HÆSTARÉTTARDÓMAR 1992 Efnisskrá til bráðabirgða 1. hefti Bls Aðfinnslur................00.0. 0000 111,133,213 Aðför ............200.. 00 476,481 Aðilaskýrsla...................0000 00 465, 545 Aðild... 8, 172,515 Akstur án ökuréttinda.....................0.20000 00. 258 ÁfTÝJUN 2... 507 Áskorunarmál................. 383, 476 Bifhjól ............0..0.... 394 Bifreiðar: Einkamál ........................ 0 Opinber mál...................... 23, 26, 241,244, 251,258, 260, 394, 439, 624 Bókhaldsbrot....................0. 000 154 Bótakrafa í opinberu máli................0.....020.0.0 0 302 Brenna. ..............000..0. 0 225 Brot gegn 4. mgr. 200. gr. alm. hgl............0...00 2... 0. 487 Brottrekstur..................0... 0 328 Dánarbú................00000.. 0 296 Dómarar ...............00.0000. 0. 247 Dómsátt felld úr gildi ...........................0.0. 0 241,244 Dráttarvextir ....................0...... 00 352 Endurgreiðsla ........................0 0000 386 Endurkrafa ...............0.0.0. 000. 111 Farbann ...............0.0.0.. 00 80 Fasteignir ..........................0. 198 Félagsdómur ....................%.0 00. 148 Firma .............0 00 483 Fjallskil .................. 56 Fjárdráttur .................0.....0 0. 133, 535, 560 Fjárnám .............0....0..... 0. 111 Fjársvik ...................... 174, 222, 439, 560 Fjölbýlishús ...............00.0.... 0. 291 Frávísun: a) frá Félagsdómi ..................0...0.2000 20. 148 b) frá héraðsdómi ....................00. 00 60, 210, 476,515 c) frá Hæstarétti ..................... 15, 45, 126 Frávísun staðfest ......................0.0.0..00 00 302 Frávísunaráritun úr gildi felld .........................0.0..0.. 0. 383 Frávísunardómur felldur úr gildi .......................000000. 167,352,556 Frávísunardómur staðfestur ...................0..0.0000 0 213,217,543 Frestur ............0....0..0 0. 263, 264, 265, 266, 267, 496, 498 Fyrirfram greiddur arfur .....................0.00. 0... 342 BIs Fyrning ........2.0002 000 ennns rann 154, 383 Gagnaöflun .........2000200000nrrr enn 84 Galli ...........00000sns ss 198, 458 Gjafvörn .......2.020002 00. úr asrnernr eneste 342 Gjaldþrot ........00200en enn rns 117, 507, 560 Gjaldþrotaskipti .........0000000000rn ne 32,38, 126, 172, 386, 458 Gjaldþrotaúrskurður ...........0.00000eneneenenntnrnrnrr nennt 512 Greiðslustöðvun ..............0ss ss 560 Gæsla .............ceven ss 48 Gæsluvarðhald ............0.000 000 eeen 195, 239 Handveð ............cccenen 117 Heimvísun .............e.ees sn 283, 532, 638 Hjón .....2.000000 000 nennt 342 Hlutafélög ............0002 00. nnernnnern nennt 210 Hlutdeild .............0.00..n sess 605 Húsaleiga ..........000200020eenseennern nennt nrrnrr nr 549 Hæfi dómara ...........cccccsessnr sr 247 Hæfi meðdómsmanns .........0.00 00. 379 Kaup .......0.00000 ene r nenna 525 Kröfulýsingarfrestur ...........2000000 00. neee nennennrnrn nett 507 Kærufrestur ...........0....0.. ene 15 Kærumál: Aðfinnslur ..........200..0 sn 213 Aðilaskýrsla „.......20.000 000 ennrnennennernrn rs 465, 545 Aðild .............0 0 515 Áskorunarmál ............. 00. 383 Bifreiðar: Einkamál ..........0....... enn Opinber mál .........0.000000 000 neenserrnrrnrnrr nt 241,244 Bótakrafa í opinberu Máli .........0000000 0. een rrnrrrnnrrn rennt 302 Dómarar .............00.e nes 241 Dómsátt felld úr gildi ..............0000000 0 enn eennnrrn nn 241,244 Dráttarvextir ................. eeen 352 Farbann ...........c..c.ensss ss 80 Félagsdómur .........2.0200000eneer nennt rr 148 Frávísun: a) frá Félagsdómi ............000000 00 0ernnnernnnrrn nr 148 b) frá héraðsdómi ..........0.%00 0000 nnnnnnrrt nn 60,515 c) frá Hæstarétti .........00.002..0.. neee rann 15 Frávísun staðfest ..........2.000000ne ens 302 Frávísunaráritun úr gildi felld............000000000e ec crnnnnnn nr 383 Frávísunardómur felldur úr gildi ............000000000 rn... 000... 167,352,556 Frávísunardómur staðfestur ..........000000 000 ne nnrnn en. 213,217,542 Frestur ..........2...000 0 498 Fyrning ......0.200000 0000 n enter se nr 154, 383 Gagnaðflun ........0.0..2. 0000 nr nest en unnt renn 84 Gæsluvarðhald.............. sess 195, 239 Hæfi dómara ................enssr rr 247 Hæfi meðdómsmanns.........0. 000 379 Kærufrestur...............ssser rs 15 Lögbannskrafa .........0.00000nnee enst 29 Lögræðislög.....................0.000000 0. 515 Málshöfðunarfrestur.....................00020 00. 167 Málskostnaður...................000000 000. 29 Meðalganga...........0.....000000 0. 17 Réttarfar..................00000. rr 148 Réttarverkanir dóma...............0....0.0.0. 000 352 Sameining mála...................20000 000 515 Sératkvæði....................00.00 00. 352 Skuldabréf ................00000000 nn 545 Stefna............00002000 00... 60 Stefnubirting...............0....00000. ner 60 Stjórnarskrá...................0.0000.0nr 195 Tékkar ..........00.00000 0000 383 Umboð........20000%000 00 515 Varnir............2.20000000rrrrr rr 465 Víxilmál...........0.000.0 0000 465 Þinglýsing................20000000. 0 1 Landbúnaðarlöggjöf .....................0.22.0 000 8 Lausafjárkaup.................000.000 0000 458 Leyfissvipting...................00000.. nn 560 Lífeyrissjóður ................000..220000 0 535 Líkamsárás...................000...0 0000 67, 280, 363, 520 Líkamsárás leiðir tildauða.......................0000.00. 0000 605 Lögbannskrafa..................0000000 000. 29 Löggiltir endurskoðendur ......................00000 000 154 Lögreglumenn...............000000 000. 448 Lögræðislög...............000...2200000 515 Lögvarðir hagsmunir.................2.00000 000 126 Manndráp af gáleysi..................0.2000.nenre re 394 Mannréttindasáttmáli Evrópu ...................0 000 00n nn 174 Matsmenn ..........2.000000000 0. 532 Málshöfðunarfrestur..................20000..0 20 167 Málskostnaður..............0000.0.000 nn 29, 174,300 Meðalganga.............0000%0.000nnnrr 17 Meðdómendur...........2.2.0000. 000... 532 Miskabætur................200000 0. 87,97,401 Nauðgun...............2000 0000 87, 97 Nauðungaruppboð.........0..0002 00 .0000ðrrr rr 283, 2286 Opinberir starfsmenn..................0000 000 133, 401 Ómaksbætur ................ 0. 4,5,6,145 Ómerking................ 0. 45, 283, 476, 532, 638 Ómerking ummæla ................... 00. 401 Rán ......... 00 605 Réttarfar.................2..020..nssss sr 67, 148 Réttindasvipting................00.20000 000 154 Réttarverkanir dóma................0.000000s enn 352 Riftun.........00.00002 000 32,38, 386, 525 Sameining mála...............0...20000 00. 515 Samningar.............0..000000 nr 549 Sératkvæði................. 117, 133, 206, 280, 342, 352, 401, 507, 549, 605, 638 Bls. Sjómannalög .........0.00.00.eeeeð rss 468 SjÓveð......0.2.000 00 468 Skaðabætur, skaðabótamál...........0.00000 000 sn snr rr 312,448, 520 Skattsvik.........00.0sssss ss 154 Skilasvik..........000.ennsr ess 560 Skilnaðarsamningur............0000000sssssssensnrr rr 342 Skilorð.....2.2000000nee err 133, 222, 363, 436, 439, 560, 605 Skilorðsrof.........0.0000snr sn 503 Skiptaréttarmál............0.000 00 sn sssnnnnn rns 296 Skjalafals...........0020000neennersnsrrrrrn err 130, 503 Skriflega flutt mál...........0.00200eeeensssseerrrnnnr rr 296, 300 Skuldabréf ..........00.20...se sen 545 Skuldajöfnuður.......02..000000 000 117 Skuldamál.............2000..eð nr 8, 483 Starfslok.............ss ess 468 Stefna..........02.00.0s ss 60 Stefnubirting ..........0.00..000 000 60, 206, 210, 512 Stjórnarskrá..........0000000 0000 195 Sýkna........00020000 eens 300 Sýknað af broti gegn 106. gr. alm. hgl........00.0000000anenneeerrrrr ern 487 Söluskattur.........2.000 s.n 154, 560 SÖNNUN .......0..00 00 sr 296, 363, 632 Tékkar............00 rss 222,383,439 Tómlæti.............0..0.0sn rr 198 UMbOð....0..000000 00 283, 342, 515 Umboðssvik...........0..enenerse sr 174 Umferðarlög .............00000 00 23,26,251,258, 260, 394, 624 Úrskurður ...........2000000ee 501 Úthlutun uppboðsandvirðis ...........0000000 0000 n nn 269 Útivist í héraði ................0.00 00 ner 56, 300 Útivist í Hæstarétti ............000.000000 00 nn aan 111 Útivistardómar...........00..0. 00... 6,7, 141,142,143, 144, 145, 146, 147, 378 Varnarþing..............200.ne eeen 206 Varnir .......... 0000 465 Vátrygging........000000000 nan 439 Vátryggingarsvik............000000..sesrerss rr 225 Veðréttur..........200.0.. eens 269 Verkamannabústaðir.............2..0e.eeesessen rns 269 Verksamningur..........0000002s eeen 291 Vinnusamningur.......00200020 0 nn 328, 468 Vítur........2.0200 00 45, 638 Víxlar, víxilmál............22000.seeenrr rr 465 Þingfesting .........0000000. ner 266, 267, 496, 501 Þinglýsing ..........22.000nneeeer err 1 Þjófnaður ...........02%20000n nett 277, 436, 632 Ærumeiðingar.............22..00ssssss sn 401 Ökuhraði.........0...0000 000 251, 260 Ölvunarakstur...........0...n ess 624 Örorkubætur..........2.0.0 s.s 312 Öryggisráðstafanir................0000. 0. 0 sen eð rr 48 45. gr. hæstaréttarlaga..............0....0 00. nn rn 206 Hæstaréttardómar. LXXNHI. árgangur. Útgefandi: Hæstiréttur. 1. hefti. 1992 Nr. 477/1991. Mánudaginn 6. janúar 1992. Anna Þóra Pétursdóttir, Ásrún Einarsdóttir, Daníel Pétursson, Guðný Pétursdóttir, Guðrún Ragnarsdóttir, Jón Pétursson, Kristín Sigfúsdóttir, Landsbanki Íslands, Margrét Ragnarsdóttir, Ragnar Jón Pétursson, Sigrún Gunnarsdóttir, Sigurjón Ragnarsson og Sigurveig Ragnarsdóttir gegn Pétri Þór Sigurðssyni og Jóni Skaftasyni yfirborgarfógeta sem þinglýsingardómara í Reykjavík. Kærumál. Þinglýsing. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Haraldur Henrysson og Hjörtur Torfason. Sóknaraðilar kærðu 22. október 1991 þinglýsingu uppboðsafsals fyrir Pósthússtræti 11 í Reykjavík. Kæruheimild er 3. gr. þinglýs- ingalaga nr. 39/1978. Krefjast sóknaraðilar þess, að lagt verði fyrir þinglýsingardómara að þinglýsa afsalinu án athugasemda og að 2 afmáð verði úr veðmálabókum endurrit úr fógetabók um fjárnám, sem gert var að kröfu varnaraðila. Varnaraðili krefst aðallega frávísunar kærumálsins frá Hæsta- rétti. Til vara er þess krafist, að kröfum sóknaraðila verði hafnað. Til þrautavara er krafist breytingar á athugasemd þinglýsingar- dómara, svo að fram komi, að fjárnám það, er fyrr getur, hvíli aðeins á eignarhluta sóknaraðilans Sigurjóns Ragnarssonar. Þá krefst varnaraðili kærumálskostnaðar. Þinglýsingardómari, sem sent hefur Hæstarétti rökstuddar ástæður fyrir úrlausnum sínum, gerir ekki dómkröfur. Málavextir eru þeir, að fasteignin Pósthússtræti 11 í Reykjavík (Hótel Borg) var seld á nauðungaruppboði 9. janúar 1989. Hæst- bjóðendur voru sóknaraðilar þessa kærumáls, sem áttu 6. veðrétt í eigninni. Bókað var, að uppboðshaldari tæki sér 14 daga frest til að taka ákvörðun um fram komin boð. Boði hæstbjóðenda var tekið utan réttar, en uppboðsafsal ekki gefið út fyrr en 3. október 1991. Í því segir m.a.: „„Afmá ber af veðmálaskrá eignarinnar allar þinglýstar veðkröfur.“ Afsalið var móttekið til þinglýsingar 9. október 1991 og innfært 17. sama mánaðar, en jafnframt gerð þessi athugasemd: „„Aths. Enn er áhvílandi fjárnám Péturs Þórs Sigurðs- sonar, kr. 1.655.360.- d.26.03.91.“ Tilefni athugasemdar þinglýsingardómara var fjárnámsgerð, sem fram fór 26. mars 1991. Gerðarbeiðandi var varnaraðili þessa kærumáls, en gerðarþoli einn af sóknaraðilunum, Sigurjón Ragn- arsson. Að kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda var gert fjárnám „í eignarhluta gerðarþola í Pósthússtræti 11, 7,17%0 hluti ...“. Endurrit úr fógetabók var móttekið til þinglýsingar 26. mars og innfært 21. júní. Gerð var svohljóðandi athugasemd: „Aths. Gerðarþola brestur þinglýsta eignarheimild að Pósthússtræti 11...“ Sóknaraðilar byggja kröfu sína annars vegar á því, að varnaraðili hafi vitað, að sóknaraðilar hefðu selt Reykjavíkurborg Pósthús- stræti 11, þegar hann fékk gert fjárnám í eigninni, en hins vegar á því, að í uppboðsafsali segir, að afmá skuli af veðmálaskrá þing- lýstar veðkröfur. Frávísunarkröfu sína styður varnaraðili þeim rökum, að kæran sé óljós, að sóknaraðilar aðrir en Sigurjón Ragnarsson eigi ekki 3 aðild, eins og málið sé úr garði gert, og að kæran sé of seint fram komin. Varakrafa varnaraðila er á því byggð, að þinglýsing endur- ritsins um áðurgreint fjárnám hafi verið lögum samkvæm og að þinglýsing uppboðsafsals hafi ekki áhrif á hana. Telur hann vitn- eskju sína um sölu til Reykjavíkurborgar engu skipta um úrslit þessa máls, en auk þess hafi ekki legið fyrir fullgildur kaupsamningur, Þegar hann fékk fjárnám gert í eigninni. Loks er þrautavarakrafan rökstudd með því, að leiðrétting sú, sem þar greinir, sé í samræmi við fjárnámið. Eftir að kæra sóknaraðila barst Hæstarétti 27. nóvember sl., var nokkurra nýrra gagna aflað að frumkvæði dómenda. Er málið nú í því horfi, að á það má leggja dóm. Sóknaraðilar allir hafa hags- muni af úrslitum málsins, enda er uppboðsafsalið gefið út til þeirra allra. Það var innfært í þinglýsingabók 17. október 1991, en ákvörðun þinglýsingardómara, sú sem fram kemur í athugasemd hans, var kærð 22. október, þ.e. innan þess frests, sem tilgreindur er í 3. gr. þinglýsingalaga. Frávísunarkrafa varnaraðila verður af þessum sökum ekki tekin til greina. Ekki skiptir máli varðandi hina umdeildu þinglýsingu, hvort varnaraðili vissi um sölusamning sóknaraðila við þriðja aðila, sbr. gagnályktun frá lokaákvæði 2. mgr. 29. gr. þinglýsingalaga. Í uppboðsafsali segir, eins og áður greinir: „„Afmá ber af veð- málaskrá eignarinnar allar þinglýstar veðkröfur.““ Fjárnámið, sem málið er af risið, var gert, eftir að tekið var boði því í Pósthússtræti 11, sem sóknaraðilar gerðu á nauðungaruppboði, en áður en upp- boðsafsali til þeirra var þinglýst. Uppboðshaldari gat gefið fyrir- mæli um, að afmá skyldi veðbönd, sem hvíldu á eigninni og upp- boðsandvirði hrökk ekki til að greiða, sbr. 1. mgr. 36. gr. laga um nauðungaruppboð nr. 57/1949. Er ekki lagagrundvöllur til að afmá hið umdeilda aðfararveð, sem ekki var til tryggingar kröfu, sem greiða skyldi af uppboðsandvirðinu. Samkvæmt framanskráðu verður að hafna kröfu sóknaraðila. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Krafa sóknaraðila í máli þessu er ekki tekin til greina. 4 Miðvikudaginn 8. janúar 1992. Nr. 287/1990. Jón G. Sandholt gegn Póst- og símamálastofnun. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Aðilar eru sammála um, að mál þetta falli niður. Áfrýjandi, Jón G. Sandholt, greiði stefnda, Póst- og símamála- stofnun, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 15.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Nr. 470/1990. Ómaksbætur. 5 Miðvikudaginn 8. janúar 1992. Eiríkur Jónmundsson gegn bæjarsjóði Blönduóss, Byggingarsjóði ríkisins, Búnaðarbanka Íslands, útibúinu Blönduósi, Ríkisútvarpinu, innheimtudeild, þrotabúi Sindrasmiðjunnar hí., Lífeyrissjóði Landssambands vörubifreiðastjóra og Lífeyrissjóði verkalýðsfélaga á Norðurlandi vestra. Dómur Hæstaréttar. Aðilar eru sammála um, að mál þetta falli niður. Áfrýjandi, Eiríkur Jónmundsson, greiði stefnda Búnaðarbanka Íslands, útibúinu á Blönduósi, sem sótt hefur dómþing í málinu og einn krafist ómaksbóta, 8.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 6 Miðvikudaginn 8. janúar 1992. Nr. 160/1991. Dögun hf. gegn Hörpu hf. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Dögun hf., sem eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Miðvikudaginn 8. janúar 1992. Nr. 208/1991. Rúnar Sigurður Guðjónsson gegn Hjörleifi Hjörleifssyni. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Aðilar eru sammála um, að mál þetta falli niður. Áfrýjandi, Rúnar Sigurður Guðjónsson, greiði stefnda, Hjörleifi Hjörleifssyni, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaks- bóta, 8.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 7 Miðvikudaginn 8. janúar 1992. Nr. 482/1991. Sigurbjörg U. Óskarsdóttir gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík, Íslandsbanka hf., Lífeyrissjóði verslunarmanna, Almennu málflutningsstofunni sf. og Lífeyrissjóði Dagsbrúnar og Framsóknar. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sigurbjörg U. Óskarsdóttir, sem eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 8 Miðvikudaginn 8. janúar 1992. Nr. 497/1989. Kaupfélag Dýrfirðinga (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) gegn Jóhanni Sigurðssyni (Jón Oddsson hrl.). Skuldamál. Landbúnaðarlöggjöf. Aðild. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Gunnar M. Guðmundsson. Í héraði voru bræðurnir Garðar og Jóhann Sigurðssynir stefn- endur. Áfrýjunarstefna var gefin út 21. desember 1989 og henni beint að þeim báðum. Garðar lést 19. apríl 1990, og tók Jóhann allan arf eftir hann. Er hann nú einn aðili varnar megin, þar sem skiptum dánarbúsins er lokið og Jóhann tók að sér að greiða skuldir þess. Áfrýjandi krefst sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti með dráttarvöxtum. Aðilar deila hvorki um fjárhæð höfuðstóls né um vexti. Með tilvísun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann með þeirri breytingu á aðild, sem að framan er lýst. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem er hæfilega ákveðinn 75.000 krónur. Er þá ekki tekið tillit til virðisaukaskatts. Dómsorð: Áfrýjandi, Kaupfélag Dýrfirðinga, greiði stefnda, Jóhanni Sigurðssyni, fjárhæð í samræmi við héraðsdóm. Áfrýjandi greiði stefnda 75.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur aukadómþings Ísafjarðarsýslu 14. desember 1989. Mál þetta, sem dómtekið var að lokinni aðalmeðferð 8. desember 1989, höfðuðu stefnendur, Garðar Sigurðsson, kt. 230727-4149, og Jóhann Sig- 9 urðsson, kt. 080728-3289, báðir til heimilis að Neðsta-Hvammi í Þingeyrar- hreppi, Vestur- Ísafjarðarsýslu, gegn Kaupfélagi Dýrfirðinga á Þingeyri, kt. 680169-6599, fyrir aukadómþingi Ísafjarðarsýslu með stefnu, út gefinni 26. maí 1989 og birtri 6. júní s.á. Dómkröfur stefnenda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða þeim „sameiginlega skuld, að fjárhæð krónur 1.527.094,96, auk (nánar til- greindra dráttarvaxta svo og málskostnað}. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnenda og þeir dæmdir til að greiða honum málskostnað samkvæmt málskostnaðarreikningi, byggðum á gjaldskrá Lögmannafélags Íslands, auk lögmæltra dráttarvaxta og sérstaks sölugjalds til ríkissjóðs. Málavextir. Tildrög mála eru þau, að stefnendur reka félagsbú á jörðinni Neðsta- Hvammi í Þingeyrarhreppi, Vestur-Ísafjarðarsýslu, og hafa gert um langt árabil. Þeir höfðu sameiginlegan viðskiptamannareikning hjá stefnda, og var jafnan lagt inn á hann vegna sláturafurða frá stefnendum. Svo var enn gert vegna slátrunar haustið 1987. Stefnendur lýstu því fyrir dómi, að síðari hluta nóvembermánaðar 1987 hefðu þeir óskað eftir uppgjöri frá stefnda, en kaupfélagsstjórinn þáverandi, Bjarni Grímsson, hefði neitað því og tjáð þeim, að til þess væru engir fjármunir handbærir. Þeir hefðu þá sagst myndu leita réttar síns og í framhaldi þess snúið sér til lögmanns síns 4. desember 1987. Lögmaður stefnenda ritaði stefnda kröfubréf 7. desember 1987, þar sem hann krafði hann um greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 1.100.115,78, samkvæmt viðskiptayfirliti í október auk dráttarvaxta og innheimtukostn- aðar. Með bréfi 17. desember 1987 hafnaði stefndi þessari kröfu á þeim forsendum, að ekki væri um gjaldfallna skuld við stefnendur að ræða. Til samkomulags var boðið, að stefnendur fengju greiðslur út af viðskipta- reikningnum þannig, að hann greiddist út á þremur til fjórum mánuðum og yrði að fullu greiddur í mars - apríl 1988. Jafnframt yrðu greiddir al- mennir skuldavextir af inneigninni, á meðan um hana væri að ræða. Lögmaður stefnenda ritaði stefnda kröfubréf að nýju 1. mars 1988 og krafðist nú greiðslu skuldar miðað við viðskiptareikning stefnenda 31. desember 1987, að fjárhæð kr. 1.527.094,00, auk dráttarvaxta og kostn- aðar, að fjárhæð kr. 279.728,05, samtals kr. 1.806.823,01. Hann lét þess getið í bréfi sínu, að þessi viðskipti og meðferð stefnda á fé stefnenda gæti leitt til opinberrar rannsóknar. Með skeyti til stefnenda 11. apríl 1988, sem lögmaður þeirra fékk afrit af, tilkynnti stefndi, að á skrifstofu sinni á Þing- eyri væri ávísun, sem væri fullnaðaruppgjör til stefnenda. Lögmaður stefn- enda ítrekaði með skeyti 12. apríl 1988 kröfur umbjóðenda sinna, þar sem greiðslutilboð stefnda fæli engin skil í sér. Stefndi svaraði með skeyti sama 10 dag og ítrekaði efni símskeytis frá 11. apríl 1988. Næsta dag tilkynnti stefndi lögmanni stefnenda með skeyti, að hann hefði þann dag greitt inn á hlaupareikning lögmannsins í Útvegsbanka Íslands greiðslur af viðskipta- reikningi stefnenda ásamt vöxum. Þessi greiðsla nam kr. 1.581.121,56. Með bréfi 24. apríl 1988 ítrekaði lögmaður stefnenda fyrri kröfugerð þeirra, enda væri greiðslan 13. apríl 1988 aðeins innborgun. Frekari skipti um þetta ágreiningsefni áttu aðilar ekki, þar til mál þetta var höfðað. Við munnlegan flutning málsins 8. desember 1989 var bókuð eftirfarandi yfirlýsing lögmanna aðila: Aðilar eru sammála um eftirfarandi: 1) Slátrun hjá stefnendum haustið 1987 lauk fyrir 15. október það ár. 2) Sá háttur hefur tíðkast í skiptum aðila fram til ársins 1987, að greiðslur fyrir sláturafurðir hafa verið lagðar inn á viðskiptareikning stefn- enda hjá stefnda og vaxtareiknaðar þar með almennum innlánsvöxtum. 3) Ekki hefur verið gerður sérstakur samningur milli aðila um annan hátt á greiðslum fyrir sláturafurðir en greinir í 29. gr. laga nr. 46/1985. Stefnendur, Garðar og Jóhann Sigurðssynir, og núverandi kaupfélags- stjóri stefnda, Magnús Guðjónsson, gáfu skýrslur fyrir dómi við aðal- meðferð málsins. Málsástæður og lagarök. Stefnendur reisa kröfugerð sína á því, að stefnda hafi borið að gera upp skuldir sínar við stefnendur í samræmi við ákvæði 29. gr. laga nr. 46/1985 varðandi umræddar sauðfjárafurðir þannig: 75% inneignar fyrir 15. októ- ber 1987 og 25% fyrir 15. desember 1987. Stefnendur hafi krafist uppgjörs frá stefnda í samræmi við ofangreint þegar haustið 1987, en án árangurs. Hið eina, er stefnendur hafi fengið þá, hafi verið útskrift frá 6. nóvember 1987. Umrædd skipting milli ofangreindra gjalddaga sé samkvæmt bréfi frá framleiðsluráði landbúnaðarins, er sent hafi verið stefnda eins og öðrum sláturleyfishöfum, sbr. 29. gr. laga nr. 46/1985, sbr. og forsendur í dómi bæjarþings Húsavíkur, sem lagður hafi verið fram í málinu og áfrýjað hafi verið til Hæstaréttar. Stefnukrafan í málinu sé reist á skuld stefnda við stefnendur miðað við 31. desember 1987. Sú fjárhæð ætti að vera mun hærri, sbr. 29. gr. laga nr. 46/1985, þar sem dráttarvextir samkvæmt vaxta- lögum nr. 25/1987 eigi að leggjast við vanskil miðað við tilgreinda gjald- daga 15. október 1987 og 15. desember 1987. Vextir hafi verið miðaðir við áramót til þess að auðvelda málið og greiða fyrir samkomulagi. Þá vísa stefnendur og til reglna á sviði fjármunaréttar, sbr. lög nr. 39/1922, við- skiptavenja og eðlis máls. Stefndi vísar til þess, að 1. júlí 1985 hafi tekið gildi lög nr. 46/1985 um 11 framleiðslu, verðlagningu og sölu á búvörum. Lögin hafi leyst af hólmi lög nr. 95/1981 um framleiðsluráð landbúnaðarins, verðskráningu, verð- miðlun og sölu á landbúnaðarvörum o.fl. Lög nr. 46/1985 feli í sér um- fangsmiklar breytingar frá eldri löggjöf. Í VI. kafla laganna, 28. og 29. gr., séu m.a. tekin upp sérstök ákvæði um skil og greiðslu afurðaverðs til búvöruframleiðenda. Síðastgreind ákvæði laga nr. 46/1985 þrengi rétt bú- vöruframleiðenda til að krefja afurðastöðvar um uppgjör fyrir framleiðsl- una frá því, sem annars hefði orðið samkvæmt almennum reglum kröfu- réttarins, svo sem 12. gr. kaupalaga nr. 39/1922. Uppgjörsreglur 28. og 29. gr. laga nr. 46/1985 séu hins vegar frávíkjanlegar og geri því búvöru- framleiðendum og afurðastöðvum kleift að semja um annan greiðslumáta en þann, sem lögin bjóða, sbr. 2. mgr. 29. gr. laga nr. 46/1985. Stefnendur máls þessa hafi á þriðja áratug stundað sauðfjárbúskap á jörðinni Neðsta Hvammi í Þingeyrarhreppi, Dýrafirði. Allt til ársins 1988 hafi stefnendur lagt afurðir bús síns inn hjá stefnda og fengið andvirði þeirra greitt inn á viðskiptareikning stefnenda hjá stefnda. Við gildistöku laga nr. 46/1985 hafi hvorki orðið breyting á greiðsluhætti stefnda til stefn- enda né hafi verið af þeirra hálfu hafðar uppi athugasemdir við greiðslu- aðferðir stefnda árin 1985 og 1986. Þá hafi stefnendur ekki heldur gert kröfu um annan greiðslumáta, er þeir færðu búfénað sinn til slátrunar haustið 1987. Krafa í þá átt hafi fyrst komið fram formlega í bréfi lög- manns stefnenda frá 7. desember 1987. Hafi stefndi í bréfinu verið krafinn um greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 1.100.115,78, auk dráttarvaxta og inn- heimtukostnaðar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Fjárhæð þessi hafi verið að mestu sá hluti afurðaverðs til stefnenda, sem stefnda hafi borið að gera upp við stefnendur samkvæmt 1. tl. 1. mgr. 29. gr. laga nr. 46/1985. En þann hluta afurðaverðsins hefði stefndi þegar 15. október 1987 fært stefn- endum til tekna í viðskiptareikningi þeirra. Forsvarsmaður stefnda, Bjarni Grímsson, þáverandi kaupfélagsstjóri, hafi mótmælt kröfu lögmanns stefn- enda í bréfi 17. desember 1987. Kröfu sína um sýknu reisir stefndi á eftirfarandi: að 7. desember 1987 hafi stefnendur ekki átt gjaldfallna kröfu á hendur stefnda vegna afurða- sölu haustið 1987. Stefndi hafi þegar 15. október 1987 efnt greiðsluskyldu sína samkvæmt 28. gr., sbr. 1. tl. 1. mgr. 29. gr. laga nr. 46/1985, með því að greiða kr. 1.078.135,00 inn á viðskiptareikning stefnenda hjá stefnda. Hér hafi verið um að ræða sömu uppgjörsaðferð og stefndi hafi notað alla tíð gagnvart stefnendum og þeir ekki gert neinar athugasemdir við. Stefnendur hafi ekki heldur, er fé þeirra var leitt til slátrunar haustið 1987, óskað eftir greiðslu fyrir afurðirnar með öðrum hætti en verið hafi undangengin ár. Því verði að líta svo á, að með aðgerðaleysi sínu hafi stefn- endur firrt sig rétti til að krefjast uppgjörs með þeim hætti, sem þeir hafi 12 gert í desember 1987 og fengið framgengt undir hótunum um kæru af hálfu lögmanns þeirra um miðjan apríl 1988. Stefndi segir, að verði ekki fallist á þessi sjónarmið, verði við ákvörðun á greiðsluskyldu afurðastöðva samkvæmt 28. og 29. gr. laga nr. 46/1985 að horfa til þess, að samningar búvöruframleiðenda og afurðastöðva séu samningar, sem ríkisvaldið, er kjósi að miðstýra landbúnaði, sé jafnframt aðili að. Ákvæði 28. og 29. gr. laga nr. 46/1985 byggist á þeirri forsendu, að afurðastöðvum sé með afurðalánum gert kleift að uppfylla greiðslu- skylduna. Frá gildistöku laga nr. 46/1985 hafi ávallt verulega skort á, að ríkið hafi staðið við sitt. Ríkið hafi þannig gert afurðastöðvunum ókleift að greiða út í hönd á tilteknum dögum verðmæti innlagðrar búvöru. Stefn- endur, sem séu þátttakendur í samtökum bænda, sem ríkið semji við og tryggi fullt afurðaverð fyrir ákveðið magn búvöru hjá hverjum framleið- anda, séu því að beina spjótum sínum að röngum aðila. Um lagarök vísar stefndi kröfum sínum til stuðnings til 28. og 29. gr. laga nr. 46/1985, vaxtalaga nr. 25/1987 með síðari breytingum og laga nr. 85/1936 með síðari breytingum. Niðurstaða. Lög nr. 46/1985 um framleiðslu, verðlagningu og sölu á búvörum leystu af hólmi lög nr. 95/1981 um framleiðsluráð landbúnaðarins, verðskrán- ingu, verðmiðlun og sölu á landbúnaðarafurðum o.fl. Yngri lögin fela í sér umfangsmiklar breytingar frá eldri löggjöf um landbúnaðarmálefni, og eru meðal hinna helstu ákvæði um skil og greiðslu afurðaverðs til búvöru- framleiðenda. Í 28. gr. laga nr. 46/1985 segir, að afurðastöð sé skylt að haga greiðslum til framleiðanda fyrir innlagðar búvörur í samræmi við ákvæði laganna og þeirra samninga og ákvarðana, sem teknar eru með heimild í þeim. Í 29. gr. laganna eru svo nánari reglur um greiðslur til fram- leiðenda fyrir afurðir. Þar segir m.a., að fyrir sauðfjárafurðir, lagðar inn á haustsláturtíð, beri afurðastöð að greiða framleiðanda frumgreiðslu í síð- asta lagi 15. október til þeirra, sem slátra fyrir þann dag, og fullnaðar- greiðslu haustgrundvallarverðs, sem ákveðið er 1. september, eigi síðar en 15. desember. Síðan segir, að heimilt sé einstökum framleiðendum að semja um annan hátt á greiðslum. Í greinargerð með frumvarpi til laga nr. 46/1985 sagði, að aðstæður hefðu sýnt, að nauðsynlegt væri að hafa ákvæði um greiðslu afurðaverðs mörkuð með frekari hætti í lögum. Í viðskiptum framleiðenda búvara og söluaðila hefðu aðilar í ýmsum tilvikum komið sér saman um tilteknar upp- gjörsreglur, en í öðrum tilvikum hefði uppgjör innlagðra búvara ráðist af ákvörðunum söluaðila. Síðan sagði í greinargerðinni: „Með reglum þess- arar greinar eru lögboðnar tilteknar uppgjörsreglur, og kunna þær í ein- 13 staka tilvikum að þrengja rétt framleiðenda frá því, sem annars væri sam- kvæmt gildandi lögum, en almennt er þessum reglum ætlað að flýta upp- gjöri á greiðslum afurðaverðs til framleiðenda.““ Það er ljóst af þessum orðum og raunar allri umræðu á Alþingi um frumvarp til laga nr. 46/1985, að einn megintilgangur þeirra var sá að setja ákveðnar reglur um uppgjör til framleiðenda búvara, er myndu stuðla að því, að „kjör þeirra, sem land- búnað stunda, verði í sem nánustu samræmi við kjör annarra stétta““, sbr. 1. gr. laganna. Þetta hefur þótt nauðsynlegt vegna yfirburða sláturleyfis- hafa og afurðastöðva gagnvart framleiðendum um langt árabil, þótt hitt sé jafnljóst, að í þessu kynnu að felast einhverjar takmarkanir á rétti fram- leiðenda samkvæmt ákvæðum 12. gr. laga um lausafjárkaup nr. 39/1922, sbr. og lög nr. 43/1943 um greiðslu íslenskra afurða. Stefndi reisir sýknukröfu sína í fyrsta lagi á því, að stefnendur hafi ekki átt gjaldfallna kröfu á hendur sér, þegar þeir sjálfir í lok nóvembermánaðar 1987 og lögmaður þeirra með bréfi 7. desember s.á. hafi krafist greiðslu. Hann telur sig hafa efnt greiðsluskyldu sína gagnvart stefnendum með því að greiða inn á viðskiptareikning þeirra samkvæmt langri venju og vaxta- reikna fjárhæðina þar með almennum innlánsvöxtum, enda hefðu stefnend- ur ekki borið fram óskir um breytingar eða haft nokkra fyrirvara á, þegar fé þeirra var leitt til slátrunar haustið 1987. Þeir hefðu því með aðgerðaleysi firrt sig rétti til að krefjast uppgjörs með þeim hætti, sem þeir gerðu. Á þessi sjónarmið stefnda verður ekki fallist. Það er óumdeilt, að enginn sér- stakur samningur var milli aðila um annan hátt á greiðslum fyrir slátur- afurðir en greinir í 29. gr. laga nr. 46/1985. Með hliðsjón af skýrum upp- gjörsreglum þessara laga og ótvíræðum tilgangi þeirra, eins og honum hefur verið lýst, verður ekki talið, að stefnendur hafi þurft að setja fram ein- hverja sérstaka fyrirvara um, að þeir myndu krefjast greiðslu á grundvelli laganna. Þá verður ekki heldur talið, að milli aðila hafi verið einhvers konar samningsígildi um uppgjör samkvæmt áralangri venju, sem skapaðist og viðhaldið var við allt aðrar aðstæður í löggjöf en nú voru orðnar. Það skiptir ekki máli í þessu sambandi, þótt stefnendur hafi ekki nýtt sér rétt sinn fyrstu tvö árin eftir gildistöku hinna nýju búvörulaga. Stefndi reisir sýknukröfu sína í annan stað á því, að ríkisvaldið, sem kjósi að miðstýra landbúnaði, hafi með vanefndum sínum gagnvart stefnda varð- andi afurðalán gert honum ókleift að greiða út í hönd á tilteknum dögum verðmæti innlagðrar búvöru. Stefnendur, sem séu þátttakendur í samtökum bænda, sem ríkið semji við og tryggi fullt afurðaverð fyrir ákveðið magn búvöru frá hverjum framleiðanda, séu því að beina spjótum sínum að röng- um aðila. Það segir að vísu berum orðum í athugasemdum við 29. gr. frum- varps til laga nr. 46/1985, að „ákvæði þessarar greinar byggist á því, að afurðastöðvum sé með afurðalánum gert kleift að uppfylla skyldur þessar“. 14 Vísað er til þess, að fyrir því sé samþykkt ríkisstjórnarflokkanna 6. septem- ber 1984 og ákvörðun ríkisstjórnarinnar 19. mars 1985 um afurðalán land- búnaðar og iðnaðar. Þrátt fyrir þessar forsendur við lagasetningu er ekki unnt að fallast á, að samskipti stefnda við ríkisvaldið geti bundið stefnend- ur þessa máls umfram og raunar í andstöðu við skýr ákvæði búvörulaga. Sú lagatúlkun fær ekki staðist, að löggjöf geti umfram orðanna hljóðan verið skilyrt með þeim hætti, að efndir milli aðila í lögskiptum geti verið háðar aðgerðum af hálfu þriðja aðila eða efndum hans gagnvart öðrum hvorum eða einhverjum samningsaðila. Samkvæmt framansögðu verða kröfur stefnenda teknar til greina. Eins og kröfugerð þeirra er úr garði gerð, skiptir ekki máli, hver hlutföll greiðslna hafi átt að vera dagana 15. október og 15. desember 1987, en óumdeilt er, að slátrun hjá stefnendum haustið 1987 hafi verið lokið fyrir 15. október það ár. Krafa þeirra var öll í gjalddaga fallin 15. desember 1987, en vaxta er þó ekki krafist fyrr en frá og með |. janúar 1988. Stefndi verður því dæmdur til þess að greiða stefnendum kr. 1.527.094,96 að frá- dreginni innborgun, að fjárhæð kr. 1.581.121,56, 13. apríl 1988 með dráttarvöxtum samkvæmt HI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af heildarfjár- hæðinni frá 1. janúar 1988 til 13. apríl s.á., en af eftirstöðvum hennar eftir framangreinda innborgun frá þeim degi til greiðsludags. Áfallnir drátt- arvextir skulu lagðir við höfuðstól skuldar að liðnum hverjum tólf mánuð- um, í fyrsta skipti 1. janúar 1989. Eftir þessum úrslitum er rétt, að stefndi greiði stefnendum sameiginlega málskostnað, og þykir hann hæfilega ákveðinn kr. 120.000,00. Pétur Kr. Hafstein sýslumaður kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Kaupfélag Dýrfirðinga, greiði stefnendum, Garðari Sigurðs- syni og Jóhanni Sigurðssyni, kr. 1.527.094,96 að frádreginni innborg- un, að fjárhæð kr. 1.581.121,56, 13. apríl 1988 með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af heildarfjárhæðinni frá 1. janúar 1988 til 13. apríl s.á., en af eftirstöðvum hennar eftir framan- greinda innborgun frá þeim degi til greiðsludags. Áfallnir dráttarvextir skulu lagðir við höfuðstól skuldar að liðnum hverjum tólf mánuðum, í fyrsta skipti 1. janúar 1989. Stefndi greiði stefnendum sameiginlega málskostnað, að fjárhæð kr. 120.000,00. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 15 Miðvikudaginn 8. janúar 1992. Nr. 505/1991. Björn Önundarson gegn Rannveigu Þ. Sigurðardóttur. Kærumál. Frávísun frá Hæstarétti. Kærufrestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Sóknaraðili hefur kært úrskurð, kveðinn upp á bæjarþingi Reykjavíkur mánudaginn 18. nóvember 1991, í málinu nr. 13060/ 1990, þess efnis, að sóknaraðila sé sem vitni skylt að svara tilteknum spurningum. Spurningar þessar varða afgreiðslu læknaráðs á til- teknu erindi, en sóknaraðili situr í læknaráði. Kæruheimild er c- liður 1. tl. 1. mgr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Úrskurðurinn var án forsendna og hljóðar svo: „ Vitninu Birni Önundarsyni er skylt að svara spurningum nr. 4, 5 og 7-15 á dskj. nr. 54.“ Krafa sóknaraðila er, að úrskurðinum verði hrundið og sér verði ekki talið skylt að svara spurningunum. Varnaraðili krefst þess aðallega, að málinu verði vísað frá Hæstarétti, en til vara, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Í báðum tilvikum er þess krafist, að sóknaraðili verði dæmdur til að greiða varnaraðila málskostnað í hæstaréttarmálinu, eins og ekki hefði verið veitt gjafsóknarleyfi í aðalmálinu. Sóknaraðili heldur því fram, að kæran til Hæstaréttar hafi verið tilbúin og undirrituð milli kl. 16 og 17 mánudaginn 2. desember 1991. Skrifstofa héraðsdómarans hafi þá verið lokuð, og hafi hann ekki getað skilað henni fyrr en daginn eftir. Sóknaraðili vísar til 94. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði því til stuðnings, að héraðsdómara hafi borið að halda skrifstofu sinni opinni til kl. 21.00. Ekki er fram komið, að sóknaraðili hafi reynt að koma kærunni til skila fyrir þann tíma. Sóknaraðili var viðstaddur uppkvaðningu hins kærða úrskurðar, og leiðbeindi dómari honum um kærufrest. Sóknaraðila bar því samkvæmt 22. gr. laga nr. 75/1973 að afhenda héraðsdómara kæru, áður en tvær vikur voru liðnar frá uppsögu dómsathafnar, þ.e. í 16 síðasta lagi mánudaginn 2. desember 1991. Kærufrestur var liðinn, er kæra sóknaraðila var afhent héraðsdómara 3. desember 1991. Ber því að vísa kærumáli þessu frá Hæstarétti. Dæma ber sóknaraðila til að greiða kærumálskostnað fyrir Hæstarétti, 20.000 krónur, Sen renni í ríkissjóð, og er þá tekið tillit til virðisaukaskatts. Kostnaður varnaraðila af meðferð málsins fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs tals- manns hennar, 16.000 krónur. Steingrímur Gautur Kristjánsson borgardómari kvað upp hinn kærða úrskurð ásamt meðdómsmönnum, læknunum Sigurði Guð- mundssyni og Sigurgeiri Kjartanssyni. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Sóknaraðili, Björn Önundarson, greiði 20.000 krónur í kærumálskostnað fyrir Hæstarétti, sem renni í ríkissjóð. Kostnaður varnaraðila fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs talsmanns hennar, Viðars Más Matthíassonar hæstaréttarlögmanns, 16.000 krónur. 17 Miðvikudaginn 8. janúar 1992. Nr. 504/1991. Helga Ingólfsdóttir f.h. ólögráða sonar síns, Páls Helga Arnarsonar, gegn Guðmundi J. Guðjónssyni, Guðrúnu V. Sverrisdóttur og félagsmálaráðherra. Kærumál. Meðalganga. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Sóknaraðili kærði 2. desember sl. dóm bæjarþings Seltjarnarness frá 20. nóvember í meðalgöngumáli nr. 1059/1991, þar sem synjað er um me€ðalgöngu í bæjarþingsmáli nr. 605/1991. Kæruheimild er i-liður 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Krafa sóknaraðila er, að meðalgangan verði heimiluð. Varnaraðilarnir Guðmundur J. Guðjónsson og Guðrún V. Sverrisdóttir krefjast staðfestingar héraðsdóms. Frá félagsmálaráðherra hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Dómkröfum í héraði er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Ef kröfur stefnenda í héraði, Guðmundar og Guðrúnar, verða teknar til greina, mun Páll Helgi Arnarson ekki eiga þess kost að dveljast áfram á meðferðarheimilinu að Sæbraut 2, þar sem hann er búsettur. Leiðir þetta af því, að þá verður að lögum óheimilt að halda áfram starfsemi þess. Ekki er fram komið, að hann ætti þá kost á öðru sambærilegu heimili. Hvernig sem farið er réttarsambandi hans og félagsmálaráðherra, mun þessi niðurstaða í aðalsök skipta Pál Helga máli að lögum. Fyrir hans hönd er móður hans því heimil meðalganga, eins og krafist er, enda gerir hún sjálfstæðar kröfur um sýknu af kröfum stefnenda í héraði. Kærumálskostnaðar er ekki krafist. 18 Dómsorð: Sóknaraðila, Helgu Ingólfsdóttur f.h. ólögráða sonar síns, Páls Helga Arnarsonar, er heimil meðalganga í máli nr. 605/1991 á bæjarþingi Seltjarnarness. Dómur bæjarþings Seltjarnarness 20. nóvember 1991. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar að afloknum munnlegum málflutningi 15. þessa mánaðar, hefur Helga Ingólfsdóttir, Ferjubakka 6, Reykjavík, kt. 280946-2579, höfðað fyrir dóminum f.h. ólögráða sonar síns, Páls Helga Arnarsonar, Ferjubakka 6, Reykjavík, kt. 160576-4569, með þingfestingu málsins 22. október sl., á hendur Guðmundi J. Guðjóns- syni, kt. 190733-2629, og Guðrúnu V. Sverrisdóttur, kt. 110343-2059, báð- um til heimilis að Sæbraut 3, Seltjarnarnesi, og félagsmálaráðherra, Jóhönnu Sigurðardóttur, kt. 041042-4869, félagsmálaráðuneytinu við Tryggvagötu í Reykjavík. Dómkröfur meðalgöngustefnanda eru þessar: 1. að meðalganga hennar f.h. Páls Helga Arnarsonar verði leyfð í bæjarþingsmáli nr. 605/1991: Guðmundur J. Guðjónsson og Guðrún V. Sverrisdóttir gegn félagsmálaráðherra vegna meðferðarheimilis að Sæbraut 2 á Seltjarnarnesi, 2. að kröfum stefnenda í því máli verði vísað frá dómi, en til vara, ef ekki verður fallist á frávísun málsins frá dómi, er þess krafist, að stefndi félagsmálaráðherra og meðalgöngustefnandi, Helga, verði sýknuð af öllum kröfum stefnenda í málinu. 3. Krafist er, að stefnendum verði gert að greiða meðalgöngustefnanda málskostnað vegna reksturs málsins að mati réttarins. Af hálfu meðalgöngustefndu, Guðmundar J. Guðjónssonar og Guðrúnar V. Sverrisdóttur, eru þær dómkröfur gerðar, að synjað verði um kröfu meðalgöngustefnanda um meðalgöngu í máli nr. 605/1991. Af hálfu meðalgöngustefnda félagsmálaráðherra er í greinargerð hans í meðalgöngumáli þessu fallist á, að meðalgöngustefnanda verði leyfð meðal- ganga Í málinu. Málflutningur aðila snerist um það á þessu stigi málsins, hvort leyfa ætti meðalgöngustefnanda meðalgöngu í bæjarþingsmáli nr. 605/1991 eða ekki, og er það úrlausnarefni dómsins. Af hálfu aðila er ekki krafist málskostnaðar í þessum þætti málsins. Af hálfu meðalgöngustefnda félagsmálaráðherra þótti ekki ástæða til að 19 sækja þing, er málflutningur fór fram um kröfu meðalgöngustefnanda, en vísað til greinargerðar, þar sem fallist var á meðalgönguna. Lögboðnar sáttaumleitanir dómara reyndust árangurslausar. Málavextir eru þeir helstir, að haustið 1989 hófst starfræksla meðferðar- heimilis fyrir einhverfa unglinga á vegum félagsmálaráðuneytis að Sæbraut 2 á Seltjarnarnesi. Upp kom óánægja með starfsemina meðal íbúa við götu þessa, og fór svo, að meðalgöngustefndu, Guðmundur og Guðrún, sem bú- sett eru gegnt Sæbraut 2, á Sæbraut 3, höfðuðu bæjarþingsmál nr. 605/ 1991 fyrir bæjarþingi Seltjarnarness á hendur félagsmálaráðherra vegna meðferðarheimilisins, og eru dómkröfur þeirra þær, að stefnda félagsmála- ráðherra verði dæmt óheimilt að starfrækja meðferðarheimili, sambýli eða annars konar stofnun fyrir einhverfa eða aðra þroskahefta að Sæbraut 2 á Seltjarnarnesi og að stefnda verði gert skylt að viðlögðum dagsektum að leggja niður þá starfsemi, sem fer fram í húsinu að Sæbraut 2. Af hálfu stefnda félagsmálaráðherra er aðallega gerð krafa um, að vísað verði frá dómi þeim þætti í kröfugerð stefnenda, sem lýtur að banni við rekstri á „sambýli eða annars konar stofnun fyrir einhverfa eða aðra þroskahefta að Sæbraut 2 á Seltjarnarnesi““, en að stefndi verði sýknaður af öllum öðrum kröfum stefnenda. Til vara er krafist sýknu af öllum kröfum stefnenda, en til þrautavara, að stefndi verði sýknaður af kröfum stefnenda um bann við að starfrækja „„sambýli eða annars konar stofnun fyrir einhverfa eða aðra þroskahefta að Sæbraut 2 á Seltjarnarnesi“ og að stefndi verði jafnframt sýknaður af kröfu stefnenda um greiðslu dagsekta. Samkvæmt bréfi forstöðumanns meðferðarheimilisins að Sæbraut 2 til lögmanns meðalgöngustefnanda, dagsettu 14.10.1991, hefur Páll Helgi, sonur meðalgöngustefnanda, verið búsettur á meðferðarheimilinu frá því í febrúar 1990. Af hálfu meðalgöngustefnanda er krafa um, að sér verði leyfð meðal- ganga, rökstudd með því í fyrsta lagi, að ljóst sé, að Páll Helgi myndi missa það heimili, athvarf, umönnun og umsjón, sem hann hefur notið að Sæbraut 2, ef kröfur stefnenda í frumsök yrðu teknar til greina. Allar ástæður hafi bent til þess, að hann myndi eiga kost á því heimili framvegis. Eins og sakir standi nú, liggi ekkert fyrir um, að hann eigi nokkra aðra vist vísa, ef hann missi Sæbrautarheimilið. Þá felist í kröfum stefnenda, verði þær teknar til greina, að óheimilt sé að reka heimili fyrir einhverfa, svipað Sæbrautarheimilinu, í hverfi, sem skipulagt sé sem íbúðarhúsahverfi. Þá taki kröfur stefnenda ekki aðeins fram um, að óheimilt sé að starfrækja meðferðarheimili, sambýli eða stofnun fyrir einhverfa að Sæbraut 2, heldur taki kröfur þeirra einnig til allra annarra, sem talist geta þroskaheftir. Kröfur stefnenda séu því ákaflega óbilgjarnar og gangi þvert á aldalanga 20 þróun jafnaðar og velferðar fólks. Ekki verði af málskjölum stefnenda séð, hvert vísa eigi einhverfu fólki og þroskaheftu til dvalar, ef það megi ekki búa í venjulegum íbúðahverfum í landinu. Þá verði ekki séð, hvernig unnt sé að framfylgja ákvæðum 1. mgr. 1. gr. laga nr. 41/1983 um málefni fatlaðra, þar sem kveðið er á um jafnrétti og sambærileg lífskjör fatlaðra við aðra þjóðfélagsþegna, ef þeir megi ekki búa í venjulegum íbúðahverf- um. Þá sé samkvæmnin slík í kröfum stefnenda, að auk þess, sem meina eigi einhverfum og þroskaheftum að eiga heimili að Sæbraut 2 á Seltjarnar- nesi, sé þeim í málshöfðun stefnenda ekki gefinn kostur á að gæta réttar síns og taka til varna í dómsmálinu. Stefnendur virðist líta svo á, að félags- málaráðherra einn hafi á hendi allar málsaðildir um meðferðarheimili, sam- býli og annars konar stofnanir allra þroskaheftra í landinu. Stefnendur virðist því álíta, að þroskaheftir sjálfir og aðstandendur þeirra hafi ekkert um þessi mál að segja og ekki þurfi að gera þeim kost á að gæta réttar síns fyrir dómstólum landsins. Lagarök meðalgöngustefnanda fyrir því, að leyfa skuli meðalgöngu, eru þau, að kröfur stefnenda í málinu beinist að meðferðarheimilinu og/eða sambýlinu að Sæbraut 2, sem sé heimili Páls Helga. Þetta heimili hans sé friðheilagt eins og önnur heimili í landinu skv. 66. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944. Fjölmörg önnur stjórnarskrárákvæði, svo sem 70. og 78. gr., séu til verndar heimili og rétti Páls Helga í málinu svo og fjölmörg önnur ákvæði, eins og ákvæði laga um málefni fatlaðra nr. 41/1983. Þá séu öll skilyrði til meðalgöngu samkvæmt $0. gr. laga nr. 85/1936. Af hálfu meðalgöngustefndu, Guðmundar og Guðrúnar, er því mótmælt, að meðalgöngustefnandi eigi nokkra þá aðild að sakarefni málsins, að skil- yrðum 50. gr. laga nr. 85/1936 fyrir meðalgöngukröfu teljist fullnægt. Samkvæmt ákvæðinu sé það skilyrði, að úrslit máls skipti mann máli að lögum. Í því felist, að meðalgöngustefnandi hljóti að þurfa að eiga einhvers konar lagalega aðild að réttarsambandinu milli meðalgöngustefndu, Guð- mundar, Guðrúnar og félagsmálaráðherra, sem stefnt sé út af. Svo sé alls ekki í þessu máli, enda geti meðalgöngustefnandi ekki gert neinar sjálfstæð- ar kröfur í málinu óháðar kröfum stefnda félagsmálaráðherra. Ef t.d. stefndi samþykkti stefnukröfurnar, gæti meðalgöngustefnandi ekki fengið neinu um það breytt. Þetta sýni vel lagalega stöðu meðalgöngustefnanda, hún sé öll í skjóli réttinda stefnda gagnvart stefnendum. Þannig geti meðal- göngustefnandi hvorki krafist þess, að honum verði dæmt sakarefnið eða að dómur verði annars svo felldur, að verndaður verði réttur hans. Þá sé einnig ljóst, að úrlausn um sakarefnið ræðst ekki af því, hvaða einstakling- ar eigi dvöl á meðferðarheimilinu á hverjum tíma. Málið varði ekki persón- ur vistmanna að neinu leyti. Enginn ágreiningur sé um það, að meðalgöngu- stefnanda sé bæði rétt og skylt að leita eftir og nota þjónustu og aðstoð 21 opinberra aðila. Málsóknin byggist ekki að neinu leyti á því, að einhverfir eigi ekki rétt á þjónustu og aðstoð úr hendi hins opinbera. Krafan lúti hins vegar að staðsetningu heimilisins og nálægð þess við hús stefnenda, en með því telji þau stefnda félagsmálaráðherra brjóta á sér rétt. Þetta sé rétti meðalgöngustefnanda til opinberrar aðstoðar óviðkomandi. M.ö.o. eigi meðalgöngustefnandi enga kröfu á hendur opinberum aðilum um, að þeir brjóti rétt á öðru fólki við að veita honum þá þjónustu, sem hann kalli eftir. Ljóst virðist hins vegar, að tilgangur meðalgöngustefnanda sé að veita stefnda félagsmálaráðherra einhvers konar liðsinni í málinu án þess að geta gert sjálfstæða kröfu til sakarefnisins. Ákvæði 50. gr. eml. leyfi ekki slíkt. Jafnframt virðist meðalgöngustefnandi vilja draga inn í málið ástæður, sem komi sakarefni þess ekkert við. Sé þar átt við rétt þann, sem hann telur sig eiga til opinberrar heilbrigðisþjónustu. Dómsmálið snúist ekki um þann rétt. Stefnendur taki fyllilega undir með meðalgöngustefnanda, að hann eigi rétt til þjónustu af hálfu hins opinbera. Þau reisi ekki málsókn sína á því, að einhverfum beri ekki slíkur réttur, og telji þau sig ekki þurfa að sæta því, að aðili stefni sér inn í málið til að hafa uppi málflutning um þetta. Niðurstaða. Upplýst þykir í máli þessu, að meðferðarheimilið að Sæbraut 2 á Sel- tjarnarnesi sé rekið af félagsmálaráðuneyti, af deild innan ráðuneytisins, sem fer með málefni fatlaðra. Fasteignin Sæbraut 2 á Seltjarnarnesi er eign ríkissjóðs. Meðferðarheimilið er rekið samkvæmt lögum nr. 41/1983 um málefni fatlaðra. Óumdeilt er, að Páll Helgi Arnarson á rétt á þeirri sam- félagsþjónustu, sem framangreind lög kveða á um. Þótt dómkröfur stefnenda í frumsök geri sem slíkar ekki ráð fyrir að svipta vistmenn á meðferðarheimilinu að Sæbraut þeirri opinberu þjónustu, sem þeim er áskilin í framangreindum lögum, þá er deginum ljósara, að Páll Helgi myndi missa þá aðstöðu, sem honum hefur verið búin að Sæ- braut 2, ef dómkröfur stefnenda í frumsök yrðu teknar til greina. Það orkar því ekki tvímælis, að úrslit í frumsök skipta hann máli. Úr því þarf hins vegar að skera í máli þessu, hvort úrslit málsins skipti hann máli að lögum í skilningi 50. gr. laga nr. 85/1936 eða einungis í verki (de facto). Taka þarf afstöðu til þess, hvort aðild hans að sakarefni frumsakar og kröfugerð hans séu með þeim hætti, að skilyrðum 50. gr. eml. sé fullnægt. Skilja verður kröfugerð meðalgöngustefnanda skv. meðalgöngustefnu svo, ef frá er talin krafa hans um frávísun frumsakar frá dómi, að hann krefjist þess, að tilteknar kröfur í frumsök verði teknar til greina, þ.e. sýknukrafa stefnda félagsmálaráðherra. Sýnast því kröfur meðalgöngu- 22 stefnanda um efnishlið frumsakar fela í sér, að um svokallaða aukameðal- göngu sé að ræða af hans hálfu. Ljóst þykir, að sú þjónusta, sem stefndi í frumsök lætur Páli Helga í té á meðferðarheimilinu, er opinber þjónusta, en byggist ekki á samningi einkaréttarlegs eðlis. Stefndi félagsmálaráðherra getur því, án þess að meðalgöngustefnandi geti nokkru um það ráðið, flutt núverandi heimili að Sæbraut 2 á annan stað eða lagt það niður í núverandi mynd. Skylda stefnda í frumsök er að láta meðalgöngustefnanda í té þá þjónustu, sem lög nr. 41/1983 gera ráð fyrir, eftir því sem kostur er, en telja verður það í valdi ráðherra að ákveða, hvar sú þjónusta sé innt af hendi. Af þessu leiðir, að kæmi sú staða upp í frumsök, að stefndi féllist á kröfur stefnenda og hætti starfrækslu meðferðarheimilisins að Sæbraut 2, þá fengi meðal- göngustefnandi engu um það ráðið. Hann myndi ekki geta haldið til streitu sýknukröfu í frumsök. Aðild meðalgöngustefnanda að sakarefni í frumsök telst því eigi vera með þeim hætti, sem áskilið er í 50. gr. eml., og telst hann því ekki eiga lögvarða hagsmuni í skilningi þess ákvæðis til að geta gerst meðalgöngumaður í máli aðila frumsakar. Samkvæmt framanskráðu ber því að synja meðalgöngustefnanda um meðalgöngu í bæjarþingsmáli nr. 605/1991. Dómsorð: Meðalgöngustefnanda, Helgu Ingólfsdóttur f.h. ólögráða sonar síns, Páls Helga Arnarsonar, er synjað um meðalgöngu í bæjarþingsmálinu nr. 605/1991: Guðmundur J. Guðjónsson og Guðrún V. Sverrisdóttir gegn félagsmálaráðherra vegna meðferðarheimilis að Sæbraut 2, Sel- tjarnarnesi. 23 Föstudaginn 10. janúar 1992. Nr. 391/1991: Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Trausta Jónssyni (Ólafur B. Árnason hrl.). Bifreiðar. Umferðarlög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. september 1991. Af hálfu ákæruvaldsins er krafist sak- fellingar samkvæmt ákæru og refsiákvörðunar ásamt því, að ákærði verði dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar í héraði og alls áfrýjunarkostnaðar. Ákærði krefst sýknu af öllum kröfum ákæruvaldsins. Samkvæmt frásögn tveggja lögreglumanna voru þeir á ferð norður Fríkirkjuveg í Reykjavík að kvöldi laugardagsins 25. ágúst 1990 í lögreglubifreið, sem búin var ratsjármælitækjum, er þeir sáu bifreið ákærða ekið suður Lækjargötu á miklum hraða. Kveðast þeir hafa beint ratsjárgeisla að bifreiðinni í þann mund, er hún var stödd á móts við Vonarstræti, og hafi ratsjáin sýnt, að ökuhraði hennar væri 75 km miðað við klst. Þeir hafi ekki náð að festa mælitölur á skjá ratsjárinnar, þar sem ákærði hafi dregið snögglega úr hraða bifreiðar sinnar, þegar geisla var beint að henni, en hún reyndist búin ratsjárvara. Ákærði staðfestir, að hann hafi orðið geislans var og stigið á hemla, en synjar fyrir að hafa ekið yfir lögmæltum hámarkshraða í götunni. Frásögnum farþega í bifreið ákærða af atvikinu er lýst í héraðsdómi, og ber þeim ekki saman að öllu leyti. Ekkert bar í milli bifreiðanna, þegar ratsjármælingin fór fram, og áttu lögreglumennirnir auðvelt um að snúa bifreið sinni við og stöðva akstur ákærða á Fríkirkjuvegi. Samkvæmt ákvæðum 110. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála og 2. mgr. 129. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði verður að telja nægilega fram komið, að ákærði hafi ekið yfir lögleyfðum hraða 24 í þetta sinn. Þykir ekki varhugavert að álykta, eins og hér stendur á, að ökuhraði hans hafi náð allt að 75 km miðað við klukkustund, svo sem vitnisburður lögreglumannanna gefur til kynna. Ákærði er þannig sannur að sök um þann verknað, sem lýst er í ákæru. Varðar brot hans við 1. mgr. 37. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987, eins og þar er tiltekið. Refsing ákærða samkvæmt 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga þykir hæfilega ákveðin 10.000 króna sekt í ríkissjóð, og komi þriggja daga varðhald í stað sektarinnar, ef greiðsla bregst. Dæma ber ákærða til að greiða kostnað sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og nánar segir í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Trausti Jónsson, greiði 10.000 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi þriggja daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð fyrir Hæstarétti, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda fyrir Hæstarétti, Ólafs Birgis Árnasonar hæstaréttar- lögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Akureyrar 6. september 1991. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, hefur ríkissaksóknari höfðað hér fyrir sakadómi Akureyrar með ákæru, út gefinni 18. mars 1991, á hendur Trausta Jónssyni, Hrafnagilsstræti 27, Akureyri, kennitala 171169-5779, „„fyrir að aka að kvöldi laugardagsins 25. ágúst 1990 bifreiðinni KD-020 suður Lækjargötu í Reykjavík með allt að 75 kílómetra hraða miðað við klukkustund eftir vegarkafla á móts við Vonarstræti. Telst þetta varða við 1. mgr. 37. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málsatvik. Hinn 25. ágúst 1990 stöðvuðu lögreglumennirnir Sveinn Erlendsson og Bjarni Ólafur Magnússon bifreiðina KD-020 í Lækjargötu í Reykjavík, en 25 ökumaður bifreiðarinnar er ákærði í máli þessu. Töldu lögreglumennirnir sig hafa mælt hraða bifreiðarinnar með ratsjá og hraðinn reynst vera 75 km/klst, en þeim hafi ekki tekist að læsa hraðann inn í ratsjána. Hafa lögreglumennirnir báðir borið fyrir dómi, að ratsjáin hafi sýnt framan- greindan hraða á bifreiðinni. Ákærði hefur hins vegar bæði fyrir lögreglu og hér fyrir dómi neitað að hafa ekið umfram leyfilegan hraða í greint sinn, þ.e. 50 km/klst. Í bifreiðinni með ákærða voru þrír farþegar, sem hafa borið vitni fyrir dómi. Vitnið Erlendur Þór Ólafsson sat í aftursæti bifreiðarinnar og skýrir svo frá, að ratsjárvari bifreiðarinnar hafi farið í gang og það hafi þá séð, að hraðamælirinn sýndi 50 km/klst. Hafi ákærði þá stigið á hemilinn og hraði bifreiðarinnar farið niður í u.þ.b. 40 km/klst. Vitnið Arnar Birgisson var einnig farþegi í bifreiðinni. Kveðst vitnið ekki hafa fylgst með hraðamæli bifreiðarinnar, en kveðst álíta, að hraði bifreið- arinnar hafi verið á bilinu 70-75 km/klst um það leyti, sem lögreglan gaf merki um að nema staðar. Vitni þetta segir, að ratsjárvarinn hafi ekki farið í gang, en sá framburður stangast á við framburð allra hinna. Vitnið Jóhannes Níels Sigurðsson sat í aftursæti bifreiðarinnar hægra megin. Kveðst vitnið ekki hafa fylgst með hraðamæli bifreiðarinnar á vegarkaflanum, þegar ekið var suður Lækjargötu á móts við Vonarstræti, en það hafi haft á tilfinningunni, að hraði bifreiðarinnar hafi verið 45-50 km/klst, a.m.k. hafi ekki verið um neinn ofsaakstur að ræða hjá ákærða. Þegar metinn er framangreindur vitnisburður, einkum með tilliti til fram- burðar vitnisins Erlends Þórs Ólafssonar, þykir eigi fyllilega sannað, að ákærði hafi gerst sekur um brot það, er í ákæru greinir, og verður hann því sýknaður af refsikröfu ákæruvaldsins í málinu. Greiða ber sakarkostnað úr ríkissjóði. Dóm þennan kvað upp Freyr Ófeigsson héraðsdómari. Dómsorð: Ákærði, Trausti Jónsson, skal vera sýkn af refsikröfu ákæruvalds- ins Í máli þessu. Sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði. 26 Föstudaginn 10. janúar 1992. Nr. 128/1991: Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Júlíusi Petersen Guðjónssyni (Gunnlaugur Þórðarson hrl.). Bifreiðar. Umferðarlög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. janúar 1991 að ósk ákærða og einnig af hálfu ákæru- valdsins. Krefst ákæruvaldið þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og ákærði dæmdur til að greiða allan áfrýjunarkostnað. Ákærði krefst aðallega sýknu í málinu, en til vara þess, að refsing verði milduð. Ákærði festi bifreiðina G-25097 í snjóskafli á leið um þjóðveginn yfir Hellisheiði, en bifreið þessa hafði hann að láni til ferðarinnar. Er hann einn til frásagnar um athafnir sínar fram til þess, að hann gerði tilraun til að losa bifreiðina með aðstoð vitnisins Vernharðs Gunnarssonar. Frásögn ákærða af áfengisneyslu sinni fyrir þann tíma getur ekki talist trúverðug í ljósi þeirra upplýsinga, sem fengust við alkóhólrannsókn, og annarra atvika. Það er og staðhæfing hans eins, að fyrir sér hafi aðeins vakað að færa bifreiðina á öruggari stað við þjóðveginn, og er ekki í ljós leitt, að nauðsyn þess hafi verið brýn. Með þessum athugasemdum ber að staðfesta hinn áfrýj- aða dóm með skírskotun til forsendna hans. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, eins og nánar segir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óóraskaður. Ákærði, Júlíus Petersen Guðjónsson, greiði áfrýjunarkostn- að sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 27 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, dr. Gunn- laugs Þórðarsonar hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 28. september 1990. Ár 1990, föstudaginn 28. september, er á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem háð er í Borgartúni 7 af Jónasi Jóhannssyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 518/1990: Ákæruvaldið gegn Júlíusi Petersen Guðjónssyni, sem tekið var til dóms 12. s.m. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 16. maí 1990, á hendur ákærða, Júlíusi Petersen Guðjónssyni stórkaupmanni, Kvistalandi 19, Reykjavík, kt. 060134-3089, „fyrir að reyna að aka aðfaranótt föstu- dagsins 9. febrúar 1990 undir áhrifum áfengis bifreiðinni G-25097, sem föst var í skafli utan vegar á Hellisheiði í Árnessýslu. Telst þetta varða við 1., sbr. 2. mgr. 45. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. um- ferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 101. og 102. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakar- kostnaðar““. Niðurstaða. Í máli þessu liggur fyrir, að ákærði missti stjórn á bifreiðinni G-25097, er hann var einn á ferð um Hellisheiði skömmu eftir miðnætti föstudaginn 9. febrúar síðastliðinn. Hafnaði bifreiðin í snjóskafli utan vegar, svo að afturendi hennar vísaði í átt að akbrautarbrúninni. Þá er ekki deilt um það, að ákærði hóf neyslu áfengis eftir óhappið og drakk næstu klukku- stundir u.þ.b. fjórðung úr pelaflösku af vodka, sem hann átti í bifreiðinni. Hefur ákærði gefið þá skýringu á áfengisneyslunni, að sér hafi verið kalt og því dreypt á áfenginu sér til hressingar. Samkvæmt framburði ákærða er einnig ljóst, að hann reyndi síðar um nóttina í tvígang að losa bifreiðina úr snjóskaflinum. Naut ákærði aðstoðar annarra vegfarenda, sem reyndu að draga bifreið hans út úr skaflinum, en á meðan sat ákærði undir stýri bifreiðarinnar með aflvélina í gangi og reyndi að bakka henni út úr snjón- um. Þrátt fyrir þessar tilraunir haggaðist bifreiðin ekki. Hefur ákærði full- yrt, að hann hafi ekki haft í hyggju að aka bifreiðinni til Reykjavíkur, heldur aðeins ganga tryggilega frá henni, svo að hún ylli ekki hættu fyrir umferð. Sannað er með framburði ákærða og niðurstöðu alkóhólrannsóknar, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, að ákærði hefur greint sinn reynt að aka bifreiðinni G-25097, svo sem honum er gefið að sök í ákæru, þrátt 28 fyrir það að hann hefði áður neytt áfengis og væri sökum þess ekki hæfur til að stjórna ökutæki örugglega. Hefur ákærði með þessari háttsemi gerst brotlegur við 1., sbr. 2. mgr. 45. gr. umferðarlaga. Þykja hvatir þær, sem ákærði ber, að búið hafi að baki háttseminni, ekki vera með þeim hætti, að leysi ákærða undan refsiábyrgð, svo sem aðstæðum var háttað á vett- vangi umrædda nótt. ÍSamkvæmt sakavottorði sættist ákærði 1988 á greiðslu sektar og svipt- ingu ökuleyfis eitt ár fyrir ölvunarakstur og 1989 á greiðslu sektar og svipt- ingu ökuleyfis einn mánuð fyrir brot gegn 48. gr. umferðarlaga. Áður hafði ákærði 13 sinnum sæst á sektargreiðslu, þar á meðal 8 sinnum fyrir um- ferðarbrot.| Refsing og önnur viðurlög. Ákærði hefur með greindri háttsemi unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga, og þykir hún með hliðsjón af sakaferli ákærða hæfilega ákveðin 40.000 króna sekt til ríkissjóðs, sem greiða skal innan fjögurra vikna frá uppkvaðningu dóms þessa, en ella sæti ákærði varðhaldi í 15 daga. Fallist er á kröfu ákæruvaldsins um sviptingu ökuréttinda. Þar sem ákærði hefur nú margsinnis brotið gegn ákvæðum 45. gr. umferðarlaga, ber með vísan til 101. og 102. gr. laganna að svipta hann rétti til að stjórna vélknúnu ökutæki í tvö ár frá uppkvaðningu dóms þessa að telja. Samkvæmt 104. gr. sömu laga, sbr. 178. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74, 1974, ber að ákveða, að áfrýjun fresti ekki áhrifum dómsins að þessu leyti. Sakarkostnaður. Loks ber að dæma ákærða samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga um meðferð opinberra mála til að greiða allan sakarkostnað, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Gissurar V. Kristjánssonar hdl., 30.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, Júlíus Petersen Guðjónsson, greiði 40.000 krónur í sekt til ríkissjóðs innan fjögurra vikna frá uppkvaðningu dóms þessa, en sæti ella varðhaldi í 15 daga. Ákærði er sviptur rétti til að stjórna vélknúnu ökutæki í tvö ár frá dómsuppkvaðningu að telja, og frestar áfrýjun ekki áhrifum dómsins að því leyti. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Gissurar V. Kristjánssonar hdl., 30.000 krónur. 29 Föstudaginn 10. janúar 1992. Nr. 6/1992. María Guðmundsdóttir gegn Gullveigu Sæmundsdóttur. Kærumál. Málskostnaður. Lögbannskrafa. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 19. des- ember sl. Kærður er úrskurður fógetaréttar Garðakaupstaðar frá 6. desember sl. Rúnar S. Gíslason, fulltrúi bæjarfógeta, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Heimilt er að skjóta hinum kærða fógetaréttarúrskurði til Hæsta- réttar samkvæmt 3. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæsta- rétt Íslands. Sóknaraðili krefst þess, að málskostnaður í fógetaréttarmálinu til gerðarþola, Gullveigar Sæmundsdóttur, verði verulega lækkaður. Þá krefst hún kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess, að úrskurðurinn verði staðfestur og sóknaraðili verði dæmdur til að greiða kærumálskostnað. 1. Héraðsdómari hefur sent Hæstarétti svohljóðandi forsendur og rökstuddar ástæður fyrir hinum kærða úrskurði. Þar segir meðal annars: „Af hálfu gerðarþola er gerð krafa um málskostnað með vísan til þess, hvernig sú krafa er rökstudd í greinargerð gerðarþola. Annars vegar kveður gerðarþoli tjón sitt fólgið í launamissi og bein- um útlögðum kostnaði, samtals að fjárhæð kr. 1.470.640,-, og er liður 1 lágmarkstjón í kaflanum Krafa um tryggingu, hins vegar í töpuðum höfundarlaunum miðað við sölu á 7.000 eintökum af bókinni, samtals að fjárhæð kr. 2.461.050,-, sem er liður 2 í sama kafla. Engin athugasemd var gerð af hálfu gerðarbeiðanda við framan- greinda kröfu gerðarþola. 30 Af hálfu réttarins er þá að ákvarða, hvort líta beri á hagsmuni aðili á þann veg, að örðugt sé að meta þá til fjár, eða hvort taka eigi mið af hagsmunum gerðarþola, eins og þeir eru settir fram undir liðunum Krafa um tryggingu í greinargerð hans. Þar sem ekki var hreyft athugasemdum við kröfu gerðarþola um, að málskostnaður skuli ákvarðaður með hliðsjón af kröfu í greinar- gerð, þykir ekki verða hjá því komist að miða málskostnaðarfjár- hæð við hagsmuni þá, sem um er teflt, að því marki, sem sanngjarnt má teljast. Ekkert er hægt að fullyrða um það, í hve mörgum eintökum Ævisaga Maríu Guðmundsdóttur hefði selst. Ekki er því unnt að miða hagsmuni gerðarþola við fjárhæð þá, sem nefnd er undir lið 2 í kaflanum Krafa um tryggingu. Hins vegar má hafa hliðsjón af lið 1, Lágmarkstjón, í sama kafla. Með vísan til ofangreinds, verki því, sem í té er látið, og hags- munum þeim, sem um er fjallað, þykir málskostnaður, er gerðar- beiðanda ber að greiða gerðarþola, hæfilega ákvarðaður kr. 150.000,-, þar með talinn virðisaukaskattur.““ II. Sóknaraðili telur úrskurðaðan málskostnað of háan miðað við málsatvik, þar sem fallið hafi verið frá lögbannsbeiðni, áður en málið yrði flutt munnlega. Lögmanni gagnaðila hafi borist tilkynn- ing um það svo tímanlega, að hann hafi ekki hafið undirbúning að munnlegum flutningi málsins. Því er mótmælt, að varnaraðili eigi fjárkröfu á sóknaraðila, og tekið fram, að slík krafa hafi að vísu verið nefnd, en aðeins til skýringar á kröfu um tryggingu. Hafi aldrei verið tilefni til efnislegra mótmæla af hálfu sóknaraðila. Í greinargerð til Hæstaréttar lýsir varnaraðili kostnaði vegna lögbannsmálsins. Varnaraðili segir reikning vegna vinnu lögmanns (23 klst.) og fulltrúa hans (11 klst.) ásamt skrifstofukostnaði verða 238.542 krónur að meðtöldum virðisaukaskatti. Varnaraðili kveður lögmönnum rétt að áskilja sér hæfilega þóknun fyrir vinnu sína og vísar í því sambandi til 2. mgr. 2. gr. laga nr. 61/1942 um málflytj- endur. Varnaraðili telur málskostnaðarákvörðun héraðsdóms of lága, og muni hún bíða verulegt tjón af því að hafa varið hendur sínar í málinu. 31 111. Eins og á stendur, þykir ekki unnt að byggja ákvörðun um máls- kostnað á þeim fjárhæðum, sem ætla má, að aðilar deili um. Ekki er ástæða til að vefengja upplýsingar varnaraðila um þann tíma, sem lögmaður hennar hefur varið til málsins. Með hliðsjón af því þykir mega staðfesta hinn kærða úrskurð að niðurstöðu til. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. 32 Mánudaginn 13. janúar 1992. Nr. 56/1989. — Þrotabú Töggs ht. (Skarphéðinn Þórisson hrl.) gegn Hönnu Elíasaóttur (Brynjólfur Kjartansson hrl.). Gjaldþrotaskipti. Riftun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. febrúar 1989 og gerir eftirfarandi dómkröfur: „„1. Að rift verði með dómi greiðslu stefndu til Töggs hf. á sex víxlum, að nafnverði kr. 1.000.000,-, með gjalddögum 22.12.1985 og 22.11.1986, með skuldabréfi að sömu fjárhæð, út gefnu 15. júní 1987 af Ingvari Sveinssyni, Hegranesi 22, Garðabæ, eiginmanni stefndu, með 20% ársvöxtum til þriggja ára, í fyrsta sinn 1S. júní 1988. 2. Að stefnda verði dæmd til að greiða áfrýjanda kr. 1.000.000,- með 450, ársvöxtum af kr. 500.000,- frá 22. desember 1985 til 1. mars 1986, en frá þeim degi með 33%0 ársvöxtum til 1. apríl 1986, en frá þeim degi með 27% ársvöxtum til 22. nóvember 1986, en frá þeim degi með sömu vöxtum af kr. 1.000.000,- til 1. mars 1987, en frá þeim degi með 30%0 ársvöxtum til 1. júní 1987, en frá þeim degi með 33,6%0 ársvöxtum til 1. júlí 1987, en frá þeim degi með 36% ársvöxtum til 1. ágúst 1987, en frá þeim degi með 40,8% árs- vöxtum til 1. september 1987, en frá þeim degi með 4290 ársvöxtum til 1. október 1987, en frá þeim degi með 43,2% ársvöxtum til 1. nóvember 1987, en frá þeim degi með 45,6% ársvöxtum til 1. des- ember 1987, en frá þeim degi með 49,2% ársvöxtum til 15.12.1987, frá þeim degi til greiðsludags með dráttarvöxtum skv. 10. gr. vaxta- laga nr. 25/1987. Enn fremur er þess krafist, að vextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 22. nóvember 1988, og að ársvextir verði reiknaðir af þannig uppfærðum höfuðstól. 33 3. Þá er krafist málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ bæði í héraði og fyrir Hæstarétti.““ Stefnda krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. Er bú Töggs hf. var tekið til gjaldþrotaskipta 16. júní 1987, voru stefnda og eiginmaður hennar, Ingvar Sveinsson, í stjórn félagsins. Samkvæmt endurriti úr Hlutafélagaskrá 10. janúar 1992 hafði svo verið frá fundi í félaginu 30. mars 1985. Var Ingvar á þessu tímabili formaður stjórnar þess og framkvæmdastjóri, en stefnda með- stjórnandi. Svo sem rakið er í hinum áfrýjaða dómi, var hinn 15. júní 1987 felld niður skuld stefndu við Tögg hf. samkvæmt sex víxlum, er samþykktir voru af henni til greiðslu á gjalddögum í desember 1985 og nóvember 1986, samtals að fjárhæð 1.000.000 króna. Þetta gerð- ist á síðasta degi greiðslustöðvunar, sem staðið hafði frá 2. febrúar 1987, en degi áður en bú Töggs hf. var tekið til gjaldþrotaskipta. Í stað víxlanna kom skuldabréf, út gefið samdægurs af Ingvari Sveinssyni, að fjárhæð 2.000.000 króna, en það var jafnframt til greiðslu á nákvæmlega eins skuld hans við Tögg hf., sem felld var niður samtímis. Skuldabréf þetta var til þriggja ára. Það var ekki verðtryggt, en með hæstu lögleyfðu vöxtum frá útgáfudegi. Skulda- bréfið var ekki tryggt með veði, og engir ábyrgðarmenn voru á því. Með umræddri ráðstöfun voru jafnframt felldir niður dráttarvextir af skuldinni frá gjalddögum víxlanna. Þessi háttur á skuldaskilum stefndu við Tögg hf. var henni ber- sýnilega mjög til hagsbóta, en braut jafnframt í bága við hagsmuni áfrýjanda, þar sem hann hafði í för með sér, að gjaldfallnar kröfur voru ekki til reiðu til fullnustu kröfuhöfum, er bú Töggs hf. hafði verið tekið til gjaldþrotaskipta. Ráðstöfun þessi var því, eins og á stóð, ótilhlýðileg, og mátti stefndu vera það ljóst, þar sem hún hafði um árabil átt sæti í stjórn hlutafélagsins og átti að vita gjörla um mjög erfiða fjárhagsstöðu þess, er hér var komið. Að svo vöxnu máli ber með vísan til 61. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, sem áfrýj- andi byggir m.a. á riftunarkröfu sína, sbr. 2. mgr. 59. gr. sömu laga, að taka til greina kröfu áfrýjanda um riftun á greiðslu framan- greindrar víxilskuldar með umræddu skuldabréfi. 34 Áfrýjandi krefst greiðslu upphaflegu skuldarinnar með vöxtum frá gjalddögum víxlanna. Af riftuninni leiðir, að lagaskilyrði eru til þess, að áfrýjandi komi fram fjárkröfu sinni í málinu, og ber að taka hana til greina með vöxtum. eins og krafist er. Samkvæmt þessum málalokum ber að dæma stefndu til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Þykir hann eftir atvikum hæfilega ákveðinn samtals 150.000 krónur. Er þá ekki tekið tillit til virðisaukaskatts. Dómsorð: Framangreindri greiðslu á skuld stefndu, Hönnu Elíasdóttur, við áfrýjanda, þrotabú Töggs hf., er rift. Stefnda greiði áfrýjanda 1.000.000 króna með ársvöxtum eins og hér greinir: 45% af 500.000 krónum frá 22. desember 1985 til 1. mars 1986, 33% frá þeim degi til 1. apríl s.á., 27% frá þeim degi til 22. nóvember s.á., 27% af 1.000.000 króna frá þeim degi til 1. mars 1987, 30% frá þeim degi til 14. apríl 1987, en með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Vexti má leggja við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 22. nóvember 1988. Stefnda greiði áfrýjanda 150.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 2. desember 1988. 1. Mál þetta, sem dómtekið var 26. október 1988, hefur Skarphéðinn Þórisson hrl. sem skiptastjóri þrotabús Töggs hf., nnr. 8959-1902, Bíldshöfða 16, Reykjavík, höfðað fyrir hönd búsins með stefnu, birtri 7. desember 1987, á hendur Hönnu Elíasdóttur, nnr. 3698-6190, Hegranesi 22, Garðabæ. Dómkröfur stefnanda eru þessar: „„1. að rift verði með dómi greiðslu stefndu til stefnanda á sex víxlum, að nafnverði 1.000.000 kr., með gjalddögum 22.12.1985 og 22.11.1986, með skuldabréfi að sömu fjárhæð, út gefnu 15. júní 1987 af Ingvari Sveins- syni, Hegranesi 22, Garðabæ, eiginmanni stefndu, með föstum 20% árs- vöxtum til þriggja ára, í fyrsta sinn 15. júní 1988, 35 2. að stefnda verði dæmd til að greiða stefnanda kr. 1.000.000 með Ínánar tilgreindum vöxtum. 3. Þá er krafist málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ““. Af hálfu stefndu eru þessar dómkröfur gerðar: 1. að stefnda verði algerlega sýknuð af öllum kröfum stefnanda, 2. að verði sýknukrafan ekki tekin til greina, verði dráttarvaxtakrafan felld niður aðallega eða dráttarvextir verulega lækkaðir og upphafstími dráttarvaxta miðaður við þau tímamörk, sem stefnandi leysti að nýju til sín víxla þá, er í málinu getur, 3. að hvor aðila beri sinn kostnað af málinu. Sáttatilraunir dómsins báru eigi árangur. 11. Stefnandi kveður málavexti þá, að 16. júní 1987 hafi bú Töggs hf. verið tekið til gjaldþrotaskipta hjá borgarfógetaembættinu í Reykjavík. Áður hafi félagið átt í miklum greiðsluerfiðleikum, og hafi því verið veitt heimild til greiðslustöðvunar með úrskurði borgarfógetaembættisins 2.2.1987 í þrjá mánuði, og hafi sá frestur tvisvar verið framlengdur og runnið út 15.6.1987. Á síðasta degi greiðslustöðvunarinnar, 15.6.1987, daginn fyrir gjald- þrotaúrskurð Töggs hf., hafi stefnda greitt Töggi hf. gjaldfallna víxla, samtals að nafnvirði 1.000.000 kr., frá árunum 1985 og 1986, samþykkta af stefndu sjálfri, með skuldabréfi til þriggja ára með föstum 20% ársvöxt- um með fyrsta gjalddaga 15. júní 1988. Skuldabréf þetta sé út gefið af eigin- manni stefndu, Ingvari Sveinssyni, þáverandi forstjóra Töggs hf. Bréfið sjálft sé að fjárhæð 2.000.000 kr., en helmingur þess hafi verið notaður til að greiða sambærilega skuld eiginmanns stefndu við Tögg hf. Uppgjör vegna þessa sé að finna í bókhaldi Töggs hf. á fylgiskjali 1504/1987. Víxlar þeir, sem stefnda hafi greitt á þennan hátt, sundurliðist þannig: 1. Víxill pr. 22.12.1985 kr. 125.000 2. Víxill pr. 22.12.1985 — 125.000 3. Víxill pr. 22.12.1985 — 250.000 4. Víxill pr. 22.11.1986 — 125.000 5. Víxill pr. 22.11.1986 — 125.000 6. Víxill pr. 22.11.1986 — 250.000 Kr. 1.000.000 Stefnandi kveður víxla þá, er stefnda hafi greitt á þennan hátt, vera til komna vegna ógreidds hlutafjárloforðs stefndu til Töggs hf. Í skýrslu endurskoðunarskrifstofunnar Hyggis hf. segir um þessa víxla, að þeir séu til komnir vegna aukningar hlutafjár í félaginu á árinu 1985. 36 Þeir hafi verið endursendir frá Sjóvá og e.t.v. fleiri viðskiptamönnum og þá færðir í bókhaldinu aftur sem víxileign, en áfallinn kostnaður færður til skuldar á viðskiptareikning Ingvars Sveinssonar. Af hálfu stefndu var málavöxtum ekki lýst sérstaklega og ekki gerðar athugasemdir við framangreinda málavaxtalýsingu stefnanda. TIl. Af hálfu stefnanda er málsókn á því reist, að greiðsla stefndu til Töggs hf. með skuldabréfi vegna áðurgreindra víxla hafi verið ólögmæt, greiðslu- eyrir Óvenjulegur og greiðslan ekki venjuleg eftir atvikum, sbr. 54. gr. l. nr. 6/1987. Því er jafnframt haldið fram, að rifta megi greiðslu þessari á grundvelli 61. gr. l. nr. 61/1978, þar sem ráðstöfun þessi hafi á ótilhlýði- legan hátt verið kröfuhafa, þ.e. stefndu, til hagsbóta á kostnað annarra eða leitt til þess, að eignir þrotamanns hafi ekki verið til reiðu til fullnustu öðrum kröfuhöfum. Þá hafi greiðslan farið fram, meðan greiðslustöðvun stóð yfir. Á grundvelli 62. gr. gþl. sé því krafist, að stefnda verði dæmd til að greiða stefnanda ofangreinda kröfu, þar sem hún hafi ekki fengist til að greiða hana þrátt fyrir áskorun þar að lútandi. Í greinargerð stefnanda segir, að aðallega sé byggt á 8. gr. gþl., 54. gr., 1. tl., sömu laga, sbr. 62. gr. laganna, og sjálfstætt á 61. gr., sbr. 63. gr. laganna. Af hálfu stefndu eru dómkröfur á því reistar, að athafnir hennar hafi ekki brotið í bága við lög nr. 6/1978, 54., 61., 62. og 63. gr. Ráðstöfun stefndu hafi ekki ráðið úrslitum um gjaldfærni stefnanda, og ekki hafi verið um óvenjulegan greiðslueyri að ræða. Greiðslan í þessu máli hafi ekki verið á kostnað annarra, þar sem skuldabréfið, sem var til greiðslu víxlanna, beri hæstu lögleyfða vexti og tímalengd skuldabréfsins sé eðlileg. Varðandi vaxtakröfuna sé þess að gæta, að samkvæmt bréfi endurskoð- andans á dskj. nr. 6, lið 3, komi ekki fram, hvort þar sé um að ræða inn- lausnardaga stefnanda í víxlunum frá viðskiptamönnum hans eða hvort þar sé um að ræða upphaflegan gjalddaga víxlanna. En í tilvitnuðu bréfi í dskj. nr. 6 komi fram, að kostnaður vegna víxlanna miðað við innlausnardag hafi verið færður á viðskiptareikning Ingvars Sveinssonar. Við munnlegan málflutning var því haldið fram til styrktar sýknukröfu af lögmanni stefndu, að þær lagagreinar, sem stefnandi byggi á í málinu, eigi ekki við, þar sem búið sé hér ekki skuldari og ekki sé um neinar greiðsl- ur af þess hálfu að ræða. Hér sé hins vegar verið að greiða búinu af hálfu aðila, er skuldi því. Niðurstaða dómsins. Eins og áður er getið, reisir stefnandi málsókn sína á 8. gr., 1. mgr. 54. gr., sbr. 62. gr., og Ól. gr., sbr. 63. gr. gjaldþrotalaga nr. 6, 1978. Samkvæmt 8. gr. gþl. er skuldara óskylt og óheimilt að greiða gjald- 37 fallnar skuldir á greiðslustöðvunartíma eða stofna til verulegra skuldbind- inga o.s.frv. Samkvæmt 1. mgr. 54. gr. gþl. má krefjast riftunar á greiðslu skuldar á síðustu sex mánuðum fyrir frestdag, ef greitt var með óvenjulegum greiðslu- eyri, fyrr en eðlilegt var, eða greidd var fjárhæð, sem úrslitum réð um gjald- færni þrotamanns, nema greiðslan hafi verið venjuleg eftir atvikum. Í máli þessu hefur engin greiðsla verið innt af hendi af hálfu Töggs hf. eða verið stofnað til nýrra skuldbindinga í skilningi 8. gr. gþl. Töggur hf. hefur hér stöðu kröfuhafa, en stefnda kröfu skuldara gagnstætt því, sem tilvitnaðar lagagreinar, 8. gr. og 1. mgr. 54. gr. gþl., gera ráð fyrir. Þessar lagagreinar taka því ekki til þessa álitaefnis, og verða kröfur stefnanda því ekki teknar til greina af þessum ástæðum. Samkvæmt 61. gr. gþl. má krefjast riftunar ráðstafana, sem á ótilhlýði- legan hátt eru kröfuhafa til hagsbóta á kostnað annarra eða leiða til þess, að eignir þrotamanns verða ekki til reiðu til fullnustu kröfuhöfum eða leiða til skuldaaukningar þeim til tjóns, ef þrotamaður var ógjaldfær eða varð það vegna ráðstöfunarinnar og ef sá, sem hafði hag af ráðstöfuninni, vissi eða mátti vita um ógjaldfærni skuldara og þær aðstæður, sem leiddu til þess, að ráðstöfunin var ótilhlýðileg. Dómurinn telur ofangreind lagaákvæði ekki taka til þess álitaefnis, sem mál þetta fjallar um. Í fyrsta lagi var þessi ráðstöfun ekki einum kröfuhafa til hagsbóta á kostnað annarra, þar sem stefnda er ekki kröfufhafi í skilningi greinarinnar. Í öðru lagi varð stefnandi ekki ógjaldfær vegna ráðstöfunar- innar. Í þriðja lagi leiddi ráðstöfunin ekki til skuldaaukningar kröfuhöfum til tjóns. Í fjórða lagi leiddi ráðstöfunin ekki til þess, að eignir stefnanda voru ekki til reiðu til fullnustu kröfuhöfum í skilningi 61. gr. gþl., enda þótt samið hafi verið um nýjan greiðslufrest og vöxtum frá eindaga víxl- anna sleppt. Niðurstaða dómsins er því sú, að stefnukrafa stefnanda verður ekki tekin til greina af þessum ástæðum. Niðurstaða dómsins er því sú samkvæmt framansögðu og þar sem stefn- andi byggir málsókn sína einvörðungu á áðurgreindum lagaákvæðum, að sýkna ber stefndu af öllum kröfum stefnanda. Eftir atvikum og með hliðsjón af kröfugerð stefndu þykir rétt að ákveða, að hvor aðili beri sinn kostnað af rekstri málsins. Dómsuppsaga hefur dregist vegna embættisanna dómara. Finnbogi H. Alexandersson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefnda, Hanna Elíasdóttir, á að vera sýkn af öllum kröfum stefn- anda, þrotabús Töggs hf., í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 38 Mánudaginn 13. janúar 1992. Nr. 57/1989. — Þrotabú Töggs hí. (Skarphéðinn Þórisson hrl.) gegn Ingvari Sveinssyni (Brynjólfur Kjartansson hrl.). Gjaldþrotaskipti. Riftun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. febrúar 1989 og gerir eftirfarandi dómkröfur: „1. Að rift verði með dómi greiðslu stefnda til Töggs hf. á sex víxlum, að nafnverði kr. 1.000.000,-, með gjalddögum 22.12.1985 og 22.11.1986, með skuldabréfi að sömu fjárhæð, út gefnu 15. júní 1987 af stefnda, með 20% ársvöxtum til þriggja ára, í fyrsta sinn 15. júní 1988. 2. Að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjanda kr. 1.000.000,- með 45%0 ársvöxtum af kr. 500.000,- frá 22. desember 1985 til 1. mars 1986, en frá þeim degi með 33% ársvöxtum til 1. apríl 1986, en frá þeim degi með 27% ársvöxtum til 22. nóvember 1986, en frá þeim degi með sömu vöxtum af kr. 1.000.000,- til 1. mars 1987, en frá þeim degi með 30% ársvöxtum til 1. júní 1987, en frá þeim degi með 33,6% ársvöxtum til 1. júlí 1987, en frá þeim degi með 36% ársvöxtum til 1. ágúst 1987, en frá þeim degi með 40,8% árs- vöxtum til 1. september 1987, en frá þeim degi með 42% ársvöxtum til 1. október 1987, en frá þeim degi með 43,2% ársvöxtum til 1. nóvember 1987, en frá þeim degi með 45,6%0 ársvöxtum til 1. des- ember 1987, en frá þeim degi með 49,20% ársvöxtum til 15.12.1987, frá þeim degi til greiðsludags með dómvöxtum (sic) skv. 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987. Enn fremur er þess krafist, að vextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 22. nóvember 1988, og að ársvextir verði reiknaðir af þannig uppfærðum höfuðstól. 39 3. Þá er krafist málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ bæði í héraði og fyrir Hæstarétti.““ Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. Er bú Töggs hf. var tekið til gjaldþrotaskipta 16. júní 1987, voru stefndi og eiginkona hans, Hanna Elíasdóttir, í stjórn félagsins. Samkvæmt endurriti úr Hlutafélagaskrá 10. janúar 1992 hafði svo verið frá fundi í félaginu 30. mars 1985. Var stefndi á þessu tímabili formaður stjórnar þess og framkvæmdastjóri. Svo sem rakið er í hinum áfrýjaða dómi, felldi stefndi niður 1S. júní 1987 skuld sína við Tögg hf. samkvæmt sex víxlum, er sam- þykktir voru af honum til greiðslu á gjalddögum í desember 1985 og nóvember 1986, samtals að fjárhæð 1.000.000 króna. Gerðist þetta á síðasta degi greiðslustöðvunar, sem staðið hafði frá 2. febrúar 1987, en degi áður en bú Töggs hf. var tekið til gjaldþrota- skipta. Í stað víxlanna gaf stefndi samdægurs út skuldabréf, að fjár- hæð 2.000.000 króna, en það var jafnframt til greiðslu á nákvæm- lega eins skuld Hönnu Elíasdóttur við Tögg hf., sem felld var niður samtímis (sbr. dóm í hæstaréttarmálinu nr. 56/1989). Skuldabréf þetta var til þriggja ára. Það var ekki verðtryggt, en með hæstu lögleyfðu vöxtum frá útgáfudegi. Skuldabréfið var ekki tryggt með veði, og engir ábyrgðarmenn voru á því. Með umræddri ráðstöfun voru jafnframt felldir niður dráttarvextir af skuldinni frá gjald- dögum víxlanna. Þessi háttur á skuldaskilum stefnda og eiginkonu hans við Tögg hf. var þeim bersýnilega mjög til hagsbóta, en braut jafnframt í bága við hagsmuni áfrýjanda, þar sem hann hafði í för með sér, að gjaldfallnar kröfur voru ekki til reiðu til fullnustu kröfuhöfum, er bú Töggs hf. var tekið til gjaldþrotaskipta. Ráðstöfun þessi var því, eins og á stóð, ótilhlýðileg, og hlaut stefnda vegna stöðu sinnar hjá félaginu að vera það fullljóst. Að svo vöxnu máli ber með vísan til 61. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, sem áfrýjandi byggir m.a. á riftunarkröfu sína, sbr. 2. mgr. 59. gr. sömu laga, að taka til greina kröfu áfrýjanda um riftun á greiðslu framangreindrar víxilskuldar með umræddu skuldabréfi. Áfrýjandi krefst greiðslu upphaflegu skuldarinnar með vöxtum 40 frá gjalddögum víxlanna. Af riftuninni leiðir, að lagaskilyrði eru til þess, að áfrýjandi komi fram fjárkröfu sinni í málinu, og ber að taka hana til greina með vöxtum, eins og krafist er. Samkvæmt þessum málalokum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Þykir hann eftir atvikum hæfilega ákveðinn samtals 150.000 krónur. Er þá ekki tekið tillit til virðisaukaskatts. Dómsorð: Framangreindri greiðslu á skuld stefnda, Ingvars Sveins- sonar, við áfrýjanda, þrotabú Töggs hf., er rift. Stefndi greiði áfrýjanda 1.000.000 króna með ársvöxtum eins og hér greinir: 45% af 500.000 krónum frá 22. desember 1985 til 1. mars 1986, 33% frá þeim degi til 1. apríl s.á., 2790 frá þeim degi til 22. nóvember s.á., 27%0 af 1.000.000 króna frá þeim degi til 1. mars 1987, 30% frá þeim degi til 14. apríl s.á., en með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Vexti má leggja við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 22. nóvember 1988. Stefndi greiði áfrýjanda 150.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Garðakaupstaðar 2. desember 1988. 1. Mál þetta, sem dómtekið var 26. október sl., hefur Skarphéðinn Þórisson hrl. sem skiptastjóri þrotabús Töggs hf., nnr. 8959-1902, Bíldshöfða 16, Reykjavík, höfðað fyrir hönd búsins með stefnu, birtri 7. desember 1987, á hendur Ingvari Sveinssyni, nnr. 4778-0810, Hegranesi 22, Garðabæ. Dómkröfur stefnanda eru þessar: „1. að rift verði með dómi greiðslu stefnda til stefnanda á sex víxlum, að nafnverði 1.000.000 kr., með gjalddögum 22.12. 1985 og 22.11. 1986, með skuldabréfi að sömu fjárhæð, út gefnu 15. júní 1987 af stefnda, með föstum 2000 ársvöxtum til þriggja ára, í fyrsta sinn ÍS. júní 1988, 2. að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 1.000.000 kr. með nánar tilgreindum vöxtum. 41 3. Þá er krafist málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ'. Af hálfu stefnda eru þessar dómkröfur gerðar: 1. að stefndi verði algerlega sýknaður af öllum kröfum stefnanda, 2. að verði sýknukrafan ekki tekin til greina, verði dráttarvaxtakrafan felld niður aðallega eða dráttarvextir verulega lækkaðir og upphafstími dráttarvaxta miðaður við þau tímamörk, sem stefnandi leysti að nýju til sín víxla þá, er í málinu getur, 3. að hvor aðila beri sinn kostnað af málinu. Sáttatilraunir dómsins báru eigi árangur. II. Stefnandi kveður málavexti þá, að 16. júní 1987 hafi bú Töggs hf. verið tekið til gjaldþrotaskipta hjá borgarfógetaembættinu í Reykjavík. Áður hafi félagið átt í miklum greiðsluerfiðleikum, og hafi því verið veitt heimild til greiðslustöðvunar með úrskurði borgarfógetaembættisins 2.2. 1987 í þrjá mánuði, og hafi sá frestur tvisvar verið framlengdur og runnið út 15.6. 1987. Á síðasta degi greiðslustöðvunarinnar, 15.6. 1987, daginn fyrir gjald- Þrotaúrskurð Töggs hf., hafi stefndi greitt Töggi hf. gjaldfallna víxla, samtals að nafnvirði 1.000.000 kr., frá árunum 1985 og 1986, samþykkta af stefnda sjálfum, með skuldabréfi til þriggja ára með föstum 20%0 árs- vöxtum með fyrsta gjalddaga 15. júní 1988. Skuldabréf þetta hafi verið út gefið af stefnda sjálfum. Bréfið sjálft sé að fjárhæð 2.000.000 kr., en helmingur þess hafi verið notaður til að greiða sambærilega skuld eiginkonu stefnda við Tögg hf. Uppgjör vegna þessa sé að finna í bókhaldi Töggs hf. á fylgiskjali 4602/1987. Víxlar þeir, sem stefndi hafi greitt á þennan hátt, sundurliðast þannig: 1. Víxill pr. 22.12. 1985 — kr. 125.000 2. 0700 77 125.000 3. 7... 00.00.3700? 250.000 4. 07.00.2211 1986 — " 125.000 5. 7070... 0077 125.000 6. 7. 07.00.0000. 0077. 250.000 Kr. 1.000.000 Stefnandi kveður víxla þessa vera til komna vegna ógreidds hlutafjárlof- orðs stefnda til Töggs hf. Í skýrslu endurskoðunarskrifstofunnar Hyggis hf. segir um þessa víxla, að þeir séu til komnir vegna aukningar hlutafjár í félaginu á árinu 1985. Þeir hafi verið endursendir frá Sjóvá og e.t.v. fleiri viðskiptamönnum og 42 þá færðir í bókhaldinu aftur sem víxileign, en áfallinn kostnaður færður til skuldar á viðskiptareikning Ingvars Sveinssonar. Af hálfu stefnda var málavöxtum ekki lýst sérstaklega og ekki gerðar athugasemdir við framangreinda málavaxtalýsingu stefnanda. III. Af hálfu stefnanda er málsókn á því reist, að greiðsla stefnda til Töggs hf. með skuldabréfi vegna áðurgreindra víxla hafi verið ólögmæt, greiðslu- eyrir óvenjulegur og greiðslan ekki venjuleg eftir atvikum, sbr. 54. gr. Í. nr. 6/1987. Því er jafnframt haldið fram, að rifta megi greiðslu þessari á grundvelli 61. gr. 1. nr. 61/1978, þar sem ráðstöfun þessi hafi á ótilhlýði- legan hátt verið kröfuhafa, þ.e. stefnda, til hagsbóta á kostnað annarra eða leitt til þess, að eignir þrotamanns hafi ekki verið til reiðu til fullnustu öðrum kröfuhöfum. Þá hafi greiðslan farið fram, meðan greiðslustöðvun stóð yfir. Á grundvelli 62. gr. gþl. sé því krafist, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda ofangreinda kröfu, þar sem hann hafi ekki fengist til að greiða hana þrátt fyrir áskorun þar að lútandi. Í greinargerð stefnanda segir, að aðallega sé byggt á 8. gr. gþl., 54. gr., 1. tl., sömu laga, sbr. 62. gr. laganna, og sjálfstætt á 61. gr., sbr. 63. gr. laganna. Af hálfu stefnda eru dómkröfur á því reistar, að athafnir hans hafi ekki brotið í bága við lög nr. 6/1978, 54., 61., 62. og 63. gr. Ráðstöfun stefnda hafi ekki ráðið úrslitum um gjaldfærni stefnanda, og ekki hafi verið um óvenjulegan greiðslueyri að ræða. Greiðslan í þessu. máli hafi ekki verið á kostnað annarra, þar sem skuldabréfið, sem var til greiðslu víxlanna, beri hæstu lögleyfða vexti og tímalengd skuldabréfsins sé eðlileg. Varðandi vaxtakröfuna sé þess að gæta, að samkvæmt bréfi endurskoð- andans á dskj. nr. 6, lið 3, komi ekki fram, hvort þar sé um að ræða inn- lausnardaga stefnanda í víxlunum frá viðskiptamönnum hans eða hvort þar sé um að ræða upphaflegan gjalddaga víxlanna. En í tilvitnuðu bréfi í dskj. nr. 6 komi fram, að kostnaður vegna víxlanna miðað við innlausnardag hafi verið færður á viðskipareikning stefnda. Þá telur stefndi, að hann verði ekki dæmdur til greiðslu málskostnaðar í máli þessu, þar sem stefnandi hafi höfðað mál á sama aðila og stefnukröf- urnar séu samkynja og af sömu rót runnar, bæjarþingsmál nr. 1503/1987. Í þessu sambandi vísar stefndi til 1. mgr. 71. gr. laga nr. 85/1936. Við munnlegan málflutning var því haldið fram til styrktar sýknukröfu af lögmanni stefnda, að þær lagagreinar, sem stefnandi byggi á í málinu, eigi ekki við, þar sem búið sé hér ekki skuldari og ekki sé um neinar greiðslur af þess hálfu að ræða. Hér sé hins vegar verið að greiða búinu af hálfu aðila, sem skuldi því. 43 Niðurstaða dómsins. Eins og áður er getið, reisir stefnandi málsókn sína á 8. gr., 1. mgr. 54. gr., sbr. 62. gr., og 61. gr., sbr. 63. gr. gjaldþrotalaga nr. 6, 1978. Samkvæmt 8. gr. gþl. er skuldara óskylt og óheimilt að greiða gjald- fallnar skuldir á greiðslustöðvunartíma eða stofna til verulegra skuldbind- inga o.s.frv. Samkvæmt 1. mgr. 54. gr. gþl. má krefjast riftunar á greiðslu skuldar á síðustu sex mánuðum fyrir frestdag, ef greitt var með óvenjulegum greiðslueyri, fyrr en eðlilegt var, eða greidd var fjárhæð, sem úrslitum réð um gjaldfærni þrotamanns, nema greiðslan hafi verið venjuleg eftir atvikum. Í máli þessu hefur engin greiðsla verið innt af hendi af hálfu Töggs hf. eða verið stofnað til nýrra skuldbindinga í skilningi 8. gr. gþl. Töggur hf. hefur hér stöðu kröfuhafa, en stefndi kröfu skuldara gagnstætt því, sem tilvitnaðar lagagreinar, 8. gr. og 1. mgr. 54. gr. gþl., gera ráð fyrir. Þessar lagagreinar taka því ekki til þessa álitaefnis, og verða kröfur stefnanda því ekki teknar til greina af þessum ástæðum. Samkvæmt 61. gr. gþl. má krefjast riftunar ráðstafana, sem á ótilhlýði- legan hátt eru kröfuhafa til hagsbóta á kostnað annarra eða leiða til þess, að eignir þrotamanns verða ekki til reiðu til fullnustu kröfuhöfum eða leiða til skuldaaukningar þeim til tjóns, ef þrotamaður var ógjaldfær eða varð það vegna ráðstöfunarinnar og ef sá, sem hafði hag af ráðstöfuninni, vissi eða mátti vita um ógjaldfærni skuldara og þær aðstæður, sem leiddu til þess, að ráðstöfunin var ótilhlýðileg. Dómurinn telur ofangreind lagaákvæði ekki taka til þess álitaefnis, sem mál þetta fjallar um. Í fyrsta lagi var þessi ráðstöfun ekki einum kröfuhafa til hagsbóta á kostnað annarra, þar sem stefndi er ekki kröfuhafi í skilningi greinarinnar. Í öðru lagi varð stefnandi ekki ógjaldfær vegna ráðstöfunar- innar. Í þriðja lagi leiddi ráðstöfunin ekki til skuldaaukningar kröfuhöfum til tjóns. Í fjórða lagi leiddi ráðstöfunin ekki til þess, að eignir stefnanda voru ekki til reiðu til fullnustu kröfuhöfum í skilningi 61. gr. gþl., enda þótt samið hafi verið um nýjan greiðslufrest og vöxtum frá eindaga víxl- anna sleppt. Niðurstaða dómsins er því sú, að stefnukrafa stefnanda verður ekki tekin til greina: af þessum ástæðum. Niðurstaða dómsins er því sú samkvæmt framansögðu og þar sem stefn- andi reisir málsókn sína einvörðungu á áðurgreindum lagaákvæðum, að sýkna ber stefnda af öllum kröfum stefnanda. Eftir atvikum og með hliðsjón af kröfugerð stefnda þykir rétt að ákveða, að hvor aðili beri sinn kostnað af rekstri málsins. Dómsuppsaga hefur dregist vegna embættisanna dómara. Finnbogi H. Alexandersson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. 44 Dómsorð: Stefndi, Ingvar Sveinsson, á að vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, Töggs hf., í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 45 Fimmtudaginn 16. janúar 1992. Nr. 70/1989. Kristján Guðmundsson (Othar Örn Petersen hrl.) gegn Sigurði Loftssyni og Birni Loftssyni (Árni Guðjónsson hrl.). Ómerking. Frávísun frá Hæstarétti. Vítur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 7. mars 1989 að fengnu áfrýjunarleyfi 21. febrúar 1989. Málið er hér sér- staklega tekið til meðferðar um formhlið þess samkvæmt heimild í 48. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Dómkröfur áfrýjanda eru þessar: 1. Að staðfest verði riftun sín á kaupum á 11 sumarbústaðalóðum úr landi Hrafnhóla, Kjalarnes- hreppi, af stefndu samkvæmt afsali 12. maí 1984. 2. Að stefndu verði in solidum dæmdir til að endurgreiða sér 370.000 krónur með mánaðarlegum dráttarvöxtum, eins og lýst er í héraðsdómi. 3. Að stefndu verði dæmdir til að afhenda áfrýjanda, honum að kostn- aðarlausu, víxla þá, sem áfrýjandi samþykkti og afhenti þeim vegna kaupa á umræddum lóðum, og/eða kvittuð skilríki, sem í stað þeirra víxla hafa komið, svo sem dóma, aðfararhæfar áskorunar- stefnur og fjárnámsendurrit, en víxlar þessir eru átta að tölu, allir samþykktir af áfrýjanda til greiðslu í Landsbanka Íslands, Reykja- vík, og er þeim nánar lýst í hinum áfrýjaða dómi. 4. Að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða áfrýjanda málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og að áfrýjanda verði gert að greiða sér málskostnað. Munnlegur málflutningur fór fram í máli þessu á aukadómþingi Kjósarsýslu hinn 1. desember 1987, og var málið þá dómtekið. Það var síðan endurupptekið og endurflutt 10. maí 1988 án nokkurra 46 skýringa og án þess að ný gögn væru lögð fram eða leitað væri nýrra upplýsinga í málinu, er réttlætt gætu drátt þennan, sbr. 120. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Dómur var kveðinn upp 8. júlí 1988, átta vikum og þremur dögum eftir munn- legan málflutning og dómtöku málsins í annað sinn. Þessi dráttur á dómsuppsögu er freklegt brot á ákvæðum 191. gr. laga nr. 85/1936, enda getur munnlegur málflutningur eigi komið að því gagni, sem til er ætlast, er dómsuppsaga dregst svo lengi. Ber því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og leggja fyrir dómarann að taka málið til munnlegs málflutnings og dómsuppsögu að nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti lagði lögmaður áfrýj- anda fram ljósrit 6 bréfa, sem voru send héraðsdómara vegna máls þessa. Tvö fyrstu bréfin, sem dagsett voru 3. maí og 5. ágúst 1988, varða drátt á dómsuppsögu. Í bréfi 30. nóvember 1988 er þess krafist, að lögmaður áfrýjanda fái endurrit dómsins, sem lofað hafi verið Þegar í byrjun september, og jafnframt óskað eftir dómsgerðum svo fljótt sem kostur sé. Var þetta ítrekað með bréfi 9. janúar 1989. Lög- maðurinn upplýsti, að hann hefði fengið afhent endurrit dómsins í fyrstu viku febrúar. Tvö síðustu bréfin eru dagsett 8. mars og 8. maí 1989, og er þar ítrekuð krafa um afhendingu dómsgerða. Sá dráttur, sem samkvæmt framansögðu varð á afgreiðslu eftirrita málsins, brýtur í bága við ákvæði 1. mgr. 44. gr. laga nr. 85/1936. Víta ber héraðsdómara fyrir þá stórvægilegu galla á málsmeðferð, sem hér að framan er lýst. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og ber héraðsdóm- ara að taka málið upp að nýju til munnlegs málflutnings og dómsuppsögu. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur aukadómþings Kjósarsýslu 8. júlí 1988. I. Mál þetta, sem dómtekið var 10. maí sl., hefur Kristján Guðmundsson, nnr. $855-3018, Melási 2, Garðakaupstað, höfðað fyrir dóminum með þing- 47 festingu 3. mars 1987 á hendur Sigurði Loftssyni, nnr. 7884-8693, Hamra- túni 6, Mosfellsbæ, og Birni Loftssyni, nnr. 1343-9648, Drápuhlíð 42, Reykjavík. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þessar: I. að staðfest verði með dómi riftun stefnanda á kaupum hans á 11 sumarbústaðalóðum úr landi Hrafnhóla, Kjalarneshreppi, af stefndu, sbr. samþykkt kauptilboð, dags. 5. apríl 1984, og afsal, dags. 12. maí 1984, 2. að stefndu verði in solidum dæmdir til að endurgreiða stefnanda 370.000 kr. með nánar tilgreindum dráttarvöxtum), 3. að stefndu veri dæmdir til að afhenda stefnanda honum að kostn- aðarlausu víxla þá, sem stefndi samþykkti og afhenti þeim vegna kaupa á umræddum lóðum, og/eða kvittuð skilríki, sem í stað þeirra víxla hafa komið, dóma, aðfararhæfar áskorunarstefnur og fjárnámsendurrit, en víxlar þessir eru átta talsins, allir samþykktir af stefnanda til greiðslu í Landsbanka Íslands, Reykjavík, óútgefnir við afhendingu, að fjárhæðum og með gjaldd. sem hér segir: 50.000 kr. pr. 5. júlí 1984, 75.000 kr. pr. 15. janúar 1985, 75.000 kr. pr. 15. júlí 1985, 98.125 kr. pr. 15. janúar 1986, 105.062 kr. pr. 15. júlí 1986, 112.000 kr. pr. 15.janúar 1987, 118.937 kr. pr. 15. júlí 1987, 100.700 kr. pr. 15. janúar 1988, 4. að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða stefnanda máls- kostnað að skaðlausu að mati dómsins. Dómkröfur stefndu eru þær, að stefndu verði sýknaðir af öllum dóm- kröfum stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða stefndu málskostnað að skaðlausu skv. taxta LMFÍ. Dómarinn reyndi sættir án árangurs. Mál þetta var áður flutt og dómtekið 1.12 1987, en endurflutt og dóm- tekið að nýju 10.5. sl. Niðurstaða dómsins er því sú, að sýkna beri stefndu af öllum kröfum stefnanda. Málskostnaður, sem stefrandi greiði stefndu, ákveðst 96.000 kr., þar með talið 12% sölugjald. Finnbogi H. Alexandersson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dráttur á dómsuppkvaðningu stafar af miklum embættisönnum dómara. Dómsorð: Stefndu, Sigurður Loftsson og Björn Loftsson, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda, Kristjáns Guðmundssonar, í máli þessu. Stefnandi greiði stefndu 96.000 kr. í málskostnað, þar með talið 12% sölugjald. 48 Föstudaginn 17. janúar 1992. Nr. 521/1991. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Steingrími Njálssyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Gæsla. Öryggisráðstafanir. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Garðar Gíslason, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Þór Vilhjálmsson. Ríkissaksóknari áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með yfirlýs- ingu í sakadómi Reykjavíkur 20. desember sl. og vísaði til 3. mgr. 66. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Við munnlegan flutn- ing málsins 15. janúar gerði ríkissaksóknari þær dómkröfur, að ákærði yrði „dæmdur samkvæmt ákæru til að sæta viðeigandi gæslu og öryggisráðstöfunum samkvæmt 67. gr., sbr. 65. gr. og 66. gr. almennra hegningarlaga““. Þá er krafist greiðslu sakarkostnaðar í héraði og áfrýjunarkostnaðar. Ákærði gerir þær kröfur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og verjanda greidd málsvarnarlaun. I. Fyrir sakadómi lá sú krafa ríkissaksóknara, að ákærði yrði dæmdur til að sæta gæslu og öryggisráðstöfunum samkvæmt 65. og 66. gr., sbr. 67. gr. almennra hegningarlaga. Í 3. mgr. 66. gr. segir: „„Dómsúrlausnum samkvæmt grein þessari má áfrýja eftir reglum um kæru í opinberum málum.“ Samsvarandi ákvæði er hvorki að finna í 65. gr. né 67. gr. Eins og fyrr segir, var lýst áfrýjun af hálfu ríkissaksóknara á dómþingi, þegar dómur var kveðinn upp, og vísað til sérákvæðisins í 66. gr. Meðferð málsins hefur um flest verið eins og um væri að ræða áfrýjunarmál, m.a. hefur farið fram munnlegur flutningur. Hefur í engu verið gengið á rétt ákærða við rekstur málsins, og ber að leggja á það efnisdóm. Eins og af framanskráðu má ráða, er ekki að öllu leyti vísað með 49 sama hætti á hinum tveimur dómstigum í þær þrjár greinar al- mennra hegningarlaga, sem ríkissaksóknari byggir málatilbúnað sinn á. Skiptir þetta þó engu um framgang málsins, sem dæmt verður á grundvelli afstöðu til lagagreinanna allra. Il. Fallast ber á það, sem í héraðsdómi segir og varðar 65. og 66. gr. almennra hegningarlaga. Er þess sérstaklega að geta varðandi 66. gr., að í atvikalýsingu í ákæru er ekki að heitingum eða hót- unum vikið. Að því er varðar kröfu ákæruvaldsins á grundvelli 67. gr. al- mennra hegningarlaga, er þess að geta, að í greininni er mælt fyrir um Öryggisráðstafanir vegna brotamanna, sem hættulegir eru um- hverfi sínu. Í greininni er ekki að finna heimild til að mæla fyrir um aðgerðir til að ráða bót á áfengissýki eða koma fram lyfjameð- ferð í því skyni að vinna gegn kynferðislegum misþroska. Í ákæru kemur fram, að öryggisráðstafanir þær, sem krafist er, eigi einkum að vera í því skyni. Fram er komið, að dóms- og kirkjumálaráðu- neytið getur einungis komið ákærða í gæslu í fangelsi og að aðrir aðilar geta ekki boðið aðra kosti. Dómstólar eiga úrskurð um það, hvort sú gæsla, sem tök eru á að beita, uppfylli lagaskilyrði. Telja verður, að svo sé ekki nú, að því er ákærða varðar, þar sem aðbúð hans yrði óviðunandi eftir aðstæðum. Er þetta sjálfstæð ástæða þess, að staðfesta ber niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Í héraðsdómi er ferill ákærða rakinn, og ber einnig að líta svo á, að sú frelsis- skerðing, sem krafist er, réttlætist ekki af þeim upplýsingum um hann, sem fyrir liggja. Niðurstaða máls þessa verður því sú, að staðfesta ber hinn áfrýj- aða dóm og dæma ríkissjóð til að greiða áfrýjunarkostnað, þar á meðal málsvarnarlaun til verjanda ákærða, eins og greinir í dóms- orði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjunarkostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun verjanda ákærða, Ragnars Aðalsteins- sonar hæstaréttarlögmanns, 100.000 krónur. 