HÆSTARÉTTARDÓMAR 1994 Efnisskrá til bráðabirgða 2. hefti Bls. AÓLALÁFBEIÐI ages agn nonni 844 Áðfararheimild ................0weexe anna ór RA 1455 Aðfinnslur 1043, 1051, 1103, 1242, 1249, 1397 ÁÖLÓÐ nanna nn 861, 979, 1096 Aðilaskipti rennt 1365 ÁfSÍÁttir 0000 annan RÐRRRR TERRFENSVRÐE 1335, 1421 AgaviðurlÖg mssnesssssusssesnasan tannanna 748 Akstur án ökuréttinda ........................ 0000. 00nnnnnnnneranrnnnnnrenn arnar 1235 Affleiðsluhæfi 0... 991 Áfengislagabrot ................0.0 erat 1043, 1230 sr gonna 1047, 1051, 1242, 1247, 1249 A 0000 nn KRR RANA na 1101 ÁÐ, xi A np 1103, 1191, 1249 Ávana- Og fíkniefni ................eere err 1328 Bifreiðar: Opinber Mál... 698, 700, 702, 781, 786, 792, 813, 1015, 1060, 1068, 1103, 1470, 1492 Birting laga og stjórnvaldserinda .............0...0e0.00000n0nnnnnn nn 1476 Bókhald ...0asnennemnnnsa nm REÐSRERKRERÐ 1022 Brot gegn valdstjórninni ...................0tð0000n0eeennneerennner eeen 722, 813 Brottflutningur húss ................0..........0t0nataneeeennrrersanannr err 891 BJÖR css BR 1389, 1535 Dómkvaðning matsmanna 1448 Dómstólar“ massa „ee. 1536 Dýravernd „s.n eeen arts SG ANAL Na n 1191 Eigin Úttekt uamusasananii RA nn 728 Eignarréttarfyrirvari .....................0.00000000na0eenneennneeranneeern eeen 1371 Eignaspjöll ...............eeeeeuerereneenenrenenrenran anne 1198 Einkaumboð ..............0000000000 rennur nsrsnrnannnnanaarrr rns rr 901 Endurupptaka sesassssisik ási 686, 1015 Erfðaskrá ............rerrrarrrr err 991 Evrópska efnahagssvæðið ..............0..00..0000000nneeanrerrnn rann 1451 Fangélsi mgnssoessggagpgsuai inn nn nn 748 PASSAR 1222, 1226 Fasteignakaup 1307, 1335, 1421 Fésékt! nn AFREK ÐRÐÐI 1022, 1404 Bls. Fésekt felld niður ............0...000. 0000 nn 1043, 1047, 1242 Fjárðráttur assa nn 1130 Fjárnám sassansaps snap nn arna sneri 1222, 1226, 1300, 1307 FJÁFSVIR susana ln namm naming 934, 1157 FlUgslýs „nanna ARE FRK RSÐURSR DIR maan venvn..0.w.n 959 Framfærslueyrir“ apa ISS 1532 Framsal kröfuréttinda ................. 00.00.0000 861 Frávísun: a) frá héraðsdómi ................. 0000. 976, 987, 1012, 1017, 1451 bv frá HÆSTAFÉt seen nn 1101, 1386, 1389 Frávísun að hluta ...........0.000..00. 00. e nearest 1249 Frávísun felld úr gildi ......................0.00000.0... 1455 Frávísun héraðsdómara felld úr gildi ..................... 0... 0ð ða 1293 Frávísun frá héraðsdómi að hluta ........................ 0000 00 1088 Frávísun frá Hæstarétti að hluta ...................000e0en eðaa 1088 Frávísunarúrskurður felldur úr gildi .........................0a..a 0... 972, 1532 Friðhelgi heimilis: sasssa enga ER að 813 FYRNINÐ „0... rrrnrrrnrrrrrrr nanna 1096 GAF nanna mn smm RF 1263, 1335, 1421 Gatnaverðargjaldi amsisnsurisRSR RRAIÐA eðinanabann 947 Geðheilbrigðistannsókn sasssa sons one 1154 Gjalddagi .............. nr 1392 GJAÖÞLÓL „nn FARA 0 ann vanr 844 Gjaldþrotalög: uzsenaissas kg 678, 1357 Gjaldþrótáskiti, msn 855, 1032, 1140, 1376, 1397, 1541 Gripdeild ........... rns 934 Gæsluvarðhald: 2. mgr. 103. gr. og 106. gr. laga nr. 19/1991 ................ 1539 A-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 „0000... 985 C-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 „dd... 684 Gæsluvarðhaldsúrskurður felldur úr gildi ..............)).....ðdaaaaaa rr 675 Haldsrétfur“ asset es NI 1203 Handtaka .......................... nanna 813 HeiMvÍsun ..........0.0. err 809, 1009, 1257, 1314, 1528 ELJÓÐi as áð ESRA 1532 Hlutabréf ..............aarrrrrrrerrr err 7158 Hlitáfélöði neee nn nn kr Rannver 758 Hlutdeild, nn nei REKSTUR RRNOREEERGIÐR RRRESRRAR HKR i0 1157 Húsaleiga assist ia 1001 Húsaleigusamningur HÚSI annann GR mmm Fæfi Qómata assa EÐ ER Hæfi stjórnvalds... Bls. Höfundarréttur cd... eeen 914 INSEMINS L.S SE R 1203, 1389 Ítrekun rennt renna 1015 Kaupgjaldsmál 798, 804, 1109 Kjörskrá eeen rstaadernesne esne enn ean eeen 1207 Kosningaréttur ..................0eetaeeenreennreeenneeneerrernneernreenneenner renn 1207 Kröfu um, að dómarar víki sæti, er hafnað ..........................000 0000 000... 694 Kröfu um, að héraðsdómari víki sæti, hafnað .........0000.00000 0000... 1085 Kröfu um, að hæstaréttardómarar víki sæti, er hafnað ....................... 690 Kynferðisbrot ...........ee ee eeaenrenneeeneeennner terta 1055, 1230, 1408 Kæruhéifilld eeeseassimevevrnnnnn mr RS REKA GI SR 1386 Kærumál: Aðfarargérð uxsnsssæsnsigapsssnóessnvennrneannn senn ermarnar 844 ÁAðfáfárhéitild „0 a 1455 AÐFÖF res rerrr err 861, 979, 1096 AFS nn RS RÐS 991 nn 1101 BÖRN reset 1389, 1532 Dómkvaðning matsmanna .........0.000..0000000 etan rr erna 1448 Dómstólar denne rare Endurupptaka ...............0000e.0.0.ttða.eternrrasrnraasnar annann nenna Erfðaskrá reset erase Evrópska efnahagssvæðið 1451 FasteigN 1222, 1226 Fasteignakaup ..............0...eeeeannrtttennnnrrresnnnrerrennnr renna 1307 FJÁNÁÐ. „...0..0..0.nnmn RS 1222, 1226, 1300, 1307 Framfærslneyrir sasssa nunna 1532 Framsal kröfuréttinda ....................00 00... 861 Frávísun: a) frá héraðsdómi .................00..00000 00 976, 987, 1017, 1451 bý: frá Hæstitétti. ....00..aessssn 1101, 1386, 1389 Frávísun frá héraðsdómi að hluta .............0..00.... 0000 0 enn eeen. 1088 Frávísun frá Hæstarétti að hluta .............................0.0 0000 1088 Frávísun felld úr gildi sussssssssessses snert enn 1455 Frávísun héraðsdómara felld úr gildi ......................................0. 1293 Frávísunarúrskurði hrundið ................ ee. e00nee eneste 1532 Frávísunarúrskurður felldur úr gildi ........................ 0... e eee .a..... 972 FYRR „anna 1096 Geðheilbrigðisrannsókn ...........000.00.000000000nan err 1154 Gjaldþrot ..............00en eter eneneesdteenesessarnenasnanassndu unnandi 844 Gjaldþrotalög „sasssa vak rðr 678 Gjaldþrotaskipti .............ee0teteeraneeeeneeennrrrrnnr 855, 1376, 1541 Gæsluvarðhald: 2. mgr. 103. gr. og 106. gr. laga nr. 19/1991 ...................0.0e00.. 1539 B liður 1, mpr. 103. gr laga nr. 197199) „nr 988 Cliður 1 mgr 103. gr. la nt. 1971991 óða Gasusarðhaldsúrskurður felldur úr gildi ars Haldsréttur 0 108 Heimvísun 1314 Hjón 1532 Húsaléigusamningur 1209 Hæfi dómara - 1536 æfi stjórnvalds nn sú 1203. 1389 hraði viki ti Er hafnað vl 4 dómari víki sæt, ér hafnað As Kröfu um. að hæstaréttardómarar víki seli, er hafnað 0 1386 15 a, 1536 323 1536 to 151, 1455 so 1314 1oxs þlatingókuin 1316 Málðutningur ísi Málskostnaðarirygginu 1376 Mátskostnaður hjá stjórnvald 5 Nauðasarningar síni Nauðungarsalu (80. 6. 1017 1078. 108, 1903 1309 sr Ómerking 314 Ómerking nauðungarsölumeðferðar ét Res Judicala 157 Réttarstaða sakbarnings an Sakarefni 14: 1293, 1386, Skaðabótakrala atlar Skilnaðursamningur Skipti #4. Skuldaröð (678, 853, 15 - 107 Sóluskilmálar 1209 Bí. A-liður 1. mgr. 103. er. laga nr. 19/1991 „ ogs "liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 1941991 Gæsluvarðhaldsúrskurður felldur úr gildi .... 6 ldsréttur a 1208 Heimvísun nt 114 Hjón Húsalejgnsnningur Hæti dóm 1536 Hæfi stjórnvalda sag Innsetning - 1203. 1389 Kröfu um, að dómarar í héraði víki sæti, er hafnað 694 Kröfu um að héraðsdómari víki sæti, er hafnað Krölu um, að hæstarótlardómarar víki sæti, er hafnað Kæruheimil Landamerki Lögbann Lögsugnurumdæmi Lögtaksréttur Lögvarðir hagsmunir Læknaráð Matsbciðni Málflatningshæfi Málflutninasþóknun Málflutningur Málskostnaðurtrygging Málskostnaður hjá stjórnvaldi Nauðasamningar Nauðungarsala 80. 76, 1017. 1078, 1088, 1203 Ómerking Ómeking nauðungursölumeðferðar 1088 Res Judicata 1547 Róttarstaða sakbornings #2 Sakarefni - 1451 Séralkvæði =... 1293, 1386, 1547 Skaðabótakrafa í Skattar 1300 Skilnaðarsamninsur ; 1532 ipti Skuldaröð (78, 855, 1541 Skýrslugjöl 106 Stjórnarski 145) Söluskilmálar 1209 Adíðar 1 mr 105. ar gn né. 1991 or 1 mgr. 103. gr laga nr. 9991 ET ea Gæslurarðhaldsrskurður töldu úr gildi érs Haldsróttur 1203 Heimvísun 1314 Hjón 1532 Húsaleigusamningur 1200 Hæfi dómara 1536 Hæfi stjórnvalds sú Annsetning 1203. 1380 Krölu um að dómarar Í héraði víki sæti, er hafnað én Kröfu um. að héraðsdómari víki seti er hafnað 1085 Kröfu um að hestarétardómarar víki sæi, er hafnað en Kærheimild 1386 Lagaskil Landamerki Lögbann Lögsagnarumdmi 1536 Lögtaksróttur ALL 1006 Lögvurðir hagsínunir 1481, 1455 Læknaráð pi Matsbeiðni . 1314 Málðutningshæfi loss Málflutningsþóknun . 1316 Málftuningur 134 Válskostnaðartrypgina 1376 Nskrtnður há jórmvai 133 suðusamningur 30 Nauðangarali 0 80. 0.1ÖÐ JÖRÐ 1ÖR8 1903 309 1907 Ómerking 1314 Ómerking nauðunparsölumeðlerðar 1088 Res hdieata ALL 1547 Rótwastaða sakborningi 2 Sakarefni 1ási Sérarkvæði 1293, ðó, 1S4r Skaðabótakrufa 1293 Skattar 1300 Skilnaðarsamningur 1532 Skipti sí Skuldarið . 078.453, Sar Skýrugj 1076 Stjórnarskrá si Söluskilmálar 10 Tryggingarbréf ................e00.eaeeeaanennneeenneraneranntrnernrraerrnntan nn 1078 Úrskurður stjórnar Lögmannafélags Íslands ..............0.0. 1316 ann 979, 1209, 1379 Úthlutun uppboðsandvirðis ............ee00e00eeeeneennee renn 861, 1078 slsk venus enn nenni ERKRSEREÐARREISPRÐIBUNÁNÐNANR 686 Verkanir áfrýjunar .............0000....0.0000 tree 1389 VERR miði in 678 Viti eeerssennrnnernnnee arena rnrteterrrnnneernannn terra 1019 VÍtUF rseerrrnrnenenen eeen nennt stk N sannan 976, 1085 VÍRlAF nn RN AA A 1455 Vörumerki ..............r0ennarnaananr eeen rr err errr err 1293 Þinglýsing 1222, 1226 Þýðing skjala ............00...eetea.eeeeannanneeennneaeenee esne 1386 Lagaskil ............eeereeesrenreannrannrerrneerenrtsnrrenrrannranra nanna 1541 LandameErki ret errrrarrnrenserenarr rns rrrr rr 987, 1536 Launaskattur 1476 Lausfjárkaup 1263, 1371 TikasárÁs asna gn 662, 713, 777, 813, 1497, 1517 LóðarsaMnINgUr ......... rr rerrna tennt 891 LÆKNALÁÐ menna enn FIRÐI 991 Lögbann dd... eenerestrrrnnnnr rann rrrennnenr rann r tan ana tara 1323 Löggjafarvilji ...............e..0.00 tannanna ernneranetranrrnnrrnatnernnrennrr nan 1476 Lögsagnarumdæmi ...............0.00e000n000 er eee tt anne ert ennnnrennnrennnrrtannn ann 1536 Löpskýring ..............eeeerineanrrannrranrrrnreenne esne tannanna 1476 Lögtaksréttur ...............0000at etan tear ennnenrenner rann rtanrtnnrnannrnn rt 1096 Lögvarðir hagsmundir ...........0...a..0e.a0aeeetanee renn etrenrrrnrranrernnr 1451, 1455 Manndráp af gáleysi .........0......00..00rrtenee ene erna 878 Matsbéðtii „.........0.% ó5ssssi RF R 1314 Málflutningshæfi ...........ee.0.ee.e00eeeeaaersanneeeaneeennnea enn eernennarrn re 1085 Málflutningsþóknun ................000eteerertnreerneernrn ARG 1316 Málflutningur ........ ee rrsnanereaerrrnreeeneeernne erna 1314 Málshöfðunarfrestur sasassssíissi risann 1357 Málskostnaðartrygging ............0.......anananerr eee 1376, 1459, 1461, 1463 Málskostnaður hjá stjórnvaldi ..................0000000 0000 000 nanna eeen 1323 Málsvaftiarla 0... RA A 1517 Meðdómsmenn sessi 1397, 1497 Miski emsssssssssnvensennanann TA ER 1497 Nauðasamningar ...........0000.0..0.e..e et... een terta na ssnneeranr erna 1300 Nauðgun .....00..0.e eeen rssirtnnr starta eeanrannersa treat rr 671, 826 Nauðungarsala ..................- 686, 976, 1017, 1078, 1088, 1203, 1209, 1307 NauðungaruppbOð ........0eeeretteanrrrennrranrennne erna rennt 1184 Opinberir starfsmenn ...........0....a.eee rate 1130 ÓmMaksbætur ee 984, 1218, 1219, 1220, 1221 Bls. Ómerking ............. eeen 809, 1009, 1012, 1257, 1314, 1528 Ómerking að hluta ................eenrnenrnersrenrrrrrrr sr 1249 Ómerking nauðungarsölumeðferðar ...................0.e.00e eeen 1088 POKA, aagastgsraganesga granna 1411 Rangar sakargiftir ns saa ða nn 1060 Ráðgjöf 0... 1117 Refslákvörðum ass RES annann an 934 ReEfSIViSt „rr ai 748 Res juðicata samans GR 00... 1547 Reynslulausn ................... 0000 700, 1235, 1517 Réttarfar 809 Réttarstaða sakbornings .....................0000e eee 872 RéttindasvIP tINÐ sasssa A KRR 878 RIÐ nine it 901, 1140, 1335 RÖKSOÓNNSUL gn 1257 Sakar RA SFR SRS nn nn 1451 SÖKDENÖNÐI aerea 177 Sameignarfélöp assssassssisik annann ann 758 Sameining Mála .................. rns 813 SMIÐUR a ER 901, 924, 1001, 1439 Sératkvæði ................... 671, 728, 758, 826, 901, 914, 924, 959, 1001, 1009, 1117, 1130, 1191, 1263, 1282, 1293, 1371, 1386, 1476, 1517, 1547 SÉTÁlit „een 662 Sjálf anna gnag g R 1411 SJÓMANNA xsnv 798, 804 SJÓSLÝÐI psso:s0s wus sg RS 878 Skaðabótakrafa sixsssa is EG an vn enn 1293 Skaðabótamál utan samninga ...............0een rr 704 Skaðabætur wenzsemassernaa 657, 662, 671, 1055, 1130, 1278, 1497, 1517 Skattar eeen 1300 Skattlagning ass ee Ál 947 Skattskylda ............000.... rr 758, 1476 SKAMSVIK axes REST ER 1404 Skilnaðarsamningur ..........0.000.0.00eeee eeen 1532 SKILÖIÖ. seen a gg 1157, 1404, 1517 Sks ss RA 1043, 1047, 1465 Skipti eeen 844 Skjálabrat seina an. ama sen vnm en 1157 Skjálafals .............ee rns 934, 1060, 1528 SKtildabréf asta EK AR 1371, 1411 Skuldaröð ................ ern 678, 855, 1032, 1397, 1541 SKýÝtSÍUBJÖF sogeseriae a 1076 Staðgreiðsla opinberra gjalda ..................... eee eeen 1022 SÍJÓFMATSKTÁ. umgengni 748, 777, 813, 947, 1451 SÖlSkattr en RUNA 0 wa 00 vn 728 Bls. Söluskilmálar c.a ast enestte neee tr reri 1209 SÖNNUR namn 826, 1517 Tekjuskattur ...........0..000aa0erennernannnannrrrreenneenneernneennrernnerrnn 758, 1404 SLSK. son 826, 1157 Tryggingarbréf ..............0.0.a0eeearaeenneetnreenrenrrrnenranenrrnennrnrenennennnn. 1078 Umboðssvik ..............00.0.....10 eee tnnn raka tenn asnnnndene eeen 1157 Umferðarlög 698, 702, 781, 786, 792, 813, 1015, 1060, 1068, 1103, 1235, 1470, 1492 UppSÖögN 0. e0reereranrrraanrinrenneernnee err rttrrnneernretneenne arnar 1109, 1278 ÚPptákA. 1043, 1047, 1051, 1242, 1249, 1328 Úrskurður stjórnar Lögmannafélags Íslands ................0..000e0ee00000.. 1316 ÚNBUAFGEIÐ aecuonueunvnnnnevena nun BARNA 979, 1209, 1379 Úthlutun. tppboðsandvirðis 2... nn 861, 1078 Útivist l..lddeeeeeeeennerrerrrrsnnrr err rare err rett tran nerernn nenna 686 Útivistardómur ............0.eee. 797, 984, 1217, 1218, 1219, 1220, 1221 VANIR esas KRR NEÐAN 1371 VátryggINg ...........aeearr care eannrranrannerannnrranrrrtnrrnrernrrnrernrrnnnnn ner 657 Vátryggingarsamningar ................0..0000ea0rttenreanrenrranrenr rann 1282 Veðsetning Veiðiréttur Verðbréfafyrirtæki VerðtrYÐBINÐ ............. re rtararrannranrernnreerrttnnrarrnnrenr annann rr Verkanir áfrýjunar ................0..000..000rtttnnte et tnnersnerennrtnnrtrnnr rann rtrnnrr 1389 VERR ai MA 678 Viðurlagaákvörðun ......... 698, 700, 702, 824, 1242, 1247, 1404, 1465, 1468 Vinna sn SERA SFR 1439 VIÐA veel 1019 VÍLUF seen renn r rennt 777, 976, 1085, 1517 Vísilmál ss sn 1392 Vil annann 1455 VÖR nn 1411 Vörumerki rss rare rare arts nn treat 1293 Þinglýsing ............e0..eaanreearanreanrenrernernneen err 1184, 1222, 1226 Þjófnaður .........0...e00eee0r renna 824, 934, 1235, 1328, 1465, 1468 Þýðing skjala ..............0..0..000ta0ereneanerrnennernranrnerntrrnrrrrnrrranranrn 1386 Ökuréttarsvipting -.........ee eeen 813, 1015, 1068, 1492 ÖkÚfÉttÚF sn 698, 700, 702 Ölvunárákstur „ss ÖfOrka aerea rss E Er EEE Öxulþungi eeen ereseneeanrennranrrnnrrnrer snert ntarrrrrarrn rr 1. mgr. 17. gr. laga nr. 19/1991 .............0.a00eeaeetanetneenerenrenrearen rr 45. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands 168. gr. alm. hgl. .........00eeeeereereerernnernneeernnrrannrrnnrrnrrrnrtsnnrrrrnnrrrt 959 Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. LXXIV. árgangur. 2. hefti. 1994 Fimmtudaginn 24. mars 1994. Nr. 452/1990. — Nesfiskur hf. (Vilhjálmur H. Vilhjálmsson hrl.) gegn Vátryggingafélagi Íslands hf. (Hákon Árnason hrl.) Vátrygging. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir og Hjörtur Torfason og Guðmundur Jónsson, fyrrverandi hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 5. desem- ber 1990 að fengnu áfrýjunarleyfi 20. nóvember sama ár. Hann krefst þess, að stefnda verði dæmt til að greiða sér vátryggingabæt- ur, að fjárhæð 18.164.483 krónur, auk ársvaxta frá 1. janúar 1988 til 1. febrúar 1989, en dráttarvaxta skv. 3. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags. Til vara krefst áfrýjandi skaðabóta, að fjárhæð 18.164.483 krónur, auk fyrrnefndra vaxta. Þá krefst hann málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta niðurstöðu hans um sýknu stefnda af aðalkröfu áfrýjanda. Varakrafa áfrýjanda um skaðabætur að sömu fjárhæð og í aðal- kröfu er meðal annars byggð á því, að stefndi hafi vakið þá trú hjá áfrýjanda, að allar afurðir hans væru vátryggðar, og þannig komið í veg fyrir, að áfrýjandi hækkaði vátryggingarfjárhæðina. Ekki verður talið, að áfrýjandi hafi rennt nægum stoðum undir þessa málsástæðu sína. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til 42 Hæstaréttardómar Í 658 hins áfrýjaða dóms ber einnig að sýkna steinda af varakröfu áfrýj- anda. Áfrýjandi greiði stefnda 100.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Nesfiskur hf., greiði stefnda, Vátryggingafélagi Íslands hf., 100.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 5. mars 1990. Mál þetta, sem dómtekið var 5. febrúar sl., höfðaði Nesfiskur hf., kt. 410786-1179, Gerðavegi 32, Gerðahreppi, Gullbringusýslu, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 2. febrúar 1989, gegn Samvinnutryggingum g.t., kt. 550269-0589, Armúla 3, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda vátryggingarbætur, að fjárhæð kr. 18.164.483,00, auk (nánar til- greindra vaxta. Til vara er krafist greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 18.164.483,00, auk fyrrgreindra vaxta. Þá er krafist greiðslu málskostnaðar |...|. Stefndi krefst sýknu af dómkröfum stefnanda og að stefnda verði dæmd- ur málskostnaður úr hendi stefnanda að skaðlausu skv. gjaldskrá LMFÍ. Leitað hefur verið um sáttir í málinu án árangurs. Málavextir. Í stefnu er málavöxtum lýst á þá leið, að aðaleigandi Nesfisks hf., Baldvin Njálsson, hafi tryggt allar fiskbirgðir sínar hjá stefnda, er hann hóf fiskverk- un í Garði árið 1973 í eigin nafni. Samið hafi verið um, að allar fiskbirgðir væru tryggðar og hafi stefndi staðfest það með skeyti til viðskiptabanka Baldvins. Þannig hafi viðskiptin gengið fyrir sig áfram og hafi stefndi inn- heimt iðgjaldið í byrjun hvers árs fyrir árið á undan. Er Baldvin hafi stofn- að hlutafélagið Nesfisk hf. um rekstur sinn árið 1986 hafi viðskiptin við stefnda haldið áfram óbreytt. Hvorki hafi Baldvini né stefnanda verið kynntir sérstakir skilmálar fyrir vátrygginguna né hafi verið óskað eftir því að tilkynnt væri um verðmæti birgða. Þegar stefnandi hafi þurft að veðsetja afurðir sínar hjá viðskiptabanka sínum, Landsbanka Íslands, Sandgerði, hafi stefnandi haft samband við brunadeild stefnda. Jafnan hafi stefndi staðfest með skeyti, að allar afurð- irnar væru tryggðar, enda neiti bankar að veita afurðalán fyrr en slík stað- festing sé fengin. 22. janúar 1987 hafi brunadeild stefnda sent slíkt skeyti 659 og hafi innihald þess verið hið sama og verið hafi undanfarin ár, þ.e.: „Það staðfestist að Nesfiskur hf., Gerðahreppi, brunatryggir hjá okkur frystar sjávarafurðir sínar, eins og þær eru á hverjum tíma.“ Þá hafi bankinn veitt afurðalán samkvæmt framleiðsluskýrslum, enda birgðirnar að hans áliti fulltryggðar. Stefnanda hafi verið kunnugt um efni þessara skeyta og hafi þau staðfest þá vissu að birgðir fyrirtækisins væru að fullu tryggðar. Hinn 20. nóvember 1987, að nóttu til, hafi kviknað í frystihúsi stefnanda við Gerðaveg í Garði. Húsið hafi brunnið að mestu leyti og mikill hluti þeirra frystu sjávarafurða, sem þar voru geymdar í frystiklefa, og allt, sem var í móttöku, hafi eyðilagst. Þá hafi öll bókhaldsgögn eyðilagst, þ.m.t. kvittanir frá stefnda fyrir greiðslu brunatryggingariðgjalda. Daginn eftir hafi framkvæmdastjóri stefnanda, Bergþór Baldvinsson, verið staddur við rústirnar ásamt Jónasi Gestssyni, útibússtjóra Landsbanka Íslands í Sand- gerði, og Héðni Emilssyni, starfsmanni brunadeildar Samvinnutrygginga g.t. Hafi Bergþór haft orð á því að fara þyrfti yfir það magn sem væri Í rúst- um frystiklefans, hirða það, sem heilt væri og koma í frystigeymslu, en henda hinu. Héðinn hafi þá sagt, að óþarfi væri fyrir stefnanda að standa í slíku. Stefndi myndi bæta birgðir, sem í klefanum hefðu verið og fram kæmu á veðsetningarskýrslum til Landsbankans. Starfsmenn stefnda hafi svo haft umsjón með að fleygja því sem var í rústum frystiklefans og hafi ekkert af birgðunum verið hirt. Í framhaldi af þessu hafi Landsbanki Íslands í Sandgerði sent stefnda bréf og tilkynnt um fjárhæð afurðalána og hvert hlutfall þau væru af áætl- uðu söluverði birgðanna. Hafi bankinn óskað eftir greiðslu á þeim hluta af- urðanna sem veðsettar voru bankanum en vísað á stefnanda um hinn hlut- ann. Þegar greiðsla barst ekki hafi forsvarsmenn stefnanda farið að knýja á um svör frá stefnda. Í maí 1988 hafi stefndi endanlega synjað um greiðslu umfram kr. 5.000.000,00 sem stefndi hafi talið hámark vátryggingarfjár- hæðarinnar. Málsástæður og lagarök stefnanda. Stefnandi byggir kröfur sínar á því að hann hafi gert vátryggingarsamn- ing við stefnda og tryggt hjá félaginu allar sjávarafurðir sínar eins og þær voru á hverjum tíma. Birgðirnar hafi eyðilagst í bruna, og beri stefnda því skylda til að greiða vátryggingarbæturnar. Stefnandi bendir einkum á eftirfarandi til stuðnings meginmálsástæðu sinni: 1. Óumdeilt sé, að birgðimar hafi verið tryggðar hjá stefnda. 2. Er upphaflega tryggingin var tekin hafi stefnanda ekki verið kynntir skilmálar stefnda og aldrei síðar fyrr en eftir brunann. 3. Stefndi hafi aldrei óskað eftir því við stefnanda að verðmæti birgða væri tilkynnt til félagsins. 660 á. Stefndi hafi aldrei gert athugasemd við þá hámarksfjárhæð vátrygo- ingarinnar, kr. 5.000.000,00, sem það nú telji í gildi, en þeirri staðhæf- ingu stefnda er mótmælt sem rangri. 5. Stefndi hafi marglýst yfir, að afurðir stefnanda, „eins og þær eru á hverjum tíma“, væru brunatryggðar, þ.e. allar afurðir. 6. Starfsmaður stefnda hafi fullyrt eftir brunann, að allar veðsettar af- urðir væru tryggðar. 7. Stefndi hafi séð um að fleygja óbrunnum afurðum. 8. Það sé venja hjá íslenskum tryggingafélögum að krefjast ekki birgða- tilkynninga, en greiða út vátryggingarbætur fyrir veðsettar afurðir samkvæmt veðsetningarskýrslum og staðfestingu viðskiptabanka. Af framansögðu leiði, að stefnda beri að bæta stefnanda verðmæti hinna vátryggðu afurða að fullu. Málsástæður og rökstuðningur stefnda. Stefndi reisir sýknukröfu sína á því, að bótaskylt tjón stefnanda á frystum sjávarafurðum af völdum umrædds eldsvoða hafi stefndi þegar að fullu bætt úr birgðatryggingu þeirra, sem í gildi var er tjónið varð, með greiðslu vá- tryggingarupphæðarinnar, kr. 5.000.000,00, er innt var af hendi eftir tilvísun stefnanda til Landsbanka Íslands hinn 29. des. 1989. Stefnandi hafi sjálfur ráðið þeirri vátryggingarupphæð, sem í gildi var á hverjum tíma, meðan vátryggingarsamningur aðila var við lýði. Í fram- kvæmd hafi vátryggingarupphæðin eingöngu ráðist af verðmæti afurða sam- kvæmt birgðatilkynningum. Samningurinn hafi tryggt stefnanda ekki aðeins réttindi heldur og ýmsar skyldur. Önnur brýnasta skylda stefnanda í þess- um viðskiptum hafi verið reglulegar tilkynningar um verðmæti birgða. Þær ásamt hinni frumskyldu hans, réttum skilum iðgjalda, hafi ráðið úrslitum um umfang þeirrar vátryggingarverndar, sem hann hafi getað notið hjá stefnda. Auk þess hafi áskildar birgðatilkynningar verið grundvöllur þess, að stefndi gæti reiknað sér rétt endurgjald fyrir þá vátryggingarvernd, sem stefnanda hafi verið látin í té með birgðatryggingunni og þar með gætt sinna hagsmuna. Niðurstaða. Við aðalmeðferð málsins gáfu skýrslu fyrir dómi þeir Bergþór Baldvins- son, framkvæmdastjóri stefnanda, Baldvin Njálsson, stjórnarformaður stefnanda, Héðinn Emilsson deildarstjóri hjá Vátryggingafélagi Íslands, Jónas Gestsson, útibússtjóri Landsbanka Íslands í Sandgerði, Ríkharð Jóns- son framkvæmdastjóri og Ingimar Sigurðsson deildarstjóri. 661 Lagt verður til grundvallar, að fyrirsvarsmönnum stefnanda hafi verið eða mátt vera kunnir vátryggingarskilmálar stefnda fyrir birgðatryggingu, sbr. dskj. 17 og 18. Samkvæmt skilmálum þessum skyldi stefnandi tilkynna stefnda mánaðarlega verðmæti birgða. Hvorki tilkynntu fyrirsvarsmenn stefnanda stefnda um verðmæti birgða né leituðu starfsmenn stefnda eftir upplýsingum frá stefnanda um þetta efni. Upplýsingar um verðmæti birgða stefnanda bárust stefnda frá Sjávar- afurðadeild S.Í.S., en ljóst er, að hluti af framleiðslu stefnanda fór ekki í gegnum Sjávarafurðadeild SÍS. Ekkert hefur komið fram um það, að Sjávarafurðadeildinni hafi mátt vera kunnugt um þær birgðir eða hverju þær námu á hverjum tíma. Verður því að telja, að stefnanda hafi borið að tilkynna stefnda um þær birgðir, sem fyrirsvarsmenn stefnanda vissu eða máttu vita, að Sjávarafurðadeild SÍS. tilkynnti ekki um, enda ekkert fram komið um að aðrir hafi tekið að sér að fullnægja tilkynningarskyldu stefn- anda né að stefnandi hafi verið leystur undan tilkynningarskyldu skv. 3. mgr. sérstakra skilmála brunatryggingar stefnda. Uppgjörin á dskj. 19 til 22 sýna tryggingarfjárhæðir og iðgjöld á hverjum tíma. Þegar fyrirsvarsmenn stefnanda fengu þessi uppgjör í hendur mátti þeim því vera ljóst, hver var hámarksfjárhæð vátryggingarinnar á hverjum tíma. Skeyti stefnda til Landsbanka Íslands í Sandgerði, dskj. 3, breytir ekki réttarstöðu stefnanda gagnvart stefnda frá því sem greinir í vátryggingar- samningi aðila. Gegn andmælum af hálfu stefnda er ósannað, að fyrirsvarsmaður stefnda hafi á brunastað séð um að fleygja óbrunnum afurðum eða tekið ákvörðun um urðun birgða. Niðurstaða málsins verður því sú, að sýknukrafa stefnda er tekin til greina. Eftir atvikum þykir rétt að hvor aðili um sig beri sinn kostnað af málinu. Uppkvaðning dómsins hefur dregist nokkuð vegna mikilla anna dóm- arans, sem var Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Dómsorð: Stefndi, Samvinnutryggingar g.t., skal vera sýkn af kröfum stefn- anda, Nesfisks hf., í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 662 Fimmtudaginn 24. mars 1994. Nr. 463/1993. — Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Davíð Trausta Oddssyni Líkamsárás. Skaðabætur. Sérálit. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Gunnar M. Guðmundsson og Hjörtur Torfason og Guð- mundur Jónsson, fyrrverandi hæstaréttardómari. Ákærði hefur áfrýjað máli þessu í heild sinni, og var því af hálfu ákæruvalds skotið til Hæstaréttar með stefnu 5. nóvember 1993. Krefst ákæruvaldið sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu ákærða auk greiðslu skaðabóta ásamt vöxtum, eins og krafa var gerð um í ákæruskjali. Ákærði viðurkennir þá háttsemi, sem lýst er í ákæruskjali, en andmælir því, að hún varði við 211. gr., sbr. 20. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Fer hann fram á, að refsing hans verði milduð og skilorðsbundinn, en fellst á ákvörðun héraðsdómara um skaða- bætur. Frásagnir ákærða og vitna af atvikum málsins eru raktar í hinum áfrýjaða dómi. Af þeim verður ráðið, að ákærði hafi efnt til orða- skipta við Karl Friðrik Bragason, jafnaldra hans, þar sem hinn síðarnefndi var staddur við Lækjartorg í hópi kunningja sinna eftir Ýfingar milli hans og bróður ákærða. Spruttu af þessu átök milli þeirra, og kveðst Karl Friðrik hafa reynt að taka ákærða sérstöku taki í þeim tilgangi að snúa hann niður og róa hann. Greip ákærði þá til fjaðurhnífs, sem var í vasa hans, og beitti honum gegn Karli Friðrik. Beindi hann nokkrum stungum að Karli Friðrik, sem komu í bak hans og hægri síðu. Virðist það hafa gerst í svip og meðan hvor hafði tak á hinum, án þess að fullyrt verði um afstöðu þeirra. Hnífur ákærða var af hættulegri gerð, en jakki Karls Friðriks hlífði honum að nokkru, og óljóst er, hvaða afli var beitt. Sárum 663 Karls Friðriks og hættu af þeim er lýst í vottorði Björns Þórs Sigur- björnssonar skurðlæknis og skýrslu hans fyrir dómi. Ósannað er, að ákærði hafi haft í hyggju að svipta Karl Friðrik lífi. Varhugavert er að fullyrða, eins og atvikum var háttað, að ákærði hafi hlotið að sjá fyrir, að atlaga hans með hnífnum gæti leitt til bana. Samkvæmt þessu verður verknaður hans talinn varða við 2. mgr. 218. gr. al- mennra hegningarlaga, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981, vegna hinnar sér- stöku hættu, sem í atlögunni fólst. Refsingu ákærða ber að tiltaka með hliðsjón af ungum aldri hans, sbr. 2. tl. 1. mgr. 74. gr. almennra hegningarlaga, ásamt því, að hann hefur ekki áður gerst sekur um refsiverðan verknað. Var hún í hér- aðsdómi ákveðin fangelsi 2 ár og 6 mánuðir, og eru ekki efni til að breyta þeirri niðurstöðu. Á 13 daga gæsluvarðhald að koma þar til frádráttar. Bætur til Karls Friðriks Bragasonar fyrir miska þykja hæfilega ákveðnar 400.000 krónur. Rétt er, að bætur fyrir fjártjón ákvarðist 15.000 krónur og greiðsla vegna lögmannsaðstoðar 15.000 krónur. Ber ákærða að greiða þessar fjárhæðir með vöxtum, eins og Í dóms- orði segir. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, svo sem um er mælt í dómsorði. Guðmundur Jónsson gerir þá athugasemd, að hann telji, að stað- festa beri heimfærslu í héraðsdómi á broti ákærða til refsilákvæða með vísan til forsendna hans, en er sammála dóminum að öðru leyti. Dómsorð: Ákærði, Davíð Trausti Oddsson, sæti fangelsi 2 ár og 6 mán- uði. Frá refsingunni ber að draga 13 daga gæsluvarðhald hans. Ákærði greiði Karli Friðrik Bragasyni 430.000 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá uppsögudegi dóms þessa til greiðsludags. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 60.000 krónur, og málsvarnar- 664 laun skipaðs verjanda síns, Jóns Oddssonar hæstaréttarlög- manns, 60.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 15. október 1993. Ár 1993, föstudaginn 15. október, er á dómþin gi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem háð er af Pétri Guðgeirssyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-520/1993: Ákæruvaldið gegn Davíð Trausta Oddssyni sem tekið var til dóms hinn 13. sama mánaðar. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 22. septem- ber 1993, á hendur ákærða, Davíð Trausta Oddssyni, Jórufelli 12, Reykjavík, kt. 290975-301, „fyrir tilraun til manndráps með því að hafa aðfaranótt sunnudagsins 25. júlí 1993 við hús héraðsdóms (sic) Reykjavíkur á Lækjar- torgi í Reykjavík stungið Karl Friðrik Bragason, fæddan 17. desember 1975, sex hnífstungur með fjaðurhníf, fimm í ofanvert bak og eina í hægri síðu, og gengu tvær þeirra inn í brjósthol hans og leiddu til loftbrjósts bæði hægra megin og minna vinstra megin og samfalls á loftskiptandi lungnavef og var hann fluttur í skyndi á Borgarspítalann þar sem gert var að sárum hans þá um nóttina. Telst þetta varða við 211., sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en til vara við 2. mgr. 218. gr. sömu laga, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar. Í málinu krefst Karl Friðrik Bragason skaðabóta úr hendi ákærða. kr. 1.090.081.-, auk vaxta“. Málavextir. Aðfaranótt sunnudagsins 25. júlí sl. var fjöldi fólks á ferli í Austurstræti og á Lækjartorgi og ölvun almenn. Var þá lögreglumönnum, sem voru á verði á torginu, sagt, að maður hefði verið stunginn hnífi í Austurstræti. Lögreglumennirnir fóru á vettvang og lá þá maður á grúfu á götunni og ung stúlka að stumra yfir honum. Maður þessi, Karl Friðrik Bragason, kt. 171275-520, var fluttur á slysadeild Borgarspítalans. Nærstaddir höfðu brugðið við og haft hendur í hári þess sem talinn var hafa stungið Karl og héldu honum og afhentu lögreglunni. Var það ákærði í máli þessu. Ekki fannst hnífurinn sem talinn var hafa verið notaður, þrátt fyrir mikla leit, en mikið var af rusli á víð og dreif um götuna. Ákærði var færður í fangageymslu og einnig var honum tekið blóð og þvag, til alkóhólrannsóknar. Í blóði hans mældist annars vegar 1,14%0 og hins vegar 1,19%0 af vínanda en í þvagi 1,53%. 665 Í vottorði Björns Þórs Sigurbjörnssonar, skurðlæknis á skurðdeild Borg- arspítalans, segir, að Karl Friðrik hafi verið augljóslega undir áhrifum vímugjafa og vínlykt úr vitum hans. Þá segir í vottorðinu: „Við skoðun koma í ljós fimm stungusár á baki ofanvert og eitt í hægri síðu. Sárið í hægri síðu og eitt milli herðablaða, heldur til vinstri við mið- línu, virðast við könnun með áhaldi, það djúp, að þau nái inn í brjósthol. Hin sárin eru grynnri og ná niður að eða í bakvöðva. Það er grunur um loftbrjóst hægra megin og jafnvel vinstra megin, mögulega áverkar á kvið frá hnífstungu í hægri síðu. Engin merki um áverka á höfði, hálsi eða út- limum sáust við fyrstu skoðun. Blóðtap er áætlað af aðstoðarlækni u.þ.b. 0,5 lítrar fyrir komuna. Fljótlega eftir komu á slysadeild leiddi lungnamynd í ljós loftbrjóst bæði hægra megin og minna vinstra megin. Sett voru svokölluð thorax-dren sitt hvorum megin (plaströr lagt í gegnum brjóstvegg inn í brjósthol og ytri hluti rörsins síðan tengdur við sog), og lega þeirra síðan staðfest á nýrri lungnamynd. Enn fremur gerð röntgenrannsókn og ómrannsókn af kviðn- um, en þær rannsóknir sýndu ekki áverkamerki í kviðarholi. Blóðprufur innan eðlilegra marka. Þar sem sjúklingurinn var stabíll m.t.t. starfsemi hjarta og blóðrásar, loftskipta, kviðarstatus, nýrnastarfsemi og þvagfram- leiðslu, meðvitund eðlileg m.t.t. áhrifa vímugjafa (áfengis), engin merki til staðar um annað alvarlegt ástand eða skaða en að ofan greinir og sjúkling- ur kominn í fullnægjandi meðferð vegna skaða sem að ofan greinir, var ekki talin ástæða til að taka pláss á gjörgæsludeild, heldur var sjúklingur talinn hæfur til innlagnar á almenna legudeild. Húðsárin saumuð á slysa- deildinni og sjúklingur síðan lagður inn á almenna legudeild skurðdeildar. Líðan KFB er, um eftirmiðdaginn 25/7 93, eftir atvikum góð, verkir í lág- marki með hjálp pethidins (morfin-skylt verkjalyf), starfsemi hjarta- og blóðrásarkerfis eðlileg, lungnastarfsemi góð, þvagútskilnaður góður, með- vitund minnkuð af völdum verkjalyfja. Á fyrstu 6 klst. hafa komið u.þ.b. 900 ml blóðs í thorax-drenin samanlagt. Blóðhagur hans hefur þess vegna versnað nokkuð þennan fyrsta sólarhring. Reikna má með að KFB muni þurfa að hafa thorax-drenin sítengd sogi í 5-6 daga a.m.k. og ætti hann að geta útskrifast til síns heimilis að þeim tíma liðnum, ef ekki koma til neinar komplikationir eða ný merki um áður óvit- aða áverka. Samantekt: Segja má að KFB hafi aðfaranótt 25/7 93 hlotið áverka, með þannig verkfæri og á þann líkamshluta, sem hæglega hefði getað valdið mun meiri skaða en raun bar vitni eða jafnvel fjörtjóni, og er líf og ástand sjúklings nú því að þakka að stunguvopnið ekki fór dýpra eða með annarri 666 stefnu en í raun varð og því að hann komst til meðferðar svo fljótt sem í raun varð, enda var komuástand sjúklingsins, loftbrjóst og meðfylgjandi samfall á loftskiptandi lungnavef alvarlegt og jafnvel lífshótandi ástand og þörf skjótrar og fullnægjandi meðferðar mikil, eins og honum var hér veitt.“ Læknirinn hefur einnig skýrt frá því fyrir dóminum að Karl Friðrik hefði getað lifað 10-12 klukkustundir án þess að fá hjálp, en þó sé ekki held- ur víst, að hann hefði dáið af áverkanum. Ákærði hefur skýrt frá því, að hann hafi byrjað áfengisdrykkju um kl. átta kvöldið áður og drukkið fram eftir nóttu. Um nóttina, eftir kl. þrjú, muni hann eftir sér niðri í Austurstræti á tali við einhvern strák. Hafi þá bróðir hans, Atli Björgvin, sem þarna var staddur, kallað til sín og sagt að strákur, sem hann benti á, væri að angra sig. Hafi hann beðið ákærða um að kalla á vini sína sem þarna hafi verið í grenndinni. Kveðst hann hafa gengið til bróður síns og spurt hinn strákinn hvort hann væri að angra bróður hans. Strákurinn hafi engu svarað og bara brosað. Í þeim svifum hafi borið þarna að nokkra síðhærða pilta og kveðst ákærði hafa reynt að róa þá og spurt á þá leið hvort þeir væru ekki allir komnir til þess að skemmta sér. Einn pilt- anna, sem var með þykk gleraugu, hafi þá tekið í sig og farið með sig afsíð- is. Hann hafi slitið sig frá stráknum og hlaupið aftur til bróður síns sem hafi staðið fyrir framan hóp af piltum. Í lögregluskýrslu, sem ákærði gaf síðdegis þennan sunnudag, segir hann sig muna, að hann hafi stokkið á einn af þess- um piltum og fellt hann í götuna svo að hann lá þar alveg flatur. Hélt hann að þetta hefði verið sá sem hafði verið að angra bróður hans. Að minnsta kosti hefði hann ætlað að rjúka í hann. Kveðst hann hafa tekið upp fjaður- hníf sem hann bar á sér og stungið strákinn margsinnis með hnífnum þar sem hann lá. Kveðst hann hafa verið með lokuð augun meðan hann var að þessu en fundið að hnífurinn gekk inn í hold við síðasta lagið. Kveðst hann þá hafa opnað augun og áttað sig á því sem hann hafði gert og orðið mjög hræddur. Hafi hann staðið á fætur, brotið saman hnífinn og stungið í vasann að því er hann heldur. Hafi hann hlaupið á brott en verið felldur í götuna og haldið þar til lögreglan kom. Hér fyrir dóminum hefur hann sagt að hann hafi slitið sig frá piltinum og hlaupið aftur í áttina til bróður síns sem hafi staðið andspænis piltunum. Næst minnist hann þess að hann hafi legið í götunni og hafi einn pilturinn kropið yfir sér og hafi það verið sá sem fellt hafi hann í götuna. Hafi hann haldið, að þetta væri sá, sem hefði verið að angra bróður hans. Kveðst hann hafa tekið upp fjaðurhníf sem hann var með í buxnavasa og stungið strákinn með hnífnum þar sem hann lá. Ákærði kveðst aðeins muna eftir einni hnífstungu en kveður sig þó vita af því að þær hafi verið fleiri. Neitar hann því ekki að þær hafi verið sex. 667 Ákærði getur ekki skýrt hvarf hnífsins en telur hann hafa getað dottið úr vasa hans þegar hann var felldur í götuna. Ákærði segist hafa beitt hnífnum af hræðslu við alla þessa stráka og hafi hann beitt hnífnum til þess að hrekja þá frá sér og ekki hafi vakað fyrir sér að svipta piltinn lífi. Hafi ekki hvarflað að sér þegar hann beitti hnífnum að hann gæti drepið piltinn. Ef hann hefði hugsað skýrt á þessari stundu hefði hann ekki stungið hann með hnífnum. Karl Friðrik Bragason hefur skýrt frá því að hann hafi byrjað áfengis- neyslu um miðnætti og því verið nokkuð undir áfengisáhrifum þegar at- burðurinn varð en þó ekki mjög. Um rúmlega hálffjögurleytið hafi hann verið staddur á Lækjartorgi. Þar hafi verið hópur fólks. Skammt frá hafi tveir strákar staðið og rifist og ýtt hvor við öðrum, lítillega. Hann hafi ekki þekkt þá en þó vitað að annar þeirra sé kallaður Gummi. Skyndilega hafi ókunnugur strákur komið þarna að, æstur í fasi, og ætlað að skipta sér af þessu. Kveðst Karl Friðrik þá hafa ætlað sér að afstýra slagsmálum og grip- ið í axlir þess nýkomna og róa hann eins og honum hefði verið kennt í sam- bandi við dyravörslu, sem hann hefði unnið við. Þá kveðst hann muna eftir einhverjum orðaskiptum sínum þarna en ekki muna við hvern. Það hafi þó ekki verið neitt rifrildi. Um leið hefði strákurinn náð taki á öxl hans og get- að dregið hann niður svo að þeir stóðu hoknir. Hann hafi svo fundið fyrir höggum í bakið og haldið að strákurinn væri að berja hann í bakið með ein- hverju áhaldi eða hnúajárnum. Hann hafi svo heyrt stúlkurödd segja: „Hann er með hníf!“ og þá ýtt stráknum frá sér og séð blóðugan hníf í hægri hendi hans. Við þetta hafi strákurinn misst hnífinn en tekið hann upp aftur og hlaupið á brott. Atli Björgvin Oddsson, 16 ára bróðir ákærða, var þarna nærstaddur en sá ekki sjálf átökin. Hann hefur sagt að einhverjar ýfingar hafi orðið með sér og strák sem hann kannast við og kallaður er Kalli og spilar á trommur og er í „Sniglunum“. Hafi þetta verið í Austurstræti á móts við skemmti- staðinn Berlín. Ákærði hafi þá komið þarna að og spurt hvað strákurinn væri að abbast upp á bróður hans og hafi ákærði tekið við af sér að rífast við strákinn en sjálfur hafi hann hrökklast frá. Næst hafi hann séð það til ákærða að hann hljóp á brott og tveir strákar á hæla honum. Vitnið Benedikt Jónsson hefur skýrt frá því að þar sem hann stóð rétt austan við pylsuvagninn í Austurstræti hafi hann veitt athygli tveimur pilt- um þar skammt frá og nær pylsuvagninum. Hafi annar þeirra virst vera að klappa hinum á bakið neðanvert og undir jakkanum að því er virtist. Sá vitnið þann pilt hníga niður og heyrði sagt að hann hefði verið stunginn. Í sömu andrá hafi hinn hlaupið á burt og annar piltur, sem vitnið kannaðist 668 ekki við, hlaupið á eftir honum. Sjálfur hafi hann hlaupið á eftir þeim og séð að pilturinn virtist halda á hnífi í krepptum hnefa, líkustum fjaðurhnífi með svörtu skafti. Þeir hafi náð pilti þessum og fellt til jarðar og haldið honum þar til lögreglan kom. Hafi pilturinn þá ekki verið með neinn hníf. Vitnið Ólafur Hafsteinsson var staddur í Austurstræti. Hafi þá kallað til hans strákur sem kallaður sé Kalli og sé í „Sniglunum“ og kveðst vitnið hafa farið til hans. Hafi Kalli verið að rífast við tvo stráka sem vitnið þekkir ekki. Kveðst hann hafa tekið annan þessara pilta afsíðis og beðið hann að vera ekki að skipta sér af þessu. Þegar hann hafi snúið sér við hafi hann séð að Kalli og hinn strákurinn voru í áflogum. Hafi Kalli verið hálfboginn og við það að falla í götuna en strákurinn virst vera að berja hann í bakið. Hafi hann verið með eitthvað silfurlitað í hendi. Hafi Kalli haldið um kviðinn vinstra megin. Vitnið kveðst hafa hlaupið á eftir stráknum og náð honum við Járnhliðið, sem er við Dómhússdyrnar, og fellt hann til jarðar. Fleiri hafi komið að og hjálpað til við að halda stráknum þar til lögreglan kom. Vitnið Guðmundur Ragnarsson stóð við pylsuvagninn og kveðst hann hafa hitt Karl Friðrik þarna. Hafi Karl beðið þá Ólaf Hafsteinsson að hjálpa sér þar sem strákar ætluðu að berja hann. Hafi Karl bent á einn þeirra og sagt að það væri aðallega sá. Kveðst vitnið hafa tekið um axlir piltinum og gengið með hann nokkra metra frá. Pilturinn hefði svo hlaupið frá sér og aftan að Karli og slegið hann 7-8 sinnum í bakið. Hafi gjitt á eitt- hvað í hendi piltsins en vitnið kveðst ekki hafa áttað sig á því að verið væri að stinga með hnífi. Hafi þeir báðir staðið í fæturna meðan á fyrstu höggun- um gekk en síðan hafi Karl Friðrik lagst í götuna. Þeir Ólafur hafi hlaupið á eftir stráknum og náð honum og yfirbugað. Niðurstaða. Með því, sem rakið er hér að ofan, er sannað að ákærði stakk Karl Frið- rik Bragason sex sinnum með hnífi með þeim afleiðingum sem rækilega er lýst í ákæru og læknisvottorði. Verður að telja, að þessi árás hans hafi verið af litlu tilefni. Verður að hafna þeirri frásögn hans hér fyrir dómi að Karl Friðrik hafi fellt hann í götuna og kropið yfir honum þegar ákærði stakk hann, enda rekst hún á fyrri skýrslu hans í málinu og framburð annarra. Ákærða hlaut að vera ljóst að hnífstungurnar gátu hæglega orðið Karli Friðriki að bana. Hefur hann með þessu orðið sekur um brot gegn 211. gr., sbr. 1. mgr. 20. gr. almennra hegningarlaga. Einar Gautur Steingrímsson hdl. hefur í bréfi, dagsettu 17. ágúst sl., kraf- ist þess fyrir hönd Karls Friðriks Bragasonar að ákærði verði dæmdur til þess að greiða honum kr. 1.090.081 í skaðabætur ásamt dráttarvöxtum. Ekki er getið upphafsdags vaxta. Er krafan sundurliðuð sem hér segir: 669 Þegar útlagður kostnaður kr. 2.100 Fatnaður kr. 2.500 Miskabætur kr. 1.000.000 Lögmannskostnaður kr. 68.660 Vsk. kr. 16.821 Í bréfi þessu segir að lokum að áskilinn sé réttur til þess að koma að frekari rökstuðningi fyrir kröfunni á síðari stigum málsins og höfða sérstakt bótamál á hendur ákærða. Ekki fylgdu bréfi þessu nein gögn um fjárhags- tjón Karls Friðriks af völdum ákærða. Í öðru bréti, dagsettu 27. f.m., segir að þau leiðu mistök hafi orðið í fyrra bréfi að láðst hafi að krefjast bóta fyr- ir skemmdir á leðurjakka sem Karl Friðrik var í. Sé því krafist 30.000 króna til viðbótar fyrri kröfu. Ekki fylgdu bréfinu nein gögn um verðmæti jakk- ans. Ekki var mætt í málinu af hálfu lögmannsins til þess að skýra kröfuna frekar. Meðal sakargagna er rækileg skýrsla tæknideildar Rannsóknarlögreglu ríkisins um fatnað Karls Friðriks Bragasonar. Kemur þar fram að jakkinn er svartur leðurjakki, mótorhjólajakki, nokkuð slitinn með þrjú stungugöt á baki. Karl Friðrik hefur einnig sýnt jakkann í dóminum og upplýst að hann hafi keypt hann fyrir tveimur árum í Bretlandi fyrir um 21.000 krónur. Þá kemur fram í skýrslunni, að síðerma baðmullarskyrta og nærbolur hans hafi eyðilagst. Er þetta einnig allt glöggt af ljósmyndum í málinu. Vísa ber frá kröfuliðnum um útlagðan kostnað vegna vanreifunar. Aftur á móti þykir hæfilegt að dæma ákærða til þess að greiða Karli Friðriki 6.000 krónur fyrir fataskemmdir og 300.000 krónur í miskabætur. Þá þykir með heimild í 4. mgr. 172. gr. oml. mega dæma ákærða til þess að greiða Karli Friðriki 3.000 krónur í bætur vegna lögmannsaðstoðar. Er þá höfð hliðsjón af því hvernig staðið hefur verið að kröfugerðinni. Vaxtakrafa er óljós og ber að vísa henni frá dómi. Viðurlög. Ákærði hefur ekki áður gerst sekur um refsivert athæfi. Vegna ungs ald- urs hans þykir refsing hans vera hæfilega ákveðin fangelsi í tvö ár og sex mánuði. Frá refsingunni ber að draga 13 daga gæsluvarðhaldsvist sem hann hefur sætt vegna málsins. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 35.000 krónur, og málsvarnarlaun til Arnar Clau- sen hrl., 60.000 krónur. 670 Dómsorð: Ákærði, Davíð Trausti Oddsson, sæti fangelsi í tvö ár og sex mán- uði. Frá refsingunni er dregin 13 daga gæsluvarðhaldsvist hans. Ákærði greiði Karli Friðriki Bragasyni, kt. 171275-520, 309.000 krónur í skaðabætur. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 35.000 krónur, og málsvarnarlaun til Arnar Clausen hæsta- réttarlögmanns, 60.000 krónur. 671 Fimmtudaginn 24. mars 1994. Nr. 12/1994. — Ákæruvaldið (Egill Stephensen saksóknari) gegn Eiríki Rúnari Oddssyni (Örn Clausen hrl.) Nauðgun. Skaðabætur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Gunnar M. Guðmundsson og Hjörtur Torfason og Guð- mundur Jónsson, fyrrverandi hæstaréttardómari. Ríkissaksóknari hefur áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 10. janúar 1994 að kröfu ákærða og einnig af hálfu ákæru- valdsins. Ákærði krefst sýknu, en af hálfu ákæruvaldsins er krafist staðfestingar héraðsdóms um sakfellingu og sakarkostnað, en að refsing verði þyngd og miskabætur dæmdar 750.000 krónur auk vaxta. Ákærði hefur ekki áður gerst sekur um refsivert brot, sem hér skiptir máli. Staðfesta ber hinn áfrýjaða dóm um sakfellingu ákærða og heim- færslu brots til 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. laga nr. 40/1992, sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga, svo og um sakarkostnað. Þá ber að staðfesta úrlausn héraðsdómara um bætur til handa R með vöxtum, eins og í héraðsdómi greinir. Aðkoma á vettvangi og læknisvottorð benda til langvarandi at- lögu ákærða að konunni. Með hliðsjón af því ber að þyngja refsingu þá, sem ákveðin var í héraði, og telst hún hæfileg fangelsi 2 ár. Stað- fest er, að gæsluvarðhaldsvist ákærða komi til frádráttar, eins og Í héraðsdómi greinir. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun máls þessa, svo sem nánar greinir í dómsorði. 672 Dómsorð: Ákærði, Eiríkur Rúnar Oddsson, sæti fangelsi 2 ár, en gæsluvarðhaldsvist hans frá 10. október 1992 til 16. sama mán- aðar komi til frádráttar með fullri dagatölu. Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um skaðabætur og sakarkostnað. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun máls þessa, þar með talin saksóknarlaun, 50.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Arnar Clausen hæstaréttarlög- manns, 50.000 krónur. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Að athuguðu því, sem upplýst er um málsatvik, og svo hinu, að ákærði hefur ekki áður gerst brotlegur við almenn hegningarlög, tel ég refsingu hans hæfilega tiltekna eins og á var kveðið í hinum áfrýjaða dómi, fangelsi 12 mánuði. Um aðrar niðurstöður er ég sam- þvkkur atkvæði annarra dómenda. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 21. desember 1993. Ár 1993, þriðjudaginn 21. desember. er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur sem háð er af Allani Vagni Magnússyni héraðsdómara í Dómhúsinu við Lækjartorg, kveðinn upp dómur í málinu nr. 393/1993: Ákæruvaldið gegn Eiríki Rúnari Oddssyni, sem dómtekið var 15. desember sl. Mál þetta var höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 20. júlí 1993, á hendur Eiríki Rúnari Oddssyni, Brákarbraut 1, Borgarnesi, kt. 250846-4259, „fyrir kynferðisbrot og líkamsárás, með því að hafa á tímabil- inu frá því um kl. 4 aðfaranótt 10. október 1992 og fram til um kl. 7 að morgni þess dags í kirkjugarðinum við Suðurgötu í Reykjavík ráðist með ofbeldi á R, fædda árið 1938, og reynt að þröngva henni til samræðis og Jafnframt neytt hana til annarra kynferðismaka en samræðis og kom við þetta til átaka milli þeirra, en er lögreglumenn komu á vettvang um kl. 7 um morguninn. lá R á jörðinni nær fatalaus, kallandi á hjálp, og stóð ákærði þá yfir henni með getnaðarlim sinn utan klæða. Afleiðing árásar á R urðu þær, að hún hlaut kurlað brot á miðkjúku litlafingurs vinstri handar og 673 hlaut áverka um allan líkamann, klór, mar og rispur í andliti, rispur og klór undir vinstra brjósti og yfir lífbeini, miklar afrifur, rispur, klór og marbletti á báðum hnjám og niður eftir báðum leggjum, alveg niður á tær, rispur í húð, marbletti og smáskurði allt frá hnakka og niður á hæla og í klofi og ytri kynfærum fundust mikil óhreinindi. Framangreint kynferðisafbrot ákærða telst aðallega varða við 194. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. laga nr. 40/1992, en til vara telst háttsemi ákærða annars vegar varða við sama lagaákvæði beint, að því er lýtur að öðrum kynferðismökum en samræði, og hins vegar við 194. gr., sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga, varðandi þá háttsemi að reyna að þröngva R til samræðis. Framangreind líkamsárás telst varða við 1. mgr. 218. gr. almennra hegn- ingarlaga, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar. Í málinu gerir R kröfu um, að ákærði verði dæmdur til greiðslu bóta, að fjárhæð kr. 750.000, auk hæstu leyfilegra vaxta frá 20. október 1992 til greiðsludags“. Niðurstaða. Er vitnin Jónas Ragnar Helgason og Helgi Gunnarsson lögreglumenn komu á vettvang í kirkjugarðinum við Suðurgötu að morgni 10. október 1992, sáu þeir konuna, sem var í bol og einum sokk, en að öðru leyti nakin, og ákærða í námunda við hana með getnaðarlim sinn utan klæða. Bæði vitnin kváðu konuna hafa verið mjög hrædda og voru reyndar neyðaróp frá henni tilefni þess að þeir fóru á vettvang. Þá kemur fram í skýrslu vitnisins Benedikts Sveinssonar kvensjúkdóma- læknis, sem skoðaði konuna sama dag, að hún var öll rispuð og klóruð, sem einnig má sjá af ljósmyndum, sem teknar voru af henni, og í skýrslu sinni sagði læknirinn, að hún hefði öll borið þess merki, að hún hefði lent í ein- hverjum ryskingum. Hvers konar, vissi hann ekki, en mjög ósennilegt væri, að nokkur veitti sér slíka áverka sjálfur, af því að þeir voru svo útbreiddir og á þeim stöðum, sem fólk veiti sér yfirleitt ekki áverka. Þá bendir frásögn læknisins af gynskoðun á konunni til þess að óhrein- indi í klofi hennar og kynfærum hafi ekki komist þangað nema fyrir til- verknað annars aðila en hennar sjálfrar. Lýsing ástands konunnar í læknisvottorði vitnisins Leifs Jónssonar, lækn- is á slysadeild Borgarspítalans, er mjög á sama veg og skýrsla vitnisins Benedikts Sveinssonar læknis, auk þess sem þar kemur fram að konan hafi kurlað brot á miðkjúku litla fingurs vinstri handar. 674 Í málinu eru ljósmyndir og uppdráttur af vettvangi, og í þeim gögnum kemur fram, að föt konunnar voru dreifð um nokkurt svæði. Enn fremur kemur fram, að föt hennar voru rifin. Þá hefur ákærði orðið tvísaga um það hvernig hann hlaut áverka í andlit og þykir það samrýmast öðrum gögnum málsins að konan hafi veitt honum hann með því að sparka framan í hann í átökum þeirra. Öll þessi atriði benda ótvírætt í þá átt að átök hafi orðið með ákærða og konunni og að ákærði hafi ætlað að koma vilja sínum fram við konuna að henni nauðugri. Það er álit dómsins að ákærði hafi gerst sekur um tilraun til þess að hafa samræði við konuna án vilja hennar og hafi með því athæfi sínu gerst brotleg- ur við 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. laga nr. 40/1992, sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga. Þá gerðist ákærði sekur um líkamsárás með því að brjóta miðkjúku vinstra litlafingurs konunnar í átökum þeirra og gerðist hann með því brotlegur við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga. Akærði hefur ekki áður gerst sekur um brot sem hér skiptir máli. Refsing ákærða ákveðst fangelsi í 12 mánuði en gæsluvarðhaldsvist hans frá 10. október 1992 til 16. sama mánaðar kemur til frádráttar með fullri dagatölu. R hefur krafist greiðslu á 750.000 krónum í miskabætur úr hendi ákærða og þegar litið er til þess hversu alvarleg meingerð hans er gagnvart henni þykja bætur hæfilega ákveðnar 600.000 krónur með vöxtum eins og greinir í dómsorði. Loks verður ákærði dæmdur til að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóhannesar Sigurðssonar hdl., 100.000 krónur, og 80.000 krónur í saksóknarlaun sem renna í ríkis- sjóð. Dómsorð: Ákærði, Eiríkur Rúnar Oddsson, sæti fangelsi í 12 mánuði, en gæsluvarðhaldsvist hans frá 10. október 1992 til 16. sama mánaðar kemur til frádráttar með fullri dagatölu. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknar- laun í ríkissjóð, 70.000 krónur, og þóknun verjanda síns, Jóhannesar Sigurðssonar hdl., 100.000 krónur. Ákærði greiði R 600.000 krónur í bætur með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga frá 10. október 1992 til dómsuppsögudags, en með dráttarvöxtum samkvæmt ll. kafla vaxtalaga frá dómsuppsögudegi til greiðsludags. 675 Föstudaginn 25. mars 1994. Nr. 142/1994. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Hrafnkeli Helgasyni Kærumál. Gæsluvarðhaldsúrskurður felldur úr gildi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar samkvæmt heimild í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála með kæru 23. mars sl., er barst Hæstarétti ásamt kærumálsgögnum sama dag. Krefst hann þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldi verði markaður skemmri tími. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Reisir hann kröfu um gæsluvarðhald á a-lið 1. mgr. og 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt vottorð Guðmundar Vikars Ein- arssonar, læknis á handlækningadeild Landspítalans, dagsett 24. mars 1994. Þar segir um áverka árásarþola: „... Í ljós hefur komið að XI. rif vinstra megin hefur brotnað. Vinstra nýra rifnaði með blæðingu í aftari kviðvegg. Jafnframt hlaut sjúklingur brot á andlits- bein hægra megin. .... Hann hefur ekki þurft að gangast undir að- gerð. ... Á þessu stigi málsins er ekki hægt að segja fyrir um bata- horfur, sennilegt er þó að hann muni ná sér þó alltaf séu möguleikar á einhverjum eftirköstum við svona áverka.“ Varnaraðili er undir rökstuddum grun um aðild að líkamsárás. Skilyrðum a-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um gæsluvarð- haldsvistun hans var fullnægt á þeim tíma, er málið var til meðferð- ar fyrir héraðsdómi. Í hinum kærða úrskurði kom fram, að rann- sókn málsins væri á frumstigi og ekki hefði náðst til þriðja aðila, er tengdist því. Sóknaraðili hefur ekki gert Hæstarétti grein fyrir fram- vindu málsins að þessu leyti, en nú er liðið á sjötta dag frá atlög- unni. Í ljósi þessa hefur ekki verið sýnt fram á, að þörf sé lengra gæsluvarðhalds vegna rannsóknarinnar. 676 Eins og máli þessu er háttað, er ekki nauðsynlegt með tilliti til al- mannahagsmuna, að varnaraðili sæti gæsluvarðhaldi á grundvelli 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Samkvæmt framansögðu ber að fella hinn kærða úrskurð úr gildi frá og með uppsögu dóms þessa. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 20. mars 1994. Ár 1994, sunnudaginn 20. mars, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Sigurjónu Símonardóttur, full- trúa dómstjóra, kveðinn upp úrskurður þessi: Ríkissaksóknari hefur krafist þess, að Hrafnkeli Helgasyni, kt. 250877- 4479, Fífuseli 29, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi í 45 daga, til miðvikudagsins 4. maí nk. kl. 16.00, vegna grunar um brot gegn 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Aðfaranótt sunnudagsins 20. mars var brotist inn í Söluturninn Straum- nes, Vesturbergi 76, Reykjavík, og m. a. stolið peningum. Vegfarandi, sem átti leið hjá, sá, að dyr söluturnsins voru opnar, og sá tvo pilta fyrir innan afgreiðsluborðið. Í kjölfarið sá hann þrjá pilta yfirgefa söluturninn og taka á rás. Elti hann piltana og náði þeim aftasta og gat haldið honum. Kveður hann hina tvo piltana hafa snúið við og gengið í skrokk á sér og spörkuðu þeir m.a. í síðu hans. Samkvæmt bráðabirgðalæknisvottorði, sem liggur frammi í réttinum, er árásarþolinn rifbeinsbrotinn og með brot í gagnauga- beini; auk þess hefur hann hlotið innvortis meiðsli, m. a. mar í nýra og blæðingar í kringum nýrað. Í kröfugerð Rannsóknarlögreglu ríkisins kemur fram að ekki sé enn ljóst hvort gera þurfi aðgerð á árásarþola til að draga úr blæðingum. Er því ekki unnt á þessu stigi að meta hvort og hve miklar varanlegar afleiðingar árásin kann að hafa. Arásarþolinn hefur borið, að sá, sem hafi gengið mest í skrokk á honum, m. a. með spörkum í síðu hans, hafi verið með basthatt á höfði. Í skýrslu, sem kærði gaf hjá Rannsóknar- lögreglu ríkisins fyrr í dag, kveðst hann hafa verið með stráhatt á höfði, þegar hann braust inn í söluturninn. Samkvæmt framansögðu þykir rökstuddur grunur leika á því að kærði hafi tekið þátt í framangreindri líkamsárás sem verður að teljast mjög hættuleg. Brot það, sem kærða er gefið að sök, getur varðað hann fangelsi allt að 16 árum skv. 2. mgr. 218. gr. laga nr. 19/1940. 677 Rannsókn málsins er á frumstigi og ekki hefur enn náðst til þriðja aðilans í máli þessu. Með vísan til framanritaðs og með skírskotun til 1. mgr. a-liðar og 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 ber að taka kröfu Rannsóknarlögreglu ríkisins til greina um gæsluvarðhald yfir kærða eins og hún er fram sett. Úrskurðarorð: Kærði, Hrafnkell Helgason, sæti gæsluvarðhaldi allt til miðviku- dagsins 4. maí nk. kl. 16.00. 678 Föstudaginn 25. mars 1994. Nr. 134/1994. — Þrotabú Skrifstofuvéla hf. (Sigurmar K. Albertsson hrl.) gegn Ægi V. Ármannssyni Kærumál. Skuldaröð. Vextir. Gjaldþrotalög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar samkvæmt heimild í 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. með kæru 8. mars 1994, sem barst réttinum 17. sama mánaðar. Hann krefst þess, að „áfölln- um vöxtum eftir upphafsdag skipta þann 4.7.1990 af kröfu sóknar- aðila í héraði skuli skipa með eftirstæðum kröfum eftir reglum 114. gr. 1. 21/991“. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumáls- kostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Eins og rakið er í úrskurði héraðsdóms, höfðaði varnaraðili mál gegn Skrifstofuvélum hf. tæpum mánuði fyrir töku bús félagsins til gjaldþrotaskipta til heimtu launa vegna uppsagnar úr starfi. Sóknar- aðili tók við rekstri málsins og ákvað að halda uppi vörnum. Varnaraðili byggir á því, að með þessari ákvörðun hafi sóknaraðili í raun samið svo um, að krafa varnaraðila um dráttarvexti af dæmdri kröfu eftir upphafsdag skipta 4. júlí 1990 skyldi njóta forgangs á grundvelli 3. tl. 110. gr. laga nr. 21/1991. Hann telur, að önnur niður- staða fæli í sér mismunun milli sín og þeirra kröfuhafa, sem áttu óumdeildar launakröfur í bú sóknaraðila og fengu þær greiddar skömmu ettir gjaldþrot. Á það verður ekki fallist, að ákvörðun sóknaraðila um varnir í dómsmáli jafngildi samningi skiptastjóra við varnaraðila með þeim réttaráhrifum, sem leidd verða af 3. tl. 110. gr. laga um gjaldþrota- skipti. Þá verður ekki heldur talið, að þessi ákvörðun hafi bakað 679 varnaraðila tjón í skilningi ákvæðisins. Það felur í sér undantekn- ingu frá hinum almennu lagareglum um skuldaröð við skipti þrota- búa og verður að skýra það þröngt. Það er hins vegar meginregla, að jafnræði skuli ríkja með lánardrottnum eftir upphaf skipta, og á það ekki síður við um þá kröfuhafa, sem sækja rétt sinn á hendur þrotabúi með málsókn. Samkvæmt skýlausu ákvæði 1. tl. 114. gr. laga nr. 21/1991 verða þeir eins og aðrir að sæta því, að þeir vextir, sem til hafa fallið eftir töku bús til gjaldþrotaskipta, standi að baki öllum öðrum kröfum samkvæmt 109. — 113. gr. laganna. Það haggar ekki þessari niðurstöðu, að launþegar með viðurkenndar launakröf- ur fá þær greiddar tiltölulega skjótt, sbr. nú lög nr. $3/1993 um ábyrgðarsjóð launa vegna gjaldþrota. Samkvæmt framansögðu ber að fallast á kröfu sóknaraðila og dæma honum málskostnað í héraði og kærumálskostnað, eins og greinir Í dómsorði. Dómsorð: Krafa varnaraðila, Ægis V. Ármannssonar, um dráttarvexti samkvæmt dómi bæjarþings Reykjavíkur 24. október 1991 í málinu nr. 10063/1990 eftir 4. júlí 1990 til greiðsludags er viður- kennd sem eftirstæð krafa í þrotabú Skrifstofuvéla hf. Varnaraðili skal greiða sóknaraðila, þrotabúi Skrifstofuvéla hf., 80.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 24. febrúar 1994. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 4. febrúar, var þingfest þann 10. desember 1993 til úrlausnar um ágreining um viðurkenningu lýstra krafna Ægis V. Ármannssonar, Benedikts R. Lövdahl og Kristjáns Þ. Ingvarssonar í þrotabúið. Í þinghaldi þann 10. desember sl., er málið var þingfest, var ákveðið að aðeins einn af sóknaraðilum, Ægir V. Ármannsson, ræki málið þar sem málin eru öll samkynja og að niðurstaða varðandi það mál yrði bindandi varðandi mál hinna tveggja. Sóknaraðili gerir þær kröfur að kröfur hans á hendur varnaraðila skv. dómi bæjarþings Reykjavíkur í málinu nr. 10063/1990 um greiðslu dráttar- vaxta eftir upphafsdag skipta hinn 4. júlí 1990 verði viðurkenndar sem for- gangskröfur skv. 3. tl. 110. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. við 680 úthlutun úr búi varnaraðila. Jafnframt krefst sóknaraðili málskostnaðar að skaðlausu að mati réttarins. Varnaraðili gerir þær kröfur að öllum kröfum sóknaraðila verði hrundið og að þrotabúinu verði tildæmdur málskostnaður að mati réttarins. M áleat er ivi iiðúL vik. I. Málsatvik eru þau, að sóknaraðili höfðaði mál á hendur Skrifstofuvélum GJJ hf. með stefnu, birtri þann 8. júní 1990, vegna ólögmætrar uppsagnar úr starfi. Bú hlutafélagsins var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði, upp kveðnum þann 4. júlí 1990, og var kröfum sóknaraðila lýst í búið. Skipta- stjóri hafnaði kröfunum og vísaði til þess að mál vegna ágreinings milli sóknaraðila og Skrifstofuvéla GJJ hf. væri rekið fyrir bæjarþingi Reykja- víkur og tók varnaraðili við rekstri þess máls. Í dómi, sem kveðinn var upp um ágreiningsefnið í bæjarþingi Reykjavíkur þann 24. október 1991, segir í dómsorði að: „Stefndi, þrotabú Skrifstofuvéla GJJ hf., greiði stefnanda, Ægi V. Ármannssyni, kr. 319.589,- með dráttarvöxtum frá 1. febrúar 1990 til greiðsludags og kr. 125.000,00 í málskostnað að viðbættum dráttarvöxtum frá 8. nóvember 1991 til greiðsludags.“ Sóknaraðili sendi skiptastjóra út- reikning dómsins, þar sem vextir voru reiknaðir til Ol.11. 1991, 31. október 1991. Þeim útreikningi var hafnað af skiptastjóra og jafnframt var lögmanni sóknaraðila tilkynnt að ef haldið yrði fast við þessar kröfur yrði málinu áfrýjað. Lögmaður sóknaraðila sendi skiptastjóra fleiri bréf með nýjum vaxtaútreikningi þar sem vextir voru reiknaðir til greiðsludags. Skiptastjóri féll þó frá því að áfrýja dóminum og hinn 27. apríl 1993 greiddi skiptastjóri höfuðstól skuldarinnar ásamt vöxtum, þ.e. kr. 37.684,-, til upphafsdags skipta hinn 4. júlí 1990 auk málskostnaðar án vaxta og vsk. Halldór Birgisson hdl., aðstoðarmaður skiptastjóra, gaf skýrslu fyrir rétt- inum. ll. Sóknaraðili kveður ágreining málsaðila lúta að því, hvort varnaraðila sé skylt að greiða dráttarvexti eftir upphafsdag skipta hinn 4. júlí 1990 skv. dómi bæjarþings Reykjavíkur í málinu nr. 10063/1990, en það mál hafi verið höfðað til innheimtu vangreiddra launa vegna ólögmætrar uppsagnar, áður en bú varnaraðila hafi verið tekið til skiptameðferðar sem gjaldþrota. Kröf- um sóknaraðila í bú varnaraðila hafi verið hafnað af skiptastjóra og ákvörð- un tekin um það að halda uppi vörnum í málinu af hálfu búsins. Hefði þessi ákvörðun skiptastjóra ekki komið til, hefði sóknaraðili fengið launakröfur sínar greiddar ásamt öðrum launþegum sem hafi fengið launakröfur sínar 681 greiddar strax um sumarið 1990. Dómur hafi fallið sóknaraðila í hag, og kveði hann skýrt á um greiðsluskyldu varnaraðila, þ.á m. greiðslu dráttar- vaxta til greiðsludags. M.ö.o. hafi sóknaraðili mátt líta svo á að með ákvörðun sinni um að halda uppi vörnum í málinu hafi skiptastjóri í raun samið svo um f.h. varnaraðila að kröfur sóknaraðila um dráttarvexti eftir upphafsdag skipta skyldu njóta forgangs við úthlutun úr búi varnaraðila á grundvelli 3. tl. 110. gr. laga um gjaldþrotaskipti. Með því móti væri verið að tryggja það, að allir launþegar, sem hafi átt inni ógreidd laun við töku bús varnaraðila til gjaldþrotaskipta, sætu við sama borð og nytu jafnræðis. Verði ekki á þá málsástæðu fallist að kröfur sóknaraðila skuli njóta for- gangs við úthlutun úr búi varnaraðila á grundvelli 3. tl. 110. gr. vegna ákvörðunar skiptastjóra um að halda uppi vörnum í málinu skv. framan- sögðu, þá byggir sóknaraðili á því að kröfur sóknaraðila njóti forgangs á grundvelli sömu greinar vegna tjóns, sem búið hafi bakað sóknaraðila. Með ákvörðun varnaraðila um að halda uppi vörnum hafi sóknaraðili orðið fyrir tjóni/vaxtatapi vegna þess dráttar sem orðið hafi á því að hann fengi launakröfur sínar greiddar. Til þess að bæta sóknaraðila tjón hans beri varnaraðila að bæta sóknaraðila vaxtatap hans, svo sem dómur bæjar- þings kveði skýrt á um, með því að greiða vexti til greiðsludags. TI. Varnaraðili kveður að þegar bú Skrifstofuvéla hf. hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta þann 4. júlí 1990 hafi skiptastjóra verið gert viðvart um málaferli, sem hafist höfðu fyrir bæjarþingi Reykjavíkur, og þá hefðu for- ráðamenn hins gjaldþrota félags þá þegar tekið saman varnargögn og málið verið að mestu tilbúið af þeirra hálfu. Hafi því í ljósi þessa og aðallega með tilliti til efnisatriða málsins þótt rétt að taka til varna af hálfu þrotabúsins. Kröfur þrotabúsins hafi verið sýkna, en til vara lækkun krafna. Þrotabúið hafi tapað málinu og hafi komið til alvarlegrar íhugunar að áfrýja öllum málunum til Hæstaréttar. Þrátt fyrir það hafi verið ákveðið að áfrýja ekki og hafi það sjónarmið verið látið ráða að tefja ekki fyrirhuguð skiptalok. Fljótlega eftir uppkvaðningu héraðsdóms hafi lögmaður sóknar- aðila gert kröfur í samræmi við niðurstöðu dómsins og að vextir yrðu greiddir til greiðsludags. Þeirri kröfu hafnaði skiptastjóri með vísan til 86. gr. laga nr. 6/1987 (nú 114. gr. laga nr. 21/1991). Jafnframt hafi lögmanni sóknaraðila verið tilkynnt að ef haldið yrði fast við þessar kröfur yrði mál- inu áfrýjað. Niðurstaðan af deilum þeirra hafi síðar orðið á þá leið að skiptastjóri taldi hafa komist á samkomulag um að vextir greiddust til upp- hafsdags skipta og þrotabúið félli frá öllum hugleiðingum um áfrýjun dóms- ins. 682 Samkomulag þetta hafi ekki verið skriflegt, en viðstaddur símtal skipta- stjóra og lögmanns sóknaraðila hafi verið Halldór Birgisson hdl. Varnaraðili bendir á til stuðnings kröfum sínum að þrátt fyrir orðalag dómsorðs í bæjarþingsmálinu geti sóknaraðili ekki fengið betri rétt en leiða megi af 114. gr. laga nr. 21/1991. Hann bendir á, að við gjaldþrot sé iðulega lýst kröfum eftir dómum, þar sem dómsorð séu að niðurstöðu á þá leið að vextir skyldu „greiðast til greiðsludags. Aldrei hafi það orðið til þess að ágreiningur hafi risið um að kröfum sé skipt upp með tilliti til upphafsdags skipta á þann hátt að áfallnir vextir þann dag skuli teljast almenn eða eftir atvikum forgangskrafa, en vextir eftir upphafsdag skipta eftirstæð krafa. Í þessu tilviki eigi það ekki að skipta sköpum, þó að búið taki til varna og haldi fram í þeim málum eðlilegum málsástæðum og málaferlin réttlætanleg á allan hátt, þó svo að niðurstaðan hefði orðið búinu í óhag. Einnig sé á það bent að lögmaður sóknaraðila lýsi kröfum f.h. umbj. sinna með tilliti til lagareglna og reikni vexti til upphafsdags skipta. Þá byggir varnaraðili á þeirri fullyrðingu að skiptastjóri og lögmaður sóknaraðila hafi orðið ásáttir um að skilja bæri dómsorðið á þann hátt að vexti skyldi einungis greiða til upphafsdags skipta og ekki yrði um áfrýjun dómsins að ræða af hálfu þrotabúsins og þræta vegna vaxta félli niður. Þá sé það málsástæða af hálfu varnaraðila að hann telji að sóknaraðila séu aðr- ar leiðir færar ef hann telji umbjóðendur sína hafa orðið fyrir vaxtatapi vegna þessa máls. Sé hér átt við 1. mgr. 5. gr. laga nr. 53/1993, sem séu sam- svarandi ákvæðum eldri laga um sama efni, en sóknaraðili hafi ekki gert kröfu til ábyrgðarsjóðs launa þrátt fyrir tilkynningu skiptastjóra til sjóðsins. Varnaraðili mótmælir sjónarmiðum sóknaraðila vegna 3. tl. 110. gr. laga nr. 21/991, enda sé ekki um skaðabótaskyldu að ræða þó að farin hafi verið sú leið að fá úrlausn dómara um fullkomlega eðlilegan ágreining og sjónarmið varnaraðila í dómsmáli hafi ekki náð fram að ganga og hann tapað málinu. Niðurstaða. Hinn efnislegi ágreiningur í máli þessu snýr að því hvort krafa sóknar- aðila til dráttarvaxta eftir upphafsdag skipta til greiðsludags njóti forgangs sem krafa skv. 3. tl. 110. gr. laga nr. 21/1991 eða hvort um sé að ræða eftir- stæða kröfu skv. 114. gr. sömu laga, en samkvæmt dómi bæjarþings Reykja- víkur, sem upp kveðinn var 24. október 1991, var kveðið á um greiðslu dráttarvaxta af ofangreindri kröfu frá 1. febrúar 1990 til greiðsludags. Í 3. tl. 110. gr. laga nr. 21/1991 er kveðið á um rétthæð krafna sem orðið hafa til á hendur þrotabúinu eftir uppkvaðningu úrskurðar héraðsdómara um töku búsins til gjaldþrotaskipta, með samningum skiptastjóra eða vegna tjóns sem búið bakar öðrum. 683 Eins og fram kemur í málinu, tók skiptastjóri þá ákvörðun, skömmu eftir að bú Skrifstofuvéla hf. var tekið til gjaldþrotaskipta, að taka til varna í máli því sem sóknaraðili hafði þá þegar höfðað á hendur fyrirtækinu vegna vangoldinna launa. Í ljósi þess var kröfulýsingu hans um greiðslu launa hafnað af skiptastjóra og vísað til „bæjarþingsmálsins“ sem í gangi var. Af orðalagi 3. tl. 110. gr. gþl. má ráða að ákvæðið taki til samninga, sem skiptastjóri geri eftir uppkvaðningu úrskurðar, eða tjóns sem búið baki öðr- um. Þótt ekki hafi verið um samning skiptastjóra að ræða í þessu tilviki, verður að líta til þess að sú ákvörðun, sem skiptastjóri tók um að halda uppi vörnum í málinu, eftir að búið var tekið til gjaldþrotaskipta, hlaut að leiða til þess að þrotabúið yrði skuldbundið til þess að una þeirri niður- stöðu sem dómur kæmist að, eða áfrýja dómnum ella. Það var ekki gert og hefur varnaraðili vísað til þess að sú ákvörðun að áfrýja ekki dómi undir- réttar hafi verið liður í smkomulagi milli sóknaraðila og varnaraðila á þá lund að sóknaraðila yrðu einungis greiddir dráttarvextir til upphafsdags skipta, gegn því að dómi undirréttar yrði ekki áfrýjað. Ekkert hefur komið fram í gögnum málsins sem rennir stoðum undir þetta samkomulag, og ekki er unnt að byggja sönnun fyrir tilvist þessa sam- komulags á framburði aðstoðarmanns skiptastjóra fyrir réttinum. Verður því fullyrðing skiptastjóra um tilvist þessa samkomulags að teljast ósönnuð. Með hliðsjón af ofangreindu ber því að fallast á að kröfur sóknaraðila á hendur varnaraðila skv. dómi bæjarþings Reykjavíkur í málinu nr. 10063/ 1990 um greiðslu dráttarvaxta eftir upphafsdag skipta hinn 4. júlí 1990 verði viðurkenndar sem forgangskröfur skv. 3. tl. 110. gr. laga nr. 21/1991. Sam- kvæmt þessari niðurstöðu greiði varnaraðili sóknaraðila kr. 40.000,- í máls- kostnað. Ingveldur Einarsdóttir, fulltrúi dómstjóra, kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kröfur sóknaraðila, Ægis V. Ármannssonar, á hendur varnaraðila, þb. Skrifstofuvéla hf., skv. dómi bæjarþings Reykjavíkur í málinu nr. 10063/1990 um greiðslu dráttarvaxta eftir upphafsdag skipta þann 4. júlí 1990 eru viðurkenndar sem forgangskröfur skv. 3. tl. 110. gr. laga nr. 21/1991. Varnaraðili greiði sóknaraðila kr. 40.000,00 í málskostnað. 684 Mánudaginn 28. mars 1994. Nr. 146/1994. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Bergþóru Guðmundsdóttur (Sigurbjörn Magnússon hdl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. C-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 23. mars sl., er barst Hæstarétti ásamt kærumálsgögnum næsta dag. Varnar- aðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og sér dæmdur kærumálskostnaður. Sóknaraðili krefst staðfestingar á úrskurði héraðsdómara. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 23. mars 1994. Ár 1994, miðvikudaginn 23. mars, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgarspítalanum í Reykjavík af Ingveldi Einarsdóttur fulltrúa dómstjóra, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur lagt fram kröfu þess efnis að Bergþóru Guðmundsdóttur, kt. 161161-3069, Grettisgötu 56a, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 6. maí nk. kl. 16.00 vegna grunar um brot gegn 1. mgr. 155. gr. alm. hgl. nr. 19/1940. Bergþóra Guðmundsdóttir var handtekin af lögreglunni í Reykjavík þann 21. mars sl. vegna grunar um tékkafals að undanförnu. Við yfirheyrsl- ur hjá RLR játaði hún fölsun og notkun á þremur fölsuðum tékkum í febrúar sl., samtals að fjárhæð kr. 80.000,-, auk þess sem hún gekkst við að hafa stolið og falsað framsal á tékka, að fjárhæð kr. 30.000,-, sem hún not- aði þann 29.11.1993. 685 Þá játaði hún fyrir réttinum að hafa ritað og notað tékka, að fjárhæð kr. 25.000,00, í viðskiptum þann 10. febrúar 1994 við verslunina Byggt og búið, Kringlunni, en tékkinn var stolinn. Á tímabilinu 3. janúar 1994 til 14. mars 1994 hafa verið send 30 mál til rík- issaksóknara frá RLR er varða ætluð þjófnaðar- og skjalafalsbrot kærðu og er að vænta ákæru í þeim málum fyrir páska samkvæmt upplýsingum frá embætti ríkissaksóknara. Þá kemur fram í kröfugerð rannsóknarlögreglu, að enn sé ólokið rann- sókn í 13 RLR-málum, þar sem kærða komi við sögu, og stöðugt bætist við ný mál. Þann 30.12.1993 var kærða dæmd í 7 mánaða fangelsi, þar af 2 mánuði óskilorðsbundna, vegna þjófnaðar- og tékkafalsbrota. Af hálfu verjanda kærðu hefur því verið haldið fram að brostnar for- sendur séu fyrir kröfugerð RLR um gæsluvarðhald, þar sem kærða hefur lýst því yfir að hún sé reiðubúin að hefja afplánun nú þegar og eigi því c- liður 103. gr. laga nr. 19/1991 ekki við. Sú yfirlýsing, sem gefin hefur verið af Fangelsismálastjórn, að kærða geti ekki hafið afplánun dóms þess, sem upp var kveðinn 30.12.1993, þar sem ekki sé rými til vistunar í afplánunarfangelsum fyrir kærðu eins og er, getur haft þá þýðingu fyrir kærðu að hún verði frjáls ferða sinna. Með hliðsjón af brotaferli kærðu má ætla að hún muni halda áfram brotum meðan máli hennar er ekki lokið, en komið hefur fram í gögnum málsins að ákæru sé að vænta fyrir páska. Verður því með hliðsjón af ofangreindu og vísan til c- liðar 103. gr. laga nr. 19/1991 að fallast á kröfu Rannsóknarlögreglu ríkisins eins og hún er fram sett. Úrskurðarorð: Kærða, Bergþóra Guðmundsdóttir, sæti gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 föstudaginn 6. maí nk. 686 Mánudaginn 28. mars 1994. Nr. 126/1994. — Bárður Halldórsson (Haraldur Blöndal hrl.) gegn Bílaverkstæði Högna, Búnaðarbanka Íslands og Eyrarsparisjóði Kærumál. Nauðungarsala. Útivist. Endurupptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 23. febrúar sl., sem barst réttinum með kærumálsgögnum 15. þessa mánaðar. Kæruheimild er í $5. gr., sbr. 1. og 2. mgr. 79. gr., laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Krefst sóknaraðili þess „aðallega, að lagt verði fyrir héraðsdóm að taka málið fyrir að nýju til efnismeðferðar eða að heimiluð verði endurupptaka málsins“. Varnaraðilar hafa eigi látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Við þingfestingu málsins í héraði 9. desember 1993 mætti lögmað- ur af hálfu sóknaraðila, og samþykkti hann ákvörðun héraðsdómara um aðild í málinu. Með vísan til þessa og að öðru leyti með skír- skotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 8. febrúar 1994. Með bréfi, sem móttekið var í Héraðsdómi Reykjaness 1. febrúar 1994, hefur Haraldur Blöndal hrl. krafist þess að upp verði kveðinn úrskurður um synjun á endurupptöku málsins Z-12/1993: Bárður Halldórsson gegn Bílaverkstæði Högna o.fl. 687 Málavextir. Með bréfi Haralds Blöndals hrl., sem móttekið var í dóminum 22. desem- ber 1993, óskaði hann þess, með vísan til 84. gr. laga um nauðungarsölu nr. 90/1991, sbr. 76. gr. sömu laga og 137. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/ 1991, að tekin yrði til úrlausnar að nýju ósk Bárðar Halldórssonar, Litla- bæjarvör 7, Bessastaðahreppi, skv. XIV. kafla laga um nauðungarsölu um úrlausn um gildi nauðungarsölu á bifreiðinni IN-668, BMW 520, árgerð 1987. Með bréfi dómsins, dags. 5. janúar 1994, var synjað um endurupptöku málsins nr. Z-12/1993: Bárður Halldórsson gegn Bílaverkstæði Högna o.fl. Atvik að baki máli eru þau, að með bréfi, sem barst dóminum 29. októ- ber 1993, óskaði Bárður Halldórsson úrlausnar dómsins skv. XIV. kafla laga um nauðungarsölu, um gildi nauðungarsölu á bifreið hans, IN-668, BMW 520, árgerð 1987, sem fram fór laugardaginn 2. október 1993 á nauðungar- uppboði, sem haldið var af sýslumanninum í Hafnarfirði. Hinn 9. desember 1993 var þingfest málið nr. Z-12/1993: Bárður Hall- dórsson gegn Bílaverkstæði Högna o.fl. Þingið sótti af hálfu sóknaraðila Björgvin Þorsteinsson hrl. vegna Haralds Blöndals hrl. Gerði hann þær dómkröfur í málinu að ógilt yrði nauðungarsala á bifreiðinni IN-668, BMW 520, árgerð 1987, er fram fór laugardaginn 2. október 1993. Þá gerði hann kröfu um málskostnað. Var málinu frestað til framlagningar greinargerðar sóknaraðila til fimmtudagsins 16. desember 1993. Af hálfu sóknaraðila var þing ekki sótt hinn 16. desember 1993, en að ósk varnaraðila var málinu frestað til þinghalds 21. desember 1993. Af hálfu sóknaraðila var þing þá ekki heldur sótt. Var þess þá krafist af hálfu varnaraðila að málið yrði fellt niður og jafnframt gerð krafa um málskostnað að mati dómsins. Með úr- skurði, upp kveðnum 29. desember 1993, var málið fellt niður. Málsástæður og lagarök. Haraldur Blöndal hrl. heldur því aðallega fram að umbjóðandi hans, Bárður Halldórsson, sé varnaraðili í málinu, sbr. 2. mgr. 74. gr. laga um nauðungarsölu nr. 90/1991, en þar segi: „Ella skal gerðarþoli að jafnaði tal- inn varnaraðili, en það skal hann einnig annars vera ef ágreiningsefnið varðar hagsmuni hans.“ Hér sé um að ræða ótvíræð fyrirmæli um aðild að málum, og beri að skoða 2. og 3. mgr. 82. gr. laganna í þessu ljósi, og komi það m.a. fram í athugasemdum við greinina, að þessi ákvæði séu „um margt áþekk reglum 2. mgr. 74. gr.“. Í 2. mgr. 82. gr. segi, að „öðru jöfnu skal sá sem leitar úrlausnar talinn sóknaraðili máls, en aðrir varnaraðilar“. Þetta ákvæði beri að skýra með hliðsjón af tilvitnuðum ákvæðum 2. mgr. 74. gr., sbr. orðin „að öðru jöfnu“. Af þessu leiði, að taka hafi mátt málið til úrlausnar, þótt ekki hafi verið 688 mætt fyrir umbjóðanda hans, eða hann krefjist endurupptöku málsins, ef það var fellt niður af sóknaraðilum. Þá er gerð sú krafa, verði ekki fallist á framangreind sjónarmið, „að mál- ið verði tekið til úrlausnar að nýju, en sé því haldið fram, að þeir frestir, sem nefndir eru í 80. gr. uppboðslaga, fari að líða að nýju frá þeim degi, er málið var fellt niður, sé ljóst, að krafan um endurupptöku málsins hafi ver- ið tekin innan þessa frests, en bréfið frá 22. desember 1993 hafi jafnframt verið krafa um endurupptöku á þessum grundvelli, þótt hinu hafi aðallega verið haldið fram“. Niðurstöður. Við þingfestingu málsins Z-12/1993 hinn 9. desember 1993 ákvað dómari, hvernig aðild að því yrði háttað og að Bárður Halldórsson, sem gerði kröfu um úrlausn dómsins um gildi nauðungarsölu, yrði sóknaraðili, sbr. 2. mgr. 82. gr. laga 90/1991 um nauðungarsölu. Var þing sótt af hálfu sóknaraðila og málinu frestað til framlagningar greinargerðar hans. Haraldur Blöndal hrl. heldur því aðallega fram til stuðnings kröfu sinni að umbjóðandi hans, Bárður Halldórsson, sé varnaraðili í málinu, sbr. 2. mgr. 74. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Í 74. gr., sem er Í XII. kafla laganna, er að finna reglur um, hvernig leyst verði úr afmörkuðum ágreiningsefnum jafnharðan meðan á aðgerðum stendur við nauðungarsölu. Þar sem mál þetta varðar úrlausn um gildi nauðungarsölu, en reglur um dómsúrlausnir um gildi nauðungarsölu eru í XIV. kafla laganna og heyra 80.-85. gr. laganna til kaflans, verður ekki fall- ist á, að aðild hafi átt að ákvarða skv. 2. mgr. 74. gr. eða að skýra beri 2. mgr. 82. gr. með hliðsjón af því ákvæði, heldur, að ákveða hafi átt aðild skv. 2. mgr. 82. gr. laganna svo sem gert var, en í greininni segir að héraðsdóm- ari ákveði, hvernig aðild að máli verði hagað. og að öðru jöfnu skuli sá, sem leitar úrlausnar, talinn sóknaraðili máls, en aðrir varnaraðilar. Af hálfu sóknaraðila var ekki sótt þing í þinghaldi sem ákveðið hafði ver- ið il framlagningar greinargerðar hans. Varnaraðilar kröfðust ekki úrlausn- ar um kröfur sínar, heldur kröfðust niðurfellingar málsins og málskostn- aðar. Kom því ekki til álita að taka málið til efnislegrar úrlausnar, sbr. 84. gr., sbr. 76. gr. nauðungarsölulaga. Var málið fellt niður með úrskurði, upp kveðnum 29. desember 1993. Samkvæmt 137. gr. einkamálalaga nr. 91/1991 getur stefndi krafist endur- upptöku máls að þar greindum skilyrðum uppfylltum. Getur sóknaraðili máls þessa því ekki krafist endurupptöku málsins með vísan til 137. gr. einkamálalaga. Nauðungarsala sú, er krafist var úrlausnar um í málinu, fór fram 2. októ- 689 ber 1993 og var heimilt að leita úrlausnar héraðsdóms um gildi nauðungar- sölunnar í fjórar vikur frá þeim degi, sbr. 1. mgr. 80. gr. nauðungarsölulaga. Verður því samkvæmt framansögðu synjað um endurupptöku málsins Z-12/1993: Bárður Halldórsson gegn Bílaverkstæði Högna o.fl. Þorgerður Erlendsdóttir dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Synjað er um endurupptöku málsins Z-12/1993: Bárður Halldórs- son gegn Bílaverkstæði Högna, Búnaðarbanka Íslands og Eyrarspari- sjóði. 43 Hæstaréttardómar Í 690 Þriðjudaginn 29. mars 1994. Nr. 108/1994. Kristín Erla Karlsdóttir (Tómas Gunnarsson hrl.) gegn Byggung bsvf. (Valgarð Briem hrl.) Kærumál. Kröfu um, að hæstaréttardómarar víki sæti, er hafnað. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Garðar Gíslason og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Með kæru 3. mars 1994 skaut sóknaraðili til Hæstaréttar úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 18. febrúar 1994, þar sem hafnað var kröfu hans um, að dómarar málsins, Hjördís Hákonardóttir dóms- formaður og meðdómendurnir Þórdís K. Guðmundsdóttir og Stefán Svavarsson, víki sæti sem dómarar í máli, sem varnaraðili hafði höfðað gegn honum. Krefst sóknaraðili þess í greinargerð 17. þ.m., að úrskurður þessi verði felldur úr gildi. Sama dag ritaði lögmaður sóknaraðila, Tómas Gunnarsson hæstaréttarlögmaður, Hæstarétti bréf, þar sem hann krafðist þess, að „skipaðir og settir hæstaréttar- dómarar við Hæstarétt Íslands víki sæti í ofan greindu kæru- máli . ..“. Til stuðnings þessari kröfu vísaði lögmaðurinn í bréf, sem hann hafði sent Hæstarétti 15. mars sl., þar sem hann krafðist þess, að þeir, sem nú gegna stöðum dómara við Hæstarétt Íslands, víki sæti í þeim málum, sem hann á aðild að sem lögmaður. Í bréfi þessu vísar lögmaðurinn til ódagsetts bréfs forseta Hæstaréttar til Lög- mannafélags Íslands, Dómarafélags Íslands og héraðsdómstólanna, sem hann kveðst hafa ljósrit al. Í bréfi þessu er fjallað um athugun og samantekt á kærumálum fyrir Hæstarétti á árinu 1993 og vakin athygli á nokkrum atriðum í því sambandi, svo sem síðar verður nánar vikið að. Í bréfi lögmanns sóknaraðila til Hæstaréttar 15. þ.m. segir svo meðal annars: „Mín, Tómasar Gunnarssonar, lögm., var sérstaklega getið í þessu 691 ódagsetta bréfi forseta Hæstaréttar, f.h. Hæstaréttar og ég mat það þannig, að minn hlutur að kærumálum væri að áliti bréfritara verri en flestra annarra lögmanna, vegna þess að ég var í þriðja efsta sæti að því er varðar fjölda kærumála með sex kærur til Hæstaréttar. Þetta bréf breytir í grundvallaratriðum stöðu minni og mögu- leikum til að flytja mál fyrir dómstólum landsins, bæði héraðsdóm- stólunum og Hæstarétti. Í þessu bréfi felst ný aðferð, að mínu mati, utan við lög og rétt, sem er til þess fallin að breyta miklu um réttar- far í landinu og hafa áhrif á rekstur og niðurstöður mála fyrir dóm- stólum landsins. Meðan leynibréf sem þetta sent í nafni Hæstaréttar Íslands til héraðsdómstólanna hefur ekki verið afturkallað og yfirlýst formlega og á sannanlegan hátt gagnvart öllum sem hlut geta átt að máli, að bréfið sé ógilt, er hætt við að það verði tekið alvarlega á einhvern hátt, þótt ég treysti mér ekki til að fullyrða á hvern hátt það gerist. Ég bendi á í þessu sambandi að ég sem lögmaður hef verið að leggja mál fyrir héraðsdómarana sem faglega leitandi menn sem kanna öll gögn ítarlega, sem málsaðilar hafa lagt fram og leitast við að taka réttmætt tillit til allra þessara atriða við uppkvaðningu úr- skurða og dóma í málum. Formlegt bréf frá Hæstarétti Íslands, sem sent er með leynd til héraðsdómstólanna og metið er þar sem al- vörubréf, hlýtur að hafa áhrif. Og auðvitað hafa héraðsdómarar í huga við dómsathafnir bréf eins og ódagsetta bréfið. Niðurstaða Hæstaréttar í máli er sú sem gildir endanlega. Og flestir hér á landi sem athuga dóma leggja meira upp úr niðurstöðu endanlegs dóms en rökum, jafnvel mjög traustum rökum héraðsdóms. Mér virðist staða mín sem hæstaréttarlögmanns gagnvart Hæsta- rétti Íslands afar óljós, vegna takmarkaðra upplýsinga, sem ég het fengið frá Hæstarétti og svör um mín mál, sem ekki hefur annað fal- ist í en að vísa á annan aðila, þ.e. Lögmannafélag Íslands. Lög- mannafélagið hefur engar upplýsingar gefið mér um tilurð bréfa forseta Hæstaréttar og ég vil auk þess fá þessar upplýsingar frá þeirri opinberu stofnun, sem í hlut á. Við þessar aðstæður, þegar hæstaréttardómarar geta ekki svarað þeirri einföldu spurningu hvort Hæstiréttur Íslands hefur skjöl, á um tiltekið mál, sem varðar mig, og um er að ræða einn og hálfan 692 mánuð aftur í tímann, er ekki við því að búast að Hæstiréttur geti leyst mál sem sjálfstæður, óhlutdrægur og faglegur dómstóll, sem ég legg fyrir hann. Ég ber ekki við að leggja mál fyrir dómstól skipað- an slíkum dómurum. Tel auk þess að áður nafn greindum hæstarétt- ardómurum sé ekki, eftir það sem á undan er gengið, sæmandi að taka mál frá mér til umfjöllunar og dómsálagningar.