HÆSTARÉTTARDÓMAR 1990 EFNISSKRÁ TIL BRÁÐABIRGÐA 2. HEFTI Bls. Aðfinnslur ............2000 000 1061 Aðilaskýrsla ...........00000 000 1159 Aðild ..........0 00 951, 1008, 1458 Akslur á 'ðkutéftiniðd, a í 22 2 nn 2 0 5 3 an 1360 Ábyrgð lækna ..........000000 0000 nr 853, 1509 Áfrýjunarfrestur ..........0....0 0... 1293 Ákæra ......000.. 0. 1141, 1542 Ákæru vísað frá héraðsdómi .........0.00.00.0. 957 Árekstur ............2 00. 1221 Áskorunarmál ...........0%00. 0. 1045, 1237 Bankastofnanir ..........020000. 000 1574 Bifreiðar: Einkamál ...........00.0000 0000 1221, 1606 Opinber mál ..........000...... 1230, 1360, 1421, 1633, 1678, 1712 Bifreiðaskráfing ai sas mans aa í Ea á 1659 Bráðabirgðasvipting ökuréttinda ................... 1022, 1025, 1235 Bráðabirgðasvipting ökuréttinda staðfest ......................, 1121 Brot í opinveru starfi .........00.00. 0... 1313, 1364 Brot gegn valdstjórninni ..........00%.0 0000 rðr 1610 Brottflutningur húss .......0000000. 00 0ðn 962 Byggingasamvinnufélög .........00.000 000... 1637 Börn ...........000 00. .e rr 1061, 1070, 1215 Dómarar ..............0000 nes 1037 Dómstólar assa 3 ix saa á Bi 0 5 1055, 1219, 1716 Dómsvald uppboðsréttar ..........000%000. 000 1147, 1698, 1703 Diáttarvextir sins sim 1064 Eignarréttur ............00000 0000. r 972 Endurgreiðsla ..............00..0 0. ns nr 972 Erfðaskrá .............. 0000 1083 Farmflutningur ............0..0. 0000 1458 Farmskírteini .............000 0000 1458 Fasteignakaup ............0000%0 00. nnnnrr 918, 1013, 1078 Fjárdráttur sassmsssssassssnss ks 925, 1542 Fjárnám ...............00 0000 n rr 918 Fjárnámsgerð felld úr gildi ..............0...... 0000. 1032 Fjársvik ................000 0000 1364, 1678 Flugumferð ..............0000 0000 885, 1313 Framhaldsrannsókn .........0000.00 000 1035 Frávísun: a) frá héraðsdómi „02.20.0000... 1045, 1232, 1237, 1437, b) frá héraðsdómi að hluta ......0.0000..e never... c) frá Hæstarétti ........0000.. 1061, 1070, 1114, 1117, 1293, d) frá Hæstarétti að hluta ........0000000.0 00... 1037, 1083, e) frávísunardómur felldur úr gildi -......... 880, 1003, 1414 frávísunardómur staðfestur .......00000.0 00. Frávísunarkröfu hrundið ........0000000. 0. een nn Frávísunarkröfu hafnað ................ ee errrn nun Frávísunarúrskurði hnekkt .......0.0000%00.en en rn enn Frestsynjun Í fógetarétti ........0.00..00. 000. nn r Frestur .........00 00 1033, 1136, 1143, Fyrning .......000000 nennt 849, 875, 951, Fyrning sakar ......00.00ss0 ens sennannanernnnr nr Fölsun .......00.. rr 1268, Gengi ........000 000 nð nennt rr Gjafsókn, gjafvörn (.......2.000000 0000. nr. Gjaldþrot ........00. rennt 1659 Gjaldþrotalög ll. Gjaldþrotaskipti .......00.0.. eee nnrr rn nn rr Greiðsla .......2..0.. 00 Gæsluvarðhald .........0.0.0. 00... 1008, 1047, 1156, 1358, 1. tl. 1. mgr. 67. gr. 1. nr. 74/1974 22.00.0000. 5. tl. 1. mgr. 67. gr. 1. nr. 74/1974 ....0.000000 0000. 1.,3. og 5. tl. 67. gr. 1. nr. 74/1974 ....000000 000. Hafning máls .......00.0000. 0. rett 1599, 1710, Handveð ............00.0 0 Heimvísun .......000000 0. 1028, 1055, 1219, 1258, Hylming .......000.0 0000. ene est enrennre nn tt nn Hæfi dómara .........00000 000 sn nr 1151, 1414, Innsetningarg€rð .........00000 00 nn nr 1061, 1070, Kaupgjaldsmál ........00000.0 00 enn r nr nr 1210, Kaupleigusamningur .......0.00000 000 rev r nennt Klám 2... sess Kyrrsetning ......0000000.00 ner nennt nenna Kæruheimild .........00.000 0... nn Kærumál: Aðfinnslur .........0.00 0000 eðr Aðilaskýrsla ........0.000.. 00 ene nennt le ar na es á 2 002 vn á ES BAR Í an 9 Áskóranariði ms ur 0 Bráðabirgðasvipting ökuréttinda .........0.00.... 1022, 1025, Bráðabirgðasvipting ökuréttinda staðfest ..................,.. 1045 1121 Bls. Börn .........000 ns 1061, 1070, 1215 BÓNAFAR 0 sma nn a RE FMR RUÐ EIR EES ER 5 á a 1037 Dómstólar ..............c see 1716 Dómsvald uppboðsréttar ......00000.000 rann 1147 Frávísun: a) frá héraðsdómi ........000%00 0000. 1045, 1232 b) frá Hæstarétti ........00000.0 0000... 1061, 1070, 1693 c) frá Hæstarétti að hluta .........0.0.0.0 0000... 1037 d) frávísunardómur felldur úr gildi ....... 880, 1003, 1414, 1418 e) frávísunardómur staðfestur ........000.0000000 00... 1138 Frávísunarkröfu hafnað ........00.0000 0 sn 00 1287 Frávísunarúrskurði hnekkt ......0..0.0000 0000 1147 Frestsynjun í fógetarétti .......0.02.0..0000n anna 1693 Eresbat:k ti a að nn gin hk a a re 1207 Gæsluvarðhald ........00.0.0. 00 0000... 1047, 1156, 1358, 1696 1. tl. 1. mgr. 67. gr. 1. 74/1974 ....000..20 0000 1256 1.,3. og 5. tl. 1. mgr. 67. gr. 1. 74/1974 .................... 1507 $. tl. 1.mgr. 67. gr. 1. 74/1974 ...00ra rr 883 Hæfi dómara ..........000.00 00... 1151, 1414, 1631 Innsetningargerð ........0000000 00... 1061, 1070, 1215 Kyrrsetning ...........000 0000 seen 1503 Kæruheimild ..............00 00 1503 Löpréplar * kisi sd Evni a BA a a RE ng 1121 Löpræði las á a 4 0 á 0 0 nn 0 0 0 5 A 1232 Mannréttindasáttmáli Evrópu ......0.0.0.0 0000 1151 MATS. 0 á a ag rr 1041 Meðlag .........0.0.00 tar 1716 RÓA ss 1141 Sératkvæði .............. 0 1003, 1503 SkildaBéf A ak ið á að á Þa a að þa 1159 Stjórnsýsla. siss ss sr 1716 ÚfMböð. , cu RE 1232 Varðhald ................ sen 1061 Vistun skv. læknisráði .........0.00 sens ens sn 1047 Þingfesting 2. a Eða 0 # á ni 0 #0 in na 0 nn 1141 ÞIRNSÝSNÐ: xx 0 á a nn a BR ER A ER EB Eh ag 968 Landamerki ................ 00. 1124 Lausafjárkaup ...........000. 0. 000 ð nn 1091, 1094 Líkamsmeiðingar ........000000 00... 1263, 1296, 1452, 1610 Lóðarleiga .........0..0.0e sniðs 962, 1437 Löpteégla: a stan 0 0 na a nr 0 1121 Lögregluskýrsla ..........00.00 00 neee 1712 Lögræði ...........0.00.0. etern 1232 Lögskýring ............0.00 0000 enter 1055, 1219 Bls." A a eri RL 849, 1145 Lögtaksréttur. una senta í 00 2 0 a a a BIÐ Ei 0 0 blað 849 MandfáÐ. 00 sona eð a Et ag ag a AL 991 Mannréttindasáttmáli Evrópu ......0.00.00000 0000... 1055, 1151, 1219 Mal sins: a 000 000 0 a nn RN SIÐ 5 Bað á a 1437 MátStiðli ss res san 5 eta sn nr nt naar nn nad A 1041 Málásamsteypa 0... 925 Málskóstaðuf as aa ss 200 2050 í ann 0 00 SR a li 1599, 1710, 1711 Meðdómendur;' . 2 í... 1258, 1540 Méðlag „a 0 00 áin ka ga a pa a í MR sb, 1716 Nauðungaruppboð ........0000000 0 nn rn 1698, 1703 Opinber mál, meðferð .......0000%00.0 nennt 1035 Ómaksbætur ............... 1098, 1112, 1113, 1390, 1391, 1392, 1393 Ómerking 957, 1008, 1028, 1055, 1161, 1219, 1237, 1258, 1437, 1540, 1572 old 7 a 0 tr ei a bn Í ia 1442, 1581 RA 0 0 a an 0 2 am a RA BB EA A si a 1176 Réyfslulausn. - á 222 010 5 ið á a 1603 Béttarfar ass an a a ER 1593 Réttyrneitum, xi 20 2 6 52 5 na #2 pr 8 ára 0 0 á a 1141 Rit peði Eða a a áð ni sh að Á AÐ Á AÐ 1698 SÆ rn. 25 8 ii 8 EÐ ú 2 BA RA Á GR 8 IR Er 9 a ga ÖL, 991 öðli „2 á ir 2 #00 0 6 ná vá ER FOR ER Ea AM 1398 Sératkvæði 885, 951, 962, 972, 1003, 1008, 1164, 1221, 1237, 1313, 1360 1503, 1593, 1659, 1667, 1703 Sjálfskuldarábyrgð .......0.0000000 00 .ðdðene eðr 1593 Sjómannalög .......0.0.0.0 0000 e ner 1246 Sjómenn .......00000. rn 1210, 1276 Sjónvarp sista á 00 a 000 a á eð in A Ea A 1103 Sjóveðréttur ........0..00.0 00 rss súrur 1246 Skaðabætur, skaðabótamál 853, 972, 1013, 1221, 1427, 1458, 1509, 1542 Söfn a a ER EÐ JE I BG DA #0 3 ja ÞJ 1263, 1470 Silörðsnöf - 5 028 á eð 5 gp 185 á 8 4 á 2 0 á sl fr á ða a á EÐ #8 a 1176, 1360 Skiptamál, skipti .........0000.00000 nn 1442, 1581 KS, 2 2 ai #3 il Ea ni a ÍR A 1164, 1482 Skjalafals oscar 925, 1176, 1542, 1603, 1678 Skriflega flutt mál .....0....00.. 0000. sn 1032, 1083 Skuldabréf ................ snar 1159, 1593 Skúldajöfnuður „:csissmismi ss 918 Stefna:> ðí ág a a a á ai á aði ER 1572 Stæefnúbifting 0 ia sa á a #0 án a a A 1083 Stjórnarskrá .......2.0000000 nn. 1055, 1103, 1219 Stjórnsýsla „ac... 1716 Stjórnvaldsákvörðun .........000.000 nennt 1398 lara mas 202 EÐ AR RD gs pau mamma nr 925 Bls. SYKRÐ 0 a nn nn EI EÐ VR Á SO BR DR BÚÐ BER 0 GE 1176 Sönnun ..........0.0 00 1078, 1091, 1094 TÉKKA a sn vn 0 00 00 EA BER GA 3 BSR ER ORÐ 9 8 3 BAÐ 5 5 1610 Tékkalagabrot ai íss á ati a 00 600 in á nn 2 0 nia 925 TERRA 000 0 6 000 0 00 na nr BR EÐ BE 8 BER BG 4 GLÐ SAE jhð EL a 1574 Tékkamál .............00 000 nn 1268, 1272 Tilraun til manndráps ..........0000 05. snðnð 1176 Tölllagabrot isis sr 0 875 Umböð umsma rað 5 00 6 unn enn a nn li ER BE EB FOR SI SG EB á Á nn 1232 Umferðarlög ........0000000.... 1230, 1360, 1421, 1633, 1678, 1712 Uppboð ......000000 000. 1161, 1293, 1624 Uppboðsheimild ...........0000%0 00 neðra 1703 Uppgjör assist 1637 Uppsagnarfrestur .........000000 0 esne 1246 Uppsögn .......0000000 0. nn 972, 1276, 1427 Upptaka ........0.000. 0 nn ð enst 875 Úthlutunarg€erð ...........00.%% 0. nn rðr 1442 Útivist, útivistardómar 1098, 1099, 1100, 1101, 1102, 1390, 1391 1392 1393, 1394, 1396, 1397, 1601, 1602 Varðháld usa EB BÚ 6 ER SR á að 1061 Váttyggina lll ss 0 0 nn 1606 Vátryggingarsamningur .......00000% esne nn 1667 Waðtéttif ss a gn 1250, 1698, 1703 Verksamningar ..........0..... s.s ee ner 1476 Vinnusamningur .........0000.. 00... 1210, 1276, 1427, 1499 Vinnuslys ..........00.000 0 tn 1427 Vistun skv. læknisráði ......0.0.0.00.000.0.. Sr 1047 ifr scmssmssmss ss rs nn en 0 a a ER El 2 875 Víslát, VíkilMál rm 1114, 1117 Þingfesting uisdssmismas sn 1141 Þinglýsing ......00..00.0.0.0 sin 968, 1659 Þjófnaður „......2..2.00. 0000 1176, 1447, 1610, 1678 Ökuhfáði a ER ERT GB ES á á á 1421 ls 991 Öryggisgæsla 849 Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. LXXI. árgangur. 2. hefti. 1990 Þriðjudaginn 12. júní 1990. Nr. 243/1989. Arnrún Lilja Kristinsdóttir (Guðmundur Markússon hrl.) gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík (Guðmundur Vignir Jósefsson hrl.). Lögtak. Lögtaksréttur. Fyrning. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Hjörtur Torfason og Gunnar M. Guðmundsson settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 20. júní 1989 að fengnu áfrýjunarleyfi 30. maí s.á. Krefst hún þess aðallega, „að hin áfrýjaða lögtaksgerð frá 20. febrúar 1989 verði ómerkt“, en til vara, „að gerðin verði felld úr gildi og dæmt að gerðin fari ekki fram“. Hún krefst og málskostnaðar úr hendi stefnda. Stefndi gerir þá dómkröfu eina, að málskostnaður verði látinn niður falla. Með gerðarbeiðni 1. febrúar 1989 til skrifstofu borgarfógeta að Hafnarstræti 5 í Reykjavík fór stefndi þess á leit, að framkvæmt yrði lögtak hjá áfrýjanda til tryggingar „,skráðri gjaldskuld““, að fjárhæð samtals 750.837 krónur, vegna opinberra gjalda utan stað- greiðslu, auk kostnaðar og dráttarvaxta. Var skuldin sundurliðuð þannig: Gjaldár Álagning # Dráttarvextir Kostn. o.fl. Samtals 1984 85.182 181.351 266.533 1985 145.045 214.156 2.459 361.660 1986 59.761 60.923 120.684 1988 1.960 1.960 Samtals 750.837 54 850 Beiðninni fylgdu ekki nánari skilríki um skuldina eða fyrri inn- heimtutilraunir. Beiðni þessi var tekin fyrir í fógetarétti Reykjavíkur 20. febrúar 1989 á heimili áfrýjanda, þar sem hún var sjálf viðstödd ásamt fógeta og réttarvotti. Eftir því, sem skráð var í fógetabók, skoraði fógeti á áfrýjanda að greiða hin umkröfðu gjöld, sem lýst var þannig, að þau væru samkvæmt gjaldheimtuseðli nr. 190958-6209 (sem er kennitala áfrýjanda) frá 1984-88 með áföllnum dráttar- vöxtum miðað við 1. febrúar 1989, samtals 750.837 krónur. Áfrýj- andi kvaðst ekki geta greitt gjöldin og kvaðst jafnframt vera eigna- laus með öllu, þegar á hana var skorað að vísa á eignir til lögtaks. Var réttarhaldinu lokið með bókun þess efnis, að hin umbeðna lög- taksgerð væri árangurslaus. Á grundvelli þessarar árangurslausu lögtaksgerðar gerði stefndi 24. apríl 1989 kröfu um gjaldþrotaskipti á búi áfrýjanda og kvað heildarskuld áfrýjanda þá vera 771.364 krónur. Hefur sú krafa verið til meðferðar í skiptarétti Reykjavíkur, þar sem þingað var um hana 21. júní s.á. Í því þinghaldi mætti lögmaður áfrýjanda og lagði fram ársins 1988, auk þess að mótmæla gildi lögtaksgerðarinnar, sem hann taldi vera markleysu. Hefur stefndi tekið við þeirri greiðslu. Í bréfi til lögmannsins 12. s.m. hafði stefndi fallist á þá ábendingu hans, að lögtaksréttur fyrir hinum eldri gjöldum áfrýjanda væri fyrndur. Hins vegar neitaði stefndi að falla frá kröfu sinni um gjald- þrotaskipti, með vísan til þeirrar yfirlýsingar um eignaleysi áfrýj- anda, sem fram hefði komið við lögtaksgerðina. Kröfur áfrýjanda fyrir Hæstarétti eru aðallega á því byggðar, að hin áfrýjaða gerð fógetaréttar Reykjavíkur hafi verið ólögmæt, þar sem fógeti hafi látið farast fyrir að gæta þess, að lögtaksréttur fyrir opinberum gjöldum álögðum árin 1984-86 væri fyrndur, og að leið- beina áfrýjanda með ábendingu um, að réttmætar lögtakskröfur næmu einungis 1.960 krónum. Megi ætla, að áfrýjandi hefði getað greitt þá fjárhæð á staðnum, ef sú ábending hefði komið fram. Geti það ekki skipt máli um gildi gerðarinnar, að þessi fjárhæð var lög- takskræf, sökum þess hve miklu hafi munað á henni og fjárhæð þeirra krafna, sem ekki nutu lengur lögtaksréttar. Varðandi varakröfu sína bendir áfrýjandi jafnframt á, að um- 851 rædd skuld vegna ársins 1988 hafi síðan verið greidd með löglegum hætti og komi ekki lengur til álita að framkvæma lögtak hennar vegna. Stefndi byggir kröfu sína á því, að áfrýjun málsins til Hæstaréttar hafi verið óþörf. Viðurkennt hafi verið, áður en til hennar kom, að lögtaksréttur vegna eldri gjaldskulda áfrýjanda væri fyrndur. Skuld áfrýjanda vegna ársins 1988 sé að fullu greidd og þýðingar- laust að fjalla um lögtak hennar vegna. Gerð fógetaréttarins 20. febrúar 1989 hafi ekki leitt til lögtaks, en farið fram með fullgildum hætti, að því er tók til gjalda ársins 1988. Í fógetabók sé skráð sú yfirlýsing fógeta, að leiðbeiningarskyldu hafi verið gætt, og hafi áfrýjandi staðfest hana með undirritun sinni. Ágreiningur aðilanna sé ekki um fógetagerðina sjálfa, heldur einungis um það, hvort hún eða yfirlýsing áfrýjanda fyrir fógetaréttinum um eignaleysi sitt geti verið grundvöllur að beiðni um gjaldþrotaskipti. Úrlausn þess ágreinings heyri hins vegar undir skiptarétt. Telja verður, eins og hér stendur á, að máli skipti fyrir áfrýjanda að fá úrskurð Hæstaréttar um þau andmæli, sem hún hefur haft uppi við gildi hinnar umdeildu fógetagerðar. Greiðsla áfrýjanda á gjöldum ársins 1988 breytir engu þar um þegar af þeirri ástæðu, að gerðin leiddi ekki til lögtaks í eignum hennar, er fallið hefði nið- ur við þá greiðslu. Samkvæmt ákvæðum 2. gr. laga nr. 29/1885 fyrnist lögtaksréttur fyrir þeim opinberu gjöldum, er hér var um að ræða, á 2 árum frá síðasta gjalddaga þeirra á því ári, er þau voru á lögð. Fógeta bar að taka afstöðu til þess, áður en hin umbeðna lögtaksgerð yrði framkvæmd, hvort umkrafin gjöld áfrýjanda nytu enn þessa réttar. Um það var ekkert staðhæft í gerðarbeiðni stefnda, en auðsætt var, að gjöld áranna 1984-86 væru ekki lengur lögtaks- kræf. Þrátt fyrir þetta verða áskoranir fógeta til áfrýjanda ekki skildar á annan veg en þann, að henni væri ætlað að greiða í rétt- inum öll þau gjöld, er í beiðninni voru tilgreind, eða benda á eignir til tryggingar greiðslu þeirra. Hefur fógeti þannig látið hjá líða að gæta þessarar meginskyldu sinnar. Vegna þessa stórfellda misbrests á meðferð málsins verður að ómerkja hina áfrýjuðu lögtaksgerð. Eftir þessum úrslitum og með hliðsjón af 13. gr. laga nr. 29/1885 852 þykir rétt að stefndi greiði áfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir. Við ákvörðun hans er litið til þess virðis- aukaskatts, er lögmanni áfrýjanda ber að krefja hana um, en ljóst þykir, að málið varði ekki þá virðisaukaskattsskyldu starfsemi, er áfrýjandi kveðst nú hafa með höndum. Dómsorð: Hin áfrýjaða lögtaksgerð er úr gildi felld. Stefndi, Gjaldheimtan í Reykjavík, greiði áfrýjanda, Arn- rúnu Lilju Kristinsdóttur, 65.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Lögtaksgerð fógetaréttar Reykjavíkur 20. febrúar 1989. Ár 1989, mánudaginn 20.2., var fógetaréttur Reykjavíkur settur að Reyk- ási 25 og haldinn af fulltrúa bæjarfógeta, Rúnari S. Gíslasyni, með undir- rituðum votti. Fyrir var tekið: Beiðni Gjaldheimtunnar í Reykjavík um að gera lögtak hjá Arnrúnu Lilju Kristinsdóttur fyrir: Opinberum gjöldum samkvæmt gjaldheimtuseðli nr. 190958-6209 1984-'88 með áföllnum dráttarvöxtum þ. 1/2 '89 samtals kr. 750.837, auk áfallandi dráttarvaxta, kostnaðar við gerð þessa og eftir- farandi uppboð, ef til kemur. Fógeti lagði fram lögtaksbeiðni sem rskj. nr. Í dags. 1/2 '89 svohlj.... Almennur lögtaksúrskurður hefur verið kveðinn upp og birtur í dagblöðum á tilskilinn hátt. Gerðarþoli er mættur Í réttinum, og skoraði fógeti á mættu að greiða umkrafin gjöld, en hún kveðst ekki geta greitt þau. Skoraði fógeti þá á mættu að vísa á eignir til lögtaks og brýndi fyrir mættu að segja satt og að það varðaði hegningu að skýra rangt frá fyrir fógetaréttinum. Mætta kveðst vera eignalaus með öllu. Gerðin er árangurslaus. 853 Þriðjudaginn 12. júní 1990. Nr. 152/1988. Elsa Einarsdóttir (Jón G. Briem hdl.) gegn Páli Gíslasyni, heilbrigðisráðherra f.h. Landspítalans og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs (Gunnlaugur Claessen hrl.). Skaðabótamál. Ábyrgð lækna. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Arnljótur Björnsson prófessor. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. maí 1988 og gerir þær kröfur, að stefndu verði dæmdir óskipt til að greiða 10.341.200 krónur auk nánar tilgreindra vaxta frá 3. des- ember 1983, svo og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Til vara er krafist lægri fjár- hæðar að mati Hæstaréttar, vaxta og málskostnaðar. Áfrýjandi krefst þess, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti beri drátt- arvexti samkvæmt vaxtalögum. Stefndu krefjast þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjanda verði dæmt að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. Til vara krefjast stefndu þess, að kröfur áfrýjanda verði lækkaðar og að málskostnaður verði þá felldur niður. Hinn 28. september 1988 var áfrýjanda veitt gjafsókn fyrir Hæstarétti. 1. Mál þetta var flutt munnlega hér fyrir dómi 7. júní 1989. Hinn 21. sama mánaðar var kveðinn upp úrskurður, og er meginefni hans svohljóðandi: „„Læknaráð lét í té umsögn í máli þessu 2. mars 1987 og 21. apríl 1987. Eftir að læknaráð hafði látið í té umsagnir sínar og málið hafði verið flutt í héraði, var það endurupptekið og aðilum veittur kostur á öflun sérfræðilegs álits lækna í formi skoðunar- og mats- gerðar á eftirtöldum atriðum: 854 „„1.1. Er stefnandi haldin kausalgiu? 1.2. Ef ekki, hvers eðlis eru þá þau nýju einkenni, sem hún hefur haft eftir aðgerð? 2.1. Má ætla að gætt hafi verið nægilegrar varúðar við um- önnun stefnanda eftir skurðaðgerðina? 2.2. Var rétt að grípa til aðgerða fyrr en gert var eða nota aðrar aðferðir en gert var? 3. Hefur stefnandi hlotið varanlegt mein af sýkingu í skurðsárum?““ Þann 16. júlí 1987 voru dómkvaddir til að framkvæma hið um- beðna mat læknarnir Gunnar H. Gunnlaugsson, Haraldur Briem og Torfi Magnússon. Skiluðu þeir matsgerð 2. desember 1987. Þá hafa þeir komið fyrir dóm og staðfest matsgerðina og skýrt. Niðurstaða hinna dómkvöddu lækna er nokkuð á annan veg en álit læknaráðs. Samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga nr. 14/1942 um læknaráð er það hlutverk læknaráðs að láta dómstólum í té umsagnir varðandi læknisfræðileg efni. Rétt er því að endurupptaka málið samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, en það var dómtekið í Hæstarétti hinn 7. júní sl., og leggja fyrir aðila, sbr. 2. mgr. 2. gr. laga nr. 14/1942, að bera matsgjörð hinna dómkvöddu lækna undir læknaráð, og leita álits þess á eftir- farandi: 1. Fellst læknaráð á lokaniðurstöðu matsgerðar? 2. Geri læknaráð það, er rétt að spurt sé: a) Verður örorka Elsu Einarsdóttur rakin til þess að sýkingin var „meðhöndluð seint““, eins og matsmenn komast að orði í matsgerð? Sérstök athygli er vakin á gagnrýni, sem fram kemur í matsgerð, á meðferð sýkingarinnar. b) Telur læknaráð ástæðu til þess að endurskoða það mat sitt, að varanleg örorka Elsu sé 75% og ef svo er hver telst þá hæfilega metin Örorka? 3. Fallist læknaráð ekki á lokaniðurstöðu matsgerðar er óskað eftir rökstuddu áliti ráðsins á þeim niðurstöðum matsmanna, sem ráðið getur ekki fallist á. Er þá óskað eftir nýju mati á varanlegri örorku telji ráðið þess þörf. 855 Ályktarorð: Lagt er fyrir aðila að afla álits læknaráðs á framangreindum atriðum.““ Læknaráð svaraði greindum spurningum með svofelldri ályktun 10. mars 1990: „Ad.1. Að nokkru leyti. Réttarmáladeild læknaráðs hefur fjallað ítarlega um sjúkrasögu Elsu Einarsdóttur og til þess að skýra núverandi ástand hefur deild- in leitast við að leggja mat á a) polyneuropathiu og Raynauds syndrome sem var ástæða aðgerðarinnar, b) aðgerðina sjálfa, c) fylgikvilla aðgerðarinnar, d) aðra þætti sem kynnu að hafa haft áhrif. Polyneuropathia af óþekktum ástæðum hefur ófyrirsjáanlegan klíniskan gang án tillits til meðferðar. Raynauds syndrome, eins og Elsa hefur þjáðst af með truflun á blóðrennsli til útlima samfara skyntruflunum og verkjum, er hins vegar hætt við að fari versnandi, sérstaklega hjá reykingafólki. Stundum hefur tekist að hafa áhrif á gang þess með sympathectomíu. Þessa aðgerð var talin ástæða til að reyna á Elsu að undangenginni forathugun, sem benti til að hún mundi koma að gagni. Fljótlega eftir aðgerðina bar á verkjum í ganglimum, dofa í lær- um og ofurviðkvæmni við snertingu á vinstra fæti. Þessi einkenni samrýmast sjúkdómsástandi sem er illa afmarkað og gengur undir mörgum nöfnum, m.a. „reflex sympatikus dystrófía““. Orsakir þessa ástands eru Óvissar, en giskað hefur verið á áverka, jafnvel óverulega, sýkingar o.fl. Meðferð er ekki síður óviss, en þó er talið að sympathectomía hafi e.t.v. helst komið að gagni. Í ljósi aðstæðna í ársbyrjun 1983 er ekki hægt að sjá, að óhæfileg töf hafi orðið á meðferð sýkingar þeirrar, sem Elsa fékk. Þá voru ekki tiltæk ómskoðunartæki nema á kvennadeild og voru þau ein- göngu notuð af læknum þar í sambandi við rannsóknir á þungun- um (sic). Sneiðmyndatæki var nýkomið á Landspítalann og var fyrst og fremst notað við greiningu djúplægra æxla. Hitahækkun eftir „„hreina““ aðgerð stafar oftast frá lungum, sérstaklega hjá reykinga- fólki, sem er hættara við berkjabólgu og atelectasis, er ekki greinist alltaf á röntgenmyndum. Strok úr skurðsári sýndi ekki merki sýk- ingar. Á 12. degi kom í ljós sýking í skurði hægra megin og tveim 856 dögum síðar var ljóst, að einnig var sýking vinstra megin. Sýklalyfja- meðferð hófst þegar lá fyrir niðurstaða sýklaræktunar úr skurðinum hægra megin. En lyfjameðferð án tæmingar á grefti hefði ekki nægt til að ráða niðurlögum sýkingarinnar. Af þessu er ljóst, að ekki er hægt að sýna fram á vanrækslu lækna við meðferð sýkingar. Þó að ekki verði fullyrt hver sé þáttur skurðaðgerðar og sýkingar í kjölfar hennar í núverandi ástandi og að hve miklu leyti það verði rakið til þess sem var fyrir aðgerðina, er líklegt að það tengist að verulegu leyti fyrrnefndu atriðunum „með einum eða öðrum hætti““. Læknaráð telur ekki að um vanrækslu hafi verið að ræða við meðferð sýkingarinnar. Hún var ófyrirsjáanleg og brugðist við hita- hækkun með hefðbundnum hætti. Þó svo að sýkingin hafi ekki valdið beinum taugaskemmdum, er hugsanlegt að hún, ásamt al- mennu ástandi konunnar meðan á henni stóð og fyrir aðgerðina, eigi þátt í núverandi ástandi, enda „,atburðarásin, sem verður þegar slíkt ástand kemur upp ... ennþá læknisfræ Óilega óútskyrð““. Ad.2a. Nei, sjá Ad.l. Ad.2b. Nei. Ad.3. Sjá Ad.l.“ Il. Í málinu liggja fyrir mörg læknisfræðileg gögn um sjúkrasögu áfrýjanda fyrir og eftir að taugahnoð voru fjarlægð með skurð- aðgerð 3. febrúar 1983. Læknum ber ekki saman um ýmis mikilvæg atriði. Meðal annars eru læknar, sem látið hafa í ljós álit, ekki sam- mála um, hver eða hverjar séu orsakir sjúkdóms áfrýjanda eftir að- gerðina. Í ályktun læknaráðs frá 10. mars 1990 er bent á verulega óvissuþætti varðandi orsök sjúkdóms áfrýjanda. Tveir læknar mátu varanlega örorku áfrýjanda. Í mati annars, dagsettu 14. nóvember 1984, segir, að ekkert verði fullyrt um, hvort núverandi einkenni áfrýjanda eigi eingöngu rætur að rekja til að- gerðarinnar. Í örorkumati hins læknisins, en það er dagsett 9. júlí 1986, virðist byggt á því, að örorka áfrýjanda verði eingöngu rakin til aðgerðarinnar. Ályktun læknaráðs 2. mars 1987, en ráðið metur varanlega örorku 75%, virðist reist á því, að varanleg örorka áfrýj- anda stafi af fleiri orsökum en einni, sbr. og framangreinda ályktun ráðsins frá 10. mars 1990. 857 Ill. Áfrýjandi reisir ekki bótakröfur á því, að mistök hafi orðið við sjálfa skurðaðgerðina 3. febrúar 1983. Í álitsgerð dómkvaddra sérfróðra matsmanna, sem rakin er í héraðsdómi, kemur fram, að ÍS. og 22. febrúar 1983 var gröftur tekinn úr sárum eftir skurðaðgerðina 3. febrúar. Telja matsmenn, að það hafi verið nauðsynlegt. Í öðrum gögnum er þess getið, að áfrýjandi hafi hinn 17. febrúar verið tekin til aðgerðar vegna graft- ar, en þá hafi hvergi verið Ígerð að sjá. Ennfremur kemur fram, að skurður hafi verið opnaður 19. febrúar, og hafi þá gröftur komið í ljós. Áfrýjandi reisir skaðabótakröfu sína meðal annars á því, að aðgerðir til að tæma út gröft hafi orðið fleiri en nauðsynlegt hefði verið, ef starfsmenn Landspítalans hefðu sýnt næga aðgæslu við meðferð áfrýjanda eftir aðgerðina 3. febrúar 1983. Geti hver þess- ara aðgerða um sig hafa valdið heilsutjóni áfrýjanda, jafnvel þótt lagt væri til grundvallar, að sýking hefði ekki valdið tjóninu. Telur áfrýjandi með skírskotun til niðurstöðu greindra matsmanna, að starfsmenn Landspítalans hafi gerst sekir um gáleysi við meðferð og umönnun áfrýjanda eftir áðurnefnda skurðaðgerð. Áfrýjandi heldur því fram, að stefndu beri að sanna, að mein áfrýjanda verði ekki rakið til læknisaðgerða, sem ráðast varð í vegna ígerðar. Í máli þessu ber meðal annars að hafa í huga, að margt er á huldu um eðli sjúkdóma af því tagi, sem áfrýjandi þjáist af (reflex sympatíkus dystrófía), að af hálfu Landspítalans skortir eigi sjúkra- skýrslur eða önnur sönnunargögn um sjúkrahúsvist og meðferð áfrýjanda, að skurðaðgerðin var gerð í því skyni að ráða bót á meini, sem olli verulega skertri starfsorku, og að læknavísindi ráða ekki yfir úrræðum, sem girða fyrir, að sjúklingar fái fylgikvilla vegna skurðaðgerða. Læknisfræðileg gögn málsins veita ekki sönnun fyrir því, að sjúk- dómur áfrýjanda verði rakinn til vanrækslu eða annarrar saknæmr- ar hegðunar starfsmanna Landspítalans við meðferð áfrýjanda eftir skurðaðgerðina 3. febrúar 1983. Í þessu efni vísast sérstaklega til fyrrgreinds álits læknaráðs frá 10. mars 1990. Bótakrafa áfrýjanda er öðrum þræði reist á því, að læknir sá, sem tók ákvörðun um margnefnda skurðaðgerð, hefði átt að vara áfrýjanda við þeirri áhættu, sem fylgir aðgerð. Samkvæmt gögnum 858 málsins eru líkur á fylgikvillum eftir þess háttar aðgerð ekki miklar. Þegar af þeirri ástæðu verður bótaskylda eigi felld á stefndu á grundvelli þess, að læknirinn hafi ekki varað áfrýjanda við áhætt- unni. IV. Samkvæmt þessu ber að sýkna stefndu af kröfum áfrýjanda, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Allur gjafsóknarkostnaður áfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Allur gjafsóknarkostnaður fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin laun Jóns G. Briem héraðsdómslögmanns, skipaðs talsmanns áfrýjanda, 375.000 krónur. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. apríl 1988. Mál þetta, sem dómtekið var 25. mars 1988, höfðaði Elsa Einarsdóttir, nnr. 2086-6896, Gígjulundi 5, Garðabæ, nú til heimilis að Löngumýri 18, Garðabæ, gegn fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs vegna Landspítalans og Páli Gíslasyni lækni, nnr. 7005-5384, Huldulandi 8, Reykjavík, með þingfestingu málsins 2. maí 1985. Með sakaukastefnu, sem lögð var fram á bæjarþinginu 30. maí 1985, stefndi stefnandi heilbrigðisráðherra f.h. Landspítalans. Dómkröfur stefnanda eru aðallega þær, að stefndu greiði stefnanda in solidum kr. 9.625.900,00 með nánar tilgreindum vöxtum svo og máls- kostnað. Til vara krefst stefnandi lægri fjárhæðar að mati dómsins með sömu vöxtum og í aðalkröfu og málskostnaðar. Dómkröfur allra stefndu eru þær aðallega, að þeir verði sýknaðir af kröfum stefnanda og þeim tildæmdur málskostnaður að mati dómsins, til vara, að stefnukröfur verði stórlega lækkaðar og málskostnaður í því tilviki felldur niður. Mál þetta var flutt munnlega 29. júní 1987, en með úrskurði kveðnum upp 14. júlí s.á. var aðilum gefinn kostur á að afla sérfræðilegs álits lækna í formi skoðunar- og matsgerðar á ákveðnum atriðum, sem síðar verður lýst. 859 Með bréfi, dags. 27. apríl 1987, var stefnanda veitt gjafsókn í undirrétti og Jón G. Briem hdl. skipaður talsmaður hennar. Stefnandi gekkst undir skurðaðgerð 3. febrúar 1983, sem stefndi Páll Gíslason framkvæmdi. Íserð komst í skurðsárin, og telur stefnandi, að hún hafi leitt til örorkutjóns og miska, sem hún vill fá bættan úr hendi stefndu. Málavextir, málsástæður og lagarök. Í málinu hefur verið lagt fram ítarlegt læknisvottorð Grétars Guðmunds- sonar, sérfræðings í taugalækningum, dags. 31. júlí 1984. Í vottorði þessu kemur fram, að stefnandi, sem fædd er 1. apríl 1945, hafi verið heilsuveil frá unga aldri. Hún hafi haft þrálátar lungnasýkingar, magabólgur og skeifugarnarsár auk gallblöðrubólgu, en hafi nú fengið nokkra bót á þessum kvillum. Þá hafi hún haft nokkurn spennuhöfuðverk á síðari árum. Stefnandi hafi ætíð verið viðkvæm fyrir kulda, þannig að við væga kælingu hafi hendur og fætur hvítnað, einkum þó tær og fingur, og þeir orðið tilfinningalausir. Þetta hafi verið stefnanda mjög til baga frá því um tvítugs- aldur, en þá hafi kuldaþol hennar minnkað stórum. Þennan sjúkdóm skil- greinir læknirinn sem Raynauds-fenomen. Á árunum 1980 til 1981 hafi tekið að bera á dofa hjá stefnanda, fyrst í höndum, en síðan í fótum. Seinni hluta árs 1982 hafi þrálátir verkir bæst við á sömu svæðum, einkum hafi þeirra orðið vart á kvöldin og við vissar stellingar, sem gert hafi stefnanda erfitt um svefn. Vegna þessara verkja hafi stefnandi verið lögð inn á taugalækningadeild Landspítalans 8. desember 1982 tilrannsóknar, og hafi skoðun við komu m.a. sýnt skert húðskyn fremst á höndum og fótum og skert titringsskyn, en stöðuskyn hafi verið eðlilegt. Sérstaklega hafi verið áberandi, hvað stefnandi hafi talið sig finna lítið fyrir sársauka, hita og kulda fremst á útlimum, og komið hafi fram, að hún gat fengið brunasár á hendur án þess að veita því athygli fyrr en síðar. Ítarleg rannsókn hafi ekki leitt í ljós örugga skýringu á þessu vandamáli, en í samantekt rannsókna hafi einkenni sjúklingsins samrýmst polyneuropathiu NUD (taugaskemmd, ekki frekar skilgreinanleg). Auk þess hafi viss truflun á nýtingu fæðu virst vera tilstaðar og slæmt Raynauds-fenomen. Sýnt hafi verið, að sjúkdómurinn Raynauds-fenomen hafi verið mikið vandamál, og líklegt hafi þótt, að skyntap stefnanda hafi tengst þeim sjúkdómi og/eða meltingartruflunum. Því hafi verið ákveðið að kanna betur, hvort meðhöndla mætti þessi vandamál, draga úr æðasamdrætti við kulda og stöðva þannig hugsanlega taugaskemmd og jafnvel lækna dofa og verki í höndum og fót- um og bæta kuldaþol. Ákveðið hafi verið að framkvæma til reynslu svokall- aða sympatikus block, en þessi læknisaðgerð dragi um tíma úr starfsemi ósjálfráða taugakerfisins, sem m.a. valdi samdrætti í æðum. 860 Þessi aðgerð hafi verið framkvæmd í samráði við stefnda Pál Gíslason með mjög góðum árangri. Í framhaldi af því hafi verið ákveðið, að stefnandi færi í sympathectomiu (aðgerð til að fjarlægja taugahnoð, þannig að hindra mætti varanlegan og óeðlilegan samdrátt í æðum í höndum og fótum). Aðgerðin (sympathectomia lumbalis bilat.) hafi verið framkvæmd 3. febrúar 1983 og gengið vel. Skorið hafi verið með skáskurði neðan til hægra megin á kvið, og vel hafi gengið að finna sympatikus-strenginn, sem liggi framan á hryggjarliðum, 3 stór taugahnoð tekin og áberandi þroskaður strengur. Síðan hafi sams konar aðgerð verið framkvæmd vinstra megin, en efsta taugahnoðið skilið eftir. Æðarnar a.iliaco extrema og communis hafi verið óvenjugrannar að sjá. Taugahnoðin, sem tekin hafi verið, hafi verið send í vefjarannsókn, og hún hafi sýnt, að um réttan taugavef hafi verið að ræða. Í hjúkrunarnótum kemur fram, að stefnandi hafi kvartað um verki í baki og síðum daginn eftir aðgerð. Þann dag hafði hún hita (38,3), en daginn eftir var hiti fallinn niður fyrir 38, og hélst svo næstu daga. Þann 05.02. er sækjandi sögð „mjög slæm af verkjum'““, en staður þeirra ekki til- greindur nánar. Næstu daga er verkjum lýst nær daglega, og fram kemur, að meðferð hafi aðallega verið með morfinskyldum verkjalyfjum (metha- don, Ábaigin, Doiviran), þó að paraceiamoi (Panodil) hafi einnig verið notað. Þann 09.02. er verk lýst niður í fót, en ekki sagt hvorn. Tveimur dögum síðar, 11.02., fékk stefnandi hita í nær 39 stig, og hafði hiti þá verið smáhækkandi frá 09.02. Þann dag er sagt um sár, að það líti „vel út og alveg þurrt“, en þess ekki getið, hvort átt sé við annað sárið eða bæði. Hafin er leit að orsökum hita með þvagræktun og töku lungna- myndar. Næsta dag er hiti enn nær 39 stig, og þá kvartar stefnandi um „mikinn höfuðverk og verki í kvið“. Verkjalyfjagjöf er haldið áfram, sem fyrr segir. Þann 13. febrúar féll hitinn niður fyrir 38 stig og hélst svo þar til 18.02., er hitahækkun varð marktæk á ný, þ.e. yfir 38 stig. Þann 14. febrúar er mælt sökk, og reyndist það vera 101 og hvít blóðkorn sögð vera „létt hækkuð““. Þá kvartar sækjandi enn um verki og er ekki sögð geta gengið upprétt. Saumar eru teknir í nárum, og um kvöldið er rauðum gúl lýst neðarlega í hægra skurðsári, en hann ekki sagður dúa (fluctuation). Næsta dag, þ.e. 15.02., er stungið á ígerð, og „kom út þó nokkuð mikið af þunnfljótandi grefti“. Úr greftinum ræktaðist staphylococcus aureus, og lá sú niðurstaða fyrir tveim dögum síðar, þ.e. 17.02., samkvæmt skriflegu svari frá sýkladeild rannsóknastofu Háskólans við Barónsstíg. Sama dag og stungið var á ígerðinni í hægri nára, þ.e. 15.02., er stefnandi sögð kvarta um „svipaðan verk vinstra megin“, en óþægindunum ekki nánar lýst. En verkjalyfjameðferð þessa daga var fyrst og fremst para- cetamol (Panodil) og Dolviran. Skipt er á umbúðum þann 16.02. hægra Sól megin, en „ekki mikið í þeim““. Þá þykir orðið sennilegt, að sýking sé einnig Í skurðinum vinstra megin, og því er hann opnaður í svæfingu, og samkvæmt aðgerðarlýsingu eru þar miklir samvextir, en hvergi að sjá gröft. Gat kemur á lífhimnu í þessari aðgerð og því ekki hætt á dýpri könnun skurðarins. Í hjúkrunarnótum er ígerðin sögð dreifð hægra megin, og var hún hreinsuð upp. Miklum verkjum er lýst að kvöldi þessa dags. Daginn eftir er sýklalyfjameðferð hafin með cloxacillin (Orbenin) á grundvelli ræktunarniðurstöðu úr hægra skurðsári frá 15.02. Meðferðin er fyrst hafin um munn, en daginn eftir er farið að gefa lyfið í æð og þeirri lyfjagjöf hætt 25.02. Hiti var 38,7, og lýst er „„smávilsu í umbúðum vinstra megin í einni kompressu, en blóðlitað, hreint í þremur kompressum hægra megin““. Enn er skipt á umbúðum daginn eftir, og var þá „lítið vinstra megin blóðlitað““, en „„þrjár kompressur blóðlitaðar hægra megin““. Verkir eru sagðir slæmir í hægra fæti og upp í mjöðm. Að kvöldi 19. febrúar er gröftur kominn í gegnum umbúðir vinstra megin og „greinileg sýking“ sögð undir. Skurðurinn vinstra megin er opnaður inni á sjúkrastofu án deyfingar og um 5-10 ml af grefti („„gumserí““) sagðir undir. Er þetta í þriðja sinn, sem sár er opnað eftir þessa aðgerð. Úr þessu sári ræktast aðrir bakteríustofnar en úr sárinu hægra megin, þ.e. enterococcar og coagulasa neikvæðir staphylococcar. Sú niðurstaða liggur skriflega fyrir þann 24. febrúar. Verkir virðast aukast, þótt þeim sé ekki lýst, en farið er aftur að gefa kröftugri verkjalyf en áður (methadon). Næsta dag er mikill gröftur sagður í umbúðum, og hafi hann farið í gegnum 10-12 grisjur vinstra megin, en tvær hægra megin. Nú eru verkir sagðir slæmir í hægra fæti. Við skurðopnunina þann 19. féll hiti úr 38,6 niður fyrir 37 morguninn eftir, en þann 21. febrúar er hiti aftur kominn upp fyrir 38. Þann dag er sækjandi sögð svo „„aum að ekki mátti koma við hana““. Morguninn eftir eða þann 22. febrúar er hún „slæm af verkjum, grátandi“ og „ákveðið að opna skurðinn vinstra megin betur“. Við þá aðgerð kemur í ljós frekari ígerð undir húð og auk þess aftan lífhimnu (retroperitonealt) stór ígerð með um það bil 150-200 ml af þykkum grefti. Þetta er hreinsað út og settur fjöl- pípukeri gegnum húð að aftan. Með þessu var endanleg aðgerð framkvæmd á skurðsárasýkingunni. Ekki kemur fram, að tekið hafi verið ræktunarsýni úr þessari aðgerð. Eftir þetta féll hiti, og var sækjandi hitalaus það, sem eftir lifði sjúkrahúsvistar. Þann 23.02. er hafin sýklalyfjagjöf með penicill- ini á grundvelli ræktunarniðurstöðu frá 19.02., og í tvo daga var sækjandi á tveimur lyfjum, penicillini og cloxacillini, en því síðara var hætt þann 25.02. Penicillini var fram haldið til 2. mars. Minnkaði útferð úr skurðinum vinstra megin smám saman og hægri skurður einnig sagður líta „betur út“. Fjölpípudren úr vinstra skurði var tekið 1. mars. Útskriftardag þann 3. mars var enn „svolítið af greftri““ í skurði vinstra megin, hægra skurði ekki 862 lýst nákvæmlega. Mun minna er talað um verki dagana eftir aðgerð en áður og verkjalyfjagjöf minni samkvæmt lyfjablaði, þó að einhver verkjalyf hafi verið gefin daglega (Panodil og Dolviran einkanlega). Þremur dögum eftir útskrift þann 06.03. er tekið strok úr skurðsári hægra megin og úr því ræktast S.aureus. Þann 16.03. kemur sækjandi til eftirlits, og eru þá sár sögð alveg þurr. Þann dag er hún hins vegar lögð inn á taugalækningadeild Landspítal- ans til mats á verkjum í baki, sem leiddi niður báða fótleggi og fram í tær. Grétar Guðmundsson læknir annaðist stefnanda þar, og í vottorði hans, sem að framan er rakið, telur hann ekki líklegt, að taugasjúkdómur sá, sem stefnandi hafði fyrir aðgerðina, valdi nú miklu um sjúkdóm hennar. Ekki heldur fyrri veikindi. Hann er þeirrar skoðunar, að stefnandi hafi greinilega fengið kausalgíu eða taugaskemmdir við skurðaðgerðina, en taugaskemmdin sjáist í vöðvariti með óyggjandi hætti. Hans skoðun er sú, að líklegt sé, að ígerð í skurðsárum eigi fyrst og fremst sök á taugaskemmdum, þar sem hún geti þrýst á taugar og skemmt þær, og eins geti sýklar og niðurbrotsefni ígerðar skemmt taugar. Læknirinn telur það útilokað, að taugar vinstra megin hafi skemmst við aðgerðina. Hann telur hugsanlegt, að tog Í taugar við aðgerð hafi valdið einhverju. Niðurstaða læknisins er sú, að hér sé greinilega um sjúkdóminn Causalgiu að ræða. Þó komi það óneitanlega á óvart, að sjúklingur skuli fá þennan sjúkdóm, þegar gerð sé sympathectomia á sama svæði. Taugahnoð hafi þó verið skilin eftir, og auk þess sé sympathectomia ekki alltaf árangursrík aðferð við Causalgiu. Læknirinn telur, að meðverkandi í krónísku verkjavandamáli stefnanda séu eflaust sálrænir þættir, sem tengist vonbrigðum með árangur aðgerðar, fjárhag og ef til vill fleiru, sem minnki verkjaþol, magni verki, en valdi þeim ekki. Niðurstaða læknisins er síðan þessi: „„Causalgia vegna sýkingar eftir bilat.lumbal symp. á handlækningadeild Landspítala 3.2. 83. Vegna þessa vandamáls á sjúklingur erfitt með að ganga um og hreyfa sig, er með stöðuga slæma verki sem magnast við allt álag eða snertingu verkjasvæðis, er óvinnufær og að mestu ófær um að stunda heimilisstörf og hefur einangrast talsvert. Einkenni sjúkl. er að áliti undirritaðs, trúverðug og eins og oft sést og marglýst er við causalgiu. Um horfur er erfitt að spá. Líklegast verður þó að teljast að þetta vandamál haldist í stórum dráttum óbreytt. Ekki er þó útilokað að smám saman megi takast að vinna talsvert á verkjunum, en einnig er mögulegt að þeir færist í aukana. Það verður einnig að hafa í huga þann möguleika að í kjölfar þessa vandamáls komi önnur svo sem bakverkir, stytting í vöðvum og sin- um með skertri hreyfingu í liðum (kontracturus) og slitgigt í liðum (einkum í vi. ökla) vegna óeðlilegs álags á þá. Einnig er hugsanlegt að verkirnir leiði 863 smám saman til ofnotkunar Diazepams og áfengis, þar sem þessi efni draga helst úr verkjum núorðið. Það er augljóst að Elsa þarf næstu mánuði eða ár á reglulegri læknisþjónustu að halda til að fá þau lyf, sem hún þarf að nota að staðaldri til að draga úr verkjum og til að reyna nýjar, og von- andi árangursríkari, verkjameðferðir, sem sumar munu eflaust krefjast inn- lagna á sjúkrahús. Einnig þarf hún að fá reglulega endurhæfingu til að minnka líkur á fylgikvillum.“ Stefnandi lýsti því fyrir dóminum 29. júní 1987, að heilsa sín væri svipuð og verið hefði, nema kvalaköstin væru nú lengri og verri. Stefnandi greindi og frá þvi, að hún hefði slasast í bifreiðaárekstri eftir aðgerðina og verið metin 20% öryrki vegna þeirra meiðsla, að því er hún hélt. Í málinu hefur verið lagt fram álit læknaráðs Landspítalans, sem skipað er þremur læknum, dags. 12. desember 1984. Fram kemur í álitinu, að stjórn læknaráðs hafi leitað skriflegs álits forstöðulæknis taugalækningadeildar, dr. Gunnars Guðmundssonar prófessors, og setts forstöðulæknis handlækninga- deildar, Árna Björnssonar yfirlæknis. Auk þess hafi verið leitað álits og ráðgjafar Sigurðar B. Þorsteinssonar, sérfræðings í smitsjúkdómum, og stuðst hafi verið við sjúkraskrár sjúklings á Landspítalanum við samningu álitsgerðarinnar. Í álitsgerðinni segir svo orðrétt: „Stjórn læknaráðs telur að ekki hafi verið um „„aðgæsluleysi við meðferð og eftirlit eftir aðgerðina““ að ræða hjá sjúklingi þessum eins og fram kemur í skaðabótakröfu Jóns G. Briem hdl. Stjórn læknaráðs telur að rétt hafi verið brugðist við þegar einkenni um sýkingu komu fram og bendir á að hin rétta aðgerð við ígerð er fyrst og fremst tæming Ígerðarinnar en sýklalyf hafa þar minna að segja. Stjórn læknaráðs útilokarekki þann möguleika að sýkingin eigi þátt í þeim einkennum sem komu fram eftir aðgerðina, en telur hins vegar að orsaka- samband sé ekki sannað. Bendir stjórn læknaráðs á að taugarætur þær sem liggja niður í fætur liggja all nokkru dýpra en taugahnoð þau sem numin voru á brott, en sýking gæti þó rutt sér leið frá aðgerðarsvæði og að þeim rótum. Þá má benda á að hægra megin virtist vera um mjög grunna ígerð að ræða en einkenni sjúklings eru frá taugarótum beggja vegna, enda þótt einkenni séu meiri vinstra megin þar sem aðalígerðin var. Einnig ber að geta þess að sjúklingur hafði einkenni um taugaskemmdir í fótum áður en til aðgerðar kom.... Þess ber að lokum að geta að sýkingar við „„hreinar aðgerðir““ er áhætta sem alltaf er fyrir hendi. Árið 1983 voru sýkingar við „hreinar aðgerðir“ á hand- lækningadeild, þar sem sjúklingur lá, 3,3% sem er mjög sambærilegt við erlenda staðla. ““ Í framangreindri álitsgerð dr. Gunnars Guðmundssonar prófessors, sem dags. er 20. nóvember 1984, segir m.a. svo: 864 „Elsa er illa haldin af neurogenverkjum (causalgia), og óeðlilegri aukningu á skyni hyperpathia og allodynia““ distalt á ganglimum, einkum þeim vi. auk þess minnkaða krafta í vi. fæti og húðbreytingar á báðum fótum. Áðurnefnd einkenni verða að teljast afleiðingar þeirrar sýkingar sem varð í kjölfar annars árangursríkrar aðgerðar, þ.e. bilat.lumbal sympatectomi. Lýsing á verkjum eftir aðgerðina svo og vöðvarit benda til taugaskemmda.... Mjög ólíklegt er að núverandi eink. stafi af taugasjúkdómi þeim sem Elsa hafði fyrir aðgerð, en þá hafði borið á í um 1 ár verkjum í ganglimum á kvöldin og við vissar stellingar og gátu vakið hana upp af svefni á nóttunni. Núverandi verkur er, að því er best verður séð, annars eðlis og alvarlegri.“ Í vottorði Árna Björnssonar, yfirlæknis á Landspítalanum, dags. 19. október 1984, segir, að erfitt sé að sannreyna þær fullyrðingar í vottorði Grétars Guðmundssonar læknis, að hinar neurologisku truflanir, sem komið hafi fram hjá stefnanda, séu bein afleiðing af skurðaðgerðinni og afleiðingum hennar. Þetta eigi sérstaklega við vegna þess, að sjúklingur virðist hafa haft einkenni frá taugakerfi fyrir aðgerðina, sem ekki hafi verið örugglega greind. Í vottorði Ásgeirs B. Ellertssonar, yfirlæknis á Borgarspítalanum, sér- fræðings í heila- og taugasjúkdómum, sem hann gefur læknaráði 5. apríl 1986, segir orðrétt: „Undirrituðum var falið að svara, hvort taugaeinkenni ofangreindrar konu og þar með orsök örorku hennar stöfuðu af sjúkdómi þeim sem hún hafði fyrir aðgerðina 03.02.83 eða væru vegna ígerðar er hún fékk eftir skurðaðgerðina. Ég hefi farið í gegnum öll málsskjöl Gunnlaugs Geirssonar prófessors og kynnt mér á þann hátt málavexti. Elsu Einarsdóttur hef ég hvorki séð né skoðað.... Orsakir örorku Elsu eru tvíþættar: 1) að einhverj- um hluta eru enn til staðar polyneuropatiueinkenni, en 2) fyrst og fremst hefur hún slæma causalgíu, sem er bein og óbein afleiðing ígerðarinnar.““ Gunnlaugur Geirsson, prófessor í réttarlæknisfræði, en hann á sæti í réttarmáladeild læknaráðs, gefur ráðinu álit, dags. 12. maí 1986, og er niðurstaða hans tekin orðrétt upp Í álit læknaráðs, sem síðar verður rakið. Stefán Bogason læknir mat örorku stefnanda, og er mat hans dags. 14. nóvember 1984. Niðurstaða Stefáns er sú, að Örorka stefnanda hafi verið 100% í 10 mánuði frá 3. febrúar 1983, eftir það 75% í 6 mánuði og varan- leg örorka sé 55%. Í matinu er tekið fram, að ekki sé tekið tillit til örorku stefnanda af völdum annarra sjúkdóma eða afleiðinga sjúkdóma, sem stefnandi hafi haft. Ólafur Jónsson læknir mat örorku stefnanda, og er mat hans dags. 9.7.1986. Í vottorði Ólafs kemur fram, að ekki verði séð, að frekari rann- sóknir eða aðgerðir verði gerðar til að bæta líkamlegt og andlegt ástand stefnanda, og sé því tímabært að meta örorkuástand hennar, eins og það sé nú, og yfirgnæfandi líkur á, að verði framvegis. Læknirinn telur örorku 865 stefnanda til starfa á launamarkaði algera, en almenna örorku 80% varan- lega. Formaður dómsins kvað upp úrskurð 17. september 1985, og í honum er því beint til læknaráðs, að það láti í té sérfræðilega umsögn um eftirtalin atriði: 1. Hver sé líklegasta orsök örorku stefnanda, Elsu Einarsdóttur, a) sjúkdómur sá, er hún hafði fyrir skurðaðgerðina 3. febrúar 1983, b) ígerð sú, sem hún fékk í skurðsárin eftir aðgerðina, c) annað. 2. Vottorð Grétars Guðmundssonar læknis, dags. 6. september 1983. 3. Hvort ætla má, að gætt hafi verið nægilegrar varúðar við umönnun stefnanda eftir skurðaðgerðina og hvort rétt var að grípa til einhverra annarra aðgerða, fyrr en gert var, eða nota aðrar aðferðir en gert var. 4. Hvað sjúkdómurinn Polyneuropathia NUD. er, sjúkdómseinkenni, hver gangur sjúkdómsins er og batahorfur. 5. Hvers vegna áfengi og diazepam virðast gagnast stefnanda best sem verkjalyf, meðan viðurkennd verkjalyf verka ekki. 6. Örorkumat Stefáns Bogasonar, dags. 14. nóvember 1984, hvort ráðið sé sammála þeim sjónarmiðum, sem koma fram í forsendum matsins. 1. Hvort varanleg örorka hafi verið tilkomin, áður en í uppskurð var ráðist 3. febrúar 1983. Ályktun læknaráðs er dags. 21. apríl 1987 og er í því formi, að réttar- máladeild ráðsins gerði tillögu um ályktun læknaráðs, sbr. álit Gunnlaugs Geirssonar prófessors, sem fyrr er getið, en læknaráð staðfesti síðan. Efni tillögunnar og ályktun ráðsins er svohljóðandi: „Ad. 1. Sennilegast þykir að örorka Elsu stafi að verulegu leyti af afleið- ingu ígerðar sem hún fékk eftir skurðaðgerð 3. febrúar 1983, en erfitt er að meta hve mikinn þátt aðrir kvillar Elsu eiga í örorkunni. Ad. 2. Álitsgerð Grétars Guðmundssonar sérfræðings í taugasjúkdómum lýsir sjúkrasögu Elsu og gangi þess sjúkdóms er leiddi til innlagningar á taugadeild og síðari aðgerðar svo og áframhaldandi kvörtunum Elsu og ein- kennum sem hún fékk eftir aðgerð. Að því er varðar afstöðu Læknaráðs til niðurstöðu Grétars vísast til svars við Í. spurningu. Ad. 3. Samkvæmt þeim gögnum sem fyrir liggja verður ekki annað séð en að umönnun Elsu og aðgerðir þær sem fylgdu eftir skurðaðgerðina 3. febrúar 1983 hafi verið í samræmi við reglur nútíma læknisfræði. Ad. 4. Sjúkdómurinn Polyneuropathia NUD. er kvilli í úttaugum af óþekktum uppruna sem leiðir af sér skyn- og/eða hreyfitruflanir. Gangur sjúkdómsins er mismunandi og batahorfur óvissar. Ad. 5. Áfengi og diazepam virka almennt deyfandi á taugakerfið og slæva þar með sársaukaskyn um leið og þau draga úr spennu og kvíða sem 93 866 fylgja verkjum. Af því er skiljanlegt að þau geti verkað betur en venjuleg verkjalyf, jafnvel þegar síðarnefndu lyfin eru hætt að verka. Ad. 6. Læknaráð getur ekki að svo stöddu tekið afstöðu til örorkumats Stefáns Bogasonar, þar eð lög gera ráð fyrir því að haft sé samband við útgefanda vottorðs ef ráðið gerir athugasemdir við vottorðið. Stefán er fjarverandi vegna veikinda þennan mánuð. Áætlað er að hafa samband við hann þegar hann kemur aftur til vinnu. Ad. 7. Ljóst er að Elsa var óvinnufær er hún lagðist á Landspítalann fyrir aðgerðina, en ekki verður af því ráðið að um varanlega örorku væri að ræða, sbr. svör við sp. 1 og 4.““ Formaður dómsins kvað upp annan úrskurð 28. október 1986 og beindi því til læknaráðs, að það léti í té sérfræðilega umsögn um Örorkumat Ólafs Jónssonar, dags. 7. september 1986, hvort ráðið sé sammála þeim sjónar- miðum, sem koma fram í forsendum matsins. Álit læknaráðs vegna þessa úrskurðar er dags. 2. mars 1987. Réttarmála- deild ráðsins fjallaði bæði um örorkumat Stefáns Bogasonar og Ólafs Jóns- sonar, en tillaga réttarmáladeildar um ályktun læknaráðs, sem var samþykkt af læknaráði, er svohljóðandi: „Í örorkumati Stefáns Bogasonar 14.11.1984 er þess getið, að sækjandi í málinu hafi verið óvinnufær vegna verkja Í fótum frá nóvemberlokum 1982. Stefán metur þar örorkuna frá þeim tíma sem aðgerðin var framkvæmd (þ. 3. febrúar 1983) og áætlar varanlega örorku rúmlega eins og um væri að ræða missi vinstra ganglims. Studdist hann þar við alþjóðlega túlkun um það hve mikla örorku fólk hlýtur við missi ganglims. Hins vegar mat Stefán Bogason ástand sækjanda málsins til örorkulífeyris til Tryggingastofnunar ríkisins meira en 75% (mat, dags. 19.01.84) þar eð hún var áfram óvinnufær. Endurmat skyldi fara fram í apríl 1985. Á svipaðan hátt mat Ólafur Jónsson örorkuna eingöngu í heild eins og gert er þegar úrskurða skal um örorkulífeyri vegna almenns ástands (mat, dags. 07.09.1986). Í engu matinu er reynt að greina hve mikill hluti örorkunnar kunni að stafa af ígerð þeirri, sem sækjandi fékk eftir aðgerð, af sömu ástæðum og segir Í svari Læknaráðs frá september 1986. Læknaráð telur því að möt (sic) þeirra Ólafs og Stefáns fái staðist frá gefnum mismunandi forsendum, en miðað við ástand sækjanda málsins í dag telur Læknaráð heildarörorkuna vera 75% .*“ Eins og fyrr er frá greint, kvað dómarinn upp úrskurð hinn 14. júlí 1987, en hann er svohljóðandi: „„Aðilum gefst kostur á að afla sérfræðilegs álits lækna í formi skoðunar- og matsgerðar á eftirtöldum atriðum...“ Þau atriði, sem um getur í úrskurðinum, eru tilgreind í matsgerðinni. Af hálfu stefnanda var lögð fram beiðni um dómkvaðningu matsmanna. 867 Slíkt hið sama var gert af hálfu stefndu. Þau atriði, sem aðilar óskuðu eftir, að matsmenn mætu, voru ekki í öllu samhljóða, en þeir óskuðu ekki eftir, að úrskurðaður yrði ágreiningur þar um. Matsmenn voru dómkvaddir til þess að skoða stefnanda og láta í ljósálit varðandi heilsu hennar, eins og nánar greinir í matsbeiðni aðila. Dómkvaddir voru sem matsmenn Gunnar Gunnlaugsson skurðlæknir, Haraldur Briem smitsjúkdómalæknir og Torfi Magnússon taugasjúkdóma- læknir. Matsgerð þeirra er dags. 2. desember 1987 og er svohljóðandi: „„Undirritaðir hafa verið dómkvaddir sem matsmenn í máli Elsu Einars- dóttur til að meta eftirtalin atriði: 1.1. Er stefnandi haldinn kausalgíu? 1.2. Ef ekki, hvers eðlis eru þá þau nýju einkenni, sem hún hefur haft eftir aðgerð? 2.1. Má ætla að gætt hafi verið nægilegrar varúðar við umönnun stefnanda eftir skurðaðgerðina? 2.2. Var rétt að grípa til aðgerða fyrr en gert var eða nota aðrar aðferðir en gert var? 3. Hefur stefnandi hlotið varanlegt mein af sýkingu í skurðsárum? Undirritaðir hafa kynnt sér réttargögn, þar á meðal ljósrit þau, sem fyrir liggja af sjúkrasögu stefnanda. Auk þess hefur einn undirritaðra (Torfi Magnússon) skoðað stefnanda. Lokaniðurstaða. Eftir aðgerðina, sem framkvæmd var 3. febrúar 1983, fékk stefnandinn, Elsa Einarsdóttir, reflex sympatíkus dystrófíu í vinstri ganglim. Verður að telja líklegt að þetta tengist aðgerðinni með einum eða öðrum hætti, en atburðarásin, sem verður þegar slíkt ástand kemur upp, er ennþá læknis- fræðilega óútskýrð. Verður þetta að teljast innbyggð áhætta í öllum upp- skurðum sem tengjast útlimum, og þó að ástandið sé afar sjaldgæft (ekki síst eftir lúmbal sympatektómíu) eru ekki til fyrirbyggjandi aðferðir sem tryggja að það geti ekki komið fyrir. Stefnandi fékk sýkingu í skurðsárin eftir uppskurðinn. Sú sýking var meðhöndluð seint og hefur það aukið þjáningu stefnanda og líklega lengt legu hennar á sjúkrahúsinu um einhvern tíma. Undirritaðir geta ekki fundið þeirri fullyrðingu stoð að sýkingarnar sjálfar hafi valdið núverandi ástandi stefnanda og við höfum ekki fundið þess dæmi í læknisfræðilegum heimildum að bráð bakteríusýking, sem veldur ígerð (abscess) í mjúkpörtum umhverfis taugar, geti valdið reflex sympatíkus dystrófíu.““ 868 Þórir Bergsson tryggingastærðfræðingur reiknaði út örorkutjón stefnanda 21. janúar 1985. Það gerði einnig Jón Erlingur Þorláksson tryggingastærð- fræðingur 22. mars 1988, og byggir stefnandi kröfu sína um bætur fyrir örorkutjón á þeim útreikningi. Tryggingastærðfræðingurinn tekur fram, að hann skoði 3. febrúar 1983 sem slysdag og miði við, að örorka stefnanda sé 15% að ósk lögmanns hennar. Áætlun um tekjutap stefnanda sé miðuð við lægsta launataxta Iðju, félags verksmiðjufólks, að viðbættu 50%. Höfuðstólsverðmæti vinnutekjutaps reiknast tryggingastærðfræðingnum nema á slysdegi kr. 3.359.900,00. Fjárkröfu sína, kr. 9.625.900,00, sundurliðar stefnandi svo: Fjártjón kr. 3.359.900,00 Miski kr. 6.200.000,00 Lyfjakostnaður kr. 36.000,00 Ferðakostnaður kr. 30.000,00 Stefnandi byggir á því í fyrsta lagi, að lýsing á þeim læknisaðgerðum, sem gripið var til og fram komi í skjölum málsins, sé rétt, í öðru lagi, að mat læknaráðs á örorku hennar sé rétt, í þriðja lagi, að sjúkdómar þeir, sem hún var haldin fyrir skurðaðgerðina 3. Íebrúar 1983, hafi verið réti greindir og af þeim hafi hún fengið lækningu, a.m.k. í þeim mæli, að þeir hafi ekki áhrif á núverandi örorku. Þá byggir stefnandi á því, að rétt sé sú niðurstaða Grétars Guðmundssonar læknis, að eftir skurðaðgerðina hafi hún fengið sjúkdóminn causalgíu. Það sé sannað, að þessi sjúkdómur stafi af einhverjum ástæðum, sem til séu komnar eftir skurðaðgerðina, en ekki til aðgerðarinnar sem slíkrar eða fyrri sjúkdóma. Stefnandi heldur því fram, að ígerð sú, sem komst í skurðsárin eftir aðgerðina 3. febrúar 1983, hafi valdið þeim sjúkdómi, sem hún sé nú haldin. Grétar Guðmundsson læknir hafi komist að þessari niðurstöðu. Í sömu átt gangi álit læknanna Ásgeirs Ellertssonar, dr. Gunnars Guðmundssonar, Gunnlaugs Geirssonar og lækna í læknaráði Landspítalans. Þá sé niðurstaða læknaráðs sú, að sennilegast þyki, að Örorka stefnanda stafi að verulegu leyti af afleiðingum ígerðanna, sem hún hafi fengið eftir skurðaðgerðina. Þannig hafi færustu sérfræðingar gefið samhljóða álit. Því sé sannað í málinu, að ígerðirnar hafi valdið örorku stefnanda, a.m.k. að verulegu eða langmestu leyti, og orsakasamband því fyrir hendi. Niðurstaða í mati þriggja lækna, þeirra Gunnars H. Gunnlaugssonar, Haralds Briem og Torfa Magnússonar, sé þveröfug við niðurstöðu allra annarra lækna, sem sagt hafi álit sitt á orsökum örorku stefnanda, og verði að hafna henni. Hér beri þess að gæta, að vægi álits læknaráðs sé mjög mikið, 869 það starfi samkvæmt lögum og sé skipað hinum færustu mönnum. Samt sem áður sé hægt að fallast á þá sjúkdómsgreiningu matsmannanna, að stefnandi sé haldin reflex sympatíkus dystrófíu, enda sé kausalgía hluti þeirrar sjúkdómsmyndar. Það breyti engu um málið í heild. Því sé mótmælt, að læknaráð hafi leitað álits Grétars Guðmundssonar læknis til þess að byggja niðurstöðu á því, ráðið hafi einungis fengið álit hans ásamt öðrum gögnum frá Landspítalanum. Sú meðferð, sem stefnandi hafi fengið eftir skurðaðgerðina, hafi verið í Ólagi, og verði að meta stefndu það til sakar. Hinir dómkvöddu matsmenn komist að þeirri niðurstöðu, að rannsóknir og læknismeðferð á stefnanda hafi verið ófullnægjandi, og byggi stefnandi m.a. á því, að sú niðurstaða sé rétt. Þessi málsástæða sé ekki of seint fram komin, hún hafi komið fram, jafnskjótt og tilefni gafst, þ.e. strax eftir að matsgerð var lögð fram í málinu. Kvörtunum stefnanda hafi verið illa og seint sinnt. Byrjað hafi verið á því að rannsaka, hvort stefnandi hefði fengið lungnabólgu eða þvagfærasýkingu, í stað þess að rannsókn hefði þegar í stað átt að beinast að hugsanlegri ígerð í skurðsárum, þar sem verkir, hækkun á sökki, fjölgun hvítra blóðkorna og hækkaður hiti hafi bent til ígerðar. Þá hafi ekki verið gripið til þeirra tækja, sem tiltæk hafi verið, þ.e. sneið- myndatækis og sónartækis, en með hjálp þeirra hefði verið auðvelt að greina, hvað að var. Ígerðin hafi því fengið að leika lausum hala og valda því tjóni, sem hún hafi gert. Grípa hafi átt til aðgerða mun fyrr en gert hafi verið, bæði til þess að hleypa út grefti úr skurðsárum og meðferðar með sýklalyfjum. Aðeins skurðurinn hægra megin hafi verið opnaður fyrst og ekki fyrr en 1S. febrúar. Skurðurinn vinstra megin hafi verið opnaður 17. febrúar. Þá hafi ekkert fundist, enda ekki nægilega vel leitað. Það hafi ekki verið fyrr en 22. febrúar, að ígerð hafi fundist í vinstra skurðsári og þá mjög mikil, stefnanda ekki verið gerð grein fyrir því, að hætta væri á sýkingu í skurð- sárum, en það sé ekki alkunn staðreynd, að svo sé. Þá sé vitað, að skurðaðgerðum fylgi sú hætta, að sjúklingur geti fengið einkenni reflex sympatíkus dystrófíu, og þá kvöð megi leggja á lækna að gera sjúklingum grein fyrir þessari áhættu, en það hafi ekki verið gert í tilviki stefnanda. Sérfræðingar hafi haft stefnanda til meðferðar. Til þeirra verði að gera strangar kröfur um að beita réttum ráðum á hverjum tíma og um að grípa til allra tækja og aðferða til þess að vinna bug á sjúkdómum. Þessum kröf- um hafi sérfræðingarnir, sem haft hafi stefnanda til meðferðar, ekki full- nægt. Samkvæmt því, sem að framan segi um vanrækslu lækna varðandi með- 870 ferð stefnanda eftir skurðaðgerðina, verði að telja sannað, að þeir eigi sök á því með gáleysi, að stefnandi sé nú öryrki. Stefndi Páll Gíslason læknir, sem framkvæmt hafi aðgerðina á stefnanda, beri ábyrgð á afleiðingum hennar, og byggist sú ábyrgð á almennu skaðabótareglunni. Ólögmætisskilyrði almennu skaðabótareglunnar sé fyrir hendi skv. 6. gr. læknalaga nr. 80/1969. Stefnandi byggi einnig á því, að Landspítalinn sé meðábyrgur Páli vegna heilsutjóns stefnanda. Annars vegar sé um að ræða húsbóndaábyrgð vegna verka Páls Gíslasonar læknis og hins vegar ábyrgð á því, að ígerð hafi myndast í skurðsárum stefnanda, vegna þess að sóttkveikjur hafi leynst á skurð- stofunni. Í því tilviki sé einnig um húsbóndaábyrgð að ræða, en þá vegna handvammar annarra starfsmanna Landspítalans en læknisins, þ.e. þeirra, sem annast eigi sótthreinsun skurðstofunnar. Ekki sé vitað, hverjir það séu, en það skipti ekki máli um ábyrgð Landspítalans. Ef litið verði svo á, að ekki sé ljóst, hvað valdi örorku stefnanda, sé samt sem áður hægt að fella sök á stefndu. Í því tilviki megi beita sakarlíkinda- reglunni, sem sé nærri því að vera öfug sönnunarbyrði. Þetta leiði til þess, að gerist einhvern tíma eitthvað ámælisvert í atburðarásinni, eigi stefndu að sanna, að það hafi ekki leitt til örorku stefnanda. Upplýst sé, að meðferð stefnanda eftir skurðaðgerðina sé í ýmsu ámælisverð og því verði að gera stefnanda. Stefnandi hafi orðið fyrir miklum miska. Þegar hún hafi komið á sjúkra- húsið til aðgerða, hafi hún ekki verið vanheilli en almennt gerist, en þaðan hafi hún farið mikill sjúklingur. Þau hjónin hafi slitið hjúskap, heimilið hafi verið leyst upp, stefnandi hafi þurft að flytja í annað byggðarlag, og þar hafi hún lent í húsnæðisvandræðum. Stefnandi búi nú við þröngan kost með einu barna sinna. Stefnandi hafi orðið fyrir miklum sársauka og óþægindum og sé nú bundin hjólastól. Stefnandi hafi orðið fyrir miklum kostnaði af rekstri þessa máls, sem sé flókið og vandasamt. Sérstakt tillit eigi að taka til þess við ákvörðun máls- kostnaðar. Stefndu halda því fram, að ósannað sé orsakasamband á milli ígerða í skurðsárum og núverandi sjúkdómsástands stefnanda. Í mati matsmannanna þriggja sé niðurstaðan sú, að ígerðin hafi ekki valdið núverandi sjúkdóms- ástandi stefnanda og þeim hafi ekki tekist að finna dæmi þess, að ígerð hafi leitt til slíks sjúkdómsástands. Hins vegar telji þeir, að skurðaðgerðirnar hafi orsakað sjúkdómsástandið, þótt ekki sé hægt að skýra, hvernig það hafi gerst. Stefán Bogason læknir, sem metið hafi örorku stefnanda, telji ekkert hægt að fullyrða um það, hvort einkenni hennar stafi af skurðaðgerðinni og 871 ígerðunum eða þeim taugasjúkdómi, er hún hafi haft fyrir aðgerðina, eða af hvoru tveggja. Hér beri þess að gæta, að stefnandi hafi haft einkenni í báðum fótum. Íserð í skurðsári hægra megin hafi legið mjög grunnt og víðsfjarri taugahnoðum. Einkennin í hægra fæti eigi ekki að geta tengst sýkingum. Niðurstaða læknaráðs sé önnur en niðurstaða matsmanna. Þess beri sér- staklega að gæta, að sérfræðingar í sýkingafræðum og taugafræðum hafi ekki setið í ráðinu. Þekkingu í þessum fræðum hafi læknaráð orðið að sækja annað. Þeir hafi leitað álits Grétars Guðmundssonar læknis, sem hafi greini- lega haft mikla samúð með stefnanda. Ásgeir B. Ellertsson læknir, sem gefið hafi læknaráði álit, hafi byggt það á vottorðum Grétars Guðmundssonar. Þetta veiki mjög úrskurð læknaráðs. Úrskurðir læknaráðs séu ekki einhlít sönnunargögn. Þeim hafi verið vikið til hliðar við sönnunarmat, og eins og hér standi á, beri að gera slíkt hið sama. Þá er því haldið fram af stefndu, að stefndi Páll, aðrir læknar og starfsfólk Landspítalans, sem stefnanda önnuðust, hafi ekki sýnt af sér neins konar vanrækslu við meðferð stefnanda. Stefnandi haldi því fram, að ekki hafi verið hlustað á kvartanir sínar eftir skurðaðgerðina. Stefnandi hafi hins vegar skýrt svo frá fyrir dóminum, að stefndi Páll hafi verið sá eini, sem á sig hafi hlustað. Stefndi Páll hafi ásamt öðrum læknum á Landspítalanum sífellt verið að velta fyrir sér vandamálum varðandi stefnanda. Stefndi Páll hafi yfir þrjátíu ára reynslu á sviði skurð- lækninga, hann hafi sérstaklega rannsakað sýkingu samfara skurðaðgerðum. Varðandi hugsanleg mistök í meðferð stefnanda þá þurfi einvörðungu að líta á tímabilið frá 2.-22. febrúar. Í matsgerð matsmannanna þriggja sé niðurstaðan sú, að kanna hefði átt aðgerðasvæðið með ómskoðun og tölvusneiðmyndum, þegar sýkingar- einkenni stefnanda hafi farið vaxandi og blóðrannsókn hafi gefið vísbendingu um umtalsverða bólgu. Þá hafi sýklalyf verið gefin í of stuttan tíma og í of litlum skömmtum og ekki verið nægilega vel valin með tilliti til næmis sýklanna. Þessari niðurstöðu sé mótmælt af hálfu stefndu. Ómskoðunartæki, sem til hafi verið á fæðingardeild Landspítalans, hafi ekki verið fallið til rannsókna af þessu tagi og ekki notað til þeirra. Tölvusneiðmyndatæki hafi verið nýkomið á Landspítalann á þessum tíma. Það hafi þá ekki verið reynt til þess að leita að ígerðum. Seinna hafi það verið gert, gefist illa og ekki verið notað til þessara þarfa. Gögn úr sjúkraskrá stefnanda á Landspítalanum sýni, að á hverjum tíma hafi verið brugðist rétt við. Því sé mótmælt, að sú málsástæða stefnanda, sem byggist á mati lækn- anna þriggja, komist að í málinu, þar sem hún sé of seint fram komin. 872 Stefndu byggi hins vegar engar málsástæður á þessu mati. Niðurstaða lækna- ráðs sé hins vegar sú, að umönnun stefnanda og aðgerðir þær, sem fylgt hafi skurðaðgerðinni, hafi verið í samræmi við reglur nútímalæknisfræði. Á þessari niðurstöðu læknaráðs megi byggja, enda hafi sérfræðingur í skurðlækningum setið í læknaráði og því þar fyrir hendi þekking á þessum þætti málsins. Hér á landi eins og á öðrum Norðurlöndum sé ekki venja að gera sjúkl- ingum sérstaklega grein fyrir hættu á sýkingu í skurðsárum. Vitað sé, að sýkingar geti komið í öll sár, jafnt skurðsár sem önnur, og engin skylda hvíli á læknum að geta þessa sérstaklega við sjúklinga, sem áformað sé að skera upp. Sama máli gegni um þá áhættu, að sjúklingur fái reflex sympatíkus distrófíu við uppskurð. Af hálfu stefnanda hafi ekki verið bent á neitt atriði í meðferð stefnanda, sem ámælisvert sé. Ekki sé heimilt að snúa sönnunarbyrði við, enda ekkert, sem réttlæti það, að aðrar sönnunarreglur gildi um lækna en almennt sé stuðst við. Varðandi fjárkröfur stefnanda er því haldið “.am af hálfu stefndu, að lækkun vegna eingreiðslu og skatthagræðis ætti að nema 50%. Fjárkrafan sé allt of há. Sama máli gegni um miskabótakröfu. Örorka stefnanda sé m.a. sársaukinn, sem þjái hana. Því eigi stefnandi ckki rætt á miskabólum vegna sársauka. Kostnaði við lyf og ferðir sé mótmælt sem of miklum. Málskostnaðarreikningi stefnanda sé mótmælt sem allt of háum nema þriðja lið hans, útlögðum kostnaði, hann sé studdur nægjanlegum gögnum til þess, að hann megi taka til greina. Niðurstaða dómsins. Telja verður, að aðilum sé heimilt að byggja málflutning sinn á matsgerð dómkvaddra matsmanna í þessu máli, enda er hér um að ræða sönnunar- gagn, sem notað er til stuðnings málsástæðum, sem þegar var byggt á í upphafi málsins. Eins og fyrr hefur verið rakið, byggir stefnandi skaðabótakröfu sína fyrst og fremst á almennu skaðabótareglunni. Stefnandi telur, að leitt hafi verið í ljós í málinu, að öll skilyrði þess, að henni megi beita, þ.e. orsaka- samband, gáleysi og ólögmæti, séu fyrir hendi. Þessu er mótmælt af hálfu stefndu. Um orsakasambandið heldur stefnandi því fram, að leitt hafi verið í ljós, að sjúkdómsástand stefnanda og örorka vegna þess, hvort heldur talið verði, að um sjúkdóminn causalgíu eða sjúkdómsástandið reflex sympa- tíkus distrófíu sé að ræða, stafi af því, að ígerð hafi komist í bæði skurðsár stefnanda eftir aðgerðina 3. febrúar 1983. 873 Álit lækna, sem stefnandi byggir á um orsakasamband, er ekki allt fortakslaust. Grétar Guðmundsson læknir telur líklegt, að sýking í skurð- sárum eigi fyrst og fremst sök á taugaskemmdum, sem hann telur stefnanda hafa orðið fyrir. Dr. Gunnar Guðmundsson prófessor, yfirlæknir á Landspítalanum, telur, að sjúkdómseinkenni stefnanda verði að telja afleiðingu þeirrar sýk- ingar, sem komið hafi í kjölfar aðgerðarinnar. Árni Björnsson, yfirlæknir á Landspítalanum, telur í vottorði sínu, að erfitt sé að sannreyna þær fullyrðingar í vottorði Grétars Guðmundssonar læknis, að þær taugatruflanir, sem komið hafi fram hjá stefnanda, séu bein afleiðing af skurðaðgerðinni og afleiðingum hennar. Ásgeir B. Ellertsson, yfirlæknir á Borgarspítalanum, sérfræðingur í heila- og taugasjúkdómum, telur í vottorði, sem hann gaf læknaráði, að stefnandi hafi slæma causalgíu, sem sé bein og óbein afleiðing ígerðarinnar. Læknaráð Landspítalans útilokar ekki þann möguleika, að sýkingin eigi þátt í þeim einkennum, sem fram hafi komið eftir aðgerðina. Í áliti læknaráðs kemur fram, að sennilegast þyki, að örorka stefnanda stafi að verulegu leyti af afleiðingu ígerðar, en erfitt sé að meta, hve mikinn þátt aðrir kvillar stefnanda eigi í örorkunni. Eru nú talin helstu sönnunargögn, sem stefnandi byggir á þá málsástæðu sína, að orsakasamband sé á milli ígerða þeirra, sem stefnandi fékk, og sjúkdóms þess, sem hún er nú haldin. Í matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna kemur fram, að þeir vilja held- ur nefna ástand stefnanda heildarheitinu reflex sympatíkus distrófíu en kausalgíu, en segja, að ekki skipti sköpum, hvor nafngiftin sé valin, þar sem þeir leggi til grundvallar, að sömu ástæður geti valdið hvoru tveggja. Matsmennirnir leggja áherslu á, að um sé að ræða læknisfræðilega óútskýrt ástand. Niðurstaða matsmannanna er sú, að þeir hafi ekki getað fundið þeirri fullyrðingu stoð, að sýkingarnar sjálfar hafi valdið núverandi ástandi stefn- anda, og ekki hafi þeir fundið þess dæmi í læknisfræðilegum heimildum, að bráð bakteríusýking, sem valdi ígerð í mjúkpörtum umhverfis taugar, geti valdið reflex sympatíkus dystrófíu. Stefndu byggja þá málsástæðu, að ekki hafi verið sannað, að orsaka- samband sé á milli örorku stefnanda og þeirra ígerða, sem hún fékk eftir skurðaðgerðina, m.a. á niðurstöðu matsmannanna. Að framan hafa verið rakin þau helstu gögn, sem meta þarf, þegar tekin er afstaða til þess, hvort næg sönnun er komin fram um, að orsakasamband sé á milli þeirra ígerða, sem stefnandi fékk, og núverandi sjúkdómsástands hennar. Niðurstaða hinna dómkvöddu matsmanna er ótvíræð og rækilega rök- 874 studd. Niðurstöður annarra lækna, sem látið hafa í ljós álit á mögulegu orsakasamhengi, þ.m.t. álit læknaráðs, eru ekki jafn- vendilega rökstuddar eða alls ekki. Í þessum niðurstöðum er talað um líkur, sennileika, beina og óbeina afleiðingu. Þó telur dr. Gunnar Guðmundsson yfirlæknir, að sjúkdómseinkenni stefnanda verði að teljast afleiðingar ígerðanna. Þegar þessi sönnunargögn eru metin, þykir dóminum ekki næg sönnun vera komin fram um það, einkum vegna þess að óhrakin er sú fullyrðing hinna dómkvöddu matsmanna, að ekki finnist þess dæmi í læknisfræðinni, að ígerð hafi leitt til sjúkdómsástands þess, sem stefnandi er haldin, að ígerðir þær, sem stefnandi fékk, hafi leitt til þess sjúkdómsástands, sem hún er nú haldin. Því þykir orsakasamband þar á milli ekki nægilega leitt í ljós, til þess að skaðabótakrafa stefnanda verði byggð á almennu skaða- bótareglunni. Þetta leiðir þegar til þeirrar niðurstöðu, að sýkna ber stefndu af kröfum stefnanda, og því ástæðulaust fyrir dóminn að taka afstöðu til þess, hvort sök hjá stefndu og ólögmætum verknaði er til að dreifa. Eftir atvikum málsins þykir rétt, að hver aðili beri sinn kostnað af rekstri þess. Gjafsóknarkostnaður stefnanda, kr. 665.210,00, þ.m.t. laun skipaðs tals- manns hennar, Jóns G. Briem hdl., kr. 500.000,00 að meðtöldum sölu- skatti, greiðist úr ríkissjóði. Dóm þennan kváðu upp Friðgeir Björnsson yfirborgardómari, formaður dómsins, og meðdómendurnir Sigurður Guðmundsson læknir, sérfræðing- ur í almennum lyflækningum og smitsjúkdómum, og Ragnhildur Benedikts- dóttir aðalfulltrúi. Uppsaga dómsins hefur dregist nokkuð vegna réttarhlés og anna dóms- formanns. Dómsorð: Stefndu, Páll Gíslason, heilbrigðisráðherra f.h. Landspítalans og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs, skulu vera sýknir af kröfum stefn- anda, Elsu Einarsdóttur, í þessu máli. Málskostnaður fellur niður. Gjafsóknarkostnaður stefnanda, kr. 665.210,00, þ.m.t. málflutn- ingslaun skipaðs talsmanns hennar, Jóns G. Briem hdl., kr. 500.000,00, greiðist úr ríkissjóði. 875 Miðvikudaginn 13. júní 1990. Nr. 76/1990. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Halldóri Halldórssyni (Sigurður H. Guðjónsson hrl.). Tolllagabrot. Fyrning. Upptaka. Vítur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir og Hrafn Bragason. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 21. febrúar sl. að ósk ákærða. I. Ákært er út af tolllagabroti, en upplýst er í málinu, að við komu bv. Ögra, RE-72, til Reykjavíkur 13. janúar 1985 frá Cuxhaven fundu tollverðir plötuspilara af gerðinni Philips CD104 og 16 hljóm- plötur í herbergi ákærða um borð í skipinu. Varninginn hafði ákærði keypt í Cuxhaven. Varningsins hafði ekki verið getið í skrá skipshafnar um tollskyldar vörur. Dómur var kveðinn upp í máli þessu í sakadómi Reykjavíkur 17. apríl 1986. Með dómi Hæstaréttar 8. desember 1986 var sá dómur ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Ríkissaksóknari sendi sakadómi dóm Hæstaréttar og öll frumskjöl málsins með bréfi 10. s.m. Málið er þó ekki tekið upp að nýju í sakadómi fyrr en 6. júlí 1989, og er þá ákæra endurbirt ákærða, honum kynntur ómerkingardómur Hæstaréttar og reynt að taka af honum skýrslu. Skýrslur eru síðan teknar af vitnum 17. nóvember s.á. og málið dómtekið og dæmt að nýju. Fallast má á það með héraðsdómara, að ákærði hafi framið þann verknað, sem honum er gefin sök á í ákæru. Rúm tvö ár og sjö mánuðir liðu frá dómi Hæstaréttar 8. desember 1986 og þar til með- ferð málsins fyrir sakadómi Reykjavíkur hófst að nýju 6. júlí 1989. Sök ákærða er því fyrnd samkvæmt 5. mgr. 82. gr. hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 1. tl. 1. mgr. 81. gr. sömu laga, en ekkert bendir 876 til, að ákærði hafi komið sér undan rannsókn þann tíma. Ber því að sýkna ákærða af refsikröfu ákæruvalds. Hins vegar ber að stað- festa dóm héraðsdóms um upptöku varningsins, þar sem sú krafa ákæruvalds er ekki fyrnd samkvæmt þriðja málslið 6. mgr. 82. gr. hegningarlaga. Þar sem ákærði er sýknaður af refsikröfu ákæruvaldsins, er rétt, að allur sakarkostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti. Meðferð máls þessa dróst mjög á langinn Í sakadómi Reykja- víkur, eins og að framan greinir. Dráttur þessi hefur ekki verið rétt- lættur. Verður ekki hjá því komist að víta meðferð málsins í saka- dómi, sbr. 188. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Dómsorð: Ákærði, Halldór Halldórsson, skal sýkn af refsikröfu ákæruvaldsins í máli þessu. Plötuspilari af gerðinni Philips CD104 og 16 geisladiskar eru gerðir upptækir í ríkissjóð. Allur sakarkostnaður, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, Sigurðar Helga Guðjónsson- ar hæstaréttarlögmanns, 40.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 17. nóvember 1989. Ár 1989, föstudaginn 17. nóvember, er á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem háð er í Borgartúni 7 af Júlíusi B. Georgssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 567/1989: Ákæruvaldið gegn Halldóri Halldórssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 30. desember 1985, á hendur Halldóri Halldórssyni, Sólvallagötu 19, Reykjavík, fæddum 18. júní 1949 í Reykjavík, „fyrir tolllagabrot, með því að hafa við komu bv. Ögra RE-72 til Reykjavíkur 13. janúar 1985 frá Cuxhaven smyglað hingað til lands með skipinu plötuspilara af gerðinni Philips CD104 og 16 hljómplötum, sem ákærði keypti í Cuxhaven. Varninginn fundu tollverðir í herbergi ákærða um borð í skipinu eftir komu þess til hafnar í greint skipti. 877 Telst þetta varða við 1. mgr. 60. gr., sbr. 1. mgr. 6l. gr. og 71. gr., laga um tollheimtu og tolleftirlit nr. 59, 1969, sbr. 2. gr. laga nr. 71, 1976, sbr. 9. gr. laga nr. 46, 1984, sbr. 1. og 6. gr. reglugerðar nr. 482, 1984. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og til að sæta upptöku á framangreindum plötuspilara og hljómplötum samkvæmt heimild í 1. mgr. 72. gr. laga um tollheimtu og tolleftirlit““. Hinn 17. apríl 1986 var ákærði sakfelldur fyrir þá háttsemi, sem í ákæru greinir. Var honum í dóminum gert að greiða kr. 42.000 í sekt og að sæta upptöku á þeim varningi, sem frá er greint í ákærunni. Ákærði áfrýjaði dóminum, og með dómi Hæstaréttar uppkveðnum 8. desember 1986 var héraðsdómurinn ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar með- ferðar og dómsálagningar að nýju. Málavextir. Sunnudaginn 13. janúar 1985 kom b/v Ögri, RE-72, til Reykjavíkur úr söluferð frá Cuxhaven í Vestur-Þýskalandi. Við tollafgreiðslu skipsins fundu tollverðir plötuspilara af gerðinni Philips CD-104 og 16 svokallaða geisladiska í herbergi ákærða, sem var 2. stýrimaður. Lögðu þeir hald á varninginn og fluttu í tollbúð. Daginn eftir gaf ákærði skýrslu hjá rannsóknardeild tollgæslunnar. Hann kvaðst vera eigandi að plötuspilara þeim, sem tollverðir lögðu hald á í her- bergi hans um borð í b/v Ögra daginn áður, svo og 16 hljómplötum, sem þar fundust. Kvaðst ákærði hafa keypt varning þennan í Cuxhaven, en mundi ekki, hve mikið hann greiddi fyrir varninginn. Ákærði sagði, að hljómplöturnar hefðu legið á borði í herbergi hans, þegar tollskoðun fór fram, og hefðu tollverðirnir, sem skoðuðu í herbergi hans, eða a.m.k. annar þeirra, skoðað plöturnar. Varðandi plötuspilarann sagði ákærði, að hann hefði verið skorðaður af í bekk í herbergi hans. Er ákærði var að því spurður, hvort hann hefði skýrt tollvörðum frá varningnum, kvaðst hann ekki hafa gert það, enda ekki um hann spurður. Einnig var hann spurður að því, hvort hann hefði ætlað að smygla varningi þessum til landsins, en þeirri spurningu neitaði ákærði að svara. Ákærða var boðið að ljúka málinu með dómsátt hinn 13. nóvember 1985, en því hafnaði hann. Ógjörningur hefur reynst að fá ákærða til að tjá sig um sakarefnið fyrir dómi. Fram hafa farið vitnayfirheyrslur í málinu fyrir dóminum. Þrír tollverðir, sem voru yfirheyrðir, mundu ekki eftir málinu, en sá fjórði, vitnið Ólafur Þórðarson tollvörður, kvaðst hins vegar muna eftir því. Hann kvað plötu- spilara hafa verið undir bekk í herbergi ákærða og þar hafi hljómplöturnar 878 einnig verið í plastpoka. Kvaðst vitnið sérstaklega muna eftir þessu sökum þess, að hann hafi aldrei áður séð slíkar hljómplötur. Hafi varningur þessi fundist við leit í herberginu, eftir að ákærði hafði verið spurður um, hvort hann hefði tollskyldan varning meðferðis. Er vitninu var kynntur sá framburður ákærða, að hljómplöturnar hafi verið á borði í herbergi hans, svaraði hann því svo, að hann minnti, að svo hafi ekki verið, þótt hann teldi ekki útilokað, að ákærði hefði rétt fyrir sér. Þá kvað vitnið ekki hafa þurft að taka dýnu úr bekknum til að finna varninginn, en hann hafi að mati vitnisins verið illa falinn. Ákærði hafi ekki tekið því illa, er lagt var hald á varninginn, og minnti vitnið, að ákærði hafi spurt, hvort þeir ætluðu virkilega að taka varninginn af sér. Sævin Bjarnason tók skýrslu af ákærða hjá rannsóknardeild toll- gæslu hinn 14. janúar 1985, og Brynjólfur Karlsson var viðstaddur skýrslu- tökuna sem vottur. Þeir hafa báðir komið fyrir dóminn til skýrslu- gjafar. Vitnið Sævin Bjarnason skýrði svo frá, að hann myndi eftir málinu, fyrst og fremst vegna þess, að sá, sem hann var að yfirheyra, hafi neitað að undirrita skýrsluna, enda myndi hann ekki eftir öðru tilviki af því tagi. Sá, sem yfirheyrður var, hafi hins vegar svarað greiðlega þeim spurningum, sem fyrir hann voru lagðar. Hafi maðurinn verið yfirheyrður fyrir meint tolllagabrot. Honum hafi í upphafi yfirheyrslu verið sýnd frumskýrsla toll- gæslu, en að svo búnu hafi hann verið yfirheyrður um málavexii. Sagði vitnið, að hinn yfirheyrða hafi greint á við tollgæslumenn um málsatvik og að hann hafi skráð svör við þeim spurningum, sem hinn yfirheyrði svaraði. Vitnið kvað yfirheyrsluna hafa farið fram í viðurvist vitundarvotts. Vitnið kvaðst standa við það, sem frá væri greint í framburðarskyrslunni, og kannaðist jafnframt við nafnritun sína undir skýrsluna. Vitnið Brynjólfur Karlsson skýrði svo frá, að hann myndi eftir málinu, einkanlega vegna þess að sá, sem verið var að yfirheyra, hafi neitað að undirrita framburðarskýrsluna, en slíkt sé afar óvenjulegt. Yfirheyrandi háfi verið Sævin Bjarnason, þáverandi deildarstjóri rannsóknardeildar toll- gæslunnar. Vitnið kvaðst hafa verið inni í herberginu hjá deildarstjóranum, meðan yfirheyrslan fór fram, en kvaðst þó ekki geta greint frá efni yfirheyrslunnar í neinum smáatriðum. Hinn yfirheyrði hafi þó svarað þeim spurningum, sem fyrir hann voru lagðar, en sem fyrr segir, myndi hann ekki nú, um hvaða varning málið snerist. Vitnið staðfesti, að efni framburðarskýrslunnar væri rétt. Jafnframt kannaðist vitnið við nafnritun sína sem vitundarvotts að yfirheyrslunni á skýrslunni. 879 Niðurstaða. Eins og gögn málsins bera með sér, hefur ákærði reynst tregur til að tjá sig um sakarefnið. Hann hefur þó greint nokkuð frá málavöxtum í skýrslunni, sem hann gaf hjá rannsóknardeild tollgæslunnar, en neitaði að undirrita. Vitnin Sævin Bjarnason og Brynjólfur Karlsson hafa staðfest fyrir dómi efni skýrslunnar og greint nokkuð frá, hvernig skýrslugjöf var háttað. Við dómsmeðferð málsins hefur reynst með öllu ógjörlegt að yfirheyra ákærða um ákæruatriði. Með töku skýrslna af vitnunum Sævin Bjarnasyni og Brynjólfi Karlssyni þykja hafa verið færð fram viðhlítandi sönnunar- gögn fyrir sekt ákærða. Telst því með framburði þeirra og Ólafs Þórðarson- ar nægilega sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þá háttsemi, sem honum er gefin að sök í ákæru. Varðar brot ákærða við 123. gr., 124. gr. og 135. gr. tolllaga nr. 55, 1987, sbr. 1. og 6. gr. reglugerðar nr. 363/1988, sbr. 1. gr. reglugerðar nr. 390/1989, sbr. áður þau refsiákvæði, sem tilgreind eru í ákæru. Samkvæmt sakavottorði ákærða gekkst hann á árinu 1965 undir dómsátt fyrir umferðarlagabrot. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 35.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 14 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Eins og krafist er í ákæruskjali og samkvæmt 1. mgr. 136. gr. laga nr. 55, 1987, sbr. áður 1. mgr. 72. gr. laga nr. 59, 1969, ber að gera upptækan til ríkissjóðs Philips CD104 geislaspilara og 16 geisladiska. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu sakarkostnaðar. Dráttur sá, sem orðið hefur á meðferð málsins, verður ekki réttlættur. Dómsorð: Ákærði, Halldór Halldórsson, greiði kr. 35.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 14 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Ákærði sæti upptöku til ríkissjóðs á plötuspilara af gerðinni Philips CD104 og 16 geisladiskum. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 880 Föstudaginn 15. júní 1990. Nr. 232/1990. Ágúst Fjeldsted hrl. f.h. Den Köbenhavnske Bank A/S gegn Kristínu Gunnarsdóttur. Kærumál. Frávísunardómur úr gildi felldur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Hjörtur Torfason og Gunnar M. Guðmundsson settur hæstaréttardómari. Sóknaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 30. apríl sl. Kærður er frávísunardómur bæjarþings Reykjavíkur 6. s.m. Vitneskja um dóminn barst umboðsmanni sóknaraðila ekki fyrr en 25. s.m. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða dómi verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómarann að halda efnismeðferð málsins áfram. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumáls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða dóms og kærumáis- kostnaðar. Málavextir eru reifaðir í hinum kærða dómi. Á það má fallast með héraðsdómara, að upphaflegur málatilbúnaður sóknaraðila hafi ekki nægilega uppfyllt ákvæði 88. gr. og 105. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, sbr. lög nr. 54/1988. Þó er rétt að hafa í huga, að svo mátti virðast sem málið væri einfalt skuldamál. Á hitt ber jafnframt að líta, að varnaraðili mótmælti því ekki, að málatilbúnaður sóknaraðila yrði bættur og skýrður, og þinghöld í málinu gefa til kynna, að því hafi með samþykki hans ítrekað verið frestað í þessu skyni. Sóknaraðili hefur nú lagt fram viðbótargögn, sem væntanlega geta orðið grundvöllur áframhaldandi meðferðar málsins. Ber þá að líta til 114.-116. gr. laga um meðferð einkamála í héraði. Er því ekki, eins og nú er komið málinu, rétt að vísa því frá bæjarþinginu. Að þessu athuguðu ber að fella hinn kærða dóm úr gildi og leggja fyrir héraðsdómara að halda efnismeðferð málsins áfram. Málskostnaður í héraði fellur niður. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. 881 Dómsorð: Hinn kærði dómur er felldur úr gildi og lagt fyrir héraðs- dómara að halda efnismeðferð málsins áfram. Málskostnaður í héraði fellur niður. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 6. apríl 1990. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar 30. mars sl., hefur Ágúst Fjeldsted hrl. höfðað f.h. Den Köbenhavnske Bank A/S, Östergade 6, Kaupmannahöfn, á hendur Kristínu Gunnarsdóttur, Óðinsgötu 14, Reykja- vík, með stefnu birtri 17. nóvember 1988. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði dæmd til að greiða 80.836,92 danskar krónur með 17% ársvöxtum af 76.554,17 dönskum krón- um frá 1. október 1987 til 1. febrúar 1988, en með 16%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júlí 1988, en með 15% ársvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags auk málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá Lögmanna- félags Íslands. Af hálfu stefndu er þess krafist aðallega, að máli þessu verði vísað frá dómi, en til vara, að stefnda verði sýknuð af öllum kröfum stefnanda. Þá er krafist málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands, og beri málskostnaðarfjárhæðin dráttarvexti skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir uppkvaðningu dóms til greiðsludags. Málflutningur um frávísunarkröfu stefndu fór fram 30. mars sl. Í stefnu er eftirfarandi lýsing kröfu: „Skuld þessi er skv. útskrift úr reikningi stefndu hjá stefnanda, svokölluðum „kassekredit““ reikningi númer 200366-2, dags. 30.09.87, og nam skuld stefndu skv. nefndri reikn- ingsútskrift hinn 30.09.87 d.kr. 80.836,92, sem er stefnufjárhæðin. Skuld þessi hefur ekki fengist greidd þrátt fyrir greiðslutilmæli og er málssókn því nauðsynleg. Við þingfestingu verður lagt fram af hálfu stefnanda m.a. ofangreind útskrift úr „kassekredit““ reikningi og kröfubréf.““ Í greinargerð stefnanda eru talin upp 4 skjöl, sem lögð voru fram við þingfestingu af hálfu stefnanda, en þau voru stefna, greinargerð, útskrift úr „„kassekredit““-reikningi og afrit kröfubréfs. Síðan segir: „Um málatil- búnað vísast til stefnu og annara framlagðra skjala og er málið lagt í dóm með fyrirvara um frekari kröfugerð, gagnaöflun, málsástæður og málsút- listanir.““ Eftir að dómari tók við málinu, hefur verið þingað í því 13 sinnum og lögð fram 16 skjöl af hálfu stefnanda, jafnframt því sem sættir hafa verið reyndar án árangurs. 56 882 Stefnandi hefur með framlagningu nefndra gagna bætt nokkuð úr þeim annmörkum, sem voru á málatilbúnaði hans í upphafi, hvað málavexti snertir. Á hitt er að líta, að málatilbúnaður stefnanda í upphafi er brýnt brot á ákvæðum 88. gr. og 105. gr. laga um meðferð einkamála í héraði, með því að engin skýr grein er gerð fyrir málavöxtum, málsástæðna og lagaraka þeirra, sem stefnandi vill bera fyrir sig, að engu getið og stefndu því óhægt um vik með varnir. Þykir stefnandi ekki gegn eindregnum andmælum gagnaðila síns hafa komið málinu í það horf, að komist verði hjá því að vísa því frá dómi, og verður því krafa stefndu um frávísun þess tekin til greina. Málskostnaður ákveðst 45.000 krónur, þ.m.t. virðisaukaskattur. Allan Vagn Magnússon borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, Den Köbenhavnske Bank A/S, greiði stefndu, Kristínu Gunnarsdóttur, 45.000 krónur í máls- kostnað. 883 Föstudaginn 15. júní 1990. Nr. 234/1990. Ákæruvaldið gegn Steingrími Njálssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald, $. tl. 1. mgr. 67. gr. 1. nr. 74/1974. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Hjörtur Torfason og Gunnar M. Guðmundsson settur hæstaréttardómari. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 11. júní sl., sem barst Hæstarétti 13. sama mánaðar. Hann krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar úrskurðarins. Með skírskotun til brotaferils ákærða og framlagðra gagna ber samkvæmt $. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opin- berra mála að staðfesta hinn kærða úrskurð. Kærumálskostnaður er ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 11. júní 1990. Ár 1990, mánudaginn 11. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Júlíusi B. Georgssyni aðalfulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Ríkissaksóknari hefur krafist þess, að dómfellda, Steingrími Njálssyni, kt. 210442-3679, verði gert að sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi frá lokum fyrra gæsluvarðhalds kl. 13.00 í dag, þar til fullnaðardómur gengur í máli hans, en þó eigi lengur en til mánudagsins 3. desember nk. kl. 16.00. Af hálfu dómfellda er kröfunni mótmælt. Með dómi sakadóms Reykjavíkur, uppkveðnum kl. 13.00 í dag, var dóm- felldi, Steingrímur Njálsson, dæmdur í 18 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 209. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, og 45. gr. laga nr. 53, 1966, um vernd barna og ungmenna. Jafnframt skal dómfelldi að refsivist lokinni sæta sérstakri gæslu samkvæmt 66. gr. og 67. gr. almennra hegningarlaga. 884 Við dómsuppsögu lýsti dómfelldi því yfir, að hann óskaði eftir að áfrýja dóminum til Hæstaréttar Íslands. Dómfelldi hefur sætt gæsluvarðhaldi vegna þessa máls frá 17. febrúar sl., en ákæra í því var gefin út hinn 2. apríl sl. Í dóminum er brotaferill dómfellda ítarlega rakinn, en þar kemur m.a. fram, að hann hefur framið brot af kynferðislegum toga gagnvart 14 drengjum. Með vísan til forsendna dómsins, sem kveðinn var upp yfir dómfellda í dag, og skírskotun til 5. og 6. tl. 67. gr. laga nr. 74, 1974, þykir rétt, eins og hér stendur sérstaklega á, að dómfelldi skuli sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi, eins og krafist er og nánar greinir í úrskurðarorði. Úrskurðarorð: Dómfelldi, Steingrímur Njálsson, kt. 210442-3679, skal sæta áfram gæsluvarðhaldi, þar til fullnaðardómur hefur gengið í máli hans, en þó eigi lengur en til mánudagsins 3. desember nk. kl. 16.00. 885 Mánudaginn 18. júní 1990. Nr. 219/1989. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Bárði Arnari Sveinbjörnssyni (Páll Arnór Pálsson hrl.) og Ingvari Finni Valdimarssyni (Sigurður H. Guðjónsson hrl.). Flugumferð. 2. mgr. 168. gr. Í. nr. 19/1940. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Bjarni K. Bjarnason, Haraldur Henrysson og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. maí 1989 að ósk ákærðu, en einnig af ákæruvaldsins hálfu „til sak- fellingar samkvæmt ákæru, þyngingar á refsingu og sviptingar flug- umferðarstjóraréttinda““. Dómkröfur ákæruvalds eru þær, að „hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að því er varðar sakfellingu og greiðslu sakarkostnaðar, en að ákærðu verði ákvörðuð refsing og þeir dæmdir til greiðslu áfrýjunarkostnaðar málsins, þ.m.t. saksóknarlaun til ríkissjóð“. Fallið er frá kröfu um, að ákærðu verði sviptir flugumferðarstjóra- réttindum. Við málflutning fyrir Hæstarétti hefur af hálfu ákæruvalds verið fallið frá ákæru fyrir brot gegn 1. mgr. 168. gr. almennra hegning- arlaga nr. 19/1940, en krafist er staðfestingar á niðurstöðu héraðs- dóms um brot gegn 2. mgr., sbr. Í. mgr. sömu greinar. Krafist er sakfellingar fyrir brot gegn 141. gr. almennra hegningarlaga. Hins vegar er fallið frá ákæru fyrir brot gegn 1. mgr. 163. gr. laga um loftferðir nr. 34/1964 og reglum þeim, sem tilgreindar eru í ákæru- skjali. Af hálfu beggja ákærðu eru þær kröfur gerðar aðallega, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum ákæruvaldsins, til vara, að þeim verði engin refsing dæmd, og til þrautavara, að þeir hljóti vægustu refsingu, er lög leyfa. 886 Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega stað- festa hann, þó þannig að skilorðstími ákveðst tvö ár frá uppsögu dóms þessa. Dæma ber ákærðu til greiðslu alls áfrýjunarkostnaðar málsins svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákvörðun refsingar ákærðu, Bárðar Arnars Sveinbjörnsson- ar og Ingvars Finns Valdimarssonar, skal fresta, og fellur refsing niður að liðnum tveimur árum frá uppsögu dóms þessa að telja, enda haldi ákærðu almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærðu, Bárður Arnar Sveinbjörnsson og Ingvar Finnur Valdimarsson, greiði, hvor um sig, skipuðum verjendum sínum fyrir Hæstarétti, hæstaréttarlögmönnunum Páli Arnóri Páls- að a Að N 2 Á ; á Es á syni og Sigurði Helga Guðjónssyni, málsvarnarlaun fyrir Hæstarétti, 60.000 krónur til hvors. Annan áfrýjunarkostnað greiði ákærðu óskipt, þar með talin saksóknarlaun til ríkis- sjóðs, 60.000 krónur. Sératkvæði Hjartar Torfasonar hæstaréttardómara. Ljóst er af málsatvikum, sem eru ítarlega rakin í héraðsdómi, að mistök urðu við stjórn flugumferðar í flugstjórnarmiðstöðinni í Reykjavík síðdegis 2. júní 1986, þegar tveimur áætlunarflugvélum, sem komu inn yfir landið úr gagnstæðum áttum, var heimilað að fljúga í sama fluglagi. Samkvæmt skýrslum frá flugstjórum beggja flugvélanna lá við, að árekstur yrði, þegar leiðir þeirra skárust yfir Austurlandi. Eins og á stóð, viku þeir flugvélunum ekki á braut sinni, og ekki er ljóst, hvort svo hefði farið, ef þeir hefðu séð hvor til annars, fyrr en raun varð á. Þrátt fyrir þetta og annan vafa um nálægð flugvélanna verður að fallast á, að árekstrarhætta hafi verið fyrir hendi og atvikið falið í sér brot á reglum um aðskilnað loftfara í flugi. 887 Vegna þessara mistaka hefur refsimál verið höfðað gegn þeim tveimur flugumferðarstjórum, sem þá voru á vakt í flugturninum í Reykjavík og stjórnuðu flugumferð í viðkomandi fluglagi, hvor á sínu svæði, þ.e. ákærði Ingvar Finnur Valdimarsson í úthafs- deild og ákærði Bárður Arnar Sveinbjörnsson í innanlandsdeild. Í héraðsdómi er ítarlega rakið eftir fáanlegum upplýsingum, hvernig staðið var að afgreiðslu loftfaranna tveggja af hálfu ákærðu og nemanda í flugumferðarstjórn, sem var í umsjón ákærða Ingvars Finns. Í ákæru málsins eru flugumferðarstjórarnir saksóttir fyrir brot gegn 1. mgr. 168. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, er fjallar um röskun öryggis í rekstri loftfara og annarra farartækja eða um- ferðaröryggis á alfaraleiðum, sem slys verður þó ekki af, og gegn 141. gr. sömu laga, er fjallar um vanrækslu eða hirðuleysi í opin- beru starfi, sem þurfa að vera stórfelld eða ítrekuð til að teljast refsiverð. Jafnframt voru þeir ákærðir fyrir brot gegn 1. mgr. 163. gr. loftferðalaga nr. 34/1964, er leggur refsingu við brotum á reglum, sem flugmálaráðherra hefur sett til að afstýra árekstri milli loftfara eða öðrum flugslysum eða annars til að tryggja fólk gegn hættum og trafala af loftferðum. Í því sambandi voru ákærðu taldir brotlegir við ýmsar innlendar og alþjóðlegar reglur um flugumferð og umferðarstjórn, sem tilfærðar voru með vísan til auglýsingar nr. 45/1947 um staðfestingu flugsamninga og reglugerðar nr. 415/1947 um setningu flugreglna. Í héraðsdómi voru ákærðu sýknaðir af þeim þætti ákærunnar, er laut að 163. gr. loftferðalaga og hinum tilfærðu flugumferðar- reglum, meðal annars vegna efasemda um gildi reglnanna sem refsi- heimilda og vegna óljósrar eða rangrar tilgreiningar þeirra. Ástæður héraðsdóms fyrir þessari málsafgreiðslu eru ekki sannfærandi að öllu leyti, og liggur nærri að líta á hana sem eina afleiðingu þess, að málið var ekki sótt af hálfu ákæruvaldsins með munnlegum flutningi í héraði. Enda þótt ákæran væri vandlega undirbúin, var ærin ástæða til þeirrar sóknar, þegar litið er til ákvæða b-liðar 2. tl. 130. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, þar sem málið snýst um ætlað brot í opinberu starfi og varðar mikilvæga hagsmuni almennings, auk þess að vera sérstætt á marga lund. Er það alvarlegur galli á meðferð málsins, að hún skyldi undir höfuð 888 leggjast, en varðar þó ekki frávísun þess, eins og hér stendur á gagnvart ákærðu. Í stað þess að fylgja eftir þessum þætti ákærunnar hefur ákæru- valdið tekið þann kost fyrir Hæstarétti að falla frá saksókn fyrir brot gegn umræddum reglum um flugumferð. Samkvæmt því byggir ákæruvaldið saksóknina ekki lengur á neinum ákvæðum loftferðalaga eða þeirra efnisreglna, sem giltu um störf ákærðu, og var málið ekki reifað með hliðsjón af þeim við flutning fyrir Hæstarétti. Í málinu stendur þá eftir ákæra um brot gegn 168. gr. og 141. gr. almennra hegningarlaga. Í héraðsdómi var hið meinta brot gegn fyrrnefndu greininni heimfært til 2. mgr. hennar, þ.e. sem gáleysis- brot. Var sú heimfærsla í samræmi við verknaðarlýsingu ákærunnar og ekki athugaverð frá réttarfarssjónarmiði. Hins vegar var sýknað af broti gegn síðarnefndu greininni. Eins og málið liggur fyrir, er ég samþyk það sérstaklega:“Það er því (meginregla í íslénskum rétti, að:aðilar stárfssamnings:þeti “ekki sett aðra: í sinn stað:án' samþykkis gagn- aðila:síns.:Við túlkun 'áðurgreindra'lagaákvæða verður því:að hafa í huga meginreglur laga um: áðilaskipti! að>starfssamningum, en! við umræddan leigusamning Eg fékk seki Sr vinni veitarda; og átgerðarstaður skipsins: breyttist. EL il 129 Rf Þá verður:áð líta út éirrðt sðgúþróuflá?) sem: séður er rákin; efi í álmenn- um'athugasemdum:í frumvarpi til'sjómannalaga Ár::35/1985 sagði svo um breytingarsá:16. til '22.sgr.:7;; Um þetta: efni?eru: hú. ákvæði í'35. 40. gr. 1;'61/1963,.og“ér hér byggt á sömu grundvallarreglúm,' þótt gert séráð fyrir nokkrum þreytingurf og nýmælum, sem í Je i-sér r'kjárábætur Hitiða sjó- mönnim.“ í 03 í Í Vegna fýrrgrtindrái sjónbrmiðd er það skúðun dómsins;'að Bögh gildandi laga um rétt skipverja til lausnar:úr 'skiprúmi végná'leigu á skipi) þ.e. sú staðreynd, að:ekki ér kveðið skýrt:á um þetta tilvik; heimili ekki gagnálykt- un frá 2. eða 3. mgr. 22. gr. laganna: Verður“ að líta 'svo'á;*að:lögiri hefðu tekið það skýrt fram, ef ætlun hefði verið að taka af sjómönnum þegar fengin réttindi. Því verður að „telja, að nýmæli þessi feli í sér kjarabætur sjómönnum til handa““, eins og segir í forsendum Hæstaréttardóms í mál- 1286 inu nr. 36/1988: Jörundur Bjarnason gegn Rækjuveri hf. Samkvæmt því var stefnanda heimilt að hverfa úr skiprúmi með rétti til bóta, er skipið var afhent stefnda samkvæmt leigusamningnum. Kemur því til úrlausnar réttur stefnanda til kaups, svo sem hann krefst, en 3. mgr. 22. gr. laganna verður ekki beitt samkvæmt framansögðu um þetta efni. Með hliðsjón af almennum réttarreglum um aðilaskipti að starfs- samningum, 2. mgr. 9. gr., 1. mgr. 25. gr. og 2. mgr. 27. gr. sjómannalaga nr. 35/1985, svo og orðalagi uppsagnarbréfsins sjálfs, þar sem stefndi skuldbatt sig til að greiða stefnanda laun í þrjá mánuði, ber að fallast á kröfu stefnanda í þessu efni. Samkvæmt úrslitum málsins þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda kr. 50.000 í málskostnað, þ.m.t. söluskatt. Lögmaður stefnanda var Elvar Örn Unnsteinsson hdl., og lögmaður stefnda var Jónas Haraldsson hdl. Jón L. Arnalds borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Sigurborg hf., greiði stefnanda, Jóhannesi Halldórssyni, kr. 93.791 ásamt 27%0 ársvöxtum frá 1. desember 1986 til 1. mars 1987, með 30% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1987, með 33,60 ársvöxt- um frá þeim degi til 1. júlí 1987, með 36% ársvöxtum frá þeim degi til 1. ágúst 1987, með 40,8% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1987, með 42%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. október 1987, með 43,2% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1987, með 45,6% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. desember 1987, með 49,2% ársvöxtum frá þeim degi til 1. janúar 1988, með 51,6% ársvöxtum frá þeim degi til 1.mars 1988, með 45,6%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. maí 1988, með 44,4% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júlí 1988, með 52,8% ársvöxtum frá þeim degi til 1. ágúst 1988, með $56,4% ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1988, með 49,2%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. októ- ber 1988, með 33,6% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1988, með 27,6% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1988, með 2400 ársvöxtum frá þeim degi til 1. janúar 1989, með 21,6% ársvöxtum frá þeim degi til 28. febrúar 1989, svo og með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 50.000 í málskostnað, þ.m.t. söluskatt. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að telja að viðlagðri aðför að lögum. 1287 Föstudaginn 26. október 1990. Nr. 266/1990. Þórólfur Kristján Beck vegna þrotabús Byggingarfélagsins Reynis hf. gegn menntamálaráðherra og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs. Kærumál. Frávísunarkröfu hafnað. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Hjörtur Torfason og Þór Vilhjálmsson. Sóknaraðili kærði hinn 1. júní 1990 til Hæstaréttar frávísunar- dóm bæjarþings Reykjavíkur. Hafði dómurinn verið kveðinn upp 16. maí, en vitneskja um hann borist sóknaraðila 23. maí. Kæru- heimild er b-liður 1. töluliðar 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Kröfum sínum í kærumálinu lýsir sóknaraðili þannig: „„Aðallega að frávísunardóminum verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómarann að leggja efnisdóm á aðalkröfu sóknaraðila að fjárhæð kr. 9.803.298,81 og síðan á aðrar kröfur sóknaraðila í þeirri röð, sem þær eru fram bornar í stefnu. Til vara að frávísunardóminum verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómarann að leggja efnisdóm á aðalkröfur sóknaraðila sam- tals að fjárhæð kr. 8.194.120,80. Til þrautavara er þess krafist að frávísunardóminum verði hrundið og breytt á þá lund að lagt verði fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á varakröfu sóknaraðila að fjárhæð kr. 8.169.165,31 samkvæmt stefnu og á þrautavarakröfu sóknaraðila að fjárhæð kr. 4.457.048,81 samkvæmt stefnu. Krafist er hæfilegs kærumálskostnaðar úr hendi varnaraðila.““ Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða dóms og kæru- málskostnaðar. Það leiðir ekki eitt sér til frávísunar máls þessa í heild, að kröfur í bæjarþingsmálinu 6187/1987, sem var vísað frá bæjarþinginu með hinum kærða dómi, eru hærri en var í máli nr. 3932/1982. Ef annað kemur ekki til, verður dómari að taka afstöðu til þess sérstaklega, 1288 hvort hækkunin fái komist að, „og. leggja síðan. dóm á dómtækar kröfur eftir efni þeirra. Ekki leiðir það heldur.eitt sér til frávísunar málsins alls, þó að málsástæður: hafi! tekið: breytingum. Verður dómari að kveða á um áhrif þess á efnisniðurstöðu. Kemur þá til skoðunar, hvort ofantalin atriði og svo það, sem rakið er í síðasta hluta forsendna héraðsdómara,; verði talið fela í sér, að málatilbúnaður sé svo óskýr, að málið. sé ekki dómtækt og að vísa beri því frá eftir þeim lagaákvæðum, sem nefnd eru í héraðs- dómi. Í því sambandi er þess að geta, að mál út af efniságreiningi aðila var fyrst höfðað 1982, og hefur síðan á ýmsu gengið. Þegar það er haft í huga, hve lengi málareksturinn hefur staðið, er rétt að fella hinn kærða frávísunardóm úr gildi og leggja fyrir héraðs- dómara að taka málið til efnismeðférðar. Er það þá á áhættu sóknaraðila og getur leitt til sýknu að einhverju eða öllu leyti, ef málatilbúnaður hans er enn talinn ófullnægjandi. Efni eru ekki til að kveða nú á um það, hvaða kröfur héraðs- dómari skuli fjalla um. Er þess og að geta, að ekki eru heldur efni til að taka í þessum hæstaréttardómi afstöðu til þess, hvort og þá í hvaða mæli aðilar kunni í sambandi við ákvarðanir um málsmeð- ferð að hafa skuldbundið sig varðandi efni málsins. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði dómur er felldur úr gildi, og er lagt fyrir héraðs- dómarann að taka málið til efnismeðferðar. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. maí 1990. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar 18. apríl sl. að afloknum munnlegum málflutningi um frávísunarkröfu stefndu, höfðaði „Þórólfur Kristján Beck hrl., nú með starfsstofu að Suðurlandsbraut 22, Reykjavík, vegna þrotabús Byggingarfélagsins Reynis hf., nnr. 7312-7025, áður til heimilis að Bolholti 6, Reykjavík, gegn menntamálaráðherra og fjármála- ráðherra f.h. ríkissjóðs með þingfestingu málsins fyrir bæjarþingi Reykja- víkur 8. október 1987. Lögmaðurinn kveðst höfða mál þetta samkvæmt 114. gr. laga nr. 6/1978 um gjaldþrotaskipti. Dómkröfur stéfnanda eru aðallega þær, að stefndu verði dæmdir til að greiða stefnanda kr. 9.803.298,81 eða lægri fjárhæð samkvæmt mati dóms- ins. 1289 mínútu áður en flugumferðaratvikið varð, að hann væri ekki sáttur við flugheimildina og hann sæi ekki betur en árekstrarhætta væri hugsanleg. Eigi að síður hélt hann óbreyttri flugstefnu. Ákærður flaug um þessar mundir við sjónflugsskilyrði. Hefði hann þó átt að draga úr klifri eða klifra á öðrum ferli og tilkynna flugumferðarstjóra það. Hér verður að vísu að hafa í huga, að ákærður Guðmundur fullvissaði hann tvívegis, — kl. 7.36.00 og kl. 7.36.34, — um, að fimm mílna lágmarksaðskilnaði væri haldið, en þetta leysir þó ákærða Björn ekki undan ábyrgð. Þá bar ákærðum Birni að draga úr klifri flugvélar sinnar og ganga úr skugga um flughæð FI-614, þegar fyrirmæli komu kl. 7.36.55 um að halda FI-232 að minnsta kosti 1.000 fetum undir FI-614. Samt sem áður dró hann ekki úr klifri, sem hann hafði aukið um kl. 7.36.42, og fór rúmlega einni mínútu síðar, — um kl. 7.38.00, — fram úr og upp fyrir FI-614, að öllum líkindum blindaður af skini sólar. Af hálfu ákærðs Björns hefur því verið haldið fram, að flugumferðar- þjónusta hafi verið í ólestri, þegar flugumferðaratvikið varð, og vísað til skýrslu um úttekt á íslenskri flugumferðarþjónustu, sem gerð var á vegum samgönguráðuneytis Bandaríkjanna, flugmálastjórn, og dagsett í desember 1985. Þá hefur einnig verið bent á, að varnarmálaskrifstofa utanríkisráðu- neytisins hafi lagt til við ríkissaksóknara, að málið yrði fellt niður, og Flug- leiðir hf. hafi ekki séð ástæðu til aðgerða gagnvart ákærðum Birni, enda hafi hann verið beittur þeim viðurlögum, sem séu inni í starfskerfi flug- málastjórnar, svo sem það að vera látinn gangast undir hæfnispróf, en þessi viðurlög miði að því að betrumbæta kerfið. Loks hefur verjandi bent á, að flugumferðaratvikið hafi orðið vegna mistaka ákærðs Guðmundar Richters. Ekkert af þessu firrir þó ákærðan Björn ábyrgð. Í ákæruskjali er atferli ákærðs Björns heimfært undir 1. mgr. 168. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, en þar er áskilið, að verknaður sé framinn af ásetningi. Það telst þó ósannað. Með vísan til 3. mgr.i.f. 118. gr. laga nr. 74, 1974, um meðferð opinberra mála þykir í þessu máli mega dæma eftir 2. mgr. 168. gr., enda hefur verjanda ákærðs verið gefinn kostur á að reifa málið að þessu leyti. Sannað þykir í málinu samkvæmt því, sem áður er rakið, að flugvélarnar 1354 hafi fengið áþekka brottflugsheimild frá flugvellinum og ákærðum Birni verið um það kunnugt. Hann hélt þó óbreyttri stefnu og klifri, þótt flugvél hans nálgaðist mjög FI-614. Einnig þykir sannað, að ákærður Björn hafi ekki sinnt síðbúnum fyrirmælum ákærðs Guðmundar um að halda FI-232 1.000 fetum neðan við FI-614, en í þess stað flogið flugvélinni undir hana og síðan upp í gegnum fluglag hennar fyrir framan hana, þrátt fyrir það að hann hefði misst sjónar af henni, þar sem hana bar þá fyrir sólu. Telst framangreind háttsemi ákærðs varða við 2. mgr., sbr. 1. mgr. 168. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Í ákæruskjali er háttsemi ákærðs Björns einnig talin varða við 1. mgr. 163. gr., sbr. 1. mgr. 164. gr. laga um loftferðir nr. 34, 1964, og greinar 3.1.1, 3.2.1.1, 3.2.2, 3.2.2.3, 3.2.5.1, 3.6.1.1 og 3.6.2.1 í auglýsingu nr. 415, 1975, um setningu flugreglna, sbr. 89. gr. laga um loftferðir. Hér ber einnig að hafa í huga 181. gr. loftferðalaganna, þótt hennar sé ekki getið í ákæruskjali, sbr. áðurgreint ákvæði 118. gr. laga nr. 74,1974. Með háttsemi sinni, sem áður er lýst, þykir ákærður einnig hafa brotið framangreind ákvæði að undanskildum greinum 3.6.1.1 og 3.6.2.1 í auglýs- ingu nr. 415, 1975, sem ekki verður séð, að eigi hér við. Við refsimat ber að hafa í huga, að ákærður Björn fékk villandi upplýs- ingar frá ákærðum Guðmundi, svo sem að framan greinir. Refsing ákærðs þykir hæfilega ákveðin varðhald í sjö mánuði. Fullnustu refsingar skal þó fresta og hún niður falla að liðnum 5 árum frá uppkvaðn- ingu dómsins að telja, haldi ákærður almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955. Ákærður Guðmundur Richter heimilaði framangreindum flugvélum flugtak með einnar mínútu millibili samkvæmt dagbók flugturns Kefla- víkurflugvallar. Hugsanlegt er þó, að liðið hafi hátt í 2 mínútur milli flug- taka samkvæmt því, sem áður hefur verið rakið. Ákærður Guðmundur taldi sig hafa upplýsingar um, að FI-614 klifraði hraðar en FI-232, eða minnti, að svo væri. Hann mátti þó vita hið gagnstæða. Eins og hér stóð á, var ástæðulaust að heimila flugvélunum flugtak með svo skömmu milli- bili á sama ferli. Kl. 7.36.00 og kl. 7.36.34 fullvissaði hann ákærðan Björn um, að 5 sjó- mílna aðskilnaður væri milli flugvélanna, þótt hann með eðlilegri árvekni og aðgæslu hefði mátt ætla, að bilið væri minna, og sérstakt tilefni hefði gefist vegna kvartana ákærðs Björns. Frá því að ákærður Björn tók að kvarta kl. 7.35.35 og þangað til ákærður Guðmundur greip til aðgerða kl. 7.36.55, leið ein mínúta og tuttugu sekúndur. Á þessu tímabili tvítók hann fullyrðingu sína um ratsjár- aðskilnað og gaf því ákærðum Birni tilefni til að ætla, að uggur hans væri ástæðulaus. 1355 Ákærður Guðmundur gaf ákærðum Birni fyrirmæli kl. 7.36.55 um að klifra a.m.k. 1.000 fetum undir FI-614 um það bil einni mínútu fyrir atvik- ið, sem varð um kl. 7.38.00. Ákærður Guðmundur hefði átt að láta fylgja fyrirmælum sínum upplýsingar um, í hvaða hæð FI-614 flygi, og þá þegar á eftir að gefa flugstjóra FI-614 fyrirmæli að kalla í gegnum hver 1.000 fet. Ákærður Guðmundur taldi hins vegar, að ákærður Björn hefði heyrt hæðartilkynningu flugstjóra FI-614, og lét hjá líða að fá það staðfest og fullvissa sig þannig um, að ákærður Björn hefði heyrt tilkynninguna. Af hálfu ákærðs Guðmundar hefur því verið haldið fram, að hafi einhver hætta verið á árekstri, þá sé eingöngu við ákærðan Björn að sakast vegna ámælisverðrar háttsemi hans. Þá tíðkist ekki neins staðar að ákæra menn fyrir mistök, sem valdi flugumferðaratviki, án þess að tjón verði, enda hafi varnarmálaskrifstofa utanríkisráðuneytisins lagt til við ríkissaksóknara, að málið yrði fellt niður. Flugmálayfirvöld meðhöndli mál af þessu tagi í þeim tilgangi að koma í veg fyrir endurtekningu og til að stuðla að flugöryggi. Hafi ákærður vegna þessa atburðar verið leystur frá störfum um tíma, sviptur flugumferðarskírteini sínu til bráðabirgða og gert að gangast undir læknisrannsókn, geðrannsókn og hæfnispróf. Ekkert af þessu firrir ákærðan Guðmund þó ábyrgð. Í ákæruskjali er atferli ákærðs Guðmundar talið varða við 1. mgr. 168. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, en þar er gert ráð fyrir, að verkn- aður sé framinn af ásetningi. Er verknaðarlýsing í ákæruskjali ekki ótvíræð að þessu leyti. Með vísan til 3. mgr. i.f. 118. gr. laga nr. 74, 1974, um meðferð opinberra mála þykir í þessu máli mega dæma eftir 2. mgr. 168. gr., enda hefur verjendum verið gefinn kostur á að reifa málið að þessu leyti. Sannað þykir í málinu, að ákærður Guðmundur hafi ekki gætt þess að halda nægjanlegum aðskilnaði milli flugvélanna í brottflugi þeirra frá flug- vellinum. og hafa ekki gripið nægilega skjótt til takmarkana á hraða og klifri flugvélanna, þannig að FI-232 klifraði í gegnum fluglag FI-614 framan við og vinstra megin við hana um kl. 7.38.00, þannig að árekstur var hugsanlegur. Telst þessi háttsemi ákærðs varða við 2. mgr., sbr. 1. mgr. 168. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Í ákæruskjali er háttsemi ákærðs Guðmundar einnig talin varða við 141. gr. almennra hegningarlaga. Eins og nánar verður vikið að hér á eftir og með skírskotun til atvika málsins, sem þegar hefur verið lýst, verður ekki talið, að ákærður hafi gerst sekur um stórfellda eða ítrekaða vanrækslu eða hirðuleysi í starfi sínu, þannig að sýkna ber ákærðan fyrir brot á þessu ákvæði. Þá er háttsemi ákærðs Guðmundar í ákæruskjali einnig talin varða við 1. mgr. 163. gr. laga um loftferðir nr. 34, 1964. Ber að hafa í huga 181. 1356 gr. loftferðalaganna, þótt hennar sé ekki getið í ákæruskjali, sbr. áður- greint ákv. 118. gr. laga nr. 74, 1974. Af hálfu ákæruvalds hefur ekki verið sýnt fram á í máli þessu, að brotnar hafi verið neinar þær reglur, sem áskilið er, að flugmálaráðherra hafi sett, svo sem gert er ráð fyrir í framangreindu ákvæði loftferðalaganna. Í ákæru er vísað til ýmissa ákvæða á ensku, sem engan veginn geta verið refsi- heimildir. Einnig er þar vísað til reglna á íslensku, sem ýmist eiga ekki við, svo sem 28. og 37. gr. samþykktar um alþjóðaflugmál, sbr. auglýsingu nr. 45, 1947, eða eru ekki settar með þeim hætti, sem áskilið er í 1. mgr. 163. gr. loftferðalaganna, ellegar vísað er til í heild, svo sem auglýsingar nr. 415, 1975, um setningu flugreglna, andstætt fyrirmælum 3. tl. 2. mgr. 115. gr. laga nr. 74, 1974, um meðferð opinberra mála. Ber því að sýkna ákærðan Guðmund fyrir brot á framangreindu ákvæði loftferðalaga nr. 34, 1964. Við refsimat ber að hafa í huga, að starfsaðstöðu ákærðs var á ýmsan hátt ábótavant, vaktaskipan óheppileg og vinnuálag úr hófi. Er líklegt, að uppsöfnuð þreyta (sic) hafi að einhverju leyti ráðið viðbrögðum hans. Refsing ákærðs þykir hæfilega ákveðin varðhald í sjö mánuði. Fullnustu refsingar skal þó fresta og hún niður falla að liðnum 5 árum frá uppkvaðn- ingu dómsins að telja, haldi ákærður almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955. Af hálfu ákæruvalds hefur þess verið krafist, að ákærður Björn verði sviptur rétti til að starfa í loftfari, skv. 184. gr. laga um loftferðir, og ákærður Guðmundur sviptur flugumferðarstjóraréttindum skv. sama laga- ákvæði, sbr. 68. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Ákærður Björn framkvæmdi æfingar í „„Procedure Trainer““ 10. október 1984, tók hæfnis- próf á „„Simulator““ 11. október, fór síðan í eftirlitsflug og stóðst allar próf- raunir. Ekki er annað vitað en hann hafi starfað áfallalaust síðan. Ákærður Guðmundur var leystur frá störfum um tíma, sviptur flugumferðarstjóra- skírteini sínu til bráðabirgða, gert að gangast undir læknis- og sálfræðings- rannsókn og hæfnispróf, sem hann stóðst, og ekki er annað vitað en hann hafi síðan gegnt starfi sínu áfallalaust. Þykir samkvæmt þessu og eftir atvikum í þessu máli ekki rétt að svipta ákærðu starfsréttindum, svo sem krafist er. Dæma ber ákærðan Björn Guðmundsson til greiðslu málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttarlög- manns, kr. 150.000,00, og ákærðan Guðmund Richter til greiðslu málsvarn- arlauna skipaðs verjanda síns, Sigurðar Helga Guðjónssonar hæstaréttar- lögmanns, kr. 150.000,00. Allan annan sakarkostnað greiði ákærðir in solidum. Verjandi ákærðs Björns Guðmundssonar skilaði skriflegri vörn 16. 1357 janúar 1989 og verjandi ákærðs Guðmundar Richters hinn 7. febrúar. Síðan fór fram munnleg vörn 13. mars, svo sem getið er hér að framan, og málið þá dómtekið. Hið sama gerðist í öðru áþekku máli, sem einnig var dóm- tekið fyrrgreindan dag. Dómur í því gekk 5. maí 1989. Bæði þessi mál eru allumfangsmikil og hin fyrstu sinnar tegundar hér á landi. Dómarar þurftu einnig að sinna öðrum brýnum og aðkallandi skyldum. Reyndist því ekki unnt að ljúka þessu máli fyrr en nú. Dómsorð: Ákærðir, Björn Guðmundsson og Guðmundur Jakobsson Richter, sæti hvor um sig varðhaldi 7 mánuði, en fullnustu refsingar skal fresta og niður falla að liðnum 5 árum frá uppkvaðningu dómsins að telja, haldi þeir almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955. Ákærður Björn greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Guð- mundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttarlögmanns, krónur 150.000,00, og ákærður Guðmundur greiði málsvarnarlaun Sigurðar Helga Guðjónssonar hæstaréttarlögmanns, skipaðs verjanda síns, krónur 150.000,00, en allan annan sakarkostnað greiði ákærðir in solidum. Dómi ber að fullnægja með aðför að lögum. 1358 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Nr. 402/1990. Ákæruvaldið gegn Sverri Róbert Guðmundssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hjörtur Torfason. Varnaraðili er skírður Sverrir Róbert Guðmundsson, en er nú skráður í þjóðskrá Róbert Guðmundsson, kt. 261168-5459. Hann hefur með heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinbera mála skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 30. október 1990. Hann krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Þá krefst hann kærumálskostnaðar úr ríkissjóði. Ríkissaksóknari krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 30. október 1990. Ár 1990, þriðjudaginn 30. október, er á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem háð er í Borgartúni 7 af Júlíusi B. Georgssyni aðalfulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi: Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess, að Sverri Róbert Guð- mundssyni, kt. 261168-5459, Bergþórugötu 41, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 7. nóvember nk. kl. 16.00. Kærði mótmælir kröfunni. RLR vinnur nú að rannsókn innbrotsþjófnaðar, sem framinn var í mars sl. að Strýtuseli 13 hér í borg, og Í því sambandi viðskipta með verðmæti, sem aflað var með innbrotinu. Í þágu rannsóknar hafa tveir menn verið úrskurðaðir í gæsluvarðhald til 7. nóvember nk. Hafa þegar nokkrir menn til viðbótar verið handteknir og yfirheyrðir. Við þessar yfirheyrslur beindist grunur að aðild kærða að málinu. Leiddi það til þess, að um hádegisbilið í gær var kærði handtekinn og færður til yfirheyrslu hjá RLR. 1359 Framburður kærða varðandi það, með hvaða hætti þýfi úr innbroti þessu komst í hans hendur og með hvaða hætti því hefur verið ráðstafað af hans hálfu, sýnist bæði óljós og ófullnægjandi. Hann hefur þó greint frá því, að maður að nafni Héðinn hafi falið honum að selja 4 byssur sl. vetur, og kveðst hann hafa selt þær öðrum mannanna, sem nú sætir gæsluvarð- haldi. Hann hefur einnig greint frá því, að sér hafi verið kunnugt um, að um hafi verið að ræða stolnar byssur, en hann viti ekki, hvar þeim var stolið. Eins og rannsóknargögn málsins bera með sér, er rannsókn þess enn á frumstigi. Með vísan til þess og skírskotun til 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74, 1974, þykir rétt að taka kröfu rannsóknarlögreglu ríkisins til greina. Skal kærði samkvæmt því sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 7. nóvember nk. kl. 16.00. Brot þau, sem kærði er hér sakaður um, geta varðað hann fangelsisrefs- ingu skv. XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, og einnig skv. lögum nr. 46, 1977, um skotvopn, sprengiefni og skotelda. Úrskurðarorð: Kærði, Sverrir Róbert Guðmundsson, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 7. nóvember nk. kl. 16.00. 1360 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Nr. 236/1990. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Birgi Ólafssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Bifreiðar. Umferðarlagabrot. Akstur án ökuleyfis. Skilorðsrof. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur að ósk ákærða áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. maí 1990 og jafnframt af hálfu ákæru- valds til þyngingar á refsingu. Verjandi krefst þess, að ákærða verði ákveðin sekt í stað fangelsis. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann með þeirri breytingu, að refsing ákærða þykir hæfilega metin 6 mánaða fangelsi. Þá ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Birgir Ólafsson, sæti fangelsi 6 mánuði. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttar- lögmanns, 30.000 krónur. Sératkvæði Hjartar Torfasonar hæstaréttardómara. Ákærði var staðinn að akstri bifreiðar án ökuréttinda 8. mars sl. og hefur viðurkennt sekt sína þess vegna. Er brotið rétt fært til refsiákvæða í héraðsdómi. Ekkert var saknæmt við aksturinn 1361 annað en réttindaleysi ákærða, sem var fyrst sviptur ökuréttindum 17 ára að aldri og hefur verið án ökuréttinda allt frá árinu 1980 vegna ítrekaðrar sviptingar þeirra. Á þeim tíma hefur hann þrívegis verið vistaður í fangelsi samkvæmt dómum vegna ölvunaraksturs- brota. Ákærði hafði 12. apríl 1989 fengið lausn til reynslu frá afplánun á hálfum refsivistartíma, 5 mánuðum, samkvæmt dómum saka- dóms Reykjavíkur frá 20. október 1988 og 3. mars 1989. Var hún veitt á grundvelli 2. mgr. 40. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 16/1976. Sama úrræðis hafði tvisvar áður verið neytt gagnvart ákærða, án þess að bót yrði á ráði hans, að því er varðaði akstur undir áhrifum áfengis. Með broti sínu nú hefur ákærði rofið skilorð þessarar síðustu reynslulausnar. Hins vegar hefur hann að öðru leyti haldið almenn skilyrði lausnarinnar, og ekki er kunnugt um aðrar sakir á hendur honum, síðan hún var veitt. Jafnframt hefur hann haldið það sérstaka skilyrði, sem honum var sett við lausnina varðandi meðferð áfengis og var ætlað til að sporna við ítrekun á fyrri brotum hans. Eftir að lausnin var veitt og brotið framið, hefur orðið breyting á hjúskaparstöðu ákærða, og upplýsingar um hagi hans gefa til kynna, að hann sé í þetta sinn að leitast við að ná þeim árangri, sem að var stefnt með lausninni. Eins og málið horfir við, verður samkvæmt 42. gr., sbr. 60. gr. almennra hegningarlaga að ákveða refsingu fyrir brot ákærða í einu lagi með ólokinni refsingu hans samkvæmt fyrrgreindum dómum og með hliðsjón af henni, eins og gert er í héraðsdómi. Er ég sam- þykkur því áliti meiri hluta dómenda, að refsingin sé hæfilega metin 6 mánaða fangelsi. Með tilliti til þess, sem fyrr var rakið um hið nýja brot og hagi ákærða, tel ég hins vegar rétt að neyta heimildar 60. gr. til að fresta fullnustu refsingarinnar, þannig að hún falli niður að 3 árum liðnum frá uppsögu dóms í Hæstarétti, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ég er samþykkur atkvæði meiri hlutans um sakarkostnað. Dómur sakadóms Reykjavíkur 4. maí 1990. Ár 1990, föstudaginn 4. maí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Birnu Björnsdóttur fulltrúa, kveðinn upp dómur 86 1362 í sakadómsmálinu nr. 250/1990: Ákæruvaldið gegn Birgi Ólafssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, útgefnu 3. apríl 1990, á hendur Birgi Ólafssyni, Næfurási 10, Reykjavík, kt. 300761-2759, fyrir „að aka fimmtudaginn 8. mars 1990, sviptur ökuréttindum ævilangt, bif- reiðinni MS-476 frá heimili sínu og um götur í borginni, uns lögreglan stöðvaði akstur hans á Skúlagötu. Telst þetta varða við 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málavextir. Niðurstaða. Með játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þá háttsemi, sem honum er gefin að sök í ákæruskjali. Varðar atferli ákærða við 1. mgr. 48. gr. umferðar- laga nr. 50/1987. Samkvæmt vottorði ákærða hefur hann sætt refsingum sem hér segir: (1979 300.000 kr. sekt, ökuleyfissvipting 12 mánuði, fyrir nytjastuld og umferðarlagabrot. 1979 60.000 kr. sekt, ökuleyfissvipting 4 mánuði, fyrir ölvunarakstur. 1980 500.000 kr. sekt, ökuleyfissvipting 12 mánuði, fyrir nytjastuld og ölvunarakstur. 1981 30 daga varðhald, skilorðsbundið, fyrir nytjastuld og ölvunarakstur. Sviptur ökuleyfi Í ár. 1981 3 mánaða fangelsi fyrir nytjastuid og umferðarlagabrot. Sviptur ökuleyfi ævilangt. 1984 24.000 kr. sekt fyrir umferðarlagabrot. Sviptur rétti til ökuleyfis ævi- langt. 1985 20.000 kr. sekt fyrir akstur bifreiðar án ökuleyfis. 1985 60 daga varðhald fyrir ölvunarakstur og akstur án ökuleyfis. Sviptur rétti til ökuleyfis ævilangt. 1986 8 mánaða fangelsi fyrir skjalafals, fjárdrátt, svik, nytjastuld og um- ferðarlagabrot. Sviptur ökuleyfi ævilangt. 1987 30.000 kr. sekt fyrir bifreiðarakstur án ökuréttinda. 1988 9 mánaða fangelsi fyrir umferðarlagabrot. Sviptur ökuleyfi ævi- langt. Hinn 12. apríl 1989 var honum veitt reynslulausn á eftirstöðvum refsi- vistar, 150 dögum.) 1363 Ákærði hefur unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 100. gr. um- ferðarlaga nr. 50/1987. Ákærða var þann 12. apríl 1989 veitt reynslulausn í 2 ár á 150 daga eftir- stöðvum refsinga samkvæmt eldri dómum. Með broti því, sem hér er til meðferðar, hefur ákærði rofið skilorð reynslulausnar, og ber því samkvæmt 1. mgr. 42. gr. almennra hegningar- laga, sbr. 3. gr. laga nr. 16, 1976, að dæma ákærða refsingu fyrir það brot, sem nú er til meðferðar, jafnframt því að taka upp reynslulausnina eftir reglum 60. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 7. gr. laga nr. 22, 1955. Með hliðsjón af framangreindu og með vísan til 77. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19, 1940, þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 5 mánaða fangelsi. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Birgir Ólafsson, sæti fangelsi í 5 mánuði. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 1364 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Nr. 407/1989. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Kristófer Þorleifssyni (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.). Fjársvik. Brot í opinberu starfi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal og Haraldur Henrysson, Arnljótur Björnsson prófessor og Gunnar M. Guðmundsson hæstaréttarlögmaður. Ríkissaksóknari áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 217. september 1989. Hann gerir þessar dómkröfur: „Til viðbótar sakfellingu í héraðsdómi er krafist sakfellingar samkvæmt |. kafla ákæru og 2. og 4. tölul. Il. kafla, þannig að summa í Il. kafla, sem sakfellt er fyrir, hækki um kr. 2.322,85, þyngingar á refsingu og niðurfellingar á skilorði, — ennfremur, að ákærði verði dæmdur til greiðslu alls sakarkostnaðar í héraði, þ.á m. til greiðslu sak- sóknar- og málsvarnarlauna, sem ákvörðuð verði jöfn, svo og alls áfrýjunarkostnaðar, þ.m.t. saksóknarlaun til ríkissjóðs hér fyrir rétti. ““ Ákærði krefst þess aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvalds og allur kostnaður sakarinnar felldur á ríkis- sjóð. Til vara krefst hann vægustu refsingar, sem lög frekast leyfa, að refsing verði ákveðin skilorðsbundinn og sakarkostnaði skipt. I. Eftir að mál þetta var flutt fyrir Hæstarétti fyrra sinni, var með úrskurði 29. júní 1990 fyrirskipuð framhaldsrannsókn, sem fram fór í júlí 1990. Fram kom, að á þeim tíma, sem atvik máls þessa gerðust, voru eyðublöð þau, sem notuð voru við skráningu læknis- verka, í tvíriti: reikningur og samskiptaseðill. Á samskiptaseðil ber lækni að rita fyllri upplýsingar en fram koma á reikningi, en sjúkra- skrár voru færðar af ritara eftir samskiptaseðlum. Reikningar þeir, sem ákæra tekur til, hafa verið lagðir fram í málinu, en eru víða í gögnum þess ranglega nefndir samskiptaseðlar. Samskiptaseðlar 1365 voru geymdir í heilsugæslustöðinni í Ólafsvík. Við rannsókn þar fundust 274 samskiptaseðlar frá janúar 1987 og 280 frá september 1987, en reikningar ákærða þessa mánuði voru samkvæmt úttekt ríkisendurskoðunar 449 og 404. Samskiptaseðlar vegna reikninga þeirra, er eftirtaldir liðir 11. kafla ákæru taka til, fundust ekki: 2., 5., 6., 8., 10. (reikningur 20. janúar), 11., 12., 13., 15. (reikningur 20. janúar), 19., 20., 21., 23., 25., 29., 31., 33., 34. (reikningur 29. september), 37. (reikn- ingur 22. september) og 42. Ákærði fór yfir samskiptaseðla þá, sem fundust, ásamt Jóni K. Jóhannssyni, trúnaðarlækni Tryggingastofnunar ríkisins. Við athugun þeirra kom fram ósamræmi í sjúkraskrám, er varðar eftir- talda liði í Il. kafla ákæru: 22. Læknisverk, er svarar til gjaldskrárliðar 105, er skráð á seðil. Nafnritun sjúklings er á seðlinum. 24. Röntgenmyndataka er skráð á seðil. 27. Læknisverk, er svarar til gjaldskrárliðar 105, er skráð á seðil. 30. Læknisverk, er svarar til gjaldskrárliðar 294, er skráð á seðil. 32. Nafnritun vitnis er á samskiptaseðli, en ekki reikningi. Á seðilinn er skráð læknisverk, er svarar til gjaldskrárliðar 105. 39. Röntgenmyndataka er skráð á seðil. 41. Staðfest af móður sjúklings er viðtal á stofu 6. september og svarar til gjaldskrárliðar 103. Fyrst hefur verið ritað á seðilinn $. september, en dagsetningu breytt í 6. september. Sjúkraskrár reyndust í samræmi við aðra samskiptaseðla, er fundust og skoðaðir voru. Ákærði heldur við fyrri framburð sinn um að hafa unnið öll þau læknisverk, er hann gerði reikning fyrir, þó að ekki komi fram upplýsingar um það á samskiptaseðlunum, enda að hans sögn ekki alltaf tími til að skrá allt. II. Í I. kafla ákæru er ákærða gefið að sök að hafa brotið gegn 139. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og 2. gr. reglugerðar um skýrslugerðir varðandi heilbrigðismál nr. 34/1964. Á grundvelli verknaðarlýsingar í ákæru verður ákærði ekki sak- felldur fyrir brot gegn þessum ákvæðum. Ber að staðfesta niður- stöðu héraðsdóms að því leyti. 1366 Ill. Í Il. kafla ákæru er ákært fyrir fjársvik og ákærði talinn hafa brotið gegn 248. gr., sbr. 138. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði heldur því eindregið fram, að hann hafi unnið öll þau læknisverk, er hann gerði reikning fyrir og ákæra í máli þessu tekur til. Gagnstæður framburður vitna fær stoð í samskiptaseðlum, sem fundist hafa, og færslum í sjúkraskrár. Þar sem svo stendur á, þykir fram komin lögfull sönnun þess, að ákærði hafi gerst sekur um fjársvik. Þar sem hins vegar samskiptaseðlar hafa ekki fundist, þykir varhugavert að telja sjúkraskrá eina veita framburði vitna þá stoð, að nægi til sakfellingar. Samkvæmt þessu verður niðurstaða héraðsdóms um sekt ákærða staðfest, hvað varðar 1., 3., 7., 9., 16., 17., 18., 22., 24., 26., 28., 29.A, 30., 35., 38., 39. og 40. lið Il. kafla ákæru, svo og hvað varðar 10. ákærulið um reikning frá 8. janúar 1987, 15. lið um reikning 21. janúar, 32. lið um gjald- skrárliði 272 og 301, 34. lið um reikninga frá 11. og 21. september, 37. lið um reikning 19. september og 41. lið um reikninga frá 4., 5. og 8. september og gjaldskrárlið 273 í reikningi, þar sem dagsetn- ingu hefur verið breytt úr 5. í 6. september 1987. Fjárhæð sú, sem ákærði samkvæmt þessu verður sakfelldur fyrir að hafa svikið sér, nemur samtals 15.358,15 krónum. Af öðrum ákæruliðum II. kafla verður ákærði sýknaður. IV. Ákærði var skipaður heilsugæslulæknir við heilsugæslustöðina í Ólafsvík frá 1. júní 1975. Hann var jafnframt skipaður héraðs- læknir Vesturlandslæknishéraðs frá 1. júlí 1978 til fjögurra ára og endurskipaður til þess starfs, uns sú skipun hans var felld niður frá og með Í. mars 1988. Hann var leystur frá störfum heilsugæslu- læknis frá og með 7. september 1988. Við ákvörðun refsingar er haft í huga, að fjárhæðin, sem ákærði er sakfelldur fyrir að hafa svikið sér, er ekki há. Hins vegar ber að líta til þess, að með rangri reikningsgerð brást ákærði trausti, sem hann naut vegna náins trúnaðarsambands við þá, sem til hans leituðu um læknisþjónustu, en það setti því skorður, að komið yrði við hefðbundinni endurskoðun. Verður niðurstaða héraðsdóms um refsingu ákærða og skilorðsbindingu hennar staðfest, en upphaf skilorðstíma miðast við uppsögu þessa dóms. 1367 Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um fjárhæð saksóknar- og málsvarnarlauna. Sakarkostnað í héraði greiði ákærði að hálfu, en ríkissjóður að hálfu. Ákærði verður dæmdur til greiðslu áfrýjunar- kostnaðar sakarinnar svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Kristófer Þorleifsson, sæti fangelsi fjóra mánuði. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún falla niður að liðn- um þremur árum frá uppsögu dóms þessa, haldi ákærði al- mennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði héraðsdóms um fjárhæð saksóknar- og málsvarnar- launa er staðfest. Sakarkostnað í héraði greiði ákærði að hálfu, en ríkissjóður að hálfu. Ákærði greiði 60.000 krónur í saksóknarlaun fyrir Hæsta- rétti í ríkissjóð og hálf málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttar- lögmanns, sem ákveðast alls 120.000 krónur. Annan áfrýjunar- kostnað sakarinnar greiði ákærði að hálfu, en ríkissjóður að hálfu. Dómur sakadóms Reykjavíkur 8. september 1989. Ár 1989, föstudaginn 8. september, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Helga 1. Jónssyni sakadómara og Gísla G. Auðunssyni lækni, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 407/1989: Ákæruvaldið gegn Kristófer Þorleifssyni, sem tekið var til dóms 18. ágúst sl. Málið er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, dagsettri 28. september 1988, á hendur ákærða, Kristófer Þorleifssyni lækni, til lögheimilis að Birki- grund 49, Kópavogi, búsettum að Nya Kárnssjukhuset, Skövde, Skara- borgslán, Svíþjóð, fæddum 15. júlí 1946 í Vogum, Garðahreppi, fyrir fjár- svik og brot í opinberu starfi sem heilsugæslulæknir við heilsugæslustöðina í Ólafsvík og héraðslæknir í Ólafsvíkurumdæmi í Vesturlandshéraði. I; Fyrir stórfellda vanrækslu við að halda lögboðnar sjúkraskrár (journala) yfir þá sjúklinga, sem til ákærða leituðu, og þau læknisverk, röntgengrein- 1368 ingar og niðurstöður rannsókna, sem ákærði telur sig hafa unnið og ákærða var þá jafnframt skylt að skrá í sjúkraskrár, þannig að á tveimur afmörkuð- um tímabilum, sem athuguð voru, janúar og september 1987, var um að ræða, eins og síðar greinir, ýmist engar færslur í sjúkraskrá viðkomandi sjúklings eða stórfellt misræmi var á milli færslna í sjúkraskrár og reikn- ingsgerðar ákærða til viðkomandi sjúkrasamlaga, sjúkrasamlags Ólafsvíkur og sýslusamlags Snæfellsness- og Hnappadalssýslu, á þann veg, að í sjúkra- skrár viðkomandi sjúklinga voru færð önnur og minni háttar læknisverk en þau, sem ákærði sjálfum sér til ávinnings gerði áðurnefndum sjúkrasamlög- um reikning fyrir. Samanburður á færslum í sjúkraskrár og reikningum frá ákærða til sjúkrasamlaganna leiddi í ljós eftirfarandi misræmi: Fjöldi Engar færslur Misræmi í 1987: reikninga: í sjúkraskrár: færslum: janúar 449 52 289 september 404 80 193 853 132 482 Til frádráttar reikningar, „sam- skiptaseðlar““, sem í Il. lið getur. 55 17 38 798 115 444 Telst þetta varða við 139. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, og 2. gr., sbr. 9. gr. reglugerðar um skýrslugerðir varðandi heilbrigðismál nr. 34, 1964. 11. Fyrir fjársvik með því að hafa með röngum og tilbúnum reikningum fyrir læknisverk, röntgengreiningar og rannsóknir í sömu mánuðum 1987 orðið sér úti um greiðslur frá sjúkrasamlagi Ólafsvíkur með reikningum fyrir janúar, kr. 14.876,25, og fyrir september, kr. 18.007,50, og frá sýslusamlagi Snæfellsness- og Hnappadalssýslu með reikningum fyrir janúar, kr. 4.698,65, og fyrir september, kr. 4.942,50, eða samtals frá báðum sjúkra- samlögunum kr. 42.524,90. Verða hér á eftir tilgreindir reikningar, „„samskiptaseðlar“, ákærða og nafngreindra sjúklinga ásamt kennitölum, dagsetningum, þeir röngu gjald- skrárliðir og þær fjárhæðir, sem ákærði hafði frá fyrrgreindum sjúkrasam- lögum vegna hvers sjúklings. 1369 Við meðferð málsins voru nokkrar tölur í ákæru vegna gjaldtöku fyrir röntgengreiningu lækkaðar, og verður ákæran nú rakin í endanlegri mynd sinni, en í upprunalegri ákæru var ákærði ákærður fyrir fjársvik, samtals að fjárhæð kr. 42.524,90. I. II. II. IV. V. Nafn Dag- Gjaldskrá: Sjúkra- Sýslusamlag sjúklings: setning: samlag Snæfellsness- og Kennitala Ólafsvíkur: Hnappadalssýslu: 1.A 19.01 204, 301 309,75 2.B 20.01 204, 301 744,15 3.C 09.01 203, 301 3 seðlar 13.01 203, 301 30.01 203, 301 929,25 4.D 21.01 401, 402, 403, 407, 432, RTG 6 1.578,00 5. E 20.01 410, 411, 412 392,35 6. F 06.01 203, 301 309,75 7.H 09.01 204, 301 309,75 8.J 21.01 203, 301 309,75 9.K 09.01 203, 301 309,75 10. L 08.01 401, 402, 403, 407, 432 20.01 401, 402, 403, 407, 432 1.404,20 11.M 11.01 104, 204, 301 722,75 12. Sama 10.01 104, 204, 301, RTG 3 1.157,75 13.O 10.01 104, 204, 301 722,75 14. P 16.01 503 185,85 15. Q 20.01 104, 204, 301 21.01 211 1.094,45 16. S 23.01 203, 301 309,75 17. T 09.01 401, 402, 403, 407, 410, 411, 412, 432 929,25 18.U 09.01 401, 402, 403, 407, 410, 411, 412 805,35 19. V 10.01 104, 209, 301 867,30 1370 20. X 10.01 104, 204, 301, RTG 3 1.151,15 21.Y 11.01 103, 104, 211, RTG 3 1.635,25 Kr. 12.587.25 3.616,45 22.2 05.09 105, 301, 273 871,50 23.Þ 20.09 105, 301, 272 871,50 24. Æ 07.09 273, 301, 08.09 RTG 6 1.592,00 25. Ö 03.09 153, 401, 402, 404, 405, 410, 421 546,00 26. AA 07.69 245, 401, 402, 404, 405 336,00 21. BB 05.09 105, 273, 301 357,00 28. CC 25.09 103, 410, 421 210,00 29. DD 23.09 301, 243 126,00 29.A EE 09.09 401, 402, 404, 405, 23.09 273, 301 693,00 30. FF 11.09 294, 401, 402, 404, 405 17.09 273, 301 693,00 31. GG 07.09 105, 272, 301 871,50 32. HH 01.09 105, 272, 301 871,50 33.JJ 05.09 273, 301 357,00 34. LL 11.09 273, 301 21.09 273, 301 29.09 273, 301 1.071,00 35. NN 22.09 278, RTG.3 1.061,00 36. OO 07.09 243, 301 294,00 37. PP 19.09 283, 304, RTG 3 22.09 103, RTG 3 3.098,50 38. RR 23.09 103, 410, 421, 514,50 39. SS 24.09 401, 402, 404, 405 336,00 40. TT 01.09 401, 402, 404, 405, RTG 6 1.571,00 41. UU 04.09 410, 421 05.09 73 05.09 103, 273 1371 08.09 273, 301 1.029,00 42. XX 22.09 272, 301 357,00 Kr. 14.025.50 3.702,50 Framanlýst atferli ákærða telst varða við 248. gr., sbr. 138. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. III. Dómkröfur. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta, ef krafist verður, og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Áður en ákæra þessi var gefin út, óskaði ríkissaksóknari með bréfi, dag- settu 12. apríl 1988, með vísan til 2. mgr. 21. gr. laga nr. 74, 1974, um meðferð opinberra mála, eftir rökstuddri umsögn og tillögum heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins varðandi mál þetta, og samkvæmt svarbréfi ráðuneytisins, dagsettu 26. sama mánaðar, er niðurstaða þess, að óhjá- kvæmilegt sé, að málið hljóti umfjöllun á dómstólastigi. Með bréfi, dagsettu 7. september 1988, var ákærði leystur frá störfum sem heilsugæslulæknir í Ólafsvík frá og með sama degi að telja. Sakadómarinn fékk málið til meðferðar 24. janúar sl. Málavextir. Með bréfi, dagsettu 23. nóvember 1987, fór ríkisendurskoðun þess á leit við ríkissaksóknara, að fram færi opinber rannsókn á reikningsgerð ákærða í máli þessu á hendur sjúkrasamlagi Snæfellsness- og Hnappadalssýslu. Kemur fram í bréfinu, að ríkisendurskoðun hafi haft reikningsgerðina til athugunar og auk þeirrar stofnunar hafi unnið að athuguninni fulltrúar Tryggingastofnunar ríkisins og Læknafélags Íslands. Hafi allir reikningar fyrir janúar- og septembermánuð 1987 verið bornir saman við sjúkraskrár viðkomandi sjúklinga, og hafi komið í ljós verulegt misræmi milli reikn- ingsgerðar og sjúkraskrár og reikningar sýnt í mörgum tilvikum mun meiri þjónustu en skráð hafi verið í sjúkraskrár. Þá hafi komið í ljós, að ákærði hafi innheimt með reikningum fyrir ýmsa þjónustu, sem honum sé greitt fyrir sem heilsugæslulækni og hann eigi því ekki að krefja sjúkrasamlag um greiðslu fyrir. Einnig kom oft fram, að miðað við sjúkraskrár séu reikn- ingar Í engu samræmi við unnin verk, og sýni þeir t.d. allt önnur verk en lýsing læknis í sjúkraskrá segi til um. Með bréfi þessu fylgdi skýrsla ríkisendurskoðunar um skoðun í heilsu- gæslustöð Ólafsvíkur dagana 18. til 20. nóvember sama ár. Í skýrslu þessari segir, að ofangreinda daga hafi samskiptaseðlar (reikn- ingar) frá ákærða verið bornir saman við sjúkraskrá sjúklinga í heilsu- 1372 gæslustöðinni, og hafi verkið verið unnið af Jóni K. Jóhannssyni trygginga- lækni, Sigurði Hermundssyni, deildarstjóra hjá ríkisendurskoðun, og Ein- ari Jónssyni, fulltrúa við sömu stofnun. Hafi verkið verið unnið þannig, að Sigurður hafi lesið upp gjaldskrárliði af reikningum, Einar hafi merkt við á listum, en Jón staðfest, játandi eða neitandi, hvort sjúkraskrár sýndu sömu niðurstöður. Ákærði hafi farið yfir niðurstöður Jóns í hverju tilviki. Hafi verið bornir saman allir reikningar í janúar og september 1987, sem greiddir höfðu verið af sjúkrasamlagi Snæfellsness- og Hnappadalssýslu, og niðurstöður orðið sem hér segir: Heildarfjöldi Spjaldskrá Mánuðir reikn. vantar Samræmi Ósamræmi Janúar 449 52 108 289 September 404 80 131 193 Alls 853 132 239 482 Algengt sé, að reikningur sýni stutta vitjun til sjúklings, en sjúkraskrá skýri frá komu til læknis (viðtali á stofu). Telji ákærði í þessum tilvikum, að um sé að ræða mistök læknaritara. Þá sé algengt, að samskiptaseðlar sýni gjaldtöku fyrir verk, sem sjúkra- skrá læknis gefi ekki tilefni til. Sérstaklega eigi þetta við eftirtalda liði: Gjaldskrárliðir Aðgerð Einingar 203 Skorið í djúpa ígerð 11 204 Smásár hreinsuð 11 210 Tekin útvortis æxli 11 301 Staðdeyfing 4 503 Ástunga 9 Verk þessi eiga við um janúar 1987. Enn fremur sé algengt, að reikningur sé gerður fyrir hjartarit, án þess að niðurstöður af línuriti séu fyrir hendi í skrá læknis. Mikið ósamræmi sé milli reikninga fyrir liðstungur og sjúkraskrár. Séu reikningar yfirleitt fyrir liðstungur í mjaðmarlið, en sjúkraskrá greini aðra liði, sem færri ein- ingar fáist fyrir. Varðandi röntgenmyndatökur segir í skýrslunni, að flestir reikningar fyrir þær séu með hærri gjaldskrárliðum en sjúkraskrárlýsing segi til um. Þá er í skýrslunni fjallað sérstaklega um ónæmisaðgerðir, mæðravernd, ungbarnavernd og útgáfu vottorða vegna veikinda, ökurétt- inda, atvinnuréttinda og örorku og slysavottorð. Segir í henni, að ónæmis- aðgerðir, mæðravernd og ungbarnavernd séu hluti af fastastarfi heilsu- gæslulæknis, sem ekki eigi að innheimta sérstaklega fyrir. Séu þess nokkur dæmi, að sjúkraskrá greini frá þessum læknisverkum, en reikningar sýni 1373 önnur læknisverk, oftast vegna viðtals á stofu. Varðandi útgáfu vottorða segir, að gjald vegna þeirra sé greitt beint af atvinnurekanda vegna veik- inda, af umsækjanda vegna ökuréttinda- og atvinnuréttindavottorða og af Tryggingastofnun ríkisins vegna örorku- og slysavottorða. Eru tekin 22 dæmi, þar sem sjúkraskrá segir til um, að ofangreind vottorð hafi verið gefin út, en sjúkrasamlag krafið greiðslu vegna annarra læknisverka. Þann 12. febrúar 1988 fór Egill Bjarnason rannsóknarlögreglumaður ásamt þeim Jóni K. Jóhannssyni tryggingalækni og Grétari N. Nikulássyni, fulltrúa hjá ríkisendurskoðun, í heilsugæslustöðina í Ólafsvík til þess að gera úrtak úr framangreindri skoðun ríkisendurskoðunar. Fór athugunin þannig fram, að Sigurður Baldursson, heilsugæslulæknir í Ólafsvík, og Jón K. Jóhannsson voru með sjúkraskrár undir höndum. Voru samskiptaseðl- arnir og sjúkraskrárnar bornar saman með því, að læknarnir svöruðu fyrir- spurnum um, hvort dagsetning komu á stofu og læknisverk samkvæmt gjaldskrárnúmerum á samskiptaseðli stemmdu við sjúkraskrár, játandi eða neitandi. Segir í skýrslunni, að nokkurs misræmis hafi gætt í þessum samanburði, og t.d. hafi læknisverk ekki verið skráð í sjúkraskrá sam- kvæmt því, sem fram kom á samskiptaseðli, eða önnur læknisverk höfðu verið unnin samkvæmt sjúkraskrá en samskiptaseðill gaf til kynna. Í tilefni af rannsókn á þessu úrtaki var 61 sjúklingur yfirheyrður af hálfu rannsóknarlögreglu ríkisins dagana 24. og 25. febrúar 1988. Staðfestu 19 samskiptaseðlana rétta, en 42 staðfestu ekki þau læknisverk, sem skráð voru á seðlana, 20 í janúar og 22 í september. Er II. kafli ákærunnar reistur m.a. á yfirheyrslum þessum. Allir þeir, sem upp eru taldir hér að framan og unnu að rannsókn máls- ins, hafa komið fyrir dóminn sem vitni, staðfest skýrslur sínar og gefið sjálfstæða skýrslu um verk sín. I. kafli. Ákærði hefur við rannsókn og meðferð málsins gefið þá skýringu á því, að allar færslur á samskiptaseðlum hafi ekki verið færðar í sjúkraskrár, að annir hans hafi verið það miklar, að hann hafi ekki komist yfir færsl- urnar. Ákærði kveðst á þessum tíma hafa verið einn í tveggja lækna héraði. Tíð mannaskipti hafi verið á heilsugæslustöðinni og það tekið flesta ritar- ana, sem þar unnu, um eitt ár að lesa skrift ákærða, en samskiptaseðlarnir séu handskrifaðir. Þá hafi það verið þannig, ef um tíðar komur eða vitjanir til sjúklings var að ræða, jafnvel oftar en einu sinni á sólarhring, að þá hafi jafnvel ein færsla verið látin duga, þar sem annað þjóni engum tilgangi vegna upplýsinga í sjúkraskrá, sem ákærði kveðst fyrst og fremst hafa fært sem heilsufarsskrá, en ekki bókhaldsgagn vegna læknisverka. Varðandi skýringu á því, að reikningar sýni oft meiri þjónustu við sjúkl- 1374 ing en skráð er í sjúkraskrá eða rannsóknarbækur heilsugæslustöðvarinnar, segir ákærði færslur oft hafa fallið niður vegna gleymsku, enda komið í ljós við athugun, að færslur, sem voru í rannsóknarbók, hafi ekki verið í sjúkraskrá, og auk þess hafi töluverður hluti .samskiptaseðla verið ófrá- genginn og þar af leiðandi aldrei komist inn í sjúkraskrá. Að því er varðaði skýringu á því, að sjúkraskrá vanti alveg um suma sjúklinga, en reikningar samkvæmt samskiptaseðli verið gerðir fyrir unnin læknisverk, kveður ákærði ákveðið hlutfall sjúkraskráa ávallt vera í umferð og að stórum hluta vegna þeirra, sem leita oft og þétt til læknis. Því takist ekki á stuttum tíma að tína til allar sjúkraskrár, þar sem þær geti verið í fórum annarra lækna heilsugæslustöðvarinnar, ritara eða annarra starfs- manna hennar. Ákærði kveður það lengi hafa verið álitamál, hvaða störf væru fólgin í föstum launum heilsugæslulækna. Hafi það verið skoðun Tryggingastofn- unar ríkisins, að allt heilsuverndarstarf væri innifalið í föstum launum. Verði þá að líta til þess, að við þessi störf fái heilsugæslulæknar yfirleitt dygga aðstoð hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra og hlutverk lækna aðeins fólgið í yfirumsjón með starfinu. Á síðustu misserum hafi heilsugæslu- læknar í Ólafsvík orðið að vinna þessi störf algjörlega einir, þar sem ekki hafi verið til taks hjúkrunarfræðingar eða ljósmæður. Af þessum ástæðum kveður ákærði, að hann hafi talið sér heimilt að gera sjúkrasamlaginu reikninga fyrir mæðraskoðun og þær rannsóknir, sem henni tengist, svo og fyrir ungbarnaeftirlit, enda í báðum tilvikum oftast samhliða verið að gefa ráð eða veita meðferð við sjúkdómum. Víða sé mæðravernd og ung- barnavernd ekki í höndum heilsugæslulækna á viðkomandi heilsugæslu- stöðvum, heldur unnin af barnalæknum og kvensjúkdómafræðingum og þeim greitt sérstaklega fyrir þetta af sjúkrasamlaginu, án þess að föst laun viðkomandi heilsugæslulæknis séu skert. Með slíkri framkvæmd kveðst ákærði telja, að Tryggingastofnun ríkisins sé að viðurkenna greiðsluskyldu viðkomandi sjúkrasamlaga í umræddum tilvikum. Ákærði hefur borið, að hann hafi unnið öll þau verk, sem á samskipta- seðlum greinir og hann hefur gert sjúkrasamlögum reikning fyrir. Ákærði kveðst, jafnframt því að hafa verið heilsugæslulæknir, hafa verið héraðslæknir í Vesturlandshéraði. Kveður ákærði það hafa verið tímafrekt og varðandi laun verið metið sem 20% af launaflokki, sem sé 6 flokkum fyrir ofan launaflokk þann, sem heilsugæslulæknar taka laun samkvæmt. Ákærði kveðst hafa farið í launalaust leyfi hinn 1. mars 1988, þ.e. eftir að mál þetta kom upp, og verið í því til 7, september sama ár, er honum hafi verið vikið úr starfi fyrirvaralaust. Með bréfi dómsins, dagsettu 16. júní sl., var þess farið á leit við embætti landlæknis, að það upplýsti, eftir því sem tök væru á, hvernig mannahaldi 1375 á heilsugæslustöðinni í Ólafsvík hafi verið háttað í janúar 1987 og misserið þar á undan svo og í september 1987. Enn fremur var óskað svars við því, hvort það væri venja við héraðslæknisembætti að færa allar skráningar á sam- skiptaseðla í sjúkraskrár, og að lokum, hvort annir hefðu verið það miklar í Ólafsvík á framangreindu tímabili, að ekki hefðu verið tök á því að halda sjúkraskrár með þeim hætti, sem gert er ráð fyrir í 2. gr. reglugerðar nr. 34, 1964. Í svarbréfi landlæknis, dagsettu 15. ágúst sl., segir m.a., að það sé venja að færa færslur á samskiptaseðlum inn á sjúkraskrár, nema þar sem vinnu- fyrirkomulag sé með þeim hætti, að slíks gerist ekki þörf, t.d., ef læknir les ritara fyrir á segulband eða færir sjálfur upplýsingar beint inn á sjúkra- skrá eða tölvu. Þá kemur fram, að miklar annir heilsugæslulækna geti tíma- bundið haft þau áhrif, að erfitt sé að færa skýrslur, svo að fullnægjandi sé. Ætla verði þó, að lækni sé nauðsynlegt engu að síður að færa sér til minnis með einhverjum hætti helstu atriði varðandi skoðun, greiningu og meðferð, þar sem oft sé um endurteknar komur sama sjúklings að ræða og því tímasparnaður og hagræði að því að halda skrá. Verði ekki séð af gögnum embættisins, að hægt sé að réttlæta stórfellda vanrækslu við að halda lögboðnar sjúkraskrár yfir þá sjúklinga, sem til ákærða leituðu í janúar og september 1987, en vert sé að benda á, að í janúar hafi um langt skeið verið læknar í starfi, skamman tíma í senn, í hinni stöðu heilsugæslu- læknis og því ljóst, að meginþungi starfsins hafi hvílt á ákærða. Niðurstaða. Ákærði er í ákærukafla þessum ákærður fyrir brot gegn 139. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, en þar er það atferli opinbers starfs- manns lýst refsivert að misnota stöðu sína sér eða öðrum til ávinnings eða til þess að gera nokkuð það, sem hallar réttindum einstakra manna eða hins opinbera. Ekkert er fjallað um það í ákæru eða öðrum gögnum málsins, hvern ávinning ákærði á að hafa haft af þessari háttsemi sinni. Ákærði hefur haldið því fram, að hann hafi unnið öll þau verk, sem hann hefur gert reikninga fyrir, samkvæmt samskiptaseðlum, en ekki voru færð í sjúkra- skrá, og gefið ýmsar skýringar á Ósamræmi milli færslna á samskiptaseðla og í sjúkraskrár. Þar sem ekki hefur verið sýnt fram á, hvern ávinning ákærði á að hafa haft af atferli því, sem hann er ákærður út af, þykir gegn neitun hans eigi komin fram lögfull sönnun um, að hann hafi gerst brotlegur við 139. gr. almennra hegningarlaga. Ber því að sýkna ákærða af broti gegn þeirri laga- grein. Samkvæmt 2. gr. reglugerðar nr. 34, 1964, um skýrslugerðir varðandi 1376 heilbrigðismál, sem sett var samkvæmt heimild í 14. gr. laga nr. 47, 1932, um lækningaleyfi og hafði stoð í 13. gr. læknalaga nr. 80, 1969, sem í gildi voru á þeim tíma, sem sakarefni það, sem hér er til umfjöllunar, tekur til, sbr. nú læknalög nr. 53, 1988, er skylt að halda dagbók (journal) við hvert sjúkrahús og sjúkraskýli eða aðra heilbrigðisstofnun yfir alla sjúkl- inga, er þar dveljast eða þangað leita, og skal þar skrá nafn hvers sjúklings, aldur, stöðu, heimilisfang, komudag og brottfarardag, heilsufars- og sjúkrasögu, niðurstöður læknisskoðunar og rannsókna, sjúkdómsgrein- ingu, meðferð, bæði lyflæknis- og handlæknismeðferð, og afdrif við burt- för Samkvæmt skýrslu Jóns K. Jóhannssonar tryggingalæknis, Sigurðar Hermundssonar, deildarstjóra hjá ríkisendurskoðun, og Einars Jónssonar, fulltrúa við sömu stofnun, var heildarfjöldi reikninga ákærða til sjúkrasam- laga í janúár og september 1987 853. Samræmi var milli reikninga (sam- skiptaseðla) og sjúkraskráa í 239 tilvikum, en ósamræmi í 482 tilvikum. Þá vantaði í sjúkraskrár 132 færslur, sem voru á samskiptaseðlum. Sam- kvæmt þessu er misræmi milli færslna á samskiptaseðla og í sjúkraskrá, eða færslur vantar í sjúkraskrár í samtals 614 tilvikum af þeim 853 tilvik- um, sem könnuð voru, en til frádráttar koma þau 55 tilvik, sem II. kafli ákærunnar snýst um, þannig að eftir standa 529 tilvik, þar sem um misræmi milli færslna eða vöntun er að ræða. Verk þetta hafa framangreindir menn, sem unnu að rannsókn málsins, staðfest við meðferð málsins, en ákærði var viðstaddur skoðunina og fór yfir niðurstöður hennar með Jóni K. Jóhannssyni tryggingalækni. Ákærði er í ákærukafla þessum ákærður fyrir stórfellda vanrækslu við að halda lögboðnar sjúkraskrár (journala), svo að ýmist hafi um engar færslur í sjúkraskrá viðkomandi sjúklings verið að ræða eða stórfellt mis- ræmi hafi verið á milli færslna í sjúkraskrár og reikningsgerðar ákærða til viðkomandi sjúkrasamlaga, á þann veg, að í sjúkraskrár viðkomandi sjúklinga hafi verið færð önnur og minni háttar læknisverk en þau, sem ákærði, sjálfum sér til ávinnings, hafi gert sjúkrasamlögunum reikning fyr- ir. Verður ákæran, að því er varðar framangreint reglugerðarbrot, eigi skil- in á annan veg en þann, að verið sé að saka ákærða um að hafa eigi framið lögbrot með því að færa inn í sjúkraskrár verk, sem hann hafi eigi unnið. Þykir þar af leiðandi, eins og ákæru er háttað, einnig bera að sýkna ákærða af því að hafa brotið gegn 2. gr. reglugerðar nr. 34, 1964, með háttsemi þeirri, sem lýst er í ákærukafla þessum. II. kafli. Verður nú gerð grein fyrir hverjum einstökum lið ákærukafla þessa. Ákærði hefur í öllum tilvikum borið, að hann hafi unnið þau læknisverk, 1377 sem greinir á samskiptaseðlum og hann hefur gert sjúkrasamlögum reikning fyrir. 1. Samkvæmt samskiptaseðli ákærða hefur hann í þessu tilviki hreinsað smásár á sjúklingnum og saumað og jafnframt staðdeyft hann. Í sjúkraskrá er ekkert getið um þessi læknisverk. Vitnið A hefur borið, að það hafi einu sinni verið deyft, og hafi það verið í kringum árið 1980, en það hafi hins vegar aldrei verið saumað. Kveðst vitnið því ekki hafa verið deyft eða saumað hinn 19. janúar 1987. 2. Samskiptaseðill ber með sér í þessu tilviki, að smásár hafi verið hreinsað og saumað og einnig hafi verið framkvæmd staðdeyfing og röntgenmynd tekin. Í sjúkraskrá er aðeins getið um, að sjúklingurinn hafi komið í viðtal á stofu. Vitnið B kveðst greint sinn hafa farið til ákærða vegna verkja fyrir brjósti. Hafi stúlka tekið af honum hjartalínurit, og þá hafi einnig verið tekið blóð úr vitninu til rannsóknar. Kannast vitnið alls ekki við að hafa verið deyft umrætt sinn eða smásár á því verið hreinsað og saumað. Þá kannast vitnið ekki heldur við, að tekin hafi verið af því röntgenmynd. 3. Allir þrír samskiptaseðlarnir í þessum lið greina frá því, að skorið hafi verið í djúpa ígerð og að í öllum tilvikum hafi einnig verið framkvæmd staðdeyfing. Í sjúkraskrá eru einungis viðtöl á stofu skráð. Vitnið C kveðst á þessum tíma hafa leitað til ákærða vegna eyrnabólgu. Í fyrsta skiptið hafi ákærði skoðað vitnið, en ekkert frekar unnt að gera, nema ef vera kynni, að hann hafi gefið vitninu lyfseðil fyrir einhverju smyrsli í eyrun. Í annað skiptið hafi ákærði skolað út eyrnamerg með sogrðri, og í þriðja skiptið kveðst vitnið hafa komið í eftirlit út af þessu að beiðni ákærða. Kveðst vitnið aldrei hafa verið deyft greind sinn, og þá hafi heldur aldrei verið skorið Í ígerð. 4. Samskiptaseðill greinir frá því í þessu tilviki, að blóðsýni hafi verið tekið til rannsóknar, hjartalínurit hafi verið tekið og einnig tekin röntgen- mynd. Ekkert er getið um þessi læknisverk í sjúkraskrá. Vitnið D kveðst greint sinn hafa farið til ákærða til þess að fá læknisvottorð vegna skip- stjórnarréttinda og minnist þess ekki, að þau læknisverk, sem á samskipta- seðli greinir, hafi verið unnin. Við yfirheyrslu hjá lögreglu treysti vitnið sér ekki til að fullyrða um þetta, þótt það myndi ekki eftir, að þessi læknis- verk hefðu verið unnin. 5. Hér greinir frá því á samskiptaseðli, að fram hafi farið almenn þvag- rannsókn, þvagsmásjárskoðun og þvagræktun. Ákærði segir móður sjúkl- ings hafa komið með þvagsýnið daginn eftir. Í sjúkraskrá er ekkert getið um þetta tilvik. Vitnið E kveðst hafa leitað til ákærða í janúar 1987 til að fá augnvottorð vegna ökuprófs og kveðst alls ekki hafa látið ákærða í té þvag til rannsóknar á þessum tíma og reyndar hvorki fyrr né síðar. 87 1378 Þá kveður vitnið útilokað, að móðir þess hafi komið þvagsýni fyrir sig til ákærða. 6. Samskiptaseðill greinir frá viðtali á stofu, staðdeyfingu og skurði í djúpa ígerð. Sjúkraskrá getur ekkert um þessi verk. Vitnið F kveðst greint sinn hafa farið með son sinn, G,..... „Í venjulegt ungbarnaeftirlit til ákærða, og hafi sonur sinn hvorki verið deyfður né heldur skorið í djúpa ígerð á honum, og hafi það reyndar ekki verið gert hvorki fyrr né síðar. 7. Samkvæmt samskiptaseðli hefur verið framkvæmd staðdeyfing og smásár hreinsuð og saumuð. Ákærði kveður sár á höfði sjúklingsins eftir fall hafa verið saumað. Sjúkraskrá varðandi sjúkling þennan fannst ekki á heilsugæslustöðinni. Vitnið H kannast við að hafa farið með fósturson sinn, Í, ..... , til ákærða umræddan dag, en mundi ekki nákvæmlega, af hvaða tilefni það var. Kveðst vitnið visst um, að I hafi aldrei verið saumað- ur á höfði eða deyfður vegna sárs þar. Jafnframt kveðst vitnið ekki vita til þess, að drengurinn hafi nokkurn tímann verið saumaður. 8. Á samskiptaseðli greinir, að fram hafi farið viðtal á stofu, staðdeyft hafi verið og skorið í djúpa ígerð. Sjúkraskrá varðandi sjúkling þann, sem um er að ræða í þessu tilviki, fannst ekki á heilsugæslustöðinni. Við yfir- heyrslu hjá lögreglu lá einnig frammi samskiptaseðill frá 20. janúar 1987, en hann fylgdi ekki gögnum málsins, þannig að ekki er ljóst í máli þessu, hvaða læknisverk voru skráð á þann seðil. Vitnið J kannast við að hafa leitað tvisvar til ákærða í janúar 1987 vegna tvíburabróður. Í fyrra skiptið hafi vitnið verið deyft og stungið hafi verið á ígerðinni, en í hið seinna hafi eingöngu verið skipt um umbúðir. Staðfestir vitnið því fyrri samskipta- seðilinn, en ekki þann, sem ákært er út af í þessum lið. 9. Samkvæmt samskiptaseðli hefur í þessu tilviki verið farið í stutta vitjun og staðdeyft og skorið í djúpa ígerð. Undirskrift sjúklings vantar á þennan samskiptaseðil. Í sjúkraskrá er skráð stutt vitjun. Vitnið K kveðst hafa fengið öngul í fingurinn í róðri þann 9. janúar 1987. Kveðst vitnið hafa farið til ákærða á heilsugæslustöðina um kvöldið sama dag, eftir að hafa náð símasambandi við ákærða þar. Vitnið kveðst sjálft hafa náð öngl- inum úr fingrinum. Ákærði hafi skoðað fingurinn og látið vitnið hafa ein- hver fúkkalyf í töfluformi. Er vitnið visst um, að þetta hafi verið það eina, sem ákærði gerði, og jafnframt er það öruggt um, að hann hafi hvorki staðdeyft sig né skorið í sárið. 10. Á samskiptaseðlum þessum eru skráðar ýmsar blóðrannsóknir og einnig hjartalínurit í báðum tilvikum. Í sjúkraskrá eru einungis skráð viðtöl á stofu. Vitnið L kveðst hafa leitað tvisvar til ákærða í janúar 1987. Er vitnið visst um, að ákærði hafi ekki tekið hjartalínurit af vitninu greind skipti og þá hafi hann ekki heldur tekið því blóð til rannsókna í þeim mánuði. Vitnið hafði hjá lögreglu kannast við nafnritun sína á 1379 þrjá samskiptaseðla, en einungis er ákært út af tveimur þeirra í máli þessu. 11. Samkvæmt samskiptaseðli þessum hefur verið farið í stutta vitjun og smásár hreinsað og saumað og jafnframt staðdeyft. Á samskiptaseðil þennan vantar undirskrift sjúklings. Ekkert er skráð um þetta í sjúkraskrá. Vitnið M kveður ákærða hvorki hafa deyft sig né saumað á sér sár, og sé reikningurinn tilbúningur ákærða. 12. Á samskiptaseðli þessum er skráð, að farið hafi verið í stutta vitjun til sjúklings, smásár verið hreinsað og saumað og jafnframt staðdeyft og auk þess hafi röntgenmynd verið tekin. Undirskrift sjúklings eða forsjár- manns hans vantar á seðil þennan. Í sjúkraskrá er ekkert skráð um þessi læknisverk. Vitnið M kveður, að ákærði hafi hvorki komið heim til vitnis- ins né það farið með dóttur sína, N, ..... , til ákærða og ákærði deyft hana, saumað sár á henni eða röntgenmynd verið tekin af henni í janúar 1987. Kveður vitnið, að síðast hafi verið saumað sár á dóttur þess, er hún hafi verið rúmlega fjögurra ára, og hafi það verið gert í Stykkishólmi. 13. Samskiptaseðill greinir frá stuttri vitjun, þar sem smásár hafi verið hreinsað og saumað og jafnframt staðdeyft. Undirskrift sjúklings vantar á samskiptaseðilinn. Í sjúkraskrá er ekkert skráð um þetta. Vitnið O kveðst ekki hafa leitað til læknis í janúar 1987, og hafi því ekki verið búið um sár á því, það hreinsað eða saumað eða vitnið deyft af því tilefni. Hafi vitnið reyndar ekki sætt slíkri læknismeðferð það ár, hvorki heima hjá sér né í heilsugæslustöðinni í Ólafsvík. 14. Samkvæmt samskiptaseðli þessum hefur m.a. verið stungið á brjóst- hol sjúklings. Í sjúkraskrá er skráð viðtal á stofu. Ákærði kveður, að í þessu tilviki hafi sér orðið á mistök með því að merkja við á röngum stað. Hafi verið um að ræða liðástungu í axlarlið, en ekki brjóstholsástungu. Vitnið P kannast við að hafa farið til ákærða hinn 16. janúar 1987 vegna ígerðar undir nögl á stóru tá hægri fótar. Kveðst vitnið hafa verið staðdeyft og nöglin fjarlægð að því loknu. Kannast vitnið ekki við, að stungið hafi verið á brjósthol þess greint sinn. Vitnið man til þess, að stungið hafi verið á hnjálið þess áður, en það hafi ekki verið í þetta skipti. 15. Á samskiptaseðlinum frá 20. janúar 1987 greinir frá stuttri vitjun kl. 23.20, hreinsun og saumi smásárs og staðdeyfingu, og samskiptaseðill- inn frá 21. janúar sama ár ber með sér, að búið hafi verið um brot á fram- eða upphandlegg. Undirskrift sjúklings vantar á samskiptaseðil þennan. Ekkert er skráð í sjúkraskrá varðandi samskiptaseðilinn frá 20. janúar 1987, en viðtal á stofu varðandi samskiptaseðilinn frá 21. sama mánaðar. Vitnið Q kannast við að hafa farið með son sinn, R, ..... „ til ákærða einu sinni Í Janúarmánuði vegna meiðsla á fæti. Kveður vitnið ákærða hafa tekið röntgenmynd af fætinum, en ekki framkvæmt nein önnur læknisverk. 1380 Kveður vitnið engan umbúnað hafa verið settan á fótinn, enda sonur sinn aldrei brotnað. Hann hafi einu sinni verið deyfður og saumaður, og hafi hann þá verið þriggja eða fjögurra ára. Vitnið kannast alls ekki við að hafa leitað til ákærða með son sinn seint að kvöldi 20. janúar 1987. 16. Samskiptaseðill greinir hér frá staðdeyfingu og að skorið hafi verið í djúpa ígerð. Í sjúkraskrá er skráð viðtal á stofu. Vitnið S kveðst hafa slasast um borð í bát hinn 20. janúar 1987. Kveðst vitnið hafa farið til ákærða, sem hafi saumað saman skurð á hægra hné vitnisins og jafnframt sett gips utan um fótinn. Kveðst vitnið hafa farið til ákærða þremur dögum seinna og hann þá skipt um umbúðir á sárinu, en ekki gert neitt annað. 17. Samkvæmt samskiptaseðli þessum hafa verið framkvæmdar ýmsar blóðrannsóknir og þvagrannsóknir og hjartalínurit tekið. Ekkert er skráð um þetta í sjúkraskrá. Vitnið T kveðst hafa leitað til ákærða 9. janúar 1987 til að fá læknisvottorð vegna skipstjórnarréttinda. Hafi ákærði mælt blóðþrýsting, sjón og litarskynjun og þetta verið hið eina, sem ákærði gerði. Kveður vitnið alls ekki hafa verið tekið úr sér blóðsýni eða það látið í té þvagsýni eða þá tekið af því hjartalínurit. 18. Samkvæmt samskiptaseðli þeim, er þennan ákærulið varðar, voru unnin sömu læknisverk og í ákærulið 17 greinir, að því undanskildu, að í þessu tilviki hefur hjartalínurit ekki verið tekið. Í sjúkraskrá er ekkert setið um þessi læknisverk. Vitnið U kannast við að hafa farið til ákærða umræddan dag til að fá læknisvottorð vegna skipstjórnarréttinda. Hafi ákærði prófað sjón, heyrn og litarskynjun. Kannast vitnið alls ekki við að hafa látið í té blóð- eða þvagsýni til rannsókna greint sinn. Kveðst vitnið hafa greitt fyrir vottorð þetta. 19. Samskiptaseðill í þessu tilviki ber með sér, að farið hafi verið í stutta vitjun, þar sem aðskotahlutir hafi verið teknir djúpt úr holdi og jafn- framt staðdeyft. Undirskrift sjúklings vantar á samskiptaseðilinn. Ekkert er skráð um þetta í sjúkraskrá. Vitnið V kveður, að aðskotahlutir hafi aldrei verið teknir úr holdi sínu, og kannast því ekki við, að slíkt hafi verið gert hinn 10. janúar 1987. Vitnið kveður það geta verið, að það hafi leitað til ákærða þennan dag vegna baðmullar, sem farið hafi af eyrnapinna og orðið eftir í eyra vitnisins. Hafi.ákærði þá verið staddur á heilsugæslu- stöðinni og kippt baðmullinni út með töng, en ekki gert neitt annað. 20. Samkvæmt samskiptaseðli í þessu tilviki hefur verið farið í stutta vitjun, smásár hreinsuð og saumuð og jafnframt staðdeyft og einnig tekin röntgenmynd. Undirskrift sjúklings vantar á samskiptaseðil þennan. Ekkert er skráð um þessi verk í sjúkraskrá. Vitnið X kannast ekki við að hafa komið til Ólafsvíkur hinn 10. janúar 1987 og kvatt ákærða á heilsugæslu- stöðina þar í bæ vegna sárs og að ákærði hafi þar deyft sig, búið um og saumað sár á vitninu. Þá kannast vitnið ekki heldur við, að röntgenmynd 1381 hafi verið tekin af því greint sinn. Vitnið tók fram, að það hefði aldrei verið saumað vegna sárs. 21. Á samskiptaseðli er skráð viðtal á stofu, stutt vitjun, búið hafi verið um brot á fram- eða upphandlegg, plexusdeyfing og röntgenmynd. Undir- skrift sjúklings vantar á seðilinn. Ekkert er skráð í sjúkraskrá um þetta. Vitnið Y kannast ekki við að hafa leitað til læknis hinn 11. janúar 1987 og neitar því alfarið (sic), að umrædd læknisverk hafi verið unnin. Vitnið kveðst hafa handarbrotnað um sumarið 1987, og hafi ungur læknir þá tekið á móti vitninu og sett á það gipsumbúðir. 22. Samskiptaseðill í þessu tilviki greinir frá stuttri vitjun, minni háttar staðdeyfingu og skurði í ígerðir. Undirskrift sjúklings vantar á seðilinn. Í sjúkraskrá er einungis getið um stutta vitjun. Vitnið Z kveður ákærða hvorki fyrr né síðar hafa deyft sig eða skorið í ígerð á vitninu í framhaldi af deyfingu. 23. Samkvæmt samskiptaseðlinum í þessu tilviki hefur verið farið í stutta vitjun kl. 2.30 aðfaranótt 20. september 1987, minni háttar staðdeyf- ing verið framkvæmd og saumað minni háttar sár. Undirskrift sjúklings vantar á samskiptaseðilinn. Ekkert af þessu er skráð í sjúkraskrá. Vitnið Þ kannast hvorki við það að hafa leitað til ákærða á heilsugæslustöðina í Ólafsvík eða að ákærði hafi komið heim til vitnisins kl. 2.30 aðfaranótt 20. september 1987. Kveður vitnið ákærða aldrei hafa saumað það eða deyft, og minnir vitnið reyndar, að það hafi ekki verið í Ólafsvík í septem- ber 1987. 24. Fyrri samskiptaseðillinn greinir frá því, að skorið hafi verið í ígerð- ir, minni háttar staðdeyfing verið framkvæmd og röntgenmynd verið tekin. Á hinum síðari er getið um röntgenmyndatöku. Auk þess er viðtal tilgreint á báðum seðlunum. Í sjúkraskrá er viðtal skráð í bæði skiptin, en annað ekki. Vitnið Æ kveðst hafa verið skorið upp á fótum í lok ágúst 1987. Kannast vitnið við að hafa komið tvo daga í röð til ákærða í næsta mánuði á eftir. Í fyrra skiptið hafi ákærði skoðað vitnið á Hellissandi, en hið síðara í Ólafsvík samkvæmt boðun ákærða. Kveður vitnið ákærða hafa tekið sauminn úr skurðinum í fyrra skiptið, og í síðara skiptið hafi hann tekið röntgenmynd af vitninu. Ákærði hafi í hvorugt skiptið deyft vitnið eða skorið í ígerð á því. 25. Samkvæmt samskiptaseðli hefur farið fram viðtal á stofu, ýmsar blóðmeinarannsóknir verið framkvæmdar, þvag skoðað í smásjá og bakteríuræktun og næmispróf gert. Ekkert er skráð um þetta í sjúkraskrá. Vitnið Ö kveðst umrætt skipti hafa farið til ákærða til að fá augnvottorð vegna endurnýjunar ökuskírteinis. Enn fremur hafi ákærði mælt blóðþrýst- ing að beiðni vitnisins. Er vitnið visst um, að því hafi ekki verið tekið blóð greint sinn, og þá hafi það ekki heldur látið í té þvag til rannsókna. 1382 26. Samskiptaseðill ber með sér, að viðtal hafi farið fram, hjartarit hafi verið tekið og ýmsar blóðmeinarannsóknir verið framkvæmdar. Í sjúkra- skrá er viðtal skráð, en annað ekki. Vitnið AA kannast ekki við, að ákærði hafi tekið því blóð til rannsókna árið 1987, og minnist þess reyndar ekki, að hann hafi nokkurn tímann gert slíkt. Vitnið þorir ekki að fullyrða um, hvort ákærði hafi einhvern tímann tekið af sér hjartalínurit, en man þó ekki til þess, að hann hafi gert það hinn 7. september 1987. 27. Á samskiptaseðli greinir frá stuttri vitjun, skurði í ígerðir og minni háttar staðdeyfingu. Á samskiptaseðilinn vantar undirskrift sjúklings. Í sjúkraskrá er einungis skráð viðtal. Vitnið BB kannast við að hafa farið á heilsugæslustöðina í Ólafsvík hinn 5. september 1987 vegna kýlis á hálsi. Hafi ákærði verið staddur þar og sKorið í kýlið og tekið sýni. Í framhaldi af því hafi ákærði ákveðið að senda vitnið til Reykjavíkur til frekari með- ferðar. Minnir vitnið, að ákærði hafi deyft sig, áður en hann skar í kýlið, en man ekki, hvort það hafi kallað ákærða út vegna þessa eða farið beint á heilsugæslustöðina. 28. Á samskiptaseðli er skráð viðtal, smásjárskoðun á þvagi og bakteríurannsókn og næmispróf. Ekkert er skráð um þetta í sjúkraskrá. Vitnið CC kveðst hafa leitað til ákærða greint sinn til að fá augnvottorð vegna ökuskírteinis. Vitnið kveður ákærða hafa prófað sjón sína með því að láta það lesa bókstafi af spjaldi. Kannast vitnið alls ekki við að hafa látið í té þvag til rannsóknar umrætt sinn og kannast ekki við að hafa nokkurn tímann haft óþægindi í þvagfærum. 29. Samkvæmt samskiptaseðli þeim, er hér um ræðir, hefur verið fram- kvæmd minni háttar staðdeyfing og inndæling í sina- og vöðvafestur verið gerð auk viðtals. Í sjúkraskrá er einungis skráð viðtal. Vitnið DD kveðst umrætt sinn hafa farið til ákærða, og hafi hann sprautað það í vöðva yfir mjöðm. Kveður vitnið, að um hafi verið að ræða getnaðarvarnasprautu, sem vitnið fari í á þriggja mánaða fresti. Vitnið kveðst ekki hafa verið deyft greint sinn. Vitnið kveðst tvisvar eða þrisvar hafa fengið töflur vegna vöðvabólgu, en aldrei verið sprautað vegna hennar. 29 A. Á samskiptaseðilinn frá 9. september 1987 er skráð viðtal og ýms- ar blóðmeinarannsóknir auk röntgenmyndatöku, en á seðilinn frá 23. sama mánaðar er skráð viðtal, minni háttar staðdeyfing og skurður í minni háttar ígerðir. Í sjúkraskrá er í báðum tilfellum einungis skráð viðtal. Vitnið EE staðfestir, að það hafi komið til ákærða hinn 9. september 1987 vegna togn- unar í öxl. Hafi ákærði sprautað inn í liðinn og tekið röntgenmynd. Engin blóðrannsókn hafi á hinn bóginn átt sér stað. Varðandi tilvikið þann 23. september staðfestir vitnið viðtal við ákærða þann dag, en kannast ekki við að hafa þá verið deyft eða skorið hafi verið í ígerð á vitninu. Í ákæru eru tilgreindir tveir samskiptaseðlar hinn 9. september 1987 og 1383 þrír þann 23. sama mánaðar, en í málinu liggja einungis frammi tveir sam- skiptaseðlar, einn í hvoru tilviki. 30. Samkvæmt samskiptaseðlinum frá 11. september 1987 hefur sjúkl- ingurinn komið í viðtal, framkvæmd hefur verið gyn. skoðun og ýmsar blóðmeinarannsóknir verið gerðar. Á samskiptaseðilinn frá 17. september sama ár er skráð viðtal, minni háttar staðdeyfing og skurður í minni háttar ígerð. Í sjúkraskrá er einungis viðtal skráð í báðum tilvikum. Varðandi fyrra tilvikið kannast vitnið FF við að hafa greint sinn komið til ákærða, sem hafi gert á því gyn. skoðun. Hins vegar fullyrðir vitnið, að engin blóð- rannsókn hafi verið gerð. Að því er varðar síðari seðilinn, kveður vitnið, að í það:skipti hafi ákærði einungis tekið saum úr frekar litlum skurði, en ekki gert annað. Hann hafi því ekki deyft vitnið eða skorið í ígerð á því. 31. Samskiptaseðill í þessu tilviki sýnir stutta vitjun, minni háttar stað- deyfingu og að saumað hafi verið minni háttar sár. Undirskrift sjúklings vantar á seðilinn. Í sjúkraskrá er ekkert skráð. Vitnið GG kannast alls ekki við að hafa verið deyft eða saumað þann 7. september 1987 og kveðst reyndar ekki hafa verið saumað, síðan það var sex ára gamalt. 32. Samkvæmt samskiptaseðli þeim, sem hér um ræðir, hefur ákærði farið í stutta vitjun og saumað minni háttar sár og jafnframt framkvæmt minni háttar staðdeyfingu. Á: samskiptaseðilinn vantar undirskrift sjúkl- ings. Í sjúkraskrá er skráð stutt vitjun. Vitnið HH kannast hvorki við að hafa kvatt ákærða til starfa og farið með dóttur sína, II, ..... „á heilsu- gæslustöðina í Ólafsvík þann 1. september 1987 né að ákærði hafi komið heim til vitnisins vegna hennar þann dag og að hann hafi þá deyft stúlkuna eða saumað á henni sár. Kveður vitnið umrædda dóttur sína einu sinni hafa verið saumaða, en þá hafi hún verið tveggja ára. 33. Samskiptaseðillinn í þessu tilviki ber með sér, að farið hafi verið í stutta vitjun, saumuð minni háttar sár, jafnframt því að framkvæmd hafi verið staðdeyfing. Í sjúkraskrá er einungis skráð viðtal. Vitnið JJ kannast við að hafa farið með son sinn, KK, ..... ,„ á heilsugæslustöðina í Ólafsvík hinn $. september 1987, en kveður nefndan son sinn aldrei hafa verið deyfð- an eða skorið í Ígerð á honum. Vitnið rekur minni til þess að hafa farið einu sinni með umræddan son sinn til ákærða vegna skurðar í augabrún, og hafi það líklega verið í október 1987. Kveður vitnið ákærða hafa klemmt skurðinn saman með sérstökum plástri. 34. - Á öllum þremur samskiptaseðlunum í þessum lið er skráð viðtal, minni háttar staðdeyfing og skurður í ígerðir. Í sjúkraskrá er í tveimur fyrri tilvikunum skráð viðtal, en ekkert:er skráð um þriðja tilvikið. Ákærði kvaðst við meðferð málsins vilja leiðrétta gjaldskrárliði á samskiptaseðlum þessum og kvað í stað gjaldskrárliðar 273 eiga að koma gjaldskrárlið 294. Vitnið LL kannast við að hafa leitað til ákærða í umrædd þrjú skipti. 1384 Í öllum tilvikum kveður vitnið, að ákærði hafi borið á sig krem vegna vírus- ar, en ekki gert annað. Kannast vitnið alls ekki við, að ákærði hafi deyft það í greind skipti eða skorið í ígerðir á vitninu. 35. Samkvæmt samskiptaseðli í þessu tilviki hefur sjúklingur komið í viðtal, settar hafa verið á hann gifsumbúðir og röntgenmynd tekin. Í sjúkraskrá er viðtal einungis skráð. Vitnið MM kveðst hafa leitað til ákærða með son sinn, N, ..... , Vegna eymsla í hálsi. Kveður vitnið ákærða hafa skoðað drenginn og sett á hann hálskraga, en ekkert annað gert. Kveð- ur vitnið drenginn aldrei hafa verið settan í gifs. Vitnið kveður röntgen- mynd aldrei hafa verið tekna af drengnum í viðurvist vitnisins. Kveðst vitnið ekki þora að fullyrða um, hvort það hafi einhvern tímann verið gert, en það hafi þó örugglega ekki verið gert á árinu 1987. 36. Samskiptaseðill í þessu tilviki sýnir viðtal, minni háttar staðdeyfingu og inndælingu í sina- og vöðvafestur. Í sjúkraskrá er viðtal einungis skráð. Vitnið OO staðfesti umrætt viðtal hjá lögreglu, en ekki annað á seðlinum. Kvað vitnið ekki hafa verið framkvæmda inndælingu í sina- og vöðvafestur og vitnið ekki verið deyft í þessu viðtali. Vitnið lést, áður en dómsmeðferð máls þessa hófst. 31. Á samskiptaseðilinn frá 19. september 1987 er skráð viðtal, intravenðs deyfing, að brot hafi verið sett án skurðar og gifsað og röntgenmynd verið tekin. Á seðilinn frá 22. sama mánaðar er skráð viðtal og taka röntgen- myndar. Á báða seðla vantar undirskrift sjúklings eða forsjáraðila hans. Í sjúkraskrá er skráð viðtal varðandi fyrra tilvikið, en ekkert skráð varðandi hið síðara. Vitnið PP kannast við að hafa farið með son sinn, QQ, ..... „ á heilsu- gæslustöðina í Ólafsvík að kvöldi hins 19. september 1987, eftir að hafa hringt í ákærða, sem hafi sagt vitninu að koma með drenginn á heilsugæslustöðina. Kveður vitnið son sinn hafa kvartað undan verk í hálslið og ákærði sett hann í hálskraga, en ekki gert neitt annað. Varðandi síðari samskiptaseðilinn man vitnið ekki til þess að hafa farið aftur með drenginn til ákærða út af þessu sama, en kveður það geta verið. Vitnið er þó visst um, að engin röntgenmynd hafi verið tekin af drengnum í greint skipti. 38. Samkvæmt samskiptaseðli þeim, er hér um ræðir, hefur átt sér stað viðtal, smásjárskoðun á þvagi og bakt. almenn ræktun og næmispróf. Á samskiptaseðilinn vantar undirskrift sjúklings. Í sjúkraskrá er skráð viðtal og gravindex (vegna lækninga). Vitnið RR kveður ekkert af þeim verkum, sem á samskiptaseðli greinir, hafa verið unnið. Kannast vitnið ekki við að hafa látið ákærða í té þvagsýni greint sinn og kveðst ekki hafa farið með slíkt í neinum tilgangi á þessu tímabili. Kveðst vitnið aldrei hafa leitað til ákærða vegna óþæginda í þvagfærum og man ekki heldur til þess að hafa farið í þungunarpróf á þessu tímabili. 39. Samskiptaseðill í þessu tilviki sýnir viðtal, ýmsar blóðmeinarann- 1385 sóknir og röntgenmyndatöku 6. fl. Í sjúkraskrá er skráð viðtal og röntgen- myndataka $. fl. Vitnið SS staðfestir, að þau læknisverk, sem á samskipta- seðli greinir, hafi verið unnin að undanskildum blóðrannsóknum. Kveður vitnið sér aldrei hafa verið tekið blóð til rannsóknar. 40. Í þessu tilviki sýnir samskiptaseðill viðtal, ýmsar blóðmeinarann- sóknir og röntgenmyndatöku. Í sjúkraskrá er viðtal einungis skráð. Vitnið TT man eftir að hafa leitað til ákærða í byrjun september 1987. Kveður vitnið ákærða einungis hafa skoðað fætur sína og ætlað að panta tíma fyrir vitnið hjá sérfræðingi í Reykjavík. Vitnið er öruggt um, að ákærði hafi ekki tekið því blóð til rannsókna og þá hafi hann ekki heldur tekið röntgenmynd af vitninu. 41. Samkvæmt samskiptaseðlinum frá 4. september 1987 hefur átt sér stað viðtal, smásjárskoðun á þvagi og bakt. almenn ræktun og næmispróf. Þá liggja frammi í málinu tveir samskiptaseðlar frá 5. september sama ár og einn frá 8. sama mánaðar. Samskiptaseðlarnir frá 5. september sýna báðir viðtal og skurð í ígerðir. Samskiptaseðillinn frá 8. sama mánaðar sýnir einnig viðtal og skurð í ígerðir, en að auki minni háttar staðdeyfingu. Í sjúkraskrá er einungis viðtal skráð í öllum tilvikum. Vitnið UU kveðst hafa farið með dóttur sína, VV, ......, til ákærða á hverjum degi í hálfan mánuð í september 1987 til eyrnaskoðunar í framhaldi af aðgerð í Reykjavík. Kveður vitnið, að í þessi skipti hafi verið skolað úr eyrum dóttur sinnar og húðin stundum skoðuð, en aldrei hafi verið tekið þvag til ræktunar úr stúlkunni, skorið í ígerð á henni eða hún verið staðdeyfð. Kveður vitnið ákærða reyndar aldrei hafa unnið þau læknisverk, sem á samskiptaseðlum greinir, vegna nefndrar dóttur vitnisins. 42. Samskiptaseðill í þessu tilviki sýnir viðtal, minni háttar staðdeyfingu og að minni háttar sár hafi verið saumuð. Í sjúkraskrá er skráð viðtal, en ekki annað. Vitnið XX kveður, að greint sinn hafi dóttir sín, YY, ..... , dottið aftur fyrir sig á stein í skólanum og fengið smáskurð á höfuðið. Kveður vitnið yfirkennarann hafa farið með stúlkuna á heilsugæslustöðina. Hafi vitnið komið þar í þann mund, að verið var að fara með stúlkuna inn á læknastofu tilákærða. Hafi ákærði hafttilburði í þá átt að raka hárið í kringum skurðinn, en þá hafi stúlkan ókyrrst mjög og ákærði þá sagt henni, að hann yrði að deyfa hana og sauma, ef hún yrði ekki þæg. Við þetta hafi hún tekið þann kost að leyfa ákærða að raka sig og ákærði gert það og lokað sárinu með sérstökum plástri til að klemma saman sár. Er vitnið alveg visst um, að ákærði hafi hvorki deyft stúlkuna né saumað sárið greint sinn. Niðurstaða. Sannað er í eftirtöldum ákæruliðum gegn framburði ákærða með afdrátt- arlausum framburði vitna, sem fær stoð í misræmi milli færslna læknis- 1386 verka á samskiptaseðla og í sjúkraskrár, að hann hefur í janúar og septem- ber árið 1987 sem opinber starfsmaður með röngum og tilbúnum reikning: um hagnýtt sér ranga hugmynd starfsmanna sjúkrasamlags Ólafsvíkur. og sýslusamlags Snæfellsness- og Hnappadalssýslu um, að reikningar ákærða væru réttir, og þannig svikið út fé sem hér segir: Ákæruliður Dagsetning nr. samskiptaseðils Gjaldskrá Fjárhæð 1. 19.1 204, 301 309,00 3. 9.1 203, 301 309,75 13.1 203, 301 309,75 30.1 203, 301 309,75 S. 20.1 410, 411, 412 392,35 6. 6.1 203, 301 309,75 Ta 9.1 204, 301 309,75 8. 21.1 203, 301 309,75 9. 9.1 203, 301 309,75 10. 8.1 401, 402, 403, 407, 432 702,10 20.1 401, 402, 403, 407, 432 702,10 11. 11.1 104, 204, 301 122:75 12. 10.1 104, 204, 301, RTG.3 1.157,75 13. 10.1 104, 204, 301 22,75 15. 20.1 104, 204, 301 722,75 21.1 211 311,70 16. 231 203, 301 309,75 17. 9.1 401, 402, 403, 407 410, 411, 412, 432 929,25 18. 9.1 401, 402, 403, 407 410, 411, 412 805,35 19. 10.i 209, 301 454,30 20. 10.1 104, 204, 301, RTG 3 1.157,7 21. 11.1 103, 104, 211, 302, RTG 3 1.635,35 22. 5.9 301, 273 357,00 23. 20.9 105, 301, 272 871,50 24. 1.9 273, 301 357,00 25. 3.9 153, 401, 402, 404, 405, 410, 421 546,00 26. 7.9 401, 402, 404, 405 336,00 28. 25.9 103, 410, 421 210,00 29. 23.9 301, 243 126,00 29.A 9.9 401, 402, 404, 405 336,00 1387 23.9 273, 301 '2.357,00 30. 11.9 401, 402, 404, 405 336,00 17.9 273, 301 357,00 31. 7.9 105, 272, 301 871,50 32. 19 105, 272, 301 871,50 33. 5.9 273, 301 357,00 34. 11.9 273, 301 357,00 21.9 273, 301 357,00 29.9 273, 301 357,00 38. 22.9 278, RTG 3 1.061,00 31. 19.9 283, 304, RTG 3 2.153,00 22.9 RTG 3 641,00 38. 23.9 103, 410, 421 514,50 39. 24.9 401, 402, 404, 405 336,00 40. 1.9 401, 402, 404, 405. RTG 6 1.571,00 41. 4.9 410, 421 210,00 5.9 273 231,00 5.9 103, 273 535,50 8.9 273, 301 357,00 42. 22.9 272, 301 357,00 Samtals kr.28.591,25 Með hliðsjón af framburði vitna ber að sýkna ákærða að hluta til af eftirtöldum ákæruliðum: Ákæruliður Dagsetning nr. samskiptaseðils Gjaldskrá Fjárhæð 19. 10.1 104 413,00 22. 5.9 105 $14,50 24. 8.9 RTG 6 876,00 26. 1.9 245 210,00 30. 11.9 294 210,00 37. 22.9 103 304,50 Sýkna ber ákærða að öllu leyti af eftirtöldum ákæruliðum: 2. Samkvæmt framburði vitnisins Adolfs Steinssonar framkvæmdi ákærði ýmis önnur læknisverk, sem ekki er krafist greiðslu fyrir samkvæmt samskiptaseðli. Er ósannað, að ákærði hafi orðið sér úti um meiri greiðslu með reikningsgerð samkvæmt samskiptaseðli þessum en honum hefði ella borið fyrir þau læknisverk, sem vitnið kveður hann hafa unnið. 1388 4. Ákærði er sýknaður af þessum ákærulið með tilliti til óglöggs fram- burðar vitnisins Björns Erlings Jónssonar. 14. Með tilliti til þeirra læknisverka, sem vitnið Jóhannes Matthías Guðjónsson segir ákærða hafa unnið fyrir sig umrætt sinn, verður eigi talið sannað, að hann hafi með reikningsgerð sinni haft meiri ávinning með henni en honum hefði ella borið fyrir þau læknisverk, sem vitnið kveður hann hafa unnið. 21. Vitnið Elín Björk Guðmundsdóttir kveður ákærða hafa unnið þau verk, sem á samskiptaseðli greinir, og man ekki, hvort það kallaði ákærða út vegna þeirra eður ei. Er ákærði sýknaður af ákærulið þessum með vísan til framburðar vitnisins. 36. Vitnið Magnús Þórarinn Guðmundsson lést, áður en dómsmeðferð máls þessa hófst. Þykir verða að sýkna ákærða af ákærulið þessum, þar sem hann kveðst hafa unnið þau læknisverk, sem í ákæru greinir, og ekki hefur verið unnt að staðreyna framburð ofangreinds vitnis fyrir dómi. Samkvæmt framansögðu er sannað, að ákærði hefur svikið út 28.591,25 krónur hjá sjúkrasamlagi Ólafsvíkur og sýslusamlagi Snæfellsness- og Hnappadalssýslu í janúar og september árið 1987. Telst þessi háttsemi ákærða varða við 248. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 138. gr. sömu laga. Sakaferill. Samkvæmt sakavottorði ákærða, sem er sakhæfur, var hann dæmdur fyrir umferðarlagabrot árið 1983, en hefur eigi sætt annarri refsingu. Refsing. Refsing ákærða þykir með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga hæfilega ákveðin fangelsi 4 mánuði. Með hliðsjón af því, að ákærði hefur eigi fyrr sætt neinni refsingu að frátöldum dóminum frá 1983, þykir mega fresta fullnustu refsingarinnar og ákveða, að hún skuli niður falla að liðn- um 3 árum frá uppkvaðningu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 51. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955. Skaðabætur. Eigi hafa verið hafðar uppi bótakröfur í máli þessu. Sakarkostnaður. Með vísan til 2. mgr. 141. gr. laga nr. 74, 1974, um meðferð opinberra mála þykir rétt að dæma ákærða til greiðslu 2/3 hluta alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin 150.000 krónur, og saksóknarlaun, er renni í ríkissjóð og þykja hæfileg 110.000 krónur, en ríkissjóð að 1/3. 1389 Dómsorð: Ákærði, Kristófer Þorleifsson, sæti fangelsi 4 mánuði. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að liðnum 3 árum frá upp- kvaðningu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955. Ákærði greiði sakarkostnað að 2/3 hlutum, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttarlögmanns, 150.000 krónur, og saksóknarlaun, 110.000 krónur, er renni í ríkissjóð, en ríkissjóður að 1/3 hluta. Nr. 79/1990. 1390 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Guðmundur Axelsson gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík, Íslandsbanka hf., tollstjóraembættinu í Reykjavík, Nýborg hí., Guðrúnu Láru Guðmundsdóttur, Lilju Finnbogadóttur, Verðbréfamarkaðnum hf., Laufeyju Kolbeinsdóttur og Frjálsa lífeyrissjóðnum. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðmundur Axelsson, greiði stefndu Gjaldheimtunni, í Reykjavík, Íslandsbanka hf. og Verðbréfamarkaðnum hf., sem sótt hafa dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 5.000 krónur í ómaksbætur hverjum um sig að viðlagðri aðför að lögum. 1391 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Nr. 80/1990. Guðmundur Axelsson gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík, Íslandsbanka hf., tollstjóraembættinu í Reykjavík, Nýborg hí. og Guðrúnu Láru Guðmundsdóttur. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðmundur Axelsson, greiði stefndu Gjaldheimtunni í Reykjavík og Íslandsbanka hf., sem sótt hafa dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 5.000 krónur í ómaksbætur hverjum um sig að viðlagðri aðför að lögum 1392 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Nr. 81/1990. — Guðmundur Axelsson gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík, Íslandsbanka hf., tollstjóraembættinu í Reykjavík, Nýborg hí., Guðrúnu Láru Guðmundsdóttur, Verðbréfamarkaði Fjárfestingarfélagsins hf. og Brynjólfi Kjartanssyni. Útivistardómur. Ómaksbætur Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðmundur Axelsson, greiði stefndu Gjaldheimtunni í Reykjavík, Íslandsbanka hf. og Verðbréfamarkaði Fjárfestingar- félagsins hf., sem sótt hafa dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 5.000 krónur í ómaksbætur hverjum um sig að viðlagðri aðför að lögum. 1393 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Nr. 94/1990. Hjólbarðasólun Hafnarfjarðar gegn Iðnlánasjóði, Gjaldheimtunni í Hafnarfirði, Sambandi almennra lífeyrissjóða, Bæjarsjóði Hafnarfjarðar, Sparisjóði Hafnarfjarðar, Hf. Eimskipafélagi Íslands, Sambandi íslenskra samvinnufélaga, Sölu varnarliðseigna, Hljóðvarpi hf., Austurbakka hf. og Lífeyrissjóði Hlífar. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Hjólbarðasólun Hafnarfjarðar, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 2.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði áfrýjandi stefnda Iðnlánasjóði, sem sótt hefur dómbþing í málinu og krafist ómaksbóta, 5.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 88 Nr. 299/1990. 1394 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Matthías Einarsson, Ingibjörg Matthíasdóttir og Ragnhildur Matthíasdóttir gegn Arnmundi Backman hrl., Matthíasi Matthíassyni, Brynjólfi Kjartanssyni hrl., Hf. Eimskipafélagi Íslands, Gísla Baldri Garðarssyni hrl. f.h. Sparkassen SDS, Helga Aðalsteinssyni, Jónasi Björnssyni, Ragnari Hall skiptaráðanda f.h. þb. versl. Víðis st., Póst- og símamálstofnun, Rafmagnsveitu Reykjavíkur. Sjóvá-Almennum tryggingum hf., Flugleiðum hí., Agnari Gústafssyni hrl. f.h. A.G. Broone Camp. Inc., Íslandsbanka htf., Gjaldheimtunni í Garðabæ, Landsbanka Íslands, Kaupfélagi Berufjarðar, Gjaldheimtunni í Reykjavík, bæjarsjóði Keflavíkur, Þorbirni Einarssyni, Pétri Péturssyni, Helgu Rósantsson, Markaðssjóðnúm hí., Prentsmiðjunni Odda hf., Skuldaskilum hf., tollstjóraembættinu í Reykjavík, Sambandi íslenskra samvinnufélaga og Útilífi hf. 1395 Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Matthías Einarsson, Ingibjörg Matthíasdóttir og Ragnhildur Matthíasdóttir, er eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 2.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef þau vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 1396 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Nr. 300/1990. Kristján Eiríksson og Þórarinn Jónsson gegn Jóhanni Kiernan. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Kristján Eiríksson og Þórarinn Jónsson, er eigi sækja dómþingi í máli þessu, greiði 2.000 króna útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Nr. 304/1990. Útivistardómur. 1397 Föstudaginn 2. nóvember 1990. Sigrún Daníelsdóttir og Ólafur H. Sigtryggsson gegn Búnaðarbanka Íslands, Stofnlánadeild landbúnaðarins, Landsbanka Íslands, Íslandsbanka hf., Sigfúsi Guðmundssyni, Kreditkortum hf., Sparisjóði Reykdæla, fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs og Olíuverslun Íslands hf. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Sigrún Daníelsdóttir og Ólafur H. Sigtryggsson, er eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 2.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef þau vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 1398 Þriðjudaginn 6. nóvember 1990. Nr. 85/1990. — Landbúnaðarráðherra og sauðfjársjúkdómanefnd (Gunnlaugur Claessen hrl.) gegn Gunnari Oddssyni (Haraldur Blöndal hrl.) og gagnsök. Stjórnvaldsákvörðun. Sauðfé. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Gunnar M. Guðmundsson hæstaréttarlögmaður. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 5. mars í ár. Hann krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur um annað en málskostnað og gagnáfrýjandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 26. mars í ár og krefst þess, að ógilt verði með dómi ákvörðun landbúnaðar- ráðherra frá 11. október 1989, sbr. bréf hans 27. október s.á., um að skera niður sauðfé í eigu og umráðum gagnáfrýjanda. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. I. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Kemur þar m.a. fram, á hve mörgum bæjum á landinu hefur greinst riðuveiki í fé árin 1983 - 1990 og hvar hefur verið skorið niður vegna riðuveiki frá árinu 1983. Ómótmælt er, að fé hefur verið skorið niður á öllum bæjum, þar sem riðuveiki hefur greinst frá 1983 til og með 1989, nema hjá gagnáfrýjanda og tveimur öðrum fjáreigendum, sem hafa neitað niðurskurði. Þá kemur fram af þessum nýju gögnum, að 15. október sl. sendi Einar Otti Guðmundsson héraðsdýralæknir rannsóknarbeiðni til Tilraunastöðvar háskólans í meinafræði að Keldum. Send voru sýni úr 26 gömlum ám og 2 fullorðnum hrútum, sem tekin voru við lógun fjárins að Flatatungu. Páll A. Pálsson, fyrrverandi yfir- 1399 dýralæknir, skoðaði vefjasneiðar úr kindunum. Í vottorði hans frá 24. október sl. segir: „sec. Vefjasneiðar þessar voru merktar 622/1-28. Þær voru úr mænukólfi kinda og höfðu verið litaðar með venjulegri Haema- toxylin-Eosin-aðferð. Vefurinn var vel varðveittur og litun jöfn og góð. Við skoðun fundust ekki bólgubreytingar í sýnunum. Hinsvegar fundust í sumum þeirra (7 alls) greinilegar hrörnunarbreytingar með hringlaga holrúmum í taugafrumum, en slíkar breytingar eru almennt taldar sérkennandi fyrir riðuveiki. Í öðrum sneiðum fundust þessar breytingar ekki. ...““ Il. Í 4. mgr. 1. gr. laga nr. 23/1956 um varnir gegn útbreiðslu næmra sauðfjársjúkdóma og útrýmingu þeirra, eins og ákvæðinu var breytt með lögum nr. 12/1967, er svo mælt fyrir, að ef riðuveiki veldur eða er líkleg til að valda stórfelldu tjóni á sauðfé, geti landbúnaðar- ráðherra ákveðið, að fyrirmæli laganna nái einnig til þess sjúkdóms, eftir því sem við eigi. Samkvæmt ákvæðinu er niðurskurður ein þeirra ráðstafana, sem hann getur þá gripið til. Nánari tilhögun þessara ráðstafana skal ákveða með reglugerð. Um riðuveiki gildir nú reglugerð nr. 556/1982. Samkvæmt 2. gr. þessara sömu laga er markmið framkvæmda þeirra, sem lögin fjalla um, að hindra útbreiðslu sjúkdóma og vinna að útrýmingu þeirra. Í 42. gr. laga nr. 23/1956 eru nánari fyrirmæli um niðurskurð sauðfjár. Þar segir: „Nú telur sauðfjársjúkdómanefnd nauðsynlegt að útrýma sauð- fjársjúkdómi með niðurskurði á sýktu eða grunuðu svæði, og skal hún þá senda landbúnaðarráðherra rökstuddar tillögur þar um. Getur ráðherra þá fyrirskipað niðurskurð, hvort sem atkvæða- greiðsla hefur farið fram á svæðinu eða ekki. ...““ Samkvæmt ákvæðinu metur sauðfjársjúkdómanefnd, hvort nauðsyn er niður- skurðar á sýktu eða grunuðu svæði. Með hliðsjón af ákvæðum 4. mgr. 1. gr. og 2. gr. laganna á sauðfjársjúkdómanefnd því að meta, hvort riðuveiki veldur eða er líkleg til að valda stórfelldu tjóni og hverjar af heimiluðum framkvæmdum séu best til þess fallnar að hindra útbreiðslu eða vinna að útrýmingu sjúkdómsins. Mat nefndarinnar nær þannig m.a. til þess, hve niðurskurður þarf að ná til stórs svæðis. Ákvæði reglugerðar nr. 556/1982 mæla fyrir 1400 um nánari framkvæmd niðurskurðar, en verða ekki skilin svo, að þau þrengi heimildir laganna. Fallast ber því á það með aðaláfrýj- anda, að lagaheimild hafi verið fyrir niðurskurði fjár á jörð gagn- áfrýjanda. Ill. Riða greindist í tveimur kindum gagnáfrýjanda haustið 1987 og einni í janúar 1988. Hann gaf kost á því strax haustið 1987, að fé hans yrði fargað. Ekki var gengið til samninga við hann það haust, þar sem greiðslur vegna niðurskurðar voru komnar fram úr fjár- veitingu. Til að draga úr smithættu fargaði hann þó í samráði við sérfræðing sauðfjársjúkdómanefndar og héraðsdýralækni 21 kind. Riðueinkenni fundust ekki í þeim. Í lok maí 1988 var gagnáfrýjanda sent samningseyðublað vegna væntanlegs niðurskurðar haustið 1988. Fram að þeim tíma hafði hann í samtölum við sérfræðing sauðfjársjúkdómanefndar talið sig reiðubúinn til að skera fé sitt. Ekkert varð hins vegar úr því, að hann undirritaði samningseyðu- blaðið. Segir hann, að það hafi hann ekki gert, þar sem því hafi ekki fylgt neitt bréf og enginn, sem heimild hafði til samninga, hafi haft samband við sig. Í héraðsdómi eru rakin samskipti gagnáfrýjanda og sauðfjár- sjúkdómanefndar síðan. Kemur þar fram m.a., að um miðjan apríl 1989 var honum skýrt frá samþykkt nefndarinnar frá S. september 1988 um, að mælt sé með því, að öllum hjörðum, þar sem riða hafi verið staðfest 1983 eða síðar, verði fargað Í síðasta lagi haustið 1989. Þá var honum með bréfi 25. apríl 1989 sent nýtt samnings- eyðublað til undirritunar. Hinn 2. júlí 1989 ritaði hann nefndinni bréf, þar sem fram kemur, að hann er ekki lengur reiðubúinn til að farga fé sínu og óskar eftir afriti af samþykktinni 5. september 1988 og rökstuðningi nefndarinnar um málið við ráðherra. Þá héldu sérfræðingur og framkvæmdastjóri sauðfjársjúkdómanefndar fund með gagnáfrýjanda og oddvita Akrahrepps 2. september 1989, án þess að samkomulag yrði. Loks var haldinn fundur 26. september 1989 með gagnáfrýjanda og landbúnaðarráðherra. Fundinn sátu einnig aðstoðarmaður ráðherra og lögfræðingur ráðuneytisins svo og formaður, framkvæmdastjóri og sérfræðingur sauðfjársjúk- dómanefndar. Með bréfi 11. október 1989 fór sauðfjársjúkdómanefnd þess á 1401 leit við landbúnaðarráðherra með vísan til samþykktarinnar frá S. september 1988, að hann fyrirskipaði niðurskurð á öllu sauðfé í eigu og umráðum gagnáfrýjanda. Sama dag staðfesti ráðherra tillögu nefndarinnar með vísan til 42. gr. laga nr. 23/1956 og reglugerðar nr. 556/1982. Gagnáfrýjanda var tilkynnt þessi ákvörðun ráðherra með bréfi 27. október 1989. Í bréfinu er vitnað til fundar ráðherra með gagnáfrýjanda. Með tilliti til þess, að hér var um að ræða aðgerðir, sem miða áttu að því að hindra útbreiðslu smitsjúkdóms og vinna að útrým- ingu hans, verður að fallast á það með gagnáfrýjanda, að aðgerðir sauðfjársjúkdómanefndar varðandi fjárstofn hans hafi í byrjun verið ómarkvissar og rökstuðningur fyrir niðurskurði hjarðar hans mátt vera skýrari í bréfi ráðherra til hans. Þegar hins vegar er litið til endurtekinna tilkynninga og funda með honum, áður en til ákvörðunar ráðherra kom, verður ekki annað sagt en honum hafi verið kynntar skoðanir sauðfjársjúkdómanefndar og hann átt þess kost að koma sínum sjónarmiðum á framfæri við nefndina og ráð- herra. Að ofangreindum sjónarmiðum athuguðum verður að fallast á það með aðaláfrýjanda, að gagnáfrýjandi hafi ekki sýnt fram á neina þá annmarka á ákvörðun ráðherra frá 11. október 1989, sem geti varðað því, að hún sé ekki gild gagnvart honum. Ber því að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Rétt er, að hver aðili beri sinn kostnað af málinu. IV. Í þinghaldi 9. janúar 1990, við upphaf aðalflutnings, var af hálfu beggja aðila lagður fram fjöldi nýrra skjala. Kemur ekki fram, að dómarar og gagnaðilar hafi áður haft færi á að kynna sér þessi skjöl. Þá var í lok þessa þinghalds bókað, að því væri frestað til kl. 18.45 til munnlegs málflutnings. Munnlegur flutningur málsins fór þó ekki fram fyrr en 30. janúar 1990, og voru þá enn lögð fram nokkur skjöl í upphafi þinghalds. Þessi málsmeðferð er í andstöðu við þá meginreglu, að aðalflutningur fari fram sam- fellt og að skjöl séu lögð fram svo snemma, að dómarar og gagnaðilar geti kynnt sér þau áður. Þessi málsmeðferð hefur ekki verið réttlætt. 1402 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur aukadómþings Skagafjarðarsýslu 1. mars 1990. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 30. janúar sl., er höfðað fyrir aukadómþinginu 9. nóvember 1989 með kröfu stefnanda, Gunnars Oddssonar, Flatatungu, Akrahreppi, Skaga- fjarðarsýslu, um fyrirtöku málsins, og mættu umboðsmenn varnaraðila, landbúnaðarráðherra og sauðfjársjúkdómanefndar, Reykjavík, óstefndir og samþykktu þá kröfu. Stefnandi gerir þá dómkröfu, að ógilt verði með dómi sú ákvörðun land- búnaðarráðherra frá 11. október 1989, sbr. bréf hans, dags. 27. október 1989, að skera eigi niður sauðfé í eigu og umráðum stefnanda. Jafnframt krefst hann málskostnaðar að skaðlausu skv. gjaldskrá Lögmannafélags Ís- lands, og beri málskostnaður dráttarvexti frá aðfararhæfi dóms til greiðslu- dags. Stefndu krefjast sýknu af kröfum stefnanda og að þeim verði tildæmdur hæfilegur málskostnaður úr hendi stefnanda að mati réttarins. Til vara er þess krafist, að málskostnaður verði felldur niður. Þann 9. janúar sl. komu fyrir dóminn og gáfu skýrslu vitnin Páll A. Pálsson, fyrrv. yfirdýralæknir, Sigurður Sigurðarson dýralæknir, sérfræð- ingur sauðfjársjúkdómanefndar; Steinn Steinsson dýralæknir og Kjartan Blöndal, framkvæmdastjóri sauðfjárveikivarna og sauðfjársjúkdómanefnd- ar, auk þess sem stefnandi gaf aðilaskýrslu. Málsatvik. Stefnandi er sauðfjárbóndi í Flatatungu í Skagafirði. Að hans frumkvæði voru send þrjú sýni úr sauðfjárstofni hans til greiningar að Keldum. Til- raunastöð háskólans í meinafræði, vegna grunar um riðu, hið fyrsta 27. október 1987, og var það úr tveggja vetra gömlum hrút, annað var innfært á Keldum 10. nóvember s.á. og hið þriðja 24. febrúar 1988 úr kind, sem slátrað var í lok janúar 1988. Tvö síðustu sýnin voru úr tveggja vetra göml- um kindum. Fyrsta og annað sýnið voru úr skepnum undan sama hrútnum. Greinileg riðueinkenni fundust í öllum sýnunum. Stefnandi gaf kost á því, að fé hans yrði fargað strax haustið 1987, er riða hafði greinst, með því skilyrði, að honum yrðu bætt hey að hálfu. For- maður sauðfjársjúkdómanefndar tjáði stefnanda, að ekki væri fallist á hey- bætur. Ekki var gengið til samninga við stefnanda árið 1987, þar sem greiðslur vegna niðurskurðar voru komnar fram úr fjárhagsáætlun. 1403 Til að draga úr hugsanlegri smithættu, á meðan beðið var allsherjar- niðurskurðar, ákvað stefnandi í samráði við Sigurð Sigurðarson, sérfræðing sauðfjársjúkdómanefndar, og Stein Steinsson, þáverandi héraðsdýralækni, að lóga 21 kind. Þær tvær kindur, sem sýktust fyrst, voru undan sama hrút, og var honum nú fargað ásamt 20 afkvæmum hans, tvævetrum. Ekki greindust riðueinkenni í sýnum úr þessum kindum, og ekki hefur borist tilkynning frá stefnanda um grun um riðuveiki í einstökum kindum frá janúarlokum 1988. Í lok maí 1988 var stefnanda sendur samningur til undirritunar vegna væntanlegs niðurskurðar á sauðfé hans það haust. Í þeim samningi er m.a. kveðið á um bætur vegna niðurskurðar sökum riðu og fjárleysis í framhaldi af niðurskurði í tiltekinn tíma auk fyrirmæla um sótthreinsun, banns við sölu á heyi o.fl. Fram að þessum tíma hafði stefnandi tjáð sig reiðubúinn til niðurskurðar hið fyrsta, og kom sá vilji hans einkum fram í samtölum við Sigurð Sigurðarson, sérfræðing sauðfjársjúkdómanefndar, sem var helsti tengiliður nefndarinnar við stefnanda án þess þó að hafa umboð til samninga. Ekkert varð hins vegar úr því, að stefnandi undirritaði hina stöðluðu samningsskilmála sauðfjárveikivarna varðandi niðurskurð á sauð- fé í Flatatungu haustið 1988. Um miðjan apríl 1989 hafði Kjartan Blöndal, framkvæmdastjóri sauð- fjársjúkdómanefndar, samband við stefnanda og skýrði honum frá sam- þykkt nefndarinnar frá 5. september 1988, þar sem nefndin mælir með því, að öllum hjörðum, þar sem riða hafi verið staðfest 1983 eða síðar, verði fargað í síðasta lagi haustið 1989. Með vísan til fyrra samtals sendir Kjartan stefnanda nýjan samning til undirritunar með bréfi, dags. 25. apríl 1989, þar sem fram kemur m.a., að sauðfjársjúkdómanefnd hafi með hliðsjón af samþykktinni frá 5. september 1988 falið framkvæmdastjóra sínum að óska eftir fyrirskipun landbúnaðarráðherra um niðurskurð, þar sem þörf krefji, ef samningar ná- ist ekki. Síðan segir í bréfinu: „Samkvæmt fyrirmælum sauðfjársjúkdóma- nefndar verður ekki komist hjá því að farga fjárstofni yðar nú í haust, og er það von okkar, að frjálsir samningar takist, svo að ekki þurfi að koma til fyrirskipun um niðurskurð.““ Þann 2. júlí 1989 ritar stefnandi sauðfjársjúkdómanefnd bréf, þar sem fram kemur m.a., að hann sé ekki lengur reiðubúinn til samninga um förg- un fjár síns og óski eftir afriti af samþykktinni frá 5. september 1988 ásamt rökstuðningi nefndarinnar varðandi „túlkun málsins við ráðherra“. Enn fremur óskar hann samkomulags við nefndina um eftirlit sérfræðings með hjörð sinni og kveðst reiðubúinn til samninga um förgun fjárins, haldi veik- in áfram, en gerir fyrirvara um ákvæði slíks samnings. Nefndin tekur erindi stefnanda fyrir á fundi sínum 30. ágúst 1989, þar 1404 sem áhersla er lögð á að ná samningum um niðurskurð á fjárbúi stefnanda það haust, og er sérfræðingi og framkvæmdastjóra nefndarinnar falið að sjá um framkvæmdina. Héldu þeir fund með stefnanda og oddvita Akra- hrepps 2. september s.á., þar sem fram kom, að hreppsnefnd Akrahrepps óskaði ekki eftir, að fjárbúi stefnanda yrði fargað um haustið. Ekki tókust samningar á fundinum. Þann 26. september 1989 er haldinn fundur með stefnanda ásamt ráð- herra, aðstoðarmanni hans, Jóni Höskuldssyni, lögfræðingi ráðuneytisins; og formanni, framkvæmdastjóra og sérfræðingi sauðfjársjúkdómanefndar. Ekki náðust samningar. Með bréfi, dags. 11. október 1989, fer sauðfjársjúkdómanefnd þess á leit við landbúnaðarráðherra með vísan til samþykktarinnar frá S. septem- ber 1988, að hann fyrirskipi niðurskurð sauðfjár í eigu og umráðum stefn- anda. Sama dag staðfestir ráðherra tillögu nefndarinnar um niðurskurð á öllu sauðfé stefnanda og fleiri aðila fyrir 1. nóvember 1989 með vísan til 42. gr. laga nr. 23/1956 um varnir gegn útbreiðslu næmra sauðfjársjúk- dóma og útrýmingu þeirra, sbr. reglugerð nr. 556/1982 um varnir gegn út- breiðslu riðuveiki og kýlapestar í sauðfé og geitum. Með bréfi, dags. 27. október 1989, er stefnanda tilkynnt um þá ákvörðun ráðherra, að öllu sauðfé í hans eigu verði fargað með niðurskurði eigi síðar en 21. nóvember 1989, en fresturinn hafði verið framlengdur með bréfi, rit- uðu sama dag. Málsástæður og lagarök. Málsóknarheimild sína byggir stefnandi á 60. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33 frá 17. júní 1944, þar sem kveðið er á um, að dómarar skeri úr öllum ágreiningi um embættistakmörk yfirvalda. Telur stefnandi, að ekki skipti máli samkvæmt ákvæðinu, hvort ágreiningur er lagður fyrir dómstóla, fyrir eða eftir að ákvörðun yfirvalds er framfylgt. Þá heldur stefnandi því fram, að 42. gr. laga nr. 23 frá 10. mars 1956 um varnir gegn útbreiðslu næmra sauðfjársjúkdóma og útrýmingu þeirra, sbr. reglugerð nr. 556/1982, veiti ekki heimild til þeirra þvingunaraðgerða, sem ráðherra hafi ákveðið að beita. Slíkri aðgerð skuli því aðeins beita, að hætta sé á, að sjúkdómurinn valdi stórfelldu tjóni, sbr. 1. gr. áður- nefndra laga, en því sé ekki til að dreifa hjá stefnanda, enda engin merki þess, að riða sé nú í fé hans. Lög nr. 23/ 1956 eigi einungis við, ef veikin er komin á hættulegt stig. Þeim hafi aldrei verið ætlað að taka til þess, er riðuveiki stingi sér niður, eins og hún hafi gert sl. 100 ár. Einnig vill stefnandi halda því fram, að ráðherra hafi ekki heimild, hvorki í lögum nr. 23/1956 né öðrum settum lögum eða réttarheimildum, til þess að fyrirskipa og láta framkvæma þá athöfn, er krafist er ógildingar á. 1405 Ákvörðun ráðherra um niðurskurð hjá stefnanda hafi ekki verið birt með formlega réttum hætti, þar eð telja verði nauðsynlegt, að ákvarðanir ráð- herra um niðurskurð á tilteknum svæðum verði að birta í Stjórnartíðindum eða Lögbirtingablaði eins og aðrar stjórnvaldsákvarðanir, er eigi að hafa almennt gildi, eða a.m.k. með stefnuvottum eða öðrum formlegum hætti gagnvart viðkomandi. Stefnandi bendir á, að riðuveiki sé hæggengur sjúkdómur og ekki bráð- smitandi. Meðgöngutími sjúkdómsins geti verið 1/2 til 10 ár. Ekki hafi sjúkdómsins orðið vart í fé stefnanda, ef undan séu skildar þær þrjár kindur, sem voru með einkennin á sínum tíma, þrátt fyrir það að tekin hafi verið sýni úr fleiri kindum. Stefnandi telur fé sitt ekki hafa samgang við annað fé en féð á nágranna- jörðinni Keldulandi. Varðandi samgang fjár að öðru leyti bendir stefnandi á, að ekki sé sameiginlegur afréttur við aðrar jarðir í Skagafirði, þar sem fé hans gangi í heimalandi, afgirtu með girðingu eða af náttúrunnar hendi, og heimaafrétt. Aðstæður séu því þannig, að smit geti ekki átt sér stað með samgangi búfjár. Stefndu hafi aldrei gefið stefnanda nein fyrirmæli um meðferð fjár síns og ekki bannað honum sölu á líflömbum eða öðru fé á fæti og ekki sett fé hans í sóttkví, heldur þvert á móti neitað að taka þátt í sóttvarnaraðgerð- um, sem þó sé skylt að lögum, ef um farsótt sé að ræða. Stefnanda hafi ekki heldur verið bannað að selja hey af jörð sinni. Stefndu byggja málsvörn sína einkum á 42. gr., sbr. 1. gr. laga nr. 23/1956. Stefndu halda því fram, að riðuveiki sé ólæknandi veirusjúkdómur og að eina ráðið í baráttunni gegn henni sé niðurskurður. Riðuveiki í fjár- stofni stefnanda sé líkleg til að valda stórfelldu tjóni, sbr. 1. gr. i.f., og því sé ráðherra heimilt skv. 42. gr. sömu laga að fyrirskipa niðurskurð. Stefndu telja augljósa hættu á stórfelldu tjóni felast í því, ef riðuveiki haldist við á ákveðnum stað með tilheyrandi smithættu, þegar litið sé til þess, að á síðustu árum hafi gífurlegri fyrirhöfn og fjármunum verið varið í baráttuna gegn riðuveiki. Sérhagsmunir stefnanda ráði því ekki, hvort líkur séu á stórfelldu tjóni. Ef svo færi, að veikin bærist aftur til svæða, þar sem fjárskipti hafi verið framkvæmd eða sýkin hafi ekki fundist á, fælist í því stórfellt tjón. Við munnlegan flutning málsins var lögð áhersla á það af hálfu hinna stefndu, að þegar hefðu 600 bændur samþykkt niðurskurð og að ef einn skærist úr leik, gæti hann eyðilagt þann árangur, sem aðrir hefðu lagt svo mikið í sölurnar fyrir. Stefndu telja allar líkur benda til þess, að veikina sé enn að finna í hjörð stefnanda, enda sé það í samræmi við reynslu þeirra, er gerst þekkja. Bent er á, að kind sé smitberi, áður en einkenni komi fram, og að meðgöngutími 1406 sjúkdómsins geti verið mörg ár. Þess beri sérstaklega að gæta, að mótstaða einstakra kinda og ætta sé mismikil. Telja megi víst, að í hjörð stefnanda hafi verið kind, sem smitað hafi hinar þrjár, sem greindust með riðu, og allt bendi til, að hún hafi smitað fleiri kindur. Einnig er bent á, að síðasta riðuveika kindin, sem fannst hjá stefnanda, hafi verið á húsi í nokkrar vikur, og því hafi hún augljóslega verið smitberi við þær aðstæður, er smithættan er talin vera mest. Niðurstöðuna af framansögðu telja stefndu vera þá, að heimildir ráðherra til að ákveða niðurskurð á fé stefnanda á grundvelli laga nr. 23/1956 svo og almennra stjórnvaldsfyrirmæla, sem sett séu með heimild í þeim lögum, séu ótvírætt fyrir hendi. Eins og mál þetta sé vaxið, geti dómstóll ekki ónýtt þá ákvörðun. Við aðalflutning málsins var því haldið fram af hálfu stefndu, að ákvörðun ráðherra byggðist á teygjanlegu lagaatriði, sem stjórnvöld hefðu fullnaðarmat um. Varðandi fullyrðingu stefnanda um hverfandi samgang fjár hans við annað fé í Skagafirði telja stefndu ljóst af lýsingum á aðstæðum, að fé stefnanda geti gengið saman við fé nágrannabæja á Kjálka. Alls ekki sé heldur útilokað, að fé stefnanda komist út fyrir það svæði og þar með, að fé annars staðar frá geti gengið saman við fé stefnanda. Við aðalflutning málsins kom fram af hálfu stefnanda, að kindur úr hjörð hans hefðu kom- ist vestur yfir Jökulsá síðastliðinn vetur, að þrjár af kindum hans hefðu komið fram í Silfrastaðarétt síðastliðið haust og að kindur frá Flatatungu geti komist norður í Öxnadal. Til þessa framburðar var vitnað í málflutn- ingi stefndu. Varðandi þá málsástæðu stefnanda, að birta hefði þurft ákvörðun ráð- herra um niðurskurð hjá stefnanda í Lögbirtingablaði eða Stjórnartíðind- um, benda stefndu á, að hér sé um stjórnarathöfn að ræða, sem beint sé að stefnanda sérstaklega, og að hún sé sannanlega komin til vitundar hans, enda hafi öðru ekki verið haldið fram. Sjónarmið um birtingu almennra stjórnvaldsfyrirmæla eigi því ekki við hér. Varðandi þá staðhæfingu stefnanda, að honum hafi ekki verið gefin fyrirmæli um meðferð fjár síns og ekki bannað að selja hey sitt, benda stefndu á, að um þessi efni séu fyrir hendi almenn, birt stjórnvaldsfyrir- mæli, auk þess sem stefnanda hafi verið sendur samningur frá sauðfjár- veikivörnum, þar sem þessi atriði séu tíunduð. Réttarheimildir og lögskýringargögn. Lög nr. 23 frá 1956 eiga rót sína að rekja til laga nr. 75 frá 1941 um varnir gegn útbreiðslu nokkurra næmra sauðfjársjúkdóma og stuðning til bænda, er bíða tjón af þeim. Þau lög áttu að sínu leyti rót að rekja til eldri löggjafar um varnir gegn útbreiðslu mæðiveiki og garnaveiki og voru 1407 leyst af hólmi með lögum nr. 44/1947 um varnir gegn útbreiðslu næmra sauðfjársjúkdóma og útrýmingu þeirra. Tilefni þeirrar lagasetningar var einkum hinar skæðu fjárpestir, mæðiveiki og garnaveiki, sem mjög herjuðu á íslenskt sauðfé. Markmið laganna var því fyrst og fremst að hindra út- breiðslu og vinna að útrýmingu þeirra sjúkdóma með fjárskiptum innan lands, eins og fram kemur í 2. gr. laga 44/1947. Sú aðferð gafst vel í bar- áttunni við mæðiveikina, og tókst að útrýma henni með niðurskurði og fjárskiptum, sem lauk árið 1952. Lög nr. 44/1947 voru felld úr gildi með lögum nr. 23 10. mars 1956, sem eru núgildandi lög um varnir gegn útbreiðslu næmra sauðfjársjúkdóma og útrýmingu þeirra, en þeim hefur verið breytt með lögum nr. 12 frá 28. mars 1967, nr. 75 frá 13. maí 1982 og nr. 108 frá 29. desember 1988. Í 1. gr. laga 23/1956, sbr. 1. 2/1967, segir, að ef aðrir næmir áður óþekktir sauðfjársjúkdómar komi upp hér á landi, geti landbúnaðarráðherra ákveð- ið, að ákvæði laganna nái einnig til þeirra, eftir því sem við eigi. Í 2. mgr. 1. gr. er nýmæli, þar sem riðuveiki er sérstaklega nefnd. Ef riðuveiki (neurotrop virus) veldur eða er talin líkleg til að valda stórfelldu tjóni á sauðfé, er landbúnaðarráðherra heimilað að ákveða með reglugerð, að fyrirmæli laganna nái til hennar, eftir því sem við eigi, þar á meðal um niðurskurð. Í lögskýringargögnum er að finna nokkrar upplýsingar um tilurð þessara ákvæða. Þannig kemur fram í málflutningi eins af flutningsmönnum frum- varpsins, að ekki eigi það sama við um ráðstafanir til að hefta útbreiðslu þessara sjúkdóma nema að nokkru leyti og um ráðstafanir til að hefta út- breiðslu garnaveiki og mæðiveiki (Alþt. B 1955, bls. 746). Í greinargerð með frumvarpinu segir m.a.: „„Riðuveiki og jafnvel kýlapest hafa á sumum stöðum gert bændum stórtjón, en auk þess eru þær oft mjög smitandi og geta breiðst út. Má fullyrða, að nauðsynlegt sé, að ráðherra hefði heimild til að láta framkvæma niðurskurð á einstökum bæjum gegn uppeldisstyrk eða einhvers konar aðstoð til þess að draga úr útbreiðsluhættu, en jafn- framt styrkja þá, er verða fyrir tjóni af völdum þessara sjúkdóma.““ (Alþt. A 1955, bls. 554). Núgildandi reglugerð um varnir gegn útbreiðslu riðuveiki og kýlapestar í sauðfé og geitum er nr. 556 24. september 1982, og leysti hún af hólmi reglugerð nr. 110 18. júlí 1957. Í fyrrnefndu reglugerðinni var ákvæði í 5. gr., sem heimilaði sauðfjársjúkdómanefnd að fyrirskipa niðurskurð alls sauðfjár á einstökum bæjum í þeim tilvikum, er veikinnar yrði vart í héraði, þar sem hún hefði ekki verið kunn áður, eða ef veikin ylli sérstaklega stór- felldu tjóni á einstöku bæ eða bæjum. Í 6. gr. núgildandi reglugerðar er hliðstætt ákvæði með nokkrum orðalagsbreytingum, en nú er það ráðherra, sem fyrirskipar niðurskurðinn í áðurgreindum tilvikum að fengnum tillög- 1408 um sauðfjársjúkdómanefndar, og Í stað orðalagsins: „... veldur sérstaklega stórfelldu tjóni á einstöku bæ eða bæjum“ — er komið orðalagið: „,-..Veldur verulegu tjóni á einstökum bæjum ...““, Þá eru og fyrirmæli um tímabundið fjárleysi nýmæli í 6. gr. gildandi reglugerðar. Baráttan við riðuveikina. Meðal málsgagna eru athugasemdir Sigurðar Sigurðarsonar dýralæknis, dags. 26. október 1989 og 1. desember 1989, og bréf landbúnaðarráðu- neytisins til ríkislögmanns, dags. 27. nóvember 1989. Í gögnum þessum er rakin þróun þeirra aðgerða, sem beitt hefur verið í þeim tilgangi að útrýma riðuveiki, en sú þróun helst í hendur við stefnubreytingar stjórnvalda og aukna þekkingu manna á sjúkdómnum. Þar kemur fram, að árið 1978 verða afgerandi þáttaskil í stefnu stjórnvalda og þá um leið stefnubreyting í baráttunni gegn riðuveiki. Ákveðið var að lóga, í samráði við bændur, þeim fjárhópum, þar sem veikin kæmi upp í áður ósýktum varnarhóifum. Jafnframt var ákveðið að halda veikinni í skefjum á sýktum svæðum með ýmsum öðrum aðferðum en niðurskurði. Nýr áfangi hófst árið 1986, og var stefnan þá sú að vinna markvisst að því að fækka riðuhjörðum á landinu öllu. Teknir skyldu fyrir allir sýktir bæir, en ósýktir skildir eftir á svæðum, sem unnt væri að afmarka á ein- hvern hátt. Ekki var um það að ræða að lóga öllu fé í heilum varnarhólfum, eins og gert var til útrýmingar mæðiveikinni. Á fundi sauðfjársjúkdómanefndar hinn 25. mars 1987 samþykkti nefndin tillögu um niðurskurð sauðfjár á öllum bæjum, þar sem riða hefði verið staðfest síðustu árin. Gert var ráð fyrir, að þessu átaki myndi ljúka á tveim- ur árum, þ.e. 1987 og 1988. Af ýmsum ástæðum tókst ekki að framfylgja þessari stefnumörkun á tilsettum tíma, og má þar nefna, að ekki náðist samkomulag við einstaka fjáreigendur og ekki heldur nægilega víðtæk sam- staða með bændum á einstökum svæðum. Aftur á móti taldi nefndin, að nægilega víðtæk samstaða hefði náðst með bændum um land allt árið 1988 til að fylgja aðgerðunum eftir, og var samþykkt nefndarinnar frá 5. september 1988 í samræmi við það. Mælt var með því, að förgun allra hjarða, þar sem riða hefði verið staðfest 1983 eða síðar, yrði lokið í síðasta lagi haustið 1989. Næðist ekki samkomulag við einstaka bændur, yrði skorið niður að fyrirskipun landbúnaðarráð- herra. Samkomulag náðist ekki við stefnanda, eins og fram hefur komið, og ráðherra fyrirskipaði því niðurskurð á sauðfjárstofni hans. Álit dómsins. Samkvæmt 60. gr. stjórnarskrár hafa dómstólar heimild til að skera úr um lögmæti hinnar umdeildu ákvörðunar. 1409 Ljóst er af framansögðu, að ráðherra hefur ótvíræða heimild til að kveða á um það í reglugerð, að ákvæðum laga nr. 23/1956 um niðurskurð sauð- fjár megi beita gegn riðuveiki. Skilyrði þess er, að riðuveiki valdi eða sé líkleg til að valda stórfelldu tjóni á sauðfé. Eins og ástatt var við setningu reglugerðarinnar og er enn, þykir enginn efi á, að skilyrði voru til að neyta þessarar heimildar, eftir því sem við átti og með hliðsjón áf þeim mun, sem er á riðu annars vegar og þeim sjúkdómum, sem taldir eru í 1. mgr. 1. gr. laganna, þurramæði og garna- veiki. Ekki virðist hafa þótt eiga við að láta ákvæði 42. gr. laganna óbreytt ná til riðuveiki, heldur var sá kostur valinn að kveða sérstaklega á um þrengri skilyrði niðurskurðar vegna riðu í 6. gr. reglugerðarinnar, en ákvæði hennar er sú réttarheimild, sem ráðherra má byggja á ákvörðun sína um niðurskurð á sauðfé stefnanda, og verður ekki talið, að í 42. gr. laganna felist víðtækari heimild til handa ráðherra til að fyrirskipa niður- skurð vegna riðuveiki. Bú stefnanda er á áður staðfestu riðusvæði. Líta verður því til þess áskilnaðar 6. gr. rgl. nr. 556/1982, að riðuveiki valdi verulegu tjóni á ein- stökum bæjum. Veikin hefur verið staðfest í þrem kindum stefnanda, og hann hefur að auki lógað 21 kind, sem riða greindist ekki í. Það tjón, sem þannig er fram komið, verður tæpast talið verulegt. Þess ber þó að gæta, að með þeim aðferðum, sem notaðar eru við greininguna, er ekki hægt að greina smit fyrr en á lokastigum sjúkdómsins. Hins vegar er álitamál, hvort allar afleiðingar sjúkdómsins í hjörð stefnanda eru komnar fram og hvort tjón af hans völdum verður talið verulegt, þegar allar afleiðingar liggja fyrir. Þegar reglugerð nr. 556/1982 var sett, höfðu bændasamtökin og yfirvöld landbúnaðarmála ekki tekið upp þá stefnu að útrýma riðuveiki á landinu öllu með niðurskurði fjár, þar sem veikinnar yrði vart. Stefna stjórnvalda var á þessum tíma að halda sýkinni í skefjum með því að lóga í samráði við bændur fjárhópum, þar sem veikin kæmi upp í áður ósýktum varnar- hólfum, en halda henni í skefjum, svo sem unnt væri, á sýktum svæðum og búa undir allsherjaraðgerðir. Hinni nýju stefnu, sem tekin var upp árið 1986, hefur ekki verið fylgt eftir með breytingum á almennum fyrirmælum. Ákvæði 6. gr. rgl. 556/1982 þykir bera að skýra með þetta í huga. Riðuveiki er hæggengur smitsjúkdómur í sauðfé. Orsök riðu er smitefni, sem ekki hefur tekist að einangra þrátt fyrir miklar tilraunir. Helstu ein- kenni smitefnisins eru, að það þolir margs konar sótthreinsiefni og áreiti, sem fæstar bakteríur og veirur þola. Ekki hefur tekist að rækta smit- efnið í vefjarækt, svo að vel sé, eins og hægt er með flestar veirur, og ekki hefur heldur tekist að sýna fram á, að í því sé kjarnsýra. Ónæmissvar eða bólgusvar gegn smitefninu er ekki til staðar í sýktum dýrum. Smitefnið 89 1410 veldur einkennandi skemmdum í taugafrumum, en ekki í öðrum líffærum, þótt það margfaldist víða í líkamanum. Vegna þessa eru einkenni riðu frá miðtaugakerfi, þ.e. skjálfti (riða), kláði, lömun o.s.frv. Eitt aðaleinkenni riðu er hinn langi meðgöngutími, þ.e. sá tími, sem líður frá sýkingu, þar til sjúkdómseinkenni birtast. Er þessi tími oft nokkur ár, en getur orðið vel á annan áratug. Á þessum tíma getur sýktur einstaklingur smitað aðra, þótt engin sjúkdómseinkenni séu komin fram. Smitleiðir riðu eru ekki þekktar nema að hluta. Vitað er, að sýking getur átt sér stað kringum burð frá sýktri á til lambs. Einnig er ljóst, að smitefnið er í munnvatni og slími frá meltingarvegi, sem berst frá dýrum með saur. Getur því smitefnið auð- veldlega borist í skrámur og rispur á húð og einnig í vatn og fæðu, einkum ef um sameiginleg vatns- og fóðurílát er að ræða. Kemur þetta vel heim og saman við, að í húsum er miklu meiri smithætta en í haga. Einnig er ljóst, að menn geta borið smit á milli, t.d. á skófatnaði, hönskum eða verkfærum. Þótt riða sé algengust í sauðfé, er sjúkdómurinn einnig til í geitum og hefur borist fyrir slysni í minka og nautgripi, Þar sem þau dýr átu úrgang úr riðusjúku fé, að því er talið er. Í tilraunum hefur tekist að sýkja ýmsar aðrar dýrategundir, svo sem hamstra og mýs. Í mönnum eru til sjúkdómar, sem líkjast mjög riðu. Er það kuru, sem aðeins hefur fundist í einum ætt- bálki á Nýju-Gíneu, og Creutzfeldt-Jakob- og Gerstmann-Stráussler- syndróm, sem eru til í hinum vestræna heimi. Er talið, að kuru hafi smitast milli manna vegna mannáts, en ekki er vitað um smitleiðir hinna. Ekki er ljóst, hvort samband er milli riðu og þessara mannasjúkdóma, en sjúk- dóms- og meinafræðileg mynd er mjög lík. Á Bretlandseyjum kom fyrir nokkrum árum upp riðufaraldur í nautgrip- um, sem talið er, að hafi stafað af riðumenguðu fóðri, unnu úr líffærum sauðfjár. Hafa verið miklar umræður um, hvort afurðir nautgripanna séu hættulegar mönnum, þar sem vitað er, að riða getur borist með fæðu í aðrar dýrategundir en sauðfé, eins og fyrr segir. Ekki hefur neysla kjöts verið bönnuð, en strangar reglur eru um meðferð þess, og ekki er heimilt að nota til matargerðar ýmsa vefi, svo sem blóðmyndandi vefi, eitilvef, heila og bein, þar sem vitað er, að mikið er af smitefninu. Margir eru samt hræddir við neyslu nautgripaafurða, og eru dæmi um sérfræðinga, sem hafa með öllu hætt neyslu slíkra afurða og jafnvel hika við að leyfa börnum sínum að drekka kúamjólk. Einnig hefur fólk verið varað við að fást við sýkt dýr vegna hugsanlegrar smithættu. Á þetta einkum við um bændur, dýra- lækna og ekki síst slátrara. Vegna þessa dæmis um, að riða barst í nautgripi, hafa mörg ríki sett strangar reglur um innflutning hugsanlega riðusýktra afurða. Ljóst er, að takist ekki að uppræta riðu úr íslensku sauðfé, rýrir það söluverðmæti afurðanna verulega, einkum á erlendum markaði. 1411 Líklega barst riðuveiki til Íslands fyrir aldamót, þrátt fyrir það að sjúk- dómurinn hafi ekki verið staðfestur með vefjagreiningu fyrr en eftir síðari heimsstyrjöld. Lengst af virtist riðan bundin við frekar afmörkuð svæði, einkum norðan lands. Fyrir um 10-20 árum fór svo sjúkdómurinn að stinga sér niður víða á landinu og breiddist hratt út. Á sumum bæjum urðu allt að 25% afföll árlega af sauðfé vegna riðu. Nauðsynlegt var því að grípa til ráðstafana til að hefta útbreiðslu veikinnar, og 1986 var ákveðið að skera niður allar riðusýktar hjarðir á landinu, og markmiðið var að gera landið riðulaust. Hefur fé því verið skorið niður á um 600 bæjum, og eru aðeins örfáir eftir. Aðferðir í baráttu við riðuveiki eru einkum niðurskurður á hjörðum, þar sem riðusmit hefur verið staðfest. Niðurskurðinum er svo fylgt eftir með hreinsun á húsum og umhverfi. Þetta hefur verið gert í nokkrum löndum með fullnægjandi árangri. Önnur aðferð er að slátra eingöngu veikum kind- um og náskyldu fé, svo sem afkvæmum. Þessi takmarkaða niðurskurðar- aðferð var notuð hérlendis þar til fyrir nokkrum árum, þegar tekin var ákvörðun um allsherjarátak gegn riðu. Sú aðferð að farga aðeins veiku fé og náskyldu reyndist illa. Sést það best á, að riðusjúkdómurinn hefur breiðst hratt út, á síðustu áratugum. Hugsanlegt er, að þessi takmarkaða niðurskurðaraðferð reynist betur erlendis, þar sem fé er ekki haft á húsi á veturna, en þar er smithætta vafalaust miklu meiri en í haga. Einnig hafa verið gerðar tilraunir með að ala upp fjárstofna, sem hafa langan ættlægan meðgöngutíma riðu. Er þetta gert í von um, að féð hafi gert sitt gagn, áður en einkenni koma fram, þótt það sé sýkt. Augljóst er, að a.m.k. hluti af íslenska fjárstofninum hefur lítið þol gegn riðu, þar sem einkenni koma oft fremur fljótt fram, 2-4 árum eftir smit, og afföll eru mikil. Einnig er þekkt hérlendis, að sum fjárkyn eða ættir hafa meira þol gegn veikinni, en þess ber og að gæta, að lengri meðgöngutími hefur í för með sér smit- hættu í lengri tíma. Er því afar vafasamt, að þessi aðferð sé nothæf hér á landi nema með því að flytja til landsins erlent fé með meira riðuþol. Slíkur aðflutningur á fé er mjög vafasamur, og þess ber að gæta, að fjöldi sjúkdóma, svo sem riða, mæðiveiki, garnaveiki, votamæði o.fl., sem hafa haft mjög alvarlegar afleiðingar fyrir íslenskan landbúnað, komu einmitt hingað með erlendu fé. Vegna þessara atriða er ljóst, að eina raunhæfa aðgerðin í baráttunni gegn riðu á Íslandi er niðurskurður á öllum riðusýktum hjörðum. Á bæ stefnanda, Flatatungu í Skagafirði, hafa komið upp þrjú riðutil- felli, sem staðfest hafa verið með vefjagreiningu að Keldum. Hið fyrsta var innfært að Keldum 27. október 1987, það næsta 10. nóvember 1987 og hið síðasta 24. febrúar 1988, en þeirri kind mun hafa verið slátrað í lok janúar. Allar kindurnar þrjár voru jafngamlar, tveggja vetra, og tvær 1412 fyrstu undan sama hrútnum. Síðasta kindin hafði verið á húsi í nokkrar vikur veturinn 1987-1988, áður en henni var slátrað, en hinar ekki komið í hús þann vetur. Líklegast er, að smitberi hafi leynst í stofninum að Flatatungu fyrsta veturinn, sem kindurnar þrjár voru á húsi, og þær smitast þá. Ólíklegra er, að þær hafi smitast næsta vetur, þar sem meðgöngutími riðu er sjaldan minni en ár. Hafa þessar þrjár sýktu kindur þá verið næsta vetur (1986- 1987) á húsi og ein þeirra einnig nokkrar vikur veturinn 1987-1988, áður en henni var slátrað. Ljóst er, að á þessum tíma eru miklar líkur á, að kindurnar þrjár hafi sýkt út frá sér. Einnig kynni upphaflegi smitberinn að hafa sýkt mun fleira fé. Mörg dæmi eru um, að riðutilfelli hafi komið upp í hjörð og síðan legið niðri í mörg ár, jafnvel allt að því áratug, en sjúkdómurinn svo blossað upp á ný. Eru hverfandi líkur á, að hjörð stefn- anda sé riðulaus, eins og hann heldur fram, heldur eru yfirgnæfandi líkur á, að þar sé enn riðusmit að finna, og getur veikin komið fram hvenær sem er á næstu árum. Samkvæmt þessu þykir bera að leggja til grundvallar, að smit leynist í fé stefnanda. Vegna hins sérstaka eðlis sjúkdómsins þykir bera að telja, að orðið hafi verulegt tjón á búi hans, þótt allar afleiðingar séu enn ekki komnar fram, og að skilyrði 6. gr. reglugerðar nr. $56/1982 séu fyrir hendi. Ákvörðun um niðurskurð og fjárleysi á einstökum bæ felur ekki í sér almenn fyrirmæli stjórnvalda, og þykir því verða að fallast á það með stefndu, að hin umdeilda ákvörðun sé ekki háð opinberri birtingu. Ekki hefur annað komið fram en stefnandi hafi fengið vitneskju um ákvörðun ráðherra fyrir tilverknað ráðuneytisins, en engar sérstakar reglur gilda um birtingu slíkra ákvarðana. Verður því ekki á það fallist, að ógilda beri ákvörðunina vegna ónógrar birtingar fyrir stefnanda. Í málflutningsskjölum stefnanda er ekki á því byggt, að undirbúningi ákvörðunarinnar eða formi hennar hafi verið áfátt, og ekki er þar áskilnað- ur um nýjar máisástæður. Hins vegar kemur fram í sakargögnum, sem stefnandi lagði fram við þingfestingu, að hann hafði borið sig upp við um- boðsmann Alþingis út af því, að ekki væri uppfyllt skilyrði 42. gr. laga nr. 23/1956 um rökstudda tillögu sauðfjársjúkdómanefndar. Í munnlegum málflutningi var því haldið fram af hálfu stefnanda, að ógilda bæri ákvörð- un ráðherra, sökum þess að hún væri órökstudd og tekin á grundvelli órök- studdra tillagna sauðfjársjúkdómanefndar. Af hálfu hinna stefndu var þessum málsástæðum mótmælt aðallega sem of seint fram komnum, en því haldið fram til vara, að af hálfu nefndarinnar hefði komið fram nægur rökstuðningur, og að jafnvel þótt svo væri ekki, ætti formlegur skortur rökstuðnings ekki að leiða til ógildingar á ákvörðuninni. Hvorki í lögum nr. 23/1956 né í reglugerðinni er mælt fyrir um, að 1413 ákvörðun ráðherra skuli fylgja rökstuðningur. Af almennum heimildum stjórnsýsluréttar verður eigi heldur dregin sú ályktun, að ógilda beri ákvörðunina vegna skorts á rökstuðningi, enda er hin umdeilda ákvörðun raunar ekki án rökstuðnings. Samkvæmt 88. gr. laga 85/1936 áttu allar málsástæður og lagarök, sem stefnandi hugðist bera fram, að koma fram við upphaf málsóknar. Sérstök ástæða var til, að stefnandi gerði ljóst, að hann byggði á því, að tillaga nefndarinnar hefði verið órökstudd, þar sem sú röksemd hafði verið borin fram við umboðsmann Alþingis. Samkvæmt 42. gr. laga 23/1956 skal sauðfjársjúkdómanefnd rökstyðja tillögur sínar um niðurskurð. Ákvæði reglugerðarinnar verða ekki skilin svo, að þau heimili frávik frá þessari reglu. Eins og fram kemur í rökstuðn- ingi dómsins hér að framan, lágu veigamikil rök til hinnar umdeildu ákvörðunar. Nokkur rökstuðningur kemur fram í tillögu nefndarinnar í bréfi til ráðuneytisins, dags. 11. október 1989, þar sem nefndin fer þess á leit, að ráðherra fyrirskipi niðurskurð sauðfjár í eigu og umráðum stefn- anda, og í bréfi nefndarinnar til ráðuneytisins, dags. 7. september 1988, felast rökstudd meðmæli með því, að öllum hjörðum, þar sem riða hefur verið staðfest 1983 eða síðar, — þar með hjörð stefnanda, — verði fargað í síðasta lagi haustið 1989. Samkvæmt þessu verður ekki talið, að ógilda beri ákvörðun ráðherra, sökum þess að hún sé byggð á ónógum rökstuðn- ingi af hálfu meðstefnda. Af framanskráðu leiðir, að hrinda ber kröfu stefnanda, en eftir atvikum þykir mega láta málskostnað falla niður. Dóm þennan kváðu upp Sigríður J. Friðjónsdóttir, fulltrúi sýslumanns, dr. Arthur Löve dósent og Steingrímur Gautur Kristjánsson borgardómari. Dómurinn er fjölskipaður samkvæmt heimild í 2. mgr. 37. gr. Á laga 85/1936, sbr. 9. gr. laga 28/1981. Skilyrði 2. ml. 2. mgr. er fullnægt. Dómsorð: Stefndu, landbúnaðarráðherra og sauðfjársjúkdómanefnd, skulu vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, Gunnars Oddssonar. Málskostnaður fellur niður. 