50 Dómur sakadóms Reykjavíkur 20. desember 1991. Ár 1991, föstudaginn 20. desember, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af sakadómurunum Arngrími Ísberg dóms- formanni, Guðjóni St. Marteinssyni og Helga 1. Jónssyni, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 719/1991: Ákæruvaldið gegn Steingrími Njálssyni, sem tekið var til dóms 6. desember sl. Mál þetta er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, út gefnu 22. febrúar sl., á hendur Steingrími Njálssyni, þá refsifanga í Hegningarhúsinu við Skóla- vörðustíg í Reykjavík, kennitala 21.04.42-3679, samkvæmt 10. tl. 1. mgr. 2. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74, 1974, „í því skyni, að honum verði gert að refsingu lokinni að sæta gæslu samkvæmt 65. og 66. gr. almennra hegningarlaga, þar sem telja verður hann hættulegan vanaafbrotamann, sem margsinnis hefur hlotið fangelsisdóma, m.a. fyrir skírlífisbrot gagnvart ungum drengjum, oft framin undir áhrifum áfengis, síðast 12 mánaða fangelsi samkvæmt dómi Hæstaréttar frá 16. nóvember 1990, og hefur ekki látið skipast við endurtekna refsidóma, fullnustu þeirra og læknismeðferð, og að veruleg hætta sé á því, að hann muni hefja áfengisneyslu og halda áfram brotum, ef hann gengur laus, miðað við undanfarandi breytni hans og umsagnir fangelsislækna og fangelsisprests um andlegt ástand hans nú. Þess er krafist, að ákærði verði látinn sæta öryggisráðstöfunum sam- kvæmt 65. og 66. gr., sbr. 67. gr. almennra hegningarlaga, sem miði að því að stemma stigu við frekari brotum hans og að ráða bót á áfengissýki hans og koma fram lyfjameðferð í því skyni að vinna gegn kynferðislegum misþroska hans. Þess er enn fremur krafist, að ákærði verði dæmdur til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Ákærði hefur mótmælt kröfugerð ákæruvaldsins. Hann heldur uppi vörn- um í málinu, og hefur verjandi hans krafist sýknu og að allur sakarkostnaður, þar með talin málsvarnarlaun sér til handa, verði greiddur úr ríkissjóði. Málavextir. Með ákæruskjali, út gefnu 2. apríl 1990, höfðaði ríkissaksóknari opin- bert mál á hendur ákærða fyrir sakadómi Reykjavíkur fyrir brot gegn 209. gr. almennra hegningarlaga og 45. gr. laga um vernd barna og ungmenna nr. 53, 1966. Þess var krafist, að ákærði yrði dæmdur til refsingar, „og enn fremur með vísan til 67. gr. almennra hegningarlaga, að ákærði verði dæmdur til að sæta að refsingu lokinni gæslu samkvæmt 66. gr. sömu laga vegna undanfarandi breytni hans og hættu á, að hann muni halda áfram brotum af því tagi, sem hér um ræðir““. Með dómi 11. júní þ.á. var ákærði sakfelldur samkvæmt ákærunni og dæmdur í 18 mánaða fangelsi og til að sæta að refsivist lokinni sérstakri gæslu samkvæmt tilvitnuðum ákvæðum. sl Dóminum var áfrýjað til Hæstaréttar að ósk ákærða. Með dómi réttarins frá 16. nóvember s.á. var ákærði sakfelldur fyrir sömu brot og í sakadómi, en refsing hans ákveðin 12 mánaða fangelsi. Kröfu ákæruvaldsins um sérstaka gæslu að lokinni afplánun refsingar var hins vegar vísað frá dómi með þeim rökstuðningi, að ekki hefði „„af ákæruvalds hálfu verið gerð grein fyrir því, hvernig umræddri gæslu yrði háttað og hvort kostur sé á gæslu annars staðar en í fangelsi''. Hinn 24. desember 1990 veitti Fangelsismálastofnun ákærða reynslulausn í tvö ár á eftirstöðvum refsingar, 46 dögum, frá og með 27. desember s.á. Samkvæmt gögnum málsins var hann þann dag fluttur að Hólsseli á Fjöll- um, en þar mun honum hafa verið búinn dvalarstaður samkvæmt samningi dómsmálaráðuneytisins við ábúendur. Hinn 9. janúar sl. var framangreind reynslulausn afturkölluð, enda hafði ákærði þá yfirgefið dvalarstað sinn og ekki upplýst um annan dvalarstað eða vinnu eða önnur kjör, er nægja myndu honum til lífsuppeldis, eins og segir í bréfi Fangelsismálastofnunar til hans. Sama dag var ákærði hand- tekinn í Reykjavík og færður í Síðumúlafangelsi. Ákærði afplánaði eftir- stöðvar refsingarinnar frá 9. janúar til 23. febrúar, er hann var úrskurðaður í gæsluvarðhald, eins og síðar verður greint frá. Ákæran í málinu var gefin út 22. febrúar sl. Jafnframt krafðist ríkissak- sóknari þess, að ákærði yrði úrskurðaður til að gangast undir geðheil- brigðisrannsókn. Til að tryggja, að slík rannsókn gæti farið fram, var þess krafist, að ákærði yrði úrskurðaður í gæsluvarðhald í framhaldi af refsivist- inni allt til uppkvaðningar dóms í málinu, en þó ekki lengur en til 22. apríl sl. Með úrskurði, upp kveðnum 23. febrúar sl., féllst sakadómur á kröfur ríkissaksóknara. Ákærði kærði úrskurðinn til Hæstaréttar, sem felldi hann úr gildi með dómi, upp kveðnum 1. mars sl., þar eð lagaskilyrði væru ekki til að verða við kröfu ríkissaksóknara. Þá var enn fremur ekki talin þörf á að mæla fyrir um nýja geðheilbrigðisrannsókn „á þessu stigi málsins““. Meðferð málsins fyrir sakadómi hófst 13. mars sl., og fór þá fram munn- legur flutningur um frávísunarkröfu, er verjandi ákærða hafði haft uppi í þinghaldi 23. febrúar sl., Með dómi, upp kveðnum 19. mars sl., var ákær- unni vísað frá sakadómi, þar eð dómurinn taldi, að kröfugerð ákæru- valdsins samkvæmt ákærunni væri hin sama og gerð hefði verið í ákæru, út gefinni 2. apríl 1990, sem endanlega hefði verið dæmd með dómi Hæsta- réttar 16. nóvember 1990, eins og rakið hefur verið. Ríkissaksóknari kærði frávísunardóminn til Hæstaréttar, er felldi hann úr gildi með dómi, upp kveðnum 3. maí sl. Í dómi Hæstaréttar segir: „Í ákæruskjali 22. febrúar sl. er vísað til 65. og 66. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 67. gr. sömu laga. Þar er og vísað til þess, að ákærði 52 var 16. nóvember 1990 dæmdur til að sæta fangelsi 12 mánuði. Frá refsing- unni skyldi draga gæsluvarðhald frá 17. febrúar sama ár.'' Þá er tekið upp í dóminn meginefni 67. gr. almennra hegningarlaga, en síðan segir orðrétt: „Kröfu um öryggisgæslu var vísað frá dómi í áðurnefndu refsimáli, sem dæmt var 16. nóvember 1990. Eru engar réttarfarsreglur því til fyrirstöðu að dæma efnislega um þá kröfu ríkissaksóknara, sem fram kemur í ákæru 22. febrúar sl. og gerð er á grundvelli heimildar í 67. gr. almennra hegn- ingarlaga. Ber því að fella hinn kærða dóm úr gildi.'? Sakaferill ákærða. Samkvæmt sakavottorði ákærða var ákæru frestað skilorðsbundið á hendur honum í tvö ár frá 1. september 1958 fyrir þjófnað. Frá árinu 1963 hefur hann hlotið 26 refsidóma fyrir kynferðisafbrot, þjófnað, líkams- árásir, fjársvik, skjalafals og ölvun og réttindaleysi við akstur. Síðast var hann dæmdur af Hæstarétti 16. nóvember 1990, eins og grein hefur verið gerð fyrir. Er samanlögð refsivist hans samkvæmt þessum dómum orðin ll ár og 3 “%% mánuður. Þar að auki hefur hann verið sektaður 16 sinnum fyrir áfengis- og umferðarlagabrot, síðast 30. október sl. fyrir ölvunar- akstur. Verður nú gerð grein fyrir dómum, þar sem ákærði hefur verið sakfelldur fyrir brot gegn XXII. kafla almennra hegningarlaga. Með dómi sakadóms Gullbringu- og Kjósarsýslu 11. nóvember 1963 var ákærði m.a. sakfelldur fyrir að fleka 11 ára dreng upp í bifreið, að leysa þar niður um hann og slá drenginn í andlitið, þegar hann veitti mótspyrnu. Með sama dómi var ákærði sakfeildur fyrir að fleka annan 11 ára dreng upp í bifreið til sín, leysa niður um hann og hafa kynferðismök við hann nauðugan. Með dómi sakadóms Gullbringu- og Kjósarsýslu 11. desember 1964 var ákærði sakfelldur fyrir að fleka 11 ára dreng upp í bifreið og hafa við hann kynferðismök nauðugan. Með sama dómi var ákærði sakfelldur fyrir að fleka 10 ára dreng upp í bifreið sína og hafa við hann kynferðismök nauðugan. Þá var ákærði með þessum sama dómi sakfelldur fyrir að fleka 12 ára dreng upp í bifreið sína og hafa við hann kynferðismök nauðugan. Enn var ákærði með þessum sama dómi sakfelldur fyrir að fleka tvo drengi, 11 og 13 ára, inn á Hafnarsalernið í Keflavík á árunum 1961 - 1963 og hafa við þá kynferðismök. Með dómi sakadóms Hafnarfjarðar 2. október 1978 var ákærði sak- felldur fyrir að fleka 9 ára dreng upp í bifreið og hafa við hann nauðugan samræðismök. 53 Með sama dómi var ákærði sakfelldur fyrir að tæla 12 ára dreng inn í hótelherbergi til sín og hafa þar við hann kynferðismök nauðugan. Með dómi sakadóms Reykjavíkur $. september 1986 var ákærði sak- felldur fyrir að þukla á 10 ára dreng á lostugan hátt og kyssa hann á and- litið á veitingastofu. Með sama dómi var ákærði sakfelldur fyrir að veitast að 13 ára dreng í búningsklefa Sundhallarinnar í Reykjavík og fara höndum um líkama hans og kyssa hann. Með dómi Hæstaréttar Íslands, upp kveðnum 24. febrúar 1988, var ákærði sakfelldur fyrir að hafa veist að 15 ára dreng, losað um föt hans og farið höndum um kynfæri hans utan klæða. Með sama dómi var ákærði sakfelldur fyrir að hafa veist fáklæddur að 13 ára blaðburðardreng, fært hann úr buxum og farið höndum um kynfæri hans. Með áðurgreindum dómi Hæstaréttar var ákærða gert að sæta 9 mánaða fangelsisvist og að henni lokinni viðeigandi hælisvist í 15 mánuði. Með dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 16. nóvember 1990, var ákærði sakfelldur fyrir að tæla 7 ára dreng inn í herbergi sitt og hafa þar í frammi við hann lostugt athæfi með því að klæða hann úr buxum og draga niður nærbuxur hans. Niðurstaða. Kröfur ákæruvaldsins í málinu eru þær, að ákærði verði „,að refsingu lokinni'' látinn sæta öryggisráðstöfunum samkvæmt 65. og 66. gr., sbr. 67. gr. almennra hegningarlaga, sem miði að því að stemma stigu við frekari brotum hans og ráða bót á áfengissýki hans og koma fram lyfja- meðferð í því skyni að vinna gegn kynferðislegum misþroska hans. Í máli þessu er ákærða ekki gefinn að sök neinn sérstakur refsiverður verknaður. Verður ákærði þess vegna eigi beittur þeim úrræðum, sem í 65. gr. almennra hegningarlaga greinir, sem eingöngu eru heimil, hafi maður framið brot undir áfengisáhrifum og verið ákærður og sakfelldur fyrir það brot. Fær þessi skilningur bæði stoð í orðalagi lagaákvæðisins og athugasemdum við $. gr. frumvarpsins, er síðar varð að lögum nr. 31, 1961, er breyttu 65. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt framansögðu verður ákvæðum nefndrar greinar því ekki beitt gagnvart ákærða í máli þessu. 66. gr. almennra hegningarlaga heimilar ákæruvaldinu, ef maður heitist við annan mann eða hótar honum bana, brennu eða öðrum óförum og refsingu verður annaðhvort ekki við komið eða hún þykir ekki veita næga tryggingu, að hlutast til um, annaðhvort eftir kröfu þess, sem hlut á að máli, eða án kröfu hans, ef nauðsynlegt þykir vegna réttaröryggis, að dóms- 54 úrskurður gangi um það, hvort gera skuli ráðstafanir til varnar því, að hót- unin sé framkvæmd, þar á meðal, hvort setja skuli heitingamann í gæslu. Ákærði er í máli þessu ekki ákærður fyrir heitingar eða hótanir í garð neins tiltekins manns. Eiga ákvæði 66. gr. því eigi við, eins og hér stendur á, og verður því eigi beitt einum sér. Í 67. gr. almennra hegningarlaga segir m.a.: „Sé maður dæmdur í þyngri refsingu en varðhald og mjög sennilegt má telja af því, hvernig glæp hans var háttað og andlegu ástandi hans er varið, svo og af undanfarandi breytni hans, að hann muni drýgja afbrot af vana eða í atvinnuskyni og sé því hættulegur umhverfi sínu, má ákveða í refsidómi eða síðar í sérstöku máli, sem höfðað er að tilhlutan ákæruvaldsins, að beitt skuli öryggisráðstöfun- um samkvæmt 66. gr. að refsingu lokinni...“ Svo sem rakið var, á ákærði að baki langan afbrotaferil. Högni Óskarsson geðlæknir rannsakaði geð- heilsu ákærða vegna máls samkvæmt ákæru, dagsettri 2. apríl 1990, svo sem að framan greinir. Enn fremur átti hann viðtal við ákærða í fangelsi 22. febrúar sl. og gaf álit á geðhögum ákærða, dagsett 25. febrúar sl., sem hann hefur staðfest fyrir dómi. Þar segir m.a., eftir að Högni hefur lýst sjúkdómsgreiningu ákærða, sem var óbreytt frá geðrannsókninni: „„Og rétt er að taka fram, að þótt svo fátt bendi til þess nú, að Steingrímur sé líklegur til að brjóta af sér á næstunni, þá er ekki hægt að segja með neinni vissu út frá geðlæknisfræðilegum forsendum, að hann muni ekki brjóta af sér.?? Ákærði hefur nú verið frjáls maður í tæpa 10 mánuði, allt frá því að Hæstiréttur felldi úr gildi gæsluvarðhaldsúrskurð sakadóms Reykjavíkur með dómi sínum 1. mars sl., og á því tímabili einu sinni gerst brotlegur við umferðarlög. Þrátt fyrir langan afbrotaferil ákærða telur dómurinn, að ekki sé unnt að segja til um það með neinni vissu, hversu líklegt sé, að hann muni brjóta af sér framvegis. Við mat á því er ekki við annað að styðjast en sakaferil ákærða og læknisfræðileg gögn málsins, en í þeim kemur m.a. fram, að afbrigðileg kynhegðun, sem ákærði er talinn haldinn og greint hefur verið frá að framan, eldist ekki af fólki. Þetta atferli fari þó minnkandi með aldrinum samfara aukinni kyndeyfð, eins og segir í geðheilbrigðisrannsókn Ásgeirs Karlssonar geðlæknis. Ljóst þykir af orðalagi 67. gr., að þar er gert ráð fyrir því, að maður, sem sæta á Öryggisráðstöfunum, er þar greinir, hafi í máli, sem höfðað hefur verið út af tilteknum glæp, verið dæmdur í því máli til óskilorðsbund- innar fangelsisrefsingar og megi þá jafnframt ákveða í þeim dómi eða síðar í sérstöku máli, áður en maðurinn er laus úr afplánun, að hann skuli beittur ofangreindum öÖryggisráðstöfunum að refsingu lokinni, þ.e.a.s. í beinu framhaldi af fangelsisrefsingunni, og er það í samræmi við kröfugerð í ákæru. Þykir einsýnt, að öryggisráðstöfunum þessum eigi eingöngu að 55 beita gangvart mjög hættulegum mönnum, sem alls ekki eigi að ganga lausir. Svo sem rakið hefur verið, vísaði Hæstiréttur með dómi sínum 16. nóvember 1990 frá sakadómi kröfu ákæruvaldsins um gæslu ákærða eftir afplánun refsingar samkvæmt 67. gr., sbr. 66. gr. almennra hegningarlaga, með þeim rökum, að ekki hefði af ákæruvaldsins hálfu verið gerð grein fyrir því, hvernig umræddri gæslu yrði háttað og hvort kostur hefði verið á gæslu annars staðar en í fangelsi. Krafa ákæruvaldsins um gæslu ákærða samkvæmt ákæru í máli þessu er í raun framhald af máli því, er höfðað var á hendur ákærða með ákæru, dagsettri 2. apríl 1990, þ.e. krafa ákæru- valdsins í því máli um gæslu ákærða samkvæmt tilvitnuðum hegningarlaga- ákvæðum. Ákæruvaldið hefur í máli þessu fært fram gögn, sem dómurinn telur sýna, að gæsla samkvæmt 66. og 67. gr. almennra hegningarlaga sé ekki tiltæk annars staðar en í fangelsi. Þótt dómurinn telji það ekki í verka- hring dómstóla að kveða á um það, hvar menn, er dæmdir hafa verið til gæslu samkvæmt tilvitnuðum ákvæðum, séu vistaðir, þykir hins vegar rétt vegna samhengis þessa máls og þess hluta málsins samkvæmt ákæru frá 2. apríl 1990, sem að framan greinir, og í tilefni af ofangreindum dómi Hæstaréttar og málavöxtum að öðru leyti að taka fram, að dómurinn telur, að öryggisráðstafanir gagnvart ákærða í því skyni, er ákæruvaldið hefur krafist í máli þessu og lýst er í ákæru, eigi ekki og geti ekki eðli sínu sam- kvæmt farið fram í fangelsi. Með vísan til framanritaðs telur dómurinn ekki vera uppfyllt skilyrði til að dæma ákærða til að sæta öryggisráðstöfunum samkvæmt 67. gr., sbr. 66. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt framansögðu ber því að sýkna ákærða af öllum kröfum ákæruvaldsins í málinu og dæma ríkissjóð til að greiða allan sakarkostnað, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Ragnars Aðalsteinssonar hrl., sem þykja hæfilega ákveðin 150.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, Steingrímur Njálsson, er sýknaður af öllum kröfum ákæru- valdsins í máli þessu. Allur sakarkostnaður, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verj- anda ákærða, Ragnars Aðalsteinssonar hrl., 150.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði. 56 Föstudaginn 17. janúar 1992. Nr. 178/1989. Kristinn Guðbrandsson (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) gegn Skaftárhreppi (Valgeir Kristinsson hrl.). Fjallskil. Útivist í héraði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunar- stefnu 18. maí 1989 að fengnu áfýjunarleyfi samkvæmt 2. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands hinn 21. apríl s.á. Hann krefst þess aðallega, að málinu verði vísað frá héraðsdómi, en til vara, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda auk lögmælts virðisaukaskatts. Stefndi krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur, en til vara, að áfrýjanda verði gert að greiða stefnda kr. 13.274,50 með vöxtum. Hann krefst og málskostnaðar. Með auglýsingu nr. 132/1990 var stefndi Kirkjubæjarhreppur og fjórir aðrir hreppar í Vestur-Skaftafellssýslu sameinaðir í eitt sveitarfélag, Skaftárhrepp. Hið nýja sveitarfélag, Skaftárhreppur, hefur því tekið stöðu stefnda í máli þessu. Áfrýjandi lét sækja þing í héraði, og fékk lögmaður hans alls 14 fresti til greinargerðar, en greinargerð var ekki skilað. Ekki verður fallist á, að hann megi koma vörnum að fyrir Hæstarétti, sbr. 45. gr. laga nr. 7S/1973, og koma málsástæður hans því ekki til álita. Verður því að dæma málið eins og það lá fyrir héraðs- dómara. Ekki verður talið, að málatilbúnaður stefnanda í héraði hafi verið andstæður 88. gr. og 105. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einka- mála í héraði og að héraðsdómara hafi borið að vísa málinu sjálf- krafa frá dómi. Eins og hér stendur á, leiðir það ekki heldur til frávísunar málsins, að meðeigendum áfrýjanda að jörðinni Tungu 57 hafi ekki verið stefnt til greiðslu í máli þessu. Héraðsdómari dæmdi málið eftir framkomnum kröfum, skjölum og skilríkjum, sbr. loka- málslið 2. mgr. 118. gr. laga nr. 85/1936. Með vísan til 42. og 43. gr. laga nr. 42/1969 um afréttarmálefni, fjallskil o.fl., sbr. lög nr. 43/1976, og tillaga nr. 6/1986 ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Dæma ber áfrýjanda til þess að greiða stefnda 50.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Áfrýjandi, Kristinn Guðbrandsson, greiði stefnda, Skaftár- hreppi, 50.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. október 1988. Mál þetta, sem dómtekið var 4. október 1988, er höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, birtri 27. janúar 1988, af Kirkjubæjarhreppi, Vestur- Skaftafellssýslu, nnr. 5588-6881, gegn Kristni Guðbrandssyni, nnr. $811- 7218, Norðurbrún 24, Reykjavík, til greiðslu skuldar, að fjárhæð 26.549 kr., með Ínánar tilgreindum vöxtum. Á reglulegu bæjarþingi 28. júní 1988 lagði stefnandi fram skjal, þar sem hann gerði um það nýja kröfu fyrir dóminum, að stefnanda yrði dæmdur málskostnaður úr hendi stefnda skv. gjaldskrá LMFÍ. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera vegna vangoldinna fjall- skilagjalda. Stefndi sé eigandi jarðarinnar Eystri-Tungu í Kirkjubæjar- hreppi. Hann hafi ekki sinnt skuldbindingum sínum skv. lögum nr. 42/1969 um smölun búfjár á afréttum og heimalöndum, og hafi því stefndi verið krafinn um þátttöku í smölunarkostnaði lögum samkvæmt. Skuld þessi sé vegna fjallskilagjalda, sem stefnanda beri að greiða af jörðinni Eystri- Tungu í Kirkjubæjarhreppi fyrir árið 1979 til 1986. Fjallskilagjöldin séu eftirtalin: Fyrir árið 1979 900 kr., fyrir árið 1980 1.250. kr., fyrir árið 1981 1.800 kr., fyrir árið 1982 2.500 kr., fyrir árið 1983 4.000 kr., fyrir árið 1984 4.800 kr., fyrir árið 1985 3.264 kr. og fyrir árið 1986 8.035 kr. Stefnandi kveður skuld þessa ekki hafa fengist greidda þrátt fyrir inn- heimtutilraunir. Lagarök stefnanda eru eftirfarandi: Stefnandi kveðst reisa dómkröfur sínar á lögum nr. 42/1969 um afréttarmálefni, fjallskil o.fl., sérstaklega 39. gr. þeirra laga, svo og fjallskilasamþykkt nr. 34/1951 fyrir Vestur- Skaftafellssýslu. Fjallskilastjórn hafi jafnað niður kostnaði við smölun 58 búfjár, og hafi stefnandi tilkynnt stefnda um álagningu gjaldanna skv. lögum, en innheimtutilraunir ekki borið árangur. Stefndi hefur látið sækja þing, en síðan féll þingsókn niður af hans hálfu, án þess að lögvarnir kæmu fram. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru Í samræmi við dómkröfur stefnanda, verða kröfur hans teknar til greina að öllu leyti. Á dómskjali nr. 5, þar sem stefnandi krafðist málskostnaðar skv. gjald- skrá LMFÍ úr hendi stefnda, er með undirritun lögmanns stefnda sam- þykkt, að krafan komist að í málinu, og þykir þá rétt að taka hana til greina með skírskotun til 113. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Málskostnaður ákveðst 11.070 kr., þar með talinn söluskattur. Dóminn kvað upp Unnur Gunnarsdóttir, ftr. yfirborgardómara. Dómsorð: Stefndi, Kristinn Guðbrandsson, greiði stefnanda, Kirkjubæjar- hreppi 26.549 kr. með 31% ársvöxtum af 900 kr. frá 1. janúar 1980 til 1. júní 1980, með 4690 ársvöxtum frá þeim degi til 1. janúar 1981, af 2.150 kr. frá þeim degi til 1. mars 1981, með 42% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1981, með 37% ársvöxtum frá þeim degi til 1. Janúar 1982, af 3.950 kr. frá þeim degi til 1. nóvember 1982, með 45% ársvöxtum frá þeim degi til 1. janúar 1983, af 6.450 kr. frá þeim degi til 21. september 1983, með 37% ársvöxtum frá þeim degi til 20. október 1983, með 36% ársvöxtum frá þeim degi til 20. nóvember 1983, með 32% ársvöxtum frá þeim degi til 20. desember 1983, með 25% ársvöxtum frá þeim degi til 20. janúar 1984, með 1990 ársvöxtum af 10.450 kr. frá þeim degi til 15. janúar 1985, með sömu vöxtum af 15.250 kr. frá þeim degi til 1. febrúar 1985, með 3,75% vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. mars 1985, með 4% vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. júní 1985, með 3,5%0 vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. september 1985, með 3,75%0 vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. janúar 1986, en af 18.514 kr. frá þeim degi til 1. mars 1986, með 2,75% vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. apríl 1986, með 2,25%) vöxtum á mánuði frá þeim degi til 15. janúar 1987, en af 26.549 kr. frá þeim degi til 1. mars 1987, með 2,5%0 vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. júní 1987, með 2,8% vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. júlí 1987, með 3%0 vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. ágúst 1987, með 3,4%0 vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. september 1987, með 3,5% vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. október 1987, með 3,670 vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. nóvember 1987, með 3,8% 59 vöxtum á mánuði frá þeim degi til 1. desember 1987, með 4,1% mánaðarvöxtum frá þeim degi til stefnubirtingardags, en með dráttar- vöxtum skv. 10. gr. laga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags og 11.070 kr. í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Viðurkenndur er réttur stefnanda til, að dráttarvextir bætist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 1. janúar 1981 af 900 kr. og síðan koll af kolli í samræmi við 12. gr. laga nr. 25/1987. 60 Laugardaginn 18. janúar 1992. Nr. 9/1992. Skipatækni hf. gegn Sigurði Ingvasyni. Kærumál. Frávísun frá héraðsdómi. Stefna. Stefnubirting. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Sóknaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 17. desember 1991 samkvæmt heimild í b-lið 1. tl. í. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Kæruna sendi yfirborgardómar- inn í Reykjavík til Hæstaréttar með erindi 30. desember 1991, er barst réttinum 6. janúar 1992. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða frávísunardómi verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið. Hann gerir og kröfu um kærumálskostnað. Af hálfu varnaraðila var ekki sótt þing í málinu við þingfestingu þess á bæjarþingi Reykjavíkur 17. september 1991, en málið var þá dómtekið. Í fyrrgreindu erindi yfirborgardómara segir, að skömmu eftir þingfestinguna hafi embætti sínu borist bréf frá Árna Vilhjálmssyni hæstaréttarlögmanni, sem ritað var 17. september, í tilefni af henni. Fylgdi því ljósrit af bréfi, er lögmaður sóknaraðila hafði ritað varnaraðila 28. mars 1991 vegna sakarefnis máls þessa, að tilteknu heimilisfangi í Svíþjóð. Í bréfi Árna var því haldið fram með vísan til síðarnefnda bréfsins, að sóknaraðila væri kunnugt um heimili varnaraðila. Væri stefnubirting í málinu því ólögleg, svo að því bæri að vísa frá dómi ex officio. Bréf þessi hefur yfirborgardómari sent Hæstarétti ásamt skjölum málsins, og kveðst hann jafnframt hafa tilkynnt Árna Vilhjálmssyni um kæruna. Frá honum eða varnaraðila sjálfum hafa ekki borist kröfur eða greinargerð. Í greinargerð sóknaraðila segir meðal annars, að reynt hafi verið við undirbúning málsóknar á hendur varnaraðila að hafa uppi á lögheimili eða dvalarstað hans í útlöndum. Hafi lögmanni sóknar- aðila borist óstaðfestar upplýsingar um heimilisfang í Svíþjóð og 61 hann sent þangað bréf til varnaraðila, sem ekki var svarað. Þegar engra viðbragða varð vart frá varnaraðila, hafi lögmaðurinn leitað til Hagstofu Íslands og fengið þær upplýsingar, að henni væri ókunnugt um heimilisfesti varnaraðila, eins og síðar hafi verið staðfest með því vottorði stofnunarinnar, sem tilfært er í hinum kærða dómi. Sóknaraðili telur, að ekki liggi fyrir, að úrskurður Hagstofunnar árið 1957 um lögheimili varnaraðila í Svíþjóð hafi verið studdur tilkynningu frá honum sjálfum. Hann kveður það hafa fylgt fyrrgreindum upplýsingum, að varnaraðili hefði með höndum tímabundin verkefni utan Svíþjóðar og væri tíðum á ferða- lögum. Hann kveður sér og ókunnugt um fjölskylduhagi varnar- aðila. Loks telur sóknaraðili ljóst af atvikum, að varnaraðila hafi verið kunnugt um höfðun málsins. Samkvæmt þágildandi ákvæðum 6. gr. laga nr. 73/1952 um til- kynningar aðsetursskipta hvíldi sú skylda á varnaraðila á árinu 1957, ef hann var þá að taka sér bólfestu erlendis, að tilkynna það sveitarstjórn í því umdæmi hér á landi, sem hann var að flytjast úr. Með hliðsjón af þessu og þeim upplýsingum, er sóknaraðili hafði undir höndum, hafði hann tilefni til að kanna, hvort varnaraðili ætti heimili sitt í Svíþjóð. Hinn S. desember 1968 gerðu Norðurlandaþjóðir með sér milli- ríkjasamning um almannaskráningu, er öðlaðist gildi 1. október 1969, eins og til er vitnað í hinum kærða dómi. Hefur hann nú verið leystur af hólmi með nýjum Norðurlandasamningi um sama efni, er gerður var 8. maí 1989 og öðlaðist gildi 1. október 1990, sbr. auglýsingu nr. 13/1990. Samningi þessum er ætlað að auðvelda almannaskráningu í aðildarlöndunum. Beinist aðalefni hans að því, hversu með skuli fara, þegar maður flyst úr einu landinu í annað til að taka þar upp búsetu, en ekki er mælt fyrir um upplýsingaskipti við síðari búferlaflutning innan nýja dvalarlandsins. Tilvist samn- ingsins gerir hægra um en ella að leita upplýsinga um heimili ís- lenskra ríkisborgara, er flust hafa til einhvers Norðurlandanna, en honum er ekki ætlað að tryggja, að skrár íslenskra yfirvalda séu jafngóð heimild í því efni og skrár í búsetulandinu sjálfu. Sú krafa er og ekki gerð til íslenskra skráningaryfirvalda að gildandi lands- lögum, að þau fylgist til hlítar með heimilisfesti þeirra ríkisborgara, sem búsettir eru erlendis á hverjum tíma. 62 Með þessum athugasemdum ber að staðfesta hinn kærða frá- vísunardóm með skírskotun til forsendna hans. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 12. nóvember 1991. Mál þetta, sem dómtekið var 17. september 1991, er höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, birtri í Lögbirtingablaðinu 9. ágúst 1991, af Skipa- tækni hf., kt. 420675-0389, Grensásvegi 13, Reykjavík, á hendur Sigurði Ingvasyni, kt. 260826-2399, með óþekktu heimilisfangi, en talinn vera í Svíþjóð, til að þola dóm samkvæmt dómkröfum stefnanda, svo sem þeim er lýst hér að neðan. Dómkröfur. Ómerking ummæla. Stefnandi gerir þær dómkröfur, að eftirfarandi ummæli stefnda, sem auðkennd eru með feitletrun, verði dæmd dauð og ómerk, sbr. 1. mgr. 241. gr. alm. hgl. nr. 19/1940: a. Birt á Stöð 2 8. mars 1991: Sigurður segir, að það skip, sem fyrirhugað er að smíða, sé stórgallað og hættulegt, sannkölluð manndrápsfleyta, eins og hann sjálfur orðar það. b. Flutt á Bylgjunni, — hádegisfréttir 9. mars 1991: Hann segir jafnframt, að nýja Vestmannaeyjaferjan sé manndrápsfleyta. c. Flutt í Ríkisútvarpinu — kvöldfréttir 9. mars 1991: Sigurður segir, að Skipatækni hafi notað útfærslu hans varðandi frágang við skrúfu skipsins. Hann hafi sýnt teikningar af þeirri hönnun á fundi með stjórnarmönnum Herjólfs og forsvarsmönnum Skipatækni fyrir 2 árum gegn loforði um, að þær yrðu ekki notaðar nema að fengnu leyfi. Þetta hafi Skipatækni svikið. d. Birt á Stöð 2 9. mars 1991: Sigurður segir í samtali við Stöð 2 í gær, að hönnuðir ferjunnar hefðu tekið einkaleyfi hans ófrjálsri hendi. e. Flutt á Bylgjunni 14. mars 1991: Hann segir einnig, að viðskipti í Skipatækni, sem hannaði skipið, og skipasmíðastöðvarinnar Flekkefjord í Noregi, sem á að smíða skipið, séu í fyllsta máta óeðlileg. Fyrir utan stuldina á hugmyndum sínum gerir hann athugasemdir við, að stál í stefndi skipsins sé of þunnt og vélar þess of stórar. 63 f. Flutt í Ríkisútvarpinu, — kvöldfréttir 14. mars 1991: Þú hefur einnig gert ýmsar athugasemdir við þessa ferju, eins og hún liggur núna fyrir, hönnunina á henni, og sagt, að hún sé lífshættuleg. Að mörgu leyti er hún það, og þessa teikning, sem ég hef áður, en það getur verið (sic), að þeir hafi breytt einhverju, sem ég ekki þekki til í dag, en þá hafa þeir verið að taka athugasemdir, sem ég hefi gert á þessu skipi, en ég álít þrátt fyrir allt, að þetta skip er slæmt, og ég álít, að þetta skip er of dýrt, og ég álít, að þetta skip er hönnunarrugl. g. Birt á Stöð 2 14. mars 1991: Sigurður telur, að skipið sé illa hannað og stórhættulegt. Það verði of dýrt og óhagkvæmt í rekstri, og hann segir, að svo virðist sem allt kapp sé lagt á, að skipið verði smíðað hjá ákveðinni skipasmíðastöð í Noregi, og reynt sé að þrýsta málinu í gegn í miklum flýti fyrir kosningar. Ef ég ekki get fengið það fram, að öll þau einkaleyfi, sem notuð eru í hönnun skipsins, að þá (sic) verð ég að fara fram á lögbann á skipinu, vegna þess að ég ætla mér ekki að láta tækni mína koma í skip, sem ég álít vera illa hannað. Þetta skip er stórhættulegt að mínu mati, og þeir hafa að mörgu leyti viðurkennt það, vegna þess að eftir að ég hafði bent á, að skipið væri óstöðugt, þá breikkuðu þeir skipið frá 15-16 metrum. Ein spurning er bara: Er þetta nóg? Þar að auki er skipið með stóru opnu stykki, hliði að framan, 6 metra á breidd. Það þýðir, að hálfa stefnið að framan er laust, þó að það hangi á lömum og læsingum, en þá, þegar það fer í sjó með svakalegu afli á skipinu, 8.000 hestöflum, að þá getur verið þannig, að það raskist á (sic) og sjór komi inn á dekk... Hann segir fleira athugavert: Stál í stefni skipsins sé of þunnt, vélar séu allt of stórar og olíueyðsla verði þriðjungi of mikil. Hann gerir ekki aðeins athugasemdir við hönnun skipsins, heldur einnig smíðasamninga. Öll vinnu- brögð miða að því að koma skipinu til Flekkefjord í Noregi. Það er verið að reyna að koma skipinu til Flekkefjord í Noregi, það vitum við, — vegna bess að þeir hafa byggt öll skip, sem Skipatækni hefur gert. Sigurður segir, að svo virðist sem öryggi skipsins skipti engu máli og það sé sama, hvað skipið kosti og hverju það eyði. Öllu skuli fórna til að þrýsta bví í flýti í gegn fyrir alþingiskosningar. h. Birt á Stöð 2 19. mars 1991: Ég veit ekki, hvort þeir vilja flytja steypu milli Vestmannaeyja og Þor- lákshafnar, eins og þeir gera á Baldri á Breiðafirði, og leysa það á sama hátt. Það er ekki nógu gott. Þetta hefur ekki með skipahönnun Skipatækni að gera. Ég kalla þetta hönnunarrugl. Þá segir hann plötuþykkt í yfirbygg- ingu of litla. Svo er það, að skipið er rándýr. i. Birt í Morgunblaðinu 9. mars 1991: Sigurður sagði ..., að hann hefði haft hugmyndir um smíði 79 metra ód skips, sem hefðu síðan verið notaðar í styttra skip. Ég álít þetta skip vera hörmulegt, dýrt í smíðum, það þarf mikla orku og er stórhættulegt, því hlutföllin eru röng. Þeir nota tækni, sem ég hef verið að þróa í 15 ár, og mér líkar ekki, þegar verið er að stela frá mér. i. Birt í Morgunblaðinu 16. mars 1991: Sigurður segir, að þar séu sínar hugmyndir notaðar. Þar reyndu þeir að notfæra sér útfærslur, sem ég gerði á Esjunni... Menn verða að vita, hverju þeir eru að stela, til að geta notfært sér hlutina. Sigurður sagði, að samkvæmt teikningum skipsins væri það stórhættu- legt. Það er ekki á allra færi að hanna skip. Hönnunin er hörmung. Hann benti enn fremur á, að svo virtist sem alltaf hefði staðið til að byggja skipið hjá Flekkefjord í Noregi. ...en það er á hreinu, að tækni minni var stolið, og það sætti ég mig ekki við. k. Birt í Morgunblaðinu $. apríl 1991: Fyrir allt þetta hönnunarrugl hafa íslenskir skattborgarar þurft að greiða milli 60-70 milljónir króna. „ég tel hana hættulega, en það, sem ég vil, er, að öll sú tækni, sem tilheyrir einkaleyfum mínum, verði fjarlægð af þessu skipi... 1. Birt í DV 20. mars 1991: „sá ég, að þeir höfðu stolið tækni frá mér, sem þeir höfðu lofað að gera ekki. Þeir höfðu lofað að virða mín einkaleyfi, en gerðu það ekki. Ef skipið verður byggt eftir þessum teikningum, verður það stórhættulegt. Þeir hjá Skipatækni hf. hafa alla tíð reynt að stýra smíði nýs Herjólfs til Flekkefjord í Noregi, þar sem þeir hafa látið smíða 23 togara. Það er dálítið óheiðarlegt og skrýtið. 2. Refsikrafa. Stefnandi gerir enn fremur þær kröfur, að stefndi verði dæmdur til að þola þyngstu refsingu, sem landslög heimila, vegna framan- greindra aðdróttana og ærumeiðandi ummæla. 3. Skaðabætur. Stefnandi gerir enn fremur þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 10.000.000 kr. í skaðabætur auk 23% árs- vaxta af þeirri fjárhæð frá 8. mars 1991 til 1. júlí 1991 og 27% ársvaxta frá þeim degi til birtingardags stefnu, en með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. laga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. 4. Miskabætur. Stefnandi gerir enn fremur kröfur um, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 5.000.000 kr. í miskabætur auk 23% ársvaxta af þeirri fjárhæð frá þeim degi til birtingardags stefnu, en með dráttar- vöxtum samkvæmt 10. gr. laga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðslu- dags. 5. Krafa um kostnað vegna birtingar dóms. Stefnandi gerir enn fremur þær kröfur, að stefndi verði dæmdur til greiðslu hæfilegrar fjárhæðar að mati dómsins til að standa straum af birt- 65 ingu dómsins og niðurstöðu dóms, sbr. 2. mgr. 241. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. 6. Málskostnaðarkrafa. Að lokum gerir stefnandi þá kröfu, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér málskostnað að skaðlausu samkvæmt mati dómsins, og beri máls- kostnaðarfjárhæðin dráttarvexti samkvæmt III. kafla vaxtalága nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Málsatvik og málsástæður. Stefnandi kveður málshöfðun þessa vera til komna sökum meinfýsinnar rógsherferðar stefnda gegn stefnanda. Stefnandi kveður forsögu málsins hafa verið þá, að sér hafi verið falin hönnun á smíði nýrrar Vestmannaeyja- ferju að beiðni stjórnar Herjólfs hf. og nefndar um smíði nýrrar Vest- mannaeyjaferju, sem skipuð hafi verið af samgönguráðherra. Þá hafi stefn- anda verið falið af hálfu sömu aðila að annast alþjóðlegt útboð á smíði hinnar nýju ferju. Stefnandi kveður stefnda hafa komið hingað til lands, er niðurstaða útboðsins hafi legið ljós fyrir, og kynnt sjálfan sig sem heimsfrægan skipa- arkítekt, og hafi hann hafið magnaða rógsherferð gegn stefnanda á opin- berum vettvangi. Þannig hafi stefndi komið í útvarps-, sjónvarps- og blaða- viðtöl, auk þess sem hann hafi ritað eigin greinar í dagblöð, og slegið um sig með órökstuddum fullyrðingum, dylgjum og aðdróttunum í garð stefn- anda máls þessa. Meginmarkmið hans hafi virst vera að sverta nafn stefn- anda og gera verk hans ótrúverðug í augum þeirra, er ábyrgð hafi borið á ákvörðunarstað um smíði ferjunnar, og almennings. Forsendur og niðurstöður. Við þingfestingu málsins var ekki sótt þing af hálfu stefnda. Stefndi er Íslenskur ríkisborgari, og er málið rekið sem einkarefsimál á hendur honum í samræmi við 3. tl. 242. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Málið er því réttilega höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur, sbr. 84. gr. laga nr. 85/1936. Stefnandi hefur lagt fram vottorð Hagstofu Íslands, Þjóðskrár, dagsett 4. september 1991, sem er svohljóðandi: „Hér með staðfestist samkvæmt beiðni, að Hagstofa Íslands úrskurðaði Sigurð Ingvason, kt. 260826-2399, með lögheimili í Svíþjóð frá og með 1. desember 1957, og hefur hann verið skráður þar síðan. Engin gögn eru nú tiltæk á Hagstofunni, sem sýni, hvar í Svíþjóð heimili Sigurðar hafi verið á árunum eftir 1957 eða hvort hann hafi þar enn fasta búsetu.““ Telja verður það megintilgang stefnubirtingar, að stefnda megi verða kunnugt um, að mál verði rekið á hendur honum og það þingfest á til- 5 66 teknum stað og tiltekinni stundu. Ákvæði 2. mgr. 95. gr. laga nr. 85/1936 er Í samræmi við þennan tilgang, en ákvæðið hljóðar svo: „Nú er ókunnugt, hvar birta skuli eða birta skal óákveðnum mönnum, og skai þá stefna eða önnur tilkynning birt í auglýsingablaði landsstjórnarinnar.““ Hinn 1. október 1969 tók gildi samningur milli Íslands, Danmerkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar um almannaskráningu, samanber auglýs- ingu nr. 178 frá 22. september 1969 og 2. gr. laga nr. 16/1963 um breytingu á lögum nr. 73/1952 um tilkynningu aðsetursskipta. Á stefnda hvíldi því ekki skylda til að fá út gefið samnorrænt flutningsvottorð og upplýsa um fullt aðsetur sitt erlendis, er hann fluttist til Svíþjóðar 1957. Ekki liggur fyrir í málinu, að stefnandi hafi leitað um það upplýsinga hjá utanríkisráðuneyti Íslands eða skráningaryfirvöldum í Svíþjóð, hvort stefndi hafi skráð lögheimili í Svíþjóð, og ef svo væri, hvert lögheimili hans er. Þá liggur ekki fyrir, að stefnandi hafi gert tilraun til að birta stefnuna fyrir stefnda í Svíþjóð. Samkvæmt framansögðu þykir stefnandi ekki hafa sýnt fram á, að ókunnugt hafi verið, hvar birta skyldi stefnda stefnuna, í skilningi 2. mgr. 95. gr. laga nr. 85/1936. Telst birting stefnunnar í Lögbirtingablaðinu því ekki fullnægjandi stefnubirting. Við þingfestingu lagði stefnandi fram 94. tbl. 84. árg. Lögbirtingablaðs- ins, sem gefið var út föstudaginn 9. ágúst 1991, og hefur það að geyma birtingu á stefnu þeirri, er málshöfðunin grundvallast á. Stefna, undirrituð af lögmanni stefnanda, hefur ekki verið lögð fram af hálfu stefnanda í málinu. Þegar af þessum ástæðum þykir eigi hjá því komist að vísa máli þessu frá dómi án kröfu. Málskostnaður dæmist ekki. Dóminn kvað upp Sigurður T. Magnússon, ftr. yfirborgardómara. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi án kröfu. Málskostnaður dæmist ekki. 67 Laugardaginn 18. janúar 1992. Nr. 137/1991. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Herði Valssyni (Sigurmar K. Albertsson hrl.). Líkamsárás. Réttarfar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 13. mars 1991 að ósk ákærða. Einnig var áfrýjað af hálfu ákæruvalds- ins og þess krafist, að ákærði yrði sakfelldur samkvæmt ákæru og dæmdur til refsingar, sem yrði þyngd frá því, sem ákveðið var í héraðsdómi. Þá yrði ákvæði dómsins um bætur og vexti staðfest, þó þannig, að miskabætur yrðu ákveðnar 200.000 krónur. Loks var krafist greiðslu sakarkostnaðar í héraði og áfrýjunarkostnaðar, m.a. saksóknarlauna í ríkissjóð. Hinn skipaði verjandi ákærða hér í dómi krafðist aðallega ómerk- ingar ákæru og héraðsdóms og frávísunar frá Hæstarétti, til vara sýknu og til þrautavara vægustu refsingar, sem lög leyfa, og lækk- unar bóta. Loks var krafist málsvarnarlauna til verjanda. I. Ómerkingarkrafa sú, sem sett hefur verið fram af hálfu ákærða, er byggð á því, sem fram kemur í héraðsdómi, að fulltrúi ríkissak- sóknara ritaði bréf til sakadóms Reykjavíkur 26. september 1989 og heimilaði að ljúka málinu með dómsátt. Áður hafði lögreglu- rannsókn farið fram. Ákærði hafnaði sáttaboðinu, enda kvaðst hann saklaus af brotinu, sem hann var sakaður um. Þá mótmælti hann bótakröfu, sem fyrir lá. Með bréfi til sakadóms 14. desember 1989 lýsti fulltrúi ríkissaksóknara því yfir, að ekki væri krafist frekari aðgerða í málinu af ákæruvaldsins hálfu. Af hálfu ákærða er því haldið fram, að eftir þetta hafi ekki mátt taka málið upp á ný, gefa út ákæru og dæma, enda séu ekki upp- fyllt skilyrði þau, sem sett eru í 42. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð 68 opinberra mála. Ljóst hafi verið, að nýr vitnisburður hafi ekki skipt sköpum og unnt hafi verið að koma bótakröfu fram í einkamáli. Ríkissaksóknari byggir á því, að heimilt hafi verið að taka rann- sókn upp að nýju eftir 42. gr. laga nr. 74/1974, enda hafi nýtt vitni gefið sig fram, sem var starfsmaður í veitingahúsi því, sem síðar greinir. Staðfesta ber þá niðurstöðu sakadómara, að heimilt hafi verið að hefja rannsókn að nýju, sbr. 42. gr. laga nr. 74/1974. Í áðurnefndu bréfi, sem heimilaði dómsátt, var talið, að ákærði hefði brotið 1. mgr. 217. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Í ákæru er brotið talið varða við 1. mgr. 218. gr. laganna, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981. Þessi munur á heimfærslu leiðir ekki til ómerk- ingar héraðsdóms. Bar sakadómara að leggja ákæruna til grund- vallar, eins og hann gerði. Il. Vitnið Ívar Guðjónsson varð fyrir meiðslum í danssal á Hótel Borg í Reykjavík aðfaranótt 15. janúar 1989. Um sama leyti kvölds átti hann og félagi hans samskipti við ákærða og fleira fólk og urðu stimpingar á dansgólfinu. Sakadómarinn, sem kvað upp héraðs- dóm, tók sjálfur skýrslur af ákærða svo og Ívari og 6 öðrum vitnum, áður en hann tók afstöðu til þess, hvort sannað teldist, að ákærði hefði veitt Ívari áverka. Eru ekki efni til að hnekkja í Hæstarétti niðurstöðu héraðsdómara, eins og á stendur, og ber að staðfesta héraðsdóminn um sakarmat svo og um heimfærslu til refsiákvæðis og refsingu. Einnig ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm um bótagreiðslu. Samkvæmt þessu verður ákærða gert að greiða áfrýjunarkostnað, eins og í dómsorði segir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur. Ákærði, Hörður Valsson, greiði áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar á meðal saksóknarlaun í ríkissjóð, 40.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs talsmanns síns fyrir Hæstarétti, Sigurmars K. Albertssonar hæstaréttarlögmanns, 40.000 krónur. 69 Dómur sakadóms Reykjavíkur 27. febrúar 1991. Ár 1991, miðvikudaginn 27. febrúar, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Sverri Einarssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 88/1991: Ákæruvaldið gegn Herði Vals- syni, sem tekið var til dóms 25. þ.m. Málið er höfðað fyrir dóminum með ákæruskjali ríkissaksóknara, dag- settu 14. f.m., á hendur ákærða, Herði Valssyni, Hraunbæ 168 hér í borg, fæddum 27. júlí 1966, fæðingarnúmer 307. Í ákærunni segir, að málið sé höfðað á hendur ákærða „„fyrir að hafa á dansleik á Hótel Borg, Pósthússtræti 11, Reykjavík, aðfaranótt sunnu- dagsins 15. janúar 1989 sparkað í andlit Ívars Guðjónssonar, kt. 280768- 4489, með þeim afleiðingum, að tvær framtennur Ívars brotnuðu. Telst þetta varða við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20, 1981. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar''. Málavextir eru þessir: Mánudaginn 16. janúar 1989 kom Ívar Guðjónsson, þá að Vesturbergi 72 í Reykjavík, á fund Rannsóknarlögreglu ríkisins þeirra erinda að kæra ákærða, Hörð Valsson, fyrir líkamsárás, sem átt hefði sér stað um klukkan 3 aðfaranótt sunnudagsins 15. janúar næst á undan í samkomusal á Hótel Borg í Reykjavík. Samkvæmt kæru Ívars höfðu áður orðið deilur á milli Ívars og ákærða og samferðafólks þeirra á staðnum, og verður gerð grein fyrir þeim síðar, er rakinn verður framburður ákærða og vitna. Samkvæmt kærunni höfðu brotnað tvær framtennur í Ívari, önnur í efri og hin í neðri gómi. Þá hafði hann hlotið minni háttar áverka annars staðar á líkamanum að eigin sögn. Samkvæmt frásögn Ívars hafði ákærði gripið fyrirvaralaust um höfuð Ívari, beygt það fram og rekið um leið annað hnéð í andlit Ívari, sem við það féll í gólfið með framangreinda áverka. Verður nú gerð grein fyrir framburði ákærða og vitna, fyrst framburði kæranda. Vitnið Ívar Guðjónsson, Seljabraut 24 í Reykjavík, kveðst hafa verið að skemmta sér á dansleik á Hótel Borg aðfaranótt sunnudagsins 15. janúar 1989 ásamt félaga sínum, Magnúsi Rafnssyni. Rétt fyrir kl. 3 um nóttina voru vitnið og Magnús að dansa við tvær stúlkur í þröng á dansgólfinu í samkomusalnum. Rétt hjá þeim voru nokkur pör að dansa, og þekkti vitnið þetta fólk ekkert. Einhver í þessum hópi var að hrinda vitninu til á dansgólfinu án nokkurs tilefnis. Vitnið bað fólkið án árangurs að hætta þessu. Þá sneri vitnið sér snöggt við og ýtti með hendi við einhverri stúlk- 70 unni. Vitnið kannast ekki við að hafa slegið hana í andlitið. Í framhaldi af þessu skipti engum togum, að piltur úr hópnum réðst að vitninu og greip báðum höndum um handleggi vitnisins framan frá og kreisti fast. Í fram- haldi af því hvíslaði hann að vitninu, að ef hann væri ekki með stúlkunni sinni, myndi hann „stúta'' vitninu. Rétt á eftir sleppti pilturinn vitninu, sem brá við þetta, en hélt áfram að dansa. Eftir að framangreint gerðist, varð Magnús, félagi vitnisins, mjög æstur og vildi tala við piltinn og félaga hans, en vitnið reyndi að fá hann ofan af því og hélt honum, en sleppti síðan eftir stutta stund. Magnús átti síðan einhver orðaskipti við piltana, en allt í einu birtist þriðji pilturinn og réðst á Magnús, og féllu þeir í gólfið. Vitnið horfði á þetta án þess að eiga hlut að átökunum, en þá allt í einu tók ákærði um vitnið og greip um höfuð því, beygði það fram og rak um leið annað hnéð í andlit vitninu, sem féll í gólfið. Vitnið er öruggt um það, að það var ákærði, sem veitti því áverk- ann og enginn efi á því. Vitnið var alblóðugt í andliti eftir höggið, og eftir að það hafði farið fram í eldhús og þvegið sér um andlitið, hélt það ásamt Magnúsi á fund lögreglunnar, sem flutti vitnið á slysavarðstofuna. Vitnið fann mjög fljót- lega eftir höggið, að tvær framtennur, önnur í efri og hin í neðri gómi, voru brotnar niðri við rót. Vitnið kveðst hafa kannast við svipinn á árásarmanninum og vissi, að félagi hans hafði verið í sama skóla og vitnið. Með þessum hætti hafði vitnið uppi á nafni ákærða og heimilisfangi. Hélt það næsta dag heim til ákærða um kvöldið með félaga sínum, Magnúsi, og höfðu þeir tal af ákærða á heimili hans, en þar var einnig staddur Sverrir, félagi ákærða, sem vitnið kannaðist við úr skóla. Vitnið bar það upp á ákærða, að hann hefði valdið sér framangreindum áverka. Vitnið segir tilefni fararinnar heim til ákærða hafa verið að fá staðfestingu á því, að hann væri árásarmaður- inn, og einnig að leita eftir afstöðu hans til greiðslu bóta fyrir líkamlegt tjón vitnisins. Vitnið kveðst hafa sýnt ákærða tannmissinn og sagt honum, að þetta hefði hlotist af viðskiptum þeirra kvöldið áður. Svar ákærða við þessu var það, að þetta hlytist af því að vera með einhvern skæting. Ekki man vitnið, hvað félagi ákærða sagði. Vitnið segir, að viðhorf ákærða sjálfs til málsins hafi breyst, þegar farið var að tala um möguleika þess, að trygg- ingar greiddu tjónið. Vildi ákærði þá allt fyrir vitnið gera. Vitnið segir, að framburður ákærða fyrir dóminum sé verulega skrum- skældur. Vitnið kannast ekki við að hafa slegið unnustu ákærða í andlitið. Vitnið segir, að ákærði hafi gert meira en ræða við sig eftir áreksturinn á dansgólfinu, hann hafi gert það, sem vitnið hefur áður lýst. Vitnið man ekki eftir því, að ákærði byði því sættir á dansgólfinu. Vitnið segir, að framburður ákærða um það, að vitnið hafi dottið í gólfið í ryskingum 71 Magnúsar og ókunna mannsins, sé eins langt frá raunveruleikanum og hægt sé. Vitnið mótmælir því, að mjög skuggsýnt hafi verið, þar sem árásin hafi orðið, þar hafi verið besta lýsingin í salnum og fæst fólkið. Vitnið heldur því fram, að það hafi verið mjög lítið ölvað umrætt sinn. Vitnið segir, að mörgum mánuðum eftir umræddan atburð hafi það frétt, að Arnar Ólafsson hefði séð umræddan atburð. Hafði vitnið þá samband við hann, og nokkru síðar lét vitnið ákæruvaldið vita um þetta vitni. Vitnið segir, að stúlkurnar, sem voru að dansa við þá félaga, hafi ekki verið viðstaddar, þegar árásin varð. Vitnið telur, að ákærði hafi verið ölvaður, en treystir sér ekki til að meta ölvunarástand hans. Ákærði segir ákæruna ranga, og kannast hann ekki við að hafa gerst sekur um það að sparka í andlit Ívari Guðjónssyni með þeim afleiðingum, að tvær framtennur Ívars brotnuðu. Ákærði kannast við að hafa verið á dansleik á Hótel Borg aðfaranótt sunnudagsins 15. janúar 1989 og var þar ásamt Sverri Eyjólfssyni, Helgu Margréti Reykdal og unnustu sinni, Ingibjörgu Lilju Halldórsdóttur. Um kl. 2.45 um nóttina voru þau öll fjögur að dansa á troðfullu dans- gólfinu. Rákust þá saman unnusta ákærða og maður nokkur, og gerðist þetta oftar. Af þessari ástæðu áttu maðurinn og unnusta ákærða einhver orðaskipti, sem enduðu með því, að maðurinn sló unnustu ákærða í and- litið. Ákærði ræddi um þetta við manninn og spurði, hvað ætti að þýða að slá kvenmann. Maðurinn brást illa við þessu og hellti yfir ákærða sví- virðingum. Ákærði vildi gleyma þessu atviki, og skyldu þeir takast í hendur því til staðfestu. Þetta vildi maðurinn ekki og taldi ákærða ruglaðan að láta sér detta í hug, að hann myndi taka í hönd ákærða. Eftir framangreint hurfu ákærði og þau þrjú, sem með honum voru, í annan enda salarins og töldu málinu lokið. Þessu var þó ekki að heilsa, því að stuttu síðar kom maðurinn og félagi hans með honum. Félaginn sneri sér að ákærða og spurði hann, hvort hann hefði verið að abbast upp á vin sinn. Ákærði varð undrandi og spurði á móti, hvort málið væri ekki úr sögunni. Hinn hélt nú ekki og greip í hálsmál ákærða. Í framhaldi af þessu urðu stimpingar á milli þeirra þriggja og orðahnippingar. Um þetta leyti fóru stúlkurnar tvær, sem voru með ákærða og Sverri, til þess að sækja dyraverði. Eftir að þær voru farnar, bar að fjórða manninn, sem ákærði veit engin deili á. Kom hann að hægri öxl ákærða aftan frá. Stökk maður þessi á félaga mannsins, sem átt hafði upphaflega í útistöðum við ákærða. Hélt hann þá taki á ákærða, og í framhaldi af þessu duttu þeir báðir í gólfið og einnig maðurinn, sem síðar reyndist vera Ívar Guðjónsson. Ákærði sá, að aðkomumaðurinn lá efstur á gólfinu innan um borð og stóla. Ekki tók ákærði eftir því, hvar Ívar lá í þvögunni, en skuggsýnt var í 72 salnum. Ákærði og félagi hans ákváðu í framhaldi af þessu að yfirgefa samkomuhúsið til að koma í veg fyrir frekari viðskipti við framangreinda menn. Ákærði kveðst ekki hafa átt neinn þátt í því, að mennirnir duttu, og ekki féll ákærði í gólfið. Ekki sá ákærði neinar barsmíðar, eftir að mennirnir höfðu fallið í gólfið. Ákærði segir, að bæði Ívar og félagi hans hafi verið mikið drukknir, sérstaklega félagi Ívars. Var þetta ástæðan til þess, að ákærði vildi fara á brott og forðast mennina. Vitnið Magnús Rafnsson, Vesturbergi 74 í Reykjavík, kveðst hafa verið aðfaranótt sunnudagsins 15. janúar 1989 að dansa ásamt Ívari Guðjónssyni og tveimur dömum á mannmörgu dansgólfi á Hótel Borg. Vitnið segir, að Ívar hefði haft á orði við sig, að einhver dama væri alltaf að ýta á bakið á honum. Ekki varð vitnið sérstaklega vart við það sjálft, að ýtt væri á það. Þegar þeir félagar fóru af dansgólfinu, hafði Ívar orð á því, að einhver piltur hefði tekið um handleggi sér og kreist. Ekki man vitnið, hvort það fylgdi með, að pilturinn hefði átt orðastað við Ívar. Framangreint leiddi til þess, að vitnið vildi tala við piltinn, sem hafði kreist handleggina á Ívari, en hann var því mótfallinn. Vitnið lét sér ekki segjast og náði skömmu síðar tali af piltinum og blótaði honum. Heldur vitnið, að það sé ákærði, sem það sér í dóminum. Um svipað leyti kom að þriðji aðili, sem vitnið þekkti ekki þá, og réðst hann að vitninu og felldi það í gólfið með hrindingu. Í framhaldi af því lagðist umræddur aðili ofan á vitnið á gólfinu, og veltust þeir eitthvað um á gólfinu. Segir vitnið, að Ívar hafi staðið og horft á þetta án þess að hafast að. Einhverjir aðilar komu og drógu vitnið og þann, sem felldi það, í sundur á gólfinu. Á meðan verið var að gera það, sá vitnið, að ákærði tók um höfuð Ívari, beygði það niður og sparkaði með hnénu í andlit honum. Við þetta tók Ívar um andlitið, sem vitnið sá, að var blóðugt. Hann hélt síðan fram í eldhús og bað vitnið að svipast um eftir árásarmanninum. Hélt vitnið fram í and- dyrið í þessum tilgangi, og þar sá vitnið þann, sem hafði ráðist á það. Hann tók í vitnið og sagði því, að það ætti ekki að skipta sér af svona hlutum. Fleira fór þeim ekki á milli, en vitnið sá ekki árásarmanninn. Vitnið fór næsta dag með Ívari heim til ákærða, sem hann var þá búinn að fá að vita, að væri árásarmaðurinn. Spurði Ívar ákærða, hvort hann kannaðist við atvikið, og gerði hann það. Ívar sagði ákærða, að hann hygðist kæra hann. Ákærði sagði fátt við því, svo að vitnið muni. Vitnið sá ekki til Ívars á dansgólfinu, að hann slægi til stúlku þar. Vitnið segir, að Hallfríður, sem búi á Njálsgötu og vinni á kjúklingastað í Faxafeni, viti, hver það var, sem réðst á vitnið umrætt sinn. Vitnið Sverrir Eyjólfsson, Hraunbæ 168 í Reykjavík, kveðst umrætt sinn hafa verið ásamt ákærða og tveimur dömum að dansa laust fyrir kl. 3 á 73 troðfullu og dimmu dansgólfi á Hótel Borg. Voru þau stödd á miðju dans- gólfinu, og sá vitnið Ívar Guðjónsson ýta við unnustu ákærða. Vitnið segist ekki muna í dag, hvort unnustan hafi ýtt á móti. Vitnið segir, að Ívar hafi brugðið hendinni fyrir sig á enni unnustunnar. Vitnið man ekki, hvort hann ýtti eða sló á ennið. Í framhaldi af þessu urðu einhver orðaskipti milli vitnisins og Ívars, en ekki man vitnið, hvernig hann tók því. Hins vegar tók félagi Ívars þessu illa. Nokkru síðar voru vitnið og samferðafólk þess stödd í öðrum enda danssalarins, þegar Ívar og félagi hans komu þangað, og var félagi Ívars æstur, og urðu einhver orðaskipti milli þeirra allra fjögurra piltanna. Á meðan á þessu stóð, kom aðvífandi óviðkomandi piltur, sem stökk á Magnús, og féll hann í gólfið, en ekki man vitnið, hvort umræddur aðili féll líka í það. Segir vitnið, að um leið og Magnús féll í gólfið, hafi Ívar einnig fallið í það, og sá vitnið, að Magnús tók hann með í fallinu, en vitnið stóð beint fyrir framan þá. Vitnið sá ekki, að ákærði tæki á Ívari, svo að það muni. Vitnið segir, að það hafi séð Ívar rekast á borð eða stól með allan líkamann, þegar hann var að falla í gólfið. Vitnið segir, að Ívar hafi verið ölvaður, en það sá ekki slík merki á ákærða. Vitnið fullyrðir, að það hafi allan tímann fylgst svo með ákærða, að það geti fullyrt, að hann hafi ekki með einum eða öðrum hætti getað valdið Ívari Guðjónssyni broti á þeim tveim tönnum, sem um ræðir í máli þessu. Vitnið Arnar Ólafsson, Haukanesi 10 í Garðabæ, kveðst hafa verið veit- ingastjóri á Hótel Borg og man eftir því, að nótt eina í janúar 1989 sá það Ívar Guðjónsson, sem það kannast við, en þeir eru ekki kunningjar. Sá vitnið, að Ívar var í átökum við einhvern annan mann, sem það þekkti ekki. Vitnið sá ekki upphaf þessara átaka, en sá manninn, sem var Í átökun- um við Ívar, leggja til hans og í framhaldi af því, að Ívar greip fyrir andlit- ið. Vitnið sá ekki, hvort maðurinn sparkaði eða barði Ívar, en vitnið fór til Ívars og sá, að hann var blóðugur í andliti. Fylgdi vitnið Ívari fram í eldhús og hjálpaði honum að þvo blóðið framan úr sér. Vitnið sá ekki upp í Ívar og að brotnar væru úr honum tennur. Vitnið segir, að árásar- maðurinn hafi rokið í burtu, eftir að Ívar hafði hlotið áverkann. Vitnið treystir sér ekki til að þekkja umræddan mann aftur. Segir vitnið, að maðurinn hafi verið hár og með ljósan háralit. Vitnið sér ákærða í dóminum og treystir sé ekki til að segja til um, hvort hann sé maðurinn, sem lagði til Ívars umrætt sinn. Vitnið minnist þess ekki að hafa séð önnur átök, þegar framangreint var að gerast. Vitnið segir, að Ívar Guðjónsson hafi hringt til þess einhvern tíma eftir umræddan atburð og spurt það, hvort það hefði ekki orðið vitni að um- 74 ræddum atburði, og svaraði vitnið því játandi. Nokkrum vikum síðar hafði rannsóknarlögreglan samband við vitnið. Vitnið Ingibjörg Lilja Halldórsdóttir, Víðihlíð 15, Reykjavík, er unnusta ákærða. Vitnið óskar ekki eftir að nýta undanþágurétt sinn frá vitnisburði. Vitnið kveðst umrætt sinn hafa verið á dansgólfinu á Hótel Borg að dansa við unnusta sinn, ákærða Hörð Valsson, og var mikil þröng á gólf- inu. Meðal annarra, sem þar voru að dansa við dömur, voru tveir piltar, sem mikið fór fyrir. Vitnið sneri baki í annan þessara pilta, sem vitnið þekkti ekki þá, en veit nú, að heitir Ívar, en hann var alltaf að hrinda vitninu, sem ekki hafði bragðað áfengi. Þegar vitninu var hrint, lenti það oftast á vini ákærða, Sverri. Vitnið reyndi að ýta Ívari frá sér, þar sem það stóð kyrrt á dansgólfinu. Einnig hrinti Ívar vitninu, svo að það lenti á Helgu, vinkonu sinni. Gekk þá vitnið að Ívari, sem spurði mjög grimmd- arlega, hvað væri eiginlega að því og hvort vitnið sæi ekki, að hann væri að dansa hérna. Vitnið spurði á móti, hvort það mætti ekki gera það líka. Við þessi ummæli vitnisins lyfti Ívar annarri hendi og hristi fingurna framan í vitnið, en sló síðan með handarbakinu í enni þess. Við þetta hras- aði vitnið frá Ívari, og minnir vitnið, að Sverrir hafi sagt við Ívar, hvað væri eiginlega að honum og hvort hann væri að berja stelpuna. Við þessi ummæli varð Ívar trylltur, og hélt vitnið, að hann myndi berja sig aftur. Vitnið kveðst nú hafa snúið sér að Helgu og spurt hana, hvort hún hefði séð, hvað Ívar hefði gert. Ekki fékk vitnið svar við því, en ákærði bað vitnið að vera rólegt. Það kveðst ekki hafa verið reitt, heldur undrandi. Vitnið kveðst hafa séð ákærða ræða við Ívar, og var ákærði að reyna að róa hann. Hann var mjög æstur og tók ekki tilboði ákærða um að gleyma atvikinu með handsali. Eftir að þetta gerðist, fóru ákærði, Helga og Sverrir á brott frá Ívari, en vitnið varð eftir að ræða við hann og var m.a. að reyna að útskýra fyrir honum, að ákærði vildi sættast við hann, en Ívar sagði, að hann hefði ekkert gert ákærða. Þessu svaraði vitnið á þann veg, að Ívar hefði barið sig, en hún væri unnusta ákærða og því ekki óeðlilegt, að honum sárnaði. Vitnið segir, að Ívar hafi þá sagt, að hann hafi talið, að vitnið hefði barið sig. Eftir þetta taldi vitnið þýðingarlaust að ræða við Ívar og hélt á brott til hinna, sem voru stödd annars staðar Í danssalnum, og fóru þau að dansa þar. Var um rólegan dans að ræða, og meðan á honum stóð, komu Ívar og félagi hans til þeirra fjögurra. Gengu þeir beint til ákærða, og þegar þeir komu þangað, greip félagi Ívars, sem vitnið veit nú, að heitir Magnús, í hálsmál ákærða og spurði hann, hvort hann hefði verið að „„abbast'' upp á vin sinn. Jafnframt sagði Magnús, að hann ætlaði sér að ganga frá ákærða. Um leið og þetta var að gerast, hrinti Ívar ákærða frá sér, en Þegar það gerðist, hélt Magnús enn í hálsmál ákærða. Jafnframt því að 75 hrinda ákærða lét Ívar þau orð falla, að ákærði væri skíthæll og hvort hann héldi, að hann væri hræddur við hann. Þegar hér var komið, sagði vitnið við vinkonu sína, að þau skyldu drífa sig út. Hélt vinkonan þá af stað og ætlaði fram í fatahengi. Sneri hún þá baki við deiluaðilum. Þegar Helga var lögð af stað, sagði vitnið við ákærða, hvort þau ættu ekki að fara út. Samþykkti hann það. Þegar hann var að samþykkja það, hélt Magnús enn í hálsmál hans, og beindi vitnið því orðum sínum til Magnúsar og sagði við hann eitthvað á þá leið, að hann skyldi hætta þessu. Svar Magnúsar var það, hvort það, druslan, væri ennþá þarna. Við þessi ummæli reiddist vitnið og hélt af stað áleiðis fram í fatahengið. Þegar vitnið hafði gengið nokkur skref áleiðis fram, sneri það sér við og leit aftur til deiluaðila og sá þá Ívar liggja í gólfinu. Vitnið tók ekki eftir öðrum í gólf- inu. Ákærði kom nú til vitnisins ásamt Sverri, og gengu þau öll þrjú fram í fatahengið og fóru á brott úr húsinu. Vitnið segir, að það hafi áreiðanlega snúið baki við Ívari, þegar hann féll í gólfið, og því ekki séð aðdraganda þess, að það gerðist. Þá segist vitnið ekki hafa séð blóð á fötum ákærða eftir samskipti hans við Ívar. Vitnið Helga Margrét Reykdal, Hlíðartúni 7 í Mosfellsbæ, kveðst hafa verið ásamt ákærða, unnustu hans og Sverri Eyjólfssyni að dansa laust fyrir kl. 3 aðfaranótt sunnudagsins 15. janúar 1989 á troðfullu og dimmu dans- gólfi á Hótel Borg. Þegar þau voru þarna, sagði Ingibjörg Lilja við vitnið, hvort það hefði séð, hvað piltur á dansgólfinu hefði gert við sig, og benti jafnframt á Ívar Guðjónsson og sagði, að hann hefði slegið sig á ennið. Vitnið kveðst sjálft ekki hafa séð þennan atburð. Eftir að ákærði hafði heyrt um þetta, gekk hann til Ívars og ræddi við hann, en ekki heyrði vitnið, hvað þeim fór á milli. Vitnið sá hins vegar, að ákærði rétti fram hönd í átt til Ívars, og tók það svo, að hann vildi taka í hönd honum. Látbragð Ívars við þessu var á þann veg, að hann vildi ekki taka í hönd ákærða. Eftir þetta fóru vitnið og þau þrjú, sem með því voru, í annan enda danssalarins. Voru þau að dansa þar, þegar Ívar og félagi hans komu þangað, og sá vitnið félaga Ívars, sem vitnið vissi, að hét Magnús, grípa í hálsmál ákærða og að einhver orð féllu á milli þeirra, en ekki heyrði vitnið orðaskil. Þegar hér var komið, hélt vitnið áleiðis fram í fatahengi og sá ekkert eftir það, senf gerðist á milli ákærða, Ívars og Magnúsar. Næst sá vitnið Ívar fyrir utan danshúsið, þegar vitnið var að búast til heimferðar. Vitnið sá aftan á Ívar í þetta skipti og sá því ekki, hvort hann var blóðugur í andliti. Vitnið Hallfríður Brynjólfsdóttir, Njálsgötu 87 í Reykjavík, staðfestir, að það vinni á kjúklingastað við Faxafen í Reykjavík. Það kveðst kannast við Ívar Guðjónsson og kveðst einu sinni fyrir alllöngu hafa séð hann að næturlagi á Hótel Borg blóðugan í andliti. 76 Vitnið segist hafa séð mann koma að Magnúsi Rafnssyni rétt áður, en vitnið þekkir Magnús, og sá vitnið mann þennan stökkva á Magnús og fella hann í gólfið. Um leið féll Ívar í gólfið, þar sem Magnús féll utan í hann. Vitnið kveðst hafa séð, að Ívar var blóðugur, þegar hann stóð upp. Vitnið var svo nálægt, þegar þetta gerðist, að það segir, að það hefði fallið í gólfið með þeim, ef það hefði ekki verið nýbúið að færa sig til. Vitnið veit engin deili á manni þeim, sem stökk á Magnús umrætt sinn. Vitnið kveðst kannast við ákærða, og segir vitnið, að hann og félagi hans hafi rétt fyrir umræddan atburð, þegar maðurinn birtist, staðið andspænis Ívari og Magnúsi. Síðan sá vitnið Magnús grípa í hálsmál ákærða framan frá. Í beinu framhaldi af því birtist framangreindur maður. Vitnið segir, að ákærði hafi ekki fallið í gólfið með hinum tveimur. Vitnið er rækilega spurt að því, hvort það geti fullyrt, að það hafi allan tímann haft augun á ákærða, svo að það geti útilokað, að hann hafi veitt Ívari Guðjónssyni áverka í andliti umrætt sinn. Vitnið kveðst hafa horft á ákærða allan tímann og aldrei misst á honum sjónar og geti því fullyrt, að hann hafi ekki þarna á gólfinu, eftir að maðurinn réðst á Magnús, valdið Ívari áverkum í andliti. Vitnið kveðst ekki hafa litið af ákærða, fyrr en hann hvarf á brott, eftir að mennirnir þrír höfðu fallið í gólfið. Ákærði og vitnið Ívar voru samprófaðir um misræmið í framburði þeirra. Samprófun bar ekki árangur, og hélt hvor um sig fast við framburð sinn. Í vottorði Tryggva Þorsteinssonar, læknis á slysadeild Borgarspítalans, dagsettu 12. apríl 1989, segir svo um komu Ívars Guðjónssonar á deildina: „Þ. 15/1 ?89 kl. 04.16 var komið með framangreindan Ívar Guðjónsson hingað á slysad. Bsp. til rannsóknar á meiðslum, sem hann hafði hlotið fyrr um nóttina. Var Ívar fluttur hingað á Bsp. í lögreglubíl. Ívar skýrði svo frá, að sparkað hefði verið í andlit hans, en nánari tildrög þessa árásar- máls er ekki að finna í plöggum Ívars í slysad. Við höggið brotnuðu fram- tennur úr neðri gómi. Ekki var að finna los á öðrum tönnum. Aðrir áverkar komu ekki fram við þessa skoðun. Ívari var bent á að leita til tannlæknis strax daginn eftir. Ívar fékk að fara heim að rannsókn lokinni.?? Vitnið Ívar leitaði til Magnúsar Torfasonar tannlæknis næsta dag, og segir svo í vottorði hans, dags. 18. maí 1989, um mál Ívars: „„Sj. kom 16/1 89 með brotnar tennur, Í og -1. Kostnaður við rótfyll- ingar, fyllingar og krónu á þessar tennur er nú kominn í kr. $3.290. Miðað við núverandi ástand er möguleiki á, að smíða verði postulínskrónu á 1. Kostnaður við það miðað við verðlag í dag kr. ca. 30.000. Gera má ráð fyrir, að endurnýja þurfi krónurnar a.m.k. einu sinni á ævinni, og verð á krónu er samanber ofan 30.000 (x 2). Að öðru leyti er erfitt að meta framhaldið, t.d. rótfyllingar, en telja verður núverandi ástand tanna þokka- 77 legt fyrir utan spurninguna um krónusmíðina, sem ég tel ekki æskilega, eins og á stendur, en gæti komið til greina seinna.'? Ríkissaksóknari heimilaði með bréfi, dagsettu 26. september 1989, að ljúka máli ákærða með dómsátt, enda féllist hann á að greiða hæfilega sekt auk sakarkostnaðar og skaðabóta og ágreiningur um þær tefði ekki meðferð málsins. Ákærði hafnaði framangreindu boði í dóminum 6. nóvember 1989 og kvaðst saklaus af því, sem hann væri grunaður um. Var málið við svo búið sent ríkissaksóknara að nýju, og með bréfi, dagsettu 14. desember 1989, tilkynnti hann dóminum, að eigi væri krafist frekari aðgerða í málinu af ákæruvaldsins hálfu. Vitnið Arnar Ólafsson hringdi síðar í fulltrúa ríkissaksóknara og bar, að það hefði orðið vitni að atburðinum. Var Rannsóknarlögreglu ríkisins þá ritað bréf hinn 5. nóvember sl. og þess beiðst, að vitnið Arnar yrði yfirheyrt. Það var síðan gert næsta dag og í framhaldi af því höfðað mál þetta. Var það heimilt, enda lágu fyrir nýjar upplýsingar í málinu. Niðurstöður. Sannað er með vottorðum lækna og framburði vitnanna Ívars, Magn- úsar, Arnars og Hallfríðar, að vitnið Ívar varð fyrir meiðslum umrædda nótt á Hótel Borg, er í því brotnuðu tvær tennur. Þá er einnig sannað með framburði framangreindra vitna, að vitnið Ívar hlaut þessi meiðsli í fram- haldi af átökum, sem urðu í samkomusalnum á milli vitnisins Magnúsar og óþekkts manns og að vitnið Ívar féll í gólfið í framhaldi af þeim. Ákærði hefur staðfastlega neitað sakargiftum. Óumdeilt er, að deilur voru með ákærða og unnustu hans annars vegar og vitnunum Ívari og Magnúsi hins vegar, áður en vitnið Ívar á að hafa hlotið þann áverka, sem ákærða er gefið að sök að hafa veitt honum. Hins vegar eru aðilar ekki á eitt sáttir um það, hvernig upphaf deilnanna hafi verið, og um einstök atriði í því sambandi. Vitnin Ingibjörg Lilja og Helga Margrét höfðu ekki aðstöðu til þess að sjá, Þegar vitnið Ívar hlaut þau meiðsli, sem um ræðir í máli þessu. Er vætti þessara vitna því gagnslaust að þessu leyti. Ákærði neitar, eins og áður greinir, að atburðarásin hafi í lokin orðið eins og vitnin Ívar og Magnús bera. Þá bera vitnin Sverrir og Hallfríður bæði á þann veg, að þau hafi fylgst svo með ákærða, að hann hafi ekki getað valdið áverkanum. Andstæður þessum framburði er framburður vitnanna Ívars og Magnúsar, sem bera afdráttarlaust með sama hætti um það, hvernig vitnið Ívar hlaut áverkana, og fær framburður þeirra stoð í framburði vitnisins Arnars. Til styrktar þessum framburði kemur það mat dómsins, að afar ósennilegt er, að tvær framtennur, önnur í efri og hin 78 í neðri gómi, hafi getað brotnað í vitninu Ívari við það eitt að falla í gólfið, jafnvel þótt hann hefði í fallinu rekist utan í húsgögn. Þegar allt er virt í heild, sem nú var rakið, er með læknisvottorðum og vætti vitnanna Ívars og Magnúsar, sem stutt er vætti vitnisins Arnars, þrátt fyrir framburð ákærða, sem fær stoð í framburði vitnanna Sverris og Hallfríðar, sannað, að ákærði hefur valdið vitninu Ívari þeim áverkum, sem lýst er í læknisvottorðum og ákæru, með þeim hætti að keyra annað hné sitt í andlit honum, en þetta gerðist í framhaldi af átökum, svo sem að framan er lýst. Er þetta brot á 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 11. gr. laga nr. 20, 1981. Sakaferill ákærða. Samkvæmt vottorði frá sakaskrá ríkisins hefur ákærði ekki áður sætt refsingum, svo að kunnugt sé. Refsing. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin varðhald í 20 daga, en vegna ungs aldurs ákærða og þess, að hann hefur ekki áður sætt refsingu, þykir mega ákveða, að fresta skuli fullnustu refsingarinnar, og niður skal hún falla að tveimur árum liðnum frá uppkvaðningu dómsins að telja, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955. Skaðabætur. Gísli Gíslason héraðsdómslögmaður hefur með bréfi, dagsettu 19. maí 1989, sett fram skaðabótakröfu á hendur ákærða í máli þessu. Er krafan sundurliðuð á eftirgreindan hátt: „„Tannviðgerðir ............0..2..0 0... kr. 62.930 Vinnutap ........0..200000 0. kr. 19.394 Jakkafðt ..........0.%..0.00 0. kr. 22.000 Miski (óþægindi og lýti auk frekari tannviðgerða) .. kr. 200.000 Samtals kr. 304.324 Lögfræðikostnaður skv. gjaldskrá LMFÍ .......... kr. 41.395 Bótakrafa samtals kr. 345.719 ásamt dráttarvöxtum skv. lögum nr. 25/1987 um dráttarvexti, til greiðslu- dags.?' Af hálfu ákærða er bótakröfunni mótmælt. Með saknæmri háttsemi sinni í máli þessu er ákærði bótaskyldur fyrir sönnuðu tjóni vitnisins Ívars, en lagðar hafa verið fram nótur vegna tannviðgerðar. Verður sá liður kröf- 79 unnar því tekinn til greina. Til styrktar liðnum Vinnutap liggur frammi vottorð frá Iðnaðarbanka Íslands, að vitnið Ívar hafi verið frá störfum dagana 16.-20. janúar 1989 vegna veikinda. Kemur fram í vottorðinu, að laun hans hafi á þessu tímabili verið sú fjárhæð, sem fram kemur í kröfu- „gerðinni. Hins vegar kemur ekkert fram um það, að vitnið Ívar hafi tapað þessum launum. Verður því af þeirri ástæðu þessum lið vísað frá dóminum. Ekkert kemur fram um það í málinu, að jakkaföt vitnisins hafi skemmst eða orðið ónýt. Þeim lið verður því einnig vísað frá. Miskabætur vegna meiðslanna þykja eftir atvikum hæfilega ákveðnar 100.000 krónur. Ekki verður dæmt um lögfræðikostnað, þar sem dæmt er um kröfu þessa í opinberu máli. Ákærði verður samkvæmt framansögðu dæmdur til þess að greiða Ívari Guðjónssyni, Seljabraut 24 í Reykjavík, 162.930 krónur ásamt dráttar- vöxtum skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25, 1987, frá 19. júní 1989 til greiðslu- dags. Sakarkostnaður. Loks ber að dæma ákærða samkvæmt |. mgr. 141. gr. laga nr. 74, 1974, um meðferð opinberra mála til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Ólafs Sigurgeirssonar héraðs- dómslögmanns, 50.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, Hörður Valsson, sæti varðhaldi í 20 daga, en fresta skal fullnustu refsingarinnar, og niður skal hún falla að tveimur árum liðnum frá uppkvaðningu dómsins að telja, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði greiði Ívari Guðjónssyni, Seljabraut 24 í Reykjavík 162.930 krónur í skaðabætur ásamt dráttarvöxtum skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25, 1987, frá 19. júní 1989 til greiðsludags. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Ólafs Sigurgeirssonar héraðsdómslögmanns, 50.000 krónur. 80 Laugardaginn 18. janúar 1992. Nr. 5/1992. — Ákæruvaldið gegn Þorbirni Vilhelm Gunnarssyni. Kærumál. Farbann. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Varnaraðili hefur með heimild í 1. og 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, sbr. 10. tl. sömu gr., skotið til Hæstaréttar úrskurði sakadóms Reykjavíkur um farbann. Kæran er frá 30. desember 1991, en barst Hæstarétti 3. janúar 1992. Af hálfu ákæruvaldsins er þess krafist, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Réttinum barst 16. janúar 1992 greinargerð varnaraðila, dagsett 14. janúar. Varnaraðili hefur ekki sett fram formlegar kröfur, en líta verður svo á, að með kærunni krefjist hann þess, að Hæstiréttur felli farbannsúrskurðinn úr gildi. I. Varnaraðili óskaði eftir því í þinghaldi í sakadómi Reykjavíkur 30. desember 1991, að skipaður verjandi sinn yrði leystur undan starfanum. Jafnframt óskaði varnaraðili eftir, að tiltekinn lög- maður yrði skipaður verjandi, en sá lögmaður baðst undan starf- anum sökum anna. Hefur varnaraðili ekki bent á annan íslenskan lögmann sem verjanda sinn. Jafnframt hefur hann lýst yfir við Hæstarétt, að hann muni sjálfur fylgja fram vörn í kærumáli þessu. Þykir verða við það að sitja, sbr. 3. mgr. 81. gr. laga nr. 74/1974. Í greinargerð varnaraðila segir: „„1) Farbann frá Íslandi hefur verið í gildi í fjóra mánuði frá og með 18. október 1991 og framlenging var úrskurðuð í undirrétti þar til 30. mars 1992, samtals sjö mánuðir. Farbannið er í sjálfu sér stórfelldur refsidómur, en þeir, sem eru í farbanni, eru í reynd fangar hins íslenska réttarkerfis. Ég er þeirrar skoðunar, að sá tími, sem fer í farbann frá Íslandi, verði að vera metinn, með því það virðist óhugsandi, að farbannið 81 teljist ekki annar refsidómur og að þannnig sé dæmt tvívegis fyrir eitt dómsmál, en það er ótækt. Auk þess er farbannstíminn mun lengri en tíminn, sem upprunalegur refsidómur áskilur. 2) Engar sannanir eru fyrir því að frekari framlenging banns sé nauðsynleg. Stefndi hefur verið samvinnuþýður í öllum þáttum málsins og ekki eru nein sönnunargögn á annan veg. 3) Ég á mjög erfitt með að skilja hvernig íslenska réttarkerfið getur réttlætt að halda útlendingi í farbanni langt tímabil. Meðan sá maður er í banni er hann algjörlega á valdi ríkisins (eins og fangi er) án starfsleyfis eða getu til að sjá sér farborða. Þetta er ekki rétt- læti, heldur frekar sýndardómstóll.““ Ill. Varnaraðili er erlendur maður og kom til landsins Í9. september 1991. Með dómi sakadóms Reykjavíkur 19. nóvember 1991 var hann dæmdur til að sæta sex mánaða fangelsisvist, en þar af var helmingur skilorðsbundinn í þrjú ár. Þeim dómi óskaði varnaraðili áfrýjað til Hæstaréttar. Við rannsókn málsins hefur verið aflað upplýsinga frá Interpol um varnaraðila. Komið hefur fram, að fingraförum hans ber saman við fingraför manns, sem hlotið hefur refsidóm í Kanada sem Lars- Erik Torbjorn Matti Pekka Gunnarsson og fæddur er 8. september 1965 í Manitoba í Kanada. Varnaraðili hefur sætt farbanni frá 18. október 1991 samkvæmt fjórum úrskurðum sakadóms Reykjavíkur. Hinn fyrsti var kveðinn upp 18. október 1991, og var hann staðfestur með dómi Hæstaréttar 25. sama mánaðar. Úrskurður um framlengingu farbanns til 13. nóvember 1991 var kveðinn upp 30. október og staðfestur með dómi Hæstaréttar S. nóvember. Með úrskurði 13. nóvember 1991 var farbannið framlengt til 30. desember. Með úrskurði þeim, sem hér er til meðferðar, var farbannið framlengt, þar til Hæstaréttardómur gangi í máli ákæruvaldsins gegn varnaraðila, en þó ekki lengur en til 4. mars 1992 kl. 16.00. Hæstarétti hafa borist dómsgerðir og ágrip sakadómsmálsins, og hefur málið hlotið númerið 494/1991. Munnlegur málflutningur í Hæstarétti er ráðgerður 30. þessa mánaðar. Með vísan til þessa og forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. 82 Uppkvaðning dóms í kærumálinu hefur dregist nokkuð, þar sem beðið hefur verið eftir greinargerð varnaraðila, en hann hefur ekki orðið við tilmælum um að benda á lögmann sem verjanda sinn. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: £ Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 30. desember 1991. Ár 1991, mánudaginn 30. desember, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Júlíusi B. Georgssyni aðalfulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Ríkissaksóknari hefur krafist þess, að Þorbirni Vilhelm Gunnarssyni, sem talinn er namibískur ríkisborgari, fæddur 8. september 1965, verði gert að sæta áframhaldandi farbanni frá lokum þess farbanns, sem rennur út kl. 16.00 í dag, þar til dómur Hæstaréttar Íslands gengur í máli ákæruvaldsins gegn honum, en þó eigi lengur en til miðvikudagsins 4. mars nk. kl. 16.00. Enn fremur verði honum á farbannstímanum uppálagt að halda sig innan íslenskrar lögsögu og verði meinuð för frá Íslandi, og halda skuli hann sig innan aðalstarfssvæðis RLR og koma á skrifstofu RLR dag hvern kl. 11.00 eða á annan umsaminn stað og tíma dagsins. Með dómi sakadóms Reykjavíkur, upp kveðnum 19. nóvember sl., var ákærði dæmdur í sex mánaða fangelsi, þar af þrjá mánuði skilorðsbundið, fyrir brot gegn 248. og 249. gr. almennra hegningarlaga. Dómi þessum áfrýjaði ákærði til Hæstaréttar innan lögboðins áfrýjunarfrests. Frá 18. október sl. hefur ákærði sætt farbanni, síðast með úrskurði saka- dóms Reykjavíkur, upp kveðnum 13. nóvember sl. Gögn málsins hafa verið útbúin í hendur Hæstarétti, og hefur það hlotið þar málsnúmerið 494/1991. Af hálfu ákæruvalds hefur verið upplýst, að þess sé vænst, að unnt verði að taka málið fyrir í Hæstarétti í Janúarmánuði nk., en ekki sé vitað nánar, hvenær í mánuðinum. Til að tryggja nærveru ákærða við uppsögu dóms Hæstaréttar Íslands í máli hans þykir óhjákvæmilegt með vísan til framanritaðs og skírskotun til 1. mgr. 72. gr. laga nr. 74, 1974, og með hliðsjón af þeim lagasjónarmið- um, er liggja til grundvallar 3. tl. 1. mgr. 67. gr. sömu laga, svo og til 15. gr. laga nr. 45, 1965, um eftirlit með útlendingum, að verða við kröfu ákæruvaldsins, svo sem nánar greinir Í úrskurðarorði. Þá hefur ákærði farið þess á leit við dóminn, að sér verði afhent öll gögn sín, en þau munu vera í vörslum Útlendingaeftirlitsins. 83 Meðal gagna málsins er listi yfir þessa muni, en þeir voru haldlagðir með dómsúrskurði, meðan á rannsókn málsins stóð. Að lista þessum athuguðum og virtum þykir rétt að heimila, að ákærða verði afhentir þeir munir, sem á listanum greinir, þó að undanskildu vegabréfi hans og flugfarsseðlum. Úrskurðarorð: Ákærði, Þorbjörn Vilhelm Gunnarsson, sem talinn er namibískur ríkisborgari, fæddur 8. september 1965, skal sæta áfram farbanni, þar til hæstaréttardómur gengur í máli ákæruvaldsins gegn honum, en þó eigi lengur en til miðvikudagsins 4. mars nk. kl. 16.00. Hann skal halda sig innan íslenskrar lögsögu og er meinuð för frá Íslandi, og halda skal hann sig innan aðalstarfssvæðis RLR og koma á skrifstofu RLR dag hvern kl. 11.00 eða á annan umsaminn stað og tíma dagsins til að tilkynna um veru sína. Ákærða er heimilt að fá afhenta alla þá muni sína, sem nú eru í vörslum Útlendingaeftirlitsins, að undanskildu vegabréfi og flugfars- seðlum. 84 Laugardaginn 18. janúar 1992. Nr. 7/1992. — Ingi B. Ársælsson gegn Ríkisendurskoðun og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs. Kærumál. Gagnaöflun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 6. des- ember 1991 með vísan til heimildar í f-lið |. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og Hæstiréttur dæmi, að fram skuli fara eftir kröfu sóknaraðila opinber rannsókn á meintum réttarbrotum Ríkisendurskoðunar, fjármálaráðuneytis og dómsmálaráðuneytis vegna uppsagnar sókn- araðila úr starfi sem fulltrúa hjá Ríkisendurskoðun í febrúar 1984, brigðum á samkomulagi um starfslok hans og meintum brotum á réttindum hans samkvæmt lögum um réttindi og skyldur starfs- manna ríkisins nr. 38/1954. Taki rannsóknin einnig til annarra mögulegra brota opinberra aðila, sem tengjast máli kæranda. Varnaraðilar hafa ekki sent Hæstarétti kröfur eða greinargerð. Sóknaraðili hefur leitað til ríkissaksóknara og dómsmálaráðu- neytis með beiðni um opinbera rannsókn vegna þeirra meintu brota, sem eru tilefni kröfugerðar hans í þessu kærumáli. Yfirvöld hafa ekki séð ástæðu til að hefja slíka rannsókn. Í niðurlagi 114. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði er kveðið á um, að dómari geti beint því til aðila að afla gagna um tiltekin atriði til skýringar máli, eftir því sem honum þykir nauðsyn vera. Þá getur dómari samkvæmt 120. gr. sömu laga bent aðilum á nauðsyn á öflun nýrra gagna eftir dómtöku máls. Þessi lagaákvæði eða önnur ákvæði laga nr. 85/1936 veita aðila að einkamáli ekki heimild til að bera ákvarðanir ríkissaksóknara og dómsmálaráðuneytis varðandi opinbera rannsókn undir dómara í einkamáli með þeim hætti, sem krafist er í máli þessu. 85 Með vísan til þessa og með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður dæmist ekki. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera Óraskaður. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 20. nóvember 1991. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar að loknum munnlegum málflutn- ingi 6. þ.m., er höfðað hér fyrir þinginu með stefnu, birtri 8. apríl 1988. Stefnandi er Ingi Björgvin Ársælsson, Lynghaga 8, Reykjavík. Stefndu eru Ríkisendurskoðun, Laugavegi 105, Reykjavík, og fjármála- ráðherra f.h. ríkissjóðs, Arnarhvoli við Lindargötu, Reykjavík. Málið var tekið til úrskurðar um framkomna kröfu stefnanda um úr- skurð bæjarþings Reykjavíkur um öflun gagna með opinberri rannsókn á meintum réttarbrotum Ríkisendurskoðunar, fjármálaráðuneytis og dóms- málaráðuneytis vegna ólögmætrar uppsagnar stefnanda úr starfi sem full- trúa hjá Ríkisendurskoðun í febrúar 1984, brigðum á samkomulagi um starfslok hans og réttindum hans samkvæmt lögum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna nr. 38/1954. Stefnandi reisir kröfu sína á 8. gr. laga nr. 38/1954 og 66. gr. laga nr. 85/1936 og VI. kafla þeirra laga í heild og kveður, að úrskurður bæjarþingsins um kröfuna skuli beinast að ríkis- saksóknaraembættinu. Stefndu krefjast þess, að kröfunni verði hafnað og málið verði tekið til munnlegs málflutnings, endurflutnings, eins og ákveðið hafi verið. Þeir vísa í 8. gr. laga nr. 38/1954, að þar sé gert ráð fyrir opinberri rannsókn, þegar lausn sé veitt um stundarsakir. Stefnandi hafi á sínum tíma kosið að fara ekki þessa leið. Krafa verði því ekki gerð á grundvelli þessa ákvæðis nú eftir allan þennan tíma, enda segi í ákvæðinu, að rannsóknin skuli fara fram „þá þegar“. Krafan verði ekki reist á VI. kafla laga um meðferð einkamála í héraði. Krafa stefnanda nú sé um frest í málinu, og hann hafi þegar fengið fjölmarga fresti í þessu sama skyni undir rekstri málsins undanfarin þrjú ár. Því sé beinlínis óheimilt að veita frekari frest, sbr. 105. og 110. gr. eml. Auk þessa hafi gagnaöflun verið lýst lokið, og aðalmeðferð hafi þegar farið fram, en vegna endurupptöku hafi endurflutningur átt að fara fram, þegar stefnandi hafi sett fram þessa kröfu. Engin lagaheimild sé fyrir úrskurði sem þessum, og bæjarþingið hafi ekki lögsögu yfir ríkis- saksóknara. 86 Niðurstaða. Engin lagaheimild er fyrir því, að bæjarþing Reykjavíkur úrskurði um öflun gagna með opinberri rannsókn, og verður krafa stefnanda því ekki tekin til greina. Garðar Gíslason borgardómari kvað upp úrskurðinn. Því úrskurðast: Krafa stefnanda um úrskurð bæjarþingsins um öflun gagna með opinberri rannsókn er ekki tekin til greina. 87 Mánudaginn 20. janúar 1992. Nr. 449/1991. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Gauta Ólafssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Nauðgun. Miskabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu |. nóvember 1991 að ósk ákærða, en einnig af hálfu ákæruvalds, til sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu. Héraðsdómari færir brot ákærða réttilega til refsiákvæðis í 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þá verður fallist á það sakarmat héraðsdómara, að líkamsáverkar þeir, er ákærði veitti brotaþola, eigi undir verknaðarlýsingu 217. gr. almennra hegningarlaga, en ekki 1. mgr. 218. gr. sömu laga, eins og í ákæru greinir. Í því sambandi ber sérstaklega að athuga, að ákæruvaldið hefur ekki gert reka að því að leggja fyrir Hæstarétt upplýsingar um andlegt heilsufar brotaþola umfram þær, sem fram koma í vottorðum lækna og félagsráðgjafa skömmu eftir hinn umrædda atburð og raktar eru í héraðsdómi. Ákvæði 194. gr. almennra hegn- ingarlaga tæmir hins vegar sök gagnvart 217. gr. laganna, og verður því ákvæði eigi beitt samhliða við refsiákvörðun. Við mat á refsingu ber jafnframt að líta til 8. tl. 70. gr. almennra hegningarlaga, eins og héraðsdómari gerir. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi í tvö ár. Eins og mál þetta liggur fyrir Hæstarétti, ber að staðfesta ákvörð- un hins áfrýjaða dóms um miskabætur. Þá verður ákvæði héraðs- dóms um sakarkostnað staðfest. Ákærði skal greiða áfrýjunarkostnað sakarinnar, eins og í dóms- orði greinir. 88 Dómsorð: Ákærði, Gauti Ólafsson, sæti fangelsi í tvö ár. Staðfest eru ákvæði hins áfrýjaða dóms um miskabætur og sakarkostnað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 40.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæsta- réttarlögmanns, 40.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 24. október 1991. Ár 1991, fimmtudaginn 24 október, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem haldið er að Borgartúni 7 af Ingibjörgu Benediktsdóttur saka- dómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 529/1991: Ákæruvaldið gegn Gauta Ólafssyni, sem tekið var til dóms 9. þ.m. Málið er höfðað með ákæru, dagsettri 2. ágúst sl., á hendur Gauta Ólafs- syni, Álfheimum 5, Reykjavík, fæddum 10. júlí 1964, fæðingarnúmer 776, „fyrir nauðgun og líkamsárás með því að hafa aðfaranótt þriðjudagsins 9. júlí 1991 í kjallaraherbergi nr. 104 á Hótel City, Ránargötu 4 A, ráðist á konuna X, fædda l.....) 1958, slegið hana hnefahögg í andlitið, svo að hún missti meðvitund, og þröngvað henni með ofbeldi til holdlegs sam- ræðis, síðan slegið hana nokkur högg í andlitið, allt með þeim afleiðingum, að konan hlaut áberandi mar og bólgu umhverfis hægra auga og missti tvær framtennur í efri gómi. Telst þetta varða við 1. mgr. 194. gr. og 1. mgr. 218. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar og greiðslu skaðabóta, verði þeirra krafist““. Málavextir eru þessir: Samkvæmt skýrslu lögreglunnar í Reykjavík kom X kl. 3.30 aðfaranótt laugardagsins 9. júlí sl. á lögreglustöðina í Reykjavík og kærði Gauta Ólafs- son, ákærða í máli þessu, fyrir líkamsárás og nauðgun í herbergi á Hótel City, sem ákærði tók á leigu þessa nótt. Samkvæmt lögregluskýrslunni kom ákærði á sama tíma og X á lögreglustöðina og viðurkenndi þennan verknað. Var hann færður í framhaldi af því í fangageymslu og vistaður þar til morguns, en þá fékk Rannsóknarlögregla ríkisins málið til rannsókn- ar. X var færð á slysadeild Borgarspítalans. Samkvæmt læknisvottorði Jóns Baldurssonar, læknis á slysa- og bækl- 89 unardeild Borgarspítalans, dags. 12. júlí, kom X á slysadeildina kl. 3.36 þessa sömu nótt. Í vottorðinu segir, að hún hafi kvartað um óþægindi frá glóðarauga hægra megin. Þá segir þetta í vottorðinu um ástand hennar: ,, Við skoðun var sjúklingur vakandi, áttuð (sic) á stað og stund og með eðlileg lífsmörk. Ölvunareinkenni voru talsverð og mikil áfengislykt úr vit- um. Við skoðun á höfði var áberandi mar og bólga umhverfis hægra auga, augnhreyfingar voru hins vegar eðlilegar og sjúklingur neitaði tvísýni. Sjá- öldur voru eðlileg. Í efri gómi vantaði tvær fremstu framtennur, og þar voru lítils háttar merki um nýlega blæðingu. Munnur og kok voru a.ð.l. án áverkamerkja. Háls var eymslalaus og engin merki um áverka á barka né barkakyýli, þótt röddin væri áberandi hás. Við skoðun á taugakerfi fund- ust engin brottfallseinkenni.““ Þá segir enn fremur í vottorðinu, að X hafi ekki viljað gangast undir frekari skoðun á þessu stigi, en fallist á að láta taka röntgenmyndir af and- litsbeinum. Myndirnar hafi sýnt, að engin merki voru um beinbrot. Mælt var með köldum bökstrum vegna glóðaraugans. Ekki var talin ástæða til frekari meðferðar né eftirlits af hálfu slysadeildar, en haft var samráð við Rannsóknarlögreglu ríkisins um, að borgarlækni yrði gert viðvart um þetta mál, svo að sjúklingur gæti komist í skoðun hjá kvensjúkdómalækni vegna málsins. Í vottorðinu er þess ekki getið, að þær tvær framtennur, sem vantaði í efra góm X, hafi verið gervitennur, en X hefur sjálf borið, svo sem síðar er lýst, að um gervitennur hafi verið að ræða. Dr. med. Arnar Hauksson kvensjúkdómalæknir skoðaði X kl. 12.15 þennan sama dag. Í vottorði hans segir svo um skoðunina: „„Skoðun: X lyktar vel af áfengi. Segir sér sé flökurt og vera þreytt, er óðamála og óskýr í framsögn. Hún skerpist, er á viðtal líður, og er í alla staði samvinnuþýð. Hún er með gríðarlegt mar á andliti, en hefur verið í grandskoðun á slysadeild Borgarspítala, vísast með áverka til þeirrar skoð- unar. Kvensjúkdómaskoðun: Hrufl á innanverðu hæ. læri, annars engir ytri áverkar. Eðlileg leggöng og legháls og tekin sýni þaðan í leit að sæðisfrum- um og til kynsjúkdómaræktunar. Smásjárskoðun: Ekki finnast sæðisfrumur í skoðuðum sýnum, því eru send sýni í meinafrumurannsókn. Samantekt: X kærir ungan mann fyrir líkamsárás og nauðgun á Hótel City aðfaranótt þriðjudagsins 9.7. Voru drukkin, og er hún mjög þreytt við skoðun, og veður á henni, en er samvinnuþýð. Er stokkbólgin í andliti, en hefur verið í skoðun á slysadeild og vísast með líkamsáverka í þá skoð- un. Ekki finnast sæðisfrumur við smásjárleit, svo að send eru sýni í meina- frumuskoðun. Teknar eru ræktanir (sic) fyrir kynsjúkdóma svo og sýni til 90 vefjaflokkagreiningar. X er kynnt starfsemi Stígamóta. Henni er gefinn lyf- seðill á sýklalyf í fyrirbyggjandi tilgangi gegn hugsanlegum sýkingum.““ Gunnlaugur Geirsson, prófessor í réttarlæknisfræði, skoðaði sýni þau, sem dr. Arnar tók við kvensjúkdómaskoðunina. Í vottorði hans, dags. 30. júlí sl., segir m.a., að sæðisfrumur hafi greinst í sýninu. Mestur hluti þeirra sé með hrörnunareinkennum, en einnig sjáist heillegar, dreifðar sæðisfrum- ur. Þá segir, að eftir útliti að dæma gætu síðarnefndu frumurnar stafað hvort heldur væri frá samförum, sem konan átti um 21 klst. fyrir skoðun eða 10,5 klst. fyrir skoðun. Í áliti prófessorsins kemur fram, að ekki sé unnt að nota sýnin til að greina, hvort sæðið stafi frá tilteknum manni. Í vottorði Sigurlaugar Karlsdóttur, geðlæknis á geðdeild Landspítalans, dags. 17. júlí sl., kemur fram, að X er haldin manio-depressivum sjúkdómi, og sé hún öryrki og óvinnufær af völdum sjúkdómsins. Hún þoli mjög illa ytra álag, og leiði það oft til dvalar á sjúkrahúsi. Því megi búast við, að líkamsárásin og nauðgunin leiði til langvarandi ójafnvægis (sic). Þá kemur fram í vottorði Önnu Eiríksdóttur, félagsráðgjafa á geðdeild Landspítalans, sem átti að beiðni Rannsóknarlögreglu ríkisins viðtal við X 11. sama mánaðar, að hún hafi verið mjög miður sín og liðið illa vegna þessa atburðar. Af hálfu tæknideildar Rannsóknarlögreglu ríkisins fór fram vettvangs- rannsókn í framangreindu hótelherbergi. Í vettvangsskýrslunni kemur m.a. fram, að í herberginu eru tvö aðskilin rúm, en á milli þeirra tvö náttborð. Annað rúmið var með laki og kodda, hvort tveggja töluvert blóðugt, en sæng á gólfi til fóta. Undir lakinu fundust rifnar kvennærbuxur, sem voru blóðugar á innanverðri klofbót. Undir fatahengi og við hliðina á rúminu fundust tvær tölur, sem reyndust vera sams konar þeim og voru á blússu þeirri, sem X var í þessa nótt. Þá rannsakaði tæknideildin enn fremur fatnað þann, sem X var í þessa nótt. Skyrta, hneppt að framan með sex hnappagötum, var blóðug á framanverðum kraga báðum megin, og á hana vantaði tvær tölur; einnig var dauft blóðkám á öxlum og ofarlega á aftanverðri hægri ermi. Dauft blóðkám var báðum megin við neðanverða buxnaklauf á hnésíðum buxum, og var 17,8 cm rennilás á þeim alveg rifinn frá öðrum megin. Þá voru blóð- strokur á innanverðri klofbót þeirra. Tæknideildin tók einnig ljósmyndir af vettvangi svo og af framangreindu laki og kodda og ofangreindum fatnaði X. Þá voru teknar andlitsmyndir af X sama dag og hún kærði atburðinn, en þær sýna áverka á andliti, eink- um á hægra auga. Koma ljósmyndirnar heim og saman við rannsókn tækni- deildar, sem lýst er hér að framan. Ragnar Vignir aðstoðaryfirlögregluþjónn og Sævar Þ. Jóhannesson lög- reglufulltrúi, sem unnu að rannsókn tæknideildar af hálfu Rannsóknarlög- 91 reglu ríkisins, komu fyrir dóminn og staðfestu framangreind gögn tækni- deildar. X var yfirheyrð fyrir dóminum. Þá hafði Rannsóknarlögregla ríkisins við hana viðtal að lokinni röntgenmyndatöku 9. júlí sl., en vegna ástands henn- ar var ekki tekin formleg skýrsla. Hefur X staðfest, að efni viðtalsins sé rétt eftir sér haft í skýrslu Eiríks Helgasonar rannsóknarlögreglumanns. X hefur skýrt svo frá, að hún hafi hitt ákærða á Blúsbarnum kvöldið áður og þar hafi þau tekið tal saman ásamt fleira fólki, en hún þekkti ákærða ekki áður. Þau hafi síðar um kvöldið snætt saman ásamt Amerík- ana, sem þau höfðu rætt við á Blúsbarnum, og í framhaldi af því farið á Laugaveg 22 með viðkomu á öðrum stað. Þau hafi bæði neytt áfengis og verið orðin talsvert ölvuð. Hún hafi einnig verið undir áhrifum lyfja, sem hún kvaðst verða að neyta vegna sjúkdóms síns. Hún hafi ætlað að fara til Færeyja daginn eftir og hafði keypt flugmiða. Þar sem hún átti að fara snemma morguninn eftir, hafi hún ætlað að gista í bænum, en ekki ætlað upp í Breiðholt heim til sín. Því hafi hún samþykkt að fara með ákærða á hótel þessa nótt, en hann hafi stungið upp á því, að þau færu saman á hótel, en hún hafi ekkert viljað með hann hafa kynferðislega. Þau hafi farið á Hótel City við Ránargötu og hann þar greitt fyrir herbergi fyrir þau. Hún kvaðst hafa verið orðin mjög þreytt og viljað fara að sofa, en ákærði hafi leitað á hana, en hún ekkert viljað með hann hafa og sagt honum það. Í framhaldi af því hafi hann oftsinnis slegið hana í andlitið með krepptum hnefa og haft við hana samfarir að óvilja hennar. Hún vissi ekki, hvort honum varð sáðfall. Hún kvaðst hafa misst meðvitund um stund, en þegar hún rankaði við sér og varð þess vör, að ákærði var farinn út úr herberginu, hafi hún forðað sér út. Þetta hafi verið um kl. 1.00. Næturvörður hótelsins hafi hringt fyrir sig á leigubíl, sem síðar ók sér með viðkomu á leigubílastöð á lögreglustöðina við Hverfisgötu. X vísaði til ljós- myndatæknideildar um þá áverka, sem hún hlaut af völdum ákærða, og kvaðst hún enn fremur hafa misst tvær gerviframtennur í efra gómi. Vitnið Ágúst Ragnarsson kvaðst hafa verið umrætt sinn við vinnu sína sem næturvörður á Hótel City, er þangað kom maður laust eftir kl. 1.00 og óskaði eftir tveggja manna herbergi til gistingar fyrir sig og stúlku, sem hann var með. Kvaðst Ágúst hafa sagt, að það myndi vera í lagi, og fór þá maðurinn út og náði í stúlku, sem þar beið, og greiddi hann fyrir þau gistinguna. Maðurinn hafi sýnt skilríki, og kvaðst Ágúst muna eftir því, að á skilríkjunum stóð nafnið Gauti. Hann hafi ekki séð mikil áfengisáhrif á manninum, en stúlkan hafi verið töluvert við skál. Ekki mjög löngu síðar hafi maðurinn komið og farið út, og ca. 15 mínútum síðar hafi stúlkan komið upp, og var hún þá stokkbólgin um annað augað, fötin fráhneppt og hún illa til reika. Hún hafi sagt, að maðurinn hefði slegið sig og nauðgað 92 sér, og hafi hann þá spurt hana, hvort hann ætti ekki að hringja á lögreglu, en hún sagt, að hún vildi frekar tala við kunningja sinn, sem hún kvað vinna á tiltekinni leigubílastöð. Hann hafi reynt að ná símasambandi við kunningjann, en það ekki tekist, og bað hún hann þá að hringja á leigu- bifreið, sem hann og gerði. Hann hafi spurt hana, hvort hún vildi ekki fá nafn mannsins, og hafi hún fengið það. Hann hafi skrifað nafn mannsins hjá sér á blað, þar sem hann fyllti ekki út sérstakt eyðublað fyrir gistinguna. Vitnið Sigurður Ólafsson leigubifreiðarstjóri skýrði svo frá, að hann hefði verið sendur að Hótel City og tekið þar upp stúlku umrædda nótt. Hún hefði verið blá og marin í andliti og greinilega undir áhrifum áfengis. Að ósk stúlkunnar hefði hann ekið henni áleiðis í Asparfell. Hann hefði spurt stúlkuna, hvers vegna hún væri svona illa leikin, og svaraði hún því til, að „„strákurinn““ hefði barið sig og nauðgað sér. Hann hefði spurt hana, hvort hún ætlaði að láta hann komast upp með þetta, og er þau voru á Sæbraut við Snorrabraut, hefði hann spurt hana, hvort hann ætti ekki að koma við með hana á lögreglustöðinni, en hún hefði neitað því. Á leiðinni í Asparfell var haft samband við hann, og fékk hann þau skilaboð frá stöð- inni á Langholtsvegi, að þar væri maður, sem vildi tala við stúlkuna. Kvaðst hann hafa skilið það þannig, að um lögreglumann væri að ræða, og ók hann með stúlkuna þangað. Er þangað kom, kom þar út maður, og sagði stúlkan þá, að þetta væri umræddur „strákur““, sem hefði barið sig og nauðgað sér. Hún hefði beðið sig að aka strax á brott, þar sem hún vildi ekki tala við hann. Bað hún hann að aka sér niður á lögreglustöð, en þar snerist henni hugur og ákvað nú að kæra manninn strax. Hann hefði ekið stúlkunni þangað og farið með hana fyrir varðstjóra, sem skráði nafn hennar. Sigurður kvaðst hafa sagt varðstjóranum frá því, sem hann vissi um málið. Að beiðni varðstjórans hringdi hann á Bæjarleiðastöðina, og var honum sagt í því símtali, að maðurinn væri farinn. Hefði varðstjórinn beðið sig að aka stúlkunni strax á slysavarðstofuna. Á leiðinni út hefðu þau séð manninn, sem vildi tala við stúlkuna á stöðinni. Hann hefði setið þar í leigubifreið og verið að fara út úr bifreiðinni og stúlkan þá viljað flýta sér í bifreið vitnisins, sem þá ók henni af stað á slysadeildina. Vitnið Olgeir Þorvaldsson leigubifreiðarstjóri minntist þess, að maður kom umrædda nótt á stöð Bæjarleiða við Langholtsveg, en þar er vitnið bifreiðarstjóri. Maðurinn hefði verið í miklu ójafnvægi (sic) og farið að ræða við sig og símastúlkuna og sagt, að hann væri „alveg í rusli““ af því, að hann hefði brotið af sér og vissi ekki, hvað hann ætti að gera. Hann hefði síðan sagt þeim, að hann hefði nauðgað stúlku á hótelherbergi á Hótel City og „barið hana í klessu““. Þau hefðu sagt honum, að hann yrði að eiga þetta við sjálfan sig. Maðurinn hefði sagt eitthvað í þeim dúr, að sig hefði lengi langað til og dreymt um að fremja verknað af þessu tagi, en 93 nú sæi hann mikið eftir því. Sér hefði þótt frásögn mannsins líkleg miðað við það sálarástand, sem hann var Í. Olgeir minntist þess, að önnur leigubifreið hefði komið með umrædda stúlku akandi að stöðinni, en hvernig það vildi til, vissi hann ekki. Maðurinn hefði farið út, þegar bíllinn kom, en stúlkan hefði greinilega ekki viljað tala við hann, því að bílnum hefði strax verið ekið út af planinu aftur og á brott. Maðurinn hefði síðan tekið þá ákvörðun að gefa sig fram við lögregluna, og bað hann vitnið að aka sér í því skyni á lögreglustöðina við Hlemm, sem vitnið gerði. Er það ók manninum þangað, hefði maðurinn ekki vitað, að stúlkan hafði þá kært hann fyrir verknaðinn. Vitnið Rósa Svavarsdóttir símaafgreiðslustúlka kvaðst hafa verið við vinnu sína á stöð Bæjarleiða við Langholtsveg umrædda nótt, er þangað kom maður, sem var miður sín. Hann hefði verið kófsveittur um hárið, en ekki sjáanlega undir áfengisáhrifum, en hann hefði sagt sér, að hann hefði verið við áfengisdrykkju fyrr um kvöldið eða nóttina. Hann hefði spurt sig, hvort hún myndi segja frá því, ef hún hefði gert eitthvað hræði- legt af sér, og játti hún því. Hann hefði þá sagt, að hann hefði nauðgað og lamið stúlku á Hótel City þá skömmu áður, og beðið sig að hringja niður á lögreglustöð til að kanna, hvort nauðgun hefði verið kærð. Kvaðst hún hafa gert það og fengið þau svör, að engin slík kæra hefði borist. Á meðan maðurinn var þarna, var hringt og óskað eftir bíl að Hótel City, og spurði hún bílstjórann, sem þangað fór, hvort farþeginn væri stúlka, sem væri illa til reika og með áverka. Hefði bílstjórinn játað því, og hefði hún að beiðni mannsins beðið bílstjórann að koma við þarna á stöðinni. Hefði maðurinn sagt, að hann ætlaði að biðja stúlkuna fyrirgefningar. Bíl- stjórinn hefði komið á staðinn, en strax ekið á brott, því að stúlkan vildi ekki tala við hann. Kvaðst Rósa hafa sagt við manninn, að ef hann sæi eftir verknaðinum, skyldi hann gefa sig fram við lögregluna og fara niður á lögreglustöð. Það hefði hann gert og Olgeir, bifreiðarstjóri á stöðinni, ekið honum í þessum tilgangi á lögreglustöðina. Skömmu síðar hefði lög- reglan hringt og spurt, hvort maðurinn væri þarna á stöðinni, og hún svar- að, að hann væri farinn. Ákærði var yfirheyrður um málið hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins dagana 9. og 16. júlí sl. Þá var hann yfirheyrður fyrir dómi fyrrgreindan dag svo og við meðferð málsins. Ákærði hefur allt frá fyrstu yfirheyrslu játað sakargiftir. Hann hefur lýst aðdraganda þess, að þau fóru saman að Hótel City, á sama veg og stúlkan. Hann kveðst hafa setið að spjalli við Ameríkana á Blús-barnum við Laugaveg. Sá ameríski hafi kallað stúlkuna að borði þeirra, og tóku þau tal saman. Síðar um kvöldið hefði hann boðið Ameríkananum að borða með sér á veitingastað í sama húsi, og hefði 94 stúlkan fylgst með og þegið af sér veitingar. Að því loknu héldu þau þrjú áfram að drekka. Um eittleytið hefði hann stungið upp á því við stúlkuna, að þau færu saman á hótel og fengju sér gistingu, og hefði hún samþykkt það, en áður hefði ekkert verið þeirra í milli, hvorki kossar né annað því um líkt. Hann hefði tekið á leigu herbergi á Hótel City, sem var í kjallara, og greitt fyrir þau bæði. Þau hefðu bæði verið orðin mjög drukkin. Tvö aðskilin rúm hefðu verið í herberginu, og hefði stúlkan lagst upp í annað í öllum fötum og sagt við sig, að hún væri ekki til í „neitt kysserí““ eða slíkt og lagst til svefns. Hann hefði afklætt sig úr öllu nema nærbuxum og farið yfir í rúmið til hennar, en hún ekkert viljað með sig hafa. Hann hefði haldið áfram að reyna að koma henni til við sig kynferðislega, en ekkert gengið, stúlkan hefði sagt, að hún vildi „„ekkert svona““. Hann hefði reynt að losa um tölur á blússu hennar, en gefist upp á því og rifið af henni blússuna, en skömmu áður hefði hún sagt við sig, að hún vildi kom- ast í síma, en hann ekki leyft henni það. Hún hefði reynt að dangla eitthvað í sig, en hann þá tekið fyrir munn henni og í framhaldi af því slegið hana eitt hnefahögg Í andlitið í þeim tilgangi, að sér reyndist auðveldara að koma fram vilja sinum við hana. Við höggið hefði hún misst meðvitund. Þá hefði hann hreinlega rifið utan af henni fötin, en hann myndi ekki, hvort hann reif nærbuxur hennar líka, og í framhaldi af því hefði hann haft við hana kynmök. Í byrjun makanna hefði stúlkan verið meðvitundarlaus, en síðan rankað við sér. Hann kvaðst ekki muna, hvort hún streittist þá á móti. Sér hefði ekki orðið sáðfall, og þar sem hann varð mjög reiður af því, hefði hann slegið stúlkuna nokkur hnefahögg með hægri hendi í andlitið. Stúlkan hefði ekkert viðnám veitt, er hér var komið sögu. Það hefði ein- göngu verið vegna reiði sinnar af því að verða ekki sáðfall, að hann sló hana. Að þessu loknu hefði hann farið úr rúmi hennar og kveikt ljósið og þá séð áverka á stúlkunni, m.a. hefði annað auga hennar verið bólgið. Kvaðst ákærði ekki mótmæla því, að afleiðingar árásar sinnar á stúlkuna væru þær, sem í ákæru greinir. Þessu næst kvaðst ákærði hafa klætt sig og farið út og hlaupið í átt að miðbænum. Hann hefði ætlað heim til sín og tekið leigubíl við Naustið og beðið bílstjórann að aka sér að Álfheimum 112, en það númer væri ekki til. Bílstjórinn hefði hleypt sér út á Álfheimun- um, en ákærði hugðist ganga heim að Álfheimum 5, þar sem hann leigði herbergi. Sér hefði hins vegar snúist hugur og hann forðað sér og því gengið fram hjá heimili sínu að leigubílastöð við Langholtsveginn. Hann hefði rætt þar við símastúlkuna og einn bílstjóranna og sagt þeim frá verknaðinum. Hann hefði beðið símastúlkuna að hringja á lögreglustöðina og spyrja, hvort kæra hefði verið lögð fram vegna líkamsárásar og nauðgunar, hvað hún gerði. Hefði hún sagt, að svo væri ekki. Hann hefði í framhaldi af því ráðfært sig við stúlkuna um það, hvað hann ætti að gera. Hún hefði 95 sagt sér, að leigubíll væri að aka stúlkunni í Breiðholtið. Hann hefði þá beðið hana að ná sambandi við bílinn og fá bílstjórann til að aka stúlkunni á stöðina á Langholtsveginum, hvað bílstjórinn gerði. Þegar bíllinn kom, hefði stúlkan hins vegar ekki viljað við sig tala og bílnum verið ekið á brott. Hann hefði ekki vitað betur en stúlkan væri á leiðinni upp í Breiðholt. Hann hefði fengið bílstjóra á stöðinni til að aka sér á lögreglustöðina við Hlemm. Þegar þangað kom og ákærði var í þann veginn að fara út úr bifreiðinni, var þar leigubíllinn, sem ók stúlkunni. Kom bílstjórinn og sá hann og fór svo inn á stöðina, en kom að vörmu spori með tvo lögreglu- þjóna með sér. Báðu þeir ákærða að koma með sér, hvað hann gerði. Ákærði segir, að þegar hann kom á lögreglustöðina í því skyni að gefa sig fram, hefði hann ekki vitað, að stúlkan var þegar búin að kæra hann, en í viðtali við varðstjóra hefði komið fram, að stúlkan hefði kært sig fyrir líkamsárás, en ekkert verið minnst á nauðgun. Hann hefði hins vegar sjálf- ur sagt varðstjóranum, að hann hefði að auki nauðgað stúlkunni. Ákærði gerði engar athugasemdir við framburð framangreindra vitna að öðru leyti en því, að hann kvaðst ekki minnast þess að hafa sagt við leigu- bílstjórann, sem hann ræddi við á leigubílastöðinni við Langholtsveginn og síðar ók honum niður á lögreglustöð, að sig hefði dreymt um að fremja verknað sem þennan. Niðurstöður. Ákærði hefur játað sakargiftir og skýrt hreinskilnislega frá málavöxtum frá upphafi. Þykir sannað með játningu hans, sem fær stoð í framburði vitnisins X og annarra vitna svo og öðrum gögnum, svo sem læknisvottorð- um og rannsóknargögnum tæknideildar, að hann hafi gerst sekur um þann verknað, sem hann er ákærður fyrir. Sá verknaður ákærða að þröngva stúlkunni með ofbeldi til samræðis við sig varðar við 1. mgr. 194. gr. al- mennra hegningarlaga, en líkamsárás ákærða á hana varðar við 217. gr. sömu laga, en lagður er til grundvallar sá framburður stúlkunnar, að tennur þær, sem ákærði sló úr henni, hafi verið gervitennur. Við mat á refsingu ákærða verður litið til þess, að árás hans á stúlkuna, áður en hann kom fram vilja sínum við hana svo og eftir það, var ófyrirleitin og með öllu tilefnislaus og að ákærði hóf samfarirnar við hana meðvitundarlausa, svo að hún kom engum vörnum við. Hins vegar gaf ákærði sig fram við lög- reglu að fyrra bragði og hefur frá upphafi játað brot sitt hreinskilnislega og undanbragðalaust, sbr. 8. tl. 70. gr. almennra hegningarlaga, sbr. einnig með hliðsjón af 9. tl. 74. gr. sömu laga. Þá ber við ákvörðun refsingar ákærða að vísa til ákvæða 77. gr. sömu laga. Ákærði hefur ekki fyrr hlotið refsingu. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 18 mánaða fangelsi. 96 X hefur með skírskotun til 1. mgr. 264. gr. almennra hegningarlaga kraf- ist þess, að ákærði greiði sér 1.000.000 kr. í miskabætur. Ekki er krafist vaxta af fjárhæðinni. Ákærði vildi ekki tjá sig um skaðabótakröfuna, en fól verjanda sínum að taka afstöðu til hennar. Verjandinn hefur krafist þess, að bótakrafan verði stórlega lækkuð. Svo sem gögn málsins bera með sér, hefur brotaþoli, sem er haldinn geðrænum sjúkdómi, orðið fyrir and- legum og líkamlegum þjáningum vegna þeirrar háttsemi ákærða, sem hann hefur verið sakfelldur fyrir. Þykja miskabætur til hennar hæfilega ákveðnar 300.000 krónur. Þá ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 80.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 80.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, Gauti Ólafsson, sæti 18 mánaða fangelsi. Ákærði greiði X 300.000 krónur. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 80.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 80.000 krónur. 97 Þriðjudaginn 21. janúar 1992. Nr. 479/1991. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Jónasi Jónassyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Nauðgun. Miskabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Ríkissaksóknari hefur með stefnu 25. nóvember 1991 skotið máli þessu til Hæstaréttar að ósk ákærða, en einnig af hálfu ákæru- valdsins til þyngingar á refsingu. I. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt vottorð Trausta Valssonar sál- fræðings, dagsett 15. janúar 1992. Þar segir, að X sé nú til með- ferðar hjá honum vegna þeirra atburða, sem um getur í málinu. Síðan segir: „„Hins vegar á X mjög erfitt með að ræða um nauðgun- ina, og svo getur hæglega farið, að stúlkan treysti sér einfaldlega ekki til að takast á við það sársaukafulla mál að svo stöddu. Því til stuðnings bendi ég á, að X byrjaði í meðferð hjá geðlækni, en hætti strax. Á þessu stigi vil ég ekki kveða upp úr um afleiðingar nauðgunar- innar á andlega heilsu X, en þó leyfi ég mér að fullyrða, að þær séu afar miklar. Nauðgunin situr í stúlkunni og speglar daglegt líf hennar, hefur áhrif á. líðan hennar og samskipti við aðra. Á því þarf að taka í meðferð.““ Il. Málsatvik eru nægjanlega rakin í hinum áfrýjaða dómi. Fallast má á það með héraðsdómara, að framburður móður ákærða hafi lítið vægi í málinu. Sama gildir um framburð gests hennar, eins og honum er háttað. Þau eru þó til vitnis um, að átök urðu milli ákærða og X. Byggja verður því niðurstöðu málsins á öðrum gögnum þess. 98 Ákærði hefur frá upphafi neitað sakargiftum. Frásögn hans, sem í fyrstu var í verulegum atriðum í samræmi við framburð X, breytt- ist nokkuð við yfirheyrslu hjá rannsóknarlögreglu, þegar tæpir níu mánuðir voru liðnir frá atburðum, og síðan enn á ný fyrir dómi rúmum mánuði þaðan í frá. Heldur hann því nú fram, að hann hafi lent í átökum við stúlkuna, eftir að hann hafi haft samfarir við hana með hennar vilja. Hann hefur ekki getað fært fram senni- legar ástæður fyrir því, að hann bar öðruvísi í upphafi. Framburður X hefur aftur á móti alltaf verið hinn sami í öllum verulegum atriðum. Fær sú frásögn stuðning af rannsókn á vettvangi, rann- sókn á fatnaði og líkama stúlkunnar og framburði þeirra, sem hittu hana strax eftir atburði. Þá styrkist frásögn hennar af fyrri fram- burði ákærða hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins og að nokkru af síðari framburði hans þar. Telja verður því, að sönnun sé komin fram fyrir sakargiftum á hendur ákærða, eins og þeim er lýst í ákæru. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm um sakfellingu ákærða og færslu brots hans til refslákvæðis. Þegar litið er til málavaxta, sér- staklega ungs aldurs X og aðstæðna allra, þykir verða að þyngja refsingu ákærða, og er hún hæfilega ákveðin fangelsi í tvö ár og þrjá mánuði. Þegar þessi sömu atriði eru virt og höfð hliðsjón af framlögðu vottorði um sálfræðilega méðferð X vegna afleiðinga árásar ákærða, þykir mega staðfesta ákvæði hins áfrýjaða dóms um miskabætur. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað málsins, svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Jónas Jónasson, sæti fangelsi í tvö ár og þrjá mán- uði. Ákærði greiði X 500.000 krónur í miskabætur ásamt vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. lög nr. 67/1989, frá 29. desember 1990 til greiðsludags. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 50.000 krónur, og málsvarnarlaun 99 skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Hilmars Ingimundar- sonar hæstaréttarlögmanns, 50.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 18. nóvember 1991. Ár 1991, mánudaginn 18. nóvember, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem haldið er í Borgartúni 7 af Pétri Guðgeirssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 604/1991: Ákæruvaldið gegn Jónasi Jónassyni, sem dómtekið var 14. sama mánaðar. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 18. október 1991, á hendur ákærða, „Jónasi Jónassyni, Unufelli 36, Reykjavík, kenni- tala 041064-5289, fyrir nauðgun með því að hafa aðfaranótt 29. desember 1990 á heimili sínu, eftir að stúlkan X, 16 ára, hafði neitað að hafa við hann samfarir og flúið út úr húsinu, elt hana uppi á nærbuxum einum fata og ráðist á hana spölkorn frá húsinu og misþyrmt henni, m.a. slegið hana hnefahögg í andlitið, hárreytt hana og dregið hana inn í húsið og þar haldið áfram að þjarma að henni og varna henni brottfarar og loks með líkamlegu ofbeldi og ógnandi framkomu þröngvað henni til holdlegs samræðis. Telst þetta varða við 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu alls sakarkostnaðar og til greiðslu skaðabóta, verði þeirra krafist'*. Málavextir. Laugardaginn 29. desember 1990 var hringt til lögreglu úr Völvufelli 14 vegna stúlku, sem þar væri og vildi kæra nauðgun. Lögreglumenn fóru á staðinn og hittu þar fyrir X, til heimilis að Í...) Sagði hún, að maður að nafni Jónas hefði nauðgað sér í Unufelli 36. Að sögn Sveins Erlends- sonar lögregluþjóns var hún nokkuð ölvuð. Þar sem áverkar voru á henni, var hún flutt á slysadeild. Lögreglumennirnir fóru í Unufell 36, og mátti þá að sögn Sveins sjá blóðbletti þar fyrir utan. Hefði ákærði lokið upp fyrir þeim. Innan dyra hefði mátt sjá greinileg merki um átök. Blóðslóð hefði legið frá útidyrum að herbergisdyrum ákærða. Þar inni hefði allt verið „á öðrum endanum'' og stór blóðpollur á gólfi. Þar hefði og legið brotin ölkrús úr gleri. Þegar lögreglumennirnir voru á förum úr íbúðinni, hefði maður komið út úr hjónaherberginu, og hefði hann aðspurður sagt, að hann hefði einskis orðið var um nóttina. Þegar á lögreglustöðina kom, hefði ákærði kannast við að hafa átt mök við stúlkuna, og hefði það verið með fullum vilja hennar. Rannsóknarlögreglu ríkisins var gert viðvart um mál þetta um nóttina, og fór Sigurður Benjamínsson rannsóknarlögreglumaður á slysadeild 100 Borgarspítalans og hitti þar fyrir stúlkuna og foreldra hennar. Stúlkan sagðist hafa orðið fyrir nauðgun og var að hans sögn í mikilli geðshrær- ingu, og var skýrslutöku því frestað. Stúlkan kvaðst annars hafa verið lítið ölvuð, eftir að hafa drukkið tvö glös af áfengisblöndu og einn bjór. Ákærða var tekið blóð til alkóhólrannsóknar kl. 6 um morguninn, og reyndust í því 1,18%, af alkóhðóli. Í málinu er vottorð Brynjólfs Mogensens, yfirlæknis á slysadeild Borgar- spítalans. Samkvæmt því var komið með X þangað kl. 3.58 um nóttina. Þá segir þar: „„X kvartaði um óþægindi í höfði, hæ. hendi og vi. fæti. X var greinilega mjög miður sín, grætur í viðtali og skoðun. Ekki er að finna teikn um heila- eða taugáverka, en kúla á hnakkasvæði. Nef er bólg- ið, og blæðir aðeins úr vi. nös. Hrufl á baugfingri og litlafingri hæ. handar. Litlifingur bólginn og marinn og grunur um beináverka. Sár á tá nr. III á vi. fæti og táin mjög bólgin og aum. Einnig sár á tá nr. I1 hæ. megin. Sár þvegin, og þurfti að sauma sár á tá nr. Ill á vi. fæti. Rtg-myndir áð morgni af nefi og hæ hendi leiddu ekki í ljós neina beináverka. Að morgni var sjúklingur kominn með verk í bak, meira vi. megin, sem leiddi niður. Dálítil þreifieymsli í mjóbaki, mest yfir vöðvum vi. megin. Hreyfi- ferill mjaðma í góðu lagi. Æða- og taugastarfsemi fóta eðlileg. Vegna bak- áverkans var þvag skoðað fyrir blóði, og virtist þvagsýni eðlilegt. Að auki var höfuðhár laust að hluta og virtist geta samræmst því, að togað hefði verið í hárið. Kvensjúkdómalæknir var fenginn þá um nóttina til að meta ytri sem innri áverka á kynfærum.'? Í vottorði Arnar Haukssonar, dr.med., kvensjúkdómalæknis segir svo m.a.: „Skoðun: Gerð laugardagsmorguninn 29.12. kl. 5.30, ca. 3 klst. eftir verknað. X er greinilega Í geysilegri spennu, sennilega eitthvað undir áhrifum áfengis, en ætla má, að skelfing þeirra atburða, sem átt hafa sér stað, sé meginorsök skelfingar hennar. Hún rekur greiðlega atburði fram til nauðgunarinnar, en hleypur þá hratt yfir, og er ekki reynt að fara nákvæmlega í söguþráð, þar sem sýnt er, að það verði henni um megn. Horfir allan tímann stjörf út undan sér, en gjóar öðru hverju hálftryllings- legu augnaráði í kringum sig og að spyrli. Móðir hennar situr afsíðis, þögul. Er þó samvinnuþýð í alla staði og gerir sér grein fyrir nauðsyn þess, að hún sé í þesari skoðun. Spyr, hvort ekki sé hægt að flýta þessu, svo að hún komist sem fyrst heim, og er það reynt. Hefur áhyggjur af því, hvað unnusti hennar muni segja. Almenn skoðun: Þrútin í andliti. Tvær skrámur ca. 8 cm langar þvert á hægri kinn. Blóð í vi. nös og þroti neðan nefs, á efri vör. Skráma innan á efri vör og sprunga og mar og bólga innan á neðri vör. Byrjandi bólga 101 á nefhrygg, en virðist óbrotið, engin bólga um augu. Á hvirfli er stærðar- kúla, stokkbólgin, ca. 3 x 3 cm blóðmar, helaumt, og annað aftan á hnakka, stærra, 4 x 3 cm. Hreyfingar augna og andlitsvöðva eru eðlilegar. Marblettur, 1 x Í cm, ferskur, rétt neðan hæ. olnboga og þroti um hæ. úlnlið. Litlifingur og baugfingur eru plástraðir saman frá slysavarðstofu. Mun hafa skorist á þeim. Tvær langar samhliða rispur og mar á löngutöng endilangri. Verulegt mar og bólga framanvert á vi. framhandlegg á tveimur löngum, breiðum svæðum, ca. 4 x 8 cm, og þroti og för eftir þéttingsfast handtak yfir peysuermi um vi. úlnlið. Hrufl neðan vi. herðablaðs, ca. 4 x 5 cm. Hvellaum yfir lófastórum bletti þar undir, án þess að þar sjáist marblettur. Blóðhlaupið, upplyft mar, ca. 3 x 5 em, framan á hæ. legg miðjum. Plástruð á „vísitá'? hæ. fótar, og „löngutá'' vi. fótar frá slysa- varðstofu. Rispa, hrufl, aftan á vi. hæl, og stjörnulaga skurðsár, opið, ca. 1% cm í þvermál, aftan á hæ. læri ofanvert. Tveir opnir skurðir aftan á rasskinnum, alveg við mót læris og rass, bogadregnir, ca. 3 cm hæ. megin og annað 2 cm minna, opið, á sama stað vi. megin. X kvartar um verulegan sársauka yfir tám (gengur hölt), kúlunum á höfði, nefi og áðurnefndu svæði aftan á baki. Kvensjúkdómaskoðun: Eðlilegir barmar. Roði í leggangaopi, en engir áverkar. Aum við innsetningu skoðunaráhalds. Í leggöngum ríkulegt a.þ.v. sæðisblandað slím. Tekin eru sýni í smásjárleit að sæðisfrumum. Smásjárskoðun: Ríkulegt magn heilla sæðisfrumna finnst í öllum skoðuðum glerjunum (sic).'' Í skýrslu Kristjáns Friðþjófssonar rannsóknarlögreglumanns um skoðun á fatnaði X segir, að greinst hafi sæði í klofbót á nærbuxum. Lykkjuföll og göt hafi verið á báðum skálmum og sitjanda á sokkabuxum. Þá hafi blóðblettir verið víða í kjól hennar og saumsprettur undir báðum handar- krikum. Loks kemur fram, að jakki stúlkunnar hafi verið allur útataður í hári og 33ja cm saumspretta upp síðuna og upp handarkrika og áfram 13 cm út ermina vinstra megin. Rannsóknarlögreglumennirnir Sigurður og Kristján hófu vettvangs- athugun í Unufelli 36 kl. 10.10. Skýrsla Sigurðar um athugunina er svo- hljóðandi: „Móðir ákærða, Elín Áróra Jónsdóttir, var heima ásamt sambýlismanni sínum, og vísaði hún okkur á herbergi sonar síns. Er herbergið næst inn- gangi í húsið, og snúa gluggar til norðurs. Við hlið herbergisins til austurs er eldhús, og eru stofa og borðstofa, opin, framan við áðurnefnd herbergi, og í suðurhluta eru tvö herbergi, m.a. hjónaherbergi, og síðan í vesturenda miðsvæðis er baðherbergi. Herbergi kærða var læst, og höfðu lögreglumenn, sem handtóku kærða, gert það í nótt að beiðni undirritaðs. 102 Á gólfi herbergisins, úti í horni við hlið dyranna, var mikið af gler- brotum, og við skoðun mátti sjá, að þetta voru brot úr bjórkönnu, og var botnstykki könnunnar undir rúmi í herberginu. Einnig var í horninu við dyrnar brotinn myndarammi, en glerið heilt, og ljósmynd lá á gólfinu. Móðir kærða var spurð, hvort hún kannaðist við, að myndin hefði verið í þessum ramma, sem var allmiklu stærri en myndin, og kannaðist hún ekki við það, en sagði myndina vera af sér og eiginmanni sínum fyrr- verandi, sem væri látinn. Á rúminu var sæng, tveir koddar og rúmábreiða, en lakið var ekki á rúmdýnunni, heldur lá á gólfinu undir rúminu upp við vegg. Á rúmdýnunni mátti sjá blóðdropa svo og á gólfi framan við rúmið, og eins var blóðkám á vegg við hlið herbergisdyranna, bæði að innan og eins var blóðkám á vegg við hlið herbergisdyranna, bæði að innan og eins að utan beggja vegna dyranna á veggnum, sem snýr að stofunni. Framan við herbergisdyrnar er gólfmotta, og beggja vegna við hana mátti sjá blóðdropa svo og blóðdropa í forstofugangi og á stofugólfi að bað- herbergi. Eins voru blóðdropar á baðherbergisgólfi og örlítið blóðkám á vöskum í baðherbergi. Við skoðun á rúmábreiðunni, sem áður er nefnd, mátti greina blett, og við prófun, sem Kristján Friðþjófsson framkvæmdi með phosphatesmo- KM-sæðisprófun, gaf bletturinn jákvæða svörun. Rúmábreiðan var tekin til frekari skoðunar.““ Ljósmyndir voru teknar af fatnaðinum og vettvangi og enn fremur gerður uppdráttur af vettvangi. X hefur skýrt svo frá, að hún hafi kynnst ákærða á veitingastaðnum Gauki á Stöng. Hafi ákærði farið að stíga í vænginn við sig. Þau hafi farið í leigubíl og ætlað á annan veitingastað, en fyrst hafi þau komið við heima hjá ákærða, þar sem hann hafi ætlað að ná þar í peninga og bjór. Er þangað kom, hafi hún viljað bíða í bílnum á meðan, en ákærði talið hana á að koma með sér inn og borgað bílinn. Þegar inn kom, hafi setið þar við sjónvarp maður og kona, sem hún áleit vera foreldra ákærða. Hafi hún kynnt sig fyrir þeim og þegið bjórglas með þeim. Ákærði hafi svo viljað fá hana á tal við sig inn í herbergi sitt, og hafi hún tekið með sér bjórglasið. Hafi ákærði viljað slökkva öll ljós nema eitt, en hún ekki viljað það og hann látið undan. Ákærði hafi farið að tala um, að faðir sinn væri dáinn og vinkona sín hefði dáið fyrir fimm mánuðum. Hefði hann ekki verið með kvenmann í þann tíma. Kveðst hún hafa vottað ákærða samúð sína, en sagt, að hún væri með pilti og hún vildi ekki vera með ákærða. Hafi ákærði togað hana til sín úr stól, sem hún sat á, og hafi hún sest á rúmið hjá honum. Hafi hann verið kominn úr öllu nema nærbuxunum. Hafi hann stungið peningum í jakkavasa hennar og beðið hana að hjálpa sér, en hún svarað: „Nei, ég vil það ekki á þann hátt, sem þú vilt,“ 103 en hann þá sagt: „, Víst viltu það.““ Hafi hann boðið sér allt að 20.000 krónur fyrir að hafa við sig samfarir. Kveðst hún síðan hafa sagt við hann, að hún þyrfti að fara aðeins á salernið, en hann þá talað um, að henni fyndist hann alveg vonlaus, ljótur og Ómögulegur, en hún sagt, að hann væri bara drukkinn og þyrfti að sofa. Hún hafi svo hlaupið fram og út og komist að horninu á bílskúrunum, sem eru rétt hjá húsinu, en þar hafi ákærði náð sér og dregið sig á hárinu inn í húsið og slegið sig með hnefanum í andlitið og víðar um líkamann og hrint sér utan í vegginn og sparkað í sig. Hafi hún fengið blóðnasir. Kveðst hún hafa öskrað upp til að reyna að vekja á sér athygli og leita hjálpar, og þegar þau hafi verið komin inn í forstofuna eða ganginn, hafi foreldrar Jónasar komið og reynt að halda aftur af honum og ná sér frá honum, og hafi hún losnað og gripið utan um móður hans og beðið um hjálp. Kveðst hún hafa dregið föður hans inn í eldhús og beðið hann að hjálpa sér og hann sagst ætla að gera það, en farið með sig fram á gang og sagt þeim að sættast. Hafi móðir Jónasar sagt sér að fara inn á salerni og þurrka framan úr sér blóðið, þar sem hún hafi verið alblóðug í andliti og einnig á höndum, og hafi hún gert það. Hafi ákærði hótað að lumbra á móður sinni. Jónas hafi borið það á sig í viðurvist foreldranna, að hún hefði stolið frá sér peningum, farið í vasa sinn og hent peningunum á skrif- borðið í herbergi sínu. Þegar Jónas hafi verið að reyna að draga sig inn í herbergi sitt, hafi hún gripið í bjórkönnu og slegið hann tvisvar í höfuðið vinstra megin. Hafi ákærði annaðhvort náð könnunni af sér eða hún lent í gólfinu, eftir að hún sló hann, en kannan hafi brotnað á gólfinu. Stúlkan kveður foreldra Jónasar hafa lagt að sér að sættast við Jónas, og hafi hún þá farið inn í herbergi hans til að reyna að róa hann, þar sem hún vildi ekki verða fyrir frekari meiðslum. Hafi hún svarað öllu játandi, sem Jónas sagði við hana eftir þetta, og hafi hann talað um, að hún væri ekki heil á geðsmunum og hefði stolið af sér peningum, en þeir hefðu verið horfnir af borðinu, þar sem hún hafði látið þá. Kveðst hún ekki vita, hvað orðið hafi um þessa peninga, en ákærði hafi sagt, að þetta hefðu verið 5.000 krónur. Áður hafi hún fengið að sækja handtösku sína, sem hún hefði misst úti, þegar hún reyndi að flýja. Ákærði hafi þá fylgt sér út fyrir á nærbuxunum. Hún hafi aldrei þorað að flýja af ótta við, að hann næði sér og berði sig aftur. Þegar hún hafi farið aftur inn í herbergið, hafi foreldrar ákærða verið í stofunni að horfa á sjónvarpið. Eftir að hún var komin inn til ákærða, hefði hann klætt hana úr ytri kjólnum og sagt, að hún hefði verra af, ef hún leyfði það ekki. Hafi hann sagt sér að leggjast hjá sér í rúmið og hún ekki þorað að gera annað vegna aflsmunar þeirra, og hafi hann þá lagst ofan á sig og farið að skaka sér ofan á sér. Eftir nokkra stund hafi hann rifið hana 104 úr sokkabuxum, sem hún var í, eða hálfpartinn slitið þær utan af henni og síðan fært hana úr nærbuxunum. Hún hafi streist á móti og haldið saman fótunum, en ákærði hótað að berja hana og bera á hana meiri þjófn- að og að lokum komið lim sínum inn í kynfæri hennar og haft við hana samfarir. Telur hún, að honum hafi orðið sáðlát, meðan hann var með liminn inni í henni. Hafi ákærði spurt hana, meðan á samförunum stóð, hvort henni þætti þetta gott, og hafi hún svarað því játandi til að þóknast honum, og eins hafi hann spurt, hvort hann væri ekki æðislegur og hvort hann væri ekki stór á honum, og hafi hún svarað því öll játandi eins og áður til að þóknast honum. Hafi hún verið grátandi, meðan á samförunum stóð, en ekki þorað að veita mótspyrnu. Að lokum hafi hún náð að ýta Jónasi af sér og margbeðið um að fá að fara heim til móður sinnar, en hann sagt: „„Ekki fyrr en ég er búinn.'' Hafi hann beðið sig um að hafa samfarir við sig lengur, en hún neitað. Hafi hún sagst myndu segja, að hún hefði lent í áflogum við vinkonu sína, til þess að losna frá honum. Að lokum hafi hann látið undan henni. Kveðst hún síðan hafa tekið hand- tösku sína og tekið þar gallabuxur, sem hún hafi haft meðferðis, og farið í nærbuxurnar, gallabuxurnar, sokka og skó og peysu, sem hún hafi einnig verið með, og sett annað í handtöskuna og hlaupið út og að næsta húsi, sem ljós hafi verið í. Hafi hún bankað þar upp á og beðið pilt, sem kom þar til dyra, að hringja á lögregluna, sem hafi komið nokkru síðar. Sokka- buxurnar hafi orðið eftir í herbergi ákærða. Þegar þetta varð, hefði hún verið búin að drekka tvo kokteila og einn bjór, og hafi hún ekki fundið til áfengisáhrifa heima hjá ákærða. Ákærði skýrði frá því í skýrslu hjá rannsóknarlögreglu að kvöldi laugar- dagsins 29. desember, að hann hefði hitt stúlkuna á Gauki á Stöng. Þaðan hefðu þau farið í leigubíl og ætlað í veitingastaðinn Casablanca, en fyrst komið við heima hjá sér til þess að sækja peninga. Hefði hann gert þar upp bílinn og fengið stúlkuna með sér inn. Þá hefðu þar verið í stofunni móðir sín og maður að nafni Guðmundur, sem hún sé í tygjum við. Þau hafi heilsað stúlkunni. Þau stúlkan hefðu svo fljótlega farið inn í herbergi hans. Hann hefði farið að reyna við stelpuna og farið að kyssa hana og taka utan um hana, eins og gengur, og viljað fá hana til að hafa við sig samfarir. Hefði hún tekið utan um hann. Hann hefði eftir smástund farið úr öllum fötum nema nærbuxum og lagst upp í rúmið, en stúlkan hefði ekki verið tilbúin að vera með sér. Hann hefði látið stúlkuna hafa 3-4 þúsund krónur í peningum og þannig reynt að kaupa hana til að hafa við sig samfarir, en hún ekki viljað. Nokkru síðar hefði stúlkan farið út, og hefði hann þá reiðst og hlaupið út á eftir henni á nærbuxum einum fata og náð henni við endann á bílskúrum, sem standi meðfram götunni. Kvaðst hann hafa 105 rifið í hár stúlkunni og dregið hana langleiðina inn í húsið og slegið hana, og hafi hún öskrað hástöfum. Hefði hún einnig slegið sig í höfuðið og með einhverju, sem hann vissi ekki, hvað var. Hefðu móðir sín og Guðmundur hlotið að hafa séð og heyrt, þegar hann var í stimpingum við stúlkuna inni í íbúðinni og þegar hún sló hann í höfuðið. Móðir sín hefði spurt, hvað gengi á, og beðið þau um að hætta þessum látum. Kvaðst hann hafa spurt stúlkuna, hvar peningarnir væru, sem hún hefði tekið, og hefði hún tekið peningana úr vasa sínum og látið þá á borðið í herbergi hans. Þau stúlkan hefðu síðan farið inn í herbergi hans og hann lokað dyrunum á eftir þeim og lagst upp í rúmið og beðið hana að gera slíkt hið sama, og hefði hún gert það. Hefði hann svo lagst yfir stúlkuna og fært hana úr sokkabuxum og nærbuxum, og taldi hann, að sokkabuxurnar hefðu rifnað við það. Hefði hann farið að strjúka kynfæri stúlkunnar, sem legið hefði á bakinu, með fingrunum, en ekki farið með þá inn í kynfæri hennar, og hefði hún sjálf fært fæturna í sundur. Sér hefði risið hold og hann sett lim sinn inn í kynfæri stúlkunnar og hafið samræðishreyfingar liggjandi ofan á stúlk- unni. Hefði hún ekki veitt mótspyrnu og hann því talið, að stúlkan vildi þetta, og haldið áfram samræðishreyfingunum, þar til sér hefði orðið sáðlát inn í kynfæri hennar. Að þessu loknu hefði hann lagst við hlið hennar. Eftir stutta stund hefði hann spurt, hvort hún vildi meira, en hún neitað því og ýtt honum frá sér. Ákærði sagði, að hann hefði hvorki hótað stúlkunni á nokkurn hátt á undan samförunum né heldur á meðan á þeim stóð. Stúlkan hefði klætt sig að þeim loknum, og hefði hann kysst hana að skilnaði, áður en hún fór, og hefðu þau skilið í góðu að hans áliti. Ákærði kvaðst vera samþykkur að greiða stúlkunni sanngjarnar bætur fyrir áverka, sem hún hefði orðið fyrir af hans völdum. Ákærði kannaðist aðspurður við að hafa sagt, að faðir sinn væri dáinn og vinkona sín hefði dáið fyrir fimm mánuðum og hann hefði beðið hana að hjálpa sér, þar sem hann hefði ekki fengið það í fimm mánuði. Hefði hann ætlað að vekja stúlkuna til meðaumkunar. Önnur orðaskipti þeirra, sem stúlkan hermdi, kannaðist hann ekki við. Í annarri skýrslu hjá rannsóknarlögreglu 24. september 1991 bar hann, að þau X hefðu verið.inni í herberginu og eitthvað að tala saman og kyssast. Hefði hann farið úr fötunum og þau verið uppi í rúmi. Hefði hann látið hana hafa nokkur þúsund krónur. Hún hefði svo sagst þurfa aðeins að skreppa fram og hlaupið út úr húsinu. Um leið hefði hann áttað sig á því, að allir peningarnir voru horfnir. Eitthvað af þeim hefði hann geymt á borðinu og sumt í skúffu. Þegar hann hefði áttað sig á þessu, hefði hann hlaupið á nærfötunum og líklega berfættur út á eftir stúlkunni og náð henni rétt hjá bílskúrum, sem eru við enda hússins. Hefði hún slegið til sín, en 106 hann náð í hárið á henni og dregið hana á því inn í húsið. Hefði hún misst tösku sína við þetta. Hann hefði hvorki sparkað í stúlkuna né hrint henni utan Í vegg, en kvaðst hafa slegið hana og dregið hana á hárinu. Þegar þau hefðu verið komin inn í herbergi hans og búin að sættast, hefði hún áttað sig á því, að hún hafði tapað töskunni, og farið út og sótt hana. Hann hefði ekkert fylgst með því, heldur beðið inni hjá sér á meðan. Þegar ákærði var beðinn að skýra áverka á X, sagði hann, að glerbrot hefðu verið á gólfinu úr mynd, sem hún hefði tekið og slegið sig með í höfuðið. Gler í myndinni hefði brotnað og brotin farið í gólfið. Þau hefðu tekist eitthvað á og hún dottið í gólfið í þeim átökum. Hann hefði einnig slegið hana í andlitið og hún fengið blóðnasir. Þetta hefði allt gerst, eftir að þau hefðu haft mök. Einungis lítil átök hefðu orðið þeirra í milli áður og aðeins þarna úti. Hann hefði slegið hana eitthvað í andlitið nokkur högg og önnur, sem hefðu lent annars staðar á henni. Þegar ákærði gaf skýrslu hér í dómi 6. þ.m., breytti hann framburði sínum. Hann skýrði svo frá, að þegar þau stúlkan hefðu hist á Gauki á Stöng, hefði hún hegðað sér mjög undarlega. Eftir að þau hefðu reynt að komast inn á öðrum veitingastað, hefðu þau tekið leigubíl og ætlað að fara í veitingastaðinn Casablanca, en fyrst hefði hann þurft að koma við heima að sækja peninga. Stúlkan hefði strax viljað koma með honum inn þar og ekki viljað bíða í bílnum á meðan. Ákærði kvaðst þá hafa borgað bílinn og bíllinn farið. Kvaðst ákærði hafa litið á klukkuna, og hefði hún verið rétt fyrir hálfeitt, þegar þau komu heim til hans. Eftir að inn var komið, hefðu þau stúlkan farið inn í stofu, þar sem móðir hans og sambýlismaður hennar voru. Þau hefðu sest og talað við þau góða stund og horft á sjónvarp. Kvaðst hann svo hafa farið inn í her- bergi sitt og stúlkan komið á eftir sér, og hefði hún lokað dyrunum. Hefðu þau farið að tala saman og kyssast og svo farið að hafa samfarir með vilja hennar. Að samförunum loknum hefði hún sagt, að hún þyrfti að fara, og kveðst ákærði hafa sagt: „Við sjáumst svo seinna.'' Stúlkan hefði stolið peningum bæði úr skúffu og af borði. Ákærði kvaðst hafa heyrt, að hún tók peningana, og hefði hann hlaupið út á eftir henni og náð henni við bílskúrshornið, tekið í hendurnar á henni og dregið hana inn. Hann hefði svo tekið af henni peningana, en stúlkan hefði þá slegið hann með könnu í höfuðið. Kvaðst ákærði hafa vankast við það og skorist svo á fótum, að hann hefði varla getað gengið. Skömmu eftir það hefði stúlkan farið. Ákærði gaf þá skýringu á þessum breytta framburði sínum, að rann- sóknarlögreglumennirnir hefðu beitt sig þvingunum og hótað sér því að loka sig inni, ef hann skýrði ekki frá á sama veg og standi í lögregluskýrsl- unum. Þá hefði sér verið neitað um læknishjálp. Þegar ákærða var bent á, að innbyrðis samræmi væri á milli lögregluskýrslnanna, sem þó væru 107 gerðar með löngu millibili, sagði hann, að hann hefði ekki verið beittur þvingunum við seinni skýrsluna. Þegar ákærði kom hér fyrir dóm að nýju 14. þ.m., var hann spurður um það, hvar þau Guðmundur og móðir hans hefðu verið stödd, þegar átök urðu með þeim X utan dyra og inni á gangi. Kvað ákærði þau hafa verið inni í svefnherbergi, og hefðu þau kíkt fram í sjónvarps-,,holið““. Kvað hann skýrslu sína um þetta hjá rannsóknarlögreglu 29. desember sl. vera ranga. Þá kvað ákærði það vera rangt hjá Guðmundi, að hann hefði verið mjög ölvaður, þegar þetta var (sbr. hér á eftir). Hefði hann aðeins verið lítillega undir áhrifum í þetta sinn. Hann kvað stúlkuna hafa fengið sér peningana, sem hún hefði stolið af sér, þegar þau stóðu fyrir utan her- bergi hans. Hefði hann stungið peningunum í vasann. Kvaðst hann hafa verið berfættur, en klæddur í jakkaföt, þegar þetta var, og væri það rangt í skýrslum sínum hjá rannsóknarlögreglu, að hann hefði verið í nærbuxum og bol. Kvaðst hann hafa verið illa fyrir kallaður, þegar hann gaf seinni skýrslu sína hjá rannsóknarlögreglu, og hefði hann því borið, að hann hefði verið Í nærbuxum og bol og berfættur. Hann kvaðst hafa bæði skorist á fæti og höfði af glerbrotum á gólfi, og hefði mikið blætt úr sér. Rannsóknarlögreglumennirnir Sigurður Benjamínsson og Eiríkur Hreinn Helgason, sem yfirheyrðu ákærða, hafa borið, að ákærði hafi engum þvingunum sætt við yfirheyrslurnar og ákærði ekki kvartað undan neinu í því sambandi. Hafi yfirheyrslurnar farið fram með eðlilegum og venju- legum hætti. Vitnið Örn Svavarsson hefur skýrt frá því, að laust eftir kl. 3 um nóttina hafi komið heim til sín í Völvufell 14 ung stúlka, sem hann hafði ekki áður séð, og sagt, að sér hefði verið nauðgað í húsi við Unufell. Hafi hún beðið um, að hringt yrði á lögreglu fyrir sig. Stúlkan hafi verið með tösku meðferðis og verið grátandi og í geðshræringu. Hann hafi hleypt stúlkunni inn og spurt hana, hvort hún vildi ekki, að hann hringdi heim til hennar, en hún neitað því og beðið sig um að hringja í lögreglu, sem hann hefði gert, og hafi stúlkan beðið eftir lögreglunni hjá sér. Stúlkan hafi verið blóðrisa á annarri eða báðum höndum. Þá hafi hún verið rauð og þrútin í andliti. Hann kvaðst hafa látið hana fá bréfþurrku og séð, að í hana kom blóð, annaðhvort úr nefi hennar eða munni. Hann hafi ekkert séð að hári stúlkunnar. Hann hafi spurt stúlkuna um, hvað gerst hefði, meðan þau hafi beðið eftir lögreglu, og hún sagst hafa hitt þann, sem nauðgaði henni, á eða við einhvern skemmtistað og hún farið með honum heim að sækja bjór. Hún hefði þá farið með manninum inn. Hún hefði komist út úr herbergi frá manninum og til foreldra hans, sem hefðu verið heima. Þá hafi hún sagt, að maðurinn hefði togað í hár sér, dregið sig til baka og slegið og komið fram vilja sínum við sig. Hafi stúlkan brostið í grát aftur og aftur, meðan hún sagði frá. 108 Hann kveðst ekki átta sig á því, hvort stúlkan hafi verið undir áhrifum áfengis, en hún hafi ekki borið það með sér. Móðir ákærða, Elín Áróra Jónsdóttir, skýrði frá því hjá rannsóknarlög- reglu 29. desember sl., að á að giska 30-45 mínútum eftir miðnætti hefði ákærði komið heim með stúlkuna og boðið henni upp á bjór, sem hann átti, og hefðu hún þegið það. Sjálf kvaðst hún hafa setið yfir kaffibolla ásamt Guðmundi, vini sínum. Vel hafi farið á með ákærða og stúlkunni, og hefðu bæði verið undir áhrifum áfengis. Þau Jónas og stúlkan hefðu síðan farið inn í herbergi hans, sem gengið er inn í úr „„holinu““, þar sem þau Guðmundur sátu yfir sjónvarpinu. Hefðu þau tekið með sér bjórglösin, sem þau voru að drekka úr, og Jónas lokað á eftir þeim. Ekki sé hægt að læsa dyrunum að herbergi hans. Þau Guðmundur hefðu horft á sjónvarpið, þar til kvikmyndin var búin, þ.e. fyrri myndin af þeim tveimur, sem boðið var upp á, og þá farið að hátta. Ekki hefði hún heyrt neinn hávaða frá herberginu. Eftir að hún var háttuð og lögst til svefns, hefðu þau Guðmundur heyrt hávaða framan úr íbúðinni. Hefði hún opnað svefnherbergisdyrnar og séð Jónas, þar sem hann stóð í herbergisdyrum sínum og stúlkan fyrir framan hann. Hefði Jónas verið að krefja stúlkuna um peninga, sem hún hefði stolið frá honum. Hefði hún séð, að stúlkan dró eitthvað úr hægri kápu- eða jakkavasa sínum og rétti Jónasi. Hún hefði ekki séð stúlkuna vel, sökum þess að rökkvað var í herberginu, og geti ekki sagt, hvort hún hefði verið slösuð eða föt hennar í óreiðu. Jónas hefði hún ekki séð nema að litlu leyti, þar sem stúlkan skyggði á hann. Hún kvaðst hafa spurt ákærða, hvað gengi á, en ekki fengið svar við því. Hefði hún þá lokað svefnherbergisdyrunum. Skömmu eftir þetta hefði útidyrahurðinni verið skellt aftur og hún álitið, að stúlkan væri farin, enda hefði hún heyrt ein- hvern ganga út. Hún hefði sofnað eftir þetta og ekki vitað af neinu fyrr en um morguninn, að hún hefði frétt hjá Guðmundi, að Jónas hefði verið leiddur brott af lögreglu. Vitnið var yfirheyrt að nýju hjá rannsóknarlögreglu 3. janúar 1991. Kvað hún það alrangt hjá X, að X hefði gripið utan um sig og beðið þau Guðmund um hjálp. Eins væri það rangt, að hún hefði sagt stúlkunni að þurrka framan úr sér blóð. Hið eina, sem hún hefði heyrt, hefði verið hávaði. Hefði hún farið fram úr rúminu og opnað dyrnar á svefnherberginu og gægst fram. Hefði Jónas verið að krefja stúlkuna um peninga, sem hún hefði stolið af honum, og hefði stúlkan látið hann hafa peninga. Kvaðst hún svo hafa lokað svefn- herbergisdyrunum og ekki orðið vör við neinn hávaða eftir það, nema úti- dyrunum hefði verið lokað nokkru síðar, og taldi hún þá, að stúlkan væri farin. Hún hefði ekki heyrt nein öskur í stúlkunni, og hefði hún örugglega farið fram, ef svo hefði verið. Þá hefði hún ekki orðið vör við nein átök milli Jónasar og stúlkunnar. Hún hefði þó heyrt brothljóð, en ekkert aðgætt það frekar og talið, að þau hefðu misst glas í gólfið. 109 Vitnið hefur komið fyrir dóm og borið á sama veg. Guðmundur Guðjónsson, sem nefndur var, skýrði frá því hjá rannsóknar- lögreglu 29. desember sl., að þau Elín hefðu setið við sjónvarpið, þegar Jónas kom heim og með honum einhver stúlka. Hefðu þau bæði verið undir áhrifum áfengis, Jónas og stúlkan. Hefðu þau sest í sófann hjá þeim Elínu, og hefði Jónas sótt bjór handa sér og stúlkunni. Eftir einhverja stund hefðu þau tvö farið inn í herbergi Jónasar, og taldi hann, að klukkan hefði þá verið um hálf- tvö. Þáu Elín hefðu horft til enda á bíómynd, sem var Í sjónvarpinu, og síðan farið inn í svefnherbergi Elínar. Eftir að þau voru háttuð, hefði hann heyrt einhver læti frammi í „„holi““ íbúðarinnar, og hefðu þau Elín litið fram. Hefði Jónas staðið lítið klæddur inni í herbergi sínu, en stúlkan staðið fyrir framan dyrnar hjá honum, fullklædd. Kvaðst hann halda, að Jónas hefði verið á nærbuxum einum fata. Hefði Jónas verið að krefja stúlkuna um einhverja peninga, sem hann hefði sagt, að hún hefði stolið frá sér. Kvaðst vitnið ekki vita, um hve mikla peninga hefði verið að ræða. Stúlkan hefði tekið einhverja peninga úr jakkavasa sínum og rétt Jónasi. Eftir þetta hefðu þau Elín farið upp í rúm án þess að heyra meira í Jónasi og stúlkunni. Hefði hann heyrt hurðarskell eftir þetta og álitið, að stúlkan væri að fara. Hann kvaðst giska á, að klukkan hefði þá verið um hálffjögur til fjögur. Hið næsta, sem hann hefði vitað, hefði verið það, að lögreglumenn hefðu verið að sækja Jónas um fimmleytið. Hann hefði ekki fengið nein svör við því, hvers vegna þeir væru að fara með Jónas. Vitnið gaf aðra skýrslu 8. janúar 1991. Hann kvaðst þá ekki kannast við að hafa orðið var við, að stúlkan hefði hlaupið út og að ákærði hefði hlaupið á eftir henni og dregið hana á hárinu inn í húsið aftur, eftir að hún hefði öskrað á hjálp. Hefði hann ekki heldur orðið vitni að neinum átökum milli Jónasar og stúlkunnar og því síður, að stúlkan hefði beðið sig að hjálpa sér. Þá kvað vitnið það vera rangt hjá Jónasi, að hann hefði dregið stúlkuna inn á gang á hárinu, og eins, að þau Elín hefðu hlotið að hafa heyrt og séð stimpingar milli hans og stúlkunnar og þegar stúlkan sló hann í höfuðið með bjórkönnu. Eins væri rangt hjá Jónasi, að þau Elín hefðu verið stödd í stofunni og að Elín hefði spurt, hvað gengi á, og beðið þau að hætta þessum látum. Kvað vitnið Jónas hafa verið mjög ölvaðan, og hefði hann ekki munað eftir því síðar að hafa sótt bjór handa sér og stúlkunni. Vitnið hefur komið fyrir dóm og skýrt frá á sama veg. Niðurstaða. Ákærði hefur verið óstöðugur í skýrslum sínum, sem hver um sig er ótrúverðug. Frásögn X er á hinn bóginn í fjölmörgum atriðum studd rann- sókn á vettvangi og á fatnaði stúlkunnar og líkama. Þá nýtur hún stuðnings af vætti Sveins Erlendssonar lörgregluþjóns og Arnar Svavarssonar. Vætti 110 þeirra Elínar Áróru Jónsdóttur og Guðmundar Guðjónssonar rekst í veru- legum atriðum bæði á skýrslur ákærða og stúlkunnar, og geta þau ekki talist vera óvilhöll og trúverðug. Að öllu þessu athuguðu þykir verða að treysta framburði stúlkunnar og telja sannað, að ákærði hafi með ofbeldi og ógnunum þröngvað henni til holdlegs samræðis. Hefur ákærði með því orðið sekur um brot gegn 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga. Af hálfu stúlkunnar hefur þess verið krafist, að ákærði verði dæmdur til þess að greiða henni 1.500.000 krónur í miskabætur ásamt vöxtum sam- kvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25, 1987, sbr. lög nr. 67, 1989. Þykir miski X vera hæfilega metinn til bóta 500.000 krónur, og ber að dæma ákærða til þess að greiða henni þá fjárhæð ásamt almennum útlánsvöxtum sam- kvæmt 7. gr. vaxtalaga frá 29. desember 1990 að telja til greiðsludags. Viðurlög, sakarkostnaður. Ákærði hlaut skilorðsbundna ákærufrestun fyrir þjófnað árið 1983. Þá var hann sektaður sama ár fyrir brot gegn 157. gr. almennra hegningarlaga. Loks hefur honum verið refsað þrisvar fyrir ölvun við akstur, síðast í maí í fyrra. Þykir refsing ákærða vera hæfilega ákveðin fangelsi í 18 mánuði. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með taldar 55.000 krónur í saksóknarlaun til ríkissjóðs og 55.000 krónur í málsvarnar- laun til Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns. Dómsorð: Ákærði, Jónas Jónasson, sæti fangelsi í 18 mánuði. Ákærði greiði X 500.000 krónur í miskabætur ásamt almennum út- lánsvöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga frá 29. desember 1990 að telja til greiðsludags. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með taldar 55.000 krónur í saksóknarlaun til ríkissjóðs, og 55.000 krónur í málsvarnarlaun til Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns. 111 Föstudaginn 24. janúar 1992. Nr. 143/1988. Björn Emilsson (Haraldur Blöndal hrl.) segn Sláturfélagi Arnfirðinga. Endurkrafa. Útivist í Hæstarétti. Fjárnám. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut hinum áfrýjaða dómi til Hæstaréttar með stefnu 19. maí 1988 og hinni áfrýjuðu fjárnámsgerð að fengnu áfrýjunar- leyfi 27. september sama ár með stefnu 28. sama mánaðar. Hann gerir svofelldar dómkröfur: „aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi, til vara, að hinn áfrýjaði dómur og meðferð málsins í héraði frá og með þinghaldi 11. febrúar (sic) verði ómerkt og málinu vísað til löglegrar málsmeðferðar og dómsálagningar, en til þrautavara, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og breytt og á þá leið, að áfrýjandi verði sýknaður af öllum kröfum stefnda.““ Þá krefst áfrýjandi þess, að hin áfrýjaða fjár- námsgerð verði úr gildi felld og að stefndi verði dæmdur til að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms svo og, að hin áfrýjaða fjárnámsgerð verði staðfest og að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. Við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti var ekki sótt þing af hálfu stefnda. Aðalkrafa áfrýjanda kemur ekki fram í áfrýjunarstefnu, sbr. 3. tl. 2. mgr. 34. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Ber því að vísa henni frá Hæstarétti. Áfrýjandi færir fram þau rök fyrir varakröfu sinni, að rétt hefði verið að fresta málinu, er það var tekið fyrir öðru sinni á bæjarþingi Kópavogs 11. febrúar 1988 og þingsókn féll niður af hálfu stefnda, þar eð lögmaður hans hafi þá haft lögmæt forföll vegna veikinda. Þessi fullyrðing er engum gögnum studd. Verður því að hafna vara- kröfunni. 112 Þrautavarakröfu sína um sýknu styður áfrýjandi þeim rökum, að viðskiptum sínum og stefnda hafi lokið þannig, að hann skuldi stefnda ekkert, heldur þvert á móti. Í stefnu til Hæstaréttar er gerður áskilnaður um að leggja fram ný gögn og til að bera fram málsástæður og rök fyrir sýknukröfu. Þessu stóðu skilyrði í 45. gr. laga nr. 75/1973 í vegi, eins og hér stóð á samkvæmt framansögðu, enda var látið við þenna áskilnað sitja. Samkvæmt því ber að dæma málið á sama grunni og það var dæmt í héraði. Að frátalinni 9.000 króna reikningsskuld áfrýjanda við stefnda er áfrýjandi endurkrafinn í málinu um ýmsar greiðslur, sem hann stóð fyrir af hálfu hins stefnda félags á árunum 1983 og 1984, er hann sá um rekstur þess. Þær telur stefndi sér óviðkomandi, svo sem rakið er í hinum áfrýjaða dómi. Skorti fylgiskjöl í bókhaldi stefnda fyrir ýmsum þessara greiðslna og skýringar á tilurð þeirra og tilefni. Fjárhæðir þær, sem krafist er endurgreiðslu á, eru í samræmi við framlögð gögn í héraði. Verður við það að miða, að ágreiningur málsaðila lúti eingöngu að því, hvort til greiðslna þessara hafi verið stofnað í þágu stefnda eða áfrýjanda sjálfs, og þar með, hver sé að lögum greiðsluábyrgð á þeim þeirra í milli. Ljóst er, að brýnt var, að aflað væri um þetta tiltækra gagna og skýrslna í málinu. Eins og atvikum málsins er háttað, hlaut sú gagnaöflun að mæða mjög á áfrýjanda. Fyrir þá sök raskar útivist hans í héraði óhjákvæmilega réttarstöðu hans í málinu. Samkvæmt framansögðu og með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann svo og hina áfrýjuðu fjár- námsgerð, sem ekki sætir andmælum út af fyrir sig. Eftir þessum málalokum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti. Ákveðst hann með hliðsjón af útivist stefnda 30.000 krónur. Á það skorti, að málatilbúnaður í héraði væri nægilega skýr og skilvirkur, einkum að því er varðar uppsetningu kröfugerðar, aðgreiningu einstakra þátta hennar og reifun þeirra. Er þetta að- finnsluvert. Verulegir agnúar eru á dómsgerðum í máli þessu og ágripi þeirra að því leyti, að þar er margt torlæsilegt. Verður að átelja þetta. 113 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og hin áfrýjaða fjárnámsgerð eiga að vera Óröskuð. Áfrýjandi, Björn Emilsson, greiði stefnda, Sláturfélagi Arn- firðinga, 30.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Kópavogs 22. febrúar 1988. Mál þetta, sem dómtekið var 11. febrúar sl., er höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, birtri 17. desember sl., af Sláturfélagi Arnfirðinga, Bíldu- dal, nnr. 8189-4515, gegn Birni Emilssyni, nnr. 1327-0570, Kársnesbraut 59, Kópavogi, til greiðslu skuldar, að fjárhæð 673.655,76 kr., auk (nánar tilgreindra vaxta). Þá er krafist málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Stefnandi kveður málsatvik vera þau, að stefndi hafi að verulegu leyti séð um rekstur stefnanda árin 1983 og 1984. Skuldin væri til komin vegna ýmissa úttekta stefnda, ýmist á peningum hjá stefnanda eða vörum eða þjónustu óviðkomandi stefnanda, en stefndi hafi látið stefnanda greiða. Á mót nefndum úttektum hafi stefndi lagt fram reikninga frá einkafyrirtæki sínu fyrir vinnu sína hjá stefnanda. Stefnandi mótmælir þessum reikningum sem allt of háum, og hafi stefnandi boðist til að greiða helming nefndra reikninga, og væri tekið tillit til þess í stefnufjárhæð. Þá hafi stefndi lagt fram reikning fyrir sturtuvagni, og hafi einnig verið tekið tillit til þess í stefnufjárhæð. Í upphafi árs hafi stefnandi átt útistandandi hjá stefnda 9.000 kr. frá fyrra ári. Hinn 13/10 1983 hafi stefndi látið millifæra 100.000 kr. út af reikningi stefnanda yfir á viðskiptareikning sinn. Hinn 28/12 1983 hafi stefndi tekið út 190.000 kr. með ávísun út af bankareikningi stefnanda. Hinn 11/1 1984 hafi stefndi tekið 82.354 kr. með ávísun út af bankareikn- ingi stefnanda. Hinn 2/4 1984 hafi stefndi tekið 15.340 kr. með ávísun út af bankareikningi stefnanda. Hinn 10/4 1984 hafi stefndi tekið 7.500 kr. út af bankareikningi stefnanda. Hinn 6/12 1983 hafi stefndi tekið vörur út hjá Málningu h/f fyrir samtals 6.958,76 kr. Vörurnar hafi verið færðar í viðskiptareikning stefnanda, sem hafi greitt úttektina 27/1 1987. Sonur stefnda, Emil Björnsson, hafi kvittað fyrir móttöku varanna. Hinn 27/1 1984 hafi stefndi tekið ýmsar vörur út hjá Ofnasmiðjunni h/f. Staðgreiðslu- nóta væri rituð út á einkafyrirtæki stefnda, enda hafi vörurnar ekki verið ætlaðar til nota fyrir stefnanda. Stefndi hafi hins vegar látið stefnanda greiða vörurnar, samtals 18.000 kr. Hinn 27/2 1984 hafi stefndi látið stefn- anda greiða reikning vegna aksturs sendibifreiðar með rusl fyrir einkafyrir- 8 114 tæki sitt, samtals 740 kr. Hinn 25/2 1984 hafi stefndi greitt 8.283 kr. með ávísun út af bankareikningi stefnanda fyrir vöru og þjónustu til Barkar h/f, sem hafi verið stefnanda óviðkomandi. Hinn 11/7 1984 hafi stefndi tekið 18.000 kr. með ávísun út af bankareikningi stefnanda. Þá hafi stefnandi verið krafinn um greiðslu á 400.000 kr. vegna kaupa hans á tveimur frysti- gámum. Frystigáma þessa hafi stefndi keypt í eigin nafni, en hins vegar látið stefnanda borga þá. Frystigámar þessir hafi aldrei nýst stefnanda né heldur komist í vörslur stefnanda. Samanlagðar nemi fjárhæðir þessar 856.202.76 kr. Á móti framangreindum úttektum stefnda hafi hann lagt fram reikninga. Reikningur, dagsettur í febrúar 1984, að fjárhæð 66.000 kr., fyrir 5 tonna sturtuvagni, sem stefndi hafi selt stefnanda. Til þessa reiknings sé tekið tillit að fullu. Þá hafi stefndi einnig lagt fram 12 reikninga frá einkafyrir- tæki sínu, Teiknistofunni Laugavegi 96. Samtals væru reikningar þessir upp á 245.094 kr. Stefnandi hafi boðist til að greiða stefnda helming þessarar fjárhæðar fyrir störf sín hjá stefnanda. Stefnandi hafi aldrei samið um það við Teiknistofuna Laugavegi 96, að menn á hennar vegum ynnu fyrir sig. Samið hafi verið beint við Björn Emilsson um, að hann starfaði hjá stefn- anda sem launþegi, en alls ekki, að hann legði fram reikninga frá einka- fyrirtæki sínu, þar sem gerð væri krafa um útselda vinnu. Þannig væru 122.547 kr. dregnar frá úttektum stefnda vegna endurgjalds til hans fyrir vinnu sína fyrir stefnanda. Samanlagðar nemi þessar fjárhæðir 182.547 kr. Þegar þessi fjárhæð hafi verið dregin frá ofangreindum úttektum stefnda hjá stefnanda, sé stefnufjárhæðin fundin, 673.655,76 kr. Um lagarök vísar stefnandi til almennra og sérstakra reglna kröfuréttar- ins um greiðslu fjárskuldbindinga auk almennra reglna samningaréttar- ins. Af hálfu stefnda var sótt þing, þegar málið var þingfest 14. janúar 1988, en er málið var tekið fyrir á reglulegu bæjarþingi 11. febrúar sl., féll þing- sókn niður af hálfu stefnda. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dómkröfur stefnanda, verða kröfur hans teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst 83.452 kr., þ.m.t. söluskattur. Dóminn kvað upp Sigríður Ingvarsdóttir héraðsdómari. Dómsorð: Stefndi, Björn Emilsson, greiði stefnanda, Sláturfélagi Arnfirð- inga, Dýrafirði, 673.655,76 kr. auk 32% ársvaxta af 673.655,76 kr. frá 1.1. ?85 til 1.2. 785, en 3,75%0 mánaðarvaxta frá þeim degi til 1.3. 785, en 490 mánaðarvaxta frá þeim degi til 1.6. '85, en 3,5%0 mánaðar- 115 vaxta frá þeim degi til 1.9. 785, en 3,75%0 mánaðarvaxta frá þeim degi til 1.3. ?86, en 2,75% mánaðarvaxta frá þeim degi til 1.4. '86, en 2,25% mánaðarvaxta frá þeim degi til 1.3. '87, en 2,5% mánaðarvaxta frá þeim degi til 1.6. '87, en 33,6% ársvaxta frá þeim degi til 1.7. "87, en 360 ársvaxta frá þeim degi til 1.8. '87, en 40,8% ársvaxta frá þeim degi til 1.9. '87, en 42% ársvaxta frá þeim degi til 1.10. '87, en 43,2% ársvaxta frá þeim degi til 1.11. '87, en 45.6%0 ársvaxta frá þ.d. til 1.12. ?87, en 49,2% ársvaxta frá þ.d. til stefnubirtingardags, en hæstu lögleyfðu vanskilavaxta, eins og þeir eru ákveðnir af Seðla- banka Íslands á hverjum tíma, frá þeim degi til greiðsludags, en vextir leggjast við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn Í. janúar 1986, og 83.452 kr. í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fjárnámsgerð fógetaréttar Kópavogs 16. maí 1988. Ár 1988, mánudaginn 16. maí, var fógetaréttur Kópavogs settur að Kárs- nesbraut 59, Kópavogi, og haldinn þar af fulltrúa bæjarfógeta, Guðgeiri Eyjólfssyni, með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið málið: Sláturfélag Arnfirðinga gegn Birni Emilssyni. Fógeti leggur fram: nr. Í, gerðarbeiðni, nr. 2, dóm bæjarþings Kópavogs 22/2 1988 ásamt birtingarvottorði. Fyrir gerðarbeiðanda mætir Bjarni Þór Óskarsson lögfr. og krefst fjár- náms fyrir 673.655,76 kr. með 32% ársvöxtum af 673.655,76 frá 1.1. '85 til 1.2. '85, 3,75% frá þ.d. til 1.3. 85, 4%0 mánaðarvöxtum frá þ.d. til 1.6. '85, 3,5%0 mánaðarvöxtum frá þ.d. til1.9. 85, 3,75%0 mánaðarvöxtum frá þ.d. til 1.3. '86, 2,75% mánaðarvöxtum frá þ.d. til 1.4. ?86, 2,25% mánaðarvöxtum frá þ.d. til1.3. '87, 2,5%0 mánaðarvöxtum frá þ.d. til 1.6. "87, 33,6% ársvöxtum frá þ.d. til 1.7. ?87, 3690 ársvöxtum frá þ.d. til 1.8. "87, 40,80 ársvöxtum frá þ.d. til 1.9. 787, 42% ársvöxtum frá þ.d. til 1.10. "87, 43,200 ársvöxtum frá þ.d. til 1.11. '87, 45,6% ársvöxtum frá þ.d. til 1.12. '87, 49,2% ársvöxtum frá þ.d. til stefnubirtingardags, en hæstu lög- leyfðu vanskilavöxtum, eins og þeir eru ákveðnir af Seðlabanka Íslands á hverjum tíma, frá þ.d. til greiðsludags, 970 kr. í birtingarkostnað, 83.452 kr. í málskostnað skv. gjaldskrá LMFÍ, 4.412 kr. vegna gerðarbeiðni, kostnaðar við gerðina og eftirfarandi uppboðs/innheimtuaðgerða, allt á ábyrgð gerðarbeiðanda, en kostnað gerðarþola. Gerðarþoli býr hér, en er ekki viðstaddur, en fyrir hann mætir Anna L. Kristjánsdóttir, sem er hér. Áminnt um sannsögli kveðst hún ekki geta greitt. 116 Skv. kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og ábendingu mætts lýsti fógeti yfir fjárnámi í eign gerðarþola, Kársnesbraut 59, Kópavogi. Fallið var frá virðingu. Fógeti gætti leiðbeiningarskyldu sinnar, skýrði þýðingu gerðarinnar og kvaðst myndu skýra gerðarþola frá fjárnáminu með ábyrgðarbréfi. 117 Þriðjudaginn 28. janúar 1992. Nr. 306/1989. Þrotabú Ingólfs Óskarssonar (Hróbjartur Jónatansson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Gjaldþrot. Skuldajöfnuður. Handveð. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Frá og með 1. janúar 1990 breyttist heiti stefnda og varð Íslands- banki hf. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 10. ágúst 1989. Hann gerir þær dómkröfur, að stefnda verði gert að greiða sér 1.160.802 krónur auk árlegra innlánsvaxta sem hér segir: 28% frá 8. mars 1988 til 11. júní s.á., 29% frá þeim degi til 1. júlí s.á., 32% frá þeim degi til 1. ágúst s.á., 33% frá þeim degi til 21. ágúst s.á., 2800 frá þeim degi til 1. september s.á., 1890 frá þeim degi til 11. október s.á., 13% frá þeim degi til 21. október s.á., 10%0 frá þeim degi til 21. nóvember s.á., 70 frá þeim degi til stefnubirt- ingardags 15. desember 1988, en með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr., sbr. 12. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, frá þeim degi til greiðslu- dags. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Það er óumdeilt í málinu, að stefndi og Ingólfur Óskarsson gerðu á árinu 1986 samning um kaup hins fyrrnefnda á viðskiptavíxlum og öðrum verðbréfum gegn því, að ákveðinn hundraðshluti af and- virði hinna keyptu viðskiptabréfa yrði lagður inn á sérstakan reikn- ing á nafni Ingólfs Óskarssonar í vörslu stefnda. Hinn umdeildi reikningur, verðtryggður sparireikningur nr. 168198, var stofnaður 15. janúar 1986. Samkvæmt framlögðum gögnum stefnda um hreyfingar á reikningnum var síðasta grunnfjárhæð lögð inn á 118 reikninginn 1S. október 1987, en hinn 18. apríl 1988 er öll innstæða tekin út af reikningnum. Úrskurður um gjaldþrotaskipti á búi Ingólfs Óskarssonar var kveðinn upp 8. mars 1988. Í máli þessu heldur stefndi því fram, að hann hafi haft handveð í skuldbindingu sinni gagnvart Ingólfi Óskarssyni samkvæmt fram- angreindum reikningi. Skriflegum samningi um viðskipti þessi er ekki til að dreifa, og stefndi hefur ekki lagt fram gögn, sem skýlaust kveða á um handveð þetta. Gera verður þá kröfu til innlánsstofn- ana, að eins og hér stendur á, tryggi þær sér skýrar og ótvíræðar sannanir fyrir veðréttindum. Stefndi telst því ekki hafa sannað, að hann hafi átt handveð í innstæðu á verðtryggða sparireikningnum nr. 168198. Með bréfi 23. ágúst 1988 til áfrýjanda staðfesti lögmaður stefnda fyrir hönd hans, að hann hefði í sinni vörslu 1.160.000 krónur, sem væru „bundin innstæða af keyptum víxlum til tryggingar á móti víxlakaupum““. Muni andvirði þess fjár varið til greiðslu viðskipta- krafna Ingólfs Óskarssonar. Með bréfi 4. nóvember sama ár er staðfest, að þetta hafi verið gert. Eins og að framan greinir, virðist þetta í raun gert 18. apríl 1988, en þá er sambærileg fjárhæð tekin út af reikningnum. Stefndi heldur því fram, að skilyrði og forsenda víxlakaupanna hafi verið stofnun sparireiknings nr. 168198 og að úttektir af bók- inni hafi eingöngu verið til greiðslu skulda vegna keyptra verðbréfa, ef aðalskuldari greiddi þau ekki. Fyrir skiptarétti Reykjavíkur hinn 19. október 1988 lýsti Ingólfur Óskarsson þessum viðskiptum svo, að greiðslur út af framan- greindum reikningi hefðu einungis getað farið fram með samþykki stefnda og hann hefði sjálfur aldrei fengið peninga af reikningnum nema til þess að greiða skuldir sínar við stefnda. Gögn málsins um færslur á reikningnum styðja málstað stefnda og frásögn Ingólfs Óskarssonar um viðskipti hans við stefnda. Þegar þetta er virt og það, hversu nátengdur þessi reikningur var kaupum bankans á verð- bréfum frá Ingólfi Óskarssyni, þykir mega leggja til grundvallar dómi í málinu, að stefndi hafi getað ráðstafað innstæðu þessari án atbeina Ingólfs Óskarssonar til greiðslu verðbréfa, sem voru Í van- skilum, af svokölluðum víxlakvóta, en ómótmælt er, að það hafi stefndi gert. 119 Telja verður því nægjanlega leitt í ljós, að stefnda hafi verið heimilt að jafna inneign reikningsins gegn skuldum Ingólfs Óskars- sonar, eins og hann gerði 18. apríl 1988, þótt hann hefði þá verið úrskurðaður gjaldþrota, sbr. og 32. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978. Ákvæði 59. gr. sömu laga þykja ekki vera þessu í vegi, eins og hér stendur á. Með framangreindum athugasemdum ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Rétt þykir, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað, eins og í dómsorði greinir. Er þar ekki tekið tillit til virðisauka- skatts. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, þrotabú Ingólfs Óskarssonar, greiði stefnda, Íslandsbanka hf., 200.000 krónur í málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Gunnars M. Guðmundssonar og Péturs Kr. Hafstein. Við teljum það nægjanlega fram komið, að stefndi hafi einn haft ráðstöfunarrétt á innstæðu hins umdeilda bankareiknings og hún hafi frá upphafi ekki verið til annars ætluð en að tryggja greiðslu skulda Ingólfs Óskarssonar við stefnda vegna kaupa stefnda á við- skiptavíxlum og öðrum verðbréfum af honum. Því beri að fallast á, að stefndi hafi bæði átt handveð í innstæðu reikningsins og getað jafnað henni á móti gjaldföllnum skuldum þrotamanns á hverjum tíma á eindæmi sitt. Áfrýjandi getur ekki hér fengið betri rétt gagn- vart stefnda en Ingólfur Óskarsson hafði. Við teljum þannig, að stefnda hafi verið heimilt að taka til sín andvirði reikningsins 18. apríl 1988, sbr. 32. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, sbr. og 2. mgr. 24. gr. sömu laga. Með þessari athugasemd og skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms að öðru leyti erum við samþykkir dómsorði meiri hluta dóm- enda. 120 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. júlí 1989. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 29. f.m., er höfðað hér fyrir þinginu með stefnu, birtri 8. desember 1988. Stefnandi er Hróbjartur Jónatansson hdl., skiptastjóri í þrotabúi Ingólfs Óskarssonar, kt. 010241-3409, Skógarhlíð 6, Reykjavík. Stefndi er Alþýðubankinn hf., kt. 420171-0139, Laugavegi 31, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þessar: aðallega, að stefndi verði dæmdur til þess að afhenda stefnanda spari- sjóðsbók nr. 168198, út gefna af stefnda á nafn Ingólfs Óskarssonar, kt. 010241-3409, Hjallavegi 7, Reykjavík, að fjárhæð 1.160.802 kr. auk (nánar tilgreindra vaxta), til vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða 1.160.802 kr. auk hæstu innlánsvaxta frá 8.3.1988 til stefnubirtingardags, en með dráttarvöxtum skv. III. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags. Enn fremur er kraf- ist málskostnaðar úr hendi stefnda, er beri dráttarvexti skv. III. kafla vaxta- laga að liðnum 15 dögum frá dómsuppsögu til greiðsludags. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda, og jafnframt, að stefnandi verði dæmdur til að greiða máls- kostnað að skaðlausu, er beri dráttarvexti skv. Ill. kafla vaxtalaga frá 15. degi eftir uppsögu dóms til greiðsludags. I. Stefnandi kveður málavexti eftirfarandi: Með úrskurði, upp kveðnum 8. mars 1988, var bú Ingólfs Óskarssonar, kt. 010241-3409, Hjallavegi 7, Reykjavík, og einkafirma hans, Sportvöru- verslunar Ingólfs Óskarssonar, Klapparstíg 40, Reykjavík, tekið til opin- berra skipta sem gjaldþrota. Var innköllun gefin út 10. mars 1988, og birtist hún fyrst í 54. tbl. Lögbirtingablaðsins 5. maí sl. Lauk kröfulýsingarfresti 5.7.1988, og var fyrsti skiptafundur haldinn 2. september 1988. Hinn 18. mars 1988 skipaði skiptaráðandinn í Reykjavík Hróbjart Jónatansson hdl. bústjóra til bráðabirgða í þrotabúinu, og var hann kosinn skiptastjóri í bú- inu á skiptafundi 2.9.1988. Hinn 6. apríl 1988 ritaði skiptastjóri stefnda bréf og tilkynnti um gjald- þrotaskipti á búi Ingólfs Óskarssonar, auk þess sem þess var krafist, að öllum reikningum þrotamanns við stefnda yrði lokað og fjármunum hans tafarlaust komið í vörslur skiptaráðandans í Reykjavík til varðveislu. Hinn 6.6.1988 átti skiptastjóri fund með lögmanni stefnda, Guðjóni Á. Jónssyni hdl., á skrifstofu skiptaráðandans í Reykjavík, þar sem m.a. var tilkynnt, að stefndi hefði handveð í tiltekinni sparisjóðsbók þrotamanns við stefnda til tryggingar öllum kröfum stefnda á hendur þrotamanni. Með bréfi, dags. 16.6.1988, ritaði skiptastjóri lögmanni stefnda bréf, þar sem óskað var 121 þess, að skjölum um framangreindan handveðssamning þrotamanns og stefnda yrði komið á framfæri við stefnanda, svo að unnt yrði að taka afstöðu til umræddrar kröfu stefnda. Hinn 27.6.1988 var þrotamaður yfir- heyrður í skiptarétti Reykjavíkur, og var bókað eftir honum í skiptabók Reykjavíkur, að hann hefði ekki gert handveðssamninga við banka. Framannefndum bréfum svaraði stefndi eigi, og voru nefndar óskir ítrekað- ar með bréfi til stefnda, dags. 26. júlí 1988. Hinn $. júlí 1988 ritaði stefndi kröfulýsingu í stefnanda, þar sem krafist var 7.000.000 kr. utan skulda- raðar. Var kröfum þessum hafnað að svo stöddu með bréfi 19. júlí 1988. Með bréfi, dags. 23. ágúst 1988, tilkynnti lögmaður stefnda, að stefndi hefði í sinni vörslu u.þ.b. 1.160.000 kr., er væru innstæða þrotamanns vegna seldra víxla til stefnda, og myndi því fé verða varið til greiðslu á skuldum þrotamanns við stefnda. Hinn 4. nóvember 1988 lýsti stefndi endanlegum kröfum sínum til stefnanda, þar sem m.a. kom fram, að stefndi hefði nýtt andvirði af sparisjóðsbók þrotamanns, nr. 168198, til greiðslu á skuldum stefnda, í stað þess að skila stefnanda sparisjóðsbókinni ellegar andvirði hennar. Með bréfi, dags. 15.11.1988, ítrekaði skiptastjóri enn höfnun á veðrétti í umþrættri sparisjóðsbók til handa stefnda og krafð- ist tafarlausrar afhendingar hennar. Hinn 28. nóvember 1988 synjaði lög- maður stefnda um afhendingu á bókinni, þar sem andvirði hennar hefði verið varið til greiðslu á skuldum við stefnda. Málsástæður og lagarök. Aðalkrafa. Stefnandi reisir kröfur sínar um afhendingu hinnar umþrættu sparisjóðs- bókar á þeirri málsástæðu, að bókin og þeir fjármunir, sem í hana voru skráðir, hafi verið eign þrotamanns, Ingólfs Óskarssonar, nú þrotabús hans, og beri stefnda í samræmi við ákvæði 25. gr., sbr. 22. gr. laga nr. 6/1978, að afhenda stefnanda bankabókina til ráðstöfunar. Hafi stefndi eigi sýnt fram á réttindi sín til ráðstöfunar á sparisjóðsbókinni í sína þágu án afskipta stefnanda, svo sem með samningum um handveð. Sökum þessa séu vörslur stefnda á sparisjóðsbókinni óheimilar gegn mót- mælum stefnanda, og beri stefnda að afhenda sparisjóðsbókina með inn- stæðu og áföllnum vöxtum stefnanda. Því sé haldið fram af hálfu stefnda, að stofnast hafi samningur á milli þrotamanns, Ingólfs Óskarssonar, og stefnda um handveð til handa stefnda í innstæðu nefndrar sparisjóðsbókar til tryggingar skuldbindingum þrota- manns. Þrátt fyrir ítrekaðar óskir þar um hefur stefndi eigi fært sönnur á slíkan veðsamning. Hvorki hafa skjöl verið lögð fram til stuðnings stað- hæfingum um veðsamning né hafa vitnisburðir þrotamanns eða annarra ýtt stoðum undir fyllyrðingar stefndu. 122 Í þinghaldi í skiptarétti Reykjavíkur 27.6.1988 sé bókað: „„Bústjóri spyr út í, hvort samið hafi verið um handveðssetningu fyrir fram í bókum, sem bankar telja sig hafa handveð í. Mætti kveðst ekki vita til þess, en útiloki ekki slíkt.““ Skiptastjóri stefnanda telur framangreind ummæli þrotamanns hnekkja fullyrðingum stefnda þess efnis, að fullgildur samningur hafi komist á um handveð í sparisjóðsbókinni. Stefnandi vísar í þá meginreglu gjaldþrotalaga nr. 6/1978 svo og skipta- laga nr. 3/1878 ásamt síðari breytingum, er varðar jafnræði kröfuhafa til fullnustu krafna sinna úr þrotabúi. En í lögum þessum eru forréttindi ein- stakra kröfuhafa til fullnustu af eigum þrotabús frávik frá hinni almennu reglu og koma einungis til álita í þeim tilvikum, þegar ótvíræð lagaskilyrði eru til. Sökum þessa ber að skýra þröngri lögskýringu sérréttindaákvæði til einstakra kröfuhafa, er veiti einstökum lánardrottnum forgang til fulln- ustu krafna sinna umfram aðra, og krefjast þess, að slík réttindi séu óum- deilanlega stofnuð með gildum hætti skv. gjaldþrotalögum. Einstakir kröfuhafar, sem telja sig eiga rétt til fullnustu utan skuldarað- ar, njóta eigi réttarverndar, nema sérstakar ráðstafanir hafi verið gerðar til verndunar réttindum í samræmi við almennar reglur þar um. Hinar víð- tæku riftunarreglur VIII. kafla gjaldþrotalaga bera þess glöggt vitni, hversu strangar kröfur eru gerðar til tryggingar einstökum réttindum, svo að þau teljist gild gagnvart lögunum, sbr. t.d. ákvæði 57. gr. laganna, sbr. 24. gr. Stefnandi bendir á framlögð tryggingarbréf, sem séu fullgild skv. efni sínu, enda út gefin og þinglýst og veita stefnda því tilætlaða réttarvernd. Þegar framangreind lagaskilyrði og sjónarmið séu virt, sé ljóst, að því aðeins eigi stefndi rétt til fullnustu utan skuldaraðar af innstæðu hinnar umþrættu sparisjóðsbókar, ef hann sannar ótvíræð veðréttindi sín í bók- inni. Slíkt hafi stefndi eigi getað sannað, og beri honum því að afhenda bókina eiganda hennar, stefnanda máls þessa, með innstæðu og áföllnum vöxtum. Varakrafa. Af bréfi lögmanns stefnda, dags. 28.11.1988, til skintastjóra stefnanda má ráða, að stefndi hafi ráðstafað hinn 18.4.1988 allri innstæðu á spari- sjóðsbókinni, þ.m.t. áföllnum vöxtum, til lúkningar skuldum þrotamanns við stefnda, enda þótt stefnandi hefði áður krafist afhendingar bókarinnar. Telur stefnandi slíka ráðstöfun fjármuna stefnanda af hálfu stefnda óheim- ila greiðslu á skuld eftir úrskurð um gjaldþrot, og sæti hún því riftun skv. ákvæðum VII. kafla laga nr. 6/1978, sbr. einkum 59. gr. og 61. gr. lag- anna. Stefnandi bendir á, að fyrst í greinargerð lögmanns stefnda, sem lögð 123 hafi verið fram í máli þessu 26. janúar 1989, komi fram af hálfu stefnda sú fullyrðing, að stefndi sé eigandi sparisjóðsbókarinnar. Slíkt sé vitanlega fráleitt og með öllu óskiljanlegt þrátt fyrir tilraunir stefnda til útskýringa í málflutningi. Fróðlegt væri að fá upplýsingar um það, hvort stefndi, Al- þýðubankinn, teldi sig eiganda að öllum sparisjóðsbókum, sem viðskipta- vinir hans vistuðu í bankanum. Við munnlegan málflutning dró stefnandi í efa framburð Ingólfs Óskars- sonar fyrir skiptarétti 19. október 1988 og lýsti því, að lítt væri að treysta framburði hans, þar sem hann ætti persónulegra hagsmuna að gæta. Il. Stefndi lýsir málavöxtum svo, að viðskipti bankans og Ingólfs Óskars- sonar hafi staðið lengi og nefnd sparisjóðsbók hafi verið sérstaklega stofn- uð 17. janúar 1986 til þess að tryggja greiðslu skulda Ingólfs við bankann. Bankinn og Ingólfur hafi gert samning um svokallaðan víxlakvóta, þ.e. bankinn heimilaði, að keyptir yrðu af Ingólfi viðskiptavíxlar og önnur við- skiptabréf upp að ákveðnu hámarki samkvæmt ákvörðun hverju sinni. Skil- yrði og forsenda verðbréfakaupanna hafi verið stofnun sparisjóðsbókar þeirrar, sem um sé deilt í máli þessu, og skyldi inn á hana leggja 10% af andvirði hinna keyptu viðskiptabréfa. Þannig hafi innstæða bókarinnar hækkað eftir því, sem viðskiptin jukust, og hafi innstæðan einungis verið til komin með þessum hætti. Úttektir af bókinni hafi einvörðungu verið í höndum bankans og hans ákvörðun, hvort nota skyldi brot af innstæðu bókarinnar til að greiða skuldir Ingólfs vegna keyptra verðbréfa í vanskil- um, ef skuldirnar greiddust ekki ella. Stefndi reisir sýknukröfu sína í fyrsta lagi á því, að sparisjóðsbókin hafi verið eign Alþýðubankans hf. allt frá stofnun hennar 17. janúar 1986. Ing- ólfur Óskarsson hafi aldrei haft ráðstöfunarrétt á bókinni eða andvirði hennar að neinu leyti, heldur hafi sá réttur verið algerlega í höndum bank- ans. Andvirði bókarinnar hafi átt að mæta áhættunni af því, að keypt verð- bréf greiddust, og yfirfærsla á eignarrétti innstæðunnar hafi ekki átt að eiga sér stað, nema viðskiptamaður gerði upp allar skuldir sínar við bank- ann og felldur væri niður samningur um kaup á viðskiptakröfum. Á tíma- bilinu frá 17.1.1986 til 18.4.1988 hafi sex útborganir átt sér stað úr bókinni, allar samkvæmt einhliða ákvörðun bankans, enda hafi Ingólfur Óskarsson engu ráðið þar um samkvæmt samningi aðila. Engin rök séu fyrir því, að þrotabú Ingólfs öðlist betri rétt til innstæðu bókarinnar en þrotamaður hafði fyrir gjaldþrotið. Bókin hafi aldrei verið í vörslu þrotamanns og inn- stæða hennar á hverjum tíma aðeins ætluð til að tryggja skuldir þrota- manns við bankann. Nafn Ingólfs við númer bókarinnar hafi ekki veitt honum sjálfstæðan rétt til hennar. Sparisjóðsbókin hafi því ekki verið eign 124 þrotamanns skv. 22. gr. laga nr. 6/1978 fyrir uppsögu gjaldþrotaúrskurðar og sé því ekki eign þrotabúsins skv. 25. gr. sömu laga. Verði ekki á þetta fallist, er sýknukrafan í öðru lagi á því reist, að til fullgilds handveðs í innstæðu bókarinnar hafi verið stofnað 17.1.1986, er bókin var stofnuð. Ljóst sé, að bankinn hafi öðlast tryggingarréttindi í bók- inni, þar sem hún hafi gagngert verið stofnuð til þess að tryggja greiðslu skulda Ingólfs við bankann. Þess vegna hafi bankinn gert sérstakar ráðstaf- anir til verndar rétti sínum með því að halda umráðum bókarinnar og einkarétti á ráðstöfun innstæðu bókarinnar. Ingólfur Óskarsson hafi sjálfur lýst þessu í þinghaldi í skiptarétti Reykjavíkur og vísað í viðtekna reglu í bönkum og vel þekkta viðskiptavenju. Formbundinn samningur sé ekki skilyrði fyrir stofnun fullgilds handveðs. Þegar þetta sé virt, verði að telja, að stefnandi verði að sýna fram á, að stefndi hafi ekki handveð í innstæðu bókarinnar, og það hafi ekki tekist. Í þriðja lagi, verði ekki þrátt fyrir allt fallist á, að handveð hafi stofnast, þá hafi bankinn a.m.k. haldsrétt í bókinni. Stefnda hafi ekki borið að af- henda stefnanda bókina eða innstæðu hennar við upphaf skipta nema fá jafnframt greiddar lýstar kröfur í þrotabúið, sem bókin hafi tryggt. Skulda- jafnaðarréttur rýmkist mjög við gjaldþrot skv. 32. gr. gjaldþrotalaga. Stefndi mótmælir sérstaklega varakröfu stefnanda um riftun, þar sem hinu almenna skilyrði riftunar skv. VIII. kafla gjaldþrotalaga um, að ráð- stöfun hafi rýrt efni búsins, sé ekki fullnægt. Réttindi stefnda til innstæðu bókarinnar séu réttindi utan skuldaraðar, og sé því ekki um brot á jafn- ræðisreglu gjaldþrotalaga að ræða. Jafnvel þótt innstæða bókarinnar væri talin eign stefnanda í skilningi 25. gr. laganna, þá sé handveð eða haldsrétt- ur stefnda verndaður af 2. mgr. 24. gr. sömu laga, og stefndi eigi því rétt á fullnustu utan skipta. Stefndi bendir á, að í sundurliðun kröfulýsingar hans í þrotabúið sé endanleg fjárhæð lýstra krafna 2.028.378 kr., og hafi þá verið dregnar frá heildarskuldum þrotabúsins við stefnda á úrskurðardegi 1.160.802 kr., sem hafi verið innstæða bókarinnar 18. apríl 1988, þegar bankinn hafi tekið fjárhæð þessa út af henni upp í kröfur sínar. Ill. Í dómþingi 9. maí sl. lýstu aðilar gagnaöflun lokið, og var ákveðið að taka málið til munnlegs málflutnings án skýrslutöku fyrir dómi. Aðilar voru sammála um að leggja mál þetta í dóm án frekari gagnaöflunar hér fyrir dómi en þeirrar, er í sóknar- og varnarskjölum greinir, og eru þeir því bundnir af sönnunarfærslu þeirri, sem á þessum gögnum verður reist. Stefndi hefur lýst samningi þeim, sem Ingólfur Óskarsson gerði við bank- ann, og verður að leggja fullyrðingar stefnda og Ingólfs Óskarssonar um 125 efni samnings þessa til grundvallar, enda eru þær studdar framlögðum gögnum bankans um hreyfingar á sparisjóðsbókinni, og mótmæli stefnanda við þeim í munnlegum málflutningi voru allt of seint fram komin, sbr. 3. mgr. 110. gr. laga nr. 85/1936. Af samningi bankans og Ingólfs Óskarssonar um kaup bankans á við- skiptabréfum og stofnun hinnar umdeildu sparisjóðsbókar til tryggingar greiðslu skulda Ingólfs við bankann verður ekki ráðið, að bókin hafi átt að vera eign bankans, og verður sú málsástæða stefnda því ekki tekin til greina. Bókin verður því talin hafa verið eign Ingólfs Óskarssonar. Af samningi bankans og Ingólfs Óskarssonar má vera ljóst, að spari- sjóðsbókin hafi sérstaklega verið stofnuð til þess að tryggja greiðslu skulda Ingólfs við bankann. Bankinn hélt umráðum bókarinnar og hafði einkarétt á að ráðstafa innstæðu hennar til þess að greiða skuldir og ábyrgðir Ingólfs. Ekki er annað leitt í ljós en Ingólfur Óskarsson hafi verið útilokaður frá því að ráðstafa innstæðu bókarinnar á eigin spýtur. Að þessu leyti verður að telja leitt í ljós, að bankinn hafi haft bókina að handveði með samningi við Ingólf, þótt formbundinn veðsamningur hafi ekki verið gerður, enda var ljóst, hvað veðið átti að tryggja og hvernig bankinn mátti leita fullnustu í því. Ber því að taka sýknukröfu stefnda til greina, en rétt þykir, að hvor aðila beri sinn málskostnað. Garðar Gíslason borgardómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndi, Alþýðubankinn hf., skal vera sýkn af kröfum stefnanda, þrotabús Ingólfs Óskarssonar, í máli þessu. Hvor aðila beri sinn málskostnað. 126 Miðvikudaginn 29. janúar 1992. Nr. 380/1989. Þrotabú Sigurðar Guðmundssonar (Ingi Ingimundarson hrl.) gegn Þórarni Kópssyni (Björgvin Þorsteinsson hrl.). Frávísun frá Hæstarétti. Gjaldþrotaskipti. Lögvarðir hagsmunir. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason og Hjörtur Torfason og Sveinn Snorrason hæstaréttarlögmaður. Sigurður Guðmundsson hefur áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 29. september 1989 að fengnu áfrýjunarleyfi 25. s.m. Hefur hann krafist þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar, en til vara þess, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda. Þá verði stefnda gert að greiða sér málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Kröfur þessar voru settar fram í greinargerð 29. sept- ember 1990, er Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður lagði fram fyrir Sigurðar hönd. Með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur 10. september 1990 var bú Sigurðar Guðmundssonar tekið til gjaldþrotaskipta. Skiptastjóri var ráðinn snemma vors 1991 til að fara með búið, og hefur hann tekið við rekstri málsins af þess hálfu. Gerir hann sömu kröfur og fyrr greinir að viðbættri þeirri þrautavarakröfu, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Stefndi hefur gert þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjandi dæmdur til að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. Við munnlegan flutning málsins var því haldið fram af hálfu stefnda með vísan til 2. mgr. 19. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands, að vísa bæri málinu frá Hæstarétti án kröfu vegna þeirrar viðurkenningar, sem krafa stefnda á grundvelli hér- aðsdóms hafi hlotið við meðferð á þrotabúinu. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð gögn um skiptin á þrotabúi áfrýj- anda. Kröfulýsingarfrestur rann út 31. desember 1990, og lýsti lögmaður stefnda í héraði kröfu hans í búið með bréfi 8. nóvember 127 1990. Lét hann þess ógetið, að héraðsdómi um kröfuna hefði verið áfrýjað. Ekki var ljóst fyrr en eftir fyrsta skiptafund, að eignir væru í búinu. Var skiptastjóri þá ráðinn, og lauk hann 8. apríl 1991 við gerð skrár um lýstar kröfur samkvæmt 1. mgr. 108. gr. gjaldþrota- laga nr. 6/1978. Lagði skiptastjóri þar til, að krafa stefnda yrði viðurkennd sem almenn krafa, að fjárhæð 3.085.050 krónur. Með bréfi til lögmanns stefnda 9. s.m. tilkynnti skiptastjórinn þessa afstöðu sína til kröfunnar. Ekkert hefur fram komið, er bendi til þess, að réttra aðferða hafi ekki verið gætt við gerð kröfuskrár og kynningu hennar fyrir kröfuhöfum. Hinn 18. apríl 1991 var haldinn skiptafundur til að taka afstöðu til krafna í búið á grundvelli álitsgerðar skiptastjóra. Voru þar mættir fulltrúar fjögurra kröfuhafa og fyrrnefndur lögmaður þrota- manns, sem búið hafði áfrýjunarmál hans til flutnings fyrir Hæsta- rétti. Á fundinum var ekki hreyft neinum andmælum við afstöðu skiptastjóra til kröfu stefnda, og mátti krafan þannig teljast sam- þykkt af hálfu búsins, sbr. 110. gr. gjaldþrotalaga. Um kröfuna hefur ekkert verið fjallað á síðari skiptafundum í búinu né heldur um mál þetta. Hér fyrir dómi hefur skiptastjóri lýst því yfir, að við gerð kröfu- skrár hafi sér verið ókunnugt um, að máli þessu hefði verið áfrýjað, og hafi hann frétt af því löngu síðar. Afstaða sín til kröfu stefnda hafi mótast af því, að héraðsdómur væri endanlegur, enda áfrýj- unarfrestur liðinn. Geti hún ekki talist bindandi, eins og hér standi á, heldur sé sér rétt að leiða málið til lykta fyrir hönd búsins. Við gjaldþrot Sigurðar Guðmundssonar tók þrotabú hans við aðild að máli þessu. Taka bar afstöðu til þess við athugun á kröfu stefnda, hvernig bregðast skyldi við áfrýjun málsins. Við umfjöllun á löglegum skiptafundi var krafan samþykkt án fyrirvara af hálfu kröfuhafa í búinu og án athugasemda af hálfu þrotamanns, eins og þegar er fram komið. Telja verður með vísan til ákvæða 1. mgr. 110. gr. gjaldþrotalaga, að þetta samþykki við kröfunni samrýmist ekki frekari meðferð máls þessa, og hafi búið nú ekki lögvarða hagsmuni af áfrýjun þess. Samkvæmt því ber að vísa málinu frá Hæstarétti ex officio. Rétt er eftir atvikum, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. 128 Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. mars 1989. Mál þetta, sem dómtekið var 21. febrúar sl., er höfðað fyrir bæjarþing- inu með áskorunarstefnu, birtri 24. júní 1988, af Þórarni Kópssyni, nafnnr. 9415-6475, Krosshömrum 1, Reykjavík, gegn Sigurði Guðmundssyni, nafnnr. 7860-3690, Logafold 166, Reykjavík. Dómkröfur. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til greiðslu skuldar, að fjárhæð 1.079.626 kr., með nánar tilgreindum vöxtum svo og málskostnaðar). Niðurstaða. Stefnandi hefur lagt fram í málinu fjóra víxla með formlegri heimild sér til handa. Allir eru víxlarnir án afsagnar, en þess ekki getið í stefnu. Ekki er fallist á þá málsástæðu stefnda, að slík vanlýsing leiði til sýknu, og verður þessi málsástæða stefnda því ekki tekin til greina. Telja verður gegn andmælum stefnanda, að mótmæli þau, er komu fram af hálfu stefnda eftir framlagningu greinargerðar og áður eru rakin, séu of seint fram komin, sbr. 110. gr. laga nr. 85/1936, og komi því ekki til álita. Ber því að taka til greina kröfur stefnanda að öllu leyti og dæma stefnda til greiðslu málskostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn 214.000 kr., þar með talinn söluskattur. Kristjana Jónsdóttir borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Sigurður Guðmundsson, greiði stefnanda, Þórarni Kóps- syni, 1.079.626 kr. með 40,8% ársvöxtum frá 18. ágúst 1987 til 1. september 1987, með 4270 ársvöxtum frá þeim degi til 1. október 1987, með 43,2% ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1987, með 45,6% ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1987, með 49,2% ársvöxtum frá þeim degi til 1. janúar 1988, með 51,6% ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1988, með 45,670 ársvöxtum frá þeim degi til 1. maí 1988, með 44,4% ársvöxtum frá þeim degi til 24. júní 1988, en með dráttar- vöxtum skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðslu- dags, þannig, að áfallnir dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mán- 129 aða fresti, í fyrsta sinn 18. ágúst 1988, og 214.000 kr. í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 130 Miðvikudaginn 29. janúar 1992. Nr. 276/1991. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Róbert Guðmundssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.). Skjalafals. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Ríkissaksóknari hefur með stefnu 14. júní 1991 skotið máli þessu til Hæstaréttar að ósk ákærða, en einnig af hálfu ákæruvaldsins til þyngingar refsingu. Nafn ákærða samkvæmt fæðingarvottorði er Sverrir Róbert Guðmunds- son. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt vottorð Hagstofu Íslands, þar sem fram kemur, að fyrra nafn ákærða var fellt úr þjóðskrá hinn 1. desember 1982. Er heiti málsins breytt í samræmi við það. Staðfesta ber hinn áfrýjaða dóm með vísan til forsendna hans. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Ákærði, Róbert Guðmundsson, greiði allan áfrýjunarkostnað máls- ins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 20.000 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Hilmars Ingi- mundarsonar hæstaréttarlögmanns, 20.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 28. maí 1991. Ár 1991, þriðjudaginn 28. maí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Helga I. Jónssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 296/1991: Ákæruvaldið gegn Sverri Róbert Guðmundssyni, sem, tekið var til dóms 21. þ.m. Málið er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, dagsettri 7. maí sl., á hend- 131 ur ákærða, Sverri Róbert Guðmundssyni, Bergþórugötu 41, Reykjavík, kennitala 261168-5459, „fyrir skjalafals með því að hafa fimmtudaginn 7. desember 1989 afhent Bílaskiptum hf. í Reykjavík sem greiðslu fyrir bifreið skuldabréf, sem hann hafði falsað á nafnritun Sigrúnar Ásgeirsdóttur og Steinunnar Magnúsdóttur sem sjálfskuldarábyrgðarmanna, en skuldabréf- ið var út gefið af ákærða sama dag, að fjárhæð 470.000 kr., bundið láns- kjaravísitölu með grunnvísitölu 2722, sem endurgreiða skyldi með 24 af- borgunum á eins mánaðar fresti, fyrst 12. janúar 1990. Telst þetta varða við 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Ákærði hefur játað skýlaust að hafa fimmtudaginn 7. desember 1989 af- hent Bílaskiptum hf. hér í borg sem greiðslu fyrir bifreið skuldabréf, sem hann hafði falsað á nafnritun Sigrúnar Ásgeirsdóttur og Steinunnar Magnúsdóttur sem sjálfskuldarábyrgðarmanna. Var skuldabréfið út gefið af ákærða sama dag og að ofan greinir, að fjárhæð 470.000 kr., bundið lánskjaravísitölu með grunnvísitölu 2722, og átti að endurgreiða það með 24 afborgunum á mánaðarfresti, í fyrsta sinn 12. janúar 1990. Er ofan- greind háttsemi sönnuð með afdráttarlausri játningu ákærða, sem er Í sam- ræmi við annað það, sem fram er komið í málinu. Varðar atferli ákærða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt eftirtöldum refsi- dómum: {Í sakavottorði eru tilgreindir sex refsidómar fyrir auðgunarbrot (einn þeirra einnig fyrir skjalafals), upp kveðnir á árabilinu 1987-1990.1 Þá hefur ákærði sæst átta sinnum á sektargreiðslu í dómi fyrir þjófnaðar- brot, umferðarlagabrot og brot gegn fíkniefnalöggjöfinni. Síðast sættist ákærði 29. mars 1990 á 70.000 króna sekt fyrir brot gegn lögum um ávana- og fíkniefni. Hinn 7. september 1989 var ákærða veitt reynslulausn í tvö ár á eftir- stöðvum samtals 240 daga fangelsisrefsinga samkvæmt þremur dómum. Ákærði rauf skilorð reynslulausnarinnar og hóf afplánun eftirstöðvanna 26. apríl 1990. Hinn 23. október s.á. var honum veitt skilorðsbundin reynslulausn á 90 daga eftirstöðvum refsinga samkvæmt þremur dómum. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið, kemur ekki til álita að taka upp reynslulausnina frá 23. október 1990, þar eð brot það, sem ákærði hefur verið sakfelldur fyrir í máli þessu, er framið, áður en hún tók gildi. Ákærði hefur unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. Verður refsing hans ákveðin með hliðsjón af sakaferli hans svo og 78. gr. almennra hegningarlaga vegna dómsáttarinnar frá 29. mars 132 1990 og dómsins frá 23. ágúst s.á. Þykir refsing ákærða samkvæmt framan- sögðu hæfilega ákveðin fangelsi fimm mánuði. Að lokum verður ákærði dæmdur til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Hilmars Ingimundar- sonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin 20.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, Sverrir Róbert Guðmundsson, sæti fangelsi fimm mánuði. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttar- lögmanns, 20.000 krónur. 133 Fimmtudaginn 30. janúar 1992. Nr. 247/1991. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Kristínu Maríu Indriðadóttur (Tryggvi Gunnarsson hrl.). Fjárdráttur. Opinberir starfsmenn. Aðfinnslur. Skilorð. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 15. maí 1991 að ósk ákærðu, en einnig af ákæruvalds hálfu til þyng- ingar refsingu. Í starfi ákærðu sem deildarþroskaþjálfa á Kópavogshæli fólst meðal annars að taka við og geyma vasapeninga vistmanna á við- komandi deild, hafa umsjón með ráðstöfun þeirra og afhenda síðan gjaldkera skilagrein með viðeigandi fylgiskjölum. Bar ákærðu að halda peningum þessum aðgreindum frá eigin fé. Fyrir liggur í málinu afdráttarlaus játning ákærðu á því að hafa breytt fjárhæðum á 26 fylgiskjölum, sem samtals námu þeirri fjár- hæð, er í ákæru málsins greinir, þ.e. 56.000 krónum, í því skyni að stemma af sjóðinn. Ekki er ákært fyrir skjalafals í málinu. Samkvæmt skýrslum Rannsóknarlögreglu ríkisins um yfirheyrslur yfir ákærðu 30. janúar 1990 kom oftsinnis fram hjá henni, að vöntun sú í sjóði, sem hún var að bæta úr með ofangreindum breyt- ingum á fylgiskjölum, stafaði bæði af eigin lántökum hennar úr sjóðnum, sem hún hefði ekki getað endurgreitt, og vöntun á fylgi- skjölum vegna greiðslna í þágu vistmanna. Nánar aðspurð gat hún ekki gert grein fyrir því, hvernig ofangreind fjárhæð skiptist að þessu leyti. Við dómsmeðferð í héraði hélt ákærða því hins vegar fram, að sjóðsvöntun hefði að öllu leyti stafað af því, að fylgiskjöl vantaði vegna greiðslna í þágu vistmanna. Breytingar sínar á fylgiskjölum hefðu verið gerðar til að vinna upp mismun af þessum sökum. Hún 134 hefði að vísu í örfá skipti tekið fé að láni úr sjóðnum, en ætíð endurgreitt. Var á ákærðu að skilja, að í skýrslum rannsóknarlög- reglu hefði komið fram mistúlkun á framburði sínum. Skýrslur þessar hafði ákærða staðfest með undirskrift sinni og jafnframt sett upphafsstafi sína undir hverja vélritaða síðu. Þegar litið er til allra málavaxta og einkum til þeirrar aðferðar, sem ákærða viðhafði, þykir sannað, að hún hafi, svo sem hún skýrði frá hjá rannsóknarlögreglu 30. janúar 1990, að einhverju leyti hagnýtt sér umrætt fé í eigin þágu. Er fallist á það með héraðs- dómara, að skýringar ákærðu fyrir dómi séu ekki trúverðugar. Hér verður þó einnig á því að byggja, að hluti þeirrar fjárhæðar, sem ákært er fyrir, kunni að hafa verið notaður í þágu vistmanna. Verður því ekki fullyrt, hversu mikinn hluta fjárins ákærða hagnýtti sér sjálf. Þetta þykir þó ekki eiga að firra ákærðu refsiábyrgð, enda bar henni að gera skilmerkilega grein fyrir ráðstöfun fjárins. Að þessu athuguðu er fallist á þá niðurstöðu héraðsdómara, að ákærða hafi gerst brotleg við 1. mgr. 247. gr., sbr. 138. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Fyrir liggur í málinu, að ákærða hefur greitt 33.000 krónur af fjárhæð þeirri, sem ákært er fyrir. Með það í huga og önnur atvik málsins þykir rétt að staðfesta ákvæði hins áfrýjaða dóms um refs- ingu ákærðu og skilorðsbindingu hennar. Einnig ber að staðfesta málskostnaðarákvæði dómsins. Dæma ber ákærðu til að greiða áfrýjunarkostnað sakarinnar, svo sem Í dómsorði greinir. Yfirheyrslur í máli þessu fyrir héraðsdómi voru mjög langar, en á skorti, að þær væru nægilega markvissar. Urðu þær því mun umfangsmeiri en efni voru til. Verður að finna að þessum annmarka á málsmeðferð. Gera verður athugasemd við þann hátt, sem Ríkisendurskoðun hafði á við gerð upphaflegrar skýrslu í málinu, þar sem án fyrirvara er staðhæft, að ákærða hafi gerst sek um skjalafals og fjárdrátt. Í bréfi stofnunarinnar til Rannsóknarlögreglu ríkisins 26. janúar 1990 er og á óviðeigandi hátt dregin ályktun af yfirlýsingu ákærðu 19. janúar 1990. Samkvæmt skýrslum rannsóknarlögreglu var vottur ekki við- staddur yfirheyrslur eða upplestur á skýrslum ákærðu, heldur vott- 135 aði einungis undirritun þeirra. Er þetta ekki í samræmi við 37. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærða, Kristín María Indriðadóttir, greiði áfrýjunarkostn- að sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 50.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Tryggva Gunnarssonar hæstaréttarlögmanns, 50.000 krónur. Sératkvæði Péturs Kr. Hafstein hæstaréttardómara. Eins og fram kemur í atkvæði meiri hluta dómenda, er niðurstaða rannsóknar hjá lögreglu og fyrir héraðsdómi ekki samhljóða um þær sakargiftir, sem ákært er fyrir. Ákærða hefur staðfastlega haldið því fram fyrir dómi, að hún hafi ætíð endurgreitt að fullu þá fjármuni, er hún viðurkennir að hafa um stundarsakir tekið til sinna þarfa úr sjóði vistmanna á Kópavogshæli. Hún staðhæfir þar, að breytingar á bókhaldsgögnum hafi hún einungis gert til þess að leiðrétta skekkjur, er skapast hafi í sjóði vegna skorts á fylgiskjölum um einstakar greiðslur fyrir vistmenn. Eigi nýtur í málinu óyggjandi gagna um raunverulega stöðu úttekta á hverjum tíma og mismun þess fjár, er ákærða veitti viðtöku og ráðstafaði í þágu vistmanna. Með hliðsjón af framansögðu og rannsóknargögnum að öðru leyti tel ég varhugavert að fullyrða, að ákæruvaldinu hafi tekist að færa fram gegn neitun ákærðu lögfulla sönnun fyrir því, að ákærða hafi dregið sér fé í auðgunarskyni, svo að varði við 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 243. gr. sömu laga. Ákærða verður að mínum dómi að njóta þess vafa, sem í málinu er, sbr. 108. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Ég tel það verða svo að vera þrátt fyrir óheimila meðferð ákærðu á fjármunum skjólstæðinga sinna á Kópavogshæli og rangar tilgrein- ingar í skjölum, sem henni verður þó eigi gerð sérstök refsiábyrgð fyrir, eins og ákæru er háttað. Ég tel þannig, að sýkna beri ákærðu af sakargiftum ákæruvaldsins í málinu og fella allan kostnað sakar- innar á ríkissjóð. 136 Ég er samþykkur athugasemdum meiri hluta dómenda um þátt Ríkisendurskoðunar, vottun lögregluskýrslna og rannsókn málsins fyrir héraðsdómi. Dómur sakadóms Kópavogs 6. apríl 1991. Mál þetta, sem dómtekið var 26. mars sl. að loknum munnlegum mál- flutningi, er höfðað af ákæruvaldsins hálfu með ákæru, dags. 8. október 1990, „,á hendur Kristínu Maríu Indriðadóttur, Hverfisgötu 5, Hafnarfirði, fæddri 29. júní 1953, fæðingarnúmer 258, fyrir fjárdrátt í opinberu starfi sem deildarþroskaþjálfi á Kópavogshæli með því að hafa á tímabilinu frá október 1986 fram í ágúst 1989 dregið sér samtals 56.000 kr. af lífeyri vist- manna hælisins frá Tryggingastofnun ríkisins, svonefndum vasapeningum, sem ákærða hafði umsjón með. Ákærða leyndi fjárdrættinum með því að falsa fylgiskjöl í bókhaldi. Telst þetta varða við 1. mgr. 247. gr., sbr. 138. gr. almennra hegningar- laga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærða verði dæmd til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar''. Í þinghaldi 19. nóvember sl. leiðrétti fulltrúi ríkissaksóknara villu í ákærunni varðandi tímabilið, sem hin meintu brot eru talin hafa verið framin á, en það er frá október 1988, en að öðru leyti eins og í ákæru greinir. Málavextir. Ákærða vann á Kópavogshæli í nokkur ár, áður en hún fór í Þroska- þjálfaskólann árið 1982. Þau ár, sem hún var í skólanum, starfaði hún jafn- framt á Kópavogshæli. Hún útskrifaðist úr skólanum vorið 1985 og tók við starfi deildarþroskaþjálfa á Kópavogshæli þá um haustið, en hætti þar 1. september 1989. Á deild þeirri, sem ákærða starfaði við sem deildar- þroskaþjálfi, voru að jafnaði 8 vistmenn, en 10-15 starfsmenn. Í starfi deildarþroskaþjálfa fólst að hafa yfirumsjón með deildinni, þ. á m. umsjón með vasapeningum vistmanna, sem greiddir voru af Tryggingastofnun ríkis- ins. Einn af starfsmönnum hælisins, gjaldkeri vasapeninga, sá um að taka vasapeningana út af sparisjóðsreikningi og deila þeim á einstaka vistmenn, en deildarþroskaþjálfar tóku við peningunum hjá gjaldkera og kvittuðu fyrir. Deildarþroskaþjálfar báru ábyrgð á að skila gjaldkera kvittunum vegna eyðslu vistmanna á peningunum, og var uppgjöri að jafnaði skilað á eins til tveggja mánaða fresti. Jafnframt færðu deildarþroskaþjálfar sjóðsbækur, er sýndu fé, er deildarþroskaþjálfi hafði fengið í hendur fyrir viðkomandi vistmenn, og úttektir vegna eyðslu þeirra. 137 Í greinargerð Ríkisendurskoðunar, sem gerð var í tilefni af athugun á bókhaldi og fjárreiðum deildarinnar, er ákærða veitti forstöðu, kemur fram, að Ríkisendurskoðun hafi haft samband við ákærðu, þar sem grunur vaknaði um, að reikningum hefði verið breytt. Ákærða hafi þá viðurkennt að hafa breytt reikningum. Skrifstofustjóri Ríkisendurskoðunar hefur staðfest greinargerðina fyrir dómi. Einnig hefur hann staðfest, að fjárhæðir reikninga, er ákærða breytti, voru færðar þannig breyttar í viðkomandi sjóðsbók. Reikningar þessir hafa verið lagðir fram í málinu, en þeir eru dagsettir frá 6.11. 1988 til 14.8. 1989. Einnig hefur verið lögð fram yfirlýs- ing, dags. 19. janúar 1990, undirrituð af ákærðu í viðurvist tveggja starfs- manna Ríkisendurskoðunar, þar sem hún viðurkennir að hafa breytt reikn- ingum til hækkunar um 33.000, og nefndi hún til skýringar þessu freistingu, sem peningar stundum valda. Þá er tekið fram, að hún muni greiða skuld sína að fullu, strax og óskað er. Í gögnum frá Ríkisendurskoðun kemur fram, að ákærða kom þangað 22. janúar 1990, og hafi hún þá skýrt svo frá, að hún hafi ekki dregið sér allt þetta fé, heldur hafi hún hækkað reikninga til að leiðrétta sjóðinn vegna glataðra fylgiskjala. Ákærða hefur viðurkennt bæði hjá lögreglu og fyrir dómi að hafa breytt reikningum þannig, að fjárhæðir þeirra hækkuðu samtals um 56.000 kr., sem er sama fjárhæð og hún er ákærð fyrir að hafa dregið sér. Ákærða kvaðst hafa breytt reikningunum vegna þess, að peninga vantaði í kassann, þegar hún gerði hann upp. Þá hefur komið fram, að ákærða gerði sér ljóst, að peningar, sem hún tók við, og skil á nótum hafi algjörlega verið á hennar ábyrgð. Ákærða viðurkenndi við yfirheyrslu hjá lögreglu, að vöntun í sjóð væri vegna þess, að hún hafði sjálf fengið lánaða peninga úr kassanum, sem hún eyddi í eigin þágu og greiddi ekki til baka í sumum tilfellum, en einnig væri vöntun vegna þess, að stundum hefði gleymst að fá reikninga fyrir ákveðnum kaupum fyrir vistmenn eða kvittanir ekki legið fyrir af öðrum ástæðum. Er ákærða var yfirheyrð fyrir dómi 19. nóvember 1990, kvaðst hún í öllum tilfellum hafa greitt það til baka, sem hún fékk lánað. Hún hafi aðeins breytt nótum til að leiðrétta skekkju á sjóðnum, sem hafi komið til vegna þess, að nótur voru ekki fyrir hendi vegna eyðslu vistmanna á peningum. Bókhaldið hafi oft setið á hakanum, þar sem henni þótti önnur verk brýnni. Stundum hafi komið fyrir, að hún hafi sjálf lagt til peninga í kassann, til þess að hann stemmdi. Ákærða kom aftur fyrir dóm 26. mars 1991. Þá kom fram, að hún hefði farið yfir nótur, áður en hún skilaði þeim, og er hún sá, að eitthvað hafði verið keypt eða greitt fyrir á tíma- bilinu, hefði hún í einhverjum tilvikum bætt því inn á fyrirliggjandi nótur og hækkað þær með því að breyta tölum eða bæta við þær tölustöfum. 138 Hún hafi þó ekki endilega gert það samtímis að skrifa inn á nóturnar og breyta fjárhæðum, en við yfirheyrsluna var henni bent á, að þetta virtist ekki alltaf gert með sama penna. Í gögnum málsins kemur fram, að svonefndir vasapeningar vistmanna Kópavogshælis voru notaðir til persónulegra þarfa þeirra, svo sem kaupa á fatnaði, hársnyrtingu, snyrtivörum, skrautmunum eða sælgæti svo og vegna bæjarferða, og var þá farið t.d. í bíó eða annað, sem kostnaður fylgdi. Ákærða geymdi peningana í læstri hirslu, sem enginn annar en hún hafði aðgang að. Þá hefur komið fram, að ákærða hafi lítið farið sjálf með vistmenn í innkaupaferðir, það hafi aðrir starfsmenn deildarinnar gert. Hún afhenti starfsmönnunum peninga, eftir því sem til þurfti, og var bæði henni og öðrum starfsmönnum ljóst, að nauðsynlegt var að skila kvittuðum reikningum fyrir allri eyðslu, en ef það var ekki hægt, þurfti að gefa viðhlít- andi skýringar á því, í hvað peningarnir hefðu farið. Í einhverjum tilfellum þurfti ákærða eða starfsmenn að leggja til eigið fé í þágu vistmanna, en það var, þegar ekki voru tiltækir fjármunir í sjóði þeirra. Þetta hafi starfs- mennirnir svo jafnan fengið endurgreitt, þegar unnt var að koma því við. Vitnið Guðni Már Henningsson starfaði á deildinni, sem ákærða veitti forstöðu, frá 1986 og þar til hún hætti störfum. Hann skýrði svo frá, að hver vistmaður hefði fengið ákveðna fjárhæð í vasapeninga reglulega, en taka þurfti nótur fyrir öllu, sem keypt var eða eytt í. Þetta hafi ekki verið gert í öllum tilfellum, t.d. ef keypt var fyrir smáar upphæðir, en einnig hafi komið fyrir, að nótur hafi ekki verið tiltækar, þótt eytt hafi verið í stærri hluti. Í þeim tilfellum hafi þeir gefið ákærðu skýringar á því, hvernig peningum hefði verið varið, og tók ákærða skýringar þeirra gildar. Hún hafi stundum útbúið nótur í samræmi við skýringar starfsmannanna. Þótt ákærða hati brýnt sérstaklega fyrir þeim að taka ávallt nótur fyrir allri eyðslu, hafi þess alls ekki alltaf verið gætt, sérstaklega þar sem þeir vissu, að hægt var að útbúa nótur eftir á. Þetta hafi verið nokkuð laust í reip- unum, enda fundu þeir, að þeim var treyst, en peningum vistmanna hafi ekki verið eytt nema eins og til var ætlast. Vitnið Sólveig Steinsson Hannesdóttir starfaði sem deildarþroskaþjálfi á Kópavogshæli á árunum 1987 til 1990. Hún hefur skýrt svo frá, að reikn- ingsskil á vasapeningum vistmanna hælisins hafi verið með þeim hætti, að hún hafi þurft að skila nótum við uppgjör. Ef ekki hafði tekist að fá nótu fyrir ákveðnum útgjöldum, t.d. strætisvagnaferðum, útbjó hún sjálf nótu með nákvæmum skýringum. Annars hafi hún gætt þess sérstaklega að fá ávallt nótur og halda þeim vel til haga, og þannig hafi hún látið kassann stemma. Þetta hafi gengið eftir, og hún hafi aldrei lent í neinum sérstökum vanda við uppgjörið. Vitnið Hafdís Margrét Fjeldsted starfaði á Kópavogshæli á árunum 1987 139 til 1989, en hún tók út peninga fyrir vistmenn hælisins og afhenti deildar- þroskaþjálfum til nota fyrir vistmenn viðkomandi deilda. Yfirleitt hafi hún aðeins greitt út fé annan hvern þriðjudag, nema, ef sérstaklega stóð á, tóku deildarþroskaþjálfar þess á milli við fé hjá henni. Hún hafi svo tekið við nótum frá deildarþroskaþjálfum, sem hún bar saman við yfirlitsblöð eða sjóðsblöð, en nóturnar voru svo sendar skrifstofu ríkisspítala. Það hafi ekki verið í sínum verkahring að gera sjóðinn upp. Nótum hafi deildarþroska- þjálfar skilað eftir eigin hentisemi, en hún hafi farið fram á, að þeir skiluðu ekki sjaldnar en á tveggja mánaða fresti. Annars hafi hún ekkert haft yfir deildarþroskaþjálfum að segja. Sér hafi ekki verið gerð grein fyrir því, að hún hafi sem gjaldkeri átt að hafa eftirlit með störfum deildarþroskaþjálfa, hvernig vasapeningum var ráðstafað, eða kalla eftir reikningum eða öðrum skjölum. Yfirmenn hælisins hafi aldrei gengið eftir því, hvað hún gerði í þessu sambandi. Hún hafi ekki orðið vör við neitt sérstakt eftirlit með meðferð vasapeninga af hálfu skrifstofu ríkisspítala. Hún hafi ekki vitað fyrr en nokkrum mánuðum eftir, að hún byrjaði að vinna á Kópavogshæli, að hún gæti leitað til ákveðins aðila hjá ríkisspítölum, ef hún þurfti á leiðbeiningum að halda. Sér hafi ekki verið kennt starfið, heldur hafi hún lært það sjálf af bókum. Hún hafi vitað til þess, að deildarþroskaþjálfar gátu búið til nótur, ef þær voru ekki fyrir hendi, vegna eyðslu fyrir allt að 1.000 kr., t.d. ef gleymdist að taka nótu í bíó- eða sjoppuferð. Þurfti þá að tilgreina fjárhæð og í hvað hafði verið eytt, en ekki vissi hún, hvaða skilyrði voru sett að öðru leyti um þetta atriði eða hver hefði hugsanlega sett þau skilyrði. Ekki vissi hún heldur til, að gerðar væru athugasemdir, þótt bætt hafi verið við einhverjum kostnaði á fyrirliggjandi nótur. Af hálfu ákærðu er krafist sýknu af kröfum ákæruvaldsins og að allur sakarkostnaður, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda að viðbættum virðisaukaskatti, verði felldur á ríkissjóð. Af hennar hálfu er því haldið fram, að þrátt fyrir breytingar á reikningum hafi hún ekki dregið sér fé vistmanna, enda liggi engin gögn fyrir um það. Reikningum hafi í öllum tilfellum verið breytt vegna þess, að ekki hafi verið fengnar nótur, þegar viðkomandi kaup fyrir vistmenn fóru fram. Því hafi það fé, sem talið er vanta í sjóð, í raun farið til vistmanna sjálfra, en alls ekki til ákærðu. Niðurstöður. Í máli þessu liggur fyrir, að ákærða breytti fylgiskjölum í bókhaldi fyrir vasapeninga vistmanna Kópavogshælis þannig, að fjárhæðir úttekta hækkuðu um 56.000 kr. Ákærða hefur viðurkennt að hafa fengið lánað af vasapeningunum og hefur við yfirheyrslu hjá lögreglu viðurkennt að hafa breytt skjölum vegna vöntunar í sjóð, sem stafaði m.a. af fjárdrætti hennar. Skýringar hennar fyrir dómi á því, hvers vegna hún breytti fylgi- 140 skjölunum með þeirri aðferð, sem hún viðhafði, þykja ófullnægjandi og ekki trúverðugar. Þegar þetta er virt, verður að telja sannað, að ákærða hefur gerst sek um háttsemi þá, sem henni er að sök gefin í ákæruskjali og þykir þar réttilega heimfærð til refsilagaákvæða. Ákærða er sakhæf og hefur ekki verið sakfelld áður, þegar frá er talinn dómur sakadóms Kópavogs 8. júní 1979, er hún var dæmd í fimm mánaða fangelsi, skilorðsbundið í tvö ár, fyrir brot gegn 1. mgr. 155. gr. alm. hgl. Refsing ákærðu þykir hæfilega ákveðin fangelsi tvo mánuði, en með vísan til málavaxta þykir rétt að fresta fullnustu refsingar og að hún falli niður að þremur árum liðnum frá birtingu dómsins að telja, haldi ákærða almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. l. nr. 22/1955. Þá ber að dæma ákærðu til greiðslu alls sakarkostnaðar, þ.m.t. máls- varnarlauna skipaðs verjanda síns, Tryggva Gunnarssonar hrl., sem þykja hæfilega ákveðin 85.000 kr. að viðbættum virðisaukaskatti, og saksóknar- launa í ríkissjóð, sem þykja hæfilega ákveðin 60.000 kr. Dóm þennan kvað upp Sigríður Ingvarsdóttir héraðsdómari. Dómsorð: Ákærða, Kristín María Indriðadóttir, sæti fangelsi tvo mánuði, en fresta skal fullnustu refsingar, og niður skal hún falla að þremur árum liðnum frá birtingu dómsins að telja, verði haldið almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. 