HÆSTARÉTTARDÓMAR 1989 Efnisskrá til bráðabirgða 2. hefti FÉLAGSPRENTSMIÐJAN HF. HÆSTARÉTTARDÓMAR 1989 Efnisskrá til bráðabirgða 2. hefti AÐI sua IR 1218, Afréttur 2... 1011, Áffýjum rr Áfrýjunarleyfi ......0.000.00 neee nr nr nr skralli“ ri #0 2 a nn EA ÁRIÐ 0 a nn nn 1318, 1501, 1514, 1754, Alley vð ve Ávaha- og fíkniefni „20.00.0000 973, Bein fógetagerð ........000%%. 0. nr nr ða BifhjÓl 20.00.0000. nn snerta Bifreiðar: Einkamál .........00000 0... 1050, 1257, 1280, Opinber mál .. 1198, 1242, 1310, 1313, 1378, 1386, 1416, 1462, Bráðabirgðasvipting ökuréttinda felld úr gildi .............. 1198, Bréfin ss BÖFN 2......000 str Dómarar .......00000 0... 1175, 1208, 1214, 1315, 1534, Dómsátt felld úr gildi .....0.0.000.00. 00... 1196, 1434, 1664, Dómstólar ........0.0.. eðr nennt Dýr, ábyrgð Á ......00..00 tree nnnnnðen rare nnnnnnn tr Eignarréttarfyrirvari ........000000.. 00. nn nennu Endurgreiðsla .........)%%. ee. ðser rðr rnre nn Endurupptaka dæmds opinbers ÁS a 52 2 na 5 an ás 5 Erfðaskrá ........00.00. 00 t nt Farmgjald .........0000)%.. eeen err nan nnre nr Farmskírteini ..........000.. 000. enn Fasteignakaup ......0.00)%. 00 enn rðr nn Fiskveiðibrot ......0000.0. 0. 1754, 1764, 1773, Fjárlög .......000 0 en rnnð nn nn nnnn sneru FJÁFNÁMN. „3 200 a 8 í een a ali 917, Fjársvik „00.00.0000... nr ðe enðtnrrnrennr eat rrrt Fjölbýlishús í cx sú 0 nt Forkaupsréttur ......00000). esne ensr tran nan rrrnn Fógetagerð ......000000000 rennt nrnnr nan nnrr nn t Fógttar ii á ni ik nn 1175, Bls. 1358 1022 917 1325 1287 1773 1104 978 1211 1295 1287 1501 1242 898 1254 1627 1714 1116 1280 1473 1782 873 1372 1529 1529 1610 1788 1404 1315 1686 1492 1268 1211 1315 Frávik 2 aa Fs Frávísun: a) frá héraðsdómi 879, 953, 1101, 1104, 1224, 1372, 1486, 1501, 1658, 1693, 1697, 1701, b) frá Hæstarétti 876, 961, 1007, 1073, 1204, 1254, 1307, 1325, 1395, 1452, c) frávísunardómur felldur úr gildi .............. 1098, Frávísunarkröfu hafnað ................000 2000. Galli 00 2 4 on á pt 25 tp á RE GGA 8 ER SB á SR há ann ær mm Geðheilbrigðisrannsókn ................... 0... Gefðardóúf sr im pt Girðing ...........0....... Gjafsókn, gjafvörn ................0 00 Gjaldþrot, gjaldþrotaskipti .................... 1458, 1473, Greiðslustöðvun ................ 0. Gæsluvarðhald: 1.tl. 1. mgr. 67. gr. 1. nr. 74/1974 882, 915, 931, 1004, 1059, 1120, 1148, 1190, 1202, 1353, 1355, 1393, 1412, 1414, 1425, 3. tl. 1. mgr. 67. gr. 1. nr. 74/1974 ........0. 4. tl. 1. mgr. 67. gr. 1. nr. 74/1974 .... 1142, 1187, 1205, 5. tl. 1. mgr. 67. gr. 1. nr. 74/1974 931, 1120, 1230, 1232, Gæsluvarðhaldsúrskurður felldur úr gildi .................. FS a a a BR ti 5 a an a 972, Hald á munum ..............00 0. HENNAR ma 5 gýn í a 3 0 BR) ER 2 A á a ng a ax 00 mt ns Heimvísun ............ 833, 850, 885, 892, 1063, 1068, 1228, FÚSEIG a 25 ia sa 2 tá At El 648 2 BR SGS An sm a 0 vn nr a Kaup og sala ....................0.0. nn Kröfugerð ..............00000. 00 Kyrrsetning ........ 917, 1123, 1128, 1132, 1138, 1179, 1183, Kæruheimild .................0. 0 Kærumál: Ákæra „0... BÖFA. 10 ng a í 3 ag 8 03 á pn á 8 8 900 5 EA Sd BS um ni Dómarar ..............0... 0... 1175, 1208, Dómsátt felld úr gildi ..................... 1196, 1434, 1710 1624 1655 1514 1572 1257 1370 1610 1095 995 1268 1022 1676 1455 1, 1738 1232 1250 1437 1603 1248 1292 1056 1598 1292 1080 1050 1486 1569 1073 1514 1104 1211 1242 1254 1534 1714 Erfðaskrá ..........0.00. 0 nn Fógetagerð ........00000 000 nennt Frávísun: a) frá héraðsdómi ........ 879, 953, 1101, 1104, 1224, 1372, b) frá Hæstarétti ........ 961, 1007, 1073, 1254, 1395, 1452, c) frávísunardómur felldur úr gildi ............ 1098, 1318, Frávísunarkröfu hafnað ........0..0000 000... 909, Frestur .........0... 00 rns Geðheilbrigðisrannsókn .........%.. 000 .0nen enn Greiðslustöðvun .......0.0000 nn 1452, Gæsluvarðhald 882, 915, 931, 1004, 1059, 1076, 1120, 1142, 1148, 1187, 1190, 1202, 1205, 1230, 1232, 1250, 1353, 1393, 1412, 1414, 1425, 1437, Gæsluvarðhaldsúrskurður fellur úr gildi ..................... Háldlá MUNU a 0 Ellis. a í 08 í a kk eð Á nr 1228, EIS a a a a a 1254, Kröfugerð ........0.000% 000 enn Kyrrsetning .............- 1123, 1128, 1132, 1138, 1179, 1183, Kæfilðifild 3 á á 5 2 5 5 1007, Lögmenn ......00.%0 00. 1208, MÁSKOSMAÖUR „0. á ss ta a Málsvarnarlaun ........00000.00 0 ns Opinbert mál ........00000.0 ennta 909, Ómaksbætur ..........e. enn merki si 0000 = nn ni Á Á I EA 1228, Rétt an ts an nn tt rn a Réttarhagsmumir .......0000000 00 nr Rétt Skipti 20.00.0000... eðr 1166, St, 2 0 ai mi EEE ER EA I BV 0 nn mr Ba Trygging „20.00.0000... 000 1123, 1128, 1132, Uppboð .....00000 rn Vanhæfi dómara ..........00..0 0 nn Verðbréfasjóður ......0.0%0. 00. venner Þingfesting ......0.0..00 000 nennt 959, Þinglýsing ......0.0...00 000 e ene Þóknun virðingarmanna .........00000 0... 0nn nn Lagaskil ...........00.0.0..0 nes nn nt nrnrnrnt rr Landamerkjamál ..........000% 00 een nunna 1011, 1022, Táunakrafa a 25 20 TR BR 3 4 Lausafjárkaup .......0..0..00 00 n nr nr nn 1508, Líkamsárás ........0000.0. 0... 861, 1397, 1416, 1716, Líkamsmeiðingar .........00%00 0000 nn 1498 1624 1655 1514 1211 1095 1455 1738 1603 1292 1534 1292 961 1569 1073 1214 1534 1250 1276 1214 1534 1228 1254 1276 1372 959 1179 1007 1208 1624 961 1395 1144 1508 1063 1427 1523 1741 1558 Líkamstjón mx 5 3 2 5 on á 50 6 a Læknaráð .............00%..0 ens 1061, LöÖgban is í sr á 3 5 5 2 5 ja á á 5 á Á 5 RE I ð B Löggeymsla ............2000000.nnnnn nr 1666, Löghald ........... 917, 1123, 1128, 1132, 1138, 1179, 1183, 1358, EÖ 2 n0 a vir ai a sana ir Bil nk 1208, MárindráÐ 008 21 508 2 #26 % si á Bið 8 BR á 8 BR EB sy Á 1440, Matsgerð ........2.00000. 0. Málflutningsumboð ss 2 si 5 ss 2 æi á ai 5 00 0 a a 0 a Málskostnaður ..........02..0000 0. 1115, 1248, 1534, Málsvarnaflaumi xx í 2.i075 arði ea í ba a a sa Ía at ag na Sn 5 Miskábætuf 20 0 a a Nölðgui 3 á í 8 á a á 5 á 5 LR A ER BAÐ a nn rn 1716, OpifiDEf BJÖL 0. 2 0 a a 0 na Mk 4 a ja HE Opinber Mál 3 233 á æð 2 að á 5 á ER RIÐ BR 909, Ómaksbætur ... 928, 930, 972, 1214, 1234, 1235, 1236, 1237, 1574, Ómerking .. 833, 850, 885, 892, 1063, 1068, 1224, 1228, 1534, 1598, Ómerking ummæla ..........0..00. 000. 1218, RÉTTA í ða ha as saran in en 917, 1228, Réttarhagsmumir .............0.00000. 000. n nr Réttarneitun ............20.0000 0 sía Riftun ............0000..0ns nn Ríkisábyrgð á launum .................000 0000 nr Ríkissaksökfáti 22 ps 5 8 á is 8 tr á BOÐ á a 885, Sakhæfi .............0000.. nr SAMEIÐN ia sið í 550 5 5 á 0 3 iI R BS Ra Á Samningar .........0.20000 nes Sératkvæði . 885, 892, 917, 995, 1011, 1022, 1050, 1080, 1330, 1586, 1627, 1666, Sértðkuréltur 2 a a á á 5 at 84 á 4 I 0 3 0 GR EK 0 3 00 8 Ð á nm a sa Símakostnaður ..............00.0. 00. Skaðabótaskylda hins opinbera .............0.02 000. Skaðabætur, skaðabótamál . 838, 844, 934, 1257, 1280, 1287, 1295, 1330, 1358, 1416, 1575, 1610, 1716, Skilasvik .............00 0... Skilorð, skilorðsrof ................. 966, 1150, 1416, 1462, 1468, Skiptamál, skipti ...........000.. 000... 1166, Skjálafðls „á di á húð Bað í á ER BR BÍÐ 934, 966, 1056, Skuldabréf ................00.. s.s Skuldajöfnuður .............0.0000. 000 Skuldamál ................0 s.n 1116, Stefna ............000.. s.s Stefnubirting ..................0 0... 1224, Stjórnarskrá ..............000020 000 1404, Stjórnsýsla ...........00.00. ett enn SÖRÁÐA 2... a 0 838, 844, 1427, Tékkasvik ..............00 00 Tilraun til manndráps .......0....0 0000 1440, TEYGBINÐ: 20 á ii 5 á GE 3 0 1123, 1128, 1132, Umferðarlög ................ 1310, 1313, 1378, 1386, 1416, 1462, UPPBOÐ þa... 3 út 5 8 á a 0 #0 1007, 1068, Upptaka .............00. 00 ss 973, Útburðargerð ..........0..00 08. nt Útivist, útivistardómar 928, 929, 930, 1234, 1235, 1236, 1237, 1238, 1239, 1240, 1241, 1451, 1584, 1585, Valdmörk fógeta ...........000 0... nr Váfihæfi EÐ a 885, 892, 1068, Vátrygging 20 í ið á á á ið a át #0 0 0 3 BR Verðbréfasjóður ..........000..0.00ð nn Verjandi, skipum 2. á a 5 55 2 8 ii 8 5 08 á 0 #0 mía ii ir #01 5 BB 885, Verslunarkaup ............00.0 0000 tn VEX mr an GR RIÐ BA hi á Sá Virðingarmenn, þóknun ..........0.00 0. nnðð nr VÍ 0 mr 0 vn a a A 3 GB RA EB GL 4 a Víxlar, víxilmál ............0000 0... 990, 1101, Þifgfésting 0 959, Þingflokkur ..............0.. 000 nn renn Þinglýsing ...............00 0000 senn Þjófnaður aa 5 8 a 258 á st #5 a 00 6 nt nú #0 0 0 á Ærumeiðingar ............000 00 tt Örorka .............2. nn 1295, Öryggisgæsla ..........0..0000 0... nn Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. LXX. árgangur. 2. hefti. 1989 Fimmtudaginn 18. maí 1989. Nr. 141/1987. Vinnuvélar hí. (Gísli Baldur Garðarsson hrl.) gegn Vörubílstjórafélaginu Fáki (Gunnar Sæmundsson hrl.) og gagnsök. Ómerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Jón Finnsson hæstaréttarlögmaður. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 21. apríl 1987 og krafist þess að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og hann sýknaður af dómkröfum gagnáfrýjanda og dæmdur máls- kostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara gerir hann þær dóm- kröfur að hann verði einungis dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda 48.045,00 krónur og málskostnaður verði þá látinn niður falla. Gagnáfrýjandi hefur með stefnu 6. maí 1987 skotið máli þessu til Hæstaréttar. Hann gerir þær dómkröfur að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og breytt á þá leið að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða sér $511.754,71 krónur með 2,25% -mánaðarvöxtum af 426.462,26 krónum frá 21. maí 1986 til 1. mars 1987, 2,5% mán- aðarvöxtum frá þeim degi til 6. maí s.á., en síðan dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Í máli þessu deila aðilar um skuldaskil vegna verks sem þeir tóku sameiginlega að sér fyrir Vegagerð ríkisins. Gagnáfryjandi heldur því fram að aðaláfrýjandi hafi tekið að sér fjárreiður vegna verks- ins, og í héraði stefnir hann aðaláfrýjanda til þess að greiða það, 53 834 sem hann telur ógreitt af sínum hluta, án þess að hafa í höndum endanlegt heildaruppgjör. Við aðalflutning málsins 6. október 1986 lagði aðaláfrýjandi fram ódagsett uppgjörsblað ásamt yfirlitum um vinnuframlag hvors um sig. Yfirlitin eru ódagsett og fjárhæðir þar eru ekki dregnar saman í niðurstöðu. Uppgjörsblað skortir sundurgreiningu ákveðinna liða og þar sést ekki hvort fjárhæðir eru reiknaðar með eða án sölu- skatts. Ekki sést hver hefur gert yfirlit um vélavinnu, og uppgjörið og það og yfirlitin hafa ekki verið staðfest fyrir dómi. Eftir fram- lagningu þessara gagna hefur gagnáfrýjandi ekki gert glöggt heildar- yfirlit um afstöðu sína til einstakra liða uppgjörsins. Ólafur Theodórsson mælingamaður, sem í málflutningi fyrir Hæstarétti var sagður hafa gert yfirlitin, hefur ekki komið fyrir dóm sem vitni. Málið var endurupptekið og fluit á ný $. febrúar 1987, en þá vegna þess að héraðsdómara hafði ekki tekist að ljúka dómi á málið innan löglegra tímamarka. Málið var hins vegar ekki skýrt frekar. Þar sem upplýsingar og skýrleika brast um atriði, sem máli skiptu, bar héraðsdómara samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, um með- ferð einkamála í héraði, að veita aðilum kost á að skýra málið og afla framhaldsgagna eða vísa því frá dómi, teldi hann það réttara. Í stað þess er málið dæmt án fullnægjandi málsreifunar, og í grein- argerð um málsatvik og málsástæður í forsendum hins áfrýjaða dóms koma ekki skýrt fram þeir liðir uppgjörsins, sem um er deilt, og afstaða aðila til þeirra. Þá eru úrslit um einstaka liði og málið í heild lítt rökstudd. Brýtur það í bága við ákvæði 193. gr. laga nr. 85/1936. Af framangreindum ástæðum verður að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur og er málinu vísað heim í hérað til meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 835 Dómur aukadómþings Barðastrandarsýslu 27. febrúar 1987. Mál þetta, sem var dómtekið 5. febrúar 1987 eftir munnlegan málflutn- ing, er höfðað hér fyrir dóminum með stefnu, birtri 30. apríl 1986, af Gunnari Sæmundssyni hdl. f.h. Vörubílstjórafélagsins Fáks, nafnnúmer 2284-2951, á hendur Ólafi Bæringssyni, nafnnr. 6747-5887, stjórnarfor- manni og framkvæmdastjóra Vinnuvéla hf., Patreksfirði, nafnnúmer 9336- 2861, f.h. hlutafélagsins til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. $11.754,71, með 2,25% mánaðarvöxtum af kr. 426.462,26 frá 21.5. 1986 til greiðslu- dags og málskostnaðar að skaðlausu skv. gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Af hálfu stefnda, Vinnuvéla hf., eru þær dómkröfur gerðar, að stefndi verði sýknaður af dómkröfum stefnanda í máli þessu og að honum verði til dæmdur málskostnaður skv. gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Til vara er gerð sú dómkrafa að stefndi verði einungis dæmdur til að greiða stefn- anda kr. 48.045,00 og málskostnaður verði látinn niður falla. Málsástæður stefnanda eru þær að hann eigi hjá stefnda eftirstöðvar hluta síns vegna félagsmanna sinna, sem að verkinu unnu, af greiðslu sem koma átti fyrir umrætt verk. Á þeim greiðslum hafi stefndi átt að standa skil eigi síðar en við uppgjör Vegagerðar ríkisins. Þá er á því byggt að hvor aðila um sig verði að bera ábyrgð á mistökum sínum við áætlun kostn- aðar við sinn hluta verksins, en báðir sameiginlega á áætlun kostnaðar vegna annarra þátta. Loks er á því byggt að hið stefnda félag sé ábyrgt fyrir kostnaði, sem leitt hafi af því, að það hafi farið út fyrir umboð sitt varðandi fjármálastjórn. Sýknukrafa er fyrst og fremst byggð á aðildarskorti. Stefndi segir að Ólafur Bæringsson hafi verið ráðinn yfirstjórnandi verksins. Ekkert liggur fyrir um það hins vegar að stefndi, hlutafélagið Vinnuvélar hf., hafi tekið að sér yfirstjórnun verksins. Stefndi telur að fullyrðing stefnanda sé að því leyti röng. Vinnuvélar hf. séu því ekki réttur aðili að þessu máli, og beri því að sýkna stefnda á grundvelli 2. mgr. 45. gr. eml. Til vara er því haldið fram til stuðnings kröfu um sýknu að stefnendur hafi þegar fengið greitt langt umfram það sem þeim beri. Stefndi Þeldur því fram að tapi eða hagnaði skyldi skipt til helminga. Kæmu þannig kr. 652.032,00 til frádráttar hjá hvorum aðila. Þannig ættu einungis kr. 225.888,00 að koma til stefnenda. Lagarök: Stefnandi vísar til almennra reglna kröfuréttarins um bóta- skyldu umboðsmanns gagnvart umbjóðanda, skyldu hans til skila á fé, sem hann tekur við í umboði umbjóðanda, og forsendna þeirra, sem málsaðilar lögðu til grundvallar verksamningi sínum við Vegagerð ríkisins. Mál þetta snýst um sameiginlegt tilboð sem aðilar málsins, Vinnuvélar hf. og Vörubílstjórafélagið Fákur, gerðu í ákveðið verk hjá Vegagerð ríkis- 836 ins, „Styrking Barðaströnd“. Aðilar gerðu tilboðið sameiginlega og í einu lagi og var það um 58% af kostnaðaráætlun Vegagerðar ríkisins. Ljóst er af gögnum málsins og framburði aðila, að ekki var gert formlegt samkomu- lag um skiptingu ágóða eða taps. Óumdeilt er að Ólafur Bæringsson var ráðinn framkvæmdastjóri yfir verkinu og með ótakmarkað umboð, þar sem engin umboðsskrá var gerð til takmörkunar á umboðinu. Þá er ljóst, að allt fjárhald var unnið hjá Vinnuvélum hf. og þeim rétti. lega stefnt til að gera skil á því sem hugsanlega væri vangreitt til samaðila. Sá kostnaður, sem kemur til frádráttar af óskiptu, mun hafa orðið miklu meiri en aðilar ætluðu í upphafi, og liggja til þess ýmsar ástæður. Stefnandi telur ýmsa liði ofreiknaða og aðra vera kostnaðarhluta stefnda. Stefnandi telur laun „„svæðisverkstjóra““, Gísla Viktorssonar, of há og einnig laun verkamanna sem unnu við verkið, og hafi Ólafur Bæringsson farið út fyrir umboð sitt. Þessu hefur verið mótmælt af lögmanni stefnda. Telja verður að hagur Vinnuvéla hf. hafi einnig verið sá, að þessi laun væru sem lægst. Þá telur stefnandi að laun Ólafs Bæringssonar séu of há, en ekki er hægt að fallast á rök hans gegn mótmælum stefnda. Stefnandi telur kostnað af bifreiðinni B 1368 of mikinn, og eru tilgreind kjör sem hefðu getað verið á bílaleigubíl. Verður að telja að þessi krafa sé of seint fram komin, og ósannað, að slíkur bíll hefði fengist á fram- kvæmdatímanum. Krafa stefnanda um, að liðurinn „vökvun“ falli undir sameiginlegan kostnað, og verður ekki séð hvor tilboðsgjafanna hefði frekar átt að annast þennan þátt (sic). Verður því að teljast rétt að taka þennan lið undir óskiptan kostnað, kr. 38.347,82. Varðandi akstur Ólafs Bæringssonar, þ.e. 32 ferðir, gerir stefnandi að kröfu sinni, að helmingur verði metinn í þágu stefnda. Þetta eru ferðir Ólafs af vinnustað til heimilis og til baka og verður ekki fallist á þessa kröfu og hefur henni verið mótmælt af stefnda. Stefnandi hefur krafist þess að reikningur Vegagerðar ríkisins vegna ólokins frágangs, kr. 130.000,00, falli á stefnda. Telja verður að báðir aðilar hafi gert sér ljóst að verkinu væri ekki lokið, og hefðu stefnendur alveg eins getað gert reka að því að ljúka verkinu. Ósannað er hversu mikið hefði kostað að ljúka umræddum verkþætti. Stefndi hefur krafist sýknu vegna aðildarskorts. Um aðildarskort getur ekki verið að ræða, þar sem Vinnuvélar hf. komu fram sem fjármagnsaðili í útboðsverkinu gagnvart Vegagerð ríkisins og stefnanda. Af framburði aðila málsins, sem komið hafa fyrir dóminn, er ljóst, að engir samningar hafa verið gerðir milli aðila um skiptingu á hluta þeim, 837 sem eftir stóð þegar sameiginlegur kostnaður hafði verið greiddur. Ósannað er að aðilar hafi gengið út frá vinnuhlutdeild þeirri sem talin er hafa verið lögð til grundvallar í dómskjali nr. 1, síðu Í. Helgi Árnason, félagi í Vörubílstjórafélaginu Fáki, segir að upplýst hafi verið á fundi við undirskrift tilboðsins að Gísli Viktorsson væri ráðinn verk- stjóri við verkið. Þá segir Helgi, að vélavinna HB á dskj. nr. 57 sé til komin vegna þess, að Vinnuvélar hf. hafi ekki á þessum tíma haft tæki til að vinna verkið og því verið leigt tæki til að flýta verkinu. Í framburði Jens Líndals Bjarnasonar kemur fram að hann telji ágreining hafa komið upp í september 1985 um greiðslu til aðila í Vörubílstjórafélag- inu Fáki og þá hafi verkinu verið lokið. Í ljósi þess, sem hér hefur verið rakið, þykir verða að leggja til grundvallar eftirfarandi uppgjör á milli Vörubílstjórafélagsins Fáks og Vinnuvéla hf. vegna verksins „Styrking Barðaströnd“. Tekjur: Greiðslur frá Vegagerð ríkisins kr. 2.291.428,00. Kostnaður: Vegheflun o.fl. kr. 269.250,00 Vinnulaun 281.682,00 Tæknivinna “ 152.200,00 Fæði og uppihald á 144.662,00 Bílkostnaður SR 102.504,00 Bensínkostnaður, ég 37.929,00 Rör frá Patrekshreppi 67.077,00 Byggir hf. Á 24.256,00 Flutningur á tækjum Sk 4.544,00 Ýmislegt 6.171,00 Vökvun “ 38.348,00 kr. 1.128.623,00 Mismunur kr. 1.162.805,00 Liðurinn HB-vinnuvélar greiðist af Vinnuvélum hf., kr. 68.681,00. Þá þykir rétt, að hvor aðili um sig fái kr. 581.402,00 í sinn hlut, og hefur stefnandi þegar fengið kr. 360.000,00 í sinn hlut. Fallist er á dráttarvaxtakröfu stefnanda. Málskostnaður ákveðst kr. 52.422,00. Dómsorð: Stefndi Vinnuvélar hf., greiði stefnanda, Vörubílastjórafélaginu Fáki, kr. 221.402,00 með 3,75%o dráttarvöxtum á mánuði frá 21/11 85 til 1/3 '86, en með 2,75% frá 1/3 '86 til 1/4 '86, en með 2,25% frá 1. apríl 1986 til greiðsludags og kr. 52.422,00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. 838 Föstudaginn 19. maí 1989. Nr. 362/1987. Eskey hl. (Guðmundur Markússon hrl.) gegn hafnarstjórn Hafnar í Hornafirði (Gestur Jónsson hrl.) og Hafnamálastofnun ríkisins (Guðrún Margrét Árnadóttir hrl.). Skaðabætur. Sönnun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 22. desem- ber 1987 að fengnu áfrýjunarleyfi 4. sama mánaðar. Hann gerir þær dómkröfur, að stefndu verði dæmdir in solidum til greiðslu bóta, að fjárhæð 38.300,00 krónur, auk 21,5% ársvaxta frá 31. desember 1983 til 21. janúar 1984, en 15% frá þeim degi til 1. ágúst sama ár, 17% frá þeim degi til 1. janúar 1985, 24% frá þeim degi til 11. maí sama ár, 22% frá þeim degi til 1. mars 1986, 13% frá þeim degi til 1. apríl 1986, 9% frá þeim degi til þingfestingardags 10. desember 1986, en dómvöxtum frá þeim degi til 14. apríl 1987 og dráttarvöxtum samkvæmt 111. kafla vaxtalaga, nr. 25/1987, frá þeim degi til greiðsludags. Jafnframt krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefndu. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Af hálfu Hafnamálastofnunar er gerð vara- krafa um lækkun bóta. Hinn 11. janúar 1983 var skráð í dagbók mb. Bjarna Gíslasonar: „Kl. 22.30, þegar við vorum að fara frá bryggju í línuróður, lenti eitthvað í skrúfunni sem virtist fara strax úr, ekkert athugavert fannst á eftir og var haldið í róðurinn.““ Fyrir dómi bar skipstjóri, að sér hefðu „ekki þótt miklar líkur á því, að um mikið tjón væri að ræða, því hafi hann ekki talið að þörf væri á sjóprófi vegna bessa máls“. Hann kvaðst ekki geta staðfest, að skipið hefði tekið niðri í höfninni þennan dag, „enda telji hann ekki að skipið hafi 839 tekið niðri þó að skrúfan hafi að líkindum lent í grjótfláanum við stálþilið““. Skoðun á skrúfunni fór fyrst fram 13. mars 1983. Í skýrslu kafara segir: „Skemmdir á skrúfu eru verulegar, á öllum blöðum skörð og brúnir beygðar.““ Aðspurður fyrir dómi kvaðst skipstjóri telja, að ekkert annað en framangreint óhapp hefði getað valdið þessum skemmdum á skrúfu skipsins. Samkvæmt reikningi Tórshavnar Skipasmiðju var ný skrúfa sett á skipið í september 1983. Þegar litið er til þeirrar lýsingar, sem skráð var í dagbók skipsins, og þess álits skipstjóra, sem að framan er rakið, að hann taldi ekki miklar líkur á, að um mikið tjón væri að ræða, svo og þess, hve langur tími leið þar til skoðun á skrúfunni fór fram og þar til skipt var um skrúfu, verður ekki talið nægilega sannað, að skipta hafi þurft um skrúfu á skipinu vegna skemmda, er orðið hafi á henni 11. janúar 1983. Samkvæmt því ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Rétt þykir að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Það athugast, að rétt hefði verið að dæma mál þetta með sérfróð- um samdómendum. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur aukadómþings Austur-Skaftafellssýslu 13. maí 1987. Mál þetta, sem dómtekið var 28. apríl sl., er höfðað með stefnu, út gef- inni 2. desember 1986 af Andra Árnasyni hdl. fyrir hönd Eskeyjar hf., nnr. 2243-8107, Höfn í Hornafirði, á hendur Hallgrími Guðmundssyni sveitar- stjóra, Höfn í Hornafirði, f.h. hafnarstjórnar, Höfn í Hornafirði, og Aðal- steini Júlíussyni hafnamálastjóra, Seljavegi 32, f.h. Hafnamálastöfnunar ríkisins til greiðslu in solidum skuldar, að fjárhæð kr. 38.300,00, auk 21,5U% ársvaxta frá 31.12.1983 til 21.1.1984, en með 15% ársvöxtum frá þeim degi til 11.8.1984, en með 17%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1.1.1985, en 24% ársvöxtum frá þeim degi til 11.5.1985, en með 229 ársvöxtum frá þeim degi til 1.3.1986, en með 13% ársvöxtum frá þeim degi til 1.4.1986, en 900 ársvöxtum frá þeim degi til stefnubirtingar, en dómvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, auk málskostnaðar að skaðlausu skv. gjaldskrá LMFÍ. Varðandi málsástæður byggir stefnandi dómkröfur sínar á því að stefndu hafi með saknæmum og ólögmætum hætti valdið tjóni á skrúfu Bjarna 840 Gíslasonar, SF 90, en hafnarstjórn hafi fengið Vita- og hafnamálastofnun til þess að dýpka í höfninni og upp gefið dýpi hafi verið 4,2 til 4,5 metrar, en reyndist við athugun vera 2,1 til 3,3 metrar, meðaltal 2,3 metrar. Upp gefið dýpi hefði átt að vera nægilegt fyrir stefnanda til að athafna sig við Miklagarðsbryggju, og skv. fundargerðum hafnarnefndar 2.2.1983 átti dýpkun, sem var gerð í höfninni, að vera nægjanleg. Stefndi Hallgrímur Guðmundsson, sveitarstjóri Hafnarhrepps, f.h. hafnarstjórnar Hafnar í Hornafirði krefst sýknu af öllum kröfum stefnda í máli þessu og að sér verði dæmdur málskostnaður að mati dómsins. Stefndi Hafnamálastofnun ríkisins gerir þá kröfu aðallega að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og til dæmdur málskostnaður að mati réttarins, en til vara að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar og honum dæmt að greiða stefnda málskostnað að mati réttarins. Sáttatilraunir dómara hafa ekki borið árangur. Málavextir. Málavextir eru þeir, að hinn 11. janúar 1983 kl. 22.30 lagði vélskipið Bjarni Gíslason, SF 90, frá viðlegukanti í höfninni hér á Höfn. Viðlegukant- ur þessi er kallaður Miklagarðsbryggja og hafði Hafnamálastofnun ríkisins gert viðlegukant þennan sumarið 1982 fyrir hafnarstjórn Hafnarhrepps. Vélskipið Bjarni Gíslason var að fara frá viðlegukantinum í línuróður, en beitingaskúr útgerðarinnar er þarna við kantinn. Þegar skipið var að fara frá kantinum og stefni þess var komið frá honum, en skutur var enn upp við kantinn, taldi skipstjóri, Erlingur Guðmundsson, sem var við stjórn skipsins, að eitthvað hefði lent í skrúfu skipsins. Hann taldi ástæðu til þess að bóka þetta í dagbók skipsins, en þar segir orðrétt: „Kl. 22.30, þegar við vorum að fara frá bryggju í línuróður, lenti eitthvað í skrúfunni sem virtist fara strax úr, ekkert athugavert fannst á eftir og var haldið í róður- inn.““ Nokkru síðar fengu stjórnarmenn stefnanda, Eskeyjar hf., sem er eigandi skipsins, upplýsingar um að fleiri skip höfðu orðið fyrir hnjaski þarna við viðlegukantinn, m.a. mótorbáturinn Freyr, SF 20, hinn 19.1.1983, og var Ingvaldur Ásgeirsson kafari fenginn til þess að athuga um tjón á því skipi sama dag. Í skýrslu kafarans, sem er dagsett sama dag, segir m.a.: „Kafað var við fjöru; er stokkið var út í, lenti ég á botni, og við bryggju stóð höfuð upp úr.““ Þessu ber saman við það, sem fram kemur í yfirlýsingu Óskars Valdi- marssonar hafnarstjóra í dómskjali nr. 8. Hinn 13. mars 1983 er Ingvaldur Ásgeirsson kafari fenginn til þess að kanna hugsanlegar skemmdir á skrúfu Bjarna Gíslasonar, SF 90. Í skýrslu 841 kafarans í dómskjali nr. 35 segir m.a.: „„Skemmdir á skrúfu eru verulegar, á öllum blöðum skörð og brúnir beygðar.““ Þrátt fyrir þessar scemmdir var skipinu haldið til veiða og það var ekki fyrr en haustið 1983, nánar til tekið 20.-22. september, að skipt var um skrúfu í skipinu í Tórshavn- ar skipasmiðju, og kostaði sú aðgerð kr. 64.724,00, en skrúfan sjálf var keypt hjá Heklu hf. fyrir kr. 160.396,00 og Vélsmiðja Kristjáns Gíslasonar vann að viðgerð á skrúfunni fyrir kr. 23.028,00. Samtals varð viðgerðar- kostnaður kr. 248.148,00, sem er sú fjárhæð er greinir Í stefnu, en kostnað- ur vegna köfunar var kr. 6.442,00 og heildarfjárhæðin því kr. 254.590,00. Vitnið Gústaf Jónsson tæknifræðingur, starfsmaður Hafnamálastofnun- ar ríkisins, kom fyrir dóminn sem vitni í máli þessu og upplýsti, að mjög lítið efni hefði verið grabbað upp framan við þil viðlegukantsins, eftir að þilið hafði verið rekið niður við hafnargerðina sumarið 1982. Hefði tækja- skortur komið í veg fyrir að unnt var að grabba meira en raun varð. Sverrir Guðnason kom fyrir dóminn og gaf skýrslu sem aðili málsins, en hann var formaður hafnarstjórnar Hafnarhrepps á árunum 1982 og 1986. Hann skýrði svo frá að Vita- og hafnamálastofnun hefði séð um framkvæmdir við gerð hafnargarðsins og Grétar Bjarnason verkstjóri hjá stofnuninni stjórnað þeim og látið grabba um sumarið framan við þil Miklagarðsbryggju, og eftir að Vita- og hafnamálastofnun fór með tæki sín af staðnum, var litið svo á, að notkun mannvirkisins væri heimil, enda hefðu bæði hafnarstjóri og Vita- og hafnamálastofnun vitað, að bátum var lagt að garðinum. Sverrir kvaðst kannast við að hafa heyrt að gröbbun hefði gengið illa um sumarið 1982, en hann hefði einnig heyrt, að Grétar verkstjóri hefði verið að mæla dýpi við kantinn og ekki hefði komið annað fram en dýpið væri í lagi. Hins vegar hefði hann ekki skilað neinum upplýsingum um þetta atriði til hafnarstjórnar. Sverrir fullyrti, að Vita- og hafnamálastofnun hefði átt að skila verkinu þannig að dýpið væri 4,20-4,50 metrar, sbr. dómskjal nr. 10. Sverrir sagði að 4-5 bátar hefðu tekið niðri við viðlegukantinn á þessum tíma; hann muni hins vegar ekki hvaða bátar það voru, en hann hafi heyrt af þessu, en ekki heyrt, hvaða tjón hafi orðið á hverjum báti. Erlingur Kristinn Guðmundsson, skipstjóri á Bjarna Gíslasyni, SF 90, og einn eigenda Eskeyjar hf., stefnanda í máli þessu, kom fyrir dóminn og gaf skýrslu í máli þessu. Hann sagði, að þegar óhappið hefði orðið 11. janúar 1983 hefðu sér ekki þótt miklar líkur á, að um mikið tjón væri að ræða, og því hefði hann ekki talið, að þörf væri á sjóprófi vegna þessa máls. Þá kvaðst Erlingur Kristinn ekki hafa verið varaður við að nota viðlegu- kantinn, áður en óhappið varð 11. janúar 1983. Þá kvaðst hann telja, að 842 ekkert nema atvik þetta frá 11. janúar 1983 hefði getað valdið skemmdum á skrúfunni á Bjarna Gíslasyni, SF 90. Þá sagði hann, að hann hefði ekki gert sér grein fyrir því, þegar atvik þetta varð 11. janúar 1983, að grjót hafði farið í skrúfuna; það var ekki fyrr en eftir að fleiri urðu fyrir skakka- föllum í höfninni, að hann áttaði sig á því, hvers kyns var, en hann hefði ekki fengið upp gefnar neinar dýptartölur fyrr en hann fékk í hendur kortið í dómskjali nr. 10, eftir að atvik þetta varð. Þá kvaðst hann ekki geta stað- fest, að skipið hefði tekið niðri 11. janúar 1983, enda telji hann ekki, að skipið hafi tekið niðri, þótt skrúfan hafi að líkindum lent í grjótfláanum við stálþilið. Þá sagði Erlingur Kristinn að ekki hefðu verið teknar ljós- myndir af skrúfunni, þegar skipið var tekið í slipp í Færeyjum í september 1983, og ekkert mat verið gert á skrúfunni, eftir að skipið var tekið í slipp. Í greinargerð lögmanns stefndu, Hafnamálastofnunar ríkisins, kemur fram, að reynt hafi verið af fremsta megni af framkvæmdaraðila að ná upp því efni, sem vitað var, að væri fyrir framan stálþilið, eftir að það var rekið niður, en ekki hafi verið vitað um það nákvæmlega hversu mikið efni var um að ræða. Þá kemur fram í greinargerð, að Vita- og hafnamála- stofnun hafi ekki mælt dýpið í höfninni fyrr en 6. apríl 1983 og engar yfir- lýsingar gefið um dýpið í höfninni fyrir þann tíma. Þá segir í greinargerð- inni að byggt sé á því að allar framkvæmdir Vita- og hafnamálastofnunar, eins og þeim er lýst Í greinargerð lögmanns stofnunarinnar, hafi verið með forsvaranlegum og venjubundnum hætti, og því sé mótmælt, að Vita- og hafnamálastofnun hafi gert nokkur mistök við þær framkvæmdir. Þá heldur lögmaður Vita- og hafnamálastofnunar því fram, að ósannað sé, að tjón hafi orðið á skipinu við Miklagarðsbryggju 11. janúar 1983, en einnig sé ósannað, að skipið hafi tekið niðri í höfninni, og bendir á, að það er ekki fyrr en töluvert eftir 11. janúar 1983, að stefnandi fer að rekja meint tjón á skipinu til grynninga í höfninni, þ.e. eftir að önnur skip tóku niðri að því er talið var. Bendir lögmaður á, að tjón hefði getað orðið á skipinu bæði fyrir og eftir 11. janúar 1983 með öðrum hætti en stefnandi byggi á í máli þessu, enda skipið á stöðugum veiðum. Í greinargerð lögmanns stefnda, hafnarstjórnar Hafnar í Hornafirði, kemur fram að stefndi mótmælir því að bera bótaábyrgð á skemmdum á skrúfu mb. Bjarna Gíslasonar, SF 90, þar sem engar ótvíræðar sannanir hafi verið færðar fram fyrir því, að skemmdir þær, sem sagðar eru hafa komið fram á skrúfunni löngu eftir að skipið átti að hafa tekið niðri, stafi að öllu leyti, hluta eða nokkru af því að skipið hafi tekið niðri við hafnarkant- inn í Hornafjarðarhöfn 11. janúar 1983, engin úttekt eða mat hafi verið gert á skemmdum, eftir að skipið átti að hafa tekið niðri, og virðist skip- stjóri ekki hafa gert þær ráðstafanir, sem með þurfti og hann hafi verið skyldur til, svo sem að láta taka skýrslu af atburðinum. Þá bendir lög- 843 maðurinn á, að Hafnamálastofnun hafi annast framkvæmdirnar við bryggjuna og haft yfirumsjón með þeim eins og 1. mgr. 3. gr. laga nr. 45/1973 gerir ráð fyrir. Niðurstaða. Svo sem bent er á í greinargerðum lögmanna stefndu, að sönnun stefn- anda fyrir tjóni sínu sé ekki nægjanleg, þar sem athugun fór ekki fram á skrúfu skipsins fyrr en 13.. mars 1983, fullum tveimur mánuðum eftir að skipstjóri taldi sig hafa örðið varan við að eitthvað lenti í skrúfunni, verði að telja að athugun svo löngu eftir atvikið geti ekki talist sönnun fyrir því að skrúfan hafi skemmst við Miklagarðsbryggju 11. janúar 1983 með þeim hætti sem lýst er í skýrslu kafara í dómskjali nr. 35. Eðlilegt hefði verið, að skrúfan hefði verið skoðuð, strax og atvikið varð, eða í beinu framhaldi af því að í ljós kom að dýpið við viðlegukantinn, þ.e. Miklagarðsbryggju, var svo lítið að valdið gæti tjóni á skipinu, sbr. dskj. nr. 4. Þykir því verða að sýkna stefndu af kröfum stefnanda í máli þessu. Hins vegar þykir með hliðsjón af framferði stefndu verða að fella máls- kostnað niður. Páll Björnsson sýslumaður kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, hafnarstjórn Hafnar í Hornafirði og Hafnamálastofnun ríkisins, skulu vera sýknar af kröfum stefnanda, Eskeyjar hf., í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 844 Föstudaginn 19. maí 1989. Nr. 363/1987. Eskey h/f (Guðmundur Markússon hrl.) gegn hafnarstjórn Hafnar í Hornafirði (Gestur Jónsson hrl.) og Hafnarmálastofnun ríkisins (Guðrún Margrét Árnadóttir hrl.). Skaðabætur. Sönnun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 22. desem- ber 1987 að fengnu áfrýjunarleyfi 4. sama mánaðar. Hann gerir þær dómkröfur, að stefndu verði dæmdir in solidum til greiðslu bóta, að fjárhæð 38.300,00 krónur, auk 21,5% ársvaxta frá 31. desember 1983 til 21. janúar 1984, en 15% frá þeim degi til 11. ágúst sama ár, 17% frá þeim degi til 1. janúar 1985, 24% frá þeim degi til 11. maí sama ár, 22% frá þeim degi til 1. mars 1986, 13% frá þeim degi til 1. apríl 1986, 9% frá þeim degi til þingfestingardags 10. desember 1986, en dómvöxtum frá þeim degi til 14. apríl 1987 og dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga, nr. 25/1987, frá þeim degi til greiðsludags. Jafnframt kefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefndu. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Af hálfu Hafnamálastofnunar er gerð vara- krafa um lækkun bóta. Hinn 3. mars 1983 skrifaði skipstjórinn á mb. Erlingi RE 65, svo- fellda skýrslu: „„Atburðurinn skeði 17. janúar kl. 17.00. Nákvæm tjónlýsing: Þegar farið var frá bryggju, þegar búið var að taka línu- stampa um borð, tók báturinn niðri að aftan, og kom mikill skjálfti á hann. Var Sigurgeir Jónsson fenginn til að skoða skrúfuna, en hann sá ekkert vegna óhreininda í höfninni. Síðan var Ingvaldur Ásgeirsson fenginn til að kafa í skrúfuna 4.-2., og kom þá í ljós að hún er illa farin.“ Í skýrslu kafarans 4. febrúar 1983 segir: „Í 845 ljós kom að skemmdir voru á öllum blöðum, jaðrar öðrum megin og út til enda, þó nokkur skörð.“ Viðgerð á skrúfunni fór fram í Tórshavnar Skipasmiðju Í september 1983. Ekkert var skráð um þetta atvik í dagbók skipsins og ekki haldin sjópróf. Skipstjóri og kafari hafa ekki komið fyrir dóm í málinu. Þegar allt þetta er virt þykir ekki komin fram nægileg sönnun þess, að framangreindar skemmdir á skrúfu skipsins stafi frá atvikinu 17. janúar 1983. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Það athugast, að rétt hefði verið að dæma mál þetta með sérfróð- um samdómendum. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur aukadómþings Austur-Skaftafellssýslu 13. maí 1987. Mál þetta, sem dómtekið var 28. apríl sl., er höfðað með stefnu, út gef- inni 17. nóvember 1986, af Andra Árnasyni hdl. fyrir hönd Eskeyjar hf., nnr. 2243-8107, Höfn í Hornafirði, á hendur Hallgrími Guðmundssyni sveitarstjóra, Höfn í Hornafirði, f.h. hafnarstjórnar, Höfn í Hornafirði, og Aðalsteini Júlíussyni hafnamálastjóra, Seljavegi 32, f.h. Hafnamála- stofnunar ríkisins til greiðslu in solidum skuldar, að fjárhæð kr. 38.300,00, auk 21,5% ársvaxta frá 31.12. 1983 til 21.1. 1984, en með 15% ársvöxtum frá þeim degi til 11.8. 1984, en með 17% ársvöxtum frá þeim degi til 1.1. 1985, en 24% ársvöxtum frá þeim degi til 11.5. 1985, en með 22% ársvöxt- um frá þeim degi til 1.3. 1986, en með 13% ársvöxtum frá þeim degi til 1.4. 1986, en 9% ársvöxtum frá þeim degi til stefnubirtingar, en dómvöxt- um frá þeim degi til greiðsludags, auk málskostnaðar að skaðlausu skv. gjaldskrá LMFÍ. Varðandi málsástæður byggir stefnandi dómkröfur sínar á því að stefndu hafi með saknæmum og ólögmætum hætti valdið tjóni á skrúfu Erlings, SF 65, en hafnarstjórn hafi fengið Vita- og hafnamálastofnun til þess að dýpka í höfninni og upp gefið dýpi hafi verið 4,2 til 4,5 metrar, en reyndist við athugun vera 2,1 til 3,3 metrar, meðaltal um 2,3 metrar. Upp gefið dýpi hefði átt að vera nægilegt fyrir stefnanda til að athafna sig við Miklagarðsbryggju, og skv. fundargerðum hafnarnefndar 2.2. 1983 átti dýpkun, sem var gerð í höfninni, að vera nægjanleg. 846 Stefndi Hallgrímur Guðmundsson, sveitarstjóri Hafnarhrepps, f.h. hafnarstjórnar Hafnar í Hornafirði krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda í máli þessu og að honum verði dæmdur málskostnaður að mati dómsins. Stefndi hafnamálastjóri f.h. Hafnamálastofnunar ríkisins gerir þá kröfu aðallega að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og til dæmdur málskostnaður að mati réttarins, en til vara að kröfur stefnanda verði stór- lega lækkaðar og hann dæmdur til að greiða stefnda málskostnað að mati réttarins. Sáttatilraunir dómara hafa engan árangur borið. Málavextir. Í stefnu er málavöxtum svo lýst, að 17. janúar 1983 hafi mótorskipið Erlingur, SF 65, tekið niðri í höfninni hér á Höfn við viðlegukant, sem er kallaður Miklagarðsbryggja, og hafði Hafnamálastofnun ríkisins gert viðlegukant þennan sumarið 1982. Vélskipið Erlingur, SF 65, var að fara frá viðlegukantinum í línuróður, en beitingaskúr útgerðarinnar er þarna við kantinn. Þegar skipið var að fara frá, tók það niðri að aftan, og kom mikill skjálfti á það. Var þá Sigurgeir Jónsson fenginn til þess að skoða skrúfuna, en hann sá ekkert vegna óhreininda í höfninni. Síðan var Ingvaldur Ásgeirsson fenginn til þess að kafa í skrúfuna 4. febrúar 1983, og kom þá í ljós, að hún var illa farin, sbr. skýrslu Arnar Ragnarssonar í dskj. nr. 3, en þar segir: „Þegar farið var frá bryggju, þegar búið var að taka línustokkana um borð, tók bátinn niðri að aftan og kom mikill skjálfti á hann. Var Sigurgeir Jónsson fenginn til að skoða skrúfuna, en hann sá ekkert vegna óhreininda í höfninni. Síðan var Ingvaldur Ásgeirsson fenginn til að kafa í skrúfuna 4. febrúar 1983, og kom þá í ljós, að hún er illa farin.“ Skipstjóri Erlings, SF 65, hefur ekki komið fyrir dóminn vegna þessa máls. Hinn 19. janúar 1983 varð mb. Freyr, SF 20, fyrir hnjaski í höfninni hér á Höfn og var Ingvaldur Ásgeirsson kafari fenginn til að athuga um tjón á því skipi. Í skýrslu kafarans, sem er dagsett sama dag, segir m.a.: „Kafað var á fjöru. Er stokkið var út í þá lenti ég á botni, og við bryggju stóð höfuð upp úr.“ Þessu ber saman við það, sem fram kemur í yfirlýsingu Óskars Valdi- marssonar hafnarstjóra í dómskjali nr. 8. Ingvaldur Ásgeirsson kafari gerði skýrslu um skoðun sína á skrúfu Erlings, SF 65, sbr. dskj.nr. 35. Þar segir m.a.: „Í ljós kom, að skemmdir voru á öllum blöðum, jaðrar öðrum megin og út til enda, þó nokkur skörð.“ 847 Skipinu var haldið til veiða um veturinn og sumarið 1983, en í september var gert við skrúfu skipsins í Tórshavnar Skipasmiðju, og kostaði það kr. 44.020,00, en kostnaður við köfunina var kr. 4.678,00. Kostnaður vegna tjónsins var því samtals kr. 48.698,00, en af þeirri fjárhæð: bar sóknaraðili sjálfsábyrgð, að upphæð kr. 38.300,00, sem er stefnufjárhæð í máli þessu. Vitnið Gústaf Jónsson tæknifræðingur, starfsmaður Hafnamálastofnun- ar ríkisins, kom fyrir dóminn sem vitni í máli þessu og upplýsti, að mjög lítið efni hefði verið grabbað upp framan við þilið, sem rekið var niður við hafnarframkvæmdir þessar. Hefði tækjaskortur komið í veg fyrir, að unnt var að grabba meira en raun varð. Sverrir Guðnason kom fyrir dóminn og gaf skýrslu sem aðili málsins, en hann var formaður hafnarstjórnar Hafnarhrepps á árunum 1982 og 1986. Hann skýrði svo frá að Vita- og hafnamálastofnun hefði séð um framkvæmdir við gerð hafnargarðsins og Grétar Bjarnason verkstjóri hjá stofnuninni stjórnað framkvæmdum og látið grabba um sumarið framan við þil Miklagarðsbryggju, og eftir að Vita- og hafnamálastofnunin fór með tæki sín af staðnum var litið svo á að notkun mannvirkisins væri heimil, enda hefðu bæði hafnarstjóri og Vita- og hafnamálstofnun vitað, að bátar lögðust að garðinum. Sverrir kvaðst kannast við. að hafa heyrt að gröbbun hefði gengið illa sumarið 1982, en hann hefði einnig heyrt að Grétar verkstjóri hefði verið að mæla dýpi við kantinn og ekki annað komið fram en dýpið væri í lagi. Hins vegar hefði hann ekki skilað neinum upplýsingum um þetta atriði til hafnarstjórnar. Sverrir fullyrti, að Vita- og hafnamálastofnun hefði átt að skila verkinu þannig að dýpið væri 4,20 - 4,50 metrar, sbr. dskj. nr. 10. Sverrir sagði að 4 - 5 bátar hefðu tekið niðri við viðlegukantinn á þessum tíma; hann muni hins vegar ekki hvaða bátar það voru, en hann hafi heyrt að bátar hefðu tekið niðri, en hafi ekki heyrt, hvaða tjón hefði orðið á hverjum báti. Í greinargerð lögmanns stefndu Hafnamálstofnunar ríkisins kemur fram að Hafnamálastofnun sá um gerð Miklagarðsbryggju sumarið 1982 og þar fóru fram hafnarframkvæmdir með þeim hætti að grjótfyllingu var ekið í höfnina og síðan var stálþil rekið niður í fyllinguna og að því loknu steypt- ur kantbiti og gengið frá stigum og fríholtum. Dýpkun við Miklagarðsbryggju hafi ekki verið hluti af framkvæmdum þessum, en reynt hafi verið eftir fremsta megni að ná upp því efni sem var framan við stálþilið eftir að það var rekið niður, en ekki hafi verið vitað um það nákvæmlega hversu mikið efni var um að ræða. Þá kemur fram í greinargerðinni að Hafnamálastofnun hafi ekki mælt dýpið í höfninni fyrr en 6. apríl 1983 og engar yfirlýsingar gefið um dýpið í höfninni fyrir þann tíma. Þá segir í greinargerðinni: „Jafnframt er á því 848 byggt að allar hafnarframkvæmdir umbjóðanda míns, eins og þeim er lýst í málavaxtalýsingu hér að framan, hafi verið með forsvaranlegum og venju- bundnum hætti, og því er mótmælt, að umbjóðandi minn viðurkenni nokkur mistök við þær framkvæmdir.“ Þá heldur lögmaður Vita- og hafnamálastofnunar því fram, að ósannað, sé að tjón hafi orði á skipinu við Miklagarðsbryggju 17. janúar 1983, en einnig sé ósannað, að skipið hafi tekið niðri í höfninni, og bendir á, að það er ekki fyrr en nokkru eftir 17. janúar 1983, að stefnandi fær kafara til að skoða skipið, þ.e. 4. febrúar 1983, og hafi þá komið í ljós, að skrúfa skipsins var illa farin, eins og segir í dskj. nr. 3, þ.e. skýrslu skipstjóra. Telur lögmaður Hafna- málastofnunar að þessi lýsing sé engin sönnun um tjón, orsök þess, umfang né tíma. Þannig hafi tjónið getað orðið bæði fyrir og eftir 17. janúar 1983. Varakröfu sína rökstyður lögmaður Hafnamálastofnunar með því að tjón kunni að hafa orðið meira en ella við það að skipið hélt áfram veiðum, einnig að sóknaraðili hafi tekið á sig áhættu þegar hann fór að nota hafnar- mannvirki, sem ekki var endanlega lokið við. Í greinargerð lögmanns stefndu hafnarstjórnar Hafnar í Hornafirði kemur fram, að stefndi mótmælir því, að hafnarstjórn beri bótaábyrgð á skemmdum á skrúfu skipsins, þar sem engar ótvíræðar sannanir hafi verið færðar fram fyrir því, að skemmdir þær, sem sagðar eru hafa komið fram á skrúfunni, löngu eftir að skipið átti að hafa tekið niðri, stafi að öllu leyti, hluta eða að nokkru af því, að skipið hafi tekið niðri við hafnarkant- inn í Hornafjarðarhöfn 17. janúar 1983. Engin úttekt eða mat hafi verið gert á skemmdum, eftir að skipið átti að hafa tekið niðri, og virðist skip- stjóri ekki hafa gert þær ráðstafanir, sem með þurfti og hann hafi verið skyldur til, svo sem að láta taka skýrslu af atburðinum. Þá bendir lög- maðurinn á að Hafnamálastofnun hafi annast framkvæmdirnar við bryggj- una og haft yfirumsjón með þeim eins og Í. mgr. 3. gr. laga nr. 45/1973 gerir ráð fyrir. Hafnamálastofnun hafi skilað af sér verkinu, en ekki gengið betur frá en svo, að moka varð eitt þúsund tonnum af möl og grjóti frá hafnarkantinum til þess að ná dýpinu 4 - 4,50 metrum. Frá starfsmönnum Hafnamálstofnunar hafi ekkert komið fram annað, er þeir fóru á brott með tæki sín, en verkinu væri að fullu lokið. Niðurstaða. Svo sem bent er á í greinargerðum lögmanna stefndu, er sönnun stefn- anda í máli þessu áfátt, þar sem athugun fer ekki fram á skrúfu skipsins fyrr en 18 dögum eftir að tjónsatburður átti að hafa gerst að áliti stefnanda. Verður því að telja, að athugun, gerð svo löngu eftir atvikið, geti ekki talist sönnun fyrir því, að skrúfan hafi skemmst við Miklagarðsbryggju 17. janúar 1983 með þeim hætti, sem lýst er í skýrslu kafara í dómskjali nr. s49 35, Eðlilegra hefði verið, að skrúfan hefði verið skoðuð, strax og atvikið varð eða í beinu framhaldi, af því að í ljós kom, að dýpið við viðlegu- kantinn, þ.e. Miklagarðsbryggju, var svo lítið, að valdið gæti tjóni á skip- inu, sbr. dski. nr. 4. Þykir því verða að sýkna stefndu af kröfum stefnanda í máli þessu. Hins vegar þykir með hliðsjón af framferði stefndu verða að fella málskostnað niður. Páll Björnsson sýslumaður kvað upp dóm þennan. Dómsorð Stefndu, hafnarstjórn, Hafnar í Hornafirði og Hafnamálstofnun, ríkisins, skulu vera sýknar af kröfum stefnanda, Eskeyjar hf., í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 849 35. Eðlilegra hefði verið, að skrúfan hefði verið skoðuð, strax og atvikið varð eða í beinu framhaldi, af því að í ljós kom, að dýpið við viðlegu- kantinn, þ.e. Miklagarðsbryggju, var svo lítið, að valdið gæti tjóni á skip- inu, sbr. dskj, nr. 4. Þykir því verða að sýkna stelndu af kröfum stefnanda í máli þessu. Hins vegar þykir með hliðsjón af framferði stefndu verða að fella málskostnað niður. Páll Björnsson sýslumaður kvað upp dóm þennan Dómsorð. Stefndu, hafnarstjórn, Hafnar í Hornafirði og Hafnamálstofnun, ríkisins, skulu vera sýknar al kröfum stefnanda, Eskeyjar hf., í máli þessu, Málskostnaður fellur niður. 849 35. Eðlilegra hefði verið, að skrúfan hefði verið skoðuð, strax og atvikið varð eða Í beinu framhaldi, af því að í ljós kom, að dýpið við viðlegu- að valdið gæti tjóni á skip. í máli þessu. Hins vegar þykir með hliðsjón af framferði stelndu verða að fella málskostnað niður. Páll Björnsson sýslumaður kvað upp dóm þennan. orð Stefndu, hafnarstjórn Hafnar í Hornafirði og Hafnamálstofnun ríkisins, skulu vera sýknar af kröfum stefnanda, Eskeyjar hf., í máli Þessu. Málskostnaður fellur niður. 850 Mánudaginn 22. maí 1989. Nr. 331/1988. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Sverri Guðlaugssyni (Árni Halldórsson hrl.). Omerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Héraðsdómi var áfrýjað til Hæstaréttar með stefnu 30. ágúst 1988 að ósk ákærða og jafnframt af hálfu ákæruvalds til þyngingar refs- ingar og upptöku á afla og veiðarfærum. Hinn 14. júlí 1988 hélt fulltrúi bæjarfógeta sakadóm Seyðisfjarðar- kaupstaðar ásamt einum meðdómanda. Var ákærða þá birt ákæra og honum skipaður verjandi. Vörn var flutt munnlega 25. júlí 1988 og málið dómtekið að því loknu. Í síðargreindu þinghaldi skipuðu dóm sömu dómarar og áður. Þegar dómur var kveðinn upp hinn 26. júlí 1988 skipuðu hins vegar dóm tveir meðdómendur ásamt dómsformanni. Málsmeðferð þessi er andstæð ákvæðum 13. gr., sbr. 4. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála. Ákærði hefur ekki viðurkennt brot það, sem hann er ákærður fyrir. Eigi kemur fram í gögnum málsins að ákærði hafi tjáð sig um sakarefni eftir að ákæra var gefin út. Er þessi málsmeðferð í andstöðu við ákvæði 121. og 122. gr. laga nr. 74/1974, sbr. 24. gr. laga nr. 107/1976. Samkvæmt þessu ber að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og meðferð máls frá og með þinghaldi 14. júlí 1988 og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Áfrýjunarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, svo sem greinir í dóms- orði. , Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð frá og með þinghaldi 14. júlí 1988 eru ómerk. Málinu er vísað heim í hérað til lög- legrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. 851 Áfrýjunarkostnaður skal greiddur úr ríkissjóði, þar með tal- in málsvarnarlaun Árna Halldórssonar hæstaréttarlögmanns, skipaðs verjanda ákærða, 30.000,00 krónur. Dómur sakadóms Seyðisfjarðar 26. júlí 1988. Mál þetta, sem dómtekið var 25. júlí sl., er höfðað með ákæruskjali, dags. 5. júlí 1988, gegn Sverri Guðlaugssyni skipstjóra, Lónabraut 36, Vopnafirði, fæddum 18. júlí 1934 í Reykjavík, fyrir fiskveiðibrot, með því að hafa laust eftir hádegi 4. júlí 1988 sem skipstjóri á togskipinu Eyvindi vopna, NS 70, skipaskrárnúmer 1629, sem er 178 brúttórúmlestir og 29,49 lengdarmetrar, verið á botnvörpuveiðum á skipinu í fiskveiðilandhelgi Ís- lands á skyndilokunarsvæði nr. 59 á Breiðdalsgrunni, þar sem bannaðar voru veiðar frá 4. júlí 1988 kl. 1.00 til sama tíma 11. júlí 1988. Brot ákærða telst varða við auglýsingu Hafrannsóknastofnunar um skyndilokun veiða á fyrrgreindu svæði frá 4. júlí 1988 og 2. mgr. 2. gr., sbr. 1. mgr. 1. tölul., sbr. 2. mgr. 17. gr., sbr. 3. og 4. mgr. 8. gr. laga um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands, nr. 81/1976, sbr. 2. gr. laga nr. 118/ 1984, um breyting á þeim lögum, sbr. 1. gr. reglugerðar um fiskveiðiland- helgi Íslands, nr. 299/1975, lög nr. 44/1948 og lög nr. 45/1974, um breyting á þeim lögum. Þær dómkröfur eru gerðar af hálfu ákæruvaldsins að ákærði verði dæmdur til refsingar, til þess að sæta samkvæmt 3. mgr. 17. gr. laga nr. 81/1976 upptöku á veiðarfærum skipsins, þar með töldum dragstrengjum, svo og öllum afla innan borðs og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Sverrir Guðlaugsson, greiði kr. 140.000,00 í sekt til Land- helgissjóðs Íslands, og komi varðhald tvo mánuði og tíu daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Andvirði afla og veiðarfæra ásamt dragstrengjum mb. Eyvindar vopna, NS 70, skulu upptæk til Landhelgissjóðs Íslands. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin laun skipaðs verj- anda síns, Árna Halldórssonar hrl., kr. 33.000,00. 852 Þriðjudaginn 23. maí 1989. Nr. 318/1987. Hafliði Sævarsson (Vilhjálmur Þórhallsson hrl.) gegn félagsmálaráðherra og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs (Gunnlaugur Claessen hrl.). Ríkisábyrgð á launum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 12. nóvem- ber 1987 að fengnu áfrýjunarleyfi 2. s.m. samkvæmt 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973. Dómkröfur hans eru þessar: „„Aðalkrafa: Að felld verði úr gildi ákvörðun félagsmálaráðherra, dagsett 9.6. 1986, um að neita að greiða áfrýjanda vangoldin laun vegna gjaldþrots Eintaks sf. Jafnframt er þess krafist að stefndu greiði fjárkröfu áfrýjanda, kr. 460.788,00, ásamt dómvöxtum skv. I. nr. 56/1979 frá 23.9. 1986 til 14.4. 1987, en með dráttarvöxtum skv. 10. gr. vaxtalaga, nr. 25/1987, frá þeim degi til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu í héraði og fyrir Hæstarétti að mati Hæstaréttar. Til vara: Að stefndu verði dæmdir til þess að greiða sér kr. 305.173,00, ásamt 17%0 ársvöxtum frá 1.9. 1984 til 1.1. 1985, en með 24% ársvöxtum frá þeim degi til 11.5. s.á., en með 220 árs- vöxtum frá þeim degi til 1.3. 1986, en með 13% ársvöxtum frá þeim degi til 1.4. s.á., en með 8,5% ársvöxtum frá þeim degi til 23.9. s.á., ásamt dómvöxtum frá þeim degi til 14.4. 1987, en með dráttar- vöxtum skv. 10. gr. vaxtalaga, nr. 25/1987, frá þeim degi til greiðsludags og til greiðslu málskostnaðar svo sem fyrr greinir.“ Stefndu krefjast aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti, en til vara, að stefnukröfur verði lækkaðar og málskostnaður látinn niður falla. 853 I. Árni Margeirsson keypti hluta sameiganda síns í Eintaki sf. 4. ágúst 1983 og rak fyrirtækið undir óbreyttu firmaheiti frá þeim tíma. Fyrir skiptarétti kvað hann starfseminni hafa verið að fullu lokið um áramótin 1984-1985. Í hinum áfrýjaða dómi er gerð grein fyrir viðurkenningu Árna á vinnulaunakröfu áfrýjanda hinn 22. nóvember 1984 og tilraunum áfrýjanda til að fá fullnustu kröfu sinnar, uns bú Árna og Eintaks var tekið til gjaldþrotaskipta 12. nóvember 1985 að kröfu áfrýj- anda. Á kröfuskrá þrotabúsins var krafa áfrýjanda, höfuðstóll 302.800,00 krónur, vextir 158.754,00 krónur og kostnaður 41.778,00 krónur, samtals 503.332,00 krónur, talin forgangskrafa. ll. Er áfrýjandi hóf aðgerðir sínar til innheimtu launakröfu sinnar, voru Í gildi lög nr. 31/1974, um ríkisábyrgð á launum við gjaldþrot, en er bú Árna Margeirssonar og Eintaks var tekið til gjaldþrota- skipta, höfðu lög nr. 23/1985, um ríkisábyrgð á launum, öðlast gildi, og komu þau í stað laga nr. 31/1974. Samkvæmt ákvæði 16. gr. laga nr. 23/1985 ber að beita ákvæðum eldri laganna um það hverjar greiðslur njóti ríkisábyrgðar varðandi þær kröfur, sem fallið hafa í gjalddaga fyrir gildistöku yngri laganna, nema reglur þeirra séu þeim, sem kröfu gerir, til hagsbóta. Samkvæmt þessu ber að meta hvort reglur yngri eða eldri laga séu launakrefjanda hagstæð- ari að þessu leyti. Þegar ákvæði laganna eru borin saman og kröfur áfrýjanda virtar í heild, er ljóst, að ákvæði yngri laganna eru áfrýj- anda hagstæðari. Ber því í máli þessu að beita ákvæðum laga nr. 23/1985 um ábyrgð ríkisins á kröfu áfrýjanda. Ósannað er, að komist hafi á samningur milli Árna Margeirssonar og áfrýjanda um eignaraðild hans að Eintaki, er hann hætti störfum í ágústmánuði 1984. Þrátt fyrir þau afskipti áfrýjanda af fjármálum fyrirtækisins, sem lýst er í héraðsdómi, þykir varhugavert að telja fram komið, að hann, sem fæddur er 3. ágúst 1965, hafi haft þá yfirsýn yfir fjárhag fyrirtækisins, að honum hafi ekki mátt dyljast að gjaldþrot var yfir- vofandi. Samkvæmt því ber að fella úr gildi ákvörðun félagsmálaráðherra frá 9. júní 1986 um kröfu áfrýjanda. 854 Ill. Launakrafa áfrýjanda er sundurliðuð þannig: maí 1983 kr. 7.000,00 júní 1983 kr. 8.000,00 september 1983 kr. 27.250,00 október 1983 kr. 32.500,00 nóvember 1983 kr. 29.875,00 desember 1983 kr. 20.375,00 Janúar 1984 kr. 21.000,00 febrúar 1984 kr. 23.125,00 mars 1984 kr. 26.000,00 apríl 1984 kr. 25.125,00 maí 1984 kr. 26.625,00 júní 1984 kr. 14.500,00 júlí 1984 kr. 31.750,00 ágúst 1984 kr. 9.675,00 Samtals kr. 302.800,00 Samkvæmt a-lið 4. gr. laga nr. 23/1985, sbr. 1. og 6. tl. 84. gr. laga nr. 3/1878, sbr. 1. gr. laga nr. 23/1979, bera stefndu ábyrgð á launagreiðslum áfrýjanda fyrir tímabilið 15. febrúar til 15. ágúst 1984, samtals 145.237,50 krónur. Þá nær ábyrgðin, samkvæmt g-lið 1. mgr. 4. gr. laga nr. 23/1985, einnig til sparisjóðsvaxta af þessum launum tímabilið Í. september 1984 til 23. september 1986. Áfrýjandi höfðaði mál til heimtu kröfu sinnar 28. mars 1985. Þá hafði Eintak hætt störfum. Samkvæmt f-lið 1. mgr. 4. gr. laga nr. 23/1985 verður ábyrgð á kröfu áfrýjanda vegna kostnaðar við inn- heimtuaðgerðir ekki lögð á stefndu. Skýra verður ákvæði 2. mgr. 11. gr. laga nr. 23/1985 þannig, að launþega sé heimilt að höfða mál á hendur ríkissjóði til inn- heimtu fjárhæðar kröfu, sem ábyrgð ríkisins nær til samkvæmt lög- unum. Við munnlegan flutning málsins í héraði féllu stefndu frá mót- mælum gegn vaxtakröfu áfrýjanda. Samkvæmt þessu verða úrslit málsins þau, að stefndu verða dæmdir til að greiða áfrýjanda 145.237,50 krónur með vöxtum eins og í dómsorði greinir. Eftir þessum úrslitum verða stefndu dæmdir til að greiða 855 áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, 140.000,00 krónur. Dómsorð: Framangreind ákvörðun félagsmálaráðherra 9. júní 1986 er felld úr gildi. Stefndu, félagsmálaráðherra og fjármálaráðherra f.h. ríkis- sjóðs, greiði áfrýjanda, Hafliða Sævarssyni, 145.237,50 krónur með 17% ársvöxtum frá 1. september 1984 til 1. janúar 1985, 240 ársvöxtum frá þeim degi til 11. maí s.á., 2200 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1986, 13% ársvöxtum frá þeim degi til 1. apríl s.á., 9% ársvöxtum frá þeim degi til 23. september s.á., með dómvöxtum frá þeim degi til 14. apríl 1987, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga, nr. 25/1987, frá þeim degi til greiðsludags og 140.000,00 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 6. febrúar 1987. 1.0. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi mánu- daginn 2. febrúar 1987, hefur Hafliði Sævarsson nemi, nafnnr. 3502-2198, Fagragarði 10, Keflavík, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 12. september 1986, á hendur félagsmálaráðherra, Alexander Stefánssyni, f.h. félagsmálaráðuneytisins og Þorsteini Pálssyni fjármálaráðherra f.h. fjár- málaráðuneytisins vegna ríkissjóðs. Dómkröfur stefnanda eru eins og Í stefnu segir að felld verði úr gildi ákvörðun félagsmálaráðherra frá 9. júní 1986 þess efnis að neita að greiða stefnanda vangoldin láun vegna gjaldþrots Eintaks sf. Jafnframt er þess krafist að ríkissjóður greiði stefnanda fjárkröfu háns, þ.e. kr. 460.788,00 ásamt dómvöxtum af stefnukröfunni frá þingfestingardegi 23. september 1986 til greiðsludags. Þá krefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu sam- kvæmt gjaldskrá LMFÍ. Af hálfu stefndu er þess krafist aðallega að þeir verði algerlega sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og þeim til dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að mati réttarins. Til vara er þess krafist að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar og í því tilviki verði málskostnaður látinn falla niður. 856 Við munnlegan flutning málsins skýrði stefnandi kröfu sína svo, að í henni fælist krafa um viðurkenningu á því, að launakrafa sín á hendur Eintaki sf., sú er um ræðir í máli þessu, nyti ríkisábyrgðar samkvæmt ákvæðum laga nr. 23/1985. Jafnframt væri krafist aðfararhæfs dóms á hendur ríkissjóði á grundvelli kröfunnar. Af hálfu stefndu hefur því ekki verið andmælt, að stefnandi geti hagað kröfugerð sinni með þeim hætti, er hér var lýst. 2.0. Forsaga máls þessa er sú að stefnandi réðst til starfa hjá fyrirtækinu Ein- taki sf. í Keflavík í maí 1983 og var þar við störf þar til í ágúst 1984. Var það tilætlun hans að gerast meðeigandi Árna Margeirssonar, sem átti fyrirtækið. Skriflegur gerningur var þó aldrei gerður um eignaraðild stefn- anda. Fyrirtæki þetta varð fyrir miklum skakkaföllum í rekstri, einkanlega um mitt ár 1984, og í ágúst það ár hvarf stefnandi frá fyrirtækinu. Hinn 12. nóvember 1985 var bú Eintaks sf. og Árna Margeirssonar tekið til gjald- þrotaskipta, en skiptum þess er enn ekki lokið. Stefnandi heldur því fram að hann hafi átt vangoldin laun hjá fyrirtæk- inu, er hann lét þar af störfum. Krefst hann í máli þessu viðurkenningar á því að launakrafa sín njóti ríkisábyrgðar og aðfararhæfs dóms skv. efni kröfunnar. Af hálfu stefndu er því á hinn bóginn haldið fram að stefnandi sé ekki launþegi í skilningi 2. mgr. 3. gr. laga nr. 23/1985. Hann hafi gerst meðeigandi í fyrirtækinu og standi það ásamt öðrum atriðum Í vegi kröfu- gerð hans í máli þessu. 3.0. Stefnandi skýrir svo frá að hann hafi ráðist til starfa hjá Eintaki sf. 1. maí 1983 og starfað þar sem venjulegur launþegi til 15. ágúst 1984 að frá- töldum júlí- og ágústmánuðum 1983. Vinna sín hafi falist í að sinna ýmsum daglegum störfum, sem inna hafi þurft af hendi í fyrirtækinu, sem var fjöl- ritunarstofa. Síðari hluta árs 1984 hafi rekstur fyrirtækisins farið að ganga illa, og 10. júní 1985 hafi það fengið greiðslustöðvun, sem lokið hafi 10. september 1985. Hinn 22. nóvember 1984 hafi Árni Margeirsson f.h. Eintaks sf. undir- ritað yfirlýsingu þess efnis, að fyrirtækið skuldaði stefnanda kr. 302.800,00 auk vaxta, og væri sú skuld til komin vegna vinnu stefnanda hjá fyrirtæk- inu frá maí 1983 til ágúst 1984. Með dómi bæjarþings Keflavíkur 5. júní 1985 hafi Árni Margeirsson persónulega og f.h. Eintaks sf. verið dæmdur til þess að greiða stefnanda fjárhæð þessa ásamt vöxtum. Í málinu hafi orðið útivist af hálfu Árna Margeirssonar. 857 Með gjaldþrotaskiptabeiðni, dags. 24. september 1985, til sýslumanns Suður-Múlasýslu hafi stefnandi krafist þess, að bú Árna Margeirssonar persónulega og f.h. Eintaks sf. yrði tekið til skiptameðferðar sem gjald- þrota, og með úrskurði skiptaréttarins 12. nóvember 1985 hafi sú krafa verið tekin til greina. Með bréfi sýslumanns Suður-Múlasýslu 14. apríl 1986 til félagsmálaráðuneytisins hafi verið viðurkenndur forgangsréttur kröfu stefnanda í þrotabúinu. Með bréfi félagsmálaráðuneytisins til stefnanda 9. júní 1986 hafi ráðuneytið talið að krafa stefnanda félli utan ríkisábyrgðar, þar sem fram hafi komið að stefnanda hafi vel verið kunn slæm fjárhags- staða Eintaks sf., sbr. c-lið 5. gr. laga nr. 23/1985. Greiðsluskyldu ríkis- sjóðs hafi því verið synjað. Af hálfu stefnanda er því eindregið mótmælt, að honum hafi verið kunn slæm fjárhagsstaða Eintaks sf. á þeim tíma er hér skiptir máli. Stefnandi hafi ekki séð að neinu leyti um fjárreiður fyrirtækisins, þaðan af síður unnið við bókhald þess, og því er sérstaklega mótmælt af stefnanda að hann hafi haft í höndum ávísanahefti fyrirtækisins. Starfssvið stefnanda sem almenns launþega í fyrirtækinu hafi verið við tilfallandi verkefni hverju sinni, en ekki stjórn fyrirtækisins eða eftirlit með fjármálum þess. Synjun ráðuneytisins á ríkisábyrgð með þessum rökum sé því byggð á röngum for- sendum. Þá bendir stefnandi á að hann hafi látið af stöfrum hjá fyrirtæk- inu í ágúst 1984, en gjaldþrot þess hafi ekki orðið fyrr en Í nóvember 1985. Þegar af þessari ástæðu sé ljóst að stefnandi hafi ekki getað gert sér grein fyrir slæmri fjárhagsstöðu Eintaks sf. Að því er varðar þau rök stefndu að stefnandi hafi gerst meðeigandi Árna Margeirssonar í fyrirtækinu, þá er þeirri fullyrðingu sérstaklega mótmælt. Rétt sé að stefnandi hafi ráðist til starfa hjá Eintaki sf. með það í huga að gerast meðeigandi, en af því hafi aldrei orðið, m.a. vegna þess að stefn- andi hafi aldrei fengið að sjá reikninga fyrirtækisins og bókhald, þótt eftir því væri gengið. Hafi þetta leitt til þess að til samstarfs hafi aldrei stofnast milli stefnanda og Árna Margeirssonar um reksturinn. Engin sönnun liggi fyrir um það í málinu að slíkt samstarf hafi stofnast. Staðhæfingu sinni til stuðnings um þetta atriði bendir stefnandi á eftirtalin atriði: Í fyrsta lagi sé enginn skriflegur samningur þessu til sönnunar. Í öðru lagi hafi Árni Margeirsson lýst yfir með skriflegri yfirlýsingu, dags. 22. nóvember 1984, sbr. dskj. nr. 4, að krafa stefnanda sé launakrafa. Í þriðja lagi hafi bæjar- þing Keflavíkur dæmt Árna Margeirsson til þess að greiða stefnanda þessa kröfu sem vinnulaunakröfu. Í fjóða lagi hafi skiptaréttur Suður-Múlasýslu viðurkennt kröfu stefnanda sem forgangskröfu. Að því er fjárhæð kröfunnar varðar, byggir stefnandi á því, að ríkis- ábyrgð á launum taki til alls þess kostnaðar, sem launþegi verði fyrir vegna nauðsynlegra ráðstafana til þess að innheimta kröfu sína. Þar undir falli 858 Þeir liðir, sem grein sé gerð fyrir í stefnu og krafist sé greiðslu á, þ.e. dæmdur málskostnaður, fjárnámsbeiðni, mót, dagpeningar og ferðakostn- aður vegna fjárnáms, gjaldþrotaskiptabeiðni, kröfulýsing og skiptakostnað- ur. Launakrafa stefnanda sé kr. 302.800,00, en annar sá kostnaður, sem hér um ræðir, sé kr. 157.988,00. Útreikningur launakröfunnar byggi á yfir- lýsingu Árna Margeirssonar frá 22. nóvember 1984. Í Þeirri yfirlýsingu sé nákvæmlega til tekið, hver voru mánaðarlaun stefnanda þann tíma, er hann var við störf hjá Eintaki sf. Af hálfu stefnanda er því loks haldið fram, að sú málsástæða stefndu, að stefnandi hafi gerst meðeigandi í Eintaki sf. og eigi af þeirri ástæðu ekki rétt til greiðslu kröfu sinnar úr ríkissjóði, komist ekki að þessu máli. Synjun félagsmálaráðuneytisins á greiðsluskyldu hafi ekki verið byggð á því atriði, heldur einvörðungu því, að stefnanda hafi mátt vera ljós slæm fjár- hagsstaða fyrirtækisins. Af því leiði, að það atriði eitt geti komið til prófun- ar í þessu máli. 4.0. Stefndu styðja sýknukröfu sína í fyrsta lagi á því að stefnandi hefði gerst meðeigandi Árna Margeirssonar í Eintaki sf. og sé því ekki launþegi í skiln- ingi laga nr. 23/1985. Í öðru lagi er á því byggt, ef ekki teldist sannað að stefnandi hafi gerst meðeigandi í fyrirtækinu, að stefnandi hafi haft með höndum fjármálastjórn þess og þannig mátt vera kunn slæm fjárhagsstaða þess. Hvort atriðið um sig nægi til sýknu. Fyrri staðhæfingu sína, þ.e. að stefnandi hafi gerst meðeigandi Árna Margeirssonar í Eintaki sf., styðja stefndu þeim rökum að óumdeilt sé í málinu að stefnandi hafi komið til starfa með því hugarfari og í því skyni að gerast meðeigandi Árna. Þetta hefur Árni Margeirsson borið fyrir skiptarétti Suður-Múlasýslu. Þá hafi bæði stefnandi og Árni Margeirsson staðfest þetta fyrir dómi í þessu máli. Þar að auki hafi Árni R. Árnason, sem annaðist bókhald Eintaks sf. á þessum tíma, borið fyrir dómi að í ágúst 1983 hafi þeir stefnandi og Árni Margeirsson komið á sinn fund og skýrt sér svo frá, að þeir hefðu gerst sameigendur að Eintaki sf. , og beðið sig um að ganga frá nauðsynlegum skjölum í því sambandi. Af þeir skjala- gerð hafi þó ekki orðið af einhverjum ástæðum. Þennan framburð Árna R. Árnasonar hafi Árni Margeirsson staðfest hér fyrir dómi. Ýmislegt, sem fram sé komið í máli þessu, bendi eindregið til þess, að stefnandi hafi gerst meðeigandi Árna Margeirssonar, enda þótt skriflegur samningur hafi ekki verið gerður um það efni þeirra í milli. Í fyrsta lagi megi benda á framburð Árna Margeirssonar og Árna R. Árnasonar fyrir dómi og framburð Árna Margeirssonar fyrir skiptarétti. Þá sé upplýst í málinu, að eftir að stefnandi kom að Eintaki sf., hafi hann stofnað í eigin 859 nafni tvo ávísanareikninga, annan Í Útvegsbankanum í Keflavík, en hinn í Sparisjóði Keflavíkur. Og enda þótt reikningarnir hafi báðir verið á nafni stefnanda, hafi þeir eigi að síður verið notaðir í þágu Eintaks sf. og inn á reikningana hafi farið allar tekjur fyrirtækisins. Út af reikningunum hafi stefnandi greitt skuldir þær, sem á fyrirtækinu hvíldu. Stefnandi hafi lánað fyrirtækinu af eigin fé sínu, hann hafi gengið í ábyrgð um greiðslu skuld- bindinga, sem á fyrirtækinu hvíldu, og hann hafi engin laun tekið þann tíma sem hann starfaði þar, að frá töldum óverulegum greiðslum, þ.e. kr. 35.400,00 árið 1984 og kr. 5.000,00 árið 1983. Með þeim hætti, sem hér var lýst, hagi almennur launamaður sér ekki. Ef ekki verði fallist á það sjónarmið stefndu að stefnandi hafi gerst með- eigandi í fyrirtækinu, sé fullkomlega ljóst af því, sem að framan sé rakið, að stefnandi hafi haft með höndum fjármálastjórn fyrirtækisins og annast daglegan rekstur þess. Rekstur Eintaks sf. hafi jafnan gengið erfiðlega og þá einkanlega á árinu 1984. Þar sem stefnandi hafi haft undir höndum tékk- hefti fyrirtækisins og stjórnað inn- og útgreiðslum af tékkareikningum þess, hafi honum ekki mátt dyljast að gjaldþrot fyrirtækisins væri yfirvofandi á þeim tíma sem hann vann fyrir launum sínum. Þó að gjaldþrotið hafi ekki borið að höndum formlega fyrr en í nóvember 1985, sé fram komið í málinu og óumdeilt að reksturinn hafi að mestu lagst niður um áramótin 1984/1985 vegna undanfarinna skakkafalla. Ef greiðsluskylda stefndu teldist vera óyggjandi andmæla stefndu fjár- hæð kröfu stefnanda. Ljóst sé, eins og hér standi á, að stefnandi geti, ef greiðsluskylda verður talin réttmæt, eingöngu átt rétt til launa síðustu sex mánaði starfstímabils síns, þ.e. frá 15. mars til 15. ágúst 1984, en ekki fyrir lengra tímabil, sbr. a-lið 1. mgr. 4. gr. laga nr. 23/1985. Þá er og mótmælt þeirri fjárhæð sem stefnandi krefst fyrir hvern mánuð. Ekki sé fram komið í málinu, að samið hafi verið um þær fjárhæðir, sem stefnandi leggur til grundvallar. Þá er því og mótmælt, að kostnaður sá, er stefnandi telur sig hafa haft af innheimtu kröfu sinnar og greindur er í töluliðum 3-9 í stefnu, njóti ríkisábyrgðar. 5.0. Forsendur og niðurstaða. Krafa stefnanda, sú er um ræðir í máli þessu, hefur af skiptaráðandanum í Suður-Múlasýslu verið viðurkennd sem forgangskrafa í þrotabú Árna Margeirssonar og Eintaks sf. Samkvæmt framburði Árna fyrir skiptarétti Suður-Múlasýslu, en endur- rit framburðarins hefur verið lagt fram í þessu máli, og samkvæmt fram- burði stefnanda og vitna hér fyrir dómi er fram komið og óumdeilt að stefnandi réðst til starfa hjá Eintaki sf. á árinu 1983 í því skyni að gerast 860 meðeigandi Árna Margeirssonar í fyrirtækinu. Ágreiningur er hins vegar um það með málsaðilum hvort af slíku samstarfi hafi orðið. Vitnið Árni R. Árnason, sem annaðist bókhald Eintaks sf. á þeim tíma, er hér skiptir máli, bar fyrir dómi að í ágúst 1983 hefðu þeir komið á sinn fund Árni Margeirsson og stefnandi og skýrt sér svo frá að þeir hefðu gerst meðeigendur að Eintaki sf. og beðið sig að ganga frá nauðsynlegum skjöl- um Í því sambandi. Af þeirri skjalagerð hafi þó ekki orðið. Þennan fram- burð Árna R. Árnasonar hefur Árni Margeirsson staðfest og jafnframt borið, að stefnandi hafi gerst meðeigandi sinn í fyrirtækinu. Upplýst er í málinu að stefhandi stofnaði á starfstíma sínum hjá Eintaki sf. á eigin nafni tvo tékkareikninga, annan í Sparisjóði Keflavíkur, en hinn í Verslunarbankanum í Keflavík. Enda þótt reikningarnir væru á nafni stefnanda, voru þeir notaðir í þágu Eintaks sf., og munu ástæður þess m.a. vera þær að lánastofnanir höfðu lokað fyrir tékkaviðskipti við fyrirtækið. Inn á reikningana runnu tekjur Eintaks sf. og út af þeim greiddi stefnandi hluta skuldbindinga þeirra er á fyrirtækinu hvíldu. Stefnandi lagði af eigin fé sínu til rekstrar fyrirtækisins, og hann gerðist ábyrgðarmaður skuldbindinga er á því hvíldu. Samkvæmt framburði hans fyrir dómi og fram lögðum skattskýrslum fékk hann ekki greidd önnur laun hjá Eintaki sf. árið 1983 en kr. 5.000,00 og kr. 35.400,00 árið 1984 þrátt fyrir það að hafa „unnið dag og nótt““, eins og hann bar fyrir dómi. Með hliðsjón af framburði vitna og fram komnum gögnum í málinu þykir sönnuð sú staðhæfing stefndu að stefnandi hafi orðið eignaraðili að Eintaki sf. með Árna Margeirssyni eigi síðar en í ágúst 1983 og hafi svo staðið í það minnsta þar til stefnandi hvarf frá fyrirtækinu í ágúst 1984. Hvað sem líður yfirlýsingu Árna Margeirssonar frá 24. nóvember 1984 um kröfu stefnanda, verður samkvæmt því, sem að framan er rakið um afskipti stefnanda af rekstri Eintaks sf., eigi talið, að stefnandi hafi verið launþegi þess fyrirtækis í skilningi 2. mgr. 3. gr. laga nr. 23/1985, er hér eiga við. Þegar af þeirri ástæðu fellur krafa hans utan ríkisábyrgðar sam- kvæmt 1. gr. laganna og ber samkvæmt því að sýkna stefndu af kröfum stefnanda. Þá ber og að dæma stefnanda til þess að greiða stefndu máls- kostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 40.000,00. Þorgeir Örlygsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, félagsmálaráðherra og fjármálaráðherra fyrir hönd ríkis- sjóðs, skulu sýknir af öllum kröfum stefnanda, Hafliða Sævarssonar, í máli þessu. Stefnandi greiði stefndu kr. 40.000,00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lögum. Sól Miðvikudaginn 24. maí 1989. Nr. 404/1988. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Sólrúnu Elídóttur (Brandur Brynjólfsson hrl.). Líkamsárás. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Benedikt Blöndal, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arn- ljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Héraðsdómi var með stefnu 2. desember 1988 áfrýjað til Hæsta- réttar að ósk ákærðu og jafnframt af hálfu ákæruvalds til sakfell- ingar samkvæmt ákæru og refsiþyngingar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta sakarmat hans. Í ákæru hefur láðst að geta ártals, en dæma má ákærðu áfall eigi að síður samkvæmt 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74/1974. Gegn neitun ákærðu verður að telja það ósannað, að hún hafi ætlað að svipta Karl lífi, og varhugavert þykir að álykta, að ákærða hafi hlotið að sjá það fyrir, að bani gæti hlotist af atlögu hennar. Hefur ákærða því gerst brotleg við 2. mgr. 218. gr. almennra hegn- ingarlaga, nr. 19/1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981. Með þessum athugasemdum ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Ákærða sætti gæsluvarðhaldi frá 2. maí 1988 til 1. júní s.á. og síðan Óslitið frá 30. ágúst 1988, og ber að draga þá vist frá refsingu hennar samkvæmt 76. gr. laga nr. 19/1940. Ákærða verður dæmd til greiðslu áfrýjunarkostnaðar svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Refsiákvörðun héraðsdóms á að vera óröskuð, en gæslu- varðhaldsvist ákærðu, Sólrúnar Elídóttur, frá 2. maí 1988 til 1. júní s.á. og síðan óslitið frá 30. ágúst 1988 á að koma refsi- vist til frádráttar. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera óhaggað. 862 Ákærða greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun, í ríkissjóð, 60.000,00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Brands Brynjólfssonar hæstaréttarlögmanns, 60.000,00 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 15. nóvember 1988. Ár 1988, þriðjudaginn 15. nóvember, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem haldið er að Borgartúni 7 af Ingibjörgu Benediktsdóttur saka- dómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 601/1988: Á kæruvaldið gegn Sólrúnu Elídóttur, sem tekið var til dóms 25. október sl. Málið er höfðað með ákæru, dagsettri 19. ágúst 1988, gegn ákærðu, Sól- rúnu Elídóttur, til lögheimilis að Sólheimum 41, Reykjavík, fæddri í Reykjavík 4. maí 1956, „fyrir tilraun til manndráps, en til vara fyrir stór- fellda líkamsárás, með því að hafa að kvöldi föstudagsins 29. apríl eða aðfaranótt næsta dags stungið Karl Valgarðsson, Hagamel 14, Reykjavík, hnífstungu í kvið í kjallaraíbúð Karls að Hagamel 14, og gekk hnífurinn alldjúpt í kvið rétt ofan við hægri nára og Í görn. Var Karl fluttur á Borgarspítalann um kl. 9 að morgni sunnudagsins 1. maí með lungnabólgu og alvarlega sýkingu í kviðarholi. Þar var hann settur í öndunarvél og stóð mjög tæpt um líf hans um tíma. Hann hresstist þó smám saman og var útskrifaður af skurðlækningadeild 20. sama mánaðar. Telst þetta aðallega varða við 211., sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, en til vara við 2. mgr. 218. gr. sömu laga, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981. Þess er krafist að ákærða verði dæmd til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málavextir eru þessir: Um kl. 8.31 að morgni sunnudagsins 1. maí sl. var lögreglunni í Reykja- vík tilkynnt að maður hefði verið stunginn með hnífi í kjallaraíbúð að Hagamel 14 hér í borg. Lögreglumenn og sjúkralið komu samtímis á vett- vang. Í frumskýrslu Bjarna Ólafs Magnússonar lögreglumanns segir m.a. að tilkynnandi, Páll Elíson, hafi vísað þeim á hinn slasaða, Karl Valgarðsson, sem lá rænulítill á hægri hlið ofan á svefnpoka í einu horni svefnherbergis- ins. Hann hafi verið með stungusár á kvið og skrámur á andliti og kvið. Hafi hann enga skýringu getað gefið á áverkanum. Í skýrslunni er haft eftir Páli Elísyni að hann hafi komið í íbúðina þá skömmu áður. Hann hafi séð Karl liggjandi á gólfi herbergisins, ýtt við honum og Karl þá kveinkað sér. Hann hafi því velt honum á hliðina, séð stungusárið og kallað þegar eftir aðstoð lögreglu. Auk Páls voru í íbúðinni 863 ákærða, Sólrún Elídóttir, systir Páls, Valdimar Svavarsson, eiginmaður ákærðu, Helgi Kárason, og sex aðrir. Voru allir meira eða minna ölvaðir að undanskildum Páli og stúlku sem með honum var. Ákærða var mjög ölvuð og æst, og var hún handjárnuð og handtekin ásamt öðrum þeim, sem þarna voru, og færð á lögreglustöðina í Reykjavík. Ofangreindir sexmenningar, sem voru gestkomandi í íbúðinni, voru vistaðir um stundarsakir, en látnir lausir eftir viðtöl hjá RLR, þegar í ljós kom, að Karl hafði verið stunginn löngu áður en þeir komu í íbúðina nóttina áður. Karl Valgarðsson var fluttur í skyndi á Borgarspítalann og gekkst þegar í stað undir skurðaðgerð. Í vottorði Jóhannesar M. Gunnarssonar, sérfræð- ings í skurðlækningum á Borgarspítalanum, dagsettu 10. júní sl., segir m.a.: „„Ofangreindur maður var fluttur á slysadeild Borgarspítalans í neyðarbíl um kl. 9 f.h. 1.5. 1988. Hann var þá sýnilega drukkinn, en í mjög lélegu líkamlegu ástandi, með mjög öran hjartslátt, 140/mín., kaldur og með lélega blóðrás í húð. Hann var við meðvitund en gat ekki greint nákvæmlega frá málavöxtum. Rétt ofan við hæ. nára var stungugat í kvið- veggnum u.þ.b. 2 cm á lengd. Storknað blóð var í stungugatinu. Vi. megin á kvið í naflahæð er 12-15 cm löng rispa í húð og einnig grunnar húðrispur á vi. kinn. Engin önnur ytri áverkamerki. Kviður er gífurlega þaninn og mjög spenntur og sýnilega um mikla lífhimnubólgu að ræða. Sjúklingur var þegar í stað tekinn til aðgerðar. Lungnamynd við komu sýndi samfall neðan til í hæ. lunga. Við aðgerðina kom fram að allmikið loft var í kviðarholi, lítils háttar blóð, en allmikið garnainnihald frítt í kviðarholi og stungugat á smágirni á einum stað. Garnir voru gífurlega þandar, sömuleiðis magi, og virtist vera um garna- og magalömun að ræða, svo að af því má ráða, að stungugatið á görninni hefur verið orðið a.m.k. 1/2 sólarhrings gamalt. Sjúklingur fékk mjög mikla lungnabólgu eftir aðgerðina, sömuleiðis ígerð í skurðsár og stóð mjög tæpt um líf mannsins um tíma. Hann hresstist þó smám saman og útskrifaðist af skurðlækninga- deild 20.5.?88 til alcoholmeðferðar á Vogi. Var þá enn með opið skurðsár á kvið, sem krefst alllangrar umhirðu þar til það er gróið. Samantekt: Tæplega fimmtugur maður sem hefur verið veittur áverki með eggvopni, er undir áhrifum áfengis við komu. Er með stungusár á kvið. Eggvopn hef- ur gengið alldjúpt í kvið og sett gat á görn a.m.k. hálfum sólarhring fyrir innlögn á sjúkrahúsið. Alvarleg sýking í kviðarholi sem afleiðing af þessu svo og lungnabólga. Sjúklingur útskrifast við dágóða heilsu 3 vikum eftir aðgerð, en þá enn með opið sár á kvið.“ Í skýrslu Harðar Jóhannessonar, lögreglufulltrúa hjá RLR, sem kom á vettvang skömmu eftir komu lögreglu og sjúkraliðs ásamt Bjarna J. Boga- 864. syni rannsóknarlögreglumanni, sem ljósmyndaði og gerði uppdrátt af vett- vangi, segir M.a.! Í beinu framhaldi af handtöku viðurkenndi ákærða verknaðinn. Síðar sama dag var hún færð til yfirheyrslu til rannsóknarlögreglu svo og sam- dægurs fyrir dóm. Með úrskurði sakadóms Reykjavíkur var henni gert að sæta gæsluvarðhaldi að kröfu Rannsóknarlögreglu ríkisins til 1. júní 1988 kl. 16.00. Ákærða hefur borið að þau Karl hafi verið við drykkju undanfarna mán- uði fyrir atburðinn. Dvaldist hún hjá Karli í íbúð hans á Hagamel 14 frá því um miðjan mars sl. Valdimar Svavarsson og eiginmaður hennar, Helgi Kárason, voru með þeim þennan tíma við drykkju. Síðdegis föstudaginn fyrir þennan atburð keyptu þau Karl 5 flöskur af brennivíni Í „Ríkinu“ og fóru við svo búið heim á Hagamel 14, en þar voru fyrir þeir Valdimar og Helgi. Hófu þau öll drykkju og drukku úr 4 flöskum áður en þau fóru að sofa. Um klukkan 7 um morguninn sofnuðu þau Karl, en Valdimar og Helgi sofnuðu á undan þeim. Um klukkan 10 þennan sama morgun vökn- uðu þau Karl í stofunni. Helgi var þá sofandi á fleti þar í horninu, en Valdimar svaf í herberginu. Þau Karl fóru að ræða saman og fljótlega byri- uðu þau að rífast. Karl kallaði hana sem oftar nafni fyrrverandi eiginkonu sinnar og bað hún hann að hætta því, þar sem það fór óskaplega í taug- arnar á henni. Karl fór þá að tala um það að hann þyrfti að lagfæra eitt og annað í íbúðinni, en hún sagði honum, að nær væri, að hann gerði eitthvað í þeim málum, en tala sýknt og heilagt um það. Hún hafi reiðst vegna ofangreindra tveggja atriða, en mundi ekki nánar, um hvað rifrildið snerist. Hún hafi beðið Karl að hætta þessu rifrildi, en hann hafi haldið áfram. Vasahnífur með rauðu skafti lá á stofuborði, og sagði hún Karli, að ef hann hætti ekki, mundi hún stinga hann með honum, en hnífinn hafi hún tekið í hægri höndina. Karl hafi náð að taka hnífinn af henni. Er þetta var hafi þau staðið framan við sófaborðið í stofunni, hún hafi staðið nálægt enda borðsins, nær dyrunum, en Karl fjær. Um leið og hann tók af henni hnífinn hafi hann hent henni út í vegginn við dyrnar á stofunni og um leið hafi hún rispast á kviðnum. Hún hafi orðið hrædd og mjög æst og gripið hnífinn, sem lá á gólfinu, en vissi ekki hvort Karl henti honum eða missti á gólfið. Karl hafi staðið fyrir framan hana og í beinu framhaldi af því, að hún greip hnífinn af gólfinu, hafi hún risið upp, en ekki náð þó að standa upprétt, og stungið hann með hnífnum í kviðinn. Helgi lá, meðan á þessu stóð, í einu horni stofunnar, glugga megin. Vissi ákærða ekki, hvort hann var vakandi eða sofandi. Valdimar hafi greinilega vaknað við hávaðann, því að hann kom fram í eldhús, en þangað gekk hún með hníf- 865 inn í hendi, eftir að hún hafði stungið Karl. Hann bað hana að rétta sér hnífinn, hvað hún gerði. Um önnur orðaskipti milli þeirra hafi ekki verið að ræða. Fór hún fram í stofu og athugaði áverkana á Karli, og virtist henni þetta vera smáskeina. Valdimar stóð við hliðina á henni í stofunni þegar hún kannaði áverkana strax eftir stunguna, og skýrði hún honum frá því að hún hefði stungið Karl í kviðinn. Hún spurði Karl hvort hann vildi fá læknisaðstoð, en hann neitaði því. Þau Karl sættust fljótlega og settust inn í stofu og héldu drykkjunni áfram. Vildi hún fá lækni til að líta á Karl. Karl sagði, að allt væri í lagi með sig, og neitaði að fá lækni eða fara til læknis. Bað hún Valdimar að fara út og hringja á heilsugæslu- lækni, þar sem síminn var lokaður, hvað hann gerði. Kom hann aftur skömmu síðar og sagði að Karl yrði sjálfur að koma á heilsugæslustöðina, en sem fyrr vildi Karl ekki fara. Klippti hún þá sundur teygjubindi, sem hún hafði notað einu sinni áður, og lagði við sárið með þykku límbandi. Fljótlega lagðist Karl fyrir í svefnherberginu, en hvað klukkan var þá vissi ákærða ekki, taldi, að það hefði verið um 1-2 klst. eftir atburðinn. Karl hafi a.m.k. lokið úr áfengisglasinu, sem hann fékk sér eftir að þau vökn- uðu. Kvað hún þann framburð Valdimars Svavarssonar, að Karl hefði lagst fyrir strax eftir stunguna, ekki réttan og ítrekaði ofangreindan framburð og kvað Karl fyrst hafa lagst fyrir, eftir að Valdimar kom til baka, er hann hafði reynt að ná símasambandi við lækni. Í framhaldi af þessu héldu þau Valdimar og Helgi áfram drykkjunni og drukku allan daginn og fram eftir kvöldi, en upp úr miðnætti fór hún á dansleik með vinkonu sinni og var þar fram eftir nóttu. Valdimar og Helgi voru hins vegar eftir í íbúðinni, og bað hún þá að líta eftir Karli, sem enn lá fyrir. Um kl. 3.30, skömmu eftir að hún kom heim af dansleiknum, kom fleira fólk í íbúðina, m.a. systkini hennar, Páll og Elín. Eftir að hún kom heim bað Karl hana að gefa sér vatn að drekka, hvað hún gerði, og leit hún öðru hverju inn til hans. Henni fannst það ekki einkennilegt, að hann lá enn fyrir, þar sem það var alvanalegt, er þau voru við drykkju, að hann legðist fyrir og svæfi við og við, og sem fyrr segir hafi drykkjan verið langvarandi. Karl hafi ekki kvartað og borið sig vel. Síðar um nóttina gaf hún honum tvær mogadontöflur, þar sem hann gat ekki sofnað. Hún sá ekki annað en allt væri í lagi með hann, enda kvartaði hann ekki um verki. Þegar hún fór inn til hans undir morgun bað hann hana um vatn að drekka. Var hann þá orðinn mjög máttfarinn, gat varla haldið á glasinu vegna máttleysis. Ákærða kvaðst þá fyrst hafa gert sér grein fyrir hversu alvarlegt ástand Karls var. Þá kallaði hún strax á Pál, bróður sinn, og leitaði hjá honum ráða og bað hann að kalla á sjúkrabíl. Páll fór fyrst inn í svefnherbergið að huga að Karli, en síðan rakleiðis út og hringdi á sjúkrabíl. Er ákærða var að því spurð hvers vegna hún hefði ekki þegar eftir 55 866 atburðinn fengið að hringja eða beðið um aðstoð hjá nágrönnum eða gert aðrar ráðstafanir, bar hún því við að mikil óregla hefði verið í íbúðinni að undanförnu og hún ekki kunnað við vegna fyrri kvartana nágrannanna að leita þar ásjár. Þá hefði Karl hvorki viljað fá læknishjálp né yfirgefa íbúðina. Ákærða kvað það ekki hafa verið ætlun sína að gera tilraun til að stytta Karli aldur þrátt fyrir hótun sína. Hún hafi stungið hann í mikilli reiði og verið hrædd. Vitnið Valdimar Svavarsson bar að hann hefði dvalist í íbúð Karls um fjórar vikur fyrir þennan atburð. Síðustu tvær vikurnar hefði hann meira og minna verið við áfengisdrykkju. Á föstudeginum og aðfaranótt laugar- dagsins var hann þar við drykkju ásamt Sólrúnu, Helga Kárasyni og Karli. Sofnaði hann á dýnu næst dyrunum í stofunni um nóttina, en vaknaði við mikinn hávaða og öskur er þau Sólrún og Karl voru að rífast, en hvað þeim fór á milli, vissi hann ekki. Öskrin hafi aðallega verið í Sólrúnu. Það næsta sem hann sá, var, að Karl hélt um magann á sér og blóðblettur var á skyrtu hans, en Sólrún hélt á rauðum vasahníf í hendinni. Af þessu réð hann, að Sólrún hefði stungið Karl, enda var ekki öðrum til að dreifa þar sem Helgi var sofandi. Sólrún var mjög æst og bæði hún og Karl í talsverðu uppnámi. Spurði hann þau hvað gengi á, en Karl vildi ekkert úr þessu gera, svo sem að kalla á læknishjálp, og:fór inn í svefnherbergið og lagði sig. Valdimar tók strax hnífinn af Sólrúnu og setti hann upp í hillu í eldhús- inu, en hníf þennan kvaðst Valdimar eiga. Er honum var bent á ljósmyndir af hníf þeim, sem ákærða kvaðst hafa stungið Karl með, staðfesti Karl, að þetta væri hnífurinn. Þau Sólrún ræddu ekkert frekar um þennan atburð og sofnaði Valdimar fljótlega eftir þetta. Gerði hann sér ekki grein fyrir hvenær atburður þessi átti sér stað, það hefði annaðhvort verið að kvöldi föstudagsins eða aðfaranótt laugardagsins. Milli klukkan 7.00 og 8.00 að morgni laugardagsins vaknaði hann ásamt Sólrúnu. Bað hún hann skömmu síðar að fara út og sækja læknishjálp. Fór hann í ýmsar „„sjoppur““ í ná- grenninu, en alls staðar var lokað, og fór hann því aftur á Hagamelinn við svo búið. Þegar þangað kom, lá Karl enn fyrir í herberginu. Sagði Valdimar Sólrúnu, að sér hefði ekki tekist að hringja, og var þetta ekki rætt frekar eftir það. Hann var svo allan daginn við drykkju ásamt Sólrúnu og Helga í íbúðinni og fram á kvöld, lagði sig við og við, en sofnaði aldrei lengi í einu. Telur hann sig geta fullyrt, að Karl hafi aldrei farið út úr her- berginu allan tímann. Hann hafi ekki orðið var við, að Karl hafi neytt matar eða drykkjar, frá því er hann lagðist fyrir uns lögreglan kom á vett- vang. Hann hafi eldað súpu til að gefa Karli, en hann ekki viljað hana. Þá hafi hann boðið honum „,sjúss““,, en Karl hafi ekki heldur þegið það, sem var óvenjulegt. Hann hafi þrátt fyrir þetta ekki gert sér grein fyrir, 867 hversu ástand Karls var alvarlegt, þar sem hann hélt að hann væri „„þunn- ur““ og slappur, en samt hafi sér ekki litist á blikuna. Um kvöldið fór Sólrún á skemmtistað, en kom um nóttina aftur ásamt fleira fólki sem var við skál. Vaknaði hann þá, enda enginn svefnfriður. Síðar um nóttina hugaði hann að ástandi Karls, en þá kveðst Valdimar hafa verið allsgáður. Var Karl þá orðinn kaldur og hvítur í andliti, og gerði hann sér þá grein fyrir að ástandið var orðið alvarlegt. Páll Rúnar, bróðir Sólrúnar, kannaði einnig ástand Karls. Afréðu þeir að kalla á sjúkralið og lögreglu þegar í stað og fóru þeirra erinda í næsta hús. Um svipað leyti og þeir fóru út til að hringja eftir sjúkraliði og lögreglu hafi Sólrún einnig rætt um að kalla þyrfti á hjálp. Valdimar kveðst ekki hafa orðið þess var, að Karl væri því mótfallinn, að Sólrún dveldist í íbúðinni, en hins vegar hafi hann verið því mótfallinn að einstaka maður kæmi þangað. Hann hafi látið það afskiptalaust að laus- ungarlýður vendi þangað komur sínar, enda hefði hann ekki getað neitað áfengi sem honum bauðst frá þessum lýð. Vitnið. Páll Elíson bar á sama veg og Valdimar og Karl um aðdraganda þess að þeir Valdimar fóru út og hringdu á lögreglu og sjúkralið. Minntist hann þess ekki að ákærða hefði beðið sig að kalla eftir aðstoð. Vitnið Helgi Kárason kveðst hafa verið umrædda helgi sem oftar á heim- ili Karls Valgarðssonar ásamt konu sinni, Sólrúnu, og Valdimar Svavars- syni. Þau áttu áfengi og höfðu drukkið talsvert. Sjálfur hafi hann drukkið lítið á föstudeginum, en tók þá inn bæði diazepam- og mogadontöflur. Ein- hvern tíma aðfaranótt laugardagsins vaknaði hann og fór fram í eldhús að hita kaffi, en þá voru þau Sólrún og Karl sofandi í herbergi við hlið stofunnar. Þau Sólrún og Karl, sem bæði voru enn ölvuð, vöknuðu og komu inn í stofu. Fóru þau að rífast, m.a. um það, að Sólrún vildi fara á dansleik um kvöldið, en um hvað þau rifust frekar mundi hann ekki. Er hér var komið sögu lá Helgi á fleti í stofunni undir glugganum, fjærst dyrunum. Þessu næst veitti hann því athygli að Karl réðst á Sólrúnu og henti henni utan í vegginn og við það datt hún á gólfið. Stóð Helgi upp og settist í stól í stofunni. Karl sneri við honum baki, boginn yfir Sólrúnu. Hann sá hníf liggja á gólfinu, sem fyrr um morguninn hafði verið á stofu- borðinu. Þegar Karl sneri sér við, var blóð á maga hans, en Helgi sá ekki, hvernig það atvikaðist. Karl tók um hálsinn á Sólrúnu og sveigði hann aftur, en Helgi gat ekki um það borið hvort það var fyrir eða eftir að Karl fékk stunguna, þar sem hann sá ekki hvenær hann varð fyrir stungunni. Við yfirheyrslu hjá RLR bar Helgi, að ákærða hefði haldið á hníf, á meðan þau Karl voru að rífast. Karl hefði hrint henni út í vegg, og við það hefði hún dottið í gólfið, en staðið upp og hlaupið að Karli, rifið í hann og um leið stakkst hnífurinn í kviðinn á honum. Er Helga ver bent 868 á þennan framburð sinn fyrir dóminum kvað hann þennan framburð hjá rannsóknarlögreglu rangan, hann myndi þetta betur nú þegar hann hefði hugsað málið í samhengi. Kvaðst Helgi ekki hafa orðið þess var, svo sem hann bar hjá rannsóknarlögreglu, að ákærða hefði verið með hnífinn, áður en Karl henti henni út í vegginn, enda hefði hann þá legið í fletinu við gluggann og því ekki séð nákvæmlega hvað gerðist. Hann hefði ekki heldur orðið var við, að ákærða hefði ógnað Karli með hnífnum. Eftir þennan atburð luku Sólrún og Karl við að drekka áfengið úr glösun- um sem þau voru með. Karl fór inn að sofa og þverneitaði að fara til læknis eða fá læknisaðstoð. Þau þrjú voru áfram í stofunni, Sólrún og Valdimar héldu áfram drykkju, en Helgi drakk kaffi og neytti einhverra lyfja. Karl neitaði með öllu að fara til læknis eða fá læknisaðstoð. Þau hin hafi þá rætt um að rétt væri að kalla á lækni. Í því skyni fór Valdimar út, en kom aftur heim þar sem það tókst ekki. Helgi kvaðst ekki hafa orðið var við að Karl kæmi fram eftir þetta, og vissi hann ekki hvort hann neytti matar eða drykkjar. Sólrún hafi hins vegar farið við og við inn til hans og m.a. sett heftiplástur með þykku límbandi yfir sárið. Helgi kvað alvana- legt að Karl lægi fyrir langtímum saman og Sólrún væri þá vön að færa honum mat og drykk. Vegna þessa og þar sem Karl hafi ekki viljað læknis- aðstoð, hafi þau enga grein gert sér fyrir, hversu alvarlegt ástand mannsins var. Helgi kvaðst hafa sofnað um kl. 7 á laugardagskvöldið og ekki vaknað fyrr en lögreglumenn komu á staðinn morguninn eftir. Helgi kvaðst ekki hafa orðið var við, að Karl væri því mótfallinn, að þau Sólrún dveldust hjá sér, en Sólrún hefði reynt eftir megni að koma út því fólki, sem var með drykkjulæti eða að öðru leyti óæskilegt. Vitnið Karl Valgarðsson var fyrst yfirheyrt hjá rannsóknarlögreglu 16. maí sl. Kvaðst Karl þá enn illa haldinn af verkjum. Þá var hann yfirheyrður á ný nokkrum dögum síðar og við meðferð málsins. Kvaðst hann hafa verið meira eða minna ölvaður frá því fyrir sl. jól og verið illa farinn af áfengis- drykkju. Á heimili hans kom fólk og fór og þar var mikil áfengis- og lyfja- neysla. Hann var með Sólrúnu, Valdimar og Helga við áfengisdrykkju á heimili sínu umrædda helgi. Mundi hann ekki aðdraganda þess, að hann hlaut hnífstunguna, og minntist þess ekki, að þau Sólrún hefðu rifist, en það hljóti að hafa verið raunin, þar sem hann sá enga aðra ástæðu fyrir hnífstungunni. Var hann lengi búinn að biðja þau hin að fara úr íbúðinni, þar sem oft var kvartað undan hávaða vegna þeirra. Einnig hugðist hann leigja íbúðina, þar sem hann ætlaði að fara til sjós. Af þessum ástæðum reyndi hann að losna við þau úr íbúðinni. Sólrún bjó í íbúðinni síðan í febrúar og dró þar að alls konar lýð. Hann kvaðst lítið sem ekkert hafa getað við það ráðið vegna langvarandi áfengisdrykkju. Hann vildi losna við þau með góðu og kallaði því ekki á lögreglu til að koma þeim út. Hann 869 kvað það rétt að hann hefði þegið af þeim áfengi, en hann hefði einnig veitt þeim það þegar hann átti fé. Karl kvaðst ekkert muna eftir sér fyrr en skömmu áður en lögreglan kom á staðinn um morguninn. Þá komu Páll og Valdimar inn í herbergið sem hann lá í, skoðuðu hann og vildu kalla á sjúkrabíl. Í fyrstu bað hann þá að bíða, en síðan versnaði honum og samþykkti það. Um morguninn fór hann fram á salernið og veitti því þá athygli, að nærbuxur, utanyfirbuxur og skyrta hans voru blóðugar. Hann sá þá sárið, en gerði sér ekki grein fyrir að um stungusár var að ræða, en hélt að það væri rispa. Samt sem áður gerði hann sér ekki grein fyrir að þetta væri blóð úr sér, og þar sem hann var timbraður, áttaði hann sig ekki á, hvað var á seyði. Þar af leiðandi bað hann ekki um aðstoð. Þegar hann varð var við blóðið um morguninn spurði hann fólkið, m.a. Sólrúnu og Valdimar, hvað hefði gerst, en enginn vildi segja honum neitt. Valdimar hefði spurt sig að því, hvort hann hefði gert sér grein fyrir, hvað hafði gerst, og margsinnis komið inn til sín um morguninn og viljað kalla á sjúkrabíl, en sem fyrr vildi hann það ekki. Loks urðu þeir þrír, þ.e. hann, Valdimar og Páll, ásáttir um að kalla á sjúkralið. Karl kvaðst ekki hafa gert sér grein fyrir, hversu alvarlegur áverk- inn var, fyrr en hann fann, að hann gat ekki risið upp í rúminu vegna máttleysis og þyngsla í maga. Hann kvaðst þess fullviss að Sólrún hefði aldrei boðist til að kalla eftir sjúkraliði eða lækni. Þá kvaðst hann ekki hafa orðið var við umbúðir um sárið. Við yfirheyrslu við meðferð málsins 20. október sl. kvaðst Karl gangast undir aðgerð eftir nokkra daga, þar sem ekki var unnt í fyrri uppskurðinum að ganga endanlega frá því að sauma saman magavöðva fyrr en sárið eftir þann uppskurð var gróið. Karl kvaðst ekki mundu leggja fram skaðabótakröfu á hendur ákærðu í málinu, enda teldi hann það vonlaust, þar sem hann vissi, að ákærða væri eignalaus. Ákærða var samprófuð fyrir dóminum við framangreind vitni og náðist ekki frekara samræmi í framburð þeirra en rakið hefur verið. Hörður Jóhannesson og Bjarni J. Bogason rannsóknarlögreglumenn hafa komið fyrir dóminn og staðfest skýrslur þær, myndir og uppdrætti, sem þeir unnu við rannsóknina. Bjarni Ólafur Magnússon lögregluþjónn, sem gerði frumskýrslu lögreglunnar í Reykjavík í málinu, dvaldist við nám í Bandaríkjunum við meðferð málsins og gat því ekki staðfest skýrsl- una. Ákærða gekkst að beiðni dómsins undir geðheilbrigðisrannsókn á meðan á meðferð málsins stóð, en engin slík rannsókn lá fyrir við þingfestingu þess, svo sem rétt hefði verið. Var geðrannsóknin framkvæmd af Hannesi Péturssyni geðlækni. Er skýrsla hans um rannsóknina dagsett 7. október sl. Í henni er rakin persónusaga ákærðu, geðsaga hennar, líkamlegt heilsu- 870 far, aðdragandi atburðarins, sem mál þetta snýst um, líkamleg skoðun, rannsóknir og geðskoðun. Í lok skýrslunnar segir: „Ályktun: Að mínu áliti er Sólrún Elídóttir ekki haldin formlegri geðveiki (psychos- is), en býr hins vegar við fremur lága greind. Lífsferill hennar bendir auk þess til fremur vanþroskaðs persónuleika og skapgerðarbresta. Uppeldis- skilyrði hennar hafa eflaust verið erfið og félagslegar aðstæður Sólrúnar hafa verið bágar langtímum saman. Ljóst er að Sólrún hefur um margra ára bil átt við að stríða áfengissýki og lyfjamisnotkun. Hún hefur marg- sinnis á undanförnum árum verið til meðferðar á meðferðarstofnunum fyrir áfengissjúklinga, en með takmörkuðum árangri. Sólrún hefur margoft orðið fyrir líkamlegum áverkum og auk þess lent í tíðum afbrotum sem flest, ef ekki öll, tengjast áfengissýki og óreglusömu líferni hennar. At- vinnusókn Sólrúnar hefur verið mjög stopul og hún hefur reyndar verið á hrakhólum með fastan samastað í langan tíma. Líklegustu orsakir fyrir verknaði þeim, er Sólrún er nú grunuð um, eru alvarleg áfengissýki og afleiðingar langvarandi áfengisneyslu samfara skap- gerðargöllum. Sólrún kvaðst eiga erfitt með að muna atburðarás nákvæm- lega, en kveðst hafa orðið mjög hrædd í þeim átökum, sem virðast hafa verið undanfari framangreinds verknaðar. Nánasta orsök umrædds atviks virðist því hafa verið skyndilegur missir sjálfsstjórnar undir miklum áfengis- áhrifum. Sólrúnu er nauðsynlegt að halda sig framvegis algerlega frá neyslu áfengis og misnotkun lyfja. Enn fremur er þýðingarmikið að hún reyni að sporna gegn framangreindum erfiðleikum með því að efla stöðugleika í lífi sínu, t.d. með bættri félagslegri aðstöðu, bættri atvinnusókn og því um líku. Sólrún hefur gefið til kynna að hún ætli að reyna að taka sig á, sækja meðferð og reyna að bæta líferni sitt, en hugmyndir hennar eru misjafnlega raunhæfar og horfur því mjög óvissar. Dómgreind Sólrúnar hefur að líkindum verið sljóvguð vegna mikillar ölvunar, þegar framangreindur atburður átti sér stað, en þó verður að álykta að raunveruleikamat og dómgreind Sólrúnar Elídóttur sé með þeim hætti að hún teljist sakhæf.