“ Til stuðnings kröfu sinni um, að hæstaréttardómarar víki sæti, vís- ar lögmaður sóknaraðila til 1. tl. 6. gr. laga nr. 73/1975 um Hæstarétt Íslands. Í bréfi því, sem lögmaður sóknaraðila byggir á kröfu sína um, að dómarar Hæstaréttar víki sæti í máli þessu, er, sem fyrr segir, fjallað um ýmis atriði varðandi kærumál, sem berast til Hæstaréttar, eink- um með hliðsjón af þeim réttarfarsbreytingum, er urðu 1. júlí 1992. Sá kafli bréfsins, sem lögmaður sóknaraðila virðist helst bera fyrir sig, þótt það sé ekki ljóst af málatilbúnaði hans, hljóðar svo: „Mikill meirihluti kærumála er staðfestur í Hæstarétti. Þetta get- ur bent til þess að ráðgjöf lögmanna sé að einhverju leyti ekki sem skyldi, sérstaklega varðandi þær kærur sem ekki varða lyktir máls. Í mörgum tilfellum verður ekki séð að nokkur tilgangur sé með kær- unni, nema hann sé þá sá að hefta framgang málsins. Hæstiréttur ætti hugsanlega að beita ákvæðum um refsimálskostnað í ríkara mæli en gert er.“ Í skrám, sem fylgdu bréfinu, var kærumálum á árinu 1993 skipt eftir efni eftir úrslitum málanna í Hæstarétti og eftir þeim hér- aðsdómstólum, er málin komu frá. Að lokum var skrá yfir „lög- menn, embætti og aðila er staðið hafa að kærum til Hæstaréttar“. Í þessari skrá er nafn lögmanns sóknaraðila nefnt ásamt 71 nafni ann- arra lögmanna. Í áðurnefndu bréfi forseta Hæstaréttar er almennt fjallað um nokkur atriði varðandi meðferð og fjölda kærumála. Þótt nafn lög- manns sóknaraðila sé að finna á fyrrgreindri skrá, er fylgdi bréfinu, verður ekki á það fallist, að það geti valdið því, að staða dómara Hæstaréttar gagnvart lögmanninum teljist með þeim hætti, að þeir séu vanhæfir til að dæma í máli þessu, sbr. 6. gr. laga nr. 75/1973. Verður kröfu lögmanns sóknaraðila um, að þeir víki sæti, því ekki sinnt. 693 Dómsorð: Kröfu Tómasar Gunnarssonar, lögmanns sóknaraðila, Krist- ínar Erlu Karlsdóttur, að dómarar málsins í Hæstarétti víki sæti, er hafnað. 694 Þriðjudaginn 29. mars 1994. Nr. 108/1994. — Kristín Erla Karlsdóttir (Tómas Gunnarsson hrl.) gegn Byggung bsvf. (Valgarð Bricm hrl.) Kærumál. Kröfu um, að dómarar í héraði víki sæti, er hafnað. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Garðar Gíslason og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 3. mars sl.. sem barst Hæstarétti ásamt kærumálsgögnum 10. sama mánaðar. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og dæmt, að dómarar í málinu í Héraðsdómi Reykjavíkur, Hjördís Há- konardóttir dómsformaður og meðdómsmennirnir Þórdís K. Guð- mundsdóttir og Stefán Svavarsson, skuli víkja sæti sem dómarar í því. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og honum dæmdur kærumálskostnaður úr hendi sóknaraðila. Kæruheimild er í a-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Til viðbótar þeim rökstuðningi, sem sóknaraðili hafði uppi í hér- aði fyrir kröfu sinni um, að dómarar málsins þar víki sæti, hefur lög- maður hans, Tómas Gunnarsson hæstaréttarlögmaður, í greinargerð sinni fyrir Hæstarétti bætt nýju atriði við, og segir meðal annars svo um það í greinargerðinni: „2. Fyrir liggur að forseti Hæstaréttar Íslands, Hrafn Bragason, hefur með ódagsettu bréfi, sem sent var héraðsdómstólunum, sem barst þeim, sem halda bréfabækur um 3. eða 4. febrúar 1994. Í þessu bréfi eru aðfinnslur sem varða sérstaklega kærumál og rætt um að beita refsimálskostnaði á lögmenn í ríkara mæli en gert hefur verið og fella niður kæruheimildir, auk annars. Að auki er rætt um sér- stakar rannsóknaraðgerðir, sem dómarar Hæstaréttar hafa áhuga á 695 að vinna að. Af hálfu kæranda eru taldar ástæður til að ætla mögu- legt, að dómsformanninum, Hjördísi Hákonardóttur, hafi verið kunnugt um efni þessa bréfs alllöngu áður en úrskurður var upp kveðinn 18. febrúar 1994 og efni bréfsins hafi haft áhrif við upp- kvaðningu hans. Er af þessum ástæðum talið að forseti Hæstaréttar, f.h. Hæsta- réttar, hafi haft óréttmæt og ólögleg afskipti af störfum Héraðsdóms Reykjavíkur og ástæða sé til að draga í efa að starfshættir Hér- aðsdóms Reykjavíkur hafi verið vandaðir og óhlutdrægir.“ Sóknaraðili vísar til stuðnings kröfum sínum til meginreglna $. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sérstaklega þó til g-liðar greinarinnar. Ekki verður á það fallist með sóknaraðila, að áðurgreint bréf, sem vitnað er til í greinargerð lögmanns hans fyrir Hæstarétti, geti skipt máli við athugun á hæfi dómenda málsins í héraði. Að því at- huguðu, en að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar, verður hann staðfestur. Rétt þykir að dæma sóknaraðila til að greiða varnaraðila kæru- málskostnað, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Kristín Erla Karlsdóttir, greiði varnaraðila, Byggung bsvf., 50.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 18. febrúar 1994. Mál þetta var tekið til úrskurðar 10. þ. m., er fram kom krafa af hálfu stefndu um, að dómendur málsins, Hjördís Hákonardóttir dómsformaður, og meðdómsmennirnir Þórdís K. Guðmundsdóttir, löggiltur endur- skoðandi, og Stefán Svavarsson dósent, vikju sæti sem dómendur málsins. Lögmaður stefnanda mótmælti kröfu stefndu um, að dómendur vikju sæti. Krafa stefndu er reist á því að lögmanni stefndu hafi verið gert ókleift að skoða grundvöll málsins, sem sé frumskilyrði þess að lögmaður geti gætt hagsmuna og réttar skjólstæðings síns. Hafi lögmaðurinn margkrafist þess, til þess að grundvöllur stefnukröfunnar yrði ljós, að lögð væru fram í mál- inu gögn, sem hann telur nauðsynleg og hefur nánar tilgreint í málskjölum. 696 Þar sem lögmaðurinn taldi að stefnandi hefði ekki fullnægt þessari skyldu og ekki svarað fyrirspurnum hans á fullnægjandi hátt krafðist hann frávís- unar málsins. Vegna þeirrar niðurstöðu dómsins að synja um frávísunar- kröfuna geti hann ekki sannreynt kröfur stefnanda. Málið var flutt tvisvar um frávísunarkröfuna. Við fyrri málflutninginn benti lögmaður stefndu á að eðlilegt hefði verið að sérfróðir meðdóms- menn tækju einnig þátt í ákvörðun um frávísun. Að athuguðu máli taldi dómari rétt að verða við þessum tilmælum og kvaddi til meðdómsmenn og var málið endurflutt um frávísunarkröfu stefndu. Dómurinn komst að þeirri niðurstöðu að dómkröfur stefnanda og málsástæður ættu sér nægi- lega stoð í gögnum málsins til þess að hægt væri að taka afstöðu til efnis- þátta þess. Var frávísunarkröfu stefndu hafnað á þeirri forsendu. Það að dómendur hafi fjallað um frávísunarkröfu í máli eða önnur formsatriði þyk- ir ekki gefa ástæðu til að þeir víki sæti eða til að draga óhlutdrægni þeirra í efa, enda eru þeir óbundnir af úrskurði um synjun frávísunarkröfu við end- anlega afgreiðslu máls. Úrskurður um frávísunarkröfu stefndu var kveðinn upp 3. nóvember 1993. Var lögmönnum aðila tilkynnt um uppkvaðningarstund og -stað sam- kvæmt 3. mgr. 115. gr. laga nr. 91/1991 með svohljóðandi símbréti. dagsettu 2. nóvember 1993: „Efni: mál nr. E-4677/1992: Byggung bsvf. gegn Kristínu Erlu Karlsdóttur. Úrskurður um frávísunarkröfu stefndu verður kveðinn upp miðvikudaginn 3. nóvember nk. kl. 09.00 í dómsal 103.“ Þinghald þetta var einvörðungu boðað til uppkvaðningar úrskurðarins. Lögmaður stefndu var mættur til þinghaldsins en af hálfu stefnanda var ekki sótt þing. Þegar úrskurður hafði verið kveðinn upp og úrskurðarorð lesið, fór lögmaður stefndu fram á bókun athugasemda vegna efnisatriða úrskurðarins, en því var hafnað. Það varðar aðila ekki réttarspjöllum þótt hann mæti ekki í þinghald sem háð er til uppkvaðningar dóms eða úrskurðar, sbr. 4. mgr. 115. gr. laga nr. 91/1991. Málið var sjálfkrafa í óákveðnum fresti eftir að úrskurðurinn hafði verið upp kveðinn og þar til dómurinn ákvað nýjan þingdag. Þar sem aðil- um var ekki skylt að mæta til að heyra úrskurðarorðið, þá verður ekki fall- ist á það að dómendur hafi farið út fyrir verksvið sitt eða að einhverju leyti tekið forræði máls í sínar hendur. Tilvísun til:16. gr. og 17. gr. laga nr. 91/ 1991 þykir því ekki eiga hér við. Er ekki fallist á að dómendur víki sæti á grundvelli þessarar málsástæðu. Þá vísar stefnda til stuðnings kröfu sinni til þess, að sömu dómarar kváðu hinn 31. janúar sl. upp dóm í öðru máli, nr. E-13502/1991: Byggingarsam- vinnufélag ungs fólks gegn Ara K. Sæmundsen. Stefnandi í því máli er sá 697 sami og í þessu máli, en annar lögmaður fór með það mál fyrir hans hönd. Fullyrðir stefnda að dómendur hafi tekið „sjálfir að sér að setja upp yfirlit yfir meintar hreyfingar á viðskiptastöðu stefnda í því máli og byggja dóm á því sérstaklega án þess séð verði að lögmönnum málsaðila hafi gefist kostur á að fara yfir þá liði og fjalla um þá á þann hátt sem mögulegt hefði verið ef þessi atriði hefðu legið fyrir í stefnu“. Lögmaður stefndu var ekki talsmað- ur aðila í ofangreindu máli og sótti ekki þinghöld í því. Hreyfingar á við- skiptastöðu stefnda í máli nr. E-13502/1991, sem eru raktar í dóminum, koma allar fram í málskjölum og eru dregnar saman og settar fram til glöggvunar, þar sem málið er allflókið. Efnistök og niðurstaða dómenda í öðru máli þykja ekki í sjálfu sér eiga að leiða til þess að þeir víki sæti í máli, jafnvel þótt sum efnisatriði í málunum tveimur séu sambærileg. Ekki er fallist á, að þau atriði, sem stefnda nefnir, né önnur varðandi dóm í máli nr. E-13502/1991 bendi til hlutdrægni dómenda, séu til þess fallin að draga hana í efa eða að þau feli í sér leiðbeiningar til aðila er geri dómendur vanhæfa. Svo sem hér hefur verið rakið, er ekki fallist á það með stefndu, að framangreindar málsástæður hennar gefi á nokkurn hátt ástæðu til þess að draga óhlutdrægni dómenda í efa. Er kröfu hennar um, að dómendum beri að víkja sæti samkvæmt meginreglu g-liðar 5. gr. laga nr. 91/1991, því hafn- að. Úrskurðinn kváðu upp Hjördís Hákonardóttir héraðsdómari, Þórdís K. Guðmundsdóttir, löggiltur endurskoðandi, og Stefán Svavarsson dósent. Úrskurðarorð: Hafnað er kröfu stefndu, Kristínar Erlu Karlsdóttur, um að dóm- endur máls þessa, Hjördís Hákonardóttir héraðsdómari, Þórdís K. Guðmundsdóttir, löggiltur endurskoðandi, og Stefán Svavarsson dós- ent, víki sæti. 698 Þriðjudaginn 29. mars 1994. Nr. 49/1994. — Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Jóni Ólafssyni (Jón Oddsson hrl.) Viðurlagaákvörðun. Bifreiðar. Umferðarlög. Ökuréttur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ákærði áfrýjaði málinu til Hæstaréttar einvörðungu um ákvörð- un viðurlaga, en áfrýjunarstefna ríkissaksóknara var gefin út 13. jan- úar 1994. Ákærði krefst þess, að dæmdri refsivist verði breytt í hæfi- lega fésekt. Við munnlegan flutning fyrir Hæstarétti krafðist ákæru- valdið staðfestingar á refslákvörðun héraðsdóms. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Ákærði, Jón Ólafsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 20.000 krónur, og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Jóns Oddssonar hæstaréttarlögmanns, 20.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjaness 9. desember 1993. Ár 1993, fimmtudaginn 9. desember. er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- ness, sem háð er að Brekkugötu 2, Hafnarfirði, af Finnboga H. Alexand- erssyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-242/1992: Ákæru- valdið gegn Jóni Ólafssyni. Mál þetta, sem dómtekið var 30. nóvember sl., er höfðað með ákæru sýslumannsins í Hafnarfirði, út gefinni 15. nóvember sl., gegn Jóni Ólafs- 699 syni, kt. 230345-4739, Hringbraut 78, Hafnarfirði, fyrir að aka þriðjudaginn 28. september 1993 bifreiðinni Y-14858 sviptur ökuréttindum frá Hring- braut í Hafnarfirði uns lögreglan stöðvaði aksturinn á Fjarðargötu við Linnetsstíg í Hafnarfirði. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar fyrir brot sitt, sem ákærandi telur varða við 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. laga nr. 50/1987. Mál þetta er dæmt samkvæmt 125. gr. laga nr. 19/1991. Með skýlausri játningu ákærða þykir sannað að hann hafi framið það brot, sem honum er gefið að sök og réttilega er fært til refsiákvæðis í ákæru. Ákærði hefur áður sætt eftirtöldum refsingum sem hér skipta máli: Samkvæmt dómsátt 30. janúar 1991 var ákærði sviptur ökuréttindum í 12 mánuði frá 9.1. 1991 og gert að greiða kr. 30.000,- í sekt, og samkvæmt dóm- sátt 5. mars s. á. var hann sviptur ökuréttindum í 6 mánuði frá 9.1. 1992 og gert að greiða kr. 15.000 í sekt, hvort tveggja fyrir brot gegn 1., sbr. 3. mgr. 45. gr. umferðarlaga. Þann 10. apríl 1991 gekkst ákærði undir dómsátt þar sem honum var gert að greiða kr. 30.000 í sekt fyrir brot gegn Í. mgr. 48. gr. umferðarlaga, og þann 18. september 1991 gekkst hann undir dómsátt þar sem honum var gert að greiða kr. 90.000 í sekt og að sæta sviptingu ökuréttinda í 3 ár frá 9.7. 1992 fyrir brot gegn 1., sbr. 3. mgr. 45. gr. og Í. mgr. 48. gr. umferðar- laga. Með akstri þeim, sem ákærði er nú saksóttur fyrir, hefur hann ekið í þriðja sinn sviptur ökuréttindum frá árinu 1991 að telja. Samkvæmt lokamálslið 125. gr. laga nr. 19/1991 var ákærða gefinn kostur á að tjá sig um atriði, er hann taldi sér til hagsbóta varðandi ákvörðun við- urlaga. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin varðhald í 30 daga. Dómsorð: Ákærði, Jón Ólafsson, sæti varðhaldi í 30 daga. 700 Þriðjudaginn 29. mars 1994. Nr. 55/1994. — Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Jóhanni Ragnari Sigurðssyni (Orn Clausen hrl.) Viðurlagaákvörðun. Bifreiðar. Ökuréttur. Reynslulausn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ákærði áfrýjaði málinu til Hæstaréttar til endurskoðunar á refsi- ákvörðun, en af hálfu ákæruvalds var því áfrýjað með stefnu 19. jan- úar 1994 til staðfestingar héraðsdóms. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Jóhann Ragnar Sigurðsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 20.000 krónur, og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns fyr- ir Hæstarétti, Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns. 20.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 2. desember 1993. Mál þetta, sem dómtekið var þann 12. nóvember sl., hefur sýslumaðurinn á Akureyri höfðað hér fyrir dómi með ákæruskjali, út gefnu 22. október 1993, „á hendur Jóhanni Ragnari Sigurðssyni, kt. 191270-4959, Hjallalundi 5, Akureyri, fyrir að aka sunnudaginn 18. apríl 1993 sviptur ökurétti bif- reiðinni Þ-211 frá heimili sínu, Hjallalundi 5, Akureyri, að bifreiðastæði við Nætursöluna þar sem lögreglan stöðvaði akstur hans. Telst þetta varða við 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. 701 Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar“. Með játningu ákærða hér fyrir dómi, sem er í fullu samræmi við gögn málsins, telur dómurinn nægilega sannað, að hann hefur framið það brot, sem í ákæru greinir. Samkvæmt sakavottorði, dags. 20. október 1993, hefur ákærði sætt refs- ingum sem hér segir: Með dómi sakadóms Akureyrar, upp kveðnum 12. nóvember 1991, var ákærði dæmdur í 10 mánaða fangelsi. Var honum 9. febrúar sl. veitt reynslu- lausn í 2 ár á eftirstöðvum þeirrar refsingar, 180 dögum. Ber nú skv. 42. gr. alm. hgl., sbr. 3. gr. laga nr. 16/1976, að ákveða refsingu í einu lagi fyrir það brot, sem nú er dæmt og með hliðsjón af þeirri refsingu, sem ólokið er, samkv. reglum 60. gr. laganna, sbr. 7. gr. laga nr. 22/1955, en samkv. þeirri grein ber nú að tiltaka refsingu eftir reglum 77. gr. alm. hgl. Með hliðsjón af eftirstöðvum refsingar og tilliti til sakaferils ákærða þykir refsing hans hæfilega tiltekin í einu lagi 7 mánaða fangelsi. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Erlingur Sigtryggsson fulltrúi kvað upp dóminn. Dómsorð: Ákærði, Jóhann Ragnar Sigurðsson, sæti 7 mánaða fangelsi. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 702 Þriðjudaginn 29. mars 1994. Nr. 65/1994. — Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Sigdóri Ólafi Sigmarssyni (Páll A Pálsson hrl. {rán AFNOT FáiSSOn í N ) Viðurlagaákvörðun. Bifreiðar. Umferðarlög. Ökuréttur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og, Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ákærði áfrýjaði málinu til Hæstaréttar einvörðungu um ákvörð- un refsingar, en áfrýjunarstefna ríkissaksóknara var gefin út 21. jan- úar 1994. Við munnlegan flutning fyrir Hæstarétti krafðist ákæru- valdið staðfestingar á refsiákvörðun héraðsdóms. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Ákærði, Sigdór Ólafur Sigmarsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 20.000 krónur, og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns fyr- ir Hæstarétti, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttarlögmanns, 20.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 7. janúar 1994. Ár 1994, föstudaginn 7. janúar, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Guðjóni St. Marteinssyni hér- aðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-771/1993: Á kæruvaldið gegn Sigdóri Ólafi Sigmarssyni, en málið var dómtekið samdægurs á grundvelli 125. gr. laga nr. 19/1991. Málið er höfðað með ákæruskjali, út gefnu 8. desember sl., á hendur Sip- 703 dóri Ólafi Sigmarssyni, kt. 010827-6719, Skipasundi 79, Reykjavík, fyrir að aka mánudaginn 20. september 1993 sviptur ökuréttindum bifreiðinni R-15452 frá Sundlaugunum í Laugardal að Skipasundi 79 í Reykjavík. Telst þetta varða við 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar“. Ákærði kom fyrir dóminn í dag og viðurkenndi þá að hafa framið hátt- semi þá, sem í ákæruskjali greinir. Ákærði hafði áður viðurkennt og borið efnislega á sama veg hjá lögreglu og staðfesti ákærði þann framburð sinn fyrir dóminum. Ákærði hefur frá árinu 1969 hlotið 10 refsidóma fyrir umferðarlagabrot og í einum þeirra dóma var ákærði einnig sakfelldur fyrir brot gegn 157. gr. almennra hegningarlaga. Þá hlaut ákærði þriggja mánaða fangelsi á árinu sáttir fyrir umferðarlagabrot. Með vísan til sakaferils ákærða og ofanritaðs að öðru leyti þykir refsing ákærða hæfilega ákvörðuð þriggja mánaða fangelsi. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Dómsorð: Ákærði, Sigdór Ólafur Sigmarsson, sæti fangelsi í 3 mánuði. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 704 Þriðjudaginn 29. mars 1994. Nr. 121/1992. — Halldóra Hafdís Hallgrímsdóttir (Ingvar Sveinbjörnsson hdl.) (Jón Oddsson hrl.) gegn þrotabúi Verslunarinnar Víðis sf. (Þórður Þórðarson hdl.) (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) Skaðabótamál utan samninga. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson og Hjörtur Torfason. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. mars 1992 og gerir þær kröfur, að við opinber skipti á þrotabúi Verslunar- innar Víðis sf. verði viðurkennd sem almenn krafa í þrotabúið skaðabótakrafa sín, að fjárhæð 1.949.415 krónur, ásamt vöxtum frá 22. nóvember 1985 til greiðsludags. Hún krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda, en til vara, að sér verði aðeins gert að bæta tjón áfrýjanda að hluta, bótakröfur lækkaðar og málskostnaður felldur niður. Áfrýjandi lýsir tildrögum slyssins þannig í aðilaskýrslu, að er hún gekk með poka í báðum höndum fram hjá kjötborði í versluninni, hafi hún runnið til og dottið endilöng á gólfið. Er hún var innt eftir því, hvort hún gæti gert sér einhverja grein fyrir orsökum slyssins, svaraði hún því til, að því hlyti að hafa valdið bleyta á gólfinu. Hún hafi hins vegar ekki veitt því athygli, hvort einhverri bleytu var þar til að dreifa. Af þeim upplýsingum, sem við er að styðjast í málinu um atvik að umræddu slysi, verður ekki fundin á því önnur sennileg skýring en sú, að því hafi valdið óhappatilviljun og verði það hvorki rakið til atvika eða áhættu, sem að lögum gætu leitt til fébótaábyrgðar stefnda. Með skírskotun til þess ber að staðfesta hinn áfrýjaða úr- skurð að niðurstöðu til. 705 Eftir þessum málalokum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er staðfestur. Áfrýjandi, Halldóra Hafdís Hallgrímsdóttir, greiði stefnda, þrotabúi Verslunarinnar Víðis st., 40.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 10. janúar 1992. I. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 18. desember 1991. Sóknaraðili, Halldóra Hafdís Hallgrímsdóttir, kt. 210739-4679, gerir þær kröfur að við yfirstandandi skipti á þrotabúi Verslunarinnar Víðis st., Reykjavík, verði viðurkennd sem forgangskrafa krafa hennar, að fjárhæð kr. 1.949.415,00 (með nánar tilgreindum vöxtum |. Sóknaraðili krefst þess einnig að varnaraðila verði gert að greiða sóknar- aðila málskostnað |...|. Varnaraðili, þrotabú Verslunarinnar Víðis sf., Reykjavík, gerir þá aðal- kröfu, að hafnað verði öllum kröfum sóknaraðila og að sóknaraðila verði gert að greiða varnaraðila málskostnað |...|. Til vara krefst varnaraðili þess að kröfur sóknaraðila verði stórlækkaðar og málskostnaður felldur niður, jafnframt því sem synjað verði um viðurkenningu forgangsréttar skaða- bótakröfu sóknaraðila við skipti þrotabús Verslunarinnar Víðis sf. Sáttaumleitanir dómara hafa ekki borið árangur. Með úrskurði réttarins 28. desember 1988 var kröfum sóknaraðila í máli þessu hafnað. Með dómi Hæstaréttar 19. nóvember 1991 var sá úrskurður og málsmeðferð frá og með 12. desember 1988 ómerkt og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og uppsögu úrskurðar að nýju. II. Með úrskurði réttarins 22. apríl 1988 var bú Verslunarinnar Víðis sf., Reykjavík, tekið til gjaldþrotaskipta. Sama dag voru bú eigenda félagsins, þeirra Eiríks Sigurðssonar, Rituhólum 2, Reykjavík, Matthíasar Sigurðs- sonar, Rituhólum 11, Reykjavík, og Vigdísar Eiríksdóttur, Austurgerði 9, Reykjavík, einnig tekin til gjaldþrotaskipta. Innkallanir til skuldheimtu- manna þessara búa birtust fyrra sinni í Lögbirtingablaði sem út kom 25. maí 1988. 106 Sóknaraðili lýsti í öll þessi þrotabú kröfu þeirri, sem er til úrlausnar í máli þessu. Vegna ágreinings við skiptastjóra þrotabúanna um kröfuna var ákveðið að reka sérstakt skiptaréttarmál um hana milli sóknaraðila og þrotabús Verslunarinnar Víðis sf., en jafnframt bókað undir rekstri þess að niðurstaða í því skuli vera bindandi fyrir þrotabú eigenda félagsins. Ill. Af hálfu sóknaraðila er kröfum hennar lýst svo að um sé að ræða skaða- bótakröfur vegna tjóns hennar af völdum slyss er hún hafi orðið fyrir þegar hún var að versla í Versluninni Víði að Austurstræti 17 í Reykjavík 22. nóv- ember 1985. Hafi hún þá slasast verulega, einkum á hægri hendi. Á þessum tíma hafi hún verið starfsmaður Ferðaskrifstofunnar Útsýnar og vinnustað- ur hennar verið í sama húsi og verslunin. Vegna slyssins hafi hún hlotið bæði tímabundna og varanlega örorku, auk miska, og orðið fyrir talsverð- um útgjöldum og fjárhagstjóni. Hún hafi hætt störfum á ferðaskrifstofunni vegna örorku sinnar og fötlunar, og hafi þetta auk fjárhagstjóns valdið henni mikilli röskun á stöðu og högum. Orsakir slyssins telji hún vera atvik er Verslunin Víðir sí. hafi borið fjárhagslega ábyrgð á. Hafi hún verið að versla í húsakynnum verslunarinnar og runnið til í bleytupolli á gólfi versl- unarinnar og dottið utan í burðarsúlu, sem er í versluninni, og síðan á gólf- ið. Hún hafi eftir slysið verið flutt á slysadeild Borgarspítalans í Reykjavík og þá komið í ljós að hún hafði beinbrotnað á hægri hendi og hlotið fleiri áverka. Hún hafi vegna þessa orðið fyrir ýmiss konar fjárhagstjóni, m. a. vegna fataskemmda, lyfja-, bifreiða- og lækniskostnaðar, svo og skemmda á gleraugum. Þá hafi hún orðið fyrir miska, bæði vegna þjáninga, lýta og röskunar á stöðu og högum. Hún hafi áður lært listvefnað, teikningu og list- málun og unnið mikið við skrautskrift, sem hún hafi algerlega orðið að leggja á hilluna eftir slysið, en af þessu hafi hún áður haft umtalsverðar aukatekjur. Hún hafi ekki fengið aftur nægilegan mátt í hægri hönd til að stunda þessar listgreinar sínar. Sóknaraðili kveðst hafa verið flutt í sjúkrabifreið á slysadeild Borgar- spítalans í Reykjavík þegar eftir slysið. Í vottorði Hauks Árnasonar, læknis þar, dags. 8. apríl 1986, segir m. a. um meiðsl sóknaraðila og meðferð þeirra á spítalanum: „Hún greinir svo frá að . . hún (hafi) verið að versla í Versluninni Víði í Austurstræti. Hún rann til á bleytu á gólfi verslunarinnar og datt utan í súlu og svo í gólfið. Segir að eftir þetta hafi nærri liðið yfir hana vegna verkja. Við komu kvartar hún mikið um verk í hægri úlnlið og hún er með skurð á hægri augabrún. Hægri úlnliður er aflagaður og mikil eymsli eru yfir neðri 107 enda geislabeins og bólga um úlnliðinn og fram á handarbakið. Á hægri augabrún er 2 1/2 cm langur skurður. Í staðdeyfingu var skurður á augabrún saumaður með 6/0 Ethylon-saumum, alls 5 sporum. Síðan var hún send í rtg-myndatöku af hægri úlnlið og greindist þá á þeim myndum brot á hægri úlnlið. Veruleg skekkja var á brotstaðnum og brotið var sett í réttar skorð- ur í holhandardeyfingu. Síðan voru lagðar gifsumbúðir á brotið og rtg- mynd eftir það sýndi góða legu á brotinu.“ Jón K. Jóhannsson læknir mat örorku sóknaraðila vegna slyssins að beiðni sóknaraðila. Örorkumat hans er dagsett 4. desember 1986. Þar segir m.a. „Samantekt: Konan slasast við fall á sléttu gólfi þ. 22/11 1985. Hlýtur handleggsbrot (Fractura Collesi dx.) og sinasköddun. Þetta er meðhöndlað af sérfræðingi á Borgarspítala. Þar sem nú er rétt ár liðið frá slysdegi, þykir tímabært að meta örorku af þessum völdum sem hér segir: Tímabundin örorka: frá 22.11785 til 01.04.86 00... 100% Síðan varanleg Örorka ..........0000000.eeeeeeeann neee 2%. Jón Erlingur Þorláksson tryggingastærðfræðingur reiknaði út vinnutekju- tap sóknaraðila samkvæmt beiðni hennar miðað við þetta örorkumat út frá forsendum sem lýst er í vottorði hans, dagsettu 23. júní 1987. Þar segir m. a.: Höfuðstólsverðmæti vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku kr. 207.000 Vegna varanlegrar örorku kr. 175.400 Samtals kr. 382.400 Sóknaraðili leitaði til Jónasar Hallgrímssonar læknis á árinu 1988 og hef- ur hann metið örorku hennar. Í matsgerð hans, sem dagsett er 12. maí 1988, segir m.a. „Örorka Halldóru vegna slyssins er því sem hér segir: Frá slysinu í 4. mánuði. aussesssaseigie sönn samin gan egin een 100% Síðam í Á áð sans salka SR 50% Löks Váfáfilögi Ötörka 2... si ER RA EÐ AR 10%.“ Jón Erlingur Þorláksson tryggingastærðfræðingur reiknaði út vinnutekju- tap sóknaraðila samkvæmt beiðni hennar miðað við þetta örorkumat út frá forsendum, sem lýst er í vottorði hans, dagsettu 24. maí 1988. Þar segir m. a.: 708 Höfuðstólsverðmæti vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku kr. 297.100 Vegna varanlegrar örorku kr. 1.006.400 Samtals kr. 1.303.500 Tölulega gerir sóknaraðili grein fyrir kröfum sínum í máli þessu sem hér segir: 1 Örorkutjón samkvæmt útreikningi Jóns Erlings Þor- lákssonar tryggingastærðfræðings, dags. 24. maí 1988, vegna vinnutekjutaps vegna tímabundinnar örorku kr. 297.100,- og vegna varanlegrar örorku kr. 1.006.400,- (höfuðstólsfært miðað við slysdag), samtals kr. 1.303.500,- 2 Tjón vegna miska, röskunar á stöðu og högum, lýta, þjáninga, óþæginda o.fl. 890.000,- Kr. 2.193.500,- Frádráttur 15% vegna skattahagræðis og eingreiðslu (“ 329.025,-) Kr. 1.864.475,- 3 Útlagður kostnaður: Reikningar tryggingastærðfræðings “ 15.960,- Læknisvottorð “ 18.980,- Gleraugu, lyf, sjúkrabifr., fatatjón og lækniskostnaður, áætlað “ 50.000,- Kr. 1.949.415,- Sóknaraðili telur kröfu þessa njóta forgangsréttar við skipti á þrotabúi Verslunarinnar Víðis sf. þar sem um sé að ræða bótakröfur sem séu ígildi tapaðra vinnulauna. Sóknaraðili hefur í málflutningi sínum gert þá grein fyrir grundvelli bóta- kröfu sinnar, að starfsmenn Verslunarinnar Víðis st. hafi vanrækt þá skyldu sína að halda gólfi verslunarinnar í því horfi að óhætt væri fyrir viðskipta- vini að ganga um það. Eigandi verslunarinnar beri eftir reglum íslensks réttar um ábyrgð atvinnurekenda á saknæmum skaðaverkum starfsmanna sinna bótaábyrgð á slysinu vegna þessa. Sóknaraðili hafi vegna ástands síns eftir slysið ekki getað hlutast til um að viðhlítandi rannsókn færi fram á or- sökum slyssins og starfsmenn verslunarinnar hafi ekki hlutast til um að slík rannsókn færi fram. Verði því að leggja til grundvallar niðurstöðu í málinu frásögn sóknaraðila um tildrög slyssins. Varnaraðili heldur því fram að staðhæfingar sóknaraðila um að fyllsta ör- yeggis hafi ekki verið gætt í húsakynnum verslunarinnar að Austurstræti 17 séu rangar og ósannaðar og stangist á við framburð vitna. Sé ekkert fram 709 komið í málinu sem renni stoðum undir þessar staðhæfingar sóknaraðila. Ósannað sé að bleyta hafi verið á gólfi verslunarinnar þegar umrætt slys varð, og einnig að slík bleyta hafi valdið því slysi er sóknaraðili varð fyrir. Ekkert sé fram komið í málinu sem styðji framburð sóknaraðila um að gólfið í versluninni hafi verið varhugavert fyrir viðskiptamenn, og raunar stangist sú frásögn sóknaraðila á við frásögn vitnis sem gagngert hafi kann- að það strax eftir að slysið átti sér stað hvort bleyta væri á gólfinu. Varnaraðili mótmælir því að fyrirsvarsmönnum Verslunarinnar Víðis sf. hafi borið sérstök skylda til að láta fara fram rannsókn á tildrögum slyssins eins og um vinnuslys væri að ræða. Varnaraðili heldur því og fram að þó svo að framburður sóknaraðila um atvik að slysinu yrði lagður til grund- vallar niðurstöðu í málinu bæri varnaraðili ekki neina fébótaábyrgð á því þar sem slysið verði eingöngu rakið til gáleysis sóknaraðila sjálfrar og/eða óhappatilviljunar en ekki til neinna athafna eða athafnaleysis sem varnar- aðili beri ábyrgð á. Umrætt atvik hafi átt sér stað 22. nóvember 1985 en ekki sé óvenjulegt á þeim árstíma að einhver bleyta berist með viðskipta- mönnum inn í verslanir. Sé nánast útilokað fyrir starfsmenn verslana að koma í veg fyrir slíkt. Sóknaraðili hafi ekki sýnt fram á það að bleyta hafi yfirleitt valdið því að hún hrasaði í versluninni eða að bleyta hafi þar verið meiri en við mátti búast. Hafi sóknaraðili runnið til í bleytu á gólfinu hafi hún einfaldlega ekki sýnt nægilega varúð sjálf. Varnaraðili mótmælir fjárkröfum sóknaraðila í málinu sem allt of háum. Beri að virða til lækkunar kröfum sóknaraðila, að varanleg örorka hennar sé ekki svo mikil að líklegt sé að hún verði fyrir vinnutekjutapi til frambúð- ar af þeim sökum. Sóknaraðili hafi ekki sýnt fram á að tekjur hennar hafi skerst af völdum slyssins. Þá sé innifalinn miski í örorkumati lækna, en þessa miska sé síðan krafist sérstaklega í málinu, og sé því sá kröfuliður í raun tvítekinn. Þá sé frádráttur vegna skattfrelsis bóta og eingreiðsluhag- ræðis mjög vanáætlaður í kröfugerð sóknaraðila. Meiri hluti reiknaðs tekj- utaps sóknaraðila falli til, eftir að staðgreiðslukerfi skatta tók gildi og því ekki óeðlilegt að frádráttur vegna skattfrelsis bóta og hagræðis af eingr- eiðslu næmi 35,2%. Varnaraðili mótmælir kröfu sóknaraðila um greiðslu kr. 50.000,00 vegna útlagðs kostnaðar sem órökstuddri. Varnaraðili mótmælir miskabótakröfu sóknaraðila sem allt of hárri og í andstöðu við dómvenju hér á landi. Verði ekki séð að sóknaraðili hafi orðið fyrir röskun á stöðu og högum vegna slyssins. Lýti vegna slyssins séu og mjög óveruleg. Beri aðeins að meta miskabætur með hliðsjón af sjúkrasögu sóknaraðila ef bótagrundvöllur telst á annað borð vera fyrir hendi. 70 Varnaraðili mótmælir því, að skaðabætur eins og þær, sem hér er gerð krafa til, njóti forgangsréttar við úthlutun úr þrotabúi. Komi til þess, að bætur verði ákvarðaðar í þessu tilviki, hljóti sú krafa að verða almenn krafa við skipti þrotabúsins. Um forgangsrétt krafna við skipti séu fyrirmæli í 84. gr. skiptalaga nr. 3/1878. Í 1. tölulið þeirrar greinar sé mælt fyrir um for- gangsrétt launakrafna fyrir vinnu í þjónustu þrotamanns, sem fallið hafa í gjalddaga á síðustu 18 mánuðum fyrir skiptin. Í 5. tölulið greinarinnar sé mælt fyrir um forgangsrétt kröfu til örorkubóta til launþega vegna vinnu- slysa á síðustu 18 mánuðum fyrir upphaf skipta. Ekki séu í þessari lagagrein fyrirmæli um forgangsrétt skaðabótakröfu á hendur þrotamanni vegna tap- aðra vinnulauna hjá þriðja manni. 84. gr. skiptalaga hafi að geyma tæmandi upptalningu þeirra krafna sem njóti forgangsréttar í þrotabú og falli krafa sóknaraðila ekki þar undir. IV. Undir rekstri málsins hefur sóknaraðili gefið munnlega skýrslu fyrir rétt- inum. Einnig komu fyrir réttinn til skýrslugjafar einn af fyrrum eigendum Verslunarinnar Víðis sf., Matthías Sigurðsson, svo og þrjú vitni. Verslunin Víðir sf. rak kjörbúð í verslunarhúsnæði að Austurstræti 17 í Reykjavík. Fyrirkomulag verslunarinnar var með svipuðum hætti og gerist í svokölluðum stórmörkuðum, þ.e. viðskiptamenn ganga um verslunina og velja sér þær vörur sem þeir hyggjast kaupa og færa þær til afgreiðslufólks sem staðsett er nálægt útgöngudyrum verslunarinnar. Þar er greitt fyrir vör- una og viðskiptamaðurinn fer síðan út aftur. Í skýrslu sóknaraðila fyrir réttinum kom fram að tildrög slyssins voru þau að sóknaraðili hafði verið við innkaup í versluninni. Þegar sóknaraðili hafði lokið innkaupum sínum og greitt fyrir það sem hún keypti, hugðist hún fara aftur inn eftir húsnæði verslunarinnar og fara bakdyra megin inn á vinnu- stað sinn sem var á sömu hæð í sama húsi og verslunin. Tók hún því þann varning sem hún hafði keypt og hélt inn í verslunarhúsnæðið aftur. Til þess að komast inn á vinnustað sinn þurfti sóknaraðili að fara inn fyrir kjötborð innarlega í versluninni, en svo hagaði til að gangvegur var fyrir öðrum enda þess borðs. Mun sá gangvegur aðallega hafa verið ætlaður starfsmönnum verslunarinnar en þó munu einhverjar hillur með vörum hafa verið þar meðfram veggjum. Ekki voru sjónarvottar að slysinu sjálfu. Leggja verður til grundvallar niðurstöðu í málinu að sóknaraðili hafi fallið í gólfið á gangveginum er hún var komin til hliðar við kjötborðið. Vitnið Ágústa Hólm Jónsdóttir var starfsmaður í versluninni og aðstoð- 711 aði sóknaraðila við að komast yfir á vinnustað sóknaraðila eftir slysið. Vitnið skýrði svo frá fyrir réttinum, að sóknaraðili hefði þá sagt, að hún hefði runnið til á gólfinu í versluninni. Kvaðst vitnið hafa athugað það sér- staklega strax á eftir hvort gólfið væri eitthvað sleipt á þessum stað eða hvort þar væri eitthvað á gólfinu, bleyta eða annað, sem fólk gæti runnið á. Kvaðst vitnið ekki hafa getað merkt neitt slíkt. Vitnið kvað sóknaraðila hafa verið með tvo frekar þunga innkaupapoka og kvaðst vitnið hafa getið sér þess til að hæll á skó sóknaraðila hefði runnið undan skónum og hún þannig misst jafnvægið. Engin sérstök rannsókn fór fram vegna slyssins. Ekki verður á það fallist með sóknaraðila að fyrirsvarsmönnum sóknaraðila hafi borið skylda til að hlutast til um að fram færi rannsókn á slysinu með atbeina lögreglu eða á vegum Vinnueftirlits ríkisins. Hefur það því ekki þýðingu varðandi sönn- unarbyrði í málinu, að slík rannsókn fór ekki fram. Í munnlegum málflutningi hefur lögmaður sóknaraðila haldið því fram að Verslunin Víðir sf. hafi borið hlutlæga bótaábyrgð vegna slyssins. Sú málsástæða hefur ekki lagastoð og verður henni ekki sinnt. Eins og kröfugerð sóknaraðila í málinu er fram sett virðist hún telja að sömu lagasjónarmið um fébótaábyrgð eigi að öllu leyti við um þetta tjóns- tilvik og um slys sem viðskiptamenn kunna að verða fyrir er þeir fara um verslun sem þessa við innkaup sín. Á það verður ekki fallist. Verslanir eins og sú, sem hér um ræðir, leggja viðskiptamönnum sínum til sérstakar inn- kaupakörfur á hjólagrindum undir þær vörur sem þeir hyggjast kaupa í versluninni. Þurfa viðskiptamennirnir þá ekki að burðast með vörurnar um verslunina meðan þeir eru við innkaupin. Sóknaraðili var hins vegar búin að ljúka innkaupum sínum og bar í plastpokum það sem hún hafði keypt. Hún var því ekki við innkaup í versluninni heldur á leið til vinnustaðar síns að loknum verslunarerindum sínum. Samkvæmt vottorði Veðurstofu Íslands virðist hafa verið þurrt veður í Reykjavík og jörð auð allan þann dag sem slysið varð. Starfsmaður versl- unarinnar, sem kom að sóknaraðila og hjálpaði henni á fætur eftir slysið, fann engin merki þess, að gólfið væri sleipt á slysstað, strax eftir að slysið varð. Er því ósannað að slysið hafi orsakast af slíkum aðstæðum á slysstað. Er ekkert fram komið í málinu, sem rennt geti stoðum undir þær staðhæf- ingar sóknaraðila að slysið hafi orðið vegna athafna eða athafnaleysis starfsmanna Verslunarinnar Víðis sf. með þeim hætti að félagið og eigendur þess hafi borið á því fébótaábyrgð eftir reglum íslensks réttar um hús- bóndaábyrgð og verða kröfur sóknaraðila því ekki teknar til greina á þeim grundvelli. 72 Samkvæmt framangreindu er það niðurstaða máls þessa að sóknaraðili hefur ekki sýnt fram á að Verslunin Víðir sf. hafi borið fébótaábyrgð á tjóni sem sóknaraðili varð fyrir í umræddu slysi. Verður því að hafna kröfum hennar í málinu án þess að tekin sé afstaða til þess, hvert fjártjón sóknar- aðila hefur orðið eða um stöðu slíkra krafna í skuldaröð við gjaldþrota- SélpU. Eftir atvikum þykir rétt að hvor aðila beri sinn kostnað af máli þessu. Ragnar Halldór Hall borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kröfum sóknaraðila, Halldóru Hafdísar Hallgrímsdóttur, í máli þessu er hafnað. Málskostnaður fellur niður. 713 Þriðjudaginn 29. mars 1994. Nr. 466/1993. — Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Jósef Gunnari Ingólfssyni (Kristján Stefánsson hrl.) Líkamsárás. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnar M. Guðmunds- son, Garðar Gíslason og Pétur Kr. Hafstein. Ákærði áfrýjaði málinu í heild sinni, en af hálfu ákæruvalds var því skotið til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 6. júlí 1993. Við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti krafðist sækjandi þess, að héraðsdómur yrði staðfestur. Með hliðsjón af fram lögðu áverkavottorði og framburði vitna og ákærða er sannað, að ákærði hrinti Magneu Þorfinnsdóttur umrætt sinn og greiddi henni hnefahögg í andlit, þótt eigi verði fullyrt, að þau hafi verið mörg, eins og í ákæruskjali segir. Ákærði hefur því gerst sekur um líkamsárás, og varðar hún við 1. mgr. 217. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ber því að staðfesta hinn áfrýj- aða dóm. Ákærði skal greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Jósef Gunnar Ingólfsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 20.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Kristjáns Stefánssonar hæstaréttarlögmanns, 20.000 krónur. 14 Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 27. maí 1993. Ár 1993, fimmtudaginn 27. maí, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Hirti O. Aðalsteinssyni hér- aðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-226/1993: Ákæruvaldið gegn Jósef Gunnari Íngólfssyni. sem tekið var til dóms 14. maí sl. NASA hAFA AA a Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dapse ttu 6. apríl sl. „á hendur ákærða, Jósef Gunnari Ingólfssyni, fæddum 19. desember 1947, fæð- ingarnúmer 493, „fyrir líkamsárás með því að hafa að kvöldi laugardagsins 25. júlí 1992 að Hverfisgötu 74 í Reykjavík slegið Magneu Þorfinnsdóttur, fædda 10. apríl 1942, mörg hnefahögg í andlit með þeim afleiðingum að hún fékk blóðnasir og marðist um bæði augu og í andliti. Telst þetta varða við 1. mgr. 217. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 10. gr. laga nr. 20/1981. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar. Þá krefst Magnea Þorfinnsdóttir þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða sér skaðabætur að fjárhæð kr. 20.000%. Málavextir. Laugardaginn 25. júlí sl. kl. 23.31 barst lögreglunni í Reykjavík tilkynning um að kona hefði orðið fyrir árás að Hverfisgötu 74. Lögreglumenn fóru á vettvang og höfðu tal af tilkynnanda, Elfu Sigurðardóttur, kt. 190363-3339, og vísaði hún þeim á íbúð Huldísar Þorfinnsdóttur, systur kæranda. Segir í lögregluskýrslu að Huldís hafi verið lítillega blóðug í andliti, miður sín og föt hennar rifin og tætt. Kærandi, Magnea Þorfinnsdóttir, var einnig í íbúð- inni og segir í lögregluskýrslu að hún hafi verið alblóðug og bólgin í andliti og mjög ölvuð og æst. Lögreglumenn höfðu tal af ákærða, sem sat í stofu íbúðarinnar og kvað hann systurnar hafa verið að slást. Segir í lögreglu- skýrslu að hann hafi verið inntur eftir rispum og blóði á hnúum handa hans og hafi hann þá viðurkennt að hafa slegið systurnar. Ákærði var handtek- inn og færður í fangageymslur lögreglunnar og kærandi var færð á slysa- deild Borgarspítalans og síðan í fangageymslur. Í læknisvottorði Guðna Arinbjarnar læknis vegna kæranda segir svo m.a.: „Við skoðun er sjúklingur talsvert blóðug í framan og á höndum og fót- um, er ósamvinnuþýð, svarar ekki spurningum og neitar skoðun, er talsvert marin í andliti og með blóð í nefi. Ekki þó sár í andliti en glóðaraugu byrj- andi beggja vegna. Gengur sjálf, en greinilega talsvert ölvuð. Þetta er álitið vera mar. Lögregluþjónum ráðlagt að líta til sjúklings annað slagið í klefa. Sjúklingur útskrifaður og hefur ekki komið á slysadeild eftir þetta.