1. nr. 22/195S5. Ákærða greiði allan kostnað sakarinnar, þ.m.t. málsvarnarlaun Tryggva Gunnarssonar hrl., 85.000 kr. auk virðisaukaskatts, og sak- sóknarlaun í ríkissjóð 60.000 kr. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 141 Mánudaginn 3. febrúar 1992. Nr. 153/1991. Aðalsteinn M. Aðalsteinsson gegn Gústaf Einarssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Aðalsteinn M. Aðalsteinsson, sem eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Nr. 165/1991. Útivistardómur. 142 Mánudaginn 3. febrúar 1992. Þórarinn Jakobsson og Hallgrímur Einarsson gegn fjármálaráðherra vegna Fasteigna ríkissjóðs, Þóri Gunnarssyni, Tryggingastofnun ríkisins, Atvinnuleysistryggingasjóði, Ingunni Egilsdóttur, Sigurði Egilssyni, Matthíasi Guðmundssyni, Rauðará hf. og Félagsmiðstöðinni. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Þórarinn Jakobsson og Hallgrímur Einarsson, sem eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Nr. 199/1991. Útivistardómur. 143 Mánudaginn 3. febrúar 1992. Helgi Friðgeirsson gegn Árna Marinóssyni, Vélbátatryggingu Reykjaness, Verslun O. Ellingsen hf., Kaupfélagi Suðurnesja, Friðgeiri Björgvinssyni, Þ. Skaftasyni hf., Landsbanka Íslands, Olíufélaginu Skeljungi, Byggðastofnun Reykjavíkur, Búnaðarbanka Íslands, Atlasi hf. og tollstjóranum í Reykjavík. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. 144 Mánudaginn 3. febrúar 1992. Nr. 249/1991. Kristmundur Skarphéðinsson, Jakob Arnar Sverrisson, Gunnlaugur Valtýsson persónulega og f.h. firma þeirra, Fisk-verk-taks sf., gegn Randveri Sigurðssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Kristmundur Skarphéðinsson, Jakob Arnar Sverris- son, Gunnlaugur Valtýsson persónulega og f.h. firma þeirra, Fisk- verk-taks sf., sem eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 145 Mánudaginn 3. febrúar 1992. Nr. 332/1991. Flugfax hf. gegn Flugleiðum hf. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Flugfax hf., sem eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði áfrýjandi stefnda, Flugleiðum hf., sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 5.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 3. febrúar 1992. Nr. 503/1991. B.K. Verktakar gegn Íslandsbanka og Halldóri Svavarssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttatar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, B.K. Verktakar, sem eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 146 Mánudaginn 3. febrúar 1992. Nr. 512/1991. Halldóra Ármannsdóttir gegn Ásgeiri Björnssyni hdl. sem skiptastjóra f.h. þb. Gagns hf. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttatar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Halldóra Ármannsdóttir, sem eigi sækir dómbþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Mánudaginn 3. febrúar 1992. Nr. 4/1992. Sigurjón Ragnarsson gegn Pétri Þór Sigurðssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttatar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sigurjón Ragnarsson, sem eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 147 Mánudaginn 3. febrúar 1992. Nr. 11/1992. Einar Ólafur Arnbjörnsson, Arnbjörn Hjörleifur Arnbjörnsson og Aðalheiður Erna Arnbjörnsdóttir gegn Þorsteini Gíslasyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttatar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Einar Ólafur Arnbjörnsson, Arnbjörn Hjörleifur Arnbjörnsson og Aðalheiður Erna Arnbjörnsdóttir, sem eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef þau vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 148 Mánudaginn 3. febrúar 1992. Nr. 21/1992. Félag íslenskra atvinnuflugmanna gegn Vinnuveitendasambandi Íslands fyrir hönd Flugleiða hf. Kærumál. Félagsdómur. Frávísun frá Félagsdómi. Réttarfar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Sóknaraðili hefur með heimild í 67. gr. laga nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur skotið málinu til Hæstaréttar með kæru 10. janúar 1992, sem barst dóminum 14. janúar. Hann krefst þess, að úrskurður félagsdóms 7. janúar 1992 í málinu nr. 9/1991 verði úr gildi felldur og málinu vísað frá félagsdómi. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar fyrir félagsdómi og kærumálskostnaðar fyrir Hæsta- rétti. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og sóknaraðili dæmdur til að greiða kærumálskostnað. 1. liður. Eins og í hinum kærða úrskurði segir, er þessi kröfuliður þannig: „að viðurkennt verði með dómi, að flugmönnum sé skylt sam- kvæmt gr. 17-14 í kjarasamningi aðila frá 30. apríl 1991 að fram- kvæma þau störf við undirbúning brottfarar, sem flugvélstjórar sinntu fram til þess, að Flugleiðir tóku í notkun flugvélar af gerð- inni Boeing 737-400, þar á meðal skoðun flugvéla fyrir flug, færslu dagbóka og útskrift flugvélarinnar með kvittun í viðhaldsdagbók hennar.““ Ákvæði það í kjarasamningi, sem til er vitnað, er þannig: „„17-14 Lífeyrissjóðsiðgjald. Vegna tilkomu B-737 og B-757 flugvéla og yfirtöku flugmanna á störfum, sem flugvélstjórar sinntu áður á eldri gerðum flugvéla, þar með talið eftirlit með eða framkvæmd eldsneytisáfyllingar, skoðun flugvéla fyrir flug og færslu dagbóka frá 1. maí 1989, lækki 149 lífeyrissjóðsiðgjald flugmanna í 4% og hlutdeild Flugleiða eykst að sama skapi. ...““ Fram er komið, að flugrekstrarstjóri Flugleiða hf. sendi formanni Félags íslenskra atvinnuflugmanna bréf 17. október 1991. Meginmál þess er þannig: „„Í upphafi útgerðar Flugleiða á 737-400 vélunum var ákveðið að ganga til samninga við erlenda viðhaldsaðila á öllum viðkomu- stöðum til þess að sjá um m.a. forskoðun vélanna (transit check) ásamt flugmönnum. Þótti annað ekki forsvaranlegt, þar eð um nýja tegund flugvélar var að ræða og engin reynsla starfsfólks fyrir hendi. Nú þegar við höfum öðlast þessa reynslu, hefur verið ákveðið að segja þessum línuviðhaldssamningum upp, sem þýðir að flugmenn, eins og ávallt áður, gera „transit check““ en án þess að flugvirki staðarins gangi Í spor hans og geri sömu hlutina. Þá bætist við eftir- lit með eldsneytisáfyllingu. Ég tel farsælast að aðilar hittist og gangi í bróðerni frá þessum málum. Ég legg til að fundur verði haldinn snemma í 43ju viku eftir vali formanns. Ég vænti skjótra viðbragða.“ Formaður félagsins svaraði með bréfi 15. nóvember, þar sem segir meðal annars: „Það er álit stjórnar FÍA, að flugmenn á B-737 vélum Flugleiða hafi, frá því er þær voru teknar í notkun, gegnt þeim störfum, sem flugvélstjórar sinntu áður á eldri gerðum flugvéla. Sú breyting, sem þú boðar í bréfi þínu, er að áliti stjórnarinnar bein viðbót við núverandi störf flugmanna, og er því ekki skv. þeim kjarasamningi sem unnið er eftir. Um allt slíkt ber auðvitað að semja sérstaklega. ““ Fleiri gögn liggja frammi í málinu um þennan ágreining. Er nægilega fram komið, í hverju hann er fólginn. Ber að fallast á, að hann varði túlkun á fyrrgreindu ákvæði í kjarasamningi, og stað- festa niðurstöðu félagsdóms að þessu leyti. 2. liður. Eins og í hinum kærða úrskurði segir, er þessi kröfuliður þannig: „að viðurkennt verði með dómi, að fyrirmæli stefnda (þ.e. Félags íslenskra atvinnuflugmanna) til félagsmanna sinna um að fram- kvæma ekki skoðun flugvéla fyrir flug í samræmi við starfsreglur 150 Flugleiða eins og þeim var breytt 27. nóvember 1991 og koma skyldu til framkvæmda 1. desemer 1991, séu brot á kjarasamningi aðila frá 30. apríl 1991 og ólögmæt aðgerð í andstöðu við ákvæði 14. til og með 17. greinar laga um stéttarfélög og vinnudeilur nr. 80/1938.““ Í málinu liggur frammi bréf Vinnuveitendasambands Íslands til Félags íslenskra atvinnuflugmanna frá 3. desember 1991, þar sem segir meðal annars: „Sunnudaginn Í. desember framkvæmdu félagsmenn Félags íslenskra atvinnuflugmanna ekki forskoðun (transit check) á B-737 flugvélum Flugleiða í Kaupmannahöfn, Osló, London og Amster- dam, og bera viðkomandi flugstjórar því við, að það sé samkvæmt fyrirmælum FÍA, sbr. og bréf félagsins til Flugleiða dags. 15. og 21. nóvember. Aðgerðum þessum hefur síðan verið haldið áfram á viðkomustöðum félagsins erlendis.“ Með þessu og öðru, sem fyrir liggur í málinu, er ágreiningsefnið varðandi þennan kröfulið nægilega afmarkað. Það athugast, að það varðar sama réttarágreining og kemur fram í 1. kröfulið, en ekki leiðir það til frávísunar, eins og á stendur. 3. liður. Eins og í hinum kærða úrskurði segir, er þessi kröfuliður þannig: „„Að viðurkennt verði með dómi, að stefndi sé skaðabótaskyldur fyrir tjóni því, sem Flugleiðum hefur verið valdið með neitun á að framkvæma starfsreglur Flugleiða frá 27. nóvember 1991, sem komu til framkvæmda 1. desember 1991.“ Í 44. gr. og 65. gr. laga nr. 80/1938 segir, að félagsdómur dæmi um skaðabótakröfur. Er ljóst, að slíkar kröfur ber að gera með þeim hætti, sem fyrir er mælt í 88. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, sbr. lög nr. 54/1988. Byggist það á 69. gr. laga nr. 80/1938. Ber eftir fordæmum að skilja c-lið 1. mgr. 88. gr. einkamálalaga þannig, að varnaraðili hér fyrir dómi hafi átt að til- taka í krónum, hve hárra bóta er krafist. Ber því að vísa þessum kröfulið frá félagsdómi. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur um þá tvo kröfuliði, sem að ofan greinir. 151 Vísað er frá félagsdómi kröfu varnaraðila, Vinnuveitenda- sambands Íslands f.h. Flugleiða hf., um viðurkenningu á bóta- rétti, en kröfunni er beint að sóknaraðila, Félagi íslenskra atvinnuflugmanna. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður félagsdóms 7. janúar 1992. Mál þetta dæma Garðar Gíslason, Björn Helgason, Gylfi Knudsen, Jón Þorsteinsson og Gunnar Guðmundsson. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 3. þ.m. um frávísunarkröfu stefnda, er höfðað með stefnu, birtri 12. desember 1991, og framhaldsstefnu, þingfestri 20. desember 1991. Stefnandi er Vinnuveitendasamband Íslands, Garðastræti 41, Reykjavík, f.h. Flugleiða hf., Reykjavíkurflugvelli. Stefndi er Félag íslenskra atvinnuflugmanna, Háaleitisbraut 68, Reykja- vík. Að framkominni framhaldsstefnu hljóða dómkröfur stefnanda nú svo: 1. að viðurkennt verði með dómi, að flugmönnum sé skylt samkvæmt gr. 17-14 í kjarasamningi aðila frá 30. apríl 1991 að framkvæma þau störf við undirbúning brottfarar, sem flugvélstjórar sinntu fram til þess, að Flugleiðir tóku í notkun flugvélar af gerðinni Boeing 737-400, þar á meðal skoðun flugvéla fyrir flug, færslu dagbóka og útskrift flugvélarinnar með kvittun í viðhaldsdagbók hennar, 2. að viðurkennt verði með dómi, að fyrirmæli stefnda til félagsmanna sinna um að framkvæma ekki skoðun flugvéla fyrir flug í samræmi við starfsreglur Flugleiða, eins og þeim var breytt 27. nóvember 1991 og koma skyldu til framkvæmda 1. desember 1991, séu brot á kjarasamningi aðila frá 30. apríl 1991 og ólögmæt aðgerð í andstöðu við ákvæði 14. til og með 17. grein laga um stéttarfélög og vinnudeilur nr. 80/1938, 3. að viðurkennt verði með dómi, að stefndi sé skaðabótaskyldur fyrir tjóni því, sem Flugleiðum hefur verið valdið með neitun um að framkvæma starfsreglur Flugleiða frá 27. nóvember 1991, sem koma skyldu til fram- kvæmda 1. desember 1991, 4. að stefnda verði gert að greiða stefnanda málskostnað að mati dómsins. Um form krefst stefndi þess, að málinu verði vísað frá dómi, en um efni, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda. Hann krefst og máls- kostnaðar úr hendi stefnanda, en til vara, að málskostnaður verði felldur niður. 152 Stefndi reisir frávísunarkröfu sína á því, að kröfur og málatilbúnaður stefnanda séu svo vanreifuð, að ekki verði lagður dómur á málið, og að dómur, sem tæki kröfur stefnanda til greina, leysi ekki úr ágreiningi aðila. Kröfugerð stefnanda verði ekki skilin öðruvísi en flugmenn hafi vanefnt grein 17-14 í gildandi kjarasamningi Í einu og öllu. Að þessu leyti sé kröfu- gerð stefnanda ekki aðeins villandi, heldur beinlínis röng. Í 1. tl. kröfu stefnanda verði ekki ráðið, um hvaða störf sé ágreiningur. Stefnanda hefði verið rétt að krefjast með glöggum og ótvíræðum hætti, að flugmenn sinntu nákvæmlega tilgreindum störfum, sem flugvélstjórar önnuðust á eldri vélum. 2. tl. sé sama marki brenndur. Krafist sé viðurkenningar á, að ætluð fyrirmæli stefnda til félagsmanna sinna um það, að þeir neiti að fram- kvæma skoðun flugvéla fyrir flug með þeim hætti, sem stefnandi hafi ákveðið, séu brot á kjarasamningi og brot á II. kafla laga nr. 80/1938. Þessi fyrirmæli séu hvorki skilgreind með glöggum hætti né rakin orðrétt lið fyrir lið. Um 3. tl. gildi hið sama. Þar sé ekki skilgreiningu að finna á ætluðum ólögmætum athöfnum. Auk þess hafi félagsdómur ekki vald til að dæma eingöngu um skaðabótaskyldu án tjónsfjárhæðar. Stefndi vísar í 50. gr. laga nr. 80/1938 og 88. gr., 105. gr. og 108. gr. laga nr. 85/1936. Hann telur kröfur stefnanda ekki heldur nægilega ákveðnar, sbr. 67. gr. laga nr. 85/1936 og 69. gr. laga nr. 80/1938. Stefnandi krefst þess, að frávísunarkröfu stefnda verði hrundið og að sér verði dæmdur málskostnaður í þessum þætti málsins. Hann kveður ágreining aðila snúast um það, um hvað hafi verið samið með grein 17-14 í kjarasamningi aðila, og kröfugerðin beri það greinilega með sér og sé nægilega skýr. Um andmæli stefnda við 3. tl. sérstaklega segir stefnandi þau stafa af misskilningi, sbr. dóm félagsdóms 7. febrúar 1969 í máli nr. 1/1969. Niðurstaða. Í máli þessu er deilt um túlkun á gr. 17-14 í síðastgildandi kjarasamningi aðila frá 30. apríl 1991. Ágreiningur um skilning á kjarasamningi fellur undir verkefni félagsdóms samkvæmt 2. tl. 44. gr. laga nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur. Ber því að hafna frávísunarkröfu stefnda. Málskostnaður dæmist ekki í þessum þætti málsins. Því úrskurðast: Frávísunarkröfu stefnda, Félags íslenskra atvinnuflugmanna, er hrundið. Málskostnaður dæmist ekki í þessum þætti málsins. 153 Sératkvæði Jóns Þorsteinssonar: Í meginatriðum er ekki deilt um, hverjar séu starfsskyldur félagsmanna stefnda samkvæmt grein 17-14 í kjarasamningi aðila, heldur hitt, hvort þessar starfsskyldur hafi verið inntar af hendi. Ágreiningsefnið tengist túlkun flugrekstrarreglna, sem eru utan kjarasamnings. Úrlausn ágreinings af þessu tagi heyrir ekki undir félagsdóm. Þess ber einnig að gæta, að víðtæk kröfugerð stefnanda í máli þessu leitar svara við lögfræðilegum álitaefnum án þess að gefa kost á því að dæma um skýrlega afmarkað sakarefni. Með tilvísun til framangreindra röksemda, sbr. 2. tl. 44. gr. laga um stétt- arfélög og vinnudeilur og 67. gr. laga um meðferð einkamála í héraði, verður að vísa máli þessu frá félagsdómi. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. 154 Þriðjudaginn 4. febrúar 1992. Nr. 286/1990. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Daníel Þórarinssyni, Daníel Daníelssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.) og Gunnari Reyni Magnússyni (Helgi V. Jónsson hrl.). Skattsvik. Söluskattur. Bókhaldsbrot. Fyrning. Réttindasvipting. Löggiltir endurskoðendur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 13. júní 1990, en ákærðu vildu una dómi. Af hálfu ákæruvaldsins er krafist sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingum Daníels Þórarinssonar og Daníels Daníelssonar, en til refsiákvörð- unar, að því er varðar Gunnar Reyni Magnússon. Þá er krafist sviptingar leyfis til verslunaratvinnu eða réttar til slíks leyfis, að því er varðar Daníel Þórarinssson, en sviptingar á löggildingu til endur- skoðunarstarfa, að því er varðar Gunnar Reyni Magnússon. Eftir uppkvaðningu héraðsdóms hafa verið teknar skýrslur hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins af vitninu Helga Daðasyni Hjörvar og viðbótarskýrslur af ákærða Gunnari Reyni og samprófun þeirra farið fram. Skýrslur hafa ekki verið teknar fyrir dómi, og þessi nýju gögn hafa engu breytt um sönnunarstöðu í máli þessu frá því, er það var dæmt í héraði. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann um sakfellingu og færslu brota til refslákvæða, að því er varðar Daníel Þórarinsson. Eins og ákæru er háttað, ber að stað- festa hinn áfrýjaða dóm um sakfellingu Daníels Daníelssonar fyrir hlutdeild í brotum Daníels Þórarinssonar samkvæmt II. kafla ákæru, en færa ber brot hans til 7. mgr. 25. gr. laga nr. 10/1960 155 um söluskatt, sbr. 4. gr. laga nr. 33/1982. Þá þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm um sýknu Gunnars Reynis Magnússonar af bæði I. og II. kafla ákæru með skírskotun til forsendna dóms- ins. Staðfesta má ákvörðun héraðsdóms um fangelsisrefsingu Daníels Þórarinssonar og skilorðsbindingu hennar. Hins vegar þykir mega lækka sektarákvörðun héraðsdóms, og er sektin ákveðin 2.000.000 króna. Er þá höfð hliðsjón af aldri Daníels Þórarinssonar ásamt því, að hann hefur hreinskilnislega játað sök sína og greitt að fullu skattaskuld sína með álagi og dráttarvöxtum, en ljóst er, að það hefur gengið fjárhagslega nærri honum. Í stað sektarinnar komi varðhald í fjóra mánuði, greiðist hún ekki innan fjögurra vikna frá. birtingu dóms þessa. Refsing ákærða Daníels Daníelssonar þykir með tilliti til 7. mgr. 25. gr. söluskattslaga hæfilega ákveðin í héraðsdómi, en samkvæmt 2. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 er sektin ákveðin með vísan til þess ákvæðis, þótt lögin um söluskatt hafi fallið úr gildi með gildistöku laga nr. 50/1988 um virðisaukaskatt. Staðfest eru ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað og um svipt- ingu verslunarleyfis, sem ákveðst í tvö ár frá uppkvaðningu þessa dóms. Samkvæmt framangreindri niðurstöðu þykir rétt, að allur áfrýj- unarkostnaður greiðist úr ríkissjóði að undanskildum málsvarnar- launum Daníels Þórarinssonar og Daníels Daníelssonar, sem ákveð- ast eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður að öðru leyti en því, að sekt Daníels Þórarinssonar ákveðst 2.000.000 króna, og komi fjögurra mánaða varðhald í stað sektarinnar, greiðist hún ekki innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu verslunarleyfis Daníels Þórarinssonar tekur gildi frá birtingu dóms þessa. Ákærði Daníel Þórarinsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 50.000 krónur. 156 Ákærði Daníel Daníelsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur. Allur annar áfrýjunarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda Gunnars Reynis Magnússonar, Helga V. Jónssonar hæstaréttarlögmanns, 80.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 18. apríl 1990. Ár 1990, miðvikudaginn 18. apríl, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Pétri Guðgeirssyni sakadómara og meðdóms- manninum Birni Óskari Björgvinssyni, löggiltum endurskoðanda, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 230-132/1990: Ákæruvaldið gegn Daníel Þórarinssyni, Daníel Daníelssyni og Gunnari Reyni Magnússyni, sem dóm- tekið var 29. mars sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 7. mars 1989, á hendur ákærðu, Daníel Þórarinssyni framkvæmdastjóra, Gnoðarvogi 76, Reykjavík, fæddum þar í borg 24. apríl 1921, Daníel Daníelssyni verslunar- manni, Ásbúð 11, Garðakaupstað, fæddum 27. maí 1950 í Reykjavík, og Gunnari Reyni Magnússyni, löggiltum endurskoðanda, Hrauntungu 3, Kópavogi, fæddum 8. nóvember 1925 í Reykjavík, fyrir brot á almennum hegningarlögum og lögum um söluskatt, svo sem hér á eftir verður nánar rakið. I. Ákærða Gunnari Reyni Magnússyni, löggiltum endurskoðanda, sem færði eða lét færa á endurskoðunarskrifstofu sinni í Reykjavík bókhald fyrir meðákærða Daníel Þórarinsson og einkafirma hans, Vinnufatabúðina, Laugavegi 76, Reykjavík, og aðrar verslanir firmans fyrir rekstrarárin 1983 og 1984 og semja ársreikninga fyrir þau ár, áritaði þá þannig, að hann hefði samið þá eftir bókum fyrirtækisins, þótt grundvallarmisræmi væri milli bókhaldsins og ársreikninganna, svo sem, að árið 1983 er heildarvelta á rekstrarreikningi tilgreind 26.553.590 kr. í stað 36.824.400 kr. í bókhaldi, vörukaup á sama ári eru á rekstrarreikningi tilgreind 19.031.649 kr. í stað 21.933.203 kr. í bókhaldi, rekstrarárið 1984 er heildarvelta á rekstrarreikn- ingi tilfærð 39.677.345 kr. í stað 56.571.738 kr. í bókhaldi, vörukaup á sama ári eru tilfærð á rekstrarreikningi 28.569.346 kr. í stað 35.817.905 kr. í bókhaldi, er gefið að sök að hafa í blekkingarskyni hagað gerð árs- reikninganna með ofangreindum hætti. 157 II. Ákærða Daníel Þórarinssyni er gefið að sök að hafa þrátt fyrir vitneskju um framangreindar rangfærslur í ársreikningunum notað þá í lögskiptum við opinbera aðila. Brot ákærðu, að því er varðar rangfærslu ársreikninganna, svo sem því hefur verið lýst, varðar refsingu samkvæmt 158. gr. almennra hegningar- laga nr. 19, 1940, og auk þess, að því er ákærða Gunnar Reyni varðar, 138. gr. sömu laga. II. Ákærða Daníel Þórarinssyni er gefið að sök að hafa á árunum 1983, 1984 og 1985 dregið undan við framtal til söluskatts verulegan hluta af vörusölu verslana Vinnufatabúðarinnar, Laugavegi 76 í Reykjavík, sem er einkafyrirtæki hans. Eru sala þessi og undandreginn söluskattur talin nema eftirtöldum fjárhæðum: Ár Sala Söluskattur 1983 kr. 10.320.000 1.963.690 1984 kr. 16.200.000 3.082.536 1985 kr. 19.277.394 3.789.932 Kr. 45.797.394 8.836.158 IV. Ákærða Daníel Daníelssyni er gefið að sök að hafa á fyrrgreindu tíma- bili samið og undirritað hinar röngu söluskattsskýrslur þannig: Skýrslur fyrir janúar-nóvember 1983, skýrslur fyrir alla mánuði áranna 1984 og 1985 að undantekinni söluskattsskýrslu fyrir júnímánuð 1985, en ákærði ann- aðist á tímabilinu rekstur verslunarinnar að Laugavegi 76 og sá um að leggja dagsölu verslananna inn á bankareikning fyrirtækisins, hlaupareikn- ing nr. 6191 í Búnaðarbanka Íslands, hafði heimild til að gefa út tékka- ávísanir á þann reikning og átti að fylgjast með honum. V. Ákærða Gunnari Reyni Magnússyni, löggiltum endurskoðanda, sem samdi eða lét semja fyrir rekstrarárin 1983 og 1984 skattframtöl ákærða Daníels Þórarinssonar ásamt tilheyrandi fylgiskjölum með þeim og kærði álögð opinber gjöld ákærða Daníels, er gefið að sök að hafa í blekkingar- skyni samið eða látið semja fylgiskjöl með skattframtölunum, og á það hér sérstaklega við um skýrslu um samanburð söluskattsskýrslna og árs- reikninga fyrir ofangreind ár, sem hann lagði fram með skattkærum, dag- settum 31. október 1984 og 19. ágúst 1985, í því skyni að villa um fyrir skattyfirvöldum. 158 Ákærðu teljast með framangreindum sakarefnum, svo sem þau eru rakin í þessum kafla ákæru, hafa gerst brotlegir við 1. og 6. mgr. 25. gr. laga nr. 10, 1960, sbr. 7. mgr. sömu greinar, að því er tekur til ákærða Daníels Daníelssonar og ákærða Gunnars Reynis Magnússonar, allt sbr. 4. gr. laga nr. 33/1982. VI. Þess er krafist: að ákærðu verði dæmdir til refsingar, að ákærði Daníel Þórarinsson verði sviptur leyfi til verslunaratvinnu eða rétti til slíks leyfis samkvæmt 2. mgr. 68. gr. alm. hgl. nr. 19, 1940, sbr. 13. gr. laga um verslunaratvinnu nr. 41, 1968, að ákærði Gunnar Reynir Magnússon verði með heimild í 68. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sviptur löggildingu til endurskoðunar- starfa, sbr. og 15. gr. laga nr. 67/1976, að ákærðu verði dæmdir til greiðslu alls sakarkostnaðar. Í þinghaldi 7. mars sl. var bókað eftir vararíkissaksóknara, að ákæru- efnið í V. kafla hér að framan væri einskorðað við þau skjöl, sem þar eru tilgreind „og ákæruefnið varði'". Málavextir. Ákærði Daníel Þórarinsson hóf rekstur Vinnufatabúðarinnar um 1964, að því er hann telur, og hefur verslunin verið einkafyrirtæki hans. Verslanir ákærða eru á Hverfisgötu 26 og Laugavegi 76. Einnig rak ákærði verslun á Skúlagötu 26 á árunum 1984 og 1985. Aðallega er seldur vinnu- og sport- fatnaður og að langmestu leyti í smásölu. Bókhald verslunarinnar hefur árum saman verið fært á endurskoðunar- skrifstofu Gunnars Reynis Magnússonar, ákærða í máli þessu, en hann hlaut löggildingu til endurskoðunarstarfa 5. desember 1956. Þá hefur skrif- stofan annast gerð ársreikninga og skattframtala fyrir verslunina. Bók- haldið var fært í tölvu og að meira eða minna leyti eftir á. Sala í verslunun- um var skráð á strimil í sjóðvél, og var dagsalan lögð inn á hlaupareikning ákærða nr. 6191 í Búnaðarbanka Íslands. Voru tekjur í bókhaldi fyrirtækis- ins færðar eftir innleggskvittunum á reikning þennan. Athugun skattyfirvalda fór fram á árunum 1985 og 1986 á bóhaldi og söluskattsskilum Vinnufatabúðarinnar rekstrarárin 1983-1985 og skattfram- tölum fyrir sömu ár. Í skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra segir, að komið hafi í ljós, að bókhaldi, tekjuskráningu og ársreikningum fyrir- tækisins hafi verið mjög ábótavant þessi ár. Verulegt misræmi hafi verið á milli bókhalds rekstrarárin 1983 og 1984 annars vegar og skattframtala, ársreikninga og söluskattsskýrslna fyrir þessi sömu ár hins vegar. Aftur 159 á móti hafi verið samræmi milli ársreiknings og bókhalds rekstrarárið 1985. Tölurnar eru þessar samkvæmt skýrslunum: Skattframtöl, Söluskatts- 1983 Bókhald ársreikn. skýrslur Heildarvelta kr. 36.824.400 kr. 26.553.590 kr. 25.212.438 Söluskattsskyld velta kr. 35.584.504 kr. 25.313.694 kr. 25.212.438 Vörukaup kr. 27.933.203 kr. 19.031.649 1984 Heildarvelta kr. 56.571.738 kr. 39.677.345 kr. 38.692.335 Söluskattsskyld velta kr. 54.775.573 kr. 38.725.483 kr. 38.657.475 Vörukaup kr. 35.817.905 kr. 28.569.346 1985 Heildarvelta kr. 64.820.313 kr. 64.820.313 kr. 43.465.046 Söluskattsskyld velta kr. 62.742.439 kr. 62.742.439 kr. 43.465.046 Vörukaup kr. 44.660.609 kr. 44.660.609 Hinn 17. desember 1986 úrskurðaði ríkisskattstjóri samkvæmt heimild í 101. gr. laga nr. 75, 1981, um tekjuskatt og eignarskatt ákærða Daníel Þórarinssyni hækkun opinberra gjalda sem hér segir: Aðstöðugjald 1984 kr. 143.000 Tekjuskattur 1985 kr. 3.022.000 Útsvar 1985 kr. 785.750 Sjúkratryggingargjald 1985 kr. 139.000 Aðstöðugjald 1985 kr. 117.000 Samtals kr. 4.206.750 Sama dag úrskurðaði ríkisskattstjóri með heimild í 16. gr. og 21. gr. laga nr. 10, 1960, um söluskatt ákærða viðbótarsölugjald og álag sem hér segir: 1983 kr. 1.963.690 1984 kr. 3.082.536 1985 kr. 3.789.932 Álag til 16. janúar 1987 kr. 8.864.686 Samtals kr.17.700.844 160 Álag samkvæmt 1. tl. 2. mgr. 21. gr. söluskattslaga nam samtals 1.778.857 kr. Hefur ákærði nú greitt upp þessar aukaálögur, og fyrir liggur í málinu, að verslunarhúsnæði ákærða á Laugavegi 76 og íbúð hans í Gnoðarvogi 76 voru seld á nauðungaruppboði í nóvember á fyrra ári og mars á þessu ári. I. Ákærði Gunnar Reynir hefur skýrt frá því, að á skrifstofu sinni á þeim tíma, sem um ræðir, hafi að jafnaði unnið átta manns Í ársverkum talið. Hafi hann verið eini löggilti endurskoðandinn fram til 1. janúar 1984, en þá hafi ráðist til sín annar endurskoðandi. Vinnu hafi verið hagað þannig, að hver starfsmaður hafi að jafnaði haft með sömu viðskiptamennina að gera, en ákærði kveðst ekki hafa sett sig inn í verkin, nema til sín væri leitað. Hann hefði þó fylgst með því, við hvað hver starfsmaður var að vinna. Ákærði kveðst hafa treyst starfsfólki sínu fyllilega og hafa áritað ársreikninga viðskiptamanna sinna í trausti þess, að reikningarnir væru réttilega samdir eftir bókhaldi þeirra. Ákærði kveður 240 - 260 aðila vera í viðskiptum hjá sér. Ákærði kveður mann að nafni Helga Daðason Hjörvar hafa séð um að færa bókhald Vinnufatabúðarinnar og semja árs- reikninga fyrir rekstrarárin 1983 og 1984. Hefði Helgi unnið hjá sér árin 1982 til 1985, þegar honum var sagt upp störfum vegna óreglu. Auk Vinnu- fatabúðarinnar hefði hann unnið við að færa upp bókhald annarra smá- fyrirtækja. Hann hefði séð um að merkja fylgiskjöl, tölvufæra bókhald og stemma af og ganga frá reikningum. Ákærði kveðst ekki hafa gefið honum önnur almenn fyrirmæli en þau, að hann ætti að vinna verk sín eins og lög og reglur mæltu fyrir. Ákærði kveðst hafa treyst Helga fyllilega, enda hefði hann fengið um hann góðan vitnisburð fyrri vinnuveitenda. Ákærði kveður Helga hafa skýrt sér frá því, þegar hann hafi verið að vinna við bókhald Vinnufatabúðarinnar fyrir árið 1983, að sjóður væri nei- kvæður. Kveðst ákærði hafa sagt honum að leita að skekkjum, sem gætu skýrt þetta. Hafi Helgi sagt sér nokkru seinna, að hann hefði fundið skekkj- una í vörukaupum, og væri hann búinn að leiðrétta hana. Kveðst ákærði hafa tekið orð hans trúanleg. Síðar hefði komið í ljós, að Helgi hefði rétt af vörukaupareikninginn með millifærslum, sem námu um 10 milljónum króna. Kveðst ákærði nú sjá, að þetta hefði verið tilefni til athugunar af sinni hálfu, en þar sem starf Helga hefði verið misfellulaust fram að þessu, hefði hann ekki látið verða af því. Ákærði kveðst ekki geta skýrt þann mismun, sem er á bókhaldi og árs- reikningum þessara ára. Þetta hafi komið sér alveg á óvart. Kveðst hann viðurkenna, að það hafi verið mistök hjá sér að treysta starfsmanni þessum eins og hann gerði og fylgjast ekki betur með starfi hans. 161 Ákærði hefur skýrt frá því, að þegar skattrannsóknarmenn hafi komið á skrifstofu sína að sækja bókhaldsgögn fyrirtækisins, hafi þau ekki fundist fyrir utan tölvufærða hreyfingalista. „„Ballansblöð““ og millifærslu- listar hafi verið horfin, og kveðst hann hafa grun um, að Helgi hafi tekið gögnin, þegar honum var sagt upp. Ákærðu Daníel Þórarinsson og Daníel Daníelsson hafa borið, að Helgi Daðason Hjörvar hafi séð um að færa upp bókhald Vinnufatabúðarinnar fyrir rekstrarárin 1983 og 1984 og semja ársreikninga fyrir þau ár. Þeir viti ekki til þess, að Gunnar Reynir hafi sjálfur komið þar nærri. Helgi Daðason Hjörvar, sem sagður er fæddur 28. september 1952, hefur aldrei verið yfirheyrður í máli þessu. Er hann talinn vera búsettur í Flórída í Bandaríkjunum og starfa þar við endurskoðun. Af gögnum málsins má álykta, að Helgi hafi verið góður bókhaldsmaður og nokkuð vanur því að stemma af bókhald og jafnvel ársreikninga. Áætlunartölur ríkisskattstjóra eru byggðar á innborgunum á hlaupa- reikning ákærða Daníels Þórarinssonar, andvirði seldra víxla o.fl. Er á það að líta, að ákærði átti í fjárhagserfiðleikum á þessum tíma. Er því ekki unnt að fullyrða, að heildarvelta ákærða og Vinnufatabúðarinnar hafi verið hærri en kemur fram í hreyfingalistum, sem málinu fylgja, þ.e. 35.117. 816,31 kr. árið 1983, en í ársreikningi er hún tilgreind 26.553.590 kr. Árið 1984 var heildarveltan samkvæmt þessu 49.677.105,98 kr., en í árs- reikningi er hún tilgreind 39.677.345 kr. Vörukaup voru eins og í ákæru segir. Ákærði áritaði reikninga meðákærða Daníels Þórarinssonar og Vinnu- fatabúðarinnar fyrir rekstrarárin 1983 og 1984 á þann hátt, að hann hefði samið þá eftir bókum Vinnufatabúðarinnar, sem færðar hefðu verið á skrifstofu hans, upplýsingum eigenda og fleiri aðila. Endurskoðun hefði ekki verið framkvæmd, en innstæða í bankareikningum hefði verið sann- reynd. Vörubirgðir hefðu verið taldar og verðlagðar án aðstoðar sinnar. Gegn neitun ákærða Gunnars Reynis verður ekki talið sannað, að hann hafi haft vitneskju um misræmi það, sem reyndist vera á milli ársreikninga og bókhalds meðákærða Daníels Þórarinssonar og Vinnufatabúðarinnar, eða að hann hafi hagað gerð reikninganna þannig í blekkingarskyni. Ber samkvæmt því að sýkna hann af broti gegn 158. gr. almennra hegningar- laga. Skilja verður áritun ákærða á þann veg, að hann hafi ábyrgst, að reikn- ingarnir væru Í samræmi við bókhald meðákærða. Er á það að líta, að samkvæmt 10. gr. laga um löggilta endurskoðendur nr. 67, 1976, gat ákærði með áritun sinni gert fyrirvara um þetta. Verður að telja, að hann hafi með áritun sinni á ársreikningana vottað um málefni, sem honum var ekki kunnugt um. Varðar þetta athæfi ákærða við 147. gr., sbr. 138. gr. 11 162 almennra hegningarlaga, en eins og ákæru er hagað, þykir hún taka til þess brots. Hefur málið og verið flutt að því leyti. Áritun ákærða á fyrri reikninginn er dagsett 29. október 1984 og hin síðari 16. ágúst 1985. Sök ákærða var því fyrnd samkvæmt 1. tl. 81. gr. hegningarlaga, þegar málið var höfðað. Ber samkvæmt þessu að sýkna hann af I. kafla ákæru. H. Ákærði Daníel Þórarinsson hefur undanbragðalaust viðurkennt að hafa látið rangfæra ársreikninga sína fyrir rekstrarárin 1983 og 1984, eins og rakið hefur verið, og að hafa undirritað þá og látið skrifstofu meðákærða Gunnars Reynis afhenda þá skattyfirvöldum ásamt skattframtölum fyrir sömu ár. Var fyrri reikningurinn afhentur 5. nóvember 1984, en hinn síðari 20. ágúst 1985. Hefur ákærði með þessu brotið gegn 158. gr. almennra hegningarlaga. Ill. Ákærði Daníel Þórarinsson hefur undanbragðalaust viðurkennt að hafa dregið undan við framtal til söluskatts verulegan hluta af vörusölu verslana sinna. Kveðst hann hafa ákveðið fjárhæð hverrar söluskattsskýrslu í sam- ráði við son sinn, meðákærða Daníel Daníelsson. Ekki hafi það verið ætlun þeirra að koma sér undan því að greiða þetta fyrir fullt og allt. Þeir hafi ætlað sér að gera þetta upp síðar, en þó ekki ákveðið, hvenær það yrði. Daníel Danielsson útbjó og undirritaði söluskattsskýrslurnar að undanskil- inni skýrslu fyrir júnímánuð 1985, sem ákærði Daníel Þórarinsson undir- ritaði sjálfur. Samkvæmt bókhaldsgögnum málsins, sbr. I. kafla hér að framan, svo og söluskattsskýrslum ákærða voru söluskattsskyld velta hans og framtalin söluskattsvelta árin 1983 - 1985 sem hér segir: Sölusksk. velta Sölusksk. velta skv. sölusksk. skv. bókhaldi Mismunur Árið 1983 ...... kr. 25.313.694 kr. 35.117.816 kr. 9.804.122 Árið 1984 ...... kr. 38.725.483 kr. 48.725.243 — kr. 9.999.760 Árið 1985 ...... kr. 43.465.046 kr. 62.742.440 — kr. 19.277.394 Var undandregin söluskattsskyld velta þessara þriggja ára því 36.889.619 kr. og undandreginn söluskattur samkvæmt því 7.558.216 kr. Með því að draga undan þá söluskattsskylda veltu, sem hér hefur verið gerð grein fyrir, braut ákærði gegn Í. mgr., sbr. 6. mgr. 25. gr. laga nr. 10, 1960, um söluskatt, eins og þeim var breytt með lögum nr. 33, 1982. 163 Þau lög féllu úr gildi með gildistöku laga nr. 50, 1988, um virðisaukaskatt. Samkvæmt 2. gr. almennra hegningarlaga varðar brot ákærða nú við ákvæði 1. mgr., sbr. 6. mgr. 40. gr. þeirra laga, sem eru hliðstæð fyrr- greindum ákvæðum söluskattslaganna. IV. Ákærði Daníel Daníelsson kveðst hafa séð um að leggja inn andvirði vörusölu úr verslunum Vinnufatabúðarinnar á hlaupareikning nr. 6191 í Búnaðarbankann og útbúa og skrifa undir allar söluskattsskýrslur áranna 1983- 1985 í samráði og að fyrirlagi föður síns, meðákærða í málinu. Skrif- aði ákærði undir allar skýrslurnar með einni undantekningu, eins og Í ákæru segir. Þá hafði ákærði heimild til þess að ávísa af hlaupareikningi þessum, en hann kveðst ekki hafa skrifað út af reikningnum nema með samþykki meðákærða. Samkvæmt gögnum málsins var innlögð á reikninginn sala úr búð árin 1983-1984 í mánuði hverjum sem hér segir: Árið 1983 Sala skv. Mismunur Innlögð sala innsendum Van-/(of-) Mánuður: á hlr. 6191. söluskattsskýrslum talin velta Janúar 1.306.348 2.194.798 (888.450) Febrúar 2.991.904 1.737.390 1.254.514 Mars 1.713.300 1.258.238 455.062 Apríl 1.652.179 1.659.719 (7.540) Maí 2.923.581 1.690.762 1.232.819 Júní 3.110.304 1.881.890 1.228.414 Júlí 3.402.367 2.595.258 807.109 Ágúst 3.283.303 1.898.154 1.385.149 September 3.087.929 2.578.074 509.855 Október 4.397.671 1.781.641 2.616.030 Nóvember 2.785.504 1.845.833 939.671 Desember 4.463.426 4.090.681 372.745 35.117.816 25.212.438 9.905.378 Sala samkv. Árið 1984 innsendum Mismunur Innlögð sala. söluskatts- Van-/)of-) talin Mánuður á hlr. 6191 skýrslum velta Janúar 2.525.874 2.256.389 269.485 Febrúar 3.944.208 2.657.599 1.286.609 Mars 2.245.698 1.931.547 314.151 164 Apríl 2.640.193 2.014.988 625.205 Maí 5.051.269 3.093.309 1.957.960 Júní 4.935.081 3.999.973 935.108 Júlí 4.982.614 4.344.944 637.670 Ágúst 4.732.174 4.244.604 487.570 September 4.472.572 3.581.421 891.151 Október 3.311.534 2.642.068 669.466 Nóvember 3.686.598 3.116.448 570.150 Desember 6.108.561 4.809.045 1.299.516 48.636.376 38.692.335 9.944.041 Ákærði Daníel Daníelsson hefur ekki skýrt mismuninn á innleggi þessu og söluskattsveltunni, sem hann taldi fram í skýrslunum. Kveðst hann hafa gert skýrslurnar eftir þeim gögnum, sem hann hafði og taldi rétt, en faðir sinn hefði ráðið endanlega, hvaða tölur stóðu í skýrslunum. Í einstaka til- felli hefði verið munur á milli innleggs á hlaupareikninginn og framtalinnar söluskattsveltu. Telja verður, þegar litið er til framburðar Daníels Þórarinssonar, sem rakinn er í III. kafla hér að framan, og þess, að ákærði sá um að leggja inn andvirði vörusölunnar á hlaupareikninginn í Búnaðarbankanum og vinna söluskattsskýrslurnar í samráði við meðákærða, föður sinn, að hann hafi hlotið að vita, að skýrslurnar voru verulega rangar. Með því að gera og undirrita hinar röngu skýrslur braut ákærði gegn 1. mgr., sbr. 6. mgr., sbr. 7. mgr. 25. gr., söluskattslaganna. Varðar brot hans samkvæmt 2. gr. almennra hegningarlaga nú við ákvæði 1. mgr., sbr. 6. mgr., sbr. 7. mgr., 40. gr. laga um virðisaukaskatt, sem eru hliðstæð þessum ákvæðum sölu- skattslaganna. Ákærði er þó, eins og ákæru er háttað, ekki sakfelldur fyrir skýrsluna fyrir desember 1983. v. Ákærði Gunnar Reynir hefur skýrt frá því, að hann og skrifstofa sín hafi ekkert haft með gerð söluskattsskýrslna fyrir Vinnufatabúðina að gera, heldur hafi meðákærðu unnið þær sjálfir. Kveðst hann ekki hafa vitað af því, að söluskattsveltan væri vanframtalin, enda hefur komið fram hjá honum, að hann hafi ekki sett sig inn í bókhaldið eða ársreikningana. Nýtur framburður hans um þetta stuðings af skýrslum meðákærðu. Ákærði kannast við, að skattframtöl ákærða Daníels Þórarinssonar og fylgiskjöl með þeim hafi verið samin á skrifstofu sinni. Auk þess hafi skýrslurnar um samanburð söluskattsskýrslna og ársreikninga, sem fylgdu skattkærum 31. október 1984 og 19. ágúst 1985, verið samdar á skrifstof- unni, og hafi Helgi Daðason líklega gert það. Ákærði neitar því, að hann 165 hafi látið semja gögnin í blekkingarskyni til þess að villa um fyrir skattyfir- völdum. Skilja verður bókun ríkissaksóknara 7. mars sl. og síðasta efnislið ákærunnar á þann veg, að ákærði Gunnar Reynir sé þar saksóttur fyrir hlutdeild í söluskattssvikum meðákærða Daníels Þórarinssonar með því að láta skattyfirvöldum í té tvær skýrslur um samanburð söluskattsskýrslna og ársreikninga, sem fylgdu skattkærum Daníels, dagsettum 31. október 1984 og 19. ágúst 1985. Gegn neitun ákærða Gunnars Reynis og með vísan til þess, sem rakið hefur verið hér að framan, verður ekki talið sannað, að ákærði hafi gerst sekur um brot þetta, og ber að sýkna hann af ákærunni að þessu leyti. Viðurlög, sakarkostnaður. Sakaferill ákærðu Daníels Þórarinssonar og Daníels Daníelssonar hefur ekki þýðingu í málinu. Refsing ákærða Daníels Þórarinssonar þykir hæfilega ákveðin fangelsi sex mánuði. Rétt þykir að fresta framkvæmd refsingarinnar og ákveða, að hún falli niður að liðnum tveimur árum frá dómsuppsögu, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Þá ber samkvæmt 1. mgr. 25. gr. söluskattslaga, sbr. 40. gr. laga um virðisaukaskatt, að dæma ákærða Daníel Þórarinsson til þess að greiða sekt til ríkissjóðs. Þykir hún með hliðsjón af aldri og ástæðum ákærða svo og álagi, sem honum var gert að greiða samkvæmt 1. tl. 2. mgr. 21. gr. söluskattslaga, vera hæfilega ákveðin 4.000.000 krónur. Í stað sektarinnar komi varðhald sex mánuði, greiðist hún ekki innan fjögurra vikna frá dómsbirtingu. Refsing ákærða Daníels Daníelssonar þykir samkvæmt 4. gr. laga nr. 33, 1982, vera hæfilega ákveðin 100.000 krónur í sekt til ríkissjóðs, og komi varð- hald 20 daga, greiðist sektin ekki innan fjögurra vikna frá dómsbirtingu. Brot ákærða Daníels Þórarinssonar er stórfellt, og þykir hlýða sam- kvæmt 2. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga að svipta hann verslunar- leyfi í tvö ár frá dómsbirtingu að telja. Dæma ber ákærða Daníel Þórarinsson til þess að greiða verjanda sínum, Jóni Þóroddssyni héraðsdómslögmanni, 60.000 krónur í málsvarnarlaun og ákærða Daníel Daníelsson til þess að greiða verjendum sínum, Hjalta Stein- þórssyni hæstaréttarlögmanni, 15.000 krónur, og Bergsteini Georgssyni héraðsdómslögmanni, 35.000 krónur í málsvarnarlaun. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða Gunnars Reynis, Helga V. Jónssonar hæstaréttarlögmanns, 75.000 krónur, ber að greiða úr ríkissjóði svo og 1/3 annars sakarkostnaðar, en dæma ber ákærðu Daníel Þórarins- son og Daníel Daníelsson til þess að greiða óskipt 2/3 hluta annars sakar- kostnaðar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 50.000 krónur. 166 Hjalti Steinþórsson hæstaréttarlögmaður var leystur frá verjandastörfum fyrir ákærða Daníel Daníelsson vegna veikindaforfalla undir rekstri máls- ins, og var Bergsteinn Georgsson héraðsdómslögmaður skipaður í hans stað. Dómsorð: Ákærði Gunnar Reynir Magnússon er sýkn af ákæru í máli þessu. Ákærði Daníel Þórarinsson sæti fangelsi sex mánuði. Fresta ber fullnustu refsingarinnar, og fellur hún niður að liðnum tveimur árum frá dómsuppsögu, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegn- ingarlaga. Ákærði greiði auk þess í sekt til ríkissjóðs 4.000.000 króna, og komi sex mánaða varðhald í stað sektarinnar, greiðist hún ekki innan fjögurra vikna frá dómsbirtingu. Ákærði Daníel Daníelsson greiði 100.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, greiðist hún ekki innan fjögurra vikna frá dómsbirtingu. Ákærði Daníel Þórarinsson er sviptur verslunarleyfi í tvö ár frá dómsbirtingu að telja. Ákærði Daníel Þórarinsson greiði verjanda sínum, Jóni Þóroddssyni héraðsdómslögmanni, 60.000 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Daníel Daníelsson greiði verjendum sínum, Hjalta Stein- þórssyni hæstaréttarlögmanni, 15.000 krónur, og Bergsteini Georgssyni héraðsdómslögmanni, 35.000 krónur í málsvarnarlaun. Málsvarnarlaun verjanda ákærða Gunnars Reynis, Helga V. Jóns- sonar hæstaréttarlögmanns, 75.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Annan sakarkostnað greiði ríkissjóður að "4 hluta, en ákærðu Daníel Þórarinsson og Daníel Daníelsson óskipt að %4 hlutum, þar með taldar 50.000 krónur í saksóknarlaun til ríkissjóðs. 167 Þriðjudaginn 4. febrúar 1992. Nr. 520/1991. Þrotabú Árna Sigurðssonar gegn Guðrúnu Halldórsdóttur. Kærumál. Frávísunardómur felldur úr gildi. Málshöfðunarfrestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Sóknaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 16. desember 1991 samkvæmt heimild í b-lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Barst kæran réttinum 23. s.m., en greinargerðir frá málsaðilum komu fram 6. og 9. janúar 1992. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða frávísunardómi verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið. Hann gerir og kröfu um kærumálskostnað. Varnaraðili krefst staðfestingar á dóminum og kærumálskostn- aðar úr hendi sóknaraðila. Bú Árna Sigurðssonar var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Ísafjarðar 12. nóvember 1990. Úrskurði þessum var áfrýjað til Hæstaréttar með stefnu 9. janúar 1991 í hæstaréttarmál- inu nr. 14/1991, sem nú bíður flutnings, en sú áfrýjun hefur ekki frestað framkvæmd skiptanna. Er mál þetta höfðað af sóknaraðila á grundvelli ákvæða í VIII. kafla gjaldþrotalaga nr. 6/1978 til rift- unar á ráðstöfunum Árna, sem gerðar voru með kaupmála milli hans og varnaraðila nokkru fyrir upphaf skiptanna, og riftunar á veðsetningu varnaraðila á fasteign, er varð séreign hennar með kaupmálanum. Af hálfu varnaraðila er litið svo á, að lögmæltur frestur til höfðunar riftunarmáls hafi verið liðinn, þegar málið var höfðað á bæjarþingi Ísafjarðar. Krafa hennar um staðfestingu hins kærða frávísunardóms er á þessu byggð, og eru önnur atriði varð- andi málið eða gjaldþrotið ekki til úrlausnar hér fyrir dómi. Úrskurðurinn um gjaldþrot Árna Sigurðssonar var kveðinn upp á grundvelli árangurslausrar löghaldsgerðar í fógetarétti Ísafjarðar 12. júlí 1990, þar sem hann hafði lýst því yfir, að hann gæti ekki bent á neinar eignir til tryggingar umkrafinni skuld. Þegar birta átti honum skiptastefnu, út gefna 10. ágúst s.á., var hann farinn af 168 landi brott. Var úrskurðurinn kveðinn upp að honum fjarstöddum í þinghaldi, sem boðað var með annarri skiptastefnu, og hefur hann ekki mætt eða látið mæta við síðari réttarhöld vegna búskiptanna. Kröfulýsingarfrestur rann út 28. janúar 1991, og námu lýstar kröfur um 14,5 milljónum króna. Skiptaráðandi á Ísafirði hefur sjálfur farið með þrotabúið hingað til. Er honum ekki kunnugt um eignir í búinu aðrar en þær, sem til þess gætu runnið við riftun fyrr- greindra ráðstafana. Höfðun máls þessa var ákveðin á fyrsta skiptafundi í búinu 6. mars 1991. Bauðst einn kröfuhafa til að bera kostnað af málinu, og var lögmanni hans falið að reka það af hálfu búsins. Á það má fallast með héraðsdómara, að skiptaráðandi hafi haft í höndum nægilegar upplýsingar til að meta, hvort efni væru til að krefjast riftunar hinna umdeildu ráðstafana, áður en kröfulýsingarfrestur rann út. Eins og eignastöðu búsins var háttað, átti hann þess hins vegar ekki kost að fylgja fram riftunarkröfu, meðan ekki var ljóst, hvort kröfuhafar vildu bera kostnað af málshöfðun. Frestur til málshöfðunar samkvæmt 1. mgr. 68. gr. gjaldþrotalaga gat því ekki byrjað að líða, fyrr en fundurinn var haldinn. Var fresturinn þannig ekki liðinn, þegar stefna var birt í máli þessu, hvernig sem annars er litið á gildi þeirra birtingaraðgerða, sem fram fóru gagnvart varnaraðila. Samkvæmt þessu ber að fella hinn kærða frávísunardóm úr gildi og leggja fyrir héraðsdómara að taka málið upp að nýju til löglegrar meðferðar. Rétt er eftir atvikum, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur er úr gildi felldur, og ber héraðsdómara að taka mál þetta upp að nýju til löglegrar meðferðar. Dómur bæjarþings Ísafjarðar 24. október 1991. Stefna í máli þessu var gefin út 10. júlí sl. og birt í Lögbirtingablaði, er út kom 26. júlí, og af stefnuvottum í New Jersey-fylki í Bandaríkjunum 31. júlí. Málið var þingfest 5. september og tekið til dóms eða úrskurðar um frávísunarkröfu stefndu 28. nóvember. 169 Stefnandi er þrotabú Árna Sigurðssonar, kt. 180441-2559, sem nú er búsettur í Bandaríkjunum, en búið er til skipta í skiptarétti Ísafjarðar. Stefnda er Guðrún Halldórsdóttir, kt. 100348-3069, nú til heimilis að 84 Ambassador Drive í Red Bank, New Jersey, Bandaríkjunum. I. Í stefnu er gerðar þessar kröfur: „„1. Að rift verði með dómi gjöf Árna Sigurðssonar, kt. 180441-2559, nú til heimilis að 84 Ambassador Drive, Red Bank, New Jersey, 07701, Bandaríkjum Norður-Ameríku, áður að Fagraholti 12, Ísafirði, til eigin- konu hans, Guðrúnar Halldórsdóttur, kt. 100348-3069, sama stað, en gjöfin felst í kaupmála þeirra hjóna, sem dagsettur er 27. febrúar 1990 og skráður í kaupmálabók bæjarfógetaembættisins á Ísafirði í mars 1990. 2. Að stefnda, Guðrún, verði dæmd til að afhenda þrotabúi Árna Sigurðssonar til eignar fasteignina Fagraholt 12 á Ísafirði. Til vara er þess krafist, að stefnda verði dæmd til að greiða stefnanda bætur, að fjárhæð 10.500.000 kr., að frádregnum veðkröfum, eins og fjár- hæð þeirra var 27. febrúar 1990., ásamt dráttarvöxtum frá 27. febrúar 1990 til greiðsludags. 3. Að rift verði með dómi samningi stefndu, Guðrúnar, er fólst í veð- setningu hennar á fasteigninni Fagraholti 12 samkvæmt veðskuldabréfi, að fjárhæð 8.000.000 kr., útgefið 14. ágúst 1990. Til vara er þess krafist, að stefnda verði dæmd til að greiða stefnanda 8.000.000 kr. ásamt dráttar- vöxtum skv. III. kafla vaxtalaga frá 14. ágúst 1990 til greiðsludags og að dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, fyrst 14. ágúst 1991. 4. Að stefnda, Guðrún, verði dæmd til að greiða stefnanda 2.000.000 kr. auk dráttarvaxta skv. III. kafla laga nr. 25/1987 frá 27. febrúar 1990 til greiðsludags. Dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, fyrst 27. febrúar 1991. 5. Í öllum tilvikum er krafist málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ og/ eða framlögðum reikningi auk virðisaukaskatts af málflutningsþóknun og að málskostnaður beri dráttarvexti skv. III. kafla vaxtalaga frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Krafist er vaxtareiknings í samræmi við 12. gr. laga nr. 25/1987, vaxtalaga. Sérstaklega er áskilinn réttur til að krefjast greiðslu á matskostnaði, ef undir rekstri málsins er tilefni til þess að óska matsgerðar.““ Í þessum þætti málsins gerir stefnda þær kröfur, að málinu verði vísað frá dómi og sér dæmdur málskostnaður skv. gjaldskrá LMFÍ. Stefnandi hefur krafist þess, að frávísunarkröfu stefndu verði hrundið og sér til- dæmdur málskostnaður í þessum þætti málsins. 170 11. Atvik máls þessa eru í stórum dráttum þau, að hjónin Árni Sigurðsson og stefnda, Guðrún Halldórsdóttir, gerðu með sér kaupmála, er skrásettur var við embætti bæjarfógetans á Ísafirði 9. mars 1990. Skv. kaupmálanum skyldi fasteignin Fagraholt 12 á Ísafirði og ýmsir búsmunir vera séreign stefndu, Guðrúnar. Bú Árna Sigurðssonar var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði 12. nóvember 1990 að kröfu Íslandsbanka hf., en. gjaldþrotabeiðni bankans er dagsett 12. júlí 1990. Samþykkt var að höfða mál þetta á skiptafundi í búinu 6. mars. sl. Ill. Stefnda reisir kröfu sína um frávísun málsins í fyrsta lagi á því, að Árni Sigurðsson og stefnda, Guðrún, eigi samaðild í málinu skv. 46. gr. laga 85/1936, svo að stefna hefði þurft þeim báðum. Í öðru lagi heldur stefnda því fram, að málshöfðunarfrestur 68. gr. laga 6/1978 hafi verið úti, er málið var höfðað. Bendir hún á, að 7. september 1990 hafi skiptaráðandinn á Ísafirði tilkynnt sér með skeyti, að til máls- höfðunar þessarar gæti komið. Málshöfðunarfrestur hafi því tekið að líða þegar við uppkvaðningu gjaldþrotaúrskurðar 12. nóvember 1990. Kröfu- lýsingarfrestur hafi runnið út 28. janúar 1991, og verði talið, að miða beri við það tímamark, hafi málshöfðunarfresturinn samt verið liðinn, er málið var höfðað með birtingu stefnu 31. júlí 1991. Mótmælir stefnda því, að stefnubirting í Lögbirtingablaði hafi verið nægileg, en fyrirsvarsmenn þrotabúsins hafi vitað, hvert heimilisfang hennar var. Stefnandi bendir á, að stefna hafi verið birt í Lögbirtingablaði 26. júlí 1991, þar sem óvissa hafi ríkt um heimilisfang stefndu. Telur hann, að þetta sé fullnægjandi stefnubirting. Þá bendir hann á, að engum eignum sé til að dreifa í þrotabúinu, eins og nú standi, og því hafi sá, er fór með forræði búsins, eigi getað höfðað málið fyrr en að loknum skiptafundi í búinu, þar sem kröfuhafar, einn eða fleiri, lýstu sig reiðubúna að bera kostnað af málshöfðun. Fyrsti skiptafundur hafi verið boðaður 18. febrúar 1991, en hann þá verið felldur niður vegna veðurs og ófærðar. Fyrsti skipta- fundur hafi verið haldinn 6. mars, og hafi málshöfðun þá verið ákveðin. IV. Stefna í máli þessu var birt í Lögbirtingablaði og fyrir stefndu sjálfri á heimili hennar í Bandaríkjunum. Í stefnu segir, að heimili stefndu sé 84 Ambassador Drive í Red Bank í New Jersey-fylki í Bandaríkjunum. Skipta- ráðandi sendi stefndu áðurnefnt skeyti 7. september 1990 á þetta heimilis- fang. Þá var stefnan birt fyrir stefndu á þessum stað. Verður því að telja, 171 að fyrirsvarsmanni búsins hafi verið kunnugt um heimilisfang stefndu. Stefnubirting í Lögbirtingablaði telst því ekki málshöfðun í skilningi 103. gr., sbr. 2. mgr. 95. gr. laga nr. 85/1936, eins og hér hagar til. Verður því að líta svo á, að málið hafi verið höfðað 31. júlí 1991, en þann dag var stefna birt fyrir stefndu af stefnuvottum í New Jersey-fylki. Verður þá að leysa úr því, hvenær málshöfðunarfrestur hafi tekið að líða. Í dómi, er Hæstiréttur kvað upp 22. apríl 1988 (Hrd. 1988, 590), er 68. gr. laga 6/1978 skýrð svo, að málshöfðunarfrestur taki ekki að líða fyrr en í fyrsta lagi við lok kröfulýsingarfrests. Upphaf málshöfðunarfrests í þessu máli verður skv. þessari skýringu eigi talið vera fyrr en 28. janúar 1991. Ljóst er af gögnum málsins, að þá voru fengnar þær upplýsingar allar, er nauðsynlegar voru, til að kröfugerð yrði mótuð og mál höfðað. Eigi þykir skipta máli í þessu sambandi, að ekki var vitað um eignir í búinu. Miða verður upphaf málshöfðunarfrests við 28. janúar 1991. Er málið var höfðað, voru liðnir rúmir sex mánuðir frá þeim degi, og verður því að vísa málinu frá dómi. Rétt er, að málskostnaður falli niður. Með úrskurði, upp kveðnum S. september sl., vék Pétur Kr. Hafstein bæjarfógeti sæti í máli þessu. Með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, dags. 12. september, var Jón Finnbjörnsson, settur héraðsdómari á Kefla- víkurflugvelli, skipaður setudómari í málinu, og kveður hann upp dóm þennan. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður. 172 Miðvikudaginn $. febrúar 1992. Nr. 77/1990. Tryggvi Björnsson (Þórólfur Kr. Beck hrl.) gegn Almennu málflutningsstofunni sí. og Ágeiri Péturssyni, skiptaráðanda í Kópavogi, f.h. þrotabús áfrýjanda (Jónatan Sveinsson hrl.). Gjaldþrotaskipti. Aðild. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 1. mars 1990 að fengnu áfrýjunarleyfi 20. febrúar sama ár. Áfrýjandi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og Málflutningsstofan, Skeifunni 17, sem nú heitir Almenna málflutningsstofan sf., verði dæmd til að greiða áfrýjanda, máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Stefndi Almenna málflutningsstofan sf. krefst aðallega sýknu af kröfum áfrýjanda og að áfrýjanda verði gert að greiða stofunni málskostnað fyrir Hæstarétti, en til vara þess, að málskostnaður verði felldur niður. Af hálfu skiptaráðandans í Kópavogi f.h. þrotabús áfrýjanda hafa ekki verið gerðar kröfur fyrir Hæstarétti. Rétt var að stefna skiptaráðanda fyrir Hæstarétt í máli þessu fyrir hönd þrotabúsins skv. Í. gr. laga nr. 19/1894 um stefnur til æðra dóms í skiptamálum. Áfrýjandi reisir kröfur sínar á því, að hann hafi greitt að fullu beint til kröfuhafa, Sjóvár-Almennra trygginga hf., þá kröfu, er gjaldþrotaskiptabeiðni hafi byggst á. Hafi þetta verið daginn áður en beiðnin var tekin til úrskurðar í skiptarétti Kópavogs. Því hafi ekki verið skilyrði til að taka bú hans til gjaldþrotaskipta. Stefndi Almenna málflutningsstofan sf. reisir sýknukröfu sína á aðildarskorti. Fallast ber á þá málsástæðu hinnar stefndu lögmannsstofu, að nægjanlega skýrt komi fram í gögnum málsins, að krafa um töku 173 bús áfrýjanda til gjaldþrotaskipta hafi verið gerð fyrir hönd Sjóvár- Almennra trygginga hf. (áður Almennra trygginga hf.). Heiti máls- ins og ónákvæmar bókanir í skiptarétti Kópavogs breyta engu um það, að hin stefnda lögmannsstofa er sjálf ekki aðili skiptaréttar- málsins. Ber að sýkna hana af kröfum áfrýjanda. Rétt þykir með hliðsjón af atvikum öllum, að hvor þessara aðila beri sinn kostnað af málinu fyrir Hæstarétti. Fram er komið í málinu, að áfrýjandi greiddi að fullu skuld sína við skiptabeiðanda, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., á skrifstofu félagsins 18. október 1989. Við fyrirtöku í skiptarétti Kópavogs 19. sama mánaðar var krafa skiptabeiðanda tekin til úrskurðar. Sam- kvæmt bókun var áfrýjandi boðaður til þinghaldsins, en mætti ekki. Úrskurður um gjaldþrotaskipti var kveðinn upp 17. nóvember sama ár. Er skiptakrafan var tekin til úrskurðar, var skiptabeiðandi ekki lengur lánardrottinn áfrýjanda. Brast því lagaskilyrði til að taka búið til gjaldþrotaskipta, sbr. c-lið 1. mgr. 13. gr. gjaldþrotalaga. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi. Dómsorð: Stefndi Almenna málflutningsstofan sf. á að vera sýkn af kröfum áfrýjanda, Tryggva Björnssonar, í máli þessu. Máls- kostnaður í þessum þætti málsins fellur niður. Hinn áfrýjaði úrskurður er felldur úr gildi. 174 Fimmtudaginn 6. febrúar 1992. Nr. 494/1991. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Þorbirni Gunnarssyni (Magnús Thoroddsen hrl.). Fjársvik. Umboðssvik. Málskostnaður. Mannréttindasáttmáli Evrópu. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 5. desember 1991 að ósk ákærða og einnig af hálfu ákæru- valdsins. Dómkröfur ákæruvaldsins eru þær, að ákærði verði sak- felldur samkvæmt ákæru og refsing hans þyngd og að ákvæði hér- aðsdóms um skaðabætur úr hendi ákærða verði staðfest og ákærði auk þess dæmdur til að greiða Hótel Íslandi 41.602 krónur í skaða- bætur ásamt dráttarvöxtum frá 15. október 1991 til greiðsludags. Jafnframt verði ákærði dæmdur til að greiða allan sakarkostnað í héraði og allan kostnað af áfrýjun málsins. Af hálfu ákærða er þess krafist aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins, en til vara þess, að sér verði einungis gerð sektarrefsing svo væg sem lög leyfa. Verði ákærði hins vegar dæmdur til að sæta refsivist, komi vist hans í gæsluvarðhaldi 16.-18. október 1991 henni til frádráttar. Ákærða var 17. janúar 1992 skipaður sá verjandi, er flytur fram vörn hans fyrir Hæstarétti, og hefur ákærði lýst sig samþykkan þeirri skipun. Hann hefur og tjáð sig sjálfur fyrir réttinum. Atvikum varðandi þær sakir, sem bornar eru á ákærða í máli þessu, er skilmerkilega lýst í hinum áfrýjaða dómi sakadóms Reykjavíkur. Við rannsókn málsins hefur ákærði verið fáorður um hagi sína og ástæður til dvalar hér á landi. Gögn málsins gefa til kynna, að ákærði hafi verið félítill, er hann kom hingað til lands í septembermánuði 1991. Er óljóst, hvaða fjármuni hann hafði til 175 ráðstöfunar umfram þá, sem fundust í fórum hans við lögreglu- rannsókn í októbermánuði. Viðskipti ákærða við Hótel Holt, sem um ræðir í I. þætti ákæruskjals, verður að skoða í ljósi þessa. Varðandi kaup á vörum frá Kristu sf., sem um ræðir í II. þætti ákæruskjals, er á það að líta, að ákærði hófst handa um þau án þess að kanna, hvort hann gæti fengið tilskilin atvinnuleyfi. Þá ber að byggja á þeim upplýsingum, sem fram hafa komið um skulda- stöðu ákærða gagnvart bankastofnuninni Nedbank í Jóhannesar- borg, vegna notkunar hans á greiðslukortum fyrir komuna hingað. Ákærði ber ekki brigður á þau greiðslukortaviðskipti hér á landi, er orðið hafa stofn að skuld hans við Kreditkort hf., sem 111. þáttur ákæruskjals tekur til. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms og til fyrr- greindra athugasemda ber að staðfesta dóminn að öðru leyti en því, að rétt þykir að skilorðsbinda refsingu ákærða að fullu, eins og í dómsorði greinir. Er þá meðal annars litið til þess, að hann hefur sætt farbanni á grundvelli 72. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, frá því að hann var leystur úr gæsluvarðhaldi 18. október 1991, eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi. Dæma ber ákærða til að greiða áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 50.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Magnúsar Thoroddsen hæstaréttarlögmanns, 80.000 krónur. Við meðferð máls þessa fyrir dómi hefur ákærði notið aðstoðar dómtúlks, þar sem hann er ekki mæltur á íslenska tungu, sbr. 1. mgr. 40. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði og 2. mgr. 19. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, sem skýra ber með hliðsjón af e-lið 3. mgr. 6. gr. Evrópusamnings um verndun mannréttinda og mannfrelsis, sbr. auglýsingu nr. 11/1954. Er rétt, að kostnaður vegna þessa í héraði og fyrir Hæstarétti verði greiddur úr ríkissjóði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að fresta skal fullnustu refsingar ákærða, Þorbjörns Gunnarssonar, og falli hún niður að liðnum þremur árum frá uppsögu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. 176 almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Komi til fullnustu á refsingu ákærða, skal vist hans í gæslu- varðhaldi 16.- 18. október 1991 koma til frádráttar. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar annan en kostn- að af atbeina dómtúlks, þar með talin saksóknarlaun í ríkis- sjóð, 50.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Magnúsar Thoroddsen hæstaréttarlögmanns, 80.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 19. nóvember 1991. Ár 1991, þriðjudaginn 19. nóvember, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 602/1991: Ákæruvaldið gegn Þorbirni Gunnarssyni, sem tekið var til dóms 12. nóvember sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 29. október sl., á hendur ákærða, Þorbirni Vilhelm Gunnarssyni, sem talinn er namibískur ríkisborgari, til heimilis í Windhoek í Namibíu og fæddur í Namibíu 3. september 1965, „fyrir eftirgreind auðgunarbrot í september og október 1991 í Reykjavík: I. Hótelsvik. Fyrir að hafa tekið á leigu herbergi á eftirgreindum tveimur hótelum og látið færa sér vörur og veitingar og þegið þjónustu sem hótelgestur án þess að hafa nokkra fyrirsjáanlega möguleika á að geta greitt fyrir þjónust- una: 1. Á Hótel Holti við Bergstaðastræti dagana 19. september til 11. októ- ber. Er ákærði var krafinn um greiðslu skuldarinnar 11. október, 214.823 kr., gat hann ekki greitt hana, og var ákærða þá vísað af hótelinu, eftir að hann hafði afhent vegabréf sitt og farseðla til tryggingar greiðslu skuldarinnar. . 2. Á Hótel Íslandi, Ármúla 9, dagana 11. til 15. október, en þann dag handtók Rannsóknarlögregla ríkisins ákærða á hótelinu vegna grunar um hegningarlagabrot, og gat ákærði þá ekki greitt hótelreikninginn, samtals 41.602 kr. Þykir ákærði með fyrrgreindum hótelsvikum hafa gerst brotlegur við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. 177 II. Fjársvik. Fyrir að hafa í lok september og byrjun október með blekkingum fengið fyrirsvarsmenn heildsölufyrirtækisins Kristu sf., Kringlunni 8-12, sem selur Sebastian-snyrtivörur, til að afhenda sér í Garðastræti 11 snyrtistól og ýmsar snyrtivörur og hluti til kynningar á þeim, samtals að verðmæti 426.671 kr., án þess að hafa nokkra fyrirsjáanlega möguleika á að geta greitt varninginn og undir því yfirskini, að ákærði væri íslenskur ríkis- borgari, fæddur á Húsavík, með mikla þekkingu á þessum snyrtivörum og hefði virðisaukaskattsnúmer 4254. Er fyrirsvarsmönnum fyrirtækisins urðu ljósar blekkingar ákærða 13. október, fóru þeir að Garðastræti 11 og tókst að ná til baka meiri hluta varningsins, og hluti hans fannst á Hótel Holti, en mismuninn, að verðmæti 32.816 kr., hefur ákærði ekki greitt, og í ljós er komið, að uppgefið virðisaukaskattsnúmer hefur fyrirtæki á Hellu. Telst þetta varða við 248. gr. almennra hegningarlaga. III. Umboðssvik. Fyrir að hafa á tímabilinu 19. september til 6. október misnotað í stað- greiðsluviðskiptum Mastercard-greiðslukort nr. 5412-8309-0321-7355, út gefið til ákærða af Nedbank í Jóhannesarborg í Suður-Afríku, sem vegna misnotkunar ákærða hafði verið sett á vákortalista 3. og 17. september 1991. Vegna þessa varð Eurocard á Íslandi, Kreditkort hf., bundið við að greiða viðskipti ákærða út á kortið, samtals að fjárhæð 38.865 kr. Telst þetta varða við 249. gr. almennra hegningarlaga. IV. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar auk skaðabóta. Þá er þess og krafist, að ákærða verði með væntanlegum refsidómi gert að verða af landi brott, sbr. 13. gr. laga um eftirlit með útlendingum nr. 45, 1965, er hann hefur þolað refsingu sam- kvæmt dóminum?'?. Málavextir eru þessir: 1. Ákærði, sem samkvæmt namibísku vegabréfi heitir Torbjornen Gunnas- son, en kveðst sjálfur heita Þorbjörn Vilhelm Anders Gunnarsson, kom til Íslands 19. september sl. og átti bókað far til Amsterdam 18. október sl. Ákærði dvaldist í fyrstu á Hótel Holti, frá 19. september til 11. október sl., er honum var vísað af hótelinu eftir kröfu hótelstjórans. Hinn 14. október sl. sneri hótelstjórinn sér til RLR og lagði fram kæru á hendur ákærða. Kvað hann reikning ákærða hafa verið kominn upp í 214.823 kr., og er óskað var eftir því, að ákærði greiddi reikninginn, hefði hann sagt, 12 178 að hann ætti enga peninga. Hefði ákærða verið veittur frestur til að inna greiðslu af hendi, en hún ekki borist. Hótelstjórinn tók í sínar vörslur vegabréf ákærða og farseðil. Ákærði var handtekinn 15. október sl., og samkvæmt upplýsingum RLR fannst eftirfarandi í fórum hans: Samkvæmt gengi gjaldmiðla í október sl. nemur verðmæti fjármuna þeirra, er fundust í fórum ákærða, samtals rúmlega 60.000 krónum. Við rannsókn málsins vöknuðu grunsemdir RLR um, að ákærði væri annar en hann sagðist vera, og 25. október sl. bárust þær upplýsingar frá Interpol, Kanada, að ákærði væri Lars-Erik Gunnarsson, fæddur í Manitoba, Kanada, 8. september 1965, og væri hann eftirlýstur þar í landi vegna auðgunarbrots, framins í febrúar sl. Hinn 7. nóvember sl. bárust RLR myndrit fingrafara Lars-Eriks Torbjorns Mattis Pekkas Gunnars- sonar, f. 8.9. 765. Rannsóknarlögreglumennirnir Haraldur Árnason og Bjarni J. Bogason báru saman fingraför þessi við fingraför ákærða og komust að þeirri niðurstöðu, að um sömu fingraför væri að ræða. Ákærða voru kynnt ofangreind gögn á dómþingi 12. nóvember sl. Ákærði kvað gögnin staðfesta, að hann væri Þorbjörn Gunnarsson. Þá kvað ákærði gögnin ekki mæla gegn því, að hann væri namibískur ríkis- borgari, þar sem því sé ekki haldið fram í þessum gögnum, að ákærði sé kanadískur ríkisborgari. Ákærði kvaðst fæddur 8. september 1965. Að- spurður, hvort ákærði kannaðist við að hafa gengið undir nafninu Lars- Erik Torbjorn Matti Pekka Gunnarsson í Kanada, kvaðst ákærði eingöngu vísa til fæðingarvottorðs síns. Ákærði hélt fast við, að hann væri fæddur í Namibíu. Ofangreindir rannsóknarlögreglumenn komu fyrir dóm sama dag og staðfestu áðurgreinda fingrafararannsókn. Ákærði skýrði svo frá fyrir dómi, að hann kannaðist við að hafa haft herbergi á leigu á Hótel Holti og þegið þjónustu þar, eins og rakið er í ákæruskjali. Ákærði taldi, að reikningurinn, að fjárhæð 214.823 kr., væri ekki réttur. Ákærði kvað, að bætt hefði verið við reikninginn þjónustu 14. október sl., en þá hefði hann ekki verið á hótelinu. Þá kvaðst ákærði enga reikninga hafa séð, sem hann hefði kvittað fyrir, og aðra reikninga kveðst hann ekki geta samþykkt. Ákærði viðurkenndi herbergisleiguna, en kvaðst ekki geta sagt til um annað, vegna þess að hann hefði ekki kvittaða reikn- inga í höndum. Ákærði kvað Skúla Þorvaldsson hafa krafið sig um greiðslu, og kvað ákærði, að krafan hefði hljóðað upp á rúmlega 190.000 krónur. Ákærða þótti þetta nokkuð skyndileg framkoma af hálfu Skúla, 179 enda hefði ríkt ágætis-samkomulag milli þeirra og starfsfólks fram til þess tíma. Ákærði kvaðst nú enga möguleika hafa á að greiða þennan reikning, sökum þess að Skúli og lögreglan hefðu tekið öll gögn sín af sér. Ákærði kvaðst hafa haft möguleika á að greiða reikninginn, þegar Skúli krafðist þess, ef sér hefði verið leyft að fara í herbergi sitt. Ákærði kvaðst ekki hafa átt möguleika á að tjá Skúla þetta, þar sem Skúli hefði verið mjög harðorður í sinn garð. Kvaðst ákærði hafa tjáð Skúla mörgum sinnum, að hann þyrfti að komast í herbergi sitt til að ná í persónulega muni sína. Kvað ákærði, að Skúli hefði krafist greiðslu í íslenskum krónum, og hefði hann talið erlendan gjaldeyri ekki duga. Ákærði játaði að hafa þegið veitingar og þjónustu á hótelinu, en kvaðst ekki geta sagt til um nákvæma fjárhæð. Ákærði kvað mögulegt, að á reikn- ingnum væri um réttar fjárhæðir að ræða, en þó mótmælti ákærði úttekt 14. október sl. Ákærði kvaðst vita, að eigur sínar hefðu horfið, og sé þar um að ræða megnið af því, sem var í peningaskáp í herbergi sínu, en þar var erlendur gjaldeyrir, farmiði, sem Skúli hafði tekið, persónuskilríki, bók með heimilisföngum auk annarra hluta. Kvað ákærði augljóst, að peninga- skápurinn hefði verið opnaður, því að í honum var bankabók, sem sér hefði verið skilað. Er ákærði var yfirheyrður hjá RLR 22. október sl., kvað hann, að m.a. hefðu verið í peningaskápnum 1.730 sterlingspund, 5.500 franskir frankar og 300 Bandaríkjadalir. Samkvæmt gengi í nóvember eru þetta um 250.000 íslenskar krónur. Aðspurður, hvort rætt hefði verið um greiðslu fyrir 11. október sl., kvað ákærði, að hann hefði spurst fyrir um það eftir aðra viku, en sér hefði þá verið sagt, að greitt væri við brottför. Ákærði tók fram, að hann neitaði ekki skuld sinni við Hótel Holt, sem hann taldi vera á viðskiptalegum grundvelli, en engin svik af sinni hálfu hefðu verið höfð í frammi. Er ákærði var yfirheyrður fyrir dómi 16. október sl. vegna kröfu um gæsluvarðhald á hendur honum, skýrði hann svo frá, að hann hefði haft fé í fórum sínum, er hann kom á hótelið, en sér hefði verið hent út af hótelinu 11.10. sl., og hefði hann þá ekki haft fé til að greiða fyrir alla dvöl sína á hótelinu. Vitnið Skúli Þorvaldsson, kt. 070341-3799, Espigerði 12, Reykjavík, skýrði svo frá fyrir dómi, að ákærði hefði pantað hótelherbergi á Hótel Holti frá París, og hefði hann verið beðinn að senda staðfestingu á faxi með greiðslukortsnúmeri, en vitmð kvað ákærða ekki hafa gert það. Vitnið kvað, að ákærði hefði ekki verið krafinn um greiðslukort, þegar hann skrifaði sig inn á hótelið, enda kvað vitnið það ekki vera venju. Vitnið kvað ákærða hafa sagst vera starfsmaður hjá Namib-Air, og hefði hann spurst fyrir um afslátt vegna þess. Vitnið kvað ákærða hafa sýnt skilríki, 180 sem sýndu, að hann væri starfsmaður þessa félags. Stuttu eftir að ákærði kom á hótelið, hefði hann óskað eftir viðtali við vitnið, og kvað vitnið ákærða hafa tjáð sér, að hann væri af íslenskum ættum, fæddur hér og hefði átt hér heim til tveggja ára aldurs. Hefði ákærði sagst hafa flust til Svíþjóðar og átt þar heimili í sex ár, en frá átta ára aldri hefði hann verið í Suður-Afríku. Vitnið kvað ákærða hafa spurt, hvort vitnið kannaðist við bræðurna Kristjánssyni, er byggju í Kanada, en vitnið kvað ákærða hafa tjáð sér, að þeir væru móðurbræður sínir. Vitnið kvað ákærða ekki hafa minnst neitt á ríkisborgararétt sinn. Kvað vitnið ákærða hafa sagt sér ævisögu sína og tilgang dvalar sinnar hér á landi, sem hefði verið að athuga möguleika á þjálfun starfsmanna Namib-Air hér á landi. Kvað vitnið ákærða hafa sagst ætla að dveljast eina viku á hótelinu. Vitnið kvað ákærða hafa verið kurteisan í allri umgengni. Hefði ákærði eftir nokkra dvöl hér talað um, að dvalarkostnaður væri mikill hér á landi, og talið óvíst, að unnt væri að senda starfsmenn flugfélagsins hingað. Vitnið kvað, að ákærði hefði framlengt dvöl sína nokkrum sinnum, en ekki verið krafinn skýringa á því. Vitnið kvað, að athygli ákærða hefði verið vakin á því, að hann þyrfti að fara að huga að greiðslu á reikningnum, og kvað vitnið, að ákærði hefði ekki talið vandkvæði á því. Vitnið taldi, að eyðsla ákærða hefði ekki verið óeðlileg, en dvöl hans þó verið í lengra lagi. Vitnið kvað, að ákærði hefði einhvern daginn pantað 28 manna borð í veitingasalnum, en afþakkað það sama dag. Þá kvað vitnið, að ákærði hefði spurt, hvort hægt væri að sjá um giftingarveislu fyrir 500 manns, en það ekki náð neitt lengra. Vitnið kvaðst nú hafa farið að heyra ávæning af því, að ákærði væri ekki allur, þar sem hann væri séður, og hefði vitnið þá farið að heyra ýmsar sögur af honum, m.a. frá Útlendingaeftirlitinu. Vitnið kvað, að einhvern daginn hefði verið hringt á hótelið frá Keflavíkurflugvelli og spurt um ákærða, sem átti að vera mættur í flug til Amsterdam eftir nokkrar mínútur. Vitnið kvað, að íslensk kona, Lovísa að nafni, hefði hringt frá París og sagt sínar farir ekki sléttar af kynnum sínum við ákærða. Hefði hann lofað sér gistingu í íbúð móður sinnar, en heimilisfang hefði ekki staðist. Kvað vitn- ið, að sér hefði nú fundist ástæða til að krefja ákærða um greiðslu föstudag- inn 11. október sl., og kvaðst vitnið hafa beðið starfsfólk að afhenda ákærða ekki lykilinn að herbergi sínu. Vitnið kvaðst hafa komið um kl. 20.30 að ræða við ákærða, og kvað vitnið, að ákærði hefði óskað eftir því að ræða einslega við sig. Kvaðst vitnið hafa rætt við ákærða á skrif- stofu sinni og hafa sagt við ákærða, að hann væri ekki allur, þar sem hann væri séður, og kvað vitnið ákærða hafa viðurkennt það, að hann hefði logið að fólki, en ákærði hefði sagt, að það væri ekki saknæmt. Hefði ákærði sagst ekki geta greitt reikninginn. Vitnið kvaðst hafa krafið ákærða 181 um tryggingu fyrir greiðslu, en ákærði enga tryggingu getað lagt fram, og jafnframt hefði hann sagt, að hann hefði farið yfir á greiðslukorti sínu. Vitnið kvað ákærða hafa boðið farseðil og vegabréf sem tryggingu, en vitnið kvaðst hafa tjáð ákærða, að þetta væri engin trygging, hugsanlega væru þetta fölsuð skjöl, eða ákærði hefði fleiri slík skjöl í fórum sínum. Vitnið kvaðst samt hafa tekið við þessum skjölum, og jafnframt kvaðst vitnið hafa leitað ráða hjá Útlendingaeftirlitinu. Vitnið kvaðst hafa tjáð ákærða, að hann gæti ekki dvalist lengur á hótelinu. Ákærði hefði þá tjáð vitninu, að hann ætlaði að fá símsenda peninga, og hefði hann ætlað að reyna að borga á mánudeginum. Vitnið kvaðst hafa tjáð ákærða, að vitnið myndi bíða fram á mánudag. Vitnið kvað ákærða hafa beðið um að mega fara upp á herbergi sitt, en vitnið kvaðst hafa neitað honum um það. Hefði ákærði sagst þurfa að komast í lyf, sem þar væru, en vitnið kvaðst hafa tjáð ákærða, að hann gæti nálgast þau með öðrum hætti. Vitnið kvað ákærða ekki hafa minnst á, að hann væri með peninga uppi á herbergi sínu. Vitnið kvað, að í öllum herbergjunum í hótelinu, sem eru 50 talsins, væru Öryggishólf, sem notuð eru þannig, að gestir velja sér sína eigin fjögurra stafa tölu, sem þeir stimpla á lyklaborð á öryggishólfinu. Vitnið kvaðst ásamt aðstoðarhótelstjóra hafa tæki til að opna hólfin í þeim til- vikum, að gestur gleymi tölum eða gestur fari af hóteli án þess að skilja hólfið eftir opið. Vitnið kvaðst hafa ásamt aðstoðarhótelstjóra, Sigurði Skúla Bárðarsyni, tæmt öryggishólf ákærða þriðjudaginn 15. október sl. Vitnið kvað, að engir fjármunir hefðu verið í hólfinu nema einn tékki, stílaður á ákærða, að því er vitnið taldi, af Namib-Air, að fjárhæð ca. 1.800 R. Þá hefði verið þarna erlent tékkhefti, skilríki og aðrir pappírar. Var þetta sett Í tösku, sem hefði ásamt öðrum farangri ákærða verið skilin eftir í herberginu og það læst með sérstakri öryggislæsingu. Vitnið kvað RLR hafa síðan tekið allan farangur ákærða. Vitnið kvað, að Sigurður Skúli gæti borið um það, sem í hólfinu fannst. Vitnið kvað það ekki vinnu- reglu á Íslandi að krefja gesti um greiðslukort í upphafi dvalar. Sé gestum treyst, og kunni útlendingar að meta það. Vitnið kvað Hótel Holt vera í sérflokki, og sé það í samtökum sérstakrar hótelkeðju, sem hafi á sér sér- stakan gæðastimpil, og séu tæplega 400 hótel í 38 eða 39 þjóðlöndum í heiminum aðilar að þessum samtökum. Vitnið kvað, að sér hefði ekki verið birt kæra um, að fjármunir ákærða hefðu horfið af hótelinu. Margspurt kvað vitnið, að engir fjármunir hefðu verið í öryggishólfinu. Ákærði og vitnið voru samprófaðir, en ekki náðist samræmi í framburði þeirra. Vitnið vann eið að framburði sínum. Vitnið Sigurður Skúli Bárðarson, aðstoðarhótelstjóri á Hótel Holti, kt. 010950-2799, Stekkjarflöt 23, Garðabæ, skýrði svo frá fyrir dómi, að framkoma ákærða hefði að öllu leyti verið eðlileg. Kvað vitnið, að reikn- 182 ingur ákærða hefði verið orðinn nokkuð hár, og kvaðst vitnið hafa óskað eftir greiðslu frá ákærða. Hefði ákærði sagt, að hann væri ekki með hand- bært fé, en þetta hefði verið á föstudegi eftir lokun banka, en ákærði sagst vera með peninga í banka. Vitnið kvaðst hafa óskað eftir tryggingu frá ákærða, sem enga tryggingu hefði getað sett, og kvaðst vitnið þá hafa neitað honum um aðgang að herberginu. Vitnið kvaðst ekki muna, hvort ákærði ýtti á um að komast inn í herbergi sitt, og ítrekaði vitnið, að ákærði hefði sagt, að hann hefði enga peninga á sér. Vitnið kvað, að ákærði og Skúli hefðu átt viðræður saman, en vitnið kvaðst ekki hafa verið viðstatt. Vitnið kvað ákærða hafa farið af hótelinu, og hefði hann skilið farangur sinn eftir í herberginu. Kvað vitnið, að þurft hefði að rýma herbergið fyrir öðrum gestum, og hefði gestur komið í herbergið daginn eftir, að því er vitnið taldi, en vitnið kvaðst hafa verið í fríi laugardag, sunnudag og mánudag. Vitnið kvað, að öryggishólf í herbergi ákærða hefði verið opnað föstudagskvöldið, og kvað vitnið, að farangurinn hefði verið skilinn eftir í herberginu, sem hefði verið læst með öryggislæsingu. Vitnið kvaðst telja, að farangur ákærða hefði verið settur í annað herbergi, en vitnið kvaðst þó ekki geta borið frekar um það sökum þess, að það var ekki viðstatt. Vitnið kvaðst ásamt Skúla hafa opnað öryggishólfið. Borinn var undir vitnið framburður Skúla þess efnis, að öryggishólfið hefði verið opnað á þriðjudeginum, en vitnið kvað sig minna, að hólfið hefði verið opnað á föstudeginum. Vitnið kvað, að í hólfinu hefðu verið minnismiðar, starfsmannaskírteini frá Namib-Air, ávísun í erlendum gjaldmiðli, stíluð á Gunnarsson, bankabók með 15.000 króna innstæðu, smáhlutir og úr. Vitnið kvað, að ekki hefði verið um frekari fjármuni að ræða í hólfinu. Vitnið kvað, að þessi hlutir hefðu verið skildir eftir í hólfinu og því læst. Vitnið kvaðst ekki hafa verið viðstatt, þegar lögreglan sótti eigur ákærða. Vitnið kvað sér ekki kunnugt um, að ákærði hefði boðið fram greiðslu, áður en hann fór af hótelinu. Aðspurt, hvort vitninu hefði verið kunnugt um, hvort ákærði ætlaði að opna hárgreiðslustofu hér á landi, kvaðst vitnið hafa frétt það, eftir að málið kom upp. Vitnið Sigrún Ásmundsdóttir, kt. 280465-3139, Kaplaskjólsvegi 31, Reykjavík, skýrði svo frá, að það hefði ekki verið viðstatt, þegar ákærði skráði sig á hótelið, en kvaðst hafa farið af verði skömmu áður. Vitnið kvað ákærða hafa sagt, að hann væri fæddur á Húsavík, ætti ömmu og afa á Vopnafirði og móður, sem starfaði í Suður-Afríku fyrir Sameinuðu þjóð- irnar. Þá hefði ákærði sagst eiga barn með frægri íslenskri söngkonu, sem hann sagðist ætla að giftast. Vitninu skildist, að ákærði væri Suður-Afríku- maður, en vitnið kvað ákærða aldrei hafa tjáð sér neitt um það. Vitnið kvaðst starfa í gestamóttöku. Vitnið kvað öryggishólf vera í hverju 183 herbergi, sem væri þannig úr garði gert, að gesturinn veldi sjálfur leyninúmer, en hægt væri að opna hólfið með sérstökum öryggislykli, sem þrír starfsmenn hótelsins hefðu aðgang að. Vitnið kvað, að ákærði hefði tjáð starfsfólki og það verið altalað meðal starfsfólks, að ákærði væri starfsmaður Namib-Air. Kvað vitnið ákærða hafa sagst vera að kanna aðstæður, svo að unnt væri að kenna namibískum flugumferðarstjórum á Íslandi. Vitnið tók fram, að ekki væri víst, að ákærði hefði sagt sér þetta allt sjálfur, heldur væri hugsan- legt, að starfsfólk hefði rætt þetta. Vitnið tók fram, að samskipti ákærða við starfsfólk hefðu verið mjög góð. Vitnið kvaðst ekki hafa heyrt, hvað ákærða og Skúla fór á milli, er ákærða var vísað af hótelinu. Vitnið Andrea Magdalena Jónsdóttir, sem starfar við gestamóttöku á Hótel Holti, kt. 210769-3909, Smáraflöt 49, Garðabæ, skýrði svo frá fyrir dómi, að ákærði hefði sagt, að tilgangur sinn með dvöl sinni hér væri sá að kanna aðstæður hér á landi fyrir þjálfun starfsfólks Namib-Air. Vitnið kvað, að tæpri viku áður en ákærði fór af hótelinu, hefði hann talað um, að hann ætlaði að starfa við snyrtingu hér á landi og ekki hverfa aftur til Namibíu. Vitnið Guðmundur Guðmundsson, deildarfulltrúi hjá RLR, kt. 131232- 7569, skýrði svo frá fyrir dómi, að það hefði fyrst séð farangur ákærða á Hótel Holti, og var hann þá í herbergi til hliðar við lyftuna. Vitnið kvað, að síðar hefði verið búið að flytja farangurinn í herbergi á 2. hæð, þangað sem farangurinn var sóttur. Vitnið kvaðst ekki hafa verið viðstatt, þegar öryggis- hólf ákærða var tæmt, og ekki kvaðst vitnið hafa vitað, að ákærði hefði aðgang að því. Vitnið kvað sér ekki kunnugt um aðra fjármuni en þá, er fram koma á heildarlista yfir allt, sem haldlagt var við rannsókn málsins og liggur frammi í máli þessu. Vitnið Baldvin Einarsson rannsóknarlögreglumaður, kt. 120860-7399, skýrði svo frá fyrir dómi, að það hefði fyrst séð farangur ákærða í geymslu á jarðhæð í Hótel Holti daginn, sem hann var handtekinn. Vitnið kvað ekkert hafa verið tekið þar þá, nema merkimiði hefði verið tekinn af einni ferða- tösku, en ekki hefði verið leitað í farangrinum. Vitnið kvað, að nokkrum dögum síðar hefði farangur ákærða verið sóttur í annað herbergi. Vitnið kvað það hafa komið fram við yfirheyrslur, að ákærði hafði aðgang að öryggis- hólfi. Vitnið kvaðst ekki hafa verið viðstatt leit í því. Vitnið kvað sér ekki kunnugt um aðra fjármuni ákærða en þá, er fram koma á heildarlista yfir allt, sem haldlagt var við rannsókn málsins og liggur frammi í máli þessu. Vitnið kvaðst staðfesta undirskrift sína undir ofangreindan lista. Vitnið tók fram, að ekkert hefði verið leitað í farangrinum, fyrr en dómsúrskurður lá fyrir. Niðurstaða. Ákærði hefur við rannsókn og meðferð málsins viðurkennt að hafa haft herbergi á leigu á Hótel Holti dagana 19. september til 11. október sl. og þegið 184 á þeim tíma þjónustu og veitingar. Með framburði vitna í máli þessu og öðrum gögnum málsins telst sannað, að ákærði hafi hvorki getað innt greiðslu af hendi né lagt fram tryggingu fyrir reikningi, er hann var krafinn um greiðslu á honum, sem samkvæmt gögnum hótelsins nam 214.823 kr. Ákærði hefur talið sig hafa átt næga fjármuni Í peningaskáp í hótel- herbergi sínu, en fjármunir þessir hafi horfið. Ekkert hefur fram komið í málinu, er bendir til þess, að þessi framburður ákærða eigi við rök að styðjast. Þá er til þess að líta, að ekki er að sjá af gögnum málsins, að ákærði hafi vakið máls á þessu fyrr en við yfirheyrslur hjá RLR 22. október sl. Verður því að telja, að hér sé um fyrirslátt einan af hálfu ákærða að ræða, og verður framburði hans að þessu leyti því hafnað. Samkvæmt framansögðu telst því fyllilega sannað, að ákærði hafi með ofangreindri háttsemi sinni gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í ákærulið I, 1 og þar þykir rétt færð til refslákvæða. 11. Með bréfi, dagsettu 19. október sl., lagði Ingibjörg Ólafsdóttir, móttöku- stjóri á Hótel Íslandi, fram kæru á hendur ákærða. Kvað hún ákærða hafa komið á hótelið að kvöldi 11. október sl. og óskað eftir gistingu. Sam- kvæmt innnskriftarseðli kvaðst ákærði hafa komið frá Frakklandi 1. október sl. Kvað Ingibjörg ákærða hafa ætlað að gista eina nótt og greiða með Visa-greiðslukorti, sem hann sýndi, en hann hefði framlengt dvöl sína og gist tvær nætur. Hinn 15. október sl. hefði ákærði farið af hótelinu í fylgd lögreglumanna. Kvað Ingibjörg ákærða hafa leynt starfsfólk dvöl sinni á Hótel Holti, og kvað hún honum ekki myndu hafa verið veitt gist- ing, ef vitað hefði verið um skuld hans þar. Var reikningur ákærða á Hótel Íslandi kominn í 41.602 kr., og var ekkert greitt inn á hann. Ákærði skýrði svo frá, að hann kannaðist við að hafa verið með herbergi á leigu á Hótel Íslandi og þegið þar þjónustu, eins og rakið er í ákæru. Aðspurður, hvort reikningurinn væri réttur, kvaðst ákærði ekki neita ábyrgð, en kvaðst ekki geta sagt til um einstök atriði hans, sökum þess að sig vantaði gögn. Ákærði kvað, að hann hefði ekki verið krafinn um greiðslu, enda var hann handtekinn á hótelinu og leiddur þaðan út í lög- reglufylgd. Ákærði kvað, að hann hefði haft möguleika á að greiða reikn- inginn. Ákærði kvaðst hafa haft í fórum sínum reiðufé í íslenskum krónum og ferðatékka, þegar hann kom á hótelið. Ákærði kvaðst ekki hafa gert starfsfólkinu grein fyrir því, hvar hann dvaldist áður, enda kvaðst hann ekki hafa verið um það spurður, og ekki sé venja, að spurt sé um slíkt. Ákærði kvaðst hafa skrifað á innskriftarmiða hótelsins, að hann hefði komið til landsins 1. otóber sl. Ákærði kvað, að vegna kringumstæðna og hugarástands hefði hann gert þetta. 185 Vitnið Hilmar Þórarinsson, kt. 190460-2079, Borgarholtsbraut 37, Kópa- vogi, skýrði svo frá fyrir dómi, að það hefði starfað í gestamóttöku á Hótel Íslandi föstudaginn 11. október sl., og kvaðst vitnið muna eftir því, að ákærði hefði komið að kvöldi þess dags og beðið um gistingu eina nótt. Vitnið kvað ákærða hafa fyllt út eyðublað að öllu leyti sjálfan. Vitnið kvaðst hafa spurt ákærða um það, hvernig greiðslu yrði hagað, og hefði ákærði þá spurt, hvort tekið væri við Visa-greiðslukorti. Vitnið kvaðst hafa samþykkt það, en kvaðst ekki hafa séð greiðslukort í fórum ákærða. Vitnið kvaðst ekki hafa spurt ákærða, hvaðan hann hefði komið. Vitninu virtist ákærði vera „afslappaður““. Vitnið kvaðst engin afskipti hafa haft af ákærða eftir þetta. Vitnið kvað, að reglan væri sú, að greiða skuli eina nótt fyrir fram, og kvað vitnið, að hér hefði verið um þau mistök af sinni hálfu að ræða, að ákærði var ekki látinn greiða fyrir gistinguna. Vitnið kvaðst ekki vita til, að ákærði hefði verið krafinn um greiðslu, þegar hann fór af hótelinu. Þá kvað vitnið alvanalegt, að gestir tilkynntu gestamóttöku, ef þeir óskuðu framlengingar á dvöl sinni. Niðurstaða. Ákærði hefur við rannsókn og meðferð málsins kannast við að hafa dvalist á Hótel Íslandi dagana 11. til 15. október sl. og þegið þar þjónustu sem hótelgestur. Þá hefur ákærði kannast við að hafa ekki gert starfsfólki hótelsins grein fyrir viðskilnaði sínum við Hótel Holt, en ætla má, að sú vitneskja hefði leitt til þess, að ákærða yrði ekki veitt gisting. Hins vegar ber að líta til þess, að ákærði var ekki krafinn um greiðslu, enda var hann handtekinn á hótelinu 15. október sl. og færður þaðan í lögreglufylgd. Þá er þess að gæta, að í fórum ákærða fundust fjármunir, er nægja myndu til greiðslu reikningsins, sem samkvæmt gögnum hótelsins nam 41.602 kr. Þegar allt framanritað er virt, verður að telja ósannað, að fyrir ákærða hafi vakað að greiða ekki fyrir áðurgreinda þjónustu, og ber því að sýkna ákærða af ákærulið 1,2. ll. Með bréfi, dagsettu 14. október sl., til RLR lagði Sveinn Grétar Jónsson f.h. Kristu sf., Kringlunni 8-12 hér í borg, fram kæru á hendur ákærða. Kvað Sveinn ákærða hafa fengið afgreiddar snyrtivörur frá fyrirtækinu, að verðmæti 426.671 kr., á þeim forsendum, að hann væri að setja upp snyrtistofu á virtri hárgreiðslustofu hér í borg. Að sögn Sveins kvaðst ákærði vera íslenskur ríkisborgari, fæddur á Húsavík, með viðurkennt alþjóðapróf í snyrtingu og með virðisaukaskattsnúmerið 4254. Ákærði fékk vörurnar afhentar dagana 3. til 10. október sl. gegn loforði um greiðslu 11. október sl. Að sögn Sveins kvaðst ákærði þurfa að fara snögga ferð 186 til Parísar 11. október vegna andláts föður síns, og fékk hann frestun á uppgjöri reikningsins til 19. október kl. 10.00. Kvaðst Sveinn síðan hafa frétt, að ákærði fór aldrei til Parísar, og jafnframt kvaðst hann hafa komist að því, að ýmislegt af því, sem ákærði sagði um sjálfan sig, stóðst ekki. Kvaðst Sveinn því hafa óttast, að ákærði hefði ætlað að hverfa af landi brott án þess að gera upp skuld sína. Ákærði skýrði svo frá, að hann hefði komist í samband við aðila, sem versla með Sebastian-snyrtivörur, og kvaðst hann hafa hitt Svein Grétar Jónsson á starfsstöð Kristu sf. við Laugaveg. Ákærði kvaðst upphaflega hafa ætlað að vinna fyrir umrætt Sebastian-umboð, en það hefði ekki verið ætlun sín að selja vörur þess. Ákærði kvað sér hafa verið tjáð, að þar væri enga vinnu fyrir hann að hafa, en í næstu viku eftir þetta hefði ákærði tekið þá ákvörðun að starfa sjálfstætt. Kvaðst ákærði hafa ætlað að vinna með Lovísu Jónsdóttur, eiganda hárgreiðslustofunnar Venusar, Garða- stræti 11 hér í borg. Kvaðst ákærði hafa ætlað að taka þar herbergi á leigu og koma þar upp starfsemi. Var ætlunin, að þarna yrði hárgreiðslu- og snyrtistofa. Kvaðst ákærði hafa haft samband við Svein sem seljanda umræddrar snyrtivöru, og var hann fús til viðskipta við ákærða. Ákærði kannaðist við að hafa fengið afhentar vörur frá Sveini og jafnframt, að verðmæti þeirra hefði verið um það bil sú fjárhæð, er í ákæru greinir. Ákærði kvað, að svo hefði verið um samið, að greiðslu yrði skipt í þrennt, og skyldi fyrsta afborgun fara fram 20 dögum eftir afhendinguna, þ.e. 26. október sl., en afgangurinn yrði greiddur með tveimur afborgunum með mánaðar-millibili. Ákærði kvaðst hafa fengið vörureikninga í hendur, en enginn skriflegur samningur verið gerður milli þeirra og hvorki undirritaðir víxlar né skuldabréf. Ákærði kvað, að þeir hefðu rætt um staðgreiðslu fyrir vöruna, en afsláttur sá, sem seljandi vildi veita, hefði ekki verið nægjan- legur. Ákærði kvaðst hafa útfyllt umsóknareyðublað vegna umsóknar um starf hjá Kristu sf. Kvaðst ákærði í þessari umsókn hafa ofmetið menntun sína, en það hefði eingöngu verið í þeim tilgangi að styðja atvinnuumsókn sína. Ákærði neitaði því að hafa tjáð Sveini, að hann væri íslenskur ríkis- borgari, en hann kvaðst hafa sagt í atvinnuumsókn sinni, að hann væri fæddur á Húsavík. Ákærði kannaðist við að hafa sagt, að hann hefði nokkra þekkingu á þessum snyrtivörum, enda kvað ákærði, að svo hefði verið. Ákærði kannaðist ekki við að hafa gefið Sveini upp virðisaukaskatts- númer, og kvað hann hér vera um uppspuna af hálfu Sveins að ræða. Ákærði kvað sig hafa haft möguleika á að greiða fyrstu afborgun, en síðari afborganir hefði hann getað fjármagnað með sölu. Ákærði kvaðst hafa pantað tvo stimpla frá fyrirtæki í gegnum síma, og kveður ákærði, að á hvorugum stimplinum hafi átt að vera virðisauka- skattsnúmer. Ákærði kvaðst aðeins hafa séð annan stimpilinn. Ákærði 187 kvaðst ekki geta gefið skýringu á því, hvernig á því stæði, að á öðrum stimplinum væri vsk-nr. 4254. Ákærði kvað, að hann hefði selt um 5-10 hluti af áðurgreindum snyrtivörum, og kvað hann heildarsöluverðið vera um 15.000-20.000 ísl. kr. Kvað ákærði kaupin hafa verið skrásett í sérstaka bók, en greiðslukortaviðskipti hefðu verið færð í bókhald Lovísu. Ákærði kvað, að Sveinn Grétar hefði fengið allar aðrar vörur í hendur. Vitnið Sveinn Grétar Jónsson, kt. 160546-7869, Kringlunni 65, Reykja- vík, skýrði svo frá, að ákærði hefði sótt um vinnu hjá Kristu sf., en vitnið kvaðst vera framkvæmdastjóri þess fyrirtækis. Kvað vitnið ákærða hafa sagst vera að koma frá Kanada, og hefði hann unnið þar með Sebastian Artistic Team. Kvað vitnið, að ákærði hefði gefið upp nöfn kanadískra umboðsmanna, sem vitnið kvaðst kannast við. Þá hefði ákærði gefið upp nöfn á ýmsum stöðum, sem hann hefði unnið á í heiminum. Vitnið kvað, að eiginkona sín hefði kynnt sig fyrir ákærða, sem hefði verið tjáð nokkrum dögum síðar, að ekki væri laus staða fyrir hann. Vitnið kvað ákærða hafa sagst vera íslenskur ríkisborgari, fæddur á Húsavík, og með próf frá CIDESCO í snyrtingu og hárgreiðslu. Kvað vitnið ákærða hafa komið tveimur dögum síðar með Lovísu Jónsdóttur, og þá hefði hún tjáð vitninu, að þau ætluðu að vinna saman. Kvað vitnið, að ákærði hefði beðið um snyrtivörur fyrir Lovísu persónulega, og kvað vitnið, að ákærði hefði þekkt nöfnin á litunum og þannig sýnt fram á, að hann hafði þekkingu á þessum litum. Vitnið tók fram, að umræddar snyrtivörur væru einungis seldar af fagmönnum. Kvaðst vitnið ekkert hafa séð því til fyrirstöðu að selja ákærða þessar vörur. Kvað vitnið ákærða hafa lýst yfir áhuga sínum á að selja umræddar snyrtivörur, og hefði hann fengið birgðalista, og hefði ákærði sagst ætla að fá einn „,tester'' af öllu og þrjú eintök af hverri vöru- tegund til sölu. Kvað vitnið, að nokkrum dögum síðar hefði ákærði lagt inn pöntun, og hefði hann gefið upp kennitölu, sem tölvan hefði ekki tekið við. Kvaðst vitnið þá hafa haft samband við ákærða, sem taldi Hagstofuna hafa gert mistök, og hefði hann nú gefið upp aðra tölu, sem tölvan sætti sig nú við. Þá kvað vitnið, að ákærði hefði gefið upp fjögurra stafa virðis- aukaskattsnúmer, og hefði ákærði talað um, að faðir sinn ætti fyrirtæki hér, og kvaðst vitnið hafa skilið ákærða sem svo, að hér væri um virðis- aukaskattsnúmer föður hans að ræða. Vitnið kvaðst hafa rætt greiðslu- skilmála við ákærða, sem hefði spurt, hver vaninn væri í þeim efnum. Kvaðst vitnið hafa tjáð honum, að venjulega væri þriðjungur greiddur út við afhendingu, en afgangurinn á víxlum. Vitnið kvað, að ákærði hefði lýst yfir áhuga á staðgreiðslu, og kvaðst vitnið hafa boðið honum afslátt, sem samsvaraði víxilkostnaði. Vitnið kvað, að þeir hefðu samið um það, að ákærði staðgreiddi vöruna 11. október. Kvað vitnið ákærða hafa sagst vilja hafa reikninginn á núlli, en við síðari viðskipti gætu þeir rætt um 188 annað fyrirkomulag. Vitnið kvað, að ekki hefði samist svo á milli þeirra, að vörurnar yrðu greiddar með afborgunum. Vitnið kvað, að vörurnar hefðu verið sendar ákærða að Garðastræti 11 og ákærði kvittað þar fyrir þeim. Vitnið kvað, að ekki hefði verið um óeðlilega pöntun af hálfu ákærða að ræða miðað við það, að aðstaða ákærða væri í tengslum við þekkta hárgreiðslustofu. Vitnið kvað, að ákærði hefði hringt 9. október sl. og tjáð vitinu, að faðir sinn hefði dáið, og þyrfti hann að fara til Parísar. Hefði ákærði ekki getað komið 11. október og óskað eftir viku-greiðslufresti. Vitnið kvaðst hafa samþykkt þetta. Kvaðst vitnið síðar hafa frétt, að ákærði fór ekki utan. Vitnið kvaðst hafa sótt megnið af vörunni að Garða- stræti 11 að beiðni Lovísu, en ýmislegt hefði þó vantað í. Vitnið kvaðst fyrst hafa séð stimpilmerki þau, er greinir á skjali 1, bls. 3, í málinu nr. 3318/91, á sunnudeginum, þegar vitnið sótti vörurnar í Garðastræti. Vitnið kvaðst ekki hafa séð nein prófskírteini hjá ákærða, en vitnið taldi, að ákærði hefði ekki sannað kunnáttu sína á snyrtivörunum öðruvísi en á þann hátt, að hann hafði greinilega þekkingu á þeim. Vitnið kvað ákærða oft hafa haft samband við sig, og eftir á að hyggja fannst vitninu, að ákærði hefði með þessu verið að „byggja upp'' traust vitnisins. Vitnið kvað sam- band þeirra hafa verið gott. Vitnið kvað, að viðskiptasamband þeirra hefði verið eðlilegt þangað til kl. 7 að kvöldi 11. október sl., er vitnið frétti, að ákærði hafði ekki farið til Parísar. Vitnið kvaðst hafa hringt í Útlend- ingaeftirlitið laugardaginn 12. október sl. til að fá vitneskju um það, hvort ákærði væri enn hér á landi, og þá, hvar hann dveldist. Ákærði og vitnið voru samprófaðir, en ekki náðist samræmi í framburð þeirra. Vitnið Lovísa Jónsdóttir hárgreiðslumeistari, kt. 040446-4279, Boða- granda 7, Reykjavík, skýrði svo frá fyrir dómi, að mágkona sín hefði hringt og sagst vera með mann í atvinnuleit, sem væri hárgreiðslumeistari og snyrtifræðingur, og jafnframt hefði vitninu verið tjáð, að maðurinn hefði unnið mikið fyrir Sebastian-snyrtivörur. Vitnið kvaðst hafa hitt ákærða laugardaginn 21. september sl. á hárgreiðslustofu vitnisins í Garðastræti. Vitnið kvað ákærða hafa tjáð sér, að hann kæmi frá Namibíu, en væri íslenskur ríkisborgari. Hefði hann sagst vera með alþjóðaskírteini í hár- greiðslu og snyrtingu, en engin skilríki sýnt. Vitnið kvaðst hafa farið með ákærða til Kristu sf. og kynnt hann fyrir Hönnu Kristínu þar. Vitnið kvaðst ekki vita frekar, hvað þeim fór á milli, en vitnið kvað, að á mánudeginum eftir hádegi hefði ákærði verið á stofu vitnisins og verið þar megnið af deginum. Vitninu fannst ákærði tala þannig, að hann hefði þekkingu á þessum hlutum. Vitnið kvað ákærða hafa fengið það svar á þriðjudeginum frá Kristu sf., að hann fengi ekki vinnu þar. Vitnið kvað, að áður en svarið frá Kristu sf. kom, hefði ákærði spurt vitnið, hvort það vildi leigja ákærða 189 herbergi, þar sem ákærði ætlaði að opna snyrtistofu, og kvaðst vitnið hafa tekið sér umhugsunarfrest. Vitnið kvaðst síðan hafa ákveðið að leigja ákærða herbergið. Vitnið kvaðst hafa viljað fá skírteinin hjá ákærða til að fá þau viðurkennd hjá hérlendum fagfélögum, en ákæri hefði sagt, að hann fyndi þau ekki. Hefði ákærði pantað inn vörur hjá tveimur fyrir- tækjum og vörurnar verið fluttar á stofu vitnisins, en á nafni ákærða. Vitnið kvaðst hafa skýrt ákærða frá því, að hér á landi þyrfti bókhald og annað að vera í lagi. Vitnið kvað ákærða ekki hafa hafið rekstur sinn. Vitnið kvaðst ekki hafa heyrt, hvað forráðamönnum Kristu og ákærða fór á milli við pöntun á vörunum. Vitnið kvað, að fyrirtækin hefðu tekið vörurnar til baka. Vitnið kvað ákærða hafa pantað stimpla vegna væntan- legs fyrirtækis síns, og kvaðst vitnið hafa tjáð ákærða, að á stimplum þyrfti helst að vera virðisaukaskattsnúmer. Vitnið kvaðst hafa hlustað á, þegar ákærði hringdi vegna stimplanna, en kvaðst ekki geta fullyrt, að ákærði hefði þá gefið upp virðisaukaskattsnúmer. Vitnið kvaðst hafa farið til Parísar og kvaðst hafa reynt að finna hótel, sem ákærði benti vitninu á, en það heimilisfang hefði ekki staðist. Vitnið kvaðst hafa spurt ákærða, eftir að hann hafði dvalist einhvern tíma á Hótel Holti, hver myndi borga reikninginn fyrir hann, og kvað vitnið, að ákærði hefði sagt föður sinn myndu greiða. Vitnið kvað ákærða hafa talað um að borga snyrtivörurnar út í hönd. Vitnið kvaðst hafa séð einn stimpil, sem ákærði pantaði, og var ekki virðisaukaskattsnúmer á honum. Vitnið kvaðst ekki hafa séð þann stimpil, sem er með virðisaukaskattsnúmerinu. Vitnið kvað, að öllum vörunum hefði verið skilað, nema ákærði hefði verið búinn að gefa ein- hverjar vörur frá sér, en hann hefði ekkert selt, svo að vitnið vissi til. Vitnið kvað ákærða hafa verið ráðlagt að hafa samband við Árna í Útlendinga- eftirlitinu. Vitnið kvað ákærða hafa hringt, en ekki vissi vitnið, við hvern hann talaði, en ákærði hefði sagt, að hann hefði haft samband við Útlend- ingaeftirlitið og allt væri klappað og klárt. Vitnið kvað ákærða hafa komið með tryggingarvíxil vegna umsóknar um Vísa-greiðslukort og sýnt vitninu og jafnframt látið í ljós undrun sína á því, að slíks væri krafist. Vitnið kvað ákærða hafa sýnt hæfni sína í því, sem hann gerði, og aug- ljóst, að ekkert kom honum í opna skjöldu á því sviði, sem hann sagðist hafa þekkingu á. Vitnið kvað, að ekkert hefði bent til, að ákærði hefði ætlað að koma vörunum undan. Vitnið kvað ákærða hafa haft fullan hug á að stofna til viðskipta, og ekki hvarflaði að vitninu, að ákærði hefði ætlað að hverfa úr landi. Vitnið kvaðst hafa ráðlagt ákærða að staðgreiða ekki vörurnar frá Kristu sf., m.a. vegna þess, að staðgreiðsluafslátturinn væri ekki nægilegur. Vitnið kvaðst standa í þeirri trú, að fyrirtækin hefðu stofnað til reikningsviðskipta við ákærða vegna þess, að forráðamenn þeirra tryðu því, að ákærða væri alvara með það að fara út í viðskipti. 190 Vitnið kvaðst telja, að ákærði hefði samið við Svein Grétar um greiðslu- frest. Vitnið kvaðst telja, að ákærði hefði haft gott vit á rekstri slíks fyrir- tækis, og taldi vitnið, að fyrirætlanir ákærða hefðu verið þær að búa hér á landi. Vitnið kvað, að ákærði hefði upphaflega ætlað með vitninu til Parísar ásamt öðru hárgreiðslufólki, en ákærði hefði átt að mæta hjá Útlendingaeftirlitinu á svipuðum tíma, en hann hefði þó átt að geta náð flugvélinni. Vitnið kvaðst ekki geta borið um vitneskju starfsfólks á Hótel Holti um hæfni ákærða á snyrtisviðinu. Vitnið kvaðst telja, að það hefði ekki verið ætlun ákærða að svíkja vörur út úr fólki, og þá taldi vitnið, að ákærða hefði vegnað vel á þessu sviði, ef ekki hefði komið til aðgerða. Vitnið kvaðst muna eftir því, að ákærði hefði sýnt einhverjum á hár- greiðslustofunni mynd af móður sinni, sem viðkomandi hefði kannast við. Niðurstaða. Ákærði hefur kannast við að hafa fengið afhentar frá fyrirtækinu Kristu sf. snyrtivörur þær, er í ákæru greinir, og hefur hann lýst yfir, að hann hygðist stofna til atvinnurekstrar hér á landi. Virðist hér hafa verið um skyndiákvörðun af hálfu ákærða að ræða, en hann hefur upplýst, að upphaflega hafi hann snúið sér til forráðamanna Kristu sf. í þeim tilgangi að fá atvinnu Er upplýst í máli þessu, að ákærði fékk vörurnar afhentar gegn greiðslufresti, en ákærða og Svein Grétar greinir á um nánari tilhögun fyrirhugaðrar greiðslu. Ákærði hefur talið, að hann hefði möguleika á að greiða fyrstu afborgun, en síðari greiðslur hefði hann getað fjármagnað með sölu. Ákærði hefur viðurkennt að hafa í atvinnuumsókn sinni ofmetið menntun sína, og jafnframt hefur hann kannast við að hafa sagst vera íslenskur ríkisborgari, en talið það gert í þeim tilgangi einum að styrkja atvinnuumsókn sína. Þá hefur slæðst inn á stimpil, sem ákærði pantaði, virðisaukaskattsnúmer, sem í ljós hefur komið, að fyrirtæki á Hellu hefur. Þegar allt framanritað er virt, verður að telja, að ofangreindar blekkingar ákærða gagnvart forráðamönnum Kristu sf. hafi verið til þess fallnar að vekja traust á ákærða sem viðsemjanda, og má ætla, að hefði þeim verið sannleikurinn ljós, hefði ekki orðið af samningum við ákærða. Þar sem telja verður, að fjárhag ákærða hafi verið þannig háttað, að hann hafi verið ófær um að stand skil á skuldbindingum sínum og hann þannig stefnt hagsmunum viðsemjenda sinna í verulega hættu, telst nægilega sannað, að ákærði hafi með ofangreindri háttsemi sinni gerst sekur um fjársvik sam- kvæmt 248. gr. almennra hegningarlaga. IV. Með bréfi til RLR, dagsettu 22. október sl., lögðu Kreditkort hf. fram kæru á hendur ákærða fyrir misnotkun á Mastercard-greiðslukorti nr. 191 5412-8309-0321-7355, sem gefið var út til ákærða af Nedbank í Jóhannesar- borg í Suður-Afríku. Segir í bréfi kæranda, að umrætt kort hafi verið sett á vákortalista 3. og 17. september sl. Hafi kortið verið notað hér á landi dagana 19. september til 6. október sl., og nemur fjárhæð úttekta ákærða samtals 38.865 kr. Í málinu liggja frammi eiðfestar staðfestingar frá Richard Martin Ferreira, yfirmanni fjársvikadeildar Nedbank Credit Card, um það, að ákærði hafi fengið umrætt greiðslukort 14. mars sl., og hafi úttektarheimild hans verið $1.745. Ákærði hafi hins vegar farið til Evrópu, og nam skuld hans við bankann $9.680. Hafi umrætt greiðslukort því verið afturkallað 26. júní sl. Sökum þessa var greiðslukort ákærða sett á vákortalista, fyrst 6. ágúst sl., og því eru Eurocard á Íslandi, Kreditkort hf., bundin af úttektum ákærða. Ákærði skýrði svo frá, að hann kannaðist við að eiga umrætt Mastercard- greiðslukort. Ákærði kvað sér ekki hafa verið kunnugt um, að umrætt kort hefði verið sett á vákortalista, enda kvaðst hann hafa verið að heiman um það leyti. Ákærði kvað, að úttektir sínar út af kortinu hefðu rúmast innan þeirrar heimildar, er hann hafði. Ákærði kannaðist við að hafa undirritað greiðslu- nótur þær, er liggja frammi í máli þessu, og kvaðst hann ekki gera athugasemd við fjárhæð í ákæruskjali. Ákærði kvaðst ekki hafa fylgst með úttektum, vegna þess að úttektir eru sjálfkrafa skráðar á reikning hans í bankanum. Ákærði kvaðst ekki hafa haft áhyggjur af stöðu sinni í bankanum, sem er útibú Nedbank í Windhoek, og hefur sá banki heimildarskjöl um hús hans og tvær bifreiðar. Ákærði kvað hvíta menn í Suður-Afríku fá greiðslukort, og kvað hann bankann ábyrgjast þær úttektir, sem hann telur menn standa undir. Niðurstaða. Ákærði hefur við rannsókn og meðferð málsins kannast við að hafa notað umrætt greiðslukort hér á landi, og hefur hann ekki gert athugasemd við þá fjárhæð, sem tilgreind er í ákæruskjali. Ákærði hefur hins vegar talið úttekt sína rúmast innan heimildar þeirrar, er hann hafði. Þegar litið er til eiðfestrar yfirlýsingar starfsmanns umrædds banka um úttektarheimild ákærða og þeirrar skuldar, er hann hafði stofnað til við bankann langt umfram heimildir, verður að telja, að ákærða, sem bar að fylgjast með úttektum sínum, hafi hlotið að vera ljóst, hver staða sín var gagnvart bankanum. Ákærði hefur því með úttektum sínum hér á landi bundið Kreditkort hf. til greiðslu á 38.865 kr. Telst því sannað, að ákærði hafi með þessari háttsemi sinni gerst sekur um umboðssvik samkvæmt 249. gr. almennra hegningarlaga. Málsmeðferð. Rétt þykir á þessu stigi að gera grein fyrir rannsókn og meðferð málsins. Ákærði var handtekinn á Hótel Íslandi kl. 13.45 15. október sl., og 16. 