muni, sem ætla má, að gerðir verði upptækir, og er eigi gert ráð fyrir, að til þess þurfi úrskurð dómara. Eigi er að því er varðar prentað mál gerð um þetta nein undantekn- ing, og hún þykir heldur eigi verða leidd af 72. gr. stjórnarskrárinn- ar. Var ákæruvaldinu þannig heimilt að leggja hald á blöðin án undangengins dómsúrskurðar, en varnaraðili átti þess síðan kost að 1569 bera ákvörðunina undir sakadóm og að kæra úrlausn sakadóms til Hæstaréttar samkvæmt 1. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974. Svo sem áður greinir, hefur mál til upptöku blaðanna þegar verið höfðað, og verður í því máli leyst úr því, hvort krafa þessi verður tekin til greina. Eru því eigi efni til þess að hnekkja ákvörðun ákæruvaldsins um hald á blöðunum. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Samkvæmt 72. grein stjórnarskrár nr. 33/1944 á hver maður rétt á að láta í ljós hugsanir sínar á prenti, en þó verður hann að ábyrgj- ast þær fyrir dómi. Hin síðastgreindu orð bera skýra svo rúmt, að lögregluvöld skuli leita úrskurðar dómara, áður en þau leggja hald á útgefið rit eftir heimild í 43. gr. laga nr. 74/1974, vegna þess að efni rits er talið slíkt, að það beri að gera upptækt með dómi. Þess var ekki gætt, er hald var lagt á 2. tbl. 43. árgangs Spegilsins og 1. tbl. 1. árgangs blaðsins Samviska þjóðarinnar. Með ákæruskjali, dags. 28. júní sl., var varnaraðili ákærður til refsingar fyrir brot á 125. gr. og 210. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 svo og 3. mgr. 3. gr., 10. gr., 15. gr. og 30. gr. laga um prentrétt nr. 57/1956 vegna útgáfu og dreifingar framangreindra rita. Jafnframt er þess krafist í ákæruskjali, að bæði ritin verði gerð upptæk með dómi. Ekki verður talið loku fyrir það skotið, þegar efni ritanna er virt, að sú krafa kunni að verða tekin til greina. Er því ekki rétt, úr því sem komið er, að fella niður hald það, sem lagt var á ritin, og fá þau í hendur varnaraðilja, og það því fremur sem ekki verður séð, að varnaraðili hafi hreyft neinum athugasemd- um, er hjá honum voru tekin þau eintök af 2. tbl. 43. árgangs Speg- ilsins, er hann hafði í sínum vörslum 30. maí sl., heldur afhenti þau lögreglumönnum „góðfúslega,“ að því er segir Í lögregluskýrslu, og heimilaði lögreglumönnum leit í húsakynnum sínum að fleiri eintökum. Með þessum forsendum er ég samþykkur atkvæði meiri hluta dómenda. 99 1570 Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 14. júlí 1983. Ár 1983, fimmtudaginn 14. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Jóni A. Ólafssyni sakadómara, kveðinn upp úrskurður þessi. 28. f. m. gaf ríkissaksóknari út ákæru á hendur Úlfari Þormóðssyni blaðamanni, Grjótagötu 9, Reykjavík, fæddum 19. júní 1944, „fyrir að hafa með útgáfu og dreifingu tímaritsins „Spegilsins“ 2. tbl. 43. árgangs dagana 27. - 30. maí 1983 og blaðsins „Samviska þjóðarinnar““ 1 tbl. 1. árgangs þann 3. júní 1983 og síðar gerst brotlegur gegn 125. gr. og 210. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og gegn lögum um prentrétt nr. 57/1956.““ Í 1, I, III. og IV. kafla ákærunnar er ákæruandlagið nákvæmlega til- greint. Í V. kafla ákærunnar eru dómkröfur m. a. um, að ákærði sæti skv. 1. mgr. 1. tl. 69. gr. almennra hegningarlaga upptöku á 4445 eintökum „„Spegilsins““ og 2 eintökum af blaðinu „Samviska þjóðarinnar.“ Við þingfestingu málsins 6. þ. m. breytti vararíkissaksóknari með bókun kröfugerðinni þannig, að krafist var upptöku á 174 eintökum af síðar- greinda blaðinu. Aðdragandinn að málshöfðun þessari var sá, að framangreint tölublað „Spegilsins“ var gefið út af ákærða 27. maí sl. 30. s. m. var að tilhlutan ákæruvaldsins lagt hald á af lögreglunni öll tiltæk eintök í hinum ýmsu lögsagnarumdæmum landsins. Samkvæmt yfirliti frá skrifstofu ríkissak- sóknara var lagt hald á samtals 4445 eintök, þar af í Reykjavík 2435 eintök. Flest þau eintök voru tekin á hinum ýmsu sölustöðum, en heima hjá ákærða lagði lögreglan hald á 98 eintök samkvæmt tilvísun hans, heima hjá öðrum starfsmanni blaðsins á 240 eintök samkvæmt tilvísun systur starfsmannsins og í prentsmiðjunni Odda á 6 eintök. Með auglýsingu, dagsettri 10. júní sl., birti ríkissaksóknari í 61. tbl. Lög- birtingablaðsins, sem út kom 16. f. m., þá ákvörðun sína að leggja á ofan- greint hald með skírskotun til 29. gr., 1. mgr., laga nr. 57/1956. Er dómari málsins fékk gögn ákæruvaldsins í hendur, fékk hann einnig í hendur bréf Sigurmars K. Albertssonar héraðsdómslögmanns til yfirsaka- dómara frá 16. f. m. Í bréfinu var farið fram á, að dómurinn felldi „úr gildi ákvörðun lögreglunnar í Reykjavík um að leggja hald á 2. tbl. tímarits- ins „Spegilsins,“ þar sem lögmaðurinn taldi, að lögreglunni hefði borið að afla dómsúrskurðar til aðgerðanna. 21. f. m. tilkynnti einn af fulltrúm yfirsakadómara ríkissaksóknara um bréf lögmannsins með því að senda honum afrit þess. Samdægurs skrifaði fulltrúinn lögmanninum og gaf honum kost á að rökstyðja beiðni sína með greinargerð. 1571 Sú greinargerð barst fulltrúanum kl. 1500 föstudaginn 24. f. m. Þannig stóð sá þáttur málsins, er ákæra var gefin út. Við þingfestingu málsins 6. þ. m. var lögmaðurinn skipaður verjandi ákærða. Þá óskaði verjandinn eftir að fá að skila framhaldsgreinargerð vegna breyttra forsendna, og vararíkissaksóknari óskaði eftir, að sú grein- argerð yrði send embættinu og ákæruvaldinu gefinn kostur á kröfugerð. 11. þ. m. lagði verjandi fram á dómbþingi framhaldsgreinargerð og breytti kröfugerðinni þannig, að hald ákæruvaldsins á tímaritunum „„Speglinum““ og „„Samvisku þjóðarinnar““ yrði fellt úr gildi, þar eð ákæruvaldið hafði ekki aflað sér dómsúrskurða til aðgerðanna. Með bréfi embættis ríkissaksóknara, dags. 11. júlí sl., sem dómaranum barst kl. 1300 í gær, segir m. a.: „Komi til þess, að þér, hr. sakadómari, verðið við beiðni lögmannsins og takið álitaefni þetta til úrskurðar með einhverjum hætti, sem vandséð er, hvernig má verða eftir þessum leiðum, þá er af ákæruvaldsins hálfu höfð uppi sú krafa, að greind haldlagning á tímaritinu „„Speglinum““ verði úrskurðuð lögleg.“ Vegna framangreindra efasemda í bréfi ríkissaksóknara lætur dómurinn sér nægja að vísa í 172. gr. laga nr. 74/1974, þar sem aðilja er lögmæltur réttur til að kæra til æðra dóms úrskurði og ákvarðanir um efni, er varða rannsókn máls eða meðferð fyrir dómtöku. Slíkan rétt getur ákærður maður ekki nýtt sér, eins og hér stendur á, nema dómarinn taki til afgreiðslu kröfu verjanda með einum eða öðrum hætti, svo sem aðgerðarleysi. Krafa verjanda tengist meðferð sakadómsmálsins gegn ákærða, sbr. 10. tl. 172. gr. framangreindra laga. Dómurinn er því bær um að taka einfalda ákvörðun og því fremur að úrskurða um ágreiningsefnið. Mörk réttarfars- laganna á milli ákvörðunar og úrskurðar eru ekki skörp, en ljóst er, að úrskurður er mun vandaðri afgreiðsla en einföld ákvörðun. Því telur dóm- urinn óheimilt að taka aðeins ákvörðun um efni, sem ber að úrskurða, en ávallt heimilt að úrskurða, þegar ákvörðunar er aðeins krafist. Ríkissaksóknari reisti ákvörðun sína um haldlagninguna á 43., sbr. 21. gr. laga nr. 74/1974 og fól lögreglustjóranum í Reykjavík og lögreglustjór- um úti á landi að framkvæma haldlagninguna. Dómurinn er þeirrar skoðunar, að ákv. VI. kafla og VII. kafla laga nr. 74/1974 beri að skoða í þessu sambandi í heild sinni. Ljóst er, að ef fram- kvæma þarf leit í skilningi VII. kafla til að koma fram haldi, þarf yfirleitt dómsúrskurð, en ella hefur ákæruvaldið og lögreglan víðtæka heimild til að leggja hald á skv. 43. gr. laga nr. 74/1974. Ekki kom til neinnrar lögþvingaðrar leitar í húsakynnum ákærða eða annarra manna við aðgerðir lögreglunnar. Dómurinn getur því ekki fallist 1572 á að fella beri haldlagninguna úr gildi vegna ólögmætis. Enn fremur lítur dómurinn svo á með skírskotun til 43. gr. laganna og upptökukröfu ákæru- valdsins í málinu, að hald á 4445 eintökum „Spegilsins“ og 174 eintökum af „„Samvisku þjóðarinnar““ skuli standa óhaggað. Úrskurðarorð: Óhaggað skal standa halda á 4445 eintökum 2. tbl. 43. árgangs tíma- ritsins „Spegilsins“ og á 174 eintökum af |. tbl. 1. árgangs tímaritsins „Samviska þjóðarinnar.““ Þriðjudaginn 26. júlí 1983. Nr. 141/1983. Ákæruvaldið gegn Lee Reyni Freer. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Björn Sveinbjörnsson og Halldór Þorbjörnsson. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/ 1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 21. þ. m., er barst Hæstarétti 22. þ. m. Hann krefst þess, að úrskurður- inn verði felldur úr gildi. Af hálfu ákæruvaldsins er krafist staðfest- ingar úrskurðarins. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 21. júlí 1983. Ár 1983, fimmtudaginn 21. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Helga 1. Jónssyni fulltrúa, kveðinn upp úr- skurður þessi. 1573 Rannsóknarlögregla ríkisins hefur með tilvísun til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 gert kröfu til þess, að Lee Reynir Freer verði úrskurðaður í gæsluvarðhald til miðvikudagsins 31. ágúst 1983. Kærði hefur ekki mótmælt kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins. Málavextir eru þessir: Sunnudaginn 17. þ. m. var stolið um kr. 1.500.00 úr húsinu nr. 13 við Lerkihlíð hér í borg. Kærði hefur játað innbrot þetta og þjófnað. Kærði hefur játað að hafa farið inn í tvö hús í Hafnarfirði síðastliðna nótt í þjófn- aðarskyni og stolið úr öðru þeirra útvarpstæki og úr hinu kr. 1.000.00. Til meðferðar hjá rannsóknarlögreglu ríkisins er enn fremur kæra út af öðru þjófnaðarbroti, sem rannsóknarlögreglunni barst í dag og kærði er grunaður um aðild að. Ákæra, dags. 8. júlí sl., þar sem kærða er gefið að sök að hafa gert tvær tilraunir til þjófnaðar í júní sl., var birt honum í sakadómi Reykjavíkur í dag. Kærði var látinn laus af Litla - Hrauni hinn 20. maí sl. Kærði er síbrotamaður. Þykir með hliðsjón af því, sem að framan er rakið, rétt að taka kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins til greina, og skal kærði með vísan til 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 sæta gæsluvarð- haldi allt til miðvikudagsins 31. ágúst 1983, enda eru ákv. 65. gr. stjórnar- skrárinnar því ekki til fyrirstöðu. Úrskurðarorð: Kærði, Lee Reynir Freer, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til miðviku- dagsins 31. ágúst 1983, kl. 1700. Þriðjudaginn 9. ágúst 1983. Nr. 142/1983. Danielle Somers Jónsson og Ólafur Rafn Jónsson gegn Grímu Guðmundsdóttur. Kærumál. Réttarfar. Ómerking. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. 1574 Sigurður Eiríksson, fulltrúi bæjarfógetans á Akureyri, kvað hinn kærða úrskurð upp 21. júlí 1983 í fógetarétti Akureyrar. Hafa sókn- araðiljar skotið úrskurðinum til Hæstaréttar með kæru sama dag samkvæmt heimild í 3. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973. Skjöl málsins bárust Hæstarétti 27. júlí sl. Og greinargerð af hálfu sóknaraðilja 3. þ. m. Krefjast sóknaraðiljar þess, að úrskurðinum verði hrundið og „tilgreindum aðila, vitnum og sýslunarmönnum verði heimilað að gefa skýrslu fyrir fógetaréttinum í máli þessu, um það hvernig staðið var að birtingu greinds dóms Hæstaréttar.““ Þeir krefjast og kærumálskostnaðar. Af hálfu varnaraðilja hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Af hálfu sóknaraðilja er því haldið fram, að ekki hafi verið lög- lega staðið að birtingu dóms Hæstaréttar, sem kveðinn var upp 25. mars 1983 í máli þeirra og varnaraðilja. Hafa þau krafist þess, eins og greint er í hinum kærða úrskurði, að tilteknir menn verði kvaddir fyrir fógetaréttinn til skýrslugjafar um það, hvernig dómsbirtingin 9. apríl sl. hafi farið fram. Bera má upp fyrir fógeta varnir og mótmæli, sem gerðarþoli telur vera því til fyrirstöðu, að fógetagerð megi fara fram, þar á meðal hvort dómur, sem er grundvöllur aðfarar, hafi verið löglega birtur. Ber fógeta að skera úr slíkum ágreiningi með úrskurði, ef krafist er, sbr. 41. gr. aðfararlaga nr. 19/1887. Í hinum kærða úrskurði segir, að vefenging birtingarvottorðsins eigi ekki undir úrskurð fógetaréttar. Hefur fógeti því ekki úrskurðað um framangreinda kröfu sóknaraðilja, eins og honum bar að gera. Verður því ekki hjá því komist að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og leggja fyrir fógeta að taka málið til löglegrar meðferðar og úrskurðar um fram- angreinda kröfu. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur, og er lagt fyrir fógeta að kveða upp úrskurð um framangreinda kröfu sóknar- aðilja. Kærumálskostnaður fellur niður. 1575 Úrskurður fógetaréttar Akureyrar 21. júlí 1983. Lögmaður gerðarþola, þeirra Ólafs Rafns Jónssonar og Danielle Somers Jónsson, hefur krafist þess, að gerðarþoli Ólafur Rafn Jónsson sem aðili og Baldur Halldórsson, Hlíðarenda, Akureyri, Gunnar Berg, Skarðshlíð 2 G, Akureyri, sem vitni og stefnuvottarnir Gísli Ólafsson og Jón Benedikts- son sem sýslunarmenn komi hér fyrir réttinn og gefi skýrslu um það, hvern- ig staðið var að birtingu dómsins þann 9. apríl 1983. Ástæðuna fyrir þessari beiðni kveður lögmaðurinn vera þá, að samkvæmt fréttum í blöðum og ljósmyndum, er segja frá, er dómur þessi hafi verið birtur, komi ekki fram, að aðrir en Gísli Ólafsson stefnuvottur hafi birt hæstaréttardóm þann, er til grundvallar liggur í máli þessu, og hafi aðfararfrestur því ekki byrjað að líða, sbr. 3. mgr. 194. gr., sbr. 1. mgr. 89. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, sbr. lög nr. 28/1981, hinn 9. apríl sl. og megi aðför af þessari ástæðu ekki fara fram. Málssvari gerðarbeiðanda hefur talið sjálfsagt, að stefnuvottar komi fyrir réttinn til að votta um það, hvernig staðið var að birtingu dómsins. Fógeti synjaði um gagnaöflun þessa. Niðurstaða. Fyrir réttinum liggur vottorð stefnuvotta um, að birting dómsins hafi farið fram hinn 9. apríl 1983 á lögmætan hátt fyrir báðum dómþolum. Vefenging þessa vottorðs á ekki undir úrskurð fógetaréttar og kemur því ekki í veg fyrir, að gerðin nái fram að ganga, sbr. 4. gr. aðfararlaga nr. 19/1887. Ályktarorð: Gerðinni skal fram haldið. 1576 Mánudaginn 29. ágúst 1983. Nr. 148/1983. Ákæruvaldið gegn Hallgrími Thorsteinsson. Kærumál. Dómssátt úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Guðmundur Jónsson og Halldór Þorbjörnsson. Ríkissaksóknari hefur með heimild í 6. mgr. 112. gr. laga nr. 74/ 1974 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 9. ágúst 1983, sem barst Hæstarétti sama dag. Krefst hann þess, að hin kærða dóms- sátt verði felld úr gildi. Samkvæmt bréfi sakadóms Reykjavíkur 15. þ.m. hefur varnar- aðilja verið gert kunnugt um framangreinda kröfu ríkissaksóknara. Frá honum hafa engar kröfur eða athugasendir borist. Á sakavottorði varnaraðilja, dagsettu 2. mars 1983, sem lagt var fram í sakadómi, þegar hin kærða dómssátt var gerð, var þess ekki getið, að hinn 25. ágúst 1980 gekkst varnaraðili undir dómssátt í sakadómi Garðakaupstaðar, þar sem honum var gert að greiða 120.000 króna sekt til ríkissjóðs og var sviptur ökuleyfi í 12 mánuði frá 10. júlí 1980 að telja fyrir brot gegn 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. greinar umferðarlaga og 1. mgr. 24. greinar áfengislaga. Hafði sú dómssátt vegna mistaka eigi verið færð á sakaskrá fyrr en 30. júní 1983 að því er segir í kæru ríkissaksóknara. Samkvæmt framansögðu var hin kærða dómssátt gerð við varn- araðilja vegna kæru á hendur honum fyrir ítrekað brot á 25. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Var því eigi heimilt samkvæmt 2. tl. 1. mgr. 112. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 3. mgr. 81. gr. umferðarlaga og 71. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, að ljúka málinu með þeim hætti. Ber því samkvæmt 6. mgr. 112. gr. laga nr. 74/ 1974 að fella dómssáttina úr gildi. Dómsorð: Hin kærða dómssátt er úr gildi felld. 1577 Dómssátt sakadóms Reykjavíkur 16. mars 1983. Ár 1983, miðvikudaginn 16. mars, er dómþing sakadóms Reykjavíkur háð í Borgartúni 7 af Birgi Þormar. Fyrir tekið: Kæra á hendur Hallgrími Thorsteinsson fyrir umferðarlagabrot. Dómarinn leggur fram eftirgreind skjöl, sem fylgja í frumriti: Nr. I bréf lögreglustjórans í Reykjavík, dags. 11. mars 1983. Nr. Il möppu með málsskjölum. Klukkan 1330 kemur í dóminn kærði, Hallgrímur Thorsteinsson frétta- maður, Grenimel 12, nafnnr. 3677-5440, fæddur 14. september 1955 í Reykjavík. Kærða er kunngert sakarefnið og jafnframt gætt ákv. 2. mgr. 77. gr. laga nr. 74/1974. Kærði játar, að efni kærunnar sé rétt. Mánudaginn 21. febrúar 1983 ók hann bifreiðinni R 10400 frá Grenimel að Elliðavogi. Dómarinn skýrir nú kærða frá því, að í blóðsýnishorni því, sem úr hon- um var tekið í umrætt skipti, hafi alkóhól mælst 0.80%. Samkvæmt heimild í 112. gr. laga nr. 74/1974 býður dómarinn kærða að ljúka málinu þannig, að hann fallist á að greiða kr. 3.000.00 í sekt til ríkissjóðs samkvæmt 80. gr. umferðarlaga og sæta því jafnframt að vera sviptur ökuréttindum í 2 mánuði samkvæmt 81. gr. umferðarlaga, en brot hans þykir efnislega varða við 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr. umferðarlaga. Kærði samþykkir að ljúka málinu á þann veg, og greiðist sektin fyrir 20. apríl 1983, en ella sæti kærði í hennar stað varðhaldi í S daga. Kærði samþykkir að greiða málskostnað, kr. 602.00, fyrir sama tíma. Kærða er gert ljóst, að ökuleyfissviptingin gildir frá 8. mars 1983. Framangreint brot hefur ítrekunaráhrif á síðari brot skv. 71. gr. laga nr. 19/1940. Málinu er lokið þannig. 1578 Þriðjudaginn 30. ágúst 1983. Nr. 156/1983. Ákæruvaldið gegn Símoni Wiium. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson og Halldór Þorbjörnsson. Varnaraðili hefur skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 25. þ. m., er barst Hæstarétti 26. þ. m., og gert þá kröfu, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Þá krefst hann málsvarnar- launa. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að úrskurðurinn verði stað- festur. Fallast má á það, að hætta kunni að vera á því, að varnaraðili muni torvelda rannsókn út af brotum þeim, sem hann er sakaður um, ef hann heldur óskertu frelsi. Þykir því mega staðfesta hinn kærða úrskurð. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 25. apríl 1983. Ár 1983, fimmtudaginn 25. ágúst, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Höllu Bachmann Ólafsdóttur fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögergla ríkisins hefur krafist þess, að kærða, Símoni Sig- urðssyni Wiium bilstjóra, fæddum 30. janúar 1946, Grænuhlíð 26 í Reykja- vík, verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 1. september 1983 vegna gruns um auðgunarbrot. Málavextir. Til rannsóknarlögreglu ríkisins hefur borist kæra frá Guðmundi Ingva Sigurðssyni hæstaréttarlögmanni fyrir hönd Þorsteins Guðmundar Hjálm- 1579 arssonar á hendur Símoni Sigurðssyni Wiium fyrir auðgunarbrot. Kæran, sem er dagsett 19. júlí sl., greinir ítarlega frá fjármálalegum samskiptum kærða og kæranda í sjö liðum. Kærða er þar gefið að sök að hafa með ýmsum hætti misfarið með eigur kæranda, bæði fasteignir og lausafé. Í greinargerð lögmanns kemur eftirfarandi fram: Kærandi er dómvörður.i Hæstarétti. Á árinu 1978 kom kærandi þangað þeirra erinda að sækja dóma Félagsdóms, sem þar voru þá geymdir. Stofn- aðist þá til kunningsskapar milli kærða og kæranda, sem leiddi til þess, að kærði fór að aðstoða kæranda við ýmis störf. Það var síðan á árinu 1979, að kærandi veiktist alvarlega, og var kærði honum mjög hjálplegur, meðan á veikindum stóð. Kærandi hafði hugleitt að kaupa íbúð í miðborginni. Í desember 1979 bauðst kæranda í gegnum bróður kærða, Dan S. V. Wiium, íbúð til kaups að Þórsgötu 8, og þarfnaðist hún lagfæringa. Kærandi átti þá íbúð að Goðheimum 6, sem hann seldi til að fjármagna kaup á íbúð að Þórsgötu og lagfæringar á henni. Íbúðin að Goðheimum 6 var metin á 25. 000.000 - 30.000.000 gkr., og kaupandi var kærði. Kaupverð íbúðar að Þórsgötu 8 var 14.000.000. gkr. Dan S. V. Wiium gekk frá kaupum á íbúðinni í Goðheimum 6. Enginn kaupsamningur var gerður. Í afsali var engin grein gerð fyrir söluverði íbúðar. Annar bróðir kærða, Sigurður Wiium, gerði skattframtal fyrir kæranda, m. a. 1980, og kemur þar fram, að söluverð íbúðar að Goðheimum 6 hafi verið 20.000.000. gkr. Mismun á verði þessara tveggja íbúða segist kærði vera búinn að greiða, þ. e. 6.000.000. gkr., en ekkert hefur verið lagt fram því til staðfestu. Kærði bauð kæranda að annast öll fjármál kæranda vegna veikinda hans, þ. á m. að ganga frá kaupum á íbúðinni að Þórsgötu 8 og annast lagfæringar. Kærði fékk kæranda til að afhenda sér allar bankabækur sín- ar. Kærði og eiginkona kærða hafa tekið samtals út 94.086.64 kr. úr ofan- greindum bankabókum. Kærði hefur viðurkennt úttekt á 65.400.00 kr., og tilgreinir lögmaður kærða, Sigurður H. Guðjónsson héraðsdómslögmaður, í bréfi, dags. 7. febrúar sl., að fé þetta hafi að öllu leyti runnið til Þorsteins, m. a. til lagfæringar á íbúð, en engar nótur hafa verið lagðar fram því til staðfestu. Kærði telur kæranda hafa lánað sér 28.886.00 kr., sem hann hafi endurgreitt, en ekkert liggur frammi því til sönnunar. Síðan á árinu 1982 hefur kærandi margkrafið kærða um uppgjör, annars vegar vegna kaupa á íbúð að Goðheimum 6, þar sem kærandi telur, að ekki hafi endanlega verið gengið frá kaupverði, og hins vegar vegna stand- setningar að Þórsgötu 8, þ. e. skil á vinnulaunanótum svo og nótum vegna viðgerða og efniskaupa, allt án árangurs. Kærði hafði til geymslu trésmíðavélar og ýmis vinnuáhöld kæranda svo og efni. Kærði hefur ekki skilað kæranda áhöldum né efni (hnotuspæni). 1580 Hins vegar er upplýst, að kærði seldi án vitundar kæranda Böðvari Böðv- arssyni framkvæmdastjóra 3 trésmíðavélar á árinu 1980 fyrir 650.000 gkr. án þess að standa skil á söluandvirði. Kaup þessi hefur Böðvar staðfest í skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins þann 10. júlí sl. Kærandi átti sjötugsafmæli á árinu 1980. Var haldinn fagnaður á heimili kærða af því tilefni. Kærði (sic) lagði fram fé til kaupa á veisluföngum, þ. á m. áfengi. Kærði skilaði hluta af áfengi aftur til ÁTVR, en hefur ekki stað- ið skil á því fé til kæranda. Kærandi kveður kærða hafa á árinu 1981 tekið að ófrjálsu a. m. k. tvo fimmhundruðkróna seðla úr peningaskáp í skrifstofu kæranda, sem voru hluti af launum hans. Kærandi er einhleypur og barnslaus og á því enga skylduerfingja. Kær- andi kveður kærða hafa hvatt sig til að gera erfðaskrá kærða til hagsbóta. Erfðaskráin var gerð 25. ágúst 1980. Efni hennar var á þá leið, að kærði skyldi erfa allar eigur kæranda eftir hans dag. Erfðaskrá þessi hefur nú verið afturkölluð. Kærandi hefur margkrafið kærða um uppgjör, eins og fyrr sagði, og skil þeirra fjármuna, sem hann hafði með að gera fyrir kæranda, svo og að endanlega yrði gengið frá samningi um verð á íbúðinni að Goðheimum 6, án árangurs. Lögmenn kærða og kæranda hafa staðið í bréfaskriftum og í greinargerð, sem lögmaður kærða, Sigurður H. Guðjónsson héraðsdóms- lögmaður, sendi lögmanni kæranda, Guðmundi Ingva Sigurðssyni hæsta- réttarlögmanni, með bréfi, dags. 7. febrúar sl., kemur fram, að kærði telur nú, að kærandi skuldi sér 138.000.00 kr. vegna lagfæringa á íbúð á Þórs- götu 8, en engin: gögn liggja frammi, er staðfesta þetta. Kærandi og kærði voru samprófaðir hjá rannsóknarlögreglu ríkisins þann 23. ágúst sl. án árangurs. Kærði kom fyrir dóm þann 24. ágúst sl. og mótmælti efni kæru rann- sóknarlögreglu ríkisins. Rannsókn þessi er mjög umfangsmikil, og er hún mjög skammt á veg komin. Kærði er undir rökstuddum grun um stórfellt misferli í framan- greindum viðskiptum kærða og kæranda, og hætt er við, að kærði, Símon Sigurðsson Wiium, geti torveldað rannsókn málsins, haldi hann óskertu frelsi. Brot þau, er kærði er grunaður um, geta varðað hann fangelsisrefsingu samkvæmt XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og eru ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944 gæsluvarðhaldi því ekki til fyrirstöðu. Með hliðsjón af framansögðu og með vísan til 1. tl. 67. gr. laga nr. 74/ 1974 þykir rétt að ákveða, að kærði skuli sæta gæsluvarðhaldi, en þó eigi lengur en til miðvikudagsins 7. september 1983, kl. 1700. 1581 Úrskurðarorð: Kærði, Símon Sigurðsson Wiium, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 7. september 1983, kl. 1700. Föstudaginn 16. september 1983. Nr. 134/1982. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Jóni Helga Bjarnasyni (Árni Grétar finnsson hrl.). Þjófnaður. Reynslulausn. Skilorðsrof. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Hall- dór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson. Máli þessu var áfrýjað til Hæstaréttar að ósk ákærða með stefnu 10. júní sl. Ágrip máls barst Hæstarétti 23. ágúst s. á. Af hálfu ákæruvalds er krafa gerð um þyngingu refsingar. Fallast ber á sakarmat héraðsdómara um brot það, sem ákærða er gefið að sök. Með brotinu rauf hann skilyrði reynslulausnar, er hann fékk 13. júlí 1982. Ber að dæma refsingu í einu lagi fyrir það brot, sem hann er nú sakfelldur fyrir, og með hliðsjón af refsivist, sem ólokið er, sbr. 1. mgr. 42. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 3. gr. laga nr. 16/1976. Með þessari athugasemd þykir eiga að stað- festa hinn áfrýjaða dóm. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað við áfrýjun sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 5.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns 5.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Jón Helgi Bjarnason, greiði allan kostnað af áfrýj- 1582 un sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 5.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Árna Grétars Finnssonar hæstaréttarlögmanns, 5.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Grindavíkur 13. apríl 1983. Ár 1983, miðvikudaginn 13. apríl, er í sakadómi Grindavíkur, sem haldinn er í skrifstofu dómsins að Vatnsnesvegi 33, Keflavík, af Guð- mundi Kristjánssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 1980/1982: Ákæruvaldið gegn Jóni Helga Bjarnasyni. Mál þetta, sem þingfest var 11. janúar sl. og dómtekið 5. þ. m., hefur ríkissaksóknari höfðað hér fyrir dóminum með ákæru, dags. 19. nóvember sl., á hendur Jóni Helga Bjarnasyni, nú til heimilis að Furulundi 4 H, Akureyri, en áður að Vesturbraut 3, Grindavík, fædd- um 16. janúar 1951 á Akureyri, „fyrir að hafa laugardaginn 14. ágúst 1982, er ákærði var gestur í húsinu nr.'27 við Bröttukinn í Hafnarfirði stolið sambyggðu útvarps- og segulbandstæki og vasatölvu. Telst þetta vara við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Mánudagsmorguninn 16. ágúst sl. kærði Petrea Finnbogadóttir þjófnað á sambyggðu útvarps- og segulbandstæki og vasatölvu, sem átt hefði sér stað á heimili sínu, Bröttukinn 27, Hafnarfirði, laugar- daginn næstan á undan milli kl. 15 - 17. Grunaði hún ákærða sterk- lega um að hafa framið þjófnað þennan, en hann hafði komið með manni hennar inn á heimilið í umrætt sinn. Ákærði hefur bæði hjá lögreglu og fyrir dómi viðurkennt að hafa framið þjófnað þann, sem hann er ákærður fyrir, og selt þýfið á kr. 400.00 inni á BSÍ í Reykjavík. Ekki þekkti hann kaupandann. Með þessari háttsemi sinni hefur ákærði brotið gegn 244. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærði greiddi undir rannsókn málsins framkomna skaðabóta- kröfu. Ákærði hefur samkv. sakavottorði sætt eftirtöldum kærum og refs- ingum: 1969 29/9 í Hafnarfirði: Dómur: Sýknaður af meintum brotum gegn 202. gr., sbr. 200. gr., 1. mgr., hegningarlaga, og 45. gr. og 46. gr., 1. mgr., laga nr. 53/1966 um vernd barna og ungmenna. 1583 1972 4/1 í Hafnarfirði: Sátt, 2.000 kr. sekt fyrir brot gegn 248. gr., sbr. 1. mgr. 256. gr. hegningarlaga. 1975 19/4 í Hafnarfirði: Sátt, 10.000. kr. sekt fyrir brot gegn 244. og 248. gr., sbr. 256. gr. almennra hegningarlaga og 4. gr., 18. gr., 2. mgr. 26. gr., Í. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga. 1975 19/4 í Hafnarfirði: Dómur: 3 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir brot gegn 244. gr. alm. hegningarlaga., 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 19/4 1975. 1975 4/S í Hafnarfirði: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21., sbr. 44. gr. áfengislaga. 1977 6/10 í Hafnarfirði: Dómur: 7 mán. fangelsi fyrir brot á 244., 247. gr. hegningarlaga, 2., sbr., 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi ævilangt frá 9/9 1976. 1980 18/2 í Reykjavík: Dómur: 60 daga fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. 1980 13/3 í Hafnarfirði: Dómur: 45 daga fangelsi fyrir brot á 248. gr. hegningarlaga. 1981 4/2 dómur Hæstaréttar varðandi dóm uppkveðinn 6/10 1977: Ákvæði hérðasdóms um refsingu ákærða, ökuleyfissvipungu hans og greiðslu sakarkostnaðar staðfest. 1981 4/2 dómur Hæatréttar varðandi dómana, uppkveðna 18/2 1980 og 13/3 1980: Ákærði sæti fangelsi í 4 mán. auk greiðslu skaðabóta. 1981 27/3 á Akureyri: Dómur: 3 mán. fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1982 5/1 á Akureyri: Dómur: 45 daga fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1982 dómur Hæstaréttar að því er varðar dóm, uppkv. 27/3 1981: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. 1982 13/7 reynslulausn í 2 ár á eftirstöðvum refsingar, 233 dögum. Ákærði hefur ekki afplánað þá 233 daga, er greinir í sakavottorðinu, og ber nú samkv. 1. mgr. 42. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 3. gr. laga nr. 16/1976, að dæma í einu lagi refsingu þá, sem ólokin er, og refsingu fyrir brot það, sem nú er ákært fyrir, og þykir refsing hæfilega ákvéðin 8 mánaða fangelsi. Ákærði skal greiða allan kostnað sakarinnar, þ. m. t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Árna Grétars Finnssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 2.000.00. 1584 Dómsorð: Ákærði, Jón Helgi Bjarnason, sæti 8 mánaða fangelsi. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þ. m. t. málsvarnarlaun skip- aðs verjanda síns, Árna Grétars Finnssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 2.000.00. Þriðjudaginn 20. september 1983. Nr. 102/1983. Valdstjórnin (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn A (Brynjólfur Kjartansson hrl.). Lögræði. Sýknað af kröfu um sviptingu sjálfræðis. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson, Magnús Thoroddsen og Sigurgeir. Jónsson. Máli þessu var að ósk skipaðs talsmanns varnaraðilja í héraði skotið til Hæstaréttar með stefnu 29. apríl 1983. Af hálfu valdstjórnarinnar er þess krafist, að héraðsdómur verði staðfestur og að áfrýjunarkostnaður málsins verði greiddur úr ríkis- sjóði. Af hálfu varnaraðilja er þess krafist, að hann verði sýknaður af kröfum valdstjórnarinnar í málinu og allur kostnaður málsins, þar á meðal málsvarnarlaun skipaðs talsmanns, verði greiddur úr ríkis- sjóði. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti lagði skipaður talsmaður varnaraðilja fram bréf dr. Tómasar Helgasonar yfirlæknis um vist- un varnaraðilja í Kleppsspítala 16. nóvember 1982 til 9. febrúar 1983 og aftur frá 18. febrúar til 20. júlí 1983 og dvöl hans óslitið síðan á einu af heimilum spítalans. 1585 Ágrip barst Hæstarétti 10. ágúst 1983. Svo sem greinir í héraðsdómi, er krafa valdstjórnarinnar um sjálf- ræðissviptingu eingöngu byggð á ákvæði 1. töluliðar $S. gr. laga um lögræði nr. 95/1947. Skilja verður kröfugerð og málatilbúnað vald- stjórnarinnar svo, að geðveiki varnaraðilja sé ein ástæða kröfu um sjálfræðissviptingu. Í málinu liggja fyrir nákvæmar upplýsingar um, hversu oft og hversu lengi varnaraðili hafi verið vistaður á Kleppsspítala. Um geð- heilsu hans liggja fyrir 4 vottorð Lúðvíks Ólafssonar læknis, eins og greinir í héraðsdómi, svo og álit Hrafns V. Friðrikssonar læknis, sem kemur fram í beiðni um sjúkrahúsvist 16. nóvember 1982. Í síðastgreinda skjalinu kemur ekki annað fram frá lækninum sjálf- um en að sjúklingur hafi við skoðun verið nokkuð ruglaður og liðið illa af innri spennu. Síðar í skjalinu segir, að vegna geðveiki A sé nauðsynlegt, að hann komist á sjúkrahús. Jafnframt er tekið fram, að sjúklingur telji sjálfur, að hann þurfi að komast á sjúkrahús til að fá lyfjameðferð. Í vottorðum Lúðvíks læknis Ólafssonar er varnaraðili talinn hald- inn geðklofasýki. Í vottorðum þessa læknis kemur fram, að í viðtöl- um hafi ekki borið á neinum ranghugmyndum varnaraðilja, og í síðasta vottorðinu, að hann hafi verið rólegur og greinargóður. Jafnframt má ráða af vottorðunum og öðru, sem fram hefur komið í málinu, að varnaraðili hafi oft verið vistaður á geðsjúkrahúsi að eigin vilja, en erfiðleikar hans aðallega verið í því fólgnir, að hann hætti lyfjameðferð, er út af sjúkrahúsi kom. Í vottorðunum kemur m. a. fram, að varnaraðili sé ófær um að sjá sér farborða og því nauðsynlegt að svipta hann sjálfræði. Eins og að framan greinir, er í vistunarbeiðni Hrafns V. Friðriks- sonar ekki greint frá geðheilsu varnaraðilja sem niðurstöðu af at- hugunum læknisins sjálfs. Verður því ekki á henni byggt um það atriði. Í vottorði Lúðvíks Ólafssonar er greint frá félagslegum erfið- leikum varnaraðilja vegna slita á tengslum við sambýliskonu og getuleysi aldraðra foreldra til þess að veita honum skjól svo og því, að sjálfur sé hann ófær um að sjá sé farborða. Hins vegar kemur fram, að í viðtölum læknisins við sjúklinginn var hann rólegur og greinargóður og að ekki bar á neinum ranghugmyndum. Með vísan til framanritaðs verður að telja ósannað, að varnaraðili 100 1586 hafi sökum geðveiki verið ófær um að ráða persónulegum högum sínum, er hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp, samanber |. tölul. 5. gr. lögræðislaga. Ber því að sýkna hann af öllum kröfum vald- stjórnarinnar í máli þessu. Samkvæmt 15. gr. laga nr. 95/1947 á allur kostnaður af málinu að greiðast úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun talsmanns varnaraðilja hér fyrir dómi, Brynjólfs Kjartanssonar hæstaréttarlög- manns, 7.000.00 krónur, en ákvæði hins áfrýjaða dóms um máls- kostnað á að vera óbreytt. Dómsorð: Varnaraðili A á að vera sýkn af kröfu valdstjórnarinnar í máli þessu. Málskostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs talsmanns varnaraðilja í héraði, Arnmundar Backman héraðsdómslögmanns, 4.000.00 krónur, og fyrir Hæstarétti, Brynjólfs Kjartanssonar hæstaréttarlögmanns, 1.000.00 krónur. Sératkvæði Halldórs Þorbjörnssonar hæstaréttardómara Ég tel, að staðfesta eigi hinn áfrýjaða dóm með skírskotun til forsendna hans. Ég er sammála málskostnaðarákvæði meiri hluta dómara. Dómur sakadóms Reykjavíkur 25. mars 1983. Ár 1983, föstudaginn 25. mars, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Ágústi Jónssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 114/1983: Valdstjórnin gegn Á (sjálfræðissviptingar- mál), sem tekið var til dóms 23. mars sl. Mál þetta höfðaði ríkissaksóknari af valdstjórnarinnar hálfu með máls- höfðunarskjali, dagsettu 21. desember 1982, gegn varnaraðilja A, Reykja- vík, fæddum 1946 þar í borg, til sviptingar sjálfræðis af ástæðum, sem greindar eru í 1. tl. 5. gr. laga nr. 95/1947 um lögræði. Málið er höfðað samkvæmt heimild í 2. og 6. tl. 7. gr. lögræðislaga, sbr. 4. tl. 2. gr., sbr. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. 1587 Málavextir eru sem hér segir: Með bréfi dómsmálaráðuneytisins, dags. 8. október sl., og bréfi B, Reykjavík, móður varnaraðilja, dags. 16. nóvember sl., var þess krafist, að varnaraðili yrði sviptur sjálfræði. Í bréfum þessum kemur fram, að kraf- ist er sjálfræðissviptingar, til þess að unnt verði að vista varnaraðilja á við- eigandi sjúkrahúsi. Í máli þessu hafa verið lögð fram fjögur vottorð Lúðvíks Ólafssonar, heimilislæknis varnaraðilja, sem hann hefur staðfest fyrir dómi. Í vottorði hans, dags. 31. maí 1982, sem ritað er að beiðni þáverandi sambýliskonu varnaraðilja, D, segir svo: „„A hefur um árabil verið geðveikur, haldinn geðklofasýki. Vegna þessa hefur hann oftsinnis dvalið á Kleppsspítala um lengri eða skemmri tíma. Yfirleitt mun hann hafa útskrifast þaðan í allgóðu ástandi, en yfirleitt sótt aftur í sama horfið, þar sem hann hefur ekki hirt um að fá áframhaldandi lyfjameðferð. Sjúkdómur A hefur valdið miklu álagi á fjölskyldu hans, einkum D, þar sem börnin eru enn ung. Dóttirin, 4 ára, er þó farin að skilja, að eitthvað er athugavert við föður hennar. Erfiðleikarnir eru einkum vegna ósveigjanleika A og krafna hans um, að framfylgt sé óraunhæfum óskum af hans hendi. Einnig á hann til að æsast mjög, ef honum er gert á móti skapi. Hefur D margoft flúið að heiman þess vegna og hefur því ekki komið til líkamlegra átaka um árabil á milli hennar og A. 30.05.82 lét D flytja A í fangageymsluna að Hverfisgötu. Hafði hún þá um morguninn vaknað við, að Á tók sofandi dóttur þeirra fram í eldhús og reyndi að koma ofan í hana vítamínum. Viðskipti mín við A hafa einkennst af fáskiptni hans. Ég sá A í fangageymslu lögreglunn- ar við Hverfisgötu 31.05.82. Kvartaði hann um innri spennu, en sýndi lítið sjúkdómsinnsæi að öðru leyti. Hafði hann enga hugmynd um, hver aðdrag- andi var að handtöku hans 30.05.82. Saga A og versnandi heilsufar bendir eindregið til þess, að hann muni ekki geta séð um sig sjálfur og einnig að hann kunni að vera hættulegur öðrum, einkum fjölskyldu sinni. Þar sem D treystir sér ekki til þess að ala önn fyrir honum, sé ég ekki önnur úrræði en að hann verði sviptur sjálfræði, svo hægt verði að finna honum samastað, eins og best verður á kosið.“ Í öðru vottorði Lúðvíks, dags. 7. október 1982, sem einnig er ritað að beiðni D, segir m. a. svo um varnaraðilja: „Nú er svo komið, að D treystir sér ekki til þess að búa með honum lengur. Sjúkdómur hans er farinn að setja áberandi mark á allt fjölskyldulífið. A er mjög ósveigjanlegur í Óraun- hæfum kröfum sínum til annarra fjölskyldumeðlima. Ég sá A síðast á heim- ili sínu þ. 07.10.82. Í viðtali við hann kom ekkert fram, er benti til ranghug- mynda, hins vegar gaf hann mjög óljósar hugmyndir um framtíðaráætlanir. Hann sýndi merki um lítið sjúkdómsinnsæi. 1588 Heilsufarssaga A bendir eindregið til þess, að hann sé ófær um að sjá um sig sjálfur.“ Að öðru leyti er þetta vottorð læknisins í samræmi við vottorð hans, dags. 31. maí 1982. Framangreind tvö læknisvottorð fylgdu bréfi dómsmálaráðuneytisins til dómsins. Þriðja vottorð læknisins, sem dags. er 16. nóvember 1982, er sama efnis og hin fyrri, og vísar læknirinn m. a. til þeirra. Í þessu vottorði segir m. a.: „Á hefur eftir síðustu útskrift af Kleppi haft samastað hjá foreldrum sínum, en öldruð móðir hans treystir sér ekki til að hafa hann í því ástandi, sem hann er. Ástand hans mun vera slíkt, að hann er ófær um að sjá um sig sjálfur.“ Í vottorði þessu kemur fram, að læknirinn hafði ekki tök á að sjá varnaraðilja daginn, sem það er ritað, en vísað er til læknisvottorðs Hrafns V. Friðrikssonar, dags. sama dag, sem vikið verður að hér á eftir. Í síðasta vottorði Lúðvíks Ólafssonar læknis, dags. 19. nóvember 1982, segir svo: „„Að beiðni lækna Kleppsspítalans skoðaði ég A Í gær í húsnæði spítalans, Víðihlíð. Í viðtalinu var A rólegur og greinargóður. Ekki bar á neinum ranghug- myndum. Hins vegar kom fram, að sjúkdómsinnsæi hans er lítið, og reynd- ar kann hann því illa að vera flokkaður sem „„sjúklingur““. Af þeim ástæð- um hafnar hann áframhaldandi lyfjameðferð, er út af sjúkrahúsi er komið. Hefur þetta ítrekað leitt til ruglástands og jafnvel árásartilhneigingar. Þó þykir honum engan veginn fullreynt, að hann geti ekki „fungerað““ án lyfja. Fyrri saga A er slík, að hann virðist ekki geta sinnt þörfum sínum. Nú Þegar hann og D, fyrrum sambýliskona hans, hafa slitið samvistum, á hann ekki í nein hús að venda. Er því fyrirsjáanlegt, að ítrekað þurfi að leggja hann inn á geðsjúkrahús til lyfjameðferðar. Foreldrar hans aldraðir treysta sér ekki til þess að hýsa hann, þegar ástand hans er slæmt. M. t. t. ofan- sagðs tel ég, að A sé ófær um að sjá sér farboða og því nauðsynlegt að svifta hann sjálfræði, svo grípa megi inn í meðferð á hans sjúkdómi, þegar þörf krefur.““ Í beiðni Hrafns V. Friðrikssonar læknis um sjúkrahúsvist fyrir varnar- aðilja, sem dagsett er 16. nóvember 1982, segir, að varnaraðili hafi verið færður í fangageymslu lögreglunnar 15. nóvember að beiðni sambýliskonu hans vegna geðveiki. Hann hafi útskrifast frá Kleppsspítala fyrir 2 - 3 vik- um, en muni ekki hafa tekið geðlyf að undanförnu. Enn fremur segir svo: „„Við skoðun í dag er sjúkl. nokkuð ruglaður og líður mjög illa af innri spennu. Hann telur sjálfur, að hann þurfi að komast á sjúkrahús til að fá lyfjameðferð. Vegna geðveiki A og ástands er nauðsynlegt, að hann komist á sjúkrahús í dag.“ Hrafn V. Friðriksson læknir hefur staðfest sjúkrahúsvistunarbeiðni sína fyrir dómi. Samkvæmt upplýsingum í bréfi Lárusar Helgasonar, yfirlæknis á Klepps- 1589 spítala, dags. 9. desember 1982, hefur varnaraðili legið á spítalanum sem hér segir: „„02.03.72 — 16.03.72 01.06.72 — 22.06.72 24.11.75 — 19.01.76 17.11.78 — 15.12.78 21.03.79 — 08.06.79 07.08.79 — 14.08.79 19.09.79 — 06.11.79 17.04.80 — 30.04.80 10.03.82 — 24.03.82 31.05.82 — 18.08.82 18.08.82 — 11.09.82 09.10.82 — 29.10.82% Þá var varnaraðili inn lagður 16. nóvember 1982 og var enn á spítalanum hinn 9. desember sl. Samkvæmt upplýsingum, sem dómari máls þessa fékk á deild VINI á Kleppsspítala 22. febrúar sl., útskrifaðist varnaraðili þaðan 9. febrúar sl., en var lagður inn á ný 18. sama mánaðar. Móðir varnaraðilja, B, Reykjavík, kom fyrir dóminn 19. nóvember sl. og staðfesti framangreinda sjálfræðissviptarbeiðni sína, en skoraðist und- an vitnisburði samkvæmt heimild í 3. tl. 89. gr. laga nr. 74/1974. Sama dag kom einnig fyrir dóminn D, Reykjavík. Kvaðst hún hafa verið í sambúð með varnaraðilja frá því í mars 1976 þar til um vorið 1982, er þau slitu samvistum. Þau hafi ekki gifst, en hún hafi verið unnusta hans, á meðan sambúð þeirra varði, og hafi þau eignast þrjú börn, en tvö þeirra, 4 ára og 2 ára, séu á lífi. D“skoraðist undan vitnisburði samkvæmt heimild í 2. tl. 89. gr. laga nr. 74/1974. Varnaraðili kom einnig fyrir dóminn sama dag. Hann gerði engar athuga- semdir við gögn málsins, en vildi ekki tjá sig neitt um þau. Hinn 19. janúar sl. barst dóminum bréf B, ódagsett, þar sem hún aftur- kallar beiðni sína um, að varnaraðili verði sviptur sjálfræði. Varnaraðili kom á ný fyrir dóminn við þingfestingu máls þessa hinn 22. febrúar sl. Er hann var spurður, hvort hann teldi sig eiga við andlegan sjúkdóm að stríða, kvað hann sér stundum vera þungt fyrir hjarta og yfir höfði. Hann kvaðst hafa verið útskrifaður af Kleppsspítala 9. febrúar sl., en leitað þangað aftur 18. sama mánaðar, þar sem hann var húsnæðislaus, en ekki vegna þess, að hann'teldi sig þurfa læknisaðstoð. Hann kvaðst fá þar lyf, en hann tæki þau ekki inn samkvæmt læknisráði utan spítalans, þar sem hann áliti sig geta verið án þeirra og ekki vera haldinn neinum þeim geðsjúkdómi, sem 'geri lyfjameðferð nauðsynlega. Hann kannaðist við, að D hafi flúið af heimili þeirra vegna erfiðleika í sambúð þeirra. Kvað hann erfiðleikana stafa af lyfjatökum hans samkvæmt læknisráði, en áhrif þeirra séu misjöfn eftir því, hvernig hann er fyrirkallaður. Varnaraðili vissi ekki, hvort sambúð þeirra D væri lokið. Spurningum dómarans um það, hverjar ástæður varnaraðili telji vera 1590 fyrir vistunum hans á Kleppsspítala og hvort hann verði var breytinga á ástandi sínu, er frá þeim líður, svaraði hann út í hött. Varnaraðili var andvígur því, að þeir læknar, sem hafa haft með hann að gera, yrðu kvaddir fyrir dóminn til vitnisburðar í máli þessu. Niðurstöður. Af hálfu talsmanns varnaraðilja, Arnmundar Backman héraðsdómslög- manns, er þess krafist, að synjað verði kröfu valdstjórnarinnar um sjálf- ræðissviptingu. Talsmaðurinn bendir á, að móðir varnaraðilja hafi aftur- kallað sjálfræðissviptingarbeiðni sína og að framhald málsins byggist því á beiðni og sé á ábyrgð dómsmálaráðuneytisins. Ástæða móður varnar- aðilja fyrir sjálfræðissviptingarbeiðni, þ. e. „að hægt verði að koma hon- um á geðsjúkrahús“, sé ekki lengur fyrir hendi, þar sem hann hafi útskrif- ast af Kleppsspítala 9. febrúar sl., en leitað þangað af eigin hvötum 18. febrúar vegna húsnæðisleysis. Þá telur talsmaðurinn vafasamt, hvort ástæða þess, að dómsmálaráðuneytið óskaði sjálfræðissviptingar á varnar- aðilja, sé lengur fyrir hendi, og bendir á, að ekki liggur fyrir yngra læknis- vottorð en síðan 19. nóvember sl. Samkvæmt b lið 6. tl. 7. gr. lögræðislaga getur dómsmálaráðuneytið gert kröfu um lögræðissviptingu, þegar það telur það réttmætt vegna tilmæla aðilja sjálfs, vandamanna, læknis hans eða vina eða vegna vitneskju um hag aðilja, er það hefur fengið á annan hátt. Svo sem að framan greinir, fylgdu bréfi dómsmálaráðuneytisins, þar sem gerð var krafa um sjálfræðis- sviptingu varnaraðilja, tvö vottorð heimilislæknis hans, og var annað þeirra eins dags gamalt, dags. 7 október sl., en hitt var dags. 31. maí sl. Bæði þessi vottorð voru rituð að beiðni D. Samkvæmt þessu hafði dómsmála- ráðuneytið nýleg gögn um varnaraðilja undir höndum, er það gerði kröfu um sjálfræðissviptingu hans. Við meðferð málsins var aflað nýrra vottorða Lúðvíks Ólafssonar læknis og Hrafns V. Friðrikssonar læknis, svo sem að framan er rakið, en varnaraðili lagðist gegn því, að þeir læknar, sem hafa haft með hann að gera og ætla verður, að hafi mesta vitneskju um andlega heilsu hans, yrðu kvaddir fyrir dóminn til vitnisburðar, sbr. 2. tl. 1. mgr. 94. gr. laga nr. 74/1974. Er því ekki annað fært en að byggja á fyrirliggj- andi læknisvottorðum í máli þessu. Svo sem að framan greinir, var varnaraðili lagður inn á KLeppsspítalann í 13. sinn hinn 16. nóvember sl., og 9. desember sl., þegar bréf Lárusar Helgasonar yfirlæknis er skrifað, hafði hann dvalið þar samtals í 426 daga. Varnaraðili telur sig ekki þurfa á læknisaðstoð að halda né vera haldinn neinum þeim geðsjúkdómi, sem geri lyfjameðferð nauðsynlega, og taki því ekki lyf samkvæmt læknisráði. Hann gat ekki gert grein fyrir vistunum sínum á Kleppsspítala. 1591 Telja verður sannað með framangreindum vottorðum heimilislæknis varnaraðilja og Hrafns V. Friðrikssonar læknis, að varnaraðili sé haldinn geðklofasýki á svo háu stigi, að hann sé af þeim sökum ekki fær um að ráða persónulegum högum sínum. Þykir því rétt, með vísan til 1. tl. 5. gr. lögræðislaga nr. 95/1947 að verða við kröfu valdstjórnarinnar og svipta varnaraðilja sjálfræði. Samkvæmt 2. mgr. 13. gr. lögræðislaga frestar á- frýjun ekki áhrifum dómsins að þessu leyti, sbr. 178. gr. laga nr. 74/1974. Samkvæmt 15. gr. lögræðislaga ber að dæma ríkissjóð til greiðslu alls kostnaðar af máli þessu, þar með talin þóknun skipaðs talsmanns varnar- aðilja, Arnmundar Backman héraðsdómslögmanns, sem þykir hæfilega ákveðin 4.000.00 krónur. Dómsorð: Varnaraðili A skal sviptur sjálfræði. Áfrýjun frestar ekki áhrifum þessa dómsákvæðis. Málskostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun skipaðs talsmanns varnaraðilja, Arnmundar Backman héraðsdómslögmanns, 4.000.00 krónur. Fimmtudaginn 22. september 1983. Nr. 8/1981. Örn S. Agnarsson (Jón Oddsson hrl.) gegn Sigurði Ó. Jónssyni og gagnsök (Hrafnkell Ásgeirsson hrl.). Skuldamál. Áfrýjun. Gagnsök vísað frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Guðmundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Arnljótur Björnsson prófessor. 1592 Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 23. janúar 1981. Hann krefst sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur gagnáfrýjað málinu með stefnu 27. febrúar 1981. Í greinargerð gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti og við munnleg- an málflutning krafðist hann þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða kr. 21.134.36 með 14% ársvöxtum af kr. 15.000.00 frá 22. október 1976 til 21. nóvember 1976, af kr. 16.209.08 frá þeim degi til 1. apríl 1977, af kr. 20.714.76 frá þeim degi til 1S. apríl 1977, af kr. 21.134.36 frá þeim degi til 21. nóvember 1977, en með 17% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 20% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 23% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, 28% ársvöxtum frá þeim degi til 1. des- ember 1979, 32% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 4690 ársvöxtum frá þeim degi til 24. júní 1980, en með dómvöxtum frá þeim degi og til greiðsludags, og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Í gagnstefnu greinir dómsorð hins áfrýjaða dóms, en hvorki er þess getið, í hvaða skyni gagnáfrýjað sé né hverjar dómkröfur gagn- áfrýjandi geri. Gagnáfrýjunarstefnan fullnægir því ekki ákvæðum 3. tl. 2. mgr. 34. gr. laga nr. 75/1973. Ber því að vísa gagnsök máls- ins sjálfkrafa frá Hæstarétti. Verður að skýra málflutning gagnáfrýjanda svo, að hann krefjist staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Ágreiningslaust er, að til kaupa á bifreiðinni G 4238 lagði gagn- áfrýjandi verðmæti, sem námu gkr. 1.500.000. Aðilja greinir á um, hvernig gagnáfrýjandi skyldi fá það fé endurgreitt. Er gerð grein fyrir þessum ágreiningi í hinum áfrýjaða dómi. Það er ósannað, að samið hafi verið um, að gagnáfrýjandi skyldi annast rekstur bifreiðarinnar og taka greiðslu af þeim hagnaði, sem af rekstrinum yrði. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm, þó þannig, að vextir verða ekki dæmdir frá fyrri tíma, en birtingu hér- aðsdómsstefnu, 23. júní 1980, svo sem segir í dómsorði. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. , Dómsorð: Gagnsök í máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Aðaláfrýjandi, Örn S. Agnarsson, greiði gagnáfrýjanda, Sig- 1593 urði Ó. Jónssyni, kr. 15.000.00 með 46% ársvöxtum frá 23. júní 1980 til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 39%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til 21. september 1983 og síðan hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað á að vera óraskað, en málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 14. janúar 1981. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 6. þ. m., hefur Sigurður Jónsson, Breiðvangi 24, Hafnarfirði, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 23. júní 1980, á hendur Erni Agnarssyni, Miðvangi 99, Hafnarfirði. Í máli þessu verða fjárhæðir tilgreindar í gömlum krónum nema í dóms- orði. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði gert að greiða stefnanda kr. 2.113.436 með 14% ársvöxtum af kr. 1.500.000 frá 22. október 1976 til 21. nóvember 1976, af kr. 1.620.908 frá þeim degi og til 1. apríl 1977 og af kr. 2.071.476 frá þeim degi til 1. apríl 1977, en af kr. 2.113.436 frá þeim degi til 21. nóv. 1977, en með 17% ársvöxtum frá þeim degi og til 21. febr. 1978, en með 20%0 ársvöxtum frá þeim degi og til 1. júní 1979, en með 239% ársvöxtum frá þeim degi og til 1. sept. 1979, en með 28% ársvöxtum frá þeim degi og til 1. des. 1979, en með 32% ársvöxtum frá þeim degi og til 1. júní 1980, en með 46% ársvöxtum frá þeim degi til 24. júní 1980, en með dómvöxtum frá þeim degi og til greiðsludags og máls- kostnað að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og máls- kostnaðar að skaðlausu. II. Í stefnu segir m. a.: „„Tilefni máls þessa er það, að á árinu 1976 eða réttara sagt 22. okt. það ár þá ákvæðu stefnandi, stefndi og Bragi Jónsson, sem bjó þá að Mið- vangi 123 í Hafnarfirði, að hefja rekstur á vörubifreið af gerðinni Ford, sem bar skrásetningarmerkið G-4238. Bifreið þessi var keypt og var skráð á nafn stefnda Arnar. Stefnandi lagði til fyrirtækisins bifreið sína, sem var Ford Mustang árg. '73 og var metin á kr. 1,5 millj. og gekk sem greiðsla 1594 upp í kaupverð vörubifreiðarinnar. Þá greiddi stefnandi ýmsa reikninga í sambandi við endurbætur og rekstur á bifreiðinni að fjárhæð kr. 492.528.-, og hann vann við fyrirtækið fyrir upphæð kr. 120.908.-. Ætlunin var hjá Þremenningunum að gera formlegan samning um reksturinn, en úr því varð ekki, og stefndi Örn seldi bifreiðina án þess að gera hinum aðilunum nokkra grein fyrir útkomu eða skila þeim andvirði bifreiðarinnar. Ljóst er því, að stefndi skuldar stefnanda stefnufjárhæðina kr. 2.113.436.-, sem honum ber að greiða ásamt vöxtum, eins og tilgreint er hér að ofan. Stefndi hefur eigi fengist til að gera upp skuldina, og er málshöfðun því nauðsyn- leg.““ Málsástæður stefnda koma í aðalatriðum fram í skriflegri aðiljayfirlýs- ingu hans, er lögð var fram í málinu og hljóðar svo: „Ég undirritaður Örn Sigurður Agnarsson, Miðvangi 99, Hafnarfirði, gef hér með svofellda aðilaskýrslu vegna bæjarþingsmáls, er Sigurður Jóns- son hefur höfðað gegn mér. Er umrædd bifreið var keypt, hafði ég starfað hjá Jóni V. Jónssyni um 2ja ára skeið. Jón hafði keypt bifreiðina nokkru áður, en hún vár ekki á hans nafni og skráð sem Y-4229. Jón Ólafsson, hrl., hafði gert fjárnám í bifreiðinni, og var búið að biðja um uppboð á bifreiðinni ásamt Ford T 8000, árg. 1974, G-997 MAN - dráttarbil og G-2151 Mercedes Benz vöru- bíl. Synir Jóns, Bragi og Sigurður, fá mig til þess að bjarga þessum vanda- málum fjölskyldunnar með því að taka á mig fjárskuldbindingar, þ. e. leysa áðurnefnd fjárnám og fleira, og var bifreiðin sett á mitt nafn og þá skráð sem G-4238. Sigurður lét bifreið sína uppí þessi kaup þannig, að á bifreið- inni hvíldu skuldir hjá Sveini Egilssyni h.f. vegna viðgerða og fleira, og tók Sveinn Egilssón h.f. við afsali fyrir bifreið Sigurðar. Var bifreið Sigurð- ar þar metin af honum og Sveini Egilssyni h. f. á kr. 1.500.000.00. Eftir þetta taka þeir bræður Bragi og Sigurður við bifreiðinni og gera hana út. Um þetta leyti var ég starfsmaður á vélaverkstæði föður þeirra. Þeir bræður gera síðan bílinn út og þá oft í verkum hjá Jóni V. Jónssyni s. f., enda var Bragi þá aðalrekstraraðili að fyrirtækinu, þar sem Jón V. Jónsson var mikið fjarverandi, s. s. vegna sjúkravistar. Þeir bræður nota bifreiðina í ýmis verk, s. s. við Víðivang í Hafnarfirði á vegum Hafnarfjarðarbæjar, við Flyðrugranda í Reykjavík, akstri á steypumöl fyrir Breiðholt sunnan úr Stapafelli, hjá Ísal hf., Hesthúslóðir og fyrir Þórð Eyjólfsson o. fl. Ég vissi ekki mikið um þetta, enda var hér um að ræða verk ýmist á vegum Jóns V. Jónssonar s. f. eða Braga Jónssonar eða annarra. Reka þeir bílinn frá hausti 1976, þar til ég tek bifreiðina seint í apríl 1977. Þá skráði ég bílinn á bifreiðasölu, en erfiðlega gekk að finna kaupanda. Ég hafði ekki séð uppgjör fyrir bifreiðina og ekki haft neinar tekjur af bifreiðinni eða vinnu. Sigurður og Bragi höfðu alfarið haft með rekstur bifreiðarinnar að 1595 gera og samið um verk og greiðslur. Reikningar vegna vinnu Sigurðar svo og viðgerðir, varahlutir og olía í máli þessu hljóta að tilheyra útgerð Sigurð- ar á bifreiðinni og mér gersamlega óviðkomandi. Þá efast ég og um, að reikningar þessir séu vegna bifeiðar þessarar að öllu leyti, þar sem bifreiðar Jóns V. Jónssonar s. f. tóku útá reikning Sigurðar, þar sem faðir hans hafði ekki lánstraust. Gert var ráð fyrir við kaup bifreiðarinnar, að Sigurður fengi umræddar krónur 1.500.000.00 greiddar með ofangreindum hætti við verk bifreiðar- innar. Þeir bræður létu mér hinsvegar aldrei í té uppgjör vegna bifreiðar- innar, en þegar bifreiðin var tekin af þeim í apríl, taldi ég, að Sigurður hefði fengið sinn hlut greiddan og vel það. Ég hafði hinsvegar orðið fyrir ýmsum útgjöldum, s. s. vöxtum og kostnaði við kaup bifreiðarinnar auk þess, sem gera þurfti við bílinn vegna notkunar hans, og hafði bíllinn slitn- að mikið. Sigurður mótmælti og ekki þessum aðgerðum mínum né sölu bifreiðar- innar. Bifreiðin var seld 14. 9. 1977. Seinna um haustið 1977 er ég boðaðaur til Hrafnkels Ásgeirssonar, hrl., ásamt þeim Sigurði og Braga. Á þeim fundi kemur fram, að Sigurður telur sig eiga inni vegna útgerðar bifreiðarinnar, m. a. hjá Jóni V. Jónssyni s. f. umtalsverðar fjárhæðir. Telur Sigurður erfitt fyrir sig að ná þeim peningum út, en reynir að telja mér trú um það, að slíkt væri auðveldara fyrir mig. Vildu þeir fá mig til að yfirtaka þær kröfur gegn því, að ég undirritaði skuldaviðurkenningar og annað á móti. Eg mótmælti þessu. Síðan gerist ekki neitt í málinu fyrr en við málssókn þessa, sem kom mér mjög á óvart, þar sem ég taldi máli þessu lokið. Ég fæ ekki annað séð en Sigurður hafi náð sínum peningum til baka og vel það. Það er rangt hjá vitninu Kolbrúnu Jónsdóttur, systur Sigurðar, að ég hafi átt nokkurn þátt í að semja reikingsyfirlit það, er fyrir liggur í málinu. Vinnunótur og rekstur bifreiðarinnar var í höndum Sigurðar og Bragi honum til aðstoðar. Ég varð fyrir talsverðu tjóni vegna þessara viðskipta, þar sem ég þurfti m. a. að leggja út fyrir kostnaði og varð fyrir vinnutjóni. Þegar bifreiðin var um vorið í verki hjá Álverinu í Straumsvík, var ég á bifreiðinni í ca. hálfan mánuð og fékk þá vinnu aldrei greidda frá Sigurði, hann var þá með bifreiðina sem undirverktaki í verki, er Jón V. Jónsson var með fyrir Ísal h.f. Bifreiðastjórar á bifreiðinni G-4238 voru ekki ráðnir af mér. Stein- grímur Magnússon er eiginmaður Kolbrúnar, systur Sigurðar Jónssonar, en um ráðningu Ólafs Jóhannssonar veit ég ekki, nema hvað hann hafði verið bifreiðastjóri á bifreiðum Jóns V. Jónssonar áður og eftir þetta.“ Rekstursyfirlit það, sem stefndi vitnar til, dskj. nr. 52 í máli þessu, hljóð- ar svo: 1596 ss Yfirlit v/G-4238. 16/11 Þórður Eyjólfsson 330 t. hraun 60/- ........ kr. 19.800.- 18/11 Þórður Eyjólfsson 880. t. hraun 60/- ........ — 52.800.- 18/11 Þórður Eyjólfsson 220 t. hraun 60/- ........ — 13.200.- 17/11 Bæjarsj. Hf. S st. dv. 2722/-................. — 13.610.- 19/11 Breiðholt 770 hraun 65/- ..............0.... — 50.050.- 20/11 Breiðholt 660 hraun 65/- ................... — 42.900.- 22/11 Breiðholt 1350 hraun 65/- .................. — 87.750.- 23/11 Breiðholt 1200 hraun 65/- .................. — 78.000.- 25/11 Hraunbrún 280 hraun 50/- ................. — 14.000.- 25/11 Þórður Eyjólfsson 280 hraun 60/- .......... — 16.800.- 25/11 Breiðholt 220 hraun 65/- ................... — 14.300.- 25/11 Breiðholt 1 st. dv. 2722/- ........0 0. — 2.722.- 6/12 Straumsvík 2% st. dv. á 2722/- ............ — 6.805.- 9/12 8 st. dv. á 2722/- .......... 000 — 21.776.- 10/12. S st. dv. á 2722/- ...i....000 0 — 13.610.- Olía 70 lítra á 33/-= ..........0. 0. — 2.310.- Kaup Steingr. Magnússonar = .............. — 96.349.- Afsláttur til Þórðar Eyjólfsson 8% = ....... — 8.208.- Keirsla v/G-3255 (sic.) = .......000.0.0.... — 71.500.- 1250 tunnur. 4/2- 71/2 v/Norðurbæjar verk 1100 tunnur á 40/- ..... — 44.000.- 5/2- 6/2 v/Flyðrugranda 1540 tunnur á 65/- ......... — 100.100.- 10 st. 2500/- ..........20 0 — 25.000.- 8/2-11/2 Norðurbær 900 tunnur á 3S/- .............. — 31.500.- 4 tímar 2844/- ........0..0... 0 — 11.376.- 11/2 Örn Agnarsson pen. 100.000.- * ............ — 100.000.- Norðurbær 3700 tunnur á 35/- hraun ....... — 129.500.- 1300 tunnur á 45/- sandur ................. — 58.500.- Laun Ólafs Jóhannssonar = ................ — 103.938.- Bragi V. Jónsson v/frand. = ............... — 40.000.- Bragi V. Jónsson bók 4/3 kr. spurning.= ... —. 105.000.- Örn Bæjarsj. = ..........0.... 0... — 65.000.- kr. 249.794.-“ Raunar virðist niðurstöðutala þessa yfirlits ekki vera kr. 249.794, heldur 913.090 = 533.305 = 379.785. Þrátt fyrir framburð Kolbrúnar Jónsdóttur hér fyrir dómi verður ekki annað ráðið af þeim gögnum, sem nú liggja fyrir í máli þessu, en að þetta yfirlit sé nánast vipskiptareikningur þessarar bifreiðarútgerðar hjá Jóni V. 1597 Jónssyni s/f, hvort sem þar er um tæmandi viðskiptareikning að ræða eður ei. Ekki er annað fram komið en allar tekjufærslur á yfirlitinu eigi við verk, sem Jón V. Jónsson s/f var með, og allar skuldfærslur séu greiðslur Jóns V. Jónssonar s/f vegna þessarar bifreiðar, þar af hafi kr. 100.000 greiðst til stefnda og kr. 65.000 vegna hans til bæjarsjóðs. Ill. Álit réttarins: Það er ósannað, að stefnandi Sigurður hafi tekið við neinum greiðslum vegna vinnu umræddrar bifreiðar. Stefndi Örn hefur ekki sýnt fram á nein atvik, er leiði til þess, að stefnandi Sigurður verði talinn ábyrgur gagnvart honum um að standa skil á útistandandi skuldum hjá þriðja aðilja vegna vinnu bifreiðarinnar. Stefndi Örn getur því ekki skuldajafnað slíkum kröf- um við stefnukröfu Sigurðar. Stefnandi Sigurður telur sig hafa greitt reikninga vegna bifreiðarinnar, samtals að fjárhæð kr. 492.528, þar af kr. 155.210 fyrir gasolíu og kr. 314. 860 fyrir hjólbarða og hjólbarðaviðgerðir, sem hvort tveggja eru daglegar rekstrarvörur. Afgangurinn, kr. 22.458, er ýmsar smávörur, sem tilheyra daglegum rekstri. Á því tímabili, er Sigurður greiddi þessa reikningar, var bíllinn í nokkuð samfelldri vinnu hjá Jóni V. Jónssyni s/f, og það fyrirtæki lét einnig í té olíu á bílinn, greiddi bifreiðastjórum, er honum óku, vinnu- laun o. s. frv., samanber tilvitnað yfirlit. Það er ósannað, að stefndi Örn (sem raunar mótmælir reikningnum að hluta sem þessari bifreið óvið- komandi) hafi nokkru sinni farið þess á leit við stefnanda Sigurð, að hann greiddi þessa reikninga, eða yfirleitt veitt honum umboð til þess að greiða þá án þess að innheimta fyrst fé til þess hjá fyrirtækinu, sem bifreiðin var í vinnu hjá. Samkvæmt þessu verður stefndi sýknaður af þessum kröfulið með þeim rökum, að stefnandi telst, eins og á stóð, hafa farið út fyrir umboð sitt með því að greiða reikningana án þess að innheimta fyrst fé til þess. Kröfu stefnanda um greiðslu vinnulauna að fjárhæð kr. 120.908 vegna vinnu við standsetningu bifreiðarinnar á tímabilinu 22. október 1976 til 21. nóvember sama ár hefur stefndi mótmælt, m. a. sem rangri að hluta til. Umrædd viðgerðarvinna fór að sögn stefnanda fram á verkstæði Jóns V. Jónssonar s/f. Stefnandi var starfsmaður þess fyrirtækis, vann einkum á þungavinnuvélum og að því er virðist jafnframt á verkstæðinu eftir því sem til féll. Telja verður, eins og á stendur, að það hafi ekki verið upplýst eða skýrt í málinu, hverju það sætir, að stefnandi krefur beint fyrir verk, sem hann vinnur á verkstæði vinnuveitanda síns, í stað þess, svo sem venja er, að 1598 starfsmaður krefji vinnuveitanda sinn um laun og vinnuveitandinn síðan viðskiptavininn. Samkvæmt því verður þessi kröfuliður ekki tekinn til greina vegna van- reifunar. Það er sannað og raunar óumdeilt í málinu, að stefnandi lét stefnda í té bifreið sína, sem gekk í makaskiptum upp í bifreið stefnda, og að bifreið stefnanda var í þeim viðskiptum metin á kr. 1.500.000. Þeirri viðmiðunar- fjárhæð hefur ekki verið hnekkt, og þar sem ósannað er, svo sem áður er greint, að stefndi eigi nokkrar kröfur á stefnanda til skuldajafnaðar, verður þessi kröfuliður tekinn til greina að fullu. Málskostnaður ákveðst kr. 385.000. Már Pétursson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Örn Agnarsson, greiði stefnanda, Sigurði Jónssyni, nýkrón- ur 15.000.00 með 13% ársvöxtum frá 22. október 1976 til 21. nóvem- ber 1977, en 1690 ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978,.en 1990 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, en 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, en 27%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, en 31%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, en 46%0 ársvöxtum frá þeim degi til 14. janúar 1981, en með hæstu innlánsvöxtum (dómvöxtum) frá þeim degi til greiðsludags, og nýkrón- ur 3.850.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1599 Þriðjudaginn 27. september 1983. Nr. 80/1981. Pétur Ingólfsson f. h. Verslunarinnar Viktoríu (Jón Bjarnason hrl.) gegn Páli Arnóri Pálssyni hæstaréttarlögmanni f. h. S. A. R. L. ELGI (Páll A. Pálsson hrl.). Lausafjárkaup. Vextir. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 30. mars 1981. Hann gerir þær dómkröfur, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda og að stefndi verði dæmdur til að greiða sér málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómkröfur stefnda eru þessar: Aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjanda verði gert að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. Til vara, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að öðru leyti en því, að frá 1. desember 1981 verði ársvextir af dæmdri fjárhæð 15% til 1. febrúar 1982, 14.5% frá þeim degi til 1. mars s. á., 15% frá þeim degi til 21. apríl s. á., 14.5%0 frá þeim degi til 1. júní s. á., 14% frá þeim degi til 1. júlí s. á., 13.5%0 frá þeim degi til 1. október s. á., og 13% frá þeim degi til greiðsludags. Jafnframt er krafist málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Hinir almennu söluskilmálar, er prentaðir voru aftan á lista þann, er áfrýjandi pantaði eftir, voru stefnda tvímælalaust til hagsbóta. Stefndi hefur lýst yfir því, að hann byggi ekki á skilmálum þessum, og áfrýjandi kveðst ekki hafa veitt þeim athygli, er hann pantaði. Þar sem hvorugur málsaðilja ber skilmála þessa fyrir sig, koma þeir ekki til álita í málinu. Ber því að dæma mál þetta eftir íslenskum lögum um lausafjárkaup nr. 39/1922, svo sem haldið er fram af stefnda, enda ósönnuð sú fullyrðing áfrýjanda, að samið hafi verið um annað, úr því að hann vill ekki byggja alfarið á hinum almennu söluskilmálum. Áfrýjandi heldur því ekki fram, að rangt hafi verið 1600 að stefna honum á varnarþingi sínu. Ekki vefengir hann heldur að- ild stefnda að máli þessu né fjárhæð dómkröfunnar. Með þessum athugasemdum og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann, þó þann- ig, að vextir ákveðast svo sem í dómsorði greinir, sbr. 2. mgr. c liðar III. kafla í auglýsingum Seðlabanka Íslands um vexti við inn- lánsstofnanir o. fl., sem útgefnar eru 29. maí 1980, 9. febrúar 1981 og 29. maí 1981, svo og 2. mgr. c liðar 2. tl. IV. kafla auglýsinga um sama efni frá S. apríl 1982 og 29. október 1982, sem allar eru gefnar út samkvæmt heimild í 5. gr. laga nr. 58/ 1960, sbr. 1. gr. laga nr. 71/1965, sbr. og 13. gr. laga nr. 10/1961. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda 23.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að ársvextir af dæmdri fjárhæð eiga að vera 15% frá 1. janúar 1981 til 31. desember 1981, 14% frá þeim degi til 21. apríl 1982 og 13% frá þeim degi til greiðsludags. Áfrýjandi, Pétur Ingólfsson f. h. Verslunarinnar Viktoríu, greiði Páli Arnóri Pálssyni hæstaréttarlögmanni f. h. S. A. R. L. ELGI 23.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 30. desember 1980. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 18. þ. m., er höfðað hér fyrir dóminum með stefnu, útgefinni og birtri 9. september 1980, af Páli Arnóri Pálssyni héraðsdómslögmanni f. h. firm- ans S. A. R. L. ELGI, Le bois de la noe, St. Etienne de Montluc, Frakk- landi, gegn Pétri Ingólfssyni, Kleppsvegi 136, Reykjavík, einkaeiganda Verslunarinnar Viktoríu, Laugavegi 12, Reykjavík, f. h. verslunarinnar. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi greiði skuld að fjárhæð fransk- ir frankar 31.114.00 ásamt 16% ársvöxtum frá 1. febrúar 1978 til greiðslu- dags og málskostnað samkvæmt framlögðum reikningi, kr. 1.110.601. Hið stefnda firma gerir þær dómkröfur, að það verði algerlega sýknað af dómkröfum stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða því hæfilegan málskostnað. 1601 Sáttaumleitanir dómsins báru ekki árangur. Málavextir eru þeir, að einkaeigandi hins stefnda firma, Pétur Ingólfs- son, og eiginkona hans, Auður Viktoría Þórisdóttir, pöntuðu vörur af stefnanda. Stefnandi framleiðir kvenfatnað, og gerðu forsvarsmenn stefnda pöntun á skyrtum og treyjum og fylgihlutum á sýningarsvæði í París, þar sem þau hittu forsvarsmann stefnanda hinn 25. október 1977. Tvær að- skildar pantanir voru gerðar, sú fyrri var smá og var vetrarpöntun, en sú hin síðari var blönduð vetrar- og sumarpöntun, sem skyldi afhenda í janúar 1978. Fyrri pöntunin átti að koma strax, sem og hún gerði. Hún kom í pakkapósti í flugi og var leyst út og greidd, og er hún úr sögunni. Mál þetta fjallar um stærri pöntunina eingöngu. Pantanirnar voru báðar gerðar á prentað skjal frá stefnanda, sem útfyllt var og frá gengið á staðnum og undirritað af Auði Viktoríu Þórisdóttur. Stefnandi hefur lagt fram í málinu frumrit af stærri pöntuninni. Þar kemur fram, að mestur hluti pöntunarinnar átti að fara í janúar 1978, en hluti hennar, 36 skyrtur af tegundinni „Idefix““ og 48 stk. af tegundinni „„Aster- ix*“, hafi átt að fara „immediatly““, eins og handskrifað er á pöntunina. Skrifað er á pöntunina, að vörurnar eigi að sendast „EUR 1 AIR PARCEL AGAINST DOCUMENTS““. Starfsmaður stefnanda útfyllti sjálfur pönt- unareyðublaðið á staðnum í samráði við og samkvæmt fyrirmælum stefnda. Enska var töluð, og hefur forsvarsmaður stefnda og einkaeigandi, Pétur Ingólfsson, borið, að aðiljar hafi átt gott með að skilja hvor annan. Stefndi fékk afrit af pöntuninni í sínar hendur, en á bakhlið skjalsins eru ekki prentaðir „almennir söluskilmálar““ þeir, sem prentaðir eru á bakhlið frumritsins á frönsku, ensku, þýsku og ítölsku, en hljóða þannig í íslenskri þýðingu löggilts skjalaþýðanda: „„Almennir söluskilmálar vorir eru hinir sömu sem hjá hinu Franska iðn- sambandi kvennaklæðnaðar. Viðskiptamaðurinn lýsir yfir því, að hann þekki þessa skilmála og fallist á þá. Öll andstæð ákvæði - klásúlur - ábend- ingar eða skilyrði eru ekki viðurkennd og eru talin marklaus. Vörur vorar eru seldar við brottför úr verksmiðju og flytjast á ábyrgð kaupanda, jafnvel þó að salan kveði á um „Franco de Port““ (þ. e. kaup- andi laus við flutningskostnað). Verð vort ber að skilja utan skatta og með fyrirvara um hækkun, er stafi af lagalegum, skattalegum og faglegum ráð- stöfunum. Afgreiðsludagsetningar vorar eru alltaf miðaðar við úr verk- smiðju og aftur til jafnlengdar þeim aukatöfum, sem verða vegna erfiðleika á útvegun birgða eða hindrunar í framleiðslu. Óviðráðanleg tilvik (force majeure) og tilfallandi leysa oss undan ábyrgð varðandi réttilega fram- kvæmd samningsins. Komi til vondar upplýsingar (um viðskiptamanninn) eða synjun um að taka afstöðu (til viðskiptamannsins) eða vanskil, áskiljum vér oss rétt til þess að framkvæma ekki afhendingu og gæti viðskiptamaður- 101 1602 inn þá ekki krafist skaðabóta. Afgreiðsluseinkun réttlætir ekki brottfellingu né riftun pöntunar nema eftir skriflegt samþykki vort og eftir áskorun við- skiptamannsins með ábyrgðarbréfi, sendu innan 15 daga eftir allra síðasta tiltekinn afgreiðsludag. Sérhverja umkvörtun, eigi hún að vera gild, skal bera fram með ábyrgð- arbréfi innan 8 daga frá móttökudegi vörunnar. Sérhverri vöruendursendingu, sem ekki er heimiluð, verður hafnað. Heimilaðar endursendingar verða tilefni til skipta, en séu þau ógerleg, kem- ur til innfærsla til eignar. Greiðsludagsetning miðast við dagsetningu vörureiknings. Nú er greiðsla innt af hendi eftir tiltekinn gjalddaga og reiknast þá dráttarvextir sam- kvæmt þeim vaxtafæti, sem í gildi var, þegar þetta gerðist. Af þessu leiðir auk þess, að skjöl verða afhent til lögfræðistofu vorrar, en af íhlutun hennar leiðir svo í skaðabótaskyni þóknun, sem áætluð er 15% af inn- heimtufjárhæðinni. Staðurinn, þar sem mál mundu gagna til dóms, er MANTES, en þar eru vörurnar alltaf greiddar, hverjir sem afhendingarstaðir eða sendingarað- ferðir kunna að vera. Sérhver gerð pöntunar felur í sér, að meðaðili samþykkir hina almennu söluskilmála vora og skuldbindur sig til þess að hlíta í hugsanlegum mála- ferlum klásúlunni hér að ofan um dómsaðila./.““ Stefnandi sendi vörurnar í 5 pökkum í flugfragt, og komu vörurnar hing- að í febrúarbyrjun 1978. Einn reikningur var yfir vörusendingu þessa, dags. 30. janúar 1978, samtals að fjárhæð franskir frankar 31.114.00, sem er stefnufjárhæðin. Stefndi þurfti því að leysa vöruna út í einu lagi, eins og á stóð, en hann taldi það sér um megn fjárhagslega. Varan lá því áfram hjá flugfélaginu. Stefndi hefur hér fyrir dómi lýst því yfir, að hann hafi þá haft hug á því að hafa samband við stefnanda og fá 'hann til þess að skipta sendingunni í hluta til afhendingar. Hann hafi haft símasamband við stefnanda og þar hafi frönskumælandi aðili komið í símann, en sjálfur hafi hann talað ensku. Stefndi hafi farið fram á skiptingu sendingarinnar, en hann viti. ekki, hvort þessi tilmæli hafi komist til skila, þar sem svarað hafi verið á frönsku, en hann hafi ekki vitað, hvort aðilinn stefnandamegin á línunni skildi enska tungu. Stefndi fór fram á það við tollyfirvöld hér á landi, að honum væri heimilað að leysa vörusendingu þessa út í hlutum, en það hafi ekki verið talið unnt, þar sem einn reikningur og EFTA - fylgi- skjal var yfir alla sendinguna. Stefndi ritaði stefnanda bréf, dags. 12. mars 1979, á enskri tungu og fjallaði þar um þessa vörusendingu frá árinu áður. Stefndi sagði í bréfinu, að ómögulegt hafi reynst að leysa svo stóra vöru- sendingu út úr banka og tolli í einu og að í byrjun hafi hann reynt að fá vörusendingunni skipt í nokkra hluta, en það hafi ekki fengist. Stefndi 1603 sagði í bréfinu, að eitthvað hafi farið úrskeiðis í sendingardeild stefnanda og bauðst til að greiða sendingarkostnað vörunnar til Íslands og endur- sendingarkostnað til Frakklands, þar sem hann gæti ekki tekið við vörunni. Stefnandi svaraði bréfi þessu með bréfi, dags. 6. apríl 1979, og segir þar í þýðingu löggilts skjalaþýðanda um þessa hugmynd stefnda: „„Þér munuð skilja það, að vér getum alls ekki fallist á þessa uppástungu. Það eru reyndar liðnir 15 mánuðir, síðan vér sendum yður þessar vörur, og ef þér hefðuð átt í einhverjum erfiðleikum með að leysa út skjölin, bar yður að láta oss tafarlaust vita um það og hefðum vér þá gert nauðsynlegar ráðstafanir til þess, að þér gætuð tekið vöruna út í pörtum, eins og þér óskuðuð. Nú er oss ekki lengur kleift að taka aftur þessar vörur, því að fyrir oss væru þær ekki lengur seljanlegar.““ Stefnandi skoraði á stefnda að leysa vöruna til sín, svo hún yrði ekki seld á uppboði. Þessari áskorun var ekki sinnt. Málsástæður og lagarök. Stefnandi styður kröfu sína þeim rökum, að stefndi geti ekki með rökum vefengt kröfu stefnanda. Krafan sé til komin vegna vörukaupa og stefnda hafi borið áð greiða vöruna samkvæmt reikningi. Öll mótmæli stefnda séu allt of seint fram komin og riftun því útilokuð. Það hafi fyrst verið undir rekstri þessa máls, sem stefndi hafi vakið athygli á því, að varan hafi ekki átt að koma með flugfragt, heldur í flugpósti. Þessi mótbára sé eins og aðrar, sem ekki hafi við rök að styðjast, allt of seint fram komin. Stefnandi vísi í 27. gr. kaupalaga nr. 39/1922 um fresti í verslunarkaupum. Hann bendi og á það, að ekki sé einu sinni upplýst, að stefndi hafi ætlast til, að varan yrði send í pósti, þar sem hann í bréfi sínu til stefnanda hinn 12. mars 1979 nefni „air freight““, sem sé flugfragt. Hér sé um stórfellt tómlæti af hálfu kaupanda að ræða og beri honum að greiða stefnanda, seljanda vörunnar, reikning þann, sem upp hafi verið settur, enda hafi honum ekki verið andmælt tölulega. Stefnandi byggi rétt sinn ekki á skil- málum þeim, sem prentaðir hafi verið á bakhlið pöntunarblaðs, enda sé borið af forsvarsmönnum stefnda, að þeim hafi ekki verið kynntir þessir skilmálar sérstaklega. Hann byggi því á lögum nr. 39/1922 um lausafjár- kaup, 27. gr. og 52. gr., þar sem ekki hafi verið um annað að samið. Stefndi styður sýknukröfu sína þeim rökum, að aðiljar hafi samið um ákveðna söluskilmála, og því eigi lög um lausafjárkaup ekki við skv. Í. gr. þeirra. Stefnandi hafi alvarlega vanefnt samning aðilja með því að senda ekki rétt magn svo og með því að senda vöruna í einu lagi, en ekki í fimm til sex pökkum, eins og um hafi verið samið, og með því að senda ekki strax þann hluta pöntunarinnar, sem strax hafi átt að senda. Vegna þessara 1604 alvarlegu vanefnda hafi stefndi talið sér heimilt að neita viðtöku á þessari vörusendingu. Stefndi hafi strax gert athugasemdir við sendinguna sím- leiðis, eins og borið hafi verið hér fyrir dómi. Stefndi geri ekki kröfu um frávísun málsins, þótt í söluskilmálum hafi verið, að mál út af pöntun þess- ari skyldi flytja í Nantes í Frakklandi, en ljóst sé, að þetta sé atriði, sem dómurinn taki af sjálfsdáðum til athugunar. Niðurstaða. Stefndi hefur tekið til varna í máli þessu án þess að hreyfa nokkrum mótmælum um varnarþing. Dómurinn tekur ekki til athugunar af sjálfsdáðum, hvort nokkuð sé athugavert við það, að málið sé höfðað hér á varnarþingi stefnda. Forsvarsmaður stefnda, Pétur Ingólfsson, ritaði bréf til stefnanda hinn 12. mars 1979 með athugasemdum um vörusendingu frá stefnanda, sem hann hafði pantað og sem honum hafði borist í febrúarbyrjun 1978. Í bréf- inu segir forsvarsmaður stefnda, að hann hefði átt að rita stefnanda fyrr, og biðst afsökunar á seinlæti sínu. Þessar kvartanir stefnda í verslunar- kaupum voru allt of seint fram komnar, þar sem allir frestir til slíkra mót- mæla voru löngu út runnir, hvort sem litið er til skilmála á pöntunarblaði aðilja eða til laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup. Forsvarsmaður stefnda hefur hér fyrir dómi leitast við að halda því fram, að hann hafi komið athugasemdum á framfæri við stefnanda símleiðis í tæka tíð. Gegn and- mælum stefnanda er fullyrðing þessi ósönnuð, enda er ekkert í málinu, sem styður hana. Stefndi hefur ekki andmælt kröfu stefnanda, hvað fjárhæð snertir. Þar sem ekkert er komið fram í málinu, sem réttlætt getur synjun stefnda á greiðslu, ber að taka kröfur stefnanda til greina að öllu leyti og dæma stefnda til að greiða stefnanda stefnufjárhæðina með vöxtum, eins og kraf- ist er, og málskostnað, sem ákveðst gkr. 850.000. Dóm þennan kváðu upp Garðar Gíslason borgardómari, Pétur Sigurðs- son kaupmaður og Jóhann J. Ólafsson forstjóri. Dómsorð: Stefndi, Pétur Ingólfsson f. h. Verslunarinnar Viktoríu, greiði stefn- anda, Páli Arnóri Pálssyni héraðsdómslögmanni f. h. S. A. R. L. ELGI, franska franka 31.114.00 með 1690 ársvöxtum frá 1. febrúar 1978 til greiðsludags og kr. 850.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1605 Miðvikudaginn 28. september 1983. Nr. 171/1983. Haukur Leósson gegn Tómasi Zoöga. Kærumál. Útgáfa uppboðsafsals. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Sóknaraðili hefur skotið málinu til Hæstaréttar með kæru 29. ágúst 1983, sem barst Hæstarétti 2. september 1983. Gerir hann þær dómkröfur aðallega, að synjað verði kröfu varnaraðilja um útgáfu uppboðsafsals fyrir fasteigninni Viðjugerði 8 í Reykjavík að svo stöddu. Til vara krefst hann, að afsal verði gefið út til varnaraðilja „gegn greiðslu á vöxtum af uppboðskaupverði þannig: 34% af kr. 185.257 frá 5/4 1982 til 5/6 1982, en af kr. 1.983.257 frá þ. d. til 1/11 1982, en 4200 ársvöxtum af kr. 1. 983.25 frá þ. d. til greiðslu- dags hinn 7/7 1983.““ Sóknaraðili krefst og málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar fyrir Hæstarétti. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Lagaheimild brestur til, að sóknaraðili beri mál þetta undir Hæstarétt með kæru, sbr. e lið 4. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/ 1973. Ber því að vísa málinu sjálfkrafa frá Hæstarétti. Rétt er, að sóknaraðili greiði varnaraðilja 3.000.00 krónur í kæru- málskostnað. Dómsorð: Máli þessu er vísað sjálfkrafa frá Hæstarétti. Sóknaraðili, Haukur Leósson, greiði varnaraðilja, Tómasi Zotga, 3.000.00 krónur í kærumálskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður uppboðsréttar Reykjavíkur 18. ágúst 1983. Sóknaraðili, Tómas Zoéga læknir, hefur gert þær réttarkröfur, að upp- boðsrétturinn gefi þegar í stað út afsal til hans fyrir fasteigninni nr. 8 við 1606 Viðjugerði hér í borg og að honum verði úrskurðaður málskostnaður úr hendi varnaraðilja, Hauks Leóssonar, Viðjugerði 8. Varnaraðili, Haukur Leósson, hefur krafist þess aðallega, að synjað verði að svo stöddu um útgáfu afsals, en til vara, að afsal verði gefið út til sókn- araðilja gegn greiðslu vaxta af uppboðsverðinu þannig: 34%0 ársvaxta af kr. 183.257.00 frá 5. apríl 1982 til 5. júní s. á., en af kr. 1.983.257.00 frá þeim degi til 1. nóvember 1982, og 42% ársvaxta af kr. 1.983.257.00 frá þeim degi til greiðsludags, 7. júlí 1983. Þess er krafist, að sóknaraðili verði úrskurðaður til að greiða málskostnað. Málið var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutningi, er fór fram þann 16. þ. mán. Fasteignin nr. 8 við Viðjugerði hér í borg var boðin upp á nauðungarupp- boði þann 23. mars 1982. Hæstbjóðandi varð Kristinn Sigurjónsson hæsta- réttarlögmaður, og nam boð hans kr. 2.400.000.00. Uppboðsskilmálar voru hinir tíðkanlegu hér í borg. Skyldi kaupandi greiða “á hluta boðsins, um leið og það yrði samþykkt, en eftirstöðvar skyldu greiðast innan tveggja mánaða frá samþykki að svo miklu leyti sem þær fengju ekki að hvíla áfram á eigninni. Er kaupandi hefði þannig efnt uppboðsskilmála, skyldi hann fá afsal gefið út fyrir eigninni. Við réttarhald í uppboðsrétti þann 5. apríl 1982 framseldi hæstbjóðandi Tómasi Zoéga boð sitt, og stóð Tómas um leið skil á 4 hluta boðsins. Jafnframt greiddi hann allan kostnað uppboðsins. Var boðið. um leið sam- þykkt. Er Tómas bauð fram eftirstöðvar uppboðsverðsins þann 7. júní 1982 og krafðist jafnframt útgáfu uppboðsafsals, hafði uppboðsþolinn, Haukur Leósson, áfrýjað uppboðinu til Hæstaréttar. Mátti því ekki að svo búnu gefa afsal, sbr. ákvæði 33. gr., 2. mgr., laga nr. 57/1949. Fór engin greiðsla þá fram af hálfu Tómasar. Með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 29. júní 1983, var uppboðið stað- fest. Tómas Zoöga greiddi eftirstöðvar boðs síns þann 7. júlí 1983 og krafðist jafnframt útgáfu uppboðsafsals sér til handa. Höfðu þá borist mótmæli Hauks Leóssonar gegn útgáfu afsals. Í réttarhaldi í uppboðsréttinum þann 26. júlí sl. var ákveðið, að um ágreining þennan yrði rekið sérstakt upp- boðsréttarmál. Það mál er hér til úrskurðar. Af hálfu sóknaraðilja, Tómasar Zoéga, er það staðhæft, að hann hafi efnt uppboðsskilmála að öllu leyti og eigi því kröfu til þess að fá uppboðs- afsal útgefið. Dráttur sá, er orðið hafi á efndum uppboðskaupanna, sé að- eins varnaraðilja, Hauki Leóssyni, að kenna, einkum áfrýjun þeirri, er hann hafi ráðist í. Sóknaraðili bendir á það, að stofnast hafi gagnkvæmur 1607 samningur við samþykki boðs, annars vegar hafi átt að greiða uppboðs- verðið, hins vegar að gefa afsal fyrir eigninni. Nú hafi uppboðsrétturinn ekki mátt inna af hendi þá samningsskyldu að gefa út afsal, enda þótt skil uppboðsverðs væru boðin fram, og að sama skapi hafi þá frestast sín skylda til að greiða uppboðsverðið, uns þeirri efndahindrun, er áfrýjun varnaraðilja hafði komið til vegar, yrði rutt úr vegi með staðfestingu upp- boðsins í Hæstarétti. Þetta leiði af almennum reglum, sbr. t. d. 14. gr. laga nr. 30/1922, sbr. jafnframt 7. gr. uppboðsskilmálanna. Sé því ekki um það að ræða, að stofnast hafi nokkur skylda sóknaraðilja til að svara vöxtum af boðinu, og slík skylda verði ekki leidd af öðrum atvikum, svo sem verðhækkun hér umræddrar fasteignar frá uppboðsdegi, eða af ákvæð- um uppboðsskilmála. Því er haldið fram af varnaraðilja hálfu, að hann hafi haft alla ástæðu til þess að láta reyna á lögmæti uppboðsins fyrir Hæstarétti. Áfrýjun hafi staðið því í vegi, að uppboðskaupum mætti ljúka. Engu að síður hafi sókn- araðili átt að greiða uppboðsverðið á þeim gjalddögum, sem ljóslega voru tilteknir í skilmálum þeim, sem hann hafði skilyrðislaust undirgengist, ef hann vildi fá uppboðsafsal. Skilmálar geymi engin ákvæði um frávik frá gjalddögum og gagnkvæmni sú, sem sóknaraðili hafi haldið fram og byggt á, eigi ekki við í kaupum sem þessum, hvorki samkvæmt almennum reglum né samkvæmt skilmálum. Enda þótt tíðkað sé að beita ákvæðum lausafjár- kauplaga nr. 39/1922 um fasteignakaup að vissu leyti, þá séu kaup við nauðungaruppboð frábrugðin almennum fasteignakaupum að því leyti t. d., að uppboðsþoli sé ekki seljandi og ráði engu um söluskilmála. Það sé þannig ljóst, að sóknaraðili hafi átt að efna skilmála að sínu leyti. Hann hafi kosið að láta það undan fallast og verði því að greiða vexti af uppboðsfénu allt til þess, er hann greiddi loks þann 7. júlí 1983. Þess sé jafnframt að gæta, að nú orðið séu vextir ekki aðeins leiga af peningum og bætur fyrir greiðsludrátt, heldur og bætur fyrir verðrýrnun peninga, og er á það sé jafnframt litið, hve fasteignaverð hafi hækkað hér í borg, frá því uppboð fór fram, væri sú niðurstaða ósanngjörn, ef sóknaraðili skyldi ekki greiða vexti, er varnaraðili mundi þá verða krafinn um. Vera megi, að veðhafar í eigninni hafi rétt til þess að reikna upp kröfur sínar miðað við greiðslu 1983 frá því 1982, er frumvarp til úthlutunargerðar var gert. Eins og mál þetta er vaxið, verður að líta svo á, að með greiðslu sinni á uppboðsverðinu, kr. 2.400.000.00, hafi sóknaraðili, Tómas Zoéga, efnt uppboðsskilmála og beri því að taka til greina kröfu hans um útgáfu upp- boðsafsals honum til handa. Málskostnaður á að falla niður í uppboðsréttarmáli þessu. Þorsteinn Thorarensen borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. 1608 Því úrskurðast: Uppboðsafsal skal gefið út fyrir fasteigninni Viðjugerði 8 til sóknar- aðilja, Tómasar Zoöga. Málskostnaður fellur niður. Fimmtudaginn 29. september 1983. Nr. 53/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Hallgrími Inga Hallgrímssyni (Örn Clausen hrl.). Sýknað af ákæru um tilraun til manndráps. Líkamsárás samkv. 2. mgr. 218. gr. alm. hegningarlaga. Tilraun til nauðgunar. Brot gegn I. mgr. 220. gr. alm. hegningarlaga. Þjófnaðar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Ármann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson, Guðmundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson. Ríkissaksóknari hefur með stefnu 15. febrúar 1983 áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar samkvæmt 175. gr., 1. mgr., Í. tl., laga nr. 74/1974 refsingu til þyngingar. Krefst hann þess, „að ákærði verði sakfelldur samkvæmt ákæru og að refsing hans verði ákveðin eigi undir 12 ára fangels.““ Ágrip barst Hæstarétti 28. júní 1983. Verjandi krefst þess, að ákærða verði aðeins refsað samkvæmt 218. gr. og 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940, en sýknað- ur af ákæru fyrir brot á 194. gr., sbr. 20. gr., og 211. gr., sbr. 20. gr., og 202. og 220. gr. almennra hegningarlaga. Þá krefst hann þess, að sér verði dæmd málsvarnar- og réttargæslulaun. 1609 I. Eftir uppsögu hins áfrýjaða dóms hefur Læknaráð að ósk ríkis- saksóknara látið uppi álit á niðurstöðum í álitsgerð Karls Strand geðlæknis um geðhagi og sakhæfi ákærða. Í ályktun ráðsins 8. júní 1983 er fallist á niðurstöður læknisins. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt fram vottorð Stefáns Skaftasonar yfirlæknis, dags. 20. september 1983, um heilsuhagi A. Segir þar, að niðurstöður heyrnarrannsóknar, sem fram fóru dag þann, er vottorð var samið, séu „að heita má nákvæmlega eins““ og þær, er greinir í vottorði yfirlæknisins 18. nóvember 1982, sem rakið er í héraðsdómi. Þá segir svo m. a. í vottorðinu: „Ég er sannfærður um, að þessa heyrnarskemmd má rekja til áðurnefnds höfuðáverka, og byggi ég það af (svo) reynslu minni af niðurstöðum á heyrnar- rannsóknasjúklingum, er hlotið hafa slíka höfuðáverka. Auk þess vil ég geta þess, að A fékk lömun í vinstri andlitshelm- ing vegna höfuðkúpubrotsins, en við það skarst í sundur andlits- taugin á leið sinni í gegnum miðeyra. Gerðar voru tvær aðgerðir á sjúklingi til að tengja saman taugar- enda, önnur af undirrituðum hér á Íslandi, en hin í Ameríku. Við skoðun í dag virðist komin töluverð hreyfing í kringum vinstra munnvik og vinstra auga, en engin Í enni vi. megin, og hafa því aðgerðir þessar borið allgóðan árangur. Þess er aftur á móti ekki að vænta, að heyrn sjúklings batni mið- að við það, sem nú er í dag, og tel ég heyrnarskerðingu þá, er Á varð fyrir við áðurnefndan áverka, valda henni allnokkrum erfið- leikum við skynjun máls, sérstaklega í margmenni.“ II. Samkvæmt sakargögnum er ákærði sannur að sök um hrotta- fengna og stórfellda líkamsárás og misþyrmingu á stúlkunni A, sem þá var aðeins 15 ára gömul. Er læknisgögnum um hinar afdrifaríku og sumpart varanlegu af- leiðingar atlögunnar fyrir heilsu stúlkunnar rækilega lýst í héraðs- dómi, sbr. og læknisvottorð það, er greinir hér að framan. Fallast ber á það mat héraðsdómara, að varhugavert sé að telja, að með ákærða hafi búið sá ásetningur að verða stúlkunni að bana eða að langlíklegast hafi mátt telja, svo sem málið horfði við 1610 ákærða, að líkamsárásin mundi hafa dauða stúlkunnar í för með sér. Ber samkvæmt því að staðfesta héraðsdóm um sýknu af ákæru fyrir brot á 211., sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Staðfesta ber niðurstöðu héraðsdóms um sakfellingu samkvæmt 218. gr., 2. mgr., sömu laga, sbr. lög nr. 20/1981, 11. gr., er gengu í gildi 1. október 1981, svo og varðandi brot á 220. gr., 1. mgr., almennra hegningarlaga. Ákærði hefur sjálfur lýst því í skýrslum sínum, að hann hafi ætl- að sér að komast yfir stúlkuna, en hafi orðið ofsareiður, er hún vildi ekki þýðast hann. Þá lýsir hann því einnig, þ. á m. í dóm- skýrslu, að hann hafi haft tilburði til að hafa samfarir við stúlkuna, er hún var orðin rænulaus. Eru skýrslur hans um þetta þó að vísu hvarflandi og tímaröð atburða óviss. Gögn um það, hvernig stúlkan var útleikin, mjög blóðug og særð, m. a. á brjóstum og kynfærum, og nærbuxur teknar niður um hana og hún klæðlítil að öðru leyti, svo og önnur verksummerki samkvæmt vettvangskönnun veita því mikla stoð, að ákærði hafi haft tilburði til að eiga samfarir við stúlkuna að óvilja hennar. Frá þessari fyrirætlan sinni hvarf hann af ástæðu, sem hann greinir og um getur í héraðsdómi. Þegar allt þetta er virt, þykir atferli ákærða einnig varða við 194. gr., sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga. Með játningu ákærða, sem styðst við önnur sakargögn, þykir sannað, að ákærði hafi gerst sekur um brot á 244. gr. almennra hegningarlaga með verknaði þeim, er lýst er í ákæru. Með vísan til álitsgerðar geðlæknis og sálfræðings og staðfesting- ar Læknaráðs á niðurstöðum geðlæknis verður að telja ákærða sak- hæfan. Við ákvörðun refsingar ber að líta til þess, að ákærði gerðist sekur um stórfellda og stórháskalega líkamsárás, þar sem beitt var hættulegu verkfæri gegn viðkvæmum líkamshlutum og högg greidd í höfuð árásarþola með grjóti. Hann skildi stúlkuna eftir á afvikn- um stað á vetrarkveldi, klæðlitla, mjög særða og rænulausa. Ráð- stafanir þær, er hann gerði til þess, að sjúkralið yrði kvatt á vett- vang, voru ónógar, og ekki gekk hann úr skugga um, hvort þær hefðu komið að haldi. Við refsiákvörðun ber að taka tillit til saka- ferlis hans, sem lýst er í héraðsdómi. Þykir refsing hans með vísan til þessa og 77. gr. almennra hegningarlaga hæfilega ákveðin í hin- 1611 um áfrýjaða dómi, en gæsluvarðhaldsvist, er ákærði hefur sætt ó- slitið frá 6. desember 1981, á að koma refsivist hans til frádráttar, sbr. 76. gr. almennra hegningarlaga. Ákvæði héraðsdóms um sakar- kostnað á að vera óraskað. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 15.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns hér fyrir dómi, 15.000.00 krónur. Dómsorð: Refsiákvörðun héraðsdómara á að vera óröskuð, en gæslu- varðhaldsvist ákærða, Hallgríms Inga Hallgrímssonar, óslitið frá 6. desember 1981 á að koma refsivist til frádráttar. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera óhaggað. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 15.000.00 krónur, og málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns, 15.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 7. desember 1982. Ár 1982, þriðjudaginn 7. desember, er í sakadómi Reykjavíkur, sem háð- ur er í Borgartúni 7 af Jóni A. Ólafssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í máli nr. 483/1982: Ákæruvaldið gegn Hallgrími Inga Hallgrímssyni, sem tekið var til dóms ÍS. f. m. Málið var höfðað með ákæru, dagsettri 29. júlí sl., gegn „Hallgrími Inga Hallgrímssyni, Þverholti 18 E, Reykjavík, fæddum þar í borg 20. júlí 1953, fyrir eftirgreind hegningarlagabrot: I. Fyrir tilraun til manndráps, líkamsárás og tilraun til nauðgunar með því að hafa á tímabilinu kl. 20 — 22 föstudagskvöldið 4. desember 1981 veist með hrottafengnum og lífshættulegum hætti að stúlkunni A, Reykja- vík, fæddri 1966, á lóðinni og í skúr við húsið Þverholt 18 B í Reykjavík, en þangað hafði ákærði fengið stúlkuna til að fylgja sér, barið hana með steini nokkur högg í höfuðið, þannig að hún missti rænu, stungið hana með skrúfjárni stungur í höfuð og andlit og á brjóst og læri, rifið hana úr öllum fötum nema nærskyrtu og haft í frammi tilburði til samfara við hana rænulausa, borið logandi kveikjara að kynfærum hennar og brjóst- 1612 um, en yfirgefið hana síðan rænulausa, liggjandi úti, þar sem hitastig var lítið eitt yfir frostmarki, og eigi gert neinar viðhlítandi ráðstafanir til þess að tilkynna um ástand hennar, sem til þess leiddi, að stúlkan fannst af hreinni tilviljun og var ekki flutt á sjúkrahús fyrr en um kl. 02 um nóttina. Við skoðun á Slysadeild var ástand hennar og ákomur með eftirgreindum hætti: Hún var rænulaus, og hiti mældist neðan við 34? C, alblóðug í and- liti og á höfði og með skurði og sár á vinstri kinn, enni og í hnakka og aftan við eyra, sem var tætt og marið. Allur hægri andlitshelmingur var marinn og blár, og þar voru um það bil 19 lítil stungusár og áverki og blæðing á hægra auga. Roðarendur voru á hálsi og á vinstra brjósti, og upp frá því voru 21 stungusár, og framan á vinstra læri, litlu neðan við nára, 5 stungusár. Á vinstri geirvörtu og á bletti út frá henni, á kynfærum og á innanverðum báðum lærum voru brunasvæði með III? bruna. Skrám- ur, marblettir og fleiður voru á vinstri fæti og hægri hendi og úlnlið, og vinstra lunga var samanfallið. Á langri sjúkrahúsvist undirgekkst hún marg- ar skurðaðgerðir, þ. á m. vegna heyrnardeyfu svo og æðaskemmda í höfði og lömunar í andliti, en þær afleiðingar atlögunnar auk ýmissa annarra munu varanlegar. Atferli ákærða telst varða við 211. gr., sbr. 1. mgr. 20. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, 2. mgr. 218. gr. sömu laga, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981 um breyting á þeim lögum, 194. gr., sbr. 1. mgr. 20. gr., og 1. mgr. 220. gr. almennra hegningarlaga. II. Fyrir þjófnað með því að hafa aðfaranótt fimmtudagsins 3. desem- ber 1981 brotist inn í Safnarabúðina, Frakkastíg 7 í Reykjavík, og stolið 260 segulbandsspólum (kasettum) með tólist, einu útvarps- og segulbands- tæki og peningakassa. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. III. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta, ef krafist verður, og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Af hálfu ákærða eru gerðar þær kröfur í málinu, að hann verði sýknaður af ákæru um tilraun til manndráps og nauðgunar og brots á 220. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940, en hann verði aðeins dæmdur í vægustu refsingu, sem lög leyfa, fyrir brot á 218. gr. og 244. gr. laganna. Þá er þess krafist, að verjandanum verði dæmd hæfileg réttargæslu- og málflutn- ingslaun. Í skýrslu Þórs Gunnlaugssonar lögregluþjóns segir að kl. 2235 laugardag- inn $. desember 1981 hafi ölvaður maður hringt á slökkvistöðina og til- kynnt um mann, illa á sig kominn, sem lægi í götunni við Þverholt 18. Sjúkrabifreið og lögreglubifreið fóru á vettvang. Þrátt fyrir ítrekaða leit í Þverholti og á Rauðarárstíg fannst enginn maður. Því var talið, að um gabb væri að ræða. 1613 Í sömu skýrslu segir, að kl. 0155 næstu nótt hafi Andrés Sigurðsson, Þverholti 18 A, fæddur 6. júní 1953, tilkynnt lögreglunni, að mikið slösuð stúlka væri í skúr við hús nr. 18 í Þverholti. Á vettvangi vísaði Andrés lögreglumönnum á stúlku, sem lá á hurð, að mestu inni í skúr, en fætur voru þó rétt utan við dyragættina. Gluggaplast hafði verið breitt yfir blóð- ugan líkama hennar, sem var að mestu nakinn. Andlitið var mjög illa farið og korraði í stúlkunni. Hún var mjög köld viðkomu og kynfæri hennar blóðug. Lögreglumennirnir hlúðu að rænulausri stúlkunni eftir föngum og óskuðu eftir sjúkrabifreið. Stúlkunni virtist hafa verið nauðgað, þar sem föt hennar voru bæði í skúrnum og fyrir utan hann auk fleiri muna, svo sem lítils skrúfjárns með rauðu skafti. Ákærða í málinu hafði verið sleppt úr fangageymslu lögreglunnar kl. 2239 3. s. m., og minntist fangavörður þar, Steinunn Hansdóttir, þess, að ákærða voru við brottför afhent tvö lítil rauð skrúfjárn. Ákærði var þá þegar eftirlýstur, og var hann fljótlega handtekinn í Pósthússtræti. Ákærði var með blóðbletti á buxum og höndum, svo og var hann aurugur. Hann hafði meðferðis skrúfjárn sömu tegundar og fannst á vettvangi. Einnig var hann með svokallaða tíðatappa og kvenúr af gerðinni Jacuet Doros nr. 1848. Ákærði var færður til blóðtöku kl. 0400. Rannsóknarlögreglu ríkisins var tilkynnt um atburðinn kl. 0200. Sigur- björn V. Eggertsson gerði skýrslu um athugun á vettvangi. Í henni segir: „„Umræddur skúr er járnsleginn timburskúr, suð—austan við húsið Þver- holt 18 A, og er hann sambyggður öðrum skúr. Gengið er inn í skúrinn á vesturhlið, og er mikið af alls konar drasli í skúrnum og hann sjáanlega í óhirðu og löngu búið að brjóta hurðina af lömum. Hurðin liggur ofan á drasli inni í skúrnum, og stendur annar endi hennar ca. 30 cm út fyrir dyrastaf. Ofan á hurðinni og til hliðar við hana liggur stórt gluggaplast, og er það talsvert blóðugt. Mikið blóð er innst á hurðinni svo og á bútum af einangrunarplasti, sem liggja á henni. Innst á hurðinni liggur píramídalagaður lófastór steinn, og er hann mikið blóðugur. Einnig er ofan á hurðinni hvítur sokkur, og er blóð á honum. Til hægri, þegar komið er inn i skúrinn, liggur svartur öklahár hægri- fótarskór ofan á gluggaplastinu, og er hann með tveimur rennilásum sitt hvoru megin við ristina. Einnig er þar gömul og rifin vattúlpa með hettu, og er blóð í henni. Til vinstri innan við dyrnar liggur snælda (kasetta) „The great Johnny Cash““ og litljósmynd af sjö unglingum, og er hún blóðug. Innst í skúrnum undir hillu á austurvegg liggur hvítur plastpoki, og er lítilsháttar blóðkám á honum. Í pokanum er ein óátekin hvítvínsflaska af tegundinni „„Carmel Hock““ frá Ísrael og fjórar rafhlöður 1,5 v af tegund- inni „National.“ 1614 Utan við dyrnar er ýmiss konar drasl, en til hægri liggur á jörðinni vesti, sem rifið er í sundur að aftan. Í einum vasa vestisins er púðurdós og átekinn Camel— filter sígarettupakki og í öðrum vasa félagsskírteini, útgefið af Æskulýðsráði Reykjavíkur með yfirskriftinni „„Þróttheimar““ nr. 124. Á skírteinið er vélritað nafnið A, fædd '64, s.““. Hjá vestinu liggur jakki mjög óhreinn, og í vasa hans er hvítur fingravettlingur. Til vinstri utan við dyrnar er tréfleki, og ofan á honum er hvítur sokkur. Undir vestari enda flekans er tóm hvítvinsflaska sömu tegundar og sú, er fannst í plastpokanum. Þrem metrum vestan við dyrnar liggur svartur vinstri-fótarskór sömu tegundar og fannst inni. Fyrir vestan skóinn liggur grannt skrúfjárn með rauðu plasthaldi. Á suðurhlið er glerlaus gluggi. Blóðkám er á bárujárninu neðarlega, í grasi og á stórum steini við húshliðina. Á austurhlið er blóðkám á bárujárninu neðarlega og í grasi við skúrinn. Þar í litlu skoti liggur á jörðinni lítil peningabudda, „tíðatappar,““ tegund „„ob,““og græn hárgreiða nokkuð austar. Við skúrhliðina liggur hvítur fingravettlingur, og er blóð á honum. Skammt austan við suðurhorn skúrsins liggja tvær litlar hvítar tölur á jörðinni, og hafa þær sjáanlega verið festar með rauðum tvinna. Á jörðinni við skúrhornið liggur hnefastór steinn, og má greina ljós hár á honum.““ Sigurbjörn V. Eggertsson gerði einnig sérstakar skýrslur um lýsingu á fatnaði ákærða og stúlkunnar. Eru þær á þessa leið: 1. Lýsing á fatnaði ákærða: „„Úlpa: Rauðbleik vatteruð nylon úlpa með hettu og rennilás að framan. Áber- andi óhreinindi eru aftan á úlpunni neðst og upp á bak. Óhreinindi og litur úlpunnar gera erfitt að sjá blóð á henni, en við blóðprófun kemur í ljós, að daufar blóðstrokur eru á úlpunni neðarlega að framan, á báðum ermum hennar, við hægri öxl að framan'og aftan á hægri olnboga. Jakki: Blár gallajakki hnepptur að framan, tegund Mako Jeans. Blóðblettir eru á vinstri kraga og framan á jakkanum ofan og neðan við efstu tölu. Blóð- strokur eru þar fyrir neðan, en þó áberandi mest 8 cm ofan við mitti. Peysa: Rauð langerma peysa úr acryl og ullarblöndu. Á peysunni er ekkert að sjá umfram venjulegt slit. Buxur: Bláar gallabuxur úr bómullarblöndu, tegund Lee. Buxurnar eru mikið blóðugar að framan frá buxnastreng niður að klofbót og niður báðar skálmar frá lærum og niður úr. Töluvert blóð er aftan á buxunum, en þó mest aftan á hægri skálm. 1615 Nærbuxur: Bláar stuttar bómullarnærbuxur. Blóðstroka er á miðjum streng að fram- an, og blóðblettir eru neðan við strenginn. (Sjá ljósmynd). Sokkar: Hvítir þykkir hnéháir sokkar. Sokkur hægri fótar er með tveimur áber- andi blóðblettum, annar utanvert á rist, en hinn utanvert á kálfa 15 cm ofan við ökkla. Skór: Svartir leggháir leðurskór með rennilás innanfótar og 3 em háum hælum. Skóstærð nr. 8. Á vinstri skó er blóð ofan á rist. Á hægri skó er blóð utan og ofan við rist. Þar sem talað er um blóð og blóðprófun í skýrslunni, er átt við, að fram- an-greindir hafa gefið blóðsvörun við Leuco-Malachite Green blóðprófun. Við handtöku var Hallgrímur Ingi með eftirtalda muni og peninga í vös- um: Svart seðlaveski með persónuskilríkjum, ísl. kr. 206.60, danskar kr. 0020, tvo gaskveikjara af tegundinni „„Imco 3500““ (einnar fyllingar kveikj- arar), gulllitað kvennmannsúr með svartri leðuról, tegund „„Jaquet-Droz,““ aftan á það er nr. 1848, átekinn Chesterfield sígarettupakki, nokkrar lausar sígarettur og sígarettustubbar, brotinn eldspýtustokkur, nokkrar lausar eld- spýtur ónotaðar, brotin lítil svört hárgreiða, fylling í kúlupenna, nokkrir „„tíðatappar““ af tegundinni „,ob,““ hulstur utan af snældu (kassettu) merkt „„Country Giants,““ verðmerkt kr. 89.-, lítið skrúfjárn með rauðu haldi 12,8 cm langt, en lengd frá haldi fram á odd er 4,8 cm.“ 2. Lýsing á fatnaði A: „„Að sögn lækna var ÁA aðeins klædd í nærskyrtu við komuna í Slysadeild og hún klippt utan af henni svo og mjótt hálsbindi, sem hefði verið um háls hennar. Sokkabuxur og gallabuxur hefðu verið um annan ökkla henn- ar, en annar fatnaður legið laus innan í teppi, sem hefði verið utan um A. Hér á eftir fer lýsing á fatnaði A, annars vegar fatnaði, sem kom með henni í Slysadeild, og hins vegar fatnaði, er fannst á vettvangi. Fatnaður, sem tekinn var í Slysadeild Borgarspítalans. Nærbuxur: Svartar nærbuxur úr teygjanlegu efni. Klofbótin er rifin úr buxunum að framan. Erfitt er að sjá blóð á buxunum, en við blóðprófun kom í ljós, að blóð er til staðar í buxunum að framan. Nærbolur: Gráblár stutterma nærbolur, sem klipptur var utan af Á í Slysadeild Borgarspítalans. Bolurinn er mikið blóðugur að framan og aftan. (Sjá ljós- mynd). Hálsbindi: Svart mjótt hálsbindi, sem klippt var sundur í Slysadeild Borgarspítalans. 1616 Bindið er mikið blóðugt. Skyrta: Rauðbleik skyrta, stutterma með litlum kraga úr „,polyester““ og bóm- ullarefni. Skyrtan er hneppt að framan með 7 tölum, og vantar allar tölurn- ar nema þá neðstu, .og er hún saumuð á skyrtuna með rauðum þræði. Skyrtan er alblóðug að aftan og framan frá hálsi og niður úr. (Sjá ljós- myndir). Sokkabuxur: Bláar sokkabuxur úr „„nylon““ teygjuefni. Nokkrar blóðstrokur eru í bux- unum að framan, aðallega hægra megin um 8 cm fyrir neðan mitti. Buxur: Ljósar tvílitar gallabuxur úr bómullarefni, tegund Lee Cooper. Buxurnar eru mjög óhreinar og blóðugar. Áberandi mest blóð er vinstra megin Í streng. að framan og framan á hægra læri. Einnig eru buxurnar blóðugar að aftan, mest á vinstra læri. Saumspretta er á 10 cm löngum kafla innan- vert á hægri buxnaskálm, 2 cm frá klofbót. Hér á eftir fer lýsing á fatnaði, sem fannst á vettvangi: Sokkar: Hvítir þykkir ökklaháir sokkar. Blóð er á báðum sokkunum. Ofan við hæl og aftan til á öðrum þeirra eru blóðstrokur. Áberandi meira blóð er á hinum sokknum (þeim er fannst inni í skúrnum), en á honum er blóðblett- ur ofan á rist og blóðstrokur aftan á. Fingravettlingar: Hvítir prjónaðir fingravettlingar úr ullarefni. Á vinstri handar vettling (sem fannst austan við skúrinn) eru blóðblettir lófamegin á stroffi og niður á handarjaðar. Ekkert athugavert er að sjá á hægri handar vettling (sem fannst í hægri jakkavasa A, en jakkinn fannst á jörðunni vestan við skúr- inn). Vesti: Dökkt vesti með gráum röndum (langröndótt) úr klæði, silkifóðrað. (Fannst á jörðinni vestan við skúrinn). Vestið er hneppt að framan með 5 tölum, og eru þær allar á því. Það er hengilrifið, þannig að bak vestisins er rifið beggja vegna frá hliðunum að aftan og vinstri helmingur einnig rifinn frá að ofan, þ. e. við öxl. Mikið blóð er á innan— og utanverðu fóðrinu að ofan og á innanverðu fóðrinu frá hægri öxl niður á brjóst. Á vinstri hluta vestisins frá öxl og niður á innan á vasa, sem er á neðri hluta þess helmings. Framan á vestinu báðum megin við hálsmál eru blóðstrokur á 7 — 8 cm löngum kafla. Blóðblettur er á miðjum hægri helmingi að framan, 15 cm neðan við öxl. Mikil óhreinindi eru á vestinu. Á vinstri helm- ingi vestisins, að framan eru tvö merki (hringlaga nælur) með erlendri áletr- un. 1617 Jakki: Svartur karlmannsjakki úr klæði, silkifóðraður, einhnepptur með þremur tölum merktur Föt h.f. Reykjavík. (Jakkinn fannst á jörðinni vestan við skúrinn). Jakkinn er mjög óhreinn, þ. e. moldarklessur aftan og framan á honum. Vinstri ermin er inni í jakkanum (sennilega vegna þess að jakkinn hefur verið dreginn af handleggnum). Jakkinn er mikið blóðugur við háls- mál, bæði að aftan og framn. Blóð er einnig framan á jakkanum við axlir og blóðflekkur á móts við efstu og næst efstu tölur hægra megin að fram- an. Blóblettir eru á og ofan við brjóstvasa á vinstri hlið að framan. Blóð- strokur á uppbroti framan á hægri ermi og á utanverðum hægri olboga. Stórir blóðflekkir eru aftan á jakkanum neðan við hálsmál og niður á herðablöð, og blóðstrokur ná niður á bak 25 cm frá hálsmáli. Skór: Svartir ökklaháir leðurskór með þverrifluðum gúmmísólum. Skórnir eru fóðraðir og með rennilásum sitt hvoru megin við rist. Skóstærð nr. 39. Töluvert blóð er á vinstri skó utanverðum. Blóð er á hægri skó að utan- verðu aftan við rennilás. Einnig blóðdropi ofan á rist að framan. Töluvert blóðkám er á innanverðum hægri skónum ofan og aftan við rennilás, eins og eftir fingurfar. Þar sem talað er um blóð og blóðprófun í skýrslunni, er átt við, að framangreindir blettir hafa gefið blóðsvörun við Leuco—Malachite Green blóðprófun.““ Samkvæmt vottorði frá Veðurstofu Íslands var hiti kl. 1800 4. desember 1981 2.2 stig, kl. 2100 2.4 stig og kl. 2400 2.1 stig. Þann $. desember var hitastigið kl. 0300 1.6 stig. Veðurhæð var á þessum tíma 1—2 stig, en mesta veðurhæð milli athugana 13 stig. Vitnið Andrés Björn Lingberg Sigurðsson vélstjóri, nú til heimilis að Brekkubæ 10, áður að Þverholti 18 A, fæddur 7. júní 1953 í Reykjavík, hefur skýrt svo frá, að hann hafi verið á leið heim til sín frá Austurbæjaríói ásamt fleirum að aflokinni miðnætursýningu Leikfélags Reykjavíkur. Vitn- ið stytti sér leið frá Rauðarárstíg með því að fara um lóðina hjá Ísaga h/f og síðan yfir lágreistan vegg. Er vitnið kom upp á vegginn, sunnan og vest- an við Þverholt 18 A, heyrði það stunur, mjög lágar. Vitnið taldi í fyrstu, að þetta hljóð kæmi frá húsinu, en áttaði sig síðar og gekk á hljóðið. Er vitnið kom að skúr, sem stendur austan og sunnan við húsið, sá það í fót á mennskju og bert læri. Buxurnar voru um ökklann. Vitnið gerði sér strax grein fyrir, að þarna væri um kvenmann að ræða, sem líklega hefði verið tekið með valdi. Mikið myrkur var þarna, en vitnið sá samt móta fyrir höfði, og fannst vitninu andlitið vera mjög dökkt. Plast var yfir stúlkunni og huldi hana að mestu. Vitnið sá mikið blóð á andlitinu. Vitnið hljóp strax inn til sín og lét lögregluna vita. Eftir það fór vitnið inn í skúrinn 102 1618 með teppi og lagði yfir hana. Þar eð vitninu fannst það dragast, að lögregl- an kæmi, hringdi það á nýjan leik. Stuttu seinna kom lögreglan og sjúkra- bifreið. Vitnið og eiginkona þess fóru út kl. 2000 kvöldið áður og komu aftur heim kl. 2300. Síðan fóru þau eftir skamma stund á leiksýninguna. Á meðan þau dvöldu heima, urðu þau hvorki vör mannaferða né heyrðu neitt óvenjulegt. Vitnið Þór Gunnlaugsson lögregluþjónn, :nú til heimilis að Suðurvegi 2, Skagaströnd, fæddur 14. desember 1946 í Reykjavík, hefur skýrt svo frá, að hann hafi verið á vakt frá kl. 2000 til kl. 0600 á laugardagsmorgun og verið skráður ökumaður lögreglubifreiðar. Kl. 2235, er bifreið vitnisins var stödd á Breiðholtsbraut, var vitnið beðið að fara að Þverholti 18, „„en þangað væri sjúkrabifreið að fara vegna manns, sem lægi þar í götunni.“ Vitnið setti á ljós— og hljóðmerki til forgangs og ók rakleitt í Þverholt. Vitnið ók í norður frá Háteigsvegi og að Stórholti. Vitnið svipaðist um eftir manni í götunni og til hliðar við hana, en varð ekki var við neinn. Vitnið sneri þá við og ók suður Þverholt að Háteigsvegi. Þar hitti vitnið slökkviliðsmenn á sjúkrabifreið. Þeir kváðust vera búnir að aka Þverholtið báðum megin og Rauðarárstíg, en ekkert séð. Því töldu þeir, að um gabb hefði verið að ræða. Vitnið ók þá Rauðarárstíg til norðurs, en varð einskis vart. Vitnið sagði, að lögreglumennirnir hefðu ekki farið út úr bifreiðinni til athugunar, en þeir lýstu upp svæðið báðum megin Þverholtsins, en sáu engan mann, hvorki liggjandi né uppistandandi. Seinna útkallið í Þverholt barst kl. 0155. Vitnið taldi, að það hefði þá verið í bifreiðinni, statt í hverfinu. Vitnið var fljótt að Þverholti 18. Þar var fyrir ungur maður, sem vísaði á stúlkuna í skúrnum. Vitnið lýsti inn í skúrinn með vasaljósi. Þá sá vitnið, að kona lá á bakinu ofan á hurð, og var teppi breytt yfir hana. Til hliðar við konuna var plast, sem var tals- vert blóðugt. Stúlkan var að mestu nakin og buxurnar niður um ökkla, höfuðið, brjóstin og lífið atað blóði. Við viðkomu reyndist fótur hennar vera mjög kaldur. Stúlkan lá með vinstri fót því sem næst beinan, og náði hann aðeins út fyrir hurðina, en hægri fótur hennar var aðeins krepptur og út til hliðar. Höfuðið hallaði aðeins til vinstri, og á hurðinni við háls hennar, undir hægra eyra, var grjót. Vitnið sá, að blóð var á þeim hluta þess, sem sneri upp: Lögreglumennirnir Valgarður Sveinn Hafdal og Óskar Kristjánsson, sem voru með vitninu Þór Gunnlaugssyni í báðum útköllunum, hafa skýrt frá með svipuðum hætti. Þeir töldu þó, að þeir hefðu verið á Breiðholtsbraut (Reykjanesbraut), er seinna útkallið kom, en í hverfinu eða á lögreglustöð- inni, er hið fyrra barst. Vitnið Stefán Steingrímsson brunavörður, Engihjalla 1, Kópavogi, fædd- ur 1S. mars 1950 í Reykjavík, hefur borið, að hann hafi verið sendur ásamt 1619 Gunnari Jónssyni brunaverði á sjúkrabifreið að Þverholti 18 kl. 2230, „Þar hefðu verið slagsmál og maður laminn þar til óbóta og væri hann úti og neðan við húsið.““ Þeir óku að húsi í Þverholti, sem þeir töldu vera nr. 18, verksmiðjuhúsi norðan við Ölgerðina Egil Skallagrímsson h/f, sem er númer 20. Vitnið fór út úr bílnum og barði að dyrum á ljóslausu húsinu. Enginn svaraði. Á meðan kom lögreglubifreið á vettvang. Brunaverðirnir óku þá norður Þverholtið, sneru síðan við og óku aftur suður götuna ró- lega. Jafnframt leituðu þeir meðfram veginum. Þeir urðu einskis varir. Því óku þeir niður á Rauðarárstíg og norður hann að húsi nr. 31. Þar óku þeir inn á lóðina, þar sem bílaleigan Falur var áður. Sú lóð er á bak við hús nr. 18 við Þverholt. Ekki urðu þeir neins varir þarna á lóðinni. Þeir óku síðan aftur á Rauðarárstíg og hittu þar aftur á lögreglubifreiðina. Lög- reglumennirnir kváðust vera búnir að aka þarna um og ekki orðið neins varir. Brunaverðirnir óku þá norður Rauðarárstíg, austur Stórholt og suður Þverholt að húsi nr. 18 (áðurgreindu verksmiðjuhúsi). Þar fór vitnið aftur út úr bifreiðinni og athugaði betur við húsið og inn í sund við hliðina. Þá fór vitnið upp á þak húsnæðis, sem Falur hafði. Vitnið gekk eftir því og meðfram þakbrúninni án þess að verða vart við neitt. Eftir þetta var talið, að um gabb væri að ræða, og var leitinni hætt. Seinna útkallið barst um kl. 0200. Þá var vitnið Stefán og Gunnar aftur staddir á slökkvistöðinni. Lögreglan var á vettvangi og vísaði á stúlku, illa útleikna, sem var inni í skúr á lóðinni. Hún umlaði stöðugt með korrandi andardrætti, en mjög lágt. Stúlkan var aðeins í bol að ofan, en ber að neðan, nema hvað buxur voru um annan ökklann. Mikið storknað blóð var á andliti stúlkunnar. Vitnið sá einnig, að einhver sár voru á brjósti og einhverjir áverkar á lífi. Brunaverðirnir fluttu síðan stúlkuna á Borgar- spítalann. Gunnar Jónsson brunavörður hefur skýrt frá á svipaðan hátt. Vitnið Logi Már Einarsson brunavörður, Hæðargarði 34, fæddur 4. ágúst 1955 í Reykjavík, hefur skýrt svo frá, að það hafi tekið við símaboð- um frá ókunnugum tilkynnanda, sem varð tilefni þess, að sjúkrabifreið var send í Þverholtið. Vitnið kvaðst muna nokkuð glöggt eftir þessu símtali, sér hafi fundist grunsamlegt, hvað tilkynnandi var rólegur. Tilkynnandi sagði, að slagsmál hefðu verið fyrir neðan hús eitt í Þverholti, sem vitnið mundi ekki lengur númer á. Vitnið kvaðst hafa gefið sjúkrabifreið viðeig- andi ljósmerki og jafnframt komið framangreindum skilaboðum um há- talarakerfið. Jafnframt var lögreglan látin vita um beinu línuna. Vitnið hélt síðan áfram að tala við tilkynnanda, en sér hefði ekki tekist að veiða neitt meira upp úr honum. Brunaverðirnir höfðu samband við vitnið frá vett- vangi. Þeir hefðu ekkert fundið og lögreglan væri komin. Þeir kváðust þó ætla að leita frekar og tilkynntu síðar, að þeir hefðu ekkert fundið og lög- 1620 reglan væri farin. Ekki mundi vitnið eftir, að brunaverðirnir hefðu beðið um frekari upplýsingar, á meðan þeir voru á vettvangi, en vitnið taldi það líklegt, því slíkt væri venja. Ekki minntist vitnið þess, að fjarskiptamiðstöð lögreglunnar hefði leitað nánari skýringa á kvaðningunni. Loks taldi vitnið víst, að það hefði sagt mönnunum á sjúkrabifreiðinni, að þetta væri fyrir neðan Þverholt 18, og það hafi ítrekað það við þá á vettvangi. Lögð hefur verið fram í málinu skýrsla rannsóknarlögreglu ríkisins um eftirritun af hljóðritun á ofangreindri tilkynningu. Upphaf tilkynningar er tímasett kl. 22.33.10, en lok 22.34.10. Endurritunin er á þessa leið: í, „Slökkvistöðin.““ „;Fengið sjúkrabíl í Þverholt 18?2“* „Í?“ „„Þverholt 18.“ „„Já, hvar í húsinu?“ „„Ee, það er einhvers staðar fyrir utan vinn .... einhvers staðar.“ „„Hvað segirðu.“ „„Það er fyrir neðan einhvers staðar .. fyrir .. Þverholt 18.“ „„Fyrir? “ „„Neðan Þverholt 18.“ „„Þverholt 18?“ „„ Yes“ . „„Hvað er um að vera þar?“ „Ha?“ „„Hvað er að ske?““ „„Það eru slagsmál eða eitthvað svoleiðis““ „Slagsmál já, og?“ „„Það er gult hús“ „„Já já, heyrðu bíddu““ „„Ha, haló, hvað segirðu?““ „„Bíddu aðeins““ „Ég held hann sé að deyja (þögn smá stund) haló — haló““ „„Já bíða andartak, ég er að senda bílinn““ ,, Yes“ „„Heyrðu, fyrirgefðu, hérna — bíllinn er á leiðinni, hva, eru slagsmál þarna fyrir neðan Þverholt I8 eða í Þverholti 18?““ „Liggur fyrir neðan Þverholt 18“ „„Fyrir neðan Þverholt?““ „„Já, hann liggur þar fyrir utan eða ...““ „„Já já, veistu nokkuð meira um þetta?““ „„Nei ekki neitt“ 1621 „Allt í lagi, bíllinn er á leiðinni“ „Já, þakka þér fyrir“ „Já, blessaður ““ “ Vitnið Aðalsteinn Rúnar Björnsson verkamaður, Ferjubakka 16 hér í borg, fæddur 3. mars 1966, hefur skýrt svo frá, að það hafi verið að koma út úr húsi við Þorfinnsgötu um kl. 2215 umrætt föstudagskvöld. Gekk vitn- ið norður Snorrabraut í áttina að Hlemmi, þar eð það hugðist fá sér far með strætisvagni í miðborgina. Ókunnugur maður vék sér að vitninu og bað það að hringja á sjúkrabifreið. Aðspurður um ástæðuna fyrir þessari beiðni sagði maðurinn, að slagsmál hefðu orðið í Þverholti 18 og lægi mað- ur þar. Þeir gengu saman spölkorn, og við verslunina Teninginn við Snorra- braut sagði vitnið manninum, að þeir gætu hringt þar. Maðurinn bað vitnið að segja eitthvað á þessa leið í símann: „„Að senda sjúkrabíl í Þverholt 18, þar sem hefðu orðið slagsmál. Síðan sagði hann mér, að það væri í einhverjum skúr og maðurinn væri að deyja. Ég tók þessu þannig, að hann ætti við vindauða.““ Vitnið hélt síðan eitt síns liðs að Hlemmi, en vissi ekki, hvað varð um manninn, hann hefði ráfað þarna eitthvað um. Um það bil 40 mínútum síðar, eftir að hafa rætt við kunningja á Hlemmi, tók vitnið sér far með vagni á leið 4, Hagar—Sund. Aftarlega í vagninum sat maður- inn, sennilega í þriðju eða fjórðu sætaröð. Vitnið kallaði til mannsins og minnti hann á, að það hefði hringt fyrir hann á sjúkrabíl. Maðurinn svaraði því engu, og höfðu þeir ekki frekari samskipti. Vagnstjóri kom aftur í vagn- inn og talaði eitthvað við manninn. Ekki veitti vitnið því athygli, hvort maðurinn yfirgaf vagninn á Hlemmi eður ei. Vitnið var nokkuð undir áhrifum áfengis og taldi, að maðurinn hefði komið þannig fyrir sjónir, að hann væri undir áhrifum áfengis eða lyfja. Vitnið lýsti manninum á þessa leið: „„Hann er sennilega rúmlega 175 cm á hæð, illa rakaður og með yfirvara- skegg, hann var með sár einhvers staðar í andlitinu og einhvern veginn þrút- inn fannst mér. Hann var í rauðri úlpu, sem var frekar síð, en ég tók ekki eftir buxum eða skóm, sem hann var í. En ég man, að hann hélt á grænum poka, sem ég var að reyna að kíkja í, en gat það ekki. Ég gæti trúað, að í pokanum hafi verið flöskur, því það var þannig lagað.“ Er vitnið frétti um atburðinn í Þverholti, hafði það samband við lögreglu- stöðina og skýrði frá þætti sínum í tilkynningu til slökkvistöðvarinnar. Guðbjartur Fransson strætisvagnabilstjóri, Sundlaugavegi 20, fæddur 12. september 1920 í Reykjavík, hefur gefið svohljóðandi skýrslu í málinu: „Hann skýrir frá því, að föstudagskvöldið 4. desember s. 1. hafi hann verið við störf og ekið leið nr. 4, sem heitir Hagar—Sund. Frá Hlemmtorgi kveðst hann, á leið í Sund, fara á tímabilinu 15 til 18 mínútur fyrir heila og hálfa tímann og hafa biðstöð gegnt Þróttheimum við Holtaveg, þar sem 1622 fram fer svokölluð tímajöfnun. Á þeim stað segist mætti á stundum bíða í 10 mínútur. Mætti kveðst hafa séð í síðdegisblaðinu Dagblaðið og Vísir nú á dögun- um mynd af manni, sem þar var nefndur árásarmaðurinn úr Þverholtinu. Segist hann hafa þá verið að reyna að rifja upp, hvaðan mætti kannaðist við svip þess, sem myndbirtur var. Segir hann sér það ljóst nú og lýsir því þannig, að klukkan sennilega um 18 mínútum fyrir 23.00 umrætt föstu- dagskvöld hafi þessi maður komið í vagninn við Hlemmtorg og sest aftur í. Segir hann nánar hvar í vagninum, að það hafi sennilega verið í 3ju sæta- röð að aftan. Frá Hlemmtorgi kvaðst mætti hafa ekið með nokkra farþega og allir yfirgefið vagninn við fyrrnefnda biðstöð gegnt Þróttheimum nema hinn umræddi maður, sem í vagninn kom við Hlemmtorg. Sá hafi þá sofið í vagninum. Kveðst mætti hafa reynt ítrekað að vekja manninn í vagninum, en það ekki tekist. Hann hafi síðan haldið frá biðstöðinni og áleiðis að Hlemmtorgi. Þar hafi komið þó nokkrir farþegar í vagninn, og í þeirri bið þar segist mætti ítrekað hafa reynt að vekja hinn umrædda mann, en sem fyrr án árangurs. Frá Hlemmtorgi kveðst mætti hafa ekið niður í miðbæ, en stöðvað á biðstöð við Bergstaðastræti og þar haldið áfram þeim aðgerð- um að reyna að vekja manninn. Það hafi loks tekist á þá leið, að mætti náði að vísa honum út úr vagninum. Mætti segir aðspurður, að maðurinn hafi haft meðferðis plastpoka, er hafi verið gulur að lit með grænum stöfum á. Honum er þó ekki ljóst, hvað var í pokanum, en út úr vagninum hafi hann haft pokann með sér. Eftir þetta segist mætti ekki hafa séð umræddan mann og telur sig hafa verið að sjá hann í fyrsta sinn umrætt föstudagskvöld. Mætti er spurður, hvort hann geti lýst klæðnaði mannsins sem og útliti hans. Um þetta segir hann: „„Hann var í dökkri úlpu, en eftir öðrum klæðn- aði tók ég ekki. Hárið á honum er sennilega roðalitað, og hann var með yfirvaraskegg og sennilega einhverjar skrámur í andlitinu. Ég tel, að maður- inn hafi verið undir áhrifum áfengis eða lyfja. Í svefninum lá hann einhver veginn fram fyrir sig með hangandi höfuðið.“ Þá er mætti spurður, hvort umræddur maður hafi verið í fylgd með ein- hverjum. Þessu svarar mætti þannig, að sá hafi án efa verið. einn síns liðs. Mætti er spurður, hvort hann hafi séð eitthvað við hendur mannsins, sem vakið hafi athygli. Svarar hann því til neitandi. Hann er spurður, hvort hann hafi séð blóð á manninum. Því svarar hann til neitandi, ekki nema skrámurnar í andlitinu, sem áður getur. Loks er fyrir mætta lögð ljósmynd úr myndasafni RLR, nr. 1457. Hann er spurður, hvort hann kannist við manninn á myndinni. Segir hann þarna vera þann, sem var farþegi með vagninum og lýst hefir verið hér að framan. Hann hafi komið í vagninn sennilega 18 mínútum fyrir kl. 23.00, verið kyrr 1623 í vagninum á biðstöðinni við Þróttheima, þaðan sem mætti ók kl. 23.09 og niður að Hlemmtorgi, frá Hlemmtorgi ekið kl. 23.20 og kominn að Bergstaðastræti kl. 23.25 og þá vísað manninum út.““ Vitnið Ingimundur Guðbjörn Steindórsson gæslumaður í biðskýli SVR á Hlemmtorgi, Fannarfelli 4 hér í borg, fæddur 25. desember 1920 hér í borg, hefur skýrt svo frá, að hann hafi verið við störf í skýlinu á tímabilinu kl. 1600 til 2330 föstudaginn 4. desember f. á. Eftir að vitninu var sýnd mynd af ákærða úr safni rannsóknarlögreglunnar, kvaðst það kannast við manninn vegna ítrekaðra afskipta af honum í biðskýlinu. Hann hefði vanið Þangað komur sínar og komið þar síðast um kl. 1900 þennan föstudag. Vitnið mundi glögglega eftir því að hafa vísað manninum sjálft úr skýlinu, þar sem hann var ölvaður, ágengur við fólk og olli ónæði. Maðurinn var með hvítan plastpoka og pappakassa. Vitnið mundi eftir, að maðurinn var að tala við tvær stúlkur inni í skýlinu, sem sátu á bekk. Vitnið mundi eftir stúlkum þessum sem gestum, er komið hefðu nokkrum sinnum. Ekki vissi vitnið, hvað þeim fór á milli, en eftir að manninum var vísað út um dyr skýlisins, sem snúa að Laugavegi, sátu stúlkurnar kyrrar einhverja stund, a. m. k. fóru þær ekki út á eftir manninum. Vitnið neitaði því, að maðurinn hefði komið í skýlið aftur síðar sama kvöld, enda skýlið ekki opið eftir kl. 2100 vegna ölvunar. Ekki bar vitnið kennsl á nafn stúlkunnar „A“ eða kom henni fyrir sig, er því var sýnd mynd af henni. Faðir ákærða, Hallgrímur, kom að máli við rannsóknarlögreglumanninn Sigurbjörn Víði Eggertsson þann $. desember 1981 og spurði um starf hans á vettvangi. Var honum sagt, hvað hefði komið fyrir. Hallgrímur kvaðst hafa komið út um kl. 2100 kvöldið áður og þá séð son sinn vera að ráfa á lóðinni austan við húsið. Reyndi Hallgrímur að fá hann inn, en það. var árangurslaust. Ákærði var eitthvað undarlegur og með eitthvað í höndun- um, sem Hallgrímur taldi vera ferðaútvarpstæki. Ekki var Hallgrímur ákærða frekar var og fór að sofa um kl. 0100. Vitnið Guðmundur Ómar Þráinsson lögreglumaður hefur skýrt svo frá, að kl. um 1900 föstudaginn 4. desember 1981 hafi hann beðið strætisvagns á Hlemmtorgi við Laugaveg. Þá sá vitnið ákærða sitja á bekk við skýlið, og var hann að tala við unga stúlku. Ákærði var með einhvern poka, senni- lega svartan, en vitnið sá ekki, hvað var í pokanum. Ákærði var klæddur í rauða hettuúlpu og bláar gallabuxur. Ákærði virtist undir einhvers konar áhrifum. Stúlkan var ljóshærð, en kollurinn nokkuð dekkri. Var hún dökk- klædd að ofan, en vitnið tók ekki eftir klæðnaði hennar að neðanverðu. Vitninu virtist fara vel á með ákærða og stúlkunni, en vitnið heyrði ekki, hvað þau ræddu sín á milli. Um það bil 30 mínútum eftir að ákærði var eftirlýstur, sá vitnið hann í Austurstræti, og var hann að tala við einhvern mann, en hvarf skyndilega, þegar hann tók eftir lögreglunni, Eftir að ákærði 1624 var eftirlýstur og vitnið frétti um árásina á stúlku í Þverholti, fór vitnið á Borgarspítalann og komst að raun um, að hér var um sömu stúlku að ræða og vitnið hafði séð á tali við ákærða á Hlemmi. Vitnið Sævar Gunnarsson lögreglumaður, Hrafnhólum 4 hér í borg, hef- ur skýrt svo frá, að það hafi verið á vakt óeinkennisklætt við Lands- símahúsið í Kirkjustræti, er það heyrði í talstöð fyrirmæli um, að ákærði yrði handtekinn. Þá var nokkuð liðið á laugardagsnóttina. Skömmu fyrir tilkynninguna hafði vitnið séð ákærða á gangi í miðborginni. Vitninu fannst hann eitthvað undarlegur, því hann var klæddur í úlpu og dró hett- una fram yfir andlitið. Vitnið hitti á ákærða í Pósthússtræti í beinu fram- haldi af tilkynningunni. Vitnið gekk til ákærða og bað hann að koma með sér á miðbæjarstöðina. Ákærði kvaðst ekki mega vera að því, því hann ætlaði að hitta krakka og hugðist ganga brott. Vitnið tók þá í handlegg hans og gekk með hann á stöðina. Vitnið tók eftir, að ákærði var óhreinn, bæði föt og andlit. Ákærði var „talsvert“ ölvaður. Ákærði var lokaður inni í fangageymslu lögreglunnar kl. 0341. Vitnið D ... fædd...1966 í Reykjavík, skýrði svo frá við rannsókn máls- ins, að föstudaginn 4. desember f. á. hefði hún, E og A farið saman eftir hádegi í bæinn og verið þar til kl. rúmlega 1600. Þá tóku þær strætisvagn heim. Á meðan þær voru í miðborginni, fóru þær inn í verslunina London á mótum Austurstrætis.og Pósthússtrætis. Þar inn kom áberandi ölvaður maður. Var hann með hljómflutningstæki, sem mikil tónlist heyrðist úr. Stúlkurnar töluðu ekki við manninn og hann ekki við þær að öðru leyti en því, að hann bað viðstadda að hlusta á tónlistina. Allar þrjár sáu mann- inn þarna í fyrsta sinn, og veittu þær honum athygli vegna ölvunar og tón- listarinnar. Vitnið taldi, að A hafi haft meðferðis í bænum um 300 krónur. Vitnið og hún urðu samferða heim, og frétti vitnið ekkert af henni fyrr en næsta dag. Í dóminum hefur vitnið skýrt svo frá, að þær þrjár hafi keypt hvítvínsflösku af ölvuðum manni í verlsuninni. Ekki var því til að dreifa, að þær ættu að hitta manninn síðar. Vitnið E..., fædd... 1966, hefur við rannsókn málsins borið, að það hafi farið ásamt D og A nokkru eftir hádegið í miðbæinn. Um miðjan dag hefðu þær þrjár verið staddar í versluninni London. Þá kom þar inn mjög áber- andi ölvaður maður, er hélt á einhverju tæki, er spilaði tónlist. Þær hafi veitt honum athygli fyrir það eitt, hversu mjög áberandi hann var í sinni framkomu. Stuttu eftir að maðurinn kom inn, fóru þær allar út án þess að ræða við hann. Vitnið kvaðst hafa séð manninn þarna í fyrsta sinn og taldi, að svo hefði einnig verið um vinkonur sínar. Um manninn hefðu þær ekkert frekar rætt. Stuttu eftir að þær fóru úr versluninni, fóru þær heim með strætisvögnum, vitnið með einum, en hinar tvær með öðrum. Vitnið frétti ekkert af A fyrr en næsta dag og þá, að hún hefði orðið fyrir árás. 1625 Er vitnið sá mynd af þeim grunaða í dagblaði, sá vitnið, að um sama mann var að ræða og þær sáu í versluninni London. Í dóminum bar vitnið, að þær hefðu keypt hvítvínsflösku af manninum í versluninni og hefði A greitt kaupverðið. Minnti vitnið, að þær hefðu opnað flöskuna niðri í bæ og rétt dreypt á henni. Vitnið F..., fædd ... 1966 í Reykjavík, hefur skýrt svo frá, að hún hafi hitt A á heimili hennar, eftir að hún kom úr fyrrgreindri ferð í bæinn með D og E. Vitnið sagði, að A hafi verið með eitthvað af hvítvíni, en vitnið sá ekki áfengisáhrif á henni. Þeim fór ekkert sérstakt á milli, en A bað vitnið að koma með sér í bæinn. Ekki hafði vitnið hug á því, og fór A þá með kunningjakonu þeirra G .... Ekki vissi vitnið annað um það ferðalag en þær hefðu orðið viðskila um kl. 1800, er G ætlaði í tónlistartíma, en A heim. Það næsta, sem vitnið frétti af A, var, að hún hefði orðið fyrir árás. Ekki kvaðst vitnið vita til þess, að A þekkti hinn grunaða mann. Vitnið G..., fædd... 1966, kvaðst hafa hitt A umræddan dag samkvæmt umtali á ..., sennilega um kl. 1700. Gengu þær um Laugaveginn og skildu á horninu á Barónsstíg. Giskaði vitnið á, að þá hefði klukkan verið á milli 1800 — 1830. Vitnið sagði henni að fara heim, því hún hafði haft orð á, að hún hefði neytt áfengis, og vitnið sá á henni nokkur áfengisáhrif til augnanna. Auk þess höfðu þær tvær ásamt F, E og D gert ráð fyrir að hittast um kvöldið eins og venjulega án þess að vera búnar að ákveða að fara eitthvað sérstakt. Vitnið H ..., fædd ... 1968, hefur skýrt svo frá, að umrætt sinn hafi hún beðið eftir strætisvagni í biðskýlinu. Taldi vitnið, að klukkan hefði þá verið 1910 — 1930. Þá sá vitnið tilsýndar, er Á gékk út úr biðskýlinu með einhverjum manni, sem var með yfirskegg og brúnskollitað hár. Þau fóru í áttina að Laugavegi. Ekki vissi vitnið um tildrögin að brottför þeirra og sá ekki neitt athugavert. Vegna þess hve Á slasaðist illa í árásinni, var ekki hægt að spyrja hana um málavexti fyrr en að nokkrum tíma liðnum og þá með mjög takmörkuð- um árangri. Fyrir liggur skýrsla rannsóknarlögreglunnar um yfirheyrslutil- raunir, dags. 23. desember 1981, og er hún á þessa leið: „„Fimmtudaginn 17. og föstudaginn 18. desember s. 1. var haft. samband við lækna á gjörgæsludeild Borgarspítalans og þeir m. a. um það spurðir, hvort unnt væri að ræða við Á um málavexti. Báða dagana var það talið af og frá, enda ástand hennar þá slæmt. Síðari daginn var þó talið, að mjög styttist í, að hún færi af gjörgæsludeild til veru á annarri deild, en endanleg ákvörðun hefði ekki verið um það tekin. Mánudaginn 21. desember s. 1. bárust þessu embætti þær upplýsingar, að A væri nú komin á deild A—S á sjúkrahúsinu og þar ein á stofu. Undir- 1626 ritaður ásamt Sigurbirni Víði Eggertssyni rannsóknarlögreglumanni fór strax næsta dag, þriðjudaginn 22. þ. m., á þá deild til að kanna, hvort unnt væri að tala við A. Hjúkrunarfræðingur deildarinnar skýrði frá því, að A væri nýkomin úr aðgerð, þar sem hún hefði verið svæfð. Ástand hennar væri því þannig, að ekkert samband næðist við hana. Í dag, miðvikudaginn 23. desember, fóru undirritaðir á ný á Borgarspítal- ann sömu erinda og fyrr. Með vitund og leyfi hjúkrunarfræðings ræddum við stuttlega við A, en það viðtal varð mjög stutt. A lýsti því, að hún heyrði mjög illa, sem væru afleiðingar aðgerðarinnar frá því í gær m.a. Hún gat greinilega greint frá nafni, fæðingarári og öðr- um persónulegum upplýsingum svarað. Kvaðst heita fullu nafni ..., fædd í Reykjavík ... 1966, nafnnr. ..., til heimilis að ... þar í borg, sími .... Er kom að því að spyrja um málsatvik, svaraði hún því til, að sjálf myndi hún ekkert eftir því, er gerðist. Hún myndi ekki, hvort hún hefði verið ein, er hún hitti manninn, eða hann verið einn. Hins vegar væri búið að segja henni ýmislegt af því, er muni hafa gerst, en sjálf myndi hún ekkert. Þá lýsti hún því og, að aðgerðin frá því í gær hefði haft á hana þau áhrif, að vera fremur slöpp þessa stundina, er væntanlega myndi breytast, er líða tæki á daginn.““ 1. febrúar sl. var gerð ný skýrsla um yfirheyrslutilraunir, og er hún á þessa leið: „Talaði ég (Sigurbjörn V. Eggertsson) við B ... f. ... 1962, nafnnr. ..., og sagði hann foreldra sína ekki vera heima. Aðspurður sagði hann, að systir sín ÁA væri nú á Borgarspítanaum, þar sem hún hefði gengist undir höfuðaðgerð s. 1. fimmtudag, þ. e. 28.01. 1982. Hefði þurft að opna höfuð hennar til þess að komast fyrir blæðingu bak við auga, þar sem fyrri að- gerðir hefðu ekki borið tilætlaðan árangur. Ekki kvaðst B vita, hvort A væri enn á Gjörgæsludeild, en þar hefði hún verið eftir aðgerðina.““ 11. febrúar sl. reyndist unnt að yfirheyra A. Var þá tekin af henni svo- hljóðandi skýrsla: „„Mætta segist ekki muna til að geta lýst, hvað gerðist þann dag, er hún varð fyrir árásinni. Hins vegar hafi henni verið sagt eitt og annað um málið og m. a. af vinkonum hennar þeim E og D, sem mætta segir jafnframt bekkjarfélaga í skóla. Í spjalli með þeim hafi rifjast upp fyrir henni vera þeirra í miðbænum fyrr þann dag, er árásin mun hafa orðið, og einnig eftir að hafa séð ljósmynd af árásarmanninum í Dagblaðinu á sínum tíma upp fyrir henni rifjast nánar það atvik. Þannig kveðst mætta geta frá eigin brjósti lýst veru sinni í bænum með þeim E og D. Segir hún þær þrjár hafa á leiðinni heim komið við í „„sjoppunni““ London við Austurstræti. Sennilega hafi það verið einhvern tíma um miðjan daginn, milli klukkan 14.00 og 15.00. Þar inni hafi mætta líklega vérið að versla eitthvað án þess 1627 að muna nánar hvað. Þá muni hún eftir manni, sem inn í „sjoppuna“ kom, og vera mun sá hinn sami og ljósmyndin var af í Dagblaðinu, sem áður er getið. Hann hafi verið með útvarpstæki meðferðis og jafnvel kassa, sem í var áfengi. Hún segist muna vel eftir útvarpstækinu og einnig því, að maður þessi var með kassa að auki, sem í var áfengi. Inni í „„sjoppunni““ hafi maðurinn, sem mætta segir, að greinilega hafi verið ölvaður, verið með útvarpstækið opið og í því verið tónlist. Hann hafi síðan farið að leita á tækinu eftir öðrum útvarpsstöðvum. Hafi hann í því sambandi beint orð- um sínum til mættu og þeirra, er með henni voru, og sagt þeim að hlusta. Eitthvað hafi það verið efnislega á þá leið, þó hún muni orðaskipti ekki glögglega. Segist hún hafa tekið undir orð mannsins og ekkert frekar leitt hann hjá sér. Henni fundist eðlilegt að veita honum áheyrn, sem henni virt- ist hann ætlast til af þeim stöllum. Hún segir engin orðaskipti hafa farið fram þeirra í milli utan „„sjoppunnar““ og telur þær stöllur hafa farið þaðan út á undan manninum. Mætta er spurð, hvort þær stöllur hafi haft vín um hönd í ferð þeirra um bæinn. Svarar hún því til neitandi, en vín hafi hún drukkið þennan dag, þó það hafi verið síðar. Þá er hún spurð, hvort hún hafi falast eftir víni af manni þeim, er með útvarpstækið kom inn í verslunina London. Um það segist hún ekki viss. Eftir atriði í þeim dúr muni hún óljóst, en segir það ekki óhugsandi, að hún hafi beðið hann að selja sér vín, því þenn- an dag hafi hún verið að hugleiða að reyna með einhverjum hætti að verða sér út um létt vín. Mætta er spurð, hvort maðurinn hafi látið að því liggja, hvaða vín hann væri með meðferðis. Hún kveðst ekki muna eftir því, en ítrekar, að ekki sé fráleitt, að hún hafi beðið hann að útvega henni vín. Hún er spurð, hvort frekari orðaskipti hafi farið fram hennar í milli og mannsins. Kveðst hún ekki vita eða muna til þess, enda ekki um margt unnt að ræða við al-ókunnuga menn. Mætta segist ekki geta tímasett, hvenær þær vinkonur fóru heim, en sig rámi í, að hún hafi farið með sama strætisvagni og D, en E líklega með vagni númer 5. Hún hafi orðið viðskila við D og síðan haldið heim í .... Þar kveðst hún hafa verið um einhvern tíma og m. a. þvegið þvott. Stuttu síðar kveður hún vinkonu sína og skólafélaga F hafa komið heim til hennar og þær setið þar einhverja stund eða þar til enn ein vinkona og skólafélagi hringdi til mættu og bað hana að hitta sig í miðbænum. Sú heitir G. Kveðst mætta hafa verið reiðubúin til að fara aðra ferð í bæinn og sagt skilið við F, er mun hafa haldið heim til sín. Áður en þetta var og raunar áður en F kom heim til mættu, segist hún hafa fengið sér í eitt glas og drukkið af hvítvíni, er til hafi verið heima. Kveðst hún telja líklegt, að einhver af heimilisfólkinu hafi átt vínið. Ekki segist hún muna tegundarheiti og telur sig ekki hafa fundið til áhrifa af víninu. 1628 G segist mætta A hafa hitt á Barónsstíg við hárgreiðslustofuna Hödd, eins og ákveðið hafði verið. Segist hún telja klukkuna hafa verið um 17.30, er þær hittust. Eitthvað hafi þær verið á gangi fram til þess tíma, er G átti að mæta í spilatíma, sem vera mun um kl. 18.30. Þær hafi orðið við- skila í námunda við biðstöð S. V. R. við Hlemmtorg og í framhaldi af því hafi mætta farið á nefnda biðstöð til að ná strætisvagni heim. Þannig segist hún hafa verið á biðstöðinni á tímabilinu frá klukkan 18.30 til 19.00. Aðspurð kveðst mætta ekki muna eftir neinum sérstökum, er hún hitti að máli á Hlemmtorgi og alla vega geti hún ekki nefnt nafn í því sambandi, hafi hún hitt einhvern. Eftir þetta segist mætta ekkert muna. Hún muni ekki eftir að hafa hitt hvorki á Hlemmtorgi né þar hjá hinn umrædda árásarmann og segist aldrei hafa hitt hann nema í það skiptið, sem lýst er hér að framan, við verslunina London eða þar inni. Að sama skapi muni hún ekki til þess eða neitt um það atriði, hvort nokkur gaf sig á tal við hana á Hlemmtorgi. Hún muni það eitt að hafa farið þangað og hugsanlega beðið úti eftir vagni, án þess hún geti um það borið. Mætta er spurð, hvort hún og nefnd G hafi haft vín um hönd, er þær hittust. Svarar hún því til neitandi. Annað um tilvik það, sem hér um ræðir, kveðst mætta ÁA ekki geta borið og ítrekar, að alfarið virðist hafa lokast fyrir minni hennar, eftir að hún kom að Hlemmtorgi og hugðist fara þaðan og heim með strætisvagni. Hins vegar hafi henni verið sagt af kunningjafólki, fjölskyldu og hjúkrunarliði, hvað gerðist, en sjálf muni hún ekkert af því og ekki muna til þess að hafa fundið til sársauka. Mætta er spurð, hvort hún muni til þess að hafa haft fé meðferðis í bænum greint sinn. Svarar hún því til játandi og segist hafa verið með á bilinu frá kr. 300.00 til 500.00 í bæði skiptin, sem hún fór í bæinn. Hafi nú þá nýverið fengið greitt fyrir blaðburð og húshjálp, kr. 300.00 í öðru tilvikinu, en kr. 200.00 fyrir húshjálpina. Mætta er spurð, hvort hún hafi verið með armbandsúr á sér í sama skipti. Kveðst hún telja sig geta fullyrt um það, hún beri ætíð á sér armbandsúr. Henni er sýnt armbandsúr, tegund Jaquet Droz, sem er með svartri leðuról, en gulllituðum kassa. Kveðst hún þekkja úr þetta sem sitt og um það sé hún viss. Mætta er spurð, hvort hún muni eftir klæðnaði þeim, er hún var í um- ræddan dag. Segist hún muna það vel. Segist hafa verið í svörtum leður- skóm með tveimur rennilásum á hvorri hlið, eftir sokkunum muni hún ekki, en buxur hennar hafi verið hvítar og appelsínugular fyrir neðan hné. Skyrtu hafi hún verið Í, einnig appelsínugulri með síðum ermum, en þó geti hugs- ast, að ermarnar hafi hún verið búin að klippa af. Það hafi staðið til, en hvort því var lokið, muni hún ekki. Á skyrtunni hafi verið tölur. Þá hafi 1629 hún verið í svörtu vesti með gráum röndum langsum og svörtum eða dökk- um herrajakka. Hún hafi ekki verið í brjóstahaldara og muni ekki eftir nærbuxunum. Hún skýrir frá því að hafa verið með blæðingar þennan dag og þær byrjað einmitt þá. Hún muni eftir að hafa keypt tíðatappa fyrr um daginn og telur sig hafa verið með þá öskju í sínum fórum, er hún yfirgaf G og hélt að Hlemmtorgi.““ Í dóminum hefur A sagt, að hún geti ekki borið frekar um málið en hjá rannsóknarlögreglunni, að því undanteknu, að hún hafi keypt hvítvíns- flösku af manninum, sem þær vinkonur hittu í versluninni London. Maður- inn hafi boðið áfengi til sölu. Vitnið taldi, að hún hefði greitt fyrir flöskuna 50 — 60 krónur. Vitnið fór með flöskuna heim. Ekki var því til að dreifa, að vitnið hefði mælt sér mót við manninn á Hlemmi. Vitnið gat ekkert sagt um, hvort maðurinn var þar með útvarpstæki, enda myndi það ekki, hvað þar fór fram. Vitnið kvaðst enn (15. 11. 1982) vera undir læknishendi og eigi í jólaleyf- inu að fara í skoðun til Bjarna Hannessonar læknis og Stefán Skaftason læknir hefði skoðað það um morguninn. Vitnið kvaðst heyra nú betur, væri þó ekki orðið gott. Vitnið taldi, að sjónin væri svipuð og áður. Vitnið hóf nám í Menntaskóla Reykjavíkur sl. haust og sagði, að námið hefði gengið eðlilega. Eftir atburðinn þurfti vitnið að hætta námi í Lang- holtsskóla, en fékk samt að hefja nám í menntaskóla samkvæmt meðmal- um frá Langholtsskólanum. Ákærði hefur verið ítrekað yfirheyrður af rannsóknarlögreglunni og í dóminum. Hefur gengið á ýmsu við þær yfirheyrslur, en þó hefur fengist nokkuð heilleg mynd af því, sem gerðist, ef framburðir ákærða eru bornir saman við hin sýnilegu gögn málsins. Þar eð ákærði er einn til frá sagnar um málsatvik, eftir að hann og stúlkan fóru frá Hlemmi, verður að rekja framburði hans lið fyrir lið um árásina sjálfa, en greinargóð gögn liggja fyrir um afleiðingar verknaðarins, sbr. síðar. Ákærði kom til fyrstu yfirheyrslunnar kl. 1231 laugardaginn 5. desember f. á. Þá skýrði hann svo frá, að um kl. 1900 eða 2000 kvöldið áður hafi hann verið staddur talsvert undir áfengisáhrifum í biðskýlinu á Hlemm- torgi. Ákærði hafði meðferðis 3 flöskur af léttu víni frá Ísrael. Ákærði tók þá tali stúlku, sem hann sá í fyrsta sinn, í því skyni að hafa við hana kynmök. Ákærði kvaðst hafa sagt við hana: „„Má ég fara upp á þig og í staðinn skal ég gefa þér þessar þrjár flöskur og peningana, sem ég er með, sem er yfir 200 krónur?““ Ákærði sagði stúlkuna hafa fallist á þetta, og héldu þau áleiðis að Þverholti 18, þar sem ákærði er skráður til lög- heimilis hjá foreldrum sínum, þótt hann eigi þar ekki greiðan aðgang vegna föður síns. Ákærði fór með stúlkuna inn í skúr, sem er rétt hjá húsi foreldra hans. Að sögn ákærða færði stúlkan sig úr síðbuxum, sem hún var í, og 1630 fór síðan höndum um ákærða. Stúlkan hætti síðan við, færði aftur upp buxurnar og lét að því liggja, að hún vildi eigi hafa mök við hann. Ákærði varð sár yfir því, að stúlkan „gekk á bak orða sinna““, greip stein, sem hann taldi sig hafa fundið rétt utan við skúrinn, og sló stúlkuna með honum í höfuðið. Högginu fylgdi hann eftir með því að hrinda henni á bakið að auki. Ákærði taldi stúlkuna hafa misst rænu við þetta. Ákærða brá þó svo, að hann greip til þess ráðs að hringja á sjúkrabíl, en mundi ekki, hvað- an hann hringdi eða í hvaða númer. Ákærði var á ný yfirheyrður eftir hádegi sama dag, og hófst sú yfir- heyrsla kl. 1319. Ákærði kvaðst þá hafa verið einn á ferð í skýlinu, verið einn, er hann hitti stúlkuna, og farið einn með henni í Þverholt. Ekki hafi neinn þriðji aðili komið við sögu í samskiptum þeirra: Aðspurður, hvaða erindi ákærði hafi átt í skýlið, svaraði ákærði á þessa leið: „Ég var að leita mér að stúlku. Ég var undir áhrifum. Ég sá þessa stúlku og sá líka, að hún var undir áhrifum víns. Það voru einhverjir krakkar í kringum hana. Ég kallaði í hana út úr hópnum og bað hana að tala við mig, sem hún og gerði. Við fórum út úr biðskýlinu við Laugaveginn, þar sem strætisvagnarnir fara niður Lagaveginn. Þar úti spurði ég hana, hvort ég mætti fara upp á hana fyrir þetta vín, eins og ég sagði, og peningana. Hún var strax til í það, og síðan gengum vi saman. Við fórum eftir Rauðar- árstígnum og að brunarústum Egils Vilhjálmssonar. Þar fórum við inn um glugga á brunnu húsi, hún fór fyrst, en ég ákvað, að þangað skyldum við fara. Ég sá fljótlega, að þar inni var ekkert til að leggja sig á, svo við fórum út aftur. Mér hafði þá komið í hug skúr, sem er rétt hjá heima, og þangað gætum við farið, sem og við gerðum. Ég gat ekki farið inn þar, sem ég á heima, pabbi vill mig ekki þangað. Frá Rauðarárstíg gengum við veginn, þar sem Dagblaðið er með hús, og síðan inn. Þverholtið og beint að skúrnum. Skúrinn er opinn, það er engin hurð fyrir honum. Þar inni er drasl, til dæmis hvítt plast og spýtur. Ég man ekki betur en hún hafi farið fyrst inn í skúrinn og ég strax á eftir. Það var myrkur inni í skúrnum og ekki hægt að kveikja ljós. Hún byrjaði á því að kyssa mig, og ég tók á móti með kossum, en áður hafði ég lagt vínið frá mér. Eftir nokkra kossa klæddi hún sig úr buxunum og nærbux- unum líka, en þó bara niður fyrir hné. Ég gerði það sama og hún, klæddi mig úr mínum buxum og nærbuxum, einnig niður fyrir hné. Hún lagðist á bakið, og ég var búinn að leggjast ofan á hana í smá stund, þegar hún sagðist vera hætt við að leyfa mér að fá það hjá henni. Þá greip mig reiði, og ég stóð upp, fór út til að ná í stein, sem ég ætlaði að berja hana með. Hún lá, á meðan ég fór út, og var liggjandi með buxurnar niður um sig, þegar ég kom inn í skúrinn með steininn. Með honum barði ég hana í haus- inn, en man ekki nákvæmlega hvar, en sennilega í 3 skipti. Hún talaði ekk- 1631 ert við mig eftir höggin, en það umlaði í henni. Ég var með kveikjara á mér og tók hann upp til að lýsa framan í hana. Ég sá, að það var mikið blóð í andlitinu hennar. Ég var með tvö skrúfjárn á mér, annað lítið, en hitt stórt. Ég tók upp stóra skrúfjárnið og stakk hana með því í brjóstið held ég, en man ekki, hvort ég gerði það í gegnum fötin eða eftir að hafa fært þau upp fyrir brjóstin á henni. Ég stakk hana nokkrum sinnum, en man ekki, hversu oft. Síðan stakk ég hana í höfuðið, en ég man ekki hvar eða hversu oft, en alla vega í nokkur skipti. Þegar þetta var búið, rann af mér vínið.““ Er gengið var frekar á ákærða, kannaðist hann við að hafa notað kveikj- arann frekar og sagði: „Já, ég gerði það. En það var áður en ég barði hana í hausinn. Ég setti kveikjarann í klofið á henni, og hárin þar sviðnuðu. Hún kipptist við, en lá samt kyrr. Strax á eftir þessu fór ég út tilað ná í steininn og barði hana með honum eftir að hafa sviðið hárin við kynfæri hennar. Ég gerði þetta af þeirri ástæðu, að hún hætti við að leyfa mér að fá það hjá henni, ég var svo ofsa reiður. Þegar ég áttaði mig á öllu þessu blóði, hljóp ég eitthvað, man ekki hvert, og hringdi á sjúkrabíl og bað þá um að koma fljótt. Það getur vel verið, að ég hafi beðið einhvern um að hringja fyrir mig, ég man þetta ekkert, ég var Í svo miklu uppnámi.““ Í lok yfirheyrslunnar var ákærði spurður, hvernig hann hafi skilið við stúlkuna, og er niðurlagið svohljóðandi: „Hann segir: „„Áttu við, hvort ég hafi breitt eitthvað yfir hana?““ Mætti er spurður, af hverju slík athöfn komi upp í huga hans. Hann segir: „„Ég hélt, að þú ættir við það, hvort ég hafi breitt eitthvað yfir hana. Ég man ekki, hvort ég gerði það. Ég var í svo miklu uppnámi.“ Þá er mætti spurður, hvort hann hafi notað eitthvað af því dóti, sem í skúrnum var, til að koma í veg fyrir hljóð frá stúlkunni. Svarar hann þessu neitandi. Hann er spurður, hvort hann hafi notað eitthvað af hinu hvíta plasti, er hann segir m. a. vera í skúrnum. Svarar hann því til neitandi, eða eftir því muni hann ekki.“ Ákærði var færður samdægurs fyrir dóm. Hann játaði þá skýlaust að hafa veist að stúlkunni með líkamlegu ofbeldi, margsinnis barið hana með steini, stungið hana með skrúfjárni, borið eld að kynfærum hennar og yfir- gefið hana, eftir að hún missti meðvitund. Við yfirheyrslu hjá rannsóknarlögreglunni 27. janúar sl. skýrði ákærði frá atburðum með fyllri hætti en áður og viðurkenndi í upphafi yfirheyrsl- unnar, að hann hefði haldið undan nokkrum atriðum og greint ranglega frá öðrum. Ákærði bar, að það hefði ekki komið til tals, að hann fengi að hafa kynmök við stúlkuna, þau hafi farið saman til þess eins, að hann 1632 fengi að kyssa hana. Rétt væri, að þau hefðu komið við í brunarústunum á Rauðarárstíg á leiðinni í skúrinn í Þverholti. Þar kvaðst ákærði hafa kysst hana á munninn og hún tekið á móti. Kossar þeirra stóðu mjög, stutt, og hljópst stúlkan á brott úr skúrnum og í áttina að Þverholtinu. Ákærða tókst að grípa hana, er hún var komin talsvert upp fyrir horn, og stöðva hana. Ákærði sneri upp á hönd hennar og náði að taka upp stein rétt við ofan- verðan skúrinn og sló stúlkuna með honum í höfuðið, sennilega ekki nema eitt högg. Síðan dró ákærði stúlkuna rænulitla niður með skúrnum og inn í hann. Ákærði sagði stúlkuna hafa fallið við fyrsta höggið og lent utan í skúrnum. Áður en hann dró stúlkuna inn í skúrinn, kvaðst hann hafa stungið hana nokkrar stungur í andlitið með skrúfjárni því, sem hann var með. Síðan kom ákærði stúlkunni fyrir á hurð inni í skúrnum. Þar sló hann hana með steini 3 eða 4 högg í höfuðið til að þagga niður í henni, en frá henni komu einhver hljóð. Ekki mundi ákærði gjörla, hvort hann hefði tekið fyrir munn stúlkunnar, áður en hann veitti henni fleiri högg, en sig rámaði í, að hann hefði gripið eitthvað nærliggjandi drasl, bréf eða annað, og sennilega komið því fyrir í munni hennar. Eftir að ákærði veitti stúlkunni höggin, stakk hann hana víðs vegar um andlitið með skrúfjárni. Að því loknu kvaðst hann hafa fært stúlkuna úr buxunum niður fyrir hné og þá farið sjálfur úr buxum og nærbuxum. Þá lagðist hann ofan á stúlk- una, og var ætlunin að hafa við hana samfarir. Ákærða reis hins vegar ekki hold. Því færði hann upp um sig buxurnar á ný. Þessu næst tók ákærði kveikjara og bar logann upp að kynfærum stúlkunnar „til að gera eitthvað, sem hann segist ekki geta lýst.“ Skapahárin hafi sviðnað, enda hélt hann loganum nokkra stund. Síðan bar ákærði logann að brjóstum hennar og taldi sig hafa sviðið sennilega vinstra brjóstið. Ekki kvaðst ákærði átta sig á, hve lengi hann hélt loganum við brjóstið. Ákærði kom á ný fyrir dóm 3. febrúar sl. Þá kvaðst ákærði vilja koma því að, að fyrr þennan umrædda dag hafi hann hitt þessa sömu stúlku niðri í miðbæ. Hann minnti, að hún hefði verið með fleiri krökkum. Ekki þekkti ákærði stúlkuna. Hafi stúlkan komið til hans að fyrra bragði og nauðað í honum að selja sér léttvín, sem hann var með á sér: Gerði ákærði það. Seinna um kvöldið, er hann hitti hana á ný á Hlemmi, fór hún aftur að nauða í honum að selja sér áfengi. Samþykkti ákærði það gegn því, að hann fengi að kyssa hana. Nánar mundi ákærði ekki eftir aðdragandanum að því, að þau fóru að skúrnum. Stúlkan hefði ekki lofað sé öðru en kossi. Ákærði sagði, að frásögn sín af atburðum hjá rannsóknarlögreglu 27. jan- úar sl. væri rétt. Eftir birtingu ákæru í dóminum 6. október sl. kvaðst ákærði ekki mót- mæla því, að hann hefði gerst sekur um líkamsárás, en neitaði, að fyrir sér hefði vakað að fremja manndráp og nauðgun. Ákærði neitaði að hafa 1633 skilið stúlkuna eftir bjargarlausa án þess að gera nokkrar ráðstafanir vegna ásigkomúlags hennar. Ákærði kvaðst ekki mótmæla því sérstaklega, að áverkar á stúlkunni hafi verið af völdum atlögu sinnar. Ákærði var að lokum yfirheyrður í dóminum 15. f. m. Ákærði sagði, að ekki hefði verið um það að ræða, að hann hefði mælt sér mót við stúlk- una á Hlemmtorgi, er hann seldi henni áfengi fyrr um daginn. Ákærði kvaðst nú ekki muna, hvað átti sér stað fyrir utan skúrinn, en hann efaðist ekki um, að hann hafi veitt stúlkunni þá áverka, sem á henni voru. Að- spurður um það, sem átti sér stað inni í skúrnum, kvaðst ákærði aðeins muna eftir steininum og skrúfjárninu. Steininn notaði ákærði til að slá stúlkuna með í höfuðið, en mundi ekki, hve oft hann sló hana. Ákærði mundi eftir að hafa stungið stúlkuna með skrúfjárninu, en það hafi ekki verið eins oft og gögn málsins bæru með sér. Ákærði kvaðst ekkert hafa munað eftir kveikjaranum, fyrr en hann var minntur á hann. Þá rifjaðist upp, að hann „hefði eitthvað brennt““ stúlkuna. Ekki kvaðst ákærði muna, hvort hann tók stúlkuna úr fötunum, og vísaði í því sambandi á hið háa alkóhólmagn í blóði sínu. Aðspurður, hvað vakað hefði fyrir ákærða með þvö að fara með stúlk- una í skúrinn, sagði hann, að stúlkan hefði gefið sig á tal við hann á Hlemmi og viljað fá meira áfengi. Úr hafi orðið, að stúlkan hafi komið með honum og lofast til að kyssa hann fyrir. Í skúrnum leitaði ákærð á stúlkuna, sem hann taldi, að hefði gefið sér undir fótinn. Stúlkan ýtti ákærða frá sér harkalega, og féll hann um koll. Stúlkan hljóp út úr skúrn- um og ákærði á eftir henni og síðan myndi hann ekki meir. Ákærði kvaðst ekki muna eftir að hafa leyst niður um sig í því skyni að hafa samfarir við stúlkuna. Ákærða var bent á, að fram hefði komið, að hann hefði hætt við samfarirnar, þar sem honum hafi eigi risið hold. Ákærði kvaðst þá hafa sagt það, sem honum fannst sennilegast, en hann myndi raunverulega ekki eftir neinu nema steininum og skrúfjárninu. Ákærði mundi eftir að hafa breitt plast yfir stúlkuna, en að öðru leyti mundi hann ekki eftir við- skilnaðinum við hana. Ekki mundi ákærði, hvert hann fór, er han skildi við stúlkuna, og ekki eftir handtöku sinni. Ákærði kvaðst ekki vefengja skýrslu sína frá 27. janúar sl. Ákærði sagði að lokum, að þjófnaðinum 3. desember 1981 væri rétt lýst í ákæru. Í vottorði prófessors Þorkels Jóhannessonar, forstöðumanns Rannsókna- stofu í lyfjafræði, segir um rannsókn á blóðsýni og þvagsýni, sem ákærða voru tekin eftir handtöku: „Magn alkóhóls í blóði var 2.16%0. Barbitúrsýrusambönd voru ekki í mælanlegu magni í blóðinu. Leitað var að benzódíazepinsamböndum í blóði. Í blóðinu var díazepam 500 ng/ml og umbrotsefni þess, nordíazepam 103 1634 (desmetýldíazepam) 500 ng/ml og auk þess nítrazepam 50 ng/ml. Önnur benzódíazepínsambönd voru ekki í blóðinu. Í þvagi fannst 7— amínó-um- brotsefni nítrazepams. Magn alkóhóls í þvagi var 1.14%0. Niðurstöðutölur þessara rannsókna benda eindregið til þess, að maðurinn hafi verið ölvaður, þegar sýni voru tekin. Magn benzódíazepinsambanda benda til töku díazepams og nítrazepams í lækningalegum skömmtum. Þessi lyf og alkóhól hafa samverandi verkun. Maðurinn hefur þannig verið með öllu ófær um að stjórna vélknúnu ökutæki.“ Við meðferð málsins hafa verið lögð fram nokkur læknisvottorð varð- andi skoðun, meðferð og áverka stúlkunnar A. Samkvæmt þeim er ekki hægt að gefa endanlegt vottorð um ástand hennar, og er ekki ólíklegt, að hún þurfi að fara í fleiri aðgerðir. Vottorðin eru þessi: 1. Vottorð Rögnvalds Þorleifssonar, læknis á slysadeild Borgarspítal- ans, dagsett S. desember 1981: „Þ. 5/12 1981, kl. 02.10, var flutt á Slysadeildina stúlka, er reyndist vera fyrrgreind A. Þær upplýsingar fylgdu henni, að hún hefði skömmu áður fundist liggj- andi í skúr í miðbæ Reykjavíkur, næstum nakin og mjög illa til reika að öðru leyti. Skoðun við komuna á Slysadeildina leiddi í meginatriðum eftirfarandi í ljós: Sjúkl. var mjög köld á að taka og hiti mældist neðan við 34*C. Hún var nokkuð bláleit á vörum og víðar. Hún umlaði nokkuð, en var a. ö. 1. rænulaus og svaraði ekki tiltali. Hún var alblóðug í andliti og á höfði. Af ytri áverkum greindust þessir helstir: Allur hægri andlitshelmingur var marinn og blár og blæðing kringum hæ. aug. Ca. 2 cm skurður var á vi. kinn og auk þess fleiðursár þar. 6 cm skurður var í enni, upp við hársrætur. Síðar kom einnig í ljós tættur og marinn skurður á hnakka, ca. 5 — 6 cm langur og marflekkur í kringum hann. Hæ. ytra eyra var mjög tætt og marið. Skurðir voru aftan við eyrað. Stunguskurðir, einn eða fleiri utanvert við hæ. auga, virtust ná inn í augn- tóft. Ljósop hæ. auga var ofurlítið víðara en þess vinstra, en við frumrann- sókn var ástand hæ. auga ekki nánar kannað. Við lauslega skoðun virtist sjálft augað þó ekki skaddað. Alls voru um það bil 19 lítil stungusár hæ. megin í andlitinu og í kringum hæ. auga. Fremur óljósar roðarendur voru á hálsi, framan til og hliðlægt báðum megin. Framan á vi. brjósti og ofan geirvörtu og upp frá brjóstinu á svæði, sem var u. þ. b. 10 cm í þvermál, var 21 stungusár, hvert um sig u. þ. b. 1 em á lengd. 5 stungusár með sams konar útliti voru framan á vi. læri 1635 litlu neðan við nárann. Vi. geirvarta og blettur út frá henni var brenndur, að því er virðist með III.* bruna. Brunasvæði þetta er ca. 3 x 3 cm að stærð. Brunablettir með sams konar útliti, þ. e. a.s . hvítleitri húð og bend- andi til II1.? bruna, voru í klofi sjúklings, annars vegar á hæ. læri innan- verðu upp undir hæ. skapabarmi (labium majus). Þessi blettur var ca. 6 x 2!% cm að stærð. Sams konar brunablettur var innan á vi. læri, sem náði að hluta til yfir á skapabarminn. Blettur þessi var nokkru lengri, eða líklega ca. 8 cm á lengd. Skapabarmurinn og munaðarhóllinn (mons vener- is) vi. megin var nokkuð brenndur. Það blæddi frá fæðingarvegi. Smá skrámur voru framan á vi. fótlegg. Marblettur var á vi. rist. Þverlæg grunn fleiður voru aftan á þjóhnöppum og spjaldhrygg. Maráverki var á hæ. hendi og hæ. úlnlið. Gerðar voru strax ráðstafanir til þess að gefa sjúklingi vökva í æð og útvega blóð. Blóðþrýstingur var þokkalegur við komu, en féll síðan, batn- aði þó fljótt, er sjúkl. fékk vökvann. Sjúkl. var hituð upp með þar til gerðum teppum og teknar síðan röntgen- myndir af brjósti og kviðarholi. Í ljós kom, að loftleki var á vi. lunga og samfall á því. Á röntgenmyndum af kviðarholi sást ekkert athugavert. Tölvusneiðsmyndir voru teknar af höfði sjúklings, og greindist þar ekki brot né áverki á heila. Tilkvaddur var kvensjúkdómalæknir (Andrés Ásmundsson), sem kannaði áverka á getnaðarfærum sjúklings og skoðaði hana m. t. t. hugsanlegrar nauðgunar. Skv. bókun var all stór og djúpur skurður vi. megin milli skapabarma og fram fyrir sníp (clitoris). Saumaði hann þetta sár. Undirrit- uðum er ekki nánar kunnugt um innri áverka sjúklings á þessum stað. Á skurðstofu var síðan komið fyrir sogslöngu í vi. fleiðruholi (pleura) og það tengt við sog á venjulegan hátt. Skv. röntgenmynd þandist lungað þá út með eðlilegum hætti. Jafnframt var gert að hinum fjölmörgu stungusárum framan á brjósti, læri og í andlitinu. Flipaplastic var gerð í hnakka sjúklings til þess að takast mætti að þekja svæðið, sem höfuðleður vantaði á. Auk þess kom í ljós á hvirflinum framarlega 2 cm sár, sem var saumað. Tætlurnar á ytra eyranu hæ. megin voru sniðnar nokkuð til og hagrætt og eyranu a. ð. l. hagrætt og saumað saman, þannig að áferð varð all góð. Eftir rannsókn þessa og meðferð, sem var all tímafrek og umfangsmikil, hafði almennt ástand sjúklings ekki breyst að neinu verulegu marki. Hún var enn rænulaus að mestu, kveinkaði sér þó og bylti sér. Að aðgerðum loknum skoðaði augnlæknir (Guðmundur Viggósson) sjúkl. á Gjörgæsludeild Bsp. Skv. viðtali undirritaðs við hann hefur sjúkl. hlotið verulegan áverka á hæ. auga, sem virðist stafa af þungu höggi á 1636 augað. Augasteinninn er skaddaður, og telur augnlæknirinn, að það hljóti að leiða til vaxandi starblindu á auganu. Hann telur líklegt, að síðar meir þurfi að skera augað upp til að bæta úr blindunni að því marki, sem það reynist unnt. Hann taldi sig ekki geta með neinni nákvæmni metið það, hvort ytri stjórnstöðvar augans eða taugar í augntóft væru sködduð, en kvað ekkert benda ákveðið í þá átt. Hann kvað vi. auga vera eðlilegt og óskaddað. Geta ber þess, að efni, sem líktist mylsnu úr frauðplasti, var í munni sjúkl., en ekki sýnilegir áverkar í munnholi. Ljóst er þannig, að sjúklingur hefur hlotið mjög víðtæka áverka, sérstak- lega höfuðáverka, varanlega áverka á hæ. auga, brjóstholsáverka, víðtæka skurðáverka og auk þess áverka á ytri getnaðarfæri og fæðingarveg. Enn- fremur III.