“ Ákærði skýrði svo frá fyrir dómi að sér hafi verið boðið heim til kæranda 715 og systur hennar umrætt sinn en ákærði kvaðst ekki muna hvað klukkan var þegar hann kom þangað. Ákærði kvaðst hafa verið beðinn um að út- vega áfengi, og kvaðst ákærði hafa gert það og kvað þau hafa drukkið eina hvítvínsflösku. Ákærði taldi, að kærandi hefði verið undir miklum áfengisáhrifum, og hefði hún sennilega drukkið meðan ákærði fór að afla áfengis. Ákærði kvað að kærandi hefði byrjað að ráðast á ákærða og systur sína með því að grýta í þau hlutum. Ákærði kvaðst hafa borið hönd fyrir höfuð sér og neitar að hafa slegið hana. Ákærða voru sýndar myndir af kæranda. Á kærði kannað- ist ekki við að þessir áverkar væru af sínum völdum og taldi kæranda hafa fengið áverkana við það að hlaupa á hluti. Ákærði kannaðist við að hafa hrint kæranda frá sér en taldi ósennilegt að kærandi hefði fengið þessa áverka við það. Aðspurður, hvers vegna kærandi kastaði til hlutum, svaraði ákærði því til, að um einhverja rimmu hefði verið að ræða á milli systranna. Ákærði kannaðist ekki við að hafa viðurkennt fyrir lögreglu að hafa sleg- ið kæranda. Ákærði kvaðst aldrei hafa sagt lögreglu að hann hafi slegið báðar syst- urnar. Ákærði kannaðist við að hafa klifrað upp vinnupalla til að komast inn í íbúðina einhverju sinni, en ákærði kvað að hann hafi þá verið beðinn um það. Ákærði kvað báðar systurnar hafa beðið sig að kaupa áfengi. Ákærði neitaði að hafa hrint og kýlt Huldísi umrætt sinn. Ákærði kvaðst samþykkur skaðabótakröfu kæranda, en tók fram að hann væri með því móti ekki að viðurkenna sök í máli þessu. Ákærði kvaðst hafa boðið fram greiðslu, en kærandi hefði ætlað að hafa samband við sig vegna þessa en ákærði kvaðst ekkert hafa heyrt frá henni um skaðabótakröfuna. Vitnið Huldís Þorfinnsdóttir, kt. 100255-7669, Hverfisgötu 74, Reykjavík, skýrði svo frá fyrir dómi, að hún hefði kynnst ákærða, og voru þau saman í fyrstu en síðan kvaðst vitnið hafa reynt að koma ákærða í skilning um að það vildi ekkert meira með hann hafa. Vitnið kvað ákærða hafa komið á heimili þess í tíma og ótíma og ef ekki var opnað kom hann inn um glugga. Vitnið minnti, að ákærði hefði komið með þessum hætti inn í íbúðina um- rætt kvöld, en kvaðst þó ekki geta fullyrt það. Vitnið kvaðst hafa verið und- ir áhrifum áfengis og tók fram að það myndi atburði frekar illa, enda nokk- uð langt um liðið. Vitnið mundi ekki hvort ákærði kom með áfengi með sér og þá mundi vitnið ekki eftir því að ákærði hefði eldað mat. Vitnið kvað ákærða hafa neitað að fara, og kvaðst vitnið hafa reynt að 716 koma honum út, en hann hefði þá farið að berja vitnið. Vitnið kvað systur þess hafa verið ósátta við þetta og hefði hún ætlað að skakka leikinn en þá hefði ákærði lúbarið hana. Vitnið kvað þær systur ekki hafa rifist þetta kvöld. Aðspurt, hvernig ákærði réðst á systur vitnisins, sagðist vitnið ekki hafa séð betur en ákærði kýldi hana í andlitið. Vitnið kvaðst ekki muna eftir að systir þess hefði hent hlutum þetta kvöld, en það hefði áður komið fyrir. Aðspurt um misræmi í framburði vitnisins hjá lögreglu og fyrir dómi um það hvernig ákærði kom á heimili þess, kvaðst vitnið hafa munað þetta at- riði betur þegar lögregluskýrslan var tekin. Vitnið kvaðst ekki muna eftir því, að ákærði hefði sótt áfengi eftir að hann kom, en þvertók ekki fyrir að svo hafi verið. Vitnið kvað ekkert hafa séð á sér, en hugsanlega hefði verið blóð systur vitnisins á því. Vitnið kvaðst ekki hafa farið í læknisskoðun. Kærandi skýrði svo frá fyrir dómi, að hún hefði umrætt sinn verið við áfengisneyslu ásamt systur sinni og tók fram að á þessu tímabili neytti hún áfengis í þó nokkru magni og kvaðst hún hafa verið undir talsverðum áfengisáhrifum. Kærandi kvaðst hafa sofnað og síðan vaknað við læti í íbúðinni. Kvaðst hún hafa farið fram og séð ákærða lumbra á systur sinni. Hún taldi ákærða hafa komið óboðinn inn en tók fram að hún var sofandi þegar hann kom. Kærandi kvað ákærða hafa viljað sofa hjá Huldísi, sem ekkert hefði vilj- að með hann hafa. Hún kvaðst hafa ráðist á ákærða og systir vitnisins hefði þá sloppið fram á gang, en þá hefði ákærði lamið kæranda í andlit og víðar. Kærandi kvað ákærða ekki hafa komið með áfengi með sér. Þá mundi hún ekki eftir að ákærði hefði eldað mat. Hún kvaðst hafa lamið til ákærða en kannaðist ekki við að hafa dottið og rekið sig á. Kærandi kvaðst hafa verið sett í fangageymslu eftir þetta og taldi til- ganginn hafa verið þann að hún væri til reiðu þegar tekin væri skýrsla af henni. Kærandi mundi ekki eftir því að hafa kastað hlutum í systur sína enda hefði samband þeirra verið frekar gott á þessum tíma. Hún kvað ákærða hafa lagt að sér að draga kæruna til baka og hafi hann talað um að kæra gæti komið sér illa fyrir hann og jafnframt gæti það kom- ið sér illa fyrir kæranda og skildi hún þetta sem hótun af hans hálfu. Hún kvaðst hafa lagt fram skaðabótakröfu þegar hún var yfirheyrð hjá lögreglu og kvaðst halda fast við hana, en tók fram að hún var ekki að vinna á þess- um tíma og fór fram á að litið yrði á kröfuna sem miskabótakröfu. 77 Kærandi kvað ákærða hafa boðið sér greiðslu og hefði greiðslan verið bundin því skilyrði að kærandi drægi kæruna til baka en hún kvaðst hafa hafnað þessu. Kærandi kvað ekki rétt í lögregluskýrslu þar sem talað er um að um margítrekaðar líkamsárásir af hálfu ákærða gagnvart henni sé að ræða. Hún kvað ákærða aldrei hafa gert sér neitt áður. Kærandi kvaðst hafa verið illa fyrirkölluð um morguninn, þegar skýrslan var tekin, vegna drykkju og meiðsla sinna. Vitnið Elfa Kristín Sigurðardóttir, kt. 190363-3339, Hverfisgötu 74, Reykjavík, skýrði svo frá fyrir dómi, að það búi í íbúð beint á móti Huldísi Þorfinnsdóttur. Vitnið kvað, að barið hefði verið hjá sér, og kvaðst vitnið hafa farið til dyra, og stóð Huldís þar fyrir utan grátandi og sagði, að einhver væri að drepa systur sína. Vitnið kvaðst hafa boðið Huldísi inn og hringt á lögreglu og síðan kvað vitnið að Huldís hefði hringt dyrabjöllu á íbúð sinni og hafi ákærði þá opnað og kvaðst vitnið hafa séð Magneu inni í íbúðinni þar sem hún hélt höndum fyrir andlit sér og var blóðug. Vitnið kvaðst ekki hafa séð átök en kvaðst áður hafa heyrt dynki og læti en kvaðst ekki hafa séð ástæðu til að hafast neitt að vegna þess. Vitnið kvaðst ekki hafa séð blóð á Huldísi en kvað hana hafa verið undir áhrifum áfengis. Vitnið kvað hljóðbært milli íbúða en kvað þetta eina skiptið sem vitnið varð vart við áflog. Vitnið kvaðst ekki geta borið um það, hvort áflog hefðu verið milli systr- anna. Vitnið tók fram, að áður en Huldís barði hjá vitninu, hefði það ekki heyrt nein þau hljóð úr íbúð hennar sem vitnið tengdi við handalögmál. Vitnið Bjarni Ólafur Magnússon lögreglumaður, kt. 040463-3999, skýrði svo frá fyrir dómi, að lögreglan hefði fengið tilkynningu um háreysti og grun um átök í íbúð við Hverfisgötu. Vitnið kvað lögreglumenn hafa farið á vettvang, og hefði þeim verið bent á íbúð, þar sem ákærði sat í stofu í nær- buxum einum fata. Höfðu þeir tal af húsráðanda er tjáði þeim málavexti og voru sýnilegar rispur á stúlkunni og blóð. Systir hennar var inni í íbúðinni, mjög bólgin, blóðug, grátandi og mjög æst. Virtist hún undir miklum áfeng- isáhrifum. Vitnið kvað ekki hafa verið sjáanleg áfengisáhrif á húsráðanda en hún hafi verið miður sín. Vitnið kvað systur hennar hafa sagt ákærða hafa barið sig, og kvað vitnið, að þeir hefðu rætt við ákærða, sem í fyrstu hefði skeytt því litlu og sagt þær systur hafa verið að slást. Er ákærða var bent á ákomur á handarbökum hans, viðurkenndi hann að hafa slegið þær 718 báðar, en talaði um að þetta væri ekkert mál. Vitnið kvað ákærða hafa sýnt mótþróa við handtöku og var hann handjárnaður og færður á lögreglustöð. Vitnið kvaðst ekki vita hver tók myndir af kæranda. Vitnið kvað, að ekki hefði verið mikil óreiða í íbúðinni, þar hefði verið drasl, en ekkert brotið eða bramlað. Blóð hefði verið á vaski í baðherbergi gg. og eitthvað hafi oltið til. Vitnið kvað líklegt, að skýrsla hefði verið gerð í beinu framhaldi af at- burði þessum og sé líklegt að yfirheyrandi hafi haft skýrsluna undir hönd- og blóðkám á ve um. Vitnið kvað blóðkám hafa verið á blússu Huldísar, en ekki mikið. Hún hefði verið vel viðræðuhæf, en ekki sjáanlega ölvuð. Vitnið kvað, að sjáanlegar hefðu verið rispur í andliti Huldísar. Vitnið kvað, að Magnea hefði setið í fangageymslu sökum þess, að hún var ölvuð og æst. Vitnið ítrekaði að ákærði var blóðugur á höndum og rispaður. Vitnið Ingólfur Bruun, kt. 050563-2869, lögregluþjónn, skýrði svo frá fyr- ir dómi, að hann hefði farið inn í umrædda íbúð og kvaðst hafa séð ákærða þar inni og þrjár konur. Hafi ein þeirra verið mjög illa farin í andliti. Vitnið kvaðst ekki muna eftir áverkum á hinum konunum. Vitnið kvað ákærða hafa setið í sófa í stofu í nærbuxum einum klæða og voru áverkar á höndum hans eða smárispur. Vitnið kvað ákærða hafa sýnt mótþróa, og hefði hann verið handjárnað- ur og færður í lögreglubifreið. Vitnið mundi ekki eftir orðaskiptum við ákærða í íbúðinni en í lögreglubifreiðinni talaði ákærði um að handtaka hans væri mistök. Vitnið kvað ákærða hafa lýst sig saklausan af því að hafa lagt hendur á kæranda. Vitnið kvað aðstæður í íbúðinni hafa verið þannig, að ekki hefðu verið bein merki um átök, en íbúðin hefði ekki verið snyrtileg. Vitnið kvað systr- unum hafa borið saman um málsatvik, sem hefðu í stuttu máli verið þau, að ákærði hefði falast eftir samförum við húsráðanda, sem hefði hafnað því, og þá hefði ákærði hafið barsmíðar gagnvart henni en kærandi farið að skipta sér af og því orðið fyrir árás af hálfu ákærða. Vitnið kvað kæranda hafa verið töluvert ölvaða og æsta en húsráðandi hefði verið vel viðræðuhæf og áfengisáhrif ekki sjáanleg á henni. Vitnið kvaðst ekki hafa séð áverka á Huldísi og kvað að rætt hefði verið við hana áður en lögreglumennirnir fóru inn í stofu. Vitnið tók fram að það myndi ekki skýrt eftir atvikum, en mundi ekki betur en þriðja konan hefði talað við lögreglumennina inni í eldhúsi þegar þeir ræddu við kæranda. Vitnið kvað ekki hafa blætt úr hrufli því, sem var á höndum ákærða. 719 Vitnið Gunnar Thoroddsen, kt. 301069-5619, laganemi, skýrði svo frá fyr- ir dómi að lögreglan hefði verið kvödd að húsi við Hverfisgötu og var þeim tjáð að þar hefðu átök átt sér stað. Hafi verið haft tal af húsráðanda, sem var úfin og greinilegt var að eitthvað hafði gengið á. Vitnið kvað að áfengisáhrif hefðu ekki verið greinileg á henni. Lögreglumönnum var tjáð, að ákærði hefði lamið konurnar og er inn í íbúðina var komið sá vitnið kær- anda, sem hélt höndum um andlit sér, og var hún grátandi og blóðug í and- liti. Vitnið kvað ákærða hafa setið í sófa inni í stofu og er hann var spurður hvort hann hefði lamið konurnar neitaði hann því og sagði þær hafa verið að slást. Vitnið kvað ákærða hafa verið með sár á hnúum og er honum var bent á það varð hann vandræðalegur og játaði að hafa slegið þær. Var ákærði handtekinn og eftir að hafa sýnt mótþróa, var hann handjárnaður og færður í lögreglubifreið. Vitnið kvað kæranda hafa verið færða í fangageymslu eftir að hafa verið færð til skoðunar á slysadeild en hún var ölvuð og æst. Vitnið kvaðst ekki hafa rætt við systurnar um aðdraganda atburða. Vitn- ið kvað, að íbúðin hefði ekki borið merki um, að hlutum hefði verið kastað til, en blóðsletta hefði verið á vegg, íbúðin sóðaleg og drasl í henni. Aðspurt hverjir voru viðstaddir þegar ákærði viðurkenndi að hafa lamið konurnar, segir vitnið að auk þess hefðu þeir Bjarni Ólafur og Ingólfur átt að hafa heyrt þetta. Vitnið kvaðst ekki geta skýrt hvers vegna Ingólfur gat ekki staðfest þennan framburð. Vitnið kvaðst ekki muna eftir áverkum á Huldísi. Vitnið kvaðst ekki vita hver tók myndir af kæranda. Vitninu voru sýndar ofangreindar myndir og kvað vitnið vel geta staðist að kærandi hefði verið svona útlítandi, er vitnið kom á vettvang. Vitnið kvaðst hafa heyrt ákærða tala um að konurnar hefðu verið í átök- um og sagðist ákærði hafa verið að skilja þær að. Vitnið Baldur Gautur Baldursson, kt. 221171-4899, guðfræðinemi, skýrði svo frá fyrir dómi, að lögreglumenn hefðu verið kallaðir á vettvang umrætt sinn, og hefðu þeir farið inn í íbúð, eftir að hafa talað við tilkynnanda, og var þeim tjáð að átök hefðu átt sér stað. Vitnið kvaðst hafa séð húsráð- anda, sem vitninu fannst ekki sérstaklega illa útlítandi, en vitnið tók fram að það myndi þetta atriði ekki vel. Vitnið kvaðst hafa talað við systur hús- ráðanda, sem var töluvert bólgin og blóðug í framan, mjög æst og undir áfengisáhrifum. Vitnið kvaðst ekki hafa talað við ákærða og ekki hafa tekið þátt í handtöku hans. 720 Vitnið kvað kæranda lítið hafa getað tjáð sig um málsatvik af neinni skynsemi. Vitnið kvað frekar ruslaralegt hafa verið inni í íbúðinni. Vitnið kvaðst ekki hafa heyrt talað um, að systurnar hefðu lent í átökum. Niðurstaða. Ákærði hefur ekki kannast við að hafa slegið kæranda og telur hana hafa hlotið áverka við að hlaupa á hluti í íbúðinni. Ákærði hefur hins vegar kannast við að hafa hrint kæranda, en telur ólíklegt að kærandi hafi hlotið áverka við það. Þegar virtur er framburður kæranda og systur hennar svo og önnur gögn málsins, verður að telja sannað að ákærði sé valdur að áverkum þeim er kærandi hlaut. Urðu afleiðingar árásarinnar slíkar að brot ákærða varðar við 1. mgr. 217. gr. almennra hegningarlaga. Sakaferill, viðurlög. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann frá árinu 1974 til 1990 hlotið 5 dóma fyrir umferðarlagabrot. Þann 15.05.91 var ákærði dæmdur í 4 mán- aða varðhald, þar af 2 mánuðir skilorðsbundnir í 3 ár, fyrir brot gegn 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga og 3. mgr. 45. gr. og Í. mgr. 48. gr. um- ferðarlaga. Hann var jafnframt sviptur ökuleyfi ævilangt. Auk þessa hefur ákærði 7 sinnum sæst á sektagreiðslur, aðallega fyrir brot gegn áfengislög- um. Ákærði hefur nú rofið skilorð ofangreinds dóms, og ber því með vísan til 60. gr. almennra hegningarlaga að taka upp skilorðshluta dómsins og dæma með þessu máli. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin með vísan til TI. gr. almennra hegningarlaga varðhald í 3 mánuði. Skaðabætur. Kærandi, Magnea Þorfinnsdóttir, kt. 100442-3969, hefur krafist þess að ákærði verði dæmdur til greiðslu miskabóta að fjárhæð kr. 20.000. Ákærði hefur samþykkt kröfuna og þar sem henni þykir í hóf stillt verður hún tekin til greina. Sakarkostnaður. Dæma ber ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin sak- sóknarlaun, er renni í ríkissjóð, 25.000 kr., og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, Hrafnkels Ásgeirssonar hrl., 40.000 krónur. Elín Vigdís Hallvarðsdóttir, deildarlögfræðingur hjá lögreglustjóranum í Reykjavík, flutti mál þetta af hálfu ákæruvalds. 721 Dómsorð: Ákærði, Jósef Gunnar Ingólfsson, sæti varðhaldi í 3 mánuði. Á kærði greiði Magneu Þorfinnsdóttur, kt. 100442-3969, kr. 20.000 í skaðabætur. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun er renni í ríkissjóð, 25.000 kr., og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hrafnkels Ásgeirssonar hrl., 40.000 krónur. 44 Hæstaréttardómar 1 722 Þriðjudaginn 29. mars 1994. Nr. 464/1993. — Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Kristjáni Hólmgeirssyni (Valgeir Kristinsson hrl.) Brot gegn valdstjórninni. 1. mgr. 117. gr. laga nr. 19/1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnar M. Guðmunds- son, Garðar Gíslason og Pétur Kr. Hafstein. Ákærði áfrýjaði málinu í heild sinni, en af hálfu ákæruvalds var því skotið til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 27. október 1993 til sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu. Við munn- legan málflutning fyrir Hæstarétti krafðist sækjandi staðfestingar hins áfrýjaða dóms. I. Með ákæruskjali 4. maí 1993 var ákærða gefið að sök brot gegn 1. mgr. 106. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 11. gr. laga nr. 101/1976. Akærði var sakfelldur í héraði fyrir brot gegn 108. pr. sömu laga, en héraðsdómari taldi fullnægt skilyrðum til þess samkvæmt 1. mgr. 117. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Bókun í þingbók héraðsdóms ber ekki með sér, að sækjandi og verjandi hafi tjáð sig um sakaratriði að þessu leyti. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti staðfesti verjandi ákærða, að svo hefði ekki verið. Hann andmælti því hér fyrir dómi, að ákærði yrði sakfelldur eftir 108. pr. hegningarlaga, og taldi hana taka til annars atferlis en fram kæmi í verknaðarlýsingu ákæru. Hann byggði vörn sína á því, að ákærði hefði ekki gerst sekur um verknað, sem 106. gr. tekur til, og því bæri að sýkna hann. Samkvæmt þessu verður ekki séð, að í vörn ákærða í héraði hafi verið fjallað um 108. gr. hegningarlaganna. Brestur því lagaskilyrði til þess, að sú lagagrein komi til álita. 123 Il. Eins og fram kemur í héraðsdómi, kom Björn Halblaub, eftirlits- maður fjármálaráðuneytisins með ökumælum, í húsnæði Bifreiða- stöðvar Hafnarfjarðar 11. febrúar 1993 þeirra erinda að ræða við ákærða um lagfæringu á skráningu bifreiðar hans, sem notuð var til leiguaksturs án þess að vera skráð sem slík. Eftirlitsmaðurinn gerði erindi sitt heyrinkunnugt að viðstöddum nokkrum hópi atvinnubif- reiðastjóra, og brást ákærði ókvæða við. Hann viðurkenndi fyrir dómi að hafa tekið um öxl eftirlitsmannsins, leitt hann að dyrunum og ýtt við honum með fæti, en ekki sparkað í hann. Tvö vitni báru, að ákærði hefði tekið í öxl Björns og ýtt honum út, en aðeins annað vitnið kvað ákærða hafa beitt fæti sínum til þess. Fyrir héraðsdómi réttlætti ákærði gjörðir sínar með því, að sér hefði verið ókunnugt um vanhöld á skráningu bifreiðarinnar til leiguaksturs og eftirlits- manninum hefði borið að ræða við sig í einrúmi. Ill. Sannað þykir, að umrætt sinn hafi ákærði með líkamlegri vald- beitingu hindrað opinberan starfsmann við framkvæmd starfa síns og með því gerst sekur um brot gegn 1. mgr. 106. gr. laga nr. 19/1940. Hins vegar er Ósannað, að hann hafi sparkað á eftir og í Björn Halblaub, eins og lýst er í ákæruskjali. Aðferð eftirlitsmannsins rétt- lætir ekki framferði ákærða. Með hliðsjón af framansögðu og kröfugerð ákæruvalds fyrir Hæstarétti verður niðurstaða hins áfrýjaða dóms um refsingu ákærða og sakarkostnað staðfest. Ákærði skal greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Kristján Hólmgeirsson, greiði 30.000 króna sekt í ríkissjóð, og komi 10 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá uppkvaðningu þessa dóms. Staðfest er ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknar- T2Á laun í ríkissjóð, 20.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns fyrir Hæstarétti, Valgeirs Kristinssonar hæstaréttar- lögmanns, 20.000 krónur. Dómur héraðsdóms Reykjaness 7. september 1993. I Árið 1993, þriðjudaginn 7. september, er á dómþingi í Héraðsdómi Reykjaness, sem háð er á reglulegum þingstað í Hafnarfirði af Má Péturs- syni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í sakamálinu nr. 109/1993: Ákæru- valdið gegn Kristjáni Hólmgeirssyni, sem tekið var til dóms að lokinni aðal- meðferð 6. september 1993. Mál þetta er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, út gefinni 4. maí 1993 og birtri 11. maí 1993 á hendur Kristjáni Hólmgeirssyni, Ásbúðartröð 1. Hafnarfirði. kt. 210647-2449, „fyrir brot gegn valdstjórninni með því að hafa fimmtudaginn 11. febrúar 1993 á leigubílastöð B.S.H. við Fjarðargötu í Hafnarfirði hrundið Birni Halblaub, starfsmanni fjármálaráðuneytis og eftirlitsmanni með ökumælum og þungaskatti, sem þar var að störfum og hafði afskipti af ákærða, út úr dyrunum og um leið sparkað á eftir Birni og lenti sparkið á rófubeini hans. Telst þetta varða við 1. mgr. 106. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 101/1976. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar“. Með bréfi, dags. 4. maí 1993, fól ríkissaksóknari sýslumanni í Hafnarfirði sókn málsins. Er málið var þingfest hinn 18. maí 1993 var Valgeir Kristinsson hrl. skip- aður verjandi ákærða að ósk hans. At hálfu ákærða er krafist sýknu af öllum kröfum ákæruvaldsins í málinu og málsvarnarlauna til handa skipuðum verjanda úr ríkissjóði. I. Hinn 11. febrúar 1993 kl. 11.45 kom Björn Halblaub, starfsmaður fjár- málaráðuneytis, eftirlitsmaður með ökumælum og þungaskatti, kt. 090644- 3009, fyrir rannsóknardeild lögreglunnar í Hafnarfirði og óskaði, að bókuð yrði skýrsla sín, kæra, vegna atburðar er átt hafði sér stað í húsnæði Bif- reiðastöðvar Hafnarfjarðar við Fjarðargötu hér í bæ þá um morguninn, en við sögu kæmi eigandi bifreiðarinnar IG-319, sem í bifreiðaskrá sé skráð til almennrar notkunar þótt hún sé notuð sem leigubifreið, en af leigubifreið- um beri að greiða 30% hærri þungaskatt. Bókað var eftir kæranda: „Hann hafi í morgun um kl. 10.50 farið á bílastöðina gagngert til þess að ræða við þennan umrædda mann, þar sem hann var búinn að komast að því að bif- 125 reið mannsins var skráð til almennrar notkunar, þrátt fyrir það að bifreiðin væri notuð sem leigubifreið. Mætti kveðst halda að maður þessi heiti Kristján Hólmgeirsson. Hann hafi hitt manninn inni á bílastöðinni og sagt honum í hvaða tilgangi hann var þarna og beðið hann um að fara til Bifreiðaskoðunar Íslands og láta breyta skráningu bifreiðarinnar í samræmi við það sem hún væri notuð til. Maðurinn hafi brugðist illur við og sagt að mætta kæmi þetta ekkert við, en mætti hafi þá bent manninum á það að samkvæmt skráningunni greiddi hann ekki réttan þungaskatt eða 30% lægra gjald en honum bæri. Hann hafi þá beðið sig um að koma út úr húsinu og mætti haldið að hann ætlaði að ræða við hann málið þar og því gengið að dyrunum. Þá hafi það gerst að maðurinn hratt mætta út um dyrnar og sparkaði hann á eftir hon- um og lenti sparkið á rófubeini hans. Mætti kveðst þá hafa farið af vettvangi og ákveðið að kæra manninn. Aðspurður kveðst mætti ekki búast við því að hann hafi meiðst neitt við þetta, en þó hafi hann fengið skrámu á hendi og svo sé hann aumur í rófu- beininu eftir þetta. Mætti kveðst því kæra mann þennan og krefst þess að honum verði refs- að að lögum fyrir þessa ruddalegu og tillitslausu árás á sig, þar sem hann var að gegna sínu starfi.“ Hinn 15. sama mánaðar gaf ákærði, Kristján Hólmgeirsson, skýrslu hjá sömu lögreglu: „Mætti kannast við nefnt atvik. Hann hafi umræddan morgun verið á vinnustað sínum ásamt mörgum vinnufélögum, þegar þessi Björn kom þar inn. Hann hafi strax gasprað erindi sínu við mætta yfir alla sem þarna voru inni og kveðst mætti hafa reiðst þessu og beðið manninn um að koma sér út af stöðinni. Hann kveðst ekki hafa vitað annað en bifreið sín væri rétt skráð, enda farið með bifreiðina í skoðun síðast áður en þetta gerðist og þá hafi bifreiðin verið skoðuð sem leigubíll, bæði verið á henni „Taxi“-merki og gjaldmælir. Hann segir að það hafi aldrei hvarflað að sér að bifreiðin væri rangt skráð. Hann hafi, eins og áður sagði, beðið manninn um að koma sér út af vinnustað sínum og lagt áherslu á þá beiðni sína með því að leiða manninn að dyrunum. Hann segir að hann hafi rétt ýtt fætinum á eftir manninum, en neitar því alfarið (sic) að hafa sparkað í hann, það sé rangt hjá honum, sér hafi aldrei dottið það í hug að sparka í manninn, aðeins ýtt við honum lítillega. Hann segir að það sé útilokað að Björn hafi meiðst við þetta. Hann hafi svo farið af staðnum og segir mætti að það komi sér á óvart að hann hafi kært sig vegna þessa. 76 Hann segi að Framkoma mannsins hafi að sínu álti verið fyrir neðan allr ar hellur, þ.e. að romsa þessu út úr sér í áheyrn allra sem þarna voru úl staðar, Hafi hann sem embættismaður átt eithvað vantulað við sía, finnist sér að hann hefði átt að ræða það einslepa við í Mætti kveðst í framhaldi af þessu hafa haft saniband við sýslumann eða follróa huns og þá kornið jós að bíl metta var rangt skráður og hafi það) verið kiðrét ts. Hann segir að þegar þeta var hali hann ki verð þú inn að borga þungaskattinn. en þetta hefði leiðrést þegar að því kæmi Fyrir dómi var framburður kæranda og ákærða á sama veg og Í þessum skýrslum þeirra. Ákærði staðfesti að sér hefði við ljóst að komumaður var opinber starfsmaður að sinna skyldustörfum. Ákærði benti á að kær andi hefði ekki fallið og ekki lagt fram áverknvottorð og dró í efa að hann) hefði hlotið nokkra áverka. Kinnig kom fyir dóm vilnin Jóel Heiðar Georgsson, Ki. 050337-7319, og Jón Gíslason, í, 1,61942, starfbbræður ákurða. Þeir voru báðir viðstaddir umræddan athrð. Lýst þeir atikum nána an framburð samræmi við framangseind- Sardkvnni rn lögðu sakavottorði helur ákærði ekki hlotið refsingu fyrir brot er ítrckunaráhrif hafa eða refsiþyngjandi í máli þessu, ni Bitir því sem fram er komið í málinu hafði kærandi lokið erindi sínu við ákærða þegar ákærði vísaði honum á dyr með framangreindum burðum Varhupavert þykir að líta svo á, að ákærði hafi ráðist á hinn opinbera starfsmann með afbeldi eða hótun um afbeldi í skilningi 1, mr. 106, ær. hæl eða geri honum á annan hátt tílmanir í skilningi 2, mpr. sömu lagagreinar Sú háusemi ákærða að hufu uppi ótvíræða tilburði tl þess að Ma líta svo út, sem hann varpaði og sparkaði kæranda á dyr, var mjög gróf máðpun við Kræranda í skilningi ID8. pr alm. hel. Þar sem skilveðum 1. mpr. 117. pr. on) er fullnægt að því er ákæru varðar, er ekkert því til fyrirstöðu að beita hér því Jagarákvaeði, 108, ær. Ákærði og verjandi hans hafa ganrýnt þá fraskomu kr upp erindi sítt við ákærða n annarra Ft Ekki a6 am onið að tan ha iða óeðlileg. eða Gviðeigandi eða látbragð er hann bar upp erindi sitt má fallast á það með ákrða, að nokkuð hafi skort á að anda að) bera kærandi sæti þeirrur hóttvísi sem starfi hans sæmdi, betur hefði farið á að) hann ræddi við ákærða í einrúmi, Þóti því ari jari að þessi annmarki á starfsíramkvsend kæranda rétti hin hörðu ou mjög svo móðgandi viðbrögð ákærða, þá þykir mesa taka nokk urt tl til þessa avriðis tl refsilækkunar 76 Hann segir að framkoma mannsins hafi að sínu áliti verið fyrir neðan all- ar hellur, þæ. að romsa þessu úl úr sér í áheyrn allra sem w til staðar, Hali hann sem embættismaður átt eitthvað vantalað við sig, finnist sér að hann hefði átt uð ræða það einslega við sin, Mætti kveðst í framhaldi af þessu hafa haft samband við sýslumann eða fulhrúa hans og þá komið í ljós að bíll mætta var rangt skráður og hali það) verið leiðrétt strax. Hann segir að þegar þetta var hafi hann ekki verið bú- inn að borga þungaskattinn. en þelta hefði leiðrést þegar að því kæmi.“ Fyrir dómi var framburður kæranda og ákærða á sama vog op í þessum skýrslum þeirra. Ákærði staðfesti að sér hefði verið ljóst að kemumaður ar opinber starfsmaður að sinna skyldustörfum. Ákærði benti á að kær andi helði ekki fallið og ckki lagt fram áverkavoltorð og dró í efa að hann hefði hlotið nokkra áverka. Finnis komu fyrir dóm vitnin Jóel Heiðar Georgsson, kt. 050337-7319, og Jón Gíslason, £ 1,6.1942, starlsbræður ákærða, Þeir voru báðir viðstaddir umræddan atburð. Lýstu þeir atvikum nánast Í samræmi við framangreind. an framburð ákærða Samkvæmt fram lögðu sakavottorði hefur ákærði ckki hlotið selsingu fstir brt er ftrekunaráhvil hafa eða refsiþyngjandi í máli þessu mn, Eftir því sem fram er komið í málinu hafði kærandi lokið erindi sínu við ákærða þegar ákærði vísaði honum á dyr með framangreindum tilburðum. Varhugavert þykir að líta svo ú, að ákærði hafi ráðist á hinn opinbera starfsmann með ofbeldi eða hótun um ofbeldi í skilninsi L, mar. 106. pr. hgl. eða gert honum á annan hátt tálmanir í skilningi 2. mær. sönnu Í á háttsemi ákærða að hala uppi ótvíræða tilburði til þess að lála lítt svo út, som bann varpaði og sparkaði kærandi á dyr. var mjög gröf móðpun við kæranda ingi 108. pr. alm. hal. Þar sem skilyrðum 1, mgr. 117. gr. oml. er fullvægt að því er ákæru varðar, er ekkert því il fyrirstöðu að heita hér því lagaákvæði, NS. gr Ákærði og verjandi hans hala gagnrýnt þá framkomu kæranda að bera upp crindi sitt við ákærða í áheyrn annarra Þótt ekki sé fram komið að kærandi hafi viðhaft óeðlileg eða óviðeigandi umnveli eða Kátbragð er hann bar upp erindi silt má fallast á það með ákærða, að nokkuð hali skort á að k mi gætti þeirrar háttvísi sem starfi huns sæmdi, betur hefði farið á að hann ræddi við ákærðu í einrúmi. Þótt því fari fjarri að þessi annmarki á starfsframkvæmd kæranda réttlæti hin hárðu ag mjög svo móðgandi viðbrögð ákærða, þá þykir mega taka nokk rt tl El þessa atriðis til refsilækkunar Hann segir ð írumkomu mannsins hafi að sínu ár hellur, þe. að romsa þessu út úr sér í áheyrn allra sam þarna voru staðar. Hafi hann sem embættismaður át eitthvað vantalað við si, finnist sér uð hann hefði átt að ræða þuð einslega við is. tí kveðst í framhaldi af þessu hafa hafl samband við síslumann eða fulltifa hans og þá komið í ljós að bíll mstta va rangt skráður a hafi það Verið leiðrétt strax. Hann segir að þegar þetta var hafi hann ekki verið inn að borga þungaskattinn, cn þetta hefði leiðróst þegar að því kæmi“ Fyrir dómi var framburður kæranda og ákærða á Sami vog ow í þessum skýrslum þeirra. Ákærði staðfesti að sér hefði verið ljóst að komumaður var opinber starfsmaður að sinna skyldustörfum. Ákærði benti á að kær. andi hefði ekki fallið og ekki lag fram áverkasttorð op rá í vla að hann hefði hlotið nokkra áverka Einnig komi yrir dóm vinin Jól Heiðar Georgsson, ki, 050837 Jón Gislason, f.1,6 ti verið fyrir neðan all #19. og starfsbræður ákærða, Þeir voru báðir viðstaddir Aldan atburð. | stu þeir atvikum nánast í samræmi við framanersind- an framburð ákærða, Samkvæmi frum lögðu sakavottorði hefur ákærði ckki hlotið refsingu fyrir brot er ítrekunaráhrif hafa eða refsiþyngjandi í máli þessu. „1 Eftir því sem fram er komið í málinu hafði kærandi lokið crindi sínu við ákærða þegar ákærði vísaði honum á dyr með framangreindum tilburðum, Þykir að líta svo á, að ákærði hali ráðist á hinn opinbera starfsmann með olbeldi eða hótun um olbeldi Í skilningi 1. mr. 106. gr. hgl. eða sert honum á annan hátt tálmanir í skilninai 2. myr. sömu lagagreinar Sú háttsemi ákærða að hafa uppi ótvíræða tilburði tl þess að láta líta svo út, sem hann varpaði og sparkaði kæranda á dyr, var mjög gról móðgun við kæranda í skilningi 108, yr. alm. hgl, Þar set skilyrðum ). mer. 117 gr. om) er fullvægt uð því or ákæru varður, er ckkeri því til fyrirstöðu að beita hér því lagaákvæði. 108. Ákærði og verjandi hans hafa gagnrýnt þá framkomu kæranda að bera upp erindi sitt við ákærða í áheyrn annarra. Þótt ckki sé ram komið áð kærandi hafi viðhaft óeðlileg eða óviðeigandi ummæli eða látbragð or hann bar upp erindi sitt má fallast á það með ákærða, að nokkuð hafi skort á að kærandi a tti þeirrar hátnvísi sem starfi hans sæmdi, betur helði farið á að hann ræddi við ákærða í einrúmi. Þótt Því fari fjarri uð þessi annmarki á starfsframkvæmd kæranda róttlæti hin hörðu og mjög svo móðgandi viðbrögð ákærða. þá þykir mega tska mokk- net tillit vil þessa atriðis tl refsilækkunar TD Samkvæmt framansögðu liggur það fyrir í máli þessu, að ákærði framdi verknað þann sem lýst er í ákæru. Brot ákærða þykir varða við 108. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940, og þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 30.000 króna sekt til ríkissjóðs. Skal sektin innt af hendi innan 4 vikna frá uppkvaðningu dómsins en ella sæti ákærði varðhaldi í 10 daga. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu sakarkostnaðar, þar með talin sak- sóknarlaun í ríkissjóð, krónur 20.000, og málsvarnarlaun til skipaðs verj- anda, Valgeirs Kristinssonar hrl., krónur 30.000. Dómsorð: Ákærði, Kristján Hólmgeirsson, greiði 30.000 króna sekt í ríkis- sjóð. og komi 10 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá uppkvaðningu dómsins. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, krónur 20.000, og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, Val- geirs Kristinssonar hrl., krónur 30.000. TR Þriðjudaginn 29. mars 1994. Nr, 191/1992, — Guðmundur Ólafsson (Erla S. Árnadóttir hál) (eigi V. Jónsson hrl) seg fjármálaráðherra fh. (Sisríður Jósefsdótir hál) (Síenin Guðmundsdóttir bl) og pagnsök Söluskattur. Eigin útleki, Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóltir, Haraldur Henrysson og Hjörtur Torfason, Aðalálrýjandi skaut máli þessu til Mlæstaréttar með stefnu 4. mars 992 og krafðist þess, að hinum álréjaða dómi yrði hrundið. Kröfur hans í aðakök eru í fyrsta Mi þær. að felldur verði úr gildi úr- skurður ríkisskattanefndar frá 19. júlí 1989 or viðurkennt, að álagi ing ríksskalltjóra samkvæmt úrskurði 15. febrúar 1988 hafi verið án lagasloðar. Í öðru lagi krelst hann úr hendi gaenáfrýjanda, eteiðslu á $49.641 krónu með dráttarvöxtum samkvæmt TIL. kalla vaxtakga ar. 2531987 af 420.396 krónum frá 20. október 1989 til 15. janúar 1990 og al $49.641 krónu frá þeim degi til greiðsludaes. apnsök krelst hann síknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda. Loks krefst hann málskostnaðar í héraði og Íyrir Hæstarétti bæði í aðal sök og gagnsök, Gannáfrýjandi krelsi þess í aðalsök, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, Hann áfrýjaði málinu til Hæstaréttar með stefnu 5. mars 1992. Í gagnsök krefst hann þess. „að hinum álrýjaða dómi verði hrundið og gagnsteinda gert að greiða áður niðurfelldu drítlarvexti af söluskattsskuld, aðullegit kr. 424.967 ásamt dráttarvöxtum same kvæmt TIL. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 (2. 11, 2. myr, 21. a skattslaga) af kr. 284.928 frá 18.80 til 14.90 og af kr. öpúdS frá Þeim degi til greiðsludags. en til vara kr. 349.431 samt dráltarvöxt- um samkvæmt vaxtalögum al kr. 273.408 frá 18,80 til 1,6.90 og af kr. ms Þriðjudaginn 29. mars 1904. Nr. 101/1992, Guðmundur Ólafsson (sta S. Árnadóttir höl.) (Helgi V. Jónsson hrl.) seen fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs (Sigríður Jósefsdóttir hal) (Sigrún Guðmundsdórtir hl.) og gagnsök Söluskattur. Eigin úttekt. Sóratkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraklur Henrysson og Hjörtur Torfason. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 4. mars 1992 og krafðist þess, að hinum áfrýjaða dómi yrði hrundið. Kröfur hans í aðalsök eru í fyrsta lagi þær. að felldur verði úr gildi úr skurður ríkisskaltanefndar frá 19 júlí 1980 og viðurkennt, að ál ing ríkisskattstjóra samkvæmi úrskurði 15. febrúar 1988 hafi verið án lagastoðar. Í öðru lagi krefst hann úr hendi gugnáfrýjandn ureiðslu á 840.641 krónu með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vastalaga nr. 25/1987 af 420.396 krónum frá 20. októbor 1989 til 15, janúar 1990 og af 849.641 krónu frá þeim degi til greiðsiudags. Í sagnsök krefst hann sýknu af öllum kröfum sagnálrýjanda, Loks krefsl hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti bæði í aðal- sök og gagnsök Gagnáfréjandi krefst þess í aðalsök. að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, Hann áfrýjaði málinu til Hæstaréttar með stefnu 5. mars 1992. Í gagnsök krefst hann þess, „að hinum áfrýjaða dómi verði "að siðu áður niðurfellda dráttarvexti af söluskattsskuld, aðallega kr. 424.967 ásam dráttarvöxtum sam kvæmi II, kalla vaxtalaga nt. 25/1987 (2. tl. 2. mgr. 21. or. sölu- Skattslara) al kr. 284,928 frá 1.8.89 til 14.90 og af kr. 499.048 frá Þeim degi til greiðsludags, on til vara kr. 349,431 ásamt dráttarvöxt- um samkvæmt vaxtalögum af ke. 273.408 Frá 14.49 til 1.6.90 og af kr.| 728 Þriðjudaginn 29. mars 1994, Nr. 101/1992. Guðmundur Ólafsson (Erla $. Árnadóttir hdl.) (leigi V. Jónsson hrl.) seum fjármálaráðherra fh. ríkissjóðs, (Sigríður Jósefsdóttir hál.y (Sirún Guðmundsdóttir hrl.) og gagnsök Sölu attur, Fiein úttekt. S atkvæði Dúi Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hraln Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Taraldur Henrysson og Hjörtur Torfason. Aðaláfrgjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 4, mars 1992 og krafðist þess. að hinum áfrýjaða dómi yrði hrundið. Kröfur hans í aðulsök eru í Íyrsta lagi þær. að felldur verði úr yildi úr- skurður ríkisskattanefndar frá 19. júlí 1989 og viðurkennt, að álagn- ing Fkisskasjóra samkvæmt úrskurði 15. febrúar 1988 hafi verið án aðar. Í öðru lagi krefst hann úr hendi gagnálrýjanda 2 eillu á #49.641 krónu með drltarvöstum samkvæntt Hi kaft vaxtalaga nr. 25/1987 af 420.3% krónum frá 20. október 1989 til 1, janúar 1990 og af #49.611 krónu frá þeim degi til preiðsludags. Í smmsök krefst hann sýknu af öllum kröfum vagnáfrýjanda. Loks krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti bæði í aðal- sök og sagnsök. Gagnálrýjandi krefst þe ur Hæstaréttar. í aðalsök, að hinn ýjaði dómur verði staðlestur. Hann áfrýjaði málinu til Hæstaréttar með stefnu 5. mars 1992. Í gagnsök krefst hann þess, „að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og gagnstefnda gert að greiða áður niðurfeilda dráttarvexti al söluskattsskuld. aðallega kr. AG ásamt dráttarvöxtum sam- 7 (2. kvæmt IL kafla vaxtala er. 21. skattslaga) af kr. 284.928 fr 18.89 " 1490 og al | 08 Frá Þeim degi til areiðsludans.en il vara kr. 449.431 ásan um samkvæmi vaxtalövum af kr. 7 729 430.359 frá þeim degi til greiðsludags“. Þá krefst hann þess, að úr- skurður ríkisskattanefndar frá 19. júlí 1989 verði felldur úr gildi, að því er tekur til þessara dráttarvaxta. Loks krefst hann málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti í aðalsök og gagnsök. Aðaláfrýjandi var einn eigenda sameignarfélagsins Bergvíkur. Fé- lagið var ekki sjálfstæður skattaðili, og var söluskattsskýrslum fyrir árið 1986 skilað í nafni aðaláfrýjanda. Ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm um aðild aðaláfrýjanda með skírskotun til forsendna hans. Aðila málsins greinir á um, hver áttu að vera rétt sölugjaldsskil Bergvíkur sf. að lögum árið 1986 af starfsemi, sem fólgin var í inn- flutningi frumgerða (mastera) af myndböndum og fjölföldun þeirra á myndbandsspólur hjá fyrirtækinu, sem síðan var ráðstafað til myndbandaleigna. Rannsóknardeild ríkisskattstjóra gerði árið 1987 athugun á bókhaldi, tekjuskráningu og sölugjaldsskilum fyrirtækis- ins, m.a. vegna rekstrarársins 1986. Samkvæmt skýrslu deildarinnar 22. júní 1987 var sölugjaldsskyld velta vantalin um 3.828.157 krónur árið 1986. Byggt var á því, að fyrrgreind fjölföldun myndbanda, sem talin var til eigin nota, hefði ekki verið talin með veltu, svo sem rétt hefði verið að gera. Var þá við það miðað, að þessi myndbönd hefðu verið áfram í eigu fyrirtækisins, en verið leigð myndbanda- leigum. Fyrirtækið hefði þannig verið neytandi í skilningi 3. gr. laga um söluskatt nr. 10/1960, en samkvæmt því ákvæði telst sá vera neyt- andi, sem ekki endurselur vöru eða vinnu í atvinnuskyni. Hér hefði því verið um að ræða úttekt til eigin nota í skilningi 2. gr. sölu- skattslaganna, sbr. 5. tl. 1. mgr. 10. gr. reglugerðar nr. 486/1982 um söluskatt. Eru úrskurðir þeir, sem aðaláfrýjandi vill fá ógilta, byggð- ir á þessu. Aðaláfrýjandi hélt því aftur á móti fram fyrir skattyfir- völdum, að útleiga hans til myndbandaleigna væri ekki síðasta af- hendingarstig, og því hafi hann ekki átt að standa skil á sölugjaldi af framleiðslunni. Það ættu myndbandaleigurnar einar að gera. Fyrir dómi hefur hann á því byggt, að Bergvík st. hafi ekki leigt mynd- bandsspólurnar, heldur selt þær til tveggja ára. Að þeim tíma liðn- um séu þær orðnar úreltar og eyðileggi myndbandaleigurnar þær. Á þessa málsástæðu verður ekki fallist, þar sem það eru ekki eingöngu spólurnar sjálfar heldur einnig sýningarrétturinn, sem afhentur er myndbandaleigunum. Með þessum athugasemdum ber að fallast á röksemdir héraðsdómara fyrir því, að um leigu hafi verið að ræða. 130 Ósannað er, að skattyfirvöld hafi þekkt og látið óátalið, hvernig söl- ugjaldsskilum aðaláfrýjanda var háttað, áður en athugun rannsókn- ardeildar ríkisskattstjóra var framkvæmd, eins og áður er frá greint. Með þessum athugasemdum og með skírskotun til raka hins áfrýj- aða dóms annars ber að staðfesta hann, bæði hvað varðar aðalsök og gagnsök. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli nið- ur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður bæði um aðalsök og gagnsök. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Mál þetta varðar skil á sölugjaldi á grundvelli laga nr. 10/1960 um söluskatt af starfsemi Bergvíkur sf. á árinu 1986. Var meginþáttur hennar byggður á innflutningi frumgerða (mastera) af myndbönd- um með kvikmyndaefni, sem ætlað var til flutnings á heimilum og annarra einkanota, en ekki atvinnunota. Voru myndböndin fjölföld- uð á myndbandsspólur hjá fyrirtækinu sjálfu og þeim síðan ráðstaf- að til myndbandaleigna. er höfin þær til útleigu ir almenning. aðra innflytjendur þeirra, og fyrir kom, að það keypti spólur, s sem aðrir höfðu fjölfaldað, til sömu ráðstöfunar og á sínum eigin. Í sölu- skattsskýrslum var tilgreint, að fyrirtækið stundaði heildverslun, og í ársreikningi fyrir 1986 kom fram, að aðalstarfsemi þess væri fram- leiðsla myndbanda og verslun. Í málinu er ágreiningur um það, hvort meta átti viðskiptin milli Bergvíkur st. og myndbandaleignanna sem sölu eða leigu í skilningi þeirra ákvæða söluskattslaga, er máli skiptu. Gerðu aðilarnir ekki skriflega samninga, er styðjast megi við í þessu tilliti, en Bergvík gaf út vörureikninga við afhendingu hverju sinni. Um efni viðskiptanna er ljóst, að í þeim fólst framsal á sýningar- eða notkunarrétti á 731 myndböndunum með því takmarkaða innihaldi, sem fyrr greinir. Svo virðist sem rétturinn muni einnig hafa verið takmarkaður í tíma, þ.e. að jafnaði við tvö ár. Sú takmörkun hafi þó jafnframt ver- ið sjálfgefin vegna þess, að myndbönd á útleigu gangi úr sér á skemmri tíma en þetta. Í framkvæmd hafi afhending á myndbands- spólunum verið endanleg, þannig að myndbandaleigurnar hafi ekki skilað þeim aftur, heldur fargað þeim sjálfar, þegar útleigu væri hætt. Loks virðist mega við það miða, að fyrir spólurnar hafi mynd- bandaleigurnar greitt tiltekið verð í formi eingreiðslu við afhend- ingu, og hafi hún ekki verið háð því, hvernig til tækist um útleiguna. Á vörureikningum Bergvíkur var að jafnaði tekið fram, að um væri að ræða leigu til viðtakanda, sbr. fyrrgreinda tímatakmörkun. Atvik að viðskiptunum gefa þó fremur til kynna, að ráðstöfun myndbandanna hafi verið fullkomið ígildi sölu. Virðist þetta eink- um greinilegt að því leyti, að andvirði bandanna hverju sinni hafi falið í sér allar tekjur, sem fyrirtækið gat vænst til að standa undir kostnaði af framleiðslu þeirra og aðföngum til hennar ásamt öflun dreifingarréttarins að myndefninu. Forráðamenn fyrirtækisins kveð- ast og hafa litið svo á, að um væri að ræða sölu að efni til. Hafi það meðal annars komið fram í því, að afhentar spólur hafi ekki verið taldar til eignar í bókhaldi þess. Áskilnaðurinn um leigu í viðskipt- unum hafi í reynd einungis varðað höfundarréttinn að myndefninu og verið ætlaður til að verja þær takmarkanir, sem við ættu um dreifingu þess. Hafi hann átt að gera fyrirtækinu kleift að krefjast þess af myndbandaleigunum, að spólur yrðu eyðilagðar eftir notkun og þá innkallaðar, ef með þyrfti, en á það hafi aldrei reynt. Sameignarfélagið Bergvík var skrásett á árinu 1982. Segjast for- ráðamenn þess hafa reynt að kynna sér hjá skattyfirvöldum og öðr- um fyrirtækjum, sem byrjað hefðu innflutning myndbanda á undan þeim, hvernig haga bæri greiðslu söluskatts vegna starfseminnar, en nokkur óvissa hafi ríkt í þeim efnum fyrst í stað. Hafi skattskil fyrir- tækisins ekki sætt teljandi athugasemdum, fyrr en rannsóknardeild ríkisskattstjóra hafi tekið starfsemi þess og fleiri fyrirtækja til athug- unar á árinu 1987. Áður en mál þetta kom til, var söluskattsskilum vegna umrædds meginþáttar starfseminnar þannig varið, að skattur var ekki greidd- ur af frumgerðum myndbandanna við innflutning þeirra á þeirri for- sendu, að efni á þeim væri ætlað til síðari ráðstöfunar. Jafnframt var ekki greiddur söluskattur al spólum og öðrum aðföngum til fjólföld- unar myndbandanna eða af vinnu við huna, þar sem um væri að ræðu efni og verðmæti í þá vöru, sem markmiðið væri að framleiða og ráðstafa. Í stuð þessa var mæður söluskattur með venjulegum þeirra til myndbandaleignanna. Var skatturinn innheimtur með ein hverjum undantekningum, sem til urðu, þegar myndbendaleiga framvísaði söluskattsskrteini. og honum skilað í ríkissjóð. Kom Þannig fram viðurkenning þess, að viðskiptin væru söluskattsskyld. og var hún í samræmi við það mat á efni þeirra, að myndbandaleig, urnar væru ekki endurseljendur að böndunum. heldur veru þær að afla vörunnar til útleigu á eigin vegum, er háð væri sköttun að sín leyti, Ætla verður, að þessi tilhögun söluskattsskila hafi lið ljós Ivrir gagnvart skattyfirvöldum. Er því ekki haldið fram í málinu, að hún hali verið frábrugðin því, sem við var haft hjá öðrum innflytj- endum og rétthöfum að myndbandaefni Þerar Bergvík tók að sér fjölföldun fyrir aðra innflytjöndur myndbanda, miðaði fyrirtækið einnig við, að skylt gæti verið að ereiða söluskatt af því verði, sem upp var selt fyrir þjónustuna op tillagt efni, Að jafnaði kom þó ekki til þess, að söluskattisbyrði legð- ist á viðskiptin, þar sem þessir aðilar töldu sig eiga rétt tl að taka við myndbandsspólunum án söluskatis eða draga hann frá á síðara stigi. þar sem varan væri ætluð til endurráðstölunar. Urðu aðilarnir því jafnseltir Bergvík, að því er tók til viðskipta við myndbanduleig- ur, þannig að ekki reyndi á söluskaltsskil, fyrr en að þeim kom. Gagnvart Bergvík sætti þessi tilhögun ekki athugasemdum af hálf skattyfirvalda, áður en mál þetta kom upp. en í kjölfar fyrryreindrar athugunar var því lýst yfir, að Ma bæri á kaup aðilanna á fjölföld unarþjónustu sem skattskylda öflun efnis ll eigin nota beint gegn þeinn um skil á sólugjaldi vegna kaupanna. Hefur þetta kitt úl annarra málaferla. sem ekki eru hér til meðlerður. Um söluskattsskil hjá myndbandaleigunum er það fram komið í málinu, að heimilað hafi verið í einhverjum mæli, að söluskattur sá sem leigurnar greiddu samkvæmt vörureikningum Berevíkur, vrði dreginn frá við skil þeirra á venjulegum söluskatti af útleigu mynd- bandanna. Virðist þetta hala verið á því bygt, að myndböndin frá og var krölu sendu, að efni á þeim væri ætlað til síðari ráðstöfunar. Jafnirami var ekki greiddur söluskattur af spólum og öðrum aðföngum til fjölföld unar myndbandanna eða af vinnu við hana, þar sem um væri að) ræða efni og verðmæti í þá vöru, sem markmiðið væri að framleiða og ráðstafa. Í stað þessa var lagður söluskaltur með venjulegum það verð. sem upp var sett fy þeirr til myndbundaleignanna. Var skatturinn innheimtur möð eine hverjum undantekningum, som il urðu, þegar myndbandalsiga framvísaði söluskattsskírteini, og honum skilað í ríkissjóð, Kom fram viðurkenning þess, að viðskiptin væru söluskattsskyld. og var hún í samræmi við það mat á efni þeirra, að myndbandalei urnar væru ekki endurseljendur að böndunum, heldur væru þær að) illa vörunnar tl útleigu á eigin vegum, er háð væri sköttun að sínu leyti. Æla verður, að þessi tilhögun söluskattsskila hali legið ljós fyrir sagnvart skattylirvöldum. Er því ekki haldið fram í málinu, að hún hafi verið frábrugðin því, sem við var haft hjá öðrum innflvtj endum og rélthöfum að myndbandaefni Þegar Bergvík tók að sér fjölöldun fyrir aðra innflytjendur myndbanda, miðaði fyrirtækið einir við, að skylt gæti verið að) sreiða söluskatt af því verði, sem upp var selt fyrir þjónustuna og tillagt efni, Að jafnaði kom þó ekki til þess, að söluskattsbyrði legð- ist á viðskiptin, þar sem þessir aðilar töldu sig eiga rétt ti að 1 við myndbandsspólunum án söluskatts eðn draga hann frá á síðara stigi, þar som varan væri ætluð til endurráðstöfunar. Urðu aðilarnir því jafnsettir Bergvík, að því er (ók til viðskipta við myndbandaleip- ur. þannig að ekki reyndi á söluskattsskil, fyrr en að þeim kom, Guanvart Bergvík sætti þessi tilhögun ekki athugasemdum af hálfu skattyfirvalda, áður en mál þetta kom upp. en í kjölfar fyrrgreindrar athugunar var því lýst ylir, að líta bæri á knup aðilanna á fjólföld- unarþjónustu sem skattskylda öflun efnis til eigin noti, og var kröfu beint gegn þeim um skil á sölugjaldi vegna kaupanna. Hefur þetta leitt til annarra málaferla, sem ekki eru hér til meðferðar. Um söluskattsskil hjá myndbandaleigunum er það Íram komið í málinu, að heimilað hafi verið í einhverjum mæli, að sóluskaltur sá, ur, yrði dreginn frá við skil þeirra á venjulegum söluskatti af útleigu mynd- bandanna. Virðist þetta hafa verið á því bygat, að myndböndin frá sem leigurnar yreiddu samkvæmi vörureikningum Berg sendu, að efni á þeim væri ætlað til síðari ráðstöfunar, Jafnframt var ekki greidklur söluskattur af spólum og öðrum aðföngum til fjölföld- únar myndbandanna eða af vinnu við hana. þar sem um væri að ræða efni og verðmæti í þá vöru, sem markmiðið væri að framleiða og ráðstafa. Í stað þessa var lagður söluskattur með venjulegum hætli á það verð, sem upp var sett fyrir myndböndin við afhendingu Þeirra til myndbandaleignanna. Var skatturinn innheimtur með ein- hverjum undantekninsum. sem til urðu. þegar myndbundaleisa Framvísaði söluskatisskírteini. og honum skilað í ríkissjóð. Kom Þannig fram viðurkenning þess, að viðskiptin væru söluskattsskyld. og var hún í samræmi við það mat á efni þein urnar væru ekki endurseljendur að böndunum, heldur væra þær að atla vörunnar til útleigu á eigin vegum, er háð væri sköttun að sínu leyti. Ætla verður, að þessi tilhögun söluskattsskila hafi legið ljós fyrir gagnvart skattyfirvöldum. Er því ekki haldið Iram í málinu, að hún hali verið frábrugðin því, sem við var haft hjá öðrum innflyti- endum og rétthöfum að myndbandaefni Þegar Bergvík tók að sér fjölföldun fyrir aðra innllytjendur myndbanda, miðaði fyrirtækið einnig við. að skylt gæti verið að greiða söluskatt af því verði, sem upp var sett fyrir þjónustuna og tillagt efni. Að jafnaði kom þó ekki til þess, að söluskattsbyrði legið. ísl á viðskiptin, þar sem þessir aðilar töldu sig eiga rétt til að taka við myndbandsspólunum án söluskatts eða draga hann frá á síðara stigi, þar sem varan væri ætluð il endurráðstöfunar. Urðu aðilarnir því jafnsettir Bergvík, að því er tók til viðskipta við myndbandalei, ur, þannig að ekki reyndi á söluskattsskil. fyrr en að þeim kom Gagnvart Bergvík sætti þessi tilhögun ekki athugasemdum af hálfu skattyfirvalda, áður en mál þetta kom upp. en í kjölfar fyrrgreindrar athugunar var því lýst yfir, að líta bæri á kaup aðilanna á fjölföld unarþjónustu sem skattskylda öflun efnis til eigin nota, og var kröfu beint gegn þeim um skil á sölugjaldi vegna kaupanna. Hefur þetta leitt til annarra málaferla, sem ekki eru hér til meðferðar. Um söluskaltsskil hjá myndbandaleigunum er það fram komið í málinu, að heimilað hali verið í einhverjum mæli. að söluskattur sá, sem leigurnar greiddu samkvæmi vörureikningum Bergvíkur, yrði dreginn frá við skil þeirra á venjulegum söluskatti af útleigu mynd Þandanna, Virðist þeita hafa verið á því byggt. að myndböndin frá 133 Bergvík væru fengin þaðan á leigu til endurleigu fyrir almenning, og væri rétt að hindra með þessum hætti, að leigustarfsemin yrði tví- sköttuð. Fyrir þessari tilhögun var ekki bein heimild í söluskattslög- um, þar sem ákvæði 4. mgr. 8. gr. laganna um endurgreiðslu skatts náðu einvörðungu til endurseljenda. Mun hún hafa verið leyfð í stað þess, að myndbandaleigunum væri veitt söluskattsskírteini, eins og á var skilið um endurseljendur í 2. mgr. 24. gr. reglugerðar nr. 486/1982 um söluskatt, eða látin við gangast, án þess að skírteini kæmi til. Á þennan frádrátt var ekki minnst, þegar mál Bergvíkur voru til meðferðar hjá ríkisskattstjóra. Er ekki upplýst í málinu, hvernig frádráttarheimildin var upp runnin, en ákvörðun af hálfu skattyfirvalda hlýtur að hafa legið henni til grundvallar. Telur gagn- áfrýjandi hana byggða á skýringu 2. mgr. 3. gr. söluskattslaga, þann- ig að leiga og framleiga væri talin jafngilda sölu og endursölu. Við fyrrgreinda athugun á árinu 1987 komst rannsóknardeild rík- isskattstjóra að þeirri niðurstöðu, að Bergvík sf. hefði borið að standa sérstök skil á sölugjaldi af þeirri innri starfsemi sinni, er varðaði fjölföldun myndbanda, sem fyrirtækið væri rétthafi að, á þeirri forsendu, að um væri að ræða framleiðslu og úttekt á vöru til eigin nota. Á grundvelli hennar ákvað ríkisskattstjóri með úrskurð- um 15. febrúar 1988 að leggja viðbótargjald á starfsemina sem þessu svaraði vegna rekstursáranna 1985 og 1986, eins og lýst er í hinum áfrýjaða dómi. Var kröfu vegna síðara ársins beint gegn aðaláfrýj- anda, og gat það staðist, að því er aðild snerti. Úrskurðir þessir voru staðfestir 3. maí 1988 og síðan kærðir til ríkisskattanefndar, sem féllst á niðurstöður þeirra 19. júlí 1989 með þeirri breytingu, að álag samkvæmt 1. og 2. tl. 1. mgr. 21. gr. söluskattslaga yrði fellt niður. Er mál þetta höfðað til endurgreiðslu á því sölugjaldi fyrir 1986, sem aðaláfrýjandi greiddi eftir úrskurði nefndarinnar. Í viðbótargjaldi þessu fólst augljós tvísköttun á umræddri starf- semi Bergvíkur sf., þar sem fyrirtækið hafði gert skil á sölugjaldi af andvirði þeirra myndbanda, sem til urðu við fjölföldunina, jafnóð- um og þeim var ráðstafað til myndbandaleignanna. Gat sú tvískött- un ekki komið til álita, ef ráðstöfunin væri metin sem sala, enda var hún á því byggð, að um væri að ræða útleigu, sem Bergvík hefði með höndum, og að eignarréttur að böndunum væri áfram hennar megin. TJA Við mat á söluskattsskyldu vegna viðskipta nægir ekki að líta á það, hvaða nafn þeim er gefið, heldur verður að skoða efni þeirra. Fyrir liggur í þessu tilviki, að Bergvík sí. var innflytjandi og fram- leiðandi að myndböndum, er skipti við myndbandaleigur, sem stunduðu sjálfstæða útleigu. Var starfsemi aðilanna ólík að eðli, þótt báðir stefndu að því lokamarki, að koma myndefninu á framfæri við almenning. Kom munurinn einkum fram í því, að myndböndin fóru einu sinni um hendur Bergvíkur, sem fékk eina greiðslu fyrir þau, og svo hinu, að hin tilætlaða notkun á böndunum var á vegum leigufyrirtækjanna að öllu leyti. Er nægilega sannað samkvæmt gögnum málsins, að raunin hafi verið þessi og að afhending á bönd- unum úl leigunotkunar hafi verið endanleg, þannig að hugsanleg skil á þeim hafi engu varðað í viðskiptunum. Jafnframt er ósannað, að Bergvík hafi átt rétt til að kallast eigandi að böndunum ettir af- hendingu í einhverjum skilningi, er máli skipti um skattskyldu, og telja forráðamenn fyrirtækisins, að svo hafi ekki verið. Ekkert er upplýst um, hvernig leigufyrirtækin litu á málið, og þarf aðaláfrýj- andi ekki að bera halla af því, eins og hér stendur á. Við þessar aðstæður skiptir það ekki sköpum, hvort viðskiptin voru nefnd kaup eða leiga, þar sem greinilegt er, að Bergvík sf. var að framselja myndböndin til aðila, er voru neytendur í skiln- ingi 3. gr. söluskattslaga. Sem fyrr segir, voru söluskattsskil fyrir- tækisins og með þeim hætti, sem við átti um síðasta stig viðskipta. Jafnframt er nægilega fram komið, að aðstaða Bergvíkur til fram- leiðslu á myndböndum leiddi ekki til mismununar í skattbyrði milli fyrirtækisins og annarra innflytjenda, er skiptu við myndbandaleig- ur. Hin umdeilda álagning viðbótarsölugjalds gengur þvert á þessar staðreyndir og fer meðal annars í bága við það form, sem verið hafði um árabil á skattskilum fyrirtækisins. Verður ekki séð, að hún eigi sér neina stoð í efni viðskiptanna, nema litið sé til þess, hvernig skattskilum var háttað á hinni hliðinni, þ.e. hjá myndbandaleigun- um. Sem fyrr segir, virðist þess hafa gætt í einhverjum mæli, að byrðin af greiddum söluskatti til Bergvíkur væri færð til frádráttar við skil á söluskatti af útleigutekjum þeirra. Slík aðgerð gat átt við, ef myndbandaleiga tók við bandi frá öðru leigufyrirtæki, en var ekki samrýmanleg þeirri greiningu viðskiptanna við Bergvík, sem fyrr var lýst. Við flutning málsins hér fyrir dómi var lögð áhersla á Íðð umrædda frádráttarheimild af hálfu gagnáfrýjanda og efnislega að því leitt, að Bergvík ætti að bera halla af tilvist hennar. Að heimild- inni var þó ekki vikið að neinu leyti, þegar mál fyrirtækisins var til athugunar hjá rannsóknardeild. né heldur í eftirfarandi úrskurðum ríkisskattstjóra og ríkisskattanefndar. Er það með nokkrum ólíkind- um, að svo skyldi haldið á málum, þar sem í frádrættinum fólst nán- ast hin eina réttlæting þess, að önnur skattlagning vegna mynd- bandanna en við hafði gengist yrði yfirleitt tekin til skoðunar. Af- leiðingin er sú, að ekkert marktækt liggur fyrir í máli þessu um frá- dráttarheimildina eða notkun hennar af hálfu viðskiptavina Bergvíkur né um aðild skattyfirvalda að þeirri framkvæmd, sem á henni var. Meðal annars hefur það ekki verið skýrt í síðastnefndu tilliti, hvort skattyfirvöld hafi gert reka að því að skerða umræddan frádrátt eða útrýma honum, en til þess gátu verið réttmætar ástæð- ur. Að öllu þessu virtu verður að álykta, að umgetin athugun rann- sóknardeildar ríkisskattstjóra hafi ekki veitt viðhlítandi grundvöll að ákvörðun um breytt söluskattsskil vegna starfsemi Bergvíkur sf. og þá síst aftur í tímann. Verða þeir úrskurðir ríkisskattstjóra og ríkisskattanefndar, er á henni voru byggðir, að teljast marklausir að sama skapi. Hefur gagnáfrýjandi ekki fært fram í málinu gögn eða rök, er leiði til þeirrar niðurstöðu um skattskyldu aðaláfrýjanda, er í úrskurðunum fólst. Samkvæmt því ber að taka til greina allar kröfur aðaláfrýjanda um efni málsins, bæði í aðalsök og gagnsök. Rétt er, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 6. desember 1991. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 11. nóvember sl., er höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur af Guðmundi Ólafssyni, kt. 100622-4679, Heiðar- gerði 22, Reykjavík, gegn fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs með stefnu, þing- festri 18. janúar 1990. Stefndi, fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs, höfðaði gagnsök í málinu með stefnu, þingfestri 25. október 1990. Dómkröfur stefnanda í aðalsök eru þessar: 1. Að felldur verði úr gildi úrskurður ríkisskattanefndar frá 19. júlí 1989, dskj. nr. 10, og viðurkennt verði með dómi að álagning ríkisskattstjóra skv. úrskurði frá 15. febrúar 1988, dskj. nr. 5, hafi verið án lagastoðar. 736 2. Að stefndi verði dæmdur úl að greiða stofnanda kr. 849.641 ásamt dráttarvóxtum | 3. Að stefndi verði dæmdur til að greiða slefnanda málskostnað | Dómkrölur stefnda í aðulsök eru um sýknu af öllum kröfum slefnanda í linu og að sér verði tildsemdur málskostnaður að mati rélturins Í angnsök gerir saanstefnandi. fjármálaráðherra £h. ríkissjóðs, þær dóm królur aðallega að papnstefnda, Guðmundi Ólafssyni. verði sert að greiða áður niðurfellda dráttar vexti af söluskattsskuld, kr. 424.967. en til vara kr 349.431, samt drátlarvöstum af hinum umsteíndu ljárlæðum samkvæmt "IL. kafla vastalaga nr. 25/1987 frá 19. júlí 1989 og il ureiðsludags. Þess er Krafist að úrskurður ríkisskattanefndar nr. 436 19. júlí 989 verði felldur úr sildi að því er tekur il ofangreindra dráttarvasta, Krafist er málskostnaðar úr hendi gagnstefnda að mali réllarins. Þú er þess krafisl 40 gagnsök þessi (il sjálfstæðs dóms verði sameinuð aðalsök málsins. Dómkrófur gagnstefnda í gagnsök eru þær að hann verði sýknaður af öll un kröfum gagnstefnanda. Krafist er málskostnaðar úr hendi gagnstefn anda að mali réttarins, Fallist er á að gagnsökin verði sameinuð aðnlsók Mál þetta var dómtekið að loknum munnlegum málllutning: hinn 26. april sl. en var endurupptekið, eadurflutt og dómtekið á ný hinn 11. nóv“ embor sl Málsatvik eru þau að aðalstefnandi, Guðmundur Ólafsson, var einn af sins Berpvíkur sé, sein fjölfaldaði ug dreifði á markað myndböndum í þeim tíma sera hér skiptir máli. Rekstur sama arfólagsins var yfirtckinn af samnofndu hlutafé ar 1089 og hefur hlutafélagið eigendum sameignarlé! æi í eigu sönnu aðila |. jan haldið áfram óbreyttri starísomi. $tarlsemin er fólgin í innílutningi myndhanda- „mastera“, sem eru fjölfaldaðir og síðan ráðstafað úl annarra fyrirtækja, aðallega myndbandaleipna. sem leigja þa út úil neytenda. Hefur fyrirtækið gert samninga við erlenda rétthafa um fjölföldun og dreifingu myndefnis hér á landi. Enn fremur tekur fyrirtækið) að sér jöíldun myndbanda ir önnu fyr teki sem er rtlfa mynd Þandacíis hór á landi á sama hátt ou Bergvík s' Rannsóknardeild vkisskalfjóra serði alinn árið 167 á bókhaldi 136 2. Að stelndi verði dæmdur til að greiða slefnanda kr. Náð641 ásamt dráttarvöxtum |. 3. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað |. Dómkrófur stefnda í aðalsök eru um sýknu af öllum kröfum stefnanda í málinu og að sér verði tildæmlur Í gagnsök gerir gagnstefnandi. fjármálaráðherra Eh. víkissjóðs, þær dónn- Kröfur aðalle nstefnda. Guðmundi Ólafssyni. verði gert að greiða áður niðurtellda dráttarvexti af söluskattsskuld, ke. 424.967. en til vara kr 319.031, ásamt dráttarvóstum af hinum umslefndu fjárhæðum samkvæmi 1). kalla vastalaga nr. 25/1987 frá 19. júlí 1989 og til preiðsludags. Þess er krafist að úrskurður ríkisskattan/ndar nr. 436 19. júlí 1989 verði felldur úr sildi að því er tekur il ofangreindra dráttarvasta. Krafist er málskostnaðar úr hendi sapnstelnda að mati réttarins. Þá er þess krafist að gagnsök þessi (il sjállskæðs dóms verði sameinuð aðakök milsins. Dómkröfur gagnsteinda í gumsök eru þær að hann verði sýknaður af öll- um kröfum gagnstefnand: st er málskostnaðar úr hendi sapnstefn arins. Kallist er á að pái kostnaður að mati réttarins anda að mati réli málsins. Mál þetta var dómtekið að loknum munnkgum mállluninsi hinn 26 apríl sl. en var endurupptckið. endurflutt og dómtekið á ný hinn 11. nóv ember sl asiskin verði sameinuð aðalsök 1 Nái era þa að aahtfnandi Guðmundur Ólson var in f sendum saminrlngins Þereikur sí sm bölið og dl markað myndvindum á þeim tíma sem hér skipt ur sameign amílagsins var yfrlekinn af samnefndu hlutafélagi igu sömu aðila jan. úar 1989 og hefur hlutafélagið huldið áfram óbreyttri starlsemi. Starfsemin er fólgin í inntlutningi myndbanda „mastera“, sem eru fjölfaldaðir og síðan ráðstafað til annarra fyrirtækja, aðallega myndbandalk leisja þau út til neytenda. Hefur fyrirtækið gert samninga við erlenda ráithafa um fjölföldun og dreilingu myndefnis hér á landi. Enn Írennur tekur fyrirtækið) að sér fjólföldun myndbanda fyrir önnur fyrirtæki sem eru rétthafar mynd- ma hátt op Bergvík sí Þandaefnis hér á landi Rannsóknardeild ríkisskattstjóra gerði athugun árið 1987 á hókhaldi. 736 2. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 84),641 ásamt dráarvöstum 3. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnandu málskostnað | Dómkröfur stefnda í aðalsök eru um sýknu af öllum kröfum stefnanda í málinu og að sér verði tildæmdur málskostnaður að mati éttarins. sóunsók eir apntefnandi járnálaráðhæra th ríkisjóðs. þær dóm. rófur aðallega að æagnstelndi, Guðmundi Ólafssyni, verði gert að greiða áður vus drátt ölið kr AG ln 4 t dráttarvöxtum af hinum umstefndu fjárhæðum samkvæmt 1 ba vart laga nr. 2511987 frá 19. júlí 1989 ag til greiðsludags, Þess er kralist að úrskurður ríkisskatlanelindar nr, 436 19, júlí 1989 Verði felldur úr sildi að því er lokur il ofangreindra drúttarvasta, Kralist er málskostnaðar úir hendi gaenstefnda að mati réttarins. Þá er þoss krafist að gagnsök þessi til sjálfstæðs dóms verði sameinuð aðalsök málsins. Dótnkröfur sagnstefnda í gapnsök eru þær að hann verði sýknaður af öll- úm kröfum gagnstefnanda. Kralist er málskostnaðar úr hendi sapnstefn- anda að mati réttarins. Fallist er á að gagnsökin verði sumeinuð aðalsök, málsins. Mál hella var dómtekið að loknum munnlegum málflutning hinn 26. apríl sl. en var endurupptekið, endurflult og dómtekið á ný hina 11. nóv embor sl, Málsatvik eru þau að áð, Guðini Ólebata, ar einn af sins Bergvíkur síf, sem fjöllaldaði og dreifði á markað myndböndum á þeim tíma sem hér skiptir máli, Rekstur sameign“ arfélagsins var yfirtekinn af samnefndu hlutafélagi í eigu sömu aðila „jan ar 1980 ou hefur hlutafélagið haldið áfram óbreyturi starfsemi, Starfsemin er fólsin í innflutningi myndbanda-„maslor“, sem eru fjölfaldaðir og síðan ðstafað til annarra fyrirtækja, aðallega myndbandaleigna. sem leigja þau út til neytenda. Hefur fyrirtækið gert samninga við erlenda vétthafa um fjölföldun og dreifingu myndefnis hér á landi. Enn fremur tekur fyrirtækið að sér fjölföldun myndbanda fyrir önnur fyrirtæki sem eru rétthafar mynd- Þandacfnis hér á landi á sama hátt og Bersvík sí Rannsóknardeild ríkisskattstjóra gerði athugun árið 1987 á bókhaldi, eigendum sameignarfé stefnanda ve Bergvíkur veksraráin LOKS og 1986. kvæmt skýrslu rannsótnardlild arinn. som das. ér 72 júní 1987 var söluskatskyl velta Borguikur af vantalin um kr. 3.398,389 rekstrarárið 1985 og um kr. 3.478.157 rekstrarárið 1986. Var á því bygst. uð ekki hefði verið talin með veltu fjölföldun mynd aðalstefnanda vegna sa a Bergvíkur rekstrarárin 1985 og 1986. Samkvæmt skýrslu rannsókna deild“ atinnar, sem úags or 23 júní 1980. ar söluskausekyld voia Hergvíkur sf vantalin um kr. 3.308,38) rekstrarárið 1985 og um kr. 3.828.157 rekstrarárið 1986, Var á því byggt, að ekki hefði verið talin með veltu fjöllöldun mynd- á aðalslefnanda vegna st Bergvíkur rekstrarárin 1985 ug 1986. Samkvæmt skýrslu rannsóknardeild- arinnar, som dags. er 22 júní 1987 var söluskatsskyld veltu Bergvkur si vantalin um kr. 3.398,389 rekstrarárið 1985 og um kr 15 57 rekstrarárið) 1986. Var á því bygt. að ekki hefði verið talin með veltu fjölföldun mynd 191 banda til eigin nota. Niðurstaða rannsóknarinnar og ætlaðar söluskatts- hækkanir voru kynntar aðalstefnanda með bréfi ríkisskattstjóra, dags. 15. október 1987. og var þeim andmælt af hálfu aðalstefnanda með bréfi, dags. 29. október 1987. Með úrskurði ríkisskattstjóra, dags. 15. febrúar 1988, var aðalstefnanda gert að greiða viðbótarsölugjald fyrir rekstrarárið 1986, að fjárhæð kr. 768.000, auk álags, að fjárhæð kr. 542.720. Viðbótarsölugjald vegna rekstrarársins 1985 var hins vegar lagt á sameignarfélagið Bergvík og er ekki til umfjöllunar í þessu máli. Umboðsmaður aðalstefnanda kærði úr- skurðinn til ríkisskattstjóra með bráðabirgðakæru, dags. 29. febrúar 1988, og athugasemdum í framhaldi af henni 26. mars 1988. Með úrskurði ríkis- skattstjóra, dags. 3. maí 1988, var kveðið á um það, að viðbótarsölugjald rekstrarársins 1986 ásamt álagi skyldi standa óbreytt. Með bréfi umboðs- manns aðalstefnanda, dags. 17. maí 1988, var úrskurður þessi kærður til ríkisskattanefndar. Var gerð sú krafa að úrskurðað viðbótarsölugjald ásamt álagi yrði fellt niður. Til vara var gerð sú krafa að úrskurðað álag yrði fellt niður. Ríkisskattanefnd kvað upp úrskurð 19. júlí 1989 þar sem kröfu aðal- stefnanda um niðurfellingu viðbótarsölugjalds var hafnað. Álag samkvæmt 1. tl. 2. mgr. 21. gr. laga nr. 10/1960 um söluskatt vegna ársins 1986, að fjár- hæð kr. 153.600, var fellt niður svo og álag að fjárhæð kr. 850.919 sam- kvæmt 2. tl. 2. mgr. 21. gr. sömu laga vegna ársins 1986. Niðurfellt álag nam því samtals kr. 1.004.519. Aðalstefnandi greiddi viðbótarsölugjaldið í tvennu lagi, 20. október 1989 kr. 420.396 og eftirstöðvarnar 15. janúar 1990. Mál þetta hefur stefnandi í aðalsök höfðað til þess að fá úrskurð ríkis- skattanefndar felldan úr gildi og til endurgreiðslu á viðbótarsölugjaldi. Stefndi í aðalsök hefur höfðað gagnsök í málinu til greiðslu á niðurfelldum dráttarvöxtum samkvæmt greindum úrskurði ríkisskattanefndar jafnframt því sem krafist er að sá úrskurður verði felldur úr gildi að því er til þeirra dráttarvaxta tekur. Aðalsök og gagnsök hafa verið sameinaðar til úrlausnar í máli þessu. II. Af hálfu aðalstefnanda er m.a. tekið fram varðandi málavexti að við inn- flutning myndbanda-,„masteranna“ sé ekki greiddur söluskattur. Þegar myndbönd séu framleidd fyrir aðra en fyrirtækið sé sú þjónusta og tilheyr- andi vörur í flestum tilfellum seldar án söluskatts, enda um vöru að ræða sem ætluð sé til endursölu. Þegar félagið selji myndbandaleigum mynd- bönd, sem það sjálft sé rétthafi að, sé söluskattur greiddur af andvirðinu. Í niðurstöðu skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra, sem dagsett er 22. júní 1987, komi fram að félagið hafi vantalið söluskattsskylda veltu um 138 það, sem nemi fjölföldun á myndböndum sem það sé rétthafi að. Sé talið að þessi fjölföldun sé til eigin nota, þar sem fyrirtækið hafi leist myndböndin út en ekki selt þau. Í skýrslunni sé áætlað það sem talið sé „meðalfram- leiðsluverð spóla“ og það margfaldað með ætluðum fjölda leigðra mynd- banda, sem talinn sé sá sami og fjöldi framleiddra myndbanda til eigin nota. Sé vantalin söluskattsskyld velta þannig talin nema samtals kr. 7.226.546 fyrir árin 1985 og 1986. Í framhaldi af skýrslu þessari hafi ríkisskattstjóri ákvarðað aðalstefnanda viðbótarsölugjald hinn 15. febrúar 1988 fyrir rekstrarárið 1986. Viðbótarsölugjald fyrir rekstrarárið 1985 hafi hins vegar verið lagt á félagið og sé samtímis máli þessu höfðað dómsmál um ágrein- ing vegna þeirrar álagningar. Endanleg dómkrafa aðalstefnanda sundurliðast þannig: Viðbótarálagning ársins 1986 .........0..0000 eee kr. 768.000 Dráttarvextir á þá álagningu skv. yfirliti tollstjóra Á ÁSkj. Mr. 12 rr - 55.296 Kostnaður skv. því yfirliti — 26.345 Samtals kr. 849.641 Áskilinn er réttur til að krefja ríkissjóð síðar um mismun á ofangreindri fjárhæð og þeirri sem greidd var, kr. 879.778, sem felist í dráttarvöxtum sem fallið hafa á frá 15.10.89 til 15.1.90. Aðalstefnandi byggir málsókn sína á eftirfarandi: Álagning viðbótargjalds vegna rekstrarársins 1986 hafi ranglega verið lögð á sig persónulega. Það sé félagið sem skili söluskattsskýrslum og hafi því átt að leggja hugsanlega álagningu á það. Hin umdeilda álagning hafi ekki lagastoð, þar sem ekki sé um söluskattsskylda veltu að ræða. Aðalstefnandi byggir á því að afhending myndbanda til viðskiptavina fé- lagsins hafi verið sala en ekki útleiga, eins og skattyfirvöld haldi fram. Greiddur hafi verið söluskattur af þeim viðskiptum. Þar sem um sölu hafi verið að ræða en ekki útleigu skipti það sköpum um skyldu til að greiða söluskatt þann, sem um sé deilt í málinu. Aðalstefnandi telji því, að þar sem myndböndin hafi ekki verið áfram í eigu félagsins. sé það ekki neytandi þeirra í skilningi 3. gr. söluskattslaga nr. 10/1960 og beri ekki að greiða hinn umdeilda söluskatt. Sé ekki unnt að fallast á þetta sjónarmið verði a.m.k. að líta svo á að jafna verði afhendingu á myndböndum til viðskiptavina til sölu og fara með afhendinguna eins og svo væri. Aðalstefnandi heldur því fram, að áritun á reikninga, sem fylgja með skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra um leigu til tveggja ára, stafi af leiðbeiningum skattyfirvalda til þeirra aðila sem rekið hafa þessa tegund 139 starfsemi. Hafi sumir rétthafar tekið á sig þá skyldu að skila erlendum dreifingarrétthöfum aftur myndböndum eða eyðileggja þau til verndar höf- undarrétti. Bent er á í þessu sambandi að höfundarréttur sé undanþeginn söluskatti, sbr. 11. tl. B-liðar 6. gr. söluskattslaga nr. 10/1960. Ef athuguð sé bókhaldsleg meðferð myndbandanna og þegar höfð sé í huga sú staðreynd að myndböndin séu í raun aldrei afhent félaginu til baka sjáist að þau séu seld en ekki leigð. Söluskattur vegna eigin framleiðslu, þ.e. hið umdeilda sölugjald, hati ekki verið reiknað inn í söluverð myndbanda sem félagið hafi selt við- skiptavinum sínum og slíkur söluskattur hafi ekki verið leyfður til frádrátt- ar á síðari stigum viðskipta. Sé ljóst að ekki sé jöfnuður á álagningu sölu- skatts, annars vegar ef myndbönd séu flutt beint inn og hins vegar ef þau séu framleidd hér á landi. Aðalstefnandi styður kröfu sína um, að álagningin hafi ekki lagastoð. enn fremur við að skv. 21. tl. 13. gr. rgj. nr. 586/1982 um söluskatt sé sala kvikmynda undanþegin söluskatti. Söluskattsinnheimta af hálfu félagsins hafi verið framkvæmd með fullri vitund skattyfirvalda. Aðalstefnandi telur að skattyfirvöld hafi sýnt tómlæti þar sem framkvæmd söluskattsinnheimtu af umræddum viðskiptum hafi varað um langan tíma áður en athugasemd hafi verið gerð við þau og að það leiði til þess að taka eigi dómkröfu hans til greina. Telji dómurinn að félagið hafi yfirleitt vantalið söluskattsskylda veltu mótmælir aðalstefnandi fjárhæð sölugjaldsins. Rannsóknardeild ríkisskatt- stjóra áætli í skýrslu sinni ýmsa þætti í rekstri félagsins, s.s. meðalsöluverð myndbanda, og með því að deila því í meðalleigutekjur í hverjum mánuði sé fundinn út fjöldi seldra myndbanda í mánuði. Fjöldi framleiddra mynd- banda fyrir aðra rétthafa sé enn fremur áætlaður og tíundaðar framleiðslu- tekjur mánaðar án þess að gera grein fyrir hvernig sú tala sé fundin. Á þennan hátt sé fengið meðalframleiðsluverð myndbanda í hverjum mánuði. Útreikningurinn sé þó ekki nákvæmari en svo að í janúarmánuði 1985, þeg- ar engar spólur séu framleiddar og engar tekjur séu, sé meðalframleiðslu- verð kr. 557. Velta fyrir fjölföldun eigin mynda fáist með því að deila svo- kölluðu meðalframleiðsluverði í fjölda seldra myndbanda. Tölum í framangreindum útreikningi er mótmælt sem röngum. Því er mótmælt að framleiðsluverð eða tekjur vegna fjölföldunar til annarra rétt- hafa eigi að leggja til grundvallar verðákvörðun á hugsanlegri úttekt til eig- in nota. Einnig er því mótmælt að miða eigi við heildarframleiðsluverð eða tekjur. Í því verði geti verið þættir. sem séu undanþegnir söluskatti. Þannig sé textun. sem sé talsverður hluti vinnu við fjölföldunina, undanþegin sölu- skatti. 140 Aðalstefnandi byggir málsókn sína einkum á Í. og 2. mgr. 3. gr. sölu- skattslaga nr. 10/1960. Einnig telur hann, að ákvæði 9. gr. sömu laga um ákvörðun á álagningarstofni við úttekt til eigin nota leiði til að ekki skuli byggja á áætluðum tölum. Krafa um dráttarvexti styðjist við 9. gr. vaxtalaga nr. 25/1987. krafa um málskostnað við 1. mgr. 175. gr. og 3. mgr. 177. gr. laga nr. 85/1936 um með- ferð einkamála í héraði og krafa um vexti af málskostnaði við 3. mgr. 175. gr. sömu laga. lll. Varðandi þá málsástæðu aðalstefnanda, að viðbótargjaldið hafi ranglega verið lagt á hann persónulega, byggir aðalstefndi á því, að árið 1985 hafi sölugjaldsskýrslur verið gerðar í nafni Bergvíkur sf., en fyrir árið 1986 í nafni aðalstefnanda vegna Bergvíkur sf. Hann sé samkvæmt þeim skattaðil- inn. Telja verði að of seint sé aftur snúið með aðildina við álagningu viðbót- argjaldsins. Varðandi þá málsástæðu aðalstefnanda, að álagning viðbótargjaldsins hafi ekki haft lagastoð, er á því byggt af hálfu aðalstefnda. að ekki hafi ver- ið gerð skil á söluskatti fyrir eigin starfsemi við fjölföldun á myndböndum, sem Bergvík sí. hafi myndréttinn að og noti til útleigu. Um þá málsástæðu sé fjallað við kærumeðferð málsins, sbr. úrskurð ríkisskattstjóra frá 15. febrúar 1988, þar sem segir á bls. 3: „Vegna þessa skal tekið fram að skatt- lagning eigin nota skv. úrskurði þessum byggist á því að þar sem fjölfölduð myndbönd eru áfram í eigu gjaldanda og eru ætluð til útleigu en ekki end- ursölu telst hann vera „neytandi“ þeirra, í skilningi 1. mgr. 3. gr. 1. nr. 10/ 1960, þ.e. um er að ræða úttekt til eigin nota á framleiddri vöru, sem sölu- skattsskyld er skv. 1. mgr. 2. gr. 1. nr. 10/1960. Nánari útfærslu og skýringu þessa ákvæðis er að finna í 5. tl. 1. mgr. 10. gr. rgj. nr. 486/1982. Þar kemur fram, að til söluskattsskyldrar sölu á vöru, verðmætum og þjónustu teljist m.a.: „Úttekt úr eigin fyrirtæki, hvort heldur er til einkanota eigandans eða til nota í atvinnufyrirtækinu sjálfu. Gildir þetta bæði um aðkeypta vöru og vöru sem er framleidd eða sætir aðvinnslu í fyrirtækinu, svo og vinnu og þjónustu.“. ..* Hér sé því við að bæta að orðalag reglugerðarákvæðisins sé lögfest efnislega með 2. pr. laga nr. 35/1986, er gildi tók 21. maí 1986. Hafi það verið gert ex tuto í tilefni af úrskurði ríkisskattanefndar í ágreinings- máli við Hf. Eimskipafélag Íslands, er síðar hafi verið dæmt á bæjarþingi Reykjavíkur. Frádráttarheimildin í 2. mgr. 3. gr. laga nr. 10/1960 verði ekki skýrð rýmra en orð hennar segi til um, „selja aftur í atvinnuskyni“. Myndi slíkt andstætt viðurkenndum hætti á skýringu á skattundanþágum. 741 Því er eindregið mótmælt að jafna megi leigusamningunum til sölusamn- inga. Fyrir þeim séu fullgild viðskiptaleg rök og samningar og ekkert sem hnekki leiguforminu. Engan veginn geti verið um sölu að ræða, heldur sé hér um hreina leigu að ræða. Þá er því mótmælt sem staðleysu að áritun um leiguskilmála á reikninga Bergvíkur st. „stafi af leiðbeiningum skattyfir- valda“. Aðalstefnandi verði við sjálfan sig að sakast, hafi hann ekki fylgt ákvæð- um 2. mgr. 2. gr. laga nr. 10/1960, sbr. 10. gr. sömu laga, og reiknað hið um- deilda viðbótargjald með í endurgjaldi því er hann hafi krafið viðskipta- menn sína um. Engin rök hafi verið að því leidd, að skattyfirvöld hafi lagt blessun sína yfir söluskattsskil aðalstefnanda. Er því mótmælt. Ljóst sé, að það geti ekki átt við ríkisskattstjóra. Í því efni er vísað til 101. gr. laga nr. 75/1981, sbr. 28. gr. laga nr. 10/1960. Skattkrafan sé byggð á lögum. Vansköttun hjá skatt- stjóra bindi ekki hendur ríkisskattstjóra um leiðréttingu. Varðandi mótmæli aðalstefnanda um fjárhæð sölugjaldsins sé þá athuga- semd að gera, að áætlun þess sé í verkahring ríkisskattstjóra og ríkisskatta- nefndar í þessu tilviki. Ríkisskattanefnd hafi kveðið upp fullnaðarúrskurð að þessu leyti. Tæpast sé þess að vænta, að dómstóll taki sér fyrir hendur að hnekkja honum tölulega. Heimild ríkisskattstjóra til að áætla gjaldstofn í þessu falli sýnist ótvíræð. Varðandi hana vísast til 7. mgr. 21. gr. og 2. mgr. 28. gr. laga nr. 10/1960, 16. gr. og 1. mgr. 17. gr. rgl. nr. 486/1982. Einnig sé rétt að líta til 96. gr. laga nr. 75/1981, sbr. 1. mgr. 28. gr. laga nr. 10/1960. Af skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra (4.1., 4.2., og 4.3.) sé auðsætt að enginn reikningur sé til í bókhaldinu yfir hinn vantalda gjaldstofn. Því hafi borið að áætla hann með hliðsjón af frumgögnum og öðrum atvikum. Aðal- stefnanda hafi borið, er hann fékk í hendur skýrslu rannsóknardeildar ásamt boðaðri áætlun sölugjaldsins, ef hann vildi komast hjá áætluninni, að telja hinn vantalda gjaldstofn fram með fullnægjandi hætti. Það hafi hann ekki gert. Aðalstefnandi hafi sönnunarbyrðina um fjárhæð gjaldstofnsins. Henni verði ekki snúið við. Að öðru leyti en að framan greini sé vísað til kröfugerðar og úrskurða ríkisskattstjóra og ríkisskattanefndar fyrir sýknukröfunni, sem liggi fyrir í málinu. Mótmælt er sérstaklega þeim liðum stefnufjárhæðar. sem eru umfram kr. 768.000. Mótmælt er vöxtum og upphafstíma vaxta. Kröfu aðalstefnanda um álag á málskostnað skv. 3. mgr. 177. gr. eml. er vísað á bug. Varðandi málskostnað er vísað til 177. gr. eml. 742 IV. Aðalkrafa í gagnsök er sett þannig fram tölulega: Meðaldráttarvextir frá 16. mars 1988 til 16. mars 1989 37,10% af Kr. 768.000 #.....00err err kr. 284.928 #13,30% dráttarvextir af kr. 1.052.928 frá 16. mars 1989 til 19. júlí Sá. 2... kr. 140.039 kr. 424.967 Varakrafa í gagnsök er sett þannig fram tölulega: Meðaldráttarvextir frá 12. maí 1988 til 12. maí 1989 35.60% af kr. 768.000 aldra kr. 273.408 #7,30% dráttarvextir af kr. 1.041.408 frá 12. maí 1989 til 19. JÚlí SLÁ... kr. 70.023 kr. 343.431 Mismunur aðal- og varakröfu er sá einn við hvaða upphafstíma dráttar- vextir eru miðaðir. Í gagnsök byggir gagnstefnandi aðallega á því, að með vísan til 1. mgr. 21. gr. söluskattslaga skuli aðili sæta álagi til viðbótar söluskatti. ef söluskattur hefur ekki verið greiddur á tilskildum tíma eða söluskattsskýrslu hefur ekki verið skilað eða henni hefur verið ábótavant. Staðfest sé af ríkisskattanefind að um vanframtalda söluskattsskylda veltu hafi verið að ræða hjá gagn- stefnda. Hafi því verið fyrir hendi ótvíræð lagaskylda til að bæta álagi við. Með því að ríkisskattanefnd hafi fellt niður dráttarvexti eftir 16. mars 1988 skv. 2. tl. 2. mgr. 21. gr. laganna hafi hún farið út fyrir verksvið sitt. Til þess hafi hún ekki haft heimild, þar sem fyrir henni hafi ekki annað legið til úr- skurðar en álagning ríkisskattstjóra á hinum vangreidda söluskatti sam- kvæmt bréfi hans frá 15. febrúar 1988, sbr. úrskurð hans frá 3. maí s.á. Þetta styðjist við 13. gr. söluskattslaganna, því að samkvæmt henni sé kveðið á um, að kæruheimildin nái aðeins til söluskattsins sjálfs. Enn fremur segi Í S. mgr. sömu greinar, að áfrýjun skattákvörðunar eða deila um skattskyldu hvorki fresti eindaga skattsins né leysi undan viðurlögum sem lögð séu á vegna vangreiðslu hans. Varakrafan er byggð á sama grunni og aðalkrafa. Eini munurinn á þeim sé upphafstími vaxtanna. Telji dómurinn að ríkisskattanefnd hafi haft heim- ild til að fella niður dráttarvexti eftir 16. mars 1988 sé þó ljóst að eftir að krafan sé komin til innheimtu hjá innheimtumanni eða 12. maí 1988, þá sé hún ótvírætt komin undan lögsögu álagningaryfirvalda að því er vöxtum 743 viðkemur. Ef einhver geti fellt niður dráttarvexti af skuldum við ríkissjóð þá sé vart öðrum til að dreifa en fjármálaráðherra. Vv. Gagnstefndi byggir sýknukröfu sína á því að ríkisskattanefnd sé bær aðili til að úrskurða í ágreiningsmálum um söluskatt og álag og dráttarvexti á hann. Í því sambandi er bent á 2. mgr. 13. gr. laga nr. 10/1960 þar sem heim- ilað sé að áfrýja úrskurði skattstjóra til ríkisskattanefndar og samkvæmt 3. mgr. sé fjármálaráðherra heimilt að skjóta ákvörðunum skattstjóra til ríkis- skattanefndar. Heimildir þessar séu ekki bundnar við söluskatt einan. Í 6. mgr. 21. gr. söluskattslaganna sé skattstjórum veitt heimild til að fella niður álag skv. 2. mgr. 21. gr., ef skattaðili hefur fært gildar ástæður sér til afsök- unar að mati skattyfirvalda. Álag samkvæmt 2. mgr. 21. gr. sé, eins og fram komi í málsgreininni, ann- ars vegar álag samkvæmt 1. tl. og hins vegar álag samkvæmt 2. tl. Sé ljóst, að skattyfirvöldum sé heimilað samkvæmt framangreindri 6. mgr. 21. gr. að fella niður bæði álag samkvæmt 1. tl. og 2. tl. Þetta styðjist og við 1. mgr. 25. gr. i.f., þar sem ástæða þyki að tilgreina sérstaklega, að álag samkvæmt 1. tl. 2. mgr. 21. gr. dragist frá sektarfjárhæð. Þá styðji framkvæmd laganna þessa túlkun á þeim, en ríkisskattanefnd hafi árum saman fellt niður álag bæði samkvæmt 1. og 2. tl. 21. gr. laganna. Samkvæmt ofanrituðu sé mótmælt þeirri málsástæðu gagnstefnanda að ríkisskattanefnd hafi farið út fyrir umboð sitt með því að fella niður álag samkvæmt 2. tl. 2. mgr. 21. gr. Þá er því mótmælt að fyrir ríkisskattanefnd hafi ekki legið annað til úrskurðar en álagning ríkisskattstjóra á hinum van- greidda söluskatti. Í því sambandi sé vísað til varakröfu gagnstefnda til ríkisskattanefndar. Í úrskurði ríkisskattanefndar frá 19. júlí 1989 komi fram að nefndin telur „að virtum atvikum“, að fallast skuli á varakröfu kæranda um, að viðbót- arálag skuli fellt úr gildi. Af þessu megi leiða að nefndin hafi talið gildar ástæður til að fella niður álag það sem skattstjóri hafi úrskurðað. Úrskurð- ur ríkisskattanefndar sé fullnaðarúrskurður og því beri að hlíta honum hvað þetta atriði varði enda hafi nefndin ekki farið út fyrir valdsvið sitt með því að fella niður álagið. Þá er mótmælt þeirri málsástæðu gagnstefnanda að kæruheimild sam- kvæmt 13. gr. söluskattslaganna nái aðeins til söluskattsins sjálfs. Með sömu rökum og gagnstefnandi beiti megi halda því fram að óheimilt sé að skjóta ágreiningi um álag samkvæmt 2. mgr. 21. gr. til dómstóla samkvæmt 14. gr. söluskattslaganna. Ljóst sé að dómstólar geti aldrei dæmt dráttarvexti lengra aftur í tímann en frá 11. desi eftir að innheimtumaður hali fengið kröfu til innbeimtu, sbr. A, mgr, 12. pr. laganna, Þá er því mótmælt að heimild skattyfirvalda tl niðu fellingar á álagi sam kvæmi 2, myr. 21, ær. laganna sé takmörkuð við tímana fram tl þess að sóluskattsálagnina sé komin til innheimtu hjá innheimtumanni, Sú ætlaða takmörkun ciei sér ekki stoð í lögum. Með) vísan hl lramangreinds sét królu gaynstelnunda um greiðslu álags mótmælt. Málskustnaðurkrafan er byggð á 177. ur, em. Gefið hafa skýrslur fyrir dómi í máli þessu aðalstefnandi, Guðmundur Ólafsson, svo og vitnin Árni Sigurjónsson, Ólafur Guðmandsson, Hafdís Ásacirsdótir. Ingibergur Jón Þorvaldsson, Haraldur Árnason og Höskuld- úr lónsson vi Í aðalsök byggir stefnandi málsókn sína í fyrsta lagi á því að Jún um deilda viðbótarálagnina sölugjalds hafi rangleua verið lögð á sig einan pors- ónulega. Ekki verður á þessa málsástæðu fallist þar sem fyrir liggur samn- kvæmi fram lögðum söluskattsskýrslum og úrskurði ríkisskattstjóra frá 15. febrúar 1988 að söluskatti vegna Bergvíkur sff var skilað í nafni aðalstefn- anda rekstrarárið 1986, en hann var einn af eigendum sameignarlélassiis byggir aðalstefnandi á því að álagningin hafi ekki lygastoð þar sem ekki sé um söluskaltsskyldia veltu að ræða. Varðandi lagagrundvöll skatt- álagning skattyfirvöld á því, að aðalstefnandi hafi verið neytandi í skilningi 1 mer. 3. gr Mg um söluskatt nr. 1011960. en samkvæmt því ákvæði telst sá vera nevtandi, sem ekki endurselur vöru eða, vinnu í atvinnuskyni. Á því or bygt, að myndbönd. sem fjölfölduð hafi ver- ið. séu álram í eigu gjaldanda og séu þe. um sé að ræða úttekt til eigin nota á framleiddi vöru sem sóluskatt skyld sé samkvacmt 2, gr, laga nr. 101960, sbr. 5, 1 mr. 10. gr. reglugorð- ar n1. 486/1942 um sóluskatt. Um eigin not gjaldanda að þessu leyti segir sva í úrskurði ríkisskattstjóra frá 15. febrúar 1988: Þar sem hluti framleiðslunnar, þ.e, þau myndbönd seem har á mynd“ réltinn að, eru álram í eigu gjaldanda telst vera um framleiði tl eigin nota en ckki til endursölu að ræða, Eigin not felast síðan í útleigu í at sinnuskyni., Í því lviki, sem hér um ræðir, er um framleiðslu skatlskyldrar vöru að ræða, og ber að greiða af vörunni sölugjald, annaðhvort við endur sölu hennar til neytanda ða úttekt hennar til eigin nota. Skattlugning vör- unnar sjálfrar er óháð því með hverjum hætti hún er notuð, cn noti eigandi Mt á innheimfumaður hafi fettgíð la en frá LL dei 4. mgr. 12. pr. laganna Þá or því mótmslt að heimild skatlylirvalda til niðurfellingar á álagi sarn- kvæmt 2. imgi. 21. gg sé takmörkuð við tímann fr úl þoss að) söluskattsálaoning sé komin til innheimtu hjá innheimtumanni. Sí ætluðu takmörkun eigi sér ekki stoð í lögum. ð vísan til framangreinds sé kröfu gagnstefnanda um preiðsi mótmælt, Málskastnaðarkrafan er byggð á 177. pr. eml Gefið hafa skýrslur fyrir dómi í máli þessu aðalstefnandi, Guðmundur Ólafsson, svo og vitnin Árni Sisurjónsson, Ólafur Guðmundsson, Hafdís Ásgeirsdóttir, Ingibergur Jón Þorvaldsson. Haraldur Árnason og Höskulds ur Jónsson, til innhein álags vi Í aðaök hyegir stefnandi málsókn sína í fyrsta ngi á því að hin um eilda viðbótarálugning sölugjalds hafi ranglega verið lögð á sig einan pos- ónulega. Ekki verður á þessa málsástæðu fallist þar sem fyrir hggur sann kvæmi fram lögðum söluskaltsskýslum ow úrskurði ríkisskattstjóra frá 15 febrúar 1088 að sóluskatti vegna Bergvíkur sí var skilað í nafni ðulstefin anda rekstrarárið 1986, en hann var einn af eigendum sameignarfélagsins á byggir uðulstefnandi á því að álagningin hali ekki lagustoð þar senn ekki sé um söluskatsskylda veltu að ræða, Varðandi lagagrundvál skatt aring áðan ba skari þí að stundi ha verið nostandi í skilningi }, mr 5, gr. laga um söluska Kvæði á vera neytandi sen ak endunlur ör eða ól, en samkvæmt því vinnu í atvinnuskyni. Á því er byggi, að myndbönd. sem fjölfölduð hali ve; ið, séu áfram í eigu gjaldanda og séu ætluð til útleigu en ekki endursölu, þe. um sé að ræða úttekt úl eigin nota á framlciddri vöru sem söluskatts- skyld sé samkvæmi 2. er. lapa nr. 10:1960, sbr. 5. 