1414 Þriðjudaginn 6. nóvember 1990. Nr. 407/1990. Ákæruvaldið gegn Birni Björnssyni Blöndal. Kærumál. Hæfi dómara. Frávísunardómur felldur úr gildi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hjörtur Torfason. Hinn 30. október 1990 kærði ríkissaksóknari til Hæstaréttar með heimild í 3. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála frávísunardóm, sem Sigurður Hallur Stefánsson, héraðsdómari í Keflavík, kvað upp í sakadómi kaupstaðarins 17. s.m. Gerir ríkis- saksóknari þá kröfu, að dómurinn „verði úr gildi felldur og málinu vísað heim í hérað á ný til dómsmeðferðar og uppkvaðningar efnis- dóms samkvæmt ákæru útgefinni 18. október 1989“. Frá ákærða hafa borist athugasemdir, en þar er ekki tekin afstaða til þess atriðis, sem hér er til úrlausnar. Frumrannsókn máls þessa hafði með höndum lögreglan í Kefla- vík, Njarðvík, Grindavík og Gullbringusýslu, en lögreglustjóri er Jón Eysteinsson, bæjarfógeti og sýslumaður. Málið var tekið fyrir til rannsóknar í sakadómi Keflavíkur 26. september 1989. Dómari var þá Ásgeir Eiríksson, fulltrúi bæjarfógetans. Ákærði kvaðst hafna dómsátt, en gaf skýrslu um málsatvik, eftir að hafa ráðfært sig við réttargæslumann, sem honum var skipaður í þinghaldinu. Ákæra í málinu var gefin út 18. október 1989. Var síðan haldið dómþing í sakadómi Keflavíkur 13. nóvember, þar sem ákæra var birt ákærða og málið þingfest. Ásgeir Eiríksson var einnig dómari í það sinn, og frestaði hann málinu til skipunar verjanda. Næst kom málið fyrir í sakadómi 16. nóvember, og var ákærða þá skipaður verjandi. Það þing hélt Sigurður Hallur Stefánsson héraðsdómari, og hefur hann verið dómari málsins í þau sex skipti, sem það hefur verið tekið fyrir eftir þetta í sakadómi. Hvað sem líður þinghöldunum 26. september og 13. nóvember 1989, verður ekki séð af gögnum málsins, að héraðsdómarinn, sem nú fer með mál þetta, sé til þess vanhæfur eða að ákærði hafi ástæður til að ætla, að hann verði hlutdrægur í málinu. Fer héraðs- 1415 dómarinn með málið sjálfstætt og á eigin ábyrgð, sbr. 3. mgr. 9. gr. laga nr. 74/1972 um skipan dómsvalds í héraði, lögreglustjórn, tollstjórn o.fl. Það athugast, að rétt er, að dómarinn birti ákærða ákæruna að nýju og taki af honum skýrslu um málsatvik að verj- anda viðstöddum. Samkvæmt framansögðu ber að fella hinn kærða dóm úr gildi og leggja fyrir héraðsdómarann að halda áfram dómsmeðferð fyrr- greinds sakadómsmáls. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur er felldur úr gildi, og er lagt fyrir héraðsdómarann að halda áfram dómsmeðferð málsins nr. 88.2548 í sakadómi Keflavíkur. Dómur sakadóms Keflavíkur 17. október 1990. Ár 1990, miðvikudaginn 17. október, er á dómþingi sakadóms Kefla- víkur, sem háð er að Vatnsnesvegi 33, Keflavík, af Sigurði Halli Stefánssyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 88.2548:Ákæru- valdið gegn Birni Björnssyni Blöndal, sem var dómtekið samdægurs. Mál þetta er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, dagsettri i9. október 1989, á hendur Birni Björnssyni Blöndal, Freyjuvöllum 10, Keflavík, kt. 140546-3999, „fyrir að aka fimmtudaginn 15. september 1988 bifreiðinni R-31418 suður Víknaveg í Ytri-Njarðvík með allt að 90 kílómetra hraða miðað við klukkustund “eftir vegarkafla á móts við Grænásvegaraf- leggjara““. Telst þetta varða við 1. mgr. 37. gr., sbr. Í. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Verjandi krefst þess aðallega, að máli þessu verði vísað frá dómi og ákærði sýknaður af kröfu um greiðslu sakarkostnaðar. Krafa um frávísun málsins byggist á því, að fulltrúi bæjarfógeta og lögreglustjóra í Keflavík hafi stýrt dómsrannsókn þann 26.9. 1989 og 13.11. 1989, og sé því ekki gætt ákvæða 36. gr. 7. tl. laga nr. 74, 1974. Meðferð málsins fyrir saka- dómi Keflavíkur sé þannig ómerk. Varakrafa: Að ákærði verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins. Þrautavarakrafa: Að refsingu ákærða verði stillt í hóf. Þá er í öllum tilfellum krafist, að dómurinn ákveði máls- varnarlaun skipaðs verjanda, sbr. 2. mgr. 87. gr. laga nr. 74, 1974. Ríkis- saksóknara var samkvæmt 2. mgr. 124. gr. laga nr. 74, 1974, veittur kostur 1416 á að tjá sig um frávísunarkröfuna. Hann lýsti því yfir með bréfi, dagsettu 11. okt. 1990, að af hálfu ákæruvaldsins væri ítrekuð fyrri krafa um dóms- álagningu. Samkvæmt skýrslu lögreglunnar í Keflavík mældist hraði bifreiðarinnar R-31418 með hraðamælingum á ratsjá á vegarkafla á móts við Grænás- afleggjara á Víknavegi í Njarðvík 90 km/klst., en hámarkshraði á vegi 50 km/klst. Ökumaðurinn, ákærði í máli þessu, mótmælti því við yfirheyrslu hjá rannsóknarlögreglu, að hann hefði ekið á svæði með 50 km/klst. hámarkshraða, heldur hefði hann verið kominn á svæði með 60 km/klst. hámarkshraða. Kvaðst hann ekki hafa ekið hraðar en aðstæður leyfðu. Á dómþingi 26. september 1989 var ákærða boðið að ljúka málinu með dómsátt, sem hann hafnaði. Var jafnframt tekin af honum skýrsla um málsatvik. Málið var þingfest 13. nóvember 1989. Er bókað, að hann óski, að sér verði skipaður verjandi, og feli dómaranum að ákveða, hver það verði. Tók dómarinn sér frest í því skyni til 16. nóvember, og var ákærði kvaddur til þess þinghalds. Á dómþingi þann dag var ákærði ekki mættur og enginn fyrir hann. Ákvað dómarinn að skipa Vilhjálm Þórhallsson hrl. verjanda ákærða. Þann 15. desember fór fram dómsrannsókn í málinu, og voru teknar skýrslur af lögreglumönnum. Þann 7. febrúar var Vil- hjálmur Þórhallsson hrl. leystur undan vörn málsins að eindreginni ósk hans og ákærða. Jón Steinar Gunnlaugsson hrl. var skipaður verjandi ákærða að ósk hans þ. 12. febrúar 1990. Með bréfi til dómsins, dags. 14. febrúar 1990, vékst lögmaðurinn undan starfa verjanda, sbr. 2. mgr. 84. gr. laga nr. 74, 1974. Þann 27. febrúar 1990 var Svala Thorlacius hrl. skipuð verjandi ákærða að ósk hans. Lög- maðurinn tjáði sér ekki vera fært að taka við skipun þessari með bréfi, dags. 16. maí 1990. Ásgeir Jónsson hdl. var skipaður verjandi ákærða þann 29. ágúst 1990. Með bréfi verjandans, dags. 19. sept. 1990, var óskað upp- A a eð ij lýsinga og gagna varðandi ratsjá. Var upplýsingaskýrsla lögreglu lögð fram þann 24. sept. 1990. Dómbþing 26. sept. 1989 og 13. nóv. s.á. voru háð af fulltrúa bæjarfóget- ans Í Keflavík, sem er jafnframt lögreglustjóri, og var þá lagður grundvöllur að frekari meðferð málsins. Með vísan til dóms Hæstaréttar 9. janúar sl. í málinu nr. 120/1989 verður talið, að bæjarfógetanum í Keflavík og fulltrúa hans hafi borið að víkja sæti við dómsmeðferð málsins. Ber því að vísa málinu frá dómi. Áfallinn sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnar- laun Ásgeirs Jónssonar hdl., kr. 25.000. 1417 Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Áfallinn sakarkostnaður, þar með talin málsvarnarlaun Ásgeirs Sónssonar hál., kr. 25,000, greiðist úr ríkissjóði. 1417 Dómsor Máli þessu er vísað frá dómi. Áfallinn sakarkostnaður, þar með talin málsvarnarlaun Ásgeirs Jónssonar hdl., kr. 25.000, greiðist úr ríkissjóði 1417 Dómsorð Máli þessu er vísað frá dómi. Áfallinn sakarkostnaður, þar með talin málsvarnarlaun Ásgeirs Jónssonar hál., kr. 25.000, greiðist úr ríkissjóði. 1418 Þriðjudaginn 6. nóvember 1990. Nr. 399/1990. Örn Felixson gegn Skúla Ólafs. Kærumál. Frávísunardómur felldur úr gildi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hjörtur Torfason. Sóknaraðili hefur skotið héraðsdómi til Hæstaréttar samkvæmt heimild í b-lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands með ódagsettri kæru, sem barst héraðsdómara 16. október 1990. Sóknaraðili fékk vitneskju um dóminn 8. sama mánaðar. Hefur kæran því borist héraðsdómara innan lögmælts frests sam- kvæmt 22. gr. nefndra laga. Skjöl málsins bárust Hæstarétti 30. sama mánaðar. Sóknaraðili krefst þess, að frávísunardóminum verði hrundið og lagt fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið. Þá krefst hann kærumálskostnaðar úr hendi varnaraðila. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða dóms og kærumáls- kostnaðar úr hendi sóknaraðila. Á árinu 1987 var keyptur til landsins valtari frá Ítalíu. Tækið var selt á nauðungaruppboði í Reykjavík 23. september 1989 vegna vanskila á aðflutningsgjöldum. Málsaðilar áttu hlut að kaupunum frá Ítalíu og deila nú um uppgjör sín á milli. Sóknaraðili, stefnandi í héraði, krefur varnaraðila um i.800.000 krónur auk vaxta og máis- kostnaðar. Kveðst hann hafa greitt varnaraðila þessa upphæð. Deilt er um, hvor aðila beri tjón af því, að til nauðungarsölu kom. Eins og í hinum kærða dómi segir, er málatilbúnaði sóknaraðila ábótavant. Þó er málavöxtum lýst í stefnu og greinargerðum, og lögð hafa verið fram alls 17 skjöl. Af hálfu sóknaraðila er fram komið, að hann hafi ekki tiltæk önnur gögn. Eins og á stendur, á hann rétt á efnisdómi, eins og hann krefst. Gögn þau, sem fram eru komin með texta á erlendum málum, varða ekki sakarefnið með þeim hætti, að það leiði til frávísunar, að þýðing fylgir ekki. Samkvæmt framansögðu ber að fella hinn kærða frávísunardóm 1419 úr gildi og leggja fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeð- ferðar á ný. Málskostnaður verður ekki dæmdur í héraði. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur er felldur úr gildi, og ber hér- aðsdómara að taka málið til efnismeðferðar á ný. Dómur bæjarþings Seltjarnarness 28. september 1990. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar að loknum munnlegum flutningi um frávísunarkröfu stefnda þann 25. september, er höfðað hér fyrir dóminum með stefnu, birtri 17. mars 1990. Stefnandi er Örn Felixson, Hofgörðum 23, Seltjarnarnesi, kt. 131256- 4699, og stefndi er Skúli Ólafs, Vesturströnd 31, Seltjarnarnesi, kt. 210140- 2719. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 1.800.000 auk hæstu lögleyfðu dráttarvaxta samkvæmt 10. gr. laga nr. 25/1987 frá 21. desember 1987. Stefnandi krefst þess einnig, að dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn þann 21. desember 1988. Jafnframt er krafist málskostnaðar samkvæmt gjald- skrá Lögmannafélags Íslands og að málskostnaðarfjárhæðin beri hæstu lögleyfðu dráttarvexti að liðnum 15 dögum frá dómsuppsögu til greiðslu- dags. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að máli þessu verði vísað frá dómi, en til vara er krafist sýknu. Málskostnaðar er krafist, hver sem úrslit máls- ins kunna að verða, og að málskostnaðurinn beri dráttarvexti að liðnum 15 dögum frá dómsuppsögu til greiðsludags. II. Fallast verður á með stefnda, að lýsing málsástæðna og málavaxta stefn- anda sé ábótavant. Eins og mál þetta er lagt fyrir dóminn af hálfu stefnanda, þykir nokkuð skorta á, að málatilbúnaður stefnanda sé það ljós, að unnt sé að leggja efnisdóm á málið. Einnig þykir nokkuð skorta á, að lögð hafi verið fram þau gögn, sem máli skipta, eða greint frá atvikum á þann veg, að samhengi málsástæðna sé ljóst, svo að unnt sé að taka efnislega afstöðu til málsins. Stefnandi hefur lagt fram tvö skjöl á ensku og eitt skjal, sem er á ensku 1420 og að hluta til á ítölsku. Samkvæmt 40. gr. laga nr. 85/1936 verður þegar af þeirri ástæðu að vísa máli þessu frá dómi. Málskostnaður ákveðst kr. 25.000, sem beri dráttarvexti skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Gunnar Aðalsteinsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, Örn Felixson, greiði stefnda, Skúla Ólafs, kr. 25.000 í málskostnað, sem beri dráttarvexti skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. 1421 Þriðjudaginn 6. nóvember 1990. Nr. 262/1990. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Reyni Haraldssyni (Kristján Stefánsson hdl.). Umferðarlög. Bifreiðar. Ökuhraði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Bjarni K. Bjarnason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur að ósk ákærða áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 14. júní 1990 og jafnframt af hálfu ákæruvalös til þyngingar á refsingu, en staðfestingar á öðrum viðurlögum. Ákærði krefst aðallega sýknu í málinu, en til vara, að hann verði ein- vörðungu dæmdur til fésektar og svipting ökuréttinda til bráðabirgða metin ógild. Fyrir Hæstarétti hefur það verið upplýst um beitingu ratsjártækja við mælingu á ökuhraða, þegar mælt er úr lögreglubifreið á ferð, svo sem hér var, að ratsjá eigi þá að vera stillt á mælingu að hreyfihætti (moving mode) með hnappi, er greinir á milli hennar og mælingar úr kyrrstöðu (stationary mode). Eigi ökuhraði þeirrar bifreiðar, sem mæling beinist að, þá að koma fram á vinstri skjá ratsjárinnar, en hraði lögreglubifreiðarinnar sjálfrar á hægri skjánum. Ef svo fari vegna mistaka, að umræddur hnappur sé stilltur á mælingu úr kyrrstöðu, muni vinstri skjárinn sýna samanlagðan ökuhraða lögreglubifreiðarinnar og þeirrar bifreiðar, sem á móti komi og mælingin beinist að. Hægri skjár ratsjárinnar eigi þá að vera auður, ef hún starfi eðlilega. Þegar ákærði var stöðvaður á Stekkjarbakka eftir akstur yfir Höfða- bakkabrú, var hann kvaddur yfir í bifreið lögreglunnar, þar sem hraði bif- reiðar hans hafði verið mældur. Segir hann, að talan 107 hafi þá staðið á öðrum skjá ratsjárinnar, en 41 á hinum. Miðað við fyrrgreindar upplýs- ingar ætti hærri talan að tákna hraða bifreiðar ákærða í kílómetrum á klukkustund, en lægri talan hraða lögreglubifreiðarinnar. Kemur það heim við frásagnir lögreglumanna af mælingunni og akstri bifreiðanna, að svo hafi verið. 1422 Með vísan til þessa og til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Dæma ber ákærða til að greiða áfrýjunarkostnað málsins svo sem nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknariaun í ríkissjóð, 35.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Kristjáns Stefánssonar héraðsdóms- lögmanns, 35.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 29. maí 1990. Ár 1990, þriðjudaginn 29. maí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Birnu Björnsdóttur fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 281/1990: Ákæruvaldið gegn Reyni Haralds- syni, sem tekið var til dóms 14. maí sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, útgefnu 13. mars sl., á hendur Reyni Haraldssyni, Tunguseli 7, Reykjavík, fæddum 3. júní 1942, „fyrir að aka aðfaranótt laugardagsins 13. janúar 1990 bifreiðinni R-4981 suður Höfðabakka í Reykjavík með allt að 107 kílómetra hraða miðað við klukkustund eftir vegarkafla að Höfðabakkabrú. Telst þetta varða við 1. mgr. 37. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987 og 23. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 625/1989. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 101. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostn- aÁnró“ avadi . Málavextir Laugardaginn 13. janúar sl. voru lögreglumennirnir Birgir Hilmarsson og Jónas H. Þorgrímsson í umferðareftirliti á lögreglubifreiðinni KS-895, Veittu þeir athygli bifreiðinni R-4981, þar sem henni var ekið suður Höfða- bakka, og sýndi ratsjártæki töluna 107 km/klst, en hámarkshraði á þessum vegarkafla er 60 km/klst. Lögreglumenn stöðvuðu akstur bifreiðarinnar við Stekkjarbakka og höfðu tal af ökumanni, ákærða í máli þessu, Reyni Haraldssyni. Ákærði kvaðst telja, að hann hefði ekið á 50 til 60 km/klst. Sagði ákærði ekki mögulegt, að bifreið sín næði mældum hraða. Ákærða var boðið að ljúka málinu með dómsátt, sektargreiðslu og | 1423 mánaðar ökuleyfissviptingu þann 18. janúar sl., en því boði hafnaði hann. Dómari felldi úr gildi bráðabirgðaðkuleyfissviptingu, sem ákærða var gert að sæta frá 13. janúar sl. Ákærði gaf skýrslu fyrir dómi 23. apríl sl. Ákærði viðurkenndi að hafa ekið bifreiðinni R-4981 aðfaranótt laugar- dagsins 13. janúar sl. um Vesturlandsveg og suður Höfðabakka, uns lög- reglan stöðvaði akstur hans við Stékkjarbakka. Bar ákærði, að hann hefði ekið á 50-60 km hraða m/v klst., enda hefði hann verið að tala í talstöð, meðan á akstri stóð. Ákærði kvaðst ekki hafa orðið var við akstur annarra bifreiða suður Höfðabakka, en hafa veitt athygli tveimur bifreiðum, er óku brúna á Höfðabakka til norðurs, og hafi aftari bifreiðin verið lögreglu- bifreið. Ákærði kvaðst hafa séð niðurstöðu mælingar, og hafi talan 107 verið í öðrum glugga ratsjárinnar, en talan 41 í hinum glugganum. Vitnið Birgir Hilmarsson lögreglumaður kom fyrir dóm vegna rannsókn- ar málsins þann 23. apríl sl: og 27. apríl sl. Vitnið bar, að það hefði verið í eftirliti á Höfðabakka 13. janúar sl. Kvaðst vitnið hafa séð bifreið ákærða, er hún kom upp á hæðina, og hefði hún komið inn í radarinn skömmu síðar. Vitnið bar, að bifreið ákærða hefði verið eina bifreiðin, sem kom á móti lögreglubifreiðinni. Það kvaðst ekki minnast þess, að önnur bifreið hefði ekið norður Höfðabakka á undan lögreglubifreiðinni. Vitnið bar, að kærð tala, 107 km/klst.,:hefði verið læst, þegar eftir að hún var lesin af ratsjánni. Vitnið kvaðst ekki hafa orðið vart við, að ákærði hefði hægt á sér, er hann mætti lögreglubifreiðinni. Hefði lögreglubifreiðinni verið snúið við og bifreið ákærða veitt eftirför. Vitnið kvaðst ekki treysta sér til þess að staðsetja nákvæmlega á uppdrætti, hvar bifreið ákærða var, þegar hún var mæld, hvar lögreglubifreiðin var, né heldur, hvar bifreiðarnar mættust. Vitnið bar, að það hefði ásamt Jónasi lesið af ratsjánni, þegar ákærði var hraðamældur. Vitnið kvaðst muna, að ákærði hefði tjáð sér, að bifreið hans kæmist ekki upp í mældan hraða. Vitnið Jónas H. Þorgrímsson lögreglumaður kom fyrir dóm vegna rann- sóknar málsins 23. og 27. apríl sl. Vitnið bar, að það hefði verið ökumaður bifreiðarinnar KS-895, er hraðamæling varðandi hraða bifreiðarinnar R-4981 var gerð. Vitnið kvað lögreglubifreiðina hafa mætt bifreið ákærða neðarlega í brekkunni, rétt ofan við mörkin, sem markast við Árbæjarsafn, og hefði mæling átt sér stað skömmu áður. Vitnið bar, að ratsjá lögreglubifreiðarinnar hefði þá sýnt 107 km/klst. Kvaðst vitnið hafa sett viðvörunarljós lögreglubifreiðar- innar á og hafið eftirför. Vitnið bar, að bifreið ákærða hefði verið eina bifreiðin, sem var ekið á móti lögreglubifreiðinni, og hefði það ekki stöðvað akstur annarra bifreiða það kvöld vegna grunar um of hraðan akstur. 1424 Kvaðst vitnið ekki minnast þess, að önnur bifreið hefði ekið á undan lög- reglubifreiðinni norður Höfðabakka. Vitnið kvaðst muna nokkurn veginn, að hraði lögreglubifreiðarinnar við mælingu hefði verið u.þ.b. 50 km m/v klst. Vitnið skýrði svo frá, að það hefði ekki fylgst með hraða lögreglubifreið- arinnar í upphafi eftirfarar, en er það nálgaðist Stekkjarbakkann, hefði verið jafnt bil á milli bifreiðanna, og hefði hraðamælir lögrelubifreiðar- innar þá sýnt 90-100 km/klst. Vitnið kvaðst ekki hafa veitt athygli, að ákærði hefði dregið úr hraða bifreiðar sinnar, er hann mætti lögreglubifreiðinni. Vitnið kvaðst ásamt Birgi hafa lesið af ratsjánni, þegar ákærði var hraða- mældur. Ekki kvaðst vitnið muna sérstaklega eftir prófun ratsjárinnar. Það kvaðst ekki geta fullyrt, hvort báðar tónkvíslar hefðu verið notaðar við prófun eftir mælingu. Vitnið ber, að það treysti sér ekki til að staðfesta á uppdrætti, hvar bifreið ákærða var, þegar hún var mæld, hvar lögreglu- bifreiðin hefði verið, né heldur, hvar bifreiðarnar hefðu verið, þegar þær mættust. Kvað vitnið það hugsanlega hafa verið 50 m milli lögreglubifreið- arinnar og bifreiðar ákærða, er mæling fór fram og tölunni læst. Vitnið Ólafur Gunnarsson gaf skýrslu við meðferð málsins fyrir dómi. Kvaðst vitnið minnast þess að hafa ekið norður Höfðabakka þann 13. janúar sl. Vitnið bar, að það hefði mætt bifreið ákærða ofan til við miðja brekk- una, milli ljósanna á Bæjarhálsi annars vegar og Vesturlandsvegar hins vegar. Vitnið bar, að þegar það hefði séð, hver var á ferð, hefði það kallað á ákærða í talstöð og þeir tekið tal saman. Bar vitnið, að sambandið hefði slitnað, er komið var niður á Vesturlandsveg yfir ljósin þar. Vitnið bar, að ákærði hefði ekið á frekar hægri ferð, er þeir mættust, á u.þ.b. 40 - 50 km m/v klst. Vitnið kvað umferð hafa verið mjög litla á þessum slóðum. Vitnið Dagbjartur Sigurbrandsson, umsjónarmaður umferðarljósa Reykjavíkurborgar, kom fyrir dóminn og skýrði svo frá, að umferðarljós á Bæjarhálsi væru alumferðarstýrð. Væru málmskynjarar u.þ.b. 5 og 30 m frá götuvita norðan við Bæjarhálsinn og u.þ.b. 5 m frá götuvita sunnan megin. Bar vitnið, að væri engin umferð, loguðu rauð ljós. Væri ekið yfir skynjara, kviknaði rauðgult ljós í tvær sekúndur og síðan grænt. Að beiðni dómara framkvæmdi lögreglan hraðamælingu á bifreið ákærða, R-4981, þann 26. apríl sl. vegna fullyrðingar ákærða um, að bifreið hans nái ekki 107 km hraða miðað við klukkustund. Prófun stjórn- aði Guðmundur Ingi Sigurðsson, varðstjóri í umferðardeild. Lögreglu- maðurinn Ásmundur K. Ásmundsson ók bifreiðinni. Bifreiðinni var ekið af stað á gatnamótum Vesturlandsvegar og Höfðabakka, og var hraði hennar mældur tvisvar sem næst þeim stað, sem ætlað er, að hún hafi verið 1425 hraðamæld á þann 13. janúar sl. Fyrra skiptið mældist hraði hennar 109 km m/v klst. og hið síðara 111 km m/v klst. Ákærði gerði þær athugasemdir við prófunina, að ekki hefðu verið sam- bærilegar aðstæður á vettvangi og voru þann 13. Janúar sl., er verið hafi myrkur og hálka, og að mæling hefði farið fram sunnar í brekkunni þann 26. apríl. Ásmundur K. Ásmundsson lögreglumaður kom fyrir dóminn og skýrði svo frá, að við prófunina hefði hann ekið með olíugjöfina í botni í fyrra skiptið, en ekki í það síðara. Kvaðst hann ekki hafa fylgst eins nákvæmlega með hraðamæli R-4981 í fyrra skiptið, en hann hefði farið yfir 100 km/ klst., en ekki náð 107 km hraða. Í síðara skiptið hefði hraðamælir sýnt 118 km/klst. Niðurstaða. Þrátt fyrir neitun ákærða þykir, þegar gögn málsins eru virt, einkum niðurstaða ratsjármælingar, sem færð var í dagbók, og framburður þeirra tveggja lögreglumanna, sem að mælingu stóðu, vera sannað, að ákærði hefur gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í ákæruskjali, enda ekkert komið fram við rannsókn málsins um, að ekki hafi verið rétt staðið að mælingu. Þykir ekki skipta máli í því sambandi, að eingöngu önnur tónkvíslin hafi verið notuð við prófun eftir mælingu. Varðar brot ákærða við 1. mgr. 37. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðar- laga nr. 50, 1987, og 23. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 625/1987. Ákærði hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1966 13/10 Sakadómur Rvík. Nr. 6461. Sátt: 300 kr. sekt f. brot g. 21. gr. áfl. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 10.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 4 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins að telja. Í ákæruskjali er þess krafist, að ákærði verði dæmdur til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 101. gr. umferðarlaga. Þykir hæfilegt að svipta ákærða ökuréttindum í 1 mánuð frá birtingu dómsins að telja, en frá dregst bráða- birgðasvipting ökuréttinda frá 13. janúar til 18. janúar sl., samtals 6 dagar. Áfrýjun frestar ekki áhrifum þessa dómsákvæðis. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þ.m.t. máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Kristjáns Stefánssonar hdl., sem þykja hæfilega ákveðin kr. 25.000. 90 1426 Dómsorð: Ákærði, Reynir Haraldsson, greiði 10.000 kr. í sekt til ríkissjóðs innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, en sæti ella varðhaldi í 4 daga. Ákærði er sviptur ökuréttindum í | mánuð frá birtingu dóms þessa, en til frádráttar komi bráðabirgðasvipting ökuréttinda frá 13. janúar til 18. janúar sl., samtals 6 dagar. Áfrýjun frestar ekki áhrifum þessa dómsákvæðis. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun Kristjáns Stefánssonar hdl., skipaðs verjanda síns, kr. 25.000. 1427 Miðvikudaginn 7. nóvember 1990. Nr. 153/1988. Steintak h/f (Björgvin Þorsteinsson hrl.) gegn Jóni M. Ívarssyni (Guðný Höskuldsdóttir hrl.) og gagnsök. Vinnusamningur. Uppsögn. Vinnuslys. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Haraldur Henrysson og Hrafn Bragason og Gunnar M. Guðmundsson hæstaréttarlögmaður. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunar- stefnu 25. maí 1988 að fengnu áfrýjunarleyfi 19. sama mánaðar samkvæmt heimild í 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 3. ágúst 1988 að fengnu áfrýjunarleyfi 14. júlí sama ár samkvæmt sömu laga- heimild. Aðaláfrýjandi krefst aðallega sýknu af öllum kröfum gagnáfrýj- anda, en til vara, að kröfur gagnáfrýjanda verði verulega færðar niður. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda. Gagnáfrýjandi krefst þess aðallega, að öllum kröfum aðaláfrýj- anda verði hrundið og honum dæmt að greiða sér 606.084,30 krónur með 2,5% dráttarvöxtum á mánuði af 203.330,30 krónum frá 24. mars 1987 til 6. maí sama ár, en með 30% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1. júní sama ár, en með 33,6% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1. júlí 1987, en með dráttarvöxtum samkvæmt vaxtalögum af 606.084,30 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti, er beri dráttarvexti, auk lögmælts söluskatts og virðisaukaskatts. Til vara krefst hann staðfestingar hins áfrýjaða dóms og á sama hátt málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Áfrýjun máls þessa nær einungis til aðalsakar í héraði. 1428 I. Gagnáfrýjandi hófst óbeðið handa um að bæta loftræstingu í vinnuskúr aðaláfrýjanda með þeirri aðferð, sem lýst er í héraðs- dómi. Við þetta gerðist hann offari og olli á ámælisverðan hátt skemmdum á eign aðaláfrýjanda. Ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms um sýknu aðaláfrýjanda af kröfu gagnáfrýjanda um laun, meðan hann var óvinnufær vegna þeirra meiðsla, er hann þarna varð fyrir. ll. Ekki er sannað, að aðaláfrýjandi hafi veitt gagnáfrýjanda áminn- ingu að viðlögðum starfsmissi, eftir að gagnáfrýjandi sumarið 1986 kastaði nöglum þangað, sem aðrir starfsmenn aðaláfrýjanda voru að starfi. Aðaláfrýjandi sagði gagnáfrýjanda ekki upp starfi strax eftir atvikið 19. janúar 1987, heldur þá fyrst, er gagnáfrýjandi sneri aftur til vinnu 23. mars 1987, eftir að hafa fengið bót meiðsla sinna. Kemur þó fram, að gagnáfrýjandi hafði á þessum tíma nokkrum sinnum rætt við framkvæmdastjóra aðaláfrýjanda, en ósannað er, að þær viðræður hafi snúist um annað en kröfu gagnáfrýjanda um laun, meðan hann væri óvinnufær vegna meiðsla sinna. Ber að stað- festa þá niðurstöðu hins áfrýjaða dóms, að atferli gagnáfrýjanda 19. janúar 1987 réttlæti ekki fyrirvaralausa uppsögn hans án launa á uppsagnarfresti, liðlega tveimur mánuðum eftir að atburðurinn gerðist. Á hann því rétt til bóta úr hendi aðaláfrýjanda. Aðaláfrýj- andi hefur gert sennilegt, að á þessum tíma hafi verið mikil eftir- spurn eftir trésmiðum til starfa. Þegar það er virt, þykja bætur til gagnáfrýjanda hæfilega ákveðnar 250.000 krónur. Verður aðal- áfrýjandi dæmdur til greiðslu þeirrar fjárhæðar með vöxtum svo sem í dómsorði greinir. Aðaláfrýjanda verður dæmt að greiða gagnáfrýjanda 120.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Steintak h/f, greiði gagnáfrýjanda, Jóni M. Ívarssyni, 250.000 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 1. júlí 1987 til greiðsludags og 120.000 krónur í málskostnað að viðlagðri aðför að lögum. 1429 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. janúar 1988. I. Mál þetta, sem dómtekið var 13. janúar sl., er höfðað fyrir bæjarþinginu af Jóni M. Ívarssyni, nnr. 5152-1226, Blikahólum 4, Reykjavík, með stefnu, birtri 9. júní 1987, á hendur Steintaki hf., nnr. 8463-0462, Bilds- höfða 16, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda í aðalsök eru þær, að stefnda verði gert að greiða stefnanda kr. 606.084,30 ásamt 2,5% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði af kr. 203.330,30 frá 24.3. 1987 til 6.5. 1987, en með 3000 dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1.6. 1987, en með 33,6%0 dráttarvöxt- um á ári frá þeim degi til 1.7. 1987, en með 36% dráttarvöxtum á ári af kr. 606.084,30 frá þeim degi til 1.8. 1987, en með 40,8% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1.9. 1987, en með 42% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1.10. 1987, en með 43,2% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1.11. 1987, en með 45,6% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1.12. 1987, en með 49,2 dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1.1. 1988, en með 51,6% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til greiðsludags og málskostnað að skað- lausu skv. gjaldskrá LMFÍ. Kröfur stefnda í aðalsök eru þær aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum aðalstefnanda og honum tildæmdur málskostnaður úr hendi hans skv. málskostnaðarreikningi, sbr. gjaldskrá LMFÍ. Til vara krefst aðalstefndi þess, að bætur verði dæmdar verulega lægri en stefnandi gerir kröfu um í stefnu. Með stefnu, þingfestri þann 1. september sl., höfðaði aðalstefndi sérstakt gagnsakarmál á hendur aðalstefnanda til greiðslu á kr. 3.980 með 3,4% mánaðarlegum dráttarvöxtum frá 1. september 1987 til stefnubirtingardags (sic), en með hæstu lögleyfðu dráttarvöxtum skv. Í. nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Þess er krafist, að dráttarvextir leggist við höfuðstól skuldarinnar á tólf mánaða fresti, í fyrsta sinn 28. ágúst 1988. Þá krefst aðalstefndi málskostnaðar úr hendi aðalstefnanda skv. gjaldskrá LMFÍ. Mál þetta var sameinað aðalmálinu þann 22. september s.á., og er krafa aðalstefnda gagnsök í því máli. Aðalstefnandi gerir þær kröfur í gagnsök, að hann verði alfarið (sic) sýknaður af kröfum gagnstefnanda og gagnstefnanda verði gert að greiða honum málskostnað skv. gjaldskrá LMFÍ. Sættir hafa verið reyndar árangurslaust í aðalsök og gagnsök. II. Málavexti kveður aðalstefnandi vera þá, að hann sé trésmiður og hafi starfað sem slíkur síðan 1971. Hann hafi verið ráðinn til starfa hjá aðal- stefnda þann 19. desember 1985. Þann 19. janúar 1987 hafi aðalstefnandi slas- 1430 ast við vinnu sína hjá aðalstefnda. Slysið hafi orðið með þeim hætti, að aðal- stefnandi, sem hafi verið ásamt öðrum smiðum í vinnuskúr á vinnusvæði aðalstefnda að Frostafold 10 - 12, Reykjavík, hafi skorið sig illa á hendi við að losa lausafag úr falsi úr glugga á vinnskúrnum. Aðalstefnandi hafi notað kúbein, er hann bankaði í gluggafagið, en svo slysalega vildi til, að kúbeinið fór í rúðuna og höndin með, og skaddaðist aðalstefnandi við það á hægri hendi, og skárust sinar sundur. Ástæða þess, að aðalstefnandi vildi opna gluggann, hafi verið sú, að loft- ræstingu hafi verið mjög ábótavant í vinnuskúrnum. Vinnuskúr þessi hafi verið afdrep starfsmanna aðalstefnda á vinnustað. Aðalstefnandi hafi af þessum sökum verið frá vinnu frá slysdegi 19. Janúar til 23. mars 1987. Þegar aðalstefnandi mætti síðan aftur til vinnu sinnar hjá aðalstefnda eftir veikindi sín þann 23. mars 1987, hafi honum verið sagt upp störfum fyrirvaralaust samdægurs. Aðalstefnandi byggi kröfur sínar í fyrsta lagi á þeim staðreyndum, að hann hafi slasast við vinnu sína hjá aðalstefnda og hafi af þeim sökum verið frá vinnu frá 19. janúar 1987 til 23. mars s.á. Þá hafi aðalstefnanda verið sagt upp með ólögmætum hætti. Honum hafi verið sagt upp fyrir- varalaust. En samkvæmt lögum nr. 19/1979 og kjarasamningi bygginga- manna hafi borið að segja aðalstefnanda upp störfum með 3ja mánaða uppsagnarfresti og miða uppsögnina við mánaðamót. Aðalstefnandi hafi orðið fyrir tjóni, þar sem hann var atvinnulaus frá 23. mars 1987, og sé því gerð krafa um greiðslu bóta á þeim for- sendum. Bótakrafa miðist við þær áætluðu tekjur, sem aðalstefnandi hafði haft á uppsagnartímanum, eða frá i. apríl 1987 til i. júlí 1987, ef hann hefði fengið að starfa áfram í uppsagnarfrestinum, eins og lög og kjarasamningar geri ráð fyrir. Innheimtutilraunir hafi ekki borið árangur. Kröfur sínar sundurliðar aðalstefnandi þannig: A. Staðgengilslaun 19.1. - 19.2. 1987, dskj. nr. 10 - 14 og 1S - 17 kr. 159.701,25 Orlof af tímavinnu, dskj. 10 - 14 A 6.677,25 B. Dagvinnulaun 19.2. - 23.3. 1987 (209,63 x 160), 33.540,80 10,17% orlof s 3.411,09 C. Staðgengilslaun 23.3. - i.7. 1987, dskj. 32 “ 391.059,00 Orlof af tímavinnu, dskj. 32 S 11.695,00 Samtals kr. 606.084,39 1431 Orlof staðgengilslauna komi af tímavinnu eingöngu, þar sem uppmæling sé reiknuð út með orlofi. Um lagarök vísar aðalstefnandi til |. nr. 19/1979. Þá vísar hann til kjara- samnings byggingamanna, sem að stofni til hafi verið gerður 27. október 1980, gr. 12 og gr. 7. Um vexti vísar aðalstefnandi til |. nr. 58/1960 og |. nr. 25/1987 og auglýs- inga Seðlabanka Íslands um vaxtafót á hverjum tíma. Orlofskrafan byggist á 4. kafla í áðurnefndum kjarasamningi svo og |. nr. 87/1971 með síðari breytingum. Þá vísar aðalstefnandi til meginreglna kröfuréttarins um greiðslu skaða- bóta vegna vanefnda á samningum. Um málskostnað vísar hann til 12. kafla |. nr. 85/1936. Aðalstefndi og gagnstefnandi kveður málavexti vera þá, að þann 19. janúar 1987 hafi aðalstefnandi, sem var í vinnu hjá aðalstefnda, unnið tjón á eignum aðalstefnda á vinnusvæði hans að Frostafold 10 - 12, Reykjavík. Aðalstefndi hafi verið ásamt vinnufélögum sínum í matartíma í vinnuskúr á byggingasvæði aðalstefnda, og hafi hann í æðiskasti brotið rúðu í vinnu- skúrnum. Hann hafi skyndilega tekið æðiskast, eftir að menn höfðu matast, og kvartað yfir ólofti í vinnuskúrnum. Í því skyni að bæta loftið í vinnuskúrnum hafi aðalstefnandi gripið til kúbeins og reynt að losa glugg- ann úr vinnuskúrnum, og er það hafi ekki tekist, hafi hann í æði sínu slegið kúbeininu gegnum rúðuna. Aðalstefnandi hafi við það slasast á hendi, og hafi hann verið frá vinnu í liðlega 2 mánuði eða til 23. mars 1987. Sýknukröfu í aðalsök byggir aðalstefndi á því, að ekki hafi verið um vinnuslys að ræða, heldur hafi aðalstefnandi á saknæman og ólögmætan hátt brotið rúðu í vinnuskúrnum og valdið aðalstefnda og sjálfum sér tjóni með þeirri háttsemi. Vegna þessarar hegðunar aðalstefnanda eigi krafa hans um laun frá 19. janúar 1987 til 23. mars s.á. ekki rétt á sér, hvorki skv. 1. nr. 19/1979 né kjarasamningi byggingamanna frá 27. október 1980, en þeim reglum sé ekki ætlað að bæta starfsmanni vinnutap, er verði fyrir slysi við það að vinna tjón á eignum vinnuveitanda síns. Þá mótmælir aðalstefndi því, að um ólögmæta uppsögn hafi verið að ræða af hans hálfu, er aðalstefnanda var sagt upp störfum fyrirvaralaust með bréfi, dags. 23. mars 1987. Með tilliti til þeirrar hegðunar aðalstefn- anda að valda með saknæmum og ólögmætum hætti tjóni á eignum aðal- stefnda og þess, að hann hafi vegna þeirrar hegðunar ekki getað mætt til vinnu á annan mánuð, auk þess sem aðalstefnandi hafi áður verið áminntur fyrir að ráðast að samstarfsmönnum sínum sumarið 1986 og kasta í þá þriggja tommu nöglum, svo að þeim stafaði stórhætta af (sic). Hafi aðal- stefnandi þá fyrirgert rétti til uppsagnarfrests skv. lögum og kjarasamning- um. Styðji aðalstefndi kröfu sína um sýknu í aðalsök við reglur skaðabóta- 1432 réttar og reglur vinnuréttar. Þá sé því mótmælt, að loftræstingu hafi verið ábótavant í vinnuskúr aðalstefnda. Vinnuskúrinn hafi verið byggður í sam- ræmi við lög um aðbúnað og hollustuhætti á vinnustöðum nr. 46/1980 og reglugerð um húsnæði vinnustaða nr. 255/1975, og hafi Vinnueftirlit ríkis- ins engar athugasemdir gert við vinnuskúrinn. Varakröfu sína byggir aðalstefndi í aðalsök á eftirfarandi atriðum: a) Að ekki sé rétt að miða kröfu aðalstefnanda um staðgengilskaup 19. janúar til 19. febrúar við laun Hauks Sigurðssonar fyrir þann tíma, því að vegna fjarveru aðalstefnanda frá vinnu þann tíma hafi vinnuálag aukist til mikilla muna hjá Hauki Sigurðssyni. Ákvæði laga nr. 19/1979 og kjara- samnings byggingamanna frá 27. október 1980 um staðgengilskaup sé ætlað að tryggja þeim, er slasist við vinnu, fullt kaup í einn mánuð, meðan veik- indi vari, en sé ekki ætlað að gera hann betur settan en hann hefði verið, ef hann hefði verið við vinnu þann tíma. Því sé rétt við útreikning stað- gengilskaups aðalstefnanda að miða við laun aðalstefnanda og Hauks Sigurðssonar, áður en aðalstefnandi varð fyrir slysi, og vísist til dskj. nr. 26 - 28 í því sambandi. b) Með þeirri háttsemi sinni að brjóta rúðu í vinnuskúr aðalstefnda hafi aðalstefnandi sjálfur átt stærstan þátt í því vinnutapi, er hann varð fyrir 19. janúar 1987 - 23. mars s.á. Með hliðsjón af eigin sök aðalstefnanda á slysi því, er hann varð fyrir, beri að lækka bótaábyrgð aðalstefnda veru- lega. Byggi aðalstefndi þessa kröfu sína á reglum skaðabótaréttar og kröfu- réttar. c) Aðalstefnandi hafi ekki sinnt þeirri skyldu, sem á tjónþola hvíli skv. almennum reglum kröfuréttar, að draga, svo sem kostur sé, úr tjóni sínu. Aðalstefnandi hafi orðið vinnufær að nýju þann 23. mars 1987, er honum var sagt upp störfum af aðalstefnda. Frá þeim tíma hafi aðalstefnandi engri vinnu sinnt og krefji aðalstefnda um áætluð laun til 1. júlí s.á, Á þeim tíma hafi verið mikil þensla í byggingariðnaði á Reykjavíkursvæðinu, einkum með tilkomu byggingar nýrrar verslunarmiðstöðvar í Kringlunni í Reykjavík. Aðalstefnandi hefði því hæglega getað komið í veg fyrir tekju- tap frá 23. mars 1987 til 1. júní s.á. og unnið við iðn sína. Krafa um málskostnað byggist á Í. nr. 85/1936. Málsástæður gagnstefnanda í gagnsök eru þær, að gagnstefndi hafi með ólögmætri og saknæmri háttsemi valdið gagnstefnanda tjóni á eignum hans, þar sem gagnstefndi hafi með ásetningi brotið rúðuna í vinnuskúr gagnstefnanda. Gagnstefnandi styðjist við reglur skaðabótaréttar, að því er varði bótaskyldu gagnstefnda, en við lög nr. 25/1987 varðandi vaxta- kröfuna og lög nr. 85/1936 varðandi málskostnaðarkröfuna. Heimild til gagnstefnu byggist á 49. gr. I. nr. 85/1936. Gagnstefndi kveður málavexti vera með öðrum hætti en fram komi í 1433 gagnstefnu. Hafi verið um opnanlegan glugga að ræða, sem stóð fastur. Hafi gagnstefndi haft í hyggju að opna þennan glugga, þar sem hér hafi verið um eina opnanlega gluggann að ræða í vinnuskúrnum, og hafi hann notað til þess kúbein, sem hann beindi að gluggaumgjörðinni. Þar sem glugginn var fastur og opnaðist ekki, hafi gagnstefndi beint kúbeininu nokkrum sinnum að gluggafaginu, en með þeim afleiðingum, að í síðustu atlögunni hafi kúbeinið lent af tilviljun í glerinu, sem hafi orðið til þess, að gagnstefndi meiddist töluvert á hendi. Því sé algerlega mótmælt, að um ásetningsverk hafi verið að ræða, heldur óhappatilviljun, sem sé á ábyrgð gagnstefnanda, þar sem honum beri að sjá um, að eini opnanlegi glugginn á vinnuskúrnum sé opnanlegur. Það geti því varla talist ásetningsverk, þótt glugginn hafi brotnað við tilraunir gagnstefnda til að opna hann. Megi benda á 43. gr. 1. nr. 46/1980, hvað varði loftræstingu o.fl. á vinnu- stöðum, og setji stjórn vinnueftirlitsins reglur þar að lútandi, og sé skylt að hafa vinnuskúr loftræstan með. opnanlegum glugga eða einhverjum öðrum hætti, sem teldist fullnægjandi. Þar sem slíku hafi ekki verið fyrir að fara, hafi gagnstefnda verið heimilt að opna gluggann með þeim hætti, sem hann gerði, þrátt fyrir það að svo slysalega vildi til, að glugginn brotn- aði við tilraunir hans. Il. Vitnin Ívar Már Arnbjörnsson, Haukur Sigurðsson og Örn Hauksson, sem allir voru inni í vinnuskúrnum, þegar aðalstefnandi slasaðist, hafa komið fyrir dóm og gefið skýrslu. Samkvæmt framburði þeirra svo og með hliðsjón af framburði aðalstefnanda sjálfs fyrir dómi má telja upplýst, að atvik hafi orðið með þeim hætti, að aðalstefnanda rann í skap vegna reykjarsvælu og ónógrar loftræstingar í vinnuskúrnum í umrætt sinn, og tók hann í skaphita kúbein og réðst með það á gluggann í því skyni að spenna hann úr falsinum. Ekkert vitnanna gat tjáð sig um það, hvort aðal- stefnandi braut rúðuna vísvitandi, og er það því ósannað, en sönnunarbyrði um það atriði hvílir á aðalstefnda. Umræddur gluggi var þannig úr garði gerður, að hann var festur Í gluggafalsinn og ekki gert ráð fyrir því, að hann væri opnanlegur. Hann var t.d. ekki á hjörum. Hins vegar þurfti tiltölulega litlar aðgerðir til þess að losa hann og breyta þannig, að hægt væri að hafa hann opnanlegan. Þá er upplýst, að aðalstefnandi hafði enga heimild aðalstefnda til að breyta glugga þessum, svo að hann yrði opnanlegur. Verður því að telja, að aðalstefnandi hafi gerst offari, er hann réðst að glugganum með þessum hætti í matartíma starfsmanna. Þá liggur fyrir, að unnt var að opna útihurð og fá þannig loft inn. Þá var í skúrnum langur, mjór, opnanlegur gluggi, og liggur ekki fyrir, að 1434 athugasemdir hafi verið gerðar við loftræstingu í skúrnum af hálfu vinnu- eftirlitsins. Vegna meiðsla, sem aðalstefnandi hlaut á hendi, er rúðan brotnaði, varð hann frá vinnu í liðlega tvo mánuði. Er fyrri hluti kröfu aðalstefnanda launakrafa í forföllum vegna slyssins. Samkvæmt 5. gr. 1. nr. 19/1979 skal allt fastráðið verkafólk, sem ráðið hefur verið hjá sama atvinnurekanda í eitt ár samfellt, er það forfallast frá vinnu vegna sjúkdóma eða slysa, eigi missa neins í af launum sínum, í hverju sem þau eru greidd, í einn mánuð. Þá skal það, hafi það verið ráðið hjá sama atvinnurekanda í samfellt þrjú ár, halda daglaunum í einn mánuð, en tvo mánuði eftir fimm ára samfellda ráðningu hjá sama atvinnu- rekanda. Í greinargerð, sem fylgdi frumvarpi til laga þessara, segir svo í athugasemdum um $. grein: „,....Allar þessar greiðslur skal atvinnurekandi inna af hendi, þótt veikindi séu óviðkomandi þeirri vinnu, sem launþeginn stundar, og þótt slys sé ekki í tengslum við vinnuna, svo fremi að ekki sé til að dreifa ásetningi eða gáleysi launþegans sjálfs.“ Ákvæði 5. greinar laganna ber að túlka með hliðsjón af þessum athugasemdum, enda er sýnt, að það hefur ekki verið tilgangur með lagasetningunni að skapa verkafólki skýlausan rétt til launa, ef um ásetning eða gáleysi hefur verið að ræða. Í þessu sambandi ber þó að líta svo á, að gáleysi þurfi að vera verulegt, ef viðkomandi á að missa réttindi vegna þess. Í kjarasamningum byggingamanna frá 27. október 1980, grein 7.3., segir, að allir, sem unnið hafa í iðngreininni í eitt ár samfellt, skuli, er þeir forfall- ast frá vinnu vegna sjúkdóms eða slysa, eigi missa neins í af launum sínum, í hverju sem þau eru greidd, í einn mánuð auk dagvinnulauna í næstu 3 vikur, og hafi hann unnið í 3 ár samfellt í starfsgreininni, skal hann að auki halda dagvinnulaunum í eina viku og í fjórar vikur að auki eftir $ ár í starfsgreininni. Ákvæði þetta í kjarasamningnum er að mestu leyti sniðið eftir áður- nefndri 5. gr. i. nr. 19/1979, nema hvað ákvæðið um veikindadaga er rýmra samkvæmt ákvæðum samningsins. Hins vegar verður ákvæði þetta ekki túlkað rýmra en lagaákvæðið varðandi réttinn til launagreiðslunnar, þannig að verði starfsmaður fjarverandi frá vinnu vegna slyss eða veikinda, sem stafa af ásetningi eða stórfelldu gáleysi starfsmannsins, þá þykir hann hafa glatað rétti til launa á forfallatímanum. Eins og atvikum var háttað, er aðalstefnandi slasaðist, og að framan er rakið, verður að telja, að aðalstefnandi hafi með vítaverðu gáleysi sínu og yfirgangi valdið tjóni sínu, og ber því að sýkna aðalstefnda af kröfum aðal- stefnanda um laun á tímabilinu 19. janúar - 23. mars 1987. Síðari hluti kröfugerðar aðalstefnanda er um staðgengilslaun í uppsagn- arfresti. 1435 Samkvæmt framburði aðilja fyrir dómi er upplýst, að aðalstefnandi fékk enga viðvörun um, að honum yrði sagt upp störfum án uppsagnarfrests, er hann sneri aftur til vinnu, og hitti hann þó fyrirsvarsmann aðalstefnda, Vigni H. Benediktsson, öðru hverju á þessu tímabili, er hann kom vikulega til að krefja um laun, sem hann taldi sig eiga rétt til í slysaforföllum sínum. Þá er ósannað, að tiltal það, er aðalstefnanda var veitt sumarið 1986, er hann kastaði nöglum að starfsmönnum á vinnusvæði aðalstefnda, hafi verið í formi áminningar um brot í starfi. Telja verður, að atburður sá, er varð tilefni uppsagnarinnar, geti ekki verið grundvöllur fyrirvaralausrar uppsagnar án launa í uppsagnarfresti lið- lega tveimur mánuðum eftir, að atburðurinn gerðist. Ber því að taka kröfur aðalstefnanda um laun í uppsagnarfresti til greina. Krafa stefnanda í þessum þætti málsins sundurliðast þannig: Staðgengilslaun 23.3. - 1.7. 1987 kr. 391.059,00 Orlof af tímavinnu fs 11.695,00 Samtals kr. 402.754,00 Krafa þessi miðast við staðgengilslaun Hauks Sigurðssonar, og er launa- útreikningi ekki mótmælt. Samkvæmt 3. og 5. mgr. Í. gr. Í. nr. 19/1979, sbr. og kjarasamning byggingamanna, gr. 12.1. og 12.1.1., á aðalstefnandi rétt til þriggja mánaða uppsagnarfrests, og miðast laun við mánaðamót. Af hálfu aðalstefnda hefur því ekki verið andmælt, að greiðslur í upp- sagnarfresti miðist við staðgengilslaun, en einungis haldið fram, að aðal- stefnanda hafi borið að draga úr tjóni sínu, með því að nóg framboð hafi verið á vinnu í starfsgreininni á þessum tíma, og hafi aðalstefnandi hæglega getað aflað sér tekna á tímabilinu. Ekki verður fallist á þessa mótbáru aðalstefnda, og verður þessi hluti kröfu aðalstefnanda tekinn til greina að fullu. Eftir þessum úrslitum í aðalsök ber að dæma aðalstefnda til að greiða aðalstefnanda kr. 95.700 í málskostnað, þar með talinn söluskattur kr. 8.700. Í gagnsök krefur aðalstefndi aðalstefnanda um greiðslur vegna skemmda á rúðu í vinnuskúr aðalstefnda. Eins og að framan hefur verið rakið um tjónsatburðinn, verður að telja, að aðalstefnandi hafi með athæfi sínu bakað sér bótaábyrgð vegna skemmda á eignum aðalstefnda, og þar sem fjárhæð í gagnsök er óumdeild, ber að taka kröfur gagnstefnanda Í gagnsök til greina að fullu, þó þannig, að vextir dæmast eins og greinir í dómsorði. 1436 Þar sem ekki liggur fyrir, að krafa þessi hafi verið innheimt fyrr en með gagnstefnu í máli þessu, þykir rétt að taka tillit til þess við ákvörðun máls- kostnaðar, og þykir hann hæfilega ákveðinn kr. 16.500, þar með talinn söluskattur, kr. 1.500. Sigríður Ólafsdóttir borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Aðalstefndi, Steintak hf., Bíldshöfða 16, Reykjavík, greiði aðal- stefnanda, Jóni M. Ívarssyni, Blikahólum 4, Reykjavík, kr. 402.754 ásamt 3690 dráttarvöxtum á ári frá 1.7. 1987 til 1.8. 1987, en með 40,8%0 dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1.9. 1987, en með 4200 dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1.10. 1987, en með 43,2% dráttar- vöxtum á ári frá þeim degi til 1.11. 1987, en með 45,6% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til 1.12. 1987, en með 49,2%0 dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til i.i. 1988, en með $1,6% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til greiðsludags og kr. 95.700 í málskostnað. Aðalstefnandi, Jón M. Ívarsson, greiði aðalstefnda, Steintaki hf., kr. 3.980 ásamt dráttarvöxtum skv. |. nr. 25/1987 frá 1. september 1987 til greiðsludags, og skulu dráttarvextir leggjast við höfuðstól skuldarinnar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 1. september 1988. Þá greiði aðalstefnandi, Jón M. Ívarsson, aðalstefnda, Steintaki hf., kr. 16.500 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 1437 Fimmtudaginn 8. nóvember 1990. Nr. 273/1988. Aðalstöðin hf. (Eiríkur Tómasson hrl.) gegn Landeigendum Ytra-Njarðvíkurhverfis með Vatnsnesi (Hákon Árnason hrl.). Lóðarleiga. Mat. Ómerking. Frávísun frá héraðsdómi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Guðrún Erlendsdóttir og Haraldur Henrysson og Gunnar M. Guðmundsson hæstaréttarlögmaður. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 5. sept- ember 1988. Hann krefst aðallega sýknu af kröfum stefnda. Til vara krefst hann þess að verða aðeins dæmdur til að greiða 45.780,78 krónur ásamt dráttarvöxtum svo sem í héraðsdómi greinir, þó þannig, að dráttarvextir verði reiknaðir af 20.926,85 krónum frá 1. janúar 1987 til 1. janúar 1988, en af 45.780,78 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Til þrautavara krefst áfrýjandi þess að verða aðeins dæmdur til að greiða 66.693,77 krónur með dráttarvöxtum svo sem í héraðsdómi greinir, þó þannig, að dráttarvextir verði reiknaðir af 30.748,62 krónum frá 1. janúar 1987 til 1. janúar 1988, en af 66.693,77 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Áfrýjandi krefst málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara, að málskostnaður verði látinn niður falla bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms auk málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Varakröfu sína miðar áfrýjandi við breytingar, sem orðið hafa á vísitölu framfærslukostnaðar á árunum 1953 til 1986 og 1987, en þrautavarakrafan er miðuð við breytingar, sem orðið hafa á vísitölu byggingarkostnaðar á sama tíma. Ákvæði samningsins frá 22. nóvember 1953 um leigugjald fyrir lóðina nr. 86 við Hafnargötu í Keflavík, nú 33,83 krónur á ári, var orðið bersýnilega ósanngjarnt. Var stefnda heimilt að leita endur- skoðunar á því með vísan til ákvæðis 36. gr. laga nr. 7/1936 um 1438 samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, sbr. 6. gr. laga nr. 11/ 1986 um breyting á þeim lögum, sem stefndi byggir kröfu sína á. Er ákvæði þetta svohljóðandi: „Samningi má víkja til hliðar í heild eða að hluta, eða breyta, ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir sig. Hið sama á við um aðra löggerninga. Við mat skv. 1. mgr. skal líta til efnis samnings, stöðu samnings- aðilja, atvika við samningsgerðina og atvika sem síðar komu til.““ Í hinum áfrýjaða dómi er gerð grein fyrir mati hinna dómkvöddu matsmanna og atriðum þeim, sem fram koma í matsgerð þeirra um grundvöll matsins. Þá er í héraðsdómi greint frá því, sem fram kom í framburði matsmannanna, er þeir staðfestu matsgerð sína fyrir dómi, þ.e., að við matið hafi þeir ekki litið til þeirra samninga, sem gerðir voru um leigu á þeim lóðum, sem matið náði til, eða þeirra forsendna, sem samningarnir voru byggðir á. Matsgerðin er því ekki í samræmi við þær reglur um framkvæmd mats, sem framangreint lagaákvæði áskilur. Auk þess er sá galli á matinu, að þar koma ekki fram upplýsingar um leigugjald fyrir þær lóðir á Suðurnesjum, sem matsmenn höfðu til viðmiðunar. Með hliðsjón af þessu er ekki unnt að leggja umrædda matsgerð til grundvallar dómi í málinu. Stefndi hefur ekki uppi varakröfu í málinu, en mótmælir því, að hækkun leigu fyrir lóðina ráðist af opinberum vísitölum, sem ætlað er að mæla breytingar á verðlagi í landinu. Að svo vöxnu máli skortir lagaforsendur til þess, að fjallað verði efnislega um fjárkröfu stefnda. Verður því ekki hjá því komist að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu frá héraðsdómi. Eftir þessum málsúrslitum þykir málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti eiga að falla niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Keflavíkur 9. júní 1988. Mál þetta, sem dómtekið var 16. maí sl., höfðaði félagið Landeigendur Ytra-Njarðvíkurhverfis með Vatnsnesi, nnr. $978-6857, Ytri-Njarðvík, gegn 1439 Aðalstöðinni hf., nnr. 0078-9525, Hafnargötu 86, Keflavík, með þingfest- ingu málsins 27. janúar 1988. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 148.820 með Inánar tilgreindum vöxtum) auk málskostnaðar að skaðlausu. Þá krefst stefnandi þess, að heimilað verði að færa höfuðstól skuldarinn- ar upp um áfallna dráttarvexti á 12 mánaða fresti, í fyrsta skipti 1. janúar 1988. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að hann verði algjörlega sýknaður af kröfum stefnanda í málinu, en til vara, að kröfurnar verði lækkaðar. Þá krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnanda samkvæmt gjaldskrá LMFI. Með úrskurði, sem kveðinn var upp í bæjarþingi Keflavíkur 3. mars 1988, vék hinn reglulegi héraðsdómari, Jón Eysteinsson bæjarfógeti, sæti í málinu með vísan til 7. tl. 36. gr. laga nr. 85/1936. Friðgeir Björnsson yfirborgardómari var skipaður setudómari í þessu máli með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, dags. 5. apríl 1988. Niðurstaða dómsins. Eigi verður á það fallist, að líta beri fram hjá matsgerð dómkvaddra Matsmanna, sem stefnandi byggir m.a. kröfur sínar á í þessu máli, af þeim sökum, að stefnda hafi eigi verið tilkynnt um fyrirhugaða dómkvaðningu, eins og stefndi heldur fram. Ekki er upplýst, að af hálfu stefnda hafi verið hreyft nokkrum athugasemdum við dómkvaðninguna, er forsvarsmaður hans, að sögn lögmanns stefnda, mætti á fundi, sem matsmenn boðuðu til, með aðilum matsins, en gera verður ráð fyrir, að stefndi hafi þá eða með fundarboðinu fengið í síðasta lagi vitneskju um, að dómkvaðningin hefði farið fram. Ekki er annað upplýst en að athugasemdir stefnda um þetta atriði hafi fyrst komið fram í greinargerð hans í máli þessu. Vildi stefndi eigi una aðferðinni við dómkvaðninguna, bar honum að kæra hana til Hæstaréttar samkvæmt heimild í niðurlagsákvæði 21. gr. laga nr. 75/1973 innan þess tveggja vikna frests, sem tilskilinn er í 22. gr. sömu laga. Það gerði stefndi eigi, og hefur sú staðreynd, að stefndi var ekki boðaður til dómkvaðningarinnar, engar réttarverkanir í þessu máli. Eins og að framan er rakið, sömdu aðilar þessa máls árið 1953 um leigu fyrir lóðina að Hafnarstræti 86, sem nemur nýjum kr. 33,83. Það er án alls vafa, að samkvæmt 1. mgr. 36. gr. samningalaganna er það ósann- gjarnt af stefnda að bera nú samninginn fyrir sig að þessu leyti. Verður fallist á það með stefnanda, að hann geti samkvæmt framangreindri laga- grein krafist hærri leigu af stefnda. 1440 Umkrafið leigugjald fyrir árið 1986, kr. 60.460, er byggt á niðurstöðum hina dómkvöddu matsmanna frá 17. desember 1985, en þeir voru dóm- kvaddir til þess að meta hæfilega leigu fyrir ákveðnar lóðir í Keflavík og Njarðvík, þ. á m. lóðina að Hafnargötu 86. Var í matsbeiðni vísað til 2. mgr. 2. gr. laga nr. 75/1917 um útmælingar lóða í kaupstöðum, löggiltum kauptúnum o.fl., sem í gildi var, þegar matið fór fram. Umkrafin leiga fyrir árið 1987, kr. 88.360, er fundin með sömu aðferð og matsmennirnir beittu, þ.e. að reikna hana 2% af gildandi fasteignamati. Þegar leigusamningurinn var gerður, var lóðin mæld út úr ræktuðu túni, og ekki hefur tekist að upplýsa þrátt fyrir tilraunir í þá átt, hvort hún var þá metin til sérstaks fasteignaverðs eða hvenær það var fyrst gert. Eins og að framan er rakið, öðlaðist stefndi samkvæmt leigusamningnum svo ríkan rétt yfir lóðinni, að jafna má til beins eignarréttar, þegar frá er talið, að hann má ekki selja eða veðsetja hluta af lóðinni, heldur aðeins lóðina í heild. Ekki er upplýst, með hvaða hætti leigufjárhæðin var fundin, nema vitnið Haukur Hersir Magnússon kveður forsvarsmenn stefnanda hafa sett upp ákveðið leigugjald, sem stefndi hafi gengið að. Ekkert er upp- lýst um það, hvort sýnilegar eða hugsanlegar breytingar á verðgildi ís- lenskrar krónu hafi haft áhrif á fjárhæð leigugjaldsins. Ekkert sérstakt er upplýst um stöðu samningsaðila, en ekki verður betur séð en hún hafi verið bærilega jöfn. Þannig er fáu til að dreifa varðandi stöðu aðila eða atvik við samnings- gerðina, sem hægt er að styðjast við, þegar meta skal, hver sanngjörn leiga sé fyrir lóðina að Hafnarstræti 86. Þau atvik, er síðar komu til, eru mjög miklar breytingar á verðgildi íslenskrar krónu, og óumdeilt verður að telja, að lóðin að Hafnarstræti 86 hafi orðið verðmætari en í upphafi, bæði vegna þróunar í bæjarfélaginu og væntanlega einnig vegna framkvæmda stefnda. Matsmenn kváðust hafa metið lægri leigu vegna þess, að verðmæti lóðarinnar hefði ekki aukist fyrir tilstilli stefnanda. Eigi þykir unnt að fallast á þá málsástæðu stefnda, að hækkun á leigugjaldi fyrir lóðina eigi að miðast við framreikning á upp- haflegu leigugjaldi eftir vísitölum. Þykir óhjákvæmilegt, eins og atvikum og upplýsingum í þessu máli er háttað, að miða hækkun á leigugjaldinu við niðurstöðu hinna dómkvöddu matsmanna, en mati þeirra hefur út af fyrir sig ekki verið hnekkt. Samkvæmt þessu ber að taka kröfur stefnanda til greina. Málskostnaður, sem stefndi greiði stefnanda, þykir hæfilega ákveðinn kr. 50.000. Friðgeir Björnsson setudómari kvað upp þennan dóm. 1441 Dómsorð: Stefndi, Aðalstöðin hf., greiði stefnanda, Landeigendum Ytri- Njarðvíkurhverfis með Vatnsnesi, kr. 148.820 með (nánar tilgreindum vöxtum) og kr. 50.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Stefnanda er heimilt að bæta árlega áföllnum dráttarvöxtum við höfuðstól dómkröfunnar, í fyrsta sinn Í. janúar 1988. 91 1442 Fimmtudaginn 8. nóvember 1990. Nr. 82/1990. Skúli Jónsson (Kristinn Sigurjónsson hrl.) gegn Brynhildi Jensdóttur (Guðmundur Pétursson hrl.) og gagnsök. Óvígð sambúð. Skipti. Úthlutunargerð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Bjarni K. Bjarnason og Hjörtur Torfason og Stefán Már Stefánsson prófessor. Aðaláfrýjandi skaut hinum áfrýjaða úrskurði til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 2. mars 1990. Dómkröfur aðaláfrýjanda eru þær, að gagnáfrýjanda verði aðallega gert að greiða dráttarvexti af 150.134 krónum frá 1. mars 1987 til greiðsludags, en til vara af 96.130,80 krónum frá sama tíma og til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 19. mars 1990. Hún krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda fyrir Hæstarétti að viðbættum virðisauka- skatti á málflutningsþóknun. Í skiptarétti Kópavogs mótmælti aðaláfrýjandi frumvarpi skipta- ráðanda að úthlutunargerð í heild sem röngu. Hann gerði þar þá aðalkröfu að fá sinn hluta af !.250.000 krónum verðbættan og með vöxtum frá 1. mars 1987. Þá fjárhæð hafði gagnáfrýjandi mótteki á árinu 1986, en aðaláfrýjandi taldi, að gagnáfrýjandi hefði tekið peningafjárhæð þessa ólöglega í sína vörslu. Varakrafa aðaláfrýj- anda var miðuð við þá fjárhæð, sem honum var ætluð í frumvarpi skiptaráðanda að úthlutunargerð, þ.e. 150.134 krónur. Krafðist hann þess, að við þá fjárhæð bættust verðbætur samkvæmt láns- kjaravísitölu frá |. mars 1987 og 5% ársvextir. Loks gerði aðal- áfrýjandi þá þrautavarakröfu, að dráttarvextir yrðu reiknaðir af 150.134 krónum frá 1. mars 1987 til greiðsludags. Skiptaráðandi hafnaði kröfum þessum. Hér fyrir dómi hefur aðaláfrýjandi fallið frá kröfum, sem svara 1443 til aðalkröfu og varakröfu í héraði, en haldið fast við þrautavara- kröfu, sem hann gerir nú að aðalkröfu sinni. Eins og kröfugerð áfrýjanda er háttað, þykja ekki vera lagafor- sendur til þess að taka til greina kröfur hans um dráttarvexti af fyrrgreindum fjárhæðum. Ber því að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða úrskurðar. Rétt þykir, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera Óraskaður. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Úrskurður skiptaréttar Kópavogs 16. febrúar 1990. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar að loknum munnlegum málflutn- ingi þann 12. febrúar sl., var þingfest hér fyrir réttinum þann 9. febrúar sl., er sóknaraðili lagði fram greinargerð og krafðist úrskurðar skiptaréttar- ins varðandi fyrirhugaða úthlutun úr búi málsaðila. Kröfur. Sóknaraðili gerir þær kröfur, að honum verði greiddur hlutur hans af þeim kr. 1.250.000, sem búið var að greiða |. mars 1987, en sóknaraðili kveður varnaraðila hafa tekið þessa fjármuni í sína vörslu ólöglega. Við munnlegan flutning málsins kom fram, að lögmaður sóknaraðila telur hlut hans af þessari fjárhæð vera 3800 hennar. Þá gerir sóknaraðili þá kröfu, að á fjárhæðina verði greidd lánskjaravísitöluuppbót frá 1. mars 1987, 173,85%, þannig að krafan sé þá 1.200.787. Þá gerir sóknaraðili einnig kröfu um, að á þessa fjárhæð verði greiddir 5% ársvextir frá 1. mars 1987, kr. 175.115. Alls nemi því krafa þessi kr. 1.375.902. Sóknaraðili gerir þá varakröfu, að við þá fjárhæð, sem honum var ætluð við fyrirhugaða úthlutun, kr. 150.134, verði bætt lánskjaravísitölu miðað við 1. mars 1987, kr. 210.007, og 5% ársvöxtum frá sama tíma, alls kr. 397.792. Til þrautavara gerir sóknaraðili þá kröfu, að dráttarvextir reiknist á kr. 150.134 frá 1. mars 1987 til greiðsludags. Þá gerir sóknaraðili kröfu um málskostnað að mati réttarins. Varnaraðili gerir þá kröfu, að söluandvirði fasteignarinnar að Tungu- heiði 6 í Kópavogi verði skipt milli málsaðila á grundvelli dóms Hæstaréttar í málinu nr. 360/1987, dags. 12.5.1989. 1444 Varnaraðili kveðst sætta sig við úthlutun á grundvelli frumvarps á dskij. nr. 19. Varnaraðili gerir kröfu um málskostnað að mati réttarins úr hendi sóknaraðila og vísar í því sambandi til 177. gr. og 182. gr. eml. Málavextir. Málsaðilar áttu saman fasteignina að Tunguheiði 6 í Kópavogi, en seldu hana með kaupsamningi, dags. 5. maí 1986. Deildu aðilar um það, í hvaða hlutföllum söluverðið skyldi skiptast milli þeirra, og um það, hvort þeirra bæri ábyrgð á áhvílandi skuldum. Sumar þeirra yfirtóku kaupendur, en seljendur tóku að sér að létta öðrum af eigninni. Var úr þessum deilumálum ekki skorið fyrr en með dómi Hæstaréttar 12. maí 1989, en dómsorð hans hljóðar svo: „Við skipti á búi áfrýjanda, Brynhildar Jensdóttur, og stefnda, Skúla Jónssonar, vegna sambúðarslita þeirra skal reikna henni 62 hundraðshluta og honum 38 hundraðshluta í eigninni að Tunguheiði 6 í Kópavogi. Til skulda stefnda teljast lán frá Lífeyrissjóði verkstjóra, upphaflega samtals 99.000,00 krónur, og lán frá Byggingarsjóði ríkisins, upphaflega að fjárhæð 65.000,00 krónur, og beri hann ábyrgð á eftirstöðvum þeirra lána. Lán frá Byggingarsjóði ríkisins, upphaflega að fjárhæð 33.000,00 krónur, skal vera á ábyrgð þeirra að jöfnu. Hvor aðili skal bera sinn kostnað af málinu.“ Var málið að þessum úrslitum fengnum tekið til meðferðar í skiptarétti Kópavogs á ný, og skyldi söluandvirði eignarinnar nú skipt með málsaðilum. Söluandvirðið reyndist þá að nokkru leyti ógreitt, því að vegna vanefnda seljenda á því að létta af eigninni láni frá Lífeyrissjóði verkstjóra höfðu kaupendur stöðvað greiðslur umsamins kaupverðs, eftir að hafa greitt kr. 1.250.000 af útborgun, auk þess að hafa yfirtekið lán frá Byggingarsjóði ríkisins, að fjárhæð kr. 304.503,88, samtals kr. 1.554.503,88, en umsamið verð var kr. 2.575.000. Um síðir náðust sættir með kaupendum og seljendum um uppgjör vegna kaupanna, m.a. með yfirtöku kaupenda að fyrrnefndu lífeyrissjóðsláni, en af því höfðu þau borið kostnað frá árinu 1987, og var til þess tekið tillit við uppgjör. Er skemmst frá því að segja, að greiðslur kaupenda samkvæmt sam- komulaginu, sem voru teknar í vörslur skiptaréttarins, voru kr. 212.832 í reiðufé og tvö skuldabréf, sem gefin voru út af kaupendum til handhafa þann 17. nóvember 1989, að fjárhæð kr. 331.562 hvort bréf. Bréfunum var þinglýst, og var kostnaður vegna þess tekinn af eign búsins, kr. 10.520. Bréfin eru nú til innheimtu í Sparisjóði Kópavogs, og eru kaupendur þegar farnir að greiða af þeim. 1445 Að margreyndum sáttatilraunum með málsaðilum um skiptingu þess, sem til er í búinu, milli þeirra var þann 24. janúar sl. lagt fram frumvarp að úthlutunargerð í búinu. Eins og fyrr segir, sætti sóknaraðili sig ekki við þá skiptingu eigna, sem frumvarpið gerði ráð fyrir, mótmælti því í heild sinni og gerði ofanritaðar kröfur. Frumvarp það, sem frammi liggur, dskj. nr. 19, byggist á því, að andvirði hins upphaflega kaupsámnings er skipt milli aðila, svo sem dómur Hæsta- réttar mælir fyrir um. Frá hluta hvors aðila er svo dregið það, sem þau hafa notið, eftir því sem kaupsamningurinn varð efndur. Sóknaraðila bar 59% þess, sem ógreitt var, en varnaraðila 41%. Við uppgjör við kaupendur á árinu 1989 varð samkomulag með öllum aðilum um, að kaupendur ættu ógreitt að núvirði kr. 1.736.250 eða að frá- dregnu gjaldi vegna þinglýsingar og skiptagjaldi í ríkissjóð kr. 1.712.590. Af þeirri fjárhæð bar sóknaraðila 59%, kr. 1.010.428, en varnaraðila 41%, kr. 702.162. Framangreind fjárhæð var þó ekki greidd, vegna þess að sam- komulag var um það að draga frá henni þann kostnað, sem kaupendur höfðu af vanskilum og að lokum yfirtöku lánsins frá Lífeyrissjóði verk- stjóra, samtals kr. 860.294, þannig að í búinu eru nú til skipta kr. 852.296. Þar sem lífeyrissjóðslánið var á ábyrgð sóknaraðila, þykir eðlilegt að draga lækkun endanlegrar greiðslu kaupenda vegna þess eingöngu frá hans hluta eftirstöðvanna. Samkvæmt frumvarpinu skiptast fjármunir búsins því þannig á milli að- ila, að varnaraðila beri kr. 702.162, en sóknaraðila kr. 150.134 í reiðufé. Niðurstöður. Kröfur sóknaraðila byggjast á því, að 38% þess hluta, sem greiddur var af útborgun samkvæmt kaupsamningnum, hafi verið eign hans, og beri varnaraðila, sem tók við þessum fjármunum, að skila honum hans hluta, verðtryggðum og með vöxtum. Á þessa skoðun sóknaraðila verður ekki fallist, enda bar varnaraðila 6270 kaupverðsins, og fjármunir þeir, sem hún móttók, fóru ekki fram úr því marki. Það, að kaupsamningurinn varð ekki efndur samkvæmt efni sínu, verður að teljast á ábyrgð sóknaraðila. Aðal- kröfu sóknaraðila er því hafnað. Varakröfu sóknaraðila er einnig hafnað, þar sem skuld kaupenda við selj- endur var reiknuð til núvirðis við uppgjör miðað við nóvember 1989, og er fjárhæðin, sem sóknaraðila er ætluð í frumvarpinu, miðuð við það uppgjör. Þrautavarakröfu sóknaraðila er hafnað á sömu forsendum. Sóknaraðili skal sjálfur bera sinn kostnað af málinu. Krafa varnaraðila um úthlutun á grundvelli dóms Hæstaréttar er tekin til greina. 1446 Krafa varnaraðila um málskostnað úr hendi sóknaraðila er tekin til greina og ákveðst kr. 55.000. Síðastgreint úrskurðaratriði sé aðfararhæft. Rétt þykir, að úthlutun fari fram í samræmi við frumvarp að úthlutunar- gerð, sem fram var lagt þann 24. janúar sl., og eignum búsins verði skipt þannig á milli aðila, að sóknaraðili fái kr. 150.134 í reiðufé, en varnaraðili fái kr. 702.162 í skuldabréfum og reiðufé. Úrskurð þennan kvað upp Kristrún Kristinsdóttir fulltrúi. Úthlutun úr búi Brynhildar Jensdóttur og Skúla Jónssonar verði þannig, að Skúli Jónsson fái í sinn hlut kr. 150.134 í reiðufé, en Bryn- hildur Jensdóttir fái kr. 702.162 í sinn hlut, að hluta í reiðufé og að hluta í skuldabréfum. Sóknaraðili, Skúli Jónsson, greiði varnaraðila kr. 55.000 í máls- kostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1447 Föstudaginn 9. nóvember 1990. Nr. 114/1990. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Stefáni Brynjari Óskarssyni (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.). Þjófnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 27. febrúar 1990 að ósk ákærða, en einnig af hálfu ákæru- valds til þyngingar refsingar. Refsingu ákærða ber að ákveða með hliðsjón af 255. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940 auk þeirra greina, sem í héraðs- dómi eru nefndar. Með þessari athugasemd ber með vísan til for- sendna hins áfrýjaða dóms að staðfesta hann. Það athugast, að rétt var að taka í sakadómi skýrslu af Bergþóri Elí Sveinssyni. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað málsins svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Ákærði, Stefán Brynjar Óskarsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jón- asar A. Aðalsteinssonar hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 2. febrúar 1990. Ár 1990, föstudaginn 2. febrúar, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Helga 1. Jónssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 61-63/1990: Ákæruvaldið gegn X, Y og Stefáni Brynjari Óskarssyni, sem tekið var til dóms 30. f.m. 1448 Málið er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, dagsettri 23. október sl., á hendur ákærðu, „X,..., Y,..., og Stefáni Brynjari Óskarssyni, Suður- hólum 18, kennitala 18.09.67-3709, öllum til heimilis í Reykjavík, fyrir eftirgreinda þjófnaði á árinu 1989: I. Ákærðu er öllum gefið að sök að hafa aðfaranótt föstudagsins 30. júní brotist í félagi inn í Grillskálann á Hellu og stolið þar og (sic) um 125.000 krónum í tékkum og reiðufé og áfengisflösku. Telst ofangreind háttsemi ákærðu varða við 244. gr. almennra hegningar- laga nr. 19, 1940, og háttsemi ákærða X samkvæmt ákærulið 11.3 jafn- framt, sbr. 20. gr. sömu laga. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Málavextir. 1. Aðfaranótt föstudagsins 30. júní sl. var brotist inn í Grillskálann á Hellu og stolið um 125.000 krónum í tékkum og reiðufé og áfengisflösku. Höfðu horfið úr peningakassa á skrifstofu kr. 35.200 í peningaseðlum, kr. 7.500 í 50 kr. mynt, kr. 8.000 í 10 kr. mynt og kr. 300 í 5 kr. mynt. Tveir peninga- kassar voru Í afgreiðslu, og hafði verið stolið úr öðrum þeirra um 4.000 - 5.000 kr. í skiptimynt og hinum kr. 56.695 í mynt, ávísunum og greiðslu- kortanótum og kr. 14.000, sem áttu að vera þar í skiptimynt. Ákærði X hefur við rannsókn og meðferð málsins skýlaust játað að hafa verið þarna að verki ásamt meðákærðu. Hefur ákærði skýrt svo frá, að hann hafi ætlað að fara með ákærða Stefáni Brynjari til Amsterdam, og hafi þeir ætlað að fara eitthvað út á land í innbrot til að afla fjár fyrir ferðinni. Hafi ákærði Y síðan allt í einu slegist í hópinn. Hafi þeir allir farið austur fyrir fjall, en ekkert verið búið að ákveða, hvert ferðinni væri heitið. Kveðst ákærði hafa stungið upp á því að brjótast inn í Esso-skálann í Hveragerði, þar sem hann þekkti til þar, en hinir ekki viljað það og þeir haldið áfram austur á Hellu og komið þangað um k. 2.00. Hafi ákærði og Stefán Brynjar brotist saman inn í Grillskálann þar, en Y beðið í bifreið ákærðu á meðan. Kveðst ákærði hafa spennt upp aðaldyrnar með járni, sem hafi verið í bifreiðinni. Hafi þeir stolið þarna peningum og ávísunum úr afgreiðslukössum, 6 bjórum og einni flösku af áfengi. Eftir þetta hafi þeir farið til Reykjavíkur og Stefán Brynjar ekið bifreiðinni. Hafi þeir farið beint í Jórufell, þar sem Stefán Brynjar hafi greitt strák kr. 4.000 skuld 1449 með skiptimynt. Þaðan hafi ákærðu haldið til Keflavíkurflugvallar, þar sem þeir hafi keypt sér farseðla til Amsterdam fyrir peningana, sem þeir höfðu stolið í Grillskálanum. Að svo búnu hafi ákærði keypt sér gjaldeyri og haldið ásamt meðákærðu til Amsterdam. Ákærði Y hefur einnig við rannsókn og dómsmeðferð málsins afdráttar- laust játað að hafa verið þarna að verki ásamt meðákærðu. Kveður ákærði, að ákærðu hafi allir ákveðið að fara greint sinn austur fyrir fjall í innbrot, og kveðst ákærði hafa ekið þangað bifreið af gerðinni Daihatsu, sem ákærði Stefán Brynjar hafi sagst eiga. Áður en haldið hafi verið af stað, kveður ákærði, að komið hafi verið við í skemmu, þar sem vinnuveitandi Stefáns Brynjars hafi aðstöðu, og þar hafi Stefán Brynjar tekið verkfæri, m.a. felgujárn, rörtöng, hamar og meitil. Hafi síðan verið ekið á Hellu og þar ákveðið að brjótast inn Í Grillskálann. Hafi X og Stefán Brynjar farið þar inn um kl..1.55 um nóttina og komið:til baka eftir um 15 - 20 mínútur með þýfið, um 125.000 krónur í tékkum og reiðufé og áfengis- flösku. Hafi ákærðu skipt peningunum á leiðinni til Reykjavíkur og ákærði fengið um kr. 30.000 í seðlum og kr. 1.050 í mynt og X og Stefán Brynjar sagt, að þetta væri jöfn skipting. Í Reykjavík hafi Stefán Brynjar greitt einhverjum Bergþóri skuld með skiptimynt úr innbrotinu á Hellu. Að svo búnu hafi ákærðu haldið út á Keflavíkurflugvöll. Þar hafi ákærði keypt sér gjaldeyri og ákærðu haldið við svo búið til Amsterdam. Ákærði Stefán Brynjar Óskarsson hefur bæði við rannsókn og meðferð málsins neitað sök í máli þessu, en kannast við að hafa farið ásamt með- ákærðu til Amsterdam að morgni 30. júní sl. Bergþór Elí Sveinsson, fæddur 7. janúar 1971, hefur greint frá því, að ákærðu hafi komið til sín aðfaranótt 30. júní sl. milli kl. 3.00 og 4.00. Þar hafi Stefán Brynjar greitt sér skuld, að fjárhæð kr. 4.000, með smá- mynt. Um kl. 5.00 hafi hann farið ásamt ákærðu og öðrum strák til Kefla- víkurflugvallar í bifreið af tegundinni Daihatsu Charmant, sem Stefán Brynjar eigi, og hafi bifreiðinni verið lagt fyrir framan flugstöðina þar. Vísaði Bergþór Elí rannsóknarlögreglu ríkisins á umrædda bifreið hinn 1. júlí sl., þar sem hún stóð á bifreiðastæði fyrir utan Flugstöð Leifs Eiríks- sonar á Keflavíkurflugvelli. Þá liggur frammi í málinu ljósrit af gjaldeyrisumsókn ákærða Stefáns Brynjars, dagsett 30. júní 1989, fyrir 475 hollenskum gyllinum. Hefur ákærði kannast við að hafa sótt um gjaldeyri þennan og fengið greint sinn. Niðurstöður. Sannað er með skýlausum játningum ákærðu X og Ý, sem eru Í samræmi við annað það, sem fram er komið í málinu, að þeir hafa gerst sekir um háttsemi þá, sem þeim er gefin að sök í ákæru. 1450 Þá er sannað með framburði ákærðu X og Y, sem studdur er öðrum gögnum málsins, að ákærði Stefán Brynjar Óskarsson hefur gerst sekur um það atferli, sem honum er gefið að sök í ákæru. Varðar háttsemi ákærðu við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 1940. s Ákærði Stefán Brynjar hefur 7 sinnum sæst á sektargreiðslu í dómi vegna umferðarlagabrota, fíkniefnabrota og brots gegn lögum um lax- og silungs- veiði. Þá hefur hann sætt eftirtöldum refsidómum: 1986 9/9 Dómur: Fangelsi 2 mán., skb. 3 ár, 10.000 kr. sekt f. brot g. 244. gr. alm. hgl. 1986 26/9 Dómur: 2.000 kr. sekt f. broi g. 1.mgr. 37. gr. umfi. 1988 21/9 Dómur: Fangelsi 3 mán. f. brot g. 244. gr. alm. hgl. Dómur frá 9.9. 786 dæmdur með. 1989 18/7 Dómur: Fangelsi 2 mán., hegningarauki, f. brot g. 244. gr. alm. hgl. Refsingar. Ákærðu hafa unnið sér til refsingar samkvæmt 244. gr. almennra hegn- ingarlaga. Brot það, sem ákærði Stefán Brynjar er sakfelldur fyrir í máli þessu, er ítrekun við dóminn frá 21. september 1988, sbr. 71. gr. almennra hegn- ingarlaga, en hegningarauki við dóminn frá 18. júlí 1989, sbr. 78. gr. sömu laga. Með hliðsjón af framansögðu þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi 4 mánuði. Dæma ber ákærða X til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sigurðar Georgssonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 35.000, og ákærða Stefán Brynjar til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sigmundar Hannessonar héraðsdómslögmanns, sem teljast hæfileg kr. 30.000, en annan sakarkostnað greiði ákærði X að 1/6 hluta, en ákærðu allir óskipt að 5/6 hlutum. Dómsorð: Ákærði X sæti fangelsi 4 mánuði. Ákærði Y sæti fangelsi 10 mánuði. 1451 Ákærði Stefán Brynjar Óskarsson sæti fangelsi 4 mánuði. Fresta skal fullnustu refsingar ákærða X og 7 mánaða af refsingu ákærða Y, og skulu refsingarnar niður falla að liðnum 3 árum frá uppkvaðningu dóms þessa, haldi ákærðu hvor um sig almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955. Ákærði X greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sigurðar Georgssonar hæstaréttarlögmanns, 35.000 krónur, og ákærði Stefán Brynjar greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sigmundar Hannessonar héraðsdómslögmanns, 30.000 krónur. Annan sakar- kostnað greiði ákærði X að 1/6 hluta, en ákærðu allir óskipt að 5/6 hlutum. 1452 Miðvikudaginn 14. nóvember 1990. Nr. 154/1990. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Jóni Karli Kristjánssyni (Jón Oddsson hrl.). Líkamsárás. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Benedikt Blöndal og Bjarni K. Bjarnason. Ríkissaksóknari hefur áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 28. mars 1990 að ósk ákærða, en einnig af hálfu ákæruvalds til þyngingar á refsingu. Verjandi krefst þess aðallega, að ákærði verði sýknaður, en til vara, að honum verði einvörðungu gerð vægasta refsing, er lög leyfa, og að refsing verði þá skilorðsbundin. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Jón Karl Kristjánsson, greiði allan „áfrýjunar- kostnað málsins, þar með talin málsóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Oddssonar hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 15. mars 1990. Ár 1990, fimmtudaginn 15. mars, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 154/1990: Ákæruvaldið gegn Jóni Karli Kristjánssyni, sem tekið var til dóms þann 27. febrúar sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 27. júní sl., á hendur ákærða, „Jóni Karli Kristjánssyni, Fjarðarseli 6, Reykjavík, 1453 kennitala 23.09.48-7399, fyrir líkamsárás með því að hafa aðfaranótt sunnudagsins 15. janúar 1989 í íbúð að Njarðarholti 2, Mosfellsbæ, veist að Elíási Guðvarðarsyni, fæddum 18. maí 1950, þar sem Elías lá í rúmi í íbúðinni, þrifið í vinstri handlegg hans og kastað honum í vegg og svipt honum síðan til nokkrum sinnum í þeim tökum með þeim afleiðingum, að Elías hlaut liðhlaup á ytri enda vinstra viðbeins og slit á liðböndum í vinstri axlarlið. Telst þetta varða við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20, 1981. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málavextir eru þessir: Þann 24. janúar 1989 sneri Elías Guðvarðarson, kt. 18.05.50-2169, sér til RLR í þeim tilgangi að kæra líkamsárás, er hann kvaðst hafa orðið fyrir sunnudaginn 15. janúar sama ár að Njarðarholti 2, Mosfellsbæ, af hálfu ákærða. Skýrði kærandi svo frá fyrir dómi þann 9. janúar sl., að hann hefði farið ásamt tveimur stúlkum á heimili Þórhalls Kárasonar í Mosfells- bæ. Hefði ákærði skömmu síðar komið á vettvang undir áhrifum áfengis og heimtað, að gestirnir yrðu reknir út. Kvað kærandi, að önnur stúlkan hefði verið orðin ölvuð, og hefði hún farið inn í rúm. Kvað kærandi, að ráðgert hefði verið að fara á dansleik, og kvaðst hann hafa farið inn í her- bergi til stúlkunnar til þess að athuga, hvort hún vildi ekki koma með. Kvaðst kærandi hafa sest á rúmið og legið fram á vinstri handlegg og rætt við stúlkuna. Kvaðst hann hafa legið ofan á sænginni. Að sögn kæranda kallaði ákærði inn í herbergið, og sagði hann kæranda að láta stúlkuna í friði. Kvaðst kærandi engu hafa svarað, og hefði ákærði þá komið inn og það engum togum skipt, að ákærði hefði gripið með báðum höndum í vinstri handlegg kæranda og sveiflað honum þannig, að fætur hans lentu á veggnum. Kvað kærandi Þórhall hafa komið inn og stöðvað ákærða. Þá hafi Súsanna einnig komið inn í herbergið. Kærandi kvað ákærða eftir þetta hafa hamast á handlegg hans og sagt, að ekkert væri að honum. Kvaðst kærandi síðan hafa farið af staðnum ásamt ákærða og Þórhalli. Kærandi kvaðst hafa verið frá vinnu í 9 mánuði eftir þetta, þó ekki sam- fellt, og kvaðst kærandi hafa unnið í júlí, en þá hafa orðið að hætta. Kvaðst kærandi aka greiðabíl, en ekki geta stundað erfiðisvinnu. Kærandi hafði í hyggju að höfða einkamál til greiðslu skaðabóta á hendur ákærða. Kærandi leitaði samdægurs til slysadeildar Borgarspítalans, en þaðan var hann fluttur á Landakotsspítala. Vottorð Höskulds Baldurssonar læknis, sérfræðings í bæklunarlækningum, dagsett 18/3 1989, er svohljóðandi: „„Sjúkl. var lagður inn á Landakotsspítala akút af læknum slysadeildar Borgarspítalans þ. 15.1.89. Í sjúkrasögu kemur fram að sjúkl. hafi kvöldið 1454 fyrir innlögn verið staddur í samkvæmi, undir áhrifum áfengis, og lent þar í stimpingum við kunningja sinn. Sjúkl. segir að kunninginn hafi ráðizt á sig og kastað sér með miklu offorsi utan í vegg. Í sjúkraskýrslunni segir að sjúkl. muni lítið eftir það, en þegar hann vaknaði að morgni, var hann mjög aumur í vinstri öxl, bólginn og með mikla verki. Leitaði þá til slysa- deildar þar sem fyrsta skoðun og myndataka fór fram, en sjúkl. var síðan lagður á Landakotsspítala til frekari meðferðar. Í heilsufarssögu kemur fram að sjúkl. hafi almennt verið hraustur en það er saga um mikla áfengis- og lyfjanotkun og mun sjúkl. hafa verið í meðferð vegna þessa. Skoðun við komu á Landakotsspítala leiðir ekki í ljós nein áverkamerki annars staðar en um vinstri öxl. Skoðun á öxlinni leiðir í ljós greinilegt liðhlaup í acromioclavicular-lið ofan á vi. öxl. Sjúkl. getur nánast ekkert hreyft í öxlinni vegna sársauka og hann er hvellaumur við þreifingu yfir liðbilinu og bólginn þar um. Rtg-myndir sem teknar voru á slysadeild sýna að ytri endinn á viðbeininu er genginn upp og úr acromial-liðnum. Sé mæld fjarlægðin frá processus coracoideus og upp að neðri flöt viðbeins, mælist hæ.megin 8 mm en vi.megin 16-17 mm, bæði á liggjandi myndum og mynd- um með þungaálagi. Það er þannig greinilegt að sjúkl. er með 3. stigs lið- hlaup í acromioclavicular-lið með sliti á trapezium og conoid ligamentum. Sjúkl. er tekinn til aðgerðar þ. 16.1.'89. Í svæfingu er acromioclavicular- liðurinn færður í réttar skorður og þetta fest með skrúfu sem gengur úr viðbeini niður í precessus coracoideus scapulae. Sjúkl, er síðan settur í „„collar and cuff““-umbúðir. Sjúkl. var töluvert slæmur af verkjum eftir aðgerðina og þar sem hann býr einn var hann nokkuð lengur á spítalanum en almennt gerist eftir þessar aðgerðir, en þ. 23.1.789 útskrifast sjúkl. heim. Sjúkl. kemur til saumatöku þ. 30.1.'89 en þá eru tvær vikur liðnar frá aðgerð. Saumar eru þá teknir úr skurði og er skurður vel gróinn, ekkert er að sjá athugavert við ac-liðinn en sjúkl. er verulega aumur og kvartar mikið um verki. Ákveðið er að hann haldi áfram að hafa hendina (sic) í „„collar and cuff““-umbúðum, en hann er hvattur til að æfa og hreyfa í axlarlið eins mikið og umbúðir leyfa. Hann fær leiðbeiningar um æfingar sem hann á að gera heima. Sjúkl. kemur til ambulant-aðgerðar þ. 27,2.'89, en þá hefur verið ákveð- ið að fjarlægja skrúfu þá sem heldur viðbeininu niðri. Sjúkl. hefur haldið áfram að hafa slæma verki og óþægindi frá öxlinni, mest segir sjúkl. óþæg- indin vera á nóttunni en miklu minni óþægindi að deginum þegar hann sitji uppi eða sé á hreyfingu. Rtg-myndir sem voru nýteknar sýna að skrúfa lá óbreytt, það var spurning hvort ytri endi viðbeins hefði aðeins hreyfzt til gagnvart acromion, en það var talið að liðbönd væru nú gróin auk þess 1455 sem maður sá töluverða kalkmyndun í liðböndum milli viðbeins og processus coracoidei, þannig að talið var að ekki væri þörf á skrúfunni lengur. Hún var því fjarlægð í staðdeyfingu þennan dag. Jafnframt var haft samband við sjúkraþjálfara í Hafnarfirði þar sem sjúkl. dvelur núna og voru lögð drög að því að sjúkl. færi þangað og hæfi sjúkraþjálfun til þess að ná upp krafti og hreyfiferli í vi. axlarlið. Sjúkl. mun nú vera í þessari meðferð. Álit: Sjúklingur fær acromioclavicular luxatio, þ.e. liðhlaup á ytri enda viðbeins þannig að viðbeinsendinn gengur upp á við og liðbönd slitna. Þetta er fært í réttar skorður, fest með skrúfu. Skrúfa hefur nú verið fjarlægð og sjúkl. hefur hafið sjúkraþjálfunarmeðferð til að ná upp afli í axlarvöðva og ná upp hreyfiferli í axlarlið. Búast má við að það taki sjúkl. þó nokkrar vikur að ná upp þeim styrk í öxlinni og þeirri hreyfingu sem nægir til að hann geti unnið störf sín, en sjúkl. starfar sem sendibifreiðarstjóri og þarf því að geta borið og lyft með höndunum. Maður gerir sér vonir um að þegar sjúkraþjálfunarmeðferð lýkur, verði sjúkl. jafngóður og einkenna- laus frá öxlinni, en því er ekki að leyna að stundum kemur það fyrir að sjúklingar hafa áframhaldandi verki frá acromioclavicular-liðnum, og ef svo færi, væri hugsanlegt að gera þyrfti aðra aðgerð á lið þessum til að sjúkl. yrði óþægindalaus. Hvort til slíks kemur er ómögulegt að segja á þessu stigi málsins. ““ Ákærði skýrði svo frá fyrir dómi þann 5. febrúar sl., að hann hefði kom- ið á vettvang um kl. 22.30, og kvaðst hann hafa verið undir litlum áfengis- áhrifum. Hafi þarna verið fyrir Þórhallur Kárason, sem ekki var undir miklum áfengisáhrifum, Elías, Súsanna og Jóhanna, og voru stúlkurnar dauðadrukknar að sögn ákærða og Elli mikið ölvaður. Kvaðst ákærði kannast við Ella og talað (sic) við hann. Kvaðst ákærði hafa farið í sturtu og:síðan farið fram. Að sögn ákærða fór yngri stúlkan inn í svefnherbergið u.þ.b. einni klst. eftir, að ákærði kom á staðinn. Eftir smástund hafi Elli farið inn á svefnherbergisganginn. Kvaðst ákærði hafa ætlað á salernið, og á leið þangað kvaðst hann hafa séð inn í herbergið, og var Elli þá kom- inn upp í rúm hjá stúlkunni. Að sögn ákærða var Elli kominn undir sæng, en stúlkan hafi snúið frá honum. Kvaðst ákærði hafa kallað á Ella, sem hafi beðið ákærða að skipta sér ekki af þessu. Kvað ákærði Ella hafa staðið upp, og kvaðst ákærði hafa snúið sér við og farið fram. Kvaðst ákærði hafa heyrt skruðninga og séð Ella á fjórum fótum á gólfinu. Ákærði kvaðst ekki vita ástæðu þess, að Elli datt. Kvað ákærði Þórhall hafa komið inn ganginn um þetta leyti, en Súsanna hafi verið steinsofandi inni í stofu, þeg- ar ákærði kom þangað. Ákærði neitaði því, að áverkar á Ella væru af sín- um völdum. Þá neitaði ákærði að hafa togað í handlegg Ella inni í stofu, en kvað Ella hafa kvartað um meiðsli í öxl. Hafi þeir þrír tekið leigubifreið 1456 saman og þeir Þórhallur farið í Hollywood, en Elli sennilega farið heim til sín. Ákærði kvað Ella hafa hringt heim til sín daginn eftir þetta, og varð sonur ákærða fyrir svörum. Hafi Elli borið á ákærða, að hann hafi meitt sig. Ákærði taldi mikil tengsl milli vitna í máli þessu, og kvað hann þau hafa sammælst um framburð sinn gegn ákærða. Kvaðst ákærði vera kunningi Þórhalls, og hefðu þeir kynnst í Danmörku. Vitnið Jóhanna Guðmundsdóttir, kt. 200770-5959, kom fyrir dóm þann 9. janúar sl. Kvaðst vitnið hafa verið undir áhrifum áfengis og hafa farið inn í herbergi og kvaðst hafa verið búin að vera þar dálitla stund, er Elías kom inn. Hafi hann setið á rúmstokknum og spurt vitnið, hvort það ætlaði með á dansleik. Kvað vitnið ákærða hafa komið inn, og hafi hann þrifið í Elías um axlir, að því er vitninu fannst, og slengt honum utan í skáp. Kvaðst vitnið hafa grúft sig niður og ekki fylgst með því, sem gerðist eftir það. Vitnið kvað hafa verið dimmt þarna inni og ítrekaði, að það hefði séð ákærða rifa í Elías, og kvað vitnið þeita hafa rifjast betur upp fyrir sér eftir skýrslutöku hjá RLR, en þar skýrði vitnið svo frá þann 7. mars sl., að það hefði ekki séð ákærða rífa Elías upp, en fundið það. Fyrir dómi kvaðst vitnið hafa heyrt fleiri dynki, eftir að það grúfði sig niður, og fannst vitninu það vera ákærði að tukta Elías til. Vitnið kvaðst hafa farið inn í stofu eftir þetta, en mundi ekki, hvort karlmennirnir voru farnir. Ítrekað (sic) aðspurt kvaðst vitnið aðeins hafa séð ákærða rifa í Elías, en þá kvaðst vitnið hafa grúft sig niður og því ekki séð framhaldið. Að sögn vitnisins var á þessum tíma kunningsskapur milli vitnisins og Súsönnu, en vitnið kvaðst hafa kannast við Elías. Vitnið Þórhallur Kárason, kt. 200652-3399, kom fyrir dóm sama dag. Kvaðst vitnið vera kunningi ákærða. Hafi Súsanna, Jóhanna og Elías kom- ið í heimsókn til vitnisins, og hafi klukkan þá verið um 21.00. Um kl. 23.00 hafi ákærði komið, og var hann ekki áberandi ölvaður, en eitthvað undir áhrifum áfengis. Um kl. 23.30 hafi Jóhanna farið inn í herbergi, og u.þ.b. i0 mínútum síðar hafi Elías farið á eftir henni. Skömmu síðar hafi ákærði farið inn á salerni, að því er vitnið taldi, og eftir það kvaðst vitnið hafa heyrt rifrildi milli ákærða og Elíasar. Kvaðst vitnið hafa farið fram að at- huga þetta, og kvaðst vitnið þá hafa séð ákærða og Elías, þar sem þeir stóðu fyrir framan herbergisdyrnar og rifust. Vitnið kvaðst engin átök hafa séð milli þeirra. Hafi þeir síðan sest inn í stofu, setið saman í sófa og þrátt- að eitthvað. Vitnið varð ekki vart við, að ákærði togaði í handlegg Elíasar, meðan þeir sátu í sófanum. Vitnið kvað Elías ekki hafa kvartað um meiðsli, og hafi þeir þrír farið saman í leigubifreið á dansleik, en Elías hafi hins vegar haldið áfram með leigubifreiðinni. Vitnið kvað Súsönnu ekki hafa farið inn á gang, er vitnið fór að athuga með ákærða og Elías. Vitnið Súsanna Regína Gunnarsdóttir, kt. 300354-5139, kom fyrir dóm 1457 þann 24. janúar sl. Kvað vitnið, að sér hefði verið boðið ásamt Jóhönnu og Ella heim til Þórhalls. Hafi ákærði komið á vettvang um miðnætti, og var hann mjög leiðinlegur og reyndi að fá fólkið út. Hafi Jóhanna farið inn í herbergi og lagt sig. Vitnið kvað Ella skömmu síðar hafa farið inn í herbergi að tala við Jóhönnu, og skömmu síðar kvaðst vitnið hafa heyrt dynk, og kvaðst vitnið ásamt Þórhalli hafa farið að kanna þetta. Vitnið kvað Ella hafa legið á gólfinu, en Jóhanna lá í rúminu, en ákærði stóð við hurðina. Vitnið kvað Jóhönnu hafa sagt, að ákærði hefði grýtt Ella í vegginn. Þegar komið var fram í stofu, kvað vitnið, að ákærði hefði togað í handlegg Ella, sem hafi kvartað sáran. Vitnið kvaðst ekki hafa séð ákærða grýta Ella í vegginn, en vitnið kvað ekkert fara á milli mála, hvað gerst hafði, slíkur var hávaðinn. Við yfirheyrslur hjá RLR þann 7. febrúar 1989 skýrði vitnið svo frá, að það hefði séð ákærða grýta Elíasi í hraunaðan vegg í herberginu, en fyrir dómi kvað vitnið þetta ekki rétt, það hefði ein- ungis heyrt dynk. Niðurstöður. Ákærði hefur þráfaldlega haldið fram sakleysi sínu og neitað því, að áverkar á Elíasi Guðvarðarsyni séu af sínum völdum, heldur hljóti hann að hafa dottið. Þegar virtur er framburður vitnanna Elíasar og Jóhönnu og litið er til áverka þeirra, er Elías hlaut, þykir ekki varhugavert að telja sannað, að ákærði eigi sök á áverkum þessum. Þá hefur vitnið Súsanna stutt þá frá- sögn Elíasar, að ákærði hafi eftir þetta togað í handlegg Elíasar í stofunni. Varðar þessi háttsemi ákærða við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann árin 1966-1968 þrívegis sæst á sektargreiðslur fyrir brot gegn almennum hegningarlögum, áfengislögum og umferðarlögum, og 1976 hlaut hann 10 daga varðhald fyrir ölvunarakstur. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin varðhald í 45 daga, en fullnustu refsingarinnar þykir mega fresta, og skal hún niður falla að liðnum 3 árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Dæma ber ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin máls- varnarlaun Jón Oddssonar hrl., skipaðs verjanda síns, kr. 30.000. Dómsorð: Ákærði, Jón Karl Kristjánsson, sæti varðhaldi í 45 daga, en fullnustu refsingarinnar skal fresta og hún niður falla að liðnum 3 árum frá upp- kvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegn- ingarlaga. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Oddssonar hrl., kr. 30.000. 92 1458 Fimmtudaginn 15. nóvember 1990. Nr. 363/1988. Valgarð Briem hrl. f.h. Nedlloyd Lijnen B.V. (Garðar Briem hdl.) gegn Hf. Eimskipafélagi Íslands (Sigfús Gauti Þórðarson hdl.). Farmflutningur. Farmskírteini. Aðild. Fyrning. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 7. nóvem- ber 1988 að fengnu áfrýjunarleyfi 25. október 1988 samkvæmt heimild í 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Gerir hann þá kröfu aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 27.372.135 japönsk jen með 11,5%0 ársvöxtum frá 1. febrúar 1987 til greiðsludags, en til vara aðra lægri fjárhæð, þó ekki lægri en helming af aðalkröfu, eða 13.686.067 japönsk jen, með sömu vöxtum og greinir í aðalkröfu. Í báðum tilvikum krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess aðallega, að héraðsdómur verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi, til vara, að héraðsdómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar að nýju, og til þrautavara, að hann verði algerlega sýknaður af kröfum áfrýj- anda. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt, þar á meðal kröfuframsal lögfræðiskrifstofunnar Clyde á. Co í Englandi f.h. Chiyoda Fire é. Marine Insurance Company Limited í Tókýó, til áfrýjanda, dagsett 14. október 1988, vegna kröfu þeirrar, er mál þetta snýst um. I. Stefndi byggir kröfu sína um ómerkingu og frávísun frá héraðs- dómi á því, að áfrýjandi sé bundinn við sátt þá, sem gerð var í bæjarþingi Reykjavíkur 18. desember 1988 í málinu nr. 15026/1986: 1459 Hákon Árnason hrl. f.h. Chiyoda Fire á Marine Insurance Company Limited gegn Hf. Eimskipafélagi Íslands og Nedlloyd Lijnen B.V. Hafi málinu þar með lokið, sbr. 107. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Kröfunni hafi ekki verið vísað frá dómi í hinu fyrra máli, og hafi það í för með sér sam- kvæmt 3. mgr. 104. gr. sömu laga, að vísa beri málinu frá dómi. Umrædd sátt var gerð milli áfrýjanda, sem var annar stefndra í fyrrgreindu bæjarþingsmáli, og stefnanda þess. Samkvæmt sátt- inni tók The Standard Steamship Owners' Protection and Indemnity Association (Bermuda) Ltd. fyrir hönd áfrýjanda að sér að greiða stefnandanum 27.372.135 japönsk jen og 434.681 krónu í máls- kostnað. Meðstefndi í bæjarþingsmálinu, þ.e. stefndi, var ekki aðili að sáttinni, og af hálfu áfrýjanda voru við sáttargerðina bókuð mót- mæli gegn þeim skilningi, að með sáttinni féllu niður allar kröfur á hendur stefnda. Með hliðsjón af þessu verður ekki á það fallist með stefnda, að sáttargerðin hafi falið í sér bindandi úrslit um bóta- ábyrgð hans. Varakrafa stefnda um ómerkingu og heimvísun málsins er byggð á því, að um framangreint framsal hafi ekki verið fjallað í héraði. Svo sem fram kemur af því, sem segir í II. hér á eftir, þykir umrætt skjal ekki hafa þýðingu varðandi aðild málsins, og eru því ekki efni til að verða við þessari kröfu stefnda. 11. Sýknukröfu sína byggir stefndi í fyrsta lagi á aðildarskorti áfrýj- anda, í öðru lagi á því, að krafan í málinu sé fyrnd, og í þriðja lagi á því, að stefndi hafi undanþegið sig ábyrgð á umræddu tjóni. Eru málsástæður hans raktar nánar í hinum áfrýjaða dómi. Þegar áfrýjandi höfðaði mál þetta, lá fyrir bréf, „Form of Receipt and Release'““, frá lögfræðiskrifstofunni Clyde á. Co, dagsett 29. janúar 1987, þar sem viðurkennd er móttaka á greiðslu á 27.372.135 japönskum jenum. Áður er fram komið, að umrædd lögfræðiskrifstofa kom fram fyrir hönd Chiyoda Fire £ Marine Insurance Company Limited í Tókýó. Í bréfinu er vísað til kröfu vegna skemmda, er urðu á rækjufarmi í flutningi milli Reykjavíkur og Tókýó samkvæmt farmbréfi nr. C 301, útgefnu í Reykjavík 21. nóvember 1984. Bréfið er stílað til Charles Taylor á Co í London, en samkvæmt gögnum málsins er það fyrirtæki umboðsaðili The 1460 Standard Steamship Owners' Protection and Indemnity Association (Bermuda) Limited. Í bréfinu er því lýst yfir, að niður séu fallna: allar kröfur á hendur viðtakanda bréfsins og áfrýjanda vegna umræddra farmskemmda, þegar greiddur hafi verið lögfræði- kostnaður hins japanska aðila og Hf. Eimskipafélags Íslands vegna fyrrgreinds bæjarþingsmáls. ÓOmótmælt er, að áfrýjandi greiddi umgetinn lögfræðikostnað. Fyrir liggur og í málinu bréf fyrrgreinds Charles Taylor á Co, dagsett 1. október 1987, þar sem segir, að greiðsla The Standard Steamship Owners' Protection and Indemnity Association (Ber- muda) Limited á 27.362.135 japönskum jenum og 434.681 krónu hafi verið innt af hendi fyrir hönd og af hálfu („,was effected for and on behalf of““) áfrýjanda. Þegar litið er til þess, sem hér hefur verið rakið, og höfð hliðsjón af almennum reglum um skaðabótakröfur, þykir áfrýjandi hafa sýnt fram á, að hann sé rétt kominn að kröfu þeirri, sem hér er til meðferðar, og verður sýknukröfu stefnda, sem byggð er á aðildarskorti, því hafnað. lll. Sem fyrr segir, byggir stefndi sýknukröfu sína í öðru lagi á fyrn- ingu. Mál Chiyoda Fire and Marine Insurance Company Limited gegn áfrýjanda og stefnda var höfðað 7. janúar 1986. Þar með var rofinn eins árs fyrningarfrestur gagnvart stefnda, sem fyrir var mælt um í 3. tl. 1. mgr. 233. gr. siglingalaga nr. 66/1963, sem giltu, er um- ræddur flutningur átti sér stað. Sátt í málinu var, sem fyrr segir, gerð 18. desember 1986. Áfrýjandi höfðaði mál þetta gegn stefnda með stefnu, birtri 23. mars 1987. Var honum þessi málshöfðun heimil, sbr. 4. tl. 3. gr. laga nr. 14/1905 um fyrningu skulda og annarra kröfuréttinda. Krafa stefnda um sýknu vegna fyrningar er því ekki tekin til greina. IV. Í þriðja lagi byggir stefndi sýknukröfu sína á því, að hann hafi í farmskírteini undanþegið sig ábyrgð á tjóni því, sem mál þetta snýst um. 1461 Svo sem rakið er í héraðsdómi, gaf stefndi út gagnfært farm- skírteini hinn 21. nóvember 1984 vegna flutnings rækjusendingar þeirrar, er hér um ræðir, frá Reykjavík til Tókýó. Varan var flutt með skipi stefnda, m/s Eyrarfossi, frá Reykjavík til Rotterdam, en þaðan til Tókýó með skipi áfrýjanda, m/s Nedlloyd Delft, en bæði skipin voru tilgreind í farmskírteini. Rækjan var flutt í gámi, auð- kenndum KNLU 470174-0, er stefndi lagði til. Samkvæmt farm- skírteininu var gámurinn með innsigli nr. 10761, og staðhæfir áfrýj- andi, að ekki hafi mátt rjúfa innsiglið fyrr en í Tókýó, og hefur því ekki verið mótmælt af stefnda. Farmurinn var því ekki skoðaður í Rotterdam. Tvö löggilt japönsk skoðunarfyrirtæki skoðuðu rækjufarminn, eftir að gámurinn var opnaður í Tókýó 16. janúar 1985. Niðurstaða þeirra beggja var, að rækjan væri með öllu ónýt, þar sem hún hefði þiðnað sökum einhverra bilana eða truflana í kælikerfi gámsins, á meðan á flutningi stóð. Samkvæmt tjónsskýrslum lá engin einhlít skýring fyrir um það, hvenær tjónið varð. Niðurstöðum hinna japönsku skoðunarfyrirtækja hefur ekki verið mótmælt, og verða þær því lagðar til grundvallar. Í héraðsdómi eru raktar athugasemdir áfrýjanda um hleðslu og flutning stefnda á rækjunni til Rotterdam. Stefndi telur sig á hinn bóginn hafa sannað, að tjónið hafi ekki orðið, á meðan varan var í umsjón hans. Samkvæmt 5. gr. farmskírteinis undanskildi stefndi sig ábyrgð á tjóni, sem kynni að verða á vörunni í framhaldsflutningi hennar. Var honum þetta heimilt, sbr. 104. gr. þágildandi siglingalaga. Þegar hins vegar er virt það, sem fram hefur komið í málinu um flutning vörunnar, verður ekki talið, að ótvíræð gögn hafi komið fram um það, hvenær á flutningstímanum tjónið hafi orðið. Hefur stefnda ekki tekist sönnun þess, að tjónið hafi ekki orðið, á meðan farmurinn var í umsjón hans. Er þá einkum litið til þess, að nokkuð skortir á gögn og upplýsingar um hitastig í umræddum gámi fyrst eftir hleðslu hans og þar til hann var kominn um borð í m/s Eyrar- foss rúmlega 30 klukkustundum síðar, svo og, að ekki liggur fyrir síritaspjald gámsins á leiðinni frá Reykjavík til Rotterdam. Á sama hátt hefur áfrýjanda ekki tekist óyggjandi að sýna fram á, að tjónið hafi ekki orðið á þeim tíma, sem farmurinn var í umsjá 1462 hans, og er þá meðal annars haft í huga það, sem fram kemur í gögnum málsins um truflanir í hitaskráningu fyrstu dagana um borð í m/s Nedlloyd Delft. Ómótmælt er, að áfrýjandi tók að sér flutning vörunnar frá Rotterdam til Tókýó og undirgekkst þá skilmála, er fólust í hinu gagnfæra farmskírteini. Verður því með hliðsjón af framansögðu ekki fallist á aðalkröfu áfrýjanda um, að stefndi verði dæmdur til greiðslu alls tjónsins, heldur beri að skipta því, og þykir eðlilegt, að hvor aðili um sig beri helming tjónsins. Samkvæmt þessu verður stefndi dæmdur til að greiða áfrýjanda 13.686.067 japönsk jen. Áfrýjandi krefst 11,5% ársvaxta af fjár- hæðinni frá 1. febrúar 1987 til greiðsludags, en fyrir liggur, að greiðsla samkvæmt áðurnefndri sátt var innt af hendi 29. janúar 1987. Stefndi hefur mótmælt vaxtakröfunni sem of hárri. Sam- kvæmt þeim upplýsingum, sem lagðar hafa verið fram í málinu frá Seðlabanka Íslands um dráttarvexti af kröfum í japönskum jenum, þykir rétt að ákveða ársvexti af framangreindri fjárhæð sem hér segir: Frá 1. febrúar til 14. apríl 1987 skal greiða $,26%, frá þeim degi til 19. júní 1989 7,8%, frá þeim degi til 6. nóvember 1989 1,9%, frá þeim degi til 1. janúar 1990 8,0%, en frá þeim degi til greiðsludags eins og þeir eru tilkynntir í auglýsingum Seðlabanka Íslands, þó aldrei hærri en 11,5% ársvextir. Eftir þessum úrslitum verður stefndi dæmdur til að greiða áfrýj- anda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals 700.000 krónur. Dómsorð: Stefndi, Hf. Eimskipafélag Íslands, greiði áfrýjanda, Val- garð Briem hrl. f.h. Nedlloyd Lijnen B.V., 13.686.067 japönsk jen með 5,26%0 ársvöxtum frá 1. febrúar 1987 til 14. apríl sama ár, með 7,8% ársvöxtum frá þeim degi til 19. júní 1989, með 7,9% ársvöxtum frá þeim degi til 6. nóvember 1989, með 8,0% ársvöxtum frá þeim degi til 1. janúar 1990, en frá þeim degi til greiðsludags með ársvöxtum samkvæmt auglýsingum Seðla- banka Íslands um dráttarvexti af kröfum í japönskum jenum, þó aldrei hærri en 11,5% ársvexti. 1463 Stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 700.000 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 23. mars 1988. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 17. þ.m., er höfðað hér fyrir þinginu með stefnu, birtri 23. mars 1987. Stefnandi er Valgarð Briem hrl. f.h. Nedlloyd Lijnen B.V., Houllaan 21, 3016DA Rotterdam, Hollandi. Stefndi er Hf. Eimskipafélag Íslands, Pósthússtræti 2, Reykjavík. Stefndi krafðist upphaflega frávísunar málsins, en frávísunarkröfunni var hrundið með úrskurði dómsins 10. nóvember 1987. Dómkröfur stefnanda eru nú þessar: Aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum japönsk jen 21.372.135,00 ásamt 11,5% ársvöxtum frá 1. febrúar 1987 til greiðsludags og málskostnað að skaðláusu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Til vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum lægri fjárhæð, en þó aldrei lægri en helming aðalkröfu, japönsk jen 13.386.067,00, með vöxtum og máls- kostnaði, sbr. aðalkröfu. Dómkröfur stefnda eru um sýknu af kröfum stefnanda og málskostnað úr hans hendi að mati dómsins. Hann heldur fast við kröfu sína um frávís- un, sem enn sé fyrir hendi. I. Stefnandi kveður málavexti þá, að haustið 1984 hafi stefndi tekið að sér flutning á 1596 kössum af frystri rækju frá firmanu Seifi hf., Reykjavík, til firmans C. Itoh á Co Ltd., Tókýó, en endanlegur kaupandi var C.I. Seafoods Ltd., sama stað, er fengið hafði rækjuna framselda og flutnings- tryggði hana hjá Chiyoda Fire and Marine Insurance Company Ltd. Gaf Eimskip þ. 21. nóvember 1984 út farmskirteini fyrir flutningi rækjunnar alla leið, en rækjan var flutt frá Reykjavík til Rotterdam með skipi Eim- skips, m/s Eyrarfossi, og þaðan til Tókýó með skipinu Nedlloyd Delft í eigu Nedlloyd Lijnen B.V. Rækjan var flutt í ScanDutch-kæligámi KNLU 470174-0, sem Eimskip lagði til flutningsins, og skyldi rækjan flutt við a.m.k. - 23? Celcius. Gáminum var skipað upp í Tókýó þ. 9. janúar 1985 til geymslu hjá ScanDutch, uns C.I. Seafoods Ltd. tók við rækjunni og gámurinn var opnaður þ. 16. jan. 1985. Kom þá á daginn, að rækjan var þiðnuð og stórskemmd. Rækjan var skoðuð samdægurs af löggiltu skoð- unarfirma, Shin Nihon Kentei Kyokai, í Tókýó að viðstöddum fulltrúum kaupanda, vátryggjanda, flytjanda og gámaeiganda. Var rækjan metin 1464 altjón, enda reyndist hún óseljanleg við sölutilraunir. Var niðurstaða skoðunarfirmans sú, að tjónið hefði skeð vegna hækkunar hita á rækjunni, meðan á flutningi stóð, sökum bilana eða truflana á kælingu gámsins á leiðinni, en kælibúnaðurinn reyndist starfa eðlilega við athugun eftir tjónið. Af heilbrigðisástæðum og skv. fyrirmælum yfirvalda var rækjan grafin í jörðu, en vátryggingarfélag farmsins bætti vátryggingarverðmæti rækjunn- ar ásamt kostnaði við skoðun og niðurgröft. Nema bæturnar samtals jenum 34.372.135,00. Með stefnu, útg. 3.1. 1986, krafði vátryggingarfélagið Chiyoda Fire and Marine Insurance Company Ltd. í Tókýo stefnanda þessa máls og stefnda um endurgreiðslu bótanna. Stefndi þessa máls hafnaði alfarið (sic) bótaskyldu, en stefnandi þess ákvað að gera vátryggingarfélaginu boð um sættir í málinu, og var sáttaboðið jen 27.372.135,00 án vaxta, en ísl.kr. 434.681,00 í kostnað. Urðu fullar sættir um málslok, að því er stefnanda, Nedlloyd LijnenB.V., snerti. Stefnandi tekur fram, að stefndi, Hf. Eimskip, hafi fallist á, að málið yrði hafið gegn því, að því yrði greiddur málskostnaður samkvæmt úrskurði bæjarþingsins, sem hafi úrskurðað því félagi kr. 70.000 í málskostnað. Þannig hafi málið verið hafið hinn 18. desember 1986. Með því að stefnandi þessa máls hafi þannig greitt umsamdar bætur til hins japanska tryggingarfélags, hafi hann samkvæmt 25. gr. laga um vá- tryggingarsamninga eða lögjöfnun frá þeirri grein eignast allan rétt, sem það kunni að hafa átt á hendur stefnda Hf. Eimskipafélagi Íslands. Sam- kvæmt heimild í 11. gr. laga nr. 14/1905 sé málið höfðað til endurkröfu umræddra bóta, a.m.k. að hluta. Ekki sé ágreiningur milli málsaðila um, að málinu skuli til lykta ráðið fyrir íslenskum dómstól og að íslenskum lögum. Kröfu sína um endurgreiðslu þeirra bóta, sem hann greiddi japanska tryggingarfélaginu Chiyoda Fire and Marine Insurance Company Ltd., að fjárhæð jen 27.372.135. Stefnandi byggi á því, að stefndi eigi sök á því, að rækjan í í gáminum eyðilagðist. Liggi sök stefnda í eftirfar andi mistökum hans eða þeirra, sem á hans ábyrgð störfuðu: I. Gámurinn var ranglega hlaðinn af starfsmönnum, sem stefndi bar ábyrgð á, í Hafnarfirði 30. nóv. 1984. Viðstaddir þá hleðslu voru 6 menn á vegum stefnda og 2 frá Seifi, afskipanda vörunnar. Kössunum hefði átt að raða án millibila í samfellda stæðu, en var Í þess stað raðað með loftbilum á milli, sem jók verulega yfirborð stæðunnar, sem leiddi til hraðari þiðnunar, ef út af bæri með frystinguna í gáminum. 2. Upplýst er, að starfsmenn stefnda, sem unnu að hleðslu gámsins, voru án verkstjóra og neituðu að taka við fyrirmælum afskipanda um það, hvernig hlaða skyldi gáminn. 1465 3. Afskipendur hafa upplýst, að engin raflögn hafi verið, þar sem gámurinn var hlaðinn. Hafi því ekki verið unnt að kæla gáminn niður fyrir frystingu, enda frostið í honum aðeins -8? C, þegar gámurinn var opnaður til þess að hlaða í hann. 4. Meðan á hleðslu stóð, fóru verkamenn í mat, sem stóð í 1 klst. og 20 mínútur, og bætti það ekki úr kælingunni. 5. Dyrum gámsins var lokað kl. 13.36 hinn 20. nóv. Var kælikerfið þá ekki í sambandi, og kælikortið sýndi aðeins 17* C frost. Ekkert er vitað um meðferð gámsins frá þeim tíma til kl. 20.00 hinn 21. nóv., þegar hitinn er fyrst skráður um borð í Eyrarfossi, en um borð í það skip fór gámurinn í Reykjavík. 6. Kuldaskrár, ritaðar um borð í Eyrarfossi, sýna á 8 dögum stöðuga kælingu í 24? C án nokkurrar afhrímingar. Þessi jafni kuldi er frábrugðinn því, sem var á öðrum gámum um borð í skipinu á sama tíma, og frábrugðinn því, sem var við framhaldsflutning gámsins til Japans. Þessi skráning er því tortryggileg og bendir til, að mælirinn, sem lesið var af, hafi verið vitlaus eða vitlaust lesið af honum. Benda tölur til, að gámurinn hafi ekki verið í sambandi á þessu tímabili. 7. -Stefndi hefur ekkert kælikort sýnt úr gáminum á þessu tímabili þrátt fyrir áskoranir um að leggja það fram. 8. Skráningar Eyrarfoss sýna, að síðast var lesið af þessum gámi kl. 8.00 hinn 28. nóv., enda þótt hiti í öðrum gáminum um borð í skipinu hafi verið skráður til hádegis daginn eftir. Umboðsmenn stefnda Í Rotterdam upplýsa, að leiðsla að þessum gámi hafi verið ónýt og viðgerðar hefði verið þörf. Þeir upplýsa enn fremur, að ekkert hitakort hafi verið sett í gáminn eftir viðgerðirnar, sem bendir til, að viðhaldi og eftirliti með gáminum hafi verið ábótavant. 9. Óupplýst er, hvers vegna hitaskráningarkort gámsins var tekið úr honum, þótt rafmagnsleiðsla gámsins væri ónýt. 10. Mikið skortir á, að sýnt hafi verið fram á, að gámurinn hafi fryst eðlilega, meðan hann var í Rotterdam, áður en honum var skipað út í skip stefnanda. 11. Þegar stefnandi tók við gáminum, sýndi hitaskráningarkort 17* C frost á því korti, sem þá var sett Í gáminn. 12. Loks er þess að geta, að starfsmenn stefnda létu hlaða 21 tonni í gáminn, þótt 20 tonn væru hámark til þess að tryggja eðlilega loftrás um farminn. Af framangreindum ástæðum megi sjá, að stefndi hafi brugðist þeirri skyldu sinni skv. Haag-reglunum, að „properly care for the cargo““, þ.e.a.s. að annast farminn af alúð. 1466 II. Stefndi ber fram þrenns konar rök fyrir sýknukröfu sinni. Í fyrsta lagi sé um aðildarskort stefnanda að ræða, í öðru lagi sé krafan fyrnd, og Í þriðja lagi beri hann ekki ábyrgð á skemmdum á farminum, þar sem skemmdirnar hafi ekki orðið, meðan farmurinn var um borð í Eyrar- fossi. Stefnandi (sic) styður málsástæður sínar um aðildarskort stefnanda með því að benda á, að ekki verði annað séð en að vátryggingarfélag Nedlloyd Lijnen, Thé Standard Steamship Owners“ Protection and Indemnity Association Ltd., hafi ótilneytt og með frjálsri sátt greitt tjón vörukaup- anda f.h. skjólstæðings síns, eins og komi fram í sáttinni. Stefnandi þessa máls eigi því engar kröfur, hvorki á hendur Eimskipafélagi Íslands né öðrum. Tjónþolinn, sem sættist á ofangreindar bætur, hafi gert sólidaríska kröfu á hendur Eimskipafélagi Íslands og Nedlloyd Lijnen. Verði afstaða Nedlioyd Lijnen ekki túlkuð á aðra leið en þá, að með sáttinni hafi félagið fallist á skaðabótaskyldu sína gagnvart tjónþolanum. Dómsátt hafi í sér fólginn bindandi endi sakarefnis á sama hátt og dómur. Þannig hafi stefn- andi þessa máls viðurkennt skaðabótaábyrgð sína og greitt tjónið. Stefnandinn, Nedlloyd Lijnen, hafi heldur ekkert tjón beðið, þar sem vátryggingarfélag þess hafi greitt tjónið, og ætti þá skv. 25. gr. laga um vátryggingarsaminga að öðlast endurheimturétt á hendur þeim, sem tjóninu hafi valdið, en um það var einmitt deilt í fyrra málinu, hvort Nedlloyd Lijnen eða Eimskip ætti að bera ábyrgð á tjóninu. Því hljóti að vera um aðildarskort stefnanda að ræða, sem leiði til sýknu skv. 2. mgr. 45. gr. einkamálalaga. Í þessu sambandi bendi stefndi á, að hinn upprunalegi tjón- þoli hafi verið kaupandi vörunnar, C.I. Seafoods Ltd. í Tókýó, og hafi varan verið seld f.o.b. Tryggingarfélagið Chiyoda Fire and Marine Insur- ance Company Ltd. hafi greitt bæturnar og öðlast rétt skv. 25. gr. vátrygg- ingarsamningalaga nr. 20/1954 gegn þeim, sem ábyrgð beri á tjóninu. Þegar sáttin hafi verið gerð 18. desember 1986 í því máli, hafi tryggingarfélagið ekki framselt kröfuna neinum aðila, og félagið hafi fallið frá öllum kröfum á hendur stefnda, Hf. Eimskip. Farið hafi verið fram á framsal úr hendi lögmanns tryggingarfélagsins í því máli, en því hafi verið hafnað. Því fáist með engu móti séð, með hvaða heimild stefnandi þessa máls geri kröfur á hendur stefnda í máli þessu. Í öðru lagi sé krafan fyrnd, enda fyrnist kröfur sem þessar á einu ári skv. ákvæðum siglingalaga nr. 66/1963, 233. gr., sem gildi um tjónið. Jafnvel þótt fyrri málsóknin yrði dregin frá fyrningartíma, sem hafist hafi 9. janúar 1985 og lokið hafi því 9. janúar 1986, þá hafi málið ekki verið höfðað fyrr en 23. mars 1987. Fyrra málið hafi verið höfðað af öðrum aðila og því óheimilt að beita því til frádráttar á fyrningartíma. 