* brunabletti. Ástand sjúklings gefur ekki tilefni til að ætla, að áverkarnir reynist lífs- hættulegir.““ 2. Vottorð Andrésar Ásmundssonar, sérfræðings í kvensjúkdómum og fæðingarhjálp, dags. s. d.: „Um kl. 03 hinn $/12 1981 var hringt í mig frá Slysavarðstofunni og ég beðinn að skoða stúlku vegna gruns um nauðgun. Þegar ég kom í Borg- arspítalann, var verið að taka fjölda röntgenmynda af stúlkunni, sem var meðvitundarlaus. Persónuskilríki gáfu til kynna, að stúlkan væri A, f.... "66, nafnnr. ..., til heimilis að ... í Reykjavík. Var mér tjáð, að stúlkan hefði fundist meðvitundarlaus, alblóðug í skúr í Þverholti. Röntgenmynd sýndi, að vinstra lunga var samanfallið, og var því stungið gúmmíröri inn í lungnasekkinn þeim megin og stöðugt sog sett á, svo að lungað gæti þanist út. Vegna ofangreindra rannsókna og aðgerðar komst ég ekki að til að skoða stúlkuna fyrr en um kl. 05.30. Allsterk áfengislykt var úr vitum stúlkunnar. Hún svaraði ekki nafni, en hreyfði sig og varði við sársauka. Höfuð hennar var alblóðugt, og hafði hún marga skurði í hársverðinum. Glóðarauga hægra megin, og var sjáaldrið á hægra auga mikið víðara en á vinstra og dró sig ekki saman við ljós. Við hægra munnvik var frekar lítið, en að því er virtist djúpt sár, óreglulega lagað, líkast því, að það væri eftir stungu, en hefði rifnað út úr stungunni. Á húð yfir vinstri helmingi brjóstkassans var fjöldi af smá stungum. Merki eftir sams konar stungur voru á kvið og vi. læri framanverðu, ofarlega. Voru stungurnar margar og lágu þétt. Ofarlega á innanverðu h. læri var um 8 cm langt og 1 cm breitt brunasár. Einnig voru merki um bruna á h. labium minor (blygðunarbarminum minni) og á lærum rétt fyrir aftan kynfærin. Hár á kynfærum vinstra megin höfðu verið sviðin burt. Á mótum minni og stærri blygðunarbarmsins vinstra megin var um 7 cm langt, djúpt sár með sléttum köntum, og náði 1637 sárið upp á lífbein. Saumaði ég þetta sár. Þroti var í litlu blygðunarbörmun- um frammi við snípinn. Kynfærin voru alblóðug. Stúlkan hafði í leggöng- um bómullartappa og var greinilega með tíðir. Meyjarhaftið var órofið og engin merki um blæðingu þar. Meyjarhaftið var eftirgefanlegt og var auð- velt að þreifa leggöngin með tveim fingrum. Fullt var af blóði í leggöngum, en ekki var hægt að sjá neinn áverka þar inni. Sýni af blóðinu í leggöngun- um var tekið á glerplötu og sent í Rannsóknastofu Háskólans til að leita að sáðlum. Til viðbótar ofangreindum áverkum má geta þess, að hægri eyrnasnepill var rifinn. Samkvæmt upplýsingum Slysavarðstofunnar var líkamshiti stúlkunnar undir 34 gráðum. Samkvæmt ofanrituðu hefur stúlkan orðið fyrir lífhættulegri líkamsárás og skilin eftir á afviknum stað. Fjöldi áverkanna og brunasár benda til sad- istiskra tilhneyginga árasarmannsins. Útlit áverkanna bendir til þess, að notað hafi verið tiltölulega mjótt, skerandi verkfæri. Ekki verður af skoð- uninni ráðið, hvort árásarmaðurinn hafi haft við hana samfarir, en ólíklegt verður það að teljast, því að bómullartappinn í leggöngunum var það digur, að erfitt hefði verið fyrir penis að fá pláss líka.““ Samkvæmt vottorði frá Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði fundust ekki sæðisfrumur í ofangreindu sýni. 3. Vottorð Rögnvalds Þorleifssonar, dagsett 27. mars sl.: „Eins og fram kemur í frumvottorði, voru brunaáverkar á vinstra brjósti sjúklings og ytri getnaðarfærum svo og innanvert á hæ. læri upp við nára. Með því að upphaflega var ekki ljóst, hversu djúpur bruninn væri á öllum stöðunum, var beðið átekta, þar til dauði vefurinn hafði afmarkast. Þ. 22/12 var síðan gert að brunaáverkunum á getnaðarfærunum og inn- anvert á hæ. læri. Dauð húð var þá klippt burtu af innanverðu lærinu, og varð eftir það sár, ca. 8 x 4 cm að stærð. Þetta sár var þakið með mjög þunnri húðbót, sem tekin var utanvert af vi. mjöðm sjúklings. Bruna- svæðið á vi. skapabarmi reyndist vera ca. 8 x 2 cm að stærð, og var þar um að ræða bruna í gegnum húðina. Þetta svæði var einnig hreinsað upp þ. 22/12 og flutt á það mjög þunn húðbót eins og sárið innanvert á vi. læri. Ekki þótti ástæða til að gera neitt að brunaáverkanum á vi. brjósti, enda hafði þar myndast þurr skorpa, sem síðan datt af, er sárið var gróið undir henni. Húðbæturnar, sem fluttar voru á brunasvæðin, greru eðlilega og vand- kvæðalaust við sárgrunninn, og var meðferðinni á brunaávérkunum þar með lokið. Undirritaður hefur ekki skoðað sjúkl. í seinni tíð m. t. t. þess- arra áverka, en ekki er ástæða til að ætla, að þeir verði sjúklingi að neinu verulegu meini. Ekki er ólíklegt, að örvefur hafi gróið fyrir mjólkurgangana í vi. geir- 1638 vörtu. Úr því verður varla skorið fyrr en á kann að reyna. Vafasamt er, hvort hægt yrði þá að opna gangana, þó sýnist það ekki óhugsandi. Nefna ber, að áverkarnir í höfuðleðri sjúklings og ytra eyra hennar svo og stungusár víðs vegar greru eðlilega og án fylgikvilla. Nokkur ör urðu eftir stungusárin einkanlega. Undirrituðum er kunnugt um, að sjúkl. hefur verið skorin upp oftar en einu sinni vegna æðaáverka í höfði, er hún hlaut þ. 5/12, og mun meðferð á þeim áverka ekki enn lokið. Vísast að öðru leyti til umsagnar hlutaðeig- andi lækna.“ 4. Vottorð Arons Björnssonar, aðstoðarlæknis á skurðlækningadeild Borgarspítalans, dags. 15. apríl sl.: „Vísað er til vottorða, útgefinna af Rögnvaldi Þorleifssyni þann 5. 12. 81 og 27. 3. 82. Til viðbótar þeim áverkum, sem áður hafa verið tíundaðir, hefur komið í ljós við frekari rannsóknir æðaskemmd í höfði, sem myndast hefur við árásina þann 5. desember 1981. Þessi æðagalli hefur m. a. valdið verulegum þrýstingi aftan á hæ. auga, þannig að það er nú áberandi mikið útstætt miðað við það vi. Þrjár aðgerðir hafa þegar verið framkvæmdar hér á Borgarspítalanum, allar í janúarmánuði ?82, til lagfæringar á áðurn. skemmd, en þær hafa ekki borið tilætlaðan árangur. Það er þess vegna sem Á er send utan til Hanover í New Hampshire í Bandaríkjunum þann 13. 4. 1982 til framhaldsmeðferðar á títtnefndri skemmd. Frekari vottorð varðandi þetta atriði verða að bíða enn um sinn, þar til árangur þessarar síðustu meðferðar verður að fullu ljós. Bjarni Hannes- son, taugaskurðlæknir, mun væntanlega gefa út slíkt vottorð síðar. Það er rétt að taka það fram einnig, að A var í aðgerð á vegum háls-, nef-, og eyrnalækna (Stefáns Skaftasonar) hér á Borgarspítalanum í mars- mánuði '82 vegna áverkans á vi. eyra og lömunar í andliti, og vísast til umsagnar Stefáns Skaftasonar varðandi það atriði.“ 5. Vottorð Stefáns Skaftasonar, yfirlæknis háls-, nef- og eyrnadeildar Borgarspítalans, dagsett 4. maí sl.: „„Ofangreindur sjúklingur varð fyrir líkamsárás þ. 5. 12. ?81 og lá lengi á handlækningadeild Borgarspítala af þeim orsökum. Fékk þá allmikinn höfuðáverka með þeim afleiðingum m. a., að vinstri hluti andlits varð lam- aður, og sjúklingur fékk heyrnardeyfu á vinstra eyra. Við skoðun á eyranu kom í ljós, að stórt gat var á vinstri hljóðhimnu, sem orsakaðist af áður- nefndu höfuðhöggi, enda hafði sjúkl. alllengi eftir á útferð úr eyra, Í upp- hafi blóðlitaða. Með tilliti til áðurnefndrar heyrnardeyfu var ákveðið að leggja inn sjúk!. á háls-, nef- og eyrnadeild Borgarspítalans og gera heyrnarbætandi aðgerð á henni og samtímis kanna svæði það í miðeyra, sem andlitstaugin gengur 1639 í gegnum, þar eð ástæða var til að ætla, að höfuðkúpan hafi brotnað og brotfletir legið í gegnum þennan hluta miðeyrans og valdið þannig lömun á andlitsvöðvum sjúklings vinstra megin. Sjúkl. var því lagður inn á háls-, nef- og eyrnadeild Borgarspítalans þ. 21. 3. '82 og lá inni til og með 26. 3. '82. Þ. 22. 3. 782 var gerð áðurnefnd aðgerð á sjúklingi og framkvæmd svo- kölluð tympanoplastik nr. Í á vinstra eyra ásamt mastoidectomia totalis sinister. Grædd var ný hljóðhimna á sjúkling, og auk þess var svæði það, sem andlitstaugin gekk í gegnum, kannað mjög rækilega, og sáust þar engar brotlínur, er skýrt gætu lömun sjúklings. Er því orsök lömunarinnar að leita enn hærra en samsvarar þessu svæði og sennilega alveg uppvið höfuð- kúpubotn (basis cranii). Ástæða er til að ætla, að A fái eðlilega heyrn á vinstra eyra eftir hljóð- himnuágræðsluna, en engan bata á andlitslömuninni eftir aðgerðir þessar.““ 6. Vottorð Bjarna Hannessonar, læknis á skurðlækningadeild Borgar- spítalans, dags. 4. nóvember sl.: „Í bréfi yðar frá 8. okt. 1982 er farið fram á að fá nýtt læknisvottorð um heilsufar A, f. ...'66, og um þá læknismeðferð, sem hún hefur hlotið, frá því að fyrri vottorð voru gefin út. Sjúkl. hafði fengið slæman höfuð- áverka við árásina, og sem afleiðingu af því var sjúkl. með lömun vi. megin í andliti, hún fékk fistil á milli aðalslagæðar og aðalbláæðar til heilans hæ. megin, og orsakaði það, að sjúkl. er með mjög útstandandi auga h. megin með þrota í augnloki og slímhimnum, þá var sjúkl. með minnkaða heyrn báðum megin og var með gat á hljóðhimnu á vi. eyra, og miðeyrnabein voru sömuleiðis úr liði skv. tölvusneiðmyndum. Í apríl s. Í. fór sjúkl. í aðg. við Dartmouth Medical School affiliated Hospital, og þar var gerð aðgerð á sjúkl., og nervus facialis vi. megin var frílögð, og við skoðun þann 21. 10. 82 kemur í ljós, að sjúkl. hefur fengið töluv. mátt í vi. helming andlits, og má reikna með því, að sá bati haldi áfram, og er trúlegt, að sjúkl. fái fullan mátt í andlitið. Í sömu sjúkdómslegu í apríl voru undir- bundnar æðar, sem liggja að ofannefndum fistli á milli slagæðar og blá- æðar h. megin í höfði sjúkl., og við þá aðgerð fékk sjúkl. talsv. bót, en augað er ennþá útstandandi, og er það töluv. lýti, aftur á móti hefur sjúkl. fulla sjón á auganu, og sjónhimnan er nú við síðustu skoðun augnlæknis eðlil. Í dag er því ekki hægt að gefa endanlegt vottorð um ástand sjúkl., og það er ekki ólíklegt, að sjúkl. þurfi að fara í fleiri aðgerðir varðandi fistil- inn, sem hún hefur á milli slagæðar og bláæðar hæ. megin. Sömuleiðis þarf sjúkl. að fara aftur í heyrarmælingar, og vísast til Stefáns Skaftasonar læknis varðandi það atriði.“ 1640 7. Vottorð Stefáns Skaftasonar, dags. 18. f. m.: „„Það vottast hér með, að ofangreindur sjúkl. hefur verið í heyrnarfræði- legri rannsókn hjá undirrituðum í dag. Svokölluð tónheyrnarmæling sýnir miðlæga heyrnardeyfu fyrir hátíðnistóna 2000 rið og þar yfir á báðum eyr- um. Auk þess hefur sjúkl. leiðslutruflun í hæ. miðeyra. Heyrnarþröskuldur er við 25 heyrnareiningar á hæ. eyra og 20 heyrnareiningar vi. eyra. Tal- greining er 100%) á báðum eyrum. Niðurstaða þessarar rannsóknar leiðir því í ljós, að áðurgreindur sjúkl. hefur hátíðnisheyrnartap á báðum eyrum, sem rekja mætti til höfuðáverka þess, er hún varð fyrir í ágústmánuði 1981. Þar sem engar heyrnarmælingar eru. tiltækar á sjúkl. fyrir það slys, er ekki mögulegt að bera saman heyrnarrit tekin bæði fyrir og eftir áverkann. Ég byggi því þessa niðurstöðu mína hvað varðar heyrnartap það, er A hefir í dag, á reynslu minni, er ég hef fengið við heyrnarrannsóknir sjúkl., er hlotið hafa höfuðáverka og verið í heyrnarfræðilegum rannsóknum hjá mér af þeim sökum.““ Ákærði hefur langan afbrotaferil að baki og hefur sætt kærum og. refs- ingum sem hér greinir: 1970 16/1 Reykjavík: Dómur: 1 árs fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir brot gegn 155., 244. og 259. gr. hegningarlaga, sbr. 20. gr. 1970 20/2 Reykjavík: Dómur: 15 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155. gr. og 244. gr. hegningarlaga. (Dómur uppkvaðinn 16. janúar 1970 dæmdur með). 1971 4/S Reykjavík: Dómur: 5 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1971 15/7 Reykjavík: Dómur: 5 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1972 4/4 Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. 1973 5/1 Reykjavík: Dómur: 15 mánaða fangelsi fyrir brot á 217., 244. og 245. gr. hegningarlaga. 1973 14/2 Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot gegn 244. gr. hegn- ingarlaga. Ekki gerð sérstök refsing, sbr. 78. gr. hegningarlaga. 1974 11/3 Reykjavík: Dómur: Sviptur sjálfræði skv. 1., 3. og 4. tl. 5. gr. laga nr. 95/1947. 1974 19/8 Reykjavík: Sátt, 3.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengis- laga. 1975 20/6 Reykjavík: Dómur: 15 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. og 1. mgr. 259. gr. hegningarlaga, 25. gr., 27. gr. og 3. 1641 mgr. 80. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur rétti til ökuleyfis í 1 ár frá 20/6 1975. 1976 28/6 Reykjavík: Sátt, 2.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengis- laga. 1977 4/2 Reykjavík: Dómur: 2 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1979 26/10 Reykjavík: Sátt, 6.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengis- laga. 1980 4/3 Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1980 1/4 Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi (hegningarauki) fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1981 12/2 Reykjavík: Dómur: 8 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1981 18/11 Reykjavík: Sátt, 120 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengis- laga. Á meðan á rannsókn málsins stóð, hafði Karl Strand yfirlæknir ákærða til geðrannsóknar. Skýrsla um þá rannsókn liggur fyrir í málinu og er dag- sett 31. mars 1982. Niðurstaða skýrslunnar er á þessa leið: „„H. 1. H. er persóna, sem ólst upp utan foreldraheimilis mikinn hluta bernsku sinnar og þá ætíð vansæll. Í fjölskyldu hans má finna drykkju- hneigð á aðra hlið, en geðkvilla á hina. Bróðir hans er geðveikur um langan tíma. Skólanám var slitrótt og gagnslítið, og maðurinn er mjög ófróður í bóklegum fræðum og um almenn þekkingaratriði. Hann er treggáfaður og hefir engan áhuga á að afla sér fræðslu, les þó biblíuna með sprettum. Hann hefir reykt og neytt áfengis nær stöðugt frá fermingaraldri, stöku sinnum getað hætt að drekka fáeinar vikur, en aldrei til lengdar. Þá hefir hann notað lyf sem vímugjafa, ýmsar tegundir, þó ekki ópíum, heroin né kokaine, svo vitað sé. Er mjög háður áfengi og lyfjum. Kynlíf hans er misheppnað, og dulin kynvilluhneigð er að líkindum til staðar. Hann hefir framið fjölda afbrota, sem nær öll eru þjófnaður í margs- konar formi, í auðgunarskyni. Vitað er um eina árás á mann með hníf, en engar árásir á konur nema þjófnað á tösku með valdi. Þetta síðasta brot vitnar um hóflausa reiði og misþyrmingu, sem minnir á kvalalosta (sadism). Hann kann skil á réttu og röngu, en missir stjórn á skapi sínu drukkinn og undir áhrifum lyfja. Ekki er vitað til, að hann hafi misþyrmt konu fyrr á þennan hátt né neytt konur til kynmaka. Geðrannsókn leiðir í ljós greinilega geðvilluskapgerð — psychopathic personality —, kaldlyndi, kæruleysi, takmarkaða siðferðiskennd og van- 1642 hæfni að læra af reynslu. Refsingar í formi sekta og fangavistar breyta ekki hátterni hans til batnaðar. Einkenni um virka geðsjúkdóma finnast ekki hjá H. I. H. Að áliti geð- læknis er hann sakhæfur.““ Skýrslunni um geðrannsóknina fylgdi skýrsla frá Kristni Björnssyni sál- fræðingi um athugun hans á ákærða. Niðurstaða hans er á þessa leið: „„Hér er um að ræða treggefinn eða tornæman mann, sem auk þess hefur lítt þjálfað hæfileika sína við nám eða þroskandi athafnir. Hann er haldinn miklum tilfinningalegum dofa eða kaldlyndi ásamt and- félagslegum hneiguðum af því tagi, sem einkennandi eru fyrir geðvilluskap- gerð (psychopathy). Geðheilsa er við mörk þess eðlilega, og persónuleiki er eindregið „„schizo- id“ og hætta gæti verið á frekari þróun í þá átt. Geðvilla ásamt „schizoid““ skapgerð hljóta ávallt að gera aðlögun og tengsl við fólk erfið og geta skapað hættu í umgengni við aðra, einkum ef áfengis eða lyfja er neytt. Með tilliti til greindar og geðheilsu ætti Hallgrími að vera ljósar afleiðing- ar gerða sinna, hann ætti því að geta borið ábyrgð á þeim og talist sak- hæfur. Vegna skapgerðaeinkenna, er geta gert manninn viðsjárverðan í sam- skiptum, má telja langvarandi eftirlit eða pössun nauðsynlega, ef hann verður frjáls ferða sinna. Endurþjálfun mundi krefjast mikils, en væri mikilvægt að reyna. Lang- varandi verkþjálfun ásamt slökun og annarri sállæknandi meðferð án lyfja- notkunar, sem framkvæmd væri á lokaðri stofnun, mundi þá helst geta borið árangur.?' Eftir að ákærði og stúlkan yfirgáfu biðskýlið á Hlemmtorgi, eru ekki aðrir til frásagnar um atburðarásina en ákærði. Samkvæmt meginreglu 108. gr. laga nr. 74/1974 verður því að byggja á framburði hans að mestu við úrlausn málsins, þótt framburður hans hafi á ýmsan hátt reynst reikull og gloppóttur. Með játningu ákærða, vettvangskönnun, könnun á klæðum hans og stúlkunnar og öðrum gögnum málsins er sannað, að ákærði veittist með hrottafengnum og hættulegum hætti að stúlkunni, eins og lýst er í ákæru, og með þeim afleiðingum, sem greinir í framlögðum læknisvottorð- um, sem rakin hafa verið. Raunar er ekki enn séð fyrir endann á afleiðing- um árásarinnar. Ekki er fyllilega ljóst, hvað vakað kann að hafa fyrir ákærða með atferli sínu, sem vart hefur verið skipulagt fyrirfram, að öðru leyti en því, að hugur hans hafi staðið til að hafa við hana kynferðismök, samfarir eða annars konar mök, sbr. framburð hans um kossaloforð stúlkunnar. Ekki benda gögn málsins til þess, að stúlkan hafi nauðug farið upphaflega með 1643 ákærða, en hún virðist að sögn ákærða hafa reynt að komast brott, er hún varð þess áskynja, hvað vakti fyrir honum. Ekki liggur fyrir vitneskja um, hvað vakað hefur fyrir stúlkunni að fara með ákærða. Þegar mið eru tekin af áfengiskaupum hennar fyrr um daginn, verður að teljast líklegt, að hún hafi viljað fá meira áfengi. Styðst þetta við framburð ákærða. Um þetta verður ekkert þó fullyrt með vissu. Því verður gengið út frá, að stúlk- an hafi farið í upphafi með honum af frjálsum vilja, en viljað losna, er henni var ljóst, hvað vakti fyrir ákærða. Ákærði var þá ekki á því að sleppa henni, heldur elti hana og yfirbugaði. Eftir að hann færði hana á ný í skúr- inn, lét hann ekki þar við sitja, heldur hélt áfram að misþyrma henni. Ekki verður fullyrt með vissu, að ákærði hafi ætlað sér að hafa samfarir við stúlkuna bjargarlausa. Fram hefur þó komið hjá honum við yfirheyrslu, að hann hafi flett hana klæðum og sjálfur fækkað fötum, en hann hafi reynst getulaus til samfara, er á átti að herða. Þá hafi hann reiðst og brennt stúlkuna. Staðreynd er, að stúlkan fannst fáklædd. Það gæti bent til þess, að ákærði hafi ætlað að hafa við hana samfarir, þó slíkt gæti líka bent til annars, svo sem brenglaðrar kynferðistilhneigingar. Verður það að teljast jafnlíklegt, þegar virt er, hvar á líkamanum ákærði brenndi stúlkuna, skapahár og brjóstvörtu, sem bendir eindregið til, að þessi þáttur atlög- unnar hafi a. m. k. stafað af einhvers konar kynferðislegum tilhneigingum. Þegar hin takmörkuðu gögn málsins að þessu leyti eru virt, verður því ekki fullyrt með vissu, að ákærði hafi brotið gegn 194. gr., sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga með athæfi sínu, heldur beri að heimfæra árás ákærða undir 202. gr. laganna auk 2. mgr. 218. gr. laganna, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981. Ekki verður heldur fullyrt, að ákærði hafi ætlað að bana stulkunni vísvit- andi eða honum hafi ekki dulist, að langlíklegast væri, að áverkar hennar mundu leiða til bana. Ekki eru því tök á að heimfæra verknað ákærða undir 211. gr., sbr. 1. mgr. 20. gr. laganna. Hins vegar telur dómurinn, að það háttalag ákærða að skilja hana eftir stórslasaða utan alfaraleiðar og í miklum kulda varði við 1. mgr. 220. gr. laganna, enda þótt hann hafi gert ófullnægjandi tilraun til að hún fengi hjálp. Ekki er vitað, hve löngu það var, eftir að ákærði yfirgaf hana. Ekki verður ákærði einn sakaður um, að hjálpin barst eins seint og raun varð á, og telur dómurinn þessa tilraun vera ákærða til nokkurra málsbóta, þótt hún leysi hann með engu móti undan ábyrgð samkvæmt síðastnefndu lagagreininni. Þjófnaður ákærða aðfaranótt fimmtudagsins 3. desember 1981 í Safnara- búðinni, Frakkastíg 7 hér í borg, varðar við 244. gr. almennra hegningar- laga. Refsing ákærða með hliðsjón af 77. gr. laga nr. 19/1940 telst hæfilega ákveðin fangelsi í 10 ár. Gæsluvarðhald ákærða frá 6. desmeber 1981 allt til þessa dregst frá með fullri dagatölu. 1644 Ákærði greiði sakarkostnaðinn, m. a. saksóknarlaun til ríkissjóðs, að fjárhæð 12.000.00 krónur, en málið flutti af hálfu ákæruvaldsins Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari, og réttargæslu- og málsvarnarlaun Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns, að fjárhæð 24.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Hallgrímur Ingi Hallgrímsson, sæti fangelsi í 10 ár. Gæslu- varðhald ákærða frá 6. desember 1981 til 7. desember 1982 dregst frá refsingunni að fullu. Ákærði greiði sakarkostnaðinn, m. a. saksóknarlaun til ríkissjóðs, að fjárhæð 12.000.00 krónur, og réttargæslu- og málsvarnarlaun skip- aðs verjanda síns, Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns, að fjárhæð 24.000.00 krónur. Föstudaginn 30. september 1983. Nr. 161/1983. Ríkissaksóknari gegn yfirsakadómaranum í Reykjavík og Eggert Bjarna Arnórssyni. Kærumál. Frávísunardómur úr gildi felldur. Ákæra. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Ríkissaksóknari hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974 skotið hinum kærða frávísunardómi til Hæstaréttar með kæru, sem skráð er í sakadómsbók 30. ágúst 1983, en vitneskju um dóminn hafði hann ekki fengið fyrr en daginn áður. Hann krefst þess, að frávísunardómurinn verði felldur úr gildi og héraðsdómara verði dæmt skylt að taka málið til dómsmeðferðar og til uppsögu efnisdóms samkvæmt ákæruskjali, útgefnu 2. júní 1983, á hendur varnaraðilja, Eggert Bjarna Arnórssyni. Varnaraðili, Eggert Bjarni, hefur sent Hæstarétti athugasemdir sínar, dags. 30. ágúst 1983, en frá yfirsakadómaranum í Reykjavík hefur engin greinargerð borist. 1645 Engir annmarkar eru á ákæru í máli þessu, sem verða máttu til þess, að dómari synjaði að láta birta ákæruna og þingfesta að því búnu málið á hendur varnaraðilja, Eggert Bjarna, eftir því sem fyrir er mælt í 3. mgr. 11S. gr. og 121. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74/1974, sbr. 19. gr. og 23. gr. laga nr. 107/1976. Athugast í því sambandi, að geðhagir sökunauts og þá sérstaklega sakhæfi hans eru meðal þeirra atriða, sem rannsókn fyrir dómi hlýtur að beinast að eftir því sem tilefni reynist til, sbr. d lið 2. tl. 7S. greinar laga nr. 74/1974. Samkvæmt framansögðu ber að fella hinn kærða frávísunardóm úr gildi og leggja fyrir héraðsdómara að birta varnaraðilja, Eggert Bjarna, ákæruskjal í málinu og taka það til dómsmeðferðar. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur er úr gildi felldur, og er lagt fyrir héraðsdómara að birta varnaraðilja, Eggert Bjarna Arn- órssyni, ákæruskjal, útgefið 2. júní 1983, og taka málið til dómsmeðferðar. Dómur sakadóms Reykjavíkur 28. júní 1983. Ár 1983, þriðjudaginn 28. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 260/1983: Ákæruvaldið gegn Eggert Bjarna Arnórssyni, sem tekið var til dóms samdægurs. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 2. júní sl., á hendur ákærða, „Eggert Bjarna Anrórssyni, refsifanga á Litla-Hrauni, til heimilis að Meistaravöllum 29, Reykjavík, fæddum þar í borg 13. sept- ember 1954, fyrir að hafa aðfaranótt 9. ágúst 1982 við veitingahúsið Holly- wood, Ármúla 5 í Reykjavík, ráðist á Guðmund Gígju rannsóknarlögreglu- mann, út af starfi hans sem lögreglufulltrúa við fíkniefnadeild lögreglunar í Reykjavík og afskiptum hans af ákærða í því starfi og slegið hann hnefa- högg í andlitið, svo að Guðmundur féll á höfuðið á steinsteypta stétt, missti meðvitund skamma stund, marðist á hnakka og hruflaðist á olnboga. Telst þetta varða við 1. mgr. 106. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Málavextir eru þessir: 1646 Mánudaginn 9. ágúst sl., um.kl. 0126, er lögreglumenn óku fram hjá veitingahúsinu Hollywood, veittu þeir athygli manni, er lá þar á gangstétt- inni, og héldu dyraverðir ákærða þar rétt hjá. Var ákærði færður í fanga- geymslur lögreglunnar, þar sem Guðmundur Gígja rannsóknarlögreglumað- ur kvað ákærða hafa selgið sig í andlitið. Guðmundur ritaði rannsóknarlög- reglustjóra bréf, og segir svo í bréfinu: „Málavextir eru þeir, að ég var staddur í veitingahúsinu Hollywood í gærkvöldi ásamt eiginkonu minni. Um kl. 01:00 var ég á leið út úr húsinu, en stoppaði um stund við fata- geymslu hússins til að fá afhenta yfirhöfn. Þá fer Eggert Bjarni að tala við mig að fyrra bragði, en ég hafði ekki séð hann eða talað við hann fyrr um kvöldið. Eggert Bjarni lýsti því þarna, hvað honum þætti leitt að sjá mig enn á lífi og hvað það væri slæmt, að ekki væri búið að taka af mér hausinn. Síðan sagði hann:,,Nú verður að fara að taka af þér hausinn.““ Meðan ég náði í yfirhöfn konu minnar, sagði Eggert Bjarni m. a. við hana, að ég væri „„óþverri og skepna, sem ætti að þurrka af yfirborði jarðar.“ Á leið út úr veitingahúsinu sá ég Eggert Bjarna utan við húsið, og gekk ég þá þannig frá húsinu, að ég þyrfti ekki að koma nálægt honum til að losna við að hlusta frekar á hótanir hans. Síðan veit ég ekki frakar, hvað gerist fyrr en eitthvað síðar, að mér er sagt, að Eggert Bjarni hafi slegið mig Í rot og ég við það fallið í götuna, en hann hafi verið handtekinn af lögreglu. Áverkar mínir eftir þessa árás eru bólga á neðri kjálka, hægra megin, kúla á höfði og hrufla á vinstri olnboga. Minnisleysi um sjálfan atburðinn og höfuðverkur, sem ég er með, benda til snerts af heilahristingi. Orsök þessarar árásar Eggerts Bjarna á mig má rekja til þess tíma, sem ég var lögreglufulltrúi í Fíkniefnadeildinni í Reykjavík. Eggert Bjarni var þá margoft handtekinn vegna meiri háttar brota á lögum um ávana- og fíkniefni. Þá og síðan hefur Eggert oft lýst því yfir, að hann ætlaði að drepa ákveðna starfsmenn Fíkniefnadeildarinnar og Sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum. Sagði hann m. a. oft, að hann hefði gert lista yfir þá menn, sem hann ætlaði að drepa, og væri ég yfirleitt efstur á listanum sem yfirmaður Fíkniefnadeildarinnar. Þessar hótanir ítrekaði Eggert margsinnis í samtölum við mig og starfsmenn Fíkniefnadeildarinnar og dómstólsins, t. d. Ásgeir Friðjónsson og Þórð Þórðarson dómara og Bjarnþór Aðal- steinsson, Magnús G. Kjartansson og Reyni Kjartansson rannsóknarlög- reglumenn og fleiri. Einnig skal bent á fíkniefnamál frá því í febr. 1980, þegar lagt var hald á allmargar túbur af dýnamiíti, sem Eggert og bróðir hans Sumarliði höfðu undir höndum, að þeirra sögn í þeim tilgangi að sprengja upp heimili undir- ritaðs og fleiri starfsmanna Fíkniefnadeildar. Þá höfðu þeir þegar gert til- raun til að kanna sprengimátt dýnamiítsins. 1647 Þá skal einnig bent á það, að Sumarliði, bróðir Eggerts, hefur lýst áhyggjum sínum vegna þess, að Eggert sé full alvara með þessum hótunum og Sumarliði óttist, að Eggert láti verða af framkvæmdum. Ég tel tvímælalaust, að það sé þráhyggja hjá Eggert Bjarna, að hann verði að drepa framangreinda menn og árásin á mig hafi verið í samræmi við þá fyrirætlan. Ég tel einnig, að Eggert Bjarni sé alls ekki andlega heil- brigður, m. a. vegna fíkniefnaneyslu, og fullvíst, að hann hafi ætlað að ganga af mér dauðum, ef hann gæti. Samkvæmt ofanskráðu kæri ég hér með Eggert Bjarna Arnórsson til refs- ingar fyrir hótanir, líkamsárás og ætlaða morðtilraun og áskil mér allan rétt til að koma fram með bótakröfur á síðara stigi þessa máls.“ Sama dag gaf ákærði skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins og skýrði hann þannig frá: „Mætti segir, að hér sé um að ræða rógburð og lygar af hálfu Guðmundar Gígja. Mætti kveðst vilja, að hann gefi aðra skýrslu, þar sem hann segi satt og rétt frá og dragi róg sinn til baka. Mætti er beðinn um að svara því, hvort hann hafi slegið Guðmund Gígja í andlitið fyrir utan veitingahúsið Hollywood s. |. nótt. Mætti segist hafa slegið til Guðmundar, þar sem hann hafi verið að forða sér í burtu. Mætti segist ekki hafa tekið eftir því, hvar höggið lenti, en segist reikna með, að það hafi lent á kinninni. Mætti segist hafa séð Guð- mund óljóst á rassgatinu, annaðhvort í falli eða að rísa upp. Mætti er spurður að því, hvort hann hafi slegið Guðmund af ásettu ráði og þá hver ástæðan hafi verið. Mætti segist hafa slegið Guðmund af ásettu ráði. Þetta segist mætti hafa gert, vegna þess að í mörg undanfarin ár hafi hann reynt að fá þennan mann kærðan fyrir rógburð, lygar, þjófnað, lögreglusamsæri gegn fólki út í bæ. Fyrir að láta aðra sparka fólki úr embætti og fyrir barsmíðar og meiðyrði. Mætti segir, að ekki hafi verið ætlun sín að valda Guðmundi miska með þessu höggi, heldur hafi ætlunin verið sú að stoppa hann af í að hlaupa í burtu. Jafnframt því að slá Guðmund þá kveðst mætti hafa unnið sér inn ástæðu til þess, að dómstóll mundi skipa rannsókn á hans embættismis- ferlum undir lögreglustjórninni. Þá einnig að rógberinn Guðmundur Gígja verði látinn gera reikningsskil á rógburði og lygaþvættingi og öðru misferli. Mætti er spurður að því, hvort rétt sé eftir honum haft í skýrslu Guð- mundar Gígja, að hann hafi ávarpað Guðmund inni í fyrrgreindu veitinga- húsi og haft á orði, að leitt væri að sjá hann á lífi og síðan orðrétt „Nú verður að fara að taka af þér hausinn.“ Þetta segir mætti, að sé rógburður og lygar. Mætti er þá spurður að því, hvort rétt sé, að hann hafi sagt við eiginkonu 1648 Guðmundar Gígja, að Guðmundur væri óþverri og skepna, sem ætti að þurrka út af yfirborði jarðar. Mætti segir, að þetta séu lygar og rógburður. Það, sem hann hafi sagt við Guðmund, hafi verið, að hann væri glæpadólgur, og við eiginkonu Guðmundar hafi hann sagt, að Guðmundur væri óþverri og skepna. Þegar mætti var leiddur út í lögreglubifreiðina framhjá mannþrönginni, þá hafi hann snúið sér við og sagt til Guðmundar „Þú morðingjatetur.““ Hér óskar mætti eftir að endurtaka fyrri kröfu sína um, að Guðmundur Gígja segi satt og rétt frá. Mætti er inntur eftir því, hvað hæft sé í því, að mætti hafi áður verið með hótanir við Guðmund Gígja og aðra starfsmenn Fíkniefnadeildar og Sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum, eins og fram kemur í skýrslu Guð- mundar Gígja. Mætti segir, að þetta séu hreinar og beinar óþverralygar og rangsnúning- ur á hans orðum. Í þessu sambandi vísar mætti til kærubréfa til dómsmála- ráðherra, sem hann hafi sent á árinu 1980 og oft síðar í viðtölum. Mætti er spurður að því, hvort hann hafi haft í hótunum um að sprengja heimili Guðmundar Gígja og annarra starfsmanna Fíkniefnadómsstólsins í loft upp, eins og kemur fram í skýrslu Guðmundar Gígja. Mætti kveðst vilja benda á skýrslu um þetta efni, sem liggi hjá ríkissak- sóknara, þar sem málið hafi verið látið niður falla. Mætti kveðst krefjast þess, að Guðmundur Gígja verði kallaður fyrir dómstól og dæmdur fyrir undirritaðan lygaþvætting. Að lokum er mætti spurður að því, hvort hann hafi haft í hótunum um að sprengja lögreglustöðina í Reykjavík í loft upp. Mætti vísar aftur til 50 daga yfirheyrslu um það mál. Mætti er spurður að því, hvenær hann hafi komið í fyrrgreindan skemmtistað í gærkvöldi og hvort og þá hve mikið áfengi hann hafi verið búinn að drekka, þegar hann sló Guðmund Gígja. Mætti telur, að hann hafi komið á staðinn laust eftir kl. 24:00 og keypt sér Vodka í tvö glös, og segist hann hafa fundið til áfengisáhrifa, þegar umræddur atburður skeði. Mætti segir, að atburðurinn hafi orðið mun mildari fyrir það, að mætti hafi verið undir áhrifum áfengis, og verið í góðu skapi, þegar hann kom inn í húsið.“ Þann 9. ágúst sl. voru teknar skýrslur af Gunnari Ólafssyni og Stefáni Rúnari Bjarnasyni, dyravörðum í Hollywood, og báru þeir báðir, að ákærði hefði slegið Guðmund í andlitið. Þriðjudaginn 10. ágúst gaf Guðmundur Gígja skýrslu rannsóknarlögreglu ríkisins og staðfesti kærubréf sitt. Samkvæmt læknisvottorði, dagsettu 30. ágúst sl., fannst við skoðun á kæranda mar á hnakka og hrufl á vinstri olnboga. 1649 Þann 19 apríl sl. endursendi ríkissaksóknari rannsóknarlögreglu ríkisins málið og krafðist þess, að teknar yrðu skýrslur af vitnunum Hjördísi Jónas- dóttur, eiginkónu kæranda, og Ólöfu Oddsdóttur, Hraunteigi 3. Þá verði kærandi inntur eftir því, hvort hann geri bótakröfur í málinu, og kærða verði loks kynnt framkomin gögn í málinu. Hjördís L. Jónasdóttir gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins þann 17. maí sl. og skýrði þá þannig frá: „„Hún segist lítið geta sagt um þetta mál, því árásarmaðurinn hafi ráðist fyrirvaralaust að eiginmanni hennar og slegið hann í andlitið. Mætta segist þó hafa orðið þess vör, þegar þau hjónin voru að ná í yfirhafnir sínar eftir skemmtunina, að þessi maður var með leiðinda orðbragð við Guðmund og m. a. hafi hún heyrt manninn segja, að réttast væri að þurka Guðmund af yfirborði jarðar. Mætta segir, að Guðmundur hafi hlegið að manninum, en ekki heyrt hann svara honum neinu. Mætta segist muna eftir því, að þegar Guðmund- ur var að fara niður útitröppurnar, þá hafi kærður staðið þar fyrir neðan tröppurnar, og segist hún hafa óttast, að maðurinn léti verða af hótunum sínum. Hún segist þá hafa snúið sér til eins af dyravörðum hússins og skýrt honum frá ótta sínum, þegar hún svo leit við aftur, þá hafi Guðmundur legið á stéttinni. Mætta segir, að dyraverðirnir hafi strax hlaupið til og gripið kærða og haldið honum, þar til lögreglan kom, en hún hafi komið þarna að mjög fljótlega. Mætta segir, að Guðmundur hafi staulast fljótlega á fætur, en hann hafi greinilega verið ruglaður eftir árásina. Mætta segist hafa viljað láta Guðmund fara á Slysadeildina, en hann hafi ekki viljað það og þau farið strax heim. Mætta segist ekki hafa séð áverka á Guðmundi þarna um nóttina, en þegar farið var að gæta að því daginn eftir, hafi mátt sjá mar og bólgu í andliti hans. Mætta segir, að með þeim hafi verið Ólöf Oddsdóttir, en mætta heldur, að hún geti lítið sagt um það, sem þarna skeði, annað en að kærði réðist á Guðmund og sló hann niður fyrir utan samkomuhúsið. Mætta er innt eftir því, hvort umræddur árásarmaður hafi verið með ónæði, með símahringingum eða á annan hátt, á heimili þeirra Mætta segist ekki hafa orðið þess vör, en eiginmaður hennar hafi haft orð á því við hana, að kærði hafi stundum áður verið með hótanir og ónæði við hann. Annað segist mætta ekki hafa að segja um þetta mál.“ Vitnið Ólöf Jóna Oddsdóttir gaf sama dag skýrslu hjá rannsóknarlög- reglu ríkisins og skýrði þannig frá: „„Mætta segist muna eftir þessum atburði. Hún segist hafa farið í umrætt samkomuhús þetta kvöld með þeim Hjördísi og Guðmundi. Mætta segist hafa orðið vör við, að árásarmaðurinn hafi verið með hótanir við Guðmund 104 1650 þar inni í húsinu og m. a. hafi hún heyrt hann hóta Guðmundi því að slá hann niður, þegar hann kæmi út. Mætta er innt eftir því, hvort árásarmaðurinn hafi verið áberandi ölvað- ur, þegar umræddur atburður skeði. Jafnframt er hún innt eftir því, hvort hún sjálf og þau hjónin Hjördís og Guðmundur hafi verið búin að drekka mikið áfengi þar um kvöldið. Mætta segist ekki hafa séð, að árásarmaðurinn væri áberandi ölvaður. Mætta segist hafa smakkað áfengi, en alls ekki í neinu óhófi. Mætta segir, að þau hjónin hafi smakkað áfengi, en telur sig geta fullyrt, að það hafi verið í hófi. Mætta segir, að áður en þau fóru út úr húsinu, hafi hún farið til eins af dyravörðum hússins og beðið hann um að fylgjast með Guðmundi, á meðan hann kæmist út í leigubíl, til þess að kærði næði ekki til hans, eins og hann áður hafði hótað. Mætta segir, að kona Guðmundar hafi viljað láta kalla á lögregluna, en Guðmundur ekki viljað það. Mætta er spurð að því, hvort hún hafi séð áverka á Guðmundi eftir á- rásina. Mætta segist ekki hafa tekið eftir því og ekkert kannað það. Hún segir, að Guðmundur hafi fallið á hnakkann við höggið, sem maðurinn veitti hon- um. Guðmundur hafi rotast og verið nokkra stund að jafna sig. Mætta segir, að lögreglan hafi ekið henni heim skömmu síðar.““ Þann 18. maí sl. mætti kærandi hjá rannsóknarlögreglu ríkisins og skýrði frá því, að hann teldi ekki ómaksins vert að leggja fram bótakröfu á hendur ákærða. Þann 19. maí sl. fóru Gísli Guðmundsson aðstoðaryfirlögregluþjónn og Gunnleifur Kjartansson rannsóknarlögreglumaður að Vinnuhælinu að Litla-Hrauni, þar sem ákærði afplánaði refsidóm. Var ákærða kynnt fram- komin gögn í málinu og hann inntur eftir því, hvað hann hefði frekar um málið að segja. Er þá eftirfarandi bókað eftir ákærða: „„Mætti segir, að svo að eitthvað réttlæti verði í þessu máli, þá víki rann- sóknarlögreglan sem rannsóknaraðili vegna stórfelldrar hlutdrægni með ó- orðum í skýrslum, greinilega búið til af skýrslutaka, og þessu máli verði vísað til óhlutdrægra aðila. Jafnframt vill hann benda á, að í þeim skýrsl- um, sem lagðar hafa verið fyrir, séu það niðrandi unnar, að ekki verði komist hjá þeirri kröfu. Ennþá hafi skýrsla lögreglunnar í Reykjavík verið lögð fram í málinu, enda hafi lögreglan á sínum tíma orðið meiriháttar illir yfir þeirri skýrslutöku, enda ætlaði hún sér sjálf að vinna að þessu máli með sínu hugarfari og sínum vinnubrögðum. Þetta hafi mætta verið tjáð á lögreglustöðinni í Reykjavík af skýrslutaka þar. Mætti vill benda á, að William Möller hafi heimtað skýrsluna strax úr 1651 höndum skýrslutaka vegna blaðamanna, sem voru mættir á lögreglustöð- ina, sem voru kvaddir á staðinn af lögreglunni til ætlunar svertunar og eyði- leggingar á mannorði þess að sitja í fangelsi, á meðan fréttaflutningur kæmist til prentunar í blöðum, og var jafnframt neitað að tala við blaða- menn sjálfir til að gefa rétta mynd af því ferli, sem leiddi til þess, að Guð- mundur. og hans líkir eigi löðrung skilið. Þá vill mætti benda á, að hann hafi ekki í hyggju að greiða Guðmundi neinar bætur fyrir timburmenni né eftirköst af hans eigin sukki, en kæri hann jafnframt til skaðabótagreiðslu á þeim rógburði, ærumeiðandi um- mælum og mannsvertu, sem hann hafi valdið mætta með skrifum sínum með máli sínu, með athæfum sínum. Allt sé þetta gert í krafti lögreglu- stjörnunnar. Mætti óskar eftir því, að dómur meti skaðabætur til mætta. Þá kveðst mætti vilja benda á skýrslu, sem Guðmundur gefur í málinu. Guðmundur leyfir sér að benda á, að mætti sé meiriháttar afbrotamaður og stórglæpamaður yfir höfuð, sem hann telur sig hafa sannanir fyrir frá lögreglunni og skýrslum lögreglunnar. Jafnframt vilji hann vekja athygli á því, að samkv. lögum um opinbera starfsmenn þá er þeim hvergi gefin heimild til misnotkunar og rangtúlkunar á þeim skýrslum, sem gefnar hafa verið hjá því embætti, og þá vilji hann benda á refsilög, kafla um brot í opinberu starfi, dómsákvæði laga til heimildar dómara fyrir tveggja ára fangelsisdóm og allt að 6 fyrir slíkan rógburð og rangfærslu og misnotkun, sem hann sé hér með, og vísar í til staðfestingar sínu máli, í kærunni. Og mætta þykir það sjálfsagt, að dómari skoði þá þau lög, sem þessi aðili sé búinn að brjóta, greinilega eingöngu ætlaða til svertingar á mannorði mætta og hann fái þann dóm, sem lög kveða á um. Þá kveðst mætti vilja benda á skýrslu Gísla Guðmundssonar, sem hann hengi aftan í skýrslu mætta til enn frekari svertunar á mannorði mætta, eins og greinilega sést, því sannleikurinn sé sá, að í bifreið þeirri, sem mætta var ekið í heim frá Hegningarhúsinu að heimili mætta, var mætti spurður að, hvort hann hefði í hyggju að hefna sín á Guðmundi með því að ráðast á heimili hans og börn eða búhluti. Kvað mætti ekki svo vera, en bað Gísla Guðmundsson sérstaklega fyrir því að skila því til rannsóknarlögreglustjóra ríkisins að hafa hemil á þessum lævísa rógbera, svo ekki hlytist frekari ill- yndi af hans hálfu. Skýrslu þessa lítur mætti á sem niðrandi pésa til þess að ennfrekar að eyðileggja mannorð mætta með útúrsnúningi, sem greini- lega kemur fram í því hugarfari, sem myndar þennan pésa. Að lokum óskar mætti eftir því, að þessu máli verði vísað til löglegrar og óhlutdrægrar meðferðar og skýrslutöku, sem er ekkert viðriðin lögregl- unni í Reykjavík, Rannsóknarlögreglu ríkisins og sakadómsembætti í land- 1652 inu og ennfremur viðriðinn ríkissaksóknara. Og verði þessu máli vísað til Dómsmálaráðuneytisins, sem samk. lögum má vísa því til sérstakrar dóms- rannsóknar.““ Í lok skýrslunnar bókar skýrslutaki, að erfitt hafi verið að taka heillega skýrslu af ákærða vegna vanstillingar hans og ofstopa. Eins og að framan er rakið, má ljóst vera, að vafi leikur á því, að ákærði sé andlega heilbrigður. Þyrfti að leggja ákærða undir sérfræðilega læknis- rannókn í þessu skyni, sbr. d lið 75. gr. laga nr. 74/1974. Lög um meðferð opinberra mála nr. 74/1974 gera ráð fyrir, að áður en opinbert mál er höfðað, hafi farið fram frumrannsókn, til þess að handhafa ákæruvalds sé fært að ákveða að henni lokinni, hvort opinbert mál skuli höfðað, og afla gagna til undirbúnings dómsmeðferðar, svo sem segir í 32. gr. laganna, sbr. S. gr. laga nr. 107/1976. Þá segir í 115. gr. laga nr. 74/ 1974, að virðist ríkissaksóknara það, sem fram er komið með framhalds- rannsókn eða án hennar, nægilegt eða líklegt til sakfellis, semji hann ákæru, en láti annars við svo búið standa. Eins og að framan er rakið, verður að telja, að frumrannsókn máls þessa sé ólokið, og ber því að vísa ákæru í máli þessu frá dómi. Dómsorð: Ákæru í máli þessu er vísað frá dómi. Mánudaginn 3. október 1983. Nr. 143/1982. Auður R. Torfadóttir gegn Hafsteini Hjaltasyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Auður R. Torfadóttir, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 320.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 1653 Mánudaginn 3. október 1983. Nr. 237/1982. Hörður Ólafsson gegn Erlu Bjarnadóttur og Jóni Skaftasyni, skiptaráðanda í Reykjavík. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Hörður Ólafsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 320.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 3. október 1983. Nr. 153/1983. Ólafur Baldursson gegn Þorsteini Sigurðssyni Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ólafur Baldursson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 320.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 1654 Mánudaginn 3. október 1983. Nr. 159/1983. Jón Konráðsson gegn Hafdísi Sigurgeirsdóttur. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Afrýjandi, Jón Konráðsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 320.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 3. október 1983. Nr. 160/1983. Jón Konráðsson gegn Sigurgeiri Jónatanssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jón Konráðsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 320.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 1655 Mánudaginn 3. október 1983. Nr. 181/1983. Aðalgeir Sigurgeirsson gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Aðalgeir Sigurgeirsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 320.00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 3. október 1983. Nr. 205/1981. Daníel Ágústínusson (Páll A. Pálsson hrl.) gegn félagsmálaráðherra (Sigurð Ólason hrl.) og forseta bæjarstjórnar Akraness f. h. bæjarstjórnarinnar (Árni Guðjónsson hrl.). Stjórnsýsla. Tómlæti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og prófessor Gaukur Jörundsson. 1656 Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 29. september 1981, að fengnu áfrýjunarleyfi daginn áður. Endanlegar kröfur hans hér fyrir dómi eru þessar: „að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið, að samþykkt bæjarstjórnar Akraness á fundum bæjarstjórnar 10. april 1979 á synjun forseta bæjarstjórnar á bókun frá áfrýjanda á fundum bæjarstjórnarinnar 13. og 27. mars 1979 verði dæmd mark- leysa og felld úr gildi svo og að úrskurði félagsmálaráðuneytisins, uppkveðnum 29. október 1979, í kærumáli áfrýjanda verði hrundið með dómi réttarins. Þá er krafist málskostnaðar til handa áfrýjanda úr hendi beggja stefndu í héraði og fyrir Hæstarétti in solidum.““ Af hálfu félagsmálaráðherra er krafist staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar. Af hálfu bæjarstjórnar Akraness er einnig krafist staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar. Fallast verður á það með héraðsdómara, að áfrýjandi hafi ekki hinn 13. mars 1979 eða síðar átt lögvarinn rétt til að fá bókaðar athugasemdir sínar vegna ummæla annars bæjarfulltrúa á fundi 28. nóvember árið áður. Breytir það ekki þessari niðurstöðu, að á fund- inum í nóvember hafði áfrýjandi áskilið sér rétt til að svara síðar. Þá fær það ekki heldur breytt niðurstöðunni, að áfrýjandi hafði átt við nokkur veikindi að stríða á þessum tíma. Að þessari niður- stöðu fenginni verður ekki dómur á það lagður, hver verið hefði réttur áfrýjanda til að fá athugasemd bókaða á fundinum 28. nóv- ember eða skömmu síðar. Áfrýjandi vildi eigi una synjun forseta bæjarstjórnar á kröfu hans um bókun, en bæjarstjórn staðfesti ákvörðun forseta. Skaut áfrýjandi málinu þá til félagsmálaráðu- neytisins. Hér fyrir dómi var því hreyft af hálfu forseta bæjarstjórn- ar, að málskotsheimild hefði skort. Kröfur sínar byggir bæjarstjórn- arforsetinn þó ekki á þessu atriði, og verður ekki um það fjallað. Samkvæmt þessu verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur. Rétt er, að málskostnaður hér fyrir dómi falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1657 Dómur bæjarþings Akraness 19. maí 1981. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 15. apríl sl., er höfðað hér fyrir þinginu með stefnu, birtri 4. mars 1980 og 14. mars s. á., af Daníel Ágústínussyni bæjarfulltrúa, Háholti 7, Akra- nesi, gegn Svavari Gestssyni félagsmálaráðherra, Drápuhlíð 5, Reykjavík, f. h. félagsmálaráðuneytisins og Valdimar Indriðasyýni, forseta bæjar- stjórnar Akraness, Háteigi 14, Akranesi, f. h. bæjarstjórnar Akraness. Dómkröfur stefnanda eru þessar: Að úrskurður hins háa félagsmálaráðnuneytis í kærumáli hans, uppkveð- inn 29. október 1979 af Hallgrími Dalberg f. h. ráðherra, verði með dómi þessum hrundið og að jafnframt verði samþykkt bæjarstjórnar Akraness á fundi bæjarstjórnar 10. apríl 1979 á synjun forseta bæjarstjórnar á bók- unum frá stefnanda á fundum bæjarstjórnarinnar 13. og 27. mars 1979 dæmd markleysa og felld úr gildi, að forseta bæjarstjórnar verði að hrundnum úrskurði félagsmálaráðu- neytis gert að sjá svo um, að umbeðin bókun stefnanda, sem synjað var um á fundi bæjarstjórnar 13. mars 1979, verði færð til bókar á næsta bæjarstjórnarfundi eftir birtingu dóms í málinu, að stefndu verði in solidum dæmdir til greiðslu málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Stefndi félagsmálaráðherra f. h. félagsmálaráðuneytisins gerir þær dómkröfur, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða málskostnað að mati dómsins. Stefndi forseti bæjarstjórnar Akraness f. h. bæjarstjórnarinnar gerir og þær dómkröfur, að hann verði algerlega sýknaður af öllum kröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað eftir mati dómsins. Sáttaumleitanir dómarans báru ekki árangur. Málavextir. Stefnandi er bæjarfulltrúi á Akranesi fyrir Framsóknarflokkinn. Á bæj- arstjórnarfundi hinn 28. febrúar 1978 var með níu samhljóða atkvæðum samþykkt tillaga frá stefnanda og öðrum bæjarfulltrúa Framsóknarflokks- ins, Ólafi Guðbrandssyni, þess efnis, að það skuli vera meginregla að bjóða út hinar helstu framkvæmdir, þar með talin meiri háttar viðhaldsvinna við fasteignir bæjarins. Þá um haustið 1978 samþykkti bæjarráð að bjóða út málningu í leikskóla bæjarins við Skarðsbraut, sem var í byggingu. Fjögur tilboð bárust, og voru þau lögð fram á bæjarstjórnarfundi hinn 14. nóvem- ber 1978, sem var 491. fundur bæjarstjórnarinnar. Þrjú tilboðanna, frá Málningarþjónustunni h/f, Ríkharði Jónssyni s/f og Halli og Sveini s/f, 1658 voru nákvæmlega jafnhá, kr. 2.600.758, en hið fjórða, frá Málningarverki s/f, var lægst, kr. 1.943.000. Þetta vakti athygli á fundinum, og urðu um þetta talsverðar umræður, sem stefnandi hóf með ræðu. Samkvæmt endur- riti fundargerðar spurði hann m. a., hvers konar vinnubrögð þetta væru hjá þessum sömu mönnum, þeir lýsi sig fylgjandi frjálsum útboðum, en komi síðan á fund undir forystu fulltrúa þeirra í bæjarstjórn, Ríkharðs Jónssonar, og ákveði að senda inn nákvæmlega samhljóða tilboð. Ef þetta væri ekki lögbrot, þá væri það algert siðleysi í viðskiptum. Hann flutti til- lögu þeirra Ólafs Guðbrandssonar um, að athugað væri, hvort hin sam- ræmdu tilboð brytu ekki í bága við nýsett lög nr. 56 frá 16. maí 1978 um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti. Inn í þessar um- ræður spunnust umræður um ræðu Ríkharðs Jónssonar undir fyrri dag- skrárlið, þar sem hann varaði við þeirri stefnu að taka tilboðum, sem væru langt undir kostnaðaráætlun, og að stefna bæjarins ætti að vera sú, að við útboð, þar sem kostnaðaráætlun lægi fyrir, ætti ekki að taka tilboðum, sem vikju verulega frá þeirri áætlun. Í endurriti af fundargerð má sjá, að karp mikið hefur verið á milli stefnanda og Ríkharðs Jónssonar bæjarfull- trúa og að stefnandi hefur m. a. sagt í lok síðustu ræðu sinnar um þennan lið, að hann mótmælti ræðu Ríkharðs, sem hann væri svo oft búinn að flytja þarna, og teldi hann ekki ástæðu til að láta henni ómótmælt frekar en vant væri. Bæjarráð hafði samþykkt að taka lægsta tilboðinu, og var afgreiðsla þess samþykkt með átta samhljóða atkvæðum. Tillaga stefnanda og Ólafs Guðbrandssonar var einnig samþykkt með 4:3. Næsti fundur í bæjarstjórn Akraness var haldinn 28. nóvember 1978, hinn 492. Forseti setti fundinn og stjórnaði honum. Hörður Pálsson tók til máls um fundargerð síðasta fundar og kvaðst vilja mótmæla því, að svona mikið væri bókað um ákveðið mál síðustu fundargerð (sic), nauðað- merkilegt mál að hans mati. Stefnandi mótmælti orðum Harðar og kvað þarna hafa verið eðlilega bókað. Ríkharður Jónsson óskaði þá bókunar vegna ummæla stefnanda á síðasta fundi í umræðum um lið 3 í fundar- gerð bæjarráðs: „Vegna þessara ummæla óska ég, að bókað sé, að hér sé farið með stað- lausa stafi af hálfu Daníels Ágústínussonar og rakalaus ósannindi, sem ein- göngu séu viðhöfð til að niðurlægja mig í starfi sem bæjarfulltrúa. Ríkharður Jónsson““ Stefnandi áskildi sér rétt til að svara þessu síðar. Forseti taldi þetta stefna í óefni að hafa þennan háttinn á með bókanir bæjarstjórnarfunda og að tímabært væri að huga að því að breyta þessu. 1659 Eftir þetta veiktist stefnandi og sótti ekki nokkra fundi bæjarstjórnar vegna forfalla. Hann var þó á fundi 494 hinn 9. janúar 1979 og fundi 496 hinn 13. febrúar 1979. Á fundi 498 hinn 13. mars 1979 kom stefnandi með bókun. Þá strax í upphafi fundar, áður en gengið. var til dagskrár, tók stefnandi til máls og óskaði bókunar á athugasemd, sem hann las upp, og tilefni hennar væri athugasemd Ríkharðs Jónssonar á bæjarstjórnarfundi 492 hinn 28. nóvember 1978. Forseti synjaði því, að athugasemdin yrði færð í gerðabók. Ríkharður fór nokkrum orðum um málið, stefnandi ítrek- aði ósk sína, en forseti synjaði á ný. Næsti fundur, hinn 499., var haldinn 27. mars 1979. Fjárhagsáætlun bæjarins fyrir árið 1979 var þá til seinni umræðu, og fóru því fram almenn- ar umræður um málefni bæjarins. Stefnandi ákvað að taka þetta atriði þar upp. Hann flutti almenna ræðu, sem stóð í klukkustund og tíu mínútur. Hann óskaði þess, að ritari bókaði efnislegan útdrátt úr ræðunni, en bókaði orðrétt þann kafla ræðunnar, sem fjallaði um umræður á bæjarstjórnar- fundi 14. nóvember 1978. Forseti synjaði því á þeim forsendum, að um væri að ræða sömu bókun og synjað hefði verið um að bóka á síðasta fundi. Á næsta bæjarstjórnarfundi, hinum 500sta, sem haldinn var 10. apríl 1979, mótmælti stefnandi þessari málsmeðferð, þegar fundargerðin var lögð fram. Forseti tók til máls og skýrði afstöðu sína, að hann hefði úr- skurðað, að athugasemd stefnanda skyldi ekki færð í bækur. Stefnandi óskaði. þess, að úrskurður forseta yrði borinn upp til atkvæðagreiðslu. Forseti talaði tvisvar aftur, og stefnandi þrisvar, og aðrir tóku einnig til máls, þar á meðal Jóhann Ársælsson, sem lagði til, að skipuð yrði nefnd fjögurra fulltrúa, einum frá hverjum flokki, og ætti hún að komast að niðurstöðu um, hvernig fundargerðir skyldu ritaðar. Tillaga Jóhanns var samþykkt 7:0. Þá var borinn upp úrskurðar forseta. Þrír voru með honum, tveir á móti, en forseti greiddi ekki atkvæði né heldur Ríkharður, Jóhann og Guðlaugur Ketilsson. Stefnandi vildi ekki una þessari afgreiðslu málsins og kærði hana því til félagsmálaráðuneytisins. Úrskurður var kveðinn upp í félagsmálaráðu- neyti af Hallgrími Dalberg ráðuneytisstjóra hinn 29. október 1979, og varð niðurstaða sú, að úrskurður forseta bæjarstjórnar skyldi vera óraskaður. Stefnandi taldi úrskurð þennan rangan. Hann bað um orðið utan dag- skrár á $13. fundi bæjarstjórnar hinn 27. nóvember 1979 og óskaði bók- unar í gerðabók. Eftir nokkrar umræður og orðaskipti var lagt til og sam- þykkt, að afgreiðsla á bókunarbeiðni stefnanda væri frestað til næsta fundar. 514. fundur var haldinn 18. desember 1979. Á dagskrá var úrskurð- ur félagsmálaráðuneytisins, og var þar skráð bókun stefnanda frá 513. fundi. Tók stefnandi þar fram, að hann teldi óhjákvæmilegt að vísa úr- 1660 skurðinum til dómstólanna og fá úr því skorið, hvort hann fengi staðist fyrir dómi. Höfðaði stefnandi síðan mál þetta. Málsástæður og lagarök. Stefnandi styður kröfur sínar þeim rökum, að synjanir forseta bæjar- stjórnar Akraness á bókunum frá honum 13. mars og 27. mars 1979 hafi verið lögleysa og að synjun bæjarstjórnar Akraness á umgetnum bókunum sé lögleysa, þar sem þær brjóti í bága við ákvæði 3. mgr. 29. gr. sveitar- stjórnarlaga nr. 58/1961 svo og við 6. gr. samþykktar um stjórn bæjarmál- efna á Akranesi. Úrskurður félagsmálaráðuneytis sé af sömu rökum einnig rangur. Samkvæmt 3. mgr. 29. gr. laga nr. 58/1961 eigi hver fulltrúi, sem eigi sé samdóma hinum, rétt á því, að ágreiningsálit hans verði ritað með fáum orðum í gerðabókina. Þetta ákvæði sé tekið upp í 6. gr. samþykktar- innar. Hér sé því um skýlausan rétt stefnanda og annarra bæjarfulltrúa til bókunar að ræða og með synjun sinni hafi forseti bæjarstjórnar því brot- ið á honum lögboðinn rétt. Ákvörðun bæjarstjórnar samkvæmt 11. gr. samykktarinnar geti ekki rænt hann þessum rétti. Auk þessa hafi venja myndast um það, að bæjarfulltrúar hafi komið að bókunum eftir vild, mörgum alllöngum, og hafi forseti ekki synjað þeim um þennan tvímæla- lausa rétt fyrr en nú. Forseti beri þá skyldu skv. 4. gr. reglugerðarinnar að sjá svo um, að allt fari löglega fram. Þessa skyldu hafi hann augljóslega vangeymt og þess vegna standist ekki úrskurður hans. Bókaðar hafi veri án nokkurrar hindrunar svívirðingar um stefnanda og hann sagður fara með staðlausa stafi og rakalaus óssannindi. Þessum orðum Ríkharðs Jóns- sonar hafi stefnandi þurft að svara og vegna efnis þeirra hafi hann orðið að hrekja þau með heimildum. Slíkt sé ekki unnt að gera á stundinni, það krefjist umhugsunar og undirbúnings. Eftir veikindaforföll sín hafi hann síðan komið með bókun, sem hrakti orð Ríkharðs, en honum hafi verið neitað um hana, neitað að bera hönd fyrir höfuð sér í deilu við stjórnmála- andstæðing. Jafnræðisreglan, „„equality of arms““, hafi þarna verið brotin á stefnanda vegna stjórnmálalegs mismunar. Þegar þetta sé virt, sé ljóst, að það ákvæði reglugerðarinnar, sem úrskurður félagsmálaráðuneytis hafi byggst á, þ. e. 2. mgr. 4. gr., að unnt sé að skjóta úrskurði forseta til úrlausnar bæjarstjórnar, geti ekki leitt til þess, að úrskurður bæjarstjórnar sé endanlegur. Reglugerðarákvæði geti ekki gengið gegn lögbundnum regl- um. Hér hafi einfaldlega verið um ritskoðun stjórnmálaandstæðings að ræða og hér hafi átt að svipta hann grundvallar mannréttindum. Verði úr- skurður félagsmálaráðuneytis látinn standa, leiði það til þess, að forseti bæjarstjórnar geti úrskurðað um hvað sem er, svipt bæjarfulltrúa málfrelsi og atkvæðisrétti, og meiri hluti bæjarstjórnar gæti síðan samþykkt slíka úrskurði. Réttur minni hluta í bæjarstjórnum væri þá enginn. Hlutverk dómstóla sé að vernda grundvallarmannréttindi, sem pólitískir meiri hlutar 1661 sveitarstjórna reyni að gera að engu. Reglugerðarákvæði 11. gr. um, að afl atkvæða ráði úrslitum, geti ekki svipt menn rétti, sem þeir eigi sam- kvæmt lagareglu frá löggjafarvaldinu, þar sem reglugerðir geti aldrei gengið framar settum lögum frá Alþingi. Spurningin, sem dómstóllinn svari, sé þessi: Er 3. mgr. 29. gr. sveitarstjórnarlaga í gildi eða ekki? Stefndi félagsmálaráðherra f. h. félagsmálaráðuneytisins styður sýknu- kröfu sína þeim rökum, að synjun forseta bæjarstjórnar á því að láta bóka tiltekin „ummæli“ stefnanda í fundargerðabók bæjarstjórnar Akraness hafi verið samþykkt á löglegan hátt á fullskipuðum fundi og að úrskurður ráðuneytisins brjóti ekki í báta við 29. gr. sveitarstjórnarlaga né 6. gr. reglu- gerðar um stjórn bæjarmálaefna Akraness. Bókun sú eða bókanir, sem stefnandi vildi fá skráðar í fundargerðabók bæjarstjórnar, hafi verið miklu lengri en svo, að heimfæra mætti undir regluna um „ágreiningsálit ........ ritað með fáum orðum.““ Synjun forseta og úrskurður hafi verið innan lög- legra embættistakmarka hans og úrskurði hafi verið skotið til bæjarstjórn- ar, sem hafi staðfest hann. Úrskurði félagsmálaráðuneytis, sem byggður hafi verið á réttum og löglegum grundvelli, verði því ekki hnekkt með dómi. Réttar allra aðilja hafi verið gætt í hvívetna. Ef krafa stefnanda næði fram að ganga, mundi niðurlag 2. mgr. 4. gr. reglugerðarinnar vera þýðingar- laust og hver, sem bókunar krefðist, um hvað sem væri, gæti náð sínu fram. Stefndi bendir auk þess á, að hér sé um óraunhæft mál að ræða og hagsmunir séu engir. Dómstólar eigi ekki að taka til greina slík mál, sem búið sé að afgreiða á lögformlegan hátt. Eðli bókaðra athugasemda sé um ágreiningsatriði um mál, sem séu til afgreiðslu og fyrirliggjandi. Bók- un stefnanda hafi ekki verið um fyrirliggjandi mál, heldur mál, sem afgreitt var fyrir löngu, og sé því fráleitt að ljá máls á slíkum kröfum auk þess sem bókun stefnanda hafi tæpast fullnægt laga- og velsæmisskilyrðum. Stefndi forseti bæjarstjórnar Akraness f. h. bæjarstjórnar Akraness styð- ur sýknukröfu sína þeim rökum, að synjun hans á að láta bóka tiltekin „ummæli““ stefnanda í fundargerðabók bæjarstjórnar hafi verið samþykkt með lögformlegum hætti á 500. fundi bæjarstjórnar. Samþykkt bæjar- stjórnar brjóti á engan hátt í bága við ákvæði 29. gr. sveitarstjórnarlaga nr. 58/1961 né 6. gr. reglugerðar um stjórn bæjarmálefna Akraneskaup- staðar nr. 230/1978, sem tekin sé upp úr sveitarstjórnarlögum. Um lagahlið málsins og deilu þessa verði að segja, að skv. 76. gr. stjórnarskrárinnar skuli rétti sveitarfélaganna til að ráða sjálf málefnum sínum með umsjón stjórnarinnar skipað með lögum. Með sveitarstjórnarlögunum hafi löggjaf- inn útdeild valdi sínu og sveitarstjórnir eigi að vera sjálfstæðar skv. Í. gr. laganna. Samkvæmt þessu sé tæmandi talning á því, sem ráðuneyti megi grípa inn Í málefni sveitarfélaga, og þurfi að vera bein lagaheimild til þess. Í máli þessu hafi úrskurður forseta bæjarstjórnar verið borinn upp og sam- 1662 þykktur með löglegum hætti og um slíkt eigi félagsmálaráðuneyti ekki úr- skurðarvald. Hins vegar eigi dómstólar úrskurðarvald um slíkan ágreining og sé málið því réttilega höfðað hér fyrir bæjarþinginu. Stefndi telur, að hér sé um vandasamt úrlausnarefni að ræða, sem varði grundvallarréttindi. Hins vegar megi ekki fallast á það með stefnanda, að sambærilegt sé að synja um bókun á ummælum í fundargerðabók og að synja um orðið eða atkvæðisrétt. Ljóst sé, að synjun forseta 13. mars 1979 hafi byggst á því, að fyrrgreind lagaákvæði beri að túlka svo, að þau eigi við um ályktarnir sveitarstjórna og að hver fulltrúi, sem ekki sé samdóma hinum, eigi rétt á því, að ágreiningsálit hans verði ritað með fáum orðum í gerðabókina, og þannig sé tryggt, að stuttar greinargerðir með sératkvæðum fáist bókað- ar. Hér hafi ekki verið að gera ályktun, heldur sé hér um að ræða einhvers konar ræðu- eða ritdeilu í fundargerðabók bæjarstjórnar um mál, sem af- greitt var með átta samhljóða atkvæðum á fundi bæjarstjórnar 14. nóvem- ber 1978. Krafa stefnanda löngu síðar um að fá athugasemdir sínar um aðdraganda þessa fullafgreidda máls bókaðar í fundargerðabókina full- nægi því ekki ákvæðum 29. gr. sveitarstjórnarlaga um, að það sé ágrein- ingsálit og að hann hafi ekki verið samdóma hinum. Þótt tíðkast hafi að undanförnu, að bæjarfulltrúar fengju bókuð ýmis ummæli, verði að líta svo á, að það sé alfarið mat forseta bæjarstjórnar eða bæjarstjórnarinnar sjálfrar, hve lengi og hve langt skuli ganga í slíku. Hér verði að spyrja, hvar vera skuli endir allrar þrætu í sveitarstjórn, hjá henni eða hjá dómstól- um landsins. Bókanir þurfi að vera gerðar á réttum stað og á réttum tíma, annað leiði til endalauss karps. Þótt tíðkast hafi einhvern tímann að synja ekki um bókanir bæjarfulltrúa, þá sé ekki um venju að ræða, sem skapi rétt eða skyldu. Ósiður verði ekki að réttarvenju hér á landi. Niðurstaða. Í 60. gr. stjórnarskrárinnar segir, að dómendur skeri úr öllum ágreiningi um embættistakmörk yfirvalda. Þessi grundvallarregla hefur verið skilin svo rúmt, að dómstólar séu yfirleitt bærir til að skera úr hverskyns ágrein- ingi um lögmæti ákvarðana og athafna stjórnvalds, sé ágreiningi til dóms skotið af þar til bærum aðilja. Verður því fjallað efnislega um kröfur stefn- anda: og um málsástæður hans, en þar eru tvær aðgreindar. Í fyrsta lagi byggir stefnandi kröfur sínar á því, að forseta bæjarstjórnar Akraness sé aldrei heimilt að synja bæjarfulltrúa um bókun ummæla í fundargerðabók, verði þau talin ágreiningsálit. Þess vegna hafi forseti bæjarstjórnar synjað um nokkuð, sem honum var í lögum beinlínis skylt að veita. Synjunin hafi af þessum sökum verið ólögmæt. Skyldur forseta bæjarstjórnar eru samkvæmt 11. kafla reglugerðar um 1663 stjórn bæjarmálefna Akraneskaupstaðar þær að stjórna umræðum á fund- um, að sjá um, að fundargerðir séu skipulega færðar í gerðabók, allar til- lögur séu skráðar og allar ályktanir rétt og nákvæmlega bókaðar. Hann á að sjá um, að allt fari löglega og skipulega fram á fundum, og úrskurða um skilning á fundarsköpum. Honum ber því einnig að sjá um, að ágrein- ingsálit þess fulltrúa, sem eigi er samróma hinum, verði ritað með fáum orðum í gerðabókina, sé þess óskað. Samkvæmt þessu er það skylda forseta að synja um bókanir á óþarfa athugasemdum eins og hverju öðru óviðkom- andi málefni á fundum til þess að sjá um, að allt fari skipulega fram. Með hliðsjón af þessum grundvallarreglum um fundarstjórn verður að túlka ákvæði 3. mgr. 29. gr. sveitarstjórnarlaga svo, að bæjarfulltrúar hafi ekki sjálfdæmi um það, hvaða ummæli þeir telji ágreiningsálit, sem skylt sé að rita í gerðabókina. Verður því ekki fallist á það með stefnanda, að synjun forseta hafi sem slík verið háð efnisannmörkum, sem geri hana ólögmæta. Í öðru lagi telur stefnandi, að synjun forseta bæjarstjórnar á bókun athugasemda hans hafi verið valdníðsla, þar sem hún hafi byggst á ólög- mætum sjónarmiðum. Þá skipti ekki máli um lögmæti hennar, að bæjar- stjórn hafi samþykkt hana og félagsmálaráðuneyti að auki. Stefnandi áskildi sér rétt hinn 28. nóvember 1978 til að svara bókuðum ummælum Ríkharðs Jónssonar um, að hann færi með staðlausa stafi og rakalaus ósannindi. Áskilnaður stefnanda var eðlilegur, eins og á stóð. Stefnandi neytti hins vegar ekki þess réttar, sem hann hafði áskilið sér, fyrr en hinn 13. mars 1979 og hafði þó samkvæmt gögnum málsins komið á fundi bæjarstjórnar 9. janúar 1979 og 13. febrúar s. á. Þegar stefnandi kom með hina rituðu bókun sína, var deila hans og annars bæjarfulltrúa löngu liðin, og telja verður, að stefnandi hafi sjálfur með aðgerðarleysi sínu gert sitt til þess að eyða deilunni. Fyrst stefnandi neytti ekki áskilins réttar á eðlilegum tíma, verður að telja, að forseta hafi verið heimilt að synja um þessa bókun, þegar þar að kom. Stefnandi hefur því ekki sýnt fram á, að ólögmætra sjónarmiða hafi gætt við synjun bókunar hans, og var úrskurður forseta bæjarstjórnar því lögmætur. Niðurstaða verður því sú, að sýkna beri stefndu af öllum kröfum stefn- anda, en eftir öllum atvikum þykir rétt, að hver aðili beri sinn málskostnað. Garðar Gíslason setudómari kvað upp dóminn. Uppsaga hefur dregist vegna sérstaks umfangs málsins. Dómsorð: Stefndu, Svavar Gestsson félagsmálaráðherra f. h. félagsmálaráðu- neytisins, og Valdimar Indriðason, forseti bæjarstjórnar Akraness Í. 1664 h. bæjarstjórnar Akraness, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda, Daníels Ágústínussonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Miðvikudaginn 5. október 1983. Nr. 139/1981. Tollstjórinn í Reykjavík (Árni Kolbeinsson hdl.) gegn hafnarstjóranum í Reykjavík f. h. hafnarsjóðs og gagnsök (Eiríkur Tómasson hdl.). Lóðarleiga. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Jónatan Þórmundsson prófessor. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 29. júní 1981. Gerir hann þær kröfur aðallega, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til þess að greiða sér 12.604.00 krónur ásamt 19%0 ársvöxtum frá 14. febrúar 1979 til 1. júní sama ár, 22%0 frá þeim degi til 1. september sama ár, 27% frá þeim degi til 1. desember sama ár, 31% frá þeim degi til 1. júní 1980, 35% frá þeim degi til 19. mars 1981 og dómvöxtum samkvæmt lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags. Til vara krefst aðaláfrýjandi sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og til þrautavara, að hann verði einungis dæmdur til þess að greiða gagnáfrýjanda 9.724.00 krónur með 1% dráttarvöxtum á mánuði af 2.431.00 krónu frá 2. janúar 1979 til 31. mars sama ár, af 4.862.00 krónum frá 1. apríl 1979 til 30. júní sama ár, af 7.293.00 krónum frá 1. júlí 1979 til 30. september sama ár og af 9.724.00 krónum frá 1. október 1979 til greiðsludags. Aðal- áfrýjandi krefst málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi gagnáfrýjanda. 1665 Gagnáfrýjandi hefur gagnáfrýjað málinu með stefnu 22. júlí 1981. Hann krefst þess aðallega, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til þess að greiða sér 55.512.28 krónur með 1% dráttarvöxtum á mánuði af 13.877.09 krónum frá 2. janúar 1979 til 31. mars sama ár, af 27.754.18 krónum frá 1. apríl 1979 til 30. júní sama ár, af 41.633.23 krónum frá 1. júlí 1979 til 30. september sama ár og af 55.512.28 krónum frá 1. október 1979 til greiðsludags. Til vara krefst gagnáfrýjandi staðfestingar héraðsdóms. Hann krefst máls- kostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti. Aðaláfrýjandi krefst sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og gagn- áfrýjandi sýknu af kröfum aðaláfrýjanda. Eins og á stóð um samskipti aðilja máls þessa, skiptir eigi máli, þótt aðaláfrýjandi krefðist eigi yfirmats um leiguna samkvæmt $. gr. laga nr. 86/1943. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, enda standa hvorki réttarfarsreglur, ákvæði laga nr. 71/1966 né önnur lagaákvæði í vegi fyrir þeirri niðurstöðu. Eftir þessum úrslitum er rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýj- anda 13.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, tollstjórinn í Reykjavík, greiði gagnáfrýj- anda, hafnarstjóranum í Reykjavík f. h. hafnarsjóðs, 13.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstareéttardómara. Ég er sammála lið I í dómi meiri hluta dómenda. Leigusamningur sá, sem aðiljar málsins gerðu með sér hinn 17. janúar 1967, er sérlega hagstæður leigusala að því er ákvörðun leigu- gjalds varðar, en samkvæmt 3. gr. samningsins ákveður leigusali það einhliða til fimm ára í senn. Við skýringu samningsákvæðis þessa verður að hafa það í huga, hversu mjög hallast á með samnings- aðiljum að þessu leyti. Verður því að skilja ákvæði 3. gr. samningsins um ákvörðun leigu- 105 1666 gjalds svo, að gagnáfrýjanda hafi verið óheimilt að hækka leig- una innan hvers 5 ára tímabils og að skylt hafi verið að tiltaka leig- una með fastri fjárhæð, hvernig svo sem sú fjárhæð var út reiknuð. Samningurinn veitti gagnáfrýjanda þannig ekki heimild til þess. að láta leiguna vera breytilega innan tímabilsins, svo sem með því að miða hana við fasteignamat, eins og það væri á hverjum tíma. Gagnáfrýjandi ákvað leiguna ekki formlega fyrir tímabilið 1974— 1979, heldur sendi aðaláfrýjanda reikning fyrir fyrsta ársfjórðung 1975, og bar reikningurinn með sér, að leiga var þar miðuð við fast- eignamat. Mátti aðaláfrýjandi því treysta því, að fjárhæð leigunnar, eins og hún kemur fram á reikningi þessum, skyldi haldast óbreytt út tímabilið og að ársleigan til loka ársins 1979 væri ákveðin 972.400 gkr. Aðaláfrýjandi greiddi áðurnefndan reikning, og síðan greiddi hann leigu þá, sem hann var krafinn um og breytileg var eftir fast- eignamati hverju sinni, allt til ársloka 1978. Greiðslur þessar innti hann af höndum án fyrirvara, og var þó ljóst af reikningum gagn- áfrýjanda, að leigan var reiknuð sem prósenta af fasteignamati og breyttist frá ári til árs. Eins og hér stendur á, verður eigi fallist á, að aðaláfrýjandi geti endurheimt hina ofteknu leigu úr hendi gagn- áfrýjanda. Hins vegar er honum óskylt að greiða hærri leigu fyrir árið 1979 en gagnáfrýjandi ákvað fyrir árið 1975. Samkvæmt þessu ber að taka til greina þrautavarakröfu aðal- áfrýjanda um, að hann verði dæmdur til þess að greiða gagnáfrýj- anda 9.724.00 krónur ásamt vöxtum, eins og krafist er. Rétt þykir, að hvor aðilja beri sinn kostnað af málinu. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, tollstjórinn í Reykjavík vegna ríkissjóðs, greiði gagnáfrýjanda, hafnarstjóranum í Reykjavík vegna hafn- arsjóðs, 9.724.00 krónur ásamt 10 dráttarvöxtum á mánuði af 2.431.00 krónu frá 2. janúar 1979 til 31. mars sama ár, af 4.862.00 krónum frá 1. apríl 1979 til 30. júní s. á., af 7.293.00 krónum frá 1. júlí 1979 til 30. september s. á. og af 9.724.00 krónum frá 1. október 1979 til greiðsludags. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1667 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. apríl 1981. I. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi 2. apríl sl., höfðaði hafnarstjórinn í Reykjavík f. h. hafnarsjóðs Reykjavíkur fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 23. september sl., gegn tollstjór- anum í Reykjavík til greiðslu á skuld vegna lóðarleigu tollsvöðvarbygging- arinnar að Tryggvagötu 19, Reykjavík, fyrir árið 1979 að fjárhæð kr. S.551.228 ásamt 1% dráttarvöxtum á mánuði af kr. 1.387.709 frá 2. janúar 1979 til 31. mars s. á., af kr. 2.775.418 frá 1. apríl 1979 til 30. júní s. á., af kr. 4.163.323 frá 1. júlí 1979 til 30. september s. á. og af kr. $.551.228 frá 1. október 1979 til greiðsludags. Til vara er gerð krafa um greiðslu á kr. 3.108.468 ásamt 190 dráttarvöxtum á mánuði af kr. 777.117 frá 7. jan- úar 1979 til 31. mars s. á., af kr. 1.554.134 frá 1. apríl 1979 til 30. júní s. á., af kr. 2.331.3S1 frá 1. júlí 1979 til 30. september s. á. og af kr. 3.108.468 frá 1. október 1979 til greiðsludags. Þess er og krafist, að stefndi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar eftir mati réttarins. Upphaflega krafðist stefndi þess, að málinu yrði vísað frá dómi og stefnda dæmdur málskosnaður að mati réttarins. Með úrskurði, uppkveðnum 21. nóvember sl., var frávísunarkröfu stefnda hrundið. Dómkrafa stefnda í aðalsök er, að stefndi verði sýknaður af öllum kröf- um stefnanda og honum dæmdur málskostnaður að mati réttarins. Til vara er þess krafist, að stefnukröfur verði verulega lækkaðar og málskostnaður felldur niður. Með gagnstefnu, þingfestri og birtri 19. mars sl., höfðaði stefndi, toll- stjórinn í Reykjavík, gagnsök í máli þessu gegn hafnarstjóranum í Reykja- vík til greiðslu á nýkr. 12.604.00 úr hendi hafnarstjóra f. h. hafnarsjóðs ásamt 19% ársvöxtum frá 14. febrúar 1979 til 1. júní s. á., 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvöxtum frá þeim degi til Í. desember s. á., 31%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 35% ársvöxt- um frá þeim degi til 19. mars 1981, en með dómvöxtum skv. lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags, auk málskostnaðar að mati réttarins. Þess er krafist, að kveðinn verði upp sjálfstæður dómur um dómkröfu í gagnsök. Gagnstefndi krefst sýknu af kröfum gagnstefnanda og að honum verði dæmdur málskostnaður úr hendi gagnstefnanda að mati dómsins. Til var er vaxtakröfu í gagnsök mótmælt sérstaklega, bæði upphæð vaxta og upphafsdegi. Leitað hefur verið um sáttir í máli þessu án árangurs. 1668 II. Málavextir eru þeir, að með samningi á dskj. 3 leigði hafnarstjórinn í Reykjavík f. h. Reykjavíkurhafnar tollstjóranum í Reykjavík lóð norðan Tryggvagötu milli Naustanna og Pósthússtrætis, 4846.3 m? að stærð. 3. gr. samnings þessa er svohljóðandi: „„Hafnarstjórn ákveður ársleigu lóðarinnar til fimm ára í senn, þó í fyrsta skipti fyrir tímabilið 1/1 1967 - 31/12 1969. Hafnarstjórn hefur þegar ákveðið leigu fyrir fyrsta tímabilið kr. 75.00 pr. m?. Leigan greiðist fyrir- fram ársfjórðungslega 2. janúar, 1. apríl, 1. júlí og 1. október ár hvert með einum fjórða hluta ársleigunnar í hvert sinn. Alla skatta og opinber gjöld, sem lögð kunna að verða á lóðina sem gjaldstofn, greiðir leigutaki.““ Með bréfi, dags. 15. des. 1969, dskj. 4, var aðalstefnda tilkynnt, að hafnar- stjórn hafi ákveðið leigu á leigulóð stefnda að Tryggvagötu 19 kr. 80.00 á m? á ári fyrir matstímabilið 1. janúar 1970 til 31. des. 1974. Á fundi hafnarstjórnar 14. nóvember 1974 var lagt til, að lóðarleiga yrði miðuð við fasteignamat lóða, svo sem það á hverjum tíma er lagt til grund- vallar við ákvörðun á fasteignaskatti, og skyldi lóðarleigan ákvarðast 4% af fasteignamati, dskj. 5. Þessi tillaga virðist hafa verið samþykkt á fundi hafnarstjórnar 18. nóvember 1974, dskj. 6 og dksj. 7, en í dskj. 7, sem er bréf hafnarstjóra til fyrrverandi tollstjóra, dags. 21. mars 1975, segir m. a. svo: „Þann 5. júní 1973 ákvað borgarráð að leiga fyrir lóðir borgarinnar, sem leigðar eru til iðnreksturs, skuli miðuð við % af fasteignamati lóðar. Var gjaldið ákveðið 2% af fasteignamati. Félagsmálaráðuneytið taldi, að ekki þyrfti sérstakt leyfi ráðuneytisins til slíkrar breytingar, enda þótt hún hefði í för með sér breytingar á leigugjaldi fjölda lóða, einkum til hækkun- ar. Í samræmi við þessa ákvörðun ákvað hafnarstjórn á fundi sínum 18. nóvember síðastliðinn að innheimta lóðarleigu af lóðum hafnarinnar sem 4% af fasteignamati þeirra. Mismunur milli borgar og hafnar byggist á því, að leigur voru almennt 2 - 3 sinnum hærri á m? hjá höfninni, svo og þeirri staðreynd, að fasteignamat endurspeglar ekki verðmætismismun hafnar- lóða borið saman við borgarlóðir nema að mjög takmörkuðu leyti. Breyting á leigugjaldi einstakra lóða er mjög mismunandi, en í heild mun breytingin hafa í för með sér um 30% tekjuaukningu fyrir hafnarsjóð. Hækkunin kemur einkum niður á þeim, sem hafa á leigu dýrmætustu lóðir við höfn- ina. Ákvörðun hafnarstjórnar er í samræmi við ákvæði 15. gr. reglugerðar nr. 395/1974 um hafnarmál, en þar segir: „„Lóðagjöld af löndum hafna skulu almennt reiknuð sem hundraðshluti af fasteignamati lóðanna, allt að S%““.““ 1669 Árin 1977 og 1978 mun stefndi hafa greitt reikninga stefnanda fyrir lóð- arleigu, sem var 1.12%0 af nýju fasteignamati. Með reikningi 2. janúar 1979 krafði aðalstefnandi aðalstefnda um lóðar- leigu 2% af lóðarmati, þ. e. kr. 1.387.709 á fyrstu tveim ársfjórðungum ársins 1979 og kr. 1.387.905 á tveim síðari ársfjórðungum ársins 1979. Með bréfi, dags. 23. janúar 1979, dskj. 8, vakti aðalstefndi athygli aðalstefnanda á því, að leiga samkvæmt 3. gr. samningsins á dskj. 3 væri ekki laus til ákvörðunar fyrr en í lok ársins 1979. Í bréfi aðalstefnanda til aðalstefnda, dags. 6. febrúar 1979, dskj. 9, segir m.a ., að síðasta ákvörðun hafnarstjórnar á leigu fyrir lóð stefnda til $ ára hafi runnið út í árslok 1974, sbr. bréf 15. des. 1969, og hafi stefndi síðan ómótmælt greitt lóðarleigu miðað við fasteignamat. Verði því að telja, að stefndi hafi í raun fallist á breytingu á 3. gr. leigusamningsins, þannig að leigan miðist við fasteignamat lóðarinnar. Í samningnum séu reyndar engin fortakslaus ákvæði um, að leigan geti ekki verið breytileg innan 5 ára tímabilsins, svo sem skilningur stefnda virðist vera. Með bréfi, dags. 7. febrúar 1979, dskj. 10, óskaði aðalstefndi eftir, að upplýst væri, með hvaða hætti hafnarstjórn hafi ákveðið lóðarleiguna fyrir tímabilið 1. janúar 1975 til 31. desember 1979. Enn fremur er óskað eftir upplýsingum um, hvaða breytingar hafnarstjórn telji, að orðið hafi á fast- eignamati lóðarinnar og á hvaða tímum. Í svarbréfi aðalstefnanda til aðalstefnda, dags. 8. febrúar 1979, dskj. 11, kemur m. a. fram, að 31. desember 1976 hafi tekið gildi nýtt fasteignamat. Í samræmi við ákvæði 2. gr. laga nr. 115/1976 hafi hafnarstjórn samþykkt 13. janúar 1977, að leiga af lóðum hafnarsjóðs skuli reiknuð 1.12. af fast- eignamati, er tók gildi 31. desember 1976. Með samþykkt hafnarstjórnar 11. janúar 1979 hafi verið ákveðið að leiga af lóðum í eigu hafnarsjóðs skuli árið 1979 reiknast 2% af fasteignamati. Hér sé um að ræða hækkun úr 1.12% til samræmis við hækkun á leigu borgarsjóðs úr 0.58 í 1.0%. Ekki hafi farið fram sérstök ákvörðun á leigu lóðarinnar Tryggvagötu 19, heldur heildarákvörðun um leigugjald almennt af lóðum í eigu hafnarsjóðs, enda engin ákvæði í leigumála um, að svo þurfi að vera. Síðast í bréfi þessu segir svo: „fasteignamat lóðarinnar Tryggvagötu 19 hefir breyst þannig: Mat 31.12.1970 kr. 24.310.000 Mat 31.12.1975 kr. 33.183.150 Mat 31.12.1976 kr. 145.860.000 Mat 31.12.1977 kr. 195.452.000 Mat 31.12.1978 kr. 277.541.840% 1670 Á dskj. 14—21 eru reikningar stefnanda til stefnda fyrir lóðarleigu. Á dskj. 14 kemur fram, að leiga fyrir tímabilið 1. janúar—31. mars 1975 var kr. 243.100. Á reikningnum segir lóðarmat 4% af lóðarmati (svo). Jafn- framt kemur fram, að lóðarmatið er kr. 24.310.00. Á dskj. 15 er reikningur fyrir tímabilið 1. janúar—31. janúar 1976 (svo), kr. 331.832. Á þeim reikn- ingi kemur fram, að lóðarmat er kr. 24.310.000 36.5% og að lóðarleigan er 4% af lóðarmati. Á dskj. 16 er reikningur fyrir tímabilið 1. janúar —31. mars 1977, kr. 408.408. Þar er lóðarmat kr. 145.860.000 og lóðarleigan 1.12% af lóðarmati. Á dskj. 17 er reikningur fyrir tímabilið 1. janúar —31. mars 1978, kr. 547.266. Lóðarmat kr. 195.452.000 og lóðarleiga 1.12% af lóðarmati. Á dskj. 18 er reikningur fyrir tímabilið 1. janúar—31. mars 1979, kr. 1.387.709. Lóðarmat kr. 277.541.840 og lóðarleigan 2.0% af lóð- armati. Á dskj. 19 er reikningur fyrir tímabilið 1. apríl—30. júní 1979, og er hann samhljóða reikningnum á dskj. 18. Á dskj. 20 er reikningur fyrir tímabilið 1. júlí—30. september 1979, kr. 1.387.905. Þar er lóðarmat kr. 277.581.000 og lóðarleiga 2% af lóðarmati. Á dskj. 21 er reikningur fyrir tímabilið 1. október—31. desember 1979, og er hann samhljóða reikn- ingnum á dskj. 20. Á dskj. 12 er bréf aðalstefnda til aðalstefnanda, dags 14. febrúar 1979. Bréf þetta er svohljóðandi: „„Nokkur bréfaskipti hafa farið okkar á milli að undanförnu um þetta efni. Sjónarmið mín má draga saman í eftirfarandi: 1. Í gildi er samningur milli aðilanna um leigu á lóðinni. Upphaf 3. gr. þess samings hljóðar svo: Hafnarstjórn ákveður ársleigu lóðarinnar til fimm ára í senn, þó í fyrsta skipti fyrir tímabilið 1/1 1967—31/12.1969. Hafnarstjórn hefur þegar ákveðið leigu fyrir fyrsta tímabilið kr. 75.00 pr. m?. 2. Með bréfi, dags. 15. des. 1969, ákvað hafnarstjórn leiguna fyrir tíma- bilið 1.1.1970— 21.12.1974 kr. 80.00 á m?. 3., Þann 18. nóvember 1974 ákvað hafnarstjórn, að lóðaleigan skyldi vera 40 af fasteignamati lóðarinnar, sem þá var kr. 24.310.000.- eða. kr. 972.400.- á ári. Þessi ákvörðun var tilkynnt fyrrv. tollstjóra Torfa Hjartar- syni með. bréfi hafnarstjóra, dags. 21.3.1975. Hafnarstjórn virðist þá hafa ákveðið leigukjörin fyrir tímabilið 1.1.1975— 31.12.1979 kr. 972.400.- á ári. Er sú upphæð greidd árið 1975. Árið 1976 innheimtir hafnarstjórn aftur á móti kr. 1.327.328.-. Árið 1977 kr. 1.633.632.- og árið 1978 kr. 2.189.064.-. Hafnarstjórn er því nú þegar búin að innheimta kr. 6.122.424.- á þessum 4 árum, en hefði átt að fá greiddar kr. 4.862.000.- fyrir allt S ára tímabilið. 4. Eyrir árið 1979 hyggst hafnarstjórn innheimta kr. 5.580.836.- eða kr. 1.151.- fyrir hvern fermetra. 1671 5. Embættið hefur nú þegar ofgreitt um kr. 1.260.424.-, sem það gerir kröfu um endurgreiðslu á. 6. Því er af hálfu hafnarstjórnar hreyft, að embættið hafi í raun viður- kennt reikningsaðferð hennar með því að greiða framvísaða reikninga at- hugasemdalaust. Á þetta sjónarmið fellst embættið ekki. Það hefur talið sig vera að greiða reikninga, sem löglega væru ákvarðaðir, og hefur í engu grunað hafnarstjórn um græsku. Ég tel lóðaleigusamning aðilanna í fullu gildi, og á honum verður að byggja um lögskipti þeirra.““ Aðalstefndi hefur ekki greitt reikningana á dskj. 18—21, og samanlagðar fjárhæðir þeirra eru fjárhæð aðalkröfu stefnanda í aðalsök. Varakrafa stefnanda í aðalsök er um lóðarleigu 1.12% af fasteignamati fyrir árið 1979. Hinn 4. febrúar 1980 bað stefnandi um, að gert yrði lögtak í tollstöðvar- byggingunni, Tryggvagötu 19, Reykjavík, til tryggingar skuld þessari, dskj. 22. Fyrir fógetarétti Reykjavíkur mótmælti stefndi framgangi gerðarinnar. Með úrskurði, uppkveðnum í fógetarétti Reykjavíkur 10. júní 1980, var úrskurðað, að lögtak færi ekki fram. Hinn 13. desember 1979 ákvað hafnarstjórn, að leiga fyrir lóðir, sem leigðar eru með 5 ára leiguákvörðunartímabili, skuli fyrir tímabilið 1. jan- úar 1980 —31. desember 1984 vera 2% af fasteignamati lóða, svo sem það verður ákveðið af Fasteignamati ríkisins. á hverjum tíma, dskj. 28. Í gagnsök krefur gagnstefnandi gagnstefnda um leigu, sem hann telur sig hafa ofgreitt fyrir lóðina Tryggvagötu 19 á árunum 1976, 1977 og 1978, þ. e. kr. 1.260.424. Ill. Af hálfu aðalstefnanda er í greinargerð á dskj. 2 í aðalatriðum vísað til dskj. 23 um rökstuðning fyrir kröfugerð. Er tekið fram, að ákvörðun hafn- arstjórnar um að miða lóðarleigugjaldið við hlutfall af fasteignamati rúm- Ist 1hfian. marka heimildar leigusamningsins á dskj. 3 og sé í samræmi við ákvæði 1. gr. laga nr. 86 frá 1943, sbr. einnig 3. mgr. 15. gr. reglugerðar nr. 359/1974 (mun eiga að vera nr. 395/1974). Aðalstefndi hafi í 4 ár (1975—1978) greitt lóðarleigu sem hlutfall af fast- eignamati. Þetta hafi hann gert án fyrirvara eða athugasemda og eftir að hafa fengið skriflegar upplýsingar um, hvernig að ákvörðun leigugjaldsins var staðið, sbr. dskj. 7. Reikningar fyrir lóðarleigu hafi einnig sýnt skil- merkilega, hvernig leigan var reiknuð, sbr. dskj. 14—21. Stefndi hafi þannig samþykkt túlkun stefnanda á ákvæði lóðarleigusamningsins, a. m. k. að því er tekur til umrædds 5 ára leigutímabils. Þess sé einnig að gæta, að stefndi hafi ekki óskað yfirmats um leiguna, sbr. S. gr. laga nr. 86/1943. Lóðarleigan hafi verið reiknuð 4% af fasteignamati árin 1975 og 1976, 1672 en lækkuð í 1.12% árin 1977 og 1978. Hér hafi þó aðeins verið um reikn- ingsaðferð að ræða, útreikningur í samræmi við ákvarðanir stjórnvalda um leyfða hækkun fasteignatengdra gjalda milli ára. Varakrafan sé því aðeins sett fram, ef rétturinn líti svo á, að ákvörðun um hlutfallstöluna 2% fyrir árið 1979 væri ekki réttmæt; þar sem áðurnefndri reikningsaðferð hefði verið beitt fyrir árin 1977 og 1978. Hins vegar er áréttað, að 200 ákvörðunin sé innan ramma samþykktar hafnarstjórnar frá 18. nóvember 1974 um 49% leigugjald og einnig innan við 5% hámarkið skv. hafnarreglugerð. Ákvæði 3. gr. leigusamningsins girði hvorki fyrir, að lóðarleigan sé ákveðin breytileg innan hvers 5 ára tímabils né að höfð sé önnur viðmiðun en krónutala pr. fermeter. Ákvörðun hafnarstjórnar um viðmiðun við hlut- fall af fasteignamati sé heimil skv. leigumálanum. Af hálfu aðalstefnda er um rökstuðning fyrir sýknukröfu vísað til dskj. 27. Vakin er athygli á því, að aðalstefnandi færi engar nýjar málsástæður fram fyrir kröfu sinni, en hamri þess í stað á því, að aðalstefndi hafi greitt í 4 ár án athugasemda eða fyrirvara og þannig samþykkt túlkun aðalstefn- anda á ákvæði lóðarleigusamningsins á dskj. 3. Þessu sjónarmiði aðalstefn- anda er mótmælt. Á dskj. 27 kemur fram, að með leigusamningnum frá 17. janúar 1967 hafi hafnarstjórn verið selt í hendur sjálfdæmi um ákvörðun leigugjalds af lóðinni nr. 19 við Tryggvagötu í Reykjavík með þeim takmörkunum ein- um, er í 3. gr. samningsins felast. Þar skuldbindi hafnarstjórn sig til þess að ákvarða ársleigu lóðarinnar jafnan til 5 ára í senn. Væri slíku ákvæði ekki til að dreifa, hefði hafnarstjórn að sjálfsögðu frjálsar hendur til að ákveða breytilegt leigugjald frá ári til árs, svo sem raunin muni vera í ýms- um tilvikum öðrum. Með slíkum samningi og hér er um ræðir megi vissu- lega segja, að nokkru sé til fórnað af beggja hálfu, tollstjóri gefi sig að verulegu leyti óvissunni á vald í þessum efnum, en hafnarstjórn gangist þar á móti undir að takmarka svo þá óvissu, að leigugjald skuli þó að minnsta kosti vera ákveðið um fimm ára skeið í senn. Um það megi deila, hvort slík samningsákvæði séu skynsamleg á óvissutímum og raunar endranær. Samningurinn frá 17. janúar 1967 sé þó engu að síður staðreynd og samn- inga beri að virða. Þegar hinn umdeildi leigusamningur var gerður, hafi staðið yfir endur- skoðun fasteignamats í samræmi við lög nr. 28/1963, en í framhaldi þess hafi verið sett reglugerð nr. 301/1969 um fasteignamat og fasteignaskrán- ingu. Á grundvelli þeirra hafi verið ákveðið nýtt aðalmat fasteigna á árinu 1969. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 28/1963 skyldi hið nýja fasteignamat gilda óbreytt næstu fimmtán ár. Þegar hafnarstjórn hafi tekið þá ákvörðun síðla árs 1974 að ákvarða leigu af lóðum hafnarinnar sem 4% af fasteignamati Þeirra, hafi ekkert legið fyrir um það, að frá gildandi fasteignamati yrði 1673 horfið fyrr en ætlað hafði verið, svo sem raunin varð með hinum nýju lögum um skráningu og mat fasteigna nr. 94/1976. Þess sé einnig að gæta, að nær tvö ár hafi liðið frá fyrrnefndri ákvörðun hafnarstjórnar, þangað til matsgrundvelli fasteigna hafi verið breytt með þeim hætti, sem í lögunum greinir. Það hafi því verið fullkomlega eðlilegt og raunar sjálfgefið, að toll- stjórinn í Reykjavík teldi þá leigugreiðslu, sem innt hafi verið af hendi fyrir árið 1975 samkvæmt ákvörðun hafnarstjórnar 18. nóvember 1974, eiga að vera óbreytta að krónutölu næstu fjögur árin á eftir. Sá skilningur sé bæði í samræmi við ótvíræð samningsákvæði og þann grundvöll, sem á hafi verið byggt við samningsgerð. Það sé raunar vandséð, hvaða tilgangi ákvæði 3. gr. samningsins um fimm ára ákvörðunartímabil leigugjalds hafi átt að þjóna, ef ekki þeim að veita leigutaka að minnsta kosti vissu um leigufjár- hæðina um fimm ára skeið í senn. Á dskj. 21 komi fram, að hafnarstjórn hafi ákveðið á fundi sínum 13. desember 1979, að „leiga fyrir lóðir, sem leigðar eru með 5 ára leiguákvörð- unartímabili, skuli fyrir tímabilið 1. 1. 1980 — 31. 12. 1984 vera 2%0 af fasteignamati lóða, svo sem það verður ákveðið af fasteignamati ríkisins á hverjum tíma.““ Þessi ákvörðun, sem ætlað muni að taka til stefnda, kunni að vera umdeilanleg með hliðsjón af 3. gr. leigusamningsins frá 17. janúar 1967. Það sé þó ekki til úrlausnar í þessu máli. Þessi ákvörðun sýni, að hafnarstjórn hafi nú að fenginni reynslu talið nauðsyn bera til að ákvarða leiguviðmiðun vegna m. a. Tryggvagötu 19 til næstu fimm ára, þótt vera kunni að vísu, að samþykktin brjóti efnislega gegn ákvæðum hins um- deilda leigusamnings. Á þessari nýju ákvörðun og hinum fyrri sé einnig sá reginmunur, að fyrirvari sé nú gerður um það, að leiga skuli á næstu fimm árum vera 2% af fasteignamati lóða, „svo sem það verður ákveðið af fasteignamati ríkisins á hverjum tíma.““ Engan slíkan fyrirvara eða ráða- gerð hafi verið að finna á ákvörðun hafnarstjórnar frá 18. nóvember 1974. Engu að síður hafi hafnarstjórn talið sé fært að raska leigugrundvellinum með tvenns konar hætti á nýliðnu fimm ára leiguákvörðunartímabili. Ann- ars vegar hafi hlutfallsviðmiðuninni verið breytt tvívegis. Á hinn bóginn hafi hið nýja fasteignamat á árinu 1976 verið lagt til grundvallar eftir gildis- töku þess. Hvort tveggja hafi orðið til þess, að leigugjöldin hækkuðu stór- lega. Við þetta hafi svo bæst, að hafnarstjórn hafi nýtt sér þá álagshækkun á aðalmat fasteigna, sem heimiluð hafi verið í lögum nr. 11/1975 um ráð- stafnair í efnahagsmálum. Eins og fram komi í auglýsingu frá félagsmála- ráðuneytinu nr. 482/1975, hafi ráðuneytið samkvæmt þessu leyft á árinu 1976 36.5%0 hækkun gjalda til sveitarfélaga frá fyrra ári. Á árinu 1977 hafi orðið sams konar hækkun um 23.1%0, sbr. auglýsingu sama ráðuneytis nr. 343/1976. Báðar þessar álagshækkanir hafi hafnarstjórn hagnýtt sér rang- lega til hækkunar lóðarleigu. 1674 IV. Í gagnsök er því haldið fram af hálfu gagnstefnanda, að í bréfi til gagn- stefnda 14. febrúar 1979, sbr. dskj. 12, hafi gagnstefnandi gert grein fyrir því sjónarmiði sínu, að hafnarstjórn hafi með þeirri ákvörðun sinni 18. nóvember 1974, að lóðarleiga af lóðum hafnarinnar skyldi vera 4% af fast- eignamati þeirra, ákvarðað leigukjör vegna Tryggvagötu 19 í krónutölu fyr- ir tímabilið 1. janúar 1975 til 31. desember 1979, eða kr. 972.400 á ári. Sú fjárhæð hafi verið greidd árið 1975. Næstu þrjú árin hafi verið inn- heimtar og greiddar nokkru hærri upphæðir, þannig að gagnstefnandi telji embætti sitt hafa ofgreitt gkr. 1.260.424, en gagnstefnukrafan svari til þess- arar fjárhæðar í nýkrónum. Krafa gagnstefnanda í gagnsök sé að sjálf- sögðu byggð á sömu sjónarmiðum og liggi neitun leigugreiðslu fyrir árið 1979 til grundvallar, þ. e. að leigufjárhæðir hafi verið ákveðnar til fimm ára 18. nóvember 1974 í samræmi við skýlaus ákvæði leigusamnings. Á það verði ekki fallist, að gagnstefnandi hafi í raun viðurkennt reikningsað- ferð gagnstefnda með því að greiða framvísaða reikninga fyrir árin 1976, 1977 og 1978 athugasemdalaust. Eins og fram kom í bréfi gagnstefnanda á dskj. 12, hafi við embætti hans jafnan verið talið, að verið væri að greiða reikninga, sem löglega væru ákvarðaðir, og því hafi hafnarstjórn í engu verið grunuð um græsku. Vegna þessa grandaleysis og ótvíræðra samningsákvæða hafi gagnstefn- andi vitaskuld ekki séð ástæðu til þess á þessu skeiði að krefjast yfirmats um leiguna samkvæmt $. gr. laga nr. 86/1943 um ákvörðun leigumála og söluverðs lóða og landa Reykjavíkurkaupstaðar. Í gagnsök mótmælir gagnstefndi þeim skilningi gagnstefnanda, að leigu- fjárhæðir fyrir lóðina Tryggvagötu 19 hafi verið ákveðnar fastar krónutölur fyrir árin 1975 — 1978. Um rökstuðning er aðallega vísað til greinargerðar aðalstefnanda á dskj. 2 svo og til greinargerðar aðalstefnanda í fógetarétt- armáli á dskj. 23. Þar fyrir utan er eftirfarandi haldið fram af hálfu gagn- stefnda: a. 3. gr. lóðarleigusamnings á dskj. 3 útiloki á engan hátt, að lóðarleig- an sé ákveðin sem hlutfall af fasteignamati, enda hafi gagnstefnandi út af fyrir sig ekki vefengt, að:svo hafi verið gert frá og með árinu 1975. b. - Leigugreiðslur fyrir árin 1976, 1977 og 1978 (sem gagnstefnan taki til) hafi verið ákveðnar sem hlutfall af fasteignamati innan ramma sam- þykktar hafnarstjórnar frá 18. nóvember 1974 (um 400) og 3. mgr. 15. gr. reglugerðar nr. 359/1974 (um 5%), sbr. einnig ákvæði 1. og 2. gr. laga nr. 86/1943. c. Gagnstefnandi hafi aldrei krafist yfirmats um leiguna, sbr. 5. gr. laga nr. 86/1943. d. Með bréfi 21. mars 1975, sbr. dskj. 7, hafi hafnarstjóri svarað munn- 1675 legri fyrirspurn fyrrverandi tollstjóra um ákvörðun leigugjaldsins. Þar komi skýrt fram m. a., að lóðarleiga sé ákveðin sem. hlutfall af fasteignamati. Þetta komi einnig skýrt fram á reikningum, sem sendir hafi verið ársfjórð- ungslega 1975 — 1978, eða alls 20 reikningum, sbr. sýnishorn á dskj. 14 — 17. e. Að fengnum skýringum:á dskj. 7 hafi tollstjóraembættið greitt fram- angreinda 20 reikninga án athugasemda eða fyrirvara. Embættið hafi þannig í framkvæmd samþykkt túlkun gagnstefnda á 3. gr. lóðarleigusamn- ingsins og a. m. k. firrt sig rétti til þess að krefjast endurgreiðslu á meintri ofreiknaðri leigu. f. Þá kröfu verði að gera til eins æðsta embættis ríkisins og ráðuneyta, að eftir fjögurra ára samningsframkvæmd beri það ekki fyrir sig vankunn- áttu, vanþekkingu eða grandaleysi og saki nánast aðra um óheiðarleika, svo sem gert sé í bréfi gagnstefnanda á dskj. 12 og síðan ítrekað vitnað til í greinargerðum lögmanns gagnstefnanda. V. Álit dómsins. Kröfugerð aðilja bæði í aðalsök og gagnsök byggist á mismunandi túlkun á 3. gr. samningsins á dskj. 3, þ. e. því ákvæði, að hafnarstjórn ákveði ársleigu lóðarinnar til fimm ára í senn frá |. jan. 1970. Eftir þessu ákvæði var formlega farið, þegar aðalstefnandi sendi aðal- stefnda bréfið á dskj. 4 og tilkynnti um ákvörðun lóðarleigu tímabilið Í. jan. 1970—31. des. 1974, kr. 80 á ári pr. m?. Fyrir tímabilið 1. jan. 1975—31. des. 1979 var ekki farið svo formlega að, heldur var aðalstefndi krafinn um lóðarleigu fyrir tímabilið 1. jan. —31. mars 1975, sem ákveðin var 4%0 af lóðarmati, kr. 24.310.000. Reikning þann greiddi aðalstefndi eftir að hafa fengið bréfið á dskj. 7, en eins og að framan er rakið, kemur fram í bréfi þessu, að lóðarleiga er miðuð við fasteignamat lóða. Ekki er tekið fram í bréfinu, að lóðarleigan skuli miðast við fasteignamat, eins og það er á hverjum tíma. Síðar mun aðalstefndi hafa greitt lóðarleigu eins ákvarðaða og á dskj. 14 fyrir síðari ársfjórðunga árs- ins 1978. Eftir að aðalstefndi móttók reikning fyrir tímabilið |. jan.—31. mars 1976, dskj. 15, var ljóst, að aðalstefnandi krafði um lóðarleigu, sem á- kvörðuð var 4% af lóðarmati að viðbættu 36.5%0 álagi. Þann reikning greiddi aðalstefndi að því er virðist athugasemdalaust. Sama er. um reikn- ingana á dskj. 16 og 17, en þar var lóðarleigan ákveðin 1.12% af nýju fasteignamati. Það, að aðalstefndi greiddi fyrirvaralaust og án áthugasemda reikningana 1676 á dskj. 15, 16 og 17 og aðra sambærilega reikninga fyrir síðari ársfjórðunga árana 1976, 1977 og 1978, en krafðist ekki yfirmats dómkvaddra manna skv. 5. gr. laga nr. 86/1943, þykir verða að túlka þannig, að með því hafi aðalstefndi samþykkt, að lóðarleiga væri miðuð við fasteignamat, eins og það var á hverjum tíma, og þá um leið fallist á túlkun aðalstefnanda á 3. gr. samningsins. Aðalstefndi getur ekki borið fyrir sig að hafa ekki vitað, hvernig lóðarleigan var ákvörðuð, þar sem framlagðir reikningar bera það með. sér. Gegn andmælum aðalstefnda er aðalstefnanda óheimilt vegna ákvæða 3. gr. samningsins að breyta hlutfalli af gildandi fasteignamati aðalstefnda í óhag á hverju fimm ára tímabili, og telst aðalstefnandi því bundinn af ákvörðun sinni um 1.12% af gildandi fasteignamati.til loka tímabilsins, sem hófst 1. jan. 1975, eða til ársloka 1979. Niðurstaða málsins verður því sú, að gagnstefndi er sýknaður af kröfum gagnstefnanda Í gagnsök. Aðalkrafa aðalstefnanda í aðalsök er ekki tekin til greina. Varakrafa aðalstefnanda í aðalsök er tekin til greina með vöxt- um, eins og krafist er, enda er fjárhæð kröfunnar ekki tölulega vefengd og vaxtakrafa í samræmi við samninginn á dskj. 3. Dómkröfur í máli þessu eru gerðar í gömlum krónum, enda málið höfðað áður en lög nr. 35/1979 um breytt verðgildi íslensks gjaldmiðils tóku gildi. Samkvæmt 1. mgr. 4. gr. þeirra laga svo og 6. gr. reglugerðar nr. 253/1980 ákvarðast dæmdar fjárhæðir í nýkrónum, og verður aðalstefndi því dæmd- ur til þess að greiða aðalstefnanda kr. 31.084.68. Málskostnaður ákveðst kr. 5.450.00. Auður Þorbergsdóttir borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Í aðalsök greiði stefndi, tollstjórinn í Reykjavík, stefnanda, hafnar- sjóði Reykjavíkur, kr. 31.084.68 með 1%0 dráttarvöxtum á mánuði af kr. 7.771.17 frá 2. janúar 1979 til 31. mars s. á., af kr. 15.541.34 frá 1. apríl 1979 til 30. júní s. á., af kr. 23.313.S1 frá 1. júlí 1979 til 30. september s. á. og af kr. 31.084.68 frá 1. október 1979 til greiðsludags. Í gagnsök skal gagnstefndi vera sýkn af kröfum gagnstefnanda. Aðalstefndi og gagnstefnandi, tollstjórinn í Reykjavík, greiði aðal- stefnanda 'og gagnstefnda, hafnarsjóði Reykjavíkur, kr. 5.450.00 í málskostnað. Greiðslur fari fram innan 15 daga að viðlagðri aðför að lögum. 1677 Miðvikudaginn 5. október 1983. Nr. 163/1983. Haukur Magnússon gegn Halldóri Sigurgeirssyni, fulltrúa yfirborgarfógetans í Reykjavík. Kærumál. Kæra á hendur dómara samkv. niðurlagsákvæði 21. gr. laga nr. 75/1973. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Sóknaraðili hefur skotið málinu til Hæastaréttar með kæru 9. júní 1983, sem barst Hæstarétti 29. ágúst 1983. Krefst sóknaraðili þess, að varnaraðilja verði gerð viðurlög lögum samkvæmt vegna málsmeðferðar sinnar við árangurslausa lögtaksgerð, sem talin sé hafa verið gerð hjá sóknaraðilja að Barðavogi 3 í Reykjavík 17. maí 1983 vegna vangoldinna opinberra gjalda svo og dráttarvaxta, samtals að fjárhæð 168.00 krónur. Þá krefst sóknaraðili og kæru- málskostnaðar. Frá varnaraðilja hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Sóknaraðili færir þau rök fyrir kröfum sínum, að varnaraðili hafi ekki farið að réttum lögum við framkvæmd hinnar árangurslausu lögtaksgerðar, en „hafi með löglausum og vítaverðum vinnubrögð- um sínum lýst (sóknaraðilja) eignalausan án tilefnis og með því valdið honum kostnaði og sárindum og þannig gert á hlut hans, að viðurlögum eigi að sæta.““ Gerð þessari verði ekki áfrýjað vegna þess, að lögtakskrafan nái ekki áfrýjunarfjárhæð. Hafi því sá kost- ur verið valinn að neyta kæruheimildar lokaákvæðis 21. greinar laga nr. 75/1973. Sóknaraðili telur eftirtalin atriði við framkvæmd hinnar árang- urslausu lögtaksgerðar sérstaklega aðfinnsluverð: Engin fógetagerð hafi farið fram á heimili sóknaraðilja og ekki sé þess getið í fógetabók, að reynt hafi verið að hafa samband við heimilisfólk. Þá sé ekki skráð í fógetabók, á hvaða tíma dags fógetaréttur hafi verið haldinn. Að síðustu er á það bent af hálfu sóknaraðilja, að í fógetabók segi, að maður að nafni Jónas Sigurðs- 1678 son hafi mætt í fógetaréttinum fyrir sóknaraðilja. Sá maður hafi þó ekki verið skipaður réttargæslumaður sóknaraðilja og engin nán- ari deili séu á honum sögð, svo að unnt sé að vita, hver í hlut eigi, og eigi hafi hann undirritað gerðina, svo sem lögskylt sé. Ekki eru slíkir annmarkar á athöfnum varnaraðilja, þeim er kærumál þetta fjallar um, að efni séu til að líta svo á, að hann hafi með þeim gert á hlut sóknaraðilja, þannig að áminningu eða sektum varði eftir niðurlagsákvæði 21. gr. laga nr. 75/1973. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Framangreind krafa sóknaraðilja, Hauks Magnússonar, verður ekki tekin til greina. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 17. maí 1983. Ár 1983, þriðjudaginn 17. maí, var fógetaréttur Reykjavíkur settur að Barðavogi 3 og haldinn af fulltrúa borgarfógeta Halldóri Sigurgeirssyni með undirrituðum votti. Fyrir var tekið: Beiðni Gjaldheimtunnar í Reykjavík um að gera lögtak hjá Hauki Magnússyni, s. st., fyrir opinberum gjöldum samkvæmt gjald- heimtúseðli nr. 3831-0968, 1982 með. bókuðum dráttarvöxtum, samtals 168.00 auk áfallandi dráttarvaxta, kostnaðar við gerð þessa og eftirfarandi uppboð, ef til kemur. Fógeti lagði fram gjaldheimtuspjald með áritaðri beiðni, þingm. nr. 1. Nr. 1 fylgir með í ljósriti. Almennur lögtaksúrskurður hefur verið kveðinn upp og birtur í dagblöð- um. Af hálfu gerðarþola er mættur í réttinum að tilhlutan fógetans Jónas Sigurðsson, sem hér er staddur, og skoraði fógeti á mætta að greiða um- krafin gjöld, en hann kveðst ekki geta greitt þau. Skoraði fógeti þá á mætta að vísa á eignir gerðarþola til lögtaks og brýndi fyrir mætta að setja satt og að það varðaði hegningu að skýra rangt frá fyrir fógetaréttinum. Mætti kvaðst engar eignir geta bent á til lögtaks. Lögtaksgerðin varð árangurslaus. Fleira var ekki tekið fyrir. Upplesið, játað rétt bókað. Gerðinni lokið 1679 Fimmtudaginn 6. október 1983. Nr. 115/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Kristbirni Árnasyni (Brynjólfur Kjartansson hrl.). Fjárdráttur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnssn og Sigurgeir Jónsson og Sigurður Líndal prófessor. Málinu var af ákæruvaldsins hálfu skotið til Hæstaréttar að ósk ákærða, en jafnframt var krafist þyngingar refsingar. Ágrip barst Hæstarétti 10. ágúst 1983. Sem atvinnurekanda bar Lukkuhúsinu h/f að innheimta opinber gjöld af starfsmönnum sínum og standa viðkomandi innheimtu- stofnun skil á innheimtu fé í samræmi við ákvæði laga nr. 40/1978 og laga nr. 73/1980. Varðandi gjöld Óðins Snorrasonar fór Lukku- húsið h/f með innheimtuumboð fyrir Gjaldkheimtuna í Reykjavík. Er ákærði skráði frádrátt vegna útsvars Óðins Snorrasonar á launa- seðil hans, en hann gildir sem kvittun gagnvart gjaldandanum, svipti hann Gjaldheimtuna í Reykjavík rétti á hendur gjaldandanum fyrir sömu fjárhæð. Hefur hann með því að standa Gjaldheimtunni ekki skil á fénu brotið gegn 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi 45 daga, en rétt þykir með hliðsjón af sakavottorði og málavöxtum að fresta fulln- ustu þeirrar refsingar, og falli hún niður að 2 árum liðnum, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/195S. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 5.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, 5.000.00 krónur. 1680 Dómsorð: Ákærði, Kristbjörn Árnason, sæti fangelsi 45 daga, en fulln- ustu refsingar skal fresta og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin sak- sóknarlaun í ríkissjóð, 5.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Brynjólfs Kjartanssonar hæstaréttarlögmanns, 5.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Kjósarsýslu 30. desember 1982. Árið 1982, fimmtudaginn 30. desember, er á dómþingi sakadóms Kjósar- sýslu, sem háð er í skrifstofu dómsins að Strandgötu 31, Hafnarfirði, af Guðmundi L. Jóhannessyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í saka- dómsmálinu nr. 186/1981: Ákæruvaldið gegn Kristbirni Árnasyni. Mál þetta, sem dómtekið er í dag, er með ákæruskjali ríkissaksóknara, dags. 1. febrúar 1982, höfðað gegn Kristbirni Árnasyni húsgagnasmið, Borgartanga 2, Mosfellssveit „ fyrir að vanrækja að standa Gjaldheimtunni í Reykjavík skil á kr. 2.712.56, sem haldið var eftir af launum Óðins Snorrasonar hjá Lukkuhúsinu h/f, Smiðjuvegi 44, Kópavogi, til greiðslu opinberra gjalda þann 23. júní 1981 og þannig dregið fyrirtækinu þetta fé, en ákærði var þá framkvæmdastjóri þess og prókúruhafi og sá um að halda gjöldunum eftir. Telst þetta varða við 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar. Ákærði er sakhæfur, fæddur 8. nóvember 1945 í Reykavík, og hefur sætt refsingum sem hér segir: 1976 7/1 í Kópavogi: Sátt 4.000 kr. sekt fyrir brot gegn 248. gr., sbr. 1. mgr. 256. gr. alm. hegningarlaga, en sumpart við 261. gr. sömu laga. Málavextir. Með bréfi Gjaldheimtunnar í Reykjavík, dags. 20. júní 1981, til rann- sóknarlögreglu ríkisins er það atferli kært sem brot á 247. gr. almennra 1681 hegningarlaga, að haldið var eftir kr. 2.713.00 auk kr. 515.00 í dráttarvexti af launum Óðins Snorrasonar (6706-7398) hjá Lukkuhúsinu h/f, Smiðju- vegi 44, Kópavogi, og því ekki skilað til Gjaldheimtunnar í Reykjavík þrátt fyrir áskoranir þar um. Ákærði var á þessum tíma framkvæmdastjóri Lukkuhússins h/f og með prókúruumboð fyrir það. Óðinn Snorrason hafði ráðist til vinnu hjá fyrir- tækinu í desember 1980 og vann við lökkun o. fl. Ákærði kvað Óðin ekki hafa stundað vinnuna reglulega, mætt illa og afsakað sig með veikindum. Ákærði kvaðst hafa reynt að ná til Óðins í þessum veikindaforföllum hans, en þá komið í ljós, að hann var ekki heima og veikindin voru yfirskin. Honum var því sagt upp vinnunni með viku fyrirvara í janúar 1981. Óðinn hafði ekki verið sáttur við þetta og gert kröfur um laun í hálfan mánuð vegna veikinda og verið með læti í því sambandi. Ákærði varð fyrir slysi í byrjun árs 1981 og var þess vegna fjarverandi frá fyrirtækinu frá 20. febrúar fram yfir miðjan júní, að hann kom til starfa aftur. Hann kvaðst þá hafa fljótlega gert sér grein fyrir, að staða fyrirtækisins var slæm, og ekki virtist grundvöllur fyrir áframhaldandi rekstri, nema auknu fjármagni væri veitt inn í reksturinn. Um sama leyti hafði Óðinn verið á ferðinni með kröfur sínar um laun í hálfan mánuð vegna veikinda. Hann kvað í raun ekki hafa verið grundvöll fyrir kröfum Óðins, en hann viljað greiða þær til að losna við öll frekari leiðindi. Ekki hafi verið til á þessum tíma, 23. júní, neinir peningar í fyrirtækinu og Óðinn þá óskað eftir að fá greiðsluna í formi kvittunar fyrir opinber gjöld. Ákærði kvaðst hafa gert þetta, þó að hann væri ekki hrifinn af því, en vonast til, að meðeigendur hans í fyrritækinu mundu leggja meira fé í það, svo sem hann taldi sig hafa vilyrði frá þeim um, eftir að hafa rætt við þá um svipað leyti. Hann kvað svo ekki hafa verið unnt að gera skil til Gjaldheimtunnar á því, sem tekið hafi verið af Óðni upp í opinber gjöld, þar sem staða fyrirtækisins hafi ekki batnað og hann ekki fengið hluthafa til að leggja í það meira fé og þeir ekki verið tilbúnir að halda rekstrinum áfram. Ákærði kvaðst hafa gert öðrum stjórnarmönnum, þ. e. Sigurði Frí- mannssyni og Hreini Jónassyni, ásamt lögfræðingi fyrirtækisins, Guð- mundi Þórðarsyni, ljósa stöðu málsins, að þarna væri um að ræða skuld, sem yrði að greiða, og þeim öllum verið ljóst, hvernig ákærði hafi gengið frá þessu máli Óðins Snorrasonar. Teknar voru skýrslur af framangreindum mönnum hjá rannsóknarlög- reglu ríkisins nema Sigurði, sem fórst í flugslysi 4. okt. 1981. Þeir kannast ekki við að hafa vitað um þessa skuld vegna Óðins né hvernig hún var til komin né að hafa samþykkt þessar aðgerðir ákærða. Af gögnum málsins verður ráðið, að rekstri Lukkuhússins hafi verið 106 1682 haldið áfram til um 20. ágúst 1981, nokkru eftir það stóð til að taka það til gjaldþrotaskipta, sem ekki mun þó hafa orðið af. Ákærði hefur ekki greitt skuldina við Gjaldheimtuna undir rekstri máls þessa né hafa meðeigendur hans að Lukkuhúsinu h/f gert það. Ljóst er, að ákærði ber ábyrgð á því sem framkvæmdastjóri og prókúru- hafi Lukkuhússins h/f að halda eftir af launum Óðins Snorrasonar fyrir opinberum gjöldum, sem nam upphæð áðurnefndrar kvittunar, kr. 2.713.00, án þess að gera skil á fé þessu til Gjaldheimtunnar. Rekstri fyrir- tækisins var haldið áfram í a. m. k. 2 mánuði, eftir að kvittunin var gefin út, og bar ákærða að halda þessu fé aðgreindu frá öðru fé fyrirtækisins og gera skil á því til Gjaldheimtunnar. Hafi peningar ekki í reynd verið til, um leið og kvittunin var út gefinn, þá má ljost vera, að á þessu 2ja mán. tímabili hafi komið inn í reksturinn fé, sem ákærða bar þá að halda sér, þar sem það var eign Gjaldheimtunnar, en lætur það í þess stað ganga til rekstursins, meðan honum var áfram haldið. Með atferli þessu hefur ákærði gerst brotlegur við 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Refsing ákærða þykir samkvæmt framangreindu refsiákvæði og með hliðsjón af 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 101/ 1976, hæfilega ákveðin þannig, að ákærði greiði í sekt til ríkissjóðs krónur 6.000.00, og komi 15 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan ára vikna frá birtingu dómsins, og enn fremur sæti hann fangelsi í 20 daga, en eftir atvikum þykir rétt að fresta fullnustu þeirrar refsingar, og falli hún niður að liðnum 2 árum, haldi ákærði almennt skilorð samkv. 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 22/1955. Dæma ber ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Kristbjörn Árnason, greiði í sekt til ríkissjóðs krónur 6.000.00, og komi 15 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4ra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði sæti enn fremur fangelsi í 20 daga, en fresta skal fullnustu þeirrar refsingar, og niður skal hún falla að liðnum 2 árum, haldi ákærði almennt skilorð samkv. 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 22/1955. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1683 Fimmtudaginn 6. október 1983. Nr. 126/1981. Baldur Baldursson og Sigurjón H. Sigurjónsson (Kristján Eiríksson hrl.) gegn Jóhannesi Pálssyni og Rúnari Hartmannssyni (Jóhann Þórðarson hdl.). Lausafjárkaup. Riftun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Björn Þ. Guðmundsson prófessor. Áfrýjendur hafa áfrýjað máli þessu með stefnu 12. júní 1981. Þeir krefjast sýknu af kröfum stefndu og málskostnaðar óskipt í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms, þó þannig, að vextir verði 19%0 á ári af dæmdri fjárhæð, kr. 29.058.35, frá 29. mars 1978 til uppkvaðningar héraðsdóms 19. mars 1981, 42% árs- vextir frá þeim degi til 1. júní s. á., 3900 ársvextir frá þeim degi til 1. mars 1982, en síðan hæstu innlánsvextir, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Þeir krefjast málskostnaðarar fyrir Hæstarétti. Stefndu seldu aðalvél og dýptarmæli bátsins Nóa, EA 330, undir rekstri málsins fyrir héraðsdómi, en áður höfðu þeir selt björgunar- bát og 5 rafknúðar færavindur með tilheyrandi rafgeymum, svo sem fram kemur í skjölum málsins. Í þinghaldi hinn 3. október 1980 varð samkomulag með aðiljum um að leggja til grundvallar, að verð mæti muna þessara hafi verið gkr. 1.950.000. Var þá höfuðstóll fjárkröfu stefndu lækkaður í gkr. 3.101.025. Var fjárhæðin svo enn lækkuð í gkr. 3.083.159 við munnlegan flutning málsins fyrir hér- aðsdómi. Kröfugerð stefndu felur í sér kröfu um viðurkenningu á riftun á kaupum þeirra á Nóa, þótt ekki sé hún berlega orðuð í héraðs- dómsstefnu, og hefur flutningur málsins af hálfu beggja aðilja verið á því byggður. 1684 Fyrir Hæstarétti er viðurkennt af hálfu áfrýjenda, að fyrir hendi hafi verið skilyrði til riftunar á kaupunum á bátnum. Er málsvörn áfrýjenda fyrir Hæstarétti eingöngu byggð á því, að með því að selja aðalvél bátsins og greindan fylgibúnað án þess að gera þeim áður viðvart hafi stefndu brotið í bága við fyrirmæli ákvæða 55. gr., sbr. 34. gr. laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup og með því glat- að rétti til riftunar. Svo sem áður er rakið, varð samkomulag með aðiljum um verð- mæti muna þeirra, sem stefndu seldu. Hafa stefndu lækkað fjárhæð endurgreiðslukröfu sinnar til samræmis við það. Þykir því fullnægt þeim hagsmunum áfrýjenda, sem nutu verndar af ákvæðum 5S. gr., sbr. 34. gr. laga nr. 39/1922. Stendur sála greindra muna því ekki í vegi fyrir því, að viðurkennd verði riftun á kaupum stefndu á Nóa. Stefndu krefja áfrýjendur einnig um skaðabætur fyrir tapaðar vinnutekjur og kaup á efni til að standsetja bátinn. Tjón stefndu af þessum sökum er ósannað, og ber að sýkna áfrýjendur af þessum kröfuliðum. Samkvæmt þessu ber áfrýjendum að greiða stefndu 25.500.00 krónur, þ. e. 45.000.00 = 19.500.00, með vöxtum og dómvöxtum frá birtingu hæstaréttarstefnu, svo sem segir í dómsorði, gegn af- hendingu á Nóa, EA 330. Áfrýjendur greiði stefndu 17.000.00 krónur í málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjendur, Baldur Baldursson og Sigurjón H. Sigurjóns- son, greiði stefndu, Jóhannesi Pálssyni og Rúnari Hartmanns- syni, gegn afhendingu á bátnum Nóa óskipt 25.500.00 krónur með 19%0 ársvöxtum frá 29. mars 1978 til 12. júní 1981, 39%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til 21. september 1983, með 39%0 ársvöxtum frá þeim degi til uppkvaðningar dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðslu- dags. 1685 Áfrýjendur greiði stefndu 17.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 19. mars 1981. I. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi 18. febrúar sl., höfðaði Jóhann Þórðarson héraðsdómslögmaður f. h. Jóhann- esar Pálssonar, Suðurgötu 15, Sandgerði, og Rúnars Hartmannssonar, Flat- eyri, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 20. óg 30. nóvember 1978, gegn Baldri Baldurssyni, Bergstaðastræti 27, Reykjavík, og Sigurjóni H. Sigurjónssyni, Hjallavegi 5, Njarðvík, til greiðslu á kr. 4.441.025 með 19% ársvöxtum frá 29. mars 1978 til greiðsludags og málskostnaði skv. gjaldskrá LMFÍ gegn afhendingu á vélbátnum Nóa, EA 330, með GM aðal- vél 7S — 100 hö., árg. 1971, ásamt 2 alternatorum, Simrad þurrpappirs- mæli, reimdrifnu línuspili ásamt öðrum búnaði, sem bátnum fylgdi við af- hendingu 30. ágúst 1977, að undanskildum gúmmíbjörgunarbáti, 5 raf- magnsfæravindum og tilheyrandi rafgeymi. Við munnlegan málflutning voru dómkröfur stefnanda þær, að stefndu yrðu in solidum dæmdir til þess að greiða stefnendum kr. 3.083.159 með 19%) ársvöxtum frá 29. mars 1978 til greiðsludags og málskostnað skv. gjaldskrá LMFÍ gegn afhendingu á vélbátnum Nóa, EA 330, án vélar og fylgifjár. Stefndu hafa krafist sýknu af kröfum stefnenda og að þeim verði til dæmdur málskostnaður að mati réttarins. Með stefnu, birtri 12. febrúar 1979, var Bjarna Víglundssyni, Hafnar- stræti 2, Akureyri, stefnt til réttargæslu. Engar kröfur voru gerðar á hendur réttargæslustefnda. Réttargæslustefndi hefur hvorki sótt né látið sækja þing. Leitað hefur verið um sáttir í málinu án árangurs. II. Samkvæmt skjölum málsins eru málavextir þeir, að með kaupsamningi, dags. 4. apríl 1977, dskj. 9, keyptu stefndu af réttargæslustefnda vélbátinn Nóa, EA 330, (áður m/b Pétur Axel, ÓF 21). Í kaupsamningnum er bátn- um lýst á þá leið, að báturinn sé frambyggður hálfdekkaður súðbyrðingur, byggður sem nótabátur á Akureyri 1962, en endurbyggður á Ólafsfirði 1971. Í bátnum sé GM aðalvél, árg. 1971, 75 — 100 hö., ásamt 2 alternator- um, Simrad þurrpappírsdýptarmæli, reimdrifnu línuspili og öðrum búnaði, 1686 er kaupendur hafi kynnt sér við skoðun, þar á meðal 5 rafmagnsfæravind- um án rafgeyma. Í bátnum sé leigutalstöð frá Landssíma Íslands. Umsamið kaupverð var kr. 4.500.000 og skyldi greiðast þannig: „sl. Við undirskrift kaupsamnings ............. kr. 670.000.00 2. Þann 20. apríl 1977 ............0....0...... kr. 330.000.00 3. Þann 20. júní 1977 ..........0.00000...... kr. 340.000.00 4. Þann 20. sept.1977 ....................... kr. 500.000.00 5. Með því að taka að sér að greiða neðanskr. veðsk.: Á 2. veðr. skuld við Byggingasj. skv. veðbr. útg. 3/1 '72, upphafl. að upph. kr. 125.000.00 eftirst. hl. kaupanda ........... kr. 46.875.00 Á 3. veðr. skuld við Sveinbj. Axelsson, skv. veðbr. útg. 29/5 '75, upphafl. að upph. kr. 1.011.875.00, eftirst. að hl. kaupanda (seljandi greiðir afb. pr. 15/4 *77) ................. kr. 337.291.00 6. Með fasteignatr. veðskuldabr. til 4ra ára, sem bera 12% ársvexti frá 6/4 '77. Gjaldd. vaxta og afborgana 15. júlí ár hvert, í fyrsta sinn 15. JÚ 1978 .......... kr. 2.275.834.00 Samtals kr. 4.500.000.00“ Í kaupsamningnum segir, að báturinn verði afhentur kaupendum við bryggju á Akureyri 6. apríl 1977, hreinsaður og málaður utanborðs og með nýju skoðunar— og haffærisskírteini. Á dskj. 5 er haffærisskírteini t/b Nóa, EA 330, útgefið á Akureyri 18. apríl 1977, með gildistíma til 31. mars 1978. Í skírteininu kemur fram, að báturinn sé 10.83 rúmlestir brúttó, smíðaður á Akureyri 1962 og megi vera í förum sem opinn fiskibátur. Eigandi Bjarni Víglundsson. Á dskj. 13 er skipaskoðunarvottorð gert á Akureyri 31. mars 1977 varðandi t/b Nóa, EA 330. Þar kemur fram, að búnaðarskoðun hafi farið fram 31. mars 1977 og að báturinn megi vera í förum sem opinn fiskibátur og megi fá útgefið haffærisskírteini, sem gildi til 31. mars 1978. Hinn 9. júlí 1977 gaf Bjarni Víglundsson út afsal til stefndu, dskj. 10. Í afsalinu kemur fram, að umsamið kaupverð hafi kaupendur greitt að fullu og að söluverð skips án fylgifjár sé kr. 2.600.000. Sama dag og afsalið á dskj. 10 var gefið út gengu stefndu og réttargæslu- stefndi frá samkomulagi, dskj. 12, en þar kemur fram, að umsamið kaup- verð bátsins lækkaði um kr. 1.500.000. Samkomulag þetta virðist hafa verið gert vegna galla, sem fram komu á bátnum, eftir að stefndu keyptu 1687 hann af réttargæslustefnda, en þeir eru taldir á dskj. 11, sem er svohljóð- andi: „Gallar, sem komu fram við afhendingu t/b NÓA, sem kaupendur gera kröfu um, að verði bættir: a) Kompásstilling. b) Þétting á bátsskrokk. Kalföttun virtist ekki hafa verið framkv. samkv. kaupsamningi og málning léleg. c) Vélarhreinsun. d) Lensibúnaður. Nýjar lensidælur og lagnir. e) Gírskifting og stýri. (Stýri sneri öfugt, sem er bæði hættulegt og ólöglegt. f) Kabyssa. (ný olíulögn, öryggisrofi ofl.) g) Rafmagn. (startari, alternatorar, rofar, lagnir ofl.) Vélsmiður var fenginn til viðgerða, og tilkallaði hann vélaskoðunarmann frá Siglingamálastofnun sér til ráðuneytis. Krafðist skoðunarmaðurinn lag- færinga samkv. liðum c, d, e, f, g hér að ofan, þó báturinn væri með nýtt haffærisskírteini samkv. skoðunarvottorði frá sömu stofnun. Báturinn fékkst ekki tryggður, nema settur væri á hann gúmmíbjörgunarbátur og slökkvitæki.“ Neðst á dskj. 11 er svohljóðandi handskrifuð athugasemd: „Við endur- sölu var ennþá nokkur leki í bátnum, og var hinum nýju kaupendum kunn- ugt um það.“ Með kaupsamningi, dags. 29. ágúst 1977, keyptu stefnendur af stefndu vélbátinn Nóa, EA 330. Í kaupsamningnum, dskj. 3, er bátnum lýst eins og á dskj. 9 að öðru leyti en því, að með búnaði bátsins er talinn gúmmií- björgunarbátur og rafgeymar tilheyrandi rafmagnshandfæravindunum. Umsamið kaupverð bátsins ásamt fylgifé var kr. 4.500.000, sem skyldi greiðast þannig: 1. Við undirskrift kaupsamnings ............ kr. 500.000 2. Með því að kaupendur taka að sér að greiða áhvílandi lán frá Byggðasj. skv. veðbréfi, útg. 3. janúar 1972, upphaflega að upphæð kr. 125.000, nú að eftirstöðvum ............. kr. 31.250 3. Með því að kaupendur taka að sér að greiða áhvílandi lán frá Sveinbirni Axelssyni skv. veðbréfi, útg. 29. maí 1975, upphaflega kr. 1.011.875, nú að eftirstöðvum ........... kr. 337.291 4. Með veðskuldabréfum til 4 ára með misseris- legum afborgunum vaxta og afborgana, í 1688 fyrsta sinn 1. maí 1978, sem.bera 18% árs- vexti frá 30. ágúst 1977, en bréf þessi skulu tryggð að jöfnu með veði í húseignunum Suðurg. 15, Sandgerði, og Garði, Hafnar- hreppi, næst á eftir lánum skv. veðbókarvott- orðum 29. ágúst 1977, sem liggja frammi kr. 3.631.459 Samtals kr. 4.500.000 Í kaupsamningnum segir, að báturinn verði afhentur kaupendum við bryggju í Reykjavík 30. ágúst 1977 í því ástandi, sem hann nú er í, með skoðunar- og haffærisskírteini, sem kaupendur hafi kynnt sér ásamt ástandi bátsins. Afsal fyrir bátnum var gefið út 31. ágúst 1977, dskj. 4. Í afsalinu segir m. a., að umsamið kaupverð hafi kaupendur greitt að fullu, og tekið er fram, að söluverð báts án fylgifjár sé kr. 3.600.000. Báturinn hafi verið afhentur kaupendum við bryggju í Reykjavík 30. ágúst 1977 með skoðunar- og haffærisskírteini og hafi kaupendur sætt sig við ástand hans að einu og öllu leyti. Hinn 29. mars 1979 gáfu skipaskoðunarmennirnir Magnús Guðmundsson og Óskar Guðmundsson út svohljóðandi vottorð varðandi t/b Nóa, EA 330, dskj. 6: „„Við skoðun á ofangreindum bát í Höfnum kom eftirfarandi fram: I. Kjölur og framstefni ónýtt, brot og fleiri skemmdir, þá er aftur- stefni of grannt. II. Byrðingur rifinn og sprungin, sérstaklega á botni bátsins miðskipa, ennfremur á sama svæði tæring í saum og súð mjög vatnssósa. Ill. Bönd (svigabönd) víða brotin og fúin, einnig vatnssósa, engir botn- bitar, kjölsvín eða húfsíur. IV. Umgjörð fúin á köflum. V. Yfirbygging framan og aftan ónýt. VI. Báturinn er upphaflega smíðaður sem nótabátur, hefur á engan hátt verið styrktur eða útbúinn á þann hátt, sem reglur um smíði tréskipa segja fyrir um. Að áliti undirritaðra er þetta skip ekki viðgerðarhæft.““ Undir rekstri málsins var óskað eftir því við Siglingamálastofnun ríkisins, að upplýst væri, hvenær bolskoðun hafi síðast farið fram á bátnum Nóa, EA 330, áður en haffærisskírteini var gefið út fyrir bátinn 18. apríl 1977, og þá hvað hafi komið fram við þá skoðun. Í bréfi Siglingamálastofnunar ríkisins, dags. 8. apríl 1980, dskj. 20, segir, 1689 að þrátt fyrir ítarlega leit í stofnuninni og hjá skoðunarmönnum á Akureyri hafi engar skýrslur fundist, sem legið gætu til grundvallar útgáfu haffæris- skírteinis fyrir bátinn 18. apríl 1977. Á dskj. 30, sem er bréf frá Siglingamálastofnun ríkisins, dags. 14. nóv. 1980, kemur fram: 1. Að kjölur og framstefni bátsins Nóa, EA 330, sé ónýtt vegna upphaf- legrar gerðar og meðferðar. Sverleiki skrúfustefnis ákvarðist af sverleika stefnisrörs á þann veg, að efnismagn utan við rörið skuli vera 2 sinnum byrðingsþykktin. Í Nóa nái stefnisrörið. út í byrðing. 2. Byrðingur sé víða sprunginn, rifin, brotinn og vatnssósa og víða blý- lappaður og víða lappað yfir skeyti. Tæring í saum. Hér sé um þá galla að ræða, sem séu sennilega af völdum meðferðar og aldurs. 3. Yfirbygging í aftur- og framskipi sé ónýt vegna upphaflegrar gerðar. Efni sé mjög léleg furugrind, bæði að styrkleika og samsetningu. Klæðning utan krossviður og innan masonit. Afturþiljan plægð fura, víða sprungin út frá nótun og umgerðin meira og minna fúin. 4. Ekki verði um það sagt, hvort allar þær skemmdir, sem fram komu við skoðun 29. mars 1978, hafi verið til staðar 29. ágúst 1977, en hafi bátur- inn verið skoðaður á floti og sér í lagi verið alklæddur að innan (innsúð), þá hafi skoðunarmaður ekki getað séð þær skemmdir á bátnum, sem undir sjólínu eru. i Engar reglur séu til um smíði nótabáta, en þeir hafi verið smíðaðir til sérlegra nota við síldveiðar. Aftur á móti séu til reglur um smíði skarsúð- aðra tréskipa frá 20. apríl 1960. Styrkleikamunur sé mikill á milli nótabáts og báts smíðaðs eftir reglunum, sem liggi aðallega í kjöl, stefnum og bönd- um, auk þess sem langviðir séu fleiri, sérlega í botni skipsins. Tekið er fram, að alls engar breytingar hafi farið fram á bol þessa nótabáts, ef frá séu taldar yfirbyggingar, sem áður er frá skýrt. Í fórum Siglingamálstofnunar finnist ekki stafur um þennan bát annað en vottorð um hleðslu slökkvitækis, dags. 24. júní 1977, skoðunarskýrsla, dags. 29. mars 1978, og blað í skipaskrá. Áður en mál þetta var höfðað, seldu stefnendur aðalvél bátsins og 5 raf- magnsfærarúllur ásamt tilheyrandi rafgeymi, og undir rekstri málsins hafa þeir selt gúmmíbjörgunarbát og dýptarmæli. Málsaðiljar eru sammála um, að við niðurstöðu málsins skuli lagt til grundvallar, að verðmæti þess, sem stefnendur hafa selt, sé kr. 1.950.000. Stefnandinn Kristinn Rúnar Hartmannsson var yfirheyrður vegna máls þessa 12. mars 1980. Fram kom hjá Kristni Rúnari, að áður en þeir stefn- endur keyptu bátinn, hafi þeir skoðað. bátinn á floti og farið á honum rétt út fyrir og þá hafi báturinn lensað. Um haustið hafi þeir orðið varir við 1690 leka, en ekki talið það alvarlegt, þeir hafi haldið, að það væri frá saum. Það hafi líklega verið í október um haustið sem þeir tóku bátinn upp og létu hann upp á búkka og gengu frá honum. Þeir hafi breitt yfir bátinn og gengið frá vélinni á þann hátt, að þeir hafi lokað öllum öndunarleiðum að vélinni eins vel og þeir gátu. Báturinn hafi verið hífður á land og geymd- ur uppi á kambi, þar sem hann er enn. Báturinn hafi ekki orðið fyrir skemmdum á landi. Síðan hafi þeir ekkert gert í bátnum fyrr en í mars á næsta ári, þá hafi þeir ætlað að gera hann kláran til þess að fara á honum á handfæri og þá hafi komið í ljós, að það stóðu niður af bátnum naglarnir hér og þar. Þeir hafi rifið innan úr honum svokölluð plitti, sem voru föst, og þá hafi komið í ljós brotið borð og ýsmar áðrar skemmdir. Fljótlega eftir þetta hafi þeir Óskar Guðmundsson og Magnús Guðmundsson skoðað bátinn og gefið honum þá umsögn, sem hann hafi. Nokkrum dögum síðar hafi þeir stefnendur sagt stefnda Baldri frá þessu. Á þeim tíma, sem stefnendur notuðu bátinn, hafi hann ekki orðið fyrir neinu óhappi. Þeir hafi tryggt bátinn hjá Vélbátatryggingu Reykjaness, bæði bát og áhöfn, en seinna hafi þeir fengið að vita, að það hafi einungis verið mennirnir, sem voru tryggðir, báturinn hafi ekki verið tryggður. Þeir hafi lagt inn umsókn og þeim hafi verið gefið í skyn, að báturinn væri tryggður, þó ekki hafi hann verið skoðaður af starfsmönnum tryggingar- félagsins. Þeim stefnendum hafi verið tilkynnt þetta seinna, þegar þeir voru krafðir um iðgjöld fyrir áhöfn, en þeir hafi ekki verið krafðir um iðgjöld af tryggingu á bátnum. Fram kom hjá stefnandanum Kristni Rúnari við yfirheyrslur 3. október 1980, að hann hafi verið viðstaddur, þegar Óskar Guðmundsson skipaskoð- unarmaður kom um borð í bátinn skömmu eftir 2. september 1977, en hann hafi ekki vitað, að Óskar var að skoða bátinn, það hafi ekki komið fram. Óskar hafi bara verið að spjalla um daginn og veginn, og kvaðst Kristinn Rúnar ekki hafa vitað, í hvaða erindum Óskar væri. Krafa stefnenda vegna vinnutaps sé miðuð við hásetatryggingu á þessum tíma. Stefnendur telji sig hafa unnið við bátinn í mánuð. Stefnandinn Jóhannes var yfirheyrður hér fyrir dómi 27. mars 1980. Fram kom hjá Jóhannesi, að þeir stefnendur hafi einir skoðað bátinn, áður en kaupin voru gerð. Þeir hafi skoðað bátinn á floti og hann hafi verið klæddur að innan, þannig að ekki hafi verið hægt að sjá neitt að báts- skrokknum. Þeir hafi ekkert séð athugavert við yfirbyggingu bátsins. Bátur- inn hafi verið með nýlegt haffærisskírteini og það hafi hann talið nægja. Laun þau, sem stefnendur krefja um fyrir vinnu sína í einn mánuð, séu miðuð við þá tryggingu, sem þeir höfðu á bátnum, sem þeir voru á um veturinn, en hættu á, þegar þeir ætluðu að standsetja bátinn. Þeir stefnend- ur hafi verið með 17 hlut hvor. 1691 Að öðru leyti var framburður Jóhannesar mjög á sama veg og framburð- ur stefnandans Kristins Rúnars. Við yfirheyrslu 3. október 1980 kom fram hjá stefnandanum Jóhannesi, að þeir stefnendur hafi ekkert vitað um, að stefndu hafi fengið afslátt á verði bátsins, þegar þeir keyptu hann. Stefndu hafi sagt stefnendum, að þeir hefðu keypt bátinn á þessu verði og væru að selja hann á sama verði og teldu sig vera að tapa á viðskiptunum. Um haustið, þegar þeir stefnendur voru að útbúa bátinn í Sandgerðis- höfn, hafi Óskar skipaskoðunarmaður komið um borð, og hélt Jóhannes, að skipaskoðunarmaðurinn hafi komið fyrir Vélbátatryggingu Suðurnesja. Skipaskoðunarmaðurinn hafi litið eitthvað yfir bátinn lauslega og rabbað við stefnendur um útbúnaðinn og fiskirí. Það eina, sem Jóhannes mundi, að skipaskoðunarmaðurinn hafi tekið fram, var, að þeir þyrftu að hafa sleftóg um borð. Þeir stefnendur hafi enga tilkynningu fengið frá vélbáta- tryggingunni eftir þessa skoðun og ekki frétt um, að báturinn teldist ekki tryggingarhæfur, fyrr en á árinu 1979. Ekkert hafi komið fyrir bátinn þann tíma, sem stefnendur notuðu hann, og ekki heldur, þegar báturinn var settur upp. Þegar stefnendur fóru að skoða yfirbyggingu bátsins um vorið, hafi Komið í ljós, að hún var smíðuð úr hörplötum og eitthvað límt yfir. Þetta hafi komið í ljós, þegar farið var að rífa innan úr. Þetta sé ástæðan fyrir því, að yfirbyggingin er ónýt, en ekki brot eða slíkt. Stefndi Baldur Baldursson var yfirheyrður hér fyrir dómi vegna máls þessa. Fram kom hjá Baldri, að á dskj. 11 væru taldir þeir gallar, sem fram komu á b/v Nóa, þá er stefndu keyptu bátinn af réttargæslustefnda. Baldur sagði, að þá er stefndu seldu stefnendum bátinn, hafi verið búið að gera við alla þessa galla. Stefndu hafi sjálfir annast þéttingu á báts- skrokk. Þeir hafi látið bátinn upp í fjöru fyrir neðan Stálsmiðjuna og leitað ráða hjá skipasmiðum í skipasmíðastöð, sem er þarna rétt hjá. Vélsmiðja á Seltjarnarnesi hafi annast vélarhreinsun og lensibúnað ásamt stefndu, einnig hafi þessi vélsmiðja annast viðgerð á gírskiptinu og stýri og'þeir stefndu unnið við það líka, kabyssan hafi verið tekin til endurbyggingar á verkstæði, sem framleiðir þessar kabyssur. Stefndu hafi málað bátinn. Tveir eða þrír rafvirkjar hafi annast viðgerð á rafmagni. Konráð Gíslason hafi stillt kompás. Þeir stefndu hafi ekki komist fyrir lekann, sem var í bátnum. Endurbætur þær, sem stefndu framkvæmdu á bátnum, hafi ekki verið teknar út af Siglingamálastofnun ríkisins. Stefnendur hafi vitað um lekann. Baldur kvaðst ekki reikna með, að hann hafi sagt stefnendum frá viðskiptum stefndu við réttargæslustefnda. Stefndi Baldur sagði, að stefnendur hafi fyrst haft samband við sig vegna galla á bátnum sumarið 1978. Hann kvaðst ekki geta farið með þetta upp 1692 á dag, en hann hafi verið að undirbúa sig fyrir för til útlanda og hann hafi farið af landi brott í júlí. Fram kom hjá Baldri, að þeir stefndu hafi ekki vitað um þá galla, sem taldir eru á dskj. 6, og ekki hefðu þeir getað leynt því, sem þar er talið. Á kafla á borðstokk bátsins hafi verið fúi, en ekkert hafi verið gert til að leyna því og stefnendum hafi verið sýnt það. Áður en stefnendur keyptu bátinn, hafi þeir skoðað hann oftar en einu sinni, og kvaðst Baldur hafa farið með þá í siglingu út fyrir Engey og hafi þeir rætt um lekann. Fram kom hjá stefnda Sigurjóni, að hann hafi ekki verið viðstaddur skoðun stefnenda, áður en þeir keyptu bátinn. Það eina, sem stefndi Sigur- jón hafi komið nálægt viðskiptunum við stefnendur, hafi verið undirritun pappíra vegna viðskiptanna og hafi hann þá hitt stefnendur fyrst. Stefndi Sigurjón bar um viðgerðir þeirra stefndu á svipaðan hátt og stefndi Baldur. Örn Einarsson Scheving fasteignasali var yfirheyrður vegna máls þessa. Fram kom hjá Erni, að hann minnti, að stefnendum hafi verið kunnugt um afsláttinn, sem stefndu fengu, en vildi þó ekki fullyrða það. Hann minnti, að afslátturinn, sem stefndu fengu, hafi átt að vera vegna þeirra tafa, sem urðu hjá þeim að komast á veiðar, þar sem þeir fengu ekki búnað- arskoðun, og svo til þeirra framkvæmda, sem þeir létu gera. Stefndu hafi keypt gúmmiíbjörgunarbát, sem fylgdi með í sölunni. Örn sá bátinn, áður en stefnendur keyptu hann, og fannst honum ástand bátsins vera svona þolanlegt, en ekkert meira. Örn sagði, að stefnendur hefðu haft samband við sig, eftir að skipið var dæmt óviðgerðarhæft, og kvaðst Örn hafa gert stefndu aðvart og sagt þeim, hvers kyns var, og hélt hann, að þeir hafi svo haft samband sín á milli. Gunnlaugur Þórarinsson, starfsmaður Samábyrgðar Íslands á fiskiskip- um, var yfirheyrður vegna máls þessa. Fram kom hjá Gunnlaugi, að hann hafi skoðað skipið Nóa, EA 330, á árinu 1977, en þá hafi skipið verið tekið í tryggingarmat í júní 1977. Bolur skipsins hafi ekki verið skoðaður, skipið hafi verið á floti, en búnaður og tæki, sem voru um borð í skipinu, hafi verið skoðuð. Skipið hafi verið nýkomið úr yfirhalningu og litið nokkuð vel út og hafi það fengið ágætt vottorð, en hann hafi ekki getað gefið vottorð um bolinn. Sér hafi verið tjáð, að Siglingamálastofnunin væri nýbúin að skoða bolinn og skipið hafi haft skírteini frá þeim og ef þau séu í gildi, þá taki Samábyrgðin þau gild. Gunnlaugur var spurður um þau atriði, sem talin eru á dskj. 6, og kvaðst hann ekki hafa tekið eftir neinu, sem væri Í óstandi. Báturinn hafi verið tryggður hjá Gróttu frá 24. júní til 31. desember 1977. 1693 III. Af hálfu stefnenda er því haldið fram, að strax og það kom í ljós í mars 1978, að báturinn væri ónýtur og ekki viðgerðarhæfur, hafi stefnendur haft samband við stefndu og krafist þess, að kaupin gengju til baka. Ljóst sé, að stefnendur hafi á engan hátt getað reiknað með, að báturinn væri í svona slæmu ástandi, þegar kaupin fóru fram, og þeir hafi heldur ekki getað við eðlilega skoðun reiknað með, að báturinn væri haldinn þess- um göllum, enda hafi haffærisskírteini legið fyrir, þegar kaupin gerðust. Stefnendur hafi, áður en báturinn var úrskurðaður óviðgerðarhæfur, ætlað að mála hann og gera ýmislegt smávegis við hann og hafi fengið í það efni, sem kostaði kr. 59.025, sbr. dskj. 7. Þessa vinnu, efniskaup og vinnu við að koma bátnum í geymslu, eftir að hann var dæmdur ónýtur, þar á meðal að taka úr honum vélina og setja hana í hús, telji stefnendur vera á kr. 551.025. Miði þeir þá við vinnu fyrir tvo menn í mánuð. Í þessum lið sé og vinnutap, sem stefnendur urðu fyrir, vegna þess að báturinn var dæmdur ónýtur, dskj. 7. Við munnlegan málflutning sundurliðuðu stefnendur dómkröfur sínar þannig: Kaupverð bátsins ..........0000..0i 00 nn enn kr. 4.500.000 = andvirði þess, sem selt hefur verið úr bátnum ..... kr. 1.950.000 kr. 2.550.000 = tapaðar vinnutekjur 2 manna Í einn mánuð, 1% hásetahlutur ............. kr. 218.838 8.33%% Orlof .......0.0000 000. kr. 18.229 kr. 237.067 x 2 kr. 474.134 * keypt efni, dskj. 7 ................ kr. 59.025 Samtals kr. 3.083.159 Við munnlegan málflutning var því haldið fram af hálfu stefnenda, að á dskj. 11 væru taldir þeir gallar, sem stefndu hafi talið vera að bátnum, eftir að þeir keyptu hann af réttargæslustefnda. Vegna þessara galla hafi stefndu fengið kr. 1.500.000 í afslátt af umsömdu kaupverði, kr. 4.500.000. Við samanburð á dskj. 11 og dskj. 16 komi í ljós, að þar séu margir sömu gallarnir taldir. Ósannað sé, hvað þeir stefndu hafi gert við bátinn, áður en þeir seldu stefnendum hann, en stefndi Baldur hafi borið, að gert hafi verið við alla galla, sem taldir eru á dskj. 11, og gefi það til kynna, að verð bátsins til stefnenda hafi verið miðað við ógallaðan bát. Samkvæmt lögum nr. 52/1970 hafi stefnendum borið að láta Siglinga- 1694 málstofnun ríkisins fylgjast með viðgerðum sínum á bátnum, en það hafi þeir ekki gert. Krafa stefnenda vegna vinnutaps sé miðuð við kjarasamning Verkalýðs- og sjómannafélags Keflavíkur og Útgerðarfélags Suðurnesja frá 1. mars 1978, dsk. 26. Stefnendur hafi hætt til sjós og hafið vinnu við bátinn 15. mars 1978, sbr. dskj. 24 og 25. Þeir hafi vegna vinnu sinnar við bátinn misst af mánaðarlaunum. Af hálfu stefndu er því haldið fram, að í kaupsamningnum frá 29. ágúst séu taldir upp sömu aukahlutir og í kaupsamningnum frá 4. apríl að við- bættum gúmmíbjörgunarbáti og rafgeymum, sem stefndu hafi keypt og látið um borð. Í kaupsamningnum frá 29. ágúst og afsalinu, dags. 31. ágúst, sé einnig tekið fram, að kaupendur hafi sætt sig við ástand bátsins í einu og öllu við afhendingu þann 30. ágúst 1977, enda hafi stefnendur þá skoðað batinn rækilega, m. a. farið með honum út á sund, og vitað vel um ástand hans. Hafi þeim strax verið tjáð m. a., að leki væri að bátnum, og hafi hann einnig komið í ljós í umræddri ferð, enda hafi stefndu forðast að hafa í frammi blekkingar eða leyna göllum skipsins. Söluverð bátsins hafi verið við það miðað, að ýmislegt væri að, sem þarfnaðist lagfæringar. Stefndu hafi framkvæmt ýmsar kostnaðarsamar viðgerðir á bátnum til þess að bæta úr hluta af þeim vanköntum, sem taldir eru á dskj. 11. Hafi þessi kostnaður numið kr. 747.136. Auk þess hafi stefndu keypt í bátinn rafgeyma við handfæravindu, gúmmíbát o. fl., sam- tals að kaupverði kr. 397.465, sbr. dskj. 14. Í reynd hafi stefndu tapað verulegri fjárhæð á sölunni, ef tekið sé tillit til, hve stefnendur hafi fengið bátinn á mun betri lánskjörum en stefndu. Þegar afsal var gefið út, hafi stefnendur vitað um aldur bátsins og að hann væri smíðaður sem nótabátur. Stefnendur, sem báðir séu sjómenn, hafi mátt vita, að haffærisskirteini sé ekkert einhlítt sönnunargagn til ákvörðunar á fjármunalegum viðskiptum aðilja um skip. Í skipaskoðunar- vottorðinu, dags. 31. mars 1977, dskj. 13, er hafi legið frammi við söluna, komi og ekkert fram um bol skipsins. Lekinn, aldur bátsins og almennt ástand hafi lagt nokkuð ríka skoðunarskyldu á stefnendur til að ganga úr skugga um ástand bátsins og jafnframt hafi þeir mátt sjá, að búast mætti við, að ýmissa endurbóta kynni að vera þörf, áður en langt um liði. Sé ástæða til að ætla, að umhirðu og viðhaldi bátsins hafi verið verulega ábótavant af hálfu stefnenda, þar sem dskj. 7 beri með sér, að einungis kr. 59.025 hafi verið varið til viðhalds bátsins. Varðandi skoðun þá, sem fram fór 29. mars 1978, dskj. 6, sé ljóst, að hún geti ekki veri bindandi fyrir stefndu í máli þessu, þar sem þeim hafi ekki verið gefinn kostur á að vera viðstaddir matið, svo og komi ekkert fram, hvort gallar þeir, er þar eru taldir upp, hafi verið á bátnum, er kaupin 1695 fóru fram og þá sýnilegir eða ekki eða hvort þeir gætu hafa myndast síðar. Af plaggi þessu verði helst ráðið, að mikill hluti þessara atriða, ef ekki öll, hafi verið sýnileg við eðlilega skoðun á bátnum, ef þessir gallar á annað borð hafi verið til staðar í ágúst 1977. Þá beri einnig að líta til þess, að stefnendur séu þess eigi megnugir að skila aftur skipinu í því ástandi, sem það var í, þegar þeir urðu þessara „leyndu galla“ varir, og ekkert mat liggi fyrir, hve miklum fjármunum rýrnunin nemi í vörslum stefnenda á þessu tímabili. Á það beri jafnframt að líta, að það líði næstum 7 mánuðir, þar sem báturinn sé í notkun, án þess að stefnendur kvarti við stefndu um ástand bátsins. Jafnvel þetta eina atriði ætti að leiða til sýknu. Fari svo, að stefndu verði ekki sýknaðir, beri að færa stefnukröfur veru- lega niður, þar sem kröfuliðir séu lítt eða ekkert studdir gögnum. Vinna allt of hátt metin og beri jafnframt að taka tillit til afnota stefnenda af bátnum í 7 mánuði og þess, að þeir keyptu bátinn á mjög hagkvæmum lánskjörum. Við munnlegan málflutning var því lýst yfir af hálfu stefndu, að ekki væri vefengt, að dskj. 26 væri úr kjarasamningi Verkalýðs— og sjómanna- félags Keflavíkur og Útgerðarfélags Suðurnesja, sem gilt hafi í mars 1978. Sýknukrafa stefndu var rökstudd m. a. með því, að stefnendur geti ekki skilað stefndu bátnum með fylgifé, þar sem þeir hafi án samþykkis stefn- enda selt fylgifé bátsins. Þar fyrir utan var því haldið fram, að riftunar- krafa stefnenda sé of seint fram komin, en hún hafi ekki verið sett fram fyrr en við birtingu stefnu. Stefnendur hafi fyrir stefnubirtingu bara rætt um galla á bátnum, en ekki krafist riftunar. IV. Álit dómsins. Áður en stefnendur keyptu bátinn Nóa, EA 330, af stefndu 29. ágúst 1977, skoðuðu þeir bátinn, sem hafði gilt haffærisskírteini, útgefið 18. apríl 1977 með gildistíma til 31. mars 1978, á floti og fóru í reynsluferð á honum út á sund. Stefnendum var ljóst, að báturinn lak. Að áliti hinna sérfróðu meðdómenda þurfti það, að báturinn lak, ekki að gefa til kynna, að eitthvað sérstakt væri að bátnum, hvað þá það, sem talið er á dskj.6, enda er fram komið, að báturinn hafði ekki verið á sjó vegna viðgerða stefndu sumarið, sem stefnendur keyptu hann. Það, sem rakið er í Il úr dskj. 6 og 30, gefur til kynna, að flest það, sem að bátnum var við skoðun skipaskoðunarmannanna 29. mars 1978, sé vegna þess, hvernig að breytingu bátsins úr nótabát í opinn fiskibát var staðið, en ekki vegna meðferðar stefnenda á bátnum. Ekki verður talið, að stefnendur hafi við skoðun sína fyrir kaupin getað 1696 séð þá galla, sem taldir eru á dskj. 6 og eru forsenda þess, að báturinn var úrskurðaður óviðgerðarhæfur. Álit þetta byggist á því, að báturinn, sem þiljaður var að innan, var nýmálaður og á floti, þegar skoðun fór fram, svo og á því, hvers eðlis gallarnir eru. Hér er og á framburð Gunn- laugs Þórarinssonar, starfsmanns Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum, að líta, að hann hafi við skoðun sína í júní 1977 ekki tekið eftir neinu, sem var Í óstandi, svo og framburð stefnda Baldurs, sem gefur til kynna, að stefndu hafi ekki vitað um þessa galla á bátnum, og höfðu þeir þó átt bát- inn frá því Í apríl 1977 og unnið við viðgerðir á honum sumarið 1977. Ekkert er fram komið um, að báturinn hafi orðið fyrir hnjaski, frá því að stefnendur keyptu hann 29. ágúst 1977 og þar til hann var úrskurðaður óviðgerðahæfur 29. mars 1978. Ekki verður á þá skoðun stefndu fallist, að viðhaldsskorti stefnenda sé um ástand bátsins að kenna, enda er því ómótmælt haldið fram, að stefnendur hafi látið setja bátinn upp á land og gengið frá honum fyrir veturinn í október 1977. Þar stóð báturinn, þar til stefnendur ætluðu að standsetja hann í mars 1978. Það hefur ekki áhrif á niðurstöður skipaskoðunarmanna, að stefndu voru ekki kvaddir til þess að vera viðstaddir skoðun þeirra. Þá er skoðunar- mennirnir skoðuðu bátinn Nóa 29. mars 1978, var tæpt ár frá því að bátur- inn var skoðaður á Akureyri 31. mars 1977, dskj. 13, og haffærisskírteini bátsins var að renna út. Ef stefndu vildu ekki una niðurstöðu skipaskoðun- armannanna, þá gátu þeir stefnt ágreiningsefninu fyrir siglingadóm skv. 21. gr. laga nr. 52/1970. Fram er komið, að eftir að skipaskoðunarmennirnir úrskurðuðu bátinn óviðgerðarhæfan, var stefndu tilkynnt um ástand bátsins og að stefnendur ætluðu að bera gallann fyrir sig. Stefndu hafa ekki fært sönnur að þeirri fullyrðingu sinni, að verð bátsins hafi verið sérlega lágt. Framburður þeirra verður ekki skilinn öðruvísi en að þeir hafi talið sig vera að selja ógallaðan bát, enda alls óvíst, að stefndu hafi vitað um galla þá, sem taldir eru á dskj. 6, en þeir eru allt aðrir en gallarnir, sem taldir eru á dskj. ll. Niðurstaða dómsins er sú, að stefnendum sé heimilt að rifta kaupum sín- um á bátnum Nóa, EA 330, þar sem báturinn hafi við kaupin verið haldinn svo verulegum göllum, að riftun sé heimil, sbr. 42. gr. laga nr. 39/1922, og gallarnir verið þess eðlis, að stefnendur gátu ekki séð þá við venjulega skoðun, sbr. 47. gr. sömu laga, enda er það álit dómsins, að stefnendur hafi fullnægt tilkynningarskyldu sinni skv. 52. gr. sömu, laga. Eins og að framan er rakið, seldu stefnendur, áður en mál þetta var höfð- að, aðalvél bátsins og S rafmagnsfærarúllur ásamt tilheyrandi rafgeymi, og undir rekstri málsins hafa þeir selt gúmmíbjörgunarbát og dýptarmæli. Þegar til þess er litið, hvernig hlutir þetta eru, og svo þess, að báturinn 1697 hafði verið úrskurðaður óviðgerðarhæfur og þar af leiðandi urðu hlutir þessir ekki notaðir í bátnum, þá þykir þessi sala ekki eiga að skerða rétt stefnenda til riftunar, enda eru málsaðiljar sammála um það, hvað skuli telja verðmæti hinna seldu hluta, þ. e. kr. 1.950.000, og er kröfugerð stefn- enda við það miðuð. Í skjölum málsins kemur fram, að stefnendur voru afskráðir af bátnum Albert Ólafssyni 15. mars 1978, dskj. 24 og 25, og því er ómótmælt haldið fram, að þeir hafi haft 14 hásetahlut skv. dskj. 26, og er kröfugerð stefn- enda vegna teknataps í 1 mánuð við það miðuð. Eins og að framan er rakið, var báturinn úrskurðaður óviðgerðarhæfur 29. mars 1978. Eftir at- vikum þykir þessi liður hæfilega ákveðinn kr. 300.000. Stefnendur hafa lagt fram reikning yfir viðgerðarefni vegna bátsins að fjárhæð kr. 59.025, þar af eru kr. 3.190 vegna víxilkostnaðar. Þessi liður verður tekinn til greina að því er varðar kr. 55.83S. Niðurstaða máls þessa verður sú, að stefndu ber að greiða stefnendum in solidum andvirði bátsins Nóa, EA 330, kr. 4.500.000, að frádregnu and- virði þess, sem selt hefur verið úr bátnum, þ. e. kr. 1.950.000, og að við- bættum kr. 300.000 vegna vinnutaps stefnenda og kr. $5.835 vegna efnis- kaupa. Dómkröfur í máli þessu eru gerðar í gömlum krónum, enda málið höfð- að, áður en lög nr. 35/1979 um breytt verðgildi íslensks gjaldmiðils tóku gildi. Samkvæmt 1. mgr. 4. gr. þeirra laga svo og 6. gr. reglugerðar nr. 253/1980 ákvarðast dæmdar fjárhæðir í nýkrónum, og verða stefndu því dæmdir til þess að greiða stefnendum kr. 29.058.35 með vöxtum, eins og krafist er. Málskostnaður ákveðst kr. 6.200.00. Uppkvaðning dómsins hefur dregist nokkuð vegna mikilla anna for- manns dómsins, sem var Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Meðdóm- endur voru Guðmundur Hjaltason skipstjóri og Ragnar Bjarnason vélstjóri. Dómsorð: Stefndu, Baldur Baldursson og Sigurjón H. Sigurjónsson, greiði in solidum stefnendum, Jóhannesi Pálssyni og Kristni Rúnari Hart- mannssyni, kr. 29.058.35 með 19% ársvöxtum frá 29. mars 1978 til greiðsludags og kr. 6.200.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 107 1698 Föstudaginn 7. október 1983. Nr. 120/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Júlíusi Einarssyni (Kristinn Sigurjónsson hrl.). Brot gegn áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Máli þessu var áfrýjað til Hæstaréttar að ósk ákærða með stefnu 8. apríl 1983. Ágrip máls barst Hæstarétti 10. ágúst 1983. Af hálfu ákæruvalds er krafa gerð um þyngingu refsingar. Ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Í þeim kemur fram, að 3. ágúst 1980 voru á vegum rannsóknarlögreglu ríkisins tekin fingraför af ákærða og Ómari Helgasyni og þau borin saman við fingraför, er fundust á brennivínsflösku þeirri, er mál þetta tekur til. Rannsókn þessi reyndist ónothæf sakir þess, hve óljós förin á flöskunni voru. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega stað- festa hann. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakarinn- ar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, 6.000.00 krónur. Ákæra var gefin út 26. febrúar 1981. Málið var hins vegar eigi þingfest fyrr en 2. mars 1982 og dómur ekki upp kveðinn fyrr en 30. desember s. á. Ber að átelja þann drátt, sem orðið hefur á meðferð máls þessa. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að greiðslufrestur sektar verður 4 vikur frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði, Júlíus Einarsson, greiði allan kostnað af áfrýjun 1699 sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Kristins Sigurjónssonar hæstaréttarlögmanns, 6.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Seltjarnarness 30. desember 1982. Árið 1982, fimmtudaginn 30. desember, er á dómþingi sakadóms Sel- tjarnarness, sem háð er í skrifstofu dómsins að Strandgötu 31, Hafnarfirði, af Guðmundi L. Jóhannessyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í saka- dómsmálinu nr. 2135/1980: Ákæruvaldið gegn Júlíusi Einarssyni. Mál þetta, sem dómtekið var 22. desember sl., er með ákæruskjali ríkis- saksóknara, dags. 26. febrúar 1981, höfðað gegn Júlíusi Einarssyni leigu- bifreiðarstjóra, Barðaströnd 39, Seltjarnarnesi, fyrir að hafa um kl. 2345 laugardaginn 2. ágúst 1980 selt Ómari Helgasyni eina brennivínsflösku fyrir allt að gkr. 20.000 í leigubifreiðinni G 816 við Bárugötu 20 í Reykjavík. Telst þetta varða við 18. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. S. gr. laga nr. $2/1978. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði er sakhæfur, fæddur 28. september 1936 á Akranesi, og hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1954 26/4 í Reykjavík: Áminning fyrir brot á umferðarlögum og lög- reglusamþykkt. 1954 19/11 í Reykjavík: Áminning fyrir ólöglegt bifreiðastæði. 1955 28/7 í Reykjavík: Sátt, 150 kr. sekt fyrir brot á 27. gr. bifreiðalaga. 1955 25/11 í Reykjavík: Sátt, 75 kr. sekt fyrir brot á 46. gr.lögreglusam- þykktar. 1956 20/8 í Reykjavík: Áminning fyrir umferðarlagabrot. 1956 11/10 í Reykjavík: Sátt, 150 kr. sekt fyrir ökuhraða. 1956 21/11 í Reykjavík: Sátt, 200 kr. sekt fyrir ógætilegan akstur. 1957 12/4 í Reykjavík: Sátt, 50 kr. sekt fyrir ólöglegt bifreiðastæði. 1958 11/2 í Reykjavík: Dómur: 2.000 kr. sekt, sviptur ökuleyfi í eitt ár, fyrir brot á áfengislögum, bifreiðalögum og umferðarlögum. 1958 4/3 í Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir ökuhraða. 1958 4/5 í Reykjavík: Sátt, 150 kr. sekt fyrir ölvun. 1958 12/12 í Reykjavík: Áminning fyrir ölvun. 1960 19/2 í Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. 1960 17/5 í Reykjavík: Sátt, 400 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. 1700 1961 21/9 í Reykjavík: Dómur: 15 daga varðhald og svipting ökuleyfis ævilangt fyrir brot á áfengislögum og umferðarlögum. 1962 30/4 í Reykjavík: Dómur: 10.200 kr. sekt fyrir brot á 4. mgr., sbr. 3. mgr. 19. gr. áfengislaga. Staðfest í Hæstarétti 2/11 1962. 1965 29/1 í Reykjavík: Veitt ökuleyfi á ný. 1969 21/1 í Gullbringu-og Kjósars. Sátt, 800 kr. sekt fyrir brot á 1. mgr. 26. gr., 1. mgr. 37. gr., 6. mgr. 48. gr. og 3. mgr., j lið, 49. gr. umferðarlaga. Af hálfu ákærða er haldið uppi vörnum í málinu og þess krafist, að hann verði algerlega sýknaður og honum verði til dæmdur ríflegur málskostn- aður. Málavextir. Laugardagskvöldið 2. ágúst 1980 voru rannsóknarlögreglumennirnir Hákon Sigurjónsson og Hörður Jóhannesson á ferð í miðborg Reykjavíkur á Ómerktri bifreið, og voru þeir öðru fremur að svipast um eftir leynivín- sölu. Um kl. 2335 voru þeir staddir á Tryggvagötu gegnt innkeyrslunni að athafnasvæði Borgarbílastöðvarinnar. Þeir veittu þá athygli bifreiðinni G 816, nýrri silfurgrárri Toyota Crown leigubifreið, sem ekið var frá stöðinni vestur Tryggvagötu. Þeir þekktu ökumann bifreiðarinnar sem ákærða í máli þessu, en auk hans var einn farþegi í bifreiðinni, ungur maður, sem sat í framsæti hennar við hlið ákærða. Lögreglumennirnir fylgdust með ferðum bifreiðarinnar, er henni var ekið vestur Tryggvagötu um Grófina og síðan vestur Vesturgötu. Á Vesturgötu skammt austan gatnamóta Ægis- götu kváðu þeir bifreiðina hafa verið stöðvaða og farþegann farið úr henni. Þeir voru þá staðsettir við Norðurstíg og sáu, að farþeginn gekk frá bifreið- inni að versluninni á horni Vesturgötu og Ægisgötu og var þá tómhentur. Leigubifreiðinni var svo snúið við á Ægisgötunni og ekið til baka í áttina að þeim. Þeir óku þá norður Norðurstíg og stöðvuðu þar á bifreiðastæði. Leigubifreiðinni var ekið á eftir þeim og svo fram úr þeim norður Norður- stíg inn á Tryggvagötu til austurs. Lögreglumennirnir héldu í humátt á eftir bifreiðinni, þar sem henni var svo ekið um Grófina, Vesturgötu, Garða- stræti og vestur Ránargötu, þar sem hann lagði bifreiðinni á móts við City Hótel. Ákærði fór þar út úr bifreiðinni og gekk inn í hús þarna við götuna gegnt hótelinu, en lögreglumennirnir lögðu bifreiðinni, sem þeir voru á, á bifreiðastæði við Garðastræti gegnt Ránargötu og fylgdust þaðan með ferðum ákærða. Jafnframt höfðu þeir talstöðvarsamband við lögreglu- mennina Ólaf Guðmundsson og Benedikt:Benediktsson, sem einnig voru á Ómerktri bifreið, sem þeir þá lögðu við gatnamót Ægisgötu og Ránargötu. Þeir Hákon og Hörður fylgdust með ákærða, er hann kom út úr greindu 1701 húsi, og var þá einhver umferð við hótelið, m. a. var þar bifreið frá herlög- reglunni á Keflavíkurflugvelli ásamt lögreglumanni úr Reykjavík. Þeir kváðu ákærða hafa beðið við húsið, þar til bifreiðin var farin, en þá gengið rakleitt að bifreið sinni og þá mátt greina, að hann hélt á einhverju undir yfirhöfninni, sem hann var í. Hann hafði svo ekið vestur Ránargötu. Við gatnamót Ægisgötu og Ránargötu biðu áðurnefndir lögreglumenn Ólafur og Benedikt, og tóku þeir við eftirförinni og fylgdust með bifreiðinni G 816, er henni var ekið vestur Ránargötu, norður Ægisgötu og vestur Vestur- götu og svo beygt suður Bræðraborgarstíg, þar sem hún var stöðvuð, og fór þar inn í bifreiðina maður, sem hafði meðferðis hvítan plastpoka, en ekki gátu lögreglumennirnir merkt innihald hans. Bifreiðinni var svo ekið um Bræðraborgarstíg og beygt austur Bárugötu, þar sem hún var stöðvuð við hús nr. 20. Þar virtist lögreglumönnunum sem greiðsla færi fram, og svo fór farþeginn út úr bifreiðinni og gekk norður fyrir götuna að hliðinu við hús nr. 20. Lögreglumannirnir stöðvuðu þá hina ómerktu bifreið, sem þeir voru á, við hlið bifreiðarinnar G 816, og fór Ólafur út til að ræða við farþega leigubifreiðarinnar, en leigubifreiðinni var þá ekið af stað, en stöðvuð nær strax aftur, og fylgdist ákærði þá með, er Ólafur ræddi við farþegann, en ók svo á brott. Farþeginn reyndist vera með eina flösku af íslensku brennivíni í plastpokanum, auk kókflösku og kvaðst hafa keypt hana af leigubifreiðarstjóranum, sem ók honum að Bárugötu 20. Farþeg- inn, sem reyndist vera Ómar Helgason, Álftamýri 56, Reykjavík, var færð- ur á lögreglustöðina í Reykjavík til skýrslutöku, og að henni lokinni var hann beðinn að bíða á lögreglustöðinni, meðan frekari rannsókn færi fram. Reynt var svo að hafa upp á ákærða, og var m. a. hafður lögreglumaður á verði við hús hans á Seltjarnarnesi. Um kl. 0243 kom ákærði gangandi að heimili sínu eftir gangstíg, sem liggur milli Látrastrandar og Barða- strandar. Lögreglumennirnir Hákon og Hörður, sem áður eru nefndir og biðu þarna ákærða, gengu til móts við hann og ætluðu að hafa tal af hon- um, en ákærði tók þá á rás og hljóp að dyrum húss síns og fór þangað inn og neitaði að koma með lögreglumönnunum á lögreglustöðina til yfir- heyrslu. Síðar um nóttina samþykkti hann þó að koma með lögreglumönn- unum á lögreglustöðina á Seltjarnarnesi til yfirheyrslu, en þá var komin beiðni um handtökuskipan á hendur ákærða. Á þessu tímabili, frá því að meint áfengissala fór fram og þangað til ákærði kom að heimili sínu kl. 0243, höfðu lögreglumennirnir Ólafur Guð- mundsson og Benedikt Benediktsson farið að Borgarbílastöðinni og komu þá þar að, er leigubifreiðinni R 66315 var ekið þaðan og vestur Tryggva- götu. Þeir veittu bifreiðinni eftirför, en misstu af henni. Skömmu síðar komu þeir akandi Ægisgötu og sáu þá bifreiðina, þar sem hún var kyrrstæð við Bárugötu 20. Er þeir óku svo vestur þá götu, þá hafði bifreiðinni verið 1702 ekið af staðnum. Benedikt fór þá úr lögreglubifreiðinni og gekk um hverfið. Ók Ólafur síðan um Bárugötu og kom þá að, þar sem leigubifreiðin R 66315 var fyrir utan hús nr. 20 við Bárugötu, og var þá sá, sem hafði verið farþegi í bifeiðinni, við húsið. Ólafur tók svo Benedikt aftur upp í bifreið- ina, og er þeir óku svo austur Bárugötu, var leigubifreiðin R 66315 enn fyrir utan hús nr. 20, og þekktu lögreglumennirnir þann, sem sat við hlið ökumanns, sem ökumann leigubifreiðarinnar R 67411 frá Borgarbílastöð- inni. Lögreglumennirnir kváðu þá hafa ekið á brott, er þeir veittu þeim athygli. Við skýrslutöku hér fyrir dómi og einnig hjá lögreglu hefur ákærði neitað að hafa í greint sinn selt Ómari Helgasyni eina flösku af brennivíni. Hann kannaðist við að hafa tekið Ómar upp í bifreið sína, G 816, við Borgarbíla- stöðina í Reykjavík, er hann var að ljúka vinnu þar um kl. 2330 laugardags- kvöldið 2. ágúst 1980. Hann kvaðst hafa kannast aðeins við þennan pilt og hann lofað honum að sitja í bifeiðinni vestur í bæ, en þangað hafi hann, ákærði, átt leið. Hann kvað Ómar hafa óskað eftir að fara úr bifreiðinni á Vesturgötu við Ægisgötu og hann hleypt honum þar út. Ákærði kvaðst ekkert hafa tekið fyrir þessa ferð, þar sem þetta hafi ekki verið túr, heldur hafi hann verið á leið heim til sín. Ákærði kvað Ómar hafa verið með áfengi með sér, er hann kom í bifreiðina, og haft það með sér, er hann fór úr bifreiðinni við Ægisgötu. Ákærði kvaðst svo hafa ekið að kvöldsölu við Garðastræti, þangað sem hann hafi ætlað að sækja dóttur sína, sem ætlað hafi að vera við barnagæslu heima hjá honum, þar sem kona hans hafi verið að fara á vakt á Fæðingarheimili Reykjavíkur. Hann hafi ekið þessa leið þannig, að hann hafi snúið bifreiðinni á Ægisgötu og ekið til baka austur Vesturgötu, svo eftir Norðurstíg að Grófinni og vestur Vestur- götu að Garðastræti 2, þar sem hann hafi gáð að, hvort dóttir hans væri að vinna, en hún verið farin. Hann kvaðst þá hafa ekið vestur Vesturgötu og er hann hafi verið kominn á móts við Bræðraborgarstíg, hafi hann hitt Ómar aftur, sem stöðvað hafi hann, komið að bifreiðinni og sest í framsæti hennar, en hann hafi vitað, að ákærði var að fara heim. Hann kvaðst svo hafa ekið honum upp Bræðraborgarstíg og að Bárugötu, þar sem hann hafi farið úr bifreiðinni og þá verið með plastpoka með einhverjum vörum í. Hann kvað son sinn Einar hafa verið mikið til húsa að Bárugötu 17 og hann því ekið upp Bárugötu til að grennslast fyrir um Einar til að fá hann til barnagæslu heima, þar sem hann hafi ekki fundið dóttur sína. Hann kvaðst svo hafa ekið heim og sonur hans, ellefu ára, verið einn heima og ákærði verið heima, þangað til lögreglan kom, utan þess að hann hafi gengið smáspöl um nágrennið til að liðka sig í fótunum. Vitnið Ómar Helgason verkamaður, Álftamýri 56, Reykjavík, fæddur 26. sept. 1953, hefur borið um atvik hér fyrir dómi. 1703 Vegna þess, sem að framan er getið um ferðir leigubílstjóra umrædda nótt að Bárugötu 20, þar sem hann hafði aðsetur, þótti ástæða til að ætla, að reynt yrði að hafa áhrif á vitnið, og var það því í framhaldi af, að skýrsla var tekin hjá lögreglu, látið staðfesta skýrslu sína hér fyrir dómi árla morguninn á eftir. Að beiðni verjanda ákærða kom svo vitnið aftur fyrir dóm S. apríl sl. Vitnið kvaðst laugardagskvöldið 2. ágúst 1980, um kr. 2330, hafa farið inn á Borgarbílastöðina við Hafnarstræti í Reykjavík í því skyni að kaupa þar af einhverjum leigubílstjóra eina flösku af áfengi. Það kvaðst nokkrum sinnum áður hafa farið á stöðina sömu erinda og í öll skiptin keypt áfengi og það gengið greiðlega fyrir sig. Það hafi borið upp erindið við einhvern leigubílstjórann og í framhaldi af því hafi verið farið með hann í smáðkuferð og viðskiptin þá farið fram í leigubifreiðinni, en stundum hafi hann fengið flöskuna afhenta á stöðinni og greitt fyrir harna þar, en gjaldið hafi yfirleitt verið tvöfalt útsöluverð ÁTVR. Vitnið kvaðst ekki hafa þekkt neinn þessara leigubílstjóra né vitað deili á þeim. Það kvaðst þetta kvöld hafa snúið sér að fyrsta leigubílstjóranum, sem það hitti fyrir, er það kom á stöðina, og beðið hann að selja sér áfengi. Hann hafi samþykkt að bjarga því um flösku og farið með það út í nýlega Toyota bifreið og þeir ekið af stað og það jafnframt tjáð honum, að það þyrfti að komast í kvöldsölu til að kaupa gos o. fl. Því hafi svo verið ekið að verslun við gatnamót Vesturgötu og Ægisgötu og hafi leigubílstjórinn sagt því að ganga vestur Vesturgötu, eftir að það hefði verslað, og mundi hann taka það upp á þeirri leið, eftir að hann hefði sótt vínið, en ekki tiltekið staðinn, sem hann sækti vínið á. Vitnið kvaðst hafa keypt í versluninni eina stóra flösku af Coca-Cola og vindlingapakka og fengið plastpoka undir flöskuna og haldið á honum, er það gekk vestur Vesturgötuna, og hafi ekkert annað farið í pokann. Eftir 10—15 mínútur kvað það leigubílinn hafa komið aftur og það verið tekið upp í hann á Bræðraborgarstíg rétt ofan við Vesturgötu. Vitnið kvað þá hafa verið í framsætinu við hlið leigubílstjórans flösku af íslensku brennivíni, sem því hafi verið afhent, og þessu næst hafi verið ekið að dvalarstað þess, Bárugötu 20, þar sem það hafi greitt leigubílstjóranum gkr. 20.000 fyrir flöskuna og aksturinn, þ. e. sem næst tvöfalt útsöluverð ÁTVR, sem þá hafi verið sem næst gkr. 10.200. Vitnið kvað flöskuna hafa verið án umbúða og það sett hana í plastpokann, sem það var með, hjá kókflöskunni. Það kveðst síðan hafa yfirgefið leigubifreiðina og hafi ferð þess síðan verið stöðvuð af óeinkennisklæddum lögreglumanni og það gengið með honum að bifreið, sem hann var með. Það kvaðst í fyrstu hafa þarna neitað kaupunum í von um að fá að halda flöskunni og geta farið án frekari rekistefnu. Það kvaðst hafa horfið frá þessari neitun, er lögreglu- mennirnir hafi leitt sér fyrir sjónir, að fylgst hefði verið með sölunni. Þá 1704 kom fram hjá vitninu, að það hafi þurft að vera 11 tíma á lögreglustöðinni Vegna málsins, frá því það var tekið, en það ekki talið sig vera í haldi, heldur hafi það beðið á kaffistofu lögreglunnar, meðan rannsókninni var haldið áfram, og talið það nauðsynlegt í þágu rannsóknarinnar, en því hafi verið frjálst að fara, hvert sem það vildi, ef það hefði lagt áherslu á það. Vitnið kvaðst ekki hafa þekkt greindan leigubílstjóra nema í sjón. Við sambendingu hjá lögreglu 3. ágúst 1980 benti það á ákærða sem þann, sem seldi því flöskuna. Þá hafa borið vætti í málinu Hrafnhildur Ólafsdóttir, Ásvallagötu 61, Reykjavík, fædd 30. janúar 1960, og Steinunn Björk Sigfúsdóttir, Bárugötu 36, Reykjavík, fædd 12. desember 1963, en þær voru á þessum tíma af- greiðslustúlkur í söluturninum að Vesturgötu 27, Reykjavík, og voru báðar staddar þar um kl. 2330 umrætt laugardagskvöld. Ber þeim saman um, að þá hafi komið í söluturninn ungur maður, sem þær þekktu í sjón, þar eð hann hafði komið oft að versla í söluturninum. Hann hafi keypt kók- flösku og einn vindlingapakka og fengið plastpoka undir varninginn og svo farið. Hvorug þeirra hafði séð, að hann væri með neitt meðferðis, er hann kom inn í verlsunina, hvorki að hann hafi haldið á nokkru né að hann væri með neitt innanklæða, svo að áberandi væri. Enn fremur hafa borið vætti í málinu framangreindir lögreglumenn, þ. e. Benedikt Benediktsson, Grettisgötu 90, Reykjavík, fæddur 18. janúar 1956, Hákon Sigurjónsson, Haukshólum 6, Reykjavík, Hörður Jóhannes- son, Hofteigi 12, Reykjavík, fæddur 19. desember 1954, og Ólafur Guð- mundss., Stórateigi 12, Mosfellssveit, fæddur S. júlí 1947. Greina þeir í megindráttum á sama veg frá málsatvikum og í lögregluskýrslum, sem gerðar voru af Benedikt og Herði og rakið er úr í málavaxtalýsingu. Herði og Hákoni, sem fylgja ákærða eftir, er hann ók frá Borgarbílastöð- inni að söluturninum að Vesturgötu 27, ber saman um, að farþeginn, Ómar Helgason, hafi verið tómhentur, er hann fór út úr bifreiðinni þar, og einnig að ákærði hafi eins og haldið á einhverju innanklæða og önnur höndin verið bundin við það, er hann kom út úr húsi nr. 5 A við Ránargötu, en hann hafi verið með hendurnar frá sér, er hann fór inn í húsið. Þeir höfðu fylgst með akstri ákærða frá söluturninum á Vesturgötu að greindu húsi og kváðust ekki hafa merkt, að ákærði stöðvaði eða staldraði við hjá kvöld- sölu í Garðastræti og héldi svo vestur Vesturgötu, sem fram hafði komið í framburði hans, heldur kváðu þeir hann hafa ekið að greindu húsi við Ránargötu og eftir að hafa farið þar inn, ekið vestur Ránargötu. Þar við gatnamót Ægisgötu og Ránargötu biðu á ómerktri bifreið lögreglumenn- irnir Benedikt Benediktsson og Ólafur Guðmundsson og kváðust hafa fylgst með akstri ákærða norður Ægisgötu og vestur Vesturgötu að Bræðra- borgarstíg, en rétt eftir að bifreið ákærða hafi verið beygt inn á Bræðra- 1705 borgarstíginn, hafi hún verið stöðvuð, og var þar tekinn maður, sem var þarna á ferð og hélt á plastpoka. Ólafur kvaðst ekki hafa greint, hvað var í pokanum, en Benedikt kvað hann hafa verið með hvítan plastpoka utan um líters kókflösku og taldi ekki hafa verið annað í pokanum. Þeir kváðu ákærða svo hafa ekið að Bárugötu 20, þar sem hann hefði hleypt farþeg- anum út. Þeim ber saman um að hafa séð, að áður hafi farið einhvers konar viðskipti fram í bifreiðinni, og kvað Ólafur þau hafa staðið í nokkrar mínútur, eins og gengur þegar verið er að borga leigubifreið. Þeir kváðust þó ekki hafa séð neina afhendingu fara fram á áfengi eða öðru. Eftir að farþeginn. fór út úr leigubifreiðinni, óku lögreglumennirnir að henni, og fór Ólafur út og hafði tal af farþeganum, vitninu Ómari, sem viðurkenndi fyrir honum að hafa keypt áfengisflösku af ákærða og var þá með áfengis- flösku með sér í poka. Niðurstöður. Fyrir liggur:í málinu framangreint vætti vitnisins Ómars um, að það hafi komið í greint sinn gagngert á Borgarbílastöðina í Reykjavík til að kaupa áfengi og ákærði hafi selt því eina flösku af brennivíni á kr. 20.000 eftir að hafa ekið því fyrst að Vestugötu 27, þar sem það fór úr til að kaupa gosdrykk og vindlinga, og svo frá Bræðraborgarstíg að Bárugötu, þar sem það hafi farið úr bifreiðinni eftir að hafa innt greiðsluna af hendi og fengið flöskuna afhenta. Vætti annarra, sem borið hafa í málinu, eru til styrktar þessum framburði. Þannig bera tvö vitni, að Ómar hafi verið tómhentur, er hann fór úr bifreið ákærða, leigubifreiðinni G 816, við Vesturgötu 27, Reykjavík, og tvö vitni, afgreiðslustúlkur í söluturninum í því húsi, bera og að maður, sem ekki fer milli mála, að var Ómar, hafi ekki haft neitt meðferðis, er hann kom inn í verslunina, hvorki haldið á neinu né verið með neitt inn á sér, svo áberandi væri, heldur keypt eina flösku með 1 líter af kók og fengið undir hana plastpoka og einungis sett í hann kókflöskuna, en er hins vegar með brennivínsflösku í pokanum, er lögreglan talar við hann rétt á eftir við Bárugötu 20. Það sjá tvö vitni, að viðskipti fara fram í bifreið ákærða milli hans og Ómars, greiðsla er innt af hendi, og er þau tala í framhaldi af því við Ómar, er hann þá með brennivínsflösku með sér, en ákærði hefur sagt, að hann hafi ekki tekið greiðslu fyrir aksturinn, sem bendir til þess, að greiðslan hafi verið fyrir greinda flösku, svo sem vitnið Ómar segir. Þá er og ljóst af framburði vitna, að ákærði ekur eftir að hafa hleypt Ómari út við Vesturgötu 27 að Ránargötu 5 A, þó ekki skemmstu leið, og eftir að hafa farið þar inn í hús kemur aftur að bifreið sinni er eins og hann haldi á einhverju innan undir jakkanum, er með aðra höndina bundna við það og 1706 gæti það hafa verið áfengisflaska, en ákærði hefur ekki viljað kannast við að hafa farið þangað, sem verður að teljast tortryggilegt, en í beinu fram- haldi af ferð sinni í þetta hús tekur hann Ómar í bifreið sína, og viðskipti eiga sér stað, og Ómar er svo með áfengisflösku undir höndum, er hann yfirgefur bifreiðina. Þegar allt þetta er virt, verður að telja, að fram sé komin þrátt fyrir neitun ákærða lögfull sönnun um, að ákærði seldi Ómari Helgasyni í greint sinn eina flösku af brennivíni gegn því gjaldi, sem hann tilgreinir og er innan sennilegra marka. Með atferli þessu hefur ákærði gerst brotlegur við 18. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Refsing ákærða þykir samkvæmt 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/ 1978, hæfilega ákveðin kr. 2.000.00 í sekt til ríkissjóðs, og komi 4 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4ra vikna frá birt- ingu dóms þessa. Dæma ber ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs verjanda, hæstaréttarlögmanns Kristins Sigurjóns- sonar, sem ákveðast krónur 4.500.00. Dómsorð: Ákærði, Júlíus Einarsson, greiði í sekt til ríkissjóðs krónur 2.000.00, og komi 4 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan ára vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnar- laun til skipaðs verjanda, hæstaréttarlögmanns Kristins Sigurjóns- sonar, kr. 4.500.00. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1707 Þriðjudaginn 11. október 1983. Nr. 131/1981. Bæjarútgerð Reykjavíkur (Haraldur Blöndal hrl.) gegn Hlöðvar Aðalsteinssyni (Brynjólfur Kjartansson hrl.). Vinnusamningur. Sjómannalög. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og prófessor Sigurður Líndal. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 15. júní 1981, að fengnu áfrýjunarleyfi 20. maí s. á. Fyrirtækið krefst sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms að því er varðar greiðslu á 1.044.56 krónum, en vaxtakrafa hans er nú þannig, að hann krefst fjárhæðarinnar með 1990 ársvöxtum frá 1. desember 1978 til 1. júní 1979, 22%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., 319 árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47%0 ársvöxtum frá þeim degi til 21. september 1983, 3990 ársvöxtum frá þeim degi til dómsuppsögudags, en með dómvöxtum skv. lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst stefndi staðfestingar á máls- kostnaðarákvæði héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Aðiljar deila um það eitt, hvort stefnda hafi verið skylt að vinna á netaverkstæði áfrýjanda 15.—21. nóvember 1978. Þessa daga var hann í landi vinnufær, en skip það, sem hann var háseti á, var á veiðum. Hafði hann ekki farið út með skipinu vegna vinnuslyss, er það lét úr höfn. Óumdeilt er, að stefndi hafi átt rétt á sjómanns- kaupi sínu hina umdeildu daga, ef hann hefði starfað í verkstæðinu. Stefndi var sjómaður á skipi áfrýjanda, og fór um kjör hans eftir sjómannalögum nr. 67/1963 og kjarasamningi Sjómannasambands 1708 Íslands og Félags íslenskra botnvörpuskipaeigenda frá 9. júlí 1977. Þegar metið er, hvort stefnda hafi verið skylt að vinna í netaverk- stæði áfrýjanda, ber að hafa í huga: að ekki er ágreiningur um, að stefndi hafi kunnað til þeirra verka, sem honum voru ætluð, að aðbúnaður í verkstæðinu hafi verið fullnægjandi, að stefnda hafi ekki verið neitt að vanbúnaði að sækja vinnu í verkstæðið, að vinn- an í verkstæðinu hafi hvorki verið erfiðari né hættulegri en háseta- vinna sú, sem stefndi innti af hendi í skipi sínu, og að verkstæðis- vinnan stóð aðeins fáa daga. Þá verður ekki talið, að starf það, sem stefnda var vísað á í netaverkstæðinu, hafi verið honum á neinn hátt ósamboðið. Þegar framanskráð er virt í heild, þykir stefnda hafa borið að vinna í netaverkstæði áfrýjanda, eins og honum var vísað á. Ber því að taka sýknukröfu áfrýjanda til greina. Rétt er, að málskostnaður falli niður fyrir báðum dómum. Dómsorð: Áfrýjandi, Bæjarútgerð Reykjavíkur, skal vera sýkn af kröfu stefnda, Hlöðvers Aðalsteinssonar, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Guðmundar Jónssonar og Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara. Ágreiningslaust er, að í gildi var ráðningarsamningur stefnda í skiprúm á b/v Bjarna Benediktssyni, þó að hann hafi verið afskráð- ur vegna veikinda. Í lögum nr. 67/1963 eru ákvæði um skiprúms- samninga sjómanna, þar sem kveðið er á um réttindi þeirra og skyldur. Samkvæmt ráðningarsamningi stefnda og með hliðsjón af þessum lagaákvæðum var áfrýjanda óheimilt að kveðja stefnda til starfa á netaverkstæði sínu. Við teljum því, að staðfesta beri hinn áfrýjaða dóm með breyttu vaxtaákvæði í samræmi við kröfugerð stefnda fyrir Hæstarétti og dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostn- að fyrir Hæstarétti, sem okkur þykir hæfilega ákveðinn 9.000.00 krónur. 1709 Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 21. janúar 1981. I. Mál þetta, sem dómtekið var 7. janúar sl., hefur Hlöðver Aðalsteinsson, Álfaskeiði 4, Hafnarfirði, höfðað fyrir sjó- og verslunardómi Reykjavíkur með stefnu, birtri 1. júní 1979, á hendur Bæjarútgerð Reykjavíkur, Hafnar- húsinu, Reykjavík. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði gert að greiða stefnanda kr. 104.456 með 3% dráttarvöxtum frá 1. desember 1978 til Í. júní 1980, en með dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og málskostn- að að skaðlausu. Auk þess er krafist viðukenningar á sjóveðrétti í b/v Bjarna Benediktssyni, RE 210, fyrir tildæmdri fjárhæð. Stefndi hefur krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar að mati dómsins. Sættir hafa verið reyndar árangurslaust. II. Málavextir eru þeir, að stefnandi, sem var háseti á togaranum Bjarna Benediktssyni, RE 210, eign stefnda, slasaðist þann 8. nóvember 1978, er togarinn var að veiðum. Af Þessum sökum varð stefnandi óvinnufær dag- ana 9.—14. nóvember, en veiðiferð togarans stóð frá 10.—21. nóvember 1978, og missti stefnandi af þeirri veiðiferð. Samkvæmt ósk stefnda mun stefnandi hafa talið sér skylt að mæta til vinnu á netaverkstæði stefnda, þegar hann var orðinn vinnufær skv. læknisvottorði, þar til veiðiferð lyki. Fór hann því þann 15. nóvember og kynnti sér vinnuaðstöðuna og hugðist mæta til vinnu næsta dag. Í millitíðinni mun hann hafa átt tal við Óskar Vigfússon, forseta Sjó- mannasambands Íslands, og eftir þær viðræður taldi stefndi, að sér væri ekki skylt að taka þessari vinnu, þar sem hann væri ráðinn til sjós, og ákvað að mæta ekki. Stefnandi taldi sig eiga rétt til slysalauna vegna allrar veiðiferðarinnar, enda þótt hann hefði aðeins verið óvinnufær skv. læknisvottorði til 14. nóvember 1978, og gerði því kröfu til þess. Í uppgjöri til stefnanda eru honum einungis greidd laun fyrir þann tíma, sem hann var óvinnufær skv. læknisvottorði. Stefnandi hefur komið fyrir dóm. Hann skýrði svo frá, að hann hefði samþykkt að vinna á netaverkstæði stefnda að beiðni forvígismanna stefnda, en síðan hafi hann farið og rætt við Óskar Vigfússon og hafi hann sagt, að stefnandi væri ekki ráðinn í landi, en væri ráðinn á skipið, og skyldi hann bara fara í það skip, þegar það kæmi í höfn. Þegar stefnda hafi orðið ljós afstaða stefnanda, hafi hann einungis greitt stefnanda fyrir þá daga, sem hann var óvinnufær skv. læknisvottorði. 1710 Vigfús Aðalsteinsson skrifstofustjóri hefur komið fyrir dóm. Hann skýrði svo frá, að það hafi verið regla hjá stefnda, eftir að dómur kom í „„Stálvíkurmálinu““ á þann veg, að sjómenn ættu að fá allan túrinn greidd- an, og þegar sjómenn veikist, þá bjóði þeir sig fram til vinnu í miðjum túr, ef þeir hafi náð heilsu. Áður en dómurinn gekk, hafi þeir einungis fengið jafnmarga daga greidda og læknisvottorð hljóðaði upp á. Hann kvað stefnanda hafa sætt við að þurfa að vinna 8 tíma á dag til þess að fá allan túrinn greiddan og því til staðfestingar hafi hann farið í veiðarfæra- lagerinn og talað þar við verkstjóra og skoðað þar aðstæður og talað um að koma daginn eftir, kl. 8 um morguninn. En í millitíðinni hafi hann hitt Óskar Vigfússon, sem hafi sagt honum, að hann þyrfti ekki að skila þesum tímum. A. m. k. þrjú svona mál hafi komið upp áður, þar sem menn hafi mætt til vinnu og fengið túrana greidda. Aðspurður kvað hann stefnanda hafa verið búinn að vinna hjá stefnda í 2—3 ár og hafi hann haldið áfram á Bjarna Benediktssyni eftir þetta. Ill. Stefnandi byggir kröfu sína á því, að í kjarasamningi, dskj. nr. 10, 3. mgr. 17. gr., segi svo: „Nú fer skipverji úr skipsrúmi vegna veikinda eða slysa, og á hann þá rétt til kaups ásamt fæðispeningum samkvæmt sjó- mannalögum, Í. matsveinn í 60 daga og aðrir skipverjar í 30 daga, þó aldrei lengur en skipverji hefur verið í þjónustu útgerðarmanns.““ Enn fremur segi í 3. mgr. 18. gr. sjómannalaga, að ef skipverji verði óvinnufær vegna sjúkdóms eða meiðsla, sem hann verði fyrir, meðan á ráðningartíma standi, eigi hann rétt til kaups, svo lengi sem hann sé óvinnu- fær af framangreindum ástæðum, þó ekki lengur en 2 mánuði, ef um sé að ræða stýrimann, vélstjóra, bryta eða loftskeytamann, eða 1 mánuð, ef skipverji gegni annarri stöðu á skipi, og þó aldrei í fleiri daga en skipverji hafi verið í þjónustu útgerðarmanns. Umrædd veiðiferð hafi staðið frá 10. nóvember— 21. nóvember 1978, en slysakaup stefnanda sé aðeins reiknað dagana 10. nóvember—14. nóvember 1978, eða þá daga, sem stefnandi hafi verið óvinnufær skv. læknisvottorði. Krafa stefnanda byggist hins vegar á því, að skilja beri umrætt ákvæði 3. mgr. 18. gr. sjómannalaganna svo, að stefnda beri að greiða stefnanda slysakaup þeirrar veiðiferðar, sem stefnandi missi sannanlega af vegna for- falla sinna. Orðið „„óvinnufær““ beri að skilja svo, að skipverji skuli halda kaupi sínu allt að þeim tíma fullum, er ákvæðið geri ráð fyrir, þar til hann eigi þess kost og sé reiðubúinn að rækja starf sitt á ný, og þótt hann hafi ef til vill náð bata og orðið vinnufær, áður en veiðiferðinni væri lokið, geti það út af fyrir sig ekki skert rétt hans til kaups alla veiðiferðina, en 1711 þannig sé þetta ákvæði túlkað af Hæstarétti í Hrd. 1978, bls. 730, í málinu Ólafur Björnsson gegn Þormóði Ramma. Deilan standi enn fremur um það, hvort atvinnurekandi geti skipað stefn- anda í vinnu á öðrum vinnustað í landi utan ráðningarsamnings, meðan skipið sé á sjó, en hann í veikindaleyfi. Ráðningarsamningur ráði starfsskyld- um launamanna, en í 2. mgr. 11. gr. sjómannalaga sé efnislega upp talið, hvað felist í ráðningu skipverja, og sé vinnuskyldan þar upp talin. Hugsanlega megi semja um hliðarskyldur sjómanna af aðiljum vinnu- markaðarins, það hafi ekki verið gert og ekkert ákvæði í sjómannalögum heimili atvinnurekendum að ráðstafa skipverja einhliða í vinnu utan þess ramma, sem ráðningarsamningur segi um. Netavinna á netaverkstæði stefnda falli utan þess ramma. Stefnufjárhæðin sundurliðast þannig: Hlutur ............0.0 0000. kr. 86.722 Dagpeningar sem hlutfall mánaðarkaups ........... kr. 62.808 Fæðispeningar ...........0..000. 2000. kr. 15.768 Orlof .......0.000 00. kr. 13.769 Samtals kr. 179.067 Frá þeirri fjárhæð dragist kr. 74.611, sem stefnandi hafi fengið greiddar úr hendi stefnda. Þá sé gerð krafa um sjóveðrétt fyrir tildæmdri fjárhæð í b/v Bjarna Benediktssyni, RE 210. Stefndi styður sýknukröfu sína eftirfarandi rökum: Í hæstaréttardómi 1978, bls. 730, sem stefnandi vísi til máli sínu til stuðnings, hafi niðurstaða dómsins orðið sú, að vinnufær maður skuli teljast óvinnufær, enda þótt hann sé orðinn vinnufær skv. læknisvottorði, og fái þar af leiðandi kaup, eins og hann væri óvinnufær, uns túrnum ljúki, sem hann missti af. Þessi niðurstaða gangi í berhögg við gildandi sjómannalög og túlkun dómsins á hugtakinu „„óvinnufærni““ sé einnig andstæð almennri málvenju, þar sem ruglað sé með tvö óskyld hugtök, þ. e. óvinnufærni annars vegar og at- vinnuleysi hins vegar. Stefndi sætti sig ekki við niðurstöðu áðurnefnds hæstaréttardóms og telji íslensku sjómannalögin enga vísbendingu gefa um það, að túlka eigi hugtakið óvinnufærni víðtækara en þau norrænu sjó- mannalög, sem íslensku ákvæðin séu þýdd úr. Stefnandi hafi verið óvinnu- fær frá 9.— 14. nóvember 1978, er hann var úrskurðaður vinnufær að nýju. Á hinn bóginn hafi hann orðið atvinnulaus, þ. e. misst af atvinnutekjum frá 15.—21. nóvember 1978, er togarinn kom til hafnar, og megi ekki rugla þessum hugtökum saman. 1712 Til vara hefur stefndi uppi þá málsástæðu, að stefnandi eigi ekki rétt til launa fyrir tímabilið 15.—21. nóvember, þ. e. eftir að hann var orðinn vinnufær, þar sem hann hafi neitað að vinna fyrir stefnda, þótt hann væri á fullum hlut miðað við niðurstöðu hrd. 1978, bls. 730. Hljóti sú megin- regla að gilda, að launþegi, sem sé á launum hjá atvinnurekanda, verði að vinna fyrir sínum launum. Enda þótt stefnandi hefði unnið í dagvinnu þennan tíma í nánum tengslum við sitt starf, þá hefði það ekki verið í neinu samræmi við það kaup, sem hann hefði fengið, þar sem hluturinn úr veiði- ferðinni þessa daga hefði numið mun hærri fjárhæð en sem næmi dag- vinnukaupi. Stefnandi hafi gefið sig strax fram til vinnu, eftir að hann var orðinn vinnufær. Hann hafi verið ráðinn til netavinnu um borð í skipi og hafi átt að vinna að sambærilegu starfi í landi. IV. Ágreiningslaust er, að stefnandi var óvinnufær vegna slyss, þegar veiði- ferðin hófst 10. nóvember 1978. Orðið „„óvinnufær““ ber að skilja á þann veg, að viðkomandi teljist óvinnufær, svo lengi sem hann ekki á þess kost og er reiðubúinn af heilsufarsástæðum að rækja starf sitt á ný, og breytir engu þar um, þótt hann hafi e. t. v. aftur hlotið bata og orðið vinnufær, áður en veiðiferðinni lauk, og er sá skilningur í samræmi við niðurstöðu tilvitnaðs hæstaréttardóms 1978, bls. 730. Þá er deilt um, hvort stefnda hafi verið rétt að krefja stefnanda um að vinna á netaverkstæði í eigu stefnda, eftir að stefnandi var orðinn vinnufær skv. læknisvottorði. Skriflegur ráðningarsamningur mun ekki hafa verið gerður við stefnanda skv. fullyrðingum lögmanns hans við munnlegan mál- flutning, en þar sem því er ómótmælt, að stefnandi hafi verið ráðinn á skip skv. sjómannalögum, þykir mega fallast á það með stefnanda, að vinna á netaverkstæði stefnda falli utan ráðningarsmanings hans við stefnda, þar sem hér er um gerólíkan vinnustað og vinnuaðstöðu alla að ræða, enda þótt að einhverju leyti kunni að vera um skyld störf að ræða. Verður því. að líta svo á, að stefnandi hafi ekki átt þess kost að rækja störf,sín, fyrr en veiðiferð skipsins lauk þann 21. nóvember, enda þótt hann hafi verið til þess reiðubúinn fyrr. Samkvæmt þessari niðurstöðu telst stefn- andi eiga rétt til launa fyrir allt tímabilið, sem veiðiferðin tók, og þar sem stefnufjárhæðinni hefur ekki verið mótmælt tölulega, verður hún tekin til greina að öllu leyti. Vaxtakröfu stefnanda hefur ekki verið mótmælt sérstaklega, og verður hún því tekin til greina. Dómkröfur í máli þessu eru gerðar í gömlum krónum, áður en lög nr. 35 frá 29. maí 1979 um breytt verðgildi íslensks gjaldmiðils tóku gildi. 1713 Samkvæmt 1. mgr. 4. gr. þeirra laga ákvarðast dæmdar fjárhæðir í ný- krónum, og verður höfuðstóll kröfunnar skv. því kr. 1.044.56, sbr. 8. gr. sömu laga. Stefnandi á sjóveðrétt í b/v Bjarna Benediktssyni, RE 210, fyrir tildæmd- um fjárhæðum skv. 2. tl. 1. mgr. 216. gr. siglingalga nr. 66/1963. Eftir úrslitum þessa máls ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 1.950.00. Það þykir aðfinnsluvert við málatilbúnað stefnda, að í greinargerð hans felst skriflegur málflutningur. Dóminn kvað upp Sigríður Ólafsdóttir, settur borgardómari, ásamt með- dómsmanninum Pétri Guðmundssyni skipstjóra. Undirritaður dómari fékk mál þetta til meðferðar 1. nóvember sl. Dómsorð: Stefndi, Bæjarútgerð Reykjavíkur, greiði stefnanda, Hlöðver Aðal- steinssyni, kr. 1.044.56 með 3% dráttarvöxtum frá 1. desember 1978 til 1. júní 1980, en með dómvöxtum skv. lögum nr. 56/1979 frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 1.950.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Stefnandi á sjóveðrétt í b/v Bjarna Benediktssyni, RE 210, til trygg- ingar tildæmdum fjárhæðum ásamt vöxtum og kostnaði. Sératkvæði meðdómandans Guðmundar Hjaltasonar skipstjóra. Ég er sammála þeirri niðurstöðu meiri hlutans, að maður teljist vinnu- fær, þegar hann á þess kost og er reiðubúinn af heilsufarsástæðum að rækja starf sitt á ný. Eins og málsatvikum er háttað, tel ég, að stefnandi hafi átt þess kost að hefja störf að nýju við sambærileg verkefni hjá sama vinnuveitanda og eigi lakari störf en þau, sem hann hafði um borð í togaranum Bjarna Benediktssyn. Þar sem stefnandi neitaði að vinna þessi störf, er það niður- staða mín, að sýkna beri stefnda af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Stefndi, Bæjarútgerð Reykjavíkur, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, Hlöðvers Aðalsteinssonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. 108 1714 Fimmtudaginn 13. október 1983. Nr. 76/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Jóni Sigurðssyni (Sveinn Snorrason hrl.). Verðlagsbrot. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson. Málinu var skotið til Hæstaréttar að ósk ákærða með stefnu 22. mars 1983, en jafnframt var af ákæruvaldsins hálfu gerð krafa um þyngingu refsingar. Ágrip barst Hæstarétti 10. ágúst 1983. Ákærði, sem stjórnar smásöluverslun, keypti ýsuflök þau, sem mál þetta snýst um, hjá öðrum smásala á verði, sem var rétt neðan við leyfilegt hámarksverð. Það eru því ekki efni til þess í þessu máli að taka afstöðu til þess, hvort verðlagsákvörðun varðandi þessa vörutegund samkvæmt tilkynningu verðlagsstofnunar nr. 14/1982 hafi verið innan þeirra marka, sem verðlagsyfirvöldum voru sett í 8. og 12. gr. laga nr. 56/1978, sbr. 59. og 60. gr. laga nr. 13/1979, sbr. og 4. gr. laga nr. 52/1982. Með þessari athugasend og að öðru leyti með skírskotun til for- sendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó svo, að frestur til greiðslu sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 7.000.00 krón- ur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, 1.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að frestur til greiðslu sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Ákærði, Jón Sigurðsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sak- 1715 arinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 7.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæsta- rétti, Sveins Snorrasonar hæstaréttarlögmanns, 7.000.00 krón- ur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 15. mars 1983. Ár 1983, þriðjudaginn 15. mars, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er að Borgartúni 7 af Haraldi Henryssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 92/1983: Ákæruvaldið gegn Jóni Sigurðs- syni, sem tekið var til dóms 8. þ. m. Mál þetta höfðar ríkissaksóknari með ákæru, dagsettri 24. nóvember 1982, á hendur ákærða, Jóni Sigurðssyni kaupmanni, Rauðalæk 39 í Reykjavík, fæddum 26. ágúst 1922 á Akureyri, „fyrir verðlagsbrot með því að hafa þann 19. apríl 1982 þrátt fyrir undangengnar aðvaranir verð- lagsyfirvalda látið selja ýsuflök í versluninni Straumnesi, Vesturbergi 76 í Reykjavík, á hærra verði en leyfilegt var samkvæmt tilkynningu verðlags- stofnunar nr. 14 28. febrúar 1982, eða á kr. 27.00 hvert kg í stað kr. 24.10 pr. kg, þar á meðal tveimur starfsmönnum verðlagsstofnunar, sem keyptu í versluninni þennan dag ýsuflak, er vó 0.324 kg, á kr. 8.75. Brot ákærða telst varða við áðurgreinda tilkynningu verðlagsstofnunar nr. 14/1982, sbr. 8. gr. og 1. mgr. 52. gr. laga um verðlag, samkeppnis- hömlur og óréttmæta viðskiptahætti nr. 56/1978, sbr. 59. gr. laga nr. 13/ 1974 um breyting á þeim lögum. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Málavextir eru sem hér segir: Í málinu er viðurkennt af hálfu ákærða, að hann hafi hinn 19. apríl 1982 selt ýsuflök í verlsun sinni, Straumnesi, Vesturbergi 76 hér í borg, á verði því, sem tilgreint er í ákærunni, þ. e. kr. 27.00 fyrir hvert kg, og hafi hon- um verið kunnugt, að hámarksverð skv. tilkynningu verðlagsstofnunar væri kr. 24.10 fyrir hvert kg. Hafi hann tekið ákvörðun um þetta verð, strax og tilkynning verðlagsstofnunar um framangreint hámarksverð lá fyrir 28. febrúar 1982. Verðið var ekki leiðrétt, þótt ábendingu væri beint til verslun- arinnar af hálfu verðlagsstofnunar eftir athugun á verði 18. mars 1982. Ákærði kveðst á þessum tíma hafa keypt ýsuflök inn fyrir kr. 23.65 pr. kg, og hefur hann lagt fram reikninga frá Fiskversluninni Hófgerði 30, Kópavogi, því til staðfestu um innkaup á fiski frá 29. mars — 30. apríl 1716 1982, en á þessu tímabili virðist sem. verslun ákærða hafi keypt inn 655 kg af ýsuflökum. Af hálfu ákærða er því haldið fram, að ákvörðun verðlagsráðs um há- marksverð á nýjum fiski nr. 14/1982, 28. febrúar 1982, brjóti í bága við ákvæði 12. gr. laga nr. 56/1978 um verðlag o. fl., þar sem segir, að verð- ákvarðanir skuli miðaðar við afkomu fyrirtækja, sem rekin eru á tæknilega og fjárhagslega hagkvæman hátt og nýta eðlilega afkastagetu. Af vottorð- um Þjóðhagsstofnunar og Verslunarráðs Íslands, sem verjandi hefur lagt fram í málinum, megi sjá, að meðalálagning hafi verið á bilinu frá 17.3% upp í 21.1% af brúttóverði vöru, en 21%0 af brúttósöluverði þýði 26.4% á innkaupsverð. Sé sýnilegt, að álagning ákærða í því tilviki, sem hér um ræðir, þ. e. 14.2% álagning á innkaupsverð, nægi hvergi fyrir meðalversl- unarkostnaði, þannig að í raun borgi hann með vörunni til að veita þessa þjónustu. Ef ákærði hins vegar frysti umrætt ýsuflak í frystigeymslu sinni eina nótt, mætti hann leggja 380 á innkaupsverð skv. tilkynningum verð- lagsstofnunar. Dómurinn óskaði umsagnar verðlagstofnunar um þau sjónarmið, sem sett hafa verið fram í málinu af hálfu ákærða. Í greinargerð stofnunarinnar segir m. a., að fisksalar telji sig vel geta unað við verð það, sem verðlagsráð hafi ákveðið á þeim fisktegundum (þorski og ýsu), sem hámarksverð er á. Þeir hafi ýmsar aðrar tegundir til sölu, sem þeir geti verðlagt eftir vild. Svo vísað sé til 12. gr. verðlagslaga, þá hafi kjörbúðir ekki sömu aðstöðu og búnað og fisksalar og geti þær því ekki rekið fisksölu á tæknilega og fjárhagslega hagkvæman hátt. Hin almenna verslun verði að hlíta því, ef hún vilji hafa fisk til sölu, að selja þorsk og ýsu á leyfðu hámarksverði eins og fisksalar. Telur stofnunin, að sala almennra verslana á þessari vöru- tegund sé svo lítill hluti verslunarrekstursins, að afar litlu máli skipti fyrir hann, þó álagning væri jafnvel engin. Verslun ákærða er almenn matvöruverslun. Niðurstaða. Með eigin framburði ákærða og öðrum gögnum málsins er sannað, að hann seldi ýsuflök 19. apríl 1982 á kr. 27.00 hvert kg, þrátt fyrir að auglýst há- marksverð verðlagsstofnunar væri á þessum tíma kr. 24.10 fyrir hvert kg. Greinargerð verðlagsstofnunar, sem dómurinn óskaði eftir í máli þessu, verður skilin svo, að verðákvörðun í þessu sambandi sé miðuð við fisk- verslanir, sem geti rekið verslun með fisk á hagkvæmastan hátt, tæknilega og fjárhagslega. Liggur ekki annað fyrir í máli þessu en að fiskverslanir uni umræddri verðákvörðun. Enda þótt ákærði hafi lagt fram gögn, er sýna, að hann hafi sjálfur keypt ýsuflök í fiskverslun fyrir kr. 23.65 pr. kg, sem ekki er ástæða til að vefengja, þykir það í ljósi framangreindra 1717 forsendna við verðákvörðun ekki réttlæta þá ákvörðun hans að selja ýsu- flökin á hærra verði en auglýstu hámarksverði. Ákvörðun verðlagsráðs á sér stoð í 8. gr. laga nr. 56/1978 um verðlag o. fl., sbr. 59. gr. laga nr. 13/1979 (ekki 1974, eins og misritast hefur í ákæru). Verður ekki, miðað við það, sem áður er sagt, á það fallist, að ákvörðun þessi brjóti í bága við 12. gr. verðlagslaganna, sbr. 60. gr. laga nr. 13/1979. Samkvæmt þessu verður ákærði sakfelldur fyrir brot gegn tilkynningu verðlagsstofnunar nr. 14 28. febrúar 1982, sbr. fyrrgreind lagaákvæði. Ákærði hlaut 7.000 gkr. sekt á árinu 1968 fyrir brot á 3. gr. laga um verðlagsmál nr. 54/1960. Að öðru leyti hefur hann ekki sætt kærum og refsingum, sem skipta máli við úrlausn máls þessa. Með hliðsjón af 1. mgr. 52. gr. laga nr. 56/1978 þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin sekt í ríkissjóð, kr. 5.000.00. Vararefsing ákveðst varð- hald í 8 daga. Dæma ber ákærða til greiðslu kostnaðar af máli þessu, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, Sveins Snorrasonar hæstaréttarlög- manns, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 5.000.00. Dómsorð: Ákærði, Jón Sigurðsson, greiði kr. 5.000.00 í sekt til ríkissjóðs inn- an 4 vikna frá birtingu dóms þessa, en sæti ella varðhaldi í 8 daga. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sveins Snorrasonar hæstaréttarlögmanns, kr. S.000.00. 1718 Fimmtudaginn 13. október 1983. Nr. 121/1982. Dælubílar s/f (Guðmundur Pétursson hrl.) gegn Agli Stefánssyni (Gunnar M. Guðmundsson hrl.). Vinnuslys. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson, Magnús Thoroddsen og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. maí 1982. Hann krefst aðallega sýknu af kröfum stefnda og að sér verði til dæmdur hæfilegur málskostnðaur í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Til vara krefst hann verulegrar lækkunar á tildæmdri fjárhæð í héraði. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms með þeirri breyt- ingu, að frá dæmdri fjárhæð í héraði, 461.500.00 krónum, dragist innborgun Almennra Trygginga h/f 29. apríl 1982, sem var 100. 000.00 krónur úr frjálsri ábyrgðartryggingu áfrýjanda, með vöxtum frá slysdegi svo og 51.000.00 krónur, er Almennar Tryggingar h/f greiddu sama dag vegna málskostnaðar í héraði. Endanleg dóm- krafa stefnda fyrir Hæstarétti er því sú, að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða 361.500.00 krónur ásamt vöxtum, eins og í dómsorði hins áfrýjaða dóms greinir. Þá krefst stefndi og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda samkvæmt gjaldskrá Lögmanna- félags Íslands, eins og málið væri ekki gjafvarnarmál. Stefndi, sem hafði gjafsókn í héraði, fékk gjafvörn fyrir Hæstarétti með bréfi dóms— og kirkjumálaráðuneytisins 28. júní 1982. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagður nýr útreikningur á örorkutjóni stefnda, gerður af Jóni Erlingi Þorlákssyni tryggingafræðingi 22. september 1983. Þá voru lagðar fram nýjar álitsgerðir Þóris Bergs- sonar, cand. act., frá 24. og 25. september 1983. I. Atvikum að slysi því, er stefndi varð fyrir 20. nóvember 1979, 1719 er lýst í héraðsdómi. Þar er og lýst umbúnaði á vinnustað. Þykir með skírskotun til forsendna héraðsdóms mega staðfesta, að áfrýj- andi sem vinnuveitandi stefnda beri gagnvart honum ábyrgð á af- leiðingum slyssins. Þá ber og að fallst á það með héraðsdómi, að ekkert það sé fram komið í málinu, er bendi til, að stefndi eigi að einhverju leyti sök á tjóni sínu. Ber samkvæmt þessu að leggja bóta- ábyrgðina óskipt á áfrýjanda. Il. Í héraðsdómi eru rakin þau gögn, sem fram hafa verið lögð í málinu um örorku stefnda ásamt áætlunum tryggingafræðings um tjón hans af völdum örorkunnar. Samkvæmt örorkumati Björns Önundarsonar tryggingayfirlækn- is, sem eigi hefur verið vefengt, er örorka stefnda af völdum slyssins 100%0 varanleg örorka. Ill. Stefndi er 100%0 öryrki vegna slyssins 20. nóvember 1979. Eru ekki efni til að lækka fébætur þær, sem héraðsdómur ákvað, en af hálfu stefnda hefur málinu ekki verið gagnáfrýjað. Verður hér- aðsdómur því staðfestur, en til frádráttar koma þær greiðslur, sem Almennar Tryggingar h/f greiddu eftir uppsögu dómsins í samræmi við kröfur stefnda fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi greiði málskostnað fyrir Hæstarétti, 65.000.00 krónur, sem renni í ríkissjóð. Gjafvarnarkostnaður stefnda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns hans, 62.500.00 krónur. Dómsorð: Áfrýjandi, Dælubílar s/f, greiði stefnda, Agli Stefánssyni, 361.500.00 krónur með 319 ársvöxtum frá 20. nóvember 1979 til 31. maí 1980, 35%0 ársvöxtum frá 1. júní 1980 til 2. júní 1981, 390 ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til 21. september 1983, en með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu þessa dóms og síðan til 1720 greiðsludags með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma. Áfrýjandi greiði 65.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti, sem renni ríkissjóð. Málflutningslaun skipaðs tals- manns stefnda fyrir Hæstarétti, Gunnars M. Guðmundssonar hæstaréttarlögmanns, 62.500.00 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. mars 1982. 1. Mál þetta, sem dómtekið var 11. febrúar sl., hefur Egill Stefánsson, Há- bergi 6, Reykjavík, höfðað fyrir bæjarþinginu gegn Dælubílum s/f, Hlé- skógum 1, Reykjavík, og Almennum Tryggingum h/f, Reykjavík, til réttar- gæslu. Dómkröfur stefnanda á hendur stefnda, Dælubílum s/f, eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða skaðabætur og kostnað að fjárhæð kr. 1.282.000.00 með 31% ársvöxtum frá 20. nóvember 1979 til 31. maí 1980, með 35% ársvöxtum frá 1. júní s. á. til 2. júní 1981, en með dómvöxt- um frá þeim degi til greiðsludags, svo og málskostnað að skaðalausu skv. gjaldskrá Lögmannafélags Íslands, eins óg málið væri ekki gjafsóknarmál, en þann 7. maí sl. veitti dómsmálaráðherra stefnanda gjafsókn til höfðunar málsins. Af hálfu stefnda, Dælubíla s/f, er krafist sýknu og málskostnaðar að mati dómsins. Til vara er krafist verulegrar lækkunar á stefnukröfunum. Á hendur Almennum Tryggingum h/f eru engar kröfur gerðar, og gerir félagið ekki kröfur í málinu. Sættir hafa verið reyndar árangurslaust. II. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að stefndi sé að lögum skaðabóta- skyldur vegna slyss, sem stefnandi varð fyrir þann 20. nóvember 1979, er hann féll af vinnupalli við einbýlishúsið að Grjótaseli | í Reykjavík, þar sem hann vann við dælingu steinsteypu í steypumót, en hann hafi unnið hjá stefnda, Dælubílum s/f. Til verksins hafi verið notuð sérstök bifreið, sem m. a. hafi verið út búin með gálga og dælu. Bifreiðin hafi verið eign stefnda, en stjórnandi hennar og yfirmaður stefnanda hafi verið Guðmund- ur Benediktsson, einn af eigendum hins stefnda félags. Bifreiðin hafi verið út búin þannig, að slanga hafi legið frá dælu bifreiðarinnar um gálga, sem sé áfastur bifreiðinni. Renni steypan um slöngu þessa í mótin. Tveir menn 1721 vinni við tæki dælubifreiðarinnar. Annar sé við bifreiðina og stjórni dæl- unni, en hinn sé þar nærstaddur, sem steypunni er rennt Í mótin. Stjórni hann hreyfingum gálgans og gefi stjórnanda dælunnar merki um það, hve- nær hefja skuli dælingu og hvenær stöðva hana. Hafi hann í höndum lítið tæki til þess og gefi með því hljóðmerki. Stefnandi hafi umræddan dag verið við gálgann og hafi hann staðið á vinnupalli nálægt þeim stað, þar sem steypunni var rennt í mótin. Vinnupallurinn hafi verið myndaður úr þremur borðum, sem lágu samhliða ofan á þaksperrum innan við útveggja- mót, og hafi hvert borð verið 1““ x 6““ á breidd. Við slönguendann hafi verið eigandi hússins, Örn Jónsson trésmíðameistari. Hafi hann beint slöngu- endanum þangað, sem steypan átti að renna í mótin. Um kl. 17 umræddan dag hafi myndast stífla í slöngunni og komið á hana slinkur. Örn hafi misst takið á henni og hafi hún slegist með öllum sínum þunga í stefnanda með þeim afleiðingum, að hann kastaðist út fyrir steypumótin og féll til jarðar 3.5 — 4 metra. Stefnandi hafi verið fluttur í slysadeild Borgarspitalans, og kom þar í ljós við læknisrannsókn, að hann hafði hálsbrotnað og var lamaður frá hálsi og niður í tær. Samkvæmt örorkumati Björns Önundarsonar trygg- ingayfirlæknis, dags. 18. júlí 1980, sé stefnandi 100% öryrki frá slysdegi. Bótaábyrgð stefnda byggir stefnandi á því, að vinnuskilyrði hafi verið ófullnægjandi, hættuleg og ólögmæt. Vinnupallar hafi verið allt of mjóir, sbr. reglugerð nr. 204 frá 20. júlí 1972, 8. gr. c, 1. og 2. mgr. Handrið hafi vantað á þessa vinnupalla, sbr. 8. gr. c, 9. gr., 12. gr., næst síðasta og síðasta mgr. 13. gr., 14. gr. og 17. gr., 1. mgr., sömu reglugerðar. Vinnuljós hafi ekki verið í notkun, þótt dimmt væri orðið og dimmviðri, sbr. 4. gr. áðurnefndrar reglugerðar. Hvassviðri hafi verið og skúraveður og hafi veðurskilyrði valdið því, að ófullkomin vinnuaðstaða varð enn hættulegri en ella. Vinnuveitanda stefnanda hafi borið að sjá um, að vinnu- aðstaða væri fullnægjandi, og hafi borið ábyrgð á því gagnvart honum. Þá hafi tækjabúnaður bifreiðarinnar verið ófullnægjandi og megi einnig rekja slysið til þess. Gálginn hafi sigið niður undan þunga slöngunnar með þeim afleiðingum, að slangan lagðist, og bugða kom á hana, svo hún hafi orðið stjórnanda hennar óviðráðanleg. Þá virðist slangan hafa verið of löng og því síður viðráðanleg, einkum ef stífla myndaðist, sem gat gerst. Stefn- andi hafi enga sök átt á slysinu og það hafi ekki verið í hans valdi að koma í veg fyrir það. Hann hafi staðið rétt að verki og framkvæmt vinnu sína eins og af honum hafi verið ætlast og við aðstæður, sem honum hafi verið lagðar til á vinnustað. Hann hafi verið almennur verkamður, hann hafi ekki haft verkstjórnarvald og engin mannaforráð á vinnustað. Hann hafi í einu og öllu lotið forræði og verkstjórn vinnuveitanda síns, Guðmundar Benediktssonar, stjórnanda dælubifreiðarinnar. Í bréfi réttargæslustefnda, 1722 dskj. nr. 10, sé bótaábyrgð viðurkennd, þó ekki skilyrðislaust. Þá sé mót- mælt ályktunum í skýrslu Öryggiseftirlits ríkisins um orsakir slyssins. Það sé ekki á valdi Öryggiseftirlitsins að slaka á kröfum, sem gerðar séu í áður- greindri reglugerð nr. 204 frá 1972 um vinnuaðstæður og öryggisútbúnað á vinnustöðum. Í stefnu byggði stefnandi kröfur sínar einnig á því, að útbúnaður fyrir merkjagjöf milli stjórnanda gálgans og stjórnanda dælunnar hafi verið ó- fullkominn. Stefnandi féll frá þessari málsástæðu við munnlegan málflutn- ing. Kröfu sína sundurliðar: stefnandi þannig: 1. Örorkubætur ......0..0...0 kr. 1.000.000.00 2. Miskabætur ........1%%.....0.. 0. — 80.000.00 3. Bætur fyrir röskun á stöðu og högum, fyrir heimilis- röskun og sérstaka umönnum og útgjöld í því sam- bandi ............0.0.% nn — 150.000.00 4. Bætur vegna kostnaðar við eignarhald og rekstur bifreiðar og vegna útgjalda, sem gagngert tengjast því, að stefnandi verður bundinn við hjólastól alla ÆVI 20... — 50.000.00 S. Fatatjón ..........00.0%.0 0... — 1.500.00 6. Örorkuútreikningur ..........0..000. 00. — 1.100.00 Um lið 1 segir lögmaður stefnanda svo: Í örorkumatinu á dskj. nr. 7 er gerð grein fyrir meiðslum stefnanda af völdum slyssins og rakin sjúkrasaga hans fram á mitt ár 1980. Frá þeim tíma hefur engin breyting orðið til batnaðar. Stefnandi hlaut geigvænleg meiðsli í slysinu. Í fallinu kom hann niður á herðarnar og hlaut hálsbrot með mænusköddun. Lamaðist hann álveg fyrir neðan brjóst og getur ekki einu sinni hreyft fingur. Hann lá á Borgarspítala frá slysdegi til 21.janúar 1980. Síðan var hann vistáður í Grensásdeild spítalans, en hefur frá því dvöl hans þar lauk verið heima. Hann verður bundinn við hjólastól ævi- langt. Örorka af völdum slyssins er 100% til frambúðar. Hinn 16. október 1980 gerði Jón Erlingur Þorláksson, cand. act., út- reikninga á örorkutjóni stefnanda. Þeir útreikningar eru þegar orðnir úreltir vegna verðlagsþróunar í landinu. Meðal annars með hliðsjón af því og þar sem ætla má, að alllangur tími líði, uns endanlega fæst skorið úr ágreiningi um réttarstöðu stefnanda og bótaskylt tjón, þótti óhjákvæmilegt að gera verulega hærri fjárkröfu skv. þessum lið en örorkutjónsútreikningurinn veitir tilefni til. Þann 27. janúar sl. reiknaði tryggingafræðingurinn út ör- orkutjón stefnanda að nýju. Þar segir svo: „„Egill Stefánsson varð fyrir slysi 1723 20. nóvember 1979 og slasaðist á hálsi. Hann er fæddur 25. ágúst 1950 og hefur því verið 29 ára á slysdegi. Björn Önundarson, læknir, hefur í örorkumati, dags. 18. júlí 1980, metið örorku af völdum slyssins 100%0 varanlega örorku. Um tekjur Egils næstu árin fyrir slysið hef ég eftirfarandi upplýsingar: Árið 1976 eru launatekjur 1.967.217 skv. skattframtali. Það er um 21% hærra en meðaltekjur kvæntra verkamanna á því ári skv. úrtaksathugunum Þjóðhagsstofnunar. Árið 1977. Þá telur Egill ekki fram (þ. e. á árinu 1978), enda fluttist hann til Svíþjóðar í september 1977 skv. upplýsingum eiginkonu hans. Árið 1978. Egill dvaldi í Svíþjóð þar til í desember 1978. Upplýsingar um tekjur hans þar liggja ekki fyrir. Árið 1979, sama árið og slysið varð. Samkvæmt skattframtali voru launatekjur Egils kr. 1.714.748, og eru þær allar frá fyrirtækinu Dælubílar. Hjá því fyrirtæki starfaði hann frá 3. september 1979, slasaðist þann 20. nóvember, en fékk laun til 2/3 1980 að því er framkvæmdastjóri fyrirtækis- ins, Oddur Benediktsson, upplýsir. Launin á skattframtalinu eru því fyrir 4 síðustu mánuði ársins 1979, og eru það allgóð laun á þeim tíma. Eigin- kona Egils, Ólafía Magnúsdóttir, hefur tjáð mér, að fyrri hluta ársins 1979 hafi Egill unnið í fiskbúð. Reyndar er þess getið á skattframtali hans árið 1980, að hann hafi keypt fiskbúð og selt hana aftur á árinu 1979. En tekjur af starfi í fiskbúð koma engar fram á skattframtalinu. Af framansögðu má ljóst vera, að það er mikið álitamál, hvernig áætla skuli tekjur Egils framvegis, ef slysið hefði ekki orðið. Ég hef valið þann kost að miða við mánaðarkaup í byggingavinnu samkvæmt taxta Dagsbrún- ar að viðbættum 75%. Á núgildandi taxta eru það um 9.805 nýkr. á mán- uði. Miðað við þær forsendur er áætlun um tekjur og þar með tekjutap af völdum slyssins sem hér segir, í nýkrónum: Áætlaðar tekjur og tekjutap 1. árið eftir slysið .........00000000 0 58.150 2. árið eftir slysið .........00.0000. 0... 92.790 Síðan árlega ..........0000 00... nn 117.680 Höfuðstólsandviði vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi kr. 867.300. Egill fékk slysadagpeninga frá Tryggingastofnun ríkisins fyrir tímabilið 21/2 — 31/7 1980, kr. 1.383.117. Frá 1. ágúst 1980 fær hann fullan örorku- lífeyri, sem er nú 1.679 nýkr. á mánuði. Höfuðstólsandvirði dagpeninga 1724 og slysalífeyris til 67 ára aldurs reiknast mér nema á slysdegi Kr. 155.400. Frá 1. september 1980 fær Egill tekjutryggingu frá lífeyrisdeild Trygg- ingastofnunar ríkisins, og er hún nú 1.788 kr. á mánuði. Höfuðstólsand- virði tekjutryggingar til 67 ára aldurs reiknast mér nema á slysdegi Kr. 150.500. Auk þess greiðir Tryggingastofnunin barnalifeyri vegna þriggja barna, en ég reikna ekki höfuðstólsandvirði hans. Við útreikning höfuðstólsandvirðis eru notaðir 1390 ársvextir eins og Í fyrri útreikningnum. Þá er miðað við dánarlíkur íslenskra karla samkvæmt reynslu áranna 1966 — 1970 og sænskar örorkulíkur. Ekki er tekið tillit til launa í veikindaforföllum eða skatta.““ Í bréfi réttargæslustefnda á dskj. nr. 10 er gengist við bótaábyrgð á slys- inu, þótt nokkur fyrirvari sé þar á gerður. Bótaábyrgð stefnda er einhlít og ekki efni til að sakast við stefnanda um slysið. Stefnandi fær til fram- búðar örorkulífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins. Er þar um lífeyrisréttindi að ræða, sem þeir menn njóta, sem eru varanlegir öryrkjar umfram 75%. Ekki verður á það fallist, að verðmæti þessa lífeyrisréttar eigi að dragast að fullu frá útreiknuðu örorkutjóni stefnanda. Hins vegar er rétt, að við mat bóta skv. þessum lið verði litið til bótaréttar stefnanda frá almanna- tryggingum. Áætlaðar atvinnutekjur stefnanda eru lágar og hæpið að miða við þær alfarið til frambúðar. Stefnandi var 29 ára á slysdegi. Hann var nýfluttur heim frá Svíþjóð með fjölskyldu sína, en stefnandi er kvæntur, og eiga þau hjónin 4 börn, fædd 1969, 1973, 1974 og 1979. Má ætla, að stefnandi hefði lagt mikið á sig næstu árin við öflun húsnæðis, og er fráleitt að ætla, að duglegur maður og reglusamur á aldri stefnanda láti sér lynda svo lágar launatejur sem örorkulífeyrir er og nægir ekki einu sinni fyrir allra brýnustu heimilisnauðþurftum. Um lið 2. Orð eru til lítils um hinn óskaplega miska, sem stefnandi hefur orðið að þola og búa við ævilangt. Óhætt er að segja, að hér sé um að ræða hámark líkamlegra þjáninga og óþæginda og andlegrar raunar. Um lið 3. Stefnandi hefur orðið fyrir stórkostlegri röskun á stöðu og högum við slysið. Hann getur ekki sinnt neinu starfi. Hendurnar nýtast honum lítt eða ekki, þar sem allir fingur eru máttlausir. Honum er búið það hlutskipti eftir slysið að liggja í rúminu eða sitja í hjólastól og bíða. Hann getur lesið, horft á sjónvarp og hlustað á útvarp. Hann getur ekki hreyft sig hjálpar- laust í rúminu. Konan hans verður að snúa honum og hagræða á 2ja stunda fresti. Meðal annars af þeim sökum er hún algerlega bundin við heimilið 1725 og á þess engan kost að stunda störf utan þess. Kveðst konan örugglega hafa orðið sér úti um vinnu utan heimilis eftir fæðingu yngsta barnsins, ef eigi hefði komið til slysið og afleiðingar þess. Hér er því um mikla röskun að ræða fyrir hana og heimilið allt, beina og óbeina, fjárhagslega og ófjár- hagslega. Um lið 4. Eftir að stefnandi kom heim af sjúkrahúsi, kom í ljós, að heimilið getur ekki verið án bifreiðar. Var því ráðist í það að festa kaup á nýrri, lítilli bifreið. Hjónin réðust og í það að festa kaup á parhúsi, sem var sérstaklega hannað fyrir íbúa í hjólastól. Með þessum bíl— og húskaupum bundu þau sér skuldabagga, sem virðist nær óviðráðanlegur. Bifreiðina hefur nú orðið að selja og kaupa aðra, notaða og ódýrari, Um lið S. Fatnaður stefnanda, sem hann var í, er hann slasaðist, fór alveg forgörð- um. Er þessi liður áætlaður. Um lið 6. Hér er um að ræða kostnað vegna dskj. nr. 8. Þá hækkar þessi liður um kr. 500.00 vegna kostnaðar vegna dskj. nr. 13. Kostnaður vegna ör- orkumats var greiddur úr slysatryggingunni. Stefndi styður kröfu sína þeim rökum, að ekkert þeirra atriða, sem stefn- andi tilgreini sem ófullnægjandi vinnuskilyrði, verði rakið til starfsmanna stefnda og af Öryggiseftirliti ríkisins sé talið, að um almennan og venjuleg- an útbúnað hafi verið að ræða, en byggingameistari hússins muni hafa séð um uppsetningu og frágang á vinnupöllum, þannig að jafnvel þótt um van- búnað að þessu leyti hafi verið að ræða, þá sé það óviðkomandi stefnda og þeim mönnum, sem hann beri ábyrgð á skv. almennum reglum um hús- bóndaábyrgð. Svo sem fram komi í skýrslum rannsóknarlögreglunnar, hafi það verið stefnandi sjálfur, sem stjórnaði steypuslöngunni, og hafi honum því borið, ef hann taldi um vanbúnað að ræða, að bera upp kvartanir við byggingameistara hússins, sem var á staðnum. Honum hafi því borið að gera sínar athugasemdir, áður en hann hóf að dæla steypu í mótin. Í öðru lagi rökstyðji stefnandi kröfur sínar með því, að stífla hafi mynd- ast í steypuslöngunni, sem bendi til ófullnægjandi tækja og búnaðar. Þess- ari röksemd sé algerlega mótmælt. Ekkert komi fram, sem bendi til þess, að um galla í tækjum hafi verið að ræða, og í framburði Arnar Jónssonar komi það fram, að endi slöngunnar hafi rekist í steypustyrktarjárnsnet og rennsli úr henni stöðvast af þeim sökum. Öryggiseftirlit ríkisins telji ekkert óeðlilegt við það, að stífla myndist í slöngunni, en þegar þrýstingurinn vaxi 1726 og stíflan fari, þá vilji oft koma slinkur á slönguna. Það sé því ekki sjá- anlegt, að vanbúnaði, sem stefndi beri ábyrgð á, sé til að dreifa. Í þriðja lagi hafi stefnandi verið óeðlilega staðsettur við starfið. Hann hefði ekki átt að þurfa að koma nálægt sjálfri slöngunni og þá hefði ekk- ert slys orðið. Í fjórða lagi hafi stefnandi viðurkennt fyrir dómi, að hann hafi ekki gefið merki um að stöðva dælingu, sem hefði mátt koma í veg fyrir slysið. Loks bendir stefndi á skýrslu Öryggiseftirlits ríkisins á dskj. nr. $, þar sem segir: „„Allar aðstæður voru ágætar, gangpallar á þaki breiðir. Veðurfar var slæmt, allt að rok með rigningu og farið að nálgast myrkur, lýsing ekki verri en almennt gerist við slíka vinnu. Slasaði var van- ur í þessu:starfi og talinn fær í því. Slasaða var strax komið á slysavarðstofu til læknismeðferðar. Orsök slyssins tel ég falla undir óhappatilfelli ásamt veðurástæðum, sem orsökuðu, að slasaði stóð nær slöngu en tilefni gaf til, til að vera í skjóli við upphækkunina.““ Fyrsta lið bótakröfunnar er mótmælt. Stefnandi hafi nær tvöfaldað fjár- hæð þá, sem Jón Erlingur Þorláksson tryggingafræðingur reiknaði út á dskj. nr. 8 án annars rökstuðnings en þess, að mikil verðbólga sé í landinu. Þessum lið sé því algerlega mótmælt og á það bent, að stefnandi geri ekki ráð fyrir frádrætti vegna eingreiðslu og skattfrelsis bóta. Annar, þriðji og fjórði liður í kröfugerð stefnanda sé í rauninni miska- bótakrafa, þótt stefnandi gefi þessum töluliðum mismunandi nöfn. Öllum þessum liðum er mótmælt sem hreinum áætlunarfjárhæðum og órökstudd- um. Liðum S og 6 er ekki mótmælt tölulega séð. Stefnandi hafi ekki gert grein fyrir frádráttarliðum, þ. e. bótum, sem hafa verið inntar af hendi upp í tjónið, bæði frá Tryggingastofnun ríkisins, vinnuveitanda, og greiðslum frá Almennum Tryggingum h/f vegna samn- ingsbundinnar slysatryggingar. Í því sambandi sé vísað til dskj. nr. 10 til þeirra skýringa, sem þar koma fram. Þar séu boðnar fram fullnaðarbætur kr. 602.720.00 með fyrirvara um greiðsluskyldu. Þá bendir stefndi á dskj. nr. 12, dags. 17. september 1981, sem er örorku- tjónsútreikningur Þóris Bergssonar, þar sem frá eru dregnar bótagreiðslur til stefnanda og tekið tillit til lækkunar vegna eingreiðslu og skattfríðinda. Þar segir svo: „„Þér hafið beðið mig að athuga, hvernig mál stóðu varðandi bætur til Egils í október 1980. Einnig óskið þér endurútreikninga á örorkutjóni hans. Í bréfi, dags. 21. október 1980, setti Gunnar M. Guðmundsson, hrl., fram svofellda bótakröfu fyrir hönd umbjóðanda síns, Egils Stefánssonar, vegna slyss þess, er hann varð. fyrir 20. nóvember 1979: 1. Örorkubætur ............0..0%. 0... kr. 52.253.000.- 2. Miskabætur ...........0.000 000. — 5.000.000.- 3. Örorkumat og örorkuútreikningar — ............ — 136.454.- Hér er að sjálfsögðu um gamlar krónur að ræða. Örorkubótaupphæðin er brúttóniðurstaða útreikninga Jóns Erlings Þor- lákssonar, tryggingastærðfræðings, sem dags. eru 16. október 1980. Jón hefur einnig reiknað út verðmæti bóta til Egils frá Tryggingastofnun ríkisins, nema verðmæti barnalífeyris vegna fjögurra barna Egils. Hins veg- ar reiknaði ég það verðmæti út með sömu forsendum og Jón Erlingur notar í útreikningum, dags. 28. október 1980. Auk þess höfðu Almennar Trygg- ingar hf. greitt Agli að fullu samkvæmt samningsbundinni slysatryggingu launþega. Verðmæti þeirra greiðslna frá Tryggingastofnun ríkisins, sem Egill átti rétt á vegna afleiðinga slyssins, námu þannig á slysdegi — samkvæmt út- reikningum gerðum í sama mánuði og verðmæti vinnutekjutaps var reiknað út — eftirfarandi upphæðum. Dagpeningar og öÖrorkulífeyrir .............0...... gkr. 9.997.000.- Tekjutrygging .............0..0. 000. gkr. 8.370.000.- Barnalífeyrir ................0.... 0... gkr. 12.384.000.- Samtals gkr. 30.384.000.- Heildarupphæð greiddra bóta vegna samningsbundinnar slysatryggingar var gkr. 15.846.240.- Vinnuveitandi Egils, Dælubílar sf., hafði greitt honum í slysalaun fyrst eftir slysið gkr. 1.010.110.- Samtals hafa því greiðslur og verðmæti lífeyris til Egils vegna afleiðinga slyssins numið gkr. 46.331.350.- Þar af voru þegar greiddar gkr. 16.856.350,- auk dagpeninga frá Trygg- ingastofnun ríkisins. Í bréfi Almennra Trygginga hf. til Gunnars M. Guðmundssonar, hrl., dags. 31. október 1980, sem sent var „„með öllum almennum fyrirvara““, er gerð grein fyrir áliti félagsins á stöðu mála þá. Þar var gert ráð fyrir, að lækkun vegna skattfrelsis bóta yrði einungis 18%, sem er langt fyrir neðan það, sem þekkist í dómsiðkun, og ekki minnst á hagræði vegna eingreiðslu. Greiðsla vinnuveitanda til Egils virðist ekki hafa verið þekkt þá. Mér er í raun ekki unnt að segja neitt um, hversu mikið dómstólar hefðu lækkað brúttóverðmæti vinnutekjutaps vegna þess- ara tveggja lækkunarþátta. Líklegast þykir mér, að það hefði verið milli 20% og 30%0. Sennilega 25%. 1728 Niðurstaðan hefði þá orðið, að nettóvinnutekjutap næmi gkr. 39.189. 750.- á slysdegi,' en Egill hafði þegar fengið greiddar eða tryggingu fyrir í lífeyrisgreiðslum fjárhæð samtals að upphæð gkr. 46.331.350.-. Kostn- aðarliðir námu gkr. 136.454.-. Greiðslur að viðbættu verðmæti lífeyrisgreiðslna hefðu: með þessari 25% forsendu orðið allmiklu. hærri en nettóverðmæti vinnutekjutaps, þ. e.: 46.331.350,- = 39.189.750,- = 136.454,- = gkr. 7.005.146.-. Krafa Gunnars M, Guðmundssonar um miskabætur var gkr. 5.000.000,-, eða vel 2 milljónum króna lægri en þegar hafði komið. í hlut Egils í bótum umfram verðmæti vinnutekjutaps. Þótt notuð væri nokkru lægri frádráttarprósenta vegna skattfrelsis og hagræðis af eingreiðslu, er ljóst, að bætur fyrir vinnutekjutap eru að fullu greiddar. Ég tel:endurútreikninga einungis vera tíma- og peningasóun að sinni, en mun að sjálfsögðu gera slíka endurútreikninga, ef þess verður óskað síðar. Um miskann dæmi ég ekki ákveðið, en vil benda á, að gkr. 7.000.000,- umreiknaðar samkvæmt breytingum á vísitölu vöru og þjónustu svara nú til gkr. 10.415.000,-. Í bréfi Almennra Trygginga hf. til Gunnars M. Guðmundssonar, sem áður er á minnst, er tekið fram, að fyrirtækið geti „„..ekki án frekari athug- unar fallist skilyrðislaust á þá skoðun yðar, að fyrirtækið Dælubílar sf. beri eitt óskoraða ábyrgð á slysinu ...““. Ég mun ekkert fjalla um þetta atriði, enda venja, þegar komið er í málaferli, að slíkt sé í verkahring lög- fræðinga.““ Ill. Í gögnum málsins kemur fram, að aðstæður á vinnustað voru þær, að stefnandi stóð uppi á vinnupalli, sem myndaður var úr þremur borðum, og var hvert borð 1““ x 6“. Vinnupallurinn var uppi á 2. hæð eða þaki hússins, og var aðeins halli á þakinu. Engin handrið voru á vinnupallinum. Verður því að telja, að öryggisbúnaði á vinnustað hafi verið verulega ábóta- vant, og hefur ekki verið gætt ákvæða í reglugerð nr. 204 frá 1972 um öryggisráðstafanir við byggingavinnu, 8. gr. c, 1. og 2. mgr., 9. gr., 12. gr., 6. og 7. mgr., 13. gr., 14. gr. og 17. gr., 1. mgr. Það má telja yfirgnæf- andi líkur á því, að afleiðingar slyssins hefðu orðið mun minni en raun varð á, ef þessara reglna hefði verið gætt, og ber stefndi, Dælubilar s/f, sem vinnuveitandi stefnanda ábyrgð á því gagnvart honum. Þá ber að líta á það, hvort stefnandi kunni sjálfur að bera einhverja ábyrgð á tjóni sínu. Stefndi heldur því m. a. fram, að stefnandi hafi staðið óþarflega nærri slöngunni og þannig tekið á sig áhættu umfram nauðsyn. Þegar slysið varð, var veður slæmt, hvasst og úrkoma. Farið var að 1729 skyggja, og eina vinnuljósið kom frá götustaur rétt við bygginguna. Það er álit dómsins, að ekkert það hafi komið fram í málinu, sem bendi til þess, að stefnandi hafi staðið nær slöngunni en tilefni gaf til miðað við framangreindar aðstæður. Verður því ekki fallist á þessa málsástæðu stefnda. Þá er ósannað, að stefnandi hefði getað komið í veg fyrir slysið með því að gefa merki um, að dælingu skyldi hætt. Við mat á ábyrgð stefn- anda ber og að hafa í huga, að stefnandi var lítt vanur í starfi, en hann hafði aðeins unnið hjá stefnda í u. þ. b. 1/% mánuð, þegar slysið varð. Þegar framangreind atriði eru virt, þykir Ósannað, að stefnandi hafi tekið á sig óþarfa áhættu, sem hann beri ábyrgð á. Það er því niðurstaða dóms- ins, að stefndi, Dælubílar s/f, beri óskipta ábyrgð á tjóni stefnanda. Verður nú fjallað um bótafjárhæðina: Um lið 1. Þegar tjón skv. þessum lið er metið, þykir rétt að leggja til grundvallar örorkutjónsútreikning Jóns E. Þorlákssonar tryggingafræð- ings, dags. 27. janúar 1982, kr. 561.400.00, þegar frá hafa verið dregnar örorkubætur frá Tryggingastofnun ríkisins og tekjutrygging. Frá þesari fjárhæð dragast enn fremur bætur úr samningsbundinni slysatryggingu, kr. 158.462.80, og greidd laun eftir slysið, kr. 10.101.10. Með hliðsjón af þeirri málsástæðu stefnda, að lækka beri kröfu stefnanda skv. þessum lið vegna skattfrelsis bótanna og eingreiðsluhagræðis, svo og vegna greiðslu barnalif- eyris þykir þessi liður hæfilega ákveðinn kr. 260.000.00. Um lið 2, 3 og 4. Rétt þykir að taka þessa liði saman, þar sem þeir fela allir í sér kröfu um miskabætur. Þessum liðum hefur stefndi öllum mót- mælt sem of háum. Þegar virt eru meiðsli stefnanda og sjúkrasaga sem og varanleg áhrif slyssins á heimilishagi stefnanda og fjölskyldu hans, þykja bætur samkvæmt þessum liðum hæfilega ákveðnar kr. 200.000.00. Um lið 5. Þessum lið hefur ekki verið andmælt tölulega, og verður hann því tekinn til greina að fullu. Um lið 6. Þessum lið hefur ekki verið andmælt tölulega, og verður hann því tekinn til greina að fullu, en kostnaður þessi telst til málskostnaðar. Samtals er óbætt tjón stefnanda skv. framansögðu kr. 461.500.00. Vaxta- kröfu stefnanda hefur ekki verið andmælt sérstaklega, og dæmast því vext- ir, eins og krafist er, af dæmdri fjárhæð. Eftir úrslitum þessa máls ber að dæma stefnda til að greiða málskostnað, sem þykir eftir atvikum hæfilega ákveðinn kr. $1.100.00. Þar af renna kr. 50.000.00 til skipaðs talsmanns stefnanda, Gunnars M. Guðmundssonar hæstaréttarlögmanns. Sigríður Ólafsdóttir, settur borgardómari, kvað upp dóm þennan ásamt meðdómsmönnunum Ragnari Ingimarssyni verkfræðingi og Magnúsi Guð- Jónssyni húsasmíðameistara. 109 1730 Dómsorð: Stefndi, Dælubílar s/f, greiði stefnanda, Agli Stefánssyni, kr. 461. 500.00 með 31% ársvöxtum frá 20. nóvember 1979 til 31. maí 1980, en með 35% ársvöxtum frá 1. júní s. á. til 2. júní 1981, en með 39% ársvöxtum frá þeim degi til 2. mars 1982, en síðan með hæstu innláns- vöxtum, eins og þeir verða ákveðnir á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 51.100.00 í málskostnað. Þar af renni kr. 50.000.00 til skipaðs talsmanns stefnanda, Gunnars M. Guðmundsson- ar hæstaréttarlögmanns. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 17. október 1983. Nr. 7/1982. Þorgeir Gunnlaugsson og Hagtrygging h/f (Hjörtur Torfason hrl.) gegn Jóni Kristni Höskuldssyni (Jóhann Þórðarson hdl.). Bifreiðar. Skaðabótamál. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Áfrýjendur hafa skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 13. jan- úar 1982. Þeir krefjast aðallega sýknu af kröfum stefnda í málinu og málskostnaðar úr hans hendi í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefjast þeir lækkunar á kröfum stefnda og að málskostnaður verði látinn falla niður bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Á þeim tíma, er atvik máls þessa gerðust, höfðu ekki verið lagðar gangstéttir við Kjarrhólma. Vettvangsuppdráttur sá, sem lagður er fram í málinu, sýnir breidd götunnar frá húsaröð sunnan götu að 1731 bifreiðastæðinu norðan götunnar um það bil 13 — 14 m og þann hluta götunnar, sem uppdrátturinn nær yfir, hindranalausan. Á það var þó bent í málflutningi fyrir Hæstarétti, að bifreiðum hafi verið lagt við húsaröðina að sunnan, þ. e. á hægri vegarhelmingi miðað við aksturstefnu ökumanns Y 4020. Er viðurkennt, að þær bifreiðar hafi snúið enda út í götuna. Kemur það og fram í skýrslu lögreglu- manns þess, er uppdráttinn gerði, að hann hafi í fyrstu lagt lög- reglubifreiðinni milli tveggja bifreiða, er stóðu upp við húsið nálægt árekstursstað, en síðar þurft að færa lögreglubifreiðina úr stað, til að umferð gæti gengið eðlilega fyrir sig. Hvorki umræddar bifreiðar né aðrar bifreiðar, sem kunna að hafa staðið sunnan götunnar, eru sýndar á vettvangsuppdrættinum. Ekki eru þar heldur markaðir snjóruðningar, sem lögreglumaðurinn hefur greint frá, að verið hafi „utan með á bifreiðastæðunum.““ Af framansögðu er ljóst, að hinn framlagði vettvangsuppdráttur er villandi í veigamiklum atriðum. Hefur óhindruð akstursleið eftir götunni hvergi nærri verið jafnbreið og uppdrátturinn gefur til kynna. Verður hann því ekki lagður til grundvallar um það, að bif- reiðinni Y 4020 hafi verið ekið að öllu leyti á vinstri vegarhelmingi, Þegar áreksturinn varð, svo sem haldið er fram. Engu að síður þykir mega ráða af málsgögnum, að ökumaður bifreiðarinnar hafi ekki haldið bifreið sinni svo vel til hægri sem kostur var og honum var skylt samkvæmt 1. mgr. 45. gr. umferðarlaga. Átti hann með því nokkra sök á árekstrinum. Stefndi ók bifreið sinni aftur á bak inn á bifreiðastæðið norðan Kjarrhólma, en síðan aftur út á götuna í því skyni að aka niður Kjarrhólma eins og bifreiðin Y 4020. Samkvæmt $. mgr. 48. gr. umferðarlaga bar honum að víkja fyrir umferð á götunni. Var enn brýnna en ella, að hann gætti þeirrar skyldu, þar sem honum hlaut að vera ljóst, að aðstæður til aksturs á götunni voru sérstaklega erfiðar vegna hálku og bratta. Þykir stefndi með framangreindu aksturslagi einnig hafa átt sök á árekstrinum. Þegar öll atvik að árekstrinum eru virt, þykir hæfilegt að skipta sök þannig, að ökumaður Y 4020 teljist bera “á hluta sakar, en stefndi sjálfur % hluta. Andmæli eru ekki höfð uppi við mati héraðsdómara á tjóni stefnda eða um upphafstíma vaxta. Samkvæmt því verða áfrýjendur 1732 dæmdir til að greiða honum in soldium 2.703.30 krónur (4 hluta af 8.109.90 krónum) með vöxtum, svo sem í hinum áfrýjaða dómi greinir. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Áfrýjendur, Þorgeir Gunnlaugsson og Hagtrygging h/f, greiði stefnda, Jóni Kristni Höskuldssyni, óskipt 2.703.30 krónur með þeim vöxtum, sem í héraðsdómi greinir. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Magnúsar Thoroddsen hæstaréttardómara. Ég er ósammála atkvæði meiri hluta dómara. Bifreiðin Y 4020 lét ekki að stjórn og var á röngum vegarhelmingi, er áreksturinn varð. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms tel ég, að hefði átt að staðfesta hann og dæma áfryjendur til að gjalda stefnda 9.000.00 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 14. október 1981. Mál þetta, sem dómtekið var 28. september sl., höfðaði Jón Kristinn Höskuldsson, Kjarrhólma 22, Kópavogi, gegn Hagtryggingu h/f, Suður- landsbraut 10, Reykjavík, og Þorgeiri Gunnlaugssyni, Kjarrhólma 38, Kópavogi, með stefnu, birtri 9. apríl 1981. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði dæmdir in soldum til þess að greiða honum skaðabætur að fjárhæð kr. 9.852.90 með 460 árs- vöxtum frá 19. desember 1980 til 1. mars 1981, með 42% ársvöxtum frá þeim degi til þingfestingardags málsins, þ. e. 12. maí 1981, og frá þeim degi með hæstu leyfilegum innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum, tíma, til greiðsludags og málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Dómkröfur.stendu eru þær aðallega, að þeir verði algerlega sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og honum gert að greiða þeim málskostnað sam- kvæmt gjaldskrá LMFÍ, en til vara, að stefnufjárhæð verði lækkuð og málskostnaður felldur niður. Sættir hafa verið reyndar í málinu, en án árangurs. 1733 Málavextir. Málavextir eru þeir, að hinn 19. desember 1980 varð árekstur á götunni Kjarrhólma í Kópavogi á milli fólksbifreiðarinnar Y 1380, sem er leigubif- reið af gerðinni Datsun, eign stefnanda, og fólksbifeiðarinnar Y 4020, sem er af gerðinni Toyota Corolla, eign stefnda Þorgeirs. Stefnandi ók bifreið sinni í umrætt skipti, en ökumaður bifreiðar stefnda Þorgeirs var eiginkona hans, Ingibjörg Halla Þórisdóttir, til heimilis að Kjarrhólma 38 í Kópavogi. Bifreið stefnanda var tryggð ábyrgðartryggingu hjá Samvinnutryggingum g/t, en bifreið stefnda Þorgeirs hjá stefnda Hagtryggingu h/f. Bjart var af degi, þegar áreksturinn varð, en gatan þakin klaka og því mjög hál að sögn lögreglunnar í Kópavogi, sem tók skýrslu af ökumönnun- um á árekstursstaðnum. Ökumennirnir gáfu lögreglunni aftur skýrslu skömmu eftir áreksturinn. Enn fremur gáfu skýrslu þeir lögreglumenn, sem komið höfðu á vettvang. Gatan Kjarrhólmi er blindgata, og hallar henni töluvert til austurs, og nær sá halli austur fyrir hús nr. 10. Á móts við hús nr. 10 er bifreiðastæði, og kvaðst stefnandi hafa verið að aka út úr því stæði inn á götuna eftir að hafa nýverið bakkað inn í það, þegar bifreið stefnda Þorgeirs hafi verið ekið til austurs eftir götunni á vinstri helmingi hennar. Hann hefði séð bifreið stefnda Þorgeirs, þegar hún var efst í götunni, numið staðar og ætlað að bíða eftir því, að henni yrði ekið fram hjá, og gert ráð fyrir því, að ekið yrði á réttum vegarhelm- ingi, en þar hafi verið nægilegt rúm til þess að komast fram hjá bifreið sinni. Engin umferðartöf hafi orðið eftir áreksturinn, því að hægt hafi verið að aka viðstöðulaust fram hjá. Ökumaður bifreiðar stefnda Þorgeirs hafi ekki getað stöðvað hana vegna mikillar hálku og hafi þá áreksturinn orðið. Ökumaður bifreiðar stefnda Þorgeirs sagðist hafa veitt bifreið stefnanda athygli, þegar henni hafi verið bakkað inn á bifreiðastæðið, en þá hafi hún verið á móts við hús nr. 2 í götunni. Ökumaðurinn sagðist hafa gert ráð fyrir því, að stefnandi ætlaði að leggja bifreið sinni á stæðinu, en þegar hún hafi verið komin á móts við þann stað, þar sem bifreið stefnanda var, hafi henni verið ekið skyndilega út á götuna. Hún hafi hemlað, en ekki náð að stöðva bifreiðina vegna mikillar hálku. Hún kvaðst hafa gefið hljóð- merki og hefði stefnandi þá stöðvað bifreið sína. Ökumaðurinn kvaðst ekk- ert svigrúm hafa haft til þess að beygja til hægri vegna kyrrstæðrar bif- reiðar, sem þar hafi verið. Þegar snjór væri, mynduðust einföld hjólför í götunni, sem gerðu erfiðara að mætast. Venja íbúanna væri að bíða eftir þeim, sem niður götuna kæmi, og hleypa fram hjá, áður en þeir ækju upp götuna. Ökumaðurinn sagði, að eftir áreksturinn hefðu vegfarendur getað troðist fram hjá bifreiðunum með því að skáskjóta sér. Áðurnefnd kyrr- stæð bifreið hefði verið aðeins austar en bifreiðarnar voru eftir áreksturinn. 1734 Lögreglumennirnir sögðu, að erfitt hefði verið að aka fram hjá bifreiðun- um, en þó hefðu þeir getað ekið þar lögreglubifreiðinni, sem er af Chervolet Nova gerð. Ekki minntust þeir þess, að hjólför hefðu verið í klakann á götunni, heldur hafi hann verið sléttur, en snjóruðningar beggja vegna. Stefnandi sundurliðar tjón sitt þannig: 1. Rétting á hurð og bretti ...................... kr. 2.223.90 2. Málning á bretti, bronslituðu, skv. taxta ....... — 1.230.00 3. Málning á hurð, bronslitaðri, skv. taxta ........ — 1.170.00 4. Afnotamissir í 21 dag á kr. 249/00 „............00 = 5.229.00 Samtals kr. 9.852.90 Málsástæður og lagarök. Stefnandi. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að ökumaður bifreiðar stefnda Þorgeirs eigi alfarið sök á því, að áreksturinn varð. Hann hafi ekið á röng- um helmingi götunnar og með því brotið 1. mgr. 45. gr. og 47. gr. laga nr. 40/1968. Ökumaðurinn hafi séð bifreið stefnanda með nægilega góðum fyrirvara til þess að geta sveigt yfir á réttan götuhelming og nægilegt rúm hafi verið til þess að komast fram hjá bifreiðinni. Þá virðist ökumaðurinn ekki hafa haft stjórn á bifreiðinni og hraðinn of mikill miðað við aðstæður. Bifreiðin hafi ekki verið nægilega vel út búin til aksturs í hálku. Ökumaðurinn hafi þess vegna brotið 1., 2. og 3. mgr. 49. gr. laga nr. 40/1968. Stefnandi hafi að vísu verið að aka út úr bifreiðastæði, en bifreiðin hafi verið úti á brún götunnar. Stefnandi hafi því átt að vera öruggur fyrir um- ferð, sem kom úr vesturátt, þ. á m. bifreið stefnda Þorgeirs. Stefnanda verði því ekki gefin sök á árekstrinum. Stefndu beri fulla bótaábyrgð á því tjóni, sem stefnandi hafi orðið fyrir af þeim sökum, sem að framan eru raktar Stefndi Hagtrygging h/f hafi ráðstafað bifreið stefnanda til viðgerðar og hafi stefnandi engu ráðið um hraða hennar. Stefnandi hafi misst afnot bif- reiðarinnar í 21 dag og beri honum bætur fyrir það tjón. Stefndu. Af hálfu stefndu er á það bent, að aðstæður á árekstursstaðnum hafi verið erfiðar. Gatan sé hallandi og hafi verið þröng vegna snjóruðninga beggja vegna og töluverð hálka hafi verið. Bifreiðastæði séu beggja vegna götunnar. Telja verði, að stefnandi hafi fyrst ekið inn á götuna, þegar öku- maður bifreiðar stefnda Þorgeirs hafi byrjað að hemla, sem hafi verið á móts við hús nr. 10 í götunni, en framan við það hafi áreksturinn orðið. Að öðrum kosti hefði ökumaður bifreiðar stefnda Þorgeirs gert ráðstafanir 1735 fyrr til þess að forða árekstri (sic). Þá megi benda á, að stefnandi segist hafa tekið eftir því, að bifreið stefnda Þorgeirs hafi verið ekið á röngum vegarhlemingi án þess að hætta við að aka inn á götuna. Þá verði og að taka tillit til þess, að sú venja hafi skapast hjá íbúum við götuna, að sá, sem ætli að aka upp götuna, bíði eftir umferð, sem komi niður hana. Stefn- andi hafi með aksturslagi sínu brotið 46. gr. in fine, 2. mgr. 47. gr. og 5. mgr. 48. gr. laga nr. 40/1968 og verði að bera tjón sitt sjálfur. Verði ekki á það fallist, beri að skipta sök, þannig að stefnandi beri meginhluta sakar á sömu forsendum og að framan €ru raktar. Stefndu mótmæli ekki fjárkröfum stefnanda tölulega að öðru leyti en því, að tími afnotamissis sé of langur, þar sem viðgerð á bifreið stefnanda hafi ekki verið svo viðamikil, að hún hafi getað staðið í 21 dag. Varla geti verið um að ræða lengri tíma en 7 — 10 daga. Forsendur og niðurstaða. Því er ómótmælt af hálfu stefndu, að ökumaður bifreiðar stefnda Þor- geirs hafi ekið á vinstri helmingi götunnar, þegar áreksturinn varð, Í stað hægri, eins og honum bar skv. Í. mgr. 45. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. og 1. mgr. 47. gr. sömu laga. Ekki er leitt í ljós, að hann hafi ekki getað komið því við aðstæðna vegna að aka á hægri helmingi götunnar. Samkvæmt vettvangsuppdrætti lögreglunnar í Kópavogi og skýrslum þeirra lögregluþjóna, sem á árekstursstaðinn komu, hefur einni bifreið átt að vera sæmilega greið leið fram hjá bifreið stefnanda, en ómótmælt er, að hún var kyyrstæð, þegar áreksturinn varð. Telja verður, að akstri ökumanns bifreiðar stefnda Þorgeirs hafi verið mjög ábótavant. Stefnanda bar að sýna varkárni við akstur inn á götuna og víkja fyrir umferð skv. 5. mgr. 48. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, en líta verður svo á, að sú regla, sem í málsgreininni felst, gildi einungis um umferð eftir þeim hluta vegar, sem ekið er inn á. Ósannað er, að stefnandi hafi skyndi- lega ekið út á götuna og í veg fyrir bifreið stefnda Þorgeirs, en þeirri bifreið var ekið á röngum vegarhelmingi, eins og fyrr segir. Aksturslag stefnda þykir því ekki hafa verið með þeim hætti, að efni séu til að skipta sök í málinu. Sök á árekstrinum verður því alfarið lögð á ökumann bifreiðar stefnda Þorgeirs og bótaábyrgð á tjóni stefnanda á stefndu. Ekki er deilt um dómkröfur stefnanda að öðruleyti en því, að stefndu telja, að tími afnotamissis bifreiðar stefnanda sé of langur. Á það má fall- ast, að svo sé, og þykja bætur fyrir tjón vegna afnotamissis hæfilega ákveðnar kr. 3.286.00, en að öðru leyti verða kröfur stefnanda að fullu teknar til greina. Stefndu ber því að greiða stefnanda in solidum kr. 8.109.90 með 4600 ársvöxtum frá 19. desember 1980 til 1. mars 1981, með 420 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., með 39% ársvöxtum frá 1736 beim degi til dómsuppsögudags og með hæstu lögleyfðu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður, sem stefndu greiði stefnanda in solidum, þykir hæfilega ákveðinn kr. 3.100.00. Friðgeir Björnsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Hagtrygging h/f og Þorgeir Gunnlaugsson, greiði in solid- um stefnanda, Jóni Kristni Höskuldssyni, kr. 8.109.90 með 46% árs- vöxtum frá 19. desember 1980 til 1. mars 1981; með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., með 39% ársvöxtum frá þeim degi til dómsuppsögudags og með hæstu lögleyfðu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags og kr. 3.100.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 19. október 1983. Nr. 140/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Sigrúnu Jónu Eyjólfsdóttur (Páll A. Pálsson hrl.). Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/1974. Eignarupptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Guðmundur Benediktsson, fulltrúi sakadómara í ávana- og fíkni- efnamálum, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Máli þessu var áfrýjað til Hæstaréttar að ósk ákærðu með stefnu 1. mars 1983. Ágrip dómsgerða barst Hæstarétti 23. ágúst 1983. Af hálfu ákæruvalds er gerð krafa um staðfestingu héraðsdóms, þó þannig, að refsing verði þyngd. 1737 Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann um annað en refsingu ákærðu, sem þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 75 daga. Til frádráttar refsingu komi gæsluvarðhaldstími ákærðu, 13 dagar. Ákærða greiði allan áfrýjunarkostnað, þar með talin saksóknar- laun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, 6.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærða, Sigrún Jóna Eyjólfsdóttir, sæti fangelsi í 75 daga, og komi gæsluvarðhaldsvist hennar í 13 daga til frádráttar refs- ingunni. Ákvæði héraðsdóms um upptöku og sakarkostnað eru staðfest. Ákærða greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin sakasóknarlaun í ríkissjóð, 6.000.00 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttar- lögmanns, 6.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 13. janúar 1983. Ár 1983, fimmtudaginn 13. janúar, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Guðmundi Bene- diktssyni fulltrúa við undirritaða votta og kveðinn upp dómur í sakadóms- máli nr. 929/1982: Ákæruvaldið gegn Sigrúnu Jónu Eyjólfsdóttur. Málið, sem dómtekið var 5. janúar sl., er höfðað með ákæru, dags. 12. nóvember 1982, á hendur Sigrúnu Jónu Eyjólfsdóttur, Lokersvej 4, Vor- dingborg, Danmörku, fæddri 3. september 1955 í Reykjavík, fyrir, eins og í ákæru segir: „að hafa flutt hingað til lands frá Kaupmannahöfn 980 gr af hassi, sem ákærða hugðist selja hér á landi í ágóðaskyni, en við komu til Keflavíkurflugvallar fann tollgæslan hassið í fórum ákærðu og lagði hald á það.“ Í nefndu ákæruskjali segir, að þessi meinta háttsemi teljist varða við 2. gr.,. sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. 9. gr. laga nr. 75/1982 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974. Þá segir í niðurlagi ákæruskjals, að þess sé krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og til að sæta upptöku 1738 á framangreindu hassi samkvæmt 5. mgr. 5. gr. laga um ávana- og fíkni- efni og 2. mgr. 10. reglugerðarinnar. Ákærða, sem er á sakhæfisaldri, nánar, svo sem áður greinir, fædd 3. september 1955, hefur ekki sætt refsingu, svo kunnugt sé. MÁLSATVIK. Hinn 3. september sl. kom Sigrún Jóna Eyjólfsdóttir, ákærða í máli þessu, með vél Flugleiða hingað til lands frá Kaupmannahöfn. Við tollskoð- un á Keflavíkurflugvelli fundust í fórum hennar 980 grömm af hassi, sem lagt var hald á. Í lögregluskýrslum um atburð þennan kemur fram, að ákærða vakti at- hygli tollvarða á sér fyrir það að hafa verið áberandi taugaóstyrk. Leituðu tollverðir í farangri hennar og fundu umrætt hass í hliðartösku, sem ákærða bar yfir öxl sér. Við yfirheyrslu hjá fíkniefnadeild lögreglustjóraembættisins gaf ákærða þá skýringu á greindu hassefni, sem hún staðfesti svo hér fyrir dómi, að hún hafi keypt það af óþekktum aðilja í Kaupmannahöfn þann 28. ágúst sl. fyrir danskar kr. 30.000.00 í þeim tilgangi að flytja það hingað til lands og selja það hér í veitingahúsum. Ágóðann kvaðst ákærða ætla að nota til þess að fjármagna verslunarrekstur, sem hún hugðist hefja hér á landi. Rannsókn þessa máls beindist aðallega í þá átt að leiða í ljós, með hvaða hætti ákærða fjármagnaði kaup á þessum 980 grömmum af hassefnum, og sætti hún 13 daga gæsluvarðhaldi, meðan á þeirri rannsókn stóð. Ákærða kvað fjárhag hennar og dansks sambýlismanns hennar vera bág- borinn, en þau hafa að hennar sögn sameiginlegan fjárhag. Ákærða kvað þau skulda verulegar fjárhæðir og að hún hafi verið atvinnulaus sl. þrjá mánuði. Ákærða kvaðst hafa staðið ein að þessum efniskaupum og hafa fjár- magnað þau aðallega með tryggingarfé að upphæð um danskar kr. 25.000.00, er hún fékk greitt hjá Baltica Skandinavia tryggingarfélaginu í júní eða júlí 1981 vegna innbrots, er framið var í íbúð hennar í febrúar eða mars 1981. Nefnt tryggingarfélag var beðið um upplýsingar um það, hvort ákærða hafi fengið greiddar umræddar tjónbætur, en það fékkst ekki staðfest. Framhaldsrannsókn fór fram hér fyrir dómi á grundvelli nýrra upplýs- inga, og kom þá í ljós, að ákærða hafði fengið bætur frá nefndu trygging- arfélagi fyrir innbrot í íbúð hennar í Kaupmannahöfn í júlí 1981 að upphæð danskar kr. 33.550.00. NIÐURSTAÐA. Fullsannað þykir með framburði ákærðu, sem studdur er gögnum máls- ins, að ákærða hafi gerst sek um þá háttsemi, sem greind er í ákæruskjali, 1739 nánar að hafa flutt hingað til lands frá Kaupmannahöfn 980 grömm af hassi, sem ákærða hugðist selja hér á landi í ágóðaskyni. Ekki hefur annað komið fram í máli þessu en að ákærða hafi að öllu leyti ein staðið að umræddum hasskaupum. Sýni af hassefni því, sem gert var upptækt í máli þessu, var sent Rann- sóknastofu í lyfjafræði við Háskóla Íslands. Með bréfi, dags. 30. desember 1982, fékkst staðfest, að sýnið væri kannabis og magn tetrahýdrókannabín- óls í sýninu væri 29 mg/g. Ofangreind háttsemi er í ákæruskjali réttilega talin varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. 9. gr. laga nr. 75/1982, og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna. Ákærða hefur samkvæmt ofansögðu unnið til refsingar, og þykir refsing ákærðu hæfilega ákveðin fangelsi í 4 mánuði og 20.000.00 króna sekt í ríkissjóð, er afplánist með 50 daga fangelsi, ef hún verður eigi goldin innan 30 daga frá birtingu dóms þessa. Brot ákærðu er unnið í hagnaðarskyni, og þykir því rétt að beita fésekt til viðbótar fangelsisvist, sbr. 49. og 50. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 101/1976, 4. gr., sbr. 1. gr. laga nr. 75/1982. Þá þykir rétt með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga, að til frádrátt- ar refsingu komi sá tími, er ákærða sætti gæsluvarðhaldi, eða 13 dagar. Samkvæmt 141. gr. laga nr. 74/1974 ber að dæma ákærðu til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar af kr. 4.000.00 til skipaðs verjanda, Páls A. Páls- sonar hæstaréttarlögmanns. Upptækt til eyðingar dæmast þau 980 grömm af hassi, sem lagt var hald á, sbr. 5. gr., 5. mgr., laga um ávana- og fíkniefni og 2. mgr 10. gr. reglugerðarinnar nr. 390/1974. Dómsorð: Ákærða, Sigrún Jóna Eyjólfsdóttir, fædd 3. september 1955, sæti fangelsi í 4 mánuði og greiði fésekt til ríkissjóðs, kr. 20.000.00. Refsi- vist til frádráttar komi 13 daga gæsluvarðhaldsvist, en í sektar stað komi 50 daga fangelsi, verði hún eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa. Ákærða greiði allan sakarkostnað, þar af kr. 4.000.00 til skipaðs verjanda, Páls A. Pálssonar hæstaréttarlögmanns. Upptæk til eyðingar skulu 980 grömm af hassefni, er lágt var hald á við rannsókn málsins. 1740 Föstudaginn 21. október 1983. Nr. 116/1981. Nonni h/f (Hákon Árnason hrl.) gegn Fiskverkun Bessa B. Gíslasonar h/f og gagnsök (Guðjón Steingrímsson hrl.). Umsýsla. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Björn Þ. Guðmundsson prófessor. Aðaláfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 15. maí 1981. Hann krefst aðallega sýknu af kröfum gagnáfrýjanda, til vara krefst hann sýknu að svo stöddu, en til þrautavara krefst hann, að kröfur gagn- áfrýjanda verði lækkaðar. Hann krefst málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur gagnáfrýjað málinu með stefnu 29. maí 1981. Hann krefst aðallega, að aðaláfrýjanda verði gert að greiða £ 12.806.39 í íslenskum krónum eftir gengi í Reykjavík á greiðslu- degi ásamt 19% ársvöxtum frá 30. apríl 1979 til greiðsludags, allt að frádregnum 5.049.82 krónum, og að aðaláfrýjanda verði gert að greiða málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst gagnáfrýjandi, að aðaláfrýjanda verði gert að greiða 82.837.18 krónur með 19% ársvöxtum frá 30. apríl 1979 til 1. júní sama ár, 2200 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september sama ár, 2700 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember sama ár, 31% árs- vöxtum frá þeim degi til 8. apríl 1980, 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní sama ár, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 31. maí 1981, 4200 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní sama ár, en með hæstu lögleyfðum innlánsvöxtum á ári frá þeim degi til greiðslu- dags, og að aðaláfrýjanda verði gert að greiða málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Til þrautavara krefst gagnáfrýjandi, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og að aðaláfrýjanda verði gert að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. 1741 Með vísan til þess, sem fram er komið í málinu um fyrri viðskipti aðaláfrýjanda við hinn skoska fiskkaupanda, má fallast á, að aðal- áfrýjanda hafi verið heimilt að selja honum fiskflökin gegn því, að hann samþykkti víxil fyrir kaupverðinu með gjalddaga eftir afhend- ingu. Í fjarriti aðaláfrýjanda til kaupandans 10. maí 1979 segir, að kaupandinn hafi lofað gagnáfrýjanda, að greiðsla fyrir sendingar frá honum mundi ekki dragast meira en 7 daga frá uppskipun í Felistowe. Því er ekki andmælt, að vörunni hafi verið skipað upp í Felistowe eigi síðar en 9. apríl 1979. Gjalddagi víxils þess, sem aðaláfrýjandi sendi og ætlaðist til, að kaupandi samþykkti, var 17. apríl 1979. Kaupandinn óskaði eftir því við aðaláfrýjanda, að frek- ari greiðslufrestur yrði veittur. Ágreiningslaust er, að aðaláfrýjandi samþykkti, að kaupandinn fengi heimildarskjöl fyrir vörusend- ingunni afhent í Bank of Scotland gegn því að samþykkja víxil fyrir kaupverðinu með gjalddaga 30. apríl 1979. Ekki leitaði aðaláfrýj- andi samþykkis gagnáfrýjanda á þessari breytingu á greiðsluskilmál- um, svo sem honum bar að gera, meðal annars með hliðsjón af því greiðsluloforði kaupandans gagnvart gagnáfrýjanda, sem áður er lýst. Aðaláfrýjandi ber því áhættuna af því, að varan fékkst ekki greidd, og er hann skaðabótaskyldur gagnvart gagnáfrýjanda fyrir tjóni hans af þessum sökum. Tjón gagnáfrýjanda er fólgið í því, að hann fékk ekki greitt sölu- verð umræddrar vörusendingar að frádregnum umsýslulaunum og útlögðum kostnaði. Söluverðið nam £ 13.067.74. Gjalddagi víxils þess, sem aðaláfrýjandi sendi, var 17. apríl 1979. Má því ætla, að eigi síðar en næsta dag hefði greiðsla borist Útvegsbanka Íslands frá Bank of Scotland. Verður við ákvörðun tjóns gagnáfrýjanda byggt á kaupgengi sterlingspunds hér á landi þann dag, en það var gkr. 684.40. Nam söluverðið því gkr. 8.943.561.00. „Aðaláfrýjandi greiddi í þágu gagnáfrýjanda kostnað við vöru- sendinguna, sem nam gkr. 504.982. Þá er ágreiningslaust, að aðal- áfrýjandi hafi áskilið sér 2%0 af heildarsöluverðinu í umsýslulaun. Nema þau samkvæmt framansögðu gkr. 178.871.22. Samkvæmt þessu nemur tjón gagnáfrýjanda gkr. 8.259.707.78, þ. e. 8.943.561.00 = 178.871.22 = 504.982.00 eða 82.597.08 ný- 1742 krónum, sem aðaláfrýjanda ber að greiða með vöxtum, svo sem segir í dómsorði. Eftir þessum málsúrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sam- tals 35.000.00 krónur. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Nonni h/f, greiði gagnáfrýjanda, Fiskverkun Bessa B. Gíslasonar h/f, 82.597.08 krónur með 19% ársvöxt- um frá 30. apríl 1979 til 1. júní sama ár, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september sama ár, 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember sama ár, 31%0 ársvöxtum frá þeim degi til 8. apríl 1980, 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní sama ár, 46%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní sama ár, 39%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til 21. september 1983, 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa, en með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Aðaláfrýjandi greiði 35.000.00 krónur í málskostnað, sam- tals í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verslunardóms Hafnarfjarðar 19. febrúar 1981. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 28. janúar sl., hefur Fiskverkun Bessa B. Gíslasonar, Óseyrarbraut 1, Hafnarfirði, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 25. mars 1980, gegn Nonna h/f, Grandagarði S, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær aðallega, að stefnda verði gert að greiða £ 13.067.74 eða jafnvirði í íslenskum krónum á gengi á greiðsludegi með 19% ársvöxtum frá 1. apríl — 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvöxtum frá þ. d. til 1. desember s. á., 3190 ársvöxtum frá þ. d. til 8. apríl 1980, en með hæstu dómvöxtum, eins og þeir eru ákveðnir á hverjum tíma, frá þ. d. til greiðsludags, og að stefnda verði 1743 gert að greiða málskostnað að skaðlausu, en að frádregnum umboðslaunum og öðrum innlendum kostnaði stefnda. Til vara, að stefnda verði gert að greiða £ 6.580.40 með vöxtum og máls- kostnaði eins og í aðalkröfu, en að frádregnum umboðslaunum og öðrum kostnaði stefnda. Stefndi krefst þess aðllega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda, en til vara, að hann verði sýknaður að svo stöddu, og til þrauta- vara, að stefnukröfur verði lækkaðar. Jafnframt krefst stefndi í öllum til- vikum málskostnaðar, en til vara, að málskostnaður verði felldur niður. Í máli þessu krefur stefnandi stefnda um andvirði 360 kassa af lausfryst- um þorsk- og ýsuflökum, er flutt voru út til kaupanda í Skotlandi hinn 31. mars 1979. II. Stefnandi í máli þessu, Fiskverkun Bessa B. Gíslasonar, verkaði fisk til útflutnings, þ. á m. lausfryst þorsk- og ýsuflök. Stefndi, Nonni h/f, annað- ist fiskútflutning fyrir ýmsa fiskverkendur í umsýslusölu. Um árabil hafði stefndi annast slíkan fiskútflutning fyrir stefnanda, þ. á m. til fyrirtækisins West Coast Trawlers LTD., Alexandria, Dumbartonshire, Skotlandi. Ekki var neinn formlegur umsýslusamningur gerður milli málsaðilja. Stefnandi fól stefnda einfaldlega fisk til útflutnings, og stefndi stóð síðan stefnanda skil á andvirði vörunnar að frádregnum farmgjöldum, vátryggingu, útflutn- ingsgjaldi og bankakostnaði svo og 2% söluþóknun, þegar greiðsla frá hinum erlenda kaupanda hafði borist. Fisksending sú, er mál þetta snýst um, fór með m/s Mánafossi hinn 31. mars 1979, og var kaupandinn West Coast Tawlers Ltd. Stefndi sá að venju um alla samningsgerð og útflutningspappíra. Í útflutningsleyfi, er viðskipta- ráðuneytið gaf út hinn 30. mars 1979, segir um viðskiptakjör (hvernig vara er seld og hvernig greiðsla fer fram): „„C. I. F. Felixstowe. Greiðsla 17 dög- um eftir afskipun frá Rvík.“ Bréf stefnda til Útvegsbanka Íslands, dags. 2. apríl 1979, hljóðar svo: ,„„Hjálagt sendum við yður eftirfarandi útflutningsskjöl yfir lausfryst fisk- flök, er við sendum til West Coast Trawlers Ltd., Alexandria, Skotlandi, með m/s Mánafossi hinn 31.03.1979. Vörureikning nr. 79.003, dags. 31.3.1979, að upphæð f£ 13067.74. Víxil að upphæð £ 13067.74 með gjalddaga 17.04.1979. Frumrit farmbréfs. Vátryggingarskírteini Eur | vottorð Matsvottorð vu RuÐ 1744 7. Útflutningsleyfi nr. 660, dags. 30.03.1979. 8. Ávísun nr. 8805, dags. 02.04.1979, v/útflutningsgjalds. Skjöl þessi biðjum við yður vinsamlegast um að senda nú þegar til Bank of Scotland með ósk um, að þau verði afhent viðtakanda vörunnar gegn samþykki ofangreinds víxils. Greiðsla þessi óskast send pr. telex til yðar.““ Jafnframt þessu sendi stefndi kaupandanum telexskeyti, þar sem hann skýrir frá sendingu umrædds vörumagns, sem áætlað sé að afferma í Felix- stowe miðvikudaginn 4. apríl, og tekur fram, að gjalddagi greiðslunnar sé 17. apríl. Af telexskeytum stefnda til kaupandans hinn 17. apríl og 18. apríl má ráða, að dráttur hefur orðið á því, að kaupandinn samþykkti víxilinn og tæki við vörunni. Í fyrrnefnda skeytinu kemur fram, að vörunni hafi verið skipað upp í Felixstowe hinn 9. apríl og Útvegsbankinn hafi sent Bank of Scotland skjölin hinn 2. apríl. Í skeytinu lýsir stefndi undrun sinni yfir því, hvers vegna þeir hafi ekki enn samþykt víxilinn eða beðið um framlengingu til þess að geta fengið farminn afhentan. Jafnframt segir stefndi, að það eina, sem hann geti gert, sé að afla heimildar viðskiptaráðuneytisins og fela Útvegsbankanum að senda Bank of Scotland skeyti um að færa gjalddag- ann aftur, en með vísan til fyrra samkomulags milli Mr. Uncles (fram- kvæmdastjóra West Coast Trawlers Ltd.) og framleiðanda vörunnar, sem gert hafi verið, þegar Mr. Uncles kom síðast til. Reykjavíkur, um, að greiðsla skuli fara fram 7 dögum eftir uppskipun, kveðst stefndi ekki geta samþykkt greiðslufrest lengur en til 24. apríl. Í síðargreinda skeytingu hinn 18. apríl segist stefndi að fengnu samþykki viðskiptaráðuneytis hafa beðið Útvegsbankann að gefa Bank of Scotland fyrirmæli um að afhenda frumskjöl gegn samþykki víxils með gjalddaga 30. apríl. Hinn 30. apríl sendi hinn skoski kaupandi stefnda telexskeyti, þar sem m. a. segir í þýðingu löggilts skjalaþýðanda: „varðandi útistandandi víxil, sem greiðast átti í dag, 13067.74 hef ég gefið hill samuel fyrirmæli um að greiða hann ekki núna. eins og er skuldast okkur eftirfarandi upphæðir vegna viðskipta við ísland mál stíganda .............0..0..0 000 sen 1560.20 gjaldfallin lán ................00.. 0000... 836.31 mál dalborgar ..............0.0000 00... 4183.89 Samtals 6580.40 þrátt fyrir samkomulag í desember 78 höfum við enn ekki fengið eitt penny í upphæðir þessar ... ef við fáum ekki ákveðnar tillögur þ. á m. greiðslurnar frá jan. til apríl 79, um framgang mála verðum við eingöngu að bjóða 1745 6487.34 sém endanlegt uppgjör víxilsins og hætta síðan viðskiptum við nonna h.f.“ Með telexskeyti til West Coast Trawlers Ltd. hinn 2. maí 1979 mótmælti stefndi, Nonni h/f, slíkum skuldajöfnuði, kveðst eingöngu starfa sem miðl- ari og €kki geta blandað saman mismunandi sendingum. Jafnframt mót- mælti stefndi efnislega gagnkröfu vegna Stíganda og bar fram tillögur um annað greiðsluförm á tveim síðari gagnkröfuliðum. Með telexskeyti hinn 10. maí 1979 benti stefndi, Nonni h/f, West Coast Trawlers Ltd. á, að víxillinn yrði sendur í lögfræðilega innheimtu, yrði hann ekki greiddur, og tók jafnframt fram, að mál vegna gagnkrafnanna mundi taka mun lengri tíma en víxilmálið. Með telexskeyti hinn 23. maí gaf Nonni h/f West Coast Trawlers lokafrest til 25. sama mánaðar til þess að greiða víxilinn, ella yrði hann sendur í lögfræðilega innheimtu. Lögfræðingur stefnda í Glasgow, R. H. Dicson, virðist nú hafa fengið víxilinn til innheimtu og hafið innheimtuaðgerðir í nafni Nonna h/f. Með bréfi, dags. 12. desember 1979, tilkynnir Nonni h/f Guðjóni Steingrímssyni hæstaréttarlögmanni með vísan til fyrri samtala, að Nonni h/f framselji honum greinda kröfu með áskilnaði um, að Nonni h/f fái greiddan útlagðan kostnað og umboðslaun, þegar greiðsla berist erlendis frá, en hinn 23. nóv- ember 1979 hafði lögmaðurinn ritað Nonna h/f innheimtubréf fyrir hönd stefnanda, Fiskverkunar Bessa B. Gíslasonar. Jafnframt tilkynnti Nonni h/f hinum skoska lögmanni um framsalið og óskaði jafnframt eftir því, að málið yrði áfram rekið í nafni Nonna h/f. Lögmaðurinn, Guðjón Stein- grímsson hæstaréttarlögmaður, ritar Nonna h/f bréf hinn 14. desember 1979, þar sem segir m. a.: „„Þrátt fyrir framsalið eruð þér eftir sem áður ábyrgur fyrir kröfu umbj. míns að fjárhæð kr. 7.469.550.““ Jafnframt ritaði lögmaðurinn Guðjón hinn 17. desember 1979 hinum skoska lögmanni bréf, þar sem segir efnislega á þá leið, að sér hafi verið skýrt frá því, að skuldarinn hafi synjað um greiðslu vegna gagnkrafna út af göllum á öðrum vörusendingum frá Nonna h/f, sem séu umbjóðanda sínum óviðkomandi. Getur lögmaðurinn þess, að samkvæmt íslenskum lög- um séu slíkar gagnkröfur ekki hæfar til að mæta víxilkröfum, og kveðst vera í þeirri trú, að svo sé einnig að skoskum lögum. Bréfi þessu svarar hinn skoski lögmaður 27. desember 1979 og segir efnislega, að víxlinum sjálfum hafi verið breytt og þar af leiðandi sé gildi hans sem sönnunargagns ekki eins mikið og ætlað hafi verið. Lögmaðurinn Guðjón ritaði nú hinn 15. janúar 1980 Nonna h/f bréf, þar sem hann kveður umbj. sinn eftir móttöku bréfs Mr. Dicksons lögmanns ekki sjá sér fært að bíða eftir, að krafa sú, sem hinn skoski lögmaður hafi til innheimtu, verði greidd, og krefur því Nonna h/f um greiðslu skuldarinnar. 110 1746 Eftir að mál það, sem hér er til úrlausnar, var höfðað, spurðist stefndi, Nonni h/f, með bréfi, dags. 6 júní 1980, fyrir um það hjá hinum skoska lögmanni, hvað innheimtunni liði. Í svarbréfi lögmannsins, dags. 25. júní 1980, segir á þá leið, að með því að breyta gjalddaga slíks víxils, án þess að báðir aðiljar undirriti, missi skjalið sína grundvallarþýðingu. Skjalið sé þó sönnunargagn um kröfuna. Málið sé enn til meðferðar fyrir dómi. Með bréfi, dags. 6. nóvember 1980, skýrir lögmaðurinn Dickson Guðjóni Steingrímssyni hæstaréttarlögmanni frá greiðsluþroti West Coast Trawlers Ltd. Bústjóri hafi verið útnefndur, sem Í raun þýði, að félagið sé undir þrotameðferð. Gagnkröfur (á Nonna h/f) nemi líklega £ 8.883.87, en fyrir liggi aðeins viðurkenning Nonna h/f á gagnkröfum að fjárhæð £ 4.183.87. Loks skýrir lögmaðurinn frá því með bréfi, dags. 30. desember 1980, að endurskoðandi félagsins beiti haldsrétti í bókhaldsgögnum þess fyrir ó- greiddri þóknun sinni og þar til bókhaldið fáist afhent, telur hann málið vera Í sjálfheldu. III. Aðalkröfu sína styður stefnandi þeim rökum, að stefndi, Nonni h/f, hafi farið út fyrir umsýsluumboð sitt og bakað sér ábyrgð með því að afhenda vöruna, án þess að greiðsla væri tryggð. Hinn rétti greiðslumáti í útflutn- ingsviðskiptum sem þessum sé staðgreiðsla (cash against documents) eða bankatrygging. Stefndi hafi á hinn bóginn selt vöruna á víxli. Stefnanda hafi verið ókunnugt um þá aðferð. Meginatriði í samningi stefnanda og stefnda um útflutning vörunnar hafi verið það, að stefnandi hafi treyst stefnda til að annast útflutning vörunnar, þannig að greiðsla væri trygg. Enn fremur byggir stefnandi á því, komist dómurinn að þeirri niðurstöðu, að stefnda hafi verið heimilt að selja vöruna á víxli, að síðari aðferðir stefnda baki honum einnig sjálfstæða ábyrgð. Stefndi hafi án þess að leita heimildar stefnanda samþykkt viðbótargreiðslufrest, það hafi leitt til þess, að víxlinum hafi verið breytt með þeim hætti, að víxilréttur samkvæmt honum glataðist. Þau mistök, er þá gerðust, séu alfarið á ábyrgð stefnda. Missir víxilréttarins hafi leitt til þess, að ókleift hafi reynst að innheimta skuldina í víxilmáli vafningalaust og á skömmum tíma. Á þeim tíma, sem innheimtan hafi tafist af þessum sökum, hafi skuldarinn orðið ógjaldfær. Þannig hafi breyting sú, er stefndi heimilaði á gjalddaga víxilsins beinlínis valdið því, að krafan á hendur hinum erlenda kaupanda sé nú töpuð. Varakröfu sína byggir stefnandi á því, að stefndi, Nonni h/f, hafi þegar fengið hluta kröfunnar greiddan með skuldajöfnuði. Hvernig svo sem á málið verði litið að öðru leyti, þá geti enginn vafi leikið á því, að stefndi eigi að standa stefnanda skil á þeim hluta kröfunnar, sem sé niður fallin 1747 fyrir skuldajöfnuð, enda sé þar um að ræða lögmæta greiðslu hins erlenda skuldara til stefnda, sem stefnda beri að standa stefnanda skil á. Í málsreifun sinni leggur stefndi áherslu á, að umsýslumaður sé almennt ekki ábyrgur gagnvart umsýsluveitanda fyrir samningsefndum þriðja manns. Svo framarlega sem umsýslumaður haldi sig innan ramma umsýslu- samnings, verði umsýsluveitandi að sætta sig við þá löggerninga, sem um- sýslumaður gerir. Stefndi telur, að bæði samkvæmt viðskiptavenju og sam- kvæmt samningum málsaðilja hafi sér verið heimilt að selja vöruna á víxli. Þessu til stuðnings bendir stefndi í fyrsta lagi á vottorð Verslunarráðs Ís- lands, dags. '9. des. 1980, sem er svar við fyrirspurn lögmanns stefnda um, hver séu venjuleg greiðslukjör við sölu freðfisks á erlendan markað, svo- hljóðandi: „Eftir upplýsingum frá nokkrum útflytjendum og gjaldeyrisbönkum virðast algengustu greiðsluskilmálarnir í þessum viðskiptum „vera stað- greiðsla (cash against documents). Hér er þó ekki um algilda reglu að ræða, þar sem dæmi eru bæði um stofnun bankaábyrgða og um skammtíma greiðslufrest. Greiðslukjör eru að sjálfsögðu oftast ákveðin í samræmi við það traust, sem kaupandi vörunnar nýtur hjá seljanda, og af þeim sökum er engar algildar reglur að finna, sem unnt sé að fara eftir.“ Í öðru lagi hefur stefndi lagt fram ljósrit af útflutningsleyfi, dags. 21. sept. 1978, fyrir lausfrystum ýsuflökum frá stefnanda til West Coast Trawl- ers Ltd., þar sem segir, að vara sé seld á „„21 dags víxli frá afskipun,““ og ljósrit af útflutningsleyfi, dags. 25. október 1978, vegna sömu aðilja, þar sem segir: „„Greiðslufrestur í 21 dag eftir hverja afskipun.“ Telur stefndi þessi skjöl staðfesta ásamt útflutningsleyfinu fyrir vöru þeirri, er mál þetta snýst um, að viðskiptaráðuneytið, sem eigi samkvæmt tilgangi útflutningsleyfa að sjá um, að góðar viðskiptavenjur séu haldnar og að hagsmunir fiskseljenda séu tryggðir, samþykki fyrirstöðulaust greiðslufrest og geri hvorki kröfur til staðgreiðslu né bankatryggingar. Enn fremur telur stefndi þessi skjöl sýna, að það hafi ekki verið nýmæli, heldur regla um útflutning frá stefnanda, að greiðslufrestur á víxli væri veittur. Telur stefndi, að ekki þurfi að fara í grafgötur um, að stefnanda hafi hlotið að vera kunnugt um þennan viðskiptamáta. Í þriðja lagi fullyrðir stefndi, að beinlínis hafi verið svo um samið við Bessa B. Gíslason, að varan væri seld með greiðslufresti á víxli. Þórir Hall, skrifstofustjóri stefnda, hefur fyrir dóminum borið, að þeir hafi bæði gagn- vart Bessa og öðrum framleiðendum „alltaf tekið það fram, að þessi vara, hún fari út á þeim grundvelli, að viðkomandi samþykki víxil til svo og svo langs tíma.““ Skrifstofustjórinn lýsti því einnig, að forstjóri West Coast Trawlers Ltd., Mr. Uncles, hafi komið hingað til landsins í febrúar 1979 og þá hafi hann heimsótt Bessa B. Gíslason á heimili hans við Hringbraut 1748 og þá hafi þetta verið rætt. Bendir stefndi á því til stuðnings, að síðast- greind fullyrðing sé ekki síðari tíma tilbúningur til orðinn undir rekstri málsins, að í telexskeyti Nonna h/f til West Coast Trawlers Ltd. hinn 10. maí 1979 segir: „Þegar Mr. Uncles var hér í febrúar s. 1. lofaði hann fram- leiðandanum sem er hinn raunverulegi eigandi hins ógreidda víxils að greiðsla fyrir sendingar frá honum mundi ekki dragast meira en 7 daga frá uppskipun í Felixstowe.““ Varðandi breytinguna á víxlinum þá leggur stefndi áherslu á, að hann hafi haft heimild viðskiptaráðuneytis til þess að samþykkja lengri greiðslu- frest og Útvegsbankinn hafi annast alla milligöngu um þá breytingu, þ. e. falið viðskiptabanka sínum í Skotlandi að annast hana. Stefndi hafi orðið að treysta bankanum í þessu efni og ekki getað betur gert. Bendir stefndi í þessu sambandi á telexskeyti sitt hinn 18. apríl 1979 til West Coast Trawl- ers Ltd., þar sem hann skýrir frá því, að hann hafi með samþykki viðskipta- ráðuneytis beðið Útvegsbankann að gefa Bank of Scotland fyrirmæli um að afhenda frumskjöl gegn samþykki víxils með gjalddaga 30. apríl. Raunar kveðst stefndi ekki. með nokkru móti skilja, á hverju fullyrðingar hins skoska lögmanns um, að víxilréttur hafi glatast, séu reistar. Af öllu þessu telur stefndi ljóst, að hann hafi ekki á nokkurn hátt farið út fyrir umboð sitt, og telur breytinguna á víxlinum alfarið á áhættu umsýsluveitandans auk þess sem hann telur ósannað, að missir víxilréttar, ef svo sé, að hann hafi tapast, hafi breytt nokkru um, að krafan fengist greidd. Varakröfu stefnanda mótmælir stefndi með þeim rökum, að skuldajöfn- uður hafi ekki komist á. Í fyrsta lagi geti kaupandinn ekki skuldajafnað, þar sem gagnkröfurnar séu að mestu á óviðkomandi aðilja, aðra íslenska fiskframleiðendur. Í öðru lagi séu þessar gagnkröfur aðeins viðurkenndar að. því er varðar £ 4.189.89, en mótmælt hafi verið sem efnislega röngum sagnkröfum að fjárhæð £ 2.396.51, því fremur sé mótmælt hækkun á gagn- kröfum úr £ 6.586.40 í £ 8. 883.87, sbr. áður tilvitnað bréf hins skoska lög- manns frá 6. nóvember 1980. Loks mótmælir stefndi því alfarið, að stefnandi miði kröfur sínar við sterlingspund eða jafnvirði í íslenskum krónum í gegni á greiðsludegi. Telur hann, að miða beri við verðmæti vörunnar í íslenskum krónum, er sala fór fram, svo sem stefnandi gerir í hinum upphaflegu stefnukröfum og áður í innheimtubréfum og fyrst í reikningi, dagsettum 28. mars 1979, sem inn- heimtubréf og stefnukröfur voru byggðar á, og hljóðar svo: „An: Lausfryst, 30 kíló kassinn: 247 kassar þorskflök 7.410 á 680 113 kassar ýsuflök „ 3.390 á 725 kr. 5.038.880 kr. 2.457.750 kr. 7.496.550.“ 1749 Að endingu mótmælti stefndi vaxtakröfu. IV. Stefndi hefur sundurliðað útlagðan kostnað og umboðslaun sem hér segir: 1. Flutningsgjald, útlagt af stefnda ............ gkr. 377.130 2. Vátryggingargjald, útlagt af stefnda ......... gkr. 43.802 3. 20% af útflutningsgjaldi, útlagt af stefnda ... gkr. 84.050 gkr. 504.982 4. Óuppgerð 200 umboðslaun af CIF verði, £ 13.067.74, hinnar seldu vöru samkvæmt sölugengi sterlingspunds á greiðsludegi. V. Álit réttarins Stefndi flutti út fiskflök fyrir stefnanda í umsýslusölu. Ekki leiðir það réttarsamband eitt sér til þess, að stefndi teljist ábyrgur fyrir greiðslu vör- unnar eða samningsefndum hins erlenda kaupanda. Stefndi seldi vöruna með þeim skilmálum, að heimildarskjöl fyrir henni skyldu afhendast hinum erlenda kaupanda gegn því, að hann samþykkti víxil með tilteknum gjalddaga fyrir andvirðinu. Var þetta í samræmi við það, sem áður hafði tíðkast við sölur á framleiðslu stefnanda til þessa er- lenda kaupanda. Ekki fór þessi aðferð í bága við reglur þær, er viðskipta- ráðuneytið starfaði eftir á grundvelli 8. gr. laga 30/1960 (nú 13. gr. laga 63/1979), sbr. reglugerð nr. 95/1960. Ekki verður talið, að þessi aðferð hafi eigi rúmast innan umboðs stefnda án sérstakrar heimildar frá stefn- anda. Sama er að segja um þá aðgerð stefnda að heimila lengri greiðslufrest gegn samþykki nýs víxils, þegar í ljós kom, að misbrestur eða tafir höfðu orðið á því, að hinn skoski kaupandi nálgaðist vöruna. Málsaðiljar eru í sjálfu sér sammála um, að eigi hafi verið gengið svo frá umræddum víxli sem til var ætlast og að víxilréttur samkvæmt honum hafi glatast, þótt þeir hafi ekki upplýst, með hvaða hætti það varð. Þótt út frá því megi almennt ganga, að umsýslumaður beri gagnvart um- sýsluveitanda ábyrgð á mistökum aðstoðarmanna sinna, þ. á m. banka, þá verður eigi talið, að í máli þessu, eins og það nú liggur fyrir, sé nægilega fram komið, að stefnandi hafi orðið fyrir bótaskyldu tjóni vegna missis víxilréttarins. Fyrir liggur, að stefndi, Nonni h/f, seldi hinum skoska kaupanda vöruna sem umsýslumaður í eigin nafni. Hinn skoski kaupandi gat því að glötuðum 1750 víxilréttinum haft uppi til skuldajafnaðar við söluandvirði vörunnar hvers konar gagnkröfur á hendur stefnda, Nonna h/f, sem að öðru leyti full- nægðu skuldajafnaðarskilyrðum. Með skeyti, dags. 30. apríl 1979, lýsti hinn skoski kaupandi yfir skuldajöfnuði fyrir £ 6.580.40. Af þeirri gagn- kröfu virðist stefndi, Nonni h/f, hafa viðurkennt £ 4.189.89. Stefnandi hefur leitt nokkrar líkur að því, að stefndi verði að þola skuldajöfnuð fyrir hærri fjárhæðinni. Stefndi, Nonni h/f, hefur ekki hnekkt þeim líkum með neinum viðhlítandi gögnum eða málsreifun. Með tilliti til þess, hvernig sönnunarskyldu í máli þessu er háttað, verður á því að byggja, að stefndi, Nonni h/f, hafi fengið greidd með skuldajöfnuði £ 6.580.40 af söluandvirði vörunnar. Á þeirri fjárhæð ber stefnda að standa stefnanda skil að frá- dregnum umboðslaunum og kostnaði. Með tilliti til málflutnings og kröfu- gerðar stefnanda verður eigi frekar hugað að því, hvort stefndi hafi í raun fengið greidd með skuldajöfnuði £ 8.883.87, þótt tiltekin vísbending þar um komi fram í áður tilvitnuðu bréfi hins skoska lögmanns Dicksons frá 27. desember 1979. Samkvæmt framansögðu fékk stefndi hinn 30. apríl 1979 greidd £ 6.580. 40 af kröfunni, er honum bar þegar í stað að standa stefnanda skil á í íslenskum krónum að frádregnum umboðslaunum og kostnaði. Tildæmd fjárhæð verður því miðuð við þá fjárhæð á gengi þess dags og með vöxtum frá þeim degi. Eftir þessum úrslitum ber stefnda að greiða stefnanda gkr. 3.783.753, þ. e. jafnvirði £ 6.580.40, á gengi hinn 30. apríl 1979, sem var kr. 678.70, eða kr. 4.466.117, að frádregnum kr. 682.364, þ. e. kostnaði, kr. 504.982, og umboðslaunum, þ. e. £ 13.067.74 x kr. 678.70 x 0.02 = kr. 177.382. Syýknað er að svo stöddu af þeim hluta dómkröfu stefnanda, sem þar umfram er. Málskostnaður ákveðst gkr. 1.000.000. Már Pétursson héraðsdómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómend- unum Jóhanni J. Ólafssyni stórkaupmanni og Hlöðver Kjartanssyni full- trúa. Dómsorð: Stefndi, Nonni h/f, greiði stefnanda, Fiskverkun Bessa B. Gíslason- ar, nýkr. 37.837.53 með 19% ársvöxtum frá 30. apríl 1979 til 1. júní sama ár, en með 220 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september sama ár, en með 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember sama ár, en með 31% ársvöxtum frá þeim degi til 8. apríl 1980, en með 43.5%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, en með 46%0 ársvöxtum frá þeim degi til 19. febrúar 1980, en með hæstu lögleyfðum innlánsvöxt- um (dómvöxtum) frá þeim degi til greiðsludags, og nýkr. 10.000.00 1751 í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Sýknað er að svo stöddu af þeim hluta dómkrafna, sem umfram er. Mánudaginn 24. október 1983. Erlingur B. Thoroddsen (Skúli Pálsson hrl.) gegn Ragnari Halldóri Hall borgarfógeta f. h. þrotabús Sælgætisgerðarinnar Víkings h/. (Gunnlaugur Claessen hrl.). Gjaldþrotaskipti. Forgangsröð kröfu. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 26. janúar 1982. Krefst hann þess, að krafa áfrýjanda um vinnulaun í hið stefnda þrotabú skuli teljast forgangskrafa, sbr. 1. tl. 84. gr. skiptalaga nr. 3/1878, sbr. 1. gr. laga nr. 23/1979, sbr. 78. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978. Þá krefst hann málskostnaðar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Í máli þessu er um það deilt, hvort krafa áfrýjanda njóti forgang- sréttar samkvæmt |. tölulið 84. gr. skiptalaga sem laun eða annað endurgjald fyrir vinnu í þjónustu Sælgætisgerðarinnar Víkings h/f. Ekki var gerður neinn ráðningarsamningur milli áfrýjanda og sælgætisgerðarinnar og ekkert samið um launakjör hans. Hann var í aðalstarfi hjá öðrum vinnuveitanda og vann starf sitt að mestu eða öllu leyti heima hjá sér og utan venjulegs vinnutíma. Þar hafði hann í sínum vörslum bókhaldsgögn félagsins. Hann réð sjálfur, hvernig hann hagaði starfi sínu. Meðal gagna máls er „afrit launa- 1752 viðtakanda““ af launaseðli með nafni áfrýjanda, dagsettum 31. júlí 1981. Á seðil þennan er aðeins skráð: „LAUN 1/1 — 31/7 *g1 21.000.-““ Þegar það er virt, sem nú er rakið, verður ekki talið, að krafa áfrýjanda sé krafa fyrir laun eða annað endurgjald fyrir vinnu í þjónustu sælgætisgerðarinnar. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð að niðurstöðu til. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 30. desember 1981. Mál þetta var tekið til úrskurðar fyrr í dag. Sóknaraðili, Erlingur B. Thorddsen, Flókagötu 5, Reykjavík, gerir þá kröfu, að viðurkennt verði með úrskurði, að krafa hans í Þrotabú Sælgætis- gerðarinnar Víkings h/f skuli teljast forgangskrafa, þar sem um vinnulaun sé að ræða. Af hálfu varnaraðilja, þrotabús Sægætisgerðarinnar Víkings h/f, eru engar kröfur gerðar. Með úrskurði réttarins, uppkveðnum 11. september 1981, var bú Sælgæt- isgerðarinnar Vikings h/f, Reykjavík, nafnnr. 9242 - 9881, tekið til gjald- Þrotaskipta. Innköllun til skuldheimtumanna birtist fyrra sinni í Lögbirt- ingablaði, sem út kom 7. október 1981. Af hálfu sóknaraðilja var kröfu lýst í búið á kröfulýsingarfresti. Segir m. a. í kröfulýsingunni: „„..Krafan er vegna ógreiddra vinnulauna .... fyrir mánuðina janúar — júlí 1981. Krafan sundurliðast svo: Höfuðstóll .........00. kr. 21.000.00 Vextir ............. — 3.47S.66 Innheimtulaun ............0...50. 0. — 2.630.58 Samtals kr. 27.106.24 Meðfylgjandi eru launseðill ... og afrit innheimtubréfs. Kröfunni er lýst sem. forgangskröfu ...““. Hinn 23. nóvember 1981 var í skiptarétti Reykjavíkur tekin skýrsla af sóknaraðilja varðandi störf hans í þágu félagsins fyrir töku bús þess .til 1753 gjaldþrotaskipta. Skýrði hann þar m. a. svo frá, að hann hefði starfað við bókhaldsvinnu fyrir félagið frá því í febrúarmánuði sl. Hann hafi fyrst óskað eftir greiðslum launa í maí og hafi fyrirsvarsmenn félagsins lofað hon- um greiðslu, en það hafi brugðist. Hafi m. a. komið til tals, að hann fengi laun greidd með viðskiptavíxlum, en ekki hafi þó orðið af því. Kvað hann ekki hafa verið gerðan ráðningarsamning við hann skriflega, en um það rætt, að hann héldi til haga upplýsingum um fjölda unninna vinnu- stunda, sem síðan yrði greitt fyrir. Kvaðst sóknaraðili hafa ætlað, að hann hafi unnið að meðaltali um 50 stundir á mánuði og reiknað sér kr. 60.00 fyrir hverja klukkustund. Aðspurður kvaðst hann bæði hafa unnið að verk- efnum sínum fyrir félagið í starfsstöð þess og heima hjá sér. Hafi hann litið á sig sem starfsmann félagsins í þessu sambandi, en ekki sem sjálfstæð- an verktaka, þó svo að hann hafi unnið að þessum verkefnum utan reglu- legs vinnutíma. Með tveimur bréfum, dags. 9.. desember 1981, tilkynnti skiptaráðandi lögmanni sóknaraðilja um afstöðu, sem hann hefði tekið til viðurkenningar á kröfugerð sóknaraðilja. Er þar annars vegar vikið að útreikningi vaxta, og er sá þáttur ekki til úrlausnar í máli þessu. Hins vegar er svo um að ræða afstöðu til kröfu sóknaraðilja um, að krafa hans skuli flokkuð í skuldaröð sem forgangskrafa. Segir um þetta atriði í tilkynningu skiptaráð- anda til lögmannsins, að sú afstaða hafi verið tekin á skrá yfir lýstar kröfur í búið, að hafna beri kröfu um forgangsrétt hennar, en að viðurkenna skuli kröfuna sem almenna kröfu í búið. Skiptafundur var haldinn 17. desember 1981 til að taka endanlega af- stöðu til lýstra krafna í búið. Var þar sótt þing af hálfu sóknaraðilja og andmælt afstöðu skiptaráðanda til viðurkenningar á umkröfðum forgangs- rétti og krafist úrskurðar þar um. Af hálfu annarra kröfuhafa komu ekki fram nein viðbrögð við þessari kröfu, og verður því að leggja úrskurð á málið samkvæmt 118. gr. laga nr. 85/1936 eftir. framlögðum skjölum og skilríkjum og málsútlistun sóknaraðilja. Eins og rakið er hér að framan, er ekki deilt um fjárhæðir í máli þessu, heldur um stöðu kröfu sóknaraðilja í skuldaröð. Veltur úrlausn máls þessa á skýringu á 1. tölulið 84. gr. skiptalaga nr. 3/1878, sbr. lög nr. 23/1979, sbr. og 78. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978. Samkvæmt 1. tölulið 84. gr. skiptalaga skulu m. a. kröfur um laun og annað endurgjald fyrir vinnu í þágu félags, sem féllu í gjalddaga á síðustu 18 mánuðum fyrir töku-bús þess til gjaldþrotaskipta, ganga næstar kröfum samkvæmt 82. og 83. gr. skiptalaganna. Samkvæmt: 85. gr. laganna skulu þær kröfur, sem 82.—84. gr. tekur til, greiddar að fullu, áður en nokkuð greiðist upp Í aðrar, þ. e. almennar kröfur. Ljóst þykir, að skýra verður þröngt þær reglur, sem kveða á um for- 1754 gangsrétt tiltekinna kröfuhafa til greiðslu úr búi. Eins og rakið var hér að framan, var sóknaraðili ekki ráðinn til starfa hjá Sælgætisgerðinni Víkingi h/f sem launþegi samkvæmt tilteknum kjarasamningi eða með sérstökum ráðningarsamningi, heldur tók hann að sér að vinna tiltekið verk fyrir félag- ið utan reglulegs vinnutíma fyrir tímavinnukaup, sem hann virðist hafa sett upp sjálfur. Réttarsambandið milli aðiljanna var því ekki eins og tíðkast milli vinnuveitanda og launþega, heldur verður að telja, að sóknaraðili hafi tekið umrætt verkefni að sér sem sjálfstæður verktaki. Skiptir í því sam- bandi ekki máli, hvar verkið var eða skyldi unnið. Er því ekki unnt að fallast á kröfu sóknaraðilja í máli þessu. Ekki er krafist málskostnaðar í máli þessu. Ragnar Halldór Hall borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Hafnað er kröfu sóknaraðilja, Erlings B. Thoroddsen, í máli þessu. Þriðjudaginn 25. október 1983. Nr. 121/1981. Jón Oddsson (sjálfur) gegn Ingólfínu Eggertsdóttur (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.). Lögmannsþóknun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 27. maí 1981. Hann krefst aðallega sýknu og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara lækkunar á kröfum stefndu og að málskostn- aður verði látinn falla niður. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. 1755 Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Dæma ber áfrýjanda til að greiða stefndu 8.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Jón Oddsson, greiði stefndu, Ingólfínu Eggerts- dóttur, 8.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 8. maí 1981. Mál þetta, sem dómtekið var miðvikudaginn 6. maí, höfðaði Ingólfína Eggertsdóttir, Hagamel 53, Reykjavík, gegn Jóni Oddssyni hæstaréttarlög- manni, Garðastræti 2, Reykjavík, með stefnu, birtri 9. desember 1980. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða henni skuld að fjárhæð kr. 3.190.75 með 19% ársvöxtum frá Í. maí 1978 til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til |. september s. á., 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., 31%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 4690 ársvöxtum frá þeim degi til 16. desember s. á., en með dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, auk málskostnaðar sam- kvæmt gjaldskrá LMFÍ. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og henni gert að greiða honum málskostnað að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ að mati dómsins. Til vara, að dómkröfur stefn- anda verði verulega lækkaðar, þ. á m. vaxtakröfur, og aðeins teknar til greina að óverulegum hluta og málskostnaður falli þá niður. Sættir hafa verið reyndar í málinu, en án árangurs. Málavextir Hinn 24. apríl 1978 var gefið út leyfi í borgardómi Reykjavíkur til skiln- aðar að borði og sæng til handa stefnanda og eiginmanni hennar, Sigurbirni Guðmundi Björnssyni. Hjónaskilnaðarmálið hafði verið tekið fyrir af yfir- borgardómaranum í Reykavík sama dag. Áður, eða 19. apríl, höfðu hjónin undirritað svofellda skilnaðarskilmála: „Við undirrituð hjón Ingólfína Sigríður Eggertsdóttir, f. 10. maí 1924, og Sigurbjörn Guðmundur Björnsson, f. 17. mars 1921, bæði til heimilis að Nesveg 59 í Reykjavík og gengum í hjúskap 9. desember 1944 og höfum nú orðið ásátt um að æskja skilnaðar að borði og sæng, gerum með okkur svofellda 1756 SKILNAÐARSKILMÁLA I. Við eigum saman 4 börn, þ. e. Arnar, f. 1945, Þráinn, f. 1947, Berg- ljót, f. 1955, og Steingerður, f. 1961. Börnin verða öll komin yfir 17 ára aldur 15. apríl 1978, og kemur því ekki til greina að semja um forræði eða meðlagsgreiðslur. 2. Eignir bús okkar eru: risíbúð í húsinu nr. 59 við Nesveg í Reykjavík, nánar tiltekið 33%0 hússins nr. 59 við Nesveg og /“ meðfylgjandi eignar- lóðarréttinda, eignin er háð ákvæðum laga um byggingasamvinnufélög og Þinglesin á nafn Sigurbjörns G. Björnssonar. Nánar tilgreint er hér um að ræða 5 herbergja íbúð, eldhús og baðherbergi ásamt stóru geymslulofti í efra risi hússins og hlutdeild í sameign og eignarlóðarréttindum ásamt öllu, er eigninni fylgir og fylgja ber. Íbúðin, sem er að hluta undir risi, er á annarri hæð hússins. Aðrar eignir búsins eru innbú og lausafjármunir í íbúðinni, 2 stk. hlutabréf í Nýju-Sendibílastöðinni h:f., Reykjavík, sendi- ferðabifreið af Chevrolet-gerð, peningar og aðrir lausafjármunir. Skuldir eru áhvílandi veðskuldir á fasteigninni svo og opinber gjöld, sbr. álagningu 1978 vegna tekna 1977. Eignaskipti fari þannig fram: a) Í hlut konunnar kemur ofangreind fasteign að nr. 59 við Nesveg í Reykjavík, og tekur konan að sér greiðslur allra áhvílandi veðskulda og aðra skatta og skyldur af eigninni. Skal við undirskrift samnings þessa ofan- greind fasteign þinglesin af nafni mannsins yfir á nafn konunnar. Í hlut konunnar kemur og allt innbú og lausafjármunir, sem eru í íbúðinni, Þ. á m. borðbúnaður og eldhúsáhöld. Þó skal maðurinn fá í sinn hlut persónu- lega muni. af innbúi. Þá skal maðurinn greiða konunni í peningum kr. 500.000.00 við undirskrift þessa samnings. b) Í hlut mannsins kemur ofangreind sendiferðabifreið af Chevrolet- gerð, 2 stk. hlutabréf í Nýju-Sendibílastöðinni h.f., Reykjavík, svo og Persónulegir munir, sbr. ofangreint. Konan tekur að sér, sbr. lið a) hér að ofan, greiðslur allra áhvílandi veðskulda á ofangreindri fasteign og aðrar skyldur og gjöld varðandi fasteignina, en maðurinn greiðslur annarra skulda, þ. á m. vegna opinberra gjalda, sbr. og álagningu 1978 vegna tekju- ársins 1977. 3. „Hvorugur aðili gerir kröfu um lífeyri. Samkomulagi þessu til staðfestu ritum við nöfn okkar hér undir í votta viðurvist. Reykjavík, 19. apríl 1978 Ingólfína Eggertsdóttir Sigurbjörn G. Björnsson 1757 Vottar: Jón Oddsson Valg. Bára Guðmundsd.““ Stefnandi leitaði lögfræðilegrar aðstoðar hjá stefnda vegna skilnaðarins, og lét stefndi þá aðstoð í té. Eins og fram kemur í skilnaðarskilmálunum, bar eiginmanni stefnanda að greiða henni gkr. 500.000 í peningum við undirskrift þeirra, en greiðslan mun þó ekki hafa farið fram. Að því er segir í stefnu mun eiginmaður stefnanda um svipað leyti og gefið var út leyfisbréf til skilnaðar að borði og sæng hafa greitt fjárhæðina til stefnda, sem síðan hefur haldið henni, og er það óumdeilt í málinu. Stefndi sendi síðan stefnanda svohljóðandi reikning, dagsettan 14. nóv- ember 1978: „VIÐSKIPTAREIKNINGUR An: Innborgað kr. 500.000.00 Útlagður kostnaður kr. 14.725.00 Lögfræðiaðstoð v/skilnaðarmáls — 487.000.00 kr. 501.725.00 — kr. 500.000.00 Skuld því kr. 1.725.00“ Stefnandi taldi reikning þennan allt of háan og óskaði eftir því, að stefndi sundurliðaði hann. Stefnandi fékk svohljóðandi sundurliðun á reikningnum í bréfi, dags. 23. nóvember 1978: „„SUNDURLIÐUN REIKNINGS DAGS. 14. NÓVEMBER 1978. 1. Samkvæmt 16. gr. gjaldskrár L.M.F.Í .......... kr. 67.000.00 2. Samkvæmt 16. gr. gjaldskr. 15. gr. C liður .... — 800.000.00 Samtals kr. 867.000.00 3. Mót og ferðir v/þingl. og fleira ............... — 20.000.00 kr. 887.000.00 Frádrag vegna einkasölu á fasteign ............. — 400.000.00 kr. 487.000.00 4. Útlagður kostnaður: Þingl. ..........0.... 000. kr. 6.875.00 Lóðarskrá .................. — 500.00 Fasteignamat ................ — 50.00 Endurr. og birtingark. ....... — 5.000.00 Bílkostnaður ................ — 4.500.00 kr. 14.725.00 Samtals kr. 501.724.00.““ 1758 Með bréfi, dagsettu 17. janúar 1979, sendi stefnandi Lögmannafélagi Ís- lands reikning þennan ásamt sundurliðuninni. Í bréfinu setur hún fram þá ósk, að athugað verði, hvort reikningurinn geti staðist, og.lýsir enn fremur viðskiptum sínum við stefnda. Þetta mál var tekið fyrir á fundi stjórnar Lögmannafélagsins 24. janúar og þar ákveðið að senda stefnda endurrit af bréfi stefnanda til umsagnar. Stefndi sendi Lögmannafélaginu umsögn í bréfi, dagsettu 6. febrúar. Segir m. a. eftirfarandi í bréfi þessu: „„Reikningur fyrir mín störf fyrir kæranda var að fjárhæð kr. 501.725.00 og var samin með hliðsjón af lágmarksgjaldskrá L. M. F. Í. Sundurliðast hann þannig: A. Sbr. 16. gr. ...........0.0.. 0 kr. 67.000.00 B. Sbr. 16. gr., sbr. 15. gr. C liður ............. — 400.000.00 C. Mót og ferðir v/þingl. og fl. ................ — 20.000.00 D. Útlagður kostnaður, sbr. sundurliðun í reikning — 14.725.00 Samtals kr. 501.725.00 Innborgað ................. kr. 500.000.00 Leiðrétting vegna vanreikn. útlagðs kostnaðar .. — 2.200.00 Mismunur ................. — 3.925.00 kr. 503.925.00 503.925.00 Eftirstöðvar því kr. 3.925.00.““ Enn ritar stefnandi Lögmannafélaginu bréf, dags. 20. febrúar 1979. Í upphafi þess segir svo: „Ég hef móttekið bréf frá L. M. F. Í., dags. 8. febrúar 1979, ásamt hjálögðu afriti af bréfi frá Jóni Oddssyni, hrl., til L. M. F. Í. Ég átta mig ekki fyllilega á því, hvað stjórn Lögmannafelagsins ætlast til, að ég leggi fram á þeim fresti, sem gefinn er í bréfi þess. Ég tek það þó á þann veg, að hún óski eftir umsögn minni um þau atriði, sem fram koma í bréfi Jóns og stangast á við lýsingu mína á málinu. Mun ég gera það eftir bestu getu.““ Í framhaldi er umsögn stefnanda. Bréfi þessu fylgdi svohljóðandi yfirlýsing frá eiginmanni stefnanda, Sig- urbirni Björnssyni, dags. 13. febrúar 1979: „Ég votta það hér með, að það samkomulag, er varð á milli mín og eigin- konu minnar þáverandi Ingólfínu Eggertsdóttur, til heimilis að Nesvegi 59, um skiptinug eigna okkar varð ekki fyrir milligögnu lögmanna eða að þeirra tilstuðlan. Jón Oddsson, hrl., hafði ég aldrei séð eða við hann talað fyrr en við 1759 hjónin undirrituðum skilnaðar— og eignaskiptasamning á skrifstofu lög- mannsins 19. apríl 1978.“ Hinn 22. febrúar 1979 ritaði skrifstofa Lögmannafélagsins bréf til stefn- anda, þar sem skýrt er frá því, að á fundi stjórnar félagsins daginn áður hafi kærumál stefnanda verið á dagskrá og ákveðið hafi verið að leggja fyrir gjaldskrárnefnd félagsins að láta í té vottorð um, hver skuli vera rétt- mæt þóknun stefnda fyrir störf hans í þágu stefnanda. Á fundi sínum 24. apríl kemst gjaldskrárnefndin að þeirri niðurstöðu, að hæfileg þóknun til stefnda teljist kr. 100.000 auk útlagðs kostnaðar. Hinn 30. apríl ritar stefndi Lögmannafélaginu bréf og kveður sig ekki hafa fengið önnur gögn um kærumál stefnanda til umfjöllunar en ljósrit af kærubréfi hennar og kveðst telja mikilsvert, að hann fái að sjá ljósrit af gögnunum, áður en málið fái meðferð hjá gjaldskrárnefndinni, og tæki- færi til þess að tjá sig um þau. Stjórn Lögmannafélagsins kom saman 2. maí til fundar og tók m. a. fyrir kærumál stefnanda. Í fundargerð segir eftirfarandi um kærumálið: „Svohljóðandi álitsgerð samþykkt: Með bréfi, dagsettu 17. janúar 1979, fer Ingólfína Eggertsdóttir þess á leit við Lögmannafélag Íslands, að það gefi álit á reikningi Jóns Oddssonar, hrl., dagsettum 14. nóv. 1978, að fjárhæð kr. 501.725.- vegna starfa hans í sambandi við skilnað hennar. Hafa félaginu borist greinagerðir frá báðum aðilum. Skv. heimild í 11. gr. samþykkta fyrir Lögmannafélag Íslands sendi stjórnin erindið til umsagnar gjaldskrárnefndar félagsins, og fellst stjórnin á ályktun nefndarinnar. Álitsgerð: Þóknun Jóns Oddssonar hrl. vegna framangreindra starfa telst hæfilega ákveðin kr. 100.000.- auk útlagðs kostnaðar.““ Hinn 23. maí 1979 ritar stefnandi formanni Lögmannafélagsins bréf og kveðst nú hafa fengið í hendur bréf stefnanda frá 20. febrúar, sem hann hafi ekki vitað um, þegar honum hafi borist tilkynning um ákvörðun stjórn- ar Lögmannafélagsins að vísa kærumálinu til gjaldskrárnefndar. Hann telur meðferð kærumálsins mjög vítaverða og í bréfi stefnanda frá 20. febrúar úi og grúi af ranghermi. Stefnandi skýri ekki rétt frá málum, eins og yfirlýs- ing Kristins Einarssonar hæstaréttarlögmanns, sem bréfinu fylgdi, beri með sér. Þá kveður stefndi yfirlýsingu Sigurbjarnar Björnssonar frá 13. febrúar vera ranga. Stefndi óskar eftir því að fá upplýst nokkur atriði, sem hann telur upp, áður en hann skili endanlegri greinargerð. Stefndi óskar síðan eftir því að fá að koma að greinargerð í kærumálinu. 1760 Framangreind yfirlýsing Kristins Einarssonar hæstaréttarlögmanns, dags. 23. júní 1979 (sic) er svohljóðandi: „Skv.-beiðni hrl. Jóns Oddssonar vottast hér með eftirfarandi: Í apríl—mánuði 1978 kom að máli við mig hr. Sigurbjörn Björnsson, þá til heimilis að Nesvegi 59, Reykjavík. Hafði hann meðferðis drög að skilnaðarskilmálum vegna væntanlegs skilnaðar hans og Ingólfínu Eggerts- dóttur. Sagði hann drög þessi gerð af hrl. Jóni Oddssyni skv. fyrirsögn eiginkonunnar. Beiddist hann þess, að ég kannaði skilmála þessa og réði honum heilt vegna málsins. Ég lét í ljósi þá skoðun mína, að'skilmálar þessir væru vægast sagt ósann- gjarnir fyrir hann, og varð að ráði, að hann íhugaði málið nánar og kæmi á minn fund tveimur dögum síðar, sem hann óg gerði. Tók ég málið að mér fyrir hann. Í þessu sambandi hafði ég nokkrum sinnum samband við hrl. Jón Odds- son og tjáði honum skoðanir mínar á lausn þessa skilnaðarmáls, voru í engu samræmi við áðurgreind drög. Nokkrum dögum síðar fékk ég þær upplýsingar hjá Jóni, að þaú Sigur- björn og Ingólfína hefðu komið á skrifstofu hans og undirritað skilnaðar- skilmála, sem að mestu voru í samræmi við uppkastið. Það skal tekið fram, að mér var um það kunnugt, að Jón reyndi þrásinnis að hafa samband við mig, áður en undirskriftir fóru fram, en án árangurs; enda munu báðir aðilar hafa lagt á það ríka áherzlu, að gengið yrði þegar í stað frá málinu á þessum grundvelli, að því er hrl. Jón Oddsson hefur tjáð mér. Umbj. m., Sigurbjörn Björnsson, hef ég ekki séð síðan. Virðingarfyllst, Kristinn Einarsson““ Með bréfi, dags. 28. maí 1979, tilkynnir skrifstofa Lögmannafélagsins stefnda, að á fundi stjórnar félagsins 23. maí hafi hún ákveðið að endur- upptaka kærumálið og gefa stefnda kost á því að skila endanlegri greinar- gerð um þá þætti starfa hans í þágu kæranda, sem hann telji ekki nægilega upplýsta í fyrirliggjandi gögnum. Stefndi ritar þessa greinargerð 6. júní 1979. Hinn 20. júní 1979 samþykkti stjórn Lögmannafélagsins samhljóða eftir- farandi álitsgerð um kæruefnið: „Þóknun Jóns Oddssonar, hrl., vegna framangreindra starfa telst hæfi- lega ákveðin kr. 164.000.- auk útlagðs kostnaðar.“ Stefndi hefur greinilega ekki viljað sætta sig við þessa niðurstöðu, því 1761 að 2. júlí 1979 ritar hann stefnanda bréf og krefur hana um greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 3.925.00 auk vaxta og kostnaðar, kr. 9.013.00. Stefnufjárhæðin í þessu máli er því þannig fundin, að stefnandi dregur frá þeim kr. 500.000, sem eiginmaður hennar greiddi til stefnda, fjárhæð þeirrar þóknunar, sem stjórn Lögmannafélagsins taldi honum hæfilega, kr. 164.000, og enn fremur útlagðan kostnað, kr. 16.925, og standa þá eftir kr. 319.075. Aðiljar málsins komu fyrir dóminn 9. apríl sl. og gáfu skýrslu. Stefnandi skýrði m. a. svo frá, að þau hjónin hefðu ekki rætt skiptingu eigna sinna, áður en hún sneri sér til stefnda, að öðru leyti en því, að hún hefði tjáð eiginmanni sínum, að hún mundi fara fram á ýtrustu fjárkröfur, sem hún ætti lagalegan rétt til. Hún hefði og tjáð honum, að hún vildi fá íbúð þeirra í sinn hlut. Eiginmaður sinn hefði verið með tvískinnung varðandi skilnaðinn, ýmist hefði hann ekki viljað, að skilnaðurinn færi fram, eða hann hefði gert sér grein fyrir því, að hann væri óumflýjanlegur. Stefnandi kvað eiginmanninn ekki hafa tekið beina afstöðu til þess, sem hún hefði rætt um fjármálin. Stefnandi kvaðst alls hafa rætt við stefnda á skrifstofu hans í fimm skipti. Stefnandi kvaðst ekki minnast þéss, að á þessum tíma hafi hún haft samband við lögmanninn símleiðis. Stefnandi kvaðst viss um, að eiginmað- ur sinn hefði ekki haft samband við lögmanninn fyrir þann tíma, að skiln- aðarskilmálarnir voru undirritaðir, og sagði til marks um það, að hún hafi vel vitað um ferðir eiginmanns síns og eins hafi það ekki leynt sér, að hann og stefndi hefðu verið að hittast í fyrsta skipti, þegar undirritun skilmál- anna fór fram. Stefnandi kvað stefnda ekki hafa komið á heimili sitt til þess að skoða eignir búsins, áður en skilnaðarskilmálarnir voru undirritað- ir. Eftir þann tíma hefði hann komið til þess að skoða íbúðina, sem hann hefði verið með í sölu um skeið. Stefnandi sagði, að á fyrsta fundi sínum og stefnda hefði hún spurt hann um, hver réttarstaða sín væri varðandi eignaskiptin, einkum hvað snerti íbúðina, sem hún hafi viljað fá í sinn hlut. Auk þess hafi margt borið á góma varðandi skilnaðinn. Á þessum fundi hafi hún strax greint frá því, hvaða kröfur hún ætlaði að gera. Á næsta fundi hafi sömu atriði borið á góma og á hinum fyrsta. Á þriðja fundinum hafi stefndi samið uppkast að skilnaðarskilmálum og hafi það uppkast verið í samræmi við þær kröfur, sem stefnandi kvaðst upphaflega hafa viljað gera, að öðru leyti en því, að hún hafi lækkað þá peningagreiðslu, sem hún hafi haft í hyggju að fá frá eiginmanni sínum úr kr. 1.000.000 í kr. 500.000. Með þetta uppkast kvaðst stefandi hafa farið og sýnt eiginmanni sínum. Hann hafi ekki haft aðrar athugasemdir við það en þær, að hann hafi 1ll 1762 viljað, að tekið yrði skýrt fram, að hlutabréf í Nýju sendibílastöðinni væru tvö og yrðu bæði áfram í sinni eign, en í uppkastinu hafi verið tekið fram, að hlutabréf hans í því fyrirtæki yrðu áfram í hans eign. Sömuleiðis hafi eiginmaðurinn viljað, að tekið yrði fram, að fjárhæð, sem þau hafi skuldað Reykjavíkurborg, sem verið hafi lág og veðtryggð í íbúðinni, væri meðal áhvílandi skulda, en þessi fjárhæð hafi ekki komið fram í upptalningu skulda í uppkastinu. Í síðari gerð skilmálanna hafi verið komið á móts við þessa athugasemd með því að taka fram, að stefnandi greiddi allar áhvíl- andi veðskuldir á íbúðinni. Stefnandi sagði, að á fjórða fundi sínum og stefnda hafi uppkastinu verið breytt, hvað snerti tvö framangreind atriði, og það endurritað. Með upp- kastið þannig breytt hafi hún farið og sýnt eiginmanni sínum. Eiginmaður- inn hafi samþykkt að undirrita skilmálana svo breytta og hafi þau farið saman til stefnda 19. apríl og undirritað samninginn. Sá fundur hefði staðið mjög stutt. Stefnandi kvaðst ekki geta sagt vel til um það, hversu lengi aðrir fundir hefðu staðið, en þeir hefðu staðið nokkuð lengi, einkum fjórði fundurinn, en þá hafi þurft að vélrita uppkastið upp á nýtt. Fundirnir hafi þó alls ekki staðið klukkustundum saman. Við fyrirtöku skilnaðarmálsins mætti stefnandi fyrir eigin hönd, en stefndi mætti fyrir hönd eiginmannsins. Stefndi skýrði m. a. svo frá, að hann þyrði ekki að segja um, hversu oft stefnandi hefði komið á skrifstofu sína, en það hefði verið nokkuð oft. Auk þess hefðu þau mörgum sinnum talast við í síma. Þá hafi eiginmaður stefnanda komið einn síns liðs á skrifstofuna einum þrisvar sinnum. Eigin- maðurinn hafi gert kröfu til þess, að skilnaðinum yrði frestað, og ef ekki, að eignum búsins yrði skipt að jöfnu. Eftir að eiginmaðurinn hafi tilkynnt sér, að Kristinn Einarsson hæstaréttarlögmaður mundi gæta hagsmuna sinna, kveðst stefndi hafa nokkrum sinnum átt viðræður við Kristin. Stefndi kvaðst muna, að hann hefði farið heim til stefnanda til að skoða íbúðina og skrá niður eitthvert yfirlit yfir lausafé þegar í byrjun málsins. Stefndi kvað lýsingu stefnanda á gerð uppkasta að skilnaðarskilmálunum rétta í helstu atriðum. Eiginmaður stefnanda og lögmaður hans hefðu mót- mælt skilmálum í fyrsta uppkastinu, en sig minnti, að stefnandi hefði gert kröfu til þegar í upphafi að fá svo til allar eigur búsins eftir að hafa leitað upplýsinga um, hvernig bæri að haga sér við búskipti. Stefnandi hafi síðan gert nokkurn veginn sömu kröfur frá upphafi til enda og hafi þær verið teknar til greina við undirritun skilnaðarskilmálanna. Afstaða eiginmanns- ins hafi legið fyrir, nokkru eftir að uppkastið var gert, þá hafi hann falliðð frá mótmælum sínum að mestu leyti. Það hafi þó ekki verið ljóst, fyrr en skilnaðarskilmálarnir voru undirritaðir, að eiginmaðurinn væri fallinn 1763 frá mótmælunum. Mikið umstang hafi verið í kringum þetta mál og margt fleira hafi þurft að ræða en eignaskipti. Stefndi kvað íbúð, sem kom í hlut stefnanda, hafa verið til sölu á fast- eignasölu sinni og hafi verið sett á hana verð kr. 20.000.000. Málsástæður og lagarök. Stefnandi. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að í stórum dráttum fari saman lýsingar aðilja á þeirri aðstoð, sem stefndi lét stefnanda í té, og umfangi hennar. Að vísu sé ágreiningur um það, hvort aðiljarnir hafi ræðst við í síma á þessum tíma og hvort eiginmaður stefnanda hafi komið sérstaklega á skrifstofu stefnda. Þá sé og ágreiningur um, hvort stefndi hafi skrifað upp eigur búsins, en um það liggi engin gögn fyrir. Ósannað sé, að störf stefnda hafi verið umfangsmeiri en stefnandi segi. Ekki sé ágreiningur um það, að eiginmaður stefnanda hafi leitað til Kristins Einarssonar hæsta- réttarlögmanns, en eins og fram komi í vottorði lögmannsins, hafi atbeini hans engin áhrif haft á niðurstöðu skilnaðarskilmálanna. Stefndi hafi samið skinaðarskilmálana, sem í öllum aðalatriðum hafi verið í samræmi við það, sem stefnandi hafi upphaflega hugsað sér um þá. Engar efnisbreytingar hafi verið gerðar á því uppkasti að skilmálunum, sem stefndi hafi upphaflega ritað. Þetta hafi stefndi meira og minna staðfest í framburði sínum fyrir dóminum. Stefnandi hafi talið reikning stefnda fyrir þessa aðstoð allt of háan. Stefn- andi telji einnig þóknun þá, sem stjórn Lögmannafélags Íslands telji hæfi- lega, einnig allt of háa, en við ályktun stjórnarinnar hafi stefnandi þó ætlað að sætta sig andstætt því, sem stefndi geri. Deiluefni aðilja, eins og kröfur séu fram settar, snúist því í raun um það, hvort hæfileg þóknun til stefnda nemi hærri fjárhæð en þeirri, sem stjórn Lögmannafélags Íslands hafi ályktað um. Aðiljar málsins hafi ekki gert samning um það fyrirfram, hver þóknun til stefnda skyldi vera fyrir vinnu hans. Samkvæmt 2. gr. laga nr. 61/1942 um málflytjendur sé lögmönnum rétt að áskilja sér hæfilegt endurgjald fyrir störf sín. Þessi regla hafi og stuðning í 5. gr. laga nr. 39/1922. Gjaldskrá Lögmannafélags Íslands komi til skoðunar, þegar ákveða skuli, hvað sé hæfilegt endurgjald, svo og almenn framkvæmd lögmanna á henni. Sam- kvæmt 7. gr. laga nr. 61/1942 eigi lögmenn að hafa með sér félag og í 8. gr. laganna segi, að stjórn þess hafi úrskurðarvald um endurgjald fyrir málflutningsstarf, ef ágreiningur um það sé borinn undir hana. Ályktun stjórnar Lögmannafélagsins frá 20. júní 1979 sé ekki úrskurður í skilningi 8. gr., heldur sérfræðileg álitsgerð um það, hvað skuli teljast hæfileg þókn- un. Þessari álitsgerð hafi stefndi ekki hnekkt og engin gögn lagt fram gegn henni. Því beri að leggja hana til grundvallar niðurstöðu í málinu. Þessi 1764 álitsgerð sé að vísu ekki í samræmi við ákvæði gjaldskrár LMFÍ, sem í gildi hafi verið á þessum tíma, heldur sé þóknunin verulega hærri en gjald- skráin kveði á um, en gæta verði þess, að um lágmarksgjaldskrá sé að ræða. Hugsanlegt sé, að tillit hafi verið tekið til þess, að fundir aðilja hafi verið allmargir. Því sé eindregið mótmælt, að 15. gr. gjaldskrárinnar eigi hér við og einnig að brúttóverðmæti eigna búsins hafi verið kr. 20.000.000. 15. gr. eigi aðeins við, þegar um sé að ræða umfangsmikla samninga um eignaskipti, en ekki, þegar eignaskiptin gangi nær sjálfkrafa fyrir sig, eins og verið hafi í þessu máli. Stefndi. Stefndi heldur því fram, að vinna sú, sem hann innti af höndum í þágu stefnanda, hafi verið mjög tímafrek. Þegar stefnandi hafi fyrst komið til sín, hafi hún ekki vitað, hvað gera skyldi varðandi eigur búsins. Stefndi kvaðst hafa mótað kröfur stefnanda um eignaskiptin með tilliti til óska hennar. Stefnandi hafi enga fyrirsögn gefið í þeim efnum. Niðurstaða eigna- skiptanna hafi verið í samræmi við þær kröfur, sem stefndi hafi mótað, en ekki að fyrirsögn stefnanda. Fyrir utan þau störf, sem stefnandi lýsi, að stefndi hafi innt af höndum, séu viðtöl hans við eiginmann stefnanda og lögmann eiginmannsins, Kristin Einarsson hæstaréttarlögmann, svo og símtöl við stefnanda. Vottorð eiginmannsins sé rangt og þess hafi verið afl- að í því skyni að hafa áhrif á ályktun stjórnar Lögmannafélags Íslands. Þá hafi verið nauðsynlegt að kanna eigur og skuldir búsins, þegar upp hafi komið ágreiningur um skipti þess. Sú þóknun, sem stefndi geri kröfu til, sé í fullu samræmi við lágmarks- gjaldskrá Lógmannafélags Íslands og eftir henni séu lögmenn skyldugir að fara. Ekki sé ofætlað, að þær eigur, sem komu í hlut stefnanda, hafi verið kr. 20.000.000 að brúttóverðmæti. Samkvæmt 15. gr. gjaldskrárinnar eigi lögmenn rétt á að áskilja sér þóknun, sem nemi 2 — 4% af brúttóverðmæti eigna, sem þeir þurfi að skipta, eins og í því tilviki, sem hér um ræði. Stefndi hafi talið eðlilegt, að þóknun samkvæmt 16. gr. gjaldskrárinnar væri mun hærri en sú lágmarksþóknun, sem þar sé miðað við, vegna þess að skilnaðarmálið hafi verið umfangsmikið. Reikningur stefnda sé því í fullu samræmi við gjaldskrána, honum hafi ekki verið hnekkt og beri því að taka hann til greina að fullu. Ályktun stjórnar Lögmannafélagsins hafi enga þýðingu í þessu sambandi. Hún sé óstaðfest, án rökstuðnings og í ósamræmi við gjaldskrána. Stefndi rökstuddi ekki þau mótmæli gegn kröfu stefnanda um greiðslu vaxta, sem fram koma í greinargerð stefnda. Forsendur og niðurstaða. Deilan í máli þessu er í raun um það, hvort stefnanda beri að greiða stefnda hærri upphæð en kr. 1.640.00 fyrir aðstoð hans við stefnanda, þegar 1765 hún skildi að borði og sæng, og gerð skilnaðarskilmála auk kostnaðar, sem stefndi greiddi, samtals kr. 169.25, en í sjálfu sér er ekki deilt um þá fjárhæð. Í málinu hefur í stórum dráttum verið upplýst, um hvaða vinnu stefnda var að ræða, en ágreiningur er á milli aðilja um einstök atriði, er snerta umfang vinnunnar. Þá hafa aðiljar skiptar skoðanir á því, hvert umfang vinnunnar hafi verið í heild. Þótt þessi einstöku atriði séu óupplýst, verður ekki talið, að þau séu þess eðlis, að verulegu máli skipti við mat á því, hvort stefnanda beri hærri þóknun en að framan greinir. Búskipti þau, er fram fóru, þykja hafa verið með þeim hætti, að ástæðu- laust sé að taka tillit til 15. gr. þeirrar gjaldskrár Lögmannafélags Íslands, sem í gildi var, þegar búskiptin fóru fram, þegar metin er hæfileg þóknun til stefnanda fyrir vinnu hans. Samkvæmt 16. gr. þessarar gjaldskrár var lágmarksþóknun fyrir aðstoð við hjónaskilnað og gerð skiptagernings, samtals gkr. $4.700. Með hliðsjón af þessari grein gjaldskrárinar þykja ekki efni til að ákveða stefnda hærri þóknun en kr. 1.640.00 auk útlagðs kostnaðar, kr. 169.25. Sam- kvæmt þessu ber að taka kröfur stefnanda að fullu til greina. Málskostnaður, sem stefndi greiði stefnanda, þykir hæfilega ákveðinn kr. 2.500.00. Dóm þennan kvað upp Friðgeir Björnsson borgardómari. Dómsorð: Stefndi, Jón Oddsson, greiði stefnanda, Ingólfínu Eggertsdótttur, kr. 3.190.75 með 1900 ársvöxtum frá 1. maí 1978 til 1. júní 1979, 2290 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 27%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., 3190 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxt- um frá þeim degi til dómsuppsögudags og hæstu lögleyfðu innláns- vexti, eins.og þeir verða á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags og kr. 2.500.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1766 Þriðjudaginn 25. október 1983. Nr. 222/1981. Ragnar Guðmundsson (Skarphéðinn Þórisson hrl.) gegn Ruth Einarsdóttur (enginn) Birgi Harðarsyni og Kristínu Kristjánsdóttur (Kristinn Einarsson hrl.). Ómerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 19. október 1981, að fengnu áfrýjunarleyfi samkvæmt 2. mgr. 20. gr. laga nr. 73/1975 hinn 5. s. m. Hann krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að því er varðar stefndu Ruth Einarsdóttur. Gagnvart stefndu Birgi Einarssyni og Kristínu Kristjánsdóttur gerir hann þær dómkröfur, að viðurkenndur verði veðréttur hans í hæð og rishæð hússins Miðstrætis 3 í Reykjavík ásamt % hlutum eignar- lóðarhluta „í samræmi við tvö veðtryggingarbréf,““ útgefin 5. nóv- ember 1976 af stefndu Ruth til tryggingar víxlum þeim, er málssókn- in taki til. Áfrýjandi krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi allra stefndu. Stefnda Ruth Einarsdóttir hefur ekki sótt dómþing fyrir Hæsta- rétti og engar dómkröfur gert. Stefndu Birgir Harðarson og Kristín Kristjánsdóttir krefjast stað- festingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Hinn áfrýjaði dómur er á því reistur, að um málssókn áfrýjanda gagnvart stefndu Ruth ætti að fara eftir hinum sérstöku réttarfars- reglum VXII. kafla laga nr. 85/1936, en gagnvart öðrum stefndu eftir hinum almennu reglum laganna. Telja verður, að fleiri menn verði því aðeins sóttir saman í máli, að sömu málsmeðferð eigi að beita um kröfur sækjanda á hendur þeim öllum. Verður því að líta svo á, að áfrýjandi hafi fallið frá 1767 því, svo sem hann bjó mál sitt úr garði og rak það fyrir dómstólum, að sækja kröfur sínar á hendur stefndu Ruth eftir sérreglum áður- nefnds XVII. kafla. Mátti hún því koma að öllum þeim vörnum, sem hafa má uppi í einkamálum almennt. Bar héraðsdómara því, er hún sótti ekki þing, að hrinda kröfum áfrýjanda á hendur henni, ef þær samrýmdust ekki framkomnum sóknargögnum svo og því, sem annars var komið fram í málinu, þar á meðal því, sem fært var fram af hendi þeirra verjenda, er þing sóttu. Nú dæmdi héraðs- dómari um kröfur áfrýjanda á hendur stefndu Ruth á þeim grund- velli, að beita bæri réttarfarsákvæðum XVII. kafla laga um með- ferð einkamála í héraði, en eigi hinum almennu reglum, svo sem rétt hefði verið, eins og fyrr var sagt. Verður af þessum sökum að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu sjálfkrafa heim í hérað til munnlegs málflutnings og uppsögu dóms að nýju. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til málflutnings og dómsuppsögu að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. júní 1981. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi í dag, hefur Ragnar Guðmundsson, Kaplaskjólsvegi 89, Reykjavík, höfðað fyrir bæjarþinginu gegn þeim Ruth Einarsdóttur, Sóleyjargötu 19, Reykja- vík, áður til heimilis að Miðstræti 3, Reykjavík, Birgi Harðarsyni, Mið- stræti 3, Reykjavík, og Kristínu Kristjánsdóttur, Þóristúni 19, Selfossi. Stefna í máli þessu var upphaflega birt þriðjudaginn 8. maí 1979, en fram- haldsstefna var birt föstudaginn 27. febrúar 1981. Endanleg dómkrafa stefnanda á hendur stefndu Ruth Einarsdóttur var sú, að hún yrði dæmd til þess að greiða víxilskuld, samtals að fjárhæð kr. 10.000.00 ásamt 2.5%0 dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði af kr. 2.500.00 frá 20. desember 1976 til 20. janúar 1977, frá þeim degi af kr. 5.000.00 til 20. febrúar 1977, en frá þeim degi af kr. 7.500.00 til 20. mars 1977, en frá þeim degi af kr. 10.000.00 til 1. ágúst 1977, en frá þeim degi 30 dráttarvöxtum af sömu upphæð til 1. júní 1979, en frá þeim degi 4% dráttarvöxtum af sömu upphæð til 1. september 1979, en 1768 frá þeim degi 4.5% dráttarvöxtum af sömu upphæð til 1. júní 1980, en 4.75% dráttarvöxtum af sömu upphæð frá þeim degi til greiðsludags, kr. 24.00 í stimpilgjald. Gagnvart stefndu Birgi og Kristínu er dómkrafa stefnanda sú, að þau verði in solidum dæmd til þess að þola staðfrestingu á veðrétti í hæð og rishæð Miðstrætis 3, Reykjavík, fyrir dómkröfum í máli þessu í samræmi við tvö veðtryggingarbréf, sem út voru gefin af stefndu Ruth til tryggingar framangreindri víxilskuld, en stefndu Birgir og Kristín eru nú þinglesnir eigendur hinnar veðsettu eignar. Þá krefst stefnandi og málskostnaðar sér til handa. Af hálfu stefndu Ruthar hefur ekki verið sótt þing í máli þessu og lög- varnir því ekki komið fram af hennar hálfu. Stefndu Birgir og Kristín hafa hins vegar látið sækja þing í málinu, og krefjast þau sýknu af kröfum stefn- anda og málskostnaðar úr hans hendi samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Reyndar hafa verið sættir með málsaðiljum, en eigi bar sú viðleitni neinn árangur. II. Stefnandi reisir kröfur sínar í málinu á hendur stefndu Ruth á fjórum víxlum, sem hver er að fjárhæð kr. 250.000 (gkr.), eða samtals gkr. 1.000.000. Víxlarnir séu allir út gefnir af stefnanda og framseldir af honum, en samþykktir af stefndu Ruth til greiðslu í Landsbanka Íslands, Reykjavík. Gjalddagar víxlanna hafi verið: 20. desember 1976, 20. janúar 1977, 20. febrúar 1977 og 20. mars 1977. Kröfur sínar á hendur stefndu Birgi og Kristínu reisir stefnandi á tveimur veðtryggingarbréfum, útgefnum 5. nóvember 1976 af stefndu Ruth. Með bréfum þessum hafi greiðsla ofangreindra víxla verið tryggð með 9. veðrétti og uppfærslurétti í hæð og rishæð Miðstrætis 3 í Reykjavík ásamt. hlutdeild í lóðarréttindum, en fásteignin hafi á þeim tíma, er bréfin voru gefin út, verið í eigu stefndu Ruthar. Fyrstu tveir víxlarnir hafi verið tryggðir á sama bréfinu og seinni tveir samhliða á öðru bréfi. Tryggingarbréf þessi hafi átt að tryggja greiðslu víxlanna fjögurra ásamt vöxtum og öllum kostnaði. Bréfin hafi verið þinglesin athugasemdalaust hinn. 12. nóvember 1976. Stefndu Birgir og Kristín hafi hinn 6. nóvember 1977 keypt eignarhluta stefndu Ruthar í Miðstræti 3, Reykjavík, og því sé kröfunni um staðfest- ingu veðréttarins beint að þeim sem núverandi þinglesnum eigendum. Nánari tildrög máls þessa eru þau, að með kaupsamningi og afsali, dag- settu 6. nóvember 1977, festu stefndu Birgir og Kristín sameiginlega kaup á eignarhluta stefndu Ruthar í Miðstræti 3 í Reykjavík, eins og áður er getið. Hluta kaupverðs greiddu Birgir og Kristín með því að yfirtaka áhvíl- andi veðskuldir á 1., 2., 5. og 7. veðrétti samkvæmt veðbókarvottorði, sem frammi lá við kaupin og nánar er lýst í kaupsamningnum (afsalinu). Í kaup- 1769 samningnum (afsalinu) var síðan ákvæði þess efnis að „öll önnur fjárnám og aðrar veðskuldir á hinni seldu eign samkvæmt veðbókarvottorði í dag eru kaupanda óviðkomandi, og skuldbindur seljandi sig til að aflýsa þeim af eigninni.“ Samkvæmt veðbókarvottorði, sem til staðar var við kaupin 6. nóvember 1977, hvíldu á 9. veðrétti eignarinnar tvö tryggingarbréf, og var hvort þeirra um sig að fjárhæð kr. 500.000. Þau munu hafa verið gefin út S. nóvember 1976 af stefndu Ruth Einarsdóttur, og var eigandi bréfa þessara stefnandi í máli þessu, en þetta munu vera hin svokölluðu „veðtryggingarbréf““ á dómskj. nr. 7 og nr. 8 í máli þessu. Einnig hafði þá verið þinglýst á 10. veðrétt fjárnámi á eignina að fjárhæð kr. 1.662.453 auk vaxta og kostnað- ar. Var Ragnar Guðmundsson einnig eigandi þeirrar kröfu. Fjárnámskrafan var þannig til komin að stefnandi höfðaði mál fyrir bæjarþingi Reykjavíkur á hendur Dagmar S. Gunnarsdóttur og Einari Óskarssyni til greiðslu skuld- ar samkv. 7. víxlum, samtals að fjárhæð kr. 1.662.453. Með. dómi bæjar- þingsins 7. febrúar 1977 í málinu nr. $114/1977 voru áðurgreind Dagmar og Einar dæmd til greiðslu hinna sjö víxla ásamt vöxtum og kostnaði. Einar þessi Óskarsson mun sonur stefndu Ruthar. Í þinghaldi í fógetarétti Reykja- víkur hinn 28. mars 1977 í málinu nr. A 625/1977: Ragnar Guðmundsson gegn Dagmar S. Gunnarsdóttur og Einari Óskarssyni mætti gerðarþoli Ein- ar Óskarsson og með honum móðir hans, stefnda Ruth. Í þinghaldi þessu benti Ruth á eignarhluta sinn í Miðstræti 3, Reykjavík, til fjárnáms, og var því að hennar ábendingu lýst yfir fjárnámi í eigninni. Fjárnámskrafan mun síðan hafa verið greidd að fullu 28. september 1978 og fjárnáminu aflýst, sbr. dskj. nr. 14. Stefndu Birgir og Kristín halda því fram, að þá er kaup gerðust um Mið- stræti 3, hafi þeim verið tjáð af þáverandi eiganda fasteignarinnar og fast- eignasalanum, sem milligöngu hafði um kaupin, að tryggingarbréfin, sem við kaupin hvíldu á 9. veðrétti fasteignarinnar, hafi verið gefin út til frekari tryggingar víxilskuldum þeim, sém fjárnámsgerðin væri byggð á, þ. e. a. s. að baki tryggingarbréfunum á 9. veðrétti og hinu þinglýsta fjárnámi á 10. veðrétti hafi verið ein og sama krafan. Því hafi þau átt von á og bein- línis verið lofað, að tryggingarbréfunum yrði aflýst af 9. veðrétti um leið og fjárnáminu. Sú hafi ekki orðið raunin á, heldur sé stefnandi að tvíinn- heimta sömu kröfuna. Þessu til stuðnings benda stefndu Birgir og Kristín á yfirlýsingu Einars Óskarssonar á dómskjali nr. 12, en yfirlýsing þessi er gefin í Tulsa í Bandaríkjunum 1. apríl 1979. Í yfirlýsingu Einars segir, að „„skuldabréf útgefið 5/11 1976 er til frekari tryggingar 7 öðrum víxlum vist- aðir í Búnaðarbanka Íslands með gjalddaga 15/9 — 12/10 1976 samtals kr. 1.662.452.““ 1770 Benedikt Björnsson, fyrrverandi fasteignasali, kom fyrir dóm í málinu hinn 17. desember 1979, en Benedikt mun sem fasteignasali hafa annast um sölu á Miðstræti 3 í umrætt sinn til stefndu Birgis og Kristínar. Hann skýrði svo frá, að er hann hafi fengið fasteignina til sölu, háfi hún verið til meðferðar í uppboðsrétti. Því hafi það komið í sinn hlut að ræða við alla þá, sem kröfu hafi átt Í eignina. Ljóst hafi verið, að söluverð eignarinn- ar mundi ekki hrökkva fyrir áhvílandi skuldum. Benedikt skýrði svo frá, að seljendur Miðstrætis 3 hefðu tjáð sér, að áhvílandi skuldir á 9. og 10. veðrétti væru ein og sama skuldin. Sér hafi hins vegar verið ljóst, að samkv. veðbókarvottorði væri hægt að líta á þetta sem tvær kröfur. Kvaðst Bene- dikt því hafa talið sér skylt að kanna þetta atriði nánar, gagngert í því skyni að komast mætti hjá því, að kaupendur greiddu meira en þeim bæri samkvæmt kaupsamningi. Því kvaðst Benedikt hafa boðað Ragnar Guð- mundsson, stefnanda málsins, á sinn fund. Segir Benedikt, að Ragnar hafi komið á sinn fund einum til tveimur dögum áður en afsalið á dómskjali nr. 20 var gefið út. Á þessum fundi hafi Ragnar tjáð sér, að áhvílandi skuldir á 9. og 10. veðrétti væru ein og sama skuldin. Ragnar hefði hins vegar neitað að afhenda sér víxlana og tryggingarbréfin, en sagt, að skjöl þessi yrðu afhent, þegar lokagreiðsla fjárnámsskuldarinnar á 10. veðrétti yrði innt af hendi. Skjöl þessi yrðu hjá Jóni Magnússyni héraðsdómslög- manni, þangað til Ragnar hefði skýrt sér frá því, að ástæða þess, að hann vildi ekki afhenda hin umræddu skjöl, væru sú, að hann vildi nota þau, þ. e. skjölin, til þess að ná inn annarri kröfu, sem væri óveðtryggð. Að því er varðaði vitneskju vitnisins um upphaf skuldarinnar á 9. veðrétti þá skýrði Benedikt svo frá, að seljendur Miðstrætis 3 hefðu tjáð sér, að stefn- andi, Ragnar Guðmundsson, hefði tekið að sér að leysa út vörur fyrir versl- unina Traffic, en þá verslun rak Einar Óskarsson, sonur stefndu Ruthar. Sem tryggingu. hefði Ragnar Guðmundsson fengið víxla fyrir þeirri fjár- hæð, sem hann hefði varið í því skyni að leysa út vörurnar, og þá víxla hefði hann selt í Búnaðarbankanum. Víxlar þessir hafi síðan gjaldfallið án greiðslu og hafi Ragnar þá orðið. að leysa víxlana til sín að kröfu Búnaðar- bankans. Er málum hafi verið svo komið, hafi verið brugðið á það ráð að búa til nýja víxla að fjárhæð kr. 1.000.000. Einar Óskarsson kom fyrir dóminn sem vitni hinn. 17. desember 1979. Hann staðfesti, að yfirlýsingin á dómskjali nr. 12 væri frá sér stafandi og jafnframt það, að tryggingarbréfin á dómskjölum nr. 7 og 8 væru skulda- bréf þau, sem hann vitni til í yfirlýsingu sinni. Þá kannaðist hann einnig við að hafa látið Ragnar Guðmundsson hafa víxlana á dómskjölum nr. 3 — 6. Tildrög þess, að hann hefði afhent Ragnari umrædda víxla, kvað hann hafa verið þau, að einum til tveimur dögum áður en tryggingarbréfin á dómskj. nr. 7 og 8 hefðu verið gefin út, hefði Rangar Guðmundsson 1771 komið til sín í verslunina Traffic í Bankastræti ásamt Jóni Magnússyni hér- aðsdómslögmanni og Ólafi Sigurgeirssyni, fulltrúa yfirborgarfógeta, beirra erinda að framkvæma „löghald““ á grundvelli dóms bæjarþings Reykjavík- ur frá 7. febrúar 1977 í málinu: Ragnar Guðmundsson gegn Einari Óskars- syni og Dagmar S. Gunnarsdóttur, sbr. dómskjal nr. 13. Við löghaldið hefði Ragnar gert kröfu um greiðslu á kr. 1.000.000, þar sem hann hafi þurft að greiða þá fjárhæð með því að leysa til sín víxla, sem Einar væri aðal- skuldari að. Ragnar hafi haft með sér kassa, sem hann hafi ætlað að setja þær vörur í, sem „löghald““ yrði gert í. Til þess hafi þó ekki komið, þar sem samkomulag hafi orðið um að gefa út skuldabréf fyrir skuldinni. Sátt hafi verið gerð um þetta á skrifstofu Ólafs Sigurgeirssonar fulltfua samdæg- urs, en sú sátt hafi ekki verið bókuð að. því er sig minni. Valgarður Sig- urðsson lögfræðingur hafi síðan verið fenginn til þess að útbúa skulda- bréfin. Þá kvað hann það alrangt, að stefnandi hefði lánað sér peninga. Einu viðskipti þeirra stæðu í sambandi við vörur, sem stefnandi hefði leyst úr tolli fyrir sig. Ragnar Guðmundsson, stefnandi máls þessa, kom fyrir dóminn 17. des- ember 1979. Hann skýrði svo frá, að það væri rangt, að skuld sú, sem stefnt væri til greiðslu á í þessu máli, væri sama skuld og dómur hefði gengið fyrir á bæjarþingi Reykjavíkur hinn 7. febrúar 1977. Hann kvaðst hafa lánað Einari Óskarssyni fé, þar sem Einar hefði verið í fjárhagsvand- ræðum, m. a. vegna yfirvofandi lokunar vegna vangoldins söluskatts. Kvaðst hann hafa lánað Einari í þessu skyni stefnufjárhæð máls þessa. Ein- ar og hann hefðu jafnan átt með sér mikil viðskipti og að Einar hefði alltaf staðið í skilum, allt þar til greiðsla á fyrsta víxlinum, sem til innheimtu hefði verið í Búnaðarbankanum, hefði „klikkað.