192 október sl. var ákærði að kröfu RLR úrskurðaður í gæsluvarðhald til mið- vikudagsins 23. október sl. kl. 16.00. Gæsluvarðhaldsúrskurðurinn var kærður til Hæstaréttar Íslands, sem með dómi, upp kveðnum 18. október sl., felldi ofangreindan úrskurð úr gildi. Áður en hæstaréttardómur lá fyrir, hafði sakadómur Reykjavíkur 18. október sl. kl. 15.35 hafnað kröfu ákærða þess efnis, að hann yrði látinn laus úr gæsluvarðhaldi. Eftir að dómur Hæstaréttar lá fyrir, var ákærða að kröfu RLR gert að sæta farbanni með úrskurði sakadóms Reykjavíkur, upp kveðnum 18. október sl. kl. 20.30, allt til miðvikudags 30. október sl. kl. 16.00. Ofangreindur úrskurður var kærður til Hæstaréttar Íslands, sem með dómi, upp kveðnum 25. október sl., staðfesti hann. Eftir þing- festingu málsins 30. október sl. var farbann ákærða að kröfu ríkissaksókn- ara framlengt til miðvikudags 13. nóvember 1991 kl. 16.00. Ákærði kærði úrskurðinn til Hæstaréttar Íslands, sem með dómi, upp kveðnum 5. nóv- ember sl., staðfesti úrskurð sakadóms Reykjavíkur. Auk þessa var 18. október sl. kveðinn upp úrskurður um heimild til rannsóknar á munum, sem lagt hafði verið hald á hjá ákærða. Ákærði kærði þann úrskurð til Hæstaréttar Íslands, en kæran var afturkölluð 24. október sl. Þá var 18. október sl. kveðinn upp úrskurður í sakadómi Reykjavíkur um heimild RLR til að taka fingraför og ljósmyndir af ákærða. Ákærði kærði úrskurðinn til Hæstaréttar Íslands, sem staðfesti hann með dómi, upp kveðnum 28. október sl. Viðurlög. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann ekki sætt refsingu, svo að kunnugt sé. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga fangelsi sex mánuði, en fullnustu helmings refsivistarinnar þykir mega fresta, og skal hún niður falla að liðnum þremur árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákæruvaldið hefur gert þá kröfu, að ákærða verði með dómi gert að verða af landi brott, sbr. 13. gr. laga um eftirlit með útlendingum nr. 45/1965, er hann hefur þolað refsingu samkvæmt dóminum. Í lagagrein þessari segir m.a., að hafi útlendur maður sest að hér á landi, skuli vísa honum burt, ef hann verði, áður en hann hefur dvalist hér full fimm ár samfleytt, sekur að lagadómi um verk, sem svívirðilegt er að almennings- áliti. Dómurinn getur ekki fallist á, að brot þau, sem ákærði hefur nú verið sakfelldur fyrir, séu þess eðlis, að áðurgreind lagagrein eigi hér við. Ber því að sýkna ákærða af þessari kröfu ákæruvaldsins. 193 Skaðabætur. Eftirtaldir hafa lagt fram skaðabótakröfur á hendur ákærða í máli þessu: 1. Sveinn Grétar Jónsson v/Kristu sf. 32.816 kr. auk hæstu lögleyfðu dráttarvaxta frá 11. október 1991 til greiðsludags. 2. Skúli Þorvaldsson v/Hótel Holts 214.823 kr. ásamt hæstu lögleyfðu vöxtum frá 14. október 1991 til greiðsludags. 3. Hótel Ísland 41.602 kr. ásamt dráttarvöxtum frá 15. október 1991 til greiðsludags. 4. Kreditkort hf. 38.865 kr. ásamt vanskilavöxtum. Ákærði hefur mótmælt skaðabótakröfu Sveins Grétars, og hann hefur ekki samþykkt þá fjárhæð, sem Skúli fer fram á. Ákærði samþykkti kröfu Hótel Íslands, en gerði fyrirvara um fjárhæðina. Þá mótmælti ákærði kröfu Kreditkorta hf. Þar sem ákærði var sýknaður af háttsemi þeirri, er skaðabótakrafan í 3. lið tekur til, ber einnig að sýkna hann af bótakröfunni, sbr. 3. mgr. 146. gr. laga nr. 74/1974. Aðrar kröfur, sem þykja nægilega rökstuddar, verða teknar til greina þannig, að vextir samkvæmt lið 2 og 4 skulu vera dráttarvextir og upphafstími vaxta samkvæmt lið 4 skal vera 22.10 "91. Sakarkostnaður. Samkvæmt 2. mgr. 141. gr. laga nr. 74/1974 ber að dæma ákærða til greiðslu 9/10 hluta réttargæslu- og málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Ragnars Aðalsteinssonar hrl., sem þykja hæfilega ákveðin 200.000 kr., en 1/10 hluti greiðist úr ríkissjóði. Annan sakarkostnað, þar með talin sak- sóknarlaun, er renna í ríkissjóð og þykja hæfilega ákveðin 100.000 kr., greiði ákærði að 9/10 hlutum, en 1/10 greiðist úr ríkissjóði. Jón Erlendsson, fulltrúi ríkissaksóknara, flutti málið af hálfu ákæru- valdsins. Dómsorð: Ákærði, Þorbjörn Gunnarsson, sæti fangelsi sex mánuði, en fresta skal fullnustu helmings refsivistarinnar, og skal hún niður falla að liðnum þremur árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði skal vera sýkn af kröfu ákæruvaldsins um brottvísun úr landi. Ákærði greiði skaðabætur sem hér segir: 1. Sveini Grétari Jónssyni v/Kristu sf. 32.816 kr. ásamt dráttar- vöxtum frá 11. október 1991 til greiðsludags. 13 194 2. Skúla Þorvaldssyni v/Hótel Holts 214.823 kr. ásamt dráttar- vöxtum frá 14. október 1991 til greiðsludags. 3.- Kreditkortum hf. 38.865 kr. ásamt dráttarvöxtum frá 22. október 1991 til greiðsludags. Ákærði greiði 9/10 hluta réttargæslu- og málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Ragnars Aðalsteinssonar hrl., kr. 200.000, en 1/10 hluti greiðist úr ríkissjóði. Annan sakarkostnað, þar með talin saksóknar- laun, er renna í ríkissjóð, 100.000 kr., greiði ákærði að 9/10 hlutum, en 1/10 greiðist úr ríkissjóði. 195 Fimmtudaginn 6. febrúar 1992. Nr. 51/1992. Ákæruvaldið gegn Hallgrími Viggó Marinóssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Stjórnarskrá. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Pétur Kr. Hafstein. Varnaraðili hefur með heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar. Var kærunni lýst, þegar úrskurðurinn var kveðinn upp. Varnaraðili gerir aðallega kröfu um frávísun gæsluvarðhalds- kröfunnar frá sakadómi. Varakrafa hans er sú, að hinn kærði úr- skurður verði felldur úr gildi. Krafist er kærumálskostnaðar. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins kærða úr- skurðar. Í 65. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 segir meðal annars: „Hvern þann, sem tekinn er fastur, skal án undandráttar leiða fyrir dómara.“ Varnaraðili var handtekinn kl. 4.20 aðfaranótt 3. febrúar. Fram er komið, að krafa Rannsóknarlögreglu ríkisins um gæsluvarðhald var gerð að kvöldi þess dags. Varnaraðili var leiddur fyrir dómara kl. 10.35 að morgni 4. febrúar. Rétt hefði verið, að varnaraðili kæmi fyrir dómara, fyrr en raun varð á, en efni eru þó ekki til, að þetta atriði leiði til þess, að fella beri hinn kærða úrskurð úr gildi. Að þessu athuguðu verður hann staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera Óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 4. febrúar 1992. Ár 1992, þriðjudaginn 4. febrúar, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Símoni Sigvaldasyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. 196 RLR hefur gert þá kröfu, að Hallgrími Marinóssyni, kt. 160744-3329, heildsala og veitingamanni, til heimilis að Dragavegi 6, Reykjavík, verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 7. febrúar nk. kl. 16.00. Kærði hefur mótmælt kröfu RLR. Málavextir eru þeir, að um klukkan 00.25 aðfaranótt mánudagsins 3. febrúar sl. var tilkynnt til lögreglunnar í Reykjavík frá stjórnstöð Strætis- vagna Reykjavíkur, að eldur væri í húsi Sportklúbbsins, Borgartúni 32, Reykjavík. Strætisvagnsstjóri, er ók fram hjá húsnæðinu um kl. 00.22, sá reyk leggja frá húsinu, og starfsfélagi hans, sem fór um um mínútu síðar, sá þá eld í gluggum á þriðju hæð hússins. Fram hefur komið við rannsókn málsins, að gestir hafi farið af staðnum um klukkan 23.30, og hafi þá Hall- grímur Marinósson, kærði í máli þessu, verið einn í húsinu. Hefur kærði skýrt frá því, að hann hafi lokið uppgjöri peningakassa um klukkan 23.40 og í framhaldi af því yfirgefið húsið um klukkan 23.50-23.5S. Fram er komið í málinu, að kærði hafi um miðjan janúarmánuð sl. keypt hjá Vátryggingafélagi Íslands tryggingar varðandi allan rekstur sinn, m.a. rekstrarstöðvunartryggingu, er miði við tæplega tveggja milljóna króna rekstrarhagnað á árinu, og brunatryggingu á innbúi. Rannsókn á vettvangi er aðeins lokið á fyrstu hæð hússins, og hafa ýmis sýni verið tekin til rannsóknar á Rannsóknastofu háskólans, þ. á. m. blóð- sýni úr kærða. Samkvæmt gögnum málsins hefur RLR náð tali af vitnum, sem m.a. fóru fram hjá húsinu um og eftir miðnætti, en ýtarleg skýrslutaka hefur ekki enn farið fram, og ekki hefur náðst til allra þeirra, er mál þetta hugsanlega varða. Eins og nú hefur verið rakið og fram kemur í gögnum málsins, er sakar- efni þetta mjög alvarlegt og ljóst, að tjón er verulegt. Þrátt fyrir það að kærði neiti því eindregið að hafa átt aðild að þeim bruna, er varð, þykja öll rannsóknargögn málsins og þá sérstaklega það, hve skammur tími leið, frá því að kærði yfirgaf húsnæðið og þar til tilkynnt var um brunann, benda sterklega til þess, að kærði tengist málinu meira en hann vill vera láta og rétt sé, að hann sæti gæsluvarðhaldi, meðan á frumrannsókn máls- ins stendur. Brot þau, er kærði er grunaður um, geta varðað fangelsisrefsingu skv. XVIII. kafla almennra hegningarlaga. Með vísan til framanritaðs og skírskotunar til 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74, 1974, þykir rétt að taka kröfu RLR til greina að fullu. Skal kærði samkvæmt því sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 7. febrúar nk. kl. 16.00. Samkvæmt 53. gr. og 66. gr. laga nr. 74, 1974, skal handtekinn mann án undandráttar leiða fyrir dómara, enda sé hann ekki þegar látinn laus. 197 Dómari skal, þá er handtekinn maður hefur verið leiddur fyrir hann, innan sólarhrings leggja rökstuddan úrskurð á það, hvort sökunautur skuli settur í varðhald eða ekki. Samkvæmt gögnum málsins var kærði handtekinn af lögreglu kl. 04.20 3. febrúar sl. Dráttur sá, er orðið hefur á því, að kærði hafi verið færður fyrir dómara, þykir ekki varða því, að kröfu þessari skuli vísað frá dómi, enda segir í áður tilvitnuðum ákvæðum laga nr. 74, 1974, að handtekinn mann skuli án undandráttar færa fyrir dómara, sé hann ekki Þegar látinn laus. Þó hefði Rannsóknarlögreglu ríkisins verið rétt að gera fyrr gangskör að því, að kærði yrði færður fyrir dómara vegna gæsluvarð- haldskröfunnar. Úrskurðarorð: Kærði, Hallgrímur Marinósson, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 7. febrúar 1992 kl. 16.00. 198 Föstudaginn 7. febrúar 1992. Nr. 271/1989. Magnús Guðmundsson (Ingi Ingimundarson hrl.) gegn Kristjönu Einarsdóttur og Helga J. Fortescue (Jón Oddsson hrl.) og gagnsök. Fasteignir. Galli. Tómlæti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. júlí 1989. Hann krefst aðallega sýknu af kröfum gagnáfrýjenda og málskostnaðar úr þeirra hendi í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara, að kröfur þeirra verði stórlega lækkaðar og málskostnaður látinn niður falla. Gagnáfrýjendur áfrýjuðu málinu til Hæstaréttar með stefnu S. september 1989 að fengnu áfrýjunarleyfi 28. ágúst sama ár og gera þær dómkröfur, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða þeim 2.017.400 krónur með dráttarvöxtum frá 3. júlí 1988 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. I. Gagnáfrýjendur keyptu af aðaláfrýjanda húseign þá, sem um ræðir í málinu, með kaupsamningi 22. febrúar 1984. Þau tóku við eigninni 15. maí sama ár, en afsal fyrir henni var gefið út 13. febrúar 1985. Í afsalinu er svofellt ákvæði: „Kaupendur, sem hafa búið í húsinu nú um 9 mánaða skeið, sætta sig við ástand hins selda í alla staði.““ Hinn 28. apríl 1988 ritaði lögmaður gagnáfrýjenda bréf til aðal- áfrýjanda og bar fram kvörtun um galla á húsinu. Hinn 3. júní sama ár sneri lögmaðurinn sér til bæjarfógetans í Garðabæ með beiðni um dómkvaðningu matsmanna til að „skoða og meta ... skemmdir og galla““ á húsinu. Þar er verkefni matsmanna lýst í 15 199 liðum. Hinn 4. júlí sama ár voru dómkvaddir tveir sérfróðir menn til að framkvæma umbeðið mat. Matsgerð þeirra er dagsett 24. september sama ár. Efni hennar er að nokkru rakið í héraðsdómi. II. Í matsgerðinni er ekki fjallað um alla liði, sem tilgreindir voru í matsbeiðni. Allt að einu byggja gagnáfrýjendur kröfugerð sína í málinu á henni, svo langt sem hún nær. Fjárhæðir þeirra liða, sem metnir voru, nema samtals 1.617.400 krónum, sem eru fjárkrafa gagnáfrýjenda í málinu, auk 400.000 króna vegna óþæginda, rösk- unar og miska. Sundurliðast matsfjárhæðin þannig: 1. Steypuskemmdir ............0200.0. 000... kr. 535.000 2. Frágangur á þakskeggi ...................- — 20.000 3. Endurbætur á lofti yfir stofu ............ — 315.000 4. Endurbætur annarra lofta ............... — 505.000 5. Málning og hreinsun á veggjum .......... — 65.000 6. Eyðing skordýra ...........0..00.00..0.. — 6.400 1. Endurnýjun tveggja rúðna ................ — 35.000 8. Stálsúla ...........000000 00... 00 nn — 36.000 9. Skert afnot hússins vegna rasks .......... — 100.000 Kr. 1.617.400 Um 1. Samkvæmt matsgerðinni kom í ljós við skoðun mats- manna, að töluvert hafði verið gert við sprungur í steypu utan húss. Sýndust þeim viðgerðir þessar gamlar. Þeir taka fram, að greinilega sé um verulegar steypuskemmdir að ræða, er beri einkenni alkalí- virkni og frostáhrifa. Virtust matsmönnum skemmdir þessar hafa verið til staðar „„um lengri tíma í allnokkrum mæli““. Telja þeir álit- legastan kost að setja utan á húsið viðurkennt klæðningarefni til að hindra frekari skemmdir á því. Gagnáfrýjandinn Helgi J. Fortescue var inntur eftir því, er hann gaf aðilaskýrslu fyrir dómi, hvenær hann hefði fyrst orðið var sprungu- skemmda á útveggjum hússins. Kvað hann það hafa verið um tveim árum eftir að það var keypt. Þær hafi svo farið að aukast og víða komið fram á veggjunum ummerki þessara skemmda. Samkvæmt því hafa liðið full tvö ár, frá því að þessa galla varð vart, uns kvartað var. Um 2. - 5., 8. og 9. Í matsgerðinni greinir frá því, að timburklæðning undir þakskeggi yfir suðurgluggum stofu sé 200 óþétt og mikið op sé þar uppi við vegg. Í það hafi verið fyllt að hluta með trélistum og bambusstöngum. Þá geta matsmenn þess, að töluvert bil sé frá veggjum upp í þakklæðningu (2-3 cm). Þetta hafi í för með sér, að mjög geti blásið inn yfir plasteinangrun í þak- rými. Nauðsynlegt sé að ganga betur frá þakskegginu með því að þéttklæða það og útbúa síðan hæfilega stór göt fyrir loftblástur inn í þakrýmið. Matsmenn telja orsakir þess, að stofuloft féll niður, vera ófull- nægjandi vindþéttingu ofan við einangrun í þakrými og hinn gallaða frágang við þakbrún. Loftþrýstingssveiflur yfir loftum hafi að öllum líkindum valdið „„þreytu““ í festingum loftklæðningar og leitt til þess, að þær biluðu. Festing loftklæðningar hafi aftur á móti virst vera með þeim hætti, sem tíðkaðist á þeim tíma, er húsið var byggt. Það er álit matsmanna, að endurvinna verði einangrun í öllum loftum hússins að bílskúr undanskildum. Eigi verði hjá því komist að rífa niður loft í herbergjum og eldhúsi til að komast að sperrum. Í 3. og 4. lið er metinn kostnaður við að rífa niður loft, taka niður einangrun, koma fyrir vindvarnarlagi milli sperra, koma einangrun fyrir að nýju, setja upp rakavarnarlag, lagfæra raflögn í loftinu og klæða loftin að nýju. Bæði í matsgerðinni og dómi héraðsdóms, sem skipaður var sér- fróðum meðdómendum, kemur glöggt fram, að frágangur í þak- rými hússins braut ekki í bága við byggingarsamþykkt, sem gilti fyrir Garðahrepp, er húsið var byggt á árunum 1968-1971. Þá kemur og fram, að hann var ekki frábrugðinn því, sem venjulegt var á þeim tíma. Samkvæmt því verður frágangur þessi eigi talinn hafa verið með þeim hætti, að hann út af fyrir sig gæti varðað aðal- áfrýjanda bótaábyrgð að lögum. Samkvæmt matsgerðinni er á uppdráttum af húsinu sýnd stálsúla undir járnbita á norðausturhorni þess. Súla þessi reyndist ekki vera til staðar, og athugun matsmanna leiddi í ljós, að þakviðir voru ekki festir við járnbitann. Í aðilaskýrslu gagnáfrýjandans Helga kemur fram, að þess hafi fljótlega orðið vart, eftir að flutt var inn í húsið vorið 1984, að klæðning á stofuloftinu var aldrei til friðs. Hún hafi alltat verið á hreyfingu bæði við veggi og á samskeytum. Í vondum veðrum 201 hafi verið svo mikill vindblástur inni í húsinu, að með öllu hafi verið óeðlilegt. Um ári eftir kaupin á því hafi hann farið að kynna sér, hverju þetta gæti sætt. Að þessu víkur einnig í aðilaskýrslu gagnáfrýjandans Kristjönu Einarsdóttur. Hún greinir frá því, að fljótlega eftir að flutt var í húsið, hafi borið á miklum gusti niður um loft og ryktaumar hafi komið niður meðfram öllu loftinu. Ljóst er, að gagnáfrýjendum gafst tilefni til þess, fljótlega eftir að þau tóku við húsinu, að bera fram kvartanir við aðaláfrýjanda út af vindblæstri inn í húsið. Ærið tilefni sýnist og hafa verið til þess, að látið væri kanna, hverjar gætu verið orsakir þessa. Ræðst af mats- gerðinni, að orsaka hafi verið að leita, að minnsta kosti að hluta, í ófullnægjandi frágangi timburklæðningar milli útveggja og þaks og of stórum loftopum inn undir þakið. Má raunar sjá ummerki þessa ágalla á einni þeirra ljósmynda, sem matsgerðinni fylgdu. Ætla má, að allt það, sem matsmenn rekja undir þessum liðum, hefði komið í ljós við könnun á orsökum vindblásturs inn í húsið. Um 6. og 7. Þessir tveir liðir eru engum haldbærum rökum studdir, og ber þegar af þeirri ástæðu að hafna þeim. Ill. Gagnáfrýjendum hefur ekki tekist að sanna, að kvartað hafi verið við aðaláfrýjanda yfir göllum þeim, sem að framan eru raktir, fyrr en með áðurnefndu bréfi lögmanns þeirra 28. apríl 1988. Þá voru liðin tæp fjögur ár, frá því að gagnáfrýjendur tóku við húsinu, en eins og að framan greinir, urðu þau gallanna vör fljótlega eftir það, og gafst þá þegar tilefni til að kvarta yfir þeim og láta kanna orsakir þeirra og umfang. Með hliðsjón af ákvæðum 52. gr. laga um lausafjárkaup nr. 39/1922 og dómvenju um réttaráhrif tómlætis, að því er varðar kvartanir vegna galla í fasteignaviðskiptum, verður að líta svo á, að kvartanir gagnáfrýjenda vegna umræddra galla hafi komið svo seint fram, að lagaskilyrði bresti til þess, að bótakröfur þeirra í málinu á þeim byggðar geti náð fram að ganga. Samkvæmt því ber að sýkna aðaláfrýjanda af kröfum gagnáfrýjenda í málinu. Rétt er eftir atvikum, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæsta- rétti falli niður. 202 Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Magnús Guðmundsson, á að vera sýkn af kröfum gagnáfrýjenda, Kristjönu Einarsdóttur og Helga J. „ Fortescue, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Garðakaupstaðar 2. maí 1989. Mál þetta, sem dómtekið var 10. apríl sl., hafa Kristjana Einarsdóttir og Helgi J. Fortescue, bæði til heimilis að Reynilundi 2, Garðakaupstað, höfðað hér fyrir dóminum með stefnu, birtri 10. október 1985, gegn Magnúsi Guðmundssyni, Boðahlein 26, Garðakaupstað. Dómkröfur stefnenda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða þeim skaðabætur, að fjárhæð 2.017.400 kr., auk dráttarvaxta af þeirri fjárhæð með Ínánar tilgreindum hætti og einnig málskostnað), Dómkröfur stefnda eru aðallega þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnenda og tildæmdur málskostnaður að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands með kostnaðarálagi vegna matsmáls stefnenda og söluskatts samkvæmt lögum nr. 1/1988. Til vara er þess krafist, að dómkröfur verði stórlega lækkaðar og málskostnaður verði þá látinn falla niður. Sáttaumleitanir fyrir dómi hafa ekki borið árangur. I. Stefnendur, sem eru hjón, kveða málavexti þá, að þau hafi keypt eignina Reynilund 2 í Garðakaupstað af stefnda með kaupsamningi, dagsettum 22. febrúar 1984. Húsið sé steinsteypt einbýlishús á einni hæð og hafi verið reist á árunum 1968 til 1971. Þau hafi fengið eignina afhenta 15. maí 1984, en afsal gefið út 13. febrúar 1985. Stefnendur kveðast hafa staðið við skuld- bindingar sínar skilvíslega samkvæmt kaupsamningi. Tekið hafi verið fram í kaupsamningi, að stefnendum væri kunnugt um raka við skorstein, en að öðru leyti, að kaupendur hafi kynnt sér hið selda og sætti sig við það að öllu leyti. Jafnframt hafi verið kveðið á í kaupsamningi, að seljandi lofi að láta kunnáttumenn gera við skemmdir, sem orðið hefðu vegna raka við skorstein. Stefnendur kveða margvíslega leynda galla hafa komið í ljós á fasteign- inni. Þau telja stefnda hafa leynt þau veigamiklum atriðum um ástand eignarinnar. Stefndi hafi fyrir sölu eignarinnar gert ýmsar ráðstafanir til að fela umrædda galla og skemmdir. Auk þess sé húsið eigi byggt sam- kvæmt reglum og góðum venjum, er giltu á þeim tíma, er húsið var byggt. 203 Stefnendur kveðast hafa orðið vör við mikla galla og skemmdir undir vorið 1988. Hafi þau kvartað við stefnda með bréfi, dagsettu 28. apríl 1988. Var því bréfi svarað af lögmanni stefnda 9. maí 1988. Fundur var haldinn með aðilum og lögmönnum þeirra, og á þeim fundi kom í ljós, að stefndi taldi sig ekki skaðabótaskyldan. Í framhaldi af því hafi stefnendur ritað 3. júní 1988 beiðni um dómkvaðningu matsmanna, og fór hún fram 4. júlí 1988. Stefndi reisir sýknukröfu sína einnig á tómlætisreglum. Stefnendur hafi fyrst kvartað um galla á eigninni með bréfi, dagsettu 28. apríl 1988, fjórum árum eftir afhendingu hússins. Hafi skaðabótaskylda verið fyrir hendi, hafi stefnendur glatað þeim rétti samkvæmt 54. gr. laga nr. 39/1922. Stefndi mótmælir þeirri fullyrðingu stefnenda, að hann hafi leynt þau veigamiklum atriðum um ástand og byggingarlag fasteignarinnar og að hann hafi fyrir sölu gert ýmsar ráðstafanir til að fela galla og skemmdir. - Þá er miskakröfu stefnenda mótmælt sérstaklega á þeirri forsendu, að 264. gr. laga nr. 19/1940 eigi ekki við hér, eins og málum sé háttað. Gefið hafa munnlega skýrslu fyrir dómi í máli þessu stefnendur, Helgi Fortescue og Kristjana Einarsdóttir, matsmennirnir Magnús Guðjónsson húsasmíðameistari og Ragnar Ingimarsson prófessor, Leifur Benediktsson verkfræðingur, Benedikt Björnsson, löggiltur fasteignasali, og Auðunn Hermannsson, fyrrverandi fasteignasali. Dómendur fóru á vettvang að Reynilundi 2 í Garðakaupstað og kynntu sér aðstæður ásamt lögmönnum og stefnendum. Ill. Það er álit hinna sérfróðu meðdómsmanna, sem og styðst við framburð matsmanna, að frágangur í þakrými hússins að Reynilundi 2 í Garðakaup- stað hafi ekki brotið í bága við byggingarsamþykkt frá 1967, sem gilti fyrir Garðahrepp, þá er húsið var reist. Einangrun þaks með frauðplasti var almenn á þeim tíma, er húsið var reist, og frauðplastseinangrun var jafn- framt ætluð sem vindvarnarlag. Hins vegar hefur komið í ljós, að hún vill skreppa saman með árunum, og myndast þá bil á milli einangrunar og sperra með þeim afleiðingum, að loft á greiða leið úr loftrás fyrir ofan og niður í þakrými. Þar sem milliveggir hússins eru úr timbri, hefur kalt útiloft leitað niður í gegnum veggi og Í vistarverur, þar sem einhver óþétt- leiki hefur verið í herbergisklæðningu. Að vísu hefur verið illa gengið frá rakavarnarlagi, og hefur það m.a. átt þátt í því, að loft gat blásið niður í vistarverur hússins. Enda þótt stefnda hafi mátt vera kunnugt um óþéttleika hússins og hafi 204 borið að skýra stefnendum frá þeim ágalla, þá er kaupin voru gerð, telur dómurinn, að kvörtun stefnenda hafi verið allt of seint fram borin sam- kvæmt undirstöðurökum $4. gr. laga nr. 39/1922. Fram hefur komið í málinu, að stefnendur urðu þess strax vör, eftir að þau fluttust í húsið, að vindur gnauðaði niður úr lofti og út um rafmagnsdósir og tengla á milli- veggjum. Hitastillir reyndist ónothæfur af þessum sökum. Stefnendur kvörtuðu sannanlega ekki fyrr en með bréfi, dagsettu 28. apríl 1988, tæpum fjórum árum eftir, að þau fengu eignina afhenta. Óskýrð er hins vegar orsök þess, að loftklæðning í stofu féll niður á árinu 1988. Þykir stefndi eiga að bera hallann af því. Verður stefndi dæmdur til að greiða stefnendum kostnað við að setja upp nýja loftklæðn- ingu í stofu, og þykir sá kostnaður hæfilega ákveðinn 196.000 kr. Steypuskemmdir eru verulegar í flestum veggjum utan húss. Er sprungu- net alldreift um flesta veggi og stakar sprungur á stöku stað. Meðdóms- menn eru sammála matsmönnum um, að sterkar líkur séu til, að steypu- skemmdir séu vegna alkalívirkni og frostáhrifa. Ekki hefur komið fram í málinu, að húsið hafi lekið. Við nákvæma skoðun mátti sjá, að gert hafði verið við stakar sprungur í steypu. Viðgerð þessi er gömul og leynist þeim, er ekki hafa sérþekkingu á steypuskemmdum. Leggja verður til grundvallar framburð stefnenda, sem er samhljóða framburði fasteignasalans, sem skoðaði húsið, að steypuskemmdir þær, er nú eru á húsinu, hafi ekki verið komnar fram við skoðun. Styðst það við álit hinna sérfróðu meðdómsmanna. Með tilliti til þess, að stefndi stóð að byggingu hússins og bjó í því alla tíð frá byggingu þess, þykja stefnendur eiga rétt á afslætti að tiltölu vegna þeirra ágalla, sem á útveggjum hússins eru, enda þykir ekki annað hafa komið fram í málinu en að stefnendur hafi keypt húsið fullu verði. Í þessu sambandi þykja stefnendur ekki hafa fyrirgert bótarétti sínum vegna tómlætis. Þykir afsláttur hæfilega ákveðinn 400.000 kr., og er þá haft í huga, að nauðsynlegt er að klæða húsið að utan, þar sem steypuskemmdir eru það miklar. Dómurinn fellst á þá skoðun matsmanna, að nokkuð skorti á frágang þaks á austurhorni hússins og nauðsynlegt sé að koma þar fyrir súlu, eins og teikningar hússins gera ráð fyrir. Verða bætur, 36.000 kr., vegna þessa teknar til greina. Gegn mótmælum stefnda þykir ósannað, að silfurskottur og drekar hafi verið í húsinu við sölu, og verða því kröfur stefnenda um greiðslur, 6.400 kr., vegna þess ekki teknar til greina. Með tilliti til aldurs hússins ber að sýkna stefnda af kröfu stefnenda um greiðslu 35.000 kr. vegna tveggja rúðna, sem móða var sest á. Stefnendur gera kröfu um 400.000 kr. vegna óþæginda, röskunar á stöðu 205 og högum auk miska skv. 264. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Skilyrði bóta samkvæmt þessu ákvæði hegningarlaga er, að sá, sem sekur hefur gerst um meingerð, hafi drýgt hana af illfýsi. Þessi skilyrði 264. gr. þykja ekki eiga við í þessu máli, og verður því miskabótakrafa stefnenda ekki tekin til greina. Kröfur stefnenda um 65.000 kr. vegna málningar á veggjum og 100.000 kr. vegna afnotamissis af húsnæðinu verða ekki teknar til greina. Samkvæmt framansögðu verður niðurstaða málsins sú, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnendum samtals 632.000 kr. (196.000 -t 36.000 * 400.000) með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. Í. nr. 25/1987, sbr. 1. nr. 9/1989, frá 24. október 1988, sbr. 15. gr. 1. nr. 25/1987, til greiðslu- dags. Stefnendum er heimilt að leggja dráttarvexti við höfuðstól skuldarinn- ar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 24. október 1989. Eftir þessum úrslitum málsins ber að dæma stefnda til að greiða máls- kostnað, sem telst hæfilega ákveðinn 100.000 kr., auk 12.000 kr. í söluskatt. Hefur þá verið tekið tillit til matskostnaðar, en aðeins var unnt að styðjast við matsgerð að litlu leyti við úrlausn málsins. Samkvæmt 175. gr. Í. nr. 85/1936, sbr. 21. gr. 1. nr. 54/1988, ber að taka kröfu stefnenda um dráttarvexti á málskostnað til greina. Skulu dráttarvextir reiknast frá 15. degi eftir dómsuppsögu og til greiðsludags. Dóm þennan kváðu upp Gunnar Aðalsteinsson héraðsdómari og með- dómsmennirnir Björn Marteinsson verkfræðingur og Sveinn Karlsson byggingatæknifræðingur. Dómsorð: Stefndi, Magnús Guðmundsson, Boðahlein 26, Garðakaupstað, greiði stefnendum, Kristjönu Einarsdóttur og Helga J. Fortescue, Reynilundi 2, Garðakaupstað, 636.000 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. 10. gr. laga nr. 25/1987, sbr. lög nr. 9/1989, frá 24. október 1988 til greiðsludags. Höfuðstólsfæra skal vexti á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 24. október 1989. Stefndi greiði stefnendum 100.000 kr. í málskostnað auk 12.000 kr. í söluskatt, og ber málskostnaðurinn dráttarvexti samkvæmt 10. gr. laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu og til greiðsludags. 206 Föstudaginn 7. febrúar 1992. Nr. 225/1990. Friðrik Kjarrval (Björgvin Þorsteinsson hrl.) gegn hreppsnefnd Skarðshrepps (Skúli Pálsson hrl.). Stefnubirting. Varnarþing. 45. gr. hæstaréttarlaga. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. júní 1990 að fengnu áfrýjunarleyfi 10. maí sama ár. Hann krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað frá héraðs- dómi. Til vara krefst hann sýknu af kröfum stefnda og til þrauta- vara lækkunar þeirra. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæsta- rétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Aðalkröfu sína byggir áfrýjandi á því, að sér hafi ekki verið löglega stefnt fyrir héraðsdóm. Lögheimili sitt hafi verið á Miðsandi í Hvalfjarðarstrandarhreppi í Mýra- og Borgarfjarðarsýslu. Hafi borið að stefna sér fyrir aukadómþing þar í sýslu og óheimilt að stefna sér fyrir aukadómþing Dalasýslu. Þá telur áfrýjandi, að héraðsstefnan hafi ekki verið birt á lögmæltan hátt, þar sem ekki verði séð af vottorði stefnuvotta, hvar á Miðsandi birt hafi verið og hvaða vikudag birt var. Þá sé ekki glöggt, hver hafi verið þar til að taka við stefnunni. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að stefna hafi mátt áfrýjanda fyrir aukadómþing Dalasýslu eftir 84. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Þá komi það fram á vottorði stefnu- votta, að rétt hafi verið stefnt. Áfrýjandi átti lögheimili á Miðsandi 15. ágúst 1989. Í vottorði stefnuvotta segir, að þar hafi stefnan verið birt kl. 15.10 þann dag. Neðan við þetta vottorð hefur Kristinn Björnsson ritað fyrrgreindan dag, að sér hafi verið birt stefnan og afhent afrit af henni. Var því 207 birt og vottað með þeim hætti, að fullnægjandi er samkvæmt 96. gr. og 92. gr. einkamálalaga. Í máli þessu var áfrýjandi krafinn um greiðslu vegna kostnaðar við þvingunaraðgerð á grundvelli búfjárræktarlaga nr. 31/1973. Var þar um að ræða fullnustu vegna réttarbrots, og var því eftir 84. gr. einkamálalaga heimilt að reka málið í Dalasýslu. Aðalkrafa áfrýjanda verður af þessum sökum ekki tekin til greina. Í áfrýjunarstefnu er að finna áskilnað um nýjar kröfur og máls- ástæður, ef tilefni verður til, og er um það vitnað til 45. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Áfrýjandi sótti ekki þing í héraði. Stefna var ekki birt honum sjálfum, og ekki er ljóst, hvort hann vissi um þingfestinguna í Dala- sýslu. Mótmæli hans gegn kröfu hreppsnefndar Skarðshrepps eru þau aðallega, að aðgerðirnar í Akureyjum hafi verið ólöglegar. Þá telur áfrýjandi, að krafa um 36.000 krónur vegna leigu á báti sé of há. Áfrýjandi hefur enga aðilaskýrslu gefið og ekki lagt fram gögn til styrktar mótmælum sínum. Ekki er útilokað, að það ylli áfrýjanda réttarspjöllum, ef kröfur stefnda verða teknar til greina, og afsakanlegt kann að vera, að hann hafði ekki uppi kröfur í héraði. Teljast skilyrði 45. gr. hæstaréttarlaga því uppfyllt, og má hann koma að kröfum og málsástæðum hér fyrir dómi. Þær hefur hann ekki rökstutt með þeim hætti, að unnt sé að taka kröfur hans til greina. Af framanskráðum orsökum ber að staðfesta héraðsdóm. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, 50.000 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Friðrik Kjarrval, greiði stefnda, hreppsnefnd Skarðshrepps, 50.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Hjartar Torfasonar hæstaréttardómara. Ég er sammála öðrum dómendum um lögmæti stefnubirtingar í máli þessu og þingfestingar þess á aukadómþingi Dalasýslu. Á hinn 208 bóginn er á það að líta, að málið er höfðað vegna afdrifaríkrar þvingunaraðgerðar, sem hin stefnda sveitarstjórn lét framkvæma á grundvelli reglna í X. kafla búfjárræktarlaga nr. 31/1973 um fóðrun og hirðingu búfjár. Mælt er um það skýrum stöfum í 55. gr. laganna, hvernig standa skuli að slíkum aðgerðum, og mörkuð sú stefna, að aflífun búfjár vegna vanfóðrunar eða vanhirðu skuli einungis beitt Í neyð, þegar ekki sé annars úrkosta. Í stefnu í héraði segir um aðgerðina, að dýralæknir og lögreglu- menn hafi framkvæmt hana fyrir tilhlutan sýslumanns Dalasýslu eftir ítrekaðar viðvaranir forðagæslumanns, hreppsnefndar og sýslumanns. Ætla verður, að til séu um málið skýrslur eða bókanir hjá öllum þessum yfirvöldum, auk þess sem finna megi einhver skjalleg merki um viðvaranir þeirra til áfrýjanda. Þess sér þó engan stað í skjölum málsins, þar sem stefndi lagði ekki annað fram við þingfestingu þess til sönnunar kröfu sinni en yfirlitsreikning sinn um hinn umdeilda kostnað. Var sá málatilbúnaður með öllu óviðun- andi, og átti héraðsdómari ekki að leggja dóm á málið, eins og það lá fyrir. Áfrýjandi lagði ekki fram skýrslur eða gögn um efni máls- ins, þegar hann kom mótmælum sínum á framfæri hér fyrir dómi, en honum er ekki ætlandi að bæta úr vanreifun málsins að þessu leyti. Er það því niðurstaða mín, að fella beri hinn áfrýjaða dóm úr gildi og vísa máli þessu frá héraðsdómi. Dómur aukadómþings Dalasýslu 29. september 1989. Mál þetta, sem dómtekið var 25. september sl., er höfðað fyrir aukadóm- þinginu með stefnu, birtri 15. september sl., af hreppsnefnd Skarðshrepps, kt. 580269-4869, Dalasýslu, gegn Friðriki Kjarrval, kt. 050734-2779, með lögheimili að Miðsandi, Hvalfjarðarstrandarhreppi, Borgarfjarðarsýslu. Dómkröfur. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða 57.019 kr. auk (nánar tilgreindra vaxta svo og málskostnað. Málsatvik og málsástæður. Stefnandi kveður málavexti vera þá, að stefndi hafi verið með sauðfé í Akureyjum á Skarðsströnd. Sauðfé þetta hafi gengið þar sjálfala og fjölgað sér ótakmarkað. Ekki hafi verið næg beit fyrir fé þetta, og þrátt fyrir ítrek- aðar viðvaranir forðagæslumanns, hreppsnefndar og sýslumanns hafi eigi 209 verið bætt úr, og hafi því féð verið vanfóðrað og illa til reika. Stefnandi kveður og, að fyrir tilhlutan sýslumanns Dalasýslu hafi dýralæknir ásamt lögreglu og aðstoðarmönnum verið sendur til að aflífa féð, og hafi féð síðan verið grafið 8. mars 1988. Stefnandi kveður, að af þessum aðgerðum hafi hlotist kostnaður, er stefnandi hafi orðið að greiða, og sé stefndi nú endurkrafinn um þann kostnað. Að því er varðar málsástæður og lagarök, kveðst stefnandi vísa til 10. kafla búfjárræktarlaga nr. 31/1973, einkum 55. gr. og 58. gr. Stefndi hefur hvorki sótt né látið sækja þing. Verður því eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir framlögðum skilríkjum, og þar sem þau eru Í samræmi við dómkröfur stefnanda, verða þær teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst 25.000 kr. Dóm þennan kvað upp Georg Kr. Lárusson, settur sýslumaður. Dómsorð: Stefndi, Friðrik Kjarrval, greiði stefnanda, hreppsnefnd Fells- strandarhrepps (sic), 57.019 kr. auk 45,60% ársvaxta frá 8. mars 1988 til 1. maí 1988, með 44,40% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júlí 1988, með 52,80%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. ágúst 1988, með 56,40%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. september 1988, með 49,20%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. október 1988, með 33,60%) ársvöxtum frá þeim degi til 1. nóvember 1988, með 27,60%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. desember 1988, með 24% ársvöxtum frá þeim degi til 1. janúar 1989, með 21,60%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. mars 1989, með 24%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. apríl 1989, með 33,60% ársvöxtum frá þeim degi til 1. maí 1989, með 38,40%0 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní 1989, með 420 ársvöxtum frá þeim degi til 1. júlí 1989 og með 45,60%0 ársvöxtum frá þeim degi til 25. september 1989, en þá með dráttarvöxtum, eins og ákveðnir eru af Seðlabanka Íslands á hverjum tíma, til greiðsludags. Krafa stefnanda um höfuðstólsfærslu vaxta á 12 mánaða fresti er tekin til greina. Stefndi greiði stefnanda 25.000 kr. í málskostnað, og er þar með talinn söluskattur. Dómur þessi er aðfararhæfur að liðnum 15 dögum frá birtingu hans. 14 210 Föstudaginn 7. febrúar 1992. Nr. 391/1990. Þrotabú Dreifingar hf. (Sigurður Georgsson hrl.) gegn Árna Svavarssyni (Sigurður G. Guðjónsson hrl.). Frávísun frá héraðsdómi. Stefnubirting. Hlutafélög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gislason og Hrafn Bragason. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. október 1990 að fengnu áfrýjunarleyfi 22. sama mánaðar. Þrota- búið gerir þær dómkröfur, að málinu verði vísað frá héraðsdómi og að hin áfrýjaða fjárnámsgerð verði felld úr gildi. Þá krefst það málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Bú Dreifingar hf. var tekið til gjaldþrotaskipta 20. nóvember 1991. Stefndi gerir þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði dómur og eftir- farandi fjárnámsgerð verði staðfest og áfrýjanda gert að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti. Ekki var sótt þing í héraði í máli þessu af hálfu Dreifingar hf. Þrotabúið byggir kröfu sína um frávísun málsins frá héraðsdómi á því, að stefna hafi ekki verið löglega birt. Stefnan var birt fyrir Jóni Hjaltasyni, meðstjórnanda í hlutafélaginu, á heimili hans |. júní 1990. Dreifing hf. er skrásett hlutafélag. Lagt hefur verið fram í Hæsta- rétti vottorð Hlutafélagaskrár frá 29. apríl 1991 þess efnis, að stjórnarformaður frá 8. september 1989 sé Haukur Hjaltason til heimilis að Reykjahlíð 12 í Reykjavík. Fram er komið, að heimilis- fang félagsins var að Skipholti 29 í Reykjavík. Í 4. og 5. mgr. 95. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði segir: „Ef birta á stefnu eða aðra tilkynningu skrásettu ... félagi, þá telst rétt birt á hinu skrásetta heimili ...““ „Ef birta þarf félagi annars ... má birting fara fram lál... vinnu- stofu formanns stjórnar þess ...““ 211 Stefnan í málinu var því ekki réttilega birt, sbr. Hæstaréttardóma 1988, 254 og 1990, 404. Ber því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og málsmeðferð í héraði svo og fjárnámsgerðina og vísa máli þessu frá héraðsdómi. Rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð eiga að vera ómerk, og er máli þessu vísað frá héraðsdómi. Hin áfrýjaða fjárnámsgerð er úr gildi felld. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. júlí 1990. Mál þetta, sem dómtekið var 28. júní 1990, er höfðað fyrir bæjarþinginu með áskorunarstefnu, birtri 1. júní 1990, af Árna Svavarssyni, kt. 110553- 5289, Álfheimum 13, Reykjavík, á hendur Dreifingu hf., kt. 490287-1599, Skipholti 29, Reykjavík, en f.h. hlutafélagsins stefnist stjórnarformanni þess, Jóni Hjartarsyni, kt. 020544-2889, Melabraut 59, Seltjarnarnesi. Mál þetta var upphaflega höfðað sem áskorunarmál og það þingfest á reglulegu bæjarþingi 14. júní 1990. Á reglulegu bæjarþingi 28. júní 1990 var málið endurupptekið og því vikið til venjulegrar meðferðar, þar sem málið á ekki undir áskorunarmeðferðina. Var málið dómtekið sama dag. Stefnandi krefst þess, að stefndu verði gert að greiða sér 51.358 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. III. kafla laga nr. 25/1987 af 23.655 kr. frá 16. febrúar 1990 til 23. febrúar 1990, en þá af 51.358 kr. til greiðsludags auk málskostn- aðar skv. gjaldskrá LMFÍ. Þess er krafist, að dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn ári eftir gjalddaga. Þá er þess krafist, að dæmdur málskostnaður beri hæstu lögleyfðu dráttarvexti frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags, sbr. 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga nr. 54/1988, og þess jafnframt krafist, að áfallnir dráttarvextir af málskostnaði leggist við höfuðstólinn á 12 mánaða fresti, sbr. 12. gr. laga nr. 25/1987. Varðandi málavexti og málsástæður kveður stefnandi skuld þessa vera skv. tveimur reikningum, dags..16. febrúar 1990 og 23. febrúar 1990, samtals að fjárhæð $1.358 kr., sem til séu komnir vegna teppahreinsunar og límhreinsunar. Við útgáfu reikninganna, kveður stefnandi, að stefndi hafi fengið afhent eintak af hvorum, og hafi verið samið um, að reikning- arnir greiddust innan 20 daga frá útgáfu þeirra. Stefnandi kveður, að þrátt 212 fyrir ítrekaðar innheimtutilraunir hafi krafan ekki verið greidd og málsókn þessi því óhjákvæmileg. Varðandi lagarök kveður stefnandi mál þetta höfðað skv. 20. kafla laga nr. 25/1987, og til stuðnings framangreindum kröfum vísast til laga nr. 1/1936. Stefndi hefur hvorki sótt né látið sækja þing, og er honum þó löglega stefnt. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir fram- lögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dóm- kröfur stefnanda, verða kröfur hans teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst 16.200 kr. Dóminn kvað upp Páll Hreinsson, ftr. yfirborgardómara. Dómsorð: Stefndi, Dreifing hf., greiði stefnanda, Árna Svavarssyni, 51.358 kr. ásamt hæstu lögleyfðu dráttarvöxtum skv. 10. gr. laga nr. 25/1987 af 23.655 kr. frá 16. febrúar 1990 til 23. febrúar 1990, en þá af $1.358 kr. til greiðsludags auk 16.200 kr. í málskostnað. Þá ber stefnda að greiða stefnanda dráttarvexti af málskostnaði 15 dögum eftir dóms- uppsögu til greiðsludags. Þá leggist áfallnir dráttarvextir við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12 mánuðum eftir upphafsdag vaxta. Þá leggist áfallnir dráttarvextir við höfuðstól málskostnaðar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12 mánuðum eftir upphafsdag vaxta. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 213 Föstudaginn 7. febrúar 1992. Nr. 36/1992. Snorri Ólafsson gegn Gylfa Gunnarssyni. Kærumál. Frávísunardómur staðfestur. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hrafn Bragason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru, sem barst bæjarfógetanum á Neskaupstað 13. janúar 1992. Kærður er frá- vísunardómur bæjarþings Neskaupstaðar 19. nóvember 1991. Kæruheimild er í b-lið 1. tl. 1. mgr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Sóknaraðili krefst þess, að frávísunardómurinn verði felldur úr gildi og málinu vísað heim í hérað til meðferðar lögum samkvæmt. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Af hálfu varnaraðila var ekki sótt þing í héraði, og hann hefur ekki sent Hæstarétti kröfur eða greinargerð. Hinn kærði dómur var kveðinn upp að aðilum fjarstöddum. Sóknaraðila barst vitneskja um hann 6. janúar 1992. Telst kæran því nægjanlega snemma fram komin. Með vísan til forsendna hins kærða dóms ber að staðfesta hann. Átelja verður þann drátt, sem varð á uppkvaðningu héraðsdóms í málinu. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dömsorð: Hinn kærði dómur á að vera óraskaður. Dómur bæjarþings Neskaupstaðar 19. nóvember 1991. Mál þetta, sem þingfest var og dómtekið 27. júní 1991, höfðaði stefn- andi, Snorri Ólafsson, kt. 290844-4289, á hendur stefnda, Gylfa Gunnars- syni, kt. 270740-2789, með stefnu, út gefinni 13. júní 1991, og birti fyrir stefnda sjálfum 14. júní 1991. Við þingfestingu málsins 27. júní 1991 sótti stefndi eigi þing, og var málið 214 þá dómtekið að kröfu stefnanda. Mál þetta er því dæmt sem útivistarmál eftir framlögðum gögnum. Í stefnu kveðst stefnandi gera þær kröfur, „...að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda skuld, að fjárhæð 4.534.301 kr., auk dráttarvaxta af stefnufjárhæðinni skv. 10. gr., sbr. 12. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 með síðari breytingum, frá 23. ágúst 1990 til greiðsludags og að heimilt verði að leggja áfallna dráttarvexti við höfuðstól skuldar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 23. ágúst 1991, og reikna þannig áframhaldandi dráttarvexti af samanlagðri fjárhæð höfuðstóls skuldar og áfallinna (sic) til að greiða stefn- anda málskostnað að skaðlausu skv. gjaldskrá LMFÍ að viðbættum 24,5% virðisaukaskatti, sbr. l. 50/1988, á málflutningsþóknun, og beri máls- kostnaðarfjárhæðin dráttarvexti skv. 10. gr., sbr. 12. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags““. Þá gerir stefnandi grein fyrir málavöxtum í stefnu „... með því að vísa til kaupa stefnda f.h. einkafirma hans, Mánalax, skv. samningi við Bakka- lax hf., dags. 16. september 1987. Um er að ræða móttökukvittun Mánalax, dags. 16. sept. 1987, á 8.436 st. laxaseiða frá Bakkalaxi hf. af Isnó-stofni. Umsamið verð er 80 kr. pr. stk. Þessi seiði eru hluti af ca. 27-28.000 seiða- magni, sem Mánalax tekur síðar skv. samkomulagi. Af hálfu Bakkalax hf. var að öllu leyti staðið við skuldbindingar skv. umræddu samkomulagi. Til tryggingar greiðsluskuldbindingum sínum afhenti stefndi við kaupin Bakkalaxi hf. veðskuldabréf, útg. 10. október 1987 af stjórn Steypusölunn- ar hf., Neskaupstað, að fjárhæð upphaflega 2.000.000 kr., út gefið til hand- hafa. Lánstími var umsaminn skv. skuldabréfinu 15 mánuðir, og er lánið skv. lánskjaravísitölu. Vextir eru hæstu skuldabréfavextir Landsbanka Ís- lands á hverjum tíma frá 10.10.1987. Skuldabréfið er með veðtryggingu, þ.e.a.s. 12. veðrétti í C-götu 5, Neskaupstað. Stefnandi sem handhafi bréfs- ins framselur það til Landsbanka Íslands, Selfossi, 3.11.1987, en hann hafði þá fengið kröfur á hendur Mánalaxi framseldar frá Bakkalaxi hf. varðandi ofangreinda sölu á fiskseiðum. Þar sem umrætt skuldabréf fékkst eigi greitt þrátt fyrir ítrekuð tilmæli, varð stefnandi að leysa til sín skuldabréfið 23. ágúst 1990 með 4.534.301 kr., sem er stefnufjárhæðin““. Málsástæðum og lagarökum lýsir stefnandi svo í stefnu: „Kröfur stefn- anda eru reistar á ofangreindum viðskiptum, en stefndi rak Mánalax sem einkafirma og ber því ótakmarkaða og persónulega ábyrgð á skuldum firm- ans. Mánalax er ekki skráður með sérstaka kennitölu í opinberum skrám. Stefnandi er handhafi ofangreinds veðskuldabréfs og hefur leyst það til sín, auk þess sem hann fékk kröfur Bakkalax hf. á hendur Mánalaxi framseldar. Umrætt veðskuldabréf var lagt fram sem trygging fyrir fullum skilum stefnda á umræddu kaupverði. Um er að ræða kröfur vegna vanskila stefnda á kaupverði ofangreindra laxaseiða frá 16. september 1987. Hin 215 veðsetta fasteign að C-götu 5, Neskaupstað, var seld á nauðungaruppboði 10. febrúar 1989, og var kaupandi Iðnlánasjóður og kaupverð 7,5 milljónir króna. Ekki fékkst upp í skuld skv. ofangreindu skuldabréfi, og Steypu- salan hf. í Neskaupstað hefur um langan tíma ekki verið starfrækt. Tilraun stefnda með því að greiða umrædda skuld með ofangreindu veðskuldabréfi hefur ekki tekist og því umrætt kaupverð í vanskilum. Stefnandi þurfti að innleysa skuldabréfið í Landsbanka Íslands, Selfossi, 23. ágúst 1990 með 4.534.301 kr., sem er stefnufjárhæðin, og er dráttarvaxta krafist frá þeim tíma““. Umrætt samkomulag eða móttökukvittun frá 16. september 1987 hljóðar svo: „Í dag hefur Mánalax, Norðfirði, móttekið 8.436 st. laxaseiði frá Bakkalaxi af Isnó-stofni.“ Seiðin eru afhent hjá Fiskeldisfélaginu Strönd hf., Hvalfjarðarströnd. Umsamið verð 80 kr. pr. stk. Þessi seiði eru hluti af ca. 27-28.000 seiða magni, sem Mánalax tekur síðar samkvæmt samkomulagi. Afh. f. h. Bakkalax: Snorri Ólafsson (sign). Mótt. f. h. Mánalax: Gylfi Gunnarsson (sign).““ Niðurstaða. Mál þetta er dæmt sem útivistarmál, og liggur því ekkert fyrir um afstöðu stefnda til sakarefnis. Verður niðurstaða málsins þá eingöngu reist á þeim gögnum, er lögð voru fyrir dómara málsins. Ekki verður séð, að nægilegt samband sé milli stefnukröfu og samkomu- lagsins frá 16. september 1987. Af stefnu má ráða, að stefnt sé vegna kaupa á 27-28.000 seiðum, og er stefnufjárhæðin í samræmi við það, en í áður- nefndu samkomulagi viðurkennir stefndi einungis rnóttöku á 8.436 seiðum. Engin gögn voru lögð fyrir dómara, er sýna afhendingu á þeim 27-28.000 seiðum, sem nefnd eru í samkomulaginu. Í samkomulaginu frá 16. september 1987 kemur ekki fram, með hvaða hætti seiðin skyldu greidd, einungis er nefnt verð hvers seiðis. Í málinu liggur frammi skuldabréf, út gefið af Steypustöðinni hf. til handhafa 10. október 1987, að höfuðstól 2.000.000 kr. Af stefnu virðist mega ráða, að skuldabréfið sé til greiðslu á 27-28.000 seiðum. Gögn málsins bera það ekki með sér, að bréfið hafi verið notað í viðskiptum vegna seiðakaupanna, og ekki er bréfið áritað um framsal til stefnanda frá stefnda. Vegna þessara atriða þykir krafa stefnanda ekki samrýmast framkomn- um gögnum, og eru því þeir gallar á málatilbúnaði stefnanda, að máli hans verður að vísa frá dómi, sbr. 1. málslið 2. mgr. 118. gr. laga nr. 85/1936, sbr. og d-lið 1. mgr. 88. gr. s. Í. Málskostnaður dæmist eigi. Dóm þennan kvað upp Ólafur K. Ólafsson, bæjarfógeti í Neskaupstað. 216 Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. 217 Föstudaginn 7. febrúar 1992. Nr. 37/1992. — Vélsmiðja Tálknafjarðar hf. gegn Sigurði Pálmasyni. Kærumál. Frávísunardómur staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru, sem barst sýslumanninum í Barðastrandarsýslu 2. janúar 1992. Kærður er frávísunardómur aukadómþings Barðastrandarsýslu 17. desember 1991. Kæruheimild er í b-lið 1. tl. 1. mgr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Sóknaraðili krefst þess, að frávísunardóminum verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómarann að leggja efnisdóm á málið. Þá krefst sóknaraðili kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess, að frávísunardómurinn verði staðfestur og sóknaraðila gert að greiða málskostnað. Málsaðilar voru ekki viðstaddir dómsuppsögu í héraði, og lög- maður sóknaraðila fékk ekki vitneskju um úrslit málsins fyrr en 27. desember 1991. Telst kæran því nægjanlega snemma fram komin. Héraðsdómari synjaði sóknaraðila um heimild til að leggja fram skjöl í málinu, þegar þing var háð 3. desember sl. Skjöl þessi tengd- ust ekki nýjum kröfum eða málsástæðum, og hefði því verið rétt að taka við þeim. Eins og málið er nú komið, verða dómaranum þó ekki hér í dómi gefin fyrirmæli þar að lútandi. Hefur héraðs- dómari kveðið upp frávísunardóm með heimild í 116. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, enda telur hann vand- kvæði á að dæma málið eftir þeim gögnum, sem fyrir liggja. Er ekki rétt, eins og á stendur, að hagga við þessari niðurstöðu. Eftir atvikum er rétt, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði dómur á að vera óraskaður. Kærumálskostnaður fellur niður. 218 Dómur aukadómþings Barðastrandarsýslu 17. desember 1991. Mál þetta, sem var tekið til dóms eða úrskurðar 3. desember sl., er höfðað með stefnu, áritaðri um birtingu 30. apríl 1991. Stefnandi er Vélsmiðja Tálknafjarðar, Tálknafirði, kt. 690269-3689. Stefndi er Sigurður Pálmason, Maríubaka 28, Reykjavík, kt. 240348-4979. Dómkröfur stefnanda eru, að stefndi greiði honum 302.604,70 kr. auk 23% ársvaxta af 95.389 kr. frá 27.7. 1990 til 30.9. 1990, af 387.354 kr. frá þeim degi til 1.10.1990, 21%0 ársvaxta frá þeim degi til 30.10. 1990, af 302.604,70 kr. frá þeim degi til 1.3. 1991, 23%0 ársvaxta frá þeim degi til birtingardags stefnu, en með dráttarvöxtum skv. 10. gr. Í. nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ og að málskostnaðarfjárhæðin beri dráttarvexti skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Krafist er máls- kostnaðar vegna flutnings um formhlið málsins á sama hátt. Stefndi gerði upphaflega þær dómkröfur aðallega, að málinu yrði vísað frá dómi, og til vara, að stefndi yrði sýknaður af öllum kröfum stefnanda. Frávísunarkrafa stefnda byggðist upphaflega á mistökum við stefnubirt- ingu, en síðar var fallið frá því, en með bókun í flutningi málsins um form- hlið þess 3. desember mótmælti stefndi framlagningu skjala stefnanda sem of seint fram kominna og krafðist frávísunar vegna vanreifunar. Stefndi krefst málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ og að málskostnaðarfjárhæðin beri dráttarvexti skv. III. kafla |. nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsupp- sögu til greiðsludags. Krafist er málskostnaðar vegna flutnings um formhlið málsins á sama hátt. Stefnandi segir málavexti þá, að hann hafi unnið við að skoða og skipta um drif í mb. Kló, RE-147, sem er í eigu stefnda. Við þingfestingu lagði stefnandi fram tvo reikninga, sem eru svohljóðandi: Sigurður Pálmason v/Kló. 1990 júní. An: samkv. verkb. nr. 53 vinna 47.908 vélav. 3.740 efni 719.359 kr. 131.007 vsk. 15.618 kr. 115.389 Nr. 682. 1990 ágúst. An: samkv. verkb. nr. 181 vinna 17.055 vélav. 3.410 flutningsk. 5.000 efni 331.798 219 kr. 357.263 vsk. af efni 65.298 samtals kr. 291.965 Nr. 964. Stefnandi segir, að 27.7. 1990 hafi stefndi borgað 20.000 kr. inn á fyrri reikninginn, og eftirstöðvar hans hafi þá numið 95.389 kr. Og 30.10. 1990 hafi stefndi greitt 95.389 kr., og þá hafi áfallnir dráttarvextir vegna eftir- stöðva fyrri reiknings verið 10.639.70 kr. Eftirstöðvar, 302.604,70 kr., sem séu stefnukröfur þessa máls, hafi ekki fengist greiddar þrátt fyrir ítrekaðar innheimtutilraunir. Stefndi segir málavöxtu þá, að stefndi hafi fest kaup á drifi í fiskibát sinn, Kló, RE-147, af gerðinni Sóma 800, árg. 1987, hinn 10.10. 1989. Hinn 31.8. 1990 hafi drifið bilað og var dæmt ónýtt af stefnanda málsins, umboðsaðila Brimborgar. Á ábyrgðartíma drifsins hafi það verið skoðað með reglubundnum hætti hjá umboðsaðila Brimborgar hf., stefnanda, sem jafnframt hafi skipt um olíu á því. Stefndi hafi aldrei litið svo á, að stefn- andi væri að vinna í sína þágu, heldur sem umboðsaðili Brimborgar hf., enda hafi stefnandi sjálfur náð í nýtt drif til Reykjavíkur, þegar hann hafi úrskurðað það (sic) ónýtt. Við flutning um formhlið máls 3. desember 1991 óskaði stefnandi eftir því að fá að leggja fram skjöl í málinu. Þessari framlagningu mótmælti stefndi með framlagningu bókunar. Stefndi vísar til 88., sbr. og 105. gr. 1. 85/1936, og tekur fram, að ekki séu fyrirvarar í greinargerð stefnanda um frekari framlagningu gagna eða málsútlistanir. Því hefði málatilbúnaður stefnanda ekki gefið neina ástæðu til ýtarlegri efnisfjöllunar í greinargerð stefnda en þar sé fram færð. Fram- lagning þessara gagna myndi í verulegum atriðum raska málinu. Þar sem stefndi hafi ekki haft tök á að fjalla um gögn þessi í greinargerð sinni eða koma mótmælum þar að, sé framlagningu þessara skjala mótmælt. Stefnandi vísar þessum rökum á bug og segir alvanalegt, að framlagning skjala sé með þessum hætti. Hann mótmælir því, að framlagning þessara skjala raski málinu. Hér sé einungis um nánari útlistanir að ræða á því, sem áður hefur komið fram í framlögðum reikningum. Var þá þegar kveðinn upp svohljóðandi úrskurður: Þar sem hvorki í stefnu, dagsettri 27. mars 1991, né í greinargerð stefn- anda, dagsettri 17. maí 1991, er minnst á önnur gögn, er enn þurfi að afla, eða aðra fyrirvara, þykir rétt, sbr. 105. gr. laga nr. 85/1936, að hafna umræddum skjölum stefnanda sem of seint fram komnum. Úrskurður: Lögmanni stefnanda er synjað um frekari framlagningu skjala. 220 Var þá málið tekið til flutnings um frávísunarkröfu stefnda. Stefndi telur, að hér sé um frávísun ex officio að ræða, því að málið sé stórlega vanreifað, og krefst því frávísunar. Vísað er til 88. gr., 105. gr., 110. gr., 1. og 2. mgr., og 108. gr. laga nr. 85/1936 til stuðnings kröfu þessari. Í 105. gr. segi, að í greinargerð skuli geta málsástæðna og lagaraka, en það sé ekki gert í máli þessu af hálfu stefnanda. Málatilbúnaður stefn- anda sé í ósamræmi við 88. gr. einkamálalaga. Krafa stefnanda sé reist á reikningum, sem séu ósundurliðaðir, ódagsettir og ekki studdir undir- gögnum. Engin rök sé því að finna fyrir reikningum þessum og málið því ekki nægjanlega upplýst. Máli sínu til stuðnings vísar stefndi í Hrd. 1964,122, 1988, 1207 og 1319, og 1989, 8. Reikningar þessir segi ekki hálfa söguna. Í stefnu sé ruglað saman stefnda og Brimborg, tveimur ólíkum aðilum. Reikningar séu ódagsettir, en slíkt hljóti að vera ófullnægjandi, þar sem dagsetningar hljóti að vera grundvöllur vaxtaútreiknings. Lagarök stefnanda séu ómarkviss, þar sem aðeins sé vísað til kaupalaga í heild, þar sem stefnanda hafi verið nær að vísa í tilteknar greinar. Þegar allt þetta sé virt, hljóti menn að sjá, að málið sé svo vanreifað, að það sé ekki tækt til dóms. Stefnandi mótmælir því, að málið sé vanreifað. Skýrt komi fram í stefnu, hvers sé krafist. Stuðst sé við reikninga, rakið, í hverju starf stefnanda var fólgið, svo að ljóst sé, á hverju málatilbúnaður er reistur. Engar aðfinnslur hafi verið gerðar um þetta atriði í greinargerð stefnda, þó að honum hafi verið það í lófa lagið. Því telur stefnandi, að krafa um frávísun á þessum grundvelli sé of seint fram komin. Reikningar þeir, sem fram eru lagðir, séu sundurliðaðir í vinnu, vélavinnu, efni og skatt. Gagnrýni stefnda á til- vísanir til laga sé marklaus, þar sem tilvísun til kaupalaga í heild sé nægileg, enda eigi þau við í heild, en ekki endilega eitthvert sérstakt ákvæði. Grund- völlur kröfu sé reikningar, vinnuseðlar séu aldrei lagðir fram, er menn eru rukkaðir. Ekkert sé fram komið, sem segi, að reikningum sé eitthvað áfátt. Dagsetningar eins og ágúst, júní séu fyllilega nægilegar. Báðir reikningar beri með sér, í hverju mál sé fólgið, og því sé það ekki vanreifað. Varðandi fylgigögn, sem ekki komust að í máli þessu, hafi lögmanni stefnda verið send þau 11. nóvember á faxi, svo að honum hefði verið auðvelt að taka afstöðu til þess, sem þar kom fram. Niðurstaða. Þegar litið er til þess, að stefnandi leggur aðeins fram til stuðnings kröfu sinni ljósrit tveggja reikninga, sem eru ódagsettir í Júní og ágúst 1990, vegna vinnu við skoðun og skipti á drifi, án þess að frekar komi fram, hvað býr þar að baki, og án þess að gera fyrirvara um framlagningu frekari skjala og með vísan til 105. gr. laga 85/1936 þykir mega fallast á það með stefnda, 221 að málið sé ekki nægilega upplýst af hálfu stefnanda, til þess að það sé tækt til dóms. Stefndi hefur krafist málskostnaðar vegna flutnings málsins um formhlið, og þykir hann hæfilega ákveðinn 46.906 kr. Sölvi Sölvason, fulltrúi sýslumannsins í Barðastrandarsýslu, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, Vélsmiðja Tálknafjarðar, Tálknafirði, kt. 690269-3689, greiði stefnda, Sigurði Pálmasyni, Maríubakka 28, Reykjavík, kt. 240348-4979, 46.906 kr. í málskostnað. 222 Föstudaginn 7. febrúar 1992. Nr. 355/1991. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Ívari Árnasyni (Örn Clausen hrl.). Fjársvik. Tékkar. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Hjörtur Torfason og Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 15. ágúst 1991 að ósk ákærða og einnig af hálfu ákæruvalds- ins til þyngingar á refsingu. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, að því er varðar sakfellingu og heimfærslu til refsiákvæða. Refsing ákærða þykir og hæfilega ákveðin í dóminum, fangelsi 60 daga. Upplýst er hér fyrir dómi, að ákærði búi við skerta heilsu og örorku af þeim sökum og eigi erfitt uppdráttar að ýmsu leyti. Með hliðsjón af því og öðrum atvikum þykir mega skilorðsbinda refsingu hans, eins og nánar segir í dómsorði. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Ívar Árnason, sæti fangelsi 60 daga, en fullnustu refsingarinnar skal frestað, og fellur hún niður að liðnum þremur árum frá uppsögu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað eiga að vera óröskuð. 223 Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Arnar Clausen hæstaréttarlög- manns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 13. ágúst 1991. Ár 1991, þriðjudaginn 13. ágúst, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem haldið er í Borgartúni 7 af Pétri Guðgeirssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 391/1991: Ákæruvaldið gegn Ívari Árna- syni, sem dómtekið var sama dag. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 7. júní 1991, á hendur ákærða, Ívari Árnasyni, Grjótagötu 14 B, Reykjavík, kt. 270354- 289, „„fyrir tékkasvik með því að hafa í febrúar og mars 1990 gefið út til handhafa eftirtalda 19 tékka á reikning sinn nr. 68769 í Landsbanka Ís- lands, aðalbanka, án þess að innstæða væri fyrir þeim á reikningnum, og notað tékkana í viðskiptum með eftirgreindum hætti í Reykjavík: 1. Nr. 2033978, 4.000 kr., dagsettur 16. mars. Notaður í staðgreiðslu- viðskiptum, og ber tékkinn framsal Birgis Eyþórssonar og ÁTVR, Lindar- götu 46. 2. Nr. 2033979, 1.000 kr., dagsettur 17. mars. Notaður í staðgreiðslu- viðskiptum, með framsali Georgs Sigurðssonar. 3. Nr. 2033980, 1.000 kr., dagsettur sama dag. Notaður í staðgreiðslu- viðskiptum, með framsali Björns Ólafssonar og stimpli Brauðbitans, Laugavegi 45. 4. Nr. 2033981, 2.000 kr., dagsettur 18. mars. Greiddar veitingar í Duus- húsi, Aðalstræti 4 B. 5. Nr. 2033982, 2.000 kr., dags. sama dag. Sama notkun. 6. Nr. 2033983, 1.000 kr., dagsettur 19. mars. Greiddar veitingar í Nýja kökuhúsinu. 7. Nr. 2033988, 2.000 kr., dagsettur 25. mars. Greiddar veitingar í Í leið- inni, Hafnarstræti 20. 8. Nr. 2033989, 2.000 kr., dagsettur 24. mars. Greiddar vörur í Sköluturn- inum Vesturgötu 27. 9. Nr. 2034015, 1.000 kr., dagsettur 13. febrúar. Greiddar veitingar í Tunglinu, Lækjargötu 2. 10. Nr. 2034016, 1.000 kr., dags. sama dag. Sama og 4. tl. 11. Nr. 2034017, 1.000 kr., dagsettur 15. febrúar. Notaður í Söluturnin- um Vesturgötu 27. 12. Nr. 2034018, 1.000 kr., dagsettur 15. febrúar. Notaður í staðgreiðslu- viðskiptum, með framsalsstimpli Haukaness hf. 224 13. Nr. 2034019, 2.000 kr., dagsettur 16. febrúar. Notaður í versluninni Austurstræti 17. 14. Nr. 2034020, 1.000 kr., dagsettur 18. febrúar. Greiddar veitingar á Hótel Borg. 15. Nr. 2034021, 1.000 kr., dagsettur 19. febrúar. Greiddar veitingar í Snæðingi, Tryggvagötu 14. 16. Nr. 2034022, 1.000 kr., dagsettur sama dag. Greiddar veitingar í Kabarett, Austurstræti 4. 17. Nr. 2034023, 2.000 kr., dagsettur 14. febrúar. Greiddar vörur í versl- un Miklagarðs sf., Holtagörðum. 18. Nr. 2034024, 8.000 kr., dags. sama dag. Sama og 17. tl. 19. Nr. 2034025, 4.500 kr., dags. sama dag. Sama og 17. tl. Telst þetta varða við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málavextir. Ákærði hefur viðurkennt að hafa gefið út þá tékka, sem í ákæru greinir, án þess að innstæða væri á reikningi hans, og notað tékkana í staðgreiðslu- viðskiptum. Er tékkunum og notkun þeirra rétt lýst í ákæru. Hefur ákærði með þessu orðið sekur um brot gegn 248. gr. almennra hegningarlaga. Viðurlög. Ákærði hlaut árið 1972 skilorðsbundna frestun ákæru fyrir skjalafals, og 18. janúar 1988 var hann dæmdur í sex mánaða fangelsi fyrir skjalafals og þjófnað. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 60 daga. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan sakarkostnað. Dómsorð: Ákærði, Ívar Árnason, sæti fangelsi 60 daga. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 225 Þriðjudaginn 11. febrúar 1992. Nr. 305/1991. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Öldu Sólrúnu Guðmundsdóttur (Guðjón Styrkársson hrl.). Brenna. Vátryggingarsvik. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunar- stefnu 4. júlí 1991 til sakfellingar samkvæmt ákæru og refsiákvörð- unar. Þá er þess krafist, að ákærða verði dæmd til greiðslu skaða- bóta og alls sakarkostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Á það verður að fallast með héraðsdómara, að játning ákærðu fyrir lögreglu 4. desember 1990 verði ekki lögð til grundvallar í málinu. Ákærða hefur að vísu ekki gefið viðhlítandi skýringar á því, hvers vegna hún dró játningu sína til baka degi síðar, en hún var ekki leidd fyrir dómara, þegar framangreind játning lá fyrir. Hins vegar er á það að líta, að sá lögreglumaður, sem yfirheyrði ákærðu umrætt sinn, hefur borið fyrir dómi, að framburður hennar hafi ekki verið trúverðugur, er á yfirheyrsluna leið. Sjálf hefur ákærða fyrir dómi haldið fast við fyrri og síðari framburð sinn hjá lögreglu um sakleysi sitt. Þá hefur ákærða jafnan borið, bæði hjá lögreglu og fyrir dómi, að hún hafi ekki talið, að sú vátrygging, sem hún og eiginmaður hennar keyptu hjá Vátryggingafélagi Íslands hf. tveimur dögum fyrir brunann, hefði þá öðlast gildi, þar sem iðgjald hafði ekki verið greitt. Eins og greinir í hinum áfrýjaða dómi, bendir margt til þess, að ákærða hafi valdið eldsvoðanum í Hafnarstræti 86 A á Akureyri 25. nóvember 1990. Rannsókn málsins hefur þó ekki leitt til þess, að loku sé fyrir það skotið, að aðrir kunni að eiga hlut að íkveikj- unni. Með hliðsjón af því og skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir því ekki gegn neitun ákærðu fram komin full sönnun 15 226 um sök hennar, sbr. 108. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opin- berra mála. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum úrslitum verður áfrýjunarkostnaður sakarinnar lagður á ríkissjóð, eins og í dómsorði greinir. Í héraðsdóminn eru teknir langir kaflar úr skýrslum ákærðu og vitna hjá lögreglu og fyrir dómi, stundum án nægilegrar úrvinnslu, sbr. 166. gr. laga nr. 74/1974. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, Guðjóns Styrkárssonar hæstaréttarlögmanns, 60.000 krónur. Dómur sakadóms Akureyrar 30. apríl 1991. Mál þetta, sem dómtekið var 9. apríl sl., hefur ríkissaksóknari höfðað hér fyrir sakadómi Akureyrar með ákæru, út gefinni 31. janúar 1991, á hendur Öldu Sólrúnu Guðmundsdóttur, Hafnarstræti 86 A, Akureyri, fæddri 20. nóvember 1936, fæðingarnúmer 482, „fyrir brennu með því að hafa sunnudagsmorguninn 25. nóvember 1990 milli kl. 10.00 og 10.20 í íbúð sinni á miðhæð hússins Hafnarstrætis 86 A valdið eldsvoða á þann hátt að leggja þvott á eldavél og setja straum á allar fjórar hellur eldavélarinnar, svo að eldur hlaust af. Þykir ákærða með framangreindum hætti hafa stofnað lífi þeirra, er í húsinu voru, eins íbúa í rishæð og eins íbúa, sem var sofandi á jarðhæð, í bersýnilegan háska og valdið eignatjóni og aug- ljósri hættu á enn meira eignatjóni í húsinu, hefði eldurinn náð að breiðast út frekar en orðið var, en hann uppgötvaðist fljótlega af íbúa rishæðar og var slökktur af slökkviliði Akureyrar. Telst þetta varða við 1. mgr., sbr. 2. mgr. 164. gr. almennra hegningar- laga nr. 19, 1940. Ákærðu er einnig gefið að sök að hafa með framangreindum eldsvoða gert tilraun til vátryggingarsvika, en fyrir ákærðu vakti að fá tryggingar- bætur fyrir brunatjón, og í því skyni keypti hún fjölskyldutryggingu hjá Vátryggingafélagi Íslands hf. föstudaginn 23. nóvember 1990. Telst þetta varða við 248. gr., sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga“. Eru dómkröfur ákæruvaldsins þær, að ákærða verði sakfelld samkvæmt ákæru og dæmd til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostn- aðar. 227 Málsatvik eru þessi: Samkvæmt skýrslu slökkviliðsstjórans á Akureyri, Tómasar B. Böðvars- sonar, var sunnudaginn 25. nóvember 1990 kl. 11.24 hringt á slökkvistöðina á Akureyri frá Hafnarstræti 86 A og tilkynnt, að kviknað væri í á miðhæð hússins, en hús þetta er tvílyft timburhús með portbyggðu risi, og eru Í því þrjár íbúðir, ein á hverri hæð. Slökkviliðið fór þegar á vettvang, og er þangað kom, reyndist mikill eldur á 2. hæð, og stóðu eldtungur út um glugga á eldhúsinu, sem er við austurvegg hússins. Allt fólk í húsinu var komið út. Greiðlega gekk að slökkva eldinn, en nokkurn tíma tók að eftir- slökkva, þ.e. rífa þiljur og ganga úr skugga um, að glóð leydist ekki þar á bak við og í reiðingi, sem er einangrun hússins. Miklar skemmdir urðu á miðíbúðinni af eldi í eldhúsinu, sem brann allt að innan. Einnig skemmd- ist töluvert af eldi í stofum og baðherbergi. Svefnherbergi skemmdist tölu- vert af hita og reyk. Töluverðar skemmdir urðu í risíbúð af reyk og hita og í íbúð á 1. hæð, aðallega af vatni. Samkvæmt skýrslu lögreglunnar barst henni tilkynning um brunann kl. 11.20 sama dag, og fóru Daníel Snorrason, Jóhannes Sigfússon og Sigurður Sigurðsson rannsóknarlögreglumenn á vettvang og hófu rannsókn að slökkvistarfi loknu, en því var að mestu lokið kl. 11.40. Í ljós kom, að eldurinn hafði komið upp í eldhúsi miðhæðar, sem ásamt rishæð er í eigu ákærðu og eiginmanns hennar. Höfðu eldsupptök orðið með þeim hætti, að settur hafði verið taubunki ofan á eldavél í eldhúsinu og allar hellur vélarinnar, fjórar að tölu, verið settar á fullan straum. Var því augljóst, að um var að ræða vísvitandi íkveikju. Er eldsins varð vart, var íbúð ákærðu og eiginmanns hennar á miðhæð hússins mannlaus, en í rishæð var staddur leigjandi, Guðmundur Jónasson, auk þess var Gylfi Garðars- son, eigandi íbúðar á neðstu hæð, heima hjá sér. Við rannsókn á sýnum, sem tekin voru úr brunaleifum ofan af vélinni, fundust engar leifar eldfimra efna (lífrænna leysiefna). Við rannsóknina kom í ljós, að ákærða og eiginmaður hennar höfðu skömmu fyrir brunann, þ.e. 23. nóvember 1990, keypt sér tryggingarpakka, svokallaða fjölskyldutryggingu, hjá Vátryggingafélagi Íslands hf., en trygg- ing þessi fól m.a. annars í sér innbústryggingu, að fjárhæð 3.000.000 kr. Í upphafi rannsóknar féll grunur á ákærðu og eiginmann hennar um að vera völd að brunanum, en við frekari rannsókn beindist grunurinn aðeins að ákærðu. Helstu vitni og rannsóknaraðilar hafa gefið skýrslur hér fyrir dóminum. Vitnið Guðmundur Jónasson, leigjandi í rishæð hússins, gerði slökkvilið- inu viðvart um eldinn. Skýrir vitnið svo frá atvikum umræddan morgun, að það hafi verið eitt heima í risíbúðinni og farið á fætur um kl. 10.00. Kveðst vitnið. hafa litið á klukku, og hafi hún verið alveg um 10, plús eða 228 mínus 2 mínútur. Kveðst vitnið hafa farið óklætt í eldhúsið og fengið sér léttan morgunverð. Þá kveðst það hafa sest í stofuna og farið að lesa íþróttasíður í gömlu Morgunblaði. Kveðst vitnið hafa átt von á nýju blaði og því haft andvara á sér gagnvart umgangi um dyrnar austan á húsinu. Þar sem það hafi verið að lesa Morgunblaðið, hafi það fyrst orðið vart við brunalykt án þess að veita henni sérstaka athygli. Kveðst vitnið hafa álitið lyktina koma frá brennandi rusli að utan. Við fyrstu yfirheyrslu hjá lögreglu taldi vitnið sig hafa fundið lyktina um kl. 10.30, en við síðari yfirheyrslur hefur vitnið fullyrt, að kl. hafi verið milli 10.15 og 10.20. Kveðst vitnið síðan hafa munað eftir því, að það ætlaði að þvo þvott. Það hafi því farið til herbergis síns, klætt sig og tínt saman óhreinan þvott þar. Það hafi síðan farið með tauið í baðherbergið og sett það í þvottavélina ásamt óhreinu taui, sem var í baðherberginu. Það hafi síðan gangsett þvottavélina. Þá hafi það tekið þvottabala, sem var í baðherberginu, með hreinum, en rökum þvotti. Það kveðst hafa farið með balann út og hengt þvottinn á snúrur fyrir austan húsið. Er það kom inn aftur, hefði brunalyktin verið orðin sterkari en áður. Það hafi síðan sest aftur við Morgunblaðið í stofunni. Kveðst vitnið síðan hafa heyrt ein- hvern umgang um útidyr, að það heldur, og hafi það því farið fram í stiga- ganginn og litið eftir því, hvort Mogginn væri kominn, en svo hafi ekki verið. Vitnið kveðst hafa verið að bíða eftir Morgunblaðinu. Það hafi því sest aftur við gamla Moggann. Þá hafi verið komin talsverð brunalykt í íbúðina. Kveðst vitnið þá hafa farið um íbúðina til að aðgæta, hvort eitt- hvað þar væri að brenna. Kveður vitnið lyktina hafa verið áberandi sterk- asta í eldhúsinu og baðherberginu, en hvort tveggja sé yfir eldhúsinu á miðhæðinni. Kveðst vitnið hafa skoðað þvottavélina sérstaklega og meira að segja tekið af henni hlíf og aðgætt, hvort eitthvað væri að brenna eða sviðna í henni. Svo hafi ekki verið. Kveðst vitnið þá hafa litið út um glugga, en ekki orðið vart við neitt óeðlilegt. Það hafi þá sest enn við gamla Mogg- ann og farið að fletta honum. Kveðst það hafa setið um stund, en þá farið að súrna í augum vegna brunans. Kveðst það þá hafa farið enn hring um íbúðina og nú m.a. opnað skápa í eldhúsinu, en ekkert athugavert séð, en brunalyktin hafi verið langmest í eldhúsinu. Kveðst vitnið hafa verið orðið þess fullvisst, að húsið væri farið að brenna. Kveðst það þá hafa farið að dyrunum hjá ákærðu og eiginmanni hennar og barið þar tvisvar til þrisvar fast á útidyrahurðina, en enginn hafi svarað. Það hafi þá farið upp Í risíbúðina aftur og þá séð, að reykjarslæða var komin í íbúðina. Kveðst það þá hafa farið að íbúð Gylfa á neðstu hæð og barið tvisvar á hurðina. Gylfi hafi komið til dyra, auðsjáanlega nývaknaður. Kveðst vitnið hafa spurt Gylfa að því, hvort hann fyndi ekki brunalykt, og hafi Gylfi strax fundið hana. Þeir hafi síðan farið inn í stofu til Gylfa, þar 229 sem Gylfi hafi rokið á hurð, sem negld var aftur, en liggur í stigaganginn upp á miðhæðina. Segir vitnið, að Gylfi hafi brotið hurðina upp og ýtt frá haug af ýmsu dóti, sem var fyrir henni. Þeir hafi síðan farið upp stigann og þá séð, að miðhæðin var full af reyk. Kveðst vitnið þá hafa hlaupið upp til sín aftur og hringt til slökkviliðsins eftir aðstoð. Segir það, að u.þ.b., sem það lagði tólið á símann aftur, hafi orðið sprenging á hæðinni fyrir neðan. Kveðst vitnið þá hafa hraðað sér út, eins og það stóð, og slökkviliðið komið skömmu síðar. Vitnið hefur borið, að það hafi verið búið að finna brunalykt, áður en það gangsetti þvottavélina. Þá hefur vitnið borið, að það hafi ekki gang- sett þvottavélina morguninn áður. Vitnið Ingibjörg Þóra Heiðarsdóttir, sem bjó í rishæð, hefur einnig borið, að þvottavélin hafi ekki verið gangsett morguninn áður. Vitnið Gylfi Garðarsson kveðst hafa vaknað við, að Guðmundur Jónas- son barði á dyrahurð sína um kl. 11.10. Það skýrir á sama hátt frá atvikum eftir það og vitnið Guðmundur Jónasson. Vitnið Jónatan Ólafsson blaðburðarmaður ber, að það hafi borið Morgunblaðið í húsið um kl. 11.00 umræddan morgun. Rannsóknarlögreglumenn ásamt Sigmundi Þórissyni, eftirlitsmanni Rafmagnseftirlits ríkisins, könnuðu með tilraun, hversu langan tíma tæki að koma upp eldi í líni eða sængurfatnaði á sama hátt og gert var í Hafnar- stræti 86 A í greint sinn. Lögðu þeir lín eða sængurfatnað ofan á keramik- plötu eldavélarinnar og líktu eftir taui því, er reyndist hafa verið ofan á eldavélinni, eftir því, sem leifar sýndu, og upplýsingum ákærðu. Í skýrslu Daníels Snorrasonar rannsóknarlögreglumanns segir: „Straumi var síðan hleypt á allar hellur eldavélarinnar kl. 16.17. Tíma- mælingar voru gerðar af og til (sic) svo og lesið af hitamæli, en hitaleiðara hafði verið stungið inn í línið. Þá voru teknar ljósmyndir og sömuleiðis videó-mynd af tilrauninni. Fengin var að láni myndbandstökuvél hjá Samveri hf., myndbanda- og kvikmyndagerð. Fengum við með fjórar 20 mín. myndbandsspólur. Bilun kom upp, er komið var á síðari hluta ann- arrar spólu, svo að myndataka féll þá niður, meðan gert var við bilunina. Tímasetning var lesin inn af og til (sic), meðan á tilrauninni stóð. Eins og fram kemur við skoðun myndbandsins, tók það 59,35 mínútur, frá því að straumur var settur á eldavélina og þar til eldur kviknaði í líninu. Kviknaði hann fyrst, þar sem línið var þynnst. Aðeins liðu 3,27 mínútur, þar til að lykt fór að finnast. Tafla, sem sýnir tíma og hitastig. Tími Lýsing ástands Hitastig 3.27 Þá byrjar að rjúka úr líninu 17,7*C 230 5.00 Kominn töluverður reykur 7.00 Vaxandi reykur 30,0%C 13.50 Erfitt að vera inni í herb. 1002C 15.00 Línið byrjað að kolast, þar sem það er þynnst 104,00C 16.00-31.00 Ástand svipað, - vaxandi reykur og hiti 54.00 Glóð í jaðri línsins 128*C 56.20 1332C 59.35 Eldur brýst út (sic) 1372C Tilkynnt var um eld að Hafnarstræti 86 A, Ak., kl. 11.20. Ef gengið er út frá því, að það hafi tekið jafnlangan tíma að koma upp eldi þar og í tilrauninni, sem fyrr er lýst, og áætlað, að það taki 10 til 20 mínútur fyrir eldinn að magnast, svo að hann fari að loga út um glugga, má ætla, að straumur hafi verið settur á eldavélina kl. 10.00 - 10.10.“% Vitnið Tómas Búi Böðvarsson slökkviliðsstjóri skýrir svo frá um spreng- inginu þá, er um getur í framburði vitnisins Guðmundar Jónassonar, að algengt sé, sérstaklega í timburhúsum, að svokallaðar reyksprengingar verði, án þess að nokkuð sérstakt eldfimt þurfi til að koma. Telur vitnið fullvíst, að um slíka sprengingu hafi verið að ræða. Segir vitnið, að slíkar sprengingar stafi af ófullkomnum bruna í byrjun, svo að þá safnist fyrir brennanlegar lofttegundir, sem ekki nái að loga, vegna þess að hitastig verði ekki nógu hátt. Hinn 27. nóvember 1990 var ákærða fyrst yfirheyrð af lögreglu, og er skýrsia hennar svohljóðandi: „Áminnt um sannsögli skýrir Alda frá því, að hún og eiginmaður sinn séu eigendur að efri hæð og risi hússins nr. 86 A við Hafnarstræti. Hún segir, að þau hafi ekki keypt þessar hæðir á sama tíma. Hún segir, að þau hafi fyrst keypt íbúðina í risinu í mars sl., að hún telur. Kaupverðið hafi verið 1.500.000 kr. Þau hafi síðan keypt efri hæðina um mánaðamótin ágúst - september sl., og segir hún, að þau hafi flutt inn 1. september sl. Kaupverð þeirrar hæðar hafi verið 2.200.000 kr. Hún segir, að það sé nokkuð löng forsaga að því, að þau keyptu Hafnarstræti 86 A. Hún segir, að þau hafi átt íbúð að Hafnarstræti 79, Ak., sem þau hafi selt fyrir nokkrum árum. Málaferli séu búin að ganga vegna þeirra kaupa í sjö ár, en þau hafi ekkert fengið út úr þeim málaferlum. Hún segir, að þau hafi því þurft að fara í leiguíbúð. Hún segir, að þau hafi þurft að fara íbúð úr íbúð, þar til þau síðan keyptu tvær íbúðir, sem þau gátu ekki haldið. Þau hafi síðan keypt íbúð í verkamannabústöðum á byggingarstigi. Hún segir, að þau hafi skilað þeirri íbúð vegna þess, að hún hafi reynst gölluð. Þá hafi hún hækkað mjög í verði. Upphaflega hafi kaupverð hennar átt 231 að vera kr. 4.200.000 kr. eða 4.700.000 kr., en síðan hefði hún hækkað upp í rúmlega 6.000.000 kr., svo að þau hafi séð, að þetta væri ekki við þeirra hæfi, þar sem þau áttu ekkert og hefðu því ekki getað staðið í skilum. Hún segir, að kaupin á Hafnarstræti 86 A hafi svo komið til á þann hátt, að kona, sem hún vann með, Ester Sigurðardóttir, hafi átt risið, en hún er ekkja. Hún hafi verið að hugsa um að hefja búskap með manni og ætlað að flytja til hans. Hún hafi þá verið að tala um að reyna að selja íbúðina, en það hafi ekki gengið. Þá hafi verið sett á íbúðina um 2.000.000 kr. Alda kveðst hafa sagt við hana, að hún skyldi gera henni tilboð á 1.500.000 kr. án þess að hafa séð íbúðina. Þessu hafi hún varpað fram án þess að eiga von á, að Ester tæki því. Nokkru síðar hefði Ester komið og sagt, að hún ætlaði að taka tilboðinu. Alda segir, að hún hafi þá ekki einu sinni munað, upp á hvað það hljóðaði. Hún hafi því beðið um frest til að skoða þetta nánar. Það hafi síðan orðið úr, að gengið var frá kaupun- um á hennar tilboði, og hafi þau hjónin tekið að sér húsnæðisstjórnarlán og síðan gefið út skuldabréf. Engin útborgun hafi verið við undirskrift, en þau hefðu átt að borga fyrstu afborgun í íbúðinni 10. desember nk., að upphæð 300.000 kr. Alda segir, að þau hjónin séu búin að útvega peninga fyrir þeirri upphæð. Þau hafi þurft að taka lán fyrir upphæðinni. Hún segir, að þau hafi verið að vonast til þess, að þegar að þessari greiðslu kæmi, yrðu málaferlin, sem áður er getið, afstaðin og þau búin að fá peninga úr því máli. Alda segir, að þau hafi flutt inn í risið nokkrum dögum eftir, að skrifað var undir kaupsamning. Hún segir, að fljótlega hafi þau frétt, að efri hæðin í húsinu væri til sölu. Hún kveðst þá hafa haft orð á því við eiginmann sinn að kaupa þá hæð, þar sem hún átti erfitt með að ganga upp stigana, þar eð hún sé með annan fót „bilaðan““ eftir skurðaðgerð, sem hún gekkst undir fyrir 12-14 árum, auk þess sem hún hefur eftirköst eftir vinnuslys, er hún varð fyrir við vinnu í Efnaverksmiðjunni Sjöfn. Hún kveðst hafa skipt um vinnu og farið að vinna niðri á Niðursuðuverksmiðju K. Jóns- sonar, en þar kveðst hún geta setið og staðið við vinnuna. Þannig geti hún unnið fulla vinna, sem þau þurfi á að halda vegna húsakaupanna. Hún segir, að síðan hafi tekist kaupsamningar um efri hæðina. Þar hafi ekki heldur verið nein útborgun. Þau hafi gengið inn í lán, og síðan hafi verið gefin út tvö skuldabréf, samtals að fjárhæð rúm 1.000.000 kr. Skuldabréfin hafi bæði verið með sama gjalddaga á árinu 1992. Alda segir, að þau hjónin leigi risið, en þar séu þrjú herbergi auk tveggja herbergja, sem eru undir súð. Hún segir, að nú séu fjórir leigjendur Í risinu. Það sé kærustupar, auk þess sem vinkona stúlkunnar með eitt barn leigi þar. Alda segir, að þau fari stundum öll til síns heima um helgar, en hún telur, að stúlkurnar báðar séu úr Skagafirði. Alda kveðst hafa orðið vör 232 við parið á laugardeginum, en kveðst ekkert hafa orðið vör við leigjendur sína að morgni sunnudagsins. Hún segir nú, að hún muni það ekki fyrir víst, hvort hún heyrði í þvottavél á sunnudagsmorguninn eða hvort það var daginn áður. Þá segir Alda, að þau hjónin búi á efri hæð hússins. Hún segir, að á þeirri hæð sé svefnherbergi, stofa, eldhús, búr og snyrting. Þá sé frammi á gangi lítið herbergi í suðvesturhorni hæðarinnar. Alda segir, að gengið sé inn í íbúðina að sunnan. Þar sé gengið inn á jarðhæð, en síðan upp stiga upp á smá-stigapall fyrir framan íbúðina. Af stigapallinum sé gengið inn í umrætt hornherbergi og síðan til norðurs inn í stofuna. Á neðri hæð, segir Alda, að Gylfi Garðarsson búi, og muni hann eiga þá hæð að undanskildu einu herbergi, sem þau eiga. Hún segir, að dyr séu á íbúð Gylfa suður í forstofu jarðhæðarinnar, þar sem gengið er upp til þeirra hjóna. Gylfi eigi þar rétt til að ganga um, sem hún segir, að hann nýti sér ekki. Hann muni þess í stað ganga um þvottahúss megin hjá sér eða úr stigahúsi, sem er austan á húsinu. Hún segir, að dyr séu úr stigahús- inu inn í eldhús á efri hæð, en búið hafi verið að klæða hurðina af og setja eldhússinnréttingu fyrir, er þau keyptu hæðina. Alda segir, að Gylfi muni hafa verið sofandi, þegar eldurinn kom upp. Hún kveðst þá ekki hafa vitað af honum. Aðspurð um tryggingar á húseigninni segir Alda, að hún viti ekki með vissu, hvernig þeim er háttað. Varðandi innbústryggingu segir hún, að þau hafi verið ótryggð þar til sl. föstudag. Hún segir s.s., að þau hafi ekki verið með neina tryggingu í allan fyrra vetur. En sl. föstudag, segir hún, að þau hafi farið og keypt tryggingu. Hún segir ástæðuna til þess vera þá, að þau hafi óttast það, að þakið væri orðið lélegt á húsinu og þakplötur kynnu að fjúka, og þau hefðu þá ekki efni á að greiða neinar bætur. Hún segir, að þetta hafi fyrst og fremst vakað fyrir þeim, er þau fóru út í VÍS til þess að athuga með tryggingu þar. Hún segir, að þangað hafi þau komið í matartíma sínum sl. föstudag, og þar hafi þeim verið boðið upp á „„pakkatryggingu''. Í henni hafi verið brunatrygging innbús, slysatrygging og húseigandatrygging. Hún segir, að þau hafi ekki tryggt áður, þar sem þau áttu ekki peninga fyrir iðgjöldum. Hún segir, að þeim hafi verið sagt, að það tæki einhvern tíma að ganga frá þessu. Þar með hafi Sigtryggur farið með sig í vinnu og farið síðan aftur í VÍS. Þá hafi hann ekki átt peninga fyrir iðgjöldum í heilt ár. Nú segir Alda, að hún hafi á fimmtudeg- inum verið búin að hringja í starfsmann VÍS, Helgu að nafni. Hún hafi sagt, að þau gætu tekið tryggingu fram að áramótum, síðan tekið tryggingu að nýju um áramót og fengið að skipta þeim iðgjaldagreiðslum. Sigtryggur hafi því óskað eftir að fá að greiða iðgjöld af tryggingunni til áramóta nk. Það hafi verið gengið að því hjá VÍS, og hafi þá þurft að reikna út 233 þá upphæð, sem greiða átti, og Sigtryggi sagt, að það yrði sendur til hans „„gíró““-seðill í vikunni á eftir. Alda segir, að þess vegna hafi sér verið brugðið svo mjög, er hún kom á brunastað og hélt, að tryggingin hefði ekki öðlast gildi, og því sagt við rannsóknarlögreglumenn á vettvangi, að þau hefðu engar tryggingar. Aðspurð segir Alda, að hún hafi farið nokkuð snemma að hátta sl. laugardagskvöld. Hún segir, að Sigtryggur muni hafa farið seinna í rúmið, ef hún man rétt. Hún segir, að hvorugt þeirra neyti áfengis, og því hafi það ekki verið inni í myndinni (sic). Alda segir, að Sigtryggur hafi átt að koma til vinnu fyrir kl. 10.00, og hafi hann því sjálfsagt vaknað fyrir kl. 9.00. Hún segir, að Sigtryggur hafi farið fram úr og lagað kaffi. Hann hafi síðan fært henni kaffi í rúmið og vakið hana. Kveðst hún álíta, að það muni hafa verið um kl. 9.30. Hún kveðst þá hafa farið á fætur og verið komin úr rúmi, er Sigtryggur fór í vinnuna. Alda kveðst hafa sest við eldhússborðið og reykt sígaréttur og drukkið kaffi. Hún kveðst hafa farið að ræða það við Sigtrygg, að þau þyrftu að fara að hreyfa sig meira, þau væru orðin svo slöpp. Alda segir, að Sigtryggur hafi verið farinn fyrir kl. 9.45, og kveðst hún hafa farið um kl. 10.30. Alda er nú margspurð að því, hvað hún hafi aðhafst, frá því að Sigtryggur fór í vinnuna og þar til hún fór út. Hún kveðst, eins og áður segir, hafa setið við eldhússborðið og verið að velta fyrir sér, á hverju hún ætti að byrja í sambandi við tiltekt (sic) á dóti, sem þau voru nýbúin að koma með úr Melasíðu. Aðspurð segir Alda það fasta reglu hjá þeim að læsa útidyrum á kvöldin, áður en þau fara að hátta. Sömuleiðis sé það föst venja að læsa útidyrum, þegar þau fara að heiman á daginn. Hún kveðst telja, að það hafi hún gert samkvæmt venju, er hún fór út á sunnudagsmorguninn, a.m.k. hefðu þeir Gylfi og Guðmundur sagt, að dyrnar hefðu verið læstar. Alda er að því spurð, hvort hún hafi sinnt eitthvað heimilisstörfum, áður en að hún fór út. Hún segir, að svo hafi ekki verið. Hún segir, að Sig- tryggur hafi það fyrir reglu að taka til sjálfvirku kaffikönnuna á kvöldin, svo að hann þurfi ekki annað en setja hana í samband á morgnana. Hann hafi síðan þann hátt á að setja kaffikönnuna í samband á morgnana og láta kaffikönnuna renna upp á, meðan hann raki sig. Síðan hafi hann alltaf fært sér kaffi í rúmið, eftir að hún fór í uppskurðinn á sjúkrahúsinu. Sunndagsmorguninn, segir hún, að Sigtryggur hafi tekið könnuna úr sam- bandi, og því hafi engin rafmagnstæki verið í sambandi. Hún segir, að eldavélin hafi ekki verið notuð síðan kvöldið áður. Hún segir, að eldavélin sé af gerðinni AEG með svokallaðri keramikplötu. Þau hafi keypt hana fyrir u.þ.b. fjórum árum. Hún kveðst ekki muna, hvort ljós sé framan á vélinni, sem gefi til kynna, hvort kveikt sé á hellunum. Núna segir hún, að svo sé. Hún segir, að ljós kvikni ofan á keramikplötunni, þegar einhver 234 hella verður meira en snertiþurr. Alda er þá spurð að því, hvort hún hafi unnið við einhvern þvott um morguninn. Hún segir, að svo hafi ekki verið. Hún kveðst hafa verið með þvott inni í stofu, sem sonur sinn ætti, en hann væri sjómaður. Hún kvaðst hafa þvegið þann þvott, en þó fengið Guðrúnu, dóttur sína, til að hjálpa sér, þar sem hún sá fram á, að hún næði ekki að þvo allan þvottinn annars, áður en hann færi aftur út á sjó. Sonur sinn hefði síðan komið heim og tekið hluta af þvottinum, en það, sem eftir var, hefði hann skilið eftir þar heima. Alda segir, að sá þvottur, sem eftir varð, hafi verið bæði í þriggjasætasófanum inni í stofu og samstæðum stól. Hún kveðst ekki hafa hreyft við þvottinum, áður en hún fór út. Þvottur hafi því legið í stólnum og sófanum og verið þar fleiri (sic) daga. Öldu er nú á það bent, að ljóst sé, út frá hverju eldur kviknaði. Þvottur- inn hafi verið lagður á eldavélarplötuna og tvær hellur eldavélarinnar skildar eftir á mesta straum. Hún segir, að sér sé ljóst, að það hafi þá verið kveikt í húsinu, en hún kveðst ekki hafa gert það. Hún er þá spurð, hvort hún geti skýrt það, hver hafi kveikt í. Hún kveðst ekki geta svarað því, það eina, sem hún viti, sé, að hún hafi ekki gert það. Alda kveðst hafa séð, er hún kom á brunastað, eftir að búið var að slökkva, að leifar af handklæði sonar síns voru á eldavélinni. Hún kveðst hafa spurt, hvers vegna handklæðið væri þarna, þar sem það hefði ekki verið þar, er hún fór út. Hlé er gert á yfirheyrslu kl. 17.30. Yfirheyrslu fram haldið kl. 19.00. Kærðu er nú kynnt réttarstaða handtekins manns. Hún kveðst ekki óska eftir réttargæslumanni á þessu stigi málsins. Kærða er nú beðin að gera grein fyrir ferðum sínum, eftir að hún yfirgaf heimili sitt kl. 10.30 á sunnu- dagsmorgun. Hún kveðst hafa gengið inn í nýju verslunina í Hafnarstræti 20, Ak. Þar kveðst hún hafa keypt saltkjöt og baunir og smávegis af sælgæti. Aðspurð kveðst hún ekki geta gert sér grein fyrir því, hve lengi hún var að ganga þarna inn eftir. Hún kveðst hafa verið í versluninni, rétt á meðan hún verslaði, en tafist aðeins, meðan leitað var að saltkjötinu. Eftir það kveðst hún hafa gengið upp göngustíg, sem liggur vestur úr Aðal- stræti og þar upp í Spítalaveg. Á þeirri leið kveðst hún hafa hitt samverka- konu sína, Jónínu Guðmundsdóttur, og hefðu þær gengið í rólegheitum saman áfram upp Spítalaveg, norður Eyrarlandsveg, yfir bifreiðastæði norðan við MA og síðan vestur Hrafnagilsstræti. Við mót Skólastígs hefði leiðir þeirra skilið. Jónína hefði þá verið á leið að útibúi KEA við Byggða- veg. Kærða kveðst hins vegar hafa gengið norður Skólastíg að Íþróttahöll- inni, þar sem hún kveðst hafa hitt eiginmann sinn. Hún kveðst hafa dvalist þar nokkra stund. Kærða er spurð, hve Sigtryggur hafi starfað lengi í Íþróttahöllinni. Hún segir, að það séu einhver ár. Aðspurð kveðst hún einu 235 sinni áður hafa farið að hitta Sigtrygg í vinnunni, en það sé nokkuð síðan. Aðspurð, hvort þetta hafi verið erfið og löng leið fyrir hana fótaveika að ganga með matvöru Í poka stóran hluta leiðarinnar, segir hún, að svo hafi verið. Kærða kveðst hafa drukkið tvo kaffibolla og reykt tvær sígarettur hjá manni sínum. Eftir það kveðst hún hafa gengið áleiðis heim. Kærða kveðst hafa gengið austur frá Íþróttahöllinni, niður með Gagnfræðaskóla Akureyrar að norðan og áfram niður Kaupangstræti. Er hún hafi komið niður að Hótel KEA, hafi hún fundið reykjarlykt, en ekkert séð. Hún hafi þá gengið suður í Hafnarstræti, og er hún var komin þar á beina kaflann og sá heim til sín, kveðst hún hafa séð, að reykur stóð út úr íbúð sinni og slökkviliðið þar fyrir utan. Kærða kveðst hafa fengið „sjokk““ og hlaupið á vettvang. Þar hafi svo rannsóknarlögreglumenn haft tal af sér og ekið sér á vinnustað eiginmanns síns. Kærða segir, að sér finnist allt benda til þess, að þarna hafi verið kveikt í heimili sínu. Hún neitar því samt algerlega að hafa gert það sjálf. Hún er þá spurð eftir, hver hafi getað komist inn í læsta íbúðina til að kveikja í. Kærða segir, að börn sín þrjú hafi lykla að íbúðinni, en það eru Sig- tryggur, sem er búsettur í Keflavík, Guðmundur, sem er á sjó frá Skaga- strönd, og Guðrún, sem býr hér á Akureyri. Auk þess segir hún, að norsk vinkona Guðmundar, Kim að nafni, sem leigir herbergi á Hótel Varmahlíð, hafi lykla að íbúðinni. Hún segir, að aðrir séu ekki með lykla. Kærða er þá spurð, hvort það sé ekki ljóst, að eitthvert þeirra hafi kveikt í íbúðinni. Hún svarar: „Ég trúi því bara ekki''.?' Með úrskurði sakadóms Akureyrar var ákærða 29. nóvember úrskurðuð í gæsluvarðhald til miðvikudags 12. desember 1990. Á gæsluvarðhaldstím- anum var ákærða alloft yfirheyrð af lögreglu, og hélt hún sig í meginatrið- um við framangreindan framburð að öðru leyti en því, að hún kvaðst, áður en hún yfirgaf íbúðina, hafa tekið potta og pönnu, sem á eldavélinni voru, og þvegið það. Þá breytti hún síðar framburði sínum um brottfarartíma úr íbúðinni, taldi sig hafa yfirgefið íbúðina fyrr eða kl. 10.10 til 10.15, og hefur hún síðan borið svo, að hún hafi yfirgefið íbúðina einhvern tíma upp úr kl. 10.00. Þá kom fram hjá ákærðu, að hún taldi sig hafa heyrt í þvottavél á rishæðinni, áður en hún yfirgaf íbúðina, en kvaðst þó ekki geta fyllyrt, að það hefði ekki verið morguninn áður. Við yfirheyrslu hjá lögreglu 4. desember 1990 breytti ákærða framburði sínum, og er skýrsla hennar frá þeirri yfirheyrslu svohljóðandi: „„Kærða kveðst nú vilja breyta fyrri framburði sínum. Hún segir nú, að það rétta sé, að hún hafi orðið völd að eldsvoðanum, er varð á heimili hennar umræddan dag. Hún segir, að morgunninn hafi liðið, eins og hún lýsti í fyrstu skýrslu sinni, þar til eiginmaður hennar, Sigtryggur Sigtryggs- son, fór að heiman. Hún er nú beðin að lýsa því, sem gerðist, eftir að 236 Sigtryggur fór að heiman. Hún skýrir svo frá: „Ég drekk þarna kaffi í eldhúsinu, set leirtauið í vaskinn, fer inn í Höfner, þaðan upp í Höll og heim““. Kærða er nú spurð, hvernig þetta hafi atvikast heima hjá henni. Hún svarar: „„Ég set þvottinn á eldavélina og straum á''. Hún er spurð, hvenær hún hafi farið að heiman. Hún svarar: „„Einhvern tíma upp úr 10.00.““ Hún er spurð, hvort hún hafi þá verið búin að kveikja á eldavél- inni. Hún svarar: „„Já.'' Kærða er þá spurð, hvenær þessi hugmynd hafi vaknað hjá henni. Hún segist ekki vita það, en segir síðan, að það hafi verið þarna um morguninn. Kærða er þá spurð um þátt eiginmanns síns í þessu. Hún segir, að hann sé enginn, hann myndi frekar deyja en gera eitthvað illt. Aðspurð, hvort það að kaupa tryggingu fyrir helgi hafi ekki verið einn liður í þessari áætlanagerð, svarar kærða, að svo hafi verið. Hún segir, að ástæðan til þessa verknaðar hafi verið peningaleysi. Mætta er spurð að því, hvort hún hafi fundið brunalykt eða séð rjúka úr þvottinum, sem hún kveðst nú hafa sett á eldavélina, sem hún síðan kveikti á. Hún kveðst hvorki hafa séð reyk né fundið lykt. Daginn eftir yfirheyrslu þessa, 5. desember 1990, dró ákærða játningu sína til baka og hvarf til fyrra framburðar síns, sem hún í meginatriðum hefur haldið sig við síðan, þ. á m. hér fyrir dóminum. Hér fyrir dóminum gefur ákærða þá skýringu á framburði sínum 4. des. 1990, að hún hafi játað brotið vegna hótana rannsóknarlögreglu. Hótað hafi verið að setja dóttur sína og eiginmann í fangelsi, ef hún játaði ekki, og það hafi hún ekki getað hugsað sér. Aðrar skýringar hefur ákærða ekki gefið á þessum framburði sínum. Daníel Snorrason rannsóknarlögreglumaður, sem tók skýrslu þessa af ákærðu, hefur hér fyrir dóminum neitað því að hafa beitt ákærðu hót- unum, hvorki beinum né óbeinum, og skýrir svo frá, að í upphafi hafi framburður ákærðu verið trúverðugur, en er á yfirheyrsluna leið, hafi framburður hennar orðið ótrúverðugur og virst settur fram eins og ákærða væri viljandi að gera framburð sinn ótrúverðugan. Réttargæslumaður og verjandi ákærðu, Arnar Sigfússon hdl., var við- staddur yfirheyrslu þessa, og hefur hann ekki við flutning málsins tekið undir framburð ákærðu um þetta efni. Fram er komið, að eini inngangurinn í íbúð ákærðu og eiginmanns hennar á miðhæð hússins var um dyr á suðurhlið hússins, sem ákærða kveðst hafa læst, áður en hún fór að heiman frá sér, og reyndust vera læstar, er slökkvistarf hófst. Þá er fram komið, að innangengt í íbúð 237 ákærðu var úr herbergi á neðstu hæð, er sonur hennar hafði til umráða, en á herbergi þessu er gluggi, er snýr til austurs. Rannsakað var, hvort hugsanlega hefði verið farið inn um glugga þennan, og fundust þess engin merki, að svo hefði verið, en möguleikar taldir á, að grannur og lipur maður gæti komist inn um hið opnanlega fag gluggans. Gerð var nákvæm könnun á fjárhag ákærðu og eiginmanns hennar. Skýrsla Jóhannesar Sigfússonar rannsóknarlögreglumanns um niðurstöðu þeirrar könnunar er svohljóðandi: Auk gagna þeirra, sem að framan eru rakin, var kannað, hvort hugsan- lega hefði leynst maður í framangreindu herbergi á neðstu hæð hússins, þaðan sem innangengt var á miðhæðina, og var m.a. kannað, hvort þroska- heftur vinur sonar ákærðu hefði dvalið þar um nóttina, en ekkert hefur komið fram, er leiði líkur að því, að einhver hefði getað leynst í þessu herbergi án vitundar ákærðu og eiginmanns hennar. Þá fylgja máli þessu sjónvarpsupptaka á vettvangi og myndbandsupptaka af íkveikjutilraun þeirri, er lögreglumenn gerðu. Sést þar m.a., að meðan á tilrauninni stóð, var hurð að tilraunaherbergi opnuð nokkrum sinnum og súrefni hleypt inn, svo að ætla má, að eldurinn hafi kviknað eitthvað fyrr en ella. Með framburði vitnisins Guðmundar Jónassonar, sem studdur er íkveikjutilraun rannsóknarlögreglu, svo og framburði slökkviliðsstjóra, Tómasar Búa Böðvarssonar, um orsök reyksprengju (sic) þeirrar, er varð, þykja miklar líkur á, að kveikt hafi verið á hellum eldavélarinnar með taubunkanum ofan á fljótlega upp úr kl. 10.00. Framburður ákærðu um það, hvenær hún yfirgaf heimili sitt umræddan morgun, hefur verið á reiki, þ.e., að í upphafi kveðst hún hafa yfirgefið heimili sitt um kl. 10.30. Síðar hefur hún haldið því fram, að það hafi verið 10-15 mínútur yfir 10.00. Síðari framburður ákærðu um þetta atriði þykir studdur framburði vitnisins Jónínu Helgu Guðmundsdóttur og eiginmanns hennar svo og tíma þeim, er líklegt er, að hún hafi komið á brunastað, er slökkvistarfi var að mestu lokið. Ákærða telur sig hafa heyrt í þvottavélinni á rishæðinni, áður en hún yfir- gaf íbúðina, en samkvæmt framburði vitnisins Guðmundar Jónassonar gangsetti hann hana, eftir að hann varð brunalyktar var. Bendir framangreint til, að kveikt hafi verið á eldavélinni, áður en ákærða yfirgaf íbúðina. Ekkert hefur komið fram, er leiði líkum að því, að annar en ákærða sjálf hafi getað framið verknaðinn. Ákærða hefur ekki gefið fullnægjandi skýringar á afturköllun játningar þeirrar, er hún gaf fyrir lögreglu 4. desember 1990. 238 Ákærða hefur alla tíð neitað að hafa vitað, að fjölskyldutrygging sú, er eiginmaður hennar keypti hjá Vátryggingafélagi Íslands hf. föstudaginn 23. nóvember 1990, hafði tekið gildi, þegar bruninn varð, þrátt fyrir það að hún bar við yfirheyrslu hjá lögreglu 4. des. 1990, að tryggingarkaup þessi hefðu verið liður í áætlun um íkveikjuna og að ástæðan fyrir verknaðinum hefði verið peningaleysi, en fram er komið, að fjárhagur ákærðu og eiginmanns hennar var bágborinn. Af gögnum málsins verður ekki ráðið, að tryggingar- fjárhæðin hafi verið óeðlilega há miðað við verðmæti innbús, og af gögnum málsins verður ekki ráðið, að ákærða hagnaðist sérstaklega við brunann. Framburður starfsmanna tryggingafélagsins og eiginmanns ákærðu bendir ekki til, að ákærða hafi sérstaklega sýnt innbústryggingunni áhuga eða aflað sér upplýsinga um gildistöku tryggingarinnar. Það er því ekkert það fram komið í málinu, er bendi til, að ákærða hafi vitað, að tryggingin hafði tekið gildi. Samkvæmt framanskráðu eru fram komnar verulegar líkur á, að ákærða hafi valdið eldsvoðanum í greint sinn, en óupplýst er, hvaða hvatir kunni að hafa legið þar að baki. Gegn neitun ákærðu hér fyrir dómi verður sök hennar ekki reist á játningu hennar fyrir lögreglu 4. desember 1990, sem samkvæmt framburði Daníels Snorrasonar rannsóknarlögreglumanns var ekki trúverðugur. Önnur gögn málsins, sem að framan er getið, eru eigi svo óyggjandi, að ein sér nægi til sönnunar á sök ákærðu. Þykir því ekki liggja fyrir lögfull sönnun á sök ákærðu í máli þessu samkv. 108. gr. laga nr. 74/1974, og ber því að sýkna hana af kröfum ákæruvaldsins. Í málinu liggja fyrir skaðabótakröfur frá Sjóvá-Almennum tryggingum hf. og Vátryggingafélagi Íslands hf., sem eigi verður dómur á lagður samkv. 146. gr. laga nr. 74/1974. Dæma ber ríkissjóð til greiðslu alls sakarkostnaðar í máli þessu, þ.á m. þóknunar skipaðs verjanda ákærðu, Arnars Sigfússonar héraðsdómslög- manns, sem þykir hæfilega ákveðin 120.000 kr. auk virðisaukaskatts. Dóm þennan kvað upp Freyr Ófeigsson héraðsdómari. Dómsorð: Ákærða, Alda Sólrún Guðmundsdóttir, skal vera sýkn af refsikröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Allur sakarkostnaður, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, Arnars Sigfússonar héraðsdómslögmanns, 120.000 kr. auk virðisaukaskatts, greiðist úr ríkissjóði. 239 Þriðjudaginn 11. febrúar 1992. Nr. 62/1992. Ákæruvaldið gegn Hallgrími Viggó Marinóssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Pétur Kr. Hafstein. Varnaraðili hefur með heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar. Var kærunni lýst, þegar úrskurðurinn var kveðinn upp. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Þá er krafist kærumálskostnaðar. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins kærða úr- skurðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar þykir eftir atvikum rétt að staðfesta hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 7. febrúar 1992. Ár 1992, föstudaginn 7. febrúar, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Símoni Sigvaldasyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. RLR hefur gert þá kröfu, að Hallgrími Viggó Marinóssyni, kt. 160744- 3329, heildsala og veitingamanni, til heimilis að Dragavegi 6, Reykjavík, verði með úrskurði gert að sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi frá lokum fyrra gæsluvarðhalds allt til föstudagsins 14. febrúar nk. kl. 16.00. Kærði hefur mótmælt kröfu RLR. Um málavexti vísast til gæsluvarðhaldsúrskurðar, upp kveðins 4. febrúar sl., vegna fyrri kröfu RLR um gæsluvarðhald á hendur kærða. Þeim gæslu- varðhaldsúrskurði skaut kærði til Hæstaréttar Íslands, og hefur Hæstiréttur með dómi í málinu nr. 51/1992 staðfest niðurstöðu sakadóms Reykjavíkur um gæsluvarðhald á hendur kærða. 