““ Sigurgísli Skúlason sálfræðingur lagði fyrir ákærðu sálfræðipróf, þ. á m. greindarpróf Wechslers fyrir fullorðna og persónuleikaprófið MMPI. Greindarvísitala alls prófsins mældist 87, sem telst vera fyrir neðan meðal- lag (greindarvísitalan 90-109). Samkvæmt niðurstöðu fyrra prófsins sam- svara niðurstöður munnlega hlutans greind fyrir neðan meðallag, en greindarvísitalan mældist 82. Niðurstöður verklega hlutans samsvara hins vegar slöku meðallagi, en þar mældist greindarvísitalan 94. Benti árangur ákærðu á prófinu til þess að hún væri treggefin eða tornæm. 871 Niðurstöður. Með játningu ákærðu, sem studd er framburði vitnanna Valdimars Svavarssonar og Helga Kárasonar, svo og öðru því, sem fram hefur komið í málinu, er sannað að hún stakk Karl Valgarðsson að morgni laugardagsins 30. apríl sl. með rúmlega 8 cm löngu hnífsblaði í kviðinn rétt ofan við hægra nára og í görn með þeim afleiðingum að hann hlaut alvarlega sýk- ingu í kviðarhol og lungnabólgu og stóð mjög tæpt um líf hans um tíma, er hann var fluttur á skurðdeild Borgarspítalans til aðgerðar. Ákærða hefur borið, að hún hafi lagt til Karls með hnífnum, eftir að hún hótaði honum að stinga hann með hnífnum, ef hann hætti ekki að rífast við sig. Hún hafi tekið hnífinn í höndina, en Karl náð honum af sér og hrint sér út í vegg. Hún hafi orðið æst og hrædd og gripið hnífinn, sem þá lá á gólfinu, og um leið og hún reis upp hafi hún stungið Karl með hnífnum í kviðinn. Ljóst er að ákærða vann verknaðinn ekki í sjálfsvörn, enda er ljóst af gögnum málsins að Karl hafði ekki gefið henni tilefni til að grípa til eggvopns, þrátt fyrir það að þau hafi rifist og hún rispast við það að hann reyndi að afvopna hana. Gegn neitun ákærðu þykir hvorki sannað, að henni hafi staðið hugur til að svipta Karl lífi, né að henni hafi hlotið að vera ljóst, að bani gæti hlotist af verknaði hennar, enda ber að líta til þess, hvar hnífslagið lenti, svo og til þess að maðurinn var ekki sannanlega í lífshættu fyrr en um sólarhring eftir atburðinn. Hins vegar hlaut ákærðu að vera ljóst að sú háttsemi hennar að leggja til manns með hnífi, svo að tilviljun réð, hvar hann lenti, var stórhættuleg. Þá gerði ákærða litlar sem engar tilraunir til að koma manninum undir læknishendur, þrátt fyrir það að henni hlaut að vera ljóst, hversu alvarlegar afleiðingar verknaður hennar kynni að hafa. Skiptir hér engu hvort Karl bað um slíka aðstoð eða ekki. Verða áverkarnir, sem ákærða olli, heimfærðir undir 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga, en hin hættulega árás hennar undir 2. mgr. sömu greinar. Framangreind ákvæði 2. mgr. 218. gr. alm. hegningarlaga tæma sök gagnvart 1. mgr. 220. gr. sömu laga. Ákærða er hins vegar ekki ákærð fyrir þá háttsemi, sem sú grein tekur til, og verður henni þegar af þeirri ástæðu ekki refsað fyrir það brot. Ákærða er að mati dómsins sakhæf, sbr. og geðheilbrigðisrannsókn þá, sem hún gekkst undir við meðferð málsins. Samkvæmt sakavottorði ákærðu hefur hún hlotið þessa refsidóma: 1974 3/5 6 mánaða fangelsi skb. í 2 ár fyrir þjófnað. 1977 11/7 Sekt fyrir ölvun og réttindaleysi við akstur. Svipt ökuleyfi ævi- langt. 1978 7/11 2 mánaða fangelsi skb. í 2 ár fyrir skjalafals og fjársvik. 872 1982 3/6 Sekt fyrir ölvun við akstur o.fl. umferðarlagabrot. Svipt ökuleyfi ævilangt. 1985 25/3 3 mánaða fangelsi fyrir skjalafals. Sekt fyrir ölvun og réttinda- leysi við akstur o.fl. umfl-brot. Svipt rétti til að öðlast ökuleyfi ævilangt. Hegningarauki. 1985 19/6 5 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 1. mgr. 221. gr. alm. hgl. 1985 28/6 6 mánaða fangelsi fyrir skjalafals, þjófnað og fjársvik. Hegn- ingarauki. 1985 12/7 2 mánaða fangelsi fyrir þjófnað, fjársvik og tilraun til fjársvika. 1985 15/11 2 mánaða fangelsi fyrir skjalafals og þjófnað. Hegningarauki. 1986 14/1 Dómur Hæstaréttar að því er varðar dóm frá 28.6.1985: 8 mánaða fangelsi. 1986 14/1 Dómur Hæstaréttar að því er varðar dóm frá 12.7.1985: 2 mánaða fangelsi. 1986 22/5 Dómur Hæstaréttar að því er varðar dóm frá 19.6.1985: 3 mánaða fangelsi. 1986 29/7 Sekt fyrir ölvun og réttindaleysi við akstur. Svipt rétti til að öðlast ökuleyfi ævilangt. 1986 31/7 Sekt fyrir ölvun og réttindaleysi við akstur o.fl. umfl-brot. 1986 7/10 2 mánaða fangelsi fyrir skjalafals. Hegningarauki. 1987 21/12 9 mánaða fangelsi fyrir þjófnað. Reynslulausn í 235 daga frá 9. desember 1986 dæmd með. Hinn 4. mars sl. fékk ákærða reynslulausn í 2 ár á eftirstöðvum 90 daga refsingar, en samkvæmt upplýsingum dómsmálaráðuneytisins afplánaði hún þær eftirstöðvar frá 1. júní - til 30. ágúst sl. Með hliðsjón af framangreindu og sakarferli ákærðu þykir refsing henn- ar hæfilega ákveðin fangelsi í 3 ár og 6 mánuði. Frá refsingunni dragist gæsluvarðhald hennar frá 2. maí sl. kl. 14.00 til 1. júní sl. kl. 16.00 svo og frá 30. ágúst sl. kl. 10.53 til dagsins í dag, samtals 77 dagar. Engin skaðabótakrafa hefur verið lögð fram í málinu. Loks ber að dæma ákærðu til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun, í ríkissjóð, kr. 60.000,00, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, dr. Gunnlaugs Þórðarsonar hæstaréttarlögmanns, kr. 75.000,00. Dómsorð: Ákærða, Sólrún Elídóttir, sæti fangelsi þrjú ár og sex mánuði. Til frá- dráttar refsingunni komi gæsluvarðhaldsvist hennar, samtals 77 dagar. Ákærða greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun, í ríkissjóð, kr. 60.000,00, og málsvarnarlaun verjanda síns, dr. Gunn- laugs Þórðarsonar hrl., kr. 75.000,00. 873 Föstudaginn 26. maí 1989. Nr. 82/1984. —Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Fjölni Má Baldurssyni (Svala Thorlacius hrl.). Endurupptaka dæmds opinbers máls. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari og Stefán Már Stefánsson prófessor. Í bréfi, dagsettu 23. apríl 1985, óskaði ákærði eftir endurupptöku máls þessa. Hinn 12. desember 1986 samþykkti Hæstiréttur erindi ríkissaksóknara um að málið yrði endurupptekið samkvæmt XXIII. kafla laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála. Ákæruvaldið krefst þess, að ákærði verði sýknaður af sakarefni ákæru frá 19. október 1982 og að niður falli refsing ákærða, sem ákvörðuð var í dómi Hæstaréttar 5. desember 1984, en jafnframt, að dómur sakadóms Ísafjarðar frá 8. mars 1982, sem dæmdur var með í þeirri refsingu, standi óhaggaður. Jafnframt krefst ákæruvald þess, að ákærði verði dæmdur til greiðslu alls þess sakarkostnaðar, sem honum var gert að greiða við fyrri meðferð máls þessa, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, svo og til greiðslu alls kostnaðar af endurupptöku málsins og meðferð þess nú fyrir Hæstarétti, þar með talin málsóknarlaun til ríkissjóðs. Málið var áður flutt hér fyrir dómi 29. nóvember 1984 og kvað Hæstiréttur upp dóm í því 5. desember 1984. Var ákærði dæmdur sekur um að hafa aðfaranótt 7. mars 1982 tekið bifreiðina Í 4562 í heimildarleysi og ekið henni ölvaður. Í dóminum var tekinn upp skilorðsdómur frá 8. mars 1982, tveggja mánaða fangelsi, og bæði málin dæmd í einu lagi samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Var ákærða gert að sæta fangelsi í þrjá mánuði vegna brotanna. Ákærði hefur ekki afplánað refsingu þessa. Þegar hæstaréttardómurinn var birtur ákærða, hélt hann því fram, að hann hefði verið dæmdur saklaus fyrir afbrotin í mars 874 1982, þar eð hann hefði tekið á sig sök annars manns. Af því tilefni fór fram lögreglurannsókn í janúar 1985 til þess að kanna sannleiks- gildi fullyrðingar ákærða. Við rannsóknina skýrði ákærði svo frá, að í umrætt sinn hefði hann ásamt þrem öðrum mönnum komið að Flosa Arnórssyni, þar sem hann hafi verið að ræsa bifreið. Hafi Flosi boðið þeim í öku- ferð og þeir þegið það. Lögregla hafi nokkru síðar veitt bifreiðinni eftirför. Flosi hafi stöðvað bifreiðina og skipt um sæti við ákærða, sem settist undir stýri. Áður en lögreglumenn komu að bifreiðinni hafi hann og Flosi sammælst um að skýra svo frá, að ákærði hafi ekið. Þessa frásögn ákærða staðfestu Flosi svo og Kristinn Hall- dórsson og Hjörtur Geir Kjartansson, sem voru farþegar í bifreið- inni. Menn þessir staðfestu skýrslur sínar fyrir sakadómi Ísafjarðar í apríl 1985. Ekkert hefur komið fram, sem veikir þessar skýrslur. Fimmti maðurinn, sem í bifreiðinni var, kvaðst ekki geta sagt með vissu hver ók bifreiðinni í umrætt sinn. Skýrslur voru hvorki teknar af Flosa Arnórssyni né öðrum, sem tóku þátt í ökuferðinni, fyrr en í janúar 1985. Sannað þykir með framburði ákærða og áðurgreindra þriggja manna, að hann hafi ekki ekið bifreiðinni Í 4562 aðfaranótt 7. mars 1982. Ber því að sýkna ákærða af kröfum samkvæmt ákæru frá 19. október 1982 og fella ákvörðun hæstaréttardóms 5. desember 1984 um refsingu og ökuleyfissviptingu úr gildi. Niðurstaða þessi haggar ekki dómi, sem sakadómur Ísafjarðar kvað upp 8. mars 1982. Ákærða ber samkvæmt 2. málslið 1. mgr. 140. gr. laga nr. 74/ 1974 að greiða allan sakarkostnað, sem hann var dæmdur til að greiða við fyrri meðferð málsins í héraði og fyrir Hæstarétti. Með vísan til síðastnefnds ákvæðis ber ákærða einnig að greiða allan kostnað af endurupptöku málsins og meðferð þess nú fyrir Hæsta- rétti, svo sem nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Fjölnir Már Baldursson, er sýkn af kröfum sam- kvæmt ákæru frá 19. október 1982. Ákvörðun dóms Hæstarétt- ar frá 5. desember 1984 um refsingu og ökuleyfissviptingu er úr gildi felld. Ákvæði þess dóms um sakarkostnað skulu óhögguð. 875 Ákærði, Fjölnir Már Baldursson, greiði kostnað af endur- upptöku málsins og meðferð nú fyrir Hæstarétti, þar með talin saksóknarlaun, í ríkissjóð, 30.000,00 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Svölu Thorlaciusar hæstaréttar- lögmanns, 30.000,00 krónur. ATH.: Málið nr. 82/1984 var áður dæmt í Hæstarétti S. desem- ber 1984. Málið var síðan endurupptekið og dæmt aftur. Þar sem héraðsdómur í málinu var birtur í dómasafni Hæstaréttar 1984 er ekki þörf á að birta hann aftur og nægir eftirfarandi tilvísun til birtingar með hinum nýja Hæstaréttardómi: Dómur sakadóms Ísafjarðar 16. febrúar 1989 var prentaður Í dómasafni Hæstaréttar 1984 á bls. 1360. 876 Föstudaginn 26. maí 1989. Nr. 109/1989. Pétur Gunnlaugsson fh. einkafirma síns, Leigumála, segn Sigurmar K. Albertssyni hrl. Vinnustofunni Klöpp Landsbanka Íslands Árna Vilhjálmssyni hdl. Gjaldheimtunni í Reykjavík Guðmundi Jónssyni hdl. Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis Gísla Baldri Garðarssyni hrl. Híbýlum sf. Bókabúð Lárusar Blöndal Árvakri hf. Almennum tryggingum hí. Halldóri Hjartarsyni Flugleiðum hf. og Samvinnufryggingum g.. Máli vísað frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir og Haraldur Henrysson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 21. mars 1989. Kröfur hans eru þær að uppboðsgerð uppboðsréttar Reykja- víkur, sem fram fór í norðurhluta 2. hæðar hússins nr. 18 við Skóla- vörðustíg í Reykjavík 22. febrúar 1989, verði dæmd ógild og upp- boðið úr gildi fellt í heild sinni. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefndu í Hæstarétti. Við þingfestingu málsins í Hæstarétti 3. maí 1989 var sótt dóm- þing af hálfu stefndu Sigurmars K. Albertssonar hrl., Vinnustof- unnar Klappar, Landsbanka Íslands, Árna Vilhjálmssonar hdl., Gjaldheimtunnar í Reykjavík, Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis, Gísla Baldurs Garðarssonar hrl., Flugleiða hf. og Samvinnutrygg- inga g.t. og krafist frávísunar málsins frá Hæstarétti. 877 Af hálfu stefndu Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis og Gjald- heimtunnar í Reykjavík var skilað greinargerð til stuðnings frávís- unarkröfunni og gerð krafa um málskostnað úr hendi áfrýjanda. Sigurmar K. Albertsson hrl. skilaði einnig greinargerð um frávís- unarkröfuna. Stefndu benda á að eignarhluti áfrýjanda hafi verið seldur á þriðja og síðasta nauðungaruppboði 5. mars 1987. Því uppboði hafi verið áfrýjað með stefnu 2. apríl 1987 til þingfestingar 4. maí s.á., en þann dag hafi málið, sem var nr. 118/1987, fallið niður vegna útivistar áfrýjanda. Áfrýjandi hafi fengið gefna út nýja stefnu 29. maí 1987, en því máli, sem var nr. 180/1987, hafi lokið með frávís- unardómi Hæstaréttar 13. október 1988. Þar sem hæstbjóðandi á uppboðinu 5. mars 1987 hafi ekki staðið við boð sitt hafi hinn 22. febrúar 1989 farið fram vanefndauppboð samkvæmt 35. gr. laga nr. 57/1949, um nauðungaruppboð. Hið áfrýjaða uppboð sé í raun sama mál og áður var áfrýjað og brjóti áfrýjun nú því í bága við 36. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands. Áfrýjandi mótmælir fram kominni frávísunarkröfu og heldur því fram að hið áfrýjaða uppboð sé nýtt og sjálfstætt uppboðsmál. Hafi efni þess ekki komið til kasta Hæstaréttar áður og séu málsástæður hans aðrar en í hæstaréttarmálunum nr. 118/1987 og 180/1987. Vanefndauppboðið hafi verið sérstök dómsathöfn, sem lúti sömu málskotsreglum og aðrar dómsathafnir. Frávísunarkrafan eigi því ekki við rök að styðjast. Uppboð samkvæmt 35. gr. laga nr. 57/1949 er úrræði sem upp- boðsbeiðandi eða þeir aðilar, sem 1. mgr. 21. gr. sömu laga greinir, geta krafist vegna vanefnda kaupanda í stað þess að krefja hann beint um greiðslu í samræmi við tilboð sitt. Uppboð þetta fer fram á kostnað og áhættu kaupanda, sem vanefnt hefur boð sitt, og sam- kvæmt þeim uppboðsskilmálum er áður voru ráðnir. Kaupanda er eftir sem áður skylt að greiða það sem fæst minna fyrir eign á van- efndauppboði en það er áður var hæst boðið. Slíkt uppboð fer því fram af ástæðum sem ekki varða uppboðsþola og ekki á kostnað hans. Áfrýjandi hefúr tvívegis skotið til Hæstaréttar nauðungaruppboði á ofangreindri fasteign, er fram fór 5. mars 1987, en ekki fylgt þeim áfrýjunum eftir. 878 Með vísan til 36. gr. laga nr. 75/1973 ber að vísa máli þessu sjálf- krafa frá Hæstarétti. Rétt er að áfrýjandi greiði stefndu Sparisjóði Reykjavíkur og ná- grennis og Gjaldheimtunni í Reykjavík 5.000,00 krónur hvoru fyrir sig í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Áfrýjandi, Pétur Gunnlaugsson f.h. Leigumála, greiði stefndu Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis og Gjaldheimt- unni í Reykjavík 5.000,00 krónur hvoru fyrir sig í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. 879 Mánudaginn 29. maí 1989. Nr. 169/1989. Ólafur Árni Halldórsson gegn Árna Margeirssyni, þrotabúi Árna Margeirssonar og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs. Kærumál. Frávísunardómur staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Sóknaraðili hefur með heimild í b-lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands, skotið héraðsdómi til Hæsta- réttar með ódagsettri kæru, sem barst héraðsdómara 19. apríl 1989. Lögmaður sóknaraðila hafði fengið vitneskju um frávísunardóminn 6. sama mánaðar. Sóknaraðili krefst þess, að frávísunardóminum verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefndu í héraði og fyrir Hæstarétti. Varnaraðili fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs krefst þess, að hinn kærði frávísunardómur verði staðfestur að því er hann varðar. Þá krefst hann kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Af hálfu annarra varnaraðila hafa hvorki borist kröfur né greinargerðir. Samkvæmt 110. gr., 3. mgr., og 134. gr. gjaldþrotalaga, nr. 6/1978, skal skiptaráðandi kveða upp úrskurð um kröfur á hið stefnda þrotabú Árna Margeirssonar. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til for- sendna hins kærða frávísunardóms ber að staðfesta hann. Rétt er að fella kærumálskostnað niður. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur er staðfestur. Kærumálskostnaður fellur niður. 880 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 31. mars 1989. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi hinn 27. febrúar sl. vegna frávísunarkröfu, er höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur af Ólafi Árna Halldórssyni, nnr. 6761-1802, Heiðar- braut 7 D, Keflavík, gegn Árna Margeirssyni, nnr. 0528-7952, Árskógum 17 A, Egilsstöðum, skiptaráðandanum í Suður-Múlasýslu f.h. þrotabús Árna Margeirssonar og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs með stefnu, þing- festri 15. desember 1987. Dómkröfur stefnanda í málinu eru aðallega þær að stefndu verði dæmdir til að greiða stefnanda óskipt kr. 1.245.000,00 með Ínánar tilteknum vöxt- um)... Enn fremur er þess krafist, að stefndi fjármálaráðherra f.h. ríkis- sjóðs verði dæmdur ábyrgur fyrir greiðslu tveggja krafna Sparisjóðsins í Keflavík skv. skiptastefnu, út gefinni 15.1.1986, vegna víxils, kr. 50.000,00, pr. 15.8. 1984, og skv. áskorunarstefnu, út gefinni 16.4. 1985 vegna víxils, kr. 50.000,00, pr. 28.9. 1984, og loks vegna kröfu Útvegsbanka Íslands skv. áskorunarstefnu, út gefinni 20.5. 1985, vegna víxils, kr. 50.000,00, pr. 1.10. 1984. Þá er krafist málskostnaðar að skaðlausu eftir gjaldskrá LMFÍ að við- bættum söluskatti af þóknunarlið málskostnaðar. Til vara er krafist annarrar lægri fjárhæðar og að málskostnaður verði felldur niður. Dómkröfur stefnda Árna Margeirssonar eru þær aðallega, að hann verði algerlega sýknaður af öllum dómkröfum stefnanda, en til vara, að einungis verði viðurkenndur hluti af kröfum stefnanda. Í báðum tilvikum er krafist hæfilegs málskostnaðar að mati réttarins. Dómkröfur stefnda fjármálaráðherra eru þessar: Aðalkrafa: að málinu verði vísað frá dómi, að því er hann varðar. Fyrsta varakrafa: að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda. Önnur varakrafa: að hann verði að svo stöddu sýknaður af kröfum stefn- anda. Í öllum ofangreindum tilvikum er krafist málskostnaðar að mati réttar- ins. Þriðja varakrafa: að dómkröfur stefnanda verði verulega lækkaðar og að málskostnaður falli niður í því tilviki. Af hálfu stefnda þrotabús Árna Margeirssonar hefur ekki verið sótt þing í máli þessu. Málið er til úrlausnar nú um frávísunarkröfu stefnda fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs. 881 IV. Mál þetta hefur stefnandi höfðað til óskiptrar greiðslu á kr. 1.245.000,00 auk vaxta og málskostnaðar á hendur öllum stefndu, en að auki er þess krafist að stefndi fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs verði dæmdur ábyrgur vegna víxilkrafna, að fjárhæð kr. 150.000,00. Á hendur stefnda Árna Margeirssyni er málshöfðunin á því reist, að hann hafi misnotað firmanafnið Eintak sf. til tjóns fyrir stefnanda, eftir að stefn- andi hafði formlega gengið úr félaginu samkvæmt afsali og tilkynningu til firmaskrár, dags. 4. ágúst 1983. Á hendur stefnda fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs er málsóknin byggð á reglum skaðabótaréttar um húsbóndaábyrgð vegna ætlaðra mistaka firmaskrárritarans í Keflavík. Á hendur stefnda skiptaráðandanum í Suður-Múlasýslu er málsóknin byggð á því, að bú stefnda sé í gjaldþrotaskiptum. Ljóst þykir vera, að kröfur stefnanda, annars vegar á hendur stefnda fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs og meðstefndu hins vegar, séu ekki af sömu rót runnar, auk þess sem málatilbúnaður stefnanda á hendur stefnda fjár- málaráðherra er vanreifaður að því er varðar hina sérstöku „,ábyrgðar- kröfu““ á hendur honum. Samkvæmt þessu ber með vísan til 47. og 88. gr. laga nr. 85/1936 að taka til greina kröfu stefnda fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs um frávísun málsins að því er hann varðar. Samkvæmt 1. mgr. 33. gr., sbr. 90. gr., skiptalaga, nr. 3/1978, skal bera upp við skiptaráðanda allar kröfur á hendur þrotabúi. Sakaraðild stefnda skiptaráðandans í Suður-Múlasýslu f.h. þrotabús Árna Margeirssonar sam- rýmist ekki greindum lagafyrirmælum, og ber því með vísan til 68. gr. laga nr. 85/1936 að vísa sjálfkrafa frá dómi kröfum stefnanda á hendur honum. Framangreind niðurstaða, að því er þrotabúið varðar, þykir eigi skipta máli um persónulega aðild stefnda Árna Margeirssonar að máli þessu, sbr. ákvæði 119. gr. laga nr. 6/1978, og þar sem persónuleg sakaraðild hans hefur ekki sætt sérstökum andmælum. Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður falli niður. Eggert Óskarsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsuppsaga hefur dregist vegna embættisanna dómarans og réttarhlés. Dómsorð: Kröfum stefnanda, Ólafs Árna Halldórssonar, á hendur stefnda fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs er vísað frá dómi. Kröfum stefnanda á hendur stefnda skiptaráðandanum í Suður-Múla- sýslu f.h. þrotabús Árna Margeirssonar er vísað sjálfkrafa frá dómi. Málskostnaður fellur niður. 56 882 Mánudaginn 29. maí 1989. Nr. 195/1989. Ákæruvaldið gegn Jóni Sæmundssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 172. gr., 3. tölulið, laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 26. maí 1989, sem barst Hæsta- rétti sama dag. Af hálfu varnaraðila er þess krafist, að gæsluvarð- hald verði fellt niður. Þá er krafist kærumálskostnaðar. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins kærða úr- skurðar. Hinn 25. maí sl. kom Ingi Tryggvason, deildarlögfræðingur við embætti lögreglustjórans í Reykjavík, fyrir sakadóm í ávana- og fíkniefnamálum og lagði fram kröfu um að varnaraðili, Jón Sæ- mundsson, sætti gæsluvarðhaldi allt til hádegis hinn $. júní n.k. Jafnframt lagði hann fram gögn, sem lágu eftir það frammi í dóm- inum. Auk kröfugerðarinnar voru þetta skjöl um grunsemdir lög- reglu um þátttöku varnaraðila í misferli með kókaín, lögregluskýrsl- ur um framburð hans í yfirheyrslum 12., 24. og 25. maí sl., lög- regluskýrslur um framburð annars manns, M, 24. og 25. maí og lögregluskýrsla um framburð B 24. maí. Þá er meðal skjalanna endurrit um yfirheyrslu 25. maí yfir M í sakadómi í ávana- og fíkni- efnamálum. Í þinghaldi því, sem fyrst var getið og fram fór 25. maí, var Hilmar Ingimundarson hæstaréttarlögmaður skipaður verj- andi varnaraðila og gaf hann ýmsar skýringar á þinginu. Loks gaf varnaraðili sjálfur skýrslu, svo sem fram kemur í hinum kærða úr- skurði. Verjandi varnaraðila hefur sent greinargerð til Hæstaréttar. Segir þar m.a.: „Í úrskurði sakadómarans er vitnað til framburðar og gæsluvarðhaldsúrskurða, sem ekki hafa verið lagðir fram í máli skjólstæðings míns. Hvorki skjólstæðingi mínum né réttargæslu- 883 manni hans hafa verið kynnt þessi gögn og er því með öllu óviðeig- andi af hálfu sakadómsins að byggja á þessum gögnum.“ Í máli þessu hafa ekki verið lögð fram gögn, sem varða rannsókn á ætluðum brotum G, en að Ó er vikið í skjölum, sem fram hafa verið lögð og fyrr eru talin. Ekki er fram komið með hvaða hætti G, Ó og varnaraðila greinir á um staðreyndir. Af gögnum málsins, sem fram voru lögð 25. maí og bæði varnaraðili og réttargæslumað- ur hans áttu aðgang að, kemur hins vegar fram, að framburður varnaraðila og M stangast á um magn það af kókaíni, sem M fékk frá varnaraðila. Samkvæmt þessum gögnum ber B, að hún hafi ekki átt viðskipti við varnaraðila eins og hann heldur fram. Um greiðslur M til varnaraðila fyrir kókaín er og misræmi. Eftir skýrslum varnaraðila og M má ætla, að varnaraðili hafi gerst sekur um refsiverða hegðun. Stendur 65. gr., 3. mgr., stjórnar- skrárinnar, nr. 33/1944, ekki í vegi fyrir því, að hann sæti gæslu- varðhaldi. Ber að staðfesta niðurstöðu hins kærða úrskurðar með tilvísun til 67. gr., 1. mgr. 1. tl., laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 25. maí 1989. Ár 1989, fimmtudaginn 25. maí, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Ásgeiri Friðjónssyni og þá upp kveðinn úrskurður þessi. Málsatvik. Lögreglumenn í fíkniefnadeild lögreglustjórans í Reykjavík hafa frá byrjun þessa mánaðar rannsakað ætlað stórfellt kókaínmisferli. Grunur lögreglu beindist auk annars að Í... ), Jóni Sæmundssyni, kt. 110366-5159, sem handtekinn var og yfirheyrður hjá lögreglu 12. þ.m. Kannaðist Jón þessi þá við að hafa á 3-4 vikum tímabilið í jan.-febr. sl. frá Ó móttekið samtals 70 g af kókaíni og þar af í þrem afhendingum afhent M samtals 60 g og Y samtals 10 g. 884 Jón Sæmundsson kvaðst engar greiðslur hafa handleikið í þessu sam- bandi, en söluverð hvers g ákveðið kr. 8.000,00 og svo um samið Jóns og Ó í milli, að hinn fyrrnefndi fengi í þóknun fyrir þessa milligöngu 1090 af greiddu söluandvirði. Niðurstöður. Verið er að rannsaka ætluð stórfelld brot gegn lögum nr. 65/1974 og reglugerð nr. 16/1986. Rannsókn virðist sækjast seint þótt staðið hafi, sem að ofan greinir, frá byrjun þessa mánaðar, enda efnistegund, magni handlagðra efna og játning- um samkvæmt að öllum líkindum á ferð umfangsmesta og alvarlegasta fíkniefnamisferli, sem komið hefur til rannsóknar hérlendis. Mikið ber í milli í framburði aðila um veigamikil atriði og því líklegt, að rannsókn sé í þeim skilningi enn á frumstigi. Ætla verður, að sú hátt- semi, sem Jón Sæmundsson hefur þegar kannast við, kunni að baka honum fangelsisrefsingu, ef sönnuð telst. Þykja því ákvæði 65. gr. stjórnarskrár, nr. 33/1944, ekki girða fyrir beit- ingu gæsluvarðhalds í þessu sambandi. Með vísan til þess, annars ofanritaðs svo og 1. tölul. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir í þágu rannsóknarhagsmuna rétt að verða við kröfu lögregluyfirvalda í Reykjavík og gera Jóni Sæmundssyni að sæta gæslu- varðhaldi allt að hádegi mánudags $. júní 1989. Úrskurðarorð: Jón Sæmundsson, kt. 110366-5159, skal sæta gæsluvarðhaldi frá kl. 17.05 að telja 25.5.1989 og allt að hádegi mánudags $.6.1989. 885 Mánudaginn 29. maí 1989. Nr. 14/1989. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Herði Ólafssyni (sjálfur). Ríkissaksóknari. Vanhæfi. Skipun verjanda. Ómerking. Heimvísun. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Bjarni K. Bjarnason og Haraldur Henrysson og Jón Finnsson hæstaréttarlögmaður. Máli þessu var af hálfu ríkissaksóknara áfrýjað til Hæstaréttar að ósk ákærða með áfrýjunarstefnu 6. janúar 1989 og einnig af hálfu ákæruvalds til sakfellingar „samkvæmt ákæru“, þyngingar refsingar og lengingar ökuleyfissviptingar. Þegar mál þetta kom til munnlegs flutnings fyrir Hæstarétti, var af hálfu ákæruvalds krafist staðfestingar hins áfrýjaða dóms, að því er varðar sakfellingu í öllum ákæruliðum. Þá var krafist, að ákærði yrði sviptur rétti til að stjórna ökutæki ævilangt frá 18. nóv- ember 1986 og til greiðslu sakarkostnaðar, en refsing ákærða þyngd, og ákærði dæmdur til greiðslu alls áfrýjunarkostnaðar. Í greinargerð 25. maí 1989 gerði ákærði þessar dómkröfur: „Aðallega er krafist sýknu, en til vara ómerkingar. Málskostnaðar er krafist samkvæmt mati dómsins.“ 1. Með bréfi 19. maí 1989 til Hæstaréttar tilkynnti ákærði, að hann myndi mótmæla því að vararíkissaksóknari annaðist flutning máls- ins af hálfu ákæruvaldsins fyrir Hæstarétti. Með bréfi Hæstaréttar 22. maí 1989 var ákærða, sem er hæstaréttarlögmaður og heldur sjálfur uppi vörnum fyrir sig fyrir Hæstarétti, tilkynnt að í upphafi málflutnings yrði fjallað um ofangreind mótmæli. Hefur sá mál- flutningur farið fram. Ákærði hélt fast við fyrri mótmæli sín. Vara- ríkissaksóknari, sem flutti málið af hálfu ákæruvalds, andmælti þessari málsástæðu ákærða. 886 Ákærði lagði fram ljósrit af bréfi ríkissaksóknara 6. janúar 1989 til dómsmálaráðuneytisins. Í bréfinu vísar ríkissaksóknari til bréfs ákærða 23. desember 1988, „þar sem hann kærir til ráðuneytisins hald, sem lagt var á bifreið hans““ sama dag. Í bréfi ríkissaksóknara segir einnig: „Vegna þess, sem nú er borið fram í fyrrgreindu bréfi lögmannsins, tel ég rétt að skorast undan frekari saksóknarstörfum í máli þessu. Beini ég því til dómsmálaráðuneytisins, að vararíkis- saksóknari eða annar löghæfur maður verði skipaður til meðferðar málsins, sbr. 22. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála.“ Með bréfi dómsmálaráðuneytisins 11. janúar 1989 var vararíkissak- sóknari „skipaður til þess, sem sérstakur ríkissaksóknari, að fara með saksóknarvald““ í ofangreindu máli „með vísan til 1. mgr. 22. gr. laga nr. 74/1974““. Ofangreint mál er til meðferðar í sakadómi Reykjavíkur og fer vararíkissaksóknari með saksókn í því sam- kvæmt skipunarbréfi þessu. Ríkissaksóknari hefur samkvæmt þessu verið leystur undan sak- sóknarvaldi í ofangreindu máli. Samkvæmt málflutningi af hálfu ákæruvalds tengist það mál hæstaréttarmáli þessu á þann hátt að krafa, sem þar er gerð um að bifreið ákærða verði gerð upptæk, byggist að hluta á ætluðum brotum hans, sem ákært hefur verið út af í báðum ákærum í máli þessu. Telja verður að við þessar að- stæður geti ríkissaksóknari ekki lengur farið með mál þetta. Hæsta- réttarmál þetta flytur vararíkissaksóknari í umboði ríkissaksóknara og ber samkvæmt 3. mgr. 20. gr. laga nr. 74/1974 að „hlíta fyrir- mælum ríkissaksóknara í störfum sínum“. Af því leiðir, að vara- ríkissaksóknari er ekki bær að flytja mál þetta í umboði ríkissak- sóknara. ll. Með bréfi til Hæstaréttar 15. maí 1989 krafðist ákærði ómerking- ar beggja héraðsdómanna í hæstaréttarmálunum nr. 14/1989 og 67/1989. Í áðurgreindri greinargerð sinni ítrekar ákærði þessa kröfu sína með þeim rökum, að í báðum málunum hafi hann verið sviptur rétti til að verja sig sjálfur. Þar sé um að ræða brot á 3. mgr. 81. gr. laga nr. 74/1974 svo og 6. gr. 3 c Evrópusamningsins frá 20. mars 1952, sem Ísland sé aðili að, sbr. auglýsingu nr. 11/ 1954. Í þinghaldi 20. maí 1987 í sakadómi Reykjavíkur lýsti ákærði yfir, 887 að hann myndi sjálfur flytja fram vörn í máli sínu samkvæmt ákærunni frá 4. mars 1987. Jafnframt ítrekaði hann kröfu sína um að aflað yrði í málinu sjúkraskýrslu frá göngudeild fyrir áfengis- sjúklinga og geðdeild Landspítalans, er hann vörðuðu, svo og ör- orkuvottorðs þar sem hann hygðist byggja varnir í málinu á geð- rænu ástandi sínu á þeim tíma, sem ætluð brot ættu að vera framin. Í þinghaldi 27. janúar 1988 var lagt fram ljósrit örorkumats trygg- ingayfirlæknis, undirritað af Karli Strand geðlækni 12. maí 1986, ásamt ljósritum tveggja læknisvottorða frá 18. október 1984 og 14. apríl 1986, svo og ákæra, dagsett 12. nóvember 1987. Enn var þingað í málinu nokkrum sinnum. Í þinghaldi 14. október 1988 kom Karl Strand fyrir dóm sem vitni samkvæmt beiðni ákærða. Ákærði krafðist úrskurðar um skyldu vitnisins til að svara tiltekinni spurn- ingu um skilning vitnisins á læknisfræðilegum hugtökum, sem í læknisvottorði voru tilgreind á latínu. Með bréfi 24. október 1988 tilkynnti héraðsdómarinn ákærða, „að ástæða þykir til með vísan til 81. gr. laga nr. 74/1974 að skipa yður verjanda ... Er yður veitt- ur kostur á að benda á einhvern, er rétt hefur að lögum til að taka að sér verjandastarfann““. Ákærði mótmælti samdægurs þessari ætlan dómarans og bar fram þá fyrirspurn, hvað liði „úrskurði yðar um skyldu Karls Strand læknis til að svara spurningum mínum Í þinghaldi 14. október sl. um skilning hans á latnesku setningunni (sic) „„psychosis maniodepressiva — typus circularis, 296,5““ í vott- orði Gísla Á Þorsteinssonar læknis 14. apríl 1986, en á því vottorði byggði Karl örorkumat sitt“. Jafnframt tók ákærði fram, að í „„því dómsmáli, sem hér liggur fyrir, þarf að upplýsa, hvort sú varnarástæða mín sé rétt ... að ég hafi verið geðveikur og því ósakhæfur á þeim tíma, sem máli skiptir.... E.t.v. gæti Læknaráð orðið hér að liði?““ Hinn 25. októ- ber 1988 var ákærða skipaður verjandi, sem í þinghaldi 2. nóvember 1988 féll frá kröfu um úrskurð um skyldu vitnisins Karls Strand til að svara áðurgreindri spurningu, svo og fleiri kröfum, sem ákærði hafði sett fram. Ákærði, sem var staddur á dómþinginu, taldi sér þá ekki þörf á að vera viðstaddur og vék úr dóminum. Verjandi lýsti þá yfir, að hann teldi rannsókn lokið, og óskaði eftir fresti til að skila skriflegri vörn. Telja verður að þau gögn, sem fyrir liggja í málinu um geðhagi 888 ákærða, séu ófullnægjandi og að héraðsdómara hefði verið rétt að hlutast til um frekari rannsókn um þá. Ákærði er hæstaréttarlögmaður. Héraðsdómari hefur án nægjan- legs rökstuðnings synjað ákærða að flytja fram vörn sína sjálfur. Nú verður ekki um það dæmt, hvort högum ákærða hafi verið svo komið, að rétt eða skylt hafi verið að skipa honum verjanda. Með hliðsjón af framansögðu og með vísan til 3. mgr. 81. gr., sbr. 183. gr. laga nr. 74/1974, ber að ómerkja hinn áfrýjaða dóm svo og málsmeðferð frá og með þeim degi, er héraðsdómari skipaði ákærða verjanda, hinn 25. október 1988, og er málinu vísað heim í hérað til meðferðar og dómsálagningar að nýju. 111. Eftir þessum úrslitum ber að leggja allan kostnað af áfrýjun máls- ins á ríkissjóð svo og málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða í héraði. Málskostnaðarkrafa ákærða er hins vegar ekki tekin til greina. Dómsorð: Hinn reglulegi ríkissaksóknari fer ekki með mál þetta. Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi svo og meðferð máls- ins frá og með 25. október 1988, og er málinu vísað heim í hérað til frekari meðferðar og dómsálagningar að nýju. Allur áfrýjunarkostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði svo og málsvarnarlaun skipaðs verjanda í héraði. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Benedikts Blöndals og Haralds Henryssonar. Í dómi Hæstaréttar 3. febrúar 1989 í málinu nr. 17/1989 kemur fram, að hinn 23. desember 1988 var að kröfu ríkissaksóknara lagt hald á bifreið ákærða. Þá framkvæmd kærði ákærði samdægurs til dóms- og kirkjumálaráðuneytisins sem lögleysu. Ráðuneytið sendi ríkissaksóknara þetta erindi ákærða til athugunar og umsagn- ar 4. janúar 1989. Í svari sínu til ráðuneytisins 6. janúar 1989 skor- aðist ríkissaksóknari undan frekari saksóknarastörfum í máli því, 889 sem þar um ræðir, og beindi því til ráðuneytisins, að vararíkissak- sóknari eða annar löghæfur maður yrði skipaður til meðferðar málsins, sbr. 22. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála. Hinn 11. janúar 1989 var Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari síðan skipaður til þess, sem sérstakur ríkissaksóknari, að fara með saksóknarvald í því máli ákærða. Það, að hinn reglulegi ríkissaksóknari skoraðist undan meðferð framangreinds máls á grundvelli „„kæru““ ákærða 23. desember 1988, veldur ekki sjálfkrafa vanhæfi hans í málum gegn ákærða, sem áður hafði verið ákært í. Ekkert er komið fram um vanhæfi hins reglulega ríkissaksóknara í máli því, sem hér er til meðferðar. Vararíkissaksóknari er því bær að flytja það í umboði hans. Ákvörðun héraðsdómara um, að verjanda skuli skipa, sætir ekki kæru, sbr. 5. tölulið 170. gr. laga nr. 74/1974. Það veldur ekki ómerkingu hins áfrýjaða dóms, að dómari málsins í héraði rök- studdi ekki ákvörðun sína um skipun verjanda fyrir ákærða. Héraðsdómari tók afstöðu til sakhæfis ákærða á grundvelli fyrir- liggjandi gagna um geðheilsu hans. Ekki er fram komið, að ákærði hafi fyrir Hæstarétti uppi vörn, er snýr að sakhæfi hans. Komi slík vörn fram hér fyrir dómi, má frekari gagnaöflun í því efni fara fram samkvæmt heimild 184. gr. laga nr. 74/1974, án þess að ómerkja þurfi héraðsdóm og vísa málinu heim í hérað til frekari meðferðar og dómsálagningar að nýju. Samkvæmt þessu teljum við, að hafna eigi kröfu ákærða um, að vararíkissaksóknari fari ekki með þetta mál, og halda beri áfram munnlegum flutningi málsins, þar sem frá var horfið. Dómur sakadóms Reykjavíkur 11. nóvember 1988. Ár 1988, föstudaginn 11. nóvember, er á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem háð er í Borgartúni 7 af Júlíusi B. Georgssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 599/1988: Ákæruvaldið gegn Herði Ólafssyni, sem tekið var til dóms hinn 8. þ.m. Málið er af ákæruvaldsins hálfu höfðað með tveimur ákæruskjölum, dagsettum 4. mars og 12. nóvember 1987, á hendur Herði Ólafssyni hæsta- réttarlögmanni, Njálsgötu 87, Reykjavík, fæddum 12. september 1921 á Ísafirði. Í fyrrnefnda ákæruskjalinu er mælt fyrir um höfðun opinbers máls á hendur ákærða „fyrir að aka bifreið sinni, R 94, sex sinnum undir áhrifum áfengis, svo sem rakið er: 890 1, Fimmtudagskvöldið 13. febrúar 1986 frá Sauðárkróki áleiðis til Reykja- víkur, uns lögreglumenn stöðvuðu akstur hans á þjóðveginum við bæinn Hraunsnef í Norðurárdal, og neyta jafnframt áfengis við aksturinn. Telst þetta varða við 1. og 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, nr. 40/1968, sbr. lög nr. $4/1976. 2 Aðfaranótt miðvikudagsins 19. mars 1986 frá Njálsgötu 87 og um götur í Laugarneshverfi, þar sem lögreglumenn stöðvuðu akstur hans á Gullteigi við Hofteig. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðar- laganna. 3. Föstudaginn 3. október 1986 frá Reykjavík áleiðis til Selfoss og aka bif- reiðinni með 130 kílómetra hraða austur Suðurlandsveg við Sandskeið á Hellisheiði, en lögreglumenn stöðvuðu akstur hans í Svínahrauni nokkru austar. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga, og a-lið 1. gr. auglýsingar nr. 252/1973, sbr. 50. gr. umferðarlaga, allt sbr. 80. gr. umferðarlaganna. 4. Miðvikudagskvöldið 8. október 1986 frá Reykjavík áleiðis í Víðines á Kjalarnesi, aka bifreiðinni með 121 kílómetra hraða norður Vesturlandsveg við Grafarholt og sinna þar ekki stöðvunarmerkjum lögreglumanna, heldur aka bifreiðinni inn á veginn að Keldnaholti, þar sem lögreglumenn höfðu afskipti af honum við hús Rannsóknarstofnunar landbúnaðarins í Keldna- holti. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og b-lið 1. gr. auglýsingar nr. 252/1973, sbr. 50. gr. umferðarlaga, allt sbr. 80. gr. umferðarlaganna. 5. Um miðnætti aðfaranótt þriðjudags 18. nóvember 1986 frá Njálsgötu 87 að Vífilsgötu 19 í Reykjavík og aftur að Njálsgötu 87, þar sem lögreglu- menn höfðu afskipti af honum skömmu eftir akstur. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðar- laganna. 891 6. Mánudaginn 19. janúar 1987, sviptur ökuréttindum til bráðabirgða, frá Njálsgötu 87 að Eskihlíð 26 í Reykjavík. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaganna. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar, til ökuleyfissvipting- ar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Í síðari ákærunni er mælt fyrir um höfðun opinbers máls á hendur ákærða „fyrir að aka bifreiðinni R 94 um götur í Reykjavík í eftirgreind sjö skipti á árinu 1987, sviptur ökuréttindum til bráðabirgða, svo sem hér er rakið: 1) Miðvikudaginn 22. apríl, um götur í miðborginni. 2) Föstudaginn 24. apríl, austur Tryggvagötu. 3) Þriðjudaginn 28. apríl, að lögreglustöðinni við Hverfisgötu. 4) Laugardaginn 2. maí, vestur Sundlaugaveg. 5) Miðvikudaginn 6. maí, um Njálsgötu og Snorrabraut. 6) Laugardaginn 13. júní, þá undir áhrifum áfengis, norður Snorrabraut, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans. 7) Mánudaginn 10. ágúst, þá undir áhrifum áfengis, suður Kalkofnsveg og Lækjargötu og inn á Amtmannsstíg, en þar stöðvaði lögreglan akstur hans. Telst þetta varða við 1. mgr. 27. gr., liði 6 og 7, auk þess við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., allt sbr. 80. gr. umferðarlaga, nr. 40/1968, sbr. lög nr. 54/1976. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar, til ökuleyfissvipting- ar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Dómsorð: Ákærði, Hörður Ólafsson, sæti fangelsi fjóra mánuði. Ákærði er sviptur rétti til að stjórna vélknúnu ökutæki í fjögur ár frá 18. nóvember 1988 að telja. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, dr. Gunnlaugs Þórðarsonar hrl., 35.000,00 krónur. 892 Mánudaginn 29. maí 1989. Nr. 67/1989. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Herði Ólafssyni (sjálfur). Ríkissaksóknari. Vanhæfi. Skipun verjanda. Ómerking. Heimvísun. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Bjarni K. Bjarnason og Haraldur Henrysson og Jón Finnsson hæstaréttarlögmaður. Máli þessu var áfrýjað til Hæstaréttar að ósk ákærða með áfrýj- unarstefnu 27. febrúar 1989 og einnig af ákæruvaldsins hálfu til þyngingar á refsingu, en staðfestingar á sviptingu ökuréttinda. Þegar mál þetta kom til munnlegs flutnings fyrir Hæstarétti, var af hálfu ákæruvalds krafist staðfestingar hins áfrýjaða dóms að því er varðar sakfellingu í öllum ákæruliðum, sviptingu réttar til að stjórna ökutæki ævilangt frá 18. nóvember 1986 og greiðslu sakar- kostnaðar, en refsing ákærða þyngd og ákærði dæmdur til greiðslu alls áfrýjunarkostnaðar. Í greinargerð 25. maí 1989 gerði ákærði þessar dómkröfur: „„Aðallega er krafist sýknu, en til vara ómerkingar. Málskostnaðar er krafist samkvæmt mati dómsins.““ I. Með bréfi 19. maí 1989 til Hæstaréttar tilkynnti ákærði, að hann myndi mótmæla því að vararíkissaksóknari annaðist flutning máls- ins af hálfu ákæruvaldsins fyrir Hæstarétti. Með bréfi Hæstaréttar 22. maí 1989 var ákærða, sem er hæstaréttarlögmaður og heldur sjálfur uppi vörnum fyrir sig fyrir Hæstarétti, tilkynnt að í upphafi málflutnings yrði fjallað um ofangreind mótmæli. Hefur sá mál- flutningur farið fram. Ákærði hélt fast við fyrri mótmæli sín. Vara- ríkissaksóknari, sem flutti málið af hálfu ákæruvalds, andmælti þessari málsástæðu ákærða. 893 Ákærði lagði fram ljósrit af bréfi ríkissaksóknara 6. janúar 1989 til dómsmálaráðuneytisins. Í bréfinu vísar ríkissaksóknari til bréfs ákærða 23. desember 1988, „þar sem hann kærir til ráðuneytisins hald, sem lagt var á bifreið hans““ sama dag. Í bréfi ríkissaksóknara segir einnig: „, Vegna þess, sem nú er borið fram í fyrrgreindu bréfi lögmannsins, tel ég rétt að skorast undan frekari saksóknarstörfum í máli þessu. Beini ég því til dómsmálaráðuneytisins, að vararíkis- saksóknari eða annar löghæfur maður verði skipaður til meðferðar málsins, sbr. 22. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála““. Með bréfi dómsmálaráðuneytisins 11. janúar 1989 var vararíkissak- sóknari „skipaður til þess, sem sérstakur ríkissaksóknari, að fara með saksóknarvald““ í ofangreindu máli „„með vísan til 1. mgr. 22. gr. laga nr. 74/1974““. Ofangreint mál er til meðferðar í sakadómi Reykjavíkur og fer vararíkissaksóknari með saksókn í því sam- kvæmt skipunarbréfi þessu. Ríkissaksóknari hefur samkvæmt þessu verið leystur undan sak- sóknarvaldi í ofangreindu máli. Samkvæmt málflutningi af hálfu ákæruvalds tengist það mál hæstaréttarmáli þessu á þann hátt að krafa, sem þar er gerð um, að bifreið ákærða verði gerð upptæk, byggist að hluta á ætluðum brotum hans, sem ákært hefur verið út af í máli þessu. Telja verður, að við þessar aðstæður geti ríkis- saksóknari ekki lengur farið með mál þetta. Hæstaréttarmál þetta flytur vararíkissaksóknari í umboði ríkissaksóknara og ber sam- kvæmt 3. mgr. 20. gr. laga nr. 74/1974 að „hlíta fyrirmælum ríkis- saksóknara í störfum sínum““. Af því leiðir, að vararíkissaksóknari er ekki bær að flytja mál þetta í umboði ríkissaksóknara. Il. Með bréfi til Hæstaréttar 15. maí 1989 krafðist ákærði ómerking- ar beggja héraðsdómanna í hæstaréttarmálunum nr. 14/1989 og 67/1989. Í áðurgreindri greinargerð sinni ítrekar ákærði þessa kröfu sína með þeim rökum, að í báðum málunum hafi hann verið sviptur rétti til að verja sig sjálfur. Þar sé um að ræða brot á 3. mgr. 81. gr. laga nr. 74/1974 svo og 6. gr. 3 c Evrópusamningsins frá 20. mars 1952, sem Ísland sé aðili að, sbr. auglýsingu nr. 11/1954. Ákærði kom fyrir sakadóm Reykjavíkur 28. október 1988. Var ákæran í málinu þá birt honum. Jafnframt var fært til bókar: 894 „„Ákærði kveðst ætla að halda uppi vörnum í málinu. Málinu er frestað.““ Með bréfi 15. nóvember 1988 tilkynnti héraðsdómari ákærða, „að ástæða þykir til, að yður verði skipaður verjandi í ofangreindu máli, með vísan til 81. gr. laga um meðferð opinberra mála. Er yður veittur kostur á að benda á einhvern, sem rétt hefur að lögum til að taka að sér vörn í málinu““. Hinn 12. desember 1988 var ákærða svo skipaður verjandi og honum tilkynnt um það samdægurs. Ákærði mætti á dómþingi 29. desember 1988 og lýsti yfir, að hann vildi notfæra sér rétt sinn til að neita að tjá sig um sakarefnið. Í þinghaldi þessu var einnig mættur skipaður verjandi ákærða. Með bréfi til sakadóms, dagsettu næsta dag, kvartaði ákærði yfir því, að fyrir þinghaldið daginn áður hefði hann tilkynnt dómaranum, að hann myndi leggja fram gögn og óska eftir bókun, en dómari hins vegar neitað hvoru tveggja, þegar til þinghalds kom. Í bréfi þessu koma og fram andmæli ákærða gegn skipun verjanda. Héraðsdómari hefur mótmælt þessum fullyrðingum ákærða með bréfi sínu 20. janúar 1989 til ákærða. Ákærði er hæstaréttarlögmaður. Héraðsdómari hefur án nægjan- legs rökstuðnings synjað ákærða að flytja fram vörn sína sjálfur. Nú verður ekki um það dæmt, hvort högum ákærða hafi verið svo komið, að rétt eða skylt hafi verið að skipa honum verjanda. Mál þetta tengist hæstaréttarmáli nr. 14/1989 með þeim hætti, að þau ber, svo sem hér stendur á, að sameina til dóms í einu lagi. Með hliðsjón af þessu og með vísan til dóms Hæstaréttar, sem kveðinn var upp fyrr í dag í málinu nr. 14/1989, og með hliðsjón af 3. mgr. 81. gr., sbr. 183. gr. laga nr. 74/1974, ber að ómerkja hinn áfrýjaða dóm svo og málsmeðferð frá og með þeim degi er héraðsdómari skipaði ákærða verjanda, hinn 12. desember 1988, og er málinu vísað heim í hérað til meðferðar og dómsálagningar að nýju. Il. Eftir þessum úrslitum ber að leggja allan kostnað af áfrýjun máls- ins á ríkissjóð svo og málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða í héraði. Málskostnaðarkrafa ákærða er hins vegar ekki tekin til greina. 895 Dómsorð: Hinn reglulegi ríkissaksóknari fer ekki með mál þetta. Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi svo og meðferð máls- ins frá og með 12. desember 1988, og er málinu vísað heim í hérað til meðferðar og dómsálagningar að nýju. Allur áfrýjunarkostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði svo og málsvarnarlaun skipaðs verjanda í héraði. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Benedikts Blöndals og Haralds Henryssonar. Í dómi Hæstaréttar 3. febrúar 1989 í málinu nr. 17/1989 kemur fram, áð hinn 23. desember 1988 var að kröfu ríkissaksóknara lagt hald á bifreið ákærða. Þá framkvæmd kærði ákærði samdægurs til dóms- og kirkjumálaráðuneytisins sem lögleysu. Ráðuneytið sendi ríkissaksóknara þetta erindi ákærða til athugunar og umsagn- ar 4. janúar 1989. Í svari sínu til ráðuneytisins 6. janúar 1989 skor- aðist ríkissaksóknari undan frekari saksóknarastörfum í máli því, sem þar um ræðir, og beindi því til ráðuneytisins, að vararíkissak- sóknari eða annar löghæfur maður yrði skipaður til meðferðar málsins, sbr. 22. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála. Hinn 11. janúar 1989 var Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari síðan skipaður til þess, sem sérstakur ríkissaksóknari, að fara með saksóknarvald í því máli ákærða. Það, að hinn reglulegi ríkissaksóknari skoraðist undan meðferð framangreinds máls á grundvelli „kæru“ ákærða 23. desember 1988, veldur ekki sjálfkrafa vanhæfi hans í málum gegn ákærða, sem áður hafði verið ákært í. Ekkert er komið fram um vanhæfi hins reglulega ríkissaksóknara í máli því, sem hér er til meðferðar. Vararíkissaksóknari er því bær að flytja það í umboði hans. Við þingfestingu máls þessa í héraði kvaðst ákærði ætla að halda uppi vörnum í málinu. Hann svaraði ekki bréfi dómarans, er honum var tilkynnt, að ástæða þætti til að skipa honum verjanda, og hon- um gerður kostur á að tilnefna verjanda. Eftir að verjandi hafði verið skipaður, kom ákærði fyrir dóm 29. desember 1988 og lýsti yfir, að hann vildi notfæra sér rétt sinn, og neitaði algerlega að 896 tjá sig um sakarefnið. Í bréfi til sakadóms Reykjavíkur daginn eftir kvaðst hann m.a. hafa viljað fá bókun um mótmæli sín gegn skipun verjandans. Um þetta segir í bréfi dómarans til ákærða 20. janúar 1989: „Það skal skýrt tekið fram, að þér mótmæltuð aldrei skipun verjanda yðar, ..., Í réttinum og óskuðuð því síður eftir bókun um þetta atriði.“ Jafnframt benti dómari á, að ákærði hefði með nafn- ritun sinni í þingbók staðfest bókun um það, sem fram fór í þessu réttarhaldi. Ákvörðun héraðsdómara um, að verjanda skuli skipa, sætir ekki kæru, sbr. 5. tölulið 170. gr. laga nr. 74/1974. Það veldur ekki ómerkingu hins áfrýjaða dóms, að dómari málsins í héraði rök- studdi ekki ákvörðun sína um skipun verjanda fyrir ákærða. Samkvæmt þessu teljum við, að hafna eigi kröfu ákærða um, að vararíkissaksóknari fari ekki með þetta mál, og halda beri áfram munnlegum flutningi málsins, þar sem frá var horfið. Dómur sakadóms Reykjavíkur 13. febrúar 1989. Ár 1989, mánudaginn 13. febrúar, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Jónasi Jóhannssyni fulltrúa, kveðinn upp dóm- ur í sakadómsmálinu nr. 53/1989: Ákæruvaldið gegn Herði Ólafssyni, sem tekið var til dóms hinn 3. þ.m. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 6. október 1988, á hendur Herði Ólafssyni hæstaréttarlögmanni, Njálsgötu 87, Reykja- vík, fæddum 12. september 1921 á Ísafirði, „„fyrir að aka bifreiðum, sviptur ökuréttindum, svo sem hér er rakið: 1) Aðfaranótt þriðjudagsins 18. nóvember 1987 bifreiðinni R 94 um götur í Reykjavík, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans við Eskihlíð 26. 2) Mánudaginn 30. nóvember 1987 bifreiðinni Ö 8410 úr Garðastræti í Reykjavík um götur í borginni, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans á Njarðargötu. 3) Föstudaginn 18. desember 1987 bifreiðinni R 33252 um götur í Reykjavík, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans á Barónsstíg. 4) Að kvöldi miðvikudagsins 30. desember 1987 sömu bifreið frá Laugar- ásvegi 53, Reykjavík, áleiðis heim til sín, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans á Barónsstíg við Laugaveg. 5) Að kvöldi föstudagsins 5. febrúar.1988 sömu bifreið frá heimili sínu niður á Tryggvagötu og fyrir að reyna að aka henni þaðan nokkru síðar, þá undir áhrifum áfengis, en áður en ákærða tókst að aka af stað, handtók lögreglan hann. 897 6) Aðfaranótt þriðjudagsins 8. mars 1988 undir áhrifum áfengis sömu bifreið frá heimili sínu út á Álftanes, en þar lauk akstri hans á Álftanesvegi við Selskarð, er bifreiðin varð bensínlaus. 7) Sunnudaginn 27. mars 1988 undir áhrifum áfengis sömu bifreið frá heimili sínu út á Seltjarnarnes og aftur að heimili sínu, en þar hafði lögregl- an afskipti af ákærða strax að loknum akstri. 8) Sunnudaginn 10. júlí 1988 sömu bifreið frá heimili sínu áleiðis að Tjarnargötu, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans á mótum Laugavegar og Snorrabrautar. Telst þetta varða við 1. mgr. 48. gr., en liðir 5, 6 og 7 auk þess við 1. mgr., sbr. 3. mgr. 45. gr., allt sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga, nr. 50/1987, sbr. áður 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga, nr. 40 1968, sbr. lög nr. 54/1976. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 102. gr. umferðarlaga, nr. 50/1987, sbr. áður 81. gr. umferðarlaga, nr. 40/1968, og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Dómsorð: Ákærði, Hörður Ólafsson, sæti fangelsi tvo mánuði. Ákærði er sviptur rétti til að stjórna vélknúnu ökutæki ævilangt frá birtingu dóms þessa að telja og frestar áfrýjun ekki áhrifum dómsins að því leyti. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, dr. Gunnlaugs Þórðarsonar hrl., kr. 30.000,00. 57 898 Þriðjudaginn 30. maí 1989. Nr. 9/1989. - Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Gunnari Gunnarssyni (Jón Oddsson hrl.). Brenna. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Ríkissaksóknari áfrýjaði málinu að ósk ákærða 6. desember 1988. At hálfu ákæruvaldsins er þess krafist, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, en refsing þyngd. Ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt, þar á meðal vottorð Ingólfs S. Sveinssonar læknis um núverandi andlega hagi ákærða. I. Í málinu liggur fyrir álitsgerð tveggja sérfróðra manna, sem til- nefndir voru að ósk Rannsóknarlögreglu ríkisins 6. júní 1988 með vísan til 23. gr. laga nr. 74/1982, um brunavarnir og brunamái. Samkvæmt því, er segir í álitsgerðinni, eru þeir tilnefndir af bruna- málastjóra, en ekki af stjórn Brunamálastofnunar ríkisins sam- kvæmt tillögu hans. Er þetta í andstöðu við greint lagaákvæði. Í málinu kemur ekki fram hvenær umræddir menn voru tilnefndir. Vettvangsathugun fór ekki fram fyrr en 23. júní 1988, en þá voru liðnir 18 dagar frá brunanum. Til þess að athugun sérfróðra manna við úrlausn brennumála komi að tilætluðum notum, þarf rannsókn á vettvangi að fara fram svo fljótt sem við verður komið og til muna fyrr en hér varð raunin. Ofangreindir gallar á rannsókn málsins eru aðfinnsluverðir. ll. Með hliðsjón af 2. tl. a 242. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, ber að staðfesta ákvæði hins áfrýjaða dóms um frávísun ákæru samkvæmt 231. gr. sömu laga. 899 Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að fallast á sakarmat héraðsdómara og heimfærslu hans á broti ákærða til refsiákvæða svo og um refsiákvörðun og frádrátt á refsingunni vegna gæsluvarðhaldsvistar ákærða. Staðfest er ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar. Dæma ber ákærða til greiðslu áfrýjunarkostnaðar svo sem í dóms- orði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Ákærði, Gunnar Gunnarsson, greiði allan áfrýjunarkostnað, þar með talin saksóknarlaun, í ríkissjóð, 40.000,00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Oddssonar hæsta- réttarlögmanns, 40.000,00 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 22. nóvember 1988. Ár 1988, þriðjudaginn 22. nóvember, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Helga I. Jónssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 614/1988: Ákæruvaldið gegn Gunnari Gunnarssyni, sem tekið var til dóms 7. þ.m. Málið er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, dagsettri 6. júlí sl., á hend- ur ákærða, „„Gunnari Gunnarssyni, Skeiðarvogi 97, Reykjavík, fæddum þar í borg 18. nóvember 1956, fyrir húsbrot og brennu með því að hafa aðfaranótt sunnudagsins 5. júní 1988 brotist inn í stigagang sambýlishússins Torfufell 31 í Reykjavík með því að brjóta rúðu við útidyr á jarðhæð og að brjótast síðan inn í íbúð fyrrverandi eiginkonu sinnar, Guðrúnar Óskars- dóttur, á 4. hæð til hægri í húsinu, sem var mannlaus, og eftir stutta við- dvöl þar borið þar eld í innanstokksmuni og innréttingar í fjórum her- bergjum, í leðursófa í stofu, í eldhúsi, í svefnherbergi og í barnaherbergi, svo að af hlaust eldsvoði og verulegt eignatjón á íbúðinni og öllu innbúi og hafði í för með sér hættu fyrir íbúana og á enn frekara eignatjóni á húseigninni, en stigahúsið var sameiginlegt fyrir 10 íbúðir og í þeim íbúðum var um nóttina 21 íbúi. Telst brot ákærða varða við 231. gr. og 164. gr., til vara við 1. mgr., sbr. 2. mgr. 257. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar, til skaðabóta, ef krafist verður, og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. 900 Málavextir. KI. 5.30 aðfaranótt sunnudagsins 5. júní sl. var lögreglunni í Reykjavík tilkynnt um eld í íbúð að Torfufelli 31 hér í borg. Samkvæmt skýrslu Steins Ólasonar lögreglumanns fóru lögreglumenn þegar á vettvang. Skömmu síð- ar kom sjúkrabifreið og slökkvilið fljótlega þar á eftir. Þegar lögreglu- mennirnir komu á vettvang var mikill reykur upp af húsinu, og kom hann út um glugga á 4. hæð. Var glerið í glugganum sprungið og glerbrot að brotna úr rúðunni og falla til jarðar. Nokkrir íbúa í húsinu voru komnir út á bílastæði, en aðrir voru enn í íbúðum sínum. Voru íbúar í íbúð á 4. hæð fyrir miðju komnir út á svalir. Samkvæmt skýrslu þessari var mikill reykur í stigagangi hússins, „nánast eins og svartur veggur Þegar dyrnar voru opnaðar á ganginum niðri“. Fóru lögreglumennirnir strax í að halda fólki frá vettvangi, svo að það færi ekki inn í reykinn eða truflaði störf slökkviliðsins. Á vettvangi gaf sig fram við lögregluna Birna Halldórsdóttir, íbúi í íbúð á 2. hæð hússins. Kvaðst hún hafa tilkynnt um eldinn og hefði sonur sinn, Geir Ómarsson Waage, gert sér viðvart. Hefði hann verið að horfa á mynd- band og farið úr stofunni og fram í eldhús. Þá hefði hann fundið brunalykt og litið út um glugga í eldhúsinu og þá séð reyk koma frá efstu hæðinni. Fljótlega komu upp grunsemdir um að ákærði kynni að hafa verið þarna á ferð, þar sem lögreglan hafði þurft að hafa afskipti af honum um kl. 4.00 um nóttina í umræddri íbúð að Torfufelli 31, en þá hafði verið tilkynnt um rúðubrot í anddyri þar. Er lögreglumenn komu þá á vettvang og fóru upp á 4. hæð, tóku þeir eftir, að dyrakarmur á íbúðinni til hægri var brot- inn, og var sjáanlegt, að hurðinni hafði verið sparkað upp. Gaf ákærði sig fram við lögregluna innan dyra. Kvaðst hann vera nýkominn heim og búa þarna. Viðurkenndi ákærði að hafa brotið rúðu í anddyri hússins, en kvað skemmdirnar á dyrakarminum vera gamlar. Yfirgaf lögreglan íbúðina við svo búið. Auk þessara afskipta lögreglu af ákærða er þess að geta að Guðrún Óskarsdóttir, eigandi umræddrar íbúðar á 4. hæð til hægri og fyrrverandi eiginkona ákærða, kora til lögreglunnar kl. 23.15 kvöldið áður illa til reika, skólaus og án yfirhafnar. Kvað hún ákærða hafa slegið sig í andlitið fyrr um kvöldið og einnig hefði hann náð af sér skóm og tösku. Óskaði Guðrún aðstoðar lögreglu við að ná af ákærða veski, sem hefði verið í töskunni. Jafnframt kærði hún hann fyrir þjófnað. Fór lögreglan með Guðrúnu heim til hennar og þaðan að Skeiðarvogi 97, þar sem gerð var árangurslaus til- raun til að fá ákærða til að afhenda veskið. Eftir þetta fór Guðrún heim til móður sinnar. Þar eð sést hafði til ferða ákærða í bifreiðinni R 59610 við Torfufell 31 skömmu áður en eldsins varð vart, var lýst eftir henni. Fannst hún 901 skömmu síðar við Suðurhóla 24. Þar kom til dyra móðir ákærða, Randý Arngrímsdóttir, og kvað hún ákærða hafa komið þangað um kl. 4.00. Var ákærði í íbúðinni og var hann handtekinn þar um kl. 6.10. Kannaðist ákærði ekkert við að hafa komið að Torfufelli fyrr um nóttina eða að hafa hitt Guðrúnu, fyrrverandi eiginkonu sína, kvöldið áður. Vegna bruna þessa fór fram vettvangsrannsókn af hálfu Rannsóknar- lögreglu ríkisins og önnuðust hana rannsóknarlögreglumennirnir Björgvin Björgvinsson og Kristján Friðþjófsson. Í skýrslu þeirra um rannsókn þessa segir svo: Ákærða voru tekin blóð- og þvagsýni til rannsóknar á innihaldi alkóhóls og lyfja kl. 7.35 um morguninn. Samkvæmt niðurstöðu rannsóknar blóð- sýnis reyndist alkóhólmagn í því 2,05 %s, og í þvagi mældist magn alkó- hóls 2,92 %o. Þá var í blóðinu vottur af díazepami og 140 ng/mg af nordíazepami, sem er umbrotsefni díazepams. Í þvaginu var hvorki amfeta- mín, kannabínóíðar, benzóýlekgónin eða kókaín né morfín í mælanlegu magni. Staðfestu niðurstöður lyfjarannsóknar að ákærði hefði neytt lítils magns díazepams skömmu áður en sýnin voru tekin, en ekki annarra fyrr- greindra vímugjafa. Ákærði var yfirheyrður um sakarefnið eftir hádegi sama dag og neitaði hann þá sakargiftum harðlega. Verður nú gerð grein fyrir framburði vitna og endanlegum framburði ákærða. Guðrún Óskarsdóttir, nú til heimilis að Engjaseli 86, Reykjavík, kveður ákærða hafa komið til sín um hádegisbil laugardaginn 4. júní sl. Var ákærði þá allsgáður og var hann að hjálpa móður sinni við flutning. Ákærði kom síðan aftur heim til vitnisins seinna um daginn og var þá einnig allt í lagi með hann. Bað vitnið hann um að aka sér á matsölustað, þar sem vitnið var ekki með neitt að borða heima hjá sér, og gerði hann það. Vitnið drakk rauðvín með matnum, en ákærði mjög lítið og borðaði ekkert. Eftir þetta óku þau áleiðis heim til vitnisins. Á leiðinni tók vitnið eftir því, að ákærði var í vondu skapi, og ákvað því að hleypa honum ekki inn til sín. Ákærði elti hins vegar vitnið að útidyrum, og sagði vitnið honum þá að það vildi ekki fá hann inn. Tók ákærði þá í vitnið og ýtti því að dyrunum og kom til stimpinga milli þeirra. Ákærði tók fast í annan handlegg vitnisins og um háls þess og skipaði því að opna. Streittist vitnið á móti og náði að rífa sig laust, en við það náði ákærði að slíta af því kventösku sem það var með í ól um öxlina. Hljóp vitnið á brott og missti af sér annan skóinn. Einnig sparkaði það af sér hinum skónum til að geta hlaupið hraðar. Hljóp ákærði á eftir vitninu og náði í það tvisvar, en vitnið 902 náði að rífa sig laust í bæði skiptin og að lokum fela sig. Ók ákærði þá á brott og leitaði vitnið þá til lögreglunnar. Ok lögreglan vitninu heim til þess, þar sem það skipti um föt og fór í skó. Er vitnið var þar, hringdi ákærði og ræddi vitnið við hann. Þaðan ók lögreglan vitninu í Skeiðarvog 97 í þeim tilgangi að fá ákærða til að afhenda vitninu greint veski, sem í voru 15.000 krónur og þrjár bankabækur. Náði vitnið þar tali af ákærða og sá að hann var orðinn verulega undir áhrifum einhverra vímugjafa. Er hann áttaði sig á, að vitnið var í fylgd lögreglu, varð hann alveg brjálaður, og sneri vitnið þá frá, gaf skýrslu hjá lögreglunni og fór heim til móður sinnar, þar sem það óttaðist hefndarráðstafanir ákærða. Við meðferð málsins 7. þ.m. kvað vitnið að viðgerð hefði farið fram á íbúð þess og hún kostað um eina milljón króna sem Húsatryggingar Reykjavíkur hefðu greitt. Allt innbú hefði hins vegar verið ótryggt og væri það enn óbætt. Svo sem fyrr greinir, neitaði ákærði í upphafi algerlega öllum sakargift- um. Síðla dags hinn 5. júní krafðist Rannsóknarlögregla ríkisins gæsluvarð- halds yfir ákærða. Í yfirheyrslu fyrir sakadómi í tilefni af þeirri kröfu skýrði ákærði svo frá að hann hefði verið á dansleik í veitingahúsinu Holly- wood kvöldið áður og farið þaðan um kl. 2.00 um nóttina. Kvaðst ákærði hafa tekið leigubifreið að Torfufelli 31 í þeim tilgangi að heimsækja Guðrúnu, fyrrum eiginkonu sína. Kvaðst hann hafa komist inn í stigagang- inn með því að brjóta rúðu og teygja sig Í læsingu. Því næst hefði hann gengið upp á 4. hæð og sparkað upp hurðinni á íbúð Guðrúnar, Ákærði kvaðst ekki gera sér grein fyrir, hve lengi hann hefði verið inni í íbúðinni, en þar hefði enginn verið fyrir. Ákærði játaði að hafa borið eld að gluggatjöldum í stofu og rúmteppi í svefnherbergi, en ekki víðar í íbúðinni, „svo að hann áttaði sig á“. Kvaðst ákærði hafa notað kveikjara til verksins, en neitaði að hafa hellt eldfimum efnum á eldinn. Ákærði kvaðst á hinn bóginn hafa reynt að kæfa eldinn með því að „,dusta á hann“, enda tilgangurinn ekki verið annar en valda lítils háttar skemmdum á eignum Guðrúnar. Ákærði kvaðst álíta, að hann hefði yfirgefið íbúðina. fljótlega eftir að hann hafði kveikt í, en þá talið sig vera búinn að „slá á eldinn“. Hefði hann þó hvorki notað vatn né önnur áhöld eða tæki til að ráða niðurlögum hans, heldur einungis hendur. Eftir að ákærði yfirgaf íbúðina, kvaðst hann hafa farið fótgangandi að Suðurhólum 24, þar sem hann hefði svo verið handtekinn í íbúð móður sinnar. Ákærði kvaðst ekki geta útskýrt hvað sér gekk til með verknaðinum, en kvað undirrótina vera þá að hann ætti við geðræn vandamál að stríða. 903 Hefði hann verið 15 daga á geðdeild og aðra 10.á göngudeild í ágúst- september árið 1987. Þá kvað ákærði að saman við þetta fléttuðust fjár- hagsleg áföll, sem hann hefði orðið fyrir. Í beinu framhaldi af framburði ákærða var hann úrskurðaður í gæslu- varðhald allt til 6. júlí sl. Var hann allan þann tíma, samtáls 32 daga, í varðhaldinu. Við yfirheyrslu hjá rannsóknarlögreglunni hinn 13. júní sl. skýrði ákærði nánar frá málavöxtum, en áður hafði hann greint frá því að þau Guðrún, fyrrverandi eiginkona ákærða, hefðu farið saman á veitingastað umræddan dag. Ákærði kvað þau hafa komið að Torfufelli 31 milli kl. 21.00 og 22:00 að kvöldi 4. júní sl. Þar fyrir utan hefði verið kallað til Guðrúnar úr leigu- bifreið. Tveir menn hefðu verið í bifreiðinni, bifreiðarstjórinn og farþegi í framsæti. Hefði Guðrún fyrst gengið í áttina að leigubifreiðinni, en síðan að anddyrinu og ákærði fylgt henni eftir. Er hún hefði verið að opna, hefði hún virst skipta um skoðun og ekki viljað hleypa ákærða inn og ýtt honum frá sér. Þar næst hefði hún hlaupið út á planið og sparkað af sér skónum. Kvaðst ákærði halda að hann hefði haldið á töskunni fyrir Guðrúnu og taskan orðið eftir, er Guðrún hljóp frá. Ákærði kvaðst nú hafa ekið upp í Suðurhóla og skilað bifreiðinni, en farið þaðan niður í Skeiðarvog, þar sem faðir ákærða býr. Hefði hann tekið með sér dótið sem Guðrún hefði skilið eftir. Þar á meðal hefði verið rauðvínsflaska sem verið hefði í tösk- unni. Kvaðst ákærði hafa drukkið úr flöskunni. Ákærði mundi eftir að hafa talað við Guðrúnu í síma. Mundi hann ekki hvort hann hefði sjálfur hringt í hana, en taldi frekar að Guðrún hefði hringt í sig og verið að spyrja um töskuna. Hefði ákærði sagt henni að koma og sækja hana og hún kom- ið og bankað. Ákærði hefði boðið henni inn, en það hefði hún ekki viljað. Kvaðst ákærði hafa tekið eftir að Guðrún var á bifreið sem merkt var litlu lögreglumerki, en þau ekki rætt það sérstaklega. Hún hefði staðið við mjög stutt og dót hennar orðið eftir hjá sér. Eftir að ákærði hafði drukkið rauð- vínið, kvaðst hann hafa farið í Hollywood og dvalist þar fram eftir nóttu. Þar hefði hann drukkið töluvert og myndi hann óglöggt eftir því sem þar gerðist. Þaðan hefði hann farið í leigubifreið upp í Torfufell. Þar hefði hann hringt dyrabjöllunni hjá Guðrúnu, en enginn svarað. Þá hefði hann farið að bakdyrunum, en ekki komist þar inn. Hefði hann þá farið aftur að aðalinngangi og hringt aftur dyrabjöllunni, og gæti verið, að hann hefði hringt fleiri bjöllum. Hefði hann ekkert svar fengið og þá tekið stein og brotið rúðu við dyrnar og teygt sig þar inn og opnað læsinguna að innan- verðu. Síðan kvaðst ákærði hafa farið upp stigaganginn að íbúð Guðrúnar og hringt þar bjöllu, en ekkert svar fengið. Þá hefði hann sparkað hurðinni upp og farið inn í íbúðina. Ákærði kvaðst muna, að lögreglan hefði komið þarna og spurt, hvort 904 eitthvað væri að, og ákærði þá svarað, að allt væri í lagi. Ákærði kvaðst ekki muna, að hann hefði sagt, að hann væri húsráðandi þarna. Eftir að lögreglan var farin, kvaðst ákærði hafa sest niður og farið að hugsa um það, sem gerst hafði í samskiptum hans og Guðrúnar á liðnum árum. Hefði komið upp í hugann, að eitt sinn, er ákærði hefði komið af sjónum eftir nokkurra daga fjarveru, hefði komið í ljós, að brunagat hefði verið komið á „„pullu'* í leðursófanum. Hefði ákærði þá farið að hugleiða að svíða „„pulluna'' meira og kveikt á kveikjara og haldið honum að „pullunni'?. Eftir það kvaðst ákærði hafa farið í svefnherbergið og gert eitthvað slíkt við rúmföt þar. Ákærði mundi ekki eftir að hafa kveikt í inni í barna- herbergi og ekki heldur í bréfadóti í eldhúsi. Ákærði kvað erfitt að lýsa því hvað vakað hefði fyrir sér með verknaðin- um. Kvaðst ákærði hafa viljað eyða því sem á undan var gengið milli sín og Guðrúnar, en taldi sig ekki hafa verið sérstaklega að hefna sín með þessu á henni. Kvað ákærði það ekki hafa komið upp í huga sér að hann kynni að valda hættu fyrir annað fólk í húsinu og það alls ekki verið tilgangurinn með verknaðinum. Við meðferð málsins játaði ákærði skýlaust að hafa brotist inn í framan- greint hús umrætt sinn, svo sem í ákæru greinir, og að hafa í framhaldi af því brotist inn í íbúð fyrrverandi eiginkonu sinnar og eftir stutta viðdvöl borið þar eld í innanstokksmuni á þeim 4 stöðum, sem upp eru taldir í ákæru. Ákærði kvaðst ekkert hafa hugsað út í hvaða afleiðingar þetta gæti haft í för með sér. Þá kvaðst hann ekki heldur gera sér grein fyrir, hvað kom sér til að gera þetta, en kvað verknaðinn þó hafa tengst samskiptum þeirra Guðrúnar. Ákærði kvaðst þó aldrei hafa borið neinn hefndarhug til hennar. Samkvæmt 23. gr. laga nr. 74/1982, um brunavarnir og brunamál, voru Guðmundur Gunnarsson verkfræðingur og Guðmundur Haraldsson, deildarstjóri í Brunamálastofnun ríkisins, tilnefndir af Brunamálastofnun ríkisins til að láta uppi álit um það hvort umrædd íkveikja hefði haft í för með sér almannahættu. Í skýrslu þeirra, dagsettri 1. júlí sl., segir m.a. um athugun á dyrunum að íbúðinni á 4. hæð Torfufells 31, að þær hefðu haldið eldi í mesta lagi 20 mínútur til viðbótar, en karmfrágangurinn að hámarki um 15 mínútur. Hefðu dyrnar á þessum tíma hleypt verulegu magni reykjar í gegnum sig. Þá verði að ætla, þar sem dyrunum hefði ekki verið fulllokað, hefði reyk- heldni þeirra verið mun minni en að framan greinir. Um hugsanlega þróun brunans segir í skýrslunni, að gera verði skil milli óhefts bruna annars vegar og bruna með tilliti til afskipta slökkviliðs hins vegar. Segir síðan, að óheftur hefði eldurinn breiðst út um íbúðina svo að 905 hún hefði orðið alelda á nokkrum mínútum, með mestu afli í stofu og svefnherbergjum. Hefði forstofuhurðin brunnið í gegn á um 20 mínútum (miðað við lokaðar dyr) og eldur og reykur borist fram á stigaganginn. Þak hússins hefði byrjað að brenna á nokkrum mínútum og gluggi á stiga- húsinu brotnað og þá hefði megnið af hitanum og reyknum borist þá leiðina út. Telja megi fullvíst að hurðirnar inn í íbúðirnar á 4. hæð hefðu haldið eldinum úti, enda þótt reykur hefði borist inn í þær og valdið skemmdum. Sé hins vegar tekið tillit til slökkviaðgerða, þá sé húsið á svæði Slökkviliðs Reykjavíkur, og megi ætla meðalbiðtíma eftir því innan við 10 mínútur, og miðað við tækjabúnað og þjálfun slökkviliðsins eigi það að ráða niður- lögum elda á borð við þann, sem var að magnast í íbúðinni, á fáeinum mínútum. Samkvæmt skýrslu þessari og öðrum gögnum málsins var alls 21 íbúi í 10 íbúðum hússins, er bruninn varð. Voru 17 íbúanna sofandi og þar af fjórir á 4. hæð. Er slökkvilið kom á vettvang, höfðu ellefu komist út um stigagang, níu biðu á svölum, og einn íbúi á 1. hæð hússins svaf. Í niðurstöðu álitsgerðarinnar segir svo: „„Eins og fram kemur hér að ofan, teljum við, að enginn íbúi hússins hafi verið í yfirvofandi lífshættu í brunanum. Slökkviliðsmenn í hraðakstri að brennandi húsi, þar sem fólk er inni, eru ætíð í nokkurri lífshættu. Hefði eldurinn náð að brenna lengur en raun varð á, var skammt að bíða þess að hann næði inn á þak hússins, sem þá hefði skemmst verulega ásamt sameiginlegu stigahúsi. Reykskemmdir í íbúðum á fjórðu hæð hefðu orðið verulegar.“ Matsmennirnir komu báðir fyrir dóm og staðfestu þessa álitsgerð sína og gáfu skýrslu. Vitnið Guðmundur Gunnarsson kvað að miðað við óhefta þróun eldsins hefðu verið líkur á að fólk á 4. hæð hefði orðið fyrir reykeitrun, en erfitt væri að segja til um, í hve mikilli lífshættu það hefði getað verið, hefði það ekki vaknað fljótlega, og færi það eftir því í hvaða ástandi fólkið hefði verið. Ef fólkið hefði t.d. verið ölvað, hefðu verið meiri líkur á, að það hefði verið í lífshættu. Kvað vitnið niðurstöðu álitsgerðarinnar grundvall- aða á því hvernig aðstæður séu almennt hér í Reykjavík við aðgerðir slökkviliðs og getu. Miðað við óhefta þróun eldsins, kvað vitnið, að allar innréttingar og innbú í íbúðum á 4. hæð hefðu eyðilagst. Þá hefðu verulegar líkur verið til þess að þakið hefði stórskemmst. Vitnið Guðmundur Haraldsson kvað niðurstöður álitsgerðarinnar miðað- ar við raunverulegar aðstæður á brunastað, eins og atvik urðu. Kvað vitnið, að ef eldur hefði náð að breiðast óheftur út og fólk verið sofandi í íbúðinni á 4. hæð og án þess að verða vart við eldinn svo fljótt sem raun varð á, 906 hefði það getað verið í lífshættu og þeim mun meiri sem lengri tími hefði liðið frá eldsupptökum. Þá kvað vitnið, að miðað við óhefta þróun eldsins hefðu íbúðir á 4. hæð stórskemmst og þakið eyðilagst. Samkvæmt vottorði Veðurstofunnar, dagsettu 5. júní sl., voru austsuð- austan 4 vindstig klukkan 3.00 umrædda nótt. Klukkan 6.00 um morguninn var sami vindstyrkur. Mest veðurhæð milli athugana var 5 vindstig. Þá var úrkoma í grennd og hiti á bilinu frá 8,5 stigum á C* klukkan 3.00 um nóttina niður í 7,6 stig á C“ klukkan 6.00 um morguninn. Ákærði var látinn gangast undir rannsókn á geðheilbrigði sinni í þágu rannsóknar málsins og annaðist hana Hannes Pétursson, yfirlæknir á geð- deild Borgarspítalans. Í niðurstöðu skýrslu geðlæknisins, sem dagsett er 27. sl., segir svo: „Ályktun: Að mínu áliti er Gunnar Gunnarsson ekki haldinn formlegri geðveiki (psychosis) á þessari stundu né greindarskorti. Ekki er heldur sennilegt að um formlegan geðsjúkdóm hafi verið að ræða á þeirri stundu er framan- greindur verknaður átti sér stað, þó að líklegt megi teljast, að geðslag Gunnars hafi þá og undanfarna mánuði einkennst meira af þunglyndi og kvíða en hann hefur átt vanda til áður fyrr. Hins vegar greinast merki um persónuleikatruflanir, skapgerðarbresti og einnig vísbendingar um hugsan- lega misnotkun áfengis og neyslu ólöglegra fíkniefna, þó að ekki sé ljóst, í hvaða mæli neysla hefur verið á síðast töldu efnunum. Á sl. ári, nánar til tekið 29.8.-14.9. og 25.9.-5.10 1987, vistaðist Gunnar á geðdeildum vegna formlegs geðsjúkdóms (manio-depressive psychosis). Svo virðist sem sjúkdómurinn hafi haft nokkuð langan aðdraganda og í fyrri sjúkrahússlegunni varð ljóst að Gunnar var haldinn manísku ástandi. Einkennandi fyrir þann sjúkdóm er ofvirkni, sjúklingurinn er oft hátt uppi, mjög ör, talar stanslaust, stundum skortur á sjúkdómsinnsæi og dóm- greindarleysi. Enn fremur er einkennandi fyrir manio-depressive psychosis sjúkdómsferill þar sem skiptast á maníur og þunglyndi, gjarnan hvort á fætur öðru. Í seinni sjúkrahússlegunni bar meira á þunglyndiseinkennum, þó ekki svo áberandi, að ástæða væri talin til sérstakrar meðferðar. Vanlíðan sú, er Gunnar lýsir undanfarna mánuði, þ.e. áhyggjur, þunglyndi og kvíði, getur verið í samræmi við framangreindan sjúkdómsferil. á Að því er varðar hugsanlegar orsakir fyrir verknaði þeim, er Gunnar er nú grunaður um, þá vega sennilega þyngst framangreindir skapgerðargallar „samfara áfengisáhrifum, en auk þess beiskja í garð fyrrum eiginkonu og andleg vanlíðan undanfarna mánuði. Þrátt fyrir þetta verður þó að telja að raunveruleikamat og dómgreind Gunnars Gunnarssonar á þeirri stundu, er framangreindur atburður varð, hafi verið með þeim hætti, að hann teljist sakhæfur.“ 907 Þá lagði Heiðdís Sigurðardóttir sálfræðingur nokkur sálfræðipróf fyrir ákærða. Samkvæmt greindarprófi Wechslers mældist greindarvísitala ákærða 102 stig og telst ákærði samkvæmt því í meðallagi greindur. Niðurstaða „standard““-útgáfu Raven-prófsins samsvaraði vel niðurstöðum greindar- prófs Wechslers. Útkoma úr EPQ-persónuleikaprófinu gaf allsterka vísbendingu um taugaveiklun og benti til tilfinningalegs óstöðugleika, skapgerðarbresta og tilhneigingar til kvíða og/eða þunglyndis. Segir í skýrslu sálfræðingsins að slíkir einstaklingar geti oft verið Órólegir, auðæstir og jafnvel árásargjarnir. Bregðist þeir oft harkalega við hvers kyns áreiti og einnig eigi þeir erfitt með að ná sér aftur eftir tilfinningalega áreynslu. Geti hin sterku viðbrögð oft truflað eðlilega aðlögun og leitt til óskynsamlegra viðbragða og stífni. Samkvæmt niðurstöðum MMPI-persónuleikaprófsins er algengt að ein- staklingar samkvæmt persónuleikagreiningu ákærða séu tortryggnir, sjái umheiminn sem andsnúinn sér og refsandi. Oft sé um „,tilvísunarhugmynd- ir““ að ræða, tilfinningalegan óstöðugleika, öryggisleysi, spennu og kvíða. Slæm aðlögun í hjónabandi sé algeng. Lendi viðkomandi oft í andstöðu við yfirboðara sína og upp á kant við þjóðfélagið. Niðurstöður. Sannað er með játningu ákærða, sem er Í samræmi við önnur málgögn, að hann hafi greinda nótt brotist inn Í stigagang sambýlishússins að Torfu- felli 31 hér í borg með því að brjóta rúðu við útidyr á jarðhæð og í fram- haldi af því brotist þar inn í mannlausa íbúð fyrrverandi eiginkonu sinnar, Guðrúnar Óskarsdóttur, á 4. hæð til hægri í húsinu. Samkvæmt gögnum málsins hefur þess eigi verið krafist af neinum þeim, sem misgert var við með framangreindu atferli, að ákærði sætti opinberri ákæru vegna þess. Var því eigi grundvöllur útgáfu ákæru á hendur ákærða vegna ofangreindrar háttsemi, sbr. 2. tl. a 2. mgr. 242. gr. almennra hegn- ingarlaga, nr. 19/1940. Ber því að vísa þessum þætti ákærunnar frá dómi ex officio. Á hinn bóginn er sannað með játningu ákærða, sem er í samræmi við annað það sem fram er komið í málinu, að hann hafi í framhaldi af inn- brotinu í íbúðina, eftir stutta viðdvöl þar, borið eld í innanstokksmuni í fjórum herbergjum hennar, í leðursófa í stofu, í eldhúsi, í svefnherbergi og í barnaherbergi, svo að af hlaust eldsvoði og verulegt eignatjón varð á íbúðinni og innbúi öllu. Eigi er fyllilega ljóst hvað ákærða gekk til með innbrotinu í íbúðina. Er þangað var komið kveðst ákærði hafa farið að hugsa um samband þeirra Guðrúnar og viljað eyða því sem á undan var gengið milli þeirra. Verður að miða við það að ásetningur ákærða um að kveikja eld í íbúðinni hafi 908 eigi myndast fyrr en á þeirri stundu. Ákærði kveikti síðan í á fjórum stöð- um með þeim afleiðingum að eldur læstist í íbúðina. Var brot ákærða full- framið er eldurinn hafði náð að festast í viðum hennar svo að slökkvi- aðgerða var þörf. Ákærði kveikti í íbúð í fjölbýlishúsi að næturlagi Þegar búast má við að fólk sé sofandi. Að mati dómsins gat ákærða eigi dulist að með háttsemi sinni stofnaði hann bæði lífi fólks í húsinu í bersýnilegan lífsháska og að hætta var á yfirgripsmikilli eyðingu eigna annarra manna. Svo heppilega vildi hins vegar til að íbúi í húsinu, sem var vakandi, varð var við eldinn og gerði viðvart um hann svo tímanlega að fólk gat forðað sér út úr húsinu um stigagang eða farið út á svalir og slökkvilið kom á vettvang svo fljótt sem raun varð á og kom í veg fyrir frekara eignatjón en þegar var orðið. Þykir framangreint atferli ákærða varða við 1. mgr., sbr. 2. mgr., 164. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði er sakhæfur að mati dómsins. Samkvæmt sakavottorði sínu hef- ur hann sætt refsingum sem hér segir: ÍFjórir refsidómar og þrjár sektir samkvæmt dómsátt, allt vegna brota gegn umferðarlögum.! Ákærði hefur unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr., sbr. 2. mgr., 164. gr. almennra hegningarlaga. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi tvö ár og sex mánuði. Refsilækkunarástæður 74. og 75. gr. hinna almennu hegningarlaga þykja hér eigi koma til greina. Til frádráttar refs- ingunni skal koma gæsluvarðhaldsvist ákærða frá S. júní til 6. júlí sl., samtals 32 dagar, sbr. 76. gr. almennra hegningarlaga. Engin skaðabótakrafa hefur verið höfð uppi í máli þessu. Dæma ber ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Oddssonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin 60.000,00 krónur, og saksóknarlaun, er renni í ríkissjóð, og þykja einnig hæfileg 60.000,00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Gunnar Gunnarsson, sæti fangelsi tvö ár og sex mánuði. Til frádráttar refsingunni komi með fullri dagatölu 32 daga gæsluvarð- hald ákærða. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Oddssonar hæstaréttarlögmanns, 60.000,00 krónur, og saksóknarlaun, 60.000,00 krónur, er renni í ríkis- sjóð. 909 Þriðjudaginn 30. maí 1989. Nr. 150/1989. Ákæruvaldið gegn Björgólfi Guðmundssyni Ragnari Kjartanssyni Páli Braga Kristjónssyni Árna Árnasyni Sigurþóri Charles Guðmundssyni Þórði Hafsteini Hilmarssyni Helga Magnússyni Halldóri Ágústi Guðbjarnasyni Lárusi Jónssyni Ólafi Helgasyni Axel Kristjánssyni Inga Randveri Jóhannssyni Valdimar Indriðasyni Arnbirni Kristinssyni Garðari Sigurðssyni Kristmanni Karlssyni og Jóhanni Sigurði Einvarðssyni. Kærumál. Opinbert mál. Frávísunarkröfu hafnað. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir og Þór Vilhjálmsson. Kærður er úrskurður sakadóms Reykjavíkur 24. apríl sl. þar sem hafnað er frávísunarkröfum í máli þessu. Höfðu 11 af þeim 17 mönnum, sem ákærðir eru í málinu, krafist frávísunar. Með heimild í 124. gr., 3. mgr., laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, og að fengnu leyfi saksóknara kærðu þeir úrskurðinn sama dag og hann var kveðinn upp. Skipaðir verjendur þeirra hafa sent Hæsta- rétti athugasemdir, sbr. 174. gr., 2. mgr., laga nr. 74/1974. Sérstak- ur ríkissaksóknari, sem fer með málið, hefur gert hið sama. Af hálfu kærendanna Helga Magnússonar, Halldórs Á. Guð- bjarnasonar, Lárusar Jónssonar, Ólafs Helgasonar, Axels Kristjáns- sonar og Inga R. Jóhannssonar er þess krafist aðallega að máli 910 þessu í heild verði vísað frá sakadómi, en til vara að því er varðar þessa kærendur. “Af hálfu kærendanna Valdimars Indriðasonar, Arnbjörns Krist- inssonar, Garðars Sigurðssonar og Kristmanns Karlssonar er þess krafist, að málinu verði vísað frá sakadómi að því er þá varðar. Af hálfu kærandans Jóhanns S. Einvarðssonar er þess krafist aðallega, að málinu gegn sér verði vísað frá sakadómi, en til vara, að hrundið verði ákvörðun sakadóms Reykjavíkur um sam- einingu máls gegn sér og málsins gegn öðrum ákærðu. Kærendur krefjast þess, að sakarkostnaður verði greiddur úr ríkissjóði. Þeir Björgólfur Guðmundsson, Ragnar Kjartansson, Páll Bragi Kristjónsson, Árni Árnason, Sigurþór C. Guðmundsson og Þórður H. Hilmarsson gerðu eigi frávísunarkröfur í sakadómi og hafa ekki kært úrskurðinn frá 24. apríl, sem hér er um fjallað. Ber eigi að síður að telja þá varnaraðila hér fyrir dómi. Þeir hafa ekki sent athugasemdir vegna kærumálsins. Sérstakur ríkissaksóknari hefur krafist staðfestingar hins kærða úrskurðar að niðurstöðu til. Ákærur í máli þessu uppfylla skilyrði þau, sem sett eru í 115. gr., 2. mgr. 3. tl., laga nr. 74/1974. Heimilt var eftir. 28. gr. laga nr. 74/1974 að sækja í einu lagi sök gegn þeim 16 mönnum, þ.e. öllum ákærðu að Jóhanni S. Einvarðssyni undanskildum, sem ákærðir voru 11. nóvember 1988. Samkvæmt sama lagaákvæði mátti sameina mál gegn Jóhanni S. Einvarðssyni, sem höfðað var 23. nóvember 1988, málinu gegn öðrum ákærðu. Gætt hefur verið ákvæðis 21. gr., 2. mgr., laga nr. 74/1974. Ber því að staðfesta niðurstöðu hins kærða úrskurðar. Kröfur um sakarkostnað úr ríkissjóði í þessum þætti málsins verða ekki teknar til greina, en ákvörðun um málsvarnarlaun bíður væntanlegs hér- aðsdóms. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 24. apríl 1989. Ár 1989, mánudaginn 24. apríl, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af sakadómurunum Sverri Einarssyni sem dóms- 911 formanni og Arngrími Ísberg og Ingibjörgu Benediktsdóttur sem meðdóm- endum, kveðinn upp úrskurður um frávísunarkröfur í sakadómsmálinu: Ákæruvaldið gegn Björgólfi Guðmundssyni, Ragnari Kjartanssyni, Páli Braga Kristjónssyni, Árna Árnasyni, Sigþóri Charles Guðmundssyni, Þórði Hafsteini Hilmarssyni, Helga Magnússyni, Halldóri Ágústi Guðbjarnasyni, Lárusi Jónssyni, Ólafi Helgasyni, Axel Kristjánssyni, Inga Randveri Jó- hannssyni, Valdimar Indriðasyni, Arnbirni Kristinssyni, Garðari Sigurðs- syni, Kristmanni Karlssyni og Jóhanni Sigurði Einvarðssyni, en kröfurnar voru teknar til úrlausnar 19. þ.m. Með ákæru sérstaks ríkissaksóknara, dagsettri 11. nóvember sl., er höfðað opinbert mál fyrir dóminum á hendur sjö fyrrverandi starfsmönn- um og löggiltum endurskoðanda Hafskipa hf. vegna starfa þeirra hjá fyrir- tækinu, sem lýst var gjaldþrota 6. desember 1985, þeim Björgólfi Guð- mundssyni, Ragnari Kjartanssyni, Páli Braga Kristjónssyni, Árna Árnasyni, Sigurþóri Charles Guðmundssyni, Þórði Hafsteini Hilmarssyni og Helga Magnússyni, þrem fyrrverandi bankastjórum, aðstoðarbankastjóra og endurskoðanda Útvegsbanka Íslands, þeim Halldóri Ágústi Guðbjarnasyni, Lárusi Jónssyni, Ólafi Helgasyni, Axel Kristjánssyni og Inga Randveri Jóhannssyni, og fjórum fyrrverandi bankaráðsmönnum í Útvegsbanka Íslands, þeim Valdimar Indriðasyni, Arnbirni Kristinssyni, Garðari Sigurðs- syni og Kristmanni Karlssyni. Þá höfðar sérstakur ríkissaksóknari einnig mál fyrir dóminum með ákæru, dagsettri 23. nóvember sl., á hendur Jóhanni Sigurði Einvarðssyni, fyrrver- andi bankaráðsmanni í Útvegsbankanum, en vegna setu hans á Alþingi og þar sem leyfi þingdeildar hans fyrir málshöfðun á hendur honum lá ekki fyrir, þegar fyrri ákæran var gefin út, var hann ákærður síðar, þegar fyrir lá sam- þykki efri deildar Alþingis fyrir málshöfðun á hendur honum, en honum er gefið hið sama að sök og öðrum fyrrverandi bankaráðsmönnum. Dómurinn hefur að kröfu sækjanda málsins sameinað báðar ákærurnar í því skyni að dæma þær sem eitt mál. Málið var þingfest sl. mánudag, 17. apríl, en með bréfum dómsins, dag- settum 20. mars sl., voru ákærðu skipaðir verjendur í málinu. Jafnframt var þess óskað af hálfu dómsins, að borin yrðu undir dóminn þegar við þingfestingu málsins í formi rökstuddrar skriflegrar kröfugerðar þau réttar- farsatriði, sem verjendur teldu geta varnað því, að dómur yrði réttilega lagður á málið.að efni til. Í þinghaldinu voru lagðar fram sex kröfugerðir af hálfu verjenda fyrir ellefu af ákærðu um frávísun málsins o.fl. Verður nú gerð grein fyrir þess- um kröfum. 912 Verjandi ákærða Helga, Jón Steinar Gunnlaugsson hrl., gerir þá kröfu, að málinu verði vísað frá dóminum, aðallega í heild, en til vara, að því er varðar ákæru á hendur ákærða Helga. Þá krefst verjandi hæfilegra málsvarnarlauna í þessum þætti málsins. Verjendur ákærða Halldórs Ágústs, Helgi V. Jónsson hrl., ákærða Lárusar, Andri Árnason hdl., ákærða Ólafs, Hákon Árnason hrl., og ákærða Axels, Þorsteinn Júlíusson hrl., hafa sett fram sameiginlega kröfu- gerð. Verjendur telja, að dómur verði ekki efnislega rétt lagður á málið, og gera þá kröfu, að málinu verði vísað frá dómi í heild eða að því er varðar skjólstæðinga sína. Þá gera verjendur kröfu um málsvarnarlaun sér til handa úr ríkissjóði, að því er varði þennan þátt málsins. Verjandi ákærða Arnbjörns, Örn Höskuldsson hrl., gerir þá dómkröfu, að málinu verði vísað frá dómi, og krefst verjandinn málsvarnarlauna úr ríkissjóði. Verjandi ákærðu Valdimars, Garðars og Kristmanns, Sveinn Snorrason hrl., gerir kröfu til þess að þætti skjólstæðinga sinna í málinu verði vísað frá dómi og kostnaður vegna þessa þáttar málsins verði greiddur af al- mannafé. Verjandi ákærða Jóhanns Sigurðar, Hjörtur Torfason hrl., gerir kröfu til þess, að hafnað verði kröfu ákæruvaldsins um sameiningu máls ákærða við mál annarra ákærðu, að máli ákæruvaldsins gegn skjólstæðingi sínum verði vísað frá sakadómi og að kostnaður af meðferð þessara krafna og málsins að öðru leyti verði greiddur úr ríkissjóði. Verjandi ákærða Inga Randvers, Brynjólfur Kjartansson hrl., krefst þess, að málinu verði vísað frá dómi og sér dæmdur málskostnaður úr ríkissjóði að mati dómsins. Þegar kröfur verjenda lágu fyrir við þingfestingu málsins, mótmælti sækjandi þeim öllum þegar. 913 Af hálfu verjenda kom ósk um það að fá tækifæri til að flytja málið vegna frávísunarkrafnanna. Var það gert í þinghaldi 19. þ.m. og flutti þá fulltrúi sérstaks ríkissaksóknara málið af hálfu ákæruvaldsins. Niðurstöður. Af því, sem rakið hefur verið, er ljóst, að kröfur allra verjendanna lúta aðallega að tveim forsendum fyrir kröfum um frávísun málsins. Hin fyrri er sú, að skilyrði skorti samkvæmt 28. gr. laga nr. 74/1974 til þess að ákæra í sömu ákæru fyrrverandi starfsmenn Hafskipa hf. annars vegar og hins vegar fyrrverandi bankastjóra, aðstoðarbankastjóra, bankaráðsmenn og endur- skoðanda Útvegsbankans, svo og sameiningu ákærnanna í eitt mál. Síðari ástæðan er sú, að verknaðarlýsing í ákæruskjali vegna bankamannanna, ákærða Helga og endurskoðanda bankans fullnægi ekki þeim skilyrðum, sem um ákærur gildi samkvæmt 3. tl. 2. mgr. 115. gr. laga nr. 74/1974, þar sem sakargiftum sé ekki nógu glögglega lýst. Auk framangreindra forsendna er af hálfu ákærðu Helga, Halldórs Ágústs, Lárusar, Ólafs og Axels að því vikið, að sök sé fyrnd, að því er þá varði. Þá telur verjandi ákærða Helga ákæruna ekki hafa verið undirbúna á þann hátt, sem segir Í 2. mgr. 21. gr. laga nr. 74/1974. Loks var gerð varakrafa af hálfu verjenda ákærðu Halldórs Ágústs, Lárus- ar, Ólafs og Axels, að til kvaddir yrðu í dóminum sérfróðir menn um banka- mál og reikningsskil, ef ekki yrði fallist á aðrar kröfur þeirra, eða að fengnir yrðu sérstakir kunnáttumenn til að gefa álit á þeim atriðum, sem ástæða þætti til að skýra nánar. Frá þessari kröfu var fallið við flutning málsins. Ákærurnar tvær, sem dómurinn hefur sameinað, fjalla báðar um háttsemi, sem sprottin er af starfsemi Hafskipa hf., og þá einnig m.a. vegna viðskipta fyrirtækisins við Útvegsbanka Íslands, en fyrirtækið var einn allra mesti við- skiptaaðili bankans, og hefði starfsemi Hafskipa vart gengið, ef ekki hefði komið til sú fyrirgreiðsla, sem bankinn veitti fyrirtækinu. Enda þótt mikill hluti ákærunnar frá 11. nóvember sé eingöngu vegna ætl- aðrar refsiverðrar háttsemi fyrrverandi starfsmanna Hafskipa hf. og endur- skoðanda þess og tengist á engan hátt fyrrverandi bankastjórum, aðstoðar- bankastjóra, bankaráðsmönnum og endurskoðanda Útvegsbankans, verður ekki fram hjá því litið, að háttsemi sú, sem „Hafskipsmönnum““ er gefin að sök í 1.-II1. kafla ákærunnar, er m.a. vegna viðskipta Hafskipa hf. við bank- ann, en um þau viðskipti fjalla einnig VIII.-X. kafli ákærunnar, sem fjalla um ætlaða refsiverða háttsemi áðurgreindra starfsmanna Útvegsbankans og endurskoðanda bankans vegna þeirra viðskipta. Það er mat dómsins að framangreind viðskiptatengsl nægi til þess, að heimilt hafi verið að höfða í einu lagi mál á hendur öllum ákærðu í sömu ákæru og einnig til þess að sameina ákæruna frá 23. nóvember ákærunni frá 58 914 11. nóvember í því skyni að dæma þær báðar sem eitt mál, enda þótt ætluð brot ákærðu séu ekki hin sömu, þar sem allir ákærðu úr hópi bankamannanna hafa á einhvern hátt verið eða eiga að hafa verið við þessi viðskipti riðnir, þótt hver með sínum hætti sé. Einnig er til þess að líta, að ákæruatriði 1.-I11. kafla ákæru dags. 11. nóvember annars vegar Og VIII.-X. kafla sömu ákæru og ákæru dags. 23. sama mánaðar hins vegar eru að nokkru leyti reist á meðferð sömu skjala, sem byggt er á í ákæru, að útbúin hafi verið af fyrrum starfsmönnum Hafskipa hf., en notuð af framangreindum bankamönnum. Þykja þessi tengsl vera á þann veg að fullnægt sé skilyrðum í upphafi áður- greindrar 28. gr. að fleiri en einn séu á refsiverðan hátt „riðnir við brot, eitt eða fleiri“, og þurfi brotalýsing ekki að vera hin sama, svo að þessu skilyrði sé fullnægt. Er því hafnað kröfum verjenda ákærðu um að vísa málinu frá dóminum, þar sem skort hafi heimild til málasamsteypu, svo sem gert hefur verið. Að því er tekur til þess að ákærurnar uppfylli ekki skilyrði 3. tl. 2.mgr. 115. gr.laga nr. 74/1974, er það mat dómsins, að sakargiftirnar mættu vera gleggri, sérstaklega í VILI.