1467 Í þriðja lagi byggist sýknukrafan á því, að stefndi Hf. Eimskipafélag, hafi undanskilið sig ábyrgð. Rökin séu þessi: Engin ákvæði finnist í íslenskum lögum, sem takmarki heimild farmflytj- anda til þess að undanþiggja sig ábyrgð á vöru, sem hann tekur til flutnings, og fari því um ábyrgðina eftir frjálsu samkomulagi aðilanna (bill of lading). Þegar kanna á ábyrgðarreglur Eimskipafélagsins, er tvennt, sem þarf að gera sér grein fyrir: A) Getur Eimskipafélag Íslands undanþegið sig ábyrgð á skemmdum, sem verða á farminum, eftir að honum var skipað upp úr Eyrarfossi í Rotterdam 28. nóvember 1984? B) Getur Eimskip sannað, að vörusendingin hafi ekki skemmst, meðan hún var um borð í Eyrarfossi? Um A: Varðandi fyrra atriðið er það að segja, að $. gr., 2. mgr., sbr. 6. gr. farmskirteinis Eimskips, er alveg í samræmi við Íslensk lög. Í 104. gr. sigl- ingalaganna íslensku, nr. 66/1963, er beinum orðum tekið fram, að farm- flytjanda (í þessu tilfelli H/f Eimskipafélag Íslands) sé heimilt að láta annan flutningsmann annast flutning vöru að nokkru leyti eða öllu, og jafnframt, að heimilt sé að undanþiggja sig ábyrgð á tjóni, sem verða kann, meðan varan er á vegum þess flutningsmanns. Í fyrrnefndri grein farmskírteinisins (S. gr.) hefur Eimskipafélagið beinum orðum undanskilið sig ábyrgð á skemmdum, sem kynnu að verða, meðan vara væri í framhaldsflutningi, og í 6. gr. er þess sérstaklega getið, að þegar móttökustaðar sé sérstaklega getið á forsíðu, þá starfi farmflytjandi aðeins sem umboðsmaður sendanda við að annast flutning frá móttökustað (Place of receipt) til lestunarhafnar (Port of loading). Farmskírteinið sjálft ber það, að um gagnfært farm- skírteini er að ræða, svo að ekki verður um deilt. Allt er þetta í fullu samræmi við íslensku siglingalögin, sem eru sniðin eftir norrænu siglingalögunum. Íslenskir, norskir og danskir fræðimenn eru á einu máli um það, að þar sem svo standi á, að umsamið sé eða að það liggi ljóst fyrir af kringumstæðunum, að allur flutningurinn eða hluti af honum skuli framkvæmast af öðrum en frumfarmflytjandanum, þá geti hann undanskilið sig ábyrgðinni á tjóni, sem verði, meðan varningurinn er í vörslu framhaldsflytjanda. Í þessu tilfelli hafi farmflytjandinn, Eim- skipafélagið, undanskilið sig á lögmætan hátt allri ábyrgð á skemmdum á umræddri vörusendingu, eftir að henni var skipað upp í Rotterdam. Samkvæmt ákvæðum 104. gr. siglingalaganna þurfa tvö atriði að liggja fyrir, til þess að farmflytjandi geti undanskilið sig ábyrgð, — í fyrsta lagi, að heimilt sé að láta annan flutningsmann sjá um flutninginn að nokkru 1468 eða öllu leyti, og í öðru lagi, að varan hafi skemmst, meðan hún var í vörslu þessa framhaldsflytjanda. Fyrra atriðið, að heimildin til þess að láta annan taka að sér flutninginn að einhverju leyti, er ekki bundin ákveðnu formi. Nægilegt er talið, að farmsendanda sé ljóst, að farmflytjandi undanskilur sig ábyrgð, þannig að upplýsa þarf, hvað hann vissi eða mátti vita um ábyrgðarleysi farmflytj- anda, þegar skírteinið var gefið út. Áður hefur verið bent á fyrirvarann í 5. gr. farmskírteinisins, og tilgangslaust er fyrir farmsendandann að bera það fyrir sig, að hann hafi ekki vitað eða mátt vita, að Eimskip annaðist ðeins flutning vörunnar til Rotterdam. Honum sem reyndum útflytjanda var örugglega ljóst, að Eimskipafélagið heldur ekki uppi rútuferðum til Tókýo, en auk þess er beinum orðum tekið fram á farmskírteininu, að um gagnfært farmskírteini sé að ræða. Ekki fari því á milli mála, að í þessu tilfelli hafi farmflytjandinn, Eimskipafélag Íslands, undanskilið sig á lögmætan hátt aliri ábyrgð á skemmdum á umræddri vörusendingu, eftir að henni var skipað upp í Rotterdam hinn 28. nóvember 1984. Um B- Stefnandi heldur því fram öðrum þræði, að varan hafi skemmst, meðan hún var í vörslu Eimskipafélagsins, og hefur hann vitnað til svokallaðs „sírita““, sem hann leggur fram. Þessi síriti (Partlow Chart) skráir hitastig í viðkomandi gámi til 5. desember 1984. Hann er merktur gámi nr. 470174-0, sem er sama merking og fram kemur á farmskírteininu dskj. nr. 4. Stefnandi getur þess, að „óljóst sé, hvort tjónið hafi frekar orðið á einum hluta leiðarinnar en öðrum““. Af stefnda hálfu er því hins vegar haldið fram, að hinn framlagði síriti sanni ekkert um það, hvort varan hefur skemmst, meðan gámurinn var um borð í Eyrarfossi. Á bls. 3 í skoð- unarskýrslunni, dskj. nr. 5, er þess getið undir $. lið, að á fjórum Partlow Charts hafi ekki komið í ljós frystingarmerki á Íeiðinni milli Reykjavíkur og Rotterdam, og vitnað til korts nr. 1, en það er lagt fram fremst á dskj. nr. 6. Á þessu síritakorti, sem merkt er nr. Í og skráð neðan við, að sé Reykjavík/Rotterdam, er skráð, að gáminum hafi verið skipað út í Nedlloyd Delft þann 5. desember 1984. Þetta er sýnt með ör, sem teiknuð hefur verið á kortið. Augljóst er, að þetta er alls ekki það kort, sem skráði síritun á ferðinni milli Reykjavíkur og Rotterdam. Telji maður dagana aftur á bak frá þeim degi, sem er merktur 5. desember 1984, kemur í ljós, að þetta síritunarkort hefur aðeins skráð þessa svonefndu Partlow-skýrslu frá 2. desember 1984. Af þeim sökum verður engin ályktun dregin af kortinu. Aftur á móti telji stefndi, að með framlagningu mælibréfs yfir hitastig í frystigámum séu færðar fullar sönnur á það, að varan hafi ekki getað 1469 skemmst, á meðan hún var um borð í Eyrarfossi. Það sé föst venja hjá Eimskipafélaginu, að yfirmenn á hverju skipi skrái á fjögurra klst. fresti hitastig í hverjum gámi. Viðkomandi gámur, merktur 470174-0, sé í fimmtu línu á tveimur fyrstu síðum mælibréfsins, en í fyrstu línu á síðstu síðu. Samkvæmt þeim mælingum fari hitastigið aldrei niður fyrir 24. gr. frost nema við mælinguna kl. 20.00 þann 27. nóvember, en frostið sé aftur komið upp í 24. gr. um miðnætti sama kvöld. Daginn eftir sé svo gáminum skipað upp, svo sem áður hafi komið fram, og þann dag mælist 24 gráður kl. 4.00 um morguninn og ki. 8.00 um morguninn. Eftir. það sé hann úr vörslu Eimskipafélagsins. Með þessum mælingum, sem yfirmenn Eyrarfoss hafi staðfest, séu komnar fullnaðarsannanir fyrir því, að varan skemmdist ekki, meðan hún var í vörslu Eimskipafélagsins, og áður hafi verið sýnt fram á, að fullkomlega heimilt hafi verið að undanskilja sig ábyrgð, eftir að varan fór úr vörslu félagsins, og að farmskírteinið beri það með sér, að svo var gert. Ill. Í máli því, sem Chiyoda Fire and Marine Insurance Company Ltd. höfðaði hér fyrir þinginu gegn aðilum máls þessa í janúar 1986 á grundvelli 25. gr. vátryggingarsamningalaga og samkvæmt sérstöku framsali, var gerð sátt 18. desember 1986. Í sátt þeirri tók tryggingarfélagið The Standard Steamship Owners' Protection and Indemnity Association Ltd. að sér að greiða fyrir hönd Nedlloyd Lijnen B.V. japönsk jen 27.372.135,00 til stefn- andans í málinu og málskostnað til hans og meðstefnda Hf Eimskipafélags Íslands. Lauk þar með því máli, án þess að Chiyoda Fire and Marine Insurance Company Ltd. framseldi kröfuna, og er ekki sýnt fram á í máli þessu, að slíkt framsal hafi síðar farið fram. Þegar þetta er virt, verður ekki séð, með hvaða heimild Nedlloyd Lijnen B.V. höfðar mál það, sem hér er til úrlausnar gegn stefnda, Hf. Eimskipa- félagi Íslands, til greiðslu kröfu þeirrar, sem sáttin var gerð um 18. desem- ber 1986. Ber því að fallast á kröfu stefnda, Hf. Eimskipafélags Íslands, um sýknu vegna aðildarskorts stefnanda. Eftir öllum atvikum þykir rétt, að hvor aðila beri sinn kostnað í máli þessu. Dóm þennan kváðu upp Garðar Gíslason borgardómari, Guðmundur Hjaltason skipstjóri og Ingvar Sveinbjörnsson deildarstjóri. Dómsorð: Stefndi, H/f Eimskipafélag Íslands, skal vera sýkn af kröfum stefn- anda, Valgarðs Briem hrl. f.h. Nedlloyd Lijnen B.V., í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 1470 Föstudaginn 16. nóvember 1990. Nr. 205/1990. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Helga Marteini Gunnlaugssyni (Björgvin Þorsteinsson hrl.). Hylming. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Benedikt Blöndal og Þór Vilhjálmsson. Málinu var að ósk ákærða skotið til Hæstaréttar með áfrýjunar- stefnu 7. maí 1990 og einnig af ákæruvaldsins hálfu til sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu. Meðákærðu una héraðs- dómi, og hefur málinu ekki verið áfrýjað, hvað þá varðar. Af ákæruvaldsins hálfu er þess krafist, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, að því er varðar sakfellingu ákærða, þó þannig, að refsing ákærða verði þyngd og að brot hans verði talin varða við 254. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, svo sem í ákæru greinir. Af ákærða hálfu er aðallega krafist sýknu, en til vara, að refsing verði felld niður eða hún höfð skilorðsbundin, Í héraðsdómi er lýst kaupum ákærða á samtals 255 vindlinga- lengjum. Eins og á stóð, gat ákærða eigi dulist, að vindlingarnir hlytu að vera illa fengnir. Hefur hann því unnið til refsingar sam- kvæmt 254. gr. almennra hegningarlaga, eins og Í ákæru segir, Refsing ákærða verður ákveðin með hliðsjón af 2, mgr. 49. gr. almennra hegningarlaga og þykir hæfilega ákveðin fangelsi 30 daga, auk fésektar í ríkissjóð, 100.000 krónur, Fresta ber fullnustu fangelsisrefsingar ákærða og hún falla niður að liðnum tveimur árum frá birtingu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57, gr, almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr, 4. gr, laga nr, 22/1955. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest, hvað ákærða varðar. Dæma ber ákærða til greiðslu alis áfrýjunarkostnaðar sakarinnar, svo sem Í dómsorði segir. 1471 Dómsorð: Ákærði, Helgi Marteinn Gunnlaugsson, sæti fangelsi 30 daga og greiði 100.000 krónur í sekt til ríkissjóðs. Fresta ber fullnustu fangelsisrefsingar ákærða og hún falla niður að liðnum tveimur árum frá birtingu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnáð er staðfest, hvað ákærða varðar. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Björgvins Þorsteinssonar hæsta- réttarlögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 11. apríl 1990. Ár 1990, miðvikudaginn 11. apríl, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Helga 1. Jónssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 212-217/1990: Ákæruvaldið gegn A, B, Helga Marteini Gunnlaugssyni, C, D og E, sem tekið var til dóms 3. þ.m. Málið er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, dagsettri 21. febrúar sl., á hendur ákærðu, „A, B, Helga Marteini Gunnlaugssyni, Arahólum 4, kennitala 18.07.66-3839, C, D og E, öllum til heimilis í Reykjavík, fyrir eftirgreind brot á almennum hegningarlögum, framin í Reykjavík 1989, nema annars sé getið: IX. Ákærða Helga Marteini er gefin að sök hylming með því að hafa keypt af meðákærðu B og C vindlingalengjurnar, svo sem rakið er í ákæru- liðum VII 1 og VIII 1-2, þrátt fyrir það að honum gæti ekki dulist vegna magns og tegundar vörunnar, kaupverðs hennar og þeirrar leyndar, sem yfir viðskiptunum hvíldi, að hennar hafði verið aflað með auðgunar- broti. Telst háttsemi ákærðu samkvæmt ákæruliðum VII-IX varða við 254. gr. almennra hegningarlaga. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar““. 1472 Málavextir. VIII. Ákærði D. 2 Á fyrri hluta ársins 1989 tók ákærði í þrjú skipti við vindlingalengjum hjá meðákærðu B, C og E þrátt fyrir vitneskju um, að um þýfi væri að ræða. Ákærði seldi síðan meðákærða Helga Marteini í janúar 1989 25 vindlingalengjur í söluturninum Sentral, Hafnarstræti 20, hér í borg. Stuttu síðar seldi ákærði sama meðákærða 50 vindlingalengjur í bifreið við sölu- turninn Sentral að viðstöddum meðákærða B. Að lokum seldi ákærði með- ákærða Helga Marteini stuttu eftir innbrotsþjófnað þann, er um ræðir í IV. kafla ákærunnar, 6. lið, 180 vindlingalengjur á heimili meðákærða í Arahólum 4 hér í borg. Framangreind háttsemi ákærða er sönnuð með játningum hans, sem eru í samræmi við önnur málsgögn, og varðar atferlið við 254. gr. almennra hegningarlaga. IX. Ákærði Helgi Marteinn Gunnlaugsson hefur viðurkennt að hafa keypt á fyrri hluta ársins 1989 þær 255 vindlingalengjur, sem um ræðir í VIII. kafla ákærunnar, 2. lið, af meðákærða D, en eigi meðákærðu B og C, eins og í ákæru greinir. Áttu viðskiptin sér stað skömmu eftir innbrotin, sem vindlingalengnanna var aflað í, og svo sem áður greinir. Um sömu vindlingalengjur er að ræða í ákærukafla VII., 2. lið, og í VIII. kafla, 2. lið. Ákærði var yfirheyrður um málið hjá rannsóknarlögreglu ríkisins þann Ár mað Á: s 1989. Ál <ýrði svo frá, að meðákærði D hefði komið á 28. mars 1989. Ákærði sk tal við sig Í söluturninn Sentral, Hafnarstræti 20, hér í borg, og boðið ákærða vindlingalengjur til kaups. Spurði ákærði meðákærða ekki, hvaðan tóbakið væri eða hvers vegna hann væri að selja það, en það orðið að samkomulagi, að hver vindlingalengja ætti að kosta kr. 1.000. Keypti ákærði 25 vindlingalengjur í fyrsta skiptið af meðákærða og greiddi honum kr. 25.000 í peningum fyrir. Fóru kaupin fram inni í vörulager söluturnsins, en meðákærði hafði vindlingana með sér í tösku. Nokkrum dögum síðar kom ofangreindur meðákærði aftur í söluturninn og bauð ákærða tóbak til kaups. Kvaðst meðákærði vera með tóbak þetta úti í bifreið, sem var þar fyrir utan. Fór ákærði út í bifreiðina og settist í aftursæti hennar. Sýndi meðákærði ákærða þarna um 50 vindlingalengjur 1473 af Ýmsum tegundum, sem geymdar voru í íþróttatöskum. Samþykkti ákærði að kaupa vindlingana, og var um samið, að hann greiddi kr. 1.000 fyrir vindlingalengjuna eða samtals kr. 50.000, og greiddi ákærði þá fjár- hæð í peningum. Ákærði spurði ekki, hvar þetta tóbak væri fengið, og fann ekkert athugavert við það, þótt kaupin færu fram þarna fyrir utan verslun ákærða. Skömmu eftir þetta hringdi sami meðákærði heim til ákærða og bauð honum enn til kaups um 180 vindlingalengjur af ýmsum tegundum og vildi selja hverja lengju á kr. 1.000. Samþykkti ákærði að kaupa þetta magn af meðákærða, sem bauðst til að koma með vindlingalengjurnar heim til ákærða þá strax um kvöldið. Kom meðákærði klukkustund síðar og annar maður með honum, en sá hafði einnig verið með meðákærða, er ákærði keypti vindlingalengjurnar fyrir utan söluturn sinn greint sinn. Samkvæmt gögnum málsins mun þar hafa verið um að ræða meðákærða B. Voru mennirnir með tóbakið í tveimur pappakössum og tveimur kössum, alls 180 lengjur af ýmsum vindlingategundum. Greiddi ákærði kr. 69.000 í pening- um, en ætlaði að borga afganginn, kr. 114.000, síðar. Ákærði spurði ekki, hvaðan þetta tóbak væri, þó svo að hluti þess væri í lausum pökkum af vindlingum og vindlum. Fór ákærði með tóbakið niður í söluturn sinn og var búinn að selja það, er yfirheyrslan fór fram. Eftir 2 til 3 daga kom meðákærði niður í söluturn ákærða til að innheimta eftirstöðvar skuldar- innar. Sýndi ákærði honum Dagblaðið Vísi inni á „„lager““ í söluturninum, en þar var skýrt frá þjófnaði á tóbaki úr verslun hér í borg, og spurði, hvort hann hefði séð þessa frétt. Sagði meðákærði þá: „Þú hefur þá séð þetta í blaðinu““, og fór ákærða þá að gruna, að þetta tóbak, sem hann hafði keypt, væri úr innbroti þessu. Spurði ákærði ekkert frekar út í þetta, þar sem hann vildi ekkert frekar um þetta vita. Greiddi ákærði meðákærða kr. 50.000 með peningum og síðar kr. 2.000, og kvaðst ákærði því skulda kr. 63.000, er yfirheyrslan átti sér stað. Ákærði segir það hafa hvarflað að sér, að kaupin á tóbakinu hefðu ekki verið eðlileg, en ekki fengið grun- semdir um, að það væri stolið, fyrr en hann sá fréttina í Dagblaðinu Vísi og bar hana undir framangreindan meðákærða. Jafnframt grunaði ákærða þá, að hann hefði verið að kaupa stolið tóbak í tvö fyrri skiptin. Jafnframt vissi ákærði, að Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins er með einkasölu á tóbaki hérlendis, og var varningurinn merktur þeim aðila. Vildi ákærði ekki gera neitt úr málinu þá, þar sem hann vissi, að þeir peningar, sem hann var búinn að greiða, væru þá tapaðir. Fyrir dómi hefur ákærði játað að hafa keypt það tóbak, sem í VIII. kafla ákæru, 2. lið, greinir, og kveður ákærði kaupin hafa farið fram á fyrri hluta ársins 1989, að því er ákærða minnir. Kveðst ákærði hafa keypt tóbakið af meðákærða D, en ekki meðákærðu B og C, eins og í ákæru 93 1474 greinir. Ákærði kveðst ekki hafa hugsað út í það, hvernig vindlingalengj- urnar voru fengnar, er hann keypti þær, en farið að gruna, að ekki væri allt með felldu, er hann hafi lesið frétt í DV um þjófnað á vindlingum úr verslun í Reykjavík. Ákærði D kveðst hafa selt meðákærða Helga Marteini umræddar vindl- ingalengjur greind skipti. Kveðst ákærði ekki hafa sagt Helga Marteini, með hvaða hætti hann hefði fengið tóbakið, en gert ráð fyrir, að hann vissi, að um þýfi væri að ræða. Hefur ákærði D skýrt frá einstökum kaup- um á sama hátt og ákærði Helgi Marteinn. Svo sem rakið hefur verið, hefur ákærði Helgi Marteinn játað að hafa keypt samtals 255 vindlingalengjur af meðákærða D í þrjú skipti á fyrri hluta ársins 1989. Fóru fyrstu viðskiptin fram inni á vörulager söluturns ákærða, í annað skiptið áttu þau sér stað í bifreið, sem meðákærði var í fyrir utan söluturninn, og í hið þriðja á heimili ákærða. Ákærði, sem rak verslun í umræddum söluturni, vissi, að Áfengis- og tóbaksverslun rík- isins er lögum samkvæmt með einkasöluleyfi á sölu tóbaks. Ákærði keypti vindlingalengjurnar á talsvert lægra verði en útsöluverð Áfengis- og tóbaks- verslunar ríkisins sagði til um og hagnaðist því á viðskiptum þessum. Ákærði hefur borið, að hann hafi ekki farið að gruna, að eigi væri allt með felldu varðandi viðskipti þessi, fyrr en hann las frétt í dagblaði um, að stolið hefði verið talsverðu magni af tóbaki úr verslun hér í borg, og kveður ákærði það hafa verið skömmu eftir síðustu viðskipti sín við með- ákærða D. Varhugavert þykir að telja fyllilega sannað gegn neitun ákærða og með hliðsjón af þeim framburði meðákærða D, að hann hafi ekki greint ákærða frá því, með hverjum hætti vindlingalengnanna var aflað, að ákærði hafi með háttsemi sinni brotið gegn 254. gr. almennra hegningarlaga. Á hinn bóginn þykir ákærði með atferli sínu hafa gerst sekur um stórkostlegt gá- leysi með kaupum sínum á vindlingalengjunum og þar með brotið gegn 263. gr. sömu laga. Var verjanda gefinn kostur á að reifa málið einnig með tilliti til þess, að háttsemi ákærða varðaði við þá lagagrein, sbr. 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74, 1974, og vörn þar af leiðandi eigi ábótavant að því leyti. Í ákæru er ákærði sagður hafa keypt umræddar vindlingalengjur af með- ákærðu B og C. Ákærði keypti hins vegar vindlingalengjurnar af með- ákærða D. Hefur ákærði leiðrétt þetta við meðferð málsins og vörn verið flutt af hálfu verjanda hans með tilliti til þess, sbr. 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74/1974. Þá er ljóst, eins og áður hefur verið rakið, að um sömu vindi- ingalengjur er að ræða í Vili. kafla ákæru, |. lið, og í VIII. kafla ákæru, 2. lið. Jafnframt er upplýst, að ákærði keypti ekki hljómmagnara þann, sem 1475 í VIII. kafla ákæru, 1. lið, greinir. Ber því að sýkna hann af þeirri hátt- semi. Ákærði Helgi Marteinn hefur þrívegis gengist undir sektargreiðslu í dómi vegna umferðarlagabrota, en eigi sætt neinum öðrum refsingum. Refsingar ákærðu Helga Marteins og D verða einnig metnar með tilliti til ofangreindrar lagagreinar, og þykir refsing ákærða Helga Marteins hæfi- lega ákveðin sekt til ríkissjóðs, að fjárhæð kr. 100.000, og refsing ákærða D með hliðsjón af sakaferli hans þykir hæfileg fangelsi 4 mánuði. Komi 40 daga varðhald í stað sektar ákærða Helga Marteins, greiði hann hana eigi innan 4 vikna frá uppkvaðningu dóms þessa. Ákærði Helgi Marteinn verður dæmdur til að greiða verjanda sínum, Björgvin Þorsteinssyni hæstaréttarlögmanni, málsvarnarlaun, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 20.000. Annan sakarkostnað greiði ákærðu A, B, C og E óskipt að 7/8 hlutum, en ákærðu Helgi Marteinn og D óskipt að 1/8 hluta. Dómsorð: Ákærði Helgi Marteinn Gunnlaugsson greiði kr. 100.000 í sekt til ríkissjóðs innan 4 vikna frá uppkvaðningu dómsins, en sæti ella varð- haldi 40 daga. Ákærði Helgi Marteinn greiði málsvarnarlaun skipaðs Verjanda síns, Björgvins Þorsteinssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 20.000, en annan sakarkostnað greiði ákærðu A, B, C og E óskipt að 7/8 hlutum, en ákærðu Helgi Marteinn og D óskipt að 1/8 hluta. 1476 Föstudaginn 16. nóvember 1990. Nr. 46/1989. Símon Símonarson (Jónatan Sveinsson hrl.) gegn Ólafi Guðmundssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Verksamningur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Bjarni K. Bjarnason og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 17. febrúar 1989. Hann krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum 26.222 krónur með eftirtöldum dráttarvöxtum á mánuði: 2,25% frá 8. júlí 1986 til 1. mars 1987, 2,5% frá þeim degi til 1. júní 1987, 2,8% frá þeim degi til |. júlí 1987, 3% frá þeim degi til 1. ágúst 1987, 3,4% frá þeim degi til 1. september 1987, 3,5% frá þeim degi til 1. október 1987, 3,6% frá þeim degi til 1. nóvember 1987, 3,8%0 frá þeim degi til 6. sama mánaðar, en með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti og dráttarvaxta af dæmdum málskostnaði samkvæmt 10. gr. vaxtalaga að liðnum 15 dögum frá dómsuppsögu til greiðsludags. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi hefur lagt nokkur ný skjöl fyrir Hæstarétt. Hinn 30. janúar 1989 var á bæjarþingi Reykjavíkur kveðinn upp dómur í málinu nr. 7191/1987: Örn Valberg gegn Ólafi Guðmunds- syni, stefnda í máli því, sem hér er til úrlausnar. Í niðurstöðu dómsins, sem ekki hefur verið áfrýjað, segir m.a. svo: „„Fyrir liggur, að stefnandi tók að sér ákveðið verk fyrir stefnda samkvæmt verksamningi ...... Þegar stefnandi hóf verkið, var búið að taka út botn. Vitni þau, sem skýrslu gáfu fyrir dóminum, voru sammála um, að úttekt á botnplötu þýði, að búið sé að mæla út hæðarpunkta og að þeim 1477 mælingum eigi að vera treystandi. Stefndi sá sjálfur um að grafa grunninn og lét taka út botninn. Verður ekki fallist á þá skýringu hans, að í þeirri úttekt hafi einungis átt að felast úttekt á sökkli. Hafi svo verið, bar honum að greina stefnanda frá því. Þykir stefndi því bera ábyrgð á því, að hæðarpunktar reyndust rangir fyrir sökkli og botnplötu, svo að rífa varð niður hluta af uppslætti fyrir sökkli og fleyga og sprengja í grunninum. Bar stefnanda því þóknun fyrir þá vinnu, sem hann lét stefnda í té vegna hreinsunar og annarra aukaverka í sambandi við það. Þá er ósannað, að stefnandi hafi tekið að sér upp á sitt eindæmi að ákveða og ábyrgjast sprengingar vegna niðurfalla, og ber honum einnig þóknun vegna aukastarfa við þær framkvæmdir. Það liggur fyrir, að stefndi var á staðnum nánast allan tímann, og er ósannað, að það verk hafi verið framkvæmt án hans vilja eða vitundar.“ Fram er komið, að stefndi reyndi sjálfur, þegar í óefni var komið, að útvega mann til þess að fleyga og sprengja það, sem þurfti í grunninum og við hann, en sá maður gat ekki tekið verkið að sér. Leitaði stefndi þá til Arnar Valbergs, sem útvegaði Stefán Þor- varðarson til verksins, en Stefán fékk síðan áfrýjanda til að taka að sér lítinn hluta verksins. Af gögnum málsins má ráða, að kapp var lagt á að ljúka fleygun og sprengingum án undandráttar. Svo sem áður er frá greint, var stefndi á vinnustaðnum og fylgdist með framvindu verksins. Mátti áfrýjandi treysta því, eins og hér stóð á, að stefndi greiddi þóknun áfrýjanda fyrir þann hluta verksins, sem hann innti af hendi. Verður stefndi því dæmdur til að greiða áfrýjanda hina umstefndu skuld ásamt vöxtum eins og í dómsorði greinir. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður falli niður í héraði og fyrir Hæstarétti Dómsorð: Stefndi, Ólafur Guðmundsson, greiði áfrýjanda, Símoni Símonarsyni, 26.222 krónur með 27% ársvöxtum frá 8. júlí 1986 til 1. mars 1987, 30%0 frá þeim degi til 14. apríl 1987, en með hæstu lögleyfðu dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1478 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 30. janúar 1989. 1. Mál þetta, sem dómtekið var 17. janúar sl., er höfðað af Símoni Símonarsyni, nnr. 8123-0315, Víðihlíð 30, Reykjavík, með stefnu, birtri 6. nóvember 1987, á hendur Ólafi Guðmundssyni, nnr. 6758-3078, Holtsgötu 9, Reykjavík, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 26.222, með 2,25% drátt- arvöxtum á mánuði frá 8. júlí 1986 til 1. apríl 1987, með 2,5% dráttarvöxt- um á mánuði frá þeim degi til 1. júní s.á., með 2,8% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. júlí s.á., með 30 dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. ágúst s.á., með 3,4% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. september s.á., með 3,50% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. október s.á., með 3,6% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til stefnubirtingardags 6. nóvember 1987, en með dráttarvöxtum skv. 10. gr. 1. nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar skv. gjald- skrá LMFÍ. Stefndi krefst sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans að mati réttarins. Sættir hafa verið reyndar árangurslaust. II. Málavaxtalýsing stefnanda, málsástæður og lagarök. Stefnandi kveðst reka vélaleigu í Reykjavík, þ. á m. annist hann hvers konar jarðvegsvinnu, þ.m.t. borun og sprengingar í húsgrunnum og skurðum. Þann 2. eða 3. júní 1986 hafi verið óskað eftir borun í klöpp í húsgrunni að Eldshöfða 23, Reykjavík. Þar hafi verið að störfum við fleygun og sprengingar í húsgrunninum Stefán Þorvarðarson vinnuvélaeigandi og menn á hans vegum. Það hafi orðið að ráði milli húsbyggjandans, stefnda í máli þessu, og Stefáns, að hagkvæmt væri að fá stefnanda til að bora dýpstu holurnar í frárennslisskurði frá húsgrunninum, sem lá í gegnum klöpp og þurfti að sprengja allt að 1,60 metra niður. Ástæða þess muni hafa verið sú, að stefnandi bjó yfir góðum tækjabúnaði til borunar á svo djúpum holum og hafði m.a. yfir að ráða sérstökum borvagni til þess. Þessi djúpborun í klappir sé allverulegur þáttur í starfsemi stefnanda, þótt aðrir annist verkin að öðru leyti. Verk þetta hafi stefnandi unnið samkvæmt reikningi fyrir húsbyggjand- ann, stefnda í máli þessu, enda ekki um annað rætt en að verk þetta væri unnið í þágu hans. Þarna hafi einnig komið fram, að Stefán Þorvarðarson hafði enn fremur verið þarna við sprengingar og fleygun samkvæmt reikn- ingi. 1479 Stefnandi hafi unnið verk þetta þann 3. júní, og hafi stefnda verið sendur reikningur þann 8. júlí 1986 og óskað eftir greiðslu. Stefndi hafi marglofað greiðslu, en ekki staðið við það. Þegar fram í sótti, hafi verið farið að hafa orð á því af hálfu stefnda, að reikningur stefnanda fyrir verkið væri of hár, án þess að sú mótbára væri rökstudd frekar með marktækum hætti. Stefnukröfur styður stefnandi við almennar reglur samningsréttar og kröfuréttar. Um eindaga vísar stefnandi til 12. gr. |. nr. 39/1922, sbr. og 28. gr. s.l. Kröfufjárhæðina kveður stefnandi grundvallast á reikningi, dagsettum 8. júlí 1986, að fjárhæð kr. 26.222,00, og verkskýrslu vegna framkvæmda að Eldshöfða 23, Reykjavík. Málavaxtalýsing stefnda. Stefndi kveður málsatvik vera þau, að með verksamningi, dagsettur 15. maí 1986, hafi Örn Valberg, Álakvísl 43, Reykjavík, tekið að sér fyrir stefnda „að slá upp sökklum og hæð hússins nr. 23 við Eldshöfða í Reykja- vík samkvæmt samþykktum teikningum, er liggja fyrir ....“, sbr. 1. gr. verksamningsins. Vegna þessa verkþáttar hafi Örn ráðið Stefán Þorvarðarson til að fram- kvæma fyrir sig borun og sprengingar í grunni lóðarinnar. Stefán hafi síðan ráðið Símon Símonarson til að annast hluta verksins. Símon hafi þannig verið undirverktaki á vegum Stefáns Þorvarðarsonar. Málsástæður stefnda og lagarök. Sýknukröfu sína byggir stefndi fyrst og fremst á aðildarskorti. Stefndi sé ekki réttur aðili málsins, þar sem verkbeiðandi gagnvart stefnanda var Stefán Þorvarðarson, en ekki stefndi, sbr. 45. gr. 1. nr. 85/1936. Lögmanni stefnanda hafi verið tilkynnt um þessa afstöðu stefnda með bréfi, dagsettu 23. október 1987, sbr. dskj. nr. 6. II. Aðilja- og vitnaskýrslur. Aðiljar gáfu báðir skýrslu fyrir dómi, enn fremur vitnin Stefán Þorvarð- arson og Örn Valberg. Skýrði Stefán svo frá, að Örn Valberg hefði haft samband við sig og beðið sig að vinna tiltekið verk við sprengingar í húsgrunni stefnda. Hann hefði ekki haft samráð við stefnda um framgang verksins, heldur hefði Örn Valberg komið með útlistun á verkinu, hæðartölur og teikningar. Þegar til kom, átti Stefán ekki nægilega góðar vélar til að annast alla sprengju- vinnuna, og tók hann þá ákvörðun um að fá Símon Símonarson til að annast þann þátt verksins, sem hann ekki réð við. Hann kvaðst ekki muna, 1480 hvort eða við hvern hann hefði rætt þá ákvörðun sína. Hann kvaðst hafa ráðið Símon á tímavinnugjaldi, en sjálfur hefði hann unnið allt sitt verk á tímavinnugjaldi. Hann kvað Örn Valberg hafa tekið það skýrt fram við sig, að Ólafur myndi greiða reikning fyrir sprengjuvinnu, hvort sem það væri frá Stefáni eða Símoni. Stefnandinn, Símon Símonarson, skýrði svo frá, að Stefán Þorvarðarson hefði pantað hjá sér borvélina. Hann hefði gefið upp, að verkið væri fyrir ákveðinn mann, en stefnandi kvaðst ekki muna, hvort hann hefði nefnt Ólaf Guðmundsson þá. Hafi Stefán sagt honum að stíla reikninginn á Ólaf Guðmundsson. Hann kvaðst ekki muna, hvenær hann sendi Ólafi reikninginn. Hafi Ólafur margoft lofað að greiða honum reikninginn. Stefnandi kvaðst ekki sjálfur hafa verið að vinna þarna, heldur hefði hann bara útvegað vélarnar. Hann hafi aldrei talað við Ólaf. Hann hafi komið þarna við, en hann kvaðst ekki muna, hvort hann hefði kannski talað einu sinni við Ólaf. Hann kvaðst aldrei hafa beint kröfum sínum til Stefáns. Stefndi Ólafur skýrði svo frá m.a., að hann hefði ekkert haft með ráðn- ingu Símonar að gera. Eftir því sem hann best vissi, hefði Örn Valberg ráðið hann til verksins. Stefndi kvaðst ekki hafa vitað um, að það þyrfti að sprengja Í grunninum, þegar verksamningurinn var gerður. Þegar það kom í ljós, hefði stefndi talað við sprengjumann, og hefði hann komið og metið kostnaðinn við það um kr. 40.000 - 45.000. Ekki hafi verið gert ráð fyrir, að greiðslur samkvæmt verksamningi fælu í sér sprengingar og slíkt. Ekkert hafi verið rætt um greiðslur fyrir það, og var skilningur stefnda á því sá, að Erni Valberg hafi borið að sjá um það samkvæmt samningi og engar aukagreiðslur kæmu fyrir það. Hann kvaðst ekki hafa beðið um úttekt byggingarfulitrúa á botni í nóvember 1985, það hefði einhver annar gert. Hann taldi, að úttektin fæli í sér, að byrja mætti framkvæmdir, svo framarlega sem allt væri klárt. Hann kvaðst telja, að úttektin hefði verið út af sökklum, en Örn hefði ætlað að taka botnplötu um leið, og það hefði þurft að fleyga fyrir henni, en ekki undan sökklunum. Örn Valberg skýrði svo frá, að Ólafur hefði ætlað að fá Jón sprengju- mann til að vinna verkið, en hann hefði ekki getað það. Hefði Örn þá verið beðinn um að vita, hvort hann gæti útvegað mann í verkið. Hefði hann þá útvegað Stefán Þorvarðarson, og eftir það hefði hann ekkert skipt sér af sprengjuvinnunni. Aðspurður kvaðst hann engin afskipti hafa haft af því, þegar sú ákvörðun var tekin að fá Símon Símonarson inn í tiltekinn hluta verksins. Hafi hann ekki vitað til þess, að ákvörðun um það hafi verið tekin í samráði við Ólaf Guðmundsson. Aðspurður kvaðst mætti telja, að í úttekt á botni fælist það, að sökkull- inn væri tilbúinn til uppsláttar. 1481 IV. Niðurstaða. Með vísan til framburðar aðilja og vitna má telja upplýst, að Stefán Þorvarðarson tók að sér að vinna ákveðið verk í húsgrunni stefnda, og fól hann stefnanda, Símoni Símonarsyni, að vinna hluta þess. Tók hann þá ákvörðun á eigin spýtur og án Þess að hafa um það samráð við Ólaf Guðmundsson eða Örn Valberg. Hafði stefndi þannig ekkert með ráðning- arkjör eða vinnu stefnanda að gera. Þá er ósannað gegn andmælum stefnda, að hann hafi lofað stefnanda greiðslu á reikningnum. Er því ósannað, að stefndi Ólafur hafi tekið á sig nokkrar skuldbindingar gagnvart stefnanda. Má því fallast á það með stefnda, að stefnandi beini kröfum sínum ranglega að honum, og ber því að taka sýknukröfu hans til greina að öllu leyti. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnanda, Símon, til að greiða stefnda, Ólafi, málskostnað, sem þykir eftir atvikum hæfilega ákveðinn kr. 30.000, þar með talinn söluskattur. Sigríður Ólafsdóttir borgardómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndi, Ólafur Guðmundsson, Holtsgötu 9, Reykjavík, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, Símonar Símonarsonar, Víðihlíð 30, Reykjavík, í máli þessu. Stefnandi greiði stefnda kr. 30.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1482 Föstudaginn 16. nóvember 1990. Nr. 281/1990. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) segn Steingrími Njálssyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Skírlífisbrot. Frávísun að hluta. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Þór Vilhjálmsson. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 27. júní 1990 að ósk ákærða og einnig af ákæruvalds hálfu til sakfell- ingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu, en staðfestingar á ákvæðum héraðsdóms um, að ákærði sæti að refsingu lokinni gæslu samkvæmt 66. og 67. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærði krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur, en til vara, að hann verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvalds í málinu. I. Verjandi ákærða byggir ómerkingarkröfu á því annars vegar, að verjanda í héraði hafi ekki gefist kostur á að koma að sjónarmiðum ákærða um öll þau atriði, sem héraðsdómur er byggður á. Á verj- andinn hér við tilvitnanir í fyrri dóma yfir ákærða í forsendum dómsins. Hann kveður endurrit dóma þessara ekki hafa verið lögð fram í málinu og ákærða og verjanda hans því ekki hafa getað kynnt sér efni þeirra. Í öðru lagi er krafan byggð á því, að ríkissak- sóknari hafi ekki sótt þing í héraði, svo sem verjandinn telur honum hafa verið skylt samkvæmt 130. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, en hér sé um að ræða sérstætt mál. Meðal framlagðra skjala í héraði var sakavottorð ákærða, þar sem tilgreindir eru dómar, sem hann hefur hlotið, hvaða lagaákvæði hafi verið brotin og hver viðurlög ákveðin. Verjandi gat á grundvelli þessa málsskjals óskað eftir endurriti einstakra dóma. Reifun 1483 héraðsdómara á dómum, sem tilgreindir eru í sakavottorði, þykir ekki þess eðlis, að brotinn hafi verið réttur á ákærða. Er hér reyndar um reifun að ræða, sem lesa má í dómi sakadóms Reykjavíkur 10. nóvember 1987, sem birtur er með dómi Hæstaréttar 24. febrúar 1988. Ríkissaksóknara var ekki skylt að sækja þing í máli þessu í héraði, sbr. 130. gr. laga nr. 74/1974. Með hliðsjón af framansögðu er ómerkingarkröfu ákærða hafnað. Il. Sannað er í málinu, að drengur sá, er hér um ræðir, tæplega sjö ára að aldri, var hjá ákærða í herbergi hans hinn 15. febrúar 1990. Eru atvik að því nánar rakin í héraðsdómi og þar skýrt frá komu konu inn í herbergi ákærða, en dóttir hennar hafði skömmu áður séð drenginn fara inn í húsið með ákærða. Einnig er þar rakinn framburður ákærða, sem kveðst hafa hjálpað drengnum úr ytri buxum, þar sem þær hafi verið blautar. Ákærði vissi, að drengurinn bjó í sömu götu, skammt frá heimili hans, en drengurinn var honum ókunnugur að öðru leyti en því, að hann hafði tvisvar eða þrisvar áður farið með ákærða inn til hans. Þegar atvik málsins eru metin, verður að líta til þess, sem fyrir liggur um kynhneigð ákærða til drengja. Ber því að fallast á niðurstöðu héraðsdóms um, að atferli ákærða greint sinn varði við 209. gr. almennra hegningarlaga og 45. gr. laga nr. 53/1966 um vernd barna og ungmenna. Ill. Við ákvörðun refsingar ákærða ber að hafa í huga, að ekki verður séð, að atferli ákærða hafi valdið ótta hjá drengnum. Sam- kvæmt frásögn móður hans og sálfræðings hefur hann ekki sýnt merki þess, að hann hafi hlotið skaða af. Þykir refsing ákærða með hliðsjón af þessu og sakaferli hans hæfilega ákveðin fangelsi í 12 mánuði. Til frádráttar á að koma gæsluvarðhaldsvist hans frá 17. febrúar 1990. IV. Krafa ákæruvalds um gæslu ákærða eftir afplánun refsingar sam- kvæmt 67. gr., sbr. 66. gr. almennra hegningarlaga, er byggð á því, 1484 að í ljósi sakarferils ákærða og niðurstöðu geðrannsóknar megi búast við, að hann haldi áfram skírlífisbrotum. Ekki hefur af ákæruvalds hálfu verið gerð grein fyrir því, hvernig umræddri gæslu yrði háttað og hvort kostur sé á gæslu annars staðar en í fangelsi. Með hliðsjón af þessu þykir þessi krafa ákæruvalds ekki nægilega rökstudd, og ber að vísa henni frá sakadómi. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Ákærði verður dæmdur til greiðslu áfrýjunarkostnaðar sakar- innar svo sem nánar greinir Í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Steingrímur Njálsson, sæti fangelsi í 12 mánuði, en frá refsingunni skal draga með fullri dagatölu gæsluvarðhald ákærða frá 17. febrúar 1990. Vísað er frá sakadómi kröfu ákæruvalds um gæslu ákærða að afplánun lokinni samkvæmt 67. gr., sbr. 66. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað skal vera óraskað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 75.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Ragnars Aðalsteins- sonar hæstaréttarlögmanns, 7$.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 11. júní 1990. Ár 1990, mánudaginn 11. júní, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 299/1990: Ákæruvaldið gegn Steingrími Njálssyni, sem tekið var til dóms þann 5. júní sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 2. apríl sl., á hendur ákærða, „Steingrími Njálssyni, Skarphéðinsgötu 16, Reykjavík, kennitala 210442-3679, fyrir skirlífisbrot, með því að hafa um kl. 16.30 fimmtudaginn 15. febrúar 1990 tælt drenginn A, fæddan 1983, sem ákærði hitti skammt frá heimili sínu, til að fylgja sér inn í herbergi sitt á 2. hæð í húsinu og haft þar í frammi við drenginn lostugt og hneykslanlegt athæfi með því að klæða hann úr buxum, draga niður nærbuxur hans og láta 1485 hann krjúpa á sófa í herberginu, og kom konan S þannig að drengnum og hafði hann á brott með sér, en hún hafði veitt ákærða og drengnum eftirför af ótta við, að ákærði hygðist misnota drenginn kynferðislega. Undanfari þessa atburðar var sá, að ákærði hafði frá því um mánaðamót janúar/febrúar 1990 gert sér far um að vingast við drenginn og hafði hann m.a. Í nokkur skipti komið í herbergi ákærða. Telst þetta varða við 209. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, og 45. gr. laga um vernd barna og ungmenna nr. 53, 1966. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar, og enn fremur með vísan til 67. gr. almennra hegningar- laga, að ákærði verði dæmdur til að sæta að refsingu lokinni gæslu sam- kvæmt 66. gr. sömu laga vegna undanfarandi breytni hans og hættu á, að hann muni halda áfram brotum af því tagi, sem hér um ræðir“. Málavextir eru þessir: Fimmtudaginn 15. febrúar sl. kl. 16.43 fóru lögreglumenn að boði stjórn- stöðvar að Ljósmyndastofu Þóris, Rauðarárstíg 20, hér í borg, en tilkynnt hafði verið, að ákærði hefði verið að fara með barn inn í hús að Skarp- héðinsgötu 16. Þar fyrir utan hús höfðu lögreglumenn tal af Sonju Svans- dóttur, og með henni var drengurinn A, fæddur 1983. Í lögregluskýrslu er haft eftir Sonju, að hún hafi verið stödd í ljósmyndastofunni ásamt dótt- ur sinni, og hafi þær séð mann leiða barn af götunni inn í húsið, og hafi dóttir Sonju talið sig þekkja manninn sem ákærða. Kvaðst Sonja hafa farið inn í húsið, og er hún kom inn í herbergi ákærða, sat drengurinn á rúmgafli buxnalaus og nærbuxur dregnar niður til hálfs. Hafi ákærði haft á orði, er Sonja kom inn í herbergið, að buxur barnsins væru orðnar þurrar. Kvaðst Sonja hafa klætt drenginn í buxurnar og farið með hann út, og reyndi ákærði ekki að koma í veg fyrir það. Ákærði var síðan handtekinn og færður á aðalstöð, þar sem Kristinn Pedersen aðstoðarvarðstjóri tók ákvörðun um geymslu hans. Samkvæmt gögnum málsins var ákærði alls- gáður. Í lögregluskýrslu er síðan bókað, að drengurinn hafi verið færður til móður sinnar. Virtist drengurinn miður sín að sjá og sagði þetta vera leyndarmál, sem ekki mætti segja frá. Ákærði var fyrst yfirheyrður hjá RLR að kvöldi sama dags. Ákærði var yfirheyrður fyrir dómi daginn eftir, er honum var kynnt krafa RLR um gæsluvarðhald á hendur honum. Ákærði var eftir það nokkrum sinnum yfirheyrður hjá RLR, og hefur hann haldið fast við framburð sinn. Þykir nægja að gera grein fyrir framburði ákærða fyrir dómi þann 6. apríl sl. Ákærði kvað upphaf kunningsskapar síns við drenginn vera það, að ákærði var að teppaleggja bifreið sína fyrir utan heimili sitt u.þ.b. þremur vikum áður en atburður sá varð, er hér er fjallað um. Kvað ákærði, að 1486 drengurinn hefði komið til sín og haft tal af sér. Ákærði kvaðst hafa spurt drenginn, hvort hann væri svangur, og hefði drengurinn sagt svo vera, og kvaðst ákærði þá hafa boðið honum kókómalt og kex, enda sagðist dreng- urinn ekkert hafa borðað frá því um morguninn. Ákærði kvaðst hafa boðist til að gera við segulbandstæki, sem drengur- inn kvaðst eiga, og kvað ákærði, að drengurinn hefði farið heim til sín og sótt tækið. Ákærði kvað, að drengurinn hefði komið eftir nokkra daga og spurt um tækið, en tækið hefði ekki „virkað““ eins og það átti að gera. Ákærði kvað, að nokkrum dögum eftir þetta hefði drengurinn enn komið í heimsókn, en hann hefði dvalið stutt hjá ákærða eða nokkrar mínútur. Ákærði kvaðst þann 15. febrúar sl. hafa komið akandi á bifreið sinni eftir Gunnarsbrautinni, þar sem hann sneri bifreiðinni við og lagði hinum megin götunnar. Kvaðst ákærði hafa heyrt kallað hæ, og hafi þar umrædd- ur drengur verið kominn og hafi hann sagt: „,„Þú sást mig ekki.““ Ákærði kvað, að drengurinn hefði fylgt sér inn í íbúðina, en ákærði kvaðst ekkert sérstaklega hafa boðið honum inn, og ekki kvað ákærði, að drengurinn hefði beðið um að fá að koma inn. Ákærði kvað, að er inn í herbergi hans var komið, hefði drengurinn farið úr úlpunni, og kvaðst ákærði þá hafa tekið eftir, að botn buxna drengsins voru blautar (sic). Kvað ákærði, að drengurinn hefði haft á orði, að hann væri kvefaður, Ákærði kvað, að drengurinn hefði tjáð sér, að faðir sinn væri úti á sjó, en móðir sín annað- hvort farin eða á leiðinni í skóla, en að sögn drengsins var hún að læra grísku. Kveðst ákærði því hafa staðið í þeirri trú, að drengurinn væri einn heima. Ákærði kvaðst hafa vitað, að drengurinn átti heima að Skarphéðins- götu 6. Ákærði kvað, að drengurinn hefði stigið í bleytu niðri í forstofu. Ákærði kvað, að drengurinn hefði ekki kvartað um bleytu, hvorki á sokkum né á buxum. Ákærði kvaðst hafa boðist til að þurrka buxur drengsins, og kvaðst ákærði hafa hjálpað honum úr buxunum og síðan tekið buxur, sokka og vettlinga og sett það á miðstöðvarofn. Borinn var undir ákærða sá framburður konunnar, sem kom inn í íbúð- ina, að ákærði hefði tekið buxurnar af húsgagni, er merkt er F á teikningu. Ákærði kvað þetta alrangt. Ákærði kvaðst ekki hafa tekið drenginn úr nærbuxum. Ákærði kvað, að drengurinn hefði sest í sófann, fengið sér kókómjólk og þurrkað sér um munninn með handklæði, sem ákærði kvað, að drengurinn hefði síðan sett yfir fætur sér. Þannig kvað ákærði, að drengurinn hefði verið, er kon- an kom inn. Ákærði mótmælti þeim framburði konunnar, að drengurinn hefði kropið á sófanum með nærbuxurnar niður um sig. 1487 Ákærði kvað, að drengurinn hefði verið í mesta lagi 5 mínútur inni hjá sér. Ákærði kvaðst ekki vita, hvað drengurinn ætti við, er hann talaði um leyndarmál þeirra á milli. Við nánari umhugsun kvað ákærði líklega skýr- ingu vera þá, að drengurinn kom auga á pappakassa með tómum öldósum í annað eða þriðja skipti, er hann kom í heimsókn, en dósir þessar hafi verið Í eigu sambýlismanns ákærða, Jóns Reynis Þórarinssonar. Ákærði kvað, að drengurinn hefði spurt, hvort hann mætti eiga þessar dósir. Kvaðst ákærði hafa borið þetta undir Jón, sem hefði sagt, að drengurinn mætti eiga dósirnar. Ákærði kvað, að drengurinn hefði ekki tekið dósirnar, en ákærða fannst líklegt, að hér væri komið leyndarmálið, sem drengurinn talaði um. Ákærði tók fram, að undir vissum kringumstæðum, þ.e.a.s. eftir áfengis- neyslu, hefði hann kynferðislegan áhuga á ungum drengjum. Ákærði tók hins vegar fram, að hann var allsgáður umrætt sinn, enda búinn að fara í áfengismeðferð, og kvað hann ekkert slíkt hafa verið í huga sér þarna. Ákærði kvað, að meðferðinni hefði lokið um miðjan janúar sl., og kvaðst hann ekki hafa neytt áfengis eftir þann tíma. Vitnið Sonja Einara Svansdóttir, kt. 050740-2429, gaf skýrslu hjá RLR þann 15. febrúar og 22. febrúar sl. og kom fyrir dóm þann 15. maí sl. Vitnið vann eið að framburði sínum. Vitnið kvaðst umrætt sinn hafa verið á vinnustað sínum að Rauðarárstíg 20, er dóttir þess kom inn og tjáði vitn- inu, að hún hefði séð mann, er hún taldi vera ákærða, fara með lítinn strák inn í hús rétt hjá. Kvaðst vitnið hafa hringt á lögreglu og spurt, hvort verið gæti, að ákærði ætti heima þarna. Vitnið kvaðst ekki hafa beðið eftir svari, heldur hlaupið út að húsinu og hringt þar báðum bjöllum. Kvað vitn- ið gamlan mann hafa opnað fyrir sér, og fór vitnið inn í ganginn. Vitnið kvaðst hafa séð mann kíkja fram af stigapallinum, og kvaðst vitnið hafa séð, að þarna var um ákærða að ræða. Kvaðst vitnið hafa spurt hann til nafns, og hafi hann sagst heita Steingrímur. Kvaðst vitnið hafa spurt hann, hvort hann væri með lítinn dreng hjá sér, og hafi hann játað því og sagt, að hann hafi verið svo blautur, og hafi hann verið að þurrka föt hans. Vitnið kvaðst hafa gengið á eftir ákærða upp stigann, farið inn í herbergið, og er þangað kom, kvaðst vitnið hafa séð, að drengur kraup þar á sófa, og var hann á nærbuxum, og voru þær dregnar niður á miðjan rass. Vitnið kvaðst hafa beðið drenginn um að koma með sér, en hann hefði virst hissa og snúið sér við og tekið nærbuxurnar upp um sig. Kvað vitnið ákærða hafa teygt sig bak við hurð og náð þar í buxur drengsins, en vitnið stóð í þeirri trú, að þar væri ofn. Að sögn vitnisins fór drengurinn að mestu leyti sjálfur í buxurnar, en ákærði hjálpaði honum eitthvað. Vitnið kvaðst hafa svarað neitandi þeirri spurningu ákærða, hvort það væri móðir 1488 drengsins. Vitnið kvaðst hafa hjálpað drengnum í stígvél, og kvaðst vitnið þá hafa tekið eftir því, að buxur hans voru blautar upp að hnjám. Vitnið kvað drenginn hafa verið í sokkum, er vitnið kom að honum í sófanum, og hafi þeir verið þurrir. Vitnið kvaðst ekki hafa kannað sérstaklega, hvort botn buxnanna var blautur. Kvaðst vitnið hafa beðið drenginn að sýna sér, hvar hann ætti heima, en að sögn vitnisins vildi hann ekki fara heim og tók svo til orða, að þetta væri leyndarmál. Kvaðst vitnið hafa spurt dreng- inn, hvort ákærði hefði sagt honum, að þetta væri leyndarmál, og kvað vitnið drenginn hafa játað því. Vitnið tók fram, að það gekk upp tröpp- urnar að herbergi ákærða, og kvaðst vitnið rétt hafa stigið inn fyrir þrösk- uldinn á herberginu. Vitnið kvað ekki útilokað, að drengurinn hefði verið að horfa út um gluggann, er vitnið kom inn í herbergið. Vitnið tók ekki eftir ofni, sem er við sófann, þar sem drengurinn var. Vitnið tók fram, að hefði komið í ljós, að þarna hefði ekki verið um ákærða að ræða, hefði það reynt að snúa sig út úr því með því að segjast vera að leita að einhverjum. Vitnið Harpa Þórisdóttir, kt. 280464-4069, gaf skýrslu hjá RLR þann 16. febrúar sl. og kom fyrir dóm þann 28. maí sl. Vitnið kvaðst umrætt sinn hafa verið að aka Gunnarsbraut og ætlað að beygja inn á Skarphéðins- götu. Kvaðst vitnið hafa tekið eftir Skodabifreið, sem ekið var á undan bifreið vitnisins og síðan lagt við gangstéttarbrún á Gunnarsbraut. Kvaðst vitnið hafa þekkt ökumann sem ákærða af myndum, sem birtust af honum í fjölmiðlum fyrir nokkrum árum. Vitnið kvaðst hafa ekið í innkeyrslu að vinnustað vitnisins að Rauðarárstíg 20, og kvaðst vitnið þá hafa séð ákærða ganga upp tröppur, og kom lítill drengur hlaupandi á eftir honum. Kvað vitnið, að ákærði hefði haldið hurðinni opinni fyrir drengnum, og hefðu þeir farið inn. Vitnið kvaðst hafa rætt við móður sína, og hefðu þær velt fyrir sér, hvað ætti að gera, og hafi sú ákvörðun verið tekin að hringja á lögreglu, og hafi móðir vitnisins gert það. Kvað vitnið móður þess hafa tekið þá ákvörðun að fara á staðinn, og kvað vitnið hana hafa farið og síðan komið út með drenginn. Taldi vitnið, að þá hefðu verið liðnar 10 til 15 mínútur, frá því að ákærði og drengurinn fóru inn í húsið. Vitnið kvað lögregluna í millitíðinni hafa komið á vinnustað vitnisins til að leita upplýs- inga, og kvað vitnið lögregluna hafa verið rétt ókomna að húsi ákærða, er móðir vitnisins kom út með drenginn. Vitnið kvað lögregluna hafa hand- tekið ákærða, en móðir þess farið með drenginn til móður hans. Kvaðst vitnið þá hafa talað við móður sína, og hafi móðir þess lýst atvikum fyrir vitninu. Að sögn vitnisins skýrði móðir þess svo frá, að drengurinn hefði verið á hnjánum uppi Í sófa, buxnalaus, en nærbuxur dregnar hálfpartinn niður fyrir rassinn. Kvaðst vitnið hafa skilið þetta svo, að nærbuxurnar hefðu verið dregnar niður fyrir miðjar rasskinnar. Vitnið kvað móður þess hafa verið í uppnámi, er hún sagði vitninu frá þessu. 1489 Sigurður Þorgrímsson, barnalæknir á Landspítalanum, skoðaði drenginn þann 17. febrúar sl. Í vottorði hans, sem hann staðfesti fyrir dómi þann 15. maí sl., segir svo: „„Drengurinn kom eðlilega fyrir og var samvinnuþýður. Engin áverka- merki fundust og sérstaklega kom ekkert fram sem benti til kynferðislegrar misnotkunar. Skoðun á kynfærum og endaþarmi leiddi ekkert athugavert í ljós. Niðurstaða: Ekkert kemur fram við læknisskoðun sem bendir til að drengurinn hafi verið misnotaður kynferðislega. Það útilokar þó ekki að slíkt hafi átt sér stað.““ Teknar voru myndir af fatnaði drengsins og hann rannsakaður, og kom ekkert athugavert í ljós. Þann 17. febrúar sl. átti Þorgeir Magnússon sálfræðingur viðtal við drenginn. Eru ályktanir hans að viðtalinu loknu svohljóðandi: „„Um er að ræða sjö ára dreng sem vísað er til athugunar til að fá fram nánari málsatvik vegna gruns (sic) um kynferðislega áreitni. Drengurinn fullyrðir að umræddur maður hafi ekki unnið honum mein en færist undan því að svara spurningum um það hvað þeim hafi farið á milli. Tel ég óráð- legt og þýðingarlaust að ganga frekar á piltinn í þessum efnum að sinni. Það virðist einlæg skoðun A að maðurinn hafi ekkert alvarlegt gert honum og sýnist hann ekki hafa skynjað atferli mannsins sem ógnun við sig, e.t.v. af hrekk- og grandaleysi. Hann virðist þó skynja sterkt að hann hafi tekið þátt í einhverju sem er álitið rangt og óæskilegt og veldur sú staðreynd honum talsverðum óþægindum. Þar gæti blandast saman ótti, skömmustu- tilfinning, sektarkennd, ruglingur og fát (confusion) og efinn um hvort rétt sé að halda tryggðarsamning við umræddan mann. Drengurinn sýnist hafa átt allgott trúnaðarsamband við móður sína og þótt hann hafi ekki enn trúað henni fyrir því sem gerðist gæti sú orðið raunin þegar um hægist, pilturinn áttar sig betur og eykst öryggi að nýju. Ég mun eiga tal við móður aftur eftir u.þ.b. 10 daga og fylgjast síðan með líðan piltsins næstu vikurnar. Ef nýjar upplýsingar koma fram mun ég láta vita.“ Sálfræðingurinn gaf viðbótarálit þann 26. mars sl., og er það svohljóð- andi: „Í framhaldi af skýrslu minni um mál þessa drengs, dags. 20.2.1990, þar sem tekið er fram í lokin að undirritaður muni fylgjast með líðan hans næstu vikurnar og láta viðeigandi yfirvöld vita ef nýjar upplýsingar skytu upp kollinum, skal upplýst að þrátt fyrir frekari viðtöl við drenginn og móður hans hefur ekkert nýtt komið fram. Drengurinn hefur þó tekið fram að hann hafi kynnst umræddum manni þegar sá var að teppaleggja bifreið utandyra þar í nágrenninu en ber við minnisleysi þegar tal berst að því hvað gerst hafi á fundum þeirra. Hann hefur ekki sýnt sérstök merki kvíða eða 94 1490 annarrar vanlíðunar síðan þessi atvik áttu sér stað og er eins og hann á að sér að áliti móður sinnar. Hún mun hafa við mig samband ef breyting verður á ástandinu.“ Sálfræðingurinn kom fyrir dóm sem vitni þann ÍS. maí sl. og skýrði svo frá, að hann myndi ekki sérstaklega, hvort hann spurði drenginn, hvernig klæðnaði hans var háttað, er konan kom að honum, en vitnið tók fram, að alltaf, er það reyndi að spyrja drenginn um efnisatriði, svaraði hann því til, að hann myndi það ekki. Vitnið kvað, að það gæti ekki séð, að drengnum væri brugðið eða hann í tilfinningalegu ójafnvægi, en hann hafi verið feiminn og óðöruggur (sic). Vitnið kvaðst daginn áður hafa hringt í móður drengsins, og hafi hún tjáð vitninu, að allt gengi vel, og hafi sjálfs- traust hans aukist. Vitnið kvað móður drengsins hafa talið hann bera þess merki, að hann vildi frekar opna sig um málið nú. Vitnið taldi, að það væri drengnum að skaðlausu, að dómarinn ræddi við hann í viðurvist móður hans, að því tilskildu, að fyllstu nærgætni væri gætt. Vitnið kvað drenginn auðveldlega laðast að fólki og hægt sé að leiða börn á þessum aldri út í ýmislegt. Kvað vitnið, að eftir inngrip (sic) konunnar og lögreglu sé mögulegt, að drengurinn fari að ætla, að hann hafi tekið þátt í einhverju, sem ekki má. Borinn var undir vitnið framburður ákærða fyrir dómi þann 6. apríl sl., þar sem ákærði reynir að skýra leyndarmál það, sem drengurinn hefur talað um. Vitninu fannst þessi skýring ákærða ólíkleg. Vitnið K gaf skýrslu hjá RLR þann 21. febrúar sl. og kom fyrir dóm ásamt syni sínum þann:28. maí sl. Yfirheyrslan fór fram á skrifstofu dóm- arans. Reynt var að spyrja drenginn um efnisatriði, en hann kvaðst ekkert muna. Þá var barnið spurt, hvort maðurinn hefði ætlað að gefa því tómar dósir, en barnið kvaðst ekki muna eftir því. Vitnið K kvaðst hafa verið heima hjá sér umrætt sinn. Kvaðst vitnið ekki hafa tekið eftir, að fatnaður drengsins væri blautur, þegar konan kom með hann, en kvaðst ekki hafa gáð sérstaklega að þessu. Vitnið kvað drenginn aldrei hafa viljað ræða þessa atburði, og því hafi hann ekki tjáð sig um það, hvort hann hefði verið færður úr nærbuxunur Vitnið Jón Reynir Þórarinsson, kt. 210642-4219, gaf skýrslu hjá RLR þann 15. febrúar sl. og kom fyrir dóm þann 15. maí sl. Vitnið kvaðst leigja herbergi að Skarphéðinsgötu 16 og kvaðst hafa verið heima, er ákærði kom heim með dreng með sér. Kvað vitnið ákærða hafa farið með drenginn inn til sín og lokað að sér, og u.þ.b. 5 mínútum síðar hefði kona komið og tekið drenginn með sér, en lögreglan komið skömmu síðar. Vitnið kvað ákærða ekkert hafa komið til sín, meðan drengurinn var hjá honum, en vitnið kvað hugsanlegt, að ákærði hefði kastað á sig kveðju. Vitnið kvað þennan dreng hafa komið einu sinni áður, og hafi hann þá dvalið mjög stutt, og ákærði hafi ekki lokað að sér. Vitnið kvað ekkert óeðlilegt þá 1491 hafa gerst, en ákærði hefði verið að gera við lítið barnasegulband fyrir drenginn. Vitnið vissi ekki önnur dæmi þess, að ákærði hefði farið með drengi inn til sín. Vitnið kvað ákærða í fyrra skiptið hafa tjáð sér, að dreng- urinn væri lyklabarn og móðir hans væri að vinna. Vitnið kvaðst vera öryrki og alltaf vera heima. Vitnið Ómar Ægir Kristjánsson, kt. 300158-3189, gaf skýrslu hjá RLR þann 20. febrúar sl. og kom fyrir dóm þann 15. maí sl. Vitnið kvaðst leigja herbergi að Skarphéðinsgötu 16, en vitnið kvaðst ekki hafa verið heima, er umræddir atburðir urðu. Kvaðst vitnið hafa orðið vart við heimsóknir til ákærða, bæði fullorðinna og ungra drengja. Kvaðst vitnið muna eftir því, að tveir drengir hefðu komið í heimsókn til hans, en vitnið kvaðst ekkert hafa skipt sér af þessu. Vitnið Einar Guðbjartsson Ingibjörnsson, kt. 020845-4309, gaf skýrslu hjá RLR þann 21. febrúar sl. og kom fyrir dóm þann 15. maí sl. Vitnið kvaðst vera félagsráðunautur á göngudeild áfengisdeildar Landspítalans, og kvað vitnið afskipti sín af ákærða hafa hafist haustið 1988, er ákærði hefði afplánað dóm á Litla-Hrauni. Vitnið kvaðst hafa fylgt ákærða til Svíþjóðar í hælisvist samkvæmt hæstaréttardómi, og kvaðst vitnið hafa dvalist þar í viku. Vitnið kvað ákærða hafa komið til landsins í fyrra sumar, og kvaðst vitnið þá hafa aðstoðað hann, og að tilhlutan vitnisins fór ákærði í áfengis- meðferð til Svíþjóðar í desember sl. Kvaðst vitnið síðan hafa aðstoðað ákærða til að komast heim og Í samráði við Félagsmálastofnun Reykja- víkurborgar útvegað ákærða húsnæði að Skarphéðinsgötu 16. Vitnið kvaðst ekki hafa orðið vart við, að ákærði neytti áfengis eftir þessa meðferð, en vitnið kvað ákærða hafa játað að hafa í eitt skipti neytt diazepams. Vitnið kvaðst hafa frétt af máli þessu í fjölmiðlum morguninn eftir, og kvaðst vitnið hafa farið að Skarphéðinsgötu til þess að athuga, hvort ákærði væri kominn heim, en svo hafi ekki verið. Að sögn vitnisins var þarna eftirlits- maður frá félagsmálastofnun, og bauðst hann til að opna fyrir vitninu. Vitnið kvaðst hafa opnað svarta skjalatösku þarna, og kvað vitnið, að í henni hefðu verið tvö klámblöð, og jafnframt kvaðst vitnið hafa fundið Polaroid-ljósmynd á bak við töskuna, en vitnið afhenti RLR muni þessa þann 21. febrúar sl. Vitnið Jónbjörn Bogason lögreglumaður, kt. 170259-4839, gaf skýrslu hjá RLR þann 20. febrúar sl. og kom fyrir dóm þann 15. maí sl. Vitnið skýrði frá útkallinu og kvaðst hafa mætt konu á tröppunum, og leiddi hún dreng. Hefði konan tjáð lögreglumönnunum, að drengurinn hefði verið inni í íbúð ákærða, og hefðu nærbuxur hans verið dregnar niður. Kvað vitnið konuna hafa sagt, að drengurinn hefði setið á rúmi og nærbuxur hans dregnar niður á hné. Kvað vitnið konuna hafa verið mjög æsta og hafa rutt þessu út úr sér, og kvaðst vitnið hafa skilið hana þannig, að nærbux- 1492 urnar hefðu verið dregnar niður á hné eða til hálfs, eins og vitnið orðaði það í skýrslum sínum. Vitnið kvaðst strax hafa séð, að konan var reið og æst. Vitnið Sveinn Erlendsson lögreglumaður, kt. 180160-3229, gaf skýrslu hjá RLR þann 20. febrúar sl. og kom fyrir dóm þann 15. maí sl. Vitnið skýrði frá aðdraganda útkallsins og kvaðst hafa hitt konu á tröppunum, en ungur drengur hefði verið skammt frá, og hefði hann gengið í átt að heimili sínu. Að sögn vitnisins var konan miður sín, og tjáði hún þeim í stórum dráttum, hvað gerst hafði. Kvað vitnið konuna hafa sagt, að hún hefði komið að drengnum buxnalausum í herbergi ákærða, en vitnið kvað konuna ekki hafa lýst þessu nánar og ekki rætt um nærbuxur drengsins. Vitnið lýsti síðan handtöku ákærða, sem hefði eitthvað maldað í móinn, en komið sjálfviljugur með lögreglumönnunum. Vitnið Kristinn Pedersen aðstoðarvarðstjóri, kt. 300548-7099, gaf skýrslu hjá RLR þann 20. febrúar sl. og kom fyrir dóm þann 15. maí sl. Vitnið kvaðst umrætt sinn hafa verið varðstjóri í fangageymslu, er komið var með ákærða í móttökuna niðri. Vitnið mundi ekki, hvort ákærði var í handjárnum. Vitnið kvaðst hafa spurt ákærða að nafni, en hann hefði engu svarað. Kvað vitnið lögreglumennina, sem komu með ákærða, hafarsagt hann grunaðan um að hafa leitað á barn. Vitnið kvað ákærða hafa óskað eftir tilteknum lög- manni, og kvaðst vitnið hafa látið Sigurbjörn Víði hjá RLR vita af því. Vitnið kvaðst hafa hætt á vakt kl. 21.00, og hefði ákærði þá enn verið í haldi. Vitnið kvaðst ekkert hafa rætt við ákærða um mál þetta, en kvaðst hafa fært honum mat á matsmálstíma. Í máli þessu hafa verið lagðar fram ljósmyndir og teikningar af vettvangi, og hefur Kristján Friðþjófsson rannsóknarlögreglumaður, kt. 040351-4779, komið fyrir dóm og staðfest þessi verk sín. Í þágu rannsóknar málsins var ákærða með úrskurði gert að sæta gæslu- varðhaldi allt til miðvikudagsins 4. apríl sl. kl. 16.00. Ákærði kærði úrskurð- inn til Hæstaréttar Íslands, sem staðfesti hann með dómi þann 22. febrúar sl. Með úrskurði, uppkveðnum þann 3. apríl si., var gæsluvarðhald ákærða framlengt til 1. júní sl., og jafnframt var honum á gæsluvarðhaldstímanum gert að gangast undir rannsókn á geðheilbrigði sinni. Ákærði kærði úrskurð þennan til Hæstaréttar Íslands, sem með dómi, uppkveðnum þann 9. apríl sl., féllst á þá kröfu ákæruvaldsins, að ákærði skyldi sæta gæsluvarðhaldi til 1. júlí nk. kl. 16.00. Jafnframt var ákærða með dómi Hæstaréttar gert að gangast undir nánar tilgreinda læknisrannsókn. Í dómi Hæstaréttar segir svo m.a.! Með bréfi dómarans, dagsettu 17. apríl sl., var Högna Óskarssyni geð- lækni falið að framkvæma ofangreinda athugun á ákærða. Geðrannsóknin 1493 barst dóminum þann 11. maí sl., og staðfesti geðlæknirinn hana fyrir dómi þann 28. maí sl. Samantekt og álit geðlæknisins er svohljóðandi: „Samantekt. Steingrímur Njálsson er 48 ára gamall karlmaður, ókvæntur og barnlaus og atvinnulaus. Hann situr nú í gæsluvarðhaldi vegna ákæru um skírlífis- brot og var gert að gangast undir rannsókn á geðheilbrigði sinni. Steingrímur er alinn upp á Siglufirði til þrettán ára aldurs. Hann missti móður sína tveggja ára og ólst upp hjá fósturforeldrum og börnum þeirra. Þrettán ára flutti hann til Reykjavíkur með fósturfjölskyldu sinni, en hefur á fullorðinsárum búið víða um land, í verbúðum, bátum og annars staðar. Hefur hann þó haft lögheimili á heimili föður sins á Siglufirði. Steingrímur hefur ekki lokið formlegu skólanámi né nokkru öðru námi nema það (sic), að hann hefur lokið námskeiði í skipstjórn. Hann hefur unnið við flest algeng störf til sjós og lands, en hvergi tollað lengi við vinnu. Steingrímur hefur aldrei kvænst eða hafið sambúð, en mun þó á unglingsárum hafa verið í sambandi við stúlku í u.þ.b. hálft ár. Hann mun hafa gert tilraunir til þess að eiga ástar- sambönd við konur, en þær tilraunir hafa gengið illa og kennir Steingrímur um þröngri forhúð á getnaðarlim sínum, sem valdi sársauka við samfarir. Steingrímur hefur misnotað áfengi frá því um tvítugt og hefur oftsinnis komist í kast við lögin þess vegna. Hann fór fyrst í meðferð árið 1980 og hefur farið þrisvar í meðferð síðan, en engin meðferðanna hefur borið varanlegan árangur. Afbrotaferill Steingríms hófst á unglingsárum, og hefur hann hlotið fjölda dóma, flest (sic) fyrir ölvunarbrot og brot vegna ölvunar við akstur. Einnig hefur hann fengið dóma fyrir þjófnaði og svo í þrjú skipti fyrir skírlífisbrot gagnvart ungum drengjum. Í kjölfar afbrots og ákæru 1986 var hann með hæstaréttardómi 1988 úrskurðaður til meðferðar á viðeigandi hæli. Dvaldist hann á hælinu í Vástervik í Svíþjóð í u.þ.b. átta mánuði og fékk lyf til þess að stöðva framleiðslu karlkynshormóns og þar með draga úr kynhvöt. Sú meðferð féll niður við útskrift í júní á sl. ári. Steingrímur fór að fá kynhvöt aftur nokkrum mánuðum seinna, sem hann sagði þó vera eðlilega. Steingrímur er nú ákærður fyrir skírlífisbrot gagnvart Aroni Smára Barber. Steingrímur þverneitar að hafa brotið nokkuð af sér gagnvart þessum dreng. Álit. 1. Persónuleikatruflun: Steingrímur Njálsson er haldinn alvarlegri skapgerðartruflun, sem hefur lýst sér í hegðunarvandræðum, frá því hann var barn eða unglingur, og sem (sic) hefur leitt til þess, að atferli hans hefur verið á margan hátt and- 1494 félagslegt öll hans fullorðinsár. Skapgerðareinkenni þessi (sociopathic personality) myndast snemma á þroskaskeiði barnsins og halda áfram á fullorðinsárum. Afleiðingar þessarar skapgerðar eru m.a. lítil og losaraleg tengsl við annað fólk, trufluð siðferðiskennd, lítil ábyrgðartilfinning og léleg hvatastjórn. Afbrigðilegar kynferðislegar athafnir af ýmsu tagi tengjast einnig einstaklingum með skapgerð þessa. Eins hneigjast þeir til óhóflegrar vímugjafanotkunar. Meðferð við þessum skapgerðarvandamálum ber sjaldnast mikinn árangur. Lyfjameðferð er hægt að beita við skyndibreyt- ingum á tilfinningalífi eða hvatastjórnun, en mjög erfitt er að hafa áhrif á rótgróna þætti skapgerðarinnar með læknisfræðilegum aðferðum. Rétt er að taka fram að hin andfélagslegu skapgerðareinkenni þessara einstakl- inga mildast oft með árunum. 2. Áfengissýki: Steingrímur er haldinn áfengissýki, sem á tímabilum er á nokkuð háu stigi. Hann hefur fjórum sinnum farið í meðferð, sem lítinn árangur hafa (sic) borið, og þó svo hann segi nú að hann hafi orðið fyrir hugarfarsbreyt- ingu eftir meðferðina í Málmey fyrir fimm mánuðum, þá er óvarlegt að treysta slíkum yfirlýsingum. Reynsla frá því á sl. hausti sýndi að ákaflega erfitt var að ná nokkurri samvinnu við Steingrím um að hætta að drekka meðan hann hafði fullt persónufrelsi. 3. Afbrigðileg kynhneigð: Steingrímur hefur frá því a.m.k. um tvítugt verið haldinn afbrigðilegri kynhneigð, sem lýsir sér annars vegar í því að hann hefur haft löngun til að njóta kvenna kynferðislega, en hefur ekki fylgt þeirri löngun mjög mark- visst eftir, og hefur reynst eiga við kynferðisvandamál (sic), þannig að hann hefur ekki getað lokið samförum við konur á fullnægjandi hátt. Jafnframt þessu hefur hann haft kynhneigð til ungra drengja (homosexual pedo- philia). Í tengslum við þessa afbrigðilegu kynhneigð hefur Steingrímur nokkrum sinnum verið ákærður fyrir brot gegn ungum drengjum og fengið dóm fyrir. Í núverandi geðrannsókn vildi Steingrímur lítið tjá sig um þessi mál, en neitar þó ekki að hafa haft þessa kynhneigð en vildi halda fram að kynhneigð sín nú væri með öllu eðlileg. Það kemur oft fram hjá einstakling- um með þessa kynhneigð að þeir eru barngóðir og hænast börn stundum að þeim. Undirstrikar Steingrímur þennan þátt í skapgerð sinni. Hann virðist eiga ákaflega erfitt með að setja sig í spor þeirra drengja, sem hann hefur misnotað, ekki getur hann heldur gert sér grein fyrir því hversu alvarlegar afleiðingar þetta geti haft fyrir þá. Steingrímur var Í meðferð við þessu vandamáli í Svíþjóð frá því í október 1988 fram í júní 1989. Var honum gefið lyf til að draga úr kynhvöt og bar það góðan árangur. Hins vegar 1495 kemur fram í skýrslum lækna og starfsfólks spítalans, að Steingrímur hafi verið fremur neikvæður og ósamvinnuþýður á deildinni að öðru leyti en því að hann tók sín lyf. Þessari lyfjameðferð var ekki fylgt eftir af hálfu sjúkrahússins í Svíþjóð né heldur af læknum hér á landi eftir að hann kom til Íslands í júní á síðasta ári. Í skýrslu Einars Guðbjartssonar, meðferðar- fulltrúa áfengisdeildar Landspítala, kemur fram, að hann lagði hart að Steingrími að hefja þessa lyfjameðferð aftur á sl. hausti, en svo virðist sem Steingrímur hafi stöðugt streist gegn því. Undirritaður ræddi við Steingrím um áframhaldandi meðferð af þessu tagi. Steingrímur kvaðst fús til þess að undirganga (sic) meðferð, ef það kynni að firra sig dómi í þessu máli og ef það kynni að forða sér frá hand- tökum af svipuðu tilefni í framtíðinni. Með þessu tók hann skýrt fram að hann væri ekki að játa neina sekt í núverandi ákæru. Það er ljóst að ákaflega erfitt muni reynast að gefa Steingrími and- hormónalyf daglega vegna þess hve óreglulegu lífi hann lifir og vegna þess hve hann missir gjarnan stjórn á áfengissýki sinni. Hægt er að gefa lyf með sömu verkun í sprautuformi undir húð og endast áhrifin í þrjár vikur eftir hverja sprautu. Lyf sem þetta er ekki skrásett á markaði hérlendis en mun t.d. vera skrásett í Svíþjóð undir nafninu Zoladex. Þetta lyf dregur úr testosteroframleiðslu og kynhvöt á sama hátt og lyfjameðferð sú, sem Steingrímur fékk í Svíþjóð. Almenn reynsla með einstaklinga, sem hafa svipaða skapgerðargalla og Steingrímur, og svo reynsla af meðferð Steingríms, gefur ekki tilefni til mikillar bjartsýni um að Steingrímur muni fylgja lyfjameðferð samvisku- samlega eftir þrátt fyrir góð orð. Það er því mat undirritaðs, að til þess að meðferð eigi að bera varanlegri árangur en í fyrri tilraunum, þá þurfi að vera hægt að beita einhvers konar skilorði þannig, að Steingrími sé skylt að ganga undir meðferð sem þessa ella yrði öðrum viðurlögum beitt. Undir- rituðum er hins vegar ókunnugt um lagalegar forsendur fyrir slíku. Það er mat undirritaðs, að meðferð sem þessi þyrfti að vera mjög vel samhæfð meðferð Steingríms við áfengissýki og eins félagslegum stuðningi. Þykir undirrituðum eðlilegt, að gerður yrði samningur milli Steingríms annars vegar og t.d. áfengisdeildar geðdeildar Landspítala hins vegar um að veita Steingrími áfengismeðferð jafnframt því sem hann fylgdi meðferð eftir með þátttöku í AA-hópi. Enn fremur myndu læknar áfengisdeildar sjá um að gefa Steingrími andhormónalyf til að draga varanlega úr kyn- hvöt. Brýna nauðsyn bæri til að Félagsmálastofnun Reykjavíkur eða önnur viðhlítandi stofnun tæki að sér mjög virka fyrirgreiðslu í félagslegum vandamálum Steingríms. Það er mat undirritaðs, að verði meðferð sem þessi ekki skipulögð mjög nákvæmlega af göngudeild eins og að ofan greinir, félagsmálastofnun og 1496 dómsvaldinu, þá sé ákaflega hæpið að hún muni bera nokkurn árangur til langframa. Steingrímur er ekki haldinn alvarlegri geðveiki eða greindarskorti af þeim toga, sem firri hann ábyrgð gerða sinna eða geri hann ósakhæfan.““ Margrét Bárðardóttir sálfræðingur gerði sálfræðipróf á ákærða, og er samantekt og álit hennar svohljóðandi: „Hér er um 48 ára gamlan einstakling að ræða sem sýnir mjög skýrar skapgerðartruflanir sem einkum felast í andfélagslegu atferli. Það getur birst í hinum ýmsu (sic) myndum. T.a.m. eru þessir einstaklingar oft við- riðnir hina ýmsu (sic) smáglæpi, tíðum meiriháttar umferðaróhöppum (sic), alkóhólisma o.fl. Afbrigðilegar kynferðislegar athafnir af ýmsu tagi tengj- ast einstaklingum með þessa prófmynd. Rétt er að geta, að Steingrímur svarar flestum þeim spurningum er lúta að afbrigðilegri kynferðislegri hegðun neitandi og gefur í skyn að eiga á engan hátt við slíka erfiðleika að etja. Þessir einstaklingar eru yfirleitt félagslega firrtir og eiga erfitt með eða geta jafnvel ekki myndað náin tengsl við aðra. Þeim er lýst sem óábyrgum, hvatvísum utangarðsmönnum í þjóðfélaginu með truflaða siðferðiskennd. Aðlögun að sálrænum vandamálum (varnarhættir) byggjast (sic) einkum á „acting-out““-hegðun. Þeir geta verið vingjarnlegir á yfirborðinu og gefið yfirlýsingar um eindræga (sic) ósk að vilja snúa blaðinu við, en svara illa meðferð og sýna lítið þol þegar á reynir.““ Niðurstöður. Ákærði hefur kannast við að hafa fært drenginn úr ytri buxum í þeim tilgangi að þurrka þær. Hins vegar hefur ákærði neitað því, að drengurinn hafi verið í þeirri stellingu og með nærbuxur dregnar niður til hálfs, eins og vitnið Sonja lýsir, og verður því að telja það ósannað. Þá ber að líta til þess, að framburður drengsins um leyndarmál og þögn hans um atburði vekja grunsemdir um annariegan tilgang ákærða. Ferill ákærða sýnir áhuga hans á ungum drengjum, og læknisfræðilegar athuganir á honum styðja þetta. Ákærði gerir sér far um að hæna til sín ungt barn, honum ókunnugt, færir það að eigin sögn úr ytri buxum vegna bleytu, en vitni taka ekki sérstaklega eftir því, að þær hafi verið blautar. Ákærða hlýtur að hafa verið ljóst, að slík afskipti hans af ungum drengjum hlytu að kalla á viðbrögð hins almenna borgara og löggæslu, en það býður einmitt þeirri hættu heim, að ungmennin telja sig hafa verið að taka þátt í einhverju ósiðlegu athæfi með ákærða. Þegar allt framanritað er virt í heild sinni, verður að telja, að sú háttsemi ákærða að afklæða drenginn hafi verið liður í að fullnægja afbrigðilegri kynhneigð hans (sic). Varðar þessi háttsemi ákærða við 209. gr. almennra 1497 hegningarlaga og 45. gr. laga nr. $3, 1966, um vernd barna og ungmenna. Sakaferill ákærða, viðurlög o.fl. Ákærði, sem er sakhæfur, á að baki óvenjulega langan og mikinn sakaferil. Á árinu 1959 var ákæru tvívegis frestað á hendur honum fyrir þjófnaðar- brot. Ákærði hefur frá árinu 1963 hlotið 24 refsidóma fyrir kynferðis- afbrot, þjófnaði, líkamsárásir, fjársvik, skjalafals og ölvun og réttindaleysi við akstur. Er samanlögð refsivist ákærða samkvæmt þessum dómum orðin 10 ár og 1/2 mánuður. Þar að auki hefur ákærði verið sektaður 14 sinnum fyrir ölvunarbrot. Með dómi sakadóms Gullbringu- og Kjósarsýslu 11. nóvember 1963 var ákærði m.a. sakfelldur fyrir að fleka 11 ára dreng upp í bifreið, að leysa þar niður um hann og slá drenginn í andlitið, þegar hann veitti mótspyrnu. Með sama dómi var ákærði sakfelldur fyrir að fleka annan 11 ára dreng upp í bifreið til sín, gyrða niður (sic) um hann og hafa kynferðismök við hann nauðugan. Með dómi sakadóms Gullbringu- og Kjósarsýslu 11. desember 1964 var ákærði sakfelldur fyrir að fleka 11 ára dreng upp í bifreið og hafa við hann kynferðismök nauðugan. Með sama dómi var ákærði sakfelldur fyrir að fleka 10 ára dreng upp í bifreið sína og hafa við hann kynferðismök nauðugan. Þá var ákærði með þessum sama dómi sakfelldur fyrir að fleka 12 ára dreng upp í bifreið sína og hafa við hann kynferðismök nauðugan. Enn var ákærði með þessum sama dómi sakfelldur fyrir að fleka tvo drengi, 11 og 13 ára, inn í Hafnarsalernið í Keflavík á árunum 1961-1963 og hafa við þá kynferðismök. Með dómi sakadóms Hafnarfjarðar 2. október 1978 var ákærði sakfelld- ur fyrir að fleka 9 ára dreng upp Í bifreið og hafa við hann nauðugan sam- ræðismök. Með sama dómi var ákærði sakfelldur fyrir að tæla 12 ára dreng inn í hótelherbergi til sín og hafa þar við hann kynferðismök nauðugan. Með dómi sakadóms Reykjavíkur 5. september 1986 var ákærði sakfelld- ur fyrir að þukla á 10 ára dreng á lostugan hátt og kyssa hann á andlitið á veitingastofu. Með sama dómi var ákærði sakfelldur fyrir að veitast að 13 ára dreng í búningsklefa Sundhallarinnar í Reykjavík og fara höndum um líkama hans og kyssa hann. Með dómi Hæstaréttar Íslands, uppkveðnum þann 24. febrúar 1988, var ákærði sakfelldur fyrir að hafa veist að 15 ára dreng, losað um föt hans og farið höndum um kynfæri hans utanklæða. Með sama dómi var ákærði sakfelldur fyrir að hafa veist fáklæddur að 1498 13 ára blaðburðardreng, fært hann úr buxum og farið höndum um kynfæri hans. Með áðurgreindum dómi Hæstaréttar var ákærða gert að sæta 9 mánaða fangelsisvist og að henni lokinni viðeigandi hælisvist í 15 mánuði. Með hliðsjón af óvenjulegum sakaferli ákærða þykir refsing hans hæfi- lega ákveðin fangelsi í 18 mánuði. Frá þeim tíma ber að draga með fullri dagatölu gæsluvarðhald, er ákærði hefur sætt frá 17. febrúar sl. Í ákæruskjali er gerð sú krafa, að ákærði verði með vísan til 67. gr. almennra hegningarlaga dæmdur til að sæta að refsingu lokinni gæslu sam- kvæmt 66. gr. sömu laga vegna undanfarandi breytni hans og hættu á, að hann muni halda áfram brotum af því tagi, sem hér um ræðir. Þegar litið er til brotaferils ákærða og þess, að ákærði hefur framið kyn- ferðisafbrot gagnvart samtals 14 ungum drengjum, verður framangreind krafa ákæruvaldsins tekin til greina. Dæma ber ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin réttar- gæslu- og málsvarnarlaun Guðmundar Kristjánssonar hdl., skipaðs verj- anda síns, kr. 150.000. Dómsorð: Ákærði, Steingrímur Njálsson, sæti fangelsi í 18 mánuði. Frá refs- ingunni skal draga með fullri dagatölu gæsluvarðhald, er ákærði hefur sætt frá 17. febrúar 1990. Ákærði skal að refsivist lokinni sæta sérstakri gæslu samkvæmt ákvæðum 66. gr. og 67. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin réttargæslu- og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Guðmundar Kristjánssonar hdl., kr. 150.000. 1499 Föstudaginn 16. nóvember 1990. Nr. 351/1989. Friðrik Þór Guðmundsson (Skarphéðinn Þórisson hrl.) gegn þrotabúi Goðgár h/f (Hjalti Steinþórsson hrl.). Vinnusamningur. Gjaldþrotaskipti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hrafn Bragason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 8. september 1989 að fengnu áfrýjunarleyfi 22. ágúst 1989 sam- kvæmt heimild í 96. gr. skiptalaga nr. 3/1878, sbr. 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Dómkröfur áfrýjanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum 65.466 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 1. júní 1988 til 15. ágúst sama ár og að sú krafa verði við yfirstandandi skipti á þrotabúi Goðgár h/f tekin til greina sem forgangskrafa, sbr. 84. gr. skiptalaga nr. 3/1978. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda auk virðisaukaskatts af málflutningsþóknun. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostn- aðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti auk virðisaukaskatts. Af hálfu áfrýjanda er því haldið fram, að kröfur hans beri að taka til greina á grundvelli venjuhelgaðrar skýringar á samningi Blaðamannafélags Íslands og blaðaútgefenda. Er þetta stutt gögnum um uppgjör við blaðamenn, þegar dagblaðið Tíminn tók við starfsemi blaðsins N.T. í ársbyrjun 1986, um uppgjör við mann eftir 20 mánaða starf hjá Dagblaðinu Vísi nokkru fyrr og yfirlýsingu framkvæmdastjóra Blaðamannafélags Íslands. Ekki hafa þeir, sem gengu frá gögnum þessum, komið fyrir dóm og ekki önnur vitni. Er ekki nægilega fram komið, að áfrýjandi geti byggt á réttarvenju. Að þessu athuguðu ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð með til- vísun til forsendna hans um annað en málskostnað. Rétt er, að málskostnaður falli niður í héraði og fyrir Hæstarétti. 1500 Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður um annað en málskostnað. Málskostnaður falli niður í héraði og fyrir Hæstarétti. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 19. maí 1989. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi hinn 17. maí 1989. Sóknaraðili, Friðrik Þór Guðmundsson, Miðstræti 8, Reykjavík, gerði við upphaf málareksturs þessa þá kröfu, að „honum verði greiddar kr. 133.075 auk dráttarvaxta í samræmi við ákvæði vaxtalaga frá 1. júní 1988 til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu““. Við munnlegan mál- flutning breytti hann kröfu sinni þannig, að krafist er greiðslu kr. 65.466 auk dráttarvaxta samkvæmt ákvæðum vaxtalaga frá 1. júní 1988 til 15. ágúst 1988 og að sú krafa verði við yfirstandandi skipti á þrotabúi Goðgár hf. tekin til greina sem forgangskrafa, og einnig, að krafan beri vexti, reikn- aða með sama hætti, frá 15. ágúst 1988 til greiðsludags, en ekki er krafist forgangsréttar fyrir þeim kröfulið. Varnaraðili, þrotabú Goðgár hf., krefst þess, að hann „verði sýknaður af öllum kröfum sóknaraðila““, en upphaflega gerði hann varakröfu, sem var efnislega á sama veg og hin breytta kröfugerð sóknaraðilja. Þá krefst varnaraðili þess, að sóknaraðilja verði gert að greiða varnaraðilja máls- kostnað að mati réttarins, hver sem niðurstaða málsins að öðru leyti verður. Sáttaumleitanir dómarans hafa ekki borið árangur. Bú Goðgár hf. var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur, uppkveðnum 15. ágúst 1989, samkvæmt beiðni stjórnar félagsins. Var Elvar Örn Unnsteinsson héraðsdómslögmaður ráðinn bú- stjóri þrotabúsins til bráðabirgða, og á fyrsta skiptafundi þess hinn $. desember 1988 var hann kosinn skiptastjóri þess. Sóknaraðili lýsti kröfu í þrotabúið á kröfulýsingarfresti, samtals kr. 952.256. Við skiptameðferð búsins hafa aðiljar orðið sammála um tiltekna kröfuliði sóknaraðilja. Hins vegar greinir aðiljana á um kröfulið, sem í kröfulýsingunni er lýst þannig: ,5e.< Hlutfallsleg réttindi til 3ja mán. leyfis eftir S ára starf kr. 133.075.““ Fjárhæð þessa kröfuliðar hefur þó breyst undir rekstri málsins, svo sem rakið var hér að framan. Sóknaraðili gerir þá grein fyrir kröfu sinni, að hann hafi frá ársbyrjun 1986 starfað sem blaðamaður við Helgarpóstinn, sem var vikublað og Goðgá hf. gaf út. Á grundvelli 3. liðar 4. kafla kjarasamnings Blaðamanna- 1501 félags Íslands annars vegar og Vinnuveitendasambands Íslands vegna Goðgár hf. og fleiri aðilja hins vegar hafi hann lýst í búið forgangskröfu vegna hlutfallslegra réttinda til þriggja mánaða leyfis eftir S ára starf/4 ára starf. Umrætt samningsákvæði sé svohljóðandi: ,,.. Blaðamenn, sem unnið hafa óslitið S ár eða lengur hjá sama blaði, skulu að loknu $ ára starfi fá þriggja mánaða frí á fullum launum, og skal þá innifalið sumar- og vetrarleyfi ársins. Blaðamenn fái þetta frí aftur eftir 10 ára starf, síðan hverju sinni eftir 4 ár. Blaðamenn noti leyfið til utanfarar eða á annan hátt í samráði við útgefendur í því skyni að auka hæfni sína í starfi, og skrifi þeir greinar í blöð sín eftir samkomulagi. Samkomulag við útgefendur skal ráða, hvenær árs slík frí eru tekin, og er útgefendum ekki skylt að veita nema einum blaðamanni frá hverju blaði slíkt leyfi samtímis. Samkomulag skal einnig ráða um það, hvenær sumars venjuleg sumarleyfi eru tekin. Segi blaðamaður upp starfi, fellur niður réttur hans til þriggja mánaða leyfis. Sé hins vegar blaðamanni sagt upp starfi, ber blaðinu að greiða honum það, sem hann á inni af umræddu fríi. Ráði útgefandi til starfa blaðamann frá öðru blaði, sem þar hefur starfað í samfellt a.m.k. fimm ár, skal hann þó halda áunnum rétti sínum til þriggja mánaða frís og hljóta það hjá hinum nýja útgefanda, eins og hann hefði starfað samfellt hjá honum. Sé réttur blaðamanns til þriggja mánaða frís óljós, gera útgefandi og viðkomandi blaðamaður sérsamning um þriggja mánaða frí..““ Sóknaraðili heldur því fram, að ákvæði hliðstætt þessu hafi verið í kjara- samningum Blaðamannafélags Íslands við útgefendur að minnsta kosti frá árinu 1954 og hafi aldrei áður, svo að vitað sé, valdið ágreiningi. Ljóst sé, að hann hafi unnið sér inn samkvæmt starfsaldri réttindi í samræmi við þessa samningsgrein með störfum sínum hjá Goðgá hf. og eigi því rétt til að fá greidd þessi áunnu réttindi í hlutfalli við starfstíma sinn þar. Sóknaraðili byggir á því, að krafa sem þessi sé launakrafa, sem njóti forgangsréttar við skipti á þrotabúi vinnuveitandans. Krafa varnaraðilja í málinu er á því reist, að sóknaraðili hafi aðeins starfað í 30 mánuði hjá Goðgá hf., er starfslok hans urðu þar vegna gjald- þrots félagsins. Réttur til umrædds launaðs leyfis geti aldrei stofnast fyrr en eftir 5 ára samfellt starf, en því skilyrði sé ekki fullnægt í tilviki sóknar- aðilja. Breyti engu í því sambandi það tilbrigði, að sé blaðamanni sagt upp störfum, beri að greiða honum það, sem hann eigi inni af slíku fríi. Sóknar- aðili hafi því ekkert átt inni hjá Goðgá hf. á grundvelli þessa ákvæðis kjara- samningsins, er bú félagsins var tekið til gjaldþrotaskipta. Varnaraðili telur skýringu sóknaraðilja á umræddu kjarasamningsákvæði ekki geta samrýmst augljósum tilgangi þess. Ætlunin sé, að slík leyfi séu notuð til að auka hæfni viðkomandi blaðamanns í starfi. Þá beri honum 1502 og að skrifa í viðkomandi blað á leyfistímanum eftir nánara samkomulagi við útgefanda þess. Um slíkt geti af augljósum ástæðum ekki orðið að ræða, ef starfslok blaðamanns verða vegna gjaldþrots útgefandans. Ekki er ágreiningur um launakjör þau, sem sóknaraðili naut hjá hinu gjaldþrota félagi, eða hvernig reikna beri út kröfufjárhæðina, verði krafa hans tekin til greina á annað borð. Ágreiningurinn lýtur eingöngu að því, hvort sóknaraðili eigi, við þær aðstæður, að vinnuveitandinn sé gjaldþrota, rétt á að reikna sér í hlutfalli við starfstíma sinn sem útistandandi laun ígildi þess leyfis, sem hann gat vænst að fá eftir fimm ára starfstíma hjá félaginu, ef það hefði starfað svo lengi. Samkvæmt áðurgreindu ákvæði þess kjarasamnings, sem sóknaraðili byggir kröfur sínar í málinu á, öðlast blaðamenn, sem samningurinn tekur til, rétt til þriggja mánaða leyfis á fullum launum, þegar þeir hafa starfað í 5 ár hjá sama útgefanda. Tilgangur með þessu ákvæði samningsins er allvel skýrður í ákvæðinu sjálfu. Þannig er þar ráðgert, að frítímanum sé varið til að auka hæfni viðkomandi blaðamanns í starfi, sem ætti að nýtast vinnuveitandanum einnig. Þá er leyfið bundið skilyrðum um, að viðkom- andi blaðamaður láti blaði sínu í té efni til birtingar, meðan á leyfinu stendur. Þar sem sóknaraðili hafði ekki starfað í fimm ár hjá Goðgá hf., hafði hann ekki öðlast rétt til launaðs leyfis á grundvelli umrædds samnings- ákvæðis, þegar starfstíma hans þar lauk. Þykir hann ekki hafa fært að því haldbær rök, að skýra beri umrætt kjarasamningsákvæði þannig, að réttur til slíks leyfis skapist með störfum frá degi til dags, þannig að hann verði reiknaður út hlutfallslega, ef starfslok verða, áður en tilskildum starfstíma er náð. Skiptir ekki máli við úrlausn um kröfu hans, hver að- dragandi var að starfslokum hans hjá Goðgá hf. Verða kröfur hans í mál- inu því ekki teknar til greina. Samkvæmt þessum úrslitum og með vísan til 1. mgr. 177. gr. laga nr. 85/1926 verður sóknaraðilia gert að greiða varnaraðilia má ö3/1730 Verður sOKnara0hja BEIT a0 greiða Varnargðhja Má þykir hæfilega ákveðinn kr. 35.000. Ragnar Halldór Hall borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Iskostnað ASKOSLNGU Úrskurðarorð: Kröfum sóknaraðilja í máli þessu, Friðriks Þórs Guðmundssonar, er hafnað. Sóknaraðili greiði varnaraðilja, þrotabúi Goðgár hf., kr, 35.000 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1503 Föstudaginn 16. nóvember 1990. Nr. 400/1990. Friðrik Friðriksson gegn Lind h/f og sýslumanni Húnavatnssýslu. Kærumál. Kæruheimild. Kyrrsetning. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hjörtur Torfason. Með bréfi 10. október 1990 til sýslumannsins í Húnavatnssýslu óskaði varnaraðili þess, að lagt yrði löghald á eignir sóknaraðila til tryggingar tveimur skuldum samkvæmt eignarleigusamningi þeirra á milli, annarri að fjárhæð 3.972.270 krónur og hinni að fjárhæð DEM 271.240, ásamt tilteknum vöxtum, málskostnaði og öðrum kostnaði. Jón Ísberg sýslumaður tók ofangreinda beiðni fyrir í fógetarétti Húnavatnssýslu 11. sama mánaðar og lagði löghald á eignarhluta sóknaraðila í skipinu Rósu, HU-294, húseign sóknaraðila að Garða- vegi 25 á Hvammstanga og bifreið sóknaraðila, H-198, til tryggingar skuldunum. Sóknaraðili hefur með kæru 24. október 1990 kært til Hæsta- réttar löghaldsgerð þessa og krafist þess, að löghaldsgerðin „verði felld úr gildi og sýslumanni verði veitt áminning og/eða hann sektaður, allt að mati réttarins. Þá er gerð krafa um greiðslu máls- kostnaðar, að viðbættum virðisaukaskatti, skv. gjaldskrá LMFÍ og/eða skv. síðar framlögðum málskostnaðarreikningi. Krafa er gerð um það, að málskostnaðurinn beri dráttarvexti skv. III. kafla l. nr. 25/1987, ásamt síðari breytingum, 15 dögum eftir dómsupp- sögu. Þá er þess einnig krafist, að vextir leggist við höfuðstól máls- kostnaðar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12 mánuðum eftir upphafsdag vaxta““. Sóknaraðili segir, að kært sé á grundvelli 2. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands, enda telji hann fógeta hafa gert á hlut sinn við löghaldsgerðina. Af hálfu varnaraðila er aðallega krafist frávísunar frá Hæstarétti, en til vara sýknu. Þá er krafist kærumálskostnaðar með vöxtum. 1504 Sýslumaður Húnavatnssýslu hefur sent Hæstarétti athugasemdir sínar. Fordæmi er fyrir því, að fjallað sé um gildi kyrrsetningar í kærumáli fyrir Hæstarétti, þegar kært er á grundvelli 2. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973, sbr. dóm H.1988,1043. Á framkvæmd löghaldsins eru ýmsir annmarkar. Í gerðinni sjálfri segir ekki, vegna hvaða krafna er kyrrsett, gagnstætt því, sem til verður að ætlast samkvæmt þeim tilgangi kyrrsetningar að vera til tryggingar á fullnustu lögvarinnar kröfu, sbr. 6. gr. laga nr. 18/1949 um kyrrsetningu og lögbann. Gerðin var framkvæmd, án þess að gerðarbeiðandi setti tryggingu og án þess að borið væri undir gerðarþola, hvort hann gæti sætt sig við þá tilhögun, sbr. 12. gr. sömu laga. Virðist ljóst, að fógeti hafi ekki leiðbeint um þetta atriði, þar sem fram kemur í athugasemdum hans, að hann hafi sjálfur talið tryggingu ónauðsynlega með tilliti til þess, að gerðar- beiðandi væri fjármálastofnun. Þá voru og kyrrsettar þrjár verðmætar eignir sóknaraðila, án þess að grein væri gerð fyrir áætluðu verði hverrar um sig, gagnstætt ákvæðum 14. gr. laganna. Allra þessara atriða bar fógeta að gæta ex officio. Vegna þessara réttarfarsafbrigða, sem varða mikilvæga hagsmuni gerðarþola, verður ekki hjá því komist að ómerkja löghaldið. Samkvæmt þessu ber að fella hina kærðu gerð úr gildi. Kröfur sóknaraðila um vítur og sektir verða ekki teknar til greina. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Framangreind kyrrsetningargerð er felld úr gildi. Kröfum sóknaraðila, Friðriks Friðrikssonar, á hendur sýslu- manninum í Húnavatnssýslu er hafnað. Kærumálskostnaður fellur niður. Sératkvæði Bjarna K. Bjarnasonar hæstaréttardómara. Eigi er heimilt að áfrýja kyrrsetningu, sbr. 7. mgr. 20. gr. laga nr. i8/1949 um kyrrsetningu og lögbann. Samkvæmt 3. ti. í. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands verður fógetagerð ekki sjálfri skotið til Hæstaréttar með kæru. Brestur því heimild 1505 til að fá í máli þessu úrlausn Hæstaréttar um það, hvort kyrr- setningin, sem málið snýst um, sé gild eða ógild, og ber að vísa kærunni frá Hæstarétti að þessu leyti, sbr. eftirtalda dóma: H.1969,816, H.1979,669, H.1983,541, H.1984,1212, H.1985,1387 og H.1988,616. Ekki eru efni til að taka til greina kæru sóknaraðila, sem á því byggist, að sýslumaðurinn í Húnavatnssýslu hafi gert á hlut hans í dómarastarfi, en sú kæra er heimil eftir 2. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973. Rétt er, að kærumálskostnaður falli niður. Ég tel því, að dómsörð eigi að hljóða svo: Kröfur sóknaraðila, Friðriks Friðrikssonar, á hendur varnaraðila, Jóni Ísberg, sýslumanni Húnavatnssýslu, eru ekki teknar til greina. Að öðru leyti er kröfum sóknaraðila vísað frá Hæstarétti. Kærumálskostnaður fellur niður. Þessi úrlausn hefur eigi hlotið samþykki meiri hluta dómenda, og mun ég því samkvæmt 1. mgr. $3. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands greiða atkvæði um efni málsins. Með vísan til forsendna atkvæðis meiri hluta dómenda um efni málsins þykir mega staðfesta niðurstöðu þess. Löghaldsgerð fógetaréttar Húnavatnssýslu 11. október 1990. Ár 1990, fimmtudaginn 11.október kl. 14.05, var fógetaréttur Húna- vatnssýslu settur í skrifstofu embættisins á Hvammstanga og haldinn af sýslumanni, Jóni Ísberg, við undirritaða votta. Fyrir var tekið: Kyrrsetn- ingarmálið nr. 1/90: Krafa Lindar hf., Ingólfsstræti 3, Reykjavík, um, að lagt verði löghald á eignir Friðriks Friðrikssonar, Garðavegi 25, Hvammstanga, til tryggingar skuld samkvæmt eignarleigusamningi. Mættur f.h. gjörðarbeiðanda er Guðni Haraldsson hdl. og leggur fram sem nr. 1, beiðni um löghald í eignum gjörðarþola, Friðriks Friðrikssonar, sem nr. 2, samning um fjármögnunarleigu, dags. 24.4. '88, sem nr. 3, afrit af símskeyti um uppsögn á samningi um fjármögnunarleigu, sem nr. 4, sundurliðun á kröfu gjörðarbeiðanda. Gjörðarþoli er fjarverandi, en að tilhlutan fógeta mætir á skrifstofunni dóttir hans, Erna, kt. 290264-2199. Fógeti biður hana að benda á eignir, en hún telur sig ekki geta það með nokkurri vissu. Lögmaður gjörðarbeiðanda gerir þá kröfu um, að eignarhluti gjörðar- þola í skipinu Rósu, HU-294, verði kyrrsettur svo og húseign hans, Garða- vegur 25, og enn fremur bifreið hans, H-198, Volvo, árgerð 1985. Skipaður 95 1506 talsmaður gjörðarþola telur sig ekki í aðstöðu til að mótmæla þessum kröfum. Þá eru skrifaðar upp þessar eignir: Eignarhluti gjörðarþola í skipinu Rósu, HU-294, húseignin Garðavegur 25, Hvammstanga, bifreiðin H-198. Skipuðum talsmanni gjörðarþola er gerð grein fyrir þýðingu gerðarinnar, og lofar hún að greina gjörðarþola frá gjörðinni. Enn fremur er henni bent á, að refsivert sé að ráðstafa eignum þessum á þann hátt, að fari í bága við rétt gjörðarbeiðanda. 1507 Mánudaginn 19. nóvember 1990. Nr. 423/1990. Ákæruvaldið gegn Jónasi James Ásmundssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. 1., 3. og 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Bjarni K. Bjarnason, Benedikt Blöndal og Haraldur Henrysson. Varnaraðili hefur með heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 14. nóvember 1990. Hann krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldinu verði markaður skemmri tími. Ríkissaksóknari krefst staðfestingar úrskurðarins. Með vísan til 1., 3. og $. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir bera að staðfesta hinn kærða úrskurð, þó þannig, að gæslu- varðhald varnaraðila standi allt til fimmtudags 20. desember 1990 kl. 16. Dómsorð: Varnaraðili, Jónas James Ásmundsson, sæti gæsluvarðhaldi allt til fimmtudags 20. desember 1990 kl. 16. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 14. nóvember 1990. Ár 1990, miðvikudaginn 14. nóvember, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Símoni Sigvaldasyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. RLR hefur krafist þess, að Jónasi James Ásmundssyni, kt. 230762-5549, Bárugötu 22, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til miðviku- dagsins 9. janúar 1991 kl. 16.00 vegna grunar um brot gegn ákvæðum almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, um skjalafals og innbrotsþjófnað. Málavextir eru þeir, að aðfaranótt 31.10. sl. var brotist inn í Hraðfrysti- hús Grundarfjarðar og stolið þaðan sjö tékkheftum úr peningaskáp. Kærði, Jónas James Ásmundsson, hefur viðurkennt að hafa verið annar tveggja, er brutust inn í Hraðfrystihús Grundarfjarðar. Kærði hefur viðurkennt 1508 fyrir RLR og einnig fyrir dómi að hafa stolið tékkheftum úr hraðfrystihús- inu, þó svo að hann geti ekki gert grein fyrir, hve mörg þau voru. Kærði hefur einnig viðurkennt að hafa afhent tveimur aðilum 10 óútfyllt eyðublöð úr umræddum tékkheftum, en kveðst ekki hafa tekið neinn þátt í fölsun umræddra eyðublaða. Afbrotaferill kærða er langur, og hefur RLR nú til meðferðar nokkur mál á hendur kærða vegna hegningarlagabrota. Þessi mál varða flest þjófn- að á tékkheftum og fölsun tékka. Einnig eru til meðferðar hjá sakadómi Reykjavíkur ákærur á hendur kærða. Upplýst er, að kærði stundar ekki launaða vinnu. Af framansögðu er ljóst, að afbrotaferill kærða er samfelldur, og verður að teljast víst, að kærði er síbrotamaður, sem hefur ekki ofan af fyrir sér með heiðarlegum hætti. Þykir því ljóst, að veruleg hætta sé á því, að hann haldi áfram brotum, haldi hann óskertu frelsi. Brot þau, er kærði er grunaður um, geta varðað fangelsisrefsingu skv. almennum hegningarlögum. Rannsókn þessara mála fer nú fram, og þykir veruleg hætta á því, að kærði hafi áhrif á hugsanlega samseka og nái að spilla sakargögnum, haldi hann óskertu frelsi sínu. Með vísan til framanritaðs og skírskotun til 1., 3. og 5. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74, 1974, þykir verða að taka kröfu RLR til greina. Kærði skal því sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 9. janúar 1991 kl. 16.00. Úrskurðarorð: Kærði, Jónas James Ásmundsson, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 9. janúar 1991 kl. 16.00. 1509 Fimmtudaginn 22. nóvember 1990. Nr. 11/1989. Dóra Hanna Magnúsdóttir (Óskar Magnússon hdl.) gegn bæjarsjóði Vestmannaeyja vegna Sjúkrahúss og heilsugæslustöðvar Vestmannaeyja (Árni Vilhjálmsson hdl.). Skaðabótamál. Ábyrgð lækna. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. janúar 1989. Hún gerir þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 4.494.530 krónur með ársvöxtum eins og hér segir: 15% frá 24. apríl 1984 til 11. ágúst s.á., 17% frá þeim degi til 1. janúar 1985, 24%0 frá þeim degi til 11. maí s.á., 22% frá þeim degi til 1. mars 1986, 12% frá þeim degi til 1. apríl s.á., 9% frá þeim degi til 21. janúar 1987, 10% frá þeim degi til 21. febrúar s.á., 11% frá þeim degi til 1. maí s.á., 12% frá þeim degi til 21. júní s.á., 13% frá þeim degi til 11. júlí s.á., 15% frá þeim degi til 21. september s.á., 17% frá þeim degi til 11. október s.á., 19% frá þeim degi til 1. nóvember s.á., 20% frá þeim degi til 21. s.m., 22% frá þeim degi til 7. apríl 1988, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Þess er krafist, að dráttarvöxtum verði bætt við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 7. apríl 1989. Þá er krafist málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en áfrýjanda var veitt gjafsókn fyrir Hæstarétti með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins 29. október sl. Stefndi krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms, en til vara krefst hann þess, að stefnufjárhæðin verði verulega lækkuð. Þá krefst stefndi málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Aðilar hafa ekki óskað eftir því, að leitað verði umsagnar lækna- ráðs í máli þessu. > 1510 I. Í héraðsdómi er lýst aðgerð þeirri, sem Björn Í. Karlsson skurð- læknir gerði á áfrýjanda í sjúkrahúsi Vestmannaeyja hinn 24. apríl 1984, eftir að hún hafði lærbrotnað tveimur dögum áður. Fyrir hér- aðsdóm var lögð umsögn Halldórs Baldurssonar, yfirlæknis á bækl- unardeild og slysadeild Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri, um fram- angreinda læknisaðgerð. Var það álit hans, að eðlilega hefði verið staðið að skurðaðgerðinni, bæði um val aðgerðartegundar og fram- kvæmd aðgerðar. Í bréfi landlæknis til lögmanns áfrýjanda 28. októ- ber 1987 segir: „„...Á grundvelli athugunar á sjúkraskrá og læknabréf- um og að fengnu sérfræðilegu áliti tel ég að skurðaðgerð sem fram- kvæmd var á Dóru Hönnu á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja 24.04.1984 hafi verið tilhlýðileg. Ég tel jafnframt að eftirmeðferð, þar með talið (sic) dvöl á Reykjalundi til endurhæfingar, hafi verið tilhlýðileg.““ Björn Í. Karlsson er sérfræðingur í almennum skurðlækningum og með reynslu af slysaskurðlækningum. Fallast ber á þá niðurstöðu hins áfrýjaða dóms, sem skipaður var sérfróðum meðdómendum, að forsvaranlegt hafi verið fyrir Björn að framkvæma aðgerðina með þeim aðferðum, sem í héraðsdómi er lýst, og að hann hafi ekki brugðist óeðlilega við þeim ófyrirséðu erfiðleikum, sem upp komu. Björn Í. Karlsson bar fyrir dómi, að tilgangurinn með aðgerðinni á áfrýjanda hefði verið að festa brotið það vel, að hægt væri að hreyfa hana sem fyrst eftir aðgerðina með hliðsjón af sjúkrasögu hennar. Fljótlega eftir aðgerðina fékk áfrýjandi bláæðabólgu og síðan lungnarek. Fram er komið, að besta aðferðin til að koma í veg fyrir lungnarek er að hreyfa sjúkling eins fljótt og unnt er. Ekki hefur verið hnekkt því mati læknisins, að áhættusamt hafi verið að gera aðra aðgerð á áfrýjanda á þessum tíma. Þá hefur því ekki heldur verið hnekkt, að ástand áfrýjanda hafi verið þannig, að for- svaranlegt hafi verið að senda hana í endurhæfingu á Reykjalund. Fram er komið, að nokkur hætta er á varanlegri örorku eftir brot eins og það, sem áfrýjandi hlaut. Samkvæmt gögnum málsins verður að telja, að ósönnuð séu mistök við aðgerð þá, sem gerð var á áfrýj- anda, og eftirfarandi meðferð hennar. Verður því ekki lögð skaða- bótaábyrgð á stefnda, og ber að staðfesta héraðsdóminn. Eftir atvikum þykir mega láta málskostnað fyrir Hæstarétti falla niður. 1511 Allur gjafsóknarkostnaður áfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns hennar fyrir Hæsta- rétti, svo sem Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda, þar með talin málflutnings- laun skipaðs talsmanns hennar, Óskars Magnússonar héraðs- dómslögmanns, 200.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 11. nóvember 1988. 1.0. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutn- ingi föstudaginn 21. október sl., hefur Dóra Hanna Magnúsdóttir, nnr. 1621-5228, Vestmannabraut 37, Vestmannaeyjum, höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, þingfestri 7. apríl 1988, á hendur bæjarsjóði Vestmanna- eyja vegna Sjúkrahúss og heilsugæslustöðvar Vestmannaeyja. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi greiði stefnanda skaða- og miskabætur, að fjárhæð kr. 4.494:530, með Ínánar tilgreindum vöxtum svo og málskostnað|, Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að hann verði algjörlega sýknaður af kröfum stefnanda, en til vara er þess krafist, að stefnufjárhæð verði verulega lækkuð. Þá er málskostnaðar krafist samkvæmt mati réttarins, bæði með aðalkröfu og varakröfu. Með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, dagsettu 14. apríl 1988, var stefnanda veitt gjafsókn fyrir undirrétti í málinu. Aðilar gerðu samkomulag, dagsett 6. apríl 1988, um, að mál þetta skyldi rekið á bæjarþingi Reykjavíkur. Í þinghaldi 4. október 1988 lýstu lögmenn málsaðila yfir því, að þeir óskuðu ekki eftir umsögn læknaráðs í máli þessu. Sáttaumleitanir fyrir dómi hafa ekki borið árangur. 2.0. Stefnandi segir, að í máli þessu krefji stefnandi stefnda um skaða- og miskabætur vegna líkamstjóns, er hún telji sig hafa orðið fyrir vegna óhæfilegrar læknismeðferðar á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja, er hún hafi leitað þangað, eftir að hafa fótbrotnað á heimili sínu þann 22. apríl 1984. Liggi fyrir, að stefnandi hafi hlotið varanleg örkuml, sem nú hafi verið metin henni til 65% varanlegrar örorku. Atvik málsins séu þau, að stefnandi hafi verið við störf í eldhúsi á heimili 1512 sínu, er hún hafi fyrir slysni misst fótanna og fallið á gólfið. Hafi hún hlotið við það brot á hægra lærlegg, en ekki önnur meiðsli. Eftir slysið hafi stefnandi verið fluttur á Sjúkrahús Vestmannaeyja. Þar hafi Björn Í. Karlsson skurðlæknir gert á henni aðgerð vegna brotsins þann 24. apríl 1984. Hafi hann valið þann kost að negla brotið með mergnöglum (Endernöglum). Mjög hafi gengið illa að koma nöglunum fyrir, og hafi einnig þurft að skera inn á brotið. Eftir tæpa sex tíma hafi tekist að koma fyrir tveimur nöglum, og hafi annar verið rekinn ofan frá og niður, en hinn neðan frá og upp. Frá nöglunum hafi verið gengið þannig, að endar Eftir aðgerðina hafi stefnandi að eigin sögn kvartað stöðugt undan sárs- auka, einkum í mjöðminni. Liggi fyrir röntgenmyndir, sem virðast sýna, að a.m.k. á fyrstu dögum og vikum eftir aðgerðina hafi brotið verið á hreyfingu og brotendarnir gengið á misvíxl. Jafnframt hafi orðið veruleg stytting á brotstaðnum, enda hafi naglarnir virst ganga lengra og lengra út úr beininu og inn í rassvöðvann. Þar hafi þeir heldur enga festingu eða mótstöðu haft. Þrátt fyrir þetta ástand hafi stefnandi samkvæmt sjúkraskrá verið látinn byrja hreyfiæfingar með fótinn tveimur vikum eftir aðgerðina. Stefnandi hafi verið útskrifaður af sjúkrahúsinu 17. júní 1984. Þann 10. júlí 1984 hafi Björn Í. Karlsson skrifað beiðni um sjúkrahúsvist til endur- hæfingardeildar Reykjalundar. Þar hafi stefnandi verið lagður inn 22. júlí 1984 og settur í sjúkraþjálfun. Vegna mikilla kvartana hennar um sársauka hafi hún loks, eftir að komið hafi verið fram í september, verið sett í röntgenmyndatöku. Í umsögn um myndirnar. segi: „Hér er um brot á mót- um efri/miðþriðjungs lærleggs að ræða. Stórt corticalisberandi intermediert fragment, 6 cm langt, medialt á brotstað. Brotið hefur verið fest með 2 Endernöglum og skaga efri endar þeirra langt upp fyrir trochanter major, 4 - 5 cm í mjúkparta. Þar er nokkur gróandi á brotstað en brotið er langt frá því að vera gróið. Flekkótt úrkölkun á mjaðmaliðs- og hnéliðssvæði, inactivitets osteoporosa. Engar arthrosubreytingar í þessum liðum. Engar brjósk- eða liðþófakalkanir (sic).““ Í bréfi, sem Friðrik Bjarnason, aðstoðarlæknir á Reykjalundi, hafi skrifað um meðferðina þar, sé talið ljóst, að borið hafi að hætta þjálfun, þegar þessi athugun hafi legið fyrir, þar sem líkur hafi verið á því, að los hafi orðið á brotstað. Stefnandi hafi um þetta leyti verið tekinn að efast um réttmæti þeirrar meðferðar, sem hún hafði hlotið, og leitað til Braga Guðmundssonar, sér- fræðings í bæklunarskurðlækningum á Landspítala. Hafi hann strax ákveðið að leggja stefnanda inn á bæklunardeild Landspítalans og reyna að gera á henni aðgerð til að snúa ofan af rangsnúningi á brotstað, ef brotið 1513 væri enn laust, og fjarlægja Endernaglana, sem hafi valdið stefnanda miklum verkjum á rassvöðvasvæði og neðst í lærinu. Hinn 15. október 1984 hafi: stefnandi verið lagður inn á Landspítalann. Í vottorði Braga Guðmundssonar um ástandið við komu á spítalann segi svo: „„Neðri útlimir: Það er 5 em langt ör eftir aðgerð á læri og utanvert á hné eftir Endernagla-ísetningu. Hreyfingar eru litlar sem engar í hægri mjöðm, nema í beygju og réttu um 10? og 10“ við að færa fótinn frá. Stytting er á hægri ganglim um $ cm og það er útsnúningur 45“ um fjær- enda lærleggs. Hreyfingar í hné eru á bilinu 170-160. Tekin er ný röntgen- mynd: Brot ofan til á lærleggnum á mótum efra og mið-þriðjungs. Mikill gróandi nýmyndun (sic) beins er þar í kring og sýnist það vera fast. Öxul- stefna á beinenda er nokkuð góð. Festing hefur verið gerð á sínum tíma með löngum nöglum, sem ganga inn í ytri endann neðanverðan og upp í gegnum stóru lærbeinshnútuna. Ganga þeir allt að 6 cm upp úr stóru lærbeinshnútunni. (Einar Jónmundsson). ““ Bragi Guðmundsson hafi talið sýnilegt, að of seint væri að losa um út- snúninginn, sem orðið hafði á brotstaðnum. Hins vegar hafi hann 18. októ- ber 1984 gert aðgerð til að fjarlægja Endernaglana, þar sem þeir ollu stefn- anda miklum óþægindum. Um aðgerðina segir m.a. svo í vottorði Braga Guðmundssonar frá 22. nóvember 1985: „„Sjúkl. er skorinn upp á strekk- borði og gerður ytri skurður yfir neðri enda lærleggs, og gengur auðveldlega að finna þann Endernagla, sem rekinn hefur verið aftur á við, og er hann dreginn út. Spenna er á þeim nagla. Þá er síðari naglinn fundinn og er hann eins og áður segir rekinn að ofanverðu og niður og hefur farið í gegnum neðri enda lærleggs. Þegar hann er tekinn, brestur beinið vegna þess hve þunnt það er, og í það hefur verið meitlað bæði að innanverðu og utanverðu áður, svo sem ör gefa vísbendingu um. Þá er gamla brotið frílagt og tekið á því. Virðist brotið nægilega stöðugt. M.t.t. þess ástands sem nú hefur skapast, er ekki um annað að ræða en festa þetta brot með A-O-plötu og er svo gert.““ Stefnandi hafi aftur farið í æfingar á Reykjalundi tímabilið 6. mars til 5. júlí 1985. Enn hafi verið verulegur útsnúningur á fætinum og stytting. Meðferðin á Reykjalundi hafi aðallega beinst að bakóþægindum stefnanda, sem leitt hafi af ástandi lærleggsins. Loks hafi það svo verið 27. október 1986, að Bragi Guðmundsson hafi gert aðgerð á stefnanda til að snúa ofan af fætinum. Hafi sú aðgerð í sjálfu sér tekist vel, en eftir standi 5 cm stytting á hægri ganglim og miklar þrautir frá mjóbaki og niður í fótinn. Þann 13. desember 1987 hafi Jónas Hall- grímsson læknir metið örorku stefnanda þannig, að hún hefði hlotið 100% örorku í 38 mánuði og síðan varanlega 65%. 1514 3.0. Stefnandi segir, að kröfur sínar á hendur stefnda séu byggðar á því, að Björn Í. Karlsson, læknir hjá stefnda, hafi tekið rangar ákvarðanir um meðferðina á lærbroti stefnanda. Sé þar um að ræða eftirtalin atriði: 1. Hann hefði átt að senda stefnanda á sjúkrahús í Reykjavík. 2. Hann hefði ekki átt að reyna að gera að brotinu með Endernöglum, m.a. vegna þess, að hann virðist ekki hafa kunnað nægileg skil á meðferð þeirra. 3. Hann hafi brugðist rangt við, þegar erfiðleikar hafi komið upp við framkvæmd aðgerðarinnar. 4. Hann hafi einnig brugðist rangt við eftir aðgerðina, þegar sjá hafi mátt, að hún tækist ekki. Telur stefnandi, að stefndi beri fébótaábyrgð á því tjóni, sem hún varð fyrir. Vísar hún í því efni til reglu skaðabótaréttarins um húsbóndaábyrgð, sem svo hefur verið nefnd. Telur stefnandi, að örorku sína megi alfarið (sic) rekja til hinna röngu vinnubragða. Nánar útlistar stefnandi ofangreind atriði svo sem hér skal greina: Um 1. lið. Í málinu liggi fyrir, að stefnandi hafi hlotið lærbrot ofarlega á hægri lærlegg. Hafi beinið verið í sundur, auk þess sem af röntgenmynd- um hafi mátt greina, að brotnað hafi stórt stykki úr lærleggnum innan- verðum. Björn Í. Karlsson yfirlæknir muni vera sérfræðingur í almennum skurðlækningum. Hann sé hins vegar ekki sérfróður í bæklunarskurðlækn- ingum. Ljóst hafi verið fyrir fram, að það myndi geta orðið mikil og vanda- söm aðgerð að gera að þessu broti. Engir erfiðleikar hafi tengst því að senda stefnanda til aðgerðar til Reykjavíkur, þar sem a.m.k. sé að finna þrjú sjúkrahús, sem hafi á að skipa hinum færustu sérfræðingum í bæklun- arskurðlækningum og hafi að öllu líkindum haft mun betri tækjabúnað til að framkvæma nauðsynlega aðgerð. Hefði þar m.a. mátt velja um, hvers konar aðgerð bæri að gera í þessu tiltekna falli. Verði auk annars að telja líklegt, að Björn Í. Karlsson hafi ekki verið vel undir búinn að taka á vandamálum, sem alltaf geti komið upp við aðgerðir af þessu tagi, t.d. með því að breyta um aðferð við að gera að brotinu. Um 2. og 3. lið. Björn Í. Karlsson hafi ákveðið að reyna að gera að brotinu með Endernöglum. Sé þar um að ræða mergnagla, sem rennt sé inn í merghol beins í gegnum brotstað til að ná þar festingu á brotinu í sem réttustum skorðum. Einn meginkostur aðferðarinnar sé sá, að ekki þurfi að skera inn á brotstaðinn. Ef svona naglar séu notaðir, sé algengast, að þeir séu þrír, og gæta þurfi sérstaklega vel að því, að þeir séu vel skorð- aðir til endanna. Sveigja sé á nöglunum, sem m.a. valdi því, að þeir fái festu af beinhólknum umhverfis mergholið. Sé talið nauðsynlegt að ná svokallaðri þriggja punkta festu. Hafi þá naglarnir stoð eða festu til beggja enda og á einum stað á miðri leið. 1515 Þegar gert sé að lærbroti með þessari aðferð sé þýðingarmikið að fara með naglana inn við innanverða lærbeinshnútuna við hné og þræða þá upp þannig, að efri endi þeirra gangi upp í lærleggshaus í mjöðm (caput femoris). Nýtist þannig sveigjueiginleikar naglanna. Í málinu liggi fyrir lýsing Björns Í. Karlssonar læknis á aðgerðinni, sem hann hafi framkvæmt. Þar komi fram, að hann hafi byrjað á að reyna að þræða naglann frá innanverðri lærbeinshnútunni við hné, en hafi ekki komið honum inn í merghol lærbeinsins ofan við brotstaðinn. Segi í lýsing- unni, að naglinn hafi alltaf farið fyrir utan „„cortex““, en það sé beinhólkur- inn sjálfur. Af þessu sé ljóst, að brotendarnir hafi verið gengnir á misvíxl að meira eða minna leyti, auk þess sem líklegt sé, að endurteknar tilraunir til að koma naglanum upp, þar sem hann hafi lent alltaf utan efri brotend- ans, hafi valdið því, að brotstaðan versnaði. Í stað þess að hætta við aðgerðina hafi Björn Í. Karlsson nú reynt að koma naglanum inn um utanverða lærbeinshnútuna og upp í gegnum brot- staðinn. Það hafi ekki heldur gengið. Hafi hann þá tekið það ráð að skera inn á brotið. Við það hafi glatast þýðingarmiklir kostir við þá aðferð, sem Björn hafi valið við að gera að brotinu, þ.e. að nota Endernaglana. Samt hafi hann haldið fast við aðferðina. Hefði hann þarna getað breytt um aðferð og t.d. reynt að festa brotið með plötum eða svokölluðum Kinscher- mergnagla. Hugsanlegt sé þó, að hann hafi ekki haft við höndina búnað til að breyta aðferð sinni. Því skuli skotið hér inn, að frá upphafi kunni að hafa verið vafasamt, að unnt hafi verið að gera að brotinu án þess að skera inn á það, þar sem fyrir hafi legið, að stórt stykki hafi brotnað úr beininu. Nú hafi Björn uppgötvað, að þykkildi hafi verið í beininu ofan við brot- staðinn. Raunar sé auðvelt að greina þykkildi þetta á röntgenmynd, sem tekin hafi verið fyrir aðgerðina. Hafi hann talið hugsanlegt, að hér væri um að ræða góðkynja beinæxli, en við athugun á sýnum síðar hafi ekki reynst svo vera. Læknirinn hafi meitlað og borað burt þykkildið, en allt hafi komið fyrir ekki. Honum hafi ekki tekist að koma naglanum í gegn. Nú hafi Björn gripið til þess ráðs að koma naglanum inn í gegnum mjaðmahnútuna á lærleggnum og niður. Hafi honum með þessum hætti tekist að koma naglanum í gégnum brotstaðinn. Hins vegar hafi endi nagl- ans staðið út úr beininu að ofanverðu, og sé sagt í aðgerðarlýsingunni, að u.þ.b. 1% cm naglans hafi staðið þar út. Að þessu búnu hafi læknirinn nú komið fyrir öðrum nagla neðan frá (frá ytri lærbeinshnútu við hné) og upp. Ekki hafi honum tekist að stýra þeim nagla inn í lærleggshaus í mjöðm (caput femoris). Hafi sveigja naglans komið í veg fyrir það, þar sem hann hafi verið settur inn að utanverðu. Hafi læknirinn tekið enda þessa nagla út á svipuðum stað og endi hins fyrri nagla hafi staðið út úr mjaðmahnút- 1516 unni. Lausa brotstykkið hafi hann saumað með saum, sem síðar eyðist í líkamanum. Af þessari lýsingu sé ljóst, að aðgerð læknisins hafi misheppnast í mjög veigamiklum atriðum. Sé það raunar eftirtektarvert af röntgenmyndum fyrir og eftir aðgerðina, að staða brotsins hafi verið betri fyrir en eftir. Sú staðreynd hafi verið verri, að naglarnir hafi enga festu haft eða viðnám, eins og við þá var skilið. Hafi naglarnir getað gengið lengra út úr beininu, a.m.k. að ofanverðu, með tilsvarandi hættu á misgengi, styttingu og snún- ingi á brotstaðnum. Hafi það raunar verið nákvæmlega það, sem hafi gerst í framhaldinu ÁL GGA. Um 4. lið. Af röntgenmyndum, sem teknar hafi verið 7. maí 1984, sjáist, að brotið hafi gengið verulega úr þeim skorðum, sem það þó hafi verið í eftir aðgerðina. Muni naglarnir þá hafa gengið töluvert áfram upp í rassvöðvann. Í sjúkraskrá spítalans komi fram, að stefnandi hafi verið látinn byrja hreyfiæfingar 2 vikum eftir aðgerðina, þó að gögn sýni ljós- lega, að mikil hreyfing hafi verið á beinunum á brotstaðnum og að brotið hafi verið laust. Af röntgenmyndunum 21. maí 1984 sjáist, að enn hafi naglarnir gengið lengra upp úr beininu og meira misgengi og stytting orðið á brotstaðnum. Í aðgerðarlýsingu sinni segi Björn Í. Karlsson læknir um ástand limsins eftir aðgerðina: „Staða er góð, og virðist engin rotatio vera í ganglimnum og full lengd hefur náðst.““ Í sjúkraskrá 17. júní 1984 segi læknirinn: „Control rtg-myndir sýna að það hefur orðið um 1 em stytting á brotstað og einnig er fóturinn dálítið út-roteraður.““ Í beiðni til Reykjalundar um sjúkrahúsvist 10. júlí 1984 segi hann svo: „Brotið er stabilt, en um dálitla útrotatio er að ræða og 2 - 3 cm styttingu er að ræða.