240 Áframhaldandi rannsókn málsins hefur leitt það í ljós, að eldur hafi komið upp á þremur stöðum á fyrstu hæð hússins, og enn fremur, að upp- hafsstaðirnir séu ótengdir hver öðrum. Þá hafa brunaferlar bent til þess, að logað hafi frá eldfimum efnum, en þrátt fyrir það að slökkvilið hafi byrjað slökkvistarfið u.þ.b. 30 mínútum eftir, að kærði læsti húsinu og yfirgaf vettvang, var útbreiðsla og eyðilegging elds gífurleg. Þá kemur fram í rannsóknargögnum málsins, að kærði hafi orðið síðastur til að yfirgefa húsnæðið, og jafnframt er það talið liggja fyrir, að húsnæðið hafi verið læst, er slökkviliðið kom að því. Kærða er einum til að dreifa vegna grunar um íkveikju. Ekki liggja enn fyrir niðurstöður rannsókna Rannsóknastofu háskólans á ýmsum sýnum, er þangað hafa verið send til rannsóknar, og enn hefur ekki náðst til allra þeirra vitna, er nauðsynlegt er að yfirheyra. Með vísan til framanritaðs, þess, er áður hefur verið getið vegna fyrri kröfu RLR, og skírskotunar til |. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74, 1974, þykir rétt að taka kröfu RLR til greina að fullu. Skal kærði samkvæmt því sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 14. febrúar nk. kl. 16.00. Úrskurðarorð: Kærði, Hallgrímur Viggó Marinósson, skal sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 14. febrúar nk. kl. 16.00. 241 Miðvikudaginn 12. febrúar 1992. Nr. 515/1991. Ákæruvaldið gegn Guðmundi Max Jónssyni. Kærumál. Dómsátt úr gildi felld. Bifreiðar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 23. desember 1991 samkvæmt heimild í 6. mgr. 112. gr. laga nr. 14/1974 um meðferð opinberra mála. Er það krafa ákæruvaldsins, að hin kærða dómsátt verði úr gildi felld. Samkvæmt dómsgerðum sakadóms Rangárvallasýslu, sem sendar voru Hæstarétti 4. febrúar 1992, var varnaraðila gert kunnugt um kröfu ákæruvaldsins 23. janúar 1992, og gerði hann grein fyrir viðhorfum sínum til hennar á dómþingi 29. s.m. Ber að skilja þau svo, að hann óski þess, að hin kærða dómsátt verði látin óhögguð standa. Hann tekur þó fram, að aðstæður sínar hafi breyst, eftir að sáttin var gerð. Settur héraðsdómari í málinu hefur og sent Hæstarétti athugasemdir sínar, sbr. 2. mgr. 174. gr. laga nr. 74/ 1974. Sunnudaginn 2. júní 1991 var ákærði á heimleið frá Seljavöllum undir Eyjafjöllum, þar sem hann hafði gist nóttina áður, þegar lögreglumenn stöðvuðu akstur hans á Suðurlandsvegi laust eftir hádegið við Djúpadal í Hvolhreppi. Var ástæða þess sú, að hann ók yfir lögmæltum hámarkshraða. Við rannsókn fundust merki um áfengisáhrif í blóði hans. Ákærði kvaðst ekki hafa neytt áfengis frá því kvöldið áður og ekki fundið til áfengisáhrifa við aksturinn, og skýrslur lögreglumanna gefa ekki til kynna, að hann hafi verið áberandi ölvaður. Svo stóð á fyrir ákærða, að hann hafði nýlega fengið starf við stjórn vinnuvéla, sem ökuréttindi þurfti til. Í athugasemdum héraðsdómara segir um hagi ákærða, að hann sé ungur og óráðinn og hafi áður átt erfitt uppdráttar að ýmsu leyti. Hafi verið litið til þess og starfsins við þá ákvörðun að svipta hann ekki ökuleyfi vegna akstursins í þetta sinn. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann tvívegis gengist undir dómsátt vegna brota á 16 242 ákvæðum umferðarlaga um skráningu og skoðun ökutækja, og með dómsátt 7. febrúar 1991 var hann sviptur ökuleyfi einn mánuð vegna aksturs á ólöglegum hraða. Að öllu athuguðu er ekki unnt að líta svo á, að ákærði eigi sér svo sérstakar málsbætur, að réttlætanlegt sé að beita heimildar- ákvæði síðari málsliðar 1. mgr. 102. gr. umferðarlaga nr. 50/1987 við umfjöllun á verknaði hans. Var héraðsdómara þannig ekki rétt að ljúka máli þessu án þess að svipta hann ökuréttindum tiltekinn tíma vegna þess brots á 1., sbr. 2. mgr. 45. gr. umferðarlaga, sem sannað er í málinu. Ber því að fella hina kærðu dómsátt úr gildi á grundvelli 6. mgr. 112. gr. laga um meðferð opinberra mála, eins og krafist er af hálfu ákæruvaldsins. Dómsorð: Hin kærða dómsátt er úr gildi felld. Endurrit úr sakadómsbók Rangárvallasýslu. Ár 1991, mánudaginn 18. nóvember, er sakadómur Rangárvallasýslu sett- ur að Hlíðarvegi 4 á Hvolsvelli og þar haldinn af settum héraðsdómara, Margréti Heinreksdóttur, með undirrituðum votti. Fyrir er tekið mál nr. 18/1991: Rannsókn í tilefni af kæru um umferðar- lagabrot á hendur Guðmundi Max Jónssyni. Dómari leggur fram eftirtalin skjöl í frumriti: nr. 1, bréf fulltrúa sýslumanns, nr. 2, skjalaskrá. Fyrir dómi er mættur kærði, áminntur um sannsögli. Nafn: Guðmundur Max Jónsson. Stétt eða atvinna: vélamaður. Heimili: Freyvangi 3, Hellu.. Fæðingardagur: 151069-5769. Fæðingarstaður: Selfossi. Gætt er ákvæða 2. mgr. 77. gr. laga nr. 74/1974. Kærði játar, að efni kærunnar sé rétt, og kannast við ofangreint brot sitt. Hann hafi sunnudaginn 2.6.1991 ekið bifreiðinni GG-442 undir áhrif- um áfengis, svo sem segi Í kæru. Hann samþykkir að greiða 15.000 kr. í sekt til ríkissjóðs til að sleppa við málsókn út af brotinu, sem varðar við 1. mgr., sbr. 2. mgr. 45. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umfl. nr. 50/1987. Alkóhól í blóði reyndist vera 0,77%o. 243 Sektin greiðist fyrir 16.12.1991, en ella sæti kærði varðhaldi sex daga. Málskostnaður, 5.672 kr., greiðist embætti sýslumanns fyrir sama tíma. Rétt þykir með hliðsjón af högum kærða og sakavottorði að beita heim- ild 1. mgr. 102. gr. laga nr. 50/1987 til að sleppa sviptingu ökuleyfis að þessu sinni. Framangreint brot hefur ítrekunarverkun á síðara brot, sbr. 71. gr. Í. nr. 19, 1940. Dómari lét málsókn falla niður. 244 Miðvikudaginn 12. febrúar 1992. Nr. 516/1991. Ákæruvaldið segn Helga Bjarna Óskarssyni. Kærumál. Dómsátt úr gildi felld. Bifreiðar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 23. desember 1991 samkvæmt heimild í 6. mgr. 112. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Er það krafa ákæruvaldsins, að hin kærða dómsátt verði úr gildi felld. Samkvæmt dómsgerðum sakadóms Rangárvallasýslu, sem sendar voru Hæstarétti 4. febrúar 1992, var varnaraðila gert kunnugt um kröfu ákæruvaldsins 23. janúar 1992. Gerði hann grein fyrir við- horfum sínum til hennar á dómþingi 29. s.m., þar sem hann fór þess á leit, að hin kærða dómsátt yrði látin óhögguð standa. Settur héraðsdómari í málinu hefur og sent Hæstarétti athugasemdir sínar, sbr. 2. mgr. 174. gr. laga nr. 74/1974. Sunnudaginn 7. júlí 1991 var ákærði á heimleið úr helgarferð í Þórsmörk, þegar lögreglumenn komu að bifreið hans utan vegar- slóða við Jökulsá vestan lónsins. Var ákærði sofandi í aftursæti bifreiðarinnar og virtist áberandi ölvaður, er lögreglumenn tóku hann tali. Hann kvaðst vera að bíða eftir eiginkonu sinni, sem myndi aka bifreiðinni heim. Sjálfur hefði hann fengið far yfir lónið skömmu áður að bifreiðinni, þar sem hann hefði skilið hana eftir á leið þeirra í Þórsmörk, og síðan ekið henni nokkurn spöl til að koma henni yfir ársprænur, sem væru tiltölulega vatnsmiklar, í því skyni að greiða fyrir akstri eiginkonu sinnar. Ákærði kvaðst ekki hafa neytt áfengis um morguninn, áður en hann hreyfði bifreiðina, og ekki fundið til áfengisáhrifa við aksturinn. Hins vegar hefði hann hresst sig á áfengisblöndu, sem var í bifreiðinni, áður en hann lagðist þar til svefns. Fram hefur komið um hagi ákærða, að hann þurfi mjög á bifreið að halda í atvinnurekstri sínum. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann ekki gerst brotlegur við umferðar- lög síðan á árinu 1978. 245 Á það má fallast með héraðsdómara, að líklegt sé, að ákærði hafi ekki stofnað öðrum í hættu með akstri bifreiðarinnar á þessum stað og að taka megi mark á þeirri staðhæfingu hans, að hann hafi ekki ætlað að aka lengra sjálfur. Þrátt fyrir það verður ákærði ekki talinn eiga sér svo sérstakar málsbætur, að réttlætanlegt sé að beita heimildarákvæði síðari málsliðar 1. mgr. 102. gr. umferðarlaga nr. 50/1987 við umfjöllun á verknaði hans. Var héraðsdómara þannig ekki rétt að ljúka máli þessu án þess að svipta hann ökuréttindum tiltekinn tíma vegna þess brots á 1., sbr. 2. mgr. 45. gr. umferðar- laga, sem sannað er í málinu. Ber því að fella hina kærðu dómsátt úr gildi á grundvelli 6. mgr. 112. gr. laga um meðferð opinberra mála, eins og krafist er af hálfu ákæruvaldsins. Dómsorð: Hin kærða dómsátt er úr gildi felld. Endurrit úr sakadómsbók Rangárvallasýslu. Ár 1991, mánudaginn 18. nóvember, er sakadómur Rangárvallasýslu sett- ur að Hlíðarvegi 4 á Hvolsvelli og þar haldinn af settum héraðsdómara, Margréti Heinreksdóttur, með undirrituðum votti. Fyrir er tekið mál nr. 17/1991: Rannsókn í tilefni af kæru um umferðar- lagabrot á hendur Helga B. Óskarssyni. Dómari leggur fram eftirtalin skjöl í frumriti: nr. 1, bréf fulltrúa sýslumanns, nr. 2, skjalaskrá. Fyrir dómi er mættur kærði, áminntur um sannsögli. Nafn: Helgi Bjarni Óskarsson. Stétt eða atvinna: kaupmaður. Heimili: Freyvangi 17, Hellu. Fæðingardagur: 180255-2819. Fæðingarstaður: Hellu, Rangárvallasýslu. Gætt er ákvæða 2. mgr. 77. gr. laga nr. 74/1974. Kærði játar, að efni kærunnar sé rétt, og kannast við ofangreint brot sitt. Hann hafi ekið bifreiðinni R-60784 sunnudaginn 7.7.1991 u.þ.b. 1 km vegalengd yfir 2-3 lækjarsprungur (sic), hafandi drukkið áfengi til kl. 2.00 þá um nóttina. Hann hafi síðan lagt bifreiðinni utan vegar, drukkið áfengis- blöndu, sem þar var, og lagst til svefns, meðan hann beið eftir konu sinni, sem ætlaði að aka bifreiðinni heim. 246 Hann samþykkir að greiða 17.000 kr. í sekt. til ríkissjóðs til að sleppa við málsókn út af brotinu, sem varðar við 1. mgr., sbr. 2. mgr. 45. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. laga nr. 50/1987. Alkóhól í blóði kærða reyndist vera 0,95%. Sektin greiðist fyrir 16.12.1991, en ella sæti kærði í hennar stað varðhaldi sjö daga. Málskostnaður, 8.114 kr., greiðist fyrir sama tíma. Með hliðsjón af aðstæðum kærða og sakavottorði þykir rétt að beita heimild 1. mgr. 102. gr. laga nr. 50/1987 til að sleppa sviptingu ökuréttinda að þessu sinni. Framangreint brot hefur ítrekunarverkun á síðara brot, sbr. 71. gr. 1. nr. 19, 1940. Dómari lét málsókn falla niður. 247 Miðvikudaginn 12. febrúar 1992. Nr. 63/1992. Ákæruvaldið gegn Steinari Þór Guðjónssyni. Kærumál. Dómarar. Hæfi dómara. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Með leyfi ríkissaksóknara og heimild í 1. tölulið 171. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála hefur varnaraðili kært til Hæstaréttar úrskurð, sem kveðinn var upp í sakadómi Reykjavíkur 6. febrúar 1992. Er þar hafnað kröfu um, að yfirsakadómari og fulltrúar hans teljist vanhæfir til að fara með mál þetta. Varnaraðili krefst þess, að yfirsakadómari víki sæti í málinu og málsvarnarlaun verði tildæmd í héraði og fyrir Hæstarétti. Af hálfu ákæruvalds er krafist staðfestingar hins kærða úr- skurðar. Þegar aðalfulltrúi yfirsakadómara staðfesti bráðabirgðasviptingu ökuleyfis með úrskurði 17. október 1991, var það gert í sakadómi Reykjavíkur, enda um dómsathöfn að ræða samkvæmt 103. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Með tilvísun til þessa og forsendna úrskurðarins ber að staðfesta hann. Ákvörðun um málsvarnarlaun bíður málslykta. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 6. febrúar 1992. Ár 1992, fimmtudaginn 6. febrúar, var á dómþingi sakadóms Reykjavík- ur, sem háð var í Borgartúni 7 af Gunnlaugi Briem yfirsakadómara, kveð- inn upp úrskurður þessi í sakadómsmálinu: Ákæruvaldið gegn Steinari Þór Guðjónssyni. Hilmar Ingimundarson hæstaréttarlögmaður hefur í þinghaldi 31. f.m. gert þá kröfu f.h. ákærða, að yfirsakadómari og þar með fulltrúar hans víki sæti í máli þessu, og er í því efni vísað til 7. tl. 36. gr. laga nr. 85, 248 1936, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 74, 1974, eins og þau ákvæði verða skýrð með hliðsjón af 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. auglýsingu nr. 11, 1954. Er krafa þessi áréttuð í greinargerð lögmannsins, dagsettri 4. þ.m., með vísan til framangreindra ákvæða og að auki gerð krafa um, að málsvarnar- laun verði tildæmd. Í greinargerðinni segir á þessa leið: „„Ákærði byggir kröfu sína á því, að yfirsakadómarinn í Reykjavík svo og fulltrúar hans teljist vanhæfir að fjalla um málið vegna fyrri afskipta aðalfulltrúa yfirsakadómarans í málinu fyrir útgáfu ákæru. Ákærði telur, að við uppkvaðningu úrskurðar í málinu, dags. 17. október 1991, hafi fulltrúinn, sem vann að málinu á ábyrgð yfirsakadómarans, tekið slíka efnislega afstöðu, að ekki samrýmist því, að yfirsakadómarinn eða fulltrúar hans fari með málið eftir útgáfu ákæru. Í þessu sambandi bendir ákærði á, að þannig var brugðist við kröfu hans þess efnis, að bráðabirgðaðkuleyfissvipting yrði felld úr gildi, að fulltrúinn bókaði: „Dómarinn gerir kærða og lögmanni hans ljóst, að hann muni ekki verða við fram kominni kröfu.“ Krafist var þá úrskurðar um þessa synjun. Í framhaldi af því var síðan kveðinn upp úrskurður, þar sem full- trúinn reisir niðurstöður sínar á efnislegum atriðum, svo sem að í máli þessu liggi fyrir játning kærða um akstur bifreiðarinnar R-26071 að undangeng- inni neyslu áfengis. Ákærður telur því, að hætta sé á því, að yfirsakadómarinn og fulltrúar hans geti eigi litið óhlutdrægt á málavöxtu. Verði því að telja þá vanhæfa að fjalla þannig efnislega um málið eftir útgáfu ákæru, og beri því yfirsaka- dómaranum að víkja sæti í málinu.““ Í þessu efni er vísað til framangreindra lagaákvæða. Mál þetta barst dóminum frá lögreglustjóranum í Reykjavík með bréfi, dagsettu 26. ágúst á fyrra ári, og fól yfirsakadómari Júlíusi B. Georgssyni aðalfulltrúa það til meðferðar. Samkvæmt lögregluskýrslu í málinu hafði ákærði verið stöðvaður við akstur bifreiðarinnar R-26071 hér í borginni aðfaranótt 28. janúar á fyrra ári, og lá fyrir grunur um, að hann væri með áfengisáhrifum. Ákærða var tekið blóðsýni, og samkvæmt gögnum frá lögreglu var alkóhólmagn í því 2,73%0. Framburður ákærða hjá lögreglu 12. febrúar var á þessa leið: „„Mér hefur verið kynnt sakarefnið, og er mér kunnugt um það, hvað mig varðar. Ég var við áfengisdrykkju í Bjórhöllinni umrætt kvöld og drakk töluvert mikið, svo að ég varð nokkuð ölvaður. Ekki hefði komið til, að ég færi að aka bifreið í því ástandi, sem ég var, nema vegna skertrar dómgreindar vegna umræddrar áfengisneyslu. Ég geri mér ekki grein fyrir 249 því, hvert ég var að fara, þegar lögreglan hafði af mér afskipti, en líklegast hef ég verið á leiðinni til kunningja míns. Annað hef ég ekki um málið að segja.“ Lögreglustjóri svipti ákærða ökuleyfi til bráðabirgða 20. ágúst. Júlíus Georgsson aðalfulltrúi kvaddi ákærða fyrir dóm, og mætti hann 17. október með Hilmari Ingimundarsyni hrl. Aðalfulltrúinn gaf ákærða kost á að ljúka málinu með dómsátt, þ.e. greiðslu hæfilegrar sektar, og til að sæta sviptingu ökuleyfis tólf mánuði. Ákærði kvaðst ekki hafa fundið til áfengisáhrifa við aksturinn og hafnaði sáttaboðinu. Sagði hann, að það kæmi sér á óvart, hversu mikill vínandi hefði reynst í blóði sínu, og fengi það ekki staðist miðað við það, að þá hefði útlit hans og önnur einkenni átt að vera á allt annan veg en fram komi í skýrslu varðstjóra. Hlyti blóð- sýni úr sér að hafa misfarist í meðferð eða skráningu, þar sem alkóhól- magnið í því væri óeðlilega hátt miðað við áfengisáhrif þau, sem hann fann fyrir. Hann krafðist þess jafnframt, að bráðabirgðasvipting ökuleyfis, sem lögreglustjórinn í Reykjavík hefði ákvarðað sér 20. ágúst, yrði felld úr gildi. Aðalfulltrúinn vildi ekki á það fallast, og krafðist ákærði úrskurðar um synjunina. Kvað aðalfulltrúinn samdægurs upp úrskurð, þar sem hann hafnaði kröfu ákærða. Ákærði skaut úrskurðinum til Hæstaréttar Íslands, sem felldi úrskurðinn úr gildi með dómi 30. sama mánaðar. Aðalfulltrúinn endursendi lögreglustjóranum í Reykjavík málskjölin með bréfi, dagsettu daginn eftir, og gat þess þar, að ákærði hafnaði dómsátt. Að frumkvæði embættis lögreglustjóra fór fram frekari rannsókn í málinu hjá embættinu dagana 14. og 19. nóvember án beiðni eða afskipta dómsins, og mættu þrír lögreglumenn til skýrslugjafar. Einnig voru lögð fram þrjú vottorð um blóðsýnatökur, vottorð frá Rannsóknastofu háskólans um móttöku á blóð- sýnum og vottorð um beiðni um töku blóðsýna og niðurstöðu þeirra. Lög- reglustjóri sendi málið síðan ríkissaksóknara með bréfi, dagsettu 25. nóv- ember, og gaf ríkissaksóknari út ákæru í því 29. s.m. Yfirsakadómari hafði engin afskipti af málinu, meðan á meðferð aðal- fulltrúans á því stóð, og var ókunnugt um hana, þar til hann fékk framan- greindan dóm Hæstaréttar í hendur. Eftir að aðalfulltrúinn fékk ákæruna í málinu, ræddi hann við yfirsakadómara og bað um að verða leystur frá meðferð þess vegna fyrri afskipta sinna af því. Yfirsakadómari féllst á beiðni aðalfulltrúans og fól Símoni Sigvaldasyni fulltrúa meðferð málsins. Þingfesti hann málið 6. desember á fyrra ári. Yfirsakadómari lítur svo á samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, að engin rök séu til þess að telja, að framangreindar aðgerðir valdi vanhæfi sínu til að fara með mál þetta, og þar með, að fulltrúar sínir verði vanhæfir til þess. Verður krafa ákærða því ekki tekin til greina. 250 Úrskurðarorð: Kröfu Hilmars Ingimundarsonar hrl. f.h. ákærða, Steinars Þórs Guðjónssonar, um, að yfirsakadómari og þar með fulltrúar hans skuli taldir vanhæfir til að fara með mál þetta, er hafnað. Málsvarnarlaun verða ekki tildæmd á þessu stigi málsins, og bíður ákvörðun um þau efnisdóms í málinu. 251 Miðvikudaginn 12. febrúar 1992. Nr. 296/1991. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Pétri Hauki Guðmundssyni (Valgeir Kristinsson hrl.). Bifreiðar. Umferðarlög. Ökuhraði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 1. júlí 1991 að ósk dómfellda og einnig af hálfu ákæruvalds- ins. Ákæruvaldið krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms að öðru leyti en því, að fésekt verði hækkuð. Þá verði ákærði dæmdur til greiðslu alls áfrýjunarkostnaðar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs. Af hálfu ákærða er þess krafist aðallega, að málinu verði vísað frá sakadómi, en til vara, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og hann verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins. Þess er og krafist, að skipuðum verjanda verði tildæmd málsvarnarlaun. Engir formgallar eru á ákæru eða meðferð málsins, er leiða eiga til frávísunar þess frá sakadómi. Þegar ökuhraði bifreiðar ákærða var mældur með ratsjá úr lög- reglubifreiðinni, sem var á ferð, sýndi ratsjáin 101 km hraða miðað við klst. Var bifreið ákærða því stöðvuð. Þá sagði ákærði, að hann hefði talið sig vera á um 85 km hraða. Tilgáta ákærða um, að mistök hafi átt sér stað við hraðamæling- una á þann hátt, að ratsjártækið hafi verið stillt miðað við kyrr- stöðu lögreglubifreiðarinnar, hlýtur því að byggjast á þeirri for- sendu, að henni hafi verið ekið á 15-16 km hraða. Í skýrslu lögreglu- mannanna er ekkert skráð um hraða lögreglubifreiðarinnar, en ekkert bendir til, að tilgáta ákærða fái staðist. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann með þessari athugasemd. Samkvæmt þessu verður ákærða gert að greiða áfrýjunarkostnað, eins og Í dómsorði segir. 252 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur. Ákærði, Pétur Haukur Guðmundsson, greiði áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar á meðal saksóknarlaun í ríkissjóð, 35.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs talsmanns síns fyrir Hæstarétti, Valgeirs Kristinssonar hæstaréttarlögmanns, 35.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 16. maí 1991. Ár 1991, fimmtudaginn 16. maí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Símoni Sigvaldasyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 262/1991: Ákæruvaldið gegn Pétri Hauki Guðmundssyni, sem tekið var til dóms 6. maí sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 10. desember sl., á hendur ákærða, Pétri Hauki Guðmundssyni, til lögheimilis að Sval- barða 3, Hafnarfirði, en með dvalarstað að Einarsnesi 40, Reykjavík, kt. 060748-4899, „„fyrir að aka að kvöldi sunnudags 12. ágúst 1990 bifreiðinni R-76966 vestur Ártúnsbrekku í Reykjavík með allt að 110 kílómetra hraða miðað við klukkustund eftir vegarkafla við Elliðaár. Telst þetta varða við 1. mgr. 37. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987, og 23. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík, nr. 625, 1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Málavextir. Sunnudaginn 12. ágúst 1990 um kl. 23.35 ók ökumaður bifreiðarinnar R-76966 vestur Ártúnsbrekku í Reykjavík. Veitti lögreglan eftirtekt bifreið- inni og mældi hraða hennar með ratsjá úr lögreglubifreið 202, sem ekið var austur Miklubraut í Ártúnsbrekku. Mældist hraði bifreiðarinnar R- 16966 samkvæmt ratsjármælingunni 101 km m.v. klst. Var akstur bifreiðar- innar stöðvaður og haft tal af ökumanni. Í Ártúnsbrekku, þar sem mæling fór fram, er heimilaður hámarkshraði 60 km m.v. klukkustund. Í frumskýrslu lögreglu er skráð, að í viðtölum við ákærða hafi hann talið sig hafa ekið á um 85 kílómetra hraða m.v. klst., en að hann hefði aukið hraða bifreiðarinnar til að liðka um fyrir umferð. Í framburðarskýrslu ákærða hjá lögreglu sama dag er skráð: „„Mætti kvaðst ekki í sjálfu sér geta rengt þessa mælingu, en taldi möguleika á, að þessum hraða hefði hann náð í mjög stuttan tíma, er hann jók hraðann við að færa sig milli akreina.“ 253 Ákærða var boðið að ljúka málinu með dómsátt í sakadómi Reykjavíkur 15. október 1990, en því hafnaði hann. Þeir lögreglumenn, er stöðvuðu akstur ákærða 12. ágúst 1990, voru kvaddir til skýrslutöku hjá lögreglu 13. nóvember 1990. Skýrðu þeir frá því, að umræddan dag hefði bifreið ákærða verið ekið fremst bifreiða vest- ur Ártúnsbrekku, þá er mæling fór fram, og hefði henni þar sýnilega verið ekið með mestum hraða. Lögreglumennirnir skýrðu frá því, að þá er bifreið ákærða hefði komið inn í ratsjárgeislann, hefði ratsjármælitækið sýnt 101 km hraða m.v. klst. Lögreglumennirnir kváðust þess fullvissir, að engar aðrar bifreiðar hefðu getað haft áhrif á mælinguna, þar sem bifreið ákærða hefði verið langt á undan öðrum bifreiðum. Fyrir dómi skýrði ákærði frá því, að hann hefði ekið bifreiðinni R-76966 vestur Ártúnsbrekku í Reykjavík sunnudaginn 12. ágúst 1990. Ákærði kvaðst hafa ekið bifreiðinni á vinstri akrein, þar til komið hefði verið að efri innkeyrslu að Nesti í Ártúnsbrekku, en þá hefði hann ekið yfir á hægri akrein. Kvaðst ákærði hafa ekið eftir hægri akrein niður í miðja brekkuna, þar til bifreið hefði komið af afrein frá hægri, en þá hefði hann fært bif- reiðina yfir á vinstri akrein til að liðka um fyrir umferð. Ákærði kvaðst hafa litið snöggt á hraðamæli bifreiðarinnar, þegar hann veitti athygli stöðvunarmerki lögreglu, en það kvað ákærði hafa verið, er hann hefði sveigt af hægri yfir á vinstri akrein. Kvað ákærði hraðamæli bifreiðarinnar þá hafa sýnt 80 km m.v. klst. Ákærði bar fyrir dómi, að sá möguleiki væri hugsanlegur, að hraði bifreiðarinnar hefði þá ef til vill minnkað, frá því er hann hefði haft akreinaskipti. Fram kom hjá ákærða fyrir dómi, að stálþil, svonefnt akrið, væri á milli akreina í Ártúnsbrekku. Taldi hann, að þil þetta hefði verið í sjónlínu bif- reiðar sinnar og lögreglubifreiðarinnar og hefði getað haft áhrif á ratsjár- mælinguna. Fyrir dómi var ákærði spurður út í framburð sinn hjá lögreglu 12. ágúst 1990, þar sem bókað var eftir honum, að hann rengdi ekki mælingu lög- reglu 12. ágúst 1990 og að hann hefði náð „„þessum hraða““ í stuttan tíma, er hann jók hraðann við að færa sig á milli akreina. Kvaðst ákærði í fram- burði sínum hafa verið að vísa til þess, að hann æki þessa leið að jafnaði á 60 til 80 km hraða m.v. klst. Í þessum orðum hefði ekki verið fólgin játning á hraðamælingu lögreglu. Fyrir dóminn hafa verið kvödd nokkur vitni. Eru það lögreglumenn þeir, er afskipti höfðu af akstri ákærða 12. ágúst 1990. Þá kom fyrir dóm Gunnar Sigurðsson lögreglumaður, er tók af ákærða framburðarskýrslu sama dag. Einnig komu fyrir dóminn tveir farþegar, er voru í bifreið ákærða, þá er mæling fór fram. Að lokum kom fyrir dóminn Haraldur Sigurðsson, yfirverkfræðingur hjá Pósti og síma, sérfræðingur um gerð 254 ratsjármælitækja. Verður nú gerð grein fyrir framburði ofangreindra vitna. Vitnið Erlendur Jónsson var annar þeirra tveggja lögreglumanna, er af- skipti höfðu af akstri ákærða. Fyrir dómi kvaðst vitnið muna glögglega eftir því, er bifreið ákærða hefði verið stöðvuð vegna of hraðs aksturs í Ártúnsbrekku. Hefði lögreglan veitt eftirtekt bifreið ákærða, þar sem henni hefði verið ekið vestur Miklubraut, og hefði hún þar farið fremst í flokki bifreiða. Hefði hraði bifreiðarinnar mælst 101 km m.v. klst. Vitnið kvað bifreið ákærða hafa verið komna niður fyrir akrið í Ártúnsbrekku, þá er mæling fór fram. Á þeim tíma hefði lögreglubifreiðin verið komin yfir Elliðaárbrýr á austurleið. Vitnið kvað aðstæður á mælingarstað hafa verið góðar, þó hefði verið skýjað og einhver dumbungur yfir. Vitnið skýrði frá því, að það hefði verið ökumaður lögreglubifreiðarinnar, þá er mæling fór fram, en lögreglumaðurinn Páll Magnússon hefði stjórnað ratsjármælitæk- inu. Að mælingu lokinni hefði bifreið ákærða verið stöðvuð og honum tjáður mældur hraði. Vitnið var innt eftir því, hvort akrið á Miklubraut hefði verið í sjónlínu á milli lögreglubifreiðarinnar og bifreiðar ákærða, þá er mæling fór fram, og kvaðst vitnið þess fullvisst, að svo hefði ekki verið. Vitnið kom aftur fyrir dóm 28. febrúar 1991. Var vitnið þá beðið að gera nánari grein fyrir staðsetningu bifreiðar ákærða, þá er mæling fór fram, svo og staðsetningu lögreglubifreiðarinnar á sama tíma. Vitnið merkti staði bifreiðanna inn á uppdrátt af vettvangi. Páll Magnússon lögreglumaður kom fyrir dóm 12. febrúar 1991. Fram- burður vitnisins var um atvik samhljóða framburði lögreglumannsins Er- lends Jónssonar. Vitnið gerði nánari grein fyrir staðsetningu bifreiðar ákærða, er mæling fór fram, og kvað hana hafa verið stadda rétt ofan við afrein frá Bíldshöfða, er ákærði hefði sveigt yfir á vinstri akrein. Vitnið skýrði frá því, að akrið á vegi hefði ekki verið í sjónlínu á milli bifreiðar ákærða og lögreglubifreiðarinnar við mælinguna, og hefði engin bifreið verið nálægt bifreið ákærða, er áhrif gat haft á mælinguna. Vitnið gerði grein fyrir því, að ratsjármælitækið mældi bifreiðar ýmist með því, að lögreglubifreiðin væri kyrrstæð eða á ferð. Væri takki á rat- sjármælitækinu, er væri notaður til að skipta þar á milli. Vitnið kvaðst þess fullvisst, að ratsjáin hefði verið stillt miðað við, að lögreglubifreiðin væri á ferð, þá er mæling fór fram umræddan dag. Vitnið kvaðst á þessum tíma ekki hafa lokið námskeiði í meðferð ratsjártækja, en hefði þó starfað töluvert við mælingar fyrir þann tíma. Vitnið Gunnar Sigurðsson lögreglumaður hefur komið fyrir dóminn til skýrslugjafar, en það skráði framburð ákærða í lögregluskýrslu á lögreglu- stöð. Vitnið kvaðst ekki muna sérstaklega eftir málinu. Vitnið staðfesti fyrir dómi rétt skráð efni framburðarskýrslu ákærða á lögreglustöð. 255 Fyrir dóm hafa komið vitnin Ásmundur Daníelsson og Ásdís Elfa Péturs- dóttir, en þau voru farþegar í bifreið ákærða, þá er hraðamæling lögreglu fór fram. Fram kom við yfirheyrslur yfir vitnunum, að þau mundu óglöggt eftir atvikum umræddan dag og kváðust ekki geta gert sér grein fyrir hraða ákærða, þar sem þau hefðu ekki litið á hraðamæli bifreiðarinnar. Þá gátu vitnin ekki gert grein fyrir staðsetningu annarra bifreiða í Ártúnsbrekku, þá er ákærði ók þar um 12. ágúst 1990, áður en lögregla hafði afskipti af honum. Loks kom fyrir dóminn Haraldur Sigurðsson, yfirverkfræðingur hjá Pósti og síma, sérfræðingur um gerð og útbúnað ratsjármælitækja. Vitnið gerði grein fyrir því, hvernig ratsjármælitæki lögreglunnar starfa við að- stæður líkar þeim, þá er mæling lögreglunnar fór fram í Ártúnsbrekku 12. ágúst 1990. Vitnið kvað akrið á vegi ekki trufla mælingu lögreglu nema þá þannig, að ratsjárgeisli endurkastaðist af akriðinu, en við það sýndi mælitækið engan mældan hraða. Ef ratsjáin hefði mælt hraða bifreiðar ákærða á 101 km m.v. klst., þá væri það sá hraði, sem leggja bæri til grundvallar með tilliti til skekkjumarka í mælingu ratsjárinnar. Vitnið kvað ratsjármælitækið starfa með þeim hætti, að það mældi hraða bifreiða ýmist með því, að lögreglubifreiðin væri í kyrrstöðu eða á hreyfingu. Væri þá notaður sérstakur takki á ratsjármælitækinu, er væri stilltur miðað við það, hvort lögreglubifreiðin væri kyrrstæð eða á ferð. Ef mælitækið væri stillt með þeim hætti, að mæla ætti úr kyrrstæðri lög- reglubifreið, en hún væri engu að síður á ferð, þá legði ratsjármælitækið saman hraða lögreglubifreiðarinnar og hraða þeirrar bifreiðar, er ratsjár- geislinn næmi. Þá gerði vitnið grein fyrir því, að þættir eins og útleiðsla í lögreglubifreið og háspennulínur gætu haft áhrif á ratsjármælitæki, en þá með þeim hætti, að mælitækið yrði óvirkt, og kæmi þá enginn fastur aflestur. Dómarinn hefur gengið á vettvang og kannað aðstæður. Niðurstöður. Í ákæruskjali er ranglega farið með hraða bifreiðar ákærða, en þar á hann réttilega að vera skráður 101 km hraði m.v. klst., og er það í samræmi við önnur gögn málsins. Um er að ræða augljósa ritvillu, og þykir þetta misræmi eigi koma í veg fyrir, að efnisdómur verði lagður á málið, sbr. 3. mgr. 118. gr. laga nr. 74, 1974, og er frávísunarkröfu lögmanns ákærða því hafnað. Svo sem fram kemur hér að framan, gætir verulegs ósamræmis í fram- burði ákærða annars vegar og framburði lögreglumannanna tveggja hins vegar um það, hver hraði ákærða hafi verið, þá er lögregla hafði afskipti af akstri hans í Ártúnsbrekku. Við meðferð málsins hefur ákærði haldið 256 því fram, að hann hafi ekki ekið hraðar en á 80 km hraða m.v. klst. Fram hefur komið í máli lögreglumannanna hins vegar, að ákærði hafi mælst á 101 km hraða. Er framburður lögreglumannanna í veigamiklum atriðum samhljóða og ekkert það fram komið, sem veikir hann. Verður hann því lagður til grundvallar. Ekkert er fram komið í málinu, sem veikir hraðamælingu lögreglu. Fram hefur komið, að lögregla hafi mælt hraða bifreiðar ákærða 101 km m.v. klst., og er sú mæling færð í dagbók lögreglunnar, en ljósrit úr henni liggur frammi í málinu. Þar kemur einnig fram, að ratsjáin hafi verið prófuð fyrir og eftir mælingu, og er dagbókin undirrituð af báðum lögreglumönnunum. Þá þykir framburður ákærða hjá lögreglu vandskýrður með öðrum hætti en svo, að hann hafi viðurkennt mældan hraða lögreglu, þrátt fyrir það að hann hafi fyrir dómi talið sig hafa verið að vísa til þess, hve hratt hann æki þessa leið yfirleitt. Með vísan til þess, sem að framan er rakið, svo og framburðar vitnisins Haralds Sigurðssonar, yfirverkfræðings hjá Pósti og síma, telst sannað þrátt fyrir neitun ákærða, að hann hafi ekið bifreiðinni R-76966 vestur Miklubraut í Ártúnsbrekku að kvöldi sunnudagsins 12. ágúst 1990 með allt að 101 km hraða m.v. klst. Með þessum hraðakstri braut ákærði gegn 1. mgr. 37. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987, og 23. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 625, 1987. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt refsingum sem hér segir: 1968 6/5 Árnessýsla. Sátt: 300 kr. sekt f. brot g. umfi. 1968 3/10 Árnessýsla. Sátt: 4.000 kr. sekt f. brot g. 2., sbr. 3. mgr. 25. gr umfl. og 1. mgr. 24. gr. áfl. Sviptur ökul. 6 mán. frá 3.10.768. Ákærði hefur með greindri háttsemi unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga, og þykir refsingin samkvæmt því, er að framan greinir, hæfilega ákveðin 9.000 króna sekt til ríkissjóðs. Ákveðst vararefsing sektarinnar þriggja daga varðhald, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá uppkvaðningu dómsins. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með tal- inna málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Valgeirs Kristinssonar hæsta- réttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin 40.000 kr. Dómsorð: Ákærði, Pétur Haukur Guðmundsson, greiði 9.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi í stað sektarinnar varðhald þrjá daga, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá uppkvaðningu dómsins. 257 Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Valgeirs Kristinssonar hæstaréttarlögmanns, 40.000 kr. 258 Miðvikudaginn 12. febrúar 1992. Nr. 480/1991. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Vilhjálmi Thomas (Páll Arnór Pálsson hrl.). Bifreiðar. Umferðarlög. Akstur án ökuréttinda. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari áfrýjaði héraðsdómi til Hæstaréttar með stefnu 28. október 1991 að ósk ákærða. Er krafist staðfestingar dómsins og greiðslu áfrýjunarkostnaðar. Af hálfu ákærða er krafist vægustu refsingar, sem lög leyfa, svo og þess, að skipuðum verjanda verði tildæmd málsvarnarlaun. Eins og fram kemur í héraðsdómi, er sannað, að ákærði ók bif- reið 17. júní á síðasta ári, þó að hann hefði verið sviptur ökurétt- indum í tvö ár frá 23. ágúst 1989 að telja. Var svipting ákveðin með sátt í sakadómi 29. september 1989 vegna brots ákærða á 45. gr. umferðarlaga nr. 50/1987, en þetta lagaákvæði fjallar um akstur undir áfengisáhrifum. Þá gekkst ákærði undir sektargreiðslur með sáttum í sakadómi 9. nóvember 1990 og 10. janúar 1991. Í bæði skiptin var um að ræða brot á 48. gr. umferðarlaga, sem bannar akstur manna, sem ekki hafa ökuskírteini, sömu lagagrein og ákært er fyrir í þessu máli. Þar sem hér er um að ræða þriðja brot gegn þessu ákvæði, ber að staðfesta refslákvæði hins áfrýjaða dóms. Samkvæmt framansögðu verður héraðsdómur staðfestur og ákærða gert að greiða áfrýjunarkostnað, eins og segir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Ákærði, Vilhjálmur Thomas, greiði áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Páls- sonar hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur. 259 Dómur sakadóms Reykjavíkur 10. október 1991. Ár 1991, fimmtudaginn 10. október, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Símoni Sigvaldasyni fulltrúa, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 512/1991: Ákæruvaldið gegn Vilhjálmi Thomas, sem tekið var til dóms sama dag. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 19. júlí sl., á hendur ákærða, Vilhjálmi Thomas, Unufelli 50, Reykjavík, kt. 110553- 5369, „„fyrir að aka mánudaginn 17. júní 1991, sviptur ökuréttindum, bif- reiðinni Í-1485 suður Nóatún í Reykjavík, uns lögreglan stöðvaði akstur hans á móts við Stangarholt. Telst þetta varða við 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Með afdráttarlausri játningu ákærða og öðrum gögnum málsins er sannað, að ákærði hefur gerst sekur um þá háttsemi, er honum er gefin að sök í ákæruskjali og þar þykir rétt færð til refsiákvæða. Telst brot ákærða varða við 1. mgr. 48. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann frá árinu 1980 til þessa dags tólf sinnum gengist undir dómsáttir vegna brota á lögum um ávana- og fíkniefni og umferðarlögum, nú síðast 10. janúar sl. í sakadómi Reykja- víkur fyrir brot gegn 1. ingr. 48. gr. nefndra umferðarlaga. Ákærði hefur með greindri háttsemi unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga. Með hliðsjón af sakaferli ákærða þykir refs- ingin hæfilega ákveðin 30 daga varðhald. Dæma ber ákærða samkvæmt Í. mgr. 141. gr. laga um meðferð opin- berra mála nr. 74, 1974, til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Vilhjálmur Thomas, sæti varðhaldi 30 daga. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 260 Miðvikudaginn 12. febrúar 1992. Nr. 474/1991. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Jóhannesi Þór Hilmarssyni (Páll Arnór Pálsson hrl.). Bifreiðar. Umferðarlög. Ökuhraði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar að ósk ákærða með stefnu 5. nóvember 1991. Af hálfu ákæruvaldsins er þess krafist, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, en ákærði fer fram á mildun refsingar. Með ákvörðun lögreglustjórans í Reykjavík 31. ágúst 1990 var ákærði sviptur ökuréttindum til bráðabirgða samkvæmt 103. gr. umferðarlaga nr. 50/1987 vegna aksturs á bifhjóli á ólöglegum hraða. Mótmælti hann hraðamælingu lögreglunnar, en gerði ekki reka að því að krefjast dómsúrskurðar um sviptinguna. Málið var sent sakadómi Reykjavíkur, þar sem því var lokið með dómsátt 1. október 1990. Var ákvörðun lögreglustjóra þar staðfest og svipt- ingartími tiltekinn einn mánuður frá 31. ágúst, auk þess sem ákærði gekkst undir sekt. Hafði hann þá þegar verið staðinn að þeim akstri, sem mál þetta tekur til, hinn 27. september 1990. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakfellingu ákærða vegna brota hans og færslu þeirra til refsiákvæða. Ákvæði umferðarlaga nr. 50/1987 um refsingar kveða ekki á um ítrekunaráhrif af brotum. Tilvísun héraðsdómara til 71. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940 varðandi refsingu ákærða á því ekki við. Eins og rakið er í héraðsdómi, hefur ákærði, sem er 27 ára að aldri, alloft orðið sekur um brot gegn ákvæðum umferðarlaga um ökuhraða og sætt réttindasviptingu þeirra vegna svo og vegna aksturs undir áhrifum áfengis. Jafnframt hefur hann áður verið staðinn að akstri sviptur ökuréttindum, alls fjórum sinnum, og 261 leiddi síðasta brotið til varðhaldsrefsingar, sem hann afplánaði haustið 1991. Refsingu ákærða í máli þessu ber að ákveða sem hegningarauka við fyrrgreinda dómsátt í sakadómi Reykjavíkur samkvæmt 78. gr. almennra hegningarlaga. Við ákvörðun hennar ber að líta til saka- ferils ákærða, sbr. 5. tl. 1. mgr. 70. gr. sömu laga. Að öllu athug- uðu telst refsingin hæfilega ákveðin varðhald 60 daga. Staðfesta ber ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað í héraði. Áfrýjandi greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og Í dóms- orði greinir. Dómsorð: Ákærði, Jóhannes Þór Hilmarsson, sæti varðhaldi 60 daga. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttarlög- manns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Hafnarfjarðar 4. janúar 1991. Ár 1991, föstudaginn 4. janúar, er á dómþingi sakadóms Hafnarfjarðar, sem háð er á skrifstofu dómsins, Strandgötu 31, Hafnarfirði, af Höllu Bachmann Ólafsdóttur héraðsdómara, kveðinn upp dómur í sakadóms- málinu nr. 2675/90: Ákæruvaldið gegn Jóhannesi Þór Hilmarssyni, sem tekið var til dóms 19. desember sl. Mál þetta höfðaði ríkissaksóknari með ákæruskjali, dagsettu 5. desember 1990, gegn ákærða, Jóhannesi Þór Hilmarssyni verkamanni, til heimilis að Krókahrauni 4, Hafnarfirði, kt. 210464-5309, fæddum í Kópavogi, „fyrir að aka eftirgreindum bifreiðum fimmtudaginn 27. september 1990, sviptur ökuréttindum, úr Kópavogi til Reykjavíkur, svo sem hér segir: 1) Um kl. 16.40 bifreiðinni R-54046, en lögreglan stöðvaði akstur hans á Lönguhlíð. 2) Um kl. 20.20 bifreiðinni Y-14091, en lögreglan stöðvaði akstur hans á Grettisgötu. 262 Telst þetta varða við 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar''. Niðurstöður. Með játningum ákærða, sem eru í samræmi við önnur gögn málsins, þykir vera sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem hann er ákærður fyrir. Varða brot hans við 1. mgr. 48. gr. laga nr. 50, 1987. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt eftirtöldum kærum og refsingum: LÍ sakav. eru tilgreindir tveir refsidómar og níu dómsáttir, allt vegna umferðarbrota, þ. á m. sátt 1. okt. 1990, en þá sættist ákærði á sviptingu ökuleyfis einn mánuð frá 31. ágúst 1990 að telja.) Refsing ákærða. Dómsáttin frá 28. maí 1986 og dómsáttin frá 13. mars 1987 ásamt dómi frá 24. september 1990 hafa ítrekunaráhrif samkvæmt 71. gr. almennra hegningarlaga á brot ákærða, sem hér er fjallað um, og verður honum dæmd refsing með tilliti til þess. Ákærði hefur unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 100. gr. um- ferðarlaga, og þykir hún hæfilega ákveðin með hliðsjón af 78. gr. almennra hegningarlaga 75 daga varðhald, en dómurinn er hegningarauki við dómsátt sakadóms Reykjavíkur frá 1. október sl. Sakarkostnaður. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Jóhannes Þór Hilmarsson, sæti varðhaldi 75 daga. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 263 Fimmtudaginn 13. febrúar 1992. Nr. 469/1991. Jóhanna Tryggvadóttir persónulega og f.h. einkafirma hennar, Evrópuferða, gegn Þorkatli Skúlasyni f.h. einkafirma hans, Endurskoðunarskrifstofu Þorkels Skúlasonar, og gagnsök. Frestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. nóvember 1991 að fengnu áfrýjunarleyfi 14. sama mánaðar. Gagn- áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 19. desember 1991. Áfrýjað er dómi bæjarþings Kópavogs 15. mars 1991. Áfrýjunar- stefnur í aðalsök og gagnsök voru þingfestar í Hæstarétti 8. janúar 1992, og voru málin þá sameinuð og frestað til 3. febrúar 1992. Er málið var tekið fyrir þann dag, óskaði aðaláfrýjandi eftir fresti til maí 1992. Þá krafðist hann málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda. Af hálfu gagnáfrýjanda hefur frestsbeiðninni verið mótmælt og þess krafist, að málinu verði frestað til 2. mars 1992. Mótmæli sín byggir gagnáfrýjandi á því, að lengri frestur sé ónauðsynlegur. Hann hafi lýst því yfir við þingfestingu málsins, að hann myndi sjá um gerð ágrips í málinu, og muni hann leggja það fram ásamt dómsgerðum og greinargerð 2. mars n.k., og verði málið þá tilbúið til flutnings af sinni hálfu. Í greinargerð aðaláfrýjanda kemur fram, að honum sé nauðsyn- legt að fá frest til maímánaðar til að afla frekari gagna í málinu. Aðaláfrýjandi hefur fengið eins mánaðar frest í málinu frá þingfest- ingu þess. Með hliðsjón af 41. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Ís- lands er rétt að veita honum frest til reglulegs þingdags 4. maí 1992. Málskostnaður verður ekki dæmdur í þessum þætti málsins. Dómsorð: Máli þessu er frestað til reglulegs þingdags 4. maí 1992. 264 Fimmtudaginn 13. febrúar 1992. Nr. 470/1991. Jóhanna Tryggvadóttir persónulega og f.h. sjálfseignarstofnunarinnar Heilsuræktarinnar Glæsibæ gegn Þorkatli Skúlasyni f.h. einkafirma hans, Endurskoðunarskrifstofu Þorkels Skúlasonar, og gagnsök. Frestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. nóvember 1991 að fengnu áfrýjunarleyfi 14. sama mánaðar. Gagn- áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 19. desember 1991. Áfrýjað er dómi bæjarþings Kópavogs 15. mars 1991. Áfrýj- unarstefnur í aðalsök og gagnsök voru þingfestar í Hæstarétti 8. janúar 1992, og voru málin þá sameinuð og frestað til3. febrúar 1992. Er málið var tekið fyrir þann dag, óskaði aðaláfrýjandi eftir fresti til maí 1992. Þá krafðist hann málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda. Af hálfu gagnáfrýjanda hefur frestsbeiðninni verið mótmælt og þess krafist, að málinu verði frestað til 2. mars 1992. Mótmæli sín byggir gagnáfrýjandi á því, að lengri frestur sé ónauðsynlegur. Hann hafi lýst því yfir við þingfestingu málsins, að hann myndi sjá um gerð ágrips í málinu, og muni hann leggja það fram ásamt dómsgerðum og greinargerð 2. mars n.k., og verði málið þá tilbúið til flutnings af sinni hálfu. Í greinargerð aðaláfrýjanda kemur fram, að honum sé nauðsynlegt að fá frest til maímánaðar til að afla frekari gagna í málinu. Aðaláfrýjandi hefur fengið eins mánaðar frest í málinu frá þing- festingu þess. Með hliðsjón af 41. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands er rétt að veita honum frest til reglulegs þingdags 4. maí 1992. Málskostnaður verður ekki dæmdur í þessum þætti málsins. Dómsorð: Máli þessu er frestað til reglulegs þingdags 4. maí 1992. 265 Fimmtudaginn 13. febrúar 1992. Nr. 471/1991. Jóhanna Tryggvadóttir gegn Þorkatli Skúlasyni f.h. einkafirma hans, Endurskoðunarskrifstofu Þorkels Skúlasonar, og gagnsök Frestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. nóvember 1991 að fengnu áfrýjunarleyfi 14. sama mánaðar. Gagn- áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 19. desember 1991. Áfrýjað er dómi bæjarþings Kópavogs 15. mars 1991. Áfrýjunar- stefnur í aðalsök og gagnsök voru þingfestar í Hæstarétti 8. janúar 1992, og voru málin þá sameinuð og frestað til 3. febrúar 1992. Er málið var tekið fyrir þann dag, óskaði aðaláfrýjandi eftir fresti til maí 1992. Þá krafðist hann málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda. Af hálfu gagnáfrýjanda hefur frestsbeiðninni verið mótmælt og þess krafist, að málinu verði frestað til 2. mars 1992. Mótmæli sín byggir gagnáfrýjandi á því, að lengri frestur sé ónauðsynlegur. Hann hafi lýst því yfir við þingfestingu málsins, að hann myndi sjá um gerð ágrips í málinu, og muni hann leggja það fram ásamt dómsgerðum og greinargerð 2. mars nk., og verði málið þá tilbúið til flutnings af sinni hálfu. Í greinargerð aðaláfrýjanda kemur fram, að honum sé nauðsynlegt að fá frest til maímánaðar til að afla frekari gagna í málinu. Aðaláfrýjandi hefur fengið eins mánaðar frest í málinu frá þing- festingu þess. Með hliðsjón af 41. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands er rétt að veita honum frest til reglulegs þingdags 4. maí 1992. Málskostnaður verður ekki dæmdur í þessum þætti málsins. Dómsorð: Máli þessu er frestað til reglulegs þingdags 4. maí 1992. 266 Fimmtudaginn 13. febrúar 1992. Nr. 514/1991. Grétar Haraldsson gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík, Lífeyrissjóði málm- og skipasmiða og Íslandsbanka hf. Þingfesting. Frestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 30. desem- ber 1991 til þingfestingar 3. febrúar 1992. Áfrýjað er nauðungar- uppboði á hluta fasteignarinnar Kleppsvegar 150 í Reykjavík, sem fram fór 28. september 1990. Máli þessu var áður áfrýjað til Hæsta- réttar með stefnu 8. október 1990. Með dómi Hæstaréttar 9. desember 1991 var málinu vísað frá Hæstarétti. Hinn 3. febrúar sl. var af hálfu áfrýjanda óskað eftir fresti til reglu- legs þingdags í júní 1992. Í greinargerð, sem áfrýjandi hefur sent Hæstarétti, gerir hann þá kröfu, að málið verði þingfest og því frestað til 2. mars 1992. Af hálfu stefndu Gjaldheimtunnar í Reykjavík og Íslandsbanka hf. var beiðni um frest mótmælt og þess krafist, að málinu yrði vísað frá Hæstarétti. Af hálfu stefnda Lífeyrissjóðs málm- og skipasmiða var þing ekki sótt 3. febrúar sl. Mótmæli sín gegn fresti styðja stefndu Gjaldheimtan í Reykjavík og Íslandsbanki hf. þeim rökum, að áfrýjandi hafi þegar haft nægan tíma til að búa mál sitt til flutnings fyrir Hæstarétti. Lögð hefur verið fram staðfesting þess, að áfrýjandi hefur fengið í hendur dómsgerðir í málinu. Rétt þykir að þingfesta málið og veita áfrýjanda frest til að skila dómsgerðum, ágripi og greinargerð til reglulegs þingdags í mars 1992. Málskostnaður verður eigi dæmdur Í þessum þætti málsins. Dómsorð: Mál þetta er þingfest og því frestað til reglulegs þingdags 2. mars 1992. 267 Fimmtudaginn 13. febrúar 1992. Nr. 15/1992. Hraðfrystihús Þórkötlustaða hf. gegn Skipasmiðjunni Herði hf. Þingfesting. Frestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. janúar 1992 að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Áfrýjað er dómi bæjar- þings Keflavíkur 22. júlí 1991. Er mál þetta skyldi þingfesta 3. febrúar 1992, kom fram sú krafa frá stefnda, að málið yrði ekki þingfest og því vísað frá Hæstarétti. Áfrýjandi gerir þá kröfu, að málið verði þingfest og því frestað til reglulegs þingdags í júní 1992. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda. Mótmæli sín styður stefndi þeim rökum, að áfrýjanda skorti rétt- hæfi, þar sem félaginu hafi verið slitið eftir sameiningu þess við Fiskanes hf. í Grindavík. Hafi samruni félaganna verið tilkynntur til Hlutafélagaskrár 28. desember 1990. Áfrýjandi sé því ekki til sem félag eða lögpersóna og geti því ekki verið aðili að dómsmáli. Af hálfu áfrýjanda er því haldið fram, að félagið hafi ekki verið afskráð hjá hlutafélagaskrá samkvæmt 3. mgr. 130. gr. laga nr. 32/1978 um hlutafélög. Hafi félagið m.a. stjórn og framkvæmda- stjóra. Félagið sé því enn til og hafi bæði aðildarhæfi og rétt- hæfi. Af gögnum málsins verður ekki séð, að Hraðfrystihús Þórkötlu- staða hf. hafi verið afskráð í Hlutafélagaskrá, sbr. 3. mgr. 130. gr. laga nr. 32/1978. Lagarök standa ekki til þess að synja þingfestingar máls þessa. Verður það því þingfest, og með hliðsjón af 41. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands verður því frestað til reglulegs þingdags í júní 1992. Rétt þykir að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað, eins og í dómsorði greinir. 268 Dómsorð: Mál þetta er þingfest og því frestað til reglulegs þingdags 1. júní 1992. Stefndi, Skipasmiðjan Hörður hf., greiði áfrýjanda, Hrað- frystihúsi Þórkötlustaða hf., 10.000 krónur í málskostnað. 269 Þriðjudaginn 18. febrúar 1992. Nr. 273/1989. Byggingarsjóður verkamanna (Jón Þorsteinsson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Othar Örn Petersen hrl.), Ingvari Helgasyni hí. (Ingi Ingimundarson hrl.), Tryggingu hf. (Stefán Pálsson hrl.), Guðrúnu Jónsdóttur (Ingólfur Hjartarson hrl.), Z-brautum og gluggatjöldum hf., þrotabúi Raftækjaverksmiðjunnar hf. (Valgeir Kristinsson hrl.) og Heimilistækjum hf. (Helgi V. Jónsson hrl.). Verkamannabústaðir. Úthlutun uppboðsandvirðis. Veðréttur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 7. júlí 1989 að fengnu áfrýjunarleyfi 3. sama mánaðar samkvæmt heimild í 2. mgr. 4. gr. laga um nauðungaruppboð nr. 57/1949, sbr. 1. mgr. 20. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Áfrýjandi gerir þær dómkröfur, að hinum áfrýjaða úrskurði verði hrundið þannig, að við úthlutun uppboðsandvirðis húseignarinnar Hamrabergs 4, Reykjavík, verði krafa sín látin ganga fyrir kröfum hinna stefndu fjárnámshafa. Þá krefst hann málskostnaðar í uppboðsrétti og fyrir Hæstarétti úr hendi stefndu. Stefndu Íslandsbanki hf., sem hefur tekið við rekstri máls þessa af Alþýðubankanum hf., Ingvar Helgason hf., Trygging hf., Z- brautir og gluggatjöld hf. og þrotabú Raftækjaverksmiðjunnar hf. krefjast staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. 270 Stefnda Guðrún Jónsdóttir skilaði greinargerð til Hæstaréttar og krafðist staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar, en þingsókn af hennar hálfu féll niður við munnlegan málflutning. Hvorki hefur borist greinargerð frá stefnda Heimilistækjum hf. né verið sótt þing af hálfu þess stefnda. I. Í hinum áfrýjaða úrskurði er því lýst, að húseignin Hamraberg 4, Reykjavík, er verkamannabústaður. Um þá bústaði gilda sér- stakar reglur, sbr. lög nr. 51/1980 um Húsnæðisstofnun ríkisins, sem í gildi voru á þeim tíma, sem hér um ræðir, sbr. nú lög nr. 86/1988. Samkvæmt IV. kafla laganna annast Byggingarsjóður verkamanna lánveitingar til félagslegra íbúðabygginga, og stjórnir verkamannabústaða ráðstafa íbúðum eftir þeim reglum, sem ákveðnar eru í lögunum og reglugerð nr. 527/1980 um Byggingar- sjóð verkamanna. Það er ljóst af þeim reglum, að íbúðir þessar lúta ekki venjulegum reglum í fasteignaviðskiptum. Efnalitlu fólki og fólki, sem á í erfiðleikum, gefst kostur á að eignast íbúðir á sér- stökum kjörum, sem að öllu leyti eru lögbundin, m.a. með láni úr Byggingarsjóði verkamanna, sem nema má allt að 90% af kostn- aðarverði íbúðar og endurgreiðist á 42 árum. Lán þetta skal vera tryggt með |. veðrétti í viðkomandi íbúð, sbr. 1. mgr. 52. gr. laga nr. $1/1980. Samkvæmt $1. gr. laganna er íbúðareiganda óheimilt að veðsetja íbúð í verkamannabústöðum fyrir öðrum lánum en lánum Byggingarsjóðs verkamanna fyrstu 15 árin frá útgáfu afsals. Stjórn verkamannabústaða í Reykjavík, sem var þinglýstur eig- andi fasteignarinnar Hamrabergs 4, afhenti Gunnvöru Rögnvalds- dóttur eignina hinn 21. desember 1981. Afsal fyrir eigninni var gefið út 30. júní 1983. Sama dag gaf Gunnvör út veðskuldabréf til áfrýj- anda, tryggt með |. veðrétti í eigninni. Afsalinu var þinglýst 4. október 1983, en veðskuldabréfinu 17. sama mánaðar. Á tímabilinu frá 15. september 1982 til 26. ágúst 1983 var þinglýst 9 fjárnámum á fasteignina. Öllum fjárnámunum var þinglýst með athugasemdum þess efnis, að gerðarþoli væri ekki þinglýstur eigandi eða að stjórn verkamannabústaða væri þinglýstur eigandi. Fjárnám má aðeins gera Í réttindum, sem fengin eru, þegar það fer fram, sbr. 1. mgr. 28. gr. laga um aðför nr. 19/1887. Samkvæmt 50. gr. laga nr. 51/1980 skal gefa út afsal gegn yfirtöku áhvílandi skulda, og sam- 271 kvæmt 2. mgr. 14. gr. reglugerðar nr. 527/1980 er útgáfa skulda- bréfs fyrir láni hjá Byggingarsjóði verkamanna skilyrði þess, að kaupandi fái skriflegt afsal fyrir íbúðinni. Þegar virt eru lagaákvæði um byggingu verkamannabústaða og höfð í huga þau sjónarmið, sem liggja þeim að baki, verður að líta svo á, að áfrýjanda beri óskertur 1. veðréttur fyrir láni sínu, enda þótt stefndu hefðu þinglýst fjárnámunum, áður en þinglýsing veð- skuldabréfsins fór fram. Það breytir ekki þessari niðurstöðu, þótt áfrýjandi hafi ekki að öllu leyti farið eftir settum reglum við afhend- ingu íbúðarinnar. Samkvæmt þessu eru kröfur áfrýjanda teknar til greina. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Dómsorð: Við úthlutun uppboðsandvirðis húseignarinnar Hamrabergs 4, Reykjavík, skal veðréttur áfrýjanda, Byggingarsjóðs verka- manna, ganga fyrir rétti hinna stefndu fjárnámshafa, Íslands- banka hf., Ingvars Helgasonar hf., Tryggingar hf., Guðrúnar Jónsdóttur, Z-brauta og gluggatjalda hf., þrotabús Raftækja- verksmiðjunnar hf., og Heimilistækja hf. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Úrskurður uppboðsréttar Reykjavíkur 19. apríl 1989. I. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 13. apríl sl. Sóknaraðili er Byggingarsjóður verkamanna, Mávahlíð 4, Reykjavík. Varnaraðilar eru Alþýðubankinn hf. og Trygging hf., bæði í Reykjavík. Kröfur sóknaraðila eru þær, að við úthlutun uppboðsverðs húseignar- innar Hamrabergs 4, Reykjavík, verði krafa sóknaraðila látin ganga fyrir öðrum veðkröfum, er hvíldu á eigninni. Jafnframt er gerð krafa til hæfilegs málskostnaðar úr hendi varnaraðila. Af hálfu varnaraðila Alþýðubankans hf. er þess krafist, að úthlutun uppboðsandvirðis eignarinnar til varnaraðila samkvæmt frumvarpi að úthlutunargerð, dags. 10. desember 1987, verði staðfest. Jafnframt því er gerð krafa til málskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Við munnlegan mál- 272 flutning var gerð sú varakrafa, að krafa Alþýðubankans hf. kæmi næst á eftir kröfu sóknaraðila, yrði hún tekin til greina, og að málskostnaður félli niður í því tilviki. Af hálfu varnaraðila Tryggingar hf. er gerð krafa til, að staðfest verði áðurnefnt frumvarp að úthlutun uppboðsverðs Hamrabergs 4 að öðru leyti en því, að fjárnám Ingvars Helgasonar hf. falli brott og komi ekki til álita við úthlutun. Við munnlegan málflutning var gerð sú varakrafa, að fjárnám Ingvars Helgasonar hf. viki fyrir kröfum varnaraðila Tryggingar hf. Þá er krafist málskostnaðar að skaðlausu úr hendi sóknaraðila, en til vara, að málskostnaður falli niður. II. Málsatvik eru þessi helst: Árið 1980 úthlutaði stjórn verkamannabústaða í Reykjavík Gunnvöru Rögnvaldsdóttur íbúð í fasteigninni Hamrabergi 4, Reykjavík, sem nánar tiltekið er einnar íbúðar raðhús, byggt skv. þágildandi lögum um Hús- næðisstofnun ríkisins nr. $1/1980 til að bæta úr húsnæðisþörf láglauna- fólks. Í 1. mgr. 49. gr. nefndra laga er fjallað um úthlutunarreglur, en þar segir, að umsækjandi, sem fái úthlutað íbúð í verkamannabústað, skuli hafa greitt 5% áætlaðs kostnaðarverðs íbúðar innan átta vikna frá tilkynn- ingu um úthlutun, en önnur 5% skuli umsækjandi greiða á síðustu átta vikum fyrir afhendingu hennar, sbr. 13. gr. reglugerðar nr. 527/1980. Gert er ráð fyrir, að lán sóknaraðila nemi síðan 90% af íbúðarverðinu og skyldi hvíla á 1. veðrétti eignarinnar samkvæmt 52. gr. laga nr. 51/1980. Engin gögn hafa verið lögð fram í málinu, er sýna úthlutun viðkomandi íbúðar til Gunnvarar Rögnvaldsdóttur. Hinn 21. desember 1981 fékk Gunnvör Rögnvaldsdóttir afhenta íbúðina „í trausti þess, að hún stæði við úthlutunarskilmála innan skamms'', eins og segir Í greinargerð sóknaraðila. Hinn 30. júní 1983 lauk Gunnvör Rögnvaldsdóttir greiðslu á umræddum 10% af kaupverðinu, og gaf sóknar- aðili samdægurs út afsal til hennar fyrir eigninni. Þá undirritaði Gunnvör sama dag veðskuldabréf til sóknaraðila, að grunnfjárhæð 579.600 kr., tryggt með 1. veðrétti í eigninni. Afsali var þinglýst 4. október 1983 með athugasemd m.a um fjárnám Ingvars Helgasonar hf., þar sem fram kom, að gerðarþoli væri Hreiðar Jónsson, sem er eiginmaður Gunnvarar Rögn- valdsdóttur. Veðskuldabréfi sóknaraðila var þinglýst 17. október 1983 og þá með þeirri athugasemd, að á eignina hefðu verið færð samtals sjö fjár- nám. Hinn 17. apríl 1985 var eign þessi seld á nauðungaruppboði. Frumvarp uppboðshaldara að úthlutun uppboðsverðsins er dags. 10. desember 1987, og skiptist uppboðsverðið þar þannig: 273 1. Alþýðubankinn hf., fjárnám kr. 30.650,80 2. Ingvar Helgason hf., fjárnám " 221.531,33 3. Trygging hf., fjárnám „ 75.833,00 4. Guðrún Jónsdóttir, fjárnám „ 18.817,00 5. Z-brautir og gluggatjöld, fjárnám „ 17.326,00 6. Z-brautir og gluggatjöld, fjárnám „ 9.368,00 7. Raftækjaverksmiðjan hf., fjárnám „ 6.709,00 8. Heimilistæki hf., fjárnám „ 3.732,00 9. Byggingarsjóður verkamanna " 2.034.756,87 Samtals kr. 2.418.724,00 Með bréfi, dags. 6. september 1988, mótmælti sóknaraðili frumvarpinu, þar sem hann taldi, að fjárnám, sem gerð hefðu verið í eigninni, áður en uppboðsþoli eignaðist hana, ættu að víkja fyrir lögbundnum |. veðrétti sóknaraðila. Hinn 21. febrúar 1989 voru mótmæli þessi tekin fyrir í upp- boðsrétti, og var þá ákveðið að reka um ágreininginn uppboðsréttarmál þetta. Sóknaraðili reisir kröfur sínar á því, að ekki hafi verið gerður kaupsamn- ingur milli Byggingarsjóðs verkamanna og uppboðsþola, Gunnvarar Rögnvaldsdóttur. Uppboðsþoli hafi því ekki verið eigandi íbúðarinnar að Hamrabergi 4 fyrr en við útgáfu afsals 4. október 1983. Réttur hennar til eignarinnar hafi því einungis verið tímabundinn kaupréttur, bundinn þeim skilmálum, er leiðir af lögum um félagslegar íbúðabyggingar. Á þessum tíma hafi verið gerð í eigninni fjárnám þau, er sóknaraðili beinir kröfum sínum að. Heldur sóknaraðili því fram, að fjárnám þessi verði ekki virk, fyrr en uppboðsþoli hafi fengið afsal fyrir eigninni með óskertum 1. veðrétti til sóknaraðila. Fjárnámshafar geti því ekki notið réttinda skv. afsalinu, en sniðgengið veðskuldabréfið. Þá hafi þess ekki verið að vænta, að sóknar- aðili aflaði sér veðbókarvottorðs yfir eignina fyrir útgáfu afsals hennar, þar sem hann hafi verið þinglýstur eigandi hennar sem lóðarhafi og því ekki getað látið sér til hugar koma, að óviðkomandi aðilar hefðu gert aðför í eigninni. Fjárnámum varnaraðila hafi verið þinglýst með athugasemdum um, að gerðarþola brysti þinglýsta eignarheimild. Það staðfesti, að varnar- aðilar geti ekki raskað rétti sóknaraðila til að afsala eigninni, standa að lögbundinni veðsetningu hennar og fá kaupverðið að fullu greitt. Vísar sóknaraðili til 3. mgr. 28. gr. aðfararlaga þessum sjónarmiðum sínum til stuðnings. Þá beinir sóknaraðili sérstaklega kröfum sínum að fjárnámi Ingvars Helgasonar hf., þar sem gerðarþoli sé eiginmaður uppboðsþola, og telur, að það fjárnám eigi að víkja. Af hálfu varnaraðila Tryggingar hf. er á því byggt, að afsal hafi verið gefið út til uppboðsþola án athugasemda af hálfu sóknaraðila um þau fjár- 18 274 nám, er þinglýst hafði verið á eignina. Þá hafi engum mótmælum heldur verið hreyft af hálfu sóknaraðila við uppboð eignarinnar. Beri því að beita ákvæðum þinglýsingalaga um úthlutun uppboðsverðsins. Þeir fjárnáms- hafar, sem skv. frumvarpi uppboðshaldara var úthlutað af uppboðsverð- inu, hafi þinglýst fjárnámum sínum, áður en sóknaraðili þinglýsti veð- skuldabréfi sínu. Til þeirrar þinglýsingar hafi þeir haft fullan rétt skv. 2. mgr. 24. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Áður en sóknaraðili fái kröfu sína greidda af uppboðsandvirðinu, beri því að greiða þessum fjárnáms- höfum að fullu, þar sem heildarkröfur þeirra séu undir 10% af uppboðs- andvirðinu. Af hálfu varnaraðila Alþýðubankans hf. er á því byggt, að gera hafi mátt ráð fyrir, að uppboðsþoli ætti við afhendingu íbúðarinnar a.m.k. 10% eignarinnar. Þegar varnaraðili hafi gert fjárnám í eigninni 15. september 1982, hafi uppboðsþoli búið óslitið tæpt ár á henni og varnaraðili því hlotið að draga þá ályktun, að lögbundnum skilyrðum varðandi úthlutun hefði verið fullnægt. Hafi það verið í samræmi við ákvæði 50. gr.laga nr. 51/ 1980 og 2. mgr. 14. gr. rgj. nr. 527/1980, sem lúti að því, að afhenda skuli afsal, um leið og afhending íbúðar fari fram. Varnaraðili hafi því mátt treysta, að eftir þessum lagaákvæðum væri farið. Réttur sóknaraðila geti því ekki gengið framar rétti varnaraðila, að minnsta kosti ekki, að því er varðar 10% eign uppboðsþola í íbúðinni. Ill. Stjórn verkamannabústaða úthlutaði uppboðsþola árið 1980 íbúð í hús- eigninni nr. 4 við Hamraberg í Reykjavík. Hér var um að ræða íbúð í verka- mannabústað, og fór úthlutun hennar fram á grundvelli þágildandi laga um Húsnæðisstofnun ríkisins nr. 51/1980, sem breytt var með lögum nr. 86/1988. Í IV. kafla laganna er hlutverk sóknaraðila skilgreint, auk þess sem þar er gerð grein fyrir þeim reglum, er gilda við úthlutun félagslegra íbúða. Segir þar m.a. í 36. gr. laganna, að félagslegar íbúðir séu ætlaðar til sölu handa láglaunafólki, er fullnægi skilyrðum þeim, sem sett séu í þessum kafla laganna. Samkvæmt úthlutunarskilmálum skyldi uppboðsþoli greiða 1000 kaup- verðsins fyrir afhendingu eignarinnar, sem fram fór 21. desember 1981. Ekki var gerður skriflegur kaupsamningur um eignina, enda ekki sérstak- lega ráð fyrir því gert í lögum nr. 51/1980. Af ákvæðum þeirra laga, einkum 36., 47. og 49. gr., má hins vegar ráða, að með úthlutun til rétthafa og að fullnægðum tilteknum greiðsluskilmálum hafi umsækjandi öðlast rétt til hlutaðeigandi íbúðar, sem jafna megi við kaup. Upplýst er, að uppboðsþoli greiddi við afhendingu íbúðarinnar hluta af greiðslum sinum skv. úthlutunarskilmálum. Taldi uppboðsþoli því til eignar 275 í íbúðinni að því marki. Varnaraðilar og aðrir þeir lánardrottnar uppboðs- þola, er aðfararheimild höfðu, gerðu síðan fjárnám í þeim rétti, er upp- boðsþoli hafði þannig öðlast skv. 18. gr. aðfararlaga nr. 19/1887. Eftir kröfu fjárnámshafa bar skv. 2. mgr. 24. gr. laga nr. 39/1978 að þinglýsa fjárnámum þessum í réttindum uppboðsþola í eigninni. Hinn 30. júní 1983 gaf sóknaraðili uppboðsþola afsal fyrir eigninni, og var því þinglýst 4. október 1983. Við þinglýsingu afsalsins til uppboðsþola varð hinn skilyrti réttur hans til eignarinnar virkur. Í afsalinu kom fram, að eftirstöðvar kaupverðs skyldu tryggðar með |. veðrétti í eigninni. Hinn 17. október 1983 þinglýsti sóknaraðili veðskuldabréfi sínu á eign- ina. Við þinglýsingu þess var gerð athugasemd varðandi rétt þeirra fjár- námshafa, er þá höfðu gert fjárnám í eigninni, en þeir höfðu allir þinglýst rétti sínum, áður en þinglýsing afsals fyrir eigninni fór fram. Sá réttur, er fjárnámshafar öðluðust með þeim hætti, nýtur forgangs fram yfir rétt sóknaraðila skv. 15. gr. og 29. gr. laga nr. 39/1978 um þinglýsingar, nema sérákvæði laga nr. 51/1980 leiði til annarrar niðurstöðu. Um það atriði byggir sóknaraðili á því, að samkvæmt $2. gr. laga nr. 51/ 1980 skuli lán, er veitt séu eftir lögunum, tryggð með 1. veðrétti í hlutaðeig- andi eign, og megi jafna þessu lagaákvæði við, að hann eigi lögveð í eigninni. Í 52. gr. laga nr. 51/1980 eru ákvæði um, hvernig að lánveitingum sóknaraðila skuli staðið, svo sem um verðtryggingu lánanna, vexti, er þau skuli bera, og þann veðrétt, er sóknaraðila er ætlað að tryggja lán sitt með. Ber að skilja þau ákvæði sem lögbundin fyrirmæli til sóknaraðila um skil- yrði lánveitinga skv. lögum þessum. Hins vegar verður ekki fallist á með sóknaraðila, að fyrirmæli laganna og þinglýsing veðskuldabréfs sóknaraðila víki til hliðar rétti þeirra aðfararveðhafa, sem tryggt höfðu rétt sinn með þeim hætti, er áður hefur verið frá greint. Sóknaraðili og varnaraðili Trygging hf. mótmæla úthlutun af uppboðs- verði eignarinnar til Ingvars Helgasonar hf., þar sem gerðarþoli, Hreiðar Jónsson, benti á eign uppboðsþola til fjárnáms, en það hafi honum verið óheimilt. Er því m.a. haldið fram, að umboði því, er Hreiðar Jónsson lagði fram í fógetarétti við þá gerð, þess efnis, að uppboðsþoli samþykkti ábend- inguna, hafi verið ábótavant. Mótmæli þessi lúta í fyrsta lagi að þeim atriðum, er fógeta bar að kanna við gerð fjárnámsins. Þau atriði eru ekki til endurskoðunar hér fyrir upp- boðsrétti. Í annan stað ber til þess að líta, að fjárnám þetta var gert í rétti uppboðsþola í eigninni og þykir því ekki brjóta í bága við ákvæði $1. gr. laga 51/1980, er setti hömlur á samningsveðsetningu eiganda íbúðar í verka- mannabústað. Þar sem fjárnámi Ingvars Helgasonar hf. hefur ekki verið hnekkt fyrir æðri dómi og telst fullnægjandi uppboðsheimild, ber að leggja það til grundvallar við úthlutun uppboðsverðs eignarinnar. 276 Eftir því, sem hér hefur verið rakið, ber að staðfesta frumvarp að út- hlutun uppboðsverðs Hamrabergs 4, Reykjavík, dags. 10. desember 1987. Samkvæmt þeirri niðurstöðu ber sóknaraðila að greiða varnaraðilum málskostnað, sem hæfilegur þykir 30.000 kr. til hvors. Valtýr Sigurðsson borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan, en hann hefur farið með mál þetta frá 21. febrúar 1989. Úrskurðarorð: Frumvarp að úthlutun uppboðsverðs Hamrabergs 4, Reykjavík, dags. 10. desember 1987, er staðfest. Sóknaraðili, Byggingarsjóður verkamanna, greiði í málskostnað varnaraðilum, Alþýðubankanum hf. 30.000 kr. og Tryggingu hf. 30.000 kr., innan 15 daga frá birtingu úrskurðarins að viðlagðri aðför að lögum. 277 Þriðjudaginn 18. febrúar 1992. Nr. 297/1991. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Erni Arnarsyni (Sigurður Georgsson hrl.). Þjófnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 10. júní 1991 að ósk ákærða og einnig af hálfu ákæruvalds- ins. Er það krafa ákæruvaldsins, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur, en refsing ákærða þyngd. Af hálfu ákærða er þess krafist, að refsing verði milduð og skil- orðsbundin. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta niðurstöður hans um sakfellingu ákærða og færslu brota til refsi- ákvæða. Refsing ákærða þykir og hæfilega ákveðin í dóminum, fangelsi þrjá mánuði. Ekki er óskað endurskoðunar á ákvæði héraðsdóms um skaða- bætur úr hendi ákærða, og kemur það ekki til meðferðar fyrir Hæstarétti, sbr. 147. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Staðfesta ber ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað í héraði. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Örn Arnarson, sæti fangelsi þrjá mánuði. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnar- 278 laun skipaðs verjanda síns, Sigurðar Georgssonar hæstaréttar- lögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 14. maí 1991. Ár 1991, þriðjudaginn 14. maí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Arngrími Ísberg sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 252/1991: Ákæruvaldið gegn Erni Arnarsyni, sem tekið var til dóms sama dag. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, út gefnu 29. apríl 1991, á hendur ákærða, Erni Arnarsyni, Mávahlíð 23, Reykjavík, fæddum 23. maí 1969, fæðingarnúmer 401, „fyrir eftirgreinda stuldi, framda í Hafnarfirði 1991: 1. Fyrir að brjótast inn í söluturninn Píluturninn, Strandgötu 11, aðfaranótt fimmtudagsins 31. janúar og stela 22 vindlingalengjum og um 32.000 krónum. 2. Brjótast inn í söluturn Fjarðarnestis, Bæjarhrauni 4, aðfaranótt mánu- dagsins 4. febrúar og stela nokkrum vindlingalengjum, en lögreglumenn komu að honum á vettvangi. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar''. Ákærði heldur ekki uppi vörnum í málinu og hefur viðurkennt ákæruna rétta. Hér fyrir dómi hefur ákærði viðurkennt að hafa brotist inn í Píluturninn í Hafnarfirði aðfaranótt 31. janúar sl. og stolið þaðan 22 vindlingalengjum og um 32.000 krónum, enn fremur að hafa brotist inn í Fjarðarnesti aðfara- nótt 4. febrúar sl. og stolið nokkrum vindlingalengjum. Brot ákærða, sem sönnuð eru með játningu hans, er styðst við önnur gögn málsins, varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt sakavottorði ákærða var ákæru frestað skilorðsbundið á hendur honum í tvö ár frá 17. september 1984 fyrir þjófnað. og tilraun til nytjastuldar. Árið 1985 var hann tvívegis dæmdur í skilorðsbundið fangelsi fyrir þjófnað, nytjastuld og umferðarlagabrot. Árið 1986 var hann tvívegis dæmdur í samtals 12 mánaða fangelsi fyrir þjófnað og skjalafals. Þá hefur hann einu sinni hlotið sektardóm fyrir ölvunarakstur og fjórum sinnum sæst á sektagreiðslur fyrir hegningar-, umferðar- og fíknilagabrot. Ákærða 279 verður nú dæmd refsing með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga, og er hún hæfilega ákveðin þriggja mánaða fangelsi. Eigandi Píluturnsins hefur lagt fram skaðabótakröfu, að fjárhæð samtals 177.028 kr. Krafist er bóta fyrir 73 vindlingalengjur, sem hver er verðlögð á 1.768 kr., einn stimpil og 45.000 krónur í peningum. Ákærði hefur lýst sig skaðabótaskyldan og fúsan til að greiða bætur í samræmi við lýsingu ákæru á þýfinu. Ákærði verður dæmdur til að greiða eigandanum, Ingvari Sigurðssyni, bætur fyrir það, sem hann hefur verið sakfelldur fyrir að stela í Píluturninum, þ.e. 22 vindlingalengjur og 32.000 krónur, samtals 71.292 kr. Engan kostnað leiddi af rekstri málsins. Dómsorð: Ákærði, Örn Arnarson, sæti fangelsi þrjá mánuði. Ákærði greiði Ingvari Sigurðssyni 71.292 kr. Ákærði greiði sakarkostnað. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 280 Þriðjudaginn 18. febrúar 1992. Nr. 306/1991. Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Árna Guðlaugi Stefánssyni (Valgarður Sigurðsson hrl.). Líkamsárás. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Ríkissaksóknari hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu S. júlí 1991 að ósk ákærða og einnig af hálfu ákæruvaldsins. Er það krafa ákæruvaldsins, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur, en þó þannig, að refsing verði þyngd. Af hálfu ákærða er þess krafist, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim til löglegrar meðferðar. Til vara er þess krafist, að refsing á hendur ákærða verði látin falla niður eða hún milduð og skilorðsbundin. Mál þetta var dæmt í héraði, án þess að aðrir væru kvaddir fyrir dóm en ákærði sjálfur. Fyrir lágu gögn um ýtarlega lögreglurann- sókn, sem fram fór í beinu framhaldi af þeim atburði, sem málið er risið af. Ákærði viðurkenndi verknað sinn greiðlega, og ber frá- sögn hans af atburðinum saman við aðrar skýrslur í öllum megin- atriðum. Honum var og skipaður verjandi, sem flutti vörn af hans hálfu. Eru ekki þeir gallar á málsmeðferð í héraði, er varði ómerk- ingu hins áfrýjaða dóms. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta niðurstöður hans um sakfellingu ákærða og færslu brotsins til refsi- ákvæða. Rétt er að tiltaka refsingu ákærða með vísan til 1. mgr. 218. gr. a. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 12. gr. laga nr. 20/ 1981, en einnig ber að líta til niðurlagsákvæðis 3. mgr. sömu laga- greinar. Telst refsingin hæfilega ákveðin í héraðsdómi, varðhald 45 daga. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, eins og í dómsorði greinir. 281 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 35.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Valgarðs Sigurðssonar hæstaréttar- lögmanns, 35.000 krónur. Sératkvæði Hjartar Torfasonar hæstaréttardómara. Ákærði er fjölskyldufaðir í föstu starfi og hefur stundað reglu- samt líferni að undanförnu, eftir því sem upplýst er hér fyrir dómi. Af framlögðum læknisvottorðum má ráða, að líkamstjón af broti hans í máli þessu hafi ekki orðið varanlegt. Kröfu um skaðabætur vegna brotsins hefur ekki þurft að taka til meðferðar í málinu, og hefur ákærði gert hana upp með samkomulagi utan réttar, eftir að dómur gekk í héraði. Með hliðsjón af þessu og öðrum atvikum tel ég rétt, að fullnustu refsingar ákærða verði frestað, og falli hún niður að liðnum þremur árum frá uppsögu dóms í málinu, haldi hann almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Áfrýjunarkostnað málsins beri ákærða að greiða. Dómur sakadóms Reykjavíkur 5. júní 1991. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, hefur ríkissaksóknari höfðað hér fyrir sakadómi Akureyrar með ákæru, út gefinni 12. mars 1991, á hendur Árna Guðlaugi Stefánssyni, Krabbastíg 4, Akureyri, kennitala 171065-5779, „fyrir líkamsmeiðingu með því að hafa aðfaranótt sunnudagsins 21. október 1990 slegið Óskar Aðalbjörnsson, fæddan 7. október 1973, hnefa- högg í andlitið með þeim afleiðingum, að hann nefbrotnaði. Telst þetta varða við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20, 1981. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaða- bóta, verði þeirra krafist, og til greiðslu alls sakarkostnaðar““. Ákærði hefur hér fyrir dóminum játað brot sitt, eins og því er lýst í ákæru, og er sú játning hans í samræmi við framburð hans fyrir lögreglu og önnur skjöl málsins. Þykir sök hans því nægjanlega sönnuð. Samkvæmt læknisvottorði, er fram er lagt í málinu, urðu afleiðingar 282 brotsins þær, er í ákæru greinir, og varðar brotið við þargreind laga- ákvæði. Samkvæmt vottorði Sakaskrár ríkisins hefur ákærði sætt refsingum sem hér segir: 1986 16/4 Eyjafjarðars./Aey. Sátt: 8.500 kr. sekt f. brot g. 1. mgr. 217. gr. alm. hgl. 1986 6/5 S.-Múlas./Eskfj. Dómur: Fangelsi 30 daga, skb. 2 ár, f. brot g. 244. og 1. mgr. 155. gr. alm. hgl. 1990 8/2 Eyjafjarðars./Aey. Dómur: Varðhald 20 daga f. brot g. 1. mgr. 218. gr. alm. hgl., sbr. 11. gr. 1. nr. 20, 1981. Eigi hefur verið höfð uppi skaðabótakrafa í máli þessu. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 45 daga varðhald. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þ.m.t. málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Arnars Sigfússonar héraðsdómslögmanns, 20.000 kr., auk virðisaukaskatts. Dóm þennan kvað upp Freyr Ófeigsson héraðsdómari. Dómsorð: Ákærði, Árni Guðlaugur Stefánsson, sæti varðhaldi 45 daga. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þ.m.t. 20.000 kr., auk virðisaukaskatts, í málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnars Sigfússonar héraðsdómslögmanns. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 283 Þriðjudaginn 18. febrúar 1992. Nr. 224/1989. Bjarni Guðmundsson og Kristín Halldórsdóttir (Kjartan Ragnars hrl.) gegn Verðbréfamarkaði Fjárfestingarfélagsins hf. f.h. Verðbréfasjóðsins hf. og Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis (Sigurður G. Guðjónsson hrl.). Nauðungaruppboð. Umboð. Ómerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Gunnar M. Guðmundsson. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. júní 1989 að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Áfrýjað er uppboðsgerð uppboðsréttar Kjósarsýslu, sem fram fór 9. mars 1989, en þá var fasteign áfrýjenda, Stóriteigur 3, Mosfells- bæ, seld þriðju og síðustu sölu á nauðungaruppboði. Á söluþingi þessu var meðal annars bókað eftirfarandi: „„Uppboðshaldari hefur knúið dyra á húsinu, en þar virðist eng- inn vera heima. Af hálfu uppboðsþola mætir Ragnar Lövdal, tengdasonur þinglýsts eiganda. Af hálfu uppboðsbeiðenda og kröfuhafa eru mættir Ingvar Þór- oddsson lögfr. v/Tryggingastofnunar ríkisins, Þorsteinn Einarsson hdl. v/Verðbréfasjóðsins hf., 6. veðréttur, Baldur Guðlaugsson hrl. v/Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis, 7. veðréttur. Uppboðshaldari kynnir uppboðsskilmála og þar með veðbókar- vottorð. Hefjast nú sölutilraunir. Þessi boð komu fram. 4) Ragnar Lövdal v/Kristínar Halldórsdóttur „<< Krummahólum 2, Rvík, kr. 2.800.000.- 5) Baldur Guðlaugsson v/sama og fyrr > kr. 3.000.000,- og krefst útlagningar. 6) Ragnar Lövdal v/sama og fyrr. kr. 3.050.000,- 284 7) Baldur Guðlaugsson v/sama og fyrr kr. 3.200.000,- og krefst útlagningar. Önnur og fleiri boð komu ekki fram, Uppboðshaldari lætur hamar sinn falla til merkis um að sölutilraunum sé lokið. Með samþykki allra viðstaddra tekur uppboðshaldari sér sex vikna frest til athugunar á framkomnum boðum. Uppboðshaldari tekur fram að um greiðslu vaxta af uppboðsandvirði fari sem upp- boðsskilmálar séu óbreyttir. Uppboðshaldari hefur á uppboðsþinginu gætt leiðbeiningarskyldu gagnvart Ragnari Lövdal sem er ólöglærður. Hann óskar nú bókaða þá athugasemd við veðbókarvottorð, ski. nr. 28, að Kristín Hall- dórsdóttir eigi 16,67% eignarinnar.“ Áfrýjendur gera þær kröfur aðallega, að hið áfrýjaða uppboð verði ómerkt frá og með þingfestingu málsins 10. júní 1988 og synjað verði um framgang þess að öllu leyti, til vara, að mál- inu verði vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar. Þá krefjast áfrýjendur málskostnaðar úr hendi stefndu fyrir Hæstarétti óskipt. Stefndu krefjast þess, að hin áfrýjaða uppboðsgerð verði staðfest og að áfrýjendur verði dæmdir til að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. I. Málsástæður áfrýjenda eru einkum þær, að tilkynningar til upp- boðsþola hafi ekki verið í samræmi við 3. mgr. 22. gr. laga nr. 57/1949 um nauðungaruppboð. Áfrýjanda Bjarna hafi ekki verið tilkynnt um þingfestingu uppboðsmálsins 10. júni 1988, en áfrýj- anda Kristínu hafi aldrei verið sendar tilkynningar á lögheimili sitt, og hafi henni aldrei borist vitneskja um uppboðsþingin. Þá hafi Ragnar Lövdal, eiginmaður áfrýjanda Kristínar og tengdasonur sambýliskonu áfrýjanda Bjarna, ekki haft umboð til að mæta á uppboðinu fyrir hönd áfrýjenda og bjóða í eignina fyrir hönd Krist- ínar. Af hálfu stefndu er því haldið fram, að Bjarna hafi verið sendar tilkynningar á fullnægjandi hátt um öll þinghöld í uppboðsmálinu. Þá hafi Ragnar Lövdal sem maki Kristínar haft umboð til að mæta fyrir hennar hönd við þriðju og síðustu sölu og bjóða í eignina fyrir hennar hönd. 285 II. Uppboðsmál þetta var þingfest Í uppboðsrétti Kjósarsýslu 10. júní 1988. Málið var tekið fyrir 22. september sama ár, og var því þá frestað. Fyrsta sala fór fram 22. nóvember. Eitt boð kom í eignina, og ákvað uppboðshaldari að halda annað og síðara uppboð. Málið var næst tekið fyrir í uppboðsréttinum 15. febrúar 1989, og fór þá fram önnur og síðari sala. Eitt boð var gert, og var ákveðið að halda þriðja og síðasta uppboð á eigninni sjálfri 9. mars 1989. Fór það fram, svo sem fyrr segir. Uppboðsþing voru haldin á skrifstofu uppboðshaldara nema þingið 9. mars 1989. Enginn mætti af hálfu áfrýjenda fram að því, en samkvæmt framlögðum gögnum var tilkynning um þinghöldin jafnan send báðum áfrýjendum að Stórateigi 3 í Mosfellsbæ. Sam- kvæmt vottorði Hagstofu Íslands úr þjóðskrá 31. janúar 1990 var lögheimili uppboðsþola Kristínar Halldórsdóttur að Krummahólum 2 í Reykjavík frá árinu 1986. Áfrýjendur eru sameigendur fasteignarinnar Stórateigs 3 í Mos- fellsbæ, og samkvæmt veðbókarvottorði er eignarhlutur Bjarna 83,35%, en Kristínar 16,65%. Ill. Gegn mótmælum áfrýjenda verður ekki talið, að Ragnar Lövdal hafi haft umboð til að mæta fyrir þeirra hönd á uppboðsþinginu 9. mars 1989. Af bókunum í þingbók má ráða, að litið var svo á, að Ragnar væri mættur í umboði áfrýjenda. Ætla má, að hann hafi með ítrekuðum boðum sínum í eignina, sem bókað var, að væru vegna uppboðsþola Kristínar, haft áhrif á framgang uppboðsins og þannig hugsanlega skert hagsmuni áfrýjenda. Ber því að ómerkja meðferð uppboðsmálsins frá og með þinghaldinu 9. mars 1989 og vísa því heim í hérað til löglegrar meðferðar og þriðju og síðustu sölu að nýju. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Nauðungaruppboð 9. mars 1989 á Stórateigi 3, Mosfellsbæ, er fellt úr gildi, og er málinu vísað heim í hérað til þriðju og síðustu uppboðssölu að nýju. Málskostnaður fellur niður. 286 Miðvikudaginn 19. febrúar 1992. Nr. 166/1990. Þórdís Hauksdóttir og Kolbrún Hauksdóttir (Jón Oddsson hrl.). gegn Elsu Sigurvinsdóttur, Írisi Ingibergsdóttur (Hafsteinn Hafsteinsson hrl.) og Lífeyrissjóði Flugvirkjafélags Íslands (Jón G. Briem hrl.). Nauðungaruppboð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. apríl 1990. Áfrýjað er nauðungaruppboði á efri hæð hússins nr. 29 við Hegranes í Garðakaupstað, sem fram fór 9. apríl 1990. Í uppboðsbók er meðal annars þetta skráð um hið áfrýjaða uppboð: ,,„ Uppboðsþoli Þórdís Hauksdóttir er mætt. Uppboðshaldari gætir leiðbeiningarskyldu gagnvart henni, þar sem hún er ólöglærð. Af hálfu uppboðsbeiðenda og veðhafa eru mætt: Guðlaug Ólafsdóttir lögfr. vegna Lífeyrissjóðs Flugvirkjafélags Íslands, Hafsteinn Hafsteinsson hrl. vegna Írisar Ingibergsdóttur (6. veðr.), Gunnar Bjarnason fulltrúi vegna Ólafs Sigurgeirssonar hdl. (13. veðr.). Uppboðshaldari les viðstöddum uppboðsskilmála og kynnir veð- bókarvottorð. Eygló Hauksdóttir, systir uppboðsþolanna, mætir nú í réttinum fyrir hönd uppboðsþolans Kolbúnar. Uppboðshaldari gætir leið- beiningarskyldu gagnvart henni. 287 Uppboðsþolar mótmæla því, að uppboðið fari fram, þar sem uppboðsþolinn Kolbrún hafi ekki fengið sendar lögmæltar tilkynn- ingar um fyrra uppboð. Uppboðshaldari telur með vísan til ákvörðunar sinnar í þinghaldi hér á þessum stað 8. febrúar sl., sem tekin var með samþykki við- staddra aðila, að ekki séu efni til að taka mótmæli uppboðsþola til greina. Hefjast nú sölutilraunir. Þessi boð komu fram: 10. Elsa Sigurvinsdóttir kr. 4.000.000,00 11. Hafsteinn Hafsteinsson hrl. vegna sömu og fyrr og krefst útlagningar kr. 4.100.000,00 12. Elsa Sigurvinsdóttir kr. 4.300.000,00 Önnur og fleiri boð koma ekki fram. Uppboðshaldari slær hamri í borð til merkis um, að sölutil- raunum sé lokið. Hann tekur sér frest í allt að fjórtán daga til að taka afstöðu til framkominna boða.“ Dómkröfur stefnenda eru þær, að hin áfrýjaða uppboðsgerð verði úr gildi felld og að synjað verði um framgang nauðungarupp- boðsins. Þá er þess krafist, að stefndu verði in solidum gert að greiða áfrýjendum málskostnað. Stefnda Elsa Sigurvinsdóttir gerir ekki kröfur í málinu. Stefnda Íris Ingibergsdóttir gerir þær dómkröfur, að hið áfrýjaða uppboð verði staðfest og hún sýknuð af öllum kröfum áfrýjenda. Þá krefst hún þess, að áfrýjendum verði in solidum gert að greiða málskostnað. Af hálfu stefnda Lífeyrissjóðs Flugvirkjafélags Íslands eru þær kröfur gerðar, að hið áfrýjaða uppboð verði staðfest. Þá er krafist málskostnaðar. I. Uppboðsmál þetta var fyrst tekið fyrir í uppboðsrétti Garða- kaupstaðar 23. júní 1989. Hafði þinghaldið verið tilkynnt áfrýj- endum með ábyrgðarbréfi, stíluðu á Þórdísi og Kolbrúnu Hauks- dætur, Hegranesi 29, 210 Garðakaupstað. Á uppboðsþinginu var meðal annars bókað: „„.. 1982 *? „. 2 „ 21.493,73 .„ 1983 „ .„„ „„ . „ 45.048,41 .„) 1984 „, .„ .„ „„ .„, 91.860,63 "> 1985 *' " " " " 143.075,59 "1986 *' „ „ „ kr. 148.780,45 "1987 ?? „ „ „ „ 286.275,00 "> 1988 ?? „ " 218.785,00 "1986 utan skilagreina „ 6.854,00 "> 1987 *' „ "> 1.622,00 "> 1988 ?? . „ 563,00 Kr. 977.491,49 Telst þetta varða við 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu skaðabóta, sé þeirra krafist, svo og til greiðslu alls sakarkostnaðar.““ II. Málsatvik. A. Hinn 31. mars 1981 tilkynnti ákærði til firmaskrár Vestmannaeyja stofnun einkafyrirtækisins Gestgjafans. Tilgang fyrirtækisins, sem hann lýsti yfir, að hann ræki einn og með ótakmarkaðri ábyrgð, kvað hann vera veitingastarfsemi og skyldan atvinnurekstur. Á tímabili því, sem hér um ræðir, þ.e. frá 1981 - 1988, rak ákærði veitingarekstur og frá árinu 1983 einnig hótelrekstur undir þessu skráða einkafyrirtæki sínu, Gestgjafanum. Starfsemin fór fram bæði að Heiðarvegi 3, Herjólfsgötu 4 og Heiðarvegi 1. Það fólst í starfsemi þeirri, sem ákærði hafði með höndum, að honum bar sem launagreiðanda að halda eftir af launum starfsmanna sinna ið- gjöldum og skila þeim til Lífeyrissjóðs Vestmanneyinga, enda voru starfs- menn hans félagar í því verkalýðsfélagi, sem aðild átti að sjóðnum. Samkvæmt 2. gr. laga nr. 55/1980 um starfskjör launafólks og skyldu- tryggingu lífeyrisréttinda er öllum launamönnum skylt að eiga aðild að lífeyrissjóði viðkomandi starfsstéttar, enda starfi lífeyrissjóðurinn sam- kvæmt sérstökum lögum eða reglugerð, sem staðfest hafi verið af fjármála- ráðuneytinu. Í sömu lagagrein er getið um skyldu atvinnurekenda að halda eftir af launum starfsfólks síns iðgjaldahluta þess og standa viðkomandi lífeyrissjóði skil á honum ásamt mótframlagi sínu samkvæmt þeim reglum, sem settar eru um iðgjaldagreiðslur í reglugerð viðkomandi sjóðs eða lögum. Í 2. mgr. 4. gr. laga nr. 55/1980 segir, að greiðsla iðgjalda skuli fara eftir reglugerð viðkomandi lífeyrissjóðs. Í níunda kafla reglugerðar fyrir Lífeyrissjóð Vestmanneyinga er fjallað um iðgjöld. Í grein 9.1 nefndrar reglugerðar segir, að iðgjöld til sjóðsins nemi 10% af launum, og sé um launþega að ræða, skiptist iðgjaldið þannig, að launþegi greiði 538 4%, en launagreiðandi 6%. Í grein 9.2 reglugerðarinnar kemur enn fremur fram, að iðgjald skuli greiða af öllum launatekjum starfsmanna, hverju nafni sem nefnast, og gera upp mánaðarlega, og í grein 9.4 kemur skýrt fram, að launagreiðanda beri að halda iðgjöldum launþega eftir af launum hans og standa sjóðnum skil á þeim mánaðarlega ásamt eigin iðgjaldahluta. Gjalddagi iðgjalda hvers mánaðar er þar tilgreindur 10. dagur næsta mánaðar, en ef vanskil verði lengur en 30 daga fram yfir gjalddaga, eigi að innheimta vangoldin iðgjöld með hæstu vanskilavöxtum, sem Seðla- banki Íslands heimilar innlánsstofnunum að taka frá gjalddaga. Ákæru- atriði máls þessa taka einungis til vanskila ákærða á greiðslu iðgjalda starfsmanna fyrirtækis hans og hugsanlegs fjárdráttar hans í því sam- bandi. Ill. Niðurstaða varðandi ákæru, er lýtur að fjárdrætti. Telja verður bæði með eigin játningu ákærða sem og öðrum gögnum máls þessa, að sök ákærða sé sönnuð. Ákærða bar lagaskylda til að halda eftir af launum starfsfólks síns ið- gjöldum til Lífeyrissjóðs Vestmanneyinga og standa lífeyrissjóðnum skil á því fé, sem hann þannig hélt eftir, sbr. 2. gr. laga 55/1980 um starfskjör launafólks og skyldutryggingu lífeyrisréttinda. Í málinu er fram komið, að ákærði gerði sér grein fyrir, að honum bar að skila iðgjöldum starfsmanna sinna til lífeyrissjóðsins og halda því fé aðgreindu frá rekstrarfé fyrirtækis síns. Þetta vanrækti ákærði hins vegar með öllu. Gögn málsins bera það greinilega með sér, að ákærði hirti ekki um að standa sjóðnum mánaðarlega skil á iðgjöldum starfsmanna sinna, enda var skilagreinum skilað seint og illa og án þess að greiðsla fylgdi. Með eigin játningu ákærða sem og öðrum gögnum málsins, þar með töldum fram lögðum skilagreinum, telst sannað, að ákærði hafi á árunum 1981 til 1988 gerst sekur um fjárdrátt með því að halda eftir af launum starfsmanna sinna iðgjöldum til Lífeyrissjóðs Vestmanneyinga, Vest- mannaeyjum, án þess að standa lífeyrissjóðnum skil á greiðslu þeirra. Ákærði, sem rak einkafyrirtækið Gestgjafann í Vestmannaeyjum, gerði sjóðnum grein fyrir, að hann hefði dregið af launum starfsmanna sinna 968.452,49 kr, en fé þetta notaði hann í þágu einkafyrirtækis síns, Gest- gjafans, Vestmannaeyjum, og þar með í eigin þágu. Kemur þá til álita, hvort ákæruvaldið hafi fært fram nægilegar sannanir fyrir því, að ákærði hafi einnig á árunum 1986, 1987 og 1988 dregið sér 9.039 krónur, sem ákæruvaldið telur, að hann hafi dregið af launum starfs- manna sinna, en ekki gert grein fyrir því á skilagreinum né heldur skilað 539 fénu til lífeyrissjóðsins. Í ákæru er þetta sérgreint sem utan skilagreina. Ljóst er, að ákæruvaldið byggir þetta ákæruatriði á upplýsingaskýrslu og yfirliti, sem þeirri skýrslu fylgdi, dskj. Ill, 11, en hvort tveggja var unnið af vitninu Geir Jóni Þórissyni lögreglufulltrúa, en einnig væntanlega á framburðarskýrslu þeirri, sem lögreglufulltrúinn tók af ákærða 29. ágúst 1989. Af þessum fyrirliggjandi gögnum sem og framburði vitnisins Geirs Jóns Þórissonar hér fyrir réttinum er ljóst, að yfirlitið, sem hefur að geyma nafn einstaks launamanns, vinnutímabil sem og þá iðgjaldafjárhæð, er ákærði dró af starfsmanninum, var unnið eftir launamiðum þeim, sem ákærði afhenti vitninu við rannsókn málsins. Þótt hér sé að sjálfsögðu aðfinnsluverður galli á rannsókninni, þar sem lögreglufulltrúanum láðist að taka ljósrit af launamiðum þeim, sem hér skipta máli, áður en hann afhenti ákærða þá aftur, verður að telja, með því að ákærði gerði ekki athugasemdir við samantekt lögreglufulltrúans við yfirheyrslu 29. ágúst 1989, sem og staðfesting lögreglufulltrúans við vitnayfirheyrslu hér fyrir dóminum um, að við gerð yfirlitsins hefði algjörlega verið farið eftir fram- vísuðum launamiðum, að einnig sé fram komin lögfull sönnun fyrir sekt ákærða, að því er tekur til þessa þáttar ákærunnar. Samkvæmt framansögðu þykir sannað, að ákærði hafi gerst sekur um fjárdrátt með því að hafa árin 1981-1988 haldið eftir af launum starfs- manna fyrirtækis síns, Gestgjafans, Heiðarvegi 3, Vestmannaeyjum, ið- gjöldum til Lífeyrissjóðs Vestmanneyinga, Vestmannaeyjum, og ekki staðið á þeim skil, svo sem honum bar skylda til, heldur notað peningana, alls 977.491,49, í eigin þágu eða nefnds fyrirtækis síns, allt eins og nánar greinir í ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 16. október 1990. Hegðun ákærða telst réttilega lýst í ákæruskjali ríkissaksóknara, enda þótt í ákær- unni standi, að fyrirtæki ákærða sé Hótel Gestgjafinn, Heiðarvegi 3, Vest- mannaeyjum, en ekki, eins og rétt er, Gestgjafinn, Heiðarvegi 3, Vest- mannaeyjum, en eins og að framan greinir, hafði ákærði með höndum veitinga- og þar með hótelstarfsemi. Með vísan til 3. mgr. 118. gr. laga 74/1974 hlýtur ákærði áfellisdóm fyrir brot sitt, enda er hér alls ekki um verulegan ágalla að ræða, en nákvæmar upplýsingar um þetta atriði komu fram við fyrstu fyrirtöku í málinu 24. janúar sl. Það er aðfinnsluvert, að lögreglufulltrúi sá, er fór með lögreglurannsókn í málinu, yfirheyrði dóttur ákærða án þess að benda henni áður á, að hún ætti rétt á að skorast undan vitnaskyldu, en þann rétt nýtti hún sér við meðferð málsins fyrir dómi, sbr. dskj. XXII. Þá er það einnig aðfinnslu- vert, að raunveruleg rannsókn málsins skyldi ekki hefjast fyrr en rúmu hálfu ári eftir, að kæra hafði borist embætti bæjarfógetans í Vestmanna- eyjum, allt eins og nánar greinir hér að framan. 540 v. Ákvörðun refsingar og sakarkostnaðar. Í samræmi við þá niðurstöðu, sem að framan greinir, að vísa ber ákæru, út gefinni 23. júlí 1990, frá dómi, kemur sá þáttur málsins við refslákvörðun ekki til álita. Ákærði, Pálmi Lórensson, er sakhæfur, en hann er fæddur 21. ágúst 1938 og hefur á tímabilinu frá 23. apríl 1960 til 1. október 1986 fjórtán sinnum sæst á sektarrefsingu fyrir minni háttar brot á áfengis-, tolla-, umferðar- og hegningarlögum. Tvisvar á sama tímabili, þ.e. 1962 og 1974, var hann dæmdur í óskilorðsbundna refsingu, átta mánaða fangelsisrefsingu í fyrra skiptið og 60 daga varðhaldsrefsingu í síðara skiptið, fyrir brot á almennum hegningarlögum. Að öðru leyti er sakaferill ákærða sem hér greinir: 1989 24/11 Sakadómur Rvík. Dómur: 100.000 kr. sekt f. brot g. tékkal., sbr. 1. nr. 35, 1977. 1990 17/4 Sakadómur Rvík. Dómur: Fangelsi 3 mán., skb. 3 ár, hegn- ingarauki, f. brot g. 248. gr. alm. hgl. Við refsiákvörðun ber að hafa í huga, að fjárdrátturinn nam að höfuðstól tæpri milljón króna og telst því umtalsverður, og einnig, að ákærði hefur að engu leyti greitt Lifeyrissjóði Vestmanneyinga það fé, sem hann ólög- lega dró sér. Brot ákærða er hegningarauki við framangreinda tvo dóma sakadóms Reykjavíkur, sbr. 1. mgr. 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en af því leiðir, að með broti sínu hefur ákærði ekki rofið skilorð dómsins frá 17. apríl 1990. Ber því nú að taka öll þrjú málin til meðferðar og dæma í einu lagi og tiltaka refsingu samkvæmt ákvæðum 60. og 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Refsing ákærða þykir nú hæfilega ákveðin fangelsi tíu mánuði, en eftir atvikum og með heimild í 57. gr. a almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 9. gr. laga nr. 101/1976, þykir mega fresta fullnustu sjö mánaða þeirrar refsingar og láta hana niður falla að liðnum þremur árum, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Við ákvörðun greiðslu á sakarkostnaði verður í samræmi við niðurstöðu málsins farið eftir ákvæðum 2. mgr. 141. gr., sbr. 140. gr. laga 74/1974 um meðferð opinberra mála. Ákærði, Pálmi Lórensson, greiði 24 hluta alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Gísla Baldurs Garðarssonar hrl., sem þykja hæfilega ákveðin 150.000 krónur, en “ hluta skal greiða úr ríkissjóði. Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. 541 Dómsorð: Framangreindri ákæru, út gefinni 23. júlí 1990, er ex officio vísað frá dómi. Ákærði, Pálmi Lórensson, sæti fangelsi tíu mánuði, en fresta skal fullnustu sjö mánaða þeirrar refsingar og hún falla niður að liðnum þremur árum frá birtingu dóms þessa, haldi hann almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Skaðabótakröfu Lífeyrissjóðs Vestmanneyinga er vísað frá dómi. Ákærði, Pálmi Lórensson, greiði %4 hluta alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Gísla Baldurs Garðarssonar hrl., 150.000 krónur, en "4 hluti alls sakarkostnaðar greiðist úr ríkissjóði. 542 Fimmtudaginn 19. mars 1992. Nr. 110/1992. Gísli M. Sigmarsson og Sigmar Gíslason gegn Tryggingastofnun ríkisins. Kærumál. Frávísunardómur staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gislason og Gunnar M. Guðmundsson. Sóknaraðilar hafa með heimild í b-lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands skotið máli þessu til réttarins með kæru 24. febrúar 1992. Kæran barst Hæstarétti 13. mars 1992. Hinn kærði dómur var kveðinn upp að aðilum fjarstöddum. Lögmaður sóknaraðila kveðst hafa fengið vitneskju um málsúrslit 17. febrúar 1992. Telst kæran því nægjanlega snemma fram komin. Sóknaraðilar krefjast þess, að hinum kærða frávísunardómi verði hrundið og lagt fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið. Þá krefjast sóknaraðilar kærumálskostnaðar. Af hálfu sóknaraðila er því haldið fram, að varnaraðili hafi viðurkennt óvinnufærni Gísla M. Sigmarssonar og greiðsluskyldu sína, en Í málinu sé fyrst og fremst deilt um bótafjárhæð. Því er einnig haldið fram, að héraðsdómari geti ekki vísað máli frá dómi vegna skorts á ákveðnum sönnunargögnum, sem hann hafi ekki gefið aðilum kost á að afla, sbr. 120. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Varnaraðili hefur hvorki gert kröfur né haft uppi varnir í kæru- málinu. Í greinargerð varnaraðila í héraði var skorað á sóknaraðila að leggja fram læknisfræðileg gögn svo og launauppgjör og framtals- gögn, sem staðfest gætu, að sóknaraðila Gísla hafi verið greitt staðgengilskaup þann tíma, sem hann var frá vinnu. Sóknaraðilar sinntu ekki þeirri áskorun. Eins og fram kemur í hinum kærða dómi, hefur sóknaraðili ekki sinnt því að afla gagna um mikilsverð málsatriði þrátt fyrir áskor- anir varnaraðila. Ljóst mátti vera, að öflun þessara gagna væri líkleg til að hafa verulega þýðingu við mat á öðrum höfuðþætti þess 543 álitaefnis, sem um er deilt í málinu. Samkvæmt því og að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða dóms ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður dæmist ekki. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur á að vera Óraskaður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 6. febrúar 1992. I. Mál þetta, sem dómtekið var 3. febrúar 1992, hafa Gísli M. Sigmarsson, kt. 091037-3519, Faxastíg 47, Vestmannaeyjum, og Sigmar Gíslason, kt. 271257-2449, Illugagðtu 62, Vestmannaeyjum, báðir f. h. útgerðar ms. Katrínar, VE-47, höfðað með þingfestingu málsins 5. mars 1991 á hendur Tryggingastofnun ríkisins, kt. 660269-2669, Laugavegi 114, Reykjavík, til greiðslu skuldar, að fjárhæð 1.077.375 kr., auk ldráttarvaxta og málskostn- aðar! Stefndi krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnenda, en til vara, að stefndi verði einungis dæmdur til að greiða 430.950 kr. með vöxtum af þeirri fjárhæð. Í báðum tilvikum er þess krafist, að stefnendur verði dæmdir til þess að greiða stefnda málskostnað Í...). II. Stefnendur kveða málavexti vera þá, að 1. apríl 1989 hafi það óhapp orðið um borð í ms. Katrínu, VE-47, þar sem skipið hafi verið statt á Öræfagrunni að fiska í siglingu á Bretlandsmarkað, að skipstjóri skipsins, stefnandi Gísli, hafi runnið í stiga í brú skipsins og slasast á fæti. Hafi stefnandi Gísli snúist illa á hægra fæti um ökkla. Hinn 15. júní 1989 hafi stefnandi komist að á Borgarspítalanum. Stefnandi hafi orðið að vera fjóra mánuði í gifsi og síðan með spelkur og ekki orðið vinnufær fyrr en í árs- byrjun 1990. Samkvæmt 46. gr. sjómannalaga nr. 35/1985, sbr. 36. gr., hafi útgerðin greitt stefnanda staðgengilslaun (aflahlut) í tvo mánuði og síðan kauptrygg- ingu næstu mánuði á eftir. Stefnandi, útgerð ms. Katrínar, VE-47, sótti un endurgreiðslu á staðgengilslaunum (aflahlut) skipstjóra til stefnda, sem endurgreiðir útgerðarmönnum staðgengilslaun fyrstu tvo mánuðina í vinnu- slysum og síðan dagpeninga. Stefndi hafi greitt útgerðinni dagpeninga, en neitað að endurgreiða útgerðinni staðgengilslaun vegna stefnanda Gísla M. Sigmarssonar. 544 IV. Stefnendur rökstyðja kröfur sínar í máli þessu með slysi, sem starfs- maður stefnanda og annar eigandi, Gísli M. Sigmarsson, kveðst hafa orðið fyrir 1. apríl 1989. Enda þótt ekki sé ágreiningur um það í málinu, að stefnandi hafi slasast 1. apríl 1989, liggur ekki fyrir, hverjar afleiðingar slyssins voru né heldur hver óvinnufærni stefnanda var af þeim sökum. Af framlögðu læknisvottorði á dskj. nr. 10 má ráða, að óvinnufærni stefnanda Gísla, sem nú er krafist bóta fyrir, stafi af eldra slysi, sem stefn- andi hafi orðið fyrir árið 1979. Hefur stefnandi ekki orðið við áskorun í greinargerð stefnda um gagnaöflun vegna síðara slyssins. Þá hafa ekki heldur verið lögð fram skattframtöl, hvorki af hálfu stefnanda, útgerðar ms. Katrínar, VE-47, né heldur framtöl af hálfu hins slasaða, sem staðfesti tekjuákvörðun stefnanda Gísla þrátt fyrir áskorun þar um í greinargerð stefnda. Mál þetta er því vanreifað í svo verulegum atriðum, að ekki þykir unnt að leggja á það efnisdóm, og ber því að vísa því frá dómi ex officio. Með hliðsjón af þessum úrslitum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dóminn kvað upp Hervör Þorvaldsdóttir, fulltrúi yfirborgardómara. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi ex officio. Málskostnaður dæmist ekki. 545 Fimmtudaginn 19. mars 1992. Nr.107/1992. Atli Már Jósafatsson, Jósafat Hinriksson og Smári Jósafatsson gegn Sundaborg hf. Kærumál. Skuldabréf. Aðilaskýrsla. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Gunnar M. Guðmundsson. Sóknaraðilar skutu máli þessu til Hæstaréttar með kæru 12. febrúar 1992. Kærður er úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 29. janúar 1992 í bæjarþingsmálinu nr. 2186/1990. Kæruheimild er lögjöfnun frá c-lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæsta- rétt Íslands. Sóknaraðilar krefjast þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og þeim leyft að gefa skýrslur fyrir dómi. Þá krefjast þeir kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess, að úrskurðurinn verði staðfestur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. I. Hinn kærði úrskurður er kveðinn upp af Eggerti Óskarssyni borgardómara. Úrskurðurinn er án forsendna, og hljóða úrskurðar- orð hans svo: „„Beiðni um það, að stefndu komi fyrir dóm til skýrslugjafar, er synjað. ““ Héraðsdómarinn hefur með vísan til 2. mgr. 190. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, sbr. 23. gr. laga nr. 54/ 1988, sent Hæstarétti svofelldar forsendur, þar sem segir meðal annars: „„Stefnandi reisir kröfur sínar í málinu á skuldabréfi útgefnu 29. maí 1987 af stefnda Atla Jósafatssyni til stefnanda, upphaflega að fjárhæð kr. 455.574, tryggðu með sjálfskuldarábyrgð stefndu Jósafats og Smára. Skuldina skyldi greiða með 9 afborgunum á 6 mánaða fresti, í fyrsta sinn 15. febrúar 1988. Af skuldinni, eins og 35 546 hún var á hverjum tíma, skyldi greiða hæstu meðaltals auglýsta vexti sambærilegra lána skv. skráningu Seðlabanka Íslands hverju sinni, er reiknast skyldu frá útgáfudegi og borgast eftir á, á sama tíma og afborgun. Skuldin sé bundin lánskjaravísitölu, grunnvísi- tölu 1364 stig, og sé höfuðstóll þess því breytilegur skv. ákvæðum laga nr. 13/1979 miðað við breytingu á vísitölunni. Skuldabréfið sé í vanskilum frá og með fjórða gjalddaga þess hinn 15. ágúst 1989 og sé því allt í gjalddaga fallið samkvæmt ákvæðum í bréfinu sjálfu.““ Stefnandi sundurliðar kröfur sínar þannig: Eftirstöðvar skulda- bréfsins kr. 541.712,20, hækkun vísitölu frá 15. febrúar 1989 til 15. ágúst 1989 2317/2557 stig kr. 56.111,80, 8,1% samningsvextir frá 15. febrúar 1989 til 1. maí 1989, kr. 10.088,28, 7,9%0 samningsvextir frá 1. maí 1989 til 15. ágúst 1989, kr. 13.661,82 eða samtals kr. 621.574,10, sem er stefnufjárhæð málsins. Stefnandi rekur málið samkvæmt XVII. kafla laga nr. 85/1936. Stefndu reisa kröfur sínar á þeim málsástæðum að stefndi Atli hafi í viðskiptum við stefnanda afhent 8 skuldabréf, sum með ábyrgð annarra stefndu eða annarra vina og venslamanna stefnda Atla. Inn á þessar skuldbindingar hafi stefndi Atli greitt verulegar fjárhæðir án þess þó að þessara innborgana sé getið á skuldabréf- unum, heldur aðeins uppgefnar ætlaðar eftirstöðvar. Af hálfu stefndu hefur verið lögð fram í málinu svofelld bókun: „„Dómkröfur stefndu, bæði aðal- og varakröfur, eru enn fremur reistar á þeirri málsástæðu, að skuldabréfið, sem út er gefið 29. maí 1987, ber ekki gildandi lánskjaravísitölu á útgáfudegi, sem var 1662, heldur grunnvísitöluna 1364. Kann því hér um misritun vera að ræða. Útgáfa skuldabréfs þessa fer því í bága við ákvæði 39. gr. laga nr. 13/1979.