-X. kafla ákærunnar frá 11. nóvember og ákærunni frá 23. nóvember, en samt séu þær nægilega glöggar til þess að verjendur eigi að geta komið að vörnum vegna þeirra og efnisdóm megi á þær leggja. Þykja því eigi efni standa til þess að vísa ákærunum frá, þar sem áðurgreind skilyrði skorti. Er því hafnað kröfum um frávísun af framangreindri ástæðu. Að mati dómsins er fyrning sakar ekki frávísunarástæða og því hafnað kröfum um frávísun vegna fyrningar, en um slíkt verður fjallað við efnismeð- ferð málsins. Verjandi ákærða Helga telur að vísa eigi ákærunni frá eða þætti skjólstæð- ings síns, þar sem eigi hafi verið gætt vegna ákærða Helga ákvæðis 2. mgr. 21. gr. laga nr. 74/1974 í sambandi við umsögn fjármálaráðuneytisins fyrir málshöfðun, en ráðuneytið hafi hvorki gert tillögu um málshöfðun né látið í té rökstudda umsögn. Fallast má á það með verjanda ákærða að umsögn ráðuneytisins hefði mátt vera á annan og fullkomnari veg, en hennar var þó leitað og hún fengin, þótt deila megi um hvort hún uppfylli skilyrði lagagrein- arinnar. Það er þó mat dómsins að með því að leitað var umsagnar ráðuneytis- ins og hún látin í té fyrir málshöfðun, sé fullnægt skilyrði áðurgreinds laga- ákvæðis. Er því hafnað kröfu verjanda um frávísun af þessari ástæðu. Þar sem dómurinn hafnar fram komnum kröfum og gert er ráð fyrir áfram- haldandi rekstri málsins, verður ekki dæmdur málskostnaður í þessum þætti þess. Úrskurðarorð: Kröfum um, að máli þessu verði vísað frá dóminum, er synjað. Ekki verður dæmt um málskostnað í þessum þætti málsins. 915 Miðvikudaginn 31. maí 1989. Nr. 198/1989. Ákæruvaldið gegn Bjartmari Hrafni Sigurðssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson og Benedikt Blöndal og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardóm- ari. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 172. gr., 3. tölulið, laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 29. maí 1989, sem barst Hæsta- rétti 30. maí. Hann krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hnekkt. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins kærða úrskurð- ar. Varnaraðili er grunaður um að hafa valdið eldsvoða í fiskvinnslu- húsi og kaffiskúr á Stöðvarfirði að morgni 28. maí 1989. Hann hef- ur neitað sakargiftum, en ekki getað gert grein fyrir ferðum sínum í nokkrar klukkustundir áður en eldsins varð vart, en hann tilkynnti sjálfur um brunann áður en aðrir urðu hans varir. Rannsókn máls þessa er á frumstigi. Samkvæmt þessu ber að staðfesta niðurstöðu hins kærða úrskurðar með vísan til 67. gr., 1. mgr. 1. tl., laga nr. 74/1974. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Suður-Múlasýslu 20. maí 1989. Ár 1989, mánudaginn 20. maí, er á dómþingi sakadóms Suður-Múlasýslu, sem haldið er í dómsal embættisins að Strandgötu $2, Eskifirði, af Sigurði Eiríkssyni sýslumanni við neðanskráða votta, kveðinn upp úrskurður í tilefni af rannsókn á bruna í fyrirtækinu Færabaki, Stöðvarfirði, sem tilkynntur var til lögreglu að morgni sunnudags 28. maí 1989 kl. 8.50. 916 Málsatvik. Á ofangreindum tíma var lögreglu á Fáskrúðsfirði tilkynnt að eldur væri laus í fyrirtækinu Færabaki á Stöðvarfirði. Lögreglumenn fóru þegar á vett- vang til að rannsaka málið. Í tengslum við rannsókn málsins féll grunur á kærða, Bjartmar Sigurðsson, kennitala 260947-7969, til heimilis að Banka- stræti 2 B, Stöðvarfirði, og var hann vistaður í fangageymslu lögreglunnar á Eskifirðisamadagkl.15.25. Niðurstaða. Með vísan til ofanritaðs er ljóst, að mikið misræmi er í framburði kærða og þess vitnaframburðar, sem hér að framan er rakinn. Enginn varð var við eldinn í kaffistofunni, en kærði segir að eld og reyk hafi lagt frá henni, en við athugun hefur komið í ljós að svo var ekki. Kærði hringdi í Ingimar kl. 7.00 um morguninn, þó nokkuð löngu áður en nokkur eldur kom upp. Kærði hefur fyrir dómi borið fyrir sig minnisleysi um tímabilið frá kl. 4.20 og fram til 7.00 eða 8.00 um morguninn. Dómari fór á vettvang í gærkvöldi og kannaði aðstæður. Í þeirri athugun kom fram að heimili kærða er örstutt frá bruna- stað. Frá brunastað er einnig örstutt í nærliggjandi íbúðarhús og Olíugeymar eru þarna stutt frá. Þá gerði dómari athugun á því, að eldar hafa komið alloft upp á tiltölulega litlu svæði nærri heimili kærða á undanförnum 3 - 4 árum. Í öllum þessum tilvikum hefur kærði tilkynnt um bruna, verið fyrstur á vett- vang og í flestum tilvikum er kærði ölvaður við þessar aðstæður. Þessi mál hafa sætt rannsókn og verður þeirra rannsóknargagna aflað inn í þetta mál. Að öllu ofanrituðu athuguðu og virtu þykir nauðsyn til bera að úrskurða kærða í gæsluvarðhald, en telja verður hættu á að kærði muni spilla sakar- gögnum, hafa áhrif á vitni, og jafnvel sé hætta á að hann muni halda áfram ætlaðri brotastarfsemi sinni ef hann heldur óskertu frelsi sínu. Úrskurður um gæsluvarðhald er því studdur við 1. tl., 4. tl. og 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, enda eru ákvæði 65. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, nr. 33/1944, gæsluvarðhaldi ekki til fyrirstöðu. Gæsluvarðhaldstíminn er hæfilega ákveðinn til mánudagsins 12. júní 1989 kl. 14.00. Þá er rétt að úrskurða að lögregla hafi heimild til húsleitar á heiníili kærða að Bankastræti 2 B, Stöðvarfirði, og nær úrskurðurinn einnig tillæstra hirslna. Úrskurðarorð: Kærði, Bjartmar Sigurðsson, kennitala 26.09.47-7969, til heimilis að Bankastræti 2 B, Stöðvarfirði, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til mánu- dagsins 12. júní 1989 kl. 14.00. Lögreglunni er heimil húsleit á heimili kærða að Bankastræti 2 B, Stöðvarfirði, og nær úrskurðurinn til læstra hirslna. 917 Fimmtudaginn 1. júní 1989. Nr. 335/1987. Anna Sigríður Guðmundsdóttir og Sveinn Ívarsson (Jón Bjarnason hrl.) gegn Björgu Árnadóttur og Rolant Dahl Christiansen (Gunnar Sæmundsson hrl.) og Hafliða Guðjónssyni (Sigurður G. Guðjónsson hrl.). Áfrýjun. Löghald. Fjárnám. Réttarfar. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjendur hafa með stefnu 25. nóvember 1987 áfrýjað dómi bæjarþings Reykjavíkur, sem upp var kveðinn 15. október 1987. Þá hafa áfrýjendur með stefnu 17. maí 1988 að fengnu áfrýjunar- leyfi 16. s.m. áfrýjað fjárnámsgerð, er fram fór að kröfu Hafliða Guðjónssonar í fasteign þeirra nr. 79 Á við Álfhólsveg í Kópavogi. Hafa málin verið sameinuð. Áfrýjendur gera þær dómkröfur aðallega, að vísað verði frá hér- aðsdómi þeim hluta málsins, er varðar kröfu stefnda Hafliða Guð- jónssonar um staðfestingu löghalds þess er fram fór 16. desember 1987. Til vara krefjast áfrýjendur þess að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar að nýju. Til þrautavara krefjast áfrýjendur þess að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið, synjað verði um staðfestingu löghalds, málskostn- aðarákvæði dómsins felld niður, en krafa þeirra um málskostnað í héraði tekin til greina. Í öllum tilvikum krefjast áfrýjendur máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi stefndu in solidum. Þá krefjast áfrýjendur þess að hin áfrýjaða fjárnámsgerð verði felld úr gildi og stefndi Hafliði dæmdur til að greiða þeim máls- kostnað. 918 Stefndu Björg Árnadóttir og Rolant Dahl Christiansen krefjast staðfestingar á niðurstöðu hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda. Stefndi Hafliði Guðjónsson gerir þær dómkröfur aðallega, að málinu verði vísað frá Hæstarétti, en til vara, að héraðsdómur verði staðfestur. Þá krefst hann þess, að áfrýjendur og Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður verði dæmd til að greiða réttarfarssekt. Hann krefst og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda. I. Kröfu sína um, að málinu verði vísað frá Hæstarétti, byggir stefndi Hafliði á því, að mál þetta varði málskostnað, sem stefndu Björg og Rolant hafi verið dæmd til að greiða. Samkvæmt 13. gr., 3. mgr., laga nr. 75/1973, um Hæstarétt, verði ákvörðun héraðs- dómara um málskostnað ekki skotið sérstaklega til Hæstaréttar. Áfrýjendur mótmæla frávísunarkröfunni. — Áfrýjendur hafa skotið héraðsdómi í heild til Hæstaréttar, en ekki sérstaklega ákvæði hans um málskostnað í þessu máli. Ber að skýra áðurnefnt lagaákvæði á þann veg, að áfrýjunin sé heimil, og verður frávís- unarkrafa stefnda Hafliða ekki tekin til greina. Il. Aðalkrafa áfrýjenda er sú, að löghaldsmáli stefnda Hafliða gegn stefndu Björgu og Rolant verði vísað frá héraðsdómi. Með úrskurði bæjarþingsins 15. október 1987 var synjað slíkri kröfu um frávísun. Hefur þeim úrskurði ekki verið áfrýjað til Hæstaréttar eftir 17. gr. laga nr. 75/1973. Þar sem ekki eru efni til frávísunar ex officio, verður aðalkrafa áfrýjenda ekki tekin til greina. Ill. Varakröfu sína um ómerkingu hins áfrýjaða dóms og heimvísun málsins reisa áfrýjendur á því að héraðsdómari hafi ekki tekið afstöðu til löghaldskostnaðar og einnig hafi hann farið út fyrir kröfur stefnda Hafliða, er hann dæmdi stefndu Björgu og Rolant til að greiða málskostnað in solidum. Framangreind atriði varða ekki áfrýjendur og verður krafa þeirra um ómerkingu hins áfrýjaða dóms og heimvísun málsins því ekki tekin til greina. 919 IV. Til þrautavara krefjast áfrýjendur þess, að synjað verði um stað- festingu löghalds. Rök áfrýjenda fyrir synjunarkröfunni eru í fyrsta lagi þau, að hinn 16. desember 1986 hafi stefndu Björg og Rolant ekki átt neinar kröfur á áfrýjendur. Dómur Hæstaréttar frá 31. maí 1985 hafi kveðið á um skyldu Bjargar og Rolants til að gefa út afsal gegn greiðslu kaupverðs, en hinn 16. desember 1986 hafi áfrýjendur ekki verið búin að gera kröfu til, að dómnum yrði fullnægt, og því ekki stofnað til skuldar við Björgu og Rolant. Hafi ekki mátt gera lög- hald í hugsanlegum kröfum þeirra á áfrýjendur. Óumdeilt er að áfrýjendur létu birta stefndu Björgu og Rolant hæstaréttardóminn frá 31. maí 1985 um áramótin 1985-1986. Stefndu Björg og Rolant áttu því 16. desember 1986 skilyrta kröfu, sem heimilt var að kyrrsetja. Verður því ekki á þessa röksemd áfrýj- enda fallist. Í öðru lagi styðja áfrýjendur synjunarkröfu sína með því að á dómþingi 20. maí 1987 hafi lögmenn allra stefndu gefið bindandi málflutningsyfirlýsingu um, að sátt þeirra „myndi ná til þess að stefndu greiddu stefnanda kr. 2.717.975,00 með ... vöxtum ... og málskostnað skv. gjaldskrá L.M.F.Í“. Eftir þetta hafi ekki verið um ágreining að ræða í raun milli stefndu og löghaldið sjálfkrafa niður fallið. — Eins og síðar kom fram, var ágreiningur með aðil- um, og sátt tókst ekki um málskostnað. Þegar af þeirri ástæðu verður synjunarkrafa áfrýjenda ekki réttilega rökstudd á þann hátt, sem nú var lýst. Enn styðja áfrýjendur kröfu sína um, að synjað verði um stað- festingu löghaldsins 16. desember 1986, með þeim rökum, að í fógetagerðinni sé ekki getið um kröfurnar, sem tryggja átti. Þeirra var getið í gerðarbeiðni og í fógetabók um þinghald 15. desember 1986 og getur þetta atriði ekki orðið til þess, að krafa áfrýjenda verði tekin til greina. — Þá telja áfrýjendur, að staðfestingarmálið hafi verið höfðað of seint, en svo var ekki, sbr. 20. gr. laga nr. 18/1949, um kyrrsetningu og lögbann. Gerðinni lauk 16. desember 1986 og staðfestingarmálið var höfðað 23. s.m. — Þá telja áfrýjend- ur að löghaldskrafan hafi verið óraunhæf og allt of há. — Af hálfu gerðarþola var fjárhæðinni mótmælt og tók fógeti afstöðu til þessa 920 atriðis. Getur þetta atriði eigi leitt til þess nú, að synjað verði um staðfestingu löghaldsins. Samkvæmt þessu verður ekki á það fallist að synja beri um stað- festingu á löghaldinu, sem á var lagt 16. desember 1986 að kröfu stefnda Hafliða í eignum stefndu Bjargar og Rolants. V. Ekki eru efni til að breyta ákvörðunum bæjarþingsins um máls- kostnað. VI. Hin áfrýjaða fjárnámsgerð byggist á hinum áfrýjaða dómi. Fór gerðin fram áður en dómnum var áfrýjað. Á henni eru engir gallar, sem leitt geta til þess, að tekin verði til greina krafa áfrýjenda um að hún verði felld úr gildi. Ber að sýkna stefnda Hafliða af þessari kröfu. VII. Ekki eru efni til að taka til greina Íram komna kröfu um réttar- farssektir. VIII. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjendur til að greiða stefndu Björgu Árnadóttur og Rolant Dahl Christiansen 45.000,00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti og stefnda Hafliða Guðjóns- syni 50.000,00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Stefndi Hafliði Guðjónsson á að vera sýkn af kröfu áfrýj- enda um fjárnám 20. nóvember 1987. Áfrýjendur, Anna Sigríður Guðmundsdóttir og Sveinn Ívars- son, greiði stefndu Björgu Árnadóttur og Rolant Dahl Christi- ansen 45.000,00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Áfrýjendur greiði stefnda Hafliða Guðjónssyni 50.000,00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. 921 Sératkvæði Guðmundar Jónssonar hæstaréttardómara. Ég er sammála meiri hluta hæstaréttardómara um, að ekki beri að vísa máli þessu frá Hæstarétti og að ekki séu neinir þeir ágallar á hinum áfrýjaða dómi, er hafi í för með sér, að hann beri að ómerkja og vísa málinu heim í hérað til dómsálagningar að nýju. Ég tel, með vísan til þess hvernig stefndu ráðstöfuðu sakarefni málsins, að ekki séu fyrir hendi skilyrði |. og 2. mgr. 6. gr. laga nr. 18/1949, til að löghald það, sem lagt var á 16. desember 1986, nái til málskostnaðar þess, sem stefndu Björgu Árnadóttur og Rolant Dahl Christiansen var gert að greiða Hafliða Guðjónssyni. Því beri að fella úr gildi ákvæði hins áfrýjaða dóms um staðfestingu löghaldsins og ákvæði hans um að áfrýjendur greiði stefndu máls- kostnað. Þá tel ég að einnig beri að fella hina áfrýjuðu fjárnámsgerð úr gildi. Eftir þessum úrslitum tel ég að dæma beri stefndu til að greiða áfrýjendum málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. október 1987. Mál þetta, sem dómtekið var $. október sl., höfðaði stefnandi, Hafliði Guðjónsson, nnr. 3497-8808, Rekagranda 3, Reykjavík, áður til heimilis að Nóatúni 25, Reykjavík, gegn Björgu Árnadóttur, nnr. 1257-5513, Upp- sölum, Fremri-Torfustaðahreppi, Vestur-Húnavatnssýslu, og Rolant Dahl Christiansen, nnr. 7363-3338, Fljótaseli 26, Reykjavík, með þingfestingu málsins 8. janúar 1987. Anna Sigríður Guðmundsdóttir, nnr. 0333-3698, og Sveinn Ívarsson, nnr. 8748-7245, bæði til heimilis að Álfhólsvegi 79 A, Kópavogi, höfðuðu meðalgöngusök með framlagningu stefnu í dóm 8. janúar 1987. Þau kröfð- ust þess m.a. að stefnanda og stefndu yrði gert að hlíta meðalgöngu þeirra. Stefnandi gerði þær dómkröfur í meðalgöngusökinni að henni yrði vísað frá dómi og meðalgöngustefnendum yrði gert að greiða sér málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ að mati dómsins. Stefndu gerðu þær dómkröfur í meðalgöngusökinni að henni yrði vísað frá dómi og að meðalgöngustefnendum yrði gert að greiða sér málskostn- að að mati dómsins. Með dómi, upp kveðnum 12. mars 1987, var meðalgöngusökinni vísað frá dómi á þeirri forsendu að meðalgöngustefnendur hefðu ekki í málatil- búnaði sínum fullnægt öllum ákvæðum 88. gr. laga nr. 85/1936 og ekki 922 heldur ákvæðum 105. gr. sömu laga. Í dómi þessum var engin afstaða tekin til þess hvort meðalganga skyldi heimiluð eða ekki. Meðalgöngustefnendur kærðu frávísunardóminn og með dómi Hæsta- réttar, sem upp var kveðinn 14. apríl sl., var dómurinn felldur úr gildi. Jafn- framt var meðalgangan heimiluð, án þess þó að héraðsdómari hefði tekið afstöðu til þess álitaefnis eins og fyrr segir. Í dómi Hæstaréttar er tekið fram að málskostnaður verði eigi dæmdur á þessu stigi málsins. Dómkröfur aðila um efni þessa máls eru sem hér segir: Dómkröfur stefnanda voru þær upphaflega „að stefndu verði in solidum dæmd til að greiða kr. 3.445.000,00 með 2,75% dráttarvöxtum á mánuði frá 11. mars 1986, með 2,25% dráttarvöxtum á mánuði frá 1. apríl 1986 til greiðsludags, að staðfest verði löghald í fjárkröfum stefndu á hendur Sveini Ívarssyni og Önnu Sigríði Guðmundsdóttur, báðum til heimilis að Álfhólsvegi 79 A, Kópavogi, samkv. dómi Hæstaréttar Íslands í málinu nr. 187/1983: Anna Sigríður Guðmundsdóttir og Sveinn Ívarsson gegn Björgu Árnadóttur og Rolant Dahl Christiansen og Hafliða Guðjónssyni og gagnsakir, en löghaldsgerðin, sem fram fór til tryggingar dómkröfum máls þessa, hófst 15. þessa mánaðar og lauk hinn 16. sama mánaðar, að stefndu verði in solidum dæmd til að greiða kr. 40.790,00 með 2,25% mánaðarlegum dráttarvöxtum frá 16. desember 1986 til greiðsludags vegna út lagðs kostnaðar við löghaldsgerðina, að stefndu verði in solidum dæmd til að greiða stefnanda málskostnað samkv. gjaldskrá LMFÍ, sbr. málskostnaðareikning er lagður verður fram við þingfestingu máls þessa““. Áður en til aðalflutnings þessa máls kom, gerðu stefnandi og stefndu sátt um fjárkröfur, aðrar en málskostnaðarkröfu, eins og síðar verður greint frá. Við munnlegan flutning málsins gerði stefnandi fyrst þær dómkröfur að löghaldið yrði staðfest fyrir öllum fjárkröfum, en breytti síðan þeirri kröfu og krafðist einungis staðfestingar löghaldsins fyrir málskostnaðarkröfu sinni á hendur stefndu, en stefnandi gerði þá kröfu að stefndu yrði gert að greiða sér kr. 40.790,00 vegna út lagðs kostnaðar við löghaldsgerðina með 2,2570 mánaðarlegum dráttarvöxtum frá 16. desember 1986 til 1. mars 1987, með 2,50%0 dráttarvöxtum frá þeim degi til 27. s.m. og með dráttar- vöxtum samkvæmt vaxtalögum frá þeim degi til greiðsludags og málskostn- að samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Enn fremur gerði stefnandi þá dómkröfu, að meðalgöngustefnendur yrðu dæmd til að greiða sér málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Dómkröfur stefndu voru upphaflega þær „að þeim verði aðeins dæmt að greiða aðalstefnanda, Hafliða Guðjónssyni, kr. 1.100.000,00 með vöxt- 923 um og vaxtavöxtum sem hér segir: 34% ársvöxtum af kr. 200.000,00 frá 10.7. 1982 til 10.8. s.á. og áf kr. 380.000,00 frá þeim degi til 1.11. s.á., 42% ársvöxt- um af sömu fjárhæð frá þeim degi til 1.12. s.á. og af kr. 1.100.000,00 frá þeim degi til 20.9. 1983, 35% ársvöxtum frá þeim degi til 10.10. s.á., 320 ársvöxt- um frá þeim degi til 20.11. s.á., 27%0 ársvöxtum frá þeim degi til 20.12. s.á., 21,5% ársvöxtum frá þeim degi til 20.1. 1984, 15% ársvöxtum frá þeim degi til11.8. s.á., 17% ársvöxtum frá þeim degi til 1.1. 1985, 24% ársvöxtum frá þeim degi til 11.5. s.á., 22% ársvöxtum frá þeim degi til 1.3. 1986, 13% árs- vöxtum frá þeim degi til 1.4. s.á. og 9% ársvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags. Vextir leggist við höfuðstól í fyrsta sinn 31.12. 1982 og síðan á 12 mán- aða fresti. Málskostnaður verði samkvæmt mati hins virðulega réttar og lög- hald verði staðfest til tryggingar fjárhæðum þessum““. Við munnlegan flutning málsins gerðu stefndu þær dómkröfur að þau yrðu aðeins dæmd til að greiða stefnanda hæfilegan málskostnað. Löghald stefnanda yrði einungis staðfest fyrir þeim málskostnaði sem stefnanda yrði dæmdur úr hendi þeirra. Þá gerðu stefndu þær dómkröfur að meðalgöngustefnendum yrði gert að greiða sér málskostnað að mati dómsins. Meðalgöngustefnendur gerðu þær dómkröfur í stefnu sinni „að aðilum máls þessa verði gert að hlíta meðalgöngu þeirra Sigríðar Önnu Guðmunds- dóttur og Sveins Ívarssonar, að synjað verði um staðfestingu á löghaldi, er lagt var hinn 16. desember 1986 á „fjárkröfur gerðarþolanna““ (stefndu í máli þessu, Bjargar Árnadóttur og Rolants Dahls Christiansens), „,á hendur Sveini Ívarssyni og Önnu Sigríði Guðmundsdóttur“, samkvæmt dómi Hæstaréttar frá 31. maí 1985 og að aðilum verði gert að greiða meðal- gönguaðilum hæfilegan málskostnað að mati dómara eða samkvæmt síðar fram lögðum reikningi“. Við munnlegan flutning málsins gerðu meðalgöngustefnendur þær dóm- kröfur aðallega að kröfu stefnanda um staðfestingu löghaldsins yrði vísað frá dómi, en til vara að staðfestingu yrði synjað. Þá gerðu meðalgöngu- stefnendur þá dómkröfu, að stefnandi og stefndu yrðu dæmd in solidum til þess að greiða sér málskostnað samkvæmt mati dómsins. Hinn 5. mars sl. fór fram munnlegur flutningur um kröfu stefnanda og stefndu um að meðalgöngusök meðalgöngustefnenda yrði vísað frá dómi. Undir munnlegum flutningi lögmanns stefnanda gerði lögmaður meðal- göngustefnenda þá kröfu að fá að leggja fram bréf lögmanns stefnanda til borgarfógeta, dags. 19. desember 1986. Þessari kröfu synjaði dómarinn og kærði lögmaður meðalgöngustefnenda þá synjun til Hæstaréttar. Með dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 14. apríl sl., var synjun dómarans felld úr gildi. Í dóminum var tekið fram að kærumálskostnaður yrði ekki dæmdur. 924 Málavextir, málsástæður og lagarök. Hinn 30. júní 1982 gerðu stefnandi annars vegar og meðalgöngustefn- endur hins vegar tilboð í íbúð stefndu að Nóatúni 25 hér í borg. Stefndu tóku tilboði meðalgöngustefnenda, sem borist hafði fyrr, snerist síðan hugur, tóku tilboði stefnanda og riftu samningnum við meðalgöngustefn- endur. Meðalgöngustefnendur héldu samningnum upp á stefndu og höfðuðu dómsmál í því skyni. Lyktir málaferlanna urðu þær að með dómi Hæsta- réttar 31. maí 1985 í máli meðalgöngustefnenda gegn stefndu og stefnanda voru stefndu dæmd til þess að gefa út afsal til meðalgöngustefnenda fyrir íbúðinni sér til handa 18. desember 1986. um. Meðalgöngustefnendur fengu með atbeina borgarfógeta gefið út afsal fyrir íbúðinni sér til handa 18. desember 1986. Stefnandi hafði 16. desember 1986 fengið lagt löghald á fjárkröfur stefndu á hendur meðalgöngustefnendum. Þar var um að ræða kaupverð íbúðarinnar að Nóatúni 25, sem meðalgöngustefndu skyldu samkvæmt dómi Hæstaréttar 31. maí 1985 greiða stefndu gegn útgáfu afsals. Kaupverð íbúðarinnar nam kr. 1.250.000,00 auk vaxta og þá fjárhæð átti að greiða með nánar til teknum hætti, eins og fram kemur í löghalds- gerð fógeta. Samkvæmt löghaldsbeiðni stefnanda, sem dagsett er 15. desember 1986, krafðist hann löghalds fyrir kr. 3.445.000,00 með 2,75% mánaðarlegum dráttarvöxtum frá 11. mars 1986 til 31. mars 1986, með 2,2570 mánaðar- legum dráttarvöxtum frá 1.apríl 1986 til greiðsludags, auk alls kostnaðar við löghaldsgerðina, eftirfarandi staðfestingarmál, fjárnám og aðrar réttar- gerðir, sem til þyrfti til þess að tryggja rétt stefnanda, auk málskostnaðar samkvæmt málskostnaðarreikningi, sem lagður yrði fram við aðalflutning staðfestingarmálsins, ef til hans kæmi. Eins og fyrr segir, lagði borgarfógeti hinn 16. desember 1986 á löghald, og segir um það svo í fógetaréttargerðinni: „„Fógeti lagði nú á ábyrgð gerðarbeiðanda löghald á fjárkröfur gerðar- þolanna, sem skrifaðar voru upp í réttarhaldi í máli þessu í gær undir töluliðum 1, 2 og 3,.en greiðendur þeirra krafna eru Sveinn Ívarsson og Anna S. Guðmundsdóttir.““ Bókun frá þinghaldi í löghaldsmálinu, sem hér skiptir máli, er svohljóð- andi: „Hann (þ.e. lögmaður stefnanda, Sigurður G. Guðjónsson hdl.) krefst löghalds í fjárkröfum gerðarþolanna á hendur Sveini Ívarssyni og Önnu Sigríði Guðmundsdóttur, báðum til heimilis að Álfhólsvegi 79 A, skv. dómi Hæstaréttar, rskj. 2, kr. 1.250.000,00 samtals, svo sem hér segir: 925 1. 150.000,00 kr. með bók nr. CA 7449 við Landsbanka Íslands, aðal- banka, auk áfallinna og áfallandi vaxta. 2. 750.000,00 kr. með 47% ársvöxtum af 200.000,00 kr. frá 20/9 ?82 til 1/11 s.á., en dómvöxtum frá 1/11 '82 til 15/11 "82, með dómvöxtum frá 15/11 ?82 af kr. 300.000,00 til 15/1 ?83, af kr. 400.000,00 frá 15/1 783 til 15/3 ?83, af kr. 480.000,00 frá 15/3 83 til 15/4 ?83, af kr. 580.000,00 frá 15/4 ?83 til 15/6 '83, af kr. 660.000,00 frá 15/6 ?83 til 15/8 '83 og af kr. 750.000,00 frá 15/8 '83 til greiðsludags. 3. 350.000,00 kr. með 2 veðskuldabréfum, útg. af Sveini Ívarssyni og Önnu S. Guðmundsdóttur, tryggðum með 1. veðrétti í fimm herbergja íbúð á 2. hæð í Nóatúni 25, Rvík, er beri 20% ársv. frá 15/7 '82 og greiðast skyldu með fjórum jöfnum árlegum afborgunum, í 1. sinn: 15/10 '83, 2. sinn: 15/10 ?84, 3. sinn: 15/10 '85 og 4. sinn: 15/10 '86.“ Í löghaldsmálinu var sótt þing af hálfu gerðarþola, stefndu í máli þessu, og því haldið fram að löghaldskrafan væri of há, en löghaldinu sjálfu ekki mótmælt. Í þinghaldi í máli þessu 18. maí sl. óskuðu stefnandi og stefndu eftir því að gera sátt um fjárkröfur, en því var mótmælt af hálfu meðalgöngu- stefnenda að þessum aðilum yrði heimilað að gera dómsátt. Í þinghaldi í málinu 20. maí sl. lýstu stefnandi og stefndi því, hvert yrði efni sáttarinnar, og með úrskurði, upp kveðnum 27. maí sl., heimilaði dómarinn, að sáttin yrði gerð. Meðalgöngustefnendur kærðu úrskurðinn til Hæstaréttar. Með dómi Hæstaréttar 30. júní sl. var hinn kærði úrskurður staðfestur. Í dóm- inum var tekið fram að málskostnaður yrði ekki dæmdur. Í þinghaldi í málinu 18. september sl. gerðu stefnandi og stefndu svo- hljóðandi sátt: „„Stefndu, Björg Árnadóttir og Rolant Dahl Christiansen, greiði stefn- anda, Hafliða Guðjónssyni, in solidum kr. 2.717.975,00 með 10,3% árs- vöxtum af kr. 2.615.972,00 frá 21. maí 1987 til greiðsludags. Greiðslan fari fram 21. september 1987.“ Eins og fyrr greinir var af hálfu meðalgöngustefnenda gerð sú dómkrafa við munnlegan flutning málsins að kröfu stefnanda um staðfestingu lög- haldsins yrði vísað frá dómi. Með úrskurði dómarans, sem kveðinn var upp í dag var þeirri kröfu synjað. Af hálfu stefnanda er því haldið fram að hann eigi rétt á málskostnaði úr hendi stefndu og beri að reikna hann samkvæmt gjaldskrá LMFÍ og leggja til grundvallar við útreikninga þá fjárhæð, sem getur um í framan- greindri sátt. Löghaldskostnað eigi stefnandi að fá til dæmdan úr hendi stefndu miðað við þá fjárhæð, sem löghald hafi verið gert fyrir, kr. 40.790,00, með vöxtum eins og krafist sé. 926 Allar forsendur séu fyrir hendi til þess að staðfesta löghaldið fyrir þessum fjárhæðum. Meðalgöngustefnendur beri að dæma til að greiða stefnanda málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Af hálfu stefndu er því haldið fram að stefnanda eigi að meta hæfilegan málskostnað úr hendi stefndu. Stefndu hafi strax samþykkt að greiða stefn- anda þær fjárkröfur, sem sátt hafi verið gerð um. Löghaldskostnað, sem ekki falli undir 8. tl. 175. gr. laga nr. 85/1936 eigi ekki að miða við þá fjárhæð, sem löghald var gert fyrir, sem hafi verið allt of há og því haft í för með sér óþarfan kostnað, heldur þá fjárhæð, sem sátt var gerð um. Meðalgöngusök hafi verið höfðuð að óþörfu, úrslit þessa máls hafi ekki skipt meðalgöngustefnendur í raun neinu máli. Meðalgöngusökin hafi haft aukinn kostnað í för með sér fyrir stefndu við rekstur málsins og beri meðalgöngustefnendum að greiða stefndu málskostnað. Af hálfu meðalgöngustefnenda er því haldið fram að ekki eigi að stað- festa löghaldið. Engin fjárkrafa hafi verið fyrir hendi, þegar löghaldið var gert, því að fjárkrafa stefndu á hendur meðalgöngustefnendum hafi ekki orðið til fyrr en meðalgöngustefnendur hafi krafist afsals úr hendi stefndu fyrir íbúðinni að Nóatúni 25, sem hafi verið eftir þann tíma, að löghaldið var lagt á. Löghaldið sé því „nullitet““. Hæstiréttur hafi í dómum sínum tekið afstöðu til málskostnaðar varð- andi þá úrskurði, sem gengið hafi í máli þessu, og verði því ekki tekið tillit til þeirra við ákvörðun málskostnaðar í máli þessu. Dæma beri stefnanda og stefndu til þess að greiða meðalgöngustefnend- um fullan málskostnað. Niðurstaða dómsins. Málskostnaður, sem stefndu greiði stefnanda, þykir hæfilega ákveðinn kr. 260.000,00, þ.m.t. löghaldskostnaður og söluskattur. Löghald það, sem lagt var á fjárkröfur stefndu á hendur meðalgöngu- stefnendum 16. desember 1986, þykir hafa næga lagastoð í 6. gr. laga nr. 18/1949 og vera lagt á með formlega réttum hætti, og ber því að staðfesta það fyrir framangreindum málskostnaði, kr. 260.000,00. Málskostnaður, sem meðalgöngustefnendur greiði stefnanda, þykir hæfi- lega ákveðinn kr. 25.000,00. Málskostnaður, sem meðalgöngustefnendur greiði stefndu, Björgu og Rolant Dahl, þykir hæfilega ákveðinn kr. 12.500,00 til hvors um sig. Sölu- skattur er með talinn. Dóm þennan kvað upp Friðgeir Björnsson yfirborgardómari. 9217 Dómsorð: Stefndu, Björg Árnadóttir og Rolant Dahl Christiansen, greiði in solidum stefnanda, Hafliða Guðjónssyni, kr. 260.000,00 í málskostn- að. Löghald, sem lagt var á fjárkröfur stefndu á hendur meðalgöngu- stefnendum, Önnu Sigríði Guðmundsdóttur og Sveini Ívarssyni, 16. desember 1986, er staðfest fyrir framangreindri fjárhæð. Meðalgöngustefnendur, Anna Sigríður Guðmundsdóttir og Sveinn Ívarsson, greiði stefnanda, Hafliða Guðjónssyni, kr. 25.000,00 í máls- kostnað, stefndu Björgu Árnadóttur kr. 12.500,00 og stefnda Rolant Dahl Christiansen kr. 12.500,00. Fjárkröfur samkvæmt dómi þessum skulu greiddar innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 928 Föstudaginn 2. júní 1989. Nr. 358/1988. Hörður Rist Ólafsson gegn Ferðaskrifstofunni Útsýn hf. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Hörður Rist Ólafsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 1.080,00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefndu, Ferðaskrifstofunni Útsýn, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 12:000,00 krónur í ómaksbætur að: viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 2. júní 1989. Nr. 24/1989. Árni Erlingsson og Auður Einarsdóttir gegn Friðgeiri Jónssyni, Sigurði Jónssyni og Hjalta Jónssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Árni Erlingsson og Auður Einarsdóttir, er eigi sækja dómþing í máli þessu, gréiði 1.080,00 króna útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef þau vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 929 Föstudaginn 2. júní 1989. Nr. 153/1989. Hörður Ólafsson gegn Kára Einarssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Hörður Ólafsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 1.080,00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Föstudaginn 2. júní 1989. Nr. 163/1989. Garðar Ólafsson, Gylfi Gunnarsson, Sveinn Jónsson og Jón Steindórsson gegn Rafboða hí. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Garðar Ólafsson, Gylfi Gunnarsson, Sveinn Jónsson og Jón Steindórsson, er eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 1.080,00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. áð 930 Föstudaginn 2. júní 1989. Nr. 164/1989. Ólafur L. Baldursson gegn sveitarsjóði Vatnsleysustrandarhrepps. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ólafur L. Baldursson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 1.080,00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, sveitarsjóði Vatnsleysustrandar- hrepps, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 3.000,00 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 2. júní 1989. Nr. 189/1989. Gylfi Snædahl Guðmundsson gegn Birni Guðmundssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Gylfi Snædahl Guðmundsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 1.080,00 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 931 Föstudaginn 2. júní 1989. Nr. 199/1989. Ákæruvaldið gegn Garðari Garðarssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson og Benedikt Blöndal og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 172. gr., 3. tölulið, laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 26. maí 1989, sem barst Hæsta- rétti 30. maí. Í greinargerð, sem hingað barst í dag, krefst varnar- aðili þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldi verði markaður styttri tími. Hann krefst kærumálskostnaðar. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins kærða úrskurð- ar. Varnaraðili rökstyður kröfu sína svo, að engar rannsóknarnauð- synjar séu fyrir hendi, sem réttlætt geti gæsluvarðhald yfir sér í þessu máli, og mótmælir því, að 67. gr., 1. mgr., 5. töluliður, laga nr. 74/1974 eigi hér við. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann, þó þannig að gæsluvarðhaldið standi allt til 4. júlí næst- komandi kl. 17. Kærumálskostnaður dæmist ekki. Dómsorð: Varnaraðili, Garðar Garðarsson, sæti gæsluvarðhaldi allt til 4. júlí 1989 kl. 17.00. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 26. maí 1989. Ár 1989, föstudaginn 26. maí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Júlíusi B. Georgssyni fulltrúa, kveðinn upp úr- skurður þessi. 932 RLR hefur krafist þess, að Garðari Garðarssyni, kt. 10.01.65-4499, Stangarholti 26, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi frá lokum fyrri gæsluvarðhaldsvistar kl. 17.00 í dag allt til miðvikudagsins 23. ágúst nk. kl. 17.00. Hinn 18. maí sl. var kærða gert að sæta gæsluvarðhaldi til kl. 17.00 í dag vegna grunar um, að hann ætti aðild að þremur innbrotsþjófnuðum. Er hér um að ræða tvo innbrotsþjófnaði í Kaupfélag Kjalarnesþings í Mos- fellsbæ, sem framdir voru 8. og 11. maí sl., og innbrotsþjófnað í söluskála Kaupfélags Rangæinga á Hvolsvelli hinn 16. maí sl. Í innbrotunum í Kaupfélag Kjalarnesþings var stolið smt. u.þ.b. kr. 210.000,00 í reiðufé, en í innbrotin á Hvolsvelli var stolið u.þ.b. kr. 800.000,00 í peningum, ávísunum og greiðslukortanótum. Kærði hefur við yfirheyrslur hjá RLR og hér fyrir dómi staðfastlega neitað að eiga nokkra aðild að framangreindum innbrotsþjófnuðum. Hinn 20. mars sl. var framið innbrot í bensínsölu Olíufélagsins hf. í Hveragerði. Úr peningaskáp, sem þar var, var stolið tæplega 300.000,00 kr. Við rannsókn þess máls hefur kærði viðurkennt að hafa ásamt félaga sínum verið þar að verki. Þá viðurkenndi kærði við yfirheyrslu hjá RLR 17. apríl sl. að hafa í fyrrasumar brotist inn í hús í bænum Vinje í Noregi og stolið bar rúmlega 2.000,00 nkr. Þessa játningu hefur kærði nú dregið til baka hér fyrir dóm- inum og borið því við, að hann hafi óttast að hann yrði settur í gæsluvarð- hald ef hann gengist ekki við brotinu, en hann hafi á þeim tíma verið í áfengismeðferð á sjúkrastöðinni Vogi. Þessu til viðbótar hefur RLR grun um að kærði eigi aðild að innbrots- þjófnuðum, sem framdir voru í verslun á Akranesi og í Borgarnesi fyrir 2-3 mánuðum, svo og að hafa nokkrum sinnum á undanförnum mánuðum tekið bifreiðar í heimildarleysi, en kærði hefur staðfastlega neitað því að eiga nokkra aðild að þeim málum. Hann hefur þó viðurkennt við yfirheyrsl- ur hjá RLR að hafa tekið bifreið af gerðinni Range Rover í heimildarleysi. Svo sem rannsóknargögn fyrstu þriggja málanna, sem reifuð eru hér að framan, bera með sér, er rannsókn þeirra ekki að fullu lokið. Skv. sakavott- orði hefur kærði 10 sinnum verið sakfelldur fyrir brot gegn almennum hegningarlögum. Síðast hlaut hann dóm hinn 14. mars sl. fyrir brot segn 45. og 48. gr. umferðarlaga, en í þeim dómi var honum gert að sæta 18 mánaða fangelsi, en eftirstöðvar refsingar, $40 dagar, sem hann hafði fengið reynslulausn af hinn 21. nóvember 1986, voru felldar inn í dóminn. Hefur kærði áfrýjað dómi þessum til Hæstaréttar. Með vísan til framanritaðs og skírskotun til 1. og 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir rétt að taka kröfu RLR um, að kærði skuli sæta framlengdu gæsluvarðhaldi, til greina, svo að unnt verði að ljúka rannsókn 933 málanna, senda þau til fyrirsagnar ríkissaksóknara og í framhaldi af því dómsmeðferðar. Skal kærði skv. þessu sæta gæsluvarðhaldi allt til mið- vikudagsins 23. ágúst nk. kl. 17.00, en brot þau, sem kærði er hér sakaður um, geta varðað hann fangelsisrefsingu skv. 244. gr. almennra hegningar- laga, nr. 19/1940. Úrskurðarorð: Kærði, Garðar Garðarsson, skal sæta áframhaldandi gæsluvarð- haldi allt til miðvikudagsins 23. ágúst nk. kl. 17.00. 934 Föstudaginn 2. júní 1989. Nr. 375/1988. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Axel Þórarni Þorsteinssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Tékkasvik. Fjársvik. Skjalafals. Hegningarauki. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 12. ágúst 1988 að ósk ákærða, en einnig af ákæruvalds hálfu til sakfell- ingar samkvæmt ákærum og refsiþyngingar. Meðákærðu óskuðu ekki áfrýyjunar héraðsdóms. Við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti var því lýst yfir af hálfu ákæruvalds að fallið væri frá ákæru samkvæmt Il. kafla ákæruskjals 21. mars 1988, en héraðsdómari sýknaði ákærða af þessum kafla ákærunnar. Af hálfu ákærða hefur þess verið krafist aðallega, að hinn áfrýj- aði dómur verði ómerktur frá og með 20. janúar 1988 og málinu vísað heim í hérað til efnismeðferðar og dómsuppkvaðningar að nýju. Til vara krefst hann þess að dæmd refsing héraðsdóms verði lækkuð og jafnframt skilorðsbundin. Þá er þess krafist að kröfum um vexti af skaðabótum verði vísað frá dómi og bótakrafa Útvegs- banka Íslands hf. samkvæmt ákæru 31. maí 1988 verði tekin til greina með 260.000,00 krónum. Að lokum krefst hann þess, að dæmd verði málsvarnarlaun. Í. Verjandi ákærða byggir ómerkingar- og heimvísunarkröfu sína aðallega á bréfi, sem hefaðsdómari ritaði Hæstarétti |. mars 1988 í tilefni dóms yfir ákærða í hæstaréttarmálinu nr. 208/1987, sem kveðinn var upp 18. febrúar 1988. Er í bréfinu skýrt frá því að fyrir liggi hjá sakadómi Reykjavíkur og Rannsóknarlögreglu ríkisins óafgreidd mál vegna ætlaðra brota ákærða. Telur verjandi að með 935 bréfi þessu hafi dómarinn bakað sér vanhæfi samkvæmt 7. tl. 36. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði. Einnig bendir verjandi á, að mál þetta hafi verið þingfest 20. janúar 1988, án þess að ákæra hafi áður verið birt ákærða, og brjóti það í bága við 121. gr., sbr. 115. gr., laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála. Í fyrrgreindu bréfi héraðsdómarans komu, sem fyrr segir, fram upplýsingar um óafgreidd mál ákærða og jafnframt það álit héraðs- dómarans að þær væru ekki í samræmi við ummæli í dómi Hæsta- réttar um feril ákærða. Verður ekki á það fallist að með þessu hafi hann tekið slíka afstöðu til þessara mála, að hann teljist hafa verið vanhæfur til að fara með þau. Að því er varðar fyrirtekt málsins 20. janúar 1988, er ljóst að dómarinn hefur þá talið nauðsynlegt að gera bókun um árangurs- lausar tilraunir til að boða ákærða fyrir dóm og birta honum ákæru, sem gefin var út 9. nóvember 1987. Jafnframt var bókað að ákærði væri erlendis með óvissan dvalarstað og að dómarinn myndi gera frekari ráðstafanir til að hafa upp á ákærða og fá ákæruna birta fyrir honum. Í þinghaldinu voru lögð fram þau skjöl, er þá lágu fyrir í málinu. Annað gerðist ekki í þinghaldi þessu. Málið var síðan næst tekið fyrir 20. apríl 1988 og þá lögð fram ný ákæra ásamt tilheyrandi gögnum og kom ákærði fyrir dóminn ásamt verjanda sínum og voru honum þá birtar fyrirliggjandi ákærur. Verður ekki talið að þetta hafi verið óeðlileg málsmeð- ferð, enda voru hagsmunir ákærða hér engan veginn fyrir borð bornir. Með hliðsjón af framansögðu er ómerkingar- og heimvísunar- kröfu ákærða hafnað. Il. 1. Ákæra 9. nóvember 1987. Ártal í útgáfudagsetningu tékka samkvæmt ákærulið 3 hefur mis- ritast í ákæru og á að vera 1986, en ekki 1987. Þá hefur nafn banka misritast í ákærulið 7 og á að vera Seljaútibú Búnaðarbankans, en ekki Landsbankans. Þrátt fyrir þessa ágalla ákærunnar má dæma málið, sbr. 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74/1974. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms um þessa ákæru er staðfest niðurstaða hans um hana. Einnig er staðfest ákvæði hans um greiðslu skaðabóta vegna tékka þeirra, sem um ræðir í ákæru- 936 liðum 9 og 10, en vextir verða þó aðeins dæmdir frá birtingu ákæru eins og í dómsorði greinir. 2. Ákæra 21. mars 1988. Svo sem fyrr greinir, er af hálfu ákæruvalds fallið frá kröfum á hendur ákærða samkvæmt Il. kafla þessarar ákæru. Stendur þá eftir III. kafli hennar. Í ákærunni hefur misritast dagsetning tékka undir lið 1 þessa kafla og á að vera 9.8. 1986, en ekki 8.9. 1986. Þetta þykir ekki standa í vegi þess að dæmt verði um þetta atriði, sbr. áðurgreint ákvæði 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74/ 1974. Staðfest er niðurstaða héraðsdóms um þennan ákærulið og heim- færsla hans til refslákvæðis. Einnig er staðfest ákvæði hans um skaðabætur vegna tékka þeirra, sem hér um ræðir, en vextir verða þó aðeins dæmdir frá birtingu ákæru, eins og í dómsorði greinir. 3. Ákæra 31. maí 1988. Eins og rakið er í héraðsdómi, breytti ákærði fjárhæð tékka, sem hann hafði fengið frá Slippfélaginu hf., úr 2.546,00 krónum í 262.546,00 krónur og einnig breytti hann dagsetningu tékkans. Tékkann hagnýtti ákærði sér síðan með þeim hætti, sem lýst er í héraðsdómi. Þótt nokkuð skorti á í lýsingu ákæru á atferli ákærða, þykir engu að síður á grundvelli hennar unnt að dæma ákærða fyrir skjalafals samkvæmt 155. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, og er niðurstaða héraðsdóms um þessa ákæru því staðfest með skír- skotun til forsendna hans. Skaðabótakrafa Útvegsbanka Íslands vegna máls þessa var svo bókuð eftir fulltrúa bankans hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins 11. nóvember 1987, að gerð var krafa um, að ákærði yrði „dæmdur til þess að endurgreiða Útvegsbanka Íslands þá fjárhæð, sem hann sveik út, ásamt vöxtum frá 5.11. 1987 til greiðsludags““. Verjandi ákærða hefur krafist þess að krafa bankans verði tekin til greina með 260.000,00 krónum. Af hálfu ákæruvalds hefur það verið sam- þykkt. Þykir rétt að dæma ákærða til að greiða bankanum þá fjár- hæð. Vaxtakrafa bankans er hins vegar svo óljós að rétt er að vísa henni frá dómi. 4. Ákæra 1. júní 1988. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms er staðfest niðurstaða hans varðandi þessa ákæru. Er og staðfest ákvæði dóms- 937 ins um greiðslu skaðabóta, sem krafist hefur verið vegna þess atferl- is ákærða, sem þar er um fjallað. Ill. Ákærði var með dómi Hæstaréttar 18. febrúar 1988 dæmdur í 7 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir brot gegn valdstjórn- inni, líkamsárás og þjófnað, en mál þetta var dæmt í héraði 24. apríl 1987. Ber því samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 7. gr. laga nr. 22/1955, að taka það mál til meðferðar og dæma refsingu fyrir bæði málin í einu lagi. Með hliðsjón af 77. og 78. gr. almennra hegningarlaga þykir hún hæfilega ákveðin fangelsi í 12 mánuði. Staðfest er ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar að því er ákærða varðar. Dæma ber ákærða til greiðslu áfrýjunarkostnaðar málsins svo sem greinir í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Axel Þórarinn Þorsteinsson, sæti fangelsi 12 mán- uði. Ákærði greiði eftirtöldum aðilum skaðabætur sem hér segir: Verslun Guðmundar Þorsteinssonar sf., Bankastræti 12, Reykjavík, 11.000,00 krónur, Skóverslun M. H. Lyngdals, Akureyri, 5.000,00 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga, nr. 25/1987, frá 20. apríl 1988 til greiðsludags, Sunnubúð Siggu og Sibbu, Mávahlíð 26, Reykjavík, 5.000,00 krónur með ársvöxtum sem hér segir: 20%0 frá 20. apríl, til 1. júní s.á., 22% frá þeim degi til 11. s.m., 24% frá þeim degi til 21. s.m., 2604 frá þeim degi til 21. ágúst s.á., 25% frá þeim degi til 1. september s.á., 12% frá þeim degi til 11. október s.á., 9% frá þeim degi til 21. s.m., 7% frá þeim degi til 21. nóvember s.á., 60 frá þeim degi til |. desember s.á., 4% frá þeim degi til 11. janúar 1989, 5% frá þeim degi til 21. s.m., 9% frá þeim degi til 21. febrúar s.á., 10% frá þeim degi til 938 1. mars s.á., 11% frá þeim degi til 21. mars s.á., 13% frá þeim degi til 1. apríl s.á., 15% frá þeim degi til 21. maí s.á., 16% frá þeim degi til 1. Júní s.á. og 17% frá þeim degi til greiðslu- dags, Landsbanka Íslands 1.000,00 krónur, með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga frá 20. apríl 1988 til greiðslu- dags, Útvegsbanka Íslands 260.000,00 krónur, Skála Vídeó, Tryggvagötu 14, Reykjavík, 29.100,00 krónur, Vídeómeistar- anum, Seljabraut 54, Reykjavík, 4.800,00 krónur, Söluturnin- um Snælandi, Furugrund 2, Kópavogi, 4.500,00 krónur, Myndbandaleigu kvikmyndahúsanna, Skipholti 50 C, Reykja- vík, 5.625,00 krónur, Sælgætis- og vídeóhöllinni, Garðatorgi 1, Garðabæ, 16.500,00 krónur og Vídeóhöllinni, Hamraborg 11, Kópavogi, 25.200,00 krónur. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin sak- sóknarlaun, í ríkissjóð, 50.000,00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttar- lögmanns, 50.000,00 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 13. júlí 1988. Ár 1988, miðvikudaginn 13. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Sverri Einarssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr.402-404/1988: Ákæruvaldið gegn Axel Þórarni Þorsteinssyni, X og Y, sem tekið var til dóms 22. júní sl. Málið er höfðað fyrir dóminum með fjórum ákæruskjölum ríkissaksókn- ara á hendur ákærðu, Axel Þórarni Þorsteinssyni, nú að Grinesgatan 2, Osló í Noregi, fæddum 24. júlí 1963 í Reykjavík, X og Y. Með ákæruskjali, dagsettu 9. nóvember sl., er höfðað mál á hendur ákærða Axel Þórarni einum „fyrir tékkasvik með því að hafa í ágúst 1986 notað í viðskiptum eftirgreinda 10 tékka, samtals að fjárhæð kr. 74.000, sem hann gaf alla nema þann síðastgreinda út til handhafa á reikning sinn nr. 224183 hjá Alþýðubankanum, Suðurlandsbraut 30, Reykjavík, án þess að eiga innstæðu fyrir tékkunum: 1. Tékki nr. 272251, að fjárhæð kr. 20.000, gefinn út til Axels Þor- steinssonar með útgáfudagsetningunni 20. ágúst. Seldur í Alþýðubankanum í Reykjavík. 2. Tékki nr. 272252, að fjárhæð kr. 10.000, gefinn út til handhafa með 939 útgáfudagsetningunni 20. ágúst 1986. Með framsalsstimpli verslunarinnar Hólasports, Lóuhólum 2-6, Reykjavík. 3. Tékki nr. 272262, að fjárhæð kr. 4.000, gefinn út til handhafa með útgáfudagsetningunni 23. ágúst 1987. Með illlæsilegri framsalsáritun og framsalóstimpli Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis. 4. Tékki nr. 272259, að fjárhæð kr. 1.000, með útgáfudagsetningunni 21. ágúst 1986. Framseldur af ákærða. Seldur í útibúi Verslunarbankans í Breiðholti. 5. Tékki nr. 272255, að fjárhæð kr. 6.000, með útgáfudagsetningunni 21. ágúst 1986 og framsalsstimplum verslunarinnar Herraríkis, Glæsibæ, og Langholtsútibús Landsbankans. 6. Tékki nr. 272256, að fjárhæð kr. 9.000, dagsettur 21. ágúst 1986, með framsalsstimpli Viðars Haukssonar, Hamraborg 1, Kópavogi, og Sparisjóðs Kópavogs. 7. Tékki nr. 272260, að fjárhæð kr. 3.000, dagsettur 23. ágúst 1986, með framsalsstimplum verslunarinnar að Norðurbraut 30, Hafnarfirði, og Seljaútibús Landsbankans í Reykjavík. 8. Tékki nr. 272263, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 25. ágúst 1986, með ólæsilegum framsalsstimpli. 9. Tékki nr. 272264, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 26. ágúst 1986. Ákærði seldi tékkann í skóverslun M. H. Lyngdals, Akureyri. 10. Tékki nr. 2298377 úr tékkhefti frá Iðnaðarbanka Íslands, Lækjar- götu 12, Reykjavík, að fjárhæð kr. 11.000, gefinn út til handhafa á reikning nr. 9953, dagsettur 19. ágúst 1986. Ákærði seldi tékkann í skartgripaverslun Guðmundar Þorsteinssonar, Bankastræti 12, Reykjavík. Telst þetta varða við 248. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar““. Þá er höfðað mál á hendur ákærðu öllum með ákæruskjali, dagsettu 21. mars sl., „fyrir eftirgreind brot á hegningarlögum, framin í ágúst 1986: I. Ákærða Y er gefið að sök að hafa í byrjun mánaðarins stolið úr bifreið í Vestmannaeyjum seðlaveski Sigríðar Einarsdóttur, Áshamri 75, Vestmannaeyjum, en Í veskinu var meðal annars tékkhefti frá Útvegsbanka Íslands í Vestmannaeyjum og greiðslukort Sigríðar frá Eurocard nr. $414 8300 1320 3103. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Il. Ákærðu er öllum gefið að sök skjalafals með því að hafa framvísað á eftirgreindum stöðum í Reykjavík, nema annar staður sé tekinn fram, ofangreindu greiðslukorti Sigríðar Einarsdóttur og látið skuldfæra andvirði vara og veitinga, sem ákærðu deildu með sér, á viðkomandi reikning Sigríð- 940 ar, en ákærða X falsaði jafnframt nafnritunina Sigríður Einarsdóttir á sölu- nótur til staðfestingar viðskiptunum. 1. Í veitingahúsinu Broadway andvirði veitinga, kr. 1.803, samkvæmt sölunótu nr. 7260868, dagsettri 8.8.1986. 2. Á sama stað andvirði veitinga, kr. 1.410, samkvæmt sölunótu nr. 7089231, dagsettri 8.7.1986. 3. Í versluninni Sækjörum, Kársnesbraut 93, Kópavogi, andvirði vara, kr. 2.460, samkvæmt sölunótu nr. 7327902, dagsettri 8.8.1986. 4. Hjá bifreiðarstjóra nr. 60 hjá Bæjarleiðum andvirði leiguaksturs, kr. 1.245, samkvæmt sölunótu nr. 6603081, dagsettri 9.8.1986. 5. Í Duus-húsi, Aðalstræti 4, andvirði veitinga, kr. 1.890, samkvæmt sölunótu nr. 5932466, dagsettri 9.8.1986. 6. Á sama stað andvirði veitinga, kr. 2.195, samkvæmt sölunótu nr. 5932412, dagsettri 9.8.1986. 7. Á sama stað andvirði veitinga, kr. 5.156, samkvæmt sölunótu nr. 5932877, dagsettri 9.8.1986. 8. Í gistihúsinu í Brautarholti 22 andvirði gistingar, kr. 1.600, sam- kvæmt sölunótu nr. 6485341. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. hegningarlaganna. IT. Ákærða Axel eru einum gefin að sök tékkasvik með því að nota í staðgreiðsluviðskiptum eftirgreinda 2 tékka, sem hann gaf út í eigin nafni til handhafa á eyðublöð úr ofangreindu tékkhefti án þess að eiga innstæðu í bankanum fyrir andvirði tékkanna: 1. Tékki nr. 1477955, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 8.9.1986. Seldur í Sunnubúð Siggu og Sibbu, Mávahlíð 26. 2. Tékki nr. 1477953, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 8.8.1986. Seldur í söluturni í Hlíðahverfi í Reykjavík. Telst þetta varða við 248. gr. hegningarlaganna. Þess er krafist að ákærðu verði dæmd til refsingar og til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar.““ Enn er höfðað mál á hendur ákærða Axel Þórarni einum með ákæru- skjali dagsettu 31. maí sl., „fyrir skjalafals með því að hafa, 5. nóvember 1987 selt í Útvegsbanka Íslands, Lóuhólum 2-6, Reykjavík, tékka, sem ákærði hafði fengið út gefinn sér til handa fyrir vinnulaunum, kr. 2.546,00, af Jóni Ölveri Péturssyni vegna Slippfélagsins í Reykjavík hf. og ákærði hafði falsað með því að breyta fjárhæð hans í kr. 262.546,00. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar““. Loks er höfðað mál á hendur ákærða Axel Þórarni einum með ákæru- 941 skjali, dagsettu 1. júní sl., „fyrir fjársvik með því að hafa í mars 1987 í sviksamlegum tilgangi tekið á leigu 61 myndbandsspólu í eftirgreindum myndbandaleigum og í framhaldi af því selt tíu þeirra myndbanda, sem hann tók á leigu, í Skála Vídeói, Tryggvagötu 14, Reykjavík, 19. mars og níu þeirra á sama stað 20. mars fyrir samtals kr. 29.100,00, sem hann eyddi í eigin þarfir: 1. Sunnudaginn 15. mars og mánudaginn 16. mars í Vídeómeistaranum, Seljabraut 54, Reykjavík, tekið á leigu 8 myndbandsspólur samkvæmt tveimur leigusamningum, númer 37470 og 37544. 2. Sunnudaginn 15. mars í söluturninum Snælandi, Furugrund 3, Kópa- vogi, tekið á leigu tvær myndbandsspólur samkvæmt leigusamningi númer 10209. 3. Þriðjudaginn 17. mars í Myndbandaleigu kvikmyndahúsanna, Skip- holti 50 C, Reykjavík, tekið á leigu sex myndbandsspólur samkvæmt leigu- samningi númer 35834. 4. Miðvikudaginn 18. mars í Sælgætis- og vídeóhöllinni, Garðatorgi 1, Garðabæ, tekið á leigu sextán myndbandsspólur samkvæmt leigusamningi númer 23275S. 5. Sama dag í Vídeóhöllinni, Hamraborg 11, Kópavogi, tekið á leigu 8 myndbandsspólur samkvæmt tveimur leigusamningum, númer 10352 og 10353, og fimmtudaginn 19. mars þrjár myndbandsspólur samkvæmt leigu- samningi númer 10391. 6. Fimmtudaginn 19. mars í myndbandaleigunni Vídeó Rita, Nýbýla- vegi 26, Kópavogi, tekið á leigu sex myndbandsspólur samkvæmt leigu- samningi númer 11565. 7. Sama dag í myndbandaleigunni Stá-vídeó, Álfhólsvegi 32, Kópavogi, tekið á leigu fimm myndbandsspólur samkvæmt leigusamningi nr. 9052. 8. Sama dag í myndbandaleigunni Hlíð, Barmahlíð 8, Reykjavík, tekið á leigu sjö myndbandsspólur. Telst þetta varða við 248. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar auk skaðabóta““. Málavextir eru þessir: Ákæra dagsett 9. nóvember 1987. Þriðjudaginn 19. ágúst 1986 kom ákærði Axel Þórarinn Þorsteinsson í Alþýðubankann hf. að Suðurlandsbraut 30 í Reykjavík og sótti um að fá að opna tékkareikning í bankanum. Var það samþykkt og næsta dag fékk ákærði afhent tékkhefti með 25 eyðublöðum á reikning nr. 224183 eftir að hafa opnað reikninginn með 8.000,00 króna innleggi, sem var lágmarks- innborgun til þess að stofna reikninginn. Sama dag gaf ákærði út tékkann 942 í 1. lið ákærunnar, og 27. ágúst 1986 höfðu bankanum borist tékkar á reikninginn, að fjárhæð samtals 71.000,00 krónur. Þann dag kærði bank- inn málið til Rannsóknarlögreglu ríkisins og ákærða til refsingar fyrir að stofna reikninginn í þeim tilgangi að svíkja út fé. Í málinu liggja frammi ljósrit þeirra tékka sem um ræðir í liðum 1-8 í ákærunni, að fjárhæð samtals 58.000,00 krónur, og auk þess frumrit tékk- ans í 9. lið ákærunnar, að fjárhæð 5.000,00 krónur. Þá liggur frammi ljós- rit af tékka, að fjárhæð 3.000,00 krónur, úr sama tékkhefti, sem ekki er ákært fyrir útgáfu á. Er gerð tékkanna níu rétt lýst í ákærunni. Ákærði hefur viðurkennt að hann hafi stofnað reikninginn í því skyni að stofna til fjársvika. Kveðst hann hafa gefið út í eigin nafni alla tékkana í liðum 1-9 í ákærunni, þótt hann hafi vitað, að ekki var innstæða fyrir þeim á reikningnum. Var ákærði undir áhrifum áfengis og lyfja þegar hann gaf út tékkana. Man ákærði yfirleitt ekki um notkun þeirra, en vefengir ekki, að henni sé rétt lýst í ákærunni að því marki, sem henni er lýst þar. Ákærði kveðst hafa notað það fé, sem hann fékk fyrir tékkana, til áfengis- kaupa og Í ýmsar persónulegar þarfir. Ákærði man, að hann keypti skó fyrir andvirði tékkans í 9. lið ákærunnar, og fékk um 2.000,00 krónur til baka í peningum. Með hliðsjón af afdráttarlausri játningu ákærða, að hann hafi gefið út alla framangreinda tékka í því skyni að svíkja út fé, hefur ekki þótt ástæða til þess að yfirheyra þá aðila sem hafa framselt tékkana, enda þótt ákærði muni ekki eftir, hvernig hver tékki um sig var notaður. Ákærði hefur viðurkennt að hafa hinn 19. ágúst 1986 gefið út í eigin nafni til handhafa tékka þann, að fjárhæð 11.000,00 krónur, sem um ræðir í 10. lið ákærunnar, en honum er þar um alla gerð og notkun rétt lýst. Ákærði keypti gullhring fyrir andvirði tékkans, en hringnum var stolið frá honum að kvöldi umrædds dags á meðan ákærði svaf ölvunarsvefni á Arnarhóli í Reykjavík, en ákærði var ölvaður þegar hann gaf út tékkann. Ákærði komst yfir tékkaeyðublaðið hjá bróður sínum, sem hafði beðið ákærða að geyma það. Reikningsnúmerið valdi ákærði af handahófi. Með játningu ákærða, sem er Í samræmi við annað sem fram er komið í málinu, er sannað, að ákærði hafi gerst sekur um það, sem honum er gefið að sök í þessari ákæru og þar er rétt fært til refsiákvæðis. Ákæra dagsett 21. mars 1988. 1. Ákærði Y viðurkenndi í yfirheyrslu hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins hinn 1. september 1987 að hann hefði á þjóðhátíðinni í Vestmannaeyjum árið áður stolið seðlaveski, sem hefði verið í ólæstri bifreið í bænum, en ekki mundi ákærði vegna ölvunar hvar í bænum það hefði verið. Samkvæmt 943 frásögn ákærða voru í veskinu tékkhefti, greiðslukort og einhverjir pappir- ar. Upplýst er að eigandi veskisins hafi verið Sigríður Einarsdóttir, Áshamri 75 í Vestmannaeyjum. Tékkheftið var með eyðublöðum á Útvegsbanka Íslands í Vestmannaeyjum og greiðslukorti frá Eurocard. Við meðferð málsins hefur ákærði sagt að það sé rétt að hann hafi í byrjun ágúst 1986 slegið eign sinni á veski, sem í voru m.a. tékkhefti og greiðslukort. Kveðst ákærði hafa tekið veskið, sem hafi legið fyrir utan bifreið í Vestmannaeyjum, en ekki tekið það úr bifreið. Vefengir ákærði ekki, að nafn bankans og eiganda greiðslukortsins sé rétt tilgreint í ákær- unni. Sannað er með játningu ákærða, sem er í samræmi við annað sem fram er komið í málinu, að hann hafi slegið eign sinni á umrætt veski sem hafi m.a. haft að geyma áðurgreinda hluti. Rétt þykir að miða við dómsfram- burð ákærða um tökustað veskisins, og þykir brot hans því varða við 246. gr., en ekki 244. gr. almennra hegningarlaga. II. Eftir að ákærði Y hafði komist yfir greiðslukortið hélt hann til Reykja- víkur fljótlega og vár þar við áfengisdrykkju. Á því tímabili afhenti hann ákærðu X greiðslukortið, en hún var við áfengisdrykkju ásamt honum og ákærða Axel Þórarni. Ákærða X skýrði Rannsóknarlögreglu ríkisins svo frá 23. september 1986 að hún viðurkenndi að hafa í nokkur skipti nú um daginn verslað fyrir greiðslukort sem hún vissi að var stolið. Sagði ákærða að hinn 8. ágúst hefðu komið til hennar meðákærðu, sem þá hefðu verið að koma frá Vest- mannaeyjum. Síðan mundi ákærða til þess að hún var allt í einu komin á veitingastaðinn Broadway ásamt meðákærðu og að þar notaði hún greiðslukort, sem þeir höfðu látið hana fá. Þetta sama kort kvaðst ákærða síðan hafa notað í verslun í Kópavogi, Gistiheimilinu í Brautarholti, í Duus- húsi og í leigubifreið frá Bæjarleiðum. Þá kvað ákærða meðákærðu hafa verið með sér í öll þau skipti, sem hún hefði notað kortið, og notið góðs af þeim veitingum og öðru því sem ákærða fékk út.á kortið. Ákærða sagði rannsóknarlögreglunni að í upphafi, þegar meðákærðu hefðu komið til sín og þá eftir að þeir hófu drykkju, hefðu þau farið saman heim til föður þeirra. Ákærða mundi ekki eftir því að meðákærðu hefðu nokkurn tíma gefið sér skýringu á því hvar þeir komust yfir greiðslukortið. Ákærða kvaðst hafa dvalist eina nótt í Gistiheimilinu í Brautarholti 22 og þar hefði hún rankað við sér, líklega 9. ágúst, og þá komið sér í burtu. Kvaðst ákærða muna eftir að ákærði Y hefði tekið af sér greiðslukortið, á meðan þau hefðu verið stödd í Gistiheimilinu, og vissi hún ekki hvað hefði orðið af því. 944 Ákærðu voru sýnd hjá rannsóknarlögreglu ljósrit af úttektarseðlunum átta, sem um er fjallað í ákæru málsins, og er skráð í skýrslu hennar um þetta á þessa leið: „Seðlar nr. 7260868 og 7089231, báðir dagsettir 8.8.86, út gefnir af Broadway, Álfabakka 5, Rvík. Mætta er um það spurð, hvort hún kannist við þessa seðla. „Ég kannast við þessa seðla, en á þá báða falsaði ég undirskrift korthafa. Fyrir báðar þessar úttektir voru keyptar veitingar handa mér og þeim bræðrum, Didda og Axel.“ Seðill nr. 7327902, út gefinn af versl. Sækjörum, Kársnesbraut 93, Kóp., dagsettur 8.8.86. „Ég kannast við þennan seðil. Þarna keypti ég Í umræddri verslun mat- vöru ýmiss konar og falsaði nafn korthafa á úttektarseðilinn. Með mér voru báðir þeir bræður, Diddi og Axel. Við fórum síðan með matvöruna til ein- hverrar konu, sem er sambýliskona föður þeirra bræðra, en hvar hún býr man ég ekki sökum ölvunar.“ Seðill nr. 6603081, út gefinn af Bæjarleiðum nr. 60, dagsettur 9.8.86. „Ég kannast við þennan seðil. Þarna vorum við í leigubifreið öll þrjú, það er ég, Diddi og Axel, en í þetta skipti var líka með okkur systir þeirra bræðra, Heiða. Við vorum að leita að barnapössun fyrir Heiðu í þetta skipti og ókum vítt og breitt um borgina. Falsaði ég undirskrift korthafa á seðilinn.“ Seðlar nr. 5932877, 5932412 og 5932466, út gefnir af Duus-húsi, Aðalstr. 4, Rvík, dagsettir 9.8.86. „Ég kannast við alla þessa seðla. Þarna vorum við stödd í Duus-húsi, ég, Diddi og Axel. Fyrir úttekt þessa fengum við veitingar Ýmiss konar, og falsaði ég nafn korthafa á alla seðlana.““ Seðill nr. 6485341, út gefinn af Gistiheimilinu, Brautarholti 22, Rvík, dagsettur 9.8.86. „Ég kannast við þennan seðil. Þarna tókum við á leigu herbergi, ég og Diddi, en mig minnir, að ég hafi verið látin greiða fyrir fram fyrir gisting- una. Ég falsaði nafn korthafa á þennan seðil eins og hina. Á alla þessa seðla, sem mér hafa verið sýndir, falsaði ég nafn Sigríðar Einarsdóttur.““ Við meðferð málsins segir ákærða, að sig rámi í að hafa í ölæði í ágúst 1986 falsað nafnritunina Sigríður Einarsdóttir á einhverjar sölunótur frá Eurocard Kreditkortum vegna viðskipta. Ákærða man ekki hversu margar þessar nótur voru. Ákærðu rámar í að hafa falsað áðurgreint nafn á nót- urnar í liðum 1 og 2 í Broadway. Ákærða man ekki eftir að meðákærðu væru með sér og fengju veitingar í Broadway í þetta skipti. Ákærða telur að hún hafi hjá rannsóknarlögreglu ætlað að taka á sig allar fals- anirnar sem um ræðir í þessum kafla ákærunnar, og þannig sé til kominn 945 framburður sinn hjá rannsóknarlögreglu. Ákærða telur að meðákærðu hljóti að hafa verið með sér og þannig sé til kominn framburður sinn hjá rannsóknarlögreglu um það. Ákærða man ekki eftir að hafa verslað í Sækjörum og falsað þar áður- greint nafn á sölunótuna samkvæmt 3. lið þessa kafla ákærunnar. Ákærða telur þó áð þetta sé rétt og því hafi hún sagt rannsóknarlögreglunni frá því á sínum tíma að svo væri. Ákærða man ekki í dag eftir að hafa falsað áðurgreint nafn á sölunótuna samkvæmt 4. lið, en telur að framburður sinn hjá rannsóknarlögreglu um þar greinda ökuferð sé réttur og hafi hún falsað nafnið á þessa nótu. Ákærða man ekki eftir að hafa verið í Duus-húsi né að hafa gist í Braut- arholti 22 á þessum tíma. Ákærða man ekki eftir að hafa ritað margnefnt nafn á sölunóturnar samkvæmt liðum 5-8 og muni framburður sinn hjá rannsóknarlögreglu um fölsun sína á nafnritun á umrædda seðla vera til kominn vegna þess, að hún hafi ætlað að taka á sig sök á fölsun nafnsins á seðlana. Ákærði Axel Þórarinn var yfirheyrður af rannsóknarlögreglu 13. desem- ber 1986 og skýrði þá svo frá: „Ég kannast við þetta kæruefni og man eftir því að hafa farið ásamt Didda bróður til ..., sem býr uppi í Breiðholti, en það er X, og býr hún í Írabakka 8. Við fórum að drekka og fórum síðan saman út á nokkra staði og man ég eftir að hafa farið í Broadway. Duus-hús og Gistiheimilið í Brautarholti. Einnig vorum við að þvælast um í leigubíl. X var með greiðslukort sem hún notaði til að greiða fyrir allar þær veitingar, sem við keyptum, fyrir leigubílinn og gistingu Í Brautarholti. Ég veit ekki, hvar hún fékk þetta kort, en hún fékk það ekki hjá mér. Þegar ég fer að hugsa málið, þá hefur hún sennilega fengið það hjá Didda bróður. Ég hugsaði ekkert út í þetta þá, enda vissi ég ekki af því, að þarna var í gangi stolið greiðslukort, fyrr en eftir að búið var að nota það. Mér datt helst í hug, að X ætti þetta kort, og sá aldrei, þegar hún skrifaði undir úttektarseðlana.““ Við meðferð málsins segir ákærði Axel Þórarinn að hann viti að ákærða X hafi haft greiðslukort meðferðis, þegar hún og ákærðu báðir voru saman við áfengisdrykkju í fyrri hluta ágúst 1986. Ákærði kveðst ekki hafa vitað, þegar hann sá greiðslukortið fyrst í höndum ákærðu X, hvernig hún var að því komin. Ákærði segir að þau hafi öll þrjú, ákærðu, verið saman við áfengisdrykkju í Broadway, eftir að ákærði hafði séð greiðslukortið. Ákærði sá ekki ákærðu X greiða veitingar með kortinu né sá hann hana í annan tíma við umrædda áfengisdrykkju nota greiðslukort. Á meðan þau voru við umrædda áfengisdrykkju, man ákærði til þess, að þau fóru þrjú saman í leigubifreið í verslun í Kópavogi þar sem ákærða X verslaði. Ekki 60 946 sá ákærði hvernig ákærða X greiddi vörurnar og leigugjaldið fyrir bifreið- ina. Sat ákærða X frammi í bifreiðinni og fór ein inn í verslunina. Ákærði kannast ekki við, að þau þrjú hafi verið saman að neyta veitinga í Duus- húsi á þessum tíma, né man ákærði til þess, að þau hafi verið saman í Brautarholti 22. Ákærði kveðst ekki hafa vitað, fyrr en nokkrum mánuðum síðar, að ákærða X hefði verið að nota stolið greiðslukort. Ákærði kannast ekki við að hafa séð sölunóturnar. Kveðst hann saklaus af því að hafa tekið þátt í skjalafalsi við notkun greiðslukortsins. Ákærði getur ekki gert sér grein fyrir því hvers vegna hann viðurkenndi hjá rann- sóknarlögreglu að hafa verið með meðákærðu á þeim stöðum sem tilgreind- ir eru í ákærunni, þegar ákærða X notaði greiðslukortið. Ákærði Y sagði rannsóknarlögreglu, að eftir að þeir ákærðu hefðu komið frá Vestmannaeyjum eftir þjóðhátíðina, hefðu þeir haldið til í Hörgshlíð 2 í íbúð sem faðir þeirra hafði til umráða. Þar voru þeir við áfengisdrykkju og fleira fólk gestkomandi þar í íbúðinni á sama tíma og um nokkurn tíma. Á meðal þessa fólks var ákærða X. Sagðist ákærði hafa fengið henni greiðslukortið úr veskinu, sem hann sló eign sinni á í Vest- mannaeyjum, og hefðu þau síðan, hann, ákærði Axel Þórarinn. og ákærða X, notað kortið í sameiningu, þó þannig að ákærða X hefði notað kortið til greiðslu, en ekki kvaðst ákærði muna hvar þau notuðu kortið né hvað þau keyptu fyrir það, nema verið geti, að þau hefðu notað kortið í Broad- way. Við meðferð málsins kveðst ákærði Y kannast við að hafa látið ákærðu X í hendur áðurgreint greiðslukort. Var ákærði þá ölvaður. Ákærði segir að ákærða X hafi verið með sér við drykkju fyrst eftir að hann fékk henni kortið í hendur, en það var í Hörgshlíð 2. Ákærði kannast ekki við að hafa séð ljósrit af sölunótunum átta. Ákærði man eftir að hafa verið með ákærðu X við drykkju í umrætt sinn, eftir að hún hafði fengið greiðslukortið, og að þau voru í Broadway og í Brautarholti 22. Ákærði man ekki eftir að hafa verið með ákærðu X í Duus-húsi né Sækjörum á þessu drykkjutímabili. Þá man hann ekki eftir að hafa verið með henni í leigubíl. Ákærði minnist þess ekki að hafa séð ákærðu X nota greiðslukortið og rita undir sölunótur. Ákærði man ekki eftir því að ákærði Axel Þórarinn, bróðir sinn, væri með sér og ákærðu X við margnefnda drykkju, og ákærði segist hafa greitt sjálfur fyrir áfengiskaup sín í Broadway. Ákærði kveðst hafa verið í lyfjameðferð eftir langvarandi drykkju, þegar hann gaf skýrsluna hjá rannsóknarlögreglu, og sé því sumt rangt í henni, en framburður sinn í dóminum réttur. Ákærði mótmælir ekki framburði meðákærðu hjá rannsóknarlögreglu, 947 en man ekki eftir að hafa verið með þeim við að nota greiðslukortið. Ákærðu hafa öll breytt framburði sínum hjá rannsóknarlögreglu við meðferð málsins, svo sem rakið hefur verið. Hvorugt ákærðu X og Y man eftir því við meðferð málsins, að ákærði Axel Þórarinn væri með þeim, og sjálfur hefur hann frá upphafi neitað að hafa vitað, að greiðslukortið væri stolið, þegar það var notað. Þá kann- ast hann ekki við að hafa séð ákærðu X nota kortið. Með hliðsjón af þessu öllu er ósannað að ákærði Axel Þórarinn hafi staðið í félagi við hin ákærðu að því að nota greiðslukortið. Verður hann því sýknaður af þeirri háttsemi. Ákærði Y man eftir að hafa verið með ákærðu X við drykkju, eftir að hún fékk greiðslukortið í hendur, og að þau voru í Broadway og í Brautar- holti 22. Hann man hins vegar ekki eftir að hafa verið með henni á hinum stöðunum á þessum tíma. Ákærði hefur við meðferð málsins horfið frá þeim framburði hjá rannsóknarlögreglu að þau hafi öll þrjú notað kortið Í sameiningu, og minnist hann þess nú ekki að hafa séð ákærðu X nota kortið né undirrita sölunótur. Þá man hann ekki eftir að ákærði Axel Þórarinn væri með þeim. Með hliðsjón af framangreindu þykir ekki komin fram sönnun fyrir því að ákærði Y hafi í sameiningu við hin ákærðu notað greiðslukortið svo sem í ákæru er rakið. Ber því að sýkna ákærða af því. Ákærða X viðurkenndi í upphafi allar átta falsanirnar í félagi við ákærðu. Nú rámar hana í að hafa falsað einhverjar sölunótur frá Eurocard Kreditkortum vegna viðskipta og nú man hún ekki eftir veru sinni á þeim stöðum, þar sem seðlarnir voru notaðir, né að meðákærðu væru með sér. Hún telur þó, að framburður sinn hjá rannsóknarlögreglu um notkun seðl- anna í liðum 1-4 sé réttur, en hún hafi ætlað að taka á sig sök af fölsun hinna seðlanna, og þannig sé framburður sinn hjá rannsóknarlögreglu til kominn. Með játningu ákærðu X hjá rannsóknarlögreglu um fölsun nafnritunar- innar Sigríður Einarsdóttir á seðlana í liðum 1-4 og því að hún telur við meðferð málsins að sá framburður sé réttur, er sannað að hún hafi falsað nafnritunina á þessa fjóra seðla. Hins vegar þykir með hliðsjón af fram- burði meðákærðu og breyttum framburði ákærðu ekki komið fram alveg nægjanlega mikið til þess að sakfella ákærðu fyrir fölsun nafnritunar á seðlana samkvæmt liðum 5-8, enda sýnir samanburður á rithandarsýnis- horni ákærðu og nafnrituninni á þessa seðla ekki óyggjandi að þeir beri sömu rithönd og hinir seðlarnir. Brot ákærðu varðar við |. mgr. 155. gr. hegningarlaga. Ákæra dagsett 31. maí 1988. Ákærði Axel Þórarinn hefur viðurkennt að hafa hinn 5. nóvember sl., þegar hann var drukkinn og í rugli, notað í Útvegsbanka Íslands að Lóuhól- 948 um 2-5 í Reykjavík tékka þann sem um ræðir í þessari ákæru, en ákærði hafði fengið tékkann gefinn út sér til handa frá Slippfélaginu hf. fyrir vinnulaunum, að fjárhæð 2.546,00 krónur. Var tékkinn gefinn út vorið eða sumarið 1987 og hafði ákærði gleymt honum niðri í skúffu hjá sér í langan tíma. Þegar hann fann tékkann þar, datt honum í hug að breyta upphæð- inni. Notaði ákærði rakvélarblað til þess að afmá stjörnur sem prentaðar voru framan við tölurnar, sem einnig voru prentaðar, sem og öll útfylling tékkans nema undirskrift Jóns Ölvers Péturssonar vegna Slippfélagsins hf. Ákærði bætti síðan tölunni 26 fyrir framan fjárhæðina á tveim stöðum á tékkanum með svörtu tússi, svo að fjárhæð hans varð 262.546,00 krónur. Dagsetningu tékkans breytti ákærði með sama hætti, og varð hún 30.10.87. Ákærði átti sparisjóðsbók í framangreindum banka og inn á hana lagði hann andvirði tékkans, en næsta dag fékk hann móður sína til þess að taka út úr bókinni 268.000,00 krónur, en einhver innstæða var á bókinni, þegar ákærði lagði inn á hana andvirði falsaða tékkans. Peningunum, sem ákærði fékk fyrir tékkann, varði hann til þess að kaupa farseðil fyrir sig með flug- vél til Noregs og í eigin eyðslu þar fyrstu vikurnar eftir komuna þangað. Tékkinn er ógreiddur. Framangreind háttsemi ákærða er sönnuð með játningu hans, sem er í samræmi við annað sem fram er komið í málinu. Er brotið rétt fært til refsiákvæðis í ákærunni. II. Ákærði Axel Þórarinn hefur viðurkennt að hafa framið tékkasvik með því að gefa út og nota þá tvo tékka, að fjárhæð samtals 6.000,00 krónur, sem um ræðir í þessum kafla ákærunnar, en umrædda tékka hafi hann notað til vörukaupa og í bæði skiptin fengið einhvern lítinn mismun til baka í peningum. Er gerð tékkanna rétt lýst í ákærunni, svo og segir ákærði sölustöðum þeirra rétt lýst, en reikningsnúmer á tékkana valdi ákærði af handahófi, enda átti hann engan reikning í bankanum. Tékkarnir eru ógreiddir. Brotið varðar við 248. gr. hegningarlaga. Ákæra dagsett 1. júní 1988. Ákærði Axel Þórarinn hefur játað að hafa í mars 1987 tekið á leigu í sviksamlegum tilgangi 61 myndbandsspólu á myndbandaleigum þeim, sem upp eru taldar í þessari ákæru, og á þeim dagsetningum, sem þar eru til- greindar. Þá hefur ákærði staðfest, að tala myndbandsspólnanna, sem til- greind er við hvern lið ákærunnar, sé rétt, en af þessum spólum seldi ákærði 10 myndbönd í Skálavídeói 19. mars og 9 á sama stað degi síðar, fyrir samtals 29.100,00 krónur. Ákærði var drukkinn og í rugli þegar hann gerði þetta. 949 Af myndbandsspólunum 61 komst $1 til skila, en 10 vantaði. Er ekki upplýst hvað af þeim varð. Ekki komst til skila ein spóla á hverja af þremur fyrst greindu myndbandaleigunum, þrjár vantaði til Sælgætis- og vídeó- hallarinnar og fjórar til Vídeóhallarinnar. Allar spólurnar komust til skila á síðastgreindu þrjár myndbandaleigurnar. Framangreind háttsemi ákærða er sönnuð með játningu hans, sem er í samræmi við annað, sem fram er komið í málinu, og rétt færð til refsi- ákvæðis í ákærunni. Sakaferill ákærðu. Samkvæmt sakavottorðum ákærðu hafa þau sætt kærum og refsingum sem hér segir: Ákærði Axel Þórarinn: 1985 10/4 Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt, fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1985 31/8 Austur-Skaftafellssýslu: Sátt, 700 kr. sekt, fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1985 27/12 Reykjavík: Dómur: 3 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, og 10.000 kr. sekt, fyrir brot á 259. gr. hegningarlaga og 25. gr. umferðarlaga. Sviptur rétti til ökuleyfis í 6 mánuði frá 27.12.1986. 1985 27/12 Reykjavík: Sátt, 16.000 kr. sekt, fyrir brot á 25. gr., 26. gr. og 37. gr. umferðarlaga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 12 mánuði frá 27.12.1985. 1986 13/12 Reykjavík: Dómur: 30.000 kr. sekt, fyrir brot á 25. gr. og 27. gr. umferðarlaga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi ævilangt frá 13.12.1986. 1987 24/4 Reykjavík: Dómur: 7 mánaða fangelsi, fyrir brot á 1. mgr. 106. gr., 1. mgr. 218. gr. og 244. gr. hegningarlaga. Dómur 27.12.1985 dæmdur með. 1987 23/7 Reykjavík: Dómur: 1 mánaðar fangelsi, fyrir brot á 155. gr. hegningarlaga. Hegningarauki. 1988 18/2 Reykjavík: Dómur Hæstaréttar í máli frá 24.4.1987: 7 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár. Refsingar. Ákærða Axel Þórarni verður ákvörðuð refsing með hliðsjón af 77. gr. og 78. gr. almennra hegningarlaga, en öll eru brot ákærða framin fyrir uppsögu dóms Hæstaréttar frá 18. febrúar sl. og öll nema brot ákærða samkvæmt ákærunni frá 31. maí sl. framin fyrir uppsögu dómanna frá 24. apríl og 23. júlí 1987. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 10 mánuði. 950 Skaðabætur. Ákæra dagsett 9. nóvember 1987. Ekki er höfð uppi skaðabótakrafa vegna tékkanna í liðum 1-8 í þessari ákæru, en slíkar kröfur liggja frammi vegna hinna tékkanna tveggja. Eru þær þessar: Verslun Guðmundar Þorsteinssonar sf., Bankastræti 12 í Reykjavík, 11.000,00 krónur. Skóverslun M. H. Lyngdals á Akureyri, 5.000,00 krónur ásamt dráttar- vöxtum frá innlausnardegi tékkans í banka til greiðsludags, en hann var 21. ágúst 1986. Ákærði hefur samþykkt bótakröfurnar, sem verða teknar til. greina og ákærði dæmdur til þess að greiða þær. Ákæra dagsett 21. mars 1988. I. Engin bótakrafa liggur fyrir vegna þessa kafla ákærunnar. Il. Eurocard á Íslandi hefur gert kröfu til þess í bréfi, dagsettu 2. september sl., að sá aðili, sem yrði uppvís að stuldi kreditkortsins, greiddi fyrirtækinu til baka 17.759,85 krónur ásamt fullum dráttarvöxtum, nú 2.25%, pr. mánuð eða brot úr mánuði frá 17. ágúst 1987 að telja til greiðsludags sam- kvæmt viðskiptaskilmálum fyrirtækisins. Samkvæmt ofangreindu er kröfu þessari beint að ákærða Y, sem er sak- felldur fyrir þjófnaðinn á kortinu, en ekki ákærðu X, sem er sakfelld fyrir fölsun nafnritunar á helming úttektarseðlanna. Engin gögn fylgja kröfugerðinni til sönnunar því að Eurocard hafi greitt viðkomandi úttektir umræddum fyrirtækjum. Þegar af þessari ástæðu ber að vísa frá dóminum bótakröfu Eurocard í máli þessu. 111. Sunnubúð Siggu og Sibbu, Mávahlíð 26 í Reykjavík, gerir kröfu til þess að ákærði Axel Þórarinn verði dæmdur til að endurgreiða höfuðstól tékk- ans í 1. lið þessa kafla þessarar ákæru, 5.000,00 krónur, ásamt dómvöxtum frá sýningardegi tékkans til greiðsludags, en tékkinn var greiddur í banka 11. ágúst 1986. Þá gerir Landsbanki Íslands bótakröfu, að fjárhæð 1.000,00 krónur, vegna tékkans í 2. lið þessa kafla ákærunnar með hæstu lögleyfðu dráttar- vöxtum frá 11. ágúst 1986 til greiðsludags, en þann dag var tékkinn greiddur í banka. 951 Ákærði Axel Þórarinn hefur samþykkt greindar kröfur, sem eru rétt- mætar, og verður hann því dæmdur til þess að greiða þær eins og nánar greinir í dómsorði. Ákæra dagsett 31. maí 1988. Sú krafa er gerð á hendur ákærða Axel Þórarni að hann verði dæmdur til þess að endurgreiða Útvegsbanka Íslands 262.546,00 krónur ásamt vöxt- um frá 5. nóvember 1987 til greiðsludags. Hefur ákærði samþykkt þessa kröfu, sem er réttmæt, og verður hann því dæmdur til þess að greiða hana eins og nánar greinir í dómsorði. Ákæra dagsett Í. júní 1988. Eftirgreindar myndbandaleigur gera kröfur á hendur ákærða Axel Þór- arni vegna háttseminnar samkvæmt þessari ákæru: Skála Vídeó, Tryggvagötu 14 í Reykjavík, 29.100,00 krónur vegna mynd- bandanna, sem ákærði keypti þar. Vídeómeistarinn, Seljabraut 54 í Reykjavík, 4.800,00 krónur vegna spól- unnar sem ekki var skilað. Söluturninn Snæland, Furugrund 2 í Kópavogi, 4.500,00 krónur vegna spólunnar sem ekki komst til skila. Myndbandaleiga kvikmyndahúsanna, Skipholti 50 C í Reykjavík, 5.625,00 krónur vegna einnar spólu sem ekki komst til skila. Sælgætis- og vídeóhöllin, Garðatorgi | í Garðabæ, 16.500,00 krónur vegna þriggja myndbanda sem ekki komust til skila. Vídeóhöllin, Hamraborg 11 í Kópavogi, 20.000,00 krónur í bætur vegna þeirra fjögurra spólna sem komust ekki til skila, og 5.200,00 krónur í leigu- gjald, samtals 25.200,00 krónur. Ákærði hefur samþykkt allar þessar kröfur, sem teljast réttmætar, og verður hann því dæmdur til þess að greiða þær. Sakarkostnaður. Dæma ber ákærðu samkvæmt 142. gr. laga nr. 74/1974 til þess að greiða allan sakarkostnað. Skal ákærði Axel Þórarinn greiða skipuðum verjanda sínum, Hilmari Ingimundarsyni hæstaréttarlögmanni, 45.000,00 krónur í málsvarnarlaun. Ákærða X skal greiða skipuðum Verjanda sínum, Páli A. Pálssyni hæstaréttarlögmanni, 35.000,00 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Y skal greiða skipuðum verjanda sínum, Kristjáni Stefánssyni héraðsdóms- lögmanni, 35.000,00 krónur í málsvarnarlaun. Annan sakarkostnað skal ákærði Axel Þórarinn greiða að 3/$ hlutum, en ákærðu X og Y að 1/$ hluta hvort. 952 Dómsorð: Ákærði Axel Þórarinn Þorsteinsson sæti fangelsi í 10 mánuði. Ákærða X sæti fangelsi í 2 mánuði. Ákærði Y sæti fangelsi í 7 mánuði. Fresta skal fullnustu refsingar ákærða Y og 45 daga af refsingu ákærðu X, og niður skulu þessar refsingar falla að 3 árum liðnum frá uppkvaðningu dómsins að telja, haldi ákærðu almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði Axel Þórarinn greiði í bætur: Verslun Guðmundar Þorsteinssonar sf., Bankastræti 12 í Reykjavík, 11.000,00 krónur. Skóverslun M. H. Lyngdals á Akureyri 5.000,00 krónur ásamt drátt- arvöxtum frá 27. ágúst 1986 til greiðsludags. Sunnubúð Siggu og Sibbu, Mávahlíð 26 í Reykjavík, 5.000,00 krón- ur ásamt almennum vöxtum frá 11. ágúst 1986 til greiðsludags. Landsbanka Íslands 1.000,00 krónur ásamt dráttarvöxtum frá 11. ágúst 1986 til greiðsludags. Útvegsbanka Íslands 262.546,00 krónur ásamt almennum vöxtum frá 5. nóvember 1987 til greiðsludags. Skála Vídeó, Tryggvagötu 14 í Reykjavík, 29.100,00 krónur. Vídeómeistaranum, Seljabraut 54 í Reykjavík, 4.800,00 krónur. Söluturninum Snælandi, Furugrund 2 í Kópavogi, 4.500,00 krónur. Myndbandaleigu kvikmyndahúsanna, Skipholti 50 C í Reykjavík, 5.625,00 krónur. Sælgætis- og vídeóhöllinni, Garðatorgi 1 í Garðabæ, 16.500,00 krónur. Vídeóhöllinni, Hamraborg 11 í Kópavogi, 25.200,00 krónur. Ákærði Axel Þórarinn greiði skipuðum verjanda sínum, Hilmari Ingimundarsyni hæstaréttarlögmanni, 45.000,00 krónur í málsvarnar- laun. Ákærða X greiði skipuðum verjanda sínum, Páli A. Pálssyni hæstaréttarlögmanni, 35.000,00 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Y greiði skipuðum verjanda sínum, Kristjáni Stefánssyni héraðsdómslög- manni, 35.000,00 krónur í málsvarnarlaun. Annan sakarkostnað greiði ákærði Axel Þórarinn að 3/5 hlutum, en ákærðu X og Y að 1/5 hluta hvort. 953 Fimmtudaginn 8. júní 1989. Nr. 191/1989. Bjarni Jónasson gegn Birni Úlfljótssyni Þorvarði Gunnarssyni Arnþóri Helgasyni Sævari Berg Guðbergssyni Eggerti Jóhannessyni Vilhjálmi Árnasyni Ágústi Helgasyni Jóni Kjartanssyni Einari Val Bjarnasyni Arnmundi Þorbjörnssyni Önnu Karin Júlíussen og Brynjari Eiríkssyni. Kærumál. Frávísunardómur staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Sóknaraðili hefur með heimild í 21. gr., 1. mgr. 1. tl. b, í lögum nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands, skotið til réttarins frávísunar- dómi bæjarþings Vestmannaeyja frá 21. apríl 1989. Sóknaraðili fékk vitneskju um frávísunardóminn 25. apríl og kærði 3. maí. Kæran barst Hæstarétti 24. maí. Kröfur sóknaraðila eru, að frávís- unardómnum verði hrundið og að lagt verði fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar fyrir héraðsdómi og kærumálskostnaðar. Varnaraðilinn Björn Úlfljótsson hefur sent Hæstarétti greinar- gerð, sem barst 25. maí. Krefst hann aðallega frávísunar kærumáls þessa frá Hæstarétti, að því er sig varðar, auk kærumálskostnaðar. Til vara krefst hann staðfestingar hins kærða dóms og kærumáls- kostnaðar. Varnaraðilinn Arnþór Helgason hefur sent Hæstarétti greinar- gerð, sem barst 29. maí. Gerir hann sams konar kröfur og varnar- aðilinn Björn Úlfljótsson. 954 Frá öðrum varnaraðilum hafa hvorki borist kröfur né greinar- gerðir. Í greinargerð til Hæstaréttar hefur sóknaraðili lýst breytingum á efniskröfum sínum Í málinu. Þessar breytingar varða ekki kæru- málið, sem hér er til meðferðar. Þá kemur fram í greinargerðinni áskorun til þriggja varnaraðila um að leggja fram skjöl. Það atriði varðar kærumálið ekki heldur. Til stuðnings frávísunarkröfum þeim, sem fyrr er lýst, hafa varnaraðilarnir Björn og Arnþór vísað til 30. og 23. gr. laga nr. 75/1973. Kæra sóknaraðila er fullnægjandi og verður þessi krafa ekki tekin til greina. Sóknaraðili hefur sérstaklega mótmælt málskostnaðarákvæði hins kærða dóms. Með tilvísun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann, þar á meðal um málskostnað, en um hann fer eftir 180. gr., 1. mgr., laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði dómur á að vera óraskaður. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 21. apríl 1989. I. Dómkröfur stefnanda við þingfestingu málsins. Mál þetta, sem tekið var til dóms tða úrskurðar 29. f.m. að undangengn- um munnlegum málflutningi um formhlið málsins vegna fram kominna frá- vísunarkrafna stefndu, hefur Bjarni Jónasson höfðað hér fyrir bæjarþing- inu með stefnu, birtri 6., 7., 8., 9. og 10. desember 1988, á hendur Birni Úlfljótssyni kt. 230258-2019, Brekastíg 19, Vestmannaeyjum, Þorvarði Gunnarssyni, kt. 140554-2279, Sæbólsbraut 9, Kópavogi, Arnþóri Helga- syni, kt. 050452-2209, Tjarnarbóli 14, Seltjarnarnesi, Sævari Berg Guð- bergssyni, kt. 090748-4599, Borgarheiði 10, Hveragerði, Eggerti Jóhannes- syni, kt. 310839-4349, Kirkjuvegi 17, Selfossi, Vilhjálmi Árnasyni, kt. 190221-2969, Vestmannabraut 65 A, Vestmannaeyjum, Ágústi Helgasyni, kt. 220123-3329, Hólagötu 8, Vestmannaeyjum, Jóni Kjartanssyni, kt. 100730-3759, Ásavegi 12, Vestmannaeyjum, Einari Val Bjarnasyni, kt. 250332-3789, Túngötu 5, Vestmannaeyjum, Arnmundi Þorbjörnssyni, kt. 180422-2779, Brimhólabraut 6, Vestmannaeyjum, Önnu Karin Júlíussen, 955 kt. 010546-2579, Stórholti 17, Reykjavík, og Brynjari Eiríkssyni, kt. 130854-5919, Foldahrauni 38 E, Vestmannaeyjum. Stefnandi þingfesti málið 15. desember 1988, og var þá sótt þing af hálfu allra stefndu. Af hálfu stefnanda var lokið við að leggja fram öll birtingar- vottorð hinn 12. janúar sl. Allir stefndu taka til varna í málinu og luku við að skila greinargerðum hinn 2. mars sl. Í stefnu (eftir lítils háttar breytingar stefnanda með bókun í þinghaldi 12. janúar sl. varðandi stefnda Eggert) gerir stefnandi svofelldar dóm- kröfur: ÍStefnandi krefst þess, að stefndu verði dæmdir til refsingar og máls- kostnaðargreiðslu, tiltekin ummæli verði ómerkt o.fl.) II. Dómkröfur aðila í þessum þætti málsins: Stefndu í málinu eru sóknaraðilar í þessum þætti málsins, en stefnandi varnaraðili. A. Dómkröfur sóknaraðila: I. Dómkröfur stefnda Björns Úlfljótssonar eru þær að málinu verði vísað frá dómi og að stefnda Birni verði dæmdur málskostnaður skv. gjald- skrá LMFÍ úr hendi stefnanda og þess jafnframt krafist, að málskostn- aðarfjárhæð beri dráttarvexti frá 15. degi eftir dómsuppsögu, sbr. 3. gr. 1. 25/1987. 2. Dómkröfur stefnda Þorvarðar Gunnarssonar eru þær sömu og stefnda Björns Úlfljótssonar. 3. Dómkröfur stefnda Arnþórs Helgasonar eru þær sömu og stefndu Björns og Þorvarðar. 4. Dómkröfur Sævars Bergs Guðbergssonar eru þær að máli þessu verði vísað frá dómi og að stefnanda verði gert að greiða sér málskostnað skv. gjaldskrá LMFÍ auk álags skv. lokamálsgrein 177. gr. laga 85/1936, sbr. 1. nr. 54/1988, 22. gr., og að dráttarvextir reiknist á fyrrgreindan málskostn- að, sbr. 3. kafla |. nr. 25/1987. 5. Dómkröfur stefnda Eggerts Jóhannessonar eru þær sömu og stefnda Sævars Bergs. 6. Dómkröfur stefnda Vilhjálms Árnasonar eru þær sömu og stefndu Sævars Bergs og Eggerts Jóhannessonar. 7. Dómkröfur stefnda Ágústs Helgasonar eru einnig þær sömu og um getur hjá stefndu í 4., 5. og 6. lið hér að framan. 8. Dómkröfur stefnda Jóns Kjartanssonar eru einnig þær sömu og um getur hjá stefndu í 4., 5., 6. og 7. lið hér að framan. 956 9. Dómkröfur stefnda Einars Vals Bjarnasonar eru einnig þær sömu og um getur hjá stefndu í 4., 5., 6., 7. og 8. lið hér að framan. 10. Dómkröfur stefnda Arnmundar Þorbjörnssonar eru einnig þær sömu og um getur hjá stefndu í 4., 5., 6., 7., 8. og 9. lið hér að framan. 11. Dómkröfur stefnda Brynjars Eiríkssonar eru sömuleiðis þær sömu og um getur hjá stefndu í 4., 5., 6., 7., 8., 9. og 10. lið hér að framan. 12. Dómkröfur stefndu Önnu Karínar Júlíussen eru þær, að máli þessu verði vísað frá dómi og að stefnandi verði dæmdur til greiðslu málskostnað- ar að mati réttarins, og gerir enn fremur kröfu um dráttarvexti á til dæmdan málskostnað, sbr. 3. kafla laga nr. 25/1987. Allir stefndu gera þannig frávísunarkröfu í málinu. Við munnlegan flutning málsins kvað stefnandi dómkröfur sínar vera eftirfarandi: „Ég ítreka og held fast við allar gerðar dómkröfur að undanskildu varð- andi Eggert Jóhannesson, er var fellt niður skv. sérstakri bókun, geri kröfur um greiðslu hæfilegs málskostnaðar úr hendi andstæðinga að mati dómsins auk löglegra vaxta. Hann kveðst mótmæla fram komnum frávísunarkröf- um og sýknukröfum og krefst þess, að málið verði tekið til efnislegrar meðferðar.““ IV. Niðurstaða. Eins og að framan greinir höfðar stefnandi mál þetta á hendur 12 ein- staklingum, sem annaðhvort voru stjórnarmenn hjá vernduðum vinnustað í Vestmannaeyjum, á meðan hann var þar framkvæmdastjóri, störfuðu þar eða tengdust málefnum vinnustaðarins með öðrum hætti, meðan á starfs- tíma stefnanda stóð. Verndaður vinnustaður í Vestmannaeyjum starfar á grundvelli laga nr. 41/1983, um málefni fatlaðra. Stefnandi höfðar mál þetta sem einkarefsimál og gerir í fyrsta lagi þær kröfur að stefndu sæti refsingu, annaðhvort einvörðungu vegna ætlaðra brota á XXV. kafla almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, sem fjallar um ærumeiðingar og brot gegn friðhelgi einkalífs (stefndu Arnþór, Eggert, Vilhjálmur, Ágúst, Jón og Arnmundur) eða vegna ætlaðra brota á þeim kafla og sérrefsilögum (stefndu Björn, Sævar Berg, Einar Valur, Anna Karín og Brynjar). Stefn- andi krefst þess að stefndi Þorvarður sæti einungis refsingu vegna ætlaðra brota á sérrefsilögum. Í öðru lagi krefst stefnandi þess að tiltekin ummæli, sem hann telur að stefndu Björn, Arnþór, Eggert, Sævar Berg, Jón, Vil- "hjálmur, Ágúst og Arnmundur hafi viðhaft, verði dæmd dauð og ómerk. Í þriðja lagi krefst stefnandi að stefndu verði sameiginlega (in solidum) dæmd til að greiða sér kr. 500.000,00 eða aðra hæfilega fjárhæð að mati dómsins eins og stefnandi orðar það: „til að standa straum af kostnaði 957 við birtingu dómsins, atriðisorða í opinberum fjölmiðlum““. Í fjórða lagi gerir stefnandi þá kröfu að stefndu Jón, Þorvarður, Arnþór og Eggert leggi fram skýrslur og gögn, sem hann telur að þeir hafi undir höndum, og loks gerir hann málskostnaðarkröfu. Þá hefur stefnandi uppi tiltekinn áskilnað eins og að framan greinir. Ljóst má vera, að ef til efnismeðferðar kæmi, hefðu þeir 12 einstaklingar, sem stefnandi gerir hér kröfur á hendur í einu og sama málinu, uppi mis- munandi mótbárur og málsástæður. Það væri næsta ógerlegt fyrir dómara að fjalla um hverja einstaka málsástæðu og mótrök við henni, Þegar svo háttar til eins og hér greinir. Þegar farið er yfir dómkröfur stefnanda, eins og þær eru settar fram í stefnu, sést að ekkert samhengi er á milli margra þeirra krafna, sem stefnandi steypir hér saman í eitt og sama mál. Tiltekin réttarfarsleg sjónarmið eiga við um sumar af kröfunum, en aðrar ekki. Stefnandi, sem ekki hefur opinbert ákæruvald, steypir hér inn í einkarefsi- mál sitt ýmsum kröfum, bæði samkvæmt almennnum hegningarlögum og sérrefsilögum, sem ríkissaksóknari hefir hér einn forræði yfir, en ríkissak- sóknari hefur ekki í þessu sambandi séð ástæðu til höfðunar opinbers máls. Sú málasamsteypa, er stefnandi viðhefur í máli þessu, fellur ekki að hag- kvæmnissjónarmiðum samlagsaðildar um tímasparnað og hagræði við máls- meðferð. Þegar framangreint er virt teljast kröfur stefnanda á hendur framan- greindum 12 einstaklingum ekki vera af sömu rót runnar. Stefnanda er því óheimilt að sækja þær í einu og sama máli, sbr. 47. gr. laga 85/1936. Þegar af þeirri ástæðu ber að taka frávísunarkröfur stefndu til greina, og er mál- inu vísað frá dómi. Koma því ekki sérstaklega til álita aðrir ágallar á mála- tilbúnaði stefnanda, en eins og stefndu hafa bent á er málið í ýmsum grein- um vanreifað af hálfu stefnanda. Eftir atvikum þykir þó rétt að taka fram að við munnlegan flutning málsins kom fram sú málflutningsyfirlýsing af hálfu stefnanda vegna fyrirspurnar dómarans, að ummæli, sem hann telur einkum vera höfð eftir stefndu Jóni Kjartanssyni, Vilhjálmi Árnasyni og Ágústi Helgasyni á bls. 5-6 í dskj. 1 (stefnu), ættu sér ekki stoð í fram lögðum málsskjölum. Sérstakir málskostnaðarreikningar hafa ekki verið lagðir fram, en allir stefndu hafa gert kröfur um málskostnað úr hendi stefnanda, sbr. II. kafla hér að framan. Með vísan til 177. gr. laga 85/1936, sbr. einnig 1. mgr. 180. gr. sömu 1., þykir verða að taka málskostnaðarkröfur stefndu til greina, en álag skv. 3. mgr. 177. gr. laga 85/1936, sbr. 22. gr. laga 54/1988, verður ekki dæmt. Eftir atvikum þykir enn fremur ekki rétt að beita heimildarákvæði 3. mgr. 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga 54/ 1988, um að málskostnaður beri vexti. Málskostnaður dæmist að öðru leyti eins og í dómsorði greinir. 958 Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Að kröfu stefndu er máli þessu vísað frá dómi. Stefnandi Bjarni Jónasson, kt. 041037-4909, greiði stefndu máls- kostnað sem hér segir: Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Birni Úlfljótssyni kt. 230258-2019, kr. 7.500,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Þorvarði Gunnarssyni, kt. 140554-2279, kr. 7.500,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi, Bjarni Jónasson greiði stefnda Arnþóri Helgasyni, kt. 050452-2209, kr. 15.000,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Sævari Berg Guðbergssyni, kt. 090748-4599, kr. 7.500,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Eggerti Jóhannessyni, kt. 310839-4349, kr. 7.500,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Vilhjálmi Árnasyni, kt. 190221-2969, kr. 3.000,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Ágústi Helgasyni, kt. 220123-3329, kr. 3.000,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Jóni Kjartanssyni, kt. 100730-3759, kr. 3.000,00. í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Einari Val Bjarnasyni, kt. 250332-3789, kr. 3.000,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Arnmundi Þorbjörnssyni, kt. 180422-2779, kr. 3.000,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefndu Önnu Karín Júlíussen, kt. 010546-2579, kr. 15.000,00 í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Stefnandi Bjarni Jónasson greiði stefnda Brynjari Eiríkssyni, kt. 130854-5919, kr. 3.000,00 í málskostnað þ.m.t. söluskattur. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 959 Fimmtudaginn 8. júní 1989. Nr. 188/1989. Einar S. Jónsson gegn Snorra Welding og Friðgeiri Björnssyni, yfirborgardómara í Reykjavík. Kærumál. Þingfesting. Stefna. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Þriðjudaginn 2. maí 1989 kl. 10 árdegis kom lögmaður sóknar- aðila á skrifstofu borgardómaraembættisins að Túngötu 14 í Reykjavík til þess að þingfesta mál þetta, sem sóknaraðili hafði höfðað með áskorunarstefnu, sem birt var í Lögbirtingablaði nr. 34, sem út kom þriðjudaginn 21. mars 1989, til þingfestingar þriðju- daginn 2. maí 1989 kl. 10 árdegis. Talsmaður embættisins tilkynnti lögmanninum þá, að málið yrði ekki þingfest vegna yfirstandandi verkfalls dómarafulltrúa. Lögmaðurinn óskaði þess að undanþága yrði veitt til þingfestingar þessa máls, þar sem fulltrúi yfirborgar- dómara hefði með útgáfu stefnunnar ákveðið þingfestingardag málsins. Talsmaðurinn tók þá fram, að alls engin mál væru tekin fyrir, meðan verkfallið stæði yfir, og í því efni væri ekki um undan- þágur að ræða. Með kæru, dagsettri 10. maí 1989, skaut sóknaraðili málinu til Hæstaréttar og gerir hann þar þær dómkröfur, „að réttarsynjun þessi verði dæmd ólögmæt og að hún varði skaðabótum til stefn- anda samkvæmt almennum reglum““. Þá krefst hann kærumáls- kostnaðar. Um heimild til kæru máls þessa skírskotar sóknaraðili til b-liðar 1. töluliðar 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands, og 2. mgr. sömu greinar. Lögmaður sóknaraðila heldur því fram, að málatilbúnaður sóknaraðila sé „ónýtur orðinn og staða hans gagnvart gagnaðila orðin önnur og verri. Hann hefur og orðið fyrir umtalsverðum kostnaði, sem honum er annars glatað fé. Ég tel að yfirborgardóm- ara hafi verið skylt að rétta í málinu, enda var hann viðstaddur og skrifstofa embættisins opin að venju. Þá tel ég að ekki sé heimilt 960 að hindra borgara íslenska lýðveldisins í því að leita til dómstóla, hvorki með verkfallsaðgerðum né með öðrum hætti“. Yfirborgardómari hefur samkvæmt heimild í 27. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands, sent réttinum athugasemdir sínar. Sóknaraðili höfðaði mál þetta með opinberri stefnu, sem birt var í Lögbirtingablaðinu. Sá ágalli er á stefnunni, svo sem hún er birt í blaðinu, að þess er ekki getið hvar dómþing skyldi háð til þingfest- ingar málsins. Þessi galli á málatilbúnaði sóknaraðila var slíkur, að dómara bar að vísa málinu frá dómi ex officio, ef það hefði verið þingfest, sbr. g-lið 1. töluliðar 88. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði, sbr. 10. gr. laga nr. 54/1988, enda er ekkert fram komið í málinu um það, að sótt hafi verið dómþing af hálfu hins stefnda, er málið átti að þingfesta. Með hliðsjón af hinum gall- aða málatilbúnaði sóknaraðila gat synjun um þingfestingu málsins ekki leitt til réttarspjalla fyrir sóknaraðila. Þegar af þeirri ástæðu verða kröfur sóknaraðila ekki teknar til greina. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Kröfum sóknaraðila, Einars S. Jónssonar, í máli þessu er hafnað. 961 Fimmtudaginn 8. júní 1989. Nr. 187/1989. Búnaðarbanki Íslands gegn Hákoni Hákonarsyni og Hinriki G. Hilmarssyni. Kærumál. Þingfesting Kröfugerð. Frávísun frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Hinn 27. apríl 1989 óskaði lögmaður sóknaraðila, að mál þetta yrði þingfest á bæjarþingi Reykjavíkur. Neitað var um þingfestingu málsins. Í bréfi lögmannsins sama dag til yfirborgardómara segir m.a.: „„Þar sem ég tel ekki að frambærileg rök séu fyrir því að fella mál niður, þegar svona stendur á, óska ég eftir að þér kveðið upp úrskurð...