“ Hann kannaðist ekki við að hafa farið með Jóni Magnússyni héraðsdómslögmanni þeirra erinda að framkvæma löghald til tryggingar greiðslu víxlanna, sem vistaðir hefðu verið í Búnaðarbankanum, en sagðist þess í stað hafa farið með Sigurði Sigurjónssyni héraðsdómslögmanni til þess að gera fjárnám í vörum versl- unarinnar Traffic á grundvelli dóms bæjarþingsins frá 7. febrúar 1977. Fjárnámsgerðinni hefði verið frestað, þar til síðar um daginn, en þá tekin fyrir á skrifstou bæjarfógeta, eins og endurrit fyrirtektarinnar á dómskjali nr. 14 bæri með sér. Hann kvaðst ekki hafa farið áður í verslun þessa sömu erinda. Þá kvaðst hann aðspurður hafa talið báðar skuldirnar, þ. e. annars vegar skuld þá, sem um væri deilt í máli þessu, og svo skuldina, sem dómur hefði gengið um 7. febrúar 1977, fram til skatts árið 1977, 1978 og 1979 Ragnar neitaði því alfarið, að hann hafi nokkurn tímann farið á skrifstofu Benedikts Björnssonar fasteignasala til þess að ræða við hann um marg- nefndar tvær skuldir, og kvaðst aldrei á skrifstofu þessa hafa komið. Hins 1772 vegar kvaðst hann kannast við að hafa rætt við Benedikt í síma og að í símtali þessu hefði Benedikt verið að kanna möguleikana á því, að Ragnar fengi skuldabréf fyrir kröfum sínum. III. Málsástæður og lagarök. Stefnandi byggir kröfur sínar í málinu á hendur stefndu Ruth á hinum framlögðu víxlum á dómskjölum nr. 3 — 6. Hann kveður víxla þessa full- nægja formskilyrðum 1. gr. laga nr. 93/1933 og heimild sína að þeim lög- lega. Stefnda Ruth hafi ekki sótt þing í máliriu og lögvarnir ekki komið fram af hennar hálfu. Þar sem engar víxilvarnir hafi komið fram í málinu, beri á grundvelli 2. mgr. 118. gr. laga nr. 85/1936 að taka kröfur sínar á hendur stefndu Ruth til greina að fullu. Að því er varði kröfur sínar um staðfestingu veðréttar í Miðstræti 3 fyrir stefnukröfum þá sé ljóst og óumdeilanlegt, að tryggingarbréfin tvö, útgefin af stefndu Ruth hinn 5. nóvember 1976, hafi verið sett til tryggingar hinum umstefndu víxlum. Veðréttur hafi stofnast og öldungis sé ósönnuð sú stað- hæfing stefndu Birgis og Kristínar, að fjárkrafan að baki víxlunum sé greidd. Víxlarnir séu ógreiddir, eins og handhöfn þeirra beri með sér, og því séu ekki efni til annars en að taka staðfestingarkröfuna jafnframt til greina. Stefnu Birgir og Kristín styðja sýknukröfu sína þeim rökum, að er kaup hafi farið fram um Miðstræti 3 hinn 6. nóvember 1977, hafi seljandi eignar- innar skýrt þeim svo frá, að áhvílandi skuldir á 9. og 10. veðrétti eignarinnar væru ein og sama skuldin og jafnframt að þegar fjárnámskrafan á 10. veð- rétti yrði að fullu greidd, yrðu víxlarnir og tryggingarbréfin, sem hvíldu á 9. veðrétti, afhent. Fasteignasali sá, er með sölu hefði haft að gera, hefði einnig tjáð þeim það sama og borið það fyrir dómi, að stefnandi sjálfur hefði staðfest þetta við sig. Þá hafi Einar Óskarsson, sem til hinna um- ræddu skulda hafi stofnað við stefnanda, gefið yfirlýsingu þar að lútandi og staðfest þetta fyrir dómi. Jafnframt sé það komið fram í yfirheyrslum yfir stefnda hjá rannsóknarlögreglu ríkisins, að framtalsárin 1977 og 1978 taldi stefnandi skuldirnar á 9. og 10. veðrétti ekki fram sem tvær sjálfstæð- ar skuldir og enga skýringu á því gefið. Þegar þetta sé virt, megi fullljóst vera, að um eina og sömu skuldina hafi verið að ræða og að með greiðslu fjárnámskröfunnar hinn 28. september 1978 hafi stefnandi fengið fullar efndir kröfu sinnar þrátt fyrir áframhaldandi tilvist víxlanna og tryggingar- bréfanna og handhafnar stefnanda á skjölum þessum. Þar sem stefnandi hafi fengið fjárkröfu sína efnda, séu veðréttir þeir, er kröfuna tryggðu, fallnir niður. Því beri að sýkna þau af kröfum stefnanda. 1773 IV. Álit dómsins. Stefnda Ruth hefur hvorki sótt þing né sækja látið, og er henni þó lög- lega stefnt. Lögvarnir hafa því eigi komið fram af hennar hálfu. Verður þá með vísan til 2. mgr. 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma mál þetta að því er hana varðar eftir framkomnum skjölum og skilríkjum. Kröfur sínar á hendur stefndu Ruth reisir stefnandi á fjórum víxlum, sem hann hefur lagt fram í málinu með formlega löglegri heimild sér til handa. Stefnda Ruth er samþykkjandi téðra víxla. Víxlar þessir fullnægja í hvívetna formskilyrðum 1. gr. laga nr. 93/1933. Stefnandi á því víxilrétt á hendur stefndu Ruth, og ber því af þeirri ástæðu að taka víxilkröfu hans í víxilþætti máls þessa til greina. Eftir þessum málsúrslitum ber og að dæma stefndu Ruth til þess að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 3.522.00. Kröfu sína um staðfestingu veðréttar í Miðstræti 3 fyrir tildæmdum kröf- um reisir stefnandi á tveimur tryggingarbréfum, sem hann hefur lagt fram í málinu. Ljóst má vera af efni tryggingarbréfa þessara, að þeim var ætlað að tryggja greiðslu hinna umstefndu víxla í máli þessu og að á grundvelli bréfanna stofnaðist í Miðstræti 3 veðréttur til handa eiganda víxlanna. Varnir stefndu Birgis og Kristínar, núverandi eigenda hinnar veðsettu eign- ar, en að þeim beinir stefnandi staðfestingarkröfu sinni, lúta að því, að þá er kaup gerðust um Miðstræti 3 hinn 6. nóvember 1977, hafi þeim verið skýrt svo frá af seljanda eignarinnar, stefndu Ruth, að þá áhvílandi víxil- skuld á 9. veðrétti og fjárnámskrafan á 10. veðrétti eignarinnar væru Í raun ein og sama skuldin, þó svo að formlega mætti líta svo á, að um tvær óskyldar kröfur væri að ræða. Samkvæmt vætti Benedikts Bjrönssonar, löggilts fasteignasala, sem annaðist um sölu téðrar eignar til stefndu Birgis og Kristínar, skýrði seljandi eignarinnar, stefnda Ruth, honum frá á sama veg um greindar skuldir á 9. og 10. veðrétti eignarinnar. Þá bar Benedikt það einnig fyrir dómi, að stefnandi hefði í samtölum við sig staðfest það, að hér væri um eina og sömu skuldina að ræða, en þeirri staðhæfingu Bene- dikts hefur stefnandi eindregið mótmælt. Þá hefur Einar Óskarsson, sá er stefnandi viðurkennir, að til skuldar hafi stofnað við sig með þeim hætti, er að framan er rakið, borið fyrir dómi, að um eina og sömu skuld væri að ræða. Loks er það upplýst í málinu og ómótmælt af hálfu stefnanda, að stefnandi taldi áðurgreindar skuldir á 9. og 10. veðrétti ekki fram til skatts sem sjálfstæðar skuldir væru árin 1977 og 1978 og enga viðhlítandi skýringu gefið á því háttarlagi sínu. Þegar það er virt, sem hér er að framan rakið, þykir þrátt fyrir eindregin mótmæli stefnanda mega leggja til grund- vallar við úrlausn þessa þáttar málsins þá staðhæfingu stefndu Birgis og Kristínar, að títtnefndar skuldir á 9. og 10. veðrétti fasteignarinnar við Mið- 1774 stræti 3 í Reykjavík hafi í raun verið ein og sama skuldin og að með greiðslu fjárnámskröfunnar hinn 28. september 1978 hafi stefnandi fengið fullnaðar- efndir fjárkröfu sinar. Þar sem fram þykir komin í máli þessu sönnun þar að lútandi, að með greiðslu fjárnámskröfunnar hinn 28. september 1978 hafi stefnandi fengið greiðslu þeirrar kröfu, er greindir veðréttir áttu að tryggja, þykja ekki efni til þess að taka staðfestingarkröfu stefnanda til greina. Ber því að sýkna stefndu Birgi og Kristínu af kröfum stefnanda í máli þessu, enda þykja lyktir máls þessa að því er stefndu Ruth varðar eigi standa því í vegi. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Þorgeir Örlygsson, fulltrúi yfirborgardómarans í Reykjavík, kvað upp dóm þennan. Meðferð málsins í heild hefur dregist vegna forfalla lögmanna svo og vegna þess, að tvívegis hefur verið skipt um dómara málsins. Dómsorð: Stefnda, Ruth Einarsdóttir, greiði stefnanda, Ragnari Guðmunds- syni, kr. 10.000.00 með 2.5% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði af kr. 2.500.00 frá 20. desember 1976 til 20. janúar 1977, frá þeim degi af kr. 5.000.00 til 20. febrúar 1977, frá þeim degi af kr. 1.500.00 til 20. mars 1977, en frá þeim degi af kr. 10.000.00 til 1. ágúst 1977, en frá þeim degi með 3% dráttarvöxtum af sömu upphæð til 1. júní 1979, en frá þeim degi með 4% dráttarvöxtum af sömu upp- hæð til 1. september 1979, en frá þeim degi með 4.5% dráttarvöxtum til 1. júní 1980, en með 4.75% dráttarvöxtum af sömu upphæð frá þeim degi til 1. júní 1981, en með 4.5% dráttarvöxtum af sömu fjár- hæð frá þeim degi til greiðsludags, kr. 24.00 í stimpilkostnað og kr. 3.522.00 í málskostnað — innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lögum. Stefndu Birgir Harðarson og Kristín Kristjánsdóttir skulu sýkn af kröfum stefnanda, Ragnars Guðmundssonar, í máli þessu. Málskostn- aður fellur niður. 1775 Miðvikudaginn 26. október 1983. Nr. 163/1981. Orkuvirki h/f (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.) gegn Lífeyrissjóði rafiðnaðarmanna (Skúli J. Pálmason hrl). Orlofssjóðsiðgjald. Synjað lögtaks. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Gaukur Jörundsson prófessor. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunar- stefnu 5. ágúst 1981, að fengnu áfrýjunarleyfi 29. júlí sama ár. Hann krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og synjað um framkvæmd hins umbeðna lögtaks. Hann krefst máls- kostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að úrskurðurinn verði staðfestur og áfrýjandi dæmdur til þess að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. Stefndi krafðist lögtaks fyrir iðgjöldum, er hann taldi áfrýjanda skylt að greiða til orlofssjóðs Landssambands íslenskra rafverktaka fyrir tímabilið 1. október 1978 til 1. október 1980, samtals 817.522 gamlar krónur, auk vanskilavaxta og kostnaðar. Hinn 22. júní 1977 var gerður samningur milli Rafiðnaðarsam- bands Íslands annars vegar og hins vegar Landssambands íslenskra rafverktaka, Vinnuveitendasambands Íslands og Vinnumálasam- bands samvinnufélaganna. Í upphafi samnings þessa segir: „„Síðustu kjarasamningar Rafiðnaðarsambands Íslands og Landssambands ís- lenzkra rafverktaka vegna aðildarfélaga sinna framlengist með eftirfarandi breytingum og þeim breytingum, sem leiða af ramma- samningi A.S.Í., V.S.Í. og V.M.S.““ Af breytingum þessum skiptir hér máli einungis 6. liður þessa samnings, sem hljóðar svo: „,...Gr. 3.1. „„Orlof““ síðasta málsgr. hljóði svo: Rafverktakar greiði 0.25% af útborguðu kaupi rafvikja í orlofssjóð RSÍ og sömu hlutfallstölu af útborguðu kaupi í orlofssjóð LÍR. Lífeyrissjóður rafiðnaðar- manna annast innheimtu.““ 1776 Ágreiningslaust er, að Landssamband íslenskra rafverktaka er samband atvinnurekenda og að áfrýjandi á ekki aðild að þeim. Raf- iðnaðarsamband Íslands er samtök launþega í rafiðnaði. Samkvæmt 3. gr. laga nr. 9/1974 um starfskjör launþega o. fl. og síðar sam- kvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 55/1980 um starfskjör launafólks og skyldutryggingu lífeyrisréttinda (birtra 16. júní 1980) svo og fram- angreindu samningsákvæði var áfrýjanda skylt að greiða 0.25% af útborguðu kaupi rafvirkja í orlofssjóð Rafiðnaðarsambandsins. Er og eigi um það deilt, að áfrýjandi hefur gert það. Þegar litið er til þess, að tilgangur laga nr. 9/1974 og laga nr. 55/1980 er augljóslega sá að tryggja réttindi launþega gagnvart atvinnurekendum, svo sem bæði kemur fram í fyrirsögnum laganna og athugasemdum við frumvörp að þeim, verður eigi fallist á, að áðurnefnd ákvæði laganna leggi samsvarandi skyldu á atvinnurekendur til að greiða iðgjöld í orlofssjóði atvinnurekendasamtaka, sem þeir eru eigi aðiljar að. Verður að telja, að orðið „stéttarfélaga“ í 3. gr. laga nr. 9/1974 og 1. mgr. 6. gr. laga nr. 55/1980 taki einungis til félaga launþega, sbr. og 1. gr. laga nr. 80/1938. Brestur stefnda því heimild til þess að heimta af áfrýjanda iðgjöld í orlofssjóð Landssambands ís- lenskra rafverktaka. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og synja um framgang hins umbeðna lögtaks. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til þess að greiða áfrýj- anda 18.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur og synjað um framkvæmd hins umbeðna lögtaks. Stefndi, Lífeyrissjóður rafiðnaðarmanna, greiði áfrýjanda, Orkuvirki h/f, 18.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 4. mars 1981. Í máli þessu hefur gerðarbeiðandi, Lífeyrissjóður rafiðnaðarmanna, Háa- leitisbraut 68, Reykjavík, krafist þess, að gert verði lögtak hjá gerðarþola, Orkuvirki h/f, Sóleyjargötu 17 hér í borg, til tryggingar kr. 8.175.22 auk vanskilavaxta, innheimtukostnaði svo og fyrir öðrum kostnaði, er af gerð- inni leiðir. 1777 Gerðarþoli gerir þær kröfur, að synjað verði um umbeðna lögtaksgerð. Aðiljar hafa hvor um sig krafist málskostnaðar að mati réttarins. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutningi, er fram fór 21. janúar sl. Með bréfi, dagsettu 15. júlí 1980, fór gerðarbeiðandi þess á leit við gerð- arþola, að hann sendi greiðslu á 0.25% af útborguðu kaupi þeirra rafvirkja, sem starfað höfðu hjá gerðarþola 1978 og 1979 við ýmis verk á Grundar- tanga. Þessum greiðslutilmælum var ekki sinnt, og var þá send lögtaksbeiðni til yfirborgarfógetans í Reykjavík, dags. 27. nóvember 1980, og síðan var birtur lögtaksúrskurður fyrir stjórnarformanni gerðarþola hinn 2. des- ember sl. Við fyrstu fyrirtekt lögtaksins var mætt af hálfu gerðarþola og lögtakinu mótmælt. Gerðarbeiðandi byggir kröfu sína á lögum nr. 29/1885, sbr. lög nr. 21/1979 um breytingu á 11. tl. 1. gr. laga nr. 29/1885 svo og á breytingum á samningi milli RSÍ, LÍR og VSÍ og VMS, er samþykktar voru 22. júlí 1977. Í þeim kjarasamningi standi, að rafverktakar greiði 0.25% af útborg- uðu kaupi rafvirkja í orlofssjóð RSÍ og sömu hlutfallstölu í orlofssjóð LÍR og annist Lífeyrissjóður rafiðnaðarmanna innheimtu. Hvergi sé minnst á, að greiðendum beri að vera aðiljar að ákveðnum samtökum, svo þeir skili þessu gjaldi. Vinnan á Grundartanga, þar sem gerðarþoli hafi starfað, fari fram í skjóli réttinda félagsmanna Félags löggiltra rafverktaka í Reykjavík, sem er eitt aðildarfélaga LÍR. Slík tengsl séu algeng, þegar um hlutafélög er að ræða. Mjög fá fyrirtæki séu sjálf aðiljar að FLRR eða LÍR, aðildin sé yfirleitt bundin við persónur. Gerðarþoli mótmælir því, að lögtak nái fram að ganga í eignum sínum, og telur, að ekki sé í lögum til óyggjandi heimild til þess. Til stuðnings þeirri kröfu bendir hann á, að fyrirtækið sé ekki félagi í Landssambandi ísl. rafverktaka. Það njóti þar engra réttinda, hvorki úr orlofssjóði samtak- anna né öðrum sjóðum þeirra. Gerðarþoli njóti engra félagslegra réttinda hjá gerðarbeiðanda né hafi á nokkurn hátt notið góðs af störfum þessara samtaka. Gerðarþoli sé hlutafélag með hluthafa úr ýmsum stéttum þjóðfé- lagsins, sem engan sjálfstæðan rekstur hafi á sviði raflagna. Gerðarþoli hafi ekki stuðst við taxta nefnds landssambands og hyggist ekki gera það. Gerðarþoli segir lögtakskröfuna til orðna vegna verka fyrir Járnblendi- verksmiðjuna á Grundartanga. Sú verksmiðja sé ekki aðili að neinum samn- ingi við Landssamband ísl. rafiðnaðarmanna, en hafi sjálft rafvirkja í sinni þjónustu. Verksmiðjan greiði eingin gjöld í orlofsheimilasjóð. Ábyrgð á verk- inu hafi hvílt á tæknifræðingi í þjónustu Járnblendiverksmiðjunnar. Til grundvallar lögtakskröfu þessari liggur samningur milli Rafiðnaðar- sambands Íslands og Landssambands íslenskra rafverktaka annars vegar og Vinnuveitendasambands Íslands og Vinnumálasambands samvinnufélaga 112 1778 hins vegar. Í honum er kveðið á um, að rafverktakar greiði 0.25% af út- borguðu kaupi rafvirkja í orlofssjóð RSÍ og sömu hlutfallstölu í orlofssjóð LÍR, og á Lifeyrissjóður rafiðnaðarmanna að annast innheimtu. Gerðarþoli hefur talið sig óbundinn af þessum samningi, þar sem hann sé ekki félagi í framangreindum samtökum vinnumarkaðarins, og geti þessi krafa því ekki stofnast á hendur sér. Í lögum nr. 55 frá 9. júní 1980, 1. gr., er kveðið á um, að laun og önnur starfskjör, sem aðildarsamtök vinnumarkaðarins semja um, skuli vera lág- markskjör fyrir alla launamenn í viðkomandi starfsgrein á svæði því, sem samningurinn tekur til. Í 2. gr. sömu laga er öllum launamönnum sagt skylt að eiga aðild að lífeyrissjóði viðkomandi starfsstéttar, og loks eru í 6. gr. laganna ákvæði, sem skylda alla atvinnurekendur til að greiða í sjúkra- og orlofssjóði viðkomandi stéttarfélaga iðgjöld þau, sem aðildarsamtök vinnumarkaðarins semja um hverju sinni. Verður að telja ljóst af ákvæðum þesara laga, að gerðarþoli er bundinn af samningi þeim, sem liggur frammi í málinu sem réttarskjal nr. $, og ljóst er, að krafan á grundvelli hans hefur að fullu lögtaksrétt skv. 11. tölu- lið laga nr. 29/1885, sbr. lög nr. 21/1979. Verður því að taka til greina kröfu gerðarbeiðanda um, að lögtak fari fram hjá gerðarþola til tryggingar framangreindri kröfu. Rétt þykir, að gerðarþoli greiði gerðarbeiðanda kr. 1.500.00 í málskostn- að. Ólafur Sigurgeirsson, aðalfulltrúi yfirborgarfógeta, kvað upp úrskurð þennan, en uppsaga hans hefur dregist vegna anna við embættið. Því úrskurðast: Umbeðið lögtak fer fram á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarþoli greiði gerðarbeiðanda kr. 1.500.0 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1779 Föstudaginn 28. október 1983. Nr. 262/1981. Sigurgeir Jónsson og Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f (Hákon Árnason hrl.) gegn Sigurði Karlssyni (Kjartan R. Ólafsson hrl.). Bifreiðar. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Áfrýjendur hafa skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 16. des- ember 1981. Þeir krefjast aðallega sýknu af kröfum stefnda, en til vara, að þeim verði einungis gert að greiða honum $43.40 krónur með 27% ársvöxtum frá 1. september 1979 til 1. desember sama ár, 31%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 35% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, en 34%0 ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þeir krefjast og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda. Áfrýjendur andmæla ekki tölulega þeirri fjárhæð, sem héraðs- dómari dæmdi stefnda í bætur vegna vatnsleka í farangursgeymslu. Áfrýjandi Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f greiddi kostnað af úr- bótum á þeim misfellum, sem voru á viðgerð á bifreið stefnda af hendi þess bifreiðaverkstæðis, sem verkið annaðist. Eins og öllum atvikum er háttað, þykir stefndi eiga rétt á, að áfrýjendur bæti hon- um einnig afnotamissi bifreiðarinnar, meðan á þeim lagfæringum stóð. Að þessu athuguðu og að öðru leyti með skírskotun til forsenda hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Rétt er, að áfrýjendur greiði stefnda 8.500.00 krónur í málskostn- að fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. 1780 Áfrýjendur, Sigurgeir Jónsson og Sjóvátryggingarfélag Ís- lands h/f, greiði stefnda, Sigurði Karlssyni, 8.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykavíkur 12. nóvember 1981. I. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi 9. nóv- ember sl., höfðaði Sigurður Karlsson bifreiðarstjóri nú til heimilis að Austurbergi 2, Reykjavík, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur gegn Sigurgeiri Jónssyni, Rauðalæk 39, Reykjavík, og Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f, suðurlandsbraut 4, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði dæmdir in solidum til „ess að greiða stefnanda kr. 5.065.40 eða aðra lægri fjárhæð að mati réttar- ns með 46%0 ársvöxtum frá 1. sept. 1979 til 1. mars 1981, en 4200 ársvöxt- am frá þeim degi til 1. júní 1981, en 39% ársvöxtum frá þeim degi til sreiðsludags og málskostnað að skaðlausu samkvæmt mati réttarins. Stefndu gera þá dómkröfu aðallega að verða sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og að þeim verði til dæmdur málskostnaður úr hans hendi að nati réttarins. Til vara krefjast stefndu sýknu og málskostnaðar gegn greiðslu í kr. 543.40 með 27% ársvöxtum frá 1. sept. 1979 til 1. desember s. á., 31%, ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980 og 35% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 205.85 í innheimtulaun. Leitað hefur verið um sáttir án árangurs. II. Málavextir eru þeir, að hinn 13. júlí 1978 varð árekstur á milli bifreiðar stefnanda, R 2792, og bifreiðar stefnda Sigurgeirs, R 2942. Óumdeilt er, að ökumaður R 2942 hafi átt alla sök á árekstrinum, en bifreiðin R 2942 var skyldutryggð hjá stefnda Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f. Eftir árekst- arinn lét stefnandi draga bifreið sína að Suðurlandsbraut 4, og þar skoðaði og ljósmyndaði tjónaskoðunarmaður Sjóvátryggingarfélags Íslands h/f bif- reið stefnanda og áætlaði viðgerðarkostnað á bifreiðinni ca gkr. 475.000. Stefnandi óskaði eftir því að fá bifreiðina greidda út, en því var hafnað. Starfsmenn félagsins útveguðu verkstæðispláss fyrir bifreið stefnanda hjá Bílasmiðjunni Kyndli h/f, og var bifreiðin flutt þangað þennan sama dag. Hinn 3. ágúst tók stefnandi við bifreið sinni úr viðgerð, og Sjóvátryggingar- félag Íslands h/f greiddi viðgerðarkostnaðinn. Stefnandi taldi viðgerðina gallaða. Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f fékk viðgerðarverkstæðið til þess að taka bifreiðina aftur til viðgerðar. Þrívegis mun hafa verið farið með 1781 bifreiðina á verkstæðið til endurbóta á viðgerðum, síðast 23. október 1978. Greiddi Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f allan viðgerðarkostnaðinn, en stefnandi var ekki ánægður með viðgerðina. Þegar hér var komið, nam viðgerðarkostnaður gkr. 883.850, og stefn- anda höfðu verið greiddar gkr. 121.000 vegna afnotamissis. Þar að auki hafði Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f greitt gkr. 200.000 aukalega til bíla- verkstæðisins, sem annaðist viðgerð á bifreið stefnanda, og var það greitt vegna aukakostnaðar við viðgerð bifreiðarinnar. Með bréfi, dags. 5. janúar 1979, dskj. 4, krafði stefnandi stefnda Sjóvá- tryggingarfélag Íslands h/f um vangreiddar tjónbætur, dagpeninga í 25 daga, gkr. 137.500, og vegna verðrýrnunar bifreiðarinnar R 2792 í endur- sölu vegna tjóns og galla á viðgerðinni, gkr. 250.000. Jafnframt krafðist stefnandi vaxta og innheimtukostnaðar. Með bréfi, dags. 13. júlí 1979, dskj. 5, beiddist stefnandi dómkvaðningar matsmanna til þess að meta galla á viðgerðinni, verðrýrnun bifreiðarinnar vegna tjónsins og hver væri hæfilegur viðgerðartími. Matsgerð hinna dóm- kvöddu matsmanna er á dskj. 7. Samkvæmt henni er það mat hinna dóm- kvöddu matsmanna, að tjónið á bifreið stefnanda leiði ekki til verðrýrnunar við endursölu. Viðgerðartíma telja matsmenn hæfilegan 23 daga, og við það bætast 3 dagar vegna endurbóta á málningu bifreiðarinnar. Það var álit matsmannanna, að endurbæta þyrfti málningu bifreiðarinnar og mundi sú endurbót kosta gkr. 94.057, en hlut stefnanda í þessari endurvinnu meta matsmenn á gkr. 36.032. Viðgerð á leka í farangursgeymslu meta matsmenn á gkr. 10.840. Í matsgerð kemur fram, að farangursgeymslan lekur vinstra megin með þéttikanti, sem sé nokkuð bældur af notkun, allan hringinn. Mestur virðist lekinn vera, þar sem loftnet talstöðvar er leitt yfir kantinn. Á þessu svæði sé kanturinn laskaður, sem vel geti orsakast af vinnu við brettið, en talstöðvarloftnetið bæti síst þar úr. Með bréfi, dags. 23. ágúst 1979, dskj. 9, krafði stefnandi Sjóvátrygging- arfélag Íslands h/f um vangreidda dagpeninga í 28. daga, gkr. 164.500, vegna viðgerðargalla skv. matsgerð, gkr. 104.897, skaðabætur vegna óhóf- lega langs viðgerðatíma samkvæmt matsgerð, gkr. 140.000, að viðbættum vöxtum, kostnaði og innheimtukostnaði, samtals gkr. 665.596. Bréfi þessu var svarað af hálfu Sjóvátryggingarfélags Íslands h/f, dags. 31. ágúst 1979, dskj. 10. Í bréfinu er tekið fram, að félagið sé tilbúið til þess að greiða gkr. 164.500 í dagpeninga að frádregnum áður greiddum dagpeningum, gkr. 121.000, og vegna þéttigúmmiís á kistuloki, gkr. 10.840, ásamt vöxtum og innheimtukostnaði. Öðrum kröfum stefnanda var hafnað. Vegna málsins hefur stefnandi verið yfirheyrður hér fyrir dómi svo og Valgarður Zóphaníasson, -tjónaskoðunarmaður hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f, og Einar Runólfsson, skrifstofumaður hjá sama. 1782 Fram kom hjá stefnanda, að leigubílaakstur sé aðalatvinna hans. Á við- gerðartímanum hafi stefnandi ekið á móti öðrum svona tæplega helming venjulegs vinnutíma, sem sé 12 — 14 tímar á sólarhring. Fram kom hjá Valgarði Zóphaníassyni, að stefnandi hafi viljað fá bifreið sína greidda út, en ekki hafi verið grundvöllur fyrir því. Stefnandi hafi sjálfur lítið viljað gera í sambandi við viðgerð. Tjónið hafi orðið um sumar- leyfistíma og því erfitt um verkstæðispláss. Hægt hafi verið að komast inn hjá Bílasmiðjunni Kyndli og þess vegna hafi það verkstæði verið valið, en þetta verkstæði hafi yfirleitt skilað góðri vinnu. Greiðsla að fjárhæð gkr. 200.000 skv. dskj. 15 hafi verið greidd til Bílaverkstæðisins Kyndils vegna umframkostnaðar verkstæðisins við viðgerð á bifreið stefnanda. Fram kom hjá Einari Runðlfssyni, að á árinu 1978 hafi almennar bætur vegna afnotamissis leigubifreiðar verið gkr. 5.500 á dag og hafi það verið samkvæmt lágmarksskala. Í dag hélt Einar, að greiddar væru kr. 309.00 á dag til leigubifreiðarstjóra vegna afnotamissis. Ill. Við munnlegan málflutning sundurliðaði stefnandi kröfu sína þannig: dagpeningar í 51 dag, kr. 58.75 á dag, kr. 2.996.25 að frádregnum þegar greiddum dagpeningum kr. 1.210.00 kr. 1.786.25 vegna viðgerðargalla skv. matsgerð, kr. 688.65 skaðabætur vegna óhóflega langs viðgerðar- tíma skv. matsgerð, kr. 1.400.00 matskostnaður o. fl. kr. 1.190.50 Kr. 5.065.40 Af hálfu stefnanda voru kröfur rökstuddar með því, að stefndi Sjóvá- tryggingarfélag Íslands h/f hafi ráðstafað bifreið stefnanda til viðgerðar á Bílaverkstæðið Kyndil. Stefnandi hafi engu ráðið um val á verkstæðinu. Stefnandi hafi greitt viðgerðarkostnað og endurviðgerðarkostnað svo og skr. 200.000 til bílasverkstæðisins vegna kostnaðar þess. Viðgerðartími hafi orðið svo langur, þar sem aftur og aftur hafi þurft að lagfæra viðgerðina, og beri stefndu að bæta stefnanda afnotamissinn að fullu og láta stefnanda í té gallalausa viðgerð á bifreiðinni. Af hálfu stefndu eru sýknukröfur rökstuddar með því, að Sjóvátrygging- arfélag Íslands h/f hafi fyrir löngu greitt stefnanda allt það tjón, sem hann eigi lögvarinn rétt til úr hendi stefndu. Auk þess hafi félagið umfram skyldu greitt stefnanda háar fjárhæðir í greiðaskyni vegna mistaka við viðgerð á bifreiðinni, sem stefndu beri að lögum enga ábyrgð á. Beri því að sýkna 1783 stefndu af öllum kröfum stefnanda og dæma hann til greiðslu ríflegs máls- kostnaðar. Í þessu sambandi er á það bent, að samkvæmt skoðunargerð félagins hafi áætlaður viðgerðarkostnaður numið ca gkr. 475.000 og skv. matsgerð teljist hæfilegur viðgerðartími 23 dagar. Samkvæmt dskj. 16 — 18 hafi félagið greitt í viðgerðarkostnað gkr. 883.850 og í afnotamissisbæt- ur gkr. 121.000. Svari það gkr. 5.260 á dag miðað við hæfilegan viðgerðar- tíma skv. matsgerð. Þar að auki hafi verið greitt í kostnað gkr. 200.000, sbr. dskj. 19. Megi af þessu ljóst vera, að fyrirsjáanlegt tjón stefnanda af völdum á- rekstursins sé fullbætt og miklu meira en það. Telja stefndu sér alls óskylt að bæta frekar afleiðingar ófyrirsjáanlegra mistaka við viðgerð, enda þar ekki um að ræða sennilega (adequat) afleiðingu árekstursins. Viðgerð hafi hvorki farið fram á ábyrgð né áhættu stefndu. Stefndu hafi ekki framkvæmt viðgerðina, heldur aðeins haft milligöngu um útvegun verkstæðispláss fyrir stefnanda. Viðgerðin hafi því farið fram á ábyrgð og áhættu stefnanda, en ekki stefndu. Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f hafi boðið stefnanda tjónbætur að fjár- hæð gkr. 54.340 ásamt vöxtum og innheimtulaunum. Því tilboði hafi stefn- andi hafnað vegna tómlætis og sé tilboð þetta því ekki lengur skuldbind- andi. Verði ekki á það fallist, er varakrafa stefndu við það miðuð. Af hálfu stefndu er kröfu vegna vangreiddra dagpeninga mótmælt, þar sem stefnandi hafi þegar fengið fullar afnotamissisbætur miðað við eðlileg- an viðgerðartíma á bifreiðinni. Kröfu vegna meintra viðgerðargalla skv. matsgerð er einnig mótmælt sem stefndu óviðkomandi. Ósannað sé, að „gallar“ þessir verði alfarið raktir til viðgerðarinnar. Kröfu um skaðabætur vegna óhóflega langs viðgerðartíma skv. matsgerð er mótmælt sem stefndu óviðkomandi, en einnig sem órökstuddri og ósannaðri. Matskostnaður sé stefndu óviðkomandi. Það er ekki vefengt af hálfu stefndu, að bifreið stefnanda hafi verið á verkstæði til viðgerðar í 48 daga, en því haldið fram, að stefndu beri ekki að bæta stefnanda afnotamissi lengur en sem samsvari eðlilegum viðgerðar- tíma. Samkvæmt matsgerð hafi eðlilegur viðgerðartími verið 23 dagar og þann tíma hafi stefnandi þegar fengið bættan. Álit dómsins. Í fébótaábyrgð stefndu á tjóni stefnanda felst, að stefndu ber að greiða viðgerðarkostnað á bifreið stefnanda og jafnframt að bæta stefnanda tjón vegna afnotamissis bifreiðarinnar. Ekki skiptir máli, þótt viðgerðarkostnaður hafi orðið hærri en hann var áætlaður af tjónaskoðunarmanni stefnda Sjóvátryggingarfélags Íslands h/f, enda hefur hvorki verið sýnt fram á, að það hafi verið fyrir tilverknað stefn- anda, að viðgerðarkostnaðurinn varð svo hár né viðgerðartíminn svo langur. 1784 Það var starfsmaður stefnda Sjóvátryggingarfélags Íslands h/f, sem ráð- stafaði birfeið stefnanda á verkstæði án íhlutunar stefnanda. Það er ekki vefengt, að bifreið stefnanda hafi verið 48 daga á verkstæði vegna viðgerðarinnar. Stefnandi hefur fengið greiddar gkr. 121.000 vegna afnotamissis. Á árinu 1978 greiddi stefndi Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f gkr. 5.500 á dag vegna afnotamissis leigubifreiðar. Stefnandi á því inni hjá stefndu bætur vegna afnotamissis í 26 daga, eða kr. 1.430.00. Samkvæmt matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna, dskj. 7, er kostnað- ur við endurbætu á málningu bifreiðarinnar að frádregnum hlut stefnanda vegna skemmda á lakki, sem orðið hafa síðan viðgerðin var framkvæmt, gkr. 58.025. Fjárhæð þessa ber að dæma stefndu til þess að greiða stefn- anda. i Þegar litið er til þess, sem fram kemur í matsgerðinni um vatnsleka í farangursgeymslu, þykir eftir atvikum rétt, að stefndu bæti stefnanda helm- ing þess viðgerðarkostnaðar, eða kr. 58.40. Matsmenn telja í matsgerð sinni, sem dags. er 10. ágúst 1979, að taka muni 3 daga að vinna að endurbótum á málningu bifreiðarinnar, og ber því að dæma stefndu til þess að greiða stefnanda bætur fyrir afnotamissi í 3 daga. Ekki hefur verið upplýst, hvað hafi verið greitt Í afnotamissisbæt- ur vegna leigubifreiða á árinu 1979, en fram er komið, að í ár muni hafa verið greiddar kr. 309.00 á dag. Eftir atvikum þykir rétt við ákvörðun þessa liðar að leggja til grundvallar þá fjárhæð, sem kröfugerð stefnanda er mið- uð við, eða kr. 58.75 á dag, og verða stefndu því dæmdir til þess að greiða stefnanda vegna þessa kr. 176.25. Ekki eru efni til að taka til greina kröfu stefnanda um skaðabætur vegna langs viðgerðartíma. Taka ber afstöðu til kröfu stefnanda um matskostnað við. ákvörðun máls- kostnaðar. Niðurstaða málsins verður því sú, að stefndu ber að greiða stefnanda kr. 2.244.90 (kr. 1.430.00 580.25 58.40 176.25) með vöxtum, sem ákveðast 27% ársvextir frá 1. sept. 1979 til 1. des. 1979, 31% ársvextir frá þeim degi til 1. júní 1980, 35% ársvextir. frá þeim degi til 1. júní 1981 og 34% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður, þar með talinn matskostnaður, ákveðst kr. 3.000.00. Auður Þorbergsdóttir borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Sigurgeir Jónsson og Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f, greiði in solidum stefnanda, Sigurði Karlssyni, kr. 2.244.90 með 270 ársvöxtum frá 1. sept. 1979 til.1. des. 1979, 31% ársvöxtum frá þeim 1785 degi til 1. júní 1980, 35% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981 og 34% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 3.000.00 í mál- skostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 28. október 1983. Nr. 200/1983. Ákæruvaldið gegn Anthony Lee Bellere. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið málinu til Hæstaréttar með kæru, skráðri í saka- dómsbók 25. október 1983, er barst Hæstarétti 26. s. m. Krefst hann þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur, en til vara, að styttur verði verulega tími sá, sem honum er gert að sæta gæsluvarðhaldi. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar úrskurðarins. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 25. október 1983. Ár 1983, þriðjudaginn 25. október, er á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem háð er í Borgartúni 7 af Helga 1. Jónssyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. 1786 Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess, að Anthony Lee Bellere, Bárugötu 22 hér í borg, fæddur 3. september 1966, verði úrskurðaður til að sæta gæsluvarðhaldi til miðvikudagsins 21. desember nk. Kærði hefur mótmælt, að krafan nái fram að ganga. Málavextir eru þessir: Kærði, Anthony Lee Bellere, hefur við yfirheyrslur hjá rannsóknarlög- reglu ríksins og fyrir dómi játað að hafa á tímabilinu frá 8. til 24. október sl. framið eftirtalin hegningarlagabrot: 1. Aðfaranótt 8. þ. m. brotist inn að Lækjargötu 6 hér í borg og farið þar inn í þrjú fyrirtæki og stolið m. a. fyrsta dags umslögum, frímerkjum, símtæki, kassettutæki og auk þess reynt að opna peningaskáp. 2. Aðfaranótt 14. þ. m. brotist inn í Réttingaverkstæði Bjarna Gunn- arssonar að Bíldshöfða 14 hér í borg og tekið þar í heimildarleysi ásamt bróður sínum bifreiðina R 731 og ekið henni til Hvolsvallar í Rangár- vallasýslu, en kærði er ökuréttindalaus. 3. Í beinu framhaldi af förinni til Hvolsvallar umrædda nótt ásamt fyrr- nefndum bróður sínum brotist inn í Félagsheimilið Hvol og stolið þar tóbaki, síðan brotist inn í skrifstofu Hvolshrepps og stolið þar smámynt og að lokum brotist inn í verslunina Björk á Hvolsvelli og stolið þar umslögum með 18 til 20 þúsund krónum í peningum, póstpokum og mörgum karton- um af tóbaki. 4. Aðfaranótt 20. þ. m. brotist ásamt nefndum bróður sínum inn í m/b Hugborgu, sem lá í Reykjavíkurhöfn, og stolið þaðan tveimur talstöðvum, slökkvitæki, haglabyssu og skotbelti. 5. „Aðfaranótt 22. þ. m. stolið u. þ. b. 2.000 krónum í peningum að Hverfisgötu 39 hér í borg ásamt lyklakippu og í framhaldi af því tekið í heimildarleysi bifreið þar fyrir utan og ekið henni stuttan spöl, þar til lög- reglan stöðvaði aksturinn á Skúlagötu. 6. Að morgni 24. þ. m. brotist inn í hraðfrystihúsið að Mýrargötu 26 hér í borg og stolið þaðan um 20.000 krónum í peningum, ávísun að fjár- hæð kr. 6.325.60, talstöð, skjalatösku og vasatölvu. Í mörgum fyrrgreindra innbrota hafa verið unnar umtalsverðar skemmdir á innbrotsstöðum. Samkvæmt sakavottorði kærða var ákæru frestað skilorðsbundið tvö ár á hendur honum hinn 9. ágúst 1982 vegna þjófnaðarbrots, og hinn 25. febrúar sl. hlaut hlaut kærði dóm fyrir skjalafals, en ákvörðun um refsingu var frestað skilorðsbundið tvö ár frá uppkvaðningu dómsins. Samkvæmt upplýsingum, sem dómarinn hefur aflað sér, var kærði með dómi sakadóms Reykjavíkur, sem kveðinn var upp 20. september sl. og birtur kærða 23. sama mánaðar, dæmdur í 6 mánaða fangelsi, en fullnustu refsingar var frestað í tvö ár frá uppkvaðningu dómsins. Mál þetta var höfð- 1787 að með tveimur ákæruskjölum, og var kærði m. a. ákærður fyrir samtals 21 þjófnaðarbrot á tímabilinu frá því í nóvember 1982 þar til í febrúar 1983. Brot þau, sem nú eru til meðferðar hjá rannsóknarlögreglu ríkisins og rakin eru hér að framan, eru því öll framin, eftir að kærða var birtur framangreindur skilorðsdómur. Þess skal að lokum getið, að samkvæmt upplýsingum rannsóknarlögreglu ríkisins hefur kærði 39 sinnum komist á skrá hjá rannsóknarlögreglu ríkisins frá árinu 1975 vegna ýmissa afbrota. Með hliðsjón af því, sem að framan er rakið, verður að telja kærða sí- brotamann þrátt fyrir ungan aldur, og þykir ástæða til að ætla, að veruleg hætta sé á, að hann haldi áfram brotastarfsemi, ef hann verður látinn laus, meðan málum hans er eigi lokið. Þykir því rétt með vísan til $. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 að taka kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins til greina, og skal kærði sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 21. desember nk., kl. 1700, enda eru ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar gæsluvarðhaldi eigi til fyrirstöðu, þar sem kærði er grunaður um brot, er gætu varðað fangelsis- refsingu samkvæmt XXVI og XXVII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Úrskurðarorð: Kærði, Anthony Lee Bellere, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til mið- vikudagsins 21. desember 1982, kl. 1700. Mánudaginn 31. október 1983. Nr. 186/1981. Flugleiðir h/f (Guðmundur Pétursson hrl.) gegn Radíóstofu Vilbergs og Þorsteins (Kristinn Sigurjónsson hrl.). Flugfarmbréf. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Sigurður Líndal prófessor. 1788 Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 7. september 1981. Krefst hann sýknu af kröfum stefnda gegn greiðslu á 1.857.74 krónum ásamt dráttarvöxtum af 59.74 krónum frá 15. maí 1979 til greiðsludags. Þá er krafist málskostnaðar fyrir báðum dómum. Dómkröfur stefnda eru þessar: „Aðallega, að áfrýjanda verði gert að greiða núvirði samskonar litsjónvarpstækis kr. 26.429,- (heildsöluverð kr. 21.400,- 23,5% söluskattur kr. 5.029,-). Til vara, að áfrýjanda verði gert að greiða kr. 14.374.75. Til þrautavara er gerð sú krafa, að áfrýjanda verði gert að greiða kr. 3.903.60. Ennfremur er krafist af öllum kröfunum 19% ársvaxta frá 24. nóvember 1978 til 1. júní 1979, með 2200 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, með 2709 ársvöxtum frá þeim degi til 1. des- ember 1979, með 31% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, með 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppkvaðningar héraðsdóms þann 12. júní 1981 og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma.“ Þá krefst stefndi málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi hefur lagt fyrir Hæstarétt bréf sitt til lögmanns síns frá 18. janúar 1982. Segir þar m. a.: „„Að gefnu tilefni staðfestist hér með, að tryggingadeild Flugleiða hefur yfirfarið tjónaskrár og kannað, hvort um greiðslu skaðabóta vegna vörusendinga hefur verið að ræða til fyrirtækisins Vilberg og Þorsteinn, áður en til greiðslu kom því til handa þann 25. maí 1979. Hefur verið staðfest, að allt frá því í nóvember 1975 hafi ekki komið fram upplýsingar um neinar slíkar greiðslur, en lengra náði könnun ekki.““ Stefndi hefur lagt fyrir Hæstarétt reikning, dags. 5. febrúar 1971, með áritun hans, að því er virðist, um, að Flugfélag Íslands hafi greitt reikninginn, en reikingurinn tjáist vera yfir vörur, sem senda skyldi til Seyðisfjarðar og glatast hafi. Er í áritun þessari miðað við, að reikningsfjárhæðin ásamt söluskatti hafi verið greidd af Flugfélaginu. Viðurkennt er af hálfu áfrýjanda, að sjónvarpstæki það, sem í 1789 málinu greinir, hafi týnst, eftir að það komst í varnað hans, og sam- kvæmt gögnum máls eru atvik að því eigi kunn. Í flugfarmbréfi, sem út var gefið af hálfu áfrýjanda um sjón- varpstækið, dags. 24. nóvember 1978, segir svo m. a.: ...Um flutn- ing samkvæmt flugfarmbréfi þessu skulu gilda ákvæði Varsjársátt- málans eða ákvæði íslenzkra laga, sem til líka við sáttmálann tak- marka að jafnaði ábyrgð flytjanda á glötun eða tjóni á varningi, sbr. nú lög nr. 34, 21. maí 1964, um loftferðir... .“ Aðiljar eru sammála um, að síðastgreind lög gildi gagngert um lögskipti þeirra, þau er málið varðar. Samkvæmt 118. gr., 2. mgr., laga nr. 34/1964 er ábyrgð flytjanda flugfarms takmörkuð, svo sem þar greinir, nema verðmætisyfirlýs- ing komi til af hálfu farmsendanda, enda greiði hann þá aukafarm- gjald. Viðurkennt er af hálfu stefnda, að hvorki hafi hann greint verð vörunnar í skiptum sínum við áfrýjanda né boðið fram auka- farmgjald, og er eigi viðhlítandi í því sambandi, þótt þess sé getið í flugfarmbréfi, að varningur sá, sem senda skyldi, væri litasjón- varpstæki. Stefndi hefur eigi sýnt fram á, að neinar þær venjur hafi myndast Í skiptum málsaðilja, sem vikið geti til hliðar lagaákvæði 118. gr., 2. mgr., laga nr. 34/1964, og eigi er sannað af hálfu stefnda, að ákvæði 120 gr. sömu laga eigi hér við. Stefndi á samkvæmt þessu rétt á bótum eftir því sem segir í megin- reglu 118. gr. laga nr. 34/1964, en tækið vó 29 kg, svo sem segir í flugfarmbréfi. Samkvæmt bréfi Seðlabanka Íslands í dag jafngilda 100 gullkrónur 1.343.00 krónum. Í stefnu málsins í héraði nam stefnukrafan 390.360 gömlum krónum, þ. e. 3.903.70 nýjum krónum. Gegn andmælum áfrýjanda er stefnda eigi heimilt að hækka þá kröfu hér fyrir dómi. Ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda þá fjárhæð og staðfesta héraðsdóm að niðurstöðu til að því er höfuð- stól varðar. Áfýjandi sendi stefnda með bréfi 15. maí 1979 tékka að fjárhæð 179.800 krónur. Kom fram í bréfinu, að greiðsla þessi væri fullnaðargreiðsla. Viðurkennt er af hálfu áfrýjanda, að tékka- fjárhæðin hafi verið lægri en skuld hans nam við stefnda. Þegar þessa er gætt svo og skilyrða þeirra, er tengdust greiðslunni, var stefnda rétt að synja viðtöku tékkans og endursenda hann. Vextir af kröfu stefnda verða dæmdir, eins og krafist er og í dómsorði segir. 1790 Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um málskostnað, en áfrýjandi greiði stefnda 8.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Flugleiðir h/f, greiði stefnda, Radíóstofu Vil- bergs og Þorsteins, 3.903.60 krónur með 19% ársvöxtum frá 24. nóvember 1978 til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., með 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., með 3190 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, með 46%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., með 3900 ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% árs- vöxtum frá þeim degi til 21. september 1983, 3990 ársvöxtum frá þeim degi til 21. október s. á. og 3600 ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa, en með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað á að vera óraskað. Áfrýjandi greiði stefnda 8.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 12. júní 1981. Mál þetta, sem tekið var til dóms 26. maí sl., er höfðað fyrir sjó- og verslunardómi Reykjavíkur með stefnu, birtri 13. nóvember 1980. Stefnandi málsins er Radíóstofa Vilbergs og Þorsteins, Laugavegi 80, Reykjavík. Stefndi er Flugleiðir h/f, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru nú þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum nýkr. 3.903.60 „auk 1990 ársvaxta frá 24. nóvember 1978 til 1. júní 1979, en með 22%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, en með 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, en með 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 25. apríl 1980, en með 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, en með 4600 ársvöxtum frá þeim degi til birtingar þessarar dómsstefnu og með dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Ennfremur er krafist málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt taxta L. M. F. Í.“ 1791 Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda gegn því, að stefndi greiði stefnanda gamlar kr. 185.774 með hæstu lögleyfðu dráttarvöxtum af gkr. 5.974 frá 15. maí 1979 til greiðsludags, en stefnandi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað. Sáttaumleitanir af hálfu dómsins hafa ekki borið árangur. Með stefnu, birtri 10. september 1979, höfðaði stefnandi mál á bæjar- þingi Reykjavíkur á hendur stefnda út af sama málsefni. Það mál var fellt niður, og höfðaði stefnandi því næst mál þetta fyrir sjó- og verslunardóm- inum. Bjarni Kristinn Bjarnason borgardómari dæmir mál þetta ásamt með- dómendunum Jóhanni J. Ólafssyni forstjóra og Páli Sigurðssyni dósent. II. Í stefnu er málavöxtum m. a. svo lýst: „Atvik þessa máls eru þau, að þann 24. nóvember 1978 var sent eitt lit- sjónvarpstæki af gerðinni Hitachi CTP—215, sem kostaði með söluskatti kr. 390.360. Tæki þetta var sent með Flugleiðum hf. samkvæmt flugfarm- bréfi númer 346334 til firmans Kjarni s.f., Vestmannaeyjum, og var getið um, að hér væri um að ræða litsjónvarpstæki í farmbréfinu. Stefnandi þessa máls vissi ekki, að tækið hafði ekki borist til Kjarna s.f., fyrr en forsvarsmenn Kjarna s. f. kvörtuðu nokkrum dögum síðar, að tæk- ið hefði ekki borist: til þeirra. Var þá strax haft samband við Flugleiðir hf., og óskaði stefndi þá eftir fresti til þess að leita að tækinu, þar sem það kynni að hafa farið í misgripum til einhvers annars áætlunarstaðar, sem stefndi hefur einkaleyfi á. Litsjónvarpstækið kom aldrei fram, og krafði þá stefnandi þessa máls stefnda, Flugleiðir h.f., um greiðslu andvirðis tækisins, þ. e. heildsöluverð kr. 325.300 auk 20% söluskatts, kr. 65.060, eða alls kr. 390.360, en söluskatturinn er ákvarðaður af Skattstofunni í Reykjavík. Nefnt litsjónvarpstæki hefur ekki enn komið í leitirnar, og hafði stefnandi þegar í upphafi tilkynnt stefnda um bótakröfu sína og sérstaklega bréflega þann 4. maí 1979, og var gefinn frestur til 25. maí s. á. um greiðslu. Nokkru síðar sendi stefndi tékka að fjárhæð kr. 179.800, sem átti að skoðast sem fullnaðargreiðsla af hálfu stefnda, og átti stefnandi að kvitta á sérprentað eyðublað fyrir fullnaðarbætur. Þessu boði stefnda hafnaði stefnandi og endursendi tékkann, sem hann taldi sig ekki eiga rétt á að taka sem innágreiðslu, þar sem stefndi taldi það fullnaðargreiðslu. Stefn- andi áskildi sér fulla greiðslu á andvirði tækisins og tilkynnti jafnframt stefnda, ef ekki yrði greitt að fullu, yrði höfðað mál á hendur stefnda. Í bréfi stefnda kemur fram, að tækið átti að fara með flugferð, sem stefndi kallar VEY, FI.60—241178, en bréf þetta er dagsett 15. maí 1979. Tekið skal fram, að flugfarmbréfið og bréf það, sem stefndi skrifaði stefnanda, 1792 er merkt Flugfélagi Íslands h.f., en það félag starfar nú ekki lengur, heldur hefur sameinast Loftleiðum í félagið Flugleiðir hf., sem er stefndi í máli þessu (geri ég ráð fyrir, að verið sé að nota gömul eyðublöð til sparnaðar). Þrátt fyrir það, að tækið hafi horfið úr vörslum stefnda, veit stefnandi ekki til þess, að nein lögreglurannsókn hafi farið fram á hvarfi sjónvarps- tækisins, og þykir stefnanda þetta næsta undarlegt, að stefndi skuli ekki láta fara fram lögreglurannsón á slíku hvarfi úr vörslum sínum, þar sem hér er um að ræða mjög verðmætan hlut, sem er í lúxustolli.““ Ill. Vilberg Sigurjónsson hefur fyrir dómi 11. júní 1980 m. a. skýrt svo frá: „Ég er eigandi stefnanda ásamt Þorsteini Þorvaldssyni. Ég hefi kynnt mér ljósrit af flugfarmbréfinu, sem málið fjallar um. Starfsmenn stefnanda vél- rituðu á sínum tíma þann hluta farmbréfsins, sem vélritaður er. Starfsmenn Flugfélags Íslands hafa hins vegar skráð á farmbréfið þann hluta skjalsins, sem handritaður er. Þegar stefnandi afhenti umrætt litasjónvarp, þá fylgdi enginn reikningur með vörusendingunni, aðeins flugfarmbréfið. Frumrit reikningsins var sent í pósti til kaupandans, Kjarna í Vestmannaeyjum. Engar upplýsingar um verðið fylgdu vörusendingunni, þegar stefnandi af- henti hana til flutnings. Farmbréfið ber með sér, að innihald vörusendingar- innar var litasjónvarpstæki. Ég hef ekki hugmynd um, hver afdrif tækisins urðu, eftir að tækið var afhent flytjanda, en tækið afhenti ég í vörumót- töku flugfélagsins á Reykjavíkurflugvelli. Ég tel, að eigendum stefnda hafi verið kunnugt um „flutningsákvæði,““ sem prentuð eru á flugfarmbréfið. Stefnandi hafði sent vörur með Flugfélagi Íslands h.f. allt frá árinu 1955, þegar fyrirtækið var stofnað. Þegar skemmdir urðu á vörum, sem stefnandi sendi með nefndu flugfélagi, hafði tjón ávallt verið bætt eftir mati fag- manna eða svokallaðri kílóareglu. Varð ávallt samkomulag um bætur á skemmdum munum. Ef vörusendingar týndust með öllu í flutningi hjá flug- félaginu, þá voru þær ávallt greiddar að fullu. Við töldum því, að flytjandi tækisins, sem um er fjallað í máli þessu, myndi greiða okkur andvirði þess að fullu skv. fyrri reynslu. Einnig töldum við ámælisvert af hálfu flugfé- lagsins, að ekki var af þess hálfu krafist lögreglurannsóknar út af hvarfi tækisins. Ég og félagi minn Þorsteinn gáfum á sínum tíma upplýsingar í síma bæði til umboðsmanns stefnda í Vestmannaeyjum .og til skrifstofu stefnda í Reykjavík, hversu mörg tæki hefðu verið send til Kjarna s.f. í Vestmannaeyjum. Ég kannast hins vegar ekki við, að fyrirspurn hafi komið um vörusendingar til annarra staða á landinu um það leyti sem sjónvarpið var afhent flytjanda. Spurt var um seríunúmer tækisins, en það númer gát- um við ekki gefið upp, vegna þess að stefnandi hafði ekki látið skrá það niður í bækur félagsins. Ríkisútvarpið hefur ekki gert kröfu um, að seljend- 1793 ur sjónvarpstækja skrái niður slík númer. Ég vil geta þess, að mörg símtöl áttu sér stað á milli skrifstofu flytjanda og okkar Þorsteins, og voru í þeim símtölum gefnar ýmsar upplýsingar af hálfu stefnanda. Litasjónvarpið var ekki vátryggt fyrir skemmdum eða ef það týndist með öllu, hvorki af stefn- anda eða kaupandanum Kjarna í Vestmannaeyjum.“ Bragi Ingiberg Ólafsson hefur fyrir dómi 13. júní 1980 m. a. skýrt svo frá: „Ég var yfirmaður reksturs Flugleiða hf. í Vestmannaeyjum á þeim tíma, sem hér skiptir máli. Það háttar þannig til hjá okkur í Vestmannaeyj- um við móttöku á vörum, sem koma með flugvélum frá Reykjavík, að við skrifum inn nöfn móttakanda vörunnar á eyðublöð og þrjá síðustu stafina af númeri á límmiða, sem límdur er á viðkomandi pakka. Eyðublöð, sem við notum í þessu sambandi, eru aðeins óskrifaðar síður í stærð A-4. Þegar búið er að skrásetja nafn móttakanda og síðustu þrjá stafina úr númeri hverrar vörusendingar, eru upplýsingarnar, sem skráðar höfðu verið á eyðu- blaðið bornar saman við fylgibréf, flugfarmbréf, sem koma í einu lagi í umslagi með viðkomandi flugvél. Sama númer á að vera á flugfarmbréfi, sem fylgir hverri vörusendingu, og númerinu á límmiðanum, sem límdur er á viðkomandi pakka. Miðarnir, sem upplýsingarnar voru skráðar á, eru geymdir í sérstakri möppu. Starfsmenn félagsins hringja því næst til við- komandi vörumóttakanda eða senda honum tilkynningu um komu vörunn- ar í pósti. Ef móttakandi á að greiða flutningsgjald, svo sem í því tilfelli, sem hér um ræðir, en flugfarmbréfið er merkt „„C.C.,““ sem merkir, að viðkomandi eigi að greiða flutningsgjaldið, þá fær viðtakandinn flugfarm- bréfið, eitt af samritum flugfarmbréfsins, en félagið heldur þremur samrit- um. Eitt verður eftir í Vestmannaeyjum, annað verður eftir í Reykjavík og hið þriðja gengur til bókhalds í sambandi við uppgjör. Í því tilfelli, sem hér um ræðir, mun sendandi hafa fengið við afhendingu vörunnar hér í Reykjavík frumrit flugfarmbréfs og eitt afrit. Þessi eintök flugfarmbréfs þurfti hann ekki að senda til móttakandans í Vestmanneyjum, vegna þess að móttakandinn átti að greiða flutningsgjaldið, en um póstkröfu var ekki að ræða. Ég tel, að sjónvarpið hafi aldrei komið til Vestmannaeyja. Ég byggi það á því, að umrædd vörusending var ekki skráð á hinn lausa miða, svo sem venja stendur til. Ég vann sjálfur m. a. við það að skrifa út vörur, sem komu. Jafnframt tók ég þátt í því að hringja til vörumóttakenda. Ég tel því nokkuð öruggt, að sjónvarpið hafi aldrei til Vestmannaeyja komið með flugvélum félagsins. Ég vil hins vegar taka fram, að flugfarmbréfið nr. 346334, sem mál þetta fjallar um, kom til okkar með öðrum flugfarm- bréfum á venjulegan hátt. Mér þykir sennilegast, að flugfarmbréfið hafi komið til Vestmannaeyja laugardaginn 25. nóvember 1978, vegna þess að ekki var flogið þann 24. nóvember. Það kemur oft fyrir, og við höfum meira að segja óskað þess, að fá flugfarmbréfin send strax til Vestmanna- 113 1794 eyja, enda þótt ekki sé pláss í flugvélinni fyrir vörusendinguna. Ég tel, að við höfum fengið 3 samrit af farmbréfinu, sem hér um ræðir. Ég veit ekki annað en að þau eintök séu til á skrifstofu félagsins í Vestmannaeyjum. Ég tel, að ekki hafi verið skráð á frambréfin, hvenær þau komu til Vest- mannaeyja. Ég get því ekki staðhæft neitt um það, hvenær þau komu, þar sem engar upplýsingar voru skráðar annars staðar um móttöku farmbréfs- ins. Við móttöku þessa flugfarmbréfs var það sett í sérstaka möppu yfir farmbréf, sem komu, án þess að vara fylgdi. Afgreiðsla félagsins í Reykja- vík tilkynnir okkur í Vestmannaeyjum, þegar þeir hafa „hreinsað upp““ vörur hjá sér, sem til Vestmannaeyja eiga að fara. Í þessu tilfelli mun af- greiðslan í Reykjavík hafa „hreinsað upp““ hjá sér vörur til Vestmannaeyja þann 10. desember 1978. Þann 11. desember hafði ég sjálfur samband við vöruafgreiðsluna í Reykjavík út af tækinu. Leitað var að tækinu hjá þeim, en það fannst ekki. Mér er um það kunnugt, að Thulin Johansen, starfs- maður félagsins í Reykjavík, sendi út sérstakt dreifibréf til annarra af- greiðslna félagsins á Íslandi með fyrirspurn um, hvort sjónvarpið hefði verið sent þangað í misgripum. Hann mun einnig hafa hringt á viðkomandi staði, en sjónvarpið fannst ekki. Ég bað Thulin að afla hjá sendanda ýmissa upplýsinga varðandi tækið og vörusendingar frá þeim til annarra. Ég átti hins vegar aðeins eitt símtal við fyrirtæki stefnanda. Ég ræddi þar við karl- mann og spurði um seríunúmer tækisins. Ég man nú ekki, við hvern ég talaði, en viðmælandi minn tilkynnti mér, að seljandi skráði ekki niður seríunúmer þeirra tækja, sem hann seldi.““ Thulin Johansen hefur fyrir dómi 24. júní 1980 m. a. skýrt svo frá: „Ég var starfsmaður hjá Flugleiðum h.f. 24. nóvember 1978, en ég lét af störfum hjá því félagi 30. september 1979. Á þeim tíma, sem hér skiptir máli, var ég afgreiðslustjóri vöruafgreiðslu Flugleiða h.f. á Reykjavíkur- flugvelli, þ. e. ég hafði yfirumsjón með vöruflutningum innanlands. Ég hafði skrifstofu í afgreiðslustöð félagsins, Skerjafjarðarmegin. Sá háttur var á hafður, þegar vörur voru mótteknar til flutnings, að gefið var út flug- farmbréf, í þessu tilfelli í 7 eintökum. Á slíkt flugfarmbréf, sem var prentað eyðublað, voru skráðar eftirfarandi upplýsingar: brottfararstaður, ákvörð- unarstaður, nafn og heimilisfang móttakanda, nafn og heimilisfang send- anda, stykkjafjöldi og innihald vörusendingar svo og þyngd. Flugfarmbréf- ið var undirskrifað og dagsett af starfsmanni Flugleiða h.f. í vörumóttöku á flugvellinum. Að lokum var flutningsgjaldið tilgreint. Sendandi fékk 2 eintök af flugfarmbréfinu, frumritið og eitt gegnumslag (afrit). Eitt afrit varð eftir á vöruafgreiðslunni og var notað sem farmskrá, enda var form þessa afrits sérstaklega auðkennt með orðinu farmskrá, sem prentað var í texta afritsins. Sérstök farmskrá var hins vegar aldrei skráð, en þessi afrit með farmskrárárituninni voru sett saman í sérstakt umslag, sem sent var 1795 með næstu flugvél á ákvörðunarstað, jafnvel þótt varan gæti ekki komist með þeirri flugvél og yrði að bíða eftir því, að rúm fengist í flugvél til viðkomandi flughafnar. Eitt eintak af flugfarmbréfinu fór til bókhalds fé- lagsins í Reykjavík. Tvö afrit voru send í öðru umslagi til flughafnar. Fékk móttakandi vörunnar annað afritið, en kvittaði fyrir móttöku vörunnar á hitt eintakið. Hvert flugfarmbréf ber sérstakt númer. Viðkomandi vöru- sending er merkt með sama númeri, og auk þess er tilgreint á vörusending- unni sjálfri viðkomandi flughöfn, þyngd vörunnar og stykkjafjöldi. Þetta er ýmist gert af sendanda eða starfsmönnum Flugleiða. Ég hefi nú kynnt mér flugfarmbréfið. Ég kannast ekki við skriftina, sem handrituð er, og veit ekki, hver hefur undirritað flugfarmbréfið, en það er eflaust hægt að finna út, hver ritaði það, sem skráð er með penna á skjalið. Ég tók ekki sjálfur á móti sjónvarpinu, og ég sá það ekki í afgreiðslu félagsins, og ég minnist þess ekki að hafa nokkurn tíma séð það í afgreiðslunni. Ég hef ekki hugmynd um afdrif þessa sjónvarps. Nokkrum dögum eftir 24. nóvem- ber 1978 hringdi Bragi Ólafsson í Vestmannaeyjum í mig og spurðist fyrir um sjónvarpið. Ég giska á, að liðnir hafi verið þá 7—10 dagar frá útgáfudegi flugfarmbréfs. Ég man þetta nú þó ekki nákvæmlega. Ég leitaði sjálfur í afgreiðslunni og lét vafalaust vaktstjórana leita að tækinu, en það fannst ekki. Við fundum afrit flugfarmbréfsins strax. Sérstakt dreifibréf var sent til annarra flugstöðva á landinu með fyrirspurnir um, hvort tækið hefði verið sent þangað af misgáningi. Ekkert svar kom um slík mistök. Það var gerð ítarleg leit í vöruafgreiðslunni sjálfri og vaktstjórar og af- greiðslumenn þeirra svo og umhleðslumenn spurðir um afdrif tækisins, en án árangurs. Ég talaði sjálfur annað hvort við Vilberg eða Þorstein á Radió- stofunni og spurði m. a. um umbúnað og merkingu vörunnar. Þegar af- greiðslumaðurinn hafði tekið við greindri vöru í afgreiðslunni, lagði hann hana á færiband, sem flutti vöruna inn í vöruskálann. Þar tóku umhleðslu- menn við vörnni af færibandinu og settu hana í gám, sem merktur var viðkomandi flughöfn. Þegar varan var afgreidd úr gámnum í flugvélina, þá voru það svokallaðir hlaðmenn, sem tóku vöruna úr gámnum og komu henni fyrir í flugvélinni. Gámarnir voru ekki læstir, á meðan varan beið flugs, en gámunum var ekið í heilu lagi út að flugvélinni, þegar varan var sett um borð í vélina. Vörumóttakan var opin frá kl. 08 til kl. 19, en þá var móttöku hætt. Eftir það unnu oft þrír starfsmenn við að ganga frá og við undirbúning fyrir næsta vinnudag. Mig minnir, að það hafi verið ritari, afgreiðslumaður, vaktstjóri og stundum umhleðslumaður. Þeir luku venjulega störfum um kl. 2030 eða 2100. Þá fóru allir úr byggingunni, sem er sérstakt hús skammt fyrir norðan farþegaafgreiðsluna. Var húsi þessu þá læst. Ekki voru þar vaktmenn, en vaktmenn voru hins vegar alla nóttina í flugstöðvarbyggingunni. Engar rökstuddar grunsemdir komu fram um af- 1796 drif tækisins. Óhjákvæmilegt er, að vörusendingar fari í einstökum tilfell- um til rangra flughafna, bæði voru dæmi um það, að merkingar væru ekki nákvæmar eða beinlínis rangar, og auk þess var um mistök starfsmanna flugfélagsins að ræða. Dreifibréf, sem send voru út til annarra flugstöðva, voru fjölrituð. Ekki var beðið um lögreglurannsókn vegna þessa máls. Sá háttur var ekki hafður á í slíkum tilfellum. Það var mjög lítið um það, að vörur hyrfu, á meðan þær voru í vörslum félagsins.“ Sverrir Jónsson, stöðvarstjóri stefnda, hefur í skýrslu, dagsettri 23. mars 1981, skýrt svo frá: „„ Vöruafgreiðsla félagsins var opin alla virka daga frá kl. 08:00—19:00, og unnu þar um 9 manns yfir daginn. Um helgar störfuðu 2 menn, þ. e. vaktstjóri og afgreiðslumaður, en afgreiðslan var lokuð, var þeirra verksvið að afgreiða frakt út í vélar. Þegar flugi var lokið á daginn, var vöruafgreiðslu lokað, þótt allar vélar væru ekki komnar, enda hefur verkstjóri í hlaðdeild lykil til þess að setja inn þá frakt, er kemur utan af landi eftir lokun. Hinsvegar, ef brottför var eftir kl. 19:00, voru ætíð starfsmenn úr vöru- afgreiðslu til staðar til afhendingar. Lykla af vöruafgreiðslu höfðu: Stöðvarstjóri, afgreiðslustjóri vöruaf- greiðslu, vaktstjórar og tveir afgreiðslumenn. Auk þessara hafa verkstjórar í hlaðdeild lykil. Varðandi meðferð vörunnar í vöruafgreiðslu er engu við að. bæta, er fram kemur í skýrslu Thulins Johansen. Vegna fyrirspurnar um umgang hlaðmanna er því til að svara, að þeir koma í afgreiðsluna á öllum tímum dagsins og eru þá að sækja frakt, er fara á út á land. Frakt, er fara á um borð í vélar, stendur í þar til gerðum grindum, þær settar á færibandabíl eða annað farartæki og flutt beint upp að vél. Sé hætt við eða flugi frestað, eftir að hleðslu er lokið, er möguleiki á, að frakt sé um borð í vél þó nokkurn tíma, meðan beðið er eftir að komast af stað. Hafi vél ekki verið hlaðin og flugi frestað, gæti varan staðið í grindum við vélina um tíma, en þess skal þó getið, að þá standa vagnarnir beint fyrir framan afgreiðslubyggingu og starfsfólk við vinnu umhverfis. Umrætt sjónvarpsmál var tjónamál, sendanda tilkynnt, að tækið væri glatað og boðnar bætur samkvæmt kílóreglu. Stefnandi var jafnframt beð- inn um númer af tækinu, þar eð við töldum, að hann hlyti að hafa það, þar sem um. er að ræða hluti, sem eru í ábyrgð seljanda, og með því að hafa númer töldum við, að auðveldara væri að fylgjast með, hvort tækið kæmi inn á verkstæði, t. d. til viðgerðar. Það var aldrei rætt að gera þetta að lögreglumáli, enda ekki venja. Hér var litið svo á, að hér væru um venjulegt tjónamál, varan hefði mis- farist, en kæmi í leitirnar seinna, sem því miður varð ekki. 1797 Engin næturvarzla er í vöruafgreiðslu.““ Hér fyrir dómi 25. mars 1981 hefur Sverrir Jónsson skýrt svo frá: „„Hlað- menn voru á þeim tíma, sem hér skiptir máli, samtals 19, og eru verkstjórar þar með taldir. Á hverri vakt eru 4 menn auk verkstjóra. Á daginn voru venjulega 2 vaktir, eða samtals 9 menn. Ég er búinn að vera starfsmaður á flugvellinum í Reykjavík, fyrst hjá Flugfélagi Íslands og síðan hjá Flug- leiðum h.f., í 30 ár. Það hefur aldrei verið tíðkað að taka aukafarmgjald fyrir vörur. Hinsvegar hefur fólki verið bent á, ef um sérstaka verðmæta vörusendingu hefur verið að ræða, að vátryggja hana sérstaklega. Ég hef aldrei heldur orðið þess var, að farmsendendur hafi óskað eftir því að greiða aukafarmgjald fyrir vörur, sem eru sérstaklega verðmætar. Það er mjög sjaldgæft, að vörur bíði í vöruafgreiðslunni í svo langan tíma eins og frá 24. nóvember til 10. desember. Þetta kemur þó fyrir, ef mjög illa viðrar. Vörur, sem afgreiddar eru út úr vörugeymslunni, eru ekki skráðar á sérstaka skrá, um leið og þeim er ekið burt úr vörugeymslunni. Við höfum enga skrá um það. Við töldum, að sjónvarpið hafi verið sent með flugvél til Eyja, eins og til stóð. Ég veit hinsvegar ekki, hvað um sjónvarpið varð. Ekki var skráð sérstök farmskrá yfir þær vörur, sem sendar voru til Vest- mannaeyja hverju sinni með flugvélum félagsins á þeim síma, sem hér skipt- ir máli. Í millilandaflugi var hinsvegar á þessum sama tíma og er enn í dag skráð sérstök farmskrá yfir allar vörur, sem sendar eru með flugvélum félagsins. Þetta er gert vegna tollfærslu viðkomandi landa. Það tíðkaðist í eina tíð að skrá farmskrá yfir vörur, sem sendar voru með hverri flugvél í inanlandsflugi. Hætt var að hafa farmskrár fyrir all nokkru síðan í innan- landsflugi. Ákvörðun um þetta var tekin af yfirmanni í innanlandsflugi. Ég tók þátt í umræðum um þetta. Eftir að farmskráin var lögð niður, var bætt við einu afriti af hverju flugfarmbréfi, sem út var gefið, um hverja vörusendingu. Ég tel, að farmskráin sé ónauðsynleg flugsins vega, þ. e. vegna öryggis í flugi. Afritin af flugfarmbréfum söfnum við saman og not- um sem einskonar farmskrá. Samtals eru flugfarmbréfin gefin út í 7 eintök- um, farmsendandi fær frumrit og eitt afrit, 3 eintök eru send viðkomandi afgreiðslu, í þessu tilfelli til flugafgreiðslunnar í Vestmannaeyjum, og tvö verða eftir í Reykjavík. Annað þeirra gengur til bókhalds, en hitt verður eftir í vöruafgreiðslunni. Við normal aðstæður, þ. e. þegar tiltekið magn af vörusendingum eru sendar með tiltekinni flugvél, eru öll flugfarmbréf varðandi vörusendingar með þessari tilteknu flugvél sett í sérstakt umslag, sem ber yfirskriftina flug- skjöl. Það eintak flugfarmbréfs, sem fer í flugskjalaumslagið, er eintakið, sem ætlað er bókhaldi og áður er frá greint. Ef hinsvegar vörur safnast saman vegna þess, að ekki er hægt að senda þær strax, þá getur farið svo, að það magn, sem til hefur staðið að senda í tiltekna flugvél, kemst ekki 1798 í flugvélina. Getur þá farið svo, að flugfarmbréf yfir vörusendingar, sem á að vera Í umslaginu yfir tiltekið flug, bókist ekki á sömu flugferð og varan fer með. Ég get ekki hér og nú upplýst, hvort bókhald félagsins hefur að geyma frekari upplýsingar um það, hvort umrætt sjónvarp hefur verið afhent um borð í flugvél í ákveðið flug skv. upplýsingum, sem kunna að hafa borist bókhaldi skv. flugfarmbréfi, sem sett kann að hafa verið í um- slag yfir flugskjöl. En ég vil taka fram í þessu sambandi, að umslagið með flugskjölum sendum við til bókhaldsins daginn eftir hverja flugferð.““ IV. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að stefndi beri ábyrgð á fullri greiðslu andvirðis litasjónvarpsins samkvæmt 120. gr. laga nr. 34/1964 um loftferðir. Einnig er því haldið fram, að „„undantekningarákvæði 118. gr.““ ofangreindra laga og Íslensk réttarvengja leiði einnig til fullrar ábyrgðar stefnda á greiðslu tækisins. Af hálfu stefnanda er áhersla lögð á það, að stefnandi hafi afhent stefnda mjög verðmætt tæki, sem merkt hafi verið litsjónvarpstæki. Þetta tæki hafi horfið úr vörslu stefnda. Tækið hafi alla tíð frá afhendingu verið í umsjá og vörslu stefnda: Stefndi hafi einn séð um alla geymslu, flutning og af- hendingu á vörum í eigin húsum og flugvélum. Enginn utanaðkomandi aðili komi þar nálægt eða sjái um nokkurn hluta flutnings á vörum fyrir stefnda. Hér verði starfsmönnum stefnda einum um kennt. Starfsmenn stefnda séu einu aðiljarnir, sem komist að vörum, sem stefndi sjái um flutnig á. Hér sé því um að ræða stórfellt gáleysi eða ásetning af hálfu stefnda. Stefndi beri því fulla fébótaábyrgð á tjóni stefnanda samkvæmt 120. gr. nefndra laga. Í farmbréfinu hafi enn fremur verið skráð, að hér væri um litasjónvarp að ræða. Með þessu hafi stefnandi lýst yfir, að hann sé að senda dýran hlut, samanber 118. gr. loftferðalaganna. Í slíkum tilfellum sé ábyrgð farm- flytjanda ekki takmörkuð, en það leiði til fullrar bótaskyldu stefnda. Því er haldið fram, að stefndi hafi sýnt af sér vítavert gáleysi með því að óska ekki eftir lögreglurannsókn á hvarfi sjónvarpsins. Það eitt leiði til ótakmarkaðrar. fébótaábyrgðar stefnda. Einnig sé ljóst, að geymsla tækisins í vöruskála stefnda á Reykjavíkur- flugvelli hafi verið óforsvaranleg. Engin varsla hafi verið í skálanum langan tíma sólarhringsins og margir menn hafi haft lykla að skálanum og um 30 manns hafi haft aðgang að honum. Auk þess beri að hafa í huga, að tækið hafi verið svo þungt, að einn maður hafi varla valdið því. Því er haldið fram af hálfu stefnanda, að áður en umrætt sjónvarpstæki hvarf, hafi stefndi jafnan greitt að fullu þá muni, sem stefnandi sendi, en týndust í flutningum á vegum stefnda. Stefnandi hafi mátt treysta því, að 1799 stefndi greiddi sjónvarpstækið eins og aðra hluti, sem höfðu týnst með öllu í flutningi hjá stefnda. Stefnandi rökstyður kröfur sínar einnig með því, að stefndi hafi atvinnu af því að flytja vörur. Verði að gera strangar kröfur um, að farmflytjandi standi skil á þeim varningi, sem honum sé trúað fyrir. Í því sambandi beri einnig á það að líta, að ábyrgð innan samninga sé ríkari en utan samninga. Fyrirvarinn í farmbréfinu sé því mjög óeðlilegur og verði að meta hann ógildan. Því er andmælt af hálfu stefnanda, að um viðtökudrátt hafi verið að ræða, þegar stefnandi neitaði að taka við kr. 179.800 á sínum tíma, enda hafi greiðsla þessi ekki verið fullnægjandi og skilyrt, svo sem stefnandi við- urkenni. Hafi stefnanda því verið rétt að endursenda greiðsluna, svo sem á stóð. V. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að reglur laga um loftferðir nr. 34/1964 um takmarkaða bótaábyrgð farmflytjanda séu að verulegu leyti byggðar á Varsjársáttmálanum svonefnda. Sé litið til baka, megi sjá, að í upphafi hafi ábyrgð farmflytjanda í loft- flutningum farið eftir hinum almennu reglum skaðabótaréttarins. Farm- flytjendur hafi síðar samið sig undan allri ábyrgð eða takmarkað ábyrgð sína verulega. Þróunin hafi svo orðið sú, að ábyrgð farmflytjanda hafi um skeið verið hlutlæg. Eftir ótal ráðstefnur og fjölþjóðafundi hafi þróunin orðið sú, að í dag búum við við lagareglur, sem skyldi farmflytjanda til að bæta tjón, sem verða kunni á farmi. Núgildandi reglur Íslenskra loft- ferðalaga um ábyrgð farmflytjanda séu nú þannig, að farmsendandi, sem fyrir tjóni verði, þurfi ekki að sanna, að tjónið hafi orðið fyrir mistök farmflytjanda, sbr. 114. og 115. gr. loftferðalaganna. Ekki þurfi frekar að ræða það hér, því stefndi hafi í upphafi viðurkennt ábyrgð sína á hinu glataða sjónvarpstæki. Hins vegar beri stefndi fyrir sig 2. mgr. 118. gr. loftferðalaganna um takmarkaða ábyrgð, en samkvæmt henni beri stefnda aðeins að greiða stefnanda í skaðabætur kr. 37.00 fyrir kvert kg af vöru- sendingunni og skuli skaðabæturnar reiknast eftir gullgildi, svo sem 5. mgr. 118. gr. greinarinnar ákveði. Samkvæmt því séu skaðabæturnar rétt reikn- aðar kr. 185.774 og sé þá miðað við gullgildi íslenskrar krónu á afhendingar- degi vörunnar, 28. nóvember 1978. Þegar greiðslan var send til stefnanda 25. maí 1979, að fjárhæð kr. 179.800, hafi orðið þau mistök, að skaðabæturnar voru rangt út reiknaðar. Réttur útreikningur hafi verið kr. 185.774. Stefnandi hafi hins vegar engar athugasemdir gert við útreikninginn. Með hliðsjón af því, hve litlu munaði á fjárhæðum, geti stefndi, sem hafnaði móttöku greiðslunnar, ekki nú bor- 1800 ið fyrir sig, að ekki hafi verið boðin fram rétt greiðsla. Fullyrða megi, að útreikningur hefði verið leiðréttur, ef athugasemd um það hefði komið fram hjá stefnanda. Er sérstök áhersla á þetta lögð af hálfu stefnda varð- andi málskostnaðarkröfu hans. Af hálfu stefnda er því lýst, að farmsendandi, sem fyrir tjóni verði, geti borið hærri bætur en hin takmarkaða ábyrgð geri ráð fyrir. Til þess þurfi annað tveggja að koma til: „,Verðmætayfirlýsing““ samkvæmt 2. mgr. 118. gr. loftferðalaga eða að skilyrði 120. gr. sé fyrir hendi. Af hálfu stefnda er því andmælt, að stefnandi geti byggt skaðabótakröfu sína á ákvæðum 2. mgr. 118. gr. um „verðmætayfirlýsingu““. Ekkert verð hafi verið tilgreint við vörusendinguna og stefnandi hafi heldur ekki greitt aukafarmgjald, svo sem ráð sé fyrir gert í lagaákvæðinu. Komi þessi varn- arástæða stefnanda því ekki að haldi. Til þess að stefnandi geti beitt fyrir sig 120. gr. loftferðalaganna, verði hann að sanna, að starfsmenn stefnda hafi við framkvæmd starfa síns valdið tjóninu af ásetningi eða stórfelldu gáleysi samfara vitneskju um, að tjón mundi sennilega af hljótast. Slík sönnun af hálfu stefnanda hafi ekki tekist. Í því sambandi verði eigi á það fallist með stefnanda, að það hafi verið ámælisvert af stefnda að láta ekki fara fram lögreglurannsókn út af hvarfi sjónvarpsins. Til stuðnings máli sínu hefur lögmaður stefnda einkum vitnað í rit Peter Lödrup „Luftrett 11, fragtavtalen““, sem gefið var út af Háskólanum í Oslo 1975. Á það er bent af hálfu stefnanda, að stefnandi reki umfangsmikla verslun og hafi stefndi margsinnis annast flutning á vörum út á land fyrir hann. Stefnanda hafi því verið eða mátt vera kunnir flutningsskilmálar stefnda. Stefnanda hafi því verið í lófa lagið og það hafi staðið. stefnanda næst að gera ráðstafanir til að tryggja hagsmuni sína betur en hin takmarkaða flutn- ingsábyrgð samkvæmt 118. gr. loftferðalaganna geri ráð fyrir, svo sem með því að kaupa sér sérstaka tryggingu. VI. Niðurstaða réttarins. Stefndi viðurkennir að hafa móttekið sjónvarp það, sem málið fjallar um, til flutnings loftleiðis til móttakanda þess í Vestmannaeyjum. Í flugfarmbréfinu, sem stefndi gaf út við móttöku sjónvarpsins, er svo- fellt flutningsákvæði: „Um flutning samkvæmt flugfarmbréfi þessu skulu gilda ákvæði Var- sjársáttmálans eða ákvæði íslenzkra laga, sem til líka við sáttmálann tak- marka að jafnaði ábyrgð flytjanda á glötun eða tjóni á varningi, sbr. nú lög nr. 34, 21. maí 1964, um loftferðir.““ 1801 Stefndi viðurkennir, að hann beri skaðabótaábyrgð gagnvart stefnanda á hvarfi sjónvarpsins samkvæmt ákvæðum loftferðalaga nr. 34/1964. Stefnandi tilgreindi ekki sérstaklega þá hagsmuni, sem tengdir voru við afhendingu sjónvarpsins á ákvörðunarstað, og stefnandi greiddi ekkert aukafarmgjald fyrir flutninginn. Verður krafa stefnanda um fullar bætur á grundvelli verðmætisyfirlýsingar samkvæmt 2. mgr. 118. gr. loftferðalag- anna því ekki tekin til greina. Annar eigenda stefnanda, Vilberg Sigurjónsson, hefur hins vega skýrt svo frá fyrir dómi, svo sem frá er greint í kafla III hér að framan, að stefnandi hafi allt frá árinu 1955 sent vörur með Flugfélagi Íslands h/f og síðar Flug- leiðum h/f, sem tekið hefur við rekstri þess fyrrnefnda. Vörusendingar, sem „týndust með öllu í flutningi hjá flugfélaginu“, hafi „ávallt verið greiddar að fullu““. Af hálfu stefnda hefur þessari staðhæfingu eigandans hvorki verið mótmælt í greinargerð né í hinum munnlega flutningi málsins. Með hliðsjón af fyrri viðskiptum sínum við stefnda mátti stefnandi treysta því þrátt fyrir ákvæði flugfarmbréfsins og þeirra laga, sem þar er vitnað til, að stefndi stæði stefnanda skil á andvirði sjónvarpsins, ef það glataðist með öllu, á meðan það var í flutningsábyrgð stefnda. Að svo vöxnu máli ber þegar af framangreindum ástæðum að dæma stefnda til að greiða stefn- anda andvirði sjónvarpstækisins með nýkr. 3.903.60. Stefndi bauð ekki fram fullnægjandi greiðslu, þegar hann sendi stefnda tékann að fjárhæð kr. 179.800 þann 25. maí 1979, og greiðslan var háð skilyrðum. Var stefnanda því rétt að endursenda tékkann. Vaxtakrafa stefnanda verður því tekin til greina, svo sem í dómsorði greinir. Eftir þessum úrslitum ber stefnda að greiða stefnanda málskostnað, sem ákveðst kr. 2.400.00. Dómsorð: Stefndi, Flugleiðir h/f, greiði stefnanda, Radíóstofu Vilbergs og Þorsteins, kr. 3.903.60 með 1990 ársvöxtum frá 24. nóvember 1978 til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, með 2700 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, með 3190 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, með 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppkvaðningar dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma, og kr. 2.400.00 í máls- kostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1802 Mánudaginn 31. október 1983. Nr. 156/1981. Gústav Sigvaldason (Stefán Pálsson hrl.) gegn Jóhanni Má Jóhannssyni og Þóreyju Jónsdóttur fyrir eigin hönd og ófjárráða barna þeirra, Jóns Axels Jóhannssonar og Stellu Hrannar Jóhannsdóttur, og gagnsök (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.) Ábúðarlög. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Guðmundur Jónsson og Magnús Thoroddsen. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. júlí 1981. Hann gerir þær dómkröfur, að hann verði sýknaður af öllum kröfum áfrýjenda og honum dæmdur málskostnaður úr hendi gagnáfrýjenda óskipt bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 31. júlí 1981. Dómkröfur þeirra eru þær, að aðaláfrýjandi verði dæmd- ur til að greiða þeim 20.478.61 krónu með 13% ársvöxtum af 2.195.86 krónum frá 1. janúar 1977 til 21. nóvember 1977, 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1978, 19%0 ársvöxtum af 20.478.61 krónu frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júní 1979, 34.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, 39.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. dsember 1979, 43.5%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. juní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 420 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til 21. september 1983, 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms og síðan með hæstu innlánsvöxtu, eins og þeir eru hverju sinni, frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar í héraði og Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknar- og gjafvarnarmál, en gagnáfrýjandi Jóhann Már Jóhannsson fékk gjafsókn í héraði 1803 15. október 1980 og gagnáfrýjendur gjafvörn í aðalsök og gjafsókn í gagnsök í Hætarétti 12. október 1983. Aðaláfrýjandi sagði gagnáfrýjandanum Jóhanni Má Jóhannssyni upp ábúðarrétti á jörðinni Hrafnabjörgum með bréfum, dagsettum 12. desember 1974 og 27. maí 1975, þar sem hann hygðist sjálfur hefja þar búskap. Gagnáfrýjendur fluttust af jörðinni 10. júní 1976. Hvorki fluttist aðaláfrýjandi á jörðina né afhenti hann hana til á- búðar neinum af þeim skyld- eða venslamönnum, sem upp eru taldir í 2. mgr. 9. gr. ábúðarlaga nr. 36/1961, sbr. nú 3. mgr. $. gr. laga nr. 64/1976. Verður að telja, að uppsögn aðaláfrýjanda á jarðaraf- notum gagnáfrýjandans Jóhanns Más hafi verið „af yfirskinsástæð- um“ í skilningi 4. mgr. 9. gr. fyrrnefndu laganna. Af þessum sökum á gagnáfýjandinn Jóhann Már Jóhannsson skaðabótarétt á hendur aðaláfrýjanda, sbr. niðurlagsákvæði nefndrar lagagreinar, vegna af- urðatjóns af búi sínu og annars tjóns vegna uppsagnarinnar, þar með talins afurðatjóns vegna búpenings, sem sérstaklega var eignað- ur eiginkonu hans og ófjárráða börnum. Skaðabótaréttur þessi er ekki bundinn því skilyrði, að Jóhann Már krefðist þess að fá jörð- ina aftur, og er réttur þessi hvorki fallinn niður fyrir tómlæti né fyrningu. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta úrlausn hans á hinum einstöku kröfuliðum gagnáfrýjenda. Mál þetta var upphaflega þingfest á bæjarþingi Reykjavíkur 28. júní 1979. Eins og á stendur, þykir ekki rétt að dæma vexti frá fyrri tíma. Vextir þessir ákveðast svo sem í dómsorði greinir. Allur gjafsóknarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar á meðal laun talsmanns gagnáfrýjenda í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 16.000.00 krónur. Aðaláfrýjandi greiði málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 16.400.00 krónur, sem rennur í ríkissjóð. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Gústav Sigvaldason, greiði gagnáfrýjend- um, Jóhanni Má Jóhannssyni og Þóreyju Jónsdóttur fyrir eigin hönd og ófjárráða barna þeirra, Jóns Axels Jóhannssonar og Stellu Hrannar Jóhannsdóttur, 9.913.00 krónur með 34.5% ár- svöxtum frá 28. júní 1979 til 1. september 1979, 39.5% árs- 1804 vöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% árs- vöxtum frá þeim degi til 21. september 1983, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 21. október 1983, en 36%0 ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa, og síðan með hæstu innlánsvöxt- um, eins og þeir eru hverju sinni, frá þeim degi til greiðsludags. Allur gjafsóknarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar á meðal laun skipaðs talsmanns gagnáfrýjenda, Guðmundar Ingva Sig- urðssonar hæstaréttarlögmanns, í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 16.000.00 krónur. Aðaláfrýjandi greiði málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, samtals 16.400.00 krónur, sem rennur í ríkissjóð. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukadómsþings Húnavatnssýslu 29. júní 1981. Mál þetta, sem dómtekið var 5. þ. m., var þingfest hér fyrir aukaþinginu 30. júlí 1980, en höfðað með stefnu, útgefinni 7. maí s. á., af Guðmundi Ingva Sigurðssyni hæstaréttarlögmanni fyrir hönd Jóhanns Más Jóhanns- sonar, Keflavík, Hegranesi, Skagafirði, fyrir eigin hönd og hönd eiginkonu, Þóreyjar Jónsdóttur, og ófjárráða barna þeirra, Jóns Axels og Stellu Hrannar, gegn Gústav Sigvaldasyni skrifstofustjóra, Blönduhlíð 28, Reykja- vík, en með lögheimili að Hrafnabjörgum í Svínavatnshreppi. Stefnandi gerir þær dómkröfur, að stefnda verði gert að greiða þeim skaðabætur að fjárhæð kr. 20.478.61 með 13% ársvöxtum af kr. 21.958.60 frá 1. janúar 1977 til 21. nóvember 1977, með 1600 ársvöxtum af sömu fjárhæð frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum af sömu fjárhæð frá þeim degi til 1. mars 1978, með 19% ársvöxtum af kr. 20.478.61 frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum af sömu fjárhæð frá þeim degi til 15. júní 1979, með 34% ársvöxtum (dómvöxtum) af sömu fjárhæð frá þeim degi til 1. september 1979, með 39.5% ársvöxtum af sömu fjárhæð frá þeim degi til 1. desember 1979, með 43.5% ársvöxtum af sömu fjárhæð frá þeim degi til 1. júní 1980, með 46% ársvöxtum af sömu fjárhæð frá þeim degi til 1. mars 1981, með 46.4% ársvöxtum af sömu fjárhæð frá þeim degi til 1. júní 1981, en með 42.8% ársvöxtum af sömu fjárhæð frá þeim degi 1805 til uppsögu dóms í máli þessu, en síðar með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Þá er krafist málskostnaðar að skaðlausu skv. gjaldskrá LMFÍ úr hendi stefnda, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Dómkröfur stefnda eru, að hann verði algerlega sýknaður af öllum kröf- um stefnenda. Málavextir eru þessir: Vorið 1973 flutti stefnandi búferlum á jörðina Hrafnabjörg í Svínavatnshreppi, en jörðin er að hálfu eign stefnda. Var stefnandi leiguliði stefnda. Síðla árs 1974 segir svo stefndi stefnanda upp ábúð á jörðinni miðað við fardaga 1975, þar sem hann þurfti jörðina til eigin búskapar. Síðar breytti stefndi þessum áformum sínum, þar sem upp- sagnarfrestur var ekki nægjanlegur, og sagði stefnanda upp ábúð á jörðinni miðað við fardaga 1976, og flutti stefnandi af jörðinni að hann minnir 10. júní 1976 að Keflavík í Hegranesi. Stefnandi byggir skaðabótakröfu sína á því, að uppsögn hafi reynst vera yfirskinsástæða. Stefndi hafi ekki farið að búa, heldur fengið annan ábú- anda, sem hann kalli að vísu ráðsmann, sem sé í húsmennsku. Þar með sé stefndi skaðabótaskyldur gagnvart sér, sbr. 9. gr. ábúðarlaga nr. 36/1961. Ný ábúðarlög tóku gildi einmitt um þetta leyti, en sams konar ákvæði eru í 5. gr. þeirra laga nr. 64/1976, svo ekki þarf að taka afstöðu til, hvaða lög hér gilda, enda ekki minnst á þessi nýju lög af lögmönnum. Þeir töldu 9. gr. gömlu laganna nr. 36/1961 gilda um þetta atriði. Stefndi gæti því orðið skaðabótaskyldur, ef um yfirskinsástæðu væri að ræða. Svo virðist sem stefndi hafi ætlað sér að fara að búa á Hrafnabjörg- um og engin ástæða til annars en líta svo á, að það hafi verið ætlun hans, er hann sagði stefnanda upp ábúðinni. Þegar svo málin taka aðra stefnu, hefði hann átt að gefa stefnanda kost á áframhaldandi byggingu jarðar- innar, en ekki að byggja hana öðrum eða fá annan ráðsmann. Dómurinn lítur svo á, að staða núverandi ábúanda, Sigurvalda Sigurjónssonar, og stefnanda á sínum tíma sé mjög svipuð og um raunverulega ábúð sé að ræða. Þótt stefndi telji sér lögheimili á Hrafnabjörgum, þá segir það ekki neitt, nema að lögin um heimilisfang eru sniðgengin. Það er álit dómsins, að með því að fá annan ábúanda í stað stefnanda, verði að túlka þá breytni sem brot á 9. gr. ábúðarlaganna nr. 36/1961, nú 5. gr. laga nr. 64/1976. Stefnandi hefði því getað krafist jarðarinnar aftur og stefndi orðið skaðabótaskyldur. Krafan um að fá jörðina aftur varð óraunhæf, er stefnandi flutti yfir sauðfjárveikivarnalínuna. Það leikur sér enginn að því að skipta alveg um bústofn oft á ævinni. Stefnandi heldur því fram, að hann hafi borið víurnar í fimm jarðir vestan varnarlínu, þar sem hann vissi, að var hreyfing á ábú- endum, en er á reyndi, voru þær jarðir ekki falar né hægt að fá þær byggð- 1806 ar. Hann hafði því ekki átt annarra kosta völ en flytja yfir varnarlínuna, ef hann vildi búa áfram hér í nágrenninu. Þetta hefur ekki verið vefengt, enda skiptir þetta ekki máli í sjálfu sér, þar sem ekki er gerð krafa um að fá jarðnæðið aftur. Á þetta er minnst, vegna þess að rétturinn til þess að gera kröfu um endurbyggingu jarðar fyrnist á einu ári, og lögmaður stefnda vill halda því fram, að rétturinn til skaðabóta fyrnist einnig á einu ári. Réttur stefnanda, hafi hann einhver verið, sé niður fallinn vegna að- gerðarleysis hans. Á þetta sjónarmið getur dómurinn ekki fallist, heldur telur hann, að orðalag greinarinnar taki af öll tvímæli um, að skaðabóta- rétturinn sé til staðar, sé um sannanlegan skaða að ræða, þótt bóta sé ekki krafist innan árs, en sá dráttur stafar m. a. af því, að rétturinn til skaðabóta stofnast ekki fyrr en útséð er um það, hvort eigandinn, stefndi, fari að búa sjálfur á jörðinni eða ekki. Aðeins krafan um endurheimt jarðarinnar fyrnist á einu ári. Verður því að líta svo á, að réttur til bóta sé óskertur, þótt málarekstur hafi dregist. Kröfur stefnanda eru í 5 liðum: Fyrsta lagi fyrir afurðartjón, önnur og þriðja krafan er vegna flutningskostnaðar, fjórða vinna við nýrækt og fimmta unnið að girðingarframkvæmdum. 1. Krafan um afurðartjón er studd þeim rökum, að meiri meðalþyngd hafi verið á lömbunum á Hrafnabjörgum en frá Keflavök, þar sem stefn- andi býr núna. Þessi fullyrðing er ákaflega umdeildanleg. Meðalþyngd fer m. a. eftir árferði og auðvitað einnig eftir landgæðum og eiginleikum stofnsins. Um hitt geta menn verið sammála, að bóndi, sem flytur búferlum og losar sig við allan fjárstofninn og kaupir nýjan, að verulegu leyti gimbr- ar, hlýtur að verða fyrir afurðartjóni fyrsta árið. Það tjón er erfitt að meta, því þar kemur einnig til álita, að nýi stofninn verður eingöngu ungar ær, sem ekki þarf að yngja upp strax. Þarna kemur bæði til greina minni tekjur í fyrstu, en auknar tekjur, þegar til lengdar lætur, þ. e. ekki þarf að setja eins mikið á. Bætur fyrir afurðartjón þykja því hæfilega metnar á gkr. 900.000, eða kr. 9.000.00. 2. Liðirnir 2 — 3, flutningskostnaður vegna búferlaflutninga og vegna fjárflutninga, eru ekki úr hófi fram og eðlilegt að stefnandi fái þann kostn- að bættan, eða gkr. 91.286, eða kr. 913.00. 3. Liðirnir nr. 4 og S eru ekki skaðabótakröfur, heldur körfur um laun fyrir framlagða vinnu. Þessum kröfum er mótmælt af stefnda, sem telur sig alltaf hafa greitt framlagða reikninga fyrir vinnu í sína þágu eða jarðar- innar. Úttekt fór ekki fram á jörðinni, hvorki er stefnandi tók við henni né heldur er hann fór af henni. Stefnandi hefur ekki sýnt fram á, að þetta verk hafi verið unnið, t. d. með vottorði ræktunarráðunauts eða slíkum gögnum. Hann virðist ekki heldur hafa getið um þessa skuld, er hann flutti 1807 af jörðinni, en þá hefði hann a. m. k. átt að senda reikning. Þessar kröfur verða því ekki teknar til greina. Mál þetta er gjafsóknarmál. Málskostnaður telst hæfilega ákveðinn kr. 6.500.00. Dómsorð: Stefndi, Gústav Sigvaldason, greiði stefnendum, þeim Jóhanni Má Jóhannssyni, Þóreyju Jónsdóttur, Jóni Axel Jóhannssyni og Stellu Hrönn Jóhannsdóttur, kr. 9.913.00 auk 13% ársvaxta frá 1. jan. 1977 til 21. nóv. 1977, 16% ársvaxta frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% ársvaxta frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvaxta frá þeim degi til 15. júní 1979, 34% ársvaxta frá þeim degi til 1. sept. 1979, 39.5% ársvaxta frá þeim degi til 1. des. 1979, 43.5% ársvaxta frá þeim degi til 1. júní 1980, 46%0 ársvaxta frá þeim degi til 1. mars 1981, 46.4% ársvaxta frá þeim degi til 1. júní 1981, 42.8%0 ársvaxta frá þeim degi til dagsins í dag og síðan hæstu innlánsvaxta, eins og þeir verða á hverjum tíma, til greiðsludags. Þá greiði stefndi kr. 6.500.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 31. október 1983. Nr. 203/1983. Ákæruvaldið gegn Kristjáni Erni Kristjánssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru skráðri í sakadómsbók 28. október 1983. Barst hún Hæstarétti sama dag. Varnaraðili krefst þess aðallega, að úrskurðurinn verði úr gildi 1808 felldur, en til vara, að gæsluvarðhaldstíminn verði styttur verulega. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar úrskurðarins. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 27. október 1983. Ár 1983, fimmtudaginn 27. október, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Ásgeiri Frið- Jónssyni við undirritaða votta og þá upp kveðinn úrskurður þessi. Málsatvik. Um kl. 0420 þann 16. þessa mánaðar handtóku tollverðir á Grandagarði hér í borg Sæmund Auðunsson, fæddan 7. febrúar 1954, og reyndist hann hafa í sínum fórum liðlega 11.3 kg af svonefndu Libanonhassefnum að söluverðmæti hérlendis nálægt 4.5 millj. króna ísl. Nefndur Sæmundur var hér við embætti næsta dag úrskurðaður í allt að 30 daga gæsluvarðhald. Seint í gærkveldi skýrði Sæmundur þessi svo frá í lögregluyfirheyrslu, að hann hefði sl. sumar tekið að ráðgera með kunningja sínum, Kristjáni Erni Kristjánssyni, fæddum 11. desember 1952, innflutning hassefna frá Hollandi og dreifingu hér. Nefndur Kristján hafi þekkt vel til sölumanna ytra, en Sæmundur vegna aðstöðu sinnar sem skipverji á togaranum Karlsefni og söluferð þess skips ytra ætlað að sjá um flutning efna hingað til lands. Hafi þeir félagar mælt sér mót á járnbrautarstöð í Cuxhaven í Þýskalandi þann 12. sept. og eiginkona Kristjáns þar verið með í för. Sæmundur áðurnefndur kvaðst fyrr hafa afhent Kristjáni Erni 50.000 — 55.000 ísl. kr. sem sinn framlagshlut og fyrir það átt að fá 1.1 kg af hassefn- um, en ráðgerð heildarkaup verið 3.3 kg í þessari ferð. Komið hafi í ljós, að Kristján Örn gat ekki útvegað nema 2.3 kg og skipt- ing þess magns verið ákveðin sem 600 gr í hlut Sæmundar Auðunssonar, en 1.700 gr í hlut Kristjáns Arnar. Að sögn Sæmundar afhenti Kristján Örn honum þetta efnismagn í Cuxhaven, skömmu áður en togarinn Karls- efni lét þar úr höfn kl. 1900 að kvöldi. Sæmundur Auðunsson kvaðst hafa komið nefndum efnum hér á land þann 16. sept. sl., en degi síðar að heimili sínu afhent Kristjáni Erni áður- 1809 nefnd 1.700 gr. sem hans hlut, en þess utan til sölumeðferðar 430 gr, hlut Sæmundar. Kvað Sæmundur Auðunsson því aðeins hafa haldið eftir 170 gr, er verið hafi samskotahlutur ónefndra kunningja margnefnds Sæmundar. Að sögn Sæmundar Auðunssonar ákváðu þeir Kristján Örn að hittast næst í Cuxhaven þann 12. þessa mánaðar til frekari hasskaupa. Síðar kvaðst Sæmundur hafa beðið Björn, bróður sinn, um þau skilaboð til Kristjáns Arnar, að nefnt stefnumót yrði 11. október. Björn Auðunsson hefur fyrr í dag í lögregluyfirheyrslu sjálfstætt staðfest að hafa borið þessi boð. Sæmundur Auðunsson kvaðst hafa mætt til ráðgerðs fundar á járn- brautarstöð í Cuxhaven þann 11. þessa mánaðar, en ekki hitt Kristján Örn fyrr en kl. 1500 næsta dag á nefndum stað. Hafi sá síðastnefndi verið einn á ferð í útleigubifreið. Í bifreiðinni og nánar skammt utan við Cuxhaven hafi Kristján Örn dregið fram um 11.3 kg af hassefnum, eða mun meir en áður var um rætt. Kristján Örn hafi skýrt þetta svo, að sölumaður hafi lánað honum persónulega 5 kg af hassefnum. Fyrri áætlun hafi hins vegar numið 6.3 kg og Sæmundur Auðunsson þar af átt að eiga 2.6 kg fyrir þær 107.000 ísl. kr., er fengust fyrir sölu áður- nefndra 430 gr hans, auk ofangreindrar umframgreiðslu Sæmundar til Kristjáns í meintri fyrri för. Kristján Örn Kristjánsson var yfirheyrður hér í dómi fyrir stundu. Kvaðst hann um eins árs skeið hafa rekið einkafyrirtæki hér á landi undir nafninu Erlenda umboðssalan og markmið þess innflutningur og dreifing ýmiss konar smávarnings. Hann taldi sig ekki geta nefnt neinar viðmiðunartölur um heildarveltu fyrirtækis og ekki hafa vegna þess greitt neinn söluskatt. Kristján Örn kvaðst gera sér ljóst, að hann væri grunaður um stórfellt fíkniefnamisferli, en lýsti sig saklausan af hvers konar tengslum við fíkni- efni, er fundist hefðu nýlega við komu togarans Karlsefnis hingað til lands. Hann kvaðst hins vegar hafa „frétt á skotspónum,““ að hinn handtekni í því sambandi væri Sæmundur Auðunsson og þekkja hann lítillega, m. a. sem fyrrverandi vinnufélaga. Aðspurður kvaðst Kristján Örn fimm sinnum hafa haldið utan það sem af er þessu ári, oftast í viðskiptaerindum, en einnig til að „„kynnast löndum og þjóðum.““ Nefndur Kristján kvaðst lauslega áætla að hafa vegna þessara utanferða í bönkum hérlendis leyst út erlendan gjaldeyri að jafnvirði 50.000 — 80.000 ísl. kr. Kristján áætlaði sínar lágmarksmánaðartekjur af áðurnefndu fyrir- tæki 10.000 — 12.000 kr., en taldi oft þar við bætast minni háttar fjárhæðir. 114 1810 Kristján Örn kvaðst ekki geta skýrt, hvers vegna hann notaði tvö íslensk vegabréf jöfnum höndum í sambandi við áðurnefndar utanferðir. Gögnum samkvæmt var margnefndur Kristján Örn Kristjánsson hér við embætti þann 28. apríl 1980 sakfelldur fyrir ítrekað fíkniefnamisferli og hlaut þá 5 mánað fangelsi, þar af 3 mánuði skilorðsbundna í 3 ár, en þess utan fésekt að upphæð 700.000 gamlar ísl. kr. Samkvæmt lögregluskýrslum var á Keflavíkurflugvelli þann 17. sept. 1983 leitað á Kristjáni Erni Kristjánssyni og konu hans, Ólöfu Þorsteins- dóttur, við komu þeirra hingað til lands, en ekkert saknæmt fannst. Sams konar leit var gerð á Kristjáni Erni við komu hans hingað til lands þann 15. þessa mánaðar og í framhaldi þar af með hans samþykki gerð röntgenmyndun, án þess að neitt saknæmt kæmi í ljós. Margar lögregluskýrslur nú framlagðar bera og með sér, að lögreglumenn hafi gefið sérstakar gætur ferðum og gerðum Kristjáns Arnar um all- nokkurt skeið vegna þrálátra ábendinga og upplýsinga um, að hann stund- aði meðhöndlun og dreifingu fíkniefna. Niðurstöður. Verið er að rannsaka ætluð stórfelld brot gegn lögum nr. 65/1974 og reglugerð 390/1974, þannig að sök gæti, ef sönnuð teldist, varðað Kristján Örn Kristjánsson fangelsisrefsingu. Þykja því ákvæði 65. gr. stjórnarskrár nr. 33/1944 ekki til fyrirstöðu beitingar gæsluvarðhalds í þessu sambandi. Telja verður rannsókn máls á frumstigi, en líklegt, að hún kunni vegna efnismagns og verðmæta að verða umfangsmikil og snerta marga aðilja. Með vísan til þess, annars ofanritaðs svo og 1. tölul. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir rétt í rannsóknar þágu að verða við framkominni kröfu lögregluyfirvalda og gera Kristjáni Erni Kristjánssyni, fæddum 11. desember 1952, að sæta gæsluvarðhaldi í allt að 45 dögum frá kl. 1750 þann 27. október 1983 að telja. Úrskurðarorð: Kristján Örn Kristjánsson, fæddur 11. desember 1952, til heimilis að Bankastræti 6, Reykjavík, skal sæta gæsluvarðhaldi í allt að 45 dögum frá kl. 1750 þann 27. október 1983 að telja. 1811 Miðvikudaginn 2. nóvember 1983. Nr. 65/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Guðbjörgu Lindu Kærnested (Gunnlaugur Þórðarston hrl.). Bifreiðar. Manndráp af gáleysi. Brot gegn umferðarlögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Guðmundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Máli þessu var áfrýjað að ósk ákærðu með stefnu 10. mars 1983. Ágrip dómsgerða barst Hæstarétti 23. ágúst s. á. Af hálfu ákæru- valds er gerð krafa um staðfestingu héraðsdóms, þó þannig, að við- urlög verði þyngd. Að tilhlutan ákæruvalds og skipaðs verjanda ákærðu hefur farið fram framhaldsrannsókn í máli þessu eftir uppkvaðningu héraðs- dóms. Hafa 5 vitni komið fyrir dóm til skýrslugjafar, sem ekki höfðu gefið skýrslur áður, þar á meðal Trausti Jónsson veðurfræðingur, sem telur mjög ólíklegt, að hálkublettir hafi getað myndast á slys- staðnum, þegar slysið varð. Auk vitna þessara hafa ákærða og bif- reiðaeftirlitsmaður sá, sem skoðaði bifreiðina R 27478 eftir slysið, komið fyrir dóm að nýju. Framburður þeirra og framangreindra vitna breytir ekki því, sem áður var komið fram í málinu. Þykir því ekki ástæða til að rekja hann frekar. Að þessu athuguðu þykir rétt að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með vísan til forsendna hans, þó þannig, að frestur til greiðslu sektar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Dæma ber ákærðu til að greiða allan áfrýjunarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkis- sjóð, 7.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 1.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó þannig, að frestur til greiðslu sektar verði 4 vikur frá uppkvaðningu dóms þessa. 1812 Ákærða, Guðbjörg Linda Kærnested, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 7.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Gunnlaugs Þórðarsonar hæstaréttarlögmanns, 7.000.00 krón- ur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 17. febrúar 1983. Ár 1983, fimmtudaginn 17. febrúar, er á dómbþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem háð er í Borgartúni 7 af Sverri Einarssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 37/1983: Ákæruvaldið gegn Guðbjörgu Lindu Kærnested, sem tekið var til dóms 14. þ. m. Málið er höfðað fyrir dóminum með ákæruskjali ríkissaksóknara, dag- settu 17. f. m., á hendur ákærðu, Guðbjörgu Lindu Kærnested verkakonu, Brekkuseli 18 í Reykjavík, fæddri í Hafnarfirði 2. ágúst 1960. Í ákærunni segir, að málið sé höfðað á hendur ákærðu „fyrir að hafa föstudaginn 22. október 1982 ekið bifreiðinni R 27478 án nægilegrar að- gæslu norður Reykjanesbraut í Reykjavík í myrkri með allt að 70 kílómetra hraða með þeim afleiðingum, að Jenný Jóhannesdóttir, fædd 12. febrúar 1908, sem leið átti yfir brautina við Álfabakka, varð fyrir bifreið ákærðu og höfuðkúpubrotnaði og hlaut heilaskaða, sem leiddu hana fljótlega til dauða. Telst þetta varða við 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1980, 1. mgr. 37. gr., 1., 2. og a og bliði 3. mgr. 49. gr., 1. mgr. 50. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, sbr. samþykkt nr. 318/1977 um breytingu á lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík nr. 2/1930. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar, til sviptingar ökurétt- inda samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Málavextir eru þessir: Föstudaginn 22. október sl., klukkan 1902, var lögreglunni í Reykjavík tilkynnt um umferðarslys, sem átt hafði sér stað á Reykjanesbraut við Álfa- bakka, en þar hafði kona á leið austur yfir eystri akbraut Reykjanesbrautar orðið fyrir fólksbifreiðinni R 27478, sem ekið var í norður eftir vinstri ak- rein. Þrír rannsóknarlögreglumenn fóru á vettvang, og gerði einn þeirra skýrslu um fyrstu afskipti lögreglunnar af málinu og vettvangsrannsókn hennar. Af vettvangi mátti ráða, að konan hefði borist spöl með bifreiðinni, en síðan fallið í götuna og runnið eftir henni og út af akbrautinni inn á mið- eyju Reykjanesbrautar norðan við gatnamótin. Þar lá konan, þar til sjúkra- 1813 bifreið kom með lækni og hjúkrunarkonu, sem gerðu þegar viðeigandi ráð- stafanir. Var konan flutt á slysadeild Borgarspítalans, en var látin, er þang- að kom. Þegar slysið átti sér stað, var komið myrkur, en bjart veður, þurrt, en kalt og vindur af norðri. Allgóð lýsing var á gatnamótunum. Hemlaför eftir bifreiðina mældust að afturenda hennar 33.30 m, jöfn eftir öll hjól. Bifreiðaeftirlitsmaður kom á staðinn og hemlaprófaði bifreiðina á 60 km hraða, og mældust hemlaförin að bifreið 14 m. Fór prófunin fram á slys- staðnum, en malbikað yfirborð götunnar var þurrt. Á bifreiðinni var beygla á vélarhlíf vinstra megin við miðju, þokulugt var brotin og hliðarspegill á vinstri hurð skekktur. Ökumaður bifreiðarinnar var ákærða, Guðbjörg Linda Kærnested, og var hún mjög miður sín eftir slysið og því ekki yfirheyrð í smáatriðum á staðnum. Ákærða kvaðst hafa ekið norður Reykjanesbraut eftir vinstri ak- rein og hefði hún ætlað áfram sömu leið. Kvaðst hún hafa verið með full ljós á bifreiðinni og líklega á 60 — 70 km hraða. Kvaðst ákærða hafa séð konuna, þegar hún hefði gengið út á akbrautina til austurs í veg fyrir bif- reiðina. Hefði hún nauðhemlað um leið, en ekki getað afstýrt slysinu. Hin látna hét Jenný Jóhannesdóttir, Háteigsvegi 6 í Reykjavík, og var fædd 12. febrúar 1908. Tvö vitni gáfu sig fram að slysinu. Verður nú gerð grein fyrir framburði ákærðu og vitna: Ákærða skýrði svo frá, að hún hefði ekið fólksbifreiðinni R 27478 laust fyrir kl. 19 umræddan dag frá Brekkuseli 18 um Reykjanesbraut í norður áleiðis að húsi við Grensássveg. Ákærða hafði ekið á hægri akrein vestur Breiðholtsbraut, en skipti yfir á vinstri akreinina, rétt þegar hún var að koma að gatnamótum Reykjanes- brautar. Hún kvaðst síðan hafa ekið á vinstri akrein norður Reykjanes- brautina. Ákærða var ekki viss um, á hvaða hraða hún ók eftir Reykjanesbraut- inni, þar sem hún leit ekki á hraðamælinn. Hún taldi þó, að hraðinn hafi verið 60 — 70 km. Ákærða kvaðst hafa verið að flýta sér, og af þeirri ástæðu ók hún á vinstri akrein götunnar, en ekki á þeirri hægri. Hún kvaðst ekki hafa ekið fram úr neinni bifreið, eftir að hún kom á Reykjanesbrautina. Þegar ákærða átti skammt ófarið að mótum Álfabakka, sá hún konu, sem komin var inn á vinstri akrein götunnar beint fyrir framan bifreið á- kærðu. Ákærða kvaðst hafa stigið á hemlana, er hún sá konuna, en nauðhemlaði ekki strax, þar sem henni fannst konan verða bifreiðarinnar vör og ætla 1814 að snúa við. Þegar ákærða sá, að konan hélt áfram yfir götuna, nauðheml- aði ákærða. Ákærða sagði, að henni hefði fundist bifreið vera á hlið við sig og því hefði hún ekki reynt að sveigja til hægri, og ekki hugkvæmdist henni að sveigja til vinstri, enda gerðust atburðirnir mjög snögglega. Ákærðu fannst hún vera búin að nauðhemla nokkra stund, áður en konan varð fyrir vinstra framhorni bifreiðarinnar og kastaðist upp á vélar- húsið. Fannst ákærðu konan vera lengi uppi á vélarhúsinu, áður en hún féll af bifreiðinni og lenti á graseyju rétt norðan gatnamótanna. Ákærða fullyrti, að hefði konan staðið kyrr, þar sem hún var, þegar ákærða sá hana fyrst, hefði hún ekki orðið fyrir bifreiðinni. Vitnið Hreiðar Svanur Albertsson vagnstjóri, Sólheimum 25 í Reykjavík, kvaðst hafa ekið strætisvagni umrætt sinn vestur Álfabakka áleiðis norður Reykjanesbraut og var statt í beygjunni við gatnamótin að bíða vegna um- ferðar norður Reykjanesbraut. Það sá bifreið aka á vinstri akrein norður Reykjanesbruat á leið að mótum Álfabakka. Á sama tíma sá vitnið. konu á hraðri ferð og án hiks á leið austur yfir Reykjanesbruat rétt sunnan við gatnamótin. Vitnið fylgdist ekki nákvæmlega með ferðum bifreiðarinnar og konunnar og sá ekki, þegar bifreiðin ók á hana. Það horfði hins vegar á konuna, þar sem hún var uppi á vélarhúsi bifreiðarinnar, sem var í heml- un, og sá vitnið hana kastast út af vélarhúsinu, um það leyti sem bifreiðin stöðvaðist. Vitnið sagði það fullvíst, að ekkert hefði verið athugavert við akstur bif- reiðarinnar fyrir slysið. Því fannst hraði bifreiðarinnar ekki óeðlilegur, en þorði ekki að fullyrða um, hver hraði bifreiðarinnar hefði verið. Því fund- ust hemlaförin eftir bifreiðina óeðlilega löng miðað við hraða bifreiðar- innar. Vitnið gat þess, að um þann tíma, er slysið varð, hefði því fundist eins og snöggkólnaði og kæmu á göturnar eins og hálkublettir. Fannst vitn- inu eins og vagninn rynni til, er það stöðvaði við biðstöðvar í Breiðholtinu. Vitnið treysti sér ekki til að segja til um, hvort bifreiðinni var ekið með ökuljósum, en þegar vitnið var komið út úr vagninum og að bifreiðinni, var ákærða búin að drepa á vélinni, og þá voru ekki ljós á bifreiðinni. Vitnið Halldór Sverriss Magnússon bifreiðarstjóri, Laugavegi 158 í Reykjavík, kvaðst umrætt sinn hafa verið að aka bifreið suður Reykjanes- braut og beið vegna umferðar við syðri umferðareyjuendann við mót Álfa- bakka. Vitnið sá konu ganga meðfram bifreið þess, og hélt hún út á vestari ak- rein eystri hluta götunnar. Þegar hún var komin út á miðja akreinina, virtist hún hika, en síðan hélt hún rakleitt áfram, og um leið varð hún fyrir bif- reið, sem kom norður götuna á vinstri akrein. Frá vitninu séð virtist konan 1815 stökkva á bifreiðina. Vitninu virtist eins og konan væri að reyna að forða sér, þegar hún hélt aftur af stað yfir götuna. Vitnið sagði, að konan hefði lent framan á bifreiðinni vinstra megin og kastast upp á vélarlokið og síðan borist með bifreiðinni nokkurn spöl og kastast upp á graseyju á milli akbrautanna norðan við gatnamótin. Vitnið Sigurður Pálsson rannsóknarlögreglumaður, Þingaseli 4 í Reykja- vík, gerði skýrslu lögreglunnar um fyrstu afskipti hennar af málinu og hefur staðfest hana við meðferð málsins. Vitnið kvaðst hafa mælt hemlaförin eftir bifreiðina með starfsbróður sín- um. Vitnið minntist þess ekki að hafa orðið þess vart, að einhverjir hálku- blettir væru á götunni. Vitnið kvaðst hafa setið við hlið bifreiðaeftirlitsmannsins, er hann hraða- prófaði bifreiðina. Horfði vitnið á og sá, að bifreiðin var á 60 km hraða, er henni var nauðhemlað. Vitnið var síðan við mælingu þessara hemlafara. Vitnið Steinþór Hilmarsson rannsóknarlögreglumaður, Orrahólum 7 í Reykjavík, gerði vettvangsuppdrátt og skýringar við ljósmyndir, sem það tók á slysstaðnum. Hefur það staðfest þessi verk sín við meðferð málsins. Vitnið kvaðst sjálft hafa mælt hemlaförin eftir bifreiðina, bæði eftir slys- ið og við hraðaprófunina. Naut það við það aðstoðar Gísla Þorsteinssonar, starfsbróður síns. Vitnið varð ekki vart við neina hálkubletti á slysstaðnum. Vitnið Gísli Ingimundur Þorsteinsson rannsóknarlögreglumaður, Laugar- ásvegi 47, Reykjavík, kvaðst hafa komið á slysstaðinn og aðstoðað við mælingu hemlafaranna. Vitnið sá skýrslu vitnisins Sigurðar og uppdrátt vitnisins Steinþórs. Það sá ekkert athugavert við gögnin. Vitnið minntist þess ekki að hafa orðið vart við hálkubletti á götunni, þegar það vann við hemlafaramælinguna. Vitnið Jakob Sveinbjörnsson bifreiðaeftirlitsmaður, Bólstaðarhlíð 58 í Reykjavík, kvaðst hafa hraðaprófað bifreiðina á 60 km hraða á slysstaðn- um. Kvaðst vitnið hafa litið á hraðamælinn, um leið og það nauðhemlaði. Vitnið var ekki við mælingu hemlafaranna, en minnti, að þau hefðu verið um 14 m. Vitnið sagði, að hemlunarskilyrði hefðu verið mjög góð á götunni, þegar það hraðaprófaði bifreiðina, þar sem engir hálkublettir voru á götunni. Vitnið skoðaði bifreiðina og gerði skýrslu um skoðunina. Vitnið hefur staðfest skýrsluna við meðferð málsins, en í henni segir svo m. a. „Við skoðun og reynslu í akstri kom í ljós, að bifreiðin var í lagi. Ljós voru öll í lagi, einnig stýrisbúnaður. Rúður voru hreinar og flauta virk. Hjólbarðar voru fínmystraðir með góðu mynstri. Þurrkur í lagi. Við hemlaprófun reyndust hemlar virka vel á öll hjól og jafnir, einnig stöðu- hemill. Hraðamælir var í lagi. Bifreiðin R-27478 var síðast skoðuð hjá 1816 Bifreiðaeftirliti ríkisins að Bíldshöfða 8, þann 20. júlí 1982 og var þá í lagi. Bifreiðin R-27478 er Toyota Corona fólksbifreið, árgerð 1974, með vinstri hliðar stýri og vökvahemlabúnaði.““ Samkvæmt vottorði Veðurstofu Íslands var léttskýjað umræddan dag við veðurathuganir kl. 18 og 21 og hiti í fyrra skiptið 1.6 C*, en hið síðara 1.4 C?. Lík hinnar látnu var krufið hjá Rannsóknastofu Háskólans, og í skýrslu Ólafs Bjarnasonar prófessors, dagsettri 25. október sl., segir svo um áverka á líkinu: „„Glóðaraugu eru á báðum augum. Á hægra gagnauga og teygjandi sig upp á utanvert ennið hægra megin og upp í hársvörðinn er stór marblettur. Nokkru ofan við hársræturnar utanvert á enninu hægra megin eru 2 skurfur í hársvörðinn, og mælist önnur 1.5 cm, en hin 1 cm á lengd. Skurfur þessar ná aðeins inn í húðina, en ekki í gegnum galea. Ofan til á nefinu er hrufi, sem mælist um 1 cm í þvermál, rauðbrúnleitt að lit, en grunnt. Undir hrufl- inu er nefbeinið greinilega brotið að finna. Á hnúum hægri handar eru nokkur hrufl og efstu kjúkur löngutangar, vísifingurs Og litla fingurs brotn- ar. Þegar umbúðir eru taknar af vinstri fótlegg, kemur í ljós opið brot á sköflungi nokkru neðan við miðju, og einnig er hann brotinn rétt neðan við hnéð, en þar er um lokað brot að ræða.“ Í lok skýrslunnar segir svo: „Ályktun: Við krufninguna kom í ljós mikið höfuðkúpubrot. Blæðing var milli heilahimna og sköddun á heila og dreifðar blæðingar í heilavef á nokkru svæði. Ofangeindir áverkar hafa fljótlega leitt konuna til dauða.“ Ákærða ók um Reykjanesbrautina, sem er ein fjölfarnasta gata Reykja- vikur, í myrkri, en við götulýsingu, í átt að gatnamótum, þar sem bifreiðar biðu færis að komast inn á eða yfir götuna, sem ákærða ók. Ákærðu bar því að sýna aukna aðgát, en samt ók hún að eigin mati á 60 — 70 km hraða, þar sem leyfður er mestur hraði 60 km og þá miðað við bestu að- stæður, sem eigi voru þarna til staðar. Þá liggur fyrir, að hemlaför eftir nauðhemlun ákærðu mældust 33.30 m, en við hemlaprófun á 60 km hraða eftir slysið aðeins 14 m. Virðist því ljóst þrátt fyrir framburð vitna, að hraði bifreiðarinnar hefur eigi verið minni en sá, er ákærði álítur, þ. e. 60 — TO km og jafnvel mun meiri, en samkvæmt framburði ákærðu var hún búin að draga úr hraða bifreiðarinnar, áður en hún nauðhemlaði. Ósannað er, að hálkublettir hafi verið á götunni, sem lengt hafi hemlaförin. Ákærða sá ekki þrátt fyrir gott útsýni og góða götulýsingu til ferða konunnar, fyrr en hún var á leið inn á vinstri akreinina fyrir framan hana eða komin inn á hana. Samt nauðhemlaði ákærða ekki Þegar, heldur dró einungis úr ferð bifreiðarinnar í fyrstu, þar sem henni fannst konan verða bifreiðarinnar vör og ætla að snúa við. 1817 Þegar allt framangreint er virt, er sannað, að ákærða hafi gerst sek um það, sem hún er ákærð fyrir, þ. e. að hafa ekið umrætt sinn án nægjanlegr- ar aðgæslu með allt að 70 km hraða, og er hún meðvöld að því, að konan Jenný Jóhannesdóttir varð fyrir bifreiðinni með þeim afleiðingum, að hún höfuðkúpubrotnaði og hlaut heilaskaða, sem leiddi hana fljótlega til dauða. Er þessi háttsemi ákærðu rétt færð til refslákvæða í ákærunni. Samkvæmt vottorði frá sakaskrá ríkisins hefur ákærða ekki áður sætt refsingu, svo að kunnugt sé. Refsing ákærðu þykir hæfilega ákveðin 12.000.00 króna sekt til ríkis- sjóðs, sem greiðist innan 4 vikna frá uppkvaðningu dómsins, en ella sæti ákærða varðhaldi 20 daga. Þá þykir ákærða með akstri sínum hafa unnið sér til þess að verða svipt Ökuleyfi, svo sem krafist er í ákærunni og samkvæmt lagaákvæði því, er þar greinir. Þykir hæfilegt að svipta ákærðu ökuleyfi | ár frá uppkvaðningu dómsins að telja. Loks ber að dæma ákærðu samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga nr. 74/1974 um rneðferð opinberra mála til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, dr. Gunnlaugs Þórðarsonar hæstaréttarlögmanns, kr.4.500.00 krónur. Dómsorð: Ákærða, Guðbjörg Linda Kærnested, greiði 12.000.00 króna sekt til ríkissjóðs innan 4 vikna frá uppkvaðningu dómsins, en sæti ella varðahaldi 20 daga. Ákærða er svipt ökuleyfi 1 ár frá uppkvaðningu dómsins að telja. Ákærða greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, dr. Gunnlaugs Þórðarsonar hæstaréttarlög- manns, 4.500.00 krónur. 1818 Fimmtudaginn 3. nóvember 1983. Nr. 64/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Natan Þór Harðarsyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.) og Herði Gunnari Ingólfssyni (Gylfi Thorlacius hrl.). Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/1974. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Máli þessu var áfrýjað að ósk ákærðu 29. nóvember 1982. Ágrip málsskjala barst Hæstarétti 28. júní 1983. Af hálfu ákæruvalds er krafa gerð um staðfestingu héraðsdóms, þó þannig, að refsing verði þyngd. Í málinu hafa verið lögð fram nokkur ný gögn. Ákærðu Natan Þór og Hörður Gunnar hafa skýrt svo frá fyrir lögreglu, að þeir hafi ásamt Ferdinand Ríkarði Ómarssyni keypt 60 gr af hassi í Rotterdam og 400 gr af Líbanonhassi í Amsterdam síðari hluta júlí 1981. Ákærði Natan Þór skýrði svo frá við lögregluyfirheyrslu, að hass- ið, sem þeir keyptu í Rotterdam hafi verið ónýtt, en segir þá hafa prófað Amsterdamhassið eftir kaupin og hafi það verið mjög gott. Ákærði Hörður Gunnar skýrði svo frá við lögregluyfirheyrslu, að bæði hassið, sem þeir keyptu í Rotterdam og Amsterdam hafi verið svokallað Líbanonhass. Hvort tveggja hafi verið lélegt, en hið fyrr- nefnda þó sýnu lélegra. Ákærðu skýrðu svo frá, að þeir tveir hefðu sett hassið í pappakassa með ýmsu dóti, eins og lýst er í héraðsdómi, og síðan hafi ákærði Natan sent kassan í flugfragt (ekki í flugpósti, eins og segir í ákæru) frá Rotterdam til Reykjavíkur, merktan til- teknum manni í Reykjavík. Ferdinand Ríkarð Ómarsson hefur skýrt svo frá við lögreglurann- sókn, að hann hafi verið með ákærðu í Rotterdam og Amsterdam 1819 í umrætt skipti. Kveður hann ákærðu hafa keypt 60 gr af brúnleitu hassi í Rotterdam og mun meira magn í Amsterdam. Það hass hafi verið brúnleitt í hvítum poka, en hann kveðst ekki gera sér neina grein fyrir nákvæmu efnismagni þess. Hann kveðst hafa vitað, að ákærðu ætluðu að senda hassið heim í pakka og kveðst hafa lagt þeim til stígvél til pökkunarinnar. Ferdinand Ríkarð og ákærðu eru sammála um, að svo hafi verið um talað, að ákærðu fengju Í sinn hlut 200, gr hvor, en Ferdinand Ríkharð 60 gr af hassinu, þegar það væri komið til Íslands. Ákærðu hafa skýrt svo frá, að eftir að þeir komu til Íslands síðast í júlí, hafi þeir farið með leynd að næturlagi inn í vöruskemmu Iscargo á Reykjavíkurflugvelli í því skyni að ná í hassið. Þá hafi þeir komist að því, að mestur hluti þess var horfinn úr pakkanum. Ákærði Natan Þór kveðst aðeins hafa fundið smáræði af ónýta hassinu, eða ca 14 gr. Ákærði Hörður Gunnar taldi, að 20 gr hefðu verið eftri. Þeir kváðust hafa skipt þessu til helminga milli sín. Kvaðst ákærði Hörður Gunnar hafa „tekið ca 5 gr af þessu efni og reynt að hreinsa og fá THC úr því,““ en kvaðst ekki hafa fengið meira en í eina pípu úr þessum $. gr. Ákærðu hafa staðfest framburði sína fyrir dómi. Maður af nafni Finnbogi Kristinsson hefur greint frá því, að hann hafi komist að því, að ákærðu hafi sent hass frá Rotterdam til Reykjavíkur með Iscargoflugvél. Kveðst hann hafa farið inn í vöru- skemmu Iscargo, fundið kassann, sem hassið var í, og tekið úr hon- um um 460 — 490 gr af hassi, er hann hafi síðan afhent nafngreind- um manni. Lögreglumenn fundu kassa þann, er um ræðir í máli þessu, í vöruskemmu Iscargo á Reykjavíkurflugvelli 29. júlí. Hafði hann þá verið rifinn upp. Í honum fundust 2 gr af kannabisfræum að sögn lögreglu. Samkvæmt því, sem nú er rakið, og að öðru leyti með vísan til málavaxtalýsingar hérðsdóms þykir sannað, að efni það, sem ákærðu keytpu í Rotterdam og Amsterdam hafi verið hass. Sannað er, að þeir sendu hass þetta til Íslands með leynd og ætluðu að skipta því með sér, þannig að þeir fengju 200 gr hvor í sinn hlut. Hins vegar verður við það að miða, að þeir hafi aðeins fengið í sinn hlut 14 gr, er þeir skiptu með sér. Með verknaði þessum hafa 1820 ákærðu gerst brotlegir við ákvæði þau, sem í ákæru greinir, en 9. gr. laga nr. 75/1982, sem eigi höfðu tekið gildi, þegar brot þetta var framið, á ekki við, sbr. 2. gr. laga nr. 19/1940. Eftir uppkvaðningu héraðsdóms hefur ákærði Natan Þór sætt eftirtöldum refsingum: Hinn 28. október 1982 gekkst hann undir að greiða 1.200.00 króna sekt fyrir brot á lögum um ávana- og fíkni- efni nr. 65/1974 og 1. desember s. á. gekkst hann. undir 3.000.00 króna sekt fyrir brot á 25. gr. umferðarlaga. Fallið hefur niður úr sakavottorði ákærða Natans Þórs, eins og það er rakið í héraðsdómi, að hann var 7. nóvember 1980 dæmdur í S mánaða fangelsi fyrir brot á 155. gr. almennra hegningarlaga. Honum var veitt reynslulausn 15. janúar 1981 af eftirstöðvum refs- inga samkvæmt dómum, uppkveðnum 1. ágúst 1979, 20. júní 1980 og 7. nóvember 1980. Átti hann eftir að afplána 150 daga fangelsi. Hann hefur rofið skilyrði reynslulausnar. Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 3. gr. laga nr. 16/1976, ber nú að dæma ákærða Natan Þór refsingu í einu lagi fyrir brot það, sem hann er nú sakfelldur fyrir og með hliðsjón af hinni óloknu refsi- vist, sbr. 60. gr. almennra hegningarlaga. Verður refsing hans með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaga ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Ákærði Hörður Gunnar hlaut með dómssátt í sakadómi í ávana- og fíkniefnamálum 17. desember 1982, eða eftir uppkvaðningu hins áfrýjaða dóms, 1.200.00 króna sekt fyrir brot á lögum um ávana- og fíkniefni. Hann var með dómi 4. júní 1981 sakfelldur fyrir þjófn- aðarbrot, en ákvörðun um refsingu frestað skilorðsbundið. Hinn 17. desember sama ár var hann dæmdur í 6 mánaða fangelsi skil- orðsbundið fyrir nytjastuld og ölvun við akstur, og tók refsiákvörð- unin einnig til brota þeirra, sem um er fjallað í fyrri dóminum 4. júní. Samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga verður þessum ákærða dæmd í einu lagi refsing fyrir brot það, sem hann er nú sakfelldur fyrir, og brot þau, sem hinn skilorðsbundni dómur 12. desember 1981 tekur til. Refsingin verður með hliðsjón af 77. og 78. gr. almennra hegningarlaga ákveðin fangelsi 7 mánuði. Staðfesta ber ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað. Dæma ber ákærðu hvorn um sig til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, 8.000.00 krónur til hvors, 1821 en óskipt allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 10.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði Natan Þór Harðarson sæti fangelsi í 6 mánuði. Ákærði Hörður Gunnar Ingólfsson sæti fangelsi í 7 mánuði. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði Natan Þór greiði skipuðum verjanda sínum fyrir Hæstarétti, Ragnari Aðalsteinssyni hæstaréttarlögmanni, máls- varnarlaun, 8.000.00 krónur. Ákærði Hörður Gunnar greiði skipuðum verjanda sínum fyrir Hæstarétti, Gylfa Thorlacius hæstaréttarlögmanni, máls- varnarlaun, 8.000.00 krónur. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar greiði ákærðu in solidum, þar með talin saksóknarlaun, er renni í ríkissjóð, 10.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 20. október 1982. Ár 1982, miðvikudaginn 20. október, var á dómþingi sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum, sem haldið var að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Guð- jóni St. Marteinssyni fulltrúa við undirritaða votta, kveðinn upp dómur í sakadómsmáli nr. 921/1982: Ákæruvaldið gegn Natan Þór Harðarsyni og Herði Gunnari Ingólfssyni. Málið er höfðað með ákæru, dags. 11. mars 1982, á hendur Natan Þór Harðarsyni, fæddum 17. maí 1960, til heimilis að Kleppsvegi 70 hér í borg, og Herði Gunnari Ingólfssyni, fæddum 24. ágúst 1961, til heimilis að Álfta- mýri 16 hér í borg, fyrir eftirfarandi meint brot á fíkniefnalöggjöfinni: „Að hafa eftir miðjan júlí 1981 sameiginlega keypt samtals 460 gr af hassi í Rotterdam og Amsterdam og 22. s. m. sent efnið hingað til lands í flugpósti frá Hollandi, en auk ákærðu töldust eignaraðilar að þessu hassi samferðamaður þeirra, Ferdinand Ríkharð Ómarsson, sem taldist eiga 60 gr, og Sigurður Jón Guðjónsson, sem lagði ákærða Natan Þór fé til kaup- anna. Eftir komu til Reykjavíkur nokkrum dögum síðar fengu ákærðu í hendur einungis 14 — 20 gr efnisins, en það féll að öðru leyti í hendur annarra manna án atbeina ákærðu.““ 1822 Brot ákærðu er Í ákæruskjali talin varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/ 1974. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði Natan Þór hefur náð sakhæfisaldri og hefur sætt eftirfarandi kærum og refsingum: 1976 í Reykjavík: Uppvís að broti á 244. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 22/1 1976. 1976 í Reykjavík: Uppvís að broti á 244. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 3/8 1976. 1978 12/4 í Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 254. gr. hegningar- laga. Ákvörðun refsingar frestað skilorðsbundið í 2 ár. 1978 26/4 í Reykjavík: Dómur: Sakfellur fyrir brot á 244. og 15S. gr. hegningarlaga. Ákvörðun um refsingu frestað skilorðsbundið í 2 ár. 1978 25/10 í Reykjavík: Dómur: 6 mán. fangelsi, skilorðsbundið í 2 ár, fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. 1979 1/8 í Reykjavík: Dómur: 3 mán. fangelsi fyrir brot gegn 254. gr. hegningarlaga. 1979 5/9 í Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot gegn 244. gr. hegn- ingarlaga. Ekki dæmd sérstök refsing. 1980 20/6 í Reykjavík: Dómur: 2 mán. fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegn- ingarlaga. 1980 7/11 í Reykjavík: Reynslulausn í 2 ár á eftirstöðvum refsingar, 150 dögum. Ákærði Hörður Gunnar hefur náð sakhæfisaldri og hefur sætt eftirfar- andi kærum og refsingum: 1980 "9/12 í Reykjavík: Ávana- og fíkn., sátt, 120.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 5. og 6. gr. laga 65/1974 og 2., sbr., 10. gr. reglu- gerðar 390/1974, sbr. 77. gr. hegningarlaga. 1981 4/6 í Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot gegn 244. gr. hegn- ingarlaga. Ákvörðun um refsingu frestað skilorðsbundið í 2 ár. 1981 17/12 í Reykjavík: Dómur: 6 mán. fangelsi, skilorðsbundið í 2 ár, fyrir brot gegn 1. mgr. 259. gr. hegningarlaga, 25. gr. um- ferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 31/8 1981. Dómur frá 4/6 1981 dæmdur með. 1823 MÁLSATVIK. Ákærði Natan Þór Harðarson var yfirheyrður hjá lögreglu 13. ágúst 1981 og lýsti þá för sinni til Amsterdam í júlí 1981. Ákærði Natan kvaðst skömmu fyrir brottför flugvélar frá Keflavíkurflugvelli hafa hitt með- ákærða, Hörð Gunnar Ingólfsson, og hafi sá einnig haldið í sömu ferð. Ákærði Natan kom fyrir dóm sama dag og lýsti þá m. a. á sama veg og rakið hefur verið upphafi fararinnar. Ákærði Natan kvaðst hafa sent hingað til lands frá Rotterdam pakka, sem innihélt strigaskó, kúrekastígvél, húfu og kodda. Pakkinn var stílaður á nafn Magnúsar Karlssonar, Austur- bergi 16, Reykjavík. Ákærði Natan neitaði aðspurður, að nokkur fíkniefni hafi verið í um- ræddum pakka. Ákærði Natan lýsti skilmerkilega háttsemi þeirri, er í ákæru getur, við lögregluyfirheyrslu 15. ágúst 1981. Ákærði Natan kvaðst hafa hitt meðá- kærða Hörð einum eða tveimur dögum fyrir brottför og skýrt frá fyrirhug- aðri Amsterdamför, sem hafi verið hugsuð sem skemmtiför jafnframt því sem meiningin var að kaupa í Hollandi hass. Ákærði Natan kvað þá báða ákærðu hafa ákveðið að halda saman til Amsterdam og þeir við brottför frá Keflavíkurflugvelli hitt Ferdinand Ríkharð Ómarsson. Ákærði Natan kvað þá þrjá félaga hafa haldið til Rotterdam á laugardeginum eftir komu til Hollands. Ákærði Natan kvað þá félaga hafa keypt 60 gr af hassi í Rott- erdam. Verðið var 1.100 — 1.200 hollensk gyllini fyrir efnið, sem hann taldi hafa verið ónýtt. Ákærði Natan kvað þá þremenninga síðan hafa hald- ið til Amsterdam og þar hafi þeir keypt alls 400 gr af Líbanonhassi fyrir 2.000 hollensk gyllini og hafi það efni verið mjög gott. Ákærði Natan kvað sig hafa átt af efninu 200 gr, ákærða Hörð 200 gr og Ferdinand Ríkharð 60 gr, og var efninu skipt eftir framlagshluta hvers og eins. Ákærði Natan kvað þá félaga hafa gengið frá hassinu í áðurnefndum pakka, er sendur var hingað til lands á nafni Magnúsar Karlssonar. Hafi hassið verið geymt í sitt hvoru kúrekastígvélinu. Pakkann kvaðst ákærði Natan hafa póstlagt í Rotterdam, á meðan ákærði Hörður og samferðamaður þeirra, Ferdin- and, biðu í Amsterdam. Ákærði Natan lýsti því, er hann hugðist nálgast áðurnefnda sendingu í vöruskemmu Iscargo á Reykjavíkurflugvelli, en þá orðið þess áskynja, að búið var að fjarlægja allt hassið nema 14 grömm af ónýta hassinu. Ákærði Natan kom fyrir dóm 18. ágúst s. á. og staðfesti framburð þann, er að ofan er rakinn. Ákærði Natan var í ofangreindu þinghaldi spurður um aðilja, er vissu um sendingu áðurnefnds pakka hingað til lands og innihald hans. Ákærði nefndi þá Finnboga Kristinsson, sem hafi vitað um pakkann og innihald hans og hver var skráður móttakandi. Upphafleg áætlun var sú að fá Finn- 1824 boga til að nálgast pakkann í vöruskemmu Iscargo, enda Finnbogi þar kunnugur öllum hnútum. Ákærði Hörður Gunnar hefur borið efnislega á sama veg og ákærði Natan. Má vísa til framburðar ákærða Harðar Gunnars hjá lögreglu 17. ágúst 1981. Ákærði Hörður Gunnar bar fyrir dómi 10. desember 1981 um 460 gramma kaup sín og ákærða Natans Þórs og samferðamanns þeirra, Ferdinands Ómarssonar, í Hollandi. Ákærði Hörður kvað Finnboga Krist- insson hafa komist yfir efnin í vöruskemmu Íscargo á undan ákærðu og hafi Finnbogi síðan komið efnunum í hendur Arnar Sigfússonar. Ferdinand Ríkharð Ómarsson hefur staðfest ofangreinda Hollandsför hjá lögreglu 4. september 1981. Ferdinand staðfesti framburð sinn fyrir dómi 4. september 1981. Finnbogi Kristinsson var yfirheyrður hjá lögreglu 7. febrúar 1982 og lýsti þá för sinni í vöruskemmu Iscargo og tóku 460 til 490 gr af hassi, sem var eign ákærðu í máli þessu. Finnbogi kvaðst hafa afhent Erni Sigfússyni allt efnið. Finnbogi kvað Örn Sigfússon hafa sent af efninu til dagblaða auk ýmissa fleiri aðilja. Örn Sigfússon var yfirheyrður fyrir dómi 27. febrúar 1982. Lýsti Örn þá kaupum á 450 — 460 gr af svokölluðu „fake““ eða falsefni af ákærða Herði. Örn kvaðst hafa sent ýmsum aðiljum af efni þessu, m. a. alþingis- mönnum. Örn kvað félaga ákærða Harðar hafa verið ákærða Natan og einnig Pétur Hugus. Þá hafi einn aðili verið til viðbótar. Sá hafi nálgast efnið og afhent sér það. NIÐURSTÖÐUR. Dóminum þykir sannað með framburði Finnboga, sem studdur er af öðr- um gögnum málsins, að Finnbogi Kristinsson hafi nálgast hassefni þau, er hér er ákært út af, á undan ákærða og síðan afhent efnið Erni Sigfússyni. Örn sendi efnið ýmsum aðiljum, svo sem rakið hefur verið. Hluti af því efni, er Örn sendi hinum ýmsu aðiljum, var sent til efnagreiningar á Rann- sóknastofu í lyfjafræði. Í niðurlagi greinargerðar dr. Þorkels Jóhannesson- ar um efnið segir, að sýnið hafi verið kannabis. Þykir samkvæmt ofanrituðu sannað, að efni það, er ákærðu keyptu í Hollandi í júlí 1981 og sendu hingað til lands, hafi verið kannabis í skilningi 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974. Verður því samkvæmt ofanrituðu af hafna því áliti verjanda, að ekki sé sannað brot á áðurnefndri 6. gr. laga nr. 65/1974. Dóminum þykir sannað með framburðum tveggja ákærðu, sem studdir eru af öðrum gögnum málsins, að ákærðu hafi í júlí 1981 keypt sameigin- lega 460 grömm af hassi í Rotterdam og Amsterdam í Hollandi. Þann 22. 1825 júlí s. á. sendu ákærðu efnið hingað til lands. Ákærðu áttu 200 gr af efninu hvor, en samferðamaður þeirra, Ferdinand Ríkharð Ómarsson átti 60 gr. Eftir komu efnisins til Reykjavíkur féll efnið að verulegu leyti í hlut annarra manna án atbeina ákærðu utan allt að 20 gr, er komu í hlut ákærðu sameig- inlega. Ákærðu hafa því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Brot þeirra varðar við 2., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr..60/1980, sbr. 9. gr. laga nr. 75/1982 og 2., sbr. 10. gr. reglu- gerðar um sölu og meðferð ávana-og fíkniefna nr. 390/1974. Ákærði Hörður gekkst undir dómssátt 9. desember 1980 vegna fíkniefna- brots. Þá hlaut hann skilorðsbundinn dóm 17. desember 1981. Refsing á- kærða Harðar verður m. a. ákvörðuð hér með hliðsjón af 78. gr. almennra hegningarlaga. Ákærðu sammæltust um framningu brotsins, “og verður það virt þeim til þyngingar við ákvörðun refsingar, sbr. 2. mgr. 70. gr. almennra hegn- ingarlaga. Með vísan til alls ofanritaðs og að gögnum málsins virtum þykir refsing ákærðu hvors um sig hæfilega ákveðin sem varðhald í 40 daga. Til frádráttar dæmdri varðhaldsrefsingu og með vísan til 76. gr. al- mennra hegningarlaga komi 4 dagar, er ákærði Hörður sætti gæsluvarð- haldi, og 7 dagar, er ákærði Natan sætti gæsluvarðhaldi, hvort tveggja vegna máls þessa. Með vísan til 2. mgr. 49. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 101/1976, og með vísan til 50. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 1.gr. laga nr. 75/1982, og með vísan til 1. mgr. S. gr. laga nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. lög nr. 75/1982, 9. gr., er ákærðu gert að greiða kr. 5.000.00 hvorum í sekt til ríkissjóðs. Verði sektin eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa, þá komi 20 daga varðhald í sektar stað. Ákærðu er gert með vísan til 141. gr. og 142. gr. laga nr. 74/1974 að greiða allan kostnað sakarinnar, þar af er ákærða Herði gert að greiða skip- uðum verjanda, Gylfa Thorlacius hæstaréttarlögmanni, kr. 3.000.00, og á- kærða Natan er gert að greiða skipuðum verjanda, Gunnari Guðmundssyni héraðsdómslögmanni, kr. 3.000.00. Þá er ákærða Natan gert að greiða kr. 2.000.00 vegna réttargæslu Gunnars Guðmundssonar héraðsdómslög- manns. Annan sakarkostnað greiði ákærðu in solidum. Dómsorð: Ákærði Natan Þór Harðarson, fæddur 17. maí 1960, nú til heimilis að Kleppsvegi 70, Reykjavík, skal sæta varðhaldi í 40 daga. 115 1826 Til frádráttar dæmdri varðhaldsrefsingu komi 7 dagar, er ákærði Natan sætti gæsluvarðhaldi. Ákærði Hörður Gunnar Ingólfsson, fæddur 24. ágúst 1961, nú til heimilis að Álftamýri 16, Reykjavík, skal sæta varðhaldi í 40 daga. Til frádráttar dæmdri varðhaldsrefsingu komi 4 dagar, er ákærði Hörður sætti gæsluvarðhaldi. Ákærðu er hvorum um sig gert að greiða kr. 5.000.00 í sekt til ríkis- sjóðs. Verði sektin eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa, þá komi 20 daga varðhald í sektar stað. Ákærðu greiði allan kostnað sakarinnar, þar af er ákærða Herði gert að greiða kr. 3.000.00 til skipaðs verjanda, Gylfa Thorlacius hæstaréttarlögmannas. Ákærði Natan greiði kr. 3.000.00 til skipaðs verjanda, Gunnars Guðmundssonar héraðsdómslögmanns. Ákærði Natan greiði einnig kr. 2.000.00 vegna réttargæslu Gunnars Guð- mundssonar héraðsdómslögmanns. Annan sakarkostnað greiði ákærðu in solidum. Mánudaginn 7. nóvember 1983. Nr. 59/1981. Ragnar Kristinsson og Eimskipafélag Íslands h/f (Örn Clausen hrl.) gegn Úlfari Guðmundssyni og gagnsakir (Othar Örn Petersen hrl.). Vinnuslys. Skaðabótamál. Vextir. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Sigurður Líndal prófessor. 1827 Aðaláfrýjandi Ragnar Kristinsson áfrýjaði málinu með stefnu 26. febrúar 1981. Krefst hann aðallega sýknu af kröfum gagnáfrýjand- ans, Úlfars Guðmundssonar, og að sér verði dæmdur malskostnað- ur í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann þess, að kröfur gagnáfrýjanda verði lækkaðar og málskostnaður þá felldur niður fyrir báðum dómum. Aðaláfrýjandi Eimskipafélag Íslands h/f skaut málinu til Hæsta- réttar með stefnu 26. febrúar 1981. Krefst hann þess aðallega, að hann verði sýknaður af kröfum gagnáfrýjandans, Úlfars Guð- mundssonar, og að sér verði dæmdur málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann þess, að kröfur gagnáfrýjanda verði lækkaðar. Gagnáfrýjandi, Úlfar Guðmundsson, hefur áfrýjað málinu á hendur aðaláfrýjendum með tveimur stefnum, dags. 8. júlí 1981, að fengnum áfrýjunarleyfum 19. júní s. á. Eru kröfur hans á hendur aðaláfrýjendum sem hér segir: „„Aðalkrafa: Að aðaláfrýjendum verði gert að greiða gagnáfrýj- anda in soldium kr. 283.593.30 auk 1390 ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til 21. nóvember 1977, 16% ársvaxta frá þ. d. til 22. febrúar 1978, 19%0 ársvaxta frá þ. d. til 1. júní 1979, 22%0 ársvaxta frá þ. d. til 1. september 1979, 27% ársvaxta frá þ. d. til 1. desember 1979, 31%0 ársvaxta frá þ. d. til 1. júní 1980, 4600 ársvaxta frá þ. d. til 1. mars 1981, 42%0 ársvaxta frá þ. d. til 1. júní 1981, 39% ársvaxta frá þ. d. til 1. nóvember 1982, 47% ársvaxta frá þ. d. til 21. september 1983, 39% ársvaxta frá þ. d. til uppsögu dóms Hæstaréttar, en með hæstu innlánsvöxtum frá þ. d. til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma. 1. varakrafa: Að aðaláfrýjendum verði gert að greiða gagnáfrýj- anda in solidum kr. 283.593.30 auk 5% ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til greiðsludags. 2. varakrafa: Að aðaláfrýjendum verði gert að greiða gagnáfrýj- anda in solidum kr. 99.480.30 auk 13%0 ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til 21. nóvember 1977, 16%0 ársvaxta frá þ. d. til 22. febrúar 1978, 19%0 ársvaxta frá þ. d. til 1. júní 1979, 22%0 ársvaxta frá þ. d. til 1. september 1979, 27%0 ársvaxta frá þ. d. til 1. desember 1979, 3190 ársvaxta frá þ. d. til 1. júní 1980, 4600 ársvaxta frá þ. d. til 1. mars 1981, 42% ársvaxta frá þ. d. til 1. júní 1981, 39% 1828 ársvaxta frá þ. d. til 1. nóvember 1982, 47% ársvaxta frá þ. d. til 21. september 1983, 39% ársvaxta frá þ. d. til uppsögu dóms Hæstaréttar, en með hæstu innlánsvöxtum frá þ. d. til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma. 3. varkrafa: Að aðaláfrýjendum verði gert að greiða gagnáfrýj- anda in solidum kr. 99.480.30 auk 5% ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til greiðsludags. Í öllum tilvikum er gerð sú krafa, að kveðið verði á um það í dómsorði, að dæmdir vextir skuli leggjast við höfuðstól á tólf mán- aða fresti, í fyrsta sinn 16. nóvember 1975 og síðan á sama degi árlega, svo ekki leiki vafi á því, að í orðinu „ársvextir““ felist, að um vaxtavexti sé að ræða. Í öllum tilvikum er gerð krafa um greiðslu málskostnaðar fyrir héraðsdómi og Hæstarétti, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. SKÝRINGAR: Aðalkrafa og Í. varakrafa Skv. útreikningi Guðjóns Hansens, trygg- ingafr., dags. 29. september 1983, reiknings- grundvelli A og vaxtagrundvelli 50 ársvextir kr. 264.178.- Miskabætur ...........0..0000 0000... — 20.000.- kr. 284.178.- Greitt frá Tryggingastofnun ríkisins ...... — 390.40 Greitt frá Eimskipafélagi Íslands hf ..... — 194.30 kr. 283.593.30 2. og 3. varakrafa Skv. útreikningi Guðjóns Hansens, trygg- ingafr., dags. 29. september 1983, reiknings- grundvelli A og vaxtagrundvelli 1390 ársvext- ÍF 2.....00rn sr kr. 80.065.- Miskabætur ...........0.00000 00... — 20.000.- kr. 100.065.- Greitt frá Tryggingastofnun ríkisins ...... — 390.40 Greitt frá Eimskipafélagi Íslands hf ..... — 194.30 kr. 99.480.30% 1829 Gagnáfrýjanda var veitt gjafsókn fyrir Hæstarétti með bréfi 25. febrúar 1983. Af hálfu aðaláfrýjenda hafa verið lögð fyrir Hæstarétt nokkur ný gögn um hættueiginleika farms, sem þeir telja svipaðan þeim, er var skipað upp úr m/s Öskju hinn 16. nóvember 1974, svo og skrár um hættuleg efni í flutningum á sjó. Af hálfu gagnáfrýjanda var lagður fyrir Hæstarétt nýr útreikn- ingur um örorkutjón, dags. 29. september 1983, gerður af Guðjóni Hansen tryggingafræðingi. Segir þar m. a. svo: „Við eftirfarandi útreikning hef ég tekið tillit til breytinga á kaup- lagi, svo sem nánar verður greint frá hér á eftir. Þá hef ég til viðbót- ar fyrri vaxtagrundvelli, þar sem reiknað er með 5% og 13% árs- vöxtum frá slysdegi, reiknað, hver niðurstaða verður, ef frá slysdegi til útreikningsdags 29/9 1983 er reiknað með almennum sparisjóðs- vöxtum, eins og þeir hafa verið á hverjum tíma, en síðan reiknað á tvo vegu, annars vegar með 5% ársvöxtum og hins vegar með 13%, ársvöxtum... A. Miðað við vinnutekjur verkamanna. Þegar miðað er við meðalvinnutekjur kvæntra verkamanna í Reykjavík, eins og þær reyndust samkvæmt úrtaksrannsókn þjóð- hagsstofnunar ár hver 1974 — 1979, en frá og með árinu 1980 mið- að við reynslu 10 ára tímabilsins 1970 — 1979 og tekjurnar umreikn- aðar með tilliti til breytinga, sem orðið hafa á kauptöxtum, að með- talinni lögbundinni 490 hækkun 1. október 1983, reiknast mér árleg- ar vinnutekjur verkamanna verða sem hér segir: Árið 1974 .........0... 00 kr. 9.490.- Árið 1978 .....00...rr — 12.344.- Árið 1976 ...........00 200. — 15.670.- Árið 1977 2.....0.00r — 21.547.- Árið 1978 ........0... — 33.530.- Árið 1979 ......0..2000 0 — 50.990.- Árið 1980 .........2000 0 — m.821.- Árið 1981 .........2 00. — 109.378.- Árið 1982 .......000 00 — 163.962.- Árið 1983 ......0.0. 0 — 242.853.- Eftir þann tíma ..........0.0.00.0 00... — 263.500.- 1830 Miðað við þessar vinnutekjur fullorðinna verkamanna, en lægri tekjur á unglingsárum, eins og fram kemur í útreikningnum frá 8/2 1980, og tekjutap í samræmi við örorkumat reiknast mér verðmæti tapaðra vinnutekna á slysdegi nema: Ársvextir Ársvextir 5% frá slysd. 13% frá slysd. Kr. Kr. Vegna tímabundins orkutaps í 4 mán. ................ 2.003.- 1.934.- Vegna varanl. orkutaps eftir það ......... 262.175.- 78.131.- Samtals 264.178.- 80.065.- Ef vaxtagrundvellinum er breytt á þann veg, að frá slysdegi til útreikningsdags 29/9 1983 sé reiknað með almennum sparisjóðs- vöxtum, eins og þeir hafa verið á hverjum tíma, reiknast mér verð- mæti tapaðra vinnutekna á slysdegi nema: Ársvextir Ársvextir 5% frá útrd. 13% frá útrd. Kr. Kr. Vegna tímabundins orkutaps í 4 mán. ................ 1.934.- 1.934.- Vegna varanl. orkutaps eftir það .......00. 67.375.- 40.170.- Samtals 69.309.- 42.104.- B. er frá hér að framan, skírskotast til fyrri útreikninga.“ Þess skal getið, að útreikningi skv. B. lið er sleppt, þar sem ekki var á honum byggt í málflutningi hér fyrir dómi. I. Eigi fór fram lögreglurannsókn á atvikum að ákomum á gagn- áfrýjanda, og leitt er í ljós, að af hálfu aðaláfrýjandans Eimskipa- 1831 félags Íslands h/f var Öryggiseftirliti ríkisins eigi skýrt frá slysi þessu. Gagnáfrýjandi höfðaði mál þetta, er rösklega hálft sjötta ár var liðið frá því að hann varð fyrir slysinu. Eru gögn máls um atvik að því mjög ófullkomin, og eigi er hægt að fullyrða, hvert efni var í farmi þeim, sem skipað var upp, þegar slysið bar að höndum. Il. Kröfur gagnáfrýjanda á hendur aðaláfrýjandanum Ragnari Krist- inssyni. Sönnunargögnum um atvik að því, er gagnáfrýjandi hlaut augná- verka hinn 16. nóvember 1974 við uppskipun á farmi úr m/s Öskju, er lýst í hinum áfrýjaða dómi, og er þar raunverulega aðeins við skýrslur málsaðiljanna Ragnars Kristinssonar og Úlfars Guðmunds- sonar og svo vitnaskýrslu Gunnars Smára Sigurðssonar að styðjast. Skýrslur þessar eru óglöggar og gefnar á dómþingi, sem háð var röskum 6 árum eftir að atburðir gerðust. Þegar virt er, hvernig sönnunarbyrði horfir hér við, og svo hitt, hve sönnunargögn eru ótraust og af skornum skammti, þykir ekki verða fullyrt, að aðal- áfrýjandinn Ragnar hafi valdið gagnáfrýjandanum heilsutjóni því, sem um ræðir í málinu, með saknæmum hætti. Ber því að sýkna þennan aðaláfrýjanda af kröfum gagnáfrýjanda í máli þessu. Rétt þykir, að málskostnaður þeirra í milli falli niður, en um gjafsóknar- laun gagnáfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti verður dæmt hér á eftir. Ill. Kröfur gagnáfrýjanda á hendur aðaláfrýjandanum Eimskipa- félagi Íslands h/f. Svo sem að framan greinir, fór engin rannsókn fram út af slysi þessu, hvorki á vegum Öryggiseftirlits ríkisins né lögreglu. Eru ýmis atriði, sem máli kynnu að skipta, því óljós. Aðeins einn verkamaður auk aðilja máls þessa og verkstjóra var kvaddur fyrir dóm rúmum 6 árum eftir slysið. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti hélt lög- maður gagnáfrýjanda því fram, að eigi hefði náðst til fleiri vitna, þar sem ekki væri þá vitað, hverjir hefðu unnið við uppskipun, er slysið varð. Þá er ekki öldungis ljóst, hvaða efni það var, sem olli 1832 meiðslum gagnáfrýjanda. Í farmskrá m/s Öskju er efni það, sem verið var að skipa upp, tilgreint þannig: „„ „„Setelime““ Hydrated Lime““. Í slysaskýrslu verkstjóra, dags. 16. nóvember 1974, og til- kynningu um slys til Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 2. desember s. á., er það nefnt kalk. Efni þetta var aldrei rannsakað. Af gögnum, sem lögð voru fyrir Hæstarétt, virðist geta hafa verið um tvö efni að ræða, þ. e. calcium hydroxide Ca (OH)2 eða calcium oxide, CaOQ. Af hálfu aðaláfrýjanda Eimskipafélags Íslands h/f er því haldið fram, að við venjulega framkvæmd verks hafi verkamenn verið Í nánast engri snertingu við efnið, sem pakkað hafi verið í pappírspoka svipaða sementspokum. Þá er því haldið fram, að calcium hydroxide sé ekki á skrá IMCO yfir hættuleg efni í sjóflutn- ingum og því óþarft að vara við því. Við meðferð beggja þeirra vörutegunda, sem að framan greinir, eru í alþjóðlegum öryggisreglum ráðlagðir gúmmihanskar, andlits- grímur og hlífðarfatnaður (protective clothing). Ekki verður séð af gögnum málsins, að verkamönnum þeim, sem falið var að sópa lest- arbotninn, hafi verið gerð grein fyrir því, að varhugavert gat verið að snerta efnið, en við hreinsun lestarinnar var snerting sennileg, þó að hún kynni að vera ónauðsynleg við sjálfa losunina. Læknisvottorð þau um áverka gagnáfrýjanda, sem fyrir liggja í málinu, sýna þó, að efnið hefur ekki verið hættulaust, ef það snerti augu manna, þótt annars sé ýmislegt á huldu um hættueiginleika þess. Gagnáfrýjandi og aðaláfrýjandi Ragnar Kristinsson voru á ungl- ingsaldri sem og að öllum líkindum fleiri af mönnum þeim, sem unnu í lest m/s Öskju, sbr. framburð Sveins Ólafssonar verkstjóra um, „,að þarna hafi verið að verki lausagengi með strákum““ og „„ekki lengur tíðkað að hafa slík unglingagengi.““ Ekki verður ráðið af gögnum málsins, að hinum ungu starfsmönnum hafi verið veittar sérstakar leiðbeiningar fyrir sakir æsku þeirra og reynsluleysis, og ekki er ágreiningur um, að verkstjóri stóð ekki yfir verkamönnum í lestinni við framkvæmd verksins. Hvort sem efni það, sem var skaðvaldur í slysi því, sem hér er fjallað um, er á skrá yfir hættuleg efni í sjóflutningum eða ekki, þá er ekki um það deilt, að snerting þess við augu gagnáfrýjanda hafi valdið því tjóni, sem málið snýst um. 1833 Af hálfu aðaláfrýjanda Eimskipafélags Íslands h/f var ekki hlut- ast til um opinbera rannsókn á orsökum slyssins, eins og fyrir er mælt í 26. gr. laga nr. 23 frá 1952 um öryggisráðstafanir á vinnu- stöðum, sem gildandi voru, þegar atburðir gerðust. Má ætla, að sú vanræksla valdi því, hversu mjög skortir á fullnægjandi vitneskju um málsatvik. Verður aðaláfrýjandi Eimskipafélag Íslands h/f að bera hallann af því. Eins og málið hefur verið búið í hendur dómstóla, er ekki unnt að útiloka, að efnið, sem slysinu olli, hafi verið svo viðsjárvert, að aðvara hefði átt verkamenn og viðhafa sérstaka aðgæslu við upp- skipun, þannig að verkstjórn hafi af þeim sökum verið áfátt og leið- beiningar til verkamanna ónógar, en þeir voru að hluta til reynslu- litlir unglingar. Að svo vöxnu máli verður að leggja á aðaláfrýjanda Eimskipafélag Íslands h/f fébótaábyrgð á tjóni gagnáfrýjanda. Með atferli sínu, átökum við samstarfsmann á vinnustað, þykir gagnáfrýjandi eiga þátt í slysinu, og á hann því sjálfur að bera tjón sitt að hluta. Eins og atvikum er háttað, þykir rétt, að hvor aðilja, gagnáfrýjandi og Eimskipafélag Íslands h/f, beri helming tjónsins. IV. Bótakröfur. Endanleg kröfugerð gagnáfrýjanda í héraði nam gkr. 12.724.054, svo sem í héraðsdómi greinir, en aðaláfrýjendur samþykktu, að sú hækkun kröfufjárhæðar frá því, sem í héraðsstefnu greindi, fengi að komast að. Aðaláfrýjendur hafa mótmælt þeirri tölulegu hækk- um, sem gagnáfrýjandi hefur gert á kröfum sínum fyrir Hæstarétti, þ. e. í 283.593.30 krónur (nýkr.). Gegn mótmælum aðaláfrýjenda eru ekki skilyrði til þess að taka til greina þá hækkun dómkröfu, sem felst í kröfugerð gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti úr gkr. 12.724. 054 eða 127.240.54 krónum í 283.593.30 krónur. Verður því að dæma málið innan þeirra marka, sem kröfugerð gagnáfrýjanda í héraði setur. Kröfugerð gagnáfrýjanda í héraði var reist á niðurstöðum út- reiknings Guðjóns Hansen tryggingafræðings frá 8. febrúar 1980 og endurútreiknings frá 27. nóvember s. á. Verður að leggja þá til grundvallar við ákvörðun bóta í máli þessu, enda hefur hvorki þeim né örorkumati Björns Önundarsonar læknis verið hnekkt. Trygg- 1834 ingafræðingurinn reiknar eingreiðslu vegna tapaðra vinnutekna á slysdegi með tvenns konar vaxtaforsendum um ávöxtunarmögu- leika, 5% ársvöxtum og 13% ársvöxtum. Verðmæti tapaðra vinnu- tekna vegna tímabundins og varanlegs orkutaps reiknar trygginga- fræðingurinn gkr. 10.782.520 miðað við 5% p. a. ávöxtun, en gkr. 3.850.243 miðað við 1390 p. a. ávöxtun. Vaxtaútreikningur er mið- aður við slysdag í báðum aðferðum. Alkunna er, að ávöxtunar- möguleikar peninga hafa í mörg undanfarin ár ekki farið fram úr 5 af hundraði á ári. Eins og mál þetta er lagt fyrir, ber að miða við þann útreikningsmáta við ákvörðun bótafjárhæðar. Rétt þykir að lækka bótafjárhæð nokkuð vegna skattfrelsis slíkra bóta. Með tilliti til þess þykir tjón vegna tímabundins og varanlegs orkutaps hæfilega metið 95.000.00 krónur. Eftir öllum atvikum þykir miski sá, sem gagnáfrýjandi varð fyrir, hæfilega metinn á 15.000.00 krónur. Frá fjárhæðum þessum ber að draga bætur frá Tryggingastofnun ríkisins, 390.40 krónur, og greiðslu frá Eimskipafélagi Íslands h/f, 194.30 krónur, eða samtals 584.70 krónur. Verður heildartjón því 109.415.30 krónur (kr. 110.000.00 = 584.70). Samkvæmt framansögðu ber að dæma aðal- áfrýjanda Eimskipafélag Íslands h/f til að greiða gagnáfrýjanda helming þeirrar fjárhæðar, eða 54.707.65 krónur. Af dæmdri fjárhæð ber að greiða vexti, svo sem hér greinir: 1. 5% ársvexti frá 16. nóvember 1974 til 27. nóvember 1980. 2. Dómvexti frá þeim degi til greiðsludags, þ. e. 46%0 ársvexti frá 27. nóvember 1980 til 1. mars 1981, 42% ársvexti frá þeim degi til 1. júní 1981, 39% ársvexti frá þeim degi til 1. nóvem- ber 1982, 47% ársvexti frá þeim degi til 21. september 1983, 39% ársvexti frá þeim degi til 21. október s. á., 3600 ársvexti frá þeim degi til uppsögu dóms þessa, en með hæstu innláns- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma. Gagnáfrýjandi hefur krafist þess, „„að kveðið verði á um það í dómsorði, að dæmdir vextir skuli leggjast við höfuðstól á tólf mán- aða fresti, í fyrsta sinn 16. nóvember 1975 og síðan á sama degi árlega, svo ekki leiki vafi á því, að í orðinu „ársvextir““ felist, að um vaxtavexti sé að ræða.““ 1835 Fallast ber á það með gagnáfrýjanda, að í kröfugerð hans um dómvexti felist krafa um lagningu vaxta við höfuðstól, svo sem gert er við ávöxtun sparifjár í opinberum lánastofnunum. Krafa hans er að því leyti innan þeirra marka, sem sett voru með héraðsdóms- stefnu. Dómvextir eru dæmdir frá 27. nóvember 1980. Ber að taka þessa kröfu gagnáfrýjanda til greina frá þeim degi. Vaxtakrafa gagnáfrýjanda fyrir tímabilið 16. nóvember 1974 til 21. nóvember 1980 var bæði í héraði og fyrir Hæstarétti miðuð við hærri vaxtafót en þau 5% p. a., sem hér er dæmt. Rúmast því sú krafa, sem gerð er hér fyrir dómi um árlega lagningu vaxta við höfuðstól, innan upphaflegrar kröfugerðar fyrir héraðsdómi. Með hliðsjón af almennum reglum um vaxtareikning Í innlánsstofnunum, tengslum vaxta af dómskuldum við sparisjóðsvexti og af eðli máls er rétt að verða við kröfu gagnáfrýjanda um lagningu vaxta við höfuðstól einu sinni á ári. Skal það gert um áramót, svo sem er um almenna sparisjóðsreikninga, en síðast 27. nóvember 1980, er dómvextir taka við. Samkvæmt greindri niðurstöðu ber að dæma aðaláfrýjanda Eim- skipafélag Íslands h/f til að greiða málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 30.000.00 krónur, og rennur hann Í ríkissjóð. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um gjafsóknarkostnað. Allur gjafsóknarkostnaður fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun talsmanns gagnáfrýjanda, Othars Arnar Petersen hæstaréttarlögmanns, 24.000.00 krónur. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Ragnar Kristinsson, á að vera sýkn af kröf- um gagnáfrýjanda, Úlfars Guðmundssonar. Málskostnaður í þeim þætti málsins fellur niður. Aðaláfrýjandi Eimskipafélag Íslands h/f greiði gagnáfrýj- anda, Úlfari Guðmundssyni, 54.707.65 krónur með 5% árs- vöxtum frá 16. nóvember 1974 til 27. nóvember 1980, en 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% ársvöxtum frá þeim degi til 21. septem- 1836 ber 1983, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 21. október 1983, 36% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa, en með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags. Vextir frá 16. nóvember 1974. til 27. nóvember 1980 skulu lagðir við höfuðstól einu sinni á ári, um áramót, en síðast hinn 27. nóvember 1980. Dómvextir frá þeim degi til greiðsludags skulu lagðir við höfuðstól einu sinni á ári, í fyrsta sinn hinn 27. nóvember 1981. Aðaláfrýjandi Eimskipafélag Íslands h/f greiði samtals 30.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, og rennur hann í ríkissjóð. Ákvæði héraðsdóms um gjafsóknarkostnað skal óraskað. Allur gjafsóknarkostnaður fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin þóknun talsmanns gagnáfrýjanda, Othars A. Petersen hæstaréttarlögmanns, 24.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Ármanns Snævarr og Halldórs Þorbjörnssonar Við erum sammála því, er segir í Í. og II. lið í dómi Hæstaréttar. Að loknum II. lið teljum við, að dómsatkvæðið eigi að vera sem hér segir: HI. Kröfur gagnáfrýjanda á hendur aðaláfrýjanda Eimskipafélagi Íslands h/f. A. Kröfur gagnáfrýjanda eru einum þræði reistar á því, að ofangreindur aðaláfrýjandi beri húsbóndaábyrgð á verkum og at- ferli aðaláfrýjandans Ragnars Kristinssonar. Þar sem þegar er dæmt, að atferli hans sé eigi saknæmt og leiði eigi til bótaskyldu, er þessi bótagrundvöllur gagnvart Eimskipafélagi Íslands h/f eigi tækur, en eins og hér stendur á, þykir rétt að bæta því við, að fallist er á sjónarmið í héraðsdómi að öðru leyti um þessa málsástæðu. 1837 B. Þá eru bótakröfur gagnáfrýjanda á hendur þessum aðaláfrýj- anda á því reistar, að skort hafi á virka verkstjórn af hálfu aðal- áfrýjandans, en gera verði strangar kröfur í því efni, þar sem verka- menn við affermingu skips hafi verið ungir og farmur hættulegur, svo sem fram hafi komið í reynd. Hafi hvílt á verkstjóra sérstök skylda að gera verkamönnum viðvart um, hversu hættuleg efni voru í farminum. Miða verður við, að verkamenn þeir, sem unnu að affermingu, hafi sumpart verið ungir, svo sem var um þá málsaðiljana Ragnar og Úlfar, en einnig störfuðu reyndir menn með þeim. Um efnið er þess að geta, svo sem áður greinir, að eigi liggja fyrir ótvíræð gögn um það, hvert það hafi verið, og því eigi unnt að ganga til hlítar úr skugga um hættueiginleika þess. Verður að leggja til grundvallar, að nokkur hætta hafi stafað af efni þessu. Á hitt er að líta, að hættueiginleikar efnisins leysast úr læðingi með mjög sérstæðri og ófyrirsjáanlegri atburðarás, þ. e. við það, að átök verða milli máls- aðiljanna Ragnars og Úlfars. Eigi mátti vænta slíks, og eigi eru leiddar líkur að því, að verkstjórn af hendi aðaláfrýjanda hafi al- mennt verið ábótavant. Þegar þetta er virt, þykja fébótakröfur gagnáfrýjanda á hendur aðaláfrýjandanum Eimskipafélagi Íslands h/f eigi verða teknar til greina, og ber að sýkna hann af kröfum gagnáfrýjanda í máli þessu. Rétt þykir, að málskostnaður þeirra í milli falli niður. Allur gjafsóknarkostnaður máls í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns gagn- áfrýjanda fyrir báðum dómum, samtals 30.000.00 krónur. Dómsorð: Aðaláfrýjendur, Ragnar Kristinsson og Eimskipafélag Ís- lands h/f, eiga að vera sýknir af kröfum gagnáfrýjandans, Úlfars Guðmundssonar, í máli þessu. Málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður í aðalsök og gagnsökum. Allur gjafsóknarkostnaður fyrir báðum dómum greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns gagnáfrýjanda 1838 í héraði og fyrir Hæstarétti, Othars Arnar Petersen hæstarétt- arlögmanns, samtals 30.000.00 krónur. Sératkvæði Guðmundar Jónssonar hæstaréttardómara Ég er sammála því, sem segir í Í., II. og III. lið í dómsatkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara og Sigurðar Líndal próf- essors: Þá er ég einnig sammála því, sem segir í IV. lið dóms- atkvæðis þeirra um hækkaðar kröfur gagnáfrýjanda fyrir Hæsta- rétti. Með hliðsjón af framkomnum gögnum og dómvenju tel ég, að Eimskipafélagi Íslands h/f beri að greiða gagnáfrýjanda, Úlfari Guðmundssyni, 75.000.00 krónur sem bætur fyrir fjárhagstjón og miska með vöxtum, eins og hér segir: 13% ársvöxtum frá 16. nóv- ember 1974 til 21. nóvember 1977, 1600 ársvöxtum frá þeim degi til 22. febrúar 1978, 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 220 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, 27%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, 31% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47%0 ársvöxtum frá þeim degi til 21. sept- ember 1983, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 21. október 1983, 36% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Ég er samþykkur ákvæði framangreinds dómsatkvæðis um máls- kostnað og gjafsóknarlaun. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 8. desember 1980. Mál þetta, sem var dómtekið 5. þ. m., hefur Úlfar Guðmundsson við- skiptafræðinemi, Flyðrugranda 18, Reykjavík, fæddur 29. ágúst 1958, höfðað fyrir dóminum á bæjarþingi S. júní 1980, þar sem þing var sótt af hálfu hinna stefndu og fyrirtaka málsins samþykkt. Stefndu eru Ragnar Heiðar Kristinsson trésmiður, Blikanesi 21, Garða- bæ, fæddur 21. júlí 1956, og Eimskipafélag Íslands h/f, Reykjavík. Málið er höfðað til heimtu bóta vegna líkamstjóns. 1839 MÁLA VEXTIR. Laugardaginn 16. nóvember 1974 voru þeir báðir stefnandi og stefndi Ragnar að vinna hjá stefnda Eimskipafélagi Íslands h/f við uppskipun í botni fyrstu lestar m/s Öskju í Sundahöfn í Reykjavík. Meðal þess, sem skipað var upp þennan dag, voru 420 pokar, 10.822 tonn, af kalki. Við uppskipunina virðist eitthvað af kalki hafa komist úr umbúðunum og fallið á botn lestarinnar. Um klukkan 11 um morguninn höfðu verkamennirnir í lestinni fengið skipun um að sópa kalkinu upp. Sóparnir voru færri en verkamennirnir, og voru þeir stefnandi og stefndi Ragnar að togast á um einn sópinn. Urðu úr þessu áflog. Þeir töpuðu sópinum úr höndunum á sér, en veltust um í kalkinu. Í þann mund er þeir voru að rísa á fætur, sveiflaði stefndi Ragnar hendi í átt til stefnanda með þeim afleiðingum, að kalk fór í augu stefnanda. Stefnandi komst fljótlega upp úr skipinu yfir bryggjuna og inn á snyrtiherbergi í húsi þar nærri. Þar skolaði hann úr augunum eftir föngum. Verkstjóra var gert viðvart, og kallað var á lögreglu og sjúkralið. Stefnandi var síðan fluttur á slysadeild Borgarspítalans, þar sem augun voru skoluð og hreinsað úr þeim eftir föngum. Síðan var hann fluttur á augndeild Landakotsspítala. Mjög mikill kemiskur bruni reyndist í hægra auga. Vinstri hornhimnan var ógagnsæ, þykknuð og mjólkurlituð. Einnig var mikið af gráleitum ögnum í vinstra auga. Stefnandi var með- höndlaður með kröftugri lyfjameðferð. Hægra auga greri fljótlega, en vinstra augað smám saman. Hann var útskrifaður 21. desember 1974 með áframhaldandi lyfjameðferð á vinstra auga, og tæpum þrem mánuðum síðar var sjón á vinstra auga orðin eðlileg með sjónskekkjuglerjum. Við skoðun í febrúar 1976 reyndist sjón á hægra auga 1.0 án glerja, en sjón á vinstra auga tæplega 0.9 án glerja, 1.0 (* 1.5 - 1.5 öxull 30). Engin bólga var í vinstra auga, en nokkur æðainnvöxtur á hornhimnu, aðallega miðlæg, þunnt ský yfir alla hornhimnuna og hornhimnan dálítið þynnri á vinstra auga en því hægra. Ragnar Sigurðsson læknir skoðaði stefnanda 12. september 1979. Stefn- andi kvartaði þá ekki um annað en að vinstra auga hefði tilhneigingu til að roðna, ef hann þreyttist. Við augnskoðun reyndist sjón á hægra auga 6/6 án glerja, sjón á vinstra auga 6/9 án glerja, en 6 — 7.5 með < 0.25 — 0.25 x 5. Skoðun á vinstra auga leiddi í ljós væga þynningu á horn- himnu, töluvert áberandi skýmyndun, sérstaklega á efri hluta hornhimnu og hvítar örður í yfirborðslagi hornhimnunnar, dálítill æðainnvöxtur í vinstra auga, aðallega ofan til. Björn Önundarson læknir reiknaði örorku stefnanda 11. janúar 1980 frá slysdegi í tvo mánuði 100%, eftir það í tvo mánuði 50% og varanlega 8%. Guðjón Hansen tryggingafræðingur reiknaði örorkutjón stefnanda 27. nóvember 1980 á fjóra mismunandi vegu, annars vegar miðað við vinnu- 1840 tekjur verkamanna og hins vegar miðað við vinnutekjur háskólamenntaðra manna, og í báðum tilvikum var annars vegar reiknað með 5% ársvöxtum og hins vegar 13% ársvöxtum. Verðmæti tapaðra vinnutekna á slysdegi miðað við vinnutekjur verkamanna og 5% ársvexti reyndist vegna tíma- bundins örorkutaps í fjóra mánuði 200.327 kr., vegna varanlegs örorkutaps eftir það. 10.582.193 kr., samtals 10.782.520 kr. Miðað við vinnutekjur verkamanna og 13% ársvexti reiknaðist verðmæti tapaðra vinnutekna vegna tímabundins örorkutaps 193.429 kr., vegna varanlegs örorkutaps eftir það 3.656.814 kr., samtals 3.850.243 kr. Miðað við vinnutekjur há- skólamenntaðra manna og 5% ársvexti reiknaðist verðmæti tapaðra vinnu- tekna 9.712.689 kr. og miðað við 13% ársvexti 2.620.313 kr. Þegar slysið varð, var stefnandi við nám í Laugalækjarskóla í Reykjavík en stundaði íhlaupavinnu hjá stefnda Eimskipafélagi Íslands h/f um helgar. Hvorki stefnandi, stefndi Ragnar né verkstjóri þeirra virðast hafa vitað, hvert efnið var, sem verið var að skipa upp, en það reyndist vera iðnaðar- kalk, 96% calcium hydroxyde Ca (OH), þannig að þetta er sterkur basi, sem getur valdið alvarlegri ætingu, ekki síst í augum og stundum með um- talsverðum eftirköstum (örmyndun, herslis - myndun). Enginn verkstjóri var í lestinni, þegar atburður þessi gerðist. Stefnandi notar ekki gleraugu og kveðst hvorki þurfa þess við nám sitt né strætisvagnaakstur, sem hann stundar meðfram náminu. KRÖFUR OG MÁLSÁSTÆÐUR. Af hálfu stefnanda hefur endanlega verið gerð svofelld grein fyrir dóm- kröfum: Aðalkrafa. 1. Tímabundin Örorka ...........000.0000..0... kr. 200.327 2. Varanleg örorka ............. sr — 10.582.193 3. Miskabætur ..............0.. 0000... — 2.000.000 Kr. 12.785.520 = greitt af Tryggingastofnun ríkisins ......... — 39.036 Kr. 12.743.484 = greitt af Eimskipafélagi Íslands ............ — 19.430 Kr. 12.724.054 auk 13% ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til 21. nóvember 1977, 160 árs- vaxta frá þeim degi til 22. febrúar 1979, 19% ársvaxta frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvaxta frá þeim degi til 1. september 1979, 27% árs- vaxta frá þeim degi til 1. desember 1979, 31% ársvaxta frá þeim degi til 1841 birtingardags stefnu og dómvaxta frá þeim degi til greiðsludags skv. lögum nr. 56/1979 og málskostnaðar, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, þar með talinn útlagður kostnaður. 1. Varakrafa. 1. Tímabundin Örorka ..........0.000 0000... kr. 200.327 2. Varanleg Örorka ...........000000 0... nn... — 10.582.193 3. Miskabætur ..........0000000 0... — 2.000.000 Kr. 12.782.520 = greitt af Tryggingastofnun ríkisins ......... — 39.036 Kr. 12.743.484 = greitt af Eimskipafélagi Íslands ............ a 19.430 Kr. 12.724.054 auk 5% ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til greiðsludags og málskostnaðar, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, þar með talinn útlagður kostnaður. 2. Varakrafa. 1. Varanleg Örorka ..........0.000 000 n kr. 9.712.689 2. Miskabætu ..........0.000 0000. — 2.000.000 Kr. 11.712.689 = greitt af Tryggingastofnun ríkisins ......... — 39.036 Kr. 11.673.653 = greitt af Eimskipafélagi Íslands ............ — 19.430 Kr. 11.654.223 auk 13% ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til 21. nóvember 1977, 1600 árs- vaxta frá þeim degi til 22. febrúar 1978, 19%0 ársvaxta frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvaxta frá þeim degi til 1. september 1979, 27% árs- vaxta frá þeim degi til 1. desember 1979, 3190 ársvaxta frá þeim degi til birtingardags stefnu og dómvaxta frá þeim degi til greiðsludags skv. lögum nr. 56/1979 og málskostnaðar, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, þar með talinn útlagður kostnaður. 3. Varakrafa. 1. Varanleg Örorka ........0.00.00 0000. kr. 9.712.689 2. Miskabætur .........0..2.000. 