1, 1. mar. 10, ær: reglugerð ar ne. 486/1982 um söluskatt. Um eigin not gjaldanda að þessu leyti 5 svo í úrskurði ríkisskattstjóra frá 15. Iebrúur 1988: Þar sem hluti framleiðslunnar, þe. þau myndbönd seim hann á mynd- am í eigu gjaldanda telst vera um framleiðslu til eigin réttinn að. eru nota on ekki Hl endursölu að ræða, Bipin not felast síðan í útleigu Í vinnuskyni. Í þv tilviki, sem hér um ræðir, er um framkeiðslu skattskyldrar vöru að ræðu. og ber að greiðu af vörunni sölugjald, annaðhvort við endur“ sölu hennar il neytanda eða úttekt hennar il gin noti. Skattlsgning vör ar er óháð því með hverjum hætti hú er notuð, en noti eigandi 4 en frá 11. degi eftir að innheimtumaður hafi fsngið kröfu tl innheimtu, sbr. 4. mar. 12 er. agan Þú múm að heimskan iðurlingar álagi san kvæmt 2. mgr. 21, ar. laganna sé takmörkuð við tímann fram til þess að stluóktiílaging 0 bear menu bjó neinum, Sá ætla takmörkun eigi sér ekki stoð í löpum Með vísan il framangreinds sé kröfu sagnstefnanda um ariðslu álags mólmelt Málskostnaðarkrafan or byæð á 177. ar. emi, Gefið hafa skýrslur fyrir dómi í máli þessu aðslstefnandi, Guðmundur Ólafsson, sto op vitnin Árni Sigurjónsson, Ólafur Guðrmundsson, Hafdís Ásteirsdóttir. Ingibergur Jón Þorvaldsson. Haraldur Árnason og Höskuld ur Jónsson vi stefnundi málsókn sína í fyrsta lagi á því að hin unn ming sólugjalds hafi ranglega ónuhegu Ekki verður á þessa málsístæðu fult þar sen fyrir hagur sum kvæmi fram lögðum söluskattskkýrslum og úrskurði ríkisskatstjóra frá 15 febrúar 1988 að söluskatti vegna Borgvíkur sí var skilað í nafni aðalstefn samd rckstrurírið 1986, en hann var inn af eigendum sameinarflagsins, Þá byggir aðalstefnandi á því að álagningin hafi ekki lagasteð þar sem kki sé um söluskattsskylda veltu uð ræða. Varðundi lngaprundvöll skatt- álagninsur á uðulsteliranda byggja skallyirvöld á því uð aðalstefnandi haf verið neytandi í skilúingi 1. mor. 3. r. laga um söluskatt nr. 1671960, on samkvæmt því ákvæði tel sá vera neyfandi, sem ekki endursclur vöru eða sina finns, Á þr byggð myndbönd sm ja hafi ver ið. séu áfram í eigu gjaldanda og séu ætluð úl úlleipu on ekki endursölu Bu séð raða nek in el á Fame vöru son öll skyld sé samkvæmt 2 pr. nga né. 1960, sbr. 5... mr, 10. pr. regluperð ar nr. 4861982 um söluskatt, Urn eigin nol gjaldanda áð þessu leti sepir svo í úrskurði ríkisskattstjóra Hrá 15. fbntar 1988. þar senn hluti frumleiðslunnar, þ.e þat myndbind sem hann á mynd Í aðilsök by verið lögð á sig einan pers rótin að, eru áfram Í eigu gjaldanda telst vera um framleiðsiu til eigin nota en ekki til endursölu að ræða. Eigin not felast síðan í útleigu í at vinnuskyni. Í því tilviki, sem hér um ræðir. er um framleiðslu skattskyldrar vöru að ræða, og ber að greiða af vörunni sölugjald, annaðhvort við endur- sölu hennar til neytanda eða úttekt hennar til eigin nota, Skattlagning vör unnar sjálfrar er óháð því með hverjum hætti hún er notuð. en noti eigandi 7145 vörunnar hana með þeim hætti að söluskattsskylt sé samkvæmt söluskatts- lögum verður notkunin sjálfstætt andlag skattlagningar. Samkvæmt því er um aðskilin andlög skattlagningar að ræða. þ.e. annars vegar skattlagning vörunnar (myndbandsins) og hins vegar notkunarinnar (þ.e. útleigunnar).“ Samkvæmt framansögðu skiptir meginmáli hvort aðalstefnandi hefur leigt eða selt myndbönd þau sem hér um ræðir til viðskiptavina sinna. Við skýrslutöku hjá rannsóknardeild ríkisskattstjóra hafa forráðamenn Berg- víkur s/f skýrt frá því að myndbönd þeirra séu ávallt leigð myndbandaleig- um og leigutími sé yfirleitt 18-24 mánuðir. Þá eru reikningar frá Bergvík sl, sem rannsókninni fylgja, áritaðir um leigu í tvö ár. Ósönnuð er sú full- yrðing aðalstefnanda að áritun reikninga að þessu leyti sé samkvæmt leið- beiningum skattyfirvalda. Þótt myndbönd þessi hafi ekki verið eignfærð í bókhaldi félagsins eða skilað aftur að leigutíma loknum verður því ekki jafnað við sölumeðferð andstætt ótvíræðum yfirlýsingum um leigu mynd- bandanna. Þá er á það að líta að sala myndbandanna kann að vera vand- kvæðum bundin vegna samninga við erlenda rétthafa myndefnis, auk þess sem til þess geta legið viðskiptaleg sjónarmið að leigja myndböndin í stað þess að selja þau. Að þessu virtu verður ekki fallist á þá málsástæðu aðal- stefnanda, að myndböndin hafi verið seld. Verður því að fallast á þá túlkun skattyfirvalda að myndbönd þessi hafi verið eign gjaldanda og útleiga þeirra því verið úttekt til eigin nota á framleiddri vöru sem söluskattsskyld sé samkvæmt 2. gr. laga nr. 10/1960, sbr. 5. tl. 1. mgr. 10. gr. reglugerðar nr. 486/1982 um söluskatt. Leigugjald var svo gjaldskylt samkvæmt flið 4. gr. laganna, sbr. 7. tl. 10. gr. greindrar reglugerðar. Þá byggir aðalstefnandi á því að lagastoð álagningar skorti þar sem kvik- myndir séu undanþegnar söluskatti samkvæmt 21. tl. 13. gr. greindrar reglu- gerðar um söluskatt. Í því reglugerðarákvæði kemur fram að söluskatts- undanþága er bundin við sölu eða leigu á kvikmyndum, sem gerðar eru til sýninga í kvikmyndahúsum og sjónvarpi, þar með taldar auglýsingakvik- myndir. Ekki verður talið að ákvæði þetta geti átt við um myndbönd, sem ætluð eru til einkanota. Verður því ekki heldur á þessa málsástæðu að- alstefnanda fallist. Sú málsástæða aðalstefnanda að hið umdeilda sölugjald hafi ekki verið reiknað inn í framleiðsluverð myndbandanna. hvað þá að slíkur söluskattur sé ekki frádráttarbær á síðari stigum, breytir engu um skattskyldu hans, sbr. 10. gr. laga nr. 10/1960. Viðbótarálagning sölugjaldsins var ákvörðuð af ríkisskattstjóra að undangenginni sérstakri rannsókn á bókhaldi og söluskattsskilum aðal- stefnanda vegna reksturs sameignarfélagsins Bergvíkur. Skattaleg meðferð TAG málsins að þessu leyti var í samræmi við ákvæði 16. gr. söluskatíslaga nr. 10/ 1960, sbr. 11. gr. laga nr. 10/1974. Málsástæður aðalstefnanda um samþykki eða tómlæti skattyfirvalda varðandi söluskattsskil félagsins eiga því ekki við rök að styðjast. Samkvæmt framansögðu verður fallist á þá niðurstöðu rannsóknardeild- ar ríkisskattstjóra að um vantalda söluskattsskylda veltu Bergvíkur s/f hafi verið að ræða rekstrarárið 1986. Aðalstefnandi hefur einnig mótmælt viðbótarálagningunni tölulega. Velta vegna fjölföldunar myndbanda sem félagið sé rétthafi að sé byggð á því sem talið sé framleiðsluverð hvers mánaðar. sem aftur sé byggt á fram- leiðslutekjum. Þessi aðferð við að áætla söluskattsskylda veltu telur aðal- stefnandi að standist ekki sem grundvöllur álagningarinnar. Í skýrslu rannsóknardeildar ríkisskattstjóra segir svo um þetta: „Sam- kvæmt 9. gr. laga nr. 10/1960 um söluskatt skal miða við almennt gangverð í sams konar viðskiptum þegar fundið er verð á vörum og þjónustu sem af- hent er án endurgjalds. Til þess að finna almennt gangverð á þessari til- teknu þjónustu þurfti að finna fjölda þeirra myndbanda, sem Bergvík s/f fjölfaldaði á mánuði til eigin nota, og margfalda þann fjölda með meðal- framleiðsluverði hvers myndbands sem framleitt er fyrir aðra dreifingarað- ila í mánuði. Farin var sú leið að finna meðalleiguverð eins myndbands í hverjum mánuði. Síðan var þeirri tölu deilt upp í heildarleigutekjur mánað- arins. Þá fékkst fjöldi leigðra myndbanda í mánuðinum. Til þess að Bergvík s/f geti leigt út myndband, sem þeir eiga myndréttinn á, þá verða þeir fyrst að fjölfalda það, þannig að fjöldi leigðra myndbanda er sá sami og fjöldi framleiddra myndbanda til eigin nota. Fjöldi framleiddra myndbanda fyrir aðra dreifingaraðila, í hverjum mánuði, var talinn og deilt með þeirri tölu í framleiðslutekjur mánaðarins og þá fékkst út meðalframleiðsluverð hvers myndbands. Þegar það var fundið þá var það margfaldað með fjölda leigðra myndbanda í mánuðinum og bætt við útkomuna söluskatti. Útkom- an var að lokum vantalin söluskattsskyld velta mánaðarins, sbr. töflur nr. | og 2 með skýrslu þessari.“ Svo sem fram er komið var ekki talinn fram söluskattur vegna fram- leiðslu þeirra myndbanda sem Bergvík s/f átti myndrétt að. Af þeim sökum var ríkisskattstjóra heimilt að áætla söluskattinn samkvæmt 7. mgr. 21. gr. laga nr. 10/1960. Við áætlun sína studdist ríkisskattstjóri við bókhaldsgögn Bergvíkur s/f, og verður ekki séð, að sú aðferð, sem notuð var til að áætla söluskattsskylda veltu, hafi verið þeim annmörkum háð að ekki verði á henni byggt. Kröfu aðalstefnanda á þessum grundvelli er því einnig hafnað. 147 Ber því að sýkna aðalstefnda af öllum kröfum aðalstefnanda í aðalsök. Gagnsök í málinu snýst um það, hvort ríkisskattanefnd hafi haft heimild til að fella niður dráttarvexti (álag) af hinum vangreidda söluskatti frá álagningu hans eða frá því að krafan var komin til innheimtu á vegum toll- stjóra og til 19. júlí 1989. Samkvæmt 2. mgr. 13. gr. laga nr. 10/1960, sbr. 34. gr. reglugerðar nr. 486/ 1982, má áfrýja úrskurðum skattstjóra til ríkisskattanefndar, sem kveður upp fullnaðarúrskurð. Samkvæmt 6. mgr. 21. gr. laganna, sbr. 38. gr. greindrar reglugerðar, mega skattyfirvöld fella niður álag samkvæmt 2. mgr. þeirrar greinar, ef aðili færir gildar ástæður sér til afsökunar að mati skattyfirvalda. Álag samkvæmt 2. mgr. 21. gr. söluskattslaganna er tvenns konar. Samkvæmt 1. tl. er um að ræða álag, allt að 20%, til viðbótar þeirri fjárhæð sem vangreidd var, en samkvæmt 2. tl. er um að ræða álag samsvar- andi dráttarvöxtum, eins og þeir eru á hverjum tíma. Úrskurði ríkisskattstjóra var skotið til ríkisskattanefndar. Af hálfu kær- anda var uppi höfð sú varakrafa að viðbótarálag yrði fellt niður. Á þá kröfu var fallist með úrskurði ríkisskattanefndar. Með vísan til 6. mgr. 21. gr. laga nr. 10/1960 var ríkisskattanefnd heimilt að fella álagið niður. Ekki verður séð að sú lagaheimild sé takmörkuð með þeim hætti sem gagnstefnandi heldur fram og er ekki fallist á þær málsástæður hans. Ber því að sýkna gagnstefnda af öllum kröfum gagnstefnanda í gagnsök. Málskostnaður fellur niður bæði í aðalsök og gagnsök. Eggert Óskarsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Aðalstefndi, fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs, skal vera sýkn af kröf- um aðalstefnanda, Guðmundar Ólafssonar, í aðalsök. Gagnstefndi, Guðmundur Ólafsson, skal vera sýkn af kröfum gagn- stefnanda, fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs, í gagnsök. Málskostnaður í aðalsök og gagnsök fellur niður. 28 29. mars 1994 Nr. 3lN/1991 lll Fannar Elersson (Sigurður Georgsson hrl.) dómsmálaráðherra og fjármála- ráðherra £h, ríkissjóðs (Sigrin Guðmundsdóttir hrl) og gagnsök Refsivist. Fangelsi. Stjórnarskrá. Agaviðurlög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar síslason, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur "Torfason og Pótur Kr. Hafstein. Aðalálrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 12, júlí 1991. Tfann krefst þess. að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að öðru leyti en því, að fjárhæð dæmdra skaðabóta verði hækkuð í SINI.4K)0 krónur, en til vara í aðra og hægri fjárhæð. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki sjalsóknar- mál en með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins 5. desember 1991 fékk hann pjafsókn fyrir Hæstarétt Gasnárýjendur áfréjuðu málinu með stefnu 12. ágúst 991. Þeir krefjast þess, að hinum álrýjaða dómi verði hrundið og þeir sýknað- ir af öllum kröfum aðalálrýjanda og dæmdur málskostnaður í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Til vara er gerð krafa um lækkun skaðabóta og að málskostnaður verði felldur niður. Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Aðalálréjandi reisir málsóknina á því, að óheimilt hafi verið að framlengja fangavist hans um 10) daga, eins og gert hafi verið. Telur hann 3. myr, 26. gr Faga nr. á8/1988 um fangelsi og Fangavist, senn í illi var, er hann af- mdstöðu við 2. gr. stjórnarskrár Kð- 33/1944. Jafnframt brjóti ákvæðið í bísa við ttindasáttmála Evrópu. sem Ísland hafi fulleill með r. 1954 um fullgildingu Evrópuráðssamnings um du mannréttinda og mannfrelsis. Heldur hann því fram. að agaviður. lögum verði aðeins beitt svo. að samrýmist dæmdri refsingu, Af Tá8 pi sajudaeinn 29, mars 1994. Nr. 3040/1991, Halldór r Ellertsson (Sigurður Genrguon Þri) segn dómsmálaráðherra og fjármála- ráðherra Eh. ríkissjóðs (Sigrún Guðmundsdóttir hrl.) og gagnsök Relsivist, Fangelsi. Stjórnarskrá. Agaviðurlög, r Hæstaréttar. Mál þelta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Ijörtur Torfason oe Pétur Kr Hafstein. Aðalálrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 12. jú 1991. Hann krefst þess. að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að öðru leyti en því. að fjárhæð dæmdra skaðabóta verði hækkuð í 500,000 krónur, en til vara í aðra og hægri fjárhæð. Þá kraft hann meílskostnaðar fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknar- mál, en með bréfi dóms- og Klíkjumálaráðuneytisins 5. desember 1991 fékk hann gjafsókn fyrir rétt Gasnátrýjendur áfrýjuðu málinu með stefnu 12, ánúsl 1991, Þeir krefjast þess, að hinum álrýjaða dómi verði hrundið og þeir sýknuð- ir al öllum kröfum aðaláfrgjanda og dæmdur málskastnaður í hó aði og fyrir Mæstarétti, Til vara er gerð krafa um lækkun skaðabóta og að málskostnaður verði felldur niður. lavöxtum or lýst í hinum áfrýjaða dómi. Aðaláfrýi málsóknina á því, að óheimilt hafi verið að framlengja fungavist hans um 10 daga. eins og gert hafi verið. Telur hann 3. mpr. 26. gr. Haga nr. á8/1988 um fangelsi og langirvist, sem í gildi plánaði relsivist sína. vera í andstöðu við 2. gr stjórnankrár líð veldisins Íslands ne. 33/1944. Jafnframt brjóli ákvæðið í bága við Mannréttindasáttmála Kyrópu, sem Ísland hafi fullpilt með auplýs- ingu nr. 1171954 um fullgildingu Evrópuráðssamnings um verndun mannréttinda og mannfrelsis. Heldur hann því fram, að agaviður- lögum verði aðeins beitt svo, að samrýmist dæmdri rekingu. Af andi reisir er hann al- 748 inn 29, mars 1994. Þriðjuda Nr. 300/1991 annar EMertsson ígurður Gcorgsson hrl.) áðherra og fjármála- ráðherra Eh. ríki (Sigrún Guðmundsdótir hr ) og gagn Relsivist. Fangelsi. Stjórnarskrá. Agaviðurlög, Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir. Hjörtur Torfason og Þótur Hafstein Aðslálrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 12. júlí 1991. Hann krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að öðru leyti en því, að fjárhæð dæmdra skaðabóta verði hækkuð í 500,000 krónur, en til vara Í aðra ot kegri fjárhæð. Þá krefst hann r Hæ e málið væri ekki gjafsóknar mál en með) ré dóm. og sg Birkjumálaríðuneytsins 5, desember 1991 fékk hann gjafsókn fyrir Hæstarétti Gagnálrýjendur álrýjuðu málinu með stefnu 12. ágúst 991. Þeir Krefjast þess, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og þeir sýknað. málskosti ir af öllum kröfum aðaláfrýjanda og dæmdur málskostnaður í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Til vara er gerð krafa um lækkun skaðabóta or að málskostnaður verði felldur niður Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Aðaláfrýjandi reisir málsóknina á því, að óheimill hali verið að framlengja fyngavist hans um 10 da apa nr. A8:1988 um fangelsi og fangavist. sem í gildi var, er hann af plánaði refsivist sína. vera í andstöðu við 2. gr. stjórnarskrár lý veldisins Íslands nr. 33/1944. híniramt brjóti ákvæðið í búga við Mannréttindasáttmála Evrópu, sen Ísland hafi fullgilt með au; ingu nr. 11/1954 um fullgildingu Evrópuráðssamnings um verndun mannréttinda og mannfrelsis. Heldur hann því fram, að agaviður- lögum verði aðeins beitt svo. að samrýmist dæmdri refsingu. AT 149 hálfu gagnáfrýjenda er á því byggt, að úrskurður yfirfangavarðar hafi verið fullkomlega lögmætur og ekki sé unnt að fallast á, að framangreint ákvæði laga nr. 48/1988 sé andstætt 2. gr. stjórnarskrár og ákvæðum mannréttindasáttmálans. Í 26. gr. laga nr. 48/1988 voru ákvæði um agaviðurlög vegna brota fanga á reglum fangelsis. Meðal þeirra viðurlaga, sem beita mátti, var einangrun í allt að 30 daga. Umdeilt ákvæði 3. mgr. 26. gr. hljóð- aði svo: „Sá tími, sem fangi er hafður í einangrun, telst ekki til refsi- tímans.“ Ákvæðið var fellt úr gildi með 2. gr. laga nr. 31/1991. Sam- kvæmt 26. gr. var það forstöðumaður, sem ákvað agaviðurlög. Fall- ast ber á það með héraðsdómara, að það hafi hann gert sem stjórn- vald og ákvarðanir hans því tekið mið af meðferð stjórnvaldserinda. Samkvæmt 2. gr. stjórnarskrárinnar fara dómendur með dóms- valdið. Í því hlutverki felst meðal annars að ákvarða mönnum refsi- vist vegna ólögmætrar hegðunar, og eru ekki aðrir handhafar ríkis- valds bærir til þess. Er það grundvallarregla íslensks réttar, sem meðal annars á sér stoð í 65. gr. stjórnarskrárinnar, að enginn verð- ur sviptur frelsi sínu, nema úrskurður dómara komi til. Jafnframt verður málsmeðferðin, sem leiðir til þess úrskurðar, að uppfylla ákveðin skilyrði, sem nú koma aðallega fram í lögum nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, en á þeim tíma, er um getur í málinu, í lögum nr. 74/1974 um sama efni. Ákvæði 26. gr. laga nr. 48/1988, er lengdi refsivist og fékk forstöðumönnum fangelsa ákvörðunarvald þar um, var því í andstöðu við framangreind ákvæði stjórnarskrár. Áfrýjandi sætti samkvæmt framansögðu ólögmætri frelsisskerð- ingu umfram dæmda refsivist og á þegar af þeirri ástæðu rétt til bóta úr ríkissjóði. Þykja þær hæfilega ákveðnar í hinum áfrýjaða dómi. Eins og hér háttar til, þykir hinn skammi fyrningarfrestur 157. gr. þágildandi laga um meðferð opinberra mála ekki eiga við. Verð- ur hinn áfrýjaði dómur því staðfestur. Rétt er, að allur kostnaður aðaláfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði sem gjafsóknarkostnaður, svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Allur kostnaður aðaláfrýjanda, Halldórs Fannars Ellertsson- ar, af áfrýjun máls þessa greiðist úr ríkissjóði sem gjafsóknar- 750 kostnaður, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Sigurðar Georgssonar hæstaréttarlögmanns, 80.000 krónur. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 14. maí 1991. Mál þetta, sem tekið var til dóms 17. apríl 1991, hefur Halldór Fannar Ell- ertsson, kt. 301150-3429, Iðutelli 4, Reykjavík, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, þingfestri 29. maí 1990, á hendur Ola Þ. Guðbjartssyni, kt. 270835-4229, dómsmálaráðherra, Sólvöllum 7, Selfossi, og Ólafi Ragnari Grímssyni, kt. 150543-3229, fjármálaráðherra, Barðaströnd 5, Seltjarnar- nesi, f.h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær að stefndu verði dæmdir til að greiða stefnanda kr. 500.000, auk dráttarvaxta |...|. Loks er krafist máls- kostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en stefnandi fékk gjafsókn með bréfi dómsmálaráðu- neytisins, dagsettu 27. mars 1991. {...} Af hálfu stefndu er aðallega krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda í málinu og þeim verið tildæmdur málskostnaður að mati réttarins. Til vara er gerð krafa um að stefnufjárhæðin verði stórlega lækkuð og málskostn- aður falli niður í því tilviki. Málið var tekið til dóms að loknum munnlegum málflutningi 13. mars 1991, en síðan endurupptekið. munnlega flutt og dómtekið að nýju 17. apríl 1991. Málsatvik, málsástæður og lagarök. Stefnandi hóf afplánun 280 daga refsivistar vegna skilorðsrofs 30. ágúst 1988. Meginhluta þess tíma var stefnandi vistaður í fangelsinu að Kópavogs- braut 17 í Kópavogi. Er stefnandi átti skammt eftir af afplánunartímanum fékk hann leyfi til að sækja A A-fund. Þegar hann kom af fundinum taldi Sigríður Jónsdóttir varðstjóri hann undir áhrifum vímuefna og lokaði hann inni í klefa. Síðar sama dag var stefnandi fluttur úr fangelsinu við Kópa- vogsbraut í Síðumúlafangelsi og hafður þar í einangrun. Við yfirheyrslu 7. júní játaði hann að hafa tekið inn nokkrar mogadon- og diazepamtöflur. Sama dag kvað Ari Ingimundarson yfirfangavörður upp úrskurð um ein- angrun stefnanda í 10 daga frá 4. til 14. júní 1989. Var úrskurðurinn grund- vallaður á 26. gr. laga um fangelsi og fangavist nr. 48/1988. Í úrskurðinum var stefnanda gefið að sök að hafa smyglað 10 mogadon- og 10 diazepam- töflum í fangelsið að Kópavogsbraut 2. júní og neytt hluta lyfjanna í fanp- Fl. elsinu 3. júní 1989. Að lokinni 10 daga einangrun 14. júní var stefnandi flutt- ur í Hegningarhúsið við Skólavörðustíg. Lauk afplánun stefnanda 18. júní eða 290 dögum eftir að hún hófst. Af hálfu stefnanda er því haldið fram að honum hafi ekki verið gefinn kostur á að njóta aðstoðar lögmanns og að ekki hafi verið flutt fram nein vörn vegna hins meinta agabrots. Þá sé ekki að sjá að stefnanda hafi verið bent á að hann gæti kært úrskurðinn tl æðra stjórnvalds. Stefnandi kveður málsóknina reista á því að ólögmætt hafi verið að fram- lengja fangavist stefnanda um 10 daga. Í fyrsta lagi telur stefnandi ákvæði 3. mgr. 26. gr. 1. nr. 48/1988, sem mæli fyrir um, að sá tími, sem fangi sé hafður í einangrun, teljist ekki til refsi- tíma, vera andstætt 2. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 en þar sé boðið að dómendur fari með dómsvaldið. Af því leiði að fangaverðir og lögreglumenn geti ekki dæmt eða úrskurðað um lengingu eða styttingu á refsivist manna. Agaviðurlögum verði einungis beitt svo, að samrýmist dæmdri refsingu. Í öðru lagi brjóti ákvæðið í bága við a-lið 1. mgr. 5. gr. Mannréttinda- sáttmála Evrópu sem Ísland hafi fullgilt með auglýsingu nr. 11/1954 um full- gildingu Evrópuráðssamnings um verndun mannréttinda og mannfrelsis. Í Mannréttindasáttmála Evrópu séu skýr og afdráttarlaus ákvæði sem banni refsivist án dóms. Í þriðja lagi sé lagaákvæðið andstætt evrópskum fangelsisreglum. pr. 36.1., þar sem kveðið sé á um að aldrei megi refsa fanga tvisvar fyrir sama verknað. í munnlegum málflutningi var einnig byggt á því af hálfu stefnanda að fyrrnefndur úrskurður væri andstæður 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu þar sem stefnandi hefði ekki fengið réttláta málsmeðferð. Í munnlegum flutningi málsins kom einnig fram, að stefnandi krefðist eingöngu miskabóta á grundvelli 1. mgr. 264. gr. |. nr. 19/1940, samanber grunnrök 153. gr. 1. nr. 74/1974. Stefndi rökstyður bótakröfu sína enn fremur með því að samkvæmt 5. mgr. 5. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu skuli að- ili eiga lögmæta og framkvæmanlega bótakröfu. Stefnandi telur það vera brot á ákvæðum sáttmálans ef íslensk lög útiloki bótakröfu stefnanda. Stefnandi telur bótakröfuna hæfilega en að við úrlausn þess, hvað teljist hæfilegar bætur, verði að styðjast við fordæmi. Þá telur stefnandi, að þótt hann hafi alloft hlotið refsidóma og afplánað fangavist, sé ekki þar með sagt, að léttbærara hafi verið fyrir hann en aðra menn að þola hina ólög- mætu framlengingu refsivistarinnar. Af hálfu stefnanda er því mótmælt að dómskjöl nr. 20 og 21 fái komist að 752 í málinu þar sem þau séu málinu óvökomandi og þeirra hafi verið aflað með ólögmætum hætti, Einnip séu þau trúnaðarskjöl og framlagning þeirea andstæð 105. ar. mr. 851993G. Stefndu byggi á því að úrskurður yfirfangavarðarins hafi byggst ði3. ea sumhljóða 2. mar. 46, ur. mt 191940 sem fell hafi verið úr gildi með | nr. 48:1988 Steindu kveða ríku þórf vera fyrir fangekisslirvöld að haldi uppi aga í kýru sér langa sögu op sé efnis- fangelsum og ef ekki væri til staður heimild fyrir þau til að grípa til um svífalausra og skilvirkra viðurlaga, gæti það leitt il minna fj Ísræðis í lang- elsum. Einnig sæti komið til mismununar fanga eftir því hvenær afplánun agabrotið ætt sér stað, Stefndu kveða 1, nr. 481988 ekki vera vina dæmið um að stjórnvöldum sé í lögum fengið þvingunarvald og refsivald. Ekki sé un að ræða skýra að, sreiningu milli dómsvalds, framkvæmdavalds og löpgjalarvalds. Verksvið dómstóla markist af settum lögum og dómstólar eini að dæma eftir lögun- um Tilvekin mál falli undir dómsvald samkvæmt 60, 6, og 68, ær. stjórnar skrárinnar en að öðru leyti marki almenni löggjafinn skilin mili dómsvalds í lögum hvernig með agaviðurlö skuli fara, Stjórnvöld sjá um fullnustu refsidóma og eðlilcat sé að þau peti ákveðið sgviðunlöp, Ákvæði 5, myr. 26 pr. nr. „48:1988 brjóti því ekki í búga sið 2. gr. stjórnarskrárinnar Stefndu telja Mannrétndasátímála Evrópu ekki hafa laxaeildi hér á or framkvæmdavalds. Löggjafinn hafi fulla heimild til að ákver landi og ákvæði sáumálans öðlist ekki lugasildi fyrr on lögun hafi verið breytt með löglormlsgum hætti Stefndu telja 6. pr. sáttmálans ckki eiga við þar senn stefnandi hafi ekki mátt þola agaviðurlög vegna relsiverðs brots. Þá er því mótmælt að hægt sé að byggja á evrópskum fangclsisreglum þar sem þær séu ekki samningur og, hafi ekki lagagildi. Þá komi pe. 301. ekki til skoðumar þar sem stefnanda hali ekki vorið refsað tvisvar fyrir sama brotið, Stefndu kveða stefnanda hafa notið lögnvannsaðstoðar á þei | im sem úrskurðurinn var kveðinn upp or ð ekkerl sé við framlagni tómnskjals nr. 20 að segja, þar sem ákvörðum um áfrfjun refsidóms í opinberu máli sé tispast trúnaðarskjal. Stefndu telja stefnandu ekki eiga rétt á neinum skaðabótum þar sem ekki hafi verið um ljártjón að ræða og lagaheimild fyrir miskabótakrófu skorti Skefndu telja að ef bótaréttur hafi stolnast hljóti ákvæði 18. kafla , nr. 1974 fyllkomlega að eiga við í þessu máli, þar sem í þeim kafla séu séra ákvæði um Þætur. meðal annars fyrir frelsisskerðineu, sem sani framar al: í málinu þar som þau séu málinu óvökomandi og þeirra hafi verið aflað, með ólögmætum hætti, Einnig séu þau trúnaðarskjöl og framlagnins þeirra andstæð 105. yr, L nt. #51936. Stefndu bygja á því að úrskurður yfirfangavarðarins hali byggst á skýru ákvaði 3 mar. 26 ar. nr, ASIDNS. Á kvæðið ei sér langa söpu og sé efnis. tea samhljóða 2. mær. 46. pr. nr. 191940 sem elt hafi verið úr sildi með | nr. 8 1988, Stefndu kvoða ríka þörf vera lvrir langelsisyfirvöld að halda uppi aga í fangelsum og ef ekki væri úl staðar heimild fyrir þau tl að ærípa til un svifalausra og skilvirkra viðurlaga, gæti það leitt ól minna frjálsræðis í fang- ti komið úl 1 - hæð, er ómerkt frá og með 3. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 6. apríl 1994. I. Mál þetta var tekið til úrskurðar þann 10. mars 1994 eftir að aðilar máls- ins lýstu því yfir að þeir óskuðu ekki eftir því að munnlegur málflutningur færi fram. Sóknaraðili málsins er Fataframleiðendur hf., kt. 441089-1399, Snorra- braut 56, Reykjavík. Varnaraðilar málsins eru Landsbanki Íslands, kt. 710169-3819. Austur- stræti 11, Reykjavík, Gjaldheimtan í Reykjavík, kt. 570169-0849. Tryggva- götu 28, Reykjavík, Brautarframkvæmdir, kt. 570990-1799, Suðurlandsbraut 54, Reykjavík, og Á.H.Á.-byggingar hf., kt. 451291-1149, Suðurlandsbraut 54, Reykjavík. Dómkröfur sóknaraðila eru þær að ógilt verði nauðungarsölumeðferð varðandi fasteignina Snorrabraut 56, eldra hús, kjallari, 1. og 2. hæð, frá og með 1. júní 1993 og að sýslumanninum í Reykjavík verði með úrskurði gert skylt að boða alla aðila málsins til fundar til að taka afstöðu til fram kom- inna tilboða og ákvörðunar um áframhaldandi sölutilraunir á almennum markaði, sbr. 2. mgr. 44. gr. laga um nauðungarsölu nr. 90/1991. Varnaraðilar máls þessa hafa ekki haldið uppi vörnum í málinu. II. Málavextir eru þeir að þann 19. nóvember 1992 var tekin fyrir beiðni Landsbanka Íslands hjá sýslumanninum í Reykjavík um nauðungarsölu á fasteigninni Snorrabraut 56, Reykjavík, hluta, en gerðarþoli var Snorrabúð hf. Við fyrirtöku nauðungarsölubeiðninnar hjá sýslumanninum í Reykjavík þann 9. mars 1993 gerðu Fataframleiðendur hf. og Kápusalan hf. kröfu um að teljast aðilar að nauðungarsölunni þar sem þeir væru óþinglýstir kaup- samningshafar að umræddri eign. Féllst sýslumaður á þá kröfu með vísan til 3. tl. 2. gr. laga nr. 90/1991. Í sömu fyrirtöku var samþykkt beiðni Fatafram- leiðenda hf. og Kápusölunnar hf. um að leitað yrði tilboða í eignina á al- mennum markaði. Samþykkti gerðarbeiðandi Landsbanki Íslands að sölu- meðferð stæði til 9. júní sama ár. Í endurriti úr gerðabók sýslumanns er 1091 bókað að aðilar séu sammála um að skilmálar verði líkastir því sem al- mennt gerist á fasteignamarkaði og að gerðarbeiðandi Landsbanki Íslands áskilji sér rétt til að hafna óaðgengilegum skilmálum. Þann 12. maí óskaði sýslumaður síðan eftir því við Þorstein Steingrímsson fasteignasala að hann leitaði eftir tilboðum í fasteignina. Þann 3. júní var síðan tekið fyrir hjá sýslumanninum í Reykjavík að taka afstöðu til fram kominna tilboða, sem borist höfðu í fasteignina Snorrabraut 56, eldra hús. Samkvæmt staðfestu endurriti úr gerðabók er mætt til þessarar fyrirtöku af hálfu gerðarbeið- anda Landsbanka Íslands en ekki er mætt af hálfu annarra aðila málsins þar sem Landsbanki Íslands var einn boðaður til þessa fundar. Við fyrir- töku þessa hafnaði Landsbanki Íslands fram komnum tilboðum. Ekkert er frekar bókað um framhald málsins. Samkvæmt gögnum málsins gerist það næst að sýslumaður sendir tilkynningar til Snorrabúðar hf. sem þinglýsts eiganda um byrjun uppboðs á fasteigninni 20. september og síðan 8. októ- ber og um framhald uppboðs þann 1. nóvember sama ár. Í tilkynningum þessum segir að auglýsing um uppboðið verði send til birtingar í dagblaði ákveðinn dag. Er auglýsing um framhald uppboðs birtist í dagblöðum hafði Snorrabúð hf. breytt nafni sínu í Brautarframkvæmdir hf. Þann 1. nóvember 1993 var eignin síðan seld nauðungarsölu. Kaupandi var Á.H.Á.-byggingar hf. Ill. Sóknaraðili vísar kröfum sínum til stuðnings m.a. til þess, að við fyrir- töku nauðungarsölubeiðninnar hjá sýslumanninum í Reykjavík þann 9. mars 1993 hafi verið ákveðið að tilraunir til að selja fasteignina á frjálsum markaði skyldu standa fyrst um sinn í 3 mánuði. En fyrst 12. maí sama ár hafi sýslumaður óskað eftir því við fasteignasala að leitað væri eftir tilboð- um í eignina. Hafi sýslumaður þannig með athafnaleysi sínu í meira en einn og hálfan mánuð komið í veg fyrir að sölutilraunir stæðu í fulla þrjá mán- uði. Enn fremur hafi sýslumaður ekki boðað aðra aðila máls þessa en varnaraðilann Landsbanka Íslands til að taka afstöðu til fram kominna til- boða í fasteignina Snorrabraut 56 þrátt fyrir það að honum bæri skylda til slíks skv. 2. mgr. 44. gr. laga nr. 90/1991. Þá hafi sýslumaður sleppt með öllu að boða til fyrirtöku á nauðungarsölu til að fella niður tilraunir til sölu eignarinnar á almennum markaði, sbr. 45. gr. sömu laga, en í þeirri fyrir- töku hafi honum jafnframt borið að ákveða byrjun uppboðs samkvæmt al- mennum reglum laganna. Tilkynningar sýslumanns um byrjun uppboðs svo og framhald uppboðs hafi einungis verið sendar varnaraðilunum Lands- banka Íslands og Snorrabúð hf., sem breytti nafni sínu þann 10. 08. 1993 í Brautarframkvæmdir hf. Opinber auglýsing um framhald uppboðs hafi því 1092 snúist um sölu á eign Brautarframkvæmda hf. og af auglýsingunni einni saman hafi ekki verið unnt að sjá að um sama nauðungarsölumál væri að ræða. Þá hafi ekki verið unnt að sjá af auglýsingunni hvort hér væri um að ræða uppboð á nýrra eða eldra húsi fasteignarinnar að Snorrabraut 56. Hafi auglýsingin gefið til kynna að fram færi framhald uppboðs á 1. og 2. hæð í nýrra húsi. Hæstbjóðendur í eignina þann 1. nóvember sl. séu í raun og veru gerðarþolar, en eigendur Brautarframkvæmda hf., áður Snorrabúðar hf., séu þeir sömu og Á.H.Á.-bygginga hf. Þannig sé boð gerðarþola í andstöðu við anda 3. mgr. 32. gr. laga nr. 90/1991 sem kveður á um að ekki sé gert boð fyrir gerðarþola. Loks vísar sóknaraðili til þess að við framhald upp- boðs þann 1. nóvember sl. hafi gerðarþoli, Brautarframkvæmdir hf., áður Snorrabúð hf., lagt fram kröfu í uppboðsandvirði eignarinnar og virðist gerðarþoli ætla sér með þessum hætti að fá fullnustu á umdeildum fjárkröf- um sínum á hendur Fataframleiðendum og Kápusölunni hf. án þess að síð- astgreindir aðilar hafi átt þess kost að gæta hagsmuna sinna eða halda fram gagnkröfum til skuldajafnaðar. Kröfulýsingar þessar eigi ekki erindi í nauð- ungarsölumáli þessu eins og þær eru fram settar og sé þeim því mótmalt. Því sé krafist ógildingar nauðungarsölumeðferðarinnar eftir XIV. kafla laga nr. 904991 vegna verulegra annmarka á málsmeðferðinni, sem í mörgum liðum sé ekki lögum samkvæm. IV. Sóknaraðili hefur skotið þessu máli til Héraðsdóms Reykjavíkur og kraf- ist í fyrsta lagi ógildingar samkvæmt ákvæðum XIV. kafla laga nr. 90/1991 á nauðungarsölumeðferð á fasteigninni Snorrabraut 56, eldra húsi, kjallara, 1. og 2. hæð, frá og með 1. júní 1993 og í öðru lagi að sýslumanninum í Reykjavík verði með úrskurði gert skylt að boða alla aðila málsins til fund- ar til að taka afstöðu til fram kominna tilboða og ákvörðunar um áfram- haldandi sölutilraunir á almennum markaði, sbr. 2. mgr. 44. gr. laga nr. 90/ 1991. Í 2. mgr. 44. gr. laga nr. 90/1991 segir að berist sýslumanni tilboð í eign- ina sem hann telur mega taka boðar hann til fyrirtöku með tryggum hætti þá aðila sem hafa ekki gefið yfirlýsingu skv. 1. mgr. Þar sem ekki verður séð af gögnum málsins að aðilar þeir, sem ekki voru boðaðir til fyrirtöku hjá sýslumanni þann 3. júní 1993, hafi gefið yfirlýsingu samkvæmt 1. mgr. 44. gr. sömu laga um að þeir uni því að sýslumaður taki afstöðu til tilboða án frek- ara samráðs við þá. ber að fallast á það með sóknaraðila, að sýslumanni hafi borið að boða alla aðila málsins til fyrirtöku þessarar en ekki aðeins varnaraðilann Landsbanka Íslands. En þegar litið er til málalykta þeirra, sem urðu við þessa fyrirtöku, að varnaraðilinn Landsbanki Íslands hafnaði 1093 fram komnum tilboðum og að eignin var sett á ný í almenna uppboðsmeð- ferð, verður ekki talið að þessi frávik frá ákvæðum 2. mgr. 44. gr. nauð- ungarsölulaga varði ógildingu nauðungarsölumeðferðarinnar. Ekki verður heldur talið, að varði ógildingu nauðungarsölumeðferðar- innar sá augljósi dráttur sem varð á því að sýslumaður hæfi sölutilraunir á almennum markaði. Sóknaraðili vísar jafnframt til þess að sýslumanni hafi borið að boða til fyrirtöku samkvæmt 45. gr. nauðungarsölulaga til að fella niður tilraunir til sölu eignarinnar á almennum markaði og í þeirri fyrirtöku hafi hann átt að ákveða byrjun uppboðs samkvæmt almennum reglum nauðungarsölulaga. Í 45. gr. eru settar fram reglur sem geta leitt til loka tilrauna við nauðungar- sölu á almennum markaði á annan hátt en þann að eigninni sé komið í verð. Er þar jafnframt kveðið á um að ef sýslumaður telji efni til að hætta aðgerðum vegna ákvæða 1.-3. mgr. sömu greinar þá skuli hann kynna ákvörðun um það við fyrirtöku sem hefur verið boðað til af því eða öðru tilefni. Um leið skuli ákveðið um byrjun uppboðs eftir ákvæðum 24. gr. Ákvæði þetta er ekki tæmandi talning á þeim atvikum sem geta leitt til loka sölutilrauna á almennum markaði. Við fyrirtöku með öllum aðilum máls þessa þann 9. mars 1993 var ákveðið að sölutilraunir stæðu til 9. Júní sama ár. Þetta kemur og fram í bréfi sýslumanns til Þorsteins Steingrímssonar fasteignasala, sbr. dskj. nr. 5. Mátti aðilum máls þessa því vera ljóst, að sölutilraunum á almennum markaði lyki þann 9. júní 1993 ef þær hefðu ekki borið árangur og eignin færi þá í nauðungarsölumeðferð á uppboði á ný. Er því ekki fallist á að ákvæði 45. gr. laga nr. 90/1991 eigi við í máli þessu. Eigi verður séð annað en að sýslumaður hafi farið eftir ákvæðum nauð- ungarsölulaga varðandi tilkynningar um byrjun uppboðs samkvæmt 16. gr., sbr. 19. gr. sömu laga. En samkvæmt þeim ákvæðum ber sýslumanni aðeins að tilkynna gerðarþola um fyrirtöku um byrjun uppboðs svo og gerðarbeið- anda, jafnframt því sem sýslumaður gefur út auglýsingu um nauðungarsöl- una. Ekki verður fallist á það með sóknaraðila að það að þinglýstur eigandi fasteignarinnar hafði breytt nafni sínu úr Snorrabúð hf. í Brautarfram- kvæmdir hf., meðan á nauðungarsölumeðferð stóð, hafi haft það í för með sér að af auglýsingu sýslumanns um framhald uppboðs hafi ekki verið ljóst að um eitt og sama nauðungarsölumál væri að ræða. Einnig verður að telja að tilgreining fasteignarinnar Snorrabraut 56, 1. og 2. hæð, í auglýsingu sýslumanns um framhald uppboðs sé nægileg þótt láðst hafi að geta þess að um eldra hús fasteignarinnar væri að ræða. 1094 Þá kveður sóknaraðili boð hæstbjóðanda, Á. H.Á.-bygginga hf., á nauð- ungarsölu fasteignarinnar þann 1. nóvember 1993 vera í andstöðu við anda 3. mgr. 32. gr. nauðungarsölulaga þr sem Á.H.Á.-byggingar séu í raun gerðarþolar. Sömu eigendur séu að Brautarframkvæmdum hf, sem séu gerðarþolar, og hæstbjóðanda á uppboði Á.H.Á.-byggingum ht. Ekki verð- ur fallist á það að gerðarþoli og hæstbjóðandi á uppboðinu þann 1. nóvem- ber 1993 séu einn og sami aðili þótt hér sé um sömu stjórnarmenn að ræða í báðum félögunum. Ekki verður fallist á það með sóknaraðila að kröfulýsingar gerðarþola í uppboðsandvirði eigi ekki við í nauðungarsölumáli eins og þær eru fram settar því að í 1. mgr. 49. gr. er kveðið á um að þeir, sem telji sig eiga rétt til greiðslu af söluverði eignar, skuli lýsa kröfum sínum fyrir sýslumanni áður en uppboði er lokið á henni. Hins vegar er úthlutun uppboðsandvirðis fast- eignarinnar ekki hér til úrlausnar og verður því ekki tekin afstaða til rétt- mætis fyrrgreindrar kröfu. Ekki verður fallist á það með sóknaraðila að hann hafi ekki átt þess kost að gæta hagsmuna sinna við kröfulýsingu þessa þar sem framhald uppboðs hafði verið auglýst. Með hliðsjón af framangreindu ber að hafna kröfum sóknaraðila um ógildingu nauðungarsölumeðferðar varðandi fasteignina Snorrabraut 56, eldra hús, kjallara, 1. og 2. hæð, frá og með 1. júní 1993. Varðandi þá kröfu sóknaraðila, að sýslumanninum í Reykjavík verði með úrskurði gert skylt að boða alla aðila málsins til fundar til að taka afstöðu til fram kominna tilboða og ákvörðunar um áframhaldandi sölutilraunir á almennum markaði, sbr. 2. mgr. 44. gr. laga nr. 90/1991, ber að vísa henni frá dómi með vísan til 83. gr. sömu laga. Samkvæmt 83. gr. verða kröfur ekki hafðar uppi í máli samkvæmt XIV. kafla nauðungarsölulaga um annað en Ógildingu nauðungarsölunnar eða viðurkenningu á gildi hennar að öllu leyti eða nánar tilteknu marki svo og málskostnað, sbr. þó 55. gr. Þó má einnig hafa uppi kröfu um greiðslu sem réttur getur stofnast til með úrlausn um ógildingu nauðungarsölunnar. Úrskurðarorð: Hafnað er kröfum sóknaraðila um ógildingu á nauðungarsölumeð- ferð varðandi fasteignina Snorrabraut 56, eldra hús, kjallara, 1. og 2. hæð, frá og með 1. júní 1993. Kröfu sóknaraðila um, að sýslumanninum í Reykjavík verði með úrskurði gert skylt að boða alla aðila málsins til fundar til að taka at- stöðu til fram kominna tilboða og ákvörðunar um áframhaldandi sölutilraunir á almennum markaði, sbr. 2. mgr. 44. gr. laga nr. 90/1991, er vísað frá dómi. 1096 Fimmtudaginn 19. maí 1994. Nr. 175/1994. — Bergey hf. (Steingrímur Þormóðsson hdl.) gegn Vélbátatryggingu Eyjafjarðar (Óli Þór Ástvaldsson framkvæmdastjóri) Kærumál. Aðför. Lögtaksréttur. Fyrning. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Gunnar M. Guðmundsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 9. apríl sl., sem barst réttinum ásamt kærugögnum 22. sama mánaðar. Kæru- heimild er í 3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989 um aðför. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og fellt úr gildi fjárnám, sem gert var í v/b Berghildi, SK 137, eign sóknaraðila, hinn 1. júlí 1993. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar í héraði og kæru- málskostnaðar. Varnaraðili krefst þess aðallega, að aðfararveð hans í umræddum báti samkvæmt áðurnefndu fjárnámi verði staðfest, en til vara, að „úrskurður héraðsdóms verði staðfestur með þeim breytingum þó að kveðið verði nákvæmlega á um breytingar á gerðinni og hún lát- in standa þannig en ekki fyrirskipuð endurupptaka“. Til þrautavara krefst varnaraðili þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur óbreyttur. Þá krefst varnaraðili kærumálskostnaðar. Samkvæmt 17. gr. laga nr. 18/1976 um bátaábyrgðarfélög átti varnaraðili lögveð í v/b Berghildi SK 137 og lögtaksrétt fyrir skoð- unarkostnaði og vátryggingariðgjöldum af bátnum. Lögtaksréttur helst samkvæmt 17. gr. í tvö ár frá gjalddaga þessara krafna. Fjár- náms var krafist vegna iðgjalds fyrir tímabilið 1. mars til 31. desem- ber 1991 og allt árið 1992 svo og vegna matskostnaðar bæði árin. Samkvæmt 1. mgr. 31. gr. reglugerðar um bátaábyrgðarfélög nr. 367 frá 22. mars 1976 fellur iðgjald í gjalddaga við upphaf vátryggingar- tímabils. Gjalddagi iðgjalds 1991 var því 1. mars á því ári. Fjár- námsbeiðni varnaraðila er dagsett 18. janúar 1993. Hinn 8. mars 1993 var varnaraðila birt boðun til fjárnáms, sem hófst 10. sama 1097 mánaðar. Þá voru liðin meira en tvö ár frá gjalddaga iðgjalds vegna ársins 1991 og lögtaksréttur fyrir kröfu varnaraðila vegna þess árs fyrndur. Í kröfugerð varnaraðila er iðgjaldsskuld sóknaraðila 1992 sögð nema 1.595.283 krónum. Af hálfu sóknaraðila er því haldið fram, að 205.343 krónur af þeirri fjárhæð séu iðgjald af áhafnartryggingu, sem ekki nýtur lögtaksréttar samkvæmt 17. gr laga nr. 18/1976. Við- urkennt er af varnaraðila í bréfi til Tryggingaettirlitsins frá 7. mars 1994, að iðgjald vegna v/b Berghildar SK 137 allt árið 1992 hafi num- ið 1.389.940 krónum. Ágreiningslaust er, að frá iðgjaldsskuldinni eigi að dragast innborganir frá Landssambandi íslenskra útvegs- manna, samtals 1.240.218 krónur, lækkun iðgjalds vegna hafnarlegu 168.878 krónur og afsláttur af iðgjaldi 61.053 krónur og 3.164 krón- ur. Þessir frádráttarliðir nema samtals hærri fjárhæð en iðgjald árs- ins 1992 að viðbættum matskostnaði þess árs, sem var alls 7.960 krónur samkvæmt kröfugerð varnaraðila. Stóð því ekkert eftir af lögtakskröfu varnaraðila vegna ársins 1992, þegar fjárnáms fyrir henni var krafist. Með skírskotun til þess, sem að framan er rakið, ber að fella um- rætt fjárnám úr gildi. Rétt er, að varnaraðili greiði sóknaraðila samtals 100.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Dómsorð: Framangreint fjárnám, sem fram fór í v/b Berghildi SK 137 hinn 1. júlí 1993, er fellt úr gildi. Varnaraðili, Vélbátatrygging Eyjafjarðar, greiði sóknaraðila, Bergey hf., samtals 100.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Norðurlands vestra 23. mars 1994. I. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutningi þann 23. febrúar sl. Sóknaraðili málsins er Bergey hf., kt. 560190-1159, Kirkjugötu 9, Hofsósi. Varnaraðili er Vélbátatrygging Eyjafjarðar hf., kt. 690269-6359, Akureyri. Sóknaraðili gerir þær dómkröfur, að aðfarargerð sýslumannsins á Sauðárkróki nr. 21/1993/00021 verði felld úr gildi og að sóknaraðila verði 1098 dæmdur máiskostnaður úr hendi varnaraðila. (Hér er misritun í kröfu sóknaraðila, því að fjárnámið er nr. 21/1993/00020.) Varnaraðili gerir þær endanlegu dómkröfur, að kröfum sóknaraðila verði hafnað, aðfararveð varnaraðila í Svölunni SK-37 skv. aðfarargerð nr. 21/ 1993/00020 verði staðfest og að sóknaraðili verði dæmdur til að greiða varnaraðila málskostnað að mati dómsins. Þá er krafist virðisaukaskatts á tildæmdan málskostnað. 