“ Hinn 2. maí 1989 kvað Friðgeir Björnsson, yfirborgardómari í Reykjavík, upp úrskurð í máli þessu á bæjarþingi Reykjavíkur. Úrskurðurinn, sem er án forsendna, er svohljóðandi: „Búnaðarbanka Íslands er synjað um að þingfesta mál fyrir bæjarþingi Reykjavíkur, sem hann hefur höfðað gegn Hákoni Hákonarsyni o.fl., miðað við þingfestingardaginn 27. apríl 1989.“ Sóknaraðili skaut úrskurði þessum til Hæstaréttar með kæru, dagsettri 11. maí 1989. Krefst hann þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi „og dagur til þingfestingar verði ákveðinn á ný““. Í greinargerð, sem réttinum barst 29. maí, er kröfum breytt og þess nú krafist að dæmt verði, hvort „rétt hafi verið staðið að þessu máli hjá yfirborgardómara““. Frá varnaraðilum hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Með bréfi, dagsettu 23. maí 1989, til Hæstaréttar hefur yfirborgar- dómari samkvæmt heimild í 27. gr. laga nr. 75/1973, um Hæsta- rétt Íslands, m.a. gert eftirfarandi athugasemdir: „Boðað verkfall Stéttarfélags lögfræðinga í ríkisþjónustu hófst 6. apríl sl. Að þeirri verkfallsboðun stóðu 5 af 6 dómarafulltrúum á borgardómaraembættinu í Reykjavík, en aðalfulltrúi hefur ekki verkfallsrétt. ól 962 Samkvæmt II. kafla laga nr. 94/1986, um kjarasamninga opin- berra starfsmanna, hefur löggjafinn heimilað dómarafulltrúum m.a. að gera verkfall í þeim tilgangi að stuðla að framgangi krafna sinna í deilum um kjarasamninga, þó með ákveðnum takmörkunum. Vonir stóðu til, að af verkfallinu yrði ekki, en þegar sýnt var, að það væri óumflýjanlegt, tók yfirborgardómari ákvörðun um, hvernig bregðast skyldi við þeirri röskun á störfum á embættinu, sem sýnilegt var að verkfallið myndi hafa í för með sér. Hinn 3. apríl gaf hann út tilkynningu, sem hengd var samdægurs upp á aug- lýsingatöflu á embættinu og einnig send Lögmannafélagi Íslands til kynningar. Tilkynningin er svohljóðandi: „„ Tilkynning frá borgardómaraembættinu í Reykjavík vegna boðaðs verkfalls, dómarafulltrúa frá og með 6. apríl 1989. Komi til verkfalls, verða eftirtaldar breytingar á störfum á embættinu þann tíma, er verkfallið stendur: 1. Hjónaskilnaðarmál verða ekki tekin fyrir. 2. Hjónavígslur verða ekki framkvæmdar. 3. Stefnt er að því að halda bæjarþing fimmtudaginn 6. apríl, þriðjudaginn ii. apríi, fimmtudaginn 13. apríl og þriðjudaginn 18. apríl n.k., en standi verkfallið lengur, verða regluleg bæjarþing ekki haldin eftir 18. apríl þar til verkfallið er afstaðið. 4. Gera verður ráð fyrir að veruleg röskun verði hjá embættinu á daglegum afgreiðslum, sem dómarafulltrúar hafa annast. 5. Gera verður ráð fyrir því að uppkvaðning dóma í skriflega fluttum málum og áritun áskorunarmála raskist mjög mikið frá því sem verið hefur.““ Dómarafulltrúar, sem við borgardómaraembættið starfa, eru lög- giltir til starfa síns sem fulltrúar yfirborgardómara og úthlutar hann þeim verkefnum. Áratugum saman hefur tíðkast að dómarafulltrúar fari með regluleg bæjarþing, kveði upp dóma í útivistarmálum og áriti áskorunarstefnur um aðfararhæfi. Síðustu tvö árin hafa dóm- arafulltrúarnir nær eingöngu annast meðferð hjónaskilnaðarmála og framkvæmt hjónavígslur. Verkfall dómarafulltrúa hafði það óhjákvæmilega í för með sér að draga varð starfsemi embættisins saman, þar sem ekki var fyrir hendi vinnukraftur til að halda henni óbreyttri. Niðurstaðan varð sú að láta þessa röskun ekki bitna á meðferð munnlega fluttra mála, 963 sem borgardómarar fara með flest, heldur á þeim störfum, sem dómarafulltrúar vinna daglega. Þegar verkfallið hófst, biðu u.þ.b. 500 útivistarmál dóms eða áritunar, og gera mátti ráð fyrir, að 200- 250 mál yrðu tekin til dóms eða áritunar á hverju bæjarþingi sem haldið yrði. Sú er nú líka raunin, að um 1400 útivistarmál bíða dóms eða áritunar. Tilgangslítið sýndist að láta málin safnast upp ódæmd með þess- um hætti, en reynt var með því að halda fjögur bæjarþing í verkfall- inu að draga úr þeim óþægindum, sem þeir, sem mál hugðust höfða fyrir bæjarþinginu, gátu átt von á að verða fyrir, en láta síðan eitt yfir alla ganga, enda þótt sumir lögmenn kynnu, áður en tilkynn- ingin frá 3. apríl sl. var gefin út, að hafa stefnt til þeirra bæjar- þinga, sem niður féllu vegna verkfallsins. Engin von var til þess, að yfirborgardómari og aðalfulltrúi gætu annað vinnu $ dómara- fulltrúa auk eigin starfa, svo að eitthvað varð undan að láta. Hér var því um að ræða stjórnun á vinnu innan embættisins, sem yfirborgardómi hefur með höndum og ber ábyrgð á, sbr. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 74/1972. Hafa nú verið raktar helstu ástæður fyrir því að ekki var haldið bæjarþing fimmtudaginn 27. apríl sl. og Baldvini Jónssyni hrl. þar af leiðandi synjað um þingfestingu þess máls, sem hann hugðist þingfesta f.h. Búnaðarbanka Íslands. Þá vil ég leyfa mér að láta eftirfarandi skoðun í ljós: Ef aðilar dómsmáls eiga lögvarða kröfu til þess að regluleg bæjar- þing séu haldin undir þeim kringumstæðum, sem að framan hefur verið gerð grein fyrir, hljóta t.d. þeir, sem vilja skilja að borði og sæng eða að lögum, og þeir, sem vilja láta framkvæma borgarlega hjónavígslu, að eiga sömu lögvörðu kröfuna til þess, að skilnaðar- mál sé tekið fyrir og hjónavígsla fari fram. Sama sýnist í aðalatrið- um gilda um þá aðila dómsmála, sem eiga ódæmd mál, sbr. 191. gr. laga nr. 85/1936. Með öðrum orðum, ef kröfur af þessu tagi yrðu taldar eiga við lög að styðjast, þá væri samkvæmt því lögð sú skylda á yfirborgardómara að halda starfsemi embættisins óbreyttri, enda þótt hluti starfsmanna leggi niður störf með heimild í lögum nr. 94/1986, sem að framan er getið.“ Í athugasemdum yfirborgardómara er þess einnig getið, að varnaraðilar hafi ekki mætt til fyrirhugaðrar þingfestingar. 964 Í áðurnefndri greinargerð lögmanns sóknaraðila segir m.a.: „,...Þar sem yfirborgardómari hefir nú ákveðið, að bæjarþing skuli hafið á ný, og fyrsti þingfestingardagur var haldinn 18. þ.m., breyt- ist auðvitað krafa min, að „dagur til þingfestingar verði ákveðinn á ný'““. Hins vegar óska ég, að virðulegur Hæstiréttur felli úrskurð um það, hvort rétt hafi verið staðið að þessu máli hjá yfirborgar- dómara. Það er augljóst mál, að bæjarþingsmál það, er ég krafðist, að þingfest yrði 27. apríl sl., þ.e. Búnaðarbanki Íslands gegn Hákoni Hákonarsyni, o.fl., verður ekki þingfest aftur nema með nýrri stefnubirtingu, og þess vegna er ég Ósamála yfirborgardómara um meðferð málsins, þ.e. að rita stefndum í umræddu máli. Þegar synjað var um þingfestingu á málinu, var málatilbúnaður ónýtur og augljóslega þurfti stefnubirting að fara fram á ný. Það var því algjörlega óþarfi að leita til þessara manna. Þá fullyrðir yfirborgar- dómari, að stefndu hafi ekki mætt, er þingfesta átti málið. Það tel ég fullsagt, því að þegar ég mætti þennan dag kl. 10.00, var mér sagt af starfsstúlku að ekkert þing yrði háð, og svo held ég að öðrum hafi líka verið sagt, sem kynnu að hafa mætt. Ég krafðist þá þegar úrskurðar í málinu og fylgdi því eftir með bréfi sama dag. Ástæðu fyrir niðurfellingu þinghalds telur yfirborgardómari vera verkfall dómarafulltrúa, þar sem það hafði óhjákvæmilega í för með sér, að draga varð starfsemi embættisins saman. Ég er fyllilega sammála yfirborgardómara í því, að verkfall þetta hafði verulega röskun í för með sér. Hins vegar var ekki um verkfallsbrot að ræða, þótt borgardómari eða aðalfulltrúi héldu uppi þinghaldi, sem þeir og gerðu, með þinghaldi 11. apríl, 13. apríl og 18. apríl svo og 18. maí, þ.e. áður en verkfalli var aflýst, því að þinghald byrjaði kl. 10.00, en verkfalli var ekki aflýst fyrr en síðar á þeim degi. Það sem ég get ekki sætt mig við, er hvernig staðið var að auglýs- ingu um niðurfellingu þinghalds. Yfirborgardómari segir að hann hafi gefið út tilkynningu, sem hengd var samdægurs á auglýsinga- töflu á embættinu og einnig send Lögmannafélagi Íslands. Þetta tel ég algjörlega ófullnægjandi. Yfirleitt sækja lögmenn ekki hin reglu- legu bæjarþing, en láta mæta fyrir sig og hafa því ekki tækifæri til að sjá auglýsingu þessa. Og þótt Lögmannafélaginu hafi verið send tilkynningin, tel ég það einnig ófullnægjandi. Ég tel, að slík tilkynning hafi átt að koma í Lögbirtingablaðinu eða einhverju víð- 965 lesnu dagblaði. Þá tel ég vafasamt að yfirborgardómari sé bær um að gefa slíka yfirlýsingu nema þá í samráði við dómsmálaráðuneyt- ið, sbr. 9. gr. laga nr. 28 frá 1981, sem er breyting á 38. grein einka- málalaga frá 1936. Þá tel ég frest þann, er yfirborgardómari ákveður til þingfesting- ar, þ.e. til 18. apríl, of skamman, því að vitað er, að ef stefna þarf mönnum utan Reykjavíkur, þarf frestur að vera 3 - 4 vikur. Stefnur þær, er ég sendi út til þingfestingar 27. apríl, voru dags. og sendar út 31. mars sl. og því farnar af stað, áður en auglýsing um niðurfell- ingu þinghalds var birt...“ Tekið er fram í greinargerðinni, að kæruheimild sé 21. gr., 1. mgr. 1. tl. b í lögum nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands. Stefna í máli þessu hafði verið birt og málið því höfðað skv. 103. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði, sbr. 30. gr. laga nr. 28/1981. Var sóknaraðila heimilt að kæra úrskurð yfir- borgardómara eftir því lagaákvæði, sem getið var. Kröfugerð sóknaraðila er andstæð 67. gr. laga nr. 85/1936. Ber því að vísa kærumáli þessu frá Hæstarétti. Dómsorð: Kærumáli þessu er vísað frá Hæstarétti. 966 Fimmtudaginn 8. júní 1989. Nr. 402/1988. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Sigurvini Brynjólfssyni (Jón Hjaltason hrl.). Skjalafals. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Héraðsdómi var skotið til Hæstaréttar með stefnu 28. nóvember 1988 að ósk ákærða, að því er hann einan varðar, en meðákærðu í héraði vildu hlíta héraðsdómi. Dóminum er áfrýjað til staðfesting- ar af hálfu ákæruvalds. Broti ákærða er rétt lýst í héraðsdómi. Ber að staðfesta sakarmat héraðsdómara og heimfærslu til refsiákvæða. Rekstur máls þessa hefur verið með miklum töfum. Brot ákærða var framið 27. september 1985, ákæra var gefin út 23. janúar 1986, en héraðsdómur ekki kveðinn upp fyrr en 27. október 1988. Engin skýring er gefin á þessum drætti í héraðsdómi, en annar dómari fór með málið, áður en dómari sá, sem kvað upp hinn áfrýjaða dóm, fékk það til meðferðar. Refsing ákærða þykir hæfilega metin í héraðsdómi, þriggja mán- aða fangelsi. Þar sem mjög langt er, síðan brot ákærða var framið, og hann hefur ekki framið önnur brot síðan samkvæmt nýju saka- vottorði, sem lagt var fyrir Hæstarétt, þykir mega fresta fullnustu refsingar og hún falla niður að liðnum tveimur árum frá birtingu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegn- ingarlaga, nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinn- ar, svo sem Í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Sigurvin Brynjólfsson, sæti fangelsi 3 mánuði, en fresta skal fullnustu refsingar og hún falla niður að liðnum 967 tveimur árum frá birtingu dóms þessa, haldi hann almennt skil- orð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/195S5. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað skal vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun, í ríkissjóð, 30.000,00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Hjaltasonar hæstarétt- arlögmanns, 30.000,00 krónur. Dómur sakadóms Vestmannaeyja 27. október 1988. I. Dómkröfur ofl. Mál þetta, sem dómtekið var 23. júní sl., en endurupptekið og dómtekið að nýju í dag, er höfðað hér fyrir sakadóminum með ákæruskjölum ríkis- saksóknara sem hér segir: Með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 18. desember 1985, á hendur A... Með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 23. janúar 1986, er málið og höfðað gegn ákærða B, ákærða C og ákærða Sigurvini Brynjólfssyni sjó- manni, Miðstræti 3, Vestmannaeyjum, „fyrir skjalafals með því að hafa föstudaginn 27. september 1985 í sameiningu staðið að sölu tékka nr. 789328, sem ákærði C hafði í heimildarleysi tekið úr tékkhefti Ævars Sig- þórs Ingólfssonar, merktu Sparisjóði Vestmannaeyja, en ákærði Sigurvin útfyllt, að fjárhæð kr. 15.000,00, dagsett 27.9. 1985, á reikning nr. 1813, stílað á handhafa og falsað á nafnritun Ævars Sigþórs sem útgefanda. Ákærði C framvísaði tékkanum í Sparisjóði Vestmannaeyja í Vestmanna- eyjum, en tókst ekki að selja hann. Fóru þá ákærðu Sigurvin og C með tékkann í verslunina Eyjakjör við Hólagötu og seldu hann þar, en á meðan beið ákærði B á heimili sínu. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/ 1940. Þess er krafist að ákærðu verði dæmdir til refsingar, til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar““. la Málsatvik. Í máli þessu liggur fyrir skýlaus játning ákærða á ákæruatriðum og með hliðsjón af því þykir mega lýsa málsatvikum með neðangreindum hætti. 968 Ákæra út gefin 23. janúar 1986. 7. liður ákæru. Ákæra á hendur ákærðu C, B og Sigurvini. Skjalafals. Föstudaginn 7. september 1985 kom á lögreglustöðina í Vestmannaeyjum eigandi verslunarinnar Eyjakjörs hér í bæ. Hann kvaðst óska eftir, að tekin yrði til rannsóknar tilvist ávísunar, sem ákærði C hefði framvísað í verslun- inni þá fyrr um daginn. Kærandi kvaðst gruna C um að hafa falsað ávísun- ina. Rannsókn málsins hófst þegar í stað og voru allir ákærðu handteknir og vistaðir í fangageymslu lögreglu, en þeir voru allir undir áhrifum áfengis. Eins og í ákæru greinir er umrædd ávísun að fjárhæð krónur 15.000,00 með nafnritun Ævars Sigþórs Ingólfssonar sem útgefanda. Um handhafa- ávísun er að ræða, en vísað er á reikning nr. 1813 í Sparisjóði Vestmanna- eyja. Ávísunin er ábekt með nafni ákærða C. Við rannsókn málsins kom fljótlega í ljós, að tilgreindur útgefandi, Ævar Sigþór Ingólfsson, hafði ekki gefið út ávísunina. Í frumskýrslu lögreglu er haft eftir Ævari Sigþóri Ingólfssyni, að hann hafi verið gestkomandi á heimili ákærða B... sama dag og áður greinir, Kvaðst hann hafa ákærðu C og B grunaða um að hafa tekið, að sér fornspurðum og án sinnar vitundar, ávísunareyðublað úr hefti, er hefði verið í jakka sínum, sem hann hefði lagt frá sér við komu inn í húsið. Þá kemur það einnig þar fram að nefndur Ævar taldi, að ákærði C hefði falsað ávísunina. Strax daginn eftir að málið var kært, eða 28. september 1985, komu allir ákærðu fyrir sakadóm Vestmannaeyja. Ákærði Sigurvin kom einnig fyrir dóm 5. júní 1987 og 3. júní 1988. Ákærði B kom enn fremur fyrir dóm 15. júní 1987 og 3. júní 1988. Þá kom ákærði C einnig fyrir dóm 9. október 1986 og 2. júní 1988. Verður nú rakinn fram- burður þeirra. Ákærði C kvað þá alla ákærðu hafa umræddan dag verið við áfengisneyslu heima hjá ákærða B og þar hafi einnig verið áðurgreindur Ævar Sigþór. Viðurkenndi ákærði C að hafa tekið ávísunareyðublað úr hefti nefnds Ævars, og verður ekki annað ráðið af framburði ákærða C en það hafi hann gert án vitundar Ævars. Síðan er eftirfarandi bókað eftir ákærða:... „Þegar Ævar var farinn úr íbúðinni, kveðst kærði hafa sýnt þeim Sigurvini og B eyðublaðið. Í framhaldi af því kveður kærði Sigurvin hafa útfyllt eyðublaðið og hefði hann boðist til þess. Kveður kærði Sigurvin hafa haft ávísunina að fjárhæð kr. 15.000,00. Að fyrirlagi kærða og B hefði Sigurvin sett reikningsnúmerið 1713 á ávísunina, enda hefðu þeir séð það númer hjá Ævari, þegar hann var að fylla út ávísun, skömmu áður en hann fór. Loks hefði Sigurvin ritað nafn Ævars í reit útgefanda og farið eftir einhverju bréfi í íbúðinni með nafni hans til þess að fá fullt nafn fram. Kærði kveður þá alla í sameiningu hafa ákveðið tékkafjárhæðina. Að þessu loknu kveðst kærði hafa farið niður í Sparisjóð Vestmannaeyja til að fá ávísuninni skipt. Það hefði hins vegar ekki tekist, þar sem reikningsnúmerið hefði ekki verið rétt og auk þess hefði verið fundið að nafnrituninni. Hefði 969 hann þá farið aftur með ávísunina að Vestmannabraut 61 og þá hefði Sigur- vin breytt reikningsnúmerinu úr 1713 í 1813, auk þess sem hann hefði krukkað í nafnritunina. Tekur kærði fram, að áður hafi hannn verið búinn að rita nafn sitt á bakhlið ávísunarinnar, en það hefði hann gert í afgreiðslu Sparisjóðsins.““. Í framburði ákærða C kemur enn fremur fram, að eftir þetta hafi hann og ákærði Sigurvin farið með ávísunina í verslunina Eyja- kjör við Hólagötu. Kvað ákærði C þá meðákærða Sigurvin hafa keypt þar matvæli fyrir rúmlega 3.000,00 kr., auk þess, sem ákærði C greiddi með umræddri ávísun viðskiptaskuld, að fjárhæð kr. 2.000,00. Ákærði C kvað þá Sigurvin eftir þetta hafa farið í verslunina Pinnann og keypt þar 10 pakka af vindlingum og 9 lítra af Coca Cola. Ákærði C kvað þá ákærðu Sigurvin hafa nú farið aftur að Vestmannabraut 61. Ákærði C kvaðst síðar umræddan dag hafa verið handtekinn af lögreglu, en þá kvaðst ákærði hafa verið á leið í útsölu ÁTVR til að kaupa áfengi fyrir það reiðufé, sem enn var eftir, frá því að ávísuninni var skipt í versluninni Eyjakjöri. Ákærði C hefur haldið við þennan framburð sinn við síðari dómsfyrir- tökur í málinu. Er ákærði B kom fyrir dóm 28. sept. 1985, staðfesti hann, að ofangreindir menn hefðu verið á heimili hans umræddan dag. Áfengi hefði verið haft um hönd og menn gerst drukknir. Hann kvað fyrrgreindan Ævar hafa veifað í kringum sig ávísanahefti frá Sparisjóði Vestmannaeyja. Ákærði B kvað nefndan Ævar hafa haft í hyggju að skrifa ávísun til kaupa á áfengi, en sökum ölvunar hefði nefndum Ævari ekki tekist þetta ætlunarverk sitt og yfirgefið húsið og ekki komið þangað aftur. Hann kvað ákærða C nú hafa beðið sig að koma inn á salerni og þar hefði ákærði C sýnt sér óútfyllt eyðublað úr hefti Ævars og hefði ákærði Sigurvin einnig séð eyðublaðið. Hann sagði, að þeir hefðu farið með eyðublaðið fram í eldhús, og ákærði Sigurvin fyllt það út. Ákærði B kvað meðákærða Sigurvin hafa haft ávísunina að fjárhæð kr. 15.000,00 og stílað hana á handhafa. Þegar komið hefði verið að þeim þætti, að skrifa hafi þurft nafn útgefanda, kvaðst ákærði B hafa fundið læknis- vottorð eða annað persónubundið skjal, sem bar nafn Ævars, og þannig hafi meðákærða Sigurvini tekist að rita á ávísunina sem útgefanda fullt nafn Ævars. Ákærði B kvaðst ekki muna, hvaða reikningsnúmer meðákærði Sigurvin hefði ritað, en meðákærði Sigurvin hefði þó nefnt það, svo að hann sjálfur heyrði. Hann kvað meðákærða C hafa nú farið með ávísunina í Spari- sjóð Vestmannaeyja til að fá henni skipt, en komið með hana til baka og sagt, að ekki hefði verið tekið við henni þar, þar sem reikningsnúmerið hefði verið ranglega tilgreint og nafnritunin ekki talin fullnægjandi. Hann kvað þá með- ákærðu Sigurvin og C hafa nú farið í matvöruverslun við Hólagötu og komið aðallega með matvörur til baka. Ákærði B kvað þá hafa haft í hyggju að nota afganginn af peningunum til áfengiskaupa. 970 Er ákærði B kom aftur fyrir dóm tæpum tveimur árum seinna, var fram- burður hans á sama veg og hann hafði áður gefið, en hann kvaðst þó ekki muna nákvæmlega, hver falsaði ávísunina, en kvað þá alla þrjá ákærðu hafa staðið sameiginlega að fölsuninni. Í þessu þinghaldi var ákærða B kynntur framburður sá, er hann hafði gefið í sakadóminum 28. september 1985, og kvað hann þann framburð réttan. Ákærði B staðfesti jafnframt, að fram lögð ávísun Í málinu væri sú ávísun, sem um gæti í málinu. Í þinghaldi 3. júní 1988 er aftur á móti eftirfarandi bókað: „ Verjandi ákærða, Jón Hjaltason hrl., hefur farið yfir gögn málsins og sérstaklega þinghöld frá 28. september 1985 og 15. júní 1987. Óskar verj- andi ákærða nú eftir, að hann sé spurður, hvort hann hafi ritað eitthvað með eigin hendi á ávísunina. Spurningin er þannig borin undir ákærða og segir hann það ekki vera, hann hafi ekki gert það. Ákærði fer nú aftur yfir ákæruna með heimild dómarans og kveðst nú vilja taka fram, að hann skilji ekki hvers vegna refsikröfum sé beint að sér í málinu, þar sem hann telji að hann hafi ekki falsað umræddan tékka“. Ákærði Sigurvin neitaði við fyrstu yfirheyrslu fyrir dómi 28. september 1985 að hafa átt nokkurn þátt í að fylla út ávísun þá sem meðákærði C hafi notað í versluninni við Hólagötu. Sama dag var aftur tekin skýrsla af ákærða Sigurvini, og eftir að hann hafði hlýtt á framburð meðákærðu, kvaðst hann játa að hafa fyllt út umrædda ávísun úr ávísanahefti fyrr- nefnds Ævars, sem frammi lægi í málinu, og eftir að ákærða Sigurvini hafði verið sýnd ávísunin, kannaðist hann við að hafa ritað hana. Framburði ákærða Sigurvins bar að öðru leyti saman við framburð meðákærðu C og B, að því er tekur til málavaxta að öðru leyti. Er ákærði Sigurvin kom fyrir dóm tæpum tveimur árum síðar, þ.e. 5. júní 1987, kvaðst hann ekki muna nákvæmlega eftir atburðum, en um- ræddan dag hefði hann verið mjög ölvaður og tók jafnframt fram, að hann hefði átt við áfengisvandamál að stríða og væri nýkominn úr meðferð. Ákærði Sigurvin kvaðst hins vegar ekki rengja framburð meðákærðu. Í samræmi við framburð ákærðu þykir sannað, að ákærði C hafi föstu- daginn 27. september 1985 tekið í heimildarleysi tékkaeyðublað úr tékkhefti Ævars Sigþórs Ingólfssonar, merktu Sparisjóði Vestmannaeyja, en tékka- eyðublaðið bar tékkanúmerið 0789328. Með samhljóða framburði ákærðu C og B og með hliðsjón af rithandarsýnishorni ákærða Sigurvins, er frammi liggur í málinu, dskj. III B 6, sbr. dskj. III B 3, svo og með eigin játningu ákærða Sigurvins að öðru leyti þykir enn fremur sannað, að ákærði Sigur- vin hafi útfyllt tékkaeyðublaðið með fjárhæðinni kr. 15.000,00, dagsetning- unni 27.9. 1985 og vísað á reikning nr. 1813 og loks falsað nafnritun Ævars Sigþórs sem útgefanda. 971 II. Ákvörðun refsingar. Ákærði Sigurvin Brynjólfsson er einnig sakhæfur, fæddur 24. júlí 1951 í Reykjavík, og hefur á tímabilinu frá 1973 til 1985 sex sinnum verið sektað- ur fyrir ölvun og með dómsátt í Reykjavík frá 23. júní 1978 féllst ákærði á að greiða kr. 90.000,00 í sekt f. brot gegn 25. gr. umfl. og sæta ökuleyfis- sviptingu í 12 mánuði fyrir brot gegn 25. gr. umfl. Á áðurgreindu tímabili hefur ákærði tvisvar verið sakfelldur fyrir hegningarlagabrot. Í fyrra skiptið var ákærði með dómi sakadóms Reykjavíkur frá 19. des. 1975 sakfelldur fyrir brot gegn 248. gr. hgl., en ákvörðun refsingar frestað skilorðsbundið í 2 ár. Í síðara skipti með dómi sakadóms Vestmannaeyja frá 17. maí 1985 hlaut ákærði 30 daga varðhald skilorðsbundið í 2 ár og var auk þess látinn greiða 15.000,00 króna sekt fyrir brot gegn 1. mgr. 259. gr. hgl., 2., sbr. 4. mgr. 25. gr., 1. mgr. 37. gr. umfl., og sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 24. maí 1985. Með brotinu frá 27. september 1985 hefur ákærði rofið skilorð dómsins frá 17. maí 1985, og ber því, sbr. 60. gr. laga nr. 19/1940, að taka bæði málin til meðferðar og dæma þau í einu lagi. Er refsins ákærða er til tekin, ber þannig að hafa hliðsjón af 1. mgr. 77. gr. og 1. mgr. 79. gr. laga nr. 19/1940. Þykir refsing ákærða með hliðsjón af því og því, sem að framan greinir, hæfilega ákveðin fangelsi í 3 mánuði. Ekki þykja vera skilyrði til að skilorðsbinda dóminn. Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari, sem tók við málinu í maímánuði 1988, dæmir mál þetta. Dómsorð: Ákærði A sæti fangelsi í 5 mánuði. Ákærði Sigurvin Brynjólfsson sæti fangelsi í 3 mánuði. Ákærði C sæti fangelsi í 2 mánuði, en fullnustu refsingar skal fresta, og hún skal niður falla að liðnum þremur árum, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. laga 19/1940, sbr. 4. gr. laga 22/19585. Ákærði B skal vera sýkn af öllum kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Ákærði A greiði 3/7 hluta sakarkostnaðar máls þessa, en ákærðu Sigurvin Brynjólfsson og C in solidðum 1/7 hluta. Annar sakarkostnað- ur málsins, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða B, Jóns Hjaltasonar hrl., kr. 30.000,00, greiðist úr ríkissjóði. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 972 Fimmtudaginn 8. júní 1989. Nr. 323/1987. Ólafur Vilbertsson gegn Búnaðarbanka Íslands sýslumanninum í Kjósarsýslu Alþýðubankanum hf. Brunabótafélagi Íslands Sigþrúði E. Jóhannesdóttur Bergmanni Gunnarssyni sveitarsjóði Ásahrepps og Slippfélaginu í Reykjavík hf. Hafning máls. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir og Þór Vilhjálmsson. Af hálfu áfrýjanda, Ólafs Vilbertssonar, var sótt dómþing 2. desember 1988 og óskað eftir, að mál þetta yrði fellt niður. Af hálfu stefndu Búnaðarbanka Íslands, Alþýðubankans hf. og Brunabóta- félags Íslands var sótt dómþing og samþykkt, að málið yrði fellt niður, en krafist ómaksbóta. Aðrir stefndu létu ekki sækja dóm- þing. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ólafur Vilbertsson, greiði stefndu Búnaðarbanka Íslands, Alþýðubankanum hf. og Brunabótafélagi Íslands, sem fimm sinnum hafa látið sækja dómþing í málinu, 5.000,00 krónur hverju um sig í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 973 Fimmtudaginn 8. júní 1989. 3/1989. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Franklin Kristni Steiner (Sigurður Georgsson hrl.). Ávana- og fíkniefni. Upptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Haraldur Henrysson. Máli þessu var að ósk ákærða áfrýjað til Hæstaréttar með stefnu 23. desember 1988 og einnig af hálfu ákæruvalds til þyngingar refs- ingar, en staðfestingar að því er varðar upptöku fíkniefna. Guðjón St. Marteinsson, fulltrúi sakadómarans í ávana- og fíkni- efnamálum, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Með dómi sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 29. maí 1989 var ákærði dæmdur í 9 mánaða fangelsi fyrir fíkniefnabrot og til að sæta upptöku á 295,8 g af hassi og 99,9 g af amfetamíni, eftir að fíkniefni fundust í fórum hans 11. desember 1987. Hann unir þeim dómi. I. Um sakarefni þessa máls var ákærði yfirheyrður fyrir dómi 27. nóvember 1986. Hann kvaðst laugardagskvöldið næsta á undan hafa hitt mann nokkurn á skemmtistað, sem boðið hafi sér til kaups 75 g af amfetamíni á 3.000,00 krónur grammið gegn greiðslu eftir nánara samkomulagi síðar. Hann kvaðst engin deili vita á manni þessum. Síðan kvaðst hann að tilvísun þessa ókunna manns hafa sótt efnið að kvöldi dags í ruslakröfu á bensínstöð án þess að hitta þar nokkurn eða greiða fyrir efnið. Efnið kvaðst hann svo hafa blandað til helminga með mjólkursykri. Hann kvaðst við móttöku þess og blöndun hafa ráðgert að selja það með hagnaði, en ekki verið búinn að skipuleggja það nánar í einstökum atriðum. Við lög- regluyfirheyrslu fyrr um daginn tók ákærði svo til orða, að maður- inn hefði fengið sér efnið til dreifingar. Er ákærði kom fyrir dóm við þingfestingu máls þessa í héraði 15. apríl 1987, kvaðst hann hafa 974 ætlað efnið til eigin nota, en ekki til endursölu, og tók fram, að á þeim tíma, sem hald var lagt á fíkniefnið á heimili hans 26. maí 1986, hefði hann nýlega verið kominn með efnið í hendur og á þeirri stundu enga ákvörðun tekið um dreifingu þess. Í málinu er ekkert fram komið um fíkniefnaneyslu ákærða sjálfs. Fallast ber á það með héraðsdómara, að breyttur framburður ákærða sé ekki trúverðugur og efnið hafi verið ætlað til sölu í ágóðaskyni, svo sem í ákæru greinir. Er sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem í ákæru greinir og þar er réttilega færð til refsiákvæða. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms og með hliðsjón af 70. gr., 5. og 8. tl., almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, ber að staðfesta refsiákvörðun hans að öðru leyti en því, að sektarrefsing ákveðst 40.000,00 krónur, og komi 15 daga fangelsi í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá uppsögu dóms þessa. Samkvæmt þessu ber að dæma ákærða til greiðslu alls áfrýjunar- kostnaðar málsins svo sem greinir Í dómsorði. il. Hinn áfrýjaði dómur var birtur ákærða 17. september 1987. Hinn 30. september óskaði hann áfrýjunar. Dómsgerðir voru sendar ríkis- saksóknara með bréfi sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 22. desember 1988. Þar segir m.a.: „Dómþoli hefur dvalist lengi erlendis, en kom hingað til lands flugleiðis í morgun og var þá ætlun að birta honum þegar áfrýjunarstefnu. Kom þá í ljós að láðst hafði að senda yður nefndar dómsgerðir, en talið var að áritun um áfrýjun væri um garð gengin. Er beðist velvirðingar á þessum misskilningi.““ Þessi mistök eru ámælisverð. Dómsorð: Ákærði, Franklín Kristinn Steiner, sæti fangelsi í 20 mánuði, og komi gæsluvarðhald hans í fjóra daga til frádráttar dæmdri refsingu. Ákærði greiði 40.000,00 krónur í sekt til ríkissjóðs og komi fangelsi í 15 daga í stað sektar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá uppsögu dóms þessa. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin 975 saksóknarlaun, í ríkissjóð, 40.000,00 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Sigurðar Georgssonar hæstaréttar- lögmanns, 40.000,00 krónur. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 15. júlí 1987. Ár 1987, miðvikudaginn 15. júlí, er á dómþingi sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum, sem haldið er að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Guðjóni St. Marteinssyni ftr., kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 507/1987: Ákæruvaldið gegn Franklín Kristni Steiner. Málið er höfðað með ákæruskjali, dagsettu 2. apríl 1987, á hendur Franklín Kristni Steiner, fæddum 14. febrúar 1947, nú til heimilis að Lækjarási 2, Reykjavík, fyrir eftirfarandi meint brot gegn fíkniefnalöggjöf- inni: „með því að hafa 26. nóvember 1986 haft samtals 163.5 g af amfetamíni í vörslum sínum á heimili sínu, er lögregla gerði þar húsleit. en efnið hugðist ákærði selja í ágóðaskyni““. Ofangreind meint háttsemi er í ákæruskjali talin varða við 2. gr., sbr. 5. gr., laga um ávana- og fíkniefni, nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. 9. gr. laga nr. 75/1982, sbr. lög nr. 13/1985. Af hálfu ákæruvaldsins er þess krafist að ákærði verði dæmdur til refs- ingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og til að sæta upptöku á framan- greindu amfetamíni samkvæmt $. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 og 2. mgr. 10. gr. reglugerðar nr. 16/1986. Ákærði hefur sætt eftirfarandi kærum og refsingum, sbr. sakavottorð, dagsett 1.4. 1987: Samkvæmt sakavottorði hefur ákærði tvisvar undirgengist sektargreiðslu og sætt þremur refsidómum hér á landi og tveimur erlendis (í Danmörku og Svíþjóð) fyrir brot gegn ávana- og fíkniefnalöggjöf. Einnig hefur hann fjórum sinnum sæst á sektir og sætt fjórum refsidómum (þar af einum í Danmörku) fyrir annars konar brot.) Ákærða var birt ákæruskjalið 15. apríl sl. og flutti skipaður verjandi munnlega vörn í málinu 9. júlí sl. og var málið tekið til dómsálagningar þann dag. Verjandi ákærða gerði þær dómkröfur að ákærði hlyti vægustu refsingu, er lög frekast heimila, og að gæsluvarðhald ákærða kæmi til frádráttar dæmdri frelsisskerðingu ef dæmd verður. Þá var gerð krafa um að dæmd yrðu úr ríkissjóði málsvarnarlaun að mati réttarins. Málsatvik. Við húsleit á heimili ákærða 26. nóvember 1986 fundust 163,5 grömm af amfetamíni. 976 Við yfirheyrslur hjá lögreglu 26., 27. og 30. s.m. lýsti ákærði kaupum sínum á 75 grömmum af amfetamíni af ónafngreindum aðila er ákærði kvaðst hafa hitt á nafngreindu veitingahúsi hér í borg. Þá lýsti ákærði blöndun efnisins, svo að úr varð um 150 grömm af amfetamíni að sögn ákærða. Ákærði var yfirheyrður fyrir dómi 27. nóvember 1986 og bar þá á sama veg og rakið hefur verið. Ákærði kvaðst hafa blandað amfetamínið mjólkursykri, svo að úr hafi orðið nálægt 150 grömm af amfetamíni. Ákærði kvaðst hafa ráðgert að selja efnið með hagnaði. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 15. apríl sl. og viðurkenndi þá að hafa haft 163,5 grömm af amfetamíni í vörslum sínum á heimili sínu 26. nóvember 1986. Við nefnda yfirheyrslu kvaðst ákærði hafa ætlað efnið til eigin nota, og breytti ákærði fyrri framburði sínum á þann veg, að ákærði kvaðst, er lagt var hald á efnin, nýlega hafa verið kominn með efnin í hendur og á þeirri stundu ekki hafa tekið ákvörðun um dreifingu efnanna. Niðurstöður. Efni það, er lagt var hald á á heimili ákærða 26. nóvember 1986, var sent til greiningar á rannsóknastofu í lyfjafræði. Í niðurstöðu greiningar- innar, sem dagsett er 8. janúar 1987, segir: „Með tiltækum rannsóknar- aðferðum mátti staðfesta, að amfetamínsúlfat væri í sýninu og koffeín. Magn amfetamínsúlfats var 52%, er jafngildir 38% af amfetaminbasa, og magn koffeins 44%. Sýnið var þannig amfetamín samkvæmt framan- sögðu.“ Dóminum þykir ekki mark takandi á hinum breytta framburði ákærða, að ekki hafi verið ákveðið að selja efnin. Ákærði bar staðfastlega á annan veg um ofangreint atriði við frumrannsókn málsins, bæði hjá lögreglu og fyrir dómi. Þykir einsýnt að svo mikið magn amfetamíns hafi ekki verið ætlað til eigin nota, og styrkir það upphaflegan framburð ákærða. Þá þykir sakaferill ákærða styrkja þá niðurstöðu, að efnið hafi verið ætlað til endur- sölu svo sem ákært er út af. Með vísan til alls framanritaðs þykir sannað að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá er ákært er út af. Ákærði hafði þannig í vörslum sínum 26. nóvember 1986 á heimili sínu 163,5 grömm af amfetamíni, er lögregla gerði þar húsleit. Efnið hugðist ákærði selja í ágóðaskyni. Ákærði hefur því unnið til refsingar. Brot ákærða varða við 2. gr., sbr. 5. gr., laga um ávana- og fíkniefni, nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. 9. gr. laga nr. 75/1982, sbr. lög nr. 13/1985 og 2. gr., sbr. 10. gr., reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna, nr. 16/1986, sbr. reglugerð nr. 177/1986, sbr. auglýsingu nr. 84/1986. 977 Með hliðsjón af brotaferli ákærða, en ákærði hefur m.a. tvívegis verið dæmdur fyrir stórfelld fíkniefnabrot í Kaupmannahöfn og hér á landi, sbr. sakavottorð ákærða, er rakið var, verður refsing hans ákveðin fangelsi 20 mánuði. Til frádráttar dæmdri fangelsisrefsingu og með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, komi fjórir dagar, er ákærði sætti gæsluvarð- haldi í þágu rannsóknar máls þessa. Ákærði hugðist afla sér fjárvinnings með brotinu, sbr. 2. mgr. 49. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 101/1976, og er ákærða því gert með vísan til 50. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, sbr. 7. gr. laga nr. 42/1985, að greiða kr. 10.000,00 í sekt til ríkissjóðs, og komi fangelsi í S daga í sektar stað, verði sektin ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Upptæk skulu 163,5 grömm af amfetamíni, er lagt var hald á, en efnin eru nú í vörslum dómsins, merkt efnaskrá nr. 1719, og vísast til 5. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 vegna upptökunnar. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar af kr. 15.000,00 í málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, Sigurðar Georgssonar hæstaréttarlögmanns. Dómsorð: Ákærði, Franklín Kristinn Steiner, fæddur 14. febrúar 1947, sæti fangelsi tuttugu mánuði, og komi fjórir dagar, er ákærði sætti gæslu- varðhaldi, til frádráttar dæmdri fangelsisrefsingu. Ákærði greiði kr. 10.000,00 í sekt til ríkissjóðs, og komi fangelsi fimm daga í sektar stað, verði sektin ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Upptæk skulu 163,5 grömm af amfetamíni, merkt efnaskrá nr. 1719, í vörslum dómsins. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar af kr. 15.000,00 í málsvarnar- laun til skipaðs verjanda, Sigurðar Georgssonar hæstaréttarlögmanns. 62 978 Fimmtudaginn 8. júní 1989. Nr. 116/1989. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) segn Jóhannesi Karlssyni (Örn Clausen hrl.). Ávana- og fíkniefni. Upptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Haraldur Henrysson. Héraðsdómi var að ósk ákærða skotið til Hæstaréttar með áfrýj- unarstefnu 29. mars 1989. Jafnframt var dóminum, að því er varðar ákærða, áfrýjað af hálfu ákæruvaldsins til sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu, en staðfestingar að því er varðar upptöku. Meðákærði í héraði óskaði ekki áfrýjunar. Ákærði hefur sætt gæsluvarðhaldi allt frá 17. februar sl. Staðfesta ber héraðsdóm, þó þannig að til frádráttar fangelsis- refsingu komi gæsluvarðhaldsvist ákærða frá 17. febrúar 1989. Eftir þessum úrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað svo sem í dómsorði segir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur, þó þannig að til frá- dráttar fangelsisrefsingu komi gæsluvarðhaldsvist ákærða, Jóhannesar Karlssonar, frá 17. febrúar 1989. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málsóknarlaun í ríkissjóð, 40.000,00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnar Clausens hæstaréttar- lögmanns, 40.000,00 krónur. Dómur sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 27. febrúar 1989. Ár 1989, mánudaginn 27. febrúar, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 115, Reykjavík, af Ásgeiri Friðjónssyni og þá upp kveðinn dómur í sakadómsmáli nr. 707-708: Ákæruvaldið gegn Jóhannesi Karlssyni og X. 979 Mál þetta, sem munnlega var varið og dómtekið fyrr í dag, er höfðað af ríkissaksóknara með ákæruskjali, dags. 24. febrúar 1989, á hendur Jóhannesi Karlssyni, Mímisvegi 2A, Reykjavík, kt. 250261-2769, og X, til heimilis í New York,... „fyrir að hafa í ágóðaskyni staðið saman að inn- flutningi á um 56 g af kókaíni hingað til lands frá New York 8. febr. 1989. Ákærði X lagði fé til kaupa á efninu í New York og ákærði Jóhannes flutti það hingað til lands og seldi af því í Reykjavík: Magnúsi Brynjólfi Magnús- syni, kt. 260545-2569, samtals 5-6 g á kr. 6.500 hvert gramm, Ólafi Aðalsteini Hannessyni, kt. 280559-4669, 1 g á kr. 10.000 og ónefndum manni um 5 g fyrir kr. 32.500, en hluta efnisins drýgði ákærði Jóhannes með sykri. Ákærði X hafði 49,2 g efnisins í vörslum sínum 16. febrúar að þáverandi dvalarstað sínum að Lokastíg 24 A í Reykjavík, er lögreglan gerði þar húsleit. Við handtöku ákærða Jóhannesar sama dag og við húsleit daginn eftir að þáverandi dvalarstað hans að Bergstaðastræti 27 í borginni var lagt hald á samtals $,8 g efnisins.“ Ofangreind ætluð háttsemi er í ákæruskjalinu talin varða við 2. gr., sbr. 5. gr. laga um ávana- og fíkniefni, nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. 9. gr. laga nr. 75/1982, sbr. lög nr. 13/1985 og 2. gr., sbr. 10. gr., reglu- gerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna, nr. 16/1986, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 177/1986, sbr. auglýsingu nr. 314/1981. Kröfur ákæruvalds eru að ákærðu verði dæmdir til refsingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og til að sæta upptöku samkvæmt 5. og 6. mgr. S. gr. laga nr. 65/1974 og 2. mgr. 10. gr. reglugerðar nr. 16/1986, á 55 g af kókaíni, sem lagt var hald á, og 28.800,00 krónum, sem Þykir hafa verið aflað með framangreindri fíkniefnasölu og lagt var hald á í vörslum ákærða X, og enn fremur á tveimur ávísunum, annarri að fjárhæð 27.000,00 kr., dagsettri 13. febr. 1989, út gefinni af Magnúsi Brynjólfi Magnússyni, og hinni að fjárhæð 10.000,00 krónur, dagsettri 15. febrúar 1989, út gefinni af Ólafi Aðalsteini Hannessyni, en ávísanirnar voru báðar greiðslur í framangreindum fíkniefnaviðskiptum. Ákærði, Jóhannes Karlsson, er, sem að ofan greinir, sakhæfur, og hefur sakavottorði samkvæmt sætt eftirfarandi kærum og refsingum, svo að kunnugt sé: 1983 27/7 í Reykjavík. Sátt: 4.000 kr. sekt fyrir brot gegn 25. gr. umfl. Sviptur ökuleyfi í 2 mán. frá 15. 6.1983. 1983 28/7 í Reykjavík. Sátt: 500 kr. sekt fyrir brot gegn 14. gr. umfl. 1983 28/12 í Reykjavík. Sátt: 1.000 kr. sekt fyrir brot gegn 248. gr. hgl. 1986 15/1 í Reykjavík. Dómur: 30.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2., sbr. 3. mgr. 25. gr. umfl. Sviptur ökuleyfi ævilangt frá 6.11. 1985. 1986 19/11 í Reykjavík. Sátt: 16.000 kr. sekt fyrir brot gegn 27. gr. umfi. 1987 8/1 í Reykjavík. Sátt: 7.000 kr. sekt fyrir brot gegn 257. gr. hgl. 980 Málsatvik. Að kveldi 15. þessa mánaðar kom hér fyrir dóm Sturla Þórðarson, deildarlögfræðingur við embætti lögreglustjórans í Reykjavík. Nefndur lögfræðingur staðfesti að lögreglan hefði undanfarna sólar- hringa gefið nánar gætur Magnúsi Brynjólfi Magnússyni, f. 20.5. 1945, vegna rökstuddra grunsemda um að hann hefði undir höndum eða aðgang að verulegu magni af kókaíni, sem smyglað hefði verið hingað til lands frá Bandaríkjunum stuttu fyrr. Deildarlögfræðingurinn ofangreindur kvað og upplýst að 10. þ.m. hefði komið hingað til lands flugleiðis frá Bandaríkjunum Jóhannes Karlsson, hér á eftir jafnan nefndur ákærði, og sömu leið tveim dögum síðar X, hér á eftir jafnan nefndur meðákærði. Þættu allar athuganir lögreglu eindregið benda til, að síðastnefndir aðilar, annar eða báðir, hefðu með sér smyglað verulegu magni af kókaíni hingað til lands. Ákærði dveldist að Bergstaða- stræti 27 hér í borg, en ráðgerði að halda aftur til Bandaríkjanna, nánar til tekið New York, innan fárra daga, og hefði þá lokið ætlaðri kókaínsölu hérlendis. Kvað nefndur lögfræðingur lögreglu vita dvalarstaði allra þriggja ofan- greindra aðila og fylgjast náið með innbyrðist samskiptum þeirra, sem með vissu væru talin varða ofangreind ætluð kókaínviðskipti, en einnig, að staða rannsóknar væri þá í svip á þann veg, að á hverri stundu kynni að draga til handtöku allra ofangreindra aðila. Taldi nefndur lögfræðingur því brýnt rannsóknar vegna, að með dóms- úrskurði yrði heimiluð leit að fíkniefnum og sönnunargögnum hugsanlega tengdum þeim í vistarverum ákærða að Bergstaðastræti 27 hér í borg. Hann staðfesti og að hafa í öðru þinghaldi rétt áður lagt fram sams konar kröfu um leitarheimild að Öldugranda 13 hér í borg hjá fyrrgreindum Magnúsi Brynjólfi og í herbergi 7 á gistiheimilinu Svaninum að Lokastíg 24 A hér í borg á dvalarstað meðákærða. Ofangreindar húsleitir allar voru heimilaðar með tveimur dómsúrskurð- um, upp kveðnum skömmu fyrir miðnætti fyrrgreind kvöld. Degi síðar, eða Í6. þ.m., um kl. 18.50 handtók lögregla ákærða og með- ákærða í bifreiðinni R44807 í Vonarstræti við Suðurgötu hér í borg. Nefndir aðilar veittu mótspyrnu við handtökuna og meðákærði kastaði frá sér tveim lyklum, er reyndust að ofangreindu herbergi í gistiheimili. Meðákærði reyndist við athugun á lögreglustöð við Hverfisgötu vera með tvö peningaveski og í þeim eftirfarandi: 1) íslenskar krónur ÁA: 20.000 (4x5.000) B: 7.000 (7x1.000) C: 2.000 (4x500) 981 2) bandarískir doll. A: 1.500 (15x100) B: 140 (7x20) G: 3 (8xl) 3) ensk pund A 120 (6x20) B: 70 (7x10) C: 5 (Ix5) 4) þýsk mörk A: 200 (2x100) B: 50 (1x50) Þetta fé fannst í innanklæðaveski, er meðákærði bar við beltisstað, en að auki í seðlaveski íslenskar kr. 1.800,00. Var þá gerð húsleit að Lokastig 24 A hér í borg, nánar þar í herbergi nr. 7, samkvæmt ofangreindum dómsúrskurði. Í ferðatösku á gólfi herbergis og nánar þar í leðurskóm í pappakassa fundust fjögur stór bréfaumslög með hvítu dufti, sem vegið var af lögreglu og auðkennt efnaskrá nr. 2268. Samtals reyndist duft þetta 49,2 g að þyngd og skipting svo eftir umslög- um: A: 20,2 g, B: 19,5 g, C:4,8 g, D: 4,7 g. Allar fjórar efniseiningarnar gáfu við litarprófun hjá lögreglu jákvæða svörun sem kókaín. Við komu ákærða á lögreglustöð eftir áðurnefnda handtöku fannst í buxnavasa hans bréfaumslag með hvítu dufti, 0,2 g að þyngd, og var auð- kennt efnaskrá nr. 2269. Við litarprófun hjá lögreglu gaf þetta duft já- kvæða svörun sem kókaín. Var þá samkvæmt fyrrgreindum dómsúrskurði gerð húsleit að Berg- staðastræti 27 hér í borg á dvalarstað ákærða. Fannst þar eftirfar- andi: A: Plastpoki með hvítu dufti, falinn uppi á bita fyrir ofan stiga. B: Umslag með hvítu dufti í jakkavasa í eldhúsi. C: Umslag með hvítu dufti í jakkavasa í fatahengi við inngang í nefnda íbúð. Innihald plastpokans var vegið af lögreglu og reyndist 5,0 g, en auðkennt sem efnaskrá 2270. Duft úr jakkavösum fyrrgreindum reyndist við sams konar vigtun 0,4 g úr öðrum, en 0,2 g úr hinum, og auðkennt sem efnaskrá nr. 2271. Sýni þriggja fyrrgreindra efniseininga reyndust öll við litarprófun lög- reglu svara jákvætt sem kókaín. Lítilræði af dufti, töldu í lið A, á efnaskrá nr. 2268, var af lögreglu sent í nánari efnagreiningu til Rannsóknarstofu í lyfjafræði, Háskóla Íslands. 982 Lokaniðurstaða fyrrgreindrar stofnunar barst með bréfi, dags. 27.2. 1989, er segir: „„Ávana- og fíknilyf og efni. Matsgerð nr. 1007. Beiðni lögreglustjórans í Reykjavík, sem dagsett er 17.2.1989, sbr. hjálagt ljósrit (ref. 89025). Sýni E-2268-A: Sýnið var hvítt duft og vó 0,14 g. Með tiltækum rannsóknar- aðferðum mátti staðfesta að kókaín væri Í sýninu í formi klóríðs svo og sakkarósi. Magn kókaínklóríðs var 400, en það svarar til 36% af kókaín- basa. Sýnið var þannig kókaín samkvæmt framansögðu. F.h. Rannsóknastofu í lyfjafræði. Þorkell Jóhannesson (sign.).“ Meðákærði bar í fyrstu lögregluyfirheyrslu 16. þ.m. af sér fíkniefnabrot eða vitneskju um slíkt hérlendis. Hann kvaðst hafa komið hingað til lands flugleiðis frá New York sunnu- daginn 12. þ.m. að heimsækja vin sinn ákærða, sem hér væri Í stuttri heim- sókn, en þeir félagar byggju í sömu íbúð í New York. Degi síðar var af hálfu lögregluyfirvalda í Reykjavík lögð fram hér fyrir dómi krafa um gæsluvarðhald á hendur meðákærða. Í því sambandi var meðákærði nefndan dag yfirheyrður fyrir dómi og kvaðst þá vilja lýsa réttilega tengslum sínum við þau kókaínefni, er í hans vörslum fundust við handtöku deginum áður. Meðákærði kvaðst undanfarna tvo mánuði hafa búið í sama húsi og ákærði í New York. Hafi sá síðarnefndi þar ytra 2-3 vikum fyrr lýst þeim ráðagerðum að kaupa kókaín og smygla hingað til lands og í því sambandi falast af meðákærða eftir 3.000 US$ láni, en boðið á móti fulla endur- greiðslu fjárhæðarinnar og helming væntanlegs söluhagnaðar af efnum að auki og gert ráð fyrir að fá fyrir nefnt lán tvær únsur, um 56 g, af kókaíni. Meðákærði kvaðst hafa gengið að þessu boði og komið hingað til lands á þeim tíma, er að ofan greinir, í því skyni að gæta fyrrnefndra peninga- hagsmuna sinna. Meðákærði kvað ákærða hins vegar hafa komið hingað nokkrum dögum fyrr og haft þá með sér fyrrnefnt kókaín. Meðákærði kvaðst við ofanskráða handtöku hafa verið búinn að taka við frá ákærða 35-40 þús ísl. kr. sem fyrstu endurgreiðslu, en ekki vita, að hve miklu leyti það fé væri fyrir kókaínsölu. Meðákærði kvaðst ekki hafa séð fyrrnefnt kókaín hérlendis utan lítil- ræði, um Í g, í fórum ákærða, fyrr en fáum klst. fyrir handtöku, að ákærði fékk meðákærða til geymslu það kókaín, er lögregla lagði hald á stuttu síðar að Lokastíg 24. Meðákærði kvaðst og hafa verið búinn að ákveða að halda aftur til New York 18. þ.m., hvernig sem fyrrgreind fjármál þá stæðu eða endurgreiðslur frá ákærða. 983 Meðákærði var 17. þ.m. úrskurðaður í gæsluvarðhald allt að hádegi 28. Þ.m. Hann skýrði nánar frá ofangreindu í lögregluyfirheyrslu 20. þ.m. Meðákærði lýsti þá á sama veg og fyrr er rakið aðdraganda að kókaín- kaupum ákærða í New York, svo og efnismagni, en kvað sitt fjárframlag hafa verið 3.200 USS$. Meðákærði kvað ákærða hafa ráðgert að leyna efnunum í endaþarmi, en taldi sig ekki vita hvort sú varð reyndin. Meðákærði kvaðst ekki hafa ætlað að skipta sér frekar af þessu og því orðið eftir í New York við brott- för ákærða. Hins vegar hefði hann tveimur dögum síðar hringt hingað til lands í hinn síðarnefnda og boðað komu sína, þar eð hann treysti ekki ákærða í fyrrgreindum fjármálum. Kvaðst meðákærði við áðurnefnda hingaðkomu hafa leigt sér herbergi í gistiheimili við Lokastíg og dvalist þar hverja nótt utan eina að Bergstaða- stræti 27 á heimili systur ákærða, þar sem hinn síðarnefndi hafði jafnframt aðsetur. Meðákærði kvað ákærða lengi hafa leitað fyrir sér um sölu kókaínsins, en ekki vita hvað tafði söluna. Meðákærði lýsti þá á sama hátt og fyrr greinir móttöku efna til geymslu frá ákærða, hins vegar skýrt stuttu síðar fyrir kærða að meðákærði hefði aldrei ætlað að koma nærri kókaíninu og yrði ákærði því að finna þessum efnum annan geymslustað. Taldi meðákærði það hafa tekist og hann ásamt ákærða við margnefnda handtöku á leið að nálgast kókaínið á fyrrnefndu gistiheimili og flytja á annan geymslustað. Meðákærði lagði áherslu á í þessari lögregluyfirheyrslu, að erindi sitt hingað til lands hefði verið það að endurheimta ofangreint fjárframlag, enda óttast að tapa ella þessu fé. Meðákærði kvað hugsanlegan hagnaðarhlut sinn ekki hafa skipt máli á þessu stigi og ráðgert að síðar yrði útkljáð hans og ákærða í milli. Þá endurtók meðákærði að fastákveðin hefði verið för sín til New York 18. þ.m. Í lögregluyfirheyrslu 22. þ.m. kvaðst meðákærði við hingaðkomu hafa verið með 1.643 US$ og 1.000,00 kr. ísl. Strax á eftir og án orða hafi ákærði afhent meðákærða 250 þýsk mörk, 195 bresk pund og 29.800 ísl. kr. Kvaðst meðákærði hafa litið svo á að ákærði væri þarna að inna af hendi fyrstu greiðslu upp í áðurnefnt 3.200 US$ framlag meðákærða. Ákærði var fyrst yfirheyrður hjá lögreglu um hádegi 17. þ.m. Hann kvaðst búsettur í New York og hafa dvalist þar nær samfellt eitt og hálft 984 ár, vera trésmiður að mennt og starfa við iðn sína þar ytra, þó ekki hafa þar atvinnuleyfi, en ferðamannaáritun til tíu ára. Ákærði kvaðst hafa komið hingað til lands þriðjudaginn 7. þ.m. fyrst og fremst í þeim tilgangi að smygla hingað kókaíni og selja í ágóðaskyni. Kvaðst ákærði í því sambandi stuttu áður hafa fengið lánaða hjá með- ákærða 3.200 USS og fyrir 2.800 US$ þar af keypt í New York af sér ókunnum aðila samtals um 50 g af kókaíni. Hann kvað meðákærða hafa vitað um þessi kaup og reyndar gefið sér í skyn, að ákærði mundi kaupa 70 g af slíkum efnum. Ákærði kvaðst og hafa sýnt meðákærða efnin í New York skömmu fyrir för ákærða þaðan flugleiðis hingað til lands og á þeirri leið leynt efnum í nærbuxum. Ákærði kvaðst eftir hingaðkomu hafa dvalist að Bergstaðastræti 27 á heimili systur ákærða og sambýlismanns hennar og falið efnin þar, nánar til tekið í skáp fyrir óhrein föt og þar í skóm. Ákærði kvaðst um sölu efna hafa snúið sér að tveimur mönnum, en ekki vita nöfn á. Annar hafi 12. þ.m. keypt Í g af hreinu efni og greitt með 10.000,00 kr. ávísun, sem ákærði kvaðst eiga í farangri sínum. Hinn hafi um svipað leyti keypt 5 g og greitt með samtals 32.500,00 íslenskum krónum. Ákærði kvaðst og hafa komist í samband við Magnús Brynjólf Magnús- son, Öldugranda 13, og hinn síðarnefndi lýst áhuga að kaupa talsvert magn af kókaíninu. Taldi ákærði sig hafa selt nefndum Magnúsi S-6 g af kókaín- inu, en áður blandað þar við flórsykri til drýginda og Magnús fyrrnefndur greitt við móttöku kr. 18.000,00, en skuldi afgang. Ákærði kvaðst hafa afhent þetta áðurnefnda efnismagn í þrennu lagi, þar af tvívegis að Berg- staðastræti 27, en einu sinni á heimili nefnds Magnúsar. Ákærði kvað systur sína áðurnefnda hafa ætlað að aðstoða við að útvega nýjan geymslustað fyrir kókaínið og samið þar um við vinkonu um geymslu efnanna í nokkrar klst. Kvaðst ákærði 16. þ.m. snemma dags hafa flutt efnin af áðurnefndum felustað að Bergstaðastræti 27 til meðákærða í fyrrnefnt gistiheimili, en ætlun ákærða að flytja efnin enn skömmu síðar til áðurnefndrar vinkonu systur ákærða. Ákærði taldi sig ekki í þessari yfirheyrslu vita hve mikið fé hann hefði greitt meðákærða eftir komu hingað til lands. Sama dag, eða 17. þ.m., var hér fyrir dómi af hálfu lögregluyfirvalda í Reykjavík gerð krafa um gæsluvarðhald ákærða í þágu rannsóknarhags- muna. Ákærði var í því sambandi yfirheyrður fyrir dómi og staðfesti þá ofangreint í öllum atriðum. Var ákærði í framhaldi þar af úrskurðaður í gæsluvarðhald allt að hádegi 28. þ.m. Lýsti hann þá á sama veg og að ofan er rakið og Í lögregluyfir- 985 heyrslu 22. þ.m. komu sinni hingað til lands, efnismagni og peningafram- lagi meðákærða ytra, en kvaðst þó hafa varið þar af til eigin nota 400 US$, en afgangi til kókaínkaupanna. Ákærði kvaðst hafa sett efnin í þrjá smokka og þannig leynt í endaþarmi á leið hingað til lands. Þá lýsti ákærði sem áður felustað efnanna að Bergstaðastræti 27, sömu- leiðis að meðákærði hefði síðar afráðið að koma einnig hingað til lands og gert svo 12. þ.m. í því skyni að tryggja endurgreiðslu fjárframlags síns og dvalist á gistiheimilinu Svaninum við Lokastiíg. Ákærði lýsti í hvívetna á sama veg og áður sölu á Í g af kókaíni gegn 10.000,00 kr. ávísun og 5 g af sama efni gegn 32.500,00 kr. staðgreiðslu og taldi báðar sölurnar hafa orðið helgina 12.-13. þ.m. í bifreið við veit- ingastað að Laugavegi 22 hér í borg, einnig sem fyrr sölu á S-6 g af kókaíni til Magnúsar Brynjólfs Magnússonar gegn 18.000,00 kr. greiðslu, en bætti nú við að Magnús þessi hefði jafnframt gefið út 27.000,00 kr. ávísun fyrir eftirstöðvum kaupverðs. Kvaðst ákærði við handtöku hafa verið búinn að afhenda meðákærða samtals um 40.000,00 kr. af þessu fé upp í ofangreinda skuld, en ætlun ákærða að endurgreiða þetta að fullu þegar allt kókaínið hefði verið selt. Þá lýsti ákærði á sama veg og áður flutningi kókaíns frá Bergstaðastræti 27 í gistiheimili við Lokastíg og ráðagerðum að færa efnin þaðan skömmu síðar til áðurnefndrar vinkonu systur ákærða. Kvað ákærði nafn þessarar vinkonu vera Guðnýju og hana búa að Snorrabraut 42, Reykjavík. Í yfirheyrslu hjá lögreglu 23. þ.m. taldi ákærði endurgreiðslur til með- ákærða sem fyrr hafa numið um 40.000,00 kr., en þar af jafnvirði um 500 USS í erlendum gjaldmiðli. Að ábendingu ákærða fann lögregla að Berg- staðastræti 27 fyrrgreinda 10.000,00 kr. ávísun, sem reyndist á reikning nr. 35210 í Verslunarbanka Íslands, dags. 15.2. 1989 og út gefin af Ólafi A. Hannessyni. Hinn síðastnefndi, f. 28.5.1959, var handtekinn 21. þ.m. og yfirheyrður af lögreglu. Kannaðist hann við að hafa 7-10 dögum fyrr verið í veitingahúsi við Laugaveg 22 hér í borg og til sín komið maður og boðið til sölu kókaín. Kvað nefndur Ólafur þetta hafa leitt til að hann keypti af fyrrnefndum manni og í bifreið þarna fyrir utan 1 g af þessu kókaíni og greiddi fyrir með fyrrnefndri ávísun, sem þó hafi verið gefin út einhverja daga fram í tímann. Hinn 17. þ.m. og að undangengnum dómsúrskurði gerði lögregla fíkni- efnaleit að Öldugranda 13 hér í borg hjá fyrrgreindum Magnúsi Brynjólfi Magnússyni. Fannst þar reykpípa og grammavog, hvort tveggja með ætluð- um kannabisleifum, en að auki pappasogrör og tvö lítil rakblöð, allt með hvítum efnisleifum. Yfirheyrður af lögreglu í framhaldi þar af kannaðist Magnús þessi við að þekkja ákærða, einnig að hafa næstu daga á undan 986 og í þremur afhendingum þegið af ákærða að gjöf 4-5 g af kókaíni, þar af tvívegis að Bergstaðastræti 27 og í eitt skipti að Öldugranda 13. Nefndur Magnús Brynjólfur var á ný yfirheyrður um ofangreint 22. þ.m. Kvaðst hann þá 10. þ.m. hafa keypt af ákærða um 4 g af kókaíni og sjálfur notað. Fyrir þetta hefði hann greitt kr. 10.000,00, en að auki gefið út ávísun til tryggingar greiðslu eftirstöðva, að upphæð 27.000,00 kr., á reikning nr. 8501 í Sparisjóði vélstjóra. Ákærði og Magnús Brynjólfur voru samprófaðir hjá lögreglu 22. þ.m. Hélt þar hvor fast við fyrri framburð sinn svo að ekki náðist samræmi um efnismagn né upphæð peningagreiðslu. Hinn 16. þ.m. var yfirheyrð af lögreglu Anna María Karlsdóttir, f. 2.5.1962, systir ákærða. Kvað hún ákærða hafa komið flugleiðis frá New York hingað til lands 8. þ.m. án þess að boða áður komu sína og dvalist frá þeim tíma á heimili nefndrar Önnu að Bergstaðastræti 27 hér í borg. Einnig hafi komið hingað til lands 12. þ.m. meðákærði og kunningi ákærða, en hinn fyrrnefndi dvalist á hóteli. Í annarri lögregluyfirheyrslu síðar sama dag kvaðst fyrrnefnd Anna María áður hafa undan dregið í framburði. Kvaðst hún fljótlega eftir komu ákærða hafa áttað sig á að hann notaði fíkniefni, þótt ekki væri rætt né hún séð slíkt í fórum ákærða. Nefnd Anna María kvað hins vegar ákærða hafa tjáð sér fyrr, hinn 16. þ.m., að hann ásamt meðákærða hefði geymt fíkniefni í gistihúsi þar sem hinn síðarnefndi dvaldist, en að meðákærði þyrði ekki að geyma efnin þar. Kvaðst Anna María hafa hafnað beiðni ákærða um að taka við slíkum efnum til geymslu, en haft samband við vinkonu sína, Guðnýju Halldórs- dóttur, Snorrabraut 42, og fyrir henni skýrt ofangreint. Kvað hún nefnda Guðnýju hafa samþykkt að geyma slíkan pakka í nokkrar klst. þar til ákærði eða meðákærði vitjaði hans. Sama dag, 16. þ.m., var yfirheyrð af lögreglu sem vitni áðurnefnd Guðný Halldórsdóttir, f. 29.1.1960. Hún kannaðist við það erindi Önnu Maríu Karlsdóttur að hafa fyrr um kvöldið beðið sig að geyma fyrir ákærða pakka, sem hinn síðarnefndi vildi ekki hafa heima við. Hafi Anna María talið líklegt, að pakkans yrði vitjað síðar sama kvöld, annaðhvort af ákærða eða meðákærða, er nefnd Anna María hafi nafngreint. Guðný Halldórsdóttir kvað sér eftir á hafa þótt þessi beiðni undarleg, en síðar grunsamleg og án árangurs reynt að ná sambandi við Önnu Maríu. Næst hafi lögreglu borið að og óskað skýringa á að miði með nafni og heimilisfangi Guðnýjar Halldórsdóttur hafi skömmu áður fundist í fórum útlendings og meðákærða. Hinn 17. þ.m. var yfirheyrður af lögreglu Gunnar Smári Egilsson, f. 11.1.1961, sambýlismaður áðurnefndrar Önnu Maríu. Hann kannaðist við 987 að ákærði hefði komið hingað til lands frá New York 8. þ.m. og eftir það dvalist á heimili áðurgreindra að Bergstaðastræti 27. Kvað Gunnar Smári sig hafa grunað, að ákærði notaði fíkniefni, eftir útliti hans að dæma, enda stuttu fyrr fundið umbúðir með hvítu dufti í jakkavasa í fatahengi á heimili sínu, en ekki kannast við og talið ákærða eiga. Ekki kvaðst Gunnar Smári hafa rætt þetta við ákærða né Önnu Maríu, heldur látið efnin aftur á sama stað og lögregla þar fundið við hús- leit 17. þ.m., stuttu fyrir ofangreinda yfirheyrslu. Niðurstöður. Með vísan til alls framanritaðs þykja í máli þessu liggja fyrir skýlausar játningar beggja ákærðu um alla þá háttsemi, sem þeim er gefin að sök í ákæruskjali. Teljast þær játningar hafa nægilegan stuðning í fundi og töku fjármuna og kókaínefna og niðurstöðu efnagreiningar auk fyrrgreinds framburðar Ólafs A. Hannessonar og Magnúsar Brynjólfs Magnússonar. Varlegra þykir þó að leggja til grundvallar, að hinn síðarnefndi hafi einvörðungu keypt 4 g af kókaíni af ákærða Jóhannesi. Samkvæmt því og öðru framanskráðu verður talið nægilega sannað, að ákærðu hafi í ágóðaskyni staðið saman að innflutningi á um 56 g af kókaíni hingað til lands frá New York 8. febrúar 1989. Ákærði X lagði fé til kaupa á efninu í New York og ákærði Jóhannes flutti það hingað til lands og seldi af því í Reykjavík: Magnúsi Brynjólfi Magnússyni, kt. 260545-2569, samtals 4 g á kr. 6.500,00 hvert gramm, Ólafi Aðalsteini Hannessyni, kt. 280559-4669, 1 g á kr. 10.000,00 og ónefndum manni um $ g fyrir kr. 32.500,00, en hluta efnisins drýgði ákærði Jóhannes með sykri. Ákærði X hafði 49,2 g efnisins í vörslum sínum 16. febrúar sl. að þáverandi dvalarstað sínum að Lokastíg 24 A í Reykjavík, er lögreglan gerði þar húsleit. Við handtöku ákærða Jóhannesar sama dag og við húsleit daginn eftir að þáverandi dvalarstað hans að Berg- staðastræti 27 hér í borginni var lagt hald á samtals 5,8 g efnisins. Nefnd háttsemi beggja ákærðu þykir í ákæruskjali réttilega heimfærð til refsiákvæða og því varða við 2. gr., sbr. 5. gr., laga um ávana- og fíkniefni, nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. 9. gr. laga nr. 75/1982, sbr. lög nr. 13/1985, og 2. gr., sbr. 10. gr., reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna, nr. 16/1986, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 177/1986, sbr. auglýs- ingu nr. 314/1981. Ákærðu hafa samkvæmt því báðir unnið til refsingar. Við refsimat verður ákærði Jóhannes talinn frumkvöðull að alvarlegu broti, er varðar eina skaðvænlegustu tegund fíkniefna, bótt reynst hafi að þessu sinni blönduð að hluta með sykri. Að því og öðru fyrrgreindu athug- 988 uðu og virtu þykir refsing ákærða Jóhannesar hæfilega ákveðin fangelsi 2 ár, en að auki 65.000,00 kr. í fésekt til ríkissjóðs, þar eð ákærði lét af hendi fíkniefni gegn fégjaldi og hafði hagnað af, sbr. 2. mgr. 49. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 101/1976 og 50. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. og 7. gr. laga nr. 42/1985. Verði sektin ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa að telja, komi með vísan til 2. mgr. 54. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, í hennar stað fangelsi í 30 daga. Samkvæmt 76. gr. almennra hegningarlaga verður gæsluvarðhaldsvist ákærða Jóhannesar í samtals 12 daga dregin með fullri dagatölu frá áður- nefndri fangelsisrefsingu. Refsing ákærða X þykir með vísan til alls þess sem áður er rakið, hæfi- lega ákveðin fangelsi í 14 mánuði, en þar frá skal draga með fullri dagatölu 12 daga gæsluvarðhaldsvist ákærða, sbr. 76. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt því og með vísan til 141. gr. laga nr. 74/1974 ber að dæma ákærðu in solidum til að greiða allan kostnað sakarinnar utan ákærði Jóhannes einn kr. 45.000,00 í réttargæslu- og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, Þórðar Þórðarsonar hdl., og ákærði X einn kr. 45.000,00 í réttar- gæslu- og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, Ólafs Garðarssonar hdl., að viðbættu tíðkanlegu 129 sölugjaldi við hvora síðasttalinna upphæða. Þá ber, sem í ákæruskjali er krafist og með vísan til 5. og 6. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 og 2. mgr. 10. gr. reglugerðar nr. 16/1986 að gera upptæk til eyðingar þau $5 g af kókaíni, sem lögregla fann og lagði hald á samkvæmt ofanskráðu 16. þ.m. Er þar nánar um að ræða: 1) 49,2 g að Lokastíg 24 A 16.2.1989. 2) 0,2 g í fötum ákærða Jóhannesar 16.2.1989. Sbr. efnaskrá nr. 2268 varðandi lið 1, en efnaskrá nr. 2269 varðandi lið 2. 3) 5,0 g að Bergstaðastræti 27 16.2.1989. Sbr. efnaskrá nr. 2270. 4) 0,4 g og 0,2 g að Bergstaðastræti 27 16.2.1989. Sbr. efnaskrá nr. 2271. Einnig með vísan til fyrrgreindra lagaákvæða og reglugerðar skal upptækt til ríkissjóðs: I) Kr. 28.000,00 úr vörslum ákærða X. 2) Á vísun nr. 3048062, að fjárhæð 27.000,00 kr., dags. 13.2.1989 á reikn- ing nr. 8501 í Sparisjóði vélstjóra, úr vörslum ákærða Jóhannesar. 3) Ávísun nr. 1314379, að fjárhæð 10.000,00 kr., dags. 15.2.1989 á reikning nr. 35210 í Mosfellsútibúi Verslunarbanka Íslands. Dómsorð: Ákærði Jóhannes Karlsson, f. 25.2.1961, sæti fangelsi í tvö ár að frá dregnu 12 daga gæsluvarðhaldi, en greiði að auki kr. 65.000,00 í fésekt til ríkissjóðs. Verði sektin ekki greidd innan fjögurra vikna 989 frá birtingu dóms þessa að telja, sæti ákærði í hennar stað fangelsi 30 daga. Ákærði X sæti fangelsi 14 mánuði að frá dregnu 12 daga gæslu- varðhaldi. Ákærðu greiði in solidum allan kostnað sakarinnar, utan ákærði Jóhannes einn kr. 45.000,00 í réttargæslu- og málsvarnarlaun til Þórðar Þórðarsonar hdl. og ákærði X einn kr. 45.000,00 í réttargæslu- og málsvarnarlaun til Ólafs Garðarssonar hdl., að viðbættu tíðkanlegu 12% sölugjaldi á hvora upphæð. Upptæk til eyðingar skulu 55 g af kókaíni. Einnig skal upptækt til ríkissjóðs: 1) Kr. 28.000,00 úr vörslum ákærða X. 2) Ávísun nr. 3048062, að upphæð kr. 27.000,00, dags. 13.2.1989, á reikning nr. 8501 í Sparisjóði vélstjóra, úr vörslum ákærða Jóhann- esar. 3) Ávísun nr. 1314379, að fjárhæð 10.000,00 kr., dags. 15.2. 1989 á reikning nr. 35210 í Mosfellsútibúi Verslunarbanka Íslands, úr vörsl- um ákærða Jóhannesar. 990 Þriðjudaginn 13. júní. 1989. Nr. 92/1988. Guðni Þórðarson (Þorsteinn Júlíusson hrl.) gegn Sigurði H. Guðjónssyni hrl. f.h. Viajes Ecuador S.A. og gagnsök (sjálfur). Víxilmál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. mars 1988. Hann krefst þess aðallega, að málinu verði vísað frá héraðsdómi, en til vara, að hann verði sýknaður af kröfum gagn- áfrýjanda. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Gagnáfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 26. apríl 1988. Hann krefst þess, að kröfum aðaláfrýjanda verði hrundið og hinn áfrýjaði dómur staðfestur. Hann krefst og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Krafa áfrýjanda um, að málinu verði vísað frá héraðsdómi, er byggð á því að vegna áritunarinnar á skjal það, sem gagnáfrýjandi reisir kröfu sína á, sé það ekki víxill. Verði að skoða skjalið og bréfið, sem þar er vísað til, sem eina heild og líta á þau sem samn- ing. Þar sem gagnáfrýjandi hafi ekki efnt sinn hluta samningsins hafi ekki stofnast fjárkrafa á hendur aðaláfrýjanda. Beri því að vísa málinu frá héraðsdómi á grundvelli 1. mgr. 69. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði. Gagnáfrýjandi mótmælir frávísunarkröfunni og heldur því fram að krafa sín sé víxilkrafa, og hafi engar þær varnir komið fram, sem komið verði að í slíku máli. Svo sem fram kemur í héraðsdómi hafði aðaláfrýjandi uppi frá- vísunarkröfu í héraði, sem studd var sömu rökum og nú er gert. Var frávísunarkröfunni hafnað með úrskurði héraðsdómara og 991 hefur þeim úrskurði ekki verið áfrýjað samkvæmt 17. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt. Verður frávísunarkröfu aðaláfrýjanda því ekki sinnt. Aðaláfrýjandi hefur ekki haft uppi neinar þær varnir sem koma má að í víxilmáli gegn andmælum gagnáfrýjanda, sbr. 208. gr. laga nr. 85/1936. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm og dæma aðal- áfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti sem telst hæfilega ákveðinn 225.000,00 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, Guðni Þórðarson, greiði gagnáfrýjanda, Sig- urði H. Guðjónssyni hæstaréttarlögmanni f.h. Viajes Ecuador S.A., 225.000,00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. febrúar 1988. Mál þetta, sem dómtekið var 8. febrúar sl., er höfðað fyrir bæjarþinginu með áskorunarstefnu, birtri 11. júní sl., af Viajes Ecuador Sucursal de Benidorm, Spáni, gegn Guðna Þórðarsyni, nnr. 3142-3767, Garðastræti 39, Reykjavík. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær að stefndi verði dæmdur til greiðslu víxilskuldar, að fjárhæð kr. PTS 3.300.000,00, með 11,5%0 árs- vöxtum frá 25.1. 1987 til 14.4. s.á., en frá þ.d. til greiðsludags er krafist dráttarvaxta skv. upplýsingum Seðlabanka Íslands. Þá er krafist kr. 7.710,00 í stimpilgjald og málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ. Endanlegar dómkröfur stefnda, eins og þær voru settar fram við munn- legan flutning málsins, eru þær, aðallega að málinu verði vísað frá dómi, en ef ekki verði á það fallist, er þess krafist, að stefndi verði sýknaður af kröfum stefnanda og gert að greiða honum málskostnað skv. gjaldskrá LMFÍ. Við fyrirtöku málsins 27. janúar sl. óskaði stefndi, sem þá mætti sjálfur, eftir frekari fresti til að ráðfæra sig við lögmann sinn og til að afla frekari gagna. Mótmælti þá lögmaður stefnanda að stefndi fengi frekari frest. Var krafan tekin til úrskurðar sama dag, og var stefnda synjað um frekari frest og málinu frestað til munnlegs málflutnings sem fram átti að fara mánudag- inn $. febr. sl. Með samkomulagi aðila og dómara var málflutningi síðan frestað til 8. febr. sl. 992 Með úrskurði, upp kveðnum 15. febrúar 1988, var frávísunarkröfu stefnda, sem fram kom við munnlegan flutning málsins, hrundið og koma því aðeins sýknukrafa og málskostnaðarkrafa til álita hér. Málavextir og málsástæður. Stefnandi telur skuld þessa vera samkvæmt víxli, að fjárhæð PTS 3.300.000,00, út gefnum hinn 11.2. 1986 í Reykjavík af Viajes Ecuador S.A. Sucursal de Benidorm og ábektum af sama. Víxillinn sé samþykktur til greiðslu af Guðna Þórðarsyni, Garðastræti 39, Reykjavík, með greiðslu- stað að Garðastræti 39, Reykjavík, en gjalddaga 25.1. 1987. Stefnandi kveður víxilskuld þessa ekki hafa fengist greidda þrátt fyrir ítrekuð tilmæli og sé því málshöfðun þessi óhjákvæmileg. Kröfu sinni til stuðnings vísar stefnandi til ákvæða víxillaga, nr. 93/1933, einkum 7. kafla, um fullnustu vegna greiðslufalls. Um vaxtakröfu sína vísar stefnandi til 2. tl. 48. gr. 1. 93/1933, sbr. 1. mgr. 1. 54/1965, 5. gr. 1. 58/1960 skv. bráðabirgðaákvæði IV í 1. 36/1986, um Seðlabanka Íslands. Enn fremur er vísað til 11. gr. 1. 25/1987, sbr. og 2. gr. 1. 33/1987. Um greiðslustað vísar stefnandi til 3. mgr. 2. gr. 1. 93/1933, sem segir, að sá staður, sem tilgreindur sé við nafn greiðanda, skuli vera greiðslu- staður víxilsins, sé greiðslustaður ekki tilgreindur. Við upphaf munnlegs málflutnings óskaði lögmaður stefnda eftir því að leggja fram bréf á dskj. nr. 7, sem hann sagði vera afrit af skjali því, sem vísað væri til á víxileyðublaðinu, sbr. áritunina: „Bill of Exchange deposit- ed as a guarantee to attaced (sic) letter'“. Lögmaður stefnanda samþykkti framlagningu skjalsins, en mótmælti því að þetta væri það skjal sem stefndi segði það vera. Að auki mótmælti hann skjalinu sem þýðingarlausu fyrir málið. Við munnlegan flutning málsins mótmælti stefnandi því enn fremur, að varnir þær, sem stefndi hélt uppi varðandi lögskipti að baki skjalinu, kæmust að í málinu, þar sem um víxilmál væri að ræða. Þá var mótmælt aðallega sem of seint fram kominni þeirri málsástæðu stefnanda að ekki væri um að ræða lögformlegan víxil í skilningi 1. gr. víxillaga, en til vara, að áritun á víxil, sem stefndi byggði á, breytti engu um gildi skjalsins sem víxils. Þá var málskostnaðarkröfu stefnda mótmælt sem of seint fram kominni. Sýknukröfu sína styður stefndi í fyrsta lagi þeim rökum, að skjal það, sem sé grundvöllur málsóknarinnar, sé í raun ekki víxill. Áritunin „Bill of Exchange deposited as a guarantee to attaced (sic) letter““ valdi því, að skjalið hafi ekki víxilgildi, heldur sé það aðeins hluti samnings og verði að skoðast í samhengi við bréf á dómskjali nr. 7 sem lagt var fram í málinu við upphaf munnlegs málflutnings með samþykki stefnanda. Þetta geri það að verkum, að stefnandi geti haft uppi varnir, sem lúti að lögskiptunum 993 að baki skjölunum. Þar sem stefnandi hafi sjálfur ekki efnt sinn hluta samningsins geti hann ekki krafið stefnda um efndir síns hluta. Ber því að sýkna stefnda af kröfunum. Þá styður stefndi sýknukröfu sína með vísan til 17. gr. víxillaga. Enda þótt sú grein eigi ekki við hér beinlínis skv. efni sínu, þá gildi um þetta sömu sjónarmið, þ.e. að útgefandi sé hér að innheimta víxilinn vitandi um að það muni valda stefnda stórkostlegu tjóni vegna þess að stefnandi hafi sjálfur algerlega brugðist skyldum sínum skv. samkomulagi við stefnda. Í greinargerð er í þessu sambandi vísað til 19. gr. |. 93/1933, víxillaga. Í þriðja lagi er sýknukrafa studd beinlínis með vísan til lögskiptanna að baki víxlinum. Kemur fram í greinargerð stefnda að víxill þessi hafi verið settur til tryggingar vegna væntanlegra viðskipta stefnda við stefnanda, en stefndi rekur ferðaskrifstofu. Tók stefnandi að sér útvegun íbúða handa sólarlandafarþegum á vegum stefnda. Kveður stefndi að stefnandi hafi ekki getað staðið við sinn hluta samkomulagsins af einhverjum ókunnum ástæð- um. Þá bendi stefndi á í greinargerð að bæði samþykkjandi og Viajes Ecuador hafi vitað að tryggingarvíxil fyrir þess konar viðskiptum hafi verið óheimilt að samþykkja til greiðslu nema með fyrir fram gefnu leyfi ísl. gjaldeyrisyfirvalda, sem ekki hafi verið sótt um, enda hafi aldrei átt að innheimta víxil þennan þar sem hvorki hafi orðið af né verði af þeim við- skiptum sem hann var settur til tryggingar fyrir, enda hafi Seðlabanki Íslands upplýst að hinum íslenska banka hafi borið að endursenda víxilinn tafarlaust. Niðurstaða. Stefndi reisir sýknukröfu sína aðallega á því að ekki sé um víxil að ræða sem fullnægi formskilyrðum 1. gr. víxillaga, nr. 93/1933, og að skoða verði skjalið, sem ritað sé á víxileyðublað, í heild ásamt bréfi á dskj. nr. 7. Þar af leiðandi sé rétt að draga inn í málið lögskipti sem liggi að baki þessum samningi, en það eigi að leiða til sýknu þar sem stefnandi hafi ekki staðið við þann hluta samnings. Taldi stefndi að málsástæða þessi væri ekki of seint fram komin þar sem hana mætti lesa út úr greinargerð stefnda á dskj. nr. 6. Þar sem stefndi hefði sjálfur samið greinargerðina og hann sé ólög- lærður hafi þetta ekki komið skýrar fram. Stefnandi mótmælti þessari málsástæðu stefnda þar sem hún væri of seint fram komin. Þegar greinar- gerð stefnda er virt, verður ekki annað séð en stefndi gangi út frá því, að um formlega gildan víxil sé að ræða, enda þótt hann telji sig ekki eiga að greiða hann vegna þeirra lögskipta sem liggi að baki honum. Er því ekki unnt að taka þessa málsástæðu stefnanda til greina sem of seint fram komna. Verður því litið svo á, að um víxil sé að ræða, sem fullnægi 63 994 formskilyrðum |. gr. víxillaga, nr. 93/1933, enda hefur ekki annað komið fram í máli þessu er breytt geti þeirri niðurstöðu. Þá verður ekki heldur fallist á það með stefnda, að 17. og/eða 19. gr. víxillaga leiði til þess að sýkna beri stefnda af víxilkröfunni, þar sem greinar þessar breyta ekki neinu um þær varnir sem heimilt er að hafa uppi í víxil- málum skv. 208. gr. 1. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði. Þegar af þessari ástæðu kemur málsástæða þessi ekki til álita. Er þá komið að því að taka afstöðu til þeirra lögskipta sem búa að baki víxlinum. Með vísan til 208. gr. 1. 85/1936 ber að líta svo á að varnir þær komist ekki að í málinu, enda hefur lögmaður stefnanda mótmælt því. Eftir þeim úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda alla víxil- fjárhæðina, þ.e. PTS 3.330.000,00, ásamt vöxtum eins og í dómsorði grein- ir, og kr. 7.710,00 í stimpilgjald. Þá greiði stefndi stefnanda í málskostnað kr. 190.000,00. Dóminn kvað upp Davíð Þ. Björgvinsson, ftr. yfirborgardómara. Dómsorð: Stefndi, Guðni Þórðarson, greiði stefnanda, Viajes Ecuador, PTS 3.330.000,00 ásamt 11,5% ársvöxtum frá 25.1. 1987 til 14.4. s.á., en með hæstu lögleyfðum vöxtum af PTS eins og Þeir eru á hverjum tíma frá þeim degi til greiðsludags, kr. 7.710,00 í stimpilgjald og kr. 190.000,00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. 995 Þriðjudaginn 13. júní 1989. Nr. 245/1987. Skipasmiðjan Hörður hf. (Tómas Gunnarsson hrl.) gegn Hraðfrystihúsi Þórkötlustaða hf. (Jón G. Briem hdl.). Gerðardómur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 14. ágúst 1987. Gerir hann þær dómkröfur aðallega, að staðfest verði, að sér sé ekki skylt að greiða stefnda dagsektir vegna tafa, sem urðu á framkvæmd breytinga á ms. Þórkötlu II, GK 197, er gerðar voru Í samræmi við samning aðila 11. júlí 1983. Til vara krefst hann þess, að meðferð málsins fyrir bæjarþingi Keflavíkur og Njarðvíkur frá og með munnlegum flutningi þess 30. júní 1987 verði ómerkt og málinu vísað að nýju heim í hérað til löglegrar málsmeðferðar. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess aðallega, að málinu verði vísað frá héraðs- dómi, en til vara, að héraðsdómur verði staðfestur, þ.e., að hann verði sýknaður af kröfum áfrýjanda. Hann krefst og málskostnaðar fyrir héraðsdómi og Hæstarétti. I. Kröfugerð áfrýjanda hér fyrir dómi er áfátt, þar sem eðli máls samkvæmt ber að taka kröfu um ómerkingu og frávísun til með- ferðar á undan kröfu um efni máls. II. Stefndi hefur ekki gagnáfrýjað málinu. Þegar af þeirri ástæðu kemur krafa hans um frávísun frá héraðsdómi ekki til afgreiðslu. 996 Ill. Í kröfugerð áfrýjanda felst, sbr. dóm Hæstaréttar 20. maí 1987, að honum verði dæmt óskylt að hlíta gerðardómi frá 12. febrúar 1985. Í hinum áfrýjaða dómi er tekin afstaða til þessa í ljósi rök- stuðnings áfrýjanda. Verður ekki fallist á, að meðferð eða niður- staða héraðsdómarans leiði til ómerkingar og heimvísunar málsins. IV. Fallist er á niðurstöðu hins áfrýjaða dóms um þau álitaefni, sem varða skipan gerðardóms í máli aðilanna. Verksamningur aðila frá 11. júlí 1983 ásamt yfirlýsingu þeirra 30. desember s.á. var hinn efnislegi grundvöllur, sem gerðardóminum bar að reisa úrlausn sína á. Greind yfirlýsing haggaði ekki því ákvæði 9. gr. verksamningsins, að gerðardómur skyldi skera úr ágreiningi, sem rísa kynni vegna samningsins. Með þessari athugasemd ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýj- aða dóms um gildi ofangreinds gerðardóms og réttcráhrif hans. Verður því hafnað þeirri kröfu áfrýjanda, að honum verði dæmt óskylt að hlíta gerðardómnum. Staðfest er málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms. Áfrýjandi skal greiða stefnda 100.000,00 krónur í málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Dómsorð: Hafnað er kröfu áfrýjanda, Skipasmiðjunnar Harðar hf., að honum verði dæmt óskylt að hlíta gerðardómi frá 12. febrúar 1985 í máli hans og stefnda, Hraðfrystihúss Þórkötlustaða hf. Staðfest er málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms. Áfrýj- andi greiði stefnda 100.000,00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Guðmundar Jónssonar og Guðrúnar Erlendsdóttur. Við erum samþykk því, sem segir í 1., II. og Ill. kafla atkvæðis meiri hluta dómenda. Þá föllumst við einnig á niðurstöðu hins 997 áfrýjaða dóms um þau álitaefni, sem varða skipan gerðardóms í máli aðila. Í héraðsdómi er lýst verksamningi aðila frá 11. júlí 1983. Í 9. gr. samningsins var ákvæði þess efnis, að ágreiningur milli aðila vegna samningsins skyldi leystur fyrir gerðardómi, og í 7. gr. var kveðið á um dagsektir, sem áfrýjandi skyldi greiða, ef seinkun yrði á afhendingu skipsins af hans völdum. Skipið skyldi afhent fullfrá- gengið 16. desember 1983. Fjórtán dögum síðar, 30. desember 1983, undirrituðu aðilar yfirlýsingu, þar sem segir m.a.: „Einnig eru aðil- ar sammála um, að áðurnefndur verksamningur gildi við endanlegt uppgjör og ákvæði hans um verklok og févíti verði tekin til athug- unar, áður en breytingu skipsins lýkur, enda falli niður tilkynningar- skylda verksala um tafir á verkinu og orsakir þeirra. Báðum aðilum er ljóst, að tafir eru óhjákvæmilegar.““ Við teljum, að framangreind yfirlýsing aðila valdi því, að samn- ingur þeirra frá 11. júlí 1983 sé svo óljós um verklok og févíti, að hann sé alls ófullnægjandi grundvöllur fyrir gerðardómsmeðferð máls þessa. Samkvæmt þessu teljum við, að áfrýjanda sé óskylt að hlíta gerðardómi þeim, sem upp var kveðinn 12. febrúar 1985. Dómur bæjarþings Keflavíkur og Njarðvíkur 20. júlí 1987. £. Mál þetta (aðalsök) var þingfest 10. apríl 1985, og var þingið sótt af hálfu stefnda án undanfarandi stefnubirtingar. Það var dómtekið að lokn- um munnlegum málflutningi 15. janúar 1987 og frávísunardómur upp kveð- inn 3. febrúar s.á. Dómurinn var kærður til Hæstaréttar, sem felldi hann úr gildi með dómi, upp kveðnum 20. maí 1987. Málið var dómtekið að nýju að loknum munnlegum flutningi þess 30. júní sl. Stefnandi er Skipasmiðjan Hörður hf., nnr. 4459-3408, Fitjabraut 3, Njarðvík. Hann krefst þess, að staðfest verði, að sér sé ekki skylt að greiða stefnda dagsektir vegna tafa, sem urðu á framkvæmd breytinga á ms. Þór- kötlu II, GK-197, sem gerðar voru í samræmi við samning aðila, dags. 11. júlí 1983. Hann krefst einnig málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lög- mannafélags Íslands. Stefndi er Hraðfrystihús Þórkötlustaða hf., nnr. 4295-7844, Grindavík, sem krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda að skaðlausu sam- kvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Breytt og aukin kröfugerð stefnda, sem fram var sett við síðari málflutning, er of seint fram komin og kemst ekki að gegn mótmælum stefnanda. 998 Hinn 3. nóvember 1985 höfðaði stefndi gagnsök til greiðslu kr. 270.055,00 auk vaxta og málskostnaðar vegna flutnings gerðardómsmáls aðila máls þessa. Gagnstefndi krafðist sýknu. Hinn 20. nóvember 1985 höfðaði stefnandi framhaldssök til greiðslu eftirstöðva kostnaðar við fram- kvæmd breytinga á ms. Þórkötlu II, GK-197, 2.360.936,00 kr., auk vaxta og málskostnaðar. Stefndi gerði kröfu um sýknu. Hinn 17. apríl 1986 var ákveðið með samkomulagi aðila, að gagnsök og framhaldssök yrðu fluttar hvor í máli sér, er endanlegar lyktir hefðu orðið í aðalsök. Hinn 8. maí 1985 höfðaði stefndi mál fyrir bæjarþingi Reykjavíkur gegn Útvegsbanka Íslands til greiðslu 3.531.377,00 kr., auk vaxta og málskostn- aðar vegna ábyrgðaryfirlýsingar um greiðslu dagsekta, sem um ræðir í máli þessu, samkvæmt ákvörðun gerðardóms. Úrskurður í því máli var kærður, og varð niðurstaða Hæstaréttar hinn 17. apríl 1986 þessi: „Samkvæmt þessu hefur með sérstöku dómsmáli verið gerð krafa um, að Skipasmiðj- unni Herði hf., sem varnaraðili er í ábyrgð fyrir, sé óskylt að hlíta gerðar- dóminum, sem um ræðir hér að framan. Varða úrslitin verulega mál það, sem hér um er fjallað. Þykir því eftir 2. mgr. 117. gr. laga nr. 85/1936 mega staðfesta þá ákvörðun héraðsdómara að fresta meðferð þessa máls. Dómsorð: Ákvörðun héraðsdómara um að fresta meðferð málsins nr. 2173/1985 á bæjarþingi Reykjavíkur á að vera óröskuð.““ Skýrslur fyrir dóminum gáfu Ólafur Hörður Sigtryggsson, Álftárósi, Mýrasýslu, forstjóri og stjórnarformaður stefnanda, Guðmundur Guð- mundsson, Baðsvöllum 2, Grindavík, framkvæmdastjóri stefnda, og vitnið Valtýr Sigurðsson héraðsdómari, Árbæjarbletti 4, Reykjavík. Mál þetta dæmir Sigurður Hallur Stefánsson héraðsdómari. II. Með samningi, dags. 11. júlí 1983, tók stefnandi að sér að breyta ms. Þórkötlu Il, GK-197, eign stefnda. Fyrir verkið átti stefndi að greiða 14.781.420,00 kr. Samningsverð var miðað við verðlag á vinnu og efni 8. júlí 1983. Það var háð breytingum á gengi Bandaríkjadals og jafngilti þá U.S. $ $535.752,80. Heildarniðurstöðutala af viðskiptunum varð 17.131.967,00 kr. Meðal samningsákvæða um fjármögnun verksins var, að stefndi skyldi greiða eigið framlag, þ.e. 10% af heildarsamningi, samkvæmt nánara samkomulagi, en þó eigi síðar en 16. október 1983. Stefnandi kveð- ur stefnda hafa lokið greiðslu eiginfjárframlags síns 16. desember 1983, en samkvæmt yfirliti hans um greiðslustöðu verksins hafði stefndi greitt 1.146.967,00 kr. inn á verkið 16. október 1983 og 1.339.941,00 kr. 21. desember s.á. Verksamningur kvað á um að stefnandi skyldi afhenda skipið fullfrá- gengið að breytingum loknum 16. desember 1983. Tafir urðu á verkinu. 999 Af hálfu stefnda er því haldið fram, að það hafi enn ekki verið hafið 16. september 1983. Samkvæmt mati Fiskveiðasjóðs hafði verið unnið fyrir 9.800.000,00 kr. 5. desember 1983. Stefnandi sendi stefnda skeyti 22. maí 1984, þar sem tilkynnt var, að skipið væri tilbúið til afhendingar. Hinn 26. júní 1984 gerðu málsaðilar með sér samkomulag um uppgjör vegna verksins að undanskildum hugsanlegum dagsektum. Stefndi skuldbatt sig m.a. til að greiða viðbótarkostnað (hafnargjöld o.fl.) vegna skipsins til 26. júní 1984. Haffærisskírteini vegna ms. Þórkötlu var gefið út 29. júní 1984, og fékk stefndi þá vörslu skipsins. Í 7. gr. verksamnings aðila er ákvæði þess efnis, að stefnandi greiði stefnda jafnvirði 500 Bandaríkjadala fyrir hvern almanaksdag vegna seink- unar á afhendingu skipsins af hans völdum. Í sameiginlegri yfirlýsingu málsaðila, dags. 30. desember 1983, segir svo: „„Einnig eru aðilar sammála um, að áðurnefndur verksamningur gildi við endanlegt uppgjör og ákvæði hans um verklok og févíti verði tekin til athugunar, áður en breytingu skips- ins lýkur, enda falli tilkynningarskylda verksala um tafir á verkinu og orsakir þeirra niður. Báðum aðilum er ljóst, að“ tafir eru óhjákvæmileg- ar.““ Hinn 2. mars 1984 gerði stefndi stefnanda tilboð um að falla frá dag- sektum frá 16. desember 1983 til 20. janúar 1984, ef skipið yrði afhent fyrir 16. mars s.á. Stefnandi svaraði tilboðinu með símskeyti 7. mars 1984 og mótmælti kröfum um dagsektir með vísan til fyrrgreindrar yfirlýsingar. Í 9. gr. verksamningsins er svohljóðandi ákvæði um lausn ágreinings: „„Verði meiningarmunur milli aðila vegna samningsins, skal hann leystur fyrir gerðardómi, sem aðilar kalla saman á eftirfarandi hátt: Gerðardómurinn skal skipaður þremur mönnum. Skal hvor aðili skipa einn mann í dóminn innan 8 daga, frá því er beiðni kemur fram um skipan gerðardómsins frá hinum aðilanum. Gerðardómsmennirnir skulu tilnefna oddamann, sem hefur sérþekkingu í smíði stálskipa, og skal hann vera for- maður dómsins. Komi þeir sér ekki saman um oddamann, skal hann til- nefndur af sýslumanni Gullbringusýslu. Úrskurður gerðardómsins er endanlegur, og skuldbinda aðilar sig til að hlíta honum. Ef annar aðilinn lætur hjá líða að skipa mann í dóminn innan tilskilins frests (8 daga) af sinni hálfu, skal hinn aðilinn tilnefna báða menn- ina, fulltrúa beggja aðila. Óskir um skipan gerðardóms skulu gerðar á sannanlegan hátt. Í niður- stöðum gerðardóms skal kveðið á um kostnað við störf dómsins og hver greiða skuli.“ Að beiðni lögmanns stefnda skipaði sýslumaðurinn í Gullbringusýslu 12. september 1984 oddamann í gerðardóm vegna ágreinings aðila um dagsekt- ir. Áður höfðu verið tilnefndir í dóminn af hálfu stefnda Jónas Haraldsson lögfræðingur (skrifstofustjóri LÍÚ) og af hálfu stefnanda Kristinn Sig- 1000 tryggsson, löggiltur endurskoðandi (bróðir Ólafs Harðar Sigtryggssonar). Samkomulag hafði orðið með aðilum um að víkja frá gerðardómsákvæði verksamnings um sérþekkingu oddamanns, enda yrði Valtýr Sigurðsson héraðsdómari eða Þorgeir Örlygsson borgardómari tilnefndur. Varð Valtýr fyrir valinu. Í öðru þinghaldi gerðardómsins 21. október 1983 lagði Kristinn Sigtryggs- son fram bókun um, að það væri utan verksviðs dómsins að fjalla um dag- sektir, þar sem dagsektarákvæði verksamnings hefði verið fellt niður með samkomulagi málsaðila 30. desember 1983. Í næsta þinghaldi gerði lögmað- ur stefnda kröfu um, að Kristinn Sigtryggsson viki sæti í dóminum. Kröf- unni var mótmælt af hálfu stefnanda. Niðurstaða meiri hluta gerðardóms- ins, þeirra Valtýs Sigurðssonar og Jónasar Haraldssonar, varð sú í úr- skurði, upp kveðnum 20. nóvember 1984, að það væri ekki utan verksviðs gerðardómsins að fjalla um hæfnisatriði einstakra dómenda og að Kristni Sigtryggssyni bæri að víkja sæti. Eftir þessa niðurstöðu var lýst yfir þeirri afstöðu stefnanda, að hann teldi störf gerðardómsins óréttmæt og án allrar ábyrgðar fyrir sig, enda myndi hann ekki eiga frekari aðild að rekstri máls- ins. Áður höfðu málsaðilar lagt fram greinargerðir. Þorgeir Örlygsson tók sæti í dóminum 14. desember 1984. Hann var tilnefndur af stefnda. Stefn- andi tók ekki frekari þátt í störfum dómsins, þótt hann væri boðaður til þinghalda. Gerðardómur var upp kveðinn 12. febrúar 1985. Gerðarorð: „Varnar- aðili, Skipasmiðjan Hörður hf., Njarðvík, greiði sóknaraðila, Hraðfrysti- húsi Þórkötlustaða hf., Grindavík, 2.941.960,00 kr. ásamt 19%0 ársvöxtum frá 20.6.1984 til greiðsludags. Varnaraðili greiði kostnað af störfum gerðar- dómsins, 228.000,00 kr.“ III. Rök stefnanda fyrir því, að honum beri ekki að greiða dagsektir í sam- ræmi við gerðardóminn, eru tvíþætt. Lýtur annar þátturinn að því, að stefnanda hafi ekki verið og sé ekki skylt að greiða dagsektir, en til vara ekki eins háar og kveðið var á um. Hinn þátturinn lýtur að því, að gerðar- dómurinn hafi farið gróflega út fyrir verksvið sitt, þegar hann vék einum dómendanna úr dóminum, og hafi hann verið óstarfhæfur eftir það, þar sem ekki hafi verið valin sú leið að skipa að nýju oddamann, sérfróðan um smíði stálskipa, — einnig að það hafi verið utan verksviðs dómsins að fjalla um dagsektir, þar sem ákvæðum, sem tengdust þeim, hafi verið breytt með samkomulagi aðila 30. desember 1983. Af hálfu stefnanda er sérstaklega bent á, að tilnefning oddamanns í gerðardóminn í september 1984 hafi verið byggð á munnlegu samkomulagi, sem hafi af hálfu stefnanda verið reist á þeirri forsendu m.a., að Kristinn 1001 Sigtryggsson yrði einn gerðardómsmanna. Er af stefnanda talið, að heimild- ir gerðardóms til starfa þurfi að vera ótvíræðar og hið sama um verksvið, svo að bindandi sé fyrir aðila. Vafa, t.d. um verksvið gerðardóms, beri að skýra þeim í óhag, sem reisa vilji kröfur á niðurstöðu dómsins. Einnig telur stefnandi, að forsendur dóms um dagsektir þurfi að vera mjög ljósar og ótvíræðar og ekki megi vera vafi um upphafstíma þeirra. Telur stefnandi vera ótvírætt, að stefndi, sem brugðist hafi í því að greiða eiginfjárframlag sitt á réttum tíma, þ.e. 15. desember 1983 í stað 16. október s.á., geti ekki túlkað svo samkomulagið frá 30. desember 1983, sem gert hafi verið fjórtán dögum eftir upphaflega um saminn afhendingardag skipsins, að hann eigi rétt á dagsektum frá 16. desember 1983. Hafi stefndi viljað halda fast við rétt sinn samkvæmt verksamningnum til dagsekta frá 16. desember 1983, hefði honum borið að láta þess getið sérstaklega í stað þess að samþykkja, að ákvæði um verklok og févíti yrðu tekin til athugunar, eins og greinir í samkomulaginu frá 30. desember 1983. Sýknukrafa stefnda er annars vegar reist á því, að héraðsdómur geti ekki fjallað um efnisatriðið, hvort greiða eigi dagsektir eða ekki, þar sem aðilar hafi með verksamningi, dags. 11. júlí 1983, samið um, að gerðardómur fjallaði um slíkt. Hins vegar er krafan á því byggð, að niðurstaða gerðar- dóms sé rétt að formi og efni. Gerðardómurinn hafi í einu og öllu farið eftir meginreglum einkamálalaganna, sem eigi við um gerðardómsmál. IV. Óhjákvæmilegt þykir samhengis vegna, að hér séu tilgreind annars vegar rök héraðsdómara í dómi, upp kveðnum 3. febrúar 1987, fyrir því, að vísa bæri málinu frá dómi (A), og hins vegar rök Hæstaréttar í dómi, upp kveðnum 20. maí s.á., fyrir því, að ógilda bæri héraðsdóminn (B). A. „Það er regla íslensks réttar, studd ríkri dómvenju, að dómstólum beri að virða niðurstöður gerðardóma, sem heimild eiga í lögum eða gildum samningum, þegar fylgt hefur verið í meginatriðum almennum reglum um hæfi dómenda, meðferð mála og rökstuðning dóma eða/og þeim sérstöku reglum, sem hverju sinni kunna að vera lög- eða samningsbundnar. Stefnandi átti þann kost einan, er hann vildi ekki una niðurstöðu gerðar- dóms og kaus að eiga frumkvæði að prófun hans fyrir dómstóli, að krefjast ógildingar úrlausnarinnar. Dómkrafa stefnanda verður ekki skýrð andstætt skýrri og ótvíræðri orð- anna hljóðan, þótt önnur meginmálsástæða hans miði að ógildingu gerðar- dómsins. Dómurinn gæti ekki tekið dómkröfu stefnanda til greina, jafnvel þótt hann féllist á greinda málsástæðu, þegar af þeirri ástæðu, að með því væri fengin efnisniðurstaða, sem girti fyrir, að ágreiningsefni málsaðila yrði lagt 1002 í gerð að nýju, en ógildi gerðardómsákvæðis verksamnings aðila hefur ekki verið haldið fram. Það er enn fremur til marks um óhæfilega kröfugerð, að yrði fallist á sýknukröfu stefnda, leiddi það til ótækrar niðurstöðu máls- ins, þar sem í því fælist það eitt, að stefnanda bæri að greiða einhverjar dagsektir, en ekki þær hinar sömu og gerðardómur kvað á um.“ B. „Dómkröfur sóknaraðila fyrir bæjarþingi Keflavíkur og Njarðvíkur í málinu nr. 412/1985 eru þær, að staðfest verði, að honum sé ekki skylt að greiða varnaraðila dagsektir vegna tafa, sem urðu á framkvæmd breyt- inga á ms. Þórkötlu II, GK-197, sem gerðar voru í samræmi við samning aðila 11. júlí 1983. Verður að skilja kröfugerð sóknaraðila svo, að honum verði dæmt óskylt að hlíta gerðardómi þeim, sem upp var kveðinn 12. febrúar 1985 og kveðið var á um í fyrrgreindum samningi aðila. Ekki er unnt að leggja dóm á kröfu þessa án þess að taka afstöðu til gildis gerðar- dómsins. Kröfu sína reisir sóknaraðili á þeim rökum, að gerðardómurinn hafi eigi verið rétt skipaður, eftir að einum gerðardómenda hafði verið vikið úr dóminum, og í annan stað, að ákvæðum um dagsektir í samkomulagi aðila 11. júlí 1983 hafi verið breytt með síðara samkomulagi þeirra 30. desember 1983. Teljá verður, að sóknaraðili eigi rétt á að leggja gildi gerðardómsins fyrir dómstóla með þessum hætti, og ber því að fella hinn kærða frávísunardóm úr gildi og leggja fyrir héraðsdómara að kveða upp efnisdóm í málinu.“ V. Um forsendur dóms þessa vísar dómarinn til upphafsmálsgreinar tilvitn- aðra orða í IV. kafla. („,„Það er regla íslensks réttar, ..., sem hverju sinni kunna að vera lög- eða samningsbundnar““), en lagt verður til grundvallar, að eigi beri að skilja dóm Hæstaréttar þannig, að rangt sé það, sem þar stendur. Ekki er fallist á, að það hafi verið utan verksviðs gerðardómsins að fjalla um dagsektir. Með samkomulagi aðila 30. desember 1983 var dagsektar- ákvæði verksamnings ekki fellt niður eða því breytt, heldur aðeins lýst yfir, að það skyldi tekið til athugunar. Hvorugur aðila gerði reka að því, að slík athugun eða endurskoðun færi fram. Samkomulag aðila um val formanns gerðardóms var ekki skilyrðum bundið af hálfu stefnanda umfram það, hvaða lögfræðingur skipaði sætið, og mátti ekki vera ljóst, að forsenda hans væri, að Kristinn Sigtryggsson yrði einn dómenda. Gerðardómendur þykja eiga að fullnægja almennum persónulegum dóm- araskilyrðum samkvæmt 1., 3. og 4. tl. 32. gr. laga nr. 85/1936 og sérstök- um dómaraskilyrðum samkvæmt 36.. gr. sömu laga. Kristinn Sigtryggsson var vanhæfur til setu í gerðardóminum, sbr. 3. og 1003 7. tl. 36. gr. laga nr. 85/1936. Gerðardóminum, eða meiri hluta hans var rétt, sbr. 37. gr. "sömu laga, að úrskurða um það, en að úrskurðinum upp kveðnum var aðstaða stefnanda slík sem hann hefði enn eigi tilnefnt gerðar- dómanda. Í samræmi við gerðardómssamninginn var stefnda rétt að til- nefna löghæfan mann sem fulltrúa stefnanda, er hann kaus að hafast ekki frekar að um skipan gerðardómsins og störf. Hvorki verður talið, að brotið hafi verið gegn jafnræði aðila við skipan gerðardómsins né meðferð gerðarmálsins. Þá þykir gerðardómurinn ekki hafa um starfshætti og úrlausnir farið út fyrir valdamörk sín eða umboð. Niðurstaða er rökstudd og forsendur eru ljósar. Niðurstaða dóms þessa er sú, að gerðin, sem um er fjallað í málinu, sé ekki háð réttarfarslegum eða efnislegum annmörkum, sem varðað geti ógildingu hennar, og að þessi dómstóll sé ekki bær til að meta efnisatriði í niðurstöðu gerðardómsins. Stefndi er samkvæmt framangreindu sýknaður af kröfum stefnanda. Dæma ber stefnanda til að greiða stefnda málskostnað, sem ákveðst 80.000,00 kr. Aðfararfrestur samkvæmt 6. mgr. 193. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 41. gr. laga nr. 28/1981 og 4. mgr. 194. gr. sömu laga, ákveðst 15 dagar. Dómsorð: Stefndi, Hraðfrystihús Þórkötlustaða hf., skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Skipasmiðjunnar Harðar hf. Stefnandi greiði stefnda málskostnað, 80.000,00 kr. Aðfararfrestur er 15 dagar. 