000. in — 2.000.000 Kr. 11.712.689 116 1842 = greitt af Tryggingastofnun ríkisins ......... kr. 39.036 Kr. 11.673.653 = greitt af Eimskipafélagi Íslands „........... — 19.430 Kr. 11.654.223 auk $% ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til greiðsludags og málskostnaðar, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, þar með talinn útlagður kostnaður. 4. Varakrafa. 1. Tímabundin Örorka ............0.00.000000.. kr. 193.429 2. Varanleg Örorka .............0.000 0000 00... — 3.656.814 3. Miskabætur „.............0.%. 00... — 2.000.000 Kr. $.850.243 * greitt af Tryggingastofnun ríkisins ......... — 39.036 Kr. 5$.811.207 = greitt af Eimskipafélagi Íslands h/f ........ — 19.430 Kr. 5.791.777 auk 13% ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til 21. nóvember 1977, 16% árs- vaxta frá þeim degi til 22. febrúar 1978, 19% ársvaxta frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvaxta frá þeim degi 1. september 1979, 27% ársvaxta frá þeim degi til 1. desember 1979, 31% ársvaxta frá þeim degi til birtingar- dags stefnu og dómvaxta frá þeim degi til greiðsludags skv. lögum nr. 56/ 1979 og málskostnaðar, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, þar með talinn útlagður kostnaður. S. Varakrafa. 1. Varanleg Örorka ...............0000.0000.... kr. 2.620.313 2. Miskabætur ..............5.....0 00... — 2.000.000 Kr. 4.620.313 = greitt af Tryggingastofnun ríkisins ......... — 39.036 Kr. 4.581.277 = greitt af Eimskipafélagi Íslands ............ — 19.430 Kr. 4.562.847 auk 13% ársvaxta frá 16. nóvember 1974 til 21. nóvember 1977, 1690 árs- vaxta frá þeim degi til 22. febrúar 1978, 19% ársvaxta frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvaxta frá þeim degi til 1. september 1979, 27% árs- 1843 vaxta frá þeim degi til 1. desember 1979, 31%0 ársvaxta frá þeim degi til birtingardags stefnu og dómvaxta frá þeim degi til greiðsludags skv. lögum nr. 56/1979 og málskostnaðar, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, þar með talinn útlagður kostnaður. Skýringar. Aðalkrafa og 1. varakrafa eru miðaðar við útreikninga Guðjóns Hansen tryggingafræðings á dskj. nr. 13 og 23, reiknigrundvöll A og vaxtagrund- völl S%U% ársvexti. 2. varakrafa og 3. varakrafa eru miðaðar við útreikning Guðjóns Hansen tryggingafræðings á dskj. nr. 13 og 23 reiknigrundvöll B og vaxtagrund- völl 5% ársvexti. 4. varakrafa er miðuð við útreikning Guðjóns Hansen tryggingafræðings á dskj. nr. 13 og 23 reiknigrundvöll A og vaxtagrundvöll 13% ársvexti. 5. varakrafa er miðuð við útreikning Guðjóns Hansen tryggingafræðings á dskj. nr. 13 og 23, reiknigrundvöll B og vaxtagrundvöll 13% ársvexti. Af hálfu stefnda Ragnars er aðallega krafist sýknu og málskostnaðar að skaðlausu skv. lágmarksgjaldskrá LMFÍ. Til vara er þess krafist, að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar og málskostnaður látinn falla niður. Af hálfu Eimskipafélags Islands er krafist sýknu og málskostnaðar að mati dómsins. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að stefndi Ragnar hafi kastað kalkinu framan í stefnanda og að hann beri ábyrgð a afleiðingum þess samkv. almennu skaðabótareglunni. Kröfur á hendur stefnda Eimskipa- félagi Íslands eru fyrst og fremst byggðar á því, að verkstjórn hafi verið áfátt og sérstaklega að vanrækt hafi verið að vara stefnanda við hættuleg- um eiginleikum kalksins. Sérstaklega er því haldið fram, að verkstjóra beri að sjá um, að unglingar fari sér ekki að voða og skaði hver annan. Þá er á það bent, að Öryggiseftirliti ríkisins hafi ekki verið gert viðvart um slysið. Af hálfu stefnda Ragnars er því haldið fram, að kalkið hafi lent í augum stefnanda fyrir óhappatilviljum, og því haldið fram, að stefnandi hafi átt upptökin að áflogunum. Vitnað er í mannhelgisbálk Jónsbókar, 13. kapi- tula og kröfum mótmælt sem of háum. Af hálfu stefnda Eimskipafélags Íslands h/f er því mótmælt, að verk- stjórn hafi verið ábótavant. Því haldið fram, að atferli piltanna og afleið- ingar þess séu svo fjarskyld starfsskyldum þeirra, að útilokað verði talið, að almenn húsbóndaábyrgð geti komið þar til greina. Dómkröfum er til vara mótmælt sem of háum. 1844 SÖNNUNARGÖGN. Stefnandi segir, að stefndi Ragnar hafi staðið við stæðu, snúið baki við stefnanda, seilst aftur fyrir sig og síðan kastað duftinu framan í hann. Stefndi segist hafa sveiflað höndunum í átt til stefnanda „þá fer þetta kalk af höndunum á mér á vinnuvettlingunum, sem ég bar, og í augu hans.““ Vitnið Gunnar Smári Sigurðsson, fæddur 5. desember 1959, sem vann með aðiljunum í lestinni, lýsir atvikum þannig, að aðiljarnir hafi risið upp og að í þann mund hafi stefndi borið höndina í áttina að stefnanda og kalkið farið af vettlingum hans í augu stefnanda. Hann segist ekki vera öruggur um, að stefndi hafi kastað kalkinu í stefnanda. Nánar aðspurður sagði stefnandi, að aðiljarnir hefðu velst um á gólfinu, en stefndi síðan seilst aftur fyrir sig. Hann sagðist þó ekki treysta sér til að segja, hvort hann kastaði vísvitandi. Stefnandi var spurður um upptök áfloganna. Hann sagð- ist muna, að hann náði sópnum af stefnda, en ekki kvaðst hann muna, hvort stefndi var búinn að ná sópnum á undan honum. Stefndi var spurður um upptökin og sagði þá, að upptökin hefðu verið gáski og leikur. Stefn- andi sagðist hafa veitt því athygli, þegar hann andaði að sér efninu, að sveið í hálsinn. Verkstjórinn segist hafa haldið, að efnið væri sódi. Stefndi telur sig ekki hafa vitað, hvaða efni þetta var. Stefndi Ragnar telur, að verkstjórar hafi verið of fáir. Sveinn Ólafsson verkstjóri sagði, að sérstaklega hefði verið fylgst með piltunum. Hann tók fram, að nú væri fyrirtækið hætt að notast við „„unglingagengi.““ Hann segir, að ekki hafi verið höfð nein sérstök tilhögun á verkjstórn yfir ungl- ingum. Hann segir, að verkstjórn hafi miðast við verkið sjálft, en ekki að koma í veg fyrir áflog unglinganna. ÁLIT DÓMSINS. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið, verður að telja ósannað, að það hafi verið ásetningur stefnda Ragnars að koma kalki í augu stefnanda. Það Þykir og verða að leggja til grundvallar, að hvorugur hafi vitað, hvert efnið var, og gert sér grein fyrir, hver hætta stafaði af því. Þó hafði stefnandi orðið var við, að kalkrykið olli sviða í öndunarfærum, og stefndi Ragnar hafði aðstöðu til að veita því athygli einnig. Telja verður, að stefndi Ragnar hafi sýnt af sér gáleysi með því að sveifla hendinni í átt til stefnanda með vettlingana þakta efni, sem hann vissi ekki deili 'á og mátti vita að væri ekki með öllu meinlaust, og hlýtur hann af þeim sökum að bera ábyrgð á afleiðingum þessa. Það verður á hinn bóginn að teljast gáleysi af stefn- anda að fara að fljúgast á við stefnda í kalkinu, en svo virðist sem hann hafi fremur átt upptökin að leik þeirra. Fallast verður á það með lögmanni stefnda Eimskipafélagi Íslands h/f, að tiltæki piltanna hafi verið svo fjarri starfsskyldum þeirra, að þessi 1845 stefndi verði ekki talinn bera ábyrgð á afleiðingum gerða stefnda Ragnars í þessu sambandi. Ekki verður talið í ljós leitt, að verkstjórn hafi almennt verið ábótavant miðað við það, sem almennt gerist, og ekki þykir verða ætlast til, að verkstjórar standi að staðaldri yfir verkamönnum, jafnvel þótt unglingar eigi í hlut. Hins vegar verður að telja athugavert af hálfu fyrir- svarsmanna stefnda Eimskipafélags Íslands h/f, að ekki skyldi vera séð fyrir því, að starfsmönnum væri gerð grein fyrir hættunni af kalkinu, eink- um þegar þess er gætt, að við flutninga á slíkum efnum er alltaf eitthvað af lausu efni og ryki utan á umbúðum og veruleg hætta á, að efnið fari úr umbúðunum; þegar verið er að flytja það. Eins og atvikum er hér háttað, þykir rétt, að stefndu bæti stefnanda % hluta tjónsins, en að stefnandi beri sjálfur '4 hluta. Bætur þykir bera að reikna þannig: Leggja ber til grundvallar örorkutjónsútreikning frá 7. nóvember 1980. Þar sem í hlut átti unglingur, sem ekki hafði valið sér starf, þykir rétt að notast við viðmiðun við vinnutekjur verkamannna, en þegar þess er gætt, að stefnandi stundaði íhlaupavinnu með skólanámi, þykir aðeins mega reikna með, að hann hafi misst af vinnu um helgar og í jólaleyfi. Tapaðar vinnutekjur vegna tímabundinnar örorku þykja þannig hæfilega áætlaðar 70.000. kr. Samkvæmt venju þykir bera að reikna með 13% ársvöxtum. Frá grunntölum örorkutjóns þannig reiknuðu þykir bera að draga nokkra fjárhæð vegna skattfrelsis og hagræðis af eingreiðslu. Í því sambandi þykir og mega hafa í huga, að vandséð er, að stefnandi hafi enn sem komið er í raun og veru orðið fyrir nokkru vinnutekjutapi vegna varanlegrar örorku. Þá er og ekki sérlega líklegt, að svo verði í raun í framtíðinni. Miskabætur þykja hæfilega ákveðnar 400.000 kr. Út frá þessum sjónarmiðum reiknast tjón stefnanda þannig: Tímabundin öðrorka ............ 70.000 kr. Varanleg örorka ............. 3.656.814 kr. 3.726.814 kr. Frádráttur vegna hagræðis af eingreiðslu, skattfrelsis 0. S. frv. 2... = 1.126.814 kr. 2.600.000 kr. Miski ......00..000 00. 400.000 kr. 3.000.000 kr. Bætur frá Tryggingastofnun ríkisins ........... = 39.036 kr. 2.960.964 kr. Samkvæmt ofanrituðu ber stefndu að greiða stefnanda % hluta þessarar fjárhæðar, eða 1.973.976 kr. Stefnandi hefur þegar fengið greiddar 19.430 1846 kr., þannig að eftir standa 1.954.546 kr., sem stefndu ber áð greiða stefn- anda að óskiptu auk vaxta og kostnaðar. Samkvæmt 2. mgr. Í. gr. laga nr. 56/1979 þykja ákvæði þeirra laga um dómvexti ekki eiga við í þessu máli. Samkvæmt auglýsingu Seðlabanka Íslands frá 29. maí 1980 er skuldareiganda heimilt, greiði skuldari ekki skuld sína á réttum tíma, frá eindaga til greiðsludags eða til þess tíma, er ákvæði laga nr. 56/1979 taka til, að krefjast greiðslu vanskilavaxta (dráttar- vaxta) af gjaldfallinni fjárhæð, sem séu sömu vextir á ári og greiddir eru hæstir á hverjum tíma af innlánsreikningum. Ákvæði þetta, sem á stoð í 5. gr. laga nr. 58/1960, sbr. 13. gr. laga nr. 10/1961, þykir með sam- ræmisskýringu við 1. gr. laga nr. 56/1979 bera að túlka svo, að vexti jafn- háa hæstu innlánsvöxtum beri einungis að dæma fyrir þau tímabil, sem greind eru í auglýsingunni, af þeim kröfum, sem bera dómvexti skv. lögum nr. 56/1979. Samkvæmt því, sem hér hefur verið rakið, og lagri dómvenju þykja drátt- arvextir hæfilega ákveðnir jafnháir almennum innlánsvöxtum innlánsstofn- ana, eða 13% ársvextir af 1.954.546 kr. frá 16. nóvember 1974 til 21. nóvember 1977, 16% ársvextir frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19% árs- vextir frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvextir frá þeim degi til 1. sept- ember 1979, 27% ársvextir frá þeim degi til 1. desember 1979, 3190 árs- vextir frá þeim degi til 1. júní 1980, en 35% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður þykir hæfilega ákveðinn 725.000 kr., og rennur hann í ríkissjóð. Allur gjafsóknarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun talsmanns stefnanda, Othars Arnar Petersen héraðsdómslögmanns, 600.000 kr., svo og útlagður kostnaður, 285.400 kr., en þar af greiðast í samræmi við greinargerð stefnanda 153.900 kr. til talsmannsins og 131.500 kr. til stefnanda. Steingrímur Gautur Kristjánsson, settur borgardómari, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Ragnar Kristinsson og Eimskipafélag Íslands h/f, greiði stefnanda, Úlfari Guðmundssyni, að óskiptu 1.954.546 kr. með 13% ársvöxtum af þeirri fjárhæð frá 16. nóvember 1974 til 21. nóvember 1977, með 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrúar 1978, með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, með 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979 með 319% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, en með 35% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og 725.000 kr. í málskostnað, er renna í ríkissjóð. 1847 Allur gjafsóknarkostnaður greiðist úr ríkissjóði. Þóknun talsmanns stefnanda, Othars Arnar Petersen héraðsdómslögmanns, 600.000 kr., og útlagður kostnaður, 285.400 kr., þar af 153.900 kr. til talsmannsins og 131.500 kr. til stefnanda sjálfs. Allar greiðslur fari fram innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 8. nóvember 1983. Nr. 133/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Ólafi Kalmanni Hafsteinssyni (Agnar Gústafsson hrl.). Þjófnaður. Hylming. Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/ 1974. Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Arnljótur Björnsson prófessor. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar með stefndu 2. febr- úar 1983 refsingu ákærða til þyngingar og til lengingar ökuleyfis- sviptingar. Verjandi krefst þess, að ákærði verði dæmdur til lægstu refsing- „ar, er lög leyfa. Ágrip máls barst Hæstarétti 23. ágúst 1983. Í héraði var máli þessu beint gegn ákærða og öðrum manni, sem unað hefur héraðsdómi. Samkvæmt fæðingar- og skírnarvottorði ákærða, sem lagt hefur verið fram í Hæstarétti, er síðara eiginnafn hans Kalmann. I. Staðfesta ber sakarmat héraðsdómara og heimfærslu brota að því er varðar I. og IV. lið í ákæruskjali. 1848 ll. Enn fremur er fallist á þá niðurstöðu héraðsdómara að sakfella ákærða fyrir brot gegn 244. gr. almennera hegningarlaga nr. 19/ 1940 vegna atferlis þess, sem honum er gefið að sök í II. lið ákæru. Með 2. mgr., sbr. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 65/1974, sbr. 2. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 390/1974, fylgiskjal B, er hvers konar varsla morfíns lýst refsiverð. Leggja verður til grundvallar dómi, að ákærði hafi þegar eftir töku morfínsglasanna neytt morfíns úr einu glasinu, en falið hin fimm í sjópoka sínum, þar sem lögreglumenn fundu þau. Þessi meðferð morfíns þykir varða við þau ákvæði laga og reglugerðar, sem í ákæru greinir, en lögum nr. 75/ 1982, 9. gr., er breyta 1. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974, verður eigi beitt í máli þessu, sbr. 2. gr. almennra hegningarlaga. Ill. Að því er varðar III. ákærulið þykja sakargögn eigi nægja til að sakfella ákærða fyrir brot á 244. gr. almennra hegningarlaga, og ber að sýkna hann af þeim þætti ákærunnar. Hér fyrir dómi taldi ríkissaksóknari atferli ákærða annars varða við 254. gr. almennra hegningarlaga, og var málið reifað af hendi hans og verjanda á þeim grundvelli, sbr. 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74/1974. Með sakargögn- um er sannað, að ákærði tók þátt í sölu myndsegulbandtækis þess, sem í ákæruliðnum greinir, og var honum þá orðið ljóst, að tækið var fengið með þjófnaðarbroti. Háttsemi ákærða varðar hann því refsingu samkvæmt 254. gr. almennra hegningarlaga, sem gerlegt þykir að beita, enda geymir sú grein refsiákvæði, er felur í sér eftir- farandi hlutdeild í þjófnaðarbroti og með lægri refsiviðurlögum en greinir í 244. gr. þeirra laga. IV. Svo sem segir í hinum áfrýjaða dómi, var ákærði hinn 12. ágúst 1981 dæmdur í tveggja mánaða fangelsi fyrir þjófnað, og var helm- ingur refsingarinnar skilorðsbundinn til tveggja ára. Samkvæmt vottorði dóms- og kirkjumálaráðuneytisins 25. f. m. hefur ákærði tekið út hinn óskilorðsbundna hluta refsingarinnar. Samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 1. gr. laga nr. 20/1981 og 7. gr. laga nr. 22/1955, skal, þegar rannsókn er hafin út af nýju broti, áður en skilorðstíma lýkur, taka bæði málin til 1849 meðferðar og dæma þau í einu lagi, og á þetta við, hvort sem um skilorðsrof er að ræða eða hið nýja brot er framið, áður en skilorðs- dómur gekk, en þannig hagar til í þessu máli. Heimilt er þó, ef sérstaklega stendur á, að láta skilorð haldast og dæma sér í lagi óskilorðsbundna refsingu fyrir hið nýja brot. Með hliðsjón af því, að hinum óskilorðsbundna hluta refsingar samkvæmt dómi 12. ágúst 1981 hefur verið fullnægt, þykir rétt að láta skilorð á hinum hluta refsingarinnar haldast og dæma ákærða sérstaklega refsingu fyrir hin nýju brot. Refsingin verður með hliðsjón af 77. og 78. gr. almennra hegningarlaga ákveðin fangelsi 3 mánuði. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um ökuleyfissviptingu og sakarkostnað að því er ákærða varðar. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakarinn- ar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 7.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 7.000.00 krónur. Það athugast, að eigi voru fengin afdráttarlaus svör ákærða við því, hvort hann óskaði áfrýjunar. Þá athugast enn fremur, að eigi nýtur við gagna í máli þessu um hagi ákærða, þ. á m. um það, hvort hann hafi sætt læknismeðferð vegna morfínhneigðar sinnar. Dómsorð: Ákærði, Ólafur Kalmann Hafsteinsson, sæti 3 mánaða fang- elsi. Ákvæði héraðsdóms um ökuleyfissviptingu og sakarkostnað að því er ákærða varðar eiga að vera órðskuð. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknar- laun í ríkissjóð, 7.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns hér fyrir dómi, Agnars Gústafssonar hæstaréttar- lögmanns, 7.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Gullbringusýslu og Keflavíkur 9. desember 1982. Ár 1982, fimmtudaginn 9. desember, 'er í sakadómi Gullbringusýslu og Keflavíkur af Guðmundi Kristjánssyni fulltrúa kveðinn upp dómur í saka- dómsmálinu nr. 1454/1981: Ákæruvaldið gegn Valtý Ómari Guðjónssyni og Ólafi Kalmanni Hafsteinssyni. 1850 Mál þetta, sem dómtekið var 24. nóvember sl., hefur ríkissaksóknari höfðað gegn. Valtý Ómari Guðjónssyni, nú til heimilis að Silfurteigi 6, Reykjavík, og Ólafi Kalmanni Hafsteinssyni, Stað, Höfnum, Gullbringu- sýslu. Með ákæru, dagsettri 18. ágúst 1981, er ákærði Valtýr Ómar sakaður um „eftirtalin brot framin í Reykjavík: I. Laugardaginn 21. júní 1980 stolið seðlaveski af manni á Austurvelli, en í veskinu var auk skilríkja tékkhefti frá Landsbanka Íslands, Austurbæjar- útibúi, Reykjavík. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. II. Falsað eftirtalda 8 tékka á eyðublöð úr framangreindu hefti og notað í viðskiptum. Notaði ákærði nafn Svans Elíassonar sem útgefanda, en reikningsnúmer af handahófi. Tékkarnir eru allir til handhafa: 1. Nr. 4674582, kr. 24.300.-. Útgáfudagur 21. júní 1980. Reiknings- númer 2861. Ákærði keypti fyrir tékkann flík í versluninni Leður og loð- skinn, Austurstræti 1. 2. Nr. 4674585, kr. 10.000.-. Útgáfudagur 20. júní 1980. Reiknings- númer 2861. Greitt fyrir leiguakstur. 3. 4674587, kr. 20.000.-. Útgáfudagur 21. júní 1980. Reikningsnúmer 6128. Greiddar vörur í söluturni að Vesturgötu 27. 4. Nr. 4674588, kr. 50.000.-. Útgáfudagur 21. júní 1980. Reiknings- númer 6194. Skipt fyrir vörur og peninga í versluninni Sentral sf., Hafnar- stræti 20. 5. Nr. 4674592, kr. 5.000.-. Útgáfudagur 21. júní 1980. Reiknings- númer 6841. Skipt fyrir vörur og peninga í pylsuvagninum í Austurstræti. 6. Nr. 4674593, kr. 60.000.-. Útgáfudagur 21. júní 1980. Reiknings- númer 6891. Skipt fyrir vörur og peninga í versluninni Sentral sf., Hafnar- stræti 20. 7. Nr. 4674594, kr. 10.000.-. Útgáfudagur 21. júní 1980. Reiknings- númer 6951. Skipt fyrir vörur og peninga í pylsuvagninum í Austurstræti. 8. Nr.4674595, kr. 45.000.-. Útgáfudagur 22. júní 1980. Nafn framselj- anda Svanur Elíasson. Reikningsnúmer 6951. Greiddar vörur í söluturn- inum Laugavegi 92 Teljast verknaðir þessir varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningar- laga. 1851 111. Aðfaranótt fimmtudagsins 27. nóvember 1980 brotist inn í klefa um borð í m/s Stuðlafossi við Miklabakka í Reykjavík og stolið þar einni flösku af Wodka og tveim lengjum af vindlingum. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. IV. Í nóvember 1980 heimildarlaust selt Baldvin Árnasyni bifreiðina R 50836, Saab 99, árgerð 1970, sem var eign Sigurðar R. Lúðvíkssonar, en í vörslu ákærða vegna viðgerðar, fyrir kr. 1.000.000.-. Fékk ákærði kaupverðið greitt með víxlum, samtals að fjárhæð kr. 535.000.-, málverkum og mynd- um og að einhverju leyti í peningum. Víxlana notaði hann síðan til að kaupa aðra bifreið fyrir sig. Var í þessu skyni útbúið afsal, dagsett 28. nóvember 1980, sem var undirritað af Baldvin Árnasyni sem kaupanda. Telst þetta aðallega varða við 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga, en til vara við 248. gr. sömu laga. V. Falsað alls 8 tékka á eyðublöð úr tékkhefti frá Landsbanka Íslands, Aust- urbæjarútibúi, Reykjavík, og notað í viðskiptum. Tékkheftinu hafði ákærði stolið. Nafn útgefanda er á öllum tékkunum Halldór Guðnason, en eftirnafnið er þó illlæsilegt í sumum tilvikunum. Reikningsnúmer eru valin af handahófi. Tékkarnir eru allir nema einn gefnir út 4. desember 1980, þótt á sumum standi 4. nóvember. Þeir eru allir til handhafa, nema annars sé getið: I. Nr. 5029654, kr. 15.000.-, til Bifreiðastöðvar Íslands. Skipt fyrir vörur og peninga á Umferðarmiðstöðinni. Ekkert reikningsnúmer. 2. Nr. 5029655, kr. 30.000.-. Reikningsnúmer 6185. Keyptur flugfar- seðill hjá Flugleiðum. 3. Nr. 5029656, kr. 35.000.-. Reikningsnúmer 6143. Keyptur flugfar- seðill hjá Flugleiðum. 4. Nr. 5029657, kr. 455.000.-. Útgáfudagur 3. desember 1980. Reikn- ingsnúmer 6172. Greitt fyrir trefjaplast hjá Polyester h.f., plastgerð í Hafnarfirði. 5. Nr. 5029658, kr. 10.000.-. Reikningsnúmer 6132, til Shell, olíustöð. Seldur á bensínstöð. 6. Nr. 5029659, kr. 60.000.-. Reikningsnúmer 6218. Greiddar vörur í verslun Hans Petersen, Bankastræti 4. 1. Nr. 5029661, kr. 20.000.-. Reikningsnúmer 6218. Greiddar vörur í versluninni Málning og járnvörur, Laugavegi 23. 1852 8. Nr. 5029666, kr. 15.000.-. Reikningsnúmer 6215. Keyptur smurolíu- brúsi á bensínstöð á Seltjarnarnesi. Teljast verknaðir þessir varða við 1. mgr. 15S. gr. almennra hegningar- laga. VI. Aðfaranótt þriðjudagsins 23. júní 1981 valdið skemmdum á bifreiðinni R 2748 með því að sparka í vinstra frambretti hennar, svo að það dældað- ist. Var þetta að Geymisvöllum við Háteigsveg í Reykjavík. Verknaður heimfærist undir 257. gr. almennra hegningarlaga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar.““ Með ákæru, dagsettri 16. september 1981, er ákærða Valtý Ómari gefið að sök „að aka föstudaginn 3. apríl 1981 undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum til bráðabirgða bifreiðinni R 67233 um götur í Reykjavík og aka þá gegn rauðu umferðarljósi á gatnamótum Nóátúns og Laugaveg- ar, er ákærði ók suður Nóatún og vestur Laugaveg. Telst þetta varða við 1. mgr. 27. gr. og Í. mgr. 38. gr., sbr. 80. gr. um- ferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Ennfremur fyrir að aka miðvikudaginn 13. maí 1981 undir áhrifum á- fengis og sviptur ökuréttindum til bráðabirgða, bifreiðinni R 69163 frá Brekkubraut í Keflavík áleiðis út í Hafnir, þar til akstri lauk með afskiptum lögreglu á Brekkustíg í Njarðvík. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978. Ennfremur fyrir að aka aðfaranótt laugardagsins 13. júní 1981 undir á- hrifum áfengis og sviptur ökuréttindum til bráðabirgða bifreiðinni R 69163 frá Faxabraut í Keflavík áleiðis út í Hafnir, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans á mótum Suðurgötu og Skólavegar í Keflavík. Telst þetta varða við 2. mgr.,'sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. Loks fyrir að aka að kvöldi mánudagsins 20. júlí 1981 undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum til bráðabirgða bifreiðinni R 69163 nokk- urn spöl upp úr moldarflagi utan vegar við afleggjara að Júnkaragerði í Hafnahreppi. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr. 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til ökuleyfissvipt- 1853 ingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Með ákæru, dagsettri 23. mars sl., eru báðir ákærðu sakaðir um „,eftir- talin brot í júní 1981: I. Ákærða Óláfi Kalmann fyrir að hafa aðfaranótt föstudagsins 5. brot- ist inn Í m.b. Gígju RE 340 í Njarðvíkurhöfn og brotið upp hurðir og hirsl- ur og stolið rafmagnsrakvél, kvikmyndasýningarvél og 2 kvikmyndaspól- um. II. Ákærða Ólafi Kalmann fyrir að hafa í beinu framhaldi af þessu, brotist inn í m.b. Keflvíking, KE 100, þar í höfninni, brotið upp hurðir og hirslur og stolið 6 glösum af morfíni og nokkrum sprautum. III. Ákærðu báðum fyrir að hafa aðfaranótt sunnudagsins 7. farið um borð í m.b. Ólaf Inga í Njarðvíkurhöfn og stolið myndsegulbandstæki. IV. Ákærða Ólafi Kalmann fyrir að hafa þessa nótt ekið bifreiðinni R 69163 frá Höfnum til Reykjavíkur og þaðan til Hafna aftur undir áhrif- um áfengis. Telst atferli ákærðu í liðum I — III varða við 244. gr. almennra hegning- arlaga nr. 19/1940, en ákærða Ólafs Kalmanns í lið IV við 2. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976, og atferli hans í lið Il jafnframt við 2. mgr., sbr. 1. mgr. 3. gr., sbr. 1. mgr. 5. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980 um breyting á þeim lögum, sbr. 2. mgr. 1. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974 og lista B, sem er fylgiskjal með þessari reglugerð. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og Ólafur Kalmann jafnframt sviptur ökuréttindum sam- kvæmt 81. gr. umferðarlaga.““ Loks er ákærði Valtýr Ómar með ákæru, dagsettri 23. ágúst sl., sakaður um „að falsa á Akranesi í desember 1980 tékka að fjárhæð gkr. 225.000.- á eyðublað nr. 5029670 frá Landsbanka Íslands, Austurbæjarútbúi, Reykjavík, og nota í viðskiptum. Tékkinn er með nafni útgefanda Halldór Guðmundsson og reikningsnúmeri 6218, en ólæsilegu nafni framseljanda. Hann er gefinn út til handhafa 5. desember 1980. Ákærði fékk félaga sín- um, Birni Einarssyni, tékkann í hendur, og greiddi Björn með honum síma- reikning þar á staðnum. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar.““ Málavextir. Ákæra, dags. 18. ágúst 1981. 1854 I. Þriðjudaginn 24. júní 1980 kærði Ingólfur Magnússon, Ásgarði 75, Reykjavík, til rannsóknarlögreglu ríkisins þjófnað á seðlaveski sínu, en í því var tékkhefti og skilríki. Sagðist hann hafa verið við áfengisdrykkju helgina áður og m. a. komið á Austurvöll á laugardag, um kl. 1300. Lagði hann sig þarna og sofnaði milli kl. 1430 — 1500, að hann taldi. Á þeim tíma hafi seðlaveskinu verið stolið. Tékkheftið, sem væri á ávísanareikning hans í Austurbæjarútibúi Landsbanka Íslands, sagðist Ingólfur hafa keypt síðastliðinn föstudag, og hélt hann, að hann væri búinn að nota 5 eða 6 blöð úr því. Við rannsókn lögreglunnar á kæru þessari féll grunur á ákærða Valtý Ómar. Var hann handtekinn, og kannaðist hann við að hafa haft tékkhefti frá nefndu útibúi undir höndum. Hann hefur hins vegar bæði fyrir lögreglu og dómi borið, að hann muni ekki sakir ölvunar að hafa tekið hér umrætt veski ófrjálsri hendi. Hann kvaðst hafa átt leið um Austurvöll umræddan laugardag ásamt Gunnhildi Gunnarsdóttur og væri ekki ótrúlegt, að tékk- heftið hafi þá komist í hendur þeirra. Nefnd Gunnhildur Gunnarsdóttir segir í lögregluskýrslu, að þau ákærði hafi verið á Austurvelli umræddan laugardag. Hafi hún þarna gefið sig á tal við mann, Ingólf að nafni, en á meðan hafi ákærði tekið svart seðla- veski úr jakkavasa Ingólfs. Hún hafi síðan tekið við seðlaveskinu og fleygt því, en ákærði var þá búinn að taka út því tékkhefti. Gestur Kristján Jónsson, Víkurbraut 36, Grindavík, segir í lögreglu- skýrslu, að hann hafi hitt ákærða og Gunnhildi Gunnarsdóttur um um- rædda helgi og hafi þau m. a. farið á Austurvöll eftir hádegi á laugardag. Þar hafi ákærði og Gunnhildur hitt mann, sem þau þekktu, en sá hafi legið Þarna í grasinu. Hafi þau tvö tekið hann tali, en Gestur kvaðst hafa haldið ferð sinni áfram, en hitt þau aftur nokkru seinna. Voru þau þá eitthvað að tala um fyrrnefndan mann og hafi Gunnhildur þá sagt eitthvað á þá leið við ákærða: „„Aumingi ert þú að láta mig redda þessu.““ Með því, sem hér hefur verið rakið, telst fyllilega sannað, að ákærði hefur stolið títtnefndu seðlaveski ásamt áðurgreindu innihaldi, og varðar þessi háttsemi hans við 244. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940. II. Ákærði Valtýr Ómar hefur fyrir dómi viðurkennt að hafa falsað tékka úr áðurnefndu hefti og hafi þeir síðan verið notaðir í viðskiptum. Notaði hann nafn Svans Elíassonar, drykkjufélaga síns, sem útgefanda, en valdi reikningsnúmer af handahófi. Er tékkum þessum og notkun þeirra rétt lýst í ákæru. Nokkrar manneskjur, sem lögreglan yfirheyrði vegna framangreinds at- ferlis ákærða, báru, að þær hefðu séð ákærða útfylla einn eða fleiri tékka á umræddum tíma. 1855 Framanlýst háttsemi ákærða, sem telst fullsönnuð, varðar við Í. mgr. 155. gr. alm. hegningarlaga. Í málinu er upplýst, að nokkrir nutu góðs af þessari brotastarfsemi á- kærða, verandi mala fide, og áttu jafnvel hlutdeild í henni. Eftirtaldir aðiljar hafa krafið ákærða um skaðabætur (vísað er til viðeig- andi ákæruliða): 1. Verslunin Leður og loðskinn kr. 243.00. (Sjá 11, 1). 2. Olíufélagið h/f kr. 100.00 auk bankakostnaðar, kr. 27.25. (Sjá 11,2). Tékki þessi hefur verið framseldur bótakrefjanda). 3. Söluturninn Vesturgötu 27, Reykjavík, kr. 200.00 auk áfallinna dráttarvaxta og kostnaðar, kr. 32.00. (Sjá 11, 3.). 4. Sentral s/f, Reykjavík, kr. 1.100.00 auk áfallins kostnaðar, kr. 97.25. (Sjá II, 4 og 6.). 5. Pylsuvagninn í Austurstræti, Reykjavík, kr. 150.00. (Sjá II, 5 og 7.). 6. Söluturninn Laugavegi 92, Reykjavík kr. 450.00 auk kostnaðar, kr. 43.87. (Sjá 11, 8.). III. Ákærði Valtýr Ómar hefur fyrir rannsóknarlögreglu viðurkennt að hafa brotist inn í klefa fyrsta stýrimanns á m/s Stuðlafossi aðfaranótt fimmtudagsins 27. nóvember 1980, en skipið lá þá við Miðbakka í Reykja- víkurhöfn. Tók hann þarna ófrjálsri hendi eina átekna vodkaflösku og tvær lengjur af Winston vindlingum. Til þessa innbrots notaði ákærði skrúfjárn, sem hann hafði tekið úr vélaverkstæði skipsins. Fyrir dómi kvaðst ákærði ekki muna eftir innbroti þessu og þjófnaði, en vildi ekki breyta framburði sínum fyrir rannsóknarlögreglu. Lögreglan handtók ákærða í nefndu skipi í umrætt sinn vegna gruns um innbrot hans þar og þjófnað. Höfðu vaktmaður og vélamaður skipsins hindrað för ákærða, er hann var á leið upp úr skipinu, og kallað á lögregl- una. Var ákærði þá með framangreindan varning innanklæða. Þá handtók lögreglan þarna samferðamann ákærða, sem kvað þá hafa komið að skip- inu í leigubíl og hefði ákærði farið einn um borð og talað um að kaupa áfengi. Fór honum síðan að leiðast biðin eftir ákærða, og fór hann því um borð til að sækja hann, en var þá einnig stöðvaður af fyrrgreindum starfsmönnum skipsins. Af því, sem hér hefur komið fram, telst sannað, að ákærði hefur brotið gegn 244. gr. alm. hegningarlaga með framanlýstri háttsemi sinni. Eimskipafélag Íslands h/f krefur ákærða um bætur vegna skemmda, sem hann olli í nefndu innbroti. Hafi viðgerðarkostnaður numið kr. 430.80, og er það kröfufjárhæðin. IV. Föstudaginn 5. desember 1980 kærði Baldvin Árnason, Miklubraut 1856 68, Reykjavík, ákærða Valtý Ómar fyrir óheimila sölu á bifreiðinni R 50836 og svik í því sambandi. Kvaðst hann hafa kynnst ákærða seinni partinn í nóvember síðastliðnum í gegnum Finnboga Einarsson, þáverandi starfs- mann sinn. Hafi Finnbogi þessi verið á einhverjum bílgarmi á þessum tíma, sem bilaði, og hafi ákærði þá boðist til að selja þeim Saab fólksbifreið fyrir góðan pening og með góðum greiðsluskilmálum. Kveðst Baldvin hafa keypt þessa Saab bifreið og greitt fyrir hana gkr. 1.000.000. Var kaupverðið greitt með.5 víxlum, hverjum að upphæð gkr. 100.000, gkr. 35.000 í pening- um og gkr. 465.000 í vörum, sem Baldvin lét ákærða hafa. Voru það m. a. styttur og málverk, sem Baldvin hafði gert, svo og eftirprentanir. Í skýrslu Baldvins fyrir rannsóknarlögreglu kemur enn fremur fram, að ákærði og Finnbogi hafi farið í söluferð með muni eða verk eftir Baldvin og hafi þá maður að nafni Sigurður Ragnar komið heim til Baldvins og spurt, hvernig á því stæði, að hann (Baldvin) væri eigandi að Saab bifreið- inni, þar sem hann (Sigurður Ragnar) væri skráður eigandi bifreiðarinnar og hafi hann ekki vitað um sölu hennar. Hafi hann tjáð Baldvin, að ákærði hefði selt bifreiðina án heimildar sinnar, en eiginkona sín hefði eitthvað kannast við ákærða og beðið hann að gera við bifreiðina. Hafi Sigurður Ragnar síðan tekið bifreiðina í sínar vörslur, en hún stóð þá við Höfðatún 10, Reykjavík. Baldvin lagði fram ýmis gögn til stuðnings kæru sinni þ. á m. afsal fyrir nefndri bifreið, sem hann kvað ákærða hafa útfyllt og hann síðan ritað nafn sitt á sem kaupandi. Hafi hann ekki vitað annað en að hann væri að kaupa bifreiðina af ákærða sem eiganda hennar eða með fullu umboði. Á umrætt afsal er skráð, að. Sigurður R. Lúðvíksson selji hér með og afsali kæranda bifreiðinni. Enginn hefur hins vegar ritað nafn sitt undir afsal þetta sem seljandi. Hjónin Sigurður Ragnar Lúðvíksson og Júlíana Karlsdóttir segjast hvor- ugt hafa gefið ákærða umboð til að selja bifreiðina. Hann hafi hins vegar fengið hana til viðgerðar, og sagði Júlíana, að ákærði hefði nefnt, að kaup- tilboð væri komið í bifreiðina, en hún hefði þá sagt honum, að hún vildi ekki ræða það, fyrr en hún hefði talað við Sigurð, en hann var þá á sjó. Í rannsóknarlögregluskýrslu, sem tekin var af ákærða 10. desember 1980, segist hann hafa fengið títtnefnda bifreið til viðgerðar. Hann hafi átt að útvega Baldvin bifreið til kaups og séð, að þessi bifreið gæti komið til greina. Hann kvað Baldvin hafa greitt upp í kaupverð bifreiðarinnar með 5 víxlum, hverjum að upphæð gkr. 100.000, eftirprentunum að verðmæti alls gkr. 600.000 og styttum að verðmæti gkr. 140.000. Þá hafi Baldvin látið hann hafa gkr. 35.000 upp í káupverðið. Tölur þessar eru í samræmi við reikninga, sem Baldvin lagði fram með kæru sinni. Ákærði kvaðst hafa skilað umræddum eftirprentunum og kostnaðarnótum, samtals að upphæð 1857 um gkr. 500.000, þannig að eftir stæði skuld. að upphæð um gkr. 775.000. Ákærði kvað það rétt vera, að hann hefði ekki haft skriflegt umboð til sölu bifreiðarinnar, þegar hann gerði samningin við Baldvin, en það var 19. eða 20. nóvember, en hann kvaðst hafa talið, að bifreiðin yrði sér föl, Þegar Sigurður, eigandi hennar, kæmi af sjónum. Ekki hefði það hins vegar reynst rétt, þegar til kom. Hann kvaðst hafa talað við Júlíönu og sagt henni, að hún ætti að selja bifreiðina, meðan hún snerist, og hafi hún þá sagt, að það hefði alltaf verið hennar vilji, en Sigurður tæki um það ákvörðun, þegar hann kæmi í land. Í framhaldi af þessu samtali hefði hann selt Baldvin bifreiðina. Fyrir dómi kvað ákærði atvik skv. ákærulið þessum vera eitt rugl frá upphafi til enda. Neitaði hann því alfarið að hafa selt Baldvin umrædda bifreið. Hann kannaðist við að hafa útbúið afsalið, sem Baldvin ritaði nafn sitt á sem kaupandi. Var tilangurinn sá að hafa skjalið tilbúið, þegar eig- andi bifreiðarinnar kæmi frá útlöndum. Hann vissi um áhuga Baldvins á að kaupa bifreiðina, en engar greiðslur hefði hann hins vegar móttekið upp í kaupverð hennar. Ákærði kvað eiganda bifreiðarinnar ekki hafa gefið sér leyfi til að selja hana, enda hefði hann aldrei rætt við hann um söluna. Hins vegar hefði eiginkona eigandans afhent ákærða bifreiðina til viðgerðar og þá nefnt, að þau vildu selja hana og yrði frá því gengið, þegar hann kæmi í land. Ákærði kvað Baldvin hafa lánað sé gkr. 500.000 í víxlum til kaupa ákærða á bifreið. Var honum í framhaldi af þessu kynntur framburður hans fyrir lögreglu, þar sem ákærði segir, að Baldvin hafi greitt upp í kaup- verð R 50836 með víxlum, eftirprentunum, peningum o. s. frv. Kvaðst ákærði hafa verið ruglaður á þessum tíma og væri það ekki í fyrsta sinn, að hann játaði á sig brot, sem hann væri saklaus af. Dró hann til baka framburð sinn fyrir lögreglu um þetta efni svo og framburð sinn þess efnis, að hann hefði notað greiðslu fyrir R 50836 til kaupa á annarri bifreið. Hann kvaðst hafa útbúið nefnt afsal með fyrirvara um samþykki Sigurðar R. Lúðvíkssonar, þegar hann kæmi í land. Hafi hann verið að fara í söluferð fyrir Baldvin og viljað hafa allt tilbúið, er Sigurður kæmi. Þrátt fyrir margítrekaðar boðanir kom nefndur Baldvin aldrei fyrir dóm út af máli þessu, og er nú upplýst, að hann dvelur í Færeyjum. Upplýst er í málinu, að ákærði hafði Saab bifreiðina R 50836 til viðgerð- ar. Um sömu mundir virðist hann hafa farið í ferðir út á land til að selja muni, verk og eftirprentanir, sem kærandi málsins, Baldvin Árnason, hafði gert. Var því fjármálalegt samband með þeim. Ákærði útbjó afsal vegna sölu bifreiðarinnar til Baldvins. Það var óundirritað af hálfu seljanda, og segist ákærði hafa útbúið afsalið til þess að hafa það tilbúið, er eigandi bifreiðarinnar kæmi af sjónum. Skýrslur þær, sem Baldvin gaf hjá rann- 117 1858 sóknarlögreglu um sölu bifreiðarinnar R 50836 og sölustarf ákærða fyrir hann og uppgjör þeirra í því sambandi, eru ákaflega ruglingslegar sem og gögn þau, er Baldvin lagði fram. Að þessu virtu þykir öldungis ósannað, að ákærði hafi dregið sér bifreið- ina R 50836 og síðan selt hana nefndum Baldvin og þannig svikið fé út úr honum. Er hann því sýkn af þessum ákærulið. V. Föstudaginn 5. desember 1980 kærði Halldór Guðnason, Tunguseli 1, Reykjavík til rannsóknarlögreglunnar þjófnað á seðlaveski sínu, sem í var m. a. ávísanahefti á Austurbæjarútibú Landsbanka Íslands, um gkr. 50.000 í peningum auk skilríkja. Kvaðst hann hafa farið á Hótel Borg mið- vikudagskvöldið næsta á undan og hitt þar tvo menn, sem hann síðan bauð heim til sín. Ekki vissi hann þó nein deili á þeim. Ætlaði hann að bjóða þeim upp á áfengi og fór þess vegna út í verslun skammt frá heimili sínu til kaupa á gosdrykkjum til að blanda út í það. Mennirnir tveir hafi orðið eftir í íbúðinni, en þegar hann kom aftur, voru þeir farnir, og sá hann þá, að seðlaveski sitt með framangreindu innihaldi var horfið. Ekki vissi Halldór, hvað menn þessir hétu, og treysti sér ekki til þess að lýsa útliti þeirra. Sama dag var ákærði handtekinn við áfengisverslunina á Lindargötu og færður í fangageymslu. Var hann með á sér gkr. 87.500, tvær Landsbanka- ávísanir, hvora um sig að upphæð gkr. 25.000, ávísanahefti frá Landsbanka Íslands, en í því voru eftir þrjár óútfylltar ávísanir, og sjúkrasamlagsskir- teini Halldórs Guðnasonar, Tunguseli |. Í rannsóknarlögregluskýrslu kannast ákærði við að hafa stolið ávísana- hefti Halldórs Guðnasonar, þar sem hann var þá staddur á heimili hans. Með sér hafi þá verið Sigurður Árnason, Bólstaðarhlíð 29, Reykjavík, en ekki hefði hann orðið var við, er ákærði tók heftið. Frá Halldóri kvaðst ákærði hafa farið til Baldvins Árnasonar, Miklubraut 68, og sofið þar um nóttina, en síðan farið með Baldvin inn í Kópavog morguninn eftir. Þeir hafi orðið viðskila, og hitti ákærði síðan Björn Einarsson. Var það um hádegisbilið. Sýndi hann Birni heftið og hafi þeir í framhaldi af því byrjað að selja ávísanir. Sagðist ákærði hafa skrifað á ávísanirnar, en Björn hafi síðan séð um að selja þær. Ákærði hefur fyrir rannsóknarlögreglu viðurkennt að hafa falsað alla þá tékka, sem hér er ákært út af. Að því hann best minnti voru þeir notaðir, svo sem þar greinir. Fyrir dómi vísaði ákærði alfarið í framburð sinn fyrir lögreglu og kvaðst ekkert muna eftir atvikum. Fyrrnendur Björn Einarsson hefur í rannsóknarlögregluskýrslu borið, að hann hafi verið í slagtogi með ákærða á nefndum tíma og þá séð hann geta út ávísanir. 1859 Með framburði ákærða og öðru því, sem hér hefur verið rakið, er ákærði sannur að sök þeirri, sem á hann er borin í þessum ákærulið, og varðar hún við 1. mgr. 15S. gr. alm. hegningarlaga. Eftirtaldir hafa krafið ákærða um skaðabætur: 1. Bifreiðastöð Íslands h/f kr. 150.00 auk kostnaðar við innlausn tékk- ans. Engin gögn eru um þann kostnað. (Sjá V, 1). 2. Flugleiðir h/f kr. 650.00. (Sjá V, 2 og V, 3). 3. Olíufélagið Skeljungur h/f kr. 250.00 auk dráttarvaxta frá sýningar- degi til greiðsludags. (Sjá V, 5 og V, 8). 4. Hans Petersen h/f kr. 600.00. (Sjá V, 6). 5. Málning og járnvörur h/f kr. 200.00. (Sjá V, 7). VI. Aðfaranótt þriðjudagsins 23. júní 1981 var óskað aðstoðar lögregl- unnar að Geymisvöllum við Háteigsveg í Reykjavík vegna skemmda á leigu- bifreiðinni R 2748. Lögreglumenn hittu þarna á staðnum eiganda bifreiðar- innar, Ægi Ómar Hraundal. Kvaðst hann hafa komið að húsinu vegna beiðni um akstur, en er hann sá, að ákærði yrði farþegi, hafi hann spurt hann, hvort hann hefði peninga til að greiða fyrir aksturinn. Hafi ákærði þá orðið reiður og sparkað í vinstra framaurbretti bifreiðarinnar, svo að það dældaðist. Ákærði kvaðst hafa verið mjög ölvaður á umræddum tíma. Hann mundi, að hann hefði átt í orðaskiptum við nefndan leigubílstjóra á um- ræddum stað, en ekki mundi hann, hvort hann hefði sparkað í frambrettið. Fyrir dómi kvaðst ákærði ekkert muna eftir þessu atviki. Hann sagðist kannast við Ægi Ómar Hraundal og væri hann ekki líklegur til að hafa sig fyrir rangri sök. Samþykkti ákærði skaðabótakröfu Ægis að upphæð kr. 1.850.30. Af gögnum málsins verður ekki séð, að nefndur leigubílstjóri hafi krafist málshöfðunar út af atviki þessu, sem á undir 1. mgr. 257. gr. alm. hegn- ingarlaga. Með tilvísun til 4. mgr. sömu lagagreinar er því þessum ákærulið vísað frá dómi. Ákæra, dags. 16. september 1981. Ákærði Valtýr Ómar hefur viðurkennt að hafa ekið bifreiðinni R 67233 gegn rauðu umferðarljósi á gatnamótum Nóatúns og Laugavegar í Reykja- vík, er hann ók suður Nóatún og beygði vestur Laugaveg föstudaginn 3. apríl 1981. Þar höfðu lögreglumenn af honum afskipti. Hins vegar kannað- ist ákærði ekki við að hafa verið sviptur ökuleyfi, þegar akstur þessi átti sér stað, en hann var þá með ökuskírteini meðferðis. Kvaðst hann ekkert muna eftir því, að skjalfest ákvörðun um bráðabirgðasviptingu ökuleyfis hafi verið birt sér 31. desember 1980, en tilefni hennar var ætlaður ölvunar- 1860 akstur ákærða 11. nóvember 1980. Er nafn ákærða handskrifað þar til stað- festingar birtingunni, og kvað hann undirskriftina geta verið sína. Á skjalið er ritað, að ökuskírteini sé ekki afhent. Ákærði kvaðst hafa verið ölvaður á þessum tíma, þ. e. 31. des. 1980. Samkvæmt sakavottorði ákærða var hann sviptur ökuleyfi ævilangt frá 31. desember 1980 með dómi sakadóms Reykjavíkur, uppkveðnum 16. desember 1981. Með viðurkenningu ákærða er sannað, að hann ók bifreiðinni R 67233 gegn rauðu ljósi í umrætt sinn, svo sem nánar greinir í ákæru. Þá þykir einnig sannað með vísan til formlegrar ákvörðunar um bráðabirgðasvipt- ingu ökuleyfis, sem birt var ákærða 31. desember 1980, sbr. og sakavottorð hans, að hann var enn sviptur ökuleyfi, þegar umræddur akstur átti sér stað. Ósannað er hins vegar, að ákærði hafi verið undir áhrifum áfengis við akstur þennan, enda ekkert það komið fram í málinu, sem gefur tilefni til þess að gruna hann um slíkt. Er hann því sýknaður af þessu ákæruatriði, en að öðru leyti varðar framanlýst hegðun hans við 1. mgr. 27. gr. og 1. mgr. 38. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Ákærði hefur viðurkennt að hafa ekið bifreiðinni R 69163 þrívegis að undangenginni áfengisneyslu. Fyrsta tilvikið átti sér stað 13. maí 1981, en þá ók hann bifreiðinni frá Brekkubraut í Keflavík áleiðis út í Hafnir, en akstrinum lauk með afskiptum lögreglu á Brekkustíg í Njarðvík. Annað tilvikið gerðist 13. júní 1981, en þá ók hann bifreiðinni frá Faxabraut í Keflavík áleiðis út í Hafnir, þar til akstrinum lauk með afskiptum lögreglu á mótum Suðurgötu og Skólavegar í Keflavík. Þriðja tilvikið varð 20. júlí 1981, en þá ók hann bifreiðinni nokkurn spöl upp úr moldarflagi utan vegar við afleggjara við Junkaragerði í Höfnum. Kvaðst hann hafa gangsett bif- reiðina og ekið henni upp á þjóðveginn út að Reykjanesi, en jafnframt hafi bifreiðin verið dregin af annarri bifreið. Magn alkólhóls í blóðsýnum, sem ákærða voru tekin í tilvikum þessum, mældist (í sömu röð og hér hefur verið rakið) 2.73 %0, 2.04 %o og 2.54 %o. Ákærði var með ökuskírteini sitt meðferðis við aksturinn 13. maí og 13. júní, en síðarnefnda daginn var hann sviptur ökuleyfi til bráðabirgða af lögreglunni í Gullbringusýslu, sem þá mun ekki hafa vitað um bráðabirgða- sviptinguna frá 31. desember 1980. Með framburði ákærða er sannað, að hann hefur í öll nefnd skiptin ekið bifreið sinni, R 69163, undir áhrifum áfengis. Þá þykir og sannað með til- vísun til þess, sem rakið var í næsta lið hér á undan, að hann hefur í öllum tilvikunum verið ökuleyfissviptur. Samkvæmt þessu varðar greind háttsemi ákærða í öllum greinum við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, sbr. lög nr 54/1976, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga, sbr. lög nr. 52/1978. 1861 Ákæra, dags. 23. mars 1982. Ákærði Ólafur hefur fyrir lögreglu og dómi viðurkennt að hafa aðfara- nótt föstudagsins 5. júní 1981 farið um borð í m/b Gígju, RE 340, þar sem skipið lá í Njarðvíkurhöfn, og brotið þar upp hurðir og hirslur og stolið rafmagnsrakvél, kvikmyndasýningarvél og tveimur kvikmyndaspól- um. Síðan hafi hann farið um borð í m/b Keflavíking, sem lá við hliðina á m/b Gígju og einnig þar brotið upp hurðir og hirslur og stolið sex glösum af morfíni og nokkrum sprautum úr lyfjakassa skipsins. Þá hefur Ólafur viðurkennt að hafa ekið bifreiðinni R 69163 frá Höfnum til Reykjavíkur aðfaranótt sunnudagsins 7. júní 1981 verandi undir áhrifum áfengis. Þessi brot Ólafs, sem þykja fullsönnuð, varða við lagaákvæði þau, er greinir í ákærunni. Hvorugur ákærðu vildu upphaflega fyrir lögreglu og dómi kannast við að hafa stolið myndsegulbandstæki í m/b Ólafi Inga aðfaranótt sunnudags- ins 7. júní 1981, þar sem báturinn lá í Njarðvíkurhöfn. Vísuðu báðir á hinn. Báðir kváðust hafa verið ölvaðir á þessum tíma. Ákærði Ólafur sagði upphaflega, að hann og Valtýr Ómar hefðu tekið leigubíl úr Höfnum og látið aka sér niður á Njarðvíkurhöfn. Hafi þeir ætlað að sækja þýfið úr innbroti Ólafs í m/b Gígju, en hann hafði sett það um borð í m/b Ólaf Inga. Mun hann hafa verið háseti á báti þessum. Fóru þeir báðir um borð, og kvaðst Ólafur hafa farið fram í bátinn, en Valtýr Ómar aftur í. Leitaði hann að kvikmyndasýningarvélinni, en fann ekki. Hitti hann síðan Valtý Ómar aftur uppi á dekki, og var hann þá með gráan sjópoka meðferðis. Sagðist Ólafur hafa séð fatnað standa upp úr pokanum, en ekki vissi hann, hver átti hann. Setti Valtýr Ómar sjópokann í farangursgeymslu bifreiðarinnar, og héldu þeir síðan aftur að Sjónarhóli í Höfnum. Þar hafi Valtýr Ómar tekið myndsegulbandstæki upp úr pokan- um, og sá Ólafur strax, að það var úr m/b Ólafi Inga. Hafi Valtýr Ómar hringt til Reykjavíkur og síðan sagt, að þeir ættu að hitta einhverja menn við Hótel Borg. Óku þeir síðan til Reykjavíkur og hittu þar tvo menn, sem Valtýr Ómar virtist þekkja og ræddi við. Fór svo, að annar mannanna tók við myndsegulbandstækinu og greiddi 500.00 kr. fyrir og eina flösku af vodka, 5 pela. Ákærði Valtýr Ómar sagði upphaflega, að tilgangur fararinnar í m/b Ólaf Inga hafi verið að sækja óhrein föt, sem Ólafur átti þar. Sagðist hann hafa tekið sjópoka frá borði, sem innihélt framangreint, og lítinn poka, sem í voru stakkur og stígvél Ólafs. Sjálfur hafi Ólafur komið með einn sjópoka, en ekki vissi Valtýr Ómar, hvað í honum var. Síðan hafi þeir haldið aftur út í Hafnir og hafi Ólafur borið inn poka þann, sem hann tók frá borði. Ólafur hefði síðan opnað pokann, og sagðist Valtýr Ómar þá fyrst hafa séð, að í honum var myndsegulbandstæki. Hafi hann alls 1862 ekki vitað um tækið fyrr en þarna. Héldu þeir síðan til Reykjavíkur og þar hafi Ólafur selt tveim mönnum, sem Valtýr Ómar kannaðist við, tækið. Ákærði Valtýr Ómar kom fyrir dóm vegna máls þessa 15. apríl sl. og Ólafur 31. júlí sl. Héldu báðir fast við framburði sína hjá lögreglu og neit- uðu sakargiftum. Sagði Valtýr Ómar, að Ólafur hefði farið um borð, en hann beðið í bifreiðinni. Hafi Ólafur síðan kallað á hann og beðið hann um:aðstoð við að koma dóti hans frá borði. Var það í tveim eða þrem svörtum plastpokum nema stakkur Ólafs og stígvél, sem bundið var saman í einn pinkil. Sagðist Valtýr Ómar ekki hafa vitað það þarna, að myndsegul- bandstæki væri þarna innan um. Hann sagði og, að hann hefði ekkert farið um borð í m/b Ólaf Inga nema stundarkorn, þegar hann aðstoðaði Ólaf við að koma dóti hans í land. Hafi hann ekkert farið niður í skipið, heldur einungis framundir hvalbak. Ólafur sagði hins vegar, að Valtýr Ómar hefði stolið myndsegulbands- tækinu og hafi hann ekkert um það vitað, fyrr en þeir voru komnir út í Hafnir aftur. Hafi hann heimtað, að Valtýr Ómar skilað því, en hann hafi þá hótað að drepa hann. Báðir ákærðu mættu í dóminum 7. okróber sl. til samprófunar. Sagði Ólafur þá, að Valtýr Ómar hefði farið aftur í m/b Ólaf Inga og komið þaðan með gráan poka, sem myndsegulbandstækið reyndist síðan vera Í. Þessu mótmælti Valtýr Ómar og kvaðst hafa farið aftur í borðsal bátsins til aðstoðar Ólafi við að koma dóti hans frá bórði. Aðspurður um, hvenær hann myndi fyrst eftir myndsegulbandstækinu, kvað hann það væntanlega hafa verið í borðsal skipsins. Ákærðu var í framhaldi af þessu lesin skýrsla Sigurðar Hilmarssonar leigubílstjóra, sem rakin verður hér á eftir. Sagði Valtýr Ómar atburðarás- ina hafa verið þá, að þeir hafi fyrst farið fram í skipið. Þar hafi Ólafur tekið saman föggur sínar og dót og Valtýr Ómar tekið á móti því í stigaop- inu. Síðan fóru þeir báðir aftur í skipið, tóku þar myndsegulbandstækið og settu Í gráan poka. Að þessu loknu héldu þeir frá borði. Ólafur kvað þennan framburð Valtýs Ómars ekki réttan. Sagðist hann ekkert hafa farið aftur í skipið og hélt sig fast við þetta atriði. Hafi hann ekkert af mynd- segulbandstækinu vitað fyrr en í eldhúsinu í Sjónarhóli í Höfnum. Hann kvaðst hafa tekið á móti gráa sjópokanum á bryggjunni úr höndum Valtýs Ómars. Fannst honum pokinn þungur, en velti því ekkert frekar fyrir sér. Sigurður Hilmarsson leigubílstjóri ók ákærðu í umrætt sinn. Hann kvað þá báða hafa farið um borð í m/b Ólaf Inga, dvalið þar alllanga stund, en komið aftur með gráleitan sjópoka fullan af einhvers konar varningi. Upp úr pokanum hafi staðið eitthvað af fötum. Hafi pokinn verið settur í aftursæti bifreiðarinnar. Hann kvað ákærðu fyrst hafa farið fram í lúkar skipsins, en síðan aftur í skipið stjórnborðsmeginn og hafi ákærðu dvalið 1863 þar mestan hluta þess tíma, sem þeir voru um borð í bátnum. Hann kvað ákærðu einungis hafa komið með þennan eina poka frá borði og hefði myndsegulbandstæki vel geta rúmast í honum. Valtýr Ómar hefur viðurkennt sök sína samkvæmt þessum ákærulið, en Ólafur staðfastlega neitað henni. Með framburði Valtýs Ómars og vitnisins Sigurðar Hilmarssonar þykir samt sem áður sannað, að hann eigi einnig sök á þjófnaði þessum. Hafa þeir þar með brotið gegn 244. gr. alm. hegn- ingarlaga. Ákæra, dags. 23. ágúst 1982. Ákærði Valtýr Ómar hefur viðurkennt að hafa falsað tékka að fjárhæð gkr. 225.000 þ. 5. desember 1980 og ritað nafnið Halldór Guðmundsson sem útgefanda. Reikningsnúmer tékkans er sagt 6218, og eyðublaðið er nr. 5029670 frá Austurbæjarútibúi Landsbanka Íslands. Er því hér um eyðu- blað úr sama hefti og greinir í V. lið ákærunnar frá 18. ágúst 1981 að ræða. Ákærði afhenti samferðamanni sínum, Birni Einarssyni, tékka þennan, en þeir voru þá staddir á Akranesi. Greiddi hann með honum afnotagjald síma konu nokkurrar, sem þeir heimsóttu þar á staðnum. Með þessari háttsemi sinni, sem rétt er lýst í ákærunni, hefur ákærði gerst sekur um brot gegn 1. mgr. 155. gr. alm. hegningarlaga. Póstur og sími, Akranesi, hefur sett fram bótakröfu að upphæð kr. 2.250. Valtýr Ómar, sem fæddur er 20. nóvember 1938 í Reykjavík, hefur sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1957 16/10 í Reykjavík: Sátt, 50. kr. sekt fyrir brot á 28. gr. lögreglu- samþykktar. 1957 5/12 í Reykjavík: Áminning fyrir ógætilegan akstur. 1957 10/12 í Reykjavík: Sátt, 250 kr. sekt fyrir brot á 7. gr. umferðarlaga og 26. og 27. gr. bifreiðalaga. 1958 7/2 í Reykjavík: Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1958 17/3 í Reykjavík: Dómur: 1.500 kr. sekt, sviptur ökuleyfi í 3 mán- uði, fyrir brot á umferðarlögum og 23. og 27., sbr. 38. gr. bifreiðalaga. 1961 9/19 í Kópavogi: Sátt, 150 kr. sekt fyrir umferðarlagabrot. 1961 9/11 í Reykjavík: Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot á lögum 73/1952. 1961 22/11 í Kópavogi: Sátt, 200 kr. sekt fyrir ökuhraða. 1962 3/4 í Kópavogi: Sátt, 300 kr. sekt fyrir ökuhraða. 1962 27/4 í Kópavogi: Áminning fyrir vanrækslu á að tilkynna eigenda- skipti bifreiðar. 1962 13/12 í Kópavogi: Sátt, 100 kr. sekt fyrir rangstöðu bifreiðar. 1963 30/3 í Kópavogi: Sátt, 300 kr. sekt fyrir ökuhraða. 1963 1963 1964 1965 1966 1966 1967 1967 1968 1968 1971 1971 1971 1973 1975 1975 1976 1976 1977 1977 1978 1864 17/8 í Kópavogi: Sátt, 100 kr. sekt fyrir brot á. 18. og 19. gr. umferðarlaga. 10/10 í Kópavogi: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á 248. gr., sbr. 261. gr. hegningarlaga. 24/4 í Kópavogi: Áminning fyrir brot á 65. gr. umferðarlaga og reglum um umferðarmerki. 20/7 í Reykjavík: Sátt, 400 kr. sekt fyrir umferðarlagabrot. 1/4 í Reykjavík: Dómur: Fangelsi 15 mánuðir, skilorðsbundnið í 5 ár, fyrir brot gegn 218. gr. hegningarlaga, áfengislögum og umferðarlögum. Sviptur ökuleyfi í 1 ár frá dómsbirtingu. 4/10 í Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 247. gr. hegningarlaga. 15/3 í Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á 50. gr. umferðar- laga. 28/12 í Reykjavík: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot gegn 248. gr., sbr. 256. gr. hegningarlaga. 8/1 í Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 248. gr. hegningarlaga. 6/2 í Reykjavík: Dómur: 30 daga varðhald fyrir brot á 25. og 27. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi ævi- langt frá dómsbirtingu. 20/6 í Myýra- og Borgarfjarðarsýslu: Sátt, 700 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislanga. 31/8 í Reykjavík: Dómur: 2 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 15/12 í Reykjavík: Sátt, 1.500 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 11/4 í Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. 15/5 í Reykjavík: Veitt ökuleyfi á ný. 11/2 í Reykjavík: Sátt, 1.500 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 25/3. í Reykjavík: Dómur: 10 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 15S., 244., 247. og 248. gr. hegningarlaga. 29/7 í Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 245. gr. hegningar- laga. Ekki gerð sérstök refsing. 23/6 í Reykjavík: Dómur: 2 mánaða fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningalaga. 16/6 í Reykjavík: Sátt, 50.000 kr. sekt fyrir brot gegn 1S. gr. um- ferðarlaga. Sviptur ökuleyfi í | ár frá 16/6 1977. 14/6 í Reykjavík: Dómur: 3 mán. fangelsi fyrir brot gegn 15S., 244. og 248. gr. hegningarlaga. 1865 1978 10/7 í Reykjavík: Dómur: Ákæru fyrir brot gegn 155. gr. hegningar- laga vísað frá dómi. 1978 10/10 í Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot gegn 254. gr. hegn- ingarlaga. Ekki gerð sérstök refsing. 1979 5/1 í Austur-Skaftafellssýslu: Dómur: 15 daga varðhald fyrir brot á 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfeng- islaga. Sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 5/1 1978. 1980 1/2 í Austur-Skaftafellssýslu: Dómur::3 mán. fangelsi fyrir brot gegn 246. gr. hegningarlaga. 1979 1/4 í Austur-Skaftafellssýslu: Sátt, 10.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga og 9. gr. lögreglusamþykktar Austur-Skafta- fellssýslu. 1979 22/10 í Austur-Skaftafellssýslu: Sátt, 10.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga og 9. gr. lögreglusamþykktar Austur-Skafta- fellssýslu. 1981 16/12 í Reykjavík: Dómur: 4.500 kr. sekt fyrir brot gegn 25. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi ævilangt frá 31/12 1980. Ólafur, fæddur 27. október 1952 í Reykjavík, hefur sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1981 18/S í Keflavík: Sátt, 250 kr. sekt fyrir brot gegn 66. gr. tolllaga. 1981 19/6 í Keflavík: Sátt, 3.000 kr. sekt fyrir brot gegn.2., sbr. 3. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 9 mánuði frá 19/6 1981.- 1981 12/8 í Keflavík: Dómur: 2 mán. fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. Fresta skal fullnustu á helmingi refsivistar þess- arar, og fellur hún niður að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði alm. skilorð. Til frádráttar refsingu ákærða komi gæsluvarðhald hans í 2 daga. 1981 14/12 í Keflavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot gegn 248. gr. hegningar- laga. Við ákvörðun refsingar beggja ákærðu er litið til:77. gr. og 78. gr. alm. hegningarlaga svo og 72. gr. sömu laga að því er varðar Valtý Ómar. Refsing ákærða Valtýs Ómars þykir hæfilega ákveðin tólf mánaða fang- elsi. Til:frádráttar refsingunni komi gæsluvarðhald hans í 17. daga. Refsing ákærða Ólafs þykir hæfilega ákveðin tveggja mánaða fangelsi (hegningarauki). Ákærði Valtýr Ómar er þegar sviptur ökuleyfi ævilangt, og verður hon- um því eigi gerð frekari svipting. 1866 Ákærði Ólafur gerðist sekur um framanlýsta ölvun við akstur, áður en dómssáttin 19. júní 1981 var gerð. Samkvæmt þessu og með tilvísan til 81. gr. umferðarlaga skal hann nú sviptur ökuleyfi í 10 mánuði frá dómsbirt- ingu. Ákærði Valtýr Ómar hefur samþykkt framkomnar skaðabótakröfur, og eru þær teknar til greina í þeim tilvikum, þar sem hann er sakfelldur. Ákærði Valtýr Ómar greiði einn allan sakarkostnaðinn vegna brotanna, sem varða hann einan, þ. m. t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Páls A. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 6.000.000, en annan sakarkostnað greiði báðir ákærðu in solidum. Dómsorð: Ákærði Valtýr Ómar Guðjónsson sæti fangelsi í tólf mánuði. Til frádráttar refsingunni komi gæsluvarðhald hans í 17 daga. Ákærði Ólafur Kalmann Hafsteinsson sæti fangelsi í tvo mánuði (hegningarauki). Ákærði Ólafur skal sviptur ökuleyfi í 10 mánuði frá dómsbirting- unni. Ákærði Valtýr Ómar greiði eftirtöldum skaðabætur: Versluninni Leðri og loðskinnum kr. 243.00. Olíufélaginu h/f kr. 127.25. Söluturninum Vesturgötu 27, Reykjavík, kr. 232.00. Sentral s/f kr. 1.197.25. Pylsuvagninum, Austurstræti, Reykjavík, kr. 150.00. Söluturninum Laugavegi 92, Reykjavík, kr. 493.87. Eimskipafélagi Íslands h/f kr. 430.80. Bifreiðastöð Íslands h/f kr. 150.00. Flugleiðum h/f kr. 650.00. 10. Olíufélaginu Skeljungi h/f kr. 250.00 auk 4.75% mánaðar- vaxta frá Í. júní 1981 til 20. apríl 1982, 4.0% mánaðarvaxta frá 21. apríl 1982 til 31. okt. 1982 og 5%0 mánaðarvaxta frá 1. nóv. 1982 til greiðsludags. 11. Hans Petersen h/f kr. 600.00. 12. Málningu og járnvörum h/f kr. 200.00. 13. Pósti og síma, Akranesi, kr. 2.250.00. Ákærði Valtýr Ómar greiði einn allan sakarkóstnaðinn vegna þeirra brota, sem varða hann einan. Hann greiði og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Páls A. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 6.000.000, en annan kostnað sakarinnar greiði báðir ákærðu in solidum. on an Ru = 1867 Fimmtudaginn 10. nóvember 1983. Nr.127/1981. Jón Oddsson (sjálfur) gegn Ríkharði J. Björgvinssyni og Ríkharð J. Björgvinsson (Valgeir Kristinsson hdl.) gegn Jóhannesi Sveinbjörnssyni (Helgi V. Jónsson hrl.) og Jóni Oddssyni. Fasteignasala. Umboð. Krafa um ógildingu kaupsamnings. Skaða- bætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Gaukur Jörundsson prófessor. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 12. júní 1981. Hann krefst sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann, að krafa gagnafrýjanda verði lækkuð verulega og falli þá málskostnað- ur niður. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 14. ágúst 1981. Hann gerir þessar dómkröfur: „„Aðalkrafa. Að stefndi Jóhannes Sveinbjörnsson verði dæmdur til að þola riftun á kaupsamningi og afsali, dags. 29. des. 1978, um. sölu íbúðar á 2. hæð D í húsinu Æsufelli 6, Reykjavík. 1. varakrafa. Aðaláfrýjandi Jóni Oddssyni og stefnda Jóhannesi Sveinbjörns- syni verði in solidum gert að greiða kr. 40.000.00 til gagnáfrýjanda með 19%0 ársvöxtum frá 29. des. 1978 til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. sept. 1979, með 27% ársvöxtum frá 1868 þeim degi til 6. mars 1980, með 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, með 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, með 39% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. nóv. 1982, með 47% ársvöxtum frá þeim degi til 21. sept. 1983, með 39% ársvöxtum frá þeim degi til 21. okt. 1983, en með hæstu innlánsvöxtum, nú 36% p.a., frá þeim degi til greiðsludags.— Krafist er málskostnaðar úr hendi aðaláfrýj- anda og stefnda in solidum í héraði og fyrir Hæstarétti hvort heldur aðal- eða varakrafa er tekin til greina. 2. varakrafa. Sama og 1. varakrafa, en beinist að aðaláfrýjanda, Jóni Oddssyni einum. — 3. varakrafa. Að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og aðaláfrýjanda verði gert að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti, en málskostnaður gagnvart stefnda Jóhannesi verði felldur niður fyrir báðum dóm- um.—““ Stefndi Jóhannes Sveinbjörnsson krefst staðfestingar hins áfrýj- aða dóms að því er sig varðar og að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. Auk atriða þeirra, sem rakin eru í hinum áfrýjaða dómi, er þess að geta, að hinn 29. desember 1978 gaf Þorgeir Yngvason gagn- áfrýjanda afsal fyrir umræddri íbúð. Þá tilkynnti gagnáfrýjandi stefnda Jóhannesi 14. mars 1979, að: hann rifti kaupunum. Fallast má á það með héraðsdómara, að gagnáfrýjanda, stefn- anda málsins í héraði, hafi verið heimil málssókn með þeim hætti, sem hér var á hafður. Einnig má fallast á, að kröfur gagnáfrýjanda hafi ekki. verið fallnar niður fyrir tómlæti. Gagnáfrýjandi krefst þess nú aðallega, að stefndi Jóhannes verði dædmur til að þola riftun á kaupsamningnum um íbúðina og afsal- inu fyrir henni, en til vara krefst hann skaðabóta. Byggir gagnáfrýj- andi þessar kröfur á sömu málsástæðum og fyrri kröfu sína um ógildinu á kaupsamningnum. Héraðsdómarinn tók afstöðu til þess- ara málsástæðna og hafnaði þeim. Ber að staðfesta þá úrlausn. Eftir atvikum þykir málskostnaður eiga að falla niður í héraði og fyrir Hæstarétti milli þessara aðilja, sbr. 178. gr. laga nr. 85/1936. 1869 Í bréfi því, sem aðaláfrýjandi ritaði gagnáfrýjanda 30. nóvember 1978, taldi hann sennilegt, að hægt yrði að selja íbúðina fyrir rúmar 15 milljónir króna. Mátti gagnáfrýjandi ætla, er hann veitti aðal- áfrýjanda heimild til að selja íbúðina og gaf honum skriflegt umboð í því skyni, að við þá fjárhæð yrði söluverðið miðað. Að mati hinna dómkvöddu matsmanna hefði söluverð íbúðarinnar verið 16 mill- jónir króna miðað við eðlilegar aðstæður og með greiðslukjörum, sem sambærileg eru við sölu íbúðarinnar 29. desember 1978. Hefur því mati ekki verið hnekkt. Samkvæmt þessu var aðaláfrýjanda ekki rétt að ganga út frá því, að honum væri heimilt að selja umrædda íbúð á því verði, sem raun varð á, nema að leita til þess samþykkis gagnáfrýjanda. Ósannað er hins vegar, að gagnáfrýjandi hafi gefið slíkt samþykki. Hefur aðaláfrýjandi þannig bakað sér bótaskyldu gagnvart gagnáfrýjanda. Við ákvörðun bóta ber að hafa í huga, að vegna greiðsluörðugleika gagnáfrýjanda og þröngra tímamarka var lítið svigrúm til að ná hagstæðu söluverði. Samkvæmt þessu og með hliðsjón af greiðsluháttum í fasteignakaupum þykir aðaláfrýjandi eiga að greiða gagnáfrýjanda 2.000.000 gamlar krónur, þ. e. 20.000.00 nýjar krónur, ásamt vöxtum, eins og Í dómsorði segir. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 20.000.00 krónur. Dómsorð: Stefndi, Jóhannes Sveinbjörnsson, á að vera sýkn af kröfum áfrýjanda, Ríkharðs J. Björgvinssonar. Málskostnaður milli þeirra í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Aðaláfrýjandi, Jón Oddsson, greiði gagnáfrýjanda, Ríkharði J. Björgvinssyni, 20.000.00 krónur með 19%0 ársvöxtum frá 29. desember 1978 til 1. júní 1979, 22%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, 27%0 ársvöxtum frá þeim degi til 6. mars 1980, 43.5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47%0 ársvöxtum frá þeim degi til 21. septem- 1870 ber 1983, 3900 ársvöxtum frá þeim degi til 21. október 1983, 3600 ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags og 20.000.00 krónur samtals í máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. maí 1981. I. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi 4. maí sl., höfðaði Guðjón Steingrímssón hæstaréttarlögmaður, Hafnarfirði, f. h. Ríkharðs J. Björgvinssonar, Flúðaseli 12, Reykjavík, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 28. febrúar 1980, gegn Jóhannesi Svein- björnssyni, Æsufelli 6, Reykjavík, og Jóni Oddssyni hæstaréttarlögmanni, Sólvallagötu 29, Reykjavík. Samkvæmt stefnu eru dómkröfur stefnanda aðallega, að sala íbúðar á 2. hæð D í húsinu Æsufelli 6, Reykjavík, skv. kaupsamningi og afsali, dags. 29. desember 1978, verði dæmd ógild, en til vara, að stefndu verði in solid- um gert að greiða kr. 4.000.000 með 19%0 ársvöxtum frá 29. desember 1978 til 1. júní 1979, með 2200 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, en með 27% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, en þó eigi lægri vöxt- um en dómvöxtum frá birtingardegi stefnu til greiðsludags. Krafist er máls- kostnaðar að skaðlausu. Í greinargerð stefnanda er sett fram þrautavarakrafa á þá leið, að bóta- kröfunni er beint að stefnda Jóni einum. Við munnlegan málflutning voru dómkröfur stefnanda þessar: Aðal- krafa, að sala íbúðar á 2. hæð D í húsinu Æsufelli 6, Reykjavík, samkvæmt kaupsamningi stefnanda og stefnda Jóhannesar, dags. 29. desember 1978, og afsali, dags. sama dag, verði dæmd ógild og að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða málskostnað að skaðlausu. |. varakrafa, að stefndu verði in solidum gert að greiða nýkr. 40.000.00 með 19% ársvöxtum frá 29. desember 1978 til 1. júní 1979, með 22%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, með 27% ársvöxtum frá þeim degi til 6. mars 1980, en með dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, auk málskostnaðar að skaðlausu. 2. varakrafa, að stefnda Jóni verði gert að greiða allar fjárhæðir skv. 1. varakröfu, en málskostnaður gagnvart stefnda Jóhannesi falli niður. Stefndi Jóhannes krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og að stefn- andi verði dæmdur til að greiða stefnda Jóhannesi málskostnað skv. gjald- skrá LMFÍ. Stefndi Jón krefst sýknu af aðalkröfu og varakröfum stefnanda og að 1871 stefnanda verði gert að greiða stefnda Jóni málskostnað að mati dómsins skv. gjaldskrá LMFÍ. Tekið er fram, að við mat á málskostnaði beri að hafa í huga mikla vinn við mál þetta og ástæðna, er gefi tilefni til refsimáls- kostnaðar úr hendi stefnanda. Til vara er gerð sú krafa, verði ekki fallist á sýknukröfu stefnda Jóns, að aðeins verði fallist á lítinn hluta krafna stefnanda og þær stórlega lækkaðar og málskostnaður verði þá látinn falla niður. Vöxtum er sérstaklega mótmælt sem of háum og kröfugerð stefn- anda um upphafstíma vaxta mótmælt, enda hafi vaxtakrafa eigi verið kynnt fyrr en við málssókn þessa. Við munnlegan málflutning krafðist stefndi Jón sýknu af öllum kröfum stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða honum málskostnað að mati dómsins. Til vara gerði stefndi Jón þá dómkröfu, verði ekki fallist á sýknu- kröfu hans, þá verði aðeins fallist á lítinn hluta krafna stefnanda, þær stór- lega lækkaðar og málskostnaður felldur niður. Lögmaðurinn mótmælti sérstaklega tilgreindri fjárhæð 2. varakröfu stefnanda, þar sem sú krafa hafi ekki fyrr verið sett fram með ákveðinni fjárhæð, og mótmælti því, að þessi fjárhæð fengi komist að. Leitað hefur verið um sáttir í máli þessu án árangurs. Upphaflega krafðist stefndi Jón frávísunar málsins, og hinn 18. nóvem- ber sl. var kveðinn upp frávísunardómur. Sá dómur var kærður til Hæsta- réttar, og með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 13. janúar sl., var frávísun- ardómurinn úr gildi felldur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar með- ferðar og dómsálagningar að nýju. II. Málavextir virðast vera þeir, að með kaupsamningi, dags. 27.október 1977, keypti stefnandi S herbergja íbúð á 2. hæð D í fjölbýlishúsinu Æsu- felli 6, Reykjavík, af Þorgeiri Yngvasyni á kr. 12.000.000. Samkvæmt kaupsamningnum bar stefnanda að greiða við samþykkt kauptilboðs kr. 2.000.000, 27. desember 1977 kr. 2.000.000, 1. maí 1978 kr. 500.000, 10. júlí 1978 kr. 1.000.000 og 5. október 1978 kr. 2.000.000. Þar að auki tók stefnandi að sér áhvílandi skuldir á 1., 2. og 3. veðrétti, samtals að fjárhæð kr. 1.623.630, og gaf út tvö veðskuldabréf, annað að fjárhæð kr. 1.438.185 til 6 ára og hitt að fjárhæð kr. 1.438.185 til 8 ára með 13% ársvöxtum. Stefnandi stóð ekki í skilum með greiðslu, sem fram átti að fara 1. maí 1978, kr. 500.000, og ekki heldur með síðari greiðslur. Hinn 20. október 1978 ritaði lögmaður Þorgeirs Yngvasonar stefnanda svohljóðandi bréf: „„Hinn 27. október 1977 gerðuð þér samning við Þorgeir Yngvason, Reynihvammi 16, Kópavogi, um kaup á fimm herbergja íbúð, sem merkt er D, á 2. hæð í húsinu nr. 6 við Æsufell, hér í borg. 1872 Á þessum kaupsamningi hafa þegar af yðar hálfu orðið stórkostlegar vanefndir, svo sem nánar kemur fram í ábyrgðar- og hraðbréfi, er ég ritaði yður hinn 9. þessa mánaðar, og beiðni umbj. m., seljanda íbúðarinnar. Auk þess, er fram kemur í nefndu bréfi, er komið í ljós, að þér hafið ekki staðið í skilum með. greiðslur vaxta og. afborgana af veðskuldum, er hvíla á íbúðinni og þér tókuð að yður samkvæmt nefndum kaupsamningi að inna af hendi. Hefir íbúðin verið auglýst til sölu á nauðungaruppboði, bæði að kröfu Veðdeildar Landsbanka Íslands og Iðnaðarbanka Íslands, og mun uppboð fara fram í þessum eða næsta mánuði, verði ekki að gert. Á tveim viðræðufundum, sem við höfum átt um þetta mál, hefir komið fram, að þér teljið yður ekki mögulegt að koma framangreindum vanskilum nú þegar í lag, og ekki verður séð, að þér óskið frekari samninga um málið, þar eð þér mættuð ekki á þriðja fundi okkar, sem ákveðinn hafði verið síðastliðinn þriðjudag, og ekkert hefir síðan heyrst frá yður. Hefir umbj. m. nú falið mér að tilkynna yður, að hann rifti framan- greindum kaupsamningi við yður vegna hinna stórkostlegu vanefnda yðar, sem að ofan greinir, og tilkynni ég yður hér með riftun þessa. Ég vænti þess, að þér rýmið húsnæðið sem fyrst og eigi síðar en 1. nó- vember n. k. Jafnframt býð ég fram greiðslu á þeirri fjárhæð, sem þér þegar hafið greitt upp Í kaupverðið, að frádregnum bótum til umbj. m. vegna vanefnda yðar.““ Eftir þetta mun stefnandi hafa leitað til stefnda Jóns, og samkvæmt dskj. 6 mun stefndi Jón hafa farið þess á leit í nóvember 1978, að fallið yrði frá riftun þessari. Seljandi íbúðarinnar mun hafa verið fús til þess, ef van- skilaskuldin yrði greidd, en þegar til átti að taka, mun stefnandi ekki hafa getað innt skuldina af hendi og vildi heldur, að riftunin kæmi til fram- kvæmda. Hinn 30. nóvember 1978 ritaði stefndi Jón stefnanda svohljóðandi bréf, dskj. 5: „Í framhaldi af viðræðum okkar hefi ég verið á fundi hjá Jóni Bjarna- syni, hrl., og átt nokkrar viðræður við hann. Þykir mér útkoman ekki góð, ef farið verður í riftun. Samkvæmt því, sem gagnaðili mun væntanlega gera kröfur til, mun dæmið væntanlega líta svona út: Innborgað kr. 4.000.000.00. Frá dregst a) kr. 600.000.00 lán að viðbætt- um vöxtum (vaxtaaukalánsvextir), b) sölulaun krónur 240.000.00, c) mjög mikill kostnaður samkvæmt reikningi frá Joni Bjarnasyni, hrl., þ. á m. vegna innheimtu-, riftunar- og mótakóstnaðar við frestun á uppboðum, d) húsaleiga allan tímann, e) vextir og dráttarvextir og hluti gjaldfallinna afborgana. 1873 Til góða koma væntanlega greiðslur af innborguðu fé, nettóandvirði. Ég er bara hræddur um, að þetta kunni að fara mest í sjálft sig. Ráðlegg ég þér eindregið að athuga málið betur í samráði við þitt fólk. Sennilega væri nú hægt að selja íbúðina á rúmar 15 milljónir.“ Hinn $. desember 1978 undirrituðu Þorgeir Yngvason og stefnandi sam- komulag um riftun íbúðarkaupanna, dskj. 6, en í því dómskjali segir m. a.: „„Samkvæmt framangreindu er því umræddum kaupsamningi um íbúð seljanda í húsinu nr. 6 við Æsufell hér í borg rift vegna framangreindra vanefnda kaupanda á greiðslu kaupverðs, og er riftunin í einu og öllu sam- þykkt af kaupanda, og sættir hann sig algerlega við hana. Í sambandi við skipti aðila varðandi íbúðina og skaðabætur o. fl. til selj- anda vegna vanefndanna hefir orðið samkomulag um eftirfarandi: 1. Kaupandi fékk á sínum tíma heimild til þess að veðsetja íbúðina, og hefir hann þegar stofnað til veðskuldar við Búnaðarbanka Íslands, vaxtaaukaláns, að fjárhæð kr. 500.000. Það lán er nú í vanskilum. Láns- fjárhæð þessi ásamt vöxtum, dráttarvöxtum og öllum kostnaði, er af van- skilum lánsins leiðir, svo og vöxtum til síðargreinds uppgjörsdags skal drag- ast frá innborguðu fé, sem kaupandi hefir greitt vegna kaupsamningsins. Lögmaður seljanda skal athuga, hvort um fremari (sic) veðbindingar íbúð- arinnar af hálfu kaupanda hafi verið að ræða, og fer þá um slíkar á sama hátt og hér greinir að framan. Sérhver heimild kaupanda til veðbindingar íbúðarinnar verður afturkölluð nú þegar. Kostnaður við þetta starf lög- mannsins skal einnig dreginn frá innborguðu fé. 2. Með kaupsamningnum tók kaupandi að sér greiðslu eftirstöðva á- hvílandi veðskulda við Veðdeild Landsbanka Íslands, við Iðnaðarbanka Ís- lands h.f. og við handhafa. Öll eru veðlán þessi nú í vanskilum, og hefir verið beðið um uppboð á íbúðinni vegna tveggja fyrstgreindu lánanna og íbúðin verið auglýst til uppboðs. Alla dráttarvexti vegna vanskila á lánum þessum til síðargreinds upp- gjörsdags skal draga frá innborguðu fé kaupanda. Sama er um allan inn- heimtukostnað og uppboðskostnað af lánunum svo og kostnað lögmanns seljanda vegna uppboðsins og við frágang lögmannsins við að koma van- skilunum í lag og fá uppboðið fellt niður. 3. Hinn 26. september 1978 lét Útvegsbanki Íslands þinglesa fjárnámi í eigninni vegna skuldar kaupanda, en skuld þessi er seljanda með öllu óvið- komandi. Kaupandi viðurkennir skuld þessa rétta og til þess að losna við málaferli við að fá fjárnámið afmáð af eigninni, samþykkir kaupandi, að fjárhæðin, kr. 192.000, verði ásamt öllum vöxtum og kostnaði, þar með kostnaði lögmanns seljanda við að ganga frá greiðslu og láta afmá veðband- ið, dragist frá innborguðu fé á uppgjörsdegi. 4. Á síðargreindum uppgjörsdegi skal kannað, hvort kaupandi standi 118 1874 þá í skuld við hússjóð eigenda allrar fasteignarinnar, og ef svo reynist, skal sú fjárhæð einnig dregin frá innborguðu fé. 5. Á síðargreindum uppgjörsdegi skal kannað, hvort kaupandi hafi valdið skemmdum á íbúðinni eða sameigninni eða eignin hafi rýrnað að öðru leyti en því, sem telja verður eðlilegt slit vegna venjulegra nota það tímabil, sem kaupandi dvelur og hefir dvalið í íbúðinni. Reynist svo vera, skal það einnig dregið frá innborguðu fé. Verði ekki samkomulag um fjár- hæð, skal tjónið metið af 2 dómkvöddum matsmönnum samkvæmt venju- legum reglum. 6. Loks skal á uppgjörsdegi draga frá skaðabætur til seljanda vegna vanefnda kaupanda, og eru aðilar sammála um það, að þær séu hæfilega metnar kr. 2.250.000 — tvær milljónir tvö hundruð og fimmtíu þúsund krónur —. Er þá haft m. a. í huga, að seljandi greiddi sölulaun af íbúðinni, að hann hefir orðið fyrir afnotamissi hennar, sem samtals ber að reikna a. m. k. eitt og hálft ár, að hann hefir orðið fyrir nokkrum álits- og láns- traustsspjöllum við það, að öll veðlán eignarinnar fóru í vanskil og að eign- in hefir verið auglýst til uppboðs, svo og það, að talsverður lögfræðikostn- aður er þegar fallinn á í sambandi við mál þetta, í upphafi við innheimtutil- raunir á vanskilaskuld kaupanda, síðan við riftunina, þá tilraunir til sam- komulags, að ósk lögmanns kaupanda, og loks vinna við lyktir riftunar- málsins. Vegna sérstakrar óskar kaupanda samþykkir seljandi, að í sambandi við riftunina þurfi kaupandi ekki að fara úr íbúðinni fyrr en hinn 28. febrúar 1979, enda hefir í sambandi við ákvörðun bóta vegna afnotamissis íbúðar- innar verið miðað við þennan tíma, eins og vikið er að hér að framan. Skuldbindur kaupandi sig til þess að fara úr íbúðinni eigi síðar en þann dag. Þann dag skal uppgjör fara fram milli aðila, og er þetta sá dagur, sem vikið hefir verið að sem „síðargreindum uppgjörsdegi.““ Aðilar eru sammála um það, að kaupandi hafi alls greitt til seljanda kr. 4.072.000 — fjórar milljónir sjötíu og tvö þúsund krónur — og dragast því frá þeirri fjárhæð allt, sem fram kemur í framangreindum liðum. Mismun þessara fjárhæða greiðir seljandi kaupanda þennan sama dag, 28. febrúar 1979, ásamt innlánsvöxtum banka frá 1. júní 1978 að telja til greiðsludags, en aðilar eru sammála um það, að síðasta innborgun frá kaupanda hafi farið fram í maí 1978.“ Á dskj. 24, sem er greinargerð stefnda Jóns í matsmáli nr. 17/1979, kem- ur fram, að stefndi Jón hafi verið mjög óánægður með riftunina f. h. stefn- anda. Síðan hafi það gerst, að stefndi Jóhannes hafi komið á skrifstofu stefnda Jóns og falast eftir íbúð í Reykjavík og hafi hann jafnframt viljað 1875 selja íbúð í Hafnarfirði. Stefndi Jón hafi þá fengið leyfi lögmanns Þorgeirs Yngvasonar milli jóla og nýjárs, til þess að stefndi Jóhannes fengi að skoða íbúðina sem væntanlegur kaupandi. Stefndi Jóhannes hafi gert tilboð í eignina og boðið fram verulega háa útborgun strax. Stefnandi hafi talið þetta mun betri lausn sinna mála, m. a. með tilliti til hagsmuna varðandi álagningu opinberra gjalda, en hann hafi verið í miklum vandræðum varð- andi skattamál sín. Hinn 29. desember 1978 undirrituðu stefnandi og eiginkona stefnanda svohljóðandi umboð: „Ég undirritaður, Ríkharður Júlíus Björgvinsson, Æsufelli 6, Reykjavík, veiti hér með Jóni Oddssyni, hrl., Garðastræti 2, Reykjavík, fullt og ótak- markað umboð til þess að ganga frá uppgjöri fyrir mína hönd við Jón Bjarnason, hrl., vegna Þorgeirs Yngvasonar vegna kaupa minna af honum á íbúð við Æsufell nr. 6 í Reykjavök, og jafnframt veiti ég honum fullt og ótakmarkað umboð til að ganga frá sölu á sömu íbúð, þ. e. að nr. 6 við Æsufell í Reykjavík, áður þingi. á áðurnefndan Þorgeir Yngvason til Jóhannesar Sveinbjörnssonar, Hjallabraut 2, Hafnarfirði, og nær umboð hans til að undirrita fyrir mína hönd öll skjöl, þar með talin afsöl vegna ofangreinds. Þessu til staðfestu rita ég nafn mitt hér undir í votta viðurvist ásamt eiginkonu minni.““ Á dskj. 7 er uppgjör, dags. 29. desember 1978,. undirritað af stefnanda og Þorgeiri Yngvasyni. Uppgjör þetta er svohljóðandi: „Uppgjör vegna íbúðar merktrar D á 2. hæð í Æsufelli 6, Rvk. Skv. tölulið 3 kaupsamn. kr. 500.000 drv. 120.000= 620.000 Skv. tölulið 4 kaupsamn. kr.1.000.000 drv. 180.000= 1.180.000 Skv. tölulið 5 kaupsamn. kr.2.000.000 - drv. 180.000= 2.180.000 Greiðsla 10/7 tölul. kaupsamn. kr. 150.000 drv. 27.000= 177.000 Greiðsla 5/10 tölul. 3, 4, $ kr. 150.000 * drv. 13.500= 163.500 Kr. 4.320.500 Innheimtulaun ..............2...0.0 000 sn — 258.025 Kr. 4.578.525 Greidd gjaldf. skuld Samvinnub. Ísl. h.f. ............ — 165.508 Dráttarvextir af sama ..............2..00 000. 0 nr — 4.965 Gjaldf. greiðsla eftirstöðva 1/11 “78 ................. — 808.979 Dráttarvextir af sama pr. 30. des. ............0...... — 48.539 Innheimtulaun ..............0.00 0000 0 nr — 84.876 Útbúið afsal íbúðar .............0.0...0..0 0... 0. — 47.000 Útbúið veðskuldabréf kaupanda 2.083.000 ............ — 17.249 Stimpilgjald veðskuldabréfs .........0.000...0 00... — 31.500 1876 Þinglestur m/ athugas. kr. 2.000 ............... kr. 39.500 Samkomulag er um, að vextir falli niður gagnkvæmt af veðskuldum áhvílandi svo og önnur fasteignagjöld Samtals kr. 5.795.142““ Á dskj. 8 er kaupsamningur á milli stefnanda sem seljanda og stefnda Jóhannesar sem kaupanda, dags. 29. desember 1978, undirritaður af stefnda Jóhannesi og stefnda Jóni f. h. stefnanda e. u. Í kaupsamningi þessum segir m. a.: „„Seljandi skuldbindur sig til þess að selja og kaupandi til þess að kaupa neðanskráða eign seljanda: Það er 5 herbergja íbúð á 2. hæð D í húsinu nr. 6 við Æsufell í Reykjavík ásamt hlutdeild í tilheyrandi leigulóðarréttind- um. Bílskúrsréttur fylgir íbúðinni. Nánar tiltekið hér er um að ræða 3 svefnherbergi, 1 — 2 stofur, vinnuherbergi, eldhús, bað, skála og svalir, allt á sömu hæð, ásamt sér geymslu í kjallara og sér frystihólfi í kjallara, merkt íbúðinni, svo og í kjallara hlutdeild í sameiginlegu þvottahúsi, barna- vagna- og reiðhjólageymslu, 12 einstaklingsherbergjum o. fl., ásamt öllu sameiginlegu, sem eigninni fylgir og fylgja ber, að engu undanskildu. Til- sniðin gólfteppi, sem eru á íbúðinni, skulu fylgja. Eignarhluti þessi er talinn vera 0,677% af Æsufelli 2 — 6 í Reykjavík, en 2,975% af nr. 6 við Æsufell í Reykjavík. Kaupandi hefir kynnt sér ástand eignarinnar með skoðun og sætt sig við það að öllu leyti og hefir ekkert við það að athuga. Kaupverð alls hins selda er umsamið kr. 12.000.000.00 — krónur tólf milljónir 00/100 — og greiðist það svo sem hér segir: 1. Við undirskrift kaupsamnings greiðir kaupandi sbr. uppgjör við Jón Bjarnason, hrl., og Jón Oddsson, Hl. 00.00.0000... kr. 6.694.816.00 2. Greiðir vanskilaskuld við Búnaðarbanka Íslands, þ. e. afborgun og vexti af vaxtaaukaláni sbr. veðbréf dags. 6. 4. 1978, upphafl. kr. 500.000.00 veðtryggt í hinni seldu eign með 4ða veðrétti. Greiðsla fari fram fyrir 15. janúar 1979, ca ................ — 230.000.00 3. Hinn 22. febrúar 1979 greiðir kaupandi í peningum til seljanda þannig: Þar sem hin selda eign er á nauð- ungaruppboði 27. febrúar 1979 vegna kröfu þriggja aðila þ. e. Iðnaðarbanka Íslands, Veðdeildar Lands- banka Íslands og Útvegsbanka Íslands gerir kaup- 1877 andi upp við þá aðila og kostnað þ. á m. umboðs- kostnað og greiðir síðan til Jóns Oddssonar, hrl., f. h. seljanda mismun fyrir 28. febrúar 1979, er selj- andi hefur rýmt húsnæðið og að öðru leyti fram hef- ur farið uppgjör milli aðila þ. á m. á fasteignagjöld- um, vöxtum og hússjóði og öðru, er lögskipti þessi varða ..........0...0.00 00 Samtals útb. . Kaupandi tekur að sér að greiða veðskuldir, er hvíla á hinni seldu eign. A) Tekur að sér áhvílandi skuld á 1. veðrétti við Veðdeild Landsbanka Íslands, vísitölulán, sam- kvæmt 2 veðbréfum, dags. 12. 4. 1972 og 9. 11. 1973, upphafi. kr. 845.000.00, en nú ca ........ Gjalddagi 1. S. ár hvert, næst fyrir kaupanda |. 5. 1979, sbr. 3ja lið hér að ofan. B) Tekur að sér áhvílandi skuld á 2. veðrétti við Iðnaðarbanka Ísl. (vaxtaaukalán) samkvæmt veð- bréfi, dags. 21. 1. 1977, upphaflega kr. 600.000.00. Vextir eru nú hæstu lögl. vaxtaaukavextir, eins og eru á hverjum tíma. Gjalddagi 17. 2 og 17. 7 ár hvert næst fyrir kaupanda 17. 2. 1979 (5 afborganir) sbr. þó 3ja lið hér að ofan ca ......... se C) Tekur að sér áhvílandi skuld á 3. veðrétti v/ handhafa samkvæmt 3 veðbréfum, öll dags. 5/2 1974, upphafl. samtals kr. 1.055.000.00. Vextir 80. Næst fyrir kaupanda 1. 11. 1979 .............. D) Tekur að sér áhvílandi veðskuld á 4ða veðrétti við Búnaðarbanka Íslands samkvæmt veðbréfi, dags. 5. 4. 1978, upphaflega samtals að fjárhæð kr. 500.000.00 (vaxtaaukalán sbr. 2. lið hér að ofan). Nú að eftirstöðvum sbr. lið 2 hér að ofan ca... E) Varðandi fjárnám á eigninni frá Útvegsbanka Íslands, dags. 26. 9. 1978, sjá lið 3 hér að framan F) Tekur að sér áhvílandi veðskuld á 5. veðrétti kr. kr. 7.500.000.00 575.184.00 456.000.00 400.000.00 527.500.00 450.000.00 0.00 1878 skv. veðbréfi, dags. 29. desember 1978, að fjárhæð kr. 2.457.000.00 með þrem jöfnun árlegum afborg- unum hinn Í. 11. árs hvers, í fyrsta sinn fyrir kaup- anda 1. 11. 1979 með 14% ársvöxtum frá 1. nóvem- ber 1978 að telja. (Seljandi gerir upp vexti frá 1. 11. 1978 til 28. febrúar 1979 eins og venja er) ..... kr. 2.457.000.00 Samtals kr. 11.790.500.00 5. Þar sem afsal var gefið út við undirskrift kaupsamn- ings, en greiðsluliðir 2 — 3 fara fram á eftir og nokkur óvissa er um fjárhæðir og þær meira og minna áætlaðar í lið 2, 3 og 4, fer fram lokauppgjör hinn 28. febrúar 1979, þ. e. við rýmingu varðandi þessa liði, vexti og önnur gjöld. Eftir standa nú kr. 209.500.00, sem koma til greiðslu milli aðila eftir því, hvernig niðurstöður uppgjörs verða ........ — 209.500.00 Samtals kr. 12.000.000.00 Varðandi liði hér að ofan, s. s. vegna vanskila og uppboðskrafna, ber kaupanda að hafa samráð við Jón Oddsson, hrl. Hin selda eign skal öll verða laus til afnota 28. febrúar næstkomandi. Tekur kaupandi við eigninni þann dag og hirðir frá þeim tíma arð hennar og greiðir af henni skatta og skyldur. Afsal skal gefið út í dag, er kaupandi hefur fullnægt skuldbindingum sínum skv. framanskráðu.““ Afsal fyrir eigninni var gefið út sama dag, og er það undirritað af stefnda Jóni f. h. stefnanda og konu hans, dskj. 9. Á dskj. 10, er bréf frá stefnda Jóni til stefnanda, dags. 29. desember 1979. Bréf þetta er svohljóðandi: „Uppgjör varðandi greiðslulið 1. kr. 6.694.816.00, sbr. kaupsamning ykkar Jóhannesar Sveinbjörnssonar. A) Hjálagt eintak af uppgjöri ykkar Þorgeirs Yngva- SONAF ........0.000 nn kr. 5.795.142.00 B) Greitt til Jóns Bjarnasonar, víxill samþ. af R. J. B., útg. 15. apríl 1978 af Þorgeiri Yngvasyni. Höfuðstóll kr. 72.000.00, vextir o. fl. kr. 21.340.00, kostnaður kr. 23.334.00, samtals ............%..0. 0... — 116.674.00 C) Sölulaun greidd til Þorgeirs Yngvasonar ........ — 120.000.00 1879 D) Lögfræðikostnaður greiddur til Jóns Bjarnasonar, Hrl. ........00000 000 kr. 450.000.00 Samtals kr. 6.481.816.00 Greitt af skrifstofu minni með tveim áv. kr. 5.391.358.00 kr. 1.090.458.00 kr. 6.481.816.00 E) Greidd sölulaun til Eignagarðs s.f. ............. — 120.000.00 F) Greitt til Jóns Oddssonar, hrl., vegna lögfræðistarfa — 40.000.00 G) Greitt fyrir þinglýsingu afsals frá Þorgeiri Yngvasyni tilR.J.B. .....0.00000 ns — 51.800.00 H) Annar kostnaður v/ þinglýsinga o. fl. ......... — 1.200.00 Samtals kr. 6.694.816.00 Vegna þessara breytinga frá riftunarkröfum virðist lögfræðikostnaður til Jóns Bjarnasonar, hrl. vera sá sami og var fyrir þessi málalok, en skaða- bótaliðir varðandi húsaleigu og annað falla út. Eins fellur út vaxtaliður til þín af innborguðu fé, sbr. áður rætt. Kostnaður er hér mikill, en hefði orðið meiri í riftunarmáli. Útborgun er geysihá í kaupsamningi við Jóhann- es Sveinbjörnsson, og auk þess koma til ýmsar skattahagræðingar.““ Með bréfi, dags. 18. janúar 1979, afturkallaði stefnandi umboð sitt og konu sinnar til stefnda Jóns og óskaði eftir því, að stefndi Jón sendi Guð- jóni Steingrímssyni hæstaréttarlögmanni öll gögn, sem sér tilheyra, dskj. 11. Með bréfi, dags. 31. janúar 1979, óskaði lögmaður stefnanda eftir því við stefnda Jóhannes, að kaupsamningnum verði rift, eða a. m. k. að kaup- verðið hækki verulega, dskj. 12. Sama dag skrifaði lögmaðurinn stefnda Jóni bréf og skoraði á hann að koma því til leiðar, að kaupsamningnum verði rift, dskj. 13. Á dskj. 14, dags. 28. febrúar 1979, er svohljóðandi uppgjör frá stefnda Jóni: „Á 1. Umsamið kaupverð ............00.0.0 00. kr. 12.000.000.00 2. Til viðbótar skv. sérstökum ákvæðum kaupsamn- 1880 ings vegna nýrra teppa á sameign, þeytivindu og lóðarframkvæmda A. tEPPIN ............ kr. 59.460.00 b. þeytivinda .............00.0000 000. — 11.500.00 c. lóðin 1. gjöld ............0.000 00 — 48.990.00 2. VEXtIr ............ — 8.525.00 Kaupverð því samtals ........................ kr. 12.128.475.00 Greiðslur kaupanda og yfir- taka skulda „ Greitt við undirskrift kaup- samnings, sbr. fyrsta útborg- unarlið í kaupsamningi, sbr. og fskj. nr. 1 ............ kr. 6.694.816.00 - Vanreiknaður liður H. í fskj. Mr Í kr. 900.00 . Greitt til Útvegsbanka Ís- lands vegna fjárnáms, sbr. fskj. 3 0 — 280.100.00 - Greitt til Veðdeildar Lands- banka Íslands, sbr. fskj. 4 — 67.496.00 . Greitt til Iðnaðarbanka Ís- lands, sbr. fskj. $ ........ — 678.513.00 . Greitt til Búnaðarbanka Ís- lands, sbr. fskj. 6 ........ — 378.158.00 Samtals kr. 8.099.983.00 „ Yfirtaka kaupanda vegna vanskila við hússjóð kr. 252. 212.00, þar af í innheimtu hjá Jóni Magnússyni hdl. kr. 115.582.00 að viðbættum vöxtum og kostnaði kr. 40. 860.00 ............... — 293.072.00 „ Fasteignagjöld 1979 eru í endurskoðun, en verða kr. 90.000.00 til kr. 100.000.00 því frá 1. 1. “79 til 1. 3. “79 eða 1/6 ca. .............. — 15.000.00 - Skuld fasteignagjalda pr. 31/12 1978, sbr. fskj. 7... — 88.194.00 . Eftirstöðvar Veðdeildar L. Í. A. ll kr. 243.284.00 b. — 232.391.00 11. Iðnaðarbanki Íslands ..... — 200.000.00 12. Handhafi ................ — 527.500.00 13. Búnaðarbanki Íslands ..... — 250.000.00 14. Handhafi ................ — 2.457.000.00 15. Yfirteknir áhvílandi vextir a. Vegna Veðd.L. Í. áætl. —— 25.000.00 b. Iðnaðarbanki „Íslands 17/1 til 28/2 “79 ......... — 8.250.00 c. Handhafaskuldabréf, sbr. 4. c. í kaupsamningi 1. 11 “78 til 28/2 “79 ....... — 14.067.00 d. Búnaðarbanki „Íslands frá S. 10. “78 til 28/2 1979 — 34.000.00 e. Handhafaskuldabréf, sbr. f. lið kaupsamnings frá 1. 11. “78 til 28/2 79.... — 114.660.00 16. Greiðir í hússjóð og lóðar- sjóð skuld, sbr. hér að ofan A. 2. — 128.475.00 Samtals því liður A. .......... kr. 12.128.475.00 Samtals því liður B. .......... kr. 12.730.876.00 Mismunur ..........0...0..... kr. 602.401.00 kr. 12.730.876.00 kr. 12.730.876.00 Skuld seljanda við kaupanda því kr. 602.401.00 Ath. til viðbótar kunna að koma kröfur vegna af- lesturs rafmagns og hita, ástands eignar svo og skaðabóta vegna vanefnda við afhendingu.“ Hinn 29. mars 1979 var í fógetarétti Reykjavíkur kveðinn upp úrskurður um útburð á stefnanda úr íbúðinni að Æsufelli 6, dskj. 15. Með bréfi, dags. 21. mars 1979, dskj. 20, óskaði lögmaður stefnanda eftir dómkvaðningu matsmanna til að meta söluverð íbúðarinnar á 2. hæð D í húsinu nr. 6 við Æsufell. Í matsbeiðni segir m. a.: „„Er óskað eftir, að hinir dómkvöddu kunnáttumenn meti hæfilegt og líklegt söluverð eignarinnar miðað við gangverð á söludegi. Gengið verði út frá í matinu, að kaupverð, sem metið yrði fram yfir kr. 12.000.000.00, ætti að greiðast með útborgun að 60 hundraðshlutum, sem mætti dreifast 1882 á 1 ár og eftirstöðvar til nokkurra ára, eins og venjulegast gildir í fasteigna- kaupum, og með 14%0 ársvöxtum.““ Á dskj. 21 er matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna, þeirra Stefáns M. Stefánssonar prófessors og Árna Stefánssonar hæstaréttarlögmanns, dags. 31. maí 1979. Í matsgerðinni segir m.a.: ,„„Matsmenn hafa skoðað umrædda íbúð ásamt þeim rýmum og réttind- um, sem henni fylgir. Ýmislegt má að íbúðinni finna. Þannig er t.d. bað- og eldhúsinnrétting með óvönduðu sniði, og sama gildir um tréverk yfir- leitt. Dúkar eru víða lélegir, og íbúðina þarf að mála. Í heild telst innrétting íbúðarinnar ekki vönduð og sumpart illa umgengin. Matsmenn hafa haldið nokkra fundi með umboðsmönnum aðila. Ýmis gögn hafa verið lögð fram í matsmáli þessu, aðilar hafa lagt fram greinar- gerðir, og umboðsmenn aðila hafa að auki reifað sjónarmið sín munnlega eftir þörfum. Matsþolar hafa krafist frávísunar málsins vegna formgalla. Auk þess hafa þeir látið bæði liggja að því, að íbúðin hafi ekki verið seld undir gang- verði þann 29. des. s. 1. og að salan hafi verið forsvaranleg gagnvart mats- beiðanda, þegar tekið sé tillit til þeirra fjárhagsörugleika, sem matsbeiðandi var í og aðrar ástæður hans, en að þessum atriðum var vikið hér að framan. Matsmenn telja, að þeim sé skylt að framkvæma mat þetta eins og málin nú horfa við, enda telja þeir, að nægra gagna hafi verið aflað og að þeir hafi gefið báðum aðilum jöfn færi á að koma fram sínum sjónarmiðum. Matsmenn líta svo á, að verksvið þeirra takmarkist af dómkvaðningunni, en í henni er m. a. vísað í matsbeiðni. Matsmenn telja ennfremur, að mats- beiðanda hafi verið heimilt að gera minni háttar breytingar á beiðni sinni á þann hátt sem gert var Í greinargerð og reifað hefur verið. Er vísað í 139. og 140. gr. laga nr. 85/1936 þessu til stuðnings. Af þessu leiðir m. a., að matsmenn geta ekki gefið því gaum við niður- stöðu matsins, hvort sérstakar ástæður, sem varða matsbeiðanda, kunni að hafa haft áhrif á söluverð umrætt sinn, svo sem matsþolar telja að hafi verið. Matið er þess vegna við það miðað, að íbúðin hafi verið seld við eðlilegar aðstæður þann 29. des. og á sambærilegum kjörum og fyrrgreind sala. Við matið hefur verið höfð hliðsjón af brunabótamati og fasteignamati umræddrar íbúðar, en talsverð hækkun varð á fyrrgreinda matinu Í. jan. s. 1. Þá hefur verið aflað upplýsinga um sambærilegar sölur á svipuðum tíma, og söluskrár fasteignasala hafa verið kannaðar. Við niðurstöðu er haft í huga, að fasteignasala er almennt dræm í desembermánuði og fram eftir janúar, nema eitthvað sérstakt komi til. Þá er og tekið tillit til þess, að útborgun í umræddri íbúð telst að öllu athuguðu nokkuð hröð. Sam- 1883 kvæmt þessum sjónarmiðum telst íbúðin hæfilega metin á kr. 16 milljónir á söludegi hennar þann 29. desember s. 1.““ Hinn 4. júlí 1979 kærði stefnandi íbúðarsöluna til rannsóknarlögreglu ríkisins, dskj. 30. Með bréfi ríkissaksóknaraembættisins, dags. 12. febrúar sl., var því lýst yfir, að af hálfu ákæruvaldsins væru eigi talin efni til frekari aðgerða. Á dskj. 28 er endurrit af yfirheyrslu á stefnanda fyrir rannsóknarlögreglu ríksins, sem fram fór 21. ágúst 1979. Þar kemur fram, að stefnandi hafi undirritað umboð til stefnda Jóns á skrifstofu hans morguninn 29. desem- ber 1978 og hafi umboðin verið tilbúin til undirritunar, þegar stefnandi mætti á skrifstofunni. Stefnandi hafi undirritað umboðin að viðstöddum stefnda Jóni einum, en fólk hafi verið í öðrum herbergjum, sem tilheyra stefnda Jóni. Eftir undirritun umboðsins hafi stefnandi rætt við stefnda Jón um væntanlega sölu íbúðarinnar. Stefndi Jón hafi hvorki gefið upp nafn væntanlegs kaupanda né söluverð. Stefnandi hafi síðan farið heim til konu sinnar og lagt að henni að undirrita umboðin, en hún hafi verið treg til þess, en svo hringt til stefnda Jóns, sem hafi sagt henni, að hún hefði ekkert að óttast, þó hún undirritaði umboðin, hún gæti treyst sér sem lögmanni þeirra hjóna. Eftir þetta hafi eiginkona stefnanda undirritað umboðin á heimili þeirra. Þegar stefnandi afhenti stefnda Jóni umboðin, hafi engir vitundarvottar verið búnir að undirrita þau. Aldrei hafi stefndi Jón borið undir stefnanda né konu hans söluverð íbúðarinnar. Það hafi ekki verið fyrr en nokkrum dögum síðar, þegar stefnandi fékk í pósti eintak af kaupsamningi, dags. 29. des. 1978, ásamt öðrum skjölum, að honum hafi orðið ljóst, að stefndi Jón hafði selt íbúðina á kr. 12.000.000, eða sömu fjárhæð og stefnandi hafði keypt íbúðina á 14 mánuðum áður. Út- borgun hafi verið sú sama í báðum tilvikum, eða kr. 7.500.000. Stefndi Jón hefði margfullyrt við stefnanda, að hægt væri að selja íbúðina á kr. 15.000.000. Stefnandi kvaðst hafa undirritað umboðið með hliðsjón af bréfi stefnda Jóns, þar sem hann fullyrði, að íbúðin sé seljanleg á rúmar 15 milljónir króna. Við yfirheyrslu hér fyrir dómi 1. apríl sl. kannaðist stefnandi við undirrit- un sína á umboðinu á dskj. 29. Fram kom hjá stefnanda, að ástæðan fyrir undirritun hans á umboðið á dskj. 29 hafi verið, að hann hafi verið mjög tímabundinn og ekki kunnað við að biðja um leyfi úr vinnu og hafi hann sagt stefnda Jóni, að hann mundi gefa honum umboð og treysta honum til þess að ganga frá þessu. Hvorki hafi stefndi Jón sagt stefnanda, hvert verð íbúðarinnar væri né hver væri kaupandi. Frá því að stefnandi keypti íbúðina og þar til hún var seld, hafi verið búið að veðsetja hana fyrir kr. 500.000 láni frá Búnaðarbanka Íslands, ekki hafi öll veðskuldabréf verið í skilum. 1884 Hinn 23. ágúst 1979 var stefndi Jóhannes yfirheyrður hjá rannsóknarlög- reglu ríkisins, dskj. 28. Fram kom hjá stefnda Jóhannesi, að hann hafi einn keypt íbúðina af stefnanda. Vegna þess að stefnda Jóhannesi hafi verið sagt rangt til um gjaldfallnar skuldir, þá hafi íbúðarverð orðið hærra en greint er í kaupsamningi og nemi kaupverðið þá, er yfirheyrslan fór fram, kr. 13.000.000. Stefndi Jóhannes var á þeim tíma, sem hann keypti íbúð stefnanda, með íbúð, sem hann átti í Hafnarfirði, í sölu hjá fasteignasölu stefnda Jóns. Íbúðin í Hafnarfirði sé tveggja herbergja íbúð á 3. hæð húss- ins Hjallabrautar 2. Stefndi Jóhannes gerði tilboð í íbúð stefnanda, og var tilboðsverð kr. 12.000.000. Hélt stefndi Jóhannes, að hann hefði gert til- boðið rétt fyrir jólin, en hann hafi fengið tilboð í sína íbúð á milli jóla og nýjárs. Þessar tvær íbúðasölur hafi átt sér stað svo til samhliða. Stefndi Jóhannes seldi sína íbúð á kr. 14.000.000, þar af var útborgun kr. 9.000.000. Fram kom hjá stefnda Jóhannesi, að stefnandi hafi ekki verið viðstaddur á neinu stigi málsins, þegar stefndi Jóhannes keypti íbúðina. Stefndi Jón annaðist sölu á íbúð stefnda Jóhannesar. Hjá rannsóknarlögreglunni var stefndi Jóhannes spurður um það, hvort hann teldi eðlilegt, að sama fasteignasala selji nær samtímis þessar tvær íbúðir, þ. e. íbúðina að Æsúfelli 6, sem er 5 herbergja íbúð, söluverð kr. 12.000.000, með kr. 7.500.000 útborgun, og íbúðina að Hjallabraut 2, sem er 2 herbergja íbúð, söluverð kr. 14.000.000, með kr. 9.000.000 útborgun. Stefndi Jóhannes kvaðst geta trúað, að markaðsverð á 5 herbergja íbúð í Breiðholti hafi verið 16 — 17 milljónir króna á þeim tíma sem hann keypti íbúðina að Æsufelli, en kvaðst ekki leggja mat á, hvað sé eðlilegt verð eða ekki. Stefndi Jóhannes kvaðst aldrei hafa starfað hjá stefnda Jóni né á hans vegum. Hann kvaðst sér vitanlega hvorki vera skyldur né tengdur stefnda Jóni. Fram kom hjá stefnda Jóhannesi við yfirheyrslu hér fyrir dómi 1. apríl sl., að það hafi verið fyrir jól sem hann skoðaði íbúðina að Æsufelli 6. Með stefnda Jóhannesi hafi farið að skoða íbúðina Sigríður Soffia Böð- varsdóttir og foreldrar hennar. Frá fasteignasölunni hafi verið Haraldur Jónasson. Stefnandi hafi ekki verið viðstaddur, en eiginkona stefnanda. Stefndi Jóhannes kvaðst ekkert hafa talað um verð, þá er hann skoðaði íbúðina. Það hafi kannske verið 28. desember, sem hann setti fram ákveðn- ar hugmyndir um verð. Hann hafi skrifað á blað heima hjá sér, hvernig. hann hugsaði sér að fjármagna þetta, og farið með það á fasteignasöluna. Stefndi Jón hafi samþykkt þetta tilboð stefnda Jóhannesar. Stefndi Jóhannes taldi sig hafa greitt kr. 602.000 hærra verð en það, sem ákveðið var í kaupsamningi, sem var kr. 12.000.000. Hækkunin sé vegna vanskila á skuldum, sem stefndi Jóhannes vissi ekki um. Stefndi Jóhannes var með sína íbúð á söluskrá hjá stefnda Jóni, og hélt 1885 stefndi Jóhannes, að það hafi verið Haraldur Jónasson, sem hafði samband við hann um það, hvort hann vildi skoða íbúð uppi í Breiðholti. Stefnda Jóhannesi fannst illa gengið um íbúðina, sem hann keypti, og íbúðin ekki glæsileg. Íbúðin í Hafnarfirði, sem hann seldi, fannst honum sú fallegasta tveggja herbergja íbúð, sem hann hafi séð. Allt tréverk í þeirri íbúð sé mjög vandað. Hinn 3. október 1979 var stefndi Jón yfirheyrður hjá rannsóknarlögreglu ríkisins vegna kæru stefnanda. Fram kom hjá stefnda Jóni, að haustið 1978 hafi stefnandi komið á sinn fund og tjáð sér, að hann væri búinn að fá tilkynningu um riftun á kaupum íbúðarinnar að Æsufelli 6 frá Jóni Bjarna- syni hæstaréttarlögmanni. Í framhaldi af þessu kvaðst stefndi Jón hafa átt fundi með stefnanda, eiginkonu hans og föður, sem síðan hafi beðið stefnda Jón að annast þetta mál fyrir son sinn. Í framhaldi af þessu hafi stefndi Jón átt nokkra fundi með Jóni Bjarnasyni hæstaréttarlögmanni, ýmist einn eða að viðstöddum stefnanda og föður hans. Á þessum fundum hafi Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður þrívegis fallist á að falla frá riftun að tilteknum skilyrðum fullnægðum. Ávallt hafi komið upp sú staða, að stefnandi og faðir hans stóðu ekki við gefin loforð. Síðan tjáðu þeir feðgar stefnda Jóni, að þeir vildu rifta kaupunum, og varaði stefndi Jón þá við fjárhagslegum skaða í því sambandi. Til frekari áréttingar þessum aðvörun- um sendi stefndi Jón stefnanda bréf, dags. 30. nóv. 1978. Ágiskun stefnda Jóns, að hægt mundi að selja íbúðina á rúmar 15 milljónir, hafi verið gerð, án þess að stefndi Jón hefði séð íbúðina. Í framhaldi af þessu bréfi átti stefndi Jón viðtöl við feðgana og Jón Bjarnason hæstaréttarlögmann. Síðan hafi verið haldinn fundur í skrifstofu stefnda Jóns 5. desember 1978, og reyndu stefndi Jón og Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður að fá þá feðga til þess að standa við kaupsamninginn og vöruðu þá við fjárhagslegu tjóni, sem hlytist af riftun. Stefnandi hafi nefnt dæmi þess, hve erfitt væri að selja íbúðir í fjölbýlishúsinu Æsufelli 6, og taldi stefnandi uppástungu í bréfi stefnda Jóns 30. nóv. 1978 óraunhæfa. Niðurstaða fundarins hafi orð- ið sú, að Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður kynnti feðgunum riftunar- skilmála Þorgeirs Yngvasonar, sem þeir síðan undirrituðu. Eftir undirritun- ina hafi faðir stefnanda spurt stefnda Jón og Jón Bjarnason hæstaréttarlög- mann, hvort stefnandi mætti auglýsa íbúðina til sölu, og hafi Jón Bjarna- son svarað á þann veg, að eftir riftun kæmi slíkt alls ekki til greina. Síðar hafi það gerst, að stefndi Jóhannes kom á fasteignasölu stefnda Jóns og vildi selja íbúð sína í Hafnarfirði og síðar kaupa íbúð stefnanda að Æsufelli 6. Eftir að stefndi Jóhannes hafði skoðað íbúð stefnanda skömmu fyrir jól 1978, kvaðst stefndi Jón hafa talað við stefnanda um sölu til stefnda Jóhannesar og hafi stefnandi sýnt því mikinn áhuga. Verðið hafi þá verið tilgreint kr. 12.000.000. Þá hafi stefndi Jón haft samband við Jón 1886 Bjarnason hæstaréttarlögmann og þá verið ákveðið, að hann hefði aftur samband við Jón Bjarnason á milli jóla og nýjárs, sem stefndi Jón gerði, og hafi þá verið samþykkt, að stefnandi fengi að selja íbúðina, enda yrði staðið í skilum við umbjóðendur Jóns Bjarnasonar hæstaréttarlögmanns og þeir slyppu skaðlaust frá öllum kostnaði vegna þessarar viðskipta. Að morgni 29. desember 1978 hafi verið gert út um kaupin milli stefnanda og stefnda Jóhannesar á skrifstofu stefnda Jóns. Í framhaldi af því hafi þeir stefnandi og stefndi Jón farið á skrifstofu Jóns Bjarnasonar hæstaréttarlög- manns, þar sem fyrir hafi verið auk Jóns Þorgeir Yngvason og bróðir hans. Minnti stefnda Jón, að fundirnir hafi orðið tveir á skrifstofu Jóns Bjarna- sonar hæstaréttarlögmanns þennan dag. Þar hafi verið gengið frá uppgjör- um og síðar greiðslum með peningum frá stefnda Jóhannesi. Um hádegisbil Þennan dag, þegar búið var að ganga frá uppgjörum við Jón Bjarnason hæstaréttarlögmann og samningaviðræðum við stefnda Jóhannes lokið, hafi stefnandi sagt stefnda Jóni, að hann mætti ekki vera lengur að þessu, þar sem hann þyrfti, að því er stefnda Jón minnti, að fara á vakt í lögregl- unni. Vegna þessa taldi stefndi Jón nauðsynlegt, að stefnandi gæfi sér umboð, þar sem brýnir hagsmunir hafi verið um, að þinglýsingar færu þegar í stað fram. Þegar umboðið var gert, hafi legið fyrir, að söluverðið væri kr. 12.000.00, og það hafi stefnandi verið búinn að saþykkja, og taldi stefndi Jón ekki ástæðu til annars en að orða umboðið, eins og almennt sé gert. Samtímis þennan dag kvaðst stefndi Jón hafa afhent tvö afsöl hjá borgarfógetaembættinu í Reykjavík til þinglýsingar. Það er áfsal frá Þor- geiri Yngvasyni til stefnanda og frá stefnanda til stefnda Jóhannesar. Síðar hafi komið á daginn, að stefnandi hafi gefið rangar upplýsingar, og hafi stefndi Jóhannes þess vegna orðið að leggja út um kr. 800.000 umfram umsamið kaupverð og hafi stefnandi verið krafinn um þá fjárhæð, en án árangurs. Við yfirheyrslu hjá rannsóknarlögreglu ríkisins 27. janúar 1981 kom fram hjá stefnda Jóni, að hann hafi á skrifstofu sinni fjölrituð eyðublöð, ætluð fyrir kauptilboð vegna fasteignaviðskipta. Stefndi Jóhannes hafi ritað á svona eyðublað kauptilboð í íbúð stefnanda, líklega nokkrum dögum fyrir 29. desember 1978. Stefndi Jón taldi, að kauptilboð stefnda Jóhannesar hafi verið eyðilagt, þegar kaupsamningur var gerður. Á fundi hjá Jóni Bjarnasyni hæstaréttarlögmanni 29. desember 1978 hafi stefnandi verið með stefnda Jóni og hafi þeir skýrt Jóni Bjarnasyni hæstaréttarlögmanni frá kauptilboði stefnda Jóhannesar og þar hafi verið gengið frá uppgjöri milli stefnanda og Þorgeirs Yngvasonar. Stefnda Jón minnti, að hann hafi ekki haft meðferðis þetta skriflega kauptilboð stefnda Jóhannesar. Stefn- andi hafi fengið í hendur umboð, sem út búið var á skrifstofu stefnda Jóns, og hafi stefnandi farið með það heim til sín til þess að fá undirritun eigin- 1887 konu sinnar. Tilgangurinn með þessu umboði hafi verið að gera stefnda Jóni kleift að ganga endanlega frá sölu íbúðarinnar þennan tiltekna dag og hafi kaupsamningurinn milli stefnda Jóhannesar og stefnanda verið gerður á skrifstofu stefnda Jóns þennan sama dag, án þess að stefnandi væri viðstaddur. Hinn 12. nóvember 1979 var Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður yfir- heyrður hjá rannsóknarlögreglunni vegna máls þessa. Fram kom hjá hon- um, að um mánaðamótin sept/okt 1978 hafi hann fengið frá Þorgeiri Yngvasyni innheimtu á stefnanda vegna vanskila á greiðslum skv. kaup- samningi á milli þessara tveggja manna, er gerður hafi verið vegna sölu á íbúð Þorgeirs til stefnanda. Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður ritaði stefnanda bréf, og kom stefnandi á skrifstofu Jóns og kvaðst eiga von á peningum. Ekki komu peningarnir, ög hafði Jón þá samband við stefn- anda, og skömmu síðar mætti stefnandi ásamt föður sínum á skrifstofu Jóns. Síðan leið nokkur tími, og heyrði Jón ekkert frá þeim feðgum. Hafi því orðið úr, að kaupunum yrði rift, og ritaði Jón stefnanda þar að lútandi. Nokkru eftir það hafi stefnandi og faðir hans komið á skrifstofu Jóns og verið frekar ánægðir með, að kaupunum yrði rift, þar sem stefnandi gæti ekki staðið í skilum. Þarna hafi síðan verið gengið frá riftuninni að öllu leyti nema hvað varðaði afhendingardag. Hafi orðið samkomulag um öll atriði riftunarinnar. Jón Bjarnason minnti, að hann hafi fengið bréf frá stefnda Jóni í byrjun nóvember 1978, þar sem hann óskaði eftir því, að riftunin gengi til baka gegn því, að greiðslur yrðu inntar af hendi, þetta hafi verið samþykkt. Síðan hafi nokkur tími liðið, en hvorki hafi borist greiðslur frá stefnda Jóni né stefnanda. Þá hafi Þorgeir Yngvason komið á fund Jóns Bjarnasonar og skýrt frá því, að fyrir lægi krafa um nauðung- aruppboð á íbúðinni. Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður hafi síðan samið við Búnaðarbanka Íslands og greitt af skuldabréfum í Samvinnubankanum til þess að forða uppboði á íbúðinni (sic) og gjaldfellingu á bréfunum. $. desember 1978 hafi verið haldinn fundur í skrifstofu stefnda Jóns og þar hafi endanlega verið gengið frá riftun á kaupsamningi stefnanda við Þorgeir Yngvason og stefnanda leyfð afnot af íbúðinni til 28. febrúar 1979. Jón Bjarnason minnti, að það hafi verið um það bil 2 vikum síðar, að stefndi Jón hafi haft samband við sig og beðið á ný um, að riftunin gengi til baka, og hafi hann sagt, að hann ætlaði sér að selja íbúðina þegar í stað, ef riftun- in gæti gengið til baka. Þorgeir Yngvason hafi samþykkt að leyfa sölu á íbúðinni að undangengnu samkomulagi um, að þegar í stað yrði gengið frá greiðslum til Þorgeirs og til lögmanns Þorgeirs, Jóns Bjarnasonar hæsta- réttarlögmanns, fyrir þá vinnu, sem hann var þegar búinn að inna af hendi við innheimtu í máli þessu. Þetta hafi stefndi Jón samþykkt. Það hafi svo verið nokkrum dögum fyrir áramótin, að stefndi Jón, stefnandi og Þorgeir 1888 Yngvason komu á skrifstofu Jóns Bjarnasonar, þar sem gengið var frá af- sali frá Þorgeiri Yngvasyni til stefnanda og skuldabréfi vegna eftirstöðva kaupverðsins. Jón Bjarnason kvaðst hafa gefið stefnda Jóni skamman frest til þess, að greiðslur yrðu inntar af hendi til Þorgeirs Yngvasonar, og það yrði að vera fyrir áramótin 1978 — 1979. Hinn 29. janúar sl. var Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður yfirheyrður á ný hjá rannsóknarlögreglu ríkisins vegna máls þessa. Fram kom hjá Jóni Bjarnasyni, að þegar gengið var frá afsali frá Þorgeiri Yngvasyni til stefn- anda, hafi hann hvorki vitað um væntanlegan kaupanda, Jóhannes Svein- björnsson, söluverð, greiðslufyrirkomulag né hvort búið væri að gera kaup- tilboð í þessa íbúð af einum eða neinum. Á þessum fundi hjá Jóni Bjarnasyni hæstaréttarlögmanni mættu Þorgeir Yngvason, stefnandi og stefndi Jón Oddsson hæstaréttarlögmaður. Gefið var út afsal til stefnanda, skuldabréf fyrir eftirstöðvum kaupverðsins til Þorgeirs, og það undirritaði stefnandi. Einnig var út búið af Jóni Bjarnasyni hæstaréttarlögmanni skjal um upp- gjör á milli stefnanda og Þorgeirs Yngvasonar, og kvaðst Jón Bjarnason hafa fengið greiðslu í einum tékka, útgefnum af stefnda Jóni að því er hann minnti. Björgvin Lúthersson, faðir stefnanda, var yfirheyrður hjá rannsóknarlög- reglu ríkisins 2. febrúar sl. Fram kom hjá föður stefnanda, að hann hafi verið syni sínum til aðstoðar við riftun á kaupum á íbúðinni að Æsufelli 6 við Þorgeir Yngvason. Á fundi hjá Jóni Bjarnasyni hæstaréttarlögmanni hafi verið gengið frá riftunarsamningi, dags. 5. des. 1978, og taldi faðir stefnanda, að stefndi Jón hafi ekki verið viðstaddur. Faðir stefnanda hafi farið á nokkra fundi til Jóns Bjarnasonar hæstaréttarlögmanns og hafi stefndi Jón verið á einhverjum þessara funda. Stefndi Jón hafi talað um það við stefnanda og föður stefnanda, að best væri að selja íbúðina og kæmi það best fyrir stefnanda fjárhagslega. Stefndi Jón hafi nefnt sem sölu- verð 15 milljónir króna. Faðir stefnanda kvaðst hafa ráðlagt stefnanda að láta riftunina frá S. desember 1978 standa. Hann kvaðst ekki hafa vitað um aðdraganda að sölu íbúðarinnar til stefnda Jóhannesar, enda kvaðst hann þá hafa reynt að koma í veg fyrir, að íbúðin yrði seld á sama verði og stefnandi keypti hana á rúmu ári fyrr. Hann kvaðst hafa lagt á það ríka áherslu við stefnanda og stefnda Jón, að hann teldi það koma mun betur út fyrir stefnadna að láta riftunina frá 5. desember 1978 standa ó- haggaða en að selja íbúðina, sem þá gæti ef til vill dregist úr hömlu. Haraldur Jónasson, fyrrverandi starfsmaður hjá stefnda Jóni, var yfir- heyrður hér fyrir dómi 1. apríl sl. Fram kom hjá Haraldi, að hann hafi unnið við fasteignasölu hjá stefnda Jóni. Þeir Haraldur og stefndi Jón séu skyldir þannig, að faðir stefnda Jóns muni hafa verið hálfbróðir móður Haralds. Haraldur kannaðist við undirritun sína á umboðinu á dskj. 29. 1889 Hann kvaðst ekki hafa verið viðstaddur, þegar stefnandi og kona stefnanda undirrituðu umboðið. Umboðið hafi verið undirritað í öðru herbergi en Haraldur var í og svo komið með það til undirritunar til hans. Haraldur vissi ekki, hvað um var talað í sambandi við gerð umboðsins. Þá er Harald- ur vann hjá stefnda Jóni, vann einnig hjá honum Valgerður Bára Guð- mundsdóttir, en aðrir ekki. Haraldur sýndi stefnda Jóhannesi íbúð stefn- anda og gerði Haraldur ráð fyrir, að eiginkona stefnanda hafi verið viðstödd þá sýningu, en stefnandi hafi ekki verið viðstaddur. Ekki hafi verið talað um verð, þegar íbúðin var skoðuð. Það, sem hafi verið óvenjulegt við sölu þessarar íbúðar, hafi verið, að það hafi verið svo stuttur umþóttunartími til þess að gera þetta. Við yfirheyrslu hér fyrir dómi 1. apríl sl. kannaðist Sigríður Soffía Böð- varsdóttir við undirritun sína á dskj. 8. og 9. Sigríður Soffía kvaðst vera skyld Haraldi Jonassyni og stefnda Jóni og vera í sambúð við stefnda Jó- hannes. Hún kvaðst ekki hafa unnið hjá stefnda Jóni. lll. Af hálfu stefnanda er krafa stefnanda um ógildingu kaupanna byggð á reglum íslensks réttar um ógilda löggerninga. Stefndi Jón hafi farið út fyrir umboð sitt, er hann seldi íbúðina á svo lágu verði sem raun varð á. Hann hafi talið stefnanda trú um, að hann gæti selt íbúðina fyrir miklu hærra verð en raunverulega fékkst. Stefnda Jóni hafi verið mikið í mun, að stefndi Jóhannes fengi íbúðina fyrir lágt verð og að til þess hafi legið sérstakt vináttusamband þeirra félaga og tengdir. Þannig sé sambýliskona stefnda Jóhannesar á þessum tíma, Soffía Sigríður Böðvarsdóttir, bróðurdóttir Haralds Jónassonar, sölumanns á fasteignasölu stefnda Jóns á þessum tíma. Faðir Soffíu Sigríðar og Jóns séu systkinasynir. Stefnda Jóhannesi hafi verið fullljóst, að söluverð íbúðarinnar á 12 milljónir króna hafi verið allt of lágt miðað við gangverð. Á svipuðum tíma og hann keypti íbúðina að Æsufelli 6 hafi hann selt fyrir milligöngu fast- eignasölu stefnda Jóns 2ja herbergja íbúð, sem hann átti að Hjallabraut 2, Hafnarfirði, fyrir krónur 14 milljónir. Því er haldið fram af hálfu stefnanda, að ógilda beri samninginn vegna svika við gerð hans, sbr. 30. gr. laga nr. 7/1936. Þá er einnig bent á 7. gr. laga nr. 60/1958, en sú lagagrein leiði einnig til ógildingar samningsins, og er í því sambandi bent á, að stefndu hafi notfært sér fjárhagslega erfið- leika stefnanda til þess að afla sér hagsmuna á kostnað hans. (Hér mun vera um ranga tilvitnun hjá stefnanda að ræða, á líklega að vera 7. gr. laga nr. 58/1960). Enn fremur er af hálfu stefnanda vísað til 32. gr. laga nr. 7/1936 um rökstuðning fyrir því, að ógilda beri samninginn. 119 1890 Í greinargerðinni kemur enn fremur fram, að verði ekki á það fallist, að ógilda beri samninginn, sé sú krafa gerð til vara, að stefndu verði in solidum gert að greiða stefnanda kr. 4 milljónir auk vaxta. Sé þá byggt á matsgerðinni á dskj. 21 og tekið tillit til reiknings stefnda á dskj. 14. Til þrautavara er bótakröfunni beint að stefnda Jóni einum, og er þá byggt á reglum um bótaábyrgð umboðsmanns, sem fer út fyrir umboð sitt. Af hálfu stefnda Jóhannesar er því haldið fram, að íbúðin, sem stefndi Jóhannes keypti, hafi verið að mörgu leyti óvönduð og á henni hafi hvílt verulegar óreiðuskuldir, eins og fram komi í skjölum málsins. Þeirra vegna hafi greiðsla við samning orðið að vera óvenjuhá, eða kr. 6.694.616. Ekki verði betur séð en að stefnanda hljóti að hafa verið kunnugt um tilboð stefnda, að minnsta kosti hljóti honum að hafa verið kunnugt um, að hann mundi fá nægar greiðslur til uppgjörs við fyrri eiganda íbúðarinnar, sbr. dskj. 7, en greiðsla skv. því uppgjöri hafi verið kr. 5.795.142. Umboð stefn- anda til stefnda Jóns um sölu íbúðarinnar hafi verið gefið sama dag og uppgjör þetta var undirritað. Ljóst sé enn fremur af samkomulagi því, er stefnandi hafði skömmu áður gert við fyrri eiganda íbúðarinnar, sbr. dskj. 6, að ekki hefði stefnandi farið betur út úr þessum íbúðarviðskiptum sínum með því að halda sig við það samkomulag. Megi af þessu vera ljóst, að hann hafi ekki gert sér vonir um hærra verð fyrir íbúðina en það, sem stefndi greiddi. Er þeirri máls- ástæðu stefnanda mótmælt, að verð íbúðarinnar hafi verið óeðlilega lágt, og skipti hér ekki máli mat dómkvaddra matsmanna, enda ekki byggt á sambærilegum grunni. Þá er því mótmælt, að meðstefndi Jón hafi á einn eða annan hátt viljað hygla stefna, þvert á móti sýni skjöl málsins, að meðstefndi Jón hafi gert allt, sem í hans valdi stóð, til þess að firra stefnanda tjóni. Einnig er því mótmælt, að söluverð íbúðar stefnda að Hjallabraut 2, Hafnarfirði, gefi það til kynna, að verð hinnar umdeildu íbúðar hafi verið óeðlilega lágt. Stefnandi beri fyrir sig ákvæði 30. gr. og 32. gr. laga nr. 7 frá 1936 og 7. gr. laga nr. 58/1960 (ranglega talið lög nr. 65/1958). Þessum málsrök- um hljóti að verða hafnað, þar sem engu skilyrði þessara lagagreina sé full- nægt. Megi á það benda, að þá hefði sömu ógildingarástæðu verið unnt að beita gagnvart samningi stefnanda á dskj. 6. Sé stefnda á engan hátt kunn- ugt, að aðstæður stefnanda séu eins og áskildar séu í tilgreindum laga- greinum, eigi þær að valda ógildingu gerðra samninga og ásökunum um svik sé harðlega mótmælt. Á það er bent, að stefnandi hafi í kaupum sínum á íbúðinni komist í þau vanskil, að kaupunum hafði verið rift. Í máli þessu hafi hann krafist ógildingar á gerðum kaupum við stefnda án þess að gera grein fyrir, á hvern hátt hann hygðist endurgreiða honum það, sem hann hafi greitt. Geti því 1891 varla þegar af þeirri ástæðu verið unnt að taka kröfu hans til greina. Þá er á það bent, að það sé fyrst rúmu ári eftir að samningar voru gerðir sem málið sé höfðað, og hljóti málsgrundvöllur, ef einhver hefur verið, að vera niður fallinn fyrir tómlæti. Varakröfu stefnanda er mótmælt, verði aðalkrafa stefnanda ekki tekin til greina, hljóti samningar um kaupin að teljast lögmætir og eigi þá stefn- andi enga fjárkröfu á hendur stefnda þegar af þeirri ástæðu. Þvert á móti eigi stefndi fé inni hjá stefnanda, og er áskilinn réttur til innheimtu þeirrar fjárhæðar. Að auki er málasamlag stefnda og meðstefnda vefengt. Af hálfu stefnda Jóns er því haldið fram varðandi aðalkröfu stefnanda, að ekki verði séð, að hann hafi aðild að því sakarefni. Aðildarskortur leiði til sýknu. Ekki verði séð, að aðalkrafan gefi tilefni til umfjöllunar, eins og hún sé fram sett, enda sé þar ekki gerð krafa um riftun né sett nein trygging fyrir endurgreiðslu, s. s. deponering. Sýnist þar því ekki vera fjall- að um réttarfarslega lögverndað andlag. Í öllu falli virðist aðild stefnda Jóns ekki koma til greina. Því er mótmælt, að þrautavarakrafa stefnanda komist að í málinu gagnvart stefnda Jóni. Varðandi varakröfu stefnanda er því sérstáklega mótmælt, að bótakrafan geti verið in solidum, í mesta lagi pro rata, svo og sé óheimil sameining kröfugerðar á stefndu. Af hálfu stefnda Jóns er matsgerðinni á dskj. 21 mótmælt sem málinu óviðkomandi, sbr. einkum dskj. 24, svo og rangri og allt of hárri, Eins og sjá megi af matsbeiðni dskj. 20, sé beðið um mat á allt öðru en átti sér stað í umræddum viðskiptum og eins og reyndar matsmenn taki fram, sbr. dskj. 21, bls. 2, síðasta málsgrein, og efsta málsgein bls. 3. Þá virðist matið fjalla um aðra aðilja en mál þetta að verulegu leyti, sem séu málinu óvið- komandi. Matið sé einnig þýðingarlaust végna réttarfarsatriða, sem eigi var gætt, sbr. einkum dskj. 25. Vakin er og athygli á því, að til þess að matið gæti orðið endanlegt, hefði orðið að kveðja til sérfróða aðilja um ástand eignar, sbr. dskj. 25, bls. 11 og 12. Því er haldið fram af stefnda Jóni sem svo virðist, að stefnandi ætli sér eftir allan þennan tíma að reyna að greiða úr sínum fjármálaflækjum á kostnað stefndu. Málssókn sé þó ekki hafin fyrr en rúmu ári eftir að um- ræddir atburðir áttu sér stað. Tómlætisverkanir af hálfu stefnanda hljóti hér að vega þungt svo og margbreytilegir framburðir og rangar sakargiftir. Hvorki hafi stefnandi sýnt fram á neinn hagnað stefnda Jóns af umrædd- um viðskiptum né hafi hann greitt lögfræðiþóknun til hans í samræmi við störf. Þegar umrædd viðskipti milli stefnanda og aðalstefnda hafi átt sér stað, hafi stefnandi verið eftir atvikum mjög ánægður með þá úrlausn mála. Kröfu stefnanda nú um ógildingu og skaðabætur sé því ekki hægt að taka alvarlega, rúmu ári eftir að umrædd viðskipti og uppgjör fóru fram og aðalstefndi búinn að greiða kaupverðið að fullu og á aðra milljón króna 1892 umfram skyldu vegna rangra upplýsinga stefnanda. Ef stefnanda hefði ver- ið slíkt alvara hafi honum vitanlega borið að veita ekki samþykki sitt í upphafi né sækjast eftir þeirri lausn mála svo og taka við greiðslum af- borgana og vanskila, sem fyrir lágu. Í kröfugerð sé hvorki gert ráð fyrir endurgreiðslu né tilraun gerð til uppgjörs. Tómlæti stefnanda eitt sér svo og hvernig hann falli frá þessum kröfum sínum í fógetarétti Reykjavíkur og afhendig íbúðarinnar til aðalstefnda útiloki það, að hægt sé að taka þessar kröfur til greina. Álit dómsins. Kröfur stefnanda á hendur báðum stefndu byggjast á gerð kaupsamn- ingsins á dskj. 8, og verður því að telja, að stefnanda hafi verið heimilt að sækja báða stefndu í einu máli, sbr. 47. gr. laga nr. 85/1936. Þegar það er virt, sem að framan hefur verið rakið um aðdraganda máls þessa, þá verður ekki á þá skoðun stefndu fallist, að kröfur stefnanda séu niður fallnar fyrir tómlæti. Með undirritun umboðsins á dskj. 29 veitti stefnandi stefnda Jóni fullt og ótakmarkað umboð til þess m. a. að selja stefnda Jóhannesi íbúðina að Æsufelli 6. Kaupsamningurinn, sem stefnandi krefst ógildingar á, er inn- an marka umboðsins, eins og það er orðað, og því bindandi fyrir stefnanda gagnvart stefnda Jóhannesi skv. 10. gr. laga nr. 7/1936, enda hafa ekki verið færðar sönnur að því, að stefndi Jóhannes hafi ekki verið í góðri trú, þá er hann gerði samninginn, sbr. 11. gr. sömu laga. Svo er og um aðrar ógildingarástæður stefnanda, hvorki hafa verið færðar sönnur að því, að atvik máls þessa séu þannig, að ákvæði 30. né 32. gr. laga nr. 1/1936 og þá ekki heldur ákvæði 7. gr. laga nr. 58/1960 eigi við. Verður aðalkrafa stefnanda því ekki tekin til greina, og með sama rökstuðningi verður |. varakrafa stefnanda ekki heldur tekin til greina. Ber því að sýkna stefna Jóhannes af öllum kröfum stefnanda í máli þessu og dæma stefnanda til þess að greiða stefnda Jóhannesi kr. 7.800.00 í máls- kostnað. Telja verður, að stefnanda sé heimilt að breyta kröfugerð sinni á þann veg sem hann gerði við munnlegan málflutning, þannig að krefjast sem 2. varakröfu, að stefnda Jóni verði einum gert að greiða allar fjárhæðir 1. varakröfu, þar sem krafa þessi var sett fram í stefnu gagnvart stefnda Jóni in solidum með stefnda Jóhannesi. Fram er komið, að stefni Jón ráðlagði stefnanda eindregið, bæði fyrir og eftir gerð riftunarsamningsins, 5. desember 1978, dskj. 6, að rifta ekki kaupunum, þar sem riftun mundi valda stefnanda fjárhagslegu tjóni, og tilkynnti stefnanda 30. nóvember 1978, að sennilega væri hægt að selja íbúðina á rúmar 15 milljónir. Verður því að telja, að stefnandi hafi mátt 1893 reikna með því, að það kæmi betur út fjárhagslega fyrir hann að selja íbúð- ina heldur en að láta riftunina standa. Við samanburð á riftunarsamningn- um á dskj. 6 og uppgjöri stefnda Jóns á dskj. 14 verður ekki séð, í hverju fjárhagslegur ávinningur stefnanda af sölunni er fólginn. Ekki voru vitni að undirskrift stefnanda á umboðið á dskj. 29, sem skrif- að var á skrifstofu stefnda Jóns, og þá ekki heldur að samræðum stefnanda og stefnda Jóns við gerð umboðsins. Eins og rakið hefur verið, bar Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður fyrir rannsóknarlögreglu, að þegar gengið var frá afsali til Þorgeirs Yngvasonar, hafi hann hvorki vitað um væntanlegan kaupanda, söluverð, greiðsluskil- mála né hvort búið væri að gera kauptilboð í þessa íbúð. Stefndi Jóhannes hefur borið, að hann hafi aldrei hitt stefnanda, á meðan á þessum viðskipt- um stóð, og jafnframt að ekki hafi verið minnst á verð, þegar hann skoðaði íbúðina. Þegar það er virt, sem hér hefur verið rakið, og jafnframt haft í huga, að eina verðhugmyndin, sem stefndi Jón hefur sannanlega sett fram við stefnanda, var rúmar 15 milljónir, þá þykir ósannað, að stefndi Jón hafi haft umboð gagnvart stefnanda til þess að selja íbúðina á því verði, sem hann seldi hana, og ber því að dæma stefnda Jón til þess að bæta stefnanda það tjón, sem hann varð fyrir við söluna. Matsgerðinni á dskj. 21 hefur ekki verið hnekkt, og þykir mega hafa hana til hliðsjónar við mat á tjóni stefnanda, enda þótt hún verði ekki lögð til grundvallar matinu. Meðal annars er tekið fram í matsgerðinni, að matið sé við það miðað, að íbúðin hafi verið seld við eðlilegar aðstæður, en fram er komið, að aðstæður við söluna hafa ekki verið það, sem talist geta eðli- legar aðstæður. Eftir atvikum þykir hæfilegt að telja tjón stefnanda nýkr. 30.000.00, og þá fjárhæð ber stefnda Jóni að greiða stefnanda með vöxtum, eins og krafist er, og málskostnað, sem að meðtöldum matskostnaði, gkr. 300.000, ákveðst nýkr. 9.400.00. Dóminn kvað upp Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Dómsorð: Stefndi Jóhannes Sveinbjörnsson skal vera sýkn af kröfum stefn- anda, Ríkharðs Björgvinssonar, í máli þessu. Stefnandi greiði stefnda Jóhannesi Sveinbjörnssyni kr. 7.800.00 í málskostnað. Stefndi Jón Oddsson greiði stefnanda, Ríkharði Björgvinssyni, kr. 30.000.00 með 1990 ársvöxtum frá 29. desember 1978 til 1. júní 1979, en 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, en 27% árs- vöxtum frá þeim degi til 6. mars 1980, en 43!%% ársvöxtum frá þeim degi til 1 júní 1980, en 4690 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, en 4290 ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa, og síðan 1894 með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags og kr. 9.400.00 í málskostnað. Allar greiðslur samkvæmt dómi þessum greiðist innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 10. nóvember 1983. Nr.190/1981. Time, Incorporated, (Sigurgeir Sigurjónsson hrl.) gegn Frjálsu Framtaki h/f (Hjörtur Torfason hrl.). Vörumerki. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Jónatan Þórmundsson prófessor. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunar- stefnu 16. september 1981 og gert þá dómkröfu, að stefnda verði dæmt óheimilt að nota orðið „líf“ sem titil á tímaritinu „líf.““ Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjandi dæmdur til greiðslu málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Í máli þessu er deilt um það, hvort hætta sé á, að villst verði á vörumerki því, sem áfrýjandi fékk skráð hér á landi 14. september 1949 og hefur að aðalatriði orðið LIFE, og nafni tímarits stefnda, „lif.“ Enska orðið life og íslenska orðið líf eru að rithætti mjög lík, enda að uppruna til sama orðið. Þau merkja nokkurn veginn hið sama, og merking hins enska orðs má teljast alkunn hér á landi. Áfrýjandi notar vörumerki sitt sem nafn á tímariti, enda var það upphaflega skráð í Washington 4. maí 1937 fyrir vikurit. Tímaritið LIFE er þekkt hérlendis, og framkvæmdastjóra stefnda var kunnugt 1895 um það. Stefndi notar orðið „líf“ sem nafn á tímariti ætluðu al- menningi. Verður samkvæmt þessu að telja hættu á, að villst verði á nafni tímarits stefnda og hinu skráða vörumerki. Enn fremur ber á það að líta, að ætla má, að vörumerki áfrýjanda hafi náð slíkri markaðsfestu, að heiti tímarits stefnda sé til þess fallið að vekja hjá almenningi þá trú, að um viðskiptatengsl milli aðilja sé að ræða. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, og samkvæmt 37. gr., sbr. 1. og 4. gr. laga nr. 47/1968 um vörumerki ber að taka til greina dómkröfur áfrýjanda. Málskostnaður til áfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti verður ákveðinn 30.000.00 krónur. Dómsorð: Stefnda, Frjálsu Framtaki h/f, er óheimilt að nota orðið „líf“ sem nafn á tímaritinu „lif.““ Stefndi greiði áfrýjanda, Time, Incorporated, samtals 30.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Þórs Vilhjálmssonar og Guðmundar Jónssonar hæstaréttardómara Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms teljum við ekki verða villst á vörumerki áfrýjanda og tímaritsheiti stefnda, eins og það hefur verið notað. Því beri að staðfesta hinn áfrýjaða dóm og dæma áfrýjanda til að greiða stefnda 25.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 13. júlí 1981. Mál þetta, sem dómtekið var þann 22. júní sl., hefur Time, Incorporated, Rockefeller Center, New York, 10020, Bandaríkjum Norður-Ameríku, höfðað með stefnu, birtri 23. júlí 1980, á hendur Frjálsu Framtaki h/f, Ár- múla 18, Reykjavík. Kröfur stefnanda eru þær: að dæmt verði, að stefnda sé óheimilt að nota orðið „LÍF“ (þannig) sem titil á tímaritinu „LÍF“ (þannig) og 1896 að stefndi verði dæmdur til að greiða málskostnað að mati dómsins. Sótt er þing af hálfu stefnda, Frjáls Framtaks h/f, og þær dómkröfur gerðar, að félagið verði með öllu sýknað af kröfum stefnanda, Time, In- corporated, og stefnanda gert að greiða málskostnað að skaðlausu eða eftir mati réttarins. Sátt hefur verið reynd fyrir dóminum, en án árangurs. Mál þetta er risið af ágreiningi aðilja um notkun eða notkunarrétt á tveimur atvinnuauðkennum eða vörumerkjum á sviði útgáfustarfsemi, sem þeir telja til eignarréttar yfir. Er þar annars vegar um að ræða notkun stefnda á íslenska orðinu líf sem heiti á tímariti, er hann gefur út hér á landi og þannig sem vörumerki á sviði útgáfustarfsemi. Og hins vegar er það notkun stefnanda á enska orðinu LIFE einnig sem heiti á tímariti eða vörumerki á sviði útgáfustarfsemi eða réttur hans yfir því orði í þessu tilliti. Auðkenni stefnda er óskrásett, en stefnandi fékk skráð þann 14. september 1949 vörumerkið LIFE nr. 53/1949, og er merkinu lýst þannig í stjórnartíð- indum 1949: „Innan ferstrendrar dökkrar umgerðar stendur orðið LIFE, efst með hvítum stöfum á ferstrendum rauðum fleti, en neðst er rauður ílangur flötur.““ Myndtímaritið LIFE hefur verið til sölu á alþjóðamarkaði. Tímaritið hóf göngu sína árið 1936, en var lagt niður fyrir nokkrum árum. Sama fyrirtæki hóf síðan aftur útgáfu tímarits með sama nafni eftir nokk- urt hlé, eða árið 1978, og mun gefa það út enn sem mánaðarrit. Stefndi, Frjálst Framtak h/f, starfar einnig sem útgáfufyrirtæki. Félagið var stofnsett árið 1970, en útgáfustarfsemi sú, er það stundar, var þó byrjuð okkrum árum fyrr. Félagið leggur einkum stund á útgáfu tímarita og gefur m. a. út tímaritin Frjáls verslun, Íþróttablaðið, Sjávarfréttir og Iðnaðar- blaðið, sem öll eru sérrit, en auk þess t. d. upplýsingaritið Íslensk fyrirtæki. Um áramótin 1977/1978 hóf félagið útgáfu á tískublaðinu líf, sem nú er talið eitt útbreiddasta tímarit landsins. Því er ætlað að koma út annan hvern mánuð, og var fyrsta tölublað þess dagsett í janúar 1978. Að undir- stöðu til er það tískublað, sem birtir mikið af myndefni og greinum á því sviði. Jafnframt telur stefndi þar tekin til umfjöllunar málsefni úr daglega lífinu, listaheiminum og ýmislegt annað, sem ofarlega er á baugi. Það sé þannig sérrit, svipað og hin tímaritin, sem nefnd eru hér að ofan, með ívafi almenns efnis, eins og raunar gildi um sum þeirra. Stefndi heldur því fram, að nafn tímaritsins hafi verið valið að vandlega athuguðu máli og í sam- ræmi við hlutverk þess. Nafnið er samsett úr orðunurn líf og TÍSKUBLAÐ, sem bæði eru höfð á forsíðu tímaritsins. Heldur stefndi því fram, að það fyrrnefnda sé aðalheiti ritsins. Því sé ætlað að 'skírskota til ferskleika og jákvæðra viðhorfa ásamt því, að ritið sé ekki bundið við þröngt sjónarmið í efnisvali. Hið síðarnefnda eigi að minna á, að ritið sé tengt tilteknu áhuga- sviði. Á forsíðunni er nafninu komið Þannig fyrir, að orðið líf er letrað 1897 með stærri stöfum án upphafsstafs í efra horn vinstra megin, og er litur stafanna valinn eftir því, hver forsíðumyndin er hverju sinni. Orðið TÍSKU- BLAÐ er hins vegar letrað með upphafsstöfum að tiltekinni gerð og öðrum lit en hitt orðið, yfirleitt hvítum, og eru stafirnir í því orði hafðir smærri. Síðara orðið er letrað áfast við fyrra orðið og þá yfirleitt neðan við það, en stundum til hliðar eftir því, hvernig forsíðumynd er háttað. Á forsíðu er ávallt konumynd. Síðari hluta árs 1978 hafði stefnandi samband við stefnda og bar fram andmæli gegn notkun hans á tímaritsheitinu „LÍF“ (þannig), sem stefndi væri útgefandi að. Var þetta gert með bréfi frá lögmanni stefnanda, dags. 1. ágúst 1978. Vísaði lögmaðurinn til þess, að stefnandi ætti skráð hér á landi vörumerkið LIFE nr. $3/1949 fyrir tímarit og væri heitið á tímariti stefnda bein þýðing á því vörumerki, sem bönnuð væri af vörumerkjalög- um, auk þess sem merkið væri varið að höfundalögum. Lögmaður stefnda svaraði þessu bréfi lögmanns stefnanda 3. nóvember 1978. Í bréfinu var andmælunum vísað á bug, en jafnframt leitað eftir því, hvort einhverjir möguleikar væru á sáttum milli aðilja. Var í bréfinu gefið til kynna, að ekki væri um að ræða neinn raunverulegan árekstur milli hagsmuna aðilja og að ekki kæmi til álita að líta á heitið „„LÍF““ (þannig, sjá grg. stefnda) sem þýðingu á heitinu LIFE. Í framhaldi af þessu spunnust nokkur frekari bréfaskipti milli aðiljanna og sáttatilraunir lögmanna þeirra. Þann 11. júlí 1979 fékk stefnandi skráð á Íslandi vörumerkið LIFE (með venjulegum upphafsstöfum), sem er nr. 151/1979, fyrir allar þær vörur, er taldar eru upp'í alþjóðaflokki 16, og sama dag fengu þeir skráð á Íslandi vörumerkið LIFE (innan ferhyrnings), sem er nr. 152/1979, fyrir sömu vör- ur og Í sama flokki. Stefnandi segist byggja málssókn þessa m. a. á eftirfarandi lagaákvæð- um: „„1) 1. mgr. laga nr. 47/1968 um Vörumerki, 2) 6. gr. a) sömu laga, 3) 6. gr. laga nr. 102/1961 um heimild fyrir ríkisstjórnina til að stað- festa fyrir Íslands hönd Parísarsamþykktina um vernd eignarréttinda á sviði iðnaðar, svo og 10.'gr. bis. sömu laga. 4) 9. gr. laga nr. 84 frá 19. júní 1933 um varnir gegn óréttmætum versl- unarháttum, nú lög nr. 56 frá 16. maí 1978, 30. gr., um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta verslunarhætti, sbr. lög nr. 102 frá 15. nóvember 1978, 5) 1. gr. höfundarlaga nr. 73 frá 29. maí 1972, sbr. 3. gr. sömu laga.““ Til rökstuðnings tilvitnana í framangreind lagaákvæði tekur lögmaður stefnanda eftirfarandi fram: 1898 „„Um 1) Með skráningunni samkvæmt 1. mgr. vörumerkjalaganna höf- um við öðlast einkarétt til þess að nota orðið „LIFE“ og þar af leiðandi einnig þýðingu á því orði sem sérstakt auðkenni á tímaritinu „LIFE“ (vöru- merkjarétt), en vörumerkjaréttur þessi veitir okkur vernd gegn því, að aðrir noti heimildarlaust í atvinnuskyni merki þetta, sbr. 4. gr. vörumerkjalag- anna. Um 2) Hér er um að ræða aukna vernd á svokölluðum „world famous““ vörumerkjum. Með þessu ákvæði hefur hin svokallaða „„Kodak-kenning““ verið lögfest hér á Íslandi, sbr. skýringar við a) lið 6. gr. vörumerkjalag- anna, er fylgdu frumvarpinu, er það var lagt fyrir Alþingi á 87. löggjafar- þingi 1966— 1967. Í þessu sambandi skal bent á, að við höfum fengið vörumerki okkar „LI- FE'“ skráð í samtals 126 löndum og notað það þar í fjölda mörg ár. Þessar skráningar okkar á LIFE um allan heim sýna, svo ekki verður um villst, að orðið LIFE uppfyllir öll skilyrði alþjóðlegra vörumerkjalaga til þess að njóta fyllstu verndar sem vörumerki. Á það má og benda í þessu sambandi, að vörumerki eru almennt ekki skráð án ítarlegrar rannsóknar vörumerkja- skrárritara, sbr. t. d. 14. gr. laga um vörumerki nr. 47/1968. Það er því ekki neinn vafi á því, að vörumerkið LIFE flokkast undir „heimsfræg vöru- merki,““ og á það því að njóta þeirrar lagaverndar, sem 6. gr. a) liðs vöru- merkjalaganna veitir slíkum merkjum. Um 3) Samkvæmt 10. gr. þessara laga hefur Ísland skuldbundið sig að synja eða ógilda skráningu vörumerkis, sem felur í sér þýðingu, sem valdið getur misgripum á því og vörumerki, sem rétt yfirvöld í landi skráningarinn- ar telja öllum kunnugt vera sem eign aðila, sem hefur rétt til að njóta góðs af Parísarsamþykktinni og sem notað er fyrir samskonar eða svipaða fram- leiðslu. Í grein þessari er að vísu aðeins talað um ógildingu á „skráningu vörumerkis““, en samkvæmt lögskýringum á þessu lagaákvæði í bókinni „GUIDE TO THE APPLICATION OF THE PARIS CONVENTION FOR THE PROTECTION OF INDUSTRIAL PROPERTY“ eftir prófess- or G.H.C. Bodenhausen, forstjóra United International Bureaux For The Protection of Internation Protection, bls. 90, þá nær þessi lagavernd jafnt til skráðra sem óskráðra vörumerkja, þ. e. einnig til notkunar á óskráðum vörumerkjum, eins og á stendur um vörumerkið „LIF.“ Samkvæmt 10. gr. bis sömu laga hefur Ísland skuldbundið sig til að tryggja borgurum sam- bandsins virka vernd gegn óréttmætri samkeppni, og er sérhver samkeppni, sem. brýtur í bága við heiðarlegar venjur í iðnaði og verslun, álitin órétt- mæt. Sérstaklega er bannað samkvæmt þessu lagaákvæði sérhver verknað- ur, sem er þannig, að hann — án tillits til þess, hvaða ráð eru notuð — er til þess fallinn að stuðla að því, að villst sé á fyrirtæki keppinautar, 1899 vörum hans eða iðnaðar- eða verslunarstarfsemi hans. Teljum við tvímæla- laust, að við eigum að njóta verndar samkvæmt þessu lagaákvæði. Um 4) Þetta er það lagaákvæði, sem íslenskir dómstólar hafa svo að segja ætíð vitnað til, þegar notað er í atvinnustarfsemi verslunarmerki eða því líkt, sem sá hefur ekki rétt til, er notar eða rekur atvinnu undir nafni, sem gefur villandi upplýsingar um eigarrétt eða ábyrgð atvinnurekanda. Er ljóst, að við eigum að njóta þeirrar verndar, sem þetta lagaákvæði ákveður. Um 5) Samkvæmt 1. og 3. gr. íslensku höfundarlaganna njótum við eignarréttar að orðinu „„LIFE““ svo og þýðingarréttar á því orði samkvæmt sömu lögum, þar sem viðurkennt er, að bókar- og blaðatitlar njóta sömu verndar og bókmenntaverk almennt. Þá viljum við og benda á þá stað- reynd, að enda þótt skilyrði fyrir lögvernd vörumerkisins „„LIFE'“ (LÍF) samkvæmt a) b) c) og d) hér að framan sé, að um ruglingshættu sé að ræða, þá teljum við, að réttur okkar til verndar á „LIFE“ semkvæmt þessu lagaákvæði sé fyrir hendi, alveg án þess hvort nokkur hætta sé á ruglingi milli þessa orðs og orðsins „LÍF“. Að því er snertir hættuna á ruglingi milli tímaritanna LIFE og LÍF viljum við benda á, að ekki er hér aðeins um að ræða þýðingu á orðinu LIFE, heldur er staðsetningin á orðinu LÍF á forsíðu tímaritsins LÍF á nákvæm- lega sama stað og á tímaritinu LIFE, þ. e. efst til vinstri. Hér er því um að ræða stælingu á svokölluðu „get up““ á tímariti okkar „LIFE“, og er þessi verknaður einn með öðru til þess fallinn að stuðla að því, að villst verði á tímaritunum, sbr. 10. gr. Parísarsamþykktarinnar (3) 1*.“ Af hálfu stefnda er eftirfarandi tekið fram: „Kröfur umbj. m. í máli þessu eru fyrst og fremst á því byggðar, að hann eigi fullan og óskoraðan rétt yfir því heiti, sem hann hefur valið tíma- ritinu LÍF, og þá fyrst og fremst einkarétt til að nota það sem sérstakt auðkenni (vörumerki) á tímaritinu, eins og hann gerir nú. Þennan rétt hefur hann öðlast með því að taka merkið í notkun, en sú aðferð til að öðlast vörumerkjarétt er hin elsta og frumlægasta og ekki síður rétthá en réttaröfl- un með skráningu. Hefur hún verið viðurkennd hér á landi, frá því að vöru- merki komu til skjalanna hér. Í settum lögum er hún m. a. viðurkennd í 3. málsgr. 3. gr. vörumerkjalaga nr. 47/1968 og í 9. gr. laga nr. 84/1933 um varnir gegn Óréttmætum verslunarháttum, sem nú er 30. gr. laga nr. 56/1978. Stefndi telur með vísan til ofangreindra og annarra atvika, að þessi réttur hans til heitisins gildi ekki síður gagnvart stefnanda en öðrum. Jafnframt telur hann, að rétturinn gildi ekki einungis um allt heiti tímaritsins, þ. e. orðin LÍF Tískublað, heldur gildi hann eins, þótt litið sé á orðið LÍf eitt sér. Í málinu er það krafa stefnanda, að stefnda verði talið óheimilt að nota 1900 orðið LÍF sem heiti á tímaritinu LÍF. Samkvæmt framansögðu er kröfu þessari allskostar vísað á bug, og leyfi ég mér einkum að benda á eftirfar- andi ástæður því til áréttingar auk þess sem að ofan greinir: 1. Stefnandi á ekki vörumerkjarétt yfir öðru en heitinu LIFE, og sá réttur er raunar háður margvíslegum takmörkunum samkvæmt eðli málsins og ytri atvikum. Sem hina fyrstu takmörkun má nefna það, að rétturinn tekur í raun ekki yfir orðið LIFE sem slíkt, þótt skráning 151/1979 kunni að gefa slíkt til kynna að einhverju marki, heldur er hann fyrst og fremst bundinn við þann frágang á orðinu, sem viðhafður er í heiti tímarits stefn- anda, þ. e. útlit heitisins í notkun. Skráningin 53/1949, sem máli gæti skipt gagnvart umbj. m., er byggð á þessu sjónarmiði og gefur einmitt til kynna, að fyrirsvarsmenn stefnanda á þeim tíma hafi sjálfir haft þennan skilning á heitinu og möguleikunum til að halda uppi vörumerkarétti þess vegna. Hið sama má og segja um skráningu 152/1979. 2. Sem aðra takmörkun og samtvinnaða hinni fyrstu ber að nefna það, að orðið LIFE er ekki sérstaklega tilbúið heiti og ekki einu sinni sjaldgæft orð, heldur er það eitt algengasta orð tungunnar og fjallar um eitt af frum- rænustu grundvallarhugtökum hennar, eða öllu heldur um lífið sjálft. Það er þannig sannkölluð þjóðareign í hverju landi og um leið eitt af þeim orð- um, sem erfitt er eða útilokað að öðlast eiginlegan einkarétt yfir til notkun- ar Í atvinnuskyni. 3. Jafnframt er á það að líta í þriðja lagi, að nafngiftavenjur í blaða- heiminum eru ekki til þess fallnar að stuðla að myndun einkaréttar, og hið sama má segja um viðhorf manna til blaðanna. Á þessum vettvangi ríkir rótgróin tilhneiging til að velja heiti blaða og tímarita úr tiltölulega þröng- um hópi nafna eða orða almenns eðlis, eins og Times — Herald — Tribune — Post — Chronicle, svo tekin séu nokkur dæmi af dagblöðum á ensku máli, eða t. d. Morgunblaðið — Tíminn — Þjóðviljinn — Dagblaðið á Íslandi. Þessi nöfn eru yfirleitt ekki sérkennandi í sjálfu sér, heldur verða þau að njóta stuðnings í öðru til að halda einkaréttarvernd, svo sem við- bótarorðum í nafninu (t. d. afmarkandi staðarheitum), sérstöku útliti eða frágangi eða kunnugleika almennings á blaðinu. Og í viðhorfi manna til blaða og tímarita ríkir á sama hátt föst tilhneiging til að persónugera ritin og líta á þau sem persónur fremur en hluti eða nöfn. Telja verður að orðið LIFE sé í tölu þeirra heita, sem hér um ræðir, eða eru undir áhrifum frá þessum aðstæðum. Í þessum tilfellum er það ekki heitið sem slíkt, heldur heildarmynd ritsins að meðtöldu tilliti til hlutverks þess, útgáfuaðildar o. s. frv., sem segir til um réttarverndina. 1901 4. Í skjölum stefnanda er því mjög haldið á loft, að heitið LIFE sé heimfrægt. Sú heimsfrægð, ef um er að ræða, getur þó alls ekki talizt tengd nafninu LIFE sem slíku, heldur tímaritinu LIFE, er stefnandi gaf út sem lengst, „,„persónu““ þess og frágangi. 5. Um leið fylgir það þessari frægð, að menn þekkja ekki aðeins nafnið, heldur vita meiri deili á því, sem bak við það er en ella mundi. Meðal annars vita menn, að um er að ræða tímarit gefið út erlendis á ensku (eins og nafnið gefur itl kynna) og fyrir alþjóðamarkað, en ekki staðbundið rit á máli heimamanna. 6. Krafa stefnanda er annars fyrst og fremst á því byggð, að heitið LÍF feli í sér þýðinug á heitinu LIFE. Þessu verður að vísa á bug sem hreinni fjarstæðu, einkum með tilliti til þess, að í hlut eiga ómissandi grundvallar- orð í tungumálunum tveimur. Það sjónarmið, að um þýðingu sé að tefla, á hreinlega ekki við, auk þess sem engin þýðing fór fram í reynd. 1. Varðandi þýðingar hefur stefnandi mjög skírskotað til þess, sem á er kveðið um það efni í 6. gr. Parísarsamþykktinni um vernd eignarréttind- um (sic) á sviði iðnaðar. Telja verður, að þau ákvæði skipti engu máli, eins og hér stendur á, en auk þess er ljóst, að íslenzku vörumerkjalögin hljóta að teljast fullnægja þeim kröfum, er samþykktin gerir um réttar- vernd í hverju landi, þannig að ákvæði hennar eigi ekki beint við. — Um samþykktina ber annars að benda á, að ákvæði hennar eru gagnkvæm, þannig að stefnanda ber að virða hana gagnvart stefnda ekki síður en hitt. 8. Varðandi þýðingar er ennfremur rétt að taka fram, að málið Fólks- vagn — Volkswagen verður að teljast allskostar frábrugðið þessu máli, þar sem um gagnólík orð var að ræða að eðli og útliti og einnig um gagnólíka starfsemi. 9. Í annan stað hefur stefnandi fært það fram, að notkun umbj. m. á heitinu LÍF fari í bága við 1. gr. höfundarlaga nr. 72/1972. Þessu er alfarið mótmælt, en um leið er bent á, að greinin gæti því aðeins átt við, að litið væri á vörumerki stefnanda sem myndrænt listaverk. Það skal fús- lega viðurkennt, að skráningunni nr. 53/1949 kann að vera stefnt að slíku, sbr. 1. lið hér að ofan, en á hinn bóginn er ljóst, að myndræn samlíking við merki umbj. m. fær ekki staðizt, þannig að um brot væri ekki að ræða Þegar af þeirri ástæðu. 10. Í þriðja lagi heldur stefnandi því fram, að merkjum eða tímarits- heitum málsaðila sé þannig háttað, að villast megi á þeim, og:fari þá notkun 1902 umbj. m. á heitinu LÍF í bága við 9. gr. laga nr. 84/1933, sem nú er 30. gr. laga nr. 56/1978, auk vörumerkjalaga. Því er harðlega mótmælt, að nokkur slík ruglingshætta komi til greina, m. a. af eftirtöldum ástæðum: a. Tímarit málsaðila eru ólík að efni og hlutverki, þar sem annað er almennt myndatímarit, en hitt er fyrst og fremst tízkublað. b. Þess er og að gæta, að orðið TÍZKUBLAÐ er með í tímaritsheiti umbj. m. c. Tímaritin eru ólík að útliti, m. a. á forsíðu, og heiti þeirra rituð með alls ólíkum hætti. Eru þau þannig „„merkt““ á mismunandi hátt í bókstafleg- um skilningi. Enda þótt heitin séu svipað staðsett á forsíðunni, er það ekki af öðru en myndtæknilegum ástæðum og í samræmi við algengustu tilhög- un. d. Tímarit stefnanda er gefið út á ensku af bandarísku fyrirtæki og selt á því máli á alþjóðavettvangi. Tímaritið LÍF hefur hinsvegar haslað sér völl sem íslenzkt tímarit og er gefið út á íslenzku. Er útgefandi þess íslenzkt fyrirtæki og ekki síður þekktur hér á landi en útgefandi LIFE er í Banda- ríkjunum. Vegna þessa og annarra aðstæðna mundi engum koma til hugar, að tímarit stefnda væri runnið frá stefnanda, fremur en hið gagnstæða. 11. Ég leyfi mér sérstaklega að árétta þann mun, sem um ræðir Í c - lið, á útliti forsíðnanna og rithætti tímaritsheitanna. Þessi atriði skipta höf- uðmáli, og er m. a. rétt að leggja á það áherzlu fyrir þá sök, hve stefnandi sjálfur hefur gert sér ljósa grein fyrir því í meðferð sinni á nafninu LIFE. Hann hefur einmitt gert sér far um að skapa nafninu tiltekna myndræna umgerð og vernda hana með skráningu og notkun og hefur ekki breytt þeirri umgerð að marki, enda þótt 45 ár séu liðin síðan notkun hans á nafn- inu hófst. Sýnir þetta öðru betur, að það er ekki nafnið eitt, sem einkarétt- arverndar nýtur, heldur hin tiltekna ímynd, sem stefnandi hefur gefið því. 12. Í fjórða lagi telur stefnandi, að merki hans sé heimsþekkt eða al- kunnugt í merkingu a-liðs 2. mgr. 6. gr. vörumerkjalaganna og eigi því að njóta einhverrar aukinnar verndar gagnvart stefnda. Um þetta má segja annars vegar, að hið tilvitnaða ákvæði á væntanlega ekki við í þessu máli, þar sem tímarit aðilanna mega sennilega teljast vörur svipaðrar teg- undar, sbr. 1. mgr. 6. gr., enda þótt þau séu innbyrðis ólík. Umbj. m. gerir þó fyrirvara um þetta atriði að svo stöddu sem og um kunnugleikann. 1903 En á hinn bóginn er á það að benda, eins og gert hefur verið hér að framan, að heimsfrægðin er ekki endilega fallin til að auka rugling, heldur getur hún einmitt og öllu fremur stutt að hinu gagnstæða. Þannig er því einmitt farið í þessu máli, svo sem eðlilegt er í því athafnasviði, er hér um ræðir. Að því leyti sem merkið LIFE er kunnugt eða alkunnugt hér á landi, er það kunnugt sem erlent tímarit á vegum erlends aðila, þ. e. stefnanda, á þann hátt, að hinum kunnugu mundi ekki hætta til að rugla því saman við tímarit stefnda. 13. Þótt ætla megi, að tímarit stefnanda hafi verið selt mikið og víða, a. m. k. hið eldra LIFE, má einnig telja ljóst, að það hafi ekki verið hið eina tímarit í heiminum með þessu nafni á ferli sínum, jafnvel ekki í Banda- ríkjunum, og sé það ekki heldur í dag. Í fyrsta bréfi undirritaðs til lög- manns stefnanda vegna máls þessa var skorað á stefnanda að veita nánari upplýsingar um þetta atriði, þ. e. hvort tímarit með svipuðu nafni og LIFE hafi verið til í hinum ýmsu þjóðlöndum, þar sem tímarit stefnanda hafa verið seld og/eða merki hans skráð. Stefnandi hefur færzt undan að sinna þessari áskorun, og er því ástæða til að ítreka hana hér með, m. a. í tilefni af staðhæfingum hans skv. undanfarandi lið. Af.hálfu stefnda er því annars haldið fram, að um sé að ræða álitlegan fjölda slíkra rita. Sem dæmi má nefna, að í Bandaríkjunum eru gefin út ritin BOY“S LIFE (á vegum skáta- hreyfingarinnar) og Camera LIFE, og í Hollandi er nú gefið út tímaritið LEEF. Mætti og telja það til nokkurra stórmerkja, ef stefnandi ætti að geta lagt undir sig alla notkun á orðinu LÍF til útgáfustarfsemi í heiminum. 14. Auk framanritaðs leyfi ég mér sérstaklega að árétta, að ekki er um að ræða af hálfu stefnda neinn ásetning um að líkja eftir merki stefnanda eða notfæra sér það, enda hefðu fyrirsvarsmenn LÍFS þá staðið öðruvísi að verki. Þvert á móti voru þeir að efla orðstír eigin fyrirtækis. 15. Þess er og að geta, að hin endurnýjaða útgáfa tímaritsins LIFE mun ekki hafa verið byrjuð, þegar LÍF hljóp af stokkunum, að því leyti sem slíkt skiptir máli.“ Fyrirsvarsmaður stefnda, Jóhann Briem, hefur komið fyrir dóm og svar- að spurningum lögmanns stefnanda. Hér þykir ekki ástæða til að rekja þann framburð, þar sem ekkert nýtt kom fram. Álit dómsins. Að framan er lýst skráðum vörumerkjum stefnanda, en meginatriði þeirra er enska orðið life, ritað upphafsstöfum. Stefndi hefur ekki notað 1904 íslenska orðið líf með þéim hætti, sem greinir í kröfugerð stefnanda. Engu að síður er rétt að taka fyrst til athugunar, hvort stefnandi geti lagt almennt bann við því, að stefndi noti íslenska orðið líf sem heiti tímarits, þar sem það heiti fari í bága við rétt stefnanda samkvæmt nefndum vörumerkjum. Heiti tímarits stefnda er ekki þýðing á orði, sem stefnandi hefur búið til, og telja verður ósannað, að stefndi miði með notkun heitisins gagngert að því að tileinka sér ávinning, sem tengdur er vörumerkjum stefnanda. Bæði enska orðið life og íslenska orðið líf eru algeng orð daglegs máls. Sam- kvæmt þessu verður ekki litið svo á, að stefnandi geti lagt almennt bann við því, að stefndi noti íslenska orðið líf sem heiti tímarits, án tillits til uppsetningar, stafagerðar og frágangs heitisins að öðru leyti. Kemur þá næst til athugunar, hvort notkun stefnda á íslenska orðinu líf sem heiti umrædds tímarits fari í bága við réttindi stefnanda. Enska orð- ið life og íslenska orðið líf eru bæði eins atkvæðis orð og svipaðrar merk- ingar. Engu að síður er augljós munur á skráðum vörumerkjum stefnanda og tímaritsheitinu líf, svo sem það hefur verið notað af stefnda. Orðið life í vörumerki stefnanda ber skýr einkenni uppruna síns í ensku máli. Íslenska orðið. líf ber ótvíræð einkenni íslenskrar tungu. Er að þessu leyti áberandi munur á þessum orðum. Enska orðið endar á e, sem gerir það óíslenskulegt. Íslenska orðið er án þeirrar endingar og er að auki ritað með breiðum sér- hljóða. Framburður þessara orða er ólíkur, svo sem flestum mönnum er ljóst hér á landi. Orðið life í vörumerkjum stefnanda er ritað upphafsstöf- um einum, en líf í heiti tímarits stefnda hefur jafnan verið ritað litlum stöf- um. Þar við bætist, að orðið tískublað hefur jafnan verið tengt orðinu líf í tímaritsheiti stefnda. Verður því að telja ótvírætt, að um svo gagngeran mun sé að ræða á vörumerkjum stefnanda og tímaritsheitis stefnda, eins og það hefur verið notað af honum, að hverfandi líkur séu á nokkrum ruglingi. Samkvæmt því, sem að framan hefur verið rakið, verður ekki talið, að stefndi hafi með umræddri notkun orðsins líf brotið í bága við réttindi stefnanda samkvæmt umræddum vörumerkjum. Ekki verður heldur fallist á, að stefndi hafi brotið neinn rétt stefnanda samkvæmt höfundalögum. Samkvæmt þessari niðurstöðu þykir rétt, að stefnandi greiði stefnda upp í málskostnað kr. 5.000.00. Hrafn Bragason borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdóms- mönnunum Gauki Jörundssyni prófessor og Knúti Hallssyni skrifstofu- stjóra. Dómsorð: Stefndi, Frjálst Framtak h/f, skal sýkn af kröfum stefnanda, Time, Incorporated. 1905 Stefnandi, Time, Incorporated, greiði stefnda, Frjálsu Framtaki h/f, kr. 5.000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 10. nóvember 1983. Nr. 271/1981. Jóna Hjaltadóttir og Samvinnutryggingar g/t (Gunnar M. Guðmundsson hrl.) gegn Agnari Eggerti Jónssyni og Guðrúnu Unni Rafnsdóttur (Hákon Árnason hrl.). Bifreiðar. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Guð- mundur Jónsson og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar með stefnu 30. desember 1981. Þeir krefjast þess, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefndu og að stefndu verði in solidum dæmd til að greiða þeim málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda. Málatilbúnaður áfrýjenda er á því byggður, að stefnda Guðrún Unnur „hafi ein valdið árekstrinum og átt alla sök á honum með því að virða að vettugi biðskyldu við nefnd gatnamót og aka inn á aðalbraut í veg fyrir Ö 5393, er sú bifreið kom aðvífandi eftir aðalbraut í fyllsta umferðarrétti.““ Er því haldið fram, að biðskyld- an sé fortakslaus og alger og að hún taki til allrar umferðar um akbrautina, sem ekið er inn á, en ekki skipti máli í því efni, hvort umferð komi frá vinstri eða hægri. Er því haldið fram, að stefndu Guðrúnu Unni hafi borið að nema staðar við Hafnarfjarðarveg og ekki aka inn á veginn, fyrr en bifreiðar þær, sem ekið var suður veginn, en þeim átti að aka eftir vestari vegarhelmingi, væru komn- ar fram hjá. 120 1906 Stefnda Guðrún Unnur hugðist aka í norðurátt, og bar henni því að nota eystri vegarhelming Hafnarfjarðarvegar. Þá halda áfrýjendur því fram, að reglur 3. mgr. 47. gr. umferðar- laga nr. 40/1968 um bann við framúrakstri við vegamót grundvallist eingöngu á hættu samfara því, að ökutæki, sem á undan fer, sé beygt til vinstri á vegamótum. Sé framúrakstur því heimill við þessi vegamót, þar sem einstefnuakstur sé á tengibrautinni. Á þessar skoðanir áfrýjenda verður ekki fallist. Ekki er ljóst, með hvaða hraða bifreiðinni Ö 5393 var ekið, er árekstur varð. Verður því akstursmáti stefndu Jónu Hjaltadóttur ekki heimfærður undir ákvæði 49. gr. umferðarlaga. Með þessum athugasemdum og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber að dæma áfrýjendur til þess að greiða stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 12.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjendur, Jóna Hjaltadóttir og Samvinnutryggingar g/t, greiði stefndu, Agnari Eggerti Jónssyni og Guðrúnu Unni Rafnsdóttur, málskostnað fyrir Hæstarétti, 12.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. október 1981. Mál þetta, sem dómtekið var 12. október sl., hafa Agnar Eggert Jónsson og Guðrún Unnur Rafnsdóttir, Furugrund 22, Kópavogi, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu með ódagsettri áritun um birtingu, en þingfestri 9. apríl 1981, á hendur Jónu Hjaltadóttur leigubifreiðarstjóra, Borgarbraut 22, Njarðvík, og Samvinnutryggingum g/t, Reykjavík, óskipt til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 9.127.00 með 35% ársvöxtum frá $. júlí 1980 til þingfestingardags stefnu, en með dómvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags, og málskostnaðar að skaðlausu skv. gjaldskrá LMFÍ. Stefndu hafa krafist sýknu af kröfum stefnenda og málskostnaðar úr hendi þeirra óskipt að mati dómara. Sættir hafa verið reyndar árangurslaust. 