“ Í þinghaldi í málinu hinn 29. janúar sl. var sett fram sú krafa af hálfu stefndu, að þeir kæmu fyrir dóm til skýrslugjafar. Var því andmælt af hálfu stefnanda, og þurfti því að úrskurða þar um. Lögmaður stefndu byggði kröfu sína að þessu leyti á því, að sam- kvæmt grunnreglum réttarfars eigi málsaðili rétt á því að koma fyrir dóm til skýrslugjafar, stefnandi hafi neitað að koma fyrir dóm, í málinu liggi fyrir kvittanir um innborganir, og stefndu, einkum Atli Már Jósafatsson, gætu veitt upplýsingar þar um, auk þess sem fram- 547 burður Atla gæti skýrt, hvers vegna röng vísitala sé skráð á skulda- bréfið. Lögmaður stefnanda byggði á því, að mál þetta væri rekið sem skuldabréfamál samkvæmt XVII. kafla eml. nr. 85/1936, og sam- kvæmt 208. gr. þ. 1. væru tæmandi talin þau efnisatriði, sem kæmust að í máli sem þessu. Ekkert þeirra væri haft uppi í máli þessu, og væri skýrslutaka því þýðingarlaus og mótmælt af þeim sökum. Synjað var um skýrslutöku þessa með úrskurði í þinghaldi 29. janúar sl. Var sá úrskurður án forsendna. Röksemdir dómara fyrir niðurstöðu sinni eru þessar: „„Mál þetta fullnægir réttarfarsskilyrðum um málsmeðferð sam- kvæmt XVII. kafla laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í hér- aði, sbr. 3. tl. 207. gr. laganna. Af hálfu stefndu hafa ekki verið lagðar fram í málinu kvittanir um það, að greitt hafi verið af skuldabréfi þessu umfram það, sem sóknargögn bera með sér. Sú vörn hans kemst því ekki að í málinu, sbr. 3. mgr. 208. gr. laga nr. 85/1936. Aðilaskýrslur eru því þarf- lausar og verða ekki heimilaðar gegn andmælum stefnanda, sbr. 1. mgr. 115. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði.“ II. Skilyrði eru til að reka mál þetta sem skuldabréfamál eftir XVII. kafla laga nr. 85/1936. Höfuðtilgangur kaflans er að tryggja eig- endum tiltekinna skjala greiða málsmeðferð. Að þessu miðar meðal annars 3. mgr. 208. gr. Svo sem fram kemur í framangreindum forsendum héraðsdóm- ara, reisir sóknaraðili varnir sínar í héraði einkum á því, að vísitala sú, er færð hafi verið á skuldabréfið, fari í bága við ákvæði 39. gr. laga nr. 13/1979 og um misritun kunni að hafa verið að ræða. Varnir þessar varða gildi verðtryggingarákvæða skuldabréfsins, og kemur 3. mgr. 208. gr. laga nr. 85/1936 ekki í veg fyrir, að þær megi hafa uppi í málinu. Við úrlausn þessa álitaefnis reynir fyrst og fremst á túlkun lagaákvæða og auglýsinga Seðlabanka Íslands um grundvöll verðtryggingar sparifjár og lánsfjár, sem í gildi voru á útgáfudegi skuldabréfsins. Er hér um málflutningsatriði að ræða og því ekki þröf skýrslugjafar. Það athugast, að krafa sóknaraðila um skýrslugjöf í máli þessu verður ekki reist á 3. mgr. 208. gr. 548 laga nr. 85/1936. Ber því að staðfesta niðurstöðu hins kærða úr- skurðar. Rétt þykir, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Kærumálskostnaður fellur niður. 549 Föstudaginn 20. mars 1992. Nr. 222/1990. Uppsalir hí. (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.) gegn Geir Rögnvaldssyni, Ingvari Ásmundssyni og Ólafi Ásgeirssyni (Jón Þorsteinsson hrl.). Húsaleiga. Samningar. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Gunnar M. Guðmundsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 1. júní 1990 og gerir þær dómkröfur, að stefndu verði dæmdir til að greiða sér óskipt 552.423 krónur með tilteknum vöxtum frá 1. mars 1988 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Í leigusamningi þeim, er aðilar málsins gerðu 21. desember 1984, var húsnæðið, sem áfrýjandi leigði stefndu, samtals 386 fermetrar. Undanfari samningsins var bráðabirgðasamkomulag, dagsett 7. sama mánaðar. Á stjórnarfundi í Rótax hf., sem haldinn var 11. sama mánaðar, var samþykkt, að félagið yfirtæki væntanlegan leigusamning við áfrýjanda. Hinn 3. janúar 1985 gerðu stefndu leigusamning við Snorra F. Welding og framleigðu honum 118 fermetra af húsnæðinu til 31. desember 1986. Hinn 9. apríl 1985 framleigðu stefndu Gunnari Vigfússyni 116 fermetra húsnæðisins. Hinn 10. september 1986 framleigði Rótax hf. öryggismálanefnd 151,29 fermetra húsnæðisins, og með samningi 15. janúar 1987 framleigði Rótax hf. Garðari Garðarssyni o. fl. 116 fermetra af húsnæðinu. Með samkomulagi milli áfrýjanda og Rótax hf. 16. desember 1987, sem getið er um í héraðsdómi, yfirtók áfrýjandi framleigu- samning Rótax hf. við öryggismálanefnd og yfirtók jafnframt til eigin ráðstöfunar 116 fermetra af húsnæði því, sem upphaflega var 550 leigt stefndu. Voru þá eftir í leiiguumráðum Rótax hf. 119 fermetrar. Jafnframt hækkaði leiga fyrir það húsnæði á hvern fermetra úr 241 krónu í 340 krónur, en fyrrnefnda fjárhæðin hafði verið ákveðin í samkomulaginu frá 12. janúar 1987. Auk þess var nú samið um, að lánskjaravísitala tæki við af vísitölu byggingarkostnaðar, sem ákveð- in hafði verið í upphaflegum leigusamningi. Enn fremur áskildi áfrýj- andi sér rétt til endurskoðunar á leigu að ári liðnu, og skyldi leiga þá miðast við gangverð fyrir sambærilegt húsnæði. Eigi verður séð, að haft hafi verið samráð við stefndu um þessar breytingar á leiguskil- málum, og af þeirra hálfu er því eindregið mótmælt, að þáverandi stjórnendur Rótax hf. hafi haft umboð þeirra til þessara ráðstafana. Þegar þetta er virt, verður að líta svo á, að hinn upphaflegi leigu- samningur hafi fallið úr gildi með samþykki áfrýjanda í síðasta lagi 1. janúar 1988, er samkomulag þetta tók gildi. Samkvæmt því og með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Áfrýjandi greiði stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Við ákvörðun hans er ekki tekið tillit til virðis- aukaskatts. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Uppsalir hf., greiði stefndu, Geir Rögnvaldssyni, Ingvari Ásmundssyni og Ólafi Ásgeirssyni, sameiginlega 100.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Garðars Gíslasonar hæstaréttardómara. Stefndu mynduðu fyrstu stjórn hlutafélagsins Rótax, sem þeir stofnuðu í júní 1984 ásamt þremur sonum stefnda Ingvars, þeim Áka, Ásmundi og Þórði, og var hinn síðastnefndi framkvæmdastjóri og prókúruhafi félagsins. Hlutafélagið vantaði húsnæði fyrir starfsemi sína, og fannst það á 4. hæð á Laugavegi 26, sem er í eigu áfrýjanda. Bráðabirgðasamkomulag var gert um húsaleiguna 7. desember 1984. Kom þegar fram, að áfrýjandi vildi ekki gera leigusamninginn við félagið, heldur við stjórnarmenn persónulega, og varð það úr. Á stjórnarfundi í Rótax hf. 11. desember var samþykkt, félagið yfirtæki væntanlegan leigusamning við áfrýjanda. Hinn 21. desember gerðu aðilar máls þessa síðan ýtarlegan húsaleigusamning í 15 greinum, og 5s1 snýst deila þeirra um það, hvort aðilaskipti hafi orðið að samn- ingnum, eins og stefndu vildu og bókað var á stjórnarfundi í félagi þeirra 11. desember 1984. Í 8. gr. húsaleigusamningsins er ákvæði um, að leigutakar hafi heimild til að framleigja hluta húsnæðisins tímabundið fyrir rekstur, sem leigusali getur samþykkt, en þeir séu eftir sem áður ábyrgir fyrir greiðslu leigu vegna alls húsnæðisins og rekstri að öðru leyti. Með hliðsjón af þessu samningsákvæði verður að telja, að stefndu hafi í raun framleigt Rótax hf. húsnæðið, með vísan til bókunar stjórnar- innar 11. desember. Stefndu halda því fram, að með viðbót þeirri, sem gerð var við leigusamninginn 12. janúar 1987 og undirrituð var af Þórði Ingvars- syni vegna Rótax hf. f. h. leigutaka, hafi Rótax hf. verið viðurkennt sem samningsaðili af forsvarsmanni áfrýjanda og að með þessu sam- komulagi hafi verið skipt um leigutaka. Ekkert er þó minnst á aðila- skipti í viðbót þessari, sem fjallar eingöngu um hækkun á húsaleigu frá 1. febrúar 1987, og að húsaleigan verði endurskoðuð að tveimur árum liðnum. Hinn 16. desember 1987 var gerð breyting á upphaflegum húsa- leigusamningi aðila og viðbótinni frá 12. janúar 1987. Breyting þessi er berum orðum nefnd „,Viðbótarsamkomulag við húsaleigusamning milli Uppsala og Ingvars Ásmundssonar og fl. sem leigutaka, dags. 21. 12. 1984““, og varðar ráðstöfun á húsnæðinu og fjáhæð húsaleigu. Viðbótarsamkomulag þetta er undirritað á sama hátt og viðbótin frá 12. janúar. Fram er komið í málinu, að framkvæmdastjóri Rótax hf. hafði samskipti við leigusalann, enda var húsnæðið tekið á leigu fyrir rekstur þessa félags. Aðilaskipti að húsaleigusamningnum gátu þó ekki farið fram án samþykkis leigusala. Stefndu hafa ekki gegn ein- dregnum andmælum áfrýjanda sýnt fram á, að áfrýjandi hafi sam- þykkt skipti á leigutaka. Ekkert er fram komið í málinu, að áfrýjandi hafi samþykkt mánaðaruppsagnarfrest í janúar 1988. Ber því að mínu áliti að taka kröfur áfrýjanda til greina og dæma stefndu til að greiða áfrýjanda málskostnað. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. mars 1990. Mál þetta, sem dómtekið var 14. febrúar sl., er höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, birtri 15. og 16. mars 1989, af Uppsölum hf., kt. 670269- 552 5239, Laugavegi 26, Reykjavík, gegn Ingvari Ásmundssyni, kt. 100734-3709, Fýlshólum 8, Reykjavík, Geir Rögnvaldssyni, kt. 220349-7569, Kjarrhólma 34, Kópavogi, og Ólafi Ásgeirssyni, kt. 201147-2559, Suðurgötu 66, Hafnarfirði. Dómkröfur. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði dæmdir til að greiða sér óskipt 552.423 kr. með (nánar tilgreindum vöxtum svo og málskostnaðil. Dómkröfur stefndu eru þær, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefn- anda og tildæmdur hæfilegur málskostnaður úr hendi stefnanda. Til vara er krafist stórfelldrar lækkunar á stefnukröfunni að mati réttarins. Málavextir og málsástæður. Af hálfu stefnanda er málavöxtum svo lýst, að með húsaleigusamningi 21. desember 1984 hafi stefndu tekið á leigu hjá stefnanda húsnæði í húseigninni nr. 26 við Laugaveg hér í borg. Hið leigða hafi verið 386 m? að stærð. Leigan fyrir húsnæðið hafi verið ákveðin 130 kr. fyrir hvern fermetra miðað við vísi- tölu byggingarkostnaðar, sem gilti tímabilið október til desember 1984, 168 stig. Húsaleigan hafi síðan átt að breytast í hlutfalli við breytingar, sem yrðu á vísitölu byggingarkostnaðar frá 168 stigum. Leigutími hófst 1. janúar 1985, og hafi honum átt að ljúka án uppsagnar 31. desember 1989. Hinn 12. janúar 1987 hafi verið gerð viðbót við áðurnefndan leigusamning. Aðilar hafi þá verið sammála um, að húsaleigan yrði 241 kr. fyrir hvern fermetra frá 1. febrúar 1987. Miðað hafi verið við byggingarvísitölu 293 stig, og hafi húsaleigan síðan átt að fylgja breytingum á þeirri vísitölu. Síðan segi í viðbótinni, 2. gr.: „Húsaleigan verði endurskoðuð að tveimur árum liðnum og miðuð við gangverð á sambærilegu húsnæði.'" Hinn 16. desember 1987 hafi enn verið gerð viðbót við áðurnefndan húsa- leigusamning. Samkvæmt þeirri viðbót hafi stefnandi yfirtekið leigusamning Rótax hf., sem sé fyrirtæki í eigu stefndu, við fjármálaráðuneytið, dags. 10. september 1986, auk þess sem stefnandi hafi yfirtekið 116 m? af hinu upphaf- lega leigða húsnæði. Stefndu hafi haldið eftir 119 m? og hafi greitt fyrir hvern fermetra 340 kr. á mánuði. Húsaleigan hafi verið miðuð við lánskjaravísitölu 1886 stig og hafi átt að breytast skv. breytingum á henni. Aðilar hafi fellt viðbótarsamkomulagið frá 12. janúar 1987 úr gildi. Í lok febrúar 1988 hafi stefndu farið fyrirvaralaust úr húsnæðinu. Stefn- andi hafi reynt að takmarka tjón sitt með því að leigja út húsnæðið, og frá 1. ágúst 1988 hafi stefnanda tekist að leigja út 39 m? af 119 m?, sem stefndu höfðu haft á leigu. Stefndu hafi reynst ófáanlegir til þess að greiða stefnanda húsaleigu frá 1. mars 1988. Samkvæmt 10. gr. húsaleigusamningsins hafi stefndu átt að greiða rafmagn samkvæmt sérmæli. Rafmagnsnotkun í sameign, hita og kostnað af ræstingu fyrir sameign hafi stefndu átt að greiða samkvæmt reikningi stefnanda. 553 Stefnukrafa málsins sé 552.423 kr. og sundurliðist þannig: Húsaleiga ásamt fleira fyrir mars 1988 52.968 kr., fyrir apríl 1988 53.469 kr., fyrir maí 1988 49.344 kr., fyrir júní 1988 50.576 kr., fyrir júlí 1988 52.786 kr., fyrir ágúst 1988 38.550 kr., fyrir september 1988 36.390 kr., fyrir október 1988 36.390 kr., fyrir nóvember 1988 36.390 kr., fyrir desember 1988 36.390 kr., fyrir janúar 1989 36.390 kr., fyrir febrúar 1989 36.390 kr. og fyrir mars 1989 36.390 kr., samtals $52.423 kr. Málsástæður stefnanda eru þær, að stefnandi hafi gert húsaleigusamning við stefndu. Stefndu hafi tekið á leigu húsnæði að Laugavegi 26, Reykjavík, frá 1. janúar 1985, og hafi leigutíma átt að ljúka 31. desember 1989. Stefnandi hafi staðið við sinn hluta samningsins með afhendingu á húsnæðinu til stefndu. Stefndu hafi farið úr húsnæðinu fyrirvaralaust í lok febrúar 1988 og þar með rofið samning sinn við stefnanda. Stefndu hafi reynst ófáanlegir til að greiða stefnanda umsamið leigugjald fyrir húsnæðið. Um lagarðk vísar stefnandi til grundvallarreglu samningaréttarins um bindandi gildi samninga svo og 2. mgr. 7. gr. og 1. mgr. 51. gr. laga nr. 44/ 1979 um húsaleigusamninga. Af hálfu stefndu er á því byggt, að hlutafélagið Rótax hf. hafi verið stofnað í júnímánuði 1984. Fyrstu stjórn félagsins hafi stefndu skipað, þ.e. Ingvar Ásmundsson, Geir Rögnvaldsson og Ólafur Ásgeirsson. Hlutafélagið hafi vantað húsnæði, og því hafi verið tekin á leigu 4. hæð hússins Laugavegar 26, Reykjavík. Leigusali hafi verið stefnandi máls þessa, Uppsalir hf. Leigusali hafi talið tryggara að leigja húsnæðið stjórnarmönnum persónulega heldur en félaginu, og hafi sú orðið niðurstaðan. Engu að síður hafi það verið Rótax hf., sem notað hafi húsnæðið, greitt húsaleiguna og lagt fram tryggingarféð, 90.000 kr. Stefndu hafi talið eðlilegt, að þeir losnuðu sem fyrst undan þessum leigusamningi, en Rótax hf. tæki við sem formlegur leigutaki. Samkvæmt húsaleigusamningi 21. desember 1984, 8. gr., hafi leigutaka verið heimilt að framleigja hluta húsnæðisins. Þennan rétt hafi leigutaki nýtt sér. Með framleigusamningum, dags. 3. janúar 1985 og 9. apríl 1985, hafi hlutar húsnæðisins verið framleigðir. Framleigusalar í þessum samningum hafi verið þeir félagar Ingvar, Geir og Ólafur. Síðari framleigusamningar við aðra aðila hafi hins vegar verið gerðir af Rótax hf. sem framleigusala. Stjórnarmennirnir Ingvar, Geir og Ólafur hafi í reynd hætt öllum afskiptum af þessum leigumálum eigi síðar en á árinu 1986, enda hafi þeir þá verið gengnir úr stjórn félagsins. Breytingar á upphaflega húsaleigusamningnum hafi verið gerðar þrívegis, 12. janúar 1987, 14. desember 1987 og 16. desember 1987. Með breytingum þessum sé ljóst, að Rótax hf. sé orðið formlegur aðili að húsaleigusamn- ingnum sem leigutaki í stað Ingvars og félaga hans og að Uppsalir hf. viður- kenni það. Þetta megi einnig sjá af bréfi lögmanns stefnanda, dags. 3. maí 554 1988. Athyglisvert sé, að á viðbótasamkomulagi 16. desember 1987 sé hand- rituð yfirlýsing framkvæmdastjóra Uppsala hf., svohljóðandi: „„Ingvar o.fl. eiga inni tr-fé, 43.500 kr.'? Þetta verði naumast skilið öðruvísi en svo, að Ingvar og félagar hans séu lausir allra mála og eigi inni hjá Uppsölum hf. tryggingarfé, að fjárhæð 43.500 kr., sem sé tæpur helmingur hins upphaflega tryggingarfjár. Það, sem hér að framan sé rakið, leiði til þess, að sýkna beri stefndu sökum aðildarskorts. Önnur sýknuástæða grundvallist á bréfi Rótax hf. tillögmanns stefnanda, dags. 25. maí 1988, en þar sé því haldið fram, að Hjörtur Jónsson hafi fyrir hönd Uppsala hf. fallist á að stytta uppsagnarfrestinn í einn mánuð. Verði eigi fallist á sýknukröfu, sé til vara krafist stórfelldrar lækkunar stefnufjárhæðarinnar. Þar séu einkum höfð í huga eftirfarandi atriði: 1. Rótax hf. telji sig hafa greitt leigu fyrir marsmánuð 1988. 2. Sérstaka húsaleigu fyrir geymslu í kjallara eigi ekki að greiða fyrir apríl- mánuð 1988, þar sem geymslan hafi verið tæmd í marslok, en leigumáli fyrir geymslu þessa sé utan húsaleigusamningsins. 3. Kröfum um greiðslu á sameiginlegum húsgjöldum sé mótmælt. 4. Leigutekjur stefnanda af húsnæðinu komi ekki að fullu til frádráttar- kröfum hans. 5. Stefnanda beri að draga tryggingarféð frá kröfum sínum. Að því er varði tryggingarféð, 90.000 kr, hafi það átt að standa inni hjá leigusala allan leigutímann vaxtalaust, en endurgreiðast við lok leigutímans, sbr. 6. gr. húsaleigusamningsins frá 1984. Þetta samningsákvæði um vaxta- laust tryggingarfé sé andstætt lögum, sbr. 2. mgr. 55. gr. laga nr. 44/1979, sbr. og 11. gr. sömu laga. Tryggingarféð, 90.000 kr., hafi staðið í árslok 1987 í 190.586 kr. miðað við ávöxtunarkjör kjörbókar Laridsbanka Íslands. Allt tryggingarféð standi nú inni hjá stefnanda að undanskildum 22.300 kr., sem dregnar hafi verið frá reikningi á dskj. nr. 25. Tekið skuli fram, að hinum stefndu og framkvæmdastjóra Rótax hf. hafi ekki verið kunnugt um reikninga fyrir húsaleigu á dskj. nr. 6-18 fyrr en við málsókn þessa. Í greinargerð lögmanns stefnanda áskilji hann stefnanda rétt til að höfða síðar nýtt mál til innheimtu á væntanlegri húsaleiguskuld stefndu fyrir tíma- bilið 1. apríl 1989 til 31. desember 1989. Þessum áskilnaði sé andmælt. Stefn- andi geti ekki innheimt bótakröfu sína í áföngum á þennan hátt. Niðurstaða. Með leigusamningi, dags. 21. desember 1984, tóku stefndu á leigu 386 m? húsnæði hjá stefnanda að Laugavegi 26, 4. hæð. Var umræddur leigusamn- ingur undirritaður af stefndu og Hirti Jónssyni f. h. stefnanda. Var húsnæðið nýtt undir starfsemi Rótax hf., og upplýst er, að félagið greiddi húsaleiguna 555 fram til febrúarloka 1988. Stefndu hafa borið fyrir dómi, að á árinu 1986 hafi þeir verið hættir afskiptum af starfsemi Rótax hf. Hinn 12. janúar 1987 var gerður samningur, sem nefndur er „Viðbót við húsaleigusamning, dags. 21. desember 1984''. Er þar samið um húsaleigu- greiðslur frá 1. febrúar 1987, og ákvæði er þar að finna um það, að húsaleiga verði endurskoðuð að tveimur árum liðnum. Er samningurinn undirritaður f. h. leigusala af Uppsölum hf., Hjörtur Jónsson, og f. h. leigutaka af Rótax hf., Þórður Ingvarsson. Hinn 16. desember var aftur gerður samningur, sem nefndur er „ Viðbótar- samkomulag við húsaleigusamning milli Uppsala og Ingvars Ásmundssonar og fl. sem leigutaka, dags. 21.12. 1984''. Samkvæmt samningi þessum yfirtekur leigusali leigusamning, dags. 10. september 1986, en með samningi þeim fram- leigði Rótax hf. öryggismálanefnd 151,29 m? af umræddu húsnæði, leigusali yfirtekur og leigir sjálfur 116 m?, og leigutaki heldur eftir 119 m?. Þá er samið um fjárhæð húsaleigu og að húsaleigan verði endurskoðuð að ári liðnu. Samn- ingur frá 12. janúar 1987 er felldur niður, og skyldi þessi umræddi samningur gilda frá 1. janúar 1988. Er hann undirritaður f. h. leigusala af Uppsölum hf., Hjörtur Jónsson, en f. h. leigutaka af Rótax hf., Þórður Ingvarsson. Þrátt fyrir það að í upphafi þessara tveggja síðustu samninga sé vitnað til húsaleigusamnings milli stefnanda og stefndu frá 1984, liggur ekki fyrir, að Rótax hf. hafi undirritað samningana í umboði stefndu, og er ósannað, að Rótax hf. hafi með undirritun sinni haft umboð til þess að binda stefndu. Gegn andmælum stefndu þykir því ekki sýnt fram á, að þeir séu aðilar að þessum samningum. Leigutími samkvæmt leigusamningi við stefndu frá 1984 skyldi hefjast 1. janúar 1985 og ljúka án uppsagnar 31. desember 1989. Ekki liggur fyrir, að samningur þessi hafi verið felldur niður með formlegum hætti, en þegar litið er til þess, að samningur stefnanda við Rótax hf., dags. 16. desember 1987, felur í sér ráðstöfun á öllu því húsnæði, er stefndu tóku á leigu með samningi frá 1984, verða stefndu gegn andmælum þeirra ekki taldir bundnir af leigusamn- ingi þeim, er þeir gerðu við stefnanda á árinu 1984, eftir 16. desember 1987. Ber því með hliðsjón af framansögðu að sýkna stefndu af kröfum stefnanda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Kristjana Jónsdóttir borgardómari kvað upp dóm þennan. Uppkvaðning dómsins hefur dregist vegna embættisanna dómarans. Dómsorð: Stefndu, Ingvar Ásmundsson, Geir Rögnvaldsson og Ólafur Ásgeirs- son, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda, Uppsala hf. Málskostnaður fellur niður. Nr. 114/1992. 556 Föstudaginn 20. mars 1992. Ásgeir Ólafsson, Birgir Viðarsson, Einar Sigurjónsson, Elmar Þór Þorkelsson, Guðjón S. Þóroddsson, Guðlaugur Aðalsteinsson, Guðmundur Ö. Bergþórsson, Hannes Haraldsson, Helgi Guðmundsson, Hilmar Ingimarsson, Hilmar Ögmundsson, Hreinn Vilhjálmsson, Hugi Ingibjartsson, Ingi Jóhann Valsson, Jóhannes Kjartansson, Jón Einar Guðlaugsson, Jón Páll Sigmarsson, Jón V. Einarsson, Kristinn Margeir Jóhannesson, Kristján Jónsson, Oliver Pálmason, Óskar Barkarson, Pétur B. Sch. Thorsteinsson, Snæbjörn Aðils, Sólberg Svanur Bjarnason, Steingrímur Sigurðsson, Sveinn Helgi Geirsson, Sölvi Fannar Viðarsson, Tryggvi Rúnar Guðjónsson, Úlfar Hauksson, Valbjörn Jónsson, Viðar Jónsson, Þorgeir Axelsson, Þórhallur Guðmundsson og Ævar Jónsson gegn Pétri Péturssyni. Kærumál. Frávísunardómur úr gildi felldur. 557 Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þór Vilhjálmsson, Garðar Gíslason og Gunnar M. Guðmundsson. Sóknaraðilar hafa með heimild í b-lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands skotið máli þessu til réttarins með kæru 5. mars 1992. Kæran barst Hæstarétti 16. sama mánaðar. Hinn kærði dómur var kveðinn upp 21. febrúar 1992. Sóknaraðilar krefjast þess, að hinum kærða frávísunardómi verði hrundið og lagt fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið. Þá krefjast þeir kærumálskostnaðar. Af hálfu sóknaraðila er því haldið fram, að engir þeir hnökrar séu á málatilbúnaði þeirra, er réttlæti frávísun málsins frá héraðsdómi. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða frávísunardóms og kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Varnaraðili færir fram ýmis rök fyrir kröfu sinni. Í fyrsta lagi er því haldið fram, að aðild sóknaraðila sé svo óljós og;illa rökstudd, að vísa eigi málinu frá héraðsdómi þegar af þeirri ástæðu. Er um þetta vísað til88. gr. og 108. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Í öðru lagi sé kröfugerð sóknaraðila, efnislýsing brota og heimfærsla þeirra til refsiákvæða mjög óljós. Refsikröfur séu settar fram án beinnar skírskotunar til þeirrar háttsemi, sem krafist er refsingar fyrir. Þá sé miskabótakrafa í engu rökstudd. Allt sé þetta andstætt ákvæð- um c- og d-liðar 88. gr. laga nr. 85/1936 og ákvæðum 115. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Í þriðja lagi er því haldið fram, að 47. gr. laga nr. 85/1936 eigi ekki við og samlagsaðild að málinu sé því óheimil. Óhugsandi sé, að 35 menn, sem varnaraðili þekki ekkert til, hafi orðið fyrir sömu óþægindum og þjáningum vegna viðtals við hann í fjölmiðli. Í fjórða lagi hafi málinu verið stefnt til dómstóla sam- tímis því, að sóknaraðilar kærðu hin átöldu ummæli til siðanefndar Læknafélags Íslands. Slíkt geti ekki verið heimilt að lögum. Lagaskilyrði eru til þess, að sóknaraðilar stæðu saman að höfðun málsins, sbr. 1. mgr. 47. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 13. gr. laga nr. 28/ 1981. Telja verður, að í stefnu sé gerð nægileg grein fyrir sóknaraðild málsins. Ummæli þau, sem stefnt er út af í málinu, eru tilgreind orð- rétt í stefnu og afmörkuð þar nægilega. Þar er og vísað til tiltekinna greina í almennum hegningarlögum, sem sóknaraðilar telja, að brotið sé gegn með ummælunum. Í stefnu og greinargerð eru tildrög málsins 558 rakin og málsástæður sóknaraðila reifaðar. Eru því ekki efni til þess að fallast á það með héraðsdómara, að lagaskilyrði hafi verið til þess að vísa málinu frá héraðsdómi. Samkvæmt því ber að fella hinn kærða frávísunardóm úr gildi og leggja fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Rétt er, að varnaraðili greiði sóknaraðilum sameiginlega 30.000 krónur í kærumálskostnað, og er þá ekki tekið tillit til virðisauka- skatts. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur er úr gildi felldur, og er lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Varnaraðili, Pétur Pétursson, greiði 30.000 krónur í kæru- málskostnað til sóknaraðila, Ásgeirs Ólafssonar, Birgis Viðars- sonar, Einars Sigurjónssonar, Elmars Þórs Þorkelssonar, Guð- jóns S. Þóroddssonar, Guðlaugs Aðalsteinssonar, Guðmundar Ö. Bergþórssonar, Hannesar Haraldssonar, Helga Guðmunds- sonar, Hilmars Ingimarssonar, Hilmars Ögmundssonar, Hreins Vilhjálmssonar, Huga Ingibjartssonar, Inga Jóhanns Valssonar, Jóhannesar Kjartanssonar, Jóns Einars Guðlaugssonar, Jóns Páls Sigmarssonar, Jóns V. Einarssonar, Kristins Margeirs Jóhannessonar, Kristjáns Jónssonar, Olivers Pálmasonar, Óskars Barkarsonar, Péturs B. Sch. Thorsteinsson, Snæbjörns Aðils, Sólbergs Svans Bjarnasonar, Steingríms Sigurðssonar, Sveins Helga Geirssonar, Sölva Fannars Viðarssonar, Tryggva Rúnars Guðjónssonar, Úlfars Haukssonar, Valbjörns Jóns- sonar, Viðars Jónssonar, Þorgeirs Axelssonar, Þórhalls Guð- mundssonar og Ævars Jónssonar. Dómur bæjarþings Akureyrar 21. febrúar 1992. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 17. þessa mánaðar um frávísunarkröfu stefnda, Péturs Péturs- sonar, Hjarðarlundi 9, Akureyri, er höfðað hér fyrir dómi með stefnu, þingfestri 23. maí 1991, af Valbirni Jónssyni (o.f1.l. Dómkröfur: „„Dómkröfur stefnenda eru þær, að stefndi, Pétur Pétursson, verði dæmdur til að greiða stefnendum öllum saman 10.500.000 kr. með dráttar- 559 vöxtum skv. 10. gr. 1. nr. 25/1987, sbr. 7. gr. og ÍS. gr. s. ., og í samræmi við ákvarðanir Seðlabanka Íslands frá 10. apríl 1991 til greiðsludags kröf- unnar. Vaxtavextir reiknast í fyrsta sinn 10. apríl 1992 og síðan árlega. Enn fremur er þess krafist, að stefndi verði dæmdur til refsingar í samræmi við 234. gr.,23S. gr. og 2. mgr. 236. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, þ.e. fangelsi í tvö ár, og að ummælin: „Mér skilst, að þeir, sem stunda vaxtarrækt, að það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn séu ekki á sprautum,'' verði dæmd dauð og ómerk. Þá er þess krafist, að stefndi verði dæmdur til að greiða hæfilega fjárhæð til að standast kostnað af birtingu dóms í þessu máli í fjöl- miðlum. Að lokum er þess krafist, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefn- endum málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, og beri málskostnaðarfjár- hæðin dráttarvexti skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Jafnframt er þess krafist, að dráttarvextir leggist við tildæmdan málskostnað á tólf mánaða fresti, í fyrsta sinn tólf mánuðum eftir upphafsdag vaxtanna, allt þetta að viðbættum virðisauka- skatti á málflutningsþóknun.'? Dómkröfur stefnda eru þær í fyrsta lagi, að máli þessu verði vísað frá dómi, en verði ekki fallist á frávísunarkröfuna, að stefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnenda í málinu. Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar in solidum úr hendi stefnenda l...). Álit dómsins. Svo sem hér að framan er rakið, eru dómkröfur stefnenda þær, að stefndi verði dæmdur til refsingar í samræmi við 234., 235. og 2. mgr. 236. gr. alm. hgl. nr. 19/1940, þ.e.a.s. fangelsi í tvö ár. Er refsikrafa þessi sett fram án beinnar skírskotunar til þeirrar háttsemi, sem krafist er refsingar fyrir. En um refsikröfuna er hins vegar fjallað sérstaklega í kaflanum um málavexti og málsástæður. Í þeim kafla stefnunnar svo og greinargerð er einnig fjallað um setninguna: „„Eistun á þessum ræflum rýrna og verða ræfilsleg''- og vísað til hegningarlagagreina, en ekki tilgreint um þessi orð í kröfugerð. Fellst dómari á þá málsástæðu stefnda, að málatilbúnaður stefnenda varð- andi refsikröfuna sé með þeim hætti, að ekki samrýmist ákvæðum c- og d- stafliðar 88. gr. laga nr. 85, 1936, um meðferð einkamála í héraði, og hið sama megi segja um miskabótakröfu stefnenda. Með vísan til þessa er þegar af þeirri ástæðu fallist á þá kröfu stefnda, að máli þessu verði vísað frá dómi. Eftir atvikum þykir dómara rétt, að málskostnaður falli niður. Dóm þennan kvað upp Ásgeir Pétur Ásgeirsson héraðsdómari. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður. 560 Þriðjudaginn 24. mars 1992. Nr. 345/1991. Ákæruvaldið (Atli Gíslason, sérstakur saksóknari) gegn Ingvari Sveinssyni (Jónatan Sveinsson hrl.), Hönnu Elíasdóttur (Jón Magnússon hrl.), Birni Sveinssyni (Bjarni Ásgeirsson hdl.), Ágústi Aðalsteini Ragnarssyni (Gísli Baldur Garðarsson hrl.) og Ingvari Björnssyni (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.). Gjaldþrot. Greiðslustöðvun. Fjárdráttur. Fjársvik. Skilasvik. Söluskattur. Leyfissvipting. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Ríkissaksóknari áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 8. maí 1991 að ósk ákærðu Ingvars Sveinssonar, Ingvars Björns- sonar og Ágústs Aðalsteins Ragnarssonar, en einnig af hálfu ákæru- valdsins, að því er varðar ákærðu Hönnu Elíasdóttur og Björn Sveinsson. Af hálfu ákæruvaldsins er krafist staðfestingar á sakfell- ingum hins áfrýjaða dóms á hendur ákærðu, en jafnframt refsi- þyngingar gagnvart ákærðu Ingvari Sveinssyni og Ingvari Björns- syni og refslákvörðunar, að því er varðar ákærðu Hönnu, Björn og Ágúst Aðalstein. Enn fremur er krafist sakfellingar samkvæmt ákæru og refsilákvörðunar á hendur ákærðu sem hér segir: Á hendur Ingvari Sveinssyni samkvæmt I. kafla ákæru, töluliðum 1 a ogb, 2 og 3, og samkvæmt II. kafla ákæru, tölulið 1. Á hendur Hönnu Elíasdóttur samkvæmt I. kafla ákæru, tölu- liðum 1 a og b, 2 og 3, samkvæmt II. kafla ákæru, töluliðum 1 og 2, og samkvæmt III. kafla ákæru. 561 Á hendur Birni Sveinssyni samkvæmt I. kafla ákæru, töluliðum 1 a ogb, 2 og 3, og samkvæmt II. kafla ákæru, töluliðum 1 og 2. Á hendur Ingvari Björnssyni samkvæmt V. kafla ákæru, tölulið- um Í og 3. Á hendur Ingvari Björnssyni er einnig krafist frekari sviptingar málflutningsleyfis. I. Tildrög máls þessa eru þau, eins og nánar greinir í héraðsdómi, að samkvæmt 4. mgr. 88. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978 tilkynnti skiptaráðandi í Reykjavík ríkissaksóknara með bréfi 24. mars 1988, að við athugun á málefnum þrotabús Töggs hf., Bíldshöfða 16, Reykjavík, hefði komið í ljós, að ástæða væri til að ætla, að fyrir- svarsmenn hins gjaldþrota félags, svo og aðrir, kynnu að hafa gerst sekir um refsivert athæfi. Að ósk ríkissaksóknara hóf Rannsóknar- lögregla ríkisins rannsókn málsins sumarið 1988, og stóð hún fram í febrúar 1990. Ákæra var út gefin 10. apríl sama ár, og hófst með- ferð málsins fyrir héraðsdómi 18. maí sama ár. Saga Töggs hf. og aðdragandi að gjaldþroti þess eru að nokkru rakin í héraðsdómi. Fyrirtækið var stofnað 18. maí 1979 af fjórum systkinum og mökum þeirra. Það fékkst við innflutning og sölu á nýjum og notuðum bifreiðum og aðra skylda starfsemi, en félagið hafði einkaumboð fyrir Saab-bifreiðar hér á landi. Ákærði Ingvar Sveinsson varð forstjóri fyrirtækisins árið 1980 ásamt mági sínum, Garðari Eyland, og eftir að Garðar lét af störfum í ársbyrjun 1985, var hann eini forstjóri þess. Garðar og kona hans munu þá jafn- framt hafa selt sinn hlut í félaginu. Á aðalfundi í félaginu 30. mars 1985 voru ákærðu Björn Sveinsson og Hanna Elíasdóttir kosin í stjórn þess ásamt ákærða Ingvari Sveinssyni, sem varð formaður. Engar breytingar urðu á stjórninni eftir það. Hanna Elíasdóttir var á þessum tíma eiginkona ákærða Ingvars Sveinssonar, en þau eru nú skilin, og er samningur þeirra um skilnaðarkjör frá 4. júlí 1988. Á hlutahafafundi 10. júlí 1985 var samþykkt að auka hlutafé félags- ins um 210.000 krónur að nafnverði, úr 405.000 krónum í 615.000 krónur. Átti að selja hlutafjáraukann á 6.000.000 króna, sem greið- ast skyldu með jöfnum mánaðarlegum afborgunum á næstu sex mánuðum. Aðrir hluthafar en Ingvar og Hanna afsöluðu sér for- 36 562 kaupsrétti, og var hið aukna hlutafé selt þeim á stjórnarfundi 26. júlí 1985. Þau urðu þannig eigendur meiri hluta hlutafjár. Sam- kvæmt ársreikningi 1986 virðast þau ekkert hafa greitt af þessari hlutafjáraukningu, en Ingvar Sveinsson heldur því fram, að þetta hafi greiðst þannig, að eftir hafi staðið 2.100.000 krónur. Í fram- haldi af þessu varð að samkomulagi á stjórnarfundi 31. júlí 1985, að ákærði Björn léti af störfum hjá félaginu, og hætti hann 26. ágúst. Stjórnarfundur var haldinn 15. ágúst 1985 og síðan ekki fyrr en í febrúar 1986. Þá voru haldnir tveir fundir, og var efni þeirra það, að Birni og konu hans hafði borist tilboð í hlutafé sitt og vildu þau selja. Ingvar Sveinsson óskaði þá eftir að nýta sér forkaupsrétt sinn, en aðrir hluthafar féllu frá forkaupsrétti. Á síðari fundinum er samþykkt að selja honum hlutaféð, og er vitnað til tilboðsins. Óupplýst er, hvort þetta gekk eftir. Aðeins eru haldnir tveir stjórnarfundir eftir þetta í félaginu, 30. janúar 1987, þar sem sam- þykkt er að leita greiðslustöðvunar, og ÍS. júní sama ár, þar sem samþykkt er að gefa félagið upp til gjaldþrotaskipta. Allir stjórnar- menn eru viðstaddir fyrri fundinn ásamt ákærða Ingvari Björnssyni héraðsdómslögmanni. Á síðari fundinn mæta hinir sömu að undan- skildum Birni. Aðalfundir voru ekki haldnir 1986 og 1987. Félagið fékk heimild til greiðslustöðvunar 2. febrúar 1987, og var ákærði Ingvar Björnsson samkvæmt heimild 7. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978 fenginn til að vera félaginu til aðstoðar á greiðslustöðvunar- tímanum. Heimildin var síðan framlengd tvívegis, og rann hún út 15. júní, og var bú félagsins tekið til gjaldþrotaskipta daginn eftir. Töggur hf. hafði starfsemi sína að Bíldshöfða 16, Reykjavík, en eigandi þess húsnæðis var Bíldshöfði 16 hf. Töggur hf. var eigandi 25% hlutafjár í því félagi, en eigandi meiri hluta hlutafjár var Kristín Ingvarsdóttir, móðir systkinanna, sem stofnuðu Tögg hf. Il. I. kafli ákæru. 1. liður a og b. Samkvæmt þessum lið ákærunnar er stjórnarmönnunum Ingvari Sveinssyni, Hönnu Elíasdóttur og Birni Sveinssyni gefið að sök að hafa allt frá því á árinu 1985 og til 16. júní 1987 rekið hlutafélagið Tögg hf. í trássi við 14. gr., sbr. a-lið 13. gr., gjaldþrotalaga með 563 því að stofna til viðskipta og skulda, þótt þeim hlyti að vera ljóst, meðal annars af ársreikningum félagsins, að það var látið taka á sig skuldbindingar, sem það gat ekki efnt, og stofna með því fé viðskiptamanna sinna í stórfellda hættu. Við þessar aðstæður hafi þeim borið á öndverðu þessu tímabili að stöðva skuldasöfnunina eða gera viðhlítandi ráðstafanir til að firra félagið gjaldþroti. Þess í stað hafi þeir með sviksamlegum hætti leynt viðskiptamennina ógjaldfærni félagsins. Samkvæmt ákæru er brotið talið hafa beinst gegn almennum kröfuhöfum í þrotabúi félagsins að öðru leyti en því, að í b-lið eru viðskipti félagsins við Sjóvátryggingafélag Íslands hf. á greindu tímabili sérstaklega tíunduð. Brot stjórnarmannanna er í ákæru heimfært til 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og til vara til 261. gr. sömu laga. Í héraðsdómi er rakið, hvernig verulegur hagnaður varð fyrir fjár- magnsliði á árinu 1986 eða 9.641.000 krónur, en þegar fjármagns- liðir og óregluleg gjöld, alls 16.285.000 krónur, voru tíunduð, var tap ársins 6.644.000 krónur. Ástæður mikils fjármagnskostnaðar voru fyrst og fremst slæm lausafjárstaða félagsins, sem versnaði verulega þetta ár vegna stórfelldra úttekta ákærða Ingvars Sveins- sonar svo og álaga og dráttarvaxta, sem leiddi af söluskattsvan- skilum. Svonefnd viðskiptaskuld ákærða Ingvars Sveinssonar, að fjárhæð 14.021.034 krónur, var ekki færð sem skammtímakrafa í ársreikninga 1986, en hún hafði í febrúar 1987 verið framseld Bílds- höfða 16 hf. gegn yfirtöku þess félags á langtímaskuldum að sömu fjárhæð, að því er talið var. Ársreikningar 1986 eru undirritaðir 28. apríl 1987 af ákærðu Ingvari Sveinssyni og Hönnu Elíasdóttur. Þótt á það megi fallast með ákæruvaldinu, að skylt hafi verið að lögum að gefa félagið upp til gjaldþrots mun fyrr en raun varð á, er það út af fyrir sig ekki mælt refsivert, hvorki í gjaldþrota- lögum né lögum nr. 32/1978 um hlutafélög, að gera það ekki. Í öðrum liðum ákærunnar er ákært sérstaklega fyrir ýmis ætluð brot vegna reksturs félagsins og ráðstafana stjórnenda fyrir gjaldþrot, svo sem vegna söluskattsvanskila, einkaúttekta ákærðu Ingvars Sveinssonar og Hönnu Elíasdóttur, framsals kröfu félagsins vegna þessara úttekta o.fl. Í verknaðarlýsingu samkvæmt ákærulið 1 a þykir skorta nákvæmari og sérgreindari útlistun á meintu broti ákærðu sem fjársvikabroti samkvæmt 248. gr. almennra hegningarlaga, og 564 gögn málsins þykja ekki renna nægilega stoðum undir þetta ákæru- efni. Þá þykir 261. gr. sömu laga ekki eiga hér við. Í málflutningi í héraði og fyrir Hæstarétti hefur ákæruvaldið einnig viljað heim- færa atferli ákærðu til vara til 4. tl. 1. mgr. 250. gr. sömu laga. Verjendur ákærðu hafa mótmælt því, að tekið verði tillit til þeirrar heimfærslu, með hliðsjón af meðferð og reifun málsins, sbr. 118. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Á þetta verður að fallast. Með vísun til framanritaðs og annars með skírskotun til raka héraðsdóms þykir mega staðfesta niðurstöðu hans um sýknu ákærðu samkvæmt 1. tl. a. Með skírskotun til raka hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, að því er varðar 1. tl. b þessa kafla. 2. liður. Stjórnarmönnum Töggs hf. eru samkvæmt þessum ákærulið gefin að sök söluskattssvik með því að hafa ekki í samræmi við ákvæði 12. gr. laga nr. 10/1960 um söluskatt, sbr. lög nr. 33/1982, greitt innheimtumanni ríkissjóðs ótilkvaddir mánaðarlega þann söluskatt, sem Töggur hf. átti að standa skil á, og að hafa ekki á greiðslustöðvunartíma haldið honum sérgreindum frá öðru fé félagsins. Fyrir Hæstarétti hefur verið fallið frá ákæru vegna sölu- skatts fyrir september og október 1986 ásamt vöxtum og álagi. Eins og í héraðsdómi greinir, verður ekki séð, að lagaskylda hvíli á fyrir- tækjum að sérgreina innheimtan söluskatt á greiðslustöðvunar- tímabili, svo sem vikið er að í ákæruskjali. Þá voru staðin skil á innheimtum söluskatti á greiðslustöðvunartímabili að undanskildum þeim skatti, sem gjaldféll, eftir að félagið varð gjaldþrota. Fallist er því á niðurstöðu héraðsdóms um þann þátt þessa töluliðar. Þá er eftir samkvæmt ákæru álagður söluskattur fyrir júlí 1985, janúar 1986, apríl til ágúst 1986, nóvember og desember 1986 og janúar 1987, samtals 32.158.105 krónur, með álagi og vöxtum 14.102.679 krónur. Tölur þessar eru miðaðar við 15. júní 1987. Um þessar fjár- hæðir er ekki ágreiningur, og viðurkennt er af ákærða Ingvari Sveinssyni, að ekki var staðið í skilum með söluskattinn á réttum eindögum. Þannig er skatturinn fyrir júlímánuð árið 1985 í reynd vantalinn skattur, sem skattstjóri ákvarðaði eftir á samkvæmt fram- 565 komnum upplýsingum í tekjuskattsframtali félagsins. Um söluskatt vegna starfsemi á árinu 1986 er það ljóst samkvæmt gögnum máls- ins, að verulegur brestur varð á réttum skilum hans. Að vísu nýtur við skýrslna frá fyrirtækinu fyrir alla mánuði ársins, og eru þær undirritaðar af ákærða Ingvari Sveinssyni og flestar dagsettar á eindaga hvers skilamánaðar. Hins vegar var skýrslunum um þann skatt, sem ákæran tekur til, mörgum skilað alllöngu síðar, og nokkrar voru afhentar á eindaga án greiðslu. Þurfti skattstjóri þannig að áætla skatt fyrir marga mánuðina og leiðrétta hann síðar, og í öllum tilvikum þurfti að beita viðurlögum í formi álags. Í verknaðarlýsingu ákæru er ekki vikið sérstaklega að þessari seinkun á skilum söluskattsskýrslna, enda er ákært vegna þess skatts, sem reyndist ógreiddur, þegar að gjaldþroti kom. Fyrir liggur, að fyrir- tækið greiddi nokkurn söluskatt á árinu 1986, en ekki er gerð tæmandi grein í málinu fyrir þeim greiðslum. Af hálfu ákærðu er því haldið fram, að vanskil þessi hafi verið umliðin af hálfu inn- heimtuaðila, enda kom aldrei til þess á vanskilatímanum, að fyrir- tækið yrði stöðvað, sbr. 8. mgr. 12. gr. söluskattslaga. Í því sam- bandi er meðal annars bent á afhendingu tryggingarvíxils, að fjár- hæð 10.000.000 krónur, til tollstjórans í Reykjavík, þegar líða tók að árslokum 1986. Svaraði fjárhæð hans sem næst til þeirrar sölu- skattsskuldar, sem þá var bókfærð hjá tollstjóra, og var afhending víxilsins ætluð til að afstýra stöðvun á starfsemi fyrirtækisins. Samkvæmt upplýsingum tollstjórans skýrist sá mikli munur, sem er á umræddri fjárhæð og fjárhæð samkvæmt ákæru, með því, að síðar bárust til innheimtu söluskattshækkanir vegna eldri tímabila ársins 1986, að fjárhæð um það bil 10.000.000 krónur. Einnig bættust við skuldir vegna nóvember og desember 1986. Samkvæmt skrá ákærða Ingvars Björnssonar 13. apríl 1987 yfir kröfuhafa Töggs hf. 31. desember 1986 nam söluskattsskuldin þá 26.085.792 krónum, vextir og viðurlög námu 16.950.023 krónum, samtals 43.035.815 krónum. Um þessar skuldir átti félagið í viðræðum við fjármálaráðuneytið á greiðslustöðvunartíma með aðstoð Ingvars Björnssonar. Heimilaði ráðuneytið 14. maí 1987 tollstjóra að taka við skuldabréfi til 4 ára með eðlilegum lánskjörum, ef settar yrðu tryggingar, sem teldust viðunandi að mati tollstjóra. Af þessu varð ekki. 566 Það er þannig í ljós leitt, að félagið var í stórfelldum vanskilum með söluskatt, þegar það fékk greiðslustöðvun. Samkvæmt gögnum málsins var ákærði Ingvar Sveinsson bæði stjórnarformaður og forstjóri félagsins, og eftir að þeir Garðar Eyland og ákærði Björn Sveinsson létu af störfum hjá félaginu, nær einráður að eigin sögn um starfsemi félagsins. Á honum hvíldi sú skylda að standa skil á innheimtum söluskatti, sbr. 52. gr. laga um hlutafélög. Í ljós er leitt, að þetta vanrækti hann, en samkvæmt 1. mgr. 25. gr. sölu- skattslaga, er þá voru í gildi, var þetta refsivert, sbr. og 6. mgr. sömu greinar, og ber að refsa honum samkvæmt því, sbr. til hliðsjónar 40. gr. laga um virðisaukaskatt nr. 50/1988, sbr. 1. mgr. in fine 2. gr. almennra hegningarlaga. Það horfir honum hins vegar til málsbóta við ákvörðun refsingar, að samkvæmt bréfi toll- stjóra frá 12. febrúar 1991 greiddi hann á tímabilinu nokkrum sinnum inn á söluskattsskuldir og reyndi að semja um innheimtu þeirra. Ákærða Hanna Elíasdóttir fór á þessum tíma með meiri hluta hlutafjár í félaginu ásamt eiginmanni sínum, ákærða Ingvari Sveins- syni, og saman mynduðu þau meiri hluta stjórnar. Verður sam- kvæmt 52. gr. laga um hlutafélög að gera þær kröfur til hennar, að hún aflaði sér vitneskju um rekstur félagsins í höfuðdráttum. Mátti henni vera kunnugt um vanskil félagsins á söluskatti, sem stóðu um langan tíma. Verður að telja, að hún hafi vanrækt eftir- litsskyldu sína, og ber því að sakfella hana samkvæmt sömu laga- ákvæðum og ákærða Ingvar Sveinsson. Í ljós er leitt, að á því tímabili, sem hér um ræðir, voru fáir stjórnarfundir haldnir, og söluskattsskil voru þar ekki til með- ferðar. Fram er komið, að ákærði Björn var þá hættur að vinna hjá fyrirtækinu og var að reyna að losa sig úr félaginu. Með hlið- sjón af þessum aðstæðum þykir ekki nægileg ástæða til að leggja refsiábyrgð á hann vegna þessara vanskila, og verður hann því sýkn- aður af þessum ákærulið. 3. liður. Hér er um að ræða ætluð skilasvik stjórnarmanna Töggs hf. í tengslum við framsal samkvæmt bréfi 20. mars 1987 til Bílds- höfða 16 hf. á viðskiptakröfu, að fjárhæð 14.021.034 krónur, 567 á hendur ákærða Ingvari Sveinssyni og framsal 12. júní 1987 á viðskiptakröfum, samtals 1.096.211 krónur, á hendur fjórum aðilum, þremur hluthöfum Töggs hf. og einum tengdum þeim, á móti eftirgjöf á jafnhárri inneign Bíldshöfða 16 hf. hjá félag- inu Fram er komið, að framsal viðskiptakröfu Töggs hf. á hendur ákærða Ingvari Sveinssyni til Bíldshöfða 16 hf. var gert að ráðum ákærða Ingvars Björnssonar, aðstoðarmanns Töggs hf. á greiðslu- stöðvunartímanum, sem hluti af nýskipan, sem ráðgerð var á fjár- málum félagsins. Á móti átti að koma, að Bíldshöfði 16 hf. tæki að sér greiðslu tiltekinna langtímaskulda Töggs hf., en fyrrnefnda félagið hafði áður lánað veð fyrir þessum skuldum. Óljóst er um verðgildi viðskiptakröfunnar á þessum tíma, en samkvæmt fram- burði þeirra, sem að þessu stóðu, var krafan talin lítils virði, og var þessi ráðstöfun aðallega gerð í því skyni að gera það eftirsóknar- verðara fyrir nýja hluthafa að koma inn í Tögg hf. Þótt endur- skipulagning félagsins hafi ekki tekist, þykir með framangreint í huga eiga að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms um framsal kröf- unnar og sýkna stjórnarmenn af kröfu ákæruvaldsins, að því er það varðar. Framsal krafna Töggs hf. á hendur fjórmenningunum, sem áður er getið, gegn kröfum Bíldshöfða 16 hf. á hendur félaginu fór fram þegar fyrirsvarsmönnum þessara félaga var ljóst, að endurskipu- lagning Töggs hf. myndi mistakast og gjaldþrot var yfirvofandi. Ráðstöfun þessi var ekki heimil sem skuldajöfnun og var til þess fallin að rýra fullnusturétt annarra kröfuhafa Töggs hf. Varð hún ekki gerð án atbeina ákærða Ingvars Sveinssonar sem forstjóra og stjórnarformanns Töggs hf. og ákærða Björns Sveinssonar, sem einn fjórmenninganna hlýtur að hafa haft vitneskju um hana. Ber að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms um, að þeir hafi með háttsemi sinni gerst sekir við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga. Staðfesta ber enn fremur niðurstöðu héraðsdóms um sýknu ákærðu Hönnu Elíasdóttur af þessum lið ákæru. 4. liður. Fyrir Hæstarétti hefur af hálfu ákæruvaldsins verið fallið frá kröfum varðandi þennan lið ákæru. 568 Ill. II. kafli ákæru. 1. og 2. liður. Samkvæmt þessum ákæruliðum er stjórnarmönnum Töggs hf. gefið að sök að hafa greitt verulegar fjárhæðir á greiðslustöðvunar- tíma Í andstöðu við 8. gr. gjaldþrotalaga. Við rannsókn málsins var kannað hvort forsvarsmenn Töggs hf. hefðu á greiðslustöðvunar- tíma greitt einhverjar skuldir, sem til var stofnað fyrir 2. febrúar 1987. Voru yfirfarin öll fylgiskjöl vegna útborgana af hlaupareikn- ingum fyrirtækisins nr. 3568 við Sparisjóð Reykjavíkur og nágrenn- is og nr. 72 við Iðnaðarbanka Íslands hf., Grensásútibú, svo og færslur í sjóðbók. Kom í ljós, að frá 2. febrúar til 12. mars 1987 voru inntar af hendi ýmsar greiðslur, að fjárhæð 1.083.435 krónur, af fyrrnefnda reikningnum, en 412.405 krónur af þeim síðarnefnda frá 2. febrúar til 14. maí 1987. Nægilega er fram komið, að þessar fjárhæðir voru greiddar á greiðslustöðvunartíma. Ákærði Ingvar Sveinsson hefur fyrir dómi skýrt svo frá, að greiðslur þessar séu rétt tilgreindar í ákæru. Þá hefur hann viður- kennt að hafa tekið ákvörðun um þessar greiðslur. Greiðslur vegna VISA-úttekta samkvæmt fylgiskjölum nr. 803 og 1832, samtals að fjárhæð 15.763 krónur, virðast skuldfærðar á hlaupareikning nr. 3568 án beins atbeina forráðamanna Töggs hf. og verða því ekki færðar þeim til sakar. Greiðslur samkvæmt fylgi- skjölum nr. 1387, 1388, 1389, 1390, 1391, 1392 eru allt gjöld, sem fyrirsvarsmönnum Töggs hf. bar að halda eftir af kaupi starfs- manna sinna og standa skil á til opinberra aðila. Þessi innheimta þeirra verður að teljast tilgangi greiðslustöðvunarinnar óviðkom- andi, og bar þeim að greiða þessar fjárhæðir óháð henni. Greiðsla samkvæmt fylgiskjali nr. 2060 er fyrir afnot af síma. Samkvæmt gagnályktun frá 2. mgr. 8. gr. gjaldþrotalaga hefði mátt loka fyrir símnotkun fyrirtækisins samkvæmt reglum þar um þrátt fyrir greiðslustöðvun. Er því fallist á niðurstöðu héraðsdóms um þessa greiðslu. Standa þá eftir kröfur, samtals að fjárhæð 710.333 krónur, á þessum reikningi. Á stjórnarfundi 30. janúar 1987, þar sem viðstaddir voru allir stjórnarmenn Töggs hf. ásamt ákærða Ingvari Björnssyni, var bókað: 569 „„Ingvar Björnsson útskýrði hvað fælist í því þegar félagið fengi greiðslustöðvun, samkvæmt lögum einnig hvað fælist í eftirliti og umsjón tilsjónarmanns, sem skipaður yrði.““ Miða verður við, að stjórnarmönnum hafi mátt vera ljóst eftir þennan fund, að fyrirtæk- inu væri óheimilt að greiða gjaldfallnar skuldir á greiðslustöðvunar- tíma. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm um sakfellingu ákærða Ingvars Sveinssonar samkvæmt 1. og 2. lið II. kafla ákæru, og er brot hans þar réttilega heimfært til 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga. Greiðslur þær, sem að framan eru taldar, heyra til daglegum rekstri, sem var í höndum framkvæmdastjórnar fyrirtækisins. Með vísan til þess og til raka héraðsdóms ber að staðfesta ákvæði hans um sýknu ákærða Björns og ákærðu Hönnu af þessum liðum II. kafla ákæru. 3. liður. Fyrir Hæstarétti er fallið frá ákæru eftir þessum tölulið að öðru leyti en því, að ákærða Ingvari Sveinssyni er gefið að sök að hafa látið skuldfæra af hlaupareikningi Töggs hf. nr. 3568 við Sparisjóð Reykjavíkur og nágrennis 25. febrúar 1987 fjórar greiðslur af skuldabréfum, sem hann skuldaði persónulega, að fjárhæð samtals 94.584,80 krónur. Fallið er frá ákærum á hendur öðrum samkvæmt þessum lið. Vitnið Pétur Þór Jónsson, vanskilafulltrúi hjá spari- sjóðnum, bar fyrir dómi, að hann hefði annast þessar skuldfærslur að beiðni ákærða Ingvars Sveinssonar. Staðfesta ber niðurstöðu hins áfrýjaða dóms um sakfellingu ákærða Ingvars samkvæmt þessum lið, og er brot hans þar réttilega heimfært til 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga. IV. III. kafli ákæru. Í ákæru er ákærðu Ingvari Sveinssyni og Hönnu Elíasdóttur gefið að sök að hafa á árunum 1985, 1986 og 1987, á tíma, er félagið gat ekki staðið í skilum við skuldheimtumenn sína, slegið heimildar- laust eign sinni á allt að 14.195.828 krónur umfram venjulegar og umsamdar launagreiðslur og látið bókfæra þær í opinn viðskipta- reikning ákærða Ingvars Sveinssonar. Stærstu úttektirnar eru frá 570 árinu 1986, og nokkrar eru frá greiðslustöðvunartímabilinu árið 1987. Ingvar Sveinsson hafði vörslur þessara fjármuna, og þeir voru eign Töggs hf. Með skírskotun til raka hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann um sakfellingu ákærða Ingvars Sveinssonar samkvæmt þessum kafla, og er brot hans þar réttilega heimfært til 247. gr. almennra hegningarlaga. Undir þennan ákærulið falla meðal annars greiðslur vegna bif- reiða ákærðu Hönnu Elíasdóttur, greiðslur á opinberum gjöldum hennar og greiðslur fyrir verslunina Bláa fuglinn, sem hún rak á þessum tíma, o. fl. Henni bar sem stjórnarmanni í fyrirtækinu að fylgjast með fjárvörslu þess. Gat henni ekki dulist, að svo miklar greiðslur til sín og manns síns persónulega væru óheimilar, og verður því að telja, að hún hafi gerst sek um brot á sama laga- ákvæði og hann. IV. kafli ákæru. I. liður. Ákærði Ingvar Sveinsson hefur ekki getað bent á gögn því til styrktar, að hann hafi átt inni óuppgert orlof. Ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms um sakfellingu hans samkvæmt þessum lið ákæru, og er brot hans réttilega heimfært til 247. gr. almennra hegningarlaga. 2. liður. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann um sakfellingu ákærða Ingvars Sveinssonar og heimfærslu til 247. gr. almennra hegningarlaga. 3. liður. Samkvæmt þessum lið ákæru er ákærða Ingvari Sveinssyni gefið að sök að hafa á síðustu dögum greiðslustöðvunar, þegar öllum var orðið ljóst, að ekki varð komið í veg fyrir gjaldþrotaskipti Töggs hf., ráðstafað fjórum bifreiðum með afslætti, sem samtals nam 390.392 krónum, en afsláttur þessi var langt umfram það, sem tíðkast hafði hjá fyrirtækinu. Bifreiðunum var ráðstafað til eigin- 571 konu fjármálastjóra fyrirtækisins, aðstoðarmanns þess við greiðslu- stöðvun, bróður aðstoðarmannsins og loks félaga hans um rekstur lögmannsskrifstofu. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann um sakfellingu ákærða Ingvars Sveinssonar og heimfærslu til 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga. Við ákvörðun refs- ingar verður hins vegar litið til þess, að ráðstöfun bifreiðanna var að ráðum ákærða Ingvars Björnssonar, aðstoðarmanns fyrirtækis- ins á greiðslustöðvunartíma. VI. V. kafli ákæru. Staðfesta ber úrlausn hins áfrýjaða dóms varðandi sýknu ákærða Ingvars Björnssonar af ákæru samkvæmt 1. og 3. tl. þessa kafla, en um sakfellingu hans samkvæmt 2. tl. kaflans. Rétt þykir hins vegar að heimfæra brot hans til 139. gr. almennra hegningarlaga, en ekki til 4. tl. 1. mgr. 250. gr., sbr. 138. gr. og 22. gr. sömu laga, svo sem gert er í hinum áfrýjaða dómi, þar sem líta verður svo á, að brot hans sé sjálfstætt. VII. VI. kafli ákæru. Ákærði Ingvar Sveinsson sá ekki, svo sem honum bar sem for- stjóra Töggs hf., um greiðslu og aflýsingu veðskulda þeirra, sem hvíldu á þeim tveimur lyfturum, sem í málinu greinir. Kaupendum lyftaranna var ekki skýrt frá veðböndunum. Ljóst er, að kaupendur lyftaranna hefðu ekki keypt þá fyrir sama verð, hefðu þeir vitað um veðböndin, og fram er komið, að við gjaldþrot Töggs hf. höfðu fyrirsvarsmenn fyrirtækisins ekki enn greitt hluta skuldanna. Stað- festa ber því úrlausn héraðsdóms um sakfellingu ákærða Ingvars Sveinssonar varðandi þennan kafla svo og heimfærslu brots hans til 248. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði Ágúst Aðalsteinn Ragnarsson, sölumaður hjá Töggi hf., gekk frá sölu annars lyftarans. Þetta var gert 8. ágúst 1986, og keypti kunningi hans lyftarann fyrir fyrirtæki á Raufarhöfn. Eins og rakið er í héraðsdómi, skýrði ákærði svo frá fyrir dómi, að hann hefði aldrei vitað með vissu, hvort tækin, sem hann var að selja, 572 væru veðsett eða ekki, og hafi eigendur fyrirtækisins séð um þessa hlið málsins. Fær þetta stoð í framburði ákærða Ingvars Sveins- sonar fyrir dómi, sem bar, að það hefði ekki verið í verkahring ákærða Ágústs að ganga frá umræddum veðbréfum. Ákærði Ágúst sýndi að vísu litla aðgát við frágang á sölu umrædds lyftara, en ósannað er, að hann hafi mátt sjá fyrir hættu á því, að kaupandinn biði tjón af. Verður hann því sýknaður af ákæru fyrir brot gegn 248. gr. almennra hegningarlaga VIII. 1. Refsiákvörðun. Sakaferill ákærðu er rakinn í héraðsdómi. Staðfesta ber ákvörðun hins áfrýjaða dóms um fangelsisrefsingu ákærða Ingvars Sveinssonar. Auk þess er rétt að ákvarða honum 2.500.000 króna sekt vegna brots á 1. mgr., sbr. 6. mgr. 25. gr. söluskattslaga, sbr. nú 40. gr. laga um virðisaukaskatt, sbr. 1. mgr. in fine 2. gr. almennra hegningarlaga. Greiðist sektin ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, komi í hennar stað 5 mán- aða fangelsi. Við ákvörðun sektarinnar er tekið tillit til þess auk þeirra atriða, sem áður er um getið, að bú hans var tekið til gjaldþrotaskipta 14. mars 1990, sbr. $1. gr. almennra hegningar- laga. Ákvarða ber ákærðu, Hönnu Elíasdóttur, refsingu vegna þáttar hennar hæfilega ákveðin 5 mánaða fangelsi, en fullnustu refsingar- ákærða Ingvars Sveinssonar á fjármunum í hans vörslum fyrir félagið. Með vísan til 77. gr. almennra hegningarlaga þykir refsing hennar hæfilega ákveðin 5 mánaða fangelsi, en fullustu refsingar- innar þykir mega fresta, og skal hún niður falla að liðnum 3 árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærða almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Jafnframt þykir rétt að ákvarða henni 300.000 króna sekt, og komi 30 daga fangelsi í stað hennar, greiðist hún ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um frestun ákvörðunar refs- ingar ákærða Björns Sveinssonar. Þá þykir mega staðfesta ákvæði héraðsdóms um ákvörðun refs- ingar ákærða Ingvars Björnssonar. 573 2. Leyfissvipting. Verslunarleyfi ákærða Ingvars Sveinssonar rann út árið 1984, og hefur hann ekki endurnýjað það. Hann hefur því ekki verslunarleyfi og verður ekki sviptur því. Heimild 2. mgr. 68. gr. almennra hegn- ingarlaga lýtur aðeins að því að svipta menn því leyfi, sem þeir hafa, en ekki rétti til að öðlast það. Verður því ekki fallist á kröfu ákæru- valdsins um sviptingu réttar ákærða Ingvars Sveinssonar til að öðlast verslunarleyfi. Staðfesta ber ákvæði hins áfrýjaða dóms um að svipta ákærða Ingvar Björnsson málflutningsleyfi í 6 mánuði, og telst sviptingin frá uppkvaðningu dóms þessa. 3. Sakarkostnaður. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað að öðru leyti en því, að kostnaður, sem ákærði Ágúst Aðalsteinn Ragnarsson var dæmdur til að greiða í héraði, skal greiðast úr ríkissjóði, og ákærða, Hanna Elíasdóttir, skal greiða 3/4 hluta málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns í héraði, eins og þau eru þar ákvörðuð. Dæma ber ákærðu til að greiða áfrýjunarkostnað málsins, eins og Í dómsorði greinir, þar á meðal þóknun saksóknara, sem starfar á grundvelli 3. mgr. 29. gr., sbr. 193. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Dómsorð: Ákærði Ágúst Aðalsteinn Ragnarsson skal sýkn af öllum kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Ákærði Ingvar Sveinsson sæti fangelsi í 18 mánuði. Þá greiði hann 2.500.000 króna sekt til ríkissjóðs. Komi fimm mánaða fangelsi í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærða, Hanna Elíasdóttir, sæti fangelsi í fimm mánuði, en fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún falla niður að liðn- um þremur árum frá uppkvaðningu dóms þessa að telja, haldi ákærða almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Þá greiði hún 300.000 574 króna sekt í ríkissjóð. Komi 30 daga fangelsi í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvörðun refsingar ákærða Björns Sveinssonar er frestað, og skal hún niður falla að liðnum þremur árum frá uppkvaðn- ingu héraðsdóms, haldi hann almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákærði Ingvar Björnsson sæti fangelsi í þrjá mánuði, en fulln- ustu refsingar hans skal fresta, og skal hún falla niður að liðn- um þremur árum frá uppkvaðningu héraðsdóms, haldi hann almennt skilorð $7. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Þá skal hann sviptur leyfi til mál- flutningsstarfa í sex mánuði frá uppkvaðningu dóms þessa að telja. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað eiga að vera óröskuð að öðru leyti en því, að sakarkostnaður, sem ákærði Ágúst Aðalsteinn Ragnarsson var dæmdur til að greiða, greiðist úr ríkissjóði, og ákærða, Hanna Elíasdóttir, skal greiða 3/4 hluta þeirra málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, sem þar er ákvarðaður. Ákærði Ingvar Sveinsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, Jónatans Sveinssonar hæstaréttarlögmanns, 300.000 krónur. Ákærða, Hanna Elíasdóttir, greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Magnússonar hæstaréttarlögmanns, 200.000 krónur, að 3/4 hlutum. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða Björns Sveins- sonar, Bjarna Ásgeirssonar héraðsdómslögmanns, 120.000 krónur, greiðast úr ríkissjóði. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða Ágústs Aðalsteins Ragnarssonar, Gísla Baldurs Garðarssonar hæstaréttarlög- manns, 120.000 krónur, greiðast úr ríkissjóði. 575 Ákærði Ingvar Björnsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hæstaréttar- lögmanns, 200.000 krónur, að 3/4 hlutum. Annan áfrýjunarkostnað, þar með talin saksóknarlaun skip- aðs sækjanda, Atla Gíslasonar hæstaréttarlögmanns, 550.000 krónur, greiði ákærði Ingvar Sveinsson að 3/$S hlutum, ákærðu, Hanna Elíasdóttir, og ákærði Ingvar Björnsson óskipt að 1/5 hluta, en 1/$ hluti greiðist úr ríkissjóði. Dómur sakadóms Reykjavíkur 21. mars 1991. Ár 1991, fimmtudaginn 21. mars, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni sakadómara sem dóms- formanni og meðdómsmönnunum Stefáni Daníel Franklín, löggiltum endurskoðanda, og Stefáni Má Stefánssyni prófessor, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 138-144/1991: Ákæruvaldið gegn Ingvari Sveinssyni, Hönnu Elíasdóttur, Birni Sveinssyni, Ágústi Ragnarssyni, Ingvari Björns- syni, X og Y, sem tekið var til dóms 19. febrúar sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 10. apríl 1990, á hendur ákærðu, Ingvari Sveinssyni, Blátúni 2, Bessastaðahreppi, fæddum 31. maí 1940 í Reykjavík, Hönnu Elíasdóttur, Hvassaleiti 10, Reykjavík, fæddri 3. desember 1935 í Hafnarfirði, Birni Sveinssyni, Sval- barði 3, Hafnarfirði, fæddum 3. mars 1950 í Reykjavík, öllum sem stjórn- armönnum og ákærða Ingvari sem stjórnarformanni og framkvæmdastjóra Töggs hf., Bíldshöfða 16 í Reykjavík, Ágústi Ragnarssyni, Víkurströnd 5, Seltjarnarnesi, fæddum 11. desember 1948 í Reykjavík, sem starfsmanni og deildarstjóra hjá Töggi hf., Ingvari Björnssyni héraðsdómslögmanni, Móabarði 14, Hafnarfirði, fæddum 8 júlí 1944 í Kaupangi, Öngulsstaða- hreppi, Eyjafjarðarsýslu, X |...) og YL...) ,,fyrir eftirgreind brot, eins og þeim er lýst á hendur hverjum ákærðu fyrir sig: I. Gegn stjórnarmönnunum Ingvari Sveinssyni, Hönnu Elíasdóttur og Birni Sveinssyni fyrir fjársvik, söluskattssvik og brot gegn lögum um verslunar- atvinnu. 1. a) Hinum ákærðu stjórnarmönnum Töggs hf. er gefið að sök að hafa allt frá því á árinu 1985 og til 16. júní 1987 rekið hlutafélagið í trássi við 576 14. gr., sbr. a-lið 13. gr. gjaldþrotalaga nr. 6, 1978, með því að stofna til viðskipta og skulda, enda þótt þeim hlyti að vera ljóst, meðal annars af ársreikningum hlutafélagsins, að hlutafélagið var látið taka á sig skuld- bindingar, sem það fyrirsjáanlega gat ekki efnt, og stofna með því fé við- skiptamanna sinna í stórfellda hættu, allt án vitundar þeirra, sbr. skrá yfir viðurkenndar kröfur í þrotabúi hlutafélagsins. Samkvæmt ársreikningum hlutafélagsins árin 1982-1986 nam veltufjárhlutfall, rekstrartap og neikvætt eigið fé reiknað í þúsundum króna sem hér segir: Ár Rekstrar- — Skuldir Veltufjár- —Skamm- Veltufjár- tap umfram munir tímalán hlutafall eignir 1982 2.890 857 15.060 17.936 15.060= 0,84 17.936 1983 5.986 1.292 24.094 32.567 24.094 32.567 = 0,74 1984 3.320 13.097 16.448 29.822 16.448 29.822= 0,55S 1985 8.586 19.986 24.228 39.871 24.228 39.871 = 0,61 1986 6.644 32.861 28.585 64.357 28.585 64.357 = 0,44 Við þessar aðstæður bar stjórn hlutafélagsins þegar á öndverðu ofan- greindu tímabili að stöðva skuldasöfnun þess eða gera viðhlítandi ráðstaf- anir til að firra hlutafélagið gjaldþroti, en eigi verður séð, að gerðar hafi verið neinar raunhæfar áætlanir, rökstuddar með skynsamlegum hætti, til að svo mætti verða. Þess í stað þykja hinir ákærðu stjórnarmenn hluta- félagsins hafa með sviksamlegum hætti leynt viðskiptamenn þess ógjald- færni félagsins (illikviditet og insufficiens) með því að hagnýta sér rangar eða óljósar hugmyndir þeirra um fjárhagsstöðu þess. Enda þótt ákærðu hefðu á þeim tíma (1985) eigi ráðgert, á hvaða einstökum kröfuhöfum svikin myndu bitna, mátti þeim ekki dyljast, að brotið væri gegn hinum almennu kröfuhöfum sem heild. b) Meðal þeirra viðskiptamanna, sem hin ákærða stjórn Töggs hf. leyndi sviksamlega fjárhagsstöðu hlutafélagsins, var Sjóvátryggingafélag Íslands hf., en hjá því var Töggur hf. í föstum viðskiptum. Samkvæmt reikningsyfirliti vátryggingafélagsins nam inneign þess hjá Töggi hf. 3.448.262,80 kr. á frestdegi. Inneign samkvæmt sama reikningsyfirliti 1. janúar 1986 nam $27.335,21 kr., svo að frá þeim tíma og til janúarloka 571 1987 stofnaði Töggur hf. til skuldar í opinn reikning hjá vátryggingafélag- inu, að fjárhæð 2.960.927,59 kr., en aðeins mun óverulegur hluti þeirrar fjárhæðar fást greiddur úr þrotabúi hlutafélagsins. Hinum ákærðu stjórn- armönnum hlaut á þessum tíma að vera ljóst, að þeir létu félagið með þessu stofna sviksamlega til skuldbindinga, er það gæti ekki efnt, og hagnýttu sér þá ranga eða óljósa hugmynd stjórnenda vátryggingafélagsins um fjár- hagsstöðu Töggs hf. Framangreind háttsemi ákærðu bæði samkvæmt a- og b-liðum telst aðallega varða við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, en til vara við 261. gr. sömu laga. 2. Framangreindum stjórnarmönnum Töggs hf. eru gefin að sök söluskatts- svik með því að hafa ekki í samræmi við ákvæði 1. mgr. 12. gr. laga nr. 10, 1960, um söluskatt, sbr. lög nr. 33, 1982, greitt vegna hlutafélagsins, eins og þeim bar og síðar verður rakið, innheimtumanni ríkissjóðs ótil- kvaddir mánaðarlega þann söluskatt, er hlutafélagið skyldi standa skil á, eða sérgreint hann frá öðru fé félagsins á greiðslustöðvunartíma. Hinar Ógreiddu skattfjárhæðir að viðbættu álagi og vöxtum til 15. júní 1977 (sic) eru sem hér segir: Ár Álagður Álag og Gjalddagi mánuður söluskattur vextir 1985 7 2.310.819 1.914.513 15.8. 1985 1986 1 247.228 140.487 15.2. 1986 1986 4 2.895.271 1.463.560 15.S. 1986 1986 5 1.350.702 652.389 15.6. 1986 1986 6 6.153.695 2.833.777 15.7. 1986 1986 7 7.083.135 3.102.414 15.8. 1986 1986 8 1.320.440 548.643 15.9. 1986 1986 9 500.000 51.500 15.10. 1986 1986 10 500.000 39.000 15.11. 1986 1986 11 4.649.512 1.572.695 15.12. 1986 1986 12 3.860.524 1.181.307 15.1.. 1987 1987 1 2.286.779 692.894 15.2. 1987 Greiðslustöðvun 2.2. 1987. 1987 5 2.256.508 451.302 15.6. 1987 1987 6 2.869.192 573.839 15.7. 1987 kr. 38.283.805 kr. 15.218.320 37 578 Framangreind háttsemi telst varða við 1. og 6. mgr. 25. gr. laga um sölu- skatt nr. 10, 1960, sbr. lög nr. 33, 1982. 3. Þá er sömu stjórnarmönnum Töggs hf. gefið að sök að hafa í greiðslu- stöðvun félagsins samkvæmt 11. kafla laga nr. 6, 1978 (líklega um 20. mars 1987), framselt, andstætt 8. gr. gjaldþrotalaga, miðað við 31. desember 1986, viðskiptakröfu á hendur ákærða Ingvari Sveinssyni, að fjárhæð 14.021.034 kr., til Bíldshöfða 16 hf., Bíldshöfða 16, Reykjavík, gegn því endurgjaldi, að það félag tæki að sér greiðslu langtímalána Töggs hf. að sömu fjárhæð, en bæði voru skuldir þessar tryggðar með veði í fasteign Böldshöfða 16 hf. og hluthafar í félögunum ýmist hinir sömu eða ná- komnir. Var þessari ráðstöfun ætlað að koma því til leiðar, að kröfuréttur samkvæmt viðskiptakröfunni nýttist ekki þrotabúi Töggs hf., ef til gjald- þrots kæmi, en yrði að sama skapi hluthöfum sjálfum, skyldmennum og venslamönnum þeirra til hagsbóta, en ákærðu hlaut á þessum tíma að vera kunnugt um yfirvofandi gjaldþrot Töggs hf. Þá er stjórnarmönnum Töggs hf. einnig gefið að sök að hafa 12. júní 1987 skuldajafnað viðskiptakröfum á hendur fjórum neðangreindum aðilum, samtals að fjárhæð 1.096.211 kr., á móti skuld félagsins við Bílds- höfða 16 hf. í því skyni, að kröfur þessar nýttust ekki þrotabúi Töggs hf., en skuldarar þessara krafna voru: Björn Sveinsson (stjórnarmaður í Töggi hf.) kr. 170.343 Kristín Ingvarsdóttir (móðir eða tengdamóðir hluthafa Töggs hf.) “ 68.506 Eyjólfur A. Ármannsson (tengdasonur Kristínar) “ 145.318 Kristín Sveinsdóttir (hluthafi í Töggi hf.) " 112.043 Samtals kr. 1.096.210 Brot samkvæmt þessum lið teljast varða við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. 4. Enn er framangreindum stjórnarmönnum Töggs hf. gefið að sök að hafa frá og með árinu 1984 rekið hlutafélagið án tilskilinna verslunarleyfa sam- kvæmt lögum um verslunaratvinnu nr. 41, 1968. Brot þetta telst varða við 16. gr. ofangreindra laga nr. 41, 1968. II. Gegn sömu stjórnarmönnum Töggs hf. og ákærðu X og Y fyrir skilasvik. 579 Með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur 2. febrúar 1987 var Töggi hf. veitt . heimild til greiðslustöðvunar í þrjá mánuði, sem síðan var framlengd til 15. júní s. á. Þrátt fyrir það greiddi stjórn hlutafélagsins eða lét greiða, eins og að neðan verður rakið, andstætt 8. gr. laga um gjaldþrotaskipti, veru- legar fjárhæðir af hlaupareikningi þess nr. 3568 í Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis og hlaupareikningi nr. 72 í Iðnaðarbanka Íslands hf., Grens- ássútibúi, sem henni var bæði óskylt og óheimilt, enda kröfurnar orðnar ógjaldkræfar samkvæmt áðurnefndri lagagrein. 1. Ýmsar greiðslur af hlaupareikningi nr. 3568 í Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis. Færslu- Fylgi- Fjárhæð Hvað greitt dagur skjal 2.2. 803 6.845 Greidd VISA-úttekt frá desember 1986. 4.2. 843 30.000 Radíóþjónusta Bjarna, úttekt í janúar 1987. 4.2. 843 28.092 Radiíóþjónusta Bjarna, úttekt í janúar 1987. 5.2. 879 11.000 — Gúmmívörugerðin, úttekt í janúar 1987. 6.2. 901 21.835 Greiddur víxill pr. 4/2 1987. 952 131.426 Höfðadekk, úttektir í sept./janúar 1987. 9.2. 974 42.111 Jóhann Ólafsson, úttekt í desember 1986. 1282 6.802 Ljósborg, reikningur 30. 11. 1986. 1285 72.240 — Ryðvarnarskálinn, vöruúttekt í okt./nóv. 1986. 1285 72.240 — Ryðvarnarskálinn, vöruúttekt í okt./nóv. 1986. 1285 72.240 — Ryðvarnarskálinn, vöruúttekt í okt./ nóv. 1986. 17.2. 1387 12.153 Ágúst Ragnarsson, v/opinberra gjalda 1986. 17.2. 1388 30.788 Bæjarfógetinn, Kópavogi, opinber gjöld 1986. 1389 58.411 — Bæjarfógetinn, Kópavogi, opinber gjöld 1986. 1390 19.375 — Gjaldheimtan, Seltjarnarnesi, opinb. gjöld 1986. 1391 10.929 — Gijaldheimtan, Hafnarfirði, opinber gjöld 1986. 1392 18.2. 1541 1542 1543 15.2. 1634 1635 25.2. 1637 1640 1639 1636 1638 1632 1678 2.3. 1832 4.3. 1999 9.3. 2060 12.3. 2191 2597 Samtals kr. 1.083.435 184.210 21.008 9.580 18.000 9.647 1.418 719 6.237 4.860 2.776 309 10.476 54.209 8.918 67.150 41.471 5.160 10.800 580 Gjaldheimtan í Reykjavík, opinber gjöld 1986. Ormsson hf., reikningur 15/1 1987. Aðalbraut hf., reikningur 31.1. 1987. Björgvin sf., reikningur 30.1. 1987. Fönn hf., reikningur frá janúar 1987. Smjörlíki hf., reikningur frá september 1986. Ísól hf., reikningur, desember 1986. Frigg hf., reikningur frá október 1986. Frigg hf., reikningur frá desember 1986. Smjörlíki hf., reikningur frá desember 1986. Frigg hf., reikningur frá desember 1986. Fönn hf., reikningur frá desember 1986. Jóhann Ólafsson og Co., reikningur frá janúar 1987. Visa, greiðslukortareikn. fyrir janúar 1987. Flugleiðir, greiddur vanskilavíxill frá 1986. Símareikningur fyrir október 1986- janúar 1987. Ásbjörn Ólafsson hf., reikningur frá janúar 1987. Björgvin sf., reikningur frá janúar 1987. 2 Ýmsar greiðslur af hlaupareikningi nr. 72 í Iðnaðarbanka Íslands hf., Grensássútibúi. 2.2 914 915 916 917/918 3.2. 919 920 3.000 1.979 14.045 5.665 6.312 3.713 Fóstbræður, reikningur pr. 3. 11. 1986. Skagfjörð, vöruúttekt í desember 1986. Frigg, vöruúttekt september/nóvember 1986. Sveini Ingvarss. greitt fyrir bílaþrif í janúar 1987. Eldverk hf., reikningur dagsettur 26/11 1986. Háberg hf., vöruúttekt í janúar 1987. 4.2. 6.2. 9.2. 10.2. 12.2. 17.2. 18.2. 18.3. 14.5. 921 925 926 935 949 1022 1024 1040 1041 1042 1050 1052 1054 1064 1076 1077 1100 1102 1103 1105 1403 1419 1429 2349 3835 Samtals kr. 986 17.715 7.320 5.330 689 5.626 4.629 6.808 1.857 9.803 415 1.270 1.103 6.034 5.037 10.800 20.616 1.857 13.471 13.250 166.293 9.970 2.100 27.574 12.680 412.405 581 Fjöðrin, vöruúttekt í janúar 1987. Ýmsir reikningar í janúar 1987. Olís hf., vöruúttekt í janúar 1987. Prenttækni, reikningur, dagsettur 20. 1. 1987. Griffill sf., reikningur, dagsettur 31. 1. 1987. Ísaga hf., vöruúttekt í janúar 1987. Smjörlíki hf., vöruúttekt í janúar 1987. Kúlulegasalan hf., vöruúttekt í janúar 1987. Rafgeymasalan, vöruúttekt í nóvember 1986. Fönn hf., reikningur í nóvember 1986. Bæjarleiðir, reikningur fyrir janúar 1987. Vikan, reikningur í desember 1986 og janúar 1987. GS-varahlutir, vöruúttekt í nóvember, desember, janúar 1987. Arnarhóll, reikningur, dagsettur 28. 12. 1986. Bifreiðaverkst. Áki, reikningur í janúar 1987. Björgvin sf., reikningur 19. 1. 1987. IBM, reikningur í janúar 1987. Rafgeymasalan, reikningur 7. 1. 1987. Skrifstofuvélar hf., reikningur 31. 1. 1987. Tölver hf., vöruúttekt í desember og janúar 1987. Iðnaðarbankinn, gr. skbr., gjalddagi 25. 10. 1986. Smith og Norland, reikningur 4. 12. 1986. Sig. Sævarsson, reikningur 7. 5. 1986. Hótel Holt, skuld frá 1. 1. 1987. IBM, vöruúttekt í nóv./des. 1986. 582 3. Víxlar og skuldabréf Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis á hendur Töggi hf., greiddir úr hlaupareikningi nr. 3568. Svo sem á eftir verður rakið, greiddu hinir ákærðu stjórnarmenn Töggs hf. Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis tiltölulega háar kröfur á greiðslu- stöðvunartíma, sem eigi voru gjaldkræfar vegna 8. gr. laga um gjaldþrota- skipti nr. 6, 1978. Viðskiptin við sparisjóðinn fóru þannig fram á greiðslu- stöðvunartíma, að þegar Töggur hf. leitaði eftir sölu á víxlum eða skulda- bréfum hjá sparisjóðnum, voru kaupin samþykkt af fyrirsvarsmönnum sparisjóðsins, ákærðu X og Y, með því skilyrði, að andvirðið gengi til greiðslu á þeim víxlum og skuldabréfum, er Töggur hf. hafði áður ábyrgst greiðslu á og komin voru í vanskil hjá sparisjóðnum. Hafði þessi háttur áður verið viðhafður, og sparisjóðurinn var því kröfuhafi gagnvart Töggi hf. Svo sem síðar greinir, rann andvirðið til greiðslu skulda og skuldbind- inga, sem til hafði verið stofnað fyrir frestsdag, og komu hinir ákærðu fyrirsvarsmenn sparisjóðsins forsvarsmönnum Töggs hf. með þessum skil- málum fyrir kaupunum til að ívilna sparisjóðnum og mismuna á þann veg kröfuhöfum hlutafélagsins. Greiðslurnar af hlaupareikningi nr. 3568 sundurliðast þannig: Dags. Útg- Gjalddagi „Fjárhæð #Greiðandi Útgefandi/ dagur Ábekingur/Ábyrgðarm. 3.2.87 21.1. 87 11.291,50 Birgir Baldurss. Friðrik Sig./Töggur hf. 3.2.87 24.1. 87 71.619,00 Sigurst. Karlsson Jón Sæmundss./Töggur hf. 3.2.87 28.11.86 10.1. 87 246.091,30 Form og áferð hf. Skapti H./Töggur hf. 3.2.87 15.12.86 15.1. 87 16.524,75 Bílav. Guði. Ól. Töggur hf. 3.2.87 27.11.86 10.1. 87 102.338,00 Sighvatur Blöndal Jón Gunnarss./Töggur hf. 3.2.87 15.12.86 18.1. 87 310.724,50 Guðm. Eiríksson Töggur hf. 3.2.87 15.12.86 15.1. 87 5.200,50 Kristín Magnúsd. Magnús Jónss./Töggur hf. 3.2.87 23.12.86 13.1. 87 65.990,20 Bíltækni hf. Töggur hf. 3.2.87 28.11.86 7.1. 87 40.081,00 Bíltækni hf. Töggur hf. 11.2.87 23.12.86 3.2. 87 9.863,60 Páll Stefánss. Töggur hf. 11.2.87 22.7.86 S5.2. 87 170.351,60 Kristján Jóhannss. Octavo/Töggur hf. 11.2.87 23.12.86 31.1. 87 7.223,00 Sigurjón Pálsson Töggur hf. 17.2.87 S.1. 87 14.2. 87 174.492,00 Auðunn Óskarsson Töggur hf. 23.2.87 8.1. 87 20.2. 87 66.135,19 Helgi Oddsson Töggur- hf. 25.2.87 23.12.86 15.2. 87 5.156,50 Kristín Magnúsd. Magnús Jónss./Töggur hf. 25.2.87 23.12.86'10.2. 87 246.047,30 Form og áferð hf. Skapti H./Töggur hf. 25.2.87 20.9. 86 21.194,90 Ingvar Sveinsson. 25.2.87 20.12.86 19.307,30 Ingvar Sveinsson. 25.2.87 20.11.86 28.178,80 Ingvar Sveinsson. 25.2.87 20.2. 87 25.903,80 Ingvar Sveinsson. 6.3.87 17.9. 86 17.11.86 243.221,40 Skúli Sigurðss. M. Aspelund/Töggur hf. 6.3.87 22.9. 86 2.12.86 172.140,70 Kári Eyþórsson Eyþór Grétarss./ Töggur hf. 583 6.3.87 23.12.86 16.2. 87 31.330,80 Centrum hf. Töggur hf. 6.3.87 23.12.86 21.2. 87 11.291,50 Birgir Baldurss. Friðrik Sig./Töggur hf. 4.3.87 26.1. 87 14.3. 87 13.135,10 Blái fuglinn Töggur hf. 24.3.87 26.1. 87 9.3. 87 33.947,32 Blái fuglinn Töggur hf. 22.4.87 26.1. 87 21.3. 87 11.638,00 Birgir Baldurss. Friðrik Sig./Töggur hf. 6.5.87 21.8. 86 21.4. 87 19.262,80 Jakob Ólafsson Ellert Róberts. /Töggur hf. Samtals kr. 2.145.682,36 Framangreind háttsemi hinna ákærðu stjórnarmanna Töggs hf. telst varða við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, en háttsemi ákærða X og ákærðu Y, sem í 3. lið greinir, telst aðallega varða við 2. mgr. sömu greinar hegningarlaganna, en til vara við 261. gr. sömu laga. Ill. Gegn ákærða Ingvari Sveinssyni og ákærðu Hönnu Elíasdóttur fyrir fjárdrátt og til vara fyrir skilasvik. 1. Ákærða Ingvari Sveinssyni og ákærðu Hönnu Elíasdóttur er gefið að sök að hafa á þeim tíma, er hlutafélagið gat eigi staðið í skilum við skuld- heimtumenn sína og var Í raun gjaldþrota, slegið heimildarlaust eign sinni á verulegar fjárhæðir, allt að 14.195.828 kr., umfram venjulegar og um- samdar launagreiðslur og látið bókfæra þær í opinn viðskiptareikning ákærða Ingvars Sveinssonar, en skuld samkvæmt viðskiptareikningnum nam við frestsdag rúmum 14 milljónum króna. Hafði hún í stærstum drátt- um myndast þannig eftir árum: 1985 Kredit Debet Saldo 1/1 kr. 567.702 Peningaúttektir „ 1.953.300 Úttektir Hönnu Elíasdóttur . 767.774 Úttekin bifreið sömu = 441.888 Greiddir ýmsir reikningar " 2.281.738 Opinber gjöld I. S. og H. E. „ 32.572 Laun Ingvars Sveinssonar " 952.805 Aðrar innborganir 1.355.486 kr. 6.044.974 2.308.291 Saldo 31/12 "0 0.3.736.683 584 1986 Debet Kredit Saldo 1/1 kr. 3.736.683 Peningaúttektir " CC.9.097.662 Úttektir Hönnu Elíasdóttir „ 755.440 Greiddir ýmsir reikningar „ 4.042.638 Greidd opinber gjöld v/I.S. og H.E. '' 207.607 Laun „ 2.376.000 Aðrar innborganir 1.345.843 kr. 17.840.030 — 3.721.843 Millifært til Bíldshöfa 16 hf. 31/12 1986 (sbr. ákærulið 1. 3) kr. 14.021.034 Saldo 31/12 1986 " 97.153 1987 Saldo 1/1 kr. 97.153 Peningaúttektir „ 652.357 Úttektir Hönnu Elíasdóttur . 141.336 Greiddir ýmsir reikningar " 476.376 Greidd opinber gjöld IS. og HE. *' 84.102 Laun ákærða I.S. til 1/6 1.048.402 Laun sama ógjaldfallin við gjaldþrot Töggs hf. 228.128 kr. 1.451.324 „1.276.530 Saldo 15/6 1987 174.794 Kr. 1.451.324 1.451.324 Framangreind háttsemi ákærðu telst aðallega varða við 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, en til vara við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. sömu laga. IV. Gegn ákærða Ingvari Sveinssyni fyrir fjárdrátt og skilasvik. 1. Ákærða Ingvari Sveinssyni er gefið að sök að hafa þremur dögum áður en hlutafélagið var úrskurðað gjaldþrota slegið eign sinni á nýja Saab- bifreið 9000, Turbo 16, árgerð 1987, gegn því að leggja með bókhalds- skjölum hlutafélagsins kvittun fyrir „„óuppgert sumarleyfi frá 1. maí 1982 til 1. maí 1986'', 912.512 kr., en skuld þessi var til málamynda og hennar ekki getið í bókhaldi hlutafélagsins. Bifreiðina seldi ákærði 17 dögum síðar fyrir 1.200.000 kr. 585 2. Þá er ákærða Ingvari Sveinssyni gefið að sök að hafa dregið sér á árinu 1987 eftirgreindar fjárhæðir af tékkareikningi Töggs hf. nr. 1686 í Versl- unarbanka Íslands hf., en þær eru ekki færðar í bókum hlutafélagsins. Enn fremur er honum gefið að sök að hafa dregið sér greiðslur af andvirði bif- reiða, sem seldar voru Einari K. Sigurðssyni, Tryggva Jónssyni og Securitas hf., og greiðslu frá Stefáni Harðarsyni vegna Sigurðar Bjarnasonar, allt framangreint eins og nú verður rakið: 9. 10. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 21. 28. 1 2 3 4. S. 6 7 8 Með ávísun nr. 4787051, 9.janúar „ ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun ávísun nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. 4781052, 4787053, 4787054, 4787055, 4787056, 4787063, 4781060, 4787064, 4787065, 4787066, 4787068, 4787069, 4787070, 4787073, 4787074, 4787075, 5010326, 5010328, 5010331, 4787067, 4787071, 4787072, 9. 14. 15. 19. 19. 19. 15. 2. 27. 15. 7. 10. 2. 11. 10. janúar janúar janúar janúar janúar janúar mars apríl apríl maí apríl apríl maí maí maí . maí maí . maí júní . apríl maí maí Af andvirði bifreiðar, sem seld var Einari K. Sigurðssyni, Sunnuflöt 14, Garðabæ, í febrúar 1987 kr. 10.000,00 „ „ „ „ „ „ „ „3 „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ kr 11.160,00 1.200,00 2.956,00 210.00 41.295,00 17.804,00 300.000,00 200.000,00 200.000,00 200.000,00 40.000,00 4.000,00 1.110,00 1.500,00 10.000,00 380,00 10.000,00 345,00 41.470,00 102.389,00 116.837,00 46.433,00 - 1.365.090,00 kr. 250.000,00 586 29. Andvirði bifreiðar, sem seld var Tryggva Jónssyni um 20. mars 1987 30. Af andvirði bifreiðar, sem seld var Securitas hf., Síðumúla 23, Reykjavík, 7. apríl 1987 31. Greiðsla frá Stefáni Harðarsyni, Vesturgötu 73, Reykjavík, vegna Sigurðar Bjarnasonar sam- kvæmt kvittun, dagsettri 30. apríl 1987 ' 350.000,00 . ' 340.000,00 ? 231.000,00 Samtals „kr. 2.536.090,00 3. Ákærða Ingvari Sveinssyni er enn gefið að sök að hafa látið Tögg hf. á síðustu dögum greiðslustöðvunar hlutafélagsins ívilna eftir- greindum kaupendum nýrra bifreiða með afslætti frá gildandi verðskrá Töggs hf. í júnímánuði 1987, eins og nú verður rakið: 1. Selt meðákærða Ingvari Björns- syni, héraðsdómslögmanni og aðstoðarmanni Töggs hf., á greiðslustöðvunartíma sam- kvæmt reikningi, út gefnum 12. Júní 1987, Saab-bifreið 9000, árgerð 1987, með afslætti kr. 80.000,00 2. Selt Pétri Kjerúlf héraðsdóms- lögmanni, Faxatúni 28, Garða- bæ, samstarfsmanni ákærða Ingvars Björnssonar, samkvæmt reikningi, út gefnum 1S. júní 1987, sams konar fólksbifreið og greinir í Í. tl., með afslætti „ 79.796,00 3. Selt Ingiríði Oddsdóttur, Laug- arásvegi 6, Reykjavík, sam- kvæmt reikningi, út gefnum 12. júní 1987, Saab-bifreið 9000, 587 Turbo, 5 dyra, árgerð 1987, með afslætti "CC 150.800,00 4. Selt Birni Björnssyni, Miðvangi 100, Hafnarfirði (bróður ákærða Ingvars Björnssonar), samkvæmt reikningi, út gefnum 15. júní 1987, sams konar bif- reið og greinir í 1.-2. tl. hér að ofan, með afslætti „ 79.796,00 Samtals kr. 390.392,00 Brot ákærða samkvæmt 1. og 2. lið í þessum kafla ákæru teljast aðallega varða við 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, en til vara, að því er varðar brot samkvæmt 2. lið kaflans, við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. sömu laga. Brot samkvæmt 3. lið teljast varða við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. hegningarlaga. V. Gegn ákærða Ingvari Björnssyni fyrir skilasvik og brot í opinberu starfi. 1. Ákærða Ingvari Björnssyni, héraðsdómslögmanni og aðstoðar- manni stjórnar Töggs hf., er gefið að sök að hafa á greiðslustöðv- unartíma lagt á ráðin um framsal viðskiptakröfu, 14.021.034 kr., á hendur meðákærða Ingvari Sveinssyni til Bíldshöfða 16 hf. og lagt liðsinni sitt til framsals á kröfunni, allt eins og lýst er í I. kafla, lið 3, í ákæru. 2. Þá er ákærða Ingvari Björnssyni gefið að sök að hafa lagt ákærða Ingvari Sveinssyni ráð um það að selja nýjar bifreiðar Töggs hf. á kostnaðarverði eða með verulegum afslætti frá gildandi verðskrá hlutafélagsins, allt eins og lýst er í IV. kafla ákæru, lið 3, 1.-2., og 4. tl., og misnotað sér og samstarfsmanni sínum og bróður á þann veg aðstöðu sína sem lögmaður og aðstoðarmaður Töggs hf. á greiðslustöðvunartíma með kaupum á þremur bifreiðum, eins og þar greinir. 588 3. Enn er ákærða Ingvari Björnssyni gefið að sök að hafa vanrækt skyldur sínar sem lögmaður og aðstoðarmaður Töggs hf. á greiðslustöðvunartíma með því að: a) Tilkynna ekki þegar eftir uppkvaðningu úrskurðar um greiðslustöðv- unina lánardrottnum hlutafélagsins um hana, heldur láta nærfellt þrjár vikur líða frá upphafi hennar og til þess er ætla má, að tilkynning um hana bærist þeim, en allan þann tíma greiddi hlutafélagið kröfur, er stofnað hafði verið til fyrir frestsdag, sbr. II. kafla ákæru. b) Fylgjast ekki með daglegum rekstri hlutafélagsins í meginefnum til að kanna, hvort stjórnendur hlutafélagsins ynnu ekki af trúmennsku á greiðslustöðvunartíma, svo sem að greiða ekki skuldir, er þeim var óheimilt, og að ekki væri stofnað til verulegra skulda á þeim tíma, eins og söluskattsskulda, en ákærða hlaut þá að vera ljóst, að slíkt innheimtufé, eign ríkissjóðs, myndi tapast í verulegum mæli, yrði það ekki sérgreint frá öðrum eignum hlutafélagsins, en eftir góðum lögmannsháttum bar honum að hlutast til um það. c) Vanrækja að tilkynna skiptaráðanda strax á fyrsta greiðslustöðv- unartímabili, að horfur væru ekki á, að samningar tækjust um skuldir hlutafélagsins, sem honum hlaut þá að vera ljóst, en þess í stað beitti hann sér í tvö skipti fyrir framlengingu á greiðslustöðvun. Brot ákærða samkvæmt þessum kafla, 1. og 2. lið, teljast aðallega varða við 4. tl. 1. mgr. 250. gr., sbr. 138. gr. og 22. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, en til vara við 139. gr. sömu laga. Brot samkvæmt 3. lið teljast varða við 139. gr. almennra hegningarlaga. VI. Gegn ákærðu Ingvari Sveinssyni og Ágústi Ragnarssyni fyrir fjársvik. Ákærða Ingvari Sveinssyni og ákærða Ágústi Ragnarssyni er gefið að sök að hafa selt Jökli hf., Raufarhöfn, 8. ágúst 1986 gegn staðgreiðslu gaffallyftara með seríalnúmeri 72950445 fyrir 1.600.000 kr., en lyftari þessi var veðsettur Landsbanka Íslands með þinglýstu veðbréfi, út gefnu 18. október 1985, að fjárhæð JPY 3.200.000. Ákærðu leyndu kaupanda veð- setningunni og hafa eigi greitt hina áhvílandi skuld eða aflýst veðsetning- unni og þannig með blekkingum haft fé af kaupanda. Þá er ákærða Ingvari Sveinssyni gefið að sök að hafa selt Frjálsri fjöl- miðlun hf., Reykjavík, 7. janúar 1986 með skuldajöfnuði gaffallyftara með serialnúmeri 0417-36006 fyrir 1.221.852 kr., en lyftari þessi var veðsettur Landsbanka Íslands með þinglýstu veðbréfi, út gefnu 4. júní 1984, að fjár- hæð upphaflega USD 9.800,00. Ákærði leyndi kaupanda veðsetningunni 589 og hefur eigi greitt hina áhvílandi skuld eða aflýst veðsetningunni og þannig haft fé af kaupanda. Framangreind háttsemi ákærðu telst varða við 248. gr. almennra hegn- ingarlaga. VII. Dómkröfur. Þess er krafist: 1. að ákærðu verði dæmd til refsingar, 2. að ákærði Ingvar Sveinsson verði samkvæmt 2. mgr. 68. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sviptur rétti til að fá leyfi til verslunar- atvinnu og ákærði Ingvar Björnsson sviptur leyfi til málflutnings fyrir héraðsdómi, 3. að ákærðu verði dæmd til greiðslu alls sakarkostnaðar.?? Við munnlegan flutning málsins leiðrétti sækjandi misritun ártals á blað- síðu S í ákæruskjali; þar stendur 15. júní 1977, en á að vera 15. júní 1987. Málavextir eru þessir: Með bréfi, dagsettu 12. apríl 1988, sendi ríkissaksóknari Rannsóknar- andinn í Reykjavík, Ragnar Halldór Hall, athygli á því, að við athugun á málefnum þrotabús Töggs hf., Bíldshöfða 16, Reykjavík, hefði komið fram, að ástæða væri til að ætla, að fyrirsvarsmenn hins gjaldþrota félags svo og aðrir tilgreindir kynnu að hafa gerst sekir um refsiverða háttsemi, en bú félagsins hafði verið tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði skipta- réttar Reykjavíkur 16. júní 1987. Með bréfi, dagsettu 12. apríl 1988, sendi ríkissaksóknari Rannsóknar- lögreglu ríkisins fyrirmæli um opinbera rannsókn af þessu tilefni. Er í bréfi ríkissaksóknara gerð grein fyrir þeim atriðum, sem fram hafa komið við athugun á málefnum þrotabúsins, þar sem sérstök ástæða þykir vera til að ætla, að um refsiverða háttsemi kunni að vera að ræða, þ.e.: A. Framsal viðskiptakrafna Töggs hf. 20. mars 1987. B. Uppgjör orlofskröfu Ingvars Sveinssonar. C. Afhending bifreiða til Ingvars Björnssonar hdl. og Péturs Kjerúlf hdl. Uppgjör lögmannsþóknunar Ingvars Björnssonar. D. Skuldbreytingar vegna ógreiddra hlutafjárloforða. E. Ætlaður fjárdráttur Ingvars Sveinssonar. F. Aðrar ráðstafanir stjórnenda Töggs hf. á greiðslustöðvunartíma. Rannsóknarlögregla ríkisins hóf rannsókn málsins sumarið 1988, og stóð rannsóknin yfir fram í febrúar 1990 og lauk með útgáfu ákæru 10. apríl sl., eins og að framan er rakið. 590 A. Saga fyrirtækisins og aðdragandi gjaldþrots. Töggur hf. var stofnað 18. maí 1979 og starfaði frá upphafi við innflutn- ing og sölu á nýjum og notuðum bifreiðum, bifreiðavarahlutum og aðra skylda starfsemi, en félagið hafði einkaumboð fyrir Saab-bifreiðar hér á landi. Félagið var stofnað af fjórum systkinum og mökum þeirra, en ýmsar breytingar urðu þó síðar á hlutafjáraðild. Á aðalfundi í félaginu 30. mars 1985 voru eftirtaldir hluthafar kosnir í stjórn þess: ákærðu Björn Sveins- son, Hanna Elíasdóttir og Ingvar Sveinsson. Ingvar varð formaður, Björn varaformaður og Hanna ritari. Engar breytingar urðu á stjórninni eftir þetta. Ákærði Ingvar Sveinsson varð forstjóri félagsins árið 1980 ásamt öðrum hluthafa, Garðari Eyland, en eftir að Garðar hætti störfum í ársbyrjun 1985, var Ingvar eini forstjóri þess. Félagið var með starfsemi sína að Bíldshöfða 16 hér í borg, en eigandi húsnæðisins er Bíldshöfði 16 hf. Var Töggur hf. eigandi 2590 hlutafjár í því félagi, en eigandi meiri hluta hlutafjár í Bíldshöfða 16 hf. er Kristin Ingvarsdóttir, móðir systkinanna, er stóðu að stofnun Töggs hf. Garðar Eyland varð framkvæmdastjóri Bíldshöfða 16 hf., er hann hætti störfum hjá Töggi hf. Með bréti, dagsettu 30. janúar 1987, fór stjórn Töggs hf. þess á leit við skiptaráðandann í Reykjavík, að félaginu yrði veitt heimild til greiðslu- stöðvunar í allt að þrjá mánuði vegna fjárhagsörðugleika. Hafði ákærði Ingvar Björnsson hdl. tekið að sér að vera félaginu til aðstoðar við endur- skipulagningu á fjármálum þess. Skiptaréttur Reykjavíkur féllst á ofan- greinda beiðni. Heimild til greiðslustöðvunar var síðan framlengd tvívegis, og rann hún út ÍS. júní 1987. Daginn eftir var bú félagsins tekið til gjald- Þrotaskipta, eins og að framan er rakið. Við gjaldþrotameðferðina þótti koma í ljós, að ýmis atriði varðandi fjár- mál félagsins þyrftu nánari skoðunar við. Bókhald félagsins var ekki að öllu leyti uppfært, og af skjölum, sem þar fundust, taldi skiptaráðandi ýmsar hæpnar ráðstafanir hafa verið gerðar. Var tekin sú ákvörðun að fá endurskoðunarskrifstofu þá, sem undanfarin ár hafði tekið saman ársreikn- inga félagsins, til þess að ljúka uppfærslu og afstemmingu bókhaldsins Tók Hyggir hf. verk þetta að sér í samvinnu við þann starfsmann Töggs hf., sem hafði færslu bókhalds með höndum. B. Einstakir ákæruliðir, framburður ákærðu og vitna og niðurstöður. Hér verður gerð grein fyrir einstökum ákæruliðum, framburði ákærðu 591 og vitna og gerð grein fyrir niðurstöðum í hverjum ákærulið fyrir sig. Ákæruliður Í. 1. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið eru stjórnarmenn hlutafélagsins ákærðir fyrir að hafa allt frá árinu 1985 með sviksamlegum hætti leynt viðskipta- menn þess ógjaldfærni félagsins með því að hagnýta sér rangar eða óljósar hugmyndir þeirra um fjárhagsstöðu þess. Er í þessu sambandi vísað til skrár um viðurkenndar kröfur í þrotabúi hlutafélagsins, auk þess sem rakin eru sérstaklega viðskiptin við Sjóvá. Þá er gerð grein fyrir rekstrartapi, eigin- fjárstöðu og veltufjárhlutfalli áranna 1982 til 1986. Í lögum um gjaldþrot nr. 6/1978 er ekki að finna refsiákvæði gagnvart þeim, sem láta undir höfuð leggjast að gefa bú upp til gjaldþrotaskipta, en hins vegar voru sjálf- stæð refsiákvæði í gjaldþrotalögunum frá 1929. Í ákæru eru ætluð brot ákærðu færð undir tiltekin ákvæði almennra hegningarlaga. Ákærðu stunduðu atvinnurekstur, sem háður var verulegum sveiflum milli ára. Samkvæmt gögnum málsins virðist hafa tekið að halla undan fæti árið 1983. Samkvæmt gögnum málsins var rekstrartap hjá fyrirtækinu frá árinu 1982, eiginfjárstaðan fór smám saman versnandi, og veltufjárhlutfall var slæmt öll árin. Miklar sveiflur urðu í bifreiðasölu, eins og glöggt má sjá, milli áranna 1985 og 1986, úr 75.499.000 kr. sölu árið 1985 í 175.649.000 kr. árið 1986. Verulegur hagnaður var fyrir fjármagnsliði á árinu 1986, 9.641.000 kr. Hins vegar voru fjármagnsliðir og Óregluleg gjöld alls 16.285.000 kr., svo að tap á árinu varð 6.644.000 kr. Ástæður mikils fjár- magnskostnaðar hjá félaginu var umfram allt slæm lausafjárstaða þess, sem versnaði verulega undir lokin vegna mikilla úttekta ákærða Ingvars Sveins- sonar svo og álaga og dráttarvaxta, sem leiddi af söluskattsvanskilum. Um veltufjárhlutfall ársins 1986 verður að hafa hliðsjón af því, að svonefnd viðskiptaskuld ákærða Ingvars Sveinssonar, að fjárhæð 14.021.034 kr., var ekki færð sem skammtímakrafa árið 1986, en hún hafði vaxið verulega frá árinu á undan. Hefði þessi skammtímakrafa verið færð undir veltufjármuni árið 1986, svo sem eðlilegt var að gera miðað við það, hverig framsali við- skiptakröfunnar var háttað, hefði veltufjárhlutfall verið svipað og árið 1985. Ekki liggur fyrir örugg vitneskja um gjaldþol ákærða Ingvars Sveins- sonar á þessum tíma. Þykir óvarlegt að slá því föstu, að hann hafi ekki átt eignir til að standa undir þessari skuld á þeim tíma, sem hér um ræðir. Þá þykja gögn málsins sýna, að félagið hafi á þessum tíma átt möguleika á að koma í verð eignum, sem ekki er sérstaklega getið í bókum félagsins, 592 svo sem Saab-umboðinu og hlutabréfum í Bíldshöfða 16 hf., en ekki er Ólíklegt, að koma hefði mátt hlutabréfunum í verð umfram nafnverð þeirra. Af því, sem hér hefur verið rakið, þykir varhugavert að fullyrða, að stjórnendur félagsins hafi mátt sjá fram á gjaldþrot fyrirtækisins á þeim tíma, sem hér skiptir máli. Af því leiðir, að sú háttsemi ákærðu að stofna til skuldbindinga braut ekki í bága við 248. gr. almennra hegningarlaga. Ber því að sýkna ákærðu af ákæru fyrir brot, sem þeim eru gefin að sök í a-lið þessa ákæruliðar. Samkvæmt b-lið þessa ákæruliðar er ákærðu sérstaklega gefið að sök að hafa sviksamlega stofnað til skuldbindinga í nafni Töggs hf., við Sjó- vátryggingafélag Íslands, er þau gætu ekki efnt, og þannig hagnýtt sér ranga eða óljósa hugmynd stjórnenda vátryggingafélagsins um fjárhags- stöðu félagsins. Hér verður að hafa í huga, að skuldin við Sjóvá jókst á árinu 1986, meðal annars vegna aukinnar veltu Töggs hf. Skuldin virðist einkum hafa myndast vegna kaupa Töggs á eigin tryggingum fyrirtækisins, sölu á tryggingum til viðskiptavina fyrir Sjóvá, enn fremur vegna endur- sendra viðskiptabréfa, sem Sjóvá hafði áður fengið hjá Töggi hf. Þá ber að líta til þess, að viðskipti við Sjóvá héldu áfram út greiðslustöðvunar- tímabilið, einkum í formi sölu Töggs fyrir Sjóvá á tryggingum fyrir við- skiptamenn sína. Ekki verður séð af gögnum málsins, að stjórnendur Sjóvá hafi krafið forsvarsmenn Töggs hf. um skýrslur um stöðu fyrirtækisins eða aflað annarra upplýsinga um stöðu þess. Með hliðsjón af þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hér að framan varðandi ákærulið I. 1. a., verður að telja ósannað, að ákærðu hafi með þessari skuldasöfnun brotið gegn þeim lagaákvæðum, er í ákæru greinir. Ber því að sýkna ákærðu af b-lið þessa ákæruliðar. Ákæruliður 1.2. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið eru hinum ákærðu stjórnarmönnum Töggs hf. gefin að sök söluskattssvik með því að hafa ekki í samræmi við ákvæði laga um söluskatt greitt vegna hlutafélagsins, eins og þeim bar, innheimtu- manni ríkissjóðs ótilkvaddir mánaðarlega þann söluskatt, er hlutafélagið skyldi standa skil á, eða sérgreint hann frá öðru fé hlutafélagsins á greiðslu- stöðvunartíma. Ekki er ágreiningur um fjárhæðir, og eru þær rétt til- greindar Í ákæruskjali. Ákæran verður að þessu leyti ekki skilin á annan veg en þann, að ákærðu 593 hafi sent inn söluskattsskýrslur, en án greiðslu. Samkvæmt gögnum málsins er ljóst, að í flestum tilvikum varð verulegur misbrestur á skýrsluskilum, sem leiddu til viðurlaga síðar. Samkvæmt verknaðarlýsingu í ákæru er þó ekki saksótt samkvæmt þessu, og málflutningur hér fyrir dómi snerist ekki um, hvort vanrækt hefði verið að skila inn söluskattsskýrslum. Því verður ekki frekar fjallað um það hér, hvort misbrestur á því að skila söluskattsskýrslum hefði getað leitt til sakaráfalls, sbr. 118. gr. laga nr. 74/1974. Rétt er að taka fram, að reifan máls varðandi þennan ákærulið er eigi að öllu leyti svo skýr sem skyldi. Sérstaklega þykir á skorta, að greiðslustaðan hafi verið sundurliðuð miðað við áætlanir og söluskattsskýrslur árin 1986 og 1987. Þá er ekki gerð grein fyrir einstökum innborgunum, en samkvæmt gögnum málsins greiddu ákærðu á tímabilinu júní til desember 1986 verulegar fjárhæðir eða settu tryggingar. Hér verður að hafa í huga, að söluskattur er almenn krafa í þrotabúi. Ákærðu var ekki skylt samkvæmt 8. gr. laga nr. 6/1978 um gjaldþrot að greiða álagðan söluskatt fyrir Janúarmánuð 1987, sem féll í gjalddaga, eftir að greiðslustöðvun fékkst. Svo sem fyrr greinir, er ákært fyrir að greiða ekki söluskattinn og jafn- framt að hafa ekki sérgreint féð á greiðslustöðvunartíma. Ekki verður séð, að nein lagaskylda sé til um að sérgreina innheimtan söluskatt með þeim hætti, sem vikið er að í ákæruskjali. Verður þessum þætti í ákæru því eigi frekar sinnt. Samkvæmt gögnum málsins virðist staðan hafa verið þannig, að samið hafði verið um söluskattsskuldina samkvæmt bókum tollstjóra- embættisins fram til 1. nóvember 1986, m.a. með afhendingu víxils, að fjárhæð 10.000.000 kr. Söluskattur virðist hafa verið áætlaður fyrir mánuðina nóvember og desember, og þennan áætlaða söluskatt virðast ákærðu hafa greitt. Eftir það, í apríl 1987, sendi Töggur hf. leiðréttar söluskattsskýrslur fyrir ýmsa mánuði ársins 1986, sem leiddu til verulegra hækkana og álaga. Þessi viðbót kom fyrst fram á greiðslustöðvunartíma, og var ákærðu þá óskylt að greiða þá hækkun og álag. Með vísan til framanritaðs hefur ekki verið sýnt fram á, að ákærðu hafi gerst sek um háttsemi þá, sem þeim er gefin að sök í þessum ákærulið, og ber því að sýkna þau. Það athugast, að við útgáfu ákæru höfðu lög um virðisaukaskatt nr. 50/1988 leyst söluskattslögin af hólmi, og bar því að vísa til þeirra laga í ákæruskjali. Ákæruliður 1.3. 38 594 Niðurstöður. Í þessum ákærulið er fjallað um ætluð skilasvik stjórnarmanna Töggs hf. í tengslum við framsal á viðskiptakröfu, að fjárhæð 14.021.034 kr., á hendur ákærða Ingvari Sveinssyni og skuldajöfnun á viðskiptakröfum á hendur fjórum tilgreindum aðilum, samtals að fjárhæð 1.096.211 kr. Framsal viðskiptakröfu Töggs hf. á hendur ákærða Ingvari var andstæð 8. gr. laga nr. 6/1978 um gjaldþrot. Samkvæmt gögnum málsins var samið um það, að Bíldshöfði 16 hf. eignaðist kröfu Töggs hf. á hendur ákærða Ingvari Sveinssyni, að fjárhæð 14.021.034 kr., en á móti skyldi koma, að Bíldshöfði 16 hf. tæki að sér greiðslu tiltekinna langtímaskulda Töggs hf., sem þeir (sic) höfðu áður lánað veð fyrir. Þegar lögskipti þessi eru skoðuð, verður ekki séð, að ætlunin hafi verið að draga með ólögmætum hætti fé úr félaginu eða mismuna kröfuhöfum. Verður að ætla, að Bíldshöfði 16 hf. hefði átt endurkröfurétt á hendur Töggi hf. að því leyti, sem þeir (sic) hefðu orðið að innleysa þá kröfu vegna veðsins, ef ekki hefði komið til framsalsins á umræddri viðskiptakröfu. Töggur hf. hefði jafnframt átt kröfu á Bíldshöfða 16 hf. að því leyti, sem þeir (sic) hefðu orðið að greiða fyrrgreint langtímalán, eftir að samningurinn um framsalið á umræddri viðskiptakröfu gekk í gildi. Það er því ósannað, að Töggur hf. hafi beðið tjón af umræddum viðskiptum. Með vísan til framanritaðs ber að sýkna ákærðu af þessum þætti ákæru- liðar þessa. Með hliðsjón af því, að ákærða Ingvari Sveinssyni, sem var stjórnar- formaður,og framkvæmdastjóri félagsins, hlaut að hafa verið kunnugt um skuldajöfnun á hendur fjórum tilgreindum einstaklingum, og vitneskja ákærða Björns Sveinssonar um ráðstöfunina sem stjórnarmanns og eins af skuldurum verður að telja, að þeim hafi mátt vera ljóst, að ráðstöfun þessi var til þess fallin að rýra fullnusturétt kröfuhafa Töggs hf. Hafa ákærðu Ingvar og Björn Sveinssynir með þessari háttsemi sinni gerst brotlegir gegn 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga. Hins vegar hefur ekkert komið fram í málinu, sem bendir til þess, að ákærðu Hönnu hafi verið kunnugt um framsal þetta, og ekki verður talið, að hún beri refsiábyrgð á þessari ráðstöfun sem stjórnarmaður. Ber því samkvæmt framansögðu að sýkna ákærðu Hönnu, að því er varðar þennan þátt ákæruliðar þessa. Ákæruliður 1.4. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið er stjórnarmönnum Töggs hf. gefið að sök að hafa rekið hlutafélagið án tilskilinna verslunarleyfa samkvæmt lögum 595 um verslunaratvinnu nr. 41/1968. Í málinu er upplýst, að ákærða Ingvari Sveinssyni láðist að endurnýja verslunarleyfi sitt, en hlutafélagið var rekið á þessu verslunarleyfi. Eins og að framan er rakið, var félagið tekið til gjaldþrotaskipta 15. júní 1987 og hefur ekki verið rekið síðan. Samkvæmt 16. gr. ofangreindra laga varða brot gegn lögunum sektum. Verður því að telja, að jafnvel þótt sök ákærðu yrði sönnuð, sé hún fyrnd samkvæmt ákvæðum 81. og 82. gr. almennra hegningarlaga, enda verður ekki séð, að fyrningarfrestur hafi verið rofinn með þeim hætti, er þar segir. Ber því að sýkna ákærðu af þessum ákærulið. Ákæruliður II. 1-2. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið er stjórnarmönnum Töggs hf. gefið að sök að hafa á greiðslustöðvunartíma greitt verulegar fjárhæðir af hlaupareikn- ingi nr. 3568 í Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis andstætt 8. gr. laga nr. 6/1978 um gjaldþrot. Telja verður, að heimilt hafi verið eftir atvikum að greiða eftirtaldar kröfur af reikningi nr. 3568: Fylgiskjal nr. 1387, 1388, 1389, 1390, 1391, 1392 og 2060, samtals að fjárhæð 357.337 kr. Aðrar greiðslur, samtals að fjárhæð 726.098 kr., voru vegna skulda, sem ákærða Ingvari Sveinssyni sem stjórnarmanni og framkvæmdastjóra hlutafélagsins hlaut að vera ljóst, að skerða myndu fullnusturétt annarra lánardrottna. Ekki verður af gögnum málsins séð, að aðstoðarmaður hafi gefið leyfi sitt til greiðslnanna. Hins vegar verður ekki talið, að ákærðu Hanna og Björn hafi verið í aðstöðu til að fylgjast með og/eða hindra greiðslurnar, enda máttu þau ætla, að ákærði Ingvar leitaði ráða hjá aðstoðarmanni félagsins á greiðslustöðvunartíma. Samkvæmt framansögðu verður ákærði Ingvar Sveinsson sakfelldur samkvæmt þessum ákærulið, og varðar brot hans við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga. Hins vegar ber að sýkna ákærðu Hönnu og Björn af þessum ákærulið. Samkvæmt ákærulið II.2. er ákærðu stjórnarmönnum Töggs hf. gefið að sök að hafa á sama hátt og í ákærulið II.1. greinir greitt gjaldfallnar kröfur af hlaupareikningi nr. 72 í Iðnaðarbanka Íslands hf. Telja verður, að allar þær greiðslur, er í þessum ákærulið greinir, hafi verið óheimilar og ákærða Ingvari Sveinssyni refsiverðar, með sömu rökum og greinir um ákærulið II.1. hér að framan. Varðar háttsemi ákærða Ingvars við 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga. Hins vegar ber með sömu rökum og greinir hér að framan að sýkna ákærðu Hönnu og Björn af þessum ákærulið. 