1004 Fimmtudaginn 14. júní 1989. Nr. 226/1989. Ákæruvaldið gegn Bjartmari Hrafni Sigurðssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 172. gr., 3. tölulið, laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 12. júní 1989, sem hingað barst 13. júní. Verður að skýra kæruna svo, að í henni felist krafa um, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins kærða úr- skurðar. Með skírskotan til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Dómsorð: £ Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Suður-Múlasýslu 12. júní 1989. Ár 1989, mánudaginn 12. júní, er á dómþingi sakadóms Suður-Múla- sýslu, sem haldið er í dómsal embættisins að Strandgötu 52, Eskifirði, af Sigurði Eiríkssyni sýslumanni við neðanskráða votta, kveðinn upp úrskurð- ur í tilefni rannsóknar á bruna í fyrirtækinu Færabaki á Stöðvarfirði að morgni 28. maí 1989 og rannsóknar á bruna í salthúsi Hraðfrystihúss Stöðvarfjarðar 22. október 1988. Málsatvik. Að morgni 28. maí 1989 kom upp eldur í kaffiskúr og fiskvinnsluhúsi ofangreinds fyrirtækis á Stöðvarfirði. Grunur féll á kærða, Bjarmar Hrafn Sigurðsson, kennitala 260947-7969, til heimilis að Bankastræti 2 B, Stöðvarfirði. Með úrskurði sakadóms Suður-Múlasýslu, upp kveðnum 29. maí 1989, var kærði úrskurðaður í gæsluvarðhald til kl. 14.00 í dag. Úrskurður þessi var staðfestur í Hæstarétti 31. maí 1989. 1005 Kærði hefur í skýrslu lögreglu 6. júní 1989 viðurkennt að vera valdur að eldsvoðanum að morgni 28. maí 1989, og þann framburð hefur kærði staðfest fyrir dómi nú í morgun. Um brunann í salthúsi Hraðfrystihúss Stöðvarfjarðar 22. október 1988 er í ljós leitt, að kvöldið fyrir brunann sat kærði við drykkju á heimili sínu að Bankastræti 2 B, Stöðvarfirði, ásamt þeim Sveinbirni Sverrissyni, Sigrúnu Sverrisdóttur og Oddnýju Sverrisdóttur. Samkvæmt framburði kærða var ákveðið þarna um kvöldið, að þau fjögur færðu sig-að heimili Sveinbjörns Sverrissonar. Leiðin frá heimili kærða og að heimili Svein- björns liggur fram hjá umræddu salthúsi. Í ljós er komið í málinu, að þau þrjú, sem að ofan eru nefnd, fóru á undan kærða og að heimili Svein- björns. Kærði varð eftir, en getur ekki gert grein fyrir ástæðunni. Hann hefur síðan sagt, að hann hafi séð, þegar hann stuttu seinna hafi gengið áleiðis að heimili Sveinbjörns og verið að fara fram hjá umræddu salthúsi, að eldur logaði innan við hurð á geymslu neðan við húsið, en ekki hafi verið eldur annars staðar í húsinu. Þarna segist kærði hafa verið einn. Kærði segir, að svarta þoka hafi verið og að hann hafi heyrt í þeim hinum þremur þarna stutt frá. Kærði segist þarna hafa snúið við og haldið að heimili sínu og tilkynnt slökkviliði. Í upplýsingaskýrslu lögreglu á dskj. nr. 16 kemur fram, að rannsóknar- lögregla hefur rætt óformlega Í síma við Oddnýju Þórunni Sverrisdóttur. Hún hefur kannast við málið og sagt, að ákveðið hafi verið að fara frá heimili kærða og að heimili sínu, sem er utarlega í bænum. Oddný sagði, að kærði hefði komið á eftir þeim, en á móts við Samvinnubankann hefði hann snúið við og þau ekki séð hann eftir það, fyrr en eftir að eldurinn kom upp. Af framanrituðu er ljóst, að kærði er grunaður um að hafa valdið elds- voðanum í salthúsi Hraðfrystihúss Stöðvarfjarðar 22. október 1988. Hann hefur sem fyrr neitað sakargiftum, en ekki gert nægjanlega grein fyrir ferðum sínum nærri brunastað þetta kvöld, og virðist vera misræmi í framburði kærða og ofangreindrar Oddnýjar í þessu sambandi. Kærði tilkynnti sjálfur um eld í salthúsinu, áður en nokkur annar varð hans var. Í málinu er eftir að afla skýrslna af þeim, sem fyrr eru greindir, og er unnið að því. Þá er ljóst, að afla þarf allra fáanlegra sönnunargagna. Rann- sókn fyrra málsins er ekki lokið. Að öllu framanrituðu athuguðu og rituðu þykir nauðsyn til bera að framlengja gæsluvarðhald kærða til 26. júní 1989 kl. 14.00, en telja verður, að hætta sé á, að hann reyni að hafa áhrif á vitni í málinu, og er úrskurðurinn því studdur við 67. gr., 1. mgr. 1. tl., laga nr. 74/1974. Verið er að rannsaka ætluð brot kærða gegn 164. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, og samkvæmt þeim refsingum, sem 1006 liggja við brotum á því lagaákvæði, er ákvæði 65. gr. stjórnarskrár lýð- veldisins Íslands, nr. 33/1944, gæsluvarðhaldi ekki til fyrirstöðu. Ekki er á þessu stigi rétt að kveða á um rannsókn á geðheilbrigði kærða með tilliti til sakhæfis hans, enda unnt að gera það á síðari stigum máls- ins. Úrskurðarorð: Gæsluvarðhald kærða, Bjartmars Hrafns Sigurðssonar, kennitala 260947-7969, til heimilis að Bankastræti 2 B, Stöðvarfirði, framlengist til mánudagsins 26. júní 1989 kl. 14.00. 1007 Fimmtudaginn 15. júní 1989. Nr. 217/1989. Lúðvík Gizurarson gegn Útvegsbanka Íslands h/f. Kærumál. Uppboð. Kæruheimild. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 30. maí 1989, sem hingað barst 8. júní. Greinargerð sóknaraðila er dagsett 14. júní og barst þann dag. Þar krefst hann þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og uppboðsmálinu vísað frá uppboðsrétti Reykjavíkur. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumáls- kostnaðar. Varnaraðili krefst þess aðallega, að kærumáli þessu verði vísað frá Hæstarétti, en til vara, að hinn kærði úrskurður verði staðfest- ur. Hann krefst kærumálskostnaðar. Hinn kærði úrskurður er um það, hvort uppboð skuli yfirleitt fram fara eða ekki. Samkvæmt 21. gr., 1. mgr., 4. tölulið a, laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands, sætir úrskurður í þessu efni ekki kæru. Ber því að vísa máli þessu frá Hæstarétti. Dæma ber sóknaraðila til greiðslu kærumálskostnaðar svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Sóknaraðili, Lúðvík Gizurarson, greiði varnaraðila, Útvegs- banka Íslands hf., 8.000,00 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður uppboðsréttar Reykjavíkur 18. maí. 1989. F. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 9. þ.m. Sóknaraðili er Útvegsbanki Íslands hf., kt. 440587-2169, Austurstræti 19, Reykjavík. Varnaraðili er Lúðvík Gizurarson, nnr. 6184-3922, Grenimel 20, Reykja- vík. 1008 Krafa sóknaraðila er sú, að fram fari hið fyrsta fyrirhuguð nauðungar- sala á fasteigninni nr. 20 við Grenimel, Reykjavík, neðri hæð og einu herbergi í kjallara. Auk þess verði varnaraðila gert að greiða sóknaraðila málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Krafa varnaraðila er sú, að synjað verði um framhald uppboðsmálsins og því vísað frá. Við munnlegan málflutning kom fram sú varakrafa, að uppboðshaldari ákvæði nauðungarsölu á eigninni með hæfilega löngum fresti. Þá krefst varnaraðili málskostnaðar í máli þessu. II. Hinn 18. febrúar 1986 gaf varnaraðili út skuldabréf, sem tryggt var með 7. veðrétti í eigninni Grenimel 20, neðri hæð auk eins herbergis í kjallara, eignar varnaraðila og Valgerðar Einarsdóttur. Samkvæmt veðskuldabréfi þessu skyldi varnaraðili endurgreiða lánið með 12 afborgunum á þriggja mánaða fresti, í fyrsta skipti 10. maí 1986. Með uppboðsbeiðni, dags. 3. desember 1986, óskaði sóknaraðili uppboðs á eigninni á grundvelli skuldabréfs þessa, sem þá var í vanskilum. Uppboðs- beiðnin var sameinuð eldra uppboði við fyrirtekt í uppboðsrétti 14. janúar 1987. Frá þeim tíma hefur uppboðsmál þetta verið tekið fyrir alls 11 sinn- um, en sölu jafnan frestað að beiðni varnaraðila, eftir því sem fram kemur í greinargerð sóknaraðila. Við fyrirtekt málsins í uppboðsrétti 16. mars sl. synjaði sóknaraðili varnaraðila um frekari fresti og krafðist sölu á eigninni. Með bréfi, dagsettu sama dag, mótmælti varnaraðili fyrirhugaðri sölu eign- arinnar og taldi, að réttur sóknaraðila til nauðungaruppboðs á eigninni væri niður fallinn vegna tómlætis. Ágreiningsefni þetta var tekið fyrir í uppboðsrétti 21. mars sl., og var þá ákveðið að reka um ágreininginn sérstakt uppboðsréttarmál. Af hálfu sóknaraðila er því haldið fram, að allir þeir frestir, er veittir hafi verið fyrir uppboðsrétti við uppboðsmeðferð, hafi verið fyrir brýna beiðni varnaraðila. Það hafi því ekki verið um að ræða, að sóknaraðili hafi sýnt „viljaleysi““ við innheimtu uppboðskröfu sinnar, eins og varnar- aðili haldi fram. Tilefni mótmæla varnaraðila sé synjun um frekari frest. Það fái því ekki staðist, að sóknaraðili hafi glatað rétti sínum með þeim hætti. Að öðru leyti sé þeim málsástæðum varnaraðila, er lúta að því, að réttur sóknaraðila sé vafasamur, vísað á bug og bent á, að ekki verði séð, hvernig frestur á málinu hafi valdið slíkum vafa. Í greinargerð varnaraðila er frá því greint, að hann hafi verið að vinna „að lausn málsins“. Þar sem málið hafi mátt bíða þrjú ár, hafi það alveg eins getað beðið nokkra mánuði í viðbót, svo að honum gæfist kostur á að leysa það án uppboðs og án þeirra spjalla á lánstrausti, sem auglýsing 1009 í dagblöðum veldur. Síðan segir orðrétt í greinargerðinni: „Fyrst Útvegs- bankinn vildi ekki veita mér neinn frest, sem talandi væri um, á uppboðs- þingi 16. mars 1989, er ekki önnur leið fær til að veita mér hann en frá- vísun.““ Þá er á það bent, að ákveða megi sölu, úr því sem komið sé, t.d. eftir sex mánuði eða seint á þessu ári. Telst þetta rökstuðningur fyrir vara- kröfu varnaraðila. Auk þessara atriða telur varnaraðili, að aðrar málsástæður eigi að varna framgangi uppboðsins, svo sem að ekki komi fram í greinargerð sóknar- aðila, að hann hafi greitt inn á skuldina 50.000,00 kr. 18. nóvember 1987. Þá sé málið vanreifað af hálfu sóknaraðila, og eigi að vísa því frá af þeim sökum. 11. Uppboðsheimild sóknaraðila er skuldabréf, þar sem íbúðin að Grenimel 20, neðri hæð og eitt herbergi í kjallara, er veðsett Útvegsbanka Íslands hf. til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu skuldar varnaraðila, upp- haflega 400.000,00 kr. Upplýst er í málinu, að varnaraðili greiddi 50.000,00 kr. inn á skuldina 18. nóvember 1987, en hefur ekki síðan þá boðið frekari greiðslu. Krafa varnaraðila um „frávísun““ uppboðsmálsins beinist að rekstri þess fyrir uppboðsrétti, þar sem hann telur, að ítrekaðir frestir á uppboðssölu eigi að valda því, að byrja verði málið að nýju. Í 4. gr. laga nr. 57/1949, um nauðungaruppboð, segir, að ákvæði laga nr. 85/1936, m.a. um fresti, taki og til uppboðs, eftir því sem við geti átt. Mál þetta var fyrst tekið fyrir í uppboðsrétti 14. janúar 1987, og var það samtals tekið fyrir fjórum sinnum það ár og fimm sinnum árið 1988 og aðeins stuttur frestur veittur hverju sinni. Á þessu tímabili var málið tekið óslitið fyrir í uppboðsrétti, fyrirtektir skráðar í þingbók og þing sótt af hálfu uppboðsbeiðanda, þ.e. sóknaraðila í máli þessu. Að öllu jöfnu var mætt af hálfu uppboðsþola fyrir uppboðsrétti, en þó kom fyrir, að þing- sókn féll niður af hans hálfu. Ákvörðun um sölu eignarinnar var þó ætíð frestað að beiðni uppboðsþola og með samþykki uppboðsbeiðanda. Þá kemur það glögglega fram í greinargerð varnaraðila, að tilefni mótmæla við ákvörðun á sölu sé synjun um enn frekari frest. Það er álit réttarins, að margendurteknir frestir málsins hafi hér verið heimilir, enda þeir notaðir af varnaraðila til að freista þess að semja um skuldir sínar og selja eignina frjálsri sölu, eins og fram kemur í greinargerð hans. Á sú málsmeðferð ekki að varða sóknaraðila réttarspjöllum. Þá þykja aðrar þær málsástæður, er varnaraðili hefur haft uppi í máli þessu, ekki standa því í vegi, að sala eignarinnar fari fram, svo sem hugleiðingar hans um, hvaða vaxtafót skuli nota við útreikning vaxta af skuldinni, en það 64 1010 bíður úthlutunar uppboðsandvirðis, ef af sölu verður. Þá er ekki fallist á þá fullyrðingu varnaraðila, að fjárhæð kröfu sóknaraðila sé óglögg, en varnaraðili hefur ekki boðið greiðslu skuldarinnar. Ber því að hafna kröf- um varnaraðila í málinu. Eftir þeirri niðurstöðu ber varnaraðila að greiða sóknaraðila málskostn- að, sem hæfilegur þykir 20.000,00 krónur. Valtýr Sigurðsson borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kröfu varnaraðila, Lúðvíks Gizurarsonar, að synjað verði um fram- hald nauðungarsölu á eigninni Grenimel 20, neðri hæð auk herbergis í kjallara, er hafnað. Varnaraðili greiði sóknaraðila, Útvegsbanka Íslands hf.; 20.000,00 kr. í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðarins að við- lagðri aðför að lögum. 1011 Fimmtudaginn 15. júní 1989. Nr. 28/1987. Hreppsnefnd Rangárvallahrepps f.h. hreppsins (Árni Grétar Finnsson hrl.) gegn hreppsnefnd Álftavershrepps f.h. hreppsins (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) og gagnsök. Landamerkjamál. Afréttur. Gjafsókn. Gjafvörn. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. janúar 1987. Gerir hann þær kröfur, að dómi undirréttar verði hrundið og breytt þannig, að eftirfarandi kröfur hans þar verði allar teknar til greina: „að mörkin á milli afréttarlanda Rangárvalla- hrepps að austan og Álftavershrepps að vestan verði ákveðin: úr Mýrdalsjökli frá upptökum kvíslar þeirrar, sem rennur fast austan við Mælifell (Stórilækur) (punktur N, — hnit Y 364.600, X 546.700), Stórilækur í Brennivinskvísl (punktur O, — hnit Y 368.400, X 546.400), hún síðan í Hólmsá við Svartafellstanga (punktur P, — hnit Y 369.210, X 540.720) og Hólmsá og Hólmsár- lón að upptökum Hólmsár í Hólmsárbotnum (Strútslaug) (punktur E, — hnit Y 374.700, X 546.300)“. Þá krefst aðaláfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti úr hendi gagnáfrýjanda, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, auk 12% söluskatts af málflutningsþóknun, en áfrýjandi, sem hafði gjafvörn í héraði, fékk gjafsókn fyrir Hæstarétti með bréfi dóms- málaráðherra 10. nóvember 1987. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu til Hæstaréttar með stefnu 10. febrúar 1987. Gerir hann þær kröfur, að mörk afréttarlanda aðil- anna norðan Mýrdalsjökuls verði ákveðin sem hér segir: „„1. Aðallega eftir línu, sem hugsast dregin úr Mýrdalsjökli eftir 1012 beinni línu úr upptökum Fúlalækjar sunnan jökuls þvert yfir jökul- inn og í Strútslaug. 2. Til vara eftir línu, sem hugsast dregin úr Mýrdalsjökli eftir beinni línu úr upptökum Fúlalækjar sunnan jökuls þvert yfir jökul- inn og í miðjan (Meyjar-)Strút og þaðan í Strútslaug. 3. Til þrautavara er krafist, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur, að því er varðar landamerkin““. Þá krefst gagnáfrýjandi málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti að viðbættum 12% söluskatti af mál- flutningsþóknun, hvernig sem málið fer, eins og það væri eigi gjaf- sóknar- og gjafvarnarmál, en gagnáfrýjandi, sem hafði gjafsókn í héraði, fékk gjafsókn og gjafvörn fyrir Hæstarétti með bréfi dóms- málaráðherra 28. janúar 1988. I. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Meðal þeirra er bréf sýslumannsins í Skaftafellssýslu til vegamálastjóra 17. október 1938, þar sem hann lýsir landamerkjum milli afrétta Skafta- fellssýslu og Rangárvallasýslu. Sýslumaður Rangárvallasýslu sendi oddvita Rangárvallahrepps framangreinda markalýsingu með bréfi 24. janúar 1939, og svaraði oddvitinn, Erlendur Þórðarson, því með bréfi 27. febrúar sama ár. ll. Í hinum áfrýjaða dómi er rækilega lýst þeim heimildum og rök- um, sem aðilar byggðu kröfur sínar á og lágu til grundvallar úrlausn dómsins. Gögn málsins þykja ekki gefa óyggjandi upplýsingar um ákveðin mörk milli afrétta aðila. Hin nýju skjöl, sem lögð hafa verið fyrir Hæstarétt, hafa ekki skorið hér frekar úr. Með skír- skotun til forsendna héraðsdóms þykir því mega staðfesta hann. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæsta- rétti falli niður. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um gjafsóknar- og gjafvarnarkostnað. Allan gjafsóknar- og gjafvarnarkostnað aðila fyrir Hæstarétti skal greiða úr ríkissjóði, eins og nánar greinir í dómsorði. Málflutningslaun skipaðra talsmanna aðila eru dæmd án sölu- skatts, sbr. dóm Hæstaréttar 8. febrúar 1989 í málinu nr. 238/1987. 1013 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óóraskaður. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Ákvæði héraðsdóms um gjafsóknar- og gjafvarnarkostnað er staðfest. Allan gjafsóknar- og gjafvarnarkostnað aðila fyrir Hæsta- rétti skal greiða úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs tals- manns aðaláfrýjanda, Árna Grétars Finnssonar hæstaréttar- lögmanns, 200.000,00 krónur, og laun skipaðs talsmanns gagn- áfrýjanda, Jóns Steinars Gunnlaugssonar hæstaréttarlög- manns, 200.000,00 krónur. Sératkvæði Guðmundar Jónssonar hæstaréttardómara. Í máli þessu er deilt um mörk landsvæða, sem málsaðilar telja afréttarlönd. Ég tel rekstur máls þessa ekki verða byggðan á ákvæðum laga nr. 41/1919, um landamerki o.fl., enda sé hér í raun uppi ágreining- ur um það, hvar draga eigi mörk á sviði stjórnsýslu milli hrepps- félaga þeirra, sem að málinu standa, og því, eins og hér hagar til, sýslumörk, sbr. lög nr. 42/1969, um afréttarmál, fjallskil og fleira, sbr. nú lög nr. 6/1986, um sama efni. Ég tel þann ágreining ekki bera undir dómstóla, sbr. ákvæði 1. kafla sveitarstjórnarlaga, nr. 58/1961, sbr. nú lög nr. 8/1986, um sama efni, og því beri að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu frá héraðsdómi. Þessi niðurstaða hefur ekki hlotið stuðning meiri hluta dómara. Verður því samkvæmt 1. mgr. 53. gr. laga nr. 75/1973, um Hæsta- rétt, tekin afstaða til efnis málsins, og fellst ég þá á niðurstöðu dómsatkvæðis meiri hlutans. Dómur aukadómþings Vestur-Skaftafellssýslu 19. desember 1986. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 18. nóvember 1986, hefur hreppsnefnd Álftavershrepps, Vestur-Skaftafellssýslu, höfðað fyrir dóminum ll. september 1984 á hendur hreppsnefnd Rangárvallahrepps. 1014 Dómkröfur sóknaraðila eru þær, „að mörkin milli afréttarlands stefn- anda að austan og stefnda að vestan norðan Mýrdalsjökuls verði ákveðin sem hér segir: 1. aðallega eftir línu, sem hugsast dregin úr Mýrdalsjökli eftir beinni línu úr upptökum Fúlalækjar sunnan jökuls þvert yfir jökulinn og í Strúts- laug, 2. til vara eftir línu, sem hugsast dregin úr Mýrdalsjökli eftir beinni línu úr upptökum Fúlalækjar sunnan jökuls þvert yfir jökulinn og í miðjan (Meyjar-)Strút og þaðan í Strútslaug. Þá er krafist málskostnaðar að skaðlausu úr hendi stefnda, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál““. Af hálfu varnaraðila eru endanlegar dómkröfur þessar: „„að dómkröfum stefnanda verði hrundið og mörkin milli afréttarlanda Rangárvallahrepps að austan og Álftavershrepps að vestan verði ákveðin: „úr Mýrdalsjökli frá upptökum kvíslar þeirrar, sem rennur fast austan við Mælifell (Stórilækur), Stórilækur í Brennivinskvísl, hún síðan í Hólmsá við Svartafellstanga, Hólmsá og Hólmsárlón að upptökum Höólmsár í Hólmsárbotnum og þaðan í há-Torfajökul““. Þá er krafist málskostnaðar að skaðlausu úr hendi stefnanda, hrepps- nefndar Álftavershrepps, eins og mál þetta væri eigi gjafsóknarmái ““ Aðilar hafa látið marka framangreindar kröfulínur á uppdrátt, dskj. nr. 30 í máli þessu, sem fylgir dómi þessum og er hluti af honum. Með bréfi, dags. 6. febrúar 1985, tilkynnti dómurinn ríkislögmanni um málsókn þessa og jafnframt um næsta þinghald. Bréfi þessu svaraði ríkis- lögmaður 19. sama mánaðar þannig: „Leitað hefur verið eftir ákveðnum upplýsingum ráðuneyta þeirra, er í hlut eiga. Bréfi yðar verður svarað efnis- lega, þegar þau svör liggja fyrir.““ Ekki bárust frekari svör, og ekki varð af þingsókn af ríkisins hálfu. Il. Í landamerkjalögum, nr. 5 frá 17. mars 1882, voru lögfest ýtarleg ákvæði um skyldu eigenda eða umráðamanna jarða til þess að skrásetja landamerki og skyldu sýslumanna til þess að sjá um að framfylgja lögun- um. Kveðið var sérstaklega svo á, að hin sama regla gilti einnig um afrétti og aðrar óbyggðar lendur, eftir því sem við yrði komið. Hinn 22. október 1886 komu hreppsnefndir Holta-, Landmanna- og Rangárvallahreppa sér saman um landamerkjalýsingu fyrir Landmanna- afrétt og undirrituðu hana. Landmannaafréttur er norðar en þrætusvæðið í máli þessu. Þessa lýsingu sendu Rangæingarnir nú hreppsnefnd Skaftártunguhrepps til samþykktar og undirskriftar. Alftavershreppur kom ekki við sögu á 1015 þessu stigi, því að afréttur hans er sunnar. Hreppsnefnd Skaftártungu- hrepps ritaði 21. janúar 1887 sýslunefnd Vestur-Skaftafellssýslu svofellt bréf: „„Hreppsnefndin í Landmannahreppi hefur sent hreppsnefnd Skaptár- tunguhrepps lýsingu á landamerkjum milli Landmanna- og Skaptártungu afrjettar til samþykktar og undirskriptar, en nefndin hefur ekki séð sér fært, að svo stöddu, að samþykkja téð landamerki, þareð henni ekki er kunnugt um, að nein ákveðin takmarkalína sé ennþá gjörð milli Skapta- fells- og Rangárvalla-sýsla á því svæði, sem hjer ræðir um; en slíkt verður nefndin að álíta, að sé nauðsynlegt að gjört sé áundan landamerkjasetningu hlutaðeigandi afrjetta, því ef hið gagnstæða ætti sjer stað, getur hæglega svo farið, að landamerki afrjettanna komi í bága við takmarkalínu sýsl- anna. Leyfir nefndin sjer því, að leggja mál þetta fyrir hina heiðruðu sýslu- nefnd Vestur-Skaptafellssýslu til nauðsynlegra aðgjörða.““ Sýslunefnd Vestur-Skaftafellssýslu fjallaði um málið á fundi sínum 30. apríl 1888. Gerði hún gagntillögu um merki að Landmannaafrétti og kom jafnframt með tillögu að merkjum á þrætusvæðinu í máli þessu. Hljóðar umrædd landamerkjalýsing Skaftfellinga, hin upphaflega tillaga þeirra að mörkum á þrætusvæðinu, svo: „Úr Fúlalæk á Sólheimasandi yfir Eyjafjallajökul (sýnilega misritun fyrir Mýrdalsjökull beina stefnu í miðjan Meyjarstrút, þaðan beint í Námakvísl- armynni, þar sem hún fellur í Tungnaá, og þaðan fyrir vestan Tungnaárfjall í Þveröldu fyrir norðan Þórisvatn.““ Tillögu þessa sendi sýslumaður starfsbróður sínum í Rangárvallasýslu 21. nóvember 1888. Sýslunefnd Rangárvallasýslu samþykkti á fundi sínum 4. október 1889 svofellda gagntillögu: „Úr Fúlalæk beina stefnu í Hólmsárbotna, úr Hólmsárbotnum beina stefnu í austurendann á Þórisvatni. En vilji sýslunefndin í Vestur-Skafta- fellssýslu ekki aðhyllast þau mörk, stingur fundurinn upp á, að málefnið sé lagt í gjörð af báðum sýslunefndunum kosinna manna á kostnað beggja sýslufélaganna.““ Féllu nú samkomulagstilraunir niður. Hvorugri tillögunni var þinglýst. Það er ágreiningslaust í máli þessu, að lína úr miðjum Meyjarstrút í Námskvíslarmynni liggur um Hólmsárbotna, öðru nafni Strútslaug. Sam- kvæmt því voru báðir aðilar og eru sammála um, að um það kennileiti lægju mörkin, enn fremur í upptök Fúlalækjar. Samkvæmt þessum lýsing- um á merkjum vildi því hvorugur aðili, á þessum tíma, eiga landsréttindi á spildu norðan Mýrdalsjökuls, er markast af línu, er hugsast dregin milli kennileitanna Fúlilækur — Hólmsárbotnar (þ.e. Strútslaug) — miður Meyjarstrútur — Fúlilækur. 1016 Nú eru viðhorf breytt. Sóknaraðili, Álftavershreppur, vill nú miða við gagntillögu Rangæinga frá 4. október 1889, en varnaraðili, Rangárvalla- hreppur, seilast nokkru austar en jafnvel tillaga Skaftfellinga gerði ráð fyrir og nokkru austar en vatnaskil eru á svæðinu, þ.e. vill draga mörkin um vatn úr Mýrdalsjökli, er hann nefnir Stóralæk, er rennur meðfram Mæli- felli að austan, í Brennivínskvísl, er ráði merkjum í Hólmsá, og síðan upp með Hólmsá í Hólmsárbotna eða Strútslaug. Byggir varnaraðili á því, að Rangvellingar hafi smalað að þessum vötnum og þetta séu þau afréttar- mörk, sem báðir málsaðilar hafi miðað við. Er aðilar settu fram tillögur sínar 1888 og 1889, hafi hvorugur þeirra haft sérstaklega í huga eða gaum- gæft, hver væru og ættu að vera afréttarmörk á þrætusvæðinu í máli þessu, ágreiningurinn hafi snúist um mörkin norðar, einkum svæðið sunnan Tungnaár frá Námskvísl eða Jökulgilskvísl og nokkuð austur fyrir Kirkju- fellsós eða Stórukvísl. Í greinargerð sóknaraðila, Álftavershrepps, segir m.a.: „„Ekki er um auðugan garð að gresja varðandi heimildir um merki þessi. Á árunum 1887-1889 fóru fram tilraunir milli hreppa í Rangárvalla- og Vestur-Skaftafellssýslum til að ákveða í heild afréttar- (og þá jafnframt sýslu-)mörk norðan Mýrdalsjökuls. Á haustfundi sínum 4. október 1889 ákvað sýslunefnd Rangárvallasýslu að stinga upp á við sýslunefnd Vestur- Skaftafellssýslu, að merkin á þessu svæði yrðu „úr Fúlalæk beina stefnu í Hólmsárbotna““. Ekki varð samkomulag um þetta, sjálfsagt fyrst og fremst vegna ágreinings um merkjalínuna norðan Hólmsárbotna. Aðal- krafa stefnanda er efnislega samhljóða þessari tillögu Rangvellinga, en Hólmsárbotnar og Strútslaug eru tvö nöfn á sama merkjapunktinum. Varakrafan er hins vegar samhljóða tillögu til sátta, sem sýslunefnd Vestur-Skaftafellssýslu hafði gert í bréfi til sýslunefndar Rangárvallasýslu 21. nóvember 1888. Þá línu gat sýslunefnd Rangárvallasýslu ekki samþykkt, að líkindum vegna ágreinings um línuna norðar. Skv. framansögðu var málinu á þessum tíma svo undarlega háttað, að Rangvellingar höfnuðu tillögu um línuna dregna í Meyjar-(Strút) og þaðan í Strútslaug (varakrafan), en gerðu gagntillögu um línuna beint í Strútslaug (aðalkrafan), sem Vestur-Skaftfellingar virðast hafa hafnað. Er augljóst, að hinn raunverulegi ágreiningur sýslunefndanna varðaði alls ekki marka- línuna á þessu svæði... Kröfur stefnanda í málinu eru byggðar á þeim gögnum, sem tiltæk eru um, hvar menn hafa talið þessi merki vera. Telur stefnandi eðlilegast, þar sem beinum heimildarskjölum sé ekki til að dreifa, að miða merkin við tillögu sýslunefndar Rangárvallasýslu frá 1889, enda áttu fulltrúar Rangár- vallahrepps í nefndinni aðild að þeirri tillögu án fyrirvara. Verður því að ætla, að þeir hafi þá talið mörkin svona réttilega dregin. Til vara miðar 1017 stefnandi svo við tillögu Vestur-Skaftfellinga frá 1888 og telur alla vega ljóst, að á þeim tíma hafi enginn talið línuna liggja austar en þar greinir.““ Ill. Í bókinni Rangárvallasýslu, Sýslu- og sóknalýsingum Hins íslenzka bók- menntafélags, Rvík 1968, er að finna lýsingu Magnúsar Stephensens á Rangárvallasýslu eftir spurningum frá Bókmenntafélagsdeildinni í Kaup- mannahöfn, er hann samdi árið 1856. Magnús Stephensen var sýslumaður í Skaftafellsþingi 1823-44, en í Rangárþingi 1844-57. Mörkum Rangárvallasýslu lýsir Magnús sýslumaður svo: „„Takmörk Rangárvallasýslu á alla vegu eru þessi: Hafið að sunnan frá Jökulsár- til Þjórsármynnis: ræður svo Þjórsá að vestan allt upp í óbyggðir: að norðan: úr henni bein stefna í Eyvindarhreysi, úr Eyvindarhreysi í Þóris- vatn, úr því í Fiskivötn, úr þeim bein stefna í Hól(m)sárbotna í Skaftár- tungu, ræður svo Hól(m)sá að Brytalækjum, beina stefnu yfir jökul til upptöku Jökulsár á Sólheimasandi, svo farvegur ár þessarar, hinn gamli, allt í sjó. Þar sem Jökulsá rann til forna, er nú bergvatnskvísl lítil og nokkru vestar en þar sem áin rennur nú.“ Samkvæmt þessari lýsingu er allt þrætusvæðið og meira til innan marka Rangárvallasýslu. Það athugist, að einnig á þrætusvæðinu sunnan Tungna- ár (frá Námskvísl og austur fyrir Kirkjufellsós) telur Magnús sýslumaður mörkin liggja austar en Rangæingar fóru fram á í upphaflegri tillögu sinni 22.10. 1886. Í bókinni Göngum og réttum, er Bragi Sigurjónsson bjó til prentunar og út kom á Akureyri 1948, er að finna lýsingu á Álftaversafrétti eftir Jón Gíslason, f. 1896, oddvita og alþingismann, í Norðurhjáleigu í Álftaveri. Hann lýsir mörkum afréttarins svo, 109. bls.: „Afréttur Álftavershrepps takmarkast á þrjár hliðar af vötnum og jökli. Jökulvatnið Leirá fellur úr Mýrdalsjökli og í Hólmsá, skilur hún afréttinn frá heimalöndum hreppsins. Sunnan hennar, í heimalöndunum, stendur eitt einstakt fell, allhátt, og heitir það Rjúpnafell. Hólmsá skilur afréttinn frá Skaftártunguheiðum á austurhlið, allt til upptaka sinna, en á vesturhlið er Mýrdalsjökull. Við norðausturhorn Mýrdalsjökuls koma Álftaversafréttur og Rangárvallaafréttur saman, og eru þar ekki nein vötn eða torfærur, sem skilja á milli, en gróðurlítið er þar, mest sandar, Mælifellssandur. Eru tals- verð brögð að því, að fé renni saman á þessum slóðum milli Rangárvalla- sýslu og Vestur-Skaftafellssýslu.““ Á 111. bls. segir Jón frá því, að Álftveringar hafi allt til 1910 ævinlega farið í göngur sunnudaginn í 22. viku sumars „„og þá sérstaklega vegna þess, að á mánudaginn hittust Rangvellingar og Álftveringar venjulega í nyrztu leitum á Álftaversafrétti, það er í Brytalækjum““. 1018 Í sömu bók er að finna frásögn Vigfúsar Sæmundssonar, f. 1884, d. 1965, er bjó á Borgarfelli í Skaftártungu, af ferðum í Strútinn (Meyjar- strút). Hann segir m.a. á 96. bls.: „,Strúturinn er hátt, strýtumyndað fjall suðvestan í Torfajökli vestan Hólmsárbotna. Tilheyrir hann Rangárvalla- afrétti. Þar hittust Rangvellingar og Tungumenn oftast áður fyrr í göng- um...““ Og síðar á sömu blaðsíðu: „, Venjulega var farið sama daginn austur í Álftavötn, ef veður og dagur entust, og þá með það fé, er tekið var í Strútsrétt, en alloft kom það fyrir, að ekki entist dagur til þess, einkum ef veður spilltist, og var þá gist í tjöldum Rangvellinga, því að þeir lágu í tjöldum þá einu nótt, sem þeir voru undir Strút. Fengu Tungumenn allan beina hjá Rangvellingum veittan af hinni mestu rausn.“ Og enn á 97. bls., þar sem Vigfús skráir frásögn Sigurðar Árnasonar í Hvammi í Skaftártungu af því, er hann hreppti illviðri í göngum 1918: „Þá fór hann við annan mann snemma morguns úr Jökuldölum. Var þá allmikið frost. Þeir félagar voru ríðandi og söfnuðu með sér Ófærudals- botninn. Fundu þeir þar tuttugu lömb, flest af Rangárvöllum. Ráku þeir lömbin með sér undir Strútinn, en þar voru þá Rangvellingar fyrir og höfðu eigi réttað féð, heldur voru að gera rétt í Strútsgili neðst við rætur fjallsins, en áður og síðar hefir réttin verið við Strútslaug. Þeir Sigurður urðu að bíða á meðan, og var komið kvöld, þegar réttargerð var lokið og rekið hafði verið inn. Urðu þeir því að gista hjá Rangvellingum.““ Kjartan Björnsson í Vík segir í fram lögðu vottorði, að hann hafi verið í Skaftártungu 1933-1943, gangnaforingi á tímabili. Þá hafi tveir menn farið í rétt hjá Rangvellingum út að Strútslaug að sækja austanfé, sem oft hafi reynst drjúgur hópur. Fé Rangvellinga, er í rétt kom, hafi verið miklu færra. Fram hefur verið lögð í málinu skrifleg aðilaskýrsla Böðvars Jónssonar, hreppsnefndarmanns í Norðurhjáleigu. Þar kemur fram, að Álftveringar hafi að nokkru eða öllu smalað Strútssvæðið frá 1961-1981. Árið 1961 hafi málsaðilar í sameiningu sett upp rétt við Hrútagil (um 3 km vestan við Strútinn), og eftir það hafi sú tilhögun verið höfð í nokkur ár, að Álftver- ingar hafi smalað Strútssvæðið með Rangvellingum vestur í Hrútagil og féð verið réttað þar. Síðan hafi Rangvellingar viljað breyta þessu, og í nokkur haust hafi Álftveringar smalað Svartafell, Hólmsárbotna og Strút- inn, en Rangvellingar úr Hrútagili í Krókagil (norðan og vestan við Strút- inn), og þar hafi aðilar mæst. Haustið 1969 eða 1970 hafi verið breytt til um smölun á Strútssvæðinu og Álftveringar smalað austur allt svæðið frá Hrútagili. Fyrstu árin hafi því fé Rangvellinga, er með þessu móti rakst austur, verið lógað, en síðan hafi réttin við Hrútagil, sem var úr timbri, verið flutt í Brytalæki og Rangvellingar sótt fé sitt á bíl þangað. Frá 1981 hafi Rangvellingar smalað þrætusvæðið allt og réttað í Bryta- lækjum. 1019 Í fram lagðri yfirlýsingu Páls Eggertssonar, Mýrum, sem hefur verið um- sjónarmaður fjallskila og fjallkóngur á Álftaversafrétti frá 1982 og fór fyrst í smölun 1970, segir m.a., að frá 1970-1980 hafi Álftveringar smalað allt svæðið vestan úr Hrútagili og suður að Brennivínskvísl. Gissur Jóhannsson, oddviti Álftavershrepps, hefur lýst þessar skýrslur réttar. Hann kveðst frá því fyrsta, að hann man eftir, alltaf hafa heyrt talað um, að Svartafell og hálfur Strúturinn tilheyrðu Álftaveri, — „sumir sögðu, að það væri Strúturinn allur““. Fram hafa verið lögð í málinu vottorð sjö Rangæinga, sem allir eru sammála um, að þeir hafi, er þeir smöluðu Rangárvallaafrétt, ekki heyrt önnur mörk nefnd gagnvart afrétti Skaftfellinga en þessi: Kvísl austan Mælifells, sem fellur í Brennivínskvísl, síðan Brennivínskvísl í Hólmsá, síðan Hólmsá í Hólmsárlón og úr því í Hólmsárbotna. Vottorðsgjafar eru þeir Skúli Jónsson á Selalæk, er smalaði 1954-1964, Ásgeir Auðunsson frá Svínhaga, er smalaði 1940-1950, Óskar Auðunsson frá Svínhaga, er smalaði 1933-1952, Ólafur Gíslason í Hjarðarbrekku, er smalaði 1935-1947, Sigur- þór Sæmundsson frá Þorleifsstöðum, er smalaði 1929-1940, Jón Egilsson á Selalæk, er smalaði 1926-1940, og Benedikt Guðjónsson í Nefsholti, er smalaði 1916-1922. Jón á Selalæk og Ásgeir í Svínhaga taka fram, að smal- að hafi verið að umræddum mörkum, og Jón bætir við, að Mælifell hafi alltaf verið smalað af Rangvellingum. Álit réttarins. Það er fram komið, að fé málsaðila hefur gengið saman á þrætusvæðinu í máli þessu. Fé austanmanna virðist hafa verið fleira, a.m.k. síðustu ára- tugi. Fé af svæðinu var lengst af réttað við Strútslaug, og Rangvellingar tjölduðu þar áður fyrr og lágu eina nótt. Þó var rétt um tíma í Strútsgili, austan við Strútinn. Eftir 1961 var sett upp rétt við Hrútagil, sem er um þrjá km vestan við Strútinn, nálægt vatnaskilum á Mælifellssandi. Hún var fáum árum síðar flutt í Brytalæki. Það athugist, að í vottorðum Rangæinganna sjö, að frá töldum vottorð- um Jóns á Selalæk og Ásgeirs í Svínhaga, segir ekkert um það, hvernig þrætusvæðið hafi verið smalað síðustu 70 árin, heldur einvörðungu, að vottorðsgjafar hafi fyrr á árum aldrei heyrt nefnd önnur mörk milli afrétt- anna en kvísl austan Mælifells í Brennivínskvísl og síðan Brennivínskvísl í Hólmsá. Því er óhnekkt, að um árabil eftir 1970 hafi Álftveringar óátalið smalað austur allt svæðið austan Hrútagils, þ.e. nánast allt þrætuvæðið í máli þessu. Báðir aðilar virðast hafa haft tilhneigingu til að telja sér allt þrætu- svæðið. Magnús Stephensen, sýslumaður Rangæinga, telur 1856 mörkin að Brytalækjum, en Jón Gíslason, oddviti í Norðurhjáleigu, virðist telja 1020 mörkin á Mælifellssandi. Þó segir hann Brytalæki nyrstu leitir Álftveringa. Vigfús á Borgarfelli, sem var Tungumaður, en ekki Álftveringur, og hef- ur því væntanlega smalað Skaftártunguafrétt, telur Strútinn á Rangárvalla- afrétti og segir, að þar hafi Rangvellingar og Tungumenn hist í göngum oftast áður fyrr. Landamerkjalýsingarnar frá 1888 og 1899 sýna, að þá voru aðilar sam- mála um, að merkin lægju ekki austar en um Strút. Þegar þessar rituðu heimildir eru hafðar í huga og jafnframt litið til þeirra afréttarnota, sem upplýst er, að málsaðilar, hvorir um sig, hafa haft af þrætulandinu, svo og til fjallskila á því, og loks til þess, hvaða mörk megi teljast hagkvæm, náttúrleg og glögg, verður það niðurstaða dómsins, að mörkin eigi að vera á línu, er hugsast dregin úr upptökum Fúlalækjar í hæsta punkt á Mælifelli, þaðan í hæsta punkt á Meyjarstrút, þaðan í Strútslaug (Hólmsárbotna). Línan úr Hólmsárbotnum í há-Torfajökul liggur að Skaftártunguafrétti, og verður því ekki um hana fjallað í máli þessu. Hnit hæsta punkts á Mælifelli er Y 366535, X 546275. Hnit hæsta punkts á Meyjarstrút er Y 370990, X 546055. Línan úr upptökum Fúlalækjar í Mælifell hefur stefnuna 50? austur af norðri, en línan þaðan í Meyjarstrút 2,8% austur af norðri, en línan þaðan í Strútslaug stefnuna S,1% vestur af norðri. Til skýringar skal tekið fram, að hnitakerfi fyrir Ísland er þannig upp byggt, að punktur með hnit Y-O og X-0O er fyrir suðaustan Ísland. Hnit Hábarms, Y 381606,2, merkir, að hæsti punktur fjallsins sé 381 kílómetra 606 metrum og 20 sentimetrum norðan við núllpunkt eða hornpunkt hnita- kerfisins, en X 546993,5, merkir, að sami punktur fjallsins sé 546 kílómetr- um 993 metrum og 50 sentimetrum vestan við hann. Á Hábarmi og Snjó- öldu eru svokallaðir þríhyrningapunktar Orkustofnunar (og Landmælinga Íslands), þ.e. sýnileg, varanleg ummerki steypt eða klöppuð niður, og hnit þeirra mæld með nákvæmni upp á 1/10 úr metra. Pálmi R. Pálmason verkfræðingur hefur að tilhlutan dómsins mælt út eftir uppdrætti Orkustofnunar í mælikvarðanum 1:20.000 hnit annarra þeirra punkta, er greindir eru hér að framan, en af kortum í þessum mæli- kvarða má lesa með 1/2 mm nákvæmni, sem samsvarar 10 metra skekkju- mörkum á landinu. Með bréfi, dags. 10. júlí 1985, veitti dómsmálaráðuneytið sóknaraðila, Álftavershreppi, gjafsókn í máli þessu og skipaði Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.til þess að flytja málið fyrir gjafsóknarhafa. Með bréfi, dags. 8. október 1985, veitti dómsmálaráðuneytið varnaraðila, Rangárvallahreppi, gjafvörn í máli þessu og skipaði Árna Grétar Finnsson hrl. til þess að flytja málið fyrir gjafvarnarhafa. „988/ kr vó yabuoy brl7 ; þ.7:4-L.5 0117, „ 689) % Þérgasbæy veopgupos: 39 vw7, "vg JBveSFÓNgUMI) siÆ0yg su Eg þð Poly F-S-Ð :vjogugg (anyns) Inddaynbunpæpjoys „1561 7760 £ nysksoynnsobuoy burfurgp „ep bj 14319b ppssuo vpoly os 19 vejÐJa, "J2{ JÐUOSSWIA SIÐJALÐ Duiy vg ag py W-7-2-C - sed -r-y-9 - gjogwag (npyas) Iðduyojsuvbsöy í Wa be FjjöjÐj BYLegIðI pósa ÁS TOTTIFÐFRR Éð TwurðupIÐj 24, ér 12 þhug “ pJ ær ross g= ynga Sg6F 0 Or FY or 5 í ooo 'ogT:/ eimi 3-0-3 í yRkÐA í 39-9 ' væI/dgY 2 (Ipu027s) mig 1 v eð } ( y/uoeld2sy A) vs S ER þosnarÐy jo Ð ÞYND s K 0 9) í áð C yy Tony 7 AV „ “ “. #. „. /. “ á “ "3 / “ st „. fs a , “ ungolsppÁy „ “ ot . o. .. £ “ “ „ „ / “ 4 / , “ „ “ “ / „ / “ „ “ , / “ “ 1021 Lögmaður gjafsóknarhafa hefur lagt fram málskostnaðarreikning, þar sem hann krefst málflutningsþóknunar, að fjárhæð 250.000,00 króna, og 15.134,00 króna til endurgreiðslu þegar út lagðs kostnaðar samkvæmt nánari sundurliðun. Lögmaður gjafvarnarhafa krefst auk hæfilegrar málflutningsþóknunar út lagðs kostnaðar, að fjárhæð 8.848,00 krónur. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Allur gjafsóknar- og gjafvarnarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns sóknaraðila, Jóns Steinars Gunn- laugssonar hrl., 180,000,00 kr., og málflutningslaun skipaðs talsmanns gjafvarnaraðila, Árna Grétars Finnssonar hrl., 180.000,00 krónur. Með sérstakri umboðsskrá skv. 2. mgr. 30. gr. 1. 85/1936, dagsettri 22. ágúst 1984, skipaði dómsmálaráðuneytið Má Pétursson, héraðsdómara í Hafnarfirði, til þess að fara með mál þetta og dæma, en með honum skipa dóminn þeir Jónas Jónsson búnaðarmálastjóri og Stefán Már Stefánsson prófessor. Dómsorð: Mörkin milli afréttarlanda sóknaraðila, Álftavershrepps, og varnar- aðila, Rangárvallahrepps, á svæðinu norðan Mýrdalsjökuls skulu vera á línu með stefnu 50? austur af norðri, er hugsast dregin úr upptökum Fúlalækjar í hæst Mælifell (hnit Y 366535 X 546275), þaðan eftir línu með stefnu 2,8* austur af norðri í hæstan Meyjarstrút (hnit Y 370990 X 546055), og þaðan eftir línu með stefnu 5,1* vestur af norðri í Strútslaug (Hólmsárbotna). Málskostnaður fellur niður. Gjafsóknarkostnaður Álftavershrepps greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Jóns Steinars Gunn- laugssonar hrl., 180.000,00 kr., og út lagður kostnaður til dómsupp- sögu, 15.134,00 krónur. Gjafvarnarkostnaður Rangárvallahrepps greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Árna Grétars Finnssonar hrl., 180.000,00 kr., og út lagður kostnaður til dómsupp- sögu, 8.848,00 krónur. 1022 Fimmtudaginn 15. júní 1989. Nr. 29/1987. Hreppsnefnd Holtahrepps f.h. hreppsins, hreppsnefnd Landmannahrepps f.h. hreppsins og eigendur og ábúendur Næfurholts og Hóla (Árni Grétar Finnsson hrl.) gegn hreppsnefnd Skaftártunguhrepps f.h. hreppsins (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) og gagnsök. Landamerkjamál. Afréttur. Gjafsókn. Gjafvörn. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Aðaláfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. janúar 1987. Þeir krefjast þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi. Til vara krefjast þeir þess, „að hrundið verði öllum kröfum gagnáfrýjanda og mörkin á milli afréttarlanda nefndra hreppa, þ.e. Landmanna- afréttar að austan og afréttar Skaftártunguhrepps að vestan, verði staðfest svo sem þau voru ákveðin í dómsátt, gerðri fyrir auka- dómþingi Rangárvallasýslu 7. ágúst 1951, nánar til tekið eftir kennileitum og örnefnum með hnitum frá norðri til suðurs sem hér segir: úr Svartakambi, þar sem hann er hæstur (punktur H - hnit Y 412.330, X 526.125), þaðan þvert á Tungnaá (punktur | - hnit Y 409.800, X 523.930), síðan eftir Tungnaá í Kirkjufellsós (punktur J - hnit Y 389.300, X 544.300) og eftir honum í Kirkjufellsvatn (punktur K - hnit Y 386.470, X 544.910), þaðan eftir Hábarmi (punktur L - hnit Y 381.606.2, X 546.993.5) í há-Torfajökul (punktur M - hnit Y 376.050, X 543.475)“. Þá krefjast aðaláfrýj- endur málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda í héraði og fyrir 1023 Hæstarétti, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, en aðaláfrýj- endur, sem höfðu gjafvörn í héraði, hafa fengið gjafsókn fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráðherra 1. október 1987, auk 12% söluskatts af málflutningsþóknun fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með, stefnu 10. febrúar 1987. Hann gerir þær dómkröfur, „að mörkin milli afréttarlanda gagnáfrýjanda að austan og aðaláfrýjenda að vestan verði aðallega ákveðin eftir beinni línu, sem hugsast dregin úr Strútslaug eða Hólmsárbotnum (E) í Námskvíslarmynni (F), þannig að upphafspunktur kröfugerðarinnar sé þar, sem lína þessi sker kröfulínu aðaláfrýjenda í Hábarmi (L), og síðan úr Námskvíslar- mynni (F) eftir beinni línu í Þveröldu við austurenda Þórisvatns (G)““. Til vara krefst gagnáfrýjandi staðfestingar hins áfrýjaða dóms, að því er varðar landamerkin. Í báðum tilvikum er þess krafist, að aðaláfrýjendur verði in solidum dæmdir til að að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknar- og gjafvarnarmál, en gagnáfrýjandi, sem hafði gjafsókn í héraði, hefur fengið gjafsókn og gjafvörn fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráðherra 11. febrúar 1988 að við- bættum 12% söluskatti af málflutningsþóknun. Í ofangreindum dómkröfum gagnáfrýjanda felst sú afstaða til aðalkröfu aðaláfrýj- enda um frávísun málsins frá héraðsdómi, að henni verði synjað. I. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð ný gögn, sem gerð verður nokkur grein fyrir: 1. Sáttargerð um Landmannaafrétt 16. september 1783 milli Landmanna-, Holta- og Rangárvallahreppa. 2. Ljósrit af bréfi Jóns Jónssonar, Selsundi, 3. september 1832 til hreppstjórans í Landsveit. 3. Bréf hreppsnefndar Skaftártunguhrepps til hreppsnefndar Landmannahrepps 21. janúar 1887, þar sem hreppsnefnd Skaftár- tunguhrepps lýsir því, að hún sjái sér ekki fært að ákveða landa- merki milli Landmannaafréttar og Skaftártunguafréttar, þar sem henni sé ekki kunnugt um, hvort nokkur takmörk milli Rangárvalla- og Skaftafellssýslna séu að fornu ákveðin á því svæði, sem hér um ræðir. 1024 4. Samkomulag hreppsnefnda Holtamannahrepps og Land- mannahrepps um afréttarmál 18. apríl 1887. 5. Ljósrit af bréfi Eyjólfs Guðmundssonar, oddvita Land- mannahrepps, til sýslumanns Rangárvallasýslu 15. desember 1887. 6. Vottorð Jóns Guðmundssonar, Hreiðri, Landsveit, 2. maí 1889 og vottorð Kristófers Jónssonar, Vindási, Jóns Árnasonar, Skarði, og Árna K. Jónssonar, Látalátum, 3. maí 1889. 7. Bréf hreppsnefndar Skaftártunguhrepps til hreppsnefndar Landmannahrepps 10. mars 1890 um afréttarmörk Skaftártungu- hrepps. 8. Bréf Eyjólfs Guðmundssonar til hreppsnefndar Skaftártungu- hrepps 29. apríl 1890. 9. Ljósrit af uppgjöri Eyjólfs Guðmundssonar, oddvita í Hvammi, Landsveit, á kalineyrðu fé og óskilafé af Landmanna- afrétti 1892 - 1912. 10. Bréf sýslumanns Skaftafellssýslu til vegamálastjóra 17. októ- ber 1938 um landamerki milli afrétta Skaftafellssýslu og Rangár- vallasýslu, sem þar eru talin: „„Afréttartakmörkin (sýslutakmörkin) á svæðinu milli Mýrdalsjökuls og Tungnaár: úr Jökultá norðan í Mýrdalsjökli við upptök Brennivínskvíslar, vestan Mælifells um Skiftingaröldu og Krókagil við Meyjarstrút í Torfajökul austan- verðan, norður Barm í Kýlingavatn eða Litla-Kýling austast““. 11. Bréf sýslumanns Rangárvallasýslu til oddvita Landmanna- hrepps 24. janúar 1939. 12. Afrit af bréfi oddvita Ásahrepps til sýslumanns Rangárvalla- sýslu 28. febrúar 1939, þar sem mörkin úr Torfajökli og yfir í Tungnaá eru talin vera: „úr Torfajökli austanverðum yfir í Kirkju- fellsvatn, úr því rennur ós, er nefndur er Kirkjufellsós, og ræður hann mörkum í Tungnaá“. 13. Bréf hreppsnefndar Landmannahrepps til sýslumannsins í Rangárvallasýslu 3. mars 1939 ásamt afriti af dómi frá 1476. 14. Skýrsla Guðna Jónssonar, Skarði, 25. mars 1939, en Guðni var fjallkóngur á Landmannaafrétti frá 1909 til 1935. 15. Bréf Vigfúsar Gunnarssonar oddvita, Flögu, og Valdimars Jónssonar hreppstjóra, Hemru, til sýslumanns Skaftafellssýslu 12. júlí 1939. 16. Kort með ákvörðun hnita viðmiðunarpunkta, sem reiknuð 1025 voru út eftir uppsögu héraðsdóms af Pálma R. Pálmasyni verkfræð- ingi. Var því lýst yfir við málflutning fyrir Hæstarétti, að enginn ágreiningur væri milli aðila um ofangreinda punkta. Il. Aðaláfrýjendur styðja frávísunarkröfu sína þeim rökum, að mörk Landmannaafréttar hafi þegar verið ákveðin með dómsáttinni, sem gerð var 7. ágúst 1951. Gagnáfrýjandi hafi hvorki höfðað mál til vefengingar dómsáttinni né áfrýjað henni innan lögmælts áfrýjunar- frests og hafi þannig með aðgerðarleysi glatað rétti sínum til að andmæla þeim mörkum, sem með sáttinni voru ákveðin. Þá telja aðaláfrýjendur, að Hæstiréttur hafi þegar dæmt um mörk Land- mannaafréttar með dómum sínum 1955, 108. bls., 1977, 32. bls., og 1981, 1584. bls., sem byggst hafi á þeim mörkum, sem ákveðin voru í dómsáttinni frá 1951. Gagnáfrýjandi var ekki aðili að nefndri dómsátt, og oddviti Skaftártunguhrepps hafði ekki umboð til þess að gefa bindandi yfir- lýsingu um réttindi þau, sem mál þetta snýst um. Þá hefur Hæsti- réttur ekki dæmt um sakarefnið í málum þeim, sem fyrr eru greind, en gagnáfrýjandi átti eingöngu aðild að síðastgreinda málinu. Ber því að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms, hvað þetta varðar, með vísan til forsendna hans og hafna frávísunarkröfu aðaláfrýjenda. Ill. Í héraðsdómi er greint nánar frá dómsáttinni, sem gerð var 7. ágúst 1951, um afmörkun Landmannaafréttar. Að sáttinni stóðu Landmanna-, Ása-, Djúpár- og Rangárvallahreppar svo og land- búnaðarráðherra f.h. ríkisins. Í héraðsdómi er einnig gerð grein fyrir málum þeim út af Landmannaafrétti, sem dæmd voru í Hæsta- rétti 1955 og 1981. Í málinu, sem dæmt var 1955, var deilt um rétt til veiði í vötnum og vatnsföllum á Landmannaafrétti. Aðilar þess máls voru landbúnaðarráðherra f.h. ríkisins, hreppsnefnd Holta- hrepps f.h. hreppsins, hreppsnefnd Rangárvallahrepps f.h. eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla og hreppsnefnd Land- mannahrepps f.h. hreppsins. Lýstu þeir allir yfir því, að þeir myndu hlíta sáttinni frá 7. ágúst 1951. Á grundvelli þess dæmdi Hæstiréttur 25. febrúar 1955, að íbúar Landmannahrepps, Holtahrepps og 65 1026 ábúendur jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi ættu sameiginlegan upprekstrarrétt á Landmannaafrétt og veiðirétt í vötnum á afréttinum. Í eignardómsmáli út af Landmannaafrétti, sem dæmt var í Hæstarétti 1981, voru kröfur aðila ýmist beinlínis reistar á þeirri afmörkun afréttarins, sem gerð var með dómsátt- inni 7. ágúst 1951, eða tekin mið af henni, að því er Skaftár- tunguhrepp varðaði. Kröfur aðaláfrýjenda í dómsmáli því, sem hér er til meðferðar, eru reistar á þeirri afmörkun afréttarins, sem gerð var með fyrrgreindri dómsátt. Mörk svæðisins eru dregin á uppdrátt, sem er meðal gagna málsins, og er þeim lýst í héraðs- dómi. Gagnáfrýjandi höfðaði mál þetta sem landamerkjamál samkvæmt 8. gr. laga um landamerki, nr. 41/1919, til þess að fá dóm um mörkin milli afréttarlanda aðila á hinu umdeilda svæði. Í greinar- gerð gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti segir, að ekki sé „verið að krefjast dómsviðurkenningar á neinum tilgreindum einkaréttarleg- um eignarréttindum á hinu umdeilda landsvæði. Aðeins er gengið út frá, að um einhver slík réttindi sé að ræða“. Í máli þessu deila aðilar eingöngu um einkaréttarleg mörk. Þeir miða við það, að landsvæðið sé afréttur. Stjórnsýsluleg valdmörk eru þannig ekki til skoðunar í þessu máli. IV. Eins og lýst er í hinum áfrýjaða dómi, virðist ágreiningur aðila áður fyrr aðallega hafa verið um mörkin sunnan Tungnaár. Sam- kvæmt gögnum málsins er ljóst, að báðir aðilar hafa smalað að Kirkjufellsósi og aðaláfrýjendur hafa smalað hina svonefndu Kýlinga og Jökulgil. Samkvæmt þessu ber að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms um mörkin sunnan Tungnaár. Gagnáfrýjandi hefur ekki leitt í ljós, að hann hafi átt uprrekstrar- rétt á hinum umdeilda svæði ofan Tungnaár. Verða því kröfur hans um tiltekin merki á þessu svæði með hliðsjón af rétti til afréttarnota ekki teknar til greina. Miðað við þessa niðurstöðu um, að gagnáfrýjandi eigi ekki afréttarland ofan Tungnaár, þykir, eins og kröfugerð er háttað, skorið úr deilu aðila máls þessa um mörk afrétta ofan Tugnaár og ekki efni til að ákveða frekari mörk landsvæða í máli, sem eingöngu 1027 er á milli þessara aðila. Kröfu aðaláfrýjenda varðandi mörk við Tungnaá er því vísað sjálfkrafa frá hérðasdómi. Málkostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um gjafsóknar- og gjafvarnar- kostnað. Allan gjafsóknar- og gjafvarnarkostnað aðila fyrir Hæstarétti skal greiða úr ríkissjóði, eins og nánar greinir í dómsorði. Málflutningslaun skipaðra talsmanna aðila eru dæmd án sölu- skatts, sbr. dóm Hæstaréttar 8. febrúar 1989 í málinu nr. 238/1987. Dómsorð: Aðalkröfu aðaláfrýjenda, hreppsnefndar Holtahrepps f.h. hreppsins, hreppsnefndar Landmannahrepps f.h. hreppsins og eigenda og ábúenda Næfurholts og Hóla, um frávísun og ómerkingu héraðsdóms er hafnað. Staðfest er ákvæði héraðsdóms um mörk afréttarlanda aðila sunnan Tungnaár á eftirfarandi hátt: Mörkin milli afréttarlanda Skaftártunguhrepps annars vegar og Landmannahrepps og Holtahrepps og jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi hins vegar skulu vera úr Hábarmi og í Kirkjufellsós, sem ræður merkjum og rennur fyrir austan Kirkjufell í Tungnaá. Lína þessi er mörkuð á korti í héraðs- dómi. Framangreind kennileiti hafa eftirtalin hnit: Kirkjufellsós (punktur J) Y 389.300, x 544.300. Kirkjufellsós, þar sem hann rennur úr Kirkjufellsvatni (punktur K), Y 386.470, X $44.910. Hábarmur (punktur L) Y 381.606.2, X 546.993.5. Kröfum gagnáfrýjanda, hreppsnefndar Skaftártunguhrepps f.h. hreppsins, um mörk milli afréttarlanda á svæðinu ofan Tungnaár er hafnað. Varakröfu aðaláfrýjenda um, að mörk milli afréttarlanda skuli dregin við Tungnaá, er vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1028 Ákvæði héraðsdóms um gjafsóknar- og gjafvarnarkostnað á að vera óraskað. Allur gjafsóknar- og gjafvarnarkostnaður aðila fyrir Hæsta- rétti skal greiddur úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns aðaláfrýjenda, Arna Grétars Finnssonar hæstaréttarlögmanns, 550.000,00 krónur, og málflutningslaun skipaðs talsmanns gagnáfrýjanda, Jóns Steinars Gunnlaugs- sonar hæstaréttarlögmanns, 550.000,00 krónur. Sératkvæði Guðmundar Jónssonar hæstaréttardómara. Í máli þessu er deilt um mörk landsvæða, sem málsaðilar telja afréttarlönd. Ég tel rekstur máls þessa ekki verða byggðan á ákvæðum laga nr. 41/1919, um landamerki o.fl. Þrátt fyrir aðild eigenda og ábú- enda jarðanna Næfurholts og Hóla tel ég, að hér sé í raun uppi ágreiningur um það, hvar draga eigi mörk á sviði stjórnsýslu milli hreppsfélaga þeirra, sem að málinu standa, og því, eins og hér hagar til, sýslumörk, sbr. lög nr. 42/1969, um afréttarmál, fjallskil og fleira, sbr. nú lög nr. 6/1986, um sama efni. Ég tel þann ágreining ekki bera undir dómstóla, sbr. ákvæði 1. kafla sveitarstjórnarlaga, nr. 58/1961, sbr. nú lög nr. 8/1986, um sama efni, og því beri að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu frá héraðsdómi. Þessi niðurstaða hefur ekki hlotið stuðning meiri hluta dómara. Verður því samkvæmt 1. mgr. 53. gr. laga nr. 75/1973, um Hæsta- rétt, tekin afstaða til efnis málsins, og fellst ég þá á niðurstöðu dómsatkvæðis meiri hlutans. Dómur aukadómþings Vestur-Skaftafellssýslu 19. desember 1986. Ár 1986, föstudaginn 19. desember, er aukadómþing Vestur-Skaftafells- sýslu háð í þingsal bæjarfógetaembættisins í Hafnarfirði af Má Péturssyni, umboðsdómara í neðangreindu máli, ásamt meðdómendunum Jónasi Jóns- syni búnaðarmálastjóra og Stefáni Má Stefánssyni prófessor. Fyrir er tekið aukadómþingsmálið nr. 1/1983: Hreppsnefnd Skaftár- tunguhrepps gegn hreppsnefndum Landmanna- og Holtahreppa og eigend- um og ábúendum jarðanna Næfurholts og Hóla, og í því kveðinn upp dómur þessi. 1029 I. Mál þetta, sem dómtekið var 18. nóvember 1986, hefur hreppsnefnd Skaftártunguhrepps í Vestur-Skaftafellssýslu höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 31. október 1983, á hendur hreppsnefnd Landmannahrepps með stefnu, birtri 22. október 1983, á hendur hreppsnefnd Holtahrepps og með þingfestingu sakar 11. september 1984 á hendur eigendum og ábúend- um Næfurholts, þeim Ófeigi Ófeigssyni og Geir Ófeigssyni, og eiganda Hóla, Haraldi Runólfssyni, og ábúanda þar, Kristjáni Gíslasyni. ll. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, „að mörkin milli afréttar- landa Skaftártunguhrepps að austan og afréttarlanda Landmannahrepps og Holtahrepps og jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi að vestan verði ákveðin eftir beinni línu úr Strútslaug (Hólmsárbotnum) í Námskvíslarmynni eða Jökulgilskvíslarmynni og síðan þaðan eftir beinni línu í Þveröldu við austurenda Þórisvatns. Að auki er krafist málskostnaðar að skaðlausu, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, úr hendi Landmanna- og Holtahreppa og eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla in soldium““. Af hálfu varnaraðila er þess krafist, „„að hrundið verði öllum kröfum stefnanda og að mörkin á milli afréttarlanda nefndra hreppa, þ.e. Land- mannaafréttar, að austan og afréttar stefnanda, Skaftártunguhrepps, að vestan, verði staðfest svo sem þau voru ákveðin í dómsátt, gerðri fyrir aukadómþingi Rangárvallasýslu 7. ágúst 1951, nánar til tekið eftir kennileit- um og örnefnum frá norðri til suðurs: „úr Svartakambi, þar sem hann er hæstur (H), þaðan þvert á Tungnaá (1), síðan eftir Tungnaá í Kirkjufellsós (J) og eftir honum í Kirkjufellsvatn (K), þaðan eftir Hábarmi (L) í há- Torfajökul (M)“. Þá er krafist málskostnaðar að mati réttarins, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, úr hendi sóknaraðila. Umboðsmenn aðila hafa látið marka framangreindar kröfulínur svo og markalínu samkvæmt lýsingu Rangæinga á afréttarmörkum frá 22. október 1886, sem síðar verður frá sagt, inn á uppdrátt, sem lagður er fram í málinu sem dskj. nr. $1 og fylgir dómi þessum og er hluti af honum. Aðilar eru öldungis sammála um, að kennileiti séu rétt staðfærð og línur milli þeirra rétt dregnar, þ.e. uppdrátturinn er ágreiningslaus. (Sjá næstu síðu.) Upphaflega gerðu varnaraðilar þá aðalkröfu, að málinu yrði vísað frá dómi og þeim til dæmdur málskostnaður. Reistu þeir frávísunarkröfuna einkum á þessum röksemdum: 1. Fyrir liggi gild dómsátt frá 7. ágúst 1951 um sakarefnið í máli þessu. 2. Hæstiréttur hafi þegar skorið úr um þetta. sakarefni, sjá Hrd. 1955, 108. bls., Hrd. 1977, 32. bls., Hrd. 1981, 1584, bls. Munnlegur málflutningur fór fram um frávísunarkröfuna 19. október 1984. Skaftártunguhreppur krafðist þess, að henni yrði hrundið og honum til dæmdur málskostnaður. Með úrskurði réttarins 22. október 1984 var frávísunarkröfunni hrundið og kveðið svo á, að ákvörðun málskostnaðar biði endanlegs dóms í málinu. Með bréfi, dags. 6. febrúar 1985, tilkynnti dómurinn ríkislögmanni um málsókn þessa og jafnframt um næsta þinghald. Bréfi þessu svaraði ríkis- lögmaður 19. sama mánaðar þannig: „Leitað hefur verið eftir ákveðnum upplýsingum ráðuneyta þeirra, er í hlut eiga. Bréfi yðar verður svarað efnis- lega, þegar þau svör liggja fyrir.“ Ekki bárust frekari svör, og ekki varð af þingsókn af ríkisins hálfu. Forsvarsmenn eigenda Holtamannaafréttar, oddvitar Ásahrepps og Djúpárhrepps, sóttu dómþing í málinu 3. september 1985. Boðuðu þeir meðalgöngu í málinu. Fengu þeir í framhaldi af því ljósrit dómskjala. Var þeim veittur tiltekinn frestur til gagnaöflunar og greinargerðar. Ekki varð af meðalgöngu eigenda Holtamannaafréttar. Oddviti Ásahrepps var við- staddur á dómþingi, er málið var flutt 15. ágúst 1986. Ill. Í landamerkjalögum, nr. 5 frá 17. mars 1882, voru lögfest ýtarleg ákvæði um skyldu eigenda eða umráðamanna jarða til þess að skrásetja landamerki og skyldu sýslumanna til þess að sjá um að framfylgja lögunum. Kveðið var sérstaklega svo á, að hin sama regla gilti einnig um afrétti og aðrar óbyggðar lendur, eftir því sem við yrði komið. Hinn 22. október 1886 komu hreppsnefndir Holta-, Landmanna- og Rangárvallahreppa sér saman um landamerkjalýsingu fyrir Landmanna- afrétt og undirrituðu hana. Þessari landamerkjalýsingu var síðan þinglýst í Rangárvallasýslu 17. maí 1890. Henni var ekki þinglýst í Skaftafellssýslu. Á þrætusvæðinu í máli þessu er austurmörkum Landmannaafréttar svo lýst: „,-..síðan ræður Torfajökull inn að upptökum á Stórukvísl, sem ræður merkjum og rennur fyrir austan Kirkjufell í Tungnaá, þaðan beint í Þver- öldu, sem er fyrir norðan austurbotninn í Þórisvatni ....““. Þessi markalína, þ.e. línur milli þeirra kennileita, sem þarna eru greind, liggur um punktana M - L - K -J - G á meðfylgjandi uppdrætti á dskj. 51, sem er, eins og áður segir, samþykktur af aðilum. Áður en landamerkjalýsingu þessari var þinglýst einhliða af Rangæing- um, höfðu farið fram nokkur bréfaskipti á milli sýslnanna. Sýslunefnd Vestur-Skaftafellssýslu hafði 30. apríl 1888 lagt til, að mörkin yrðu (að því andmanna= og follahrep par eg sgandur arðanna Næfurholts 09 Hóla í Rangarvalahræppi (stefndu) Gomtrala G-A-L- Tingnsð- J-K-L-M AT baða. Arna Grelars Finnssonar hel "Cæmtrafan er samhljóða dómssa gerðri fyrr aata domþing. Þangarvátasysla F agust 1951" Ska/tárfunguhreppur steinana: ) Domtrafa. G-F-E anað að beiðni „hns eingrs Gunnmugssonar ÞÁ Lína G-E : Solla laga Kngvalaga “io 1889 Eina GIKLN: lýsing Hangretinga lo 1866 * 3 hn umde íu svæði Kangarvallahreppur (stefndi ) Demrsta: HOPE (Ar raða þessar átöfi ) namsa (oumda:ld hrepnumörk ) . Álllarershagaur Gtafnandi ) ék Aðalírafa . B-E Varutrala ; C-D-E Sk mælkvarð, (:250.000 a , Kk 20 ar 1985 til Sbkannssn, ve breyt 21 23 Pé 1032 er virðist) í samræmi við það, sem nú eru dómkröfur sóknaraðila í máli þessu, nánar til tekið: „Úr Fúlalæk á Sólheimasandi yfir Eyjafjallajökul (sýnilega misritun fyrir Mýrdalsjökul) beina stefnu í miðjan Meyjarstrút, þaðan beint í Náma- kvíslarmynni, þar sem hún fellur í Tungnaá, og þaðan fyrir vestan Tungna- árfjall í Þveröldu fyrir norðan Þórisvatn.““ Nú var orðið ljóst, að merkin voru umdeild. Sýslunefnd Rangárvallasýslu setti fram 4. október 1889 nýja tillögu, Skaftfellingum óhagstæðari en merkjalínuna í lýsingu Rangæinga frá 1886, þ.e. línuna E - G á meðfylgj- andi uppdrætti eða eins og segir Í lýsingunni frá 4.10. 1889: „Úr Fúlalæk beina stefndu í Hólmsárbotna, úr Hólmsárbotnum beina stefnu í austurendann á Þórisvatni.““ Jafnframt lagði sýslunefnd til, ef sýslunefnd Vestur-Skaftafellssýslu vildi ekki aðhyllast þessi mörk, að málið yrði „lagt í gjörð af báðum sýslunefndunum kosinna manna á kostnað beggja sýslufélaganna““. Svo virðist sem Vestur-Skaftfellingar hafi hafnað hvoru tveggja, sam- komulagstillögunni og gerðardómshugmyndinni. Var ekkert frekar að gert í málinu við svo búið. Líður nú meira en hálf öld. Þá taka búendur í Landmannahreppi annars vegar og Holtahreppi hins vegar að deila sín Í milli um veiðirétt á Land- mannaafrétti. Skaftfellingar taka ekki þátt í þeirri deilu. Var fyrsta málinu, sem búendur í Landmannahreppi höfðuðu 10. mars 1947 og hreppsnefnd Holtahrepps tók til varna í, vísað frá héraðsdómi með dómi Hæstaréttar 15. maí 1950, og segir m.a. svo í forsendum Hæstaréttar: „„Í máli þessu krefjast aðaláfrýjendur þess, að þeim einum verði dæmdur réttur til veiði í Fiskivötnum eða Veiðivötnum á Landmannaafrétti. Í mál- inu er ágreiningur um það, hver séu mörk Landmannaafréttar, og hefur það ekki verið nægilega leitt í ljós. Þá er einnig deilt um, til hvaða vatna kröfur aðaláfrýjanda taki og hver séu takmörk vatnasvæðis þess, sem málið fjallar um. Þar sem svo er ástatt, sem að framan segir, bar héraðsdómara samkvæmt III. kafla laga nr. 41/1919 að nefna samdómendur og fara með málið svo sem þar greinir. Einn aðaláfrýjenda hefur markað á uppdrátt vatnasvæði það, sem hann telur vötn þau vera á, er krafa aðaláfrýjenda tekur til, en það er gert með þeim hætti, að ekki væri unnt að leggja það til grundvallar dómi í málinu. Skortir því gögn um örnefni eða kennileiti, sem takmörk vatnasvæðisins eiga að miðast við. Sökum þessa eru kröfur aðaláfrýjanda ekki nægilega ákveðnar til dómsúrlausnar, Þess er og getanda, að í málinu hefur ekki verið gerð nægileg tilraun til að leiða í ljós, hverjar venjur hafa gilt hér á landi um veiði í vötnum á afréttum.““ Hæstiréttur ómerkti því efnisdóm héraðsdóms um sýknu og vísaði málinu frá dómi ÍS. maí 1950. 1033 Var nú stofnað til tveggja mála á árinu 1951, annars um takmörk Land- mannaafréttar, er þingfest var 2. ágúst 1951 og lauk með dómsátt 7. sama mánaðar, og hins, er höfðað var með opinberri stefnu, út gefinni 2. júlí 1951, og opinberri framhaldsstefnu, út gefinni 8. ágúst 1951, en þar krafðist hreppsnefnd Landmannahrepps f.h. hreppsins „einkaréttar til veiði í Fiski- vötnum (Veiðivötnum) svo og öllum öðrum vötnum og vatnsföllum á Land- mannaafrétti““. Svo sem áður er greint, eru dómkröfur stefnda í máli þessu í samræmi við sáttargerðina 7. ágúst 1951. Skaftártunguhreppur lét ekki mæta í því máli. Hins vegar lagði dómarinn fram í þinghaldi 2. ágúst 1951 svohljóð- andi skeyti frá oddvita Skaftártunguhrepps, dagsett sama dag: „„Hrepps- nefndin í Skaftártunguhreppi leggur til, að landamörk Skaftártunguafrétta verði þannig: að norðan Tungnaá að mynni Jökuldalskvíslar, að vestan úr mynni Jökuldalskvíslar um Kirkjufellsós í Torfajökul““. Því er ekki haldið fram, að oddvitinn hafi borið efni skeytisins formlega upp í hreppsnefndinni, og óvíst, hvort hann hafði samráð við meðnefndar- menn sína. Fyrir liggur, að staðfestingar sýslunefndar var ekki leitað. Skaftártunguhreppur lét ekki mæta í síðarnefnda málinu, um veiðirétt- inn, sem lauk með dómi Hæstaréttar 25. febrúar 1955. Í forsendum þess dóms segir m.a.: „Samkvæmt því, sem að framan segir, verður að telja, að íbúar Holta- hrepps og ábúendur Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi eigi sameigin- lega með íbúum Landmannahrepps upprekstrarrétt á Landmannaafrétt. Kemur þá næst til athugunar, hvernig rétti til veiði á Landmannaafrétti muni vera háttað. Ekki hafa verið leiddar sönnur að því, að hreppsfélögin sjálf hafi öðlazt eignarrétt að afréttinum, hvorki fyrir nám, löggerninga, hefð né með öðrum hætti. Réttur til afréttarins virðist í öndverðu hafa orðið til á þann veg, að íbúar á landsvæði framangreindra hreppa og býla hafi tekið afréttarlandið til sumarbeitar fyrir búpening og, ef til vill, annarrar takmarkaðrar notkunar. Um afréttarnotkun og fjallskil voru snemma settar opinberar reglur, sem sveitarstjórnum var falið að annast framkvæmd á. Eins og notkun afréttarlandsins hefur verið háttað, hafa hreppsfélögin, annað eða bæði, ekki unnið eignarhefð á því. Þar sem framangreindir afréttaraðiljar hafa samkvæmt framansögðu ekki beinan eignarrétt á Landmannaafrétti, koma hér til álita ákvæði $. gr. laga nr. 112/1941 um rétt til veiði í vötnum á afréttum. Í 1. tölulið þeirrar greinar segir, að noti héruð afrétt með löglegri heimild, sé héraðsmönnum þar öllum veiði jafnheimil. Þar sem íbúar Landmanna- hrepps, Holtahrepps og býlanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi nota Landmannaafrétt með löglegri heimild, hafa þeir samkvæmt greindu 1034 ákvæði sameiginlega veiðirétt í vötnum á afrétti þessu. Orðið afrétt í 2. tölulið 5. gr. verður að skýra svo þröngt, að það taki ekki til afrétta, sem notaðir eru með löglegri heimild, svo sem í 1. tölulið segir. Ekki verður séð, að skilyrði hafi verið fyrir hendi til þess, að stefndi hafi helgað sér einkarétt á veiðinni fyrir hefð. Með skírskotun til þess, sem að framan segir, verður krafa stefnda um einkarétt til veiðinnar ekki tekin til greina.“ Líður nú fram til ársins 1975, en þá höfðar íslenska ríkið eignardómsmál „„til viðurkenningar á beinum eignarrétti ríkissjóðs að svokölluðum Land- mannaafrétti hér í sýslu, en formleg eignarheimild að afréttarsvæðunum liggur ekki fyrir“. Tók málshefjandi fram, að þrátt fyrir málsókn þessa um viðurkenningu á beinum eignarrétti, sem stundum sé kallaður grunn- eignarréttur, muni ríkisvaldið viðurkenna rétt byggðamanna til upprekstrar og annarra afréttarnota, sem lög og venjur séu fyrir, enda sé við það miðað, að þeir muni sjálfir gera grein fyrir þeim réttartilköllum undir rekstri eignardómsmálsins. Landfræðilega var eignardómskrafan afmörkuð með sama hætti og Landmannaafréttur í sáttinni frá 1951. Við þingfestingu málsins var sótt þing af hálfu þessara aðila: Land- mannahrepps, Holtahrepps og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi, eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi, Rangárvallahrepps, Ása- og Djúpárhreppa og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppum. Þá var og sótt þing af hálfu Landsvirkjunar til réttargæslu. Í næsta þinghaldi í málinu var sótt þing af hálfu Skaftártunguhrepps. Í því þinghaldi var því lýst yfir af hálfu Ásahrepps og Djúpárhrepps, að ekki væri talin ástæða til að sækja frekar þing í málinu. Í þinghaldi þessu kom fram krafa um frávísun málsins af hálfu Landmannahrepps, Holtahrepps og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi, eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi og af hálfu Rangárvallahrepps. Af hálfu Skaftártunguhrepps var því lýst yfir, að hvorki væri gerð frávís- unarkrafa né fram komin frávísunarkrafa studd, en hreppnum áskilinn réttur til að koma fram með kröfur og greinargerð við efnismeðferð málsins. Héraðsdómur féllst á frávísunarkröfuna, en Hæstiréttur hratt henni með dómi 25. janúar 1977, og gekk málið til áframhaldandi efnismeðferðar í héraði. Hélt nú Skaftártunguhreppur uppi efnisvörnum og átti samleið með öðrum varnaraðilum um rökstuðning sýknukröfu að öðru leyti en því, að eftirfarandi var tekið fram um afmörkun þrætulandsins samkvæmt því, er segir í málavaxtalýsingu í héraðsdómi, upp kveðnum 27. október 1978: „Af hálfu Skaftártunguhrepps kemur fram, að krafa hreppsins sé byggð á lýsingu hreppsnefndarinnar á afréttarmörkum hreppsins frá 12. desember 1889. Afréttarmörkin séu í öllum verulegum atriðum hin sömu og sýslu- 1035 mörk Rangárvallasýslu og Vestur-Skaftafellssýslu á landsvæði því, sem stefna í máli þessu afmarkar. Svo sem fram komi af skjölum málsins, séu mörkin milli Rangárvallasýslu og Skaftafellssýslu engan veginn ágreinings- laus. Af hálfu Landmannahrepps, Holtahrepps og Ása- og Djúpárhreppa muni því haldið fram, að svokallaður Landmannaafréttur nái alveg austur að Tungnaá og að Skaftártunguhreppur eigi ekkert land fyrir vestan ána. Skaftártunguhreppur hafi hins vegar engan hlut átt að sáttargerðinni frá 7. ágúst 1951 um mörk Landmannaafréttar, og því sé hún ekki bindandi fyrir hreppinn. Hins vegar eigi ágreiningur um þetta ekki að standa í vegi fyrir því, að lagður verði dómur á kröfu stefnanda, enda standi hreppar þeir, sem risið hafa til andmæla gegn þeirri kröfu, sameinaðir í afstöðu sinni til hennar.“ Um þetta segir svo í hinum eiginlegu forsendum héraðsdóms: „Af hálfu aðila málsins, annarra en Skaftártunguhrepps, hafa ekki verið vefengd þau mörk Landmannaafréttar, sem ákveðin voru með sáttargerð- inni 7. ágúst 1951. Verður að líta svo á, að landsvæði þetta sé afréttur, en ekki almenningur, svo sem fram hefur komið í málflutningi af hálfu stefnanda. Í fyrrgreindum dómi Hæstaréttar 25. febrúar 1955, þar sem fjallað var um rétt til veiði í ám og vötnum á Landmannaafrétti, er kveðið á um, að íbúar Holtahrepps og ábúendur jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangár- vallahreppi eigi sameiginlega upprekstrarrétt á Landmannaafrétt með íbúum Landmannahrepps. Skaftártunguhreppur var ekki aðili að sáttar- gerðinni um mörk landsvæðis þess, sem fjallað er um í máli þessu, og reisir nú kröfu sína í máli þessu á því, að afréttarland hreppsins nái inn á þetta landsvæði. Þykir ágreiningur varnaraðila innbyrðis ekki girða fyrir, að efnisdómur verði lagður á málið.“ Héraðsdómi þessum, þar sem viðurkenndur var eignarréttur ríkisins að Landmannaafrétti, var áfrýjað, og segir m.a. svo í dómi Hæstaréttar frá 28. desember 1981, þar sem dómkröfum ríkisins var hrundið: „Af hálfu hreppsfélaga þeirra, sem eru aðilar máls, er því lýst, að ágrein- ingur sé milli þeirra innbyrðis um eignartilkall til Landmannaafréttar. Í eignardómsmáli þessu þarf þó eigi að kanna þessa hlið málsins, heldur það eitt, hvort aðiljar þeir, sem andæft hafa eignartilkalli ríkisins, hafi nægilega lagahagsmuni af því að fá dæmt um kröfurnar. Þykir þessi ágreiningur milli hreppsfélaganna og eftir atvikum annarra varnaraðilja í héraði ekki eiga að taka fyrir, að efnisdómur verði lagður á málið. Í héraðsdómi er greint frá dómsátt hinn 7. ágúst 1951 út af afmörkun Landmannaafréttar. Stóðu Landmanna-, Ása-, Djúpár- og Rangárvalla- hreppur svo og landbúnaðarráðherra f.h. ríkisins að sáttinni. Eru kröfur aðilja dómsmáls þess ýmist beinlínis reistar á greindri afmörkun landsvæð- 1036 isins eða taka a.m.k. mið af henni að því er varðar Skaftártunguhrepp. Mörk svæðisins eru dregin á uppdrátt, sem er meðal gagna málsins, og er þeim lýst í héraðsdómi. Fjármálaráðherra f.h. ríkisins hefur í dómsmáli þessu viðurkennt „rétt byggðarmanna til upprekstrar og annarra afréttarnota, sem lög eða venjur eru fyrir““. Þessi viðurkenning er ekki hnitmiðuð. Þegar þess hins vegar er gætt, að mál þetta er höfðað með eignardómsstefnu til viðurkenningar á beinum eignarrétti málshöfðandans að landsvæðinu, stendur þessi óvissa um tilvist óbeinna eignarréttinda ekki því í vegi, að dómur verði lagður á kröfu fjármálaráðherra f.h. ríkisins í máli þessu.“ Og enn segir í hæstréttardómi þessum: „„Skaftártunguhreppur telur sig eiga nokkurn hluta afréttarsvæðisins, svo sem greint hefur verið frá af hans hendi í málflutningi hér fyrir dómi. Öðrum þræði er af hálfu þessa aðilja tekið undir málflutning af hendi hinna hreppsfélaganna. Eigi hefur þessi aðili sýnt fram á, hvað sem öðru líður, að hann eigi nein þau réttindi til afréttarins, sem séu rýmri en réttindi þeirra hreppsfélaga, sem aðiljar voru að fyrrgreindu hæstaréttarmáli frá 1955.“ IV. Í máli þessu hafa verið færð fram og reifuð ýmis gögn um það, hver hafi verið talin mörk afréttarlandanna frá fornu fari, og nýtingu þeirra. Auk framangreindra landamerkjalýsinga frá 1886 - 1889 eru þessi hin helstu: A. Dómur frá 1476. Í dómi Hæstaréttar frá 25. febrúar 1955 segir m.a.: „Í skjölum, sem rituð eru á öndverðri 19. öld og teljast vera endurrit af dómi, er gengið hafi að Skarði á Landi 25. júní 1476, er afrétturinn Þjórsártungur „frá Túná (Tungnaá) og til Sprengisands og vestur í Þjórsá og allt austur í fjallgarð, svo langt sem vötn renna til og frá héraða á milli?', dæmdur „þeirra eign og afrétt, sem haft og haldið hafa í Holtum og á Landi““. Er þetta samkvæmt „dóminum'' einungis á því reist, að svarið hafi verið af tveimur mönnum, „að þessi afréttur, Þjórsártungur, hafi verið hafður og haldinn til lambareksturs og eldra fjár af þessum tveimur hrepp- um, Landi og Holtum, svo lengi sem þeir mundu til. Og eigi vissu þeir annað sannara en það væri þeirra eign.““ Þar sem gögn þessi styðjast hvorki við frumbréf né staðfest endurrit dóms, þykja þau ekki verða lögð til grundvallar í máli þessu um rétt til afréttarins.““ Undir rekstri málsins, er lauk 28. desember 1981, fór fram textafræðileg athugun tveggja sérfróðra, dómkvaddra manna, er komust að þeirri niður- stöðu, að óhugsandi sé, að umrædd uppskrift sé falsbréf, er falsað hafi verið frá grunni á síðari öldum, sjá Hrd. 1981, 1596. bls. og 1613. bls. B. Handrit Árna Magnússonar að Jarðabók frá því laust eftir 1700, 1037 prentað í Árbók Hins íslenska fornleifafélags 1940, 78. bls., dskj. 56. Í lýsingu höfundar af Skaftafellssýslu segir m.a.: „Fiskivötn, 100 að tölu (langtum fleiri), meira en (freka) þingmannaleið úr Skaftártungu, í norður eða lítið til útnorðurs.““ Báðir aðilar virðast veiða í Fiskivötnum, því að í lýsingunni segir, að þeir af Landi sæki „,og““ til Fiskivatna. C. Jarðaskjal um Landmannaafrétt frá 1717, dskj. 59. Því er ómótmælt haldið fram af sóknaraðila, að örnefni þau, er fram koma í þessari lýsingu á Landmannaafrétti, séu öll utan þrætulandsins í máli þessu. Skjal þetta styður því fremur dómkröfur sóknaraðila en varnaraðila. D. Sýslulýsing Rangárvallasýslu eftir Þorstein Magnússon, er þar var sýslumaður 1743 - 1785, dskj. 54. „„Ellers skal der paa de öde Fielde imellem Rangervalde- og Skaftefiels- sysseler 8 a 10 Miile Nordost fra Hekla endnu være 5 söer nær Hverand(r)e, kaldende Fiskevande, som skal væri mangfoldig fiskerige af örter. De fra Skaftefieldssyssel have til forne haft der Hytter eller Boder samt en Fiske- Baad, og der skal endnu sees de Fiske Gaarde af sten, som de have törret deres flekkede Örter paa; men nu er den Fangst forlagt. Dog vil nogle af Rangervalle syssel nu giðre forsög paa ny, at faa den paa Fode.““ E. Ferðabók Eggerts og Bjarna um ferðir þeirra um Ísland 1752-1757, Rvík 1975, úr lýsingu Múla- og Skaftafellssýslna, kaflanum um silungsvötn, 2. bindi, 111. bls., dskj. 58: „Fátt slíkra vatna er í vesturhluta fjórðungsins. Norður af Mýrdalsjökli eru Fiskivötn kunnust. Þau eru með afbrigðum fiskisæl, og hafa menn sótt þangað veiði úr vesturhluta Skaftafellssýslu og af Rangárvöllum. Hafa menn legið þar við í veiðimannakofum, og sjást minjar þeirra. Þangað eru 10 mílur úr Skaftártungu, en menn segja, að þeir geti ekki lengur sótt Þangað, því að þar sé enginn hestahagi. En sú afsökun er einskis virði, því að þeir gætu farið þangað nokkrir saman og látið reka hestana til byggða, meðan þeir dveljast við vötnin.“ Bókinni fylgir uppdráttur Íslands. Á honum eru sýslumörk dregin. Sýslu- mörk milli Rangárvallasýslu og Skaftafellssýslu eru sýnd vestan við Fiski- vötn og þrætusvæðið í máli þessu samkvæmt því talið í Skaftafellssýslu. F. Í Ferðabók Sveins Pálssonar, sem byggð er á dagbókum.hans og ritgerðum frá árunum 1791 - 1797, útg. Rvík 1945 af Jóni Eyþórssyni, segir á 259. bls.: „Við vorum nú í Skaftártungu, þeirri sveit, sem næst liggur Fjallabaki. Hún er lengst frá norðri til suðurs og nær að norðan upp til öræfa inni í landinu allt að Túná, að vestan upp að Fjallabaki og Torfajökuls- fjöllum. ““ Á 657. bls. segir: „Mikill skaði er það, að veiðin í Fiskivötnum hefur alveg verið afrækt síðan á harðindaárunum 1783 - '85, og hinir fáu, sem 1038 áður voru vanir veiðinni, þekktu aðferðina, miðin o.s.frv., eru komnir á grafarbakkann.““ Lögmaður varnaraðila bendir á, að í þessari frásögn komi í fyrsta lagi fram lýsing á mörkum Skaftártungu, sem til norðurs sé talin takmarkast af Tungnaá og til vesturs af Torfajökli. Í öðru lagi sé þarna greint frá veiði Skaftártungumanna í Fiskivötnum fyrir jarðeldana 1783. Í þriðja lagi sé skýrt frá því, að veiðar þeirra hafi alveg lagst niður eftir harðindaárin 1783 - '85. Dr. Þorvaldur Thoroddsen tekur upp þessa frásögn í Ferðabók sinni (Kaupmannahöfn 1914, 11. bindi, 280. bls.). Þar segir: „„Frá Skaftártungu var veiðin helzt stunduð, því þaðan er styzt til Fiskivatna, að eins ein dag- leið frá bygð.““ Síðan er lýst veginum, sem Skaftártungumenn fóru til veið- anna. Það er einnig gert í III. bindi Ferðabókarinnar. Sjá eink. 197. bls. Dr. Þorvaldur mun í þessu styðjast við frásögn Sveins Pálssonar. Orðalag Sveins Pálssonar á 658. bls., þar sem hann lýsir Landmannaaf- rétti og segir: „„Landmannaafréttur liggur, sem fyrr segir, fram með Þjórsá norðaustur að Tungná og austur með henni að háum fjallgarði, er Kýlingar kallast.““, styður það, að hann hafi talið þrætusvæðið sunnan Tungnaár í máli þessu til Landmannaafréttar. G. Í sóknarlýsingu Stóruvalla á Landi, sem voru kirkjustaður, en eru nú eyðijörð, dagsettri 14. janúar 1841, ritaðri af sr. Jóni Torfasyni, dskj. 9, segir m.a.: „Afréttarlönd tilheyra sveitinni, kallast Landmannaafréttur, í félagsskap við Holtasveit; takmörk hans eru að sunnan og útsunnan Hekla, fjallaklas- ar, öldur og dyngjur þær, sem liggja norður af henni. — Að landsunnan og austan Hrafntinnuhraun og Torfajökull, samt. Jökull- eða Námakvísl kölluð, sem að rennur norður í Tungná, ræður hún so og rennur allt vestur í Þjórsá, rúmum hálfum áfanga fyrir ofan byggð. — Í miðjum afréttinum liggur hátt og eggjamikið fjall, sem Löðmundur kallast... Annan afrétt á sveitin í félagsskap við Holtasveit, nefndur Holtamanna- afréttur, út við Þjórsá, en fyrir innan Tungná, plássið er kallað Búðarháls (fyrrum Þjórsártungur), og rennur allmikil kvísl, nefnd Kaldakvísl, austan undir honum, ætla menn hún komi úr Vatnsjöklinum svo kölluðum, þeir sem leita þennan afrétt á haustum, fara allt til Biskupsþúfu og Sprengisands norður. — Fyrir austan Köldukvísl en fyrir innan Tungná, allt austur í fjall- garð þann mikla, sem er fyrir austan öll Fiskivötn og norður undir næst nefndan jökul, eru mikil öræfi og víðlendur, þó eru þar pláss, sem að fornu og allt til þessa hafa verið notuð til rótagröftar svo sem Þóristungur. Utast og syðst í krók þeim, sem myndast af kvíslinni og Tungná — þá Kvíslarnar svokallaðar — austar, í landnorður frá kvíslunum, en fyrir vestan nefndan 1039 fjallgarð liggja Fiskivötn, að mestu strandlengis frá Tungná suður, allt norður undir Stórasjó so kallaðan, sem liggur inn við nefndan jökul, og mun fáum kunnug stærð hans og líka, hvernig hagar til þar í kring. — Þau eiginlegu Fiskivötn hafa affalla hvurt úr öðru, sem kallast Vatnakvísl, hún rennur í Tungná, á miðjum þessum öræfum í útnorður frá nærst nefnd- um vötnum, liggur Þórisvatn og fyrir austan það Þóristindur, sem að sögn er kenndur við Þóri þann, er Ármannssaga nefnir. — Í Fiskivötnum er silungsveiði, sem meir var stunduð til forna en nú á tímum, þykir það ekki tilvinnandi um hásláttartíma að láta fólk liggja þar, því oft er þar lítið um aflabrögð. — Það gagn og gæði, sem í þessum auðn- um og öræfum var að hafa fyrrum, so sem fjallagrös, rót, silungs- og álfta- veiði, var af 12 mönnum dæmt árið 1476 að Ytrivöllum hérí hreppi Land- og Holtasveitum, og því er lýsingin so langerð, að í því tilliti sýnist sem það sé viðkomandi þessu prestakalli. — Af nefndum afréttum er sauðfé rekið til rétta í svokallað Réttanes, austur við Rangá, nálægt miðsveitis, þangað er tilsótt úr Holta- og Landsveit 22 vikur að sumri.“ H. Í sýslulýsingu Rangárvallasýslu frá 1856, Rvík. 1968, 3. bls., dskj. 10, sem rituð er af Magnúsi Stephensen, sem var sýslumaður í Skaftafells- þingi 1823 - 1844, en í Rangárþingi 1844 - 1857, segir: „,„Takmörk Rangárvallasýslu á alla vegu eru þessi: Hafið að sunnan frá Jökulsár- til Þjórsár-mynnis, ræður svo Þjórsá að vestan allt upp í óbyggð- ir: að norðan: úr henni bein stefna í Eyvindarhreysi, úr Eyvindarhreysi í Þórisvatn, úr því í Fiskivötn, úr þeim bein stefna í Hól(m)sárbotna í Skapt- ártungu, etc.“ Samkvæmt þessari lýsingu sker línan Fiskivatnasvæðið, en syðra deilu- svæðið tilheyrir Rangæingum. I. Með lögfestu, dags. 27. desember 1856, lögfestu þrír nafngreindir menn í umboði allra búenda í Holtamannahreppi og Landmannahreppi undir þessar sveitir afrétt þann, er „fyrrum nefndist Þjósártungur, en nú á dögum er nefndur Holtamannaafréttur og Þóristungur, með þessum tak- mörkum: frá Túná að sunnan og til Sprengisands að norðan og vestur í Þjórsá og allt austur í fjallgarð svo langt sem vötn renna til og frá, héraða á millum“. Í lögfestunni segir, að hún sé „samkvæmt dómi, er dæmdur var af 6 mönnum á Ytrivöllum á Landi um Þjórsártungur árið 1476“. J. Þá er að geta bréfs oddvita Landmannahrepps, er hann ritaði sýslu- manni sínum 15. desember 1887. Þar er hann að ræða um landamerkjalýs- inguna frá 22. október 1886, sem síðar var þinglýst 17. maí 1890. ,„„Hinn 22. Okt. f.á. skrifaði eg hreppsnefndinni í Skaptártunguhreppi í Vestur-Skaptafellssýslu og sendi henni umleið landamerkjálýsingu fyrir Landmannaafrétt; óskaði eg, að téð hreppsnefnd staðfesti landamerkjalýs- 1040 ingu þessa með undirskript sinni, svo hún yrði þinglesin, sem lög standa til. Með bréfi d.s. 1. Jan. þ.á. hefur hreppsnefndin í Skaptártunguhreppi svarað mér á þá leið, að hún sjái sér að svo stöddu ekki fært að ákveða landamörkin milli Landmanna- og Skaptártungu-afrétta, vegna þess að henni sé ókunnugt um takmörkin milli Rangárvalla- og Skaptafellssýslna, verði hún því að leggja þetta mál undir sýslunefnd sína. Síðan þetta bréf kom hefi eg engin skeyti fengið frá téðri hreppsnefnd. Eg vil því leyfa mér að biðja yður, herra sýslumaður, að hlutast til um með milligöngu yðar, að hreppsnefndin í Skaptártunguhreppi dragi ekki mál þetta lengur á þennan hátt, að því er virðist, að óþörfu. Það skal tekið fram, að mörkin í nefndri landamerkjalýsingu eru ákveðin eptir vitnisburðum elstu manna, fróðra og sannorðra, og eptir því, sem hagað hefur verið fjallgöngum og fjársafni um mjög langan tíma óátalið af öllum. Virðist því mjög ástæðu- laust fyrir hreppsnefnd Skaptártunguhrepps að færast undan því að stað- festa optnefnda landamerkjalýsingu. K. Ástæðulaust þykir að rekja lýsingar á afréttarmörkum frá þessari öld að öðru leyti en því, að Pálmi Hannesson segir í bók sinni, Frá óbyggð- um, á 206. bls., þar sem hann segir frá ferð, er hann fór um 1930: „Kirkju- fellsós kemur úr vatninu (þ.e. Kirkjufellsvatn) og fellur norður í Tungná. Um hann eru sýslumót og afrétta. “ V. Um nýtingu þrætulandsins er það komið fram við yfirheyrslur, að hvorugur málsaðila hefur rekið fé upp yfir Tungnaá, en það svæði nefnist Öræfin. Varnaraðilar hafa smalað Öræfin, en fátt fé virðist hafa gengið þar, 30 kindur eða færri. Sigurjón bóndi á Galtalæk hafði það þó ettir nafngreindum öldruðum eða látnum bændum, að áður hefðu oft komið 50 - 70 kindur af svæðinu. Óumdeilt er, að fé það, sem kemur af þessu svæði, er nær allt frá Rangæingum, en þó kemur fyrir, að kind og kind úr Skaftártungu flækist norður yfir Tungnaá. Lagðir hafa verið fram í málinu fjallseðlar Landmanna fyrir árin frá 1903 til 1938, og kemur þar fram, að svæðið ofan Tungnaár, Öræfin, hefur verið smalað, að því er virðist, af fjórum mönnum, tveimur af Landi og tveimur úr Holtum. Nú síðari ár munu 12 menn fara í Öræfin og smala á bílum með hunda. Um nýtingu þrætusvæðisins sunnan Tungnaár bar oddviti stefnanda, Valur Oddsteinsson í Úthlíð, að Skaftártungumenn hefðu alltaf smalað að Kirkjufellsósi (þ.e. ekki smalað þrætusvæðið) nema fyrstu árin, eftir að afrétturinn var opnaður, en upprekstur á Landmannaafrétt var bannaður árið 1941 - 1962 í því skyni að hefta útbreiðslu sauðfjársjúkdóma. Þá hafi þeir smalað að kvísl þeirri, sem ýmist er nefnd Jökulgilskvísl eða Námskvísl. 1041 Fyrrverandi oddviti stefnanda, Guðjón Guðjónsson í Hlíð, f. 1910, bar, að þegar hann man fyrst eftir, hafi verið smalað að Tungnaá og að Illagili, skammt austan við Kirkjufellsósinn, og fullyrti, að Skaftártungumenn hefðu aldrei smalað Kýlinga fyrir fjárskipti. Á fjárleysisárunum hafi þeir farið að skyggnast um eftir fé og e.t.v. stundum smalað þar. Spurður um tilefni skeytisins frá 2. ágúst 1951 svaraði hann m.a.: „„Það var mín skoðun, þegar ég sendi skeytið, og er ennþá, að mörkin ættu að vera sem næst því, sem við hefðum smalað.““ „Það er og hefur verið mín skoðun, að það væri ein mesta meinsemd og það, sem stæði búskap í Skaftártungu fyrir þrifum, hvað við hefðum stóran afrétt.“ Benedikt Guðjónsson í Nefsholti, Rangárvallasýslu, var fjallkóngur frá 1930.og þar til hætt var að reka á fjall nokkru eftir 1940. Hann fór fyrstu fjallferð sína 1910, þá 14 ára. Hann kvað alltaf hafa verið smalað að Kirkjufellsvatni og Kirkjufellsós. Árið 1982 var í samvinnu aðila máls þessa og sauðfjárveikivarna sett upp varnargirðing meðfram Kirkjufellsósnum, þ.e. nokkurn veginn á þeirri línu, er Rangæingar lýstu sem markalínu 22. 10. 1886. VI. Álit réttarins. 1. Sóknaraðili í máli þessu, Skaftártunguhreppur, var ekki aðili að dómsáttinni, er gerð var 7. ágúst 1951. Til þess að um dómsátt hefði verið að ræða, hefðu aðilar eða umboðsmenn þeirra þurft að sækja dómþing og undirrita sáttina í þingbók eða a.m.k. viðurkenna efni hennar á dóm- þingi. Þessi regla er m.a. staðfest í 8. gr. landamerkjalaga, nr. 41/1919. Þetta gerði Skaftártunguhreppur ekki, og því er hann ekki bundinn af dómsáttinni. 2. Kemur þá til athugunar, hvort yfirlýsing oddvita Skaftártunguhrepps í símskeyti 2. ágúst 1951 feli í sér bindandi afsal á hugsanlegum rétti hrepps- ins til þrætulandsins. Þar koma stjórnsýslulegar umboðsreglur til álita. Því er ekki haldið fram, að ákvörðun um málið hafi verið tekin á formlegum hreppsnefndarfundi í samræmi við reglur um stjórnarathafnir fjölskipaðra stjórnvalda. Upplýst er að um málið var eigi fjallað af sýslunefnd, en samkvæmt 5. tl. 28. gr. þágildandi sveitarstjórnarlaga, nr. 12/1927, út- heimtist samþykki sýslunefndar, til þess að ályktun hreppsnefndar um að selja eða veðsetja fasteignir sveitarinnar yrði gild. Þannig hafði oddviti einn og sér ekki umboð að lögum til þess að gefa bindandi yfirlýsingu um afsal réttinda þeirra, er mál þetta snýst um. 3. Um þá málsvörn varnaraðila, að sakarefnið í máli þessu sé þegar dæmt með dómum Hæstaréttar frá 1955 og 1981, er þetta að segja: Skaftártunguhreppur var ekki aðili að málinu frá 1955. Það var ekki 66 1042 höfðað sem eignardómsmál, heldur einvörðungu með opinberri stefnu. Þess gerðist því ekki þörf að fjalla hér um það, hvort dómur í eignardómsmáli bindi alla. Dómur í venjulegu dómsmáli, sem höfðað er með opinberri stefnu, gerir það ekki. Þá er og á það að líta, að eins og umrætt mál var lagt fyrir, fór ekki fram nein gagnrýnin skoðun á mörkum þrætulandsins við dómsmeðferðina. Í málinu frá 1981 gerðist Skaftártunguhreppur aðili og studdi varnaraðild sína tilkalli til réttinda á því landsvæði, sem dómkrafa hans í máli þessu tekur til. Af orðum þeim, er vitnað er til í niðurlagi Il. kafla hér að framan (Hrd. 1981, 1590. bls., er auðráðið, að ódæmt er um sakarefni í máli þessu: „Eigi hefur þessi aðili sýnt fram á, hvað sem öðru líður, að hann eigi nein þau réttindi til afréttarins, sem séu rýmri en réttindi þeirra hreppsfélaga, sem aðiljar voru að fyrrgreindu hæstaréttarmáli frá 1955.“ Samkvæmt þessu verður ekki fallist á, að þegar sé dæmt um sakarefnið í máli þessu með framangreindum dómum Hæstaréttar. 4. Þá kemur að þeirri röksemd varnaraðila, að hugsanleg réttindi sóknaraðila hafi fallið niður fyrir aðgerðaleysi eða hefð. Að því er varðar aðgerðaleysi eða tómlætisverkanir, er það að segja, að aðgerðaleysi eitt sér leiðir ekki til brottfalls eignarréttinda. Hvað hefðina varðar, er á það að líta, að ekki er fram komið, að varnar- aðilar hafi á neinu tímaskeiði, er hefðartíma næmi, haft afréttarnot á þrætulandinu í útilokandi umráðum. Eftir að hinar bréfuðu yfirlýsingar eða tillögur að landamerkjaskrám lágu fyrir, en samkvæmt þeim var ekki ágreiningur um, að meginhluti þrætu- svæðisins væri innan afréttarmarka stefnanda, kemur einnig til skortur á huglægum skilyrðum; varnaraðilar vissu eða máttu vita um þann rétt, er stóð í vegi fyrir hefð. Þeir höfðu sjálfir viðurkennt og þinglýst skjali, sem var byggt á því, að afréttarmörkin lægju yfir Veiðivatnasvæðið. Er hér átt við hina upphaflegu tillögu þeirra sjálfra frá 1886, sem þinglýst var 1890. Sáttin frá 1951, sem stefnandi var ekki aðili að, og yfirlýsing oddvita, sem eigi var bindandi afsal, breytti þar engu um. Loks athugist, að eigi eru enn liðin þau 40 ár, sem telja verður hefðartíma að réttindum sem þessum, frá því að sáttin var gerð og henni þinglýst 17. nóvember 1951. 5. Samkvæmt öllu þessu framansögðu verður því á það fallist með sóknaraðila, að úrslit máls þessa velti á því, hver teljist hafa verið mörkin frá fornu fari. Það liggur fyrir, að á árunum 1886 - 1889, þegar aðilar voru að reyna að koma sér saman um mörkin, var ágreiningur þeirra allt annar og minni en nú er. Þá greindi ekki á um, að í norðri væri Þveralda merkjapunktur milli afréttanna. Þaðan lægi línan vestur af suðri yfir Veiðivatnasvæðið. 1043 Rangæingar töldu 1886, að línan ætti að liggja úr Þveröldu í Stórukvísl, sem er augljóslega sama örnefnið og Kirkjufellsós. Skaftfellingar voru þeim sammála um, að miða ætti við Þveröldu og draga línuna vestur af suðri yfir Veiðivatansvæðið, en vildu ekki miða við Kirkjufellsós, heldur við Námskvíslarmynni nokkru vestar með Tungnaá. Þetta sýnir greinilega, að ágreiningur var um Kýlingana, og jafnframt, að ekki var ágreiningur milli aðila um, að austurhluti Veiðivatnasvæðisins tilheyrði Skaftfellingum. Málið stöðvaðist þannig á ágreiningi um, hvar setja ætti niður merkjapunkt við Tungnaá að sunnan, en enginn ágrein- ingur var um, að úr þeim punkti ætti að draga línuna til norðurs í Þver- öldu. Hin svokallaða sáttatillaga Rangæinga frá 4. október 1889 hefur lítið sönnunargildi. Á hana virðist mega líta sem ríflega gagnkröfu fremur en hlutlægar upplýsingar um skoðun tillögumanna á því, hver mörkin væru og hefðu verið. Hún staðfesti þó, að Rangæingar voru ekki í vafa um, að austurhluti Veiðivatnasvæðisins tilheyrði Skaftfellingum. Úr því að samningar náðust ekki, eru umræddar sáttatillögur einvörð- ungu sönnunargögn. Skal nú hugað að öðrum sönnunargögnum, en þeim er áður lýst í IV. kafla hér að framan, 11. - 16. bls., í liðunum A - K: a) Í dómi Hæstaréttar frá 25. febrúar 1955 var talið, að bréf það frá 19. öld, sem sagt er endurrit af dómi frá 25. júní 1476, yrði ekki lagt til grundvallar um rétt til afréttarins. Samkvæmt rannsókn, er fór fram undir rekstri málsins, er Hæstiréttur dæmdi 28. desember 1981, töldu dómkvadd- ir kunnáttumenn óhugsandi, að umrætt bréf hefði verið falsað frá grunni á síðari öldum. Af hrd. 1955:119 sést, hvaða svæði hér er um að ræða, þ.e. „allt landsvæðið frá Tungnaá til Sprengisands og frá Þjórsá austur í fjallgarð, svo langt sem vötn renna til og frá héraði.“ Þetta voru raunar kallaðar „„Þjórsártungur““ í dóminum. Skv. kortum (þ. á m. korti Björns Gunnlaugssonar í Kortasögu Íslands, Rvík 1978, myndblað 43) gæti þá allt Veiðivatnasvæðið verið innan þessara marka. Hins vegar er það tæpast sennilegt, að Þjórsártungur taki yfir svo víðáttumikið svæði. Í lögfestunni frá 27. desember 1856 kemur og fram skýring, sem er sennilegri, en þar eru Þjórsártungur taldar ná yfir Holtamannaafrétt og Þóristungur. Í sóknar- lýsingu Stóruvalla frá 1841 eru Þjórsártungur kallaðar Búðarháls, og er það sennilegt miðað við legu. Í heild hlýtur að vera valt að draga nokkrar ályktanir af þessu plaggi um mörk, jafnvel þótt komist væri að þeirri niðurstöðu, að það væri ófalsað. b) Samkvæmt Jarðabók Árna Magnússonar stunduðu báðir aðilar veiði í Fiskivötnum, og veitir það líkur fyrir því, að Skaftártungumenn hafi talið sig eiga réttindi á þeim hluta þrætulandsins, sem er ofan Tungnaár. 1044 c) Samkvæmt því, sem sagt er hér að framan, styðja jarðaskjöl frá 1717 fremur dómkröfur sóknaraðila en varnaraðila. d) Um sýslulýsingu Þorsteins Magnússonar er hið sama að segja og um lýsingu Árna Magnússonar (undir lið b). e) Enn er hið sama að segja um lýsingu Eggerts og Bjarna. Tilgreining sýslumarka á uppdrætti þeirra hefur takmarkað sönnunargildi, en styður þó, að Skaftafellssýsla hafi verið talin ná upp fyrir Tungnaá. f) Markalýsing Sveins Pálssonar veikir kröfu sóknaraðila til þrætu- landsins ofan Tungnaár, en hér er enn staðfesting á veiði hans þar. Þarna er hins vegar að finna stuðning fyrir kröfulínu varnaraðila sunnan Tungna- ár, þar sem segir, að Landmannaafréttur nái „austur að háum fjallgarði, er Kyýlingar nefnist“. g) Lýsingin á merkjum í sóknarlýsingu Stóruvalla frá 14. janúar 1841 er óhagstæð varnaraðilum. Hún er rituð af þeirra manni. Er varla fært annað en skilja þessa lýsingu svo, að mörkin sunnar Tungnaár séu nokkurn veginn eins og sóknaraðili vill hafa þau. Þá er Löðmundur sagður í miðjum afrétti, og styður það, að höfundur telji Landmannaafrétt ekki ná upp fyrir Tungnaá. Þó ber að hafa í huga, að samkvæmt þessu gagni virðast Land- menn hafa stundað veiði í Fiskivötnum, svo og þann fyrirv...a, er felst í vísun til dómsins frá 1476. h) Samkvæmt merkjalýsingu í sýslulýsingu Magnúsar Stephensens, sýslumanns Rangæinga, um Rangárvallasýslu frá 1856 sker markalínan Veiðivatnasvæðið, en deilusvæðið sunnan Tungnaár tilheyrir Rangárvalla- sýslu. i) Lögfestan frá 1856 styðst greinilega við dóminn frá 1476, og vísast til þess, er áður er sagt um þann dóm. D Áður er vitnað til merkjalýsingar Rangæinga frá 22. október 1886. Bréf oddvita Landmanna frá 15. desember 1887 styður það, að markalýsing þessi hafi verið gerð að vel athuguðu máli af þeirra hálfu og „eftir því, sem hagað hefur verið fjallgöngum og fjársafni um mjög langan tíma óátalið af öllum“. k) Fram er komið með framburði vitna í máli þessu, að sunnan Tungna- ár hafa báðir aðilar smalað að Kirkjufellsósi síðustu öld, þ.e. að línunni í markalýsingunni frá 1886 og sáttinni frá 1951, en ofan Tungnaár hafa varnaraðilar smalað þrætusvæðið, a.m.k. frá því um síðustu aldamót. 6. Línan samkvæmt sáttinni frá 1951 úr Þveröldu um Svartakamb í Tungnaá á hvorki stoð í markalýsingu né öðrum gögnum, svo að séð verði. Sérstaka athygli vekja þau ummæli í dómi héraðsdóms 15. júlí 1953, Hrd. 1955, 125. bls., sem hér eru skáletruð. „Árið 1886 eru landamerki Landmannaafréttar, eins og áður er frá greint, ákveðin með landamerkjaskrá. Þau landamerki eru í aðalatriðum 1045 hin sömu og samkvæmt sættinni frá 7. ágúst 1951, að öðru en því, að annar merkipunktur, sem austurlína afréttarins var miðuð við 1886, var glataður, og var Í sáttagerðinni ákveðin ný austurtakmarkalína.““ Dómendur telja, að tilvitnuð orð standist ekki miðað við gögnin í máli þessu. Það, sem á milli ber, er hvorki meira né minna en meginhlutinn af þrætu- landinu ofan Tungnaár í máli þessu, á þriðja tug ferkílómetra. 7. Að því er varðar mörkin sunnar Tungnaár, er óhnekkt þeirri yfirlýs- ingu oddvita Landmannahrepps Í bréfi frá 15.12. 