1907 II. Stefnandi kveður málavexti vera þá, að laugardaginn S. júlí 1980 hafi orðið árekstur með bifreiðunum Y 4793 og Ö 5393 í Reykjavík á mótum Hafnarfjarðarvegar og tengivegar frá Kringlumýrarbraut. Hafi stefnda Jóna ekið bifreið sinni, Ö 5393, Oldsmobil leigubifreið, suður Hafnarfjarð- arveg, en stefnandinn Guðrún Unnur hafi ekið fólksbifreiðinni Y 4793, Mitchubisi, vestur tengiveginn að Hafnarfjarðarvegi. Eigandi Y 4793 hafi verið stefnandinn Agnar Eggert og hafi báðar bifreiðarnar verið vátryggðar hjá Samvinnutryggingum. Biðskylda sé á tengiveginum gagnvart Hafnar- fjarðarvegi. Hafi Guðrún Unnur stöðvað Y 4793 við vegamótin, litið eftir umferð og séð Ö 5393 vera ekið á eftir annarri bifreið suður Hafnarfjárðar- veg á hægri vegarhelmingi. Hafi Guðrún Unnur því ekið af stað áleiðis norður Hafnarfjarðarveg. Hafi ökukona Ö 5393 þá skyndilega hafið fram- úrakstur og sveigt yfir á vinstri vegarhelming. Guðrún Unnur hafi þegar stöðvað og sveigt Y 4793 að hægri vegarbrún, en bifreið stefndu hafi skollið með vinstri hlið á vinstra framhorn Y 4793. Mikið tjón hafi orðið á bifreið- unum og hafi Y 4793 ekki verið talin viðgerðarhæf. Þá hafi Guðrún Unnur hlotið nokkrar ákomur. Stefnandinn Guðrún Unnur Rafnsdóttir hefur komið fyrir dóm. Hún skýrði svo frá, að hún hefði verið á leið úr Kópavogi til Reykjavíkur, þegar áreksturinn varð. Hún kvaðst hafa stöðvað bifreið sína við vegamótin að Hafnarfjarðarvegi og litið eftir umferð og hafi hún þá séð bifreið stefndu á réttum vegarhelmingi á eftir öðrum bíl. Umferð hafi ekki verið norður Hafnarfjarðarveginn. Hafi hún því ekið inn á Hafnarfjarðarveginn í norð- ur. Mætta (sic) kvaðst hafa stöðvað bifreið sína, þegar hún varð vör við bifreið stefndu Jónu á röngum vegarhelmingi, og hafa talið, að hún mundi sleppa fram hjá bifreið stefndu, en þá hafi stefnda bremsað um leið og hafi afturendi bifreiðar stefndu kastast á bifreið mættu (sic). Engin umferð hafi verið norður Hafnarfjarðarveg. Mætta (sic) kvaðst hafa verið barnshafandi, komin tæpa sjö mánuði á leið, og hafi slysið haft slæmar afleiðingar fyrir sig andlega og hafi hún ekki treyst sér til að halda áfram vinnu sökum ótta um fóstrið. Því hafi hún tekið sumarleyfi sitt viku fyrr en hún ætlaði sér. Stefnda Jóna Hjaltadóttir hefur komið fyrir dóm. Hún skýrði svo frá, að hún hafi verið á leið suður Hafnarfjarðarveg, þegar áreksturinn varð, og hafi bíll verið á undan henni, sem hafi ekið ákaflega misjafnt, stundum mjög hægt, en stundum hafi hann aukið hraðann upp í eðlilega ferð. Mætta (sic) kvað rétt eftir sér haft á lögregluskýrslu á dskj. nr. 3, nema kvað orða- lag væri ekki það, sem hún hugsaði sér varðandi það, að hún kvaðst ekki hafa athugað eða hugsað um það, að hún væri á Hafnarfjarðarveginum, en ekki Kringlumýrarbraut, og því getað búist við umferð inn á veginn 1908 frekar. Hún kvaðst vera vön að aka alltaf suður Kringlumýrarbraut, þegar hún aki suður eftir, en í þetta sinn aki hún suður Hafnarfjarðarveg, en hugsi ekki eins um það. Ekki endilega, að hún slái því föstu, að hún sé á Kringlumýrarbrautinni. Hún kvaðst ekki hafa átt von á umferð á móti, enda hafi engin umferð verið á móti. Hún hafi ekið fram úr bílnum, sem á undan ók, vegna þess að akstursmáti hans hafi þreytt sig og þess vegna hafi hún ekið yfir á hina akreinina og ætlað sér að aka hana og hafi hún verið komin á hlið við bifreiðina, þegar bifreið Guðrúnar Unnar kom út úr gatnamótunum. Aðspurð kvaðst hún ekki hafa orðið vör við bifreið Guðrúnar Unnar, fyrr en hún var komin alveg við hliðina á sér. Hún kvaðst ekki þora að fullyrða, hvort bíll hennar hefði stöðvað, hann gæti hafa stað- ið á gatnamótunum, án þess að hún hefði tekið eftir honum, en þegar hún hafi séð hann, hafi hún verið á hlið við hinn bílinn og þar af leiðandi hafi hún ekkert getað gert. Hafi hún því reynt að draga úr hraða, annað hafi hún ekki getað gert til að forða árekstri (sic). Hún kvað bíl Guðrúnar Unn- ar hafa verið ekið beint inn í götuna og hafi hann ekið í hliðina á sínum bíl. Mætta (sic) kvaðst ekki hafa orðið. vör við, að bíll hennar kastaðist til, þegar hún bremsaði. Vitnið Sturla Snorrason skýrði svo frá hjá rannsóknarlögreglunni í Reykjavík, að hann hefði verið farþegi í Y 4793, þegar áreksturinn varð, og hafi hann setið í aftursæti bifreiðarinnar. Hann kvað Guðrúnu Unni hafa stöðvað bifreið sína við gatnamótin að Hafnarfjarðarvegi, en síðan ekið henni af stað. Þá hafi þau veitt bifreiðinni Ö 5393 athygli. Er vitnið sá bifreiðina, hafi hún verið að byrja framúrakstur nokkru fyrir norðan gatnamótin. Hafi bifreiðin verið nokkuð á ská á götunni, enda að komast út fyrir bifreiðina, sem á undan var. Ökumaður Y 4793 hafi strax beygt bifreiðinni út í götukantinn og stöðvað og verið kyrrstæð, þegar árekstur- inn varð. Ökumaður Ö 5393 hafi verið að beygja aftur inn á réttan vegar- hluta, þegar afturhluti bifreiðarinnar kastaðist til og árekstur varð. Hafi ökumaður Ö 5393 ekki skýrt rétt frá, þegar skýrsla var tekin af honum, því að bifreið hans hafi ekki verið ekið á vinstri hluta götunnar fram að þeim tíma, sem framúraksturinn byrjaði. Á undan bifreið Guðrúnar Unnar hafi verið bifreið ca 100 — 150 metrum framar og hafi hún sloppið alveg við bifreið stefndu, og staðfesti það, að bifreiðinni hafi ekki verið ekið á röngum vegarkanti. Vitnið Gunnlaugur Hjálmarsson skýrði svo frá hjá rannsóknarlögregl- unni Í Reykjavík, að hann hafi ekið næstur á eftir bifreiðinni Y 4793 norður Kringlumýrarbraut og síðan tengibraut að Hafnarfjarðarvegi. Bifreiðin hafi stöðvað við gatnamótin og síðan hafi verið eins og ökumaðurinn færi af stað, en stöðvaði síðan aftur. Vitnið kvaðst hafa veitt svartri bifreið athygli, sem kom suður Hafnarfjarðarveginn, og hafi henni verið ekið hratt. Vitnið 1909 kvaðst ekki hafa gert sér grein fyrir, hvar hún væri staðsett. Síðan hafi höggið komið, og kvaðst vitnið telja alveg víst, að Y bifreiðin hafi verið kyrrstæð, er áreksturinn varð. Ö bifreiðin hafi snúist til á götunni og runnið aftur á bak fram hjá gatnamótunum og hafi drifskaftið flogið í loft upp. Il. Stefnendur byggja kröfur sínar á því, að ökukona Ö 5393 eigi ein alla sök á árekstrinum með gálausum og ólögmætum akstri, og sé kröfunum beint að stefndu með stoð í 68. gr., 1. og 2. mgr. 69. gr., 70. gr. og 2. mgr. 74. gr. umferðarlaga. Stefnda Jóna hafi hafið framúrakstur og ekið bifreið sinni á miklum hraða yfir á öfugan vegarhelming við vegamótin og á bifreið stefnenda þar kyrrstæða. Varði akstur stefndu Jónu einkum við 1. mgr. 45. gr., 3. mgr. 47. gr. svo og 49. gr. umferðarlaga. Við Guðrúnu Unni sé ekki að sakast. Hún hafi ekki átt að þurfa að reikna með því, að bifreiðar hæfu framúr- akstur og ækju yfir á rangan vegarhelming við vegamótin, þar sem slíkt sé bannað skv. umferðarlögum. Hafi Guðrúnu Unni því verið heimilt að aka af stað áleiðis inn á Hafnarfjarðarveg, eins og hún gerði. Þá hafi Guð- rúnu Unni tekist þrátt fyrir óvæntan og ólöglegan akstur stefndu Jónu að stöðva bifreið sína, áður en hún var komin inn á Hafnarfjarðarveg svo nokkru næmi, þannig að nóg pláss var fyrir stefndu Jónu til að aka fram hjá á hinum öfuga vegarhelmingi. Eigi að síður hafi stefndu Jónu tekist að valda árekstri. Sú afsökun stefndu Jónu, að hún hafi talið sig vera á Kringlumýrarbraut á vinstri akrein, leysi hana ekki undan sök og ábyrgð á árekstrinum. Því sé ekki við. Guðrúnu Unni að sakast og ekki efni til sakarskiptingar. Túlkun stefndu á 47. gr. umferðarlaganna eigi ekki laga- stoð. Dómkröfur stefnenda sundurliðast þannig: A. Kröfur Agnars Eggerts Jónssonar: 1. Óbættur hluti verðmætis Y 4793 .............. kr. 2.300.00 2. Dagpeningar vegna afnotamissis Y 4793 ....... — 1.800.00 Samtals kr. 4.100.00 B. Kröfur Guðrúnar Unnar Rafnsdóttur: Bætur fyrir þjáningar og annan miska ........ kr. 5.000.00 2. Kostnaður vegna komu á slysadeild ........... — 27.00 Samtals kr. 5.027.00 þa 1910 Um A 1. Bifreið Agnars Eggerts, Y 4793, hafi verið húftryggð með sjálfsáhættu að fjárhæð kr. 2.300.00 (gkr. 230.000), sem sé óbætt vegna bifreiðarinnar. Um A 2. Bifreiðin Y 4793 hafi verið óviðgerðarhæf eftir áreksturinn og hafi Agnar Eggert keypt aðra bifreið þann 21. júlí 1980 og sé krafist bóta fyrir afnotamissi bifreiðar tímabilið frá árekstursdegi 5. júlí 1980 til 21. júlí 1980, eða í 15 daga, kr. 120.00 á dag, eða samtals kr. 1.800.00. Höfð sé hliðsjón af daggjaldi bílaleigubifreiðar. Um B I. Guðrún Unnur hafi hruflast á höfði og hnjám við áreksturinn. Hún hafi verið barnshafandi og var flutt með sjúkrabifreið á slysadeild til athugunar. Hún hafi óttast mjög um fóstrið og komst úr andlegu jafn- vægi við slysið, sem leiddi til þess, að hún varð að hætta vinnu og taka sér frí til þess að jafna sig. Hafi sumarfrí hennar að nokkru farið til þess. Sé kröfulið þessum í hóf stillt, þegar litið sé til þeirra andlegu þjáninga, er Guðrún Unnur varð fyrir í þessu sambandi. Um B 2. Þessi kröfuliður sé byggður á dskj. nr. 7. Stefndu styðja sýknukröfur sínar þeim rökum, að stefnandinn Guðrún Unnur hafi ein valdið árekstrinum og átt alla sök á honum með því að virða að vettugi biðskyldu við nefnd gatnamót og aka inn á aðalbraut í veg fyrir Ö 5393, er sú bifreið kom aðvífandi eftir aðalbraut í fyllsta um- ferðarrétti. Biðskylda sé fortakslaus og alger. Hún taki til allrar umferðar um akbrautina, sem ekið sé inn á, hvort sem um aðalbraut sé að ræða eða ekki, sbr. 2. og 3. mgr. 48. gr. umferðarlaga. Skipti ekki máli í því efni, hvort umferð komi frá vinstri eða hægri eða hvort ökutæki sé í fram- úrakstri vinstra megin á akbrautinni, sem biðskyldunnar njóti. Framúrakst- ur sé heimill við vegamót sem þessi, þar sem einstefnuakstur sé á tengibraut- inni og því alls ekki um það að ræða, að bifreið á undan Ö 5393 yrði sveigt til vinstri inn á tengibrautina. Regla 3. mgr. 47. gr. umferðarlaga, sem leggi bann við framúrakstri á vegamótum, grundvallist alfarið á hættu samfara því, að ökutæki, sem á undan fer, beygi til vinstri á vegamótum. Samkvæmt þessu sé einsætt, að sú réttarstaða, sem stefnendur byggi máls- sóknina á, sé á misskilningi byggð og mistúlkun á 3. mgr. 48. gr. og 3. mgr. 47. gr. umferðarlaga og fái alls ekki staðist að lögum. Ósannað sé, að Y 4793 hafi verið stöðvuð, er áreksturinn varð, eða að bifreiðinni hafi verið sveigt undan. Skemmdir á bifreiðunum, ekki síst á Ö 5393, gefi þvert á móti til kynna, að Y 4793 hafi verið á ferð, er árekstur- inn varð. Stefnandinn Guðrún Unnur segist hafa reynt að víkja og hemla. Ekill í næstu bifreið á eftir henni álykti í framburði sínum, að Y 4793 hafi verið stöðvuð. Farþegi í Y 4793 fullyrði þetta. Það liggi því ekki fyrir lög- full sönnun um þetta atriði. Þetta skipti þó ekki máli, það eina, sem hér skipti máli, sé sú staðreynd, að Y 4793 hafi verið ekið af hliðarvegi inn 1911 á mjög fjölfarna akbraut, sem biðskyldu njóti, í veg fyrir aðvifandi bifreið á þeirri akbraut. Með því hafi öryggi þeirrar bifreiðar og annarra hagsmuna í næstu grennd verið stefnt í mikla og bráða hættu og ekill Ö 5393 knúinn til neyðarviðbragða, sem vandséð hafi verið, að hann gæti haft á valdi sínu, án þess að til einhvers ófarnaðar leiddi. Um bótakröfur stefnenda. Um A I. Lið A 1 er ekki mótmælt. Um A 2. Lið A 2 er mótmælt sem allt of háum, þó aðeins þeirri upp- hæð, sem reiknuð er á dag vegna afnotamissis. Y 4793 hafi verið einkabif- reið. Engar upplýsingar liggi fyrir um notagildi bifreiðarinnar. Bætur geti ekki numið nema broti þeirrar upphæðar, sem krafist sé. Um B I. Stefnandinn Guðrún Unnur hafi hlotið markúlu á höfuð og smáhrufl á hné. Í læknisvottorði á dskj. nr. 7 komi fram, að áverkar þessir hafi verið svo sáralítilvægir, að þeir hafi ekki verið taldir veita tilefni til sérstakrar rannsóknar né heldur meðferðar. Andlegt áfall hafi verið í lág- marki. Kröfugerðinni vegna miska sé mótmælt sem hreinni fjarstæðu. Um B 2. Þesum kröfulið er ekki mótmælt. IV. Samkvæmt framburði stefndu Jónu sveigði hún yfir á vinstri akbraut, skömmu áður en slysið varð, til þess að aka fram úr bifreið, sem ók næst á undan henni. Hún taldi sig vera á tveggja akreina akbraut með einstefnu í suður og hugði því ekki að mótumferð og taldi sig ekki hafa átt von á umferð inn á veginn. Samkvæmt framburði stefnandans Guðrúnar Unnar og vitnisins Sturlu Snorrasonar hóf Guðrún Unnur akstur bifreiðarinnar Y 4793 inn á Hafnarfjarðarveg örskömmu áður, eftir að hafa gætt bið- skyldu sinnar skv. 2..og 3. mgr. 48. gr. laga nr. 40/1968, en stefnda Jóna hefur borið, að hún hafi ekki orðið bifreiðarinnar vör, fyrr en hún var komin á hlið við sína bifreið. Verður því að leggja framburð ofangreindra aðilja til grundvallar um þetta atriði, enda hefur þeim framburði ekki verið hnekkt. Þá styður framburður vitnisins Gunnlaugs Hjálmarssonar enn fremur þá fullyrðingu Guðrúnar Unnar og Sturlu, að bifreiðin Y 4793 hafi verið stöðvuð, þegar áreksturinn varð. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, þykir mega fallast á það með stefnendum, að stefnda Jóna hafi með aksturmáta sínum gerst brotleg við 1. mgr. 45. gr., 3. mgr. 47. gr. og 49. gr. laga nr. 40/1968, sem leiddi til þess, að árekstur varð. Þá er ósannað, að stefnandinn Guðrún Unnur hafi á einhver hátt orðið meðvöld að árekstrinum með ógætilegum akstri ián á Hafnarfjarðarveg. Ber því að leggja alla sök á árekstrinum á stefndu Jónu, og ber stefndu að bæta stefnendum tjón þeirra að fullu. Verður nú vikið að hinum einstöku kröfuliðum: 1912 Kröfulið A | er ekki mótmælt, og verður hann tekinn til greina að öllu leyti. Kröfulið A 2 er mótmælt sem. allt of háum, en ekki er vefengdur tími afnotamissis bifreiðarinnar. Stefnandinn Agnar Eggert hefur ekki sýnt fram á, hvert raunverulegt tjón hans vegna afnotamissis bifreiðarinnar var, og þykir tjón hans hæfilega metið kr. 900.00 fyrir allt tímabilið. Kröfulið B 1 er mótmælt sem allt of háum. Með hliðsjón af framkomn- um upplýsingum um áverka stefnandans Guðrúnar Unnar þykja miskabæt- ur henni til handa hæfilega ákveðnar kr. 1.000.00. Kröfulið B 2 hefur ekki verið andmælt, og verður hann tekinn til greina að öllu leyti. Vaxtakröfu stefnenda hefur ekki verið mótmælt sérstaklega, og verður hún því tekin til greina. Eftir atvikum þykir hæfilegt, að stefndu greiði stefnendum óskipt kr. 2:600.00 í málskostnað. Sigríður Ólafsdóttir, settur borgardómari, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Jóna Hjaltadóttir og Samvinnutryggingar g/t, greiði in solidum stefnanda Agnari Eggerti Jónssyni kr. 3.200.00 og stefnanda Guðrúnu Unni Rafnsdóttur kr. 1.027.00, allt með 35% ársvöxtum frá 5. júlí 1980 til 9. apríl 1981, en með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s. á., en með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða ákveðnir á hverjum tíma. Þá greiði stefndu stefnendum óskipt kr. 2.600.00 í málskostnað. Dómi þessum bér að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 1913 Föstudaginn 11. nóvember 1983. Vonin h/f gegn Birgi Guðmundssyni Guðmundi R. Guðmundssyni Halldóri Guðmundssyni og Ríkharði Mássyni sýslumanni. Kærumál. Frávísun. Leiðrétting. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Sóknaraðili hefur skotið hinni kærðu ákvörðun til Hæstaréttar með kæru 14. október 1983 með skírskotun til 3. tl. 21. gr. svo og niðurlags 21. gr. laga nr. 75/1973. Barst kæran Hæstarétti 27. október 1983. Sóknaraðili krefst þess, „„að endurupptaka fógetarétt- ar Strandasýslu hinn 14. 10. 1983 í máli þessu verði felld úr gildi og að málskostnaðarákvæði úrskurðarins verði úr gildi felld.““ Hann krefst og kærumálskostnaðar. Frá varnaraðiljum hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Hinn 13. júlí 1983 beiddist sóknaraðili þess af sýslumanni Strandasýslu að hann tæki v/b Vonina II., SF 5, með beinni fógeta- gerð úr umráðum varnaraðilja Birgis, Guðmundar og Halldórs og fengi sér bátinn í hendur. Þá kröfu reisti sóknaraðili á því, að varn- araðiljar hefðu vanefnt svo kaupsamning um bátinn, er þeir höfðu gert við sóknaraðilja, að sóknaraðili hefði rift samningnum. Með úrskurði 23. ágúst 1983 synjaði fógeti um innsetningu. Segir svo í úrskurðinum: „„Ekkert hefur komið fram í máli þessu um augljósan og ótvíræð- an rétt gerðarþola til að ná umráðum yfir v/b Voninni II., SF 5, eða ástæður, sem leiði til þess, að gerðarbeiðandi geti með beinni fógetagerð fengið afhenta þessa eign gerðarþola. Verður því að synja um framgang hinnar umbeðnu innsetningar- gerðar. Rétt þykir, að gerðarbeiðandi greiði gerðarþola málskostnað, sem telst hæfilega ákveðinn kr. 80.000.00. Ber málskostnaðarfjárhæðin 1914 dráttarvexti frá dómbirtingardegi til greiðsludags, dráttarvexti, eins og þeir eru ákveðnir af Seðlabanka Íslands hverju sinni. Ríkharður Másson, sýslumaður kvað upp úrskurð þennan. Því úrskurðast: Umbeðin gerð fer ekki fram““ Hinn 14. október 1983 setti Ríkharður Másson sýslumaður fógetarétt Strandasýslu að Túngötu 14 í Reykjavík. Tók hann þar fyrir á ný áðurgreint fógetaréttarmál. Var þá skráð í fó- getaréttarbók: „Mættir voru lögmenn aðila, Ingvar Björnsson hdl. og Kristján Stefánsson hdl. Með vísun til 195. gr., 2. mgr., laga 85/1936 hefur dómari kallað fyrir sig málflytjendur málsaðila og bent þeim á, að í úrskurðarorði í úrskurði, uppkveðnum í fógetarétti Stranda- sýslu hinn 23. ágúst 1983 í máli þessu, sé um að ræða bersýni- lega skekkju, sem hann hefur ákveðið að leiðrétta. Niður hefur fallið að geta málskostnaðar og aðfararhæfis á úrskurðarorði. Dómari óskar eftir því, að eftirrit úr fógetabók verði afhent dómara til leiðréttingar. Með vísun til framanritaðs skal úr- skurðarorð hljóða svo: Úrskurðarorð: Umbeðin gerð fer ekki fram. Gerðarbeiðandi, Vonin h.f., greiði gerðarþolum kr. 80.000.00 í málskostnað með dráttarvöxtum frá dómbirtingu til greiðsludags, eins og þeir eru ákveðnir af Seðlabanka Íslands hverju sinni af skuldum utan lánastofnana, innan 15 daga frá lögbirtingu úrskurðar þessa. Úrskurður þessi er aðfararhæfur.““ Lagaheimild skortir til að kæra til Hæstaréttar þá athöfn fó- geta, sem að framan er greind. Ber því að vísa máli þessu sjálf- krafa frá Hæstarétti, án þess að um það verði fjallað, hvort breytingar þær, er fógeti gerði á úrskurði sínum, hafi haft laga- stoð í 2. mgr. 195. gr., sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. 1915 Föstudaginn 11. nóvember 1983. Nr. 207/1983. Ákæruvaldið gegn Kristjáni Aðalsteinssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/ 1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru, skráðri í sakadómsbók 6. þ. m. Barst hún Hæstarétti 7. s. m. Krefst varnaraðili þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur, en til vara, að gæsluvarðhaldstími verði styttur. Hann krefst og kærumálskostnaðar úr ríkissjóði. Af hálfu ákæruvalds er krafist, að úrskurðurinn verði staðfestur. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Krafa um kærumálskostnað verður ekki til greina tekin. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 5. nóvember 1983. Ár 1983, sunnudaginn 6. nóvember, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Ásgeiri Friðjónssyni við undirritaða votta og þá upp kveðinn úrskurður þessi. Málsatvik. Um kl. 0600 í gærmorgun handtóku lögreglumenn við Hlíðagrill í Stiga- hlíð hér í borg Árna Árnason sjómann, fæddan 2. október 1958. Árni þessi vísaði lögreglumönnum skömmu síðar á mikið magn meintra fíkniefna falið um borð í m/s Lagarfossi í Straumsvíkurhöfn. Samkvæmt vigtun og frumgreiningu eða litarprófunum var þarna um að ræða eftirfarandi: 1916 1) Líbanonhassefni 5S.143.4 gr. 2) Amfetamínduft 242.5 gr. 3) Kókaín 17.0 gr. Nefndur Árni kvaðst hjá lögreglu og hér við embætti hafa fyrir 18 dögum snúið sér til Kristjáns Aðalsteinssonar, fædds 4. nóvember 1957, til heimilis að Njálsgötu 22 hér í borg, og boðist til að flytja fyrir þann aðilja ótiltekið magn fíkniefna gegn fégjaldi, nánar 70.000 — 80.000 ísl. kr., hingað til lands frá Hollandi. Samkvæmt framburði Árna þessa samþykkti nefndur Kristján þá skilmála, og réð þá Árni sig í skiprúm á m/s Lagarfossi, sem hélt frá Reykjavík þann 21. fyrri mánaðar og kom til Rotterdam í Hollandi þann 25. eða 26. sama mánaðar. Að sögn Árna Árnasonar hafði skip þarna ytra um einnar viku viðdvöl, en lét úr höfn á mánudegi. Kvaðst Árni þessi á því tímabili í Rotterdam hafa hitt Kristján Aðalsteins- son tvívegis komudag skips og tvisvar eða þrisvar til viðbótar eftir það. Á síðasta stefnumóti þeirra félaga ytra og nánar á föstudegi fyrir brottför skips hafi Kristján Aðalsteinsson afhent Árna Árnasyni þau fíkniefni, er lögregla samkvæmt ofansögðu lagði hald á. Árni Árnason nafngreindi einn aðilja, er þarna ytra hefði orðið vitni að samfundum Árna og Kristjáns Aðalsteinssonar. Margnefndur Árni Árnason var í gær hér við embætti úrskurðaður í allt að 30 daga gæsluvarðhald. Fyrr sama dag hafði lögregla handtekið Kristján Aðalsteinsson, sem yfirheyrður var hér í dómi fyrir stundu. Kristján þessi kvaðst hafa haldið flugleiðis frá Íslandi til Hollands þann 25. fyrri mánaðar og komið til Rotterdam að kvöldi þess dags. Hann kvaðst hafa haldið til Amsterdam þann 28. fyrri mánaðar og komið flugleiðis hing- að til lands þann 31. október sl. Tilgangur ferðar hafi verið tvenns konar. Annars vegar að kaupa ytra húsbúnað, ef efni leyfðu, sem síðar hafi ekki reynst. Hins vegar og einkan- lega hafi þetta verið ráðgerð skemmtiferð. Handbær farareyrir hafi verið jafnvirði um 1.000 hollenskra gyllina eða nálægt 10.000 ísl. krónum. Kristján Aðalsteinsson nafngreindi þrjá íslenska aðilja, er hann fyrir til- viljun hefði hitt ytra og þeirra á meðal einu sinni áðurnefndan Árna Árna- son. Kristján Aðalsteinsson bar því alfarið í mót, að sín samskipti við nefnda aðilja eða utanferðin í heild hefði með nokkrum hætti tengst fíkniefnameð- höndlun. Niðurstöður. Verið er að rannsaka ætluð brot gegn lögum nr. 65/1974 og reglugerð 390/1974 og Kristján Aðalsteinsson í því sambandi borinn stórfelldum sök- 1917 um. Gæti slíkt, ef sannað teldist, varðað Kristján Aðalsteinsson fangelsis- refsingu. Þykja því ákvæði 65. gr. stjórnarskrár nr. 33/1944 ekki til fyrirstöðu beitingar gæsluvarðhalds í þessu sambandi. Margnefndur Kristján hefur gögnum samkvæmt hér við embætti hlotið refsingu fyrir fíkniefnamisferli sem hér segir: 1) 21. júlí 1976 sátt no. 378 kr. 26.000 (gkr) . 6. október 1977 sátt no. 609 kr. 192.000 (gkr) 3. 9. janúar 1981 sátt no. 1339 kr. 3.500 (nýkr) 4) Dómur 20. mars 1981 no. 804/81, sbr. síðar dómur Hæstaréttar Íslands 23. mars 1982 no. 211/1981. Fangelsi í 5 mánuði * 4.000 (nýkr). 5) Dómur Köbenhavns byret 30. apríl 1981. Fangélsi í 6 mánuði. 6) Dómur 18. nóvember 1982 no. 821/81. Sakadómur í ávana- og fíkniefnamálum 7.000 (nýkr). Rannsókn máls þessa virðist á frumstigi, en miðað við verulegt magn fíkniefna líkleg til að verða umfangsmikil. Með vísan til þess, annars ofanritaðs svo og 1. tölul. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir í þágu rannsóknar máls rétt að verða við framkom- inni kröfu lögregluyfirvalda og ákvarða, að Kristján Aðalsteinsson, fæddur 4. nóvember 1957, skuli sæta gæsluvarðahaldi í allt að 45 dögum frá kl. 1320 þann 6. nóvember 1983 að telja. Úrskurðarorð: Kristján Aðalsteinsson, fæddur 4. nóvember 1957, til heimilis að Njálsgötu 22 hér í borg, skal sæta gæsluvarðhaldi í allt að 45 dögum frá kl. 1320 þann 6. nóvember 1983 að telja. 1918 Föstudaginn 11. nóvember 1983. Ingibjörg Pálsdóttir (Jón Bjarnason hrl.) gegn Trésmiðjunni h/f (Páll A. Pálsson hrl.). Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 8. júlí 1981. Dómkröfur hennar eru þessar: „„Aðallega: Að máli þessu verði vísað heim til löglegrar dóms- álagningar að nýju. Til vara: Að vísað verði frá dómi kröfu stefnda samkvæmt reikn- ingi (dskj. nr. 8) að fjárhæð kr. 4.144.41, en að áfrýjandi verði að öðru leyti sýknuð af kröfum stefnda. Til þrautavara: Áfrýjandi verði sýknuð af öllum kröfum stefnda í héraði. Gerð er krafa um málskostnað úr hendi stefnda í öllum framan- greindum tilvikum.““ Dómkröfur stefnda eru þær, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur og áfrýjandi dæmd til að greiða málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Engir þeir annmarkar þykja vera á hinum áfrýjaða dómi, er varða eigi Ómerkingu hans og heimvísun. Með skírskotun til forsendu hins áfrýjaða dóms, sem skipaður var sérfróðum meðdómendum, þykir mega staðfesta niðurstöðu hans að öðru leyti en því, að upphafstíma vaxta skal miða við 13. maí 1978, enda ósannað gegn andmælum af hálfu áfrýjanda, að stefndi hafi krafið hana um greiðslu fyrr en með bréfi, dagsettu þann dag. Eftir þessum málalokum verður áfrýjandi dæmd til að greiða stefnda 8.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. 1919 Dómsorð: Áfrýjandi, Ingibjörg Pálsdóttir, greiði stefnda, Trésmiðjunni h/f, kr. 4.313.81 með 19% ársvöxtum af kr. 2.217.37 frá 13. maí 1978 til 1. júní 1979, 2200 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., 2700 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, 31% ársvöxtum frá þeim degi til Í. júní 1980, 35% árs- vöxtum frá þeim degi til 9. apríl 1981, en með 3500 ársvöxtum af kr. 4.313.81 frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er staðfest. Áfrýjandi greiði stefnda 8.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. apríl 1981. Mál þetta, sem tekið var til dóms 9. f. m., hefur Trésmiðjan h/f, Braut- arholti 20 hér í borg, höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni 28. maí 1979, á hendur Ingibjörgu Pálsdóttur, Skildinganesi 33 hér í borg, til greiðslu á kr. 729.232 ásamt 2% dráttarvöxtum á mánuði af kr. 414.791 frá 1. desember 1975 til 1. júlí 1976, af kr. 829.232 frá þeim degi til 1. október 1976, af kr. 729.232 frá þeim degi til 1. desember, með 2.5% dráttarvöxtum á mánuði af kr. 729.232 frá þeim degi til 1. ágúst 1977 og með 3% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins var sú breyting gerð á kröfum stefnanda, að krafist var dómvaxta samkvæmt lög- um nr. 56/1979 frá 15. júní 1979 til greiðsludags, en auk þess voru fjár- hæðir dómkröfu stefnanda færðar til samræmis við breytt verðgildi íslensks gjaldmiðils, sbr. lög nr. 22/1979. Af hálfu stefndu eru þær dómkröfur gerðar, að þeim hluta kröfu stefn- anda, er byggist á reikningi að fjárhæð kr. 414.441, verði vísað frá dómi, en að öðru leyti verði stefnda sýknuð af kröfum stefnanda og verði stefn- anda gert að greiða stefndu málskostnað. Í stefnu er málavöxtum lýst þannig. „„Málavextir eru þeir, að Trésmiðjan h.f. smíðaði eldhúsinnréttingar í hús stefndu fyrri hluta árs 1975, og námu reikningar fyrirtækisins fyrir það verk kr. 1.214.791. Þá bættist einnig við þá reikninga kr. 13.482 fyrir viftu- skáp, sem smíðaður var til viðbótar. Veturinn 1975 — 1976 voru lagfærðar skemmdir á innréttingunum vegna raka, og nam reikningur Trésmiðjunnar 1920 h.f. fyrir það verk kr. 400.959, þannig að reikningar fyrirtækisins námu samtals kr. 1.629.232. Stefnda hafði greitt smám saman á tímabilinu kr. 800.000, þannig að skuld nam kr. 829.232 þann 1: júlí 1976. Síðan hefur stefnda einungis greitt kr. 100.000 þann 1. okt. 1976 og ekki sinnt greiðslu- áskorunum.““ Af hálfu stefnanda hafa verið lagðir fram reikningar fyrir efni og vinnu við smíði eldhúsinnréttingarinnar, og verður hér gerð grein fyrir þeim. Reikningur fyrir efni, dags. 23. apríl 1976, er svohljóðandi: „„23/4 An:693 m 1 x< 1 cm eik 19/90 13.791.- 23.12 m? vírnplast 19 mm 2039/- 47.142 17.08 m? spónapl. 16 mm 720/- 12.298.- 211 m? 1 x 1 cm eik 19/90 4.199.- 9.23 m? bakplast 550/- 5.077.- 10.43 m? spónapl. 16 / mm 720/- 7.510.- 1.45 m? bakplast 550/- 798.- 75 mi x< 1 cm eik 19/90 1.492.- Spónlagningarlím 580.- Griplím 760.- Vélanot 25.080.- Undirlagskítti 420.- Múrtappar 120.- Skrúfur 860.- 120.127.- Sölusk. 20% 24.025.- Kr. 144.152.-““ Reikningur fyrir efni, dags. í júní 1975, er svohlj: „„Júní An: 499 m 1 x< 1 m Rammi 16/- 1.984.- 10.66 m? Vinnuplast 16 mm 1863/- 19.860.- 3 pl. Formica plast 5015/- 15.045.- 58 m Í x< 1 em Rammi 16/- 928.- 2.30 m? beikikrossv. 3 mm 370/- 851.- 2.44 m? brennikrossv. 4 mm 413/- 1.008.- 147 m Í x< 1 cm eik 19/90 2.925.- 81 m 1 x 1 em brenni 16/- 1.296.- 14 ltr. Leifturlakk 389/- 5.446.- 18 ltr. Þellakk 389/- 1.002.- 62.345.- Sölusk. 20% 12.469.- Kr. 14.814.-“ 1921 Reikningur fyrir vinnu 13. mars — 26. júní 1975 er svohljóðandi: „„13/3 — 12/6 An: Smíði á eldhúsinnréttingu: 479% kl. 900/- 431.550.- 45'% kl. 1260/- 57.330.- 1 kl. 1.620.- 108 kl. 646/- 69.768.- 18 kl. 901/- 16.272.- 1 kl. 1.163.- 13/6 — 26/6 93 kl. 1040/- 96.720.- 12% kl. 1457/- 17.848.- 38 kl. 721/- 21.398.- 6 kl. 1009/- 6.054.- 725.723.- Sölusk. 20% 145.145.- Kr. 870.868.-““ Reikningur fyrir vinnu tímabilið 26. júní — 10. júlí 1977 er svohljóðandi: „„26/6 — 10/7 An: uppsetning á eldhúsinnréttingu: 56% kl. 1040/- 58.760.- 10% kl. 1457/- 15.298.- 58 kl. 721/- 41.818.- 9 kl. 1009/- 9.081.- Kr. 124.957.- Án söluskatts““ Reikningur fyrir efni, dags. í nóvember 1975, er svohljóðandi: „An: 1.60 m? gaboon 16 m/m 1260/- 2.016.- 0.36 m? krossv. 10 m/m 728/- 262.- 0.45 m? krossv. 6 m/m 112/- 320.- 1.14 m? novap. 862/- 983.- 0.90 m? vinnuplast 1863/- 1.677.- 158 m 1 x 1 cm eik 19/90 3.144.- 200 m? eikarspónn 618/- 1.236.- Lakk 788.- 8 stk. hilluberar 15/- 120.- 121 1922 Kítti undir vaski 300.- 0.54 m? spónapl. 16 m/m 720/- 389.- 11.23S.- Sölusk. 20% 2.747.- Kr. 13.482.-““ Reikningur fyrir vinnu tímabilin 10. júlí — 28 ágúst 1975, 4. desember 1975 — 29. janúar 1976 og 25. mars — 3. júní 1976 er svohljóðandi: „„10/7 — 28/8 ?75 An: Vinna við viftuskáp o. fl. og viðg. á lakki á hurðum. 15% kl. 1040/- 16.120.- 1% kl. 1457/- 2.550.- 7 kl. 879/- 6.592.- 1% kl. 1230/- 2.152.- 4/12 '7S — 19/1 '76 151 kl. 1079/- 163.468.- 25/3 76 — 3/6 '76 107) kl. 1157/- 174.377.- 21 kl. 1601/- 33.621.- 13% kl. 985/- 13.297.- 1% kl 1361/- 2.382.- 364.559.- Sölusk. 20%0 af kr. 182.000 36.400.- Kr. 400.959.-““ Björn Þorsteinsson, sem er einn af eigendum stefnanda, hefur skýrt svo frá, að stefnda hafi beðið sig um að smíða eldhúsinnréttingu þá, sem fjallað er um í málinu. Hafi hann samþykkt það og hafi legið ljóst fyrir, að verkið yrði unnið á vegum stefnanda. Kveðst Björn svo hafa unnið að smíðinni ásamt Þorsteini Jónmundssyni, en einnig kunni fleiri starfsmenn stefnanda að hafa komið þar nærri. Teikningar af eldhúsinnréttingunni hafi verið ó- glöggar, en skýringar hafi fengist á vafaatriðum. Björn kveður laboratorie- bæs hafa verið borna á eldhúsinnréttinguna og hafi stefnda lagt til bæsina. Kveðst hann sjálfur hafa borið á hluta hennar og hafi ekki komið upp nein vandkvæði í því sambandi. Hafi hann borið bæsina á eins og venjulega. Þarna sé um að ræða tvö efni, bæs nr. 1 og bæs nr. 2, eða Á og B. Fyrst 1923 hafi hann borið á bæs nr. Í og látið standa í einn sólarhring. Síðan hafi hann borið á bæs nr. 2 og látið standa í einn sólarhring. Hafi ekki komið upp nein vandkvæði við þennan þátt verksins. Björn kveðst hafa orðið var við, að eik taki misjafnlega vel við bæs og geti þá komið fram gulir blettir. Verði þá að þvo þá af. Hann hafi hins vegar ekki orðið var við neina gula bletti, þegar hann vann þetta verk. Björn kveður leifturlakki næst hafa verið sprautað yfir í tveimur lögum og svo tveimur lögum af hálfmöttu lakki, þ. e. þellakki. Hafi aðrir starfs- menn unnið það verk og því geti hann ekki sagt um, hvort grunnur hafi verið notaður, en hann telji ólíklegt, að svo hafi verið. Björn kveðst aldrei hafa notað bæs öðruvísi en hann hefur gert grein fyrir hér. Hins vegar viti hann til, að sumir blandi saman bæs nr. 1 og nr. 2 og beri þannig á, en það geri hann aldrei. Björn kveðst ekki hafa unnið við að flytja eld- húsinnréttinguna í hús stefndu. Fram að þeim tíma hafi engin kvörtun kom- ið fram út af smíðinni. Björn kveður Þorstein Jónmundsson hafa sagt sér, að einn skápurinn hafi dottið niður og skaddast, þegar verið var að setja eldhúsinnréttinguna upp. Hafi Þorsteinn séð um viðgerð á því, sem þarna skemmdist, og hafi hann sagt sér, að það hefði verið gert Í samráði við stefndu. Í tilvikum eins og þessu, að skápur detti niður, þegar verið er að setja hann upp, þá sé reynt að gera við hlutinn, eins og hægt sé, og greiði verkstæðið þá viðgerð. Hann kveður það svo hafa verið eftir sumarleyfi þetta ár, að stefnda hafi kvartað. Hafi hún komið til sín og sagt sér, að hún hefði sett plast á eldhúsinnréttinguna til að verja hana ryki og væru hurðirnar orðnar hvítar. Muni hún hafa verið búin að kvarta við smiði þá, sem unnu við að setja eldhúsinnréttinguna upp. Björn kveður smiði þessa hafa sagt sér, að eftir væri að leggja í eldhúsgólfið. Björn kveðst nú hafa farið á staðinn og hafi þá verið búið að taka plastið utan af eldhús- innréttingunni. Hafi nokkrar af hurðunum, sem voru beint á móti gluggan- um, verið orðnar gráar, en þar muni sólin hafa skinið á plastið. Kveðst hann telja skýringuna á þessu þá, að þegar sólin skíni á plast, þá myndist raki undir því og komist hann ekki út í gegnum það. Rakinn leiti á viðinn og valdi gráma á honum. Kveður Björn ekki hafa verið um annað að ræða en að taka hurðirnar aftur og laga þær. Nokkrar hurðir, bæði stórar og litlar, hafi svo verið teknar á verkstæðið. Hafi listarnir verið teknir af hurð- unum og muni spónninn hafa verið slípaður alveg af, því að hann hafi skemmst, þegar listarnir voru teknir af. Hafi hurðirnar verið spónlagðar að nýju báðum megin. Það sé nauðsynlegt, þegar spónn sé tekinn af, því ella vindist hurðirnar. Hafi hurðirnar svo verið bæsaðar aftur. Björn kveðst ekki hafa unnið við þetta sjálfur, heldur hafi Þorsteinn Jónmundsson unnið það að mestu og fengið aðstoð frá öðrum starfsmönnum stefnanda. Björn kveður ekki hafa verið um það talað, hver mundi bera kostnaðinn við þess- 1924 ar lagfæringar, að minnsta kosti muni hann ekki eftir því. Kveðst Björn svo ekki hafa fengið kvörtun út af eldhúsinnréttingunni eftir þetta. Björn kveðst síðar hafa smíðað fyrir stefndu skáp, skerm og hillur. Hafi hann borið laboratoriumbæs á skápinn og hillurnar, eins og hann geri venjulega, og hafi hann ekki fengið neina kvörtun út af þeirri smíði. Kveður hann stefndu hafa lofað að greiða smíði á þessum hlutum. Þá kveðst Björn einnig hafa skafið upp skrifborð úr mahóní og sé sú vinna innifalin í reikning- um þeim, sem liggja frammi í málinu. Hafi sú vinna tekið um það bil eina viku. Björn hefur gert þá grein fyrir reikningi fyrir vinnu að fjárhæð kr. 400.959, að fimm fyrstu liðirnir séu fyrir smíði á viftuskápi og skermi, en hinir liðirnir séu fyrir viðgerð á hurðum. Þorsteinn Jónmundsson, húsgagnasmiður á verkstæði stefnanda, hefur skýrt svo frá, að hann hafi að mestu unnið einn við smíði umræddrar eld- húsinnréttingar fyrir stefndu, en einnig hafi Björn Þorsteinsson og nemi á verkstæðinu unnið nokkuð við smíðina. Kveðst Þorsteinn hafa stjórnað verkinu ásamt Birni. Hafi verið um að ræða frekar stóra innréttingu úr eik og hafi hurðir verið spónlagðar og kantlímdar með massífum þynnum. Innréttingin hafi svo verið bæsuð með svokallaðri laboratoríumbæs, sem geri viðinn dökkan. Síðan hafi átt að lakka á eðlilegan hátt. Þorsteinn kveð- ur fyrstu teikningarnar af innréttingunni hafa verið ófullkomnar. Stefnda hafi ekki verið ánægð með þær og hafi komið með breytingar á þeim. Miklu máli skipti að hafa góðar vinnuteikningar, en þær hafi ekki verið til. Reynt hafi verið að leysa jafnóðum erfiðleika, sem af þessu sköpuðust. Þorsteinn kveður smíðina hafa gengið vel, þótt einhver tími kunni að hafa farið í að ráða fram úr þeim vandamálum, sem risu vegna þess, að vinnuteikningar voru ekki til. Mikill tími hafi farið í að setja svokallaða lista framan á hurðirnar. Hann hafi stungið upp á því við stefndu, að listarnir væru pinn- aðir niður, en hún hafi óskað eftir, að það yrði ekki gert. Hafi listarnir því verið límdir með þvingum. Þorsteinn kveður stefndu hafa lagt til labora- toriumbæs, sem átti að bera á eldhúsinnrétinguna. Hafi bæsin komið í tveimur flöskum, A og B bæs. Hafi hann svo borið efnin á hvort í sínu lagi, en hann muni ekki, hvort hann hafi borið hvort efni á einu sinni eða tvisvar. Við þetta hafi viðurinn orðið kolsvartur. Kveðst hann hafa borið þetta á þennan hátt í samráði við Björn Þorsteinsson. Hann kveðst vita til, að bæsin hafi verið notuð á þann hátt, að Á og B bæs hafi verið bland- að saman, en hann hafi talið sér skylt að fara eftir ráðleggingum Björns. Að þessu loknu hafi verið borinn á palesandergrunnur, sem sé talinn mjög góður, og síðan bornar á tvær yfirferðir af leifturlakki og síðast ein af þellakki. Kveðst Þorsteinn hafa unnið áður með þessum efnum og hafi hann ekki orðið var við neina erfiðleika í sambandi við notkun þeirra. Eld- húsinnréttingin hafi svo verið flutt í einingum í hús stefndu. Smíðinni hafi 1925 ekki verið lokið að fullu, en fyrir dyrum hafi staðið verkfall og hafi innrétt- ingin því verið flutt í húsið fyrr en annars hefði verið. Ekki hafi þó neitt teljandi verið eftir af smíðinni. Hafi innréttingunni verið skilað á venjuleg- an hátt og hafi enginn umbúnaður verið um hana. Kveðst Þorsteinn svo hafa unnið við að setja innréttinguna upp ásamt nema. Hann kveður ekki hafa verið búið að leggja flísar á eldhúsgólfið, en stefnda hafi óskað eftir, að innréttingin væri sett upp þrátt fyrir það. Hafi undirbúningsvinna verið nokkru meiri en þegar innrétting er sett á pússað gólf. Þorsteinn kveður unnið hafa verið við að leggja í ganginn á sama tíma og hafi verið raka- myndun í loftinu. Hann kveður einn skáp hafa fallið niður, þegar verið var að setja innréttinguna upp, og hafi hann skemmst. Hafi þetta verið eini skápurinn, sem er sjálfstæður á vegg. Kveður Þorsteinn stefndu hafa verið kunnugt um þetta. Kveðst hann hafa gert sér grein fyrir því, hvað hægt væri að gera til úrbóta, og hafi stefnda samþykkt það. Hafi þetta verið unnið á staðnum. Muni hafa sést ummerki eftir viðgerðina. Þorsteinn kveðst svo hafa verið kallaður á staðinn seinna til að líta á innréttinguna. Hafi það verið út af svokallaðri grámu, sem komið hafi fram á fjórum neðri hurðum á skápi, sem sneri á móti glugga. Einnig hafi spónninn á hurðunum.- losnað. Kveður hann stefndu hafa talið, að þarna væri um að ræða smíðagalla. Hafi hurðirnar verið teknar upp á verkstæði og gert við þær. Muni hurðirnar hafa verið spónlagðar að nýju. Í sambandi við þetta kveðst Þorsteinn hafa farið með eina hurðina og rætt við efnaverkfræðing í málningaverksmiðju. Hafi verkfræðingurinn ekki getað upplýst, af hverju gráman stafaði. Kveðst Þorsteinn ekki hafa nema eina skýringu á þessu fyrirbæri. Hún sé sú, að raki hafi myndast undir byggingaplasti, sem hann hafi séð breytt yfir þessa skápasamstæðu, fljótlega eftir að henni var skilað. Jafnframt kunni sterk sól að hafa skinið á plastið og hafi orðið of mikill hitamismunur á bak við plastið. Það sé alkunna, að svartur litur dragi í sig hita og hafi því hitabreyting orðið þarna mikið meiri en annars staðar. Kveður hann þessar litabreytingar ekki hafa komið fram á öðrum hurðum en þeim, sem sneru á móti sól. Kveðst Þorsteinn telja, að spónninn á hurð- unum hafi losnað af raka, sem myndast hafi undir plastinu, en einnig hafi það gerst, þegar listarnir voru teknir af, til þess að unnt væri að ná lakkinu af, að þá hafi spónninn farið með listunum. Indriði Níelsson, einn af eigendum stefnanda, hefur skýrt svo frá, að hann hafi ekki unnið að smíði eldhúsinnréttingarinnar og ekki haft á hendi verkstjórn við smíðina, en hann hafi fylgst með.verkinu. Hann kveður sér hafa borist fregnir af því, að eftir að eldhúsinnréttingin var komin í hús stefndu, að grámi væri á eldhúsinnréttingunni. Kveðst hann hafa frétt, að plast hafi verið breitt yfir eldhúsinnréttinguna, en hann hafi ekki séð það sjálf- ur. Hann hafi svo farið á staðinn, eftir að kvörtun barst. Þá hafi hann séð, 1926 að það, sem átti að vera svart á innréttingunni, hafi verið gráskellótt og hafi það verið talið stafa af raka, sem hefði myndast undir plastinu. Einnig kunni að vera, að grænleitum blæ hafi slegið á þessa fleti innréttingarinnar, en á svona hluti geti slegið allavega litum blæ. Indriði kveður skrif- stofumann stefnanda hafa samið reikninga þá, sem krafa stefnanda er byggð á, eftir vinnulistum starfsmanna og efnisnótum. Hann kveður stefndu hafa lagt allt harðplast, tvær Formicaplötur til smíði innréttingarinnar. Stefnda, Ingibjörn Pálsdóttir, kveðst hafa óskað eftir, að verkstæði stefnanda tæki að sér smíði á eldhúsinnréttingu í hús hennar að Skildinga- nesi 33. Hafi hún rætt við Björn Þorsteinsson og hafi hann tekið að sér að sjá um þetta. Hafi verið talað um, að þetta yrði vel gert og eins ódýrt og hægt væri. Kveðst Ingibjörg hafa komið með teikningu af eldhúsinnrétt- ingunni og einnig hafi hún komið með teikningar af breytingum, sem hafi verið til einföldunar á smíðinni. Hafi innréttingin átt að vera úr eik og hafi átt að bera á hana laboratoriumbæs, til þess að hún yrði dökk. Hafi hún lagt það á vald starfsmanna stefnanda, hvaða aðferð yrði beitt til að ná þessum lit. Ingibjörg kveðst hafa fylgst nokkuð með smíðinni. Kveður hún Indriða Níelsson hafa kvatt sig á verkstæðið eitt sinn. Hafi hann sýnt henni nokkrar skáphurðir og spurt, hvort henni þætti liturinn nógu góður. Hún kveður sér hafa fundist liturinn ekki nógu svartur og hafi sums staðar brúnleit áferð grisjað í brúnt. Hafi átt að lagfæra þetta. Ingibjörg kveður eldhúsinnréttinguna svo hafa verið flutta í húsið. Hafi þá verið búið að undirbúa gólfið, þar sem innréttingin átti að standa, en ekki hafi verið búið að leggja flísar í gólfið. Kveðst hún hafa tyllt plastræmu neðst á eldhúsinn- réttinguna, á meðan verið var að leggja flísar á eldhúsgólfið, til þess að múrarinn ræki ekki verkfæri sín utan í hana. Muni plastræman hafa náð um Í m upp á innréttinguna. Hún kveður hita hafa verið búinn að vera í húsinu í nokkra mánuði. Þarna sé lofthitun og hafi verið loftstraumur um allt húsið. Hafi ekki verið neinn raki í húsinu. Hún kveður flísarnar á eldhúsgólfinu hafa verið lagðar í mjög þurra steypu. Ingibjörg kveðst hafa orðið vör við það, þegar verið var að setja eldhúsinnréttinguna upp, að á henni voru tveir megingallar. Skellur hafi verið með litlum bólum í lakkinu og einnig hafi verið skellur með litarbreytingum á nokkrum hurð- um. Þegar hún hafi haft tök á að athuga þetta í góðri birtu, hafi hún séð, að rammarnir í kringum skúffur voru grænir á lit. Ingibjörg kveðst svo hafa talað við Björn daginn eftir og kvartað yfir mistökum þeim, sem hún taldi hafa orðið við smíði innréttingarinnar. Hafi Björn viðurkennt, að vinnubrögðin hafi ekki verið sem skyldi. Hafi hann talið ómögulegt að lakka með pensli yfirborð, sem lakki hafði verið sprautað á, því það yrði aldrei sama áferðin. Þá hafi einnig verið fleiri gallar á innréttingunni. Þannig hafi lamir á hurðum, sem opnuðust hvor í sína átt, ekki staðist 1927 á og hafi þurft að færa þær, þar sem hægt var. Á einum stað hafi hurð gapað frá ramma. Þá hafi plast inni í skápum og skúffum víða verið skemmt. Einnig hafi spónn verið laus frá, skemmdur og ljótur. Þá hafi skrautlistar utan á hurðum verið skakkir, en þeir hafi verið lagfærðir að nokkru leyti. Þá hafi virst sem hurð á skáp þeim, sem datt niður, hafi verið skafin þannig, að ekki sást lengur áferðin á viðnum. Hafi áferðin verið alveg slétt og allar æðar í viðnum. Hafi virst eins og spartlað hefði verið í viðinn. Ingibjörg kveður hurðir á efri og neðri kústaskáp ekki hafa komið á sama tíma og eldhúsinnréttingin. Kveður hún Björn hafa sagt, að þær væru grænar og yrði að bíða eftir, að þær löguðust. Þegar þær svo komi, hafi þær verið með grænum lit. Hafi Björn vonað, að liturinn mundi breytast. Ingibjörg kveður svo tíu hurðir hafa verið fluttar á verk- stæði stefnanda. Hafi þar verið skipt um spón á þeim, en þegar þær komu aftur, hafi þær enn verið með grænum skellum, og virðist því viðgerðin hafa mistekist. Ingibjörg kveðst hafa tekið eftir því, þegar búið var að festa skápinn á suðurveggnum, að efri brúnir skápsins hafi verið fyrir ofan gluggalínu, en á teikningu hafi verið miðað við, að þetta væri í gluggahæð. Muni þetta hafa stafað af því, að þegar Björn hafi verið búinn að taka mál í eldhúsinu í upphafi, þá hafi komið í ljós, að lögnin í gólfinu hafi verið meiri en gert hafi verið ráð fyrir í upphafi. Vegna þessa hafi átt að lækka alla innréttinguna. Hafi Björn því þurft að taka mál að nýju. Hafi verið augljóst, að breyta þyrfti málsetningum, en það hafi gleymst og því sé ekki sama hæðarlína á allri innréttingunni. Kveðst Ingibjörg hafa beðið um, að skápurinn yrði færður niður. Hafi skápurinn verið settur svona hátt, vegna þess að gleymst hafi að lækka þann hluta innréttingarinnar, sem er á veggnum á móti glugganum. Þegar svo starfsmenn stefnanda hafi ætlað að færa skáp á suðurvegg neðar, hafi þeir misst hann. Hafi þá brotn- að plast á botni hans og einnig hafi hurðin skemmst. Kveður hún ekki hafa verið borið undir sig, hvernig gert yrði við þessar skemmdir. Hafi hún ekki séð hurðina fyrr en síðar og hafi þá verið búið að gera við hana á ófullnægj- andi hátt. Þá kveður stefnda spón á kústaskápi hafa verið mikið skemmdan og harðplast brotið og sprungið. Þá hafi skrúfur verið skrúfaðar svo djúpt, að opið sár sjáist. Þá séu tvær hurðir með grænleitum blæ og einnig séu skemmdir á lakki á þeim. Hafi ekki verið skipt um spón á þeim eins og hinum hurðunum. Ingibjörg kveðst hafa séð, að Björn Þorsteinsson hafi unnið við smíði viftuskápsins, er hún kom á verkstæðið. Hafi smíðin verið ágætlega af hendi leyst og skápurinn alveg svartur. Hún kveður hafa komið fram, að starfsmenn stefnanda ætluðu að reyna gera við gallana á innrétt- ingunni. Hafi Björn Þorsteinsson sagt, að Þorsteinn Jónmundsson mundi þurfa að gera við þetta í sínum tíma, því þetta væri hans sök. Mætti búast við, að þetta tæki langan tíma. Kveður hún aldrei hafa komið til greina, 1928 að hún greiddi kostnað við lagfæringar þessar. Hún kveður Indriða Níels- son hafa minnst á, að jafnvel yrði ekki reiknuð smíði á viftuskápnum og yrði málið síðan athugað, þegar búið væri að gera við það, sem þyrfti. Kveðst hún ekki hafa svarað því neinu, heldur hugsað sér að bíða, þar til búið væri að laga það, sem hægt var. Hún kveður Indriða eitt sinn hafa boðið að lækka reikningana um kr. 300.000. Vitnið Emil Gíslason, sem var ábyrgur húsasmíðameistari við smíði húss- ins nr. 33 við: Skildinganes að undanskilinni smíði eldhúsinnréttingarinnar, kveðst hafa verið viðstaddur, þegar komið var með eldhúsinnréttinguna í húsið. Muni hann eftir, að stefnda hafi bent á, að svo virtist sem lím kæmi Í gegnum spóninn, þannig að bæs virtist taka misjafnlega vel á viðarflötinn. Þá muni hann eftir, að spónn hafi verið laus á fleiri en einum stað. Hafi komið þar fram bólur, eins og spónninn límdist ekki vel við. Þá kveðst Emil hafa tekið eftir því strax.í upphafi, að:aðeins hafi verið blæbrigði á litaráferð innréttingarinnar á nokkrum stöðum, en sérstaklega á háum skápi við. dyrnar inn í borðstofu. Á þessum stöðum hafi verið svolítill grænn blær. Emil kveður búið hafa verið að ganga frá eldhúsgólfinu undir sökkla, þegar eldhúsinnréttingin kom. Þegar steypt hafi verið undir sökkla, hafi verið lagt svokallað „þrifalag““ á gólfið. Hann kveður svo flísar hafa verið lagðar á gólfið, skömmu eftir að lokið var við að setja eldhúsinnrétt- inguna upp. Hafi ílögnin í gólfið trúlega verið um 4 cm og:hafi hún verið mjög þurr. Hann kveður hita hafa verið kominn á allt húsið. Lofthitun sé í eldhúsi, stofu og skála, en geislahitun í svenherbergisálmu. Emil kveðst muna eftir, að breitt hafi verið glært plast yfir eldhúsinnréttinguna að hluta, eftir að hún hafði verið sett upp. Breitt hafi verið yfir undirskápa. Muni plastið hafa verið límt saman á stöku stað, þannig að loftað hafi á milli. Eitthvað hafi verið breitt:yfir skápa á móti eldhúsglugganum, en hann muni ekki, hversu hátt það var. Hins vegar hafi ekki verið breitt yfir skáp yfir eldhúsborði. Emil kveður ekki hafa verið búið að taka niður neina af hurð- unum á eldhúsinnréttingunni, þegar hann lauk við smíði hússins. Vitnið Guðmundur Björnsson trésmiður, sem starfaði við smíði hússins nr. 33 við Skildinganes, kveðst ekki hafa verið viðstaddur, þegar eldhúsinn- réttingin var flutt í húsið. Hann hafi hins vegar skoðað hana fljótlega eftir það og hafi þá verið búið að setja hana upp. Kveðst hann hafa orðið var við litaskipti í spæninum á ýmsum stöðum. Áferð hafi ekki verið jöfn, ým- ist mött eða glansandi. Þá hafi virst svo sem slípað hafi verið niður í spón- inn, eins og límfylling væri undir bæsinni. Hafi hann tekið eftir, að á einum stað hafi verið slípað alveg gegnum spóninn niður í lím. Þá hafi verið loft- bólur í spæninum, eins og hann hefði ekki límst við. Guðmundur kveðst muna, að einhver plastdúkur hafi verið settur yfir eldhúsinnréttinguna, en hann muni ekki, hvort breitt var yfir hana alla eða að hluta. Hann kveður 1929 búið hafa verið að ganga frá eldhúsgólfinu, þar sem“ inhréttingin átti að standa, en flísar hafi átt að koma á aðra hluta gólfsins. Ekki kveðst Guð- mundur hafa fylgst svo vel með, að hann geti borið um það, hvort breyting- ar hafi orðið á litaráferð innréttingarinnar, þar til hann hætti að vinna við húsið. Hann kveðst ekki hafa orðið var við, að skemmdir yrðu á eldhúsinn- réttingunni á þeim tíma. Vitnið Trausti Guðmundsson múrari kveðst hafa unnið við að flísaleggja eldhúsgólfið í húsi stefndu. Hafi eldhúsinnréttingin þá verið komin upp. Plast hafi verið breitt yfir hana til að varna því, að hann færi með verkfæri sín utan í hana. Ekki kveðst hann muna, hversu hátt þetta plast hafi náð, og hafi sér fundist eins og ekki væri.of vel frá þessu gengið. Hafi ekki verið um það að ræða, að eldhúsinnréttingin væri pökkuð í plast, og hafi loft leikið um: hana. Plastið muni hafa verið límt á brúnir neðri skápanna, þar sem þeir eru, og hafi það verið látið lafa niður. Á hærri skápunum hafi plastinu verið komið fyrir á svipaðan hátt og í svipaðri hæð. Trausti kveður lögnina undir flísunum hafa verið um 1.5 cm. Megi lögnin ekki vera blautari en svo, að það megi hnoða hana. Sé ekki hægt að leggja flísar á mjög blauta lögn, því þá komi vatnið upp. Kveðst hann hafa verið í 2 — 3 daga að leggja flísarnar á eldhúsgólfið. Vitnið Þórður Hjartarson, sem annaðist útréttingar fyrir stefndu í sam- bandi við smíði hússins nr. 33 við Skildinganes, kveðst hafa komið í húsið daginn eftir að eldhúsinnréttingin var flutt þangað. Smíði hússins hafi að mestu verið lokið á þessum tíma, en ýmsum minni háttar þáttum hafi verið ólokið, meðal annars hafi átt eftir að leggja flísar á eldhúsgólfið. Búið hafi verið að ganga frá hitakerfi hússins og hiti kominn á. Kveðst hann hafa haft á orði við stefndu, að hún væri búin að fá fína eldhúsinnréttingu. Stefnda hafi hins vegar verið mjög óánægð og talið, að gallar væru á eld- húsinnréttingunni. Muni stefnda hafa talið, að innréttingin væri illa lituð og að bólur væru á yfirborði hennar. Kveðst Þórður hafa litið á þetta, en hann sé ekki dómbær á svona atriði. Hann kveður stefndu hafa talað um, að hún þyrfti að líma eitthvað neðan á sökkul eldhúsinnréttingarinnar til að verja hana skemmdum. Hafi hann svo séð, að hún hafði límt plast neðst á innréttinguna. Hafi það verið rétt neðst og ekki náð upp á hurðir. Kveðst Þórður ekki hafa orðið var við það, að síðar væri breitt yfir eldhús- innréttinguna. Krafa stefnanda er byggð á því, að snemma árs 1975 hafi fyrirsvarsmenn stefnanda tekið að sér að beiðni stefndu að annast smíði á eldhúsinnréttingu í hús hennar að Skildinganesi 33 hér í borg. Hafi verið byrjað á smíðinni um miðjan aprílmánuð sama ár. Stefnda hafi komið með teikningar, sem gerðar hafi verið á teiknistofu hér í borg, en hún hafi látið innanhúsarkitekt gera lítils háttar breytingar á þeim. Hafi smíði og uppsetning eldhúsinnrétt- 1930 ingarinnar gengið eðlilega. Smávægilegar skemmdir hafi orðið á skápi yfir borði og kústaskápi í meðförum starfsmanna stefnanda, en gert hafi verið við þær í samráði við stefndu og með samþykki hennar henni að kostnaðar- lausu. Hins vegar hafi svo orðið skemmdir á eldhúsinnréttingunni af raka. Telji fyrirsvarsmenn stefnanda rakann stafa af því, að stefnda hafi látið breiða plast yfir skápa innréttingarinnar, á meðan unnið hafi verið að því að leggja í gólf eldhússins. Sé því ekki við starfsmenn stefnanda að sakast um þessar skemmdir. Starfsmenn stefnanda hafi svo gert við þessar skemmdir fyrri hluta árs 1976. Í upphafi var gerð grein fyrir því, hvernig fjárhæð stefnukröfunnar er reiknuð frá hendi stefnanda. Í þinghaldi í málinu hinn 8. apríl 1980 var sú grein gerð fyrir reikningi fyrir vinnu tímabilin 10. júlí — 28. ágúst 1975, 4. desember 1975 — 19. janúar 1976 og 15. maí — 3. júní 1976, að þar sé bæði um að ræða vinnu við viftuskáp og vinnu við viðgerðir á skemmd- um á eldhúsinnréttingunni. Í skýrslu sinni fyrir dóminum gaf Björn Þor- steinsson þá skýringu á síðastgreindum reikningi, að fyrstu fimm liðir hans séu vinna við smíði á viftuskápi og skermi, en aðrir liðir séu vinna við viðgerð á hurðum. Þá kom einnig fram í framburði Björns, að með vinnu- stundum, sem farið hafi til smíði á viftuskápi og viftuskermi, séu taldar vinnustundir, sem farið hafi í að skafa upp skrifborð, sem stefnda hafi beðið um. Í það verk hafi farið ein vinnuvika. Því er haldið fram af hálfu stefnanda, að vinnustundir á reikningunum séu rétt taldar. Rétt laun séu lögð til grundvallar hverju“sinni. Þá er því haldið fram, að ekki hafi verið sýnt fram á, að á eldhúsinnréttingunni séu gallar, sem stefnandi beri ábyrgð á. Þá er bent á, að eldhúsinnréttingin sé stór og því hafi kostnaður við hana orðið mikill. Er því haldið fram, að stefnda hafi ekki sannað, að krafa stefnanda sé ósanngjörn. Því beri stefndu að greiða kröfu stefnanda skv. 5. gr. laga um lausafjárkaup nr. 39/1922. Krafa stefndu um, að vísa beri hluta af kröfum stefnanda frá dómi, er byggð á því, að á reikningum, sem. liggi til grundvallar þessari fjárhæð, þ. e. reikningi fyrir vinnu að fjárhæð kr. 400.959 og reikningi fyrir efni að fjárhæð kr. 13.482.00, komi ekki fram, við hvað hafi verið unnið á hverju tímabili. Komið sé fram, að með reikningum þessum sé m. a. krafið um greiðslu fyrir kostnað við viðgerð á göllum á eldhúsinnréttingunni, sem stefnandi beri ábyrgð á og stefnda eigi því ekki að greiða. Það sé því, grundvallaratriði í málinu, að hægt sé að aðgreina kostnað við viðgerðina frá annarri vinnu. Er því haldið fram, að framburður Björns Þorsteinsson- ar til skýringar á vinnulaunareikningnum fái ekki staðist, því útilokað sé, að 178 klst. hafi farið tilað smíða svokallaðan viftuskáp, sem sé mjög lítill. Er því haldið fram, að þessi ónákvæmni hafi það í för með sér, að 1931 stefnda hafi ekki getað fengið mat matsmanna á hæfilegu endurgjaldi fyrir smíðina. Er. því haldið fram, að þessi þáttur kröfugerðar stefnanda sé svo vanreifaður, að vísa eigi honum frá dómi. Sýknukrafa stefndu er byggð á því, að eldhúsinnréttingin hafi verið göll- uð frá hendi stefnanda og með tilliti til þess hafi stefnda þegar greitt það, sem henni ber að greiða og jafnvel meira en það. Er því haldið fram, að stefnda hafi orðið vör við ýmsa galla í innréttingunni, á meðan unnið var við að setja hana upp í húsi hennar. Hún hafi strax borið fram kvörtun við fyrirsvarsmenn stefnanda. Af hálfu stefnanda hafi verið fallist á, að um réttmætar kvartanir væri að ræða. Hafi meðal annars verið um það að ræða, að spónninn á eldhúsinnréttingunni hafi sums staðar ekki verið með réttri litaráferð, réttum lit, en annars staðar hafi hann verið flekkóttur eða með grónum skellum. Þá hafi lakkhúðun á innréttingunni verið gölluð. Hafi gallar þessir einnig komið fram á þeim hlutum innréttingarinnar, sem ekki var búið að setja upp. Því fái ekki staðist sú staðhæfing fyrirsvars- manna stefnanda, að þarna sé um að ræða skemmmdir af raka, sem orðið hafi, eftir að innréttingin var komin í hús stefndu. Er því haldið fram af hálfu stefndu, að þessa ágalla megi rekja til mistaka starfsmanna stefnanda við að bera laboratoriumbæs á eldhúsinnréttinguna. Bæs þessa hafi stefnda lagt til og sé þar um að ræða tvö efni, sem blandað sé saman rétt. fyrir notkun og borin þannig á. Komi þá fram svört eða dökk áferð. Sé hins vegar farið rangt að, verði spónninn með grænleitum blæ. Er því haldið fram, að framburður Þorsteins Jónmundssonar gefi til kynna, að mistök hafi orðið við að bera bæsina á. Hafi það ekki verið að beiðni stefndu, sem notuð hafi verið palesanderfylling á spóninn. Starfsmenn stefnanda hafi að vísu reynt að ráða bót á þessum göllum en með misjöfnum árangri. Er því mótmælt, að stefnda eigi að bera kostnað við tilraunir til úrbóta á þessum mistökum starfsmanna stefnanda. Er því mótmælt, að aðstæður í eldhúsinu, er unnið var að flísaleggja það, hafi valdið þessum breytingum á litaráferð eldhúsinnréttingarinnar. Er því jafnframt haldið fram, að plast það, sem stefnda hafi breitt lauslega yfir neðsta hluta innréttingarinnar, á meðan gólfið var flísalagt, hafi ekki haft nein áhrif á litaráferð innrétting- arinnar. Þá er því haldið fram, að lökkun eldhúsinnréttingarinnar hafi verið gðöll- uð. Hafi starfsmenn stefnanda reynt að bæta úr þessu með því að skafa lakkið af og lakka síðan að nýju með pensli, en árangur af því hafi ekki orðið góður. Þá sé spónninn laus á nokkrum stöðum og sé ljóst, að annað hvort hafi ekki tekist að líma hann í upphafi eða að hann hafi losnað við þær tilraunir til viðgerða, sem starfsmenn stefnanda framkvæmdu. Þá er því haldið fram, að aðrar skemmdir séu á spæninum. Brotnað hafi 1932 út frá skrúfum og á sumum stöðum standi skrúfur í gegnum spóninn. Þá hafi brotnað horn af hurð og rifur og sprungur séu á harðplasti. Þá er því haldið fram, að þau mistök hafi orðið hjá starfsmönnum stefn- anda, er þeir unnu við að setja eldhúsinnréttinguna upp, að skápur hafi fallið niður og brotnað. Hafi verið farið með skápinn aftur á verkstæði stefnanda og brotin límd saman á ófullkominn hátt. Einnig er því haldið fram, að þau mistök hafi orðið hjá starfsmönnum stefnanda, að hluti innréttingarinnar, þ. e. veggskápur fyrir ofan borð, hafi orðið hærri en aðrir hlutar hennar og sé þetta mjög áberandi og hvimleiður galli. Því er að lokum haldið fram, að auk framangreindra ágalla séu ýmsir smærri ágallar á eldhúsinnreftingunni, sem rýri verðmæti hennar. Af hálfu stefndu er fjárhæð reikninga stefnanda mótmælt :sem of háum, bæði að því er varðar efni og vinnustundafjölda, sem talinn er hafa farið til smíðinnar og uppsetningar innréttingarinnar. Er því haldið fram, að stefndu sé með öll óskylt að greiða kostnað við að bæta úr göllum á eldhús- innréttingunni, en þeir stafi eingöngu af mistökum starfsmanna stefnanda. Því er haldið fram, að. stefnda hafi lagt ýmislegt efni til smíðinnar, svo sem viðurkennt sé af starfsmönnum stefnanda. Sé m. a. viðurkennt, að stefnda hafi lagt til Formicaharðplast, en þrátt fyrir það sé stefnda krafin um. greiðslu á þremur Formicaplötum. Því er haldið fram, að miðað við verð sambærilegra innréttinga hjá öðr- um sé verð það, sem stefnandi krefur stefndu um, ósanngjarnt. Það er bent á það af hálfu stefndu, að hún hafi verið krafin um greiðslur inn á verkið, án þess að hún fengi að sjá reikninga. Reikningana hafi hún svo fyrst fengið að sjá, löngu eftir að hún fékk síðasta hluta eldhúsinnrétt- ingarinnar hinn 20. júlí 1976. Hafi stefnda. þá þegar mótmælt fjárhæðinni og svo og kostnaði við viðgerðir, sem henni hafi verið ætlað að greiða. Af hálfu stefndu er sérstaklega mótmælt kröfu stefnanda um dráttar- vexti, dómvexti, vaxtafæti og upphafstíma vaxtaútreiknings. Dómurinn hefur skoðað eldhúsinnréttingu þá, sem fjallað er um í mál- inu. Stefnda hefur skýrt frá því, að er eldhúsinnréttingin kom í hús hennar, hafi verið tveir megingallar á henni, skellur með bólum á lakkinu og skellur með litarbreytingum á nokkrum hurðum. Er þetta stutt af framburðum þeirra Emils Gíslasonar og Guðmundar Björnssonar. Þorsteinn Jónmunds- son kveðst hafa verið kvaddur í hús stefndu út af litarbreytingu á eldhúsinn- réttingunni, nokkru eftir að hann hafði sett innréttinguna upp. Hafi stefnda talið þetta galla frá hendi stefnanda. Björn Þorsteinsson og Indriði Níelsson komu líka á staðinn og sáu litarbreytingar á skáphurðum. Voru nokkrar af hurðum innréttingarinnar síðan teknar til viðgerðar á verkstæði stefn- 1933 anda. Björn Þorsteinsson, sem aðallega hafði komið fram af hálfu stefn- anda gagnvart stefndu við smíði innréttingarinnar, kveður ekki hafa verið um það talað, hver ætti að bera kostnað við viðgerð á eldhúsinnréttingunni. Bar fyrirsvarsmönnum stefnanda að gera stefndu grein fyrir því, að þeir ætluðu að láta stefndu bera þennan kostnað, en fram hafði komið hjá henni, að hún hafi talið þarna um áð ræða smíðagalla frá hendi starfsmanna stefnanda. Mátti stefnda því treysta því, að hún yrði ekki látin bera kostnað við viðgerðirnar. Við þessar aðstæður þykir verða að leggja á fyrir- svarsmenn stefnanda sönnunarbirði um, að þetta ástand eldhúsinnréttingar- innar hafi ekki stafað af mistökum við smíðina, heldur verði það rakið til atvika, sem stefnda ber áhættu af. Af hálfu stefnanda hafa ekki verið færðar sönnur að þessu. Verður stefndu því ekki gert að greiða þennan kostnað. Kostnaður við þessa viðgerð er á síðasta vinnureikningi stefnanda. Reikningur þessi er ekki eins skýr og æskilegt væri, þar sem ekki kemur ótvírætt fram, við hvað hefur verið unnið hvert tímabil, sem fram kemur á reikningnum. Það má þó ráða af reikningnum og af öðru því, sem fram er komið, að á tímabilinu 4. desember 1975 til 29. janúar 1975 hafi verið unnið við smíði viftuskáps og skerms og við að skafa upp skrifborð, en telja verður fram komið, að Björn Þorsteinsson hafi að mestu eða eingöngu unnið þau verk. Hefur ekki verið mótmælt sérstaklega, að Björn hafi unnið við að skafa upp skrifborð fyrir stefndu. Um aðra liði þessa reiknings er það að segja, að telja verður, að þar sé um að ræða vinnu við viðgerð á eldhúsinnréttingunni, sem áður er rakin og stefndu verði ekki gert að greiða, en ekki hefur verið gerð nægileg grein fyrir hluta liða reikningsins, til að unnt sé.að taka þá til greina gegn mótmælum stefndu. Af fjárhæð þessa reiknings verður: því stefndu gert að greiða kr. 163.468.00, sem með söluskatti nemur kr. 196.162.00. Ekki er ástæða til að leggja annað til grundvallar en að reikningur að fjárhæð kr. 13.482.00 sé fyrir efni, sem farið hafi til smíði viftuskápsins og stefndu beri að greiða. Ekki verður séð, að annmarkar á þessum reikningi stefnanda hafi staðið í vegi fyrir því, að stefnda gæti fengið mat dómkvaddra matsmanna á hæfilegu endur- gjaldi fyrir smíði viftuskápsins. Með vísan til þess, sem hér hefur verið rak- ið, verður krafa stefndu um frávísun málsins að hluta ekki tekin til greina. Þessi úrslit frávísunarkröfunnar sæta ekki kæru. Þykir því mega leggja efnisdóm á málið í heild. Ekki verður dæmdur málskostnaður vegna frá- vísunarkröfu stefndu. Af hálfu stefndu hefur kostnaði við smíði eldhúsinnréttingarinnar verið mótmælt sem of háum, en ekki hafa komið fram sérstök rökstudd mótmæli gegn öðrum reikningum, sem krafa stefnanda er byggð á, nema að stefnda kveðst hafa lagt til harðplastplötur, Formica, til smíðinnar, en á reikningi fyrir efni er krafið um greiðslu fyrir slíkar plötur. Af háflu stefnanda er 1934 viðurkennt, að stefnda hafi lagt til nokkrar slíkar plötur, en þurft hafi fleiri plötur, sem stefnandi hafi lagt til. Telja verður ósannað, að þurft hafi fleiri harðplastplötur til smíðinnar en stefnda lagði til. Ber því að lækka efnis- reikning sem því nemur, eða um kr. 18.054, þar með talinn söluskattur. Samkvæmt því, sem hér hefur verið rakið, hefur heildarkostnaður við smíði eldhúsinnréttingarinnar ásamt kostnaði við viftuskáp, skerm og vinnu við skrifborð numið kr. 1.406.381. Telja verður, að stefnda hafi getað feng- ið mat dómkvaddra matsmanna á kostnaði við smíði eldhúsinnréttingarinn- ar þrátt fyrir ágreining þann, sem upp kom um kostnað við viðgerðina, ef hún taldi hann of háan. Umrædd eldhúsinnrétting er viðamikil. Þykir ekki í ljós leitt, að kostnaður við smíðina sé bersýnilega ósanngjarn. Hins vegar þykir fram komið, að á eldhúsinnréttingunni séu nokkrir gallar frá hendi stefnanda, er leiði til þess, að stefnda eigi rétt á afslætti af verði innréttingarinnar. Þykir afsláttur þessi hæfilega ákveðinn kr. 75.000. Mis- munur á hæð eininga eldhúsinnréttingarinnar stafa af frávikum við múr- smíði, sem telja verður, að stefnda verði að bera áhættu af. Fram er komið, að hinn 8. október 1975 hafi stefnda greitt stefnanda samtals kr. 800.000, en kr. 100.000 greiddi hún 1. október 1976, eða samtals kr. 900.000. Verður niðurstaða málsins því sú, að stefndu verður gert að greiða stefnanda kr. 431.381 (1.406.381 = 75S.000 = 900.000). Dómkröfur máls þessa eru í gömlum krónum. Með vísan til ákvæða laga nr. 35/1979 um breytt verð- gildi íslensk gjaldmiðils og reglugerðar nr. 253/1980 ákveðst dæmd fjárhæð í nýkrónúm og verður kr. 4.313.81. Fram er komið, að smíði meginhluta eldhúsinnréttingarinnar hefur farið fram á árinu 1975, en viðgerð fór fram á árinu 1976. Svo sem áður er rakið, kom fram í upphafi af hálfu stefn- anda, að kostnaður við viðgerð á eldhúsinnréttingunni hefði numið kr. 400.959, en fram hefur komið undir rekstri málsins, að inni í þeirri fjárhæð væru einnig vinnulaun við smíði viftuskáps og við skrifborð. Þrátt fyrir þetta gat stefnda ekki vænst þess, að hún hefði þegar greitt það, sem henni bar að greiða stefnanda. Með hliðsjón af því, sem hér hefur verið rakið, verður stefndu gert að greiða vexti af kr. 2.217.37 frá 1. október 1976, en af kr. 2.096.44 frá uppkvaðningu dóms í málinu. Reiknast vextir þessir þannig: 13% af kr. 296.737 frá 1. október 1976 itl 21. nóvember s. á., 16% ársvextir frá þeim degi til 21. febrúar 1978, 19%.ársvextir frá þeim degi til 1. júní 1979, 22% ársvextir frá þeim degi til 1. september s. á., 27% ársvextir frá þeim degi til 1. desember s. á., 3190 ársvextir frá þeim degi til 1. júní, en 35% ársvextir frá þeim degi til 9. apríl 1981, en af kr. 4.313.81 frá þeim degi til greiðsludags. Verður krafa stefnanda um dóm- vexti ekki tekin til greina gegn mótmælum: stefndu. Eftir þessum úrslitum verður stefndu gert að greiða stefnanda upp í málskostnað kr. 1.500.00. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt með- 1935 dómsmönnunum Pétri B. Lútherssyni húsgagnaarkitekt og Sigurði Úlfars- syni húsgagnasmíðameistara. Dómsorð: Frávísunarkrafa stefndu er ekki tekin til greina. Stefnda, Ingibjörg Pálsdóttir, greiði stefnanda, Trésmiðjunni h/f, kr. 4.313.81 með 13% ársvöxtum af kr. 2.217.37 frá 1. október 1976 til 21. nóvember s. á., með 16% ársvöxtum frá þeim degi til 21. febrú- ar 1978, með 1900 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., með 31%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980 og með 35% ársvöxtum frá þeim degi til 9. apríl 1981, en með 35% ársvöxtum af kr. 4.313.81 frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 1.500.00 upp í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 11. nóvember 1983. Nr. 206/1983. Ríkisútvarpið gegn Hreiðari Jónssyni. Kærumál. Frávísunardómur úr gildi felldur. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Sóknaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 25. október 1983, sem barst Hæstarétti 2. þ. m. Hann krefst þess, „„að hinn kærði dómur verði úr gildi felldur og héraðsdómara gert skylt að kveða upp efnisdóm í málinu.“ Héraðsdómari hefur tilkynnt varnaraðilja, sem ekki hefur sótt þing í héraði, um kæruna. Frá honum hafa engar kröfur borist. Samkvæmt 185. gr. laga nr. 85/1936 ber dómara að kveða í dómi aðalmálsins á um greiðslu þess kostnaðar, sem á er fallinn, þegar dómur er upp kveðinn, og tiltaka upphæð hans, hvernig sem um hann kann að hafa verið samið. Ekki þykir bera að beita ákvæðum 1936 67. gr. og 69 gr. laga nr. 85/1936, sem varða sakarefni dómsmáls, með þeim hætti, að rétt hafi verið fyrir dómara máls þessa að kveða á um það með sérstökum frávísunardómi, er hann taldi kröfu sókn- araðilja um dráttarvexti af málskostnaðarfjárhæð ekki verða tekna til greina við ákvörðun málskostnaðar við efnisdóm í málinu. Ber því að fella hinn kærða dóm úr gildi og vísa málinu heim í hérað til dómsálagningar að nýju. Dómsorð: Hinn kærði dómur er úr gildi felldur, og er málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar að nýju. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. september 1983. Mál þetta, sem dómtekið var 1. september sl., er höfðað með stefnu, birtri 26. ágúst 1983, af Ríkisútvarpinu, nnr. 7349-3943, Skúlagötu 4, Reykja- vík, gegn Hreiðari Jónssyni, nnr. 4360-0419, Hamrabergi 4, Reykjavík, vegna Dreifbýlismiðstöðvarinnar, nnr. 1636-2190, Skeifunni 8, Reykjavík, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 7.657.00 með 45% ársvöxtum af kr. 3.722.00 frá 1. maí 1983 til 1. júní 1983, en 45%0 ársvöxtum af kr. 7.675.00 frá þeim degi til greiðsludags og málskostnaðar, kr. 3.244.00 skv. gjaldskrá LMFÍ, og 45% ársvöxtum á þann málskostnað frá dómsuppsögudegi til greiðsludags. Til vafa gerir stefnandi þá kröfu, að verði ekki fallist á upphafstíma til- dæmdra vaxta á málskostnað, sbr. hér að framan, þá reiknist þeir frá lok- um aðfararfrests. Til þrautavara, að tildæmdir vextir á málskostnað reiknist frá dómsbirt- ingardegi. Til þrautaþrautavara gerir stefnandi þá kröfu, að verði ekki fallist á, að tildæmdur málskostnaður beri vexti, svo sem krafist er hér að framan, þá er krafist viðurkenningar á því, að gjalddagi tildæmds málskostnaðar teljist í fyrsta lagi frá dómsuppsögu, til vara frá lokum aðfararfrests, til þrauta- vara frá dómsbirtingardegi. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera til.komna vegna viðskipta Dreifbýlismiðstöðvarinnar við stefnanda. Skuldin sé skv. reikningi, dags. 11. ágúst 1983, vegna hljóðvarpsauglýsinga í hljóðvarpi á tímabilinu apríl 1983 fyrir kr. 3.722.00 og í maí 1983 fyrir kr. 3.953.00, eða samtals sé reikningurinn að fjárhæð kr. 7.675.00. Hreiðar Jónsson sé einkaeigandi -Dreifbýlismiðstöðvarinnar. Þrátt fyrir innheimtutilraunir hafi stefndi eigi fengist til að greiða skuld þessa. 1937 Stefnandi byggi kröfur sínar á reglum kröfuréttar um loforð og samninga og reki málið fyrir bæjarþinginu skv. XVII. kafla laga nr. 85/1936. Vaxta- kröfur séu reistar á ákvörðunum Seðlabanka Íslands og gjaldskrá LMFÍ. Stefndi hefur hvorki sótt né látið sækja þing, og er honum þó löglega stefnt. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir fram- lögðum skjölum og skilríkjum. Stefnandi kveðst reka mál þetta fyrir bæjarþingi Reykjavíkur skv. XVII. kafla laga nr. 85/1936. Mál þetta er almennt skuldamál og verður eigi rekið skv. þeim kafla, sbr. 207. gr. laga nr. 85/1936. Þar sem telja má, að fram- lögðum reikningi svo og viðskiptum stefnanda og stefnda sé nægilega lýst í stefnu, þykir ekki ástæða til þess að vísa máli þessu frá dómi í heild sinni. Stefnandi hefur gert kröfu til þess, að tildæmdur málskostnaður beri van- skilavexti. Með vísan til 1. mgr. 69. gr. laga nr. 85/1936 er þeirri kröfu stefnanda vísað frá dómi ex officio. Þar með er varakröfu stefnanda svo og þrautavarakröfu hans einnig vísað frá dómi ex officio. Skilja verður þrautaþrautavarakröfu stefnanda svo, að í henni felist ósk um lögfræðilega álitsgerð. Samkvæmt 67. gr. laga nr. 85/1936 verða dóms- stólar ekki krafðir slíkrar álitsgerðar. Þrautaþrautavarakröfu stefnanda er því vísað frá dómi ex officio. Ákvörðun málskostnaðar bíður endanlegs dóms í máli þessu. Dóm þennan kvað upp Kristjana Jónsdóttir, fulltrúi yfirborgardómara. Uppkvaðning dóms þessa hefur dregist vegna mikilla embættisanna dóm- arans. Dómsorð: Kröfu stefnanda um, að málskostnaður beri 45% ársvexti frá dóms- uppsögudegi til greiðsludags, er vísað frá dómi ex officio. Varakröfu, þrautavarakröfu og þrautaþrautavarakröfu stefnanda er einnig vísað frá dómi ex officio. Ákvörðun málskostnaðar bíður endanlegs dóms. 122 1938 Þriðjudaginn 15. nóvember 1983. Nr.201/1981. — Guðmundur B. Guðmundsson (Othar Örn Petersen hrl.) gegn Jóhanni P. Andersen (Gunnar Sólnes hrl.). Fasteignakaup. Vísitölutryggð veðskuld. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson og Stefán Már Stefánsson prófessor. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. septem- ber 1981. Hann gerir þær dómkröfur, „að viðurkennt verði með dómi Hæstaréttar, að áfrýjanda sé óskylt að gefa út til stefnds skuldabréf að fjárhæð kr. 23.725.00 til 5 ára með 18% ársvöxtum frá 15. júlí 1980 með gjalddaga 15. ágúst ár hvert, í fyrsta sinn 15. ágúst 1981.“ Jafnframt krafðist hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi gerði svofelldar dómkröfur fyrir Hæstarétti: „„Áfrýjandi gefi út fimm ára skuldabréf til stefnda að fjárhæð kr. 23.725.00 með 18% ársvöxtum frá 15. júlí 1980 með gjalddaga 15. ágúst ár hvert, í fyrsta sinn 15. ágúst 1981. Þá greiði áfrýjandi stefnda máls- kostnað fyrir Hæstarétti að mati réttarins.“ Svo sem greinir í hinum áfrýjaða dómi, var umsamið söluverð fasteignarinnar nr. 30 við Arnartanga 57.000.000 gamlar krónur. Í kaupsamningi um eignina frá 19. maí 1980 eru engin ávkæði, sem gefi ótvírætt til kynna, að samið hafi verið um annað og hærra heildarsöluverð. Hækkun höfuðstóls lána veðdeildar Landsbanka Íslands vegna umsaminnar vísitöluhækkunar var ekki út reiknuð við kaupsamningsgerð, en áætlunarfjárhæð tilgreind um eftirstöðvar án vísitöluhækkana. Jafnframt var tilgreind áætlunarfjárhæð um annað af 2 veðskuldabréfum, sem áfýjandi (kaupandi) skyldi gefa út til greiðslu hluta kaupverðsins. Þar sem ákvæðin gefa ekki ótvírætt til kynna, að söluverð skyldi vera hærra, og stefnda hefur ekki með öðrum hætti tekist að færa sönnur að því, að samið hafi verið um annað söluverð en 57.000.000 gkr., sem greinir í kauptilboði frá 13. 1939 maí 1980 og framangreindum kaupsamningi, verður að leggja þá fjárhæð til grundvallar sem heildarsöluverð eignarinnar. Ber því að dæma áfrýjanda óskylt að gefa út framangreint skuldabréf. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 25.000.00 krónur. Dómsorð: Áfrýjanda, Guðmundi B. Guðmundssyni, skal óskylt að gefa út skuldabréf það, sem að framan greinir. Stefndi, Jóhann P. Andersen, greiði áfrýjanda samtals 25.000.00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Ármanns Snævarr hæstaréttardómara. Við undirritun kaupsamnings málsaðilja 19. maí 1980 lá fyrir veð- bókarvottorð frá 16. s. m. Verður að ætla, að þar hafi verið greint frá því, að veðskuldabréf á 1. veðrétti væru vísitölutryggð. Þessa er og glögglega getið í kaupsamningnum, og eru eftirstöðvar taldar þar „án vísit. ca. 1.630.000“% krónur. Kaupanda og umboðsmanni hans, sem var sölumaður fasteigna, gat ekki dulist samkvæmt þessu, að nokkurt vísitöluálag hefði fallið á veðskuld, og orðalagið „,ca.““ veitti þeim sérstakt tilefni til að gefa gaum að þessu. Eigi er til hlítar leitt í ljós, hverjar venjur tíðkuðust á þessum tíma um uppgjör við- skipta sem þessara, en þó er nokkur bending um það í málinu, að uppgjöri hafi oft verið hagað svo sem stefndi heldur fram. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til for- sendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann nema um máls- kostnað. Rétt þykir með hliðsjón af vafaatriðum máls, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður, sbr. 178. gr. laga nr. 85/1936. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, nema að því er varðar málskostnað. Málskostnaður í héraði og: fyrir Hæstarétti fellur niður. 1940 Dómur aukadómþings Kjósarsýslu 27. júní 1981. Mál þetta, sem dómtekið var 11. þ. m. að loknum munnlegum málflutn- ingi, höfðaði Guðmundur B. Guðmundsson læknir, Arnartanga 30, Mos- fellshreppi, fyrir dóminum með stefnu, birtri 2. mars sl., gegn Jóhanni P. Andersen viðskiptafræðingi, Dalsgerði $ F, Akureyri, til afhendingar afsals fyrir fasteigninni nr. 30 við Arnartanga í Mosfellshreppi gegn viðtöku á veðskuldabréfum, útgefnum af stefnanda, að fjárhæð samtals kr. 132.488.00. Jafnframt krafðist stefnandi greiðslu málskostnaðar úr hendi stefnda að skaðlausu samkvæmt reikningi eða mati dómsins. Í greinargerð sinni breytti stefnandi kröfugerð þessari þannig, að veð- skuldabréfin skyldu verða samtals að fjárhæð kr. 135.508.12 í stað kr. 132.488.00. Í greinargerð sinni gerði stefndi þær dómkröfur, að hann yrði sýknaður af þeirri dómkröfu stefnanda, að skuldabréf samkvæmt greiðsluliðum nr. 7 og 8 í kaupsamningi málsaðilja um fasteignina nr. 30 við Arnartanga í Mosfellshreppi, dags. 19. maí 1980, yrðu lækkuð um kr. 23.725.00, eða úr kr. 159.233.00 í kr. 135.508.00. Þá krafðist stefndi þess, að stefnandi yrði dæmdur til að greiða stefnanda (sic) málskostnað að mati dómsins eða síðarframlögðum reikningi. Er hér var komið höfðu málsaðiljar leyst þann ágreining, sem upp kom 5. febrúar sl. við lokauppgjör og frágang viðskipta þeirra samkvæmt nefnd- um kaupsamningi. Eingöngu stendur eftir ágreiningur málsaðilja um, hvort mismunur eftirstöðva upphaflegs höfuðstóls áhvílandi íbúðalána veðdeildar Landsbanka Íslands án vísitölu og uppfærðs með hækkun viðkomandi við- miðunarvísitölu frá lántökutíma skuli koma til lækkunar veðskuldabréfi, sem stefnandi skyldi gefa út eða afhenda til greiðslu kaupverðs fasteignar- innar að hluta eða ekki. Það er ágreiningslaust, að mismunur þessi nemi kr. 23.725.00 og komi til álita við greiðslulið nr. 7 í umræddum kaupsamn- ingi. Við munnlegan flutning málsins setti stefnandi fram þá endanlegu kröfu- gerð, að viðurkennt verði með dómi réttarins, að honum sé óskylt að gefa út til stefnda veðskuldabréf að fjárhæð kr. 23.725.00 til 5 ára með 18% ársvöxtum frá 15. júlí 1980 með gjalddaga 15. ágúst ár hvert, í fyrsta sinn 15. ágúst 1981, tryggt með 6. veðrétti og uppfærslurétti í húseigninni nr. 30 við Arnartanga í Mosfellshreppi. Jafnframt krafðist stefnandi máls- *astnaðar miðað við endanlega kröfugerð að skaðlausu. Af hálfu stefnda var þess hins vegar krafist, að stefnandi gæfi út og af- henti stefnda veðskuldabréf þetta. Þá krafðist stefndi og málskostnaðar samkvæmt framlögðum reikningi. Kaupverð fasteignarinnar var um samið kr. 570.000.00 (gkr. 57.000.000) og skyldi samkvæmt kaupsamningnum greiðast þannig í gömlum krónur: 1941 „1. Við undirritun kaupsamnings ........ ........ — 5.000.000 2. Hinn 1. — S. júní 1980 .................00... — 5.000.000 3. Hinn 1. — S. ágúst 1980 .........0000.00000.. — 10.000.000 4. Hinn 1. — S. nóvember 1980 .....1........... — 9.000.000 5. Hinn 1. — S. febrúar 1981 .................. — 9.000.000 6. Kaupandi tekur að sér að greiða eftirtaldar est. á- hvílandi veðsk: Á 1. veðr.: Upphl. kr. 1.700.000 vísit.tr. skv. 3. veðbréfum dags. 17. 9. 75, 1. 6. 76 og 5. 10. 76, est. án VÍSIt. CA. .....0.0..0.. 000. — 1.630.000 A 2. veðr.: Lífeyrissj. verzIm., upphl. kr. 1.200.000 skv. veðbr. dags. 27. 12. 1975, eftirstöðvar ... — 366.668 Á 2. veðr.: Lífeyrissj. verzIm. upphl. kr. 1.200.000 skv. veðbr. dags. 27. 10. 76, eftirstöðvar ..... — 1.080.000 1. Kaupandi gefur út eða afhendir skuldabréf við af- sal, sem greiðist með jöfnum árlegum afborgunum á næstu 5 árum með 18% vöxtum frá afhendingar- degi hinnar seldu eignar með gjaldd. 1. — 15. 8. ár hvert, í fyrsta sinn 1. — 15.8. 1981. Skuldabr. þetta, sem tryggt verði með veði í hinni seldu eign eða öðru sambærilegu veði, verður að fjárhæð ca. — 8.923.332 8. Kaupandi gefur út skuldabréf v. afsal, sem greiðist með jöfnum árlegum afborgunum á næstu fjórum árum með 20% vöxtum frá afh.degi með gjald- daga 1. — 15. 8. ár hvert, í fyrsta sinn Í. — 1S. 8. 1981. Skuldabréfið sé tryggt með veðr. í hinni seldu eign á eftir: yfirteknum veðskuldum og veð- skuldum, sem seljandi veitir veðleyfi fyrir. Skulda- bréf þetta verður að fjárhæð ................ — 1.000.000 Alls kr. 57.000.000% Stefnandi tók við eigninni 15. júlí 1980. Í kaupsamningnum eru m. a. eftirfarandi ákvæði: „Hin selda eign skal vera laus til afnota hinn 1. — 15. 7. 80. Tekur kaupandi við eigninni þann dag og hirðir frá þeim tíma arð hennar og greiðir af henni skatta og skyldur svo og vexti af áhvílandi lánum, en seljandi til sama tíma. Vexti af áhvílandi lánum skal seljandi gera upp við afsal. Afsal skal gefið út 5. 2. 1981....““ „, Veðbókarvottorð dags. 16.05.1980 liggur frammi við söluna, og hefur kaupandi kynnt sér það og hefur ekkert við það að athuga. Að öðru leyti en að ofan greinir er eignin seld án kvaða eða veðbanda.““ 1942 Kaupsamningurinn var byggður á skriflegu kauptilboði stefnanda, sem stefndi hafði samþykkt. Í kauptilboðinu kemur ekki fram, að íbúðalánin séu vísitölutryggð, og í kaupsamningnum kemur ekki fram greindur mis- munur vegna hækkunar vísitölu og kom samkvæmt gögnum málsins ekki fram við samningsgerðina. Í kauptilboði stefnanda segir m. a.: „„Fyrir eignina skuldbind ég mig til að greiða alls kr. 57.000.000,- skrifa krónur fimmtíuogsjömilljónir 00/100 sem hér segir: l.a. Við undirskrift kaupsamnings ................ kr. 5.000.000.- b. Hinn 1. — $/6 1980 ...........0..... 0000. — 5.000.000.- c. Hinn 1. — S.8.1980 ..........0.00. 000 — 10.000.000.- d. Hinn 15.11.1980 ........0.00000..... a — 9.000.000.- e. Hinn 15.1.1981 .........0.00000 0000... — - 9.000.000.- 2. Ég tek að mér að greiða áhvílandi veðskuldir á Lífeyrissjóður og veðd. Landsb. og veðrétti, sam- tals að eftirstöðvum ca. .............0.000. — 3.000.000.- Aðrar veðskuldir losaðar af fyrir áramót. Eftirstöðvar kaupverðs ca. kr. 00:00." greiði ég að fullu á næstu sárum með jöfnum árlegum afborgun- um hinn 1. til 15.8. ár hvert, í fyrsta sinn 1.—15.8. 1981. Í vexti af skuldinni greiði ég !7 á ári frá afhend- ingu, og skal hún tryggð með veði í hinni seldu eign eða öðru sambærilegu veði.““ Umrædd íbúðalán eru endurgreidd á 25 árum með jöfnum árgjöldum og gjalddagi þeirra 1. — 15. maí ár hvert. Svokölluð grunnvísitala hvers verðtryggingarálag sem hlutfallslega viðbót við árgjaldið sem svarar 4/10 hreyfanlega vexti. Í öllum bréfunum er svohljóðandi ákvæði: „Á hverjum gjalddaga árgjalds af láni þessu ber mér auk þess að greiða verðtryggingarálag sem hlutfallslega viðbót við árgjaldið, sem svara 4/10 — fjórum tíundu — þeirrar hækkunar, er hverju sinni kann að hafa orðið á gildandi vísitölu byggingarkostnaðar frá lántökutíma til hvers gjalddaga árgjalds eða greiðsludags, dragist greiðsla fram yfir gjalddaga.“ Árgjaldið samanstendur af afborgun, vöxtum og varasjóðstillagi. Á kvittunum fyrir greiðslum samkvæmt veðskuldabréfunum árið 1979 og 1980, sem fram hafa verið lagðar í málinu, kemur m. a. fram fjárhæð eftirstöðva lánanna án vísitölu, fjárhæð heildargreiðslu og sundurliðun hennar. Samkvæmt þeim var árgjaldið samtals kr. 1.822.05 (gkr. 182.205), vísitöluálagið á þá fjár- 1943 hæð árið 1979 kr. 1.219.87 (gkr. 121.987) og heildargreiðslur það ár þannig kr. 3.041.92 (gkr. 304.192), en vísitöluálagið árið 1980 kr. 2.299.06 (skr. 229.906) og heildargreiðslur það ár því kr. 4.121.11 (gkr. 412.111). Eftir- stöðvar eftir greiðslu árið 1979 voru kr. 16.413.40 (gkr. 1.641.339.74), en árið 1980 kr. 16.191.66 (gkr. 1.619.165.37), hvort tveggja án vísitölu. Það kemur fram á dskj. 22, sem hefur að geyma upplýsingar frá veðdeild Landsbanka Íslands „vegna upphækkunar á lánum Húsnæðismálastofnun- ar ríkisins, verðtryggðum lánum““ F og G flokki tímabilið 1. júlí — 30. september 1980, en íbúðalán þau, sem um er fjallað í málinu, eru í F fl. 4, 7 og 10, að verðtryggingarálag þeirra lánaflokka var 30% frá 1. júlí 1974 (F fl. 1), 40% frá 1. júlí 1975 (F fl. 4), 60% frá 1. maí 1978 (F fl. 17) og 100% frá 1.júlí 1979 (F fi. 22). Þar kemur og fram grunnvísitala hvers einstaks lánaflokks, vísitala 1. júlí 1980, heildarhækkun vísitölu og margföldunartala til að finna út höfuðstól. Málsaðiljar hafa komið fyrir dóminn svo og Pétur Kjerúlf héraðsdóms- lögmaður, sem hafði fasteignina til sölumeðferðar, Benedikt Halldórsson, sölumaður hjá fasteignasölunni Fasteignahúsinu í Reykjavík, en hann var stefnanda til aðstoðar, og loks Elías Gíslason viðskiptafræðingur, sem starfar hjá Fasteignamati ríkisins. Verður nú vikið að framburðum þeirra að því leyti sem hér þykir skipta máli. Kauptilboð stefnanda er gert á staðlað form nefndrar fasteignasölu, sem Benedikt Halldórsson starfar við. Hafði það atvikast þannig, að Benedikt hafði séð um sölu á fasteign, sem stefnandi átti. Pétur Kjerúlf kveður Bene- dikt hafa haft samband við sig og kvaðst vera með kaupanda, sem reyndist vera stefnandi, að fasteign stefnda. Þeir Benedikt hafi rætt það sín á milli, hvað stefnandi vildi gefa fyrir eignina, og í þessum viðskiptum hafi hann sjálfur aðallega haft samband við stefnda, en Benedikt við stefnanda. Þetta hafi verið eins og þeir Benedikt voru að semja sín á milli. Benedikt kveður það alveg rétt, að viðskiptin hafi mikið farið á milli þeirra Péturs. Benedikt kveður stefnanda hafa boðið í eignina í samráði við sig. Hann minnir, að hann hafi í þessu sambandi farið tvívegis heim til Péturs, sem honum hafi ekki fundist nógu lifandi sem söluaðili. Þess vegna hafi hann farið með kauptilboðið til Péturs og einnig náð í samþykki stefnda við tilboðinu til hans. Pétur Kjerúlf útbjó umræddan kaupsamning, sem var undirritaður á skrifstofu Fasteignahússins. Þar voru viðstaddir auk Péturs stefnandi, bróðir stefnda, sem undirritaði kaupsamninginn fyrir hans hönd, og Bene- dikt Halldórsson. Pétur kveður fjárhæð eftirstöðva íbúðalánanna óná- kvæma í kaupsamningnum, þar sem hann hafi ekki haft nýjustu kvittanir fyrir greiðslum af þeim. Hann hafi litið svo á, eins og venja hafi verið í fasteignaviðskiptum, að þessi eldri vísitölubundnu lán yrðu yfirtekin á 1944 þeirri fjárhæð eftirstöðva, sem kvittanir segðu til um. Það hafi tíðkast allt fram á mitt síðasta ár. Eftir að farið hafi að koma inn í viðskipti fasteignir með áhvílandi lánum vísitölubundnum að fullu, mikið af þeim í G flokki, sem séu með styttri greiðslutíma, fari að bera á stefnubreytingu í þessu efni og Í sumum tilvikum farið að taka vísitölumismun þessarra nýrri lána inn í. Slíkt hafi þó ekki komið fyrir hjá honum fyrr en á þessu ári. Hann hygg- ur, að söluverð fasteignarinnar hefði orðið hærra, ef íbúðalánin hefðu verið færð upp með hækkun vísitölu og sú fjárhæð sett í 6. lið kaupsamningsins. Hann þorir ekki að fullyrða um, hve glögga grein stefnandi hafi gert sér fyrir vísitöluhækkuninni, en kveðst hafa litið svo á, að stefnanda væri kunnugt um, að hún væri einhver, jafnvel töluverð, sem hann yrði að bera, en eins og samningurinn komi upp, hafi Benedikt eiginlega komið fram sem hálfgerður umboðsmaður stefnanda í þessum viðskiptum málsaðilja. Því hafi hann ekki haft eins mikil afskipti af stefnanda og hefði salan ein- göngu farið um sínar hendur. Þess vegna megi vera, að stefnanda hafi ekki verið gerð nægileg grein fyrir vísitöluhækkuninni. Hann kveður þetta orða- lag í kaupsamningnum um. það efni, sem deilt er um, hafa verið almennt þannig og mjög venjulegt á sinni fasteignasölu. Hann kveðst hafa séð þetta orðað á mismunandi vegu hjá ýmsum fasteignasölum, en yfirleitt alltaf hafa verið gengið út frá því, að kaupandi bæri þessa vísitöluhækkun. Þó finnst honum æði mikill misbrestur hafa orðið á því, að kaupendum væri gerð glögglega grein fyrir, hvað vísitalan væri há, enda.til þessa verið erfitt að fá upplýsingar þar um. Þann 5. febrúar sl. hafði Pétur Kjerúlf verið búinn að útbúa afsal fyrir eigninni og tvö veðskuldabréf fyrir eftirstöðvum kaup- verðsins samkvæmt kaupsamningnum og miðaði fjárhæð þeirra við eftir- stöðvar upphaflegrar fjárhæðar íbúðalánanna án vísitölu. Þá sagði hann stefnanda, hver vísitölumismunurinn var, en stefnandi neitaði að ganga frá veðskuldabréfunum þannig og vildi, að mismunurinn yrði dreginn frá. Benedikt Halldórsson kveður ekkert hafa verið talað um, hvernig íbúða- lánin væru við tilboðsgerð. Hann kveður venjuna þá, að við gerð kaup- samnings komi það fram, ef um vísitölubundin lán er að ræða. Hjá Fast- eignahúsinu hafi þeir það þannig, að kaupandi yfirtaki eftistöðvar upphaf- legs höfuðstóls lánanna með tilgreindri fjárhæð, en síðan sé bætt við „auk áfallinnar vísitölu“, ef um slíkt er að ræða. Spurður, hvort hann hafi kom- ið fram sem umboðsmaður stefnanda, kvaðst Benedikt hafa gætt hagsmuna hans. Hann.kveðst ekki minnast þess, að neitt hafi verið rætt um vísitölu- mismuninn við gerð kaupsamningsins. Hann tók fram, að áður en veðdeild Landsbanka Íslands fór að gefa út framangreindar upplýsingar, hafi það eina, sem hægt var að gera í kaupsamningnum, verið að segja, eins og áður var fram komið hjá honum, „auk áfallinnar vísitölu, sem kaupandi greið- ir““, hver sem hún var. Þannig hafi eignir í raun verið keyptar dýrari. Hann 1945 kveðst halda, að það hafi tíðkast í flestum tilfellum hjá öðrum fasteignasöl- um að orða þetta þannig. Hann kvað það ekki hafa verið sinn skilning, að stefnandi ætti, eins og þetta var orðað í kaupsamningnum, að bera vísi- tölumismuninn, heldur mundi stefndi bera hann til afhendingardags. Hann kvaðst ekki hafa hugsað út í, hvernig stefndi mundi greiða þennan mismun. Væntanlega mundi það lækka greiðslu eftirstöðva kaupverðsins. Stefnandi kveðst hafa vitað, að um einhverja vísitöluhækkun íbúðalán- anna hafi verið að ræða. Við gerð kaupsamningsins hafi hann spurt um það og hvað þetta „, cirka““ þýddi. Þá hafi honum verið sagt, að engar kvittanir lægju fyrir og nákvæmari tölur ekki fyrir hendi, en þetta yrði sléttað af: við afsal. Það hafi ekki hvarflað að sér, hve háa fjárhæð um hafi verið að ræða, og hann ekki vitað það fyrr en:$. febrúar sl., er hann ætlaði að sækja afsalið. Við gerð kaupsamningsins kveðst hann hafa spurt, en ekki fengið nein svör, um, hve háar fjárhæðir þetta „„cirka““ gæti staðið fyrir. Hann kveðst hafa talið, að. vísitölumismunur íbúðalánanna mundi lækka fjárhæð veðskuldabréfsins og kauptilboð sitt hafa miðast við, að raunverulegar eftirstöðvar íbúðalánanna væri það, sem gilti. Stefnandi kveðst hafa verið, og vera reyndar enn, afskaplega ófróður um þessa hluti. Benedikt Halldórsson hafi aðeins aðstoðað sig af greiðasemi, skoðað með sér eignina og verið viðstaddur samningsgerðina. Það hefur þegar komið fram, að stefndi var ekki viðstaddur, er kaup- samningurinn var undirritaður. Einnig hefur komið fram í málinu, að hann var á Akureyri, er kauptilboðið var gert, og samþykkti það með símskeyti. Af gefnu tilefni frá lögmanni stefnanda, kvað stefndi, er hann kom fyrir dóminn, sér alltaf hafa verið kunnugt um, að íbúðalánunum fylgdi vísitala og lánin hærri en fram kæmi á kvittunum. Það hafi ekki verið neinn efi í sínum huga, er kaupsamningurinn var gerður, að eftirstöðvar lánanna væru hærri heldur en raunin sé og hafi alltaf verið að taka fram í kaup- samningum og á afsölum, þó sjálfsagt hafi þeim kaupsamningum, sem hann hafi áður gert, fylgt lán með lægra hlutfalli verðtryggingar. Fasteignamati ríkisins ber að senda afrit allra kaupsamninga um fasteign- ir. Af því tilefni kom áðurnefndur Elías Gíslason viðskiptafræðingur, sem starfar hjá þeirri stofnun, fyrir dóminn og jafnframt vegna bréfs lögmanns stefnda til stofnunarinnar, þar sem þess er óskað, að. upplýst verði, hvaða háttur hafi verið á hafður hjá öðrum fasteignasölum um það atriði, sem ágreiningur málsaðilja snýst um. Hann kvað það aðeins almenns eðlis, sem hann hefði um þetta að segja. Það hafi orðið æ algengara, sérstaklega eftir að lánin urðu vísitölutryggð að fullu, en það var, eins og áður er fram komið, árið 1979. Þá finnist honum þau yfirleitt reiknuð upp. Þetta sé einn- ig að koma með eldri lánin, en það ekki mjög algengt og þá venjulega tekið fram í kaupsamningunum, að kaupandi:taki að sér uppreiknaðar 1946 verðbætur eða vísitölu. Þetta hafi orðið algengara, sérstaklega eftir að sett hafi verið lög um, að vísitölubinda mætti lán, og það kom til umræðu. Þá hafi orðið hreyfing í þá átt í kaupsamningum að reikna upp vísitölu- bundin lán. Spurður sérstaklega um orðalag kaupsamnings málsaðilja kvaðst hann hafa séð það, sem um ræðir þannig, en einnig þannig, að upp- hæð íbúðalánanna væri sett með þessum hætti, en síðan í næstu línu fyrir neðan sérstaklega tekið fram, að kaupandi tæki að sér áfallnar vísitölubæt- ur, og það algengara mundi hann segja. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að samkvæmt kaupsamningnum hafi hann átt að yfirtaka íbúðalánin á ca kr. 16.300.00, en raunveruleg fjárhæð þeirra hafi verið miklum mun hærri og eigi sá mismunur að reiknast til lækkunar veðskuldabréfsins. Seljanda hafi verið kunnugt um, að lánið var mun hærra en hann hafi gefið upp. Þannig hafi stefnandi ekki aðeins fengið ónákvæma fjárhæð, heldur einnig ranga fjárhæð. Stefnandi heldur því fram, að fólk almennt hafi ekki farið að átta sig á þýðingu þessara verð- tryggðu lána fyrr en við skattframtal 1980 samkvæmt nýjum skattalögum. Nú væri sá háttur á hafður í fasteignaviðskiptum, að lánin væru reiknuð upp. Þetta væri tiltölulega nýr þáttur í fasteignaviðskiptum. Stefndi geti ekki borið fyrir sig eldri venju, sem á umræddumm tíma hafi verið ný- breytt. Hins vegar hefði það lengi þekkst við skipasölu að reikna upp verð- tryggð lán til afhendingardags. Þá byggir stefnandi á því, að hann hafi keypt umrædda fasteign fyrir ákveðna fjárhæð, kr. 570.000.00, en ekki auk hennar umræddan vísitölumismun. Stefndi heldur því fram, að kaupsamningur málsaðilja beri með sér, að stefnandi eigi að bera umdeilda vísitöluhækkun. Með umræddu ákvæði liggi ljóst fyrir, að seljandi eignarinnar hafi ekki ætlað að vera bundinn af greiðslum vísitöluálagsins gegnum árin, og það af fasteign, sem honum hafi ekki komið við lengur. Einnig sé fjarstæðukennt að halda því fram, að kaupandi eigi að fá vísitöluálagið frádregið af skuldabréfi til 5 ára, þar sem umrædd lán séu til 25 ára og vísitöluálaginu jafnað niður á þau 25 ár. Það hafi verið almenn og föst venja í fasteignaviðskiptum, að lán þessi væru sett í kaupsamninga án vísitölu, og til þess ætlast, að kaupandi greiddi vísitöluálagið, án þess að sú upphæð væri tilgreind sérstaklega í kaupsamn- ingi. Ef fara hefði átt út fyrir þá viðskiptavenju, hefði átt að setja ákvæði í kaupsamninginn um, að seljandi ætti að bera uppsafnaðar verðbætur. Þá sé söluverð fasteigna ákvarðað með tilliti til áhvílandi lána og sérstak- lega tekið tillit til þeirra lánskjara, sem fylgi þeim lánum, sem kaupandi fái að yfirtaka. Á sama hátt og vísitölutryggt lán lækki verð húseignar, þá hækki verð hennar, ef kaupandi fái að yfirtaka óvísitölutryggt lán með lágum vöxtum. Þegar stefnandi hafi undirritað kaupsamninginn, hafi honum mátt vera ljóst, að umrædd lán væru í raun hærri heldur en tilgreint 1947 er í kaupsamningi. Mjög hafi verið talað um verðtryggingu lána á opinber- um vettvangi og ætti það ekki að hafa farið fram hjá neinum, síst þeim, sem stæðu í húsakaupum. Þá hafi stefnandi haft sér við hlið fasteignasala til að leiðbeina sér. Gegn mótmælum stefnda og með framburðum vitnanna Péturs Kjerúlf héraðsdómslögmanns og Benedikts Halldórssonar, sölumanns fasteigna, sem aðstoðaði stefnanda við samningsgerð málsaðilja, er ósannað, að við gerð kaupsamnings þeirra hafi það komið fram af hálfu stefnda, að við útgáfu afsals fyrir umræddri fasteign mundi fjárhæð veðskuldabréfs sam- kvæmt 7. lið um greiðslu kaupverðs lækka sem næmi mismun uppfærðs höfuðstóls lána veðdeildar Landsbanka Íslands og eftirstöðva upphaflegrar fjárhæðar höfuðstóls þeirra án vísitölu, en þannig koma eftirstöðvarnar fram á framlögðum kvittunum vegna greiðslna árin 1979 og 1980. Það er upplýst, að fjárhæð eftirstöðva áhvílandi lána veðdeildar Landsbanka Ís- lands án vísitölu er ónákvæm, þar sem kvittanir fyrir greiðslum af þeim lánum lágu ekki fyrir, en nefndum aðstoðarmanni stefnanda var fullkunn- ugt, með hvaða hætti eftirstöðvar þeirra lána komu fram á greiðslukvittun- um almennt. Lán, sem á fasteigninni hvíldu á 1. og 2. veðrétti, yfirtók stefnandi og greiddi með þeim hætti kaupverðið að hluta, en öðrum áhvílandi veðskuld- um skyldi stefndi aflýsa. Það lá ljóst fyrir, að þinglýst lán veðdeildar Landsbanka Íslands voru vísitölutryggð. Gat hvor málsaðilja sem var geng- ið úr skugga um efni þeirrar vísitölutryggingar og hverju hún varðaði greið- slubyrði af lánunum. Verður ekki talið, að stefndi hafi gefið stefnanda upp rangar eftirstöðvar þessarra lána, eins og haldið er fram af hálfu stefnanda, enda kemur skýrt fram í kaupsamningum, að tilgreindar eftirstöðvar væru „ca.“ tiltekin fjárhæð án vísitölu. Eigi verður heldur litið svo á, að stefn- andi, sem jafnframt naut aðstoðar starfandi sölumanns fasteigna, geti borið fyrir sig ókunnugleika í þessum efnum eða að þeir hafi fengið rangar eða villandi upplýsingar um ákvarðandi atriði í því sambandi fyrir kaupverð eignarinnar og greiðslukjör. Þegar framangreint er virt og þess enn fremur gætt, sem tíðkast hafði í kaupsamningum um fasteignir, að samsvarandi áhvílandi lán, sem kaup- endur yfirtóku, voru metin sem greiðsla kaupverðs að hluta á fjárhæð eftir- stöðva upphaflegs höfuðstóls þeirra án vísitölu, hvað sem líður orðalagi kaupsamninga um það atriði, eins og fram er komið í málinu og áður grein- ir, var brýn nauðsyn, að sérstaklega væri tekið fram í kaupsamningnum, ætti höfuðstóll lána veðdeildar Landsbanka Íslands að metast sem greiðsla uppfærður með hækkun vísitölu lánanna fram til afhendingardags fasteign- arinnar. Verður niðurstaða málsins samkvæmt framanskráðu og málatil- búnaði aðilja því sú, að dæma ber stefnanda til að gefa út til stefnda veð- 1948 skuldabréf að. fjárhæð kr. 23.725.00 og með þeim kjörum, sem nánar greinir í endanlegri kröfugerð stefnanda. Eftir þessum málsúrslitum ber að dæma stefnanda til að greiða stefnda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 8.248.00 í samræmi við mál- skostnaðarreikning stefnda. Hlöðver Kjartansson, fulltrúi sýslumanns, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefnandi, Guðmundur B. Guðmundsson, skal gefa út til stefnda, Jóhanns P. Andersen, veðskuldabréf að fjárhæð kr. 23.725.00 til 5 ára með 18% ársvöxtum frá 15. júlí 1980 með gjalddaga 15. ágúst ár hvert, í fyrsta sinn 15. ágúst 1981, tryggt með 6. veðrétti og upp- færslurétti í húseigninni nr. 30 við Arnartanga í Mosfellshreppi, Kjós- arsýslu. Stefndi greiði stefnda kr. 8.248.00 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 16. nóvember 1983. Nr. 96/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Níels Adolf Ársælssyni (Benedikt Blöndal hrl.). Ákæra fyrir fiskveiðibrot. Réttarfar. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Magnús Thoroddsen og Jónatan Þórmundsson prófessor. Máli þessu var af ákæruvaldsins hálfu skotið til Hæstaréttar með stefnu 13. apríl sl. til sakfellingar samkvæmt ákæru, ákvörðunar refsingar og greiðslu sakarkostnaðar. Ágrip málsgagna barst Hæsta- rétti 10. ágúst sl. 1949 Við flutning málsins fyrir Hæstarétti hefur ríkissaksóknari hins vegar krafist þess, að héraðsdómur verði staðfestur og áfrýjunar- kostnaður lagður á ríkissjóð. Ríkissaksóknari féll eigi frá áfrýjun málsins, eftir að hann tók þá afstöðu, að héraðsdómarinn hefði réttilega leyst úr ákæruefninu. Hefur ríkissaksóknari markað sér þá afstöðu, að um ákæruefnið verði dæmt hér fyrir dómi, en þó svo, að hvorki viðurlög né sakar- kostnaður verði dæmdur á hendur ákærða. Í þessu felst efnislega, að óskað er eftir álitsgerð Hæstaréttar um ákæruefnið. Áfrýjun máls á þessum grundvelli samrýmist ekki almennum réttarfarsregl- um, sbr. meginregluna Í 67. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 58. gr. laga nr. 75/1973, sem gildir einnig í opinberum málum. Eins og kröfu- gerð og málflutningi hér fyrir dómi er háttað, felur ákvæði 2. tl. 175. gr. laga nr. 74/1974 eigi í sér grundvöll undir áfrýjun málsins. Ber því að vísa málinu frá Hæstarétti og leggja allan áfrýjunar- kostnað þess á ríkissjóð, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verj- anda ákærða fyrir Hæstarétti, 15.000.00 krónur. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Áfrýjunarkostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Níelsar Adolfs Ársælssonar, hæstaréttarlögmanns Benedikts Blöndal, 15.000.00 krónur. Dómur sakadóms Vestmannaeyja 13. mars 1983. Mál þetta, sem tekið var til dóms í dag að afloknum munnlegum mál- flutningi, er af ákæruvaldsins hálfu höfðað með ákæru, dags. 9. mars 1983, á hendur Níels Adolf Ársælssyni, Hamraborg, Tálknafirði, fyrir fiskveiði- brot. Ákærða er gefið að sök að hafa sem skipstjóri á skuttogaranum Ein- ari Benediktssyni, BA 377, sem er 295 brúttórúmlestir, 35.89 lengdarmetrar og með 1095 bremsuhestafla aflvél, verið á botnvörpuveiðum um kl. 1030 þriðjudaginn 8. mars 1983 út af Vík í Mýrdal á svæði innan fisk- veiðilandhelginnar, þar sem botnvörpuveiðar eru þessu skipi vegna vélar- stærðar óheimilar á þessum árstíma. Brot ákærða telst varða við 2. mgr. 2. gr., sbr. 3. gr., liði C3 og C 6, sbr. 3. mgr. 3. gr. laga um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands nr. 81/1976 1950 og 1. gr. reglugerðar um fiskveiðilandhelgi Íslands nr. 299/1975, sbr. lög nr. 44/1948 og lög um breyting á þeim lögum nr. 45/1974. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar samkvæmt 1. tölul. 1. mgr., sbr. 2. mgr. 17. gr., sbr. 21. gr. nefndra laga nr. 81/1976, til:að sæta samkvæmt 3. mgr. 17. gr. sömu laga upptöku á veiðarfærum togar- ans, þar með töldum öllum dragstrengjum, svo og öllum afla innanborðs og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Mál þetta var upphaflega dómtekið fimmtudaginn 10. mars sl., en hinn 11. mars sl. var málið endurupptekið skv. heimild í 2. mgr. 125. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, og hlutaðist dómurinn þá til um, að gerð yrði fyrirspurn til vélarframleiðanda. Dómurinn gaf síðan verjanda og sækjanda kost á að verja og sækja málið að umbeðinni fyrirspurn feng- inni, og skv. ákvörðun 'ríkissaksóknara fór fram sókn og vörn í málinu, en dómurinn ákvað, að málið skyldi flutt munnlega. Af hálfu ákæruvaldsins eru gerðar þær dómkröfur, að ákærði verði dæmdur til refsingar skv. lagaákvæðum tilgreindum í ákæru, til að sæta upptöku á veiðarfærum togarans, þ. m. t. öllum dragstrengjum, svo og öllum afla innanborðs og til greiðslu alls sakarkostnaðar, þ. m. t. saksókn- arlaun til ríkissjóðs. Ákærði er sakhæfur. Hann er fæddur 17. september 1959 á Bíldudal, og hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1977 19/7 í Barðastrandarsýslu: Sátt, 40.000 kr. sekt fyrir brot gegn |., sbr. 2. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengis- laga. Sviptur ökuleyfi í 6 mán. frá 26/2 1977. 1977 3/4 í Barðastrandarsýslu: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga 1977 24/4 í Barðastrandarsýslu: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1980 25/3 í Barðastrandarsýslu: Sátt, 50.000 kr. sekt fyrir brot gegn 1l., 18., 41. og 49. gr. umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi 2 mán. frá 25/3 1980. 1982 26/10 í Barðarstrandarsýslu: Sátt, 3.000 kr. sekt fyrir brot gegn 217. gr. hegningarlaga. Skipaður verjandi ákærða gerir þær dómkröfur, að ákærði verði sýknað- ur af öllum kröfum ákæruvaldsins í málinu og sakarkostnaður verði lagður á ríkissjóð, þar með talin málsvarnarlaun hans. I. Málavextir. Mál þetta snýst um það, hvort aflvél skuttogarans Einars Benediktssonar, 1951 BA 377, sé 1000 bremsuhestöfl eða stærri, að öðru leyti þykja málavextir hinir helstu vera þessir: Í skýrslu skipherrans á TF-SÝN segir svo: „Þriðjudaginn 8. marz 1983 stóð gæsluflugvelin TF-SÝN B/v Einar Benediktsson BA - 377, skipstjóri Níels Adolf Ársælsson, til heimilis að Hamraborg, Tálknafirði, fd. 17.09.1959, n.nr. 6613 — 4687, að ólöglegum togveiðum innan 12 sml. fiskveiðitakmarkanna útaf Vík í Mýrdal. Nánari atvik voru sem hér segir: Þriðjudaginn 8. marz 1983, er gæsluflugvélin TF-SÝN var á eftirlitsflugi fyrir SV-landi, var kl. 1038 gerð eftirfarandi staðarákvörðun yfir b/v Einari Benediktssyni BA-377, sem var að togveiðum með skutvörpu og togaði V- læga stefnu: LORAN - staður 63? 194 N 18? 56'4 V, sem gefur stað skipsins um 7,8 sml. innan 12 sml. fiskveiðimarkanna. Þar sem vélarstærð b/v Einars Benediktssonar BA-377 er gefin upp af Siglingamálstofnun 1095 hestöfl, er BA-377 óheimilt að veiða innan 12 sml. fiskveiðimarkanna á þessum slóðum. Kl. 1042 var aftur flogið yfir BA-377 og gerð eftirfarandi staðar- ákvörðun: LORAN-staður 63? 194 N 18? 56“8 V. DME fjarlægð í Vestmannaeyjar 36,7 sml., og gefur þetta stað skipsins um 7,8 sml. innan 12 sml. fiskveiðimarkanna. Var nú haft samband við skipstjóra BA-377 á VHF talstöð og honum tilkynnt, að hann væri að ólöglegum veiðum, þar sem aðalvél skipsins væri yfir þeim stærðarmörkum, sem leyfilegt væri til togveiða innan 12 sml. fisk- veiðimarkanna á þessu svæði. Skipstjóri skipsins mótmælti ekki staðar- ákvörðun gæslumanna, en hélt því fram, að vélarstærð skipsins væri 910 hestöfl. Var skipstjóranum fyriskipað að hífa upp vörpuna og halda til Vest- mannaeyja, þar sem nánari rannsókn færi fram í máli hans. Staðarákvarðanir voru gerðar af stýrimanni og loftskeytamanni undir umsjá skipherra með TDL-711 tölvuloran og TELEDYNE 601 A loran, og bar tækjunum ætíð saman. Flugmenn sögðu hverju sinni, hvenær flugvélin væri yfir skipinu og lásu af DME-tæki. Veður meðan á mælingum stóð: V 5 — 6 skýjað, skyggni ágætt. Meðfylgjandi er úrklippa úr sjókorti nr. 32, þar sem staðir b/v Einars Benediktssonar BA-377 eru markaðir. Helgi Hallvarðsson.““ Ákærði og nokkur vitni hafa komið fyrir dóminn. 1952 Framburðir eru sem hér segir: Skipherrann á TF-SÝN, Helgi Hallvarðsson, Lyngheiði 16, Kópavogi, kom fyrir dóminn og staðfesti skýrslu sína og staðarákvarðanir. Kvað vitn- ið skýrsluna gerða af samviskusemi og samkvæmt staðreyndum öllum, eins og þær lágu fyrir vitninu. Ákærði kom einnig fyrir dóminn. Kvaðst hann engar athugasemdir gera við skýrslu skipherrans og sagði skýrsluna rétta í öllum atriðum. Ákærði kvaðst halda fast við það, að aðalvél b/v Einars Benediktssonar væri 910 bremsuhestöfl. Kvað hann vera um borð í skipinu alþjóðamælibréf, útgefið af siglingamálastjóra 5. maí 1982, og þar stæði ekkert um vélarstærðina. Kvaðst hann því fara eftir því, sem á vélina væri skráð um hestaflafjöldann, og þar væri skráð, að vélin væri 910 hestöfl við 750 snúningshraða á mín- útu. Kvað hann sér ekki vera kunnugt um, hvað Siglingamálstofnun teldi, að vélin væri mörg hestöfl, og ítrekaði, að á pappírum þeim, sem hann hefði fengið frá Siglingamálastofnun, stæði ekkert um vélarstæðina. Núver- andi eigandi b/v Einars Benediktssonar, BA 377, væri Fjarðarskip h/f og jafnframt því að vera skipstjóri skipsins væri hann framkvæmdastjóri Fjarðarskips h/f. Ákærða, sem minnti, að núverandi eigendur hefðu fengið skipið afhent frá fyrri eigendum, Boston Deep Sea Fisheries Limited, 23. mars 1982, kvaðst ekki vera hluthafi í Fjarðarskipi h/f. Er ákærði var spurður, hvort af hálfu útgerðar hafi verið leitað eftir annarri eða breyttri skráningu hjá Siglingamálastofnun á þeirri vélarstærð skipsins, sem skráð væri Í skipaskrá, svaraði ákærði, að þegar skipið hafi komið til landsins, hafi verið rætt um þetta atriði við Siglingamálstofnun, en þar sem út hafi verið gefið alþjóðlegt mælibréf, þar sem.ekki hafi verið tilgreint um vélar- stærð, þá hafi, eins og fram væri komið, verið farið eftir því, sem skráð væri á vélina sjálfa. Ákærði játaði því, að aðalskoðun hefði farið fram í samræmi við lög um eftirlit með skipum, er skipið kom til landsins. Reyndar hefði það verið þannig, að maður hefði verið sendur út af hálfu Siglingamálastofnunar til að skoða skipið. Kvað hann sig minna, að sá maður hefði farið eftir því, sem á vélinni hefði staðið. Fyrsta haffærisskírteini kvað ákærði hafa verið gefið út af sendiherra Íslands í Löndon og hafi það aðeins náð til þess að sigla skipinu heim til Íslands og hafi skipið fyrst tekið höfn í Hafnarfirði og þar hafi framhalds- skoðun af hálfu Siglingamálastofnunarinnar farið fram og í framhaldi af því hafi skipið fengið útgefið alþjóðamælibréfið 5. maí 1982. Hann kvað sig minna, að síðan hafi skipið fengið haffærisskírteini 20. maí 1982, er skráð hafi verið á skipið. Hann kvað sér ekki hafa verið kunnugt um, hver afstaða Siglingamálastofnunarinnar hafi verið til vélarstærðarinnar að framhaldsskoðuninni lokinni. Ákærði neitaði því að hafa leyst til sín al- 1953 þjóðamælibréf, útgefið 15. ágúst 1982, eða séð reikning frá Siglingamála- stofnun ríkisins þar að lútandi, enda væri hann fyrst að sjá þetta alþjóða- mælibréf nú í réttinum. Vitnið Óskar Aðalsteinsson, Sandabraut 13, Akranesi, vélstjóri á skipinu, kom einnig fyrir dóminn. Hann kvað aðalvél skipsins vera 910 hestöfl, af tegundinni Ruston og væri snúningshraði hennar 750 snúningar á mínútu. Vitnið kvaðst ekki vita til þess, að á vélinni væru nein innsigli á stillingu, sem áhrif gætu haft á afköst vélarinnar. Vitnið Sævar Björnsson skipaskoðunarmaður, starfsmaður Siglingamála- stofnunar ríkisins, Laugateigi 13, Reykjavík, kvaðst hafa tekið þátt í aðal- skoðun á skipinu, eftir að það kom heim til Íslands, þeirri skoðun, sem fram hafi farið í Hafnarfirði. Vitnið sagði, að mælibréf, útgefið 15. ágúst 1982, væri það mælibréf, sem skipið ætti að hafa í dag. Taldi vitnið, að mælibréf væru send viðkomandi í póstkröfu eða greidd hjá Siglingamála- stofnun. Vitnið sagði, að aðeins eitt gildandi mælibréf ætti að vera um borð í skipi hverju sinni, en það kvaðst hins vegar ekki vita ástæðuna fyrir því, að annað mælibréf hafi verið gefið út fyrir skipið. Þá kvaðst vitnið ekki vita dæmi þess, að fiskiskip, sem í skipaskfa eru skráð með meira en 1000 hestafla vélarorku, séu með þannig stilltar vélar, að orkan sé í reynd minni en 1000 hestöfl. Afli og veiðarfæri b/v Einars Benediktssonar, BA 377, var metið af dóm- kvöddum matsmönnúm, þeim Hallgrími Júlíussyni netagerðarmeistara og Sigurði Gunnarssyni fiskmatsmanni, og hafa þeir staðfest mat sitt og sam ræmt afla við vigtarnótur. Komust þeir þannig að því í mati sínu, að afla og veiðarfæri bæri að meta á kr. 287.242.80. Að öðru leyti þykir ekki á- stæða til að fjalla sérstaklega um matið og niðurstöðu þess. Hér má þess geta, að samkvæmt vottorði Seðlabanka Íslands jafngilda 100 gullkrónur 1.008.72, eittþúsundogátta og 72/100, seðlabankakrónum. Þá skal þess loks getið, að lagt var fram með skipsskjölum skjal, sem talið er stafa frá fyrri eigendum (dskj. 13, sbr. dskj. XV), svohljóðandi: „Í sambandi við bremsuhestöfl aðalvélar hefur vél þessi jafnan verið keyrð af boston með niðurfærðu afli með 910 bremsuhestöflum í stað há- marksafkasta vélarinnar samkvæmt prófun við byggingu 1095 bremsuhest- öfl eins og hin 2 systurskipin sem við gerum enn út þetta var eitt skilyrði okkar sem tekið var fram við framleiðanda vélarinnar þegar skipin voru byggð.“ II. Sjónarmið aðilja við munnlegan málflutning. Af hálfu ákæruvaldsins var við munnlegan málflutning bent á, að grund- völlur málsins væri kæra Landhelgisgæslunnar. Kæru sína hefði skipherr- 123 1954 ann á TF-SÝN, gæsluflugvélinni, Helgi Hallvarðsson, staðfest hér fyrir dóminum. Ákærði hefði sem skipstjóri á b/v Einari Benediktssyni, BA 377, verið staðinn að meintum ólöglegum botnvörpuveiðum. Í málinu væri ákært fyrir brot á lögum fir. 81 frá 31. maí 1976 um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands. Í lögunum (2. mgr. 2. gr.) kæmi fram, að ís- lenskum skipum væru bannaðar veiðar með botnvörpu í fiskveiðiland- helginni, nema þar sem sérstakar heimildir væru veittar til slíkra veiða í lögunum. Af ákæruvaldsins hálfu væri því haldið fram, að í lögunum væri ekki að finna heimild fyrir ákærða að stunda botnvörpuveiðar á b/v Einari Benediktssyni, BA 377, á þeim stað og tíma, er í frumgögnum málsins greindi. Í þessu sambandi væri í ákæru vitnað til 3. gr. laganna, þar væru greind þau veiðisvæði og þeir veiðitímar, sem botnvörpuveiðar innan fisk- veiðilandhelginnar væru heimilaðar. 3. mgr. 3. gr. laganna hefði hér sér- staka þýðingu, því þar kæmi fram, að þegar rætt væri um skip 39 metra að lengd eða minni, væru undanskildir skuttogarar með aflvél 1000 bremsu- hestöfl eða stærri. B/v Einar Benediktsson, BA 377, væri 35.89 lengdar- metrar og með 1095 bremsuhestafla aflvél. Vitnað væri til3. gr., C 3, þar sem þar væri tilgreint um opið svæði frá 15. september til 31. janúar. Þá væri vísað til 3. gr., C 6, þar sem þar væri talað um opið svæði allt árið fyrir skip 39 metra að lengd eða minni. Í hvort tveggja tilfellinu sé miðað við línu, sem dregin sé 4 sjómílur utan við viðmiðunarlínu. Vegna ákvæðis- ins í 3. mgr. 3. gr. laganna sé ljóst, að sakfelling eða sýkna í þessu máli byggist á því, hvort togarinn teljist vera með aflvél 1000 bremsuhestöfl eða stærri. Í því sambandi byggi ákæruvaldið auðvitað á hinni opinberu skrán- ingu. Í því sambandi megi benda á, að í reglugerð nr. 2 frá 3. janúar 1983 um takmarkanir á þorskveiðum togskipa árið 1983, í 1. gr. nefndrar reglu- gerðar, sem nái m. a. til skuttogara, sé talað um, að þegar rætt sé um aflvél og mestu lengd skipa, sé miðað við mælingar Siglingamálstofnunar ríkisins. Skuttogarar séu í greininni skýrgreindir þannig, að skuttogarar séu togskip, sem taki trollið inn um skutrennu og séu með aflvél 900 hestöfl eða stærri. Önnur túlkun á 3. mgr. 3. gr. en að átt sé við hina opinberu skráningu, þegar talað sé um vélarstærð, hvorki eigi né þurfi að vera til umræðu. Í málinu hafi verið lögð fram gögn, er staðfesti hina opinberu skráningu. Hitt sé allt annað mál, að kaupendur skipsins hafi staðið í löngu stríði við Siglingamálstofnunina. Fróðlegt sé að skoða þau gögn, sem þeir hafi sýnt Siglingamálastofnuninni og byggt vélarstærðina 910 bremsuhest- öfl á. Þeir hafi lagt fram vottorð frá Loyds, dskj. 12, og skeyti frá fyrri eigendum. Í því sambandi verði að taka fram, að af hálfu ákæruvaldsins sé ekki vefengt, að um niðurfært vélarafl sé að ræða. Á gögnum þessum verði hins vegar enginn réttur byggður, þau hafi hér enga þýðingu. Sama sé að segja um gögn, sem fyrst hafi verið út gefin, eftir að skipið hafi komið 1955 til landsins, sbr. dskj. 11, alþjóðamælibréf frá 5. maí 1982. Þar hafi verið um bráðabirgðaskráningu að ræða. Skipið hafi hins vegar verið tekið á skipaskrá 15. ágúst 1982. Alþjóðamælibréf hafi verið út gefið þann dag og Í samræmi við alþjóðamælibréfið hafi vél skipsins verið skráð í skipa- skrána 1095 bremsuhestöfl. Ákærði hafi hins vegar haldið því fram hér fyrir réttinum, að hann hafi aldrei séð þetta mælibréf og viti ekki, hvað Siglingamálstofnunin telji vél skipsins vera stóra. Þetta fái hins vegar ekki staðist. Ákærði sé ekki í góðri trú, það sýni reikningur, dskj. XIII. Reikn- ingur þessi sýni, að ákærði hafi leyst til sín alþjóðamælibréf þetta, sem muni hafa verið sent í póstkröfu. Að lokum verði að benda á það, að þó almennt megi segja, að sönnunarbyrðin hvíli á ákæruvaldinu, þá geti ekki verið um það að ræða, að ákæruvaldið eigi að sanna allt. Þannig eigi ákæruvaldið ekki að sanna hina opinberu skráningu. Af hálfu skipaðs verjanda var á það bent, að í lögum um veiðar í fisk- veiðilandhelgi Íslands væri ekki að finna ákvæði um, að miða ætti við þá skráningu, sem fram kæmi í skipaskrá, enda hlyti slíkt ákvæði í lögum, ef til væri, að teljast mjög óeðlilegt. Af ákæruvaldsins hálfu hefði verið vitnað til reglugerðar nr. 2 frá 3. janúar 1983 um takmarkanir á þorskveið- um togskipa árið 1983, þar sem miðað væri við mælingu Siglingamálastofn- unar ríkisins. Í þessu máli væri það alveg skýrt, að vél skipsins hefði aldrei verið mæld af Siglingamálstofnun ríkisins. Fráleitt væri hjá ákæruvaldinu að vitna til viðskipta ákærða eða eigenda skipsins við Siglingamálastofnun ríkisins. Engin gögn væru í þessu máli, sem skýrðu frá þeim viðskiptum, hvorki varðandi bréfaskriftir né annað. Sérstaka áherslu bæri að leggja á það, að í lögunum væri eingöngu talað um stærð, en ekki skráningu. Það, sem stæði á vélinni sjálfri varðandi stærðina, hlyti að hafa hér úrslitaþýð- ingu. Það, sem stæði á vélinni um vélarstærðina, bæri saman við það, sem ákærði hefði haldið fram, og væri í fullu samræmi við þau gögn, sem hann hefði lagt fram máli sínu til stuðnings. Þá bæri að benda sérstaklega á þau gögn, sem aflað hefði verið frá framleiðanda, sbr. dskj. XII, og sem bæri saman við það, sem ákærði héldi fram í málinu varðandi vélarstærðina. Ekki væri hægt að byggja á skráningu Siglingamálstofnunar ríkisins í þessu sambandi, því hún væri röng. Það, sem fram hefði komið í málinu, sýndi það ljóslega. Um borð í skipinu væri alþjóðamælibréf (dskj. 11), sem út hefði verið gefið eftir aðalskoðum, og þar væri ekkert greint til um vélar- stærðina. Ákærði héldi því fram, að hann hefði ekki séð annað alþjóða- mælibréf og hann vissi ekki, hver afstaða Siglingamálastofnunarinnar til vélarstærðarinnar hafi verið, eftir að aðalskoðun hafði farið fram. Við þann framburð bæri að miða, enda væri fjarstæða að ætla, að mörg al- þjóðmælibréf væru út gefin fyrir eitt og sama skipið. Á dskj. nr. XIII yrði að engu leyti byggt í málinu. Reikningur þessi væri ekki greiðslukvitt- 1956 un. Sýnt hafi verið fram á það í málinu, að skráning Siglingamálstofnunar ríkisins væri röng, auk þess sem stofnunin hefði enga sjálfstæða athugun gert á vélarstærðinni. Sönnunarbyrðin hvíldi því áfram á ákæruvaldinu og þar sem því hefði ekki tekist að sanna sekt ákærða, bæri að sýkna í málinu. III. Niðurstaða. Af því, sem hér að framan er rakið, þykir mega líta svo á, að ef b/v Einar Benediktsson, BA 377, telst vera með aflvél 1000 bremsuhestöfl eða stærri, hafi ákærði framið fiskveiðibrot með því að hafa sem skipstjóri á þessum skuttogara verið á botnvörpuveiðum innan fiskveiðilandhelginnar á þeim stað og tíma, sem í ákæru og gögnum málsins greinir, en þar eru skipinu, teljist það vera með 1000 bremsuhestafla vél eða stærri, vegna vél- arstærðar botnvörpuveiðar óheimilar á þessum árstíma og að huglægum skilyrðum refsingar uppfylltum. Samkvæmt þeim gögnum, sem fyrir liggja í málinu, verður ekki með öryggi lagt mat á sönnunargildi dskj. nr. 13, en að öðru leyti þykir rétt að fjalla sérstaklega um mat sakargagna og sönnunarbyrði. Þau gögn, sem lögð hafa verið fram í málinu og kunna að renna stoðum undir það, að líta verði svo á, að vél skipsins sé yfir 1000 bremsuhestöflum, eru þessi: Á alþjóðamælibréfi, útgefnu 15. ágúst 1982 af Siglingamálstofnun ríkis- ins, er aðalvél skipsins skráð 1095 hestöfl. Á enska sjómannaalmanakinu er sama skip skráð vera með 1095 hestafla vél. Í vottorði frá breska flokk- unarfélaginy Loyds, ódagsettu, er vél skipsins sögð vera 17. ágúst 1972 í góðu ásigkomulagi og í opinberum skráningarbókum (breskum, insk. dómsins) sé hún skráð 1095 bremsuhestöfl við 750 snúninga á mínútu, og er það enn fremur áréttað í telexskeyti sömu stofnunar til Siglingamálstofn- unarinnar, dags. 14. maí 1982. Í afsali (Bill of sale) fyrri eigenda skipsins, Boston Deep Sea Fisheries Limited, til núverandi eigenda, dags. 23. mars 1982, er vélarstærðin tilgreind 1095 bremsuhestöfl. Hinn íslenski opinberi skráningaraðili, Siglingamálastofnun ríkisins, telur skipið vera með 1095 hestafla vél. Þau gögn, sem lögð hafa verið fram í málinu og kunna að leiða til þess, að litið verði svo á, að skipið sé einungis með 910 bremsuhestafla aðalvél, eins og ákærði heldur fram, eru þessi: Vottorð frá Loyds, flokkunarfélagi, að því er virðist útgefið S. júlí 1972, og þar er tilgreint vélarnúmer, snún- ingshraði og stærð vélar sögð vera 910 bremsuhestöfl við 750 snúninga á mínútu (dskj. nr. 12). Við vettvangsskoðun, er fram fór, á meðan á rann- sókn málsins stóð, kom í ljós, að á aðalvél var númeraplata með sömu áletrun og greinir á skjali Loyds flokkunarfélagsins (dskj. 12) bæði að því er tekur til bremsuhestaflafjölda, tegundar (typu) og vélarnúmers. Þess skal 1957 getið hér, að ákærði heldur því fram, að vottorð Loyds flokkunarfélagsins frá 5. júlí 1972 hafi fylgt skipinu. Í upplýsingum þeim, sem dómurinn hlut- aðist til um, að fengnar yrðu frá vélarframleiðanda, kemur fram, að há- marksstærð vélarinnar sé 910 bremsuhestöfl. Í leiðarvísi vélar, dskj. V — VII (3 blöð), er nákvæm lýsing á vélinni (dskj. V) og prófun hennar (dskj. VI). Kemur þar fram í þessum gögnum, að aðalvél skipsins er 910 hestöfl á 100% álagi. Sama hestaflastærð vélar er tilgreind á dskj. VII, en þar kemur auk þess fram stærð skipsins og lýsing á öðrum vélbúnaði skipsins. Sönnunarbyrði um sekt ákærða hvílir á ákæruvaldinu. Reglan „in dubio pro reo““ hefur hér fullt gildi. Þótt hinn innlendi opinberi skráningaraðili telji, að vél skipsins sé 1095 bremsuhestöfl, þá verður ekki fram hjá því litið, að þau gögn, sem að framan greinir, þykja renna svo óyggjandi stoð- um undir fullyrðingu ákærða um, að vélin sé 910 bremsuhestöfl, að ekki verður hjá því komist, eins og mál þetta liggur hér fyrir dóminum, að miða við þá vélarstærð, er lagður verður dómur á mál þetta. Í samræmi við það, sem hér að framan greinir, þykir ósannað, að ákærði, Níels Adolf Ársælssonar, skipstjóri á Einari Benediktsyni, BA 377, hafi framið fiskveiðibrot með því að hafa sem skistjóri á þessum skut- togara verið á botnvörpuveiðum innan fiskveiðilandhelginnar á þeim stað og tíma, sem Í ákæru og gögnum málsins greinir, enda verður að telja, að ekki séu fram komnar fullnægjandi sannanir fyrir því, að skipið sé með aflvél 1000 bremsuhestöfl eða stærri. Verður því að sýkna ákærða af öllum kröfum ákæruvaldsins í málinu. Allan kostnað máls þessa, þar á meðal málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Benedikts Blöndal hæstaréttarlögmanns, kr. 5.000.00, ber að greiða úr ríkissjóði svo og saksóknarlaun, kr. 5.000.00. Af hálfu ákæruvaldsins flutti mál þetta Bragi Steinarsson vararíkissak- sóknari, en af hálfu ákærða skipaður verjandi, Benedikt Blöndal hæsta- réttarlögmaður. Dóm þennan kváðu upp Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari (dóms- formaður), Angantýr Elíasson skipstjóri og Tryggvi Jónsson vélvirkjameist- ari. Dómsorð: Ákærði, Níels Adolf Ársælsson, skal vera sýkn af kröfum ákæru- valdsins í máli þessu. Allur kostnaður máls þessa, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Benedikts Blöndal hæstaréttarlögmanns, kr. 5.000.00, og saksóknarlaun kr. 5.000.00, greiðist úr ríkissjóði. 1958 Miðvikudaginn 16. nóvember 1983. Nr. 170/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Tryggva Bjarna Kristjánssyni (Páll A. Pálsson hrl.). Skjalafals. Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Ítrekun. Reynslu- lausn. Skilorð. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson, Guðmundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar að ósk ákærða með stefnu 27. júlí 1983, og er málinu áfrýjað af hálfu ákæruvalds til Þyngingar refsingu. Verjandi krefst sýknu af ákærulið II, en lægstu refsingar, er lög leyfa, að því er varðar ákærulið 1. Ágrip máls barst Hæstarétti 28. október 1983. I. Um ákærulið 1. Í ákæruskjali er stað þeim, er lögreglumenn stöðvuðu ákærða við akstur bifreiðarinnar R 16052 hinn 28. apríl 1983, réttilega lýst, en sú gata heitir Sóleyjargata og eigi Fríkirkjuvegur, svo sem ranglega greinir í ákæruskjali. Staðsetning er þó með þeim hætti, að eigi verður um villst, sbr. 118. gr., 3. mgr., laga nr. 74/1974. Ákærði hefur gengist við því, að hann hafi fundið til áfengis- áhrifa við akstur greindrar bifreiðar í umrætt skipti. Eigi verða bornar brigður á, að blóðsýni það, er í héraðsdómi greinir, hafi verið tekið úr ákærða skömmu eftir handtöku hans, svo sem nánar segir í dóminum. Atferli hans varðar við þau refsiákvæði, sem greinir í héraðsdómi, sbr. lög nr. 54/1976. II. Um ákærulið 11. Í framburði ákærða fyrir lögreglu, en hann er greindur í héraðs- 1959 dómi, kvaðst hann heita nafni annars nafngreinds manns, sem hann tilgreindi m. a. með réttu heimilisfangi. Ritaði hann nafn manns þessa undir varðstjóraskýrsluna. Eigi var ákærða þetta refsilaust samkvæmt 143. gr. almennra hegningarlaga. Varðar atferli hans við 155. gr. sömu laga, svo sem í héraðsdómi greinir. Ill. Ákvörðun viðurlaga. Svo sem greinir í héraðsdómi, rauf ákærði með brotum þeim, sem hér er dæmt um, skilorð reynslulausnar, sem honum var veitt frá 12. mars 1983. Ber nú skv. 1. mgr. 42. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 3. gr. laga nr. 16/1976, að dæma refsingu í einu lagi fyrir þau brot, sem hann er nú sakfelldur fyrir, og með hliðsjón af refsivist, sem ólokið er, 320 daga fangelsi, sbr. og 77. gr. almennra hegning- arlaga og 60. gr. sömu laga, sbr. 7. gr. laga nr. 22/1955, sbr. enn fremur 72. gr. sömu laga, en ákærða verður að telja vanaafbrota- mann, sbr. sakaferil hans. Samkvæmt þessu ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakarinn- ar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 7.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 7.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Tryggvi Bjarni Kirsstjánsson, greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 7.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttarlögmanns, 7.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara Ég er sammála því, sem greinir í dómi meiri hluta dómenda í máli þessu, um annað en refsingu ákærða, sem ég tel of væga. Ég tel refsingu hæfilega ákveðna fangelsi 15 mánuði. 1960 Dómur sakadóms Reykjavíkur 4. júlí 1983. Ár 1983, mánudaginn 4. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er að Borgartúni 7 af Höllu Bachmann Ólafsdóttur fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 268/1983: Ákæruvaldið gegn Tryggva Bjarna Kristjánssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta höfðaði ríkissaksóknari með ákæruskjali, dagsettu 9. júní 1983, gegn ákærða, Tryggva Bjarna Kristjánssyni „„verkamanni, Myýrarseli 8, Reykjavík, fæddum 7. október 1959 í Ytri-Njarðvík, fyrir eftirgreind brot: I. Fyrir að aka fimmtudaginn 28. apríl 1983 undir áhrifum áfengis og svipt- ur ökuréttindum ævilangt bifreiðinni R 16052 frá húsi í vesturhluta Reykja- víkur að Kleppsvegi 131 og þaðan áleiðis að Umferðarmiðstöðinni við Hringbraut, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans á Fríkirkjuvegi. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. II. Fyrir skjalafals með því að hafa undirritað varðstjóraskýrslu hjá varð- stjóra sama dag vegna fyrrgreinds brots með nafninu Garðar Gunnarsson. Telst þetta varða við 1. mgr. 15S. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar réttar til að öðlast ökuleyfi og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Samkvæmt sakavottorði hefur ákærði sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1976 10/8 í Keflavík: Dómur í árs fangelsi fyrir brot gegn 1. mgr. 15S. gr., 244. gr. og l. mgr. 259. gr. almennrá hegningarlaga og 2. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr. umferðarlaga, sbr. 81. gr. sömu laga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 16 mán. frá 10/8 1976. 1977 6/5 í Keflavík: Dómur: 2 mán. fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga og 2., sbr. 5. gr., sbr. einnig 6. gr. laga nr. 65/ 1974 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974 (hegn- ingarauki). 1977 8/6 í Keflavík: Dómur: 2 mán. fangelsi (- 20 daga gæsluvarðhald) fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1979 14/12 í Reykjavík: Sátt, 430.000 kr. sekt fyrir brot á 2., sbr. 5. og 1979 17/12 1961 6. gr. laga nr. 65/1974.og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/ 1974 og 77. gr. hegningarlaga. í Keflavík: Sátt, 120.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 4. mgr. 25. og 1. mgr. 27. gr. umferðarlaga og Í. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 17/12 1979. 1980 6/11 í Reykjavík: Dómur: 4 mán. fangelsi (hegn.auki) fyrir brot á 1980 6/11 1980 18/7 1980 26/11 1980. 30/10 1981 3/4 1981 28/10 1981 17/11 1982 11/5 1982 27/7 1983 12/3 1. mgr. 15S. gr., 244. gr. og 1. mgr. 259. gr. hegningarlaga, 28. og 27. gr., sbr. 81. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Skal vera ævilangt sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi. í Reykjavík: Dómur: Sakfelldur fyrir brot á 244. gr. hegningar- laga. Ekki dæmd refsing. í Reykjavík: Ávana og fíkn: Sátt, 150.000 kr. sekt fyrir brot á 2., sbr. 5. og 6. gr. laga 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglugerð- ar nr. 390/1974. í Reykjavík: Ávana- og fíkn: Sátt, 750.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 5. og 6. gr. laga 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglu- gerðar 390/74, sbr. 71. gr. hegningarlaga v. s. 14/12 1979 og s. 18/7 1980. í Keflavík: Dómur: 12 mán. fangelsi fyrir brot gegn 1. mgr. 155. gr. og 244. gr., hegningarlaga. í Reykjavík: Ávana- og fíkn: Sátt, 3.800 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 5. og 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglu- gerðar 390/1974. í Reykjavík: Dómur: 8 mán. fangelsi, hegningarauki, fyrir brot gegn 155. gr., 231. gr., 244. gr., 246. gr. hegningarlaga og 27. gr. umferðarlaga. í Reykjavík: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot gegn 25. gr. umferð- arlaga (hegningarauki). í Reykjavík: Dómur: 4 mán. fangelsi fyrir brot gegn 248. og 155. gr. hegningarlaga. í Reykjavík: Dómur: 4 mán. fangelsi fyrir brot gegn 15S., 244. gr. hegningarlaga og 27. gr. umferðarlaga, hegningarauki. í Reykjavík: Reynslulausn í 2 ár á eftirstöðvum refsingar, 320 dögum. Málavextir eru sem hér segir samkvæmt játningu ákærða og öðrum gögn- um málsins: I Þann 28. apríl sl. ók ákærði bifreiðinni R 16052, þótt hann væri undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum ævilangt, úr vesturhluta borgar- 1962 innar að Kleppsvegi 131 og þaðan að Umferðarmiðstöðinni við Hringbraut, en lögreglan stöðvaði akstur hans á Fríkirkjuvegi kl. 0345. Ákærði viðurkenndi í skýrslu hjá varðstjóra áfengisneyslu fyrir akstur. Við rannsókn á blóðsýni, sem tekið var úr ákærða kl. 0505, mældist alkó- hól í blóði hans 1.38%0. Framangreint atferli ákærða, sem sannað er með játningu hans, niður- stöðu blóðrannsóknar og öðrum gögnum málsins, varðar við 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. II. Ákærði ritaði, er hann var handtekinn umrætt sinn, nafn Garðars Gunnarssonar, Vaðlaseli 1 hér í borg, undir skýrslu sína hjá varðstjóra. Kveðst hann hafa gert þetta til að losna við mál þetta. Framangreint atferli ákærða, sem sannað er með játningu hans og öðrum gögnum málsins, varðar við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Svo sem í sakavottorði ákærða greinir, hlaut hann reynslulausn í 2 ár á eftirstöðvum refsingar, 320 dögum. Samkvæmt framangreindum dómum hefur hann með framangreindu atferli rofið skilorð það, sem honum var ákvarðað í reynslulausninni, og ber því skv. 42. gr. almennra hegningar- laga, sbr. 3. gr. laga nr. 16/1976, að ákvarða honum refsingu í einu lagi fyrir brot þau, sem nú er dæmt um, og eftirstöðvum umræddrar refsingar, sbr. og 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þykir refsing ákærða samkvæmt því hæfilega ákveðin skv. reglum 60. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940, sbr. 7. gr. laga nr. 22/1955, 12 mánaða fangelsi. Þá ber samkvæmt 81. gr. umferðarlaga að svipta ákærða ævilangt rétti til að öðlast ökuleyfi frá birtingu dóms þessa. Þá ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað. Dómsorð: Ákærði, Tryggvi Bjarni Kristjánsson, sæti fangelsi í 12 mánuði. Ákærði skal vera sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi ævilangt frá birt- ingu dómsins að telja. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 1963 Föstudaginn 18. nóvember 1983. Nr. 258/1981. Guðmundur Sigurðsson (Stefán Pálsson hrl.) gegn Jóni Steinari Gunnlaugssyni (sjálfur). Tékkamál. Vextir. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 15. desember 1981. Dómkröfur hans eru þær, að hann verði sýknaður og stefndi dæmdur til að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómkröfur stefnda eru þær, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur að öðru leyti en því, að dráttarvextir af hinni tildæmdu fjár- hæð verði ákveðnir 4.75% á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá 21. mars 1981 til 1. júní 1981, 4.5% á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til 21. apríl 1982, 4%0 á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til 1. nóvember 1982 og 5% á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst stefndi málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Fyrir Hæstarétti upplýsti stefndi, að handhöfn hans á tékka þeim, sem í máli þessu greinir, sé til komin fyrir framsal til innheimtu frá Lúðvík Sigurðssyni, er selt hafði tékkann í Verzlunarbanka Ís- lands, en leyst hann til sín. Áfrýjanda var því rétt í sjálfs sín nafni að innheimta tékkann. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó þannig, að með hlið- sjón af dómi Hæstaréttar 6. október 1983 í hæstaréttarmálinu nr. 126/1981 þykir mega taka til greina breytta vaxtakröfu stefnda að því leyti sem hún fær samrýmst ákvæðum auglýsinga Seðlabanka Íslands um vexti við innlánsstofnanir o. fl., sem gildi hafa tekið eftir áfrýjun málsins. Verða þá dráttarvextir af hinni dæmdu fjár- 1964 hæð 400 á mánuði frá 21. apríl 1982 til 1. nóvember 1982, 5% á mánuði frá þeim degi til 21. október 1982, en 4.75%0 á mánuði frá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum málalokum verður áfrýjandi dæmdur til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, er ákveðst 8.500.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að frá 21. apríl 1982 ákveðast dráttarvextir 40 á mánuði til 1. nóvember 1982, 5% á mánuði frá þeim degi til 21. októ- ber 1983, en 4.75% á mánuði frá þeim degi til greiðsludags. Áfrýjandi, Guðmundur Sigurðsson, greiði stefnda, Jóni Steinari Gunnlaugssyni, 8.500.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 1. október 1981. Mál þetta, sem dómtekið var þann 25. september sl., hefur Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlögmaður, húsi Nýja Bíós við Lækjargötu, Reykjavík, höfðað með stefnu, birtri 9. júní sl., á hendur Guðmundi Sigurðssyni, Engjahjalla 9, Kópavogi, til greiðslu á skuld að fjárhæð kr. 3.000.00 með 4.75% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði frá 27. mars 1981 til 1. júní 1981, en með 4.5% dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Af hálfu stefnda er sótt þing í málinu og þær dómkröfur gerðar aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og honum verði til- dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að skaðlausu, en til vara, að honum verði einungis gert að greiða kr. 1.500.00 og að málskostnaður verði felldur niður. Mál þetta var höfðað sem áskorunarmál, en er lögvarnir komu fram, var því vikið til venjulegrar einkamálsmeðferðar. Sátt hefur verið reynd fyrir dóminum, en án árangurs. Stefnandi segir skuld þessa vera skv. tékka að fjárhæð kr. 3.000.00, út- gefnum af stefnda í Reykjavík 16. mars 1981 á ávísanareikning nr. 3689 -8 við aðalbanka Búnaðarbanka Íslands í Reykjavík. Tékkinn sé gefinn út 1965 til handhafa og áritaður eyðuframsali af Lúðvík Halldórssyni, Erluhólum 1, Reykjavík. Samkvæmt stimpli á tékkann er honum framvísað í Verzl unarbanka Íslands, Reykjavík, 16. mars 1981. Þann 27. mars 1981 er svo- felld áritun gerð á tékkann í greiðslubanka: „„Útgáfuundirritun tékkans ekki í samræmi við rithandarsýnishorn reikningseiganda. Innlausn þess vegna neitað.““ Stefndi segir málavöxtu þá, að í mars sl. hafi körfuknattleiksdeild Ár- manns ætlað að halda hlutaveltu í fjáröflunarskyni. Meðlimir deildarinnar hafi frétt, að Knattspyrnudeild Fram ætti nokkur þúsund smáhluti, sem Fram hefði aflað sér í sama skyni, en ekki notað. Svo hafi samist um milli deildanna, að körfuknattleiksdeild Ármanns fengi hlutina keypta, en magn og gæði hafi ekki verið þekkt og því kaupverð ekki ákveðið. Að kvöldi föstudagsins 13. mars 1981 hafi hlutirnir verið sóttir í hús Bæjarleiða við Langholtsveg. Af hálfu körfuknattleiksdeildar Ármanns hafi verið mættur ásamt fleirum Guðmundur Sigurðsson, stefndi í málinu, og af hálfu knatt- spyrnudeildar Fram hafi verið mættur Lúðvík Halldórsson, einn stjórnar- manna í deildinni. Engin aðstaða hafi verið til þess að sannreyna magn og gæði hlutanna þarna á staðnum og hafi því verið ákveðið, að fulltrúi frá handknattleiksdeild Fram kæmi daginn eftir á hinn fyrirhugaða hluta- veltustað og gengið yrði þá frá uppgjöri. Áðurnefndur Lúðvík hafi þó lagt áherslu á að fá í hendur einhverja tryggingu fyrir viðskiptunum, þar til uppgjör færi fram. Stefndi hafi því látið þá fá ávísun þá, sem um ræði í málinu, en Lúðvík hafi jafnframt verið tjáð, að reikningurinn hefði ekki verið notaður um alllangt skeið og innstæða væri því ekki fyrir hendi. Áðurnefndur Lúðvík hafi ekki komið á hlutaveltustað um helgina, en að morgni mánudagsins 16. mars hafi stefndi og faðir hans, Sigurður Jóns- son, farið á skrifstofu Lúðvíks í því skyni að ganga frá uppgjöri og fá til baka áðurnefnda ávísun. Lúðvík hafi þá tjáð þeim, að hann hefði sett ávísunina Í banka. Þeir feðgar hafi þá tilkynnt greiðslubankanum strax, hvernig í málum lægi, og lagt bann við, að ávísunin yrði innleyst. Ávísunin hafi síðan borist greiðslubankanum tæpum hálfum mánuði síðar, eða þann 27. mars 1981, og hafi innlausn verið neitað. Allar tilraunir stefnda til þess að fá áðurnefnda ávísun til baka og gera upp við knattspyrnudeild Fram hafi ekki borið árangur. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að hann hafi afturkallað tékkann, sbr. 32. gr. laga nr. 94/1933 um tékka, og hafi Lúðvík T. Halldórssyni eða knattspyrnudeild Fram því borið að höfða mál á grundvelli tékkans eða viðskiptanna, en ekki stefnanda þessa máls, sem hafi neitað því bréflega þann 12. maí 1981, að hann hefði umræddan tékka undir höndum. Stefn- andi sé ekki í góðri trú um gildi tékkans, þegar hann þann 3. júní 1981 gefi út stefnu í málinu, og þar sem engin viðskipti hafi farið fram milli 1966 stefnanda og stefnda önnur en þau, að stefnandi komi fram sem handhafi margnefnds tékka, þá beri að sýkna stefnda. Varakröfu sína í málinu styður stefndi þeim rökum, að fari svo, að stefn- andi breyti aðild sinni að málinu og hætti að koma fram sem handhafi tékkans, heldur þess í stað sem fulltrúi knattspyrnudeildar Fram, þá sé rétt greiðsla fyrir áðurnefndan hlutaveltuvarning kr. 1.500.00, sem stefndi hafi sannanlega boðið fram 12. maí sl., sbr. dskj. nr. 5, en eigi hafi ennþá verið tekið við vegna viðtökudráttar af hálfu knattspyrnudeildar Fram, sbr. dskj. nr. 6. Í þinghaldi þann 21. september sl. óskaði stefnandi bókað, að hann mót- mæli, að nokkrar aðrar varnir komist að í máli þessu en sem um geti Í 17. kafla laga nr. 85/1936. Af hálfu stefnda var því þá haldið fram, að varnir hans gegn kröfu stefnanda væru varnir skv. 17. kafla laga nr. 85/1936 og tékkalögum. Þann 25. september sl. lýstu aðiljar gagnasöfnun lokið, og málið var munnlega flutt og dómtekið. Við munnlegan flutning komu þær varnir fram af hálfu stefnda, að hér væri ekki um tékkamál að ræða, þar sem á tékkann vanti áritun um sýningu hans innan rétts sýningarfrests skv. 29. gr. laga nr. 94/1933, sbr. 40. gr. sömu laga. Þá hélt hann því fram, að, sbr. dskj. nr. 6, væri ljóst, að stefnandi hefði ekki haft tékkann á sýningar- frestinum. Hann væri því ekki réttur aðili að tékkamáli. Framsal til hans væri aðeins venjulegt framsal kröfu og hefði ekki tékkagildi. Ljóst væri, að skjalið nyti ekki lengur verndar tékkalaga. Af hálfu stefnanda var á það bent, að við framsal til hans hafi engin nýr réttur skapast, hins vegar hafi þá mátt framselja þá heimild, sem fram- seljandi hafði. Þá var því mótmælt, að hann væri ekki réttur aðili að tékk- anum, og því einnig haldið fram, að tékkinn hefði verið sýndur í greiðslu- banka, sbr. áritun á hann, en hún sýni, að tékkinn hafi verið í greiðslubank- anum innan sýningarfrestsins. Álit dómsins. Tékki sá, er frammi liggur í málinu á dskj. nr. 3, uppfyllir öll skilyrði 1. gr. laga nr. 94/1933 um, hvað greina skuli í tékka. Tékkinn er stílaður á handhafa og framseldur eyðuframsali af Lúðvík Halldórssyni. Stefnandi hefur þannig formlega löglega heimild að tékkanum. Því er ekki mótmælt, að stefndi hafi gefið út tékkann. Framsal Lúðvíks Halldórssonar á tékkann er tékkaframsal, og öðru hefur ekki verið haldið fram í málinu. Ekki eru brigður á það bornar, að stefnandi hafi venjulegt kröfuréttarframsal að tékkanum. Samkvæmt áritun á tékkann er hann í greiðslubanka 27. febrúar 1981 og þannig innan lögmælts sýningarfrests, sbr. 29. gr. laga nr. 94/1933. Ákvæði 32. gr. laga nr. 94/1933 rétt skilin þykja binda hendur greiðslu- 1967 bankans um innlausn tékkans, en breyta ekki rétti handhafa tékkans á hendur útgefanda hans. Að þessum sjónarmiðum athuguðum þykir verða að taka kröfu stefn- anda til greina, enda sé hér um tékkamál að ræða, sem fari að reglum 17. kafla laga nr. 85/1936, þannig að viðskiptin á bak við tékkann komi hér ekki til skoðunar. Vaxtakrafa stefnanda er lögum samkvæm og er tekin til greina. Sam- kvæmt þessari niðurstöðu þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostn- að, sem þykir hæfilega metinn kr. 2.500.00. Hrafn Bragason borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Guðmundur Sigurðsson, greiði stefnanda,. Jóni Steinari Gunnlaugssyni hæstaréttarlögmanni, kr. 3.000.00 með 4.75% dráttar- vöxtum á mánuði eða broti úr mánuði frá 27. mars 1981 til 1. júní 1981, en með 4.5%0 dráttarvöxtum á mánuði eða broti úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags, auk málskostnaðar, kr. 2.500.00, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lög- um. Föstudaginn 18. nóvember 1983. Nr. 49/1982. Ragnheiður Stefánsdóttir (Guðjón Steingrímsson hrl.) gegm Bjarna Helgasyni og gagnsök (Örn Clausen hrl.). Hjón. Búskipti við skilnað. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þorbjörnsson, Magnús Thoroddsen og Sigurgeir Jónsson. 1968 Markús Sigurbjörnsson, fulltrúi yfirborgarfógeta, kvað upp hinn áfrýjaða úrskurð. Aðaláfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 2. mars 1982. Krefst hún þess aðallega, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og búi málsaðilja verði skipt helmingaskiptum samkvæmt 2. mgr. 18. greinar laga nr. 20/1923 um réttindi og skyldur hjóna. Til vara krefst hún þess, að frá helmingaskiptum verði aðeins vikið aðaláfrýjanda í óhag eftir mati Hæstaréttar. Að- aláfrýjandi krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði stað- festur og skiptum á búi málsaðilja hagað „að hætti 57. gr. laga nr. 60/1972, þannig að hvor málsaðila haldi þeim hjúskapareignum, er hann færði í félagsbúið.““ Hann krefst og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. I. Aðiljar máls þessa gengu í hjúskap 1. ágúst 1980. Áður höfðu þau búið í óvígðri sambúð frá 24. apríl á sama ári, er aðaláfrýjandi fluttist til gagnáfrýjanda í íbúð hans á Langholtsvegi 7 í Reykjavík. Við hjúskaparstofnunina átti gagnáfrýjandi síðastnefnda íbúð, tvær bifreiðar, allgamlar, aðra af Land-Rover gerð, en hina af gerðinni Citroén Ami, svo og innbú. Eignir aðaláfrýjanda voru auk nokkurs innbús veðskuldabréf að fjárhæð um 2 millj. gkr. (20.000.00 nýkr.) og gömul fólksbifreið af Volga gerð. Skuldir gagnáfrýjanda námu 250.000 — 300.000 gkr. samtals, eftir því sem ráðið verður af gögn- um máls og málflutningi. Aðaláfrýjandi var skuldlaus. Hinn 27. maí 1981 hvarf aðaláfrýjandi af heimili aðilja og tókst á hendur heimilisstörf annars staðar. Gagnáfrýjandi var þar ekki með í ráðum. Af hálfu aðaláfrýjanda hefur sú skýring verið gefin á þessari ráðabreytni, að hún hafi verið orðin þreytt á einveru, en gagnáfrýjandi er vélstjóri að atvinnu og var oft fjarvistum frá heimilinu. Aðaláfrýjandi fluttist á ný á heimili aðilja einhvern tíma sumars 1981, en hvarf þaðan að fullu 15. október um haustið. Beiddist hún því næst skilnaðar að borði og sæng. Var skilnaðarkrafan tekin fyr- ir af yfirborgardómaranum í Reykjavík í nóvembermánuði, en leyfi 1969 dóms- og kirkjumálaráðuneytis til skilnaðarins fengu aðiljar 2. febr- úar 1982. Samkomulag varð ekki með aðiljum um lífeyrisgreiðslur eða um skiptingu eigna. Kröfðust þau því opinberra skipta á búi sínu. Hóf- ust búskiptin með uppskrift á eignum félagsbúsins hinn 21. desem- ber 1981. Er þess hér sérstaklega að geta, að við uppskrift og virð- ingu innbús var innanstokksmununum skipt í þrjá flokka: Muni, sem gagnáfrýjandi hafði fært í búið, muni, sem aðaláfrýjandi hafði átt fyrir hjúskaparstofnun, og muni, sem keyptir höfðu verið, með- an á hjúskap stóð. Við uppskriftargerðina reyndust eignir og skuldir búsins þessar: A. Eignir: 1. Íbúð að Langholtsvegi 7 ásamt bifreiðageymslu og lóðarréttindum, virt af fasteignamati á .... 235.200.00 kr. 2. Óskráð bifreið af Land-Rover gerð, sú sem áð- ur var getið, virt Á ...........0.... 00. 5.000.00 kr. 3. Innanstokksmunir skv. virðingu: a) Munir, sem gagnáfrýjandi hafði átt, alls ...........: 31.110.00 kr. b) Munir, sem aðaláfrýjandi hafði átt ................ 1.390.00 kr. c) Munir, sem aflað var í hjúskapnum ..........:.. 13.210.00 kr. 51.710.00 kr. Alls 291.910.00 kr. B. Skuldir: 1. Veðskuld við Búnaðarbanka, eftirst. 1/1 1981 340.31 kr. 2. Skuld við sama eftirst. 1/1 1981 .......... 2.266.29 kr. Alls 2.606.60 kr. Auk framangreindra eigna áttu aðiljar við uppskriftina fólksbif- reiðina R 62843 af Fiat gerð, er þau keyptu, meðan á hjúskap stóð, fyrir 27.000.00 krónur að sögn gagnáfrýjanda. Vörðu þau til þeirra kaupa meðal annars söluandvirði Citroen bifreiðar gagnáfrýjanda og Volga bifreiðar aðaláfrýjanda, en þær voru seldar eftir stofnun hjúskapar, að því er helst verður séð á svipuðu verði, um 3.500.00 124 1970 krónur hvor. Varð um það samkomulag með aðiljum við uppskrift- ina, að bifreiðin R 62843 yrði skrifuð upp, en ekki virt sérstaklega, heldur skyldi verð hennar sannreynt með sölu og það. skiptast að jöfnu milli þeirra. Fékk aðaláfrýjandi hana til varðveislu. Hefur hún síðar selt bifreið þessa fyrir 15.000.00 krónur. Var því lýst yfir af hendi gagnáfrýjanda við flutning málsins fyrir Hæstarétti, að hann afsalaði sér tilkalli til síns hluta söluverðsins. Um skiptingu innanstokkmuna, er aðiljar keyptu eftir hjúskapar- stofnun (sbr. lið A, 3 c hér að framan) varð og samkomulag fyrir skiptaréttinum. Tekur ágreiningur aðilja því ekki til þeirra muna sértaklega. Skuldabréf það, sem aðaláfrýjandi átti við hjúskaparstofnunina og áður var frá greint, var selt fyrir 10.000.00 krónur, meðan hjú- skapur stóð. Rann lítill hluti af andvirði þess til greiðslus kuldar vegna kaupa á innanstokksmunum. Afganginn telur gagnáfrýjandi, að aðaláfrýjandi hafi enn átt, er hún hvarf af heimilinu 27. maí 1981, en aðaláfrýjandi segir hann hafa skipst jafnt á milli aðilja. Nokkrir þeirra innanstokksmuna, er aðaláfrýjandi átti við hjú- skaparstofnun, voru seldir á sambúðartímanum fyrir 1.500.00 krón- ur. Rann það fé til sameiginlegra þarfa. Um tekjur aðilja á sambúðartímanum er það komið fram í mál- inu, að launatekjur gagnáfrýjanda námu á öllu árinu 1980 samtals 9.469.539 gkr., en frá ársbyrjun 1981 til sambúðarslita 15. október það ár voru tekjur hans alls 82.692.00 nýkr. Samtals námu tekjurn- ar því 177.387.39 krónum bæði árin, ef reiknað er í nýkrónum. Launatekjur aðaláfrýjanda námu samkvæmt gögnum málsins alls 1.988.898 gkr. á öllu árinu 1980, en 28.923.00 nýkr. nettó frá árs- byrjun 1981 til sambúðarslita. Svarar það til 48.811.98 nýkr. alls bæði árin. Samkvæmt gögnum, er lögð hafa verið fyrir Hæstarétt, er fast- eignamat íbúðarinnar á Langholtsvegi 7 ásamt bifreiðageymslu og lóðarréttindum nú alls 631.000.00 krónur, en brunabótamat eign- anna 1.269.600.00 krónur. II. Ágreiningur málsaðilja er um það, hvernig skipta skuli þeim eign- um, sem í búi þeirra voru, er það var tekið til skipta. Aðaláfrýjandi krefst þess, svo sem fyrr var greint, að eignir og skuldir skiptist 1971 að jöfnu milli aðilja eftir ákvæðum 2. mgr. 18. gr. laga nr. 20/1923. Gagnáfrýjandi krefst þess á hinn bóginn, að skiptin fari eftir fyrir- mælum 57. gr., sbr. 27. gr. laga nr. 60/1972. Haldi hvort hjónanna um sig þeim hjúskapareignum, er það færði í félagsbúið. Um þær eignir, sem aflað var á sambúðartímanum, þ. e. andvirði Fiat bif- reiðarinnar og húsgögn, er keypt voru, er ekki ágreiningur. Aðaláfrýjandi færir fram þau rök fyrir kröfum sínum, að í hjú- skapnum hafi stofnast allmikil fjárhagsleg samstaða með aðiljum. Að vísu stafi verulegur hluti eigna frá gagnáfrýjanda. Aðiljar hafi þó selt sumt af hjúskapareignum sínum og andvirði þeirra runnið í búið. Sjálf hafi aðaláfrýjandi lagt fram vinnu sem húsmóðir á heimilinu, þótt hún hafi ekki aflað jafnmikilla peningatekna með vinnu sinni utan heimilis og gagnáfrýjandi. Þegar til þessa sé litið, geti helmingaskipti ekki talist bersýnilega ósanngjörn. Sé því ekki fullnægt þeim skilyrðum, sem nefnd 57. grein setji fyrir því, að vik- ið verði frá helmingaskiptum á búinu eftir 2. mgr. 18. gr. laga nr. 20/1923. Gagnáfrýjandi bendir einkum á það kröfum sínum til stuðnings, að hjónaband aðilja hafi aðeins staðið í rúmt ár. Aðaláfrýjandi hafi yfirgefið heimilið án vitundar og vilja gagnáfrýjanda og hún síðan hafist handa um að krefjast skilnaðar. Gagnáfrýjandi hafi komið með meginhluta eignanna í búið, þar á meðal nánast skuldlausa íbúð. Ekki hafi myndast teljandi fjárhagsleg samstaða með aðiljum í hjúskap þeirra. Sé því bersýnilega ósanngjarnt, að búinu verði skipt eftir helmingaskiptareglu 2. mgr. 18. gr. laga nr. 20/1923, heldur séu fyrir hendi öll skilyrði þess, að búinu beri að skipta ó- jöfnum skiptum samkvæmt 57. gr., sbr. 27. gr. laga nr. 60/1972. III. Svo sem greint hefur verið, var hjónaband aðilja mjög skamm- vinnt. Við hjúskaparstofnunina færði gagnáfrýjandi í búið lang- verðmætustu eign þess, íbúðina á Langholtsvegi 7. Á sambúðartím- anum aflaði gagnáfrýjandi miklu meiri tekna heldur en aðaláfrýj- andi. Þar á móti kemur að nokkru vinnuframlag aðaláfrýjanda á heimili aðilja. Í því efni er þess þó að gæta, að hjónin voru barnlaus og gagnáfrýjandi oft fjarvistum frá heimilinu vegna vinnu sinnar og heimilishald því í léttara lagi. Ekki er ástæða til að ætla, að verð- 1972 mæti þau, sem aðiljar eignuðust eftir stofnun hjúskaparins, hafi fremur verið keypt fyrir aflafé aðaláfrýjanda eða andvirði hjú- skapareigna hennar en gagnáfrýjanda. Og hvað sem því líður voru eigur búsins við hjúskaparslitin að langmestu leyti eignir, sem aðilj- ar fluttu í búið við hjúskaparstofnunina, og þá einkanlega gagná- frýjandi. Verður ekki séð, að í hinum skammvinna hjúskap hafi myndast veruleg fjárhagsleg samstaða með aðiljum. Þegar allt þetta er virt, verður að telja bersýnilega ósanngjarnt, ef búi aðilja yrði skipt eftir helmingaskiptareglu 2. mgr. 18. gr. laga nr. 20/1923, svo sem aðaláfrýjandi krefst í aðalkröfu sinni. Verður því fallist á það með gagnáfrýjanda, að um búskipti skuli fara eftir ákvæðum 57. gr., sbr. 27. gr. laga nr. 60/1972. Við búskiptin verður til þess að líta, að skuldabréf það, sem aðal- áfrýjandi átti við upphaf hjúskapar, var selt, meðan á hjúskap stóð. Er ósannað, að andvirði þess hafi runnið til aðaláfrýjanda sérstak- lega. Sama máli gegnir um andvirði þeirra innanstokkmuna úr hjú- skapareign aðaláfrýjanda, sem seldir voru. Þegar þessa er gætt og litið til allra atvika, þykir rétt, að skiptum á búi aðilja verði hagað með þeim hætti, að fyrst taki gagnáfrýjandi % af verðmæti þeirra eigna, sem hann flutti í búið sem hjúskapareign sína og enn eru til í búinu, að frádregnum skuldum, sem hann hafði stofnað til fyrir upphaf hjúskapar, þeim er ekki hafa enn verið goldnar. Afgangur eigna í búinu, þær sem ágreiningur aðilja tekur til, skiptist síðan að jöfnu milli aðilja í samræmi við fyrirmæli 2. mgr. 18. gr. laga nr. 20/1923. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Búi aðaláfrýjanda, Ragnheiðar Stefánsdóttur, og gagnáfrýj- anda, Bjarna Helgasonar, skal skipta þannig, að gagnáfrýjandi taki fyrst % hluta af verðmæti þeirra skíru eigna, sem hann flutti í búið sem hjúskapareign sína og enn eru til í búinu, en síðan skiptist eignir búsins að jöfnu á milli aðaláfrýjanda og sagnáfrýjanda. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1973 Sératkvæði hæstaréttardómaranna Halldórs Þorbjörnssonar og Sigurgeirs Jónssonar. Aðalregla íslensks réttar um fjármál hjóna, er til skilnaðar eða slita á fjárfélagi kemur, er í 2. mgr. 18. gr. laga um réttindi og skyldur hjóna nr. 20/1923, sbr. ákvæði VII. kafla, einkum 49. gr sömu laga. Í VI. kafla laga nr. 60/1972 um stofnun og slit hjúskap- ar eru nokkur ný ákvæði, er lúta að fjárskiptum vegna skilnaðar o. fl. Í 57. gr. laga þessara er heimild til þess að víkja frá aðalreglu laga nr. 20/1923 um helmingaskipti, ef krafist er, og helmingaskipti eru bersýnilega ósanngjörn, einkum vegna þess að hjúskapur hefur staðið skamma stund og hefur ekki leitt til verulegrar fjárhagslegrar samstöðu. Við teljum, að öllum framangreindum skilyrðum þurfi að vera fullnægt, til þess að til álita komi að víkja frá aðalreglum laga nr. 20/1923. Undantekningarreglan í 57. gr. laga nr. 60/1972 sé fyrst og fremst sett til þess að tryggja hagsmuni fólks, sem annars yrði fyrir barðinu á þeim, sem leituðu ráðahags sér til fjárhagslegs á- vinnings og þá oftast um stundarsakir. Ekkert hefur komið fram í máli þessu, sem bendir til þess, að fjárhagsleg sjónarmið hafi ráðið afstöðu aðaláfrýjanda til hjónabandsstofnunar. Hjónaband aðilja máls þessa stóð að vísu frekar skamma stund, en meðferð hjónanna á lausafjármunum og veðskuldabréfi, sem greinir í atkvæði meiri hluta dómenda, rennir ekki stoðum undir þá röksemd, að hjúskapur hafi ekki leitt til verulegrar fjárhagslegrar samstöðu Við teljum, að sýna beri mikla varúð við notkun ákvæðis 57. gr. laga nr. 60/1972 í stað aðalreglu 2. mgr. 18. gr. laga nr. 20/1923 og að þeim, sem kröfu gerir um beitingu undantekningarreglunnar, beri að sanna, að skilyrði til þess séu fyrir hendi. Hafi gagnáfrýjandi eigi sannað, að hjónaband hans og aðaláfrýjanda hafi ekki leitt til verulegrar fjárhagslegrar samstöðu. Beri því að fella hinn áffyjaða úrskurð úr gildi og ákveða, að um skipti skuli fara eftir ákvæðum 2. mgr. 18. gr., sbr. VII. kafla laga nr. 20/1923. Samkvæmt þessari niðurstöðu ætti að dæma gagnáfrýjanda til þess að greiða aðaláfrýjanda 15.000.00 krónur í málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. 1974 Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 2. febrúar 1982. Hafnað er kröfu sóknaraðilja, Bjarna Helgasonar, um, að eignir þær, er hann átti fyrir stofnun hjúskapar við varnaraðilja, Ragnheiði Stefáns- dóttur, verði taldar séreignir hans. Skiptum á félagsbúi málsaðilja verður hagað að hætti 57. gr. laga nr. 60/1972, þannig að hvor málsaðilja heldur þeim hjúskapareignum, er hann hefur fært í félagsbúið. Föstudaginn 18. nóvember 1983. Nr. 270/1981. Ríkisútvarpið (Eiríkur Tómasson hdl.) gegn Svölu Hannesdóttur (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Höfundalög. Leikstjórn á kvikmynd. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstréttardómararnir Ármann Snævarr, Guð- mundur Jónsson Halldór Þorbjörnsson, Magnús Thoroddsen og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 23. desember 1981, að fengnu áfrýjunarleyfi 1. s. m. Hann krefst aðallega sýknu af kröfum stefndu, en til vara, að kröfur stefndu, sem teknar voru til greina í héraði, verði verulega lækkaðar. Áfrýjandi krefst máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstrétti, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns síns, eins og málið væri ekki gjafvarnarmál. Með bréfi dómsmálaráðherra hinn 15. febrúar 1983 var stefndu veitt gjafvörn fyrir Hæstarétti. Hér fyrir dómi er málsefnið einskorðað við kröfu stefndu um greiðslu vegna leikstjórnar á myndinni Ágirnd, er sýnd var í sjón- varpinu 20. febrúar 1979, enda er málinu ekki gagnáfrýjað. 1975 Svo sem fram kemur í hinum áfrýjaða dómi, var stefnda leikstjóri við gerð umræddrar kvikmyndar. Var hún skráð leikstjóri í sýninga- skrá, sem útbúin var, er Óskar Gíslason sýndi kvikmyndina og einnig í dagskrá sjónvarpsins 20. febrúar 1979. Nýtur þetta framlag stefndu við gerð kvikmyndarinnar verndar skv. 2. mgr 41. gr. höf- undalaga nr. 73/1972, sbr. 63. gr. laganna. Er ósannað, að stefnda hafi framselt þennan rétt sinn. Stefnda ritaði áfrýjanda bréf 18. febrúar 1979 og óskaði eftir, að gengið yrði til samninga við sig, áður en kvikmyndin yrði sýnd í sjónvarpi. Í hinum áfrýjaða dómi er gerð grein fyrir afstöðu fyrir- svarsmanns áfrýjanda til þessa erindis. Með vísan til þess, sem hér hefur verið rakið, var áfrýjanda ó- heimilt að sýna kvikmyndina án þess að afla sér samþykkis stefndu. Á hún því rétt á greiðslu úr hendi áfrýjanda fyrir þennan hluta kröf- unnar, og ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms um fjár- hæð hennar. Ber áfrýjanda samkvæmt því að greiða stefndu 3.720.80 krónur ásamt vöxtum, eins og í dómsorði segir, en upp- hafstímamarki vaxta hefur ekki verið andmælt. Málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms skal vera óraskað. Áfrýjandi greiði 15.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti, er renni í ríkissjóð. Gjafvarnarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns stefndu, Ragnars Aðalsteinssonar hæstaréttar- lögmanns, 15.000.00 krónur. Dómsorð: Áfrýjandi, Ríkisútvarpið, greiði stefndu, Svölu Hannesdótt- ur, 3.720.80 krónur með 19% ársvöxtum frá 20. febrúar 1979 til 1. júní 1979, 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, 2700 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, 31%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 35% ársvöxtum frá þeim degi til 10. febrúar 1981, 46% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1 júní 1981, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1982, 47% árs- vöxtum frá þeim degi til 21. september 1983, 39% ársvöxtum frá þeim degi til 21. október 1983, 36%0 ársvöxtum frá þeim 1976 degi til uppsögu dóms þessa, en með hæstu innlánsvöxtum, eins og þeir verða, frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms er staðfest. Áfrýjandi greiði 15.000.00 krónur í málskostnað, er renni í ríkissjóð. Gjafvarnarkostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns stefndu, Ragnars Aðalsteinssonar hæstaréttarlögmanns, 15.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. júlí 1981. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms að afloknum munnlegum málflutningi hinn 19. júní sl., hefur Svala Hannesdóttir, Skúlagötu 80, Reykjavík, höfð- að fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 6. febrúar 1981, gegn Ríkisútvarp- inu, Skúlagötu 4, Reykjavík, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 643.513 með 19% ársvöxtum frá 20. febrúar til 1. júní 1979, 23% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desem- ber 1979, 31%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 35% ársvöxtum frá þeim degi til 10. febrúar 1981, en með dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, svo og til greiðslu málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Stefndi hefur aðallega krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda í málinu, en til vara, að stefnukröfur verði verulega lækkaðar. Þá krefst stefndi máls- kostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómara. Með yfirlýsingu aðilja máls þessa, dagsettri 5. febrúar 1971, lýstu þeir því yfir, að útilokað væri að sætta mál þetta hjá sáttamönnum. Dómarinn reyndi sættir, en eigi bar sú viðleitni neirin árangur. Með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, dags. 11. febrúar 1981, var stefnanda, Svölu Hannesdóttur, veitt gjafsókn fyrir undirrétti. II. Atvik máls þessa eru þau, að árin 1949—1950 var stefnandi við nám í Leiklistarskóla Ævars R. Kvaran í Reykjavík. Stefnanda og Guðrúnu nokk- urri Ásmundsdóttur var falið að semja látbragðsleik, er sýna skyldi í skól- anum. Sömdu þær Guðrún og stefnandi síðan látbragðsleik, er hlaut nafnið „„Hálsfestin.