““ Af þessu sé ljóst, að ekki hafi einungis verið unnt að sjá, að brotið hafi verið á stöðugri hreyfingu eftir aðgerðina, heldur liggi fyrir, að Björn Í. Karlsson læknir hafi beinlínis veitt því eftirtekt. Enginn vafi sé á, að á fyrstu vikunum eftir aðgerðina, áður en gróandi varð mikill í brotinu, hafi verið unnt að bregðast við vandanum með því að gera nýja aðgerð á brot- staðnum. Af hálfu stefnanda sé á því byggt, að Birni Í. Karlssyni lækni hafi þá borið að senda hana til sérfræðinga í Reykjavík til nýrrar aðgerðar. Í stað þess hafi hann sent hana í æfingameðferð á Reykjalundi og virðist ekki einu sinni hafa látið fylgja henni þangað röntgenmyndir, sem teknar hafi verið 10. júlí 1984, sama daginn og hann skrifaði beiðnina um sjúkra- húsvist á Reykjalundi. Hafi þetta síðan leitt til þess, að stefnandi hafi ekki komist í samband við vel hæfan sérfræðing, sem hafi áttað sig á stöðu málsins, fyrr en svo seint, að ekki hafi verið unnt að fást meira við brotið sjálft. Af hálfu stefnanda sé byggt á því, að læknismeðferð sú, sem að ofan 1517 sé lýst, hafi verið röng og að Birni Í. Karlssyni lækni verði metið það huglægt til sakar að hafa ekki brugðist rétt við. Leiði af þessu, eins og áður sagði, bótaábyrgð stefnda. Stefnukrafan sundurliðist þannig: ls. ÖFÖEKUJÓR ir erjasa Fang að Ra kr. 2.494.530 2. Miski (þ.m.t. v/röskunar á stöðu og högum) .. ““ 2.000.000 Samtals kr. 4.494.530 Sé fjárhæð örorkutjónsins byggð á útreikningi Guðjóns Hansen trygg- ingafræðings á tjóni stefnanda. Þá hefur stefnandi upplýst, að í júlí 1987 hafi verið ákveðið af hennar hálfu að leita álits landlæknis á því, hvort læknisaðgerðirnar, sem um sé fjallað í þessu máli, teldust tilhlýðilegar. Af gögnum, sem frá landlækni hafi borist, komi fram, að hann hafi leitað umsagnar Halldórs Baldurssonar, yfirlæknis á bæklunardeild Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri. Hafi læknir þessi komist að þeirri niðurstöðu, að aðgerðin hafi verið tilhlýðileg, og virðist landlæknir hafa lagt þá niðurstöðu til grundvallar, er hann gaf samhljóða álit. Af hálfu stefnanda sé talið, að verulegar veilur séu í um- sögninni, sem geri það að verkum, að niðurstaða hennar fái ekki staðist. Dómkröfur stefnanda séu á því reistar, að alla hina 65% varanlegu örorku megi rekja til hinnar röngu læknismeðferðar. M.ö.o. sé kröfugerðin byggð á því, að stefnandi hefði alveg náð sér af lærbrotinu, ef ekki hefðu komið til mistökin. Fallast mætti á, að nokkur hluti hins tímabundna örorkutjóns samkvæmt áðurgreindu örorkumati hefði orðið, þó að allt hefði gengið eðlilega með fótbrotið. Sé dóminum látið eftir að meta, hvað teljist hæfileg lækkun dómkröfunnar vegna þessa. Stefnandi segist líða mikinn miska vegna örkumla sinna. Í því sambandi nefnir hann m.a. eftirgreint: 1. Staða stefnanda og hagir hafi raskast verulega. Hún hafi algerlega orðið að hætta að vinna utan heimilis og geti að mjög óverulegu leyti unnið húsverk á heimili sínu. Megi segja, að fótunum hafi verið kippt undan henni að þessu leyti langt umfram það, sem mælist í örorkumatinu. Sé hún algerlega háð öðru fólki með lífsafkomu og aðstoð við algengustu störf. 2. Stefnandi hafi orðið að undirgangast aukalega tvær meiri háttar skurðaðgerðir vegna mistakanna, sem urðu við hina fyrstu. Allan þann langa tíma, sem, þetta hafi tekið, hafi hún búið við mikla fötlun, sársauka og fullkomna óvissu um, hvort eitthvað tækist að bæta ástandið. Hafi miklar andlegar kvalir fylgt þessu. 3. Meiðsli stefnanda séu sérstaklega illvíg, þar sem hún búi við stöðug- an sársauka, einkum frá mjóbaki, en einnig í báðum ganglimum. Örorka, 1518 sem fólgin sé í óstöðvandi sársauka, eins og sé í tilviki stefnanda, hafi miklu meiri áhrif en þau að hamla tekjuöflun við vinnu. Megi segja, að sársauk- inn geri allar stundir illþolanlegar og hafi í tilviki stefnanda svipt hana möguleikanum á að lifa viðunandi lífi. Hún þurfi að taka verkjalyf daglega, svo háskalegt heilsufari sem slíkt kunni að vera, og eigi erfitt með svefn. Af framangreindu sé ljóst, að stefnandi hafi liðið óvenjulega mikinn miska, og sé miskabótakröfu því stillt í hóf. Um lagagrundvöll þeirrar kröfu vísist til 264. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. 4.0. Stefndi lýsir málavöxtum svo sem hér skal greina: Um meðferð stefnanda á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja segir hann, að atvik séu þau, eins og fram hafi komið í skjölum máls þessa, að stefnandi hafi runnið til á gólfi í eldhúsi heima hjá sér og dottið með þeim afleiðingum, að hægri lærleggur hafi brotnað. Önnur meiðsli hafi hún ekki hlotið. Eftir slysið hafi stefnandi verið fluttur á Sjúkrahús Vestmannaeyja. Röntgen- mynd, sem tekin hafi verið við komu hennar á sjúkrahúsið, hafi sýnt, að brot hafi orðið á mótum efra- og miðþriðjungs hægri lærleggjar með til- heyrandi styttingu og útvísun (útsnúningi, útrotation). Við komu stefnanda á Sjúkrahús Vestmannaeyja hafi hún óskað eftir því, að Björn Í. Karlsson, yfirlæknir á spítalanum, sæi um meðferð brots- ins, og ekki hafi komið fram tilmæli frá stefnanda eða ættingjum hennar, að hún yrði flutt til Reykjavíkur eða að sérfræðingur í bæklunarlækningum yrði fenginn til að annast hana. Stefnandi hafi þekkt til Björns Í. Karlsson- ar yfirlæknis, þar sem hún hafi þegar leitað til hans áður vegna annarra vandamála. Allar aðstæður hafi verið fyrir hendi á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja til að meðhöndla brot stefnanda. Ljóst hafi verið, að nokkur áhætta fylgdi þessari aðgerð, þar sem fram komi í sjúkrasögu hennar, að hún hafi fengið tímabundna blóðrásartruflun í heila 1966 og blóðtappa í heila 1975 með tímabundinni lömun hægra megin. Þá hafi hún verið á fyrirbyggjandi blóð- storknunarmeðferð frá 1975. Stefnandi hefði lengi verið talsvert þungur og hafi verið talinn u.þ.b. 80 kíló við komuna á Sjúkrahús Vestmannaeyja og 167 cm á hæð. Með hliðsjón af þessu hafi stefnandi verið metinn í áhættuflokki 3 af 6 af svæfingalækni spítalans, Karli Haraldssyni. Um aðgerðina sjálfa vísist alfarið (sic) til aðgerðarlýsingar. Um eitt atriði þar sé þó gerð sú athugasemd, að ruglingur hafi orðið í lýsingunni, er hún hafi verið lesin inn á segulband, eða í vélritun hennar. Á einum stað segi, að reynt hafi verið að stýra Endernagla frá condylum laterale upp í gegnum holið og inn í caput femoris (lærleggshaus). Þessi lýsing sé fræðilega ómöguleg, enda hafi ekki verið ætlun yfirlæknisins að gera hana á þennan hátt. Í aðgerðinni sjálfri hafi komið í ljós, að mergholið hafi nánast verið 1519 lokað rétt fyrir ofan brotstað af beinæxli eða þykknun. Hafi þetta verið orsök þess, að ekki hafi gengið að reka Endernaglann upp í gegnum brot- staðinn. Í aðgerðinni sjálfri hafi beinæxli þetta verið fjarlægt og sett í vefja- rannsókn og reynst góðkynja beinþykknun. Eins og sjá megi á aðgerðarlýs- ingunni, hafi beinæxli þetta tafið mjög aðgerðina og gert hana erfiðari en við mátti búast. Hvað varði aðgerðina sjálfa, skuli það frekar útskýrt, að efri naglinn (naglinn frá lærhnútu), sem hafi staðið 1/% cm út úr beinhólknum (cortex) eftir aðgerðina, hafi verið skilinn þannig eftir af ásettu ráði, því að ef nagl- inn hefði verið rekinn lengra niður, hefði síðar verið ómögulegt að fjar- lægja hann, er brotið væri gróið, nema með miklu raski á beininu, sem síðar hefði getað leitt til þess, að beinið brotnaði. Á Endernagla sé sérstakt gat á öðrum enda hans, sem ætlað sé fyrir útdragara í þessu augnamiði. Eftir aðgerðina sjálfa hafi gangur stefnanda verið eðlilegur í fyrstu, en síðar hafi sjúklingur fengið bláæðabólgu í hægra læri og hita, þrátt fyrir það að stefnandi hafi fengið áfram blóðstorknunarlyf, eins og hún hefði fengið áður. Fljótlega eftir aðgerðina hafi hún orðið andstutt og fengið verk í brjóstið hægra megin og öll merki um blóðtappa í lungu (lungnarek). Við þessu hafi verið brugðist með því að hefja kröftuga meðferð með heparini (blóð- þynningarlyfi, sem gefið sé í æð og stöðvi nánast alla storknun blóðsins). Þegar einkenni frá lungum hafi horfið og stefnandi hafi verið orðinn hitalaus og bólga minnkuð í hægra fæti, hafi verið lögð á það áhersla að fá stefnanda sem fyrst á fætur, til að minnka hættu á frekara lungnareki, sem geti verið lífshættulegt ástand. Stefnandi hafi farið í göngugrind þann 16. maí 1984, þ.e. þremur vikum eftir aðgerð, og hafi hún þá lagt lítinn þunga á hægri fót til að byrja með (sic). Framfarir stefnanda hafi verið hægar, en jafnar, og hafi hún þurft talsverða hvatningu. Þegar stefnandi hafi útskrifast af Sjúkrahúsi Vestmannaeyja þann 17. júní 1984, hafi hún verið farin að ganga óstudd í göngugrind. Hún hafi verið þjálfuð í því að ganga upp stiga og getað stigið í hægri fót með nær fullum þunga. Í gögnum sjúkrahússins komi einnig fram, að síðustu 10 dagana fyrir útskrift hafi hún eingöngu notað að meðaltali 2 verkjatöflur á sólarhring ásamt svefntöflu, sem telja verði lítið miðað við þessar aðstæður. Það hafi verið ljóst, talsvert áður en stefnandi útskrifaðist, að stytting hefði orðið á brotstað og snúningsskekkja. Einnig hefðu naglarnir gengið lengra út úr lærleggshnútunni og verið farnir að valda sjúklingi nokkrum óþægindum. Það hafi verið skoðun Björns Í. Karlssonar yfirlæknis, að ekki væri ástæða til að gera nýja aðgerð þrátt fyrir ofantaldar staðreyndir. Önnur aðgerð hefði haft í för með sér talsverða áhættu fyrir stefnanda, þar sem hún hefði nýlega fengið bláæðabólgu í hægri fót og blóðtappa 1520 í lungu, og sýkingarhætta hefði verið verulega aukin, og ekki væri á vísan að róa með betri stöðu á brotstað. Við útskrift stefnanda frá Sjúkrahúsi Vestmannaeyja hafi ekkert bent til annars en að brotið greri með 2ja cm styttingu og 25 - 30 gráðu útvísun og sá árangur talinn viðunandi eftir atvikum. Stefnanda hafi verið skýrt frá þessu, og hafi yfirlæknir sjúkrahússins ekki vitað annað en að sjúklingur hefði sætt sig við þessa stöðu mála. Hafi sérstaklega verið tekið fram við stefnanda, að ekki væri hægt að fjarlægja Endernaglana, fyrr en brotið væri fullgróið, jafnvel þótt hún hefði óþæg- indi frá naglaendunum. Ekki hafi verið rætt við stefnanda um möguleika á annarri aðgerð, þar sem yfirlæknir spítalans hafi talið hana of áhættu- sama og að viðunandi árangur myndi nást, ef brotið greri í þeirri stöðu, sem það hafi verið í við útskrift. Stefnandi hafi komið í vitjun til Björns Í. Karlssonar yfirlæknis þann 10. júlí 1984, og hafi þá allt verið með eðlilegum hætti og nánast óbreytt frá útskrift þann 17. júní 1984. Röntgenmynd þann dag hafi sýnt svipaða stöðu og áður, nema stytting hafi e.t.v. verið vanmetin á fyrri röntgen- mynd, og hafi hún virst vera 2 - 3 cm, eins og fram komi í umsókn yfir- læknis fyrir stefnanda á Reykjalundi, sem skrifuð hafi verið þann sama dag. Stefnandi hafi kvartað um verk í hægri mjöðm, en hafi ekki haft aðrar kvartanir fram að færa, nema hvað henni hafi fundist illa ganga með æfingarnar heima. Það hafi verið skoðun yfirlæknis Sjúkrahúss Vestmannaeyja á þessum tíma, að óþægindi þau, sem stefnandi hafi kvartað um í hægri mjöðm, væru tímabundin óþægindi og ekki ástæða til að ætla annað en að þau hyrfu, er naglarnir væru teknir, þ.e.a.s. þegar lærbeinsbrotið væri að fullu gróið. Eins og áður sé fram komið, hafi stefnandi óskað eftir því við Björn Í. Karlsson yfirlækni þann 10.júlí 1984 að komast að á Reykjalundi til frekari æfinga. Björn Í. Karlsson hafi fyllt út umsókn fyrir stefnanda og sent yfirlækni á Reykjalundi. Eftir þetta hafi stefnandi ekki frekar haft samband við Sjúkrahús Vestmannaeyja, og hafi þar með lokið afskiptum sjúkrahússins og Björns Í. Karlssonar af stefnanda. Stefndi segir um dvöl stefnanda að Reykjalundi, að við komu hennar þangað sé ástandi hennar lýst á svipaðan veg og Í áliti Björns Í. Karlssonar yfirlæknis frá 10. júlí 1984. Í ódagsettu bréfi Vinnuheimilisins að Reykjalundi, undirrituðu af Friðjóni Bjarnasyni aðstoðarlækni, sé þessu lýst svo: „Skoðun við komu: 59 ára gömul kona, ekki akut veikindaleg og gengur við tvær hækjur. Skoðun á lungum og hjarta var eðlileg, blóðþrýst- ingur 130/80 og púls reglulegur, 715/mín. Kraftar voru verulega minnkaðir í hægri mjöðm, og gat hún ekki lyft fótlegg upp nema með hjálp. Hægri 1521 fótur var styttur um ca. 2 cm og talsvert útróteraður (útvísun). Hreyfingar í hægra hné voru skertar, en að öðru leyti voru kraftar og hreyfingar eðli- legar.““ Ekki komi fram við innlögn, að stefnandi hafi verið með verki, en seint í ágúst sé talað um, að sjúklingur hafi kvartað um sára stingverki í hægra hné og mjöðm, einkum við að standa fast í fótinn. Þá hafi hreyfingar í hné verið sagðar 100 gráður og kraftar orðnir betri í læri. Létt hafi verið á æfingum og tekin röntgenmynd af lærlegg, hnélið og mjöðm. Í röntgen- lýsingu sé ekkert minnst á styttinguna í fætinum eða reynt að átta sig á, hve mikil útvísun sé á fætinum, en samt sagt, að naglaendarnir skagi 4 - 5 cm út í mjúkparta upp fyrir lærleggshnútu (trochander major). Þá sé lýst inaktivitets osteoporosu (úrkölkun úr beini), sem kemur við hreyfingarleysi og lítið álag, sem sé eðlilegt ástand eftir brot. Ekki sé minnst á, að annar Endernaglinn gangi út um beinið (cortex) í neðri enda lær- leggjarins. Nokkur gróandi sé sagður vera á brotstað, en brotið langt frá því að vera gróið. Guðmundur Guðjónsson, ráðgefandi bæklunarlæknir á Reykjalundi, hafi ráðlagt eftir röntgenniðurstöðu að draga úr álagi, þannig að sjúklingur stigi ekki meira en % í fótinn. Ekki sé annað að sjá við þessa lýsingu en að læknar á Reykjalundi hafi verið samþykkir áliti Björns Í. Karlssonar að láta brotið gróa í þeirri stöðu, sem það hafi verið í, og að önnur aðgerð hafi ekki verið ráðlögð. Seint í ágúst 1984 hafi Sjúkrahús Vestmannaeyja verið beðið um að senda röntgenmyndir til Reykjalundar, svo að bera mætti þær saman við þær myndir, sem þá hefðu verið teknar. Þetta hafi verið gert. Í þessu sambandi skuli á það bent, að ekki sé venja að senda röntgenmyndir með sjúklingum, þegar þeir fari á annað sjúkrahús, nema sérstök ástæða sé til þess eða þess sérstaklega óskað. Draga verði þær ályktanir af niðurstöðu lækna á Reykjalundi á þessum tíma, að það, að dregið var úr eða hætt í bili þjálfun vegna einkenna stefn- anda, hafi verið vegna of strangrar æfingameðferðar eða álags, sem stafað hafi af því, að brotið hafi verið vangróið á þessum tíma, og að verki stefn- anda hafi mátt rekja til of stífra æfinga. Ástand stefnanda við útskrift frá Reykjalundi 19. september 1984, hvað varðar hægri ganglim, hafi verið talsvert betra en við innlögn, þ.e.a.s. meiri hreyfing hafi verið á hné og kraftar betri í læri, og ekki verði annað séð“ en að stytting og snúningur hafi verið óbreyttur. 5.0. Um þátt Braga Guðmundssonar læknis í meðferð stefnanda og ástand hennar við komu á Landspítala 15. október 1984, segir stefndi, svo sem hér skal greina: Stefndi segir, að stefnandi virðist hafa leitað að eigin frumkvæði á stofu til Braga Guðmundssonar í september 1984. Bragi Guðmundsson segi Í 96 1522 umsögn sinni um ástand stefnanda í læknabréfi, sem dagsett sé 22. mars 1985: „Hún kom á stofu til undirritaðs í september 1984 og var þá tekin mynd sem sýndi ákveðinn grun um pseudoarthorosis í lærinu. Þá var töluverð stytting í lærinu og útrotasjón á distalla fragmentinu. Tveir Ender- naglar hafa verið settir í sjúkling, annar rekinn lateralt frá distala enda femur og upp í gegnum trochander í glutealsvæðið og skagar út 4 cm. Hinn er rekinn sömu leið til baka og liggja báðir endarnir niður í laterala femur kondis.““ Bragi Guðmundsson telji í september 1984, að stefnandi sé með pseudorarthorosu (falskan lið, lið, sem myndast á brotstað og merki, að brotið grói aldrei, sama hversu lengi beðið sé), og sé það einmitt ástæða þess, að ákveðið sé að leggja stefnanda inn á Landspítalann, að því er séð verði. Þessi sjúkdómsgreining geti ekki staðist, enda ekki í samræmi við röntgenmyndir. Mjög vafasamt sé að tala um, að lærbrot grói ekki fyrr en í fyrsta lagi eftir 9 - 12 mánuði, hvað þá, að hægt sé að fullyrða, að pseudoarthorosis sé til staðar. Ekki sé hægt að sjá samkvæmt þessu lækna- bréfi, að Bragi Guðmundsson hafi nokkuð reynt að mæla styttinguna í lær- legg eða snúningsskekkjuna. Þá sé ljóst, að Bragi Guðmundsson hafi ekki gert neinar ráðstafanir til að fá upplýsingar um sjúkling, hvorki frá Reykja- lundi né Sjúkrahúsi Vestmannaeyja. Í stefnu komi fram, að Bragi Guðmundsson hafi talið nauðsyn á nýrri aðgerð strax í september 1984, en stefnandi leggist síðan inn á Landspitalann 15. október 1984, rúmum 4 vikum eftir komu á stofu til Braga Guðmundssonar. Röntgenmyndir, sem þá séu teknar, sýni, að mikill gróandi sé í brotinu og það sýnist fast. Þá telji Bragi Guðmundsson samkvæmt læknabréfi 22. mars 1985, að (indi- catio) það sé ástæða til að fjarlægja naglana, þar sem endar þeirra gangi niður í lateral femur condyl og þar sé beinið mjög þunnt. Þessi skoðun Braga Guðmundssonar geti ekki staðist, þ.e. ástæðan til uppskurðar. Bragi Guðmundsson hefði mátt vita, að ef naglarnir yrðu fjar- lægðir, hefði orðið að negla brotið að nýju og/eða setja sjúkling á stranga rúmlegu í 2 -3 mánuði, því að mikil hætta hafi verið á, að brotið losnaði, enda mjög vafasamt, að það hefði á þessum tíma verið svo vel gróið, að það þyldi eitthvert álag að ráði. Í þessu sambandi skuli það nefnt, að almennt sé það álit sérfræðinga á þessu sviði, að ekki skuli fjarlægja nagla fyrr en eftir a.m.k. ár frá aðgerð eða þar til beinið (cortex) á brotsvæðinu hafi gróið það mikið, að það líkist eðlilegu beini. Þó geti verkir á mjaðmasvæði haft áhrif á þessa ákvörðun, enda sé beinið tryggilega gróið. Lýsing Braga Guðmundssonar í vottorði frá 24. júlí 1985 um ástand stefnanda þann 15. október 1984 sé mjög frábrugðin því, sem komi fram 1523 í læknabréfi frá 22. mars 1985, og verði ekki annað séð en hann sé þar að lýsa ástandi stefnanda eftir aðgerðina á Landspítalanum 18. október 1984. Í vottorðinu segi hann, að stytting sé 5 cm í hægra ganglim (2 - 3 cm í Vestmannaeyjum 10 júlí 1984 og 2 cm á Reykjalundi 22. júlí 1984 og lýst sem talsverðri í læknabréfi frá Landspítala, skrifuðu af sama Braga Guðmundssyni lækni 22. mars 1985). Í vottorðinu segi, að útvísun sé 45 gráður (dálítil í Vestmannaeyjum 10. júlí 1984, talsverð á Reykjalundi 22. júlí 1984 og lýst sem talsverðri í læknabréfi frá Landspítalanum, skrifuðu af Braga Guðmundssyni lækni 22. mars 1985). Í vottorðinu segi, að hreyfingar í hné séu á bilinu 170 - 160, þ.e.a.s. 10 gráðu hreyfing (90 gráður í Vestmannaeyjum 10. júlí 1984, 100 gráður á Reykjalundi við útskrift 19. september 1984, en í læknabréfi frá Landspítala, skrifuðu af sama Braga Guðmundssyni, sé hreyfingu við hné ekki lýst 22. mars 1985). Við útskrift frá Landspítala 16. mars 1985 sé sagt: „Við brottför héðan 10. mars 1985 er sjúklingur farinn að ganga með fullu álagi á ganglim við tvær hækjur, en eins og var við komu, er distalli hluti lærisins útróteraður um 90 gráður og stytting um 5 cm.'“ Þarna virðist gæta ónákvæmni, því að ljóst sé af þeim gögnum, sem vitnað hafi verið til, að ástand stefnanda við komuna á Landspítala 15. október 1984 hafi verið talsvert annað og betra en við útskrift 16. mars 1985. Stefndi segir um fyrri aðgerð á hægra lærlegg stefnanda á Landspítala 18. október 1984, að stefnandi hafi verið lagður inn á Landspítalann 15. október 1984 með sjúkdómsgreininguna pseudoarthorosis femur dx. Það komi þá í ljós við endurteknar röntgenmyndatökur, að mikill gróandi sé á brotstað, líkt og brotið sé fast. Engu að síður ákveði Bragi Guðmundsson læknir að leggja í aðgerð. Í læknabréfi Landspítalans, skrifuðu af Braga Guðmundssyni lækni 22. mars 1985, segi, að rétt sé að gera (indicatio) aðgerð, vegna þess að naglarn- ir gangi niður í lateral femur condyl og beinið sé þar orðið mjög þunnt. Í læknisvottorði sama Braga Guðmundssonar frá 24. júlí 1985 sé ástæða (indicatio) fyrir aðgerðinni sögð önnur, þ.e.a.s. að fjarlægja Endernaglana, „.,„þar sem þeir valda sjúklingi miklum óþægindum“ og sýnilegt, að of seint sé að losa um útrotasion. Ástæða sé tilað ætla af þeirri lýsingu, sem Bragi Guðmundsson læknir gefi af aðgerðinni í læknisvottorði frá 24. júlí 1985, að tilgangur aðgerðar- innar hafi verið annar, þ.e.a.s. að fjarlægja Endernaglana, og að losa um brotið og upphefja styttingu og útvísun og negla brotið að nýju. Ástæða þessarar skoðunar stefnda sé sú, að stefnandi hafi verið skorinn upp á strekkborði, en það sé ónauðsynlegt, ef eingöngu á að fjarlægja Ender- nagla, og geti auk þess verið mjög varasamt, þar sem strekkur á útlim í 1524 þessu ástandi orsaki óþarfa tog, spennu og álag á lærlegginn með hættu á, að hann bresti. Í öðru lagi skeri Bragi Guðmundsson inn á gamla brotið til að athuga, hvort brotið sé gróið („gamla fractura frílögð og tekið á henni““). Þessi aðferð sé aldrei notuð til að ganga úr skugga um, hvort brot sé gróið. Með þessari aðferð sé gróandinn truflaður í brotinu og tafið fyrir, að brotið grói að fullu, auk þess sem þetta valdi auknum skaða á lærvöðva og auki hættu á sýkingu. Í læknisvottorði Braga Guðmundssonar frá 24. júlí 1985 segi hann, að lagður hafi verið skurður lateralt (á hlið) yfir femur condylinn og Endernagl- arnir fjarlægðir. Sé sögð spenna á fyrri naglanum (þ.e. naglinn hafi festingu). Hinn naglinn (sem hafi verið rekinn ofan frá) sé sagður hafa perforerað condylinn (standi út úr beininu), þótt það komi hvergi fram á röntgenlýsingu. Ekki verði annað séð af lýsingu Braga Guðmundssonar læknis en hann hafi fjarlægt þann nagla neðan frá, en ekki ofan frá (frá lærleggshnútu), jafnvel þó að það valdi miklu álagi á beinið að fjarlægja naglann á þann hátt, enda ekkert gat á þeim enda naglans, svo að nota mætti útdragara, sem sé sérgerður til að krækja í naglaenda og draga þá (sic) út með jöfnu álagi. Þá segi Bragi Guðmundsson: „Þegar hann er tekinn, þá brestur beinið vegna þess, hve þunnt það er og í það hefur verið meitlað bæði medialt og lateralt áður, svo sem ör gefa vísbendingu um.““ Bragi Guðmundsson dragi þær ályktanir af örum, að meitlað hafi verið í bein nánast 6 mánuðum áður. Það sé skoðun stefnda, að ekki sé hægt að dæma um þetta, þó að örvefur hafi verið fyrir á staðnum. Það skuli tekið fram, að við upprunalega aðgerð Björns Í. Karlssonar hafi aldrei verið meitlað í beinið á þessum stað, heldur borað fyrir nöglum, eins og fram komi í aðgerðarlýsingu hans. Þessi staðhæfing Braga Guðmundssonar læknis sé því röng. Það sé skoðun stefnda, að þar sem röntgenmyndir hafi sýnt mikla þynningu á beininu á þessum stað, hefði Bragi Guðmundsson átt að sýna sérstaka varúð, þegar hann fjarlægði naglana, þar sem honum hefði átt að vera ljóst, að þessi hætta væri fyrir hendi. Í stað þess hafi Bragi Guðmundsson læknir stefnanda í strekk og virðist draga annan naglann út öfugt og með meira viðnámi en unnt hefði verið að gera, ef naglinn hefði verið fjarlægður frá lærbeinshnútu og með til þess gerðum útdragara. Bragi Guðmundsson læknir negli nú brotið með A-O-plötu, og á röntgen- mynd frá 17. maí 1985 sjáist beinþynning í kringum tvær neðstu skrúfurnar, og virðist brotið gróið með 4 gráðu öxulskekkju og þá væntanlega líka útvísun, þó að ekki sé reynt að meta, hversu mikil hún hari verið. Úrkölkunin í kringum tvær neðstu skrúfurnar bendi til, að neðri hluti plötunnar hafi verið á hreyfingu, meðan brotið hafi verið að gróa, og þá væntanlega, að platan hafi verið laus, a.m.k. að neðan. 1525 Stefnandi hafi síðan verið sendur á Reykjalund eftir nánast 5 mánaða rúmlegu á Landspítalanum. Við komu þangað sé ástandi stefnanda lýst svo (læknabréf frá Reykjalundi um leguna frá 16. mars 1985 til 5. Júlí 1985): „„.- Við komu á Reykjalund er sjúklingur farinn að fara um á tveimur hækj- um, en hefur ekki verið í neinum æfingum..““ „Skoðun: Sjúklingur er í meðallagi hávaxin kona, sem samsvarar sér vel, gefur góðar upplýsingar, húðlitur eðlilegur, gengur við tvær hækjur og tekur ekki fullan þunga á hægri fót. Gengur einnig í stuðningsbelti vegna bakóþæginda. Active flexion í hægri mjöðm er yfir 90 gráður með bein hné, en aðrar hreyfingar eru skertar. Hægra hné er mjög stirt. Hægri ganglimur er styttur u.þ.b. 374 cm og verulega útróteraður..““ Þessi umsögn sé talsvert frábrugðin þeirri lýsingu, sem fram komi í læknabréfi frá Reykjalundi frá legunni 22. júlí 1984 til 19. september 1984, en þar hafi hægra fæti verið lýst þannig: „Hægri fótur var styttur um ca. 2 cm og talsvert útróteraður.““ Eins og sjá megi af þessu, hafi aðgerð Braga Guðmundssonar læknis á Landspítalanum 18. október 1984 ekki aðeins mistekist, heldur hafi ástand sjúklingsins nú versnað til muna frá því, sem verið hafi eftir fyrstu aðgerðina á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja. Bæði sé sjúklingur kominn með nýtt brot á lærlegg á sýnu verri stað en hið gamla (nýja brotið mjög nálægt hné með tilheyrandi hættu á stirðleika), kominn með mikil bakóþægindi, væntanlega af hinni löngu og ströngu legu á Landspítalanum, og ljóst sé, að stytting og útvísun séu meiri en áður hafi verið. Hreyfing í hné hafi aðeins verið 25 gráður. 6.0. Stefndi tekur fram, að samkvæmt því, sem áður hafi verið rakið, telji hann sig alls ekki bera ábyrgð á ástandi stefnanda, eins og það sé í dag. Stefndi telji, að aðgerðin 24. apríl 1984 hafi farið fram fullkomlega eðlilega. Að vísu hafi komið upp erfiðleikar í aðgerðinni, en við þeim hafi verið brugðist á réttan máta. Ástand sjúklingsins við útskrift frá Sjúkrahúsi Vestmannaeyja hafi verið eins og við mátti búast. Alls ekki sé hægt að benda á nokkur þau atriði, sem upp hafi komið, bæði í aðgerðinni sjálfri og eftirmeðferð á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja, sem rekja megi til mistaka stefnda. Eins og áður hafi komið fram, hafi Björn Í. Karlsson, yfirlæknir Sjúkra- húss Vestmannaeyja, annast aðgerð, sem fram fór vegna slyss stefnanda, og haft yfirumsjón með henni eftir aðgerðina. Björn Í. Karlsson hafi verið yfirlæknir á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja allt frá árinu 1975 og hafi annast meira eða minna öll þau slysatilfelli, sem komið hafi upp á Sjúkrahúsi Vest- mannaeyja frá árinu 1975 til dagsins í dag. Björn hafi mikla reynslu í meðferð slysa hér á landi, auk þess sem hann hafi að baki langt sérnám 1526 á sjúkrastofnunum erlendis. Björn Í. Karlsson þyki mjög fær skurðlæknir og hafi sérstaklega lagt fyrir sig slysaskurðlækningar. Hann hafi því haft alla burði til að annast slys (sic) þetta, og eins og áður hafi verið rakið, haft mikla reynslu af sambærilegum aðgerðum. Stefnandi gangi út frá því sem gefnu, að ef hún hefði verið send til Reykjavíkur og negld þar, hefði hún náð fullum bata. Skoðun þessari sé mótmælt. Allar aðstæður hafi verið fyrir hendi á Sjúkrahúsi Vestmanna- eyja, þær hafi a.m.k. verið jafngóðar og þær geti bestar orðið á sjúkra- húsum í Reykjavík. Almennt megi segja um lærleggsbrot hjá eldra fólki, að um 50% nái svo góðum bata, að sjúklingur geti talist jafngóður og áður. 2507 fái miður góðan árangur og verði með einhver viðvarandi einkenni vegna áverkans. Í 25% tilfella verði árangur verri, og komi þar til, að brot gróa seint og illa eða alls ekki, sýking komi í beinið, liðir verði stirðir og vöðvar rýrir. Brot grói með öxulskekkju, styttingu eða með snúningi. Þá séu þessir sjúklingar í talsverðri hættu með að fá bláæðabólgu, sumir fái blóðtappa í lungu, sem geti verið lífshættulegt. Stefnandi telji enn fremur, að stefndi hefði átt að senda stefnanda til Reykjavíkur til að gera nýja aðgerð á fyrstu vikunum eftir aðgerð í Vest- mannaeyjum. Hér virðist stefnandi gleyma þeirri staðreynd, að stefnandi hafi fengið lungnarek og hafi því ekki verið í ástandi til að fara í nýja aðgerð, nema tekin væri stórkostleg áhætta með líf hennar. Stefnandi gagnrýni val yfirlæknis Sjúkrahúss Vestmannaeyja á þeim nöglum, sem notaðir hafi verið til að gera við brot stefnanda. Í stefnu sé því haldið fram, að yfirlæknir Sjúkrahúss Vestmannaeyja hafi ekki kunnað nægileg skil á meðferð þeirra. Þessari fullyrðingu sé algjörlega mótmælt. Fullkomlega eðlilegt hafi verið að nota þessa aðferð, sem sé vel þekkt og stefndi kunni ágætlega skil á og hefði notast við áður. Því sé haldið fram, að fýsilegri kostur hefði verið negling með plötu. Stefndi sé ekki samþykkur þessari fullyrðingu, þar sem sú aðferð hafi ókosti í för með sér. Margir læknar telji, að festing með einni plötu frá hlið gefi ekki nægilega festu, og þegar þessi aðferð sé notuð, sé betra að nota tvær plötur, aðra frá hlið, en hina að framan. Neglingu með plötu eða plötum hefði fylgt mikil röskun á mjúkpörtum, og blóðrás til beinsins hefði raskast miklu meira en með þeirri aðferð, sem beitt hafi verið. Þess beri einnig að geta, að plata að framan hefði fengið lélega festu vegna hins lausa beinhluta, sem hafi verið ofan við brotstaðinn. Vegna þess að blóðrás til beinsins komi u.þ.b. að jöfnum hluta frá mergholi og gegnum bein- himnu, verði að telja festingu með plötu miður heppilega, þegar búið sé að raska blóðrás frá mergholi að talsverðu eða miklu leyti með ísetningu mergnagla, sérlega ef þetta sé gert í einni og sömu aðgerðinni. Almennt talað verði ekki fullyrt, að ein tegund festingar á beinbrotum 1527 sé betri en önnur, þær hafi allar sína kosti og galla, og beri að meta það í hvert sinn, hvaða kostur sé vænlegastur til árangurs. Því er haldið fram af hálfu stefnda, að margar af kvörtunum stefnanda, sem fram komi í stefnu, megi vafalítið rekja til langrar rúmlegu á Land- spítala frá 15. október 1984 til 16. mars 1985. Eftir seinni aðgerð á Land- spítala 27. október 1986 fari fyrst að bera á leiðsluverk og dofa niður í tær, sem bent geti til, að við þá aðgerð hafi eitthvað farið úrskeiðis, er beinið hafi verið tekið í sundur til að gera afsnúning á lærleggnum. Enn fremur sé bent á hinn mikla stirðleika í hægra hné, sem megi rekja vafalítið til fyrri aðgerðarinnar á Landspítalanum og því slysi, sem þá hafi orðið. Í örorkumati Jónasar Hallgrímssonar læknis sé því haldið fram, að stytt- ing á hægra fæti sé 5 cm, og vitnað til læknisvottorðs Braga Guðmundsson- ar læknis. Jónas Hallgrímsson mæli ekki sjálfur styttinguna, og sýnist ekki vera samræmi milli þessarar niðurstöðu og þeirrar, sem komi fram í lækna- bréfi frá Reykjalundi í sambandi við legu stefnanda þann 16. mars 1985 til 5. júlí 1985, þar sem segi, að styttingin sé um 2% cm. Ef borið sé saman ástand stefnanda, annars vegar, þegar hún fór frá Vestmannaeyjum í júlí 1984, og við útskrift frá Reykjalundi og hins vegar í desember 1987 samkvæmt örorkumati Jónasar Hallgrímssonar, komi fram verulegur munur milli þessara tveggja tímaskeiða. Þegar stefnandi hafi útskrifast frá Vestmannaeyjum og frá Reykjalundi, sé stytting á hægra fæti hennar á bilinu 2 - 3 cm, útvísun dálítil til talsverð (25 - 30 gráður), hreyfing í hné 90 - 100 gráður. Eftir tvær aðgerðir Braga Guðmundssonar og rúm- lega þremur árum seinna sé sjúklingurinn orðinn 65% öryrki með stöðuga bakverki og verki frá mjöðm niður í tær, stirðleika í hægri mjöðm, 40 gráðu hreyfingu í hné, ganglimur sé styttur $ cm, og mikil vöðvarýrnun sé í læri. Fram komi, að hún noti verkjalyf að staðaldri. Það sé ljóst, að mikið vatn hafi runnið til sjávar milli þessara tveggja tímaskeiða. Því sé ítrekað (sic) haldið fram, að ástand stefnanda eftir útskrift frá Sjúkrahúsi Vestmannaeyja á árinu 1984 hafi verið eðlilegt miðað við aðstæður, en að vandræði sín megi hún rekja til mistaka, sem síðar hafi orðið og stefndi beri enga ábyrgð á. Stefndi mótmælir kröfufjárhæðum stefnanda almennt sem allt of háum. 7.0. Forsendur og niðurstaða. Meginmálsástæður stefnanda eru þær, að Björn Í. Karlsson, læknir hjá stefnda, hafi tekið rangar ákvarðanir um meðferðina á lærbroti stefnanda. Stefnandi telur í fyrsta lagi, að Björn Í. Karlsson læknir hefði átt að senda stefnanda til meðferðar á umræddu lærbroti á sjúkrahús í Reykjavík. Stefnandi segir, að hún hafi ekki óskað sérstaklega eftir meðferð hjá Birni Í. Karlssyni lækni eða á Sjúkrahúsi og heilsugæslustöð Vestmannaeyja. Brotið hafi verið alvarlegt og fyrir fram hafi verið ljóst, að aðgerð myndi 1528 verða mikil og vandasöm. Björn Í. Karlsson muni vera sérfræðingur í al- mennum skurðlækningum og ekki sérfróður í bæklunarskurðlækningum. Engir erfiðleikar hafi tengst því að senda stefnanda til aðgerðar til Reykja- víkur, þar sem a.m.k. sé að finna þrjú sjúkrahús, sem hafi á að skipa hinum færustu sérfræðingum í bæklunarskurðlækningum og betri tækjabúnað til að framkvæma nauðsynlega aðgerð. Björn Í. Karlsson hafi ekki verið vel undir það búinn að taka á vandamálum, sem alltaf geti komið upp við aðgerðir af þessu tagi. Svo sem af gögnum málsins má ráða, hefur Björn Í. Karlsson verið yfir- læknir á Sjúkrahúsi og heilsugæslustöð Vestmannaeyja allt frá árinu 1975 og annast slysatilfelli, sem komið hafa upp á sjúkrahúsinu frá árinu 1975. Hann hefur reynslu í meðferð slysa og á að baki sérnám á sjúkrastofnunum erlendis. Hann þykir fær skurðlæknir, og hefur hann sérstaklega lagt fyrir sig slysaskurðlækningar, þ. á m. beinbrotameðferð. Hann verður því að teljast hafa næga reynslu til að bera til að taka að sér skurðaðgerð eins og þessa. Ekki þykir stefnandi hafa sýnt fram á, að stefnandi eða einhver á hennar vegum hafi óskað eftir því sérstaklega, að aðgerðin færi fram annars staðar en í Vestmannaeyjum. Viðurkenna verður, að aðstæður til aðgerðar af þessu tagi á Sjúkrahúsi og heilsugæslustöð Vestmannaeyja hafi ekki verið þær fullkomnustu, sem völ hafi verið á eða telja verði æskilegastar, og hafi það valdið því, að færri meðferðarvalkostir hafi staðið til boða en ella. Þó verður ekki talið, að aðstæður hafi verið ónógar til að framkvæma þá aðgerð, sem um er fjallað í málinu, og að öll skilyrði virðast hafa verið fyrir hendi til þess að gera að beinbroti þessu. Ekki verður því eftir atvikum annað séð en ákvörðun um aðgerð Björns Í. Karlssonar læknis á umræddu lærbroti á Sjúkrahúsi og heilsugæslustöð Vestmannaeyja hafi með tilliti til aðstæðna verið forsvaranleg. Telja verður, að sjúklingar í svipuðum sporum og stefnandi taki óhjákvæmilega jafnan nokkra áhættu í sambandi við slíka aðgerð án tillits til þess, hvar og af hverjum hún er framkvæmd. Af þessum ástæðum verður að hafna þessari málsástæðu stefnanda. Þá telur stefnandi, að Björn Í. Karlsson hefði ekki átt að reyna að gera að brotinu með Endernöglum, m.a. vegna þess, að hann virðist ekki hafa kunnað nægileg skil á meðferð þeirra og hann hafi brugðist rangt við, þegar erfiðleikar hafi komið upp við framkvæmd aðgerðarinnar. Dómurinn er þeirrar skoðunar, svo sem áður greinir, að við skuraðgerð, eins og mál þetta snýst um, taki sjúklingur óhjákvæmilega jafnan nokkra áhættu, að vel takist til. Verður læknir ekki talinn bótaábyrgur, snúist áhættan á verri veg. Til eru margar aðferðir við aðgerðir á broti á lærlegg, ef aðeins eru taldar þær algengustu. Þá má gera að slíkum brotum án 1529 skurðaðgerðar. Mjög er misjafnt, hvaða aðferðum er beitt í mismunandi sjúkrastofnunum, og fer það bæði eftir því, hverju skurðlæknar hafa mesta trú á og hverju þeir hafa vanist. Má segja, að þeir beiti helst þeirri tækni, sem þeir hafa lært og hefur gefist þeim best. Auk þess ráða oft ytri aðstæður meðferðinni og ástand skurðstofa. Ekki verður eftir atvikum séð annað en vel hafi mátt gera að brotinu með Endernöglum, en notkun Endernagla er viðurkennd aðferð við brot á lærlegg, og er hún talin upp og henni lýst sem valkosti í kennslubókum, þar sem fjallað er um þessi brot. Deila má þó um það, hvort þessi aðferð hafi verið besti kosturinn, en fram hefur komið í málinu, að varla var um aðra aðferð að ræða með tilliti til aðstæðna á sjúkrahúsinu. A.m.k. verður ekki fullyrt, að Endernaglar hafi verið rangur valkostur, einkum ef ætlunin var að negla blint, eins og aðgerðarlýsing bendi til, að ætlunin hafi verið, svo og með tilliti til heilsufarssögu sjúklings. Þótt gagnrýna mætti það sér- staklega að hefja skurðaðgerð á broti sem þessu án þess að hafa til staðar aðra kosti til að festa brotið en Endernagla, felast þó málsbætur í því, að ekkert mun hafa sést á röntgenmynd fyrir aðgerð, sem gæfi vísbendingu um, að negling með Endernöglum væri erfiðleikum háð. Ekki verður talið, að stefnanda hafi tekist að sýna fram á þá staðhæfingu sína, að Björn Í. Karlsson læknir hafi ekki kunnnað skil á meðferð Ender- naglanna eða farið beinlínis rangt að við meðferð þeirra. Það er álit dóms- ins, að stefnandi hafi ekki við rekstur málsins sýnt fram á, að atvik hafi komið upp við sjálfa aðgerðina, sem rekja megi til mistaka Björns Í. Karls- sonar, a.m.k. ekki það verulegra, að réttlætt geti bótaábyrgð stefnda. Verk- lag og starfshættir Björns hafi verið með eðlilegum hætti, og aðgerðin hafi að mestu farið eðlilega fram. Óhöpp hafi verið innan þeirra marka, sem bæklunarlæknar reikni með, en nokkrir óvissuþættir eru jafnan fyrir hendi við aðgerð af þessu tagi. Þótt honum tækist ekki í aðgerðinni að ná þeirri festingu á broti, sem hann hafði ætlað sér, og hafi því orðið að sætta sig við lélegri festingu, verður slíkt ekki talið vítavert, aðeins óheppilegt, þar sem hann sýnist hafa gert sitt besta. Ekki verður Björn Í. Karlsson heldur talinn hafa beinlínis brugðist rangt við, þegar erfiðleikar komu upp við framkvæmd aðgerðarinnar. Þótt gagn- rýna megi ýmislegt við framkvæmdina, verður að telja mistök og óhöpp innan afsakanlegra marka og að Björn Í. Karlsson hafi ekki sýnt slíkt víta- vert kæruleysi, gáleysi eða vanþekkingu í meðferð sinni á sjúklingi, að rétt sé að fella bótaábyrgð á stefnda. Sama gildir um eftirmeðferð á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja. Stefnandi heldur því fram, að Björn Í. Karlsson hafi brugðist rangt við eftir aðgerðina, þegar sjá hafi mátt, að hún tækist ekki. Ekki verður heldur á það fallist, svo sem að framan greinir, en auk þess verður að fallast á það 1530 sjónarmið, að vegna lungnareks og bláæðabólgu, sem stefnandi hafði fengið, hefði verið áhætta að gera nýja aðgerð á fyrstu vikum eftir aðgerð- ina í Vestmannaeyjum. Að þessu athuguðu þykir ósannað, að starfsmaður stefnda, Björn Í. Karlsson læknir, hafi gert yfirsjónir eða mistök í sambandi við aðgerð þá, er mál þetta snýst um, eða hann að öðru leyti hafi sýnt meiri ógætni við aðgerðina eða eftir hana en almennt verður krafist (sic) af lækni í hans stöðu. Ekki verður séð, að hann hafi í meðferð sinni á sjúklingi brotið vítavert í bága við hefðbundnar og viðurkenndar reglur um meðferð slíkra brota. Verður því, eins og atvik standa til í máli þessu, að sýkna stefnda af kröfum stefnanda. Eftir atvikum og með tilvísun til 178. gr. laga nr. 85/1936 þykir rétt, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu. Gjafsóknarkostnaður stefnanda, þ.m.t. málflutningslaun skipaðs lögmanns gjafsóknarhafa, sem telst hæfi- lega ákveðinn kr. 250.000, þ.m.t. söluskattur, greiðist úr ríkissjóði. Fyrir stefnanda flutti mál þetta Jón Steinar Gunnlaugsson hrl. og fyrir stefnda Skarphéðinn Þórisson hrl. Jón L. Arnalds borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdóms- mönnunum Hauki Árnasyni lækni og Höskuldi Baldurssyni yfirlækni. Dómsorð: Stefndi, bæjarsjóður Vestmannaeyja vegna Sjúkrahúss og heilsu- gæslustöðvar Vestmannaeyja, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Dóru Hönnu Magnúsdóttur, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Gjafsóknarkostnaður stefnanda, þ.m.t. málflutningslaun skipaðs lögmanns gjafsóknarhafa, Jóns Steinars Gunnlaugssonar hæstaréttarlögmanns, sem telst hæfilega ákveðinn kr. 250.000, þ.m.t. söluskattur, greiðist úr ríkissjóði. 1531 Fimmtudaginn 22. nóvember 1990. Nr. 178/1990. Hörður hf gegn Vátryggingafélagi Íslands h/f, Iðnþróunarsjóði, Iðnlánasjóði, Íslandsbanka h/f, Lífeyrissjóði verkalýðsfélaganna á Suðurnesjum, Olíuverslun Íslands h/f, Aco h/f, umboðs- og heildverslun, fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs, þrotabúi Hauks og Ólafs h/f, Rafveri hf og Gjaldheimtu Suðurnesja. Áfrýjun. Frávísun frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal og Guðrún Erlendsdóttir. Er mál þetta var tekið fyrir á reglulegu dómþingi Hæstaréttar 2. nóvember síðastliðinn, óskaði áfrýjandi eftir fresti til reglulegs þingdags í janúar 1991. Stefndu Vátryggingafélag Íslands h/f, Iðnþróunarsjóður, Iðn- lánasjóður, Íslandsbanki h/f, Aco h/f, umboðs og heildverslun, og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs kröfðust þess, að áfrýjanda yrði synjað um umbeðinn frest. Af hálfu stefnda Íslandsbanka h/f var jafnframt ítrekuð krafa um, að máli þessu yrði vísað frá Hæstarétti og krafist málskostnaðar úr hendi áfrýjanda. Í greinargerðum til Hæstaréttar hafa stefndu Iðnþróunarsjóður, Iðnlánasjóður og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs einnig krafist frávísunar málsins og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda. Áfrýjunarstefna í máli þessu var tekin út 26. apríl 1990. Áfrýjað er „„nauðungaruppboði þriðja og síðasta, sem fram fór í uppboðs- rétti Njarðvíkur 18. október 1989 á fasteigninni Fitjabraut 3, Njarðvík, ásamt fylgifé““. Áfrýjunarfrestur samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. $7/1949 um nauðungaruppboð var þá liðinn. 1532 Í áfrýjunarstefnu segir meðal annars: „„Máli þessu var upphaflega áfrýjað með stefnu, útg. 5. febr. 1990, sem máli nr. 52/ 1990, en málið var ekki þingfest, þar sem áfrýjunarleyfið var gefið út á stjórnarformanninn, Ólaf Hörð Sigtryggsson, persónulega en ekki vegna Harðar h.f. Áfrýjunarstefna hafði verið tekin út og var stjórnarformaður þar talinn áfrýjandi málsins en ekki Hörður h.f.““ Er hér vitnað til áfrýjunarleyfis frá 8. janúar 1990, þar sem Ólafi Herði Sigtryggssyni er veitt „leyfi til þess að mega áfrýja til Hæsta- réttar, samkvæmt heimild í 2. mgr. 4. gr. laga nr. 57/1949 um nauðungaruppboð, sbr. 1. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 um Hæsta- rétt Íslands, uppboði á húseigninni Fitjabraut 3, Njarðvík, ásamt fylgifé, þinglesinni eign Ólafs Harðar Sigtryggssonar, sem fram fór í uppboðsrétti Njarðvíkur 18. október 1989, þótt hinn lögboðni áfrýjunarfrestur sé liðinn“. Á grundvelli þessa áfrýjunarleyfis tók Ólafur Hörður Sigtryggsson $. febrúar 1990 út áfrýjunarstefnu í eigin nafni til þingfestingar 2. apríl 1990. Er taka átti málið fyrir á dómþingi Hæstaréttar þann dag, var það ekki þingfest. Áfrýjandi hefur lagt fyrir Hæstarétt bréf dóms- og kirkjumálaráðuneytisins 30. mars 1990, þar sem tekið er fram, að í beiðni um áfrýjunarleyfi komi fram, að þinglesinn eigandi húseignarinnar Fitjabrautar 3, Njarðvík, sé Hörður h/f, en Ólafur Hörður Sigtryggsson stjórnar- formaður félagsins. Framangreint áfrýjunarleyfi var samkvæmt þessu eigi í samræmi við beiðni um það og veitt stjórnarformanni áfrýjanda Persónulega. Í stað þess að óska leiðréttingar við ráðuneytið tók stjórnarfor- maðurinn út áfrýjunarstefnu í eigin nafni og lét síðan þá áfrýjun niður falla, án þess að málið væri þingfest í Hæstarétti. Áfrýjunar- leyfis vegna þessa máls hefur eigi verið aflað. Áfrýjunarheimild þessa máls, þar sem áfrýjandi er annar en í hinu fyrra, verður eigi sótt í 36. gr. laga nr. 75/1973. Ber samkvæmt því að vísa máli þessu frá Hæstarétti, og verður stefndu dæmdur málskostnaður svo sem í dómsorði greinir. Það athugast, að samkvæmt gögnum máls er ósannað, að áfrýj- andi hafi pantað dómsgerðir fyrr en 10. ágúst 1990. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. 1533 Áfrýjandi, Hörður h/f, greiði stefndu Iðnþróunarsjóði, Iðnlánasjóði, Íslandsbanka h/f og fjármálaráðherra f.h. ríkis- sjóðs 10.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti hverjum að viðlagðri aðför að lögum. 1534 Mánudaginn 26. nóvember 1990. Nr. 208/1990. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Andra Hrannari Einarssyni (Jón Magnússon hrl.). Nytjastuldur. Umferðarlög. Ökuleyfissvipting. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Bjarni K. Bjarnason og Benedikt Blöndal og Gunnar M. Guðmundsson hæstaréttarlög- maður. Ríkissaksóknari hefur áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 2. maí 1990 refsingu til þyngingar og jafnframt krafist þess, að sviptingartími ökuréttinda verði lengdur. Verjandi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur. Ákvæði héraðsdóms um skaðabætur koma eigi til meðferðar fyrir Hæstarétti, þar sem hvorugur málsaðila hefur óskað þess, sbr. 147. gr. laga nr. 74/1974. Staðfesta ber þá niðurstöðu héraðsdóms, að ákærði hafi framið þau brot, sem honum eru gefin að sök. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin varðhald í 45 daga. Hinn 7. mars 1989 sætti ákærði 10.000 króna sekt með dómsátt í sakadómi Siglufjarðar svo og ökuleyfissviptingu í einn mánuð frá sama degi að telja fyrir brot á 4. gr., 2. mgr. 10. gr. og 1. mgr. AS ar hr 100 or umferðarlasa nr 5S0/1987 Dámsátt haggi haf: tJ. Blog SÚi. VU. Si. HilllviveliGBð li. JV/ 1707 0 A/ViLiðALL Þúóði 11Cl ur ítrekunaráhrif samkvæmt 3. mgr. 102. gr. sömu laga. Fram kemur í gögnum málsins, að hinn 6. júní 1989 svipti lögreglustjórinn á Siglufirði ákærða ökuleyfi til bráðabirgða samkvæmt 103. gr. umferðarlaga. Var ökuleyfissvipting þessi, sem taka skyldi gildi sama dag, birt ákærða samdægurs. Með hinum áfrýjaða dómi var ákærði sviptur ökuréttindum í sex mánuði frá birtingu hans, 6. febrúar 1990. Ákærði þykir samkvæmt 101. gr., sbr. 3. mgr. 102. gr. umferðar- laga hafa unnið til sviptingar ökuréttinda í tvö ár og sex mánuði. Samkvæmt framansögðu hefur hann verið sviptur ökuleyfi í samtals 1535 14 mánuði. Ber því að ákveða, að ákærði verði sviptur ökuleyfi í 16 mánuði frá birtingu dóms þessa. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað og dæma áfrýjanda til að greiða áfrýjunarkostnað sakarinnar eins og í dóms- orði greinir. Dómsorð: Ákærði, Andri Hrannar Einarsson, sæti varðhaldi í 45 daga. Ákærði er sviptur ökuréttindum í sextán mánuði til viðbótar frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði Kristni Georgssyni 72.222 krónur í skaða- bætur. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Áfrýjandi greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Magnússonar hæstaréttarlög- manns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 6. febrúar 1990. Ár 1990, þriðjudaginn 6. febrúar, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Júlíusi B. Georgssyni aðalfulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 73/1990: Ákæruvaldið gegn Andra Hrannari Einarssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 24. janúar síðastliðinn, á hendur Andra Hrannari Einarssyni verkamanni, Bogahlíð 14, Reykjavík, fæddum |. apríl 1969 í Reykjavík, „fyrir að aka eftirgreind- um bifreiðum um götur á Siglufirði í heimildarleysi og undir áhrifum áfengis aðfaranótt mánudagsins 1. maí 1989, svo sem hér er rakið: 1) Bifreiðinni F-159 frá Suðurgötu 22 og svo óvarlega á Skarðsvegi sunnan við Vatnsdæluhúsið, að hún lenti út af veginum og festist í snjó- ruðningi. 2) Því næst bifreiðinni F-737 frá Laugarvegi 38 og svo óvarlega norður Túngötu, að bifreiðin hentist inn í innkeyrslu að Shellportinu og festist í snjóskafli. 3) Að því búnu bifreiðinni F-577 frá Lækjargötu 8 að Laugarvegi 20 og á þeirri leið svo óvarlega suður Laugarveg við hús nr. 7, að bifreiðin rakst á bifreiðina A-12827, sem þar var kyrrstæð. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 1536 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956, 1. mgr. 4. gr. og l., sbr. 2. mgr. 45. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 101. og 102. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakar- kostnaðar og skaðabóta.““ Málavextir. 1) Sunnudagskvöldið 30. apríl 1989 fór ákærði, sem þá var til heimilis að Suðurgötu 59 á Siglufirði, á dansleik á Hofsósi. Á leið á dansleikinn, á dansleiknum sjálfum og á leiðinni frá Hofsósi til Siglufjarðar neytti ákærði áfengis. Þegar ákærði kom til Siglufjarðar, gekk hann suður Suður- götu. Á móts við hús nr. 22 við þá götu stóð bifreiðin F-159. Fór hann inn í bifreiðina, sem var ólæst og með kveikjuláslykil í kveikjulás, gangsetti hana og ók henni því næst suður Suðurgötu og fram Fjarðarveg fram fyrir dælustöð vainsveitunnar við Skarðsveg, þar sem bifreiðin lenti út af vegin- um og festist í snjó. Yfirgaf ákærði að svo búnu bifreiðina og fór fótgang- andi til kaupstaðarins. Klukkan 10.40 um morguninn var ákærði boðaður á lögreglustöðina til yfirheyrslu, og þar tók læknir blóðsýni úr ákærða kl. 11.50. Reyndist það innihalda 1,23%, alkóhóls. Við rannsókn og meðferð málsins hefur ákærði viðurkennt, að aðfara- nótt mánudagsins 1. maí 1989 hafi hann tekið bifreiðina F-159 í heimildar- leysi og ekið henni undir áhrifum áfengis frá Suðurgötu 22 á Siglufirði og svo óvarlega á Skarðsvegi sunnan við Vatnsdæluhúsið, að bifreiðin lenti út af veginum og festist í snjóruðningi. 2) Í framhaldi af því, sem segir í lið 1 hér að framan, fór ákærði fót- gangandi norður Norðurtún að Laugarvegi. Þegar hann kom að húsi nr. 38 við þá götu, sá hann, að þar stóð bifreiðin F-737. Var hún ólæst og kveikjuláslykill í kveikjulás. Fór ákærði inn í bifreiðina, gangsetti hana og ók henni því næst sem leið lá norður Laugarveg, Suðurgötu og Túngötu, en þar yfirgaf hann bifreiðina, eftir að hafa fest hana í snjóskafli, sökum þess, hve óvarlega hann hafði ekið henni norður Túngötu, en við það hent- ist bifreiðin inn í innkeyrsluna að Shellportinu og festist, sem fyrr segir, í snjóskafli. KI. 10.40 um morguninn var ákærði boðaður á lögreglustöðina til yfir- heyrslu. Í þágu rannsóknar málsins var honum tekið blóðsýni þar kl. 11.50 til ákvörðunar á alkóhóli í blóði. Reyndist sýnið innihalda 1,23%, alkó- hóls. Við rannsókn og meðferð málsins hefur ákærði greiðlega viðurkennt, að aðfaranótt mánudagsins í. maí 1989 hafi hann tekið bifreiðina F-737 í 1537 heimildarleysi við húsið nr. 38 við Laugarveg á Siglufirði og ekið henni undir áhrifum áfengis norður þá götu, norður Suðurgötu og Túngötu og svo óvarlega norður síðastnefndu götuna, að bifreiðin hentist inn á inn- keyrsluna að Shellportinu og festist þar í snjóskafli. 3) Að afloknu því, sem rakið er í lið 2 í ákærunni, gekk ákærði suður Túngötu, austur Eyrargötu og suður Lækjargötu. Þegar hann kom að hús- inu nr. 18 við þá götu, sá hann, að þar stóð bifreiðin F-577. Var hún ólæst með kveikjuláslykilinn í kveikjulásnum. Fór ákærði inn í bifreið þessa, gangsetti hana og ók henni að svo búnu suður Lækjargötu, vestur á Suður- götu, suður þá götu og loks suður Laugarveg að húsinu nr. 20. Við húsið nr. 7 við Laugarveg stóð bifreiðin A-12827. Þegar ákærði ók fram hjá húsi þessu, ók hann svo óvarlega, að bifreiðin F-577 rakst utan í þá bifreið. Eftir að hafa yfirgefið bifreiðina við Laugarveg 20, fór hann fótgangandi heim til sín að Suðurgötu 59. Kl. 10.40 var ákærði boðaður á lögreglustöð til yfirheyrslu, og kl. 11.50 var honum tekið þar blóð til ákvörðunar á alkóhólmagni í blóði. Reyndist sýnið innihalda 1,23%, alkóhóls. Við rannsókn og meðferð málsins viðurkenndi ákærði, að aðfaranótt mánudagsins 1. maí 1989 hefði hann tekið bifreiðina F-577 í heimildarleysi við húsið nr. 8 við Lækjargötu á Siglufirði og ekið henni undir áhrifum áfengis að Laugarvegi 20 þar í kaupstaðnum. Er hann var að aka suður síðastnefndu götuna, hefði hann ekið bifreiðinni svo óvarlega við húsið nr. 7, að hún hefði rekist á bifreiðina A-12827, sem verið hefði kyrrstæð við fyrrgreint hús. Niðurstaða. Með afdráttarlausum játningum ákærða, niðurstöðu alkóhólrannsóknar og öðrum gögnum málsins telst sannað, að hann hafi gerst sekur um þá háttsemi, sem honum er gefin að sök í öllum þremur liðum ákærunnar. Varðar atferli ákærða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. lög nr. 20, 1956, 1. mgr. 4. gr. og 1. mgr., sbr. 2. mgr. 45. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt refsingum, sem hér segir: Ákærufrestun, skb. 2 ár, frá 1.2.788 f. brot g. 244. gr. alm. hgl. 1988 20/2 Siglufjörður. Sátt: 4.000 kr. sekt f. brot g. 21. gr. áfl. 1989 7/3 Siglufjörður. Sátt: 10.000 kr. sekt f. brot g. 1. mgr. 4. gr., 2. mgr. 10. gr. og 1. mgr. 45. gr. umfl. Svipur ökul. 1 mán. frá 7.3.?89. Ákærði hefur unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 259. gr. al- 97 1538 mennra hegningarlaga og 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga. Verður hún ákveð- in með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga. Þykir refsingin hæfilega ákveðin varðhald í 3 mánuði, en rétt er þó að fresta fullnustu hennar í 3 ár frá uppkvaðningu dómsins, haldi hann almennt skilorð 57. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Þessu til viðbótar þykir rétt að dæma ákærða til greiðslu 35.000 króna sektar til ríkissjóðs, og komi varðhald í 15 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Eins og krafist er í ákæruskjali og samkvæmt lagaákvæðum þeim, er þar greinir, ber að svipta ákærða ökuréttindum. Þykir hæfilegt, að svipt- ingin vari í 6 mánuði frá birtingu dómsins að telja. Skaðabætur og sakarkostnaður. Kristinn Georgsson, Suðurgötu 22, Siglufirði, eigandi bifreiðarinnar F-159, hefur krafist skaðabóta úr hendi ákærða. Er endanleg bótakrafa sundurliðuð þannig: Viðgerðarkostnaður samkv. meðf. nótum kr. 72.222 Daggjald vegna rekstrarstöðvunar í 3 daga, kr. 3.062 pr. dag — 9.186 Ferðakostnaður til og frá viðgerðarstað — 5.000 Samtals kr. 86.408 Vaxta er ekki krafist. Ákærði hefur samþykkt 1. lið kröfunnar, en mótmælt hinum tveimur. Fyrsti liður er studdur gögnum, en hinir ekki. Ber að vísa 2. og 3. lið kröf- unnar frá dómi, en dæma ákærða til greiðslu bóta skv. 1. lið, að fjárhæð kr. 72.222, til Kristins Georgssonar. Sverrir Jónsson, Laugarvegi 38, Siglufirði, eigandi bifreiðarinnar F-737, krefst skaðabóta, að fjárhæð kr. 40.000, sem hann kveður byggðar á mati bifvélavirkja. Vaxta er ekki krafist. Fyrir dómi mótmælti ákærði kröfunni. Hún er ekki studd neinum gögnum. Ber því að vísa henni frá dómi. Þá hefur Sigurlaug Guðjónsdóttir, eigandi bifreiðarinnar F-577, lagt fram skaðabótakröfu, sem sundurliðast þannig: Rétta v/hlið (hurðir, afturbretti), — h/afturhurð og svuntu framan, vinna ca. kr. 12.000 Sprauta v/hlið, h/afturhurð, svuntu — 39.100 1 stk. dekk — 2500 1 — framljós — 1.650 1539 Framrúða og ísetning kr. 7.500 Kr. 60.500 Vaxta er ekki krafist. Ákærði mótmælti kröfunni fyrir dómi. Krafa þessi er ekki studd neinum gögnum, en sýnist byggð á áætlun Ragnars Guðmundssonar, bifvélavirkja á Siglufirði. Ber að vísa kröfunni frá dómi. Loks hefur bæjartæknifræðingurinn á Siglufirði, Þráinn Sigurðsson, f.h. Siglufjarðarkaupstaðar gert kröfu um 25.000 króna skaðabætur vegna skemmda á bifreiðinni A-12827. Hér er um áætlaðan viðgerðarkostnað að ræða, en krafan er ekki studd neinum gögnum. Þá er ekki krafist vaxta. Ákærði hefur fyrir dómi mótmælt kröfunni, en með vísan til framanritaðs er henni vísað frá dómi. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði. Andri Hrannar Einarsson, sæti varðhaldi 3 mánuði. Fullnustu refsingarinnar skal fresta og hún falla niður að 3 árum liðn- um frá uppkvaðningu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955. Ákærði greiði 35.000 kr. sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 15 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dómsins. Ákærði er sviptur ökuréttindum í 6 mánuði frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði Kristni Georgssyni kr. 72.222 í skaðabætur. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 1540 Mánudaginn 26. nóvember 1990. Nr. 264/1990. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Gunnari Þór Árnasyni (Örn Clausen hrl.). Ómerking. Heimvísun. Meðdómendur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Bjarni K. Bjarnason og Benedikt Blöndal og Gunnar M. Guðmundsson hæstaréttarlög- maður. Ríkissaksóknari áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. september 1989, aðallega til ómerkingar og heimvísunar og dómsálagningar að nýju, en til vara til sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu. Ákærði óskaði ekki áfrýjunar. Fyrir Hæstarétti hefur málið verið flutt um formhlið eingöngu, sbr. 48. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Verjandi ákærða hafði ekki uppi frávísunarkröfu í héraði. Við munnlegan flutning fyrir Hæstarétti krafðist hann þess, að málinu í heild yrði vísað frá héraðsdómi. Eins og málið liggur fyrir, eru ekki efni til að taka þessa kröfu til greina. Er ákærði kom fyrir sakadóm, kvað hann áætlun ríkisskattstjóra á söluskattsskyldri veltu fyrirtækis síns of háa og sömuleiðis of hátt áætlað það sölugjald, er hann hefði komist hjá að greiða. Í skýrslu hans hjá rannsóknarlögreglu kemur fram það álit hans, að „aðeins óverulegur þáttur““ starfseminnar hafi verið söluskattsskyldur. Sakadómari rannsakaði þetta ekki frekar. Þá var ákærði ekki inntur eftir því fyrir dómi, hvaða bókhaldsbækur hann hefði haldið og hvar þær væru. Hjá rannsóknarlögreglu kvaðst hann hafa afhent starfsmönnum rannsóknardeildar ríkisskattstjóra þá rekstrar- og efnahagsreikninga, sem hann samdi fyrir árin 1984 og 1985. Saka- dómara var rétt að kanna réttmæti þessarar fullyrðingar. Mál þetta er svo vaxið, að héraðsdómari hefði átt að dæma það ásamt sérfróðum samdómendum, sbr. 4. mgr. 5. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, sbr. Í. gr. laga nr. 27/1985, enda ber dómara að rannsaka og meta sjálfstætt sakaratriði, þótt 1541 skattstjórnvöld hafi áður þar um fjallað, sbr. 1. mgr. 75. gr. og 110. gr. laga nr. 74/1974. Samkvæmt þessu verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýj- aða dóm úr gildi og vísa málinu heim í hérað til frekari dómsrann- sóknar og uppsögu dóms að nýju. Kostnað af áfrýjun málsins skal greiða úr ríkissjóði eins Og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi, og er málinu vísað heim í hérað til frekari dómsrannsóknar og uppsögu dóms að nýju. Kostnaður af áfrýjun sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs verjanda ákærða, Arnar Clausen hæstaréttar- lögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 6. júlí 1989. Ár 1989, fimmtudaginn 6. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem haldið er í Borgartúni 7 af Guðjóni St. Marteinssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 312/1989: Ákæruvaldið gegn Gunnari Þór Árnasyni, en málið var dómtekið þann 23. júní sl. Málið er höfðað með ákæruskjali, dagsettu 16. febrúar 1989, á hendur Gunnari Þór Árnasyni, Hraunbæ 102 B, Reykjavík, fæddum þar í borg 17. apríl 1955, fyrir eftirfarandi meint brot á lögum um söluskatt, lögum um bókhald og almennum hegningarlögum, svo sem hér greinir: Dómsorð: Ákærði, Gunnar Þór Árnason, sæti fangelsi í 3 mánuði, en fresta skal fullnustu fangelsisrefsingarinnar í 2 ár frá uppkvaðningu dóms þessa og hún falla niður að þeim tíma liðnum, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 55, 1922. Ákærði greiði kr. 900.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi fangelsi í 3 mánuði í sektar stað, verði sektin ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Sakarefni í ákærulið II er vísað frá dómi ex officio. Ákærði greiði helming málskostnaðar á móti ríkissjóði, þ.m.t. helm- ing kr. 25.000 í málsvarnarlaun til Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns. 1542 Mánudaginn 26. nóvember 1990. Nr. 173/1990. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Páli Jónssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Fjárdráttur. Skjalafals. Ákæra. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason og Gunnar M. Guðmundsson hæstaréttarlögmaður. Héraðsdómi var skotið til Hæstaréttar með stefnu 6. apríl í ár að ósk ákærða og jafnframt af hálfu ákæruvaldsins til sakfellingar samkvæmt ákæru og til þyngingar á refsingu. Ákærði krefst þess: a) að hann verði sýknaður af öllum kröfum samkvæmt ákæru 6. nóvember 1986, b) að hann verði sýknaður af Í. tl. Il. kafla, V. kafla, XI. kafla og B-lið ákæru 12. febrúar 1988, c) að hann hljóti að öðru leyti vægustu refsingu, sem lög leyfa, og refsing verði skilorðsbundin að öllu leyti eða að hluta. Jafnframt verði refsing tiltekin sem hegningarauki við dómsátt 7. febrúar 1989 og dóm 29. júní s.á. I. Við munnlegan flutning málsins í Hæstarétti féll saksóknari frá ákæru 6. nóvember 1986 og B-lið ákæru 12. febrúar 1988. Brot samkvæmt ákæru 6. nóvember 1986 fellur undir 73. gr. laga um tékka nr. 94/1933, sbr. 1. gr. laga nr. 35/1977, og er því fyrnt samkvæmt |. tl. 1. gr., 81. gr., sbr. 6. mgr. 82. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940, sbr. 5. og 6. gr. laga nr. 20/1981. Ber því að sýkna ákærða af þessari ákæru. Gögn málsins veita ekki næga stoð þeirri fullyrðingu í ákæru frá 12. febrúar 1988, að tékki sam- kvæmt B-lið hennar hafi verið innstæðulaus við framvísun í banka. Ber því að sýkna af þeim ákærulið. Samkvæmt 3. mgr. 146. gr. 1543 laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála verður þá ekki dæmt um bótakröfu vegna þeirrar háttsemi, sem um getur í ákæru 6. nóvember 1986, og er hinn áfrýjaði dómur, að því er hana varðar, felldur úr gildi og kröfunni vísað frá héraðsdómi. Sannað er, að ákærði framdi þau brot, sem honum eru gefin að sök í 1, II., IV., V., VI., VII., VIII., IX. og Á. kafla ákæru. Að því er varðar Ill. kafla ákæru um viðskipti við Unnstein Þorsteinsson ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm um sakfellingu varðandi tvær síðari greiðslurnar. Þá er sannað, að ákærði tók einnig við fyrstu greiðslunni samkvæmt þessum ákærulið, fjárhæð að jafnvirði 597.670 krónur. Ákærði og starfsmaður hans, Tonny Esperssen, hafa báðir borið, að Tonny hafi afhent Jan Erik Olsen 8.000 dollara af þessari greiðslu á hótel Fontana á Spáni og fengið kvittun fyrir. Greiðsla Unnsteins til ákærða fór fram 6. júní 1985. Í málinu liggja frammi ljósrit ferðatékka með nafni Unnsteins, að fjárhæð 6.500 dollarar, sem haldið er fram, að dagsettir séu í júní það ár, en á nokkrum ljósritanna má greina stimpil Banco Alican- tino de Comercio. Fyrir Hæstarétti hefur verjandi ákærða haldið því fram, að þetta sé hin áminnsta greiðsla. Rétt er að meta vafa um örlög hluta þessarar greiðslu ákærða í hag, og verður ekki sakfellt nema fyrir þann hluta, sem hann viðurkennir að hafa tekið til sín sem umboðslaun af þessari greiðslu, 203.207 krónur. Að því er varðar XI. kafla ákæru um viðskipti við Stefán Guð- bjartsson, breytti ákærði framburði, sem hann gaf hjá lögreglu 9. janúar 1987, þá er hann kom fyrir dóm 29. júní 1989. Kvaðst hann hafa farið með víxilinn, sem hér um ræðir, í banka til innheimtu, en hann hafi aldrei greiðst og hann því aldrei fengið í hendur peninga vegna þessara viðskipta. Stefán Guðbjartsson kom aldrei fyrir dóm, svo að hann gæti tjáð sig um þennan breytta framburð, og víxillinn hefur ekki verið lagður fram. Verður því að sýkna ákærða af þessum lið ákæru vegna sönnunarskorts. Að öðru leyti en að framan segir ber með tilvísun til raka hins áfrýjaða dóms að staðfesta hann um sakfellingu vegna brota sam- kvæmt ákæru 12. febrúar 1988. Með dómi sakadóms Reykjavíkur 20. október 1983 hlaut ákærði skilorðsbundna refsingu fyrir brot á 247. gr. almennra hegningar- laga. Skilorðstíma lauk 20. október 1985. Rannsókn vegna þeirra 1544 brota, sem ákveða ber refsingu fyrir í þessu máli, hófst hjá rann- sóknarlögreglu ríkisins $. september 1986. Samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga ber ekki að taka það mál upp til meðferðar. Staðfesta ber ákvörðun héraðsdóms um refsingu ákærða. Il. Fallast má á úrlausn um skaðabótakröfur í forsendum héraðs- dóms að öðru leyti en hér skal greint. Skaðabótakrafa Unnsteins Þorsteinssonar er um jafnvirði 201.620 norskra króna. Ákærði gaf Unnsteini kvittun um greiðslu í norskum krónum, en greiðslurnar voru samkvæmt framburði Unnsteins og öðrum gögnum málsins ekki í þeirri mynt. Ákærði tók við allri hinni kröfðu fjárhæð. Hann hélt henni ekki til haga á þann hátt, að gagnaðist Unnsteini til greiðslu húss hans. Þótt ekki sé talið sannað, að hann hafi dregið sér alla fjárhæðina, var meðferð hans á þessum fjármunum gáleysisleg. Verður að telja hann bera ábyrgð gagnvart Unnsteini á allri fjárhæðinni. Eftir atvikum ber að ákveða höfuðstól kröfu hans í íslenskri mynt með sömu fjárhæð og ákært er fyrir, 977.605 krónur. Ákærði hefur hafnað kröfu Óskars Árnasonar. Kröfugerð Óskars, gögn hans fyrir henni og framburður hans um hana eru óljós. Verður því ekki dæmt um hana í þessu máli, sbr. XVII. kafla laga um meðferð opinberra mála. Fella ber því niður ákvæði héraðsdóms, að því er þessa kröfu varðar, og vísa henni frá héraðs- dómi. Upphafstíma vaxta af ofantöldum skaðabótakröfum er ekki mótmælt, og eru kröfur um vexti af tildæmdum fjárhæðum teknar til greina, eins og Í dómsorði greinir. Ill. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað og máls- varnarlaun, og dæma ber ákærða til að greiða áfrýjunarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, svo sem segir í dómsorði. Þó verður ákærða ekki gert að greiða nema 2/3 hluta kostnaðar við ágrip, þar sem gerð þess er ekki í samræmi við 180. gr. laga um meðferð opinberra mála, en það er mun umfangsmeira en efni standa til. 1545 Dómsorð: Ákærði, Páll Jónsson, sæti fangelsi í tvö ár. Ákærði greiði skaðabætur með vöxtum svo sem hér greinir: 1. Árna Hemmert Sörenssyni, Aðalbraut 16, Raufarhöfn, 571.251 krónu með 22%0 ársvöxtum af 260.800 krónum frá 19. desember 1985 til 1. mars 1986, með 12,1% frá þeim degi til 21. mars s.á., en af 411.383 krónum frá þeim degi til 1. apríl s.á., með 8,5% frá þeim degi til 7. ágúst s.á., en af $71.251 krónu frá þeim degi til 1. nóvember s.á., með 8,7% frá þeim degi til 11. nóvember s.á., með 8,8% frá þeim degi til 1. desember s.á., með 8,9%0 frá þeim degi til 21. janúar 1987, með 9,3% frá þeim degi til 1. febrúar s.á., með 9,6% frá þeim degi til 11. febrúar s.á., með 9,9% frá þeim degi til 21. febrúar s.á., með 10,2%0 frá þeim degi til 1. mars s.á., með 10,3% frá þeim degi til 14. apríl s.á., en með dráttarvöxtum sam- kvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. 2. Unnsteini Þorsteinssyni, Geitlandi 15, Reykjavík, 977.605 krónur með 22% ársvöxtum af 597.670 krónum frá 6. júní 1985 til 6. ágúst s.á., en af 913.858 krónum frá þeim degi til 1. mars 1986, með 12,1%0 frá þeim degi til 21. mars s.á., en af 977.605 krónum frá þeim degi til 1. apríl s.á., með 8,5% frá þeim degi til 1. nóvember s.á., með 8,7% frá þeim degi til 11. nóvember s.á., með 8,8% frá þeim degi til 1. desember s.á., með 8,9% frá þeim degi til 21. janúar 1987, með 9,3% frá þeim degi til 1. febrúar s.á., með 9,6% frá þeim degi til 11. febrúar s.á., með 9,9% frá þeim degi til 21. febrúar s.á., með 10,2% frá þeim degi til |. mars s.á., með 10,3% frá þeim degi til 14. apríl s.á., en með dráttarvöxtum samkvæmt Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. 3. Jóhannesi Magnússyni Lange, Víðihvammi 28, Kópavogi, 714.250 krónur með 22% ársvöxtum af 182.250 krónum frá 1546 13. desember 1985 til 16. desember s.á., en af 282.250 krónum frá þeim degi til 1. mars 1986, með 12,1% frá þeim degi til 14. mars s.á., en af 414.250 krónum frá þeim degi til 1. apríl s.á., með 8,5%0 frá þeim degi til 1. ágúst 1986, en af 714.250 krónum frá þeim degi til 1. nóvember s.á., með 8,7% frá þeim degi til 11. nóvember s.á., með 8,8% frá þeim degi til 1. des- ember s.á., með 8,970 frá þeim degi til 21. janúar 1987, með 9,3% frá þeim degi til 1. febrúar s.á., með 9,6% frá þeim degi til 11. febrúar s.á., með 9,9% frá þeim degi til 21. febrúar s.á., með 10,2%0 frá þeim degi til 1. mars s.á., með 10,3% frá þeim degi til 14. apríl s.á., en með dráttarvöxtum sam- kvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. 4. Iðnaðarmannafélagi Sauðárkróks 278.450 krónur með 2200 ársvöxtum af 143.450 krónum frá 22. janúar 1986 til 1. mars s.á., með 12,10% frá þeim degi til 1. apríl s.á., með 8,50% frá þeim degi til 22. maí 1986, en af 278.450 krónum frá þeim degi til 1. nóvember s.á., með 8,7% frá þeim degi til 11. nóv- ember s.á., með 8,8%0 frá þeim degi til 1. desember s.á., með 8,9% frá þeim degi til 21. janúar 1987, með 9,3% frá þeim degi til 1. febrúar s.á., með 9,6% frá þeim degi til 11. febrúar s.á., með 9,9% frá þeim degi til 21. febrúar s.á., með 10,2% frá þeim degi til 1. mars s.á., með 10,3% frá þeim degi til 14. apríl s.á., en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. 5. Diðrik Vilhjálmssyni, Helgavatni, Þverárhlíð í Mýrasýslu, 164.500 krónur með 8,5% ársvöxtum frá 7. apríl 1986 til 1. nóvember s.á., með 8,7% frá þeim degi til 11. nóvember s.á., með 8,8%0 frá þeim degi til 1. desember s.á., með 8,9% frá þeim degi til 21. janúar 1987, með 9,3% frá þeim degi til 1. febrúar s.á., með 9,6% frá þeim degi til 11. febrúar s.á., með 9,9% frá þeim degi til 21. febrúar s.á., með 10,2% frá þeim 1547 degi til 1. mars s.á., með 10,3% frá þeim degi til 14. apríl s.á., en með dráttarvöxtum samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. 6. Baldri Árnasyni, Holtsgötu 6, Sandgerði, 664.000 krónur með 22% ársvöxtum af 564.000 krónum frá 19. febrúar 1986 til 1. mars s.á., með 12,1% frá þeim degi til 1. apríl s.á., með 8,5%0 frá þeim degi til 8. apríl s.á., en af 664.000 krónum frá þeim degi til 1. nóvember s.á., með 8,7% frá þeim degi til 11. nóvember s.á., með 8,8%0 frá þeim degi til 1. desember s.á., með 8,9% frá þeim degi til 21. janúar 1987, með 9,3% frá þeim degi til 1. febrúar s.á., með 9,6% frá þeim degi til 11. febrúar s.á., með 9,9% frá þeim degi til 21. febrúar s.á., með 10,2% frá þeim degi til 1. mars s.á., með 10,3% frá þeim degi til 14. apríl s.á., en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. 1. Þorbergi Þórarinssyni og Elísabetu Gabríelu Jósefsdóttur, báðum til heimilis að Bröttuhlið 10, Seyðisfirði, samtals 658.000 krónur með 2270 ársvöxtum af 329.000 krónum frá 28. janúar 1986 til 1. mars s.á., með 12,1% frá þeim degi til 1. apríl s.á., með 8,5%0 frá þeim degi til 17. apríl s.á., en af 629.000 krónum frá þeim degi til 29. júní s.á., en af 658.000 krónum frá þeim degi til 1. nóvember s.á., með 8,7% frá þeim degi til 11. nóvember s.á., með 8,8%0 frá þeim degi til 1. des- ember s.á., með 8,9% frá þeim degi til 21. janúar 1987, með 9,3% frá þeim degi til 1. febrúar s.á., með 9,6%0 frá þeim degi til 11. febrúar s.á., með 9,9%0 frá þeim degi til 21. febrúar s.á., með 10,2% frá þeim degi til 1. mars s.á., með 10,3% frá þeim degi til 14. apríl s.á., en með dráttarvöxtum sam- kvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Bótakröfum Mídasar hf. og Óskars Árnasonar er vísað frá sakadómi. 1548 Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 75.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttar- lögmanns, 75.000 krónur. Ákærði greiði þó aðeins 2/3 kostn- aðar við ágripsgerð. Dómur sakadóms Reykjavíkur 26. mars 1990. Ár 1990, mánudaginn 26. mars, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Guðjóni St. Marteinssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 189/1990: Ákæruvaldið gegn Páli Jóns- syni. Málið er höfðað með tveimur ákæruskjölum á hendur Páli Jónssyni, fæddum 21. júlí 1955, nú til heimilis í Svíþjóð, en áður búsettum hér í borg. Ákæruskjölin eru útgefin 6. nóvember 1986 og 12. febrúar 1988. I. Ákæra, útgefin 6. nóvember 1986. Með þessari ákæru er málið höfðað gegn ákærða „fyrir tékkasvik með því að hafa í október 1985 greitt fyrir þjónustu til auglýsingaþjónustunnar Mídasar hf. með 42.000 króna tékka, sem hann gaf út á tékkareikning sinn, nr. 31196, hjá aðalbanka Búnaðarbanka Íslands til „„MÍDAS hf.“ á tékka- eyðublað nr. 2432915 og dagsetti 30. nóvember sama ár, en við sýningu tékkans þann 28. janúar 1986 reyndist ekki vera innstæða á ofangreindum tékkareikningi ákærða, sem lokað var þann 18. nóvember 1985. Telst þetta varða við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar““. Il. Ákæra, útgefin 12. febrúar 1988. sæla, Ul5C A. Með þessari ákæru er málið höfðað á hendur ákærða „fyrir skjalafals og fjárdrátt með því að hafa á árunum 1985 og 1986, þegar ákærði var umboðsmaður fyrirtækisins Suomi Sun Spain S/A, Torrevieja, Alicante- héraði, Spáni, en fyrirtækið annast byggingu og sölu sumarhúsa á nefnd- um stað á Spáni, falsað og notað fölsuð skjöl til þess að blekkja með þeim í viðskiptum og dregið sér fé, sem ákærði tók við frá kaupendum sem greiðslum fyrir sumarhús, samtals að fjárhæð kr. 5.426.951, svo sem nú verður rakið: I. Viðskipti við Árna Hemmert Sörensson, Aðalbraut 16, Raufarhöfn. 1. Fyrir skjalafals: 1549 Með því að hafa notað kaupsamning, dagsettan 10. desember 1985, um sumarhús af gerðinni Norvega milli Suomi Sun Spain S/A sem seljanda og Árna Sörenssonar og Þórdísar Kristjánsdóttur sem kaupanda til þess að blekkja kaupanda í lögskiptum, eftir að hafa útfyllt samninginn og fals- að undirskrift Antonios Calvo Arce, forstjóra seljanda, á samninginn í því skyni að vekja þá hugmynd hjá þeim Árna og Þórdísi, að kaupsamningur hefði komist á. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. 2. Fyrir fjárdrátt: Með því að hafa dregið sér eftirtaldar greiðslur frá Árna Hemmert fyrir umrætt sumarhús, kr. 260.800, sem ákærði fékk símsendar 19. desember 1985, kr. 150.583, símsendar 21. mars 1986, og kr. 159.868, sem Árni greiddi með tékka nr. 139853 á tékkareikning nr. 404 við Landsbanka Ís- lands, Raufarhöfn, útgefnum 7. ágúst 1986, og ákærði seldi samdægurs í Landsbanka Íslands, Austurbæjarútibúi, eða samtals kr. 571.251. Síðast- nefnda greiðslan fór til greiðslu inn á hús Róshildar Sveinsdóttur, Hofteigi 44, Reykjavík, en hinar notaði ákærði til eigin þarfa. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. II. Viðskipti við Björgvin Árna Ólafsson, Bergstaðastræti 13, Reykja- vík. 1. Fyrir skjalafals: Með því að hafa notað ódagsetta kvittun til Björgvins Árna fyrir móttöku á 25% innborgun fyrir sumarhús af gerðinni Kasbah nr. 5 til þess að blekkja Björgvin Árna með í lögskiptum, eftir að hafa falsað undirritun Jans Eriks Olsens, starfsmanns Sun Spain S/A í Fredrikstad, Noregi, á kvittunina í því skyni að vekja þá hugmynd hjá Björgvin Árna, að fyrirtæk- inu hefði borist greiðsla frá honum. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. 2. Fyrir fjárdrátt: Með því að hafa dregið sér eftirtaldar greiðslur frá Björgvin Árna fyrir umrætt sumarhús, kr. 163.372, sem ákærði fékk greiddar í reiðufé 26. mars 1985, kr. 171.883 í reiðufé 28. maí 1985 og kr. 49.015 24. júní 1985, samtals kr. 384.270, og notað í eigin þágu. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. III. Viðskipti við Unnstein Þorsteinsson, Geitlandi 15, Reykjavík. Fyrir fjárdrátt: Með því að hafa dregið sér eftirtaldar greiðslur frá Unnsteini fyrir sumar- hús af gerðinni Tabarca, sem Unnsteinn keypti samkvæmt kaupsamningi, dagsettum 25. maí 1985, af Suomi Sun Spain S/A. Greiðslurnar voru í alls konar gjaldeyri, en andvirði kr. 597.670 þann 6. júní 1985, kr. 316.188 1550 6. ágúst 1985 og kr. 63.747 21. mars 1986, samtals kr. 977.605, sem ákærði notaði í eigin þágu. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. IV. Viðskipti við Jóhannes Magnússon Lange, Víðihvammi 28, Kópa- vogi. 1. Fyrir skjalafals: a. Með því að hafa notað kaupsamning, dagsettan 14. desember 1985, um sumarhús af gerðinni Norvega milli Suomi Sun Spain S/A sem seljanda og Jóhannesar Lange sem kaupanda til þess að blekkja kaupanda með í lögskiptum, eftir að hafa útfyllt samninginn og falsað undirskrift Antonios Calvo Arce, forstjóra seljanda, á samninginn í því skyni að vekja þá hug- mynd hjá Jóhannesi, að kaupsamningur hefði komist á. b. Skipt í Kjötmiðstöðinni, Laugalæk, tékka nr. 0665635 á Seðlabanka Íslands, að fjárhæð kr. 132.000, útgefnum 14. mars 1986 af Sparisjóði Kópavogs á reikning nr. 11350, eftir að hafa falsað nafn Jóhannesar Lange sem framseljanda á tékkann. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. 2. Fyrir fjárdrátt: Dregið sér eftirtaldar greiðslur frá Jóhannesi fyrir umrætt sumarhús, kr. 182.250, greiddar með tékka nr. 0651831 á reikning nr. 11350 við Seðla- banka Íslands, útgefnum 13. desember 1985 af Sparisjóði Kópavogs, kr. 100.000, með tékka nr. 0651832 á sama reikning, útgefnum 16. desember 1985 af Sparisjóði Kópavogs, kr. 132.000, með tékka nr. 0665635 á sama reikning, útgefnum 14. mars 1986 af Sparisjóði Kópavogs, sem ákærði not- aði til eigin þarfa, og kr. 300.000, greiddar með tékka nr. 0694059 á sama reikning, útgefnum 1. ágúst 1986 af Sparisjóði Kópavogs, sem ákærði not- aði til að greiða með inn á hús Óskars Árnasonar, Norðurgötu 11, Sand- gerði, samtals kr. 714.250. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. V. Viðskipti við Óskar Árnason, Norðurgötu 11, Sandgerði. Fyrir fjárdrátt: Dregið sér og notað í eigin þágu kr. 475.000, sem eru helmingur af kr. 950.000, sem Óskar greiddi ákærða með tékka nr. 323551 á ávísanareikning nr. 438 við Landsbanka Íslands, útibúið í Sandgerði, útgefnum 12. desem- ber 1985, sem fullnaðargreiðslu fyrir tvö sumarhús af gerðinni Norvega, sem Óskar keypti samkvæmt kaupsamningi, dagsettum Í$, desember 1985, af Suomi Spain S/A. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. Vi. Viðskipti við Árna Guðmundsson vegna Iðnaðarmannafélags Sauðárkróks. Fyrir fjárdrátt: 1551 Dregið sér eftirtaldar greiðslur frá Árna fyrir sumarhús af gerðinni Norvega, sem Árni taldi sig vera að kaupa af Suomi Sun Spain S/A sam- kvæmt kaupsamningi, dagsettum 10. febrúar 1986, sem aldrei var undir- ritaður af seljanda, kr. 243.450, sem Árni greiddi með C-gíróseðli nr. 1554397 þann 22. janúar 1986 inn á reikning Ingibjargar G. Guðmundsdótt- ur, sem þá var starfsmaður ákærða, nr. 973 við aðalbanka Útvegsbanka Íslands. Upphæðina notaði ákærði til kaupa á gjaldeyri, sem fór til greiðslu inn á hús Diðriks Vilhjálmssonar, Helgavatni í Þverárhlíð við Borgarnes (sic), kr. 135.000, sem Árni greiddi 22. maí 1986 með tveimur póstávísun- um, annarri að fjárhæð kr. 35.000 og hinni að fjárhæð kr. 100.000, og ákærði notaði til eigin þarfa. Samtals dró ákærði sér samkvæmt þessum ákærulið kr. 378.450. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. VII. Viðskipti við Pál Ingimarsson vegna Starfsmannafélags Garða- bæjar. Fyrir fjárdrátt: Dregið sér og notað: í eigin þágu kr. 155.000, sem bæjarsjóður Garða- bæjar greiddi með tékka nr. 0316097, útgefnum 29. maí 1986 af S. Haralds- dóttur á tékkareikning nr. 50 við Búnaðarbanka Íslands, Garðabæ, sem lokagreiðslu fyrir sumarhús af gerðinni Norvega, sem Páll Ingimarsson vegna Starfsmannafélags Garðabæjar keypti af Suomi Sun Spain S/A sam- kvæmt kaupsamningi, dagsettum 30. desember 1985. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. VIII. Viðskipti við Diðrik Vilhjálmsson, Helgavatni, Þverárhlíð við Borgarnes (sic). Fyrir fjárdrátt: Dregið sér og notað til eigin þarfa kr. 164.500, sem Diðrik greiddi með tékka nr. 1016206, útgefnum 7. apríl 1986 á tékkareikning nr. 5983 við Sparisjóð Mýrasýslu sem greiðslu fyrir sumarhús af gerðinni Norvega, sem Diðrik keypti af Suomi Sun Spain S/A samkvæmt kaupsamningi, dagsett- um 4. febrúar 1986. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. IX. Viðskipti við Baldur Árnason, Holtsgötu 6, Sandgerði. Fyrir fjárdrátt: Dregið sér og notað í eigin þágu eftirtaldar greiðslur frá Baldri fyrir sumarhús af gerðinni Norvega, sem Baldur keypti af Suomi Sun Spain S/A samkvæmt kaupsamningi, dagsettum 4. febrúar 1986, kr. 564.000, sem Ingibjörg G. Guðmundsdóttir, sem þá var starfsmaður ákærða, greiddi ákærða með tékka nr. 2819830, útgefnum 19. febrúar 1986 af Ingibjörgu á reikning nr. 973 við aðalbanka Útvegsbanka Íslands og ákærði seldi sam- dægurs í bankanum, en fjárhæð þessa hafði Baldur greitt sama dag með 1552 C-gíróseðli nr. 1199350 inn á nefndan reikning Ingibjargar, og kr. 100.000, sem Baldur greiddi þann 8. apríl 1986 með póstávísun, samtals kr. 664.000. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. X. Viðskipti við Elísabetu Gabríelu Jósefsdóttur og Þorberg Þórarins- son, Bröttuhlíð 10, Seyðisfirði. Fyrir fjárdrátt: Dregið sér og notað til eigin þarfa eftirtaldar greiðslur frá Elísabetu og Þorbergi fyrir sumarhús af gerðinni Norvega, sem þau töldu sig vera að kaupa, en kaupsamningur var aldrei gerður: jafnvirði kr. 329.000, sem Þor- bergur greiddi 28. janúar 1986 í erlendum gjaldeyri og íslenskum krónum, jafnvirði kr. 300.000, sem Þorbergur greiddi 17. apríl 1986 í erlendum gjaldeyri, og kr. 29.000, sem greiddar voru í íslenskum peningum sem loka- greiðsla 29. júní 1986, samtals kr. 658.000. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. XI. Viðskipti við Stefán Guðbjartsson, Sætúni, Kjalarnesi. Fyrir fjárdrátt: Dregið sér og notað í eigin þágu andvirði víxils, að fjárhæð kr. 284.625, útgefins 16. desember 1985 og samþykkts af Stefáni með gjalddaga 17. janúar 1986, sem ákærði tók við frá Stefáni sem greiðslu inn á sumarhús af gerðinni Norvega. Telst þetta varða við 247. gr. almennra hegningarlaga. B. Fyrir tékkasvik, með því að hafa 13. nóvember 1985 gefið út tékka nr. 2500718, að fjárhæð kr. 66.423, á hlaupareikning nr. 31196 við Búnaðar- banka Íslands, aðalbanka, til Landsbanka Íslands, án þess að innstæða væri fyrir upphæð tékkans, og skipt tékkanum í aðalbanka Landsbankans. Telst þetta varða við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta, verði þeirra krafist, og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ Verjandi ákærða flutti munnlega vörn 8. mars sl. og gerði eftirfarandi dómkröfur: Ákærði verði sýknaður af ákæru, dagsettri 6. nóvember 1986. Varðandi ákæru, dagsetta 12. febrúar 1988, er þess krafist, að ákærði verði sýknaður af 1. tl. II. kafla ákærunnar, V. kafla og af sakarefni í XI. kafla. Þess er krafist, að ákærði hljóti að öðru leyti vægustu refsingu, sem lög leyfa, og að refsing verði skilorðsbundin og dæmdur hegningarauki við dóm vegna ölvunaraksturs, er ákærði hlaut á árinu 1989. Þá er gerð krafa um málsvarnarlaun að mati réttarins. Málsatvik. I. Ákæra 6. nóvember 1986. Ákærði bar hér fyrir dóminum 29. júní sl. að hafa samið við auglýsinga- 1553 þjónustuna Mídas hf. að geyma tékkann, sem ákærði kvaðst hafa gefið út og dagsett 28. janúar 1986. Tékkinn var síðan sýndur í banka hinn 28. janúar 1986, og þá reyndist ekki vera innstæða fyrir tékkanum. Ákærði kvaðst hafa greitt kr. 28.000 inn á skuld vegna tékkans, en eftir stæðu kr. 14.000. Ákærði hafði áður borið efnislega á sama veg hjá lögreglunni og kvað reikningi sínum hafa verið lokað þann 18. nóvember 1985, og kvaðst ákærði að öllum líkindum hafa verið staddur erlendis um þær mundir og ekki hafa verið í aðstöðu til að láta Mídas hf. vita af lokun reikningsins. II. Ákæra 12. febrúar 1988. Verður nú rakinn framburður ákærða og vitna varðandi hvern kafla ákærunnar fyrir sig. I. Viðskipti við Árna Hemmert Sörensson. 1. Ákærði bar hjá lögreglunni 12. september 1986 að hafa selt Árna Hemmert Sörenssyni sumarhús í desember 1985. Ákærði kvað Árna hafa undirritað kaupsamning hér á landi, eftir að hafa haldið til Spánar til að skoða þar sumarhús þau, er ákærði hafði til sölu. Ákærði kvaðst síðan hafa sent kaupsamninginn til Spánar ásamt fleiri kaupsamningum, og hafi samningurinn komið til baka frá Spáni að sögn ákærða án undirritunar Antonios Calvo, fulltrúa seljanda ytra. Ákærði kvað samninginn hafa verið óundirritaðan af hálfu seljanda ytra vegna þess, að hann hefði sagt söluverð hússins of lágt. Ákærði kvaðst hafa gripið til þess ráðs, er Árni fór að inna ákærða eftir kaupsamningnum, að falsa undirskrift Antonios Calvo á samninginn og síðan hafa póstsent Árna samninginn, en áður kvaðst ákærði hafa greint Árna frá því, að samningurinn hefði ekki enn borist til landsins vegna erfiðleika í póstsamgöngum ytra. Ákærði kvaðst hafa hugsað sér að greiða bakreikning seljanda ytra með væntanlegum sölu- hagnaði af sölu annarra húsa ytra. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 29. júní sl., og viðurkenndi ákærði þá að hafa framið þá háttsemi, er honum er hér gefin að sök, og staðfesti ákærði framburð sinn hjá lögreglu frá 12. september 1986. Vitnið Árni Hemmert Sörensson verksmiðjustjóri, Aðalbraut 16, Raufar- höfn, var yfirheyrt hjá lögreglunni 5. september 1986, og kvað Árni ákærða hafa greint sér frá því, er ákærði innti ákærða eftir kaupsamningnum, að sá aðili, er rita ætti undir samninginn ytra, væri ekki við og dráttur gæti orðið á undirrituninni í nokkra daga. Árni staðfesti hér fyrir dómi 28. febrúar sl. ofangreindan framburð sinn. 2. Ákærði bar hjá lögreglunni 12. september 1986 að hafa móttekið allar þær greiðslur frá Árna, er getið er um í ákærunni, og staðfesti ákærði ofan- greindan framburð hér fyrir dómi 29. júní sl. Við dómsyfirheyrsluna 29. júní sl. kvaðst ákærði hafa tekið við greiðslunum frá Árna, svo sem ákært 98 1554 er út af. Ákærði kvað síðustu greiðsluna hafa farið til að greiða inn á hús Róshildar Sveinsdóttur, svo sem ákært er út af. Ákærði viðurkenndi að hafa notað til eigin þarfa miðgreiðsluna, að fjárhæð kr. 150.583. Ákærði kvaðst hafa sent fyrstu greiðsluna, að fjárhæð kr. 260.800, til Spánar. Ákærði kvaðst hafa verið staddur í Amsterdam í lok desember 1985 og þaðan hafa sent greiðsluna til forsvarsmanna fyrirtækisins Suomi Sun Spain á Spáni. Ákærði kvaðst hafa haft í fórum sínum kvittanir, er sýndu, að ákærði hafði innt greiðsluna af hendi til fyrirtækisins á Spáni, en ákærði kvað Guðmund Óskarsson hafa tekið öll gögn af skrifstofu ákærða að Laugavegi 18 þann 6. eða 7. ágúst 1986, og taldi ákærði kvittunina hljóta að vera í vörslum Guðmundar Óskarssonar. Ákærði vísaði á bug símskeyti frá Sun Spain, dagsettu 4. september 1986, til Guðmundar Óskarssonar, þar sem greint var frá því, að Árni Sörensson hefði hvorki gert samning við félagið né hefðu félaginu borist nokkrar greiðslur frá Árna. Vitnið Guðmundur Óskarsson verkfræðingur, Mávanesi 13, Garðabæ, var yfirheyrt fyrir dóminum 7. febrúar sl. Guðmundur kvaðst hafa flutt húsbúnað frá Laugavegi 28, þar sem ákærði hafði skrifstofu, og að Lauga- vegi 18. Guðmundur kvaðst hafa skilið eftir á Laugavegi 28 öll gögn varð- andi húsasölu ákærða á Spáni. Þá kvaðst Guðmundur hafa afhent lög- reglunni upplýsingar og ljósrit gagna, er Guðmundur kvaðst hafa fengið hjá einstökum viðsemjendum ákærða. Vitnið Árni Hemmert Sörensson var yfirheyrt fyrir dóminum 28. febrúar sl. Árni staðfesti þá framburð sinn hjá lögreglu frá 8. september 1986 og bar efnislega á sama veg. Árni kvaðst þannig hafa fest kaup á sumarhúsi af Norvega-gerð af ákærða með kaupsamningi, dagsettum 10. desember 1985, og kvaðst Árni hafa innt allar þær greiðslur af hendi, er í ákærunni greinir, samtals kr. $71.251. Árni kvaðst aldrei hafa fengið sumarhúsið af- hent og síðar hafa komist að því, að engar greiðslur hefðu borist til Spánar. Il. Viðskipti við Björgvin Árna Ólafsson. 1. Ákærði bar hjá lögreglunni:31. október 1986, að Björgvin Ólafsson hefði haldið til Spánar að skoða sumarhús fyrri hluta janúar 1985. Ákærði kvað Björgvin hafa gert kaupsamning ytra á skrifstofu Suomi Sun Spain. Ákærði kvaðst hafa veitt móttöku greiðslum vegna kaupanna hér á landi og m.a. afhent Björgvin Ólafssyni kvittun vegna greiðslu Björgvins á 2590 af kaupverði hússins, en þá greiðslu innti Björgvin af hendi til ákærða 26. mars 1985, og gaf ákæfði út kvittun fyrir móttöku fjárins. Ákærði kvað Björgvin hafa gengið eftir því, að hann fengi í hendur kvittanir frá hinum erlenda söluaðila. Ákærði kvaðst hafa afhent Björgvin kvittun undirritaða af Jan Erik Olsen vegna fyrstu greiðslu Björgvins, en Jan Erik var einn af forsvarsmönnum fyrirtækisins Sun Spain í Noregi. Ákærði kvaðst hafa sent ofangreinda greiðslu vegna 25% af söluverði hússins til Fredrikstad 1555 í Noregi, og hefði greiðslan verið send í almennum pósti í umslagi af stærð- inni A-4, og hefði greiðslan verið send út í seðlum. Ákærði kvaðst síðan hafa fengið senda kvittun töluvert síðar en greiðslan var send og hafa afhent Björgvin kvittunina. Ákærði var yfirheyrður fyrir dóminum 29. júní sl. og staðfesti þá fram- burð sinn hjá lögreglunni vegna þessarar meintu háttsemi og bar efnislega á sama veg. Ákærði kvaðst hafa sent peningana með almennum pósti til útlanda á þessum tíma, vegna þess að á þessum tíma hefði verið ólöglegt, að einstaklingar eignuðust fasteignir erlendis. Vitnið Björgvin Árni Ólafsson ellilífeyrisþegi, Vesturgötu 7, Reykjavík, var yfirheyrt fyrir dóminum 28. febrúar sl. og bar þá um viðskipti sín og ákærða. Björgvin kvaðst telja kvittun þá, er hér um ræðir, vera falsaða, og kvaðst Björgvin draga þá ályktun af samanburði við aðrar kvittanir frá Jan Erik Olsen, og þá kvaðst Björgvin hafa fengið þær upplýsingar hjá Ragnari Aðalsteinssyni hrl., að hann hefði fengið þær upplýsingar hjá Jan Erik Olsen, að kvittunin væri fölsuð. 2. Ákærði bar hjá lögreglunni 31. október 1986 að hafa tekið við öllum þeim greiðslum frá Björgvin Ólafssyni, er í þessum ákærulið greinir. Ákærði kvaðst hafa sent utan greiðsluna, er Björgvin innti af hendi í reiðu- fé 26. mars 1985, þ.e. kr. 163.372, sbr. lið 1 hér næst á undan. Ákærði viðurkenndi að hafa notað hinar greiðslurnar tvær í eigin þágu og m.a. greitt fjárnám, er hvíldi á íbúð, er þá var í eigu ákærða. Ákærði bar fyrir dóminum 29. júní sl. efnislega á sama veg og hjá lög- reglunni og staðfesti þann framburð sinn og viðurkenndi þannig að hafa dregið sér tvær síðasttöldu greiðslurnar, en kvaðst sem fyrr hafa sent fyrstu greiðsluna til Noregs með almennum pósti. Vitnið Björgvin Árni Ólafsson bar fyrir dóminum 28. febrúar sl. að hafa fest kaup á sumarhúsi því, er í þessum ákærulið greinir, en kaupsamningur hafi verið gerður við Suomi Sun Spain 12. janúar 1985. Björgvin kvaðst hafa greitt ákærða þær þrjár greiðslur, er hér um ræðir, samtals kr. 384.270, en auk þess kvaðst Björgvin hafa greitt ákærða kr. 335.543, en ekki verður fjallað um þá greiðslu hér, enda ekki ákært vegna hennar. Björgvin kvaðst aldrei hafa fengið yfirráð hússins og heldur ekkert fengið endurgreitt af því fé, er Björgvin kvaðst hafa greitt ákærða. Áður hafði Björgvin borið efnislega á sama veg hjá lögreglunni 3. október 1986 og að hafa greitt ákærða þessar þrjár greiðslur í reiðufé, svo sem í ákærunni greinir, og staðfesti Björgvin þá skýrslu fyrir dóminum, en Björgvin greindi ítarlega frá kaupunum og aðdraganda þeirra hjá lögreglunni. III. Viðskipti við Unnstein Þorsteinsson. Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglunni 7. janúar 1987. Ákærði bar þá um sölu sumarhúss af Tabarca-gerð til Unnsteins Þorsteinssonar, og undir- 1556 ritun kaupsamnings hefði átt sér stað, eftir að Unnsteinn hafði haldið í skoðunarferð til Spánar ásamt eiginkonu sinni. Ákærði kvaðst hafa tekið við greiðslunni 6. júní 1985, alls kr. 597. 670. Ákærði gaf út kvittun sama dag, og hljóðaði kvittunin upp á greiðslu á 127.080 norskum krónum. Ákærði kvaðst hafa tekið til sín af þessari greiðslu 17% í umboðslaun samkvæmt samningi milli ákærða og Norðmanna, eins og ákærði greindi frá. Þá kvaðst ákærði hafa sent mismuninn, 8.000 bandaríska dollara, til Spánar með Tonny Esperssen, og hefði sá maður afhent Jan Erik Olsen féð á hótel Fontana á Spáni, að því er ákærða skildist. Ákærði kvaðst hafa fengið í hendur kvittun frá Jan Erik vegna greiðslunnar, en kvittunin hefði týnst, er Guðmundur Óskarsson hefði tekið allt dót af skrifstofu ákærða að Laugavegi 28. Ákærði kvaðst hafa tekið við greiðslunni 6. ágúst 1985, að fjárhæð kr. 316.188, í alls konar gjaldeyri og gefið út kvittun, er hljóðaði upp á 63.540 norskar krónur. Ákærði kvaðst hafa haldið með þetta fé til Spánar og afhent það á skrifstofu Suomi Sun Spain í Torrevieja. Ákærði kvaðst hafa verið „„blindfullur““, eins og það er orðað í lögregluskýrslunni, og ekki hafa fengið kvittun í hendur vegna greiðslunnar, en ákærði taldi fleiri tilvik hafa verið eins að þessu leyti, þ.e., að ákærði hefði afhent fé ytra án þess að fá kvittun fyrir. Ákærði viðurkenndi móttöku á jafnvirði kr. 63.670 í íslenskum pening- um og í erlendri mynt þann 21. mars 1986. Ákærði kvað þessa greiðslu aldrei hafa borist til Spánar, en féð hefði verið notað hér á landi til að greiða vanskilavíxla vegna Spánarferða. Ákærði var yfirheyrður fyrir dóminum 29. júní sl. og staðfesti þá ofan- greindan framburð sinn hjá lögreglunni og bar efnislega á sama veg. Guðmundur Óskarsson verkfræðingur bar fyrir dóminum 7. febrúar sl. að hafa skilið eftir á skrifstofu ákærða að Laugavegi 28 öll gögn varðandi sumarhúsasölu ákærða og að hafa afhent lögreglunni gögn, er Guðmundur kvaðst hafa fengið hjá einstökum viðskiptavinum ákærða. Vitnið Unnsteinn Þorsteinsson verkstjóri, Geitlandi 15, var yfirheyrt fyrir dóminum 28. febrúar sl. Unnsteinn kvaðst hafa fest kaup á húsi því, er hér um ræðir, með kaupsamningi, dagsettum 25.„maí 1985, og hefði samn- ingurinn verið undirritaður á Spáni, og Antonio Calvo hefði undirritað samninginn fyrir hönd seljanda. Unnsteinn kvaðst hafa greitt ákærða hér á landi alls kr. 977.605 í þremur greiðslum og í öll skiptin fengið kvittun, sem hljóðaði upp á greiðslu í norskum krónum, en Unnsteinn bar bæði fyrir dómi og hjá lögreglunni 15. nóvember 1986, að greiðslurnar hefðu verið inntar af hendi í alls kyns mynt. Unnsteinn staðfesti fyrir dóminum framburð sinn hjá lögreglu frá 15. nóvember 1986. Vitnið Tonny Hadberg Esperssen veitingastjóri, Engjaseli 87, Reykjavík, 1557 var yfirheyrt fyrir dóminum 28. febrúar sl. Tonny kvaðst hafa sem starfs- maður ákærða afhent Jan Erik Olsen peninga ytra, og í eitt skipti kvaðst Tonny hafa verið einn á ferð, er féð var afhent, en í önnur skipti hefði ákærði verið með í för. Tonny kvaðst, er hann afhenti féð einn, hafa afhent Jan Erik Olsen féð á hóteli, er heitir Fontana, og hefði Jan Erik gefið kvittun, er skrifuð var á bréfsefni hótelsins, og hefði ákærða verið afhent kvittunin, er heim var komið. Tonny kvað Jan Erik hafa haft orð á því, að hann vissi ekki, frá hverjum eða vegna hvaða húsakaupa peningarnir væru. Í lögregluskýrslu Tonnys frá 6. október 1986 kvað hann þessa ferð hafa verið farna um miðjan júní 1985, en Tonny staðfesti lögregluskýrsluna fyrir dóminum. IV. Viðskipti við Jóhannes Magnússon Lange. 1.a. Ákærði bar hjá lögreglunni 14. október 1986, að Jóhannes Magnús- son Lange hefði undirritað kaupsamning í desember 1985. Ákærði kvaðst hafa sent þann kaupsamning til Spánar til undirritunar ásamt fleiri kaup- samningum, en hafa fengið samninginn endursendan óundirritaðan vegna ónógra greiðslna að sögn ákærða. Ákærði kvaðst þá hafa gripið til þess ráðs að falsa undirskrift Antonios Calvo á samninginn og afhent Jóhannesi samninginn þannig. Ákærði staðfesti ofangreindan framburð fyrir dóminum 29. júní sl. og viðurkenndi þessa háttsemi. Vitnið Jóhannes Magnússon Lange, Víðihvammi 28, Kópavogi, hefur borið efnislega á sama veg og ákærði um kaupsamninginn. Jóhannes bar hjá lögreglunni 2. október 1986, að ákærði hefði sent kaupsamninginn til Spánar til undirritunar, og kvaðst Jóhannes hafa fengið samninginn undir- ritaðan af Antonio Calvo, forstjóra Suomi Sun Spain, í lok janúar 1986 eða eftir fyrstu greiðslu sína til ákærða, en áður en önnur greiðsla var innt af hendi. Jóhannes kvað sig ekki hafa grunað, að undirskriftin væri fölsuð. Jóhannes bar fyrir dóminum 28. febrúar sl. að hafa haldið til Spánar í ágúst 1986 og þá hafa komist að því, að undirritun seljanda á kaupsamning- inn var fölsuð. 1.b. Ákærði viðurkenndi hjá lögreglunni 14. október 1986 að hafa tekið við greiðslu frá Jóhannesi þann 14. mars 1986,.að fjárhæð kr. 132.000. Ákærði kvað Jóhannes hafa greitt með tékka, og viðurkenndi ákærði að hafa falsað framsal á tékkann, svo sem í ákærunni greinir. Ákærði bar á sama veg fyrir dóminum 29. júní sl. Jóhannes Magnússon Lange hefur borið fyrir dóminum og hjá lögregl- unni, að framsal á tékka þann, er hér um ræðir, sé falsað. 2. Ákærði bar hjá lögreglunni 14. október 1986 að hafa tekið við öllum þeim greiðslum frá Jóhannesi Magnússyni Lange, er getið er um í þessum ákærulið. Ákærði staðfesti ofangreinda lögregluskýrslu fyrir dóminum 29. Júní sl. og kvaðst hafa notað allar greiðslurnar á þann hátt, er ákært er út af. 1558 Jóhannes Magnússon Lange hefur borið bæði hjá lögreglu og fyrir dómi að hafa innt þessar greiðslur af hendi, samtals kr. 714.250, vegna kaupa á sumarhúsi af Norvega-gerð. Jóhannes kvaðst hafa komist að því, er hann hélt til Spánar í ágúst 1986 til að fá húsið afhent, að engar greiðslur höfðu borist þangað frá ákærða vegna kaupanna, og Jóhannes kvaðst þannig aldrei hafa fengið húsið til umráða og engar greiðslur fengið til baka frá ákærða. V. Viðskipti við Óskar Árnason. Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglunni 16. október 1986. Ákærði kvaðst hafa sett sig í samband við Óskar eftir komu þeirra til Íslands í desember 1985, en ákærði kvað Óskar hafa haldið í sköðunarferð til Spánar. Ákærði kvað Óskar hafa fest kaup á tveimur sumarhúsum og staðgreitt húsin með kr. 950.000, en ákærði kvaðst hafa veitt Óskari kr. 150.000 í afslátt vegna staðgreiðslunnar. Ákærði kvaðst hafa sent helming greiðslunnar til Spánar. Ákærði kvaðst hafa hagnýtt sér eftirstöðvarnar af greiðslu Óskars í eigin þágu. Ákærði kvaðst hafa greitt fjárnám, að fjárhæð kr. 281.000, er hvíldi á íbúð ákærða, og afganginn kvaðst ákærði hafa notað í almennan rekstur fyrirtækis síns. Ákærði kvaðst hafa litið svo á, að hann hefði fengið þessa peninga að láni, þótt ákærði hefði ekki haft samband við Óskar vegna þessa. Ákærði kvaðst ekki hafa viljað senda meira en helming greiðslunnar til Spánar, vegna þess að byggingaframkvæmdir hefðu ekki verið hafnar. Ákærði kvaðst síðan hafa notað kr. 300.000 af fé frá Jóhannesi Lange, sbr. ákærulið IV að framan, til að greiða inn á hús Óskars Árnasonar, þar sem Óskar hafði þá komist að fjárdrættinum að sögn ákærða. Ákærði var yfirheyrður um þessa meintu háttsemi fyrir dómi 29. júní sl. og staðfesti þá ofangreindan framburð sinn hjá lögreglu. Ákærði kvaðst á tímabili, eins og ákærði orðaði það, hafa notað hluta fjárins í eigin þágu. Ákærði kvað Óskar ekkert tjón hafa beðið, þar sem ákærði kvaðst hafa greitt eftirstöðvar kaupverðs, eftir að Óskar hafði fengið húsið afhent. Vitnið Óskar Árnason fiskverkandi, Norðurgötu ii, Sandgerði, var yfir- heyrt fyrir dóminum 28. febrúar sl. Óskar kvaðst hafa haldið til Spánar í desember 1985 til að skoða sumarhús á vegum ákærða. Óskar kvað ákærða hafa komið á heimili sitt hinn 12. desember 1985 eftir heimkomu úr ferðinni og Óskar þá hafa að höfðu samráði við fjölskyldu sína ákveðið að festa kaup á sumarhúsi af Norvega-gerð, og kvaðst Óskar hafa staðgreitt húsið með tékka, að fjárhæð kr. 950.000. Óskar kvað kaupsamning hafa verið undirritaðan 15. desember 1985. Óskar kvað erfiðlega hafa gengið að fá afsal fyrir húsinu, en Óskar kvaðst nú hafa undir höndum gögn, er jafngiltu afsali, og því telja sig eða fyrirtæki sitt eiganda hússins nú. Óskar kvaðst hafa þurft að greiða Spánverjunum viðbótargreiðslu, vegna þess að greiðsla sú, er Óskar hafði innt af hendi, skilaði sér ekki að öllu 1559 leyti. Óskar staðfesti fyrir dóminum framburð sinn hjá lögreglunni 25. september 1986 og 15. október s.á., en við þær lögregluyfirheyrslur bar Óskar efnislega á sama veg og fyrir dóminum, sem rakið er að framan. VI. Viðskipti við Árna Guðmundsson vegna Iðnaðarmannafélags Sauð- árkróks. Ákærði viðurkenndi fyrir dóminum 29. júní sl. að hafa móttekið þær greiðslur frá Árna Guðmundssyni, er í ákærunni greinir. Ákærði kvaðst hafa notað kr. 243.450 til að greiða inn á hús Diðriks Vilhjálmssonar. Þá kvaðst ákærði hafa móttekið til viðbótar kr. 135.000 frá Árna með tveimur póstávísunum, og hefði það fé verið notað til að standa straum af rekstrar- kostnaði skrifstofu ákærða, og hefði féð þannig: aldrei verið greitt inn á hús Árna. Ákærði bar efnislega á sama veg hjá lögreglunni 18. september 1986. Vitnið Árni Guðmundsson framkvæmdastjóri, Hólmagrund 4, Sauðár- króki, var yfirheyrt fyrir dóminum 1. mars sl. Árni kvaðst hafa fyrir hönd Iðnaðarmannafélags Sauðárkróks gert kaupsamning við ákærða hinn 10. febrúar 1986, en kaupsamningurinn hefði aldrei verið undirritaður af selj- endum á Spáni. Árni kvaðst þannig hafa keypt sumarhús af Norvega-gerð. Árni kvaðst hafa greitt ákærða þær greiðslur, er í þessum ákærulið greinir. Árni kvaðst hafa haldið til Spánar um mánaðamótin júní-júlí 1986 og þá fengið þær upplýsingar ytra á skrifstofu Suomi Sun Spain, að hvorki Árni né Iðnaðarmannafélag Sauðárkróks væru eigendur að sumarhúsi og að eng- ar greiðslur hefðu borist til Spánar vegna kaupanna. Árni kvað iðnaðar- mannafélagið aldrei hafa fengið húsið til umráða. Árni kvað ákærða hafa endurgreitt kr. 100.000, en eftir standi kr. 278.450. VII. Viðskipti við Pál Ingimarsson vegna Starfsmannafélags Garða- bæjar. Ákærði bar hjá lögreglunni 18. október 1986, að Páll Ingimarsson hefði haldið til Spánar í desember 1985 til að skoða sumarhús á vegum ákærða. Ákærði kvað Pál hafa undirritað kaupsamning hinn 30. desember 1985, þar sem fest voru kaup á Norvega-sumarhúsi. Ákærði lýsti síðan móttöku greiðslna vegna kaupanna, og viðurkenndi ákærði að hafa tekið við greiðslu, að fjárhæð kr. 155.000, hinn 29. maí 1986, en greiðslan var innt af hendi með tékka, svo sem í ákærunni greinir. Ákærði var yfirheyrður fyrir dóminum 29. júní sl. og staðfesti þá ofangreindan, framburð sinn og kvað þennan ákærulið réttan og hafði engar athugasemdir fram að færa. Vitnið Páll Ingimarsson, starfsmaður Garðabæjarkaupstaðar, Hrísmóum 3, Garðabæ, var yfirheyrt fyrir dóminum 28. febrúar sl. Páll kvaðst hinn 30. desember 1985 hafa gert kaupsamninginn f.h. Starfsmannafélags Garðabæjar og fest kaup á sumarhúsi af Norvega-gerð. Páll kvað gjaldkera félagsins hafa annast uppgjör við ákærða, en Páll kvaðst þó vita það, að 1560 engar greiðslur bárust til Spánar, og kvað Páll hafa verið gerðan samning við ákærða hinn 11. ágúst 1986 vegna uppgjörs ákærða og starfsmanna- félagsins. Páll kvað mann á vegum starfsmannafélagsins hafa haldið til Spánar til að annast uppgjör við Spánverjana, og hefði starfsmannafélagið að lokum eignast sumarhúsið. Vitnið Soffía Arnlaug Haraldsdóttir gjaldkeri, Stekkjarflöt 6, Garðabæ, var yfirheyrt hjá lögreglunni 25. september 1986. Soffía kvaðst sem gjald- keri Starfsmannafélags Garðabæjar hafa innt af hendi greiðslur til ákærða vegna kaupanna á sumarhúsinu og m.a. greitt ákærða þá greiðslu, er hér er ákært út af. VIII. Viðskipti við Diðrik Vilhjálmsson. Ákærði bar hjá lögreglunni hinn 20. september 1986 um kaup Diðriks Vilhjálmssonar á Norvega-sumarhúsi með kaupsamningi, dagsettum 4. febrúar 1986, en ákærði kvað Diðrik hafa haldið í skoðunarferð til Spánar í endaðan janúar 1986. Ákærði lýsti greiðslum Diðriks vegna kaupanna, og viðurkenndi ákærði að hafa tekið við greiðslu, að fjárhæð kr. 164.500, í apríl 1986. Ákærði kvaðst hafa notað þetta fé til að greiða ferð og uppi- hald nafngreinds manns, er ætlaði að kynna sér kaupleigufyrirkomulag fasteigna á Spáni. Ákærði kvað ferðina hafa orðið mjög dýra og hefðu eftirstöðvar framangreindrar greiðslu farið til reksturs skrifstofu ákærða. Ákærði staðfesti ofangreindan framburð sinn fyrir dóminum 29. júní sl. og kvað þennan ákærulið réttan. Vitnið Diðrik Vilhjálmsson bóndi, Helgavatni, Þverárhlíð við Borgarnes (sic), var yfirheyrt hjá lögreglunni 1. október 1986. Diðrik lýsti kaupum sínum á sumarhúsi því, er hér um ræðir, og greiðslu kr. 164.500 með tékka, útgefnum 7. apríl 1986. IX. Viðskipti við Baldur Árnason. Ákærði bar fyrir dómi 29. júní sl. að hafa tekið við alls kr. 664.000 frá Baldri Árnasyni. Ákærði kvað greiðslurnar hafa borist á þann hátt, er ákært er út af, og kvaðst ákærði hafa notað alla fjárhæðina í eigin þágu og til að standa straum af rekstri skrifstofu ákærða. Ákærði kvað greiðsl- urnar þannig aldrei hafa verið sendar til Spánar. Ákærði hafði áður borið efnislega á sama veg hjá lögreglunni. Ákærði kvað Baldur hafa haldið í kynnisferð til Spánar í lok janúar 1986 og undirritað kaupsamning á skrif- stofu Suomi Sun Spain hinn 4. febrúar 1986 um kaup á sumarhúsi af Norvega-gerð. Vitnið Baldur Árnason atvinnurekandi, Holtsgötu 6, Sandgerði, var yfir- heyrt fyrir dóminum 28. febrúar sl. Baldur kvaðst hafa undirritað kaup- samning á Spáni hinn 4. febrúar 1986 og hefði Antonio Calvo undirritað kaupsamninginn f.h. seljanda, en Baldur kvaðst hafa keypt sumarhús af Norvega-gerð. Baldur kvaðst hafa innt allar greiðslur af hendi hér á landi 1561 vegna kaupanna og hafa samtals greitt ákærða kr. 664.000. Baldur kvaðst hafa verið á ferð á Spáni í maí 1988 og þá hafa hitt forsvarsmenn fyrir- tækisins Suomi Sun Spain. Baldur kvað sér hafa verið boðið að standa við kaupsamninginn og greiða sama verð fyrir sumarhúsið og samið var um í upphafi. Baldur kvað ekkert hafa komið fram, er benti til þess, að greiðslur hefðu borist til Spánar frá Íslandi. X. Viðskipti við Elísabetu Gabríelu Jósefsdóttur og Þorberg Þórarins- son. Ákærði var yfirheyrður fyrir dóminum 29. júní sl. Ákærði kvaðst hafa móttekið jafnvirði kr. 329.000 frá Þorbergi hinn 28. janúar 1986. Ákærði kvaðst hafa sent þessa greiðslu til Spánar sem almenna póstsendingu utan kr. 90.000, er ákærði kvaðst hafa tekið af greiðslunni sem umboðslaun. Ákærði kvaðst enga kvittun hafa fengið í hendur frá Spánverjunum vegna þessarar greiðslu. Ákærði kvað ástæðu þess, að engar kvittanir bárust frá Spáni, vera þá að sínu áliti, að Spánverjar hefðu þennan hátt á vegna þess, að peningarnir, er þeim bárust út, væru í raun „svartir peningar“. Ákærði kvað ástæðuna nánar vera þá, að samkvæmt spænskum lögum eigi allt fé, er kemur inn í landið vegna kaupa sem þeirra, er hér um ræðir, að berast gegnum bankakerfið. Svo hafi hins vegar ekki verið í þessum tilvik- um, og hafi Spánverjarnir því reynst tregir til að gefa kvittanir. Ákærði viðurkenndi og að hafa tekið við greiðslum frá Þorbergi hinn 17. apríl 1986 og þá í erlendri mynt, jafnvirði kr. 300.000, og síðan kr. 29.000 hinn 29. júní 1986, sem hafi verið lokagreiðsla Þorbergs. Ákærði kvað tvær síðustu greiðslurnar aldrei hafa verið sendar út, heldur hafi ákærði notað féð í eigin þágu, svo sem í ákærunni greinir. Ákærði hafði áður borið efnislega á sama veg hjá lögreglunni hinn 6. nóvember 1986 og 16. janúar 1987 og lýst þar m.a. kaupum Þorbergs og Elísabetar á sumarhúsi af Norvega-gerð og greiðslum, svo sem að ofan er rakið. Vitnið Þorbergur Þórarinsson vélgæslumaður, Bröttuhlíð 10, Seyðisfirði, var yfirheyrt fyrir dóminum 28. febrúar sl. Þorbergur lýsti þá kaupunum á sama veg og ákærði og kvaðst hafa innt af hendi þær greiðslur, er í ákær- unni greinir, samtals kr. 658.000. Þorbergur kvaðst síðan hafa haldið til Spánar ásamt konu sinni nærri mánaðamótum ágúst/ september 1986 í því skyni að fá húsið afhent. Þorbergur kvaðst hafa fengið þær upplýsingar á skrifstofu Suomi Sun Spain, að engin greiðsla hefði borist frá ákærða og að Þorbergur væri þannig ekki kaupandi eða eigandi að neinu sumarhúsi frá fyrirtækinu. Þorbergur kvaðst þannig aldrei hafa fengið umráð hússins. XI. Viðskipti við Stefán Guðbjartsson. Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglunni 9. janúar 1987. Ákærði kvað Stefán Guðbjartsson hafa farið til Spánar Í kynnisferð. Ákærði kvað Stefán hafa fest kaup á Norvega-húsi, en ákærði kvaðst ekki muna, hvort kaup- 1562 samningur hefði verið gerður. Ákærði kvað Stefán hafa komið á skrifstofu ákærða og greitt þar inn á húsið með víxli, að fjárhæð kr. 284.625. Ákærði kvaðst hafa notað andvirði víxilsins til að greiða leigu á þotu, er ákærði hefði tekið á leigu til að flytja fólk til Spánar. Ákærði kvaðst hafa verið orðinn mjög aðkrepptur fjárhagslega á þessum tíma og því hafa orðið að nota peningana á þennan hátt. Ákærði var yfirheyrður fyrir dóminum 29. júní sl. Ákærði kvaðst hafa tekið við víxli þeim, er hér um ræðir, frá Stefáni Guðbjartssyni vegna sumarhúsakaupa. Ákærði kvaðst hafa farið með víxilinn í banka til inn- heimtu, en ákærði kvað víxilinn aldrei hafa greiðst og ákærði þanni enga peninga hafa fengið út úr þessum viðskiptum. Ákærði kvað framburð sinn hjá lögreglu vera rangan, þar sem ákærði kvaðst hafa notað andvirði víxils- ins til að greiða leigu á þotu. Er ákærði var spurður um ástæður síns breytta framburðar, kvaðst ákærði eitthvað hafa ruglast í ríminu við framburðinn hjá lögreglu og að sá framburður væri rangur. Vitnið Stefán Guðbjartsson, Sætúni, Kjalarnesi, var yfirheyrt hjá lögregl- unni 8. janúar 1987. Stefán kvaðst hafa haldið til Spánar 12. desember 1985 í ferð á vegum ákærða til að skoða sumarhús. Stefán kvaðst hafa ákveðið að festa kaup á Norvega-sumarhúsi, og hinn 16. desember 1985 kvaðst Stefán hafa greitt ákærða helming umsamins kaupverðs hússins með víxli, er gefinn var út 16. desember 1985, en með gjalddaga 17. janúar 1986, og kvaðst Stefán hafa greitt víxilinn á gjalddaga. Stefán kvað kaupsamning ekki hafa verið gerðan vegna kaupanna. B. Ákærði var yfirheyrður fyrir dóminum 29. júní sl. og viðurkenndi þá að hafa framið þessa háttsemi. Niðurstöður. Ákæra, dagsett 6. nóvember 1986. Sannað er með framburði ákærða og öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur framið þessa hátisemi, og varðar brot ákærða við 248. gr. almennra hegningarlaga, svo sem í ákærunni greinir. Ákæra, dagsett 12. febrúar 1988. I.1. Sannað er með framburði ákærða, sem studdur er af öðrum gögn- um málsins, að ákærði hefur framið þessa háttsemi, og varðar brot ákærða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. I1.2. Ákærði hefur borið að hafa sent til Spánar með almennum pósti frá Amsterdam fyrstu greiðsluna frá Árna, en viðurkenndi að hafa notað miðgreiðsluna í eigin þágu og að hafa notað þriðju greiðsluna til að greiða inn á hús Róshildar Sveinsdóttur. Fyrir liggur í málinu skeyti frá Suomi Sun Spain S/A þess efnis, að félagið hafi engar greiðslur fengið vegna Árna 1563 Sörenssonar. Ákærði hefur borið, að kvittanir vegna peningasendingarinn- ar hafi verið í sínum: vörslum, en Guðmundur Óskarsson hafi síðar tekið þær í sínar vörslur. Guðmundur hefur borið því í mót að hafa tekið nokkur gögn vegna sumarhúsasölu ákærða. Framburður ákærða þess efnis, að hann hafi sent fyrstu greiðsluna til Spánar með almennri póstsendingu frá Amsterdam, þykir mjög ótrúverðug- ur og er beinlínis í andstöðu við gögn málsins. Dóminum þykir því sannað með vísan til ofanritaðs og með vísan til gagna málsins að öðru leyti, en þrátt fyrir framburð ákærða, að ákærði hafi gerst sekur um þá háttsemi, er honum er gefin að sök í þessum ákærulið, þ.e. að hafa dregið sér samtals kr. 571.251, sem voru greiðslur, er Árni Hemmert Sörensson hafði innt af hendi vegna húskaupanna. Brot ákærða varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. II.1. Ákærði hefur ávallt borið af sér að hafa falsað kvittun þá, er hér um ræðir. Ákærði hefur borið að hafa fengið kvittunina senda með pósti töluverðum tíma eftir, að ákærði kvaðst hafa sent greiðsluna með almenn- um pósti til Noregs, og síðan afhent Björgvin kvittunina. Ákærði hefur borið, að ritvél sú, er rannsökuð var hjá lögreglu, hafi verið ritvél ákærða, og ritvélina hafi ákærði notað á skrifstofu sinni við skjalagerð, sbr. fram- burð ákærða hjá lögreglunni 21. janúar 1987. Fyrir liggur í málinu, að Björgvin greiddi ákærða 50 af kaupverði hússins hinn 28. janúar 1985, og þá liggur frammi dagsett kvittun frá Jan Erik Olsen þess efnis, að þessi greiðsla hafi borist félaginu Sun-Spain A/S. Lögreglan rannsakaði kvittun þá, er hér er ákært út af, og bar m.a. undirritun þeirrar kvittunar saman við óvefengjanlega rithönd Jans Eriks Olsens. Niðurstaða þeirrar rannsókn- ar er sú, að yfirgnæfandi líkur séu fyrir því, að rithönd hins vefengda skjals sé fölsuð. Dómurinn lítur svo á með vísan til ofanritaðs og eftir samanburð á rithöndum þeim, er að ofan greinir, að útilokað sé, að um rithönd sama manns geti verið að ræða og rithönd hins vefengda skjals sé þannig fölsuð. Þá var það niðurstaða rannsóknar lögreglunnar, að ritvél sú, er ákærði átti og notaði við skjalagerð á skrifstofu sinni, hafi verið notuð til að rita texta hins vefengda skjals. Dómurinn lítur svo á, að fram séu komnar sann- anir fyrir því, að ritvél ákærða hafi verið notuð til að rita skjal það, er hér um ræðir. Þá kemur fram í gögnum málsins, að bréfhaus hins.vefengda skjals er ljósritaður og er skakkur á pappírsörkinni, orðið Kasbah er mis- ritað á sama hátt í hinu vefengda skjali og á þremur skjölum, er ákærði hefur samið, og að bókstafurinn ö, sem notaður er á vefengda skjalinu í nafninu Björgvin, er ritaður sem gegnumdregið g á skjalinu frá Jan Erik varðandi kvittunina fyrir 50% greiðslunni. Þegar ofanritað er virt og gögn málsins að öðru leyti, þykir dóminum sannað, að kvittun sú, er hér um ræðir, hafi verið rituð á ritvél ákærða 1564 og undirritun á skjalið fölsuð. Gegn eindreginni neitun ákærða þykir ekki nægilega sannað, að ákærði hafi falsað undirritunina á skjalið, og þá er ekki ljóst, hver samdi kvittunina, og er ákærði því sýknaður af því að hafa falsað undirritunina á skjalið. Dóminum þykir hins vegar sannað, að ákærði hafi notað hið falsaða skjal svo sem ákært er út af, enda hlaut ákærða að vera ljóst, að skjalið var falsað, enda langlíklegast, að ákærði hafi falsað það, þótt það sé ekki nægilega sannað, sbr. ofanritað. Ákærði notaði þannig í lög- skiptum og í blekkingarskyni þetta falsaða skjal svo sem í ákærunni greinir, og varðar brotið við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. I1.2. Dómurinn telur sannað þrátt fyrir neitun ákærða, að hann hafi dregið sér greiðslu að fjárhæð kr. 163.372, en ákærði tók við þeirri greiðslu frá Björgvin 26. mars 1985. Til frekari rökstuðnings þessari niðurstöðu vísast til liðar I1.1. að ofan. Þá er sannað með framburði ákærða og öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur dregið sér aðrar greiðslur samkvæmt þessum ákærulið og því samtals kr. 384.270 og notað í eigin þágu. Þessi háttsemi varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. III. Sannað er, að ákærði tók við þeim greiðslum, er í þessum ákærulið greinir, samtals fjárhæð að jafnvirði kr. 977.605. Ákærði hefur borið að hafa sent fyrstu greiðsluna til Spánar með Tonny Esperssen, þáverandi starfsmanni sínum, og sá hafi afhent Jan Erik Olsen greiðsluna á hóteli á Spáni, og hafi ákærði fengið í hendur kvittun, er Tonny kom aftur til landsins. Ákærði kvað Guðmund Óskarsson hafa tekið þessa kvittun ásamt fleira dóti ákærða, er Guðmundur rýmdi skrifstofu ákærða að Laugavegi 28 á sínum tíma. Guðmundur hefur, svo sem áður er rakið, borið af sér að hafa tekið nokkur gögn varðandi húsasölu ákærða á Spáni. Tonny H. Esperssen bar fyrir dóminum að hafa afhent Jan Erik Olsen fé á Spáni og fengið í hendur kvittun, sem síðan var afhent ákærða. Tonny kvað Jan Erik Olsen hafa haft orð á því, er féð var afhent, að hann vissi ekki, frá hverjum féð væri eða vegna hvaða húsakaupa. Tonny kvað ferðina hafa verið farna um miðjan júní 1985. Þrátt fyrir framburð ákærða og framburð Tonnys H. Esperssens um það, að Tonny hafi haldið til Spánar með greiðslu til Jans Eriks Olsens í júní 1985, þá er ekkert í málinu, er bendir til þess, að þessi greiðsla hafi verið frá eða vegna húsakaupa Unnsteins Þorsteinssonar. Framburður Tonnys bendir alls ekki til þess, að féð hafi verið komið frá Unnsteini eða vegna kaupa hans á sumarhúsi, sbr. það, er Tonny hefur eftir Jan Erik ytra. Þegar allt þetta er virt svo og sú staðreynd, að alger ringulreið, óstjórn og skipu- lagsleysi var á viðskiptum ákærða og greiðslur frá einum aðila fóru inn á hús annarra, þá þykir ákærði verða að bera hallann af því, að kvittun vegna fyrstu greiðslu Unnsteins hefur ekki fundist, og telst því sannað, að ákærði hafi dregið sér féð. 1565 Dóminum þykir sannað, að ákærði hafi dregið sér aðra greiðsluna frá Unnsteini, þrátt fyrir framburð ákærða þess efnis, að hann hafi innt greiðsluna af hendi ytra á skrifstofu Suomi Sun Spain í Torrevieja á Spáni. Ákærði kvaðst hafa verið ölvaður, er greiðslan var innt af hendi, og enga kvittun hafa fengið. Ákærði þykir verða að bera hallann af þessu, og er hann sakfelldur fyrir að hafa dregið sér greiðsluna. Ákærði hefur játað að hafa dregið sér síðustu greiðslu Unnsteins. Dóminum þykir því sannað samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, og með vísan til gagna málsins að öðru. leyti, að ákærði hafi dregið sér allar greiðslurnar frá Unnsteini Þorsteinssyni, samtals kr. 977.605, og notað í eigin þágu, svo sem í ákærunni greinir. Brot ákærða varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. IV.1.,a og b. Sannað er með framburði ákærða, sem vel er studdur af öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur framið þá háttsemi, er honum er gefin að sök í þessum tveimur ákæruliðum, og varða bæði brot ákærða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga, svo sem greinir í ákærunni. IV.2. Sannað er með framburði ákærða, sem studdur er öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur framið þessa háttsemi. Ákærði dró sér þannig og notaði í eigin þágu kr. 414.250, og auk þess dró ákærði sér kr. 300.000 og notaði til að greiða inn á hús Óskars Árnasonar, Norðurgötu 11, Sand- gerði, samtals kr. 714.250. Þessi háttsemi varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. V. Sannað er með framburði ákærða, sem studdur er öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur framið þessa háttsemi og dregið sér og notað Í eigin þágu kr. 475.000, sem voru helmingur greiðslu frá Óskari Árnasyni. Engin gögn eru varðandi það, að ákærði hafi síðar greitt féð, sem hann hafði dregið sér. Þetta brot ákærða varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. VI. Sannað er með framburði ákærða og öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur gerst sekur um þessa háttsemi og að hafa dregið sér alls kr. 378.450. Ákærði notaði kr. 243.450 til kaupa á gjaldeyri, sem síðan fór til greiðslu inn á sumarhús Diðriks Vilhjálmssonar, Helgavatni, Þverárhlíð við Borgarnes (sic), og kr. 135.000 notaði ákærði til eigin þarfa. Þessi hátt- semi varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. VII. Sannað er með framburði ákærða og öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur dregið sér og notað Í eigin þágu kr. 155.000, er honum er gefið að sök í þessum ákærulið. Brot ákærða varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. VIII. Sannað er með framburði ákærða og öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur dregið sér og notað til eigin þarfa kr. 164.500, svo sem ákærða er gefið að sök í þessum ákærulið. Brotið varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. 