1887, að í landamerkjalýs- ingunni 1886 sé mörkum lýst „,eftir því sem hagað hefur verið fjallgöngum og fjársafni um mjög langan tíma“. Samhljóða framburður elstu og kunn- ugustu manna, er komið hafa fyrir dóminn, bæði Rangæinga og Skaftfell- inga, staðfesta, að síðan hefur þetta verið óbreytt, báðir aðilar hafa smalað að Kirkjufellsósi. Landamerkjalýsingin frá 1886 er hér mikilvægasta sönn- unargagnið. Aðrar eldri heimildir hnekkja ekki markalínu um Kirkjufellsós. Að þessu athuguðu þykir mega fallast á markalínu samkvæmt dómkröf- um varnaraðila og merkjalýsingunni frá 1886, að því er varðar mörkin sunnan Tungnaár, þ.e., að þau skuli vera með Kirkjufellsósi um Kirkju- fellsvatn og í Hábarm, línan J - K - L á meðfylgjandi uppdrætti, en sá uppdráttur er óumdeildur, þar með, að kennileitið „„Stórakvísl, sem rennur fyrir austan Kirkjufell í Tungná'“, sé Kirkjufellsós. Námskvísl eða Jökul- gilskvísl rennur alllangt vestan Kirkjufells í Tungnaá. Ekki er dæmt um kröfulínu varnaraðila milli Hábarms og há-Torfa- jökuls, þ.e. L - M, þar sem hún er utan þrætusvæðisins í máli þessu. 8. Þegar nú hefur verið skorið úr þeim ágreiningi um mörkin sunnan Tungnaár, sem virðist hafa staðið í vegi fyrir samkomulagi, þegar aðilar reyndu að setja niður mörkin á níunda tug síðustu aldar, er eftirleikurinn hægur um mörkin ofan 11 ungnaár. Leggja ber til grundvallar landamerkja- lýsingu Rangæinga frá 1886. Hún er þeim sjálfum í óhag miðað við kröfu- gerð þeirra í máli þessu. Skýrsla málsaðila, sem er honum sjálfum í óhag, er að jafnaði mikilvægt sönnunargagn. Línuna ber því að draga úr Kirkju- fellsósi í Þveröldu, þ.e. eftir línu milli punktanna J - G. Sú lína er í sam- ræmi við þann grundvöll, er báðir aðilar byggðu á í tillögum sínum 1886 - 1889, að línan ætti að liggja yfir Veiðivatnasvæðið. Önnur gögn styðja og þessa niðurstöðu, einkum lýsing Magnúsar sýslumanns Stephensens, — einnig uppdráttur í Ferðabók Eggerts og Bjarna. 9. Samkvæmt þessu er fallist á kröfulínu varnaraðila sunnan Tungnaár, en úr Kirkjufellsósi eiga mörkin að liggja í Þveröldu. Mörk milli afrétta málsaðila dæmast því línan L - K - J - G á meðfylgjandi uppdrætti, þ.e. línan úr Hábarmi (punktinum L, hnit Y 381606,2, X 546993,5) í miðjan Kirkjufellsós, þar sem hann rennur úr Kirkjufellsvatni (punkturinn K, hnit 1046 Y 386470, X 544910), og síðan eftir miðjum Kirkjufellsósi til Tungnaár (í punktinn J, hnit Y 389260, X 544188), þaðan bein lína í Þveröldu (punkt- inn G, hnit Y 420640, X 533440), en sú lína liggur um hápunkt Snjóöldu (hnit Y, 396247,9 X 541794,8). Til skýringar skal tekið fram, að hnitakerfi fyrir Ísland er þannig upp byggt, að punktur með hnit Y O og X O er fyrir suðaustan Ísland. Hnit Hábarms, Y 381606,2, merkir, að hæsti punktur fjallsins sé 381 kílómetra 606 metrum og 20 sentimetrum norðan við núllpunkt eða hornpunkt hnita- kerfisins, en X 546993,5 merkir, að sami punktur fjallsins sé 546 kíló- metrum 993 metrum og 50 sentimetrum vestan við hann. Á Hábarmi og Snjóöldu eru svokallaðir þríhyrningapunktar Orkustofnunar (og Land- mælinga Íslands), þ.e. sýnileg varanleg ummerki, steypt eða klöppuð niður, og hnit þeirra mæld með nákvæmni upp á 1/10 úr metra. Pálmi R. Pálmason verkfræðingur hefur að tilhlutan dómsins mælt út eftir uppdrætti Orkustofnunar í mælikvarðanum 1:20.000 hnit annarra þeirra punkta, er greindir eru hér að framan, en af kortum í þessum mæli- kvarða má lesa með /“% mm nákvæmni, sem samsvarar 10 metra skekkju- mörkum á landinu. 10. Við framangreinda úrlausn máls þessa er byggt á þeim grundvelli, að allt umrætt landsvæði sé afréttur, en ekki almenningur. Hæstiréttur hefur slegið því föstu með dómi sínum frá 25. febrúar 1955, að varnaraðilar í máli þessu eigi afréttarrétt á Landmannaafrétti, einnig ofan Tungnaár, í Öræfunum. Staðfesting á veiðirétti hans er í dóminum leidd af notkun afréttar með löglegri heimild. Ekki er fram komið, að neinn munur hafi verið á afnotum aðila máls þessa af svæðinu ofan Tungnaár annar en sá, að varnaraðilar hafa smalað það a.m.k. síðan um aldamót. Báðir aðilar stunduðu þar veiði frá alda öðli og höfðu þar e.t.v. fleiri takmörkuð afnot, svo sem vikið er að varðandi varnaraðila í umræddum hæstaréttardómi með orðunum: „Réttur til afréttarins virðist í öndverðu hafa orðið til á þann veg, að íbúar á landsvæði framangreindra hreppa og býla hafi tekið afréttarlandið til sumarbeitar fyrir búpening og, ef til vill, annarrar takmarkaðrar notkunar“ (skáletrað hér, sjá Hrd. 1955, 114. bls.). Veiði má telja meðal þeirra afréttarnota, sem samanlögð hafa grundvallað safn- hugtakið afréttarrétt. Um beitarafnotin má leggja það til grundvallar, að fé frá báðum aðilum hefur áreiðanlega alla tíð flækst upp fyrir Tungnaá, og þótt slíkt ætti sér í minna mæli stað um fé úr Skaftártungu, verður ekki á því byggt, að neinn eðlismunur hafi verið á þessum beitarafnotum fyrr en eftir síðustu aldamót. Athugandi er, að veiðiferðunum hefur fylgt kunnugleiki á landsvæðinu og vitneskja um það búfé, er þar gekk. Ekki er að efa, að menn hafa reynt að sækja þær kindur að haustinu eða fyrri part vetrar, sem þeir vissu af. 1047 Í máli þessu er raunar óþarft að huga að þessum afnotum, því að eins og fyrr er sagt,hefur verið skorið úr því með dómi Hæstaréttar, að allt þrætulandið, einnig ofan Tungnaár, sé afréttur, en ekki almenningur. Það er því ekkert því til fyrirstöðu að ákvarða á öllu þrætulandinu markalínur milli afrétta. Með bréfi, dags. 10. júlí 1985, veitti dómsmálaráðuneytið sóknaraðila gjafsóknarleyfi og varnaraðilum gjafvarnarleyfi 29. ágúst sama ár. Jafn- framt skipaði ráðuneytið Jón Steinar Gunnlaugsson hrl. til að flytja málið fyrir gjafsóknarhafa, en Árna Grétar Finnsson hrl. fyrir gjafvarnarhafa. Gjafsóknarhafi hefur lagt fram málskostnaðarreikning, að fjárhæð 750.000,00., þar af 30.267,00 kr. vegna þegar útlagðs kostnaðar. Gjafvarnarhafi hefur lagt fram kröfu vegna útlagðs kostnaðar, 17.695,00 krónur. Málskostnaður fellur niður. Allan gjafsóknar- og gjafvarnarkostnað skal greiða úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns sóknaraðila, Jóns Steinars Gunnlaugssonar hrl., 390.000,00 kr., og útlagðan kostnað hans, 30.267,00 kr., og málflutningslaun skipaðs talsmanns varnaraðila, Árna Grétars Finnssonar hrl., 250.000,00 kr., og útlagðan kostnað hans, 17.695,00 krónur. Með bréfi til dómsmálaráðuneytisins, dags. 13. apríl 1983, kynnti lög- maður sóknaraðila dómsmálaráðuneytinu, að hann hygðist höfða mál þetta, og óskaði, með vísan til 2. mgr. 8. gr. |. 41/1919, sbr. 1. nr. 29/1965 og 1. nr. 52/1972, ákvörðunar ráðuneytisins um það, hvort málið skyldi rekið fyrir dómi í Rangárvallasýslu eða Vestur-Skaftafellssýslu, og krafðist þess, þar eð ljóst væri vegna ákvæða |. tl. 36. gr. . nr. 85/1936, að sýslu- menn beggja sýslnanna væru vanhæfir til þess að fara með málið og dæma, að ráðuneytið neytti heimildar 30. gr. laga nr. 85/1936 til skipunar sérstaks umboðsdómara. Að fengnu samþykki sýslumanna beggja sýslnanna við þessari tillögu ákvað ráðuneytið, að með málið skyldi farið fyrir dómi í Vestur-Skaftafellssýslu, og skipaði, samkvæmt 2. mgr. 30. gr. 1. nr. 85/ 1936 með sérstakri umboðsskrá, dags. 2. september 1983, og viðbótar- umboðsskrá, dags. 22. ágúst 1984, Má Pétursson, héraðsdómara í Hafnar- firði, til þess að fara með mál þetta og dæma, en með honum skipa dóminn þeir Jónas Jónsson búnaðarmálastjóri og Stefán Már Stefánsson prófessor. Dómsorð: Mörkin milli afréttarlanda Skaftártunguhrepps annars vegar og Landmannahrepps og Holtahrepps og jarðanna Næfurholts og Hóla 1048 í Rangárvallahreppi hins vegar skulu vera úr Hábarmi og í Kirkjufells- ós, sem ræður merkjum og rennur fyrir austan Kirkjufell í Tungnaá, þaðan beint í Þveröldu, sem er fyrir norðan austurbotninn á Þóris- vatni. Lína þessi er mörkuð milli punktanna L - K- J - G á meðfylgj- andi uppdrætti. Framangreind kennileiti hafa eftirtalin hnit: Hábarmur (punkturinn L) Y 381606,2, X 546993,5. Kirkjufellsós, þar sem hann rennur úr Kirkjufellsvatni (punkturinn K), Y 386470, X 544910. Kirkjufellsós, þar sem hann rennur í Tungnaá (punkturinn J), Y 389260, X 544188. Þveralda (punkturinn G) Y 420640, X $33440. Málskostnaður fellur niður. Gjafsóknarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs talsmanns sóknaraðila, Skaftártunguhrepps, Jóns Steinars Gunnlaugssonar hrl., 390.000,00 kr., og þegar útlagður kostn- aður hans, 30.267,00 kr. Gjafvarnarkostnaður varnaraðila, Landmannahrepps, Holtahrepps og eigenda og ábúenda Næfurholts og Hóla, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns þeirra, Árna Grétars Finnssonar hrl., 250.000,00 kr., og þegar útlagður kostnaður hans, 17.695,00 krónur. Sérálit Stefáns M. Stefánssonar prófessors. Gögn málsins hafa leitt í ljós, að stefnandi málsins hefur hvorki fyrr né síðar haft afréttarnot af þrætusvæðinu ofan Tungnaár. Því er ekki unnt að taka til greina kröfur stefnanda um tiltekin merki á þessu svæði með hliðsjón af rétti til afréttarnota. Ber því að sýkna stefndu af kröfum stefn- anda, að því er tekur til svæðanna ofan Tungnaár. Ýmis gögn málsins benda hins vegar til, að stefnandi kunni að eiga önnur réttindi á þessu svæði frá fornu fari, einkum rétt til veiði. Hér eru þó ekki efni til að kanna réttarstöðu stefnanda nánar að þessu leyti, enda hefur hann hvorki gert kröfu um viðurkenningu á slíkum hugsanlegum réttindum né um mörk þeirra. Með hliðsjón af kröfugerð stefndu og þar sem þeir hafa sannað afréttar- not á hinu umdeilda svæði ofan Tungnaár, tel ég unnt að taka til greina kröfur þeirra í máli þessu með þeim hætti og á sömu forsendum og segir í dómi þessum. Þetta er unnt með hliðsjón af 1., sbr. 8. gr., Í. nr. 41/1919, þótt ekki hafi verið gagnstefnt í málinu. Einnig tel ég nægjanleg rök til MJ. „9881 Mkr vu ab Earl ; TAL 5 Vu17, „ 6890 % rbuyasby vbvy1pOs: 3-Ð DU), „y JovorsbngumÐ sg su pa þÞ þv 3-J-Ð 0790 a (voupas) InddarynbunpmjjOrS a is „1561 7r77ér £ mysísoynnsobuey burfuop „sy 244; 1g19b POsswop vVpolyuDs 19 LOPDIJUR JPUOSSINI{ SIÐJRAÐ Du #g 09 BY W-7-2-C - ed -7-#-Ð ; vjögu0g (npuyns) TíduyBjvdbvey í Vi bo FjjöginyRy BYEÐYFÐI pósa É5 TOT GIJÐIJOF bo -ÞUNðU RL dj 24, £7 /2 Mg JyJIÐA KDSSKNDLG = Yy Sg 0307 JAY o or £ = $/ ooo as :/ fræ 3-0-9; yjpimurA 3-9 * vÆNIogV (yraod/aiy pjippiar0) v SM Á ( A A = þsp a ÐU JO á Ð PM 1049 þess að ákvarða slík merki, enda þótt kröfur stefnanda um afréttarmörk verði ekki teknar til greina á þessu svæði. Að öðru leyti og utan þess, sem sagt er í 10. tölulið, VI. kafla, er ég samþykkur niðurstöðu dóms þessa og forsendum hans í öllum greinum. 1050 Föstudaginn 16. júní 1989. Nr. 272/1988. Skiptaráðandinn í Hafnarfirði f.h. dánarbús Jóns Guðmundssonar (Valgeir Kristinsson hrl.) gegn Ólafi Ísleifssyni (Ólafur Axelsson hrl.). Bifreiðar, kaup og sala. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 2. septem- ber 1988. Hann gerir þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 244.367,20 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxtalaga, nr. 25/1987, frá 15. júní 1987 til greiðsludags. Þá krefst hann þess, að vextir bætist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 15. júní 1988. Loks krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Tvö vitni hafa borið um ástand bifreiðarinnar Y 286, þegar stefndi keypti hana af Jóni heitnum Guðmundssyni. Ber vitnunum saman um, að ástandið hafi verið lélegt. Er nægilega sannað, að verðmæti bifreiðarinnar hafi verið mun minna en kaupverð það, sem skráð var í samning aðila. Ber því að staðfesta héraðs- dóm. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til greiðslu máls- kostnaðar svo sem greinir Í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, dánarbú Jóns Guðmundssonar, greiði stefnda, Ólafi Ísleifssyni, 35.000,00 krónur í málskostnað fyrir Hæsta- rétti. 1051 Sératkvæði Bjarna K. Bjarnasonar hæstaréttardómara. Stefndi skýrir svo frá, að hann hafi selt Stefáni Finnbogasyni, mági sínum, eignarhlut sinn Í „„videó““-leigu og þá fengið frá Stefáni átta skuldabréf, hvert að fjárhæð 50.000,00 krónur. Fjögur þeirra hafi verið tryggð með sjálfskuldarábyrgð tveggja manna. Hin fjögur hafi verið tryggð með fasteignaveði. Bréf þau, sem fjallað er um í máli þessu, voru tryggð með 5. veðrétti í fasteigninni Melavegi 16 á Hvammstanga, en þinglesinn eigandi hennar var Magnús Aðal- steinsson, mágur Stefáns Finnbogasonar. Stefndi, sem er bílamálari að atvinnu, kveðst hafa reynt að selja bréf þessi. Hann hafi verið peningalítill á þessum tíma. „„Ég var að „starta““ verkstæðinu hjá mér og þurfti að fá peninga fljótt. Ég var búinn að reyna áð selja þessi bréf, en þar sem Stefán var á skrá, þá gekk það ekki.“ Sam- kvæmt vætti vitnisins Vilhelms Sverrissonar var hér um að ræða vanskilaskrá, sem Reiknistofa Hafnarfjarðar „gefur út, hún er nú kölluð „svarta bókin““...““ Aðspurður, hvort hann gerði töluvert af því að kaupa bíla, gera við þá og selja aftur, svaraði stefndi: „Ég kaupi stundum bíla, vegna þess að starf mitt er þannig vaxið, ef það koma dauðir tímar, að þá verður maður að hafa eitthvað að grípa í.““ Stefndi kveðst hafa farið með ljósrit af skuldabréfunum á tvær bílasölur, en aðra þeirra hafi Vilhelm Sverrisson rekið ásamt föður sínum. Hafi væntanlegir seljendur bifreiða mátt velja um, hvort þeir tækju skuldabréf með sjálfsábyrgðarmönnum eða bréf með fasteignaveði sem greiðslu. Ekki er annað fram komið í málinu en Jón heitinn Guðmundsson hafi í nefnt sinn verið að selja einkabifreið sína. Umsamið verð bif- reiðarinnar var 100.000,00 krónur. Gegn andmælum áfrýjanda hef- ur stefndi ekki sannað, að verðmæti bifreiðarinnar, miðað við greiðsluskilmála, hafi verið annað og lægra. Þrátt fyrir staðhæfing- ar stefnda þykir verða að gera ráð fyrir því, að Jón Guðmundsson hafi tekið við veðskuldabréfunum á þeim forsendum, að þau fengj- ust greidd af skuldara þeirra eða af andvirði veðsins. Þar sem bréfin voru ekki greidd þrátt fyrir innheimtutilraunir, verður að líta svo á, að stefndi hafi ekki staðið seljanda skil á söluandvirðinu. Jón Guðmundsson seldi veðskuldabréfin og tókst þá á hendur sjálf- skuldarábyrgð á þeim. Verður stefndi því ekki talinn bera ábyrgð 1052 á hærri fjárhæð en nemur söluandvirðinu. Ég tel því, að dæma beri stefnda til að greiða áfrýjanda 100.000,00 krónur ásamt vöxtum eins og krafist hefur verið, en málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. júní 1988. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 9. maí sl., er höfðað hér fyrir þinginu með stefnu, birtri 17. ágúst 1987. Sóknaraðili er Guðjón Steingrímsson hrl. f.h. skiptaráðandans í Hafnar- firði vegna dánarbús Jóns Guðmundssonar, nnr. 5135-5881, Hjallabraut 3, Hafnarfirði. Stefndi er Ólafur Ísleifsson, nnr. 6767-7234, nú til heimilis að Helgalandi 12, Mosfellsbæ. Dómkröfur sóknaraðila eru þær, að stefnda verði gert að greiða 244.367,20 kr. með dráttarvöxtum skv. 10. gr. vaxtalaga, nr. 25/1987, frá 15. júní 1987 til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu. Þess er og krafist, að stefnanda sé heimilt að bæta dráttarvöxtum við höfuðstól skuldarinnar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12. júní 1988, sbr. 12. gr. vaxtalaga. Stefndi krefst sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar að mati dómara. I. Stefnandi kveður málsatvik vera þau, að Jón Guðmundsson, sem lést 12. júní 1987, hafi selt stefnda bifreiðina Y 286, sem hafi verið Renault TL. 12, árgerð 1978, með afsali, dags. 4. mars 1985. Umsamið kaupverð hafi verið 100.000,00 kr., sem stefndi greiddi með tveimur skuldabréfum. Bréfin voru öldungis samhljóða, hvort að fjárhæð 50.000,00 kr., gefin út af Stefáni Finnbogasyni, 8340-2415, Kjarrhólma 32, Kópavogi, til stefnda sem kröfuhafa. Höfuðstóll bréfanna ásamt vöxtum og verðbótum skyldi greiddur í einu lagi 15.1. 1986. Grunnvísitala bréfanna er 1006 stig og vextir við útgáfu þeirra 4% p.a., en gátu breyst eftir ákvörðun Seðlabanka Íslands. Bréfin voru tryggð með 5. veðrétti í fasteigninni Melavegi 16, Hvamms- tanga, samhliða sjö öðrum sams konar bréfum, svo að alls hvíldu 400.000,00 kr. á þessum veðrétti. Stefndi ritaði framsöl sín á bréfin til Jóns Guðmundssonar, og eru þau dagsett 4. mars 1985. Jón Guðmundsson hafi selt bréfin Sparisjóði Hafnarfjarðar, og séu framsöl hans til sparisjóðsins dagsett 19.6. 1985. Sé þar jafnframt tekið fram, að hann taki á sig fulla sjálfskuldarábyrgð á bréfunum. 1053 Á gjalddaga bréfanna, 15.1. 1986, hafi borið að greiða 70.533,40 kr. af hvoru bréfi, höfuðstól, vexti og verðbætur, en ekkert var greitt. Sparisjóðurinn bað þá um uppboð á hinni veðsettu fasteign, og hafi hún verið seld á nauðungaruppboði, án þess.að nokkuð kæmi upp í skuldina. Eigandi fasteignarinnar, sem reyndar beri ekki persónulega ábyrgð á skuldinni, sé gjaldþrota. Útgefandi bréfanna, Stefán Finnbogason, hafi ver- ið úrskurðaður gjaldþrota 11.12. 1986. Málsástæður stefnanda séu því, að í ljós sé leitt, að gagngreiðsla stefnda fyrir bifreiðina hafi reynst ónýt. Stefnandi hafi því rift kaupunum með bréfi til stefnda, dags. 12. mars 1987, og krafist þess, að hann greiddi andvirði bréfanna ásamt öllum á föllnum dráttarvöxtum og kostnaði, en stefndi hafi neitað. Stefnandi vísar í 42. gr. kaupalaga, nr. 39/1922, og 30. gr. samn- ingalaga, nr. 7/1936, og til 36. gr. sömu laga. Stefnandi bendir á, að upplýst sé í málinu, að stefndi hafi haft undir höndum umrædd skuldabréf og þurft að koma þeim í peninga og ekki getað það öðruvísi en með því að leita til bílasala, sem gætu komið bréfunum út fyrir bifreið. Stefndi hafi verið búinn að reyna að selja bréfin áður, en ekki tekist, og honum hafi verið vel kunnugt um, að skuldarinn á bréfunum væri eignalaus vanskilamaður. Þetta sé vel þekkt og tíðkað, þegar um verð- laus bréf sé að ræða. Ósannað sé, að stefndi hafi látið Jón heitinn vita, að skuldarinn væri eignalaus, og upplýst sé í málinu, að veðið hafi aldrei verið í því ástandi, sem Jón hafi mátt búast við, og honum hafi ekki verið sagt um ástand hússins. Í kaupunum hafi forsenda Jóns heitins verið, að bréfin myndu greiðast, og ábyrgð stefnda verið ríkari, þar sem upplýst sé, að hann hafi verið að selja bréfin og komið með þau að fyrra bragði til bílasalans. Vilhelm Sverrisson bílasali hafi komið fyrir dóminn sem vitni og lýst þess- um viðskiptum, og vitnið hafi upplýst, að stefndi hafi komið með skulda- bréfin á bílasölu Matthíasar og skilið eftir ljósrit á staðnum, til þess að viðkomandi gæti kynnt sér þau. Stefnandi vísar í fordæmi Hæstaréttar um svipuð tilvik í þessum dómum: 1969, 663. bls., 1968, 52. bls., 1970, 647. bls., og 1964, 900. bls. II. Stefndi styður sýknukröfu sína þeim rökum, að með afhendingu skulda- bréfanna hafi kaupverð bifreiðar Jóns heitins, Y 286, verið greitt að fullu og þessum viðskiptum aðilanna endanlega lokið. Umsamið kaupverð hafi verið 100.000,00 kr., og sé líklegt, að það orða- lag sé tekið upp úr hinu staðlaða og prentaða afsalsformi. Með hliðsjón af því, sem síðar greini, sé réttmæti þessa orðalags umdeilanlegt, en hið rétta sé, að umrædd bifreið hafi verið seld gegn afhendingu beggja veð- 1054 skuldabréfanna, og var gagngert um samið, að með afhendingu þeirra væru full skil gerð á kaupverðinu. Stefndi segi, að gangverð á bílum af þessari tegund og árgerð hafi á um- ræddum tíma verið 80.000,00 kr., og var söluverð bílsins á bílasölu Matthíasar tilgreint með þeirri fjárhæð. Y 286 hafi hins vegar verið mun lélegri bifreið en gekk og gerðist, m.v. árgerð og tegund, en hún hafði orðið fyrir tjóni og skemmst að framan. Hafði viðgerð farið fram, en sú var þó ekki full- nægjandi. Þurfti það endurbóta við ásamt ýmsum fleiri atriðum, t.d. voru hemlar lélegir eða óhæfir, hjólbarðar ónýtir, bensínlok vantaði og vatn var í bensíngeymi, lakk var ónýtt og allt útlit bifreiðarinnar afleitt. Stefndi setti þetta þó ekki fyrir sig, ef viðunandi kaupverð kynni að nást, þar sem hann hugðist nota bifreiðina við atvinnu sína, en hann rekur bílamálunarfyrirtæki og hefur sæmileg tök á að annast sjálfur viðgerðir. Kvaðst Jón heitinn sjálfur meta bifreið þessa á 50.000,00 kr. Hafði stefndi í höndum skuldabréfin tvö og bauð að greiða kaupverðið með þeim, en skv. útreikningi nam skuld skv. hvoru þeirra 53.820,25 kr. á afsalsdegi. Vakti stefndi athygli á því, sem reyndar var staðfest með athugun bílasal- ans, að greiðandi bréfanna væri ótryggur, og afhenti hann Jóni heitnum til athugunar ljósrit af báðum bréfunum. Hafði Jón heitinn ljósrit þessi til athugunar í tvo daga. Að þeim dögum liðnum kvaðst hann annaðhvort vilja fá 50.000,00 kr. fyrir bifreiðina staðgreiddar eða bæði skuldabréfin, þar sem algerlega gæti brugðið til beggja vona um þau. Lyktaði þessu svo, að Jón heitinn féllst á að telja bifreiðina greidda með afhendingu beggja bréfanna og stefndi féllst á að afhenda þau Jóni, og voru þeir sammála um, að Jón myndi þá hagnast vel, ef þau greiddust, en í versta falli ekki tapa meiru en „,50.000,00 kall“. Var síðan gengið frá viðskiptunum með þessum hætti. Málsvörn stefnda byggist því á, að með afhendingu skuldabréfanna hafi kaupverð Y 286 verið greitt að fullu og þessum viðskiptum aðila endanlega lokið. Var viðsemjanda stefnda gerð grein fyrir því, að stefndi ábyrgðist ekki greiðslu þeirra, en framselja varð hann bréfin, enda nafnbréf. Enda þótt bréf þessi væru veðtryggð og ekkert lægi fyrir á þessum tíma, sem benti til þess, að veðið hrykki ekki fyrir skuldinni, taldi stefndi sér hagan- legt að losna við bréfin á þennan hátt, þar sem skuldari þeirra er mágur hans og hann vildi gjarnan komast hjá því að þurfa að innheimta bréfin vegna þeirra tengsla, ef það reyndist nauðsynlegt. Hér var því um að ræða áhættusamning af beggja hálfu, nafnverð bréfanna með verðbótum og vöxtum vel helmingi hærra en verðmæti hinnar seldu bifreiðar nam og greiðandi þeirra ótryggur. Stefndi bendir á, að vitnið Vilhelm Sverrisson bílasali hafi lýst því hér fyrir dómi, að bíll Jóns heitins hafi verið „sjúskaður““ og í lélegu ástandi 1055 og illa hafi gengið að selja hann, enda hafi þessi tegund aldrei verið vinsæl. Hæfilegt verð fyrir hann hafi verið 40-50 þúsund kr., og hann hafi verið seldur fyrir tvö skuldabréf, hvort að upphæð 50.000,00 kr. Vitnið Guð- mundur Erlendsson hafi lýst hér fyrir dómi ástandi bifreiðarinnar og lýst því, að þegar gírkassinn hafi farið fljótlega eftir kaupin, hafi ekki borgað sig að gera við hann, svo lélegt hafi ástandið verið. Stefndi hafi sagt Jóni, að skuldarinn á bréfunum væri ekki góður og Jón hafi því viljað fá tvö bréf og sagt, að annaðhvort tapaði hann eða stefndi. Jón hafi því samið upp á það, að hann hafi ætlað að taka á sig, ef bréfin ekki greiddust, og þetta hafi verið áhætta á báða bóga, þar sem bifreiðin hafi verið léleg. Gírkassi bifreiðarinnar hafi strax orðið ónýtur, og hafi stefndi farið til Jóns og talað við hann um það, en Jón hafi sagt: „Svona er okkar samningur. Við tókum áhættu, ég á bréfunum og þú á bílnum.““ Stefndi leggi því áherslu á það, að þarna hafi verið um áhættusamning að ræða og krafa stefnanda sé því út í hött. Jón hafi sjálfur selt bréfin í banka og tekið þar með áhættu, og stefndi eigi ekki að gjalda fyrir það. Stefnandi höfði málið sem skaðabótamál, en tjón Jóns hafi verið honum sjálfum að kenna, og hann hafi vitað, hver gagngreiðslan í samningnum var. Hér gildi caveat emptor-reglan, og ábyrgðin hvíli á Jóni, enda hafi ekki verið um nein svik að ræða, heldur áhættu beggja, og báðir hafi tapað. 111. Telja verður upplýst í máli þessu, að ástand bifreiðarinnar Y 286, sem Jón heitinn Guðmundsson seldi stefnda fyrir tvö skuldabréf 4. mars 1985, hafi verið þannig, að eðlilegt verð fyrir hana hafi verið 40-50 þúsund kr. á þeim tíma. Jón Guðmundsson tók við skuldabréfunum, sem voru samtals að höfuðstól 100.000,00 kr., auk vaxta og verðbóta, sem greiðslu. Upplýst er, að hann hafi haft tíma og tækifæri til að kynna sér bréfin og skuldara þeirra og þar með veðið, sem átti að tryggja þau. Þegar þetta er virt, verður að fallast á með stefnda, að við kaup þessi hafi báðir samningsaðilar tekið áhættu og verið það ljóst. Þegar þetta er virt, verður ekki talið, að stefndi beri ábyrgð gagnvart stefnanda á skaða þeim, sem hann hefur orðið fyrir, og verður sýknukrafa hans því tekin til greina. Eftir atvikum öllum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Garðar Gíslason borgardómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndi, Ólafur Ísleifsson, skal vera sýkn af kröfum sóknaraðila, skiptaráðandans í Hafnarfirði, vegna dánarbús Jóns Guðmundssonar í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 1056 Mánudaginn 19. júní 1989. Nr. 421/1988. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Viðari Má Friðfinnssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Skjalafals. Hegningarauki. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Héraðsdómi var að ósk ákærða áfrýjað með stefnu 10. nóvember 1988 og jafnframt af hálfu ákæruvalds til þyngingar. Með vísan til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun, í ríkissjóð og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns svo sem Í dómsorði segir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Ákærði, Viðar Már Friðfinnsson, greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun, í ríkissjóð, 25.000,00 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 25.000,00 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 16. september 1988. Ár 1988, föstudaginn 16. september, er á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem haldið er að Borgartúni 7 af Ingibjörgu Benediktsdóttur sakadóm- ara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 490/1988: Ákæruvaldið gegn Viðari Má Friðfinnssyni, sem tekið var til dóms samdægurs. Málið er höfðað með ákæru, dagsettri 1. júní sl., gegn ákærða, Viðari Má Friðfinnssyni, Framnesvegi 34, Reykjavík, fæddum 25. febrúar 1963 þar í borg, „fyrir skjalafals með því að hafa í mars 1986: 1) afhent Sævari Ólafssyni, Framnesvegi 3, Reykjavík, sem greiðslu fyrir 1057 bifreiðina R 16229 þrjá falsaða víxla, hvern að fjárhæð 10.000,00 kr., með gjalddaga 4. apríl, 4. maí og 4. júní 1986, út gefna 4. mars 1986, sem ákærði hafði falsað á nafnritun Ólafs Friðfinnssonar sem útgefanda og framseljanda, en samþykkt í eigin nafni, 2) stuttu síðar framvísað í Bifreiðaeftirliti ríkisins sölutilkynningu, dag- settri 4. mars 1986, sem ákærði hafði falsað á nafnritun Sævars Ólafssonar sem seljanda bifreiðarinnar, þar sem ranglega var tilkynnt, að Sævar hefði selt Sævari Friðfinnssyni bifreiðina. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.'“ Málavextir eru þessir samkvæmt játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins: 1. Í mars-apríl 1986 afhenti ákærði Sævari Ólafssyni þrjá víxla, hvern að fjárhæð 10.000,00 kr., út gefna 4. mars 1986, með gjalddaga 4. apríl, 4. maí og 4. júní sama ár. Ákærði samþykkti alla víxlana í eigin nafni og ritaði jafnframt á þá sem greiðandi. Undir víxlana falsaði hann nafn bróður sins, Ólafs Friðfinnssonar, sem útgefanda og framseljanda á bak- hlið þeirra. Ákærði afhenti Sævari víxlana sem greiðslu við kaup á bifreiðinni R 16229. Ákærði kvaðst áður hafa átt þessa bifreið í félagi við annan mann, sem seldi Sævari bifreiðina án vitundar ákærða. Kvaðst ákærði því hafa samið svo við Sævar, að ákærði keypti bifreiðina af Sævari fyrir 30.000,00 kr., en er Sævar keypti hana þremur vikum áður, hafi hún verið metin á um 55.000,00 kr. Taldi ákærði, að með því að greiða kaupverðið með fölsuðum víxlum hefði hann einvörðungu verið að ná aftur réttmætri eign sinni. Ákærði greiddi ekki víxlana á umsömdum gjalddögum. Þegar Ólafur var krafinn um greiðslu þeirra, neitaði hann að greiða þá, þar sem þeir væru falsaðir. Framangreind háttsemi ákærða er sönnuð með játningu hans, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, og varðar hún við 1. mgr. 155. gr. alm. hegningarlaga. Engin skaðabótakrafa hefur verið lögð fram í málinu, enda eru víxlarnir í ljósriti og mál verið höfðað vegna þeirra fyrir bæjarþingi Reykjavíkur. 2. Stuttu eftir að ákærði afhenti Sævari framangreinda víxla, falsaði hann nafnritun Sævars sem seljanda bifreiðarinnar R 16229 á sölutilkynn- ingu, dagsetta 4. apríl 1986, útfyllti nafn Sævars sem seljanda bifreiðarinn- ar, en nafn bróður síns, Sævars Þ. Friðfinnssonar, sem kaupanda, þrátt fyrir það að ákærði hefði sjálfur keypt bifreiðina í millitíðinni, og framvís- 67 1058 aði sölutilkynningunni í Bifreiðaeftirliti ríkisins. Þetta gerði hann til að komast hjá því að greiða umskráningargjald til Bifreiðaeftirlits ríkisins. Með játningu ákærða, sem er í samræmi við annað það, sem fram er komið í málinu, þykir framangreind háttsemi hans sönnuð, og varðar hún við 1. mgr. 155. gr. alm. hegningarlaga. Sakaferill ákærða: Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann frá árinu 1981 gengist þrí- vegis undir dómsátt fyrir umferðarlaga- og áfengislagabrot. Þá hefur hann hlotið þessa refsidóma: 1984 5/12 | mánaðar fangelsi, skb. í 2 ár, fyrir þjófnað. 1985 18/1 Sekt fyrir ölvun við akstur o.fl. umfl.-brot. Sviptur ökuleyfi í 6 mánuði. Hegningarauki. 1987 5/6 60 daga varðhald, skb. í 2 ár, fyrir brot gegn |. mgr. 218. gr. alm. hgl. Samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga verður hin skilorðsbundna refsing ákærða samkvæmt dóminum frá 5. júní 1987 felld inn í refsingu þá, sem honum verður nú ákveðin. Ber við þá ákvörðun að líta til 78. gr. alm. hegningarlaga, þar sem um hegningarauka er að ræða, svo og 77. gr. sömu laga. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin þriggja mánaða fangelsi. Þá er ákærði dæmdur til að greiða allan sakarkostnað. Dómsorð: Ákærði, Viðar Már Friðfinnsson, sæti fangelsi þrjá mánuði. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 1059 Mánudaginn 19. júní 1989. Nr. 235/1989. Ákæruvaldið gegn Sigurjóni Péturssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Bjarni K. Bjarnason, Benedikt Blöndal og Haraldur Henrysson. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 172. gr., 3. tölulið, laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 14. júní 1989, sem barst Hæsta- rétti 16. júní. Verður að skýra kæruna svo, að í henni felist krafa um, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins kærða úrskurðar. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera Óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 14. júní 1989. Ár 1989, miðvikudaginn 14. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Júlíusi B. Georgssyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. RLR hefur krafist þess, að Sigurjóni Péturssyni, atvinnulausum, til lög- heimilis að Engjaseli 72, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi í 13 daga eða til þriðjudagsins 27. júní nk. kl. 17.00. Aðfaranótt sl. mánudags um kl. 3.30 var gerð tilraun til að brjótast inn í Vöruhúsið Hólmkjör í Stykkishólmi. Síðar þessa sömu nótt var framinn innbrotsþjófnaður í verslunarhúsnæði Kaupfélags Hvammsfjarðar í Búðar- dal og stolið verðmætum, að fjárhæð u.þ.b. 600.000,00 kr., nánar tiltekið í reiðufé, tékkum, greiðslukortanótum og öðrum viðskiptanótum. Við rannsókn þessara tveggja mála vaknaði fljótlega grunur um, að Jón Helgi Hjartarson, kt. 20.08.60-4629, ætti hér hlut að máli. Leiddi það til þess, að laust eftir kl. 14.00 í gærdag var hann handtekinn og færður til 1060 skýrslugjafar. Við yfirheyrslur hjá RLR og hér í dóminum skýrði Jón Helgi frá ferðum sínum vestur í Stykkishólm og Búðardal aðfaranótt sl. mánu- dags. Hafi kærði, Sigurjón, verið með honum í ferð þessari, og hafi hann gert tilraun til innbrots í Vöruhúsið Hólmkjör, en orðið frá að hverfa. Þeir hafi síðan ekið, sem leið lá, inn í Búðardal, og þar hafi kærði, Sigurjón, brotist inn í verslunarhúsnæði kaupfélagsins þar. Hafi hann komið með poka, sem í voru peningar og ávísanir, í bifreið sína, þ.e. Jóns Helga. Um kl. 22.30 í gærkvöld handtók RLR kærða. Var hann yfirheyrður um sakarefnið fyrr í dag, en neitaði staðfastlega að eiga hér nokkurn hlut að máli. Er framburður kærða fyrir dómi óbreyttur, og kveðst hann geta sýnt fram á það með vætti vitna, að hann hafi verið hér í Reykjavík alla aðfaranótt sl. mánudags. Verið er að rannsaka ætluð brot kærða og Jóns Helga Hjartarsonar gegn 244. gr. almennra hegningarlaga, og er rannsókn þessara mála enn á frumstigi, sem m.a. má ráða af því, að enn hefur einungis óverulegur hluti þýfisins komið í leitirnar. Með vísan til þess, sem að framan greinir, og skírskotun til 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir rétt að taka kröfu RLR um gæsluvarðhald yfir kærða til greina að fullu. Úrskurðarorð: Kærði, Sigurjón Pétursson, sæti gæsluvarðhaldi í allt að 13 daga eða til þriðjudagsins 27. júní nk. kl. 17.00. 1061 Miðvikudaginn 21. júní 1989. Nr. 152/1988. Elsa Einarsdóttir (Jón G. Briem hdl.) gegn Páli Gíslasyni, heilbrigðisráðherra f.h. Landspítalans og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs (Gunnlaugur Claessen hrl.). Gagnaöflun. Læknaráð. Úrskurður: Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Læknaráð lét í té umsögn í máli þessu 2. mars 1987 og 21. apríl 1987. Eftir að læknaráð hafði látið í té umsagnir sínar og málið hafði verið flutt í héraði, var það endurupptekið og aðilum veittur kostur á öflun sérfræðilegs álits lækna í formi skoðunar- og mats- gerðar á eftirtöldum atriðum: „„1.1. Er stefnandi haldin kausalgiu? 1.2. Ef ekki, hvers eðlis eru þá þau nýju einkenni, sem hún hefur haft eftir aðgerð? 2.1. Má ætla, að gætt hafi verið nægilegrar varúðar við umönnun stefnanda eftir skurðaðgerðina? 2.2. Var rétt að grípa til aðgerða, fyrr en gert var, eða nota aðrar aðferðir en gert var? 3. Hefur stefnandi hlotið varanlegt mein af sýkingu í skurðsárum?““ Hinn 16. júlí 1987 voru dómkvaddir til að framkvæma hið um- beðna mat læknarnir Gunnar H. Gunnlaugsson, Haraldur Briem og Torfi Magnússon. Skiluðu þeir matsgerð 2. desember 1987. Þá hafa þeir komið fyrir dóm og staðfest matsgerðina og skýrt. Niðurstaða hinna dómkvöddu lækna er nokkuð á annan veg en álit læknaráðs. Samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga nr. 14/1942, um læknaráð, er það hlutverk læknaráðs að láta dómstólum í té um- sagnir varðandi læknisfræðileg efni. Rétt er því að endurupptaka málið samkvæmt lögjöfnun frá 120. 1062 gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði, en það var dómtekið í Hæstarétti 7. júní sl., og leggja fyrir aðila, sbr. 2. mgr. 2. gr. laga nr. 14/1942, að bera matsgjörð hinna dómkvöddu lækna undir læknaráð og leita álits þess á eftirfarandi: 1. Fellst læknaráð á lokaniðurstöðu matsgerðar? 2. Geri læknaráð það, er rétt, að spurt sé: a) Verður örorka Elsu Einarsdóttur rakin til þess, að sýkingin var „meðhöndluð seint““, eins og matsmenn komast að orði í matsgerð? Sérstök athygli er vakin á gagnrýni, sem fram kemur í mats- gerð, á meðferð sýkingarinnar. b) Telur læknaráð ástæðu til þess að endurskoða það mat sitt, að varanleg örorka Elsu sé 75%, og ef svo er, hver telst þá hæfilega metin örorka? 3. Fallist læknaráð ekki á lokaniðurstöðu matsgerðar, er óskað eftir rökstuddu áliti ráðsins á þeim niðurstöðum Mmatsmanna, sem ráðið getur ekki fallist á. Er þá óskað eftir nýju mati á varanlegri örorku, telji ráðið þess þörf. Ályktarorð: Lagt er fyrir aðila að afla álits læknaráðs á framangreindum atriðum. 1063 Miðvikudaginn 21. júní 1989. Nr. 280/1987. Óttar Yngvason og Páll G. Jónsson (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) gegn Hauki Sveinbjörnssyni og dánarbúi Sigurðar Benjamínssonar og Þórönnu Guðmundsdóttur (Hjalti Steinþórsson hrl.). Landamerkjamál. Ómerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Guðrún Erlendsdóttir og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Máli þessu var skotið til Hæstaréttar með stefnu 2. október 1987. Af hálfu áfrýjenda eru gerðar þær dómkröfur, að merkjalína milli jarðanna Stórahrauns og Litlahrauns í Kolbeinsstaðahreppi verði ákveðin þannig á deilusvæðinu: „Frá Stakkholtssteini (B), um beina línu í miðja Þrísteina (C), sem eru rétt við Litlahraunsnes, þaðan um beina línu í mynni lækjarins á Fitjum (D) og þaðan eftir sáttalínunni í lækjarósinn austan Viðarhólma (E).““ Þá krefjast áfrýjendur málskostnaðar in solidum úr hendi stefndu í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Í kröfugerð aðila er vitnað til bókstafa á uppdrætti Skúla Jó- hannssonar verkfræðings frá 24. febrúar 1987 með viðbótarmerk- ingum svo sem í héraðsdómi greinir. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt samþykkt kauptilboð frá nóvem- ber 1987, þar sem Páll G. Jónsson, Vesturbrún 26, Reykjavík, og Óttar Yngvason, Birkigrund 23, Kópavogi, kaupa meðal annarra eigna jörðina Stórahraun af Richard R. Thors. Samkvæmt yfirlýs- ingu í þessu samþykkta kauptilboði taka kaupendur við aðild máls þessa, sbr. og 1. mgr. 53. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einka- mála í héraði, sbr. 14. gr. laga nr. 28/1981. 1064 Landamerkjaskrám er lýst í héraðsdómi. Dómarar hafa gengið á vettvang og kannað kennileiti. Í kröfugerð stefndu felst meðal annars krafa um staðfestingu á ákvörðun héraðsdóms um merki, en í dómsorði segir: ,„,...í Stakk- holtsstein (B) og þaðan bein lína í Tvísteina (Þrísteina) (S) í eða við Tvísteinaál (Þrísteinaál), sem er állinn næstur Stórahraunsnesi að sunnanverðu, úr Tvísteinum (Þrísteinum) eftir álnum miðjum fram í miðjan Haffjarðarárál (aðal) (————— ).““ Í forsend- um héraðsdóms er hins vegar berum orðum tekið fram, að landa- merkjalína milli jarða málsaðila skuli dregin „eftir strikalínu á upp- drætti““. Strikalínan (brotna línan) er á fyrrgreindum uppdrætti Skúla Jóhannssonar dregin allt til móta ósa Haffjarðarár og sjávar. Hins vegar segir í landamerkjaskrá Stórahrauns, að mörk jarðanna liggi „úr Þrísteinum eptir álnum fram fyrir Stórahraunseyjar í Haf- fjarðarárál““. Í matsgerð Sigurjóns Rists og Gests Kristjánssonar 1977 um ósa Haffjarðarár segir: „„Aðalállinn austan eyja, smávatn er milli eyja og lítil læna vestan eyja. Skammt neðan eyjanna sameinast kvíslarn- ar í einn farveg, og þannig fellur Haffjarðará í einum farvegi til sjávar...“ Þá kemur þar fram, að kunnugir menn segi, að stærðar- hlutfall kvísla hafi getað raskast. Af landamerkjaskrá Stórahrauns má ráða, að jarðirnar Hausthús og Kolviðarnes eigi lönd vestan ósasvæðis Haffjarðarár. Landa- merkjaskrár þeirra jarða liggja ekki fyrir í málinu. Með vísun til þess, sem nú hefur verið rakið, þykir úrlausn héraðsdóms varðandi markalínu um ósasvæði Haffjarðarár óljós og merkin ekki dregin til fulls. Í annan stað krefjast stefndu staðfestingar á ákvörðun héraðs- dóms á mörkum umhverfis svokallaðrar Fitjar. Við þessa ákvörðun héraðsdóms og kröfulínu stefndu er það að athuga, að nægileg gögn skortir um eignarrétt á Gömlueyri og svæði næst henni. Jörðin Litlahraun, sem áður nefndist Setahraun, var eign „allra heilagra kirkju í Hítardal“ og síðar Staðarhraunskirkju. Þegar landssjóður selur Litlahraun 1916, er merkja ekki getið og þá ekki, hvort Gamlaeyri og fjörur hennar eru með í kaupunum, en tekið er fram, að engin rekaréttindi „þar um slóðir“ séu seld. Árið 1939 keyptu eigendur Litlahrauns rekaréttindi „fyrir landi jarðarinnar 1065 Litlahrauns““ af kirkjumálaráðuneytinu. Hér er ekki getið um kaup á Gömlueyri, fjörum eða öðru landi. Gögn eru þannig óljós um eignarréttindi að Gömlueyri og fjörun- um, og á skortir, að fyrirsvarsmönnum ríkisins hafi verið gefinn kostur á að gæta réttar þess í málinu eða tjá sig um eignarrétt- inn. Vegna annmarka þeirra, sem að ofan eru taldir, verður ekki hjá því komist að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju, en málið er rekið sem landamerkjamál samkvæmt 8. gr. landamerkjalaga, nr. 41/1919, sbr. 1. gr. laga nr. 29/1965. Rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur,og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur aukadómþings Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu 9. júlí 1987. Sóknaraðilar eru Haukur Sveinbjörnsson, 3836-3158, bóndi, Snorrastöð- um, Kolbeinsstaðahreppi, eigandi 1/3 hluta Litlahrauns í Kolbeinsstaða- hreppi, og dánarbú Sigurðar Benjamíns Jónssonar og Þórönnu Guðmunds- dóttur, 9400-0688, Þinghólsbraut 42, Kópavogi, eigandi að 2/3 hlutum Litlahrauns. Varnaraðili er Richard R. Thors, 7346-4994, læknir, búsettur í Chicago, Bandaríkjum Norður-Ameríku, eigandi Stórahrauns. Mál þetta var þingfest í aukadómþingi Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu 17. september 1985 að tilmælum lögmanns sóknaraðila og með heimild í 8. grein laga nr. 41/1919. Málið var tekið til dóms að loknum munnlegum málflutningi 15. september 1986, en endurupptekið til frekari gagnaöflunar með úrskurði 16. s.m. Síðan var málið endurflutt 2. október 1986 og dóm- tekið að því loknu. Málið var endurupptekið enn að nýju 22. nóvember 1986 til frekari gagnaöflunar og málflutnings að nýju. Málflutningur fór fram að nýju 10. júní 1987. Dómarar eru Jón S. Magnússon fulltrúi ásamt meðdómsmönnunum Vil- hjálmi Árnasyni og Þorvaldi Lúðvíkssyni hæstaréttarlögmönnum. 1066 Í, Dómkröfur málsaðila. Dómkröfur sóknaraðila eru þær, að landamerki jarðanna Litlahrauns og Stórahrauns í Kolbeinsstaðahreppi verði ákveðin þannig: „„Úr Brunagarðshliði, sem er brunakantur, sem gerð hefur verið klauf í, þar sem Eldborgargata liggur í Digruvörðu á Foldum, þaðan í Stakkholts- stein (B), sem er steinn á Stakkholtsvík, þaðan sjónhending í Tvísteina (Þrísteina) (S), sem eru sker í eða við álinn, sem næstur er Stórahraunsnesi að sunnanverðu og kallast Tvísteinaáll (Þrísteinaáll), þaðan eftir álnum miðjum í miðjan Haffjarðarárál, aðalál árinnar (— — — — — ).““ Þá gera þeir þær kröfur, að merki milli Litlahrauns og Stórahrauns á engjasvæði á Fitjum verði ákveðin þannig: „„Að austanverðu eftir línu, sem sátt hefur tekist um með málsaðilum (D-E), að sunnanverðu úr ósi austan Viðarhólma (E), vestur framan Mela- bakka og beinni línu frá Melabökkum vestur fyrir Toppa (T). Að vestan- og norðanverðu af línu vestan Toppa og norður fyrir þá (U) og þaðan með beinni línu ofanvert við Selhöfða í merkjalækinn, sem rennur frá Fitjum (V), og þaðan með beinni línu í mynni merkjalækjarins norður úr Fitjum (D).“ Bókstafir og skýringar í svigum vísa til uppdráttar Skúla Jóhannssonar verkfræðings, dómskj. 54. Dómkröfur varnaraðila eru þessar: „„Að merkjalínan milli jarðanna verði ákveðin, eins og sóknaraðili hefur krafist, að Stakkholtssteini (B), þaðan séu merkin um beina línu í miðja Þrísteina (C), sem eru rétt við Litlahraunsnes, þaðan bein lína í mynni lækjarins á Fitjum (D) og þaðan eftir sáttalínunni í lækjarósinn austan Viðarhólma (E).““ Báðir aðilar kröfðust málskostnaðar úr hendi hins að mati dómsins. Dómsorð: Landamerki milli Litlahrauns og Stórahrauns skulu vera bein lína úr Brunagarðshliði í Digruvörðu á Foldum, þaðan í Stakkholtsstein (B) og þaðan bein lína í Tvísteina (Þrísteina) (S) í eða við Tvísteinaál (Þrísteinaál), sem er állinn næstur Stórahraunsnesi að sunnanverðu, úr Tvísteinum (Þrísteinum) eftir álnum miðjum fram í miðjan Haf- fjarðarárál (aðalá) (— — — — — ). Landamerki jarðanna á Fitjunum eru eftir sáttalínu, sem er bein lína milli mynnis merkjalækjarins norður úr Fitjunum (D) og lækjaróss austan við Viðarhólma (E) og síðan vestur með Melabökkum og frá syðsta punkti Melabakka (P) bein lína vestur fyrir Toppa fyrir sunnan 1067 þriðja Topp (T), þaðan í punkt U norðan við annan Topp og þaðan bein lína norðan við efsta (fyrsta) Topp í austur og ofan við Selhöfða í punkt norðaustur af höfðanum við lækinn (álinn) norður úr Fitjun- um (V), þaðan bein lína í punkt D. Eru þá allar Fitjarnar vestan línu D-E eign Stórahrauns svo og Toppar, þ.e. svæðið innan línu D-E-P-T-U-V-D á uppdrætti. Málskostnaður falli niður. 1068 Fimmtudaginn 22. júní 1989. Nr. 324/1987. Sigurjón Viðar Alfreðsson (Jón Oddsson hrl.) gegn Búnaðarbanka Íslands, Landsbanka Íslands, Tryggingastofnun ríkisins, Lífeyrissjóði verslunarmanna (Baldvin Jónsson hrl.), Guðjóni Gísla Hannessyni (Vilhjálmur H. Vilhjálmsson hrl.), Verslunarbanka Íslands hf. (Baldvin Jónsson hrl.), bæjarfógetanum í Garðakaupstað, Áklæði og gluggatjöldum sf., Jóni Magnússyni hrl. (Baldvin Jónsson hrl.), Gjaldheimtunni í Garðakaupstað, Ástvaldi Jónssyni, Ólafi Þór Jónssyni og Báru Sigurjónsdóttur. Uppboð. Vanhæfi. Ómerking. Heimvísun. Vítur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. nóvem- ber 1987. Gerir hann þær dómkröfur, að hinni áfrýjuðu uppboðs- gerð, er fram fór á húseigninni Faxatúni 13 í Garðakaupstað 6. nóvember 1987, verði hrundið og hún ómerkt og úr gildi felld og synjað verði um framgang uppboðsins að öllu leyti. Þá verði stefndu in solidum gert að greiða honum málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Af hálfu stefndu Búnaðarbanka Íslands, Landsbanka Íslands, 1069 Tryggingastofnunar ríkisins, Lífeyrissjóðs verslunarmanna, Versl- unarbanka Íslands hf., Áklæða og gluggatjalda sf. og Jóns Magnús- sonar hæstaréttarlögmanns eru þær kröfur gerðar, að hinn áfrýjaði úrskurður og uppboðsgerð verði staðfest og áfrýjanda gert að greiða þessum stefndu, hverjum fyrir sig, málskostnað fyrir Hæstarétti. Stefndi Guðjón Gísli Hannesson krefst þess og, að hinn áfrýjaði úrskurður og eftirfarandi nauðungaruppboð verði staðfest. Til vara krefst hann þess, að fram fari þriðja og síðasta nauðungaruppboð á fyrrgreindri eign. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Af hálfu annarra stefndu hafa ekki verið hafðar uppi kröfur fyrir Hæstarétti. I. Með bréfi, dagsettu 22. febrúar 1985, til bæjarfógetans í Garða- kaupstað var þess krafist af hálfu Tryggingastofnunar ríkisins, að húseignin Faxatún 13 í Garðakaupstað, eign áfrýjanda, yrði seld á nauðungaruppboði til lúkningar skuld samkvæmt skuldabréfi, að eftirstöðvum 188.062,50 krónur. Síðar bárust beiðnir frá fleiri aðil- um um uppboð á eigninni. Mál þetta var fyrst tekið fyrir í uppboðsrétti 21. júní 1985, en uppboðið hafði verið auglýst í 66., 69. og 79. tölublaði Lögbirt- ingablaðs 1985. Sóttu það nokkrir fulltrúar uppboðsbeiðenda, en enginn af hálfu áfrýjanda. Málinu var frestað til 6. september 1985. Það var síðan tekið fyrir þann dag, og kom þá einn fulltrúi upp- boðsbeiðenda, en enginn f.h. áfrýjanda. Málið var næst tekið fyrir 5. desember 1985. Voru þar nokkrir fulltrúar uppboðsbeiðenda og áfrýjandi sjálfur. Voru gerðar sölutilraunir, og kom aðeins eitt boð í eignina, frá Búnaðarbanka Íslands í Garðakaupstað, 100.000,00 krónur. Áfrýjandi krafðist þess, að annað og síðasta uppboð yrði haldið á eigninni, og var það samþykkt, svo og, að það færi ekki fram fyrr en í apríl 1986. Málið var næst tekið fyrir 28. apríl 1986. Var þá bókaður mættur af hálfu uppboðsbeiðenda Finnbogi H. Alexandersson, en enginn fyrir áfrýjanda. Í þinghaldi þessu var m.a. lögð fram uppboðsbeiðni Verslunarbanka Íslands hf., dagsett 29. nóvember 1985, undirrituð af Sigríði Jósefsdóttur, lögfræðingi bankans. Frestur var ákveðinn í málinu til 22. ágúst 1986. Var það síðan tekið fyrir þann dag, 1070 og var þá bókaður mættur fyrir uppboðsbeiðendur Guðmundur Sophusson, en enginn af hálfu áfrýjanda. Var málinu enn frestað til 11. desember s.á. Þann dag fór á sömu leið, að málinu var frest- að, nú til 24. mars 1987, en þinghaldið sótti fyrir uppboðsbeiðendur Rúnar Gíslason, en enginn af hálfu áfrýjanda. Hinn 24. mars 1987 var enn ákveðinn frestur til 16. júlí s.á., og af hálfu uppboðsbeið- enda var þá bókaður mættur Gunnar Aðalsteinsson, en fyrir áfrýj- anda kom enginn. Öllum þeim þinghöldum, sem hér hafa verið nefnd, stýrði Einar Ingimundarson, þáverandi sýslumaður og bæjarfógeti, en hann lét af störfum 1. júní 1987, og var Már Pétursson skipaður til þessara starfa frá sama tíma. Hinn 16. júlí 1987 var mál þetta enn tekið fyrir í uppboðsrétti, og stýrði þinghaldinu Áslaug Guðjónsdóttir fulltrúi. Fyrir áfrýjanda sótti það Hjalti Steinþórsson hæstaréttarlögmaður og nokkrir af hálfu uppboðsbeiðenda, þar á meðal Sigríður Jósefsdóttir héraðs- dómslögmaður f.h. Verslunarbanka Íslands hf., en hún er eiginkona Más Péturssonar, bæjarfógeta og sýslumanns. Ekkert gerðist í þing- haldi þessu annað en það, að lögð voru fram ný skjöl og ákveðinn frestur fram í september samkvæmt nánari ákvörðun uppboðshald- ara. Var málið síðan tekið fyrir af Ingibjörgu Þorsteinsdóttur full- trúa 11. september 1987. Var Hjalti Steinþórsson hæstaréttarlög- maður þar fyrir áfrýjanda og nokkrir fulltrúar gerðarbeiðenda, þar á meðal Pétur Kjerúlf héraðsdómslögmaður fyrir hönd Verslunar- banka Íslands hf. Var málinu frestað ótiltekið. Hinn 13. október 1987 var málið tekið fyrir í skrifstofu uppboðs- haldara af Þuríði Kr. Halldórsdóttur fulltrúa. Bókað var, að af hálfu áfrýjanda væri í réttinum Elvar Örn Unnsteinsson héraðs- dómslögmaður, en upplýst er í málinu, að hann rekur málflutnings- skrifstofu í félagi við Hjalta Steinþórsson hæstaréttarlögmann, sem var lögmaður áfrýjanda á þessum tíma. Auk þess voru þar komnir nokkrir fulltrúar uppboðsbeiðenda, þar á meðal Björn Jónsson héraðsdómslögmaður f.h. Verslunarbanka Íslands hf. Eftir að söluskilmálar höfðu verið kynntir og leitað boða í eignina, kom aðeins eitt boð fram, að fjárhæð $500.000,00 krónur, frá Garðari Garðarssyni hæstaréttarlögmanni f.h. Vilhjálms Vilhjálmssonar hæstaréttarlögmanns. Umboðsmaður áfrýjanda krafðist þriðju 1071 sölu, og var síðan bókað orðrétt: „„Ákveðið er að halda þriðja og síðasta uppboð 6. nóv. 1988 kl. 11.00.“ Þrátt fyrir ofangreinda bókun liggur fyrir, að uppboðshaldari sendi áfrýjanda og aðilum uppboðsins tilkynningar, dagsettar 14. október 1987, að þriðja og síðasta uppboð á eigninni færi fram 6. nóvember 1987 kl. 11.00 á eigninni sjálfri og að auglýsing yrði birt í dagblaði 3. nóvember s.á., ef uppboðið hefði þá ekki verið aftur- kallað. Uppboðsréttur var síðan settur að Faxatúni 13 í Garðakaupstað á ofangreindum tíma af Þuríði Kr. Halldórsdóttur fulltrúa. Var áfrýjandi þar mættur og með honum Jón Oddsson hæstaréttarlög- maður. Fyrir Verslunarbanka Íslands hf. mætti Björn Jónsson héraðsdómslögmaður. Af hálfu áfrýjanda var því mótmælt á grund- velli ofangreindrar bókunar 13. október, að uppboð færi nú fram. Fulltrúar uppboðsbeiðenda kröfðust þess, að uppboðið færi fram. Uppboðshaldari kvað þá upp þann úrskurð, að uppboð skyldi fara fram, með vísan til 3. mgr. 7. gr. laga nr. 12/1987, um breytingu á lögum nr. 57/1949, um nauðungaruppboð, en þar er kveðið svo á, að þriðja og síðasta uppboð skuli fara fram innan fjögurra vikna frá öðru uppboði. Jafnframt hafi bókun um uppboð 6. nóvember 1988 verið augljós ritvilla, sem uppboðshaldari leiðrétti með vísan til 2. mgr. 195. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði. Að kveðnum upp þessum úrskurði var leitað boða í eignina, og kom hæsta boð frá Báru Sigurjónsdóttur, sem er dóttir áfrýjanda, og hljóðaði það upp á 4.250.000,00 krónur. Il. Svo sem rakið var hér að framan, undirritaði Sigríður Jósefsdóttir héraðsdómslögmaður, eiginkona Más Péturssonar, núverandi bæjarfógeta í Garðakaupstað, beiðni f.h. Verslunarbanka Íslands hf. um uppboð á húseign áfrýjanda, Faxatúni 13, Garðakaupstað. Var beiðnin lögð fram í uppboðsrétti 28. apríl 1986, þegar Einar Ingimundarson var bæjarfógeti og stýrði uppboðsþingi. Aðild Verslunarbanka Íslands hf. að uppboðsmáli þessu byggðist á þessari beiðni, einnig eftir að Már Pétursson tók við embætti bæjarfógeta, en fulltrúi hans hélt annað og þriðja uppboð á eigninni 13. október 1072 og 6. nóvember 1987. Samkvæmt greinargerð lögmanns þess, sem málið flutti fyrir Hæstarétti f.h. Verslunarbanka Íslands hf., hafði hann umboð til þess frá Sigríði Jósefsdóttur f.h. bankans. Vesður að telja, að Sigríður Jósefsdóttir hafi verið forsvarsmaður aðila í málinu, þótt hún hafi ekki sjálf sótt fyrrgreind uppboðsþing, svo að samkvæmt 3. tl. 36. gr. og 1. og 3. mgr. 37. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 1. mgr. 4. gr. laga nr. 57/1949, hafi bæjarfógeta borið að víkja sæti í málinu af sjálfsdáðum. Ber því þegar af þessari ástæðu að ómerkja hina áfrýjuðu uppboðsgerð og meðferð málsins frá 16. júlí 1987 að telja og vísa málinu heim til löglegrar meðferðar. Átelja verður þýðingarlausar málsástæður og óviðeigandi um- mæli um nafngreinda lögmenn í málflutningi lögmanns áfrýjanda fyrir Hæstarétti. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Fulltrúar við embætti uppboðshaldara sóttu fjórum sinnum þing af hálfu uppboðsbeiðenda við fyrirtekt máls þessa. Var þingsókn þessara dómarafulltrúa óviðeigandi og andstæð reglum nr. 32/1971, um málflytjendastörf manna í opinberu starfi, sbr. 23. gr. laga nr. 61/1942, um málflytjendur. Dómsorð: Hin áfrýjaða uppboðsgerð, sem fram fór 6. nóvember 1987 á Faxatúni 13, Garðakaupstað, eign áfrýjanda, Sigurjóns Viðars Alfreðssonar, skal vera ómerk, svo og meðferð upp- boðsmáls þessa frá 16. júlí 1987, og er málinu vísað heim til löglegrar meðferðar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1073 Föstudaginn 23. júní 1989. Nr. 236/1989. Ákæruvaldið gegn Vilborgu Yrsu Sigurðardóttur. Kærumál. Kæruheimild. Frávísun frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Bjarni K. Bjarnason og Benedikt Blöndal og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. I. Með úrskurði sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 3. júní 1989 var varnaraðila gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 15.00 föstu- daginn 16. júní, en hún er grunuð um brot gegn lögum nr. 65/1974, um ávana- og fíkniefni, og reglugerð nr. 16/1986, um sölu og með- ferð ávana- og fíkniefna. Með bréfi 15. júní krafðist lögreglustjór- inn í Reykjavík þess, að gæsluvarðhald varnaraðila yrði framlengt allt til kl. 15.00 laugardaginn 15. júlí 1989. Krafa þessi var lögð fram kl. 9 árdegis 16. júní í sakadómi í ávana- og fíkniefnamálum, sem haldinn var af Bjarna Stefánssyni fulltrúa. Kl. 11 mætti í réttin- um Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlögmaður, sem verið hafði réttargæslumaður varnaraðila. Að ósk hans var hann nú skip- aður verjandi varnaraðila. Fór hann þá fram á, að hann fengi frest þar til kl. 19 um kvöldið til að skila skriflegri greinargerð í málinu, enda myndi hann skila henni fyrr, ef unnt reyndist. Dómari féllst á að veita þennan frest. Varnaraðili var síðan færð fyrir dóminn til yfirheyrslu, er lauk kl. 12.58. Var hún þá færð í geymslu um sinn samkvæmt ákvörðun dómara. Síðan var bókað: „„Samkvæmt ákvörðun dómara verður Vilborg Yrsa í geymslu í Síðumúlafangelsi allt að kl. 11.48 17. júní 1989 með vísan í 66. gr. laga nr. 74/1974. Verjandi óskar, að bókað verði, að hann mótmæli framan- greindri ákvörðun dómara, og krefst þess, að Vilborg verði látin laus kl. 15 í dag, 16. júní, sbr. úrskurð réttarins frá 3. júní sl. Nefndur verjandi kveður 66. gr. laga nr. 74/1974 ekki veita heimild til að svipta sakaðan mann frelsi sínu, á meðan fjallað er um kröfu 68 1074 um framlengingu gæsluvarðhaldsúrskurðar. Vilji ákæruvald, að slík krafa sé til lykta leidd, áður en gæsluvarðhaldsfangi er látinn laus, verður það að gera kröfu um framlengingu svo tímanlega, að um hana verði fjallað og úr henni skorið fyrir umræddan tíma. Dómari lætur þess getið, að ofangreindur frestur sé áskilinn til að taka innan lögboðinna tímamarka ákvörðun um fram komna gæsluvarðhaldskröfu, og muni dómari í því sambandi nýta sam- eiginlega frest með verjanda, sem að ofan greinir. Nefndur verjandi óskar eftir, að dómari taki afstöðu til kröf- unnar um, að sakborningur verði látinn laus kl. 15.00 í dag, og tekur fram, að hann telji ekki þörf á formlegum úrskurði í því efni, heldur nægi, að ákvörðun dómara sé bókuð í þingbók. Dómari áréttar það, sem hér að ofan er bókað, um frest vegna fram kominnar kröfu um framlengt gæsluvarðhald, og staðfestir þar með, að gæslufanginn muni ekki ganga laus kl. 15.00 í dag. Nefndur verjandi óskar þá eftir með vísan til 172. gr., 10. tl., I. nr. 74/1974 að kæra þessa ákvörðun dómara til Hæstaréttar Ís- lands. Um ástæður kærunnar vísast til framangreindrar bókunar. Dómari lætur þess getið, að hann telji þessa kæru hvorki fresta né breyta þeirri ákvörðun, sem að ofan er lýst, um geymslu gæslu- fangans.““ ll. Kærumál þetta barst Hæstarétti 19. júní 1989. Í greinargerð skip- aðs verjanda varnaraðila, sem barst Hæstarétti 21. júní, er þess krafist, að ákvörðunin verði felld úr gildi og að ákveðið verði, að varnaraðili skuli látin laus þegar í stað. Til rökstuðnings kröfum sínum vísar verjandi til bókunar þeirrar, sem að framan er rakin, og mótmælir sérstaklega þeirri túlkun 66. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, að hún feli í sér „heimild til að halda gæslufanga í allt að 24 klst. fram yfir úrskurð- aðan gæsluvarðhaldstíma, ef fram kemur krafa af hálfu ákæruvalds um framlengingu gæsluvarðhalds, áður en tíminn rennur út“. Kjarni málsins sé sá, að kröfu um framlengingu gæsluvarðhalds verði að gera „svo tímanlega, að úr henni sé unnt að skera, áður en gæsluvarðhaldstími rennur út“. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að kærumáli þessu verði vís- að frá Hæstarétti. Í greinargerð ríkissaksóknara, sem barst Hæsta- rétti 21. júní, segir m.a.: 1075 „„Varnaraðili var án undandráttar leidd fyrir dómara, er lögð hafði verið fram krafa um framlengingu gæsluvarðhalds, og gæslu- varðhaldsúrskurður kveðinn upp innan þess frests, er getur í 65. gr. stjórnarskrár, nr. 33/1944, og 66. gr. laga nr. 74/1974, sbr. Hrd. 1976, 524. bls., og 1986, 566. bls. Var dómara og rétt, eins og hér stóð á, að kveða á um geymslu varnaraðila, uns úrskurður félli. Ákvörðun dómara um þetta efni verður eigi kærð til Hæstaréttar á grundvelli hins almenna ákvæðis 172. gr., 10. tl., laga nr. 74/ 1974, sbr. Hrd. 1988, 5. bls. Aðili getur hins vegar kært til æðra dóms úrskurð um handtöku, varðhald og aðra gæslu á sökunaut, sbr. 1. og 3. tölul. 172. gr. laga nr. 74/1974. Hefur úrskurður dóms- ins, sem kveðinn var upp 16. þ.m., um gæsluvarðhald varnaraðila frá kl. 15.00 16. þ.m. til kl. 15.00 miðvikudagsins 12. júlí nk. verið kærður til Hæstaréttar Íslands, sbr. Hæstaréttarmál nr. 239/1989.““ Ill. Í 172. gr. laga nr. 74/1974 segir meðal annars: „„Aðili getur kært til æðra dóms: ... 3. Úrskurð um varðhald og aðra gæslu á söku- naut og tryggingu. ... 10. Ákvörðun um önnur efni, er varða rann- sókn máls eða meðferð fyrir dómtöku þess og líkt er farið.“ Varnaraðili var í gæsluvarðhaldi. Krafa um framlengingu þess var lögð fram í dómi, áður en því skyldi lokið. Skipaður verjandi varnaraðila óskaði frests til greinargerðar. Dómari veitti þann frest og tók sér um leið frest til að taka afstöðu til kröfunnar, enda gögn málsins umfangsmikil. Ákvæði 172. gr., 10. töluliðar, laga nr. 74/1974 veitir eigi heimild til að kæra sérstaklega til Hæstaréttar ákvörðun héraðsdómara um gæslu á varnaraðila, eftir að krafa um gæsluvarðhaldsúrskurð hafði verið lögð fyrir hann, enda bar honum innan sólarhrings að leggja rökstuddan úrskurð á kröfuna, sbr. 66. gr. laga nr. 74/1974. Sá úrskurður hefur samkvæmt 3. tölulið 172. gr. sömu laga verið kærður til Hæstaréttar, og má í því kærumáli hafa uppi málsástæð- ur, er lúta að ákvörðun um gæslu varnaraðila, sbr. dóm Hæstarétt- ar 18. mars 1986 í málinu nr. 96/1986. Ber því að vísa kærumáli þessu frá Hæstarétti. Dómsorð: Kærumáli þessu er vísað frá Hæstarétti. 1076 Föstudaginn 23. júní 1989. Nr. 239/1989. Ákæruvaldið gegn Vilborgu Yrsu Sigurðardóttur. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Bjarni K. Bjarnason og Benedikt Blöndal og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Bjarni Stefánsson, fulltrúi sakadómara í ávana- og fíkniefnamál- um, kvað upp hinn kærða úrskurð. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 172. gr., 3. tölulið, laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, skotið hinum kærða úr- skurði til Hæstaréttar með kæru 16. júní 1989, sem barst Hæstarétti 19. júní. Hún krefst þess aðallega, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og synjað um framlengingu gæsluvarðhalds hennar, en til vara, að gæsluvarðhaldstími verði styttur til muna. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar úrskurðarins. I. Með úrskurði sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 3. júní 1989 var varnaraðila gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 15.00 föstu- daginn 16. júní. Krafa um framlengingu á gæsluvarðhaldi varnar- aðila var lögð fram á dómþingi í sakadómi í ávana- og fíkniefna- málum kl. 9 árdegis 16. júní. Skipaður verjandi varnaraðila óskaði eftir fresti þar til kl. 19 um kvöldið til að skila skriflegri greinargerð í málinu, enda myndi hann skila henni fyrr, ef unnt reyndist. Dóm- ari féllst á að veita þennan frest. Varnaraðili var síðan færð fyrir dóminn til yfirheyrslu, er lauk kl. 12.58. Var hún þá færð í geymslu um sinn samkvæmt ákvörðun dómara og bókað, að samkvæmt ákvörðun dómara yrði hún „í geymslu í Síðumúlafangelsi allt að kl. 11.48 17. júní 1989, með vísan í 66. gr. laga nr. 74/1974““. Ákvörðun dómarans var kærð til Hæstaréttar, en því kærumáli vís- að frá Hæstarétti í dag með dómi í málinu nr. 236/1989. Telja verður, að krafa um framlengingu gæsluvarðhalds hafi ver- 1077 ið tímanlega fram lögð. Eins og hér stóð á, var dómara heimilt að verða við beiðni hins skipaða verjanda um frest til greinargerðar og taka sér sjálfur frest til að taka afstöðu til kröfunnar, enda gögn málsins umfangsmikil og úrskurður sá, sem hér er til meðferðar, lagður á málið innan þess frests, sem mælt er fyrir um í 66. gr. laga nr. 74/1974. Verður úrskurðurinn ekki ómerktur af þessum sökum. ll. Varnaraðili er grunuð um brot gegn lögum nr. 65/1974, um ávana- og fíkniefni, og reglugerð nr. 16/1986, um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna, en grunur beinist einnig að sambúðarmanni hennar og fleira fólki. Rannsókn máls þessa er ekki lokið. Svo sem fram kemur í hinum kærða úrskurði, gætir misræmis í framburði varnaraðila og annarra, er borið hafa um málið, vitneskju hennar um það og hlut hennar að því. Rökstuddur grunur leikur á, að enn hafi ekki náðst til allra þeirra, sem hér eiga hlut að máli, einkum manns, sem talinn er hafa staðið að kaupum og innflutningi á Í kg af kókaíni í félagi við sam- búðarmann varnaraðila og nafngreindan mann, sem ýtarlega hefur borið um málið, en tjáir sig ekki með vissu vita deili á þessum félaga þeirra. Fyrir dómi sagðist varnaraðili hafa nefnt mann við lögregl- una „sem líklegastan í því sambandi, en kveðst hafa neitað að skrifa undir það, því að hún geti ekki fært rök að því“. Af hálfu lögreglustjórans í Reykjavík er bent á, að fullvíst sé talið, að varnaraðili hafi tekið þátt í þessu fíkniefnamisferli. Enn sé óljóst um þátt hins þriðja manns og hugsanlega fleiri aðila að málinu. Einnig þurfi fjármál varnaraðila og sambúðar- manns hennar frekari rannsóknar svo og ætluð dreifing þeirra á kókaíni. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, verður að fallast á, að hætt sé við, að það geti torveldað frekari rannsókn málsins, ef varnaraðili verður nú látin laus. Með vísan til þessa og 67. gr., 1. mgr. Í. tl., laga nr. 74/1974 ber að staðfesta hinn kærða úrskurð. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður skal óraskaður. 1078 Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 16. júní 1989. Ár 1989, föstudaginn 16. júní, var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum að Hverfisgötu 115, Reykjavík, og þá kveðinn upp úr- skurður þessi. Málsatvik. Hinn 3. júní sl. var Vilborg Yrsa Sigurðardóttir, kt. 240863-7319, úr- skurðuð í gæsluvarðhald allt til kl. 15.00 föstudaginn 16. júní 1989 hér við embætti samkvæmt kröfu lögregluyfirvalda í Reykjavík. Af hálfu lögregluyfirvalda í Reykjavík hefur þess verið krafist, að gæslu- varðhald, sem Vilborgu Yrsu var gert að sæta frá 3. júní sl., verði framlengt allt til kl. 15.00 laugardaginn 15. júlí nk. Í skriflegri greinargerð, er verjandi Vilborgar, Jón Steinar Gunnlaugsson hrl., lagði fram hér fyrir dómi, krafðist hann þess aðallega, að synjað yrði kröfu lögreglu, en til vara, að um beðinn gæsluvarðhaldstími yrði styttur til muna. Nefndur verjandi mótmælti gerð og framlagningu fjögurra lögreglu- skýrslna, þ.e. dómskjals nr. 11, þar sem rannsóknarlögreglumenn gefa skýrslu um óformleg samtöl við gæslufangann. Telur nefndur verjandi þess- ar skýrslur ekki uppfylla ákvæði 39. gr. og 40. gr. laga nr. 74/1974 og gerir kröfu um, að litið verði fram hjá nefndum skýrslum. Í nefndri greinargerð telur verjandi ekki vera efni til að vísa í kröfugerð lögreglu til 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974, því að hann telur rann- sókn málsins enga hættu stafa af, þótt Vilborg Yrsa gengi laus. Niðurstöður. Verið er að rannsaka ætluð stórfelld brot gegn lögum nr. 65/1974 og reglugerð nr. 16/1986. Rannsókn lögreglu á fíkniefnamisferli þessu er mjög víðtæk, og má ætla, að þetta sé alvarlegasta fíkniefnamisferli, sem rannsakað hefur verið af lög- reglu hérlendis. Þegar virtur er í heild framburður Vilborgar Yrsu Sigurðardóttur og fram lagðar viðbótarskýrslur lögreglumannanna, sem ekki verður litið fram hjá, verður að ætla, að Vilborg Yrsa hafi víðtæka vitneskju um ýmis atriði þessa stórfellda sakamáls, er hér er til rannsóknar. Þykir það samkvæmt öðru ofangreindu styrkja enn fyrri grunsemdir um, að Vilborg Yrsa sé með refsiverðum hætti bendluð við margnefnt kókaín- misferli. 1079 Þykir því 65. gr. stjórnarskrár, nr. 33/1944, ekki til fyrirstöðu beitingu gæsluvarðhalds í þessu sambandi. Með vísan til þessa, annars ofanritaðs, svo og |. tölul. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir í þágu rannsóknarhagsmuna rétt að verða við fram kominni kröfu lögregluyfirvalda og ákvarða, að Vilborg Yrsa Sigurðardótt- ir, kt. 240863-7319, skuli sæta framlengingu gæsluvarðhalds frá kl. 15.00 föstudaginn 16. júní 1989, en þó ekki lengur en allt að kl. 15.00 miðviku- daginn 12. júlí nk. Úrskurðarorð: Framlengt er gæsluvarðhald Vilborgar Yrsu Sigurðardóttur, kt. 240863-7319, frá kl. 15.00 föstudaginn 16. júní 1989 og allt að kl. 15.00 miðvikudaginn 12. júlí 1989. 1080 Þriðjudaginn 27. júní 1989. Nr. 104/1987. Borgarstjórinn í Reykjavík f.h. borgarsjóðs Reykjavíkur (Magnús Óskarsson hrl.) gegn Hannesi Kr. Davíðssyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Lögbann. Höfundarréttur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Sigurður Reynir Pétursson hæsta- réttarlögmaður. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. mars 1987. Hann gerir þær dómkröfur, að niður verði fellt lögbann, sem lagt var í fógetarétti Reykjavíkur 16. október 1985 við því, að gerðar yrðu breytingar á lofti Kjarvalsstaða. Þá krefst hann máls- kostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Mörg ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. I. Mál þetta var áður flutt hér fyrir dómi 12. febrúar 1988. Með úrskurði Hæstaréttar 9. mars s.á. var aðilum veittur kostur á að afla skoðunar- og matsgerða dómkvaddra sérfræðinga um eftir- greind atriði: „„1. rökstuddrar greinargerðar um hugsanlega kosti hinna fyrir- huguðu lofta umfram þau loft, sem fyrir eru, og þá einkum um mismunandi möguleika á notkun dagsbirtu til lýsingar á sýningar- sölunum, 2. hvort unnt sé að koma við fullnægjandi lýsingu án þess að raska núverandi loftvirkjum eða lýta þau og þá hverig, 3. kostnaðaráætlana í hverju tilviki ásamt áætlunum um hugsanlegan fjárhagslegan ávinning áfrýjanda af breytingunum.““ 1081 Áfrýjandi óskaði eftir dómkvaðningu matsmanna. Hinn 11. október 1988 voru Ólafur M. Kjartansson og Jóhann Indriðason rafmagnsverkfræðingar dómkvaddir til að framkvæma hið um- beðna mat, og er matsgerð þeirra dagsett 13. janúar 1989. Í mats- beiðni var matsmönnum einnig falið, umfram það sem að ofan getur, að meta aðlögun raflýsingar að breytilegri notkun salanna og að hve miklu leyti unnt sé að minnka bratta (innfallshorn) þeirrar lýsingar, sem fellur á veggi. Niðurstöður matsgerðar eru eftirfarandi: „Atriði nr. (1) ...: Fyrirhuguð loft gera það mögulegt að nýta dagsbirtu til lýsingar salanna. Hægt er að myrkva þakgluggana, en umbúnaður hentar ekki til að stilla dagsbirtuna. Dagsbirtan er stundum of mikil, og verður þá að loka gluggunum. Fyrirhuguð raflýsing er til mikilla bóta frá því, sem nú er. Almenn yfirlýsing yfir loftum gefur jafna birtu um salina. Hún er dimmanleg (sic) og hægt að samræma hana dagsbirtu. Sérlýsing frá kösturum á rafbrautum gefur möguleika á miklum fjölbreytileika í lýsingu, hvar sem er í sölunum, og auðveldar einnig uppsetningu á leiksýningum og skyldri starfsemi og ráðstefnuhaldi. Auðvelt á að vera að beina kösturum að myndflötum undir æskilegu horni. Loftgrind er hluti lýsingarkerfis og gegnir vel sínu hlutverki sem slík. Hún er hlutlaus í útliti og mun að okkar mati ekki verka trufl- andi á gesti í sölunum. Orkunotkun til lýsingar mun minnka stórlega og rekstrarkostnað- ur að öðru leyti lækka. Atriði nr. (2) ...: Við teljum unnt að bæta lýsingu sala, svo að viðunandi sé, án þess að raska núverandi loftvirkjum. Þetta verði gert með því að setja upp lýsingarkerfi, sem í megindráttum er hliðstætt því, sem fyrirhugað er, sbr. atriði nr. (1). Pýramídalagaðir skermar undir gluggum verði fjarlægðir og búnaður settur upp til að stjórna dagsbirtunni og sía frá útfjólubláa rafsegulgeislun. Þá teljum við æskilegt að skerma af beina sólar- geislun inn í salina. 1082 Áður en ljósabúnaður yfir loftvirkjum er endanlega ákveðinn, þarf að mæla ísog eða dempun loftvirkja á ljósinu, sem kemur ofan frá. Með rafbrautum, sem komið verði fyrir neðan við loftvirkin, næst fjölbreytileiki í sérlýsingu og möguleiki að beina kösturum að myndflötum undir æskilegu horni. Við teljum nauðsynlegt að mála loftvirki einslit eða klæða þau striga í sama lit og veggi. Litavali verður að haga þannig, að and- stæður verði sem minnstar og endurkastseiginleikar sambærilegir veggjum. Atriði nr. (3) ...: Áætlaður stofnkostnaður við breytingar er sem hér segir: Atriði nr. (1) (sjá töflu 4 í kafla 7c) ....16,76 millj. kr. Atriði nr. (2) (sjá töflu 2 í kafla 6b) .... 9,4 millj. kr. Áætlaður rekstrarkostnaður eftir breytingar er í báðum tilvikum áætlaður 0,75 m.kr. (sjá töflu 3 í kafla 6c). Rekstrarkostnaður núverandi lýsingarkerfis er 2,3 millj. kr. (sjá töflu 1 í kafla 5e). Árlegur sparnaður í rekstrarkostnaði er því áætlaður 1,55 millj. kr. Endurgreiðslutími, miðað við 8,5%0 ársvexti, er um 31 ár, ef loft eru endurnýjuð, en um 9 ár, ef núverandi loftvirki eru óbreytt. Í þessu samhengi þykir höfundum þessarar matsgjörðar rétt að benda á, að ekki er rétt að líta eingöngu á fjárhagslegu hliðina, þegar tekin er ákvörðun um, hvort ljósabúnaði sýningarsalanna verður breytt. Samkvæmt því, sem fram kemur í köflum 5 og 6, er núverandi lýsingarkerfi ófullnægjandi um mikilvæg atriði og beinlínis varasamt, að það sé áfram í notkun án sérstakrar athugunar á magni útfjólublárrar og innrauðrar geislunar á mynd- verk, sem líkindi eru á, að sé of mikil samkvæmt niðurstöðum okkar.““ Matsmennirnir staðfestu matsgerð sína fyrir dómi 24. maí sl. II. Telja verður, að hin umdeildu loft í sýningarsölum Kjarvalsstaða njóti verndar 1. gr. höfundalaga, nr. 13/1972. 1083 Samkvæmt 1. mgr. 13. gr. höfundalaga er eiganda mannvirkis, sem nýtur verndar eftir reglum um byggingarlist, allt að einu heimilt að breyta því án samþykkis höfundar „að því leyti, sem það verður talið nauðsynlegt vegna afnota þess eða af tæknilegum ástæðum“. Í athugasemdum, sem fylgdu frumvarpi til höfundalaga, segir m.a. um 13. gr.: „Um breytingar ber að hafa í huga, að verndin nær aðeins til hins listræna forms verksins, og eru ýmsar aðgerðir á mannvirkinu óháðar því, t.d. að jafnaði breytingar á herbergja- skipun innan húss. En þegar breytingin hefur áhrif á hið listræna form, verður að meta hverju sinni, hvort meira má sín, tillitið til hagsmuna höfundar og þá einkum réttar hans eftir 4. gr., eða tillit til hagsmuna eiganda, sem venjulega eru fjárhagslegs eðlis. Við matið kemur m.a. til greina, hvort eiganda er unnt að bæta úr þörf sinni með öðrum hætti og hver kostnaðarauki honum yrði að því.““ Í þessu máli er ætlað að ráðast í gagngerar breytingar á loft- virkjum sýningarsala Kjarvalsstaða og ljósabúnaði. Breytingar þessar fela í sér flókin tæknileg atriði og kostnaðarútreikninga. Kjarvalsstaðir voru hannaðir til þess að vera alhliða menningar- miðstöð, en þó svo, að myndlist skyldi skipa þar sérstakan sess. Í tilviki sem þessu verður eigandi mannvirkis að gera sennilegt, að breytingar séu nauðsynlegar vegna afnota hússins eða af tækni- legum ástæðum, enda er hér um opinbera byggingu að ræða, sem almenningur á aðgang að. Öðru máli getur gegnt um hús (mann- virki) í einkaeign. Eins og lýst er í niðurstöðu matsgerðar, telja matsmenn unnt að bæta lýsingu sýningarsalanna á Kjarvalsstöðum, svo að viðunandi sé, án þess að raska núverandi loftvirkjum. Áætlaður stofnkostn- aður við hin fyrirhuguðu loft áfrýjanda er mun meiri en stofn- kostnaður við breytingu á lýsingu án þess að raska núverandi lofti, og áætlaður rekstrarkostnaður eftir breytingar er í báðum tilvikum hinn sami. Matsmenn telja þó nauðsynlegt að mála loftvirkin einslit eða klæða þau striga í sama lit og veggi, þar sem mikill munur sé á ljóma svartmálaðra reita í lofti og hvítmálaðs bakgrunns þeirra, og geti það verkað truflandi á fólk og dregið athyglina frá mynd- verkum á veggjunum. Í framburði matsmannsins Jóhanns Indriðasonar fyrir dómi kom fram, að erfitt er að skilgreina, hvað sé eðlileg ljómadreifing í sýn- 1084 ingarsal, og ekki gat hann sagt til um það, hvort núverandi loft Kjarvalsstaða verkaði truflandi á þá, sem þar njóta myndlistar. Þannig er ekki sýnt fram á, hvort þetta varðar lýsingartæknileg atriði eða eingöngu sjónhrif. Aðilar máls þessa deila ekki lengur um breytingar á lýsingar- búnaði í sýningarsölum Kjarvalsstaða. Lögbannsbeiðni stefnda verður að skilja á þann veg, að krafist sé lögbanns við þeim fyrir- huguðu breytingum á formi og útliti loftanna, sem fram koma á teikningum þeim, sem fyrir liggja í málinu, sbr. bréf áfrýjanda til stefnda 26. júlí 1985. Samkvæmt framansögðu verður að telja, að áfrýjandi hafi ekki gert sennilegt, að nauðsynlegt sé vegna afnota Kjarvalsstaða eða af tæknilegum ástæðum að gera þær breytingar á formi og útliti lofta sýningarsalanna, sem áfrýjandi hyggst gera, og ber því að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms um lögbann við þeim. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, borgarstjórinn í Reykjavík f.h. borgarsjóðs Reykjavíkur, greiði stefnda, Hannesi Kr. Davíðssyni, 200.000,00 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Arnljóts Björnssonar, setts hæstaréttardómara, og Sigurðar Reynis Péturssonar hæstaréttarlögmanns. I. Við erum samþykkir því, sem segir í atkvæði meiri hluta dómenda fram að Il. kafla, en teljum, að dómur ætti að öðru leyti að hljóða svo: II. Í forsendum matsgerðar er vikið að ýmsum ágöllum á núverandi fyrirkomulagi lýsingar og loftvirkja að Kjarvalsstöðum. Þar segir 1085 m.a.: „Mikill munur er á ljóma svartmálaðra reita í lofti og hvít- málaðs bakgrunns þeirra í báðum sölunum. Andstæða (,,contrast““) milli þessara tveggja hluta loftsins er því mikil.“ Þá segir í forsend- um: „„Mestum truflunum veldur hin skarpa andstæða milli hinna svörtu reita í lofti og hvítmálaðs bakgrunns þeirra. ... Þessi and- stæða vex, þegar slökkt er á raflýsingu. Vegna stærðar salanna er loftið ávallt í sjónsviðinu, þegar menn horfa frá sér, og dregur óhjá- kvæmilega að sér athyglina. Andstæðurnar eru sérstaklega skarpar milli ljóslínu, sem myndast á loftgrindinni vegna ljósstreymis frá ljósgjöfum, sem lýsa á útveggina, og svörtu reitanna.““ Áður er að því vikið í forsendum matsgerðar, að „augljós grundvallarregla, sem fylgt er við hönnun lýsingar í sýningarsölum, er, að lýsingin sé þannig úr garði gerð og fyrir komið, að athygli áhorfandans sé fyrst og fremst beint að sjálfum myndverkunum.““ Enn fremur segir í matsgerð: „„Ljómadreifing á veggjum ... er einnig afar óheppileg, þegar raflýsingin er á. Vegna afskermandi áhrifa hins falska (sic) lofts er sá hluti veggja, sem er ofan við u.þ.b. 3,2 m frá gólfi, mun verr lýstur en sá hluti, sem er neðan við 3,2 m.““ Telja matsmenn þetta óheppilegt, einkum vegna þess að stór myndverk geti lent innan dökkrar randar, sem komi á veggina í 3,2 m hæð frá gólfi. Loks er í matsgerð vikið að nokkrum öðrum annmörkum á lýs- ingarkerfi að Kjarvalsstöðum, sem bæta þurfi úr. Einnig er bent sérstaklega á, að „„falska“ loftið sé veigamikill þáttur í lýsingarkerfi sýningarsalanna. Það komi að mestu í veg fyrir, að bein sólargeislun nái niður í sýningarsalina, og dragi verulega úr þeirri birtu, sem annars myndi berast frá þakgluggum niður í þá. Ill. Telja má, að hin umdeildu loft í sýningarsölum Kjarvalsstaða njóti verndar eftir 1. gr. höfundalaga, nr. 73/1972. Samkvæmt 3. gr. þeirra laga hefur höfundur einkarétt til að breyta verki sínu, og eftir 2. mgr. 4. gr. er óheimilt að breyta verki höfndar með þeim hætti, að skert geti höfundarheiður hans eða höfundarsérkenni. Gilda þessar reglur óskorað um þau verk, sem eingöngu eru gerð til listnautnar. Allt öðru máli gegnir um verk, sem jafnframt hafa nytjagildi. Samkvæmt 1. mgr. 13. gr. höfundalaga er eiganda mannvirkis, sem 1086 nýtur verndar eftir reglum um byggingarlist, heimilt að breyta því án samþykkis höfundar að því leyti, sem það verður talið nauðsyn- legt vegna afnota þess eða af tæknilegum ástæðum. Öðrum listmun- um á sviði nytjalistar er algerlega frjálst að breyta án samþykkis höfundar, sbr. 2. mgr. sömu greinar. Í matsgerð er bent á tvær leiðir til úrbóta. Er önnur sú að gera þær breytingar á loftum og lýsingu sýningarsalanna, sem áfrýjandi hyggst gera, og ráða má af matsgerðinni, að sú aðgerð sé fullnægj- andi. Þá telja matsmenn unnt án þess að raska núverandi mann- virkjum að bæta lýsingu „svo að viðunandi sé““. Hins vegar sé þá „nauðsynlegt að mála loftvirkin eins lit eða klæða þau striga í sama lit og veggi“. Orkar ekki tvímælis, að matsmenn telja, að um- ræddar endurbætur á lýsingu nái ekki tilgangi sínum, nema litum loftvirkja sé breytt. Fyrir héraðsdómi og hér fyrir dómi hefur komið skýrt fram af hálfu stefnda, að hann hafnar með öllu slíkum breytingum á lit hins umdeilda verks. Kveður hann verkið vera „„expressionískt““ verk og að frá sinni hálfu skuli það standa þannig. Er því ljóst, að stefndi samþykkir hvoruga þá leið, er matsmenn telja færa til þess að ná þeim markmiðum, sem áfrýjandi stefnir að. Álíta verður nægilega leitt í ljós með matsgerð hinna dómkvöddu manna, að nauðsynlegt sé vegna afnota af sýningarsölum Kjarvals- staða og af tæknilegum ástæðum að gera breytingu á lýsingu og loftum þeirra. Þetta styðst og við áskorun fjölmargra myndlistar- manna og umsögn listráðs Kjarvalsstaða. Samkvæmt framangreindu verður að telja, að áfrýjanda sé heimilt án samþykkis stefnda að breyta loftum sýningarsalanna á þann hátt, sem áfrýjandi hyggst gera. Ber því að fella lögbannið frá 16. október 1985 úr gildi. Að fenginni þessari niðurstöðu þarf ekki að taka afstöðu til þess, hvort líta beri svo á, að umdeild loft séu sjálfstæð listaverk, þ.e. ekki þáttur í húsinu Kjarvalsstöðum sem heild, en þegar svo stendur á, getur eigandi eftir almennum reglum höfundaréttar fjarlægt verkið án samþykkis höfundar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. 1087 Dómsorð: Lögbann fógetaréttar Reykjavíkur frá 16. október 1985 við því, að áfrýjandi, borgarstjórinn í Reykjavík, geri eða láti gera breytingu á lofti í húsinu Kjarvalsstöðum í Reykjavík, er úr gildi fellt. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. febrúar 1987. Mál þetta, sem var dómtekið 30. janúar sl., hefur Hannes Kr. Davíðsson arkítekt, Þórukoti, Bessastaðahreppi, Kjósarsýslu, höfðað fyrir dóminum 19. desember 1985 á hendur Davíð Oddssyni borgarstjóra f.h. borgarsjóðs Reykjavíkur til staðfestingar á lögbanni og til greiðslu málskostnaðar. Stefnandi er arkítekt hússins Kjarvalsstaða, sem Reykjavíkurborg lét reisa á Klambratúni á árunum 1968 til 1973. Í húsinu eru tveir aðalsýningar- salir fyrir myndlist, svokallaður austursalur og vestursalur. Þakgluggar hleypa dagsbirtu inn í sýningarsalina, 48 í vestursal, en.36 í austursal. Undir þaki í sölum þessum er laust loft, sem hleypir ljósi niður í sýningarsalina og ber uppi raflampa. Undir gluggunum eru hjálmar, sem endurkasta dags- ljósnu upp í þakið. Loftvirki þessi mynda mynstur, og hefur stefnandi hannað þau eins og aðra hluta hússins utan og innan. Loftvirkin eru aðallega úr lóðréttum flekum, sem mynda eins konar kassa, opna að ofan og neðan. Kassar þessir eru í svörtum og hvítum lit og settir saman úr járngrind og plötum úr misjafnlega hörðu efni, sem hafa áhrif á hljómburð. Hinn 30. september 1985 sendi stefnandi fógetadómi Reykjavíkur beiðni um, að lagt yrði lögbann við því, að borgarstjórinn í Reykjavík f.h. borgar- sjóðs gerði eða léti gera breytingar á lofti og lýsingu í sýningarsölum Kjarvalsstaða. Hinn 14. október 1985 var í fógetadómi Reykjavíkur kveð- inn upp svohljóðandi úrskurður: Umbeðið lögbann nær fram að ganga á ábyrgð gerðarbeiðanda gegn tryggingu, að upphæð 100.000,00 kr. Málskostnaður fellur niður. Hinn 16. október 1985 lagði fógeti lögbann við því, að gerðarþoli gerði eða léti gera breytingu á lofti og lýsingu í húsinu Kjarvalsstöðum á Klambratúni í Reykjavík. Kröfur aðila. Stefnandi krefst þess fyrir bæjarþinginu, að lögbannið verði staðfest. Jafnframt er krafist málskostnaðar úr hendi stefnda, bæði í lögbannsmál- inu í fógetadómi og bæjarþingsmáli þessu, að mati dómsins. 1088 Af stefnda hálfu er þess krafist, að lögbannið verði fellt úr gildi og að stefnandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar vegna lögbannsmálsins og máls þessa að mati dómsins. Á árinu 1982 komu fram í stjórn Kjarvalsstaða óskir um breytingar á loftum í sýningarsölum hússins. Hófust þá þegar viðræður við borgarverk- fræðing um málið, og stjórn Kjarvalsstaða samþykkti 7. október 1982 að fela stefnanda að gera tillögu um breytingar á loftunum. Kom strax fram af hálfu stefnanda, að hann vildi helst engu breyta. Gagnrýni, sem óskir um breytingar á loftunum byggðust á, kom fram í 5 liðum eins og hér segir: 1. að loftið væri of áberandi og formfast, svo að það drægi að sér athygli og truflaði skoðendur listaverka; af þessum sökum nytu listaverk á veggjum salanna sín ekki sem skyldi, 2. að loftið sem slíkt drægi um of úr dagsbirtu, sem kemur um þak- glugga, 3. að ljósabúnaður væri of orkufrekur, 4. að erfitt væri að koma fyrir kösturum til að lýsa einstök verk og ljós félli að hluta til of bratt á veggi og málverk, 5. að ekki væri unnt að myrkva salina, þ.e. draga fyrir þakglugga, en það er oft æskilegt á ráðstefnum vegna sýninga á litskyggnum og þess háttar. t Loks hefur því verið hreyft, að þótt sólargeislar eigi ekki að geta fallið beint inn í sýningarsalina, myndist á sérstökum árstímum litlir sólblettir á veggjum. Af hálfu stefnda er þó ekki gert mikið úr þessu atriði. Í upphaf- legum teikningum hússins var gert ráð fyrir myrkvunarbúnaði, en fram- kvæmdum virðist hafa verið frestað. Eftir að margsinnis hafði verið reynt af hálfu stefnda að fá stefnanda til að hanna ný loft eftir óskum myndlistarmanna, var farið að huga að öðrum hönnuðum. Athuganir í því sambandi leiddu í ljós ný gagnrýnis- atriði, svo sem að lömpum væri komið fyrir of hátt uppi í loftvirkjunum og að þeir væru ekki nógu sveigjanlegir, að lýsingin væri of gul og að lamp- arnir gæfu frá sér of mikinn hita og yllu þannig erfiðleikum við loftræst- ingu og að þeir væru mjög orkufrekir. Á árinu 1984 var Steinþóri Sigurðssyni, listmálara og leiktjaldamálara, falið að hanna ný loft í samvinnu við Rafhönnun hf. og byggingardeild borgarverkfræðings. Steinþór gerði síðan tillögur og líkan að nýjum loft- um. Af stefnda hálfu eru hinar nýju tillögur taldar stórkostleg endurbót, þar sem dagsbirta verði mun meiri en áður, sólargeislar á veggi hverfi, stefnuhorn raflýsingar á veggi verði betra en áður og, eins og best sé talið notkun raflýsingar muni minnka og orkunotkun raflýsingar minnka ra 75-80%0. Af stefnda hálfu er þó viðurkennt, að skipta megi um ljósabúnað 1089 án þess að breyta útliti lofts, en talið er, að slíkan búnað þyrfti að sérhanna og erfitt yrði að ráða bót á öllum göllum með óbreyttu lofti. Samkvæmt 1. gr. höfundalaga, nr. 73/1972, teljast listaverk á sviði byggingarlistar til þeirra verka, sem verndar njóta samkvæmt lögunum, en skv. 3. gr. hefur höfundur almennt einkarétt á að breyta verki sínu. Sam- kvæmt 4. gr. er almennt óheimilt að breyta verki höfundar með þeim hætti eða í því samhengi, að skert geti höfundarheiður hans eða höfundarsér- kenni. Samkvæmt $. tl. 1. mgr. 60. gr. taka ákvæði laganna um höfunda- rétt m.a. til bygginga, sem reistar hafa verið hér á landi, og listaverka, sem eru hluti af slíkum byggingum, og skv. 63. gr. taka ákvæði laganna til listaverka, sem orðið hafa til fyrir gildistöku laganna. 1. mgr. 13. gr. höfundalaganna er svohljóðandi: Nú nýtur mannvirki verndar eftir reglum um byggingarlist, og er eiganda þó allt að einu heimilt að breyta því án samþykkis höfundar, að því leyti, sem það verður talið nauðsynlegt vegna afnota þess, eða af tæknilegum ástæðum. Málsástæður. Stefnandi telur sig hafa leyst bæði tæknileg og fagurfræðileg vandamál við hönnun loftanna á þann veg, að fullnægi þeim kröfum, sem til slíks séu almennt gerðar. Hann kveður loftin í sýningarsölum Kjarvalsstaða vera óaðskiljanlegan hluta hússins frá listrænu sjónarmiði. Hann telur fyrirhugaðar breytingar á loftum rjúfa það heildarform, sem húsinu hafi verið gefið, og hafa áhrif á hljómburð. Stefnandi telur hönnun hússins hugverk, sem njóti verndar höfundalaga, svo að óheimilt sé að breyta því á fyrirhugaðan hátt án síns samþykkis. Hann telur fyrirhugaðar breytingar hljóta óhjákvæmilega að skerða höfundarheiður sinn. Stefnandi telur stefnda enga nauðsyn á að breyta húsinu, hvorki vegna afnota þess né af tæknilegum ástæðum. Stefn- andi telur stefnda hafa sönnunarbyrðina fyrir því, að fyrirhugaðar breyting- ar séu nauðsynlegar, en allar fyrirhugaðar breytingar á loftunum ólögmæta föskun á lögvernduðum rétti sínum sem höfundar hins verndaða verks og skilyrði 13. gr. höfundalaga ekki fullnægt. Hann telur vernd höfundalag- anna ná jafnt til innra og ytra útlits hússins og fyrirhugaðar breytingar skerða höfundarsérkenni sín. Hann álítur, að sá, sem reisir rétt sinn á 13. gr. höfundalaga, verði að sanna á óyggjandi hátt, að skilyrði hennar eigi við, og telur, að líta beri á ákvæði hennar sem þrönga undantekningarreglu. Hann álítur, að engum gögnum sé til að dreifa, sem bendi til nauðsynja á breytingum, hvorki vegna afnota né af tæknilegum ástæðum. Við munnlegan flutning málsins var sérstaklega bent á það af hálfu stefn- anda, að húsið hefði frá upphafi verið ætlað til opinberra nota, sérstaklega hannað til sýninga á myndlist, auk tónlistar- og leiklistarflutnings, bók- 69 1090 menntakynningar, annarrar menningarstarfsemi og ráðstefnuhalds, það hefði með nokkrum hætti átt að vera eins konar minnismerki og opinber bygging opin almenningi. Stefnandi telur hagsmuni sína sem höfundar vera mun meiri en hagsmuni stefnda af breytingum, auk þess sem breytingarnar séu Í andstöðu við upphaflegan tilgang, eins og hann komi fram í reglum borgarstjórnar frá 16. maí 1971. Um fyrsta gagnrýnisatriði, að loftið sé áberandi, hefur stefnandi bent á, að þar sé um að ræða huglæg sjónarmið, sem ekki verði lögð til grund- vallar við hagsmunamat skv. 13. gr. höfundalaga. Hann kveður ógerlegt að hleypa dagsljósi inn í húsið óbeisluðu. Núverandi ljósabúnað telur stefn- andi hafa ótvíræða kosti sem almenna lýsingu fram yfir þá lýsingu, sem fyrirhuguð er. Orkunotkun ljósabúnaðarins telur hann tæknilegt atriði, sem ekki komi formi loftsins við. Varðandi kostnað bendir hann á, að taka verði tillit til stofnkostnaðar, ef meta eigi sparnað af því að skipta um ljósa- búnað. Stefnandi álítur auðvelt að koma fyrir ljóskösturum, hvar sem er á loft- virkjunum. Þá telur hann hafa komið fram, að loftraki í sölunum sé ekki meiri en sérfræðingar álíti hæfilegan og að ekkert sé við hitastig að athuga. Hann telur ósannað, að kostnaður við núverandi lýsingu sé óhæfilega mikill, Við málfiutninginn var lögð áhersla á það af hálfu stefnanda, að krafist væri staðfestingar á banni við breytingum á útliti og formi loftsins, en ekki á tækninni við lýsinguna. Stefnandi kveðst ekkert hafa á móti lausri lýsingu undir loftinu og ekki geta bannað að koma fyrir ljóskösturum. Hann hyggur auðvelt að koma fyrir hvers konar ljósabúnaði án þess að fjarlægja loftvirkin. Stefndi telur ótvírætt, að hann hafi sem eigandi hússins leyfi til að breyta loftum í húsinu, og telur langa og ríka hefði fyrir því, að eigendur húsa breyti þeim eftir þörfum og aðstæðum, án þess að samþykki arkítekts komi til. Stefndi telur fráleitt að telja ljósabúnað og umgerð um hann sjálfstætt listaverk, sem njóti verndar höfundalaga. Þótt umbúnaður þessara nytja- hluta geti vissulega haft listrænt yfirbragð og sérkenni, telur stefndi nota- gildið vera það, sem máli skipti. Hann telur frágang á lofti Kjarvalsstaða frá hendi stefnanda í mesta lagi geta notið verndar sem nytjalist skv. 2. mgr. 13. gr. höfundalaga eða ef til vill sem mynstur skv. 10. gr. Tekið er fram af hálfu stefnda, að ekki standi til að raska meginskipan eða heildarsvip verks stefnanda, enda verði ekki annað séð en höfundur hafi fullan sóma af verki sínu eftir sem áður. Þá er því haldið fram af hálfu stefnda, að jafnvel þótt loft Kjarvalsstaða teldist listaverk og nyti verndar sem slíkt, heimili höfundalög einmitt þess konar breytingar, sem fyrirhug- aðar eru. Stefndi álítur, að 13. gr. höfundalaga veiti eigendum mannvirkja rúma heimild til breytinga. Hann telur bæði tæknilegar ástæður og afnot 1091 gera breytingarnar nauðsynlegar, svo að öllum skilyrðum 13. gr. sé full- nægt. Þótt ekki kæmi annað til en fjárhagslegir hagsmunir, telur stefndi skilyrðunum um nauðsyn breytinga vera fullnægt. Hann telur orkusóun á Kjarvalsstöðum engri átt ná og að stefnandi eigi engan lagarétt á því að stjórna útgjöldum stefnda á þessu sviði um allan áldur. Stefndi vitnar til framangreindra gagnrýnisatriða, sem fram hafa komið í stjórn Kjarvals- staða, og til álits byggingardeildar skrifstofu borgarverkfræðings á fram komnum tillögum um breytingar. Einkum er bent á, að breytingar á lampa- búnaði muni leiða til orkusparnaðar um 75-80%. Við munnlegan málflutning kom fram af hálfu stefnda, að í reynd hefðu myndlistarsýningar verið ráðandi í rekstri Kjarvalsstaða og að upphaflegar reglur um húsið væru þess eðlis, að stefnandi gæti ekki byggt rétt á þeim, enda væri á valdi borgarstjórnar að breyta þeim eftir því, sem ástæða þætti til, og hefði svo verið gert; ekkert væri eðlilegra nú, um 20 árum eftir að húsið var hannað, en búnaður hússins væri endurskoðaður, m.a. með hlið- sjón af tækniþróun. Af stefnda hálfu er ekki fallist á, að borgin þurfi að leggja fram ótvíræð gögn um, að fyrirhugaðar breytingar borgi sig, og bent er á, að ekki yrði ódýrt að bæta úr því, sem áfátt er, án þess að fjarlægja loftin. Þegar öll gagnrýnisatriði eru skoðuð í samhengi, iclur stefndi, að ljóst sé, að öllum markmiðum verði ekki náð, án þess að loftin verði fjarlægð. Umboðsmaður stefnda ítrekar, að húsið og búnaður þess hafi umfram allt nytjatilgang og verði að leggja höfuðáherslu á það, þótt hann vilji ekki tala gegn því, að verið geti, að húsið sé jafnframt lista- verk. Álit dómsins. Dómendur telja, að loft það, sem um er deilt í málinu, sé svo sérstætt, að stefnandi hljóti sem höfundur þess að njóta þeirrar verndar, sem höf- undum verka á sviði byggingarlistar er veitt í höfundalögum. Þykir bera að fallast á það með stefnanda, að hann njóti þessarar verndar vegna lofts- ins sem hluta byggingarinnar í heild. Vernd þessi nær þó einvörðungu til hins listræna forms loftsins, en ekki til lýsingar í sölunum, sem stefnda telst heimilt að breyta að því marki, að breytingarnar skerði ekki form og útlit loftanna. Í samræmi við athugasemdir, sem fylgdu frumvarpi til höfundalaga, þykir bera að leggja mat á það í úrlausn dómsins, hvort megi sín meira, annars vegar tillitið til hagsmuna stefnanda, sem samkvæmt 1. gr. höfunda- laga á eignarrétt að verki sínu, og hins vegar tillitið til stefnda sem eig- anda mannvirkisins. Við mat þetta verður að taka sérstakt tillit til höfundarheiðurs stefnanda, en varðandi hagsmuni stefnda ber einkum að hafa fjárhagsleg atriði í huga. Til þess ber að líta, hvort stefnda er unnt 1092 að bæta úr þörf sinni með öðrum hætti en fyrirhuguðum breytingum, og þá, hvort verulegur kostnaðarauki yrði að því fyrir stefnda. Aðilar hafa nokkuð deilt um, hversu harðir kostir eiganda mannvirkis séu settir í 1. mgr. 13. gr. höfundalaga. Heldur stefndi því fram, að orða- lag ákvæðisins jafngildi því, að í greininni væri mælt fyrir um, að honum séu breytingar heimilar að því leyti, sem þörf sé á, vegna afnota eða af tæknilegum ástæðum, eða jafnvel, að einungis segði, að honum væru breytingar heimilar vegna afnota eða af tæknilegum ástæðum. Af hálfu stefnanda er því hins vegar haldið fram, að notkun orðsins „nauðsyn“ takmarki rétt húseiganda til breytinga, svo sem þar stæði „brýn nauðsyn““. Úr þessum ágreiningi þykir ekki þörf að leysa til fullnustu, þar sem niður- staða málsins hlýtur að fara eftir hagsmunamati, hvor skýringarkosturinn sem valinn er. Dómendur fallast á það með stefnanda, að við hagsmunamat skv. 13. gr. skipti máli, að húsið er gagngert reist sem opinber bygging, sem sérstakar listrænar kröfur eru gerðar til, og að byggingin er sérstaklega ætluð til að vera opin almenningi til listnautnar. Fjöldi gagna hefur verið lagður fram um nauðsyn breytinga, og umfangs- miklar vitnaleiðslur hafa farið fram. Þá hefur stefnandi gefið aðilaskýrslu fyrir dóminum. Stefndi hefur leitast við að sýna fram á, að víðtæk óánæpja sé meðal myndlistarmanna með loftin í sölunum og lýsingu þeirra. Fram hefur komið, að í framkvæmd hefur húsið einkum verið notað til myndlistarsýn- inga. Af stefnda hálfu hefur verið lögð fram áskorun um 100 myndlistar- manna til stefnanda, lögð fram í stjórn Kjarvalsstaða 16. desember 1985, að hann gangi þegar til samninga við borgaryfirvöld. Hinn undirritaði texti felur jafnframt í sér yfirlýsingu um, að nauðsynlegt sé að gera breytingar á lofti Kjarvalsstaða, til að lýsing verði viðunandi og sýningarsalir geti gegnt hlutverki sínu. Yfirlýsing þessi, studd öðrum gögnum, þykir veita næga vísbendingu um, að meðal íslenskra myndlistarmanna, sem eru aðalnotendur húsnæðisins, sé víðtæk óánægja með lýsingu í sýningarsölunum, og þykir verða að fallast á það með stefnda, að hann hafi réttmæta þörf fyrir að geta komið til móts við eindregnar óskir þeirra manna, sem þannig hafa mest not af sýn- ingarsölunum. Hins vegar verður ekki dregin sú ályktun af yfirlýsingu myndlistarmannanna og áskorun þeirra á stefnanda, að þeir standi að sama skapi að baki fyrirhuguðum breytingum á verki stefnanda, sem stefndi hefur falið öðrum hönnuði. Því verður ekki á móti mælt, að loftvirkin eru mjög áberandi og draga að sér athygli. Það er þó álitaefni, hvort þetta verði talið kostur eða löstur, og auk þess verður ekki talið, að sýnt hafi verið nægilega fram á, að ekki sé unnt að verða við eðlilegum óskum um þetta atriði án þess að fjarlægja 1093 loftvirkin, til dæmis með litabreytingum. Litabreytingar eru ekki meðal fyrirhugaðra breytinga, sem lögbannið beinist að, og verður ekki um það dæmt í þessu máli, hvort stefnda séu þær heimilar með eða án samráðs eða samþykkis stefnanda, en ljóst er, að ef einungis væri um litabreytingar að ræða, yrði hagsmunamat stefnda hagfelldara en þegar því er að skipta að taka niður loftvirkin og setja önnur í staðinn. Á það þykir verða að fallast með stefnanda, að almennt sé nauðsynlegt að koma í veg fyrir, að sólarljósið falli óhindrað á sýningarverk, og um þetta atriði virðist raunar ekki vera ágreiningur í málinu. Sá búnaður, sem stefnandi hefur hannað, felur í sér, að sólargeislar falla ekki óbrotnir á sýningarfleti nema í óverulegum undantekingartilvikum. Stefndi þykir ekki hafa sýnt fram á, að hindranir á vegi sólargeisla, sem felast í hugmynd stefnanda, dragi um of úr dagsbirtu eða að sú lausn, sem í hinum nýju hugmyndum felst, hafi svo ótvíræða kosti fram yfir úrlausn stefnanda, að fórna beri höfundarhagsmunum hans fyrir þá. Stefndi þykir hafa sýnt fram á, að núverandi ljósabúnaður sé mjög orku- frekur og að verulega mætti draga úr orkunotkun með þeirri lýsingu, sem hin nýja hugmynd gerir ráð fyrir. Hins vegar þykir ekki hafa verið sýnt nægilega fram á, að stefnda sé einsýnn hagur að því fjárhagslega að ráðast í breytingarnar, þegar stofnkostnaður er tekinn inn í dæmið. Þá þykir ekki hafa verið sýnt fram á, að ófært sé að breyta raflýsingu án þess að breyta verulega útliti loftsins. Telur dómurinn, að koma megi fyrir flúrljósum í eða ofan við loftvirkin og hentugum búnaði fyrir ljóskastara neðan á þeim eða undir þeim, án þess að útlitsspjöll yrðu að. Upplýst hefur verið, að lampa, sem komið hefur verið fyrir ofarlega í loftvirkjunum, má færa eitthvað neðar, svo að ljósið falli ekki eins bratt á veggi og nú. Eins og áður segir, var gert ráð fyrir búnaði til að myrkva salina í hug- mynd stefnanda, og hann hefur boðist til að hanna slíkan búnað, svo að þess vegna þykir ekki vera þörf á að fjarlægja loftin. Gögn málsins benda til, að búið sé að ráða bót á erfiðleikum við hitastill- ingu, rakastig og loftræstingu. Um orkusóun, sem felst í kælingu á hita, sem ljóstækin gefa frá sér, vísast til þess, sem áður var sagt um fjárhagsleg atriði og breytingar á ljósabúnaði. Að öllu samanlögðu þykir stefndi ekki hafa sýnt fram á, að breytingar þær, sem hann hefur fyrirhugað á loftum sýningarsalanna á Kjarvalsstöð- um, séu honum nauðsynlegar vegna afnota hússins eða af tæknilegum ástæðum í þeim mæli, að vegna þeirra beri að fórna höfundarhagsmunum stefnanda á þann hátt, sem í hinum fyrirhuguðu aðgerðum felst. Stefnandi hefur orðað kröfur sínar í málinu svo, að krafist er staðfesting- ar á banni við breytingum „á lofti og lýsingu ..., sem stefndi boðaði í bréfi 1094 til stefnanda, dags. 26. júlí 1985““.