11. Málavextir. Sóknaraðili tryggir bát sinn, Svöluna SK-37, eigna- og áhafnartryggingu hjá varnaraðila. Tryggingariðgjaldið fellur í gjalddaga 1. Janúar ár hvert. Þann 1. júlí gerði sýslumaðurinn á Sauðárkróki fjárnám fyrir meintri ið- gjaldsskuld sóknaraðila. Með bréfi, dags. 20. júlí 1993 og mótteknu af dóm- inum 22. júlí s.á., krafðist sóknaraðili úrlausnar héraðsdómsins um fjár- námið. Málsástæður og lagarök sóknaraðila. Sóknaraðili byggir kröfur sínar á því, að einungis einn maður hafi stund- að veiðar á Svölunni 1991 og 1992 og, þar af leiðandi eigi hann rétt á endur- greiðslu vegna þeirra ára. Þá kveðst sóknaraðili aldrei hafa fengið ná- kvæma sundurliðun á því hvernig iðgjöld vegna bátsins séu reiknuð. Loks byggir hann kröfu sína á því, að ágreininginn beri skv. 19. gr. laga nr. 18/ 1976 að leggja í gerð og því beri að taka kröfu sína til greina. Málsástæður og lagarök varnaraðila. Varnaraðili byggir kröfur sínar á því, að kröfur hans séu réttmætar og ekkert hafi verið aðfinnsluvert við framkvæmd fjárnámsins. Varnaraðili kveður sóknaraðila ekki eiga kröfu til frekari endurgreiðslu iðgjalda vegna hafnarlegu og uppistöðu bátsins. Í þessu sambandi vísar hann til 31. gr. reglugerðar nr. 367/1967 um bátaábyrgðartélög, sbr. 2. pr. reglugerðar nr. 231/1984 um breytingu á reglugerð nr. 367/1976. Varnaraðili vísar til tryggingarskírteinis varðandi fjölda í áhöfn bátsins. Upphaflega hafi verið beðið um tryggingu fyrir tvo menn í áhöfn bátsins og sóknaraðili fengið vátryggingarskírteini þess efnis. Breytingar varðandi fjölda í áhöfn hafi sóknaraðila borið að tilkynna varnaraðila strax. Sóknar- aðili hafi látið vita um breytingu á áhöfn vegna ársins 1992 og fengið endur- greidda áhafnartryggingu í samræmi við það. Aftur á móti hafi ekki verið látið vita um breytingu í áhöfn fyrir árið 1991 fyrr en með bréfi lögmanns sóknaraðila í mars 1993. Sú breyting sé allt of seint fram komin. Varnaraðili kveður tryggingarfélög ekki endurgreiða áhafnartryggingu vegna smábáta 1099 nema tilkynnt sé um breytingar í áhöfn fyrir fram. Þetta hafi hann hins veg- ar gert umfram skyldu. ll. Forsendur og niðurstaða. Svalan SK-37 er opinn vélbátur og fellur því ekki beint undir lög nr. 18/ 1976 um bátaábyrgðarfélög og reglugerðir sem settar eru samkvæmt þeim lögum. Aðilar virðast hins vegar sammála um að lög og reglugerðir um bátaábyrgðarfélög gildi um samskipti þeirra. Í vátryggingarskírteini Svöl- unnar SK fyrir árið 1992 kemur fram, að um vátrygginguna gildi lög nr. 41/ 1967 um bátaábyrgðarfélög og reglugerðir settar samkvæmt þeim. Telja verður að þar eigi vátryggingarsali við núgildandi lög og reglugerðir um bátaábyrgðarfélög. Samkvæmt þessu er rétt að dæma málið með hliðsjón af lögum og reglugerðum um bátaábyrgðarfélög. Við munnlegan flutning málsins bar sóknaraðili fram nokkrar nýjar máls- ástæður en þeim var öllum mótmælt sem of seint fram komnum og koma því ekki til álita við úrlausn máls þessa. Sóknaraðili heldur því fram, að mál þetta eigi skv. 19. gr. laga um báta- ábyrgðarfélög undir gerðardóm. Mál þetta er sprottið af innheimtu varnar- aðila á vátryggingariðgjöldum sem hann taldi venjuleg og óumdeild að fjár- hæð. Dómurinn telur að ákvæði nefndrar 19. gr. standi því ekki í vegi að vá- tryggingariðgjöld séu innheimt með fjárnámi. Telja verður að varnaraðila hafi verið rétt að reyna innheimtu iðgjaldanna með fjárnámi en af gögnum málsins verður ekki séð að sóknaraðili hafi haft uppi mótmæli gegn þeim fyrr en við framkvæmd fjárnámsins og mótmælt þá kröfum varnaraðila al- mennt. Þá telur dómurinn að sóknaraðila hafi boðið að krefjast þess að málið yrði lagt í gerð strax og honum var kunnugt um innheimtutilraunirn- ar, hafi hann viljað fara þá leið, eða í síðasta lagi, þegar hann krafðist úr- lausnar héraðsdóms. Nefnt gerðardómsákvæði 19. gr. laga nr. 18/1976 um bátaábyrgðarfélög var með lögum nr. 116/1993, sem tóku gildi 1. janúar sl., fellt úr gildi, án þess að kveðið væri á um hvernig fara bæri með óútkljáð mál. Það er viðtekin lögskýringarregla að íþyngjandi ákvæðum yngri laga er ekki beitt um atvik sem gerast í tíð eldri laga nema yngri lögin kveði skýrt á þar um. Dómurinn telur að brottfall nefndrar 19. gr. geti ekki, eins og hér stendur á, talist íþyngjandi fyrir sóknaraðila enda á hann þess kost að bera málið undir dómstóla. Með þessum rökum verður ekki fallist á þá málsástæðu sóknar- aðila, að fella beri fjárnámið úr gildi, þar sem átt hafi að leggja ágreininginn í gerð. 1100 Dómurinn féllst á rök varnaraðila þess efnis, að krafa um endurgreiðslu áhafnartryggingar fyrir árið 1991 sé of seint fram komin og verður krafa sóknaraðila um endurgreiðslu ekki tekin til greina. Fram lögð skjöl sóknar- aðila um lögskráningu á Berghildi SK-137 vegna áranna 1991 og 1992 breyta hér engu, enda miðast tryggingin við fjölda í áhöfn en ekki ákveðna menn. Þá er upplýst, að varnaraðili endurgreiddi sóknaraðila 44% af vátryggingar- iðgjöldum fyrir árið 1991 vegna uppistöðu bátsins alls, kr. 84.000,00. Af gögnum málsins verður ekki séð að báturinn hafi legið í höfn í 30 daga sam- fellt sem er skilyrði þess að unnt sé að fá endurgreiðslu á iðgjaldi auk þess sem varnaraðili hefur ekki samþykkt höfnina á Hofsósi sem tryggan og ör- uggan stað, sbr. 31. gr. reglugerðar nr. 367/1976, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 231/1984. Samkvæmt nefndri 31. gr. reglugerðar nr. 367/1976 kemur endur- greiðsla vegna ársins 1992 ekki til álita þegar af þeirri ástæðu, að tjónsbætur þess árs voru meira en helmingur af iðgjöldum ársins. Varnaraðili hefur lækkað kröfur sínar frá því sem getur í greiðsluáskorun til sóknaraðila og telur dómurinn ekki ástæðu til að fella fjárnámið úr gildi vegna þess. Með vísan til þess, sem að framan er rakið, telur dómurinn rétt að fallast á kröfur varnaraðila, þó þannig, að breyting verður á vaxtakröfunni vegna ákvæðis í 2. mgr. 31. gr. reglugerðar nr. 367/1976 um bátaábyrgðarfélög en þar er kveðið svo á að bátaábyrgðarfélögum sé heimilt að innheimta vexti af iðgjöldum sem séu 1% lægri en víxilvextir Landsbanka Íslands. Með hliðsjón af málsúrslitum þykir rétt að sóknaraðili greiði varnaraðila málskostnað, sem telst hæfilega ákveðinn kr. 50.000,00 auk virðisauka- skatts. Halldór Halldórsson héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Lagt er fyrir sýslumanninn á Sauðárkróki að gera að kröfu varnar- aðila, Vélbátatryggingar Eyjafjarðar, kt. 690269-6359, Akureyri, fjár- nám hjá sóknaraðila, Bergey hf., kt. 560160-1159, Kirkjugötu 9, Hofs- ósi, fyrir kr. 65.911,00 með (nánar tilgreindum vöxtum|. Sóknaraðili greiði varnaraðila kr. 50.000,00 í málskostnað auk virðisaukaskatts. 1101 Fimmtudaginn 19. maí 1994. Nr. 176/1994. — Bergey hf. (Steingrímur Þormóðsson hdl.) gegn Vélbátatryggingu Eyjafjarðar (Óli Þór Ástvaldsson framkvæmdastjóri) Kærumál. Frávísun frá Hæstarétti. Átrýj unarfjárhæð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Gunnar M. Guðmundsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 13. apríl 1994, sem barst Hæstarétti ásamt kærugögnum 22. sama mánaðar, og vís- ar sóknaraðili um kæruheimild til 4. mgr. 91. gr. laga um aðför nr. 90/1989 og XXIV. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Krefst hann þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og fellt úr gildi fjárnám, sem gert var í v/b Svölunni SK 37, eign sóknaraðila, hinn 1. júlí 1993. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kæru- málskostnaðar. Varnaraðili krefst þess aðallega, að aðfararveð hans í umræddum báti samkvæmt áðurnefndu fjárnámi verði staðfest, en til vara, að úrskurður héraðsdóms verði staðfestur. Þá krefst hann kærumáls- kostnaðar. Samkvæmt hinum kærða úrskurði er heimilað fjárnám hjá sóknaraðila fyrir kröfu varnaraðila, að fjárhæð 65.911 krónur, auk vaxta og kostnaðar. Eru því ekki uppfyllt skilyrði 1. mgr. 152. gr. laga nr. 91/1991, sem beitt verður um málskot þetta, sbr. 4. mgr. 150. gr. sömu laga og 3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989. Ber því að vísa mál- inu sjálfkrafa frá Hæstarétti. Dæma ber sóknaraðila til að greiða varnaraðila kærumálskostn- að, eins og Í dómsorði greinir. 1102 Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Sóknaraðili, Bergey hf., greiði varnaraðila, Vélbátatryggingu Eyjafjarðar, 40.000,00 krónur í kærumálskostnað. 1103 Fimmtudaginn 19. maí 1994. Nr. 113/1994. — Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Guðlaugi Kristmanns (Ólafur Garðarson hrl.) Bifreiðar. Umferðarlög. Ákæra. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein og Guðmundur Jónsson, fyrrverandi hæstaréttar- dómari. Ákærði áfrýjaði málinu í heild sinni, og var því af hálfu ákæru- valds skotið til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 4. mars 1994. Krefst ákæruvaldið staðfestingar hins áfrýjaða dóms. Ákærði krefst aðallega frávísunar á málinu frá héraðsdómi, en til vara sýknu af ákæru. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Samkvæmt ákæruskjali lögreglustjórans í Reykjavík 18. október 1993 er málið höfðað á hendur ákærða „fyrir að hafa ekið bifreið- inni RX-737 að kvöldi föstudagsins 30. október 1992 undir áhrifum áfengis frá nyrðri enda Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar á Miðnes- heiði ... inn á Reykjanesbraut til norðurs og síðan að flugstöðinni norðan megin“. Saksókn í málinu er í reynd á því reist, að ákærði hafi tekist á hendur að stjórna bifreiðinni, meðan hún var dregin af annarri bifreið á leið norður og vestur af flugstöðvarbyggingunni, án þess að aflvél hennar væri í gangi, enda kemur skýrt fram í gögn- um málsins, að ferð bifreiðarinnar hafi verið þann veg háttað. Verknaðarlýsing í ákæruskjali fullnægir þannig ekki þeim kröfum, sem gerðar eru í c-lið 1. mgr. 116. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð op- inberra mála, sbr. 1. mgr. 117. gr. sömu laga, og er það aðfinnsluvert. Frágangur skjalsins er og athugaverður að því leyti, að tilvísanir til lagagreina voru leiðréttar með handritun. Þrátt fyrir annmarkann á efni ákærunnar er ekki næg ástæða til að vísa henni frá héraðsdómi, þar sem sýnt er, að ákærða duldist ekki, hvaða atferli væri á hann borið, og hefur vörn af hans hálfu ekki orðið áfátt þessa vegna. 1104 Svo sem rakið er í hinum áfrýjaða dómi, gerðust atvik málsins við komu ákærða og eiginkonu hans til Keflavíkurflugvallar úr ferð til útlanda, og höfðu þau geymt fyrrgreinda bifreið, er var eign eigin- konunnar, á almennu stæði vestan við flugstöðvarbygginguna, þar sem brottfararfarþegar koma að. Bifreiðin reyndist rafmagnslaus, og fengu þau samferðamann, er átti jeppabi taka hana í tog, svo að henni yrði komið í gang. Í málinu hefur ekki verið leitt í ljós af nákvæmni, hvaða leið bifreiðin var dregin, en tveir lögreglumenn, er voru þarna á ferð í lögreglubifreið, kveðast hafa veitt henni athygli, þar sem verið var að draga hana norður frá flugstöðvarbyggingunni inn á Reykjanesbraut og þaðan til baka vestur fyrir umrætt bifreiðastæði eftir aðkomubraut inn að stæðinu. Virðist bifreiðin hafa verið stödd á móts við norðvesturhorn stæðis- ins, utan við grjótgarð, sem um það liggur, þegar drátturinn var stöðvaður vegna þess, að dráttartaugin hafði slitnað. Að sögn lög- reglumannanna var bifreið þeirra þá um 150-200 m aftan við bifreið hjónanna. Segja þeir, að ákærði hafi þarna stigið út úr henni öku- manns megin og eiginkona hans síðan komið og sest undir stýri, en ákærði farið inn í bifreiðina hinum megin. Hafi bifreiðin eftir það verið dregin áfram inn á stæðið og þeir komið að henni, þegar drátturinn var stöðvaður þar, án þess að gangseining hefði tekist. Þeir kveðast hafa séð það, áður en ákærði steig út, að þá hafi aðeins verið einn maður í bifreiðinni. Hins vegar hafi þeir ekki getað gert sér grein fyrir, hvaðan eða hvernig eiginkonu hans bar að. Að sögn hjónanna var eiginkona ákærða við stjórn bifreiðarinnar, meðan hún var dregin, og sat ákærði við hlið hennar. Kveða þau ákærða einungis hafa fært sig undir stýri örstutta stund, þegar dráttartaugin slitnaði, til að sýna eiginkonunni betur gangsetningar- tökin. Ökumaður dráttarbifreiðarinnar skýrði einnig svo frá, að hjónin hefðu bæði verið í bifreið þeirra alla leiðina, sem farin var, en hann gat ekki fullyrt, hvort þeirra var undir stýri. Eftir uppsögu héraðsdóms hafa tveir aðrir samferðamenn hjónanna komið fyrir dóm og greint frá því, að þeir hafi séð eiginkonu ákærða undir stýri bifreiðarinnar í námunda við flugstöðvarbygginguna. Í umrætt sinn var áliðið kvölds og veður þungbúið. Sakargiftir á hendur ákærða eru einkum á því reistar, að lögreglumenn þeir, er sáu eiginkonu hans setjast undir stýri, þegar bifreiðin hafði stöðvast 4 ár Á ra Ása 1 a 1010 d SLÆGIINU, ll A0 1105 á leið að bifreiðastæðinu, hafi áður séð hann einan í bifreiðinni. Ekki er loku fyrir það skotið, að þeim hafi missýnst í því efni, eink- um þar sem vandskýrt er, hvernig eiginkonan gat verið komin á vettvang, án þess að þeir sæju til ferða hennar. Er þá meðal annars til þess að líta, að bifreiðin var í nokkurri fjarlægð frá flugstöðvar- byggingunni og yfir grjótgarð að fara, ef komast átti stystu leið. Samkvæmt þessu er ósannað, að ákærði hafi stjórnað eða reynt að stjórna bifreið eiginkonu sinnar, svo sem honum er gefið að sök, og ber að sýkna hann af öllum kröfum ákæruvaldsins. Jafnframt ber að fella sakarkostnað í héraði og fyrir Hæstarétti á ríkissjóð, eins og nánar segir í dómsorði. Það athugast, að óeðlilegur dráttur varð á meðferð málsins hjá lögreglu. Dómsorð: Ákærði, Guðlaugur Kristmanns, á að vera sýkn af kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Allur kostnaður sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Ólafs Garðarssonar hæstaréttarlögmanns, samtals $80.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 15. febrúar 1994. Ár 1994. þriðjudaginn 15. febrúar, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem háð er af Allani Vagni Magnússyni héraðsdómara í Dómhúsinu við Lækjartorg, kveðinn upp dómur í málinu nr. 600/1993: Ákæruvaldið gegn Guðlaugi Kristmanns, sem dómtekið var 7. febrúar sl. Mál þetta er höfðað með ákæru lögreglustjórans í Reykjavík, dagsettri 18. október 1993, á hendur Guðlaugi Kristmanns, Grófinni 1, Reykjavík, kt. 280757-2849, „fyrir að hafa ekið bifreiðinni RX-737 að kvöldi föstudagsins 30. október 1992 undir áhrifum áfengis frá nyrðri enda Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar á Miðnesheiði við Keflavík í Gullbringusýslu inn á Reykja- nesbraut til norðurs og síðan að flugstöðinni norðan megin. Þetta telst varða við 1., sbr.3. mgr. 45. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðar- laga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til sviptingar öku- réttar skv. 101. og 102. gr. umferðarlaga nr. 50/1987, sbr. 25. og 26. gr. laga nr. 44/1993.* 56 Hæstaréttardómar I 1106 Málavextir. Föstudaginn 30. október 1992 komu ákærði og kona hans til Keflavíkur- flugvallar frá útlöndum. Bifreið eiginkonunnar, sem er af Renault Clio- gerð, var á bílastæði við flugstöð Leifs Eiríkssonar og er hún hugðist ganp- setja hana, var það ekki unnt, vegna þess að hún var rafmagnslaus. Á kærði gaf sig á tal við Óttar Arnar Halldórsson, sem hann er kunnugur. og leitaði eftir því, að hann aðstoðaði með því að draga Renault-bifreiðina. Lögreglumennirnir Halldór R. Guðjónsson og Helgi Þ. Kristjánsson voru í lögreglubifreiðinni KN-406 og veittu Renault-bifreiðinni athygli, þar sem hún var dregin af bifreiðinni R-39411. Vitnið Helgi Þ. Kristjánsson lögreglumaður fullyrti í skýrslu sinni hér fyr- ir dómi, að í Renault-bifreiðinni hefði einungis verið einn maður. Síðan hefði það gerst, að bifreiðarnar stöðvuðust, og virtist vitninu sem spottinn hefði slitnað. Út úr bílnum, sem dreginn var, kom maður, sem reyndist vera ákærði. Síðan fóru bílarnir aftur af stað, og var þá annar ökumaður kominn undir stýri bifreiðarinnar, sem reyndist vera eiginkona ákærða. Vitninu fannst þetta athugunarefni og hafði tal af ákærða, enda taldi vitnið að atvik bentu til þess, að ákærði hefði hugsanlega verið ölvaður. Nánar aðspurður sagði vitnið, að hann hefði séð konuna setjast undir stýri, og sagði nánar spurður, að áður hefði einn maður verið í bílnum, þ.e.a.s. ákærði. Vitnið kvað alveg skýrt, að kona ákærða hefði ekki setið í bílstjórasætinu, og reyndar hefði hann ekki séð annan í bílnum en ákærða. Vitnið kvaðst ekki gera sér grein fyrir, hvaðan eiginkona ákærða kom, en minnti, að það hefði borist í tal á vettvangi, að hún hefði beðið úti, enda hefði henni verið kalt. Vitnið segir að svæðið, sem atvik gerðust á, hafi verið upplýst og segir að rökkur hafi verið, en ekki myrkur. Vitnið sagði það rétt að hann hefði ekki séð andlit ökumanns, en hins vegar hefði hann fylgst með allan tímann og fullyrti, að sá, sem hann sá í bílnum, hefði komið út úr honum, og sé það hinn sami og sat undir stýri, meðan verið var að draga. Hann kvaðst hafa séð bifreiðina allan tímann, sem verið var að draga hana, og hólar ekki skyggt á. Vitnið Halldór Ósvaldur Guðjónsson lögreglumaður skýrði svo frá, að hann hefði séð einn mann í Renault-bifreiðinni, og síðar, er sú bifreið stöðvaðist, hefði einhver komið út, en vitnið kveðst ekki geta fullyrt, að það hafi verið ákærði. Var hann þá spurður um það, hvort fleiri en einn hefðu verið í bifreiðinni, sem verið var að draga. og svaraði vitnið því svo, að hann hefði ekki séð annað en það væri aðeins einn í bílnum. Aðspurður hvort hann hefði séð eiginkonu ákærða, sagðist hann ekki muna eftir henni fyrr en hún settist í bílstjórasætið, en ákærði var að eiga við spottann. Vitn- 1107 ið sagði, að ágætislýsing væri á planinu í kringum flugstöðina. Vitnið minnir að myrkur hafi verið. Vitnið treystir sér ekki til þess að segja hversu langt hafi verið á milli lögreglubifreiðarinnar og bílsins, sem verið var að draga, en telur það geta verið 150-200 m. Vitnið segir, að þeir hafi fylgst með at- vikum, allt þar til skipt hafi verið um bílstjóra. Ákærði var fluttur á lögreglustöðina í Keflavík þar sem varðstjóri tók skýrslu af honum og tekið var blóð frá honum. Reyndist alkóhólmagn í blóði 1,47%. Ákærði kvaðst ekki hafa verið að aka en hafa verið að binda dráttartóg í bifreiðina RX-737 er lögreglumenn komu að þar sem hann var staddur. Ákærði hefur neitað sakargiftum hér fyrir dómi svo og í lögregluskýrslu, sem tekin var af honum 2. mars 1993, og sagði það engan veginn rétt, sem greinir í ákæru. Hið rétta sé, að kona sín hafi setið undir stýri, þegar bíllinn var dreginn. Dráttartaugin hafi slitnað, og hafi ákærði þá sest undir stýri til þess að sýna konu sinni, hvernig standa ætti að verki. Ákærði sagðist hafa verið æstur og „pirraður“ yfir því, að illa gekk hjá henni að koma bílnum í gang. Ákærði kveðst hafa farið út úr bílnum, eftir að hann hafði sýnt konu sinni, hvað hún ætti að gera, og ætlað að hnýta endana saman, en spottinn hefði slitnað og lögreglan þá komið að. Ákærði sagði, að þau hjón hefðu bæði verið í bílnum allan tímann, sem verið var að draga, hún undir stýri, en hann við hlið henni. Þegar taugin slitnaði, voru þau u. þ. b. á þeim stað, sem lagt var upp frá. Ákærði kvað konu sína þá hafa setið í bílstjórasæti, en hann í farþegasæti. Hún hefði farið út úr bílnum, þegar taugin slitnaði, en hann fært sig í bílstjórasætið., sýnt henni, hvað átti að gera, en hún staðið fyrir utan bílinn. Eftir þetta reyndi ákærði að hnýta spottann aftur, en þá kom lögreglan, eins og áður greinir. Vitnið Eva G. Kristmanns, eiginkona ákærða, er eigandi bifreiðarinnar RX-737. Hún sagðist hafa sest undir stýri og reynt að gangsetja, en bíllinn hefði verið algjörlega rafmagnslaus. Þegar búið var að fá jeppa til að kippa í bílinn, hefði hún reynt að „starta“, en bíllinn ekki farið í gang. Hún segir, að ákærði hafi setið hjá sér í farþegasætinu að framanverðu. Spottinn slitn- aði, og tuðaði ákærði í vitninu sökum klaufaskapar hennar, og síðan ætlaði hann að reyna að sýna henni, hvað hún ætti að gera. Bíllinn var þá ekki í togi, og hefði ákærði sest í bílstjórasætið, en vitnið sagðist hafa farið út á meðan. Sem vitnið stóð fyrir utan bílinn, hefði ákærði sýnt henni, hvað hún átti að gera. Ákærði hefði síðan farið út úr bílnum til þess að binda kaðal- inn undir bílinn, en hann hafði slitnað. Þá kom lögreglan og hafði afskipti af ákærða. Vitnið Óttar Halldórsson sagði, að veður hefði verið leiðinlegt, kalt og 1108 rok og jafnvel verið skafrenningur, en þorir þó ekki að fara með það. Hann hefði tekið Renault-bifreið í tog og hjón verið í bílnum. Vitnið sagðist ekki vita, hvort hjónanna sat undir stýri. Vitnið sagði, að ákærði hefði hnýtt spotta í Renaultinn, og heyrði vitnið hann síðan kalla, að óhætt væri að hefja dráttinn. Niðurstaða. Vitnin Helgi Þ. Kristjánsson og Halldór R. Guðjónsson lögreglumenn voru mjög staðfastir í þeirri frásögn sinni, að þeir hefði ekki misst sjónar á bifreiðinni RX-737, þar sem hún var dregin, og að aðeins einn maður hefði verið í bifreiðinni og það reynst ákærði, þegar að var komið. Verður að telja sannað með framburði lögreglumannanna, að ákærði hafi setið undir stýri bifreiðarinnar RX-737, er hún var dregin í umrætt sinn, og með því gerst sekur um brot á 1., sbr. 3. mgr. 45. gr. umferðarlaga. Ákærði hefur ekki áður gerst sekur um brot, sem skipti máli við refsimat hér, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin 35.000,00 króna sekt í ríkissjóð. og komi 10 daga varðhald í stað sektar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna. Samkvæmt 2. mgr. 102. gr. umferðarlaga, sbr. 26. gr. laga nr. 44/1993, ber að svipta ákærða ökurétti í 1 ár. Loks ber að dæma ákærða til að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Ólafs Garðarssonar hrl., 35.000,00 krónur, og saksóknarlaun í ríkissjóð, 20.000,00 krónur. Dómsorð: Ákærði, Guðlaugur Kristmanns, greiði 35.000,00 króna sekt í ríkis- sjóð, og komi 10 daga varðhald í stað sektar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna. Ákærði er sviptur ökurétti í Í ár. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Ólafs Garðarssonar hrl., 35.000,00 krónur. og saksóknarlaun í ríkissjóð, 20.000,00 krónur. 1109 Fimmtudaginn 19. maí 1994. Nr. 289/1991. — Frjáls fjölmiðlun hf. (Magnús Óskarsson hrl.) gegn Borghildi Önnu Jónsdóttur (Skarphéðinn Þórisson hrl.) Kaupgjaldsmál. Uppsögn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnar M. Guðmunds- son og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 8. júlí 1991. Hann krefst þess, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og hann sýknaður af öllum kröfum stefndu. Þá krefst hann máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefnda hóf störf sem blaðamaður við vikublaðið Vikuna á árinu 1975 og gerðist þá félagi í Blaðamannafélagi Íslands. Hún var blaða- maður hjá Dagblaðinu Vísi frá 1985 til umdeildra starfsloka í októ- ber 1987, en áfrýjandi er útgefandi þess blaðs. Stefnda var í samn- ingsbundnu orlofi frá og með 22. júlí 1987 og átti að hefja störf að nýju í október sama ár. Með bréfi til áfrýjanda 29. september 1987 óskaði hún eftir launalausu leyfi frá 1. október það ár til næstu ára- móta og skriflegu svari við þeirri ósk. Eigi var greint frá tilefni þess- arar beiðni. Ágreiningur er um, hvort bréfi stefndu hafi fylgt vott- orð Kristjáns Erlendssonar læknis frá 30. júlí 1987, sem ritað var á ensku og hafði að geyma stuttorða lýsingu á sjúkdómum stefndu og lyfjatöku hennar. Það var ekki ætlað sérstökum viðtakanda. Stefnda kvaðst fyrir dómi hafa afhent hvort tveggja Jóhönnu Sigþórsdóttur, starfandi fréttastjóra, sem tekið hefði að sér að koma því til ritstjóra og sagt stefndu, að hún þyrfti ekki að aðhafast frekar. Jóhanna Sig- þórsdóttir kom fyrir dóm eftir uppkvaðningu héraðsdóms og synj- aði fyrir að hafa tekið við þessum bréfum. Hún kvaðst hafa bent stefndu á að tala við yfirmenn blaðsins um orlofsmál sín, enda hefði 1110 hún ekki haft starfsmannamál með höndum og hefði farið út fyrir verksvið sitt, ef hún hefði látið slík mál til sín taka. Áfrýjandi synjaði beiðni stefndu um launalaust leyfi með bréfi 6. október 1987 og sagði stefndu jafnframt upp störfum. Í uppsagnar- bréfinu sagði enn fremur: „Samkomulag getur orðið um það að þú hættir störfum þegar í stað eða farir í launalaust leyfi bann tíma sem uppsagnarfrestur gildir.“ Ekki kom til viðræðna milli stefndu og fyrirsvarsmanna áfrýjanda, en stefnda fékk lögmanni mál sín í hendur. Lögmaðurinn ritaði áfrýjanda bréf 9. október 1987 og kvað mál stefndu í athugun hjá sér. Nokkrir fundir voru haldnir um mál- efni stefndu á næstu misserum, sem fulltrúar áfrýjanda, Blaða- mannafélags Íslands og Vinnuveitendasambands Íslands tóku þátt í, en engra skriflegra gagna nýtur í málinu um efni þessara funda. Stefnda hóf nám í prentsmíði við Iðnskólann í Reykjavík í septem- ber 1987 og stundaði það í eitt og hálft ár. Stefnda hefur átt við veikindi að stríða frá árinu 1983, og er sjúk- dómum hennar lýst í héraðsdómi. Í vottorði Kára Sigurbergssonar læknis frá 14. október 1987 er staðfest, að stefnda hafi sjúkdóm, „sem veldur því að vinnugeta er verulega skert“. Með örorkumati tryggingayfirlæknis Tryggingastofnunar ríkisins 20. nóvember 1987 var stefnda metin 100% öryrki frá 1. ágúst 1987, og skyldi endurmat fara fram í september 1988. Örorkumats þessa virðist hafa verið afl- að til að tryggja stefndu lífeyri úr sjúkratryggingum almannatrygg- inga og Lífeyrissjóði Blaðamannafélags Íslands. Verður ekki séð, að það hafi komið fram gagnvart áfrýjanda fyrr en sem dómskjal í máli þessu. Fyrir héraðsdómi lýsti stefnda því, að á haustdögum 1987 hefði hún viljað fá þriggja mánaða frí að loknu orlofi til þess að átta sig á, hverra kosta væri völ vegna veikinda sinna. Hún kaus að biðja um launalaust leyfi í stað þess að láta á það reyna, hvort hún mætti njóta veikindaréttar samkvæmt kjarasamningi. Hún skýrði ástæður þessa fyrir dóminum. Gera verður ráð fyrir því, að fyrirsvarsmönnum áfrýjanda hafi að einhverju leyti verið kunnugt um, að stefnda gekk ekki heil til skóg- ar. Hins vegar er ósannað, að stefnda hafi gert þeim sérstaka grein fyrir veikindum sínum eða skírskotað til þeirra í tengslum við beiðni um launalaust leyfi. Það er einnig ósannað, að uppsögn af 111 hálfu áfrýjanda hafi byggst á því, að stefnda átti við vanheilsu að etja og hann hafi af þeim sökum viljað losna við hana úr starfi. Honum var heimilt að segja henni upp án þess að tilgreina sérstakar ástæður. Uppsögnin verður ekki metin ólögmæt, þótt síðar hafi komið í ljós, að stefnda var á þessum tíma metin 100% öryrki. Þar sem stefnda vildi ekki sjálf neyta ákvæða kjarasamnings um veik- indaorlof, þegar hún fór fram á launalaust leyfi, og vinnuveitanda hennar var ekki sérstaklega tilkynnt um veikindi, verður krafa hennar á hendur áfrýjanda nú eigi reist á þeim ákvæðum. Eins og að framan greinir, fór stefnda bréflega fram á launalaust orlof. Hún kannaði ekki undirtektir við þeirri beiðni með viðhlít- andi hætti, mætti ekki til vinnu og boðaði ekki forföll. Eigi leitaði stefnda heldur eftir viðræðum við starfsmannastjóra blaðsins um þá kosti, sem henni gáfust í uppsagnarbréfinu. Gegn eindregnum fram- burði Jóhönnu Sigþórsdóttur er ósannað, að hún hafi gefið stefndu til kynna, að hún þyrfti ekki að mæta til vinnu og myndi heyra frá ritstjóra. Stefnda vanefndi því vinnuskyldu sína í uppsagnarfresti og getur ekki átt kröfu til launa eða annarra greiðslna úr hendi áfrýj- anda fyrir þann tíma. Samkvæmt framansögðu ber að sýkna áfrýjanda af öllum kröfum stefndu. Eftir atvikum þykir rétt, að hvor aðila beri sinn kostnað málsins í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Frjáls fjölmiðlun hf., á að vera sýkn af kröfum stefndu, Borghildar Önnu Jónsdóttur. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. maí 1991. Mál þetta, sem var dómtekið í dag, hefur Borghildur Anna Jónsdóttir blaðamaður, Hringbraut 119, Reykjavík, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 7. febrúar 1990, á hendur Frjálsri fjölmiðlun hf., Þverholti 11, Reykja- vík, til greiðslu bóta fyrir fyrirvaralausa uppsögn. Dómkröfur stefnanda eru, — aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér kr. 862.784,00 með (nánar tilgreindum vöxtum svo og málskostnað), — til vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 370.837,00 með sömu vöxtum og með aðalkröfu, en á eftirfarandi máta: |...|. 1112 Dómkröfur stefnanda sundurliðast þannig: —. Af stefnda hálfu er krafist sýknu og málskostnaðar |...|. Stefnandi, sem hafði unnið hjá stefnda sem blaðamaður frá árinu 1983 og þar á undan við Vikuna frá 5. september 1975, fór þess á leit við stefnda þann 29. september 1987 að henni yrði veitt launalaust leyfi frá störfum frá 1. október 1987 til Í. janúar 1988 og óskaði ettir skriflegu svari. Þann 6. október 1987 ritaði stefndi stefnanda uppsagnarbrét. Samkvæmt örorkumati tryggingayfirlæknis, dags. 20. nóvember 1987, var stefnandi 100% öryrki og óvinnufær frá |. ágúst 1988, en ráð gert fyrir endurmati í september 1988. Hún hafði þjáðst af syndromae hypermobilita- tis, sem lýsir sér í óstöðugum liðum, lausum og teygðum liðböndum og þar af leiðandi liðbólgu og liðskemmdum frá árinu 1983. Eigi síðar en um vorið 1987 hafði farið að bera á einkennum syndromae Behceti með æðabólgu, slímhúðarsárum og liðabólgu auk einkenna frá augum og miðtaugakerfi. Fyrri sjúkdómurinn er meðfæddur en sá síðarnefndi sveiflukenndur. Báðir eru krónískir. Stefnandi hafði verið í sumarleyfi og sérstöku launuðu leyfi samkvæmt ákvæði í kjarasamningi frá 22. júlí 1987 og virðist sem hún hafi átt að hefja störf að nýju 1. október. Þann 23. júlí lagðist stefnandi á sjúkrahús og gekkst þar undir aðgerð. Hún kom heim af sjúkrahúsinu í byrjun ágúst. en lét stefnda ekkert vita um veikindi sín. Eftir þetta hefur stefnandi ekkert starfað hjá stefnda. Eftir uppsögnina leitaði hún strax til stéttarfélags síns og síðan til lögmanns þess að ráði framkvæmdastjóra félagsins. Lögmaðurinn ritaði stefnda bréf þann 9. októ- ber og tilkynnti honum að mál stefnanda væri í athugun hjá sér og að haft yrði samband við hann fljótlega. Eftir það fóru fram viðræður milli aðila málsins, Blaðamannafélags Ís- lands, Félags íslenska prentiðnaðarins og Vinnuveitendasambands Íslands, sem lauk með árangurslausum fundi fulltrúa blaðamannafélagsins og stefnda 10. janúar 1989. Í uppsagnarbréfinu segir svo: Þér er hér með sagt upp störfum hjá Frjálsri fjölmiðlun hf. Sam- komulag getur orðið um það að þú hættir störfum þegar í stað eða farir í launalaust leyfi þann tíma sem uppsagnarfrestur gildir. Stefnandi telur uppsögnina ólögmæta, svo að stefndi beri bótaábyrgð á því tjóni sem hún hafi orðið fyrir vegna þess réttarbrots samkvæmt al- mennu skaðabótareglunni. Aðalkrafan er um greiðslu veikindalauna í sex mánuði og hálfra launa í aðra þrjá samkvæmt 6. grein kjarasamnings milli 1113 Blaðamannafélags Íslands og Vinnuveitendasambands Íslands vegna Félags íslenska prentiðnaðarins frá 11. mars 1986 að viðbættum orlofsgreiðslum á launaliði. Varakrafan er um laun í fjóra mánuði, byggð á 3. grein samnings- ins þar sem kveðið er á um þann frest eftir 12 ára samfellt starf. Loks krefst stefnandi bóta fyrir missi réttar til launaðs leyfis samkvæmt gr. 4.2 og orlofs á laun fyrir vinnu stefnanda í maí 1987 til september s.á., bæði í aðalkröfu og varakröfu. Stefndi telur sig hafa verið í fullum rétti til að segja stefnanda upp hvort sem hún var veik eða ekki og kveður henni alltaf hafa staðið til boða laun út uppsagnarfrestinn ef hún stæði við vinnuskyldu sína; uppsögnin hafi því verið lögmæt. Hins vegar hafi stefnandi ekki mætt til vinnu þegar hún átti að mæta þann 1. október og vanefnt þannig vinnusamninginn verulega. Stefndi heldur því fram að stefnandi hafi fyrirgert þeim rétti, sem hún kunni að hafa átt, með því að hafa ekki uppi kröfur fyrr en með málsókn- inni. Þá telur stefndi að ósannað sé að stefnandi hafi nokkurt tjón beðið. Stefndi telur stefnanda hafa borið að tilkynna veikindi sín og leggja fram læknisvottorð; þar sem hún hafi hvorugt gert hafi hún ekki öðlast rétt til veikindaforfalla. Stefndi mótmælir því, að stefnandi hafi öðlast rétt til greiðslu, sem svar- aði 20 tíma aukavinnu mánaðarlega án tillits til vinnuframlags, og heldur því fram, að ef stefnandi eigi einhvern rétt til greiðslu fyrir aukavinnu fari sá réttur eftir gr. 6.6.1 í kjarasamningi og miðist við hámark hálfan mánuð og 20 tíma. Stefndi mótmælir kröfu um bætur vegna missis orlofsréttinda sem of háum. Stefndi mótmælir kröfum um bætur vegna missis hlunninda vegna síma, útvarps og blaða á þeim grundvelli að greiðslur þessar hafi verið endur- greiðsla útlagðs kostnaðar, sbr. gr. 7.6 í kjarasamningi. Stefndi telur stefnanda í mesta lagi eiga rétt á þriggja mánaða uppsagnar- fresti og mótmælir því að hún hafi verið búin að ávinna sér rétt til fjögurra mánaða uppsagnarfrests með 12 ára samfelldri þjónustu, sbr. gr. 3.1 í kjara- samningi. Verði því játað að stefnandi eigi einhvern bótarétt er því haldið fram að draga beri frá bótum sem svarar bótagreiðslum almannatrygginga og líf- eyrisgreiðslum sem hún hafi fengið á því tímabili sem bótakrafan miðast við. Stefnandi hefur gefið aðilaskýrslu fyrir dóminum og fært fram vitni. Af stefnda hálfu kom engin skýrsla fram við aðalflutning og engin munnleg 1114 sönnunargögn. Skrifleg aðilaskýrsla fylgdi raunar greinargerð stefnda, en sú skýrsla er aðallega málflutningsskjal samkvæmt efni sínu. Stefnandi kveðst, eftir að hafa árangurslaust reynt að ná tali af ritstjóra. hafa þann 30. september 1987 afhent starfandi fréttastjóra bréf sitt, dags. 29. s.m. ásamt afriti læknisvottorðs, sem fréttastjórinn lofaði að koma til rit- stjóra. Hún kveðst hafa gert fréttastjóranum grein fyrir högum sínum og spurt hvort hún ætti að gera eitthvað meira, þar á meðal hvort hún ætti að afhenda fyllra læknisvottorð. Hún segir hafa verið venju að ræða mál af þessu tagi við ritstjóra eða fréttastjóra, en ekki að afhenda læknisvottorð. Hún kveður fréttastjórann hafa sagst ekki búast við, að hún þyrfti að færa fram frekari gögn, og sagt sér, að hún myndi heyra frá ritstjóranum. Stefn- andi kveðst síðan hafa hringt í ritstjórann 6. eða 7. október. Í því samtali kveður hún hafa komið fram að búið væri að skrifa sér uppsagnarbréf og að stefndi teldi sig ekki geta rekið ritstjórn blaðsins með veiku fólki, en að hún mætti hafa samband aftur ef henni batnaði. Ekki tókst að afla skýrslu fréttastjórans þar sem hún er nú búsett erlendis. Samkvæmt því, sem fram hefur komið af hálfu aðila, þykir verða að leggja til grundvallar að stefnandi hafi verið óvinnufær þegar henni var sagt upp störfum og að stefnda hafi verið fullkunnugt um að hún var alvarlega veik og hvers vegna hún óskaði eftir leyfi. Hins vegar virðist hvorugur aðila hafa gert sér ljóst á þessum tíma að stefnandi var með öllu óvinnufær. Stefnandi sótti um leyfið daginn áður en hún hefði átt að hefja störf að loknu orlofi. Henni var þá engin grein gerð fyrir því að ætlast væri til að hún mætti næsta dag, heldur sagt að bíða átekta. Samkvæmt þessu verður ekki talið að stefnandi hafi vanefnt samninginn með brotthlaupi úr starfi, eins og stefndi heldur fram. Uppsagnarbréf stefnda varð ekki skilið öðru- vísi en sem fyrirvaralaus uppsögn og á því stefnandi rétt á því að verða jafn- sett fjárhagslega eins og ekki hefði komið til þeirrar uppsagnar. Stefnandi átti efnislegan rétt til veikindaorlofs, þótt full staðfesting á þeim rétti lægi ekki fyrir, fyrr en eftir að henni var sagt upp. Hún virðist hafa einsett sér að neyta ekki réttar síns og verður henni því ekki lagt til lasts þótt hún hafi ekki fullnægt formskilyrðum þegar henni var sagt upp. Síðan þykir hún hafa gert nægilega snemma ljóst að hún telur sig eiga kröfu á fullum bótum úr hendi stefnda. Um þá kröfugerð gilda engar sérstakar formreglur. Eins og veikindum stefnanda var háttað átti hún ótvíræðan rétt til fullra launa í sex mánuði og hálfra launa í aðra sex samkvæmt 6. gr. kjarasamn- ingsins. Þótt því verði að sönnu játað með stefnda að honum hafi verið heimilt að slíta ráðningarsamningi við stefnanda, hvort sem var sökum þess að hún var orðin ófær til að gegna starfi sínu eða af öðrum ástæðum, þá gat 1115 hann ekki bundið enda á samningssambandið þannig að stefnandi glataði réttindum, sem hún hafði öðlast fyrir uppsögnina. Því þykir verða að fallast á það með stefnanda, að hún eigi rétt til bóta sem svari verðmæti veikinda- orlofsins, auk orlofsfjár af þeim launum. Þá þykir stefnandi hafa gert nægi- lega sennilegt að hún hafi notið yfirborgunar í formi 20 yfirvinnutíma mán- aðarlega án tillits til þess hvort sú yfirvinna var unnin. Raunar benda fram lögð gögn til þess, að yfirvinna, sem raunverulega var unnin, hafi verið greidd sérstaklega. Ákvæði laga nr. 19/1979 gilda að vísu ekki í skiptum að- ila, en skilja verður kjarasamning aðilanna þannig, að hlutur þeirra, sem taka laun samkvæmt honum, skuli ekki vera lakari en verkafólks, sem lögin taka beint til. Réttur stefnanda miðast þannig við að hún missi eigi neins Í af launum sínum, í hverju sem þau eru greidd, sbr. 5. gr. og 6. gr. laganna og gr. 6.1 í kjarasamningnum. Ákvæði gr. 6.1.1 um aukavinnu virðist bera að skilja þannig að átt sé við laun fyrir yfirtíð sem aðeins eru greidd að auka- vinna sé unnin. Ákvæði gr. 7.6 um skilning á hlunnindagreiðslum samkvæmt gr. 7.3-7.5 þykja ekki skera úr um hvernig meta ber hlunnindi þessi til bóta. Í því sam- bandi verður að líta til þess að hve miklu leyti hlunnindi þessi geta talist verðmæt réttindi fyrir stefnanda. Vera má að stefnandi hafi þurft að nota eigin síma í einhverjum mæli í þágu stefnda, en ekkert sérstakt hefur komið fram um það atriði í málinu og að öðru leyti virðast hlunnindi þessi eðli máls samkvæmt ekki hafa takmarkast á neinn hátt vegna kostnaðar í þágu stefnda. Þykir því eftir atvikum réttmætt að taka kröfur stefnanda til greina að þessu leyti. Samkvæmt gr. 4.3 í kjarasamningi skulu blaðamenn fá þriggja mánaða frí á fullum launum að loknu 5 ára starfi, og skal þá innifalið sumarleyfi. Næst eiga þeir rétt á þessu fríi eftir 10 ára starf og síðan á 4 ára fresti. Sé blaða- manni sagt upp starfi, ber að greiða honum það, sem hann á inni af um- ræddu fríi. Stefnandi á þannig ótvíræðan rétt til greiðslu sem svarar verð- mæti þessara hlunninda. Aðilar virðast sammála um að stefnandi hafi átt rétt til að taka frí næst á árinu 1989 og að útreikningur bóta eigi að miðast við þann hluta síðasta fjögurra ára tímabilsins sem ráðningarsamningurinn varði. Stefnandi telur aðallega, að miða beri lokin við 30. september 1988, en til vara við lok fjögurra mánaða uppsagnarfrests. Stefndi telur hins vegar að ekki verði miðað við síðara tímamark en raunveruleg starfslok 30. sept- ember 1987. Samkvæmt meginsjónarmiðum skaðabótaréttar á stefnandi að vera jafnsett fjárhagslega eins og ekkert hefði í skorist. Samkvæmt því og því, sem áður er rakið, þykir verða að fallast á aðalsjónarmið stefnanda um þetta atriði. 1116 Samkvæmt gögnum málsins virðist stefnandi hafa fengið kr. 196.951,00 í örorkubætur úr Lífeyrissjóði blaðamanna frá 1. janúar 1988 til september- loka s.á. Við endurupptöku málsins kom fram af hálfu stefnda sú skoðun að þessar greiðslur bæri að draga frá bótum ef til kæmi. Af hálfu sjóðstjórn- ar hefur komið fram áskilnaður um endurgreiðslu, sem stefndi telur ólög- mætan. Þann 13. maí 1988 ákvað sjóðstjórnin að áskilja sjóðnum endur- greiðslu ef laun yrðu greidd lengur en til áramóta. Að svo vöxnu máli virð- ast ekki efni til bótalækkunar af þessum ástæðum. Stefnandi hefur fengið kr. 175.158,00 í tekjutryggingu og kr. 32.648,00 í örorkulífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins á tímabilinu 1. október 1987 til jafnlengdar 1988. Örorkulífeyri fær hún án tillits til tekna á tímabilinu, en tekjutrygging er algerlega miðuð við tekjuskerðingu. Samkvæmt þessu og áður áminnstri grunnreglu þykir bera að taka fullt tillit til tekjutryggingar- innar til lækkunar en ekki örorkulífeyris. Samkvæmt ofangreindum ályktunum þykir stefndi eiga að greiða stefn- anda kr. 655.923,00 auk vaxta, eins og nánar greinir í dómsorði, og máls- kostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 170.000,00. Steingrímur Gautur Kristjánsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Frjáls fjölmiðlun hf., greiði stefnanda, Borghildi Önnu Jónsdóttur, kr. 655.923,00 með (nánar tilgreindum vöxtum}. Stefndi greiði stefnanda kr. 170.000,00 í málskostnað |... 1117 Fimmtudaginn 19. maí 1994. Nr. 173/1991. Kaupþing hf. (Eiríkur Tómasson hrl.) gegn Þórhalli Þorlákssyni (Ólafur Garðarsson hrl.) Verðtrygging. Verðbrétafyrirtæki. Ráðgjöf. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson og Har- aldur Henrysson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 19. apríl 1991 og krefst sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Stefndi byggir kröfur sínar í máli þessu á því, að starfsmaður áfrýjanda hafi ekki gætt þess við sölu veðskuldabréfanna, að verð- trygging héldist á þeim. Áfrýjandi hafi auglýst starfsfólk sitt sem sérfræðinga á sviði verðbréfamiðlunar. Stefndi hafi þannig mátt treysta því, að hann nyti þeirrar sérfræði. Hann hafi skaðast fyrir vanrækt starfsmannsins og eigi því rétt á skaðabótum sem tjóni hans nemi. Fram er komið, að við sölu greindra veðskuldabréta til stefnda var frágangur þeirra með þeim hætti, að verðtrygging samkvæmt þeim stóðst ekki fyrir uppboðsrétti Reykjavíkur. Uppboðskrafa stefnda var því lækkuð sem nam fjárhæð kröfu hans í málinu, en fyrir liggur, að annars hefði hún greiðst að fullu. Stefndi varð því fyrir tjóni. Aðila greinir ekki á um niðurstöðu útreiknings stefnda á því tjóni. Fallist er á það með héraðsdómi, að verðbréfafyrirtæki beri ábyrgð á sérfræðilegri ráðgjöf starfsmanna sinna og að henni hafi verið ábótavant í máli þessu. Dómur Hæstaréttar í málinu H. 1992. 1531 þykir ekki hafa áhrif á úrlausn þessa máls. Þar reyndi á úthlutun uppboðsandvirðis í þrotabúi milli veðhafa, en ekki á 1118 ábyrgð vegna sérfræðilegrar ráðgjafar verðbrélalyrirtækis. Grunnur þess máls var því annar. Telja verður, að stefndi hafi mátt haga sér í samræmi við lagaframkvæmd uppboðsréttarins. Krafa stefnda fyrnist samkvæmt 1. mgr. 3. gr. laga nr. 14/1905 um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda á fjórum árum, frá því er var ábótavant. Á það reyndi ekki fyrr en við uppboðsmeðferð, eftir að afborganir greiddust ekki á árinu 1987. Krafa stefnda var því ekki fyrnd, þegar mál þetta var höfðað í héraði í desember 1989. Hinn áfrýjaði dómur er því staðfestur. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Kaupþing hf., greiði stefnda, Þórhalli Þorláks- syni, 120.