““ Óskar Gíslason kvikmyndagerðarmaður var viðstaddur sýn- ingu látbragðsleiksins, og falaðist Óskar eftir því við stefnanda að fá að 1977 gera kvikmynd eftir látbragðsleiknum. Mun því hafa verið vel tekið. Varð úr, að Óskar fékk leyfi þeirra til þess að gera kvikmynd, er byggð væri á söguþræði látbragðsleiksins. Kvikmynd sú, er Óskar gerði og byggð var á látbragðsleiknum, hlaut nafnið „„Ágirnd““. Þegar að töku myndarinnar kom, voru öll þau atriði, sem Guðrún Ásmundsdóttir hafði samið, felld niður, en einvörðungu þau atriði, sem stefnandi var höfundur að, notuð sem fyrirmynd Í téðri kvikmynd. Óskar Gíslason fékk síðan Þorleif nokk- urn Þorleifsson til þess að semja tökuhandrit vegna kvikmyndunarinnar. Stefnandi mun hafa gefið Þorleifi ábendingar við samningu tökuhandrits- ins. Kvikmyndin „„Ágirnd““ var síðan frumsýnd í Reykjavík hinn 5. desem- ber 1952, en fékk lélega dóma og dræma aðsókn, og féllu þá sýningar á henni niður. Liðu svo nokkur ár, en þá tók Óskar Gíslason að ferðast með kvikmyndina víða um land til sýninga. Féllu sýningar enn niður, eða allt til ársins 1979, að Ríkisútvarpið-sjónvarp sýndi myndina hinn 20. febrúar það ár, en af þeirri sýningu eru málaferli þessi sprottin. Undanfari þeirrar sýningar var sá, að Óskar seldi sjónvarpinu sýningarrétt að kvikmyndinni. Þá er Óskar Gíslason fékk samþykki stefnanda til þess að taka látbragðs- leikinn „„Hálsfestina““ og gera eftir honum kvikmynd, munu þau stefnandi og Óskar enga skriflega samninga hafa gert með sér, hvorki varðandi höf- undarétt að verkinu né heldur um höfundaréttargreiðslur til handa stefn- anda vegna framlags hennar til gerðar kvikmyndarinnar. Þá voru heldur eigi gerðir skriflegir samningar um laun til handa stefnanda fyrir leik henn- ar Í myndinni og leikstjórn þá, er hún hafði á hendi, en stefnandi mun hafa verið eini leikstjórinn við gerð myndarinnar. Fljótlega eftir gerð mynd- arinnar kom upp ágreiningur með stefnanda og Óskari Gíslasyni um fram- angreind atriði. Óskar neitaði þá strax alfarið öllum greiðslum til handa stefnanda vegna framlags hennar til myndarinnar, þar sem hann taldi, að slíkar greiðslur hefðu verið því skilyrði háðar, að fjárhagslegur ávinningur yrði af gerð myndarinnar, en því færi víðs fjarri, að nokkur ávinningur hefði orðið. Þvert á móti kvaðst Óskar hafa orðið fyrir stórfelldum fjár- hagslegum skakkaföllum af þessum sökum. Stefnandi vildi ekki una þessum viðbrögðum Óskars, þar sem hún taldi greiðslur til sín eigi hafa verið bundnar neinu slíku skilyrði. Höfðaði hún því mál á hendur Óskari árið 1954. Í stefnu þess máls sagði, „að stefnandi samdi kvikmyndahandrit myndarinnar „„Ágirnd““, annaðist leikstjórn myndarinnar og lék eitt aðal- hlutverkið. Fyrir allt þetta átti stefnandi að fá í laun kr. 3.000.““ Dómur í þessu máli var kveðinn upp á bæjarþingi Reykjavíkur hinn 6. nóvember 1956. Í forsendum dómsins var á því byggt, að stefnda (Óskari Gíslasyni) hefði ekki tekist að sýna fram á eða gert sennilegt, að laun til stefnanda fyrir störf hennar að gerð kvikmyndarinnar væru háð því skilyrði, að ágóði yrði af gerð hennar. Hins vegar þótti stefnandi ekki hafa sýnt fram á, að 1978 laun til hennar skyldu nema þeirri fjárhæð, er hún krafði Óskar um í því máli. Síðan sagði í dómi þessum: „Verður því að áætla stefnanda hæfilega þóknun miðað við hlut hennar í gerð myndarinnar. Kemur þá til athugunar, hver hann var.““ Þá sagði svo í dómi bæjarþingsins um þetta atriði: „„Sem fyrr getur hafði stefnandi á hendi auk leikstjórnar eitt hinna stærri hlutverka í myndinni. Er ágreiningslaust, að hún hafi starfað samtals 37 klukkustundir við sjálfa kvikmyndatökuna dagana 21., 23. og 24. ágúst svo og að nokkru við hljóðritun myndarinnar, sem stóð yfir samtals 10 klukkustundir dagana 7. og 29. nóvember og 3. desember. Þá kveður stefn- andi, að leikæfingar hafi staðið yfir í 17% mánuð, áður en kvikmyndatakan hófst. Æfingar hafi þó ekki verið á hverjum degi og á rúmhelgum dögum einungis frá kl. 8 til kl. 11 eða 12, en síðari hluta dags á laugardögum og sunnudögum. Stefanía R. Pálsdóttir, sem fyrr var nefnd, kveðst hafa verið atvinnulaus í einn mánuð vegna starfs síns við kvikmyndina. Vinnu- tími leikaranna hafi ekki verið reglulegur, en þó hafi verið unnið flesta daga þennan tíma. Stefndi kveðst ekki geta sagt um, hve langur tími fór í leikæf- ingar. Þess var áður getið, að. stefnandi hafi verið með í ráðum við samn- ingu kvikmyndahandritsins. Kveðst hún ekki í fljótu bragði geta sagt um, hversu hlutur hennar í því sé mikill: Þorleifur Þorleifsson kveður afskipti stefnanda að samningu kvikmyndahandrits hafa verið þau, að í fyrstu hafi hann samið yfirlit um það, hvernig kvikmyndin yrði í megindráttum eftir fyrrnefndum látbragðsleik. Yfirlit þetta hafi hann sýnt stefnanda, sem gert hafi einhverjar athugasemdir við það. Síðar hafi hún fengið. kvikmynda- handritið til athugunar. Stefndi kveður sér kunnugt um, að Þorleifur Þor- leifsson hafi nokkrum sinnum leitað upplýsinga: hjá stefnanda varðandi kvikmyndahandritið, meðan hann vann að samningu þess. Með hliðsjón af því, sem hér að framan greinir, þykir krafa stefnanda fyrir hluttöku hennar í kvikmyndinni í hóf stillt. Verður stefndi því dæmdur til að greiða stefnanda kr. 3.000.00 ásamt vöxtum, svo sem krafizt er.““ Dómi þessum var eigi áfrýjað. Í máli þessu, sem nú cr rekið fyrir bæjar- þinginu, krefur stefnandi stefnda um greiðslur fyrir leik, leikstjórn og höf- undarétt vegna hlutdeildar í samningu kvikmyndahandrits. Ágreiningur að- ilja þessa máls varðar að nokkru leyti það, um hvað þau sömdu á sínum tíma Óskar Gíslason og stefnandi og hvort stefnandi í þeim samningum afsalaði sér höfundarétti að umræddri kvikmynd. Stefnandi, Svala Hannesdóttir, kom fyrir dóminn hinn 22. maí sl. Hún skýrði svo frá, að þá er Óskar hefði fengið leyfi hennar til þess að gera kvikmynd, er byggð væri á „Hálsfestinni““, hefðu þau, Óskar og hún, ekk- ert samið um höfundagreiðslur henni til handa. Þá hefðu engir slíkir samn- ingar verið gerðir síðar, og hún kvaðst aldrei hafa gert neinn áskilnað um sérstakar greiðslur til sín fyrir höfundarétt, enda hefði Óskar ekki verið 1979 fáanlegur til samninga um neinar slíkar greiðslur. Einu greiðslunnar, sem hún hefði fengið fyrir framlag sitt til gerðar kvikmyndarinnar „Ágirnd,““ væri sú fjárhæð, sem sér hefði verið til dæmd með dómi bæjarþings Reykjavíkur frá 6. nóvember 1956. Hún kvaðst vita til þess, að Óskar Gísla- son hefði sýnt kvikmyndina vítt og breitt um landið næstu 10 - 15 árin eftir gerð hennar, en hún kveðst þó aldrei hafa krafið Óskar um neinar greiðslur sér til handa vegna þessara sýninga. Hún kvaðst hafa látið Óskari látbragðs- leikinn í té til kvikmyndunar þrátt fyrir það, að hann hefði verið ófáanlegur til þess að greiða sér fyrir höfundarétt, enda hafði hún á þessum árum meira hugsað um að leita eftir tækifærum. Hún kvaðst á þessum árum ekki hafa haft nægilega reynslu til þess að semja um réttindi sín „„og gerði sér ekki grillur út af slíku.““ Hún lýsti hlutdeild sinni í gerð kvikmynd- arhandritsins svo, að hún hefði gefið ábendingar og aðlagað látbragðsleik- inn að kvikmyndun, en annar aðili, Þorleifur Þorleifsson, hefði samið sjálft tökuhandritið. Þá kvaðst hún aldrei hafa afsalað sér höfundarétti sínum að kvikmyndinni í hendur Óskari. Óskar Gíslason kvikmyndagerðarmaður kom fyrir dóminn hinn 22. maí sl. Hann kvaðst hafa séð látbragðsleikinn „„Hálsfestina““ á skólasýningu hjá nemendum í Leiklistarskóla Ævars R. Kvaran árið 1950 og þá hafa fengið mikinn áhuga á því að gera kvikmynd, er byggð væri á því verki. Hann kvaðst hafa fengið Þorleif nokkurn Þorleifsson til þess að semja kvik- myndahandrit, en Þorleifur þessi hefði samið öll tökuhandrit þeirra mynda, er hann, þ. e. Óskar, hefði framleitt. Svala Hannesdóttir hefði engan þátt átt Í samningu tökuhandritsins, þó svo að vera kynni, að þau hefðu eitthvað ráðgast saman, Svala og Þorleifur. Hann kvaðst ekki muna til þess, hvort Svala hefði framselt sér höfundarétt sinn, en öruggt væri, að ekkert hefði verið rætt um höfundaréttargreiðslur til hennar, enda hefði slíkt aldrei komið til: mála af sinni hálfu. Þá benti hann á, að höfundaréttur að lát- bragðsleiknum hefði í upphafi verið nokkuð á reiki, þar sem fleiri hefðu tekið þátt í samningu hans heldur en Svala, og því kvaðst Óskar hafa verið í vafa um það í upphafi, hvern hann ætti að kynna sem höfund verksins. Hann kvað myndina hafa fengið mjög slæma dóma, er hún var frumsýnd, og hefðu sýningar á henni verið stöðvaðar strax á öðrum degi. Síðar kvaðst Óskar hafa sýnt myndina út um land öðru hverju, en kvaðst ekki muna, hversu oft. Svala hafi hvorki þá né síðar krafið sig um greiðslur fyrir höf- undarétt-vegna þeirra sýninga. Hann kvaðst hafa framleitt margar myndir og þá jafnan staðið þannig að samningum við þá, er hlut hefðu átt að máli, að greiða höfundum þeirra sagna, er notaðar voru sem fyrirmynd, ákveðið verð í eitt skipti fyrir öll og það sama hefði gilt um leikara og leikstjóra. Jón Þórarinsson tónskáld, sem var forstöðumaður lista- og skemmti- 1980 deildar sjónvarpsins á þeim tíma, er Óskar Gíslason samdi við sjónvarpið um sýningu á myndinni „„Ágirnd““, kom fyrir dóminn hinn 22. maí sl. Hann kvað það ekki hafa verið kannað sérstaklega, er samið var við Óskar Gísla- son um sýningu myndarinnar, hvort einhverjir aðrir gætu hugsanlega átt tilkall til höfundaréttar í myndinni. Hins vegar kvað hann svo hafa verið samið við Óskar, eins og reyndar alltaf væri gert, þegar samið væri við eigendur gamalla íslenskra mynda, að sjónvarpið væri firrt allri ábyrgð á kröfum, sem kynnu að berast frá öðrum hugsanlegum rétthöfum. Hann skýrði svo frá, að Óskar Gíslason hefði, er um sýningu myndarinnar var samið, talið sig einan eiga allan höfundarétt að myndinni. Jón kvaðst kann- ast við það að hafa fengið bréf í hendur frá Svölu Hannesdóttur varðandi myndina „„Ágirnd““, áður en myndin var sýnd í sjónvarpinu, þar sem Svala gerði kröfu um greiðslu höfundalauna o. fl. Þetta bréf hefði borist sér svo skömmu fyrir sýningu myndarinnar, að það hefði engu getað breytt um sýningaráform sjónvarpsins, enda hefði sjónvarpið talið sig hafa gert full- gildan samning við Óskar Gíslason, eiganda og framleiðanda myndarinnar. Er myndin „Ágirnd““ var frumsýnd í Tjarnarbíói árið 1952, var hún þannig kynnt í leiðarvísi kvikmyndahússins: „Tjarnarbíó. Óskar Gíslason sýnir: ÁGIRND. Dramatisk íslensk kvikmynd, byggð á látbragðsleiknum Hálsfestin eftir Svölu Hannesdóttur, sem einnig er leikstjóri. Tökuhandrit eftir Þorleif Þorleifsson. Tónlist samin og leikin af Reyni Geirs. Andlits- gerfi: Haraldur Adolfsson. Óskar Gíslason kvikmyndaði.“ Er kvikmyndin var sýnd Í sjónvarpinu hinn 20. febrúar 1979, var hún þannig kynnt í dag- skrá þess: „„20:30 Ágirnd. Dramatísk, íslensk kvikmynd, byggð á látbragðsleiknum Hálsfestinni eftir Svölu Hannesdóttur, sem einnig er leikstjóri. Tökuhandrit Þorleifur Þorleifsson . ... .““ Þorleifur Þorleifsson ljósmyndari, sá sem kynntur er sem höfundur kvikmyndahandritsins, kom fyrir dóm í máli því, er stefnandi höfðaði á hendur Óskari Gíslasyni árið 1954. Í dómi bæjar- þingsins í því máli, þ. e. málinu nr. 1084/1954, segir svo: „„Þess var áður getið, að stefnandi hafi verið með í ráðum við samningu kvikmyndahand- ritsins. Kveðst hún ekki í fljótu bragði geta sagt um, hversu hlutur hennar í því sé mikill.“ Síðan segir í dóminum um framburð Þorleifs Þorleifssonar: „„Þorleifur Þorleifsson kveður afskipti stefnanda af samningu kvikmynda- handritsins hafa verið þau, að í fyrstu hafi hann samið yfirlit um það, hvernig kvikmyndin yrði í megindráttum eftir fyrrnefndum látbragðsleik. Yfirlit þetta hafi hann sýnt stefnanda, sem gert hafi einhverjar athuga- semdir við það. Síðar hafi hún fengið kvikmyndahandritið.til athugunar. Stefndi kveður sér kunnugt um, að Þorleifur Þorleifsson hafi nokkrum sinnum leitað upplýsinga hjá stefnanda varðandi kvikmyndahandritið, meðan hann vann að samningu þess.“ 1981 Þess er áður getið, að með samningi við Ríkisútvarpið/ sjónvarp seldi Óskar Gíslason sjónvarpinu rétt til einnar sýningar á kvikmyndinni „Á- girnd““. Forsaga þess máls er sú, að á árinu 1977 voru teknar upp viðræður milli stefnda og Óskars Gíslasonar um sýningu á tveimur kvikmyndum í eigu Óskars. Önnur þessara mynda var „Reykjavíkurævintýri Bakka- bræðra““. Var hún sýnd í sjónvarpinu haustið 1977. Var gerður skriflegur samningur um sýningu þeirrar myndar, og hefur sá samningur verið lagður fram í þessu máli á dómskjali nr. 7. Um kvikmyndina „„Ágirnd““, sem mál þetta snýst um, var ekki gerður skriflegur samningur. Við hana þurfti nýja tónsetningu, og var hún af þeim sökum fyrst sýnd í sjónvarpinu hinn 20. febrúar 1979. Í sameiginlegri yfirlýsingu Óskars Gíslasonar og Jóns Þórar- inssonar, dags. 13. júní 1979, er við Óskar samdi á sínum tíma f. h. sjón- varpsins, var munnlegi samningurinn um sýningu „Ágirndar““ algerlega sama efnis og samningurinn um sýningu „„Reykjavíkurævintýris Bakka- bræðra“. Sá samningur var svohljóðandi: „„Ríkisútvarpið-Sjónvarp og Óskar Gíslason (6923-6421), Þingholtsstræti 30, R., (hér eftir nefndur seljandi) gera með sér þennan samning: Seljandi selur Ríkisútvarpinu-Sjónvarpi rétt til einnar sýninga í íslenzka sjónvarpinu á kvikmyndinni „„Reykjavíkuræfintýri Bakkabræðra““. Jafnframt afhendir seljandi Sjónvarpinu til notkunar í þessu skyni eitt eintak af myndinni. Skal afhenda það nú þegar og Sjónvarpið mega hafa það í vörzlum sínum, unz sýning hefur farið fram. Kvikmyndin verður sýnd í íslenzka sjónvarpinu í sjö köflum, og skal sýn- ingu lokið fyrir 1. júlí 1977. Seljandi selur með samningi þessum allan rétt yfir kvikmyndinni. Ríkis- útvarpið-Sjónvarp tekur fram, að vegna samninga við STEF — Samband tónskálda og eigenda flutningsréttar — eiga ekki að koma sérstakar greiðsl- ur frá því til tónskálda vegna sýningar myndarinnar. Ef fram kemur, að Sjónvarpinu er að lögum skylt að greiða öðrum en seljanda þóknun vegna sýningar kvikmyndarinnar, skal seljandi greiða þá þóknun. Ef Sjónvarpið óskar að endursýna myndina innan þriggja ára frá þeirri sýningu, sem samið er um að framan, er því það heimilt gegn greiðslu, er svari til 50% af upphaflegri greiðslu. Fyrir ofanskrá réttindi greiðir Ríkisútvarpið-Sjónvarp seljanda kr. 250.000.- við undirritun samnings þessa. Reykjavík, 9. nóvember 1977 Óskar Gíslason f.h. Ríkisútvarpsins-Sjónvarps Jón Þórarinsson“ 1982 Í stefnu sundurliðar stefnandi kröfur sínar þannig: a) Fyrir leikstjórn .............2.0.000 0... n kr. 372.080 b) Fyrir höfundarétt að hinu aðlagaða verki og hlutdeild í kvikmyndahandriti ..................0000.00.0.0... — 171.433 c) Fyrir leik ..........%.....00 0000. — 100.000 Kr. 643.513 III. Málsástæður og lagarök. Stefnandi reisir kröfur sínar á hendur stefnda í málinu á því, að hinn 20. febrúar 1979 hafi stefndi sýnt kvikmyndina „Ágirnd““ í sjónvarpinu. Stefnandi kveðst hafa verið aðalleikstjóri við gerð myndarinnar og meðhöf- undur tökuhandrits auk:þess sem hún hafi farið með eitt af aðalhlutverkun- um Í myndinni. Fyrir framlag sitt til leikstjórnar og þáttöku í samningu tökuhandritsins beri sér höfundaréttarþóknun úr hendi stefnda, flytjanda myndarinnar, auk þess sem stefnda beri að greiða sér þóknun fyrir leik hennar í myndinni. Stefnandi kveður það óumdeilt í málinu, að hún hafi verið höfundur frumverksins, látbragðsleiksins „„Hálsfestin““, enda sé ekki um það deilt. Er Óskar Gíslason hafi falast eftir því við sig að fá að gera kvikmynd eftir látbragðsleiknum, hafi hún „ritað texta látbragðsleiksins““, en hún og Þor- leifur Þorleifsson síðan samið tökuhandritið að kvikmyndinni. Framlag hennar til samningar tökuhandritsins njóti verndar samkv. 2. mgr. 41. gr. laga nr. 73/1972. Þá telur stefnandi, að hún hafi óumdeilanlega verið eini leikstjórinn við gerð myndarinnar. Það framlag hennar njóti sömuleiðis verndar samkvæmt niðurlagsákvæði 2. mgr. 41. gr. höfundalaganna. Stefn- andi telur þá venju hafa myndast í samskiptum framleiðenda kvikmynda og þeirra, er framlag veita til kvikmyndagerðar, að hinir síðarnefndu fram- selji framleiðandanum rétt sinn yfir framlaginu, annað hvort gegn ein- greiðslu eða með því að hljóta hlutdeild í framtíðarágóða, er verði af mynd- inni. Stefnandi hafi hins vegar engan slíkan rétt framselt til Óskars Gísla- sonar, hvorki vegna leiks, leikstjórnar né samningar tökuhandrits, enda hafi það verið staðfest af Óskari Gíslasyni fyrir dómi í málinu, að hann hafi ekki óskað eftir neins konar framsali til sín á réttindum stefnanda. Því hafi flutningur myndarinnar í sjónvarpinu 20. febrúar 1979 án síns sam- þykkis verið gersamlega óheimill. Stefnandi mótmælir sérstaklega þeirri skoðun stefnda, að dómur bæjarþings Reykjavíkur frá 6. nóvember 1956 í málinu: Svala Hannesdóttir gegn Óskari Gíslasyni feli í sér neins konar framsal réttinda stefnanda til Óskars Gðslasonar. Sá dómur ákvarði stefn- anda einvörðungu laun fyrir hluttöku hennar í gerð myndarinnar. Annar og rýmri skilningur verði ekki í þann dóm lagður. Stefnandi telur, þegar 1983 það er virt, hvernig stefndi stóð að því að kynna „Ágirnd““, áður en myndin var sýnd, að stefnda hafi mátt vera það ljóst, að stefnandi hlaut að eiga tilkall til höfundaréttar í myndinni, bæði sem höfundur og sem leikstjóri. Því hafi stefnda borið að kanna það sérstaklega, ekki bara hjá Óskari Gísla- syni, heldur líka hjá stefnanda, hvort stefnandi hefði afsalað sér höfunda- rétti sínum. Það sé að vísu svo, að samkv. 1. mgr. 41. gr. höfundalaga megi sá, er kaupi sýningarrétt af framleiðanda kvikmyndar, almennt treysta því, að framleiðandinn hafi áður tryggt sér allan rétt yfir myndinni og eigi því einn óskoraðan rétt til þess að selja sýningarréttinn, án þess að aðrir geti þar gert nokkurt tilkall til. 2. mgr. 41. gr. höfundalaganna lögmæli hins vegar mikilsverða undantekningu frá þessari meginreglu. Því beri þeim, er sýningarrétt kaupi, að kanna það alveg sérstaklega, hvort þeir, sem taldir eru upp í 2. mgr. 41. gr., þar með taldir leikstjóri og höfundur kvikmyndahandrits, hafi framselt framleiðanda rétt sinn. Í þessum efnum nægi ekki að láta við það eitt sitja að kanna þetta atriði hjá framleiðandan- um, nema því aðeins að framleiðandinn geti með órækum hætti sannað slíkt framsal réttinda til sín, en því hafi öldungis ekki verið til að dreifa að því er Óskar Gíslason varði. Sjáist þetta einna gleggst af því, að sjón- varpið hafi talið nauðsyn bera til þess að setja sérstakan varnagla einmitt um þetta atriði, sem sé samningsákvæðið um það, að ef fram kæmi, að sjónvarpinu væri að lögum skylt að greiða öðrum en seljanda (þ. e. Óskari Gíslasyni) þóknun vegna sýningar kvikmyndarinnar, þá skyldi seljandi greiða þá þóknun. Þetta samningsákvæði sýni betur en allt annað, að stefnda hafi mátt vera fullljóst, að vafi léki á um heimildir Óskars Gíslason- ar, og því hafi stefnda borið alveg sérstök skylda til þess að ganga ótvírætt úr skugga um þetta atriði. Stefnandi telur, að aðild málsins sé ótvíræð. Stefndi hafi keypt sýningarrétt að myndinni og sýnt hana og beri því greiðsluábyrgð gagnvart stefnanda sem flytjandi. Að því er fjárhæð kröfu sinnar varði þá sé hún ekki ósanngjörn. Árið 1978 hefði leikstjóri fengið kr. 520.000 (gkr.) fyrir að frumvinna verkið til kvikmyndunar. Sýningartími myndarinnar hafi verið 40 mínútur og sé vegna leikstjórnarþáttarins krafist gkr. 9.302. fyrir hverja mínútu. Aðrir liðir í kröfugerðinni séu áætlaðir og séu þar hafðar til hliðstjónar greiðslur stefnda fyrir sambærilega þátt- töku listamanna. Engin sérstök ástæða sé til þess að rökstyðja þessar fjár- hæðir, enda séu þær í lágmarki. Þegar birt sé í heimildarleysi verk, sem höfunaréttar njóti, sé höfundur ekki bundinn af gjaldskrám og töxtum, heldur sé honum heimilað að gera reikning, sem sé ekki bersýnilega ósann- gjarn. Loks telur stefnandi, að áðurgreint ákvæði í samningi Óskars Gísla- sonar og stefnda um skyldu Óskars til þess að taka að sér greiðslu þóknun- ar, ef fram kæmi, að sjónvarpinu væri að lögum skylt að greiða öðrum en Óskari þóknun vegna sýningar myndarinnar, sé sér með öllu óviðkom- 1984 andi. Haggi ákvæði þetta í engu rétti sínum til þess að krefja stefnda um þóknun vegna heimildarlausrar sýningar hans á umræddri mynd. Aðalkröfu sína um sýknu styður stefndi þeim rökum, að stefnandi beini málssókn þessari ranglega að sér. Sú venja hafi myndast, þegar um kvik- myndaverk sé að ræða, að framleiðandi kvikmyndar hafi tryggt sér með samningi við þá, sem hlut eigi að máli, rétt til þess að semja um sýningu á myndum, hvort héldur sem það sé í kvikmyndahúsum eða sjónvarpi. Sjónvarpið hafi enga ástæðu haft til þess að draga í efa rétt Óskars Gísla- sonar sem framleiðanda til þess að heimila sýningu á umræddri kvikmynd í sjónvarpinu. Ef stefnandi sé þeirrar skoðunar, að hún hafi ekki afsalað sér höfundarétti sínum að myndinni, beri hénni að snúa sér að Óskari, en ekki stefnda, enda hafi stefndi og Óskar samið svo um, að ef stefnda bæri að lögum að greiða fleirum heldur en Óskari þóknun vegna sýningar mynd- arinnar, bæri Óskari að greiða þá þóknun. Sjónvarpið hafi því í góðri trú samið við Óskar. Af þessu megi ljóst vera, að stefnandi beini kröfum sínum ranglega að stefnda. Beri því þegar af þeirri ástæðu með vísan til 2. mgr. 45. gr. laga nr. 85/1936 að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda. Ef ekki verði fallist á kröfu sína um sýknu vegna aðildarskorts, þá krefst stefndi sýknu á þeirri forsendu, að stefnandi hafi framselt Óskari Gíslasyni höfundarétt sinn að umræddu verki og eigi engar kröfur til greiðslna af þeim sökum. Samkævmt 27. gr. höfundalaga sé þeim, er höfundarétt eigi, heimilt að framselja þann rétt sinn að nokkru leyti eða öllu. Gildi þetta jafnt um þá, sem taldir séu upp í 2. mgr. 41. gr. höfundalaga, sem um þá, sem tilgreindir séu í 1. mgr. 41. gr. Stefndi mótmælir því eindregið, að stefnandi hafi átt nokkurn þátt í samningu kvikmyndahandritsins. Eini höfundur þess hafi: óumdeilanlega verið Þorleifur Þorleifsson. Svala hafi gefið Þorleifi ráð og lesið handrit hans yfir. Fráleitt sé að meta það framlag sem hluttöku í samningu handritsins. Með þessu framlagi sínu hafi hún alls ekki öðlast neinn höfundarétt í kvikmyndahandriti „„Ágirndar.““ Því eigi hún ekki rétt til greiðslna fyrir höfundarétt að kvikmyndahandritinu. Að því er varði greiðslur fyrir framlag stefnanda til gerðar kvikmyndar- innar sem leikstjóra þá hafi stefnandi framselt Óskari Gíslasyni þann höfundarétt sinn. Með dómi bæjarþings Reykjavíkur 6. nóvember 1956 hafi stefnandi fengið greiðslur fyrir hlut hennar í gerð myndarinnar, þar með talið fyrir leikstjórn. Túlka beri málsúrlslit þau á þann veg, að með því að veita hinni tildæmdu fjárhæð, kr. 3.000.00, viðtöku hafi hún framselt Óskari í eitt skipti fyrir öll allan rétt sinn að myndinni. Varðandi leik stefn- anda í myndinni þá telur stefndi, að með áðurgreindum bæjarþingsdómi frá 6. nóvember 1956 hafi stefnandi sömuleiðis fengið fullnaðargreiðslu fyr- ir það vinnuframlag sitt og eigi hún því engar kröfur á hendur stefnda af þeim sökum. 1985 Varakröfu sína um lækkun krafna stefnanda, ef sýknukröfum verði hrundið,“styður stefndi þeim rökum, að kröfurnar séu allt of háar. Nægi í þeim efnum að benda á þær greiðslur, sem Óskar Gíslason hafi fengið frá stefnda fyrir að selja allan sýningarrétt að myndinni, gkr. 250.000. IV. Álit dómsins. Hinn 20. febrúar 1979 sýndi Ríkisútvarpið — sjónvarp, stefndi í máli þessu, kvikmyndina „Ágirnd,““ en sýningarréttinn hafði stefndi keypt af Óskari Gíslasyni, framleiðanda myndarinnar. Stefnandi krefur stefnda sem flytjanda myndarinnar í umrætt sin um þóknun fyrir höfundarétt að mynd- inni og leik í henni. Stefnandi beinir kröfum sínum því réttilega að stefnda sem flytjanda myndarinnar, og verður krafa stefnda um sýknu vegna aðild- arskorts því ekki tekin til greina. Það er ágreiningslaust með málsaðiljum, að stefnandi sem höfundur að látbragðsleiknum „Hálsfestin““ heimilaði Óskari Gíslasyni að framleiða kvikmynd, er byggð væri á því frumverki. Ágreiningur aðilja varðar það hins vegar, hvern skoða beri sem höfund að kvikmyndahandriti hins aðlag- aða verks, þ. e. myndinni „„Ágirnd““, en stefnandi telur sig meðhöfund handritsins ásamt Þorleifi Þorleifssyni. Þorleifur Þorleifsson bar það fyrir dómi í bæjarþingsmálinu nr. 1084/1954, eins og áður er rakið, að hann hefði samið tökuhandrit myndarinnar, en stefnandi lesið það yfir og gert einhverjar athugasemdir. Sjálf lýsti stefnandi hlutdeild sinni í gerð handrits- ins með svofelldum orðum, er hún kom fyrir dóm í máli þessu hinn 22. maí 1981: „„Mín þátttaka fólst í því að gefa ábendingar og aðlaga látbragðs leikinn að kvikmyndun, en annar aðili, Þorleifur Þorleifsson, samdi sjálft tökuhandritið.““ Er „„Ágirnd““ var frumsýnd árið 1952, var Þorleifur Þor- leifsson einn kynntur sem höfundur kvikmyndahandritsins. Ekki verður af skjölum málsins séð, að sú kynning hafi sætt neinum andmælum af hálfu stefnanda, enda ekki á því byggt af hennar hálfu. Þegar virt er framlag stefnanda til samningar handritsins, eins og hún sjálf og Þorleifur Þorleifs- son lýsa því, og þegar höfð er í huga athugasemdalaus kynning framleið- anda myndarinnar á því verki, verður eigi séð, að framlag stefnanda til gerðar kvikmyndahandritsins hafi verið með þeim hætti, að telja beri stefn- anda meðhöfund þess. Ber því að sýkna stefnda af kröfu stefnanda um þóknun til hennar vegna höfundaréttar, enda er eigi á því byggt af hálfu stefnanda, að hún hafi með öðrum hætti öðlast tilkall til höfundaréttar- þóknunar vegna sýninga myndarinnar. Með dómi bæjarþings Reykjavíkur frá 6. nóvember 1956 í málinu nr. 1084/1954 fékk stefnandinn, Svala Hannesdóttir, sem jafnframt er stefn- andi máls þessa, sér tildæmdar, eins og áður er rakið, kr. 3.000.00 fyrir 125 1986 hlutdeild í gerð myndarinnar, þar með talið fyrir leik. Stefnandi þykir ekki hafa sýnt fram á undir rekstri þessa máls, að hún hafi svo um samið við Óskar Gíslason, að hún skyldi frekari greiðslur hljóta fyrir þetta framlag sitt. Stefndi sem viðsemjandi framleiðanda myndarinnar mátti því að þessu leyti treysta heimild Óskars Gíslasonar til þess að semja um sýningu mynd- arinnar. Stefnandi á því ekki sjálfstæðan rétt til þess að krefja stefnda um greiðslur fyrir leik hennar í myndinni vegna sýningarinnar í sjónvarpinu hinn 20. febrúar 1979. Ber því einnig að sýkna stefnda af þessum lið í kröfugerð stefnanda. Það er fram komið og óumdeilt, að stefnandi var leikstjóri við gerð myndarinnar „„Ágirnd.““ Stefnandi hefur eindregið mótmælt því að hafa framselt Óskari Gíslasyni höfundarétt sinn sem aðalleikstjóri myndarinnar. Þá kveðst Óskar Gíslason ekki muna, hvort hann hafi fengið þennan rétt stefnanda framseldan, en allir samningar stefnanda og Óskars Gíslasonar voru munnlegir. Telja verður, að stefndi hafi eigi sýnt fram á, að stefnandi hafi framselt Óskari Gíslasyni höfundarétt sinn sem aðalleikstjóri við gerð myndarinnar. Það framlag hennar nýtur sjálfstæðrar verndar samkv. 2. mgr. 41. gr. laga nr. 73/1972. Stefnda var því óheimilt að sýna myndina í umrætt sinn án endurgjalds til stefnanda. Ber stefnanda því réttur til þess að krefja stefnda sem flytjanda myndarinnar um þóknun vegna sýningar þessarar, þrátt fyrir það að títtnefndur dómur bæjarþingsins frá 6. nóvem- ber 1956 ákvarði stefnanda kr. 3.000.00 fyrir hlutdeild hennar í gerð mynd- arinnar, þar með talið fyrir leikstjórn hennar. Krafa stefnanda fyrir þennan lið nemur gkr. 372.080, og hefur stefnandi í þeim efnum haft mið af kjara- samningum, sem stefndi er aðili að. Eftir atvikum þykir fjárhæð þessi eigi ósanngjörn þóknun til stefnanda fyrir leikstjórnarþátt hennar og er því tek- in til greina að fullu með þeirri breytingu, er leiðir af breytingu íslensks gjaldmiðils, sbr. lög nr. 35/1979. Niðurstaða máls þessa verður þá sú, að stefndi er dæmdur til þess að greiða stefnanda kr. 3.720.80 ásamt 1990 ársvöxtum frá 20. febrúar 1979 til 1. júní 1979, með 23% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, með 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, með 31% ársvöxt- um frá þeim degi til 1. júní 1980, með 35% ársvöxtum frá þeim degi til 10. febrúar 1981, með 46%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 420 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, en með 39% ársvöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa, og síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma. Eftir þessum málsúrslitum verður stefndi dæmdur til greiðslu málskostn- aðar. Málskostnaður til handa stefnanda ákveðst kr. 3.059.00 og greiðist úr ríkissjóði. Þar sem stefnandi hefur eigi lagt fram reikning fyrir útlögðum 1987 kostnaði vegna málssóknar þessarar, rennur allur málskostnaðurinn, kr. 3.059.00, til skipaðs talsmanns stefnanda, Ragnars Aðalsteinssonar hæsta- réttarlögmanns, í talsmannslann. Stefndi greiði kr. 3.059.00 í málskostnað, er renni í ríkissjóð. Þorgeir Örlygsson, fulltrúi yfirborgardómarans í Reykjavík, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Ríkisútvarpið, greiði stefnanda, Svölu Hannesdóttur, kr. 3.720.80 ásamt 19% ársvöxtum frá 20. febrúar 1979 til 1.júní 1979, með 23% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1979, með 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, með 31% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, með 35% ársvöxtum frá þeim degi til 10. febrúar 1981, með 4600 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, en með 39% árs- vöxtum frá þeim degi til uppsögu dóms þessa, en síðan með hæstu innlánsvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, eins og þeir verða á hverjum tíma. Málskostnaður til handa stefnanda, kr. 3.058.00, greiðist úr ríkis- sjóði. Skipuðum talsmanni stefnanda, Ragnari Aðalsteinssyni hæsta- réttarlögmanni, ber öll sú fjárhæð í talsmannslaun. Stefndi greiði kr. 3.058.00 í málskostnað, er renni í ríkissjóð. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að telja að viðlagðri aðför að lögum. 1988 Þriðjudaginn 22. nóvember 1983. Nr. 147/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Sigurbirni Bjarnasyni (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum. Ítrekun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Málinu hefur verið áfrýjað til Hæstaréttar að kröfu ákærða, en jafnframt er því áfrýjað af hálfu ákæruvalds refsingu ákærða til þyngingar. Ágrip dómsgerða barst Hæstarétti 12. október 1983. Samkvæmt bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytis 14. nóvember 1983, sem lagt hefur verið fyrir Hæstarétt, var ákærða veitt reynslu- lausn af 30 daga eftirstöðvun refsingar samkvæmt þremur refsidóm- um hinn 11. maí 1980, en ekki hinn 26. maí 1980, eins og segir í sakavottorði ákærða. Vegna þess, sem fram er komið í málinu um áfengisneyslu ákærða á heimili sínu laugardaginn 15. maí, verður rannsókn sú, er gerð var á vínandamagni í blóði hans, ekki talin einhlítt sönnun- argagn um vínandamagn í blóði hans við aksturinn. Blóðrannsóknin ásamt vætti Leifs Guðlaugssonar, framburði ákærða sjálfs fyrir lög- reglu og að nokkru fyrir dómi svo og öðru því, sem fram er komið í málinu, þykir eigi að síður veita sönnun fyrir því, að ákærði hafi vegna áfengisneyslu eigi getað stjórnað ökutæki örugglega, er hann ók bifreiðinni R 70281. Braut hann með því gegn 2. mgr. 25. gr. laga nr. 40/1968, sbr. og 3. mgr. sömu greinar. Að öðru leyti þykir ákærði með atferli sínu hafa brotið gegn þeim ákvæðum umferðar- laga nr. 40/1968, er greinir í hinum áfrýjaða dómi, og unnið með því til refsingar samkvæmt 80. gr. þeirra laga, sbr. lög nr. 54/1976. Þykir refsingin með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga hæfilega ákveðin í hinum áfrýjaða dómi. Samkvæmt framansögðu og að öðru leyti með skírskotun til for- sendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. 1989 Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinn- ar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 7.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 7.000.00 krónur. Dómsorð: z Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Ákærði, Sigurbjörn Bjarnason, greiði allan áfrýjunarkostn- að sakarinnar, þar með talin sakasóknarlaun í ríkissjóð, 1.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttarlög- manns, 7.000.00 krónur. Dóminum ber áð fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 26. maí 1983. Ár 1983, fimmtudaginn 26. maí, er á þingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Jóni A. Ólafssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í máli nr. 215/1983: Ákæruvaldið gegn Sigurbirni Bjarnasyni, sem tekið var til dóms 6. s. m. Málið var höfðað með ákæru, dagsettri 22. október sl., gegn „Sigurbirni Bjarnasyni iðnaðarmanni, Yrsufelli 7, Reykjavík, fæddum þar í borg 26. maí 1954, fyrir að aka laugardaginn 15. maí 1982 undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum ævilangt bifreiðinni R 70281 óvarlega aftur á bak á bifreiðastæði við heimili sitt, þannig að bifreiðin rakst þar á bifreiðina Z 1093, sem var kyrrstæð og mannlaus, síðan að aka brott af vettvangi, án þess að gera viðeigandi ráðstafanir vegna ákeyrslunnar, að húsi í Hóla hverfi í Breiðholti og til baka. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., 1. mgr. 27. gr., Í. mgr. 37. gr., 1. og 2. mgr. 41. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar réttar til að öðlast ökuleyfi samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Samkvæmt skýrslu lögreglunnar barst henni kl. 1626 laugardaginn 15. maí f. á. vitneskja um, að ölvaður maður hefði ekið á bifreið við Yrsufell 5—7 og horfið af vettvangi. Þar kom í ljós, að bifreiðinni R 70281, eigandi Bjarni Ágúst Jónsson, fæddur 11: júlí 1962, til heimilis að Yrsufelli 7, hafði verið ekið á bifreiðina Z 1093, eigandi Þorvaldur Þór Jónsson vélvirki, Ný- býlavegi 90, Kópavogi. Vél bifreiðarinnar R 70281 vár „heit“ og: lyklar 1990 í kveikjulás. Á fyrrgreindu bifreiðinni reyndist afturhöggvari vera dældaður vinstra megin, en á þeirri. síðargreindu var afturhöggvari dældaður fyrir miðju. Sjónarvottar vísuðu á ákærða, frænda eigandans, sem reyndist vera „„áberandi ölvaður““ heima að Yrsufelli 7. Þar voru einnig eigandinn og Sigríður Guðrún Stefánsdóttir afgreiðslustúlka, Ásgarði 73, fædd 18. júlí 1963. „Ekkert vín sá á þeim.““ Eigandinn tjáði lögreglunni, að hann hefði skilið við bifreiðina í stæði við húsið um kl. 0400 um morguninn, síðan sofið og væri nývaknaður. Sigríður Guðrún kvaðst hafa verið sofandi. Ákærði kvaðst ekkert um málið vita. Eftir að lögreglan hafði rætt við vitni, flutti hún þau þrjú á lögreglustöðina. Þar kvaðst ákærði enn (kl. 1720) ekkert um málið vita, hann hefði verið sofandi, er atburðurinn átti sér stað, og neitaði að hafa ekið. Var ákærði færður til blóðtöku (kl. 1743) og síðan í fangageymslu. Bjarni Ágúst og Sigríður Guðrún fengu að fara frjáls ferða sinna. Í blóðsýni ákærða reyndist. magn alkólhóls vera 2.19%0. Í frumskýrslu lögreglunnar er haft eftir Leifi Guðlaugssyni verkstjóra, Yrsufelli 7, fæddum 1. apríl 1923, að hann hafi haft tal af ákærða, „rétt áður““ en hann hóf aksturinn, og reynt að telja hann af því að aka, þar sem hann var „áberandi ölvaður.“ Ákærði hafði orð á, að hann ætlaði að aka til systur sinnar. Leifur sá, er bifreiðinni R 70281 var ekið aftur á bak á bifreiðina Z 1093 og síðan á brott. Við yfirheyrslu hjá lögreglunni í Reykjavík hefur Leifur skýrt svo frá, að hann hafi verið staddur í anddyri hússins Yrsufells 7, er óhappið átti sér stað. Veitti hann þá athygli ákærða, sem býr í húsinu, á næstu hæð fyrir ofan vitnið, er hann kom út úr húsinu, og var hann „drukkinn.“ Ákærði fór að stórri fólksbifreið, sem vitnið mundi ekki skráningarnúmer á. Þar sem greinilegt var, að ákærði hugðist aka bifreiðinni, gekk vitnið til ákærða.og bað hann að láta það vera. Ákærði hlustaði ekki á vitnið, ók bifreiðinni áftur á bak til suðurs á stæðinu og á mannlausa bifreið. Síðan ók ákærði brott. Eftir um 10 mínútur kom ákærði aftur á bifreiðinni. Ákærði var einn í bifreiðinni, er atvikið átti sér stað. Börn voru þarna einn- ig nærstödd, og skömmu síðar leitaði eigandi hinnar bifreiðarinnar til vitn- isins, sem tjáði honum málavexti. Eigandi mun í fyrstu hafa reynt að leita réttar síns við eiganda bifreiðarinnar, sem ákærði ók. Hjá honum mun hann hafa fengið leiðinlegar móttökur og því leitað til lögreglunnar. Í dóminum kvaðst vitnið hafa hitt ákærða fyrir utan anddyrið, var hann mjög drukkinn og hafði á orði, að hann ætlaði að fara á bíl ofar í hverfið. Skildist vitninu á ákærða, að hann ætlaði að hitta systur sína. Vitnið marg- bað ákærða að hreyfa ekki bifreiðina. Ákærði sinnti því engu og fór af stað á bifreiðinni. Er ákærði ók henni aftur á bak á stæðinu, ók hann á aðra bifreið. Ákærði kom ekki út til að huga að skemmdum, heldur ók rakleitt brott og kom aftur að bifreiðinni eftir um það bil 15—20 mínútur. 1991 Eigandi hinnar bifreiðarinnar kom að máli við vitnið síðar eftir tilvísun frá börnum, sem horfðu á atburðinn. Vitninu skildist á eigandanum, að hann væri búinn að tala við ákærða og eiganda bifreiðarinnar, sem olli tjóninu. Þar eð hann fékk enga leiðréttingu mála sinna, hefði hann kallað á lögregluna. Í dóminum taldi vitnið, að hálf til heil klukkustund hefði liðið, frá því akstri ákærða lauk og þar til lögreglan talaði við vitnið. Vitnið sagði það rangt hjá ákærða, að það hefði verið búið að neyta áfengis um- rætt kvöld. Í frumskýrslu málsins er haft eftir Gísla Víglundssyni bifreiðarstjóra, Yrsufelli 7, fæddum 25. ágúst 1935, að hann hefði horft á það út um eld- húsglugga sinn á 2. hæð, að bifreiðinni R 70281 var ekið aftur á bak á bifreiðina Z 1093, en hann ekki séð, hver ók bifreiðinni. Við rannsókn málsins skýrði vitnið Gísli lögreglunni svo frá, að hann hafi staðið við eldhúsglugga sinn og horft út á stæðið. Þá veitti hann því athygli, að bifreiðinni R 70281 var ekið aftur á bak til suðurs á stæðinu á rauða Saab bifreið. Vitnið sá ekki, hver var ökumaður eða hvort hann var ölvaður eður ei. Ekki sá vitnið ökumanninn koma út eftir óhappið, heldur var bifreiðinni ekið brott. Vitnið vissi ekki, hvenær bifreiðin kom á stæðið aftur, en „frétti,“ að það hefði verið stuttu seinna. Vitnið kvaðst geta fullyrt, að ökumaðurinn hafi verið einn í bifreiðinni. Vitninu var kunn- ugt, að „Bjarni, Yrsufelli 7,““ átti bifreiðina. Í dóminum kvaðst Gísli hafa horft á það út um eldhúsgluggann sinn, að bifreið, sem Bjarni Ágúst átti, hafi verið ekið aftur á bak á Saab bifreið, sem var á stæðinu. Síðan var bifreiðinni ekið á brott. Ekki sá vitnið, er bifreiðin kom aftur á stæðið. Það sá ekki, hver ökumaðurinn var og gat ekki borið um ástand hans. Vitnið sá aðeins ökumanninn í bifreiðinni. Haft er eftir Þorvaldi Þór Jónssyni, sem lögreglan hitti á vettvangi, Í frumskýrslu, að börn hafi tjáð honum, að maður hefði ekið bifreið aftur á bak á hans bifreið á stæðinu og síðan á brott. Maðurinn hefði komið aftur, og börnin þekktu hann, því hann var búsettur í Yrsufelli 7. Hann hefði ætlað af fá Bjarna Ágúst til að bæta tjónið án lögregluafskipta. Bjarni Ágúst hefði lokað á hann og sagt, að hann hefði eigi hugmynd, um hvað hann væri að tala. Þessar móttökur urðu til þess, að han leitaði til lögreglunnar. Ekki var Þorvaldur Þór yfirheyrður við lögreglurannsókn- ina. Í dóminum hefur Þorvaldur Þór skýrt svo frá, að á umræddum tíma hafi hann haldið til að Yrsufelli 5 og verið að koma frá húsi nr. Í í sömu götu, er börn á stæðinu tilkynntu honum um áreksturinn. Vitnið spurðist fyrir um eiganda hinnar bifreiðarinnar. Þá kom fyrst til dyra drukkinn maður og síðan annar ódrukkinn, sem tjáði sig vera eiganda bifreiðarinnar. Hann kvaðst eigi hafa hreyft bifreiðina síðan um morguninn. Virtist hann 1992 ekki taka vitnið alvarlega, enda greinilega nývaknaður. Þá kvaðst vitnið súa sér til lögreglunnar, úr því hann vildi ekki semja. Vitnið kvaðst hafa talað við tvo fullorðna menn í Yrsufelli 7, sem vildu upphaflega ekki hafa nein afskipti af málinu, en kváðust hafa séð áreksturinn. Vitnið sá ekki nein merki um áfengisneyslu á mönnunum. Vitnið minnti, að börnin og mennirnir hafi sagt, að ökumaðurinn hefði verið ölvaður. Ekki gat vitnið borið um, hve langur tími leið frá árekstrinum og þar til það fékk vitneskju um hann, en taldi, að 15—20 mínútur hefðu liðið frá þeirri vitneskju og þar til lögreglan kom. Sigríður Guðrún Stefánsdóttir var ekki yfirheyrð við lögreglurannsókn. Í dóminum hefur hún skýrt svo frá, að hún myndi ekki, hvenær hún kom í íbúðina að Yrsufelli 7 umrætt sinn, og myndi ekki, hver opnaði, var það annað hvort Bjarni Ágúst eða Rannveig, amma Bjarna Ágústs og móðir ákærða. Eitthvað var vitnið undir áfengisáhrifum. Ekki mundi vitnið, hvort ákærði var í íbúðinni við komu þess, Vitnið fór fljótlega að sofa og vaknaði ekki fyrr en einhverjir menn voru að berja á dyrnar eða hringja dyrabjöllu. Voru þeir að kvarta um ákeyrslu á bifreið. Þá var ákærði í íbúðinni undir áfengisáhrifum. Vitnið vissi ekki, hvenær hann kom eða í hvaða ástandi hann var þá. Vitninu var ókunnugt um, að ákærði hefði farið á bifreið Bjarna Ágústs. Ekki mundi vitnið sérstaklega eftir því, hvort áfengi var í íbúðinni umrætt sinn, því það hefði oft komið þarna og stundum verið þar áfengi. Daginn eftir atburðinn tók lögreglan svohljóðandi skýrslu af Bjarna Ágústi Jónssyni: „Sigurbjörn býr heima hjá mér annað slagið, en á annars íbúð uppi á Akranesi. Ég hitti Sigurbjörn aðfaranótt laugardagsins niðri á BSÍ, en þangað fór ég til að taka benzin á bílinn minn. Þar var Bjössi að leita eftir áfengi, og lét ég hann þá hafa flösku, sem ég,var með í bílnum, senni- lega hálfa af áfengi, en get þó ekki fullyrt það, hvað mikið var í flöskunni. Síðan skutlaði ég Bjössa vestur að Selbúðum og fór svo sjálfur heim og var kominn þangað um klukkan 0600, og þá var Sigga komin, og fórum við bara að sofa. Síðan vakna ég seinna við það, að Bjössi er kominn og bað mig um áfengi, og ég benti honum á flösku með blönduðu vodka Í, og í flöskunni hefur verið um það bil “af þessu blandaða vodka. Eftir það hélt ég áfram að sofa, en vaknaði aftur við það, að maður kom og barði á dyrnar og sagði, að bílnum mínum hafi verið ekið á bílinn hans. Ég kannaðist ekkert við það og sagði manninum að fara heim til sín og halda áfram að sofa. Ég get ekki gert mér fulla grein fyrir því, hvað klukk- an var, þegar þetta gerðist, og vissi ekki til þess, að Bjössi hafi farið neitt á bílnum mínum. Ég veit ekki einu sinni, hvort ég lét hann hafa áfengið 1993 fyrir eða eftir að hann hafði farið á bílnum og hvort hann var nýkominn inn eða ekki. Ég get ekki borið. um það, hvort Bjössi var mikið fullur eða ekki, þegar ég hitti hann niðri á BSÍ. Ég sá hann ekki neyta áfengis heima hjá mér.“ Í dóminum hefur Bjarni Ágúst Jónsson sagt, að framangreindur fram- burður sé rétt bókaður eftir sér. Að öðru leyti bar vitnið, að ákærði, móð- urbróðir sinn, hefði verið „„edrú,““ er það hitti hann á Umferðarmiðstöðinni og lét hann fá áfengisflöskuna, og var ákærði ekki farinn að drekka af flöskunni, er leiðir skildu í Selbúðum. Vitnið vissi ekkert um akstur ákærða, fyrr en eftir að kvartað var um ákeyrsluna. Vitnið lét ákærða hafa aðra áfengisflösku heima og taldi, að ákærði hefði ekki farið út eftir það. Eina klukkustund taldi vitnið, að liðið hefði, eftir að kvartað var og þar til lögreglan kom, og minnti vitnið, að ákærði hafi neytt áfengis á þeim tíma. Eftir að vitninu var bent á misræmi framburða þess, sagði það, að sig minnti, að ákærði hefði ekkert farið út, eftir að hann fékk flöskuna heima, og sig minnti, að hann hefði verið „„edrú,““ er það hitti hann á Bif- reiðastöð Íslands. Kl. 1010 næsta morgun. var ákærði kominn til yfirheyrslu eftir dvöl í fangageymslu. Þá sagði hann: „Ég fór á dansleik á laugardagskvöld, og þar neytti ég áfengis og hef sennilega verið við drykkjuna fram til 03.00, að dansleiknum lauk. Eftir það fór ég heim til mín og fór að sofa,.en vaknaði aftur að ég held um klukkan 14.00 til 15.00, og þá fór ég af stað á bílnum hans frænda míns, Bjarna Á. Jónssonar, og ók út í Hólahverfið, og þar ætlaði ég að hitta systur mína, en hún var þá ekki heima, svo ég fór til baka aftur, en man ekki til þess, að ég hafi ekið utan í neinn bíl, en vil ekki þræta fyrir það, að það hafi getað gerst. Þegar ég kom inn aftur til Bjarna, var hann sofandi enn og einnig Sigríð- ur, kærasta hans. Ég vakti Bjarna og spurði hann, hvort ég mætti ekki eiga áfengi, sem þarna var á flösku, og gaf Bjarni mér það, og ég kláraði úr flöskunni, en þetta var heilflaska, hálf af blönduðu vodka. Eftir það fór ég að sofa og vaknaði ekki aftur fyrr en lögreglan kom. Ég fann ekki til áfengisáhrifa við aksturinn, og áfengisins neytti ég eftir að akstrinum lauk.““ Að lokinni yfirheyrslu var ákærði á ný vistaður í fangageymslu. Klukkan 1255 var hann aftur yfirheyrður. Í millitíðinni hafði Bjarni Águst verið yfir- heyrður. Nú sagði ákærði: „Ég var mikið drukkinn um nóttina og man ekki svo vel um ferðir mínar, en man þó það, að ég drakk áfengi, sem ég fékk hjá einhverjum krökkum, 1994 um hádegisbilið á laugardeginum. Eftir það fór ég heim að Yrsufelli 7, stoppaði lítið og fór síðan á bílnum hans Bjarna, en neytti ekki frekar áfengis, fyrr en ég kom aftur til baka, en þá fékk ég áfengi hjá Bjarna. Ég man, að þegar ég ók bílnum, fann ég til þreytu og slappleika, og tel, að það geti verið áhrif frá neyslu áfengis. Þrátt fyrir það, að ég reyni að muna það, þá man ég ekki eftir því að hafa ekið utan í aðra bifreið.“ Eftir birtingu ákæru í dóminum kannaðist ákærði við að hafa ekið bif- reiðinni R 70281 þá leið, sem í ákæru greinir, en kannaðist ekki við að hafa verið undir áfengisáhrifum eða að hafa ekið utan í annan bíl. Ákærði kvað vitnið Leif Guðmundsson sjálfan hafa verið ölvaðan umrætt sinn og mótmælti því framburði hans. Ákærði kvaðst hafa verið búinn að sofa töluvert, áður en lögreglan kom, og hafi verið búinn að drekka úr hálfri flösku. Þá var ákærða kynntur seinni framburður hans hjá lögreglu. Hann kannaðist við undirskrift sína, en sagði það ekki rétt, að hann hefði drukkið á laugardeginum. Ekki mundi ákærði, hvort hann sagði lögreglumanninum þetta eða ekki. Ákærði kvaðst hafa drukkið kvöldið og nóttina fyrir akstur. Ákærði var ekkert „timbraður““ daginn eftir, en var með hausverk, eins og hann eigi vanda til, enda með of háan blóðþrýsting. 5. þ. m. kvaðst ákærði ekki geta af eigin raun borið um, að vitnið Leifur Guðlaugsson hafi verið ölvað, er lögreglan kom á vettvang, þetta hafi hann eftir Bjarna Ágústi, frænda sínum, og Sigríði Guðrúnu, unnustu hans. Ákærði kvaðst ekkert hafa talað við Leif eða hitt hann í anddyrinu. Einar Ásbjörnsson lögreglumaður, fæddur 1. maí 1951, sem skrifaði frumskýrslu málsins, hefur í dóminum borið, að hann minnist þess ekki að hafa séð áfengisáhrif á vitninu Leifi Guðlaugssyni, og taldi víst, að það hefði komið fram í skýrslunni, hefði svo verið. Með vísan til framburðar Leifs Guðlaugssonar sjálfs, Þorvalds Þórs Jónssonar og Einars Ásbjörnssonar verður dómurinn að hafna því með öllu, að vitnið Leifur hafi verið undir áfengisáhrifum, enda virðist hér nán- ast vera um tylliástæðu ákærða að ræða. Sannað er með játningu ákærða sjálfs og öðrum gögnum málsins, eink- um framburði vitnisins Leifs, að ákærði hafi umrætt sinn ekið bifreiðinni R 70281, sviptur ökuréttindum ævilangt, þá leið, sem í ákæru greinir. Varðar það háttalag við 1. mgr. 27. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. . Með framburðum vitnanna Leifs og Gísla Víglundssonar er sannað, að ákærði ók bifreiðnni aftur á bak á bifreiðina Z 1093. Að vísu hefur Gísli eigi fullyrt, að hann hafi borið kennsl á ákærða sem ökumann, en ákærði hefur viðurkennt sjálfur að hafa verið þarna á ferð á þeim tíma, sem máli skiptir, og Gísli borið, að ökumaðurinnn hafi verið einn í bifreiðinni. Eng- um öðrum en ákærða er því til að dreifa. Þetta framferði ákærða er and- 1995 stætt 1. mgr. 37. gr. sömu laga, og sú vanræksla að gera ekki lögmætar ráðstafanir vegna ákeyrslunnar varðar við 1. og 2. mgr. 41. gr. laganna. Framburðir Bjarna Ágústs og Sigríðar Guðrúnar gefa engar áreiðanlegar upplýsingar um ástand ákærða, er akstur hans fór fram. Hins vegar er sannað með framburði vitnisins Leifs, seinni framburði ákærða hjá lög- reglu, niðurstöðu alkóhólrannsóknar, aksturslagi ákærða og framkomu hans eftir akstur, að ákærði hafi verið undir áfengisáhrifum við aksturinn, enda firn mikil, að neysla á slatta áfengisblöndu úr flösku, sem ákærði kann að hafa drukkið eftir akstur, hafi leitt til slíks magns alkóhóls í blóði, sem raun varð á. Akstur ákærða í þessu ástandi varðar sérstaklega við 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaganna. Ákærði hefur sætt refsingum, sem hér greinir: 1970 Reykjavík: Uppvís að broti á 244. gr., sbr. 20. gr. hegningar- laga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 8/12 1970. 1971 4/11 Reykjavík: Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1972 4/2 Reykjavík: Dómur: 60 daga varðhald, skilorðsbundið í 2 ár, fyrir brot á 259. gr. hegningarlaga og 25. gr. umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi í 18 mánuði frá 28/8 1971. 1972 15/6 Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. 1972 22/8 Reykjavík: Dómur: 2 mán. fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. (Hegningarauki). 1973 7/2 Reykjavík: Dómur: 15 mánaða fangelsi fyrir brot á 155. gr., 244. og 257. gr. hegningarlaga. (Dómar 4/2, 15/6, 22/8 1972 dæmdir með). 1974 4/4 Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. 1975 $S/3 Reykjavík: Dómur: 10 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1975 20/12 Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. 1976 29/11 Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. 1977 20/9 Reykjavík: Sátt, 2.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengis- laga. 1977 17/11 Reykjavík: Sátt, 75.000 kr. sekt fyrir brot gegn 25. gr. um- ferðarlaga. Sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 17/11 1977. 1978 26/4 Reykjavík: Dómur: 30 daga fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegn- ingarlaga. 1979 26/10 Reykjavík: Dómur: 45 daga fangelsi fyrir brot gegn 259. gr. 1996 hegningarlaga, 25. gr. umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi ævilangt frá 26/10 1979. 1979 1/11 Reykjavík: Dómur: 45 daga fangelsi fyrir brot á 244. gr. hegn- ingarlaga. 1979 13/12 Reykjavík: Dómur Hæstaréttar: Dómur uppkveðinn 26/4 1978 staðfestur. 1980 25/2 Reykjavík: Sátt, 12.000 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengis- laga og 7. gr. lögreglusamþykktar. 1980 26/5 reynslulausn í 2 ár á eftirstöðvum refsingar, 30 dögum. Ákærði hefur með brotum sínum á framangreindum hátternisreglum um- ferðarlaga unnið til refsingar samkvæmt 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Með vísan til sáttar frá 17. nóvember 1977 og dóms frá 26. október 1979, 71. gr. og 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 telst refsing ákærða hæfilega ákveðin 40 daga varðhald. Einnig ber samkvæmt 81. gr. umferðarlaga að svipta ákærða rétti ævi- langt til að öðlast ökuleyfi á ný. Ákærði greiði sakarkostnaðinn. Dómsorð: Ákærði, Sigurbjörn Bjarnason, sæti varðhaldi í 40 daga. Ákærði er ævilangt sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi á ný. Ákærði greiði sakarkostnaðinn. 1997 Fimmtudaginn 23. nóvember 1983. Nr. 46/1983. Ákæruvaldið (Jónatan Sveinsson saksóknari) gegn Sigurði Þór Sveinssyni (Ragnar Aðalsteinsson hr.). Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/1974 og 173. gr. a almennra hegningarlaga. Eignarupptaka. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson. Máli þessu var að ósk ákærða skotið til Hæstaréttar með stefnu 1. febrúar 1983. Ágrip málsgagna barst Hæstarétti 4. október sl. Í áfrýjunarstefnu segir, að málinu sé af hálfu ákæruvalds áfrýjað til staðfestingar. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti hefur ríkis- saksóknari gert þá kröfu, að refsing ákærða verði þyngd. Þar sem sú krafa var ekki höfð uppi í áfrýjunarstefnu, verður að miða við, að áfrýjað sér til staðfestingar á héraðsdómi. Ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstrétt. Með bréfi 4. september 1981 sendi saksóknardeild lögreglunnar í Kaupmannahöfn ríkissaksóknara gögn í máli ákærða, sem lýst er í héraðsdómi og höfðað hafði verið gegn ákærða í Kaupmannahöfn, og óskaði eftir því, að ákæruvaldið á Íslandi tæki við saksókninni. Með bréfi 22. febrúar 1982 tilkynnti ríkissaksóknari lögreglunni í Kaupmannahöfn, að mál þetta yrði sameinað máli, sem höfðað yrði hér bráðlega út af öðrum sakargiftur á hendur ákærða. I. Ákæruliður 1. Með skírskotum til forsendna héraðsdóms þykir eiga að staðfesta niðurstöðu hans um þennan ákærulið. II. Ákæruliðir 2—6. Í ákæruliðum þessum er ákærði saksóttur fyrir að hafa í fimm skipti í júlí og ágúst 1978 keypt í félagi við aðra hass í Hollandi og selt það í Gautaborg og Kaupmannahöfn. 1998 Ákærði kom fyrir dóm í sakadómi í ávana- og fíkniefnamálum hinn 11. janúar 1982. Var þá lögð fram mappa með gögnum, er hann varðaði, úr rannsókn, sem áður hafði farið fram á hendur öðrum nafngreindum mönnum, og „ljósrit yfirlits yfir áburði á mætta.““ Í bókun í þinghaldi þessu segir m. a. á þessa leið: „„Dómari kynnir mætta skjöl málsins, og kveðst mætti hafa kynnt sér skjöl þar greint sakarefni varðandi hjá lögreglu í Kaupmanna- höfn 1979. Varðandi sakaráburð á mætta í nefndum gögnum þá kveðst mætti saklaus af honum og ekki geta gefið neinar skýringar þar á.“ Svo er að sjá, að í þessu þinghaldi hafi ákærði verið spurður um sakarefni samkvæmt 2.—6. ákærulið, þótt ekki komi það greinilega fram í bókuninni. Frekari rannsókn um efni ákæruliða 2—6 fór ekki fram, áður en málið var höfðað. Hinn 18. febrúar 1982 kom ákærði á ný fyrir dóm, og var hann þá einungis spurður um sakarefni þau, sem um ræðir í 1., 7. og 8. ákærulið, en í þinghaldinu voru lögð fram gögn um málssóknina gegn ákærða í Kaupmannahöfn. Við þingfestingu málsins 9. september 1982 var ákæran borin undir ákærða. Lýsti hann þá yfir því, að hann kannaðist ekki við sakargiftir samkvæmt ákæruliðum 2—6. Síðar í þinghaldi þessu skýrði ákærði þó frá á þessa leið: „„Aðspurður um ferðir og dvöl í júlí og águst 1978 kveðst ákærði sumarið 1978 hafa farið tvær ferðir til Hollands. Fyrri ferðin var farin með Hermanni Ólasyni, og keypti ákærði að sögn 200 grömm af hassi, er seld voru í Gautaborg. Skömmu síðar kveðst ákærði enn hafa farið með Hermanni Ola- syni til Hollands. Ákærði kvaðst ekki hafa keypt fíkniefni í þeirri för.““ Þá skýrði ákærði frá því, að hann hefði oft farið til Svíþjóðar í júlí-ágúst 1978, m. a. verið þar á hljómleikum, en tvær ferðir hefði hann farið gagngert til þess að selja fíkniefni. Nánar hefur ákærði ekki verið spurður um ferðir þessar. Svo sem rakið er í héraðsdómi, hafa ýmsir menn skýrt við fyrri rannsókn frá því, að ákærði hafi átt þátt í að flytja hass í fimm ferðum frá Hollandi sumarið 1978 og selja það. Enginn þessara 1999 manna var kvaddur til þess að gefa skýrslu við meðferð máls þessa, þótt ákærði neitaði sekt sinni, og verjandi ákærða lýsti yfir því, að hann teldi framburð þessara manna ónothæfan sem grundvöll dóms í málinu. Við flutning málsins hér fyrir dómi hefur verjandinn haldið því fram, að eigi hafi verið sinnt tilmælum sínum um, að menn þeir, sem sakir höfðu borið á ákærða í áðurnefndri rannsókn, yrðu yfirheyrðir á ný og að sér yrði veitt færi á að leggja spurningar fyrir þá. Sækjandi málsins í Hæstarétti, er einnig flutti málið í hér- aði, hefur staðfest það, að þessi staðhæfing verjandans sé rétt. Eins og á stóð í máli þessu, þar sem ákærði hafði neitað sök, og sakfelling varð einungis reist á skýrslum annarra, var nauðsyn- legt, að þeir yrðu kvaddir fyrir dóm í þessu máli, ef kostur var, í því skyni, að spurningar yrðu lagðar fyrir þá, sbr. 2. mgr. 122. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 24. gr. laga nr. 107/1976, svo og 4. mgr. 134. gr. laga nr. 74/1974. Þar sem þetta var eigi gert, þótt þess væri óskað af hálfu ákærða, þykir sakfelling gegn neitun ákærða eigi verða reist á skýrslum þeim, sem raktar eru í hinum áfrýjaða dómi undir liðum nr. 3—6, og ber að sýkna ákærða að því leyti. Með áðurnefndum framburði ákærða um, að hann hefði farið með Hermanni Ólasyni til Hollands og keypt það 200 g af hassi, sem síðan hefðu verið seld í Gautaborg, verður hins vegar að telja, að hann hafi játað brot það, sem um ræðir í 2. ákærulið, þótt hann hefði fyrr í þinghaldinu neitað sakargiftum samkvæmt þeim lið. Ber að staðfesta úrlausn héraðsdóms um ákærulið 2. IlI. Ákæruliðir 7 og 8. Sakarefni þau, sem um ræðir í þessum liðum, játaði ákærði ský- laust í þinghaldi í borgardómi Kaupmannahafnar 2. apríl 1979 að viðstöddum verjanda. Er játning þessi studd ýmsum skýrslum, svo sem lýst er í héraðsdómi. Fjárfúlgur þær, fíkniefni og áhöld, sem fundust í húsnæði ákærða í Hotel 5 Svaner 3. mars 1979, benda einnig til mikilla viðskipta með fíkniefni. Ákærði hefur við meðferð máls þessa neitað sakargiftum þessum að mestu leyti og afturkallað fyrri játningu. Eigi þykir sú afturköllun studd neinum haldbærum rökum. Ber að staðfesta þá niðurstöðu héraðsdóms, að ákærði hafi gerst sekur um brot þau, sem ákæruliðir 7 og 8 lúta að. 2000 IV. Samkvæmt því, sem að framan segir, verður ákærði sýknaður af 3.—6. ákærulið, en niðurstaða héraðsdóms um aðra ákæruliði staðfest. Brot ákærða falla öll umdir verknaðarlýsingu 2., sbr. 6. gr. laga nr. 65/1974, sbr. reglugerð nr. 390/1974, 2., sbr. 10. gr., og auglýsingu nr. 425/1974. Þau voru fólgin í kaupum á mjög miklu magni fíkniefna og sölu þess til margra manna. Meðal efnisins var kókaín. Þykir eiga að refsa ákærða fyrir brotastarfsemi þessa í heild samkvæmt 173. gr. a almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 64/1974, 1. gr. Ákærði framdi brot sín erlendis, en verður refsað hér á landi sam- kvæmt 2. tl. 1. mgr. S. gr. hegningarlaga. Við ákvörðun refsingar ber að gæta 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga, en ákærði framdi brot sín í félagi við aðra. Þa ber að líta til fyrri brotaferils ákærða, sem áður hafði sætt refsidómum sem hér segir: 21. maí 1971 30 daga varðhald fyrir nytjastuld o. fl. 1. okt. 1971 30 daga varðhald fyrir sams konar brot. 29. mars 1974 15 daga varðhald fyrir ölvunarakstur. 30. sept. 1975 60 daga fangelsi fyrir skjalafals. 12. nóv. 1975 30 daga fangelsi fyrir sams konar brot. 24. febr. 1976 3 mánaða fangelsi (hegningarauki) fyrir skjalafals o. fl. 2. mars 1977 4 mánaða fangelsi fyrir skjalafals o. fl. 3. júní 1977 sakfelldur fyrir fjársvik og þjófnað, en refsing ekki dæmd. 5. júlí 1977 3 mánaða fangelsi fyrir þjófnað. 2. nóvember 1977 4 mánaða fangelsi fyrir fjársvik o. fl. 14. febr. 1978 3 mánaða fangelsi fyrir: þjófnað. 27. sept. 1979 sakfelldur fyrir nytjastuld og ölvunarakstur, en refs- ing ekki dæmd. Auk þess hefur ákærði 12 sinnum sæst á greiðslu sekta, þar af einu sinni fyrir brot gegn lögum nr. 65/1974 (19. nóv. 1974, 5.000 króna sekt). Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi 2 ár og 6 mánuði. Einnig þykir rétt að staðfesta ákvæði héraðsdóms um sektarrefs- 2001 ingu, þó svo, að greiðslufrestur sektar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa og vararefsing 20 daga fangelsi. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um frádrátt gæsluvarðhalds- vistar. Samkvæmt gögnum, sem lögð hafa verið fram hér fyrir dómi, var húsleit gerð í herbergjum ákærða og Sigríðar Brynju Péturs- dóttir í Hotel 5 Svaner í Kaupmannahöfn 3. mars 1979, og var þar lagt hald á fíkniefni, áhöld ýmiss konar og peninga, og er þetta allt enn varðveitt hjá lögreglunni í Kaupmannahöfn. Fram er kom- ið, að meðal þess, er hald var lagt á, er allt það, sem krafist er upptöku á í máli þessu, þó þannig, að gögnin sýna eigi, að um hafi verið að ræða nema 14.5 g af hassi. Með þeirri athugasemd ber að staðfesta ákvæði héraðsdóms um upptöku. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærði verður dæmdur til þess að greiða áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin málssóknarlaun í ríkissjóð, 15.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 15.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Þór Sigurðsson, sæti fangelsi 2 ár og 6 mánuði. Hann greiði 20.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga fangelsi í stað sektar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Til frádráttar fangelsis- refsingu komi gæsluvarðhaldsvist ákærða í 178 daga. Ákvæði héraðsdóms um upptöku eru óröskuð, þó svo, að upptækt hass er 14.5 g að þyngd. Staðfest er ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar á meðal saksóknarlaun í ríkissjóð, 15.000.00 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Ragnars Aðalsteinssonar hæstarétt- arlögmanns, 15.000.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 126 2002 Sératkvæði Ármanns Snævarr hæstaréttardómara. Ég er sammála atkvæði meiri hluta dómara um annað en refsivist ákærða. Ég tel hana hæfilega ákveðna 2 ára fangelsi. Sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara. Ég er sammála meiri hluta dómenda Hæstaréttar í máli þessu um annað en fangelsisrefsingu. Með tilliti til þess, hversu hættuleg eitur- lyf er um að ræða að hluta og gróðasjónarmiða, sem liggja að baki öflun þeirra og dreifingu, tel ég fangelsisrefsingu ákærða hæfilega ákveðna 3 ár. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 17. desember 1982. Ár 1982, föstudaginn 17. desember, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Guðjóni St. Mar- teinssyni fulltrúa við undirritaða votta og þá kveðinn upp dómur þessi. Málið var höfðað á hendur Sigurði Þór Sigurðssyni með ákæru, útgefinni 8. mars 1982, fyrir eftirfarandi meint brot á fíkniefnalöggjöfinni, talin framin frá miðjum júlí 1978 fram til 3. mars 1979, er ákærði var handtek- inn í Kaupmannahöfn, „margsinnis aflað sér fíkniefna í Hollandi og Dan- mörku og síðan selt efnin, að undanskilinni eigin neyslu, einkum í Svíþjóð og Danmörku, til margra manna gegn verulegu gjaldi og haft af því fjár- hagslegan ávinning, svo sem hér á eftir verður nánar rakið: 1. Seinni hluta júlímánaðar keypt í Kaupmannahöfn í félagi við Halldór Lárus Pétursson um 300 grömm af hassi á 17—18 krónur danskar hvert gramm og flutt síðan efnið til Svíþjóðar og selt það ótilgreindu fólki í Gautaborg fyrir um 7.000.- sænskar krónur. 2. Nærri mánaðamótum júlí/ágúst í félagi við nefndan Halldór Lárus keypt 200 grömm af hassi í Hollandi, flutt efnið til Svíþjóðar og selt það í Gauta- borg ótilgreindum mönnum fyrir samtals allt að 7.000.- sænskum krónum. 3. Um mánaðamótin júlí/ágúst í félagi við nefndan Halldór Lárus keypt 2003 í Hollandi 450 grömm af hassi, flutt efnið til Svíþjóðar og selt það í Gauta- borg ótilgreindum mönnum fyrir samtals allt að 11.000.- sænskum krónum. 4. Fyrri hluta ágústmánaðar í félagi við nefndan Halldór Lárus keypt í Hollandi 1 kg af hassi, flutt það fyrst til Danmerkur og síðan mestan hluta þess til Svíþjóðar, þar sem ákærði seldi efnið, mestmegnis í Gautaborg, ótilgreindum mönnum, fyrir samtals allt að 19.000.- sænskum krónum. 5. Um miðjan ágúst í félagi við nefndan Halldór Lárus keypt í Hollandi 2.2 kg af hassi, flutt það til Danmerkur og selt mestan hluta þess í Kaup- mannahöfn ótilgreindum mönnum, en óupplýst um heildarsöluverð efnis- ins. 6. Nærri mánaðamótum ágúst/september í félagi við nefndan Halldór Lár- us og Árna Hrafnsson keypt í Hollandi 4 kg af hassi, flutt efnið fyrst til Danmerkur og síðan til Svíþjóðar, þar sem þeir seldu hluta efnisins, einkum í Gautaborg og Málmey, til ótilgreindra manna, og skipt með sér því efnis- magni, sem þá var ekki selt, en ekki nýtur við upplýsinga um, með hvaða hætti ákærði ráðstafaði þeim hluta efnisins, sem í hans hlut kom. 7. Í október og nóvember í félagi við Franklín Kristin Steiner tvívegis tekið við í Kaupmannahöfn frá ungverskum manni, George Nagy, í hvort skiptið um 7 kg af hassi, sem þeir fluttu til Svíþjóðar og seldu það ótilgreindum mönnum, Í fyrra skiptið fyrir samtals 160.000.- sænskar krónur og í síðara skiptið fyrir 170.000.- sænskar krónur, en af þeim fjárhæðum gengu 83.000.- sænskar krónur til nefnds Nagy í hvort skiptið. 8. Í lok janúar og febrúarmánuði í félagi við Franklín Kristin Steiner tekið við í Kaupmannahöfn frá nefndum George Nagy samtals 180 grömmum af kókainí, sem þeir blönduðu svo til helminga með þrúgusykri, og af því magni selt síðan 130 grömm til ýmissa ótilgreindra manna þar í borg fyrir samtals allt að 220.000.- dönskum krónum.“ Ofangreind meint háttsemi er í ákæruskjali talin varða við 173. gr. a almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 64/1974, sbr. 2. tl. 1. mgr. $. gr. almennra hegningarlaga. 2004 Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Þá er þess enn fremur krafist, að upptækt verði gert sam- kvæmt heimild í S. gr. laga nr. 65/1974 um ávana- og fíkniefni og 69. gr. almennra hegningarlaga eftirgreint magn fíkniefna svo og áhöld og fjár- munir, sem fundust við leit í herbergi því, sem ákærði hafði á hótel „De fem Svaner““ í Kaupmannahöfn þann 3. mars 1979: 18.5 grömm af kókaíni, 30.5 grömm af hassi, 0.S grömm af amfetamíni, 1 kókaínsskeið, 3 vísavog- ir, 2 fjaðravogir, askja með lóðum, 6 hasspípur, 139.900 danskar krónur, 79.500.00 sænskar krónur og 20.000.00 norskar krónur. Ákærði hefur samkvæmt sakavottorði, útgefnu 8. nóvember 1982, sætt fjölmörgum kærum og refsingum, sem þó þykja ekki skipta máli hér. Síð- asta refsing, er ákærða var gerð, var 4 mánaða fangelsi samkvæmt dómi, uppkveðnum 2. nóvember 1977. Ákærða var birt ákæra í málinu 9. september 1982, og var málið þingfest sama dag. Munnlegur flutningur fór fram 11. nóvember 1982, og var málið dómtekið sama dag. Við munnlegan flutning málsins ítrekaði sækjandi kröfur, er fram koma í ákæruskjali. Verjandi ákærða gerði eftirfarandi dómkröfur: Að ákærði verði sýknaður af kröfum ákæruvaldsins, er um getur í ákæruskjali, að undanskyldu sakarefni í ákærulið I. Verjandi gerði kröfu til þess, að gæsluvarðhaldsvist ákærða í Danmörku kæmi til frádráttar dæmdri refsingu í máli þessu, ef dæmd yrði. Þá krafðist verjandi hæfilegra málsvarnarlauna að mati dómsins. Málið var flutt að nýju 9. desember 1982, og gerðu sækjandi og verjandi sömu dómkröfur og áður var lýst. Málið var dómtekið sama dag. Málsatvik. Ákæruliður 1. „Seinni hluta júlímánaðar keypt í Kaupmannahöfn í félagi við Halldór Lárus Pétursson um 300 grömm af hassi á 17—18 krónur danskar hvert gramm og flutt síðan efnið til Svíþjóðar og selt það ótilgreindu fólki í Gautaborg fyrir um 7.000.- sænskar krónur.““ Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 18. febrúar sl., og kvað hann sig ásamt Halldóri Lárusi Péturssyni hafa aflað sér 300 gramma af hassi af sér óþekktum aðilja í Kristjaníu og hafi þeir síðan í sameiningu selt 50—100 grömm af efninu sér ókunnum aðiljum í Gautaborg. Ákærði var yfirheyrður fyrir dómi 9. september sl. um ofangreint sakar- efni eftir útgáfu ákæru. Kvað ákærði efnismagn hafa verið milli 200 og 300 grömm, en atvikum að öðru leyti rétt lýst í þessum ákærulið. Halldór Lárus Pétursson var yfirheyrður fyrir dómi 6. nóvember 1978. 2005 Halldór kvað ákærða hafa komið til Kaupmannahafnar um miðjan júlí 1978 og með ákærða hafi verið eiginkona hans, Sigríður Brynja Péturs- dóttir, sem er systir Halldórs Lárusar. Halldór Lárus kvað ákærða hafa spurt sig, hvort hann væri reiðubúinn að fara með hass til Svíþjóðar og selja þar, ef hann, ákærði, keypti efnið. Halldór Lárus kvaðst hafa fallist á ofangreinda málaleitan ákærða. Halldór Lárus kvaðst síðar hafa mót- tekið fé frá ákærða og keypt hass fyrir það í Kristjaníu ásamt Hermanni Ólasyni, og komu í hlut ákærða um 250 grömm af hassi. Hvert gramm efnis kostaði að sögn Halldórs Lárusar um 17 til 18 danskar krónur. Efnið var síðan flutt til Gautaborgar og selt þar, og söluandvirðið nam að sögn Halldórs 6.000 til 7.000 sænskum krónum. Halldór kvaðst síðan hafa af- hent ákærða féð að lokinni söluferðinni, sem tók að sögn u. þ. b. eina viku. Halldór Lárus bar hjá lögreglu 19. október 1978, að söluferð sú, sem að ofan var rakin, hafi tekið u. þ. b. eina viku, og var efnið selt í almenn. ingsgarði í Gautaborg. Sigríður Brynja Pétursdóttir var yfirheyrð sem vitni hér fyrir dómi 29. september 1978. Lýsti hún þá umfangsmiklum fíkniefnaviðskiptum nokk- urra Íslendinga í Kaupmannahöfn og víðar, og var einn slíkra eiginmaður Sigríðar, ákærði í máli þessu. Sigríður Brynja kvaðst hafa haldið til Gauta- borgar síðari hluta júlímánaðar 1978 með Halldóri Lárusi og ákærða og þar orðið vitni að 200 gramma hasssölu, en ekki er ljóst, hver seldi. Sigríður Brynja var yfirheyrð fyrir dómi í Kaupmannahöfn 19. mars 1979 sem vitni, og kvaðst hún þá hafa haldið til Gautaborgar skömmu eftir komu sína og ákærða til Kaupmannahafnar um miðjan júlí 1978. Í þeirri för voru Halldór Lárus og ákærði, og höfðu þeir meðferðis að sögn Sigríð- ar 600—800 grömm af hassi, sem þeir höfðu áður keypt fyrir um 4.000 danskar krónur í Kristjaníu. Sigríður kvaðst ekki vita, hvort allt efnið var selt, þar sem hún hélt til Íslands skömmu síðar. Árni Hrafnsson bar fyrir dómi 29. október 1978 að hafa tekið á móti ákærða og konu hans á flugvelli í Kaupmannahöfn 14. júlí 1978. Árni kvað ákærða u. þ. b. þremur dögum síðar hafa haldið frá Kaupmannahöfn til Gautaborgar og hafi verið farið með 200 grömm af hassi til að selja Í Gautaborg. Með ákærða fóru Sigríður Brynja, kona hans, og Halldór Lárus Pétursson. Ákæruliður 2. „„Nærri mánaðamótum júlí/ágúst í félagi við nefndan Halldór Lárus keypt 200 grömm af hassi í Hollandi, flutt efnið til Svíþjóðar og selt það í Gautaborg ótilgreindum mönnum fyrir samtals allt að 7.000.- sænskum krónum.“ 2006 Hermann Ólason bar um þessa meintu ferð ákærða fyrir dómi 11. nóv. 1978. Hermann kvaðst hafa haldið með ákærða til Amsterdam í bifreið og hafi ákærði þar í borg keypt 200 grömm af Pakistanhassi. Efnið var flutt til Gautaborgar og þar selt, og kvaðst Hermann hafa fengið í sinn hlut 1.000.00 sænskar krónur fyrir ferðina. Hermann Ólason hafði áður, eða 5. nóvember, greint frá þessari meintu ferð við lögregluyfirheyrslu. Bar Hermann þar á sama veg og rakið var, en taldi ferðina hafa verið farna fyrri hluta júlímánaðar 1978. Halldór Lárus Pétursson bar hér fyrir dómi 6. nóvember 1978, að í lok júlí s. á. hafi ákærði ásamt Hermanni Ólasyni haldið með lest til Amster- dam. Halldór kvað ákærða hafa haft til ráðstöfunar um 2.700 danskar krónur og fyrir það fé hafi ákærði keypt um 200 grömm af svokölluðu svörtu Pakistanhassi, en Halldór kvaðst ekki vita, hve mikið efni Hermann keypti. Halldór kvað ákærða hafa flutt efnið til Gautaborgar, og þar kvaðst Halldór Lárus hafa tekið þátt í sölu efnisins með ákærða og hafi söluand- virðið numið 6.000—7.000 sænskum krónum. Halldór kvað ákærða hafa kostað uppihald í ferðinni og þá hafi ákærði lagt sér til fíkniefni til eigin nota. Að sölu lokinni var haldið til Kaupmannahafnar. Við yfirheyrslu hjá lögreglu 19. október 1978 kvað Halldór hafa tekið sig og ákærða um þrjá daga að selja efnið í Gautaborg í sama almennings- garði og getið var um í ákærulið Í að framan. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 9. sept. sl. og kvaðst ekki kannast við háttsemi þá, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Ákæruliður 3. „„Um mánaðamótin júlí/ágúst í félagi við nefndan Halldór Lárus keypt í Hollandi 450 grömm af hassi, flutt efnið til Svíþjóðar og selt það í Gauta- borg ótilgreindum mönnum fyrir samtals allt að 11.000 sænskum krónum.““ Hermann Ólafson bar um þessa meintu ferð hér fyrir dómi 11. nóvember 1978. Kvað hann hafa verið haldið til Amsterdam 4. ágúst s. á. Í ferðinni voru að sögn Hermanns auk hans sjálfs ákærði og Róbert Rósmann Guð- jónsson. Hermann kvaðst sjálfur hafa keypt 290 grömm af hassi, en ákærði og Róbert Rósmann hafi keypt liðlega 1.5 kíló af Pakistanhassi. Hermann kvað efnið síðan hafa verið flutt til Gautaborgar og selt þar. Halldór Lárus Pétursson bar hér fyrir dómi 6. nóvember 1978 að hafa stuttu eftir för, er rakin var í ákærulið 2, haldið áleiðis til Amsterdam ásamt ákærða og Hermanni Ólasyni og Róbert Rósmann Guðjónssyni. Erindið var að kaupa hass í Amsterdam. Halldór kvað sig ekki hafa komist til Amsterdam, þar sem hann hafi gleymt vegabréfi sínu í Kristjaníu. Hall- dór kvaðst hafa beðið í Kristjaníu eftir þangað komu ákærða og félaga frá Amsterdam, og kvað Halldór ákærða hafa komið með úr ferðinni 2007 400—500 grömm af svokölluðu Pakistanhassi. Halldór kvaðst hafa flutt efnið til Gautaborgar ásamt ákærða og þar hafi þeir selt efnið í sameiningu og söluandvirðið numið um 10.000—11.000 sænskum krónum. Fluttu þeir síðan féð með sér til Kaupmannahafnar. Halldór Lárus hafði áður greint frá meintri ferð, er um er getið í þessum ákærulið, hjá lögreglu 19. október s. á. og kvað ferðina hafa tekið u. þ. b. eina viku. Var framburður Halldórs hjá lögreglu efnislega á sama veg og hér fyrir dómi. Sigurður Rafn Jóhannsson var yfirheyrður fyrir dómi 5. nóvember 1978. Af framburði Sigurðar má ráða, að hann segir ákærða ásamt Hermanni Ólasyni og Róbert Rósmann Guðjónssyni nærri mánaðamótum júlí/ágúst 1978 hafa haldið til hasskaupa til Amsterdam. Sigurður kvað ákærða hafa keypt þar 1 kíló af hassi. Síðan kvað Sigurður áðurgreinda þrjá aðilja hafa haldið með efnið til Gautaborgar frá Kaupmannahöfn. Þá kvað Sigurður sig hafa slegist í förina auk Halldórs Lárusar Péturssonar, sem fylgdi á- kærða og seldi með honum efnið. Sigurður Rafn kvaðst hafa slegist í för með Hermanni Ólasyni og Róbert Rósmann Guðjónssyni og hafi þeir farið frá Gautaborg til Stokkhólms og síðan aftur til Gautaborgar á leið til Kaup- mannhafnar og ferðin öll, þ. e. innkaupin í Amsterdam og söluferðin til Svíþjóðar, tekið alls um fjóra daga. Róbert Rósmann Guðjónsson var yfirheyrður hér fyrir dómi 17. febrúar 1979. Lýsti Róbert þá ferð sinni til Amsterdam í lok júlí 1978 og hafi verið með í þeirri ferð ákærði og Hermann Ólason. Róbert kvað hafa verið keypt um 2.5 kíló af hassi í Amsterdam. Efnið var síðan flutt til Svíþjóðar að sögn Róberts og selt þar, aðallega í Gautaborg. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 9. sept. sl., og kvaðst hann ekki kannast við háttsemi þá, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Ákæruliður 4. „„Fyrri hluta ágústmánaðar í félagi við nefndan Halldór Lárus keypt í Hollandi 1 kg af hassi, flutt það fyrst til Danmerkur og síðan mestan hluta þess til Svíþjóðar, þar sem ákærði seldi efnið, mestmegnis í Gautaborg, ótilgreindum mönnum, fyrir samtals allt að 19.000.- sænskum krónum.“ Hermann Ólason bar um þessa meintu ferð hér fyrir dómi í þinghaldi 11. nóvember 1978. Kvað Hermann hafa verið farið í þessa ferð strax og sölu efna úr næstu ferð á undan lauk, sbr. ákærulið 3. Hermann kvað auk sín hafa verið í ferðinni þá Sigurð Rafn Jóhannsson, Halldór Lárus Pétursson og ákærða. Hermann kvaðst hafa keypt í Amsterdam 0.5 kíló af MPL Pakistanhassi. Ekki kvaðst Hermann vita um efnismagn, er ákærði og Halldór Lárus keyptu, en vita þó, að þeir keyptu hass. Kvað Hermann 2008 leiðir sínar og Sigurðar Rafns annars vegar og ákærað og Halldórs Lárusar hins vegar hafa skilið í þessari ferð. . Áður, eða í lögregluskýrslu 5. nóvember, hafði Hermann borið efnislega á sama veg og að ofan var rakið. Kvað Hermann ákærða og Halldór Lárus hafa verið búna að kaupa um 1.5 kíló af hassi kvöld eitt í Amsterdam. Í þessari lögregluyfirheyrslu skýrði Hermann frá ósamkomulagi milli sín og ákærða, en fleiri aðiljar viðriðnir mál þetta hafa borið á sama veg um ósamkomulag ákærða og Hermanns. Halldór Lárus Pétursson lýsti í þinghaldi 6. nóvember 1978 meintri ferð, er hér úm ræðir. Kvað Halldór Lárus, að nokkrum dögum eftir komu til Kaupmannahafn- ar úr för, sbr. ákærulið 3, hafa verið haldið á bílaleigubifreið til. Amster- dam og enn til hasskaupa. Í förinni voru að sögn Halldórs auk hans sjálfs Hermann Ólason, Sigurður Rafn Jóhannsson og ákærði. Halldór kvaðst hafa keypt 1 kíló af svokölluðu Pakistanhassi í Amsterdam ásamt ákærða. Efnið kvað Halldór hafa verið keypt fyrir andvirði sölu efna úr ákærulið 3. Vegna ósamkomulags ákærða og Hermanns Ólasonar kvað Halldór leið- ir hafa skilist og hafi hann ásamt ákærða haldið með lest til Kaupmanna- hafnar með hassið. Halldór kvað sig ásamt ákærða hafa notað og selt á leiðinni til Kaupmannahafnar 100 til 150 grömm af efninu. Halldór kvað ákærða hafa haldið einan með efnið til Svíþjóðar og selt efnið þar og kom- ið með til baka um 19.000 sænskar krónur sem söluandvirði. Áður, eða í lögregluskýrslu 20. október 1978, hafði Halldór borið um ofangreinda meinta för ákærða o. fl. aðilja. Sigurður Rafn Jóhannsson bar fyrir ðómi 5. nóvember 1978 að hafa haldið til Amsterdam fyrstu vikuna í ágúst 1978 ásamt ákærða, Hermanni Ólasyni og Halldóri Lárusi Péturssyni. Í Amsterdam var keypt verulegt magn af hassi, og kvað Sigurður Rafn ákærða hafa keypt 1.5 kíló af hassi í ferðinni. Sigurður Rafn kvað deilur hafa komið upp milli ákærða og Her- manns Ólasonar og þá hafi hópurinn skipst og ákærði og Halldór Lárus haldið til Kaupmannahafnar. Árni Hrafnsson bar fyrir dómi 29. okt. 1978, að hann vissi til þess, að Hermann Ólason og Sigurður Rafn Jóhannsson hafi haldið til Gautaborgar síðari hluta júlímánaðar 1978 og haft í fórum sínum 1 kg af hassi. Eftir sölu hassefnanna í Svíþjóð kvað Árni Hermann Ólason hafa haldið til Am- sterdam til frekari hasskaupa. Með í þá för slóust ákærði, Halldór Lárus Pétursson og Sigurður Rafn Jóhannsson. Árni taldi, að keypt hefðu verið 2 kíló af hassi í Amsterdam og hefði ákærði og Halldór Lárus átt þar af 1 kíló. Árni kvað ákærða hafa haldið á undan Hermanni til Gautaborgar með sinn efnishlut. Ástæðu þess kvað Árni hafa verið deilur, er upp komu milli ákærða og Hermanns Ólasonar. 2009 Árni kvaðst síðan hafa hitt Hermann Ólason í Kaupmannahöfn eftir þangað komu Hermanns frá Amsterdam. Árni kvað sig hafa að ósk Her- manns flutt 1 kíló af hassi með ferju frá Kaupmannahöfn til Gautaborgar. Þar í borg kvaðst Árni hafa hitt ákærða og orðið honum samferða til Kaup- mannahafnar, en ákærði hafði að sögn Árna keypt bifreið af Audi gerð í Svíþjóð ásamt Guðmundi Einarssyni. Árni kvað ákærða hafa átt 16.000 sænskar krónur við komu til Kaupmannahafnar 12.—14. ágúst 1978. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 9. september sl. Ákærði kvaðst ekki kannast við háttsemi þá, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Ákæruliður 5. „„Um miðjan ágúst í félagi við nefndan Halldór Lárus keypt í Hollandi 2.2 kg af hassi, flutt það til Danmerkur og selt mestan hluta þess í Kaup- mannahöfn ótilgreindum mönnum, en óupplýst um heildarsöluverð efnis- ins.““ Halldór Lárus Pétursson bar um ofangreinda meinta för ákærða og fleiri aðilja fyrir dómi 6. nóvember 1978. Halldór Lárus kvaðst tveimur til þremur dögum eftir komu ákærða til Kaupmannhafnar úr söluferð, sbr. ákærulið 4, hafa haldið í enn eina ferð- ina til Amsterdam til hasskaupa. Í ferðinni voru auk Halldórs Guðmundur Einarsson og Gígja Geirsdóttir. Halldór kvað ferðina hafa verið farna á bifreið, er ákærði og Guðmundur Einarsson greiddu með hassi. Halldór kvað hafa verið keypt í Amsterdam 4.4 kíló af Pakistanhassi og hafi ákærði lagt fram fé til kaupa á 2.2 kílóum. Var haldið með hassið til Kaupmanna- hafnar, og þar kvaðst Halldór hafa afhent ákærða efnið, sem síðan var að mestu selt af ákærða í Kristjaníu, þó kvaðst Halldór hafa aðstoðað á- kærða eitthvað við söluna. Halldór Lárus staðfesti fyrir dómi 23. maí 1979, að Árni Hrafnsson hefði lagt fé til farar þeirrar, er hér um ræðir, og fengið í hlut 100 grömm af hassi. Árni Hrafnsson bar fyrir dómi 29. október 1978, að sama dag og hann kom til Kaupmannahafnar frá Svíþjóð ásamt ákærða, þ. e. 12.— 14. ágúst 1978, hafi Guðmundur Einarsson og kona hans, Gígja Geirsdóttir, haldið til hasskaupa í Amsterdam og í för með þeim verið Halldór Lárus Péturs- son, er var með fé, er ákærði hafði lagt fram, sem var ágóði vegna sölu, er um getur Í ákærulið 4. Árni kvaðst hafa lagt til fararinnar 1.000 sænskar krónur og fengið í sinn hlut 100 grömm af hassi, sem voru seld í Kristjáníu, og þar seldi á sama tíma Halldór Lárus Pétursson 400 grömm að sögn Árna og ákærði seldi 1.5 kíló í Kaupmannahöfn. Árni kvað hafa verið keypt 4 kíló af hassi í Amsterdamför þéirri, er hér um getur. Guðmundur Einarsson var yfirheyrður hér fyrir dómi 21. maí 1980. Lýsti Guðmundur þá ferð sinni til Amsterdam í ágúst 1978. Guðmundur kvað 2010 auk eiginkonu sinnar, Gígju Geirsdóttur, hafa verið með í ferðinni Halldór Lárus Pétursson. Kvað Guðmundur hafa verið keypt 4 kíló af hassi í Amst- erdam, og átti Halldór Lárus helming efnisins að sögn Guðmundar. Efnið var flutt til Kaupmannahafnar og selt þar. Ekki hefur reynst unnt að yfirheyra Gígju Geirsdóttur vegna háttsemi, er um getur í þessum ákærulið, þar sem hún hefur dvalið langdvölum er- lendis. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 9. september sl. Ákærði kvaðst ekki kannast við neitt það, er honum er gefið að sök í þessum ákærulið. Ákæruliður 6. „„Nærri mánaðamótum ágúst/september í félagi við nefndan Halldór Lárus og Árna Hrafnsson keypt í Hollandi 4 kg af hassi, flutt efnið fyrst til Danmerkur og síðan til Svíþjóðar, þar sem þeir seldu hluta efnisins, eink- um í Gautaborg og Málmey, til ótilgreindra manna, og skipt með sér því efnismagni, sem þá var ekki selt, en ekki nýtur við upplýsinga um, með hvaða hætti ákærði ráðstafaði þeim hluta efnisins, sem í hans hlut kom.““ Árni Hrafnsson var yfirheyrður fyrir dómi 29. október 1978 og greindi þá frá ferð sinni og ákærða til Hollands í lok ágúst 1978. Árni kvað hafa verið lagt upp í ferðina frá Kaupmannahöfn 25.—27. ágúst 1978. Kvað Árni ákærða haf átt bróðurpart þeirra efna, er keypt voru, og hafi ákærði við upphaf ferðarinnar haft undir höndum nærri 34.000 dönskum krónum fyrir sínum hlut og hlut Halldórs Lárusar. Árni kvað sig hafa lagt fram 2.000 danskar krónur, og var öllu áðurgreindu fé skipt í Rotterdam að sögn Árna og fengust fyrir u. þ. b. 13.000 hollensk gyllini, og var keypt hass fyrir 12.000 hollensk gyllini í Rotterdam, og feng- ust fyrir það 4 kíló af s. n. Pakistanhassi í 150—160 gramma plötum og í 600 gramma búntum. Nú var haldið með lest til Kaupmannahafnar með efnið að sögn Árna. Síðan var haldið til Gautaborgar, og þar kvað Árni ákærða og Halldór Lárus hafa selt fast að 2.5 kílóum af sínum efnishlut, og Árni kvaðst þar hafa selt sinn hluta efnisins, eða 130 grömm. Árni kvað sig ásamt ákærða og Halldóri Lárusi hafa komið til Malmö líklega 3. sept- ember 1978 og hlýtt þar á tónleika þann $. september. Daginn eftir kvað Árni hafa verið eftir af efninu u. þ. b. 1.3 kíló og hafi ákærði og Halldór Lárus deilt um efnið og ákærði síðan haldið til Kaupmannahafnar á ný. Um þessa meintu ferð ákærða Árna Hrafnssonar og Halldórs Lárusar Péturssonar bar sá síðastnefndi hér fyrir dómi 6. nóvember 1978. Halldór Lárus kvaðst hafa komið að máli við Árna Hrafnsson fáum dög- um eftir að sölu hassefna úr ákærulið 5 lauk. Halldór Lárus kvaðst þá hafa boðið Árna að fara með ákærða í hasskaupaferð til Amsterdam, en Árni hafði áður lýst slíkum áhuga sínum. 2011 Halldór kvað Árna og ákærða síðan hafa haldið með lest til Amsterdam og komið með 4 kíló af Pakistanhassi til baka til Kaupmannahafnar. Hall- dór kvað sig hafa verið eiganda efnisins að "4 hluta, en afgang verið eign ákærða. Halldór kvað hafa svo um samist milli sín og ákærða, eftir að Sigríður Brynja hélt til Íslands eftir sölu. efna úr ákærulið 1, að ákærði skyldi teljast eiga % hluta þeirra efna, er þeir stóðu sameiginlega að, og Halldór '4 hluta. Halldór kvað sig þá hafa haldið með efnið til Gautaborg- ar ásamt ákærða og Árna Hrafnssyni. Salan í Gautaborg gekk illa að sögn Halldórs, og var þá haldið til Malmö á tónleika þann $. september 1978, en salan þar einnig gengið illa. Halldór kvaðst hafa lent í útistöðum við ákærða um þetta leyti og hafi þá leiðir þeirra skilið. Halldór kvað ákærða hafa afhent sér 1.2 kíló af hassinu til að selja í Svíþjóð. Halldór kvaðst hafa hitt í Malmö þá Pétur Blöndal Gíslason og Kristján Aðalsteinsson. Að sögn Halldórs óku ofangreindir aðiljar honum og Árna Hrafnssyni til Gautaborgar, en sala gekk þar illa, svo sem getið var, og var þá haldið til Osló og reynt að selja hassið þar í borg, en gekk illa. Halldór kvað alla ofangreinda aðilja hafa aðstoðað sig við sölu efna, þó hafi Pétur Blöndal ekki selt í Osló. Kristján Aðalsteinsson hefur borið efnislega á sama veg og Halldór Larús Pétursson um að hafa hitt Halldór í Malmö á ofangreindum tíma svo og um það, er á eftir gekk. Eru framburðir Kristjáns hjá lögreglu frá 25. októ- ber 1978 og fyrir dómi sama dag. Pétur Blöndal Gíslason hefur á sama hátt og Kristján Aðalsteinsson borið efnislega á sama veg og Halldór Lárus varðandi ofangreint. Er framburður Péturs hér fyrir dómi frá 28. október 1978. Er ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 9. sept. sl., kvaðst ákærði þá ekki kannast við háttsemi þá, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Ákæruliður 7 og 8. „Í október og nóvember í félagi við Franklín Kristin Steiner tvívegis tekið við í Kaupmannahöfn frá ungverskum manni, George Nagy, í hvort skiptið um 7 kg af hassi, sem þeir fluttu til Svíþjóðar og seldu það ótilgreindum mönnum, Í fyrra skiptið fyrir samtals 160.000.- sænskar krónur og í það síðara 170.000.- sænskar krónur, en af þeim fjárhæðum gengu 83.000.- sænskar krónur til nefnds Nagy í hvort skiptið. Í lok janúar og febrúarmánuði í félagi við Franklín Kristin Steiner tekið við í Kaupmannahöfn frá nefndum George Nagy samtals 180 grömmum af kókainí, sem þeir blönduðu síðan til helminga með þrúgusykri, og af því magni selt síðan 130 grömm til ýmissa ótilgreindra manna þar í borg fyrir samtals allt að 220.000.- dönskum krónum.““ Hér á eftir verður jöfnum höndum fjallað um ákæruliði 7 og 8 og þá 2012 vikið að framburðum ákærða o. fl. aðilja hjá lögreglu og fyrir dómi í Dan- mörku. Vegna meintrar samvinnu ákærða og Franklíns Kristins Steiner við framningu meintra brota í nefndum ákæruliðum þykir nauðsynlegt að rekja nokkuð meðferð. máls ákærða og Franklíns fyrir dómstólum í Danmörku, og í því sambandi þykir hagfelldara samhengisins vegna að taka hluta ein- stakra framburða orðrétt upp í dóm þennan. Ákærði var yfirheyrður hjá rannsóknarlögreglunni í Kaupmannahöfn 26. mars 1979 vegna háttsemi þeirrar, er honum er hér gefin að sök. Í nefndri lögregluskýrslu er svo bókað eftir ákærða um ofangreinda meinta háttsemi: „„Einhvern tímann í október 1978 hafði mætti hitt Steiner á heimili hans Ulsöparken, en Steiner hafði áður sagt frá því, að þar þekkti hann mann, sem væri reiðubúinn til að láta þá fá hass í umboðssölu. Þeir höfðu orðið ásáttir um að taka slíku tilboði. Nokkrum dögum síðar óku mætti og Stein- er í bíl mætta að Grábrödretorgi, þar sem Steiner fór úr bílnum til þess að ná í umrætt hass. Mætti fékk síðar upplýsingar um það, að hassið var sótt til „CHRIS.“ Það skal tekið fram hér, að CHRIS — sem er sá sami og George Nagy, hefur búið í Klosterstrædet nálægt Grábrödretorgi. Sem fyrr greinir fór Steiner úr bílnum, en mætti beið. Stuttu síðar kom Steiner aftur og hafði þá meðferðis milli 2 og 3 kg af hassi. Hassið var það léglegt að gæðum, að þeim tókst ekki að selja það hér í Kaupmanna- höfn. Steiner hafði skýrt „CHRIS“ frá því, að þeir gætu ekki selt þetta lélega hass. Steiner hafði fengið 3—4 kg af hassi til. viðbótar, og ákveðið hafði verið, að mætti og Steiner færu til Svíþjóðar, þar sem þeir áttu að selja allt: hassið, milli 7 og 8 kíló. Eins og ákveðið hafði verið, óku mætti og Steiner í bíl mætta til Svíþjóð- ar, þar sem þeir seldu hassið að hluta í Gautaborg og að hluta í Stokkhólmi. Fyrir hasssöluna fengu þeir 160.000 s. kr. Þegar hassið hafði verið selt, fóru þeir aftur til Danmerkur og gerðu upp við „„Chris,““ sem fékk u. þ. b. 83.000 s. kr., sem var reiknað á að giska 100.000 danskar krónur. Mætti og Steiner skiptu því, sem eftir var, þ. e. a. s. um það bil 40.000 s. kr. komu í hlut hvors. Því næst fengu þeir 7 kg af hassi til viðbótar, að þessu sinni betra að gæðum og var svart. Þetta hass var eins og hið fyrra líka selt í Gautaborg og í Stokkhólmi. Að þessu sinni höfðu þeir þó ekið í bíl, er tekinn var á leigu, þar sem bíll mætta var gamall og dálítið að honum. Við hasssöluna höfðu þeir hagnast um u. þ. b. 170.000 sænskar krónur. Er þeir komu aftur til Danmerkur, gerðu þeir upp við „„Chris““ eins og í fyrra skiptið, og hann fékk í sinn hlut sem næst 83.000 s. kr. eins og áður.““ 2013 Ákærði kvaðst að lokinni síðari söluferðinni hafa haldið til Mexicó ásamt eiginkonu sinni, Sigríði Brynju Pétursdóttur. Ákærði kvaðst hafa haldið þangað 15.— 16. desember 1978 og komið til baka til Kaupmannahafnar líklega 25.—26. janúar 1979. Ákærði kvaðst hafa falið í herbergi sínu á hótelinu De fem Svaner u. þ. b. 40.000 krónur í danskri og sænskri mynt. Ákærði kvaðst hafa samið svo við Franklín Kristin Steiner, að hann héldi til Amsterdam ásamt „„Chris““ (George Nagy), á meðan ákærði dveldi í Mexico. Ákærði kvaðst í þessu sambandi hafa sýnt Franklín 10.000 danskar krónur, er hann skyldi kaupa hass fyrir í Amsterdam. Í þessu skyni kvaðst ákærði hafa látið Franklín hafa lykil að herbergi sínu á De fem Svaner, en ákærði kvaðst hafa flutt í greint herbergi í október 1978. Ákærði kvaðst hafa frétt eftir komu frá Mexico, að ekkert hafi orðið úr fyrirhugaðri Amsterdamför. Enn var í áðurnefndri yfirheyrslu bókað eftir ákærða: „Eftir heimkomu mætta frá Mexico í lok janúar 1979 fóru þeir að selja kókaín fyrir Chris, sem hafði sagt þeim, að hann hefði 180 g af kókaíni í vörslum sínum á herbergi nr. 329 á hótelinu „„De fem Svaner““. Ákveðið var, að mætti og Steiner fengju 50 g, sem þeir ættu að selja. Chris vildi haga uppgjöri þannig, að hann fengi 550 kr. fyrir hvert gramm. Þetta fannst mætta og Steiner nokkuð hátt, og mætta flaug þá í hug, að í bandarísku blaði, sem heitir „High Times““, hefði hann lesið, að hægt væri að blanda efnum út í kókaín. Þetta efni væri auðvelt að kaupa í hvaða lyfjaverslun sem er. Efnið, sem mætti man ekki, hvað heitir, var síðan keypt í lyfjaverslun, en hann man ekki, hver keypti það. Hann skýrði frá því, að það hefði fundist í herbergi hans við húsleitina, og vísað er til muna nr. 77. Þegar mætti og Steiner höfðu keypt efnið, blönduðu þeir því við 50 g af kókaíni, sem þeir fengu hjá Chris, og fengu þannig 100 g af góðu kóka- íni, sem þeir pökkuðu í litlar pakkningar með einu eða tveimur grömmum í. Því næst voru þessi oréf seld, aðallega í Christianíu, og þeir fengu greiðsl- ur, 600—700 kr. fyrir grammið. Þeir gerðu síðan upp við Chris, sem fékk greiddar kr. 27.50. Síðan fengu þeir aftur 150 g af kókaíni frá Chris, sem var dreift í 2 eða 3 afhendingar frá honum. Honum var greitt fyrir 50 g kr. 27.500. Mætti viðurkennir þannig, að hann og Steiner hafi frá því í febrúar og þangað til skömmu áður en þeir voru handteknir móttekið alls 200 grömm af kóka- íni frá Chris, sem hefði fengið samtals 110.000 fyrir þessi 200 grömm, sem mætti og Steiner höfðu drýgt upp í 400 g af kókaíni, sem var heildarmagn þess selda. Mætti og Stéiner höfðu líka hagnast um á að giska 110.000 krónur, sem þeir höfðu skipt á milli sín. 2014 Mætti er spurður um mun nr. 99, en það er brún skjalataska, sem fannst við húsleit í herbergi mætta og hafði að geyma mikið magn af sænskum, dönskum og norskum peningaseðlum. Mætti kveður sig eiga skjalatöskuna, sem eiginkona hans hafði gefið sér í jólagjöf. Peningana, alls kr. 239.400, eiga mætti og Steiner í félagi, þannig að mætti á u. þ. b. 110.000 kr., en Steiner afganginn, þ. e. a. s. u. þ. b. 129.400 kr. Mætta var kynnt, að ennfremur hefðu fundist í herbergi hans $.510 s. kr. og 15.910 d. kr. Hann sagði, að hann ætti þá í félagi við Steiner, en hann myndi ekki, hversu mikið hann ætti og hversu mikið Steiner ætti.“ Ákærði og Franklín Kristinn Steiner voru yfirheyrðir fyrir dómi í Kaup mannahöfn 2. apríl 1979 að viðstöddum skipuðum réttargæslumanni og fulltrúa ákæruvaldsins. Í nefndu þinghaldi var eftirfarandi bókað varðandi meint brot ákærða í ákæruliðum, er hér um ræðir: „„Mættu skýra frá á sama veg, að þeir hafi frá Chris (George Nagy), sem Steiner hafði hitt í Kristjaníu, fengið afhent 3 kg af hassi í umboðssölu. Hassið átti upphaflega að selja í Kaupmannahöfn, en þar sem það var ekki mjög gott, urðu þeir sammála um að fara til Svíþjóðar. Áður en þeir lögðu af stað, fengu þeir 3 kg til viðbótar. Þeir fóru síðan til Gautaborgar, þar sem þeir seldu u. .þ. b. 3 kg hvor fyrir 25—30 s. kr. grammið. Hvor þeirra fékk þessvegna 80.000 s. kr. Þegar þeir komu aftur, greiddi hvor þeirra Chris 40.000 s. kr. Skömmu síðar fengu þeir afhent 8 kg af hassi frá Chris. Þeir fóru með það til Stokkhólms, þar sem þeir seldu það fyrir u. þ. b. 170.000 s. kr. Eftir heimkomuna skiluðu þeir Chris u. þ. b. 83.000 s. kr. Mættu skýra einshljóða frá því, að Chris hafi í árslok 1978 farið til Amst- erdam að kaupa hass. Þegar hann kom heim í janúar, skýrði hann frá því, að vegna slæms verðurs hefði hann ekki fengið hass. Nokkru síðar fór hann að tala um kókaín og sagði, að hann hefði um 180 g af því. Mættu vildu kaupa hass, en fengu að vita hjá Chris, að hann gæti ekki útvegað hass, fyrr en kókaínið hefði verið selt. Mættu lofuðu þess vegna að selja kókaínið og fengu í þrjú skipti á að giska 50.grömm hverju sinni fyrir 550 kr. gramm- ið. Mættu drýgðu kókaínið með sykri og seldu blönduna fyrir u. þ. b. 600 kr. grammið. Þeir fengu til viðbótar kókaínskammt frá. Chris, sem sagði þeim, að hann væri um 50 grömm. Efnið var ekki vigtað, svo mættu var ekki ljóst, hvort þetta voru 50 grömm. Á þessum umrædda tíma, líklega mánaðartímabili, neyttu mættu sjálfir kókaíns og telja, að þeir hafi neytt u. þ. b. 50 gr. af hreinu kókaíni.“ Ákærði og Franklín Steiner voru síðan ákærðir og loks dæmdir í borgar- rétti Kaupmannahafnar 2. maí 1979. Brot ákærða, er hann var þar dæmdur 2015 fyrir, voru fleiri en þau, sem hér er ákært út af undir ákæruliðum 7 og 8, en þó voru ofangreindir tveir ákæruliðir þar á meðal, og voru dönsku ákæruliðirnir, svo sem rakið verður: Ákæruliður | e í hinni dönsku ákæru, sem svarar til ákæruliðar 7 í máli þessu: „„Báðir að hafa í október og nóvember 1978 samkvæmt samkomulagi við George Nagy, en hans mál er afgreitt sérstaklega, í tvö skipti hvor flutt u. þ. b. 3 og 4 kg af hassi til Svíþjóðar og að hafa átt hlutdeild í, að með- ákærði flutti út og sendi sama magn. Fyrir söluna fengust alls 160.000 s. kr. og 170.000 s. kr., og síðan fékk Nagy greiddar 80.000 s. kr. og 83.000 s. kr.“ Ákæruliður 1 f í hinni dönsku ákæru, sem svarar til ákæruliðar 8 í máli þessu: „„Báðir með því í janúar samkvæmt samkomulagi við George Nagy, en hans mál er afgreitt sérstaklega, að hafa fengið í umboðssölu og veitt við töku 180 g af kókaíni, sem átti að skila 550 kr. fyrir hvert gramm, en síðan höfðu ákærðu blandað kókaínið með þrúgusykri, allt að 50%, og seldu 130 g síðan til eiturlyfjasjúklinga fyrir u. þ. b. 160.000 kr.“ Dómsorð í ofangreindu máli hljóðar þannig: „„Hinir ákærðu, Franklín Kristinn Steiner og Sigurður Þór Sigurðsson, sæti báðir fangelsi í 3 ár. Hjá ákærðu eru gerð upptæk 18.5 g af kókaíni, 30.5 g af hassi, o.5 g af amfetamíni, 139.900 d. kr., 79.500 s..kr., 20.000 n. kr., ein kókaínskeið, þrjár skálavogir, 2 fjaðurvogir, askja með lóðum, 6 hasspípur, 4 kúluskot, 7 dálkar, sænskskráður Audi St. ca EHE 211. Hinir ákærðu greiði sinn fyrir báða og báðir fyrir einn málskostnaðinn, þar af 7.000 kr. auk 20.25% söluskatts í þóknun til skipaðs verjanda þeirra, H. Kaastrup-Larsen, lögmanns.““ Ofangreindum dómi var afrýjað, og var málið tekið fyrir í Eystri Lands- rétti 14. september 1979. Þá var Franklín K. Steiner yfirheyrður um meint sakarefni í dönsku ákæruliðum | e og 1 f, sem getið var hér að framan. Ekki reyndist unnt að yfirheyra ákærða í máli þessu, þar sem hann strauk úr fangelsi 27. ágúst 1979 og hafði ekki náðst, er áfrýjunarmálið var tekið fyrir í Eystri Landsrétti 14. september 1979. Franklín K. Steiner var yfirheyrður í Eystri Landsrétti ofangreindan dag, og var þá bókað eftir honum eftirfarandi: „„Hann játaði á sig meira en hann var sekur um, af því að honum hafði verið sagt, að hann gæti alveg eins játað ásamt Sigurðssyni, því hann myndi verða dæmdur fyrir allt eigu að síður, og ef hann játaði allt, myndu þeir báðir hljóta vægari refsingu. Samkvæmt samkomulagi við Sigurðsson ját- uðu þeir á sig helming hvor.““ Er Franklín K. Steiner var spurður um ofangreinda danska ákæruliði 1 2016 e og lf, er svara til liða 7 og 8 í máli þessu, var eftirfarandi bókað eftir honum: Um lið e, sbr. lið 7 í máli þessu: „Hann neitar að vera sekur. Hann segir, að Sigurðsson hafi í fyrsta skipt- ið farið til Málmeyjar með 3 kg af hassi og í annað skipti með 4 kg af hassi. Ákærði ók bíl Sigurðssonar til Málmeyjar og ók Sigurðssyni með hassið frá Málmey til Gautaborgar, þar sem Sigurðsson seldi hassið aleinn. Fyrir aðstoðina fékk ákærði 7.000 s. kr. í fyrsta skiptið, en Í annað skiptið s. kr. 10.000.“% Um lið f, sbr. lið 8 í máli þessu: „Hann kveðst aðeins sekur að hluta og skýrir frá því, að hann hafi frá Sigurðssyni veitt viðtöku til sölu 20—30 g af hreinu kókaíni. Þetta blandaði hann með þrúgusykri í hlutfallinu 1 : 1. Hann notaði af blöndunni u. þ. b.:10 g sjálfur, en seldi afganginn, nærri 40 g fyrir 600 krónur grammið. Hann gerði upp kaupverðið með því að greiða 550 kr. fyrir hvert gramm af hreinu kókaíni, sem hann fékk.“ Í dómi Eystri Landsréttar 14. september 1979 var málinu vísað heim til borgarréttar Kaupmannahafnar og fyrri dómur ómerktur. Í forsendum dómsins segir svo: „Eins og bent hefur verið á af verjendum, eru a. m. k. slíkt ósamræmi í liðum 1 e, 3 og 4 milli játninga hinna ákærðu, eins og þær eru færðar til bókar, og lýsingar dómsins á innihaldi verknaðar, að skilyrði til þess að láta málið ganga til dóms sem játningarmál skv. 925. gr. réttarfarslega, eins og gert hefur verið, eru ekki fyrir hendi. Því ber að ómerkja hið afrýjaða mál og vísa málinu heim til bæjarréttarins.““ Mál ákærða og Franklín Kristins Steiner var síðan dæmt á ný í borgar- rétti Kaupmannahafnar 17. desember 1979. Í dóminum segir m. a. svo: „„Ákærði Sigurðsson hefur ekki mætt í réttinum, þar sem upplýst er, að hann strauk 27. ágúst. Meðferð þessa máls fyrir dóminum hefur þessvegna aðeins snúist um þátt Steiner.“ Þrátt fyrir tilvitnuð ummæli í hinum danska dómi þykir hér verða að víkja stuttlega að dóminum og rekja framburð Franklín Kristins Steiner og vitna, er leidd voru. Við dómsmeðferðina í borgarréttinum í Kaupmannahöfn 17. desember breytti Franklín Kristinn Steiner fyrri framburði sínum. Kvaðst Franklín hafa ekið ákærða í tvö skipti til Svíþjóðar, þar sem ákærði seldi hass einn. Kvað Franklín ákærða hafa selt 3 kíló í fyrri ferðinni, en 4 kíló í þeirri síðari, og kvaðst Franklín. kafa fengið í sinn hlut fyrir aðstoðina 17.000 2017 sænskar krónur. Þá kvaðst Franklín vita af þriðju ferð ákærða til Svíþjóð- ar, þar sem hann seldi 6—7 kíló af hassi. Franklín Kristinn Steiner hafði áður í þinghaldi í borgarrétti Kaupmanna- hafnar þann 2. apríl 1979 og 2. maí s. á. lýst þætti sínum í að selja alls 14 kíló af hassi með ákærða, einkum í Svíþjóð. Franklín Kristinn Steiner breytti síðan framburði sínum, ér hann var yfir- heyrður fyrir Eystri Landsrétti 14. september 1979. Þá kvaðst Franklín hafa farið tvær ferðir með ákærða til Svíþjóðar, og voru alls 7 kíló af hassi meðferðis. Svo sem rakið var, breytti Franklín Kristinn Steiner enn framburði sínum í borgarrétti Kaupmannhafnar 17. desember 1979. Nú var framburður Franklín þannig, að hann hafi ekið ákærða til Svíþjóðar í tvö skipti, og voru 3 kíló af hassi með í annarri ferðinni og 4 kíló af hassi í hinni. Þá kvaðst Franklín vita af þriðju ferð ákærða, þar sem hann hafði meðferðis 6 til 7 kíló af hassi. Um ástæðu hins breytta framburðar Franklín:Kristins Steiner var eftir- farandi haft eftir Franklín í dómi borgarréttar Kaupmannahafnar frá 17. desember 1979: „,„Þar sem ákærði hafi hjá lögreglu og í þinghöldum skýrt frá á annan veg, þá stafi það af því, að lögreglan hafi sagt, að ef hann játaði ekki í miklu ríkari mæli en hann viðurkenndi fyrst, þá myndi hann samt verða dæmdur og hljóta 6—7 ára fangelsi. Lögreglunni hefur ennfremur tekist að fá konuna hans til þess að reyna að hafa áhrif á hann til þess að játa í ríkari mæli en hann var sekur um. Dag nokkurn var hann yfirheyrður ásamt Sigurðssyni í þeim tilgangi, að þeir gætu Í sameiningu komið sér sam- an um samhljóða skýringar. Við þetta tækifæri ákváðu ákærði og Sig- urðsson, að ákærði tæki á sig hálfa sökina af því, sem þeim var gefið að sök, og Sigurðsson lét hann fá bréfmiða, þar sem skráð var, hvað ákærði ætti að játa. Í þinghaldinu í bæjarréttinum, þar sem fram kom, að ákærði og Sigurðssön hefðu gefið samhljóða skýringar, var Sigurðsson yfirheyrður á undan, og síðan staðfesti ákærði framburð Sigurðssonar. Að því leyti sem um vandamál var að ræða, gátu þéir náð að koma sér saman um, hvernig þeir ættu að bera.“ Franklín Kristinn Steiner breytti einnig fyrri framburði sínum varðandi ákærulið 8 í máli þessu, er hann kom fyrir borgárdóm Kaupmannahafnar 17. desember 1979. Kvað Franklín ákærða hafa tjáð sér af 180 grömum af kókaíni, er Nagy vildi, að þeir seldu. Kvaðst Franklín hafa samþykkt söluna og kvaðst hafa veitt móttöku 10 grömmum af kókaíni á herbergi ákærða. Franklín kvaðst síðar hafa tekið við 15—20 grömmum til viðbótar og blandað allt efnið til helminga með þrúgusykri og selt síðan. 127 2018 Um ástæðu síns breytta framburðar vísaði Franklín til fyrri framburðar, sem rakinn var hér að framan. Við þessa síðari dómsmeðferð máls Franklín Kristins Steiner hjá borgar- rétti Kaupmannhafnar 17. desember 1979 voru yfirheyrð sem vitni þau H. P. Nörregaard rannsóknarlögreglumaður og A. B. Shump lögreglufulltrúi. Ekkert er tekið fram í hinum danska dómi um það, að óvenjulegum rann- sóknaraðferðum hafi verið beitt við rannsókn málsins í Danmörku, en því hélt verjandi Franklín Kristins Steiner fram í Danmörku, og verjandi ákærða vék að því við munnlegan flutning máls þessa. Margrét Ágústsdóttir, eiginkona Franklín Kristins Steiner, var yfirheyrð hjá lögreglu í Kaupmannahöfn 19. mars 1979. Margrét kvað eiginmann sinn hafa tjáð sér í byrjun desember 1978, að hann fyrirhugaði ferð til Gauta- borgar með ákærða á bíl. Margrét kvað eiginmann sinn ekki hafa sagt sér, hvert markmið ferðarinnar væri, en kvaðst þó viss um, að ferðin stóð í sambandi við fíkniefni (hass). Margrét kvað sig vita um meðhöndlun Franklín á kókaíni um þetta leyti og að efnið væri komið frá George Nagy. Guðrún Ragnarsdóttir var yfirheyrð hjá lögreglu í Kaupmannahöfn 28. mars 1979. Guðrún kvað fyrstu kynni sín af George Nagy hafa verið þau, að ákærði og Franklín K. Steiner komu í heimsókn í des. 1978 ásamt nefnd- um George Nagy. Guðrún kvaðst síðan hafa hitt George Nagy oftar, m. a. í janúar 1979 og hafi hann þá gefið sér kókaín til neyslu. Guðrún kvað sig eftir þetta hafa fengið kókaín í nokkur skipti hjá George Nagy, ákærða og Franklín K. Steiner. Guðrún kvað George Nagy, Franklín K. Steiner og ákærða hafa verið mikið saman og hún hafi haft grun um, hvað þeir störfuðu, en kvaðst ekki geta úttalað sig um þetta, þar sem enginn ofan- greindra höfðu skýrt henni frá, hvað þeir aðhöfðust. Sigríður Brynja Pétursdóttir var yfirheyrð sem vitni í borgarrétti Kaup- mannahafnar 19. mars 1979. Kvaðst Sigríður Brynja þess fullviss, að eigin- maður sinn, ákærði í máli þessu, og Franklín K. Steiner hefðu farið nokkr- ar ferðir til Svíþjóðar til að selja þar hass. Hún vissi, að þeir fóru til Gauta- borgar og Stokkhólms, en vissi ekki, hversu mikið hass var selt, en er þeir komu til baka úr ferðinni, voru fyrir hendi u. þ. b. 20.000 sænskar krónur Í tösku nokkurri. Sigríður Brynja kom til Kaupmannahafnar í janúar 1979 eftir að hafa dvalið í Mexico með ákærða. Það var þá, er Sigríður Brynja kvaðst fyrst hafa heyrt minnst á kókaín. Sigríður kvaðst þess fullviss, að kókaínið væri komið frá George Nagy, sem bjó á sama hóteli. Sigríður Brynja kvaðst hafa skynjað, hvað fór fram í húsinu, þar sem George Nagy, Franklín K. Steiner og ákærði komu til fundar næstum á hverjum degi í íbúð sinni, og snerust umræðurnar um kókaín. Sigríður Brynja kvað ofangreinda 2019 aðilja selja efnið með ágóða í huga, og ákærði og Franklín notuðu efnið stöku sinnum. Sigríður kvaðst ekkert vita um efnismagn, en kvaðst hafa séð efnið og vita um nokkra pakka, er fóru um hendur ákærða og Franklín. Sigríður Brynja kvaðst sjálf í eitt skipti hafa móttekið fullt umslag frá George Nagy og hafi hún álitið efnið kókaín, enda efnið eins viðkomu og það, er hún hafi áður séð og vissi, að var kókaín. Sigríður taldi efnið hafa verið undir 50 grömmum, er átti að afhendast ákærða. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 18. febrúar sl., áður en ákæra var út gefin. Aðspurður um efni dansks ákæruliðar, er svarar til ákæruliðar 7 í máli þessu, þá kvað ákærði sakagiftir rangar, eins og þær koma fram þar. Ákærði kvaðst á þeim tíma, er um ræðir í ákærulið 7, hafa tekið við 1 kílói af hassi úr höndum Franklín K. Steiner. Ákærði kvaðst hafa flutt efnið til Svíþjóðar og þar hafa selt efnið mörgum sér ókunnum aðiljum. Ákærði kvaðst álíta þau 14 kíló af hassi, er um var rætt í dönsku ákær- unni, þannig tilkomin, að ákærði hafi orðið við ósk Franklín K. Steiner um að játa á sig sakir til jafns við hann, og kvað ákærði þetta hafa verið gert til að skýra peninga þá, er fundust í herbergi ákærða á hótelinu De fem Svaner 3. mars 1979. Ákærði kvað Franklín hafa átt nefnda peninga. Er ákærði var spurður í nefndu þinghaldi um efni dansks ákæruliðar, er svarar til ákæruliðar 8 í máli þessu, vísaði ákærði til ástæðna, er raktar voru og eiga við um ákærulið 7. Ákærði kvaðst ekki hafa tekið við kókaíni úr höndum George Nagy og heldur ekki hafa selt slíkt efni, og kvaðst ákærði ekki með neinum hætti hafa aflað sér kókaíns. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 9. september sl., og bar ákærði efnislega á sama veg og rakið var hér að ofan, er hann var spurður um háttsemi þá, er honum er gefin að sök í 7. og 8. lið ákæru. Kvaðst ákærði hafa selt í Svíþjóð 1 kíló af hassi, er hann kvaðst hafa fengið hjá Franklin í október eða nóvember 1978, og hafi söluandvirðið numið 26 — 27. 000 sænskum krónum. Ákærði kom enn fyrir dóm 11. nóvember sl. og neitaði þá öllum fíkni- efnasamskiptum við George Nagy, en kvaðst hafa séð hann í nokkur skipti í fylgd Guðrúnar Ragnarsdóttur. NIÐURSTÖÐUR. Ákæruliður 1. Dóminum þykir sannað með framburði ákærða, sem studdur er af fram- burðum Halldórs Lárusar Péturssonar, Sigríðar Brynju Pétursdóttur og Árna Hrafnssonar, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum 2020 ákærulið greinir, þó þykir verða að miða við 250 grömm af hassi, sbr. framburð ákærða og Halldórs Lárusar. Ákærði keypti seinni hluta júlí 1978 250 grömm af hassi í Kaupmanna- höfn í félagi við Halldór Lárus. Efnið kostaði 17 — 18 danskar krónur hvert gramm. Efnið var flutt til Svíþjóðar og selt í Gautaborg ótilgreindu fólki fyrir 6.000 — 7.000 sænskar krónur. Ákæruliður 2. Ákærði hefur hér fyrir dómi 9. september 1982 borið af sér allar sakir varðandi háttsemi þá, er honum er hér gefin að sök. Dóminum þykir með efnislega samhljóða framburðum Halldórs Lárusar Péturssonar og Hermanns Ólasonar, m. a. um efnistegund, en gegn neitun ákærða, sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir. Sýknukrafa er því ekki tekin til greina varðandi þennan ákærulið. Ákærði keypti því í félagi við Halldór Lárus Pétursson nærri mánaða- mótum júlí/ágúst 1978 200 grömm af hassi í Hollandi og flutti efnið. til Svíþjóðar og seldi það í Gautaborg ótilgreindum mönnum fyrir samtals allt að 7.000 sænskum krónum. Ákæruliður 3. Ákærði hefur borið af sér allar sakir varðandi þennan ákærulið. Hermann Ólason, Halldór Lárus Pétursson, Sigurður Rafn Jóhannsson og Róbert Rósmann Guðjónsson hafa allir borið um ofangreinda meinta háttsemi. Eru framburðir ofangreindra samhljóða í öllum aðalatriðum, m. a. varðandi efnistegund, er keypt var í Hollandi, og tímasetningu ferðarinn- ar. Sigurður Rafn kvað alla ferðina frá innkaupum í Hollandi, uns sölu lauk í Svíþjóð, hafa tekið um fjóra daga. Halldór Lárus mun ekki hafa komist til Hollands í þessa ferð, heldur beðið eftir ákærða í Kaupmannahöfn, uns ákærði kæmi til baka úr ferð- inni. Hermann Ólason og Sigurður Rafn bera um meiri hasskaup ákærða en hér er ákært út af. Þykir hér varlegast að taka mið af framburði Halldórs Lárusar og telja efnismagn 400 grömm af hassi. Dóminum þykir því sannað þrátt fyrir neitun ákærða, að hann hafi um mánaðamótin júlí/ágúst 1978 keypt í Hollandi 400 grömm af hassi og flutt efnið til Svíþjóðar og selt efnið í Gautaborg ótilgreindum mönnum með aðstoð Halldórs Lárusar Péturssonar og fengið fyrir allt að 11.000 sænsk- um krónum. Sýknukrafa er ekki tekin til greina varðandi þennan ákærulið. 2021 Ákæruliður 4. Ákærði hefur borið af sér allar sakir varðandi meinta háttsemi í þessum ákærulið. Hermann Ólason, Halldór Lárus Pétursson, Sigurður Rafn Jóhannsson og Árni Hrafnsson hafa allir borið um ferð þá, er hér um ræðir. Eru fram- burðir allra ofangreindra aðilja efnislega á sama veg, m. a. varðandi tíma- setningu ferðarinnar og efnistegund, er keypt var í ferðinni. Dóminum þykir því með framburðum ofangreindra aðilja sannað þrátt fyrir neitun ákærða, að hann hafi gerst sekur um háttsemi þá, er hér er ákært út af. Sýknukrafa er því ekki tekin til greina varðandi þennan lið ákæru. Ákærði keypti því í félagi við Halldór Lárus Pétursson 1 kíló af hassi í Hollandi fyrri hluta ágústmánaðar 1978. Efnið var fyrst flutt til Danmerk- ur og síðan mestur hluti þess til Svíþjóðar, þar sem ákærði seldi efnið, mest í Gautaborg, ótilgreindum mönnum fyrir samtals allt að 19.000 sænsk- um krónum. Ákæruliður 5. Ákærði hefur borið af sér háttsemi þá, er um getur í þessum ákærulið. Af framburði Árna Hrafnssonar má ráða, að ákærði og Halldór Lárus hafa úr þessari ferð haft til ráðstöfunar um 2 kíló af hassi. Guðmundur Einarsson og Halldór Lárus hafa borið á sama veg um efnismagn. Varlegast þykir hér að miða við, að Halldór Lárus hafi keypt í Amsterdam 2 kíló af hassi. Dóminum þykir með vísan til framburða ofangreindra aðilja, en gegn neitun ákærða, sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er hér um ræðir, þó að miðað verði við 2 kíló af hassi, svo sem rakið var. Sýknu- krafa er því ekki tekin til greina varðandi þennan lið ákæru. Ákærði keypti í félagi með Halldóri Lárusi Péturssyni 2 kíló af hassi í Hollandi um miðjan ágúst 1978. Efnið var flutt til Kaupmannahafnar, þar sem ákærði seldi mestan hluta efnanna ótilgreindum mönnum. Ekki er upplýst heildarsöluverð efnanna. Ákæruliður 6. Ákærði hefur borið af sér háttsemi þá, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Árni Hrafnsson fór með ákærða í ofangreinda för og kvað efnið hafa verið keypt í Rotterdam. Halldór Lárus, sem ekki fór í ferðina, kvað efnið hafa verið keypt í Amsterdam. Að öðru leyti eru framburðir ofangreindra aðilja efnislega samhljóða, m. a. hvað varðar tímasetningu og efnistegund, 2022 er keypt var, og að hluta studdir framburðum Péturs Blöndal Gíslasonar og Kristjáns Aðalsteinssonar. Hér verður gengið út frá því sem sönnuðu, að kaupin hafi átt sér stað í Rotterdam. Dóminum þykir því með framburðum ofangreindra aðilja sannað, en gegn neitun ákærða, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir. Er sýknukrafa varðandi þennan ákærulið því ekki tekin til greina. Ákærði keypti í Hollandi um mánaðamót ágúst/september 1978 í félagi við Halldór Lárus Pétursson og Árna Hrafnsson 4 kíló af hassi. Efnið var flutt til Danmerkur og síðan til Svíþjóðar, þar sem ákærði seldi ásamt þeim Árna og Halldóri stærstan hluta efnisins, einkum þó í Gautaborg og Málm- ey, til ótilgreindra manna. Síðan var skipt eftirstöðvum efnisins, og er ekki upplýst, hvernig ákærði ráðstafaði sínum hluta eftirstöðva efnisins. Ákæruliður 7 og 8. Ákærði bar hér fyrir dómi 9. september 1982 að hafa á þeim tíma, er um ræðir í ákærulið 7, selt 1 kíló af hassi fyrir Franklín K. Steiner. Hassið kvaðst ákærði hafa selt í Svíþjóð fyrir 26—27.000 sænskar krónur. Ákærði hefur borið af sér frekari sakir þennan ákærulið varðandi. Ákærði kvað hér fyrir dómi 9. september 1982 skýringu á þeim 14 kílóum af hassi, er hér er ákært út af, vera þá, að ákærði og Franklín K. Steiner hafi komið sér saman um að greina svo frá sem í ákærulið þessum greinir til að skýra fé, er fannst á hótelinu De fem Svaner í Kaupmannahöfn 3. mars 1979. Áður höfðu ákærði og Franklín K. Steiner borið efnislega á sama veg varðandi ofangreind meint brot ákærða í ákærulið 7, bæði hjá lögreglu í Kaupmannahöfn og fyrir dómi þar í borg. Ákærði bar af sér sakir í ákærulið 8 hér fyrir dómi 9. september 1982. Skýringar ákærða á háttsemi þeirri, er honum er gefin að sök í ákærulið 8, eru hinar sömu og raktar voru hér að ofan viðvíkjandi hassinu. En auk þess hefur ákærði hér fyrir dómi 11. nóvember 1982 borið af sér hvers konar sakir varðandi meðhöndlun á kókaíni. Ákærði og Franklín K. Steiner höfðu borið efnislega á sama veg hjá lög- reglu og fyrir dómi í Kaupmannahöfn varðandi meint brot ákærða í ákæru- lið 8. Upphaflegir framburðir ákærða og Franklín K. Steiner hjá lögreglu í Kaupmannahöfn og fyrir dómi eru studdir af sjálfstæðum framburðum Margrétar Á ggústsdóttur, Guðrúnar Ragnarsdóttur, Sigríðar Brynju Péturs- dóttur og George Nagy að hluta, þótt sá hafi ekki gengist við því að hafa selt ákærða og Franklín K. Steiner fíkniefni í jafnmiklum mæli og ákært er út af. 2023 Áhöld, fíkniefni og gífurlega miklir fjármunir, sem krafist er upptöku á og fundust í vörslum ákærða á hótelinu De fem Svaner í Kaupmanna- höfn 3.:mars 1979, renna og sterkum stoðum undir verulegt fíkniefnamis- ferli ákærða, sem ásamt Franklín hefur lýst féð andviðri seldra fíkniefna og kannast við að eiga hluta þeirra fíkniefna, er fundust. Ekkert er í gögnum málsins, sem bendir til, að óeðlilega hafi verið staðið að frumrannsókn máls þessa í Danmörku og ekkert að því vikið í hinum dönsku dómum. Samkvæmt öllu ofanrituðu þykja ekki efni til að taka mark á hinum breytta framburði ákærða. Ekkert er að finna Í gögnum málsins, er rennt gæti stoðum undir skýringar ákærða á hinum breytta framburði, sem þykir þannig með öllu órökstuddur og í algeru ósamræmi við öll gögn máls þessa. Dómurinn telur því sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er um getur í ákæruliðum 7 og 8. Ákærði tók í félagi við Franklín K. Steiner við alls 14 kílóum af hassi af ungverskum manni, George Nagy, í Kaupmannahöfn í október og nóv- ember 1978. Afhendingar voru tvær. Efnið var flutt til Svíþjóðar í bæði skiptin og selt þar ótilgreindum mönnum. Í fyrra skiptið var efnið selt fyrir samtals 160.000 sænskar krónur og í síðara skiptið fyrir 170.000 sænskar krónur. George Nagy fékk 83.000 sænskar krónur í hvort skiptið, eftir að efnið hafði verið selt. Þá tók ákærði í félagi við Franklín K. Steiner við 180 grömmum af kóka- íni af George Nagy. Átti þetta sér stað í janúar og febrúar 1979. Efnið var síðan blandað til helminga með þrúgusykri og þannig seld a. m. k. 130 grömm af efninu í Kaupmannahöfn fyrir allt að 220.000 dönskum krónum Brot ákærða verða virt sem áframhaldandi brotastarfsemi, sem í heild sinni varði ákærða refsingu eftir 173. gr. a almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 64/1974, 1. gr., sbr. verknaðarlýsingar 2., sbr. 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. reglugerð nr. 390/1974, sbr. auglýsingu nr. 425/1974, og jafnframt með vísan til 2. tl. 1. mgr. 5. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Ákærði hefur því unnið til refsingar. Í 173. gr. a almennra hegningarlaga, sbr. 1. gr. laga 64/1974, svo og í lögum 65/1974 er víðtækt bann lagt við hvers kyns handhöfn eða með- höndlun fíkniefna, er nefnd eru í lögunum eða reglugerð 390/1974, settri skv. þeim, og í fylgiskjalinu með reglugerðinni. Af hinu víðtæka banni leið- ir eitt af séreinkennum brota gegn ofangreindum lögum og/eða reglugerð- um, að sjaldan nýtur við eiginlegra vitna í skilningi XII. kafla laga 74/1974, heldur nýtur yfirleitt við framburða annarra samsekra eða sakaðra manna. 2024 Slíkir framburðir hafa fyrir dómstólum hér á landi verið metnir gildir til stuðnings framburðum ákærðra. Ákærði hefur gengist við broti varðandi ákærulið 1, en ákærði hefur frá upphafi neitað sakargiftum í ákæruliðum 2—6. Í nefndum ákæruliðum nýtur við sjálfstæðra framburða frá tveimur upp í fjögurra sakaðra eða samsekra aðilja, sem við hvern ákærulið bera efnis- lega á sama hátt um brot ákærða. Í máli þessu nýtur ekki við eiginlegra vitna varðandi brot ákærða í ákæruliðum 2—6. Eins og rakið var við hvern ofangreindra ákæruliða fyrir sig, telur dómurinn brot ákærða, er þar getur, vera sönnuð þrátt fyrir neit- un ákærða, sem er í algerri andstöðu við öll gögn málsins. Ákærði hefur hér fyrir dómi breytt fyrri framburðum sínum varðandi ákæruliði 7 og 8. Svo sem rakið var, þykir ekki mark takandi á hinum breytta framburði ákærða, sem er órökstuddur og í algeru ósamræmi við gögn málsins. Varð- andi ákæruliði 7 og 8 nýtur við jafnt vitnaframburða og framburða annarra samsekra. Hafa slíkir framburðir verið metnir gildir fyrir dómstólum. og til sakfellingar hér á landi þrátt fyrir breyttan framburð ákærða, sé hinn breytti framburður í andstöðu við gögn málsins. Má í þessu sambandi benda á dóm Hæstaréttar frá 6.:desember 1982 í málinu nr. 62/1982. Brot ákærða eru stórfelld og lýsa einbeittum brotavilja. Á því tímabili, er í ákæru getur, hafði ákærði með höndum stöðuga verslun með fíkniefni. Ákærði keypti efnin sjálfur, lét kaupa fyrir sig og stundaði loks mjög um- fangsmikla dreifingu mikils magns fíkniefna gegn háu fégjaldi í Danmörku og Svíþjóð. Þá athugast, að ákærði dreifði ásamt Franklín K. Steiner allt að 130 grömmum af kókaíni í Kaupmannahöfn. Refsing ákærða verður ákvörðuð með hliðsjón af 77. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Að öllu ofanrituðu virtu og að virtum gögnum málsins þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin sem fangelsi í 3 ár og:6 mánuði. Ákærði var handtekinn í Kaupmannahöfn 3. mars 1978 og sætti gæslu- varðhaldi til 27. ágúst s. á., en þá strauk ákærði úr fangelsi í Kaupmanna- höfn. Rétt þykir með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, að ofangreindur gæsluvarðhaldstími, alls 178 dagar, komi til frádráttar dæmdri fangelsisrefsingu. Brot ákærða voru framin með viðskiptasjónamið í huga, sbr. 2. mgr. 49. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 101/1976. Ákærða er gert að greiða í sekt til ríkissjóðs kr. 20.000.00, sbr. 50. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. nú:lög 75/1982, 1. gr., en er ákærði framdi brot sín, var sektarhámark 50. gr. almennra hegningarlaga 5 milljónir gkr., sbr. 5. gr. laga nr. 101/1976. 2025 Greiðist sektin ekki innan 30 daga frá britingu dóms þessa að telja, komi fangelsi í 90 daga í sektar stað. Svo sem rakið var að framan, telur dómurinn sannað, að fjármunir þeir, er fundust í vörslum ákærða á hótelinu De fem Svaner í Kaupmannahöfn 3. mars 1979, séu andvirði seldra fíkniefna, svo sem fram kemur í gögnum málsins. Féð, er fannst, er ágóði af fíkniefnasölu ákærða og Franklín K. Steiner. Ekki þykir skipta máli, þótt Franklín K. Steiner hafi verið talinn eigandi einhvers hluta fjárins, enda stofnast ekki lögvarinn eignarréttur með brotastarfsemi, og er því ekki um löglegt tilkall til fjárins að ræða, sbr. 3. tl. 1. mgr. 69. gr. almennra hegningarlaga. Féð fannst í vörslum ákærða, og með vísan til 3. tl. 1. mgr. 69. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 er fallist á kröfu ákæruvaldsins um upptöku á 139.900 dönskum krónum, 79.500 sænskum krónum og 20.000 norskum krónum. Með vísan til 5. og 6. mgr. $S. gr. laga nr. 65/1974 skal gera upptæk til ríkissjóðs efni og áhöld, er fundust í vörslum ákærða á hótelinu De fem Svaner í Kaupmannahöfn 3. mars 1979. Þannig skulu upptæk 18.S grömm af kókaíni, 30.5 grömm af hassi, 0.5 grömm af amfetamíni, 1. kókaínskeið, 3 vísavogir, 2 fjaðravogir, askja með lóðum og 6 hasspípur. Með vísan til 141. gr. laga 74/1974 er ákærða gert að greiða allan kostn- að sakarinnar, þar af kr. 12.000.00 í saksóknarlaun til ríkissjóðs og kr. 12.000.00 til skipaðs verjanda, Ragnars Aðalsteinssonar hæstaréttarlög- manns. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Þór Sigurðsson, fæddur 19. desember 1952, skal sæta fangelsi í 3 ár og 6 mánuði. Til frádráttar dæmdri fangelsisrefsingu komi 178 dagar, er ákærði sætti gæsluvarðhaldi í Danmörku vegna máls þessa. Ákærði greiði kr. 20.000.00 í sekt til ríkissjóðs, og komi 90 daga fangelsi í stað sektar, verði hún eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa að telja. Upptækar til ríkissjóðs skulu 139.900 danskar krónur, 79.500 sænskar krónur og 20.000 norskar krónur. Þá skulu upptæk til ríkissjóðs 18.5 grömm af kókaíni, 30.5 grömm af hassi, 0.5 grömm af amfetamíni, 1 kókaínskeið, 3 vísavogir, 2 fjaðravogir, askja með lóðum og 6 hasspípur. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar af kr. 12.000.00 í sak- sóknarlaun, er renni Í ríkissjóð, og kr. 12.000.00 til skipaðs verjanda, Ragnars Aðalsteinssonar hæstaréttarlögmanns. 2026 Fimmtudaginn 24. nóvember 1983. Nr. 28/1983. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Pétri Blöndal Gíslasyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/1974. Eignarupptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Máli þessu var áfrýjað að ósk ákærða 30. desember 1982, og barst ágrip dómgerða Hæstarétti 11. október 1983. Af hálfu ákæru- valds er gerð krafa um staðfestingu héraðsdóms, þó þannig, að refs- ing verði þyngd. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Í héraðsdóni eru raktir framburðir Bjarna Harðarsonar, Valdi- mars Óla Þorsteinssonar og Guðgeirs Sigmundssonar fyrir lögreglu um afhendingu Guðgeirs á hassolíu til ákærða. Valdimar Óli kom fyrir dóm og staðfesti, að framburður sinn hjá lögreglu um þetta væri réttur. Guðgeir kom einnig fyrir dóm, og var framburður hans þar í samræmi við framburð hans fyrir lögreglu 8. janúar 1981. Hann gekkst undir sekt með dómssátt 28. september 1981, m. a. fyrir að hafa haft milligöngu um afhendingu á 70 gr. af hassolíu til ákærða. Með hliðsjón af framburðum þessara manna og öðru því, sem fram er komið í máli þessu og rakið er í héraðsdómi, þykir mega staðfesta niðurstöðu hans um sakarmat að því er varðar 1. lið ákæru. Með vísan til héraðsdóms ber að staðfesta niðurstöðu hans um sakarmat að því er varðar Il. lið ákæru. Ákærði hlaut sekt fyrir umferðarlagabrot 1974. Árið 1975 var hann dæmdur í 7 mánaða fangelsi skiloðrsbundið fyrir skjalafals, þjófnað og fleira. 1976 hlaut hann 9 mánaða fangelsisdóm fyrir nytjastuld og umferðarlagabrot. Var þá fyrri fangelsisdómur dæmd- ur með. Árið 1978 var hann dæmdur í 25 daga varðhald fyrir þjófn- að, umferðarlagabrot og fleira og sama ár í 60 daga varðhald sem 2027 hegningarauka fyrir nytjastuld og umferðarlagabrot. Hinn 19. júlí 1979 gekkst hann undir 640.000 króna sekt fyrir ávana- og fíkni- efnabrot. Hinn 4. febrúar 1981 var ákærði dæmdur í 5 mánaða fangelsi fyrir ávana- og fíkniefnabrot. Þeim dómi var áfrýjað til Hæstaréttar, og var fangelsisrefsingin staðfest þar, en ákærði dæmdur til að greiða 4.000.00 króna sekt að auki. Brot ákærða eru réttilega heimfærð til refsiákvæða í héraðsdómi, og ber með vísan til þeirra og með hliðsjón af þeim ákvæðum al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940, sem þar greinir, að staðfesta ákvörðun héraðsdóms um refsingu ákærða að öðru leyti en því, að sektin afplánist með fangelsi í 30 daga, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Til frádráttar refsivist komi gæslu- varðhaldsvist ákærða í 49 daga. Ákvæði héraðsdóms um eignarupptöku og greiðslu sakarkostn- aðar eru staðfest. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 12.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, 12.000.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Pétur Blöndal Gíslason, sæti fangelsi í 4 mánuði, en gæsluvarðhaldsvist hans í 49 daga komi til frádráttar refsi- vist. Auk þess greiði hann 20.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 30 daga fangelsi í stað sektarinnar, verði hún ekki goldin innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóns um eignarupptöku og sakarkostnað eru staðfest. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 12.000.00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 12.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 9. nóvember 1982. Ár 1982, þriðjudaginn 9. nóvember, var á dómþingi sakadóms í ávana- 2028 og fíkniefnamálum, sem haldið var að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Guð- jóni St. Marteinssyni fulltrúa við undirritaða votta, kveðinn upp dómur í sakadómsmáli nr. 992/1982: Ákæruvaldið gegn Pétri Blöndal Gíslasyni. Málið er höfðað með. ákæru, dags. 3. september-1981, á hendur Pétri Blöndal Gíslasyni, fæddum 23. september 1958 í Reykjavík, fyrir eftirfar- andi meint brot á fíkniefnalöggjöfinni: „1. Í desember 1979 keypt allt að 140 grörnmum af hassolíu af Valdimar Óla Þorsteinssyni fyrir milligöngu Guðgeirs Sigmundssonar og greitt fyrir grammið að jafnaði kr. 30.000. Afhending fór fram á Hverfisgötu 106 A í Reykjavík, heimili Bjarna Harðarsonar, þar sem ákærði og nefndur Bjarni ráku einnig skrifstofu saman. Síðan selt nefndum Bjarna allt að 70 grömm- um af efninu, og verður ekki séð með vissu, hvort ákærði hafði af þeirri sölu hagnað eður ei, en nefndur Bjarni seldi síðan öðrum og þá með hagn- aði. II. Í júlí 1980 keypt í félagi við nefndan Bjarna, Kristján Aðalsteinsson og Runólf Þór Jónsson allt að 3 kg af hassi í Hollandi, og var verð á grammi 4 hollensk gyllini, og flutt efnið ásamt félögunum til Kaupmannahafnar. Ákærði átti þar hlut í sölu á drjúgum hluta efnisins til ótilgreindra aðila, og mun verð á grammi hafa verið að jafnaði 25—30 danskar krónur. Þá ásamt nefndum Bjarna fengið Sören Munk Hansen til að flytja til Íslands 1 kg af efninu, og átti ákærði 650 grömm, en Bjarni 350. Ráðstafað síðan hér heima til félaga síns Bjarna Harðarsonar 250 grömmum, sem síðan voru seld öðrum á kr. 12—14.000 grammið.““ Ofangreind meint brot eru í ákæruskjali talin varða við 2. gr., sbr. S. og 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. nú lög nr. 60/1980, og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974, sbr. einnig að nokkru 2. tl. 5. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 hvað varðar verknað í lið 1. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til að sæta upptöku á efni, sem hald var lagt á, samkvæmt S. mgr. 5. gr. fyrrnefndra laga nr. 65/1974 og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákæra var birt ákærða 22. febrúar 1982. Málið var þingfest 7. október 1982, og þá var Hilmar Ingimundarson hæstaréttarlögmaður skipaður verj- andi ákærða. Verjandi skilaði skriflegri vörn í málinu 25. október 1982 og gerði eftirfarandi dómkröfur: Aðallega: Að ákærði verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins Í málinu og allur sakarkostnaður verði greidd- ur úr ríkissjóð. þ. m. t. réttargæslu- og málsvarnarlaun. Til vara: Að 2029 ákærða verði ekki gerð sérstök refsing í málinu. Til þrautavara: Að ákærða verði aðeins dæmdur hegningarauki. Þá gerir verjandi kröfu um réttar- gæslu- og málsvarnarlaun. Ákærði hefur samkvæmt sakavottorði gengist undir dómssátt 19. júlí 1979 vegna fíkniefnabrots, og ákærði hlaut dóm 4. febrúar 1981 vegna slíks brots, þá S mánaða fangelsi. Þessum dómi áfrýjaði ákærði, og var málið dæmt í Hæstarétti 23. mars 1982, og hlaut ákærði þá 5 mánaða fangelsi auk 4.000.00 kr. í sekt. Aðrar kærur og refsingar ákærða samkvæmt sakavottorði þykja ekki skipta máli hér. MÁLSATVIK Ákæruliður 1. „Í desember 1979 keypt allt að 140 grömmum af hassolíu af Valdimar Óla Þorsteinssyni fyrir milligöngu Guðgeirs Sigmundssonar og greitt fyrir grammið að jafnaði kr. 30.000. Afhending fór fram á Hverfisgötu 106 A í Reykjavík, heimili Bjarna Harðarsonar, þar sem ákærði og nefndur Bjarni ráku einnig skrifstofu saman. Síðan selt nefndum Bjarna allt að 70 grömm- um af efninu, og verður ekki séð með vissu, hvort ákærði hafði af þeirri sölu hagnað eður ei, en nefndur Bjarni seldi síðan öðrum og þá með hagn- aði.““ Bjarni Harðarson bar við lögregluyfirheyrslu 16. janúar 1981, að Guðgeir Sigmundsson hafi á því tímabili, er um ræðir í þessum ákærulið, boðið sér umtalsvert magn af hassolíu til kaups. Bjarni kvaðst hafa hafnað boði Guðgeirs, utan að hafa keypt af honum 2 grömm af hassolíunni. Bjarni kvaðst hafa bent Guðgeiri á ákærða í máli þessu sem líklegan kaupanda á hassolíu. Bjarni kvað þá Guðgeir og ákærða hafa ræðst við á heimili sínu að Hverfisgötu 106 A hér í borg í áðurnefnt sinn, er Bjarni keypti 2 grömm af hassolíu af Guðgeiri. Bjarni kvaðst ekki vilja taka fyrir, að afhending hassolíu milli ákærða og Guðgeirs hafi þá átt sér stað. Við lögregluyfirheyrslu 19. janúar 1981 kvað Bjarni hassolíu þá, er hann keypti af ákærða á því tímabili, er hér um ræðir, hafa verið komna frá Guðgeiri Sigmundssyni. Kvaðst Bjarni hafa keypt alls 50 grömm af hassolíu af ákærða á gkr. 30.000 hvert gramm efnis. Bjarni kvaðst hafa selt um 45 grömm af efninu. Bjarni Harðarson kom fyrir dóm 5. febrúar 1981 og lýsti þar kaupum á 70 grömmum af hassolíu af ákærða. Bjarni kvaðst hafa selt Ingólfi Sigurz af efninu og einnig Engilbert Jensen. Engilbert Jensen staðfesti fyrir dómi 13. febrúar 1981 hassolíukaup sín á þeim tíma, er um ræðir í þessum ákærulið, af Bjarna Harðarsyni. 2030 Ingólfur Sigurz staðfesti hjá lögreglu 10 febrúar 1981 hassolíukaup af Bjarna Harðarsyni um áramótin 1979—1980. Valdimar Óli Þorsteinsson bar hjá lögreglu 8. janúar 1981 að hafa selt ákærða 70 grömm af hassolíu um miðjan desembermánuð 1979. Valdimar Óli kvaðst hafa flutt alls 240 grömm af hassolíu með sér hingað til lands í nóvember 1979. Valdimar Óli kvaðst auk ákærða hafa selt Ólafi Braga Bragasyni 160 grömm af hassolíunni. Kvaðst Valdimar Óli hafa komist í samband við ákærða fyrir milligöngu Guðgeirs Sigmundssonar. Valdimar kvað hvert gramm efnis hafa kostað gkr. 35.000. Valdimar Óli kvaðst hafa afhent ákærða allt efnið í eitt skipti á Matstofu Austurbæjar hér í borg. Við lögregluyfirheyrslu 15. janúar 1981 breytti Valdimar Óli ofangreind- um framburði sínum á þann veg, að hann hafi ekki sjálfur afhent ákærða efnið, heldur hafi Guðgeir Sigmundsson afhent efnið fyrir sig og því hafi hann (Valdimar Óli) í fyrstu reynt að halda Guðgeiri utan við málið, þar sem Guðgeir hafi tekið að sér sölu efnisins í greiðaskyni án endurgjalds. Valdimar Óli kvað efnismagn til ákærða hafa verið 70 grömm af hassolíu. Valdimar Óli ber á sama veg og fyrr um fund sinn og ákærða á Matstofu Austurbæjar hér í borg og hafi þar verið samið um einingarverð gkr 35.000, og þá kvaðst Valdimar Óli hafa móttekið eitthvað af peningum frá ákærða vegna efnis, er Guðgeir Sigmundsson hefði áður afhent ákærða. Guðgeir Sigmundsson var yfirheyrður hjá lögreglu 8. janúar 1981. Kvað Guðgeir Valdimar Óla Þorsteinsson hafa komið að máli við sig fyrir u. þ. b. einu ári síðan (um áramót 1979— 1980) og beðið sig um að selja fyrir sig hassolíu. Kvaðst Guðgeir hafa fallist á erindi Valdimars Óla og sama dag móttekið tvo poka með hassolíu, annan 140 grömm að þyngd og hinn 200 grömm. Guðgeir kvaðst síðan hafa haft tal af Bjarna Harðarsyni á heimili Bjarna að Hverfisgötu 106 A hér í borg og hafði Guðgeir með sér 140 gramma pokann. Guðgeir kvað Bjarna ekki hafa viljað taka efnið, en ákærði hafi hins vegar óskað eftir að taka að sér efnið og seljá það. Guðgeir kvaðst hafa afhent ákærða 10 grömm af efninu. Guðgeir kvaðst hafa kom- ið á fundi milli ákærða og Valdimars Óla á Matstofu Austurbæjar daginn eftir. Kvað Guðgeir svo hafa samist, að hvert gramm hassolíunnar skyldi séljast ákærða á gkr. 30.000. Guðgeir kvaðst skömmu síðar hafa afhent ákærða eftirstöðvar 140 gramma pokans, þ. e. 130 grömm, og hafi afhend- ing farið fram á heimili Bjarna Harðarsonar. Guðgeir kvað ákærða síðar hafa skilað í tvennu lagi gkr. 1.5. milljónum. Guðgeir Sigmundsson var yfirheyrður hjá lögreglu 15. janúar 1981. Guð- geir kvað Valdimar Óla hafa sagt sér, að í poka þeim, er ákærði fékk, hafi verið 140 grömm af hassolíu. Guðgeir kvaðst ekki hafa vegið pokann, en ákærði hafi síðar sagt efnið hafa vegið 117 grömm. Guðgeir kvaðst í fyrstu hafa talið hassolíu þá, er Valdimar Óli kom með til landsins, hafa 2031 verið alls 340 grömm án þess þó að vita það með vissu, en síðar hafi hann heyrt, að um hafi verið að ræða 240 grömm. Guðgeir kvaðst í fyrstu hafa geymt alla hassolíuna fyrir Valdimar Óla, en síðar hafi hluti hennar verið fluttur í geymslu til Páls Daníelssonar, þó ekki hluti sá, er ákærði átti. Páll Pálmar Daníelsson bar við lögregluyfirheyrslu 15. janúar 1981 að hafa móttekið hassolíu frá Guðgeiri Sigmundssyni. Þá kvað Páll sig hafa heyrt Guðgeir Sigmundsson tala um ákærða sem kaupanda hassolíu, en ekki vita um efnismagn, en taldi sig hafa átt von á gkr. 2.2 milljónum frá Guðgeiri vegna hassolíusölu. Páll kvaðst hafa heyrt, að efnismagn það, er Valdimar Óli flutti með sér til landsins, hafi verið 240 grömm. Guðmundur Guðbjörnsson var yfirheyrður hjá lögreglu 2. febrúar 1981 og lýsti þá kaupum 3 gramma af hassolíu af ákærða þann 25. desember 1979, og kostaði hvert gramm efnis gkr 50.000 að sögn Guðmundar. Ákærði var samprófaður með Guðgeiri Sigmundssyni og Valdimar Óla Þorsteinssyni fyrir dómi 11. febrúar 1981. Ákærði var samprófaður með Bjarna Harðarsyni 2. mars 1981. Ekki náðist samræmi milli framburða ofangreindra aðilja annars vegar og ákærða hins vegar, og hefur ákærði aldrei gengist við háttsemi þeirri, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Ákæruliður 11. „Í júlí 1980 keypt í félagi við nefndan Bjarna, Kristján Aðalsteinsson og Runólf Þór Jónsson allt að 3 kg af hassi í Hollandi, og var verð á grammi 4 hollensk gyllini, og flutt efnið ásamt félögunum til Kaupmanna- hafnar. Ákærði átti þar hlut í sölu á drjúgum hluta efnisins til ótilgreindra aðila, og mun verð á grammi hafa verið að jafnaði 25 — 30 danskar krón- ur. Þá ásamt nefndum Bjarna fengið Sören Munk Hansen til að flytja til Íslands 1 kg af efninu, og átti ákærði 650 grömm, en Bjarni 350. Ráðstafað síðan hér heima til félaga síns Bjarna Harðarsonar 250 grömmum, sem síðan voru seld öðrum á kr. 12 — 14.000 grammið.““ Hér á eftir verða raktir stuttlega helstu framburðir hinna nafngreindu aðilja varðandi meint ofangreint brot ákærða. Bjarni Harðarson bar hjá lögreglu 19. janúar 1981 um för sína til Kaup- mannhafnar í júlí 1980. Kvað Bjarni sig hafa hitt ákærða í Kaupmannahöfn og þeir síðan haldið saman til Amsterdam, þar sem þeir hafi keypt 1 kíló af hassi á 4 gyllini hverg gramm. Bjarni kvað sinn hlut hafa verið 350 grömm. Bjarni kvað sig og ákærða hafa falið efnið í bílaleigubíl sínum og þannig flutt efnið til Kaupmannahafnar. Bjarni kvað Sören Munk Han- sen hafa flutt efnið hingað til lands fyrir sig og ákærða. Bjarni hefur borið, að efnið hafi verið flutt frá Hollandi til Kaupmannahafnar og þar í íbúð, 2032 er Sören Munk Hansen bjó í ásamt ákærða og Kristjáni Aðalsteinssyni. Bjarni lýsti sölu sinni hér á landi á um 200 grömmum af sínum hluta efnisins og um 250 grömmum af efnishluta ákærða. Kaupendur voru að sögn Bjarna Engilbert Jensen, sem keypti 100 grömm, og Ingólfur Sigurz, sem fékk 300 til 350 grömm. Bjarni bar síðan hjá lögreglu 19 febrúar s. á. að hafa í fyrri framburðum haldið utan við Hollandsför þá, er hér um ræðir, þeim Kristjáni Aðalsteins- syni og Runólfi Þór Jónssyni. Við dómsyfirheyrslu 2. mars s. á. lýsti Bjarni enn Hollandsför sinni og ofangreindra þriggja aðilja. Bjarni kvað ákærða hafa keypt 3 kg af hassi í Rotterdam. Áður, eða í þinghaldi 25. febrúar s. á., hafði Bjarni lýst kaupum Péturs á 3 kg af tvenns konar Tyrkjahassi í Hollandi. Runólfur Þór Jónsson hefur borið efnislega á sama veg og Bjarni varð- andi ofangreinda Hollandsför og kaup ákærða á allt að 2.4 kg af tvenns konar Tyrkjahassi í Rotterdam. Efnið-kvað Runólfur hafa verið flutt til Kaupmannhafnar í íbúð Sören Munk Hansen. Sören Munk Hansen var yfirheyrður hjá lögreglu í Kaupmannahöfn 9. apríl 1981. Kvað hann ákærða hafa búið í íbúð sinni frá því í janúar 1980 og fram til 18. júlí s. á. Sören kvaðst vita til þess, að ákærði hafi um tíma geymt u. þ. b. 3 kíló af hassi í nefndri íbúð. Sören kvað sig hafa flutt hingað til lands 1 kg af hassi hinn 18. júlí 1980 og þegar haldið með efnið heim til Bjarna Harðarsonar ásamt ákærða. Ingólfur Sigurz bar fyrir dómi 17. febrúar 1981 um kaup á 350 grömmum af hassi af Bjarna Harðarsyni um mánaðamótin júlí — ágúst 1980 og fram í desember s. á. Engilbert Jensen kom fyrir dóm 20. febrúar 1981 og kvaðst þá alls hafa keypt af Bjarna Harðarsyni um: 100 grömm af hassi í ágúst 1980. Ákærði.og Kristján Aðalsteinsson hafa báðir hjá lögreglu og fyrir dómi þráfaldlega neitað að hafa tekið þátt í Hollandsför þeirri, er hér um ræðir. Hafa ákærði og Kristján m. a. verið samprófaðir við Bjarna Harðarson og Runólf Þór Jónsson, en samræmi í framburðum þessara aðilja ekki náðst. NIÐURSTÖÐUR. Ákæruliður 1. Dómurinn telur sannað með framburðum Valdimars Óla Þorsteinssonar og Bjarna Harðarsonar, sem studdir eru af öðrum gögnum málsins, en gegn neitun ákærða, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, þó þannig, að ekki er sannað, að ákærði hafi keypt meira 2033 en 70 grömm af hassolíu af Valdimar Óla fyrir milligöngu Guðgeirs Sig- mundssonar. Með ofanritað í huga er sannað, að ákærði hafi í desember 1979 keypt 70 grömm af hassolíu af Valdimar Óla Þorsteinssyni fyrir milligöngu Guð- geirs Sigmundssonar og greitt að jafnaði gkr. 30.000 fyrir hvert gramm. Afhending efnisins fór fram að Hverfisgötu 106 A í Reykjavík á heimili Bjarna Harðarsonar. Ákærði seldi Bjarna Harðarsyni allt að 70 grömmum af efninu. Ekki er sannaður hagaður af sölu ákærða. Ákæruliður 11. Verjandi hefur í skriflegri vörn mótmælt sem rangri og óstaðfestri danskri lögregluskýrslu frá 9. apríl 1981, þar sem Sören Munk Hansen var yfirheyrður. Verjandi telur ekki unnt að leggja greinda skýrslu til grundvall- ar Í refsimáli hér á landi. Í 110. gr. laga 74/1974 segir, að dómari skuli meta öll atriði varðandi sönnunargildi vitnisburðar, matsgerðar, skoðunar og skjala, m. a. með hliðsjón af ákvæðum 153. gr. laga 85/1936. Í 153. gr. laga 85/1936, 3. mgr., er kveðið á um gildi erlendra opinberra skjala. Með vísan til þess ákvæðis svo og þess, að umrædd lögregluskýrsla er undirrituð af Sören Munk Hansen, og skýrslunnar var aflað fyrir milli- göngu dómsmálaráðuneytis, þykir nægilega sannað, að umrædd skýrsla sé rétt og sé því til þess fallin að vera grundvöllur refsimáls hér á landi ásamt öðrum gögnum máls þessa. Með vísan til ofanritaðs svo og með vísan til framburða Bjarna Harðar- sonar, Runólfs Þórs Jónssonar og Sören Munk Hansen og annarra gagna málsins þykir dóminum sannað þrátt fyrir neitun ákærða og Kristjáns Aðal- steinssonar, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákæru- lið greinir. Þó er ekki sönnuð sala ákærða á drjúgum hluta efnisins í Kaup- mannahöfn til ótilgreindra aðilja. Ákærði keypti því í júlí 1980 í félagi við Bjarna Harðarson, Kristján Að- alsteinsson og Runólf Þór Jónsson allt að 3 kg af hassi í Hollandi, og var verð á grammi 4 hollensk gyllini. Ofangreindir aðiljar fluttu efnið ásamt ákærða til Kaupmannahafnar. Ákærði fékk ásamt Bjarna Harðarsyni Sören Munk Hansen til að flytja hingað til lands 1 kg af efninu, og átti ákærði 650 grömm, en Bjarni 350 grömm. Ákærði ráðstafaði síðan hér á landi allt að 250 grömmum af efninu til Bjarna, sem síðan seldi efnið á að jafnaði 12.000 — 14.000 gkr. hvert gramm. Ákærði hefur samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Brot ákærða varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr. laga um ávana- og fíkni- efni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. nú 9. gr. laga nr. 75/1982, 128 2034 og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974. Þá varðar brot ákærða í II. lið ákæru einnig að hluta við 2. tl. 5. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en brot ákærða í 1. lið ákæru varðar ekki við greint hegningarlagaákvæði, svo sem virðist hafa misritast í ákæruskjali. Ekki verður beitt þyngri viðurlögum hér en heimil voru fyrir gildistöku laga nr. 75/1982, sbr. meginreglu 2. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, hins vegar er brot ákærða í II. lið ákæru framið eftir gildistöku laga nr. 60/1980. Ákærði hefur áður gerst brotlegur við fíkniefnalöggjöfina, og verður það virt honum til þyngingar við ákvörðun refsingar, sbr. $. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærði sammæltist við nokkra menn um framningu brota í ákærulið Il, og verður það einnig virt ákærða til refsiþyngingar, sbr. 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en þáttur ákærða var stór í því broti, þar eð hann keypti efnið. Refsing ákærða verður ákvörðuð með hliðsjón af 77. og 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Með vísan til alls ofanritaðs svo og að gögnum málsins virtum þykir refs- ing ákærða hæfilega ákveðin sem fangelsi í 4 mánuði. Með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 skulu 50 dagar, er ákærði sætti gæsluvarðahaldi, koma til frádráttar dæmdri fangelsisrefs- ingu. Með vísan til 49. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. á. gr. laga nr. 101/1976 og með vísan til 50. gr. almennra hegningarlaga, sbr. nú 1. gr. laga nr. 75/1982, er ákærða gert að greiða kr. 20.000.00 í sekt til ríkissjóðs. Verði sektin eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa að telja, komi fangelsi í 55 daga í hennar stað. Fallist er á kröfu ákæruvaldsins um upptöku á efni, er lagt var hald á undir rannsókn málsins, og vísast til heimildar 5. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 varðandi upptöku. Því skulu upptæk til eyðingar eftirfarandi: 16 grömm af hassolíu, veginni í umbúðum, merkt efnaskrá nr. 573. Hass- moli óveginn, 1.3 gr. af amfetamíni og 0.4 gr. af sama efni, merkt efnaskrá nr. 578. Ákærða er gert með vísan til 141. gr. laga nr. 74/1974 að greiða allan kostnað sakarinnar þar af kr. 3.000.00 til skipaðs verjanda, Hilmars Ingi- mundarsonar hæstaréttarlögmanns, og kr. 2.500.00 í réttargæsluþóknun til sama lögmanns. 2035 Dómsorð: Ákærði, Pétur Blöndal Gíslason, fæddur 23. september 1958, skal sæta fangelsi í 4 mánuði. Til frádráttar dæmdri fangelsisrefsingu komi 50 dagar, er ákærði sætti gæsluvarðhaldi vegna máls þessa. Ákærði greiði kr. 20.000.00 í sekt til ríkissjóðs. Verði sektin eigi greidd innan 30 daga frá britingu dóms þessa, komi fangelsi í 55 daga í sektar stað. Upptæk til eyðingar skulu 16 grömm af hassolíu, veginni með um- búðum, merkt efnaskrá nr. 573. Þá skal og upptækur til eyðingar ó- veginn hassmoli, 1.3 grömm af amfetamíni og 0.4 grömm af amfeta- míni, allt merkt efnaskrá nr. 578. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar af kr. 3.000.00 til skip- aðs verjanda, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, og kr. 2.500.00 vegna réttargæslu sama lögmanns. Þriðjudaginn 29. nóvember 1983. Nr. 48/1983. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Eggert Bjarna Arnórssyni (Jón Oddsson hrl.). Ávana- og fíkniefni. Brot gegn lögum nr. 65/1974 og 173. gr. a almennra hegningarlaga. Eignarupptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson, Guðmundur Jónsson og Halldór Þorbjörnsson. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 2. febrúar 1983. Er málinu áfrýjað að ósk ákærða, en af hálfu ákæru- valds er málinu áfrýjað refsingu til þyngingar. Ágrip máls barst Hæstarétti 11. október 1983. 2036 Af hendi ákæruvalds er þess krafist, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur um sakfellingu skv. einstökum ákæruliðum svo og að því er varðar upptöku eigna og sakarkostnað. Krafist er þyngingar á refsingu. Verjandi krefst sýknu af öllum kröfum ákæruvalds í málinu, en til vara sýknu af kröfum ákæruvalds skv. I. — XI. lið ákæru. Þá er krafist sýknu af eignarupptöku að því er tekur til 887.518 gkr. Fallist er á sakarmat hins áfrýjaða dóms með vísan til forsendna hans. Brot ákærða eru réttilega færð til refsiákvæða í héraðsdómi að því undanteknu, að telja verður ákærða bera refsiábyrgð aðalmanns á broti skv. XIV. lið ákæru, og á því eigi að refsa honum fyrir það brot með vísan til 22. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Við ákvörðun refsingar ber að vísa til 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga auk þeirra ákvæða, er greinir í héraðsdómi. Þykir refsivist ákærða hæfilega ákveðin í héraðsdómi, en fésekt verði 20.000.00 krónur, sbr. 49. og 50. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 101/1976, 4. og S. gr., en síðastgreinda ákvæðið var í gildi, er ákærði framdi brot sín. Fésekt renni í ríkissjóð og verði vararefs- ing hennar 20 daga fangelsi, ef hún greiðist eigi innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku eigna og sakarkostnað eiga að vera Óröskuð. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 12.000.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 12.000.00 krónur. Dómsorð: Ákvörðun héraðsdóms um refsivist ákærða, Eggerts Bjarna Arnórssonar, á að vera óröskuð. Ákærði sæti enn fremur 20.000.00 króna sekt í ríkissjóð, og komi fangelsi 20 daga í stað sektarinnar, ef hún verður ekki goldin innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um upptöku eigna og sakar- kostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 12.000.00 krónur, og málsvarn- 2037 arlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Oddssonar hæstaréttarlög- manns, 12.000.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 15. desember 1982. Ár 1982, miðvikudaginn 15. desember, var á dómþingi sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum, sem haldið var að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af“ Guðjóni St. Marteinssyni fulltrúa við undirritaða votta, kveðinn upp dómur í sakadómsmáli nr.,916/1982: Ákæruvaldið gegn Eggert Bjarna Arnórssyni. Málið var höfðað á hendur Eggert Bjarna Arnórssyni með ákæru, dags. S. mars 1982: „„Fyrir að hafa á tímabilinu frá apríl 1979 til janúar 1980 margsinnis stað- ið að innflutningi hassefna hingað til lands og dreifingu þeirra til margra manna hérlendis í ávinningsskyni, m. a. til Sumarliða Óskars Arnórssonar, Kristmundar Ólafs Guðmundssonar, Ragnheiðar Valgarðsdóttur, Agnars Agnarssonar, Valdemars Halls Sigþórssonar, Kolbeins Inga Gíslasonar, Hrafns Inga Brynjólfssonar og John Joseph Cramer: I. Í apríl 1979 keypt 100 gr af hassi í Kaupmannahöfn, flutt það hingað til lands og selt hérlendis. II. Þann 21. maí 1979 flutt 100 gr af hassi hingað til lands frá Kaupmanna- höfn og selt það hérlendis. III. Þann 10. júní 1979 flutt 110 gr af efninu til landsins frá Kaupmannahöfn og selt það hér. IV. Í júlí 1979 flutt 500 gr af efninu frá Kaupmannahöfn og haft það í vörsl- um sínum um ótiltekið skeið í Reykjvík. V. Þann 16. ágúst 1979 flutt 300 gr af hassi til landsins frá Kaupmannahöfn og selt það hér á um gkr. 10.000 hvert gramm, en efnið keypti ákærði á um 30 kr. danskar hvert gramm. 2038 VI. Lagt á ráðin um för bróður síns, Sumarliða Óskars Arnórssonar, til hass- kaupa í Kaupmannahöfn dagana 11. — 12. september 1979 og í þessu sam- bandi lagt honum til gkr. 1.200.000. Eftir heimkomu Sumarliða Óskars móttekið 270 gr af hassi og selt megnið af því, að nokkru með aðstoð Sumarliða Óskars. VII. Þann 28. október 1979 flutt um 900 gr af hassi frá Kaupmannahöfn og selt efnið hérlendis að nokkru með aðstoð nefnds Sumarliða Óskars og Kristmundar Ólafs Guðmundssonar. VIII. Lagt Sumarliða Óskari til fé til kaupa á hassi í Kaupmannahöfn dagana 27. — 30. nóvember 1979, fengið í sinn hlut 90 gr af efninu eftir heimkomu hans og selt það hér á landi. IX. Lagt Sumarliða Óskari til fé til efniskaupa í Kaupmannahöfn 4. — 7. desember 1979, fengið í sinn hlut allt að 300 gr af hassi eftir heimkomu Sumarliða Óskars og selt þann skammt hér að nokkru með aðstoð Sumar- liða Óskars. X. Enn lagt fé til farar Sumarliða Óskars til efniskaupa í Kaupmannahöfn 16. — 20. desember 1979, fengið í sinn hlut allt að 410 gr eða a. m. k. 260 gr af hassi og selt það hér. XI. 29. desember 1979 flutt um 200 gr af hassi hingað til lands frá Kaup- mannahöfn og selt meginhluta þess á gkr. 10. — 15.000:'hvert gramm, að hluta með aðstoð Sumarliða Óskars. XII. Snemma í janúar 1980 lagt fé til kaupa Ragnheiðar Valgarðsdóttur og Ingeborgar Mogensen á hassi á Spáni og móttekið allt að 500 gr af efninu eftir heimkomu þeirra 19. s. m. og nokkru síðar afhent þeim samtals um 140 gr af efninu. Selt nokkrum nafngreindum mönnum samtals um 95 gr og haft eftirstöðvarnar í vörslum sínum að Grettisgötu 79 í Reykjavík við handtöku 22. s. m., en þann hluta efnisins seldi nefnd Ragnheiður, á meðan ákærði sætti gæsluvarðhaldi um þetta leyti. 2039 XIII. Lagt nefndum Sumarliða Óskari til gkr. 1.250.000 til hasskaupa í Kaup- mannahöfn 9. — 12. janúar 1980 og fengið í sinn hlut um 400 gr af efninu eftir heimkomu Sumarliða, en lögreglan lagði hald á um 247 gr af því 24. s. m. að Meistaravöllum 29 í Reykjavík. XIV. Um 20. janúar 1980 enn lagt gkr. 1.250.000 til hasskaupa Sumarliða Óskars í Kaupmannahöfn, og keypti hann í þetta sinn um 500 gr af efninu, sem að verulegu leyti taldist eign ákærða, en Sumarliði Óskar var handtek- inn við komu til Keflavíkurflugvallar 24. s. m. og hald lagt á hassið.““ Ofangreind meint háttsemi er í ákæruskjali talin varða við 173. gr. a almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 64/1974. Þess er krafist af hálfu ákæruvaldsins, að ákærði verði dæmdur til refs- ingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og til að sæta upptöku samkvæmt 5. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974 og 69. gr. hegningarlaganna á um 600 gr af hassi, sem lagt var hald á 24. janúar 1980 að heimili ákærða, og á gkr. 887.518, sem ákærði aflaði með sölu hassefna og lagt var hald á 17. mars 1980. Ákærði hefur náð sakhæfisaldri, er fæddur 13. september 1954 í Reykja- vík,-og hefur sætt eftirfarandi kærum og refsingum, sbr. sakavottorð, dags. 22. nóvember 1982: 1980 1/10 sakad. í ávana- og fíkniefnamálum: Dómur: 8. mán. fangelsi og 1.000.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 5. og 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974. 1982 25/10 í Reykjavík: Dómur Hæstaréttar: Ofangreindur dómur frá 1/10 1980 staðfestur. Ákæruskjal var birt ákærða 19. mars 1982. Málið var þingfest 6. apríl 1982. Við þingfestinguna krafðist ákærði þess, að dómari viki sæti í mál- inu. Synjaði dómari þeirri kröfu ákærða með úrskurði, uppkveðinn 29. september 1982. Úrskurðurinn var kærður til Hæstaréttar Íslands og vísað þar frá dómi 1S. október 1982. Munnlegur flutningur málsins fór fram 24. nóvember sl. og málið dóm- tekið sama dag. Við flutning málsins ítrekaði fulltrúi ákæruvaldsins dómkröfur, er gerðar eru í ákæruskjali, og krafðist auk þess málssóknarlauna ríkissjóði til handa. Verjandi ákærða gerði eftirfarandi dómkröfur: Að ákærði verði sýknaður af kröfum ákæruvaldsins samkvæmt ákæru- 2040 liðum I — XI, en hljóti þá vægustu refsingu, sem lög leyfa, fyrir önnur meint brot. Að kröfu um upptöku á gkr. 887.518 verði synjað. Að gæsluvarðhaldsvist ákærða komi að fullu til frádráttar dæmdri refsi- vist, ef dæmd verður, og auk þess er gerð krafa um hæfileg málsvarnar- laun. MÁLSATVIK. Ákæruliður 1. „Í apríl 1979 keypt 100 gr af hassi í Kaupmannahöfn, flutt það hingað til lands og selt hérlendis.“ Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglu 24. janúar 1980 og kvað sig hafa farið allmargar ferðir til Kaupmannahafnar á árinu 1979, og var erindið kaup á fíkniefnum. Ákærði kvað hina fyrstu ferð hafa verið í apríl 1979. Ákærði kvaðst hafa keypt 100 grömm af Marokkóhassi í Kaupmannahöfn og hafa flutt efnið hingað til lands, falið í skósóla sínum. Ákærði kvaðst ekki geta gert grein fyrir kaupverði efnisins, en kvað sig hafa selt efnið ónafngreindum aðiljum hér í borg á gkr. 8.000 hvert gramm. Ákærði var yfirheyrður fyrir dómi 27. febrúar 1980. Þá lýsti ákærði m. a. aðdraganda ofangreindrar meintrar Kaupmannahafnarfarar... Kvað ákærði bróður sinn, Arnór Vikar Arnórsson, hafa lánað sér 400.000 gkr., sem ákærði hélt síðan með til Kaupmannahafnar í apríl 1979. Ákærði kvaðst hafa keypt í Kristianíu af sér ókunnum aðilja 100 grömm af Marrokkóhassi. Þá lýsti ákærði því, hvernig hann holaði innan hæla á skóm sínum og flutti efnið í holrúmi í hælunum hingað til lands. Ákærði kvaðst hafa selt efnið ýmsum aðiljum, en ekki geta nafngreint, þar sem erfitt væri að átta sig á, hvað hver og einn kaupandi fékk úr hverri ferð. Arnór Vikar Arnórsson bar við dómsyfirheyrslu 19. febrúar 1980 að hafa lánað ákærða gkr. 480.000 um páskaleytið 1979. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982 um ofangreinda meinta háttsemi. Kvaðst ákærði ekki kannast við háttsemi þá, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Ákæruliður 11. „Þann 21. maí 1979 flutt 100 gr af hassi hingað til lands frá Kaupmanna- höfn og selt það hérlendis.“ Ákærði lýsti við lögregluyfirheyrslu 24. janúar 1980 háttsemi þeirri, er honum er hér gefin að sök. Kvaðst ákærði hafa hagað kaupunum og heim- flutningi efnanna á sama veg og varðandi efni í ákærulið I. Ákærði kvaðst 2041 hafa keypt 100 grömm af annað hvort Afgan- eða Pakistanhassi og selt hér á landi ónafngreindum aðiljum á gkr. 10.000 hvert gramm. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 27. febrúar 1980 og lýsti þá ofan- greindri meintri ferð til Kaupmannahafnar á sama veg og hjá lögreglu. Ákærði staðfesti, að flugfarseðlar á nafni ákærða sýndu nákvæmlega, hve- nær ferðin var farin, þ. e. frá 17. maí 1979 til 21. s. m., er ákærði kom hingað til lands með 100 grömm af hassi á þann hátt, er að framan var rakið, og dreift til ónafngreindra aðilja. Er ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982 kvaðst ákærði ekki kannast við háttsemi þá, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Ákæruliður ILL. „„Þann 10. júní 1979 flutt 110 gr af efninu til landsins frá Kaupmanna- höfn og selt það hér.“ Ákærði lýsti ofangreindri ferð við lögregluyfirheyrslu 24. janúar 1980. Kvaðst ákærði hafa haldið til Kaupmannahafnar í júní 1979 og keypt þar 110 grömm af Marokkóhassi og flutt efnið hingað til lands á sama hátt og áður, þ. e. í holrúmi í skóhælum. Efnið kvaðst ákærði hafa selt ónafn- greindum aðiljum hér í borg á 8 — 10.000 gkr. hvert gramm. Ákærði bar efnislega á sama veg fyrir dómi 27. febrúar 1980 um ofan- greinda meinta ferð. Ákærði staðfesti, að flugfarmiði á nafni ákærða gæfi til kynna, hvenær farið var í ferð þessa, þ. e. frá 8. júní 1979 til 10. s. m., er ákærði kom hingað til lands með 110 grömm af Marokkóhassi, svo sem lýst hefur verið. Ákærði vék að ofangreindri meintri ferð fyrir dómi 5. mars 1980. Ákærði kvað þá efnismagn hafa verið mun meira en kært er út af hér. Kvað ákærði Guðmund Sesar Magnússon hafa verið með í ferðinni. Guðmundur Sesar hefur hjá lögreglu 4. febrúar 1980 neitað þáttöku í þessari ferð. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982 og kvaðst þá vera saklaus af háttsemi þeirri, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Ákæruliður IV. „Í júlí 1979 flutt 500 gr af efninu frá Kaupmannahöfn og haft það í vörslum sínum um ótiltekið skeið í Reykjavík.““ Ákærði bar um ofangreinda meinta háttsemi hjá lögreglu 24. janúar 1980. Kvað ákærði sig í þessari ferð hafa keypt 75 grömm af hassi og hafi verið staðið eins að heimflutningi og dreifingu efnis, svo sem rakið hefur verið varðandi ákæruliði I — III. 2042 Ákærði bar um ofangreinda meinta háttsemi hér fyrir dómi 5. mars 1980. Ákærði kvaðst hafa haldið til Kaupmannahafnar í júlí 1980 og með sér í ferðinni hafi verið Guðmundur Sesar Magnússon. Ákærði kvaðst hafa haft gkr. 900.000 til ráðstöfunar, og kvaðst ákærði hafa keypt með milli- göngu Jóns Matthíassonar 500 grömm af Marokkóhassi, og kostaði hvert gramm efnis 25 danskar krónur. Ákærði kvað Guðmund Sesar hafa haft til ráðstöfunar gkr. 700.000, þar af kvaðst ákærði hafa lánað honum 350.000 gkr. og hafi verið keypt 125 grömm af Afganistanhassi fyrir það fé, og kostaði hvert gramm efnis 30 danskar krónur. Ákærði kvað efnið hafa verið flutt hingað til lands, falið innan í skóhæl. Ákærði lýsti skiptingu efna milli sín og Guðmundar Sesars, og kvaðst ákærði hafa fengið í sinn hlut alls 500 grömm af báðum efnistegundum, en Guðmundur Sesar 125 grömm. Guðmundur Sesar Magnússonar var yfirheyrður hjá lögreglu 4. febrúar 1980, og lýsti hann þá ferð sinni til Kaupmannahafnar með ákærða í júlí 1979. Guðmundur kvað ákærða hafa lánað sér fé til fararinnar. Guð- mundur Sesar kvaðst vita, að ákærði hafi farið í ferð þessa í þeim tilgangi að kaupa fíkniefni, en kvaðst ekki vita, hversu mikið ákærði keypti, og ekki vita um efnistegund eða flutningsleið hingað til lands, en halda, að ákærði hafi flutt efnið flugleiðis til Íslands. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982, og kvað ákærði ofangreindan ákærulið rangan og kvað sig ekki hafa gerst sekan um hátt- semi þá, er ákært er út af. Ákæruliður V. ,,„Þann 16. ágúst 1979 flutt 300 gr af hassi til landsins frá Kaupmanna- höfn og selt það hér á um gkr. 10.000 hvert gramm, en efnið keypti ákærði á um 30 kr. danskar hvert gramm.