-En fyrirhuguðum breytingum er ekki lýst í nefndu bréfi. Eins og greint hefur verið frá, er lögbannið lagt við því, að gerðarþoli geri eða láti gera breytingar á lofti og lýsingu á Kjarvals- stöðum. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, verður ekki talið, að höfundarréttur stefnanda nái til lýsingarinnar sem slíkrar, og verður því samkvæmt ofangreindum ályktunum staðfesting á lögbanni einungis veitt, að því er varðar breytingar á lofti. Samkvæmt þessum málalokum verður talið, að stefnandi hafi unnið málið í öllu verulegu, og þykir þá skv. 177. gr. laga nr. 85/1936 bera að dæma honum málskostnað úr hendi stefnda, sem þykir hæfilega ákveðinn 175.000,00 krónur. Af hálfu stefnda hefur verið lögð fram skýrsla, sem mun geyma tillögur að fyrirhuguðum breytingum. Allur texti skýrslunnar er á erlendu máli, en skýringarmyndir og uppdrættir fylgja. Engin þýðing fylgir skjali þessu, en í öðrum gögnum málsins koma fram ýmsar upplýsingar um efni tillagn- anna. Áður en aðalflutningur hófst, gerði borgarlögmaður formanni dómsins viðvart um, að hann óskaði að leggja fram fleiri skjöl. Þinghald til fram- lagningar var ákveðið 21. janúar sl. Umboðsmaður stefnanda gat þá ekki sótt þing vegna forfalla, en borgarlögmaður afhenti dómaranum skjölin, sem síðan voru kynnt gagnaðila og samdómendum og lögð fram við upphaf aðalflutnings. Þá komu fram af hálfu stefnanda skjöl, sem ekki var tími til að lesa, áður en munnleg meðferð hófst. Ber að átelja þennan hátt á gagnaöflun af hálfu stefnanda. Steingrímur Gautur Kristjánsson borgardómari, Allan V. Magnússon héraðsdómari og Kristinn Daníelsson ljósameistari kváðu upp dóm þennan. Skipun samdómendanna byggist á 2. mgr. 37. gr. A laga nr. 85/1936, sbr. 9. gr. laga nr. 28/1981. Tilskilið samþykki er fyrir hendi. Dómsorð: Staðfest er lögbann við, að stefndi, borgarstjórinn í Reykjavík f.h. borgarsjóðs, geri eða láti gera breytingar á lofti á Kjarvalsstöðum. Stefndi greiði stefnanda, Hannesi Kr. Davíðssyni, 175.000,00 kr. í málskostnað. 1095 Þriðjudaginn 27. júní 1989. Nr. 231/1989. Ákæruvaldið gegn Herði Ólafssyni. Kærumál. Geðheilbrigðisrannsókn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Bjarni K. Bjarnason og Haraldur Henrysson og Jón Finnsson hæstaréttarlögmaður. Ákærði hefur með heimild í 1. tölulið 172. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 14. júní 1989. Verður að skýra kæru hans svo, að í henni felist krafa um, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Dómsmálaráðherra skipaði 7. júní 1989 Braga Steinarsson vara- ríkissaksóknara til þess samkvæmt 22. gr. laga nr. 74/1974 að gegna störfum ríkissaksóknara í þeim málum ákærða, sem hér eru til með- ferðar og nú hafa verið sameinuð. Í greinargerð til Hæstaréttar 19. þ.m. krefst hann staðfestingar hins kærða úrskurðar. Í kæru sinni segir ákærði meðal annars: „„Geðrænt ástand mitt í dag skiptir engu máli. Sakhæfi mitt í dag viðurkenni ég. Sjálfur Hæstiréttur hefur metið mig hæfan í dag til að verja mig sjálfur. Vararíkissaksóknari getur ekki mælt fyrir um endurupptöku þessara mála. Hann er dæmdur óhæfur til þess.“ Samkvæmt framangreindu skipunarbréfi fer Bragi Steinarsson sem sérstakur ríkissaksóknari nú alveg og á sína ábyrgð með sak- sókn þessara mála af hálfu ákæruvalds. Ekkert er fram komið um vanhæfi hans í því efni. Eins og rakið er í dómi Hæstaréttar 29. maí sl. í málinu nr. 14/1989 og í hinum kærða úrskurði, þykir rétt, að frekari rannsókn fari fram á þeirri varnarástæðu ákærða, að hann hafi ekki verið sakhæfur á þeim tíma, er ákærur málsins taka til. Héraðsdómara var þó ekki skylt samkvæmt fyrrgreindum hæstaréttardómi að ákveða strax í upphafi málsmeðferðar, að ákærði skyldi sæta geð- rannsókn, eins og fram kemur í bréfi hans til ákærða 13. júní sl. Rannsókn í þessu efni gat farið fram með öðrum hætti, svo sem 1096 með því að senda gögn málsins, er varða sakhæfi ákærða, til sér- fræðings, er gæfi umsögn um sakhæfið á grundvelli þeirra og viðtala við ákærða, ef kostur væri, eða með því að kalla þá sérfræð- inga fyrir dóm, sem áður hafa stundað ákærða. Ákærði sinnti ekki kvaðningu um að koma fyrir dóm og kom því ekki fyrir dómara þann, sem nú fer með mál þetta, áður en hinn kærði úrskurður var kveðinn upp. Telja verður, að eðlileg málsmeðferð hefði verið, að ákærði kæmi fyrir dóm, áður en dómari legði mat á, hvernig heppilegast væri að standa að rannsókn á geðhögum ákærða og hvort skipa skyldi honum verjanda. Dómara var því rétt að hlutast til um, að ákærði kæmi fyrir dóm- inn, áður en hann kvað upp úrskurð sinn. Með hliðsjón af framansögðu þykir verða að fella hinn kærða úrskurð úr gildi. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 14. júní 1989. Ár 1989, miðvikudaginn 14. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Pétri Guðgeirssyni sakadómara, kveðinn upp þessi úrskurður í sakadómsmálinu: Ákæruvaldið gegn Herði Ólafssyni. Málavextir. Mál þetta var höfðað á hendur ákærða með þremur ákæruskjölum, 4. mars og 12. nóvember 1987 og 6. október 1988, fyrir ölvun og réttindaleysi við akstur, alls 21 brot á árunum 1986-1988. Gengu tveir dómar í málunum í héraði, 11. nóvember 1988 og 13. febrúar 1989. Með dómum Hæstaréttar 29. f.m. voru héraðsdómarnir ómerktir og málunum vísað heim til með- ferðar að nýju. Var málunum þá úthlutað að nýju öðrum dómara. Í máli þessu, sem nú verður rakið í einu lagi, liggja fyrir tvö læknis- vottorð um geðhagi ákærða, dagsett 18. október 1984 og 14. apríl 1986. Í hinu fyrra, sem Sigmundur Sigfússon yfirlæknir hefur gefið, segir, að ákærði hafi verið haldinn „,„manio-depressivum““ sjúkdómi í allmörg ár, hann virðist vera „„þorrinn að andlegum kröftum“ og að greind hans hafi við ýtarlega sálfræðilega athugun virst vera „skert og illa starfhæf af völdum geðræns ástands““. Auk þessa taldi læknirinn nokkrar líkur benda til þess, að hjá ákærða væri byrjað að gæta „,organískrar dementiu““. Þá er ákærði talinn vera álkóhólisti. 1097 Hjá ákærða sjálfum hefur komið fram, að honum ,, hafi ekki verið sjálf- rátt““ (sbr. dskj. nr. X, 9.4.1987), að hann sé ekki „með fullu viti“ og að hann skorti „, alla dómgreind““ (sbr. dskj. nr. XII, 15.6.1987), og loks, að hann „hafi verið geðveikur og því ósakhæfur á þeim tíma, sem máli skiptir““ (sbr. dskj. nr. XXXVI, 2.11.1988). Í dómi Hæstaréttar í málinu nr. 14/1987 segir, að fyrirliggjandi gögn í málinu um geðhagi ákærða séu ófullnægjandi og að rétt hefði verið að hlutast til um frekari rannsókn um þá. Þá segir þar enn fremur og í dómin- um í málinu nr. 67/1989, að ekki sé tekin afstaða til þess, hvort rétt eða skylt hafi verið að skipa ákærða verjanda. Dómarinn ritaði ákærða bréf í gær og tilkynnti honum um þinghald þetta og að hann teldi skylt samkvæmt hæstaréttardómunum, að ákærði sætti geðrannsókn, til þess að meta mætti sakhæfi hans og hæfi til þess að fara með mál sitt sjálfur. Var honum tjáð, að úrskurðað yrði um málefnið án frekari fyrirvara, kæmi hann ekki til þings. Ákærði hefur ekki sótt þing, og engar athugasemdir hafa borist frá honum, en í gær barst dómaranum frá honum svohljóðandi símskeyti: „Vísa til boðunar yðar rétt í þessu um, að ég mæti í fyrramálið. Tími minn er ásettur þessa viku, en sú næsta svo til laus.““ Niðurstaða. Að öllu þessu athuguðu þykir vera brýnt, áður en áfram er haldið með málið, að ákærði sæti geðrannsókn, til þess að meta megi annars vegar sakhæfi hans, en hins vegar hæfi hans til þess að fara sjálfur með mál þetta. Úrskurðarorð: Ákærði, Hörður Ólafsson, sæti geðrannsókn, svo að meta megi sak- hæfi hans og hæfi til þess að fara sjálfur með mál þetta. 1098 Fimmtudaginn 29. júní 1989. Nr. 238/1989. Tómas Ísleifsson gegn menntamálaráðherra og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs og Sverri Magnússyni til réttargæslu. Kærumál. Frávísunardómur úr gildi felldur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Sóknaraðili hefur samkvæmt heimild í b-lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 skotið hinum kærða frávísunardómi til Hæsta- réttar með kæru 19. maí 1989, sem barst Hæstarétti 19. júní 1989. Lögmaður sóknaraðila skýrir frá því Í kæru sinni að sér hafi eigi verið kunnugt um frávísunardóminn fyrr en 19. maí 1989. Er þeirri frásögn ekki hnekkt, og €r kæran því nógu tímanlega fram borin, sbr. 1. mgr. 22. gr. laga nr. 75/1973. Sóknaraðili gerir þær dómkröfur, að hinn kærði frávísunar- dómur verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir bæjarþing Reykja- víkur að taka málið fyrir að nýju til venjulegrar málsmeð- ferðar. Af hálfu varnaraðila hafa hvorki borist kröfur né greinar- gerð. Svo sem lýst er í héraðsdómi, hefur lögmaður sóknaraðila, stefn- anda í héraði, ekki ritað greinargerð sína, svo sem fyrir er mælt í 105. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði, sbr. 12. gr. laga nr. 54/1988. Er málatilbúnaður hans aðfinnsluverður. Þessir ágallar eru þó ekki til þess fallnir að vera frávísunarástæða í þessu máli. Ber því að fella hinn kærða dóm úr gildi og leggja fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur er úr gildi felldur, og er lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. 1099 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 8. maí 1989. I. Mál þetta, sem tekið var til úrlausnar skv. Í. og 2. mgr. 108. gr. |. nr. 85/1936 5. maí sl., eftir að lögmenn aðila höfðu tjáð sig munnlega um formhlið þess, er höfðað af Tómasi Ísleifssyni, kt. 140543-3229, Ytri-Sól- heimum III, Mýrdalshreppi, Vestur-Skaftafellssýslu, með stefnu, birtri 20. október 1988, á hendur menntamálaráðherra og fjármálaráðherra, báðum f.h. ríkissjóðs Íslands, Arnarhvoli við Lindargötu, Reykjavík, og Sverri Magnússyni skólastjóra, Skógaskóla, Austur-Eyjafjallahreppi, Rangár- vallasýslu, kt. 040950-3489, til réttargæslu. Dómkröfur stefnanda eru þær, að staðfest verði með dómi bæjarþings- ins, að ritun „trúnaðarbréfs““ Sverris Magnússonar, skólastjóra Skógaskóla, til skólanefndar Skógaskóla, dags. 5. ágúst 1987, um stefnanda og notkun og umfjöllun skólanefndar Skógaskóla og menntamálaráðuneytis um bréf- ið hafi verið óréttmæt og ólögleg gagnvart stefnanda. Þá er þess krafist, að staðfest verði með dómi bæjarþings Reykjavíkur, að ráðning nýs stærðfræðikennara að Skógaskóla eftir 6. ágúst 1987 í stöðu, sem stefnandi gegndi þá, brjóti gegn þeirri grundvallarreglu um upp- sögn opinberra starfsmanna, að hún skuli birt með þriggja mánaða fyrir- vara, en ráðning nýja kennarans hafi gilt frá |. september 1987. Í þriðja lagi krefst stefnandi skaðabóta, að fjárhæð kr. 1.500.000,00, ásamt dráttarvöxtum skv. 10. gr. |. nr. 25/1987 frá 1. nóvember 1988 til greiðsludags. Loks krefst stefnandi málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ, sem beri sömu dráttarvexti og að ofan greinir fimmtán dögum eftir uppkvaðningu dóms til greiðsludags. Þess er krafist, að dráttarvextir leggist bæði við höfuðstól dómkröfu og málskostnaðar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12 mánuðum eftir upphafs- dag vaxta, allt í samræmi við 12. gr. |. nr. 25/1987. Stefndu krefjast aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda og máls- kostnaðar að mati réttarins, en til vara, að skaðabótakrafa stefnanda verði stórlega lækkuð og málskostnaður falli niður. Af hálfu réttargæslustefnda er gerð krafa um sýknu af kröfu stefnanda um, að staðfest verði með dómi, að ritun bréfs réttargæslustefnda 5. ágúst 1987 hafi verið óréttmæt og ólögleg gagnvart stefnanda, og leggur réttar- gæslustefnandi þann skilning í kröfugerð stefnanda, að sér sé stefnt til að þola dóm, þótt sér sé einungis stefnt til réttargæslu, að því er segir í stefnu. Þá krefst réttargæslustefndi málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómsins. Sættir hafa verið reyndar árangurslaust. 1100 Il. Niðurstaða. Framangreinda málavaxtalýsingu og málsástæður stefnanda er að finna í stefnu. Þar er enn fremur upptalning á skjölum, sem stefnandi kveðst munu leggja fram í málinu. Þá eru og tilgreind þar auk stefnanda sjálfs þau vitni, sem stefnandi óskar eftir að leiða fyrir dóm til skýrslugjafar. Er stefnan fjórar síður að lengd. Í greinargerð er eingöngu að finna tilvísun til stefnu og áskilinn réttur til frekari gagnaöflunar og málsútlistunar síðar. Samkvæmt 88. gr. 1. nr. 85/1936, sbr. 10. gr. 1. nr. 54/1988, skal lýsing málsástæðna og annarra atvika vera stuttorð, gagnorð og skýr í stefnu. Í greinargerð skal málsástæðum og lagarökum lýst nánar en í stefnu, sbr. 105. gr. 1. nr. 85/1936, sbr. 12. gr. 1. nr. 54/1988. Eins og ljóst er af framangreindri lýsingu á stefnu, brýtur hún í bága við þessi ákvæði. Meginhluti málavaxta á heima í greinargerð. Þá er máls- ástæðum fléttað inn í málavaxtalýsingu, sem síðan eru gerð skil í sérstökum kafla um málsástæður, og er nokkuð um endurtekningar. Þær breytingar, sem gerðar voru á framangreindum lagagreinum með I. nr. 54/1988, lúta þeim tilgangi einum, að málatilbúnaður verði sem gleggstur, stefnur verði stuttar og gagnorðar og einungis getið þeirra máls- atvika, sem nauðsynleg eru til að skýra sakarefnið. Hins vegar verði greinargerðir ekki aðeins upptalning á fram lögðum skjölum eða einungis vísan til stefnu, eins og vildi brenna við fyrir gildistöku breytingarlaganna, heldur verði þær ýtarlegri, að því er varðar málsástæður og lagarök. Meðal þeirra réttarfarsúrræða, sem dómara eru tiltæk til að knýja á um, að réttarbætur laga nr. 54/1988 komist í framkvæmd, virðist einungis frá- vísun vænleg til árangurs. Þykir því ekki verða hjá því komist að vísa máli þessu frá dómi ex officio. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Sigríður Ólafsdóttir borgardómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Málinu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður. 1101 Fimmtudaginn 29. júní 1989. Nr. 244/1989. Baldur Ingi Ísberg, Hilmar Guðjónsson og Sigurður Örn Sigurðsson gegn Katrínu H. Árnadóttur. Kærumál. Frávísunardómur staðfestur. Víxilmál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Sóknaraðilar hafa samkvæmt heimild í f-lið |. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 14. júní 1989, sem barst Hæstarétti 21. sama mánðar. Sóknaraðilar gera þær dómkröfur, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt fyrir héraðsdómara að taka fyrir dómi um beðnar skýrslur af sér og vitnunum Kristni Bjarnasyni, Njáli Kjartanssyni, Sigurði Björgúlfssyni og Guðjóni Andréssyni. Þá krefjast þeir kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar óskipt úr hendi sóknar- aðila. I. Mál þetta höfðaði varnaraðili fyrir bæjarþingi Reykjavíkur sem víxilmál á hendur sóknaraðilum, og var málið þingfest 15. desember 1988. Sóknaraðilar kröfðust þess aðallega, að málinu yrði vísað frá dómi, en til vara, að þeir yrðu sýknaðir af öllum kröfum varnar- aðila. Varnaraðili kom fyrir dóm 1. júní 1989 og gaf aðilaskýrslu í málinu. Sama dag fór fram munnlegur málflutningur um frávís- unarkröfuna. Með úrskurði, upp kveðnum 5. júní 1989, hafnaði héraðsdómari frávísunarkröfunni. Á dómbþingi 14. júní 1989 var fært til bókar: „Stefndu óska eftir því að leiða fram aðila og vitni. Stefnandi neitar því, að leidd verði fram vitni og aðilar, þar sem málið sé rekið á grundvelli 17. kafla l. 85/1936 og komist því ekki að í málinu lögskiptin, sem að baki viðskiptunum liggja. 1102 Stefndu telja hins vegar, að hafa megi uppi allar þær varnir, sem hafa megi uppi í almennu einkamáli. Aðspurður kvað lögmaður stefndu, að það væri ekki ætlunin að láta vitni og aðila bera um þau atriði, sem hafa má uppi í víxilmáli skv. 208. gr.l. nr. 85/1936.““ Að svo búnu kvað Páll Hreinsson, fulltrúi yfirborgardómarans í Reykjavík, upp úrskurð án forsendna um ágreiningsefni þetta, svo- hljóðandi: „Úrskurðarorð: Skýrslutaka aðila og vitna verður ekki leyfð í máli þessu.“ Il. Hérðasdómari hefur með vísan til 2. mgr. 190. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 23. gr. laga nr. 54/1988, sent Hæstarétti eftirgreindar rökstuddar ástæður sínar fyrir hinum kærða úrskurði: „Mál það, sem liggur fyrir, er höfðað á grundvelli 17. kafla |. nr. 85/1936. Með úrskurði, upp kveðnum $. júní 1989, var hafnað frávísunarkröfu stefndu, sem var byggð á því, að víxill málsins fullnægði ekki formskilyrðum 2. tl. 1. gr. Í. nr. 93/1933. Af málflutningi stefndu að dæma hyggjast þeir leiða fram vitni og aðila til þess að gera grein fyrir lögskiptum þeim, sem að baki víxilkröfunni liggja. Stefnandi hefur hins vegar mótmælt því, að umræddar skýrslutökur verði leyfðar, enda hleypi hann ekki að frekari vörnum en um getur í 208. gr. 1. 85/1936. Gegn andmælum stefnanda þykja stefndu ekki hafa sannað, að áritunin: „Til tryggingar á lokafrágangi á nýbyggingunni Nesvegi 53, Reykjavík“, sem fram kemur á víxli þeim, sem liggur fyrir í málinu, né ákvæði í öðrum skjölum málsins beri að skilja svo, að aðilar hafi samið svo um, að í málinu mætti koma að öllum vörnum, sem hafa má uppi í einkamáli almennt. Þar sem lögmaður stefndu hefur lýst yfir því, að ekki sé ætlunin að afla vitna- og aðilaskýrslna um nein þau atriði, sem byggja má á varnir skv. 208. gr. 1. nr. 85/1936, verður að telja, að um beðnar skýrslutökur séu sýnilega þarflausar, þar sem skýrslurnar verða ekki lagðar til grundvallar í málinu, enda hefur stefnandi þráfaldlega synjað um, að koma megi að frekari vörnum en um getur í 208. gr. 1. nr. 85/1936. Að framansögðu athuguðu þykir því, m.a. á grund- 1103 velli 1. mgr. 115. gr. 1. nr. 85/1936, verða að synja um um beðnar skýrslutökur.““ Ill. Með vísan til rökstuðnings héraðsdómara hér að framan þykir bera að staðfesta hinn kærða úrskurð. Rétt þykir, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. 1104 Fimmtudaginn 29. júní 1989. Nr. 245/1989. J.L. Völundur hí. gegn Sigurði Viggóssyni. Kærumál. Áskorunarmál. Frávísunaráritun staðfest. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Sóknaraðili hefur samkvæmt heimild í b-lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 skotið hinni kærðu dómsathöfn til Hæstaréttar með kæru 13. júní 1989, sem barst Hæstarétti 22. sama mánaðar. Sóknaraðili krefst þess, að ákvörðun héraðsdómara um frávísun málsins verði felld úr gildi og lagt verði fyrir hann að taka málið til efnisúrlausnar. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Af hálfu varnaraðila hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Mál þetta höfðaði sóknaraðili fyrir bæjarþingi Reykjavíkur sem áskorunarmál með áskorunarstefnu, út gefinni 12. janúar 1989 og birtri 1. febrúar 1989. Í stefnunni segir m.a.: „Skuld þessi er við- skiptaskuld stefnda við stefnanda og er skv. reikningi, dags. 23.9. 1987, að fjárhæð 14.971,00 kr. Samið var um, að skuldin bæri dráttarvexti frá dags. reiknings.“ Málið var þingfest á bæjarþingi Reykjavíkur 7. febrúar 1989. Af hálfu varnaraðila var þá ekki sótt þing, og var málið að svo búnu tekið til áritunar að kröfu sóknaraðila. Málið var síðan endur- upptekið 6. júní 1989 og tekið til áritunar að nýju, án þess að ný gögn væru fram lögð. Hinn 9. júní 1989 var málinu vísað frá bæjarþingi Reykjavíkur með svofelldri áritun Unnar Gunnarsdóttur, fulltrúa yfirborgar- dómarans í Reykjavík: „Stefnandi kveður hina umstefndu kröfu vera „viðskiptaskuld stefnda við stefnanda““ skv. tilteknum reikningi. Því til sönnunar leggur hann fram tölvuútskrift, sem ekki ber með sér, frá hverjum stafar. Á þeirri tölvuútskrift stendur nafn stefnda og heimilisfang. Þar stendur einnig dagsetning, orðið „reikningur““ og fjárhæð, sem er í samræmi við það, sem stendur í stefnu. Engin frekari grein er gerð fyrir lögskiptum aðila. 1105 Mál þetta var upphaflega þingfest og tekið til áritunar 7. febrúar 1989. Hinn 6. júní sl. var málið síðan endurupptekið að ósk lög- manns stefnanda, þar sem dómari hafði skorað á hann að leggja fram hinn umstefnda reikning. Málið var sama dag tekið til áritunar að nýju, án þess að þessara gagna hefði verið aflað og þau lögð fram. Þykir því verða með vísan til 105. gr., sbr. 116. gr., laga nr. 85/1936, að vísa máli þessu frá dómi ex officio. Málskostnaður dæmist ekki. Máli þessu er vísað frá dómi ex officio.““ Sóknaraðili hefur ekki lagt fram reikning yfir þá kröfu, sem hann telur varnaraðila skulda, þrátt fyrir áskorun dómara. Sóknaraðili hefur ekki heldur gert neina grein fyrir þeim viðskiptum, sem hann telur, að „viðskiptaskuld““ varnaraðila byggist á. Vegna þessa annmarka var það rétt niðurstaða hjá héraðsdómara að vísa máli þessu frá dómi, og ber að staðfesta hina kærðu dómsathöfn. Krafa um kærumálskostnað verður ekki tekin til greina. Dómsorð: Hin kærða frávísunaráritun er staðfest. Kærumálskostnaður fellur niður. 1106 Fimmtudaginn 29. júní 1989. Nr. 33/1989. — Skipasmiðjan Hörður hf. gegn Útvegsbanka Íslands hf. Frestur. Úrskurður Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir og Hrafn Bragason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 3. febrúar 1989. Áfrýjað er dómi bæjarþings Keflavíkur og Njarðvíkur, upp kveðnum 15. desember 1988. Málið var þingfest í Hæstarétti 1. mars 1989 og því frestað til 2. júní s.á. Af hálfu áfrýjanda var þá óskað eftir fresti til október 1989 til að afla dómsgerða, gera ágrip og skila greinargerð. Af hálfu stefnda var synjað um frest. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að um einfalt víxilmál sé að ræða og að hinn langi frestur, sem áfrýjandi fékk við þingfest- ingu málsins, hafi ekki verið notaður. Af hálfu áfrýjanda kemur fram, að láðst hafi að panta dómsgerð- ir, en frestur í málinu sé innan eðlilegra marka. Áfrýjandi hefur fengið þriggja mánaða frest í málinu. Fram er komið, að nú hefur verið beðið um dómsgerðir. Þykir rétt að veita honum frest til 2. október 1989. Ályktarorð: Málinu er frestað til 2. október 1989. 1107 Fimmtudaginn 29. júní 1989. Nr. 53/1989. Ólafur Hörður Sigtryggsson gegn Útvegsbanka Íslands hf. Frestur. Úrskurður Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir og Hrafn Bragason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 21. febrúar 1989. Áfrýjað er úrskurði uppboðsréttar Snæfellsnes- og Hnappa- dalssýslu, upp kveðnum 8. desember 1988. Málið var þingfest í Hæstarétti 3. apríl 1989 og því frestað til 2. Júní s.á. Af hálfu áfrýj- anda var þá óskað eftir fresti til október 1989 til að afla dómsgerða, gera ágrip og skila greinargerð. Af hálfu stefnda var synjað um frest. Af hálfu stefnda kemur fram, að áfrýjandi reki fjölda mála fyrir Hæstarétti gegn stefnda og eigi þau það sammerkt, að þeim sé einungis áfrýjað í því skyni að tefja framgang þeirra. Af hálfu áfrýjanda kemur fram, að beðið hafi verið um dóms- gerðir 17. mars 1989, en þær hafi ekki enn borist frá héraðsdómara. Áfrýjandi telur frest í málinu innan hæfilegra marka. Áfrýjandi hefur fengið tveggja mánaða frest í málinu. Er rétt með hliðsjón af ákvæði 41. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands, að veita honum frest til 2. október 1989. Ályktarorð: Málinu er frestað til 2. október 1989. 1108 Föstudaginn 30. júní 1989. Nr. 29/1988. Árdís Þórðardóttir (Björgvin Þorsteinsson hrl.) gegn Póst- og símamálastofnun (Guðmundur Markússon hrl.). Símakostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson og Bjarni K. Bjarnason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Afrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 22. janúar 1988. Hún gerir þær dómkröfur, að stefndu verði gert að greiða áfrýjanda 22.522,96 kr. með nánar tilgreindum vöxtum og að auki málskostnað í héraði og fyrir Hæstaretti. Stefnda krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti ásamt 12% sérstökum söluskatti. Beri málskostnaðurinn vexti skv. 175. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði, sbr. 21. gr. laga nr. $4/1988. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð ný gögn, þar á meðal tilkynning frá stefndu um gjaldskrárbreytingar 27. júní 1985, skýrsla starfs- manna stefndu og ljósrit af svokallaðri talsímareglugerð, sem er hluti alþjóðafjarskiptasamnings þess, sem var í gildi 1985, að því er Ísland varðaði, og hafði verið fullgiltur með tíðkanlegum hætti, sbr. auglýsingu nr. 61/1960 í A-deild Stjórnartíðinda. Í máli þessu er um það deilt, hvort greiða eigi eftir gjaldskrá í Bandaríkjunum eða á Íslandi fyrir símtöl, sem pöntuð voru í Banda- ríkjunum, en sá, sem hringt var til á Íslandi, samþykkti að greiða. Hafa slík símtöl verið nefnd viðtökusímtöl (,collect““-símtöl). Í málinu er einnig vefengt af hálfu áfrýjanda, að lögmæt gjaldskrá hafi verið til hér á landi á þeim tíma, sem máli skiptir, um símtöl til útlanda. Áfrýjandi telur, að eiginmaður sinn hafi samið við símafélag í Illinois í Bandaríkjunum um símtöl þau, sem deilt er um, og að hún hafi eftir þeim samningi átt að greiða eftir taxta hins banda- ríska félags. Áfrýjandi hefur ekki sannað, að samningur þessa efnis hafi stofnast. Verður þegar af þeirri ástæðu ekki fallist á, að á 1109 stefndu hvíli skuldbinding á þessum grundvelli. Það er hins vegar óumdeilt, að áfrýjandi samþykkti, að símtöl, sem maður hennar pantaði í Bandaríkjunum, yrðu færð til skuldar á símareikning þeirra hjóna í Reykjavík. Ekkert er fram komið, sem bendir til þess, að við þau tækifæri hafi verið tekið fram, hvaða gjaldskrá skyldi nota. Ekki mátti áfrýjandi á það treysta, að texti í símaskrá leiddi til þess, að hún ætti að greiða fyrir hin umdeildu símtöl eftir gjald- skrá símafélags í Bandaríkjunum. Í lögum um fjarskipti, nr. 73/1984, segir í 9. gr., 1. mgr., að ráðherra setji að fengnum tillögum Póst- og símamálastofnunar gjaldskrá fyrir þjónustu, sem stofnunin veitir. Í gjaldskrám og regl- um fyrir símaþjónustu, nr. 253/1985 og 420/1985, er í 4. kafla fjallað um símtalagjald. Sjötti töluliður kaflans er þannig: „,6. Símatalagjöld milli Íslands og annarra landa. Þau ákvarðast eftir alþjóðasamþykktum og milliríkjasamningum, og tilkynnir Póst- og símamálastofnun þau, eins og þau eru á hverjum tíma. ...“ Svo sem fyrr segir, hefur verið lögð fyrir Hæstarétt tilkynning frá Póst- og símamálastofnun frá 27. júní 1985 um breytingar á gjaldskrá fyrir talsíma til útlanda og fleiri atriði. Með fylgir skrá um gjaldflokka. Af hálfu áfrýjanda er því mótmælt, að þessi til- kynning, sem ekki verður séð, að birt hafi verið eftir reglum laga nr. 64/1943, um birtingu laga og stjórnvaldaerinda, sé gjaldskrá í merkingu 9. gr. fjarskiptalaga. Hins vegar er því ekki mótmælt af hálfu áfrýjanda, að gjald það, sem hún var krafin um, hafi verið rétt reiknað eftir verðtöxtum Í þessari tilkynningu. Af því, sem nú hefur verið rakið, verður ráðið, að ekki hafa verið birt hér á landi ákvæði, sem beint og berum orðum segja til um réttarstöðu málsaðila. Hins vegar er nú fram komið, að í alþjóða- reglum, sem til er vísað í 6. tl. 4. kafla í gjaldskrám og reglum nr. 253/1985 og 420/1985, segir, að gjald fyrir hin umdeildu símtöl skuli vera eins og við eigi í landi þess notanda, sem gjaldið greiðir. Þessi ákvæði verður, eins og á stendur, að leggja til grundvallar dómi í máli þessu. Með vísun til þess, sem nú hefur verið rakið, ber að staðfesta héraðsdóm, þó þannig, að málskostnaður falli niður í héraði. Þá er rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. 1110 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að málskostnaður í héraði falli niður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 23. október 1987. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 2. þ.m., er höfðað hér fyrir þinginu með stefnu, birtri 22. janúar 1987, af Árdísi Þórðardóttur framkvæmdastjóra, nnr. 0415-1224, nú til heimilis að Álfheimum 62, Reykjavík, gegn Ólafi Tómassyni póst- og símamála- stjóra f.h. Póst- og símamálastofnunar við Austurvöll, Reykjavík. Dómkrötur stefnanda eru, að stefnda endurgreiði henni 22.525,96 kr. með vöxtum sem hér segir: 4590 ársvöxtum af 6.153,78 kr. frá 12.12. 1985 til 13.1. 1986, en af 8.863,05 kr. frá þ.d. til 14.2. 1986, en af 22.525,96 kr. frá þ.d. til 1.3. 1986, en með 33% ársvöxtum frá þeim degi til 1.4. 1986, en 27% ársvöxtum frá þ.d. til 1.3. 1987, en 30% ársvöxtum frá þ.d. til 14.4. 1987, en hæstu lögleyfðu dráttarvöxtum skv. 10. gr. vaxtalaga frá þ.d. til greiðsludags. Stefnandi krefst og málskostnaðar samkvæmt gjald- skrá Lögmannafélags Íslands, þar með talins söluskatts. Stefnda krefst þess, að hún verði algerlega sýknuð af öllum dómkröfum stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða sér málskostnað að skað- lausu samkvæmt taxta LMFÍ. I. Stefnandi kveður málavexti þá, að eiginmaður sinn hafi dvalist í Banda- ríkjum Norður-Ameríku í viðskiptaerindum þeirra hjóna haustið og í árslok 1985. Þau hafi þurft að ræðast við í síma á þessum tíma og eiginmaður sinn því kannað, hvað kostaði að fá viðtökusímtal (,,collect““) frá Banda- ríkjunum til Íslands. Hann hafi fengið þær upplýsingar hjá símafyrirtækinu Illinois Bell, að ódýrast væri að hringja til Íslands eftir kl 18.00 að staðar- tíma. Þá kostaði hver mínúta 0,73 Bandaríkjadali fyrstu 3 mínútur og 0,69 dali hver mínúta eftir það, og gilti þessi taxti til kl. 7.00 að morgni. Stefn- andi hafi kynnt sér upplýsingar í símaskrá á 16. bls., en þær hafi verið, að ef beðið væri um viðtökusímtal, legðist á aukagjald, sem væri 7 gull- frankar í Vestur-Evrópu, samsvaraði tveggja mínútna símtali til Bandaríkj- anna og einnar mínútu símtali til annarra landa. Þess hafi ekki verið getið í símaskránni, að það sé gjaldskrá þess lands, sem hringt er til, sem við eigi að miða. Niðurstaða þeirra hjóna hafi að sjálfsögðu verið sú, að hinn bandaríski taxti yrði notaður, þ.e. hringt væri frá Bandaríkjunum, og þeim 1111 hafi þótt hentugra að greiða símareikningana hérlendis, þar sem aukagjald- ið, sem af því stafaði, hafi einungis samsvarað gjaldi fyrir tveggja mínútna símtal. Er fyrstu símareikningarnir hafi komið frá stefndu í byrjun desember- mánaðar 1985, hafi komið í ljós, að stefnanda var gert að greiða u.þ.b. 2.30 Bandaríkjadali fyrir hverja mínútu. Þegar kvartað hafi verið við stefndu, hafi því verið lýst, að svona ætti þetta að vera, þ.e., að gjaldskrá móttökulandsins gilti, þegar um viðtökusímtöl væri að ræða. Þetta telji stefnandi, að sé í ósamræmi við upplýsingar, sem veittar séu í símaskrá og hið bandaríska símafyrirtæki hafi gefið, þar sem augljóst sé, að það sé fyrirtækið í því landi, sem hringt sé frá, sem selji símtalið, en fyrirtækið í móttökulandinu sjái um að innheimta gjaldið, og því leggist sérstakt auka- gjald á fyrir það ómak. Stefnandi sundurliðar kröfu sína þannig, að með reikningum nr. 566475 og 5678332 frá stefndu, sem greiddir hafi verið 12. desember 1985, hafi hún verið látin greiða 9.455,50 kr. í stað kr. 3.701,72 fyrir viðtökusímtöl frá Bandaríkjunum. Með reikningi nr. $730604, sem greiddur hafi verið 13. janúar 1986, hafi hún verið látin greiða 4.011,40 kr. í stað kr. 1.302,13, og með reikningi nr. 6081583, sem greiddur hafi verið 14. febrúar 1986, hafi hún verið látin greiða 20.057,05 kr. í stað 6.394,14 króna. Hér sé reiknað með, að stefnandi hafi átt að greiða 0,73 dali fyrir hverja mínútu og miðað sé við sölugengi Bandaríkjadals á greiðsludegi reikninganna. Málsástæður stefnanda eru þær, að hún hafi samið um það gjald fyrir símtölin, sem sett var upp Í Bandaríkjunum, og breyti engu, hvar símtölin séu greidd, heldur bætist aðeins við umsamið aukagjald, séu þau greidd í því landi, sem hringt sé til. Stefnandi hafi keypt símtöl þessi af Illinois Bell og eigi því að greiða samkvæmt þeirra gjaldskrá, en stefnda sé einungis að innheimta greiðsluna fyrir hið bandaríska félag. Upplýsingar þær, sem veittar séu í símaskrá stefndu, séu á þá leið, að á viðtökusímtöl leggist aukagjald, sem sé 7 gullfrankar í Vestur-Evrópu, samsvari tveggja mínútna símtali til Bandaríkja Norður-Ameríku og einnar mínútu símtali til annarra landa. Af þessum upplýsingum verði ekki önnur ályktun dregin en sú, að farið sé eftir hinni íslensku gjaldskrá, þegar beðið sé um viðtökusímtal frá Íslandi, og að ekki sé farið eftir íslenskri gjaldskrá, þegar hringt sé þannig til Íslands. Þess vegna eigi að fara eftir gjaldskrá landsins, sem hringt sé frá, og viðtökulandið innheimti síðan greiðsluna. Þetta sé í raun staðfest af stefndu í samþykktum Alþjóða-fjarskiptasambandsins, sem hún hafi lagt fram í málinu. Þar segi í grein 4.3: „„Innheimtugjald fyrir viðtökusímtal er það gjald, sem gildir í viðtökulandinu.““ Þarna sé verið að fjalla um „innheimtugjald““, en ekki, hvaða gjaldskrá skuli gilda fyrir símtalið, og grein 4.3.1. fjalli um alþjóðleg reikningsskil, en ekki gjald, sem notendur greiði. 1112 Stefnandi vísar í 27. gr. laga nr..56/1978 og bendir á, að auglýsingar stefndu í símaskrá séu villandi um þetta atriði. Jafnvel þótt stefnda hafi rétt fyrir sér um, hvernig sé innheimt fyrir slík símtöl, þá beri að leggja greiðsluskyldu á stefndu, þar sem hún eigi að bera hallann af því, er upplýs- ingaskortur og rangar upplýsingar hennar leiða til tjóns fyrir notendur, í þessu tilviki stefnanda. Stefnandi og eiginmaður sinn hefðu valið hag- kvæmustu leiðina til þess að tala milli landanna, og um leið og þeim hefði orðið ljóst, hvernig stefnda tæki gjöld fyrir þau þrátt fyrir upplýsingar, hefðu þau breytt um og hringt frá Bandaríkjunum samkvæmt bandarískri gjaldskrá og greitt því ekki nema þriðjung af hinni íslensku. II. Stefnda styður sýknukröfu sína þeim rökum, að stefnandi og eiginmaður hennar hafi einfaldlega misskilið fyrirkomulagið á gjaldtöku fyrir viðtöku- símtöl. Hún útskýrir eðli viðtökusímtala þannig: Þau byggjast á handvirkri. afgreiðslu af hálfu símstöðvar. Sá, sem hringir, óskar eftir því, að símtalið sé greitt af viðtakanda, en ekki þeim aðila, sem hringir, svo sem venja er. Sú símstöð, sem afgreiðir símtalið, óskar eftir því sérstaklega við móttak- anda símtalsins, að hann samþykki að greiða símtalið, hvaðan svo sem hringt er. Þá fyrst, er móttakandi hefur samþykkt, að símtalið verði skrifað á hans reikning, fæst afgreitt samtal þess, sem hringir, við móttakandann. Það er samkvæmt þessu móttakandinn, sem greiðir símtalið. Móttakandinn samþykkir, að með símtalið verði farið svo sem hann hefði sjálfur hringt í þann, sem í raun hringdi. Þetta sé algild regla, sem komi fram í alþjóða- reglum ITU, International Telecommunication Union, sem Ísland sé aðili að, gr. 4.3: „„The collection charge for a collect call is the one applicable in the country of destination of the call““, en stefnandi hafi vísað í íslenska þýðingu löggilts skjalaþýðanda hér að ofan. Eðli viðtökusímtala sé því einfaldlega þannig, að farið sé með þau eins og útfarandi símtal þess, sem samþykkir símtalið sem viðtökusímtal, eins og hann hafi sjálfur hringt, en ekki hinn. Þess vegna hljóti misskilningur að hafa orðið hjá eiginmanni stefnanda í samskiptum hans við fyrirtækið Illinois Bell, en um það sé í raun ekki vitað í máli þessu. Hafi stefnandi eða eiginmaður hennar samið við hið bandaríska fyrirtæki um að fá viðtökusímtal til Íslands með þeim kjörum, sem stefnandi haldi fram, sé það stefndu í máli þessu algerlega óviðkomandi, enda sé hún ekki umboðsmaður hins bandaríska firma. Stefnda bendi og á, að sá rétthafi síma, sem samþykkir viðtökusímtal, skuldbindi sig og taki ábyrgð á greiðslu símtalsins samkvæmt gjaldskrá þeirrar símstöðvar, sem hann sé tengdur við, en ekki gjaldskrá þess lands, sem hringt sé frá, enda viti móttakandi að öllum jafnaði ekkert um gjaldskrá þess lands. En áhætta sé þessu 1113 samfara. Ef viðtakandi símtalsins mótmælir síðar að hafa samþykkt við- tökusímtalið, geti viðkomandi stofnun ekki innheimt greiðslu fyrir það. Þess vegna sé:sett á aukagjald til að mæta áhættunni. Þessu aukagjaldi sé lýst Í símaskránni, eins og stefnandi bendi á, en hún hafi misskilið það og mistúlkað. Aukagjaldið sé ekki gjaldskrá fyrir viðtökusímtöl, heldur sérstakt gjald ofan á gjaldskrá. Síðari málsástæða stefnanda lúti að röngum eða villandi upplýsingum í símaskrá. Á blaðsíðu þeirri, sem stefnandi vísi til, standi þessi setning með feitu letri: „„Símtöl, sem greiðast af þeim, sem hringt er til (collect).““ Síðan segi: „Þegar óskað er eftir, að símtalið sé greitt af þeim aðila, sem hringt er til (collect), verður það því aðeins afgreitt, að viðtakandi samþykki, að símtalið verði skráð á hans símanúmer. Þessa þjónustu er aðeins unnt að veita við þau lönd, sem leyfa „,collect““- afgreiðslu. Á „,collect““- símtöl leggst aukagjald, sem er 7 gullfrankar í V.- Evrópu, samsvarar tveggja mínútna símtali til Bandaríkja N.-Ameríku og einnar mínútu símtali til annarra landa.“ Ekki sé ljóst, hvernig unnt sé að misskilja þetta á þann hátt, sem stefnandi gerir. Hið umrædda aukagjald samsvari símtölum til annarra landa vegna þess, að miðað er við, að hringt sé frá Íslandi og greitt samkvæmt íslenskri gjaldskrá, eins og eðli viðtökusímtala er og lýst hefur verið. Reglur þessar hafi aldrei valdið misskilningi fyrr, og algerlega sé ósannað af hálfu stefn- anda, að þær hafi leitt til tjóns fyrir notendur. Ekkert einsdæmi sé, að þjón- usta hér á landi sé dýrari en sambærileg þjónusta erlendis. Hér sé þjónustu haldið uppi af tiltölulega fáum greiðendum, og leggist því meiri greiðslubyrði á þá, sem taki þátt í að greiða fyrir þjónustuna. Utan lands megi dreifa slíkri greiðslubyrði á margfalt fleiri. Ekkert sé því óeðlilegt fyrir notendur hér á landi að þurfa að greiða hærra verð fyrir símtöl til útlanda en greitt sé fyrir símtöl hingað til lands frá útlöndum. Ekki sé heldur neitt óeðlilegt við reglurnar um innheimtu fyrir viðtökusímtöl. Símgjöld úti um heim séu sífelldum breytingum háð, og íslenskur notandi, sem samþykkir viðtöku- símtal í síma sínum hér á landi, geti ekki vitað um gjaldskrá þess lands, sem hringt sé frá hverju sinni. Augljóst sé og, að stefnda hafi ekki laga- heimild til þess að krefja rétthafa hér á landi um gjöld samkvæmt erlendum gjaldskrám, sbr. ákvæði 9. gr. fjarskiptalaga, nr. 73/1984. Ef fallist væri á sjónarmið stefnanda í máli þessu, yrði fyrst um áhættu fyrir íslenska sím- notendur að ræða. III. Upplýst er í máli þessu af hálfu stefnanda, Árdísar, að hún hafi sérstak- lega kannað, hvað kostaði að hringja frá Bandaríkjunum til Íslands sam- 1114 kvæmt þarlendri gjaldskrá og hvað kostaði að hringja frá Íslandi til Banda- ríkjanna samkvæmt hérlendri gjaldskrá. Sú könnun hafi leitt í ljós, að ódýrara væri að hringja frá Bandaríkjunum og greiða símtölin samkvæmt bandarískri gjaldskrá, og hafi sú leið því verið farin í samtölum hjónanna. Ákvörðun hafi einnig verið tekin um, að símtölin frá Bandaríkjunum yrðu viðtökusímtöl, „„collect-símtöl““, hér á landi. Stefnda hefur skilmerkilega útskýrt eðli viðtökusímtala þannig, að með þau sé farið eins og símtal þess, sem samþykkir símtalið sem viðtökusímtal, eins og hann hafi sjálfur hringt, og að þetta sé alþjóðleg regla. Þessar upp- lýsingar hefði stefnandi getað fengið hjá stefndu, ef hún hefði leitað eftir. Það gerði hún ekki, heldur lét sér nægja að skilja sínum skilningi upplýs- ingar í símaskrá um slík símtöl. Þegar þetta er virt, er ljóst, að stefnandi hefur misskilið, hvernig farið sé með viðtökusímtöl. Á engan hátt verður fallist á með stefnanda, að samið hafi verið um, að gjald fyrir símtölin færi eftir bandarískri gjaldskrá, svo að bindandi sé fyrir stefnda. Ekki verður heldur fallist á með stefnanda, að upplýsingar stefndu í símaskrá hafi verið svo villandi, að stefndu sé um að kenna, að stefnandi hafi þurft að greiða símtölin samkvæmt íslenskri gjaldskrá og beðið tjón af. Tilvitnaðar upplýsingar í símaskrá voru almenns eðlis og ástæðulaust að leggja annan skilning í þær en orðin segja til um. Ber því að sýkna stefndu af öllum kröfum stefnanda og dæma stefnanda til að greiða málskostnað, sem ákveðst 38.000,00 kr. Garðar Gíslason borgardómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefnda, Póst- og símamálastofnun, skal vera sýkn af kröfum stefn- anda, Árdísar Þórðardóttur, í máli þessu. Stefnandi greiði stefndu 38.000,00 kr. í málskostnað að viðlagðri aðför að lögum. ' ; 1115 Föstudaginn 30. júní 1989. Nr. 287/1988. Eignabankinn hf. gegn“ Guðrúnu K. Ástvaldsdóttur. Hafning máls. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. septem- ber 1988. Málið var tekið til dóms eftir munnlegan málflutning 15. júní 1989. Krafðist áfrýjandi þess, að hinum áfrýjaða dómi yrði hrundið og hann sýknaður af öllum kröfum stefndu. Jafnframt krafðist hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefnda krafðist staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæsta- rétti. Málið var endurupptekið 29. júní. Af hálfu áfrýjanda var þess óskað, að málið yrði fellt niður. Stefnda krafðist málskostnaðar fyrir Hæstarétti. i Eftir 180. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði, sbr. 58. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt, ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfi- lega ákveðinn 35.000,00 krónur. Dómsorð: Mál þetta er hafið. Áfrýjandi, Eignabankinn hf., greiði stefndu, Guðrúnu K. Ástvaldsdóttur, 35.000,00 krónur í málskostnað fyrir Hæsta- rétti. 1116 Föstudaginn 30. júní 1989. Nr. 98/1988. Árni Jóhannesson (Gunnar Sæmundsson hrl.) gegn þrotabúi Kaupfélags Vestur-Barðstrendinga (Viðar Már Matthíasson hrl.). Skuldamál. Dómstólar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Haraldur Henrysson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 6. apríl 1988. Hann krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð í héraði verði ómerkt frá og með þinghaldi 12. júní 1987 og málinu heimvísað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Til vara krefst hann sýknu. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Þegar málið var munnlega flutt hér fyrir dómi, krafðist stefnda frávísunar málsins frá Hæstarétti, en til vara staðfestingar héraðs- dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Bú Kaupfélags Vestur-Barðstrendinga var tekið til gjaldþrota- skipta 18. nóvember 1987, og er skiptum ólokið. Fyrir héraðsdómi lýsti áfrýjandi yfir því, að krafa Kaupfélags Vestur-Barðstrendinga væri rétt. Áfrýjandi hafði hins vegar uppi í héraði gagnkröfu, að fjárhæð 136.835,22 kr., og voru vextir þar með taldir. Héraðsdómur var kveðinn upp 18. janúar 1988. Var hin viðurkennda krafa kaupfélagsins tekin til greina ásamt vöxtum og málskostnaði. Héraðsdómari vísaði hins vegar gagnkröfu áfrýjanda frá héraðsdómi vegna vanreifunar. Með bréfi 7. febrúar 1988 lýsti áfrýjandi kröfu, að fjárhæð 175.858,39 kr., í þrotabú kaupfélags- ins. Hér var um að ræða sömu kröfu áfrýjanda og hann hafði haft uppi til skuldajafnaðar í héraði, en að vísu nokkru hærri. Í kröfunni í þrotabúið voru vextir með taldir. Hinn 10. mars 1988 tók bústjóri þá afstöðu til kröfunnar, að hún skyldi samþykkt sem almenn krafa, samtals að fjárhæð 175.838,00. Var áfrýjanda tilkynnt þetta svo og, að skiptafundur í þrotabúinu yrði haldinn 17. mars 1988. 1117 Var krafa áfrýjanda samþykkt þar þannig, að vöruúttekt hans, að fjárhæð 17.138,00 kr., kom til frádráttar. Er óumdeilt, að mis- munurinn, að fjárhæð 158.700,00 kr., var samþykktur sem almenn krafa áfrýjanda í þrotabúið. Í aðalkröfu áfrýjanda felst krafa um, að gagnkrafa hans í héraði verði endurupptekin til dómsálagningar, enda þótt krafan hafi verið lögð fyrir skiptarétt og samþykkt þar. Þegar áfrýjandi lýsti kröfu sinni í þrotabúið, gerði hann eigi, svo að séð verði, neinn fyrirvara um það, að hann hygðist áfrýja héraðsdómi til ómerkingar, heim- vísunar og dómsálagningar að nýju. Skiptarétturinn var að svo komnu réttur úrskurðaraðili um hina lýstu kröfu í búið, sbr. 35. gr. skiptalaga, nr. 3/1878, og tók hann kröfuna til greina. Því er og lýst yfir af hálfu þrotabúsins, að krafan sé hæf til skuldajafnaðar samkvæmt 32. gr. gjaldþrotalaga, nr. 6/1978, en áfrýjandi hefur ekki lýst skuldajöfnuði. Ber þegar af þessum ástæðum að hafna aðalkröfu áfrýjanda um ómerkingu og heimvísun málsins. Áfrýjandi samþykkti kröfu stefnda í héraði. Hann mótmælir hins vegar málskostnaðarákvæði héraðsdóms. Á hann rétt á efnisúrlausn um það atriði. Kröfu stefnda um frávísun málsins frá Hæstarétti er því hafnað. Með skírskotun til raka hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þar á meðal ákvæði hans um vexti, sem aðilar deila ekki um, og málskostnað. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur aukadómþings Barðastrandarsýslu 18. janúar 1988. Mál þetta, sem tekið var til dóms 16. október 1987, hefur Kaupfélag Vestur-Barðstrendinga, nafnnr. $579-4545, Aðalstræti 62, Patreksfirði, höfðað fyrir aukadómþingi Barðastrandarsýslu gegn Árna Jóhannessyni, nnr. 0522-8034, áður til heimilis að Saurbæ, Rauðasandshreppi, en nú til heimilis að Fífustöðum, Ketildalahreppi, Barðastrandarsýslu. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 116.060,90 kr. auk 3,75% dráttarvaxta frá |. febrúar 1986 til 1118 1. mars 1986, en með 2,75% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. apríl 1986, 2.25% frá þeim degi til 1. mars 1987 til 15. apríl (sic) 1987, en með hæstu lögleyfðum dráttarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFI. Sönnunargögn eru reikningsyfirlit, sem stefnandi lagði fram við þingfest- ingu málsins 15.5. 1987. Um lagarök vísar stefnandi til almennra reglna kröfuréttar um greiðslur fjárskuldbindinga. Stefndi, Árni Jóhannesson bóndi, var við þingfestingu málsins 15. maí 1987. Hann kvað aðalkröfu málsins vera rétta, en hann ætti gagnkröfu á hendur stefnanda, því að hann kvaðst eiga kröfu vegna vangoldinna sauð- fjár- og nautgripaafurða frá stefnanda. Umboðsmaður stefnanda mótmælir gagnkröfunni. Málinu var frestað til greinargerðar af hálfu stefnda til föstudags 12. júní 1987. 12. júní leggur stefndi fram greinargerð sína með formlegri gagnkröfu. Einnig leggur hann fram fjóra afurðaseðla fráKaupfélagi Vestur-Barðstrend- inga og skýrslu framleiðsluráðs landbúnaðarins ásamt tveimur fylgiskjölum. Áskorunarmálinu er vikið til venjulegrar meðferðar stefnda og gagnkröfu. Málinu var frestað til greinargerðar af hálfu stefnanda vegna gagnkröfu til 4. september 1987. Dómari óskaði eftir því við stefnda, að hann skilaði nákvæmari greinargerð, og tók stefndi með sér „uppkast““ það, sem hann hafði gert. Dómari gætti ætíð leiðbeiningarskyldu sinnar gagnvart stefnda. Hinn 4. september skilaði stefndi loks greinargerð sinni. Málinu var nú frestað til 18. september með samkomulagi beggja aðila til greinargerðar af hálfu gagnstefnda. Hinn 18. september var málinu síðan frestað til 16. október. Hinn 16. október leggur stefnandi fram greinargerð sína vegna gagnkröfu til skuldajafnaðar. Stefndi leggur fram sem nr. 9 v/yfirlits yfir lokaverð fyrir 1984 og nr. 10. ljósrit úr búnaðarblaðinu Frey. Dómari leiðbeindi nú stefnda um það að afla staðfestra gagna eða upp- lýsinga um lokaverð á sauðfjárafurðum fyrir árið 1984 frá framleiðsluráði landbúnaðarins. Stefndi fellst ekki á sjónarmið dómara og kveðst vita, hver endir mála yrði, og yfirgefur réttarsalinn. Dómari leit svo á með hliðsjón af framkomu stefnda, að nú væri gagnaðflun lokið. Að kröfu umboðs- manns stefnanda var málið dómtekið. Málið verður nú dæmt eftir skjölum þeim, sem lögð hafa verið fram í réttinum, og öðrum gögnum. Gagnkrafa stefnda til skuldajafnaðar er svo- hljóðandi, sbr. dómskjal nr. 5: „Frystigjald af nautakjöti, 5 kr. af kg, að upphæð 15.503,40 kr. Sem er frá 1.11. 1984 228,50 kr. með alm. vöxtum. Dráttarvextir til 1. júlí 1987 21.821,33 kr. Samtals með vöxtum 35.553,23 kr. 1119 Vangreitt grundvallarverð af sauðfjárafurðum, 7.391,72 kr. Alm. vextir frá 1.11. 1984 til31.12. 1985 209,92 kr. Endurgreiðsla á 1. og 2. flokk af dilka- kjöti, sem átti að greiða í maí og september 1984. Fyrri greiðslan hefur komið til skila, en septembergreiðslan ekki. Grunntalan af henni er 654,00 kr., alm. vextir af henni frá 1.11. 1984 til 31.12. 1985 18,58 kr. Dráttarvextir eru á vangreiddum sauðfjárafurðum 9.752,59 kr. Samtals 18.026,91 kr. Endurgreiðsla á kjarnfóðurgjaldi, sem átti að fara sem viðbótarverð af nautakjöti 1984, sem er kr. 11,15 af kg, var aldrei greitt í viðskiptareikning bænda. Grunntalan er 35.553,93 kr. Almennir vextir 44.691,21 kr. Samtals 81.255,08 kr. Samtals kröfur á hendur Kaupfélagi Vestur-Barðstrendinga með vöxtum eru 136.835,22 kr.““ Stefndi hefur ekki sannað gagnkröfur sínar nægilega vel. Hann hefur lagt fram fjóra afurðaseðla frá Kaupfélagi Vestur-Barðstrendinga og telur, að ýmist einingarverð á afurðunum sé vanreiknað. Eigi er unnt að taka afstöðu til þessarar fullyrðingar stefnda, nema aflað sé staðfestra upplýsinga, t.d. frá framleiðsluráði landbúnaðarins, hvert var endanlegt afurðaverð til bænda árið 1984. Stefnda var bent á að afla þessara gagna af dómara, en hann hafnaði því. Stefndi lagði fram ýmsar skýrslur frá framleiðsluráði landbún- aðarins, en þar var ekki tekið á framangreindu álitaefni, sbr. dskj. nr. 7. Enn fremur lagði stefndi fram blaðagrein úr búnaðarblaðinu Frey, en þar eru upplýsingar líka ófullnægjandi. Enn fremur hefur stefndi lagt fram á dskj. nr. 9 yfirlit yfir það, sem hann sjálfur telur lokaverð ársins 1984. En þessar upplýsingar eru með öllu óstaðfestar. Gagnkröfu stefnda er því vísað frá dómi vegna vanreifunar. Stefndi hefur ekki mótmælt aðalkröfu stefnanda, sbr. stefnu, enda hefur stefnandi lagt fram fullnægjandi gögn til stuðnings kröfum sínum. Dómsuppkvaðning hefur dregist vegna embættisanna dómarans, en dóm þennan kvað upp Guðmundur Björnsson, fulltrúi sýslumanns. Dómsorð: Stefndi, Árni Jóhannesson, greiði stefnanda, Kaupfélagi Vestur- Barðstrendinga, 116.060,90 kr., auk 3,75% dráttarvaxta á mánuði frá 1. febrúar 1986 til 1. mars 1986, en með 2,75% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. apríl 1986, en með 2,25% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. mars 1987, en með 2,5% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 15. apríl 1987, en með hæstu lögleyfðum dráttarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Auk þess greiði stefndi stefnanda 21.915,00 kr. í málskostnað, þar með talinn söluskatt. Dómur þessi er aðfararhæfur að liðnum IS. dögum frá lögbirtingu hans. 1120 Mánudaginn 3. júlí 1989. Nr. 259/2989. Ákæruvaldið gegn Sigurjóni Péturssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Varnaraðili hefur hinn 27. júní 1989 samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, kært til Hæstaréttar gæsluvarðhaldsúrskurð sakadóms Reykjavíkur sama dag „í því skyni, að tímalengd hans verði stytt verulega““. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Í greinargerð sinni skýrir ríkissaksóknari meðal annars svo frá: „Í forsendum hins kærða úrskurðar er fullyrt, að kærandinn sé eiturlyfjasjúklingur. Fullyrðing þessi er ekki studd neinum læknis- fræðilegum gögnum. Hins vegar er bókað eftir kærandanum, að hann hafi ekkert unnið á þessu ári, aðeins verið í bílabraski og stundað sölu á kannabisefnum. Hann kvaðst hafa neytt eiturlyfja á þessum tíma, aðallega amfetamíns, kókains og kannabisefna, og fjármagnað neysluna með sölu kannabisefna.““ Eigi er fram komið, að varnaraðili sé sjúklingur í skilningi 4. tl. 69. gr. laga nr. 74/1974. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar þykir mega staðfesta hann, þó þannig, að gæslu- varðhaldið standi allt til þriðjudagsins 8. ágúst næstkomandi kl. 17.00. Dómsorð: Varnaraðili, Sigurjón Pétursson, sæti gæsluvarðhaldi allt til þriðjudagsins 8. ágúst 1989 kl. 17.00. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 27. júní 1989. Ár 1989, þriðjudaginn 27. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er að Borgartúni 7 af Höllu Bachmann Ólafsdóttur fulltrúa, kveð- inn upp úrskurður þessi. 1121 RLR hefur krafist þess, að framlengt verði með úrskurði gæsluvarðhald það, sem kærða, Sigurjóni Péturssyni, atvinnulausum, með lögheimili að Engjaseli 72 hér í borg, var gert að sæta með úrskurði sakadóms Reykja- víkur, upp kveðnum 12. júní sl., sem rennur út Í dag kl. 17.00, allt til þriðjudagsins 19. september nk. kl. 17.00 vegna grunar um brot kærða á 244. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Málavextir. RLR hefur nú undanfarið rannsakað tilraun til innbrots í verslunina Hólmkjör í Stykkishólmi og innbrot í Kaupfélag Hvammsfjarðar, Búðar- dal, aðfaranótt 12. júní sl. Í því innbroti hurfu peningar, ávísanir, greiðslu- kortanótur og aðrir viðskiptapappírar, að andvirði 600.000,00 kr. Kærði hefur viðurkennt að hafa brotist inn í Kaupfélag Hvammsfjarðar ásamt Jóni Helga og Daniel Péturssyni. Þá hefur kærði viðurkennt að hafa notað greiðslukort Erlings E. Jónas- sonar í byrjun mars sl. og tekið út vörur fyrir tæpar 15.000,00 kr. Kærði hefur enn fremur viðurkennt að hafa borið út leðurjakka úr Mið- stræti 8 A 6. mars sl., en í jakkanum var visakort ásamt öku- og nafn- skírteini, en þessu var skilað, án þess að kortið væri notað. Þá hefur kærði viðurkennt að hafa í félagi við bróður sinn, Daníel Pétursson, brotist inn í húsakynni Styrktarfélags lamaðra og fatlaðra í marsmánuði og stolið þar ýmsum verðmætum, m.a. saumavél, bakarofni, tveimur símtækjum, ljósritunarvél, litasjónvarpstæki auk ýmissa smáhluta. Þá hefur kærði viðurkennt að hafa framvísað tékka, að fjárhæð 84.000,00 kr., í Sparisjóði vélstjóra 25. apríl sl., en tékkinn var upphaflega að fjárhæð 4.000,00 kr., út gefinn af Félagsmálastofnun Kópavogs, en áður hafði Matthildur Eiðsdóttir breytt fjárhæð hans. Að endingu hefur kærði viðurkennt að hafa falsað og framvísað tékka, að fjárhæð 6.000,00 kr., á Landsbanka Íslands, Breiðholtsútibú, 6. apríl sl., en tékkann hafi hann fengið hjá Matthildi Eiðsdóttur. Brot þau, er kærði er grunaður um að hafa framið, geta varðað fangelsis- refsingu samkvæmt 244. gr., 155. gr. og 248. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Samkvæmt sakavottorði kærða, dagsettu í dag, hefur kærði níu sinnum orðið uppvís að brotum gegn almennum hegningarlögum og einu sinni verið dæmdur í þriggja mánaða fangelsi í borgarrétti Kaupmannahafnar. Þá hefur kærði þrisvar verið dæmdur fyrir brot gegn ávana- og fíkniefnalögum í sakadómi í ávana- og fíkniefnamálum. Síðast var kærði dæmdur í sakadómi Reykjavíkur 22. desember sl. vegna brota gegn 244. gr. almennra hegningarlaga Í tveggja ára fangelsi, en í þeim dómi var 540 daga reynslulausn dæmd með. #1 1122 Kærði hefur áfrýjað dóminum til Hæstaréttar Íslands. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur ekki lokið rannsókn á máli nr. 2415/89, þ.e. innbroti í Kaupfélag Hvammsfjarðar í Búðardal og tilraun til innbrots í Hólmkjör í Stykkishólmi. Með hliðsjón af því, sem að framan er rakið, er veruleg hætta á, að kærði haldi áfram afbrotum, meðan málum hans er enn ólokið, og spilli sakargögnum, haldi hann óskertu frelsi. Kærði er eiturlyfjasjúklingur, sem hefur ekki stundað atvinnu um langa hríð, en fjármagnað eigin fíkniefna- neyslu með sölu og dreifingu fíkniefna. Þá er kærði heimilislaus. Þykir rétt, þegar framanritað er virt, að taka kröfu RLR um framleng- ingu gæsluvarðhalds til greina á grundvelli |. og 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 og ákveða, að kærði sæti gæsluvarðhaldi áfram allt til þriðju- dagsins 19. september nk. kl. 17.00. Úrskurðarorð: Kærði, Sigurjón Pétursson, skal sæta gæsluvarðhaldi áfram allt til þriðjudagsins 19. september nk. kl. 17.00. 1123 Mánudaginn 3. júlí 1989. Nr. 246/1989. Olíuverslun Íslands hf. gegn Landsbanka Íslands. Kærumál. Kyrrsetning. Trygging. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 20. f.m. Kærður er úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur, upp kveðinn sama dag. Úrskurðurinn er án forsendna skv. 2. mgr. 190. gr. laga nr. 85/1936, en úrskurðarorð er svohljóðandi: „Tryggingar þær, sem gerðarþoli, Olíuverslun Íslands hf., hefur boðið fram og lágu til grundvallar virðingargerð, dags. 14. júní 1989, skulu metnar á 215.200.000,00 kr. sem trygging fyrir greiðslu á kröfum gerðarbeið- anda, Landsbanka Íslands.“ Sóknaraðili krefst, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir fógeta að meta tryggingar þær, sem um er fjallað í úrskurðinum, að nýju til hækkunar. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti auk 12% söluskatts til ríkissjóðs. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og áskilur sér rétt til að hafa uppi kröfu um málskostnað vegna máls þessa í væntanlegu staðfestingarmáli. I Valtýr Sigurðsson borgarfógeti, sem kvað upp hinn kærða úrskurð, hefur sent Hæstarétti athugasemdir sínar samkvæmt 27. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands. Gerir hann þar grein fyrir rekstri málsins og segir svo: „„Með beiðni, dags. 29. maí sl., krafðist Landsbanki Íslands kyrr- setningar á eignum Olíuverslunar Íslands hf. til tryggingar gjald- föllnum skuldum hins síðarnefnda við bankann, að upphæð 431.726.328,50 kr., auk vaxta og kostnaðar, sem nánar greindi í gerðarbeiðni. Eftir að gerðarbeiðandi hafði lagt fram tryggingu, var málið tekið fyrir í fógetarétti 30. s.m. að báðum aðilum við- stöddum. Af hálfu gerðarþola var þá óskað eftir fresti, m.a. til að 1124 leggja fram tryggingu fyrir kyrrsetningarkröfunni skv. 13. gr. Í. nr. 18/1949, um kyrrsetningu og lögbann, og málinu frestað með samkomulagi til 1. júní sl. Við fyrirtöku málsins þann dag lagði gerðarþoli fram greinargerð, þar sem gerð var grein fyrir eignum sem tryggingu til að afstýra gerðinni. Trygging þessi var fólgin í eign gerðarþola á eigin hlutabréfum, hlutabréfaeign í öðrum hluta- félögum auk fjölda skuldabréfa og tryggingarbréfa í hans eigu. Margvíslegur ágreiningur reis um fram boðnar tryggingar, og krafðist gerðarbeiðandi þess, að þeim yrði hafnað og að gerðin næði fram að ganga. Hinn 2. þ.m. var kveðinn upp úrskurður í fógetarétti þess efnis, að kröfu gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, að kyrrsettar yrðu eignir gerðarþola, Olíuverslunar Íslands hf., var hafnað að svo stöddu. Í forsendum úrskurðarins kemur fram, að fógeti viðurkenndi hluta fram boðinna trygginga að undangenginni virðingu þeirra. Hinn 6. þ.m., er málið var tekið fyrir í fógetarétti, tilnefndi fógeti þá Stefán Má Stefánsson prófessor og Sigurð G. Guðjónsson hrl. virðingarmenn. Þá voru fógeta afhent gögn þau, er til virðingar kæmu, auk þess sem gerðarþoli afhenti enn frekari tryggingar í formi tryggingarbréfa. Af hálfu gerðarbeiðanda var þess krafist, að virðing færi fram hið fyrsta og sú virðing næði einnig til þeirra tryggingarbréfa, er síðast voru afhent í réttinum. Samtals námu þá fram boðnar tryggingar röskum 530.000.000,00 kr. að áætlun gerðarþola. Málinu var frestað Óákveðið, þar til virðingarmenn hefðu lokið störfum. Í fógetarétti 16. þ.m. var lögð fram um beðin virðingargerð. Þar eru fram boðnar tryggingar flokkaðar í 16 tilgreinda flokka og hver flokkur virtur fyrir sig. Í niðurlagi kemur fram, að tryggingar þessar eru samtals virtar á 215.200.000,00 kr. Að beiðni gerðarbeiðanda og með samþykki gerðarþola var málinu frestað til þriðjudags 20. júní. Mál þetta var tekið fyrir í fógetarétti 20. þ.m. Þá krafðist gerðar- beiðandi þess, að gerðin næði fram að ganga fyrir 222.726.328,00 kr. auk vaxta og kostnaðar skv. gerðarbeiðni, og var þar um að ræða mismun upphaflegrar kröfu skv. gerðarbeiðni og þess hluta hennar, er hann taldi sig hafa fengið tryggingu fyrir. 1125 Af hálfu gerðarþola komu fram mótmæli við þeim almennu sjónarmiðum, er fram komu í virðingargerð, að kyrrsetningarbeiðn- in geti leitt til gjaldþrotaskipta á búi gerðarþola og riftunar á þeim tryggingum, er fram voru boðnar, og því mótmælt, að þau sjónar- mið væru lögð til grundvallar virðingu. Var þar einkum átt við virð- ingu á 28% af hlutabréfum í gerðarþola, er virt voru á 5.000.000,00 kr. sem trygging, en gerðarþoli hafði talið nafnvirði 120.000.000,00 kr. Þá voru bókaðar athugasemdir gerðarþola við virðinguna að öðru leyti. Fógeti tók ágreining þennan til úrskurðar. Úrskurður þessi, sem kveðinn var upp Í réttinum, var án forsendna og er svo- hljóðandi: „Tryggingar þær, sem gerðarþoli, Olíuverslun Íslands hf., hefur boðið fram og lágu til grundvallar virðingargerð, dags. 14. júní 1989, skulu metnar á 215.200.000,00 kr. sem trygging fyrir greiðslu á kröfum gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands. ““ Við úrskurð á þessu ágreiningsefni kom m.a. til skoðunar verðmat á 2800 hlutabréfa í gerðarþola. Þar féllst fógeti á þau sjónarmið, er fram koma í virðingargerð og hafa áhrif á virðinguna, í fyrsta lagi, að rekstrar- og efnahagsreikningur félagsins fyrir árið 1988 væri óendurskoðaður, í öðru lagi, að gangverð hlutabréfanna væri ekki skráð á hlutabréfamarkaði, og í þriðja lagi, að fram komin gerðarbeiðni kynni að leiða til gjaldþrots gerðarþola. Þá taldi fógeti, að almennt yrði að fara varlega í mat á tryggingum, sem boðnar væru fram í hlutabréfum í félagi, er gerðin beindist að, í þeim tilgangi að afstýra gerðinni. Það væri tvímælalaust gerðarþola að sýna fram á, hvert verðmæti þeirra væri. Óvissa í því efni yrði ekki talin gerðarbeiðanda í óhag. Þar sem fógeti féllst að öðru leyti á sjónarmið virðingarmanna um aðrar tryggingar, kvað hann upp úrskurð þennan, enda hefur hann um það úrskurðarvald skv. 2. mgr. 12. gr., sbr. 1. mgr. 13. gr., laga nr. 18/1949. ...“ II. Fógeti reisir úrskurð sinn á mati hinna til kvöddu virðingarmanna. Fógeti á úrskurðarvald um fram boðnar tryggingar samkvæmt 12. gr. laga nr. 18/1949, sbr. 13. gr. sömu laga, og honum er rétt að tilnefna virðingarmenn sér til aðstoðar. Ákvörðun hans verður 1126 ekki hnekkt, nema hann leggi ólögmæt sjónarmið til grundvallar henni. Sóknaraðila (gerðarþola) bar með hliðsjón af S. gr. laga nr. 18/1949, sbr. 1. mgr. 140. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einka- mála í héraði, að láta virðingarmönnum í té þau gögn, sem að gagni gátu komið við mat þeirra. Varnaraðili (gerðarbeiðandi) hefur samþykkt tryggingu fyrir 215.200.000,00 krónur í samræmi við niðurstöðu virðingarmanna. Sóknaraðili hefur ekki hnekkt mati virðingarmanna á 1. - 14. flokki virðingargerðar. Hér fyrir dómi heldur sóknaraðili því ekki fram, að varnaraðili hafi, áður en hann krafðist kyrrsetningar, þegar haft nægar tryggingar í eigum sóknar- aðila. Verður því að staðfesta úrskurð fógeta, að því er varðar tryggingar samkvæmt fjórtán fyrstu flokkum virðingargerðar. Í upphafi 15. gr. laga nr. 18/1949 segir: „„Gerðarþola er rétt og skylt að boði fógeta að benda á fjármuni til kyrrsetningar, enda skal fara að óskum hans um það, hvað kyrrsetja skuli, gerðarbeið- anda að meinalausu. ...““ Þykja sömu sjónarmið mega gilda um fram boðnar tryggingar. Í virðingargerð kemur fram varðandi 15. og 16. flokk fram boðinna trygginga, sem annars vegar eru hluta- bréf í Olíuverslun Íslands hf. og hins vegar tryggingarbréf í ýmsum fasteignum félagsins, það sjónarmið, að innheimtuaðgerðir varnar- aðila geti leitt til gjaldþrots sóknaraðila og eftirfarandi riftunar veð- setningar. Samkvæmt 19. gr. laga nr. 18/1949 víkur kyrrsetning fyrir aðför og gjaldþroti. Það gerir veðsetning að öðru jöfnu ekki. Ekki er annað fram komið en trygging í eigum sóknaraðila sé varnaraðila að meinalausu. Af virðingargerð verður ekki séð, hversu miklu ofangreint sjónarmið hefur ráðið um niðurstöðu virð- ingarmanna. Þá byggja virðingarmenn m.a. á, að fógeti hafi ekki tekið afstöðu til tryggingarhæfni bréfa samkvæmt 16. flokki. Fógeti vitnar hins vegar til virðingargerðarinnar um rökstuðning fyrir úrskurði sínum. Verður ekki ráðið af ákvörðun fógeta, að hann hafi tekið sjálfstæða afstöðu til tryggingarhæfni bréfa samkvæmt 16. flokki virðingargerðar, en lagt álit virðingarmanna til grundvallar úrskurði sínum. Ber því að líta svo á, að úrskurður hans nái ekki til 16. flokks í virðingargerð, og fella ber ákvörðun hans um 15. flokk úr gildi. Úrskurður fógeta breytist því eins og segir í dómsorði. Hvor aðili beri sinn kostnað af málskoti þessu. 1127 Dómsorð: Tryggingar þær, sem sóknaraðili, Olíuverslun Íslands hf., hefur boðið fram og lágu til grundvallar |. - 14. flokks í virð- ingargerð, dags. 14. júní 1989, skulu metnar á 210.200.000,00 krónur sem trygging fyrir greiðslu á kröfum varnaraðila, Landsbanka Íslands. Fella ber ákvörðun fógeta um mat á 15. flokki virðingar- gerðar úr gildi. | Hvor aðili skal bera sinn kostnað af málskoti þessu. 1128 Mánudaginn 3. júlí 1989. Nr. 249/1989. Olíuverslun Íslands hf. gegn Landsbanka Íslands. Kærumál. Kyrrsetning. Trygging. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 20. f.m. Kærður er úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur, upp kveðinn sama dag. Úrskurðurinn er án forsendna skv. 2. mgr. 190. gr. laga nr. 85/1936, en úrskurðarorð er svohljóðandi: „„Kröfu gerðarþola, Olíuverslunar Íslands hf., að tryggingum í 28% hlutafjár í Olíu- verslun Íslands hf. verði skilað, er hafnað að svo stöddu.“ Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt verði fyrir fógeta að skila hlutabréfum fyrir 28% hluta- fjár í Olíuverslun Íslands hf. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og áskilur sér rétt til að hafa uppi kröfu um málskostnað vegna máls þessa í væntanlegu staðfestingarmáli. I. Valtýr Sigurðsson borgarfógeti, sem kvað upp hinn kærða úrskurð, hefur sent Hæstarétti athugasemdir sínar samkvæmt 27. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands, Gerir hann þar grein fyrir rekstri málsins og segir svo: „Með beiðni, dags. 29. maí sl., krafðist Landsbanki Íslands kyrr- setningar á eignum Olíuverslunar Íslands hf. til tryggingar gjald- föllnum skuldum hins síðarnefnda við bankann, að upphæð 431.126.328,50 kr., auk vaxta og kostnaðar, sem nánar greindi í gerðarbeiðni. Eftir að gerðarbeiðandi hafði lagt fram tryggingu, var málið tekið fyrir í fógetarétti 30. s.m. að báðum aðilum við- stöddum.. Af hálfu gerðarþola var þá óskað eftir fresti, m.a. til að leggja fram tryggingu fyrir kyrrsetningarkröfunni skv. 13. gr. 1129 1. nr. 18/1949, um kyrrsetningu og lögbann, og málinu frestað með samkomulagi til 1. júní sl. Við fyrirtöku málsins þann dag lagði gerðarþoli fram greinargerð, þar sem gerð var grein fyrir eignum sem tryggingu til að afstýra gerðinni. Trygging þessi var fólgin í eign gerðarþola á eigin hlutabréfum, hlutabréfaeign í öðrum hluta- félögum auk fjölda skuldabréfa og tryggingarbréfa í hans eigu. Margvíslegur ágreiningur reis um fram boðnar tryggingar, og krafðist gerðarbeiðandi þess, að þeim yrði hafnað og að gerðin næði fram að ganga. Hinn 2. þ.m. var kveðinn upp úrskurður í fógetarétti þess efnis, að kröfu gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, að kyrrsettar verði eignir gerðarþola, Olíuverslunar Íslands hf., var hafnað að svo stöddu. Í forsendum úrskurðarins kemur fram, að fógeti viðurkenndi hluta fram boðinna trygginga að undangenginni virðingu þeirra. Hinn 6. þ.m., er málið var tekið fyrir í fógetarétti, tilnefndi fógeti þá Stefán Má Stefánsson prófessor og Sigurð G. Guðjónsson hrl. virðingarmenn. Þá voru fógeta afhent gögn þau, er til virðingar kæmu, auk þess sem gerðarþoli afhenti enn frekari tryggingar í formi tryggingarbréfa. Af hálfu gerðarbeiðanda var þess krafist, að virðing færi fram hið fyrsta og sú virðing næði einnig til þeirra tryggingarbréfa, er síðast voru afhent í réttinum. Samtals námu þá fram boðnar tryggingar röskum $30.000.000,00 kr. að áætlun gerðarþola. Málinu var festað óákveðið, þar til virðingarmenn hefðu lokið störfum. Í fógetarétti 16. þ.m. var lögð fram um beðin virðingargerð. Þar eru fram boðnar tryggingar flokkaðar í 16 tilgreinda flokka og hver flokkur virtur fyrir sig. Í niðurlagi kemur fram, að tryggingar þessar eru samtals virtar á 215.200.000,00 kr. Að beiðni gerðarbeiðanda og með samþykki gerðarþola var málinu frestað til þriðjudags 20. júní. Mál þetta var tekið fyrir í fógetarétti 20. þ.m. Þá krafðist gerðar- beiðandi þess, að gerðin næði fram að ganga fyrir 222.726.328,00 kr. auk vaxta og kostnaðar skv. gerðarbeiðni, og var þar um að ræða mismun upphaflegrar kröfu skv. gerðarbeiðni og þess hluta hennar, er hann taldi sig hafa fengið tryggingu fyrir. Af hálfu gerðarþola komu fram mótmæli gegn þeim almennu 1130 sjónarmiðum, er fram komu í virðingargerð, að kyrrsetningar- beiðnin geti leitt til gjaldþrotaskipta á búi gerðarþola og til riftunar á þeim tryggingum, er fram voru boðnar, og því mótmælt, að þau sjónarmið væru lögð til grundvallar virðingu. Var þar einkum átt við virðingu á 28% af hlutabréfum í gerðarþola, er virt voru á 5.000.000,00 kr. sem trygging, en gerðarþoli hafði talið nafnvirði 120.000.000,00 kr. Þá voru bókaðar athugasemdir gerðarþola við virðinguna að öðru leyti. Fógeti tók ágreining þennan til úrskurðar. Úrskurður þessi, sem kveðinn var upp í réttinum, var án forsendna og er svohljóðandi: „Tryggingar þær, sem gerðarþoli, Olíuverslun Íslands hf., hefur boðið fram og lágu til grundvallar virðingargerð, dags. 14. júní 1989, skulu metnar á 215.200.000,00 kr. sem trygging fyrir greiðslu á kröfum gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands.““ Við úrskurð á þessu ágreiningsefni kom m.a. til skoðunar verð- mat á 28% hlutabréfa í gerðarþola. Þar féllst fógeti á þau sjónar- mið, er fram koma í virðingargerð og hafa áhrif á virðinguna, í fyrsta lagi, að rekstrar- og efnahagsreikningur félagsins fyrir árið 1988 væri óendurskoðaður, í öðru lagi, að gangverð hlutabréfanna væri ekki skráð á hlutabréfamarkaði, og í þriðja lagi, að fram komin gerðarbeiðni kynni að leiða til gjaldþrots gerðarþola. Þá taldi fógeti, að almennt yrði að fara varlega í mat á tryggingum, sem boðnar væru fram í hlutabréfum í félagi, er gerðin beindist að, í þeim tilgangi að afstýra gerðinni. Það væri tvímælalaust gerðarþola að sýna fram á, hvert verðmæti þeirra væri. Ovissa í því efni yrði ekki talin gerðarbeiðanda í óhag. Þar sem fógeti féllst að öðru leyti á sjónarmið virðingarmanna um aðrar tryggingar, kvað hann upp úrskurð þennan, enda hefur hann um það úrskurðarvald skv. 2. mgr. 12. gr., sbr. 1. mgr. 13. gr., laga nr. 18/1949. Að gengnum úrskurði gerði gerðarþoli kröfu til, að skilað yrði tryggingu í 28% af hlutabréfum í Olíuverslun Íslands h.f, þar sem brostnar væru forsendur fyrir að bjóða þau sem tryggingu vegna hinnar lágu virðingar. Gerðarbeiðandi mótmælti þessari kröfu. Fógeti tók ágreininginn til úrskurðar og kvað upp svohljóðandi úrskurð án forsendna: „„Kröfu gerðarþola, Olíuverslunar Íslands hf., að tryggingum í 1131 2870 hlutafjár í Olíuverslun Íslands hf. verði skilað, er hafnað að svo stöddu.““ Til grundvallar þessum úrskurði lá það mat fógeta, að hlutabréf þessi hefðu verið boðin gerðarbeiðanda sem trygging án fyrirvara til að afstýra kyrrsetningu. Í úrskurði fógetaréttar 2. júlí sl. hefði þessi trygging verið metin gild að fenginni virðingu. Þar sem virðing hafi farið fram og gerðarbeiðandi fallist á þá tryggingu, geti gerðar- þoli ekki nú tekið trygginguna til baka, enda hafði hann þá ekki komið fram með nægar tryggingar fyrir kyrrsetningarkröfunni í heild og kyrrsetning ekki farið fram í eignum gerðarþola. ...“ II. Með dómi Hæstaréttar fyrr í dag í málinu nr. 246/1989 milli sömu aðila var fellt úr gildi mat á tryggingu sóknaraðila í hlutabréf- um Olíuverslunar Íslands hf. samkvæmt 15. flokki virðingargerðar. Hér er um að ræða hlutabréf þau, sem um getur í hinum kærða úrskurði. Matið á þessum flokki hefur þannig verið niður fellt. Við þessar aðstæður er það á valdi sóknaraðila, hvort hann býður trygg- ingu í þessum hlutabréfum fram til mats að nýju eða heldur fast við kröfu sína um afhendingu þeirra. Þegar af þessum ástæðum ber að fella hinn kærða úrskurð úr gildi. Rétt er, að hvor aðila beri sinn kostnað af málskoti þessu. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur. Hvor aðili beri sinn kostnað af málskoti þessu. 1132 Mánudaginn 3. júlí 1989. Nr. 250/1989. Olíuverslun Íslands hf. gegn Landsbanka Íslands. Kærumál. Kyrrsetning. Trygging. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 20. f.m. Kærður er úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur, upp kveðinn sama dag. Úrskurðurinn er án forsendna skv. 2. mgr. 190. gr. laga nr. 85/1936, en úrskurðarorð er svohljóðandi: „„Kröfu gerðarþola, Olíuverslunar Íslands hf., að leggja fram sem tryggingu fyrir kröfu gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, samtals 69 tryggingarbréf, út gefin af gerðarþola, með veði í eignum félagsins, svo og bankabók nr. 173198, sagða eign gerðarþola, er hafnað.““ Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt fyrir fógeta að taka til greina þá kröfu hans að leggja fram sem tryggingu fyrir kröfu varnaraðila samtals 69 tryggingarbréf, út gefin af sóknaraðila, með veði í eigum hans, svo og bankabók nr. 173198. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og áskilur sér rétt til að hafa uppi kröfu um málskostnað vegna máls þessa í væntanlegu staðfestingarmáli. 1. Valtýr Sigurðsson borgarfógeti, sem kvað upp hinn kærða úrskurð, hefur sent Hæstarétti athugasemdir sínar samkvæmt 27. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands. Gerir hann þar grein fyrir rekstri málsins og segir svo: „„Með beiðni, dags. 29. maí sl., krafðist Landsbanki Íslands kyrr- setningar á eignum Olíuverslunar Íslands hf. til tryggingar gjald- föllnum skuldum hins síðarnefnda við bankann, að upphæð 431.726.328,50 kr., auk vaxta og kostnaðar, sem nánar greindi í gerðarbeiðni. Eftir að gerðarbeiðandi hafði lagt fram tryggingu, var málið tekið fyrir í fógetarétti 30. s.m. að báðum aðilum viðstödd- um. Af hálfu gerðarþola var þá óskað eftir fresti, m.a. til að leggja 1133 fram tryggingu fyrir kyrrsetningarkröfunni skv. 13. gr. |. nr. 18/1949, um kyrrsetningu og lögbann, og málinu frestað með samkomulagi til 1. júní sl. Við fyrirtöku málsins þann dag lagði gerðarþoli fram greinargerð, þar sem gerð var grein fyrir eignum sem tryggingu tilað afstýra gerðinni. Trygging þessi var fólgin í eign gerðarþola á eigin hlutabréfum, hlutabréfaeign í öðrum hluta- félögum auk fjölda skuldabréfa og tryggingarbréfa í hans eigu. Margvíslegur ágreiningur reis um fram boðnar tryggingar, og krafðist gerðarbeiðandi þess, að þeim yrði hafnað og að gerðin næði fram að ganga. Hinn 2. þ.m var kveðinn upp úrskurður í fógetarétti þess efnis, að kröfu gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, að kyrrsettar yrðu eignir gerðarþola, Olíuverslunar Íslands hf., var hafnað að svo stöddu. Í forsendum úrskurðarins kemur fram, að fógeti viðurkenndi hluta fram boðinna trygginga að undangenginni virðingu þeirra. Hinn 6. þ.m., er málið var tekið fyrir í fógetarétti, tilnefndi fógeti þá Stefán Má Stefánsson prófessor og Sigurð G. Guðjónsson hrl. virðingarmenn. Þá voru fógeta afhent gögn þau, er til virðingar kæmu, auk þess sem gerðarþoli afhenti enn frekari tryggingar í formi tryggingarbréfa. Af hálfu gerðarbeiðanda var þess krafist, að virðing færi fram hið fyrsta og sú virðing næði einnig til þeirra tryggingarbréfa, er síðast voru afhent í réttinum. Samtals námu þá fram boðnar tryggingar röskum $30.000.000,00 kr. að áætlun gerðarþola. Málinu var frestað óákveðið, þar til virðingarmenn hefðu lokið störfum. Í fógetarétti 16. þ.m. var lögð fram um beðin virðingargerð. Þar eru fram boðnar tryggingar flokkaðar í 16 tilgreinda flokka og hver flokkur virtur fyrir sig. Í niðurlagi kemur fram, að tryggingar þessar eru samtals virtar á 215.200.000,00. kr. Að beiðni gerðarbeiðanda og með samþykki gerðarþola var málinu frestað til þriðjudags 20. júní. Mál þetta var tekið fyrir í fógetarétti 20. þ.m. Þá krafðist gerðar- beiðandi þess, að gerðin næði fram að ganga fyrir 222.726.328,00 kr. auk vaxta og kostnaðar skv. gerðarbeiðni, og var þar um að ræða mismun upphaflegrar kröfu skv. gerðarbeiðni og þess hluta hennar, er hann taldi sig hafa fengið tryggingu fyrir. 1134 Af hálfu gerðarþola komu fram mótmæli gegn þeim almennu sjónarmiðum, er fram komu í virðingargerð, að kyrrsetningar- beiðnin geti leitt til gjaldþrotaskipta á búi gerðarþola og til riftunar á þeim tryggingum, er fram voru boðnar, og því mótmælt, að þau sjónarmið væru lögð til grundvallar virðingu. Var þar einkum átt við virðingu á 28% af hlutabréfum í gerðarþola, er virt voru á 5.000.000,00 kr. sem trygging, en gerðarþoli hafði talið nafnvirði 120.000.000,00 kr. Þá voru bókaðar athugasemdir gerðarþola við virðinguna að öðru leyti. Fógeti tók ágreining þennan til úrskurðar. Úrskurður þessi, sem kveðinn var upp Í réttinum, var án forsendna og er svohljóðandi: „Tryggingar þær, sem gerðarþoli, Olíuverslun Íslands hf., hefur boðið fram og lágu til grundvallar virðingargerð, dags. 14. júní 1989, skulu metnar á 215.200.000,00 kr. sem trygging fyrir greiðslu á kröfum gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands.““ Við úrskurð á þessu ágreiningsefni kom m.a. til skoðunar verð- mat á 2800 hlutabréfa í gerðarþola. Þar féllst fógeti á þau sjónar- mið, er fram koma í virðingargerð og hafa áhrif á virðinguna, í fyrsta lagi, að rekstrar- og efnahagsreikningur félagsins fyrir árið 1988 væri óendurskoðaður, í öðru lagi, að gangverð hlutabréfanna væri ekki skráð á hlutabréfamarkaði, og í þriðja lagi, að fram komin gerðarbeiðni kynni að leiða til gjaldþrots gerðarþola. Þá taldi fógeti, að almennt yrði að fara varlega í mat á tryggingum, sem boðnar væru fram í hlutabréfum í félagi, er gerðin beindist að, í þeim tilgangi að afstýra gerðinni. Það væri tvímælalaust gerðarþola að sýna fram á, hvert verðmæti þeirra væri. Óvissa í því efni yrði ekki talin gerðarbeiðanda í óhag. Þar sem fógeti féllst að öðru leyti á sjónarmið virðingarmanna um aðrar tryggingar, kvað hann upp úrskurð þennan, enda hefur hann um það úrskurðarvald skv. 2. mgr. 12. gr., sbr. 1. mgr. 13. gr., laga nr. 18/1949. Að gengnum úrskurði gerði gerðarþoli kröfu til, að skilað yrði tryggingu í 2800 af hlutabréfum í Olíuverslun Íslands hf., þar sem brostnar væru forsendur fyrir að bjóða þau sem tryggingu vegna hinnar lágu virðingar. Gerðarbeiðandi mótmælti þessari kröfu. Fógeti tók ágreininginn til úrskurðar og kvað upp svohljóðandi úrskurð án forsendna: 1135 „„Kröfu gerðarþola, Olíuverslunar Íslands hf., að tryggingum í 28% hlutafjár í Olíuverslun Íslands hf. verði skilað, er hafnað að svo stöddu.““ Til grundvallar þessum úrskurði lá það mat fógeta, að hlutabréf þessi hefðu verið boðin gerðarbeiðanda sem trygging án fyrirvara til að afstýra kyrrsetningu. Í úrskurði fógetaréttar 2. júlí sl. hefði þessi trygging verið metin gild að fenginni virðingu. Þar sem virðing hafi farið fram og gerðarbeiðandi fallist á þá tryggingu, geti gerðar- þoli ekki nú tekið trygginguna til baka, enda hafði hann þá ekki komið fram með nægar tryggingar fyrir kyrrsetningarkröfunni í heild og kyrrsetning ekki farið fram í eignum gerðarþola. Að þessum úrskurði gengnum kvaðst gerðarþoli kæra báða úrskurðina til Hæstaréttar Íslands. Fógeti ákvað engu að síður eftir kröfu gerðarbeiðanda að fram halda gerðinni með heimild í 4. mgr. (sic) 25. gr. 1. nr. 18/1949. Af hálfu gerðarþola var þá óskað að leggja fram frekari trygg- ingar til að afstýra kyrrsetningu. Afhenti hann í réttinum 15 trygg- ingarbréf, út gefin af Olíuverslun Íslands hf., með veði í fasteignum félagsins, samtals að nafnvirði 128.900.000,00 kr., auk 54 trygg- ingarbréfa, út gefinna af sama, með veði í skráningarskyldum öku- tækjum, samtals að nafnvirði 110.500.000,00 kr. Þá krafðist gerðarþoli, að tryggingarbréf, er áður höfðu verið boðin fram sem trygging og virðingarmenn ekki virt (tryggingarbréf í 16. flokki virð- ingargerðar), yrðu talin tryggingarhæf. Enn fremur var gerð krafa um, að bankabók nr. 173198 með inneign 12.700.000,00 kr. í vörslum gerðarbeiðanda, en talin eign gerðarþola, yrði metin sem trygging í þessu sambandi. Af hálfu gerðarbeiðanda var mótmælt fram boðnum tryggingum, þar sem aðeins eitt tryggingarbréfanna væri þinglesið, ekki lægju fyrir upplýsingar um verðmæti eigna né kvaðir, auk þess sem tryggingarbréf í lausafé væru aðeins út gefin af einum aðila. Þá var því mótmælt, að bankabók nr. 173198 væri eign gerðarþola. Fógeti tók ágreining þennan til úrskurðar og kvað upp svohljóðandi úrskurð án forsendna: „„Kröfu gerðarþola, Olíuverslunar Íslands hf., að leggja fram sem tryggingu fyrir kröfu gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, samtals 69 tryggingarbréf, út gefin af gerðarþola, með veði í eignum félagsins svo og bankabók nr. 173198, sagða eign gerðarþóla, er hafnað.“ 1136 Af hálfu gerðarþola var úrskurður þessi einnig kærður til Hæsta- réttar Íslands. Með úrskurði þessum féllst fógeti á þau sjónarmið gerðarbeið- anda, að tryggingarbréfin fullnægðu ekki réttum formskilyrðum til að teljast tryggingarhæf. Þar fyrir utan taldi fógeti, að slík trygg- ingarbréf með veði í eignum skuldara væru ekki almennt hæf sem trygging til að afstýra kyrrsetningu. Hins vegar var litið svo á, að eignir þær, sem settar voru að veði skv. þessum tryggingarbréfum, kynnu að koma til skoðunar við framkvæmd kyrrsetningar, ef úr yrði. Hvað varðaði bankabók nr. 173198, taldi fógeti, að gerðarþola bæri að greiða kröfuna með inneign á nefndri bók, ef eignarréttur að henni væri óumdeildur.““ II. Kyrrsetning fjármuna fer fram til að tryggja gerðarbeiðanda andlag aðfarar fyrir kröfu, sem er ekki enn aðfararhæf. Geti gerðarþoli bent á tryggingu fyrir kröfu gerðarbeiðanda, er kyrr- setning óþörf. Lög nr. 18/1949 banna ekki gerðarþola að leggja fram veð í eignum sínum til tryggingar, svo að kyrrsetningu verði afstýrt. Hvergi er þess getið, að veðbréfi þurfi að vera þinglýst, þegar það er boðið fram sem trygging. Í 15. gr. laga nr. 18/1949 segir: „„Gerðarþola er rétt og skylt að boði fógeta að benda á fjármuni til kyrrsetningar, enda skal fara að óskum hans um það, hvað kyrrsetja skuli, gerðarbeiðanda að meinalausu. ...““ Sömu sjónarmið hljóta að gilda um fram boðnar tryggingar. Fallast ber á það með gerðarbeiðanda, að ekki liggi fyrir nægar upplýsingar um verðmæti eigna né kvaða, til þess að bréfin geti talist tryggingarhæf. Þá skortir á um útgáfu fram lagðra tryggingar- bréfa í lausafé. Meðan sóknaraðili bætir ekki úr því, sem á skortir um tryggingarhæfni bréfanna, ber fógeta að hafna fram boðnum tryggingum. Þá skortir enn nægar upplýsingar um bankabók nr. 173198, svo að hún verði talin tryggingarhæf. Gerðarþoli bauð að nýju fram tryggingarbréf samkvæmt 16. flokki virðingargerðar. Í dómi í máli nr. 246/1989 milli sömu aðila er komist að þeirri niður- stöðu, að fógeti hafi ekki enn lagt úrskurð á tryggingarhæfni þeirra bréfa. Ekki verður litið svo á, að hann geri það heldur með þessum 1137 úrskurði. Með hliðsjón af 15. gr. laga nr. 18/1949 bar fógeta að inna sóknaraðila eftir skýringum á fram boðnum tryggingum, og var rétt að gefa honum skamman frest til skýringa og lagfæringa á fram lögðum skjölum, áður en hann kvað upp úrskurð sinn. Rétt er því að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og líta svo á, að sóknar- aðili eigi þess enn kost að lagfæra tryggingarbréfin, áður en fógeti tekur ákvörðun að nýju. Hvor aðili skal bera sinn kostnað af máli þessu. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi. Hvor aðili skal bera sinn kostnað af málinu. 72 1138 Fimmtudaginn 6. júlí 1989. Nr. 264/1989. Olíuverslun Íslands hf. gegn Landsbanka Íslands. Kærumál. Kyrrsetning. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 27. júní sl. skv. heimild í 3. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973, um Hæsta- rétt Íslands. Kærður er úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur, upp kveðinn sama dag. Urskurðurinn er án forsendna, sbr. 2.mgr. 190. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði, en úrskurðar- orð er svohljóðandi: „„Fallist er á með gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, að gerðarþola, Olíuverslun Íslands hf., sé skylt að segja til um lausafé til kyrrsetningar, áður en til kyrrsetningar kemur á fasteignum þeim, er hann hefur bent á. Fallist er á með gerðarbeiðanda, að kyrrsetning skuli eigi fara fram að svo stöddu í þeim eignum gerðarþola, er hann hefur bent á utan umdæmis réttarins.“ Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og að varnaraðili greiði sér málskostnað auk 12% sölugjalds til ríkissjóðs. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur, og áskilur sér rétt til að hafa uppi kröfu um málskostnað í eftir- farandi staðfestingarmáli. ks Valtýr Sigurðsson borgarfógeti, sem kvað upp hinn kærða úrskurð, hefur sent Hæstarétti athugasemdir sínar og vísað til 27. gr. laga nr. 75/1973. Sjá hér einnig 2. mgr. 190. gr. |. nr. 85/1936, sbr. 23. gr. 1. nr. 54/1988. Hljóða athugasemdirnar svo: „Með beiðni, dags. 29. maí sl., krafðist Landsbanki Íslands kyrr- setningar á eignum Olíuverslunar Íslands hf. til tryggingar gjald- föllnum skuldum hins síðarnefnda við bankann, að upphæð 1139 431.726.328,50 krónur. Gerðarþoli bauð fram tryggingar til að afstýra gerðinni, og hefur málið verið rekið reglulega fyrir fógeta- rétti frá þeim tíma, þar sem tekinn hefur verið fyrir ágreiningur aðila og úrskurðað um hann. Hinn 21. júní sl. var kveðinn upp úrskurður í málinu, þar sem tekin var til greina krafa gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, um kyrrsetningu í eignum gerðarþola, Olíuverslunar Íslands hf., til tryggingar skuld, að fjárhæð 222.726.328,00 kr., auk vaxta, er nánar voru tilgreindir, og kostnaðar við gerðina og eftirfarandi staðfestingarmál. Í framhaldi af þeim úrskurði lagði gerðarþoli fram í réttinum lista yfir lausafé svo og fasteignir í sinni eigu til kyrrsetningar, samtals að verðmæti 836.235.000,00 kr., að mati gerðarþola. Fasteignir þessar voru að mestu utan umdæmis réttarins. Þess var óskað, að þar sem fram boðnar eignir væru langt umfram kröfu gerðarbeið- anda, færi virðing þeirra ekki fram vegna kostnaðar, er af því leiddi. Af hálfu gerðarbeiðanda var þess krafist, að gerðarþoli benti á lausafé, áður en kyrrsettar yrðu fasteignir gerðarþola, og vísaði hann til 2. mgr. 24. gr. 1. nr. 19/1887, um aðför, kröfum sínum til stuðnings. Þá var þess krafist, að bent yrði á eignir, sem væru aðgengilegri og innan lögsagnarumdæmis réttarins. Að öðrum kosti krafðist hann úrskurðar réttarins um fram boðna fjármuni til kyrrsetningar og krafðist virðingar á þeim. Af hálfu gerðarþola var því mótmælt, að reglur 24. gr. aðfarar- laga um rétt dómhafa til að ganga að lausfé umfram fasteignir gætu átt við um kyrrsetningu, þar sem ekki væri um fullnustugerð að ræða. Taldi hann rétt gerðarþola skýlausan skv. 15. gr. Í. nr. 18/1949, um kyrrsetningu og lögbann, til að benda á þá fjármuni til kyrrsetningar, er tryggja myndu hugsanlegar kröfur gerðar- beiðanda að því marki, er gerðarþoli teldi sér hagstætt. Í fógetarétti 27. þ.m. var kveðinn upp svohljóðandi úr s:k:t;r Ör; „„Fallist er á með gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, að gerðarþola, Olíuverslun Íslands hf., sé skylt að segja til um lausafé til kyrrsetningar, áður en til kyrrsetningar kemur á fasteignum þeim, er gerðarþoli hefur bent á. 1140 Fallist er á með gerðarbeiðanda, að kyrrsetning skuli eigi fara fram að svo stöddu í þeim eignum gerðarþola, er hann hefur bent á utan umdæmis réttarins.“ Úrskurður þessi var í réttinum kærður til Hæstaréttar Íslands. Við úrlausn þessa ágreiningsefnis koma til skoðunar ákvæði um rétt gerðarþola og skyldu skv. 15. gr. laga nr. 18/1949, um kyrr- setningu og lögbann, til að benda á eignir til kyrrsetningar. Í 1. mgr. 15. gr. laganna segir, að gerðarþola sé rétt og skylt að boði fógeta að benda á fjármuni til kyrrsetningar, enda skuli fara að óskum hans um það, hvað kyrrsetja skuli, gerðarbeiðanda að meinalausu. Í 3. mgr. sömu greinar kemur fram, að réttur gerðar- þola til að taka frá tiltekna muni og verðmæti að tilteknu marki skuli fara eftir aðfararlögum, enda skuli eigi kyrrsettir munir þeir, er bannað sé að taka fjárnámi. Markmið kyrrsetningar er að tryggja, að sú eign skuldara, sem kyrrsett er, sé tiltæk, þegar lánardrottinn hefur öðlast aðfarar- hæfan dóm fyrir kröfu sinni og getur gert aðför samkvæmt honum. Það leiðir af eðli gerðarinnar, að gerðarbeiðandi, sem fengið hefur eignir gerðarþola kyrrsettar, geti tryggt rétt sinn með þeim hætti, að hann þurfi ekki síðar að gera aðför í öðrum eignum en kyrrsettar voru. Ákvæði 15. gr. um rétt og skyldu gerðarþola til að benda á eignir til kyrrsetningar verða því ekki skilin á annan veg en þann, að gerðarbeiðandi þurfi ekki að ganga að öðrum eignum til kyrr- setningar en hann þyrfti við aðför skv. texta laganna „gerðar- beiðanda að meinalausu““. Ekki verður séð, að það hafi verið ætlun löggjafans að veita gerðarþola ríkari rétt í þessu efni við kyrr- setningu en við aðför. Samkvæmt þessu verður að telja, að ákvæði um rétt og skyldur gerðarþola til að benda á eignir til kyrrsetningar séu hin sömu skv. 15. gr. kyrrsetningarlaga og fram koma í 24. gr. aðfararlaga. Það er meginregla, að löghaldsgerðir skuli hafa skjótan fram- gang. Í máli þessu benti gerðarþoli á eignir víðs vegar um land til kyrrsetningar. Ef fallist er á rétt gerðarþola til þessarar ábendingar, þarf að taka gerðina upp Í mörgum lögsagnarumdæmum, til að henni verði lokið. Þinglýsing kyrrsetningargerðar, virðing þeirra eigna og eftirfarandi uppboð, ef til kæmi, myndi tefja mjög mála- 1141 rekstur gerðarbeiðanda. Það er skilningur réttarins, að það sé gerðarbeiðanda ekki „„að meinalausu“, að gerðarþoli bendi á eignir utan umdæmis réttarins, þegar hann getur bent á eignir innan þess. Ekki var talin þörf á að úrskurða um, að virðing skuli fara fram, sbr. 2. mgr. 12. gr. 1. nr. 18/1949.“ ll. Með dómum Hæstaréttar í málunum nr. 246, 249 og 250/1989, sem kveðnir voru upp 3. þ.m., voru felldir úr gildi, ýmist að nokkru eða öllu leyti, þrír úrskurðir fógetaréttar Reykjavíkur, sem kveðnir voru upp 20. f.m., varðandi fram boðnar tryggingar af hálfu sóknaraðila vegna kyrrsetningarbeiðni varnaraðila. Samkvæmt dómum þessum kemur nú til athugunar, hvort sóknaraðili býður enn fram ofangreindar tryggingar, og ef svo fer, liggur fyrir fógeta að taka afstöðu til þeirra og hugsanlega að fá þær metnar. Með hliðsjón af framansögðu þykir ekki tímabært að dæma um álitaefni það, sem hér er til meðferðar, og ber því að svo stöddu að fella hinn kærða úrskurð úr gildi. Hvor aðili skal bera kostnað sinn af máli þessu. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi. Hvor aðili beri sinn kostnað af málinu. 