596 Ákæruliður II.3. Niðurstöður. Viðskipti þau við Sparisjóð Reykjavíkur og nágrennis, sem lýst er í þessum ákærulið, voru þáttur í eðlilegum og nauðsynlegum viðskiptum, sem ekki verður séð, að hafi skaðað þrotabúið eða verið til þess fallin. Hins vegar virðist ákærði Ingvar Sveinsson hafa látið greiða með milli- færslu á viðskiptareikning Töggs hf. persónulega skuld sína, að fjárhæð 94.584,80 kr. Var þessi ráðstöfun óviðkomandi rekstri Töggs hf. og til þess fallin að skerða hlut lánardrottna. Var ákærða Ingvari þetta ljóst sem stjórnarmanni og framkvæmdastjóra hlutafélagsins. Verður ákærði Ingvar Sveinsson því sakfelldur fyrir brot gegn 4. tl. 1. mgr. 250. gr. alm. hgl., að því er þessar tilteknu ráðstafanir varðar. Ekki verður talið, að ákærðu Hanna og Björn hafi haft vitneskju um þessar síðastgreindu ráðstafanir, og verða þau sýknuð af þessu ákæruatriði. Að því er aðrar ráðstafanir varðar, verður að telja, eins og að framan er rakið, að um eðlilegan og nauðsynlegan þátt hafi verið að ræða í rekstri félagsins á greiðslustöðvunar- tíma, sem ekki verður séð, að ákærðu Ingvar, Hanna og Björn beri refsi- ábyrgð á. Verða ákærðu því sýknuð að þessu leyti. Forsvarsmenn Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis tóku þá ákvörðun að halda viðskiptum við Tögg áfram í því skyni að aðstoða við endurreisn á fjárhag fyrirtækisins. Ein aðgerð í því skyni var að veita fyrirtækinu fyrir- greiðslu með þeim hætti, sem lýst hefur verið og áður hafði tíðkast. Án þessara bankaviðskipta hefði ekki verið unnt að halda fyrirtækinu gang- andi. Ráðstafanir þessar brutu því ekki í bága við 8. gr. laga nr. 6/1978 um gjaldþrot. Ekki verður með neinu móti séð, að ákærðu X og Y hafi með þessu gerst brotleg við þau ákvæði hegningarlaganna, er tilgreind eru í ákæru, og ber því að sýkna ákærðu af ákæru í máli þessu. Ákæruliður IIL.1. Niðurstöður. Einkaúttekt sú, sem fjallað er um í þessum ákærulið, er í andstöðu við 112. gr. laga nr. 32/1978 um hlutafélög. Úttekt þessi virðist hafa vaxið verulega, eftir að ákærði Björn Sveinsson hætti hjá félaginu. Verður að telja, að í síðasta lagi í ágúst 1985 hafi allar úttektir ákærða Ingvars Sveinssonar umfram samningsbundin laun verið óheimilar skv. 112. gr. hlutafélagalaga. Samkvæmt gögnum málsins virðist óformleg samþykkt hafa verið fyrir viðskiptareikningi og úttektum af 597 honum, og virðast úttektirnar hafa verið miðaðar við árslaun. Engin form- leg samþykkt virðist vera til um þessa tilhögun, en þessi framkvæmd var látin óátalin og kom til skoðunar um hver áramót. Úttektir ákærða Ingvars Sveinssonar frá árinu 1985 voru langt umfram það, sem talið verður, að honum hafi verið leyfilegt samkvæmt þeim heimildum, sem fyrir voru í félaginu. Verður að telja, að þessar úttektir hafi verið þess eðlis, að varði ákærða Ingvar Sveinsson refsingu samkvæmt 247. gr. almennra hegningar- laga. Úttektir ákærðu Hönnu samkvæmt áðurgreindum viðskiptareikningi á „árunum 1985 og 1986 verða ekki taldar henni til sakar sem fjárdráttur, enda hafði hún ekki með höndum fjárvörslu fyrirtækisins. Þá verður ekki talið, að um skilasvik af hennar hálfu sé að ræða varðandi þessar úttektir, enda Ósannað, að fjárhagsstaða fyrirtækisins hefði óhjákvæmilega leitt til gjald- þrots, sbr. það, sem áður hefur verið rakið um það atriði. Um úttekt, sem skráð er á ákærðu Hönnu á árinu 1987, að fjárhæð 141.336 kr., sem gerð var á síðustu dögum fyrir greiðslustöðvun og ákærðu hlýtur að hafa verið kunnugt um, verður þó að telja, að ákærðu Hönnu hafi á þeim tíma verið ljós eða mátt vera ljós staða fyrirtækisins, ólögmæti úttektarinnar og að hún væri til þess fallin að skerða fullnusturétt lánar- drottna. Hefur hún með þessu atferli sínu brotið gegn 4. tl. 1. mgr. 250. gr. alm. hgl. Ákæruliður IV.I1. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið er ákærða Ingvari Sveinssyni gefið að sök að hafa slegið eign sinni á nýja Saab-bifreið þremur dögum fyrir gjaldþrot félagsins með því að leggja inn í bókhaldið málamyndaskuld vegna óupp- gerðs orlofs. Samkvæmt gögnum málsins var orlofskröfu ákærða rift með dómi með þeim röksemdum, að ekki hefði verið að finna í bókhaldi Töggs hf. upplýs- ingar um óuppgert orlof ákærða og því ekki sýnt fram á, að orlofskrafan hafi átt við rök að styðjast. Upplýst er í máli þessu, að orlofskrafa ákærða var ekki færð í bókhald félagsins sem ógreitt orlof. Þá er upplýst samkvæmt gögnum málsins, að ákærði tók sér að minnsta kosti að hluta til sumarleyfi umrædd ár. Hér var um einhliða ákvörðun að ræða, sem var ekki borin undir stjórn félagsins. Engin gögn eða sundur- liðun er að finna í málinu, sem styðji réttmæti þessarar kröfu. Hins vegar verður að líta til þess ákærða til hagsbóta, að hann kann að hafa átt eitt- 598 hvert orlof inni. Samkvæmt þessu verður að telja sannað, að ákærði hafi með þessari háttsemi sinni brotið gegn 247. gr. almennra hegningarlaga. Ákæruliður IV.2. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið er ákærða Ingvari Sveinssyni gefið að sök að hafa dregið sér á árinu 1987 af tékkareikningi nr. 1686 í Verslunarbanka Íslands samtals 1.365.090 kr. og jafnframt af andvirði fjögurra bifreiða, sem seldar voru tilteknum aðilum, samtals 1.171.000 kr., eða alls 2.536.090 kr. Ákærði hefur við rannsókn og meðferð málsins kannast við að hafa hagnýtt fé þetta til eigin nota, en borið því við, að færa hafi átt greiðslurnar í bókhaldið síðar. Með framburði ákærða, sem er í samræmi við gögn málsins, telst sannað, að ákærði hafi með þessari háttsemi sinni brotið gegn 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga. Ákæruliður IV3. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið er ákærða Ingvari Sveinssyni gefið að sök að hafa á síðustu dögum greiðslustöðvunar ívilnað tilteknum kaupendum bifreiða með afslætti frá gildandi verðskrá Töggs hf., og nam afslátturinn samtals 390.392 kr. Samkvæmt fundargerðum félagsins var heimilt að veita starfsmönnum 5% afslátt af útsöluverði bifreiða. Miðað við verðskrá og kaupendur bif- reiðanna var sá afsláttur, sem hér um ræðir, umfram þær heimildir, sem giltu í félaginu. Ráðstöfun þessi fór því í bága við 8. gr. laga nr. 6/1978 um gjaldþrot og var til þess fallin að mismuna kröfuhöfum. Verður því að telja sannað, að ákærði Ingvar Sveinsson hafi með þessari háttsemi sinni brotið gegn 4. tl. 1. mgr. 250. gr. almennra hegningarlaga. Ákæruliður VI. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið er ákærða Ingvari Björnssyni gefið að sök að hafa lagt á ráðin um framsal viðskiptakröfu, 14.021.034 kr., á hendur meðákærða Ingvari Sveinssyni, eins og rakið hefur verið hér að framan. 599 Telja verður, að ákæra taki aðeins til afskipta ákærða Ingvars Björnssonar af viðskiptakröfu ákærða Ingvars Sveinssonar, en ekki til skuldajöfnunar á kröfum á hendur fjórum tilgreindum aðilum. Með vísan til rökstuðnings fyrir sýknu ákærðra stjórnarmanna Töggs hf., að því er þessa ráðstöfun varðar, sbr. niðurstöður í ákærulið 1.3., ber að sýkna ákærða Ingvar Björnsson, að því er þennan ákærulið varðar. Ákæruliður V.2. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið er ákærða Ingvari Björnssyni gefið að sök að hafa lagt ákærða Ingvari Sveinssyni ráð um sölu bifreiða þeirra, er greinir í ákærulið IV.3., 1., 2. og 4. tl., og þannig misnotað sér, samstarfs- manni og bróður aðstöðu sína sem aðstoðarmaður Töggs hf. á greiðslu- stöðvunartíma. Ákærði er ekki saksóttur fyrir að hafa notað þóknunar- reikning sinn til greiðslu á bifreiðum þeim, er seldar voru honum og sam- starfsmanni hans, en samkvæmt gögnum málsins hefur greiðslu Töggs hf. 12. júní 1987 á reikningi ákærða Ingvars Björnssonar, að fjárhæð 882.921 kr., verið rift. Í úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur frá 22. nóvember 1988 segir svo m.a.: „Burtséð frá (sic) kröfu varnaraðila í þrotabú Töggs hf. er alveg ljóst, að greiðsla Töggs hf. á reikningi varnaraðila, þremur dögum áður en greiðslustöðvun átti að renna út og fjórum dögum áður en bú félagsins var að kröfu stjórnar þess tekið til gjaldþrotaskipta, verður að teljast varnaraðila til hagsbóta á ótilhlýðilegan hátt á kostnað annarra kröfuhafa, þar til úr því hefur verið skorið, hve sanngjörn þóknun til hans skuli vera. Ekki síst er háttsemi þessi ótilhlýðileg, þegar litið er til þess, með hverju var greitt. Greiðsla var að hluta til í bifreiðum, sem seldar voru varnaraðila og samstarfsmanni hans með verulegum afslætti. Ráðstöfun þessi leiddi til þess, að eignir félagsins voru ekki til reiðu til fullnustu öðrum kröfuhöfum, þar sem Töggur hf. var á þeim tíma, er greiðslan fór fram, ógjaldfær, og vissi varnaraðili manna best um þá ógjaldfærni og hvert stefndi.?? Ákærði var ráðinn aðstoðarmaður hlutafélagsins á greiðslustöðvunar- tíma. Honum var almennt skylt að stuðla að því, að tilgangur með greiðslu- stöðvun næðist og að heimild til hennar yrði ekki misnotuð. Ákærða var því óheimilt að stuðla að því, að hann, samstarfsmaður hans og bróðir fengju bifreiðar á greiðslustöðvunartíma með verulegum afslætti. Slíkt fær með engu móti samrýmst fyrrgreindum tilgangi. Ákærði var sem aðstoðar- maður á greiðslustöðvunartíma opinber sýslunarmaður í skilningi 138. gr. almennra hegningarlaga. Verður því að telja sannað, að ákærði hafi með 600 þessari háttsemi sinni brotið gegn 4. tl. 1. mgr. 250. gr., sbr. 138. gr. og 22. gr. almennra hegningarlaga. Ákæruliður V3. Niðurstöður. Samkvæmt þessum ákærulið er ákærða Ingvari Björnssyni gefin að sök nánar tilgreind vanræksla í störfum sínum sem lögmanni og aðstoðarmanni Töggs hf. á greiðslustöðvunartíma. Ætluð afhafnaleysisbrot ákærða, sem um er fjallað í þessum ákærulið, falla ekki undir 139. gr. alm. hgl. Verður ákærði því sýknaður af ákæru um brot gegn þeirri grein. Í sóknarræðu sinni óskaði sækjandi þess, að málið yrði reifað á grundvelli 140. og 141. gr. almennra hegningarlaga, að því er þennan ákærulið varðaði. Þessu var mótmælt af hálfu verjanda. Telja verður, að þessi krafa hafi verið of seint fram komin, enda gaf dómurinn málsaðilum ekki kost á því, að málið væri reifað að þessu leyti. Þá ber að líta til þess, að enda þótt talið yrði, að ákærði hefði með athafnaleysi sínu brotið gegn 140. og 141. gr. almennra hegningarlaga, er ástæða til að ætla, að sök hans sé fyrnd samkvæmt ákvæðum 81. gr. og 82. gr. almennra hegningarlaga. Ákæruliður VI. Niðurstöður. Ákærðu Ingvari Sveinssyni og Ágústi Ragnarssyni er hér gefið að sök að hafa selt veðsetta lyftara og leynt kaupendur veðsetningunni og eigi greitt veðskuldina eða aflýst henni. Sannað telst, að ákærði Ingvar Sveins- son hafi ekki gert reka að því að upplýsa kaupendur þeirra tveggja lyftara, er í máli þessu greinir, um veðsetningu þeirra og ekki heldur sem fram- kvæmdastjóri félagsins séð um greiðslu eða aflýsingu veðskuldanna. Varðar þessi háttsemi ákærða Ingvars við 248. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði Ágúst Ragnarsson sá um lyftarasölu og vissi, að þeir (sic) voru veðsettir. Í framburði sínum hjá RLR viðurkennir ákærði að hafa vitað, að umræddur lyftari, sem seldur var Jökli hf. á Raufarhöfn, hafi verið veðsettur. Fyrir dómi hefur ákærði hins vegar ekki kannast við þetta. Ákærða bar sem sölumanni að upplýsa kaupendur um veðsetninguna, en hins vegar var það ekki í verkahring ákærða að sjá um að aflétta veðskuldum. Verður að telja sannað með hliðsjón af framburði ákærða hjá RLR og öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi ekki upplýst kaupanda um veðsetninguna með þeim hætti, að varði við 248. gr. almennra hegningarlaga. 601 C. Sakaferill ákærðu. Samkvæmt sakavottorði ákærða Ingvars Sveinssonar hefur hann þrívegis hlotið dóm fyrir brot gegn 248. gr. og 261. gr. almennra hegningarlaga, árið 1967 sex mánaða skilorðsbundið fangelsi, árið 1972 þriggja mánaða skilorðs- bundið fangelsi og árið 1974 fimm mánaða óskilorðsbundið fangelsi. Auk þess hefur ákærði nokkrum sinnum á árunum 1961 til 1972 sæst á sekta- greiðslur, sem hér þykja eigi skipta máli. Samkvæmt sakavottorði ákærðu Hönnu Elíasdóttur hefur hún á árunum 1972 til 1983 þrívegis sæst á sektagreiðslur, sem eigi þykja skipta máli hér. Samkvæmt sakavottorði ákærða Björns Sveinssonar hefur hann eigi sætt refsingu, svo að kunnugt sé. Samkvæmt sakavottorði ákærða Ágústs Ragnarssonar sættist hann tví- vegis árið 1978 á sektagreiðslur vegna umferðarlagabrota. Samkvæmt sakavottorði ákærða Ingvars Björnssonar hefur hann ekki sætt refsingu, svo að kunnugt sé. D. Viðurlög. Við ákvörðun refsingar ákærða Ingvars Sveinssonar ber að hafa í huga, að með ráðstöfunum sínum kom ákærði því til leiðar, að gífurlegir fjár- munir nýttust ekki þrotabúinu við gjaldþrot þess, en ákærði rak fyrirtækið í raun nánast sem einkafyrirtæki sitt. Með vísan til 77. gr. almennra hegn- ingarlaga þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 18 mánuði. Eftir atvikum þykir mega fresta ákvörðun um refsingu ákærðu Hönnu, Björns og Ágústs, og skal hún niður falla að liðnum þremur árum frá upp- kvaðningu dómsins, haldi ákærðu almennt skilorð 57. gr. almennra hegn- ingarlaga. Við ákvörðun refsingar ákærða Ingvars Björnssonar ber að hafa í huga, að ákærða var sem lögmanni falið að vera aðstoðarmaður félagsins á greiðslustöðvunartíma, og var hann sem slíkur opinber sýslunarmaður. Þykir ákærði með broti sínu hafa misnotað aðstöðu sína sér og öðrum til hagsbóta. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi í þrjá mánuði, en fullnustu refsingarinnar þykir mega fresta, og skal hún niður falla að liðnum þremur árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. E. Leyfissvipting. Í ákæru eru gerðar þær kröfur, að ákærði Ingvar Sveinsson verði sam- kvæmt 2. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga sviptur rétti til að fá leyfi 602 til verslunaratvinnu og ákærði Ingvar Björnsson sviptur leyfi til málflutn- ings fyrir héraðsdómi. Samkvæmt gögnum málsins rann verslunarleyfi ákærða Ingvars Sveinssonar út árið 1984, og virðist hann ekki hafa endur- nýjað það. Með hliðsjón af því, að hér er um stórfelld brot ákærða Ingvars Sveinssonar að ræða, verður fallist á kröfu ákæruvaldsins að þessu leyti, og skal sviptingin standa ævilangt. Með bréfi, dagsettu 6. desember 1989, óskaði ríkissaksóknari eftir upp- lýsingum dómsmálaráðuneytisins um það, hvenær ákærði Ingvar Björnsson fékk leyfi til málflutnings fyrir héraðsdómi. Að auki var óskað eftir umsögn ráðuneytisins um mál þetta, sbr. 2. mgr. 21. gr. laga nr. 74/1974. Í svar- bréfi ráðuneytisins til ríkissaksóknara, dagsettu 24. janúar 1990, segir, að leyfi til málflutnings fyrir héraðsdómi hafi verið gefið út til ákærða 15. janúar 1974. Síðan segir í bréfinu: „„Að því er meint brot lögmannsins sem lögmanns Töggs hf. og aðstoðar- manns stjórnar Töggs hf. á greiðslustöðvunartíma varðar, er ljóst, að lög- maðurinn er opinber sýslunarmaður samkvæmt 1. gr. laga um málflytj- endur og hefur því réttindi og skyldur samkvæmt því. Störf hans fyrir Tögg hf. sem lögmanns félagsins og ráðins aðstoðar- manns samkvæmt 7. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978 teljast að mati ráðu- neytisins opinber störf í skilningi XIV. kafla almennra hegningarlaga, og brot, sem hann kann að hafa framið sem slíkur, varða við þau laga- ákvæði.?' Háttsemi sú, sem ákærði Ingvar Björnsson hefur verið sakfelldur fyrir í máli þessu, var honum ósamboðin sem lögmanni og aðstoðarmanni félags- ins á greiðslustöðvunartíma. Þykir ekki verða hjá því komist með vísan til 2. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga að svipta hann leyfi til málflutn- ings fyrir héraðsdómi í sex mánuði frá birtingu dómsins að telja. Áfrýjun frestar áhrifum þessa dómsákvæðis, sbr. 5. mgr. 68. gr. almennra hegn- ingarlaga. F. Sakarkostnaður. Samkvæmt reglum XVI. kafla laga nr. 74/1974 ber að dæma ákærða Ingvar Sveinsson til greiðslu % hluta málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Jónatans Sveinssonar hrl., sem þykja hæfilega ákveðin 500.000 kr. Ákærða Hanna Elíasdóttir greiði /4 hluta málsvarnarlauna skipaðs verj- anda síns, Jóns Magnússonar hrl., sem þykja hæfilega ákveðin 300.000 kr. Ákærði Björn Sveinsson greiði "4 hluta málsvarnarlauna skipaðs verj- anda síns, Bjarna Ásgeirssonar hdl., sem þykja hæfilega ákveðin 300.000 kr. Ákærði Ágúst Ragnarsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, 603 Gísla Baldurs Garðarssonar hrl., sem þykja hæfilega ákveðin 200.000 kr. Ákærði Ingvar Björnsson greiði helming málsvarnarlauna skipaðs verj- anda síns, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hrl., sem þykja hæfilega ákveð- in 350.000 kr. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu X og Y, Baldurs Guðlaugs- sonar hrl., sem þykja hæfilega ákveðin 350.000 kr., svo og annar sakar- kostnaður, er þau varðar, greiðist úr ríkissjóði. Annar sakarkostnaður, þar með talin saksóknarlaun, er renni til skipaðs sækjanda, Atla Gíslasonar hrl., og þykja hæfilega ákveðin 750.000 kr., skipt- ist þannig, að ákærði Ingvar Sveinsson greiði 2/5, ákærðu Hanna, Björn, Ágúst og Ingvar Björnsson greiði 1/5 óskipt, en 2/5 greiðist úr ríkissjóði. Dómsorð: Ákærði Ingvar Sveinsson sæti fangelsi í 18 mánuði. Ákvörðun um refsingu ákærðu Hönnu Elíasdóttur, Björns Sveins- sonar og Ágústs Ragnarssonar er frestað, og skal hún falla niður að liðnum þremur árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærðu al- mennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði Ingvar Björnsson sæti fanglesi í þrjá mánuði, en fullnustu refsingarinnar skal fresta, og skal hún niður falla að liðnum þremur árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærðu X og Y skulu vera sýkn af öllum kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Ákærði Ingvar Sveinsson skal sviptur rétti til að fá leyfi til versl- unaratvinnu ævilangt. Ákærði Ingvar Björnsson skal sviptur leyfi til málflutnings fyrir héraðsdómi í sex mánuði frá birtingu dómins að telja. Áfrýjun frestar áhrifum þessa dómsákvæðis. Ákærði Ingvar Sveinsson greiði % hluta málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Jónatans Sveinssonar hrl., 500.000 kr. Ákærða Hanna Elíasdóttir greiði “4 hluta málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Jóns Magnússonar hrl., 300.000 kr. Ákærði Björn Sveinsson greiði “á hluta málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Bjarna Ásgeirssonar hdl., 300.000 kr. Ákærði Ágúst Ragnarsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Gísla Baldurs Garðarssonar hrl., 200.000 kr. Ákærði Ingvar Björnsson greiði helming málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Guðmundar Ingva Sigurðssonar hrl., 350.000 kr. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu X og Y, Baldurs Guðlaugssonar hrl., 350.000 kr., greiðist úr ríkissjóði. 604 Annan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun, 750.000 kr., er renni til skipaðs sækjanda, Atla Gíslasonar hrl., greiði ákærði Ingvar Sveinsson að 2/5, ákærðu Hanna, Björn, Ágúst og Ingvar Björnsson óskipt að 1/5, en 2/5 greiðist úr ríkissjóði. 605 Fimmtudaginn 26. mars 1992. Nr. 519/1991. Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn X (Þorsteinn Júlíusson hrl.) og Y (Atli Gíslason hrl.). Rán. Líkamsárás leiðir til dauða. Hlutdeild. Skilorð. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 22. nóvember 1991 samkvæmt Í. tl. 1. mgr. 175. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, að því er varðar ákærða, X, en einnig að því er varðar ákærðu, Y. Af ákæruvaldsins hálfu er krafist sak- fellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn um ákærðu, Y. Varða þau aðallega hegðun hennar eftir uppkvaðningu héraðsdóms, en einnig er meðal gagnanna vottorð Áskels Arnar Kárasonar deildarstjóra, þar sem hann staðfestir, að hún hafi verið vistuð Í lokaðri vistun á móttökudeild Unglingaheimilis ríkisins tímabilið 14. mars 1991 til 7. júní sama ár, alls 86 daga. Málavextir eru raktir í hinum áfrýjaða dómi. Staðfesta ber þá niðurstöðu hins áfrýjaða dóms, að ákærðu hafi orðið sek um brot á 252. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og að þátttöku þeirra beggja beri að heimfæra undir lokamálslið greinarinnar. Þótt sannað sé, að ákærði, X, hafi með árás sinni á Úlfar Úlfarsson veitt honum áverka þá, er leiddu hann til bana, þykir, þegar framburður ákærðu og önnur rannsóknargögn eru virt, ekki sannað, að ákærði hafi hlotið að sjá þær afleiðingar fyrir. Verður hann því sýknaður af ákæru fyrir brot á 211. gr. almennra hegningarlaga. Hins vegar ber að heimfæra brot hans til 2. mgr. 218. gr. sömu laga, þar sem hann mátti gera sér grein fyrir hættu 606 þeirri, sem árás hans var samfara. Þá þykir ákærða, Y, hafa mátt gera sér grein fyrir hættu þeirri, sem fylgdi beitingu ákærða, X, á hnúajárnunum, en það var þáttur í skipulögðum ránum þeirra. Brot hennar þykir því einnig eiga að heimfæra til 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 22. gr. sömu laga. Ákærðu eru bæði sakhæf. Bæði ránin voru framkvæmd á mjög fólskulegan hátt, og annað þeirra hafði í för með sér andlát þess, er á var ráðist. Þau hafa hins vegar ekki áður hlotið dóm um brot á refsilögum og voru mjög ung, þegar þau frömdu verknaðinn, hann 17 ára, en hún 15 ára, og ber að taka tillit til þess við ákvörðun refsingar, sbr. 2. tl. 1. mgr. 74. gr. almennra hegningarlaga. Þá hafa þau bætt árásarþolanum Arnþóri Jónssyni tjón hans að kröfu hans. Ákærði, X, skýrði, eftir að upp um brot hans komst, mjög hrein- skilnislega frá öllum atvikum að því. Refsing hans þykir með hlið- sjón af 77. gr. almennra hegningarlaga hæfilega ákveðin fangelsi í S ár. Samkvæmt 76. gr. almennra hegningarlaga kemur gæsluvarð- haldsvist hans frá 15. mars 1991 til dagsins í dag til frádráttar refs- ingunni með fullri dagatölu. Refsing ákærðu, Y, þykir með hliðsjón af 77. gr. almennra hegn- ingarlaga hæfilega ákveðin fangelsi í 3 ár. Samkvæmt 76. gr. al- mennra hegningarlaga er rétt að ákveða, að framangreind vistun hennar á Unglingaheimili ríkisins í 86 daga komi að fullu til frá- dráttar refsingunni, sbr. 3. tl. 69. gr. laga nr. 74/1974. Með tilliti til ungs aldurs hennar, hegðunar hennar að undanförnu og þeirrar meðferðar, sem hún hefur notið, allt frá því er upp um brot hennar komst, þykir mega fresta þeirri refsingu hennar, sem ekki hefur verið tekin út, sbr. 57. gr. a almennra hegningarlaga, og skal hún falla niður að liðnum 3 árum frá uppkvaðningu dóms þessa að telja, haldi hún almennt skilorð 57. gr. sömu lága og hlíti á sama tíma einnig sérstöku umsjónarskilyrði 1. tl. 3. mgr. sömu greinar. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað skal vera óraskað. Ákærðu skulu greiða allan áfrýjunarkostnað máls þessa, svo sem nánar greinir Í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, X, sæti fangelsi í 5 ár, en gæsluvarðhaldsvist hans frá 15. mars 1991 komi refsingu hans til frádráttar með fullri daga- tölu. 607 Ákærða, Y, sæti fangelsi í 3 ár, en vist hennar á Unglinga- heimili ríkisins í 86 daga komi refsingu hennar til frádráttar með fullri dagatölu. Fresta skal fullnustu refsingar hennar að öðru leyti og hún falla niður að þremur árum liðnum, haldi hún almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940 og hlíti sérstöku umsjónarskilyrði 1. tl. 3. mgr. sömu greinar, sbr. í báðum tilvikum 4. gr. laga nr. 22/195S. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað skal vera óraskað. Ákærðu greiði óskipt allan áfrýjunarkostnað máls þessa, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 130.000 krónur, en máls- varnarlaun skipaðra verjenda sinna skulu þau greiða hvort fyrir sig, ákærði, X, Þorsteini Júlíussyni hæstaréttarlögmanni, 130.000 krónur, og ákærða, Y, Atla Gíslasyni hæstaréttarlög- manni, 130.000 krónur. Sératkvæði Haralds Henryssonar hæstaréttardómara. Ég er samþykkur atkvæði meiri hluta dómenda að öllu öðru leyti en því, að ég tel, að sýkna beri ákærðu, Y, af ákæru fyrir hlutdeild í broti ákærða, X, gegn 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga. Ákærðu eru bæði sakfelld fyrir rán samkvæmt 252. gr. sömu laga, og vegna þeirrar hættu, sem var samfara ráninu, er atferlið heim- fært undir lokamálslið greinarinnar. Ekki er sannað í málinu, að ákærða, Y, hafi veitt liðsinni eða hvatningu til frekari aðfarar að Úlfari Úlfarssyni en þeirrar, sem fellur undir verknaðarlýsingu 252. gr. hegningarlaganna. Eins og hér háttar til, þykir mér því ekki unnt að sakfella hana sérstaklega vegna afleiðingar árásar ákærða, Á. Sératkvæði Hjartar Torfasonar hæstaréttardómara. Rán þeirrar tegundar, sem um ræðir Í máli þessu, eru hættuleg og andstyggileg og brýn nauðsyn að sporna við þeim, bæði almennt og vegna afleiðinga eins og þeirra, sem hér komu fram. Afbrot ákærðu voru þó ekki liður í annarri brotastarfsemi eða tengd af- brigðilegu líferni. Voru ákærðu ekki komin út á glæpabraut, áður 608 en brotin voru framin, en höfðu búið við erfiða persónuhagi. Virð- ist æska þeirra og reynsluleysi hafa átt einna ríkastan þátt í atferli þeirra. Á þetta einnig við um það hættulega tiltæki ákærða, X, að nota heimasmíðuð hnúajárn við árásirnar, en sannað má telja, að hann hafi ekki beitt þeim áður í átökum. Ákvæði 57. gr. almennra hegningarlaga eru gagngert til þess ætl- uð að veita dómstólum óskorað vald um frestun á fullnustu refs- ingar við hvaða broti sem er. Þessu úrræði laganna verður að beita af varúð og með hæfilegu tilliti til jafnræðissjónarmiða. Hins vegar missir heimildin marks, ef beiting hennar verður með öllu kerfis- ' bundin. Með hliðsjón af æsku ákærða, X, og atvikum varðandi brot hans ásamt þeim upplýsingum um hagi hans, sem raktar eru í héraðs- dómi, tel ég nægar ástæður fram komnar til þess að fresta fullnustu á refsingu hans að því leyti, sem hún er ekki þegar afplánuð, en hann hefur nú verið vistaður í gæsluvarðhaldi í tiltækum stofnunum um meira en eins árs skeið. Verði refsingin skilorðsbundin um 5 ár og háð áskilnaði um umsjón samkvæmt 1. og 2. tl. 3. mgr. 57. gr. almennra hegningarlaga. Um önnur atriði málsins er ég sammála meiri hluta dómenda að öllu leyti. Dómur sakadóms Kjósarsýslu 1. október 1991. Ár 1991, þriðjudaginn 1. október, er á dómþingi sakadóms Kjósarsýslu, sem háð er að Strandgötu 31, Hafnarfirði, af Guðmundi L. Jóhannessyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 1687-1688/1991: Ákæruvaldið gegn Y og X. Mál þetta, sem dómtekið var 10. september sl., er með ákæruskjali ríkis- saksóknara, dags. 28. júní 1991, höfðað gegn Y og X fyrir eftirgreind brot á almennum hegningarlögum, framin í Reykjavík aðfaranótt sunnudagsins 3. mars 1991: I. Manndráp og rán. Fyrir að hafa í félagi rænt Úlfar Úlfarsson, kt. 050163-547, í sundi við Bankastræti 14, þar sem Y gaf sig á tal við Úlfar og fékk hann með sér innar í sundið. Veittist ákærði, X, þar að Úlfari, sem sat í tröppum, og sló hann með hnúajárnum á krepptum hægri hnefa tvö til þrjú högg í andlitið, svo að Úlfar missti meðvitund, sló hann síðan fleiri högg í andlitið að áeggjan meðákærðu, meðan hún leitaði í fórum Úlfars, og tók af honum veski með um 1.100-1.200 krónum, sem ákærðu köstuðu eign sinni á. 609 Hlaut Úlfar við árásina rof á heilaæð og blæðingu á heila, sem leiddi hann skömmu síðar til dauða. II. Rán. Nokkru eftir ofangreint rán sammælst um að ræna Arnþór Jónsson, kt. 090858-610, sem þau sáu í Lækjargötu vestan Stjórnarráðshússins, og ákærða í því skyni gefið sig á tal við Arnþór og fengið hann með sér upp Hverfisgötu og þar inn í sund við hús nr. 14, þar sem ákærði X réðst á Arnþór og sló hann nokkrum sinnum í andlitið með hnúajárnum á kreppt- um hægri hnefa. Tókst ákærðu, Y, er ákærði, X, og Arnþór áttu í átökum, að ná af Arnþóri lyklum og seðlaveski með tékkhefti og um 1.000 krónum, sem ákærðu slógu eign sinni á, og yfirgáfu ákærðu Arnþór meðvitundar- lítinn, eftir að hafa veitt honum frekari áverka á höfuð. Hlaut Arnþór eftirgreinda áverka vinstra megin í andlit: sár í neðri vör, bólgu og blæðingar í nefi, mikið og bólgið glóðarauga og mar á enni. Þykir háttsemi ákærðu, sem lýst er í I. lið ákæru, varða við 211. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, en til vara við 2. mgr. 218. gr. sömu laga, sbr. 11. gr. laga nr. 20, 1981, í báðum tilvikum sbr. 22. gr. hegningar- laganna, að því er varðar ákærðu, Y, en ránin í báðum liðum ákæru við 252. gr. hegningarlaganna. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmd til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærðu eru bæði komin yfir lögaldur sakamanna. Ákærða, Y, er fædd , og hefur ekki sætt refsingum, svo að kunnugt sé. Ákærði, X, er fæddur ...... , og hefur ekki sætt refsingu, svo að kunnugt sé. Málavextir. 1. Mannslát við Bankastræti 14, Reykjavík. Sunnudaginn 3. mars 1991 kl. 7.05 hringdi Jón Valur Guðmundsson, Faxatúni 17, Garðabæ, á lögreglustöðina við Hverfisgötu í Reykjavík og tilkynnti, að maður lægi meðvitundarlaus við dvalarstað sinn að Banka- stræti 14, Reykjavík. Fóru tveir lögreglumenn á staðinn ásamt sjúkraliðs- mönnum, en í fylgd þeirra var læknir. Var Jón Valur þar á staðnum og vísaði þeim á mann, sem lá neðarlega í tröppunum að inngangi að íbúð hans, en gengið er inn í hana frá bakhlið hússins, en inn á baklóðina er farið um undirgang frá Skólavörðustíg. Maðurinn lá á bakinu í tröppunum með höfuð upp, en fætur voru krumpaðir (sic) undir honum, og var hann kaldur viðkomu. Að áliti læknisins, sem kom með sjúkrabifreiðinni, var maðurinn látinn. Var hann með sár á vinstra gagnauga og vinstra kinnbeini. Eftir að rannsóknarlögreglumenn frá Rannsóknarlögreglu ríkisins voru 39 610 komnir á staðinn og höfðu kannað vettvang, var maðurinn færður til, og kom þá í ljós, að hann var með sár á hnakka hægra megin, og var sjáanlegt hár á tröppubrún rétt við þann stað, sem höfuð hans lá. Við lauslega athugun lögreglumannanna í vösum hins látna var ekkert að finna nema tvo tíukrónapeninga, en engin skilríki um, hver hinn látni gæti verið. Annar lögreglumannanna, sem komu fyrstir á staðinn, Óskar Kristjánsson, lýsti manninum sem meðalmanni á hæð, 25-30 ára gömlum, dökkhærðum, með kollvik, en frekar þunnhærðum. Hann hafi verið í svörtum, mittissíðum, þykkum jakka, með svartan trefil um háls, í þunnum, grábrúnum bol, bláum gallabuxum með belti, svörtum sokkum og brúnum rúskinnsskóm, reimuðum. Hann hafi ekki verið með armbandsúr eða hringa, en hjá honum hafi verið par af leðurhönskum, og hann hafi legið að hluta á öðrum þeirra. Lík Úlfars var krufið, og í krufningarskýrslu Gunnlaugs Geirssonar pró- fessors kemur fram þessi frumályktun um dánarorsök: „Samkvæmt því, sem greint er frá í lögregluskýrslum, svo og því, sem fannst við krufningu og réttarefnafræðilega rannsókn, má álykta, að maðurinn hafi látist af höfuðáverka, sem olli heilablæðingu. Áverkar í andliti vinstra megin voru þess eðlis, að gætu hafa verið eftir högg eða pústra. Var um að ræða mar í mjúkvefjum og fleiður á yfirborði hörunds, en ekki meiri háttar áverka eða beinbrot. Áverkarnir á höfuðið hafa valdið rofi í heilaæð með blæðingu umhverfis heilastofn og mjúku heilahimnur. Ekki var að sjá, að neitt væri athugavert við æðarnar, sem hefði getað stuðlað að blæðingu þessari. Sömuleiðis var ekki að sjá, að neitt væri athugavert við blóð mannsins, sem gæti hafa stuðlað að blæðingum. Hann var mjög ölvaður, er hann lést, og hafði tekið lyfið perfenacin (trilafon), áður en hann lést, og var það í lækningalegum skömmtum, en hefur getað aukið á áhrif áfengis. Af framanskráðu þykir líklegt, að maðurinn hafi í ölvunarástandi hlotið áverka af völdum annars manns með þeirri afleið- ingu, að blæddi á heilann.“ Í réttarefnafræðilegu mati Þorkels Jóhannessonar, prófessors í lyfja- fræði, um rannsókn á blóði og þvagi úr Úlfari segir svo: „„Magn etanóls í blóði mældist 2,56%, og 3,36%0 í þvagi. Hvorki amfetamín, kannabinóíðar né kókain/benzóýlekgónín eða morfín eða skyld lyf voru í mælanlegu magni í blóðinu. Við síun á basískum lyfjum í blóði fundust engin lyf eða eiturefni, sem greina má með þeirri aðferð. Beðið var sérstaklega um að ákvarða perfenazín í blóði, og var magn þess 16 ng/ml. ól1 Niðurstöðutölur þessara rannsókna staðfesta því, að maðurinn hafi verið mjög ölvaður, er hann lést. Magn perfenazíns, sem er sefandi lyf, var enn fremur margfalt meira en svarar til töku þess í lækningalegum skömmtum. Eituráhrif perfenazíns eru fremur lítil. Engu að síður verður að ætla, að taka svo mikils magns af perfenazíni og hér ræðir um svo og neysla áfengis í þeim mæli, er hér um ræðir, geti saman hafa dregið manninn til dauða.“ Það er svo nokkru síðar, um 14. mars, sem rannsóknarlögreglan fær vís- bendingu um, að ákærðu og fleiri ungmenni úr Mosfellsbæ gætu verið við- riðin dauða Úlfars, en útlit ákærðu samsvarar að mörgu leyti til framan- greindrar lýsingar Björns. Ákærðu voru bæði færð fyrir rannsóknarlögreglu til skýrslutöku 14. mars sl., en skýrslan þó fyrst tekin af ákærðu, Y, sem viðurkenndi að búa yfir vitneskju í máli þessu, þ.e., að hún hefði verið viðstödd framangreint manndráp í Bankastræti aðfaranótt sunnudagsins 3. mars sl. og vissi hver væri valdur að því. Eftir að henni hafði verið skipaður réttargæslumaður, greindi hún svo frá því, að meðákærði, X, hefði ráðist á Úlfar og barið hann í andlitið, og lét hún fyrst í það skína, að hún hefði ekki fylgst nánar með átökunum, heldur farið út úr portinu, meðan ákærði, X, hefði lamið Úlfar, og dró hún fyrst undan að mestu það, sem varðaði þátt hennar í aðförinni að Úlfari, en síðar breytti hún framburði sínum og viðurkenndi þátt sinn að verulegu leyti í því að ræna Úlfar fémæti. Ákærði, X, viðurkenndi, er hann var tekinn fyrir af rannsóknarlögreglu síðar sama dag, að hafa ráðist á Úlfar umrædda nótt og slegið nokkur högg í andlitið, og er frásögn hans nokkuð ýtarleg og nákvæm, en þó dró hann í fyrstu undan atriði, er vörðuðu hann, en leiðrétti það við síðari yfirheyrslu. Samkvæmt leiðréttum og nánari skýrslum af ákærða hjá rannsóknar- lögreglu og hér fyrir dómi svo og einnig framburði kunningjanna, sem komaúr..... „ þeirra A, Á, bróður hans, E, F, og íbúa og gesta að ..... „ Reykja- vík, sem nafngreindir verða hér síðar, er atburðarásin þessi: Laugardagskvöldið 2. mars sl. um kl. 23.00 koma ákærðu ásamt framan- greindum piltum saman á heimili Á, þar sem áfengi var haft um hönd, og höfðu þau flest neytt áfengis, þó mismikils, þar til þau fóru saman til Reykjavíkur með leigubifreið um miðnætti. Þau voru félagar, sem haldið höfðu hópinn í sambandi við skemmtanir o.fl., nema E, sem var nokkru eldri en hin. A, og Y voru saman á þessum tíma og höfðu komið saman heim til Á, og hefur hún haldið því fram, að hún hafi áður tekið inn 612 sjóveikistöflu til að fá af því vímuáhrif. Ekki hafði hún þó greint A eða öðrum þarna frá því, en hins vegar neytti hún þarna áfengis. Það voru samt fyrst og fremst ákærði, X, og Á, sem þarna neyttu áfengis og voru með áfengi og höfðu með sér til Reykjavíkur. Þau drukku það saman á ferð sinni um Reykjavík, auk þess sem þau neyttu víns og bjórs á þeim veitingastöðum, sem þau fóru á, er þau röltu um bæinn. Þau höfðu komið til Reykjavíkur um eða rétt eftir miðnætti og létu setja sig úr við Hlemm, og var Á þá orðinn mjög ölvaður. Þau höfðu gengið þaðan niður Laugaveg og farið til G, sem býr að ..... , en hjá henni voru þá gestkomandi þrjár vinkonur, þær A, C og S. Þær héldu þarna myndlistarkvöld, þ.e. voru að teikna saman, jafnframt því sem þær fengu sér í glas. Íbúð G var frekar lítil, og var þarna þröng á þingi, eftir að ákærðu og kunningjar þeirra komu þangað, og þau því ekki beint vel séð þar. Þau höfðu dvalist þarna í um hálftíma, en héldu þá niður í bæ, og í ferð sinni um Laugaveg og miðbæinn fóru þau inn á nokkra veitingastaði, þar sem neytt var bjórs eða annars áfengis. Þau höfðu þó hvergi komist öll inn á neinn skemmtistað, en E hafði hitt kunningja á veitingastaðnum Tveim vinum við Frakkastíg og orðið þar eftir. Hin höfðu eftir kráarráp og rölt um bæinn haldið aftur að .... um kl. 3.00. Ákærði, X, hafði þá fyrir um það bil ári smíðað sér hnúajárn, og notaði hann í þau U-laga járn, sem haft er til að festa lista niður á tréverk, og er gat í botni þess og eitt á hvorri hlið. Hann hafði fundið það í bílskúrnum heima hjá sér og flatt það út, þar til það varð að járnplötu, sem hann límdi svo með heftiplástri á svokallaðar lyftingargriplur úr leðri. Hann setti svo upp leðurhanska yfir griplurnar, er hann setti á sig hnúajárnin. Hann gaf þá skýringu á þessu uppátæki, að hann hefði um þetta leyti tvívegis orðið fyrir því, er hann sótti dansleiki, í annað skiptið austur í Aratungu, að margir strákar hefðu veist að sér og borið sig ofurliði og lamið. Hann kvaðst því hafa útbúið járnin til að nota í varnarskyni, ef hann yrði aftur fyrir slíkum árásum, og alltaf hafa haft þau með sér, er hann hefði farið út að skemmta sér. Hann hefði og haft þau með sér, er hann fór þarna um kvöldið í bæinn, og vissu meðákærða og kunningjarnir af því, enda hefði hann sett þau upp á rölti þeirra um bæinn og m. a. lamið þeim í húsrennu, svo að hún beyglaðist. Þegar ákærðu og félagar komu aftur að ..... , Voru þau orðin peningalítil, áttu naumast fyrir leigubifreið upp í Mosfellsbæ. F hafði þarna reynt að brjóta upp stöðumæli við ..... , en ekki tekist. Öll voru þau þá undir áhrifum áfengis og ákærðu orðin alldrukkin, og enn var Á mjög drukkinn, þó að eitthvað hefði bráð af honum. Ákærða, Y, hefur borið, að vegna ölvunar og áhrifa frá fyrrgreindri sjó- veikistöflu muni hún lítið eftir því, sem gerðist þarna í þetta sinn. Þau 613 höfðu verið einhverja stund inni hjá G að ..... ásamt áðurnefndum gestum, sem voru þar inni. Þá fara þau að ræða um að fara aftur í bæinn til að ræna fólk og berja, og er ljóst af framburði gestanna, að það eru ákærðu, sem hafa sig mest í frammi í umræðunni, en lítið fer fyrir hinum. A fannst ákærða, Y, hafa verið meira fyrir hópnum og rekið á eftir honum að fara í bæinn. í þessum erindagjörðum, en C taldi ákærða, X, hafa haft meiri forystu í umræðunum. Hann hefði þarna tekið upp framangreind hnúajárn og sett á sig, og kvað C það hafa komið skýrt fram, að hann hefði ætlað að beita þeim í fyrirhuguðum ránum, og átti að afla peninga með þeim. Hún kvað enga nema meðákærðu hafa tekið undir, en varð samt ekki vör við nein mótmæli hjá hinum, sem virtist vera sama, nema einum strákanna, sem verið hafi frekar fálátur og ekkert tekið undir þetta, en einn félaga ákærðu var á skilorði vegna refsilagabrots. Ekki er fram komið, að hinir gestirnir hafi séð, er ákærði setti upp hnúajárnin, en vegna þess, hve þröngt var í stofunni, þar sem umræðurnar fóru fram, voru hinir gestirnir meira til hliðar við ákærða. Ákærðu og félagar höfðu svo farið út, og þarna fyrir utan var haldið áfram umræðunni um að fara ránsferð í bæinn. Jafnframt hafði F o.fl. reynt aftur að brjóta upp fyrrgreindan stöðumæli, tókst það og tóku úr honum um 650 kr. í peningum. Ljóst er af framburði þeirra, að ákærðu höfðu komið sér saman um að fara í ránsferðir í bæinn og ákærði, X, ætlaði að nota hnúajárnin í því sambandi, og átti að ráðast helst á drukkið fólk og hafa af því peninga. Ákærðu höfðu sig bæði í frammi um að fá A og félagana með sér í ráns- ferðina, og mun hafa verið fyrirhugað, að ákærða, Y, lokkaði drukkna menn inn í húsasund, þar sem ákærði, X, og A sætu fyrir þeim og réðust á þá og hefðu af þeim peninga. A og félagar voru tregir til ferðarinnar, en létu þó til leiðast að fara með, og kvaðst A hafa fallist á það, en ekki til að taka þátt í ránunum, heldur til að fylgjast með Y og reyna að koma í veg fyrir þátttöku hennar. Er þau höfðu öll farið skamman spöl áleiðis niður í bæ, hafði A rekið fótinn utan í eitthvað, svo að upp tóku sig gömul meiðsli og hann tók að haltra. Ákærða, Y, hafði þá fengið hann til að fara aftur að ..... , og skyldi Á líka fara með honum, þar eð hann þótti of drukkinn til að taka þátt í ránsferðinni. Varð það úr, að þeir fóru aftur að ..... til G og F með þeim, og fengu þau að bíða þar ákærðu. Ákærðu héldu svo niður Laugaveg frá ...., og er ljóst, þó að ákærða, Y, muni lítið eftir sér á þessari leið að Bankastræti, að þarna lögðu þau niður fyrir sér, hvernig standa skyldi að ránunum, og átti ákærða, Y, að lokka ölvaða og mjög drukkna menn, þó einn í senn, sem yrðu á vegi þeirra, inn í húsa- sund með því að bera sig illa undan kærasta sínum, en síðar kæmi ákærði að, þar sem hún hefði náð hinum drukkna manni afsíðis, létist vera kærastinn, sem væri reiður, og réðist svo á manninn. Ákærði ætlaði að 614 nota hnúajárnin til að slá hlutaðeigandi, svo að hann rotaðist eða yrði óvígur og þau gætu hirt af honum peninga eða annað fémæti. Hann hafði á þessari leið sett aftur upp hnúajárnin, og þótt ákærðu sé óljóst í minni, hvað gerðist þarna á leiðinni, hlýtur hún að hafa fylgst með því, því að hún veit, að hann er með hnúajárnin, er hann síðar ræðst á Úlfar. Ákærðu höfðu lagt af stað frá ..... um kl. 3.40-3.45, að því er ákærði ætlaði, og rétt undir kl. 4.00 voru þau á móts við veitingastaðinn Laugavegi 22, en út af honum var þá að koma framangreindur Björn Björnsson og var vel ölvaður og hélt af stað niður í miðbæ, þar sem hann hugðist kaupa sér pylsu, sennilega í pylsubarnum í Hafnarstræti. Samkvæmt framburði ákærða höfðu þau afráðið þarna, að ákærða gæfi sig á tal við manninn, en ákærði færi á undan og inn Í port þar fyrir ofan veginn, og þangað átti ákærða að lokka manninn og ákærði svo að ráðast á hann. Ákærða hefur borið, að hún muni fremur óljóst eftir atvikum að þessu vegna ölvunarástands síns og kveður þetta tímabil að mestu hafa dottið út úr minni sínu. Hún minnist þó að hafa hitt þarna mann, sem hún hefði beðið um vindling og taldi, að væri Vestfirðingur. Framburður ákærða er í verulegum atriðum í samræmi við framburð Björns, og þykir mega treysta því, að þarna hafi átt að lokka Björn inn í húsaport ofan við Laugaveg, sennilega á Bergstaðastræti, til að ræna hann, svo sem hann hefur lýst hér að framan. Er hann hafði horfið frá og haldið áfram niður Laugaveg, hafði ákærða kallað til ákærða inn í portið, þar sem hann hafði beðið og hlustað á umræður ákærðu og Björns og átt von á þeim inn í portið, og sagði honum, að maðurinn væri farinn. Þau höfðu þá gengið áfram niður Laugaveg. Ákærðu voru stödd við gatnamót Laugavegar, Bankastrætis og Skóla- vörðustígs, er þau höfðu séð mann í eða við undirgang hússins Bankastrætis 14, þar sem það liggur að húsi nr. 2 við Skólavörðustíg. Maðurinn hafði virst ölvaður, og kvað ákærði, X, hann hafa setið í undirganginum, en ákærða, Y, kvað hann hafa staðið, en sagði þó síðar hér fyrir dómi, að verið gæti, að hann hafi hallað sér eða setið upp að húsveggnum. Ákærðu greinir á um, hvort þeirra hafi séð manninn fyrr og hvort hafi átt uppá- stunguna um að ræna hann. Hins vegar er ljóst, að þau komu sér saman um að ræna hann og að ákærða lokkaði eða fengi hann til að fara innar í portið þar inn af, svo að hann sæist ekki af götunni, og svo kæmi ákærði og réðist á hann, og er augljóst, að að þessu skyldi staðið svo sem áður hafði verið ráðgert. Ákærða fór og talaði við manninn og fékk hann með sér inn í portið og bar sig jafnframt illa undan kærasta sínum. Á hægri hönd við undirganginn, þegar gengið er inn í portið, eru þrep, sem liggja að íbúð á annarri hæð, svo sem fyrr er lýst. Þau ákærða og maðurinn settust neðarlega í þessar tröppur og voru að ræða saman, er ákærði kom 615 inn í portið, eins og ráðgert var. Hann kvað þau hafa komið sér saman um merkjakerfi, þannig, að hún myndi hlæja hátt, þegar honum væri óhætt að koma, en hún kannast ekki við það. Hann hafði látist vera unnusti ákærðu, sem kæmi óvænt að þeim, og spurt manninn, hvað hann væri að eiga við kærustuna hans, og þá ráðist fyrirvaralaust að honum, en ákærða hafði þá staðið upp eða var staðin upp rétt áður. Ákærðu höfðu þá bæði gert sér grein fyrir, að maðurinn var ölvaður. Maðurinn hafði ekki veitt neina mótspyrnu, Í mesta lagi reynt að standa upp og bera handlegginn fyrir sig, en ákærði hafði þá slegið hann a.m.k. þrjú þung hnefahögg í andlitið vinstra megin, svo að hann féll eða hneig aftur fyrir sig í tröppun- um, en ákærði hafði áður, eins og fyrr er getið, sett upp hnúajárnin og var með þau á hendinni, er hann sló. Eftir að maðurinn hafði fallið aftur og virtist meðvitundarlaus, tók ákærða að leita í vösum hans að peningum. Meðan á því stóð, hafði heyrst eins og hrothljóð í manninum, og er hann virtist vera að rumska, hafði ákærði slegið hann aftur hnefahögg í andlitið, en hann kvað það ekki hafa verið eins þungt högg og hin fyrri, en verið gæti, að höfuð hans hefði þá slegist í tröppurnar. Ákærða hafði eftir ein- hverja leit fundið veski mannsins í einhverjum vasa hans, mundi ekki hverj- um, og tekið það. Maðurinn hafði eftir það sýnt einhver merki um, að hann væri að rakna úr rotinu, og hafði ákærði þá slegið hann eitt högg enn í andlitið, en þó vægara en hin fyrstu, en tilgangurinn með því var að halda manninum áfram meðvitundarlausum. Eftir þetta höfðu ákærðu haldið á brott, og hafði þá korrað í manninum, eins og hann ætti í önd- unarerfiðleikum, og hafði ákærði hugleitt að setja hann í svokallaða læsta hliðarstöðu, en svo talið hann vera í þeirri stöðu, að þess væri ekki þörf. Ákærði kvaðst hafa slegið manninn tvö síðustu höggin eftir hvatningu eða áeggjan frá ákærðu, en því hefur hún neitað. Hún kveður hann hafa sagt sér að taka veski mannsins þarna, en hann kveður hana hafa tekið það upp hjá sjálfri sér, án þess að hann hafi sagt henni að gera það. Hann kvaðst aldrei hafa slegið manninn í hnakkann, heldur taldi hann, að maður- inn hefði frekar hlotið áverka á hnakkann við það, að hann hefði slegist utan í tröppuna, er hann sló manninn. Ákærða kvað manninn hafa verið húkandi mestallan tímann, sem barsmíðarnar stóðu. Ákærði kvaðst ekki hafa ætlað að bana manninum, heldur hefði hann einungis ætlað að rota hann eða gera hann óvígan og gert sér grein fyrir, að enginn kæmist ómeiddur frá því að vera rotaður. Hins vegar hefði það ekki verið tilgangur sinn að meiða manninn og veita honum örkumi. Hann kvaðst ekki hafa gert sér grein fyrir, hverjar afleiðingar það gæti haft að nota hnúajárnin eins og hann gerði, hann hefði enga reynslu haft í notkun þeirra og dóm- greind sín verið skert vegna ölvunar. Hvorugt ákærðu kvaðst hafa gert sér þarna grein fyrir, að manninum væri hætta búin með því að skilja hann 616 eftir svona bjargarlausan. Þau höfðu svo farið út úr portinu og haldið út á Laugaveg og svo niður Bankastræti, og athugaði þá ákærða innihald veskisins, og reyndust vera í því um 1.000 kr: í peningum, skilríki o.fl., þ. á m. ökuskírteini mannsins, og skoðuðu þau það bæði, og vissu þau því, að nafn hans var Úlfar Úlfarsson. Eftir að ákærða hafði tekið pening- ana úr veskinu og stungið inn á sig, fleygði hún veskinu inn í garð við Stjórnarráðshúsið í Bankastræti. Ákærðu fóru svo um miðbæinn og svo upp Hverfisgötu að ..... , eftir að hafa rænt mann í húsaporti við Hverfisgötu, svo sem lýst. verður í II. lið hér á eftir. Ákærðu fóru ekki aftur að Bankastræti 14 til að huga að Úlfari, og er ekki fram komið, að það hafi nokkru sinni hvarflað að þeim. Þau höfðu, eftir að þau komu aftur að ..... , greint félögum sínum frá ránsferð sinni um bæinn, þ. á m., að þau hefðu rænt og slegið mann að nafni Úlfar Úlfarsson. Þau höfðu síðar, er nafn Úlfars var birt í fjölmiðlum og myndir af portinu, þar sem hann fannst látinn, gert sér grein fyrir, að þau áttu aðild að dauða hans. Um svipað leyti höfðu þau og félagarnir komið saman heima hjá A, þar sem rætt var, hvað gera skyldi, og hafði ekki komið til álita hjá ákærðu að gefa sig fram við lögreglu, heldur ráðgerðu þau helst að fara af landi brott, ef böndin bærust að þeim. Ákærði hafði um þetta leyti fleygt hnúajárnunum út í móa af veginum, sem liggur yfir Lágafellið frá Reykjavegi að Hlíðartúni í Mosfellsbæ, og fundust þau ekki við leit, en sams konar festingarjárn og hann bjó hnúajárnin til úr fannst í bíl- skúrnum heima hjá honum, og hefur ljósmynd af því verið lögð fram í málinu. Gunnlaugur Geirsson prófessor, Bjarkargötu 2, Reykjavík, kt. 300140- 3279, hefur staðfest framangreinda krufningarskýrslu um Úlfar, og bar hann sem vitni nánar um hana. Hann var spurður um, hvort það magn áfengis og lyfja, sem mældist í blóði og þvagi Úlfars og prófessor Þorkell Jóhannesson telur hafa getað valdið dauða Úlfars, hafi getað verið með- verkandi að dauða hans ásamt áverkunum, sem hann hlaut af völdum ákærða, X. Vitnið kvað áverkana, sem voru á líki Úlfars, vera dánarorsök hans, þ.e. blæðing inn á heila, og ekki hafi reynt á það, hvort hann hefði síðar látist af áfengi því og lyfjum, sem hann hafði tekið inn, en töluvert væri misjafnt, hvað menn þyldu í þeim efnum, og sé það einstaklingsbund- ið, en afleiðing af mikilli neyslu þessara efna valdi stöðvun öndunar og hjartsláttar. Vitnið kvað blæðinguna inn á heila koma til af því, að snún- ingur verði á heilanum, sem rífi fíngerðar æðar, svo að blæðing verði. Vitn- ið kvað blæðinguna ekki þurfa að vera nálægt áverkastað. Það kvað slíkan snúning verða við áverka á höfuð og nefndi sem dæmi, að ef maður fengi höfuðhögg framan á hnakka, gæti áverkinn verið aftan á heilanum, og þurfi yfirleitt snöggt og þungt höfuðhögg til að valda slíkum snúningi. 617 Þorkell Jóhannesson prófessor, Oddagötu 10, Reykjavík, kt. 300929- 3389, staðfesti og hér fyrir dómi álit sitt um áhrif þess magns áfengis og lyfja, sem mældist í Úlfari, og kom fram hjá honum hér fyrir dómi, að hann taldi, að Úlfar hefði verið kominn mjög langt með að ganga frá sér sjálfur, og taldi líklegt, að ástand hans hefði verið slíkt eftir þá neyslu, sem mælingin benti til, að hann hefði ekki náð að standa upp sjálfur, t.d. ekki komist á eigin fótum undan stýri. Þá taldi hann, ef Úlfar t.d. hefði þurft að selja upp, að veruleg hætta hefði verið á því, að hann hefði dáið Í eigin uppsölu. II. Líkamsárás og rán við Hverfisgötu 14, Reykjavík. Ákærðu gengu um miðbæinn í framhaldi af verknaði þeim, sem lýst er í I. lið hér að framan. Ákærði kvaðst vegna ölvunar muna óljóst eftir sér þarna í miðbænum. Hann hafði þó ráðist að manni, sem ákærða hafði beint inn í húsasund hjá Skólabrú, en þar hafði hann komið út undan rusla- gámi, sem þar var, en maðurinn hafði komist undan, án þess að til nokk- urra átaka kæmi. Þau höfðu svo síðar, er þau ræddu við félaga sína um ránsferðirnar, talað um þennan mann sem ríka manninn, sem hefði sloppið. Þau höfðu svo gengið norður Lækjargötu að Lækjartorgi, en þá var stadd- ur norðanvert í Bankastræti nálægt gatnamótum Lækjargötu og Banka- strætis Arnþór Jónsson, Lerkilundi 6, Akureyri, kt. 090868-6109, og var talsvert eða mjög drukkinn. Hafði hann verið á veitingastaðnum Glaumbar við Tryggvagötu og drukkið mikið af bjór og sterku áfengi frá því kl. um 20.00 fram til kl. um 3.00, en þá fór hann að rölta um miðbæinn. Ákærðu, sem sáu Arnþór um svipað leyti, komu sér saman um að ræna hann, og þó að þau greini á um eins og í fyrri skiptin, hvort hafi átt uppástunguna, er ljóst, að þau fara að eins og áður höfðu verið lögð á ráð um. Ákærða skyldi gefa sig á tal við Arnþór og fá hann með sér upp Hverfisgötu, en ákærði myndi fara á undan, og átti hún að fá Arnþór inn í húsasund það eða port, sem ákærði vísaði á og færi inn í. Það gekk eftir. Ákærða gaf sig á tal við Arnþór og bar sig illa við hann undan kærasta sínum, sem hún hafði sagt, að væri brjálaður út í sig. Þau höfðu svo gengið upp Hverfisgötu, og hafði hún fylgst með því, er ákærði fór á undan og svo inn í húsasund skáhallt á móti Þjóðleikhúsinu, en það var við hús nr. 14 við Hverfisgötu. Inn í þetta sund fór ákærða með Arnþór og úr því inn í húsaport eða bakgarð. Er þangað var komið, réðst ákærði á Arnþór. Hann var með hnúajárnin á hendinni og sló Arnþór nokkur högg í andlitið í því skyni að yfirbuga hann, svo að þau gætu rænt hann. Arnþór hafði veitt mótspyrnu og náð taki á ákærða, og hafði komið til fangbragða á milli þeirra og þeir fallið í jörðina og velst þar um. Ákærði kvað þarna 618 hafa komið upp pattstöðu, þannig, að ákærði hafi haft tak á Arnþóri og Arnþór tak á sér, en ákærði kvaðst svo hafa náð að losa hægri höndina og slá Arnþór tvö högg í andlitið og þá haft undirtökin og haldið Arnþóri niðri, meðan ákærða hafi náð að fara í vasa hans og taka af honum lykla- kippu með bíllyklum og húslyklum og fleira, en áður hafði hún náð veski Arnþórs úr hægri rassvasa hans. Hann hafði svo fengið upp gefið hjá Arnþóri, hvar bíllinn væri, sem bíllyklarnir gengu að, og hverrar tegundar hann væri, og minnti hann, að hann hefði átt að vera grá Nissan-bifreið, sem hefði verið lagt við Ásvallagötu. Hann kvaðst, meðan hann var að slást við Arnþór, hafa verið að rífast við hann og þá spurt hann, hvers vegna hann hefði verið að eiga við konuna sína, og látist hafa fylgst með honum o.s.frv. Arnþór Jónsson, sem borið hefur vitni í málinu, mundi ekki mikið eftir átökunum og minnti, að einhverjar stimpingar hefðu orðið milli sín og ákærða og þeir tekist fangbrögðum. Hann mundi eftir að hafa fengið mikið högg við vinstra auga, en mundi svo ekki meira og taldi, að hann hefði rotast fljótlega eftir það. Ákærða hefur lýst áflogunum á svipaðan hátt og ákærði og kvað þau hafa staðið yfir nokkra stund. Þá kemur fram hjá henni, að áflogunum hafi lokið og Arnþór legið í götunni og verið vankaður, en hún var ekki viss, hvort hann var alveg rotaður eða rænulaus, er hún hafi tekið af hon- um veskið, lyklakippuna o.fl. Ákærði kvaðst í viðureigninni hafa misst báða hanskana af sér og verið þá eingöngu með gripluna á hægri hendi í lokin. Hann hafði þá sleppt Arn- þóri, sem þá hafi ekki verið alveg rotaður, en óvígur, og farið að leita að hönskunum. Á meðan á leitinni stóð, kvað hann Arnþór hafa virst vera að rakna við, og hefði ákærða þá tekið hellustein, sem þarna var, og látið hann detta tvisvar í höfuð Arnþóri, sem hafi legið á grúfu á jörðinni, og hann virst hálfmeðvitundarlaus á eftir, hættur að velta sér. Ákærði kvaðst ekki hafa slegið Arnþór mjög fast með hnúajárnunum, þar eð hann hefði verið orðinn mjög aumur í hendinni, kominn með mar undan hnúajárn- unum og fundið til sársauka í hendinni, þegar hann sló. Ákærða hefur neitað því að hafa látið hellustein detta tvívegis á höfuð Arnþóri, en kveðst minnast þess að hafa fallið þarna um hellustein og fært hann til. Hún kvaðst og hafa þarna stigið á gleraugu Arnþórs og brotið þau. Arnþór man ekki eftir að hafa rumskað svo vel þarna, að hann gæti borið um þetta, og mundi ekki eftir því. Sams konar hella og sú, sem talin er geta átt við hér og fannst rétt hjá staðnum, þar sem átökin urðu, var tekin til skoðunar af rannsóknarlög- reglu. Var hún vegin og reyndist 10,734 kg að þyngd. Ákærða hafði tekið úr veskinu peninga, að upphæð um 1.000 kr., og tékkhefti, en fleygði því 619 svo yfir í næsta húsagarð. Ákærðu höfðu svo farið út á Hverfisgötu austan megin við húsið og haldið að ..... Arnþór hafði rankað við sér, þegar klukkan var vel yfir 5.00, og hafði þá vantað á hann annan skóinn, sem hann fann ekki við leit né gleraugu sín. Hann hafði komist niður í Lækjargötu og reyndi þar að fá leigubifreið, en hann var þá svo illa útleikinn, bæði forugur og blóðugur, að þeir leigu- bílstjórar, sem hann náði til, vildu ekki taka hann upp í bifreiðar sínar, en einn kallaði á lögreglu fyrir hann, sem tók hann upp við biðskýli SVR í Lækjargötu kl. 5.20 og flutti á slysadeild til aðhlynningar. Samkvæmt vottorði Brynjólfs. Jónssonar læknis voru áverkar Arnþórs þessir við skoðun, eftir að komið var með hann á slysadeildina kl. $.40: „,„1) Bólga í kringum vinstra auga, mikið glóðarauga, nær sokkið. Ekki að sjá nein áverkamerki á auganu. 2) Það var mar á enni vi. megin. 3) Nef mjög bólgið og aumt, en ekki úr lagi fært og virðist stöðugt. Báðar nasir opnar og merki um blæðingar. 4) Sár á neðri vör innanvert og gegn vi. megin, virðist sem tönn hafi þar gengið í gegn. Ekki önnur áverkamerki og sjúklingur virðist í góðu andlegu ástandi og ekki undir áhrifum áfengis, að því er séð verður. Gert er að sárum sjúkl- ings, blóð þvegið. Sár á vör saumuð og búið um. Álit: Sjúklingur hefur áverka á andliti, sem geta verið eftir högg og ofbeldi af annars hálfu. Töluvert mar, sár og bólga er í andliti, en áverkarnir líklegir að geta gróið án teljandi framtíðaróþæginda.““ Arnþór hefur verið spurður sérstaklega um það, hvort hann hafi verið með einhverja áverka á hnakka eða ofanverðu höfði. Hann hefur ekki getað svarað því ákveðið, en kveðst hafa verið allur aumur í höfðinu, en ekkert hafi sést, og sé ekki svo gott að sjá mar undir hárinu, en hann hafi verið allur „„krambúleraður““. Ekki gat hann sagt um það sérstaklega, hvort óhreinindi hefðu verið í sárunum á höfðinu. Ekki gat hann heldur sagt, að hann hefði haft nein sérstök eymsli í hnakka fremur en annars staðar. Í bótakröfu Arnþórs kemur fram, að hann hafi verið um fimm daga frá vinnu vegna meiðslanna, sem hann hlaut, auk þess sem jakki hans og gler- augu hafi eyðilagst. Þá gerði hann kröfu um 200.000 kr. í miskabætur. Alls námu kröfur hans 368.830 kr., og hefur í rekstri málsins verið samið um kröfuna af ákærðu, og hefur hún verið greidd að fullu. Ákærði hefur haldið því fram, að á leið þeirra ákærðu að Vitastíg 14 hafi ákærða gefið sig á tal við mann, sem hún hafi viljað ræna, en hann ekki, þar eð hann hafi verið orðinn aumur í hendinni eftir hnúajárnin, 620 en hún þá viljað fá þau lánuð til að beita sjálf á manninn, en hann ekki viljað lána henni þau. Hann kvað manninn hafa boðið henni í samkvæmi, en ekkert orðið úr ráninu. Ákærða kannaðist ekki við þetta. Hins vegar er fram komið, að eftir að á Vitastíg 14 kom, kom til álita og var ráðgert að einhverju marki, að þau tækju leigubifreið að Ásvallagötu og tækju þar bifreið þá, sem Arnþór var með. Það hafði ekki fengið undir- tektir hjá félögunum og ákærði þá líklega ekki viljað standa að því, og hafði ákærða þá hent lyklakippunni með lyklunum að bifreiðinni og hús- lyklum inn í húsagarð þar hjá, þar sem þeir fundust síðar eftir ábendingu hennar. III. Persónulegir hagir ákærðu. Ákærðu hafa bæði vegna þessa máls gengist undir geðrannsókn hjá Láru Höllu Maack geðlækni, og einnig hefur ákærði, X, í gæsluvarðhaldinu verið í sálfræðilegri meðferð hjá Jóni Friðriki Sigurðssyni sálfræðingi. Ákærða var vistuð á Unglingaheimili ríkisins í forsjá Ársæls Arnar Kára- sonar sálfræðings. Í málinu liggja fyrir skýrslur þessara manna um ákærðu, og þeir hafa og borið vitni í málinu. Samkvæmt þessum gögnum og því, sem ákærðu hafa borið við rannsókn málsins, er þetta komið fram um persónulegar aðstæður þeirra: 1. Ákærði X. Niðurstaða í skýrslu geðlæknisins er sú, að ákærði sé ekki og hafi ekki verið haldinn neinum þeim geðsjúkdómi, sem skert gæti sakhæfi hans varðandi þau afbrot, sem hann er grunaður um. Hann taldi ekki, að hann væri bráðhættulegur, en taldi miðað við afbrot hans, að hann væri líklegri en aðrir að fremja ofbeldisverk síðar meir. 2. Ákærða, Y. ,se.-Y er ekki og var ekki haldin neinum þeim geðsjúkdómi, sem skert gæti sakhæfi hennar varðandi þau afbrot, sem hér um ræðir. Augljóst er þó, að hún hefur sýnt „veruleg hegðunarafbrigði öll unglingsárin, s.s. ofdrykkju og lauslæti. Tilfinningalega er hún misþroska, og hún hefur. að 621 auki síðustu tvö árin sýnt veruleg merki óyndis, án þess að beinlínis hafi verið um þunglyndi að ræða (sjá lið E). Sálarástand hennar er nátengt þeim aðbúnaði og misnotkun, sem hún hefur orðið fyrir í uppvexti, auk þess sem erfðaþættir koma til." Þá kemur fram hjá geðlækninum, að hann telur enga hættu af ákærðu allsgáðri, en drukkin, sérstaklega í „, réttum félagsskap'', er hún óútreikn- anlegri, en ekki bráðhættuleg. Í framburði læknisins hér fyrir dómi kom fram, að reynslan væri sú, að stúlkum, sem orðið hefðu fyrir sifjaspellum, væri hætt við síðar að þjást af þunglyndi og að reynsla ákærðu vegna kynferðislegrar áreitni af hálfu stjúpa síns og afbrigðileg uppvaxtarskilyrði hefðu leitt til óeðlilegs tilfinn- ingaþroska hjá henni og algjörs virðingarleysis hennar fyrir sjálfri sér sem kvenmanni. IV. Niðurstöður málsins. Í málinu verður að telja, þegar virtur er í heild framburður ákærðu, vætti vitna og önnur rannsóknargögn, að sannað sé, að ákærðu hafi komið sér saman um og framið í sameiningu framangreind tvö rán, sem ákært er út af og lýst er hér í I. og Il. lið. Ákærðu hagnýttu sér þá peninga, sem þau höfðu upp úr þessum ránum, og fyrir lá strax, að ákærði myndi beita valdi til að yfirbuga fórnarlömbin, og er ekki fallist á þau rök ákærðu, Y, að einungis beri að líta á þátt hennar sem hlutdeild, heldur er hún þátttakandi í framkvæmd ránanna. Hins vegar þykir ekki sannað gegn mótmælum hennar, að hún hafi látið gangstéttarhellu falla tvívegis á höfuð Arnþóri, svo sem ákærði fullyrðir, en það fær hvorki stuðning í framburði Arnþórs né læknisvottorði, en ósennilegt þykir, að Arnþór hefði ekki haft greinilega áverka, eftir að fallið hefði tvívegis á höfuð honum rúmlega 10 kílógramma steinhella. Með verknuðum þessum hafa ákærðu gerst brotleg við 252. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þá er sannað með framburði ákærðu og öðrum gögnum, að ákærði, X, réðst á Úlfar Úlfarsson, svo sem lýst er í I. lið, og sló hann fimm hnefahögg í andlitið, en hann var þá með á hendinni hnúajárn, sem hann hafði sjálfur útbúið. Ljóst er af framlagðri krufningarskýrslu prófessors Gunnlaugs Geirssonar og vætti hans, að áverkar þeir, sem ákærði veitti Úlfari, leiddu til heilablæðingar, sem varð banamein hans, þó að samkvæmt áliti og vætti Þorkels Jóhannessonar prófessors megi telja, að Úlfar hafi þá verið svo langt leiddur vegna lyfja og áfengisneyslu og samverkandi áhrifa þeirra, að mjög líklega hefðu þau ein og sér getað leitt hann til dauða síðar um nóttina. 622 Ljóst er, að ásetningur ákærða í upphafi árásarinnar var að rota Úlfar eða gera hann óvígan, en það er mat réttarins, að með því að slá Úlfar fimm hnefahögg með hnúajárnunum í andlitið, þar af þrjú mjög þung, en hin, er hann lá út af í tröppunum, svo að líklegt var, að höfuð hans slægist við höggin í tröppurnar, hafi ákærða ekki getað dulist, að yfir- gnæfandi líkur voru á því, að Úlfar hlyti bana af, og hefur hann með því gerst brotlegur við 211. gr. almennra hegningarlaga. Varhugavert þykir hins vegar gegn mótmælum ákærðu að telja, að næg sönnun sé fram komin um, að hún hafi hvatt ákærða til að slá Úlfar tvö síðustu höggin, svo sem ákærði heldur fram, og ber því að sýkna hana af því að eiga hlutdeild í broti ákærða á 211. gr. almennra hegningarlaga, en ekki verður heldur talið, að hún hafi getað séð fyrir, að ákærði myndi beita slíkri hörku sem raun varð á, en hins vegar vissi hún, að ákærði ætlaði að beita hnúajárnunum við það að yfirbuga Úlfar, og verður því þátttaka hennar í ráni þessu sem og hlutur beggja ákærðu í ráninu í Il. lið metin með hliðsjón af lokasetningu 252. gr. alm. hegningarlaga. Ákærðu eru bæði sakhæf, sbr. framlagðar geðheilbrigðisskýrslur. Við refsimat í málinu verður annars vegar að líta til þess, að árásir ákærða eru fólskulegar, og einkum er löðurmannleg árásin á Úlfar, sem gaf ekkert tilefni til svo harkalegrar aðferðar og var með öllu ófær um að veita nokkra mótspyrnu vegna ölvunarástands síns. Þá þykir það og vega til þyngingar, að þau yfirgefa bæði Úlfar og Arnþór meðvitundarlausa á brotastað og huga síðar ekki að þeim eða gera neinar ráðstafanir til þess, að einhver kæmi þeim til hjálpar. Þá verður tregða þeirra til að gefa sig fram eftir brotin metin þeim til lasts. Hins vegar verður hinn lági aldur þeirra og það, að þau hafa ekki gerst áður brotleg við refsilög, metin þeim til refsimildunar, svo og þykir rétt að taka að einhverju leyti tillit til þess í refsi- matinu, að ákærðu hafa bæði orðið fyrir slæmri reynslu á bernskuárum (ein- elti, kynferðisáreitni) og búið við slæmar uppeldisaðstæður, sem kunna að geta valdið þeim persónuleikatruflunum, sem geri það líklegra, að þau leiðist út í afbrot, en aðrir unglingar, sem búið hafa við eðlilegar aðstæður. Refsing ákærða, X, þykir með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga hæfilega ákveðin fangelsi í sex ár og fimm mánuði. Samkvæmt heimild í 76. gr. almennra hegningarlaga þykir rétt að ákveða, að gæsluvarðhaldsvist ákærða frá 15. mars sl. til dagsins í dag komi með fullri dagatölu til frádráttar refsingunni. Refsing ákærðu, Y, þykir með hliðsjón af 77. gr. og 57. gr. a almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 101, 1976, hæfilega ákveðin þannig, að hún sæti varðhaldi í þrjá mánuði, en að auki sæti hún fangelsi í 21 mánuð, en fresta skal fullnustu þeirrar refsingar, og niður skal hún falla að liðnum þremur árum frá uppkvaðningu dóms þessa, haldi hún almennt skilorð 57. gr. 623 almennra hegningarlaga og hlíti á sama tíma sérstöku umsjónarskilyrði 1. tl. 4. mgr. sömu greinar, í báðum tilfellum sbr. lög nr. 22, 1955. Ákærðu, Y, var samkv. úrskurði sakadóms Reykjavíkur frá 15. mars sl. gert að hlíta forsjá barnaverndarnefndar Mosfellsbæjar, meðan á rann- sókn málsins stæði, en þó ekki lengur en til miðvikudagsins 17. apríl nk. Ekki liggur fyrir í málinu, hvernig þessari forsjá var háttað eða hvort henni fylgdi frelsisskerðing, sem jafna megi til gæsluvarðhaldsvistar, og verður að meta það við fullnustu dómsins, hvort unnt er að taka tillit til þess til styttingar á afplánunartíma, en 43. gr. almennra hegningarlaga þykir eiga við refsiúttekt beggja ákærðu. Dæma ber ákærða, X, að greiða skipuðum verjanda sínum, Þorsteini Júlíussyni hrl., réttargæsluþóknun og málsvarnarlaun, sem ákveðast 350.000 kr., auk virðisaukaskatts. Þá ber að dæma ákærðu, Y, til að greiða verjanda sínum, Atla Gíslasyni hrl., í réttargæsluþóknun og málsvarnarlaun 270.000 kr. auk virðisauka- skatts. Allan annan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, sem ákveðst 220.000 kr., ber að dæma ákærða, X, til að greiða að 3/5 hlutum, en ákærðu Y að 2/5 hlutum. Dómsorð: Ákærði, X, sæti fangelsi í sex ár og fimm mánuði. Gæsluvarðhaldsvist ákærða frá 15. mars sl. til dagsins í dag komi með fullri dagatölu til frádráttar refsingunni. Ákærða, Y, sæti varðhaldi í þrjá mánuði, og enn fremur sæti hún fangelsi í 21 mánuð, en fresta skal fullnustu þeirra refsingar, og niður skal hún falla að liðnum þremur árum, haldi ákærða almennt skilorð samkv. 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, og hlíti sérstöku umsjónarskilyrði samkvæmt 1. tl. 4. mgr. sömu greinar, í báðum til- vikum sbr. lög nr. 22, 1955. Ákærði, X, greiði skipuðum verjanda sínum, Þorsteini Júlíussyni hrl., í réttargæsluþóknun og málsvarnarlaun 350.000 kr. auk virðis- aukaskatts. Ákærða, Y, greiði skipuðum verjanda sínum, Atla Gíslasyni hrl., í réttargæsluþóknun og málsvarnarlaun 270.000 kr. auk virðisauka- skatts. Ákærðu greiði saman allan sakarkostnað, þar með talin saksóknar- laun til ríkissjóðs, 220.000 kr., þannig að ákærði X greiði 3/5 hluta hans, en ákærða, Y, 2/5 hluta. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 624 Fimmtudaginn 26. mars 1992. Nr. 415/1991. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Tryggva Erni Björnssyni (Örn Clausen hrl.). Bifreiðar. Umferðarlög. Ölvunarakstur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Gunnar M. Guðmundsson og Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Ríkissaksóknari áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. október 1991 að ósk ákærða og einnig af hálfu ákæruvalds til þyngingar á refsingu. Við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti krafðist ríkissaksóknari staðfestingar hins áfrýjaða dóms. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Tryggvi Örn Björnsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur. Dómur sakadóms Kópavogs 2. október 1991. Mál þetta, sem dómtekið var 29. ágúst sl. og endurupptekið 18. sept- ember og dómtekið að nýju 2. október, er höfðað af ákæruvaldsins hálfu með ákæru, dagsettri 10. desember 1990, „á hendur Tryggva Erni Björns- syni, Daltúni 32, Kópavogi'', kennitala 161249-4329, fyrir að aka laugar- daginn 18. febrúar 1989 undir áhrifum áfengis bifreiðinni R-18796 frá heimili sínu við Barónsstíg í Reykjavík, þar sem lögregla hafði afskipti af honum. 625 Telst þetta varða við 1. mgr., sbr. 2. mgr. 45. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar öku- réttinda samkvæmt 101. gr. og 102. gr. nefndra umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar'". Málavextir. Samkvæmt lögregluskýrslum, framburði ákærða og vitna svo og öðrum gögnum eru málavextir þeir, að laugardaginn 18. febrúar 1989 kl. 10.13 var lögreglunni í Reykjavík tilkynnt um árekstur á Barónsstíg/Grettisgötu bifreiðanna R-18796 og R-33333. Ökumaður bifreiðarinnar R-18796, ákærði í máli þessu, var grunaður um ölvun við akstur. Var hann því færður á lögreglustöð til skýrslutöku hjá varðstjóra. Í skýrslu varðstjóra er meðal annars eftir ákærða haft, að hann hafi verið að koma heiman að frá sér og verið að aka konu sinni til vinnu. Hann hafi ekki fundið til áfengisáhrifa við aksturinn. Hann hafi drukkið áfengi kvöldið áður rétt fram yfir miðnætti, nokkur glös af vodka, um magn geti hann ekki sagt. Í skýrslu varðstjóra eru gerðar þær athugasemdir, að áfengisþefur hafi verið af andardrætti ákærða, jafnvægi stöðugt, málfar skýrt og framburður greinargóður. Þá kemur fram, að öndunarsýni hafi sýnt 3. stig. Tekið var blóðsýni úr ákærða kl. 11.30, og samkvæmt niðurstöðu rann- sókna mældist magn alkóhóls í blóði hans 0,86%0. Við skýrslutöku hjá lögreglu 21. ágúst 1989 kvaðst ákærði vilja gera athugasemdir við varðstjóraskýrslu. Í skýrslunni sé krossað við já, þar sem spurt sé, hvort hann hafi verið að drekka áfengi. Hann hafi viðurkennt að hafa drukkið áfengi um 10 klst. áður en hann var spurður. Þá sé í skýrsl- unni krossað við, að ökutækið hafi verið tekið í vörslu lögreglunnar. Það sé ekki rétt. Lögreglan hafi aldrei óskað eftir að fá kveikjulásslyklana. Hann hafi spurt varðstjóra eftir blóðsýnistökuna, hvort hann mætti fara á bílnum, hvort hann væri frjáls ferða sinna, og hafi hann svarað því ját- andi. Hann hafi því farið á bifreið sinni og ekið til Þorsteins J. Jónssonar, Holtagerði, Kópavogi. Á árekstrarstaðnum hafi hann verið látinn blása tvisvar í öndunarsýni, en hvergi komi fram niðurstaða úr þeim öndunarsýnum. Lögreglumaður, sem hafi látið sig blása í bílnum, hafi sagt sér, að sýnið sýndi undir þremur stigum. Hjá varðstjóra hafi hann verið látinn blása tvisvar í öndunarsýni Og einu sinni í eitthvert tæki. Hann hafi blásið fyrst einu sinni, síðan skolað munninn og blásið aftur tvisvar. Læknirinn, sem blóðsýnið tók, hafi sett glasið í umslag og afhent það lögreglumönnunum. Ekkert innsigli hafi verið notað, hvorki á glasið né umslagið. Hann hafi verið viðstaddur, er varðstjóri reif umslagið upp og 40 626 tók glasið og merkti það einhverjum tölum, og hafi hann sagt, að glasið væri síðan geymt í innsigluðum skáp, en það hafi enn verið á borði varð- stjórans, er hann fór frá lögreglustöðinni. Hann vilji efast um, að máls- meðferð öll í málinu sé lögum samkvæm, og telur sig því ekki sekan um neitt brot. Ákærði kom fyrst fyrir dóm vegna máls þessa 15. janúar 1990, og játaði hann þá ekki, að efni kærunnar væri rétt, og kannaðist ekki við brot sitt frá 18. febrúar 1989. Hafnaði hann að ljúka málinu með dómsátt og taldi meðferð blóðsýnis algjörlega ótæka. Við yfirheyrslu fyrir dómi 16. janúar 1991 gerði ákærði sömu athuga- semdir og við skýrslutöku hjá lögreglu og skýrði frá á sama veg. Hann kvaðst í umrætt sinn hafa verið að aka konu sinni til vinnu. Rétt áður en hann komi að Sundhöll Reykjavíkur, rekist hliðarspegill bifreiðar sinnar á hliðarspegil bifreiðar, sem hann mæti. Spegillinn hafi rétt lagst til, og því hafi hann ekki séð ástæðu til að nema staðar. Þegar hann sé svo að koma frá því að aka konu sinni, verði hann var við það á Bergþórugötu, að flautað er og ljósum blikað, og þegar hann staðnæmist á biðskyldu, komi maður hlaupandi og spyrji sig, hvers vegna hann hafi ekki stansað, er bílarnir rákust saman. Á planinu hjá Sundhöllinni fari hann inn í bíl mannsins, setjist Í aftursætið og halli sér fram á sætið hjá honum. Spyrji hann þá ákærða, hvort hann hafi verið að drekka vín. Hann svari því neit- andi, en kveðst hafa verið að gera það kvöldið áður. Hann hafi verið í matarboði og drukkið lítið af léttvínsglundri með mat, en eftir matinn hafi verið skálað í „bollu“, sterkum drykk. Skipti þá engum togum, að hann hringi í lögreglu og hún komi. Hann sé þá tekinn yfir í lögreglubílinn og þar tekin af sér skýrsla og hann látinn blása. Hann spyrji lögreglumanninn, hvort þetta sé í lagi, og hann svari, að hann viti það ekki, þetta sé alveg á mörkunum. Hann sé síðan látinn blása í aðra blöðru, og það sé sama. Á milli þess, sem hann sé látinn blása, tali lögreglumaðurinn við ökumann hins bílsins úti. Hann hafi haft hugboð um, að sá stjórnaði. Síðan sé farið með sig á lögreglu- stöðina. Hjá varðstjóra sé hann látinn blása í blöðru, skola síðan munninn og blása í tæki og loks aftur í blöðru. Hann fái enga niðurstöðu að sjá. Að skýrslutöku lokinni segi varðstjóri, að hann verði líklega að fara í blóð- töku. Eftir blóðtöku sé farið aftur á lögreglustöðina, og taki varðstjóri á móti þeim og taki við blóðsýninu. Ákærði hafi sagt honum, að hann væri ósáttur við meðferð blóðsýnisins. Þá rífi hann upp umslagið og bjóðist til að sýna sér, hvernig þetta fari fram. Ákærði hafi sagt honum, að hann treysti ekki lögreglunni. Hann skrifi á miða og lími á flöskuna, skrifi eitt- hvað í bók og segist svo fara með þetta í innsiglaðan skáp. En hann hafi ekki séð hann fara með það þangað, hann hafi bara sett það til hliðar. 627 Aðspurður kvaðst ákærði síðast hafa neytt áfengis á milli kl. 10.00 og 11.00 kvöldið áður. Hann hafi þá fundið til mjög lítilla áfengisáhrifa. Hann hafi drukkið borðvín með matnum, síðan hafi verið skálað í „„bollu''. Þá minni sig, að hann hafi drukkið viskí, rétt neðan í glasi. Aðspurður um, hvort honum hafi ekki þótt óvarlegt að aka heimleiðis á bíl sínum eftir það, sem á undan var gengið hjá lögreglu, kvaðst ákærði alveg hafa talið sig „„bláedrú““ og að hann hefði getað treyst sér til að aka heim kvöldið áður, þ.e., að hann hafi dómgreindarinnar vegna getað ekið, þótt hann hafi e.t.v. verið yfir mörkum. Þá kvað ákærði ekki hættu á öðru en varðstjóri hefði fengið rétt blóð- sýni, en eftir það telji hann ekki öruggt um það og ekki öruggt, að rétt blóðsýni hafi farið til Rannsóknarstofu háskólans. Í niðurstöðu alkóhól- rannsóknar komi ekki fram blóðflokkur sinn, og geti því niðurstaðan átt við blóðsýni einhvers annars. Vitnið Þorvaldur Kristjánsson lögreglumaður hefur skýrt svo frá, að hann hafi farið að sinna umræddum árekstri ásamt öðrum lögreglumanni. Hafi útlit ákærða líkst meira útliti manns, sem hafi drukkið kvöldið áður, en manns, sem nýlega hafi neytt áfengis. Öndunarsýni hafi verið tekið af ákærða, og hafi það sýnt litarbreytingu og þeir (sic) þá ákveðið að flytja hann á lögreglustöðina til frekari ákvörðunar. Þar hafi verið tekið öndunar- sýni, eftir að ákærði hafði skolað munninn úr vatni, og hafi það einnig sýnt litarbreytingu. Hefði varðstjóri því ákveðið, að ákærði yrði fluttur á slysadeild til töku á blóðsýni. Vitnið Magnús G. Arneson lögreglumaður skýrði svo frá við yfirheyrslu hjá lögreglu, að hann hefði farið út að kanna skemmdir. Þegar hann komi aftur yfir í lögreglubifreiðina, hafi hann fundið áfengisþef í bifreiðinni. Þar sem öndunarsýni, sem tekið var af ákærða, hafi sýnt litarbreytingu, hafi þeir (sic) tekið ákvörðun um að flytja hann á lögreglustöð. Þar hafi verið tekið öndunarsýni, eftir að ákærði hafði fengið að skola munninn úr köldu vatni, og hafi það einnig sýnt litarbreytingu. Því hafi varðstjóri ákveðið, að ákærði yrði fluttur á slysadeild til töku blóðsýnis. Áfengisþefur hafi verið lítill af ákærða, en útlit hans bent til þess, að hann hefði neytt áfengis kvöldið áður, frekar en að hann hefði verið nýbúinn að neyta áfengis. Við yfirheyrslu fyrir dómi skýrði vitnið frá á sama veg, en kvaðst ekki muna, hvort ákærði bar merki ölvunar. Vitnið Guðmundur 1. Sigurðsson lögregluvarðstjóri hefur skýrt svo frá, að tveir lögreglumenn hafi komið með ákærða á lögreglustöðina vegna grunar um ölvun við akstur og að ákveðið hafi verið, að hann yrði sendur til blóðsýnistöku að skýrslugerð lokinni. Hann muni ekki eftir útliti og ástandi ákærða, en tilefni hafi verið til að senda hann í blóðsýnistöku, fyrst hann hafi tekið ákvörðun um það. 628 Lögreglumenn, sem komi með ökumenn á lögreglustöð, sem grunaðir séu um ölvun við akstur, merki venjulega bíllykla og setji þá á töflu í Almennri deild hjá varðstjóra og færi bifreið á geymslusvæði lögreglunnar. Hann muni ekki eftir lyklum í þessu máli. Vitnið Vignir Sveinsson lögreglumaður hefur komið fyrir dóminn og skýrt svo frá, að hann stundi ökukennslu í aukastarfi. Í umrætt sinn hafi hann verið að kenna og verið á leið suður Barónsstíg. Sjái hann þá bíl koma á móti. Akbrautin hafi verið með skorningum og því erfitt að mætast. Nemandi sinn aki eins utarlega og unnt hafi verið og hraði bif- reiðarinnar vart verið mælanlegur. Sér hafi virst bíllinn á móti, þ.e. bíll ákærða, ekkert draga úr hraða, og þegar bílarnir mætast, skella hliðar- speglar þeirra saman. Ákærði stansi ekki og haldi áfram. Hann veiti honum eftirför. Á horni Njálsgötu og Barónsstígs nemi ákærði staðar, og nái hann þá tali af honum, en áður hafi hann verið búinn að flauta og blika ljósum. Á bifreiðastæði á milli Sundhallarinnar og Heilsuverndarstöðvarinnar komi ákærði yfir í bílinn til sín og setjist aftur í, og þá finni hann alveg greinilega áfengislykt af honum. Ákærði hafi ekki viljað lögreglu á staðinn og ólmur viljað greiða fyrir spegilinn á bíl vitnisins, en hann hafði skemmst við áreksturinn. Hann hafi hringt á lögreglu úr bíl sínum og tilkynnt um árekstur og „meint“, þ.e. meinta ölvun við akstur. Ákærði hafi verið þreytulegur og greinilega áfengislykt af honum. Hann hafi ekki séð, að hann væri áberandi ölvaður, en slæptur að sjá. Kalt og rakt hafi verið úti, og því hafi bíllinn verið vel heitur; því hafi áfengislykt fundist greinilega af honum. Vitnið hafi áréttað við lögreglu, er hún kom á staðinn, að það grunaði, að ákærði væri ölvaður. Vitnið Rúnar Guðmundsson, fyrrverandi aðalvarðstjóri, hefur komið fyrir dóminn og skýrt svo frá, að ekki sé víst, að hann hafi tekið við blóð- sýni í máli þessu, þó að hann hafi undirritað beiðni. Hún sé útbúin, um leið og sýnin séu send í rannsókn, en það sé gert tvisvar Í viku. Hann muni ekki eftir máli þessu. Vitnið Jónas Hallsson aðalvarðstjóri hefur skýrt eftirfarandi frá við yfirheyrslu hjá lögreglu: „Laugardaginn 18. febr. 1989 kl. 11.30 tók ég á móti blóðsýni, sem tekið hafði verið úr Tryggva Björnssyni, Daltúni 32, Kópavogi. Ég tók umslag utan af blóðsýnisglasinu og merkti það með tölunni 100. Ég færði blóðsýnið í blóðsýnishornabók lögreglunnar, eins og sjá má á ljós- riti úr blóðsýnishornabók, sem ég undirskrifa. Síðan setti ég blóðsýnið í annað umslag og merkti það með nr. 100. - Þá setti ég blóðsýnið í þar til gerðan álkassa, og eftir að það hefur verið sett niður um op á kassanum, er ekki hægt að ná því úr honum nema opna hann með lykli. - Lykil þennan 629 hefur stöðvarstjóri og ekki aðrir. -Tvisvar í viku eru blóðsýni flutt til Rann- sóknastofu háskólans af tveimur lögreglumönnum. Þegar blóðsýni eru tekin úr áðurgreindum geymslukassa, gera það stöðvarstjóri og aðalvarðstjóri. Blóðsýnin, sem farið er með í hvert skipti, eru færð inn í þar til gerða bók, sem lögreglumennirnir fara með, og er kvittað fyrir móttöku í rannsóknastofunni. Í þessu tilfelli voru flutnings- menn lögregluþjónar nr. 143 og 149. Í rannsóknastofunni kvittar fyrir móttöku á blóðsýni nr. 100 Sigríður Í. Hákonsson, eins og sjá má á ljósriti úr móttökubók, sem fylgir. Vitnið kom fyrir dóminn og skýrði frá á sama veg og hjá lögreglu. Þá kvað það gengið frá einu blóðsýni í senn til að koma í veg fyrir, að þau ruglist. Þegar allt hafi verið skráð, sé kallaður til vottur til að fara yfir skráninguna, og að honum viðstöddum sé blóðsýnið sett í umslag, sem merkt sé sama númeri, því lokað og stungið í læstan kassa. Þá benti vitnið á, að samkvæmt ljósritum úr blóðsýnishornabók sé næsta blóðsýni á undan blóðsýni ákærða, þ.e. sýni nr. 99, tekið kl. 7.45, sýni ákærða, nr. 100, kl. 11.30 og sýni nr. 101, næsta sýni þar á eftir, kl. 1.45. Óhugsandi sé, að sýni þessi hafi samtímis verið á borði, því að gengið sé frá færslu sýna jafnóðum. Aðspurt um bíllykla kvað vitnið lykla kærðra setta í geymslu hjá varð- stjóra. Aðalvarðstjóri komi þar hvergi nærri. Vaktaskipti séu kl. 12.30, og vera kunni, að ný vakt hafi afhent lyklana fyrir mistök. Vegna rannsóknar málsins beindi dómarinn þeirri fyrirspurn til lögreglu- stjóraembættisins í Reykjavík, hvaða reglur giltu um meðferð og vörslu blóðsýna. Í svarbréfi Sturlu Þórðarsonar, dagsettu 14. maí 1991, sem lagt er fram sem dskj. nr. $, segir: „Þegar læknir hefur tekið blóðsýni úr ökumanni og skrifað vottorð þar að lútandi, færa lögreglumenn blóðsýnið, sem er í til þess gerðu glasi, á lögreglustöð til varðstjóra. Glasið er í umslagi, merktu ökumanni. Varð- stjórinn skráir nafn ökumanns og aðrar upplýsingar í sérstaka blóðsýna- bók, þar sem blóðsýnið fær ákveðið númer. Númerið er skráð á miða, sem er áfastur glasinu, sem síðan er lokað í umslagi, sem einnig ber númer sýnis- ins. Blóðsýninu er síðan stungið í læstan kassa, sem geymdur er í kæliskáp, uns blóðsýnin eru færð Rannsóknastofu háskólans í lyfjafræði, en starfs- menn þeirrar stofnunar hafa lykilinn að blóðsýnakassanum. Starfsfólk rannsóknastofunnar tæmir kassann og kvittar fyrir móttöku blóðsýnanna í til þess gerða bók og færa síðan kassann og bókina aftur til varðstjóra. Niðurstöður blóðrannsókna koma síðan að nokkrum dögum liðnum og eru sameinuð viðkomandi málum með hjálp blóðsýnabókarinnar.““ Þá beindi dómarinn þeirri fyrirspurn til Rannsóknastofu háskólans, hversu lengi blóðsýni, sem rannsóknastofunni berast frá lögreglu til alkó- 630 hólsákvörðunar, séu varðveitt og hvort fyrirliggjandi væru niðurstöður einhverra annarra rannsókna á sýnum, er fargað hefði verið, þannig, að unnt væri að rannsaka, hvort um blóðsýni úr tilteknum manni væri að ræða. Í svarbréfi Rannsóknastofu í lyfjafræði, dags. 28. júní 1991, sem lagt er fram sem dskj. nr. 7, kemur fram, að blóð- og þvagsýni úr öku- mönnum séu geymd í kæli í eitt ár, eftir að þau berist rannsóknastofu, og að ekki liggi fyrir neinar rannsóknir á blóðsýnum, sem geti sagt til um, úr hvaða manni sýnið var tekið. Vitnið Þorsteinn J. Jónsson hefur borið fyrir dómi, að ákærði hafi komið á heimili þess um kl. 12.30 umræddan dag. Hafi hann komið á bíl sínum. Hann hafi ekkert séð á ákærða, sem hafi kvartað undan meðferð lögreglunnar á sér, meðal annars því, að hann hafi verið látinn blása 4-5 sinnum. Allt hafi verið gert til að koma á sig sök. Varðstjóri hafi síðan afhent sér lyklana og hann farið á bílnum. Hann hafi sagt vitninu, að hann hefði neytt áfengis kvöldið áður, en talið sig vera búinn að sofa nóg, annars hefði hann ekki ekið konunni. Ákærði krafðist þess í munnlegri vörn, að hann yrði sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins í máli þessu og allur sakarkostnaður greiddur úr ríkissjóði. Niðurstöður. Ákærði hefur viðurkennt neyslu áfengis kvöldið fyrir aksturinn. Í varð- stjóraskýrslu er eftir honum haft, að hann hafi drukkið áfengi kvöldið áður rétt fram yfir miðnætti, nokkur glös af vodka. Við yfirheyrslu fyrir dómi kvaðst ákærði síðast hafa neytt áfengis á milli kl. 10.00 og 11.00. Hann hafi drukkið borðvín með mat, síðan hafi verið skálað í „„bollu??, sterkum drykk, og sig minni, að hann hafi drukkið viskí, rétt neðan í glasi. Hann hafi fundið til lítilla áfengisáhrifa. Vitnin Þorvaldur Kristjánsson og Magnús G. Arneson lögreglumenn hafa báðir borið, að útlit ákærða hafi meira líkst útliti manns, sem hafi drukkið kvöldið áður, en manns, sem nýlega hafi neytt áfengis. Þá hefur Magnús G. Arneson borið, að hann hafi fundið áfengisþef, er hann kom inn í lög- reglubifreiðina, og að lítill áfengisþefur hafi verið af ákærða. Báðir hafa borið, að öndunarsýni ákærða hafi sýnt litarbreytingu, einnig eftir að hann hafi skolað munninn á lögreglustöð. Vitnið Guðmundur 1. Sigurðsson lögregluvarðstjóri hefur borið, að hann muni ekki eftir útliti og ástandi ákærða, en tilefni hafi verið til að senda hann í blóðsýnistöku, fyrst hann hafi tekið ákvörðun um það. Vitnið Vignir Sveinsson hefur borið, að hann hafi fundið alveg greinilega áfengislykt af ákærða, er hann kom inn í bíl vitnisins, og hann hafi verið 631 þreytulegur. Hann hafi ekki séð, að hann væri áberandi ölvaður, en slæptur að sjá. Í skýrslu varðstjóra eru gerðar þær athugasemdir, að áfengisþefur hafi verið af andardrætti ákærða og að öndunarsýni hafi sýnt 3. stig. Samkvæmt niðurstöðu alkóhólrannsóknar mældust 0,86%, alkóhóls í blóði ákærða. Ákærði hefur borið, að hann hafi talið sig „bláedru''* við aksturinn í umrætt sinn. Ákærði hefur haldið því fram, að hann telji meðferð blóðsýnisins ekki örugga, eftir að það var afhent varðstjóra, og ekki sé öruggt, að rétt blóð- sýni hafi farið til Rannsóknastofu háskólans. Í niðurstöðu alkóhólrann- sóknar komi ekki fram blóðflokkur sinn, og geti því niðurstaðan átt við blóðsýni einhvers annars. Rannsókn á meðferð og vörslu blóðsýna þykir hafa leitt í ljós, að með- ferð og varsla blóðsýnis ákærða hafi verið venju samkvæmt. Þykir því mega treysta niðurstöðu alkóhólrannsóknar, enda þykir hún samrýmanleg öðru, sem fram er komið í málinu. Með vísan til alls þessa verður því að teljast sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þá háttsemi, sem honum er að sök gefin í ákæruskjali og þykir þar réttilega heimfærð til refsilagaákvæða. Ákærði er sakhæfur og hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: lÁkærði hefur sætt fjórum refsidómum fyrir ölvunarakstur o.fl., síðast 1973, er hann var sviptur ökuleyfi ævilangt. Ökuleyfi veitt að nýju 10. júlí 1981.). Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin eftir þeim refsilagaákvæðum, sem sakfellt er fyrir, sekt í ríkissjóð, að fjárhæð 21.000 kr., og komi sjö daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber, svo sem krafist er í ákæru, og með vísan til þeirra lagaákvæða, sem þar er vitnað til, að svipta ákærða ökuréttindum, og þykir sviptingar- tími hæfilega ákveðinn þrír mánuðir frá birtingu dómsins að telja. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dóm þennan kvað upp Þorgerður Erlendsdóttir, settur héraðsdómari. Dómsorð: Ákærði, Tryggvi Björnsson, greiði sekt í ríkissjóð, að fjárhæð 21.000 kr., og komi sjö daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan sex vikna frá birtingu dómsins að telja. Ákærði er sviptur ökuréttindum í þrjá mánuði frá dómsbirtingu. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðir aðför að lögum. 632 Fimmtudaginn 26. mars 1992. Nr. 439/1991. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Aðalsteini Aðalsteinssyni (Kristján Stefánsson hrl.). Þjófnaður. Sönnun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Gunnar M. Guðmundsson og Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Ríkissaksóknari áfrýjaði máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. október 1991, að því er varðar ákærða, Aðalstein Aðalsteinsson. Var málinu áfrýjað að ósk ákærða, en einnig af hálfu ákæru- valds „til staðfestingar um skilorðsrof og þyngingar á refsingu““. Við munnlegan málflutning krafðist ríkissaksóknari aðallega stað- festingar hins áfrýjaða dóms, að því er varðar ákærða, Aðalstein, en til vara „staðfestingar á ákvæðum um sakfellingu ákærða, greiðslu sakarkostnaðar og á ákvæðum um skilorðsrof á reynslu- lausn frá 28. mars 1990 af eftirstöðvum refsingar, 160 dögum, en ákvörðun refsingar í þessu máli verði frestað skilorðsbundið í 2 ár frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22, 1955.“ Meðákærði í héraði undi héraðsdómi. Í máli þessu er ákært fyrir stuld á tveim áfengisflöskum, sem Sigrún Ólafsdóttir taldi, að stolið hefði verið á Hótel Snæfelli. Einu gestir á hótelinu aðfaranótt 11. júní 1990 voru ákærði og með- ákærði í héraði. Þeir höfðu verið í brúðkaupsveislu kvöldið áður og eftir það á dansleik og voru ölvaðir, er þeir komu heim á hótelið um nóttina. Er lögregla kom á vettvang morguninn eftir, þegar klukkan var langt gengin í fimm, að því er ætla verður, lá ákærði Aðalsteinn sofandi í rúmi sínu í herbergi á þriðju hæð hótelsins og virðist hafa verið ofurölvi. Leit var gerð að áfengisflöskum þeim, sem Sigrún Ólafsdóttir taldi horfnar, en hún bar ekki árangur. Hins vegar fann lögreglan hvítvínsflösku, sem falin hafði verið á bak við dýnu á gangi þriðju hæðar. Mun það hafa verið flaska, sem Sigrún Ólafsdóttir hafði séð, að vantaði í kæliskáp í eldhúsi hótelsins. 633 Við lögreglurannsókn gekkst meðákærði við því að hafa brotist inn á bar hótelsins, en mótmælti því að hafa tekið annað en vín- flösku þá, sem fannst og áður er getið. Hann bar og jafnan, að hann hefði farið einsamall inn á barinn, og hefði ákærði verið sofandi inni á herbergi þeirra. Þegar meðákærði kom fyrir dóm við meðferð máls þessa hinn 26. nóvember 1990, var einungis bókað, að hann viðurkenndi að hafa stolið tveim áfengisflöskum greint sinn ásamt ákærða, Aðalsteini. Hann var hins vegar ekkert spurður um misræmi milli þessa framburðar og skýrslu sinnar hjá lögreglu. Kærandinn, Sigrún Ólafsdóttir, kom til skýrslutöku hjá lögreglu 7. ágúst 1990. Var skýrsla hennar um þjófnað á áfengi óskýr. Hún kom ekki fyrir dóm. Samkvæmt framansögðu eru atvik máls þessa óljós og illa upplýst. Ekki þykir unnt að byggja sakfellingu ákærða á skýrslu hans hjá lögreglu einni, og þegar gögn málsins í heild eru virt, þykir ekki sannað, að hann hafi gerst sekur um verknað þann, sem hann er ákærður fyrir. Ber því að sýkna hann af kröfum ákæruvalds í málinu. Eftir framangreindum úrslitum ber að leggja allan kostnað máls- ins í héraði, að því er ákærða varðar, á ríkissjóð, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans þar, svo sem þau voru ákveð- in í héraðsdómi. Áfrýjunarkostnað ber einnig að greiða úr ríkis- sjóði, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Aðalsteinn Aðalsteinsson, skal vera sýkn af kröfum ákæruvalds í málinu. Málskostnaður í héraði, að því er ákærða varðar, greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, eins og þau voru ákveðin í hinum áfrýjaða dómi. Allur áfrýjunarkostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, Kristjáns Stefánssonar hæstaréttarlögmanns, 35.000 krónur. Dómur sakadóms Reykjavíkur 27. september 1991. Ár 1991, föstudaginn 27. september, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteinssyni sakadómara, 634 kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 462-463/1991: Ákæruvaldið gegn Aðalsteini Aðalsteinssyni og X, sem tekið var til dóms 18. september sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 9. nóvember sl., á hendur ákærðu, Aðalsteini Aðalsteinssyni, Yrsufelli 9, fæddum 12. febrúar 1965, fæðingarnúmer 423, og X Í...), báðum til heimilis í Reykja- vík, „fyrir þjófnað með því að hafa aðfaranótt mánudagsins 11. júní 1990 brotist inn í vínstofu Hótel Snæfells, Austurvegi 3, Seyðisfirði, og stolið tveimur áfengisflöskum. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar““. Málavextir eru þessir: Mánudaginn 11. júní 1990 kl. 4.35 sneri Sigrún Ólafsdóttir, eigandi Hótel Snæfells á Seyðisfirði, sér til lögreglunnar á staðnum og tilkynnti um innbrot á hótelinu. Kvaðst hún gruna tvo hótelgesti um verknaðinn, þar sem hún hefði komið að öðrum þeirra, þar sem hann var að sópa saman glerbrotum á barnum. Lögreglumenn fóru þegar á vettvang og höfðu tal af ákærða X, sem neitaði í fyrstu aðild að þjófnaðinum. Lögreglumenn fundu hvítvínsflösku á gangi hótelsins, og í herbergi ákærðu fannst ógreiddur reikningur ákærðu, að fjárhæð 7.540 kr. Segir í lögregluskýrslu, að reynt hafi verið að vekja ákærða Aðalstein, en hann hafi verið „„dauður““ af áfengisneyslu og ekki vaknað þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir. Við yfirheyrslu hjá lögreglunni daginn eftir viðurkenndi ákærði X að hafa stolið einni vínflösku, sem hafi verið í ísskáp í eldhúsi, og jafnframt viður- kenndi hann að hafa tekið áðurgreindan reikning og farið með hann upp á herbergi sitt. Kvaðst ákærði hafa verið einn á ferð, en meðákærði, Aðal- steinn, hefði farið á undan sér af dansleik, sem þeir voru á, og hefði Aðal- steinn verið með lyklana. Kvaðst ákærði X því hafa skriðið inn um glugga á herbergi þeirra á þriðju hæð. Ákærði Aðalsteinn var yfirheyrður hjá lögreglu N.-Múlasýslu daginn eftir kl. 16.05. Kvaðst ákærði hafa verið á dansleik og misst minnið vegna áfengis- neyslu og ekki vitað af sér, fyrr en hann var að reyna að opna glugga við bar hótelsins í þeim tilgangi að sækja þangað áfengi. Kvað ákærði gluggann hafa brotnað, og hefði meðákærði þá skriðið inn og sótt eina vodkaflösku. Kvaðst ákærði síðan ekkert muna, fyrr en lögreglan vakti hann um morguninn. Samkvæmt gögnum málsins greiddu ákærðu hóteleigandanum tjón sitt að fullu, samtals 30.000 kr. Kvaðst hóteleigandinn hafa lofað ákærðu að falla frá kæru, ef þeir bættu tjónið. Ákærði X skýrði svo frá fyrir dómi, að hann hefði ásamt meðákærða stolið tveimur áfengisflöskum á Hótel Snæfelli, Seyðisfirði. 635 Ákærði Aðalsteinn skýrði svo frá fyrir dómi, að hann hefði umrætt sinn verið undir mjög miklum áhrifum áfengis. Ákærði kvaðst fyrr um kvöldið hafa verið í brúðkaupsveislu hjá frænda sínum, og kvaðst ákærði síðast hafa vitað af sér í þessari veislu. Ákærði kvaðst ekki muna eftir heimferð sinni og ekkert muna, fyrr en lögreglan stóð yfir sér morguninn eftir. Ákærði kvaðst hafa tjáð lögreglumanni þeim, sem tók af sér skýrsluna, að hann gæti hvorki játað né neitað sakargiftum. Kvað ákærði skýrslu þá, er hann skrifaði undir, vera það, sem lögreglumaðurinn lagði sér í munn. Ofangreind skýrsla var borin undir ákærða, og kvaðst hann staðfesta undirskrift sína undir hana. Ákærði kvaðst ásamt meðákærða hafa samþykkt að greiða kæranda skaðabætur, enda hefði þeim verið tjáð, að málið yrði þá látið niður falla. Ákærði vildi þó taka fram, að enda þótt hann hefði greitt skaðabætur, teldi hann sig ekki með því hafa viðurkennt verknaðinn. Vitnið Egill Ragnarsson lögreglumaður, kt. 071259-8039, gaf skýrslu í sakadómi Seyðisfjarðar 4. júlí sl. Kvað vitnið Sigrúnu hafa komið á lög- reglustöðina og lagt fram kæru. Hafi lögreglumennirnir farið á vettvang, og hafi annar ákærðu verið sofandi í herbergi sínu, en hinn ekki kannast við neitt á þessu stigi málsins. Kvað vitnið annan ákærðu hafa játað brotið að fullu, en hinn hefði játað líka, en verið tregur til, þar sem hann var á skilorði. Vitnið kvað ákærða Aðalstein hafa verið lítillega ölvaðan eða „„þunnan'* við handtöku, og kvað vitnið það sitt mat, að hann hefði verið fullfær um að gefa skýrslu kl. 16.05. Vitnið kvaðst ekki hafa verið viðstatt skýrslutökuna allan tímann, en kvaðst hafa verið viðstatt upplestur hennar og undirritun. Kvað vitnið ákærða X hafa tjáð lögreglu, að hann hefði verið einn að verki, þar sem hann hefði ekki viljað blanda ákærða Aðal- steini í málið, vegna þess að hann var á skilorði. Vitnið Sigurjón Andri Guðmundsson aðstoðarvarðstjóri, kt. 070963- 5829, gaf skýrslu í sakadómi Seyðisfjarðar 9. ágúst sl. Kvaðst vitnið hafa tekið skýrslu af ákærða Aðalsteini, sem hefði játað á sig sinn þátt. Vitninu fannst ákærði í alla staði „„bláedrú'' og hefði ekki tekið eftir því, að hann hefði drukkið kvöldið áður, ef sér hefði ekki verið sagt það. Kvað vitnið ákærða hafa beðið um magnýl vegna höfuðverkjar. Vitnið kvað skýrsluna ekki hafa verið lesna upp fyrir ákærða, hann hefði lesið hana sjálfur, áður en hann skrifaði undir hana. Kvað vitnið ákærða ekki hafa virst slappan eða þreyttan, er skýrslutaka fór fram, og fannst vitninu ákærði geta komið þokkalega fyrir sig orði. Vitnið kvað Egil hafa verið viðstaddan skýrslu- tökuna einhverja stund, en ekki mundi vitnið, hvort einhver var viðstaddur, er ákærði skrifaði undir skýrsluna. Vitnið Geir Stefánsson héraðslögreglumaður, kt. 040167-5799, gaf skýrslu í sakadómi Seyðisfjarðar sama dag. Vitnið kvaðst ekki hafa verið 636 viðstatt yfirheyrslur yfir ákærðu, en vitnið kvað ákærðu í fyrstu hafa neitað aðild að innbrotinu. Vitnið kvað ákærðu ekki hafa verið undir áhrifum áfengis, er skýrslur voru teknar af þeim. Vitnið kvað sér hafa verið tjáð daginn eftir, að ákærðu hefðu játað. Niðurstöður. Með játningu ákærða X telst nægilega sannað, að hann hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í ákæruskjali og varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði Aðalsteinn hefur hins vegar viljað hverfa frá framburði sínum hjá lögreglu og borið því við, að skýrsla sú, sem hann skrifaði undir, hafi verið það, sem lögreglumaðurinn lagði sér í munn. Eins og mál þetta er vaxið, þykir ekki verða hjá því komist að treysta framburði ákærða hjá lögreglu, enda ekkert komið fram við meðferð málsins, sem veiki þá játn- ingu hans, og verður því ekki tekið mark á síðari afturköllun hans. Með hliðsjón af framansögðu svo og með hliðsjón af framburði ákærða X um aðild ákærða Aðalsteins telst nægilega sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í ákæruskjali og varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt sakavottorði ákærða Aðalsteins hefur hann frá árinu 1981 hlotið samtals tólf dóma, og nemur óskilorðsbundin samanlögð refsivist hans nú þremur árum og rétt tæpum þremur mánuðum. Síðast hlaut ákærði dóm 21.3. 1989, átta mánaða fangelsi og fjársekt fyrir þjófnað. Þá hefur ákærði níu sinnum sæst á sektagreiðslur fyrir brot gegn umferðarlögum, áfengislögum og lögum um ávana- og fíkniefni. Hinn 28.3. 1990 hlaut ákærði reynslulausn í tvö ár á eftirstöðvum refsingar, 160 dögum. Sam- kvæmt vottorði Fangelsismálastofnunar ríkisins hefur ákærði ekki afplánað framangreindar eftirstöðvar. Þar sem ákærði hefur rofið skilorð reynslu- lausnarinnar, ber því samkvæmt ákvæðum 42. gr., sbr. 60. gr. almennra hegningarlaga, að taka upp eftirstöðvarnar. Þykir refsing ákærða með hliðsjón af málavöxtum öllum og með vísan til 77. gr. almennra hegningar- laga hæfilega ákveðin fangelsi í sex mánuði. Samkvæmt sakavottorði ákærða X hefur hann þrívegis sætt refsingu fyrir umferðarlagabrot. Rétt þykir, að ákvörðun um refsingu ákærða X skuli frestað, og skal hún niður falla að liðnum tveimur árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt gögnum málsins hafa ákærðu greitt skaðabætur að fullu. Dæma ber ákærðu til greiðslu alls sakarkostnaðar in solidum, en ákærði Aðalsteinn greiði þó einn málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Kristjáns Stefánsson hrl., 30.000 kr. 637 Dómsorð: Ákærði Aðalsteinn Aðalsteinsson, sæti fangelsi í sex mánuði. Ákvörðun um refsingu ákærða X skal frestað og hún niður falla að liðnum tveimur árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærðu greiði allan sakarkostnað in solidum, en ákærði Aðalsteinn greiði þó einn málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Kristjáns Stefáns- sonar hrl., 30.000 kr. 638 Föstudaginn 27. mars 1992. Nr. 221/1989. Jón Oddsson (sjálfur) gegn Ægi Stefáni Hilmarssyni (Sigurmar K. Albertsson hrl.). Ómerking. Heimvísun. Vítur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 8. júní 1989. Hann gerir þær dómkröfur, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og breytt á þann veg, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda og sér dæmdur málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómkröfur stefnda eru þær, að héraðsdómur verði staðfestur og sér dæmdur málskostnaður fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafvarnarmál, en stefndi fékk gjafvörn fyrir Hæstarétti með bréfi dómsmálaráðuneytisins 5. mars 1990. Að ákvörðun Hæstaréttar var mál þetta flutt um formhlið þess, sbr. 48. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Áfrýjandi gerði þá þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði dómur yrði ómerktur og stefnda gert að greiða sér málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi óskaði þess, að málið yrði tekið til efnismeðferðar, en gerði ekki málskostnaðarkröfur í þessum þætti málsins. Aðalflutningur í máli þessu fór fram 27. október 1988, og var málið þá dómtekið. Það var síðan endurupptekið og endurflutt hinn 15. mars 1989 án nokkurra skýringa og án þess að ný gögn væru lögð fram eða leitað væri nýrra upplýsinga í málinu, er réttlætt gætu drátt þennan, sbr. 120. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Dómur var svo kveðinn upp 12. maí 1989, átta vikum og tveimur dögum eftir munnlegan málflutning og dómtöku málsins í annað sinn. Þessi dráttur á dómsuppsögu er freklegt og vítavert brot á ákvæðum 191. gr. laga nr. 85/ 1936, enda getur munnlegur málflutningur eigi komið að því gagni, sem til er ætlast, 639 er dómsuppsaga dregst svo lengi. Ber því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og leggja fyrir héraðsdómara að taka málið til munnlegs flutn- ings og dómsuppsögu að nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og ber héraðs- dómara að taka málið upp að nýju til munnlegs flutnings og dómsuppsögu. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Hjartar Torfasonar hæstaréttardómara. Í máli þessu varð alvarlegur dráttur á uppsögu dóms í héraði, sem ekki hefur verið nægilega réttlættur. Aðilar málsins hafa ekki gert kröfu um ómerkingu dómsins og ekki bent á gagnger missmíði á honum, er rekja megi til þessa eða torveldi meðferð málsins hér fyrir dómi, en hingað er því áfrýjað til endurskoðunar frá grunni. Tel ég ekki óhjákvæmilegt að vísa málinu heim vegna þess ágalla eins, sem hér um ræðir, og sé rétt eftir atvikum, að flutningi þess verði fram haldið. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 12. maí 1989. I. Mál þetta, sem dómtekið var 15. mars sl., hefur Ægir Stefán Hilmarsson, nnr. 9881-5597, Háengi 6, Selfossi, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 19.4. 1988, á hendur Jóni Oddssyni, nnr. 5173-1867, Ásbúð 102, Garðakaupstað. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til greiðslu skuldar, að fjárhæð 115.900 kr., ásamt 279 ársvöxtum af 105.900 kr. frá 1.6. 1986 til 1.11. 1986, en af 115.900 kr. frá þeim degi til 1.3. 1987 með Ínánar tilgreindum vöxtum). Þá er krafist málskostnaðar úr hendi stefnda, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Með leyfisbréfi dómsmálaráðuneytisins, dags. 3. júní 1988, er stefnanda veitt gjafsókn í málinu. 640 Af hálfu stefnda eru þær dómkröfur gerðar, að hann verði alsýknaður af öllum kröfum stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða sér máls- kostnað samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands auk 12% sérstaks sölugjalds, sbr. 1. nr. 1/1988, að mati réttarins. Til vara gerir stefndi þær dómkröfur, að kröfur stefnanda verði verulega lækkaðar og einungis teknar til greina að óverulegu leyti og að stefnandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar á sama hátt og í aðalkröfu er krafist. Sáttatilraunir dómara reyndust árangurslausar. Málið var áður flutt og dómtekið 27. október sl., en endurflutt og dóm- tekið að nýju 15. mars sl. Dómsorð: Stefndi, Jón Oddsson, greiði stefnanda, Ægi Stefáni Hilmarssyni, 90.000 kr. með Lnánar tilgreindum vöxtum). Stefndi greiði 50.000 kr. í málskostnað, þ. m. t. söluskattur, og rennur málskostnaður í ríkissjóð. Allur gjafsóknarkostnaður í málinu greiðist úr ríkissjóði. Þóknun skipaðs talsmanns stefnanda, Ólafs Sigurgeirssonar hdl., 47.950 kr., þ. m. t. söluskattur og útlagður kostnaður, 2.050 kr. Allar greiðslur fari fram innan fimmtán daga frá lögbirtingu dóms- ins að viðlagðri aðför að lögum.