““ Ákærði bar fyrst um ofangreinda meinta háttsemi hjá lögreglu 24. janúar 1980 og lýsti þá kaupum á 100 grömmum af Marokkóhassi. Ákærði bar hér fyrir dómi 4. mars 1980 um ofangreinda meinta háttsemi. Ákærði staðfesti, að flugfarðseðlar, keyptir 13. ágúst 1979, sýndu, hvenær farið var í ferð þessa. Ákærði kvað Ragnheiði Valgarðsdóttur hafa haldið með sér í ferðina, en hún hafi ekkert vitað um fíkniefnameðhöndlun sína. Ákærði kvaðst hafa keypt 300 grömm af Marokkóhassi í Kristianíu á 30 danskar krónur hvert gramm. Ákærði kvaðst hafa falið 130 grömm af efninu innanklæða, en 170 grömm í skósólum og hafi efnið þannig verið flutt hingað til lands. Ákærði kvaðst hafa selt efni þetta að jafnaði á 10.000 gkr. hvert gramm, en ekki geta sérgreint kaupendur úr þessari ferð fremur en úr fyrri ferðum. 2043 Ákærði kom hér fyrir dóm 2. nóvember 1982 og kannaðist þá ekki við háttsemi þá, er honum er hér gefin að sök. Ákæruliður VI. „Lagt á ráðin um för bróður síns, Sumarliða Óskars Arnórssonar, til hasskaupa í Kaupmannahöfn dagana 11.—12. september 1979 og í þessu sambandi lagt honum til gkr. 1.200.000. Eftir heimkomu Sumarliða Óskars móttekið 270 gr. af hassi og selt megnið af því, að nokkru með aðstoð Sumarliða Óskars.““ Sumarliði Óskar Arnórsson bar um ferð þessa við lögregluyfirheyrslu 5. febrúar 1980. Kvað Smarliði bróður sinn, ákærða í máli þessu, hafa staðið að ferð þessari og lagt fé til fararinnar, er hafi átt að nægja til kaupa á 370 grömmum af hassi. Sumarliði kvaðst síðan hafa keypt hass í Kaup- mannahöfn með aðstoð Jóns Matthíassonar. Síðar kom í ljós, að efnið vó 270 grömm, og kvað Sumarliði sig hafa verið svikinn um 100 grömm. Efnið kvaðst Sumarliði hafa flutt hingað til lands í þar til gerðum skóm með holum sóla. Eftir heimkomu kvaðst Sumarliði hafa afhent ákærða efnið, og fékk Sumarliði 25 grömm í sinn hlut sem þóknun. Sumarliði kvað sig hafa aðstoðað við sölu efna frá ákærða og greitt honum gkr. 10.000 fyrir hvert selt gramm. Sumarliði var yfirheyrður fyrir dómi 1. mars 1980. Þá staðfesti Sumar- liði, að flugfarseðlar með brottfarardag til Kaupmannahafnar 11. septem- ber 1979 og komu hingað til lands 12. s. m. væru farseðlar varðandi ferð þá, er hér um ræðir. Framburður Sumarliða við ofangreinda dómsyfirheyrslu var efnislega á sama veg og framburður hjá lögreglu, er rakinn var hér að framan. Kvað Sumarliði sig hafa selt talsvert af efninu fyrir ákærða og skilað honum gkr. 10.000 fyrir hvert gramm, en það seldi Sumarliði á gkr. 15.000 að jafnaði, enda efnið að sögn Sumarliða gott og sala gengið vel. Ákærði greindi frá för Sumarliða, er hér um ræðir, fyrir dómi 4. mars 1980. Ákærði kvaðst hafa staðið að utanför þessari með því að leggja Sumarliða til gkr. 1.200.000 til fararinnar. Kvað ákærði sig hafa afhent Sumarliða eftir heimkomu hans 25 grömm af hassi sem þóknun. Ákærði kvað geta verið, að hann hafi fengið meira efni en 200 grömm. Ákærði kvað sig hins vegar ekki hafa móttekið 270 grömm af hassi úr þessari ferð, svo sem Sumarliði bar um. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982. Kvaðst ákærði þá undir rannsókn málsins hafa búið til játningu efnislega á þá leið, sem í þessum ákærulið greinir. Ákæruliður VIL. „„Þann 28. október 1979 flutt um 900 gr af hassi frá Kaupmannahöfn 2044 og selt efnið hérlendis að nokkru með aðstoð nefnds Sumarliða Óskars og Kristmundar Ólafs Guðmundssonar.“ Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglu 24. janúar 1980 og lýsti þá ofan- greindri meintri ferð. Ákærði kvaðst hafa haldið utan í október 1979 og hafa keypt í Kaupmannahöfn 8—900 grömm af hassi. Ákærði kvað sig háfa verið svikinn í þetta sin og hafi efnið verið falsefni. Ákærði kvaðst hafa flutt efnið hingað til lands, falið í skóm og í ferðatösku. Ákærði kvaðst hafa selt 2—300 grömm af efninu hér á landi á gkr. 4.000 hvert gramm. Ákærði bar um ofangreinda meinta háttsemi við dómsyfirheyrslu 4. mars 1980. Ákærði staðfesti þá, að flugfarseðlar á nafni hans, sem sýna brottför frá Íslandi 24. október 1979 og heimkomu 28. s. m., sýndu, hvenær ferðin var farin. Ákærði kvað sig hafa keypt í Kristianíu 800—900 grömm af svörtu Pakistanhassi, líklega nær 900 grömmum, sem að sögn ákærða reyndist svikið efni. Ákærði kvaðst hafa greitt 15 danskar krónur fyrir hvert gramm efnis. Ákærði kvaðst síðan hafa komist að raun um, að innan um voru sæmi- legir efnismolar, og því flutt efnið með sér hingað til lands og reynt að selja með aðstoð Sumarliða Óskars og Kristmundar Ó. Guðmundssonar. Kristmundur Ó. Guðmundsson bar hjá lögreglu 22. febrúar 1980 að hafa m. a. móttekið til sölu frá ákærða 200 grömm af efni, er kallað var ónýtt. Ákærði var yfirheyrður fyrir dómi 2. nóvember 1982 og kvaðst ekki kannast við háttsemi þá, er honum er hér gefin að sök. Ákæruliður VIII. „Lagt Sumarliða Óskari til fé til kaupa á hassi í Kaupmannahöfn dagana 27.—30. nóvember 1979, fengið í sinn hlut 90 gr af efninu eftir heimkomu hans og selt það hér á landi.“ Sumarliði Óskar lýsti för þeirri, er í þessum ákærulið greinir, við lög- regluyfirheyrslu S. febrúar 1980. Sumarliði var síðan yfirheyrður fyrir dómi 1. mars 1980. Kvað Sumarliði þá ákærða hafa lagt gkr. 300.000 til farar þessarar og þá hafi Valur H. Hraunfjörð lagt til fararinnar 150.000—-200.000 gkr. Sumarliði kvað flug- farseðil á nafni sínu með brottför 27. nóvember 1979 og heimkomu 30. s. m. sýna, hvenær ferð þessi var farin. Kvað Sumarliði Jón Matthíasson hafa keypt fyrir sig hass í Kristianíu fyrir danskar kr. 6.000. Sumarliði kvað framburð sinn hjá lögreglu 5. febrúar 1980, þar sem hann kvaðst hafa flutt hingað til lands 350 grömm af hassi, vera rangan, og kvaðst Sumarliði hafa flutt 240 grömm af hassi hingað til lands úr för þessari. Þar af hafi ákærði fengið í sinn hlut 80 grömm og Valur H. Hraunfjörð 50 eða 60 grömm. 2045 Sjálfur kvaðst Sumarliði hafa fengið um 100 grömm af efninu og þar af hafa neytt nokkurs hluta sjálfur, en einnig selt af verulegan hluta. Ákærði lýsti þessari meintu för fyrir dómi 4. mars 1980 og síðar S. s. m. Í þessum tveimur dómsyfirheyrslum kvað ákærði sig hafa lagt Sumar- liða til fararinnar gkr. 450.000 auk jafnvirðis u. þ. b. 100.000 gkr. íslenskra í dönskum krónum og bandarískum dollurum. Ekki kvaðst ákærði vita um magn fíkniefna, er Sumarliði flutti með sér úr ferð þessari, en kvað sig hafa fengið 90 grömm af efninu. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982 og kvað ofan- greinda meinta háttsemi ekki eiga við rök að styðjast. Ákæruliður IX. „Lagt Sumarliða Óskari til fé til efniskaupa í Kaupmannahöfn 4.—7. desember 1979, fengið í sinn hlut allt að 300 gr af hassi eftir heimkomu Sumarliða Óskars og selt þann skammt hér að nokkru með aðstoð Sumar- liða Óskars.“ Sumarliði Óskar lýsti þessari meintu för við lögregluyfirheyrslu 5. febrúar 1980. Sumarliði bar efnislega á sama veg fyrir dómi 2. mars 1980. Kvað Sumar- liði sig hafa fengið flugmiða til Kaupmannahafnar 4. desember 1979 með heimkomu 7. s. m. gegn því að samþykkja víxil hjá Ferðamiðstöðinni h/f. Þá kvað Sumarliði ákærða hafa lagt til fararinnar 1.000.000 gkr. Fénu skipti Sumarliði í Danmörku og fékk um 11.000 danskar krónur fyrir, þar af um 9.500 danskar krónur til kaupa á fíkniefnum. Kvað Sumarliði sig hafa haldið til fundar við Jón Matthíasson, búsettan í Kaupmannahöfn. Hafði Jón ásamt Sigurði Þór Sigurðssyni, þá strokufanga, keypt um 400 grömm af grænu Marokkóhassi í Kristianíu. Sumarliði kvaðst hafa flutt efnið, falið innanklæða, hingað til lands, og kvað Sumarliði hlut sinn af efninu hafa orðið 85 eða 90 grömm, en afgang- inn fékk ákærði. Sumarliði kvaðst, auk þess að hafa notað og selt af sínum hluta, hafa aðstoðað ákærða við sölu fíkniefnanna. Ákærði greindi frá framlagi sínu til þessarar farar Sumarliða fyrir dómi 5. mars 1980. Ákærði kvað flugfarseðil með brottför 4. desember 1979 og heimkomu 7. s. m. sýna, hvenær ferð þessi var farin. Kvað ákærði sig hafa lagt Sumarliða til 600.000 gkr. og eftir heimkomu Sumarliða fengið 160 grömm af grænu Marrokkóhassi. Kvað ákærði sig ekki hafa móttekið meira magn frá Sumarliða. Ákærði kom hér fyrir dóm 2. nóvember 1982. Kvað ákærði þennan ákærulið vera rangan og neitaði að svara spurningum dómara um, hvort meint háttsemi, er um getur í þessum lið, hafi í raun og veru átt sér stað. 2046 Ákæruliður X. „Enn lagt fé til farar Sumrliða Óskars til efniskaupa í Kaupmannahöfn 16.—20. desember 1979, fengið í sinn hlut allt að 410 gr eða a. m. k. 260 gr af hassi og selt það hér.““ Sumarliði lýsti þessari meintu för sinni í lögregluyfirheyrslu S. febrúar 1980. Kvað Sumarliði sig hafa keypt 500 grömm af hassi í Kaupmannahöfn skömmu fyrir áramótin 1979— 1980. Sem fyrr kvað Sumarliði Jón Matthi- asson hafa aðstoðað sig, og kostaði efnið 11.000 danskar krónur. Sumarliði bar efnislega á sama veg og að ofan er rakið fyrir dómi 2. mars 1980. Kvað Sumarliði hlut sinn hafa verið 90 grömm úr för þessari, en ákærði hafi fengið 410 grömm, og lagði ákærði til fararinnar 1.000.000 gkr. auk þess að greiða fargjald Sumarliða, en ferðin var farin 16. desember 1979 og komið aftur hingað til lands 20. s. m. með efnið falið innanklæða. Ákærði bar fyrir dómi 5. mars 1980, að auk þess að hafa lagt Sumarliða til fé til farmiðakaupa, þá hafi hann einnig lagt fram 1.000.000 gkr. til fíkniefnakaupa. Kvað ákærði sig síðar hafa móttekið 250 grömm af grænu Marokkóhassi frá Sumarliða. Ákærði kvað flugfarseðil á nafni Sumarliða með brottför 16. desember 1979 og heimkomu 20. s. m. sýna, hvenær ferð þessi var farin. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982, og kvað ákærði ákærulið þennan þá vera uppspuna. Ákæruliður XI. ,„„29. desember 1979 flutt um 200 gr af hassi hingað til lands frá Kaup- mannahöfn og selt meginhluta þess á gkr. 10.—15.000 hvert gramm, að hluta með aðstoð Sumarliða Oskars.“ Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 5. mars 1980. Ákærði kvað flug- farmiða á nafni sínu með brottför 27. desember 1979 og heimkomu 29. s. m. sýna, hvenær ofangreind meint ferð var farin. Ákærði lýsti útvegun á efni í Kaupmannahöfn m. a. með milligöngu Jóns Matthíassonar. Ákærði kvaðst loks hafa falið efnið innan í kuldabomsum og þannig flutt til lands 29. desember 197 grömm af góðu, svörtu Afganistanhassi. Ákærði kvað sölu þessa efnis hafa gegnið vel og eftirspurn verið mikla og hafi hann selt efnið á 10.000—15.000 gkr. hvert gramm. Ákærði kvaðst hafa fengið í sinn hlut u. þ. b. 1.8—1.9 milljónir gkr. vegna sölu efna úr þessari ferð. Ákærði nafngreindi kaupendur varðandi efni úr þessari ferð, þ. e. Kolla (Kolbein Inga Gíslason) og John (John Joseph Cramer). John Joseph Cramer var yfirheyrður hjá lögreglu 19. febrúar 1980 og lýsti þá hasskaupum af ákærða í lok árs 1979 og kvað efnismagn hafa verið a. m. k. 87 grömm. 2047 Kolbeinn Ingi Gíslason bar hér fyrir dómi 4. mars 1980 að hafa keypt 75—90 grömm af hassi af ákærða. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982 og kvað ofan- greindan ákærulið vera uppspuna. Ákæruliður XII. "Snemma Í janúar 1980 lagt fé til kaupa Ragnheiðar Valgarðsdóttur og Ingeborgar Mogensen á hassi á Spáni og móttekið allt að 500 gr af efninu eftir heimkomu þeirra 19. s. m. og nokkru síðar afhent þeim samtals um 140 gr af efninu. Selt nokkrum nafngreindum mönnum samtals um 95 gr og haft eftirstöðvarnar í vörslum sínum að Grettisgötu 79 í Reykjavík við handtöku 22. s. m., en þann hluta efnisins seldi nefnd Ragnheiður, á meðan ákærði sætti gæsluvarðhaldi um þetta leyti.“ Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 5. mars 1980 og bar þá um ofan- greinda meinta háttsemi. Ákærði kvaðst hafa lagt þeim Ragnheiði Val- garðsdóttur og Ingeborg Lindu Mogensen til fé vegna Spánarfarar þeirra í janúar 1980. Ákærði kvað þær hafa komið hingað til lands 19. eða 20. janúar 1980 og haft í fórum sínum 500 grömm af hassi, en ákærði kvaðst m. a. hafa látið Ragnheiði í té 650.000 gkr., sem hún átti að kaupa fíkniefni fyrir. Eftir móttöku þeirra Ragnheiðar og Ingeborgar kvaðst ákærði hafa hald- ið að Grettisgötu 79 hér í borg og þar vegið hassefnið, sem vó að sögn ákærða 490 grömm. Ákærði kvað Ingeborg hafa átt 100 grömm af efninu. Ákærði kvaðst af þeim 390 grömmum, er eftir voru, hafa selt fimm nafn- greindum aðiljum alls 95 grömm. Ákærði kvaðst skömmu fyrir handtöku hafa afhent Ragnheiði Valgarðsdóttur u. þ. b. 40 grömm af efninu og hafi því við handtöku átt eftir 250—260 grömm af efninu, földu að Grettisgötu 19 hér í borg. Ákærði bar fyrir dómi 6. mars 1980, að efnið úr þessari ferð hafi verið 400 grömm og hafi Ingeborg þar af fengið afhent 100 grömm. Ragnheiður Valgarðsdóttir var yfirheyrð fyrir dómi 6. mars 1980. Kvað Ragnheiður sig hafa haldið til Spánar í janúar s. á. ásamt Ingeborg Lindu Mogensen. Ragnheiður kvað ákærða hafa lagt fram fé til fararinnar og til hasskaupa. Kvað Ragnheiður sig ásamt Ingeborg Lindu hafa keypt á Spáni tæp 500 grömm af hassi fyrir 60.000 peseta. Átti Ingeborg 100 grömm af efninu, en Ragnheiður kvað sig ásamt sambýlismanni sínum, ákærða í máli þessu, hafa átt um 400 grömm. Ragnheiður lýsti við dómsyfirheyrslu 7. mars 1980 sölu sinni á 250 grömmum af fíkniefnum til fjögurra nafngreindra aðilja. Ragnheiður bar við lögregluyfirheyrslu 10. mars 1980, að hvert gramm efnis hafi að jafnaði verið selt á gkr. 10.000. Ragnheiður kvað sig hafa 2048 úr nefndri Spánarferð flutt með sér hingað til lands 390—395 grömm af hassi. Kvað Ragnheiður ákærða hafa dreift einhverju af efninu. Ingeborg Linda Mogensen var yfirheyrð hjá lögreglu 6. mars 1980. Kvað Ingeborg sig þá hafa keypt um 500 grömm af hassi á Spáni í janúar 1980. Kvað Ingeborg sig hafa átt um 100 grömm, en Ragnheiður hafi átt um 400 grömm. Ingeborg staðfesti framburð sinn fyrir dómi 7. s. m. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982 og kvaðst ekki vilja láta hafa neitt eftir sér um ofangreinda meinta ferð. Ákæruliður XIII. „Lagt nefndum Sumarliða Óskari til gkr. 1.250.000 til hasskaupa í Kaup- mannahöfn 9.—12. janúar 1980 og fengið í sinn hlut um 400 gr af efninu eftir heimkomu Sumarliða, en lögreglan lagði hald á um 247 gr af því 24. s. m. að Meistaravöllum 29 í Reykjavík.““ Sumarliði Óskar bar stuttlega um þessa ferð við lögregluyfirheyrslu 5. febrúar 1980. Sumarliði lýsti för þessari fyrir dómi 2. mars 1980. Kvað Sumarliði ákærða hafa lagt til 250.000 gkr. í farmiða auk 1.000.000 gkr., sem verja átti til fíkniefnakaupa. Var fénu skipt í Kaupmannahöfn, og kvaðst Sumar- liði hafa haft danskar kr. 12.500 til ráðsstöfunar. Enn sem fyrr kvað Sumarliði Jón Matthíasson hafa aðstoðað við útvegun fíkniefnanna. Sumarliði kvað hafa verið keyptar tvær plötur af hassi, og vó hvor plata 250 grömm. Efnið flutti Sumarliði að sögn með sér hingað til lands, falið í buxnastreng sínum. Kvað Sumarliði hafa komið um 100 grömm af hassi í sinn hlut úr för þessari og ákærði hafi því fengið nálægt 400 grömmum. Aðspurður um ráðstöfun efna kvað Sumarliði sig með engu móti geta sér- greint drefingu fíkniefna úr hinum einstöku ferðum. Ákærði var yfirheyrður fyrir dómi 5. mars 1980. Bar hann þá á sama veg og Sumarliði Óskar hafði áður gert varðandi fjárframlag sitt til farar þessarar. Ákærði kvað ferðina hafa verið farna 9. janúar 1980 og komið til baka 12. s. m. Hafi Sumarliði fengið í sinn hlut 65 grömm, en ákærði 350 grömm. Við dómsyfirheyrslu 6. s. m. leiðrétti ákærði fyrri framburð og taldi sig hafa úr ferðinni hafa fengið rúm 400 grömm og Sumarliða 65 grömm, svo sem áður sagði. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982. Kvað ákærði þennan ákærulið rangan að öðru leyti en því, að hann hafi afhent lögreglu 247 grömm af hassi, svo sem segir í ákæruliðnum. Ákæruliður XIV. „s„Um 20. janúar 1980 enn lagt gkr. 1.250.000 til hasskaupa Sumarliða 2049 Óskars í Kaupmannahöfn, og keypti hann í þetta sinn um 500 grömm af efninu, sem að verulegu leyti taldist eign ákærða, en Sumarliði Óskar var handtekinn við komu til Keflavíkurflugvallar 24. s. m. og hald langt á hass- ið.“ Sumarliði Óskar var handtekinn við komu til Keflavíkurflugvallar 24. janúar 1980. Var þá lagt hald á 354 grömm af hassi, sem fundust í fórum hans. Sumarliði var yfirheyrður hjá lögreglu 24. og 25. janúar 1980 og kvað sig þá hafa staðið einan að utanför þessari. Við lögregluyfirheyrslu 5. febrúar s. á. kvað Sumarliði sig hafa lagt gkr. 500.000 til farar þessarar og ákærða hafa lagt til gkr. 1.000.000. Kvað Sumarliði sig hafa keypt í Kaupmannahöfn 378 grömm af svokölluðu svörtu hassi og 67 grömm af grænu hassi. Sumarliði bar efnislega á sama veg við dómsyfirheyrslu 2. mars 1980. Þá kvað Sumarliði sig hafa keypt í Kristianíu af sér ókunnum aðilja 420 grömm af svörtu hassi fyrir 13.000 danskar krónur og 80 grömm af grænu hassi á 2.000 danskar krónur. Þann 3. febrúar 1980 fundust 121.5 grömm af hassi, falin í skóm Sumar- liða, er hann sætti gæsluvarðhaldi vegna máls þessa. Ákærði bar við dómsyfirheyrslu 6. mars 1980 að hafa lagt Sumarliða til gkr. 250.000 til flugmiðakaupa og gkr. 1.000.000 til kaupa á fíkniefnum, og kvaðst ákærði hafa reiknað með u. þ. b. 300 grömmum af hassi í sinn hlut. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982, og kvað ákærði þennan ákærulið vera rangan. Meint fíkniefnadreifing ákærða. Ákærði bar hér fyrir dómi 9. mars 1980 um fjölmarga aðilja, er hann kvaðst hafa selt fíkniefni. Áður hafði ákærði lýst því, að ekki væri unnt að sérgreina, hvað hver og einn hefði fengið úr hverri ferð fyrir sig. Eftir- töldum aðiljum kvaðst ákærði hafa selt fíkniefni: Ákærði kvað Sumarliða Óskar hafa aðstoðað sig við sölu efna úr flestum ferðanna og selt allar efnistegundir. Ákærði kvað varla áætlað um of, að Sumarliði hefði alls fengið 450 — 500 grömm af hassi og 150 — 200 grömm af efni úr ákærðulið VII, sem kallað hefur verið gallað efni eða ónýtt. Ákærði kvað óreiðu hafa verið á peningaskilum Sumarliða Óskars. Ákærði kvað Kolbein Inga Gíslason hafa fengið um 50 grömm af hassi í janúar 1980, og þá kvað ákærði Sumarliða Óskar oft hafa afhent nefndum Kolbeini efni frá ákærða. Ákærði kvað Kristmund Ó. Guðmundsson hafa fengið um 200 grömm af hassi. 129 2050 Ákærði kvað Agnar Agnarsson hafa fengið um 200 grömm af hassi á löngu tímabili. Ákærði kvað Knút Finnbogason hafa fengið um 10 grömm af hassi, Hrafn Ingi Brynjólfsson hafi fengið a. m. k. 50 grömm, John Cramer hafi fengið 100 grömm, Guðmundur Sesar hafi fengið a. m. k. 45 — 50 grömm, Valdimar Sigþórsson hafi fengið nálægt 150 grömmum, Kristján Hreins- mögur hafi fengið 70 grömm, Ingeborg L. Mogensen hafi fengið 20 grömm, ýmsir aðiljar 200 grömm. Ofangreindir aðiljar hafa allir borið að hafa keypt fíkniefni af ákærða. Þá kvaðst ákærði vita um, að Sumarliði Óskar seldi fjölmörgum aðiljum hass fyrir sig (ákærða). Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglu 25. janúar 1980 og taldi þá ágóða sinn af fíkniefnameðhöndlun vera 7 — 8 milljónir gkr. NIÐURSTÖÐUR. Gögn málsins bera með sér, að ákærði hefur stöðugt um margra mánaða skeið stundað innflutning og dreifingu fíkniefna hér á landi. Svo sem fram- burðir ákærða og Sumarliða Óskars bera með sér, er ekki ljóst, hvað hver og einn kaupandi fíkniefna fékk af efnum úr hverri ferð. Þá bera framburð- ir ákærða með sér, að hann hefur selt fjölmörgum aðiljum, sem hann þekkti ekki, fíkniefni auk þess að hafa selt fjölmörgum nafngreindum aðilj- um fíkniefni. Verður hér á eftir vikið að hverjum ákærulið fyrir sig sjálfstætt og ekki sérstaklega gerð grein fyrir einstökum meintum kaupendum úr viðkomandi meintri ferð, heldur vísað í því sambandi til ofanritaðs um hina fjölmörgu kaupendur ákærða. Ákæruliður 1. Ákærði bar efnislega á sama hátt hjá lögreglu 24. janúar 1980 og fyrir dómi 27. febrúar 1980 varðandi ofangreinda meinta háttsemi. Ákærði breytti framburði sínum hér fyrir dómi 2. nóvember 1982 og kvaðst ekki kannast við ofangreinda meinta háttsemi. Gögn málsins bera með sér umfangsmikla dreifingu ákærða á fíkniefnum allt frá snemma árs 1979. Dóminum þykir ekki mark takandi á hinum breytta framburði ákærða, og hafnar dómurinn sýknukröfu verjanda. Dómurinn telur sannað með fyrri framburðum ákærða, sem að hluta eru studdir af framburði Arnórs Vikars Arnórssonar, og að öðrum gögnum virtum, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa í apríl 1979 keypt 100 grömm af hassi í Kaupmanna- höfn, flutt efnið hingað til lands og selt hérlendis. 2051 Ákæruliður 11. Ákærði bar efnislega á sama veg hjá lögreglu 24. janúar og fyrir dómi 27. febrúar 1980 um ofangreinda meinta háttsemi. Ákærði staðfesti m. a., að flugfarseðlar á nafni ákærða sýndu, hvenær ferðin var farin. Ákærði kom hér fyrir dóm 2. nóvember 1982 og kvaðst þá ekki kannast við ofangreinda meinta háttsemi. Ekki þykir mark takandi á hinum breytta framburði ákærða, sem er í andstöðu við gögn málsins og ekki studdur neinum rökum. Er sýknukrafa verjanda því skv. ofanrituðu ekki tekin til greina. Dóminum þykir því sannað með fyrri framburðum ákærða, sem studdir eru af gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er Í þessum ákærulið greinir, eða að hafa þann 21. maí 1979 flutt 100 grömm af hassi hingað til lands frá Kaupmannahöfn og selt það hérlendis. Ákæruliður III. Ákærði bar efnislega á sama veg hjá lögreglu 24. janúar 1980 og fyrir dómi 27. febrúar 1980 um ofangreinda meinta háttsemi. Ákærði staðfesti m. a., að flugfarseðlar á nafni ákærða sýndu, hvenær ferðin var farin. Ákærði kom fyrir dóm 2. nóvember 1982 og bar af sér ofangreindar meintar sakargiftir. Ekki þykir mark takandi á hinum breytta framburði ákærða, sem er ó- rökstuddur og í andstöðu við gögn málsins. Er sýknukröfu því hafnað. Dóminum þykir því sannað með fyrri framburðum ákærða, sem studdir eru af gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa þann 10. júní 1979 flutt 110 grömm af hassi hingað til lands frá Kaupmannahöfn og selt efnið hér á landi. Ákæruliður IV. Ákærði bar um ofangreinda meinta háttsemi fyrir dómi 5. mars 1980 og hafði þá áður vikið að háttseminni hjá lögreglu 24. janúar 1980. Ofangreindir framburðir ákærða eru studdir af framburði Guðmundar Sesars Magnússonar. Ákærði kom hér fyrir dóm 2. nóvember 1982 og bar af sér háttsemi þá. er hér er ákært út af. Ekki þykir mark takandi á hinum breytta framburði ákærða, sem er í andstöðu við gögn málins, m. a. framburð Guðmundar Sesars. Dómurinn hafnar því sýknukröfu varðandi þennan ákærulið. Dómurinn telur sannað með fyrri framburðum ákærða, sem studdir eru af gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um. háttsemi þá, er í þessum 2052 ákærulið segir, eða að hafa í júlí 1979 flutt 500 grömmm af hassi frá Kaup- mannahöfn og haft efnið í vörslum sínum um ótiltekið skeið í Reykjavík. Ákæruliður V. Ákærði bar um ofangreinda meinta háttsemi fyrst hjá lögreglu 24. janúar 1980 og síðan fyrir dómi 4. mars 1980. Ákærði staðfesti m. a., að flugfarseðlar á nafni ákærða sýndu, hvenær farið var í ferð þessa. Ákærði kom fyrir dóm 2. nóvember 1982 og bar af sér háttsemi þá, er hér um ræðir. Ekki þykir mark takandi á hinum breytta framburði ákærða, sem er órökstuddur og í ósamræmi við gögn málsins. Sýknukröfu er því hafnað. Dómurinn telur sannað með fyrri framburðum ákærða, sem studdir eru af gögnum malsins, að hann hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa þann 16. ágúst 1979 flutt 300 grömm af hassi hingað til lands frá Kaupmannahöfn, selt efnið hér á landi á um 10.000 gkr. hvert gramm, en efnið keypti ákærði á um 30 danskar krónur hvert gramm. Ákæruliður VI. Sumarliði Óskar bar að hafa afhent ákærða 270 grömm af hassi úr þess- ari ferð og staðfesti, að flugfarseðlar, er tilheyri gögnum málsins, sýni, hve- nær ferðin var farin. Ákærði bar fyrir dómi 4. mars 1980 að hafa lagt fé til farar Súmarliða og að hafa móttekið um 200 grömm af hassi frá honum. Ákærði kom hér fyrir dóm 2. nóvember 1982 og kvaðst hafa undir rann- sókn málsins búið til játningu efnislega á sama veg og í þessum ákærulið greinir. Ekki þykir mark takandi á hinum breytta framburði ákærða, sem er í ósamræmi við gögn málsins og órökstuddur. Verður því sýknukrafa ekki tekin til greina. Dóminum þykir því sannað með fyrri framburði ákærða, sem studdur er af gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, þó þannig, að ákærði hafi móttekið 200 grömm af hassi frá Sumarliða Óskari. Ákærði lagði á ráðin um för Sumarliða Óskars Arnórssonar til Kaupmannahafnar dagana 11. — 12. september 1979 og lagði honum til 1.200.000 gkr. Eftir heimkomu Sumarliða móttók ákærði 200 grömm af hassi og seldi megnið af efninu, að nokkru með að- stoð Sumarliða Óskars. Ákæruliður VIL. Ákærði hefur borið m. a. við lögregluyfirheyrslu 24. janúar 1980, að 2053 efni það, er keypt var í för þeirri, er hér um ræðir, hafi verið gallað. Ákærði bar við nefnda lögregluyfirheyrslu, að hluti efna, er lögreglan lagði hald á að Meistaravöllum 29, Reykjavík, 24. janúar 1980, hafi verið eftir- stöðvar efna úr þessari ferð. Við húsleit að Meistaravöllum 29 hér í borg þann 24. janúar 1980 lagði lögreglan hald á eftirfarandi: 352.5 grömm af hassi, merkt efnaskrá 467 A, 247.5 grömm af hassi, merkt efnaskrá 467 B, og 25.5 grömm af efni, merkt efnaskrá 467 C. Staðfest er af Rannsóknastofu í lyfjafræði, að efnin merkt A og B séu kannabis, en að efnið merkt C sé ekki kannabis. Ákærði kvað flugfarseðil á nafni sínu sýna, hvenær ferð þessi var farin. Ákærði bar, að hann hefði ákveðið að flytja efnið hingað til lands, þar sem í ljós kom, að innan um voru sæmilegir efnismolar. Af gögnum málsins má ráða, að efnið úr þessum ákærulið hefur verið lélegt, ef ekki ónýtt, sbr. álitsgerð Rannsóknastofu í lyfjafræði. Ákærði seldi efnið hins vegar að mestu og sumt með aðstoð nafngreindra aðilja, og er út frá því gengið hér, að ákærði hafi staðið í þeirri trú, að efnið væri kannbis, en e. t. v. lélegt. Ákærði hefur hjá lögreglu og fyrir dómi talað um efni úr þessari ferð sem „falsefni““ eða ónýtt efni.““ Hafa aðrir aðiljar, er tengjast málinu, bor- ið á svipaðan hátt. Dómurinn telur með vísan til ofanritaðs ekki nægilega sannað, að efni það, er um ræðir í þessum ákærulið, hafi verið kannabis í skilningi laga nr. 65/1974 og reglugerðar nr. 390/1974. Ákærði taldi efnið hins vegar kannabis, þótt lélegt væri, og seldi efnið sem slíkt með aðstoð nafngreindra aðilja. Ekki þykja efni til að taka mið af hinum breytta framburði ákærða hér fyrir dómi 2. nóvember 1982. Hinn breytti framburður er órökstuddur og í ósamræmi við gögn málsins. Í nefndu þinghaldi kvaðst ákærði ekki kann- ast við háttsemi þá, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Verður því samkvæmt ofanrituðu sýknukrafa ekki tekin til greina varð- andi þennan lið ákæru. Dómurinn telur sannað með fyrri framburðum ákærða, sem eru rækilega studdir af öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, þó með þeirri athugasemd, er rakin var að framan. Ákærði flutti þann 28. október 1979 hingað til lands allt að 900 grömm- um af efni, er ákærði taldi vera hassefni, en efnið hafði ákærði keypt í Kaupmannahöfn sem hass. Ákærði seldi mestan hluta efnisins hér á landi, að hluta með aðstoð Sumarliða Óskars og Kristmundar Ólafs Guðmunds- sonar. 2054 Ákæruliður VIII. Ekki þykja efni til að taka mark á breyttum framburði ákærða hér fyrir dómi 2. nóvember 1982, þar sem hann bar af sér háttsemi þá, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið. Hinn breytti framburður er órökstuddur og í ósamræmi við gögn máls- ins. Sýknukrafan er því ekki tekin til greina varðandi þennan ákærulið. Dómurinn telur sannað með fyrri framburðum ákærða, sem rækilega studdir eru af öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um hátt- semi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa lagt Sumarliða Óskari til fé til kaupa á hassi í Kaupmannahöfn dagana 27. — 30. nóv. 1979 og fengið í sinn hlut 90 grömm af efninu eftir heimkomu Sumarliða og selt efnið hér á landi. Ákæruliður IX. Ákærði kom hér fyrir dóm 2. nóvember 1982 og kvað ákærulið þennan vera rangan, en neitaði að svara spurningum dómara um, hvort ferð sú, er hér um ræðir, hafi verið farin. Dómurinn telur sannað með fyrri framburðum ákærða, sem rækilega eru studdir af öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem í þessum ákærulið greinir, þó þannig, að ekki sé sannað, að ákærði hafi móttekið meir en 160 grömm af hassi úr þessari ferð. Sýknukrafa varðandi þennan ákærulið er ekki tekin til greina. Þykir því samkvæmt ofánrituðu sannað, að ákærði hafi lagt Sumarliða Óskari til fé til fíkniefnakaupa í Kaupmannahöfn 4. — 7. desember 1979 og fengið í sinn hlut 160 grömm af hassi eftir heimkomu Sumarliða Óskars og selt efnið hér á landi, að hluta með aðstoð Sumarliða Óskars. Ákæruliður X. Ekki þykir mark takandi á breyttum framburði ákærða hér fyrir dómi 2. nóvember 1982, þar sem ákærði kvað ákærulið þennan vera uppspuna. Er hinn breytti framburður í ósamræmi við gögn málsins og órökstuddur. Dóminum þykir sannað með fyrri framburðum ákærða, sem rækilega eru studdir öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, þó þannig, að ekki er sannað, að ákærði hafi móttekið meir en 260 grömm af hassi eftir heimkomu Sumarliða. Sýknukrafan varðandi þennan ákærulið er því ekki tekin til greina. Ákærði lagði fram fé til farar Sumarliða Óskars til fíkniefnakaupa í Kaupmannahöfn 16.-— 20. desember 1979 og fékk í sinn hlut 260 grömm af hassi og seldi efnið hér á landi. 2055 Ákæruliður XI. Ekki þykir mark takandi á hinum breytta framburði ákærða hér fyrir dómi 2. nóvember 1982. Þá kvað ákærði þennan ákærulið vera uppspuna. Hinn breytti framburður er í ósamræmi við gögn málsins og órökstudd- ur. Dómurinn telur sannað með fyrri framburðum ákærða, sem rækilega eru studdir af öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa þann 29. desember 1979 flutt hingað til lands frá Kaupmannahöfn 197 grömm af hassi og selt meginhluta efnisins á gkr. 10.000 — 15.000 hvert gramm, að hluta með aðstoð Sumar- liða Óskars. Sýknukrafa varðandi þennan ákærulið er því ekki tekin til greina. Ákæruliður XII. Dóminum þykir sannað með framburðum ákærða, sem rækilega eru studdir af öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir. Ákærði lagði þannig snemma í janúar 1980 fram fé til fíkniefnakaupa Ragnheiðar Valgarðsdóttur og Ingeborgar Lindu Mogensen á Spáni. Við heimkomu þeirra 19. janúar 1980 móttók ákærði 500 grömm af hassi. Ákærði afhenti Ragnheiði síðan 40 grömm og Ingeborg 100 grömm af efn- inu. Ákærði seldi nafngreindum aðiljum allt að 95 grömmum og hafði eftir- stöðvar efnisins í vörslum sínum að Grettisgötu 79 hér í borg, er ákærði var handtekinn 22. janúar 1980. Efni, er var í vörslu ákærða við handtöku, seldi Ragnheiður Valgarðsdóttir, meðan ákærði sætti gæsluvarðahaldi. Ákæruliður XIII. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 2. nóvember 1982 og breytti þá sínum fyrri framburði. Ákærði kvað þennan ákærulið rangan að öðru leyti en því, að hann hafi afhent lögreglu 247 grömm af hassi, svo sem um getur í ákæruliðnum. Ekki þykir mark takandi á breyttum framburði ákærða, sem er órök- studdur og í ósamræmi við gögn málsins. Dómurinn telur því sannað með fyrri framburði ákærða, sem rækilega er studdur öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa lagt Sumarliða Óskari til gkr. 1.250.000 til hasskaupa í Kaupmannahöfn 9. — 12. janúar 1980 og fengið í sinn hlut 400 grömm af efninu eftir heimkomu Sumarliða. Lögregl- an lagði hald á 247 grömm af efninu á heimili ákærða, Meistaravöllum 29 hér í borg, 24. janúar 1980. 2056 Ákæruliður XIV. Ákærði kom hér fyrir dóm 2. nóvember 1982, og kvað hann þá ákærulið þennan vera rangan. Áður höfðu ákærði og Sumarliði Óskar borið efnislega á sama veg varð- andi ofangreinda meinta háttsemi. Ekki þykir mark takandi á hinum breytta framburði ákærða, sem er í ósamræmi við gögn málsins og órökstuddur. Í 4. mgr. 2. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974 er hvers konar meðhöndlun fíkniefna bönnuð, þó með þeirri undantekingu, er um ræðir í 3. mgr. sömu greinar. Kaup fíkniefna, hér kannabis, er eitt af því, er lagt er bann við. Í 173. gr. a almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 64/1974, 1. gr., er sams konar ákvæði og í 4. mgr. 2. gr. laga nr. 65/1974, og er í hegningarlagaákvæðinu lagt bann við kaupum á fíkniefn- um, hér kannabis. Sannað þykir í máli þessu, að ákærði lagði Sumarliða Óskari til fé til fíkniefnakaupa í Kaupmannahöfn í lok janúar 1980, þar sem Sumarliði Óskar keypti 500 grömm af hassi. Það var því Sumarliði, er keypti efnið í Kaupmannahöfn og flutti hingað til lands 24. janúar 1980, þar sem lagt var hald á efnið. Sumarliði náði því ekki að fullfremja brotið að því leyti að afhenda ákærða hans efnishlut. Ákærði lagði því fram fé til fíkniefnakaupa annars manns, en fékk efnið aldrei í hendur. Dóminum þykir sannað, að ákærði hafi því samkvæmt ofanrituðu og með því að afhenda Sumarliða Óskari peningana gerst hlutdeildarmaður í kaupum Sumarliða Óskars á 500 grömmum af hassi í Kaupmannahöfn á þeim tíma, er í ákæru greinir. Þykir 118. gr. laga nr. 74/1974 ekki standa í vegi fyrir beitingu hlutdeildarákvæðis 1. mgr. 22. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940, þótt ekki sé að því vikið í ákæruskjali. Með vísan til ofanritaðs og fyrri framburða ákærða, sem vel eru studdir af gögnum málsins, þykir dóminum sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í þessum ákærulið greinir, eða að hafa um 20. janúar 1980 lagt Sumarliða Óskari til gkr. 1.250.000 til hasskaupa í Kaupmanna- höfn. Sumarliði keypti um 500 grömm af hassi, og taldist ákærði eigandi verulegs hluta efnisins, sem Sumarliði flutti með sér hingað til lands 24. janúar 1980, og var þá lagt hald á efhið á Keflavíkurflugvelli. Fyrsta brot ákærða, er nú er ákært út af, var framið í apríl 1979. Frá þeim tíma og fram í janúar 1980 stóð yfir ein samfelld brotastarfsemi ákærða. Ákærði hefur því stöðugt um 10. mánaða skeið haft fíkniefni um hönd, keypt sjálfur efni, látið kaupa fyrir sig og stundað umfangsmikla dreifingu verulegs magns fíkniefna til fjölmargra jafnt nafngreindra sem ónafngreindra manna. 2057 Þykja tengsl milli frumbrota vera þannig, að virða beri brot ákærða heildstætt sem áframhaldandi óslitna brotastarfsemi, sem í heild varði ákærða refsingu eftir 173. gr. a almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 1. gr. laga nr. 64/1974. Öll brot ákærða varða við verknaðarlýsingu 2., sbr. 6. gr. laga nr. 65/1974 og 2., sbr. 10. gr. reglugerðar nr. 390/1974. Brot ákærða í VII. lið ákæru þykir auk ofanritaðs varða við 20. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940, svo sem rakið var. Brot ákærða í XIV. lið ákæru þykir auk þess að varða við ofanrituð lagaákvæði (þó ekki 20. gr. almennra hegningarlaga) einnig varða við Í. mgr. 22. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. tl. 1. mgr. S. gr. sömu laga. Ákærði hefur því samkvæmt ofanrituðu unnið til refsingar. Svo sem rakið var, voru umsvif ákærða mikil með fíkniefni á því tíma- bili, er hér um ræðir. Ákærði bar m. a. hér fyrir dómi 2. nóvember 1982 að hafa farið alls 17 ferðir til útlanda á tímabilinu apríl til júlí 1979. Ákærði var yfirleitt frumkvöðull brota, og sýnir það styrkan og einbeitt- an brotavilja ákærða, og verður það virt ákærða til þyngingar við ákvörðun refsingar, sbr. 6. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði hefur ekki, svo kunnugt sé, gerst brotlegur við fíkniefnalöggjöf- ina um nokkurt skeið, og verður það virt ákærða til hagsbóta við ákvörðun refsingar, sbr. $. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði var dæmdur í 8 mánaða fangelsi og 10 þúsund króna sekt hér fyrir dómi.1. október 1980, og var sá dómur staðfestur af Hæstarétti 25. október 1982. Refsing ákærða hér verður ákvörðuð m. a. með hliðsjón af 77. og 78. gr. almennra hegningarlaga. Að öllu ofanrituðu virtu og að virtum gögnum málsins þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin sem fangelsi í 9 mánuði. Rétt þykir með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga, að gæsluvarð- haldsvist ákærða, alls 48 dagar, komi til frádráttar dæmdri fangelsisrefs- ingu. Sannað þykir, að hagnaður ákærða af fíkniefnasölu var verulegur. Sjálf- ur kvað ákærði hagnað sinn vera 7 — 8 milljónir gkr. En þar sem hámarks- fésektarrefsing fyrir brot ákærða var 1. milljón gkr. á þeim tíma, er ákærði framdi brot sín, og ákærði var dæmdur til að greiða kr. 10.000 í sekt með dómi Hæstaréttar 25. október 1982, þykir ekki unnt að beita hér hærri fésektarrefsingu en kr. 5.000.00, og vísast um það til heimildar 2. mgr. 71. gr. almennra hegningarlaga. Verði sektin eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa að telja, komi fangelsi í 20 daga í sektar stað. Fallist er á kröfu ákæruvaldsins um upptöku til ríkissjóðs á gkr. 887.518, 2058 sem er andvirði seldra fíkniefna, og vísast til 6. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 í því sambandi. Þá skulu upptæk til eyðingar 600 grömm af hassi, merkt efnaskrá nr. 467 A og B. Þá skulu upptæk til eyðingar 25.5 grömm af efni, er talið var hass. Vísast til 5. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 í þessu sambandi. Með vísan til 141. gr. laga nr. 74/1974 er ákærða gert að greiða allan kostnað sakarinnar, þar af kr. 6.500.00 í saksóknarlaun til ríkissjóðs, og kr. 6.500.00 til skipaðs verjanda, Páls A. Pálssonar hæstaréttarlögmanns. Nokkur dráttur hefur orðið á uppkvaðningu dóms í málinu, og stafar það af miklum önnum dómarans svo og hversu umfangsmikið mál þetta var. Dómsorð: Ákærði, Eggert Bjarni Arnórsson, fæddur 13. september 1954, skal sæta fangelsi í 9 mánuði. Til frádráttar dæmdri fangelsisrefsingu komi 48 dagar, er ákærði sætti gæsluvarðhaldi. Ákærði greiði kr. 5.000.00 í sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga fangelsi í sektar stað, verði hún eigi greidd innan 30 daga frá birtingu dóms þessa að telja. Upptæk til eyðingar skulu 600 grömm af hassi, merkt efnaskrá nr. 467 A og B, og 25.5. grömm af efni, merkt efnaskrá 467 C. Upptækar til ríkissjóðs skulu gkr. 887.518. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar af kr. 6.500.00 í sak- sóknarlaun, er renni Í ríkissjóð, og kr. 6.500.00 í málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, Páls A. Pálssonar hæstaréttarlögmanns. 2059 Miðvikudaginn 30. nóvember 1983. Nr. 199/1981. Valdís Bjarnadóttir (Ragnar Aðalsteinsson hrl.) gegn Arkitektastofunni s/f (Skúli J. Pálmason hrl.). Vinnusamningur. Kröfu um fæðingarorlof hafnað. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Björn Sveinbjörnsson og Magnús Thoroddsen. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar, að fengnu áfrýjunar- leyfi, útgefnu 18. september 1981, með stefnu sama dag. Dómkröfur áfrýjanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjanda 5.388.73 krónur með 16%0 ársvöxtum af 4.194.10 krónum frá 1. febrúar 1978 til 21. febrúar 1978, 1900 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1979, 22%0 ársvöxtum af 5.388.73 krónum frá þeim degi til 1. september 1979, 2700 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1979, 3190 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, 35% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, en með 34% ársvöxt- um frá þeim degi til greiðsludags, og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómkröfur stefnda eru þær, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur og áfrýjanda gert að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega stað- festa hann að öðru leyti en því, að vextir ákveðast 34% ársvextir frá 1. júní 1981 til 21. nóvember 1983 og 32%0 ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum málalokum er áfrýjandi dæmd til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, er ákveðst 8.000.00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður að öðru leyti en því, að vextir af tildæmdri fjárhæð ákveðast 34%0 ársvextir frá 1. júní 1981 til 21. nóvember 1983 og 32% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags. 2060 Áfrýjandi, Valdís Bjarnadóttir, greiði stefnda, Arkitekta- stofunni s/f, 8.000.00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 19. desember 1980. I. Mál þetta, sem dómtekið var miðvikudaginn 3. desember sl. að loknum munnlegum málflutningi, er höfðað af Launþegafélagi arkitekta f. h. Val- dísar Bjarnadóttur gegn Ormari Þór Guðmundssyni arkitekt, Skeiðarvogi 45, Reykjavík og Örnólfi Hall arkitekt, Espigerði 2, Reykjavík, f. h. sam- eignarfélags þeirra, Arkitektastofunnar s/f, Síðumúla 23, Reykjavík. Við munnlegan málflutning lýsti umboðsmaður stefnanda því yfir, að Launþegafélag arkitekta færi ekki lengur með málið f. h. stefnanda, og var nafni málsins þá breytt í samræmi við það. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði gert að greiða stefnanda fæðingarorlof að fjárhæð kr. 419.410 og orlof að fjárhæð kr. 119.463 með 1600 ársvöxtum af kr. 419.410 frá 1. febrúar 1978 til 21. s. m., en með 19% ársvöxtum frá þeim degi til 1. maí s. á., en af kr. 538.873 frá þeim degi til 1. júní 1979, en með 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september s. á., en með 2700 ársvöxtum frá þeim degi til 1. des- ember s. á., en með 31% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, en með 35% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, auk alls málskostnaðar að skaðlausu skv. lágmarksgjaldskrá LMFÍ. Stefndi krefst aðallega sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hennar að mati dómsins, en til vara, að kröfur stefnanda verði stór- lega lækkaðar og málskostnaður felldur niður. Sættir hafa verið reyndar árangurslaust. II. Stefnandi kveður málavexti vera þá, að í byrjun árs 1975 hafi hún ráðið sig til starfa hjá Arkitektastofunni s/f, en hún sé arkitekt að mennt. Ráðn- ingarsamningur hafi verið munnlegur þess efnis, að launakjör hennar skyldu vera sambærileg við launakjör verkfræðinga, sem störfuðu hjá ráð- gjafaverkfræðingum. Hefðu þessir aðiljar gert með sér kjarasamning, en hins vegar hefðu arkitektar í þjónustu einkaaðilja og sjálfstætt starfandi arkitektar ekki gert heildarsamninga sín á milli. Á starfstíma stefnanda hjá stefndu hafi síðan verið beitt ákvæðum greinds samnings í þeim álitaefnum, sem upp komu. Í október 1977 hafi stefnandi látið af störfum hjá stefndu vegna barns- burðar og sagt um leið upp störfum með 3ja mánaða fyrirvara. Í 5. mgr. 2061 9. gr. kjarasamnings fulltrúaráðs Félags ráðgjafaverkfræðinga og Stéttar- félags verkfræðinga, sem í gildi hafi verið frá 1. mars 1976 til |. febrúar 1978, segi, að ali verkfræðingur barn, skuli hann eiga rétt á að vera fjarver- andi á föstum launum í 90 daga. Með vísan til þessarar greinar hafi stefn- andi krafið stefndu um fæðingarorlof fyrir desember 1977 og janúarmánuð 1978, en stefndu hafi einungis fallist á að greiða fæðingarorlof fyrir nóvem- bermánuð 1977 og hafi sú greiðsla verið innt af hendi. Hafi stefndu vísað á bug kröfu stefnanda um frekari greiðslur á þeirri forsendu, að kjarasamn- ingur verkfræðinga hefði eingöngu verið lagður til grundvallar varðandi mánaðarlaun, en ekki annað. Á þetta sjónarmið verði ekki fallist, þar sem kjarasamningur hafi í einu og öllu verið lagður til grundvallar í samskiptum aðilja, meðan stefnandi vann í þjónustu stefndu. Stefndi heldur því fram, að við ráðningu stefnanda hafi aðeins verið um það samið, að henni skyldu greidd laun í samræmi við kjarasamning verk- fræðinga, en tekið fram, að um önnur kjaraatriði skyldi farið eftir m. a. þeim venjum, sem myndast hefðu á starfsstofu stefndu. Stefnandi hafi eng- ar athugasemdir gert við þau ráðningarkjör og hafi henni þó verið fullljóst, í hverju þau væru fólgin. Stefndu hafi mótmælt kröfu stefnanda um 3ja mánaða fæðingarorlof, þar sem krafan ætti hvorki stoð í kjarasamningi arkitekta né heldur fælist það í ráðningarsamningi hennar. Hafi stefndu þó fallist á að meta uppsögn stefnanda gilda, enda þótt hana bæri að með þessum hætti. Hafi henni jafnframt verið tjáð, að henni mundu verða greidd laun í samræmi við það, sem tíðkast hefði í slíkum tilfellum. Hafi henni síðan verið greidd laun í einn mánuð. Stefnandi hefur komið fyrir dóm. Hún skýrði svo frá, að hún hefði hafið störf á Arkitektastofunni í janúar 1975, þá nýkomin frá námi í Þýskalandi. Henni hafi þá verið ókunnugt um, hverjar launagreiðslur hafi verið hjá þeim, sem unnu hjá öðrum arkitektum, og hafi hún lítillega reynt að afla sér upplýsinga um það og þeir arkitektar, sem hún talaði við, hafi sagt sér, að engir samningar væru til milli þessara aðilja, en í mörgum tilfellum væri borgað samkvæmt samningum Stéttarfélags verkfræðinga og Félags ráðgefandi verkfræðinga. Hafi stefndu sagt sér, þegar hún réðst til starfa hjá þeim, að þeir greiddu arkitektum, sem hjá þeim ynnu, skv. áðurgreind- um taxta, og hafi hún samþykkt, að launagreiðslur hennar væru miðaðar við þennan samning. Þegar stefnandi hóf störf hjá stefndu, hafi vinnutími á stofunni verið 37) klst. á viku. Svo hafi það verið einhverja fyrstu daga, sem hún var þar til vinnu, að stofueigendur tjáðu öllu starfsfólkinu, að þar sem komnir væru svo margir aðiljar á stofuna, sem ynnu samkv. samningi 38 stundir á viku, þá ylli það ruglingi, ef sumir ynnu 37'% klst., en aðrir 38 klst. Hafi því verið ákveðið að breyta tíma alls starfsfólksins úr 37) klst. í 38 klst. 2062 Hafi stefnandi talið sér skylt að hlíta þeirri ákvörðun, enda hafi kjarasamn- ingur verkfræðinga kveðið svo á, að vinnustundir skyldu vera 38. Samkvæmt áðurgreindum kjarasamningi hafi yfirvinnugreiðslur verið 1/100 af mánaðarlaunum fyrir hverja unna klukkustund í eftirvinnu. Hafi stefnandi skilið samninginn svo, að greiða skyldi 1/80 fyrir hverja eftir- vinnustund, ef vinnustundafjöldi færi yfir 10 á sólarhring. En skv. skil- greiningu stefndu hafi þeir ekki viljað greiða meira en einn áttugasta, fyrr en vinnustundafjöldi væri kominn fram úr 230 á mánuði, og í einu tilviki hafi þeir greitt sér einn áttugasta. Stefnandi kveðst einu sinni hafa fengið greitt fjarvistargjald skv. kjara- samningi verkfræðinga, er hún fór til Norðfjarðar. Neitað hafi verið um greiðslu orlofs á eftirvinnu á þeim forsendum, að ráðgjafaverkfræðingar hafi ætíð samþykkt samning milli sín og undir- manna sinna með þeim fyrirvara, að ekki skyldi greitt orlof á eftirvinnu. Misjafnt hafi verið, hversu þessu hafi verið háttað á öðrum arkitektastof- um. Samningurirn hafi sagt fyrir um 3ja mánaða uppsagnarfrest og hafi kom- ið fyrir einu sinni vegna samdráttar á stofunni, að fólki hafi verið sagt upp, og hafi stefnanda þá verið sagt upp með 3ja mánaða fyrirvara. Í samningnum sé ákvæði þess efnis, að verkfræðingum, sem vinni hjá öðrum verkfræðingum, sé óheimilt að taka að sér á eigin spýtur verkefni sem sjálfstæðir verkfræðiráðgjafar nema með samþykki atvinnurekenda. Þetta atriði hafi borið á góma, þegar stefnandi réð sig á Arkitektastofuna, en niðurstaðan hafi orðið sú, að stefndu hafi ekki talið sér stætt á því að meina sér að taka að sér slík verkefni, þar sem það bryti í bága við lög og siðareglur Arkitektafélagsins, þar sem viðkomandi hafi allir verið félagar í því. Stefnandi kvaðst einu sinni hafa sótt ráðstefnu á vegum Arkitektafélags- ins í dagvinnutíma, meðan hún vann hjá stefndu, stuttu eftir að hún réð sig til starfa hjá þeim, og hafi það verið gert með fullu smþykki stefndu, án þess að til frádráttar kæmi á kaupi. Stefnandi kvað Ormar Þór Guðmundsson hafa spurt sig að því, þegar hún var barnshafandi og kominn 6—7 mánuði á leið, hvort hún ætti von á barni og hvort hún hygðist koma aftur til starfa að loknum barnsburði. Stefnandi hafi sagt honum, að hún væri ekki búinn að ákveða það, og spurt, hvort hann vildi þá þegar fá að vita það, en hann hafi sagt, að hún gæti haft það eftir sinni hentisemi og ákveðið það síðar. Stefnandi kvaðst hafa tilkynnt stefndu í lok október 1977, að hún þyrfti að fara í barnsburðarfrí og að hún hefði rétt á þriggja mánaða leyfi skv. ákvæði í samningi Stéttarfélags verkfræðinga. Hafi stefndi Ormar þá sagt, 2063 að hún ætti hvorki rétt á því skv. tilvitnuðum kjarasamningi né heldur skv. nýgerðum kjarasamingi milli Launþegafélags arkitekta og deildar sjálfstætt starfandi arkitekta. Vegna þessarar misklíðar hafi stefnandi séð sig tilneydda til að segja upp störfum með þriggja mánaða fyrirvara og tengja það barnsburðarfríinu. Ormar hafi boðið að greiða henni einn mánuð skv. tíðkanlegri venju, en stefnandi hafi hafnað því. Barnið hafi fæðst 24. nóv- ember 1977. Ormar hafi ítrekað tilboð sitt um eins mánaðar greiðslu skömmu eftir áramót 1977—1978 og spurt, hvort misklíð þeirra í millum væri ekki lokið, en stefnandi hafi hafnað því, en sagt, að hann væri að vísu með númerið á ávísanareikningi hennar og hún gæti ekki neitað honum um að leggja inn á hann greiðslu. Stefnandi kvaðst vera búin að vinna af sér þá sex daga, sem hún hefði fengið ofgreitt í crlof á orlofsárinu 1977—-1978. Stefndi Ormar Þór Guðmundsson hefur komið fyrir dóm. Hann skýrði svo frá, að flest það, sem kæmi fram í skýrslu stefnanda fyrir dóminum, kæmi saman við það, sem hann minnti, að sér og stefnanda hefði farið á milli. Þegar stefnandi réðst til Arkitektastofunnar, hafi ekki verið til neinn samningur milli sjálfstætt starfandi arkitekta og arkitekta, sem hjá þeim unnu. Hafi því orðið að samkomulagi, að kaup yrði greitt skv. samn- ingi Stéttarfélags verkfræðinga, en ekki á það minnst, að sá samningur ætti yfirleitt að gilda. Breyting sú, sem varð á vinnutíma stefnanda, hafi ekkert staðið í sam- bandi við samning verkfræðinga. Sú regla hafi gilt hjá stefndu að borga einn hundraðshluta af mánaðar- kaupi fyrir unna yfirvinnu og hafi það gilt um allt starfslið Arkitektastof- unnar, en í einu tilfelli hafi stefnanda verið greiddur einn áttugasti fyrir unna yfirvinnu samkvæmt hennar ósk, en þá jafnframt tekið fram, að það væri ekki regla og hún gæti ekki vænst þess, að það yrði gert aftur. Það hafi verið svolítið matsatriði hjá þeim, hvernig fólki væri greitt, sem farið hefði á vegum stofunnar út á land, og hafi þetta jafnan verið einstakl- ingsbundið og eftir samkomulagi við viðkomandi. Það sé rétt, að uppsagnarfrestur hafi verið 3 mánuðir, en það hafi gengið jafnt yfir alla starfsmenn, óháð starfsgreinum þeirra. Það hafi borið á góma við ráðningu stefnanda, að þeir ætluðust til, að stefnandi tæki ekki að sér sór verkefni sem sjálfstæður ráðgjafi, en þeir hefðu ekki á móti því, að hún tæki að sér smáverkefni sjálfstætt. Hins vegar hefði þetta aldrei komið til umræðu þeirra í milli í sambandi við lög og siðareglur Arkitektafélagsins né heldur með tilliti til þess samkomulags, sem verkfræðingar hefðu gert með sér, þetta hefði verið algert samkomu- lagsatriði samkvæmt fyrsta kjarasamningi, sem gerður hafi verið milli Launþegafélags arkitekta og deildar sjálfstætt starfandi arkitekta. 2064 Stefndu hafi alltaf leyft starfsfólki sínu, ef svo bar undir, að sækja vöru- sýningar og fyrirlestra, án þess að. dregið væri af kaupi þess. Stefndi Ormar kvaðst ekki kannast við að hafa sagt eða á nokkurn hátt gefið til kynna, að þau stefnandi hefðu gengið frá barnsburðarleyfi hennar sín á milli, eins og haldið sé fram í yfirlýsingu á dskj. nr. 22, enda hefðu þau ekkert um það rætt á þeim tíma. Þau hafi fyrst rætt þessi mál, þegar stefnandi kom og sagði upp með þriggja mánaða fyrirvara og kvaðst mundu taka barnsburðarleyfi á þeim þrem mánuðum. Hann hafi tjáð henni, að hann liti á þetta sem fyrirvaralausa uppsögn, sem hann mundi þó ekki gera neitt veður út af, heldur taka til greina. Það muni hafa verið minnst á barnsburðarfrí stefnanda á fundi þeim, sem þar um ræðir, en ekki verið gefið til kynna á neinn hátt, að gengið hefði verið frá þeim málum. Stefndi Ormar kvaðst hafa litið svo á, að þeir skulduðu stefnanda ekki neitt orlof, enda hafi hún aldrei minnst á það og þeir fyrst heyrt um, að þessu kynni að vera öðruvísi farið, í bréfi frá lögmanni sóknaraðilja, dags.S. Júlí 1978. Stefndi Ormar kvaðst ekki muna, að þau stefnandi hefðu rætt sérstaklega sín á milli, hvaða kjara stefnandi ætti að njóta í sambandi við barnsburðar- frí. Varðandi tryggingar, hvort sem um hafi verið að ræða slysa-, örorku- eða lífeyristryggingar, hafi gilt sérstakar reglur á skrifstofu stefndu í engum tengslum við kjarasamning verkfræðinga. Stefndi Örnólfur Hall hefur komið fyrir dóm. Hann skýrði svo frá, að talað hefði verið um að miða laun stefnanda, þ. e. a. s. peningagreiðslur, við laun verkfræðinga, en stefndi Ormar hafi meira haft með að gera ráðn- ingar starfsfólks og launamál. Aðspurður um, hvort þeir Ormar hefðu einhvern tímann rætt um, hvaða kjara stefnandi ætti að njóta Í sambandi við barnsburðinn, svaraði stefndi, að þeir hafi þá ákveðið, að hún fengi greiddan einn mánuð, og hafi þeir þá haft hliðsjón af því, sem tíðkast hafði á stofunni hjá þeim, slík tilfelli hefðu tvívegis komið fyrir hjá þeim áður og hafi þá í öðru tilvikinu verið um tækniteiknara að ræða og í hinu tilvikinu skrifstofustúlku. Báðar hafi þær fallið undir VER samning. Vitnið Hjörleifur Stefánsson arkitekt hefur komið fyrir dóm. Aðspurður um kjör arkitekta, sem voru launþegar, áður en Launþegafélag arkitekta var stofnað, skýrði hann svo frá, að hann hefði verið starfsmaður Teikni- stofunnar Höfða í eitt ár, áður en félagið var stofnað, og hafi hann þar notið — eða allavega átt að fá sömu kjör og laun og verkfræðingar með sambærilegan starfsaldur, þ. e. það hafi verið ætlast til þess, að þeir fengju greitt skv. samningi verkfræðings. 2065 Aðspurður um kjör arkitekta almennt á þessum tíma kvað hann arkitekta almennt hafa fengið greitt skv. þessum sama samningi. Til hafi verið sam- þykkt, gerð á félagsfundi Arkitektafélagsins, þar sem ályktað hefði verið, að arkitektum bæri að hafa að minnsta kosti jafngóð kjör og verkfræðing- ar, og yfirleitt hafi verið farið eftir þessari samþykkt og arkitektum greitt skv. þessum samningum. Í eitt eða tvö skipti hafi verið svolítill misbrestur á þessu, sem hann vissi um. Þá hafi hann átt sæti í svokallaðri launþega- nefnd Arkitektafélagsins ásamt fleirum og út af þessum misbrestum hafi orðið úr, að stofnað var sérstakt launþegafélag til þess að knýja á um, að þessu væri virkilega framfylgt í reynd og greitt væri eftir þessum sama samningi Verkfræðingafélagsins. Það hafi enginn verið, sem efaðist um það þá, að rétt og skylt væri að greiða skv. þessum samningi, og hafi hann litið svo á, að það væri viðtekin hefð. Áður en hann byrjaði að vinna á Teiknistofunni Höfða, hafi hann unnið hjá Teiknistofunni Örkum í Tjarnargötu 22 í hálft til eitt ár og þar hafi verið greitt skv. þessum sama samningi. Vitnið kvað lítils háttar ágreining hafa komið upp í sambandi við Teikni- stofuna Höfða, en lyktir málsins hafi orðið þær, að í einu og öllu var farið eftir kjarasamningi Verkfræðingafélagsins. Aðspurt kvaðst vitnið hafa fengið eftirvinnu greidda skv. þessum samn- ingi. Aðspurt kvaðst vitnið ekki muna til að hafa fengið fjarvistir greiddar, það hafi ekki verið um neinar fjarvistir að ræða, en í sambandi við eftir- vinnu og Í sambandi við öll svona hversdagslegustu atriði hafi verið farið eftir þessum samningi. Þegar upp komu breytingar á þeirri krónutölu, sem þeir hefðu átt að fá greidda mánaðarlega, eða menn ættu að færast milli launþrepa, þá hafi oft verið hringt sérstaklega í skrifstofu Verkfræðinga- félagsins til þess að grennslast fyrir um það, hvernig þessum hlutum væri háttað skv. samningi þeirra. Á þeim tíma, sem Launþegafélag arkitekta var stofnað, hafi þáverandi stjórn Arkitektafélagsins litið á það sem óþarft brambolt að vera að stofna sérstakt launþegafélag, vegna þess að það væri hafið yfir allan vafa, að arkitektum bæru sömu kjör og verkfræðingum, en hins vegar vildi stjórnin á þeim tíma ekki gangast í því máli að tryggja það á óyggjandi hátt, að menn fengju þau í reynd, og þess vegna hafi félagið verið stofnað. Vitnið Haraldur Helgason akritekt. hefur komið fyrir dóm. Aðspurður um launakjör arkitekta, áður en Launþegafélag arkitekta var stofnað, sagði hann, að töluverð óvissa um launakjör hafi ríkt hjá arkitektum og hafi ýmsir miðað við kjör opinberra starfsmanna, en það hafi verið óvissa um þetta að einhverju leyti. Þegar Launþegafélagið var launadeild innan Arki- tektafélagsins, hafi verið athugað með könnun, hvernig þessi launakjör 130 2066 stæðu, og hafi komið í ljós, að kjör voru mjög mismunandi. Það hafi munað 15% á kjörum þeirra lakar settu og þeirra, sem betri kjara nutu. Atvinnuveitandi vitnisins hafi verið í þeim hópi, sem bestu launin greiddi, og hafi hann líklega miðað við kjarasamning verkfræðinga. En það hafi engin regla verið um það, hvernig menn sneru sér í þessum efnum. Aðspurður um efni dskj. nr. 22 skýrði hann svo frá, að hann myndi glögglega eftir þessum fundi, en í upphafi fundarins hafi hann rætt við stefnda Ormar um barnsburðarfrí stefnanda, en Ormar hafi ekki beinlínis viljað láta umræðuna fjalla um þetta og hafi hann afgreitt þetta mál nokk- uð skjótlega með því að segja, að þetta mál hefðu þau Valdís afgreitt sín á milli og því algerlega ástæðulaust að fjalla frekar um það á þessum fundi. Aðspurt kvaðst vitnið ekki muna, hvort stefnandi hefði heyrt þetta fyrst á fundi, sem haldinn var 27. september 1977, hún hefði jafnvel heyrt þetta nokkru fyrr, en hún hafi strax lýst yfir nokkrum efasemdum um, að nægi- lega væri vel um hnútana gengið. Þess vegna hafi yfirlýsing, sem gerð var á þeim fundi, verið út búin. Nokkrar greinar í samningi arkitekta hafi eigin- lega verið algerlega óleystar og hafi verið samkomulag milli nefndanna, að stefna skyldi að því, að í næstu samningum skyldi gengið þannig frá þeim, að um sambærileg atriði væri að ræða eins og verkfræðingar væru með. Þar á meðal hafi verið stefnt að því, að inn í samningana mundi koma Þriggja mánaða barnsburðarfrí. Aðspurt um merkingu 11. gr. fyrsta kjarasamnings milli Launþegafélags- ins og deildar sjálfstætt starfandi arkitekta, þar sem segi, að samningurinn raski ekki kjörum þeirra, sem betri kjara njóti, kvað vitnið nokkra laun- þega hafa notið ákveðinna hlunninda í atriðum varðandi bein laun og ein- hver önnur atriði og þetta hafi verið til þess að koma í veg fyrir, að þessi hlunnindi yrðu af þeim tekin, t. d. þeim, sem voru ráðnir skv. ráðningar- samningi verkfræðinga, en vitnið kvað sér þó ekki vera kunnungt um, að verkfræðingasamningurinn hafi verið notaður beinlínis til grundvallar nokkurra samninga hjá arkitektum, en slíkt kunni að hafa verið samt. Aðspurt um sín eigin launakjör kvað vitnið þau ekki ýkja greinileg, þetta hafi fyrst og fremst verið launasamningur milli sín og síns atvinnurekanda um beinar peningagreiðslur, en í öðrum atriðum hafi ekki verið ýkja náið farið út í þetta annað en að það væri eðlilegt að fylgja þeim kjörum, sem opinberir starfsmenn nytu. Aðspurt um greiðslu á eftirvinnu kvað vitnið, að í sínu tilviki hafi verið um jafnaðarkaup að ræða. Varðandi launareglur hafi ekki verið farið eftir samningi verkfræðinga. Veikindaleyfi hafi vitnið ekki þurft á að halda og varðandi fjarvistir hafi vitnið getað fengið frí hvenær sem var, svo framar- lega sem ekki hafi verið um óeðlileg atvik að ræða. Ástæðan fyrir stofnun Launþegafélagsins sem sérstakrar deildar innan 2067 Arkitektafélagsins hafi verið óvissa um launataxta og við hvað ætti að miða, en þeim hafi verið kunnugt um, að launþegar á nokkrum stofum hafi verið mun verr launaðir en þorrinn og munur á hæstu og lægstu mönnum mjög mikill. Einnig hafi verið mjög mikil óvissa um önnur réttindi launþega. Vitnið kvaðst ekki vita til þess, að samningar verkfræðinga hafi verið notaðir í heild sinni, en þeir hafi verið notaðir til grundvallar hjá sumum atvinnurekendum að vissu marki. Vitnið kvað arkitekta ekki vera komna alveg eins langt og verkfræðinga í sumum atriðum varðandi mál, sem séu sambærileg við verkfræðinga, og aðspurt um barneignarfrí kvað vitnið hafa náðst talsverðan áfanga í síðustu samningum frá þeim fyrsta og hafi þeir komist töluvert langt í áttina við verkfræðingasamningana, en vitnið myndi ekki almennilega, hvar þeir væru staddir, hvort þeir hefðu tvo mánuði af þremur, en þetta séu nokkuð sam- tengd mál, barnsburðarmál og veikindadagar. Vitnið Jóhannes Sveinsson Kjarval arkitekt hefur komið fyrir dóm. Að- spurður um kjör arkitekta, sem voru launþegar, áður en Launþegafélag arkitekta var stofnað, kvað hann, eftir því sem hann vissi til, að miðað skyldi við verkfræðingasamninga og út frá því hafi þeir allir gengið. Sér- staklega aðspurður um, hvort miðað hafi verið við samninginn bæði peninga- lega og kjaralega, kvað hann svo vera. Hann staðfesti enn fremur efni dskj. nr. 22. Hann kvaðst enn fremur hafa verið á fundinum 27. september 1977, þegar fyrsti kjarasamningurinn var samþykktur, og kvaðst hann muna, að talað hefði verið um barneignarleyfi stefnanda, en ekki á hvern hátt. Stefn- andi hafi verið mjög óánægð með, að ekki skyldi vera sterkari ákvæði í samningnum um þetta atriði, en hvort hún hafi mótmælt því við Harald, að þau Ormar hefðu gengið frá þessu máli sín á milli, mundi vitnið ekki. Vitnið Gestur Ólafsson arkitekt hefur komið fyrir dóm. Hann skýrði svo frá, að hann myndi eftir því, að mál Valdísar hefði borið á góma á einum af mörgum samningafundum á þessum tíma, en kvaðst ekki minnast þess, að Ormar Þór hefði skýrt frá því, að þetta mál væri til lykta leitt. Eftir því sem hann myndi best, þá hafi orð fallið á þá leið, að þetta mál væri eiginlega prívat mál þeirra á milli, sem þessi fundur væri ekki boðaður um eða ætti að fjalla um. Aðspurður taldi hann, að Ormar Guðmundsson hefði viðhaft þau orð. Hann kvaðst ekki kannast við, að rætt hefði verið á fund- inum, að Ormar hefði sagt, að þau Valdís hefðu gengið frá því máli sín á milli og því væri ástæðulaust að fjalla um það á fundinum. Hann vildi ekki fullyrða, að hann hefði heyrt allt, sem fram fór á þessum fundi. 111. Stefnandi styður kröfur sínar um fæðingarorlof eftirfarandi rökum: 2068 Stefnandi réðst til starfa hjá stefndu árið 1975. Var gerður munnlegur ráðn- ingarsamningur þess efnis, að launakjör hennar skyldu vera sambærileg við launakjör verkfræðinga hjá ráðgefandi verkfræðingum skv. kjarasamningi, sem þá var í gildi mill: Stéttarfélags verkfræðinga og Félags ráðgefandi verkfræðinga, en skv. þeim samningi segi, að ali verkfræðingur barn, skuli hann eiga rétt á samtals 90 daga fæðingarorlofi á föstum launum. Því sé haldið fram, að starfskjör stefnanda hafi ráðist af ákvæðum fyrrgreinds samnings, en ekki aðeins launagreiðslur. Sé öðru haldið fram, hljóti stefndu að bera sönnunarbyrðina, en þeir hafi haft betri aðstöðu til að kynna sér kjör arkitekta á þessum tíma og engin tilraun hafi verið gerð af þeirra hálfu til að ræða launakjörin við stefnanda, en hún látin standa í þeirri trú, að samningurinn hafi gilt í heild sinni. Í framkvæmd hafi starfskjör stefnanda ráðist af ákvæðum samningsins og séu eftirfarandi dæmi því til stuðnings: 1. Vinnutími var lengdur úr 37% klst. í 38 klst. skv. 4. gr. kjarasamn- ings verkfræðinga. 2. Yfirvinnugreiðslur voru við það miðaðar, að fyrst skyldi greiða einn hundraðasta af mánaðarkaup, þar til tilteknum stundafjölda hefði verið náð, en þá skyldi greiða 1/80 af mánaðarkaup, og hafi þetta verið rökstutt af hálfu stefndu með vísan til kjarasamnings verkfræðinga. 3. Stefnanda var greitt fjarvistargjald í samræmi við kjarasamning verkfræðinga. 4. Hafnað var greiðslu orlofs á eftirvinnu lögum samkvæmt af hálfu stefndu og rökstutt með tilvitnun í kjarasamning verkfræðinga og túlkun Félags ráðgjafaverkfræðinga á þeim kjarasamningi. 5. Við uppsögn á starfstíma stefnanda hjá stefndu var uppsagnartími miðaður við kjarasamning verkfræðinga. 6. Í viðræðum stefnanda við stefndu um störf utan vinnustaðar og í vinnutíma hjá stefndu hafi afstaða stefndu verið sú, að. stefnanda væri ó- heimilt að vinna að samkeppnisverkefnum og verkefnum fyrir eigin reikn- ing. Þessa afstöðu hafi stefndu rökstutt með vísan til kjarasamnings verk- fræðinga. 7. Stefndu hafi samþykkt ósk stefnanda um að taka þátt í ráðstefnu á sameiginlegu sérsviði í dagvinnutíma og hafi það verið gert með vísan til ákvæðis í kjarasamningi verkfræðinga. 8. Stefndu greiddu iðgjöld í lífeyrissjóð vegna stefnanda og héldu eftir hluta af launum hennar, sbr. 1. mgr. 3. gr. kjarasamnings verkfræðinga. Stefndu haldi því fram, að önnur kjör stefnanda hafi farið eftir fastmót- uðum venjum, en engin sönnun sé fram komin um, að um fastmótaðar venjur hafi verið að ræða. Stefndu hljóti að bera sönnunarbyrðina fyrir því og engin tilraun hafi verið gerð til að ræða önnur kjör Valdísar við hana sjálfa eða tekið fram við hana, að um önnur kjör skyldi farið eftir 2069 venju. Það segi sig sjálft, að enginn ræður sig til starfa í þjónustu annarra eingöngu upp á ákveðin mánaðarlaun, og hefðu því aðiljar málsins orðið að semja um einstök atriði, ef ekki hefði verið samkomulag um að leggja kjarasamning verkfræðinga til grundvallar í samskiptum aðilja. Stefndu hafi breytt ýmsum starfsvenjum einhliða, en stefnandi hafi ekki gert at- hugasemd við þær breytingar, þar sem. þær hafi verið í samræmi við kjara- samning verkfræðinga. Ekki sé hægt að semja um skyldur, en sleppa réttindum. Einnig megi benda á það, að menntun stefnanda sé önnur en almenns skrifstofufólks og hljóti hún því að starfa eftir öðrum kjörum. en það. Meðal þeirra. ákvæða í kjarasamningi verkfræðinga, sem hér skipti máli, sé ákvæði þess efnis, að konur skuli halda óskertum launum í þrjá mánuði vegna: barnsburðar. Samkvæmt því hafi stefnandi átt rétt til launa í þrjá mánuði í barnsburðarfríi, er hún lét af störfum hjá stefndu í októberlok vegna barnsburðar. Ekki skipti þá máli, hvort hún hafi ætlað að láta af störfum að loknu þriggja mánaða barnsburðarfríi eða ekki, enda muni stefndu hafa verið kunnugt um óhjákvæmilega nauðsyn stefnanda á leyfi í tæka tíð. Uppsagnarfrestur stefnanda og barnsburðarleyfi í nóvember og desember 1977 og janúar 1978 hafi fallið saman. Á árinu 1977 hafi tekist samningar með deild sjálfstætt starfandi arki- tekta og Launþegafélags arkitekta og hafi sá samningur gengið í gildi 1. júlí 1977, sbr. dskj. nr. 10. Ekki hafi tekist að ganga frá öllum samnings- atriðum þá og m. a. hafi ekki verið útrætt um það, hvernig barnsburðar- leyfi skyldi háttað. Hafi fulltrúar Launþegafélagsins ekki lagt svo mikla áherslu á að fá þetta atriði inn í kjarasamningana þá, þar sem stefndu höfðu lýst því yfir; að samkomulag hefði tekist við stefnanda um tilhögun greiðslu: til hennar vegna fæðingarorlofs. Hafi þetta síðan ekki reynst á rökum reist. Þó ekki hafi verið ákvæði um barnsburðarleyfi í samningi arkitekta, sé fráleitt :að líta svo á, að réttur stefnanda hafi þar með fallið niður. Í því sambandi sé bent á 11. gr. greinds kjarasamnings á dskj. nr. 10, en þar segi, að nefndur samningur raski ekki kjörum þeirra, sem betri kjara njóti. Hafi Launþegafélag arkitekta samþykkt yfirlýsingu, dags. 27. september 1977, sbr. dskj. nr. 12, þar sem segi, að félagsmenn njóti áfram sömu kjara og í kjarasamningi verkfræðinga greini varðandi þau atriði, sem enn hafi verið óútkljáð. Hafi deild sjálfstætt starfandi arkitekta enga athugasemd gert við þessa túlkun Launþegafélagsins. Einnig megi benda á, að innan Arkitektafélags Íslands hafi verið sam- staða um, að launakjör arkitekta séu ekki verri en launakjör verkfræðinga, sbr. dskj. nr. 17. Stefnufjárhæðin sé þannig fundin út, að reiknað sé 78.6%0 af mánaðar- 2070 launum arkitekta, sem hafi verið kr. 266.800 í 2. seinni mánuði fæðingar- orlofs stefnanda. Prósentan sé sú sama og gengið sé út frá í launagreiðslun stefndu til stefnanda fyrir nóvembermánuð 1977. Enn fremur sé gerð krafa um ógreitt orlof fyrir orlofsárið 1. maí 1977 til 30. apríl 1978, kr. 119.463, þ. e. 8.33% af launagreiðslum til stefnanda á þessu tímabili, en greidd laun hafi samtals numið kr. 1.014.722 auk þess sem gerð sé krafa um orlof á launagreiðslu vegna ógreidds fæðingarorlofs í desembermánuði 1977 og janúarmánuði 1978, þ. e. kr. 419.410, samtals 8.33% af kr. 1.434.132. Orlofskrafan eigi sér skýra stoð í lögum nr. 87/1971, 1. gr., en þar sé kveðið svo á, að allir, sem starfi í þjónustu annarra gegn launum, eigi rétt á orlofi eða launum í orlofi. Samkvæmt 1. mgr. 7. gr. sömu laga nemi þessi upphæð 8'4 af launum á orlofsárinu. Virðist neitun stefndu á greiðslu orlofsfjár byggð á þeim misskilningi, að orlofsárið standi frá áramótum til áramóta, en skv. 2. mgr. 3. gr. áðurgreindra laga standi orlofsárið. frá 1. maí til 30. apríl. Mánaðarleyfi, sem stefnandi hafi tekið sumarið 1977, hafi verið leyfi fyrir orlofsárið 1. maí 1976 til 30. apríl 1977. Stefndi styður sýknukröfu sína vegna kröfu stefnanda um fæðingarorlof eftirfarandi rökum: Því sé alfarið mótmælt, að stefnandi hafi verið ráðin til starfa skv. kjara- samningi verkfræðinga. Við ráðningu hennar hafi aðeins verið um það sam- ið, að henni skyldu greidd laun í samræmi við þann kjarasamning, en tekið fram, að um önnur kjaraatriði skyldi fara eftir m. a. þeim venjum, sem myndast höfðu á starfsstofu stefndu. Á þessum tíma höfðu engir kjara- samningar verið gerðir milli teiknistofueigenda og arkitekta í þeirra þjón- ustu, þannig að hver einstök teiknistofa hafi þróað með sér sjálfstætt fyrir- komulag um launakjör. Stefnandi hafi engar athugasemdir gert við þau ráðningarkjör, sem henni vor í upphafi veitt. Hafi henni.þó verið fullljóst, í hverju þau voru fólgin. Þegar stefnandi sagði upp störfum með þriggja mánaða fyrirvara og ákvað að hætta næsta dag, þar sem hún ætti rétt á fæðingarorlofi, hafi það komið stefndu á óvart og hafi þeir tjáð stefnanda, að slík krafa ætti hvorki stoð í kjarasamningi arkitekta né heldur fælist það í ráðningarsamningi hennar, en þó hafi stefndu fallist á að meta upp- sögnina gilda, en stefnanda jafnframt tjáð, að henni yrðu greidd laun í samræmi við það, sem tíðkast hefði í slíkum tilfellum, og hafi henni skv. því verið greidd laun í 1 mánuð. Sýknukrafan sé fyrst og fremst byggð á því, að stefnanda hafi verið greidd laun í samræmi við ráðningarsamning. hennar, sem hafi verið hag- stæðari að þessu leyti en kjarasamningur arkitekta við vinnuveitendur kvað á um. Einhliða samþykkt Launþegafélags arkitekta frá 27. sept. 1977, sbr. dskj. nr. 12, breyti hér engu um. Þar sem ágreiningur sé um kjör stefnanda, komi vísan til 11. gr. kjarasamnings á dskj. nr. 10 ekki að haldi. Annað 2071 mál væri, ef stefndu hygðust svipta stefnanda ótvíræðum rétti skv. kjara- samningi. Stefnandi hafi talið upp nokkur atriði, sem eigi að sýna fram á, að um kjör hennar almennt hafi verið farið eftir kjarasamningi verkfræðinga. Þessu sé mótmælt með eftirfarandi rökum: 1. Stefnandi hafi upphaflega verið ráðin til vinnu miðað við, að vikuleg vinnuskylda væri 374 klst, og hafi það ekki verið í samræmi við kjara- samning verkfræðinga. Það sé ekki rétt, að vinnutíminn hafi verið lengdur í 38 klst. með stoð í 4. gr. samningsins, heldur hafi það verið gert til sam- ræmis við almennan vinnutíma skrifstofufólks og hafi þetta ekki gilt ein- göngu um stefnanda, heldur alla á teiknistofunni. 2. Sú regla hafi gilt á skrifstofu stefndu, að yfirvinna væri greidd með 1/100 úr mánaðarlaunum. Stefndu hafi í eitt skipti greitt stefnanda 1/80 úr mánaðarlaunum eftir sérstakri ósk hennar þar um, en jafnframt hafi þess verið getið, að slíkt mundi ekki verða eftirleiðis. Það hafi ekkert haft með kjarasamning verkfræðinga að gera og hafi stefnandi viðurkennt fyrir dómi, að stefndu hafi ekki viljað greiða skv. kjarasamningnum 1/80 úr mánaðarlaunum, þegar vinnustundafjöldi hafi farið yfir 10 klst. á sólar- hring, heldur hafi þeir viljað beita reglu um greiðslu 1/80, þegar vinnu- stundafjöldi fór yfir 230 klst. á mánuði, en það hafi ekki verið skv. hennar skilningi á samningnum. 3. Engin föst regla hafi gilt á starfsstofu stefndu um greiðslu fjarvistar- gjalds, þetta hafi verið metið í hverju einstöku tilfelli eftir því, hvernig at- vikum var háttað. Stefnandi hafi eitt sinn verið send til Norðfjarðar og hafi hún í lok ferðarinnar farið fram á greiðslu fjarvistargjalds. Þar sem þetta þótti ekki ósanngjarnt, hafi verið farið að hennar óskum og henni greitt fjarvistargjaldið, en án þess að það stæði í nokkrum tengslum við ákvæði kjarasamnings verkfræðinga þar um. 4. Því sé alfarið neitað, að stefndu hafi vísað til kjarasamnings verk- fræðinga um synjun á greiðslu orlofs á eftirvinnu, heldur hafi verið farið eftir þeim reglum, sem um þetta giltu á starfsstofu stefndu og velflestum öðrum teiknistofum arkitekta. 5. Uppsagnartíminn hafi ekki verið miðaður við kjarasamning verk- fræðinga, heldur þær reglur, sem almennt gildi um uppsagnarfrest í þjóð- félaginu, ef undan séu skildar reglur ýmissa kjarasamninga ófaglærðs viku- kaupsfólks. 6. Það megi að vísu teljast óeðlilegt, ef starfsfólk sé að keppa við vinnu- veitanda sinn utan vinnutíma og vinna að verkefnum, sem það hafi e. t. v. öðlast fyrir óbeina milligöngu eða aðstöðu, sem vinnuveitandinn veiti. Hins vegar hafi ekki verið lagðar neinar beinar skorður við vinnu stefnanda utan 2072 vinnutíma. Meðal annars megi benda á, að hún tók þátt í samkeppnum og starfaði að einhverju leyti að öðrum arkitektarstörfum utan vinnutíma hjá stefndu. Einnig sé á það bent, að stefnandi auglýsti í símaskrá árin 1976 — 1977, meðan hún starfaði hjá stefndu. Laun stefndu (sic) hafi ekki lækkað þrátt fyrir störf hennar utan vinnutíma, þar sem stefndu töldu sig bundna við greiðslur launa skv. umræddum kjarasamningi án tillits til ann- arra kjaraatriða. 7. Stefndu hafi ávallt álitið það sem hluta af starfi arkitekta í þeirra þjónustu að sækja fundi, ráðstefnur og annað það, sem gerði þá hæfari í starfi, og lagt að starfsfólki sínu að afla sér aukinnar þekkingar. Þetta sé á engan hátt tengt kjarasamningi verkfræðinga, heldur byggist á því sjón- armiði, að æskilegt sé að hafa sem bestu og hæfustu starfsfólki á að skipa. Enn fremur kveður stefndi arkitekta hafa farið aðrar leiðir en verkfræð- inga í sambandi við greiðslur í lífeyrissjóði og greitt sé í Lífeyrissjóð arki- tekta, en ekki verkfræðinga. Ekkert þessara atriða sé leiðbeinandi um, að Önnur kjör hafi farið.eftir kjarasamningi verkfræðinga. Stefnandi hafi slitið réttarsambandinu við stefndu með fyrirvaralausri uppsögn sinni og hafi ekkert réttarsamband verið milli stefnanda og stefndu, þegar barnið fædd- ist. Telji dómurinn, að kjarasamningur verkfræðinga eigi að gilda um álita- efnið, þá sé á það bent, að í 5. mgr. 9. gr. kjarasamningsins segi svo: „Ali verkfræðingur barn, skal hann eiga rétt á að vera fjarverandi með föstum launum allt að 90 daga.“ Í þessu felist, að honum sé skylt að koma aftur í vinnu, til þess að ákvæðið taki gildi, skv. því eigi stefnandi ekki rétt á fæðingarorlofi, jafnvel þótt samningurinn verði talinn ná til hennar, þar sem hún hafi ekki komið til vinnu, eftir að hún fór í fæðingarorlof. Varðandi orlofsfé telji stefndu, að þeir hafi þegar greitt stefnanda orlof fyrir þann tíma, sem hún var í starfi hjá þeim. Með athugun á dskj. nr. 19 — 21 sjáist, að árið 1975 hafi stefnanda verið greitt orlofsfé í peningum. Hafi hún þá tekið launalaust orlof mánuðina júní og júlí, sbr. dskj. nr. 19. Á dskj. nr. 20 sjáist, að henni hafi verið greitt orlofsfé í peningum til 31. maí 1976, en jafnframt hafi hún tekið orlof á fullum launum í 21 virkan dag. Hér sé um tvígreiðslu orlofs að ræða. Þetta hafi verið gert með hliðsjón af því, að stefndu miði greiðslur orlofs. við almanaksárið, og eigi slíkt ekki að vera starfsfólki þeirra óhagstæðara. Stefnandi hafi ekki talið sér þetta í óhag, er hún tók við greiðslu þessa orlofsfjár, a. m. k. hafi hún engar. athugasemdir gert við þessa framkvæmd. Á dskj. nr. 21 sjáist, að stefnandi tók orlof allan ágústmánuð og auk þess tvo daga í júlí og tvo í september það ár, eða samtals 30 virka daga, eða 6 dögum lengra orlof en hún eigi rétt á skv. kjarasamningum. Af þessu sjáist, að hún hafi 2073 fengið greitt orlofsfé fyrir orlofstímabilið frá 1. maí 1975 til 1. maí 1976 og auk þess fyrir maímánuð það ár. Jafnframt því hafi hún notið fulls orlofs árið 1976 og umframorlofs árið 1977. Verði stefndu talið skylt að greiða stefnanda orlofsfé, þá verði að taka tillit til þess, hvað hún hafi fengið ofgreitt í orlof. IV. Krafa stefnanda er tvíþætt. Annars vegar krefst hún greiðslu fæðingar- orlofs í tvo mánuði og hins vegar greiðslu orlofs fyrir orlofsárið 1. maí 1977 — 30. apríl 1978. Skal nú vikið að fyrri þætti kröfunnar. Fram hefur komið, áð allmikil óvissa var ríkjandi í kjaramálum arki- tekta, sem voru launþegar á þessum tíma. Í mörgum tilvikum virðist kjara- samningur verkfræðinga hafa verið lagður til grundvallar varðandi peninga- greiðslur, en meiri óvissa ríkti um önnur kjaraatriði. Óumdeilt er, að peningagreiðslur til stefnanda áttu að miðast við um- ræddan kjarasamning, en hins vegar virðist ekki hafa verið rætt um önnur kjaraatriði við ráðningu stefnanda. Stefnandi byggir málssókn sína varð- andi þennan þátt kröfugerðarinnar á því, að í framkvæmd hafi verið farið eftir kjarasamningi verkfræðinga um önnur þau kjaraatriði, sem upp komu á starfstíma hennar hjá stefndu, en stefndu hafa mótmælt því, að nokkurt þeirra atriða byggi á umræddum samningi. Verður nú fjallað nánar um þessi atriði. Upplýst er í málinu, að stefnandi var upphaflega ráðin til starfa miðað við, að vikuleg vinnuskylda skyldi vera 37% klst., enda þótt samningur verkfræðinga hljóðaði upp á 38 klst. Aðiljum ber enn fremur saman um, að óskað hafi verið eftir breytingu á vinnutímanum til þess að samræma vinnu- tíma starfsfólks á teiknistofunni, en ekki hafi verið vitnað til kjarasamnings verkfræðinga. Gegn andmælum stefndu er sú staðhæfing stefnanda, að lenging vinnutímans sé byggð á umræddum kjarasamningi, því ekki nægum rökum studd. Í 4. mgr. 4. gr. kjarasamnings verkfræðinga, sem fram hefur verið lagður í málinu, segir, að fari vinnustundafjöldi fram úr 10 stundum á sólarhring virka daga aðra en laugardaga, skuli greiða fyrir hverja slíka unna klukku- stund með 1/80 af föstum mánaðarlaunum. Stefnandi hefur haldið því fram, að stefndu hafi ekki viljað greiða skv. þessu ákvæði, heldur hafi þeir viljað túlka það þannig, að þeir hafi ekki viljað greiða meira en (sic) 1/80 fyrr en vinnustundafjöldi væri kominn fram úr 230 klst. á mánuði. Sam- svarandi reglu er að vísu að finna í 3. mgr. 4. gr. samningsins, en þar sem reglur þessar útiloka ekki hvor aðra, þykir mega fallast á það með stefndu, að kjarasamningur verkfræðinga hafi ekki verið lagður til grundvallar varð- andi yfirvinnugreiðslur. 2074 Í kjarasamningi verkfræðinga segir svo m. a. í 5. gr. um fjarvistargjald, að það skuli vera 170 af mánaðarlaunum fyrir fasta dagvinnu fyrir hvern sólarhring, sem fjarvistin varir, en semja skuli sérstaklega um greiðsluna, fari fjarvistin fram yfir 15 sólarhringa samfleytt. Stefnandi kveðst einu sinni hafa fengið greitt fjarvistargjald, en ekki er upplýst í málinu, hversu löng ferð stefnanda var eða hvernig greiðslum var háttað í því tilviki. Gegn andmælum stefndu hefur stefnandi þannig ekki fært næg rök að því, að kjarasamningur verkfræðinga hafi verið lagður til grundvallar við þessar greiðslur. Gegn andmælum stefndu þykir stefnandi ekki hafa sýnt fram á, að synj- un stefndu um greiðslur orlofs á yfirvinnu byggist á túlkun Félags ráðgjafa- verkfræðinga á kjarasamningi verkfræðinga, en í umræddum samningi eru engin ákvæði um greiðslur orlofs á yfirvinnu. Enn fremur þykir stefnandi ekki gegn andmælum stefndu hafa sýnt fram á, að beitt hafi verið sömu reglu og vísað er til í kjarasamningi verkfræð- inga varðandi greiðslur vegna hennar í Lífeyrissjóð arkitekta. Fallast má á það með stefnanda, að reglur þær, sem beitt var á teikni- stofu stefndu varðandi uppsagnarfrest og þátttöku í ráðstefnu í dagvinnu- tíma, eigi sér hliðstæðar reglur í kjarasamningi verkfræðinga. Með hliðsjón af því, sem að framan er rakið, þykir stefnandi ekki hafa fært næg rök að því, að kjarasamningur verkfræðinga hafi verið lagður til grundvallar varðandi önnur kjör hennar hjá stefndu en beinar launa- greiðslur, enda þótt hliðstæðar reglur sé að finna í greindum samningi varð- andi nokkur þeirra atriða. Þar sem stefnandi hefur ekki sýnt fram á, að hún hafi að öðru leyti átt kröfu til 3ja mánaða barnsburðarleyfis, verður að sýkna stefndu af þessum kröfulið. Skal nú vikið að síðari kröfulið stefnanda. Samkvæmt framlögðum launaseðlum stefnanda mun hún hafa fengið greitt orlof í peningum, frá því að hún hóf störf hjá stefndu 16. janúar 1975 og til 31. maí 1976. Stefnandi tók launalaust leyfi sumarið 1975, en sumarið og haustið 1976 var hún fjarverandi í orlofi í samtals 21 dag á fullum launum. Miðað við það, að orlofsári ljúki 30. apríl, sbr. 2. mgr. 3. gr. laga nr. 87/1971, má fallast á það, að stefnda (sic) hafi ekki átt rétt á launuðu orlofi þetta sumar. Enn fremur halda stefndu því fram, að sumarið 1977 hafi stefnandi feng- ið 6 dögum lengra orlof en hún átti rétt á, og bera launaseðlar það með sér. Stefnandi hefur haldið því fram, að hún hafi unnið þessa 6 daga af sér. Samkvæmt 1. mgr. 13. gr. laga nr. 87/1971 um orlof er flutningur orlofs- fjár milli orlofsára óheimill, og geta stefndu skv. því ekki krafið stefnanda um endurgreiðslu vegna ofgreidds orlofs sumarið 1976 og 1977 af orlofsfé 2075 því, sem til greiðslu kemur orlofsárið 1977 — 1978, vegna orlofs sumarið 1978. Þegar af þessum sökum verður krafa stefndu um frádrátt ofgreidds orlofsfjár ekki tekin til greina. Samkvæmt framansögðu á stefnandi rétt á greiðslu orlofs vegna mánað- anna Í. maí 1977 — 30. nóvember s. á., eða í 7 mánuði. Útreikningi stefnanda á orlofsgreiðslu hefur ekki verið mótmælt, og reiknast orlof hennar fyrir þennan tíma skv. því kr. 84.526. Vaxtakröfu stefnanda hefur ekki verið mótmælt sérstaklega. Rétt þykir, að stefndu greiði stefnanda málskostnað, sem þykir eftir at- vikum hæfilega ákveðinn kr. 170.000. Undirritaður dómari fékk mál þetta til meðferðar 1. nóvember sl. Dóminn kvað upp Sigríður Ólafsdóttir, settur borgardómari. Dómsorð: Stefndi, Arkitektastofan s/f, Síðumúla 23, Reykjavík, greiði stefn- anda, Valdísi Bjarnadóttur, Laufásvegi 54, Reykjavík, kr. 84.526 með 19% ársvöxtum frá 1. maí 1978 til 1. júní 1979, en með 2200 ársvöxt- um frá þeim degi til 1. september s. á., en með 27% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember s. á., en með 3100 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1980, en með 3590 ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 170.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 2076 Fimmtudaginn 1. desember 1983. Nr. 132/1981. Friðgeir S. Haraldsson og Oddur Jónsson (Páll A. Pálsson hrl.) gegn Ásgeiri Björnssyni (Árni Grétar Finnsson hrl.). Hefð. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson. Áfrýjendur áfrýjuðu málinu til Hæstaréttar með stefnu 16. júní 1981. Þeir krefjast sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnað- ar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðs- dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Fyrir Hæstarétt hefur verið lögð álitsgerð Ágústs Böðvarssonar landmælingamanns og Ragnars Árnasonar mælingaverkfræðings frá 31. mars 1982, en þeir voru dómkvaddir 25. janúar það ár að beiðni lögmanns áfrýjenda til að skoða loftmyndir, sem fram hafa verið lagðar í málinu og getið er í héraðsdómi, og „framkvæma nákvæma tækniskoðun““ á þeim, en láta síðan uppi álit um, hvor „„loftmyndin sýni, að merktur landskiki sé afgirtur.““ Í álitsgerð Ágústs og Ragnars segir m. a.: „„Eftir héraðsdómskjali nr. 46 eða frummyndum þess í þrívídd verður ekkert fullyrt um, hvort landskiki sá, er um ræðir í skjölum málsins, sé afgirtur, þegar myndin frá 12. 7. 1959 er tekin. Hins- vegar má á sama dómskjali greina skuggaskil við suðvesturjaðar landsins á þeim stað, sem girðing er sögð hafa verið síðar. Þessi skuggaskil gætu verið vísbending um girðingu, en gætu einnig átt aðrar orsakir. Það er álit okkar, að á loftljósmynd, sem tekin er úr ca. 6000 m hæð, eins og myndin, sem dómskjal nr. 46 er gert eftir, verði girðing ekki greind, nema um sé að ræða verulega hleðslu undir 2077 girðinguna, eða að af henni stafi greinileg gróðurskil í landinu.“ Ágúst Guðmundsson deildarstjóri kom fyrir dóm 1. nóvember sl., en um vottorð hans frá 5. mars 1981 er getið í héraðsdómi. Ítrekaði hann það álit, sem kemur fram í vottorðinu, og skýrði skoðun sína frekar. II. Þegar stefndi höfðaði mál þetta, var áfrýjandinn Oddur Jónsson samkvæmt málflutningi fyrir Hæstarétti eigandi jarðarinnar Sands í Kjósarhreppi, en landspilda sú, sem um er deilt í málinu, er úr landi þeirrar jarðar. Ekki lék á tveim tungum, hver væri til varnar- aðildar í máli út af eignarrétti á spildu þessari. Allt um það höfðaði stefndi mál þetta með eignardómsstefnu skv. 220. gr. laga nr. 85/ 1936. Þeir stefnuhættir voru ekki réttir. Oddur Jónsson tók til varna í málinu. Þykir fært að leggja dóm á málið, eins og hér hagar til, en þó svo, að skoða ber það sem mál gegn ofangreindum áfrýjanda til viðurkenningar á eignarrétti yfir landspildu þeirri, sem málið varðar. Málið gegn áfrýjandanum Friðgeiri Haraldssyni er höfðað með sakaukastefndu til þess, að hann þoli dóm í eignardómsmálinu nr. 267/1979: Ásgeir Björnsson gegn Oddi Jónsson „og öðrum krefj- endum eignarréttar yfir landspildu úr landi Sands, Kjósarsýslu.“ Átti ekki við að vísa til annarra krefjenda eignarréttar, sbr. það, sem: að framan segir. III. Fallast verður á það með héraðsdómara, að ósannað sé, að stefndi hafi öðlast eignarrétt með kaupsamningi yfir spildu þeirri, sem aðiljar deila um. Fram er komið, að sumarið 1953 fékk stefndi umráð hins um- deilda lands með samningi við áfrýjandann Odd Jónsson. Stefndi hafði þessi umráð í fullan hefðartíma. Er ósannað, að til umráða þessara hafi verið stofnað á þann hátt, að stefndi megi ekki eignast landið fyrir hefð, sbr. 2. gr., 3. mgr., laga nr. 46/1905. Verður því að taka til greina kröfu hans um viðurkenningu á eignarrétti, sbr. nýnefnd lög 1., 2. gr., 1. mgr., og 6. gr., Í. mgr. Samkvæmt. þessu verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur, en ekki er ágreiningur um mörk þrætulandsins eða stærð. 2078 Það athugast, að í dómsorði héraðsdóms er föðurnafn Ásgeirs Björnssonar, stefnda fyrir Hæstarétti, misritað. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Guðmundar Jónssonar hæstaréttardómara. Ég er sammála niðurstöðu meiri hluta dómenda um það, að mál þetta sé ranglega höfðað sem eignardómsmál skv. 220. gr. laga nr. 85/1936, en hins vegar megi leggja dóm á það á þeim grundvelli, sem grein er gerð fyrir í atkvæði þeirra. Fallast ber á það með héraðsdómara, að ósannað sé, að stefndi hafi öðlast eignarrétt með kaupsamningi yfir spildu þeirri, sem aðilj- ar deila um. Ég tel ekki, að leitt hafi verið í ljós, að stefndi hafi sýnt í verki þau umráð yfir umræddri landspildu fullan hefðartíma, er mál þetta var höfðað, sem hafi í för með sér, að hann hafi unnið eignarhefð á henni skv. 1. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905 um hefð. Ég tel því, að sýkna beri áfrýjendur af kröfum stefnda í máli þessu og dæma hann til að greiða áfrýjendum málskostnað. Dómur aukadómþings Kjósarsýslu 17. mars 1981. 1. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 12. þ. m., var þingfest hinn S. sept- ember 1989. Sóknaraðili er Ágeir Björnsson, Stigahlíð 14, Reykjavík. Dómkröfur sóknaraðilja eru þær, að honum verði dæmdur eignarréttur yfir landspildu, upphaflega úr landi Sands, Kjósarhreppi, Kjósarsýslu, sem er á tanga suðvestur af trébrú á vegi að Grjóteyri og Flekkudal og liggur í um 130 metra vestur af Sandsárbrú. Tangi þessi afmarkast í suðri af girð- ingu jarðarinnar Sands, Kjósarhreppi. Landspilda þessi er innan girðingar og er 2.578 fermetrar að stærð. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar að skaðlausu. Sóknaraðili hefur lagt fram uppdrátt, þar sem umrædd land- spilda er afmörkuð, gerðan í ágúst 1971 af Sigurði Guðmundssyni. Upp- drátturinn fylgir dómi þessum. 2079 Varnaraðiljar í málinu eru Friðgeir S. Haraldsson, Melgerði 10, Kópa- vogi, og Oddur Jónsson, Lyngbrekku 15, Kópavogi. Friðgeir er eigandi jarðarinnar Sands, keypti jörðina af Oddi samkvæmt afsali, dags. 19. júní 1979. Báðir varnaraðiljar krefjast þess, að dómkröfum sóknaraðilja verði al- farið synjað og þeim dæmdur málskostnaður úr hendi hans. Til vara, að einungis verði viðurkennt, að stefnandi eigi afnotarétt umdeildrar land- spildu, og málskostnaður verði látinn niður falla. Sóknaraðili hagaði málshöfðun sinni svo, að hann fékk hinn 6. júní 1979 útgefna eignardómsstefnu á hendur krefjendum eignarréttar yfir nefndri landspildu, og birtist stefnan í 46. tbl. Lögbirtingablaðs, er út kom 15. júní 1979. Við þingfestingu hinn 5. september sama ár mætti Oddur Jónssón og tók til varna. Sókaraðili gaf hinn 28. apríl 1980 út sérstaka sakauka- stefnu á hendur Friðgeiri Haraldssyni, og var sök á hendur honum þingfest hinn 30. apríl 1980, og tók hann þá til varna. Engin deila er með aðiljum um formhlið málsins eða aðild. II. Stefnandi Ásgeir heldur því fram, að hann hafi keypt hina umþrættu landspildu af stefnda Oddi árið 1953. Stefndi Oddur heldur því á hinn bóg- inn fram, að hann hafi ekki selt Ásgeiri spilduna, heldur leigt honum hana. Leigutíminn hafi ekki verið tiltekinn. Leigugjaldið hafi Ásgeir greitt í einu lagi fyrirfram. Spildan hafi verið leigð Ásgeiri einvörðungu til skógræktar og með þeirri kvöð, að ekki mætti reisa á henni sumarbústað eða aðrar byggingar. Engir skriflegir samningar voru gerðir um þessi viðskipti, hvorki skriflegur kaupsamningur né leigusamningur. Ásgeir inngirti spilduna. Oddur telur, að honum hafi verið það heimilt samkvæmt samningum þeirra, hann orðaði það svo: „„Það er ekki hægt að leyfa skógrækt og banna girðingu.“ Girðingin stendur enn og er í bæri- legu ástandi. Ásgeir telur sig hafa girt 4—S árum eftir kaupin (samkvæmt því árið 1957 eða 1958) og byggir til vara á hefð. Oddur telur, að Ásgeir hafi ekki girt fyrr en eftir 1960, líklega ekki fyrr en eftir 1963. Oddur hefur ekki haldið því fram, að hann hafi beitt landspilduna eða haft af henni neins konar afnot, eftir að hún var girt. Óumdeilt er, að Ásgeir setti niður nokkrar trjáplöntur, skömmu eftir að hann girti. Þær þrifust illa, en ca 10 þeirra lifa enn, þótt þær hafi lítið vaxið. Ill. Um tildrög að viðskiptum aðilja er það fram komið, að sóknaraðili Ásgeir rak á árunum 1944—1956 verslun með nýlenduvörur og fleira að Baldursgötu 11 í Reykjavík. Um svipað leyti og hann hóf verslunarrekstur- 2080 inn byggði hann sér sumarbústað við Meðalfellsvatn á spildu úr landi Grjót- eyrar, sem er næsti bær við Sand. Kynntist hann nokkrum bændum í ná- grenninu, þ. á m. Oddi bónda á Sandi. Tóku þeir upp viðskipti sín á milli, m. a. þannig að Oddur lagði inn egg hjá Ásgeiri, en tók út nýlenduvörur og fleiri nauðsynjar til heimilisnota. Báðir voru áhugamenn um skógrækt. Varð það úr árið 1953, að Ásgeir fekk landskika þann, er deilt er um í máli þessu. Ásger telur, að um kaup á landinu hafi verið að ræða og hafi kaupverð verið kr. 3.117.60 og þannig greitt, að hann hafi kvittað út skuld Odds í versluninni, sem þá hafi numið greindri fjárhæð. Þessu til stuðnings hefur Ásgeir lagt fram úttektarnótur, en samkvæmt þeim nam skuld Odds hinn 30. september 1953 kr. 3.117.60. Oddur telur, að sú fjárhæð, sem Ásgeir tilgreinir, sé allt of há, hann telur, að verlunarskuldin, sem kvittuð var út, hafi verið í mesta lagi fimm- hundruð til eitt þúsund krónur. Þetta hafi verið heildar- og lokagreiðsla fyrir leiguafnot af blettinum til óákveðins tíma til skógræktar. IV. Sóknaraðili Ásgeir hefur leitt nokkur vitni fyrir dóminn. Vitnið Gunnar Gissurarson, Frakkastíg 14. Reykjavík, kvaðst hafa verið viðstaddur, er þeir Ásgeir og Oddur mældu umrædda spildu út. Hann kvaðst ekki hafa talað neitt við Odd, en kvað Ásgeir hafa sagt sér, að hann væri að kaupa spilduna, og alla tíð síðan álitið, að Ásgeir væri eigandi hennar. Ekki kvaðst hann þó hafa heyrt nein orðaskipti þeirra Odds og Ásgeirs um þetta efni. Vitnið Sigurður Ingvarsson, Granaskjóli 15, Reykjavík, sem frá 1944 hefur átt sumarbústað skammt frá sumarbústað sóknarðilja, kvaðst hafa fregnað um það 1952 eða 1953, að Ásgeir hefði keypt umræddan landskika. Hann kvöst þó aldrei hafa rætt þetta mál við Odd, heldur við nágranna sína, sumarbústaðaeigendur þar efra. Nánar spurður um, hvaðan honum hafi komið vitneskja um, að um kaup hafi verið að ræða fremur en leigu, svaraði vitnið: „Hann sagði mér bara, að hann væri búinn að fá land hjá þessum bónda.““ Vitnið Magnús Jósefsson, Hofsvallagötu 22, sem einnig átti sumarbústað við Meðalfellsvatn á umræddu tímabili, kvaðst ekki vita betur en Ásgeir ætti umræddan landskika. Nánar aðspurt sagði vitnið: Ásgeir hefur væntanlega sagt mér þetta. Það vissu þetta allir þarna á bakkanum, Odd sá maður aldrei.““ Vitnið Jóhann Eyvindson, Borgarholtsbraut 72, Kópavogi, kvaðst á árunum um 1960 oft hafa komið til.fóstursystur sinnar og mágs í sumar- bústað þeirra við Meðalfellsvatn úr landi Grjóteyrar. Hann kvaðst muna eftir því, þegar Ásgeir girti, sagðist hafa hitt Ásgeir og sagt við hann: „Þú tógtfn.r, 2578 m2 A 19 # % ska a sruseu K“ = a t * ST í afær EFTIR eg þei REYKJA vð í BÁLI AG áejst 2081 ert farinn að girða þarna.“ Ásgeir hafi þá sagt: „„Já, ég keypti þarna land af Oddi.“ Vitnið Unnur Pálsdóttir, Ásbraut 5, Kópavogi, fædd 22. september 1932, kvaðst vera upp alin á Grjóteyri og hafa átt þar heima til 1963. Hún svar- aði, spurð um, hvort hún hafi vitað nánar, hvernig Ásgeir fékk landið. „Ég heyrði, að hann hefði fengið þarna land. Ég mundi álykta, að hann hefði örugglega ekki fengið það leigt, frekar hann hefði það keypt.““ Fyrir liggur, að sóknaraðili Ásgeir taldi umrædda landspildu aldrei fram á skattframtali. V. Sóknaraðili hefur lagt fram óundirritað uppkast að afsali fyrir þrætu- landinu með dagsetningunni 20. nóvember 1971. Sonur sóknaraðilja, Bjarni Ásgeirsson héraðsdómslögmaður, sem flutt hefur málið fyrir hönd sóknar- aðilja, Óskaði að gefa vitnaskýrslu í málinu. Eftir lögmanninum var bókuð svofelld yfirlýsing: „Mér er vel minnisstætt, er ég kom að Sandi haustið 1971 í þeim tilgangi að fá Odd Jónsson til að gefa út afsal fyrir þrætuland- inu. Honum var kunnugt um, að við yrðum á ferðinni. Hann var með undandrátt að undirrita afsalið og bar fyrir sig, að hann vildi ekki, að land- ið yrði selt né byggður á því sumarbústaður, en var hins vegar reiðubúinn að gefa út afsal með kvöð um, að ekki yrði byggt á landinu. Ég gekk á hann með, hvað ætti að þýða að vera með þessar kvaðir núna. Hann svar- aði því engu. Hins vegar viðurkenndi hann þá, að mér viðstöddum, að sala hefði átt sér stað á landinu, þó hann nú vildi hnýta þessum kvöðum í. Þar sem við vorum ekki tilbúnir að sæta þessum kostum og þrátt fyrir tilraunir að telja honum hughvarft, varð ekki úr undirritun. Báðum við hann að hugsa sinn gang og koma síðan til föður míns og ganga þar endanlega frá málinu. Kvaðst hann myndu gera það, þó ekki hafi orðið úr framkvæmd- um.““ Vitnið Sigurður Guðmundsson, tengdasonur sóknaraðilja, kvaðst hafa verið með í förinni að Sandi haustið 1971, er Oddi var sýnt hið framlagða uppkast að afsali. Eftir vitninu var m. a. bókað:,,Spurður um, hvað hann muni um viðbrögð Odds, þegar honum var sýnt dskj. nr. 31, segir hann, að Oddur hafi ekki viljað unmdirrita það, eins og það lá fyrir, nema því yrði bætt inní skjalið, að aldrei mætti byggja á landinu. Spurður um, hvort hann muni nánar eftir orðaskiptum, hvort það hafi komið þá fram hjá Oddi, að hann teldi, að Ásgeir hefði fengið landið á leigu til skógræktar en ekki til eignar, segir vitnið: „„Það var enginn ágreiningur um þessa land- sölu, að hún hefði átt sér stað.““““ Báðum þessum framburðum var mótmælt af hálfu varnaraðilja sem röngum og vilhöllum. 131 2082 VI. Sem fyrr segir, greinir aðilja á um það, hvenær sóknaraðili Ásgeir girti spilduna. Sóknaraðili hefur lýst því svo, að þegar hann fékk landið, hafi stórgripagirðing eða hagagirðing afmarkað það á eina hlið, en á hinar hlið- arnar er það afmarkað af lækjum og síkjum. Fljótlega, eða um það leyti sem Oddur tók landið ofan við girðinguna til ræktunar, hafi Oddur endur- byggt þessa girðingu sem túngirðingu. Fjórum til fimm árum eftir að sókn- araðili fékk landið, kveðst hann svo sjálfur hafa girt allt umhverfis landið girðingu þá, sem nú stendur og sýnd er á meðfylgjandi uppdrætti. Er það fjárheld girðing af algengri gerð, þ. e. úr fimm strengja neti og gaddavír, sæmilega stauruð. Ástæðuna fyrir þeim drætti, sem varð á, að girt væri, kveður sóknaraðili þá, að staurar, sem hann hafi farið með upp eftir, árið eftir að hann fékk landið, hafi flotið burt í vatnavöxtum. Af hálfu varnraðilja hefur því verið haldið fram, að mörg ár hafi liðið, frá því sóknaraðili fékk heimildina til að nota landið og þar til hann girti. Er varnaraðili Oddur var nánar spurður um þetta atriði við aðiljayfir- heyrslu, sagði hann: „Ég get ekki sagt um, hvenær þessi girðing var girt, en Guðmundur Sigþórsson, stjúpsonur minn, segir, að hún hafi ekki verið kominn, þegar hann fór að heiman 1963. Ég mundi segja, að hún hafi komið um það leyti.““ Varnaraðili hefur ekki leitt Guðmund fyrir dóminn. Girðingu Ásgeirs kvað Oddur hafa verið fjárhelda, frá því að hún var gerð og meðan hann bjó á Sandi, en hann flutti þaðan 1979. Oddur hefur ekki haldið því fram, að hann hafi beitt landið eða haft af því neins konar not, frá því að það var inngirt. Í vitnisburði Magnúsar Jósefssonar, sem áður er að vikið, kom fram, að hann taldi Ásgeir hafa verið búinn að girða spilduna árið 1956 og mark- aði það af því, að eftir það sumar hafi vitnið mjög lítið dvalið þarna upp frá, en vitnið kvaðst muna eftir því, þegar Ásgeir var að girða. Vitnið Sigurður Guðmundsson, Háaleitisbraut 125, sem er tengdasonur sóknaraðilja, kvaðst fyrst hafa komið að þessu landi með núverandi eigin- konu sinni sumarið 1958 og fullyrti, að þá hefði verið búið að girða landið. Vitnið Jóhann Eyvindsson kvaðst ekki geta ársett þann atburð, sem hann lýsti í framburði sínum, sem vikið er að í kafla IV hér að framan. Vitnið Unnur Pálsdóttir minntist þess ekki, að landið hefði verið inngirt, þegar hún fór frá Grjóteyri 1963. Hún mundi ekki eftir öðrum girðingum en túngirðingunni (57.85 m hliðin, sbr. uppdráttinn) og girðingu þaðan að ósnum (28.75 metra hliðin). Hún kvaðst þó aðspurð vera viss um, að það hafi verið trjáplöntur á landinu á þessum árum. Eftir vitninu Arndísi Sigurðardóttur, Stigahlíð 43, Reykjavík, fæddri 18. desember 1939 (hún er dóttir Sigurðar Ingvarssonar, en til framburðar hans 2083 er vitnað hér að framan, hann byggði sumarbústað í námunda við sumar- bústað stefnanda árið 1944) var m. a. bókað: „„Hún er spurð, hvort hún geti veitt einhverjar upplýsingar um, hvenær Ásgeir girti umrædda landspildu. Hún segist muna eftir alveg sérstökum atburði í því sambandi, sem hún geti næstum dagsett. Því sé þannig varið, að 27. júní 1957 hafi hún eignast dóttur. Sex vikum eftir fæðinguna hafi hún farið upp eftir með barnið. Hún segist muna vel eftir því, að Ásgeir hafi þá komið yfir í þeirra bústað og sagst vera að girða. „„Þá kom hann yfir til okkar í heimsókn, eins og hann gerði oft, svona droppaði inn, og þá man ég, að hann sagði, að hann væri að girða þennan blett. Hann var með honum hann Björn, sonur hans. Þá sagði hann líka, að hann ætlaði að setja niður plöntur þarna.““ Hún er spurð, hvort hún muni eftir að hafa séð girðingarframkvæmd- irnar sjálfar. Hún tekur fram, að hún hafi verið lítið úti við í þetta skiptið, en hana minnir, að þeir hafi verið þarna á blettinum, þegar hún fór. „„Þeir voru þarna, og þeir vinkuðu mér.“ Hún segir, að sér sé þessi ferð sérstaklega minnisstæð, vegna þess að hún hafi misst mjólkina.““ “ Undir rekstri málsins upplýstist, að Landmælingar Íslands létu ljósmynda landið í kringum Meðalfellsvatn úr lofti hinn 12. júlí 1959. Samkomulag varð með umboðsmönnum aðilja um, að dómarinn hefði milligöngu um að fá umsögn kunnáttumanns um það, hvort girðing væri um landið, þegar myndin var tekin. Með bréfi, dags. 10. september 1980, óskaði dómarinn eftir umsögn Landmælinga Íslands um það, hvort girðing sæist á nefndri mynd umhverfis landið, eins og það er afmarkað á uppdrætti þeim, er sóknaraðili styðst við. Í vottorði Ágústs Guðmundssonar, deildarstjóra fjarkönnunardeildar Landmælinga Íslands, dags. 5. mars 1981, segir: „„Eftir skoðun loftmynda af svæðinu og einnar ferðar á svæðið tel ég, að loftmynd frá 12. júlí 1959 sýni vísbendingu um, að landið sé girt. Myndir, er notaðar voru við skoðunina, eru frá 4. ágúst 1956, 12. júlí 1959 og 10. september 1967.““ Lögmaður varnaraðilja tekur vottorð þetta gilt sem staðfest væri, en heldur því fram, að það hafi lítið eða ekkert sönnunargildi í málinu, vott- orðið lýsi því einu, að vottorðsgjafinn telji sig sjá vísbendingu um, að landið sé girt. Hann sé þarna að lýsa persónulegri skoðun, en ekki óvefengj- anlegum staðreyndum og ekkert fram komið um það, hvort aðrir sérfræð- ingar mundu reynast honum sammála. VII. Til stuðnings kröfum sínum leggur sóknaraðili einkum áherslu á eftirtalin atriði: 2084 1. Óumdeilt sé, hvernig viðskiptin um landið bar að. Verslunarskuld hafi verið kvittuð út. Varnaraðili Oddur hafi nefnt fjárhæðina kr. 500— 1.000 án nokkurs rökstuðnings fyrir því, að skuldin hafi eigi numið hærri fjárhæð. Sóknaraðili hafi á hinn bóginn lagt fram úttektarreikninga fyrir fjárhæð þeirri, sem hann heldur fram, að hafi verið kaupverð, kr. 3.117.60. Þessum úttektarreikningum hafi varnaraðiljar ekki hnekkt. Þvert á móti beri reikningarnir það með sér, að þeir séu í alla staði trúverðugir og eðlileg og skynsamleg ráðstöfun hjá róknaraðilja að leggja þessa reikninga til hliðar og geyma þá, meðan dráttur varð á, að hann fengi skriflegt afsal fyrir landinu. Fjárhæðin, kr. 3.117.60, sé það há, að nánast sé fráleitt að halda því fram, að nokkrum manni hefði dottið í hug að greiða hana fyrir það eitt að fá að rækta upp skóg fyrir annan mann á landi hans. Miðað við byggingarvísitölu, sem hafi hækkað úr 801 stigi árið 1953 í 12435 í mars 1981, eða rúmlega 155 faldast, næmi greiðslan á núverandi verðlagi gkr. 483.851, nkr. 4.438.51, sem gefi eindregna vísbendingu, að um eðlilegt kaupverð hafi verið að tefla, einkum þegar tillit sé tekið til þess, að verð á sumarbústaðalandi hafi verið hlutfallslega lægra 1953 en nú miðað við byggingarkostnað, svo og að um votlendan og kostarýran blett sé að ræða, sem ekki liggur að vatninu. 2. Sóknaraðili telur, að það, að eingreiðsla kom fyrir landið, sýni, að um kaup hafi verið að ræða, en ekki leigu. Það sé einkenni kaupsamninga, að kaupverð sé ákveðið við samningsgerðina og greiðist í einu lagi, eftir atvikum með greiðslufresti að hluta. Einkenni leigusamninga sé á hinn bóg- inn, að leigan greiðist eftir því sem hún fellur á á leigutímanum, venjulega árlega af sumarbústaðalöndum. Sóknaraðili telur, að í framburðum vitna sé að finna stuðning fyrir því, að um kaupsamning hafi verið að ræða. Það komi fram hjá vitnunum Gunnari Gissurarsyni, Sigurði Ingvarssyni, Magnúsi Jósefssyni, Jóhanni Eyvindssyni og Unni Pálsdóttur, að þau hafi vitað, að Ásgeir var búinn að kaupa landið. Þótt ekki liggi fyrir, að þeir hafi fengið þessa vitneskju frá seljandanum, þá sýni framburðir þeirra, að sóknaraðili hafi allt frá upp- hafi talið sig eiganda landsins. Það sé því enginn síðari tíma tilbúningur hjá sóknaraðilja, að um kaup hafi verið að ræða, en ekki leigu, heldur skilningur hans á samningi aðilja þegar frá upphafi. Þá telur sóknaraðili, að framburðir vitnanna Bjarna Ásgeirssonar og Sigurðar Guðmundssonar sýni, að það sé ekki fyrr en eftir 1971 sem varnaraðili Oddur hafi tekið að halda því fram, að um leigu hafi verið að ræða, en ekki sölu, árið 1971 hafi viðleitni hans einvörðungu beinst að því að fá inn í samninginn nýtt samningsatriði, kvöðina varðandi byggingar og að ekki mætti selja landið að nýju. 4. Sem fyrr greinir byggir sóknaraðili til vara á hefð. Er kaupin fóru 2085 fram 1953 hafi spildan verið afmörkuð með girðingu á eina hlið, en á hinar hliðarnar af lækjum eða síkjum svo ógreiðfærum yfirfeðar, að ekki hafi verið um fénaðarferð yfir þau að ræða. Árið 1957 eða 1958 hafi landið svo verið inngirt fjárheldri girðingu og plöntur gróðursettar. Til stuðnings þessu vísar sóknaraðili til vitnaframburða þeirra, sem áður eru raktir, og vottorðs Landmælinga Íslands, sem áður er greint. Þannig telur sóknaraðili, að skilyrðum hefðarlaga nr. 46/1905 um úti- lokandi afnot í 20 ár sé fullnægt. 5. Sóknaraðili bendir á, að ekki reyni á hefðina, nema dómurinn telji kaup ósönnuð. Þá reyni á það, hvort sannað teljist, að leigusamningur hafi komist á, þar sem í 3. mgr. 2. gr. hefðarlaga segir: „Nú hefur hefðandi fengið hlutinn að veði, til geymslu, til láns eða leigu, og geta slík umráð ekki heimilað hefð.““ Við skýringu á þessu ákvæði hefur sóknaraðili minnt á ummæli í greinargerð fyrir frumvarpi til hefðarlaga á sínum tíma, en þar segir: „„Þetta eignarhald er samkvæmt greininni útilokað, ef Það sannast, að umráðandinn hefur fengið hlutinn að veði, til geymslu, láns eða leigu, eða með öðrum orðum, þau umráð eru útilokuð frá hefðarhaldi, þar sem handhafi hefur skuldbundið sig beinlínis eða óbeinlínis (ex contractu og quasi es contractu) við móttöku hlutarins eða síðar, til þess að skila honum aftur.““ Sóknaraðili telur því, að sönnunarbyrðin hvíli á varnaraðilja fyrir því, að samningur aðilja hafi verið leigusamningur. Aðstaðan að því er varðar sönnun um hefðarskilyrði, 3. mgr. 2. gr. hefðarlaga, sé á þann veg, að sá aðili, er vefengir hefð, verði að sýna fram á, að skuldbindingar af umræddu tagi hafi verið fyrir hendi. VIII. Varnaraðiljar mótmæla því eindregið, að sóknaraðili sé eigandi hinnar umdeildu spildu: Hann hafi engin skrifleg sönnunargögn fært fram um það, að kaupsamningur hafi komist á. Framburður vitna, sem sóknaraðili hefur leitt, megi skipta í tvo flokka. Annars vegar þau vitni, er beri um þýðingarlausar sögusagnir, sem væntanlega megi rekja til sóknaraðilja sjálfs. Hins vegar vitni, sem séu svo nátengd sóknaraðilja, að þeim ætti að synja um heimild til staðfestingar framburða sinna, sbr. 3. mgr. 127. gr. laga 85/1936. Óstaðfestir og óstaðfestanlegir framburðir slíkra vitna, sem mótmælt hefur verið, séu þýðingarlausir fyrir málið. Hugleiðingar varnaraðilja um landverð sanni ekki neitt, eingreiðsla fyrirfram á leigu- gjaldi sé ekki óeðlilegur eða óþekktur greiðslumáti, þegar um sumarbú- staðaland er að tefla, og sú fjárhæð, sem viðurkennt sé, að sóknaraðili hafi geitt í leigugjald, 500—1.000 krónur, sé síst óeðlilega lág. Ósannað sé, að um hærri fjárhæðir hafi verið að tefla, enda skorti móttökukvittanir 2086 á nótur þær, sem sóknaraðili hefur lagt fram, og þær séu af fleiri ástæðum, sem óþarft sé að rekja, allar hinar tortryggilegustu. Um það, hvenær sóknaraðili girti, sé það sama að segja og áður er rakið varðandi það, hvort kaupsamningur hafi komist á, það skorti með öllu óyggjandi sönnunargögn um, að sóknaraðili hafi girt fyrr en varnaraðiljar viðurkenna, þ. e. um 1963. Hefð sé þegar af þeirri ástæðu útilokuð. Hún sé einnig útilokuð vegna þess, að 2. mgr. 3. gr. hefðarlaga beri að skýra svo, að sú eign verði ekki hefðuð, sem maður er kominn að með samningi, en ágreiningslaust sé í máli þessu, að sóknaraðili sé einmitt kominn að af- notum skikans með samingi. Loks benda varnaraðiljar á, að sóknaraðili hafi aldrei talið spilduna sína eign á framtali, aldrei þinglýst henni sem eign sinni og spildan hafi aldrei verið undanskilin jörðinni í sambandi við veð- setningar vegna lántöku, fasteignamat eða annað og aldrei hafi Kjósar- hreppi verið boðinn forkaupsréttur að landi þessu. Til stuðnings varakröfu sinni um, að einungis verði viðurkennt, að sóknaraðili eigi afnotarétt af hinni umdeildu landspildu, þá halda varnar- aðiljar því fram, að öll málsgögn bendi til þess, að afnot þau, sem stefnandi samdi um að fá af landinu, hafi eingöngu verið til skógræktar. Afnot hans af landinu hafi eingöngu verið þau, að hann hafi sett niður fáeinar trjá- plöntur. Ef dómarinn komist að þeirri niðurstöðu, að stefnandi hafi unnið hefð á landinu, þá geti þar einungis verið um afnotahefð að ræða. IX Sóknaraðili hefur lagt fram í ljósriti eftirtalin skjöl úr afsals- og veðmála- bókum, sem hann tekur til samanburðar um verð sumarbústaðalands við Meðalfellsvatn til samanburðar um það, hvort það var sala eða leiga, sem tíðkaðist á hverjum tíma: Hinn 20. mars 1946 selur og afsalar Magnús Blöndal þeim Ásgeiri Björns- syni og Magnúsi Jósefssyni sameiginlega 5000 fermetra landspildu úr landi Grjóteyrar ásamt rétti þeim til handa til að veiða með sinni stönginni hvor fyrir landi jarðarinnar. Söluverð kr. 200.00. Hinn 22. ágúst 1954 selur og afsalar Magnús Blöndal Guðríði Guð- mundsdóttur og.dætrum hennar, Elínu og Jakobínu Jósefsdætrum, „tæp- lega 1100 fermetra landspildu““ án nokkra ítaka úr landi Grjóteyrar. Sölu- verð kr. 200.00. Hinn 3. júlí 1966 leigir Kristján Finnsson Birni Önundarsyni 900 fermetra landspildu úr landi Grjóteyrar til 50 ára. Leigugjaldið fyrir allt leigutíma- bilið kr. 50.000.00 og greiðast kr. 25.000.00 strax, en kr. 25.000.00 eigi síðar en 1. febrúar 1967, þ. e. innan tæplega 7 mánaða. Hinn 1. maí 1967 selur og afsalar Ingólfur Guðnason Ólafi Guðmunds- 2087 syni 900 fermetra landspildu úr landi Eyja án veiðiréttinda, en með heimild til þess að hafa bát á vatninu. Söluverð kr. 3.500.00. Hinn 14. júlí 1973 leigir Gísli Ellertsson Jóhanni Pálssyni landspildu (stærð ekki tiltekin í fermetrum, heldur er mörkum lýst) úr landi Meðal- fells. Árleg leiga kr. 500.00, er greiðist 1. ágúst ár hvert, og getur hvor aðili krafist endurskoðunar á leigugjaldinu að ári liðnu. Leigutíminn er til 1. ágúst 1997, en leigutaki skal hafa forgangsrétt til leigu, ef landið verður áfram nýtt sem sumarbústaðaland. Hinn 20. nóvember 1976 leigir Ingólfur Guðnason Knúti Hjöris 1200 fermetra landspildu úr landi Eyja án veiðiréttinda til 40 ára. Árleg leiga kr. 5.000.00, er breytist í hlutfalli við verðlagsvísitölu og greiðist 1. sept- ember ár hvert eftir á. X. Álit réttarins. Óumdeilt er, að sóknaraðili er kominn að þrætulandinu með samningi. Deilt er um, hvert var efni þess samnings, hvort samið var um kaup eða leigu. Um það hefur ekki komið fram lögfull sönnun í málinu á hvorugan veginn. Leiðir það til þess, að sóknaraðilja verður ekki dæmdur eignar- réttur á grundvelli kaupsamnings, og jafnframt að eigi verður talið, að leigusamningur standi því í vegi, að sóknaraðili hafi mátt vinna hefðarhald á landinu, sbr. 3. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905. Samkvæmt vottorði Landmælinga Íslands sýnir loftljósmynd frá 12. júlí 1959 vísbendingu um, að landið hafi þá verið girt. Vitnið Arndís Sigurðar- dóttir, sem ól dóttur hinn 27. júní 1957, mundi eftir því að hafa sex vikum síðar verið í sumarbústað við Meðalfellsvatn með ungbarnið, en þá hefði stefnandi Ásgeir komið í bústaðinn með syni sínum og sagst vera að girða þennan blett. Vitnið Magnús Jósefsson taldi, að sóknaraðili hefði girt eigi síðar en 1956. Vitnið Sigurður Guðmundsson taldi, að sóknaraðili hefði verið búinn að girða, er vitnið kom þarna fyrst 1958. Í málinu er ekkert komið fram, er veiki framangreint nema framburður Unnar Pálsdóttur, sem þó var óákveðinn, hún taldi sig muna eftir hluta af hinni umdeildu girðingu, en ekki eftir hluta af henni á árunum fyrir 1963, er hún fluttist frá Grjóteyri. Það er niðurstaða dómsins, að leggja verði vottorð Landmælinga Íslands, sem varnaraðiljar hafa ekki hnekkt, til grundvallar ásamt framangreindum vitnisburðum og byggja á því, að landið hafi verið inngirt meira en hefðar- tíma fullan. Af þessum sökum og með vísan til þess, sem greint er í niðurlagi kafla II hér að framan um nýtingu spildunnar, verða dómkröfur sóknaraðilja teknar til greina. 2088 Málskostaður fellur niður. Már Pétursson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Viðurkenndur er eignarréttur sóknaraðilja, Ásgeirs Bjarnasonar, að landspildu, upphaflega úr landi Sands í Kjósarhreppi, Kjósarsýslu, sem er á tanga suðvestur af trébrú á vegi að Grjóteyri ög Flekkudal og liggur í um 130 metra vestur af Sandsárbrú. Tangi þessi afmarkast í suðri af girðingu jarðarinnar Sands, Kjósarhreppi. Landspilda þessi er innan girðingar og er 2578 fermetrar á stærð. Landspildan er af- mörkuð á meðfylgjandi uppdrætti. Málskostnaður fellur niður. Fimmtudaginn Í. desember 1983. Nr. 85/1983. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Steingrími Þórissyni (Grétar Haraldsson. hrl.). Umboðssvik. Skjalafals. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vihjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson, Magnús Þ. Torfason og Sigurgeir Jónsson. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 8. apríl 1983 refsingu til þyngingar. Verjandi krefst aðallega ómerkingar hins áfryjaða dóms. Til vara er krafist staðfestingar dómsins að því er varðar síðara ákærulið, en sýknu af kröfum skv. fyrra ákærulið. Ágrip máls barst Hæstarétti 12. október 1983. 2089 I. Ríkissaksóknari lagði fyrir Hæstarétt nokkur gögn um rannsókn í máli á hendur mönnum, sem ákærði átti viðskipti við og tengjast útgáfu víxla þeirra, sem eru ákæruefni í máli því, er hér er til úr- lausnar. Þessi rannsóknargögn veita nokkra fræðslu um baksvið brota þeirra, sem ákæra í þessu máli lýtur að. Gögnin hefði að réttu lagi átt að leggja fyrir héraðsdómara. Þau skipta þó ekki sköpum um úrlausn máls þessa, og er því ekki efni til að ómerkja héraðsdóm og vísa málinu heim í hérað til frekari rannsóknar og dómsuppsögu að nýju. II. Með sakargögnum ér sannað, að ákærði hefur ritað hærri upp- hæð á víxil þann, er greinir í fyrri ákærulið, en Jón Þórisson, sem ritað hafði á víxilinn óútfylltan sem ábekingur, heimilaði honum. Verður við það að miða, að Jón hafi heimilað, að víxillinn yrði að fjárhæð 2.600.000 gkr., en ákærði ritaði fjárhæðina 6.000.000 gkr. Hefur ákærði gengist við því að hafa án nægrar heimildar skv. framansögðu ritað þessa fjárhæð á víxilinn og afhent hann svo farið nafngreindum manni. Er brot þetta réttilega fært til refsilákvæðis í héraðsdómi. Il. Með játningu ákærða, er fær óræka stoð Í öðrum gögnum máls- ins, er hann sannur að sök um skjalafölsun með þeim hætti, sem dæmt er í héraðsdómi. Eru brot þar réttilega færð til refsiákvæða. Frá því var skýrt hér fyrir dómi, að ákærði hefði gert skil á greiðslum skv. víxlum þeim, sem hér er um að ræða, áður en héraðsdómur gekk. Hann gekkst greiðlega við brotum sínum. Hann hefur eigi áður sætt refsingu fyrir brot á almennum hegningarlög- um. Ber að hafa í huga þessi atriði við ákvörðun refsingar. Með vísan til þessa þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 3 mánaða fangelsi óskilorðsbundið svo og 5 mánaða fangelsi skilorðsbundið, sbr. 57. gr. a almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 101/ 1976, 9. gr. Skal fullnustu á síðargreinda refsihlutanum frestað, og fellur sú refsing niður að liðnum 3 árum frá uppsögu dóms þessa, ef almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, verður haldið. 2090 Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera Óraskað. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 8.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 8.500.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Steingrímur Þórisson, sæti 3 mánaða fangelsi svo og 5 mánaða fangelsi, en fullnustu þeirrar refsingar skal fresta, og falli hún niður að liðnum 3 árum frá uppsögu dóms þessa, ef almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, verður haldið. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera Óraskað. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 8.500.00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Grétars Haraldssonar hæsta- réttarlögmanns, 8.500.00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 17. desember 1982. Ár 1982, föstudaginn 17. desember, var á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem háð var í Borgartúni 7, Reykjavík, af Ármanni Kristinssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 507/1982: Ákæruvaldið gegn Steingrími Þórissyni, sem tekið var til dóms samdægurs. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 19. júní 1981, gegn ákærða, „Steingrími Þórissyni, til lögheimilis að Reykholti, Reykholtsdalshreppi, Borgarfjarðarsýslu, en með dvalarstað að Háaleitis- braut 36, Reykjavík, fæddum 15. júlí 1923 að Álftagerði í Skútustaða- hreppi, Suður-Þingeyjarsýslu, fyrir eftirgreind hegningarlagabrot: I. Umboðssvik. Fyrri hluta árs 1979 ritaði bróðir ákærða, Jón Þórisson, Reykholti, nafn sitt sem ábekingur á óútfylltan tryggingarvíxil, sem út gefinn var og ábakinn af Sigríði E. Jónsdóttur, eiginkonu ákærða, en var samþykktur af ákærða til greiðslu í Landsbanka Íslands, Reykjavík, án tiltekins gjalddaga. Ákærða er gefið að sök að hafa tilgreint á víxilinum, sem er með útgáfu- dagsáritun 28. maí 1979, hærri víxilfjárhæð en ákærði hafði leyfi Jóns 2091 Þórissonar fyrir, eða kr. 6.000.000.00 í stað kr. 2.600.000.00, sem Jón Þórisson hafði leyft, að yrði hámarksfjárhæð víxilisins. Víxilinn, sem af- sagður var sökum greiðslufalls 31. mars 1980, notaði ákærði í viðskiptum við Edvard Lövdal sölumann, Hörpugötu 12, Reykjavík. Brot ákærða, sem í þessum lið greinir, telst varða við 249. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. II. Skjalafals. Ákærða er gefið að hafa síðari hluta árs 1979 falsað nafnritun bróður síns, Jóns Þórissonar, sem ábekings á eftirtalda sjö víxla, sem ákærði gaf út ýmist í eigin nafni eða Söluskálans, Reykholti, en samþykktir voru af Sigríði E. Jónsdóttur, eiginkonu ákærða, og notað víxlana hér í Reykjavík í viðskiptum við áðurgreindan Edvard Lövdal. 1. Víxil að fjárhæð kr. 750.000.00 með útgáfudagsáritun 20. 7. 1979 til greiðslu 20. 8. 1979 í Samvinnubankanum, Akranesi. 2. Víxil að fjárhæð kr. 1.575.000.00 með útgáfudagsáritun 1. 8. 1979 til greiðslu 1. 11. 1979 í Landsbanka Íslands, Akranesi. 3. Víxil að fjárhæð kr. 1.575.000.00, með útgáfudagsáritun 1. 8. 1979 til greiðslu 28. 12. 1979 í Landsbanka Íslands, Akranesi. 4. Víxil að fjárhæð kr. 1.750.000.00 með útgáfudagsáritun 10. 8. 1979 til greiðslu 25. 10 1979 í Landsbanka Íslands, Reykjavík. 5. Víxil að fjárhæð kr. 1.110.000.00 með útgáfudagsáritun 21. 8. 1970 til greiðslu 29. 9. 1979 í Landsbanka Íslands, Reykjavík. 6. Víxil að fjárhæð kr. 1.575.000.00 með útgáfudagsáritun 5. 11. 1979 til greiðslu 15. 1. 1980 í Landsbanka Íslands, Reykjavík. 7. Víxil að fjárhæð kr. 1.750.000.00 án útgáfudagsáritunar, til greiðslu 15. 12. 1979 í Landsbanka Íslands, Reykjavík. Brot ákærða, sem í þessum lið greinir, teljast varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. III. Refsikröfur: Þess er krafist, að ákærði verðir dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1949 9/6 Reykjavík: Dómur lögregluréttar: 10 daga varðhald og sviptur ökuskírteini í 6 manuði fyrir áfengis- og bifreiðalagabrot. 1950 20/2 Reykjavík: Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1951 29/5 Reykjavík: Áminning fyrir ólöglegt bifreiðastæði. 2092 1952 14/8 Reykjavík: Sátt, 50 kr. sekt fyrir ólöglegt bifreiðastæði. 1953 9/8 Reykjavík: Sátt, 75 kr. sekt fyrir brot á 18. gr. áfengislaga. 1954 30/3 Reykjavík: Dómur: 10 daga varðhald, sviptur ökuleyfi ævi- langt, fyrir brot á áfengislögum, bifreiðalögum og umferðar- lögum. 1956 17/1 Reykjavík: Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot á lögum nr. 73/1952. 1957 22/5S Reykjavík veitt ökuleyfi á ný. 1969 15/2 Myýra- og Borgarfjarðarsýsla: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot gegn 6. gr. og 18. gr., sbr. 33., 3$., sbr. 39. gr. áfengislaga og 2. mgr. 39. gr. tolllaga nr. 68/1956. Upptæk 1 flaska af vodka (blanda) og 85 pakkar og dósir af sælgæti. Upptækur Ólöglegur ávinningur kr. 200. Málsatvik eru þessi: I. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi í maímánuði árið 1979 ritað hærri upphæð á tryggingarvíxil, en bróðir hans, Jón Þórisson, hafði áður ritað nafn sitt sem ábekingur á víxilinn, og síðan notað víxilinn í viðskiptum í blekkingarskyni, svo sem réttilega er lýst í ákæru. Ákærði hefur að fullu staðið skil á víxilfjárhæðinni. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem varðar refsingu samkvæmt 249. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. II. Ákærði hefur fyrir dómi játað, að hann hafi síðari hluta árs 1979 falsað nafn nefnds bróður síns á sjö víxla, samtals að fjárhæð gkr. 10.085.000, og notað víxla þessa í lögskiptum í blekkingarskyni, allt svo sem rækilega og réttilega er lýst í ákæru, með þeirri athugasemd, að útgáfudagur víxils að fjárhæð kr. 1.110.000 hefur misritast, en á að vera 21. 8. 1979. Ákærði hefur að fullu greitt víxlana. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að hann hafi gerst sekur um. háttsemi, sem varðar refsingu samkvæmt |. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Refsing ákærða þykir eftir atvikum og með hliðsjón af 77. gr. hegningar- laga hæfilega ákveðin fangelsi 4 mánuðir. Þar sem ákærði hefur ekki áður verið dæmdur sekur um auðgunarbrot sem og endurgreitt víxlana, þykir mega ákveða, að fullnustu refsingar hans skuli fresta og hún niður falla að liðnum 3 árum frá uppkvaðningu dóms 2093 þessa að telja, haldi hann almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/195S. Dæma ber ákærðan til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun Grétars Haraldssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 4.000.00. Dómsorð: Ákærði, Steingrímur Þórisson, sæti fangelsi 4 mánuði, en fullnustu refsingar skal fresta og niður falla að liðnum 3 árum, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/19585. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun Grétars Haraldssonar hæstaréttarlögmanns, skipaðs verjanda síns, kr. 4.000.00. Dómi ber að fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 2. desember 1983. Nr. 165/1983. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Einari Geirdal Guðmundssyni (Ólafur Þorláksson hrl.) Skjalafals. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson. Máli þessu hefur að ósk ákærða verið skotið til Hæstarréttar með áfrýjunarstefnu 10. júní sl. Af hálfu ákæruvalds er málinu áfrýjað til þyngingar. Ágrip málsgagna barst Hæstarétti 28. október sl. Samkvæmt gögnum, sem lögð hafa verið fyrir Hæstarétt, hefur ákærði nú gert skil á bótum þeim, sem í héraðsdómi greinir. 2094 Staðfesta ber þá niðurstöðu héraðsdóms, að ákærði hafi framið brot það, sem hann er saksóttur fyrir og varðar við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Refsing ákærða er með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningar- laga hæfilega ákveðin 4 mánaða fangelsi. Þar sem ákærði hefur ekki fyrr verið kærður fyrir hegningarlagabrot og hefur nú bætt tjón af brotum sínum, þykir rétt, að frestað verði fullnustu refsingar skilorðsbundið til 3 ára. Staðfesta ber niðurstöðu héraðsdóms um sakarkostnað. Dæma ber ákærða til að greiða áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málssóknarlaun í ríkissjóð, 8.500.00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 8.500.00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Einar Geirdal Guðmundsson, sæti fangelsi 4 mán- uði. Fresta skal fullnustu refsingar, og falli hún niður eftir 3 ár frá uppkvaðningu dóms þessa, ef ákærði heldur almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málssóknarlaun í ríkissjóð, 8.500.00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Ólafs Þorlákssonar hæsta- réttarlögmanns, 8.500.00 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Akureyrar 9. febrúar 1983. Mál þetta, sem dómtekið var fyrr í dag, er höfðað með ákæruskjali ríkis- saksóknara, dagsettu 29. mars sl., „„á hendur Einari Geirdal Guðmundssyni Tjarnarlundi 12 E, Akureyri, fæddum þar í bæ 30. mars 1953, fyrir skjala- fals samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með því að falsa nafn Davíðs Gíslasonar sem útgefanda á 17 tékka, alls að fjár- hæð kr. 8.300.- og nota tékkana alla nema einn til greiðslu á veitingum á veitingastaðnum H - 100 á Akureyri. Tékkarnir eru á eyðublöðum frá Útvegsbanka Íslands á Akureyri, gefnir út og notaðir 19. og 20. febrúar 1982, allir til handhafa með reikningsnúmeri 5434: 2095 Nr. 373881, kr. 300.-, útgefinn 19. febrúar. Nr. 373882, kr. 500.-, útgefinn sama dag. Nr. 373883, kr. 500.-, útgefinn sama dag. Nr. 373884, kr. 400.-, útgefinn sama dag. . 373885, kr. 500.-, útgefinn sama dag. Nr. 373886, kr. 500.-, útgefinn sama dag. Nr. 373887, kr. 500.-, útgefinn sama dag. Nr. 373889, kr. 500.-, útgefinn sama dag. Nr. 373890, kr. 500.-, útgefinn 20. febrúar oo Z = Greiðsla á veitingum í nætursölu Hótel Akureyrar, Hafnarstræti 98, Akureyri. 10. Nr. 373893, kr. 400.-, útgefinn 20. febrúar. 11. Nr. 373894, kr. 500.-, útgefinn sama dag. 12. Nr. 373895, kr. 500.-, útgefinn sama dag. 13. Nr. 373896, kr. 500.-, útgefinn sama dag. 14. Nr. 373897, kr. 500.-. útgefinn sama dag. 15. Nr. 373898, kr. 500.-, útgefinn sama dag. 16. Nr. 373899, kr. 600.-, útgefinn sama dag. 17. Nr. 373900, kr. 600.-, útgefinn sama dag. Þess er krafist, að ákærði verðir dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar.““ Ákærði hefur samkvæmt sákavottorði sætt eftirtöldum kærum og refs- ingum: 1980 26/3 á Akureyri: Sátt, 150.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Svipt- ur Ökuleyfi 1 ár frá 26/3 1980. Málavextir. Fimmtudaginn 25. febrúar sl. kom Jón B. G. Jónsson á lögreglustöðina á Akureyri þeirra erinda að kæra ávísanafals. Samkvæmt skýrslu lögregl- unnar lagði kærandi fram ávísun á reikning nr. 5434 í Útvegsbanka Íslands, útibúinu á Akureyri, að upphæð kr. 500.00, útgefna þann 20. febrúar á handhafa, og var nafn útgefanda ritað Davíð Gíslason, nnr. 2495 - 1262, og var númer blaðsins 0373890. Kærandi kvað ávísun þessa hafa verið notaða til greiðslu á vörum í nætursölunni, sem kærandi rekur, og hafi hann verið þar við afgreiðslu- störf og sjálfur tekið við umræddri ávísun. Kærandi kvaðst mundu þekkja mann þann aftur, er verslaði fyrir ávísun- ina, og hafi hann verið frekar lágvaxinn, rauðhærður og örvhentur og hafi 2096 kærandi séð, er maður þessi fyllti út ávísunareyðublaðið í lúgunni á nætur- sölunni. Kærandi kvaðst hafa farið með umrædda ávísun í Útvegsbankann og skömmu síðar fengið tilkynningu frá bankanum um, að ávísunin væri föls- uð úr stolnu hefti, og hafi hann því þurft að leysa ávísunina út aftur, og gerði hann þá kröfu, að hinn seki endurgreiddi sér andvirði ávísunarinnar ásamt dráttarvöxtum. Nokkru síðar nefndan dag kom á lögreglustöðina Rúnar Gunnarssori f. h. veitingastaðarins H - 100, Hafnarstræti 100, Akureyri, og lagði hann fram kæru um ávísanafals. Kærandi lagði alls fram 15 ávísanir á Útvegs- bankann á Akureyri á reikning nr. 5434. Númer nefndra ávísanablaða voru: Útgefin 19. febrúar nr. 373882 til og með 373887 og 373889, alls að upphæð kr. 3.700.00. Útgefin 20. febrúar nr. 373854 til og með 373900, alls að upphæð kr. 4.100.00, eða samtals báða dagana kr. 7.800.00. Allar voru ávísanir þessar undirritaðar með nafninu Davíð Gíslason, og nafnnúmer á þeim flestöllum var 2495 - 1262. Kærandi kvað ávísanir þessar hafa verið notaðar til greiðslu veitinga í H - 100 síðastliðna helgi, á föstudags- og laugardagskvöld, og hafi hann þurft að leysa þær allar út, þar sem þær væru falsaðar að sögn bankans. Kærandi kvað starfsfólk í H - 100 nefnda daga ekki muna, hver hefði selt umræddar ávísanir. Kærandi gerði þá kröfu f. h. H - 100, að hinn seki endurgreiddi kr. 7.800.00 ásamt hæstu dráttarvöxtum frá 25. febrúar:.til greiðsludags. Fimmtudaginn 25. febrúar, um kl. 1800, var yfirheyrður á lögreglustöð- inni á Akuryeri Einar Geirdal Guðmundsson, til heimilis að Tjarnarlundi 12 E, Akureyri, ákærði í máli þessu. Samkvæmt staðfestum framburði kvaðst ákærði hafa verið við áfengis- neyslu föstudagskvöldið í vikunni áður. Hafi kunningi ákærða, Davíð Gíslason frá Berghóli, komið heim til hans og hafi þeir síðan farið heim til Davíðs. Ákærði kvaðst hafa séð ávísanahefti inni í bílskúr hjá Davíð, uppi á hillu að ákærða minnti, og hafi hann tekið heftið og haft á brott með sér, og kvaðst ákærði ekki halda, að hann hafi hugsað út í það, að Davíð ætti heftið. Ákærði kvað þá Davíð hafa farið í H.- 100 þetta sama kvöld og hafi hann í fyrstu greitt fyrir veitingar með eigin fé, en síðan með ávísunum úr nefndu hefti og hafi hann verið alldrukkinn við þá iðju. Ákærði kvaðst viss um, að Davíð hafi ekki verið kunnugt um, að hann hafi tekið heftið eða séð hann skrifa ávísanirnar í H - 100 þetta kvöld. Ákærði kvaðst ekki vita, hve margar ávísanir hann skrifaði út úr heftinu þetta kvöld. 2097 Daginn eftir, laugardag, kvaðst ákærði hafa byrjað að neyta áfengis eftir hádegið og hafi hann farið ásamt Sigurði Sigurðssyni, Oddeyrargötu 5, í H - 100 og hafi hann haft sama hátt á og kvöldið áður, skrifað ávísanir á ótiltekinn fjölda fyrir veitingar þar á staðnum og verið drukkinn. Ákærði kvaðst ekki muna til þess að hafa selt ávísanir á öðrum þeim stöðum en þegar eru nefndir, þ. e. H - 100 og nætursölu Hótels Akureyrar. Ákærði man ekki glögglega, hvað af margnefndu ávísanahefti varð. Ákærði kvaðst eiga eitthvað af peningum þeim heima hjá sér, sem hann fékk til baka við sölu ávísananna. Um notkun nafns og reikningsnúmers Davíðs Gíslasonar kvaðst ákærði telja, að hvort tveggja hafi staðið í heftinu. Það hefði hins vegar ekki verið ætlun ákærða að svíkja þessa peninga út úr reikningi Davíðs, enda hafi hann notað nafnnúmer, sem var einhverjar tölur, sem hann hugsaði sér. Notkun nafns Davíðs kvað ákærði hafa átt sér stað í hugsunarleysi. Ákærði kvaðst mundu skila peningum þeim, er eftir væru, á lögreglu- stöðina og endurgreiða andvirði hinna fölsuðu ávísana eins fljótt og hann gæti, en hann væri atvinnulaus sem stæði og lifði á sjúkradagpeningum og gæti því ekki nefnt ákveðna dagsetningu í þessu sambandi. Föstudaginn. 26. febrúar var ákærði enn yfirheyrður á lögreglustöðinni. Samkvæmt staðfestum framburði kvaðst ákærði kannast við að hafa skrifað og notað ávísun þá, er honum var sýnd og var nr. 373890 á Útvegs- bankann á Akureyri, útgefin á handhafa án ártals, nafn útgefanda Davíð Gíslason og nafnnúmer 2495 - 1262, að upphæð kr. 500.00. Ákærði kannaðist við að hafa skrifað og selt ávísun þessa fyrir vörur í nætursölu Hótels Akureyrar aðfaranótt sl. laugardags, að því er hann minnti. Ákærði kvaðst hafa verið töluvert drukkinn við þetta tækifæri. Hann kveðst munu greiða andvirði þessarar ávísunar, þegar hann hafi getu til. Á vísanir þær, er ákærði skrifaði og notaði í H - 100 föstudags- og laugar- dagskvöldið 19. og 20. febrúar, voru sýndar ákærða á lögreglustöðinni á Akureyri föstudaginn 26. febrúar, og kvaðst hann kannast við að hafa falsað þær allar og notað til greiðslu á veitingum í H - 100 umrætt sinn. Ákærði fór þennan sama dag heim til sín að Tjarnarlundi 12 E í fylgd rannsóknarlögreglumanna í því skyni að finna þá peninga, sem afgangs væru. Engir peningar fundust við þetta tækifæri, og kvað ákærði svo virð- ast sem hann hefði eytt þeim öllum. Niðurstöður. Með framburði ákærða og framkomnum gögnum, sem samrýmast fylli- lega öðru, sem fram er komið í málinu, þykir fullsannað, að ákærði hafi 132 2098 gerst sekur um háttsemi þá, er honum er gefin að sök í ákæru og þar þykir réttilega heimfærð til refsilagaákvæða. Við ákvörðun refsingar ber annars vegar að skoða ákærða til hagsbóta hinn smávægilega sakaferil og hitt, að ákærði hefur án undanbragða geng- ist skilmerkilega við broti sínu. Hins vegar ber að virða ákærða til þyngingar að því er séð verður aug- ljósan og fullmótaðan ásetning til téðra falsana, sem þykir mega greina af athæfi ákærða laugardaginn 20. febrúar, þ. e. þegar hann hélt ótrauður áfram fyrri iðju við falsanir ávísananna, sem eftir voru í hefti Davíðs, til aukins tjóns fyrir kærendur í máli þessu, sem ákærða mátti vera ljóst, að þá þegar var allnokkuð orðið. Líta ber og til þess, að ákærði hefur ekki reynst þess megnugur að endur- greiða andvirði hinna fölsuðu ávísana. Á hinn bóginn þykir ekki mega telja sannað, að ákærði hafi ætlað að baka Davíð Gíslasyni tjón með notkun nafns hans og reikningsnúmers, og verður það athæfi ákærða því eigi metið til þyngingar við ákvörðun refsing- ar. Með hliðsjón af framansögðu og 70. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, einkum 5. og 8. tl. sömu gr., þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 30 daga. Fjárkröfur þær, sem gerðar hafa verið, hefur ákærði samþykkt, og verða þær teknar til greina, þ. m. t. krafa um greiðslu hæstu leyfilegra dráttar- vaxta frá 25. febrúar 1982 til greiðsludags. Ákærði verður dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Einar Geirdal Guðmundsson, sæti fangelsi í 30 daga. Ákærði greiði nætursölu Hótels Akureyrar kr. 560.00 og veitinga- húsinu H - 100 kr. 7.800.00, hvort tveggja með 4.5% dráttarvöxtum frá 25. febrúar 1982 til 20. apríl s. á., en með 4% dráttarvöxtum frá þ. d. til 31. október s. á., og með 5% dráttarvöxtum frá þ. d. til greiðsludags. Ákærði greiði kostnað sakarinnar. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 2099 Föstudaginn 2. desember 1983. Nr. 141/1981. Guðmundur Tómasson (Páll A. Pálsson hrl.) gegn Ólafi Róbert Ingibjörnssyni og gagnsök (Guðmundur Markússon hrl.). Skuldamál. Bílaleiga. Húftrygging. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Ár- mann Snævarr, Guðmundur Jónsson, Halldór Þorbjörnsson og Sigurgeir Jónsson. Gagnáfrýjandi, Ólafur Róbert Ingibjörnsson, skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 15. apríl 1981. Var málið þingfest fyrir Hæstarétti 4. maí 1981 sem hæstaréttarmál nr. 99/1981. Áfrýjandi, Guðmundur Tómasson, gagnáfrýjaði málinu með stefnu 29. júní 1981. Var það mál þingfest sem hæstaréttarmál nr. 141/1981 og málin sameinuð. Á dómþingi Hæstaréttar 2. desember 1981 féll niður þingsókn af hálfu þáverandi aðaláfrýjanda, Ólafs Róberts, og gekk útivistardómur í aðalsök, en þáverandi gagnáfrýj- andi, Guðmundur Tómasson, frestaði gagnsök til dómþings Hæsta- réttar 8. janúar 1982. Með heimild í 36. gr. laga nr. 75/1973 var málinu áfrýjað að nýju af hálfu Ólafs Róberts með stefnu 15. des- ember 1981. Telst hann því nú gagnáfrýjandi, en Guðmundur Tómasson aðaláfrýjandi. Dómkröfur aðaláfrýjanda, Guðmundar Tómassonar, fyrir Hæstarétti eru þær „aðallega, að hinum áfrýjaða dómi verði hrund- ið og að Ólafi Róbert Ingibjörnssyni verði gert að greiða Guðmundi Tómassyni kr. 44.500.- auk 31% ársvaxta frá 14. desember 1979 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að mati dómsins. Til vara er þess krafist, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur og dómþola gert að greiða dómhafa málskostnað í Hæsta- rétti.“ Dómkröfur gagnáfrýjanda, Ólafs Róberts Ingibjörnssonar, fyrir Hæstarétti eru þær, að héraðsdóminum verði breytt á þá lund, að 2100 honum verði einungis gert að greiða áfrýjanda 575.00 krónur, en jafnframt verði áfrýjandi dæmdur til að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Í leigusamningi um bifreiðina K 1802 hinn 8. júní 1977 tekur gagnáfrýjandi Ólafur Róbert bifreiðina á leigu af Bílaleigu Sauðár- króks, sem er talin eign aðaláfrýjanda. Leigutími var til 14. júní 1977. Í 5. tölulið leiguskilmála segir m. a.: „Bifreiðin er húftryggð (kaskó) að frádregnum fyrstu kr. 40.000, sem leigutaki greiðir einnig.““ Fallast ber á það með gagnáfrýjanda að hann mætti treysta því, að bifreiðin væri húftryggi og að hann bæri ekki aðra áhættu en sem næmi þeim gkr. 40.000, sem greinir í tölulið þessum, ef hann héldi sig innan lögleyfðra marka, sem almennt eru sett í húftrygg- ingarskilmálum. Aðaláfrýjandi byggir kröfugerð sína á því, að gagnáfrýjandi hafi valdið tjóni því, sem málið snýst um, með því að aka bifreiðinni ölvaður, og síðan hafi hann yfirgefið slysstað án þess að tilkynna lögreglu og gera viðeigandi ráðstafanir, en um þetta er fjallað í 11. tölulið framangreindra leiguskilmála. Gagnáfrýjandi reikaði slasaður frá slystað til þess að leita hjálpar. Verður honum ekki lagt það til lasts sem brot á 11. tölulið leiguskil- mála. Um ástand gagnáfrýjanda eftir slysið eru allnokkur gögn, þótt láðst hafi að taka blóðsýni til alkóhólrannsóknar. Ríkissaksóknari ákærði gagnáfrýjanda ekki út af slysinu. Héraðsdómari byggir niðurstöðu sína um, að sannað sé, að gagnáfrýjandi hafi verið með áfengisáhrifum við akstur bifreiðarinnar K 1802, á vætti lögreglu- varðstjóranna Kristjáns Jóns Kristjánssonar og Kristjáns Rafns Guðmundssonar svo og vætti Einars Vals Guðmundssonar og Bjarnsþórs Sverrissonar, sem komu að í leigubifreið, rétt eftir að slysið varð. Eru skýrlur þessara vitna raktar í hinum áfrýjaða dómi. Lögregluvarðstjórarnir bera báðir, að gagnáfrýjandi hafi verið ölvaður, án þess þó að þeir greini einstök einkenni um ölvun önnur en áfengislykt. Samkvæmt leigusamningi um bifreiðina K 1802 hefst leigan 8. júní 1977 kl. 5 (17) á Sauðárkróki. Slysið varð á Eyrarhlíð í Ísafjarðarkaupstað um kl. 5 að morgni 10. júní, eða um það bil 36 klukkustundum eftir að ferð hófst frá Sauðárkróki. Þykir þetta 2101 draga úr gildi framburðar Kristjáns Rafns Guðmundssonar, sem kveður gagnáfrýjanda hafa verið á fylliríi ásamt fleirum næstu daga á undan og lögreglan þurft að hafa afskipti af þeim. Í framburði vitnanna Einars Vals og Bjarnsþórs kemur fram, að þeir geta ekki borið um ástand gagnáfrýjanda samkvæmt eigin at- hugunum, heldur byggjast skoðanir þeirra á ástandi hans á álykt- unum, sem þeir draga af því, að gagnáfrýjandi fékk annan mann til þess að aka fyrir sig kvöldið áður. Vitnið Indriði Guðmundsson, sem skaut skjólshúsi yfir gagnáfrýj- anda eftir slysið, kveður hann hafa beðið sig að hringja í lögreglu og lækni vegna slyssins. Þetta vitni kveðst ekki geta sagt til um það, hvort gagnáfrýjandi hafi verið ölvaður. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið hér að framan, verður ekki talið, að svo örugg vitneskja sé fram komin um ástand gagnáfrýj- anda, er slysið varð, að sannað megi telja gegn eindreginni neitun hans, að hann hafi verið ölvaður við akstur bifreiðarinnar K 1802, er slysið varð. Aðaláfrýjanda hefur eigi heldur tekist að sanna, að gagnáfrýjandi hafi verið svo á sig kominn að öðru leyti við akstur bifreiðarinnar, að það hefði leyst vátryggingarfélagið undan greiðsluskyldu sinni, ef húftrygging hefði verið tekin með venjubundnum skilyrðum. Verður gagnáfrýjandi því ekki dæmdur til þess að greiða aðal- áfrýjanda andvirði bifreiðarinnar eða bæta fyrir afnotamissi hennar. Svo sem greinir í héraðsdómi, bauð gagnáfrýjandi fram greiðslu á leigugjaldi, gkr. 37.500, og greiðslu eigin áhættufjár skv. S. tölulið leiguskilmála, gkr. 40.000, að frádregnu innborguðu geymslufé, gkr. 20.000, eða samtals gkr. 57.500. Við málflutning í héraði var dregið til baka boð um greiðslu eigin áhættu, gkr. 40.000, þannig að boð hans um greiðslu fyrir héraðsdómi nam aðeins gkr. 17.500. Nú hefur aðaláfrýjandi hækkað greiðsluboð sitt í 575.00 krónur (gkr. 57.500), svo sem gert var í upphafi fyrir héraðsdómi. Ber að dæma gagnáfrýjanda til þess að greiða aðaláfrýjanda þá fjárhæð, en hann hefur ekki innt greiðslu þessa af hendi. Dæma ber vexti, svo sem greinir í dómsorði. Eins og málavöxtum er háttað og með tilliti til óákveðinnr af- stöðu gagnáfrýjanda varðandi skuld sína og vanrækslu á að inna 2102 af hendi greiðslu hennar, þykir rétt, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, Ólafur Róbert Ingibjörnsson, greiði aðal- áfrýjanda, Guðmundi Tómassyni, 575.00 krónur með 319% árs- vöxtum frá 14. desember 1979 til greiðsludags að viðlagðri að- för að lögum. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Sauðárkróks 15. janúar 1981. Ár 1981, fimmtudaginn 15. janúar, var á bæjarþingi Sauðárkróks, sem haldið var af Jóhanni Salberg Guðmundssyni bæjarfógeta, kveðinn upp Í skrifstofu dómsins að Víðigrund 5 á Sauðárkróki dómur í málinu nr. 2/1980: Guðmundur Tómasson gegn Ólafi Róbert Ingibjörnssyni og til réttargæslu Sigurgeiri Bjarna Árnasyni. Mál þetta, sem tekið var til dóms 11. desember sl., er höfðað fyrir bæjar- þinginu af Guðmundi Tómassyni hótelhaldara, Aðalgötu 7, Sauðárkróki, með stefnu, útgefinni 14. desember 1979, gegn Ólafi Róbert Ingibjörnssyni, Hólabraut 25, Höfðakaupstað, Austur-Húnavatnssýslu, og til réttargæslu Sigurgeiri Bjarna Árnasyni, Sundstræti 14, Ísafirði. Stefnan hefur verið löglega birt. Málið var þingfest 17. janúar 1980. Stefnandi gerði þær dómkröfur, að stefnda verði gert að greiða sér aðal- lega kr. 4.450.000 auk 31% ársvaxta frá útgáfudegi stefnu til greiðsludags og til vara kr. 1.911.614 auk 13% ársvaxta af þeirri fjárhæð frá 10. júní 1974 til 21. nóv. 1977, 16% ársvaxta frá þeim tíma til 21. febrúar 1978, 19% ársvaxta frá þeim tíma til 1. júní 1979, 22% ársvaxta frá þeim tíma til 1. september 1979, 27% ársvaxta frá þeim tíma til 1. desember 1979 og 31% ársvaxta frá þeim tíma til greiðsludags svo og að greiða sér hæfileg- an málskostnað skv. taxta LMFÍ. Stefnandi hefur eigi gert dómkröfur á hendur réttargæslustefnda að svo stöddu. Af hálfu stefnda er þess krafist, að hann verði sýknaður af kröfum stefn- anda gegn greiðslu kr. 57.500, auk þess sem krafist er málskostnaðar úr hendi stefnanda skv. taxta LMFÍ. Í flutningi málsins hefur lögmaður stefnda lækkað framangreint tilboð úr kr. 57.500 í kr. 17.500. Málavextir eru sem hér segir: Þann 8. júní 1977, kl. 5, tók stefndi á leigu af stefnanda bifreiðina K 1802 af gerðinni Volkswagen frá árinu 1977, þá aðeins ekna 6.680 km. Gert var ráð fyrir, að leigutíma lyki 14. s. m. Umsamin leiga var kr. 2.500 á 2103 dag og kr. 25 fyrir hvern ekinn kílómetra. Við undirskrift samnings greiddi stefndi stefnanda kr. 20.000 í svonefnt geymslugjald. Gerður var samningur um leigu bifreiðarinnar á prentað eyðublað í þessu skyni. Á bakhlið samn- ingsins eru prentuð ýmis ákvæði um leiguna, einkum skyldur leigutaka og ábyrgð. Það er af ferðum stefnda að segja, að hann ók bifreiðinni til Ísafjarðar og telur hana hafa reynst ágæta í akstri alla þá leið. Með sér í bifreiðinni kveður hann hafa verið Matthías Guðmundsson og Þórdísi Sigurðardóttur. Stefndi telur sig hafa komið til Ísafjarðar í bifreiðinni fimmtudaginn 9. júní um kl. 1730. Hann fékk gististað í Hótel Eddu í MÍ á Torfunesi. Þetta kvöld fór stefndi að aka um bæinn, og voru með honum að sögn hans áðurgreindur Matthías og réttargæslustefndi, Sigurgeir Bjarni Árnason. Stefndi segir þessa félaga sína hafa haft með sér áfengi og drukkið af því í bifreiðinni. Sjálfur kveðst hann eigi hafa haft með sér áfengi og eigi neytt þess hjá félögum sínum. Hann kveður þá hafa ekið til Suðureyrar og aftur til Ísafjarðar og komið þangað um kl. 22 þetta kvöld. Þá á Matthías Guð- mundsson að hafa farið úr bifreiðinni. Kveður Stefndi þá Sigurgeir Bjarna, réttargæslustefnda, hafa síðan verið um kvöldið í herbergi stefnda í Hótel Eddu, og segir hann Sigurgeir Bjarna hafa verið allölvaðan. Sjálfur kveðst stefndi eigi hafa smakkað áfengi. Um kl. 5 aðfaranótt 10. júní kom þeim félögum saman um að fara í bifreiðinni K 1802 til Bolungarvíkur, og varð það úr. Stefndi kveðst hafa verið syfjaður og þreyttur, er hann ók af stað í bifreiðinni. Er þeir voru komnir út á Hnífsdalsveg, og stefndi ók með 70—75 kom hraða á klst., kveðst hann eigi muna eftir eða gera sér grein fyrir, hvað gerðist, því hann muni það eitt, að hann var í sjónum og komst með einhverjum hætti út úr bifreiðinni K 1802. Kveðst hann síðan hafa skriðið upp á veginn og kallað á hjálp. Kom þá fólksflutningabifreið inn veginn, og telur stefndi bifreiðarstjórann munu hafa heitið Kristinn, og voru með honum 2 farþegar. Fóru þeir þegar á vettvang og björguðu Sigur- geiri Bjarna Árnasyni út úr bifreiðinni. Á meðan fór stefndi gangandi um veginn og í fyrsta hús, sem varð á vegi hans, og bað húsráðanda þar að hringja í lögreglu. Síðan fékk stefndi að leggja sig, því hann fann mjög til í baki. Nokkru síðar var hann fluttur í sjúkrahús á Ísafirði. Þessi frásögn er skv. skýrslu, er lögregla Ísafjarðar tók af stefnda 4. júlí 1977. Samkvæmt skýrslu Kristjáns J. Kristjánssonar varðstjóra 10. júní 1977 var hringt í síma lögreglu Ísafjarðar þann dag kl. 4.45 og tilkynnt um útaf- akstur bifreiðar á Eyrarhlíð. Fór lögregla þegar á vettvang fyrir utan Mið- hlíð í námunda við Götuhallann. Þar sást Volkswagen bifreið í sjónum, og voru í fjörunni 3 ölvaðir menn áð bjástra við slasaðan mann, sem hafði verið í bifreiðinni. Maður sá reyndist vera Sigurgeir Bjarni Árnason, réttar- gæslustefndi í máli þessu. Honum var ekið á sjúkrahús. Segir í skýrslunni, 2104 að hann hafi verið með blæðandi sár á höfði, gegnblautur og kaldur, og var ekki að sjá að hann væri með rænu. Mennirnir, sem voru í fjörunni, þeir Bjarnþór Sverrisson, Einar Valur Guðmundsson og Jón Steinar Ragn- arsson, sögðu, að fleiri menn hefðu verið í bifreiðinni og hefði einn þeirra hlaupið í burt. Skömmu síðar fannst maður þessi heima hjá Indriða Guð- mundsyni í ysta húsi við Hnífsdalsveg. Þar lá stefndi uppi í rúmi og kvart- aði um eymsli í baki. Sagði stefndi, að Sigurgeir Bjarni, réttargæslustefndi, hefði verið í bifreiðinni og ekið henni. Farið var með stefnda Ólaf Róbert í sjúkrahús. Segir í skýrslunni, að bifreiðin K 1802 sé mikið skemmd og að líkindum ónýt. Þá er talið víst, að báðir mennirnir hafi verið ölvaðir, þegar þetta gerðist. Í skýrslu sama varðstjóra, dags. sama dag, segir, að Sigurgeir Bjarni hafi verið ökumaður K 1802, að sögn Ólafs R. Ingibjörns- sonar. Í lögregluskýrslu, sem tekin var 10. júní 1977 af Kristni Friðbjörnssyni leigubifreiðarstjóra, sem kom fyrstur manna að bifreiðinni K 1802, eftir að henni hafði verið ekið út af Eyrarvegi þá um nóttina, kveðst hann hafa verið á leiðinni frá Hnífsdal inn á Ísafjörð og haft að farþegum 3 ölvaða menn. Fyrir innan Götuhallann hitti hann fyrir sér mann, sem var „sjáan- lega blautur“ og sagði, að bifreiðarslys hefði orðið rétt fyrir utan. Tveir farþeganna í bifreið Kristins hlupu þegar út veginn, en Kristinn sneri við og ók til baka um 300 — 400 m út veginn. Þar sá hann, hvar Volkswagen bifreið var úti í sjó, og hékk maður á hnésbótunum út um afturgluggann, en efri hluti líkamans var á floti í sjónum. Téðir farþegar Kristins náðu manninum úr bifreiðinni, og var honum hagrætt í fjörunni. Skömmu síðar kom lögregla og flutti manninn, sem reyndist vera réttargæslustefndi Sigur- geir Árnason, í sjúkrahús. Lögregluskýrsla var tekin af réttargæslustefnda, Sigurgeiri Bjarna, þann 4. júlí 1977. Honum var kynnt skýrsla stefnda Ólafs Róberts, sem áður getur og gerð var sama dag, og kvaðst hann telja þá skýrslu rétta. Þó kveðst réttargæslustefndi ekki muna eftir því, að þeir félagar hafi farið um kl. 5 þann 10. júní frá Hótel Eddu áleiðis til Bolungarvíkur. Hann kveðst þó muna eftir að hafa farið inn í bifreiðina K 1802 og setið þar við hlið Ólafs Róberts. Hann kveður Ólaf hafa ekið bifreiðinni og hafi hraðinn í akstri verið 65 — 70 km á klst. Hann kveðst að öðru leyti ekkert muna um ferðir þeirra félaga og ekkert muna eftir slysinu. Hann kveðst eigi hafa komist til meðvitundar fyrr en í sjúkrahúsi í Reykjavík og hafi hann legið þar nokkra daga, uns hann var fluttur heim. Kristján J. Kristjánsson, lögregluvarðstjóri á Ísafirði, hefur þann 5. des- ember 1977 gert skýrslu um ástand Ólafs R. Ingibjörnssonar í tengslum við umferðarslysið á bifreiðinni K 1802, er henni var ekið út af Eyrarvegi 10. júní 1977. Þar segir m. a., að er komið var að Ólafi heima hjá Indriða 2105 Guðmundssyni þessa nótt, hafi hann legið þar á dívan, sjáanlega ölvaður. og af honum hafi lagt áfengisþef. Var farið með manninn í sjúkrahúsið. Þar var læknir, sem tók á móti Ólafi og Sigurgeiri sagt frá grun um ölvun þeirra við akstur. Ekki var beðið eftir töku blóðs úr mönnunum, og varð ekki úr henni. Í skýrslunni segir enn fremur, að Ólafur hafi sagt Sigurgeir hafa ekið bifreiðinni, þegar slysið varð. Indriði Guðmundsson, sem skaut skjólshúsi yfir Ólaf Róbert eftir slysið, hefur í skýrslu, sem lögreglan tók af honum, ekki treyst sér til að segja um það, hvort Ólafur var ölvaður, þegar hann kom til.Indriða um nóttina, en segir hann hafa verið miður sín og niðurbrotinn. Nokkur vitni hafa komið fyrir sakadóm Ísafjarðar út af máli þessu, og skal hér á eftir greint frá vætti þeirra: Kristján Friðbjarnarson leigubifreiðarstjóri, fæddur 22. júní 1936, til heimilis í Hnífsdal, hefur kannast við og staðfest skýrslu sína, sem lögreglan tók 10. júní 1977. Hann segir, að maður sá, sem stöðvaði bifreið hans, hafi verið blautur og vankaður og virst hálfruglaður. Vitnið kveðst ekki geta um það borið, hvort maðurinn var ölvaður eða ekki. Kristján Rafn Guðmundsson lögregluvarðstjóri, fæddur 28. maí 1944, til heimilis á Ísafirði, var ræstur út um nótt vegna máls þessa af Kristjáni Kristjánssyni varðstjóra, og hittust þeir í sjúkrahúsinu, og var þá verið að bera Sigurgeir Bjarna þangað inn. Vitnið var með Kristjáni varðstjóra, þegar farið var til Indriða Guðmundssonar að sækja þangað slasaðan mann, sem var stefndi Ólafur Róbert. Segir vitnið, að Ólafur Róbert hafi verið ölvaður, og segir jafnframt, að þessi maður hafi ásamt fleirum verið á fylliríi næstu daga á undan og hafi lögreglan þurft að hafa afskipti af þessum hópi. Vitnið kveður Ólaf ekki hafa virst hafa lent mikið í sjónum. Vitnið segir hafa verið áfengisþef af Ólafi eins og af mönnum, sem lengi hafa verið á fylliríi, og lyktin inni í húsinu hafi verið greinileg. Einar Valur Guðmundsson sjómaður, fæddur 24. ágúst 1958, til heimilis á Ísafirði, var ölvaður umrædda nótt með 2 öðrum mönnum, Bjarnþóri Sverrissyni og Jóni Steinari Ragnarssyni. Kveður hann þá hafa séð þá stefnda Ólaf og réttargæslustefnda Sigurgeir í gulum Volkswagen og hafi Þorgrímur nokkur Guðnason ekið bifreiðinni út í Bolungarvík og aftur inn eftir. Leið svo nokkur tími og hafi vitnið og félagar verið í leigubifreið á Hnífsdalsvegi, eftir að slysið gerðist, sem hér um ræðir. Þar sáu þeir Ólaf Róbert slaga eftir veginum. Hafi Ólafur sagt þeim, að bifreið sín hafi farið út af veginum og væri Sigurgeir enn í henni. Fóru þeir þá honum til hjálpar, eins og áður er fram komið. Vitnið telur Ólaf hafa verið ölvað- an, þar eð hann hafi látið annan mann aka fyrir sig fyrr um nóttina, en þó kveðst vitnið eigi geta af eigin raun um það borið, hvort Ólafur hafi verið ölvaður, þar eð vitnið var sjálft í ölvunarástandi. 2106 Bjarnþór Sverrisson sjómaður, fæddur 3. september 1957, til heimilis á Ísafirði, kveður réttargæslustefnda Sigurgeir Bjarna hafa beðið sig kvöldið 9. júní 1977 að vera ökumann Volkswagen bifreiðar, sem hann var farþegi í, en vitnið neitaði að taka það starf að sér, þar eð það var byrjað drykkju. Vitnið var þá nótt með áðurgreindum Einari Vali og kom á slysstað, eins og áður greinir. Vitnið kveðst ekki geta um það sagt, hvort Ólafur Róbert hafi þá verið ölvaður, þegar það hitti hann á Hnífsdalsvegi eftir slystið, enda þá hlaupið frá Ólafi og á slysstaðinn. Hins vegar kveðst vitnið telja, að Ólafur muni hafa verið ölvaður, þar eð hann hafi áður verið að falast eftir bílstjóra. Indriði Guðmundsson, Hnífsdalsvegi 35, Ísafirði, fæddur 9. desember 1901, sem skaut skjólshúsi yfir Ólaf Róbert eftir slysið, hefur staðfest áður- greinda skýrslu sína og kveðst ekkert hafa að segja um meint ölvunarástand Ólafs og vill ekkert láta eftir sér hafa þar um. Hann kveður ekkert áfengi hafa verið í sínum húsum. Vitnið kveðst eigi hafa rætt við Ólaf og eigi hafa haft þá aðstöðu að hafa getað fundið, hvort áfengisþefur hafi verið af andardrætti Ólafs. Þorgrímur Guðmundsson sjómaður, fæddur 17. september 1933, til heimilis á Ísafirði, staðfestir það, sem Einar Valur segir í skýrslu sinni, að vitnið hafi verið fengið til að aka umræddri bifreið kvöldið 9. júní 1977, þar eð Ólafur Ingibjörnsson hafi sennilega ætlað að „fá sér að drekka.“ Vitnið kveðst hafa ekið m. a. út í Bolungarvík og aftur til baka. Vitnið kveður þá nefnda Ólaf og Sigurgeir báða hafa verið undir áhrifum áfengis. Vitnið man ekki, hvort þeir félagar hafi drukkið í bílnum, en kveðst telja víst, að svo hafi verið. Þó telur vitnið Ólaf ekki hafa verið ölvaðan, þegar hann tók við akstrinum. Vitnið kveðst hafa skilið við bifreiðina hjá hótel Eddu milli kl. 2 og 3 um nóttina og afhent Ólafi bíllyklana eftir að hafa tekið af honum loforð um, að hann mundi fara að sofa. Kristján Jón Kristjánsson, lögregluvarðstjóri á Ísafirði, fæddur 28. febrúar 1926, hefur staðfest skýrslu sína, sem áður er um getið. Vitnið kveðst muna það vel, að þegar lögreglumennirnir komu og sóttu Ólaf Róbert heim til Indriða, hafi verið ljóst, að Ólafur var ölvaður. Þó varð ekki úr því, að blóðsýni væri tekð úr Ólafi í sjúkrahúsin, þó að lögreglan ætlaðist til þess. Vitnið tekur sérstaklega fram, að Ólafur hafi borið „öll merki ölvunar, bæði í útliti og lykt.““ Þá segir vitnið, að Ólafur hafi tjáð sér, að Sigurgeir hafi verið ökumaður bifreiðarinnar, er þeir lögreglumenn- irnir sóttu hann á Hnífsdalsveginn. Enn fremur kveðst vitnið daginn eftir hafa hitt Matthías Guðmundsson, sem hafi tjáð sér, að þeir hafi verið að aka fyrr um kvöldið, bílnum hafi verið lagt fyrir framan Eddu-hótelið og Ólafur síðan farið í óleyfi á bílnum. Matthías hafi sagt vitninu, að Ólafur hafi verið orðinn ofurölvi. 2107 Bifreiðin K 1802 er talin eftir slysið gerónýt að dómi lögreglu, og er þessu eigi mótmælt sérstaklega af hálfu stefnda. Bifreiðin var tryggð lögmæltri ábyrgðartyggingu hjá Sjóvátryggingar- félagi Íslands h/f, en hún var eigi húftryggð (kaskótryggð). Ríkissaksóknari hefur ákveðið að krefjast eigi frekari aðgerða af hálfu ákæruvaldsins gegn Ólafi Róbert Ingibjörnssyni út af framangreindu um- ferðarslysi og í tengslum við það ætluðu broti gegn áfengis- og umferðar- lögum. Þess ber að geta, að lögmaður stefnanda hefur spurst fyrir um það hjá Fjórðungssjúkrahúsinu á Ísafirði, hvort fram komi í skýrslum sjúkrahússins, hvort Ólafur Róbert hafi verið í ölvunarástandi, þegar hann var lagður inn í sjúkrahúsið af lögreglunni 10. júní 1977. Þessari fyrirspurn hefur yfir- læknirinn, Úlfur Gunnarsson, svarað þannig, að því aðeins geti sjúkrahúsið gefið umbeðnar upplýsingar, að Ólafur Róbert Ingibjörnsson samþykki. Eigi verður séð þrátt fyrir áskoranir, að slíkt samþykki hafi verið veitt. Umsögn sjúkrahússins um þetta liggur eigi fyrir í málinu. Stefnandi reisir kröfur sínar á því, að stefndi Ólafur Róbert Ingibjörns- son og réttargæslustefndi, Sigurgeir Bjarni Árnason, hafi báðir verið undir áhrifum áfengis, þegar bifreiðinni K 1802 var ekið út af Hnífsdalsvegi 10. júní 1977. Hann beinir kröfum sínum gegn stefnda Ólafi Róbert, en gerir eigi dómkröfu á hendur réttargæslustefnda að svo stöddu. Stefnandi bendir á, að tveir lögreglumenn hafi borið um það vætti, að stefndi Ólafur Róbert hafi sýnilega verið undir áhrifum áfengis, þegar slysið átti sér stað. Telur stefnandi því sannað, að stefndi hafi verið með áfengisáhrifum við akstur bifreiðarinnar, og beri hann því eftir almennum reglum og einnig skv. leigu- samningnum ábyrgð á tjóni því, sem hlotist hafi af akstri hans. Sama gildir, þótt réttargæslustefndi hafi verið ökumaður bifreiðarinnar, þar eð hann þá var undir áhrifum áfengis og var einnig óheimill akstur bifreiðarinnar skv. leigumálanum. Stefnandi hefur gert grein fyrir kröfum sínum sem hér segir: Aðalkrafa: Verð bifreiðar ..........00...00..000 000. 4.000.000 Flutningskostnaður (áætl) .........0.00000 000 000. 20.000 Leigugjald 180 daga, kr. 2.500 á dag, að frádregnum kr. 20.000 ........0.0000nne eð 430.000 Alls kr. 4.450.000 Varakrafa: Verð bifreiðar .............2.0.0. 0. sn kr. 1.461.614 Flutningskostnaður (áætl) ..........0000%%. 0000... kr. 20.000 Leigugjald (nettó) ...........00%0 00... — 430.000 Alls kr. 1.911.614 Aðalkröfuna telur stefnandi reista á verði slíkrar bifreiðar, sem hér um ræðir, á stefnudegi skv. upplýsingum frá Heklu h/f. Varakrafan gerir ráð fyrir sannanlegu verði bifreiðarinnar á slysdegi auk vaxta frá þeim degi að telja. Stefndi reisir sýknukröfu sína á því, að bifreiðin hafi átt að vera kaskó- tryggð skv. 5. gr. leigumála um hana og sé slík trygging alger forsenda fyrir leigunni. Stefndi telur stefnanda því eiga að beina kröfum sínum að vátryggjendum bifreiðarinnar. Þá er því haldið fram, að stefndi hafi eigi verið með áhrifum áfengis, þegar óhappið gerðist, og beri hann því eigi ábyrgð á tjóninu af þeim sök- um. Hann bendir á, að lögregla hafi vanrækt að láta fara fram blóðrann- sókn vegnar grunar um ölvun við akstur og því bresti sönnun fyrir ætluðu ölvunarástandi stefnda. Stefndi heldur því og fram, að stefnandi hafi glatað hugsanlegum rétti með aðgerðarleysi sínu um að gera kröfur um langan tíma. Stefndi hefur boðist til að greiða stefnanda kr. 57.500, og er sú fjárhæð út reiknuð þannig: 5 leigudagar á kr. 2.500 á dag ...................... kr. 12.500 5 leigudagar á ca 200 km á 25 pr. km .............. — 25.000 Eigin áhætta skv. 5. gr. leiguskilmála ................ — 40.000 Samtals kr. 77.500 Frá dregst innborgað geymslufé ..................... — 20.000 Niðurstaða verður því .........0.002000 0000... kr. 57.500 Í málflutningi hefur lögmaður stefnda breytt framangreindu tilboði úr kr. 57.500 í kr. 17.500, þ. e. 12.500