1566 IX. Sannað er með framburði ákærða og öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur dregið sér og notað í eigin þágu greiðslurnar frá Baldri Árna- syni, svo sem í ákærunni greinir, samtals kr. 664.000. Brotið varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. X. Ákærði hefur borið að hafa móttekið kr. 329.000 sem greiðslu frá Þorbergi Þórarinssyni hinn 28. janúar 1986. Ákærði kvaðst hafa sent þá greiðslu til Spánar fyrir utan kr. 90.000, er ákærði kvaðst hafa dregið af fjárhæðinni sem umboðslaun sín. Hjónin Þorbergur Þórarinsson og Elísabet Gabríela Jósefsdóttir fengu þær upplýsingar á Spáni, er þau hugðust taka við húsinu ytra, að engar greiðslur hefðu borist vegna hús- kaupa þeirra. Ekkert mark er takandi á skýringum ákærða varðandi ástæðu þess, að kvittun hafi ekki borist frá Spáni. Þá er ekkert í gögnum málsins, er bendir til þess, að ákærða hafi borið umboðslaun, svo sem ákærði hefur borið. Dóminum þykir því sannað, að ákærði hafi dregið sér alla fyrstu greiðsluna frá þeim Þorbergi og Elísabetu, kr. 329.000, svo og aðra greiðslu frá þeim hjónum, samtals kr. 658.000, sem ákærði notaði til eigin þarfa. Þessi háttsemi varðar við 247. gr. almennra hegningarlaga. XI. Svo sem rakið var að framan, hafði ákærði viðurkennt hjá lögregl- unni að hafa dregið sér þá fjárhæð, er hér um ræðir, og að hafa notað andvirði víxilsins til greiðslu á leigu fyrir farþegaþotu frá Arnarflugi, en ákærði hafði skipulagt skoðunarferðir til Spánar. Ákærði bar hjá lögregl- unni um fjárhagsörðugleika sína á þessum tíma og að hafa notað andvirði víxilsins, svo sem að framan er rakið. Ákærði bar síðan fyrir dómi hinn 29. júní sl. að hafa ruglast eitthvað í ríminu hjá lögreglunni og sá framburð- ur sinn sé rangur varðandi það, að ákærði hafi notað andvirði víxilsins. Ákærði kvaðst aldrei hafa fengið peninga út úr víxli þessum, er ákærði kvaðst hafa tekið við hjá Stefáni Guðbjartssyni sem greiðslu upp í kaup Stefáns á sumarhúsi. Ákærði kvað víxilinn aldrei hafa verið greiddan í banka, þar sem víxillinn var til innheimtu. Stefán Guðbjartsson hefur borið hjá lögreglunni að hafa greitt ákærða upp í húsakaupin með víxli, að fjárhæð kr. 284.625, og að hafa greitt víxil- inn á gjalddaga hinn 17. janúar 1986. Framburður ákærða og Stefáns er efnislega samhljóða hjá lögreglunni, en ákærði breytti framburði sínum fyrir dóminum og gaf þá skýringu, að hann hefði eitthvað ruglast í ríminu, Ekki hefur náðst að yfirheyra Stefán fyrir dóminum undir meðferð málsins og ekki vitað, hvar hann er nú búsett- ur erlendis. Dóminum þykir hinn breytti framburður ákærða órökstuddur og ekki í neinu samræmi við önnur gögn málsins, og er því ekki tekið mark á hinum breytta framburði ákærða og ákærði því talinn hafa framið þá háttsemi, er honum er hér gefin að sök, Brot ákærða varðar við 247. gr, almennra hegningarlaga. 1567 B. Sannað þykir með framburði ákærða og öðrum gögnum málsins, að ákærði hefur framið þessa háttsemi, og varðar brotið við 248. gr. almennra hegningarlaga. Ekki er fyllilega ljóst af gögnum málsins, hver var raunveruleg staða ákærða gagnvart fyrirtækinu Sun Spain A/S í Noregi, þótt fyrir liggi samningur milli Fasteignasölunnar Kauptúns, sem m.a. var Í eigu ákærða, og síðan uppsögn samningsins af hálfu Sun Spain A/S með skeyti hinn 23. janúar 1985. Forsvarsmenn norska fyrirtækisins greindu frá því í skýrslu hjá lögreglunni í Fredrikstad í Noregi hinn 30. september 1986, að ekkert samningssamband væri eða hefði verið milli ákærða og norska félagsins. Þessu er háttað á svipaðan hátt um samband ákærða við spænska félagið Suomi Sun Spain S/A, Torrevieja, Alicante-héraði á Spáni, en í ákærunni er ákærði talinn hafa verið umboðsmaður þess félags, er framan- greind húsasala átti sér stað á árunum 1985 og 1986. Þegar litið er á fram- komu ákærða gagnvart kaupendum húsanna bæði hér á landi og einnig á Spáni svo og framkomu starfsmanna félagsins í garð ákærða og kaupenda ytra og hér á landi, verður að telja ákærða hafa verið umboðsmann hins spænska félags hér á landi. Gögn þau, er til staðar eru í málinu, benda og til hins sama og þ. á m. undirritaðir kaupsamningar, er bárust frá Spáni, greiðslukvittanir, framburður kaupenda húsanna o.fl. Viðsemjendur ákærða gátu því vart dregið aðra ályktun en þá, að ákærði væri umboðs- maður spænska fyrirtækisins hér á landi. Ákærði notaði fölsuð skjöl til að blekkja einstaka viðsemjendur sína, svo sem rakið hefur verið. Ákærði beitti gylliboðum til að koma samning- um á, svo sem að bjóða ódýrar skoðunarferðir til Spánar og að fargjöld, er einstakir kaupendur greiddu vegna skoðunarferða til Spánar, skyldu dragast frá húsaverðinu, ef af kaupum yrði, en allmargir kaupendur höfðu samband við ákærða, eftir að auglýsingar höfðu birst í dagblöðum varð- andi húsasöluna. Ákærði dró sér verulegar fjárhæðir, samtals kr. 5.426.951, á árunum 1985 og 1986. Ákærði dró sér og notaði til eigin þarfa kr. 4.723.633 og kr. 703.318, sem notaðar voru til að greiða inn á hús annarra en þeirra, er inntu greiðsluna af hendi. Ákærði framdi brot sín á árunum 1985 og 1986, en frá því í maí 1986 til dagsins í dag hefur láns- kjaravísitala hækkað um tæplega 100% samkvæmt upplýsingum Seðla- banka Íslands. Fé það, er ákærði dró sér, er því á verðlagi dagsins í dag meira en 11 milljónir. Brot ákærða eru stórfelld. Ákærði hefur frá árinu 1972 gengist undir 8 dómsáttir fyrir brot gegn áfengis- og umferðarlögum. Þá hefur ákærði hlotið 5 dóma fyrir brot gegn sömu lögum, og árið 1983 hlaut ákærði 3 mánaða fangelsi skilorðsbundið fyrir brot gegn 1. mgr. 247. gr. alm. hgl. Ákærða var síðast gerð refsing með dómi, uppkveðnum 29. júní sl., 30 daga varðhald fyrir brot gegn um- 1568 ferðarlögum, og þá gekkst ákærði undir dómsátt 7. febrúar 1989 fyrir umferðarlagabrot. Ákærða er nú gerð refsing eftir 77. og 78. gr. almennra hegningarlaga. Með vísan til alls ofanritaðs og til þess, hversu stórfelld brot ákærða eru, þykir refsing ákærða hæfilega ákvörðuð sem fangelsi í 2 ár. Skaðabótakröfur. Ákæra 6. nóvember 1986. Mídas, auglýsingaþjónusta hf., hefur með bréfi, dagsettu 24. júní 1986, gert kröfu til, að útgefandi og/eða framseljandi tékkans verði dæmdur til að greiða það, sem eftir stendur af tékkafjárhæðinni, ásamt dómvöxtum frá sýningardegi til greiðsludags. Ákærði hefur samþykkt að greiða eftirstöðvar tékkans, en ákærði hefur samkvæmt gögnum málsins áður greitt kr. 28.000 vegna skuldarinnar og eftir standi kr. 14.000. Ákærði er dæmdur til að greiða kr. 14.000 auk vaxta, svo sem greinir í dómsorði. Ákæra, dagsett 12. febrúar 1988. Verða nú raktar bótakröfur, er komið hafa fram vegna einstakra ákæru- liða. I. Árni Sörensson hefur lagt fram bótakröfu, þar sem þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til að greiða kr. 571.251 auk vaxta, sem nánar eru tilgreindir í kröfugerðinni. Þá er þess krafist, að vextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta skipti ári eftir gjalddaga. Ákærði hefur samþykkt að greiða þessa kröfu utan það, að ekki er sam- þykkt, að vextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti fyrr en 12 mánuð- um eftir gildistöku vaxtalaga nr. 25, 1987. Ákærði er dæmdur til að greiða Árna kröfuna með vöxtum, svo sem nánar greinir í dómsorði. II. Ekki barst bótakrafa frá Björgvin Árna Ólafsevni ERRI Úðiðr0 VÚUtaGhidið 1iG jv N/iGi55ý iii. III. Unnsteinn Þorsteinsson hefur krafist þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða 201.620 norskar krónur. Kröfugerð Unnsteins og sundurliðun vaxtakröfunnar hljóðar svo: „„Þess er krafist að ákærði, Páll Jónsson, verði dæmdur til að greiða mér jafnvirði norskra króna (NOK) 201.620 með 189 dráttarvöxtum á ári skv. vaxtalögum nr. 25/1987 af NOK 127.080 frá 06.06. 1985 til 06.08. 1985, en af NOK 190.620 frá þeim degi til 21.03. 1986, en af NOK 201.620 frá þeim degi til greiðsludags.““ Fyrir liggur í málinu, að ákærði gaf út þrjár kvittanir til Unnsteins Þorsteinssonar vegna kaupa hans, og kvittaði ákærði fyrir móttöku á samtals 201.620 norskum krónum. Ákærði hefur mótmælt þessari kröfu á þeim forsendum, að ákærði verði 1569 ekki dæmdur til greiðslu á erlendum gjaldeyri. Ákærði hefur fallist á að greiða Unnsteini kr. 63.747. Ekki er fallist á mótbárur ákærða, og verður hann því dæmdur til að greiða Unnsteini kröfuna með vöxtum, svo sem greinir í dómsorðinu. IV. Jóhannes Magnússon Lange hefur krafist þess, að ákærða verði gert að greiða allt það fé, er Jóhannes hafði greitt ákærða vegna kaupanna, „ásamt fullum vöxtum og verðbótum á hverjum tíma“, eins og segir í kröfugerðinni. Síðan segir í kröfugerðinni: „Einnig fer ég fram á að hann greiði mér ferð sem ég fór til Spánar í sambandi við afhendingu hússins, sem ég var búinn að borga áður en ég komst að hinu sanna, að upphæð kr. 85.000,00““. Ákærði hefur fallist á greiðslu þessarar kröfu utan það, að ekki er fallist á greiðslu verðbóta og ekki heldur á greiðslu kr. 85.000 vegna Spánarferðar- innar. Ákærði er dæmdur til að greiða Jóhannesi samtals kr. 714.250 með vöxtum á einstakar greiðslur, svo sem greinir í dómsorði. Krafan um greiðslu á kr. 85.000 er ekki studd neinum gögnum, og er henni vísað frá dómi. V.. Óskar Árnason hefur gert þá kröfu, að ákærði verði dæmdur til að greiða kr. 373.123 (1.385.528 spænska peseta) auk hæstu lögleyfðu dráttarvaxta frá 12. desember 1985 til greiðsludags. Óskar byggir kröfugerð sína á skeyti, er hann sagði, að borist hefði frá Spáni, og þar var þess getið, hversu háa fjárhæð Óskar átti eftir að greiða, til að húsið teldist að fullu greitt. Í skeyti þessu er heildarfjárhæðin, er eftir var að greiða, talin 1.385.528 pesetar. Óskar hefur greint frá því, að hann hafi innt þessa greiðslu af hendi og hafi nú í höndum pappíra, er jafngildi afsali fyrir hús- inu. Í skeyti því, er talað er um að framan, er talið, að eftir standi rúmlega 1 milljón peseta, sem er greiðsla vegna húskaupanna, og síðan er talin rúm- lega 350 þúsund peseta skuld vegna skatta, að því er virðist, svo og vegna kaupa á tveimur ísskápum. Ákærði hefur vísað kröfugerð Óskars á bug, og kvað ákærði Óskar ekkert tjón hafa beðið vegna viðskiptanna. Þrátt fyrir það að kröfugerð Óskars sé nokkuð óljós, þykir ekki eiga að vísa kröfunni frá dómi, enda ákærði sakfelldur fyrir að hafa dregið sér kr. 475.000 af því fé, er Óskar greiddi á sínum tíma. Ekki þykir skipta máli, þótt engin gögn séu til staðar um það, hvort Óskar hafi síðar greitt það, sem upp á vantaði, og hafi þannig eignast húsið. Eftir stendur fjár- dráttur ákærða. Óskar hefur hins vegar einungis krafist greiðslu á kr. 313.123 ásamt vöxtum, og er ákærði í samræmi við ofanritað dæmdur til greiðslu þeirrar fjárhæðar með vöxtum, svo sem greinir í dómsorði. VI. Árni Guðmundsson hefur gert bótakröfu fyrir hönd Iðnaðar- 99 1570 mannafélags Sauðárkróks og krafist þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða kr. 278.450 auk dráttarvaxta frá þeim tíma, er greiðslurnar voru inntar af hendi, og til greiðsludags. Ákærði hefur greitt kr. 100.000 vegna skuldar við þennan kröfuhafa, og verður sú fjárhæð dregin frá greiðslunni, er Árni innti af hendi hinn 22. janúar 1986. Ákærði hefur samþykkt þessa kröfu, og er hann dæmdur til að greiða hana ásamt vöxtum, svo sem greinir í dómsorði. VII. Ekki barst bótakrafa frá Starfsmannafélagi Garðabæjar. VIII. Diðrik Vilhjálmsson hefur gert kröfu til þess, að ákærða verði með dómi gert að greiða kr. 164.500 ásamt hæstu lögleyfðu dráttarvöxtum frá 7. apríl 1986 til greiðsludags. Ákærði hefur samþykkt þessa kröfu, og er ákærði dæmdur til greiðslu hennar ásamt vöxtum, svo sem greinir í dómsorði. IX. Baldur Árnason hefur gert þá kröfu, að ákærða verði gert að greiða kr. 664.000 „,ásamt lögleyfðum dráttarvöxtum frá greiðsludegi, sem var 19. febrúar 1986, enn fremur allan þann kostnað annan, sem af þessum svikum hefur hlotist og hljótast kann““. Baldur Árnason greiddi ákærða kr. 554.000 hinn 19. febrúar 1986 og kr. 100.000 hinn 8. apríl 1986. Ákærði hefur samþykkt kröfugerð Baldvins, og er ákærði dæmdur til greiðslu hennar ásamt vöxtum, svo sem Í dómsorðinu greinir. X. Þorbergur Þórarinsson og Elíasabet Jósefsdóttir hafa krafist þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða „kr. 658.000,00 auk dráttarvaxta, sbr. vaxtaákv. Seðlabanka, en til vara dómvaxta af hverri svikinni fjárhæð frá brotsdegi til greiðsludags““. Ákærði hefur samþykkt að greiða kr. 329.000 af þessari kröfu. Svo sem rakið var að framan, er ákærði sakfelldur fyrir að hafa dregið sér kr. 658.000, svo sem honum er gefið að sök í þessum ákærulið. Ákærði er því dæmdur til að greiða þeim Þorbergi og Elísabetu samtals kr. 658.000 með vöxtum, svo sem greinir í dómsorði. XI. Ekki hefur borist bótakrafa frá Stefáni Guðbjartssyni. B. Ekki hefur borist bótakrafa vegna þessa ákæruliðar. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þ.m.t. kr. 100.000 í málsvarnarlaun auk virðisaukaskatts til skipaðs verjanda, Hilmars Ingimundarsonar hæsta- réttarlögmanns. Dómarinn tók við rekstri málsins í febrúar 1989. Dómsorð: Ákærði, Páll Jónsson, sæti fangelsi í 2 ár. Ákærði greiði eftirtöldum aðilum skaðabætur með vöxtum, svo sem hér greinir: 1. Mídas, auglýsingaþjónustu hf., kr. 14.000 auk dómvaxta frá 28. 1571 Janúar 1986 til 14. apríl 1987, en almenna vexti skv. 2. gr. 1. nr. 67, 1989, til greiðsludags. 2. Árna Hemmert Sörenssyni, Aðalbraut 16, Raufarhöfn, kr. 260.800 auk dráttarvaxta frá 19. desember 1985 til 1. mars 1985 og þá af kr. 411.383 til 6. ágúst 1986 og þá af kr. 571.251 og til greiðslu- dags. Dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti og í fyrsta sinn 12 mánuðum eftir gildistöku vaxtalaga nr. 25, 1987, sbr. 12. gr. laganna, er tóku gildi 14. apríl 1987. 3. Unnsteini Þorsteinssyni, Geitlandi 15, Reykjavík, norskar kr. 127.080 auk dráttarvaxta frá 6. júní 1985 til 6. ágúst 1985 og þá af norskum krónum 190.620 til 21. mars 1985 og þá af norskum krónum 201.620 til greiðsludags. 4. Jóhannesi Magnússyni Lange, Víðihvammi 28, Kópavogi, kr. 182.250 auk dráttarvaxta frá 13. desember 1985 til 16. desember 1985 og þá af kr. 282.250 til 14. mars 1985 og þá af kr. 414.250 til 1. ágúst 1986 og þá af kr. 714.250 til greiðsludags. 5. Óskari Árnasyni, Norðurgötu 11, Sandgerði, kr. 373.123 auk dráttarvaxta frá 12. desember til greiðsludags. 6. Iðnaðarmannafélagi Sauðárkróks kr. 143.450 auk dráttarvaxta frá 22. janúar 1986 til 22. maí 1986 og þá af 278.450 til greiðsludags. 7. Diðrik Vilhjálmssyni, Helgavatni, Þverárhlíð við Borgarnes (sic), kr. 164.500 auk dráttarvaxta frá 7. apríl 1986 til greiðsludags. 8. Baldri Árnasyni, Holtsgötu 6, Sandgerði, kr. 564.000 auk drátt- arvaxta frá 19. febrúar 1986 til 8. apríl 1986 og þá af kr. 664.000 og til greiðsludags. 9. Þorbergi Þórarinssyni og Elísabetu Gabríelu Jósefsdóttur, báðum til heimilis að Bröttuhlíð 10, Seyðisfirði, kr. 329.000 auk drátt- arvaxta frá 28. janúar 1986 til 17. apríl 1986 og þá af kr. 629.000 til 29. júní 1986 og þá af kr. 658.000 til greiðsludags. Í öllum tilfellum, er dæmdir eru dráttarvextir á fjárhæðirnar að framan, er átt við dráttarvexti samkvæmt 15. gr., sbr. 10. gr. vaxta- laga nr. 25, 1987, en samkvæmt 11. gr. s.l. vegna greiðslu kröfu í lið 3, þar sem um er að ræða greiðslu í erlendri mynt. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þ.m.t. kr. 100.000 í málsvarnar- laun til verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns. 1572 Þriðjudaginn 27. nóvember 1990. Nr. 385/1989. Samir Daglas (Jón Oddsson hrl.) gegn Guðmundi Kristinssyni (Gísli Baldur Garðarsson hrl.). Ómerking. Frávísun frá héraðsdómi. Stefna. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Bjarni K. Bjarnason og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 5. október 1989. Hann gerir þær dómkröfur aðallega, að málinu verði vísað frá héraðsdómi, til vara, að málinu verði vísað heim í hérað, og til þrautavara, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda, og beri málskostnaðarfjárhæðin dráttarvexti samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987. Stefndi lét sækja þing í Hæstarétti, en hélt ekki uppi vörnum. Í héraðsstefnu er áfrýjanda stefnt „til þess að mæta á bæjarþingi Seltjarnarness, sem háð verður fimmtudaginn 27. júní 1989 kl. 14.00 síðd., er mál þetta verður þingfest ...““ Áfrýjandi sótti ekki dómþing í héraði. Árið 1989 bar 27. júní upp á þriðjudag. Í stefnunni er ekki getið, hvar dómþing skuli háð til þingfestingar málsins. Stefnan brýtur þannig í bága við g-lið 1. mgr. 88. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, sbr. 10. gr. laga nr. 54/1988. Ber því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu frá héraðsdómi. Dæma ber stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað án vaxta, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og meðferð málsins í héraði eiga að vera ómerk, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Stefndi, Guðmundur Kristinsson, greiði áfrýjanda, Samir Daglas, málskostnað fyrir Hæstarétti, 40.000 krónur. 1573 Dómur bæjarþings Seltjarnarness 18. júlí 1989. Mál þetta, sem dómtekið var 27. júní 1989, hefur Guðmundur Kristins- son, nnr. 3088-0919, kt. 170836-3599, Látraströnd 7, Seltjarnarnesi, höfðað hér fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 21. júní 1989, á hendur Samir Daglas, nnr. 7472-8510, kt. 280564-8269, Lyngmóum 11, Garðabæ, til greiðslu skuldar vegna vangreiddrar húsaleigu ásamt vöxtum og kostnaði. Stefndi hefur hvorki sótt þing né látið sækja, og er honum þó löglega stefnt. Verður þá skv. 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma mál þetta skv. framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dómkröfur stefnanda, verða þær teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst kr. 21.421, er ber drv. skv. III. kafla laga nr. 25/1987 frá 3. ágúst 1989 til greiðsludags, og söluskattur kr. 2.264. Rúnar S. Gíslason, fulltrúi bæjarfógeta, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Samir Daglas, Lyngmóum 11, Garðabæ, greiði stefnanda, Guðmundi Kristinssyni, Látraströnd 7, Seltjarnarnesi, kr. 123.000 með 240% ársv. af kr. 41.000 frá 1.12. 1988 til 1.1. 1989, með 21,6% ársv. af kr. 82.000 f.þ.d. til 1.2. 1989, en þá af kr. 123.000 til 1.3. 1989, með 24% ársv. f.þ.d. til 1.4. 1989, með 33,6% ársv. f.þ.d. til1,5. 1989, með 38.4% ársv. f.þ.d. til 1.6. 1989, með 4200 ársv. f.þ.d. til 1.7. 1989, en með drv. skv. III. kafla laga nr. 25/1987 f.þ.d. til greiðsludags og kr. 21.421 í málskostnað, er beri drv. skv. III. kafla laga nr. 25/1987 frá 3. ágúst 1989 til greiðsludags, og kr. 2.264 í sölu- skatt, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1574 Þriðjudaginn 27. nóvember 1990. Nr. 27/1989. — Búnaðarbanki Íslands (Baldvin Jónsson hrl.) gegn skiptaráðandanum í Árnessýslu f.h. þrotabús Stokkfisks hf., póst- og símamálastjóra f.h. Póstgíróstofunnar og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs (Guðrún Margrét Árnadóttir hrl.). Tékkar. Bankastofnanir. Frávísun að hluta. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 20. janúar 1989. Hann krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms, að því er varðar þrotabú Stokkfisks hf., en að dóminum verði hrundið um aðra stefndu og þeir dæmdir til að greiða honum 166.888 krónur með dráttarvöxtum á mánuði eins og hér greinir: 2,800 af 83.444 krónum frá 1. júní 1987 til 11. s.m., 2,8% af 166.888 krónum frá þeim degi til 1. júlí s.á., 3% frá þeim degi til |. ágúst s.á., 3,4% frá þeim degi til 1. september s.á., 3,5% frá þeim degi til 1. október s.á., 3,6% frá þeim degi til 1. nóvember s.á., 3,8% frá þeim degi til 1. desember s.á., 4,1%0 frá þeim degi til 12. janúar 1988, en með hæstu dráttarvöxtum á mánuði samkvæmt ákvörðun Seðlabanka Íslands frá þeim degi til greiðsludags. Einnig leggist dráttarvextir við höfuðstól á 12 mánaða fresti til greiðsludags, í fyrsta sinn 1. júní 1988. Þá krefst hann greiðslu bankakostnaðar, 250 króna, svo og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Af hálfu stefndu Póstgíróstofunnar og ríkissjóðs er krafist stað- festingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Til vara er þess krafist, að málskostnaður verði felldur niður. Af hálfu þrotabús Stokkfisks hf. er ekki sótt þing fyrir Hæsta- rétti, en þrotabúinu var ekki löglega stefnt. Ber því að vísa málinu frá Hæstarétti, að því er þrotabúið varðar. 1575 Tékkarnir, sem málið fjallar um, voru ekki endursendir í skilningi tékkalaga nr. 94/1933, þegar í ljós kom við meðferð þeirra í greiðslujöfnunarstöð, að þeir voru innstæðulausir. Verður að meta það svo, að áfrýjandi hafi innleyst þá. Ber því með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms að staðfesta hann um þátt Póstgíró- stofunnar og ríkissjóðs. Áfrýjandi greiði 60.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti sameiginlega til Póstgíróstofunnar og ríkissjóðs. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti, að því er varðar þrotabú Stokkfisks hf. Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur, að því er varðar stefndu póst- og símamálastjóra f.h. Póstgíróstofunnar og fjármála- ráðherra f.h. ríkissjóðs. Áfrýjandi, Búnaðarbanki Íslands, greiði þessum stefndu sameiginlega 60.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 24. nóvember 1988. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 27. október sl., er höfðað hér fyrir þinginu með áskorunarstefnu, birtri 22. desember 1987. Stefnandi er Búnaðarbanki Íslands, aðalbanki, Austurstræti 3, Reykjavík (1489-2958). Stefndu eru Stokkfiskur hf. (8527-5992), Öxnalæk, Ölfushreppi, Árnes- sýslu, með skrifstofu að Hafnarstræti 18, Reykjavík, póst- og símamála- stjóri f.h. Póstgíróstofunnar (7124-0150), Ármúla 6, Reykjavík, og fjár- málaráðherra f.h. ríkissjóðs vegna Póstgíróstofunnar. Dómkröfur stefnanda eru, að stefndu greiði in solidum skuld að fjárhæð kr. 166.888 ásamt 2,800 dráttarvöxtum á mánuði af kr. 83.444 frá 1.6. 1987 til 11.6. 1987, en af kr. 166.888 frá þeim degi til 1.7. 1987, 3% frá þeim degi til 1.8. 1987, 3,4% frá þeim degi til 1.9. 1987, 3,5% frá þeim degi til 1.10. 1987, 3,6%0 frá þ.d. til 1.11. 1987, 3,8% frá þeim degi til 1.12. 1987, 4,1% frá þeim degi til þingfestingardags, en hæstu dráttarvöxtum á mánuði samkvæmt ákvörðun Seðlabanka Íslands frá þeim degi til greiðsludags. Einnig er þess krafist, að dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti til greiðsludags, í fyrsta sinn þann 1.6. 1988. Jafnframt 1576 er krafist greiðslu bankakostnaðar, kr. 250, og málskostnaðar að mati réttarins. Stefndi Stokkfiskur hf. lét sækja þing, en þingsókn féll síðar niður, án þess að varnir kæmu fram. Stefndu póst- og símamálastjóri f.h. Póstgíróstofunnar og fjármálaráð- herra f.h. ríkissjóðs v/Póstgíróstofunnar gera þær dómkröfur aðallega, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og að þeim verði tildæmdur ríflegur málskostnaður úr hendi stefnanda, til vara, að málskostnaður verði felldur niður. I: Stefnandi kveður skuldina vera samkvæmt 2 framlögðum tékkum, hvorum að fjárhæð kr. 83.444, samtals kr. 166.888, báðum útgefnum af stefnda Stokkfiski hf. til greiðslu af tékkareikningi nr. 2218 hjá stefnanda. Annar tékkinn sé á eyðublaði nr. 3376192, útgefinn 30.5 1987 til Póst- gíróstofunnar og framseldur af henni og innleystur af Landsbanka Íslands, aðalbanka, þann 1.6. 1987. Hinn tékkinn sé á eyðublaði nr. 3376193, útgef- inn 10.6. 1987 til Póstgíróstofunnar og framseldur af henni og innleystur af Landsbanka Íslands, Múlaútibúi, þann 11.6. 1987. Báðir tékkarnir hafi reynst innstæðulausir við sýningu Í greiðslubanka á innlausnardegi, sbr. áritun á þá þar um. Málið sé höfðað á grundvelli tékkalaga nr. 94/1933, sbr. lög nr. 24/1981, og rekið samkvæmt þeim og 17. kafla laga nr. 85/1936. Vegna varna þeirra, sem fram hafi komið í málinu af hálfu stefndu, taki stefnandi fram eftirfar- andi um málavexti og málsástæður: Ferli tékkanna í bankakerfinu hafi verið með ólíkum hætti. Fyrri tékkinn hafi að kvöldi verið sendur úr innlausnarbankanum til greiðslujöfnunar- stöðvar í Reiknistofu bankanna. Þar hafi komið í ljós, að innstæða hafi ekki verið fyrir hendi á tékkareikningi útgefanda, stefnda Stokkfisks hf. Þrátt fyrir það hafi innlausnarbankinn fengið tékkann greiddan, en fjárhæð tékkans hafi verið skuldfærð á svonefndan „FIT-reikning““, þ.e. safnreikn- ing innstæðulausra tékka hjá stefnanda, í samræmi við vinnureglur Reikni- stofu bankanna. Tékkinn hafi því ekki verið skuldfærður á tékkareikningi stefnda Stokkfisks hf. Síðari tékkinn hafi fengið aðra meðferð að því leyti, að hinn 11. júní, sama dag og honum var framvísað í banka, hafi verið tekin upp „skjallaus greiðsluskipti““ á milli bankanna á höfuðborgarsvæðinu. Tékkinn hafi því ekki verið sendur sjálfur í Reiknistofu bankanna, heldur geymdur í inn- lausnarbankanum og upplýsingar um hann símsendar til Reiknistofu bank- anna. Tékkinn hafi því ekki borist sjálfur til greiðslubankans, fyrr en kallað hafi verið eftir honum í nóvember 1987 vegna innheimtuaðgerða. Tékka- 1577 fjárhæðin hafi þó á sama hátt og við fyrri tékkann farið til innlausnarbank- ans af sjóðum greiðslubankans sjálfs, en ekki af reikningi útgefanda tékk- ans. Póstgíróstofan hafi því fengið báða tékkana greidda í innlausnar- banka, sem einnig hafi fengið fjárhæðir þeirra greiddar, og þeir hafi ekki verið skuldfærðir til baka á innlausnarbankann. Innlausnarbankanum hafi borið að fylla út sérstök eyðublöð um innstæðuleysi síðari tékkans og senda framseljanda hans, enda hafi greiðslubankinn ekki vitað, hver framseljand- inn var, þar sem hann fékk ekki sjálfan tékkann í hendur. Stefnandi haldi því fram, að framseljandi tékkanna, Póstgíróstofan, hafi fengið staðlaðar tilkynningar um, að tékkarnir væru innstæðulausir, frá Reiknistofu bankanna, nokkrum dögum eftir að hún fékk tékkana greidda. Tilkynningarskyldu skv. 42. gr. tékkalaga hafi því verið fullnægt. Stefnandi leggur áherslu á eðli „„clearing““-afgreiðslu þeirrar, er bankar hér á landi noti og Reiknistofa bankanna sjái um. Hér sé aðferðin sú, að greiðslubankinn eignist tékkann í gegnum greiðslujöfnunarstöð, þ.e. „„clearing““, og hafi 10 daga til þess að innheimta innstæðulausan tékka og taka að þeim fresti liðnum ákvörðun um endursendingu tékkans og lokun reiknings. Greiðslubankinn geti því orðið eigandi tékka og inn- heimtuaðili, og því haldi skjalið áfram að vera „tékki““, þótt það sé komið til greiðslubankans á þennan hátt. Önnur aðferð sé nothæf, þ.e. að „„honorera““ tékkann með því að bóka hann á reikning útgefanda og skuld- færa tékkann þar, og þá megi segja, að hlutverki tékkans sé lokið og hann verði þá dauður og ómerkur sem tékki. „„Clearing““-aðferðin sé því önnur, og tékkinn haldi þar gildi sínu og hlutverki sem tékki. Stefnendur mótmæla sérstaklega fullyrðingum stefndu cg benda á, að sannað sé í málinu, að tékkarnir hafi verið innstæðulausir, og einnig, að krafan fyrnist á 7 mánuðum frá útgáfudegi tékkanna og sé því ófyrnd. Varnir stefndu, byggðar á reglum samvinnunefndar banka og sparisjóða um tékkaviðskipti, komist ekki að í máli þessu. II. Stefndu póst- og símamálastjóri f.h. Póstgíróstofunnar og fjármálaráð- herra f.h. ríkissjóðs vegna Póstgíróstofunnar lýsa málavöxtum svo, að umrædda tékka hafi meðstefndi, Stokkfiskur hf., notað til að greiða orlofs- fé vegna orlofsársins 1986/1987. Póstgíróstofan hafi lagt báða tékkana inn á reikning sinn í viðskiptabanka sínum, Landsbanka Íslands, sem hafi framvísað þeim til greiðslu hjá stefnanda. Handhöfn stefnanda og yfirlýs- ingar sýni, að stefnandi hafi greitt Landsbankanum andvirði beggja tékk- anna af eigin sjóði stefnanda. Póstgíróstofunni hafi engar athugasemdir borist végna tékkanna. Það hafi fyrst verið með bréfi, sem borist hafi hinn 11. desember 1987, að stefnandi haldi því fram, að tékkar þessir hafi verið 1578 innstæðulausir, þrátt fyrir þá staðreynd, að hann hafi greitt Landsbanka Íslands andvirði þeirra. Ekki sé fallist á, að stefnandi eigi kröfu á hendur stefndu á grundvelli tékkalaga. Staðhæfingum stefnanda um, að tékkarnir hafi verið innstæðu- lausir á sýningardegi og að meðstefndi Stokkfiskur hf. hafi hvorki þá né síðar lagt andvirði þeirra inn á reikning sinn, sé mótmælt sem röngum og ósönnuðum. Sýknukrafan sé í fyrsta lagi reist á því, að stefnandi eigi enga aðild að málinu, sbr. 45. gr. og a-lið 208. gr. laga nr. 85/1936. Tékki sé greiðsluskjal, en ekki lánsskjal. Eftir að tékki hafi verið innleyst- ur af greiðslubanka, sem var stefnandi í þessu tilviki, eigi umferð tékkans að vera lokið. Grundvallarforsenda tékkalaganna, sem sett hafi verið árið 1933, hafi verið og sé enn, að tékkar eigi aðeins að vera borgunarskjöl. Þessi meginregla komi alls staðar fram í ákvæðum tékkalaganna. Í umræðum um 3. gr. frumvarpsins á Alþingi hafi þessi skilningur skýrlega komið í ljós. Ákvæði 3. og 4. gr. sýni, að tilgangurinn hafi verið, að tékkum yrði treyst sem greiðsluskjölum, og þess vegna hafi verið lýst refsi- vert að gefa út innstæðulausa tékka. Af ákvæðum 12. og 18. gr. sé ljóst, að ábyrgð framseljanda sé til vara, og þegar reglur tékkalaganna séu skoð- aðar í heild og bornar saman, sé ljóst, að þær stefni allar að því að treysta trú manna á tékkum. Tékka sé ætlað sérstakt hlutverk, að vera greiðslu- skjal, sem komi í stað reiðufjár. Víxill geti verið það, en hlutverk hans sé ekki takmarkað við það. Tékkinn sé hins vegar ónothæfur sem lánsskjal, eins og reglur tékkalaganna sýni ljóslega. Hann sé undanþeginn stimpil- skyldu, og hann sé innleysanlegur án tafar. Strangar reglur séu um, hverjir geti framselt tékka, og greiðslubanki geti það ekki. Beinlínis sé tekið fram í 3. mgr. 15. gr. laganna, að framsal frá greiðslubanka sé ógilt, og í 5. mgr. sé tekið fram, að framsal til greiðslubanka sé einungis gilt sem kvittun. Ákvæði sjöunda kafla tékkalaga sýni öll, að greiðslubanki geti ekki verið handhafi tékka. Stefnandi í máli þessu, sem er greiðslubanki tékkanna, sé því ekki tékkahafi í skilningi tékkalaga og eigi því ekki lögvarinn rétt á hendur stefndu samkvæmt 40. og 44. gr. laganna til að krefja þá um fulln- ustu þeirra. Skýrt komi fram í 40. gr., að varaábyrgð framseljanda verði fyrst virk, þegar greiðslubanki hefur neitað greiðslu tékkans og að það sé sannað og að sýning tékkans hafi verið innan 30 daga. Það sé því neitun greiðslubankans á greiðslu, sem leysi úr læðingi varaábyrgðina. Greiðslu- bankinn geti því ekki verið „„handhafi““ tékka í skilningi 1. mgr. 40. gr., og hann eigi engin önnur úrræði gagnvart innstæðulausum tékkum en að neita um greiðslu. Leysi hann tékkann til sín þrátt fyrir skort á innstæðu, eigi hann ekki aðgang að öðrum tékkaskuldurum en útgefanda. Yfirlýsing greiðslubankans um greiðslufall sé í 40. gr. talin lögfull sönnun, og það 1579 sýni, að greiðslubanki sé ekki talinn aðili. Allt byggist á þeirri grundvallar- forsendu, að greiðslubankinn sé ekki handhafi tékka. Í öðru lagi sé sýknukrafan reist á því, að ósannað sé, að tékkarnir hafi verið innstæðulausir. Upplýst sé í málinu, að ekki hafi verið gætt réttra aðferða skv. 40. gr. tékkalaga við að halda tékkakröfu í gildi. Landsbanki Íslands hafi fengið tékkana greidda úr sjóðum stefnanda, og svokallaður „„FIT-reikningur““ sé eigin reikningur stefnanda. Upplýst sé, að „clearing““- kerfið veiti heimild til að senda tékka til innlausnarbankans innan 10 daga, sem sé rúmur tími. Þetta kerfi hafi lengi verið notað, og ekkert sé athuga- vert við það, og það hafi reynst vel. En hér hafi stefnandi tekið við tékkun- um og greitt þá af eigin reikningi. Engin yfirlýsing sé á tékkunum, að greiðslu hafi verið synjað. Stefnandi hafi hins vegar einhvern tímann áritað ódagsetta, óstaðfesta, einhliða fullyrðingu sína um, að tékkarnir hafi verið innstæðulausir þann 1. og 11. júní. Þessi yfirlýsing hafi ekkert sönnunar- gildi og fullnægi auk þess ekki skilyrðum 2. og 3. tl. 1. mgr. 40. gr. og samrýmist ekki þeirri staðreynd, að stefnandi greiddi viðskiptabanka Póst- gíróstofunnar andvirði tékkanna. Í þriðja lagi sé um að ræða aðgerðarleysi og tómlæti stefnanda, sem felli niður tékkakröfu, hafi hún einhvern tímann verið fyrir hendi. Þegar 42. gr. sé skoðuð í heild, sé ljóst, að allar tilkynningar skuli senda strax og að eingöngu lítils háttar frávik frá ákvæðunum komi til greina. Fyrning fari eftir 2. mgr. 52. gr., og krafa stefnanda sé því fyrnd, þar sem stefnan hafi ekki verið birt innan tilskilins 6 mánaða frests, frá því að stefnandi leysti tékkana til sín. III. Stefndi Stokkfiskur hf., útgefandi tékka þeirra, sem mál þetta fjallar um, hefur látið sækja þing í málinu, en engum andmælum hreyft við stefnukröf- um. Ber að taka kröfur stefnanda á hendur honum til greina að öllu leyti og dæma hann auk þess til að greiða stefnanda málskostnað, sem ákveðst kr. 25.000. Stefnandi er greiðslubanki tékkanna. Tékkarnir voru innleystir af stefn- anda frá innlausnarbanka og ekki endursendir, þegar í ljós kom, að þeir voru innstæðulausir. Þar með var umferð tékkanna lokið og hlutverki þeirra sem greiðsluskjala. Þar sem stefnandi er greiðslubanki, er hann ekki tékkahafi í skilningi tékkalaga nr. 94/1933 skv. 19. gr., sbr. 3. mgr. 15. gr. Hann á því ekki rétt skv. sjöunda kafla laganna til þess að krefja aðra stefndu um fullnustu tékkanna, enda hefði ábyrgð þeirra á tékkunum einungis komið til, ef stefnandi hefði neitað greiðslu þeirra, sbr. 1. mgr. 40. gr. laganna. Þegar af þessari ástæðu ber að taka til greina sýknukröfu annarra stefndu og dæma stefnanda til að greiða þeim málskostnað, sem ákveðst kr. 60.000. 1580 Garðar Gíslason borgardómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndu póst- og símamálastjóri f.h. Póstgíróstofunnar og fjármála- ráðherra f.h. ríkissjóðs vegna Póstgíróstofunnar skulu vera sýknir af kröfum stefnanda, Búnaðarbanka Íslands, í máli þessu, og skal stefn- andi greiða þessum stefndu kr. 60.000 í málskostnað. Stefndi Stokkfiskur hf. greiði stefnanda, Búnaðarbanka Íslands, kr. 166.888 ásamt 2,8%0 dráttarvöxtum á mánuði af kr. 83.444 frá 1.6. 1987 til 11.6. 1987, en af kr. 166.888 frá þeim degi til 1.7. 1987, 3% frá þeim degi til 1.8. 1987, 3,4%0 frá þeim degi til 1.9. 1987, 3,5% frá þeim degi til 1.10. 1987, 3,6% frá þeim degi til 1.11. 1987, 3,8% frá þeim degi til 1.12. 1987, 4,1% frá þeim degi til 12.1. 1988, en hæstu dráttarvöxtum á mánuði samkvæmt ákvörðun Seðlabanka Íslands frá þeim degi til greiðsludags, er leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn þann 1.6. 1988, og kr. 250 í bankakostnað og kr. 25.000 í málskostnað að viðlagðri aðför að lögum. 1581 Fimmtudaginn 29. nóvember 1990. Nr. 22/1989. Ingólfur Ólafsson (Guðný Höskuldsdóttir hrl.) gegn Áslaugu Gísladóttur (Svala Thorlacius hrl.) og gagnsök. Skipti. Óvígð sambúð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Bjarni K. Bjarnason, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. janúar 1989. Hann gerir þær dómkröfur, að hann fái í sinn hlut % andvirðis fasteignarinnar að Háagerði 12 hér í borg, 5.466.666 krónur, helming af andvirði bifreiðar, 60.000 krónur, helming af andvirði sumarhúss, 251.250 krónur, öll verðmæti verðbréfa og bankainnstæðna, 8.481.594 krónur, inneign á gjaldeyrisreikningi og 5 skáksett, samtals að fjárhæð 74.604 krónur, eða alls 14.334.114 krónur. Þá krefst aðaláfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 21. september 1989. Hún krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar í héraði og. fyrir Hæstarétti. Svo sem greinir í hinum áfrýjaða úrskurði, hafa aðilar þegar skipt innbúi og eru sammála um að halda utan skipta eignarhluta aðal- áfrýjanda í jörðinni Grænumýri á Seltjarnarnesi og lóðarspildu gagnáfrýjanda úr landi Vaðness í Grímsnesi. Fallast má á þá niðurstöðu skiptaréttar, að gagnáfrýjandi haldi innstæðum á sparisjóðsbókum nr. 57971, 15150 og 1369 við Útvegs- banka Íslands, nú Íslandsbanka hf., nr. 7819 við Landsbanka Íslands og nr. 350001 við Iðnaðarbanka Íslands hf., nú Íslands- banka hf. Aðaláfrýjandi haldi hins vegar 5 skáksettum og inneign á gjaldeyrisreikningi nr. 100811 við Sparisjóð vélstjóra. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta niðurstöðu hans um, að aðilar eigi í óskiptri sameign að hálfu hvort 1582 fasteignina nr. 12 við Háagerði í Reykjavík og sumarhús í landi Vaðness í Grímsnesi og að aðaláfrýjandi greiði stefndu 4.300.797 krónur. Er í þeirri fjárhæð talinn með helmingur verðmætis bif- reiðar þeirrar, sem um er fjallað í málinu. Eins og atvikum málsins er háttað og með hliðsjón af því, hvernig það er lagt fyrir dómstóla, verða vextir af fjárhæð þessari dæmdir eins og í dómsorði segir. Ákvæði hins áfrýjaða úrskurðar um málskostnað er staðfest. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Ingólfur Ólafsson, og gagnáfrýjandi, Áslaug Gísladóttir, eiga til helminga í óskiptri sameign fasteignina Háagerði 12, Reykjavík, og sumarhús í landi Vaðness í Gríms- nesi. Aðaláfrýjandi haldi $ skáksettum og inneign á gjaldeyris- reikningi nr. ÍÖ08ii við Sparisjóð véistjóra. Gagnáfrýjandi haldi innstæðum á sparisjóðsbókum nr. 57971, 15150 og 1369 við Útvegsbanka Íslands, nú Íslands- banka hf., nr. 7819 við Landsbanka Íslands og nr. 350001 við Iðnaðarbanka Íslands hf., nú Íslandsbanka hf. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda 4.300.797 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 22. desember 1988 til greiðsludags. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Úrskurður I. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi hinn 2. desember 1988. Sóknaraðili, Áslaug Gísladóttir, f. 17. ágúst 1923, nafnnr. 0713-2921, Háagerði 12, Reykjavík, gerir eftirfarandi dómkröfur: að helmingur bús málsaðila komi í hlut sóknaraðila kr. 8,939.349, ásamt dráttarvöxtum, sbr. 9, gr. laga nr, 25/1987, frá i5. apríl 1988 til greiðsludags. 1583 Sóknaraðili krefst málskostnaðar úr hendi gagnaðila skv. gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Við meðferð málsins kom sóknaraðili fram með eftirfarandi varakröfu: að „stefndi““ verði dæmdur til að greiða „stefnanda““ kr. 8.900.000 með sömu vöxtum og frá sama tíma og greinir í aðalkröfu og til greiðsludags, auk þess sem krafist er málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ. Varnaraðili, Ingólfur Ólafsson, f. 8.11. 1916, nafnnr. 4732-8918, Baldursgötu 6 A, Reykjavík, gerir eftirfarandi dómkröfur: 1. að í hlut varnaraðila komi % hlutar af verði fasteignarinnar að Háa- gerði 12, Reykjavík, kr. 5.466.666, 2. að í hlut varnaraðila komi % af andvirði bifreiðar, kr. 60.000, 3. að í hlut varnaraðila komi '% sumarhúss, kr. 251.250, 4. „að í hlut varnaraðila komi verðmæti allra verðbréfa og bankainn- stæðna, kr.8.481.594, 5. að í hlut varnaraðila komi inneign á gjaldeyrisreikningi og 5 skáksett, samtals kr. 74.604. Þá er gerð krafa um greiðslu málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ úr hendi sóknaraðila. Sáttaumleitanir hafa engan árangur borið. Il. Aðilar máls þessa kynntust á árunum 1948 - 1949, en varnaraðili var þá sem síðar sjómaður. Haustið 1950 tóku þau upp sambúð og fluttust þá í kjallaraíbúð að Efstasundi 65, Reykjavík, sem varnaraðili hafði fest kaup á. Var íbúðin ófullgerð, og bjuggu þau í einu herbergi fyrst í stað, meðan unnið var að því að fullgera íbúðina. Árið 1953 festi varnaraðili kaup á Háagerði 12, Reykjavík, sem þá var í smíðum. Varnaraðili fjármagnaði kaupin, þar sem hann vann einn fyrir tekjum þessi ár, auk þess sem hann vann sjálfur að áframhaldandi smíði hússins auk bílskúrs, sem hann lauk endanlega við 1961. Sóknaraðili tók einnig þátt í að koma húsinu í stand, m.a. málaði hún, auk þess sem hún ræktaði trjágarð með matjurtum til heimilisþarfa. Árið 1966 selur varnaraðili fasteignina í Efstasundi 65, og er henni afsal- að 16. nóvember 1966. Við sölu íbúðarinnar að Efstasundi 65 hófust kaup varnaraðila á spariskírteinum ríkissjóðs á árunum 1966 til 1968, en þó einungis fyrir lítinn hluta af andvirði íbúðarinnar að Efstasundi 65, en hún var seld á kr. 714.500, en varnaraðili varði kr. 253.000 í spariskirteini. Samkvæmt upplýsingum varnaraðila, sem sóknaraðili hefur ekki mótmælt, erfir varnaraðili Grænumýri, Seltjarnarnesi, eftir foreldra sína ásamt bræðrum sínum 1971, og 1973 selur hann hluta af eignarhlut sínum í þeim arfi fyrir kr. 800.000, og mun því andvirði að mestu hafa verið varið til 1584 kaupa á spariskírteinum ríkissjóðs. Árið 1972 erfði sóknaraðili landspildu úr landi Vaðness í Grímsnesi. Þar byggðu málsaðilar sumarhús 1980, sem fjármagnað var með tekjum varnaraðila m.a. Málsaðilar eiga þrjár dætur, og annaðist sóknaraðili heimili og börn þeirra alla tíð, en varnaraðili vann fyrir tekjum til framfærslu fjölskyldunn- ar. Sóknaraðili vann við heimilið allan sambúðartímann og hafði óveru- legar tekjur af saumaskap og seinni árin af blaðaútburði. Í nóvember 1986 slitu málsaðilar samvistum, og hefur sóknaraðili búið í fasteigninni Háa- gerði 12 síðan þá endurgjaldslaust. Með bréfi til skiptaráðandans í Reykjavík, sem móttekið var hjá embætt- inu þann 6. apríl 1987, fór sóknaraðili þess á leit, að bú málsaðila yrði tekið til opinberra skipta, og var málið tekið fyrir fyrst þann 9. apríl 1987. Að lokinni uppskrift búsins kom fram ágreiningur málsaðila um, hvernig skipta skyldi eignum búsins, og var því ákveðinn rekstur þessa skiptaréttar- máls, sem var þingfest þann 6. október 1988. Ill. Sóknaraðili kveður kröfugerð sína byggða að hluta á skattframtali máls- aðila árið 1987 vegna ársins 1986, en þau hafi slitið óvígðri sambúð í nóvember 1986; enn fremur byggist hún á upplýsingum Sparisjóðs vélstjóra og uppskrift á innihaldi bankahólfs varnaraðila o.fi. Sé fjárhæð aðalkröfu reiknuð þannig út: 1. Markaðsverð fasteignarinnar Háagerði 12, Reykjavík, skv. skriflegu mati fasteignasölunnar Þingholts, dags. 18. apríl 1988 ......0.0000000 0... kr. 8.700.000 2. Matsverð á bifreiðinni R-71319 skv. afsali Samvinnutrygginga 8. apríl 1987 .........00000.... £ 120.000 3. Verðmæti bankainnstæðna og verðbréfa byggt á útreikningi Kaupþings hf. 5. apríl '88 “ C g.481.594 4. Matsverð sumarbústaðar skv. brunabótamati Samvinnutrygginga 13. sept. 1987 .........00000... s 502.500 5. Inneign á gjaldeyrisreikningi US$ 882, 78 Ha s4 34.604 6. 5 skáksett (Fischer-Spassky) x 8000 ......... 68 40.000 Samtals ............e nr kr. 17.878.698 Telur sóknaraðili sig eiga helmingshlutdeild í þessum verðmætum, þ.e. kr. 8.939.349. Sóknaraðili kveður engar skráðar réttarreglur gilda um fjárskipti aðila í óvígðri sambúð. Hins vegar hafi í tímans rás mótast ýmsar reglur, sem dómstólar hafi lagt til grundvallar um slík skipti, og byggi sóknaraðili kröfur sínar á þeim. 1585 I. Lengd sambúðar. Sóknaraðili telur, að hér sé um mjög óvenjulegt mál að ræða, þar sem sambúð málsaðila hafi staðið í liðlega 36 ár. Hafi málsaðilar „eytt ævinni saman““, eins og kallað sé. Þau hafi opinberað trúlofun sína í Júlí 1950 tiltölulega ung að árum, sóknaraðili 27 ára og varnaraðili 34 ára, og búið samfleytt saman þar til í nóvember 1986. Þau eigi saman þrjú börn, sem þau hafi alið upp og framfært saman, hann með sínum tekjum og hún með sínum störfum á heimilinu, eins og gerist og gangi hjá hjónum. Sé því nánast rétt að leggja til grundvallar þær reglur, sem gildi við skilnað hjóna. 2. Sameiginlegur fjárhagur og framlag konu til sameiginlegrar eigna- myndunar. Sóknaraðili heldur því fram, að í þessu máli sé um að ræða algerlega sameiginlegan fjárhag málsaðila. Þótt sóknaraðili hafi á fyrsta sambúðarár- inu haft tekjur af saumaskap og á síðustu árum fyrir blaðaútburð, hafi verið um svo óverulegar tekjur að ræða, að ljóst hafi verið, að hún og börnin voru að öllu leyti háð manninum peningalega, og sé útilokað að tala um, að sóknaraðili hafi haft að nokkru leyti sérstakan og aðskilinn fjárhag. Væri ef til vill rétt að orða það svo, að hún hafi engan fjárhag haft, þar sem ljóst sé, að hún hafi ævinlega haft mjög litla peninga handa á milli, bæði til heimilisins og til sinna sérþarfa. Fjármunaleg samstaða málsaðila komi einnig fram í því, að þau hafi talið saman fram til skatts. Sóknaraðili hafi í þessa nærfellt fjóra áratugi framfært heimili sitt á þann hátt, sem lög nr. 20/1923 gera ráð fyrir, en þar segi: „Skylt er hjónum hvoru eftir getu sinni og svo sem sæmir hag þeirra að hjálpast að því að framfæra fjölskylduna með fjárframlögum, vinnu á heimilinu og á annan hátt.““ Hún hafi alla tíð sýnt mikinn sparnað og aðhald í heimilishaldi, saumað föt á sig og dæturnar og unnið allan þann mat heima, sem hægt var. Hún hafi enn fremur ræktað grænmeti og lagt á allan hátt fram sinn skerf til framfærslu fjölskyldunnar. Umsjá, rekstur og ábyrgð á heimili og börnum hafi verið að miklu leyti á hennar herðum, eins og tíðkist með sjómannskonur, sem eiga menn, er dvelja langtímum saman fjarri heimilum sínum. Það sé skýrt, að sú helmingaskiptaregla, sem lögfest sé í íslenskri lög- gjöf varðandi fjárskipti hjóna, sé á því meginsjónarmiði reist, að konan með vinnu sinni inni á heimilinu stuðli að eignamyndun sameiginlegs bús hjónanna á sambærilegan hátt og maðurinn með vinnu sinni utan heimilisins. Tryggi helmingaskiptareglan heimavinnandi maka endur- greiðslu fyrir vinnu sína. Hljóti sömu rök að eiga við hér, þótt sambúðin hafi verið óvíigð. 100 1586 3. Brostnar forsendur. Sóknaraðili fullyrðir, að það hafi verið veruleg forsenda fyrir sambúð þeirra varnaraðila, að hann hafi lofað því, að þau gengju í hjónaband, og sé loforð þetta viðurkennt af varnaraðila á dskj. nr. 35. Sóknaraðili fullyrðir, að loforð þetta hafi ítrekað (sic) verið svikið af varnaraðila, og hafi staða sín í óvígðri sambúð valdið sér miklu hugarangri, einkum eftir að dætur þeirra fæddust. Hún hafi þó þeirra vegna reynt að sætta sig við aðstæður, enda ekki talið sig eiga annarra kosta völ nema splundra heimil- inu, en það hafi hún ekki getað hugsað sér. Sóknaraðili bendir og á aðstöðumun sinn í byrjun og núna. Þá hafi hún verið ung að árum Í góðri vinnu á saumastofu; hafi hún unnið mikið og haft ágætar tekjur, eftir því sem þá tíðkaðist. Hún hefði talið sig vera í öruggu hjónabandi með varnaraðila, sem hún hafi verið ástfangin af og hafi treyst. Hefði hún talið fullvíst, að þau myndu byggja framtíð sína saman. Bendir hún á, að í síðasta tilboði varnaraðila, sbr. dskj. nr. 33, hafi hann ætlað að greiða hennar hlut úr búinu, liðlega kr. 3.000.000, út úr þeirra búi, en sú upphæð dugi tæpast fyrir tveggja herbergja íbúð í kjallara á markaðsvirði, sem gildi í dag. 4. Samruni fjármuna. Sóknaraðili leggur sérstaka áherslu á þá málsástæðu, að í þessu tilviki hafi orðið slíkur samruni fjármuna, að fjárupphæð þeirri sem varnaraðili hafi átt fyrir sambúð, og annarri upphæð, sem hann hafi hugsanlega fengið síðar sem greiðslu upp í arf, hafi ekki verið haldið aðgreindum, heldur hafi þær runnið saman við aðrar eignir búsins og beri að fella undir skipti. Er í því sambandi vísað til þeirrar almennu reglu, að séreign aðila skv. kaup- mála, sem renni saman við félagsbú hans, komi til skipta. Hafi Hæstiréttur Íslands m.a. kveðið upp dóma, er staðfesti það. Sóknaraðili bendir á, að í greinargerð með lögum nr. 13/1986 komi skýrt fram, hver sé vilji löggjafans í þessu efni, en þar segi: „Eðlilegt verður þó að telja að skiptaréttur hafi við skipti á búi sambúð- arfólks hliðsjón af fjárhag aðila, hve lengi sambúð hefur staðið og öðru sem varðar hag aðila, m.a. framlagi hvors um sig til sameiginlegs heimilis á sambúðartíma með vinnu, fé til framfærslu eða á annan hátt.“ Sóknaraðili vísar til þeirrar venju, sem hann telur, að hafi skapast í skiptarétti hérlendis, að við skipti á dánarbúum sambúðarfólks, þar sem löng sambúð er að baki, sé helmingaskiptareglan lögð til grundvallar. Varðandi varakröfu sína byggir sóknaraðili hana á því, að hér sé um að ræða greiðslu fyrir vinnuframlag hennar í þágu bús málsaðila í 36 ár. Miðist krafan þannig við það, að meðallaun hennar á ári séu kr. 247.212 eða kr. 20.601 á mánuði á núvirði. Vísar sóknaraðili í því sambandi til 1587 útreikninga Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingafræðings á dskj. nr. 23. Að öðru leyti vísar sóknaraðili í málsástæður þær, sem fram koma í greinar- gerð hennar varðandi aðalkröfu, og leggur aðaláherslu á lengd sambúðar, nærfellt fjóra áratugi. Enn fremur bendir sóknaraðili á skattframtöl varnar- aðila, þar sem hann á löngu tímabili telji fram til skattfrádráttar „sráðs- konufrádrátt““ og „frádrátt vegna““ sambýliskonu. Sé áratugahefð fyrir því að bæta fyrir það misrétti, sem viðgengist hafi varðandi heimavinnandi húsmæður með þessu móti. IV. Varnaraðili byggir kröfur sínar á þeim reglum, sem hann telur hafa mótast um skipti vegna slita á óvígðri sambúð. Hann telur sig eiga rétt á að fá við skiptin það, sem hann sannanlega átti við upphaf sambúðar þeirra, þ.e. andvirði íbúðarinnar að Efstasundi 65, Reykjavík, svo og andvirði þess, er hann síðar hlaut í arf eftir foreldra sína. Þá hafi varnar- aðili unnið einn fyrir framfærslueyri þeirra sóknaraðila og barna þeirra, sem og hafi hann fjármagnað alla eignamyndun, sem varð í búinu þessi 36 ár, sem sambúð þeirra stóð, sbr. dskj. 38. Það sé einnig athyglisvert á dskj. 38, að allan þennan tíma telji þau fram hvort í sínu lagi jafnframt því að óska samsköttunar. Varnaraðili kveður eignir búsins samanstanda allar af (sic) fjármunum varnaraðila utan arf, sem sóknaraðili fékk og sé haldið utan skipta líkt og því, sem varnaraðili átti eftir óselt af arfi foreldra sinna. Hins vegar telur varnaraðili rétt að meta veru sóknaraðila og vinnu á heimili þeirra, og er kröfugerð hans við það miðuð, en hann telur rétt, að í hlut sóknar- aðila komi á af andvirði fasteignarinnar Háagerðis 12, á af andvirði bifreiðar og /% af andvirði sumarbústaðar, að matsverði kr. 3.044.584. Varnaraðili telur sig ekki vera bundinn af fyrri tilboðum sínum á dskj. 22 og 33, þar sem þau hafi verið sett fram á þeim forsendum, að ná mætti sáttum. Kröfur sínar rökstyður varnaraðili svo: 1. Varnaraðili gerir kröfu til, að sér verði úrskurðaðir 2% hlutar af verð- mæti fasteignarinnar að Háagerði 12, Reykjavík, þar sem meta svo megi eign hans í Efstasundi 65, er hann átti fyrir upphaf sambúðar þeirra, að hún nemi 'á af andvirði hennar. % hlutum andvirðisins skuli síðan skipt til helminga, þannig að % hlutar komi í hans hlut, en !4 í hlut sóknaraðila. 2. Þá samþykkir varnaraðili helmingaskipti á andvirði bifreiðar, er Samvinnutryggingar greiddi út eftir tjón, sbr. réttarskjal nr. 5. Mótmælt er, að um hærra verð geti verið að ræða, enda hér um tjónsuppgjör að ræða, eftir að ekið hafði verið á bifreiðina kyrrstæða við gangstéttarbrún, og sé annað verð ósannað. 1588 3. Varnaraðili samþykkir einnig, að sumarhúsi í Vaðneslandi verði skipt til helminga, enda þótt hér sé um að ræða sumarhús, sem hann hafi fjár- magnað algerlega sjálfur með launatekjum og öðru sparifé. 4. Varnaraðili gerir kröfu til allrar verðbréfa- og sparifjárinneignar. Sé hér um að ræða innstæðu, sem fyrst hafi myndast fyrir sparifé og að mjög óverulegum hluta vegna sölu fasteignarinnar að Efstasundi 65, en að lang- mestu leyti vegna sölu á hluta arfs varnaraðila. Varnaraðili hafi selt hús og lóð úr Grænumýrarlandi 1973 og varið andvirði þeirra til verðbréfa- kaupa. Hinum óselda hluta Grænumýrarlands sé síðan haldið utan skipta, sbr. grg. sóknaraðila á réttarskjali 37, eins og Vaðneslandi sé haldið utan skipta í eign sóknaraðila. Þessir fjármunir hafi ávaxtast í meðförum varnar- aðila, án þess að afskipti sóknaraðila hafi komið þar nokkuð nærri eða það hafi komið nokkuð niður á framfærslu varnaraðila gagnvart sambýliskonu hans og börnum. Auk þess sé hér um fjármuni að ræða, sem varnaraðili hafi ætíð haldið aðgreindum á þennan hátt. Sé hér því algerlega um sér- greinda eign varnaraðila að ræða, sem sóknaraðili geti ekki á neinn hátt gert tilkall til. 5. Varðandi þá kröfu varnaraðila, að í hans hlut komi inneign á gjald- eyrisreikningi svo og skáksett, þá rökstyður varnaraðili þá kröfu á sama hátt sem fram kemur í lið 4 hér að ofan. Enn fremur sé rétt að benda á, að við upphaf skipta hafi sóknaraðili átt innstæðu á sparisjóðsbók, sem ekki sé gerð grein fyrir á dskj. 37. Þar sem hér sé um svipaðar fjáreignir að ræða, telur varnaraðili rétt, að þessi liður vegi upp á móti þeirri inn- stæðu sóknaraðila. Varnaraðili telur, að það, sem hann vilji, að komi í hlut sóknaraðila, sé rífleg greiðsla fyrir framlag hennar til sameiginlegs heimilisreksturs, þar sem á móti komi, að hann sjálfur hafi fjármagnað allan rekstur heimilisins og eignamyndun á sambúðartímanum. Á móti komi einnig, að sóknaraðili hafi aldrei þurft að leggja fram neitt fjármagn af sinni hendi, heldur hafi varnaraðili sjálfur séð um að láta henni það í i€ ríflega. Sé þetta augljóst, ef skattframtöl á réttarskjali nr. 38 séu skoðuð grannt. Varðandi skoðun sóknaraðila um, að óvenjulega löng sambúð hafi það í för með sér, að leggja beri til grundvallar reglur, sem gilda við skilnað hjóna, þá mótmælir varnaraðili því alfarið (sic), enda sé ekkert í íslenskri löggjöf eða dómaframkvæmd, sem styðji það. Enn fremur mótmælir varnaraðili því, að fjárhagur aðila hafi verið svo samtvinnaður, að leggja beri helmingaskipti til grundvallar. Að íslenskum rétti hafa fjárframlög til eignamyndunar verið lögð til grundvallar, og eins og fram komi á dskj. 38, að öll fjárframlög til eignamyndunar búsins stafi frá varnaraðila, sem og öll framfærsla þeirra sóknaraðila og barna þeirra. Varnaraðili mótmælir þeirri fullyrðingu sóknaraðila, að væntanleg gift- 1589 ing hafi verið forsenda sambúðarinnar, þar sem sú forsenda hafi ekki haft meiri þýðingu fyrir sambúðina en þá, að hún hafi staðið í 36 ár, þar til varnaraðili batt enda á sambúðina, ekki sóknaraðili, auk þess sem sambúð Þeirra hafi gengið brösótt í byrjun, svo að upp úr slitnaði árið 1952, en hófst aftur nokkrum mánuðum síðar. Sóknaraðili byggi enn fremur kröfu sína á því, að um samruna fjármuna hafi verið að ræða. Því sé mótmælt einnig. Fjármunir búsins stafi alfarið (sic) frá varnaraðila, þannig að það geti alls ekki verið um samruna fjár- muna að ræða í þessu tilviki. Þá mótmælir varnaraðili því, að helminga- skiptareglan hafi verið lögð til grundvallar við skipti á dánarbúum sam- búðarfólks, hafi verið um ágreining að ræða. Varðandi varakröfu sóknaraðila telur varnaraðili hana ekki hafa neina þýðingu, þar sem ekki sé krafist sýknu af hálfu varnaraðila á aðalkröfu sóknaraðila. V. Málsaðilar eru sammála varðandi skiptingu á matsverði bifreiðarinnar R-71319, en Samvinnutryggingar greiddu varnaraðila máls þessa kr. 120.000 fyrir bifreiðina þann 8. apríl 1987, vegna þess að hún hafði orðið fyrir tjóni. Eru aðilarnir sammála, að því andvirði verði skipt til helminga. Enn fremur eru málsaðilar sammála um skiptingu sumarhúss í landi Vaðness, Grímsnesi, og skiptist andvirði þess til helminga milli málsaðila. Innbúi hefur verið skipt, og er ekki ágreiningur um það, að sóknaraðili heldur utan skipta hlutdeild í lóðarspildu úr landi Vaðness, sem hún fékk að erfðum, og varnaraðili heldur utan skipta eignarhluta sínum í jörðinni Grænumyýri, Seltjarnarnesi. Það, sem ágreiningur er um í þessu máli, er, hvernig skipta skuli öðrum eignum búsins milli málsaðila, þ.e. fasteigninni Háagerði 12, Reykjavík, bankainnstæðum og verðbréfum, sem til staðar voru við slit sambúðar, inneign á gjaldeyrisreikningi og skáksettum. Við rekstur máls þessa kom fram, að sóknaraðili á sjálfur sparisjóðs- bækur við Útvegsbanka Íslands, nr. 57971, 15150 og 1369, Landsbanka Íslands, nr. 7819, og Iðnaðarbanka Íslands, nr. 350001. Ekki hefur það verið hrakið, að innstæður þessar eru, eftir því sem næst verður komist, jafnháar samtals og inneign varnaraðila á gjaldeyrisreikningi við Sparisjóð vélstjóra og verðmæti skáksetta. Þykir því rétt, að hún haldi þeim reikning- um sjálf og varnaraðili haldi óskiptum gjaldeyrisreikningi sínum við Spari- sjóð vélstjóra, nr. 100811, og skáksettum. Engar lagareglur eru til um skipti vegna slita óvígðrar sambúðar. Með lögum nr. 13/1986 var 90. gr. laga nr. 3/1878 breytt á þá leið, að nú er heimilt að vísa til skiptaréttar búi sambýlisfólks og fá því skipt við slit 1590 óvígðrar sambúðar. Ekki hefur verið talið heimilt að lögjafna frá ákvæðum hjúskapar- og erfðalöggjafar um búskipti og önnur atriði, sem á getur reynt vegna málefna fólks í óvígðri sambúð. Lagarök að baki svokallaðri helmingaskiptareglu, 18. gr., 2. mgr., 1.20/1923, við skipti á búi hjóna hafa verið talin þau, að með vinnu sinni á heimili fullnægi sá aðili, sem er heimavinnandi, framfærsluskyldu sinni gagnvart þeim aðila, sem vinnur úti, en á hjónum hvílir gagnkvæm fram- færsluskylda, og hefur helmingaskiptareglan verið talin eins konar endur- gjald til hins heimavinnandi. Það hefur verið talin meginregla íslensks réttar um fjárhagslegt uppgjör við slit óvígðrar sambúðar, að hvor aðili um sig telst eiga þær eignir, er hann átti við upphaf sambúðarinnar og enn voru fyrir hendi, er henni lauk. Einnig hefur verið talið, að hvor aðili slíkrar sambúðar eigi þau verðmæti, sem hann kann að hafa eignast á sambúðartímanum. Þar sem ekki er form- legt fjárfélag með fólki, sem býr í óvígðri sambúð, hafa dómstólar Í mörgum tilvikum talið óhjákvæmilegt við úrlausn um ágreining um slík fjárskipti að líta fram hjá beinni nafnskráningu eigna, sem myndast hafa á sambúðartíma, til þess að komast að sanngjarnri niðurstöðu um skiptingu slíkra eigna. Eru þau lagasjónarmið einnig áréttuð í greinargerð með laga- frumvarpi því, sem varð að lögum nr. 13/1986, þar sem m.a. segir, að eðlilegt verði að telja, að skiptaréttur hafi við skipti á búi sambúðarfólks hliðsjón af fjárhag aðila, hve lengi sambúð hefur staðið, og öðru, sem varðar hag aðila, m.a. framlagi hvors um sig til sameiginlegs heimilis á sam- búðartíma með vinnu, fé til framfærslu eða á annan hátt. Ekki er um það deilt í máli þessu, að sambúð aðilanna stóð í meira en 36 ár nánast samfellt. Þegar skoðuð eru skattframtöl aðilanna, kemur í ljós, að eignir hafa aukist verulega á sambúðartímanum og að allar þær eignir, sem um er deilt í þessu máli, eignuðust málsaðilar, meðan á sambúð þeirra stóð. Ekki er heldur deilt um það, að allan sambúðartímann vann varnaraðili fyrir tekjum heimilisins og sóknaraðili gæiti bús og þriggja barna þeirra. Einhverjar tekjur hafði hún á sambúðartímanum, en þær voru óverulegar miðað við tekjur varnaraðila. Til að unnt sé að sýna fram á, að sá aðili, sem ekki er skráður eigandi, hafi tekið þátt í eignamyndun- inni, þarf að vera um að ræða sameiginlegt framlag beggja sambúðaraðila, ýmist beint, t.d., þegar bæði hafa haft atvinnutekjur, eða óbeint, þegar annar aðilinn vinnur á heimili og stuðlar þannig að því að bæta aðstöðu hins aðilans til tekjuöflunar. Þegar skoðuð eru skattframtöl málsaðilanna, kemur í ljós, að fyrstu tæp tuttugu árin, sem þau bjuggu saman, var einungis skilað inn skattframtali af hálfu varnaraðila og tekið fram, að hann byggi í sambúð með sóknar- aðila, og frá 1976 til þess tíma, er sambúð var slitið, fóru þau fram á að 1591 verða skattlögð sem hjón. Þessi háttur sýnir, að aðilar hafa litið svo á, að með þeim væri fjárhagsleg samstaða, þ.e. þau ráku saman heimili, hún sá um heimilið og hann aflaði tekna. Þegar öll gögn málsins eru virt og hliðsjón höfð af hag málsaðila annars vegar við upphaf og hins vegar við lok sambúðar þeirra, tímalengd sambúð- ar þeirra og öðrum atriðum, sem máli þykja skipta við úrlausn máls þessa, þykir sóknaraðili eiga rétt við skipti á búi hennar og varnaraðila til að fá í sinn hlut helming þeirra verðmæta, sem ágreiningur stendur um í máli þessu. Fasteignin Háagerði 12, Reykjavík, hefur ekki verið seld, en málsaðilar hafa lagt fram í málinu gögn, sem þeir hafa aflað um líklegt söluverð þeirrar eignar á frjálsum markaði. Eign þessi hefur hins vegar ekki verið metin formlega við skiptameðferð búsins, og hvorugur aðila hefur vegna ágreinings í máli þessu haft tilefni til að gera kröfur um útlagningu á eign- inni á matsverði. Þrátt fyrir það, hvernig kröfur eru fram settar af hálfu málsaðila, verður það niðurstaða máls þessa um fasteignina, að því er slegið föstu, að málsaðilar skulu teljast eiga eign þessa að hálfu hvort, en ekki tekin afstaða til þess, hvort annað hvort þeirra eigi rétt til að leysa eignar- hluta hins til sín. Með sömu rökum er það niðurstaða máls þessa varðandi sumarhús bús- ins í landi Vaðness í Grímsnesi, að hvor aðila telst eiga helming þess, án þess að afstaða sé í máli þessu tekin til þess, hvort annað hvort þeirra eigi rétt til að leysa eignarhluta hins til sín. Óumdeilt er í málinu, að andvirði bifreiðarinnar R-71319, kr. 120.000, var greitt varnaraðila hinn 8. apríl 1987, og samkvæmt framangreindu ber honum að standa sóknaraðila skil á helmingi þess, þ.e. kr. 60.000, með dráttarvöxtum samkvæmt 9. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. apríl 1988 til greiðsludags, svo sem sóknaraðili hefur krafist. Bankainnstæður og verðbréf, sem um er deilt í máli þessu, voru samtals talin vera að verðmæti kr. 8.481.594 hinn 5. apríl 1988 og hafa verið í umráðum varnaraðila frá slitum sambúðar málsaðila. Var upplýst við með- ferð máls þessa, að þessi verðmæti hafa breyst eftir þetta tímamark við kaup og sölu varnaraðila á verðbréfum. Eins og reifun málsins og kröfugerð er háttað, þykir rétt, að varnaraðili greiði sóknaraðila út sem svarar til helmings verðmætis þessa eignaliðar á nefndum degi, þ.e. kr. 4.240.797, með dráttar- vöxtum samkvæmt 9. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. apríl 1988. Samkvæmt framansögðu er það niðurstaða máls þessa, að málsaðilar eiga hvort um sig helming fasteignarinnar nr. 12 við Háagerði í Reykjavík og sumarhúss búsins í landi Vaðness, Grímsnesi, hvort tveggja í óskiptri sameign, og að varnaraðila verður gert að greiða sóknaraðila kr. 4.300.797 með dráttarvöxtum, svo sem segir í úrskurðarorði. 1592 Gréta Baldursdóttir, settur borgarfógeti, kvað upp úrskurð þernan. Úrskurðarorð: Sóknaraðili, Áslaug Gísladóttir, og varnaraðili, Ingólfur Ólafsson, eiga Í óskiptri sameign fasteignina Háagerði 12, Reykjavík, og sumar- hús í landi Vaðness, Grímsnesi. Varnaraðili, Ingólfur Ólafsson, greiði sóknaraðila, Áslaugu Gísladóttur, kr. 4.300.797 með 45,6% ársvöxt- um frá 15. apríl 1988 til 1. maí 1988, en 44,4% ársvöxtum frá þeim tíma til 1. júlí 1988, en 52,8% ársvöxtum frá þeim tíma til |. ágúst 1988, en 56,4% ársvöxtum frá þeim tíma til 1. september 1988, en 49,2% ársvöxtum frá þeim tíma til 1. október 1988, en 33,6% ársvöxt- um frá þeim tíma til 1. nóvember 1988, en 27,6% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1988, en 24% ársvöxtum frá þeim degi til 22. desember 1988 og frá þeim degi til greiðsludags hæstu lögleyfðu dráttarvexti samkvæmt ákvörðun Seðlabanka Íslands. Málskostnaður fellur niður. 1593 Fimmtudaginn 29. nóvember 1990. Nr. 390/1988. Jens Óskarsson, Ingólfur Hannesson og Skarphéðinn Óskarsson (Hilmar Ingimundarson hrl.) gegn Ásmundi Karlssyni (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.). Skuldabréf. Sjálfskuldarábyrgð. Réttarfar. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu |. desember 1988. Áfrýjandinn Jens Óskarsson krefst þess aðallega, að héraðsdómur verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi, en til vara krefst hann sýknu að svo stöddu af öllum kröfum stefnda. Áfrýjendurnir Ingólfur Hannesson og Skarphéðinn Óskars- son krefjast sýknu af öllum kröfum stefnda. Fari svo, að kröfur áfrýjenda um frávísun eða sýknu verði ekki teknar til greina, krefj- ast þeir þess, að vextir verði dæmdir í samræmi við vaxtaákvörðun Seðlabanka Íslands hverju sinni af sambærilegum skuldakröfum. Loks krefjast áfrýjendur hver fyrir sig málskostnaðar úr hendi stefnda. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms, þó með þeirri breytingu, að dæmd fjárhæð beri dráttarvexti samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 eftir dómsuppsögudag í héraði 20. september 1988. Þá krefst stefndi málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda in solidum. I. Aðalkrafa áfrýjandans Jens er reist á því fyrir Hæstarétti, að málið sé svo vanreifað af hálfu stefnda, að vísa beri því frá héraðs- dómi. Í stefnu sé engin grein gerð fyrir sjálfskuldarábyrgðar- mönnunum eða þeim lögskiptum, sem lágu að baki skuldabréfinu, sem málið fjallar um. 1594 Mál þetta er höfðað sem skuldabréfamál samkvæmt XVII. kafla laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði og nægilega reifað samkvæmt því. Verður því ekki fallist á frávísunarkröfu áfrýjand- ans Jens. Varakrafa áfrýjandans Jens um sýknu að svo stöddu er byggð á því, að skuldabréfið hafi verið gefið út til efnda á kaupum á mb. Brá, SH $8. Stefndi hafi ekki boðið fram afsal fyrir bátnum jafn- hliða innheimtu skuldarinnar. Þar sem mál þetta er rekið sem skuldabréfamál, komast þessar varnir ekki að, og verður ekki fallist á þessa kröfu áfrýjandans Jens. Il. Í hinum áfrýjaða dómi er því lýst, hvernig háttað er ritun nafna áfrýjendanna Ingólfs Hannessonar og Skarphéðins Óskarssonar á skuldabréf það, sem fjallað er um í málinu. Í greinargerð þeirra í héraði var því mótmælt, að þeir hefðu tekist á hendur sjálfskuldar- ábyrgð á skuldbindingu áfrýjandans Jens. Samkvæmt því varð ekki talið, að þeir Ingólfur og Skarphéðinn hefðu viðurkennt sjálf- skuldarábyrgð sína við það, að þingsókn féll niður af þeirra hálfu í héraði, sbr. 2. mgr. 118. gr. laga nr. 85,1936. Í sóknargögnum í héraði er því ekki lýst, hver atvik voru að gerð skuldabréfsins og ritun nafna þeirra Ingólfs og Skarphéðins á skjalið. Samkvæmt þessu þykir verða að telja ósannað, eins og málið lá fyrir héraðsdómara, að áfrýjendurnir Ingólfur og Skarphéðinn hafi tekið á sig sjálfskuldarábyrgð á skuldbindingu áfrýjandans Jens. Verða þeir því sýknaðir af kröfum stefnda. II. Niðurstaða héraðsdóms er því staðfest, að því er varðar áfrýj- andann Jens Óskarsson, að öðru leyti en því, að vextir dæmast eins og í dómsorði segir. Rétt þykir, að áfrýjandinn Jens Óskarsson greiði stefnda máls- kostnað eins og í dómsorði segir. Annar málskostnaður fellur niður. Dómsorð: Á frýjendurnir Ingólfur Hannesson og Skarphéðinn Óskarsson skulu vera sýknir af kröfum stefnda, Ásmundar Karlssonar. 1595 Málskostnaður þeirra í milli í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Áfrýjandinn Jens Óskarsson greiði stefnda, Ásmundi Karls- syni, 389.074 krónur með 42% ársvöxtum frá 1. september 1987 til 1. október s.á., en með 43,2%0 ársvöxtum frá þeim degi til 20. september 1988, en dráttarvöxtum samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags og máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 160.000 krónur. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Guðrúnar Erlendsdóttur og Hjartar Torfasonar. Við erum samþykk afgreiðslu meiri hluta dómsins á kröfum áfrýj- andans Jens. Þá erum við einnig samþykk því, að ekki verði talið, að áfrýjendurnir Ingólfur og Skarphéðinn hafi viðurkennt sjálf- skuldarábyrgð sína við það, að þingsókn féll niður af þeirra hálfu í héraði. Sýknukrafa áfrýjendanna Ingólfs og Skarphéðins er reist á aðildarskorti. Þeir kveðast aldrei hafa tekið á sig sjálfskuldarábyrgð á skuld áfrýjandans Jens samkvæmt skuldabréfinu, sem um er deilt, og sé þeim því ranglega stefnt í málinu sem skuldurum. Skuldabréf það, sem hér um ræðir, er á stöðluðu skuldabréfa- formi frá Samvinnubanka Íslands hf. Í héraðsdómi er því lýst, að þeir Ingólfur og Skarphéðinn hafi skrifað nöfn sín á skuldabréfið undir eftirgreindan texta, sem er Í meginmáli bréfsins: „Eftirtaldir aðilar takast á hendur sjálfskuldarábyrgð á skuld þessari, svo og vöxtum, verðbótum, dráttarvöxtum og öllum öðrum kostnaði sem af vanskilum kann að leiða.“ Þeir hafi aftur á móti ekki undirritað eftirgreindan texta, sem er neðanmáls á skuldabréfinu: „„Samþykkir ofanskráðu sem sjálfskuldarábyrgðaraðilar.““ Því er ómótmælt, að áfrýjendurnir Ingólfur og Skarphéðinn hafi eigin hendi skrifað nöfn sín á skuldabréfið. Þótt þeir hafi skrifað nöfnin á annan stað á bréfinu en til var ætlast, þykir ekki varhuga- vert að líta svo á, að þeir hafi gert þetta í því skyni að taka á sig ábyrgð samkvæmt skuldabréfinu. 1596 Samkvæmt framansögðu teljum við, að staðfesta beri niðurstöðu hins áfrýjaða dóms og dæma alla áfrýjendur til að greiða stefnda skuldina in solidum. Með þessari breytingu erum við samþykk dóms- orði meiri hluta dómenda. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. september 1988. Mál þetta, sem dómtekið var 7. þ.m., er höfðað fyrir bæjarþinginu af Ásmundi Karlssyni, Írabakka 20, Reykjavík, nnr. 0739-7275, á hendur Jens Óskarssyni, Lágholti 11, Stykkishólmi, nnr. 4919-6962, Ingólfi Hannessyni, Skólastíg 8, Stykkishólmi, 4725-1982, og Skarphéðni Óskarssyni, Höfða- götu 9, Stykkishólmi, nnr. 8160-3588, til greiðslu skuldar in solidum, að fjárhæð kr. 465.449, með 42% ársvöxtum frá 1.9. 1987 til 1.10. 1987 og með 43,2% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þá er krafist máls- kostnaðar samkvæmi gjaldskrá LMFÍ auk 10% söluskatts af þóknun lög- manns samkvæmt lögum nr. 68/1987. Af hálfu stefndu var lögð fram greinargerð og þar krafist af hálfu stefnda Jens Óskarssonar aðallega, að málinu yrði vísað frá dómi og stefnanda gert að greiða stefnda málskostnað, en næði frávísunarkrafan ekki fram, var krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda að svo stöddu og málskostnaðar úr hans hendi, en til vara verulegrar lækkunar á stefnukröfum auk máls- kostnaðar. Stefndu Ingólfur Hannesson og Skarphéðinn Óskarsson kröfðust sýknu og greiðslu málskostnaðar úr hendi stefnanda. Þeir lýstu sig samþykka því, að mál þetta væri rekið á bæjarþingi Reykjavíkur. Hinn 7. september sl. féll niður þingsókn af hálfu stefndu. Stefnandi kveður skuld þessa vera samkvæmt skuldabréfi til handhafa, útgefnu 1. september 1986 af stefnda Jens, með sjálfskuldarábyrgð tveggja manna, þeirra stefndu Ingólfs Hannessonar og Skarphéðins Óskarssonar. Bréfið sé að höfuðstól kr. 365.000 með grunnvísitölu 1486 og 5% ársvöxt- um, sem skuldareiganda sé heimilt að hækka eða lækka á útlánstímanum til samræmis við þá vexti, sem gilda um ný og sambærileg lán hjá Sam- vinnubanka Íslands hf. Skuldina hafi átt að endurgreiða með fimm afborg- unum á sex mánaða fresti á næstu 36 mánuðum frá útgáfu bréfsins, í fyrsta sinn þ. 1.9. 1987. Bréfið hafi verið í innheimtu hjá Samvinnubanka Íslands hf., og sé skuldin með vöxtum og vísitölu kr. 465.449 pr. 1.9. 1987, eins og útreikningur bankans sýni miðað við vísitölu septembermánaðar 1778 stig og ársvexti 6,4861% að meðaltali. Afborgun pr. 1.9. 1987 sé kr. 73.000, verðbætur á afborgun kr. 14.344,50, vextir kr. 28.326,30, kostnaður kr. 400, eftirstöðvar láns kr. 349.378,20, allt samanlagt kr. 465.449. Því sé stefnt fyrir þeirri fjárhæð. Stefnandi sé handhafi bréfsins. Þar sem stefndi 1597 hafi ekki greitt af bréfinu hinn 1.9. 1987, sé nú öll skuldin í gjalddaga fallin samkvæmt ákvæðum bréfsins, sbr. og bréf lögmanns stefnanda, dags. 9. október 1987. Vegna þessa hafi stefnanda verið nauðugur einn kostur að leita til dómstólanna með málið. Stefnandi kveðst reisa kröfur sínar aðallega á skuldabréfi með sjálf- skuldarábyrgð, útgefnu í Stykkishólmi 1. september 1986 af stefnda Jens Óskarssyni, með ábyrgð stefndu Ingólfs Hannessonar og Skarphéðins Óskarssonar og á ljósriti af útreikningi Samvinnubankans á greiðslufjár- hæð. Til stuðnings kröfu sinni vísar stefnandi til ákvæða XVII. kafla laga nr. 85/1936. Í greinargerð stefndu er af þeirra hálfu mótmælt, að heimilt sé að reka mál þetta samkvæmt ákvæðum XVII. kafla laga nr. 85/1936, þar sem dóm- skjal nr..3, sem af hálfu stefnanda er lagt fram sem skuldabréf, uppfylli ekki ákvæði laga um að vera skoðað sem skuldabréf. Fyrir það fyrsta sé skuldabréfið ekki undirritað í viðurvist votta. Þá brjóti það í bága við ákvæði laga nr. 13/1979 um verðtryggingu að gefa út skuldaviðurkenningu til handhafa í viðskiptum, þar sem ætlun sé, að viðskiptaskuld sé verð- tryggð. Með hliðsjón af þessu beri því að reka málið á varnarþingi útgef- anda bréfsins og annarra skuldara, þ.e. í Stykkishólmi, en ekki á bæjar- þingi Reykjavíkur, og beri því að vísa þessu máli frá dómi með vísan til 73. gr. laga nr. 85/1936 svo og vegna vanreifunar með vísan til IX. kafla sömu laga. Þá taki stefndi Jens fram, að skuldabréf þetta sé ekki gefið út 1. septem- ber, eins og undir útgáfu þess standi, heldur í mars 1987. Bréfið hafi verið gefið út sem liður í kaupum stefnda Jens á eignarhluta stefnanda í mb. Brá, SH 58. Samningsskyldur aðila séu gagnkvæmar; þannig eigi stefnandi eftir að gefa út afsal fyrir eignarhluta sínum í ofangreindum báti. Þá hafi báturinn verið haldinn (sic) alvarlegum leyndum göllum, svo að stefndi eigi rétt á afslætti á kaupverði og/eða skaðabótum. Fram hjá þessum stað- reyndum verði ekki litið við úrlausn deilumáls aðila, og beri því að vísa málinu frá vegna vanreifunar. Stefndu Ingólfur og Skarphéðinn byggi báðir sýknukröfu sína á aðildar- skorti. Þeir hafi hvorugur tekist á hendur sjálfskuldarábyrgð á skuldbind- ingum meðstefnda, Jens, með undirritun undir skuldabréfið. Skuldabréfa- formið feli í sér áskilnað um sjálfstæða undirritun sjálfskuldarábyrgðar- aðila, sbr. dskj. nr. 3. Þar sem þingsókn féll niður í máli þessu af hálfu stefndu, er það skriflega flutt, sbr. 2. mgr. 118. gr. laga nr. 85/1936, og skal það dæmt eftir fram komnum kröfum, skilríkjum og sókn sækjanda og með tilliti til þess, sem fram kann að hafa komið af hálfu verjanda. 1598 Stefnandi hefur lagt fram skjal það, sem hann byggir kröfur sínar á, og er það í samræmi við málavaxtalýsingu hans. Telst það vera skuldabréf, enda er slíkt skjal almennt ekki háð formskilyrðum, svo sem varðandi votta. Samkvæmt skjalinu hefur útgefandi, stefndi Jens Óskarsson, samið um, að reka mætti mál út af því fyrir bæjarþingi Reykjavíkur samkvæmt ákvæðum XVII. kafla laga nr. 85/1936. Skuldabréfið er handhafabréf, og er skilyrði 1. tl. 1. mgr. 39. gr. laga nr. 13/1979 þannig ekki fullnægt, og var óheimilt að binda það lánskjaravísitölu. Aðrar fullyrðingar, sem fram hafa komið af hálfu stefnda Jens, þykja ósannaðar. Telja verður, að stefndu Ingólfur Hannesson og Skarphéðinn Óskarsson hafi skrifað nöfn sín á skuldabréfið undir eftirgreindan texta: „Eftirtaldir aðilar takast á hendur sjálfskuldarábyrgð á skuld þessari, svo og vöxtum, verðbótum, dráttarvöxtum og öllum öðrum kostnaði sem af vanskilum kann að leiða.““ Verður að telja, að þeir hafi þar með tekist á hendur sjálf- skuldarábyrgð á skuldinni, og þykja þeir hafa viðurkennt þetta með því að fella niður þingsókn. Þykir í þessu sambandi ekki skipta máli, þótt þeir hafi ekki einnig undirritað eftirgreindan texta: „Samþykkir ofanskráðu sem sjálfskuldarábyrgðaraðilar.““ Af hálfu stefnda Jens var krafist frávísunar, en þingsókn féll niður af hálfu stefndu, er taka skyldi málið fyrir til flutnings frávísunarkröfu. Kemur hún því ekki frekar til álita, og engir formgallar þykja vera á mál- inu, er varði frávísun ex officio. Með vísan til þess, sem að ofan er rakið, eru kröfur stefnanda teknar til greina að öðru leyti en því, að verðbætur verða ekki dæmdar. Skulu stefndu greiða stefnanda in solidum höfuðstól, kr. 365.000, vexti kr. 23.674 og kostnað kr. 400, samtals kr. 389.074, auk vanskilavaxta, svo sem krafist er, og málskostnað kr. 58.000, og hefur þá verið tekið tillit til söluskatts. Dóminn kvað upp Hjördís Hákonardóttir borgardómari. Dómsorð: Stefndu, Jens Óskarsson, Ingólfur Hannesson og Skarphéðinn Óskarsson, greiði in solidum stefnanda, Ásmundi Karlssyni, kr. 389.074 með 42% ársvöxtum frá 1. september 1987 til 1. október s.á., en með 43,2% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 58.000 í málskostnað, allt að viðlagðri aðför að lögum. 1599 Föstudaginn 30. nóvember 1990. Nr. 474/1989. Sigurjón Viðar Alfreðs Guðlaugsson gegn Búnaðarbanka Íslands, Landsbanka Íslands, Verslunarbanka Íslands, Lífeyrissjóði verslunarmanna, Tryggingastofnun ríkisins, bæjarfógetanum í Garðakaupstað, Áklæði og gluggatjöldum s/f, Jóni Magnússyni, bæjarstjóranum í Garðakaupstað, Ástvaldi Jónssyni, Ólafi Þór Jónssyni, Guðjóni Gísla Hannessyni, Vátryggingafélagi Íslands h/f, Svavari Sigurjónssyni og Trésmiðjunni Meiði. Hafning máls. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hrafn Bragason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 11. desember 1989. Þar nefnir hann sig Sigurjón Viðar Alfreðs Guð- laugsson, en í H.1989,1068 tilgreinir hann sig Sigurjón Viðar Alfreðsson. Í þjóðskrá er nafn hans skráð Sigurjón Viðar Alfreðs, kennitala 291134-4409. Þegar málið var tekið fyrir 29. þessa mánaðar, var þess óskað af hálfu áfrýjanda, að það yrði fellt niður. Af hálfu stefndu Búnaðarbanka Íslands og Guðjóns Gísla Hannessonar var sótt þing. Var niðurfelling málsins samþykkt, en málskostnaðar krafist fyrir Hæstarétti. Af hálfu annarra stefndu var ekki sótt þing. Samkvæmt framansögðu ber að fella mál þetta niður. Dæma ber áfrýjanda til að greiða Búnaðarbanka Íslands og 1600 Guðjóni Gísla Hannessyni 25.000 krónur hvorum í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Mál þetta er hafið. Áfrýjandi, Sigurjón Viðar Alfreðs Guðlaugsson, kennitala 291134-4409, greiði stefndu Búnaðarbanka Íslands og Guðjóni Gísla Hannessyni 25.000 krónur hvorum í málskostnað fyrir Hæstarétti. 1601 Mánudaginn 3. desember 1990. Nr. 393/1990. Svanhildur Guðmundsdóttir gegn Lífeyrissjóði Dagsbrúnar og Framsóknar, Ásdísi Magnúsdóttur, Geirlaugu Ólafsdóttur, Skýrsluvélum ríkisins, Tómasi Gísla Guðnasyni, Guðmundi A. Guðmundssyni og Marsa hf. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. 101 1602 Mánudaginn 3. desember 1990. Nr. 406/1990. Sólveig M. Ásmundsdóttir gegn Byggingasjóði ríkisins, Íslandsbanka hf., Húsasmiðjunni hí. og Lovísu B. Ásmundsdóttur. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sólveig M. Ásmundsdóttir, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 2.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 1603 Þriðjudaginn 4. desember 1990. Nr. 227/1990. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Björgvin Þór Ríkharðssyni (Örn Clausen hrl.). Skjalafals. Reynslulausn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Bjarni K. Bjarnason, Hjörtur Torfason, Hrafn Bragason og Þór Vilhjálmsson. Máli þessu var að ósk ákærða skotið til Hæstaréttar með stefnu 25. maí 1990 og jafnframt af hálfu ákæruvalds til þyngingar á refsingu. Staðfesta ber sakarmat héraðsdómara, færslu brots til refsi- ákvæðis svo og ákvörðun hans um refsingu ákærða. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað er staðfest. Með vísan til 1. mgr. 147. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála kemur skaðabótakrafa sú, sem höfð var uppi í héraði, ekki til álita fyrir Hæstarétti. Dæma ber ákærða til að greiða áfrýjunarkostnað sakarinnar, svo sem í dómsorði segir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Björgvin Þór Ríkharðsson, greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæsta- rétti, Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 7. maí 1990. Ár 1990, mánudaginn 7. maí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er að Hafnarstræti 1, Ísafirði, af Helga I. Jónssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 253/1990: Ákæruvaldið gegn Björgvin Þór Ríkharðssyni, sem tekið var til dóms sama dag. 1604 Málið er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, dagsettri 30. mars sl., á hendur ákærða, Björgvin Þór Ríkharðssyni, Þórsgötu 13, Reykjavík, fæddum 15. mars 1966, fæðingarnúmer 402, „fyrir skjalafals með því að selja þann 20. október 1989 í Búnaðarbanka Íslands, aðalbanka, Reykjavík, falsaðan tékka, að fjárhæð kr. 17.804,90, útgefinn 12. október 1989 af Byggðaverki hf. til Gunnlaugs Þórs Briem á reikning nr. 769 í Iðnaðarbank- anum í Hafnarfirði, en ákærði hafði falsað nafn þess manns sem framselj- anda á tékkann og síðan framselt hann með eigin nafni. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar““. Ákærði hefur skýlaust játað fyrir dómi að hafa hinn 20. október sl. selt í Búnaðarbanka Íslands, aðalbanka, Reykjavík, tékka að fjárhæð kr. 17.804,90, útgefinn 12. október si. af Byggðaverki hf. til Gunnlaugs Þórs Briem á reikning nr. 769 í Iðnaðarbankanum í Hafnarfirði, en ákærði hafði þá falsað nafn fyrrnefnds Gunnlaugs Þórs Briem sem framseljanda á tékk- ann. Ákærði framseldi síðan tékkann í eigin nafni í bankanum. Hefur ákærði með atferli þessu orðið brotlegur við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Samkvæmt sakavottorði hefur ákærði sætt refsingum sem hér segir: 1985 29/8 Sakadómur Rvík. Nr. 2388. Sátt: 5.000 kr. sekt f. brot g. 49. og 50. gr. umfi. 1987 6/5 Sakadómur Rvík. Nr. 402. Dómur: Fangelsi 4 mán., skb. 3 ár, f. brot g. 1. mgr. 155. gr. og 244. gr. alm. hgl. 1987 25/9 Sakadómur Rvík. Nr. 518. Dómur: Fangelsi 6 mán., skb. 3 ár, f. brot g. 1. mgr. 155. gr. og 244. gr. alm. hgl. Dómur frá 6.5. '87 dæmdur með. 1988 18/3 Sakadómur Rvík. Nr. 177. Dómur: Fangelsi 8 mán., skb. 3 ár, hegningarauki, f. brot g. 1. mgr. 155. gr. alm. hgl. 1988 6/10 Sakadómur Rvík. Nr. 518. Dómur: Fangelsi 9 mán. f. brot g. 248. gr. alm. hgl. Dómur frá 18.3. '88 dæmdur með. 1988 16/12 Sakadómur Rvík. Nr. 678. Dómur: Fangelsi 3 mán., hegning- arauki f. brot g. 1. mgr. 155. og 248. gr. alm. hgl. 1989 9/3 Sakadómur Rvík. Nr. 100. Dómur: Fangelsi 6 mán., hegning- arauki, f. brot g. 1. mgr. 155., 244. og 248. gr. alm. hgl. Þann 19. júlí 1989 var ákærða veitt skilorðsbundin reynslulausn á 270 daga eftirstöðvum refsinga samkvæmt dómunum frá 6. októ- ber 1988, 16. desember 1988 og 9. mars 1989. Ákærði hefur unnið sér til refsingar samkvæmt i. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga, en hann hefur með háttsemi þeirri, sem um ræðir í ákæru 1605 þessari, rofið skilyrði framangreindrar reynslulausnar. Ber nú samkvæmt 1. mgr. 42. gr. almennra hegningarlaga og reglum 60. gr. sömu laga að ákveða ákærða refsingu í einu lagi fyrir brot það, sem nú er dæmt um, svo og með hliðsjón af refsivist þeirri, sem ákærða var veitt reynslulausn á og Ólokið er. Þykir refsing ákærða samkvæmt framansögðu og með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga hæfilega ákveðin fangelsi 10 mánuði. Með vísan til sakaferils ákærða þykir eigi fært að skilorðsbinda refsinguna. Gunnlaugur Þór Briem, kt. 271269-3079, Laugateigi 19, Reykjavík, hefur krafist þess, að ákærði greiði sér í skaðabætur fjárhæð ofangreinds tékka, kr. 17.804,90, auk vaxta frá söludegi hans, 20.október 1989, til greiðslu- dags. Ákærði gerir engar athugasemdir vegna kröfu þessarar. Einungis hefur verið lagt fram í máli þessu ljósrit umrædds tékka. Þykir þar af leiðandi eigi unnt að taka kröfuna til greina, og er henni vísað frá sakadóminum ex officio. Að lokum ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Björgvin Þór Ríkharðsson, sæti fangelsi 10 mánuði. Skaðabótakröfu Gunnlaugs Þórs Briem, kt. 271269-3079, Laugateigi 19, Reykjavík, er vísað frá dómi. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 1606 Þriðjudaginn 11. desember 1990. Nr. 145/1989. Sjóvá-Almennar tryggingar hf. (Guðmundur Pétursson hrl.) gegn Sesselju Henningsdóttur (Björgvin Þorsteinsson hrl.). Vátrygging. Bifreiðar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Bjarni K. Bjarnason, Hjörtur Torfason, Hrafn Bragason og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 21. apríl 1988. Hann krefst sýknu af kröfum stefndu og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Af hálfu áfrýjanda er því lýst yfir, að vátryggingarfélögin Almennar tryggingar hf. og Sjóvátryggingafélag Íslands hf. hafi sameinast undir nýju nafni áfrýjanda, sem hafi tekið við skuld- bindingum beggja félaganna. Fyrir Hæstarétti greinir aðila ekki á um málsatvik, eins og þau eru rakin í héraðsdómi. Samkvæmt ákvæði 17. gr., sbr. 3. gr. laga nr. 20/1954 um vá- tryggingarsamninga var áfrýjanda heimilt að veita stefndu rýmri frest til greiðslu fyrsta iðgjalds en miðað er við í 14. og í5. gr. laganna. Samkvæmt vátryggingarskilmálunum, sem frá áfrýjanda voru komnir, bar áfrýjanda að ítreka við stefndu greiðslukröfu sína, áður en til þess kæmi, að ábyrgð félagsins lyki. Ágreiningslaust er, að þetta var ekki gert. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Ekki er ágreiningur um fjárhæð eða vexti af kröfu stefndu. Eftir þessum úrslitum verður áfrýjandi dæmdur til að greiða stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði segir. 1607 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., greiði stefndu, Sesselju Henningsdóttur, 120.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. febrúar 1989. Mál þetta, sem dómtekið var 18. janúar sl., höfðaði Björgvin Þorsteins- son hrl., Lágmúla 7, Reykjavík, f.h. Sesselju Henningsdóttur, nnr. 7501- 1873, Bollagörðum 37, Seltjarnarnesi, gegn Almennum tryggingum hf., nnr. 0267-3363, Síðumúla 39, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða stefnanda kr. 455.580 með 51,6%0 dráttarvöxtum frá 24. janúar 1988 til 1. mars 1988, en með 45,6% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. maí 1988, en 44,4% dráttarvöxtum frá þeim degi til Í. júlí 1988, en 52,8% dráttar- vöxtum frá þeim degi til 1. ágúst 1988, en 56,4% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. sept. 1988, en 49,2% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. okt. 1988, en 33,6% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. nóv. 1988, en 27,6% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. des. 1988, en 24% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. jan. 1989, en 21,6% dráttarvöxtum frá þeim degi til 18. janúar 1989, en með hæstu lögleyfðu dráttarvöxtum skv. 1. nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ. Stefndi krefst sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar að mati dómsins. Leitað hefur verið um sáttir í málinu án árangurs. Málavextir, málsástæður og lagarök stefnanda. Sunnudaginn 10. janúar 1988 ók Sigríður Björg Halldórsdóttir, dóttir stefnanda, bifreiðinni G-25146 af gerðinni Toyota Corolla Hatchback, árgerð 1988, norður Norðurströnd á Seltjarnarnesi. Sigríður Björg missti stjórn á bifreiðinni með þeim afleiðingum, að bifreiðin fór út af akbraut- inni, skall á strætisvagnaskýli og gjörónýttist. Stefnandi, sem er eigandi bifreiðarinnar, kveðst hafa húftryggt hana hjá stefnda í lok september- mánaðar 1987. Vátryggingariðgjaldið var ógreitt, þegar slysið varð, og hefur stefndi haldið því fram, að ábyrgð félagsins væri fallin niður af þeim sökum, og hefur synjað um greiðslu vátryggingarfjárhæðarinnar. Stefndi (sic) byggir kröfur sínar á því, að bindandi séu fyrir stefnda ákvæði vátryggingarskilmála um brottfall ábyrgðar. Í 6. gr. skilmálanna segi, að sé iðgjald ekki greitt eftir fyrstu kröfu um greiðslu, sendi félagið 1608 ítrekun, og að sé iðgjaldið ekki greitt innan 14 daga frá ítrekun, þá sé ábyrgð félagsins lokið. Engin ítrekun um greiðslu hafi verið send af félags- ins hálfu, og telur stefnandi því, að ábyrgð stefnda sé í fullu gildi, þar sem ákvæði laga um vátryggingarsamninga nr. 20/1954, 12. - 17. gr., víki fyrir ákvæðum vátryggingarsamningsins, sbr. 3. gr. 1. nr. 20/1954. Málsástæður og lagarök stefnda. Aldrei hafi verið greitt neitt vátryggingariðgjald. Í 5. gr. vátryggingarskii- málanna segi, að vátryggingin gangi í gildi, þegar félagið hafi samþykkt vátryggingarbeiðnina, og Í upphafi 6. gr. vátryggingarskilmálanna segi, að fyrsta iðgjald falli í gjalddaga, þegar ábyrgð félagsins hefjist. Ábyrgð stefnda hafi hafist í septemberlok 1987, sama dag og samningur aðila hafi tekið gildi. Þessi ákvæði í vátryggingarskírteini séu algjörlega í samræmi við 11. gr. 1. nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga. Samkvæmt 1. mgr. 12. gr. 1. nr. 20/1954 falli iðgjald í gjalddaga, um leið og samning- urinn sé gerður, enda sé ekki um annan gjalddaga samið. Í þessu tilviki hafi ekki verið samið um annan gjalddaga. Í 15. gr. 1. nr. 20/1954 komi skýrt fram, að ef 3 mánuðir séu liðnir, frá því að greiðslu iðgjalds var krafist, þá sé samningurinn í heild úr gildi fallinn uppsagnarlaust. Það sé þannig alveg ljóst, að ábyrgð félagsins ljúki, um leið og greiðslufall verði, og félagið svari því ekki til vátryggingar- atburða, sem gerist, eftir að svo er komið. Vátryggingartaki hafi möguleika á því að varna því, að samningurinn falli endanlega niður, með því að greiða iðgjaldið. Þá byrji ný ábyrgð félagsins gagnvart því tjóni, sem verði, eftir að iðgjaldið hafi verið greitt. En vátryggingartaki geti ekki neytt þessa úrræðis, þegar samningurinn sé fallinn úr gildi skv. 15. gr. Samningi aðila og ábyrgð stefnda hafi lokið í desember, því að þá hafi verið liðnir 3 mánuðir, frá því að tryggingin var tekin og fyrsta iðgjald féll í gjalddaga. Um frekari rökstuðning af hálfu stefnda er vísað til Hrd. 1972, bls. 1020, og Hrd. 1980, bls. 713. Jafnframt er bent á greinargerðina með frumvarpi til laga um vátryggingarsamninga, sem síðar var samþykkt sem lög nr. 20/1954. En samkvæmt skýringum við 15. gr. frumvarpsins sé það augljóst, að tjónþoli eigi engan rétt til tjónbóta frá vátryggingarfélagi, þegar 3 mánuðir frá upphafi samningstímabils séu liðnir án greiðslu iðgjalds. Loks er á það bent, að það myndi almennt vera talið óheiðarlegt af trygg- ingartaka með vísun til samningalaga að ætlast til þess að fá greiddar bætur, án þess að iðgjald sé látið í té mánuðum saman. Niðurstaða. Það er óumdeilt, að í lok september 1987 hafi komist á samningur á milli málsaðila um húftryggingu stefnda á bifreið stefnanda, G-25146, og 1609 að um samning aðila hafi gilt vátryggingarskilmálar þeir, sem lagðir hafa verið fram sem dskj. 3. Þá er bifreiðin eyðilagðist 10. janúar 1988, hafði stefnandi aldrei greitt neitt iðgjald vegna þessarar tryggingar og stefndi aldrei sent stefnanda ítrekun á kröfu um greiðslu iðgjalds, sbr. 6. gr. vá- tryggingarskilmálanna. Ákvæði 15. gr. 1. nr. 20/1954, sem stefndi byggir kröfu sína á, eru frá- víkjanleg skv. 3. gr. laganna. Í 6. gr. tryggingarskilmálanna á dskj. 3 er fjallað um gjalddaga og vanskil á iðgjaldi. Samkvæmt þessari grein er það skilyrði fyrir lausn stefnda undan ábyrgð vegna vanskila stefnanda, að stefndi sendi stefnanda ítrekun á kröfu um greiðslu iðgjalds. Það gerði stefndi ekki. Ekki sagði stefndi heldur tryggingunni upp skv. $. gr. trygg- ingarskilmálanna, og verður því að telja, að vátryggingarsamningur aðila hafi verið í gildi, er tjónið varð, og ábyrgð stefnda virk. Ber því að taka kröfu stefnanda, sem ekki er tölulega vefengd, til greina, enda verður ekki á þá skoðun stefnda fallist, að það sé óheiðarlegt af stefnanda að halda upp á stefnda samningi með skilmálum sömdum af stefnda. Stefnda ber að greiða stefnanda hina tildæmdu fjárhæð með vöxtum, eins og krafist var, enda var vaxtakröfu stefnanda ekki sérstaklega mót- mælt. Samkvæmt 177. gr. l. nr. 85/1936 ber að dæma stefnda til þess að greiða stefnanda málskostnað, sem ákveðst kr. 93.000, þar með talinn söluskattur. Uppkvaðning dómsins hefur dregist nokkuð vegna mikilla anna dómar- ans, sem var Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Dómsorð: Stefndi, Almennar tryggingar hf., greiði stefnanda, Sesselju Henn- ingsdóttur, kr. 455.580 með 51,6% dráttarvöxtum frá 24. janúar 1988 til 1. mars 1988, en með 45,6%0 dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. maí 1988, en 44,4% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. júlí 1988, en 52,800 dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. ágúst 1988, en 56,4% dráttar- vöxtum frá þeim degi til 1. sept. 1988, en 49,2% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. okt. 1988, en 33,6% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. nóv. 1988, en 27,6% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. des. 1988, en 24% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. jan. 1989, en 21,6% dráttar- vöxtum frá þeim degi til 18. janúar 1989, en með dráttarvöxtum skv. 1. nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 93.000 í málskostn- að, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1610 Þriðjudaginn 11. desember 1990. Nr. 206/1990. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Atla Steinari Bjarnasyni (Kristján Stefánsson hdl.). Líkamsárás. Þjófnaður. Brot gegn valdstjórninni. Tékkafals. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason, Hrafn Bragason og Þór Vilhjálmsson. Máli þessu var að ósk ákærða áfrýjað til Hæstaréttar með stefnu 20. mars sl. og jafnframt af hálfu ákæruvaldsins til þyngingar á refsingu, en af þess hálfu er að öðru leyti krafist staðfestingar héraðsdóms, að því er varðar ákærða. Af hálfu ákærða er þess krafist, að hann verði sýknaður af Í., 2. og 4. lið ákæru 9. október 1989, en að öðru leyti dæmdur í vægustu refsingu, sem lög leyfa. Þess er krafist, að gæsluvarðhald, samtals 11 dagar, komi til frádráttar refsingu. 1. Ákæra 9. október 1989. 1. og 2. liður. Sannað er með framburði ákærða sjálfs og vitn- anna Valgeirs Magnússonar og Gunnars Sigurjónssonar, að ákærði veitti þeim áverka þá, sem lýst er í ákæru. Þar er brot hans réttilega heimfært til 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981. Frásagnir vitnanna og ákærða eru ósamhljóða. Halda vitnin því fram, að ákærði hafi ráðist á þá að tilefnislausu. Ákærði hefur frá því strax eftir atburðinn haldið því fram, að vitnin hafi hlotið áverkana í átökum, sem þeir hafi átt upptökin að. Ákærði var færður í læknisskoðun sömu nótt og atvik þessi gerðust. Í læknisvottorði Rögnvalds Þorleifssonar segir, að líkamsskoðun hafi leitt í ljós: „Á hvirfli sjúkl. var blóðrisa marblettur ca. 2x2-3 cm að þver- máli. Tveir skurðir hvor um sig u.þ.b. 1 em að lengd á hægri auga- brúninni. Sárbarmarnir voru sléttir, en sárin virtust ekki vera eftir l6l1 eggjárn. Sárin voru fremur grunn og náðu niður í leðurhúðina. Blæðing og blámi var neðan við sárin. Framan á hægra viðbeini var blár marblettur ca. 2 cm í þvermál. Þroti og eymsli var á hægra handarbaki, einkanlega á hnúum löngutangar og baugfingurs. Framan á vinstra hnénu var blóðrisa blettur 2x4 cm í þvermál. Framan á vinstra lærinu nokkuð ofan við hnéð var blár marblettur ca. 2x3 cm að stærð. Framan á hægra lærinu var marblettur 1x2 cm að stærð og brúnleitur. Hann virtist ekki vera nýlegur. Aftan á báðum kálfunum voru blóðrisa rispur. Á vinstri kálfanum var fleiðurbletturinn ca. 2 cm í þvermál og aftan á hægri kálfanum var fleiðrið 1x3 cm að stærð.““ Ákærði segist hafa fengið áverka þessa í viðureign við vitnin. Vitnið Valgeir segir, að ákærði hafi haft þessa áverka, þegar hann kom til þeirra, en vitnið Gunnar man ekki eftir því. Samkvæmt gögnum málsins voru ákærði og vitnin ölvaðir. Hafa vitnin borið, að þeir hafi, þegar atburðir þessir gerðust, verið búnir að vera meira eða minna undir áfengisáhrifum um langan tíma. Aðrir eru ekki til frásagnar um viðskipti ákærða og vitnanna. Skoðun lögreglu á vettvangi bendir til átaka. Nákvæm rannsókn á ferðum ákærða fyrr um kvöldið hefur ekki farið fram. Atvik eru þó upplýst í þeim mæli, að ljóst er, að 12. gr. almennra hegningarlaga á ekki við. Sam- kvæmt 108. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála ber að miða við þá frásögn ákærða, að hann og vitnin hafi lent í átökum, og við refslákvörðun vegna þessara brota að hafa hliðsjón af 3. mgr. 218. gr. a almennra hegningarlaga. 3. og 4. liður. Fallast ber á sakarmat héraðsdóms og færslu brots til refsilákvæða, að því er þessa liði varðar. 11. Ákæra 31. október 1989. Með skírskotun til raka hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, að því er ákærða varðar. Ill. Vitnið Gunnar Sigurjónsson bar mikla og alvarlega áverka eftir átökin við ákærða. Ákærði hótaði lögreglumönnum þeim, sem hugðust handtaka hann, að verjast með hnífi. Með tilvísun til þessara alvarlegu brota og sakaferils ákærða, sem rakinn er í 1612 héraðsdómi, ber að staðfesta ákvæði hans um refsingu, þótt tekið sé tillit til þeirra sjónarmiða, sem um getur í Í. kafla hér að framan. Einnig ber að staðfesta, að 11 daga gæsluvarðhald komi til frá- dráttar dæmdri refsingu svo og ákvæði dómsins um sakarkostnað. Með vísan til 1. mgr. 147. gr. laga nr. 74/1974 kemur skaðabóta- krafa sú, sem höfð var uppi í héraði, ekki til álita. Dæma ber ákærða til að greiða áfrýjunarkostnað sakarinnar, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Niðurstaða hins áfrýjaða dóms á að vera óröskuð, að því er varðar ákærða, Atla Steinar Bjarnason. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 40.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Kristjáns Stefánssonar héraðsdómslögmanns, 40.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 24. janúar 1990. Ár 1990, miðvikudaginn 24. janúar, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Guðjóni St. Marteinssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 34-35/1990: Ákæruvaldið gegn Atla Steinari Bjarnasyni og X, sem dómtekið var 19. þ.m. Málið er höfðað með tveimur ákæruskjölum, dagsettum 9. og 31.október 1989. I. Ákæra, dagsett 9. október 1989. Með þessu ákæruskjali er málið höfðað á hendur Atla Steinari syni, fæddum 6. janúar 1958, nú til heimilis að Suðurlandsbraut 12, Reykjavík, „fyrir eftirgreind brot gegn almennum hegningarlögum, framin í Reykjavík aðfaranótt sunnudagsins 26. mars 1989: 1) Fyrir líkamsárás með því að hafa, í risíbúð að Hverfisgötu 86, ráðist á Valgeir Magnússon, fæddan 1. maí 1947, og slegið til hans með hefli, en Valgeir bar fyrir sig vinstri hönd og hlaut við það þverlægan skurð, um það bil 5 sm langan, lófa megin á vinstri úlnlið, sem náði niður í eina af beygisinum úlnliðarins. 2) Fyrir líkamsárás með því að hafa, stuttu síðar fyrir utan sama hús, ráðist á Gunnar Sigurjónsson, fæddan 1. febrúar 1956, og slegið hann og sparkað í hann með þeim afleiðingum, að hann missti meðvitund, nef- og CIlUUI Álið ÞLEIildil Bjarna- 1613 kinnbeinsbrotnaði hægra megin, hlaut um 4 sm skurð yfir hægra kinnbeini, um '“ sm grunnt sár á vinstri kinn, um 1 sm þverlæga rifu í gegnum hægri nasavæng, blæðingu inn í hægri kinnbeinsholu og bólguhellu og 2 sm langt sár aftan við vinstra eyra. 3. Fyrir þjófnað með því að hafa, er ákærði hljóp frá nefndu húsi áleiðis til miðborgarinnar, brotist inn í söluturninn Óðinstorsg, Óðinsgötu 5, og stolið þar einum vindlingapakka, eldspýtum og flatningshniíf. 4. Fyrir brot gegn valdstjórninni með því að ráðast skömmu síðar að lögreglumönnum, er hugðust handtaka ákærða við hús Menntaskólans í Reykjavík við Lækjargötu, vopnaðan flatningshnífnum, og margsinnis hótað að stinga lögreglumennina á hol, ef þeir kæmu nærri honum. Teljast liðir 1 og 2 varða við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20, 1981, liður 3 við 244. gr. hegningarlag- anna og liður 4 við 106. gr. þeirra laga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar auk skaðabóta“. 11. Ákæra, dagsett 31. október 1989. Með þessu ákæruskjali er málið höfðað á hendur Atla Steinari Bjarna- syni og X,... „fyrir skjalafals með því að hafa, í byrjun júní 1989, afhent Flugleiðum í Reykjavík sem greiðslu fyrir tvo farseðla fyrir ákærðu til Kaupmannahafnar tvo falsaða víxla, hvorn að fjárhæð kr. 14.190, útgefna 8. júní 1989, með gjalddaga 10. ágúst 1989, annan samþykktan af ákærða Atla Steinari til greiðslu í Landsbanka Íslands, Reykjavík, en hinn af ákærðu X til greiðslu á sama stað, en á víxlana hafði ákærða X falsað nafnritun Bjarni V. Ólafsson sem útgefanda og framseljanda. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmd til refsingar og til greiðslu sakar- kostnaðar auk skaðabóta, verði þeirrra krafist“. Málsatvik. Ákæra, dagsett 9. október 1989. Lögreglan handtók ákærða við Menntaskólann í Reykjavík aðfaranótt 26. mars 1989, eftir að tilkynning hafði borist lögreglu um rúðubrot og innbrot í verslun við Óðinstorg. Lögregla fór á vettvang og elti ákærða af staðnum áleiðis að Menntaskólanm í Reykjavík, þar sem ákærði var að lokum handtekinn. Ákærði greindi lögreglunni frá því, að hann hefði fyrr um kvöldið lent í átökum við þá Gunnar Sigurjónsson og Valgeir Magnús- son að Hverfisgötu 86 þá um nóttina, og greindi ákærði lögreglu frá því, 1614 að hann væri hræddur um að hafa banað Gunnari, svo illa hefði Gunnar verið leikinn eftir ákærða. Valgeir Magnússon og Gunnar Sigurjónsson komu á lögreglustöðina þessa sömu nótt og voru fluttir á slysadeild Borgarspítala til skoðunar. Lög- regla hélt síðan að Hverfisgötu 86 og kannaði vettvang. Verða nú reifaðir málavextir varðandi hvern ákærulið fyrir sig. 1) Valgeir Magnússon var yfirheyrður hjá lögreglunni 26. mars 1989. Valgeir kvaðst hafa verið staddur að Hverfisgötu 86 aðfaranótt 26. mars sl. ásamt Gunnari Sigurjónssyni og ákærða. Valgeir kvað ákærða hafa komið á staðinn illa útleikinn og að sögn Valgeirs auðséð, að ákærði hafði lent í átökum, þar sem hann hefði verið bólginn og blóðugur í framan. Valgeir kvað ákærða hafa farið að þrífa eldavélina í eldhúsinu, og kvaðst Valgeir þá hafa verið staddur við eldhúsvaskinn og þar verið að fá sér vatn að drekka. Valgeir kvaðst hafa snúið baki í ákærða. Valgeir kvaðst síðan hafa fundið það á sér, að ákærði hefði ætlað að lemja sig í höfuðið með hefli, og kvaðst Valgeir hafa snúið sér snöggt við og þá borið fyrir sig hand- legginn. Valgeir kvað ákærða hafa lamið sig með heflinum og höggið komið á handlegg Valgeirs og við það myndast töluvert djúpur skurður skammt ofan við úlnlið. Valgeir kvað ákærða hafa hlaupið út úr íbúðinni strax eftir þetta. Valgeir kvað Gunnar Sigurjónsson hafa verið vitni að þessu. Valgeir var enn yfirheyrður hjá lögreglunni 5. mars sl. og bar þá á sömu lund varðandi árás ákærða á sig, þar sem Valgeir kvaðst hafa staðið við eldhúsvaskinn, og kvaðst Valgeir hafa borið fyrir sig vinstri handlegg, en ákærði veitti Valgeiri högg á handlegginn með hefli, og við það myndaðist skurður. Vitnið Valgeir Magnússon var yfirheyrt hér fyrir dóminum 15. desember sl. og staðfesti þá lögregluskýrslur þær, er raktar voru hér að framan. Valgeir bar efnislega á sama veg og áður um aðdraganda árásarinnar, og kvaðst Valgeir hafa skynjað það, að einhver væri fyrir aftan sig, Valgeir kvaðst líklega hafa skynjað þetta, þar sem marrað hafi í gólffjölum. Vitnið Valgeir var enn yfirheyrt fyrir dóminum 19. janúar sl, og bar efnislega á sama veg og fyrr. Valgeir kvað Gunnar Sigurjónsson hafa veitt aðstoð við að binda um sár það, er ákærði hafði veitt Valgeiri á vinstri handlegg, áður en Gunnar Sigurjónsson elti ákærða út úr íbúðinni. Valgeir kvaðst hafa skoðað hefilinn, er ákærði notaði við árásina, strax eftir að árásin var yfirstaðin, og að vel kunni að vera, að farið hafi verið með hefil- inn inn í norðausturherbergi íbúðarinnar, en Valgeir kvaðst hvorki hafa tekið þátt í átökum í því herbergi né heldur hafa orðið var við átök þar. Gunnar Sigurjónsson var yfirheyrður hjá lögreglunni 26. mars sl, Gunnar kvaðst hafa verið staddur í sófa (sic) í stofu íbúðarinnar gegnt eldhúsdyrun- 1615 um, er Valgeir Magnússon hafi haldið fram í eldhús. Gunnar kvaðst skyndi- lega hafa veitt því athygli, að ákærði hafði hefil í hendi og reiddi hann til höggs gagnvart (sic) Valgeiri. Gunnar kvað ákærða hafa slegið til Valgeirs, sem hefði borið fyrir sig höndina og við það hlotið skurð á hand- legginn. Gunnar kvað ákærða hafa haldið rakleitt út úr íbúðinni eftir þetta. Gunnar kvaðst ekki hafa heyrt nokkur illindi milli ákærða og Valgeirs frammi í eldhúsi, og því hafi árás ákærða verið tilefnislaus. Vitnið Gunnar Sigurjónsson var yfirheyrt hér fyrir dóminum 8. þ.m. og staðfesti þá skýrslu þá, er rakin var að framan. Gunnar kvað Valgeir Magnússon hafa verið staddan í eldhúsdyrunum, er ákærði veittist aftan að Valgeiri og reiddi hefilinn til höggs með þeim afleiðingum, er áður er lýst. Gunnar kvað ákærða hafa hraðað sér út úr íbúðinni, en Gunnar kvaðst hafa aðstoðað Valgeir við að binda um sárið á handlegg Valgeirs. Ákærði hefur bæði hjá lögreglu og fyrir dómi viðurkennt að hafa lent í átökum við þá Valgeir Magnússon og Gunnar Sigurjónsson að Hverfis- götu 86 aðfaranótt 26. mars sl., og taldi ákærði Valgeir Magnússon líklega hafa hlotið skurðinn á handleggnum í þeim átökum. Verður nú rakinn framburður ákærða. Ákærði var fyrst yfirheyrður hjá lögreglunni 26. mars sl. Ákærði kvaðst hafa komið í íbúðina um miðnæturleytið og þá hafa gengið til svefns í innra herbergi íbúðarinnar. Ákærði kvaðst hafa vaknað við það, að ráðist hafi verið á sig og sparkað í sig, og kvað ákærði Gunnar Sigurjónsson hafa verið þar að verki. Ákærði kvaðst hafa reynt að verja sig, en skyndilega hefði einhver komið með hefil og lamið í höfuð ákærða, sem við það hefði vankast. Ákærði kvaðst hafa risið á fætur og þá náð að slá Valgeir Magnússon niður og sparka í húsráðandann, Sigurjón Hafnfjörð Siggeirs- son. Ákærði kvaðst síðan hafa hlaupið eða „rúllað““ niður stigann á leið sinni út úr íbúðinni, en Gunnar Sigurjónsson hefði elt ákærða og þeir haldið áfram átökum fyrir utan húsið, og hefðu átökin endað þannig, að ákærði hefði gengið þannig frá Gunnari, að ákærði kvaðst hafa haldið sig hafa drepið Gunnar. Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglunni 7. apríl sl. og bar þá efnislega á sama veg og fyrr varðandi upphaf átakanna. Ákærði kvað átökin hafa borist fram í eldhús, þar sem þeir Valgeir og Gunnar hefðu veitt ákærða þung högg víðs vegar um skrokkinn. Ákærði var yfirheyrður fyrir dóminum 13. nóvember sl. Ákærði bar nú á þann veg, að Gunnar Sigurjónsson hefði vakið ákærða með því að sparka í síðu ákærða, og kvað ákærði átök hafa byrjað milli þeirra Gunnars inni í svefnherberginu, en átökin síðan borist fram í eldhús, og þar hefði Valgeir Magnússon blandað sér í átökin. Ákærði kvað atburðina hafa gerst hratt og því ekki muna vel, hvað gerðist, en þó muna að hafa orðið undir í átök- 1616 unum. Ákærði kvaðst hafa hlotið högg, þar sem hann lá, og hafi þeir Valgeir og Gunnar sparkað í ákærða. Ákærði kvaðst ekki muna eftir að hafa gripið til hefils í átökunum við Valgeir og ekki muna, hvar í átökunum Valgeir fékk áverka þann, er í ákæru greinir. Ákærði kvaðst hafa yfirgefið húsið, er hann raknaði úr rotinu, en Gunnar hefði elt sig út. Ákærði vísaði á bug framburði þeirra Gunnars Sigurjónssonar og Valgeirs Magnússonar varðandi upphaf átakanna. Ákærði var yfirheyrður fyrir dóminum 15. desember sl. Ákærði bar nú að hafa vaknað við það, að verið hafi verið (sic) að þukla sig. Ákærði kvaðst ekki hafa áttað sig á því, hvort um hafi verið að ræða kynferðislega áreitni eða hvort verið hafi verið (sic) að leita að fjármunum á ákærða. Ákærði kvað síðan hafa verið sparkað í sig og þá hafist átökin milli sín og Gunnars. Ákærði kvað nú Valgeir Magnússon hafa blandað sér í átökin inni í svefniherberginu og átökin síðan borist fram í stofu íbúðarinnar. Ákærði hefur staðfest fyrir dóminum lögregluskýrslur þær, er hann gaf undir frumrannsókn málsins. Sigurjón Hafnfjörð Siggeirsson, húsráðandi að Hverfisgötu 86, var yfir- heyrður hjá lögreglunni 4. apríl sl. Sigurjón kvaðst ekki hafa verið vitni að því, er átti sér stað aðfaranótt 26. mars sl. Sigurjón kvað ákærða hafa „..,,hann var búinn að vera þarna einhverja stund og var kolvitlaus og æddi um eins og grenjandi ljón. Ég man eftir því, að ég átti í erfiðleikum með að sofa, þar sem Atli Steinar var með svo mikil læti““. Sigurjón kvaðst ekki hafa lent í neinum átökum við ákærða þessa nótt og ákærði ekki heldur ráðist á sig. 2) Hér að framan hefur verið rakinn framburður ákærða og vitnanna Valgeirs Magnússonar og Gunnars Sigurjónssonar um upphaf átakanna milli þeirra aðfaranótt 26. mars sl., en nú verður rakinn framburður þeirra um atburðarás, eftir að ákærði yfirgaf íbúðina. Gunnar Sigurjónsson bar hjá lögreglunni 26. mars sl., að eftir að ákærði hefði veitt Valgeiri skurð á handlegg og þeir Valgeir höfðu búið um sárið, þá hefði byrjað grjótkast í glugga hússins, og kvað Gunnar sér strax hafa dottið í hug, að ákærði ætti þar hlut að máli. Gunnar kvaðst því hafa farið út til að athuga málið. Gunnar kvað ákærða hafa ráðist að sér og fellt, er Gunnar var staddur í húsasundi við húsið. Gunnar kvaðst hafa séð, að ákærði hélt á einhverju, en ekki séð, hvað það var. Gunnar kvað ákærða stöðugt hafa reynt að veita sér áverka á maga eða á brjóst, en Gunnar kvaðst hafa reynt að verjast af öllum mætti. Gunnar kvaðst ekki hafa náð að standa upp, eftir að ákærði felldi hann, og kvaðst Gunnar því hafa varist liggjandi. Gunnar kvað ákærða hafa slegið sig, sparkað í sig og reynt að stinga með einhverju, sem Gunnar sá ekki, hvað var. 1617 Gunnar kvað Valgeir hafa komið þar að skömmu síðar og ákærði þá hlaupið á brott. Gunnar kvað Valgeir hafa aðstoðað sig við að komast á lögreglustöðina og þeir síðan verið fluttir á slysadeildina. Vitnið Gunnar Sigurjónsson var yfirheyrt fyrir dóminum 8. janúar sl. og staðfesti þá lögregluskýrslu þá, er rakin var að framan. Gunnar kvaðst hafa bundið um sár Valgeirs eftir árás ákærða, sbr. 1) hér að framan. Gunnar ber efnislega á sama veg og rakið hefur verið um aðdraganda þess, að hann hélt út úr íbúðinni á eftir ákærða. Gunnar kvaðst hafa fengið högg eða spark í brjóstkassann, er hann kom fyrir húshornið. Gunnar kvaðst hafa fallið við og ákærði þá veitt sér högg liggjandi og við það notað bæði hendur og fætur. Þá kvað Gunnar ákærða hafa skorið sig með einhverju áhaldi, en ekki hafa séð, hvað það var, en telja, að ákærði hafi notað dúkahniíf, eftir að sér hefði verið sýndur dúkahnífur undir rannsókn málsins, en lögreglan hafði fundið blóðugan dúkahniíf á vettvangi. Gunnar kvaðst hafa fallið strax í jörðina og enga áverka hafa veitt ákærða, en fyrst og fremst hafa reynt að verjast árásum hans. Valgeir Magnússon var yfirheyrður hjá lögreglunni 26. mars sl. og bar þá efnislega á sama veg og Gunnar Sigurjónsson um aðdraganda þess, að Gunnar hélt út úr íbúðinni. Valgeir kvaðst hafa heyrt einhver óp, er Valgeir hafði lokið við að vefja tusku um sár það, er Valgeir kvað ákærða hafa veitt sér á handlegg. Valgeir kvaðst hafa talið ákærða vera að lemja Gunnar og þá haldið út í því skyni að aðstoða Gunnar. Valgeir kvaðst hafa komið að Gunnari liggjandi í blóði sínu á gangstéttinni fyrir framan húsið. Valgeir taldi Gunnar nánast meðvitundarlausan, er hann kom að honum. Valgeir aðstoðaði Gunnar síðan á lögreglustöðina, og hefðu þeir síðan verið fluttir á slysadeildina. Valgeir Magnússon bar hjá lögreglunni 5. mars sl. að hafa séð til ákærða kasta steinum í húsið og að hafa séð ákærða ráðast á Gunnar norðan við húsið. Vitnið Valgeir Magnússon var yfirheyrt hér fyrir dóminum 15. desember sl. og bar þá efnislega á sama veg og hjá lögreglu og staðfesti skýrslur sínar. Valgeir kvaðst hafa hraðað sér út úr íbúðinni, eftir að hafa séð ákærða og Gunnar eiga í átökum, og ákærði þá hlaupið í burtu. Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglunni 26. mars sl., svo sem rakið var að framan. Ákærði kvaðst hafa tekist á við Gunnar Sigurjónsson fyrir utan húsið, eftir að Gunnar elti ákærða út úr húsinu. Ákærði kvaðst hafa gengið þannig frá Gunnari, að hann hélt sig hafa drepið hann. Ákærði kvað hafa runnið á sig æði og hann haldið sig hafa drepið Gunnar, því að hann hefði legið þannig hreyfingarlaus. Ákærði kvað Gunnar hafa ráðist á sig, eftir að hafa komið hlaupandi eftir sér niður stigann, og kvaðst ákærði hafa haft Gunnar undir og kýlt hann þá vel, svo að Gunnar hefði legið. 102 1618 Ákærði bar hjá lögreglunni 7. apríl sl., að átökin við Gunnar fyrir utan húsið hefðu verið mjög hröð og ekki mátt milli sjá, hvor hefði betur. Ákærði kvaðst telja, að áverkar, er Gunnar hlaut, hefðu komið í átökun- um, og kvaðst ákærði hafa beitt jafnt höndum sem fótum í átökunum. Átökunum linnti, er Gunnar lá í valnum með opin augu, og kvaðst ákærði hafa haldið hann látinn og orðið mjög hræddur og hlaupið á brott. Ákærði var yfirheyrður hér fyrir dómi 13. nóvember sl. Ákærði staðfesti þá framburð sinn hjá lögreglu og bar efnislega á sama veg og fyrr um átök- in við Gunnar Sigurjónsson. 3) Ákærði hefur hér fyrir dómi 13. nóvember sl. viðurkennt að hafa framið þessa háttsemi og að hafa eftir átökin við Gunnar Sigurjónsson hlaupið áleiðis upp á Öðinstorg, þar sem ákærði kvaðst hafa brotist inn í söluturninn að Óðinstorgi 5 (sic), þar sem ákærði kvaðst hafa stolið þeim munum, er Í ákærunni greinir. 4) Ákærði bar við lögregluyfirheyrslu 26. mars sl. að hafa eftir inn- brotið, sbr. 3) að framan, hlaupið áleiðis að Menntaskólanum í Reykjavík og þar sveiflað hnífi þeim, er ákærði hafði stolið í innbrotinu, er lögreglan hugðist handtaka ákærða. Ákærði kvaðst síðan hafa hætt því og látið hnif- inn falla á jörðina. Við yfirheyrslu hér fyrir dómi 13. nóvember sl. kvaðst ákærði hafa brugðist við handtökunni á þann hátt, er í ákærunni greinir. Vitnið Einar Ásbjörnsson lögregluþjónn var yfirheyrt hér fyrir dóminum 15. desember sl. Einar kvaðst ásamt Guðjóni Garðarssyni hafa verið sendur að Óðinsgötu 5 aðfaranótt 26. mars sl. vegna innbrots, er þar átti sér stað. Einar kvaðst hafa veitt ákærða eftirför og náð honum á lóð Menntaskólans í Reykjavík, en ákærði þá snúist til varnar og hótað sér með hnífi. Einar kvað ákærða ítrekað (sic) hafa hótað að stinga lögreglumennina, er hugðust handtaka ákærða, ef lögreglan kæmi nærri ákærða. Einar kvað ákærða hafa hótað sér, en ekki hefði komið til átaka við ákærða. Einar kvaðst að lokum hafa getað talað ákærða til og hann þá kastað frá sér hnífnum og verið handtekinn. Vitnið Guðjón Steinar Garðarsson leigubifreiðarstjóri, en fyrrverandi lögregluþjónn, var yfirheyrt fyrir dóminum 15. desember sl. og bar þá efnislega á sama veg og vitnið Einar Ásbjörnsson varðandi eftirför eftir ákærða að lóð Menntaskólans í Reykjavík. Guðjón kvað ákærða hafa hótað sér að stinga sig, er Guðjón hugðist handtaka ákærða ásamt Einari Ásbjörnssyni. Guðjón kvað ákærða ekki hafa ráðist að lögreglunni, heldur haft í hótunum. Ákærði bar fyrir dóminum 15. desember sl. að hafa verið í miklu upp- námi, er handtakan fór fram, og að hafa hótað lögreglunni, svo sem greinir í ákærunni. 1619 Ákæra, dagsett 31. október 1989. Ákærði Atli bar hér fyrir dóminum að hafa ásamt meðákærðu keypt tvo farseðla til Kaupmannahafnar hjá Flugleiðum. Ákærði kvaðst hafa greitt fyrir farseðlana með tveimur víxlum og hvor verið að fjárhæð kr. 14.190, báðir víxlarnir útgefnir 8. júní sl. og báðir með gjalddaga 10. ágúst 1989. Ákærði Atli kvaðst hafa samþykkt annan víxilinn, en meðákærða hinn. Ákærði Atli kvað meðákærðu hafa ætlað að taka að sér að útvega framseljanda á víxlana og í því sambandi reynt að ná til Bjarna V. Ólafs- sonar, en það ekki tekist, og þá ákveðið að rita nafn þess manns á víxlana og meðákærða haft á orði, að. þetta væri í lagi. Ákærða X bar fyrir dóminum 18. desember sl. að hafa ásamt meðákærða keypt farseðla til Kaupmannahafnar fyrir víxlana, svo sem ákært er út af. Ákærða hafði áður viðurkennt þessa háttsemi hjá lögreglu og staðfesti þann framburð. Niðurstöður. Ákæra, dagsett 9. október 1989. 1) Framburður vitnanna Valgeirs Magnússonar og Gunnars Sigurjóns- sonar eru ekki samhljóða um það, hvar Valgeir hafi verið staddur í íbúð- inni, er ákærði veittist að honum. Framburður þeirra er hins vegar á einn veg varðandi það, að engin átök hafi átt sér stað í íbúðinni, áður en ákærði veittist að Valgeiri, og hafa báðir greint frá því, að ákærði hafi reitt hefil til höggs, svo sem ákært er út af. Dómurinn telur, eftir að hafa gengið á vettvang að Hverfisgötu 86, að Gunnar Sigurjónsson hafi verið í þeirri aðstöðu, þar sem hann sat í stofu íbúðarinnar, að hafa getað séð til ákærða og Valgeirs í eldhúsi íbúðarinnar, hvort sem Valgeir hafi verið í dyrunum eða innar í eldhúsinu. Vitnið Gunnar kvaðst hafa setið í stól í stofunni, er ákærði veittist að Valgeiri, og benti Gunnar á stól, er fram kemur á ljósmynd nr. 9, en þaðan er sjónlína inn í eldhúsið. Valgeir Magnússon hefur borið að hafa skoðað hefilinn strax eftir árásina, og vel kunni að vera, að farið hafi verið með hefilinn inn í norðaustur- herbergið eftir það, en ákærði kvað hafa verið ráðist að sér sofandi í því herbergi. Svo sem rakið var, hefur ákærði borið að hafa vaknað við, að sparkað hafi verið í sig, og síðar að hafa vaknað við, að leitað hafi verið á sig, annaðhvort kynferðislega eða til að leita að fjármunum á ákærða. Svo sem rakið var að framan, er framburður ákærða á reiki um nokkur atriði og m.a. það, hvernig hafi verið ráðist að ákærða sofandi og hvar Valgeir hafi hafið afskipti af átökunum. Þá er þess að geta, að ákærði og vitnin Valgeir og Gunnar voru allir undir áhrifum áfengis, er atburðurinn átti sér stað, og hafa þeir Valgeir 1620 og Gunnar borið fyrir dóminum að hafa verið búnir að vera undir nær stöðugum áhrifum áfengis um margra vikna skeið. Sigurjón Hafnfjörð Siggeirsson bar hjá lögreglu, að ákærði hefði verið mjög æstur í skapi, er hann kom á Hverfisgötu 86 aðfaranótt 26. mars sl. og læknisvottorð ber með sér, að ákærði var við læknisskoðunina í mjög slæmu jafnvægi(sic), en skoðunin fór fram eftir atburði næturinnar. Samkvæmt læknisvottorði, dagsettu 29.3. 1989, leiddi skoðun í ljós eftir- farandi: „Skoðun við komuna á slysadeildina leiddi eftirfarandi í ljós: Valgeir virtist allnokkuð ölvaður, en vakandi og vel áttaður (sic). Lófa megin á vi. úlnlið var þverlægur skurður, u.þ.b. 5 em á lengd. Skurðurinn náði niður í eina af beygisinum úlnliðarins (flexor carpi ulnaris), en aðrar sinar voru ekki skaddaðar og ekki taugar. Sárið virtist geta verið eftir eggjárn. Skurðurinn inn í sinina var dreginn saman með einum saum, en sárinu því næst lokað með nokkrum saumum í húðina.“ Þegar allt ofanritað er virt og að virtum gögnum málsins, telur dómurinn sannað, að ákærði hafi framið þá háttsemi, sem ákært er út af í þessum lið ákærunnar. 2) Með framburði vitnanna Valgeirs Magnússonar og Gunnars Sigur- jónssonar telur dómurinn sannað, að Gunnar hafi ekki elt ákærða út úr íbúðinni, strax og ákærði hélt þaðan eftir atlöguna að Valgeiri. Það var fyrst, er ákærði hóf að grýta húsið utan, sem Gunnar hélt út, en hann hafði áður aðstoðað Valgeir við að binda um sár það, er ákærði hafði áður veitt Valgeiri. Með framburði ákærða, sem lýsti hjá lögreglunni átökunum við Gunnar Sigurjónsson og staðfesti þann framburð hér fyrir dómi, telur dómurinn sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þá háttsemi, er hann er hér ákærður út af. Afleiðingar árásarinnar voru þær, sem í ákærunni greinir, en samkvæmt læknisvottorði Gunnars Sigurjónssonar, dagsettu 29. mars sl., leiddi skoðun eftirfarandi í ljós: „„Bólga og mar var á hæ. kinn og út yfir kinnbeinsbogann hæ. megin. Nokkur blæðing var í báðum augnalokum hæ. augans og blæðing undir slímhúð hæ. augans nefmegin. Ca. 4 cm langt sár var yfir hæ. kinnbeini. Sárbarmar voru nokkuð tættir og marðir. Um það bil % cm langt, grunnt sár var á vi. kinninni. Um það bil 1 cm löng þverlæg rifa var í gegnum hæ. nasavænginn, og voru barmar rifunnar ofurlítið tættir. Aftan við vi. eyrað var bólguhella og um það bil 2 cm langt sár með mörðum og tættum köntum. Talsvert blæddi úr báðum nösum við komuna á spítalann og nefið var við þreifingu aumt. Um það bil Í em langt sár með nokkuð tættum börmum var á hnúa hæ. baugfingurs og sýndist geta verið eftir tennur. Ekkert af fyrrgreindum sárum sýnist hafa getað verið eftir eggjárn, miklu 1621 fremur eftir högg.““ Síðan segir í sama vottorði: „„Þessar myndir sýndu brot á hæ. kinnbeini og blæðingu í hæ. kinnbeinsholuna. Háls-, nef- og eyrnalæknir var fenginn til að skoða Gunnar. Hann rétti úr nefbrotinu í deyfingu, en taldi ekki líklegt að gera þyrfti að kinnbeinsbrotinu.““ Háttsemi ákærða í liðum 1) og 2) hér að framan varðar við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20, 1981, svo sem Í ákæru greinir. 3) Sannað er með framburði ákærða, sem studdur er af öðrum gögnum máls þessa, að ákærði hefur gerst sekur um þessa háttsemi, og varðar brot ákærða við 244. gr. almennra hegningarlaga, svo sem í ákærunni greinir. 4) Svo sem vitnin Einar Ásbjörnsson og Guðjón Steinar Garðarsson báru, réðst ákærði ekki að lögreglumönnunum, er þeir hugðust handtaka ákærða við hús Menntaskólans í Reykjavík. Vitnin báru hins vegar að ákærði, sem var vopnaður hnífi, hefði margsinnis hótað að stinga lögreglu- mennina, ef þeir kæmu nærri ákærða. Ákærði er því sýknaður af þeirri háttsemi að hafa ráðist að lögreglumönnunum. Með framburði ákærða, sem vel er studdur öðrum gögnum málsins, telur dómurinn sannað, að ákærði hafi framið þá háttsemi, er honum er gefin að sök með þessum ákærulið, þó með þeirri athugasemd, er að framan var getið. Þessi háttsemi ákærða varðar við 1. mgr. 106. gr. almennra hegningar- laga nr. 19, 1940. Ákæra, dagsett 31. október 1989. Sannað er með framburði beggja ákærðu og öðrum gögnum málsins, að ákærðu hafa gerst sek um þá háttsemi, er í ákærunni greinir, og varðar brot þeirra við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. Ákærðu hafa því bæði unnið sér til refsingar. Ákærði Atli á langan brotaferil að baki og hefur frá árinu 1983 hlotið 12 refsidóma, verið dæmdur Í óskilorðsbundið fangelsi í 2 ár og 7 mánuði. Þrír ofangreindir dómar voru skilorðsbundnir og ákærða Atla þar gerð skilorðsbundin fangelsisrefsing, alls rúmlega 9 mánuði. Ofangreindir dómar ákærða eru fyrir brot gegn fíkniefnalöggjöfinni, brot gegn 1. mgr. 106., 1. mgr. 155., 1., sbr. 2. mgr. 164., 244., 245., 247. og 248. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði Atli hefur frá 1981 gengist 11 sinnum undir dóm- sáttir fyrir fíkniefna-, áfengis- og umferðarlagabrot. Ákærði Atli hlaut síðast refsingu þann 28. desember 1988, þá 30 daga fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. almennra hegningarlaga. Árás ákærða á þá Valgeir Magnússon og Gunnar Sigurjónsson var, að því er virðist, tilefnislaus, og ákærði veitti Gunnari mjög alvarlega og mikla 1622 áverka, svo sem læknisvottorð Gunnars ber með sér, en ákærði taldi í fyrstu, að Gunnar væri látinn, er ákærði yfirgaf hann liggjandi fyrir utan Hverfisgötu 86 aðfaranótt 26. mars sl. Áverka þá, sem ákærði hafði, er hann kom til skoðunar á slysadeild, hefur ákærði sagst hafa fengið í átök- um inni í húsinu, en bæði Gunnar og Valgeir hafa borið því í mót og Valgeir greint frá því, að ákærði hafi haft áverkana, er hann kom á Hverfisgötu 86 um nóttina. Ákærði hefur lýst átökunum milli sín og Gunnars fyrir utan húsið sem mjög hörðum og varla mátt milli sjá, hvor hefði betur. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið, er ekkert, sem bendir til þess, að átökin hafi verið þannig, að Gunnar Sigurjónsson hafi getað veitt ákærða einhverja áverka, enda Gunnar mjög ölvaður, svo sem alkóhólrannsókn ber með sér, en vínandamagn í blóði Gunnars reyndist vera 2,77%,. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið, telur dómurinn sannað, svo sem rakið var að ofan, að ákærði hafi ráðist að Gunnari fyrir utan húsið á þann hátt, sem í ákærunni greinir, og Gunnar fyrst og fremst reynt að verjast árásum ákærða, sem voru samkvæmt þessu mjög hrotta- legar. Að öllu ofanrituðu virtu og að virtum gögnum málsins og með vísan til sakferils ákærða Atla þykir refsing hans hæfilega ákveðin með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga fangelsi í 7 mánuði. Til frádráttar dæmdri refsingu og með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga komi 11 dagar, er ákærði sætti gæsluvarðhaldi í þágu rannsóknar málsins. Eigandi söluturnsins Óðinsgötu 5 hefur gert skaðabótakröfu, sem sundurliðast þannig: Viðgerðarkostnaður á glugga kr. 18.626 Tóbak og kveikjari sr 430 Glerbrot í sælgæti ís „11.000 Annar kostnaður í 6.500 Samtals kr. 36.556 Ákærði Atli hefur vísað bótakröfunni á bug sem órökstuddri og allt og hárri. Engin gögn fylgdu til stuðnings bótakröfunni, og er hún þannig fram sett ekki tæk til, að lagður verði á hana efnisdómur, og er kröfunni vísað frá dómi. Allur kostnaður máls þessa er felldur á ákærða Atla og honum m.a. gert að greiða kr. 50.000 í réttargæslu- og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, Kristjáns Stefánssonar hdi. 1623 Dómsorð: Ákærði, Atli Steinar Bjarnason, sæti fangelsi í 7 mánuði, en til frá- dráttar komi 11 dagar, er ákærði sætti gæsluvarðhaldi í þágu rann- sóknar málsins. Ákærða X sæti fangelsi í 30 daga, en fresta skal fullnustu refsingar- innar í tvö ár frá uppkvaðningu dóms þessa að telja, haldi ákærða almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955. Ákærði Atli greiði allan sakarkostnað, þ.m.t. kr. 50.000 í réttar- gæslu- og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, Kristjáns Stefánssonar hdl. 1624 Þriðjudaginn 11. desember 1990. Nr. 408/1988. Skipasmiðjan Hörður hf. og Ólafur Hörður Sigtryggsson (Hilmar Ingimundarson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Garðar Garðarsson hrl.). Uppboð. Greiðsla. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason, Hrafn Bragason og Þór Vilhjálmsson. Frá 1. janúar 1990 breyttist heiti stefnda og varð Íslandsbanki hf. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 16. desember 1988. Þeir gera þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði úrskurð- ur verði felldur úr gildi og synjað verði um framkvæmd uppboðs á fasteigninni Holtsgötu 9, Sandgerðisbæ. Þá krefjast þeir máls- kostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur um það, að fram skuli fara nauðungaruppboð á fasteigninni Holts- götu 9, Sandgerðisbæ, til lúkningar skuld samkvæmt skuldabréfi, útgefnu af stjórn Skipasmiðjunnar Harðar hf. 25. nóvember 1986 til Útvegsbanka Íslands, upphaflega að fjárhæð 4.000.000 króna, bundið lánskjaravísitölu. Krafist er staðfestingar á ákvörðun héraðsdóms um málskostnað svo og málskostnaðar úr hendi áfrýj- enda fyrir Hæstarétti auk virðisaukaskatts. Hér fyrir dómi byggja áfrýjendur á þeirri einu málsástæðu, að skuldabréf það, sem um er fjallað í máli þessu, hafi verið í skilum, og því óheimilt að gjaldfella það. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar, sbr. dóm Hæstaréttar 11. maí 1989 í málinu nr. 173/1988, er fallist á niður- stöðu hans, þó þannig að uppboðshaldari ákveði uppboðsdag að nýju. Rétt er, að áfrýjendur greiði steinda 200.000 krónur í máls- kostnað. 1625 Dómsorð: Framangreint uppboð skal fram fara. Málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða úrskurðar skal vera óraskað. Áfrýjendur, Skipasmiðjan Hörður hf. og Ólafur Hörður Sigtryggsson, greiði stefnda, Íslandsbanka hf., 200.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður uppboðsréttar Gullbringusýslu 18. nóvember 1988. Með bréfi, dagsettu 8. febrúar 1988, fór Garðar Garðarsson hrl. fyrir hönd Útvegsbanka Íslands hf. þess á leit, að fasteignin Holtsgata 9 í Mið- neshreppi, þinglýst eign Ólafs Harðar Sigtryggssonar, yrði seld á nauðung- aruppboði til lúkningar skuld samkvæmt veðskuldabréfi, útg. 25. nóvember 1986 af Skipasmiðjunni Herði hf., að fjárhæð kr. 4.311.284, auk vaxta og kostnaðar. Uppboðsauglýsing var síðan gefin út 28.3. 1988 og birt í 49., 56. og 61. tbl. Lögbirtingablaðsins 1988, og var uppboðið þingfest 3. júní 1988. Við þingfestingu var mætt af hálfu uppboðsþola og uppboðskröfu Útvegsbanka Íslands hf. vegna framangreinds veðskuldabréfs mótmælt. Var málið síðan tekið fyrir 21.9. 1988 og þá lögð fram greinargerð af hálfu uppboðsþola. Málinu var frestað til greinargerðar af hálfu uppboðsbeið- anda til 28. september 1988 og þá lögð fram greinargerð af hans hálfu. Sátt var reynd árangurslaust. Þann 28. október 1988 fór fram munnlegur málflutningur og málið þá tekið til úrskurðar. Í greinargerð uppboðsþola er Skipasmiðjan Hörður hf. tilgreind sem uppboðsþoli í málinu. Í þinghaldi 28. september sl. varð samkomulag með aðilum um það, að Ólafur Hörður Sigtryggsson yrði sóknaraðili málsins ásamt Skipasmiðjunni Herði hf., en Ólafur Hörður er þinglýstur eigandi eignarinnar. Krafa uppboðsþola er sú, að synjað verði um uppboð á fasteigninni Holtsgötu 9, Miðneshreppi, vegna kr. 4.000.000 skuldabréfs, sem hvílir á 2. veðrétti fasteignarinnar, samanber uppboðsbeiðni Útvegsbanka Íslands hf., dags. 8. febrúar 1988. Krafist var rökstudds úrskurðar og málskostnað- ar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Uppboðsbeiðandi, Útvegsbanki Íslands hf., gerir þær dómkröfur, að fram fari nauðungaruppboð á fasteigninni Holtsgötu 9, Miðneshreppi, með tilheyrandi lóðarréttindum, þinglýstri eign uppboðsþola, Ólafs Harðar Sigtryggssonar, til lúkningar skuld, sem getið sé í uppboðsbeiðni, sem dag- 1626 sett sé 8. febrúar 1988. Þá krefst hann málskostnaðar í máli þessu úr hendi uppboðsþola samkvæmt gjaldskrá LMFÍ auk söluskatts. Uppboðsþoli telur meginatriði málavaxta vera þau, að uppboðsþoli hafi skuldað uppboðsbeiðanda skuld í samræmi við það kr. 4.000.000 skulda- bréf, sem fyrir liggi í málinu, en þó aðeins höfuðstól bréfsins með áföllnum verðbótum og vöxtum síðan 1. maí 1987. Annað telur uppboðsþoli sig ekki skulda vegna skuldabréfsins, og telur uppboðsþoli, að skuldabréfið sé ekki að nokkru leyti í vanskilum. Eina greiðslan, sem gjaldfallin sé af bréfinu samkvæmt hljóðan þess, sé vaxtagreiðsla pr. 1. maí 1987, að fjárhæð kr. 66.436, í uppboðsbeiðni uppboðsbeiðanda. Uppboðsboli telur þessa greiðslu vera í skilum, og hafi því ekki verið réttmætt að segja upp eftir- stöðvum skuldabréfsins. Uppboðsþoli heldur því fram, að greiðsla á greind- um kr. 66.436 hafi verið greidd með skuldajöfnuði við hluta af kr. 1.330.000 inneign, sem uppboðsþoli hafi átt hjá uppboðsbeiðanda. Allhá fjárhæð hafi verið greidd inn á hlaupareikning uppboðsþola í Útvegsbank- anum Í janúar 1987, og hluti hennar, kr. 1.330.000, hafi verið tekinn af starfsmönnum Útvegsbankans til að lækka skuldabréf, að fjárhæð kr. 17.500.000, sem uppboðsþoli hafði gefið út 25. nóvember 1986 og hafði verið þinglýst og frágengið í viðskiptum við uppboðsbeiðanda. Þessi ráð- stöfun hafi verið gerð án samráðs við uppboðsþola og án vitundar hans fyrir löngu, að því er hann telur. Með bréfi, dags. 10. desember 1987, hafi uppboðsþoli tilkynnt, að hann vildi, að ofangreind vaxtagreiðsla af skulda- bréfinu yrði greidd með hluta af kr. 1.330.000, og telur uppboðsþoli þannig, að skuldabréfið sé í skilum. Uppboðsbeiðandi telur málavexti vera eftirfarandi: Uppboðsþoli hafi skuldað uppboðsbeiðanda mikið fé vegna ýmissa lána- fyrirgreiðslna og viðskipta. Hafi skuld uppboðsþola verið í miklum vanskil- um. Forráðamenn uppboðsþola hafi lýst félagið vanmegnugt að greiða vanskilin og hafi óskað eftir því, að gerður yrði samningur við uppboðs- beiðanda um „skuldbreytingu““ þessara vanskila og annarra skulda við upp- boðsbeiðanda. Hafi orðið (sic) við þeirra málaleitan síðla árs 1986, með þeim hætti þó, að ekki skyldi felast í því nein aukin langtímafyrirgreiðsla til uppboðsþola, því að skuldir hans hafi verið ærnar fyrir. Ekki hafi legið nákvæmlega fyrir, hverjar skuldir uppboðsþola hafi verið við uppboðsbeið- anda, fyrr en lokið yrði uppgjöri, sem hafi verið talsvert viðamikið, enda hafi verið stöðug hreyfing á viðskiptum. Stjórn uppboðsbola hafi gefið út nokkur veðskuldabréf, öll dags. 25. nóvember 1986, samtals að höfuðstól kr. 40.200.000. Af bókhaldslegum ástæðum hafi nettóandvirði bréfanna verið lagt á sérstakan reikning. hlaupareikning nr. 566, sem hafi verið skráður á nafn uppboðsþola. Uppboðsþoli hafði ekki haft heimild til að ávísa á þann reikning í nokkur misseri. Til mótvægis hafi skuldir uppboðs- 1627 þola verið skuldfærðar á þennan reikning, en nokkur tími hafi liðið, frá því að bréfin voru gefin út, þar til hægt hafi verið að „,kaupa““ þau. Þegar uppgjöri hafi lokið, hafi komið í ljós, að samtala útgefinna skuldabréfa hafi verið of há miðað við þá lánafyrirgreiðslu, sem hafði verið lofað, þ.e. skuldbreytingu á vanskilum, meðal annars vegna þess, að vextir af skuldum uppboðsþola við uppboðsbeiðanda hafi verið endurreiknaðir og lækkaðir að beiðni hans, og einnig hafi verið fallist á að krefja uppboðsþola ekki um lántökugjöld vegna þessara skuldbreytinga, svo sem þó hefði verið gert ráð fyrir. Nam lækkunin kr. 1.330.000, og hafi höfuðstóll eins skuldabréfs- ins verið lækkaður um þá fjárhæð með sérstakri áritun á frumrit bréfsins, en skilmálum þess hafi ekki verið breytt að öðru leyti. Til mótvægis við þessa lækkun bréfsins hafi að sjálfsögðu sama fjárhæð verið færð af reikn- ingi 566. Að loknum þessum færslum hafi reikningurinn verið með núll- stöðu. Hins vegar hafi skuld á reikningnum á Í. gjalddaga lánanna verið kr. 1.734.138. Það sé hins vegar misskilningur hjá forráðamönnum upp- boðsþola eða vísvitandi rangfærslur, að til hefði staðið, að uppboðsbeið- andi lánaði uppboðsþola fé til að greiða vexti af skuldum við uppboðsbeið- anda. Þá vill uppboðsbeiðandi láta þess getið að gefnu tilefni, að uppboðs- þola hafi jafnóðum verið sendar skilagreinar fyrir ráðstöfun lánsfjárins og viðkomandi skuld og fylgiskjöl hafi verið stimpluð greiðslustimpli og send honum. Þá sé þess enn fremur að geta, að uppboðsþoli hafi fengið mánað- arlega sent reikningsyfirlit yfir hlaupareikning 566, þar á meðal í febrúar- byrjun 1987 fyrir janúar 1987, og þar komi allar þessar hreyfingar fram einnig. Það sé fyrst eftir að uppboðsbeiðandi hafði hafið innheimtuaðgerðir á vanskilum uppboðsþola, að hann hafi sent bréf á dómskjali nr. 11, en þá hafi lengi staðið yfir viðræður milli aðila um vanskilaviðskipti uppboðs- þola, og forsvarsmenn uppboðsþola hafi aldrei minnst á þessa lækkun á höfuðstól skuldabréfsins. Uppboðsþoli telur, að skuldabréf það, sem uppboðsbeiðandi notar sem uppboðsgrundvöll, sé í skilum á þann hátt, að viðurkennt sé, að uppboðs- beiðandi eða sá, sem hann leiðir rétt sinn af, hafi fengið í hendur fé, sem sé fyllilega nægjanlegt til að greiða áfallnar greiðslur af því, ásamt ósk upp- boðsþola um að nota féð á þann hátt. Engar heimildir séu fyrir hendi til uppboðsbeiðanda að nota féð á þann hátt, sem gert hafi verið, þ.e. til að lækka höfuðstól bréfsins. Uppboðsþoli telur, að skuldabréfið geti ekki verið uppboðsheimild, þar sem skuldabréfið sé verðtryggt, og útreikningur greiðslna sé flókinn og þarfnist annarra gagna en fram komi í bréfinu sjálfu, svo sem vaxtataflna og upplýsinga um lánskjaravísitölu. Engar heimildir séu í lögum, að vaxtatöflur og lánskjaravísitölutöflur séu upp- boðsheimild, og heldur engin ákvæði, sem heimili það. Þessi skjöl liggi ekki heldur fyrir í málinu, svo að ekki sé unnt að staðreyna með málskjölum 1628 forsendur uppboðskrafna. Uppboðslög nr. 57/1979, 1. tl. b, 1. grein, opni möguleika til að nota samning um veðrétti í fasteign sem uppboðsheimild, þar sem slíkt sé heimilað í lögum, en það ákvæði nefni ekki lánskjaravísi- tölutöflu eða vaxtatöflu; auk þess hafi ekki verið samið við uppboðsþola um vaxtastig eða lánskjaravísitölustig, önnur en þau, sem nefnd eru í skuldabréfinu. Uppboðsbeiðandi telur, að ljóst sé, að uppboðsþoli geti ekki komið að öðrum vörnum í máli þessu en getur í 208. gr. eml. Í veðskuldabréfi því, sem krafa hans byggist á, segir m.a., að rísi mál út af skuldinni eða veðsetn- ingunni, megi reka það fyrir bæjarþingi Reykjavíkur skv. 17. kafla laga 85/1936. Hann vísar til að 1. mgr. 4. gr. laga nr. 57/1949 um dómara, þing- höld, aðila, málflytjendur, málflutning, fresti, hafningu máls, aðilaskýrsl- ur, vitni, skjöl, mat og skoðun, réttarfarssekt, málskostnað og úrskurði, taki til uppboða, eftir því sem við getur átt, nema öðruvísi sé mælt um í lögum. Einnig vísar hann til 223. gr. laga nr. 85/1936, þar sem sé að finna fyrirmæli um, að ákvæði 9. og 10. og 14. kafla þeirra taki til máls- meðferðar fyrir uppboðsrétti, þegar því verði við komið. Í hvorugu þessara lagaákvæða sé mælt fyrir um, að reglum 17. kafla laga nr. 85/1936 verði beitt fyrir uppboðsrétti. Af dómsforsendum sé þó ljóst, að framangreind talning á þeim reglum laga nr. 85/1936, sem beitt verði í uppboðsrétti, sé ekki tæmandi, og sé því ekki fært að gagnálykta frá henni. Þær reglur, sem fram komi í 208. gr. laga nr. 85/1936 og takmarki heimildir í almennu einkamáli til að koma að vörnum gegn kröfum skv. víxli, tékka eða skulda- bréfi, séu í samræmi við meginreglur, sem teljist gilda um heimildir til að hafa uppi mótbárur gegn viðskiptabréfskröfum. Verði því ekki séð, að efni þessara reglna sé með þeim hætti, að þær geti einungis átt við um rekstur mála fyrir almennum dómstólum. Í þessum efnum verði ekki heldur fram hjá því litið, að eiganda veðskuldabréfs sé kleift, þrátt fyrir ákvæði þess um beina uppboðsheimild, að afla dóms almenns dómstóls um kröfu samkvæmt því, og orki ekki tvímælis, að tilvísun veðskuldabréfs til umrædds 17. kafla laga nr. 85/1936 yrði til þess að útiloka aðrar málsvarnir en 108. gr. laganna heimili við þær aðstæður. Í ljósi þessara atriða þyki verða að líta svo á, að reglum 17. kafla laga nr. 85/1936 verði beitt um kröfu skv. veðskuldabréfi fyrir uppboðsrétti, ef fullnægt er áskilnaði 3. tl. 207. gr. laganna, svo sem er í þessu máli. Uppboðsbeiðandi telur því, að ekki komi til álita aðrar varnir uppboðs- þola en þær, sem falla innan marka 1. og 3. mgr. 208. gr. einkamálalaga. Ljóst sé, að ákvæði 1. mgr. eigi ekki við hér. Hann telur uppboðsþola bera sönnunarbyrði á því, að uppboðsbeiðandi hafi ætlað að lána honum meira fé en skuldum hans nam, þegar um það var samið, og slíkri sönnunarfærslu geti hann ekki komið að í þessu máli. Hann telur, að samkvæmt reglum 1629 um viðskiptabréf væri eina skjalið, sem hann gæti byggt einhverjar varnir á, kvittun frá uppboðsbeiðanda um greiðslu vaxta, sem gjaldféllu 1. maí 1987. Slíka kvittun hafi uppboðsþoli ekki undir höndum af þeirri einföldu ástæðu, að hann hafi ekki greitt vextina á gjalddaga né síðar. Hafi bankan- um því verið heimilt að telja eftirstöðvar skuldarinnar fallnar í gjalddaga skv. ákvæðum veðbréfsins og heimilt að láta selja veðið á opinberu uppboði, sbr. 1. tl. B 1. gr. laga 57/1949, 3. gr. laga nr. 18/1987 og 39. gr. laga 68/1984. Þá telur hann, að sú málsástæða uppboðsþola að telja ákvæði skulda- bréfsins óglögg vegna vísitöluákvæða bréfsins fái ekki staðist. Skuld skv. bréfunum sé bundin lánskjaravísitölu, sem hefði verið skráð af Seðlabanka Íslands allt frá árinu 1979 og birt mánaðarlega, og fullnægi bréfið þannig A-lið 4. tl. 1. mgr. 39. gr. laga nr. 13/1979, og vísitöluákvæði bréfsins fái ekki staðist. Skuld skv. bréfunum sé bundin lánskjaravísitölu, sem hafi verið skráð af Seðlabanka Íslands allt frá árinu 1979 og birt mánaðarlega, og fullnægi bréfið þannig A-lið 4. tl. 1. mgr. 39. gr. laga nr. 13/1979, og vísitöluákvæði bréfsins séu undirstrikuð í hinu prentaða formi, og sé öllum almenningi vel kunnugt um, hvernig reikna á út skuldir, sem bundnar eru lánskjaravísitöluákvæðum. Þá telur hann, að ágreining um fjárhæð skuldarinnar eigi að útkljá við úthlutun uppboðsandvirðisins og eigi ekki við í málinu á þessu stigi. Uppboðsbeiðandi krefst þess, að uppboðsþola verði gert að greiða uppboðsbeiðanda málskostnað í máli þessu með hliðsjón af 1. tl. 177. gr. laga 85/1936, þar sem þegar hafi verið úrskurðað um málsástæður hans í öðru sams konar máli, sem hafi verið rekið fyrir uppboðsrétti Njarð- víkur. Veðskuldabréf það, sem uppboðsbeiðandi byggir kröfur sína á, liggur frammi í málinu í ljósriti, dskj. nr. 4. Uppboðsrétturinn lítur svo á, að málsástæður uppboðsþola, að veðskjalið sé svo óljóst orðað vegna vísitölu- ákvæðis þess, að það geti ekki talist uppboðsheimild, fái ekki staðist með tilvísun til laga og reglugerða, þá einkanlega laga nr. 13/1979. Að mati réttarins er það ljóst, að málsmeðferð í máli þessu fari eftir ákvæðum laga nr. 85/1936 með tilvísun til 4. gr. laga nr. 57/1949, og lítur því rétturinn svo á, að engar varnir af hálfu uppboðsþola sé hægt að hafa uppi í máli þessu aðrar en þær, er koma fram í 208. gr. eml. nr. 85/1936, með tilvísun til 3. tl. 207. gr. sömu laga. Uppboðsþoli hefur ekki sýnt fram á greiðslu á gjaldföllnum vöxtum af skuldabréfi því, sem er uppboðsheimild í máli þessu. Greiðslustaður skulda- bréfsins var í Útvegsbanka Íslands. Uppboðsþoli greiddi ekki vexti, svo sem honum bar á gjalddaga, né heldur síðar. Hann hafði ekki réttmæta ástæðu til að ætla það, að uppboðsbeiðandi myndi annast greiðslu á gjaldföllnum 1630 vöxtum bréfsins. Þar sem veruleg vanskil voru orðin á greiðslunni, var upp- boðsbeiðanda heimilt að gjaldfella skuldabréfið. Krafa uppboðsbeiðanda er því að öllu leyti tekin til greina, og er ákveðið, að nauðungarsala á fasteigninni Holtsgötu 9, Miðneshreppi, fari fram í skrifstofu embættisins að Vatnsnesvegi 33 í Keflavík 19. janúar 1989 kl. 10.00 f.h. að undangenginni auglýsingu. Með tilliti til framangreinds ber sóknaraðila, Skipasmiðjunni Herði hf. og Ólafi Herði Sigtryggssyni, að greiða varnaraðila, Útvegsbanka Íslands hf., málskostnað in solidum, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 25.000. Jón Eysteinsson sýslumaður „kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Nauðungaruppboð á fasteigninni Holtsgötu 9, Sandgerði, skal fara fram að Vatnsnesvegi 33, Keflavík, fimmtudaginn 19. janúar 1989 kl. 10.00 fyrir hádegi að kröfu Útvegsbanka Íslands hf. Sóknaraðili, Skipasmiðjan Hörður hf. og Ólafur Hörður Sigtryggs- son, greiði varnaraðila, Útvegsbanka Íslands hf., kr. 25.000 í máls- kostnað in solidum innan 15 daga frá lögbirtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1631 Miðvikudaginn 12. desember 1990. Nr. 440/1990. Ákæruvaldið gegn Ragnari Símonarsyni. Kærumál. Hæfi dómara. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Bjarni K. Bjarnason og Þór Vilhjálmsson. Sigríður Ingvarsdóttir, héraðsdómari í Kópavogi, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 29. nóvember 1990 samkvæmt heimild í 1. tl. 171. gr. laga nr. 14/1974 um meðferð opinberra mála. Hann krefst þess, að úrskurð- urinn verði úr gildi felldur og héraðsdómaranum „lýst rétt og skylt að fara með málið og kveða upp í því efnisdóm samkvæmt ákæru, útgefinni $S. september sl.““. Verjandi ákærða hefur í greinargerð 7. desember 1990 gert þær kröfur, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Verjandi bendir á, að í máli þessu hafi komið til afskipta bæjar- fógetans í Kópavogi, sem sé yfirmaður lögreglu og náinn sam- starfsmaður héraðsdómarans. Ásakanir hafi einnig komið fram um leiðbeiningarþátt bæjarfógetans auk ásakana í garð lögreglu- manna. Samkvæmt 3. mgr. 9. gr. laga nr. 74/1972 um skipan dómsvalds í héraði, lögreglustjórn, tollstjórn o.fl. starfar sérhver héraðsdómari sjálfstætt og á eigin ábyrgð að þeim dómsmálum, sem forstöðu- maður embættis hefur falið honum til meðferðar. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar hefur forstöðumaður embættis ekki umsjón með dómstörfum héraðsdómara. Héraðsdómarinn er því ekki undir- maður forstöðumanns, að því er dómsmál varðar. Ákærði hefur því ekki ástæðu til að draga óhlutdrægni dómarans í efa. Ber því að fella hinn kærða úrskurð úr gildi. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. 1632 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður sakadóms Kópavogs 27. nóvember 1990. Mál þetta er höfðað af ákæruvaldsins hálfu með ákæru, dagsettri 5. september sl., á hendur Ragnari Símonarsyni, Daltúni 34 í Kópavogi, Í. 10. janúar 1973, fyrir að hafa ráðist á tvo lögreglumenn við Daltún 40 aðfaranótt 11. febrúar si., sparkað í annan þeirra, en veitt hinum líkams- áverka, og enn fremur að hafa haft uppi hótanir við fjóra lögreglumenn. Málið var þingfest þann 5. nóvember sl., en ákærði gaf skýrslu fyrir dómi þann 7. nóvember sl. Kom þá m.a. fram, að hann taldi lögreglumennina hafa misþyrmt sér umrædda nótt. Einnig hafi foreldrar hans lent í átökum við lögreglumennina, og móðir hans hafi hlotið áverka af þeirra völdum. , Lögreglumennirnir, sem hér um ræðir, voru þá allir í lögreglu Kópavogs. Ákærði hefur borið fyrir dómi, að hann og foreldrar hans hafi ráðfært sig við bæjarfógetann Í Kópavogi, Ásgeir Pétursson, varðandi rannsókn málsins. Bæjarfógetinn hafi ætlað að athuga málið og hafa síðan samband við þau. Vegna þess að hann hafi ekki haft samband, hafi þau látið hjá líða að fara fram á ákveðna rannsókn í málinu hjá rannsóknarlögreglu. Þannig hafi bæjarfógetinn hindrað rannsókn og komið í veg fyrir, að hann og móðir hans kærðu lögreglumennina. Í skýrslu lögreglunnar í Kópavogi kemur fram, að ákærði var færður í fangageymslu lögreglunnar í Reykjavík umrædda nótt til geymslu. Einnig kemur fram, að rannsóknarlögregla ríkisins hafi tekið við rannsókn máls- ins, og var skýrsla tekin af ákærða þar næsta dag, og var ákærða sleppt að henni lokinni. Samkvæmt gögnum málsins voru ekki teknar skýrslur af foreldrum ákærða, en ekki kemur fram, að þau hafi skorast undan að bera vitni í málinu. Bæjarfógetinn í Kóavogi, sem jafnframt er lögreglustjóri í umdæminu, er yfirmaður embættisins, €r dómarinn í máli þessu starfar við. Ákærði á rétt á því, að óhlutdrægni og sjálfstæði dómarans, sem um mál hans fjallar, verði ekki dregið í efa. Þykir því rétt með vísan til 7. tl. i.f. 36. gr. laga um meðferð einkamála í héraði nr. 85/1936, sem gildir um meðferð opinberra mála samkvæmt 2. mgr. 15. gr. l. nr. 74/1974, að dómarinn víki sæti í máli þessu. Úrskurðarorð: Dómari víkur sæti í máli þessu. 1633 Miðvikudaginn 12. desember 1990. Nr. 290/1990. Ákæruvaldið ; (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Sigþóri Pétri Svavarssyni (Jón Magússon hrl.). Bifreiðar. Umferðarlög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Bjarni K. Bjarnason og Þór Vilhjálmsson. Ríkissaksóknari áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 13. júní 1990 að ósk ákærða og einnig af hálfu ákæruvalds til þyng- ingar á refsingu, en staðfestingar á sviptingu ökuréttinda ævilangt. Eins og fram kemur í héraðsdómi var í ákæru sagt, að brot ákærða vörðuðu meðal annars við Í. mgr., sbr. 2. mgr. 45. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Héraðsdómari telur |., sbr. 3. mgr. lagagreinarinnar eiga við. Málið var hvorki sótt né varið fyrir saka- dómi, og bar að byggja þar í dómi á 1. mgr., sbr. 2. mgr. fyrr- nefndrar lagagreinar, sbr. lokaákvæði 3. mgr. 118. gr. laga nr. 714/1974 um meðferð opinberra mála, og H.1988,949. Hér fyrir dómi var málsreifun með þeim hætti, að dæmt verður á grundvelli 1. mgr., sbr. 3. mgr. 45. gr. umferðarlaga. Nýtt sakavottorð var lagt fyrir Hæstarétt, en þar er ekki getið annarra brota en nefnd eru í héraðsdómi. Refsing ákærða er samkvæmt 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga og með hliðsjón af 8. tl. 70. gr., 77. gr. og 78. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940 hæfilega ákveðin varðhald í 60 daga. Ákærði er sviptur ökuleyfi ævilangt. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað og dæma ákærða til að greiða áfrýjunarkostnað, eins og segir í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Sigþór Pétur Svavarsson, sæti varðhaldi 60 daga. Ákærði er sviptur ökuleyfi ævilangt. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. 103 1634 Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Jóns Magnússonar hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 18. maí 1990. Ár 1990, föstudaginn 18. maí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Birnu Björnsdóttur fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 269/1990: Ákæruvaldið gegn Sigþóri Pétri Svavars- syni, sem tekið var til dóms sama dag. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, útgefnu 10. apríl 1990, á hendur Sigþóri Pétri Svavarssyni, fæddum 4. júlí 1948, fæðingar- númer 245, fyrir að „aka, undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum ævilangt, bifreiðinni R-19677 á árinu 1987, svo sem hér er rakið: I) Þriðjudaginn 7. júlí, um götur í Þorlákshöfn, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans við bensínafgreiðslu Olís. 2) Miðvikudaginn ll. nóvember, um götur í Bolungarvík, þar til lög- reglan stöðvaði akstur hans í Hafnargötu. Telst þetta varða við 1. mgr., sbr. 2. mgr. 45. gr., 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987, sbr. áður 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40, 1969, sbr. lög nr. 54, 1976. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 101. gr. og 102. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987, sbr. áður 81. gr. umferðarlaga nr. 40, 1968, og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málavextir samkvæmt framburði ákærða og öðrum gögnum málsins: Ákæruliður 1. Þriðjudaginn 7. júlí kl. 18.45 var lögreglan í Árnessýslu við eftirlitsstörf í Þorlákshöfn. Veittu lögreglumenn athygli bifreiðinni R-19677, sem ekið var austur Selvogsbraut og norður Óseyrarbraut. Vegna aksturslags bifreið- ar var henni veitt eftirför. Er haft var tal af ökumanni, ákærða í máli þessu, eftir stöðvun bifreiðar við Olís, Þorlákshöfn, fannst áfengisþefur frá vitum hans. Var tekið öndunarsýni af ökumanni, er sýndi Ill. stig. Var hann færður á lögreglustöðina á Selfossi, þar sem læknir tók úr honum blóðsýni til alkóhólákvörðunar. Samkvæmt niðurstöðu þeirrar rannsóknar reyndist magn alkóhóls í blóði ákærða vera 1,86%.. ÁAkærði reyndist jafnframt vera sviptur ökuréttindum. Við yfirheyrslu fyrir lögreglu þann 26.3. 1990 viðurkenndi ákærði að 1635 hafa neytt áfengis fyrir akstur í greint sinn og fundið til áfengisáhrifa við aksturinn. Ákærði kom fyrir dóm hinn 4. maí sl., og var framburður hans í samræmi við framangreinda skýrslu fyrir lögreglu. Ákæruliður 2. Miðvikudaginn 11. nóvember 1987 um kl. 22.00 var lögreglunni í Bolungarvík tilkynnt um, að grunur léki á, að ákærði í máli þessu væri ölvaður við akstur. Nokkru síðar var bifreiðin R-19677 stöðvuð á Hafnar- götu, og reyndist ökumaður hennar vera ákærði í máli þessu. Var ákærði færður á lögreglustöðina til yfirheyrslu og honum jafnframt tekið blóðsýni. Samkvæmt niðurstöðu þeirrar rannsóknar reyndist magn alkóhóls í blóði vera 1,77%0. Fyrir lögreglu í Reykjavík þann 26.3. 1990 viðurkenndi ákærði að hafa ekið réttindalaus og undir áhrifum áfengis í framangreint sinn. Fyrir dómi þann 4. maí sl. var framburður ákærða samhljóða skýrslu fyrir lögreglu. Niðurstaða. Með játningu ákærða, niðurstöðu blóðrannsóknar og öðrum gögnum málsins er sannað, að ákærði hefur gerst sekur um þau brot, sem honum eru gefin að sök í ákæruskjali og eru þar rétt færð til refsilákvæða að því frátöldu, að brot ákærða teljast varða við 1., sbr. 3. mgr. 45. gr. umferðar- laga, en ekki 1., sbr. 2. mgr. 45. gr., eins og greinir í ákæru. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt refsingum sem hér segir: (Ákærði sætti refsidómi 1983 fyrir ölvunarakstur og var þá sviptur öku- leyfi 20 mánuði. Hann var 1985 dæmdur í 45 daga varðhald fyrir sams konar brot og sviptur ökuleyfi ævilangt, og 1986 var hann dæmdur í 45 daga varðhald (hegningarauka) fyrir sams konar brot. Hann hefur 4 sinnum sæst á greiðslu sekta, m.a. 1984 fyrir umferðarlagabrot og 17. febrúar 1989 fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga.) Ákærði hefur með greindri háttsemi unnið sér til refsingar samkvæmt I. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987, sbr. áður 80. gr. umferðarlaga nr. 40, 1968, sbr. lög nr. 54, 1976, sbr. 2. gr. almennra hegningar- laga. Refsing sú, sem ákærða verður gerð í máli þessu, verður hegningarauki við dómsátt sakadóms Reykjavíkur frá 17.2. 1989, sbr. 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Með hliðsjón af sakaferli ákærða, sbr. einnig 77. gr. almennra hegningar- laga, þykir hún (sic) hæfilega ákveðin 3 mánaða fangelsi. 1636 Í ákæruskjali er þess krafist, að ákærði verði sviptur ökuréttindum samkvæmt 101. og 102. gr. umferðarlaga. Með dómi sakadóms Reykjavíkur frá 12.12. 1985 var ákærði sviptur öku- réttindum ævilangt. Árétta ber, að þau ákvæði dómsins haldi gildi sínu. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Sigþór Pétur Svavarsson, sæti fangelsi í 3 mánuði. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 1637 Fimmtudaginn 13. desember 1990. Nr. 443/1989. Birgir Jóhannesson (Jón Þorsteinsson hrl.) gegn Byggingarsamvinnufélagi ungs fólks, Reykjavík (Gísli Baldur Garðarsson hrl.). Byggingasamvinnufélög. Uppgjör. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Þór Vilhjálmsson og hæstaréttarlögmennirnir Gunnar M. Guðmundsson og Sigurður Reynir Pétursson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 14. nóvember 1989. Hann krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar úr hans hendi í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst áfrýjandi þess, að hann „verði dæmdur til að greiða stefnda lokagreiðslu að fjárhæð kr. 118.619 ásamt verðbótum samkvæmt lánskjaravísitölu frá grunnvísitölunni 1565 stig í Janúar- mánuði 1987 til vísitölu greiðslumánaðarins svo og 6,5%0 ársvexti frá 14. janúar 1987 til greiðsludags á verðbættan höfuðstól. Máls- kostnaður falli niður““. Til þrautavara krefst áfrýjandi lækkunar á kröfum stefnda að mati Hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti að viðbættum virðisaukaskatti á málflutnings- þóknun og dráttarvaxta á málskostnaðarfjárhæð frá 15. degi eftir uppkvaðningu dóms til greiðsludags. I. Áfrýjandi gerir þannig grein fyrir varakröfu sinni, sem er ný krafa, að skuld hans 1. janúar 1987 hafi verið 378.401 króna. Er þá miðað við uppgjör það, sem áfrýjandi fékk í október 1986 með áætlaðri leiðréttingu vegna reikninga, sem ekki voru fram komnir. Hinn 14. janúar 1987 greiddi áfrýjandi 259.782 krónur, og er fjár- hæð varakröfu mismunur þessara tveggja upphæða. Greiðsla fyrir óloknar framkvæmdir er þar innifalin. Vexti og verðbætur miðar áfrýjandi við greiðslukjör, sem fyrirhuguð voru á þeim tíma. 1638 II. Í hinum áfrýjaða dómi er því lýst, að haustið 1986 hafi komið í ljós, að byggingarkostnaður 5. byggingarflokks, sem íbúð áfrýj- anda var í, var hærri en áætlað hafði verið. Ekki er byggt á því í máli þessu, að kostnaður vegna annarra byggingarflokka hafi verið færður yfir á S. byggingarflokk. Fallast ber á það, sem segir í hinum áfrýjaða dómi, að uppgjör það á stöðu 5. byggingarflokks, sem áfrýjandi fékk í október 1986, hafi aðeins verið bráðabirgðauppgjör. Þá verður ekki talið, að uppgjör við áfrýjanda 14. janúar 1987 hafi verið fullnaðaruppgjör, enda framkvæmdum ekki að fullu lokið. Samkvæmt 31. gr. laga nr. 30/1970 um Húsnæðismálastofnun ríkisins annast byggingarsamvinnufélög byggingarframkvæmdir í umboði félagsmanna hlutaðeigandi byggingarflokks. Félagar í bygg- ingarsamvinnufélagi byggja íbúðir sínar fyrir kostnaðarverð og verða að taka á sig endanlegan kostnað við byggingu íbúðanna, en hver byggingarflokkur hefur samkvæmt 3. mgr. 30. gr. laganna aðstöðu til eftirlits með framkvæmdum og fjárreiðum hans. Sam- kvæmt 4. mgr. 30. gr. laganna úrskurðar félagsstjórn um skiptingu byggingarkostnaðar milli einstakra íbúðareigenda í samræmi við ákvæði byggingarsamnings og almennar reglur, ef til eru. Í hinum áfrýjaða dómi er gerð grein fyrir byggingarsamningi þeim, sem aðilar gerðu sín á milli 18. janúar 1982. Samkvæmt 2. gr. þess samnings skyldi verkið unnið fyrir kostnaðarverð að viðbættu 1% álagi í varasjóð stefnda. Í 5. gr. byggingarsamningsins er ákvæði þess efnis, að félagið megi innheimta hjá samningsaðila sömu vexti og það verður að greiða af víxlum sínum frá gjalddaga hverrar greiðslu, ef dráttur verður á innborgunum. Af ákvæðinu leiðir, að stjórninni var heimilt að skipta vöxtum, sem félagið verður að greiða, niður á félagsmenn í hlutfalli við skuldir þeirra, en byggt er á þeirri aðferð í kröfugerð stefnda. Áfrýjandi hefur ekki lagt fram haldbær gögn til styrktar mótmælum sínum gegn kröfugerð stefnda. Ber því með vísan til þess, sem að framan er rakið, og til raka héraðsdóms, sem skipaður var sérfróðum meðdómendum, að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. lll. Mál þetta varðar flókin fjárviðskipti aðila. Verður ekki talið, að 1639 málatilbúnaður lögmanns áfrýjanda í héraði hafi verið umfangsmeiri en efni stóðu til. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en máls- kostnað. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. nóvember 1989. Mál þetta, sem var dómtekið í dag, hefur Byggingarsamvinnufélag ungs fólks, Reykjavík (skammstafað Byggung bsf., Reykjavík), Lynghálsi 3, Reykjavík, höfðað fyrir dóminum við þingfestingu málsins þann 15. desem- ber 1988 á hendur Birgi Rafni Jóhannessyni, nú til heimilis að Frostafold 6 í Reykjavík, til greiðslu eftirstöðva byggingarkostnaðar samkvæmt bygg- ingarsamningi, dags. 18. janúar 1982. Kröfur. Stefnandi krefst þess, að stefndu greiði sér kr. 314.376 eða aðra fjárhæð lægri ásamt 33,6% dráttarvöxtum á ári frá 25. október 1988 til 1. nóvember s.á., 27,6% dráttarvöxtum á ári frá þeim degi til þingfestingardags, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags og málskostnaði skv. gjaldskrá LMFÍ, og beri málskostnaðar- fjárhæðin dráttarvexti samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Af stefnda hálfu er aðallega krafist sýknu, en til vara lækkunar á stefnu- fjárhæð auk kr. 597.494 í málskostnað með vöxtum skv. III. kafla laga 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags, hvernig sem málið fer. Málsatvik. Með byggingarsamningi 18. janúar 1982 tók stefnandi að sér að byggja 2 herbergja íbúð fyrir stefnda að Fjörugranda 1, Reykjavík, fyrir kostnað- arverð að viðbættu 1% álagi í varasjóð félagsins. Stefnda var skipað í 5. byggingarflokk, og skyldi sameiginlegur kostnaður jafnast niður á bygging- arflokkinn í heild. Verðið skyldi miðast við hlutfallslega stærð íbúðarinnar og greiðast þannig: 1640 1. Með stofnsjóðsinneign kr. 80.000 2. með víxli 1/12 1982 kr. 40.000 3. með mánaðarlegum greiðslum í 36 mánuði, er hækka skv. lánskjaravísitölu, í fyrsta sinn þann 1. janúar 1983, að upphæð kr. 3.500. 4. „Með umboði á húsnæðismálalán““. Eftirstöðvar kostnaðarverðs íbúðarinnar skyldu greiðast samkvæmt nánari ákvörðun félagsstjórnar. Grunnvísitala samningsins var ákveðin lánskjaravísitala 1. janúar 1983. Samið var um, að félagið greiddi ekki vexti af innborguðum byggingar- framlögum, en ef dráttur yrði á innborgunum, mætti félagið innheimta hjá stefnda sömu vexti og það yrði að greiða af víxlum sínum frá gjalddaga hverrar greiðslu. Stefnandi hóf nú framkvæmdir samkvæmt samningnum og stefndi greiðslur inn á verkið. Stefndi fékk íbúðina afhenta um áramótin 1985/ 1986, þótt byggingarframkvæmdum væri þá ekki lokið. Samkvæmt greinargerð Endurskoðunar hf., dags. 31. október 1988, var við gerð ársreikninga og uppgjöra við byggingarflokka og einstaka félags- menn til ársloka 1985 farið þannig að, að öllum byggingarkostnaði, stjórn- unarkostnaði og nettó fjármagnskostnaði hvers byggingarflokks var árlega skipt eftir tilteknum reikningsaðferðum í debethlið á viðskiptareikninga einstakra félagsmanna og innborganir þeirra færðar í kredithlið á móti. Öllum beinum byggingarkostnaði byggingarflokka var haldið aðgreindum eftir reikningsárum. Skrifstofu- og stjórnunarkostnaði var skipt á flokkana í hlutfalli við umfang framkvæmda. Nettó vöxtum og verðbótum var skipt hlutfallslega á flokkana eftir heildarstöðu þeirra fyrir útreikning vaxta, verðbóta og gengismunar. Þannig reiknuðum heildarkostnaði var skipt eftir stærð íbúða og hver hlutur færður til skuldar hjá einstökum félagsmönn- um. Þannig myndaðist staða hvers félagsmanns gagnvari félaginu, og summan af viðskiptareikningum félagsmanna Í hverjum byggingarflokki myndaði heildarstöðu flokksins gagnvart félaginu. Samkvæmt bréfi framkvæmdastjóra Byggungs, dags. 27. apríl 1988, var tekin upp verðtrygging á byggingarkostnaði og innborgunum félagsmanna 1. janúar 1986 og jafnframt gerð færsla í bókhaldi til að jafna tímamun á innborgunum félagsmanna. Kemur þetta fram í ársreikningi 1986, en slegið var á frest að verðleiðrétta byggingarkostnað og innborganir fyrir þann tíma. Um haustið 1986 var unnið að heildaruppgjöri á byggingarkostnaði 5. byggingarflokks, og kom við það í ljós, að hann var meiri en áætlað hafði verið, en þá var kostnaður við ólokna verkþætti talinn nema 20,5 milljón- 1641 um króna. Í „greinargerð með uppgjörsyfirliti““, sem álitin er hafa verið gerð í október 1986, tilkynnti framkvæmdastjóri félagsins félögum bygging- arflokksins, að uppgjörið hefði sýnt, að greiðslustaða hópsins væri mun verri en áður var álitið. Í fréttabréfi félagsins, dags. í október 1986, segir, að félögum í byggingarflokki 5 hafi verið sent lokauppgjör, sem hafi vakið hjá þeim mikla óánægju, og að fundur hafi verið haldinn með félögunum af þessu tilefni. Samkvæmt fundargerð stjórnarfunda 14. október og 22. október 1986 virðist fundur stjórnar og 5. byggingarflokks hafa verið haldinn 16. október 1986, og segir í stjórnarfundargerð, að meiri hluti byggjenda hafi samþykkt að greiða kostnað við endurskoðun. Kom mönnum ásamt um að fela endur- skoðanda að yfirfara ákveðna þætti í reikningum félagsins, er vörðuðu byggingarkostnað byggingarflokksins, og að fram færi úttekt á útreiknings- aðferðum vegna vaxta og verðbóta. Tók Endurskoðun hf. að sér þessa athugun. Lagt hefur verið fram ódagsett reikningsyfirlit frá stefnanda, sem felur „í sér reikningsstöðu stefnda og stefndi telur lokauppgjör, gert í október 1986. Meginefni skjalsins er svohljóðandi: Byggingarkostnaður íbúða kr. 317.872.000 Áætlað ólokið og ógreitt “ 8.500.000 Byggingarkostnaður íbúða samtals “SC 326.372.000 Heildarbyggingarkostnaður er fundinn með því að uppfæra bókfærðan kostnað hvers mánaðar til: vísitölu í október 1986. Á sama hátt eru innborganir byggjenda og húsnæðislán uppfærð til vísi- tölu október 1986. Kostnaðarverð íbúðar kr. 1.929.733 Samtals greitt éd 1.656.297 Mismunur skuld 273.436 Uppfærð, miðað við lánskjaravísitölu í janúar 1987, samsvarar niður- stöðutalan kr. 283.583, en þá fjárhæð greiddi stefnandi í janúar 1987, svo sem síðar greinir. Um áramótin 1986/1987 kom fram skýrsla Endurskoðunar hf. um athugun á uppgjöri í 5. byggingarflokki. Meginniðurstaða skýrslunnar er: að töluverðar skekkjur séu í uppgjörunum og að óvissa sé um ýmis atriði, sem því þurfi að kanna nánar, áður en unnt verði að leggja fram endanleg uppgjör til félagsmanna. Samkvæmt skýrslunni voru fjárhæðir þær, sem fram komu í yfirlitum- þeim, sem félögum höfðu verið send, í samræmi við bókhald félagsins. Þá 1642 kemur fram í skýrslunni, að aðferðir við skiptingu vaxta og verðbóta á byggingarflokka hafi verið ónákvæmari en skyldi, að framreiknaður bygg- ingarkostnaður sé ofreiknaður um rúmar 321.000 krónur eða um 2.500 kr. á meðalíbúð, að búast megi við, að byggingarkostnaður $. flokks muni hækka, eftir að bókhaldsfærslur á aðra byggingarflokka hafa verið skoðað- ar, að ákvörðun um reikningsskilaaðferðir varðandi vexti og verðbætur muni leiða til breytinga á uppgjörum og að frekari athuganir á bókhaldi og uppgjörsaðferðum séu óhjákvæmilegar. Áætlað er, að niðurstöður þeirra athugana geti legið fyrir innan 6 mánaða, og álitið eðlilegt, að 50.000 - 100.000 kr. af skuld hvers flokksfélaga falli ekki til greiðslu fyrr en þá. Þá segir í skýrslunni m.a.: Byggingarkostnaður í hverjum byggingarflokki fellur til á nokkru árabili, og heildarmynd af kostnaðinum fæst ekki, nema hann sé færður til sama verðlags. Innborganir frá félagsmönnum dreifast á svipað tímabil, og þær verður að færa til sama verðlags og kostnaðinn til að fá fram stöðu hvers og eins við félagið.... Uppgjörsaðferðin í 5. flokki hefur þann stóra kost, að tekið er inn í dæmið, hvenær einstakar kostnaðarfjárhæðir féllu til eða einstakar innborganir fóru fram, þannig að reiknaðar eru „réttar“ verð- bætur á þessa liði. Þessi aðferð hefur hins vegar þann veikleika, að ekki er tekið tillit til þeirra raunvaxta, til tekna eða gjalda, sem fram koma í starfsemi félagsins á hverju ári. Þessi aðferð er því ekki í samræmi við bókhald félagsins...., og við færslu á uppgjörum við félagsmenn munu koma fram mismunir (sic), sem ekki er ljóst, hvernig með á að fara. Tvímælalaust er rétt að taka upp nýja reikningsskilaaðferð á þessu sviði frá og með árinu 1986, en reynt verði að ná samkomulagi um, að vaxta- og: verðbótauppgjör fyrri ára standi óbreytt, enda óljóst, hvaða staða kemur upp, ef breyta á þegar samþykktum ársreikningum félagsins. Niður- staða um stöðu 5. flokks varðandi vexti og verðbætur fæst ekki, fyrr en ákvörðun hefur verið tekin um reikningsskilaaðferðir. x ð leiðrétta ækkunar á Vegna mistaka við framreikning á byggingarkostnaði þarf þennan uppgjörslið um 321.441 kr., og kemur sú fjárhæð til heildarskuld félagsmanna í 5. flokki við félagið. Úrtakskönnun á framreikningi á innborgunum í 5. flokki sýnir, að fara þarf yfir þennan útreikning hjá öllum félagsmönnum í þessum flokki... Athuganir... benda ótvírætt til þess, að byggingarkostnaður $. flokks sé verulega hærri en 4. flokks..., byggingarkostnaður $. flokks hafi farið um 6,6% fram úr upphaflegri áætlun... Byggingarkostnaður er reiknaður um 17% hærri í heild hjá 5. flokki en hjá þeim 4. og verð á einstökum íbúðum þar að meðaltali 10 til 15% dýrara (sic)... Á fundi stjórnar félagsins með flokksmönnum $. byggingarflokks 10. janúar 1987 var samþykkt, að við lokauppgjör yrðu greidd 20% sem út- á 1 1643 borgun, það er að segja á 2 - 3 mánuðum, 70% á skuldabréfi með kr. 15.000 á mánuði og að 10% yrði haldið eftir til lokaendurskoðunar í apríl/ maí 1987. Í tilkynningu framkvæmdastjóra til flokksmanna, dags. 23. janúar 1987, segir, að á fundinum hafi Endurskoðun hf. verið falið að gera nánari athugun á byggingarkostnaði hópsins og ganga síðan frá endanlegu uppgjöri. Í skýrslu Endurskoðunar hf. frá í september 1987 segir, að á fundinum hafi verið samþykkt að fara þess á leit við hlutafélagið, að það kannaði, hvort sýnilegar ástæður væru fyrir því, að íbúðir í 4. byggingar- flokki hefðu reynst talsvert ódýrari en sambærilegar íbúðir í 5. byggingar- flokki, hvort vænta mætti, að svipaðar skekkjur væru í bókfærðum bygg- ingarkostnaði annarra byggingarflokka og fram komu við athugun á 5. byggingarflokki, og að það legði fram tillögur um réttláta meðferð leigu- jöfnunar og vaxtaútreikning með stöðu félagsmanna á hverjum tíma. Í framhaldi af þessum fundi tók Endurskoðun hf. að sér endurskoðun og ársreikningagerð fyrir Byggung. Þann 14. janúar 1987 fékk stefndi eignarheimild fyrir eignarhluta sínum, gaf út skuldabréf að fjárhæð kr. 198.508, greiddi með víxlum kr. 51.274 ög með peningum kr. 10.000, tók við kvittun að fjárhæð kr. 283.583 og samþykkti tryggingarvíxil að fjárhæð kr. 28.358. Hann seldi síðan íbúð sína 24. mars 1987. Lögð hefur verið fram í málinu: Skýrsla Endurskoðunar hf. til stjórnar Byggungs BSVF, Reykjavík, um framhaldsathuganir á byggingarflokkum og ársreikningi félagsins fyrir árið 1986, ódagsett, en talin móttekin af stjórn Byggungs í september 1987. Þar segir m.a., að ekki sé ástæða til alvarlegra efasemda um, að reikningar yfir byggingarkostnað séu færðir á rétta byggingarflokka og að sú aðferð að framreikna byggingarkostnað og innborganir án tillits til vaxtakostnaðar félagsins hafi í för með sér breyt- ingar á áður samþykktum ársreikningum, þannig að skuldir geti staðið eft- ir, þegar gert hafi verið upp við einstaka byggingarflokka, sem ekki sé ljóst, hverjir eigi að greiða að lokum. Síðan segir: Niðurstaða okkar varð því sú, að byggja yrði á samþykktum ársreikning- um félagsins til ársloka 1985, en taka þá upp nýja aðferð, sem byggði á framreikningi byggingarkostnaðar og innborgana og þeim vöxtum, sem félagið hefði orðið fyrir. Í þessu sambandi voru tekin saman viðskiptayfirlit fyrir hvern og einn félagsmann í félaginu, þar sem fram kemur staða bygg- ingarkostnaðar og innborgana í ársbyrjun 1986 samkvæmt bókhaldi og árs- reikningum, byggingarkostnaður og innborganir á árinu, verðbætur á bygg- ingarkostnað og innborganir í ársbyrjun og á árinu og vextir, eins og þeir eru bókfærðir hjá félaginu... Ljóst er, að með þessari aðferð er ekki gætt fyllsta réttlætis milli félagsmanna. Innborganir fyrir árslok 1985 eru lagðar að jöfnu, hvenær sem þær hafa átt sér stað. Byggingarkostnaður er aftur 1644 á móti reiknaður hlutfallslega á félagsmenn eftir upphaflegum byggingar- samningum samkvæmt ákvörðun félagsstjórnar. Til þess að ná fram jöfnum (sic) í þessu sambandi var gerð sérstök færsla á viðskiptayfirlit félagsmanna í byggingarflokkum $, 6 og 7 á árinu 1986 til leiðréttingar á verðbótum vegna innborgana á fyrri árum og vöxtum af þeirri fjárhæð. Við ákvörðun á þessari leiðréttingarfærslu var byggt á þeim framreikningi innborgana, sem stjórnendur félagsins höfðu áður framkvæmt... Eins og félagsformið og samþykktir félagsins bera með sér, getur ekki orðið um endanlegt uppgjör að ræða við félagsmenn, fyrr en framkvæmd- um er lokið, nema í undantekningartilvikum.... Við getum aftur á móti ekki lagt fyrir og útfært reikningsskilaaðferðir hjá félaginu, sem taka tillit til allra hagsmuna félagsmanna, nema rjúfa samræmdar reglur og vinnu- aðferðir, og slíkt getum við ekki borið á borð. Félagið hefur á liðnum árum byggt reikningsskil sín og kostnaðarskiptingu á aðferðum, sem við verð- bólguaðstæður ná ekki fram fyllsta réttlæti milli félagsmanna, og það kann að valda nokkrum erfiðleikum að brjótast út úr þeirri aðferð. Við afstemmningar- og upgjörsvinnu okkar hjá félaginu hafa komið fram skekkjur í efnahagsreikningum... Samtals er um að ræða debetmismun að fjárhæð liðlega 28 m.kr., og engin leið er að vita, að hve miklu leyti þessir mismunir (sic) eiga sér rætur aftur fyrir ársbyrjun 1986. Þessa fjárhæð verður að líta á sem tap, og höfum við með samþykki félagsstjórnar fært liðlega 21 m.kr. af henni með fjármagnskostnaði ársins og ráðstafað liðlega 16 m.kr. af varasjóði félagsins til niðurfærslu á fjármagnskostnaði. Um 7,1 m.kr. af þessu tapi er yfirfærð til næsta árs og færð til lækkunar á ýmsum skammtímaskuldum í efnahagsreikningi félagsins í árslok 1986.... Að lokum er greint frá því í skýrslunni, að stjórn Byggungs hafi að tillögu Endurskoðunar hf. jafnað 12,6 milljónum af tapinu á byggingar- flokkana og einstaka félagsmenn eftir hlutdeild í byggingarkostnaði og öðrum vöxtum félagsins, að fjárhæð kr. 6,1 milljón, á einstaka félagsmenn eftir meðalstöðu þeirra á árinu. Þá kemur fram, að nokkur atriði eru enn óafgreidd, svo sem leigujöfnun, sem tillögur eru gerðar um, að framreikn- ingur innborgana er miðaður við gjalddaga þeirra, en ekki greiðsludag, og að eftir er að gera könnun á skilvísi félagsmanna. Samkvæmt ódagsettum viðskiptareikningi ársins 1986, sem mun vera gerður í september 1987, var staða stefnda í ársbyrjun 1986 þannig: Úttekið Innlagt Staða í ársbyrjun 850.596 578.340 Hreyfingar á árinu 1986 Byggingarkostnaður 176.870 Húsnæðislán 11 328.874 1645 Lr. verðb. á innborg. m/vöxtum < 163.623> Verðbætur á byggingarkostnað 137.417 Verðbætur á innborganir 117.535 Staða 31.12. '86 1.164.883 861.126 Vextir fyrir árið 1986 42.799 Staða 31.12. *86 með vöxtum 1.207.682 861.126 Skuld 31.12. '86 346.556 Samkvæmt fréttabréfi, útgefnu í desember 1987, hélt stjórn félagsins fundi í septembermánuði með öllum byggingarflokkum, þar sem samstaða náðist um, að áfram yrði haldið bókhaldsendurskoðun. Á aðalfundi Byggungs hf. þann 28. september 1987 voru ársreikningar félagsins fyrir árið 1986 samþykktir með svohljóðandi fyrirvara: 1. Kannaðar verða forsendur fyrir upptöku á uppgjöri eldri byggingar- áfanga í félaginu, og í framhaldi af því verði leitað eftir leiðréttingum á skekkjum í þeim uppgjörum. 2. Hver byggingarflokkur fyrir sig áskilur sér rétt til eigin ákvörðunar um skiptingu á þeim byggingarkostnaði, verðbóta og vaxta, sem bókfærð hafa verið á 5. byggingarflokk (sic), komi fram liðir, sem hópfélagar telja réttlátari en þær (sic), sem nú liggja fyrir. Þann 28. september 1987 rituðu flokksmenn $. byggingarflokks Hús- næðisstofnun ríkisins bréf, þar sem því er lýst, að byggingarkostnaður hafi farið úr böndum, bakreikningar komið fram, sem að hluta kunni að vera flokknum óviðkomandi, og að sýnt sé, að lög um bókhald og byggingar- samvinnufélög hafi verið brotin. Þann 20. október 1987 rituðu flokksmenn 5. byggingarflokks stjórn félagsins bréf, þar sem settar eru fram kröfur í fimm liðum. Bréfinu lýkur með þessum orðum: „Þegar þessum kröfum hefur verið mætt, þá fyrst er hópur V til viðræðu um fullnaðaruppgjör.““ Þann 30. september 1987 fól Húsnæðismálastofnun Jóni Þorsteinssyni hrl. að veita 5. byggingarflokki nauðsynlega aðstoð við athugun og úttekt á lögfræðilegum álitamálum í sambandi við uppgjör. Í skýrslu lögmannsins, dags. 5. desember 1987, segir, að óumdeilt sé, að bókhaldi félagsins hafi verið áfátt og að sterkar líkur séu á, að það, sem áfátt. er, hafi einkum bitnað á eigendum íbúða í 5. flokki. Ekki telur lögmaðurinn fært að líta svo á, að ársreikningar fyrri ára séu ógildir, vegna þess að lögum og sam- þykktum hafi ekki verið framfylgt, eða að bókhald félagsins sé ónýtt, þótt á því séu gallar. Hann telur meginádeiluefnið á stjórn félagsins, að íbúðir í 5. flokki hafi orðið 15 - 20% dýrari en samsvarandi íbúðir í 4. flokki og að skoðun á bókhaldi bendi eindregið til þess, að hluti af kostnaðar- reikningum vegna 4. byggingarflokks hafi verið færður hjá 5. byggingar- 1646 flokki. Hann telur ráðamenn 5. flokks ofmeta réttarstöðu, sem þessir mis- brestir (sic) skapi flokksmönnum, því að nægar sannanir skorti, tilað unnt sé að tilgreina ákveðnar fjárhæðir í þessu sambandi. Um réttarstöðu félags- manna segir svo Í álitsgerðinni: Byggung virðist vera gegnumstreymisfélag. Menn ganga í félagið, þegar þeir gera byggingarsamning, en hverfa úr því þegjandi og hljóðalaust, þegar byggingunni er lokið, eignayfirlýsing liggur fyrir og endanlegt fjármálaupp- gjör hefir átt sér stað. Þetta endanlega fjármálauppgjör er þó háð þeim fyrirvara samkvæmt almennri reynslu, að það er lengi von á bakreikningum hjá byggingarsamvinnufélögum. Í bréfi lögmannsins til Húsnæðismálastofnunar, dags. 7. desember 1987, kemur fram það álit, að: nauðsyn sé á frekari rannsókn löggilts endur- skoðanda, skipaðs af Húsnæðismálastjórn, á bókhaldi og fjárreiðum Byggungs á kostnað stofnunarinnar; rannsóknin beinist að því m.a. að kanna mismun kostnaðarverðs íbúða í 4. og 5. flokki, leita skýringa á eignavöntun að fjárhæð um kr. 28 milljónir og að athuga vaxtareikning á innborganir. Á stjórnarfundi 20. febrúar 1988 var samþykkt að framreikna innborgan- ir allra félagsmanna í sérhverjum áfanga, leggja síðan summu allra fram- reiknaðra innborgana í hverjum áfanga við stöðu áfangans í bókhaldinu og finna þannig framreiknaðan heildarbyggingarkostnað hvers áfanga, finna síðan hlut hverrar íbúðar í heildarbyggingarkostnaði samkvæmt viðurkenndri prósentuskiptingu og bera hann saman við framreiknaðar inn- borganir hvers byggjanda. Þá var samþykkt að óska eftir því við endur- skoðendur félagsins, að þeir leiðréttu stöðu einstakra félagsmanna með tilliti til þess, hvenær innborganir þeirra áttu sér stað. Í bréfi til Endurskoð- unar hf., dags. 22. febrúar 1988, er lýst þeirri skoðun stjórnarinnar, að unnt sé að ná fram fullkomnu réttlæti gagnvart einstökum félagsmönnum án þess að brjóta upp ársreikninga fyrri ára eða breyta stöðu byggingar- flokka innbyrðis. bótt staða einstakra félaesmanna kynni hins vegar að ÍJOKKA INNDYrÖIS, ÞOtt Staða EINStakra itiagsmanna KYNNI MiliS Vegar a breytast töluvert innan hvers flokks; þegar allar innborganir hvers félags- manns hafi verið raktar, verði þær framreiknaðar með lánskjaravísitölu til árslokaverðlags 1986 og heildarbyggingarkostnaði hvers byggingarflokks síðan skipt niður á félagsmenn. Stjórnin fól síðan framkvæmdastjóra félagsins að láta vinna að þessu verki í samráði við endurskoðendur. Við framkvæmd þessa verks var fylgt þeirri reglu að breyta ekki stöðu bygging- arflokka frá áður samþykktum ársreikningum. Hins vegar var talið ljóst, að staða félagsmanna innbyrðis í hverjum byggingarflokki mundi breytast vegna mismunandi innborgunartíma. Þann 27. apríl 1988 sendi framkvæmdastjóri Byggungs stefnda yfirlit pro 31. desember 1987 með skuld upp á kr. 294.212. Kostnaður við óloknar 1647 framkvæmdir 5. flokks eru þá áætlaðar kr. 11.522.098. Þann 28. maí 1988 krafði framkvæmdastjórinn stefnda greiðslu skuldarinnar. Í júnímánuði 1988 kom fram skýrsla Endurskoðunar hf. um athugun á bókhaldi félagsins og uppgjöri byggingarflokka. Skýrslunni fylgdi „Yfirlit yfir meðalstöðu byggingarflokka gagnvart félaginu á árunum 1982 til 1985 og bókfærða vexti á sama tímabili“. Athugun á yfirlitinu leiðir í ljós, að þær aðferðir, sem talið var, að notaðar hefðu verið við skiptingu vaxta og verðbóta í félaginu, fá ekki staðist, hvort sem miðað er við meðalstöðu flokkanna eða stöðu þeirra í árslok. Bæði hefur verið um bókhaldslegar skekkjur að ræða við dreifingu vaxt- anna á tekjutímabil og ónákvæmni í útreikningum. Hvort tveggja hefur haft áhrif á stöðu byggingarflokkanna og einstakra félagsmanna, og að öllum líkindum er þarna að leita einhvers hluta af skýringunni á þeim mismun, sem er á milli kostnaðarverðs á íbúðum í 4. byggingarflokki og síðari byggingarflokkum... er um svo flókið dæmi að ræða, að óvíst er, að á því fengist nokkur niðurstaða... engin bókhaldsgögn hafa fundist... frá.... 1981 og áður... Á þessu stigi málsins er því ekki hægt að svara því, hvaða fjárhæðir þarna er um að ræða. Frá því er greint, að 28 milljón króna mismunur á efnahagsreikningi hafi legið í mismun, sem fram hafi komið á skuldabréfaeign samkvæmt bók- haldi ársins 1986 og yfirliti frá viðskiptabanka félagsins. Var skuldabréfa- eignin niðurskrifuð og meginhluta varasjóðs varið á móti. Við athugun, sem fram fór í ársbyrjun 1988, kom í ljós, að ofmat um 14 milljónir króna stafaði af því, að skuldabréf voru færð upp með vísitölu í ársreikningi 1985, en afborganir á árinu 1986 bókfærðar á upphaflegu nafnverði og verðbætur sem vaxtatekjur. Tæpast er talin ástæða til að breyta stöðu byggingarflokk- anna miðað við þá niðurfærslu, sem gerð var á skuldabréfaeign í ársreikn- ingi 1986. Ekki er talið unnt að fullvinna endurreikning á vöxtum og verðbótum á þann veg, að niðurstaða fáist, sem hæf sé til að leiðrétta þegar gerðar færslur í bókhaldi félagsins. Varðandi skiptingu byggingarkostnaðar á félagsmenn er aðferð sú, sem stjórn félagsins valdi, álitin sú farsælasta, sem völ er á. Um lokauppgjör við 4. byggingarflokk er álitið, að rangt mat hafi verið lagt á stöðu flokksins á kostnað annarra flokka, 4. flokkur hafi komið betur út úr skiptingu vaxta og verðbóta en vera átti; aðferðir við skipting- una virtust þó ekki hafa skapað stórvægilegt misræmi milli byggingar- flokka. Taldar eru líkur á, að um töluvert misvægi geti verið að ræða, en ekki hægt að setja fram ákveðnar niðurstöður sökum vöntunar á bók- haldsgögnum. Í 5. byggingarflokki ..., eru byggingarkostnaðarverð (sic) 7 til 8%0 hærri 1648 en upphafleg áætlun gerði ráð fyrir, en aftur um 20% hærri en í 4. bygging- arflokki. Samkvæmt ódagsettum viðskiptareikningi ársins 1987 skuldaði stefndi stefnanda þann 31. desember 1987 kr. 274.725. Lagt hefur verið fram viðskiptayfirlit stefnda, dags. 25. október 1988, m/v lánskjaravísitölu í október 1989, 2264 stig. Helstu atriði yfirlitsins eru þessi: Alls greitt 31.12 1987 kr. 2.868.192 Byggingarkostnaður 1982-1988 kr. 3.069.529 Áætiað ólokið “ 61.535 Vaxtakostnaður v/1987 ; 62.259 Heildarbyggingarkostnaður kr. 3.193.323 Vextir fyrir árið 1988 50.780 Staða í október 1988, skuld kr. 375.911 Niðurstöðutalan er skuld stefnda skv. viðskiptareikningi 1987 uppfærð m/v lánskjaravísitölu (2264/1913) að viðbættum fjármagnskostnaði 1988. Byggingarkostnaðartalan er þannig fengin: Bagga á hús 1982-87 kr. 513.923.097 “Sí £1988 fé 3.268.054 Samtals kr. 517.191.151 Hlutur stefnda í þessari fjárhæð er 0,5935% eða kr. 3.069.529. Stefnandi byggir kröfur sínar á niðurstöðutölu yfirlitsins að frádregnu áætluðu óloknu, kr. 61.535, og fæst þannig dómkrafan, kr. 314.376. Reikningsaðferð stefnanda er efnislega þannig lýst í greinargerð: Heildar- byggingarkostnaður byggingarflokksins er fundinn með því að framreikna innborganir allra flokksmanna með lánskjaravísitölu frá innborgunar- mánuði til ársloka 1986. Stöðu flokksins þá er síðan bætt við framreiknaðar innborganir til að finna framreiknaðan byggingarkostnað, eins og hann hafði verið bókfærður. Frá 1. janúar 1987 eru byggingarkostnaður og inn- borganir framreiknaðar sérstaklega. Áföllnum vaxtakostnaði er skipt á félagsmenn í byggingarflokknum í hlutfalli við skuld þeirra á hverjum tíma. Þessir útreikningar eru í samræmi við ársreikninga 1987, en í þeim hefur verið miðað við vísitölu 483 í stað 488 fyrir janúar 1983. Þessi villa leiðir til hagstæðari niðurstöðu fyrir stefnda. Málsástæður. Stefnandi byggir fyrst og fremst á byggingarsamningi, sem hann kveður gerðan í samræmi við staðfestar samþykktir félagsins og ákvæði V. kafla 1649 laga 30/1970, og telur útreikning dómkröfu eiga stoð í ákvæðum hans, samþykktum ársreikningum, mjög ítarlegri endurskoðun á bókhaldi félags- ins og stefnumarkandi ákvörðunum félagsstjórnar um skiptingu kostnaðar. Vegna eðlis byggingarsamvinnufélaga telur stefnandi, að félagar geti ekki skotið sér undan að greiða kostnað, sem félagið hefur stofnað til í umboði þeirra, enda séu þeir í raun að byggja fyrir eigin reikning, sbr. 2. mgr. 10. gr. samþykktanna og 1. mgr. 31. gr. laga 30/1970. Hann kveður 5. byggingarflokk skulda félaginu um 48 milljónir króna, sem flokksmenn komist ekki hjá að greiða, þar á meðal stefndi, en stjórn félagsins sé skv. 30. gr. laga 30/1970 og 11. gr. samþykkta félagsins rétt og skylt að úrskurða um skiptingu byggingarkostnaðar milli félagsmanna; samkvæmt byggingarsamningi beri félagsmönnum að greiða kostnaðarverð fyrir íbúðir sínar auk framlags í varasjóð, og til að tryggja réttláta og sanngjarna framkvæmd þessa ákvæðis hafi stjórnin m.a. notað verðtryggingu, sem sé annað en vextir. Til frekari réttlætingar verðtryggingu vitnar stefnandi í ákvæði og grundvallarhugmyndir VII. kafla laga 13/1979, framkvæmd verðtryggingar innborgana frá 1982 og áralanga, athugasemdalausa verð- tryggingu byggingarsamninga félagsins. Verðtryggingu byggingarkostnaðar og innborgana kveður stefnandi ekki annað en aðferð til að finna út raun- verulegt kostnaðarverð á verðbólgutímum. Stefnandi skýrir vaxtaþátt í dómkröfunni þannig, að um sé að ræða vexti, sem félagið hafi orðið að greiða af útistandandi skuldum og það hljóti síðan að jafna niður á félagsmenn eins og öðrum kostnaði. Ákvæði í byggingarsamningi um greiðslu sömu vaxta og félagið verður að greiða af víxlum sínum telur stefnandi verða að skýra í samræmi við ákvæðið um greiðslu kostnaðarverðs á þann veg, að greiða beri þann fjármagns- kostnað, sem félagið hefur orðið fyrir. Í vaxtaliðnum kveður stefnandi nánar felast samningsvexti, vanskilavexti, innheimtukostnað, afföll og verðbætur, en ekki vanskilavexti af skuld stefnda, sem einungis er krafist frá útgáfudegi síðasta reikningsyfirlits fyrir málshöfðun. Stefnandi kveðst í mörg ár ekki hafa átt kost á lánsfé öðruvísi en með verðtryggingu og vöxtum, um víxillán hafi ekki verið að ræða til að leysa úr lánsfjárþörf félagsins, og telur hann, að túlka verði ákvæði byggingarsamnings af skyn- semi og í samræmi við þjóðfélagsbreytingar að þessu leyti. Þá telur stefnandi stefnda hafa orðið bundinn af samkomulagi, sem meiri hluti flokksmanna staðfesti með undirritun sinni í janúar 1987, um að greiða þann mun, sem varð á uppgjöri frá því í nóvember 1986 og endan- legri niðurstöðu í framhaldi af könnun Endurskoðunar hf. Til stuðnings þessari skoðun bendir stefnandi á, að stefndi hafi gert upp í samræmi við samkomulagið, þegar hann fékk eignarheimild sína í janúar 1987. Loks kveður stefnandi stefnda hvorki hafa mótmælt ítrekuðum kröfum 104 1650 stefnanda sem of háum né sem röngum, þar á meðal verðbótaþætti þeirra, fyrr en 7. júlí 1988 og verða því að sætta sig við kröfur stefnanda sökum tómlætis. Meginmálsástæða stefnda er, að hann hafi greitt skuld sína að fullu, þar með talinn áætlaðan kostnað við lokafrágang, og tekið við óskilyrtri, endanlegri eignaryfirlýsingu. Stefndi telur sig óbundinn af fyrirvara um greiðslu kostnaðar umfram 90% af lokauppgjöri, gerðu í október 1986, en telur hann einungis taka til þess, ef endurskoðun leiddi í ljós kostnað umfram 90%, en ekki til þess, að skipt yrði um uppgjörsaðferð, en það yfirlýsingum. Stefndi telur uppgjörsaðferð stefnanda fela það í sér, að fé, sem fært hefur verið milli flokka, skili sér verðbætt til allra annarra en 5. byggingarflokks. Þessa aðferð telur hann fara í bága við ákvæði laga 30/1970, samþykkta félagsins og byggingarsamnings, sem geri ráð 'fyrir byggingu íbúða á kostnaðarverði. Þá hefur því verið hreyft af hálfu stefnda, að aðalfundir stefnanda hafi verið ólögmætir og að stefnandi hafi sýnt af sér tómlæti með því að hefjast ekki handa um málsókn fyrr en á árinu 1988, löngu eftir að stefnandi hafði selt íbúð sína. Hann telur stefn- anda ekki hafa sýnt fram á, að um annan og meiri kostnað sé að ræða en þann, sem fram sé talinn á lokauppgjöri, og meginorsök þess, hvernig komið sé hag stefnanda, verða rakta til afglapa forráðamanna félagsins, sem byggjendur verði ekki látnir gjalda fyrir frekar en orðið er. Varakrafa stefnda miðast aðallega við, að niðurstöðutala viðskiptareikn- ings fyrir árið 1986, talins útgefinn í september 1987, kr. 346.556, sem líkindi séu til, að sé rétt, verði lögð til grundvallar og frá henni dregnar kr. 283.583, sem stefndi hefur gert skil á, þannig að stefnda verði aðeins gert að greiða kr. 62.973. Stefndi leggur áherslu á, að samband aðila sé viðskiptasamband, sem ekki feli í sér samábyrgð með öðrum byggingar- flokkum eða stjórn félagsins, stjórnin geti ekki beitt ávkörðunarvaldi sínu eftir duttlungum, varlega verði að taka á öllum nýjum kostnaðarliðum að teknu tilliti til lokauppgjörsyfirlýsinga og túlka byggingarsamning þröngt stefnda í hag og móti stefnanda, sem samdi hann. Komist dómurinn að þeirri niðurstöðu, að samkomulag aðila um upp- gjörsaðferð sé niður fallið, telur stefndi sig óbundinn af öllu, sem samið var um uppgjör á, og geta þá borið fyrir sig allar málsástæður, sem hann áður naut, auk allra nýrra. Á þessum grundvelli heldur stefndi því fram, að vísitöluákvæðið í samningi aðila fari í bága við ákvæði VII. kafla laga 13/1979, aðeins sé heimilt að krefjast víxilvaxta frá gjalddaga hverrar kröfu samkvæmt ákvæðum samningsins, en þegar greiddir vextir og verðbætur nái yfir allan fjármagnskostnað, sem stefnandi geti krafið stefnda um. Þá telur stefndi, að leggja beri til grundvallar, að vísitöluákvæði samningsins 1651 nái aðeins til greiðslna skv. 3. tl. og að vaxta- og verðbótakrafa fyrir fyrri tíma en 6. desember 1984 sé fyrnd. Telji dómurinn hins vegar vísitöluálag ófyrnt, heldur stefndi því fram, að miða beri við vísitölu 1. janúar 1983 í samræmi við ákvæði samningsins. Hann telur kröfugerð stefnanda fela í sér vexti í ofanálag á verðtryggingu, þannig að í bága fari við samning og almenn fyrirmæli um vaxtahæð. Vaxtakröfu er sérstaklega mótmælt sem of hárri með vísan til vaxtaákvæðis samningsins. Því er haldið fram, að stjórnendum stefnanda hafi orðið á mistök eða að þeir hafi gerst sekir um refsivert athæfi með því að ráðstafa varasjóði á móti rangt metnum skulda- bréfum. Af þessum sökum er krafist lækkunar, sem nemur 1% af fram- reiknuðum heildarbyggingarkostnaði, eða kr. 31.825,69. „„Að lokum er krafist lækkunar á stefnukröfum til samræmis við þann sannanlega kostn- að, sem á hefur fallið eftir október 1986 og telst vera umfram þær forsendur, sem það umsamda lokauppgjör gerði ráð fyrir. Skorað er á stefnda (sic) að leggja fram gögn hér um, sbr. kafla C.““ Í greinargerð sinni skoraði stefndi á stefnanda að leggja fram sundurlið- un innborgana, vísitöluútreikning á þeim og sundurliðun reiknaðra vaxta og byggingarkostnaðar $. fl. eftir október 1986. Við aðalflutning málsins veitti umboðsmaður stefnanda rökum stefnda m.a. andsvör, eins og hér greinir: Uppgjör samið í nóvember 1986 var ekkert lokauppgjör og gat ekki verið það eðli máls samkvæmt, enda var framkvæmdum þá ekki lokið, auk þess sem sérstakt samkomulag var gert um, að félagar greiddu þá skuld, sem kæmi í ljós, þegar endanleg endurskoðun hefði farið fram. Nóvemberupp- gjörið var einungis uppgjör á beinum byggingarkostnaði, sem þá hafði verið bókfærður, án tillits til reikninga, sem voru í farvatninu (sic), og veru- legs fjármagnskostnaðar. Þá var og enn eftir að skoða bókfærðan kostnað betur. Því er mótmælt, að stefnandi hafi verið tómlátur um fjárheimtu á hendur stefnda, að uppgjörsaðferð stefnanda byggist á færslu fjár milli flokka og að aðalfundir Byggungs hafi verið ólögmætir. Staðhæft er, að lögmæti fundanna hafi aldrei fyrr verið dregið í efa, að ólögmæti þeirra sé ósannað og að réttur til að bera það fyrir sig sé fallinn niður fyrir tómlæti. Varðandi grundvöll kröfugerðarinnar bendir stefnandi á, að meginniðurstaða endur- skoðunar sé, að ekki sé ástæða til að rengja bókhaldið, sönnunarbyrðin fyrir, að sú niðurstaða sé röng, hljóti því að hvíla á stefnda. Þá bendir stefnandi á, að ársreikningar 1982-1985 hafi verið samþykktir athugasemda- laust, en reikningar áranna 1986 og 1987 með „,máttlitlum““ athugasemd- um, reikningur ársins 1987 hafi verið samþykktur með sama fyrirvara og reikningur 1986, en án þess að 5. byggingarflokkur væri nefndur á nafn. Þessa fyrirvara telur stefnandi nú fallna úr gildi, þar sem endurskoðun hafi 1652 ekki leitt í ljós neinar óleiðréttar rangfærslur. Því er mótmælt, að félags- stjórn hafi nýtt fé 5. flokks til framkvæmda í þágu annarra. Stefnandi segir fyrri reikningsaðferð og núverandi gefa nákvæmlega sömu heildarskulda- stöðu fyrir 5. byggingarflokk, aðeins skuldastaða einstakra flokksmanna innbyrðis hafi raskast þannig, að þeir skilvísu séu nú taldir skulda minna en þeir, sem drógu greiðslur í verðbólgutíð. Stefnandi telur fyrningarfrest varðandi skuld stefnda ekki hafinn, þar sem réttarsamband aðila sé viðvar- andi viðskiptasamband. Fyrningarfrest telur hann 10 ár. Varðandi þá stað- hæfingu stefnda, að vöxtum sé bætt ofan á verðbætur, ítrekar stefnandi, að vaxtaliður kröfugerðarinnar sé útlagður f. jármagnskostnaður stefnanda, sem jafna verði niður á félagsmenn eins og öðrum kostnaði. Varðandi áskoranir stefnda um framlagningu gagna hefur eftirfarandi komið fram af hálfu stefnanda: Allar innborganir stefnanda koma fram á yfirlitum, sem honum hafa verið send. Sundurliðun reiknaðra vaxta vegna áranna 1982, 1983. og 1985 kveðst stefnandi ekki geta látið í té, þar sem áskorunin sé óskiljanleg, eins og hún er sett fram. Sundurliðun byggingar- kostnaðar eftir efnisflokkum mánuð fyrir mánuð eftir október 1986 og til upphafs málsóknar kveður stefnandi óframkvæmanlega og hugsanlega málamyndasundurliðun of kostnaðarsama. Framlögð gögn eru talin nægi- lega skýr, þannig komi t.d. fram sundurliðaður byggingarkostnaður í árs- reikningum 1986 og 1987. Umboðsmaður stefnanda kveður umboðsmanni stefnda hafa verið boðið sérstaklega að kynna sér bókhaldsgögn, án þess að hann hafi kosið að nýta sér boðið. Við aðalflutning málsins þann 9. júní sl. var ársreikningum félagsins fyrir árin 1982 - 1987 mótmælt sem röngum og óstaðfestum. Sömuleiðis var mót- mælt staðhæfingum stefnanda þess efnis, að stefndi hefði hagnast á við- skiptum sínum við stefnanda og að um gæti orðið að ræða frekari kröfur á hendur honum en gerðar eru í málinu. Þá hélt umboðsmaður stefnda því fram, að reikningar hvers flokks hefðu aldrei verið bornir undir félags- menn hvers flokks, eins og skylt væri samkvæmt samþykktum félagsins. Mótmælt var kröfu um dráttarvexti sem of hárri, þar sem samningur aðila kvæði á um víxilvexti og dráttarvaxtakrafan fæli í sér vaxtavexti á vexti, sem ekki væru orðnir 12 mánaða gamlir. Því var haldið fram, að viðmiðun við lánskjaravísitölu færi í bága við ófrávíkjanlegt ákvæði 32. gr. laga 30/1970. Af hálfu stefnanda var rökum stefnda andmælt m.a. eins og hér greinir: Vaxtaþáttur höfuðstóls í dómkröfum stefnanda er fjármagnskostnaður, sem félagið hefur lagt út og síðan jafnað niður. Ákvæði 2. ml. 12. gr. 1. 25/1987 taka ekki til vaxta í þessum skilningi. Varasjóði er ætlað að mæta áföllum. Í samræmi við þann tilgang hefur töpum á skuldabréfum verið mætt með niðurfærslu á varasjóði í samræmi við góðar reikningsskilareglur. 1653 Sönnunargögn. Aðilar hafa lagt fram fjölda gagna, og hefur verið gerð grein fyrir mikil- vægasta efni þeirra hér að framan. Stefndi og stjórnarformaður stefnanda hafa gefið aðilaskýrslur, og aðilar hafa leitt vitni. Meðal vitnanna var endurskoðandinn, sem annaðist mál Byggungs hf. hjá Endurskoðun hf. Hann kvað upphaf samskipta aðila hafa verið það, að byggjendur í 5. flokki hefðu leitað til fyrirtækis síns haustið 1986 um skoðun á því uppgjöri, sem þeir höfðu þá nýverið fengið frá stefnanda. Báðu þeir um, að kannaðar yrðu færslur í bókhaldi Byggungs varðandi byggingarflokkinn. Síðan kveður hann athugunina hafa beinst að aðferðum við skiptingu kostnaðar og meðferð vaxta og verðbóta í uppgjörunum. Sérstaklega kveður hann hafa verið skoðað, hvort einhver kostnaður hefði ranglega verið færður á 5. flokk, og þá skoðun leitt til, að líklegt þótti, að einhver brögð væru að því, að kostnaðarliðir hefðu verið færðir á ranga flokka, mistök, sem varla gætu talist óeðlileg miðað við fjölda færslna. Vitnið kvað villur, sem fram komu við endurskoðun, hafa verið leiðréttar síðan eftir því, sem tiltök voru á, en ekki hafa verið hróflað við uppgjörum við byggjendur í þeim byggingarflokkum, sem búið var að loka. Við aðra flokka kvað hann hafa verið hafða sömu aðferð og við 5. flokk. Hann kvað meginniðurstöðu athugana sinna hafa verið, að skipting vaxta og verðbóta hefði verið með þeim ólíkindum, að leiðréttingar hefðu leitt til verulegra breytinga á uppgjöri. Þá kvað hann hafa komið í ljós, að greiðslur hefðu verið lagðar að jöfnu, hvenær sem þær voru inntar af hendi. Þegar haustuppgjörið 1987 var gert, kvað vitnið hafa verið byggt á bókhald- inu, sem þá hafði aðeins verið fært til 1. júní 1986, en áætlað fyrir óloknum verkum. Við endurskoðun sagði hann hafa komið í ljós, að „töluvert var í pípunum““, svo að áætlunin reyndist allt of lág, en aðra annmarka á upp- gjörinu hafa einkum verið þá, að innborganir voru reiknaðar miðað við gjalddaga, en ekki raunverulega greiðsludaga; í ljós hefði komið, að menn höfðu í mörgum tilfellum dregið greiðslur mánuðum saman, án þess að tillit væri til þess tekið. Þá kvað hann ekki hafa verið gert ráð fyrir fjár- magnskostnaði í þessum uppgjörum og svo virst, þótt ekki hefði það verið sannreynt, sem stjórnunarkostnaður ársins 1986 hefði verið látinn liggja óskiptur. Vitnið kvaðst hafa lagt til, að lánskjaravísitala væri notuð til að framreikna fjárhæðir í samráði við samstarfsmenn sína, m.a. vegna þess, að mikið af lánum hefði verið bundið lánskjaravísitölu. Hann kvað hefðu (sic) verið hægt að nota vexti í sama skyni eða t.d. byggingarvísitölu, sem hefði þó litlu breytt um niðurstöðu; með þeirri aðferð hefði byggingar- kostnaður orðið lægri, en hækkun fjármagnskostnaðar vegið á móti. Vitnið var spurt álits á áskorunum stefnda um framlagningu gagna. Hann sagði yfirlit um innborganir og framreikning þeirra koma fram í 1654 viðskiptayfirlitum einstakra félagsmanna, þannig að þeim hafi verið í lófa lagið að bera saman við eigin gögn. Hann kvað hægt að sundurliða vexti á margan hátt, t.d. eftir tegundum eða dreifingu á hópa, en sagðist ekki átta sig á, hvers konar sundurliðun um væri beðið. Hann kvað sundurliðun á öllum kostnaði eftir tegundum í verkþætti og efnisflokka koma fram í ársreikningum, en ekki mánuð fyrir mánuð. Þess háttar endurskoðun taldi hann vandkvæðum bundna, m.a. vegna þess, að verktakar eigi til að „„lúra““ lengi á reikningum, auk þess sem vandséð væri, hvaða tilgangi slík sundurliðun gæti þjónað. Aðalflutningur málsins fór fram 9. júní 1989. Málið var endurupptekið og endurflutt 30. október 1989 og loks tekið upp, aðilum gefinn kostur á gagnaðflun samkvæmt 120. gr. laga 85/1936 og málið dómtekið 2. nóvember 1989. Var því þá mótmælt af hálfu stefnda, að litið yrði til gagna, sem voru lögð fram af hálfu stefnanda af þessu tilefni, öðruvísi en til hagsbóta fyrir stefnda. Álit dómsins. Byggingarsamvinnufélag ungs fólks, Reykjavík, er samvinnufélag, og um það gilda ákvæði VIII. kafla laga 60/1984 um byggingarsamvinnufélög og, að því er varðar félagsstjórn, IV. kafli laga 46/1937 um samvinnufélög, eftir því sem við getur átt (1. mgr. 77. gr. l. 60/1984, sbr. 1. mgr. 28. gr. 1. 30/1970). Nánari ákvæði eru í samþykkt fyrir Byggingarsamvinnu- félag ungs fólks, Reykjavík, sem sett hefur verið og staðfest af félagsmála- ráðuneytinu samkvæmt fyrirmælum 2. mgr. 28. gr. 1. 30/1970. Síðarnefndu lögin voru í gildi fyrir gildistöku laga 60/1984 og voru ekki felld úr gildi með þeim. Með byggingarsamningi aðila var lagður grundvöllur að réttar- sambandi aðila. Hann var gerður fyrir gildistöku laga 60/1984, og er ágreiningslaust á því byggt af hálfu stefnanda, að eldri lögin gildi í skiptum aðila. Byggingarsamningurinn er gerður samkvæmt ákvæðum 2. mgr. 30. gr. 1. 30/1970 og 11. gr. samþykkta félagsins. Samkvæmt 22. gr. samþykktanna, sbr. 18. gr. 1. 46/1937, fer aðalfundur með æðsta vald í málefnum félagsins. Aðalfundur er lögmætur, ef meira en helmingur félagsmanna sækir fund, sbr. 19. gr. 1. 46/1937. Aðalfundur kýs endurskoðendur. Félagsstjórn er heimilt að fela löggiltum endurskoð- anda endurskoðun ásamt endurskoðendum félagsins, 25. gr. samþykkta. Hver byggingarflokkur skal kjósa þrjá menn úr sínum hópi til þess m.a. að fylgjast með fjárreiðum byggingarflokksins og árita reikninga hans. Þannig frágengnir skulu reikningar lagðir fyrir fund viðkomandi byggingar- flokks til staðfestingar. Skv. 23. gr. 1. 46/1937 skal leggja fram endurskoð- aða reikninga á aðalfundi. Samþykkt ársreikninga á aðalfundi felur í sér fullnaðarákvörðun um reikningana. 1655 Ársreikningar Byggungs hafa verið lagðir fram í málinu, eins og hér greinir: — fyrir 1982, áritaður af löggiltum endurskoðanda, samþykktur á aðal- fundi 1983, — fyrir 1983, áritaður af löggiltum endurskoðanda, kjörnum endurskoð- anda, trúnaðarmönnum byggingarflokka IV, V og VI og félagsstjórn og samþykktur á aðalfundi 1984, — fyrir 1984, áritaður af endurskoðendum, löggiltum og kjörnum, auk eins trúnaðarmanns og stjórnarmanns og samþykktur á aðalfundi 1985, — fyrir 1985, áritaður af endurskoðendum, kjörnum trúnaðarmönnum 5., 6., 7., 9. og 10. byggingarflokks og félagsstjórn og samþykktur á aðal- fundi 1986, — fyrir 1986, áritaður af endurskoðendum og stjórn og samþykktur á aðalfundi 1987 með fyrirvara, — fyrir 1987, áritaður af endurskoðendum, stjórn og framkvæmdastjóra og samþykktur á aðalfundi 1988. Ekki þykir hafa verið sýnt fram á, að þeir meinbugir séu á ársreikningum stefnanda, samningu þeirra, endurskoðun, áritunum á þá eða samþykkt þeirra á aðalfundum, að haft geti áhrif á niðurstöðu þessa máls. Vegna óánægju með aðferðir þær, sem stefnandi notaði í uppgjöri haustið 1986, var Endurskoðun hf. fengin til þess að frumkvæði félaga í 5. byggingarflokki að kanna forsendur uppgjöranna. Athugun Endurskoð- unar hf. leiddi til þess, að stjórn Byggungs endurskoðaði uppgjörsgrund- völlinn. Athugun þessi varð umfangsmikil og tók langan tíma. Félagsmenn byggingarflokksins máttu vita, að athugun þessi gæti leitt til breytinga á uppgjöri og að hún gæti tekið nokkurn tíma. Verður ekki talið, að sá dráttur, sem á þessu varð, geti leitt til þeirrar ályktunar, að kröfur stefn- anda verði taldar niður fallnar af þeim sökum. Byggingarsamvinnufélag annast byggingarframkvæmdir í umboði félags- manna fyrir þeirra reikning, og skal sameiginlegum kostnaði jafnað niður á félagsmenn eftir eignarhlutföllum, sbr. 31. gr. 1. 30/1970. Félagsstjórn úrskurðar um skiptingu byggingarkostnaðar milli einstakra íbúðareigenda, 4. mgr. 30. gr. laga 30/1970, sbr. 3. mgr. 11. gr. samþykkta félagsins. Ekki verður undan því vikist að deila niður öllum kostnaði, sem félagið leggur í fyrir félagsmenn, að öðru leyti en því, sem mætt er með niðurfærslu á varasjóði í undantekningartilvikum. Með tilvísun til raka stefnanda og þess, sem rakið er hér að framan, þykir ekki verða fallist á það með stefnda, að uppgjör það, sem stefndi fékk haustið 1986, hafi verið fullnaðaruppgjör í þeim skilningi, að það bindi hendur stjórnarinnar um endanlegan úrskurð um skiptingu kostnaðar. Þegar litið er til þess, hvers eðlis réttarsamband aðilanna er, og þess gætt, 1656 að framkvæmdum var ekki lokið og að óuppgert var við byggingarflokk stefnda, þegar hann fékk eignarheimild, verður ekki fallist á, að sá gerning- ur hafi getað skapað stefnda aðra réttarstöðu en þá, að honum bæri að greiða byggingarkostnað eignarhluta síns að fullu eftir lögmætum úrskurði félagsstjórnar. Ekki hefur komið fram formlegur úrskurður eða stjórnar- fundarsamþykkt um uppgjörsaðferðir, en leggja verður til grundvallar, að stjórnin hafi tekið lokaákvörðun þar um, eftir að hún fékk skýrslu Endur- skoðunar hf., dags. í júní 1988. Við ákvörðun skiptingar kostnaðar á byggingarflokka bar stjórninni að gæta fyllstu réttsýni og jafnréttis milli flokka og félagsmanna. Þegar litið er til þess, hvernig úrlausnarefnið lá fyrir stjórninni, tillit tekið til þeirra bókhaldsgagna, sem tiltæk voru, til vandkvæða á að hagga við samþykkt- um ársreikningum og endanlegu uppgjöri við eldri byggingarflokka og þegar metnar eru ályktanir og tillögur Endurskoðunar hf., þykir stefnda ekki hafa tekist að sýna fram á, að stjórnin hafi gætt rangra sjónarmiða í úrlausn sinni. Samkvæmt 28. gr. félagssamþykkta, sbr. 24. gr. 1. 46/1937, getur aðal- fundur ákveðið að tillögu félagsstjórnar og í samráði við endurskoðendur, að fé skuli greitt úr varasjóði, enda fái tillaga stuðning a.m.k. % atkvæðis- bærra félagsmanna. Ársreikningar félagsins fyrir árið 1986 voru samþykktir með yfirgnæfandi meiri hluta án fyrirvara um ráðstöfun varasjóðs, aðeins 3 - 5 fundarmenn á móti. Ákvörðun aðalfundar um ráðstöfun varasjóðs er bindandi fyrir félagsmenn og verður ekki endurskoðuð til lækkunar á dómkröfum stefnanda í þessu máli. Meintar ótilgreindar og órannsakaðar ávirðingar forráðamanna félagsins á fyrri árum koma ekki til álita varðandi skuldajöfnuð við kröfur stefnanda í þessu máli, sbr. hins vegar 2. mgr. 31. gr. 1. 30/1970. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið, verður ekki talið, að gert hafi verið bindandi samkomulag um tiltekna uppgjörsaðferð, sem hafi fallið niður. Stefndi virðist því ekki geta álitið sig óbundinn af nokkrum þeim skyldum, sem hann hefur gengist undir gagnvart stefnanda. Þykja þá ekki efni til, að fjallað verði um málsástæður byggðar á þessum grunni framar en hér greinir: Þegar þess er gætt, að stefnandi hefur annast byggingarstarfsemi í umboði stefnda og annarra félagsmanna fyrir þeirra reikning á tímabili síhækkandi tilkostnaðar og fjármagnað verkið með verðtryggðu lánsfé, einkum háðu lánskjaravísitölu, að hvorki ákvæði laga 13/1979 né önnur lagafyrirmæli banna verðtryggingu í skiptum aðila og að ákvæði um notkun lánskjaravísitölu er í byggingarsamningi, þykir ekkert því til fyrir- stöðu, að verðtrygging miðuð við lánskjaravísitölu sé notuð við útreikning á kostnaðarskiptingu. Einkum þykir eðlileg notkun vísitölu til uppfærslu 1657 innborgana og gjalda til sambærilegs verðlags í þessu skyni. Ákvæði bygg- ingarsamnings um grunnvísitölu hafa enga þýðingu í þessu sambandi, enda mundu stærðir frá árinu 1982 og fyrr ekki verða sambærilegar við aðrar, ef svo væri. Ákvæði 32. gr. laga 30/1970 um hámarksverð við sölu íbúða taka ekki til útreikningsaðferða við ákvörðun kostnaðarskiptingar. Skylda stefnda til að greiða fyllilega sinn hlut í kostnaðarverði íbúðar- bygginga stefnanda felur í sér skyldu til að standa félaginu að fullu skil á útlögðum fjármagnskostnaði. Stefnandi hefur ekki neytt þess úrræðis fram til 25. október 1988, sem honum var tiltækt samkvæmt $. gr. bygging- arsamnings, að krefjast greiðslu vanskilavaxta. Vanskil á þessum þætti í skuld stefnda felur í sér skyldu til greiðslu vanskilavaxta á sama hátt og vanskil á öðrum þáttum. Kröfugerð stefnanda felur hvorki í sér töku vaxta- vaxta oftar en á 12 mánaða fresti, sbr. 12. gr. laga nr. 25/1987, tvöfaldar verðbætur né fyrnda vexti, enda er fjármagnsþáttur kröfugerðar stefnanda þáttur í skyldu til greiðslu kostnaðarverðs samkvæmt byggingarsamningi, en ekki vextir í merkingu 2. tl. 3. gr. 1. 14/1905, sbr. hins vegar 2. tl. 4. gr. s.l. Ákvæði byggingarsamnings um greiðslu dráttarvaxta miðað við þá vexti, sem félagið verður að greiða af víxlum sínum, er ekki fyllilega ljóst og virðist geta falið í sér bæði samningsvexti og dráttarvexti af víxlum og jafnvel þá vexti, sem félagið verður að greiða af lánsfé, í hvaða formi sem lánsfé er fengið. Ljóst er, að stefnanda er samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga heimilt að krefjast fullra dráttarvaxta frá upphafi málsóknar. Þar sem stefnandi greiddi ekki skuld sína á réttum tíma, eftir að hann fékk við- skiptayfirlit dags. 25. október 1988, bar honum samkvæmt 5. gr. bygging- arsamnings að greiða dráttarvexti frá gjalddaga. Ekki er skýrt kveðið á um gjalddaga í samningnum, og stefndi hefur enga grein gert fyrir, hvað hann telur rétta vaxtahæð samkvæmt samningnum. Á hinn bóginn hefur ekki komið fram af hálfu stefnanda, hvaða vexti hann hefur orðið að greiða af víxlum sínum eða öðru lánsfé. Þykir þá verða við það að sitja, að drátt- arvextir reiknist einungis frá þingfestingardegi. Stefndi hafði réttmæta ástæðu til að leita álits dómstóla með því að taka til varna, en málatilbúnaður hans hefur verið með þeim hætti, að málið hefur vaxið langt umfram það, sem efni standa til. Samkvæmt því og aðal- niðurstöðu málsins þykir samkvæmt 177. gr. laga 85/1936 rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 100.000, auk vaxta, eins og greinir í dómsorði. Dómur í máli þessu hefur orðið meiri að vöxtum en ráð er fyrir gert í 193. gr. laga 85/1936, en til þess eru þær orsakir, að málið varðar flókin fjárviðskipti aðila. Stefnandi hefur ekki gert allt, sem ætlast mátti til, til að skýra málið, og stefndi hefur varist með mikilum fjölda málsástæðna. 1658 Steingrímur Gautur Kristjánsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómsmönnunum Þór Guðmundssyni viðskiptafræðingi og Ómari Kjartanssyni, löggiltum endurskoðanda. Dómsorð: Stefndi, Birgir Jóhannesson, greiði stefnanda, Byggingarsamvinnu- félagi ungs fólks, Reykjavík, kr. 314.376 með dráttarvöxtum sam- kvæmt Ill. kafla laga nr. 25/1987 frá 15. desember 1988 til greiðslu- dags og kr. 100.000 í málskostnað auk dráttarvaxta af þeirri fjárhæð frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. 1659 Fimmtudaginn 13. desember 1990. Nr. 29/1989. Samvinnusjóður Íslands hf. (Kjartan Ragnars hrl.) gegn yfirborgarfógeta og skiptaráðanda í Reykjavík f.h. þrotabús Þorkels Guðmundssonar (Ólafur Axelsson hrl.). Kaupleigusamningur. Gjaldþrot. Þinglýsing. Bifreiðaskráning. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Benedikt Blöndal, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Hjörtur Torfason. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. janúar 1989. Krefst hann þess, að við skipti á þrotabúi Þorkels Guðmundssonar í skiptarétti Reykjavíkur verði honum úthlutað söluandvirði bifreiðarinnar R-8088 samkvæmt afsali frá búinu 25. ágúst 1988, 700.000 krónum, af óskiptri eign búsins. Hann krefst og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Í héraði tók stefndi þá afstöðu í máli þessu að sækja ekki þing, þannig að málið yrði dæmt á grundvelli framkominna sóknargagna Við málflutning í Hæstarétti hafa verið lögð fram nokkur ný gögn. Um málavexti er það ágreiningslaust, að áfrýjandi og Þorkell Guðmundsson hafi í febrúarmánuði 1986 gert með sér leigukaupa- samning um bifreiðina R-8088, en Þorkell var leigubifreiðarstjóri og notaði bifreiðina við þá atvinnu. Með samningnum leigði áfrýjandi Þorkatli bifreiðina í 36 mánuði, og var leigutaka óheimilt að segja leigunni upp, en að leigutímanum liðnum átti hann einhliða kost á að kaupa bifreiðina til eignar. Leigugjald var miðað við stofnverð bifreiðarinnar þannig, að leigusali fengi það til baka með vöxtum á leigutímanum. Almennir skilmálar samningsins eru skýrir, og er ljóst, að áfrýjandi gerði hann til að fjármagna umráð Þorkels yfir bifreiðinni að hætti samninga um fjármögnunarleigu eða kaupleigu. 1660 Samkvæmt gögnum málsins er ekki ástæða til að rengja, að viðskipti þessi hafi í meginatriðum farið fram, eins og haft er eftir áfrýjanda í hinum áfrýjaða úrskurði. Samþykki hins skráða eiganda bifreiðarinnar, Ingólfs Sigurgeirssonar, var staðfest með áritun hans á samninginn. Var samningurinn tekinn til þinglýsingar og þá sem kvöð á bifreiðina, eins og að jafnaði gerist um leigusamninga. Á hinn bóginn var ekki hreyft við skráningu bifreiðarinnar á bifreiða- skrá. Var það ekki fyrr en 12. desember 1986, að bifreiðin var skráð þar af nafni Ingólfs og þá á nafn leigutakans, Þorkels Guðmunds- sonar, á grundvelli tilkynningar frá honum og Ingólfi í lögmæltu formi. Ekki er fram komið, að annað hafi legið að baki þeirri til- kynningu en þau viðskipti, sem hér um ræðir. Í leigukaupasamningnum er tekið fram, að bifreiðin sé eign áfrýj- anda. Staðfesti Þorkell það fyrir skiptarétti, þegar hann var úrskurðaður gjaldþrota 12. apríl 1988, og lagði samninginn fram því til sönnunar, að bifreiðin væri ekki sín eign. Í veðbókarvottorði borgarfógetans í Reykjavík frá 6. maí 1988 er bifreiðinni lýst þannig, að skráður eigandi sé Þorkell Guðmunds- son. Undir fyrirsögninni „„veðskuldir, kvaðir og önnur eignabönd““ er þess getið, að Þorkell Guðmundsson sé fremstur í röð kröfuhafa í bifreiðinni samkvæmt heimildarskjali útgefnu 27. febrúar 1986, og er efni skjalsins lýst svo í nánari skýringum: — „„Samvinnusjóður leigir Þorkeli Guðvarðarsyni (sic) bifreiðina með kaupleigusamn- ingi. Leigutaki má ekki selja eða veðsetja né leyfa aðför í bifreið- inni.““ Síðari málsliður þessarar skýringar höfðar til texta sama efnis í almennum skilmálum hins umdeilda leigukaupasamnings (gr. 9.0). Frá sjónarmiði samningsaðila var það eðlileg tryggingarráðstöfun að þinglýsa leigukaupasamningnum í skráningarumdæmi bifreiðar- innar samkvæmt þáverandi ákvæðum 43. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Með vísan til þeirrar ráðstöfunar heldur áfrýjandi því fram, að samningurinn með árituðu samþykki Ingólfs jafngildi afsali til sín vegna ákvæða hans um eignarrétt leigusala. Auk samn- ingsins liggur fyrir reikningur frá Þorkatli til áfrýjanda, þar sem kvittun er gefin fyrir fullu kaupverði bifreiðarinnar. Stefndi mótmælir því ekki, að greiðsla á kaupverði bifreiðarinnar hafi runnið frá áfrýjanda til Ingólfs á sínum tíma. Hins vegar telur hann, að áfrýjandi hafi ekki tryggt sér sönnur fyrir eignarrétti að 1661 bifreiðinni með þeim hætti, sem lög mæli um, þ.e. með því að láta skrásetja bifreiðina sem eign sína á ökutækjaskrá, sbr. 1. mgr. 14. gr. þágildandi umferðarlaga nr. 40/1968 og 3. gr. reglugerðar nr. 40/1976 um skráningu ökutækja. Hljóti réttur hans því að víkja fyrir rétti grandlausra skuldheimtumanna hins skráða eiganda, Þorkels Guðmundssonar. Á það ber að fallast með héraðsdómara, að hinn þinglýsti leigu- kaupasamningur feli ekki í sér beina eignarheimild að bifreiðinni í þeim skilningi, að hann ryðji úr vegi þeim áhrifum af eiganda- skráningu á bifreiðaskrá, sem ráð var fyrir gert í 2. mgr. 43. gr. laga nr. 39/1978. Í máli þessu ræðst þetta meðal annars af því, að samningnum var þinglýst á grundvelli samþykkis frá skráðum eiganda, en ekki framsals frá honum, þ.e. sem eignarhafti sam- kvæmt 3. mgr. sömu greinar. Á hinn bóginn verður að hafna því, að skuldheimtumenn í þrota- búi Þorkels þurfi ekki að taka tillit til samningsins. Enda þótt algengast sé um leigusamninga, að þeim sé þinglýst til hagsbóta fyrir leigutaka fremur én eiganda hins leigða, höfðu skuldheimtumenn ekki ástæðu til að ætla, að svo hlyti að vera um þennan samning. Ber þar fyrst og fremst að líta til efnis samningsins, sem er skýrt, að því er varðar stöðu áfrýjanda sem leigusala, og sem kvöð á bifreiðinni fól samningurinn í sér greinilegan fyrirvara um eignarrétt áfrýjanda. Samkvæmt þessu verður þrotabú Þorkels Guðmundssonar að sæta sömu takmörkun varðandi hina umdeildu bifreið og þrota- maðurinn sjálfur, þannig að áfrýjandi verði talinn leigusali að bifreiðinni með eignarrétt að henni gagnvart þrotabúinu. Greiðslur þrotamanns samkvæmt leigukaupasamningnum svöruðu til leigu fyrir sex fyrstu leigumánuðina, og er því ekki haldið fram, að hann hafi með þeim unnið til hlutdeildar í verðmæti bifreiðarinnar, sem bú hans geti nýtt sér. Fjárkrafa áfrýjanda vegna áfallinnar leigu fyrir gjaldþrotið nemur hærri fjárhæð en andvirði bifreiðarinnar við sölu frá búi stefnda. Hann hefur lýst því, að kröfur hans á hendur búinu séu takmarkaðar við þetta andvirði. Ber á það að fallast, að honum sé heimilt að neyta réttar síns samkvæmt samn- ingnum til að taka andvirðið til sín, eins og krafist er í máli þessu. Rétt er eftir atvikum, að hvor aðili beri kostnað sinn af málinu. 1662 Dómsorð: Viðurkennd er krafa áfrýjanda, Samvinnusjóðs Íslands hf., um greiðslu á söluandvirði bifreiðarinnar R-8088, 700.000 krónum, úr hinu stefnda þrotabúi Þorkels Guðmundssonar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Guðmundar Jónssonar og Benedikís Blöndais. Ingólfur Sigurgeirsson var skráður eigandi bifreiðarinnar R-8088, er áfrýjandi samdi við Þorkel Guðmundsson um að lána honum fé til kaupa á bifreiðinni. Samningurinn veitti áfrýjanda ekki eignar- réttindi yfir bifreiðinni, og breytir áritun Ingólfs Sigurgeirssonar á samninginn engu um það. Var og bifreiðin skráð á nafn Ingólfs í bifreiðaskrá til 12. desember 1986, er hún var skráð á nafn Þorkels Guðmundssonar. Við teljum því, að staðfesta beri hinn áfrýjaða úrskurð. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 10. nóvember 1988. Mál þetta var tekið til úrskurðar hinn 6. október 1988. Sóknaraðili, Samvinnusjóður Íslands hf., Reykjavík, kt. 691282-0829, gerir þær dómkröfur, að krafa hans, að fjárhæð kr. 1.045.745, auk áfall- andi dráttarvaxta frá 1S. apríl 1988 verði viðurkennd sem krafa utan skuldaraðar við skipti á þrotabúi Þorkels Guðmundssonar. Af hálfu varnaraðilja, þrotabús Þorkels Guðmundssonar, hefur ekki verið sótt þing í málinu og engar kröfur verið gerðar. Sóknaraðili gerir þá grein fyrir málavöxtum, að hann og Þorkell Guðmundsson hafi hinn 27. febrúar 1986 gert með sér leigukaupasamning um bifreiðina R-8088, en hún er af gerðinni Mercedes Benz, árgerð 1985. Þegar samningurinn var gerður, hafi bifreiðin verið eign Ingólfs nokkurs Sigurgeirssonar, sem hafi áritað leigukaupasamninginn og veitt samþykki sitt fyrir því, að honum yrði þinglýst. Hafi sóknaraðili keypt bifreiðina af Ingólfi til þess að leigja Þorkatli hana. Gengið hafi verið frá samningi þessum þannig, að fyrst var gerður leigukaupasamningur og honum þing- lýst á bifreiðina R-8088 „sem eignarheimild sóknaraðilja að bifreiðinni“. Eignarheimild þessi hafi verið innfærð í þinglýsingabækur hinn 3. mars 1986. Er samningnum hafði verið þinglýst, hafi Þorkell gert reikning á sóknar- 1663 aðilja fyrir kaupverði bifreiðarinnar, að fjárhæð kr. 1.000.000,0g greitt þá fjárhæð eiganda bifreiðarinnar. Hins vegar hafi aldrei komið til tals, að Þorkell yrði þá þegar eigandi bifreiðarinnar, heldur hafi verið ætlun aðilja, að ákvæði 9.0 í leigukaupasamningi skyldi gilda um réttarsamband leigu- sala og leigutaka, en þar sé kveðið á um fortakslausan eignarrétt sóknar- aðilja að bifreiðinni. Hinn 12. desember 1986 hafi það svo gerst án vitundar sóknaraðilja, að þeir Þorkell og Ingólfur Sigurgeirsson undirrituðu tilkynningu um sölu bifreiðarinnar R-8088, og er Þorkell sagður kaupandi, en Ingólfur seljandi. Tilefni þeirrar skjalagerðar hafi líklega verið það, að Ingólfur hafi ætlað að tryggja, að hann fengi umráð yfir skrásetningarnúmerinu R-8088. Til- kynning þessi hafi verið afhent Bifreiðaeftirliti ríkisins hinn 12. desember 1986 og bifreiðin eftir það verið skráð eign Þorkels Guðmundssonar í bif- reiðaskrá ríkisins þrátt fyrir þinglýsta eignarheimild sóknaraðilja í þinglýs- ingabókum. Bú Þorkels Guðmundssonar hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur, uppkveðnum 12. apríl 1988. Sóknaraðili hafi lýst kröfu, að fjárhæð kr. 1.568.851, í þrotabúið með bréfi, dags. 14. apríl 1988, og lýst þeirri kröfu „utan skuldaraðar““. Þá hafi sóknaraðili verið búinn að segja leigukaupasamningnum upp og sú uppsögn tekið gildi 15. apríl 1988. Sóknaraðili kveður skiptaráðanda í þrotabúi Þorkels Guðmundssonar hafa flokkað kröfu sóknaraðilja sem almenna kröfu. Hafi sóknaraðili andmælt þeirri afstöðu á skiptafundi og krafist þess, að krafan yrði viður- kennd sem krafa utan skuldaraðar. Kröfur sóknaraðilja eru á því reistar, að bifreiðin R-8088 hafi við upphaf skiptameðferðar þrotabús Þorkels Guðmundssonar verið eign sóknaraðilja. Þar sem bifreiðin hafi verið seld, eigi hann rétt á söluandvirði hennar óskiptu. Verði ekki fallist á, að sóknaraðili hafi verið eigandi bifreiðarinn- ar, sé krafan á því reist, að sóknaraðili eigi samkvæmt hinum þinglýsta samningi tryggingarréttindi, sem leiði til þess, að söluandvirðið eigi að renna til hans. Sóknaraðili heldur því fram, að með undirritun sinni undir samninginn á dskj. 2 hafi Þorkell Guðmundsson orðið bundinn af yfirlýsingu um, að sóknaraðili væri eigandi bifreiðar þeirrar, sem samningurinn fjallar um. Séu engir slíkir annmarkar á því skjali, er valdi ógildi þess. Því hafi ákvæði leigukaupasamningsins um eignarrétt að bifreiðinni verið í fullu gildi við upphaf skipta á þrotabúi Þorkels Guðmundssonar, og geti skráning eiganda að bifreiðinni í bifreiðaskrá engu breytt að þessu leyti, enda hafi sóknaraðili aldrei afsalað Þorkatli Guðmundssyni þessari bifreið. Hafi þrotabú Þorkels Guðmundssonar því ekki getað öðlast víðtækari rétt í þessu sambandi gagn- 1664 vart sóknaraðilja en Þorkell átti sjálfur. Hin opinbera eigandaskráning verði þannig ekki talin skera úr um eignarrétt aðilja, enda þótt þriðji maður eigi við venjulegar aðstæður að geta treyst því, að skráður eigandi í bif- reiðaskrá sé raunverulegur eigandi. Sóknaraðili telur réttarstöðu þrotabús- ins að þessu leyti ekki vera hina sömu og réttarstöðu þriðja manns. Sóknaraðili byggir enn fremur á því, að hin þinglýsta eignarheimild hans að bifreiðinni samkvæmt leigukaupasamningnum sé rétthærri en sölutil- kynningin, sem varð til þess, að bifreiðin var umskráð af nafni Ingólfs Sigurgeirssonar á nafn Þorkels Guðmundssonar. Hafi leigukaupasamningn- um verið þinglýst, fyrr en umskráningin átti sér stað, og njóti auk þess fullrar lögverndar samkvæmt 25. gr., sbr. 46. gr. og 43. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Telur sóknaraðili, að Bifreiðaeftirliti ríkisins hafi verið óheimilt að umskrá bifreiðina vegna hinna þinglýstu tryggingarréttinda sóknaraðilja. Þá telur sóknaraðili sig eiga rétt til söluverðs bifreiðarinnar utan skulda- raðar samkvæmt 83. gr. skiptalaga nr. 3/1878, sbr. 3. gr. laga nr. 32/1974, sbr. 1. mgr. 84. gr. laga nr. 3/1878, sbr. 1. mgr. 4. gr. laga nr. 32/1974, á grundvelli þeirra tryggingarréttinda, sem leigukaupasamningurinn veitir sóknaraðilja. Verði að skýra skjal þetta svo, að það veiti sóknaraðilja veðrétt í bifreiðinni fyrir þeim kröfum, er samningurinn standi fyrir. Vísar sóknaraðili í þessu sambandi til IX. kafla gjaldþrotalaga nr. 6/1978, einkum 69. gr., 70. gr. og 72. gr., sbr. einnig 2. mgr. 24. gr., 25. gr. og 29. gr. sömu laga. Niðurstaða. Úrskurður verður lagður á mál þetta eftir meginreglu 118. gr. laga nr. 85/1936. Skiptaráðandi hefur sjálfur farið með skipti á þrotabúi Þorkels Guð- mundssonar og hvorki ráðið bústjóra né aðstoðarmenn til tiltekinna verk- efna í þágu búsins. Þegar eftir töku búsins til gjaldþrotaskipta tók skipta- ráðandi bifreiðina R-8088 í sínar vörslur. Hefur bifreiðin nú verið seld að höfðu samráði við sóknaraðilja, sem var hinn eini af kröfuhöfum, sem gerði tilkall til andvirðis hennar sérstaklega. Sóknaraðili og Þorkell Guðmundsson gerðu hinn 27. febrúar 1986 leigu- kaupasamning um bifreiðina R-8088. Bifreiðin var þá skráð eign Ingólfs Sigurgeirssonar, sem áritaði samninginn um samþykki. Samhliða undirritun samningsins afhenti sóknaraðili Þorkeli Guðmundssyni kr. 1.005.340 til að ganga frá kaupum á bifreiðinni frá nefndum Ingólfi Sigurgeirssyni, en leigukaupasamningurinn greinir, hvernig Þorkell eigi að endurgreiða þá fjárhæð í formi leigu fyrir afnot af bifreiðinni með 36 greiðslum, hinni fyrstu 15. apríl 1986 og mánaðarlega eftir það. Að leigutíma loknum skyldi 1665 hann síðan eiga kost á því að kaupa bifreiðina af sóknaraðilja á 0,1% af verðtryggðu viðmiðunarverði hennar. Á bakhlið leigukaupasamningsins eru prentaðir leiguskilmálar, sem eru hluti af samningnum. Segir þar m.a., að leigumunir séu eign leigusala, og megi leigutaki hvorki veðsetja þá, framselja, afhenda né leyfa aðför í þeim. Verði aðfarar krafist í eignum leigutaka eða gjaldþrotaskipti á búi hans, skuli hann strax gera leigusala viðvart, þannig að leigusali geti gætt réttar síns. Leigusali eigi rétt á að láta þinglýsa eignarrétti sínum að leigumunun- um á kostnað leigutaka, ef þurfa þyki, til að tryggja rétt sinn gagnvart viðsemjendum eða skuldheimtumönnum leigutaka. Um trvggingu segir í leigukaupasamningnum, að fasteignarveð í Laugarnesvegi 118, Reykjavík, standi fyrir kr. 300.000, en sú fasteign mun hafa verið eign Ingólfs Sigur- geirssonar. Af framangreindu er ljóst, að á grundvelli fjármögnunar leigusamnings- ins fjármagnaði sóknaraðili kaup Þorkels Guðmundssonar á bifreiðinni R-8088 af Ingólfi Sigurgeirssyni. Leigukaupasamningurinn er dagsettur 27. febrúar 1986, en hann var afhentur til þinglýsingar hjá borgarfógeta- embættinu 26. sama mánaðar og skjalið innfært í þinglýsingabækur 3. mars 1986. Verður ekkert ráðið af málsgögnum, hvernig á því hafi staðið, að skjalið var ekki gefið út fyrr en degi síðar en það var afhent til þinglýs- ingar. Í þinglýsingabókum er leigukaupasamningsins getið sem kvaðar á bifreiðinni og rétthafi vegna kvaðarinnar Þorkell Guðmundsson. Bifreiðin var eftir sem áður skráð eign Ingólfs Sigurgeirssonar, en hann hafði áritað samninginn þannig: Samþykkur Ingólfur Sigurgeirsson No. 4735-4684- 275. Telja verður ótvírætt, að kvöð sú, sem þinglýst var með skjalinu, hafi verið fólgin í réttindum Þorkels Guðmundssonar samkvæmt samningnum. Til þess að tryggja réttarstöðu sína í sambandi við ráðstöfun bifreiðarinnar var sóknaraðilja nauðsynlegt samhliða fjármögnun kaupanna að hlutast til um, að bifreiðin yrði umskráð í bifreiðaskrá af nafni Ingólfs Sigurgeirsson- ar yfir á nafn sóknaraðilja. Þessa gætti sóknaraðili ekki. Hinn 12. desember 1986 var bifreiðin síðan skráð á nafn Þorkels Guðmundssonar í samræmi við tilkynningu um eigendaskipti, sem þeir Ingólfur Sigurgeirsson og Þorkell Guðmundsson undirrituðu og afhent var Bifreiðaeftirliti ríkisins. Eftir það var bifreiðin skráð eign Þorkels Guð- mundssonar, og höfðu tveir aðiljar látið gera í henni fjárnám til tryggingar skuldum Þorkels Guðmundssonar á árinu 1987 og fengið þeim þinglýst án athugasemda. Þegar bú Þorkels Guðmundssonar var tekið til gjaldþrotaskipta hinn 12. apríl 1988, var þrotamaður skráður eigandi bifreiðarinar R-8088 í bifreiða- skrá. Þó svo að áður hafi verið búið að þinglýsa umræddum leigukaupa- 105 1666 samningi, hefur það ekki þýðingu fyrir úrlausn máls þessa, enda fer eig- endaskráning vegna bifreiða ekki fram með þinglýsingu á sama hátt og gildir um t.d. fasteignir. Bifreiðin var skráð á nafn þrotamanns á grundvelli tilkynningar frá fyrri eiganda hennar, og var það skjal yngra en leigukaupa- samningurinn. Var bifreiðin þar með orðin andlag aðfarar fyrir skuld- heimtumenn Þorkels Guðmundssonar, hvað sem tilvist leigukaupasamn- ingsins leið. Gjaldþrotameðferð á búi skuldara er í eðli sínu sameiginleg aðför skuldheimtumanna, og undir skiptin verða því dregnar hinar sömu eignir og ella gætu verið andlag einstaklingsbundinnar aðfarar hjá skuldar- anum. Leiðir þetta þegar af gagnályktun frá ákvæði 29. gr. gjaldbrotalaga nr. 6/1978 og leiðir ekki annað af ákvæðum IX. kafla gjaldþrotalaga nr. 6/1978, eins og hér stendur á. Enn fremur má benda á til hliðsjónar dóm Hæstaréttar í dómasafni 1985, bls. 49. Samkvæmt því verður ekki á það fallist með sóknaraðilja, að honum beri sem eiganda umræddrar bifreiðar að fá greitt andvirði hennar úr búinu af óskiptu, svo sem hann krefst. Ljóst er af leigukaupasamningnum, að hvergi er ráð fyrir því gert, að hinar samningsbundnu greiðslur skuli tryggðar með veðrétti í bifreiðinni R-8088. Væri slíkt enda nokkuð sérstætt, þegar haft er í huga, að leigusali og kröfuhafi samkvæmt samningnum áskilur sér sjálfur eignarrétt að hinu leigða og væri því með veðtökunni að taka veðrétt í eigin eign sinni. Fær krafa sóknaraðilja um að fá andvirði bifreiðarinnar greitt sem veðhafi í bifreiðinni því með engu móti staðist. Samkvæmt því, sem nú var rakið, er það niðurstaða máls þessa, að kröfu sóknaraðilja er hafnað. Ragnar Halldór Hall borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan, en hann hefur ekki haft önnur afskipti af meðferð þrotabúsins. Uppkvaðning úrskurðarins hefur dregist nokkuð vegna mikilla anna dómarans. Úrskurðarorð: 1667 Fimmtudaginn 13. desember 1990. Nr. 354/1988.. Reykvísk endurtrygging hf. (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.) gegn þrotabúi Hafskips hf. (Gestur Jónsson hrl.). Vátryggingarsamningur. Gjaldþrot. Gengi. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 2. nóv- ember 1988. Krefst hann þess, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og honum breytt á þá leið, aðallega, að áfrýjandi verði algjörlega sýknaður og honum dæmdur málskostnaður úr hendi stefnda, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara, að áfrýjandi verði aðeins dæmdur til greiðslu 31.301,71 bandarískra dollara eða lægri fjárhæðar með þeim vöxtum, sem Seðlabanki Íslands ákvarðar um vexti af þeirri mynt. Verði fallist á varakröfu áfrýj- anda, krefst hann þess, að málskostnaður verði felldur niður. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjanda verði gert að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. Í héraðsdómi eru rakin bréfaskipti milli aðila málsins í ársbyrjun 1986 vegna gámatryggingar þeirrar, sem málið snýst um. Óumdeilt er, að með þessum bréfaskiptum hafi orðið samkomulag milli aðil- anna um, að gámatryggingin félli niður eftir 6. janúar 1986 og að áfrýjandi bæri enga áhættu eftir þann tíma vegna tjóns á gámum þeim, er málið snýst um. Aðila greinir hins vegar á um það, hvort jafnframt hafi komist á samkomulag um endurgreiðslu iðgjalds. Áfrýjandi telur svo ekki hafa verið. Stefndi telur á hinn bóginn, að samkomulag aðilanna hafi einnig náð til þessa. Í bréfi sínu til forstjóra áfrýjanda 24. janúar 1986 óskaði bústjóri stefnda þess, að gámatryggingin yrði „felld niður m.v. 6.12.85 og iðgjald endurgreitt fyrir þann hluta vátryggingartímabilsins, sem eftir er““. Í svarbréfi forstjóra áfrýjanda 14. febrúar 1986 sagði svo: „„Ekki er hægt að verða við þessari beiðni en við munum fella þessa 1668 tryggingu niður frá og með 06.01.1986 og endurgreiða iðgjald í samræmi.“ Með bréfi bústjóra stefnda 26. febrúar 1986 var fallist á þetta og þess jafnframt óskað, „að iðgjaldið verði nú endur- reiknað til 07.01.86 og lækkun til þess dags svo og iðgjald eftir 07.01.86 verði endurgreitt búinu“. Samkvæmt gögnum málsins virðast viðræður síðan hafa farið fram í apríl. Í bréfi áfrýjanda til stefnda 3. júní 1986 kom fram sú afstaða hans, að ekki hefði verið samið um endurgreiðslu iðgjaldsins, og vísað til ákvæða um uppsögn í vátryggingarsamningi. Þegar litið er til orðalags bréfa aðilanna 24. janúar og 14. febrúar 1986, verður að telja, að forsvarsmenn stefnda hafi haft ástæðu til að líta svo á eftir móttöku bréfs áfrýjanda 14. febrúar, að áfrýjandi ætlaði að endurgreiða hlutfallslegt iðgjald vegna vátryggingarsamn- ingsins fyrir tímabilið frá 6. janúar 1986 til loka upphaflegs samn- ingstíma. Áfrýjanda mátti og vera ljóst eftir móttöku bréfs stefnda 26. febrúar 1986, að þessi var skilningur hans. Þegar þetta er haft í huga og með hliðsjón af 2. mgr. 16. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga, þykir bera að fallast á kröfu stefnda, enda hefur útreikningur hennar ekki verið vefengdur af háifu áfrýjanda. Krafa stefnda er miðuð við kaupgengi bandarísks dollara á upp- hafsdegi skipta þrotabús Hafskips hf. hinn 6. desember 1985, sem var 41,54 krónur. Hinn 7. janúar 1986 var kaupgengið 42 krónur. Áfrýjandi hefur haft uppi kröfu um, að dæmd fjárhæð verði til- greind í bandarískum dollurum, þar sem fjárhæðir í vátryggingar- samningnum hafi verið í þeirri mynt. Vextir verði einnig miðaðir við ákvarðanir Seðlabanka Íslands um vexti af þeirri mynt. Ekki þykja lagarök standa til annars en að miða kröfuna við íslenska mynt á kaupgengi 7. janúar 1986. Þar eð gengi bandarísks dollara var hærra þá en miðað er við í kröfugerð stefnda, verður á hana fallist. Eins og málinu er háttað, þykir hins vegar rétt að dæma vexti eins og Í dómsorði greinir. Eftir þessum úrslitum verður áfrýjandi dæmdur til að greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfi- lega ákveðinn samtals 500.000 krónur. Dómsorð: Áfrýjandi, Reykvísk endurtrygging hf., greiði stefnda, þrotabúi Hafskips hf., 2.124.189 krónur með 22% ársvöxtum 1669 frá 7. janúar 1986 til 1. mars s.á., með 12,1% ársvöxtum frá þeim degi til 1. apríl s.á., með 8,5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember s.á., með 8,7% ársvöxtum frá þeim degi til 11. s.m., með 8,8% ársvöxtum frá þeini degi til 1. desember s.á, með 8,9% ársvöxtum frá þeim degi til 21. janúar 1987, með 9,3% ársvöxtum frá þeim degi til 1. febrúar s.á., með 9,6%0 ársvöxtum frá þeim degi til 11. s.m., með 9,9% árs- vöxtum frá þeim degi til 21. s.m., með 10,2% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars s.á., með 10,3% ársvöxtum frá þeim degi til 1. maí s.á., með 10,7 % ársvöxtum frá þeim degi til 11. s.m., með 10,9% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní s.á., með 11,2 % ársvöxtum frá þeim degi til 2. s.m., en með dráttar- vöxtum samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Áfallnir dráttarvextir leggjast við höfuð: stól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 2. júní 1988. Áfrýjandi greiði stefnda 500.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Hjartar Torfasonar hæstaréttardómara. Samkvæmt 28. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga hefur gjaldþrot vátryggingartaka engin áhrif á vátryggingarsamning önnur en þau, er leiðir af almennum reglum laga. Er óheimilt að semja um annað nema á sviði skaðatryggingar, þar sem vátrygg- ingarfélag má áskilja sér rétt til að segja tryggingunni upp með 14 daga fyrirvara hið minnsta. Í samningi málsaðila um gámatryggingu voru ekki ákvæði um uppsögn vegna gjaldþrots, en samkvæmt 16. gr. almennra skilmála samningsins (Institute Containers Clauses) mátti hvor aðili segja honum upp, hvenær sem var, með 30 daga fyrirvara. Í 4. gr. viðbótarskilmála um styrjaldar- og verkfalls- áhættu (Institute War and Strikes Clauses) var kveðið á um skemmri fyrirvara varðandi þann þátt vátryggingarinnar, en það ákvæði hafði ekki sjálfstæða þýðingu, eins og hér stóð á. Þær almennu lagareglur, sem 28. gr. höfðar til, eru einkum í 1670 43.-48. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, er taka til gagnkvæmra samninga. Samkvæmt 1. mgr. 45. gr. hefði áfrýjandi mátt rifta vátryggingarsamningnum, þar sem stefndi hafði látið í ljós ósk um að slíta honum, auk þess sem hann átti uppsagnarrétt samkvæmt 2. mgr. 48. gr. Samkvæmt 1. mgr. 48. gr. gat stefndi einnig sagt upp samningnum með venjulegum eða sanngjörnum fresti. Að auki gátu báðir aðilar neytt hins almenna uppsagnarréttar samkvæmt samningsskilmálunum, og féll hann nánast saman við rétt þeirra eftir 48. gr. Iðgjald vegna vátryggingarinnar var ekki í vanskilum, og kom uppsögn á þeim forsendum ekki til álita. Umsamin vátrygging áfrýjanda á gámaflota Hafskips hf. átti að gilda fyrir tímabilið frá 8. júní 1985 til jafnlengdar næsta ár. Í héraðsdómi eru rakin helstu bréfaskipti málsaðila um vátrygginguna eftir gjaldþrot félagsins 6. desember 1985. Af þeim er ljóst, að stefndi vildi fella vátrygginguna úr gildi þegar við gjaldþrotið, meðal annars á þeim forsendum, að áhætta vegna hinna vátryggðu hagsmuna væri ekki lengur fyrir hendi, þar eð gámaflutningum á vegum félagsins væri lokið. Áfrýjandi taldi þá ráðstöfun ranga, meðal annars af því, að margir gámanna væru á leigu frá þriðju aðilum, sem hefðu hagsmuni af að halda þeim í tryggingu. Hann féllst síðan á það í bréfi 14. febrúar 1986 að fella vátrygginguna niður miðað við 6. janúar s.á., enda hafði stefnda þá tekist að skila mestum hluta leigugámanna til eigenda þeirra. Á þetta féllst stefndi í bréfi 26. febrúar 1986. Óumdeilt er, að með bréfum þessum hafi tekist samkomulag milli aðila um, að gámatryggingin teldist niður fallin eftir umræddan dag, sem næst 7 mánuðum eftir upphafsdag hennar og 30 dögum eftir gjaldþrotið, þannig að áfrýjandi bæri enga áhættu vegna tjóns eftir þann tíma. Hins vegar greinir þá á um endurgreiðslu iðgjalds þessa vegna. Af hálfu stefnda var greinilega til þess ætlast, að fram færi hlutfallsleg endurgreiðsla á iðgjaldi miðað við þá styttingu um 5 mánuði, sem varð á gildistíma vátryggingarinnar. Kom þetta fram í bréfum hans 24. janúar og 26. febrúar 1986, og er krafa hans um endurgreiðslu á jafnvirði USD $51.136 miðuð við þá tilhögun. Í bréfi frá 10. desember 1985 hafði áfrýjandi lýst því yfir, að iðgjald mundi afreiknast, þegar gámar yrðu afhentir eigendum, og í bréfinu 14. febrúar 1986 kvaðst hann myndu „endurgreiða iðgjald í sam- 1671 ræmi““ við niðurfellingu vátryggingarinnar. Telur stefndi, að með þessu hafi hann átt við hlutfallslegt uppgjör. Af bréfinu mátti þó einnig ráða, að áfrýjandi myndi vilja ræða málið nánar, og á fundi milli málsaðila 7. apríl 1986 lagði fulltrúi hans fram tillögu um endurgreiðslu á öðrum grundvelli, að fjárhæð USD 31.301,71, sem varakrafa hans nú miðast við. Var þar byggt á því sjónarmiði, að iðgjald ætti að reiknast hærra vegna hins stytta vátryggingartíma, svipað og um ræðir í Í. mgr. 16. gr. laga um vátryggingarsamninga. Á það má fallast með áfrýjanda, að með orðum sínum í bréfinu 14. febrúar 1986 hafi hann ekki verið að lýsa gagngeru samþykki við endurgreiðslutillögu stefnda. Hins vegar fólst í þeim eindregið fyrirheit um endurgreiðslu vegna vátryggingarslitanna, eins og í fyrra bréfi hans. Með vísan til þess og til meginreglu 16. gr. laga um vátryggingarsamninga verður að hafna aðalkröfu hans um sýknu. Sú viðbára hans, að tjón hefði orðið á vátryggingartímanum, þykir ekki skipta máli, enda gaf áfrýjandi á engan hátt til kynna í erindum sínum, að endurgreiðsla ætti að takmarkast fyrir þær sakir. Samkvæmt 16. gr. hinna almennu skilmála átti vátryggingartaki rétt á hlutfallslegri endurgreiðslu iðgjalds, ef félagið segði trygg- ingunni upp, en endurgreiðsla skyldi verða eftir því, sem um semdist, ef uppsögn kæmi frá honum sjálfum. Þessi ákvæði skera ekki úr um rétt aðila, eins og slitum á gámatryggingunni var háttað, en þau fóru fram án formlegrar uppsagnar og án sérstakrar skír- skotunar til samningsins eða eindregins fyrirvara af hálfu áfrýjanda, er á honum væri byggður. Er því rétt að leysa úr málinu eftir ákvæðum 16. gr. laga um vátryggingarsamninga. Samkvæmt 2. mgr. hennar á vátryggingartaki rétt á endurgreiðslu iðgjalds í hlut- falli við þann tíma, er vátryggingartímabil styttist um, ef vátrygging fellur niður af öðrum ástæðum en þeim, að vátryggingarfélagið segi henni upp á grundvelli ákvæða í lögunum sjálfum. Meðal annars á 2. mgr. við að öðru jöfnu, þegar vátrygging er felld niður vegna brottfalls hinna vátryggðu hagsmuna eða þeirrar áhættu, sem tryggt er gegn. Í viðræðum sínum um gámatrygginguna virðast aðilar hafa verið sammála um það frá upphafi, að fella bæri hana niður, þegar hinir vátryggðu hagsmunir væru úr áhættu á vegum stefnda. Þeir staðnæmdust síðan við fyrrgreindan lokadag. Með tilliti til þessa 1672 og atvika að öðru leyti ber að fallast á kröfu stefnda um hlutfalls- lega endurgreiðslu, eins og gert er í atkvæði meiri hluta dómenda. Er ég samþykkur niðurstöðum þeirra í málinu. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. ágúst 1988. Mál þetta, sem dómtekið var 13. júlí sl., er höfðað með framlagningu skjala í dómi 2. júní 1987. Stefnandi er þrotabú Hafskips h/f, nnr. 1380-3005, Skógarhlíð 6, Reykjavík. Stefndi er Reykvísk endurtrygging h/f, nnr. 7307-1445, Sóleyjargötu 1, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 2.402.258 krónur ásamt 3,75% dráttarvöxtum á mánuði frá 6. desember 1985 til i. mars 1986, en með 2,75% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. apríl s.á., en með 2,25% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. mars 1987, en með dráttarvöxtum skv. 14. gr. laga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Þess er krafist, að áföllnum dráttarvöxtum megi bæta við höfuðstól, sem vextir reiknast af, fyrst 6. desember 1986 og síðan á 12 mánaða fresti. Til vara er þess krafist, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða stefn- anda 2.124.189 krónur með sömu vöxtum og greinir í aða!kröfu. Í báðum tilvikum krefst stefnandi málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Málavextir. Stefndi annaðist flestar vátryggingar Hafskips h/f um árabil, m.a. skipa- og gámatryggingar. Tekur stefnandi fram og telur nauðsynlegt að hafa í huga, að veruleg tengsl hafi verið á milli stefnda og Hafskips h/f, þar sem framkvæmdastjóri Hafskips h/f, Björgólfur Guðmundsson, og stjórnar- formaður þess, Ragnar Kjartansson, hafi báðir átt sæti í stjórn Reykvískrar endurtryggingar h/f, sá síðarnefndi sem stjórnarformaður. Hafi þessir for- svarsmenn Hafskips h/f ásamt framkvæmdastjóra stefnda verið stærstu hluthafar Reykvískrar endurtryggingar. Hafskip h/f notaði í starfsemi sinni umtalsverðan fjölda gáma, sem flestir voru á leigu hjá félaginu. Félagið keypti vátryggingu hjá stefnda vegna þeirra. Stefndi sendi Hafskipi h/f tilkynningu, dags. 26. júní 1985, þar sem tilkynnt var um gámatryggingu til 12 mánaða. Voru vátryggðir hagsmunir 20.000.000 Bandaríkjadala að verðmæti og iðgjald 90.000 Bandaríkjadalir, sem áttu að greiðast fyrir þrjá mánuði í senn. Vátrygg- ingarskírteini var gefið út 27. júní 1985. Þar kemur fram m.a., að iðgjald 1673 skyldi vera 0,45%0 af vátryggðum hagsmunum, eins og þeir væru greindir á listum yfir gáma, sem Hafskip væri með í notkun á hverjum tíma. Í skírteininu kemur fram, að Hafskip h/f var vátryggt, en auk þess taldist gámaleigufyrirtækið ITEL vera vátryggt vegna þeirra gáma, sem það fyrirtæki átti og Hafskip var með á leigu á hverjum tíma. Hafskip h/f var úrskurðað gjaldþrota 6. desember 1985, og voru þá skipaðir 3 bústjórar til þess að fara með fyrirsvar búsins. Hófust fljótlega viðræður þeirra og stefnda um uppgjör viðskipta. Lagði stefndi viðskipta- yfirlit Hafskips h/f fyrir árið 1985 fram 15. janúar 1986. Niðurstaða þess var, að þrotabúið ætti inneign hjá stefnda, sem næmi 104.079,42 Banda- ríkjadölum. Auk þess lá fyrir á handskrifuðu minnisblaði frá framkvæmda- stjóra stefnda, að óuppgert væri tjón til stefnanda, samtals 236.515 Banda- ríkjadalir. Stefnandi tekur fram, að í ljósi tengsla Hafskips h/f og stefnda sé staða viðskipta aðila mjög athyglisverð, sérstaklega þar sem fyrir hafi legið, að hið gjaldþrota félag hafi skuldað nánast öllum viðskiptamönnum sínum verulegar fjárhæðir og nánast ekkert greitt af skuldum sínum síðustu mánuðina fyrir gjaldþrotið. Veki það athygli, að á sama tíma (ágúst til nóvember 1985) greiddi félagið 14 sinnum 20.000 dali í reiðufé til stefnda. Af fyrrgreindu viðskiptayfirliti kemur fram, að þegar í júní 1985 skuld- færði stefndi Hafskip h/f fyrir 90.000 Bandaríkjadölum vegna gámatrygg- ingarinnar, þ.e. iðgjaldi fyrir 12 mánuði. Þá hafi annars vegar 14.967 dalir og hins vegar 7.522 dalir verið skuldfærðir sem viðbótariðgjöld í nóvember 1985. Forsvarsmenn aðila áttu með sér fund 22. janúar 1986, þar sem fjallað var um uppgjör viðskiptamanna. Í framhaldi af þeim fundi var stefnda sent bréf, dags. 24. janúar 1986. Þar segir m.a.: „Þess er óskað, að gámatrygging 85/86, sem skuldfærð er á viðskipta- reikning í júní 1985 með USD 90.000 og endurskoðuð með tveim greiðslum í nóv. 1985 (USD 14.967 og USD 7.552), verði felld niður m.v. 6.12.85 og iðgjald endurgreitt fyrir þann hluta vátryggingartímabils, sem eftir er. Á það skal bent, að þrotabúið hefur ekki þörf fyrir þá vernd, sem vátrygg- ingin felur í sér, þar sem flutningum á gámum á vegum félagsins var þá lokið og forsendur þeirrar áhættu, sem Hafskip hf. tryggði sig gegn, því ekki fyrir hendi. Telji RE sig ekki geta o.ðið við ósk þrotabúsins um niðurfellingu vátrygg- ingarinnar frá 6.12.85, er þess óskað, að fundur verði haldinn með fulltrú- um þb. Hafskips hf. og RE hið fyrsta um þessa tryggingu. Til upplýsingar fyrir yður hef ég látið taka saman skrá yfir gáma, sem þrotabúið hafði ekki skilað réttum eigendum eða voru í eigu þess þann 23.12.85. Sams konar listi yfir gáma verður tekinn saman Í næstu viku miðað við stöðuna þá <6 1674 Þessu bréfi svaraði stefndi 14. febrúar 1986. Þar segir m.a.: „,„Gámatrygging Hafskips. Hjálagt fylgir afrit af bréfi dags. 10.12. 1985, þar sem við staðfestum áframhald á viðkomandi tryggingu. Í bréfi þessu er óskað eftir því að þessi trygging verði felld niður frá og með 06.12. 1985. Ekki er hægt að verða við þessari beiðni en við munum fella þessa tryggingu niður frá og með 06.01. 1986 og endurgreiða iðgjald í samræmi. Óskað er eftir staðfestingu frá: þrotabúi Hafskips, að Reykvísk endurtrygging sé laus allra ábyrgða gagnvart ITEL and Interpool, þar sem viðkomandi aðilar staðfesta sjálfir samþykki sitt, þar sem við urðum að staðfesta vátryggingar til viðkomandi aðila. Við erum reiðubúin að ræða málið nánar á fundi með ykkur.“ Með bréfi stefnda fylgdi afrit bréfs frá 10. desember 1985, sem stílað var á Hafskip h/f, en í því bréfi segist stefndi ekki hafa fellt gámatrygging- una niður, þar sem hann sé skuldbundinn gagnvart ýmsum leiguaðilum að vátryggja þeirra hagsmuni. Jafnframt er því lýst yfir, að iðgjald muni af- reiknast, þegar gámar verði afhentir eigendum. Stefnandi telur, að í þessu svari stefnda felist misskilningur á réttarstöðu hans við gjaldþrotið, og ber hann fyrir sig, að skv. 1. tl. 43. gr. laga nr. 6/1978 um gjaldþrotaskipti hafi það verið á valdi þrotabúsins að ákveða, hvort hinn gagnkvæmi samningur aðila yrði við lýði eftir 6. desember 1985. Forsvarsmenn aðila áttu fund 20. febrúar 1986, og í framhaldi af honum sendu bústjórar stefnda bréf, dagsett 26. febrúar 1986, þar sem segir m.a.: „„Gámatryggingar. Fallist er á þá hugmynd, að gámatryggingar gagnvart öllum gámum öðrum en frá ITEL og Interpool teljist felldar niður frá 07.01.86. Þrota- búið mun reglulega senda upplýsingar um verðmæti gámastokks þessara aðila, þannig að hægt sé að reikna iðgjaldið. Hjálagt sendi ég verðmætalista vegna gáma pr. 07.01.86. Þess er óskað, að iðgjaldið verði nú endurreiknað til 07.01.86 og lækkun til þess dags svo og iðgjald eftir 07.01.86 verði endurgreitt búinu. Búið mun síðan greiða iðgjald frá 07.01.86 vegna gáma Interpool og ITEL skv. reikningi RE.“ Með þessu bréfi töldu bústjórar sig vera að ganga frá endanlegu sam- komulagi við stefnda um uppgjör gámatrygginganna í framhaldi af framan- greindum fundi. Var gengið út frá því, að iðgjöld af gámatryggingunni yrðu endurgreidd búinu pro rata miðað við vátryggingartímabilið, enda hafi stefndi engin orð haft um annað. Nokkuð dróst hjá stefnda að svara. Á fundi 7. apríl 1986 lagði Bjarni G. Bjarnason, starfsmaður stefnda, fram handskrifaðan útreikning á því, hver endurgreiðsla stefnda á iðgjaldinu ætti að vera, ásamt töflu, sem út- reikningurinn var byggður á. Við athugun bústjóra á útreikningum þessum kom í ljós, að endurgreiðsl- 1675 an var ekki hlutfallsleg miðað við tíma. Þessu var mótmælt í bréfi, dags. 22. apríl 1986, og í því bréfi gerð grein fyrir skoðun stefnanda á því, hvernig beri að reikna endurgreiðsluna, miðað við samkomulag aðila. Niðurstaða þess útreiknings var sú, að endurgreiðslan ætti að nema 51.136 Bandaríkja- dölum. Stefndi svaraði bréfi þessu með bréfi, dags. 3. júní 1986. Þar er því haldið fram, að það, að iðgjaldið skyldi greiðast ársfjórðungslega, komi reikningsstöðu Hafskips h/f hjá stefnda á upphafsdegi skipta, 6. desember 1985, ekkert við, því að iðgjaldið hafi verið allt skuldfært í upphafi skv. „venjulegum reikningsskilavenjum““, eins og það er orðað í bréfinu. Málsástæður og lagarök. Stefnandi byggir á því, að samkvæmt samningi aðila hafi stefnda verið óheimilt að skuldfæra Hafskip h/f fyrir 12 mánaða iðgjaldi þegar í júní 1985. Iðgjaldið hafi átt að greiðast ársfjórðungslega og hafi einungis 45.000 Bandaríkjadalir verið komnir í gjalddaga, þegar hinum gagnkvæma samn- ingi lauk. Sama gildi um viðbótariðgjöld, samtals 22.489 Bandaríkjadali, sem stefndi segist hafa skuldfært í nóvember. Honum hafi ekki verið heimilt að skuldfæra þau iðgjöld til loka upphaflega vátryggingartímabils- ins. Stefnandi heldur því fram, að tengsl forsvarsmanna Hafskips h/f við stefnda hafi verið með þeim hætti, að jafnvel þótt þeir hafi hugsanlega ekki gert athugasemdir við skuldfærsluna, sé slíkt ekki skuldbindandi fyrir þrotabúið samkvæmt meginreglum VIII. kafla laga nr. 6/1978, m.a. $4. og ól. gr. Af þessu leiði, að iðgjöld, sem komin hafi verið í gjalddaga 6. desember 1985, hafi verið samtals 54.689 Bandaríkjadalir. Stefndi hafði tekið til sín iðgjöld, að fjárhæð 112.519 Bandaríkjadali, og hafi oftekin iðgjöld á upphafsdegi skipta því verið 57.830 dalir. Er aðal- krafa stefnanda sú, að stefndi verði dæmdur til að greiða búinu jafnvirði þessarar fjárhæðar með vöxtum. Til vara er á því byggt, að tekist hafi samningur milli aðila um uppgjörið þegar 26. febrúar 1986, og beri þá stefnda að endurgreiða stefnanda iðgjöld að jafnvirði 51.136 Bandaríkjadala samkvæmt útreikningum í bréfi stefn- anda frá 22. apríl 1986, en þar miðar stefnandi við, að Hafskipi hafi borið að greiða 61.383 dali í iðgjald, og sé sú fjárhæð dregin frá 112.519, fáist fjárhæð varakröfunnar. Stefnandi kveðst hér byggja á sömu lagarökum og í aðalkröfugerð, en ganga út frá því, að iðgjald skuli greitt af gámum, sem ekki hafði verið skilað til réttra eigenda skv. umsaminni viðmiðun aðila tímabilið 6. desember 1985 til 6. janúar 1986. Þá telur stefnandi, að sam- komulag þetta hafi falið í sér loforð stefnda um hlutfallslega endurgreiðslu 1676 iðgjaldsins, þar sem áskilnaður hafi ekki verið gerður um annað. Ákvæði vátryggingarskilmálanna um uppsögn eigi ekki við vegna gjaldþrotsins, og endurgreiðslutafla stefnda, svonefnd „aviation cancellation scale““, hafi ekki stoð í lögum, venju eða samningi aðila. Þá tekur stefnandi fram, að jafnvel þótt samningur aðila hefði verið lát- inn halda sér út samningstímann þrátt fyrir gjaldþrotið, myndi það leiða til sömu niðurstöðu. Í samningi aðila hafi falist, að iðgjald reiknaðist af verðmæti þeirra gáma, sem félagið hafði í notkun hverju sinni. Sú notkun var nánast engin eftir 6. desember 1985 og alls engin eftir 7. janúar 1986. Iðgjald vegna þess tíma hefði því átt að endurreiknast sem Ó og stefnda borið að endurgreiða í samræmi við það. Sýknukrafa stefnda byggist á því, að þar sem stefnandi hafi ekki sam- þykkt tilboð hans um lækkun eða endurgreiðslu heildariðgjalds, sé hann ekki skuldbundinn til endurgreiðslu eða lækkunar iðgjaldsins. Telur stefndi, að þrotabúið hafi tekið yfir samning þann, sem gerður var við Hafskip h/f, og að samkomulag hefði náðst þess efnis, að vátryggingin skyldi gilda til 6. janúar 1986, þó þannig, að hluti hennar gilti áfram, og að það hafi verið háð samkomulagi hins vátryggða, stefnda og endurtryggj- enda, hvort og þá hvernig endurgreiðslum skyldi háttað. Stefndi hafi boðið fram greiðslu á 31.301,71 Bandaríkjadal, og bygg- ist hugsanleg skuld hans algerlega á tilboði því, sem stefndi gerði stefnanda í bréfi, dagsettu 3. júní 1986. Forsendur og niðurstaða. Ekki verður fallist á aðalkröfu stefnanda, þar sem ákvæði |. tl. 43. gr. laga nr. 6/1978 um gjaldþrotaskipti, sem hann ber fyrir sig, á ekki við í þessu tilviki vegna sérreglu 28. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamn- inga, sbr. 41. gr. laga nr. 6/1978. Samkvæmt 28. gr. 1. nr. 20/1954 hélst vátryggingarsamningur aðila í gildi þrátt fyrir gjaldþrotaúrskurðinn eða allt til 7. janúar 1986, en fram er komið í málinu, að aðilar komu sér saman um, að tryggingin skyldi felld niður frá þeim tíma, sbr. bréf stefnda, dagsett 14. febrúar 1986, og bréf stefnanda, dagsett 26. janúar s.á. Telur dómurinn, að samkomulag hafi tekist með aðilum um, að trygging- in skyldi felld niður frá 7. janúar 1986, og eru aðilar bundnir af því samkomulagi. Skilmálar þeir, sem giltu í viðskiptum aðila, voru svonefndir „Institute Container Clauses““ ásamt „Institute War and Strikes Clauses““, sem eru heftir við bréf stefnda til stefnanda, dagsett 27. júní 1985, sem aðilar nefna vátryggingarskírteini. Stefndi hefur borið fyrir sig plagg nokkur!, sem nefnt er „aviation 1677 cancellation scale““, sem virðist eiga að gilda um endurgreiðslu iðgjalda í tilteknum hlutföllum eftir lengd tryggingartímabils. Ekki hafa verið færð fram nein gögn, sem styðji, að slíkum afdrætti skuli beita við endurreikn- ing á iðgjaldi til stefnanda. Þá má og benda á, að í bréfi stefnda til stefn- anda, dagsettu 14. febrúar, að (sic) stefndi muni „endurgreiða iðgjald í sam- ræmi““. Hvergi er hér að finna neinn fyrirvara, sem stefndi getur nú byggt á um endurgreiðsluna, og Í ofangreindum tryggingarskilmálum segir bein- línis, að endurgreiða beri iðgjald pro rata, sbr. 4. gr. b í skilmálum þeim, sem nefndir eru „Institute War and Strikes Clauses““, en skv. 1. gr. þeirra skilmála segir, að 16. gr. skilmála þeirra, er nefndir eru „„Institute Contain- er Clauses““, gildi ekki um trygginguna. Stefndi hefur borið 16. gr. þessara skilmála fyrir sig, en samkvæmt framansögðu verður ekki talið, að hún eigi við í samskiptum aðila, og verður því ekki á henni byggt um endur- greiðslu iðgjaldsins. Samkvæmt því, sem hér að framan segir, ber stefnda að greiða trygging- ariðgjöldin í samræmi við það, sem krafist er af stefnanda í varakröfu hans, og með því að krafa stefnanda um upphafstíma vaxta hefur ekki sætt andmælum, þykir, eins og á stendur hér, bera að taka kröfu stefnanda að þessu leyti til greina, þó þannig, að dráttarvextir greiðist frá 7. janúar 1986. Fallist er á kröfu um höfuðstólsfærslu vaxta á 12 mánaða fresti, þó þannig, að miðað er við 7. janúar 1987. Eftir úrslitum málsins ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda 320.000 krónur í málskostnað, þ.m.t. söluskattur. Allan Vagn Magnússon borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Reykvísk endurtrygging h/f, greiði stefnanda, þrotabúi Hafskips h/f, 2.124.189 krónur ásamt 3,75% dráttarvöxtum á mánuði frá 7. janúar 1986 til 1. mars s.á., en með 2,75% dráttarvöxtum frá þeim degi til 1. apríl s.á., en með 2,25% dráttarvöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. mars 1987, en með dráttarvöxtum skv. 14. gr. laga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags og 320.000 krónur í máls- kostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Áfallnir vextir leggjast við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 7. janúar 1987. 1678 Fimmtudaginn 13. desember 1990. Nr. 219/1990. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Hallbirni Einari Guðjónssyni (Sigurður Georgsson hrl.). Þjófnaður. Skjalafals. Fjársvik. Bifreiðar. Umferðarlög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 2. maí 1990 að ósk ákærða, en einnig af hálfu ákæruvalds til þyng- ingar á refsingu og til staðfestingar á sviptingu réttar til að öðlast ökuleyfi. Meðákærðu samkvæmt ákærum 21. mars, 6. júlí og 28. ágúst 1989 una héraðsdómi. Sakarefni það, sem um er fjallað í Il. kafla ákæru 6. júlí 1989, var ekki borið undir ákærða við meðferð málsins fyrir dómi. Ber því að sýkna hann af þeim ákærulið. Að öðru leyti ber að staðfesta sakarmat hins áfrýjaða dóms og heimfærslu til refsilákvæða. Refsing ákærða þykir þar einnig hæfi- lega ákveðin. Fram er komið, að ákærði hefur aldrei öðlast réttindi til að stjórna bifreið. Síðan 1983 hefur hann þrisvar verið sviptur ekilagt rétti til að öðlast ökuréttindi, og stendur bað óhagsað ti ng rf€tti ti1 dA0 OÚiðSi OKurttUn 4, Ug ölmiuui þáv Úiid5áaAU. Svipting réttar ákærða til að öðlast ökuréttindi verður ekki áréttuð í máli þessu, sbr. dóm Hæstaréttar 27. júní 1988 í málinu nr 150/1988. Af hálfu ákæruvalds og ákærða er einungis óskað endurskoðunar bótaákvæðis héraðsdóms, að því er varðar bótakröfu frá Lín hf., sbr. II. kafla ákærunnar 6. júlí 1989. Samkvæmt ofangreindri niðurstöðu um þann ákærukafla kemur bótakrafa þessi ekki til álita, sbr. 3. mgr. 146. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Að öðru leyti kemur skaðabótaákvæði hins áfrýjaða dóms ekki til endurskoðunar, sbr. 147. gr. sömu laga. Staðfesta ber málskostnaðarákvæði héraðsdóms, að því er 1679 ákærða varðar, og jafnframt verður hann dæmdur til greiðslu áfrýj- unarkostnaðar sakarinnar, svo sem greinir í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Hallbjörn Einar Guðjónsson, sæti fangelsi í 18 mánuði. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um bótakröfu á hendur ákærða frá Líni hf. er fellt úr gildi, en að öðru leyti skal ákvæði hans um skaðabótagreiðslur ákærða standa óhaggað. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 45.000 krónur, og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Sigurðar Georgssonar hæstaréttar- lögmanns, 45.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 14. febrúar 1990. Ár 1990, miðvikudaginn 14. febrúar, er á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni sakadómara, kveð- inn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 90-92/1990: Ákæruvaldið gegn Hallbirni Einari Guðjónssyni, X og Y, sem tekið var til dóms þann 12. febrúar sl. Málið er höfðað með 10 ákæruskjölum ríkissaksóknara, dagsettum 21. mars 1989, 8. maí 1989, 31. maí 1989, 6. júlí 1989, 28. ágúst 1989, 17. október 1989, 30. október 1989, 18. desember 1989. og 23. janúar 1990, á hendur ákærðu, Hallbirni Einari Guðjónssyni, Asparfelli 12, Reykjavík, kt. 191156-2569, X og Y, öllum í Reykjavík. Með ákæruni, dagsettri 21. mars sl., er málið höfðað á hendur ákærðu Hallbirni og X „fyrir eftirgreind brot á almennum hegningarlögum, framin í Reykjavík í október 1988: I. Ákærða Hallbirni er gefið að sök að hafa aðfaranótt 15. október stolið seðlaveski Arnar Eyþórssonar, kennitala 28.04.63-7369, í Gistiheimil- inu í Brautarholti 22, en í veskinu voru auk skilríkja um 1.000 krónur og tékkhefti frá Grensásútibúi Verslunarbanka Íslands hf. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. II. Ákærðu er báðum gefið að sök tékkafals með því'að hafa í fram- haldi af ofangreindum þjófnaði staðið saman að því að falsa og nota í 1680 viðskiptum ásamt Vilmundi Vilmundarsyni, kennitala 12.05.41-2939, eftir- greinda tékka úr tékkheftinu, ritaða af ákærðu X til handhafa á reiknings- númerið 19555, dagsetta 15.10. 1988, og með falsaðri útgefandanafnritun- inni Arnar Eyþórsson. Ákærðu skiptu með sér andvirði tékkanna: 1) Tékki nr. 1715269, að fjárhæð kr. 5.000. Seldur í versluninni Júnó Ís, Skipholti 37. 2) Tékkinr. 1715267, að fjárhæð kr. 3.400. Seldur í versluninni Lukku- Láka. 3) Tékki nr. 1715270, að fjárhæð kr. 5.000. Með framsalsstimpli 4) Tékki nr. 1715271, að fjárhæð kr. 5.000. Óvíst, hvar ákærðu seldu tékkann. 5) Tékki nr. 1715272, að fjárhæð kr. 5.000. Seldur í söluturninum Einholti 4. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmd til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Með ákærunni, dagsettri 8. maí sl., er málið höfðað á hendur ákærða Hallbirni einum „fyrir að aka eftirgreindum bifreiðum á árinu 1989, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi ævilangt, svo sem hér er rakið: 1. Laugardaginn 4. mars bifreiðinni R-21467 frá heimili sínu áleiðis að Miklubraut 1, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans í Sætúni. 2. Föstudaginn 10. mars bifreiðinni G-25279 frá Miklubraut 1, Reykja- vík, áleiðis að heimili sínu, þar til bifreiðin bilaði á gatnamótum Nóatúns og Borgartúns. Telst þessi háttsemi ákærða varða við 1. mgr., sbr. 3. mgr. 45. gr. og 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 101. og 102. gr. nefndra lag kostnaðar“. Með ákærunni, dagsettri 31. maí sl., er málið höfðað á hendur ákærða Hallbirni einum „fyrir að aka, tvisvar sinnum á árinu 1989, bifreiðinni G-25279, undir áhrifum áfengis og sviptur rétti til að öðlast ökuréttindi ævilangt, um götur í Reykjavík, svo sem hér rakið: 1) Laugardaginn 8. apríl frá Vesturbergi 78 áleiðis að Miklubraut 1, uns lögreglan hafði afskipti af ákærða á Höfðabakka. 2) Aðfaranótt fimmtudagsins 4. maí frá heimili sínu áleiðis að Elli- heimilinu Grund, uns lögreglan stöðvaði akstur hans á Laugavegi. Telst þetta varða við Í. mgr., sbr. 3. mgr. 45. gr. og Í. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987. ga og'til greiðslu alls sakar- 1681 Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 102. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostn- aðar““. Með ákærunni, dagsettri 6. júlí sl., er málið höfðað á hendur ákærðu Hallbirni og Y „fyrir eftirgreind brot, framin í Reykjavík á árinu 1989, nema annars sé getið: Á hendur ákærðu báðum fyrir: I) Skjalafals með því að hafa laugardaginn 18. febrúar í félagi fram- vísað í versluninni Hagkaupum í Skeifunni falsaðri sölunótu nr. 05 2720529, að fjárhæð kr. 24.000,00, sem ákærða Y hafði falsað á nafnritun- ina Jóhanna Erlendsdóttir til staðfestingar móttöku keyptra vara út á visa- greiðslukort nefndrar Jóhönnu, en kortinu hafði ákærði Hallbjörn Einar stolið tveimur dögum áður, eins og rakið er í lið III 1.b hér á eftir. 2) Þjófnað með því að hafa: a) Sama dag í sömu verslun stolið þremur armbandsúrum, eldhúsáhöld- um og leðurhönskum, samtals að verðmæti kr. 9.745. b) Fimmtudaginn 23. febrúar í versluninni Miklagarði við Sund stolið ostaskera, 2 öskubökkum, nærfötum, sólgleraugum og hárlit, að verðmæti kr. 2.270, en ákærðu voru handtekin, er þau gengu út úr versluninni. Telst liður Í varða við 1. mgr. 15S. gr., en liður 2 við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Il. Gegn ákærðu Y fyrir þjófnað með því að hafa föstudaginn 17. febrúar stolið leðurjakka og leðurlíkisjakka úr Vinnufatabúðinni, Laugavegi 76, að verðmæti kr. 17.800, og föstudaginn 24. febrúar stolið 19 útfylltum ávísun- um, samtals að fjárhæð kr. 1.211.263, úr skrifborðsskúffu í skrifstofu heildverslunarinnar Líns hf., Háteigsvegi 3, og gegn ákærða Hallbirni Einari fyrir hylmingu með því að taka við og nota leðurjakkann og eyða í eigin þarfir hluta af andvirði einnar ávísunarinnar, um kr. 70.000, þrátt fyrir vitneskju sína um tilkomu verðmætanna. Telst brot Y varða við 244. gr. hegningarlaganna, en brot Hallbjörns Einars við 254. gr. sömu laga. Ill. Á hendur ákærða Hallbirni einum fyrir: 1) Þjófnað með því að hafa: a) Miðvikudaginn 15. febrúar stolið euro-greiðslukorti og tveimur visa- greiðslukortum Sigmundar Andréssonar á vinnustað hans í Max hf., Skeif- unni 15. 106 1682 b) - Föstudaginn 17. febrúar stolið seðlaveski Jóhönnu Erlendsdóttur úr yfirhöfn hennar á skrifstofu í versluninni Austurstræti 17, sem í voru kr. 1.000, greiðslukort merkt visa, tékkhefti merkt Iðnaðarbanka Íslands hf., Breiðholti, kúlupenni og ýmis persónuleg skírteini. c) Mánudaginn 3. apríl stolið samtals kr. 15.100, nokkrum enskum pundum og dönskum og færeyskum krónum úr klefum áhafnarmeðlima (sic) í loðnuveiðiskipinu Hákoni, ÞH 250, sem lá við Grandagarð. 2) Skjalafals með því að hafa: a) Föstudaginn 17. júní 1988 notað í viðskiptum eftirgreinda tvo falsaða tékka á eyðublöðum merktum Útvegsbanka Íslands hf., Álfheimum 74, Reykjavík, sem ákærði lét Þórarin Einarsson útfylla fyrir sig til handhafa, dagsetja þá sama dag, rita á þá útgefandanafnið Hallgrímur Axelsson og framselja þá í eigin nafni: 1. Nr. 616774, kr. 8.000, á reikning nr. 98619, framseldur af ákærða með nafninu Hallgrímur Axelsson og seldur af ákærða í félagi með nefnd- um Þórarni í veitingahúsinu Gauki á Stöng, Tryggvagötu 22. 2. Nr. 616775, kr. 15.000, á reikning nr. 9087, seldur í söluturninum Miðbæ, Háaleitisbraut 58-60. b) Mánudaginn 13. mars notað í viðskiptum eftirgreinda tvo falsaða tékka með stimpli Elding Trading Company hf., sem ákærði hafði falsað á útgefandanafnið Gunnar Hafsteinsson og útfyllt til handhafa á reikning nr. 681, dagsett þá 13. febrúar 1989 og framselt í eigin nafni: 1. Nr.3568165, kr. 10.000, á eyðublaði merktu Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis, Skólavörðustíg 11, Reykjavík, seldur í versluninni Háteigs- kjörum, Háteigsvegi. 2. Nr. 1025296, kr. 10.000, á eyðublaði merktu Landsbanka Íslands, Austurstræti 11, Reykjavík, seldur í versluninni Aggva, Bankastræti 7. Telst liður Í varða við 244. gr., en liður 2 við 1. mgr. 155. gr. hegningar- laganna. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmd til refsingar og greiðslu alls sakar- fðilst, AU áRæLUu ÆI ill llibd ALAÚSiu diiS Sar kostnaðar auk skaðabóta.“ Með ákærunni, dagsettri 17. október sl., er málið höfðað á hendur ákærða Hallbirni einum „fyrir þjófnað með því að hafa þriðudaginn 18. júlí 1989 stolið 1 pela af viskí úr Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins, Kringlunni, Reykjavík. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alis sakarkostnaðar““. Með ákærunni, dagsettri 30. október sl., er málið höfðað á hendur 1683 ákærða Hallbirni einum, fyrir að aka án ökuréttinda bifreiðinni G-27127 á árinu 1989, svo sem hér er rakið: I) Að morgni fimmtudagsins 24. ágúst frá heimili sínu áleiðis til Sand- gerðis og með allt að 116 kílómetra hraða vestur Reykjanesbraut í Gull- bringusýslu, eftir vegarkafla við Fitjar, en þar stöðvaði lögreglan akstur hans. Telst þessi háttsemi ákærða varða við 2. mgr. 37. gr. og 1. mgr. 48. gr., sbr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. 2) Að kvöldi mánudagsins 2. október undir áhrifum áfengis frá Hring- braut 99 í Reykjavík og svo óvarlega austur þá götu inn á Melatorg, að bifreið hans rakst á bifreiðina G-1284, sem þar var ekið í sömu átt. Telst þessi háttsemi ákærða varða við 1. mgr. 4. gr., 1., sbr. 3. mgr. 45. gr. og Í. mgr. 48. gr., sbr. 100. gr. umferðarlaga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 101. og 102. gr. umferðarlaga nr. 50/1987 og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Með ákærunni, dagsettri 18. desember sl., er málið höfðað á hendur ákærða Hallbirni einum „fyrir að aka sunnudaginn 19. nóvember 1989, sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi ævilangt, bifreiðinni G-27127 frá heimili sínu að bensínafgreiðslu Olís við Álfabakka í Breiðholti. Telst þetta varða við 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Með ákærunni, dagsettri 23. janúar sl., er málið höfðað á hendur ákærða Hallbirni einum „fyrir eftirgreind brot á almennum hegningarlögum, fram- in í Reykjavík 1989, nema annar staður sé tekinn fram: 1. Fyrir að hafa laugardaginn 21. október stolið handtösku í Kaffivagninum á Grandagarði, en í töskunni var seðlaveski með um 100.000 krónum í reiðufé, tékkum og greiðslukortanótum, snyrtidót, demantshringur, vindl- ingaveski og kveikjari. 2. Mánudaginn 16. október stolið 2 seðlaveskjum með samtals um $.000 krónum í reiðufé og geymslukvittun fyrir sparisjóðsbók nr. 60020 frá Landsbanka Íslands. Telst háttsemin í liðum | og 2 varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. 1684 3. Síðastgreindan dag framvísað í útibúi Landsbanka Íslands í Rofabæ ofangreindri geymslukvittun og tekið út af bókinni 20.000 krónur með framvísun úttektarseðils, sem hann falsaði með því að rita nafn Elíasar Þ. Magnússonar, Þykkvabæ 9, í reit fyrir undirskrift þess, sem tekur út. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. 4. Mánudaginn 23. október stolið 2 seðlaveskjum á skrifstofum Verka- mannabústaða, Suðurlandsbraut 30, 2. hæð, en í veskjunum voru meðal annars auk skjala og skilríkja samtals 6.000 krónur, tékkhefti frá Alþýðu- banka Íslands og geymslukvittun fyrir sparisjóðsbók nr. 71751 við Alþýðu- bankann. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. S. Daginn eftir ofangreindan þjófnað framvísað í Alþýðubankanum, Suður- landsbraut 30, ofangreindri greiðslukvittun (sic) og tekið út af sparisjóðs- bókinni 100.000 krónur með framvísun úttektarseðils, sem hann falsaði með því að rita nafn bókareigandans, Ingólfs Antonssonar, Ljósalandi 18, í reit fyrir nafn þess, sem tekur út. Telst þetta varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. 6. Í maí stolið í húsnæði kvikmyndafyrirtækisins Saga-film, Vatnagörðum 4, seðlaveski, sem hafði meðal annars að geyma tékka að fjárhæð kr. 10.000 og tékkhefti frá Búnaðarbanka Íslands við Hagatorg. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. a Í júní notað í staðgreiðsluviðskiptum eftirgreinda tékka, sem hann gaf út í eigin nafni til handhafa á eyðublöð úr tékkheftinu frá Búnaðarbanka Íslands við Hagatorg á reikningsnúmerið 4001 án þess að eiga innstæðu fyrir andvirði tékkanna: 1) Tékki nr. 5147164, að fjárhæð kr. 9.000, dagsettur 5.6. 1989. Óvíst er um notkun ákærða á tékkanum. 2) Tékki nr. 5147165, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 5.6. 1989. Seldur í söluturni í Norðurbrún 2. 3) Tékki nr. 5147166, að fjárhæð kr. 2.000, dagsettur 4.6. 1989. Notaður til greiðslu fyrir leiguakstur. 4) Tékki nr. $147168, að fjárhæð kr. 2.000, dagsettur 4.6. 1989. 1685 Ákærði falsaði á tékkann framsalsáritunina Skúli ... (föðurnafn ólæsilegt) og seldi hann í Pizzusmiðjunni, Kópavogi. Telst notkun þriggja fyrstgreindu tékkanna varða við 248. gr. almennra hegningarlaga, en notkun þess síðastgreinda við 1. mgr. 155. gr. sömu laga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar““. Dómarinn hefur sameinað mál þessi. Málavextir eru þessir: Ákæra, dagsett 21. mars 1989. 1. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa aðfaranótt 15. október 1988 stolið seðlaveski Arnars Eyþórssonar í Gistiheimilinu Brautarholti 22. Í veskinu voru skilríki, um 1.000 krónur í reiðufé og tékkhefti á Grensásútibú Verslunarbanka Íslands h/f. Með játningu ákærða, sem er Í samræmi við gögn málsins, telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þjófnað samkvæmt 244. gr. almennra hegn- ingarlaga. Il. Ákærða X hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa ásamt meðákærða og Vilmundi Vilmundarsyni staðið að því að falsa og nota í viðskiptum 5 tékka, samtals að fjárhæð kr. 23.400. Voru tékkarnir úr ofangreindu tékkhefti, og hefur ákærða X borið, að meðákærði Hall- björn hafi haft fulla vitneskju um það, er þarna fór fram. Ákærði Hallbjörn hefur borið, að hann hafi vitað, að meðákærða X falsaði tékka í október 1988, en ekki kvaðst hann hafa vitað, að tékkaeyðublöðin voru úr hefti því, er hann stal. Kvaðst ákærði hafa látið Vilmund hafa eitt óút- fyllt eyðublað, og kvaðst hann vita, að eyðublað þetta var fyllt út síðar. Kvaðst ákærði Hallbjörn hafa verið undir áhrifum áfengis og lyfja og þegið vindlinga og áfengi frá Vilmundi. Þá kvaðst ákærði hafa gert sér grein fyrir, að fólkið á staðnum var að falsa tékka. Tékkunum og notkun þeirra er rétt lýst í ákæru. Með hliðsjón af framburði ákærðu telst nægilega sannað, að þau hafi staðið saman að tékkafalsi, og varðar brot þeirra við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. Ákæra, dagsett 8. maí 1989. I: Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 4. mars sl. ekið bifreiðinni R-21467 undir áhrifum áfengis og 1686 sviptur ökuleyfi ævilangt. Ákærða var tekið blóð til alkóhólrannsóknar, og reyndist magn alkóhóls í blóði hans vera 1,49%0. Með niðurstöðu alkóhólrannsóknar og játningu ákærða telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í 1. lið þessarar ákæru og þar þykir rétt færð til refslákvæða. II. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 10. mars sl. ekið bifreiðinni G-25279 undir áhrifum áfengis og sviptur ökuleyfi ævilangt. Ákærða var tekið blóð til alkóhólrannsóknar, og reyndist magn alkóhóls í blóði hans vera 1,65%. Með niðurstöðu alkóhólrannsóknar og játningu ákærða telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í 2. lið þessarar ákæru og þar þykir rétt færð til refslákvæða. Ákæra, dagsett 31. maí 1989. I. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 8. apríl sl. ekið bifreiðinni G-25279 undir áhrifum áfengis og sviptur ökuleyfi ævilangt. Ákærða var tekið blóð til alkóhólrannsóknar, og reyndist magn alkóhóls í blóði ákærða vera 2,08%. Með niðurstöðu alkóhólrannsóknar og játningu ákærða telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í 1. lið þessarar ákæru og þar þykir rétt færð til refsiákvæða. 11. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 4. maí sl. ekið sömu bifreið undir áhrifum áfengis og sviptur ökuleyfi ævilangt. Ákærða var tekið blóð til alkóhólrannsóknar, og reynd- ist magn alkóhóis í blóði ákærða vera 1,40%. Með niðurstöðu alkóhólrannsóknar og játningu ákærða telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í 2. lið þessarar ákæru og þar þykir rétt færð til refsiákvæða. Ákæra, dagsett 6. júlí 1989. I. Ákærðu Hallbjörn og Y hafa við rannsókn og meðferð málsins viður- kennt að hafa þann 18. febrúar sl. framvísað í versluninni Hagkaupum í Skeifunni visa-sölunótu, að fjárhæð kr. 24.000,50, en á nótuna hafði ákærða Y falsað nafnritunina Jóhanna Erlendsdóttir. Gerðu þau þetta til staðfestingar móttöku keyptra vara út á visa-greiðslukort, sem 1687 ákærði Hallbjörn stal tveimur dögum áður, eins og síðar verður rakið. Með játningu ákærðu, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að þau hafi gerst sek um skjalafals samkvæmt |. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. ll. Ákærðu Hallbjörn og Y hafa við rannsókn og meðferð málsins viður- kennt að hafa sama dag og í sömu verslun stolið þremur armbandsúrum, eldhúsáhöldum og leðurhönskum. Þessi háttsemi ákærðu, sem sönnuð er með játningu þeirra og öðrum gögnum málsins, varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga. Ill. Ákærðu Hallbjörn og Y hafa við rannsókn og meðferð málsins viður- kennt að hafa þann 23. febrúar sl. stolið ostaskera, 2 öskubökkum, nærföt- um, sólgleraugum og hárlit í versluninni Miklagarði við Sund. Með játningu ákærðu, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að þau hafi gerst sek um þjófnað samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga. IV. Ákærða Y hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 17. febrúar sl. stolið leðurjakka og leðurlíkisjakka úr Vinnufatabúð- inni og 24. febrúar sl. stolið 19 útfylltum ávísunum, samtals að fjárhæð kr. 1.211.263 frá heildversluninni Líni h/f, Háteigsvegi 3. Þá hefur ákærði Hallbjörn viðurkennt að hafa tekið við og notað leðurjakkann og jafnframt eytt í eigin þarfir hluta af andvirði einnar ávísunarinnar, en honum var kunnugt um tilkomu verðmætanna. Þessi háttsemi ákærðu Y, sem sönnuð er með játningu hennar, varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga, en háttsemi ákærða Hallbjörns varðar við 254. gr. sömu laga. V. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 15. febrúar, 17. febrúar og 3. apríl sl. stolið euro-greiðslukorti og tveimur greiðslukortum Sigmundar Andréssonar að Skeifunni 15, seðla- veski Jóhönnu Erlendsdóttur ásamt 1.000 krónum, visa-greiðslukorti, tékk- hefti á Iðnaðarbanka Íslands, kúlupenna og skilríkjum í versluninni Austur- stræti 17, 15.100 krónum og gjaldeyri í loðnuveiðiskipinu Hákoni, ÞH 250, við Grandagarð. 1688 Þessi háttsemi ákærða, sem sönnuð er með játningu hans og öðrum gögn- um málsins, varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga. VI. Ákærði Hallbjörn hefur borið, að sökum áfengisneyslu muni hann ekki eftir að hafa notað í viðskiptum tvo falsaða tékka, samtals að fjárhæð kr. 23.000, þann 17. júní 1988. Hefur Þórarinn Einarsson borið, að hann hafi skrifað nafn útgefanda á báða tékkana, en ákærði hefur kannast við að hafa framselt annan tékkann. Tékkunum og notkun þeirra er rétt lýst í ákæruskjali. Með hliðsjón af ofangreindu og öðrum gögnum málsins þykir ekki varhugavert að telja sannað, að ákærði hafi gerst sekur um skjalafals samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. Vili. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa notað í viðskiptum tvo tékka, samtals að fjárhæð kr. 20.000, þann 13. mars 1989 og falsað á þá útgefandanafnritunina Gunnar Hafsteinsson. Er tékkunum og notkun þeirra rétt lýst í ákæruskjali. Þessi háttsemi ákærða, sem sönnuð er með játningu hans og öðrum gögnum málsins, varðar við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. Ákæra, dagsett 17. október 1989. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 18. júlí sl. stolið viskípela í ÁTVR í Kringlunni. Þessi háttsemi ákærða, sem sönnuð er með játningu hans, varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga. Ákæra, dagsett 30. október 1989. 1. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa ekið bifreiðinni G-27127 sviptur ökuréttindum og með 116 km hraða miðað við klst. þann 24. ágúst sl. vestur Reykjanesbraut í Gullbringusýslu eftir vegarkafla við Fitjar. Með játningu ákærða telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um hátt- semi þá, sem honum er gefin að sök í ákæruskjali og þar þykir rétt færð til refslákvæða. Il. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa ekið sömu bifreið undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum þann 1689 2. október sl. austur Hringbraut inn á Melatorg, þar sem ákærði ók á bif- reiðina G-1284. Ákærða var tekið blóð til alkóhólrannsóknar, og reyndist magn alkóhóls í blóði hans vera 1,87%a. Með niðurstöðu alkóhólrannsóknar og játningu ákærða er sannað, að ákærði hefur gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í þessum lið ákærunnar og þar þykir rétt færð til refslákvæða. Ákæra, dagsett 18. desember 1989. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa ekið bifreiðinni G-27127 sviptur ökuleyfi ævilangt þann 19. nóvember sl. frá heimili sínu að bensínafgreiðslu við Álfabakka. Með játningu ákærða, sem er Í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í ákæruskjali og þar þykir rétt færð til refsiákvæða. Ákæra, dagsett 23. janúar 1990. I. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 21. október sl. stolið handtösku í Kaffivagninum á Grandagarði, en í töskunni, sem var eign Kolbrúnar B. Guðmundsdóttur, var seðlaveski með um 100.000 krónum, tékkar, greiðslukortanótur, snyrtivörur, demantshringur, vindlingaveski og kveikjari. Með játningu ákærða, sem er í samræmi við gögn málsins, telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þjófnað samkvæmt 244. gr. almennra hegn- ingarlaga. Il. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 16. október sl. stolið 2 seðlaveskjum úr skrifstofu í Sjónvarps- húsinu, Laugavegi 176. Í veskjunum voru samtals kr. 5.000 í reiðufé og geymslukvittun fyrir sparisjóðsbók nr. 60020 frá Landsbanka Íslands. Með: játningu ákærða, sem er í samræmi við gögn málsins, telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þjófnað samkvæmt 244. gr. almennra hegn- ingarlaga. Ill. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa sama dag framvísað áðurgreindri kvittun í útibúi Landsbanka Íslands í Rofabæ og síðan falsað nafn Elíasar Þ. Magnússonar á úttektarseðil og þannig náð út 20.000 krónum. 1690 Framanlýst háttsemi ákærða, sem sönnuð er með játningu hans, varðar við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. IV. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa þann 23. október sl. stolið 2 seðlaveskjum á skrifstofu Verkamanna- bústaða, Suðurlandsbraut 30, 2. hæð. Í veskjunum voru m.a. 6.000 kr. í reiðufé, tékkhefti frá Alþýðubanka Íslands og geymslukvittun fyrir spari- sjóðsbók nr. 71751 við Alþýðubankann. Með játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þjófnað samkvæmt 244. gr. almennra hegningarlaga. V. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa daginn eftir framvísað ofangreindri geymslukvittun og falsað nafn Ingólfs Antonssonar á úttektarseðil og þannig náð 100.000 krónum út af sparisjóðsbókinni. Framanlýst háttsemi ákærða, sem sönnuð er með játningu hans og öðrum gögnum málsins, varðar við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningar- laga. VI. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa í maí sl. stolið seðlaveski að Vatnagörðum 4, en í veskinu var 10.000 króna tékki og tékkhefti frá Búnaðarbanka Íslands. Með játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í þessum ákærulið og þar þykir rétt færð til refslákvæða. VII. Ákærði Hallbjörn hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa í júní sl. gefið út 3 tékka, samtals að fjárhæð kr. 16.000, á ofangreint tékkhefti án þess að eiga innstæðu fyrir andvirði þeirra. Tékkunum og notkun þeirra er rétt lýst í ákæruskjali. Þessi háttsemi ákærða, sem sönnuð er með játningu hans, varðar við 248. gr. almennra hegningarlaga. Þá hefur ákærði viðurkennt að hafa falsað framsalsáritun á 2.000 króna tékka úr áðurgreindu tékkhefti. Er tékkanum og notkun hans rétt lýst í ákæruskjali. Með játningu ákærða og öðrum gögnum málsins telst sannað, að ákærði 1691 hafi gerst sekur um skjalafals samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegn- ingarlaga. Sakaferill, viðurlög. Ákærði Hallbjörn á langan brotaferil að baki. Frá árinu 1977 hefur hann hlotið samtals 20 dóma, síðast þann 5. maí 1988, og nemur dæmd refsivist samtals fangelsi í 6 ár og 3 mánuði. Er hér aðallega um að ræða skjalafals, þjófanð, fjársvik svo og umferðarlagabrot. Ákærði hefur margoft verið sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi ævilangt, síðast þann 3. nóvember 1986. Með hliðsjón af sakaferli ákærða Hallbjörns og 72. gr., 77. gr. og 255. gr. almennra hegningarlaga þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi í 18 mánuði. Þá ber að árétta, að ákærði skuli ævilangt sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi. Skaðabætur. Eftirtaldir hafa lagt fram skaðabótakröfur í málinu: A. Á hendur ákærðu Hallbirni og Y: Ingvar Ólafsson f.h. heildversl- unarinnar Líns h/f kr. 125.800 auk vaxta frá 24/2 1989. B. Á hendur ákærða Hallbirni: 1. Jóhanna Salvör Erlendsdóttir kr. 1.000. 2. Arnþór Þ. Árnason, Oddeyrargötu 10, Akureyri, kr. 2.500. "3.0 Verslunin Háteigskjör, Háteigsvegi 2, kr. 10.000 ásamt hæstu lög- . leyfðu vöxtum frá 13/3 1989 til greiðsludags. 4. Verslunin Aggva, Bankastræti 7 A, kr. 10.000 ásamt hæstu lögleyfðu vöxtum frá 14/3 1989 til greiðsludags. 5. Alþýðubankinn h/f kr. 39.639 ásamt dráttarvöxtum frá 22/11 1989 til greiðsludags. 6. Ingólfur Antonsson, Ljósalandi 18, kr. 19.550 ásamt dráttarvöxtum frá 23/10 1989 til greiðsludags. 7. Ríkarður Steinbergsson, Geitastekk 2, kr. 64.000 ásamt dráttarvöxt- um frá 23/10 1989 til greiðsludags. 8. Kolbrún B. Guðmundsdóttir, Frostaskjóli 73, kr. 188.822 ásamt dráttarvöxtum frá 21/10 1989 til greiðsludags. 9. Landsbanki Íslands kr. 20.000 ásamt dráttarvöxtum frá 16/10 1989 til greiðsludags. Ákærðu Hallbjörn og Y hafa samþykkt skaðabótakröfuna í lið A, og verða þau dæmd til greiðslu hennar in solidum. Vextir ákveðast almennir vextir. Ákærði Hallbjörn hefur samþykkt skaðabótakröfurnar í lið B, og verður 1692 hann dæmdur til greiðslu þeirra. Vextir samkvæmt liðum 3 og 4 ákveðast almennir vextir. Sakakostnaður. Dæma ber ákærða Hallbjörn til greiðslu 9/10 alls sakarkostnaðar, en 1/10 greiði ákærðu X og Y in solidum, en ákærða Y greiði þó ein máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Sigurðar Georgssonar hrl., kr. 20.000. Dómsorð: Ákærði, Hallbjörn Einar Guðjónsson, sæti fangelsi í 18 mánuði. Ákærða X sæti fangelsi í 3 mánuði. Ákærða Y sæti fangelsi í 4 mánuði. Ákærði Hallbjörn skal ævilangt sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi. Ákærðu Hallbjörn og Y greiði in solidum Ingvari Ólafssyni, f.h. heildverslunarinnar Líns h/f, kr. 125.800 auk almennra vaxta frá 24. febrúar 1989 til greiðsludags. Ákærði Hallbjörn greiði einn skaðabætur sem hér segir: 1. Jóhönnu Erlendsdóttur kr. 1.000. 2. Arnþóri Þ. Árnasyni, Oddeyrargötu 10, Akureyri, kr. 2.500. 3. Versluninni Háteigskjörum, Háteigsvegi 2, kr. 10.000 ásamt almennum vöxtum frá 13/3 1989 til greiðsludags. 4. Versluninni Aggva, Bankastræti 7 A, kr. 10.000 ásamt almenn- um vöxtum frá 14/3 1989 til greiðsludags. 5. Alþýðubankanum h/f kr. 39.639 ásamt dráttarvöxtum frá 22/11 1989 til greiðsludags. 6. Ingólfi Antonssyni, Ljósalandi 18, kr. 19.550 ásamt dráttar- vöxtum frá 23/10 1989 til greiðsludags. 7. Ríkarði Steinbergssyni, Geitastekk 2, kr. 64.000 ásamt dráttar- vöxtum frá 23/10 1989 til greiðsludags. 8. Kolbrúnu B. Guðmundsdóttur, Frostaskjóli 73, kr. 188.822 ásamt dráttarvöxtum frá 21/10 1989 til greiðsludags. 9. Landsbanka Íslands kr. 20.000 ásamt dráttarvöxtum frá 16/ 10 1989 til greiðsludags. Ákærði Hallbjörn greiði 9/10 alls sakarkostnaðar, en 1/10 greiði ákærðu X og Y in solidum, en ákærða Y greiði þó ein málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sigurðar Georgssonar hrl., kr. 20.000. 1693 Fimmtudaginn 13. desember 1990. Nr. 443/1990. Róbert H. Jónsson gegn Hermanni Kristjánssyni. Kærumál. Frestsynjun í fógetarétti. Máli vísað frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hrafn Bragason. Sóknaraðili hefur með vísan til 3. töluliðar 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 26. nóvember 1990 og gert eftirgreindar kröfur: „Að úrskurðinum verði hrundið og lagt verði fyrir fógeta að ákveða að munnlegur málflutningur skuli fram fara um kröfur gerðarþola innan hæfilegs frests. Til vara að lagt skuli fyrir fógeta að gefa aðilum kost á að færa fram munnlega sókn og vörn um kröfur gerðarþola án sérstaks frests. Til þrautavara að lagt verði fyrir fógeta að kveða upp rökstuddan efnisúrskurð um kröfur gerðarþola. Loks er krafist hæfilegs kærumálskostnaðar úr hendi kærða.““ Varnaraðili krefst þess, „„að kröfum sóknaraðila verði vísað frá Hæstarétti og að lagt verði fyrir fógeta að framkvæma hinn úr- skurðaða útburð““. Þá krefst varnaraðili kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðila. I. Guðgeir Eyjólfsson, fulltrúi bæjarfógetans í Kópavogi, kvað upp hinn kærða úrskurð hinn 23. nóvember 1990. Úrskurðurinn er án forsendna og hljóðar svo: „Úrskurður: Framkominni frestbeiðni er hafnað.“ Héraðsdómarinn hefur með vísan til 2. mgr. 190. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, sbr. 23. gr. laga nr. 1694 54/1988, sent Hæstarétti svofelldar forsendur og rökstuddar ástæður sínar fyrir úrlausninni: „„Hinn 4. október 1990 var uppkveðinn í máli þessu úrskurður að undangengnum munnlegum flutningi þess efnis að umkrafin útburðargerð skyldi fara fram. Málið var að nýju tekið fyrir 23. nóvember sl. að ósk gerðarbeiðanda, sem krefst þess að úrskurður- inn verði framkvæmdur. Í því þinghaldi lagði gerðarþoli fram greinargerð þar sem hann gerir þær kröfur: Aðallega, að framkvæmd á fógetagerð þeirri, sem úrskurðað var, að fram skyldi fara með úrskurði fógetaréttar Kópavogs í málinu nr. 10/1990, verði frestað þar til málsúrslit í hæstaréttarmálinu nr. 374/1990: Róbert H. Jónsson gegn Hermanni Kristjánssyni liggja fyrir. Til vara er þess krafist, að framkvæmd á fógetagerðinni verði frestað gegn hóflegri tryggingu samkvæmt ákvörðun fógeta þar til málsúrslit liggja fyrir í hæstaréttarmálinu nr. 374/1990: Róbert H. Jónsson gegn Hermanni Kristjánssyni. Til þrautavara er þess krafist, að framkvæmd gerðarinnar verði frestað í þrjá mánuði frá úrskurðardegi í fógetaréttarmáli Kópavogs nr. 10/1990. Verði umkröfðum fresti mótmælt, er krafist málskostnaðar úr hendi gagnaðila samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Skjöl þau sem tilgreind eru á 2. bls. greinargerðarinnar og lögð skyldu fram með henni fylgdu ekki. Í máli þessu liggur fyrir úrskurður fógetaréttarins um að fógeta- gerðin skuli fara fram. Ekkert það hefur komið fram í málinu eftir að úrskurður var uppkveðinn um breytingar á viðskiptum aðilanna, sem gefi fógetanum tilefni til að hafna framkvæmd úrskurðarins frá 4. október sl. Áfrýjun dóms bæjarþings Kópavogs í bæjarþingsmáli nr. 153/1990, hæstaréttarmálið nr. 374/1990 frestar ekki framkvæmd úrskurðar fógetaréttarins. Ekki verður heldur séð að rök séu til að ákvæði húsaleigulaga um frestun útburðargerðar eigi við í þessu tilviki. Svo virðist að gerðarþoli sé með kröfum sínum í greinargerð á dskj. nr. 6 og munnlegum málflutningi um þær í raun að fara fram 1695 á að leggja málið á ný að óbreyttum forsendum fyrir fógetaréttinn. Ekki verður séð að forsendur séu fyrir hendi til frestunar á fram- kvæmd úrskurðarins gegn andmælum gerðarbeiðanda.“ Il. Lagaheimild skortir til kærunnar. Ber að gagnálykta frá 1. tölulið j í 1. málsgrein 21. gr. laga nr. 75/1973. Gengur það ákvæði framar 3. tölulið 1. málsgreinar, sem sóknaraðili byggir á, sbr. H.1987, 1521. Samkvæmt þessu ber að vísa máli þessu frá Hæstarétti. Rétt er, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Kærumálskostnaður fellur niður. 1696 Föstudaginn 14. desember 1990. Nr. 463/1990. Ákæruvaldið gegn H.H. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Haraldur Henrysson. Ásgeir Pétur Ásgeirsson héraðsdómari hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála skotið máli þessu til Hæsta- réttar með kæru 9. desember 1990. Hann krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Ríkissaksóknari gerir þá kröfu, að úrskurðurinn verði staðfestur að niðurstöðu til. Varnaraðili hefur viðurkennt við yfirheyrslu hjá rannsóknardeild lögreglunnar á Akureyri að hafa brotist inn í húsið Skólastíg 7 á Akureyri að kvöldi 5. þ.m. og stolið þar peningum. Hann liggur og undir grun um sams konar brot að Hafnarstræti 104 þar í bæ sama kvöld. Ódæmd eru mál samkvæmt þremur ákærum á hendur varnaraðila fyrir allmörg ætluð þjófnaðar- og skjalafalsbrot, framin aðallega á árunum 1989 og 1990. Af gögnum málsins verður ráðið, að varnaraðili hefur fyrir sakadómi viðurkennt 11 þjófnaði, sem ákært var fyrir 28. febrúar 1990. Hjá ríkissaksóknara liggja og gögn fr vannsáknarlá ílcic: Á - frá rannsóknarlögreglu ríkisins um ætlað tékkafals varnaraðila. Telja verður hættu á, að varnaraðili haldi áfram brotastarfsemi, ef hann gengur laus, en hann er heimilislaus og án atvinnu. Með vísan til 3. og $. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 ber því að staðfesta hinn kærða úrskurð. Eins og málinu er háttað, er ekki þörf á, að um framkvæmd fari eftir 2. tl. 1. mgr. 70. gr. laga nr. 74/1974, en þar segir, að gæslufangar skuli að öllum jafnaði látnir vera Í einrúmi. Af þessum sökum og með tilliti til þess, hve ungur varnaraðili er, þykir eiga að kveða á um það með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 48/1988 um fangelsi og fangavist, að um varðhald varnaraðila fari að þessu leyti eins og hann væri afplánunarfangi. 1697 Lýsingu sakargifta og málavaxta er mjög ábótavant í hinum kærða úrskurði, sbr. 164. gr. laga nr. 74/1974, og ber að átelja það. Dómsorð: Varnaraðili, H.H., sæti gæsluvarðhaldi allt til kl. 18 mánu- daginn 7. janúar 1991, en vistun hans skal vera með sama hætti og vistun afplánunarfanga. Úrskurður sakadóms Akureyrar 8. desember 1990. Með kröfu, dags. 7. þ.m., krefst lögreglustjórinn á Akureyri þess, að H,...Ífæddur 1972), verði úrskurðaður til þess að sæta gæsluvarðhaldi til mánudagsins 7. janúar 1991 vegna síbrota, til þess að megi koma yfir hann dómi, og vísar til 3. tl. og $. tl. 67. gr. 1. 74, 1974, kröfum til stuðnings. H hefur ekki hlotið dóm, en á langan síbrotaferil. Hann á engan fastan dvalarstað. Með vísan til ofanritaðs er framkomin gæsluvarðhaldskrafa tekin til greina. Úrskurðarorð: H,....., skal sæta gæsluvarðhaldi til kl. 18.00 mánudaginn 7. janúar 107 1698 Mánudaginn 17. desember 1990. Nr. 400/1988. Þrotabú Björns Einarssonar (Brynjólfur Kjartansson hrl.) gegn Agnari Gústafssyni (sjálfur). Nauðungaruppboð. Veðréttur. Riftun. Dómsvald uppboðsréttar. Dómur Hæsíaréitar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason og Stefán Már Stefánsson prófessor. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 13. desember 1988. Hann gerir þær dómkröfur, „að frumvarp að úthlutunargerð uppboðsandvirðis fasteignarinnar Eskiholts |, Garðakaupstað, sem sent var út 18. apríl 1988, verði ekki tekið til greina við úthlutun og uppboðsandvirðið verði látið ganga til þrotabúsins““. Áfrýjandi krefst málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Bú Björns Einarssonar var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur 30. maí 1985. Innköllun var gefin út, og rann innköllunarfrestur út 16. ágúst 1985. Með bréfi, mótteknu 14. ágúst, lýsti stefndi í búið skuldakröfu á hendur þrotamanni sam- kvæmt fimm víxlum, hverjum að fjárhæð 200.000 krónur, með útgáfudegi 7. september 1984, samþykktum af þrotamanni til greiðslu 20. júní, 20. júlí, 20. ágúst, 20. september og 20. október 1985. Var víxilskuldin tryggð með tryggingarbréfi, útgefnu 7. sept- ember 1984, með veði á 3. veðrétti í einbýlishúsi þrotamanns að Eskiholti 1 í Garðakaupstað. Tryggingarbréfinu var þinglýst 30. apríl 1985, og fékk það stöðu á 4. veðrétti á eftir áður þinglýstu veðbréfi til Byggingavöruverslunar Kópavogs sf. Með bréfi 10. júlí 1985 til uppboðshaldara í Garðakaupstað bað stefndi um nauðungaruppboð á umræddri fasteign þrotamanns samkvæmt ákvæðum í tryggingarbréfinu. Tilkynnti hann skipta- ráðanda um beiðni þessa í fyrrnefndu kröfulýsingarbréfi sínu. 1699 Brunabótafélag Íslands hafði hinn 21. febrúar 1985 krafist uppboðs á eigninni til lúkningar ógreiddum brunabótaiðgjöldum, og fylgdu fleiri veðhafar í það far. Með bréfi til uppboðshaldara 20. sept- ember 1985 lagði bústjóri í búi áfrýjanda fram mótmæli við upp- boðinu, að því er varðaði kröfu stefnda. Taldi hann tryggingarbréfi vegna kröfunnar ekki hafa verið þinglýst án ástæðulausrar tafar, eftir að til skuldarinnar var stofnað. Við skiptameðferð á búi áfrýjanda var víxilkrafa stefnda tekin á skrá yfir lýstar kröfur, sem samin var 28. október 1985 og lögð fyrir skiptafund $. nóvember s.á., í samræmi við 108. gr. gjald- þrotalaga nr. 6/1978. Var þar lagt til, að krafan yrði samþykkt sem almenn krafa, en stöðu utan skuldaraðar hafnað. Tilkynnti bústjóri stefnda um þá afstöðu með bréfi 31. október. Á skiptafundinum var skráin samþykkt án breytingar á þessari afstöðu að stefnda fjarstöddum. Með bréfi til bústjóra 7. nóvember tilkynnti stefndi, að hann hefði ekki getað sótt fundinn vegna málflutnings annars staðar, en héldi fast við uppboðsbeiðni sína vegna víxilkröfunnar. Umrædd fasteign að Eskiholti 1 í Garðakaupstað var síðan seld á nauðungaruppboði, sem fram fór 29. apríl 1986. Greinir aðila á um, hvort stefndi eigi að fá úthlutað af uppboðsandvirðinu sem veðhafi. Í fyrrgreindu tryggingarbréfi stefnda var áskilið, í samræmi við viðeigandi réttarheimildir, að þegar skuldin, sem veðið ætti að tryggja, væri Í gjalddaga fallin, mætti selja veðið á nauðungar- uppboði samkvæmt 1. gr. laga nr. 57/1949 um nauðungaruppboð án undanfarandi dóms eða sáttar og aðfarar. Gjaldþrot skuldara raskaði ekki þessari heimild, sbr. 2. mgr. 24. gr. gjaldþrotalaga. Afstaða bústjóra og síðar skiptafundar gagnvart kröfu stefnda réð ekki úrslitum um rétt hans til að leita fullnustu í hinni veðsettu eign. Þinglýsing tryggingarbréfsins fór fram tæpum 8 mánuðum eftir útgáfu þess og einum mánuði áður en bú þrotamanns var tekið til gjaldþrotaskipta. Heimild handa þrotabúinu til að rifta veðsetn- ingunni var því fyrir hendi samkvæmt síðari málslið 1. mgr. 57. gr. gjaldþrotalaga. Í mótmælum þeim, sem bústjóri kom á framfæri í uppboðsrétti haustið 1985, fólst krafa um riftun á þessum grundvelli, og var uppboðshaldari bær að fjalla um hana. Bar uppboðshaldara að synja stefnda um úthlutun af uppboðsandvirði 1700 fasteignar þrotamanns við sölu hennar á fyrrgreindu nauðungar- uppboði. Rétt er eftir þessum úrslitum, að stefndi greiði áfrýjanda 115.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Hafnað er kröfu stefnda, Agnars Gústafssonar hæstaréttar- lögmanns, samkvæmt tryggingarbréfi, útgefnu 7. september 1984, um úthlutun af uppboðsandvirði húseignarinnar Eski- holts 1 í Garðakaupstað. Stefndi greiði áfrýjanda, þrotabúi Björns Einarssonar, 115.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Úrskurður uppboðsréttar Garðakaupstaðar 24. nóvember 1988. Mál þetta var þingfest með framlagningu greinargerða aðilja máls í rétt- inum 21. október 1988. Munnlegur málflutningur fór fram 4. nóvember 1988, og var málið þá tekið til úrskurðar. Sóknaraðili í máli þessu er þrotabú Björns Einarssonar, en skiptaréttur Reykjavíkur tók bú þetta til gjaldþrotaskipta 30. maí 1985. Varnaraðili er Agnar Gústafsson hæstaréttarlögmaður, Reykjavík. Sóknaraðili krefst þess, að frumvarp að úthlutunargerð uppboðsand- virðis fasteignarinnar Eskiholts 1, Garðakaupstað, sem sent var út 18. febrúar 1988, verði ekki tekið til greina við úthlutun og uppboðsandvirðið verði látið ganga til þrotabúsins. Þá krefst sóknaraðili þess, að varnaraðili verði úrskurðaður til að greiða honum málskostnað. Varnaraðili krefst þess, að frumvarp að úthiutunargerð á eftirstöðvum uppboðsandvirðis húseignarinnar Eskiholts 1, Garðakaupstað, sem seld var á nauðungaruppboði 29. apríl 1986, verði staðfest. Þá krefst hann máls- kostnaðar úr hendi sóknaraðilja. Frumvarp það að úthlutunargerð, sem vikið er að í kröfum aðilja, sendi uppboðshaldarinn í Garðakaupstað aðiljum með bréfi, dagsettu 18. febrúar 1988. Það er svona: FRUMVARP að úthlutunargerð á eftirstöðvum uppboðsandvirðis húseignarinnar Eski- holts 1, Garðakaupstað, sem seld var á nauðungaruppboði, öðru og síðasta, 29.4. 1986. 1701 Eftirstöðvar með vöxtum kr. 1.029.821,72 1. Varakrafa Ólafs Axelssonar hrl. v. Byggingavöruversl. Kópavogs samkv. tryggingarbréfi, útg. 10.4 1985, með kostn. (3. veðr.) a. Höfuðstóll kr. 496.484 b. Innheimtulaun kr. 58.492 kr. 554.976,00 2. Upp í kröfu Agnars Gústafssonar hrl. v. handhafa tryggingarbréfs, útg. 7.9. 1984 (4. veðr.), krafan í heild með vöxtum og kostn. kr. 2.314.433 kr. 474.845,72 kr. 1.029.821,72 Skýra verður kröfugerð sóknaraðilja svo, að hún taki til 2. töluliðar frumvarpsins. Ágreiningur er uppi milli sóknaraðilja og Byggingavöruversl- unar Kópavogs um 1. lið frumvarpsins, og er úr honum skorið í öðru sér- stöku uppboðsréttarmáli (nr. 1226/1988). Sóknaraðili færir þessar ástæður og rök fyrir kröfum sínum: Krafa varnaraðilja (sbr. 2. lið frumvarpsins) hafi verið afgreidd í skipta- rétti Reykjavíkur og samþykkt sem almenn krafa í þrotabú Björns Einars- sonar, en hafnað, að hún væri utan skuldaraðar. Sóknaraðili hefur lagt fram skrá yfir lýstar kröfur í þrotabúið, þar sem greind afstaða skiptaráð- anda kemur fram. Þessari afstöðu hafi ekki verið andmælt af varnaraðilja í skiptaréttinum. Telur sóknaraðili, að ákvörðun skiptaréttarins um þetta efni hafi neikvæð bindandi (res judicata) áhrif á uppboðsréttinn í máli þessu, sbr. 196. gr. eml. nr. 85/1936. Í öðru lagi heldur sóknaraðili því fram, að tryggingarbréfið, sem varnar- aðili reisir kröfu sína í uppboðsandvirðið á, sé ógilt. Vísar hann í því sambandi til 57. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978. Tryggingarbréfinu hafi ekki verið þinglýst án ástæðulausra tafa. Það sé sagt gefið út 7. september 1984, en því hafi verið þinglýst 30. apríl 1985. Málsástæður og lagarök varnaraðilja eru þessar: Hann telur, að réttur aðili til að fjalla um gildi veðréttar í húseigninni Eskiholti 1 sé uppboðsréttur Garðakaupstaðar. Skiptaréttur Reykjavíkur sé ekki bær um að fjalla um það atriði. Hann heldur því fram, að þetta atriði hafi ekki verið tekið fyrir formlega í skiptaréttinum og að honum hafi ekki verið gefinn kostur á að koma þar að rökstuðningi og lagarökum. Hann tekur fram, að hann hafi mótmælt ákvörðun skiptaráðandans í Reykjavík um kröfu hans, og vísar til bréfs síns til Brynjólfs Kjartanssonar hrl., bú- 1702 stjóra þrotabúsins, en afrit af því hefur hann lagt fram hér í réttinum (rskj. nr. 5). Varnaraðili mótmælir þeirri málsástæðu sóknaraðilja, að tryggingar- bréfið sé ógilt. Hann segir, að dráttur á þinglýsingu veðréttar í fasteign hafi ekki áhrif á gildi veðréttar sem slíks. Dráttur geti hins vegar haft áhrif á veðréttinn, ef annar veðhafi þinglýsir veðrétti, sem síðar stofnast og brýtur í bága við hinn fyrri, sem er óþinglýstur. Uppboðsréttur Garðakaupstaðar er bær um að fjalla um úthlutun upp- boðsandvirðis fasteignarinnar Eskiholts Í sem og annarra eigna, sem í honum eru boðnar upp og seldar að réttum lögum. Í þessu felst, að réttin- um ber að taka afstöðu til krafna, sem lýst er í uppboðsandvirðið, og skera úr ágreiningi, sem um þær kann að koma upp milli aðilja uppboðsmáls, og þá einnig þann ágreining, sem uppi er í þessu sérstaka uppboðsréttar- máli. Um það breytir engu, að skiptaréttur Reykjavíkur hefur samþykkt kröfu varnarðilja sem almenna kröfu í þrotabú Björns Einarssonar, en hafnað henni sem veðkröfu. Sú ákvörðun er hvorki tekin með dómi né úrskurði og getur ekki haft neikvæð bindandi áhrif á uppboðsrétt Garða- kaupstaðar í máli þessu. Tilvikið fellur ekki undir 196. gr. laga um meðferð einkamála í héraði nr. 85/1936. Veðréttur, sem svo er ástatt um, segir í 1. mgr. 57. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, er ógildanlegur með riftun, en hann er ekki ógildur án tilverkn- aðar þrotabúsins. Skiptaréttur Reykjavíkur ákvað á skiptafundi í þrotabúi Björns. Einarssonar 5. nóvember 1985 að viðurkenna ekki þau veðréttindi varnaraðilja, sem mál þetta snýst um. Varnaraðili mótmælti þeirri ákvörð- un með bréfi, dagsettu tveimur dögum síðar. Uppboðsrétturinn lítur svo á, að riftun hafi ekki náð fram að ganga með einhliða ákvörðun skiptarétt- arins fyrir hönd þrotabúsins. Frestur sá, sem 1. mgr. 68. gr. gjaldþrotalaga tiltekur, stendur í vegi fyrir því, að fjallað verði um kröfugerð sóknaraðilja í þessu máli, svo sem krafist væri riftunar. Því verður:að telja veðréttindin, sem hér er:um deilt; í fullu gildi. Eftir úrslitum þessa máls þykir rétt, að sóknaraðili greiði varnaraðilja kr. 15.000 í málskostnað. Ályktarorð: Staðfestur er sem hluti úthlutunargerðar 2. liður frumvarps að út- hlutunargerð fyrir eftirstöðvar uppboðsandvirðis fasteignarinnar Eski- holts 1, Garðakaupstað, sem uppboðshaldari sendi aðiljum uppboðs- máls með bréfi, dagsettu 18. febrúar 1988. Sóknaraðili greiði varnaraðilja kr. 15.000 í málskostnað að viðlagðri aðför að lögum. 1703 Mánudaginn 17. deember 1990. Nr. 401/1988. Þrotabú Björns Einarssonar (Brynjólfur Kjartansson hrl.) gegn Byggingavöruverslun Kópavogs sf. (Ólafur Axelsson hrl.). Nauðungaruppboð. Uppboðsheimild. Veðréttur. Dómsvald uppboðsréttar. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason og Stefán Már Stefánsson prófessor. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 13. des- ember 1988. Hann gerir þær dómkröfur, „að frumvarp að úthlut- unargerð uppboðsandvirðis fasteignarinnar Eskiholts 1, Garðakaup- stað, sem sent var út 18. apríl 1988, verði ekki tekið til greina við úthlutun og uppboðsandvirðið verði látið ganga til þrotabúsins““. Áfrýjandi krefst málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Bú Björns Einarssonar var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur 30. maí 1985. Innköllun til skuldheimtu- manna var gefin út Í samræmi við 19. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, og rann innköllunarfrestur út 16. ágúst 1985. Stefndi átti veðtryggða kröfu á hendur þrotamanni, en lýsti henni ekki í búið. Var skrá yfir lýstar kröfur lögð fram á skiptafundi 5. nóvember 1985 og samþykkt, án þess að sú krafa kæmi þar til meðferðar, sbr. 108. gr. gjaldþrotalaga. Krafa stefnda var til komin vegna úttektar þrotamanns á vörum í verslun stefnda á næstu mánuðum fyrir gjaldþrotið. Með trygg- ingarbréfi, útgefnu 10. apríl 1985, sem afhent var til þinglýsingar sama dag, setti þrotamaður einbýlishús að Eskiholti Í í Garðakaup- stað að veði fyrir skuld sinni við stefnda vegna þessara viðskipta með 3. veðrétti. Í bréfinu sagði, að fasteignin væri „,... veðsett Byggingavöruverslun Kópavogs fyrir vöruúttekt einkafyrirtækis 1704 míns, Benson, Borgartúni 27, Reykjavík““. Væri fjárhæð bréfsins 1.000.000 krónur, og bæri það ekki vexti. Með bréfi 2. maí 1985 til uppboðshaldara í Garðakaupstað bað lögmaður stefnda um nauðungaruppboð á umræddri fasteign til fullnustu á veðkröfu hans samkvæmt tryggingarbréfinu, er væri 1.000.000 krónur að höfuðstól ásamt kostnaði. Með beiðninni fylgdi reikningur frá stefnda, er gaf til kynna, að viðskiptaskuld umrædds einkafyrirtækis næmi alls 1.014.627,90 krónum við lok aprílmánaðar. Í tryggingarbréfinu var ekki áskilnaður þess efnis, að veðhafa væri heimilt að láta selja hið veðsetta án undanfarandi dóms eða sáttar og aðfarar, þannig að það gæti orðið bein uppboðs- heimild samkvæmt 1. gr. laga nr. 57/1949 um nauðungaruppboð. Tók uppboðshaldari við beiðninni án athugasemda þessa vegna að svo stöddu. Hins vegar hafði Brunabótafélag Íslands þegar krafist uppboðs á fasteigninni til lúkningar ógreiddum brunabótaiðgjöldum með bréfi 21. febrúar 1985. Mátti skilja erindi stefnda á þann veg, að hann teldi til hagsmuna sem veðhafi við það uppboð. Með bréfi til uppboðshaldara 20. september 1985 bar bústjóri í búi áfrýjanda fram mótmæli við uppboði á eigninni, að því er varðaði kröfu stefnda. Taldi hann veðrétt samkvæmt tryggingar- bréfinu ekki stofnaðan samtímis skuldinni, er veðið ætti að tryggja. Stefndi hefur síðan upplýst, að vöruúttekt þrotamanns eftir útgáfu- dag bréfsins hafi numið samtals 496.484 krónum, og er það óum- deilt. Þar sem aðrir veðhafar áttu óumdeildar uppboðsheimildir, voru mótmæli áfrýjanda ekki látin standa því í vegi, að uppboð færi fram, og var eignin seld 29. apríl 1986. Uppboðsréttarmál um ágreining aðila var síðan þingfest 21. október 1988, eftir að frum- varp uppboðshaldara að úthlutunargerð lá fyrir. Greinir aðila á um, hvort stefndi eigi að fá úthlutun af uppboðsandvirðinu sem veðhafi, er svari til vöruúttektar þrotamanns eftir útgáfu tryggingarbréfsins. Áfrýjandi heldur fast við mótmæli sín varðandi veðrétt stefnda og telur einnig, að stefndi hefði átt að bera kröfu sína undir skiptarétt með því að lýsa henni í þrotabúið. Með tryggingarbréfi því, sem um er deilt í málinu, var stefnda veitt sjálfsvörsluveð í fasteign þrotamanns til tryggingar skuld að fjárhæð allt að einni milljón króna, sem stofnuð væri í tilteknum 1705 viðskiptum þeirra á milli. Áður en gjaldþrotið bar að, hafði krafa frá öðrum veðhafa um nauðungaruppboð á fasteigninni verið tekin til meðferðar í uppboðsrétti Garðakaupstaðar. Hafði stefndi þegar óskað nauðungaruppboðs á eigninni, svo sem áður er lýst. Áfrýj- anda var kunnugt um uppboð þetta, og bar bústjóri hans fram mótmæli við kröfum stefnda fyrir réttinum haustið 1985. Í mót- mælum þessum fólst krafa um riftun á veðrétti stefnda á grundvelli fyrri málsliðar 1. mgr. 57. gr. gjaldþrotalaga. Varðandi framgang uppboðsins skipti ekki máli, eins og á stóð, að tryggingarbréf stefnda veitti honum ekki beina uppboðsheimild, og hefur ágrein- ingur aðila réttilega verið tekinn til úrlausnar í uppboðsrétti, eftir að sala fór fram og úthlutunargerð lá fyrir. Fallast ber á það með uppboðshaldara, að veðréttur stefnda í fasteign þrotamanns verði ekki vefengdur, eins og veðtryggð krafa hans er nú mörkuð, að undanskildum innheimtulaunum, sem ekki njóta veðréttar sam- kvæmt efni tryggingarbréfsins. Einnig ber á það að fallast, að kröfu stefnda sem veðhafa um úthlutun af andvirði fasteignarinnar eftir söluna á nauðungaruppboði verði ekki hafnað fyrir þá sök, að kröfu hans var ekki lýst við skiptin á búi áfrýjanda. Með vísan til þessa ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð að öðru leyti en um innheimtulaun. Rétt er, að áfrýjandi greiði málskostnað, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Staðfestur er réttur stefnda, Byggingavöruverslunar Kópa- vogs sf., til úthlutunar á 496.484 krónum af uppboðsandvirði fasteignarinnar Eskiholts |, Garðakaupstað. Áfrýjandi, þrotabú Björns Einarssonar, greiði stefnda 75.000 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Sératkvæði Hrafns Bragasonar hæstaréttardómara. Stefndi hefur ekki uppboðsheimild fyrir kröfu sinni, sbr. Í. gr. laga nr. 57/1949 um nauðungaruppboð. Uppboðsréttur hefur því 1706 ekki heimild til að fjalla um réttmæti kröfu hans. Þá hefur hann ekki lýst kröfu sinni í þrotabú Björns Einarssonar. Hafna ber því kröfu hans til úthlutunar af uppboðsandvirði fasteignarinnar Eski- holts 1, Garðakaupstað. Sératkvæði Hjartar Torfasonar hæstaréttardómara. Tryggingarbréf stefnda er ekki heimildarskjalið um þá fjárkröfu, er það átti að tryggja, heldur réðst krafan af tilteknum viðskiptum milli hans og þrotamanns, sem vísað var til í bréfinu, og stöðu þeirra viðskipta á hverjum tíma. Eðlilegt er að ætlast til þess, að kröfum af þessu tagi sé lýst í þrotabú og þær bornar upp við skipta- rétt, ef kröfuhafi hefur ekki hafist handa um að afla þeim viður- kenningar fyrir almennum dómstóli, áður en að gjaldþroti kemur. Með hliðsjón af ákvæðum 111. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978 verður þó ekki talið, að þetta sé óhjákvæmileg nauðsyn, þannig að veð- réttur kröfuhafa þurfi ella að víkja fyrir rétti búsins. Jafnframt getur ekki talist varhugavert að ætla uppboðsrétti vald til að úrskurða um efni fjárkröfu, þegar ágreiningur er markaður eins og raun varð í máli þessu. Með þessari athugasemd er ég samþykkur atkvæði meiri hluta dómenda að því einu undanteknu, að ég tel málskostnað eiga að falla niður. Úrskurður uppboðsréttar Garðakaupstaðar 24. nóvember 1988. Mál þetta var þingfest með framlagningu greinargerða aðilja máls í rétt- inum 21. október 1988. Munnlegur málflutningur fór fram 4. nóvember 1988, og var málið þá tekið til úrskurðar. Sóknaraðili í máli þessu er þrotabú Björns Einarssonar, en skiptaréttur Reykjavíkur tók bú þetta til gjaldþrotaskipta 30. maí 1985. Varnaraðili er Byggingavöruverslun Kópavogs sf. (BYKO), en Byggingavöruverslun Kópa- vogs hf. hefur nú tekið við réttindum hennar og skyldum. Sóknaraðili krefst þess, að frumvarp að úthlutunargerð uppboðsandvirð- is fasteignarinnar Eskiholts 1, Garðakaupstað, sem sent var út 18. febrúar 1988, verði ekki tekið til greina við úthlutun og uppboðsandvirðið verði látið ganga til þrotabúsins. Þá krefst sóknaraðili þess, að varnaraðili verði úrskurðaður til að greiða honum málskostnað. Varnaraðili krefst þess, að fyrirliggjandi frumvarp að úthlutunargerð verði staðfest ug að honum verði úrskurðaður málskostnaður úr hendi sóknaraðilja skv. gjaldskrá LMFÍ. 1707 Frumvarp að úthlutunargerð, sem kröfur aðilja lúta að, sendi uppboðs- haldarinn í Garðakaupstað aðiljum með bréfi, dagsettu 18. febrúar 1988. Það er svona: FRUMVARP að úthlutunargerð á eftirstöðvum uppboðsandvirðis húseignarinnar Eski- holts 1, Garðakaupstað, sem seld var á nauðungaruppboði, öðru og síðasta, 29.4. 1986. Eftirstöðvar með vöxtum kr. 1.029.821,72 1. Varakrafa Ólafs Axelssonar hrl. v. Byggingavöruversl. Kópavogs samkv. tryggingarbréfi, útg. 10.4. 1985, með kostn. (3. veðr.) a. Höfuðstóll kr. 496.484 b. Innheimtulaun kr. 58.492 kr. 554.976,00 2; Upp í kröfu Agnars Gústafssonar hrl. v. handhafa tryggingarbréfs, útg. 7.9. 1984 (4. veðr.), krafan í heild með vöxtum og kostn. kr. 2.314.433,- kr. 474.845,72 Kr. 1.029.821,72 Skýra verður kröfugerð sóknaraðilja svo, að hún taki til 1. töluliðar frumvarpsins. Ágreiningur er uppi milli sóknaraðilja og Agnars Gústafsson- ár hrl. um 2. lið frumvarpsins, og er úr honum skorið í öðru sérstöku upp- boðsréttarmáli (nr. 1225/1988). Þessar eru málsástæður og lagarök sóknaraðilja: Hann telur, að það heyri ekki undir uppboðsrétt að úrskurða um fjárhæð krafna, sem tryggðar séu með svonefndu allsherjarveði í fasteignum. Slíkt heyri undir bæjarþing, aukadómþing eða skiptarétt eftir atvikum. Þessu til stuðnings vísar hann til Hrd. 1973, bls. 231. Kröfu varnaraðilja hafi ekki verið lýst í þrotabú Björns Einarssonar. Því sé ómótmælt. Í öðru lagi telur sóknaraðili, að veðsetning sú, sem varnaraðili byggir kröfu sína á, sé ógild. Veðkrafan hafi ekki stofnast samtímis skuldinni, sem talin sé liggja að baki veðinu. Þessu til stuðnings vísar hann til 57. greinar gjaldþrotalaga nr. 6/1978. Í þriðja lagi telur hann, að veðsetningin sé ógild vegna þess, að aðeins einn vottur sé að tryggingarbréfinu, en það nægi ekki til, að veðsetningin sé gild. Hann vitnar til 22. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978 til stuðnings þessu. Varnaraðili færir fram þessar málsástæður og lagarök: 1708 Hann mótmælir því, að niðurstaða Hrd. 1973, bls. 231, eigi við í þessu máli. Hann telur, að máli skipti, að fjárhæð tryggingarbréfsins sé nákvæm- lega tilgreind, og bendir á, að í Hrd. 1973, 231, hafi verið ágreiningur um. fjárhæðir. Í máli þessu sé ekki ágreiningur um fjárhæðir vöruúttektar sókn- araðilja hjá varnaraðilja og ekki heldur um, hve mikið hafi verið tekið út fyrir og hve mikið eftir útgáfu tryggingarbréfsins. Engar lagaheimildir né eðlisrök heimili né mæli með riftun á tryggingarráðstöfunum vegna sölu á vörum, sem fram hafi farið, eftir að umrætt tryggingarbréf var afhent varnaraðilja til tryggingar væntanlegum viðskiptum. Hér sé deilt um vara- kröfu varnaraðilja í uppboðsandvirðið, en hún sé samantekt á vöruúttekt uppboðsþola, Björns Einarssonar, eftir að umdeild trygging var afhent og henni þinglýst. Varnaraðili heldur því fram, að ekki eigi að skipta máli hér, að hann hafi ekki lýst kröfu í þrotabú Björns Einarssonar. Varnaraðili sé sértökumaður. Varnaraðili heldur því fram, að þinglýsingin á tryggingarbréfinu sé dóms- athöfn. Henni hafi ekki verið skotið til æðra dóms, og standi hún því óhögguð. Það falli ekki undir uppboðsréttinn að fjalla um það, hvort trygg- ingarbréfið sé nægilega vottað. Komi þar res judicata áhrif til. Í máli þessu er deilt um úthlutun uppboðsandvirðis fasteignar í Garða- kaupstað, sem seld var á nauðungaruppboði. Uppboðsréttur Garðakaup- staðar er bær um að fjalla um þá úthlutun. Réttinum ber að taka afstöðu til krafna, sem lýst er í uppboðsvirði fasteigna, sem í honum eru boðnar upp og seldar að réttum lögum, og skera úr ágreiningi, sem um kröfurnar kann að koma upp, og þá einnig þeim ágreiningi, sem uppi er í þessu sér- staka uppboðsréttarmáli. Ekki fær það: bundið hendur réttarins í máli þessu, að skiptaréttur Reykjavíkur hefur ekki haft tök á því að fjalla um kröfu varnaraðilja, með því að hann lýsti henni ekki í þrotabú Björns Einarssonar. Veðréttindi varnaraðilja falla ekki niður fyrir þá vanlýsingu. Niðurstaða Hrd. 1973, bls. 231, á ekki við í máli þessu. Í því máli var deilt um, hvort tiltekið skuldabréf væri gild uppboðsheimild. Um slíkt er ekki deilt hér, heldur um úthlutun uppbóðsandvirðis, eftir að uppboð hefur farið fram. Veðsetning tryggingarbréfsins, sem varnaraðili reisir kröfu sína á, er gild, að því er tekur til þeirrar fjárhæðar, sem hann krefst í máli þessu. Þar er um að ræða andvirði þeirra vara, sem þrotamaður, Björn Einarsson, tók út hjá varnaraðilja, eftir að tryggingarbréfið var gefið út. Riftunar- reglur 57. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978 eiga hér ekki við. Þinglýsing tryggingarbréfsins bindur ekki hendur uppboðsréttarins, að hann megi ekki skera úr um, hvort bréfið sé ógilt vegna ónógrar vott- unar. Það álitaefni hefur hvorki verið tekið til úrlausnar í úrskurði né dómi. Tryggingarbréfið ber með sér, að það er vottað af löggiltum fasteigna- 1709 sala. Slík vottun nægir, til að þinglýsa megi skjali skv. 22. gr. þinglýsinga- laga nr. 22/1978. Löggilding vottsins sem fasteignasala hefur ekki verið rengd. Krafa varnaraðilja um staðfestingu frumvarps að úthlutunargerð er tekin til greina, að því er tekur til 1. liðar frumvarpsins. Rétt þykir, að sóknaraðili greiði varnaraðilja málskostnað fyrir uppboðs- réttinum, og þykir hann hæfilegur kr. 15.000. Ályktarorð: Staðfestur er sem hluti úthlutunargerðar |. liður frumvarps að úthlutunargero fyrir eftirstöðvar uppboðsandvirðis fasteignarinnar Eskiholts 1, Garðakaupstað, sem uppboðshaldari sendi aðiljum upp- boðsmáls með bréfi, dagsettu 18. febrúar 1988. Sóknaraðili greiði varnaraðilja kr. 15.000 í málskostnað að viðlagðri aðför að lögum. 1710 Mánudaginn 17. desember 1990. Nr. 373/1988. Skipasmiðjan Hörður hf. gegn Íslandsbanka hf. Hafning máls. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason, Hrafn Bragason og Þór Vilhjálmsson. Frá 1. janúar 1990 breyttist heiti stefnda og varð Íslandsbanki hf. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 16. nóv- ember 1988. Er málið var tekið fyrir til munnlegs flutnings 10. þessa mánaðar, var þess óskað af hálfu áfrýjanda, að það yrði fellt niður. Af hálfu stefnda var sótt þing. Var niðurfelling málsins sam- þykkt, en málskostnaðar krafist fyrir Hæstarétti. Samkvæmt framansögðu ber að fella mál þetta niður. Dæma ber áfrýjanda til að greiða Íslandsbanka hf. 30.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Mál þetta er hafið. Áfrýjandi, Skipasmiðjan Hörður hf., greiði stefnda, Íslands- banka hf., 30.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. 1711 Mánudaginn 17. desember 1990. Nr. 407/1988. Skipasmiðjan Hörður hf. gegn Íslandsbanka hf. Hafning máls. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason, Hrafn Bragason og Þór Vilhjálmsson. Frá 1. janúar 1990 breyttist heiti stefnda og varð Íslandsbanki hf. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 16. desember 1988. Er málið var tekið fyrir til munnlegs flutnings 10. þessa mánaðar, var þess Óskað af hálfu áfrýjanda, að það yrði fellt niður. Af hálfu stefnda var sótt þing. Var niðurfelling málsins sam- þykkt, en málskostnaðar krafist fyrir Hæstarétti. Samkvæmt framansögðu ber að fella mál þetta niður. Dæma ber áfrýjanda til að greiða Íslandsbanka hf. 30.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Mál þetta er hafið. Áfrýjandi, Skipasmiðjan Hörður hf., greiði stefnda, Íslands- banka hf., 30.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. 1712 Miðvikudaginn 19. desember 1990. Nr. 322/1990. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Ólafi Tryggva Jónssyni (Guðni Á. Haraldsson hrl.). Bifreiðar. Umferðarlög. Lögregluskýrsla. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Bjarni K. Bjarnason og Hrafn Bragason. Ragnheiður Thorlacius, settur héraðsdómari, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunar- stefnu 10. ágúst 1990 að ósk ákærða, en einnig af hálfu ákæruvalds til þyngingar á refsingu og til sviptingar ökuréttinda ævilangt. Verjandi krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi, en til vara, að ákærði verði dæmdur til vægustu refsingar, er lög leyfa. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Í 1. mgr. 40. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála segir svo: „„Sökuðum manni, sem lögreglumaður yfirheyrir, skal á það bent, að honum sé óskylt að svara spurningum, er beinlínis varða brot það, sem hann er grunaður um, og jafnframt á það, að þögn hans kunni að verða skýrð honum í óhag.“ Eigi verður séð af skýrslum varðstjóra, sem teknar voru af ákærða 16. júní 1989, 15. september 1989 og 31. janúar 1990, að þessa hafi verið gætt. Skýrslutaka með þessum hætti er aðfinnsluverð. Með hliðsjón af málavöxtum eru þó ekki af þessum sökum eða öðrum efni til að verða við hinni framkomnu ómerkingarkröfu. Brot ákærða varða við 1., sbr. 3. mgr. 45. gr. og 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100 gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þykir refsing hæfilega ákveðin í héraðsdómi. Ákærði var sviptur ökuleyfi ævilangt með dómi 13. desember 1985, og ber að árétta það. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað og dæma 1713 ákærða til að greiða áfrýjunarkostnað sakarinnar, eins og í dóms- orði greinir. Dómsorð: Ákærði, Ólafur Tryggvi Jónsson, sæti varðhaldi í 65 daga. Ákærði er sviptur ökuréttindum ævilangt. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin sak- sóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Guðna Á. Haraldssonar hæstaréttar- lögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Rangárvallasýslu 31. maí 1990. Mál þetta, sem þingfest var þann 25. maí 1990 og dómtekið í dag, er höfðað hér fyrir réttinum með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 17. maí 1990, á hendur Ólafi Tryggva Jónssyni, fæddum 29. maí 1922, bónda, til heimilis að Hemlu, Vestur-Landeyjahreppi, Rangárvallasýslu, „fyrir að aka eftirtöldum bifreiðum undir áhrifum áfengis og sviptur ökuréttindum ævilangt, svo sem hér er rakið: 1) Föstudaginn 14. júní 1989 bifreiðinni L-2129 frá Litlu kaffistofunni í Svínahrauni, Árnessýslu, til Hveragerðis, en þar stöðvaði lögreglan akstur hans á Grænumörk. 2) Föstudaginn 15. september 1989 bifreiðinni KS-024 frá heimili sínu til Hvolsvallar, en þar stöðvaði lögreglan akstur hans á Vallarbraut við Stóragerði. 3) Aðfaranótt miðvikudagsins 31. janúar 1990 sömu bifreið frá heimili sínu að Skeggjastöðum í sömu sveit. Telst þetta varða við 1., sbr. 3. mgr. 45. gr. og 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar ökuréttinda samkvæmt 101. og 102. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málavextir eru þessir samkvæmt játningu ákærða og öðrum gögnum málsins: !) Föstudaginn 16. júní 1989 stöðvaði lögreglan í Árnessýslu bifreiðina L-2129 á Grænumörk í Hveragerði, og reyndist ökumaður vera ákærði í máli þessu, Ólafur Tryggvi Jónsson. Þar sem ákærði virtist verulega mikið ölvaður, eins og segir í frumskýrslu lögreglu, var hann færður á lögreglu- stöðina á Selfossi, þar sem tekið var úr honum blóðsýni í þágu rannsóknar 1714 málsins. Alkóhólmagn í blóði ákærða í umrætt sinn reyndist vera 1,83 prómille. Ákærði viðurkenndi í sakadómi Rangárvallasýslu þann 25/5 sl. að hafa ekið bifreiðinni L-2129 frá Litlu kaffistofunni áleiðis austur fyrir fjall, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans í Hveragerði. Hann kvaðst ekki hafa fundið til áfengisáhrifa við aksturinn, en hafa drukkið töluvert áfengismagn deginum áður. Ákærði viðurkenndi jafnframt að hafa ekið bifreiðinni í umrætt skipti sviptur ökuréttindum. 2) Föstudaginn 15. september 1989 stöðvaði lögreglan í Rangárvalla- sýslu akstur bifreiðarinnar KS-024 á Vallarbraut móts við Stóragerði og hafði tal af ökumanni, sem reyndist vera ákærði í máli þessu. Þar sem talsverðan áfengisþef lagði frá vitum ákærða, var hann færður á lögreglu- stöðina á Hvolsvelli og síðan á Heilsugæslustöðina, þar sem tekið var blóð- sýni úr honum í þágu rannsóknar málsins. Alkóhólmagn í blóði ákærða reyndist vera 1,52 prómille í umrætt skipti. Í réttarhaldi þann 25/5 sl. viðurkenndi ákærði að hafa ekið bifreiðinni KS-024 frá heimili sínu áleiðis til Hvolsvallar umræddan dag og að hafa neytt áfengis fyrir akstur. Hann kvaðst ekki hafa fundið til áfengisáhrifa við aksturinn, en viðurkenndi að hafa ekið í umrætt skipti án tilskilinna ökuréttinda. 3) Miðvikudaginn 31. janúar 1990 stöðvaði lögreglan í Rangárvallasýslu akstur bifreiðarinnar KS-024 við bæinn Skeggjastaði í Rangárvallasýslu, og reyndist ökumaður vera ákærði í máli þessu. Þar sem sterka áfengislykt lagði frá ákærða, var hann færður á Heilsugæslustöðina á Hvolsvelli, þar sem tekið var úr honum blóðsýni í þágu rannsóknar málsins. Alkóhólmagn í blóði ákærða reyndist í umrætt skipti vera 2,71 prómille. Er ákærði kom fyrir sakadóm Rangárvallasýslu þann 26/5 sl., viður- kenndi hann að hafa ekið bifreiðinni KS-024 frá heimili sínu að Skeggja- stöðum umræddan dag, eftir að hafa neytt áfengis fyrir akstur. Hann kvaðst ekki hafa fundið til áfengisáhrifa við aksturinn, en kvaðst viður- kenna að hafa ekið í umrætt sinn án ökuréttinda. Ákærði var með dómi sakadóms Rangárvallasýslu frá 17/3 1988 sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 3 ár frá 17/3 1988 að telja og var því án ökurétt- inda, er atburðir þeir, sem ákært er vegna, áttu sér stað. Brot ákærða, sem rakin eru hér að framan, eru sönnuð með eigin játn- ingu ákærða, sem er Í samræmi við önnur gögn málsins. Varðar háttsemi ákærða, sem frá er greint í 1., 2. og 3. tölulið ákæruskjals, við 1. mgr., sbr. 3. mgr. 45. gr. og 1. mgr. 48. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987. Ákærði, sem er sakhæfur, hefur sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1952 15/2 Sakadómur Rvík. Sátt: 400 kr. sekt f. brot g. 219. gr. alm. hgl., 1. mgr. 27. gr. bifl. og 46. gr. lsþ. 1715 1981 28/7 Rangárvallasýsla. Sátt: 2.500 kr. sekt f. brot g. 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. umfl. og 1. mgr. 24. gr. áfl. Sviptur ökul. 12. mán. frá 28.7 ?81. 1985 13/12 Rangárvallasýsla. Dómur: 20.000 kr. sekt f. brot g. 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. umfi. Sviptur ökul. ævilangt frá 16/12. '85. 1988 17/3 Rangárvallasýsla. Dómur: 35.000 kr. sekt f. brot g. 2., sbr. 4. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr. umfl. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi 3 ár frá 17.3. '88. Dómar sakadóms Rangárvallasýslu frá 13/12 1985 og 17/3 1988 hafa samkvæmt 71. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, ítrekunaráhrif á brot ákærða, sem hér er fjallað um. Ákærði hefur með greindri háttsemi sinni unnið sér til refsingar samkvæmt |. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987. Þykir refsing hans með hliðsjón af sakaferli hans og atvikum málsins hæfilega ákveðin varðhald í 65 daga. Með visan til 3. mgr. 101. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987, og svo sem krafist er í ákæruskjali og samkvæmt lagaákvæðum þeim, er þar greinir, ber að svipta ákærða ökuréttindum. Þar sem um ítrekað brot er að ræða, er ákærði sviptur ökuréttindum ævilangt frá 17. mars 1991 að telja, nánar tiltekið frá þeim tíma, sem réttindasvipting samkvæmt dómi sakadóms Rangárvallasýslu frá 17/3 1988 fellur úr gildi. Áfrýjun frestar ekki áhrifum þessa dómsákvæðis samkvæmt 104. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987. Þá ber að dæma ákærða samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga um meðferð opinberra mála til þess að greiða allan sakarkostnað. Dómsorð: Ákærði, Ólafur Tryggvi Jónsson, sæti varðhaldi í 65 daga. Ákærði er sviptur ökuréttindum ævilangt frá 17. mars 1991 að telja. Áfrýjun frestar ekki áhrifum þessa dómsákvæðis. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 1716 Mánudaginn 20. desember 1990. Nr. 461/1990. Valur Blomsterberg gegn Hafdísi Alfreðsdóttur og dómsmálaráðherra. Kærumál. Dómstólar. Stjórnsýsla. Meðlag. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðmundur Jónsson, Bjarni K. Bjarnason, Guðrún Erlendsdóttir, Hrafn Bragason og Þór Vilhjálmsson. Sóknaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 15. nóvember 1990 samkvæmt heimild í b-lið 1. töluliðar 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Hann krefst þess, að hinn kærði frávísunardómur verði felldur úr gildi og lagt verði fyrir héraðsdóm að leggja efnisdóm á málið. Þá krefst hann þess, að varnaraðilar verði dæmdir in solidum til að greiða honum kæru- málskostnað fyrir Hæstarétti auk virðisaukaskatts. Varnaraðilinn Hafdís Alfreðsdóttir gerir þær dómkröfur, að hinn kærði dómur verði staðfestur. Þá krefst hún kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðila, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Af hálfu dómsmálaráðherra er þess krafist, að öllum kröfum sóknaraðila fyrir Hæstarétti verði hrundið og að hinn kærði frá- vísunardómur verði staðfestur. Þá er krafist kærumálskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi sóknaraðila. Sóknaraðili byggir málsókn sína á því m.a., að í meðlagsúrskurði dómsmálaráðuneytisins frá 18. júlí 1989 sé fallist á ástæður varnar- aðilans Hafdísar Alfreðsdóttur fyrir hækkuðu meðlagi með börnum þeirra. Sóknaraðili telur úrskurðinn reistan á efnislega röngum ástæðum. Málsefni þetta verður borið undir dómstóla, sbr, H.1987,473. Ber því að fella hinn kærða héraðsdóm úr gildi og leggja fyrir héraðs- dómara að taka málið til efnismeðferðar. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði dómur er felldur úr gildi og lagt fyrir héraðs- dómara að taka málið til efnismeðferðar. 1717 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 6. nóvember 1990. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar þann 19. október 1990, er höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri þann 4. apríl og 5. apríl 1990, af Val Blomsterberg, kt. 191159-3659, Sléttahrauni 32, Hafnarfirði, gegn Hafdísi Alfreðsdóttur, kt. 070760-2079, Iðufelli 2, Reykjavík, og dómsmálaráðherra, Óla Þ. Guðbjartssyni, kt. 270835-4229, Skólavöllum 7, Selfossi, dómsmálaráðuneytinu í Arnarhvoli, Reykjavík, f.h. dómsmálaráðuneytisins. Dómkröfur stefnanda eru þær, að felldur verði úr gildi úrskurður dóms- málaráðuneytisins frá 18. júlí 1989, þar sem stefnanda er gert að greiða fyrrverandi eiginkonu sinni, Hafdísi Alfreðsdóttur, tvöfalt meðlag, eins og barnalífeyrir skv. lögum um almannatryggingar ákvarðast hverju sinni, með hvoru barni þeirra fyrir sig frá 1. desember 1989 til 18 ára aldurs þeirra. Þá krefst stefnandi þess, að stefndu verði in solidum dæmd til að greiða stefnanda málskostnað að skaðlausu auk virðisaukaskatts af málskostnaði og til greiðslu dráttarvaxta af tildæmdum málskostnaði 15 dögum frá dómsuppsögu til greiðsludags skv. ákvæðum vaxtalaga. Einnig krefst stefnandi málskostnaðar með hliðsjón af meðferð málsins um formhlið þess ásamt virðisaukaskatti. Stefnda Hafdís Alfreðsdóttir krefst þess aðallega, að máli þessu verði vísað frá dómi, en til vara, að úrskurður dómsmálaráðuneytisins frá 18. júlí 1989 verði staðfestur. Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar úr hendi stefnanda auk virðis- aukaskatts og að dæmdur málskostnaður skuli bera dráttarvexti frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Stefndi dómsmálaráðherra fyrir hönd dómsmálaráðuneytisins krefst þess aðallega, að málinu verði vísað frá dómi og honum verði dæmdur máls- kostnaður að mati réttarins. Til vara krefst hann þess að verða sýknaður af öllum kröfum stefnanda og að honum verði tildæmdur málskostnaður að mati réttarins. Vegna framkominnar frávísunarkröfu stefndu fór fram sérstakur mál- flutningur um formhlið málsins. Að honum loknum var málið tekið til dóms eða úrskurðar um formhlið þess. Helstu málavextir eru þessir: Stefnandi, Valur Blomsterberg, og stefnda Hafdís Alfreðsdóttir, gengu í hjónaband þann 9.júlí 1983. Þau eiga saman tvær dætur, Sigrúnu Birnu, fædda 2. september 1982, og Berglindi Svönu, fædda 30. janúar 1986. Haustið 1982 héldu hjónin til náms í Bandaríkjunum og luku þar námi í árslok 1986, hann í markaðsfræðum:og hún í innanhússarkitektúr. Að 1718 námi loknu héldu þau heim til Íslands og hófu búskap að Sléttahrauni 32 í Hafnarfirði. Þann 17. júlí 1987 óskuðu þau eftir því við bæjarfógetann í Hafnarfirði, að þeim yrði veittur skilnaður að borði og sæng. Deilur voru með þeim hjónum um skiptingu eigna, forræði barna, meðlag og framfærslueyri. Dómsmálaráðuneytið gaf út leyfisbréf til lögskilnaðar stefnanda og stefndu Hafdísar þann 12. október 1988. Ákveðið var, að konan skyldi hafa forræði barna þeirra hjóna og að maðurinn greiddi konunni meðlag með báðum börnunum, eins og barnalífeyrir samkvæmt lögum um almannatryggingar ákvarðast hverju sinni, frá útgáfudegi leyfisbréfsins að telja til fullnaðs 18 ára aldurs. Stefnandi og stefnda Hafdís luku búskiptum með samkomulagi fyrir skiptarétti Hafnarfjarðar þann 17. október 1988. Þann 11. nóvember 1988 ritaði stefnda Hafdís dóms- og kirkjumálaráðu- neytinu bréf, þar sem hún fór fram á það, að stefnanda yrði gert að greiða henni tvöfalt meðlag með börnum þeirra. Stefnda Hafdís rökstuddi kröfu sína aðallega með því, að verulegur munur væri á launum hennar og stefn- anda. Stefnandi hefði og fengið í sinn hluta allar helstu eigur bús þeirra og byggi auk þess í leigulausu húsnæði. Stefnandi mótmælti þessum full- yrðingum stefndu Hafdísar sem röngum. Dómsmálaráðuneytið kvað upp úrskurð þann 18. júlí 1989, þar sem stefnanda er gert að greiða stefndu Hafdísi tvöfalt meðlag með hvoru barni þeirra um sig frá 1. desember 1989 til 18 ára aldurs þeirra. Úrskurði þessum vill stefnandi ekki una og stefnir því fyrrverandi eigin- konu sinni, Hafdísi Alfreðsdóttur, og dómsmálaráðherra, Óla Þ. Guð- bjartssyni, fyrir hönd dómsmálaráðuneytisins til að þola ógildingu á úrskurðinum. Málsástæður og lagarök, er varða formhlið málsins. Aðalkrafa stefndu Hafdísar er, að máli þessu verði vísað frá dómi. Kröfu sína um frávísun byggir stefnda Hafdís á því, að samkvæmt IV. kafla barnalaga nr. 9/1981, einkum 3. mgr. 16. gr., sbr. 24. gr., sé kveðið á um, að úrskurður dómsmálaráðuneytisins sé fullnaðarúrskurður um fjár- hæð meðlags. Sakarefni þetta sé því með lögum skilið undan lögsögu dóm- stóla, og beri því að vísa því frá dómi skv. 66. gr. l. nr. 85/1936 með síðari breytingum. Enn fremur byggir stefnda Hafdís á því, að kröfugerð stefnanda byggist eingöngu á því, að:fjárhæð meðlags sé ákveðin of há í úrskurði dómsmála- ráðuneytisins frá 17. júlí 1989 miðað við aðstæður og réttarvenju. Kröfu- gerð stefnanda byggi ekki á því, að málsmeðferð hafi að einhverju leyti verið ábótavant, né heldur, að ekki hafi verið gætt réttra formregina við meðferð málsins. Stefndi sé einungis ósáttur við efnislega niðurstöðu úr- 1719 skurðar dómsmálaráðuneytisins, þ.e. fjárhæð meðlagsins, og kveði hana andstæða áratuga-réttarvenju. Stefnda Hafdís fullyrðir, að engin réttarvenja sé fyrir ákvörðun meðlags í samræmi við meðalmeðlag Tryggingastofnunar ríkisins. Á undanförnum tveimur áratugum hafi færst mjög í vöxt, að í samningum foreldra við skilnað sé kveðið á um tvöfalt eða þrefalt meðlag með börnum aðila. Með sama hætti hafi æ fleiri úrskurðir gengið í dómsmálaráðuneytinu um tvöfalt meðlag, og hafi það einhvern tíma verið aðalregla, að meðlag með börnum við skilnað væri svokallað meðalmeðlag, eins og það er ákveðið af Trygg- ingastofnun ríkisins, þá sé það liðin tíð. Stefnda Hafdís kveður það og fráleitt að halda því fram, að löggjafinn hafi metið þann barnalífeyri, sem ákveðinn er samkvæmt almannatrygg- ingalögum, sem hina eðlilegu viðmiðun í þessum efnum. Ljóst sé, að barna- lífeyrir, sem nefndur er í barnalögum, sé algjört lágmarksmeðlag. Í IV. kafla barnalaga sé dómsmálaráðuneyti fengið úrskurðarvald um ákvörðun framfærslueyris með börnum við skilnað foreldra, ef um hann ríki ágrein- ingur. Við ákvörðun meðlags beri ráðuneytinu að hafa hliðsjón af þörfum barnsins og fjárhagsstöðu og öðrum högum beggja foreldra, þ. á m. afla- hæfi þeirra, sbr. 2.mgr. 15. gr. Enn fremur heldur stefnda Hafdís því fram, að dómsmálaráðuneytið hafi gefið stefnanda kost á að koma sjónarmiðum sínum og rökum varðandi meðlagskröfuna með dætrum þeirra á framfæri. Það hafi hann gert með aðstoð lögmanns síns. Dómsmálaráðuneytið hafi lagt mat á fyrirliggjandi gögn í málinu, og í því mati hafi ráðuneytið farið að öllu leyti að lögum. Málsástæður stefnda dómsmálaráðherra fyrir hönd dómsmálaráðuneytis- ins eru þær sömu og stefndu Hafdísar. Stefnandi krefst þess, að framkomnum frávísunarkröfum stefndu verði hrundið. Stefnandi vísar í þessu tilliti sérstaklega til 60. gr. stjórnarskrárinnar. Jafnframt kveður stefnandi það óeðlilegt, að einstaklingar, er eigi allt sitt undir úrskurðarvaldi stjórnvalda, geti ekki borið úrlausnir þeirra undir dómstóla, og því sé það augljóst, að dómstólar hljóti að geta fjallað um ákvarðanir stjórnvalda að þessu leyti. Máli sínu til stuðnings vísar stefnandi til hæstaréttardóms frá 1987, bls. 473, er fjalli um hliðstætt sakarefni. Forsendur og niðurstaða. Dómkrafa stefnanda er, að úrskurður dómsmálaráðuneytisins frá 18. júlí 1989 verði felldur úr gildi. Stefnandi byggir kröfu sína um ógildingu úrskurðarins á því, að nefndur úrskurður frá 18. júlí 1989 sé efnislega rangur, þ.e. ekki séu forsendur til þess, að stefnandi skuli greiða með börnum sínum tvöfalt meðlag. Stefn- 1720 andi byggir eigi á því, að formgallar hafi verið á meðferð málsins í dóms- málaráðuneytinu. Tilvísun stefnanda til hæstaréttardóms 1987, bls. 473, þykir því ekki eiga við, eins og mál þetta liggur fyrir. Það málsefni, sem hér er til umfjöllunar, snýst einvörðungu um ákvörð- un fjárhæðar meðlags. Í úrskurði dómsmálaráðuneytisins, sem hér um ræðir, er m.a. byggt á 2. mgr. 15. gr., 22. gr. og 2. mgr. 20. gr. barnalaga nr. 9/1981. Í IV. kafla barnalaga er mælt fyrir um það, á hvern hátt skuli fara með deilur, er upp koma varðandi meðlagsskyldu og fjárhæð meðlags. Með 16. gr. er aðilum að deilu um meðlagsskyldu gefinn kostur á að skjóta úrskurði valdsmanns um meðlag til dómsmálaráðuneytis til úrskurðar. Jafnframt segir í 3. mgr. 16. gr. s.l. i.f.: „„Úrskurður ráðuneytisins er fullnaðar- úrskurður um fjárhæð meðlags.““ Ákvæði 3. mgr. 16. gr. i.f. ber skýrt með sér, að tilgangur löggjafans hefur verið sá að undanskilja ákvörðun dóms- málaráðuneytisins um fjárhæð meðlags lögsögu dómstóla, og verður að telja, að 60. gr. stjórnarskrárinnar girði ekki fyrir það. Með vísan til 66. gr. laga nr. 85/1936 verður því fallist á kröfu stefndu Hafdísar Alfreðsdóttur, og stefnda dómsmálaráðherra fyrir hönd dóms- málaráðuneytis um, að máli þessu verði vísað frá dómi. Eftir úrslitum málsins þykir rétt að dæma stefnanda til að greiða stefndu Hafdísi Alfreðsdóttur, kr. 27.761 í málskostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda hennar, Ingibjargar Rafnar hdl., ásamt virðisauka- skatti, og greiðist fjárhæð þessi í ríkissjóð. Stefnandi greiði og stefnda dómsmálaráðherra kr. 22.298 í málskostnað. Georg Kr. Lárusson, settur borgardómari, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, Valur Blomsterberg, greiði stefnda, dómsmálaráðherra fyrir hönd dómsmálaráðuneytisins, kr. 22.298 í málskostnað. Einnig greiði stefnandi gjafvarnarkostnað stefndu, Hafdísar Alfreðsdóttur, kr. 27.761, þar með talinn virðisaukaskatt, ásamt dráttarvöxtum frá 15. degi eftir uppkvaðningu dóms þessa, er renni í ríkissjóð. Allur gjafvarnarkostnaður stefndu Hafdísar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns hennar, Ingibjargar Rafnar hdl., kr. 27.761..