1142 Fimmtudaginn 6. júlí 1989. Nr. 266/1989. Ákæruvaldið gegn Guðna Elíassyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Bjarni K. Bjarnason og Benedikt Blöndal og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili hefur hinn 30. júní 1989 samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, kært til Hæstaréttar gæsluvarðhaldsúrskurð sakadóms Reykjavíkur sama dag. Hann krefst þess aðallega, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldinu verði markaður skemmri tími. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins kærða úrskurðar. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 30. júní 1989. Ár 1989, föstudaginn 30. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Helga 1. Jónssyni sakadómara, kveðinn upp úrskurður þessi. Í dag var kveðinn upp dómur í máli ákæruvaldsins gegn Guðna Elíassyni, Nóatúni 30 hér í borg, fæddum 30. janúar 1961. Var hann dæmdur í þriggja ára fangelsi fyrir að hafa með ofbeldi þröngvað X, fæddri ..... ; til holdlegs samræðis við sig að ..... hér í borg aðfaranótt 9. april sl. og brotið talið varða við 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Er dómþola var birtur dómurinn í dag, lýsti hann yfir því, að hann óskaði áfrýjunar. Dómþoli hefur sætt gæsluvarðhaldi óslitið síðan 9. apríl sl. 1143 Af hálfu ríkissaksóknara er gerð krafa til þess, að dómþoli sæti gæslu- varðhaldi áfram til uppkvaðningar endanlegs. dóms í málinu, en þó eigi lengur en til 1. mars 1990 kl. 17.00, og vísar hann til 4. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 í því sambandi. Dómbþoli hefur mótmæit kröfunni, þ.m.t. tímalengd hennar. Með hliðsjón af framangreindum dómi og vísan til 4. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir rétt að taka kröfu ríkissaksóknara til greina, en þó þannig, að dómþoli sæti gæsluvarðhaldi eigi lengur en til miðvikudags 3. janúar 1990 kl. 17.00. Úrskurðarorð: Gæsluvarðhald Guðna Elíassonar framlengist til uppkvaðningar hæstaréttardóms í máli þessu, en þó eigi lengur en til miðvikudags 3. janúar 1990 kl. 17.00. 1144 Fimmtudaginn 6. júlí 1989. Nr.229/1989. G. Þorsteinsson á Johnson hf. gegn Hafsteini Hafsteinssyni hrl. f.h. Kovo Foreign Trade Corp., Ingileifi Einarssyni og Magnúsi Einarssyni. Kærumál. Þóknun virðingarmanna. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson og Bjarni K. Bjarnason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Mánudaginn 22. maí 1989 var í fógetarétti Reykjavíkur af fulltrúa yfirborgarfógeta, Júlíusi Guðmundssyni, kveðinn upp úrskurður án forsendna í málinu nr. A-6233-5/1988: Hafsteinn Hafsteinsson hrl. f.h. Kovo Foreign Trade Corp. gegn G. Þorsteinssyni ér Johnson hf., og er hann svohljóðandi: Úrskurður: Þóknun til Ingileifs Einarssonar og Magnúsar Einarssonar, löggiltra fasteignasala, vegna virðingargerðar á eignarhluta G. Þorsteinssonar og Johnsons hf. í Ármúla 1 telst hæfileg samtals 60.000,00 krónur. Með heimild í 3. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973, um Hæsta- rétt Íslands, hefur sóknaraðili skotið úrskurði þessum til Hæsta- réttar með kæru 25. maí 1989, sem barst Hæstarétti 14. júní 1989. Í greinargerð 16. júní 1989 gerir sóknaraðili þær dómkröfur, að hinum áfrýjaða úrskurði verði hrundið og breytt á þá leið, að þóknun virðingarmannanna verði einungis ákveðin 5.000,00 krónur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar úr hendi varnaraðila. Hafsteini Hafsteinssyni hæstaréttarlögmanni hefur verið tilkynnt um kærumál þetta. Frá honum hafa hvorki borist kröfur né greinar- gerð. Varnaraðilar, Ingileifur Einarsson og Magnús Einarsson, hafa skilað greinargerð, sem dagsett er 6. júlí 1989. Verður að skilja hana á þann veg, að þeir krefjist staðfestingar hins kærða úrskurðar. 1145 I. Héraðsdómari hefur sent Hæstarétti eftirfarandi athugasemdir, sem líta má á sem forsendur og rökstuddar ástæður hans samkvæmt 2. mgr. 190. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði, sbr. 23. gr. laga nr. 54/1988 og 238. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 27. gr. laga nr. 54/1988: söl. Með fjárnámsbeiðni, dagsettri 14. nóvember 1988, fór Hafsteinn Hafsteinsson hrl. þess á leit f.h. Kovo Foreign Trade Corp., að gert yrði fjárnám í eignum G. Þorsteinssonar og Johnsons hf., Garðars Þorsteinssonar og Þorsteins Garðarssonar til tryggingar skuld samkvæmt aðfararhæfum dómi bæjarþings Reykjavíkur í bæjar- þingsmálinu nr. 5694/1988, að fjárhæð 53.518,63 Bandaríkjadölum, með 14,4% ársvöxtum frá 14. júlí 1988 til 1. september 1988 og með dráttarvöxtum samkvæmt Ill. kafla laga 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags auk áfallins og áfallandi kostnaðar. 2: Mál þetta var fyrst tekið fyrir í fógetarétti Reykjavíkur 5. desember 1988. Málinu var síðan frestað nokkrum sinnum, m.a. til að gefa gerðarþola kost á að leggja fram yfirlit yfir eignir. Slíkt yfirlit var aldrei lagt fram, og þegar málið var tekið fyrir 24. febrúar sl., benti Kári Einarsson f.h. G. Þorsteinssonar og Johnsons hf. á eignarhluta gerðarþola í Ármúla 1 til fjárnáms. Af hálfu gerðarbeiðanda var ábendingunni mótmælt á þeim forsendum, að eignin væri þegar yfirveðsett, og óskaði hann eftir, að fram færi virðing á því, hvort umræddur eignarhluti gerðarþola í Ármúla | væri fullnægjandi andlag gerðarinnar. Ljóst var þegar í upphafi, að hér yrði um yfirgripsmikla og flókna virðingu að ræða, og ákvað því fógeti að höfðu samráði við aðila utan réttar að fá til þess tvo sérfróða menn. Voru þeir Ingileifur Einarsson og Magnús Einarsson, löggiltir fasteignasalar, kvaddir til að virða eignarhluta gerðarþola í Ármúla 1. Í þinghaldi 28. mars sl. voru sömu aðilar sem fyrr. Fyrir það þinghald var aðilum gert ljóst, að umrædd virðing lægi fyrir og væri 1146 gerð krafa af hálfu virðingarmanna að fá greiddar samtals 60.000,00. kr. fyrir virðinguna. Kári Einarsson lýsti yfir í því þinghaldi, að hann myndi leysa til sín virðingargerðina fyrir þá upphæð. Þá er málið var tekið fyrir 4. apríl sl., var með Kára Einarssyni Haraldur Blöndal hrl., sem mótmælti þóknun til virðingarmanna sem of hárri og óskaði eftir úrskurði fógeta þar um. Úrskurður var síðan kveðinn upon 22. maí sl. Við ákvörðun fógeta var tekið mið af því, að hér er um að ræða mikið húsnæði, 710,76 fm, sem skiptist í steinsteypt verslunar-, skrifstofu- og lager- húsnæði. Fasteignamat eignarinnar er 53.504.373,00 kr. og bruna- bótamat 95.331.951,00 kr. Þá munu áhvílandi veðskuldir á eignarhlutanum vera um 67.000.000,00 kr. Með hliðsjón af þessu var þóknun til virðingarmanna talin hæfilega ákveðin samtals 60.000,00 kr.“ ll, Sóknaraðili heldur því fram, að þóknun sú, er virðingarmenn hafi áskilið sér, sé í engu samræmi við verðmæti þeirrar vinnu, er þeir lögðu fram. Þá tekur lögmaður sóknaraðila fram: „Samkvæmt eigin yfirlýsingu er virðingin framkvæmd 17. mars 1989 og virð- ingargerðin rituð sama dag. Áskilja virðingarmenn sér því 30.000 krónur hvor í daglaun. Af virðingargerð sést, að virðingin var ein- föld, enda um að ræða verslunarhúsnæði í Reykjavík, þar sem auðveldast er að gera sér grein fyrir verðmæti húseigna. Húsnæðið er venjulegt verslunarhúsnæði, og virðingarmenn líta ekki til annars en þess, sem venjulegur glöggur kaupandi myndi gera, ef hann gengi um eignina í þeim tilgangi að kaupa hana.“ lll. Virðingarmenn taka fram í greinargerð sinni, að mat á verslunar- húsnæði geti verið sérstaklega vandasamt, „þar sem taka þarf tillit til staðsetningar, viðskiptavildar, aðkomu og fleiri þátta, sem varði verðmatið og geti haft gífurleg áhrif á söluverð. Þá er rétt að benda á, að matshlutinn skiptist í iðnaðar-, verslunar- og skrifstofuhús- næði, sem allt þarf að meta sérstaklega og er ekki á færi leikmanns að meta.“ 1147 IV. Álitsgerð virðingarmanna er allrækileg. Í inngangi er tekið fram, að verðmatið sé framkvæmt af virðingarmönnum „hinn 17.3. 1989 og byggir á skoðun á eigninni““. Að loknum inngangi skiptist álits- gerðin í sex kafla, sem bera yfirskriftina: A. Ástand, B. Skipulag, C. Staðsetning, D. Byggingaréttur, E. Helstu forsendur og F. Verð og kjör. Þegar tekið er tillit til þessa, verðmætis eignarhlutans og þess, að virðingin var framkvæmd af sérfróðum mönnum, þykir eiga að staðfesta hinn kærða úrskurð. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. 1148 Fimmtudaginn 6. júlí 1989. Nr. 268/1989. Ákæruvaldið gegn Páli Konráði Konráðssyni Þormar. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Varnaraðili hefur með heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974, um meðferð opinberra mála, skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 3. júlí 1989, sem barst Hæstarétti 5. sama mánaðar. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 3. júlí 1989. Ár 1989, mánudaginn 3. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Jónasi Jóhannssyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurð- ur þessi. RLR hefur krafist þess, að Páli Konráði Konráðssyni Þormar, Grettis- götu 43, Reykjavík, kt. 020753-5879, verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudags 14. júlí nk. kl. 17.00 vegna grunar um brot gegn 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Kærði hefur mótmælt kröfu RLR. Málavextir eru þeir, að laugardaginn 1. júlí sl. kl. 12.08 barst lögreglunni í Reykjavík tilkynning þess efnis, að maður nokkur lægi meðvitundarlaus í íbúð að Skriðustekk 19, Reykjavík. Fóru lögreglumenn á vettvang ásamt sjúkraliði, og voru þegar hafnar lífgunartilraunir á manninum, Sighvati Andréssyni, kt. 270349-6689, en þær báru ekki árangur, og var maðurinn úrskurðaður látinn um kl. 13.00. 1149 Hinn látni gat ekki greint frá því, hvað hefði komið fyrir sig, en skv. upplýsingum foreldra hans, sem búa að Skriðustekk 19, fór hinn látni út fimmtudagskvöldið 29. júní með kunningja sínum, Vilmundi Vilmundar- syni, og kom síðan ölvaður heim að morgni föstudagsins og kvartaði þá undan miklum verkjum í maga, eftir að hann hafði lent í ryskingum. Í bráðabirgðaáliti réttarlæknis, sem krufði líkið, kemur fram, að hinn látni hafi þjáðst af bráðri lífhimnubólgu og undirliggjandi (sic) orsök hennar verið rifnun þvagblöðru. Fljótlega vaknaði sá grunur, að kærði hefði veitt hinum látna þá áverka, sem síðar drógu hann til dauða, og hefur kærði við yfirheyrslur viðurkennt að hafa lent í átökum við hinn látna á heimili hins fyrrnefnda aðfaranótt föstudags 30. júní sl. Kærði hefur borið fyrir dómi, að hinn látni hafi fyrir- varalaust og án sýnilegrar ástæðu slegið kærða högg á hnakkann með þeim afleiðingum, að hann féll á gólfið í íbúð sinni, og því næst hafi hinn látni stokkið á kærða, sem hafi varið sig og slegið hinn látna eitt högg á kjálk- ann. Kærði hefur og borið, að hann hafi síðan staðið upp og sparkað einu sinni í afturenda hins látna, þar sem hann lá á gólfinu. Kærði hefur hins vegar ekki viljað kannast við það að hafa gert neitt meira á hlut hins látna, þrátt fyrir það að honum hafi verið kynntur fram- burður vitna hjá lögreglu um hið gagnstæða. Hefur og komið fram ósam- ræmi í framburði kærða og vitna um fleiri atriði, þ. á m. aðdraganda að framangreindum átökum. Brot það, sem kærði er undir rökstuddum grun um að hafa framið, getur varðað fangelsisrefsingu skv. 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Með hliðsjón af því, sem að framan er rakið, er ljóst, að rannsókn þessa máls er á frumstigi, og þykir veruleg hætta á því, að kærði hafi áhrif á vitni og nái að spilla sakargögnum, haldi hann óskertu frelsi. Þykir því rétt að taka kröfu RLR til greina með vísan til 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 og ákveða, að kærði skuli sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudags 14. júlí nk. kl. 17.00. Úrskurðarorð: Kærði, Páll Konráð Konráðsson Þormar, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudags 14. júlí nk. kl. 17.00. 1150 Mánudaginn 10. júlí 1989. Nr. 368/1988. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) segn Pétri Ingólfssyni "(Jón Bjarnason hrl.). Skilasvik. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Ríkissaksóknari áfrýjaði héraðsdómi til Hæstaréttar með áfrýj- unarstefnu 31. október 1988 að ósk ákærða, en jafnframt var mál- inu áfrýjað „af ákæruvaldsins hálfu til sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar refsingar““. Við munnlegan flutning málsins hér fyrir dómi vár þess krafist, að hinn áfrýjaði dómur yrði staðfestur, þó þannig, að refsing yrði þyngd. Jafnframt var því lýst yfir, að fallist væri á þá niðurstöðu héraðsdóms, að ósannað væri, að ákærði hefði skotið undan fé. Eins og fram kemur í héraðsdómi, var ákærði kaupmaður og hafði rekið fataverslun um nokkurt skeið. Var verslunin í fyrstu í einkaeign hans, en var sögð rekin af sameignarfélagi hans og dóttur hans frá 1. janúar 1983 til 1. janúar 1984. Samkvæmt auglýsingu í Lögbirtingablaði 1984, nr. 100, sem út kom 4. desember, var hlutafélagið Pétur Ingólfsson stofnað 2. janúar 1984. Stjórnar- formaður og framkvæmdastjóri var ákærði. Tilgangur félagsins var m.a. sá að reka smásölu. Ekki eru gögn um, hvort og hvenær hluta- félagið tók við rekstri verslunarinnar, en tilkynnt var 31. október 1984, að áðurgreint sameignarfélag hefði hætt starfsemi um áramót- in næstu á undan. Undirskrift ákærða á skjölum varðandi verslun- ina og hann sjálfan var með ýmsu móti árið 1984, en ekki er fram komið, að aðrir hafi á þeim tíma undirritað skjöl varðandi versl- unarreksturinn. Ber ákærði refsiábyrgð á þeim fjármálaráðstöfun- um, sem mál þetta snýst um. Bókhald Péturs Ingólfssonar sf. fyrir 1983 var ófullkomið. Fyrir liggja reikningar, dagsettir í október 1984, og segir löggiltur endur- 1141 skoðandi, er reikningana samdi, að það hafi hann gert eftir fram lögðum gögnum og upplýsingum ákærða, en ekki framkvæmt endurskoðun. Eftir reikningum þessum var rekstrartap 1983 250.838,00 krónur, en eignir umfram skuldir í árslok 109.162,00 krónur. Ekki liggur fyrir bókhald um verslunarreksturinn árið 1984, en ákærði skilaði söluskattsskýrslum fyrir fyrstu 9 mánuði ársins. Þær eru undirritaðar af honum „pr. pr. Pétur Ingólfsson sf.““. Söluskatturinn var ekki greiddur. Fram er komið, að rekstur verslunarinnar gekk illa 1984. Segir ákærði sjálfur, að lánardrottnar hafi gengið hart að sér. Hann hafði selt íbúð sína um vorið, en um haustið urðu þeir atburðir, sem mál þetta snýst um. Ákærði seldi 26. september eignarhluta sinn í Bú- stað sf. og ráðstafaði andvirðinu til að greiða skuldir. Hinn 17. nóvember var verslunin seld og andvirðið einnig notað til greiðslu skulda. Ákærði fór úr landi 7. desember. Hinn 7. mars 1985 var bú hans tekið til gjaldþrotaskipta. Lýsti hann yfir því fyrir skipta- rétti, að hann ætti ekki lengur neinar eignir. Lýstar kröfur í búið námu 5.044.750,93 krónum. Skiptaréttur hefur ekki tekið afstöðu nema til einnar kröfu, sem lýst var, og af hálfu ákærða er því haldið fram, að skuldir sínar hafi í raun ekki verið miklar. Ljóst er, að þær voru verulegar, eins og lýst er í hinum áfrýjaða dómi, en ekki er þörf á því, eins og mál þetta liggur fyrir, að taka með öðrum hætti afstöðu til þess, hve háar þær voru. Kröfur þær, sem ákærði greiddi síðustu mánuði ársins 1984, voru flestar gjaldfallnar, en glöggar upplýsingar eru ekki um það atriði. Eftir 26. september 1984 hlaut ákærði að sjá fram á, að hann gæti ekki staðið í skilum við alla lánardrottna sína. Kröfur þær, sem hann greiddi eftir þetta, voru, eins og á stóð, tiltölulega háar, og skiptir þá eigi máli, hvort þær voru gjaldfallnar eða ekki. Greiðslurnar leiddu til skerðingar á rétti sumrá kröfuhafa, og hlaut ákærða að vera ljóst, að svo myndi verða. Hefur ákærði brotið gegn 250. gr., 1. mgr. 4. tl., almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Refsiákvörðun héraðsdóms ber að staðfesta, þó þannig, að rétt er að skilorðsbinda refsinguna, svo sem Í dómsorði segir. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er staðfest. Dæma ber ákærða til að greiða áfrýjunarkostnað, eins og í dómsorði segir. 1152 Dómsorð: Ákærði, Pétur Ingólfsson, sæti fangelsi sex mánuði. Fulln- ustu refsingarinnar skal frestað og hún niður falla að þremur árum liðnum frá uppsögu dóms þessa, ef ákærði heldur almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1958. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun, í ríkissjóð, 40.000,00 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Bjarnasonar hæsta- réttarlögmanns, 40.000,00 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 24. júní 1988. Ár 1988, föstudaginn 24. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Arngrími Ísberg sakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 362/1988: Ákæruvaldið gegn Pétri Ingólfssyni, sem dómtekið var 10. júní sl. Málið hafði upphaflega verið dómíekið í8. mars si., en var síðan endurupptekið og dómtekið að nýju, svo sem áður sagði. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, út gefnu 15. maí 1986, á hendur Pétri Ingólfssyni, nú til heimilis að Hraunbæ 96 í Reykjavík, fæddum 6. október 1936 í Reykjavík, „fyrir skilasvik með því að hafa síðustu mánuði fyrir gjaldþrot sitt 7. mars 1985, einkum síðustu mánuði ársins 1984, selt meginhluta eigna sinna, þ.e. eignarhluta sinn í sameignar- félaginu Bústað, Borgartúni 29, Reykjavík, og verslunina Viktoríu, Lauga- vegi 12, Reykjavík, og síðan ráðstafað söluandvirði eignanna á þann veg, að lánardrottnum ákærða var stórlega mismunað, einkum með greiðslu þeirra fjárskuldbindinga sinna, þar sem nánir ættingjar og vinir stóðu í ábyrgð fyrir, svo sem hér á eftir verður nánar rakið, og enn fremur með undanskoti á hluta þessara fjármuna, allt með þeim afleiðingum, að skipta- meðferð á búinu leiddi í ljós, að búið var með öllu eignalaust, en lýstar kröfur í það námu samtals 5.044.750,93 kr.: I. 26. september 1984 seldur eignarhluti í Bústað sf., söluverð til ráðstöfunar ........00.000.... kr. 3.750.000,00 II. 17. október (svo) 1984 seld verslunin Viktoría, söluverð til ráðstöfunar ......00000.00.0. 0... kr. 3.937.500,00 Samtals söluverð eigna ......0000.. 0. 0... kr. 7.687.500,00 Ill. 10. 11. 12. 1153 Lánardrottnum mismunað með greiðslu eða við- töku kaupanda á eftirgreindum fjárskuldbinding- um ákærða: - Skuld ákærða við Bústað sf. gerð upp við sölu - Bústaður sf. tekur við kaupin á sig skuld ákærða við Lífeyrissjóð verslunarmanna ............. . 26. september 1984 gerð upp skuld við Verslunar- banka Íslands, ábyrgðarmenn Hjörtur Ingólfsson og Þorsteinn Þorvaldsson, .................. 21. september 1984 gerð upp skuld við Verslunar- banka Íslands, ábyrgðarmenn Hjörtur Ingólfsson og Björgúlfur Pétursson, ................... - 27. september 1984 gerð upp skuld við Verslunar- banka Íslands samkvæmt þremur víxlum, ábyrgðarmaður Ingólfur Guðmundsson, ..... - 2. október 1984 gerð upp víxilskuld við Iðnaðar- banka Íslands, ábyrgðarmaður Ingólfur Guð- MUNÁSSON, ........0.0 0 - 9. október 1984 gerð upp víxilskuld við Lands- banka Íslands, ábyrgðarmaður Ingólfur Guð- MUNdSSON, ..........)2. 00 - 20. nóvember 1984 greitt upp skuldabréf hjá Iðnaðarbanka Íslands, Hafnarfirði, ábyrgðar- menn Hjörtur Ingólfsson og Ingólfur Guð- ða a a a 27. nóvember 1984 greidd dómskuld vegna inn- stæðulauss tékka, framseljendur tékkans Björg- úlfur Pétursson, Lárus Lúðvíksson og Pálmi Haraldsson, ii ga þaki a Í nóvember 1984 greiddur innstæðulaus tékki í vörslum Arnolds Carls Henckells heildsala, ábyrgðarmenn Björgúlfur Pétursson og Lárus Lúðvíksson tl da Eg ara ra bari ið 4. desember 1984 greiddir tveir víxlar, samþykkt- ir af Björgúlfi Péturssyni, syni ákærða, en út gefnir af Guðjóni Styrkárssyni hrl. .......... 6. desember 1984 greiddir Guðjóni Styrkárssyni hrl. tveir víxlar, samþykktir af Björgúlfi Péturs- SYÐRA ri a a a og enn fremur greitt honum hinn 13., 16. og 20. nóvember inn á innstæðulausa tékka ........ kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. 4 kr. kr. 256.950,00 617.232,55 325.630,17 406.912,54 747.000,00 308.302,00 150.000,00 66.520,90 65.105,00 100.000,00 105.604,00 175.000,00 75.000,00 1154 13. Í desember 1984 gerðar upp við Gunnar Axel Pálsson hrl. skuldir samkvæmt innstæðulausum tékkumi 3 a 0 á 0 að ER 0 ni 0 0 ná RE kr. 374.818,00 14. Í desember 1984 gerð upp yfirdráttarskuld á hlr. 421 við Iðnaðarbanka Íslands, Hafnarfirði, ábyrgðarmaður Björgúlfur Pétursson, ......-. kr. 606.250,00 Samtals — kr. 4.380.325.16 Iv. Óskýrður mismunur, (1.379.991,16 kr. þ.e. undanskotið fé, útleiðist með eftirgreindum hætti: A. Söluandvirði fyrrgreindra eigna „kr. 7.687.500,00 B. Frá dregst: 1. Greiddar almennar kröfur, sbr. Ill. kafla, ......0...0...- kr. 4.380.325,16 2. Greiddar löghalds- og veðkröfur kr. 1.093.750,00 3. Afföll af verðbréfum ........ kr. 655.912,00 4. Greidd sölulaun .......... 0." kr. 100.000,00 5. Greiddir ýmsir reikningar ..... kr. 78.004,00 kr. 6.307.991,16 Undanskotið fé ......0.00. ern nn kr. 1.379.508,84 Framanlýst ráðstöfun ákærða á söluandvirði tilgreindra eigna á þeim tíma, sem honum hlaut að vera ljóst, að fjárhagur hans stóð höllum fæti, telst varða við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Af hálfu ákærða er krafist sýknu og að allur sakarkostnaður verði lagður á ríkissjóð, þar með talin hæfileg málsvarnarlaun verjanda ákærða. Verj- andi ákærða hélt því fram, að hann hefði ekki á nokkurn hátt brotið gegn 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga með sölu eigna sinna og greiðslu skulda. Ákærði hefði selt eignir til að greiða skuldir, en ekki fengið nægjanlega hátt verð fyrir verslunina Viktoríu miðað við það, hvað hann hefði átt að geta fengið. Þá hefði aðgangsharka kröfuhafa ráðið mikið til ferðinni, ekki síst bankanna, en ákærði hefði lagt áherslu á að greiða þeim í von um fyrirgreiðslu síðar, er svo hefði brugðist. Einnig hefði á þessum tíma verið mikil verðbólga og lánskjaravísitala hækkað ört. Þá hefði ákærði engu fé skotið undan. Það fé, sem talið er undan skotið í ákærunni, hefði gengið til að greiða mönnum, ér höfðu lánað ákærða fé með háum vöxtum. 1155 Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann tvisvar verið sektaður fyrir umferðarlagabrot, á árunum 1961 og 1964. Málavextir verða nú raktir samkvæmt framburði ákærða og vitna svo og eftir öðrum gögnum málsins. I. Um nokkurra ára skeið rak ákærði tískuverslunina Viktoríu að Lauga- vegi 12 hér í borg. Fyrst var þetta einkafirma ákærða, síðar sameignarfélag hans og dóttur hans, Þóru, og 2. janúar 1984 var stofnað hlutafélagið Pétur Ingólfsson. Taldi ákærði, að hlutafélagið hefði rekið verslunina, allt þar til hún var seld í nóvember 1984, svo sem síðar verður rakið. Meðal gagna málsins er ársreikningur vegna Péturs Ingólfssonar sf. fyrir árið 1983, saminn af endurskoðunarskrifstofu Ragnars Á. Magnússonar. Þar kemur fram, að samkvæmt efnahagsreikningi 31. desember 1983 voru eignir félagsins samtals 895.961,00 kr., en skuldir 786.799,00 krónur. Tap á rekstrinum 1983 var 250.838,00 krónur. Ekki liggur fyrir bókhald ársins 1984, en samkvæmt framburði ákærða gekk rekstur verslunarinnar hratt niður á við þetta ár. Samkeppni jókst, og hann kvaðst hafa tekið rangar ákvarðanir um innkaup. Einnig hefði sala farið dvínandi undanfarin ár, og á þeim tíma keypti ákærði íbúð á verðtryggðum lánum, sem hlóðu verulega utan á sig. Fram er komið í mál- inu, að á þessu ári greiddi hann engan söluskatt, en skilaði þó alltaf inn skýrslum. Í málinu eru til skýrslur fyrir mánuðina Janúar til september, og eru þær allar undirritaðar af ákærða pr. pr. Pétur Ingólfsson sf. Í mars 1984 seldi ákærði íbúð sína að Eiðistorgi 5. Söluverð var 2.750.000,00 krónur. Fékk ákærði í sínar hendur 1.850.000,00 kr. í pening- um og víxlum og 212.614,00 kr.í skuldabréfi, en 687.186,00 kr. tók kaup- andi að sér í formi áhvílandi lána. Ekki er ákært fyrir ráðstöfun þessa, og verður því ekki um hana frekar fjallað hér. 11. Ákærði átti 12,5% í firmanu Bústað sf. Aðrir eigendur voru faðir hans og bræður. Bústaður sf. átti og rak fasteignina Borgartún 29. Hinn 26. september 1984 seldi ákærði sameigendum sínum hlut sinn í félaginu fyrir 3.750.000,00 kr. Ákærði kvað tilgang sinn með sölunni hafa verið að losa fé til að greiða skuldir. Kaupverðið var fundið með því að leggja saman brunabótamatsverð og fasteignamatsverð og deila í með tveimur. Sam- kvæmt félagssamningi átti ákærði ekki rétt á að fá sinn hlut greiddan út fyrr en að tveimur árum liðnum frá næstu áramótum, eftir að hann gekk úr félaginu. Hann mun hins vegar hafa sótt það fast að fá greiddan sinn hlut, og varð það úr. 1156 Kaupverðið var greitt sem hér segir: Bústaður hélt eftir 256.950,00 kr., er ákærði skuldaði félaginu. Var þar um að ræða lán til ákærða frá því í ágúst 1984 og hlut hans í opinberum gjöldum félagsins og fleira. Hinn 5. apríl 1984 hafði ákærði flutt lán til Lífeyrissjóðs verslunarmanna af íbúð- inni að Eiðistorgi 5 yfir á Borgartún 29, og sama dag flutti hann einnig lán til sama sjóðs af íbúð sonar síns að Leirutanga 49 í Mosfellssveit yfir á Borgartún 29. Við kaupin tók Bústaður sf. að sér þessar skuldir, samtals 617.232,55 kr. Kr. 325.630,17 notaði ákærði til að greiða upp skuldabréf við Verslunarbankann. Ábyrgðarmenn voru Hjörtur Ingólfsson, bróðir ákærða, og Þorsteinn Þorvaldsson, kunningi hans. Ákærði bar fyrir dómi, að Verslunarbankinn hefði verið aðalviðskiptabanki sinn, og til að liðka fyrir væntanlegri fyrirgreiðslu bankans við sig hugði hann það vera kröfu bankans, að þessi skuld yrði gerð upp. Þá var einnig gert upp skuldabréf við sama banka með 406.912,54 kr., og lágu sömu ástæður til þess og fyrr var rakið samkvæmt framburði ákærða. Ábyrgðarmenn á þessu bréfi voru Hjörtur, bróðir hans, og Björgúlfur, sonur hans. Þá voru greiddir þrír víxlar hjá Verslunarbankanum, samtals að fjárhæð 747.000,00 kr., og lágu sömu ástæður til greiðslu til þeirra og skuldabréfanna og að framan er rakið. Ábyrgðarmaður þessara víxla var bróðir ákærða, Hjörtur, en ekki faðir hans, eins og segir í ákærunni. Greiddur var 300.000,00 króna víxill við Iðanaðarbankann í Hafnarfirði með 308.302,00 kr. Ábyrgðarmaður á víxlinum var faðir ákærða, Ingólfur Guðmundsson. Ákærði kvað bankann hafa krafist þess, að víxlinum yrði breytt í skuldabréfalán, og hafi það verið gert og Borgartún 29 sett að veði fyrir láninu. Bústaður sf. hafi svo annast greiðslu bréfsins. Loks varð að samkomulagi á milli ákærða og Bústaðar st., að félagið greiddi 150.000,00 króna víxilskuld við Landsbankann, sem faðir hans var ábyrgðarmaður að, og 66.520,90 kr., sem var skuld við Iðnaðarbankann í Hafnarfirði samkvæmt skuldabréti, er faðir ákærða og Hjörtur, bróðir hans, voru ábyrgðarmenn á. Auk þess, sem að framan er rakið, fékk ákæri í hendur fjögur skulda- bréf, hvert að fjárhæð 220.000,00 kr., og þar með hafði Bústaður sf. gert upp við ákærða. Bréf þessi seldi ákærði á verðbréfamarkaði Fjár- festingarfélagsins, og fengust út úr þeirri sölu samtals 608.159,00 krónur. Ill. Svo sem fyrr sagði, rak ákærði tískuvöruverslunina Viktoríu hér í borg. Hana seldi hann 17. nóvember 1984, en ekki 17. október, eins og segir í ákæru, og undirritar hann kaupsamninginn f.h. Péturs Ingólfssonar hf. Kaupandi var Jónína S. Lárusdóttir. Kaupverðið var 3.937.500,00 kr., og var það að fullu greitt við undirritun samningsins. Voru 200.000,00 kr. 1157 greiddar í reiðufé, 2.987.500,00 kr. með 8 víxlum á gjalddögum 1/12 og 22/12 1984 og 1/1, 10/1, 10/2, 1/4, 1/9 og 1/12 1985. Loks voru 750.000,00 kr. greiddar með 10 skuldabréfum, hverju að fjárhæð 75.000,00 kr. Af kaupverðinu notaði ákærði 1.093.750,00 kr. til að greiða löghalds- og veðkröfur, sem hvíldu á versluninni, eins og hann var skuldbundinn til samkvæmt kaupsamningnum. Kr. 100.000,00 runnu til greiðslu sölulauna. Víxil, að fjárhæð 587.500,00 kr., seldi ákærði Herluf Clausen fyrir 320.000,00: kr. Andvirðið kvaðst ákærði hafa notað til að greiða skuldir og þar á meðal dómskuld við Verslunarbankann, að fjárhæð 65.105,00 kr., vegna tékka. Framseljendur hans voru Björgúlfur Pétursson, sonur ákærða, Lárus G. Lúðvíksson og Pálmi Haraldsson. Kvað ákærði bankann hafa verið aðalviðskiptabanka sinn og hann því viljað hreinsa þar til. Víxill, að fjárhæð 606.250,00 kr., var afhentur Iðnaðarbankanm í Hafnarfirði til greiðslu á óheimiluðum yfirdrætti verslunarinnar þar. Í ákæru er því haldið fram, að Björgúlfur, sonur ákærða, hafi borið ábyrgð á þessum yfirdrætti, en hér fyrir dómi hefur komið fram, að svo var ekki. Átta af skuldabréfun- um seldi ákærði á verðbréfamarkaði Fjárfestingarfélagsins og fékk fyrir þau samtals 508.611,00 kr. Tvö skuldabréfanna afhenti hann syni sínum, er seldi þau fyrir 124.818,00 kr. á sama stað, og rann andvirðið til Gunnars A. Pálssonar, sem hafði undir höndum tékka, út gefna af ákærða. Einnig fékk Gunnar í hendur víxil, að fjárhæð 250.000,00 kr., er ákærði fékk við söluna á versluninni. Verður viðskiptunum við Gunnar og aðra lýst nánar hér á eftir. Andvirði skuldabréfanna, sem ákærði seldi sjálfur, kvað hann hafa runnið til Gunnars og Arnolds Henckels, en þeir hefðu lánað sér fé. Verður um það nánar fjallað síðar. Arnold mun einnig hafa fengið 100.000,00 króna víxil, er ákærði fékk við söluna, en hann hafði undir höndum tékka frá ákærða. Þá mun ákærði hafa greitt Guðjóni Styrkárs- syni samtals 355.604,00 kr., og kvaðst hann hafa gert það vegna aðgangs- hörku Guðjóns. Ekki vildi Guðjón kannast við það fyrir dómi að hafa þurft að beita hörku við innheimtuna. Af þessari upphæð voru 280.604,00 kr. vegna víxla, sem Björgúlfur, sonur ákærða, var í ábyrgð fyrir. Það, sem vantar, kveðst ákærði hafa notað almennt til að greiða skuldir án þess að geta gert nákvæmar grein fyrir því. Hér fyrir dómi hefur ákærði borið, að í upphafi hafi verið gert ráð fyrir því, að verslunin myndi seljast fyrir mun hærra verð en raun varð á, allt að 5,5 til 6 milljónum. Hefur verjandi hans lagt fram yfirlýsingu frá Andra Árnasyni hdl., er annaðist söluna, og samkvæmt henni var miðað við, að verðið væri allt að 5 milljónum króna, þegar ákærði fór þess á leit við hann, að hann annaðist söluna. Ákærði kvað vanmat á vörulager hafa valdið því, að ekki fékkst hærra verð fyrir verslunina. 1158 IV. Þegar ákærði hafði selt eignarhlut sinn í Bústað sf. og verslunina Viktoríu, var hann orðinn eignalaus, en skuldaði enn töluvert fé. Þar á meðal skuldaði hann Lárusi G. Lúðvíkssyni. Lárus hafði ásamt starfsmanni sínum, Pálma Haraldssyni, staðið í viðræðum við ákærða um greiðslu skuldanna, en ekki höfðu þær viðræður borið árangur, er ákærði fór af landi brott til Danmerkur 7. desember 1984. Hinn 29. nóvember hafði eigin- kona hans, Auður Viktoría Þórisdóttir, sent búslóð til Holstebro í Danmörku. Hinn 3. desember krafðist ákærði skilnaðar að borði og sæng við konuna, og var leyfi til þess gefið út 5. desember. Með beiðni, dagsettri 3. janúar 1985, krafðist Grétar Haraldsson hrl. þess fyrir hönd Lárusar G. Lúðvíkssonar, að bú ákærða yrði tekið til gjaldþrota- skipta á grundvelli b-liðar 1. mgr. 13. gr. gjaldþrotalaganna. Var orðið við þeirri kröfu og úrskurður kveðinn upp 7. mars 1985. Hinn 28. maí var ákærði yfirheyrður fyrir skiptarétti og kvaðst þá vera eignalaus. Hann lýsti yfir, að hann hefði selt allar eignir sínar, eins og að framan hefur verið rakið, og greitt skuldir með andvirðinu. Með bréfi, dag- settu 16. janúar 1986, sendi skiptaráðandi ríkissaksóknara skýrslu um bú ákærða og gögn varðandi það. Segir svo m.a. í bréfinu: „Ljóst er, að þrotamaður var kominn í veruleg fjárhagsvandræði á árinu 1984, er hann hóf sölu á framantöldum eignum sínum. Hann hefur í yfirheyrslum fyrir skiptarétti lýst yfir, að allt andvirði umræddra eigna hafi gengið til greiðslu skulda og að ekkert hafi verið eftir, „, er bú hans var tekið til gjaldþrota- skipta““. Í framhaldi af þessu ritaði ríkissaksóknari Rannsóknarlögreglu ríkisins bréf og krafðist opinberrar rannsóknar á ætluðum skilasvikum ákærða með undanskoti fjármuna og mismunun lánardrottna. Rannsóknarlögregla ríkisins fékk út gefna handtökuskipun á hendur ákærða, og var hann síðan handtekinn í Danmörku 2. apríl 1986 og fluttur til Íslands næsta dag. Sama dag hafði hann verið úrskurðaður í gæsluvarð- hald til 10. apríl af dómaranum í Holstebro, og 5. apríl var hann úrskurð- aður í gæsluvarðhald af sakadómi Reykjavíkur til 23. apríl. Við yfirheyrslur hjá rannsóknarlögreglu kom fram hjá ákærða, auk þess sem að framan hefur verið rakið, að hann hefði selt hlut sinn í Bústað sf. og verslunina Viktoríu til að greiða skuldir, en ekki gert sér grein fyrir, hversu miklar þær voru, talið sig eiga fyrir skuldum og ekki gert sér ljóst, að svo væri ekki, fyrr en hann var búinn að selja eignirnar. Aðspurður, hví hann hefði ekki gefið bú sitt upp til gjaldþrotaskipta, svaraði hann: „Vegna eðlis ýmissa skulda gat ég það ekki. Það voru utanaðkomandi ábyrgðarmenn á ýmsum skuldum, sem ég greiddi. Ég hefði kannski ekki átt að greiða þær frekar en aðrar skuldir. Það var aðgangsharka kröfuhafa, 1159 sem réð ferðinni.“ Í framhaldi af þessu er hann spurður, hvort honum sýn- ist ekki ljóst, að einkum hafi verið greiddar kröfur, sem ættmenn hans voru í ábyrgð fyrir, og það verið ástæða þess, að þær voru greiddar. Hann svaraði: „Þetta voru skuldir, sem voru komnar í vanskil og hefðu lent á ábyrgðarmönnunum ella. Það er ljóst, að þetta hefði lent á ábyrgðarmönn- unum. Ég vil hins vegar taka fram, eins og ég hef sagt áður, að ég réð ekki ferðinni, heldur var það harka innheimtumanna. Ég. vil líka taka það skýrt fram, að þetta var ekki planlagt þannig af minni hálfu að greiða fyrst og fremst skuldir, sem fjölskylda mín var í ábyrgð fyrir.“ Aðspurður hvort hann teldi sig hafa mismunað kröfuhöfum, svaraði ákærði: „Ég svara því neitandi. Ég hef margsagt, að ég réð ekki ferðinni. Ég lá undir hótunum um, að það myndi reyna á, ef ég ekki greiddi, og ég fékk ekki framlengingu á þessum skuldum. Mikið af þessu var skuldir, sem búið var að framlengja áður.““ Hann kvaðst engar ráðstafanir hafa gert varðandi aðrar skuldir, áður en hann fór til Danmerkur, hvorki samið um þær né sett tryggingar fyrir þeim. Aðspurður um ástæður fyrir utanförinni svaraði ákærði: „Ég get ekki sagt annað en fjárhagur minn var hruninn. Ég hafði ekki frið, hvorki að nóttu né degi, fyrir kröfuhöfum, og ég gat ekki staðið í þessu lengur.““ Síðar segir hann um þetta sama: „Tilgangurinn var að fá frið í bili. Ég fór til Danmerkur, af því að ég þekki til þar í landi. Ég vildi fá frið fyrir kröfuhöfum.““ Ákærði tók fram, að hann hefði alls ekki ætlað að fela sig í Danmörku, og benti á, að hann hefði komið heim, um leið og skiptaráðandi óskaði eftir. V. Ákærði kom fyrst fyrir dóm, er málið var þingfest 4. júní 1986. Hann var lauslega yfirheyrður, en síðan leystur úr farbanni, sem hann var í og átti að standa til 1. júlí. Næst kom ákærði fyrir dóm 1. júní 1987. Hann viðurkenndi, eins og þegar er fram komið, að hafa selt eignir sínar, þ.e. hlut sinn í Bústað sf. og verslunina Viktoríu, fyrir það verð, sem tilgreint er í ákæru, og í þeim tilgangi að greiða skuldir. Hafi hann verið eigna- laus, þegar hann var búinn að selja þær. Fyrir dómi viðurkenndi ákærði að hafa greitt skuldir þær, sem III. kafli ákæru fjallar um, og hafa skýringar hans á þeim greiðslum þegar verið raktar í Il. og III. kafla hér að framan. Varðandi IV. kafla ákærunnar hefur hann kannast við að hafa greitt löghalds- og veðkröfur, svo sem fyrr var rakið, og einnig sölulaun, enn fremur, að afföll af verðbréfum hafi numið þeirri upphæð, er í ákæru greinir. Aðspurður, hvers vegna hann hefði ekki notað verðbréfin til að greiða með skuldir í stað þess að selja þau með afföllum, svaraði hann því til, að margir þeirra, sem hann var í viðskiptum við, hefðu neitað að taka við þeim sem greiðslu og aðeins 1160 viljað reiðufé. Aðspurður, hvort hann hefði reynt að bjóða þau sem greiðslu einhverjum þeirra, er kröfur hafa gert í þrotabú hans, kvaðst hann ekki hafa gert það. Andvirði bréfanna hefði verið notað í greiðslur, er hann hefði þegar gert fullnægjandi grein fyrir. Þá gerði hann engar athugasemdir við 5. lið IV. kafla ákæru, þar sem tilgreindir eru ýmsir reikningar, er ákærði greiddi af andvirði eigna sinna. Í ákæru er ákærði talinn hafa skotið undan fé, samtals 1.379.508,84 kr. Ákærði hefur neitað, að þessu fé hafi verið skotið undan, heldur hafi hann notað það til að greiða fjórum mönnum peningalán, er hann hafi tekið hjá þeim. Þessir menn eru Arnold Henckell, en honum kvaðst ákærði hafa greitt 348.000,00 kr., og sé þar innifalin 100.000,00 króna greiðsla, sbr. 10. lið III. kafla ákæru. Gunnari A. Pálssyni greiddi ákærði 585.600,00 kr., og er þar einnig innifalin greiðsla á 374.818,00 kr., sbr. 13. lið III. kafla ákæru. Herluf Clausen yngra greiddi ákærði 370.000,00 kr. og Viðari Guðjohnsen 460.000,00 kr. Allt hafi þettar verið lán til sín gegn tékkum, og auk þeirra greiðslna, sem að framan voru raktar, hafi hann greitt á annað hundrað þúsund krónur í vexti. Ákærði lagði fram yfirlit um þessi viðskipti, og komu númer tékkanna og upphæð hvers þeirra fram á þeim. Flestir þessara tékka voru í vörslum skiptaráðanda, en hann hefur afhent dóminum þá, og hafa þeir verið lagðir fram í málinu. Ákærði kveðst hafa komist í samband við þá Arnold og Viðar fyrir milli- göngu Pálma Haraldssonar. Pálmi og Lárus Lúðvíksson hafi komið sér í samband við Gunnar A. Pálsson, en sjálfur hafi hann þekkt Herluf Clausen. Fyrir dómi bar Herluf Clausen, að hann hefði lánað ákærða fé í tengslum við viðskipti þeirra, og ekki rengdi hann þá upphæð, er ákærði gaf upp um þau. Arnold Henckell bar hjá rannsóknarlögreglu að hafa lánað ákærða fé, en fyrir dómi kvað hann Pálma Haraldsson hafa óskað eftir því við sig, að hann útvegaði ákærða peningalán. Hann hafi ekki viljað verða við því, en verið reiðubúinn að taka þátt í viðskiptum með ákærða. Hafi hann gert það á þann hátt, að hann aðstoðaði ákærða við að leysa út vörur gegn ágóðahlut. Hjá rannsóknarlögreglu kom fram, að hann hefði afhent ákærða 200.000,00 kr. í júlí 1984 gegn ávísunum, að fjárhæð kr. 280.000,00, er dagsettar voru fram í tímann. Nánar gat hann ekki gert grein fyrir viðskiptum sínum við ákærða. Viðar Guðjohnsen kvaðst aldrei hafa lánað ákærða fé, heldur hefði hann fengið tékka, út gefna af honum, frá Lárusi G. Lúðvíkssyni og Pálma Haraldssyni, og hefði hann með því verið að hjálpa þeim Pálma og Lárusi. Ekki gat Viðar borið um umfang þessara viðskipta og hvorki rengt né stað- fest þá upphæð, er ákærði nefndi í því sambandi. 1161 Gunnar A. Pálsson kvaðst aldrei hafa lánað ákærða fé, heldur hefði hann leigt Lárusi G. Lúðvíkssyni húsnæði og tekið við tékkum frá honum, sem voru út gefnir af ákærða, til greiðslu á húsaleigunni. Þetta fær stuðn- ing af framburði Pálma Haraldssonar, en Lárus G. Lúðvíksson ber að hafa komið ákærða í samband við Gunnar, sem síðan hafi lánað honum fé. Allir þeir tékkar, sem lagðir hafa verið fram í málinu og ákærði segir tengjast framangreindum lánaviðskiptum, eru gefnir út af honum til handhafa. Á aðeins einum þeirra er að finna nafn einhvers þeirra fjögurra, sem að framan eru nefndir sem lánardrottnar ákærða, þ.e. nafn Arnolds Henckells. Á þessum tékka eru einnig nöfn Björgúlfs, sonar ákærða, og Lárusar G. Lúðvíkssonar. Þessi nöfn eru einnig á tveimur öðrum tékkum, er ákærði segist hafa greitt Arnold. Á tékkunum, sem tengjast viðskiptun- um við Gunnar A. Pálsson, eru nöfn barna ákærða, Björgúlfs og Þóru, nafn Lárusar G. Lúðvíkssonar og nafn Pálma Haraldssonar á tveimur. Á tékkunum, sem tengjast viðskiptunum við Herluf Clausen, er eingöngu nafn ákærða. Og á tékkunum, sem tengjast viðskiptunum við Viðar Guðjohnsen, eru nöfn Björgúlfs Péturssonar og Lárusar G. Lúðvíkssonar. Ákærði var spurður að því, hvers vegna hann hefði ekki gert rannsóknar- lögreglunni grein fyrir þessum viðskiptum. Hann svaraði því til, að hann hefði ekki getað það, vegna þess að hann hefði ekki haft aðgang að gögnum um þau og því hefði orðið um ágiskanir að ræða hjá sér. Ákærði bar á sama hátt og fyrir lögreglu, sem að framan var rakið, um för sína til Danmerkur og tilganginn með henni. Við síðustu dómsyfir- heyrslu óskaði ákærði eftir, að bókað yrði, að þegar hann hefði farið til Danmerkur sér til heilsubótar, hefði það verið ætlun sín að koma heim aftur eftir áramót 1984 - 1985, en vonir sínar um bankalán brugðist og hann því hætt við heimkomuna. Hann neitaði að hafa mismunað kröfu- höfum, heldur hefði aðgangsharka þeirra ráðið ferðinni. Hann kvað sér fyrst hafa orðið ljóst í desember 1984, að hann átti ekki fyrir skuldum. Svo sem áður hefur verið rakið, voru Björgúlfur, sonur ákærða, og bróðir hans, Hjörtur, í ábyrgð fyrir ýmsum skuldum hans, sem greiddar voru. Fyrir dómi voru þeir spurðir að því, hvort þeir hefðu beitt ákærða þrýstingi, til að þessar skuldir yrðu greiddar, og kannaðist hvorugur þeirra við að hafa gert það. VI. Svo sem áður er fram komið, var bú ákærða tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur, upp kveðnum 7. mars 1985. Gefin var út innköllun til skuldheimtumanna, og námu lýstar kröfur samtals 5.044.750,93 krónum. Kröfur þessar verða nú reifaðar lið fyrir lið og um leið getið um afstöðu ákærða til þeirra. Skiptaráðandi hefur aðeins lýst 1162 afstöðu sinni til einnar kröfu. Ákærði lýsti sig eignalausan fyrir skiptarétti, og mun þess ekki að vænta, að rétturinn muni að óbreyttri stöðu mála taka afstöðu til annarra lýstra krafna. 1. Krafa Lárusar G. Lúðvíkssonar er að fjárhæð 645.362,00 krónur. Hún er samkvæmt tólf víxlum, sem samþykktir eru til greiðslu af ákærða, og áskorunarstefnu á hendur honum og Lárusi G. Lúðvíkssyni. Ákærði hefur mótmælt þessari kröfu og telur sig skulda Lárusi 173.160,00 krónur. Hann hefur skýrt frá því, að hann hafi í greiðaskyni við Lárus samþykkt fyrir hann víxla, sem viðskipti voru ekki á bak við, og kvað hann líklegt, að einverjir af þeim víxlum, sem krafan í þrotabúið er reist á, séu þannig til komnir. Lárus G. Lúðvíksson hefur fyrir dómi mótmælt því, að ákærði hafi samþykkt víxla umfram það, sem viðskipti voru á bak við. Voru þeir samprófaðir um þetta atriði, en ekki fékkst önnur niðurstaða. 2. Krafa Gjaldheimtunnar í Reykjavík er að fjárhæð 139.709,00 kr. vegna opinberra gjalda 1983 og 1984. Ákærði hefur borið, að hér sé um áætlun að ræða. 3. Krafa Innheimtustofnunar sveitarfélaga er að fjárhæð 10.280,00 kr. vegna meðlags með syni ákærða frá 1. mars 1984 til 31. mars 1985. Ákærði hefur kannast við þessa kröfu, en borið, að hún sé að fullu greidd. á. Krafa frá Árvakri hf. er að fjárhæð 21.283,00 kr. samkvæmt áritaðri áskorunarstefnu. Ákærði hefur kannast við þessa kröfu, en kveðst ekki hafa séð hana fyrr en við yfirheyrslu í sakadómi. 5. Krafa Nestu hf. er að fjárhæð 22.096,00 kr. samkvæmt víxli, sam- þykktum af ákærða. Hann hefur kannast við rithönd sína á víxlinum, en kveðst aldrei hafa átt viðskipti við fyrirtækið. 6. Krafa Péturs R. Guðmundssonar er að fjárhæð 250.000,00 kr. samkvæmt fjórum tékkum, út gefnum af ákærða, og einum víxli, sam- þykktum af honum. Ákærði hefur kannast við rithönd sína á þessum skjöl- um, en kveðst aldrei hafa fengið skýringu á því, hvers eðlis viðskiptin voru, sem stóðu á bak við kröfuna. 7. Krafa Lífeyrissjóðs verslunarmanna er að fjárhæð 23.082,80 krónur. Ákærði hefur kannast við þessa skuld. Skiptaráðandi hefur samþykkt þessa kröfu. 8. Krafa Plastos hf. er að fjárhæð 30.032,90 kr. samkvæmt áritaðri áskorunarstefnu. Ákærði hefur kannast við þessa skuld, en gat ekki gert grein fyrir viðskiptunum á bak við hana. 9. Krafa Finnsk-íslenska verslunarfélagsins hf. er að fjárhæð 433.130,00 kr. samkvæmt einum víxli, samþykktum af ákærða, og fimm tékkum, út gefnum af honum. Ákærði hefur kannast við rithönd sína á þessum skjölum, en ekki getað borið um viðskiptin með þau. Vegna þessar- ar kröfu óskaði verjandi ákærða eftir því, að forsvarsmaður félagsins kæmi 1163 fyrir dóm og gerði grein fyrir þessum viðskiptum. Jón Ólafsson, fram- kvæmdastjóri félagsins, bar fyrir dómi, að tékkarnir væru greiðsla frá ákærða fyrir vörur, er hann hefði keypt af félaginu. Jón kvað ákærða hafa verið í miklum vanskilum við sig, og hefðu tékkar verið framlengdir hvað eftir annað. Einnig hefði verið algengt, að tékkar væru stílaðir fram í tím- ann. Í gögnum málsins er að finna reikning frá félaginu, að fjárhæð 103.627,00 kr., vegna fatakaupa verslunarinnar Viktoríu. Þennan reikning greiðir ákærði með tveimur tékkum, sem síðan reynast innstæðulausir og eru meðal þeirra, sem krafa félagsins í þrotabú ákærða grundvallast á. Jón Ólafsson kvaðst ekki hafa undir höndum frekari gögn um viðskipti ákærða við félagið. 10. Krafa Rafmagnsveitu Reykjavíkur er að fjárhæð 12.257,00 kr. vegna rafmagnsnotkunar ákærða að Eiðistorgi 5 frá 2. mars 1984 til 18. júlí s.á. og að Birkimel 10 frá 10. júlí 1984 til 5. janúar 1985. Varðandi þessar kröfur þá hefur ákærði bent á, að hann hafi farið af landi brott í desember 1984 og flust frá Eiðistorgi 5 5. júní 1984. 11. Krafa Verslunarbankans er að fjárhæð 465.295,63 kr. samkvæmt dómi bæjarþings Reykjavíkur og tveimur árituðum áskorunarstefnum. Ákærði hefur borið, að hér muni hafa verið um að ræða persónulegan yfir- drátt sinn. 12. Krafa Hilmars Ingimundarsonar hrl. er að fjárhæð 250.441,40 kr. samkvæmt tékka, að fjárhæð 200.000,00 kr., sem ákærði hefur kannast við að hafa gefið út. Hann hefur ekki getað skýrt frá, hvaða viðskipti liggi á bak við tékkann, en hefur kannast við rithönd sína á honum. 13. Krafa Guðmundar Ósvaldssonar er að fjárhæð 109.096,00 kr. samkvæmt tveimur tékkum, út gefnum af ákærða. Hann hefur borið, að þetta sé að hluta til húsaleiga og að hluta til þvinguð þóknun vegna breyt- ingar á húsaleigusamningi. 14. Krafa tollstjórans í Reykjavík er að fjárhæð 2.041.934,00 kr. vegna vangoldins söluskatts. Ákærði hefur borið, að þessi skuld sé áætlaður sölu- skattur. Hann skuldi í raun um 500.000,00 krónur. Kröfu þessari til stuðnings hefur verið lögð fram tölvuútskrift frá tollstjóraembættinu, þar sem fram kemur sundurliðun á söluskattsálagningu á fyrirtæki ákærða 1984. Áður er fram komið, að hann greiddi engan söluskatt árið 1984, en skilaði inn skýrsl- um. Þegar söluskattsskýrslur ákærða eru bornar saman við álagningarskrá tollstjóra, kemur í ljós, að tollstjóri byggir á framtölum ákærða nema fyrir febrúar, þar sem ákærði telur sig eiga að greiða 33.146,00 kr., en tollstjóri 25.620,00 kr., og fyrir september, þar sem ákærði telur fram 157.315,00 kr., en tollstjóri leggur á hann 29.934,00 krónur. Ekki eru meðal gagna málsins skýrslur fyrir október og nóvember, en tollstjóri leggur á ákærða fyrir þá mánuði svo og fyrir desember, en þá hafði hann selt verslunina. 1164 15. Krafa Guðjóns Styrkárssonar hrl. samtals er 613.834,00 kr. sam- kvæmt sjö víxlum, samþykktum af ákærða, og einum tékka, út gefnum af honum. Ákærði hefur borið, að fyrir liggi dómur um, að þetta sé ekki krafa. Guðjón Styrkársson hefur borið, að hann eigi ekki lengur kröfu í þrotabú ákærða. Niðurstaða. Samkvæmt ákæruskjalinu er ákærða annars vegar gefið að sök að hafa stórlega mismunað lánardrottnum sínum, einkum með greiðslu þeirra fjár- skuldbindinga, sem ættingjar og vinir stóðu Í ábyrgð fyrir, og hins vegar er hann sakaður um undanskot fjármuna. Verður fyrst fjallað um fyrra atriðið. Eins og rakið var, selur ákærði allar eigur sínar um haustið og í byrjun vetrar 1984. Var hann þá eignalaus, en skuldaði samt umtalsvert fé, svo sem rakið hefur verið, og breytir hér engu um, þótt skuldir ákærða kunni að vera eitthvað lægri en tilgreint er í kröfulýsingalistanum. Þeim fjármun- um, sem hann fékk í hendur með sölu eignanna, varði hann til greiðslu sumra skulda sinna, en hirti í engu um hinar. Það er sannað með framburði ákærða, vitna og öðrum gögnum málsins, að ættingjar ákærða voru Í ábyrgð fyrir þeim skuldum, er hann greiddi, en hann einn ber ábyrgð á þeim skuldum, sem eftir standa og lýst hefur verið í þrotabú hans, sem er með öllu eignalaust. Af framburði ákærða má ráða, að fjárhags- vandræði hans áttu sér nokkurn aðdraganda. Hann tapar á rekstrinum 1983, og hann greiðir engan söluskatt allt árið 1984. Hann selur íbúð sína að Eiðistorgi 5 í mars sama ár. Og samkvæmt framburði hans sjálfs gengur rekstur hans hratt niður á við árið 1984. Honum hlaut því að vera ljóst, að hverju gat stefnt, enda er ákærði engan veginn reynslulaus í viðskiptum, hafði rekið verslunina Viktoríu frá árinu 1976. Honum var fyrir fram vel ljóst, hvað hann myndi fá fyrir eignarhluta sinn í Bústað sf. Þá hefði honum sem reyndum verslunarmanni vart átt að dyljast raunverulegt verðmæti verslunarinnar Viktoríu og honum því mátt vera fullljóst, hvað fyrir hana myndi fást. Þegar síðan litið er til þess, hvaða skuldir ákærði greiðir, eins og áður hefur verið rakið, og hvernig hann hegðar sér, eftir að hann hafði fengið í hendur fjármuni, t.d. með því að selja skuldabréf með verulegum afföllum í stað þess að reyna að nota þau til greiðslu skulda með fullu verði, þá verður að telja, að ákærði hafi af ásetningi mismunað lánardrottnum sínum, eins og honum er gefið að sök í ákæruskjali. Varðar þetta við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga. Síðara atriðið, sem ákærði er sakaður um, er undanskot fjármuna, sem í ákærunni eru taldir nema 1.379.991,16 krónum. Ákærði hefur neitað að hafa skotið undan fjármunum. Hann hefur borið, að þetta fé hafi verið greitt mönnum, €r höfðu lánað honum peninga, eins og rakið var hér að 1165 framan. Lagði ákærði þessu til stuðnings fram yfirlit yfir tékka, númer þeirra og upphæðir, er höfðu verið afhentir mönnunum lánunum til trygg- ingar. Tékkar þessir voru flestir í vörslum skiptaráðanda, en hafa verið lagðir fram í málinu. Eins og fyrr var fram komið, hafa þessi menn komið fyrir dóm, en ekki allir kannast við að hafa lánað ákærða fé. Hins vegar hafa allir kannast við að hafa fengið tékka frá ákærða, og þeir, sem ekki könnuðust við að hafa lánað honum, kváðust hafa fengið tékkana frá Lárusi G. Lúðvíkssyni, eins og rakið var. Auk tékkafjárhæðanna kvaðst ákærði hafa greitt á annað hundrað þúsund krónur í vexti af þeim. Að þessu athuguðu verður að telja ósannað, að ákærði hafi skotið undan fé, heldur hafi þessir peningar runnið til að greiða tékkaskuldir, eins og ákærði heldur fram. Hann verður því sýknaður af ákæru um undanskot fjármuna. Refsing ákærða er hæfileg sex mánaða fangelsi, en með hliðsjón af saka- ferli hans og svo því, að gjaldþrot hans hefur valdið umtalsverðri röskun á stöðu hans og högum, þykir mega skilorðsbinda helming refsingarinnar, og skal sá hluti hennar falla niður að liðnum tveimur árum, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Vegna rannsóknar þessa máls var ákærði handtekinn í Danmörku 2. apríl 1986 og 3. apríl klukkan 9.37 úrskurðaður í gæsluvarðhald til 10. sama mánaðar í því skyni, að hann yrði framseldur til Íslands. Þangað var hann fluttur sama dag. Hinn 4. apríl krafðist Rannsóknarlögregla ríkisins þess, að hann yrði úrskurðaður í gæsluvarðhald allt til 23. apríl, og varð sakadómur Reykjavíkur við því 5. apríl. Úrskurðurinn var kærður til Hæstaréttar, sem staðfesti hann 11. apríl. Ákærði sat í gæsluvarðhaldi til 22. apríl klukkan 16.50. Með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga er rétt, að til frádráttar hinum óskilorðsbundna hluta refsingar ákærða komi öll gæsluvarðhaldsvist hans frá 3. til 22. apríl 1986, samtals 20 dagar. Loks ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Bjarnasonar hrl., 75.000,00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Pétur Ingólfsson, sæti fangelsi þrjá mánuði, en til frádrátt- ar skal koma gæsluvarðhaldsvist hans 20 daga. Enn fremur sæti ákærði fangelsi þrjá mánuði, en fresta skal fullnustu þess hluta refs- ingarinnar, og falli hún niður að liðnum tveimur árum, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Bjarnasonar hrl., 75.000,00 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1166 Mánudaginn 10. júlí 1989. Nr. 253/1989. Ásgeir Sigurðsson gegn Níels P. Sigurðssyni og Ragnari Halldóri Hall, skiptaráðanda í Reykjavík. Kærumál. Skipti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Sóknaraðili hefur með heimild í 2. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 skotið til Hæstaréttar úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur 6. júní 1989 með kæru 22. júní, sem hingað barst 26. júní, en vitneskju um úrskurðinn fékk sóknaraðili 9. júní. Sóknaraðili krefst þess Í greinargerð, dagsettri 10. júlí, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og lagt fyrir skiptaráðanda að taka dánarbú Sigurðar B. Sigurðssonar til skiptameðferðar eða að endurupptaka skipti á dánarbúi hans. Varnaraðili Níels P. Sigurðsson krefst staðfestingar úrskurðarins í greinargerð, sem dagsett er 7. júlí. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður skal óraskaður. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 6. júní 1989. I. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 10. maí 1989. Sóknaraðili, Ásgeir Sigurðsson, Ægissíðu 96, Reykjavík, gerir þær dóm- kröfur „aðallega, að tekið verði til skiptameðferðar db. Sigurðar B. Sigurðs- sonar, nnr. 7899-0600, en til vara, að skipti á dánarbúinu verði endurupp- tekin, og í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar úr hendi varnaraðila““. Varnaraðili, Níels P. Sigurðsson, Sólheimum 15, Reykjavík, krefst þess, 1167 að kröfum sóknaraðila verði hafnað og að málskostnaður verði látinn falla niður. Sáttaumleitanir dómara hafa ekki borið árangur. II. Með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur, upp kveðnum 18. febrúar 1969, var bú Sigurðar B. Sigurðssonar, nafnnr. 7899-0600, tekið til gjaldþrota- skipta samkvæmt beiðni hans sjálfs. Sigurður lést 17. október 1970, og var gjaldþrotaskiptum á búi hans þá ekki enn lokið. Höfðu þá verið lögð drög að því, að skiptunum yrði lokið með nauðasamningi. Skiptaráðandinn í Reykjavík lauk skiptameðferð á dánarbúi Sigurðar sem eignalausu dánar- búi, enda höfðu eignir hans verið dregnar undir skipti þrotabús hans. Gerði skiptaráðandi sérstaklega grein fyrir þessari afgreiðslu dánarbúsins á skipta- fundi í þrotabúinu 13. nóvember 1970, en á þeim fundi var frumvarp að nauðasamningi borið undir atkvæði kröfuhafa. Frumvarpið hafði þá verið til meðferðar fyrir skiptarétti Reykjavíkur um nokkurn tíma. Skiptafund þennan sótti Guðlaugur Þorláksson, og var bókað í skiptabókina, að hann væri umboðsmaður erfingja Sigurðar, en hann mun hafa haft með höndum undirbúning að gerð nauðasamningsins. Jafnframt var bókað í skiptabók- ina, að erfingjar hins látna „gangi inn Í nauðasamningana sem aðilar í stað hins látna““. Nauðasamningsfrumvarpið var samþykkt á þessum skipta- fundi, og lauk þar skiptameðferð þrotabúsins. Lögerfingjar Sigurðar B. Sigurðssonar voru eftirlifandi maki, Karítas Sigurðsson, og tveir synir þeirra hjóna, Ásgeir Sigurðsson og Níels P. Sig- urðsson. Sigurður hafði ekki, svo að kunnugt sé, ráðstafað neinum eignum með erfðaskrá. Karítas Sigurðsson lést 18. janúar 1978. Hinn $. maí sama ár kom Níels P. Sigurðsson fyrir skiptarétt Reykjavíkur og gaf upplýsingar um eigna- stöðu búsins. Kvað hann búið algerlega eignalaust. Var þá bókað eftir hon- um í skiptabók, að „foreldrar hans““ hafi eftir framangreinda nauðasamn- inga átt hlutabréf í Heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar hf., að nafnverði 43.000,00 kr. Síðar hafi orðið að ráði, að honum, þ.e. Níelsi, var afsalað hlutabréfum þessum af tilteknum ástæðum. Hinn 14. apríl 1982 var tekin fyrir í skiptarétti Reykjavíkur fram komin beiðni um opinber skipti á dánarbúi Karitasar Sigurðsson. Voru þá skrifuð upp sem eignir búsins hlutabréf í ýmsum félögum. Umboðsmaður Ásgeirs Sigurðssonar í því þinghaldi lýsti þá þeirri skoðun umbjóðanda síns, að framangreind hlutabréf í Heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar hf., að nafn- verði 43.000,00 kr., væru eign dánarbúsins, en því var mótmælt af hálfu umboðsmanns Níels P. Sigurðssonar. Var í þessu þinghaldi lögð fram yfir- lýsing, dags. 5. maí 1977, en meginmál hennar er svohljóðandi: 1168 „Ég undirrituð, frú Karitas Sigurðsson, Hávallagðtu 22 í Reykjavík, staðfesti hér með, að sonur minn, Níels P. Sigurðsson sendiherra, Þýska- landi, er umráðamaður og eigandi allrar hlutafjáreignar minnar í Heild- verslun Ásgeirs Sigurðssonar hf., að nafnverði 43.000,00 kr. — fjörutíu og þrjú þúsund krónur —. Er yfirlýsing þessi staðfesting munnlegs samkomulags okkar frá 1972 þessa efnis, enda þótt það hafi ekki tekið formlega gildi fyrr en 1.1.1977.““ Yfirlýsing þessi er undirrituð af Karítas Sigurðsson og Níels P. Sigurðs- syni, en fyrir neðan er ritað: „Samþykki framangreint: Ásgeir Sigurðsson (sign.).““ Undir skipti á dánarbúi Karítasar Sigurðsson voru dregnar eignir, sem ýmist voru skráðar á hennar nafn eða nafn hins látna eiginmanns hennar, Sigurðar B. Sigurðssonar. Erfingjar hennar voru tveir áðurnefndir synir þeirra hjóna. Komu þeir báðir fyrir réttinn til skýrslugjafar varðandi áður- greinda hlutafjáreign Í Heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar. Hinn 21. október 1982 var skiptafundur haldinn í dánarbúi Karítasar Sigurðsson, og lagði skiptaráðandi þá fram frumvarp að úthlutunargerð úr búinu. Samþykktu báðir erfingjar búsins frumvarpið þegar á þeim fundi, og var þá bókað í skiptabók, að frumvarpið yrði óbreytt lagt til grundvallar skiptagerð dánarbúsins. Hinn 19. mars 1986 var skiptameðferð dánarbús Karitasar Sigurðsson enn tekin fyrir í skiptarétti Reykjavíkur. Var þá m.a. bókað, að fáum dög- um eftir skiptafundinn 21. október 1982 hefði lögmaður Ásgeirs Sigurðs- sonar haft samband við skiptaráðanda þann, sem farið hafði með skiptin, og lýst því, að Ásgeir Sigurðsson hefði samþykkt frumvarp að úthlutunar- gerð vegna misskilnings og að hann sætti sig ekki við úthlutunina. Jafn- framt hefði núverandi lögmaður Ásgeirs Sigurðssonar alloft síðan óskað eftir, að skiptin yrðu tekin fyrir að nýju. Síðan lýsti skiptaráðandi þeirri skoðun sinni, að hann hefði enga heimild til að endurmeta þær dóms- athafnir, sem þegar hefðu farið fram vegna skiptanna, heldur hefði aðilum verið nauðugur sá kostur að áfrýja skiptagerð búsins, ef þeir vildu ekki una henni. Með því að áfrýjunarfrestur hafi liðið, án þess að skiptagerðinni hafi verið áfrýjað, fari útlagning eigna búsins fram á grundvelli skipta- gerðarinnar. Lögmaður Ásgeirs Sigurðssonar krafðist þess í þessu þinghaldi, að skiptin yrðu endurupptekin, þar sem Ásgeir hefði litið svo á, að úthlutunin hefði einungis átt að ná til hlutabréfa, sem engin deila hefði staðið um, en honum hefði skilist, að hann ætti eftir sem áður möguleika á að draga þau hlutabréf, sem deilt var um eignarrétt að, undir dánarbú móður sinnar. Vísaði skiptaráðandi til þess, sem áður hafði verið bókað í þinghaldinu um skiptameðferð á búinu, og synjaði um endurupptöku skiptanna ex officio. 1169 Kvaðst lögmaður Ásgeirs Sigurðssonar taka sér umhugsunarfrest um það, hvort þessi synjun yrði kærð til Hæstaréttar, en engin slík kæra barst frá honum í framhaldi af því. Með bréfi til skiptaráðandans í Reykjavík, dagsettu 26. júní 1986, krafð- ist lögmaður Ásgeirs Sigurðssonar þess, að dánarbú Sigurðar B. Sigurðs- sonar yrði tekið til opinberra skipta. Vísaði lögmaðurinn þar til áður- greindrar synjunar í þinghaldinu 19. mars 1986. Síðan segir í bréfi þessu: „Ég tel samt, að ekki hafi mátt ljúka skiptum á dánarbúi Karitasar Sig- urðsson án þess að ljúka skiptum á dánarbúi Sigurðar B. Sigurðssonar og að skiptum á dánarbúi Karitasar Sigurðsson hafi alls ekki verið fyllilega lokið. Til dæmis var alveg eftir að fjalla um aðaleignir þessara dánarbúa, hlutabréf í Ásgeiri Sigurðssyni hf. Óhjákvæmilegt er að taka bú Sigurðar B. Sigurðssonar til skipta, enda þótt það þýði, að taka verði upp að ein- hverju leyti skipti á db. Karitasar Sigurðsson.““ Þessu bréfi svaraði skiptaráðandi með bréfi 9. júlí 1986. Er þar m.a. rakið, að við skipti á dánarbúi Karítasar Sigurðsson hafi komið fram, að hlutabréf þau í Heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar hf., sem Ásgeir Sigurðs- son telji enn eign dánarbús föður síns, hafi verið frúmsald af móður hans með skriflegu samþykki Ásgeirs sjálfs. Ekki hafi verið bent á neinar eignir, sem tilheyri dánarbúum Sigurðar B. Sigurðssonar eða Karítasar Sigurðsson og ekki hafi þegar verið úthlutað. Meðan svo sé, muni ekki koma til frekari skiptameðferðar á þeim búum. Ekki var krafist úrskurðar um þessa synjun, og ekki var henni heldur skotið til Hæstaréttar. Lögmaður Ásgeirs Sigurðssonar skrifaði skiptaráðandanum í Reykjavík bréf, dagsett 9. mars 1987, þar sem spurst var fyrir um skipti á þrotabúi Sigurðar B. Sigurðssonar. Svar við þessu erindi fékk lögmaðurinn með bréfi, dagsettu 21. október 1987. Lögmaður Ásgeirs Sigurðssonar ritaði skiptaráðanda bréf 7. mars 1988, þar sem hann krefst þess enn, að dánarbú Sigurðar B. Sigurðssonar verði tekið til skipta eða að skipti á því verði endurupptekin. Er þessi beiðni rökstudd með því, að Ásgeir Sigurðsson hafi ekki vitað fyrr en með bréfi skiptaráðanda, dagsettu 21. október 1987, hvaða afgreiðslu dánarbú Sig- urðar B. Sigurðssonar hafi fengið á sínum tíma. Hafi sú afgreiðsla ekki verið lögleg. Um þetta segir m.a. í bréfinu: „,...skipta hefði þurft eignum dánarbúsins, sem m.a. voru hlutabréf í Ásgeiri Sigurðssyni hf., en þau voru að handveði hjá Landsbanka Íslands fyrir skuldum Sigurðar B. Sigurðsson- ar. Með nauðasamningunum hefðu hlutabréfin átt að afhendast aftur eig- anda.““ Þetta erindi var áréttað með bréfi lögmannsins, dagsettu 17. ágúst 1988, jafnframt því sem þess er þar getið, að hann hafi nú fengið upplýsing- ar um, að á tiltekinni málflutningsskrifstofu hér í borg séu ýmis gögn varð- andi málefni Sigurðar B. Sigurðssonar. 74 1170 Hinu síðastgreinda erindi svaraði skiptaráðandi með bréfi, dagsettu 3. október 1988, og synjaði um endurupptöku skiptanna. Af hálfu Ásgeirs Sigurðssonar var sú synjun kærð til Hæstaréttar, sem vísaði málinu frá með dómi, upp kveðnum 23. nóvember 1988. Í forsendum þess dóms segir m.a.: „,...Sóknaraðili hefur ekki krafist formlegs úrskurðar um kröfur sínar. Öðrum, sem hugsanlega eiga hagsmuna að gæta um endurupptöku á skipt- um bús Sigurðar B. Sigurðssonar, hefur ekki verið veittur kostur á að koma að sjónarmiðum sínum. Ekki liggur fyrir, að skiptaráðandi myndi synja kröfu um úrskurð. Meðan ekki hefur verið synjað um slíkan úrskurð eða hann liggur ekki fyrir, ber að vísa máli þessu frá Hæstarétti.“ Með bréfi, dags. 30. desember 1988, fór lögmaður Ásgeirs Sigurðssonar þess á leit við skiptaráðandann í Reykjavík, að tekin yrði til sérstakrar „meðferðar í úrskurðarmáli““ krafa hans um, að dánarbú Sigurðar B. Sig- urðssonar verði tekið til skipta eða að skipti verði endurupptekin. Var boð- að til þinghalds í skiptarétti Reykjavíkur vegna þessarar beiðni, og sótti lögmaður þing af hálfu Níels P. Sigurðssonar, en ekki er vitað til, að aðrir kunni að eiga hagsmuna að gæta í þessu sambandi. Í því þinghaldi var rekstur máls þessa ákveðinn, og“ var það þingfest 21. febrúar 1989. Með bréfi til skiptaráðandans í Reykjavík, dagsettu 14. mars 1977, krafð- ist Gjaldheimtan í Reykjavík þess, að bú Ásgeirs Sigurðssonar, sóknaraðila máls þessa, yrði tekið til gjaldþrotaskipta. Þessi krafa var tekin fyrir í skiptarétti Reykjavíkur 22. apríl 1977, og með úrskurði réttarins, upp kveðnum 24. júní sama ár, var bú hans tekið til gjaldþrotaskipta. Hinn 20. júní 1980 var uppskrift á þrotabúi hans tekin fyrir í skiptaréttinum. Kom hann þá fyrir réttinn og kvaðst ekki eiga neinar eignir og ekki hafa átt, er bú hans var tekið til gjaldþrotaskipta. Skiptameðferð búsins lauk 24. júní 1980 með vísan til 33. gr. gjaldþrotaskiptalaga, nr. 25/1929, þar sem engar eignir fundust Í búinu. Il. Kröfur sóknaraðila eru á því reistar, að aldrei hafi farið fram lögleg skipti á dánarbúi Sigurðar B. Sigurðssonar, og eigi hann löglegt tilkall til þess, að skipti fari fram eða verði endurupptekin. Telur hann, að af hálfu skiptaráðanda hafi verið sniðgengin ákvæði |. og ll. kafla skiptalaga, nr. 3/1878, þegar bú Sigurðar B. Sigurðssonar var til meðferðar haustið 1970. Bendir sóknaraðili á í því sambandi, að skiptaráðandi hafi ekki boðað erf- ingja á sinn fund og látið hjá líða að rannsaka raunverðmæti dánarbúsins. Þá hafi skiptaráðandi framselt Guðlaugi Þorlákssyni eignir búsins, án þess að sá hefði til þess skriflegt umboð, eftir því sem best sé vitað. Skiptalok hafi ekki verið með neinum þeim hætti, er skiptalög bjóða, og vísar sóknar- aðili í því sambandi til 3. kapítula skiptalaga, nr. 3/1878. 1171 Sóknaraðili hafi aldrei fengið að vita, hvernig skiptum á dánarbúi föður síns hafi verið háttað, fyrr en það var upplýst með bréfi skiptaráðandans í Reykjavík, dagsettu 21. október 1987. Eftir móttöku þess hafi sóknaraðili sett fram kröfu um skipti eða endurupptöku skipta á dánarbúinu, sem hafi verið synjað. Þrátt fyrir það að skiptum á dánarbúi Karítasar E. Sigurðsson kunni að vera lokið, girði það ekki fyrir, að skipti á dánarbúi Sigurðar B. Sigurðssonar verði tekin upp, enda hafi Karítas aldrei fengið leyfi til setu í óskiptu búi, og við skipti á dánarbúi hennar hafi ekki verið fjallað um dánarbú Sigurðar B. Sigurðssonar eða hver hafi orðið afdrif þess. Sóknaraðili kveður nauðasamninga við kröfuhafa Sigurðar B. Sigurðs- sonar hafa falið í sér, að þeim hafi verið greidd u.þ.b. 47% af fjárhæð krafna. Meðal eigna búsins hafi verið talin hlutabréfin í Ásgeiri Sigurðssyni hf. á nafnverði, en raunverðmæti þeirra hafi verið margfalt nafnverð, enda engin jöfnun farið fram um árabil og fyrirtækið stöndugt. Sóknaraðili kveður varakröfu sína á því reista, að verði skipti talin hafa farið fram á dánarbúi Sigurðar B. Sigurðssonar, beri að endurupptaka þau, ef nýjar eignir koma fram eða ef ekki hefur öllum eignum verið skipt. Bygg- ir sóknaraðili á því, að slík endurupptaka sé heimil samkvæmt lögjöfnun frá 131. gr. gjaldþrotalaga, nr. 6/1978, sbr. og 45. gr. skiptalaga, nr. 3/1878. Sóknaraðili telur, að hann hafi ekki fyrirgert rétti sínum til að gera kröfu um skipti á dánarbúi Sigurðar B. Sigurðssonar, með því að hann kærði ekki til Hæstaréttar synjun um endurupptöku skipta á dánarbúi Karítasar Sigurðsson. Þegar hann hafi staðið frammi fyrir því álitaefni, hvort hann ætti að kæra þá synjun, hafi ekki legið fyrir upplýsingar, sem nú liggja fyrir, um dánarbú Sigurðar B. Sigurðssonar, þ.e., hvernig farið hafði verið með búið og eignir þess. Sé það ósanngjarnt, að einn erfingi geti þannig öðlast miklar eignir á kostnað annars með ólögmætri skiptameðferð af hálfu skiptaráðanda og með því að gefa rangar upplýsingar um eignir. Sóknaraðili telur skýringar varnaraðila á því, hvernig hann hafi fengið umrædd hlutabréf í Ásgeiri Sigurðssyni hf. til eignar, vera mótsagnakennd- ar, og megi af þeim ráða, að yfirlýsingin frá 5. maí 1977 hafi verið mála- myndagerningur eða gerð á „fölskum forsendum““. Þarna hafi verið ráð- stafað eign frá dánarbúi Sigurðar B. Sigurðssonar, og ráðstöfunin hafi verið óheimil, nema því aðeins að samhliða hefði verið gengið frá skiptum á dánarbúi hans og erfðafjárskattur verið greiddur. Ekkjan hafi ekki setið í óskiptu búi og hafi því ekki haft ráðstöfunarrétt yfir hlutabréfunum. Í greinargerð sóknaraðila segir m.a., að þegar yfirlýsingin frá 5. maí 1977 var gerð, hafi „ekki verið búið að kveða upp gjaldþrotaúrskurð á kæranda, en hins vegar var búið að biðja um gjaldþrotaskipti, og krafa hafði verið lögð fram í skiptarétti, og var varnaraðila um þetta kunnugt svo og öðrum 1172 nákomnum kæranda“. Enn fremur segir þar, að yfirlýsingin hafi verið samin af varnaraðila og lögmanni hans. Varnaraðili sé löglærður og hafi þrýst á, að þessi yfirlýsing yrði undirrituð. IV. Varnaraðili telur engin efni standa til þess, að kröfur sóknaraðila um skiptameðferð á dánarbúi Sigurðar B. Sigurðssonar verði teknar til greina. Þegar Sigurður féll frá 17. október 1970, hati gjaldþrotaskiptameðferð á búi hans ekki verið lokið. Hins vegar hafi verið leitað nauðasamninga, meðan skiptameðferð búsins stóð yfir, og þegar Sigurður lést, hafi verið tilbúið frumvarp til nauðasamninga. Hafi ekkja Sigurðar og synir þeirra hjóna, aðilar máls þessa, leitað eftir að fá að ganga inn í nauðasamningana í stað Sigurðar heitins. Hafi sú ósk þeirra verið samþykkt, um leið og nauðasamningsfrumvarpið var samþykkt. Þar sem allar eigur Sigurðar heit- ins höfðu verið dregnar undir skipti á þrotabúi hans, hafi dánarbú hans að sjálfsögðu verið eignalaust, og hafi skiptalok þess verið í samræmi við þá eignastöðu búsins, svo sem lög geri ráð fyrir. Vísar varnaraðili í því sambandi til ákvæða Il. kafla laga nr. 19/1924, um nauðasamninga, eink- um 27. og 28. gr., og lll. kafla skiptalaga, nr. 3/1878, einkum 49. gr., sbr. 42. gr. Varnaraðili telur alla fresti sóknaraðila til athugasemda eða áfrýjana vegna loka skiptameðferðar á dánarbúi Sigurðar B. Sigurðssonar vera löngu liðna. Varnaraðili telur, að ekki geti komið til frekari skiptameðferðar á dánar- búi Sigurðar B. Sigurðssonar, nema því aðeins að fram komi eignir, sem ekki hafi verið vitað um eða tekin afstaða til við upphaflega meðferð búsins fyrir skiptarétti. Þessari forsendu sé ekki til að dreifa. Í greinargerð varnaraðila er upplýst, að þau hlutabréf, sem hann fékk framseld með yfirlýsingunni 5. maí 1977, hafi hann síðar framselt. V. Við aðalmeðferð máls þessa gaf sóknaraðili munnlega skýrslu í máli þessu. Svo sem rakið var í Il. kafla hér að framan, stóðu yfir gjaldþrotaskipti á búi Sigurðar B. Sigurðssonar, er hann lést 17. október 1970. Sá skiptaráð- enda, er fór með skipti á þrotabúinu, afgreiddi dánarbú hans sem eigna- laust og gerði kröfuhöfum þrotabúsins grein fyrir þeirri afgreiðslu á skipta- fundi 13. nóvember 1970. Verður ekki annað séð en sú afgreiðsla dánar- búsins hafi verið í fullu samræmi við ákvæði 10. gr. skiptalaga, nr. 3/1878, enda var skiptaráðandi í þrotabúi Sigurðar Sigurðssonar sá aðili, sem átti að hafa gleggsta vitneskju um eignastöðu hans. Sætti þessi afgreiðsla á 1173 dánarbúinu engum andmælum af hálfu neins þeirra, sem hagsmuna áttu að gæta, fyrr en sóknaraðili hófst handa um kröfugerð um endurupptöku skiptameðferðarinnar. Er því ekki fallist á þá málsástæðu sóknaraðila, að dánarbú varnaraðila hafi enga lögmæta skiptameðferð fengið. Skiptum á dánarbúi Karítasar Sigurðsson lauk með úthlutunargerð í opinberum skiptum. Undir þau skipti féllu ýmsar eignir, sem skráðar voru á nafn Sigurðar B. Sigurðssonar og ekki var um deilt, að ekkjan hafði eign- ast. Við upphaf skiptameðferðar á dánarbúi Karitasar Sigurðsson 14. apríl 1982 var yfirlýsingin frá 5. maí 1977 lögð fram að viðstöddum lögmanni sóknaraðila máls þessa. Lýsti lögmaður sóknaraðila þá yfir því, að hann héldi fast við þá kröfu, að hlutabréfin, sem yfirlýsingin tekur til, „verði talin eign dánarbúsins““. Uppskrift á dánarbúi Karítasar Sigurðsson var tek- in fyrir í skiptarétti Reykjavíkur, og kom Ásgeir Sigurðsson, sóknaraðili máls þessa, fyrir réttinn til skýrslugjafar um tilurð yfirlýsingarinnar. Var þá bókað eftir honum, að á þeim tíma, er hann undirritaði yfirlýsinguna, hefði hann átt við mikla óreglu að stríða og óreiða verið á fjármálum sín- um. Hafi hann verið búinn að missa megnið af eignum sínum vegna „„óráðsíu og vitleysu““. Hafi bróðir sinn, varnaraðili máls þessa, þá stungið upp á því, að hann tæki að sér að annast hliða járeigmina á í Ásgeiri Sigurðs- syni hf. til að koma í veg fyrir, að hún færi „í súginn““ eins og aðrar eignir Ásgeirs. Jafnframt hafi þeir gert með sér samkomulag um, að Ásgeir fengi hlutabréf „sín“ í hendur, ef honum tækist að rífa sig upp úr óreglunni. Það hafi þó ekki gerst, er eftir því var kallað. Við skiptameðferð dánarbús Karítasar Sigurðsson gerði sóknaraðili máls þessa engan reka að því að fá umrædd hlutabréf eða andvirði þeirra dregin undir skipti á búinu, en slíkt gat samkvæmt 35. gr. skiptalaga aðeins gerst með málsókn fyrir almennum dómstóli, þar sem Karítas Sigurðsson hafði ráðstafað bréfunum í lifanda lífi á þann hátt, að bindandi var fyrir hana sjálfa. Í aðilaskýrslu sinni í máli þessu ítrekaði sóknaraðili efnislega framan- greinda frásögn um tilganginn með gerð yfirlýsingarinnar. Verður sú frá- sögn hans ekki skilin á annan veg en þann, að yfirlýsingin hafi af hans hálfu verið hugsuð sem málamyndagerningur, gerður til þess að koma í veg fyrir, að réttur sóknaraðila til hlutdeildar í umræddum hlutabréfum yrði dreginn undir yfirvofandi gjaldþrotaskipti á búi sóknaraðila sjálfs. Kemur það heim og saman við skýrslu sóknaraðila við uppskrift á þrotabúi sínu, er hann lýsti bú sitt algerlega eignalaust. Krafa sóknaraðila um skipta- meðferð á dánarbúi Sigurðar B. Sigurðssonar til þess að fjalla um skiptingu á verðmætum, sem skotið hafi verið undan skiptum á þrotabúi sóknaraðila, á ekki heima fyrir dómstólum, og verður henni samkvæmt meginreglu 66. gr. laga nr. 85/1936 ekki sinnt. Ekki er í skiptalögum að finna bein fyrirmæli um það, við hvaða 1174 aðstæður taka beri upp skipti á dánarbúum. Þó er í 2. mgr. 45. gr. laganna ráðgert, að skipti verði tekin fyrir að nýju, ef hinn látni hefur átt óvissa kröfu eða arf inni í óskiptu dánarbúi. Nokkur dómafordæmi er þó við að styðjast, þar sem mælt hefur verið fyrir um endurupptöku skiptameðferðar, sem fram hefur farið. Hefur endurupptaka verið heimiluð við þær aðstæður, að fram hafa komið eignir, sem fyrri skiptameðferð hefur ekki náð til, eða tilteknir erfingjar hafa ekki tekið þátt í skiptameðferð, sem fram hefur farið. Af hálfu sóknaraðila hefur ekki verið bent á neinar þær eignir, sem nú geti komið til skipta eftir föður hans, Sigurð B. Sigurðsson, og hann hefur ekki fært að því haldbær rök, að nú beri að taka dánarbú hans til skipta- meðferðar af öðrum ástæðum. Verður kröfum hans í málinu því hafnað. Málskostnaður fellur niður. Ragnar Halldór Hall borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Upp- kvaðning úrskurðarins hefur dregist nokkuð vegna mikils annríkis dómar- ans að undanförnu. Úrskurðarorð: Kröfum sóknaraðila, Ásgeirs Sigurðssonar, er hafnað. 1175 Miðvikudaginn 12. júlí 1989. Nr. 272/1989. Þýsk-íslenska hf. gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík. Kærumál. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Bjarni K. Bjarnason og Hrafn Bragason. Páll Þorsteinsson borgarfógeti hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Sóknaraðili hefur samkvæmt heimild í a-lið |. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 4. júlí 1989, sem barst Hæstarétti 7. sama mánaðar. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði breytt og dæmt, að héraðsdómarinn skuli víkja sæti í málinu. Þá krefst hann kærumálskostnaðar úr hendi varnaraðila. Frá varnaraðila hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Samkvæmt 2. mgr. 3. gr. laga nr. 74/1972, um skipan dómsvalds í héraði, lögreglustjórn, tollstjórn o.fl., sbr. 1. gr. laga nr. 6/1985, heyra átta borgarfógetar undir borgarfógetaembættið í Reykjavík, og er einn þeirra yfirborgarfógeti, sem jafnframt er forstöðumaður embættisins. Páll Þorsteinsson, héraðsdómari í máli þessu, var skip- aður borgarfógeti frá 1. júlí 1981. Samkvæmt 2. mgr. 9. gr. laga nr. 74/1972 starfar hann sjálfstætt og á eigin ábyrgð að þeim dóms- málum, sem forstöðumaður embættis hefur falið honum til með- ferðar. Með erindisbréfi hefur yfirborgarfógeti falið honum „stjórn, eftirlit og verkstjórn þeirra lögtaksgerða, sem Gijald- heimtan krefst, að fari fram““. Varnaraðili, Gjaldheimtan í Reykjavík, er rekinn samkvæmt samningi ríkisins og Reykjavíkurborgar með stoð í lögum nr. 68/1962, um heimild til sameiginlegrar innheimtu opinberra gjalda. Samkvæmt 2. gr. laganna skulu aðilar gera samning um hlutdeild hvors aðila í kostnaði við innheimtuna. Héraðsdómarinn fær greidd laun úr ríkissjóði eins og aðrir 1176 dómarar. Fram er komið, að samkvæmt samningum ríkisins og Reykjavíkurborgar um Gjaldheimtuna endurgreiðir Reykjavíkur- borg ríkissjóði helming launa héraðsdómarans, og kostnaður við rekstur skrifstofu hans er greiddur af innheimtufé Gjaldheimtunnar, en á grundvelli samnings frá 1962 greiða ríkissjóður og Reykjavíkur- borg rekstrarkostnað Gjaldheimtunnar að jöfnu. Af því, sem nú hefur verið rakið, sést, að aðstaða sú, sem héraðs- dómaranum er búin, er með sérstökum hætti. Þrátt fyrir það verður ekki á það fallist, að staða hans gagnvart Gjaldheimtunni komi í veg fyrir, að hann geti gegnt starfa sínum sem sjálfstæður og óháð- ur dómari í málum hennar. Verður honum því ekki talið skylt að víkja sæti í málinu af þessum ástæðum. Með því að ekki hefur held- ur verið sýnt fram á, að hann eigi að víkja sæti samkvæmt 7. tl. 36. gr. laga nr. 85/1936, um meðferð einkamála í héraði, ber að staðfesta hinn kærða úrskurð. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 21. júní 1989. Umboðsmaður varnaraðila hefur krafist þess, að fógeti víki sæti í máli þessu, á þeim grundvelli, að hann sé „eins konar einkadómari gerðarbeið- anda““, sem fjalli nánast ekki um önnur mál en Gjaldheimtunnar í Reykja- vík, og sé rekstrarkostnaður skrifstofu hans m.a. greiddur af innheimtufé Gjaldheimtunnar. Hann telur, að þessi staða fógeta geti ekki samrýmst meginreglum laga um sjálfstæði dómstóla, sbr. 2. gr. stjórnarskrár. Hann vísar og til 6. gr. augl. nr. 11/1954, um fullgildingu Evrópuráðssamnings um verndun mannréttinda og mannfrelsis. Í öllu falli telur hann, að fógeti eigi að víkja sæti skv. 7. tl. 36. gr. laga nr. 85/1936, þar sem segir: ,,... eða annars, er hætta á því, að hann fái ekki litið óhlutdrægt á málavöxtu““. Umboðsmaður sóknaraðila hafði nokkur orð um þessa kröfu varnar- aðila. Hann taldi, að áratugalöng hefð væri fyrir því, að sérstakur fógeti færi af hagkvæmnisástæðum með lögtaksbeiðnir Gjaldheimtunnar í Reykjavík, m.a. vegna fjölda þeirra. Hann benti á, að Hæstiréttur hefði aldrei í dómum sínum gert athugasemd um þessa stöðu fógeta gagnvart Gjaldheimtunni þrátt fyrir mörg tækifæri, enda væri þar erfitt um vik, þar sem alkunna væri, að bæjarfógetar, sýslumenn og innheimtumenn ríkis- 1177 sjóðstekna færu oft í sömu persónu, en því væri a.m.k. ekki til að dreifa í Reykjavík. Hann taldi það og engu máli skipta í þessu sambandi, á hvern hátt hið opinbera aflaði fjár til að kosta rekstur dómstóla, og að krafa um, að fógeti viki sæti af framangreindum ástæðum, þjónaði engum til- gangi nema til að tefja málið í heild. Hann lýsti yfir því, að hann sæi ekki neina ástæðu til að ætla, að þessi fógeti gæti ekki skorið úr þeim ágreiningi aðila, hvort lögtak ætti að ná fram að ganga eða ekki, á hlutlægan hátt. Að öðru leyti taldi hann, að fógeti mundi sjálfur meta, hvort hann teldi sig geta litið hlutdrægnislaust á þetta sérstaka mál eða ekki. Umboðsmaður varnaraðila taldi, að ekkert fordæmi væri fyrir því, að Hæstiréttur hefði þurft að taka afstöðu til kröfu um, að fógeti í þessari stöðu gagnvart Gjald- heimtunni í Reykjavík viki sæti, og teldi hann sér þó skylt að gera fyllstu kröfur um réttaröryggi fyrir umbjóðanda sinn. Hann sagði, að sú skipan, sem vísað væri til varðandi fógeta, er með þetta mál færi, væri fjarri lagi, ef telja ætti hann óháðan dómara; staða sýslumanna væri allt önnur og almennari en staða fógeta með mál fyrir einn gerðarbeiðanda. Ekki hefur komið fram, að varnaraðili ætli, að fógeti beri óvildarhug til sín. Sjálfur veit fógeti ekki til þess, að hann sé á nokkurn hátt tengdur eða hafi haft afskipti af varnaraðila, er geri hann vanhæfan til að kveða upp úrskurð um lögtaksbeiðni þá, er um er deilt. Krafa varnaraðila, að fógeti víki sæti, byggist á stöðu fógeta gagnvart Gjaldheimtunni í Reykja- vík, og verður því að fara um hana nokkrum orðum. Árið 1975 var hann ráðinn deildarstjóri innheimtudeildar Gjaldheimtunn- ar í Reykjavík, og gegndi hann því starfi til 1. júlí 1981, er hann var skipað- ur borgarfógeti. Síðan hefur hann starfað sem fógeti, að mestu við þær lögtaksgerðir, sem Gjaldheimtan í Reykjavík hefur krafist, að fram færu hér í umdæminu, og leyst úr þeim réttarágreiningi, er þær vörðuðu. Sú skipan, að sérstakur fógeti og fógetafulltrúar sjái nær eingöngu um verkefni frá þessum einstaka gerðarbeiðanda, hefur tíðkast, síðan Gjald- heimtan í Reykjavík var stofnuð árið 1962, og raunar voru fyrir þann tíma sérstakir fulltrúar fógeta, sem eingöngu unnu að verkefnum að þessu leyti fyrir tollstjóra og Reykjavíkurborg. Fógeti telur, að sér sé ekki unnt að fallast á kröfu um að víkja sæti vegna aðstöðu og afstöðu sinnar almennt gagnvart Gjaldheimtunni í Reykjavík án þess að kasta rýrð á allar lögtaks- gerðir og lögtaksúrskurði hingað til, sem hann og forverar sínir í þessari stöðu hafa gert, og væri hann sannfærður um, að ætti hann að víkja sæti, eins og kröfu er háttað, væri það viðurkenning þess, að skipan sín í þetta starf hefði verið lögleysa frá upphafi. Þar sem nú umboðsmaður varnaraðila hefur ekki tíundað neitt í sam- bandi við umbjóðanda sinn og fógeta, sem geri fógeta vanhæfan til að leggja úrskurð á málið, heldur krafist almennra réttarúrbóta, sem að sínu 1178 leyti eiga ekki frekar heima fyrir dómstólum en krafa um, að dómari láti í ljós almennt lögfræðilegt álit sitt, telur fógeti sig ekki vanhæfari til að sinna þessu máli en öðrum hingað til, þar sem Gjaldheimtan í Reykjavík hefur verið aðili máls. Úrskurðarorð: Kröfu varnaraðila um, að fógeti málsins víki sæti, er hafnað. 1179 Miðvikudaginn 12. júlí 1989. Nr. 277/1989. Olíuverslun Íslands hf. gegn Landsbanka Íslands. Kærumál. Kyrrsetning. Trygging. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 7. þ.m. samkvæmt heimild í 3. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands. Gerir hann þá dómkröfu „aðallega, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur, en til vara, að fyrri málsliður ályktunarorða úrskurðarins verði úr gildi felldur“. Þá gerir hann kröfu um málskostnað úr hendi varnaraðila auk 12% sölugjalds til ríkissjóðs. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur, og áskilur sér rétt til kröfu á hendur sóknaraðila um málskostnað í væntanlegu staðfestingarmáli. Tryggingarbréf þau, er hinn kærði úrskurður tekur til, eru, að því er best verður séð, að hluta til hin sömu og um var fjallað í dómum Hæstaréttar 3. þ.m. í málunum nr. 246 og 250/1989, en einnig hefur verið bætt við nýjum bréfum. Eru bréfin 102 að tölu, og er nafnverð þeirra samtals 299.420.000,00 krónur, en ekki 298.060.000,00 krónur, eins og segir í hinum kærða úrskurði. Varnaraðili telur tryggingarbréf þessi ekki tryggingarhæf í skilningi 13. gr. 1. nr. 18/1949, um kyrrsetningu og lögbann. Í samræmi við dóm Hæstaréttar í málinu nr. 250/1989 fékk sóknaraðili tækifæri til að lagfæra tryggingarbréf þau, sem hann bauð fram sem tryggingu til að afstýra kyrrsetningu, áður en af- staða yrði tekin til tryggingarhæfni þeirra. Í þessu hlaut m.a. að felast, að sóknaraðila gæfist kostur á að láta þinglýsa óþinglýstum bréfum á viðkomandi eignir. Sóknaraðili lagði fram tryggingar að nýju, án þess að þessa væri gætt nema að því er varðar fjögur trygg- ingarbréf samkvæmt 17. flokki, sem fógeti hefur tekið gild sem tryggingu. Ber að fallast á, að ofangreind bréf séu ekki fullnægjandi 1180 trygging. Jafnframt er staðfest ákvörðun um virðingu annarra fram boðinna trygginga. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Tryggingarbréf samkvæmt 17. og 18. flokki, 102 að tölu, samtals að nafnvirði 299.420.000,00 krónur, sem sóknaraðili, Olíuverslun Íslands hf., hefur lagt fram sem tryggingu til að afstýra kyrrsetningu að kröfu varnaraðila, Landsbanka Ís- lands, teljast ekki fullnægjandi trygging. Staðfest er ákvæði hins kærða úrskurðar um virðingu annarra fram boðinna trygginga. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 7. júlí 1989. Í fógetarétti í dag bauð gerðarþoli, Olíuverslun Íslands hf., fram trygg- ingar til handa gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, til að afstýra fram kominni kyrrsetningarkröfu hins síðarnefnda. Tryggingar þessar voru fram lagðar sem flokkur 17 til 22 eftir eðli þeirra. Gerðarþoli hefur látið bóka, að þessar tryggingar séu boðnar fram í forgangsröð í samræmi við fram- lagningu þeirra, svo að mati, ef krafist yrði, verði hætt, þegar fullnægjandi trygging hefur fengist. Samtals nemur verðmæti fram boðinna trygginga að mati gerðarþola 400.601.000,00 krónum. Af hálfu gerðarbeiðanda hefur verið óskað mats á öllum fram boðnum tryggingum. Meðal fram boðinna trygginga eru: Í flokki 17: 20 tryggingarbréf, öll út gefin af gerðarþola, með veði í fasteignum gerðarþola víðs vegar um land, að nafnvirði samtals 172.500.000,00 krónur. (Í flokki 17 eru auk þessa þrjú þinglýst veðbréf, samtals 41.000.000,00 króna.) Í flokki 18: 82 tryggingarbréf, út gefin af gerðarþola, með veði í ökutækjum í eigu gerðarþola, samtals að nafnvirði 125.560.000,00 krónur. Með tryggingarbréfum þessum veðsetur gerðarþoli gerðarbeiðanda fast- eignir sínar víðs vegar um land og skráningarskyld ökutæki úr öllum lög- sagnarumdæmum landsins. Veðbréf þessi eiga það sammerkt, að þeim hefur ekki verið þinglýst. Samkvæmt dómi Hæstaréttar í máli aðila frá 3. júlí sl., þar sem fjallað 1181 er um meginhluta þessara veðbréfa, segir: „Hvergi er þess getið, að veðbréfi þurfi að vera þinglýst, þegar það er boðið fram sem trygging.“ Þá kom fram í dómi Hæstaréttar, að skort hefði á upplýsingar um verðmæti eigna og kvaða, til að bréfin teldust tryggingarhæf. Þá hefði skort á um útgáfu fram lagðra tryggingarbréfa í lausafé. Hafi fógeta borið að gera gerðarþola kost á að lagfæra tryggingarbréfin. Gerðarþoli hefur nú bætt úr þessum atriðum, og teljast öll þessi veðbréf því tryggingarhæf að þessu leyti. Fógeti metur eða lætur meta, ef með þarf, fram boðnar tryggingar, sbr. 12. gr. laga nr. 18/1949, sbr. 13. gr. sömu laga. Við mat umræddra tryggingarbréfa ber almennt að líta til atriða svo sem stöðu skuldar í veðröð, verðmætis veðsettra eigna svo og fjárhagsstöðu skuldara. Í því tilviki, er hér um ræðir, kemur það fyrst til skoðunar, hvort þessum tryggingarbréfum, sem eru óþinglýst, verði yfirleitt komið í verð og þá með hvaða hætti, enda felst tryggingargildi þeirra fyrir gerðarbeiðanda í því, að fá megi greiðslu í skjóli bréfanna. Það er forsenda fyrir almennum viðskiptum með veðskuldabréf og þá einnig tryggingarbréf, að þeim skuli þinglýst. Þetta verður að teljast eðlilegt, þar sem annars er handhafi þeirra ekki tryggður fyrir ráðstöfunum skuldara sjálfs á hinum veðsettu eignum. Þannig getur gerðarþoli, þrátt fyrir veðsetningu umræddra eigna sinna til gerðarbeiðanda, ráðstafað þeim eftir sem áður með löggerningi til grandalauss aðila. Sá aðili getur tryggt rétt sinn með þinglýsingu, er gengur framar rétti gerðarbeiðanda. Enn fremur geta aðrir lánardrottnar gerðarþola gengið að eignum þessum og öðlast, að fullnægðum tilteknum skilyrðum, ríkari rétt en gerðarbeiðandi, ef þinglýsing fer ekki fram. Ekki verða gerðar minni kröfur um umrædd tryggingarbréf en gengur og gerist í viðskiptum, þegar verðmæti þeirra er virt. Það, að bréf þessi eru óþinglýst, hlýtur því að ráða mestu um verðmat þeirra. Eftir lögum nr. 18/1949, sbr. 16. gr., kemur ekki skýrt fram, hvort gerðarbeiðandi eigi rétt til að fá tryggingarbréfin í sínar hendur, eftir að þau hafa verið tekin sem trygging, eða hvort fógeti varðveiti þau. Í síðara tilviki gæti gerðarbeiðandi ekki annast þinglýsingu bréfanna. Þess verður ekki heldur krafist, að fógeti láti á sinn kostnað þinglýsa fram boðnum veðskuldabréfum til að tryggja rétt gerðarbeiðanda samkvæmt þeim. Við mat á tryggingarverðmætum verður að miða við þann tíma, er trygg- ingin er lögð fram. Mat á verðgildi umræddra tryggingarbréfa miðað við síðari tíma kemur því ekki til álita, enda yrði slíkt mat háð of mörgum óvissuþáttum. Kyrrsetning er bráðabirgðagerð, er staðfesta þarf fyrir héraðsdómi. 1182 Staðfestingarmál þarf einnig að höfða, ef gerðinni er afstýrt með tryggingu að öllu leyti eða að hluta. Kyrrsetningargerð skal hafa skjótan framgang, ella missir hún marks. Mál þetta hefur nú verið rekið reglulega hér fyrir rétti frá 30. maí sl. Það er ekki eðli kyrrsetningar að unnt sé að hindra framgang hennar með deilum um tryggingar, sem lagðar eru fram til að afstýra henni. Þetta sjónarmið á sér stoð í 1. mgr. 13. gr. laga nr. 18/1949, þar sem segir, að kyrrsetningu, sem fram hefur farið, skuli fella niður að því marki, sem tryggingar kunni síðar að verða settar. Það er mat fógeta, að þau óþinglýstu tryggingarbréf, er gerðarþoli hefur boðið gerðarbeiðanda til tryggingar í flokki 17 og 18 til að afstýra kyrr- setningu, samtals talin að verðmæti 298.060.000,00 kr., skuli talin verðlaus sem slík trygging. Rétt þykir vegna kröfu gerðarþola um röð á mati fram boðinna trygg- inga, svo og þar sem þessi tryggingarbréf eru stór hluti fram boðinna trygg- inga, að mat fógeta kæmi fram nú. Aðrar fram boðnar tryggingar, þ.e. þrjú þinglýst tryggingarbréf í 17. flokki og tryggingar í flokkum 19 til 22, skulu teknar til virðingar af virðingarmönnum. Valtýr Sigurðsson borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: 20 óþinglýst tryggingarbréf, út gefin af gerðarþola, Olíuverslun Ís- lands hf., samkvæmt 17. flokki svo og 82 óþinglýst tryggingarbréf, út gefin af sama, samkvæmt 18. flokki, samtals talin að verðmæti 298.060.000,00 kr., skulu teljast verðlaus sem trygging fyrir kröfu gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands. Aðrar fram boðnar tryggingar skulu virtar af virðingarmönnum. 1183 Föstudaginn 14. júlí 1989. Nr. 279/1989. Olíuverslun Íslands hf. gegn Landsbanka Íslands. Kærumál. Kyrrsetning. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 11. júlí sl. samkvæmt heimild í 3. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973, um Hæstarétt Íslands. Kærður er úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur, upp kveðinn sama dag. Úrskurðarorð er svohljóðandi: „Fallist er á með gerðarbeiðanda, Landsbanka Íslands, að gerðarþola, Olíu- verslun Íslands hf., sé skylt að segja til um lausafé til kyrrsetningar, áður en til kyrrsetningar kemur á fasteignum þeim, er gerðarþoli hefur bent á. Fallist er á með gerðarbeiðanda, að kyrrsetning skuli eigi fara fram að svo stöddu í þeim eignum gerðarþola, er hann hefur bent á utan umdæmis réttarins.“ Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og að varnaraðili greiði sér málskostnað auk 12% sölugjalds til ríkissjóðs. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og krefst málskostnaðar auk 12% sölugjalds til ríkissjóðs. Deilt er um takmarkanir á rétti sóknaraðila (gerðarþola) til að benda á fjármuni til kyrrsetningar, sbr. 1. mgr. 1S. gr. laga nr. 18/1949, um kyrrsetningu og lögbann. Skilja verður málatilbúnað aðila svo, að skera verði úr því, hvort varnaraðili (gerðarbeiðandi) þurfi að sæta því, að sóknaraðili bendi fyrr á fasteignir, sem flestar eru utan lögsagnarumdæmis Reykjavíkur, en skráningarskyld ökutæki samkvæmt fram lagðri skrá. Fram er komið, að varnaraðili hefur fallist á ábendingu samkvæmt fram lagðri skrá. Fallast má á það álit héraðsdómara, að það sé gerðarbeið- anda ekki að meinalausu, að gerðarþoli bendi á eignir utan um- dæmis réttarins, meðan hann getur bent á eignir innan þess. Hinn 1184 kærði úrskurður er því staðfestur á þann veg, sem í dómsorði greinir. Kærumálskostnaður er ekki dæmdur. Dómsorð: Gerðarþola, Olíuverslun Íslands hf., er skylt að benda á ofangreind skráningarskyld ökutæki til kyrrsetningar, áður en kemur að ofangreindum fasteignum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 11. júlí 1989. I. Með beiðni, dags. 29.maí sl., krafðist Landsbanki Íslands kyrrsetningar á eignum Olíuverslunar Íslands hf. til tryggingar gjaldföllnum skuldum hins síðarnefnda við bankann, að upphæð 437.726.328,50 kr., auk vaxta og kostnaðar, er nánar var tilgreint í gerðarbeiðni. Gerðarþoli bauð fram tryggingar til að afstýra gerðinni, og hefur málið verið rekið reglulega fyrir fógetarétti frá þeim tíma, þar sem tekinn hefur verið fyrir ágreiningur aðila og úrskurðað um hann. Við fyrirtöku málsins í dag krafðist gerðarbeiðandi, Landsbanki Íslands, þess, að fram færi kyrrsetning Í eignum gerðarþola fyrir 116.185.328,00 kr. auk vaxta og kostnaðar, svo sem greindi í gerðarbeiðni. Hér er um að ræða mismun á upphaflegri kyrrsetningarkröfu gerðarbeiðanda samkvæmt gerðarbeiðni og þeirri upphæð, er gerðarþoli hefur þegar sett tryggingar fyrir og virtar hafa verið eða eru Í virðingu. Af hálfu gerðarþola var bent á fasteignir ásamt fylgifé, eign gerðarþola skv. fram lögðum lista, að verðmati samtals 253.400.000,00 krónur. Eignir þessar eru sumpart í Reykjavík, en að mestu í öðrum lögsagnarumdæmum landsins. Af hálfu gerðarbeiðanda er ábendingu gerðarþola mótmælt að svo stöddu og krafist, að gerðarþoli bendi á lausafé til kyrrsetningar, sem sé aðgengilegt og innan lögsagnarumdæmis réttarins. Vísar hann til 15. gr. kyrrsetningarlaga, sbr. 24. gr. Í. nr. 19/1887, um aðför, kröfum sínum til stuðnings. Þá er þess krafist, að virðing fari fram á eignum, er gerðarþoli hefur bent á til kyrrsetningar, ef krafa gerðarbeiðanda verði ekki tekin til greina. Af hálfu gerðarþola var því mótmælt, að reglur 24. gr. aðfararlaga um rétt dómhafa til að ganga að lausafé umfram fasteignir gætu átt við um kyrrsetningu, þar sem ekki sé um fullnustugerð að ræða. Telur hann rétt gerðarþola skýlausan skv. 15. gr. I. nr. 19/1949, um kyrrsetningu og 1185 lögbann, til að benda á þá fjármuni til kyrrsetningar, er tryggja myndu hugsanlegar kröfur gerðarbeiðanda að því marki, er gerðarþoli telji sér hagstætt. Við rekstur máls þessa var 27. júní sl. kveðinn upp úrskurður um álita- efni þetta. Sá úrskurður var kærður til Hæstaréttar, sem kvað upp dóm 6. júlí sl. Í dómi Hæstaréttar kemur fram, að með dómum réttarins í mál- um nr. 246, 249 og 250/1989, sem kveðnir voru upp 3. júní sl., hafi verið felldir úr gildi, ýmist að nokkru eða öllu leyti, þrír úrskurðir fógetaréttar Reykjavíkur um fram boðnar tryggingar af hálfu gerðarþola. Samkvæmt dómum þessum komi nú til athugunar, hvort boðnar verði fram tryggingar, og ef svo hafi verið, þá liggi fyrir fógeta að taka afstöðu til þeirra og hugsanlega að fá þær metnar. Síðan segir í dómi Hæstaréttar: ,5ee.