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Gunnars M. Guðmundssonar I. Veðskuldabréfin nítján, sem mál þetta fjallar um, voru gefin út af Ásgeiri Eggertssyni til Sumarliða Óskars Arnórssonar 10. desember 1984, og þeim var þinglýst 12. sama mánaðar. Á bakhlið bréfanna er nafn Sumarliða Óskars ritað sem framseljanda. Önnur áritun er þar ekki, og er framsalið ódagsett. Stefndi afhenti samdægurs viðskipta- banka sínum bréfin til varðveislu og innheimtu. Sala hinnar veð- settu eignar á nauðungaruppboði fór fram 22. júlí 1988. Frumvarp uppboðshaldara að úthlutun uppboðsverðs er dagsett 15. október 1988. Samkvæmt því seldist eignin fyrir 10.000.000 krónur. Krafa stefnda í uppboðsverðið nam samtals 2.892.884 krónum. Hún var önnur í röð krafna við úthlutunina, en á undan var krafa um fast- eignagjöld 261.943 krónur. Greiðsla upp í kröfu stefnda fór fram 17. október 1988 og nam 1.983.530 krónum. 1119 Il. Í 39. gr. laga nr. 13/1979 um stjórn efnahagsmála o.fl. segir meðal annars: „Það eru skilyrði verðtryggingar samkvæmt lögum þessum: 1. að verðtryggðir sparifjárreikningar, kröfur og skuldbindingar séu ætíð skráð á nafn...“ Í athugasemdum með frumvarpi að lögunum segir um |. tl. 39. gr. „1) Nafnskráning verðtryggðra skuldbindinga er áfram gerð að skilyrði.“ Lög nr. 13/1979 leystu af hólmi lög nr. 71/1966 um verðtryggingu fjárskuldbindinga (sbr. 47. gr.), sem höfðu að geyma nýmæli á þessu sviði. Í 4. gr. laga nr. 71/1966 segir m. a. „Almenn skilyrði verðtryggingar samkvæmt lögum þessum skulu vera þessi:... e) Verðtryggðar kröfur og skuldbindingar skulu ætíð skráðar á nafn.“ Í athugasemdum með frumvarpi að lögum nr. 71/1966 segir um e- lið 4. gr.: „Ákvæði þetta er sett, til þess að unnt sé að koma við nauðsyn- legu eftirliti með verðtryggðum kröfum og tryggja framkvæmd lag- anna.“ Il. Stefndi keypti umrædd veðskuldabréf nokkrum dögum eftir að þau voru gefin út og var eigandi þeirra frá þeim tíma. Gerð var grein fyrir bréfunum á skattframtölum hans, og þar kom fram verð- trygging þeirra. Má ætla af því, að stefndi hafi verið í góðrr trú um, að lagaskilyrðum hefði verið fullnægt um viðhald verðtryggingar- ákvæðis bréfanna við stofnun eignarhalds hans á þeim og jafnframt, að hann hafi engan hag af því haft, að bréfin væru ekki skráð á nafn hans. Álíta verður, að áðurgreindar athugasemdir við áskilnað e-liðar 4. gr. laga nr. 71/1966 um, að verðtryggðar kröfur og skuldbindingar skuli ætíð skráðar á nafn, eigi jafnt við um samsvarandi áskilnað í 39. gr. laga nr. 13/1979. Ekki er fullljóst, hvað felst nákvæmlega í orðum athugasemdanna: „til þess að unnt sé að koma við nauðsyn- 1120 legu eftirliti“. Líklegt er, að haft hafi verið í huga skatteftirlit og al- mennt eftirlit með viðskiptum með handhafabréf. Hvorki þeir hags- munir né nokkrir aðrir lögvarðir hagsmunir röskuðust við það, að nafnskráning stefnda á umrædd veðskuldabréf fórst fyrir. Samkvæmt þessu verður að líta svo á þrátt fyrir áskilnað 1. tl. 39. gr. laga nr. 13/1979, að vanræksla þess að skrá nafn stefnda á veð- skuldabréfin við kaup hans á þeim hafi, eins og hér stóð á, ekki haggað verðtryggingu þeirra, sbr. Hrd. 1992, bls. 1531. IV. Áfrýjandi annaðist verðbréfaviðskipti og bauð viðskiptavinum sérfræðiþjónustu á því sviði. Hann virðist hafa haft umrædd veðskuldabréf í umboðssölu. Stefndi mátti treysta því, að við þjón- ustu starfsmanna áfrýjanda við hann vegna kaupa hans á bréfunum yrði gætt í hvívetna fyrirmæla laga, þannig að öryggi viðskiptanna að því leyti væri tryggt, svo að eigi þyrfti á gildi verðtryggingar brét- anna að reyna fyrir dómstólum, kæmi til nauðungaruppboðs á hinni veðsettu eign. Eigi kemur fram í gögnum málsins, hvenær Gunnar Guðmunds- son héraðsdómslögmaður fékk veðskuldabréfin í hendur til inn- heimtu, en samkvæmt greinargerð hans í héraði gerði hann sér strax ljóst, að bréfin voru framseld stefnda eyðuframsali. Hann lét áfrýj- anda ekki vita um þenna galla á bréfunum. Eftir að ljós varð sú réttarstaða, sem stefnda var ætluð fyrir uppboðsrétti, gafst áfrýj- anda ekki kostur á að láta málið til sín taka, en líkur verða að teljast til þess, að áfrýjandi hefði beitt sér fyrir því, að úrskurður gengi um höfnun uppboðshaldara á verðbótaþætti uppboðskröfunnar og jafn- framt fyrir áfrýjun þess úrskurðar til Hæstaréttar. Því til viðbótar, að vanrækt voru samráð við áfrýjanda um þetta, tók lögmaður stefnda við greiðslu uppboðskröfunnar án athugasemda og kvittaði fyrir henni án fyrirvara. Þýðingu þess að lögum, sem þarna fór úr- skeiðis, verður að meta í ljósi þeirrar ákvörðunar stefnda að ætla áfrýjanda að bera tjónið, sem stefndi varð fyrir við það, að verð- trygging uppboðskröfu hans fór forgörðum í uppboðsrétti. Verður að líta svo á, að stefndi hafi við það, að hagsmunir áfrýjanda voru þannig látnir fyrir róða, fyrirgert rétti, sem hann að öðrum kosti kynni að hafa átt á hendur honum til bóta. 1121 Með skírskotun til þess, sem að framan er rakið, er ekki laga- grundvöllur fyrir kröfugerð stefnda í málinu, og ber að sýkna áfrýj- anda af kröfum hans. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæsta- rétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. janúar 1994. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 18. desember sl., er höfðað fyrir bæjar- þingi Reykjavíkur af Þórhalli Þorlákssyni, kt. 100120-3219, Efstaleiti 10, Reykjavík, gegn Kaupþingi hf., kt. 560882-0419, Kringlunni 5, Reykjavík, og Gunnari Guðmundssyni hdl., kt. 300153-4029,Granaskjóli 72, Reykjavík, með stefnu, þingfestri 7. desember 1989. Dómkröfur stefnanda eru þær aðallega, að stefndu verði in solidum dæmdir til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 1.038.266,14 ásamt 4,97% vöxtum á ári frá 15. nóvember 1988 til 19. janúar 1989, sem er vegið meðaltal vaxta af almennum óbundnum sparisjóðsreikningum hjá viðskiptabönkum og spari- sjóðum, en með hæstu lögleyfðu dráttarvöxtum á ári, sbr. II. og II. kafla |. nr. 25/1987, sbr. breytingalög nr. 67/1989 frá þeim degi til greiðsludags. Krafist er málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ |.. .}. Til vara er krafist lægri fjárhæðar samkvæmt mati réttarins ásamt sömu dráttarvöxtum og málskostnaði. Dómkröfur stefnda Kaupþings hf. eru þær, að hann verði sýknaður af öll- um kröfum stefnanda, og að stefnandi verði dæmdur til þess að greiða Kaupþingi hf. málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ |... Dómkröfur stefnda Gunnars Guðmundssonar eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og stefnanda verði gert að greiða hon- um málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ |.. .}. Dómkröfur réttargæslustefnda, Íslandsbanka hf., eru þær, að honum verði dæmd ómakslaun að mati réttarins in solidum úr hendi stefndu. Málsatvik eru þau að í desember 1984 keypti stefnandi í tvennu lagi hjá stefnda Kaupþingi hf. samtals 19 veðskuldabréf. Um var að ræða 10 veð- skuldabréf, keypt 13. desember 1984, hvert að höfuðstól kr. 60.000,00, sem endurgreiða bar með fjórum árlegum afborgunum, í fyrsta skipti 15. ágúst 1985, og 9 veðskuldabréf, keypt 28. desember, hvert að höfuðstól kr. 64.000,00, sem greiðast skyldu á 4 árum með jöfnum afborgunum á árs- fresti, í fyrsta skipti 15. desember 1985. Bréf þessi keypti stefnandi hjá starfsmanni verðbréfadeildar stefnanda, Jónasi Ólafssyni. Stefnandi fékk skuldabréfin afhent við söluna. Bréfin voru tryggð með veði í fasteigninni Barónsstíg 13, Reykjavík. Bréf þessi, sem upphaflega voru skráð á nafn, 1953 ILL voru framseid stefnanda með eyðuframsali við kaupin. Stefnandi kom bréf- unum í innheimtu í Útvegsbanka Íslands. Greitt var af bréfunum í fyrstu til Útvegsbanka Íslands með vöxtum og verðbótum. Þegar veðskuldabréfin fóru í vanskil, voru þau send í lögfræðilega innheimtu til stefnda Gunnars Guðmundssonar hdl., sem óskaði eftir uppboði á hinni veðsettu eign, Barónsstíg 13, Reykjavík. Sú eign var svo seld á nauðungaruppboði hinn 22. júlí 1988. Við úthlutun uppboðsandvirðis var uppboðskrafa stefnanda lækk- uð, þar sem bréfin voru ekki talin uppfylla skilyrði verðtryggingar sam- kvæmt 39. gr. laga nr. 13/1979. Voru bréfin reiknuð út af uppboðsrétti eins og þau væru handhafabréf með 8% föstum vöxtum. Komu því í hlut stefn- anda kr. 1.854.618,00 í stað kr. 2.892.884,14, sem honum bar samkvæmt út- reikningi stefnda Gunnars Guðmundssonar. Mismunurinn, kr. 1.038.266,00, er stefnufjárhæð málsins. ll. Stefnandi kveðst hafa séð auglýsingar frá stefnda Kaupþingi hf. haustið 1984, þar sem heitið var mjög hárri ársávöxtun, allt upp í 50%, miðað við 27% verðbólgu á ári. Tekið hafi verið sérstaklega fram í auglýsingum stefnda Kaupþings hf., að sérfræðingar Kaupþings hf. myndu hjálpa þeim sem ekki hefðu þekkingu á viðskiptum á þeim ávöxtunarmöguleikum sem byðust. Stefnandi hafi lagt leið sína til stefnda Kaupþings hf. og rætt þar við einn sérfræðinga félagsins, Jónas Ólafsson. Hafi stefnanda þar verið sýnd bréf þau, sem mál þetta er sprottið af, sem hann hafi svo keypt í tvennu lagi í desember 1984. Varðandi úthlutun uppboðsandvirðis bréfanna getur stefnandi þess að ákvæði 39. gr. laga nr. 13/1979 um stjórn efnahagsmála o.fl. hafi leitt til þess að krafa stefnanda fyrir uppboðsrétti hafi verið lækkuð sem nemur stefnu- fjárhæð. Í 39. gr. laganna segi orðrétt, „að verðtryggðir sparifjárreikningar, kröfur og skuldbindingar séu ætíð skráðar á nafn“. Þau bréf, er stefnandi hafði keypt af sérfræðingum stefnda Kaupþings hf., hafi ekki uppfyllt þetta skilyrði. Við útgáfu þeirra hafi þau hljóðað á nafn, en stefndi Kaupþing hf. hafi látið þau frá sér með eyðuframsali, sem ekki sé nægjanlegt samkvæmt lögunum til þess að halda verðtryggingunni á bréfunum. Skuldabréfin hafi því einungis verið framseld af kröfuhafa en aldrei skráð á stefnanda þegar hann hafi keypt þau. Hafi þau því verið orðin svokölluð handhafabrét. Ljóst sé því að bréfin voru við afhendingu ekki þannig úr garði gerð að þau sætu borið þá ávöxtun sem lofað hafði verið, ef hin veðsetta eign færi á uppboð. Megi því segja að þegar bréfin voru komin í vörslur stefnanda hafi þau verið óhæf um að bera verðtryggingu og þar með skila stefnanda fullri ávöxtun í samræmi við auglýsingar og loforð stefnda Kaupþings hf. 1123 Stefnandi telur, að fyrirtæki, sem auglýsir sig þannig, að það láti sérfræð- inga sína aðstoða almenning við val á ávöxtunarmöguleikum, verði einnig að geta gert viðkomandi pappíra þannig úr garði að ávöxtunin verði í sam- ræmi við gefin loforð. Það geti ekki verið hlutverk stefnanda, sem aldrei hafi keypt veðskuldabréf áður, að fylla út eitthvert framsal á bakhlið bréf- anna. Bréfin áttu vitaskuld að vera þannig úr garði gerð að stefnandi gæti sett þau beint í innheimtu í banka og síðan til lögfræðings, ef þurfa þætti. Stefnandi hafi ekki fengið neinar leiðbeiningar í meðferð bréfanna eða út- fyllingu þeirra þegar hann keypti þau. Hann hafi ekki óskað þess að þau væru framseld eyðuframsali eða öðruvísi úr garði gerð en lög bjóða. Þetta megi sjá af fram lögðum skattframtölum hans, þar sem þessi bréfaeign hans sé vandlega tíunduð. Þá byggir stefnandi á því að ríkar kröfur megi gera til lögfræðinga sem taka að sér innheimtu veðskuldabréfa. Lágmarkskröfur séu þær að athuga viðkomandi vanskilabréf, þ. á m. hvort það sé þannig úr garði gert, að óhætt sé að senda það í uppboðsréttinn, athuga, hvort eftir sé að fylla ein- hvern hluta þess út, t.d. framsal á bakhlið líkt og raunin hafi orðið í þessu máli. Þetta hafi stefndi Gunnar ekki gert og því valdið stefnanda því tjóni, sem stefnt er út af. Þá telur stefnandi einnig að stefndi Gunnar hefði átt að mótmæla úthlut- un uppboðshaldara þegar í stað og taka við greiðslu með fyrirvara. Með því að gera hvorugt hafi hann valdið stefnanda fjárhagstjóni. Fyrningarfrestur hafi ekki byrjað að líða fyrr en málið hafi verið gert upp hjá uppboðsrétti Reykjavíkur og stefnandi fái vitneskju um það. Lagarök, sem stefnandi byggir kröfur sínar m. a. á, eru Í. nr. 13/1979, að- allega 39. gr., þar sem skýrt sé tekið fram, „að verðtryggðir sparifjárreikn- ingar, kröfur og skuldbindingar séu ætíð skráðar á nafn“. Stefnandi hafi tal- ið sig vera að kaupa verðtryggð veðskuldabréf af stefnda Kaupþingi ht., sem auglýst hafi sig sem sérfræðing á þessu sviði. Við úthlutun uppboðs- andvirðis hafi síðan komið í ljós, að stefndi Kaupþing hí. hafi ekki gert bréfin þannig úr garði, að þau gætu borið verðtryggingu, og stefnandi þann- ig ekki notið neinnar sérfræðiþekkingar. Hér sé og byggt á almennum skaðabótareglum, m.a. sakarreglunni, þar sem aðilar beri skaðabótaábyrgð á sennilegum afleiðingum skaða sem vald- ið sé með ólögmætri eða saknæmri athöfn, annaðhvort af ásetningi eða gá- leysi, einnig hinni almennu reglu um vinnuveitandaábyrgð utan samninga. Sömu lagarök eigi við um stefnda Gunnar, þar sem hann hafi ekki athug- að hvort framsalið væri þannig úr garði gert að bréfið gæti borið verðtrygg- ingu. Einnig sé vísað í 15. gr. l. nr. 61/1942 um málflytjendur. 112 Vaxtakrafa sé byggð á Í. nr. 25/1987, 67/1989. Krafan um málskostnað byggist á |. nr. 85/1936 með síðari breytingum, einkum 177. og 175. gr. in fine. A 4 i Í. og ÍlÍ. kafla, sbr. breytingalög nr. TTT il. Stefndi Kaupþing hf. styður sýknukröfu sína í fyrsta lagi við 54. gr. kaupalaga nr. 39/1922. Sú skoðun hafi komið fram í dómum og hjá fræði- mönnum, að þau verðmæti, sem talin séu til lausafjár, verði ekki undan- þegin gildissviði kaupalaga, sbr. t.d. Hrd. 1983, 1469. Kaup og sala á veð- skuldabréfum hljóti þannig að falla undir ákvæði kaupalaga nr. 39/1922. Sá ársfrestur, sem 54. gr. kaupalaga setji stefnanda til að bera fyrir sig, að frá- gangi skuldabréfanna hafi að einhverju leyti verið ábótavant, sé löngu lið- inn, enda miðast ársfresturinn við afhendingu veðskuldabréfanna sem fram fór í desember 1984. Þá byggir stefndi Kaupþing hf. á þeirri málsástæðu, að krafa stefnanda sé fyrnd, sbr. 3. gr. laga nr. 14/1905, sbr. 1. mgr. 1. gr. sömu laga. Sé enda óþol- andi og ósanngjarnt fyrir verðbréfastarfsemi sem og aðra atvinnustarfsemi að geta átt von á málsókn eins og í þessu tilviki 5 árum eftir að umrædd sala skuldabréfanna fór fram. Þá krefst stefndi Kaupþing hf. sýknu á þeim grundvelli, að stefnandi hafi ekki orðið fyrir neinu tjóni vegna ofangreindra viðskipta. Fyrir liggi að stefnandi hafi fengið greidda fyrstu afborgun bréfanna með fullri vísitölu- tryggingu og vöxtum. Við úthlutun uppboðsandvirðis hafi stefnandi fengið greiddar samtals kr. 1.854.618,00. Vegna kaupanna á veðskuldabréfunum hafi stefnandi lagt út kr. 843.000,00 í desember 1984. Verðgildi þeirrar fjár- hæðar í nóvember 1988 sé kr. 1.997.180,00. Miðað við, að fyrsta afborgun bréfanna hafi verið greidd á gjalddaga og sú fjárhæð sé framreiknuð til 15. nóvember 1988, dragist kr. 900.271,00 frá upphæðinni. Upp í mismuninn, kr. 1.096.909, fái stefnandi greitt af uppboðsandvirðinu, kr. 1.854.618,00. Sam- kvæmt almennu skaðabótareglunni, sem stefnandi byggi málsókn sína á, ber að bæta stefnanda það tjón sem hann hefur orðið fyrir vegna skulda- bréfakaupanna. Tjón stefnanda vegna þessara viðskipta sé hins vegar ekk- ert. Þvert á móti sé ávöxtun hans tæplega 10% umfram verðbólgu, sem er með því hæsta sem þekkist á sparifjármarkaðnum. Þá krefst stefndi Kaupþing hf. sýknu með þeim rökum, að frágangur skjalanna hafi ekki verið með þeim hætti að hann geti leitt til bótaskyldu. Það, að verðtryggð skuldabréf séu framseld eyðuframsali, hafi ekki verið Óalgengt á þessum tíma, hvorki hjá bönkum, sparisjóðum né verðbréfa- 1125 miðlurum, enda óski kaupendur verðbréfa oft eftir slíku framsali. Fjöl- margir eigendur veðskuldabréfa fyrirhuga að nota veðskuldabréfin áfram í viðskiptum og sjái enga ástæðu til að nafn þeirra komi fram á bréfunum. Engin lög hafi verið í gildi um verðbréfamiðlun á þessum tíma og verði ekki séð að nein lagaskylda hafi hvílt á verðbréfamiðlara að skrá bréf á nafn eiganda. Þá byggir stefndi Kaupþing hf. sýknukröfu sína á þeirri málsástæðu að stefnandi hafi haft fjölmörg tækifæri til að ganga frá bréfunum á nafn, enda hafi þau verið í hans vörslu strax við kaupin. Það, að verðtrygging bréfanna skyldi vera felld niður við úthlutun uppboðsandvirðis, sé vanrækslu stefn- anda og lögmanns hans um að kenna. Stefndi Kaupþing hf. hafði ekkert með innheimtu veðskuldabréfanna að gera og hafði engin afskipti af þeim, eftir að þau höfðu verið afhent stefnanda í desember 1984. Eyðuframsalið hafi engin áhrif haft á verðtryggingu bréfanna þegar þau voru innheimt í Útvegsbankanum, enda þótt bankinn hafi ekki hirt um að fylla út nafn stefnanda. Fyrsta afborgun bréfanna hafi þannig verið að fullu greidd og miðaðist greiðslan við vísitölutryggingu og 8% fasta vexti. Það hafi ekki verið fyrr en við úthlutun uppboðsandvirðis sem verðtryggingin sé felld niður. Innheimta veðskuldabréfanna hafi þá verið í höndum stefnda Gunn- ars Guðmundssonar hdl. Við framkvæmd þeirrar innheimtu hafi krafa stefnanda stofnast. Engin mótmæli hafi komið fram við úthlutun uppboðs- andvirðisins þrátt fyrir þá staðreynd, að hún fæli í sér mun lægri fjárhæð en uppboðskrafa stefnanda gerir ráð fyrir. Stefnandi og lögmaður hans hafi því á engan hátt reynt að halda fram réttindum sínum og mótmæla um- deildri ákvörðun uppboðshaldara, heldur hafi þeir tekið við greiðslu án nokkurs fyrirvara. Krafa stefnda Kaupþings hf. um, að krafa stefnanda sé fallin niður vegna tómlætis, er studd við 54. gr. kaupalaga nr. 39/1922. Krafa stefnda um, að krafa stefnanda sé fyrnd. er studd við 3. gr. laga nr. 14/1905, sbr. 1. mgr. 1. gr. sömu laga. Þá er krafist sýknu á þeim grundvelli að skilyrði almennu skaða- bótareglunnar um fjártjón sé ekki uppfyllt. Enn fremur byggist sýknukrafan á því að ólögmætisskilyrði almennu skaðabótareglunnar um fjártjón sé ekki fullnægt né skilyrði reglunnar um sennilega afleiðingu. Þá er byggt á þeirri meginreglu skaðabótaréttar að tjónþoli eigi að bera tjón sitt sjálfur, enda hafi stefnandi haft fjölmarga möguleika til að ganga þannig frá bréfunum að innheimta þeirra skilaði sem bestum árangri. Krafa stefnda um málskostnað er byggð á 1. mgr. 177. gr. laga nr. 85/1936. Krafa um dráttarvexti af málskostnaði byggist á vaxtalögum nr. 25/1987 og 21. gr. laga nr. $4/1988. Krafan um virðisaukaskatt á málflutningsþóknun er 1126 reist á lögum nr. 50/1988, þar sem lögmönnum er gert að innheimta virðis- aukaskatt af þjónustu sinni. Stefndi sé ekki virðisaukaskattsskyldur. Því beri honum nauðsyn til að fá dóm fyrir skatti þessum úr hendi stefnanda. Stefndi Gunnar Guðmundsson hdl. kveður stefnanda hafa falið sér inn- heimtu á greindum veðskuldabréfum, sem tryggð voru með veði í fast- eigninni Barónsstíg 13, Reykjavík. Vegna vanskila bréfanna hafi stefnandi óskað eftir því að hin veðsetta eign yrði seld á nauðungaruppboði. Þegar stefndi Gunnar fékk bréfin í hendur, báru þau með sér, að þau voru fram- seld eyðuframsali. Úr þeim galla hafi ekki verið hægt að bæta, þegar þau komu í hans hendur, nema með því beinlínis að falsa efni veðskuldabréf- anna og rita eftir á nafn stefnanda í eyðuna. Slíkt sé með öllu ólöglegt og enn fremur óframkvæmanlegt, þar sem nöfn ótiltekins fjölda framsalshafa gæti vantað í þá eyðu. Stefnda Kaupþingi hf., sem selt hafi stefnanda bréfin, hafi borið að sjá um að viðskipti aðila ættu sér stað með eðlilegum hætti og á lögformlegan hátt. Hafi slíkt ekki átt sér stað sé fráleitt að reyna að tengja ábyrgð á hugsanlegum mistökum í meðferð skuldabréfanna hjá stefnda Kaupþingi hf. yfir í samábyrgð eða sjálfstæða ábyrgð lögmanns sem sér um innheimtu á bréfum sem háð eru slíkum ágöllum. Stefndi Gunnar kvaðst hafa talið, að þrátt fyrir, að bréf þessi væru með framangreindum ágöllum, væri rétt að senda þau þannig til uppboðsréttar, þar sem viðbúið væri að kröfuhafi myndi áfram greiða af þeim sem um verðtryggð veð- skuldabréf væri að ræða í stað handhafabréfa. Lítill hluti þeirra fasteigna, sem óskað sé uppboðs á í Reykjavík, sé seldur uppboðssölu, þannig að mjög miklar líkur hafi verið fyrir því að stefnandi myndi ekki bíða tjón af völdum eyðuframsals bréfanna. Loforð uppboðsþola um greiðslu bréfanna hafi ekki verið efnt, og hafi hin veðsetta eign því verið seld á uppboði þann 22. júlí 1988. Mismunur á því fé, sem úthlutað hafi verið stefnanda úr nefndu uppboði, og því, sem hann hefði fengið, ef efni bréfanna með óskertri vísitölu og vöxtum hefði haldist, var kr. 1.038.266,14. Stefndi Gunnar taldi tilgangslaust að mótmæla úthlutun uppboðshaldara þar sem ótvírætt var að bréfin með eyðuframsölum væru handhafabréf en uppfylltu ekki skilyrði 1. 13/1979 um formskilyrði verðtryggðra skuldabréfa. Úrskurður um hliðstætt tilvik hafði þá skömmu áður verið kveðinn upp í uppboðsrétti Reykjavíkur. Hins vegar hafi ekki legið fyrir sú túlkun upp- boðsréttar Reykjavíkur að telja handhafabréf vísitölutryggð veðskuldabréf með eyðuframsali, þegar uppboðsbeiðni var send uppboðshaldara. Þá telur stefndi Gunnar, að óeðlilegt sé, að lögmaður, sem fær umrædd veðskuldabréf til innheimtu, sé sóttur til ábyrgðar fyrir hugsanlega van- rækslu, en sá banki, sem einnig hafi haft bréfin til innheimtu, sé undan- 1127 skilinn og ætti hann samt að teljast hafa sömu sérfræðiþekkingu innan sinna vébanda og verðbréfafyrirtæki. Strangari kröfur hafi gilt á þessum tíma um banka en verðbréfafyrirtæki og því fráleitt að stefna ekki einnig Útvegs- banka Íslands fyrst á annað borð er stefnt öðrum en verðbréfafyrirtækinu sjálfu. Hefði að því leyti til átt að vera um samaðild að ræða. Stefndi Gunnar mótmælir því, að meðferð hans á umræddum bréfum hafi í raun getað verið með öðrum hætti og vísar á bug kröfum stefnanda um hugsanlega bótaskyldu. Einnig er því mótmælt að brotið hafi verið gegn 15. gr. 1. nr. 61/1942. Um lagarök vísar stefndi Gunnar til 39. gr. 1. 13/1979, 15. gr. 1. 61/1942, II. og Hl. kafla 1. 25/1987, sbr. 1. 67/1989 og 1. 25/1987. Af hálfu réttargæslustefnda er tekið fram um málavexti að stefnandi hafi falið útibúi réttargæslustefnda að Álfheimum 74, þá Útvegsbanki Íslands hf., innheimtu skuldabréfa þeirra, sem hér um ræðir. Í innheimtu felist, að bankinn skráir skuldaskjöl í skuldabréfakerfi sitt samkvæmt efni skjalanna. Kerfið sjái um útreikning og útsendingu greiðsluseðla. Fyrir þetta taki bankinn smávægilega þóknun. Bankinn hafi ekkert með skoðun skjalanna að gera frá lögformlegu sjónarmiði og taki við þeim á ábyrgð innheimtu- beiðanda. Skjalið þurfi í raun einungis að uppfylla það skilyrði að útreikn- ingslegar forsendur séu fyrir hendi, svo sem að getið sé fyrsta gjalddaga, vaxta, verðbóta o.s.frv. Skjöl þau, er mál þetta varði, hafi ekki verið með neinum þeim ágöllum sem að þessu lúti. Því sé mótmælt að til bótaábyrgð- ar bankans geti komið, ef dómur falli stefndu í óhag, fyrir að hafa ekki vak- ið athygli stefnanda á því að bréfin þurfi að hljóða á nafn. Varðandi dómkröfur sínar vísar réttargæslustefndi til þess að stefndu í máli þessu hafi knúið hann til þess að hafa uppi nokkurn málatilbúnað þótt engar kröfur séu hafðar uppi á hendur honum. Vísar réttargæslustefndi til 180. gr. eml. nr. 85/1936 hér að lútandi. Stefnandi, Þórhallur Þorláksson, og stefndi Gunnar Guðmundsson hafa gefið skýrslur fyrir dómi í málinu. IV. Samkvæmt fram lögðum auglýsingum úr Morgunblaðinu frá því í sept., nóv. og des. 1984 auglýsti stefndi Kaupþing hf., sem annast verðbréfamiðl- un, fjárvörslu sína og þær ávöxtunarleiðir, sem í boði voru. Kom þar m.a. fram að unnt væri að ná hámarksávöxtun sparifjár með verðbréfakaupum og veitt væri ráðgjöf í því sambandi. Af þessu tilefni leitaði stefnandi til stefnda Kaupþings hf. og átti þar samskipti við starfsmann stefnda, Jónas Ólafsson, sem varð til þess að hann keypti þau veðskuldabréf, sem um ræð- 1128 ir í máli þessu. Veðskuldabréf þessi voru samkvæmi ákvæðum þeirra sjálfra með fullri verðtryggingu samkvæmt lánskjaravísitölu og gefin út á nafn. Þau báru 8% fasta ársvexti og voru tryggð með veði í fasteigninni Baróns- stíg 13, Reykjavík, svo sem fram er komið. Við afhendingu til stefnanda voru bréfin framseld eyðuframsali af nafnskráðum kröfuhafa, en ekki skráð á nafn, eins og tilskilið er, þegar um verðtryggðar skuldbindingar er að ræða samkvæmt 39. gr. laga nr. 13/1979 um stjórn efnahagsmála o.fl. Sá ann- marki bréfanna leiddi og til þess að þau fengust ekki greidd í samræmi við verðtryggingu við uppboðsmeðferð, svo sem rakið hefur verið. Stefnandi kvaðst ekki hafa keypt slík veðskuldabréf áður og engar leið- beiningar fengið hjá stefnda Kaupþingi hf. um nauðsyn nafnskráningar þeirra. Svo sem gögn liggja fyrir í máli þessu þykir verða að byggja á því að stefnandi hafi verið í góðri trú að þessu leyti er kaupin áttu sér stað og hafi mátt treysta því að veðskuldabréfin væru innheimtanleg í samræmi við verðtryggingarákvæði þeirra. Ekki verður talið að veðskuldabréf þessi hafi verið gölluð í skilningi kaupalaga nr. 39/1922, og getur stefndi Kaupþing hf. því ekki borið fyrir sig, til sýknu fyrningarákvæði 54. gr. þeirra laga. Þá verður og ekki talið að krafa stefnanda sé fyrnd samkvæmt 3. gr. laga nr. 14/1905, enda telst fyrningarfrestur frá þeim degi er krafa varð gjaldkræf samkvæmt 1. mgr. 5. gr. laganna. Þá verður ekki fallist á þá málsástæðu stefnda Kaupþings hf.. að stefn- andi hafi ekki orðið fyrir tjóni. Ágreiningslaust er, að uppboðskrafa stefn- anda var lækkuð sem nemur stefnufjárhæð vegna þess að hin tilteknu veð- skuldabréf voru talin óverðtryggð. Liggur og ekki annað fyrir en þau hefðu fengist greidd af veðinu með fullri verðtryggingu, ef þau hefðu verið metin gild sem slík. Verður því talið að stefnandi hafi sannanlega orðið fyrir því tjóni sem hann gerir kröfu til og ekki er tölulegur ágreiningur um. Við sölu greindra veðskuldabréfa til stefnanda var frágangur þeirra með þeim hætti, að verðtrygging samkvæmt þeim stóðst ekki, er á reyndi. Ekk- ert liggur fyrir um það að stefnandi hafi fengið hjá stefnda Kaupþingi hf. upplýsingar eða leiðbeiningar um þýðingu nafnskráningar í því sambandi, sbr. ákvæði 39. gr. laga nr. 13/1979. Þá verður ekki séð að um eigin sök stefnanda sé að ræða, svo sem atvikum máls er háttað. Verður því talið, að stefndi Kaupþing hf., sem annast verðbréfamiðlun og auglýsir sérfræðiþjón- ustu í því sambandi, sé bótaskyldur gagnvart stefnanda vegna framan- greindrar vanrækslu sinnar. Ekki verður fallist á að sömu skaðabótasjónarmið eigi við um stefnda Gunnar Guðmundsson hdl. Þegar hann fékk veðskuldabréfin til innheimtu- meðferðar voru þau framseld eyðuframsali og þannig sendi hann þau upp- 1129 boðsrétti Reykjavíkur. Sú meðhöndlun bréfanna og innheimtumeðferð lög- mannsins að öðru leyti varðandi veðskuldabréfin þykir ekki, eins og hér stóð á, leiða til bótaábyrgðar gagnvart stefnanda. Ber því að sýkna stefnda Gunnar Guðmundsson af öllum kröfum stefnanda á hendur honum. Sam- kvæmt því verður stefnandi dæmdur til að greiða stefnda Gunnari máls- kostnað, sem telst hæfilega ákveðinn kr. 120.000,00 að meðtöldum virðis- aukaskatti. Málskostnaður skal bera dráttarvexti samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Engin efni þykja vera til að taka til greina kröfu réttargæslustefnda, Ís- landsbanka hf., um ómakslaun úr hendi stefndu og ber að hafna þeirri kröfu. Samkvæmt framansögðu verður stefndi Kaupþing hf. dæmdur til að greiða að fullu framangreint tjón stefnanda, að fjárhæð kr. 1.038.266,14, og með þeim vöxtum sem krafist er og í dómsorði greinir. Þá ber að dæma stefnda Kaupþingi hf. til að greiða stefnanda málskostn- að, sem telst hæfilega ákveðinn kr. 240.000,00 að meðtöldum virðisauka- skatti, eins og krafist var. Málskostnaður skal bera dráttarvexti samkvæmt HI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðslu- dags. Eggert Óskarsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsuppsaga hefur dregist vegna embættisanna dómarans og þingleyfis. Dómsorð: Stefndi Kaupþing hf. greiði stefnanda, Þórhalli Þorlákssyni, kr. 1.038.266,14 með 4,97% ársvöxtum frá 15. nóvember 1988 til 19. janúar 1989, en með dráttarvöxtum samkvæmt II. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 240.000,00 í málskostnað. Málskostnaður ber dráttarvexti samkvæmt Il. kafla vaxtalaga nr. 25/ 1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Stefndi Gunnar Guðmundsson skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Þórhalls Þorlákssonar, í máli þessu. Stefnandi, Þórhallur Þorláksson, greiði stefnda Gunnari Guðmundssyni kr. 120.000,00 í málskostnað. Málskostnaður ber dráttarvexti samkvæmt lll. kafla vaxtalaga nr. 25/ 1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Kröfu réttargæslustefnda, Íslandsbanka hf., um ómakslaun úr hendi stefndu er hafnað. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 1130 Fimmtudaginn 19. maí 1994. Nr. 436/1993. — Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Þorkatli Einarssyni (Þáll Ar xr (Páll Arnór Pálsson hrl.) Fjárdráttur. Opinberir starfsmenn. Skaðabætur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Ákærði áfrýjaði málinu einvörðungu um ákvörðun refsingar og skaðabóta, en því var af hálfu ákæruvalds skotið til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 22. október 1993. Krefst ákæruvaldið þynging- ar á refsingu ákærða og staðfestingar á ákvæði um greiðslu skaða- bóta úr hendi hans. Ákærði viðurkennir að hafa dregið sér fé úr sjóði vínbúðar Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins að Lindargötu 46 í Reykjavík frá miðju ári 1986 fram á mitt ár 1991, svo sem rakið er í hinum áfrýjaða dómi. Upp komst um fjárdrátt hans 28. október 1991, þegar starfsmenn frá aðalskrifstofu ÁTVR komu í verslunina til talningar á birgðum hennar. Skýrði ákærði þeim þá frá því, að birgðirnar væru ekki í samræmi við það, sem birgðahaldstölur gæfu til kynna, og væri það af sínum völdum. Birgðatalning fór svo fram daginn eft- ir, og önnuðust hana starfsmenn aðalskrifstofunnar og fulltrúar Ríkisendurskoðunar. Niðurstöður hennar voru þær, að á vínbirgðir í versluninni vantaði meira en þriðjung þess, sem þar átti að vera samkvæmt bókhaldi fyrirtækisins. Jafnframt komu fram í birgða- geymslu 216 tómir kassir undan áfengi, sem notaðir voru til að dylja fjárdráttinn. Í ákæru er á því byggt, að öll sú birgðarýrnun, sem talningin gaf til kynna, verði rakin til fjárdráttar ákærða. Hafi hann þannig dreg- ið sér andvirði áfengis, er svari til 23.251.530 króna á verðlagi 29. október 1991. Ákærði hefur frá upphafi vefengt, að fjárdráttur hans hafi verið svo umfangsmikill. Á hinn bóginn hefur hann ekki getað 1131 skýrt það með nokkurri nákvæmni, hverju fjártökur hans hafi num- ið á hverjum tíma. Þá hefur hann enga viðhlítandi skýringu gefið á því, hvernig birgðir hafi getað rýrnað af öðrum orsökum, án þess að hann yrði þess var, en það var starf hans meginhluta þess tímabils, sem ákæran nær til, að fylgjast með innkaupum og birgðahaldi verslunarinnar og gefa birgðaskýrslur til aðalskrifstofunnar. Leggja verður til grundvallar, að ákærði hafi dregið sér fé sem svarar andvirði þeirra birgða, sem á vantaði við talningu, enda er ekkert fram komið í málinu, er gefi tilefni til að rengja niðurstöður hennar. Þetta er hið raunverulega tjón ÁTVR, sem ákærði verður talinn bera ábyrgð á, enda verður umfang fjárdráttarins ekki metið á annan veg, eins og hér háttar til. Ákærða gat ekki dulist, þegar hann dró sér fé og leyndi fjárdrættinum á þann hátt, sem hann gerði, að uppgjör hlyti að lokum að miðast við þá vöntun á birgð- um, sem í ljós kæmi. Með þessum athugasemdum ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með skírskotun til forsendna hans að öðru leyti. Ákærði skal greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Þorkell Einarsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 60.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttarlögmanns, 60.000 krónur. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Ákæra í máli þessu er á því byggð, sem ákærði hefur viðurkennt um fjárdrátt sinn úr sjóði verslunarinnar að Lindargötu 46. Er með- ferð ákærða á svonefndum veislutékkum þannig talin aðalþáttur í verknaði hans, en þá notaði hann til að draga sér peninga úr af- greiðslukössum verslunarinnar. Jafnframt er það talið hafa gerst í einhverjum mæli, að hann hafi fengið lánað áfengi í versluninni án þess að standa skil á andvirðinu. Er miðað við, að hvort tveggja 1132 komi fram í þeirri birgðastöðu, sem leidd var í ljós við talningu í versluninni 29. október 1991. Fyrir héraðsdómi var ekki sérstaklega að því hugað, hvaða fjár- munir hefðu í reynd farið um hendur ákærða, en fjárdráttur hans er talinn hafa staðið yfir nokkuð samfellt um fimm ára skeið. Upplýst er hér fyrir dómi, að útsöluverð á áfengi hafi rúmlega tvöfaldast á þessu tímabili. Telja verður nægilega sannað, eins og málið liggur fyrir, að fjárdrátturinn svari meginhlutanum af þeim birgðum, sem á vantaði. Umfang hans í peningum var hins vegar háð því, hvernig áfengisverði var háttað hverju sinni. Eru þær fjárhæðir, sem ákærði hefur getað tileinkað sér, þannig miklum mun lægri samanlagt en andvirði áfengisbirgðanna á talningardegi. Sú staðreynd skiptir þó ekki sköpum um matið á sök ákærða og refsingu á hendur honum, þar sem brot hans var stórfellt allt að einu. Með þessum athugasemdum við hinn áfrýjaða dóm er ég sam- mála öðrum dómendum Hæstaréttar um annað en skaðabótaþátt málsins. Í málinu er sú krafa gerð fyrir hönd Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins, að ákærði verði dæmdur til að greiða skaðabætur, að fjár- hæð 23.251.530 krónur, ásamt vöxtum, frá því að fjárdráttur hans átti sér stað. Er krafan einvörðungu byggð á niðurstöðum fyrr- greindrar talningar og miðar að því, að ákærði skili fyrirtækinu öllu verðmæti þess, er á vantaði, eftir útsöluverði á þeim tíma. Sem fyrr segir, var áfengisverð þó annað og lægra, þegar verknaður ákærða var framinn, og ávinningur hans eftir því. Að undirstöðu til nam tjónið af brotinu hinu sama og ávinningurinn, þ.e. virði þeirra pen- inga, er ákærði tók hverju sinni. Við kröfugerð á hendur honum var fyrirtækinu rétt og skylt að taka mið af þessu undirstöðuatriði þrátt fyrir augljósa örðugleika og reyna að skýra með eigin gögnum, eftir því sem kostur var, hvernig tjónið hefði átt sér stað. Þetta hefur ekki verið gert, og er bótakrafan vanreifuð að því skapi. Ekki er þó óhjákvæmilegt að vísa henni frá dómi, svo sem ákærði hefur krafist, og verður einnig að líta til þess, hversu naumt er um skýringar hans megin. Er rétt, að skorið verði úr um kröfuna á grundvelli þess, sem fram er komið í málinu, þótt fara þurfi nokkuð að álitum. Er það þá niðurstaða mín, að skaðabætur til fyrirtækisins séu hæfilega metnar 1133 16.500.000 krónur, og verði ákærða gert að greiða þá fjárhæð með sömu vöxtum frá 29. október 1991 og á var kveðið í héraðsdómi. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 14. apríl 1993. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, er höfðað hér fyrir dómi með ákæru, út gefinni 31. ágúst 1992, á hendur Þorkeli Einarssyni, Leirutanga 14, Mosfellsbæ, kt. 160351-4119, „fyrir fjárdrátt í opinberu starfi með því að hafa sem afgreiðslumaður og frá 1. september 1988 sem aðstoðarútsölu- stjóri í vínbúðinni Lindargötu 46, Reykjavík, dregið sér af fjármunum vín- búðarinnar frá miðju ári 1986 og fram á mitt ár 1991 samtals kr. 23.251.530 og notað í eigin þarfir. Telst þetta varða við 1. mgr. 247. gr., sbr. 138. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar. Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins gerir kröfu til skaðabóta úr hendi ákærða, kr. 23.251.530 auk vaxta“. Ákærði var starfsmaður í vínbúð Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins að Lindargötu 46 hér í borg. Hann hóf að starfa þar á árinu 1984 við afgreiðslu en var aðstoðarútsölustjóri frá 1. september 1988 til 28. október 1991 en þá var honum vikið úr starfi. Þann dag komu eftirlitsmenn með rekstri verslana ÁTVR í vínbúðina að Lindargötu 46 til þess að telja birgðir og sjóð. Við talningu sáu þeir tóma kassa í stæðum, og enn fremur kallaði ákærði á Þór Oddgeirsson, aðstoðarforstjóra ÁTVR, sem þarna var staddur, og sagði honum að vöntun væri á birgðum. Viðurkenndi ákærði að vera valdur að hvarfi birgða og fjár úr sjóði. Ekki kom fram hversu mikil birgðarýrnun væri að mati ákærða en hann taldi að hún væri veruleg. Forstjóri ÁTVR var kallaður til og voru ákærði ásamt útsölustjóra þegar leystir frá störfum tímabundið. Talningu var hætt þá um kvöldið en daginn eftir var hafið að telja á nýjan leik og önnuðust starfsmenn ÁTVR og starfsmenn Ríkisendurskoðunar það verk. Talning leiddi í ljós að verðmæti birgða í versluninni var 40.114.050 krón- ur en samkvæmt bókhaldi aðalskrifstofu ÁTVR áttu þær að vera að verð- mæti 63.365.580 krónur. Þannig vantaði birgðir að verðmæti 23.251.530 krónur í vínbúðinni. Talning fór þannig fram að starfsmenn ÁTVR og Ríkisendurskoðunar töldu birgðir hvorir fyrir sig og báru síðan saman niðurstöður og bar saman um þær. Rannsókn málsins beindist aðallega að því að upplýsa hvert væri umfang fjárdráttar ákærða sem hefur ávallt neitað því að hafa dregið sér svo mikið fé sem greinir í ákæru. Hins vegar liggur fyrir skýlaus játning hans á því að hafa dregið sér and- virði svonefndra veisluvínstékka og að hafa dulið fjárdráttarbrot sitt með þeim hætti, sem lýst er í ákæru. Ákærði viðurkenndi að hafa byrjað að draga sér fé í vínbúðinni á árinu 1986 og hafa haldið því áfram fram á árið 1991. Hann kvaðst hafa fram- kvæmt fjártökurnar þannig að hann tók veisluvínstékka, sem geymdir voru í peningaskáp í útsölunni, og skipti þeim í peninga, sem hann tók úr kassa. Ákærði lýsti meðferð veisluvínstékka þannig að viðskiptavinir hefðu komið í vínbúðina og tekið út áfengi vegna fyrirhugaðra veisluhalda og kvittað fyrir móttöku þess og lagt inn tékka fyrir andvirðinu, sem geymdur var í búðinni uns viðskiptavinur kom aftur, skilaði víni, sem af gekk, ef um það var að ræða, og var þá afriti nótunnar hent, en viðskipti þessi voru ekki skráð á kassa fyrr en gert var upp. Hann kvaðst hafa haft yfirlit yfir fjártökur sínar fyrst í stað en hafa hætt því líklega í kringum árið 1988. Ekki mundi hann hvað fjártökurnar voru komnar í er hann hætti að hafa yfirlit yfir þær. Hann kvað birgðatalningu í versluninni hafa farið þannig fram, að starfs- menn töldu birgðir í tvennu lagi, annars vegar á lager og hins vegar í búð. Húsnæðinu hafi verið skipt í tvennt og síðan borið saman. Tveir hópar hafi töldu (sic) og báru saman niðurstöður, reiknuðu þetta út og skiluðu ákærða talningu. Að því búnu hreinritaði ákærði talningarblöðin, sem send voru aðalskrifstofu ÁTVR. Þessi talningarblöð voru síðan lögð til grundvallar við uppgjör hvers mánaðar. Hann kvaðst hafa fengið þá niðurstöðu úr talningu á árinu 1988 að u.þ.b. 2.000.000 krónum meira vantaði á birgðir en svaraði til þess sem hann sjálf- ur hefði tekið, og hefði hann aldrei getað fundið neitt út úr því. Eftir að þetta gerðist kvaðst ákærði hafa hætt að hafa yfirlit yfir fjártökur sínar. Ákærði kvaðst halda, að er þetta var hefði hann verið búinn að draga sér fé, svo að milljónum króna skipti, en það hafi ekki farið yfir 10 milljónir. Hann viðurkenndi að hafa dregið sér fé, eftir að þetta var, en taldi, að ekki hefði bæst við jafnmikið og hann hafði þá þegar dregið sér. Ákærði kvaðst telja, að sú fjárhæð, sem greinir í ákæru, 23.251.530 króna, sé allt of há og að það sé með ólíkindum að sú niðurstaða hafi komið úr talningunni, vöntunin hafi alls ekki verið svona mikil. Þegar ákærði var spurður um hvernig hann hefði notað fé það sem hann dró sér sagði hann að peningarnir hefðu verið notaðir í almennar þarfir eða 1135 neyslu. Hann kvaðst ekki muna eftir neinum sérstökum tilvikum. Hann var spurður um hvort hann myndi eftir tiltekinni fjárhæð eða að hafa greitt ein- hverja skuld og svaraði því neitandi. Aðspurður um hvers vegna hann hefði dregið sér fé sagði ákærði að það væri sennilega vegna þess að hann hefði verið í einhverjum erfiðleikum, sem hann hafi ekki ráðið við á einhverjum tíma, sem hann hafi ætlað að bjarga sér með því að taka þarna að láni. Nánar aðspurður kvaðst ákærði hafa verið í nokkrum fjárhagsvandræðum og getað létt þeim af sér að ein- hverju leyti. Hann sagði og að skýringin væri aðallega sú að hann hefði staðið í húsbyggingu sjálfur áður, flestir skuldi nokkuð eftir að standa í slík- um hlutum og þetta hafi upphafist við að bjarga sér einhvern veginn fyrir horn út úr einhverjum vandræðum, sem þá voru og ákærði mundi ekki ná- kvæmlega hver voru eða hefðu getað verið. Hann kvað fjártökurnar hafa náð hámarki um það bil á árinu 1989. Hann hafi upphaflega ætlað að greiða til baka en síðan hafi þetta farið að velta upp á sig með hluti, sem hann kunni eiginlega ekki að skýra og viðurkenndi að hafa tekið meira út áfram. Hlutirnir fóru að verða óviðráðanlegir og auðsýnt fyrir hann, að útilokað var að hann gæti endurgreitt það, þegar staðan var orðin sem allra verst Í kringum 1988-1989 er hann gerði sér þetta að fullu ljóst. Ákærði lýsti því að hann hefði leynt fjárdrættinum með því að setja tóma kassa inn í stæður á lager, og hefði það dugað fyrst í stað, en síðar hefði hann hafið að lagfæra talningar- eða birgðalista. Hann kvaðst að mestu hafa séð um frágang á talningargögnum og séð um innkaup á lagerinn í búðinni. Þegar ákærði var spurður um, hvaða skýringu hann teldi vera á því, að birgðir rýrnuðu, aðra en þá, að hann væri valdur að því, svaraði hann því til, að í fyrsta lagi gæti verið um að ræða óafgreidda pöntun af lager sem ekki hefði verið komin í búðina, og í öðru lagi hefðu getað átt sér stað mis- tök við afgreiðslu frá lager sem hugsanlega hefðu getað farið fram hjá hon- um og þeim þarna niður frá. Á kærði kvaðst ekki geta sagt um það hver velta var á svokölluðu veislu- víni á tímabilinu en sagði þó að í hverri viku gætu verið nokkur hundruð þúsund krónur í peningaskápnum í veisluvínstékkum en tók fram að frá- leitt væri að hann hefði hirt það allt saman. Á kærði kvað það hafa komið fyrir að starfsmenn, þar á meðal hann sjálf- ur, hefðu fengið áfengi að láni í vínbúðinni, sem þeir hefðu síðar greitt, venjulega um næstu mánaðamót á eftir. Hann kvaðst sjálfur ekki hafa greitt fyrir úttektir sínar í öllum tilvikum en hann hefði skráð úttektir sínar á blöð, sem hann geymdi á skrifstofu vín- búðarinnar, og kveðst ekki vita hvað um þau hafi orðið. 1136 Þegar talið var í vínbúðinni 29. október 1991 komu í Íjós 217 tómir kassar í stæðum á lager búðarinnar að því er talningarmenn bera. Um þetta sagði ákærði að það væri með ólíkindum að kassarnir væru svo margir. Mögulegt væri að þeir hefðu verið settir þarna til að þeir yrðu taldir með birgðum en fjöldi þeirra væri með ólíkindum. Fram kom í skýrslu ákærða að ekki var haldin dagbók yfir hreyfingar á lager eða sölu í búðinni og því ekki hægt að fylgjast með stöðu birgða nema við mánaðarleg uppgjör sem ákærði annaðist að mestu. Þá kom fram í skýrslu hans, að hann hefði talið að það væri hluti af starfi hans sem að- stoðarútsölustjóra að fara yfir þær birgðir, sem komu í verslunina, þó að stundum hafi aðstaða verið þannig að hann hafi orðið að láta aðra gera það. Hann kvaðst oftast hafa séð um að panta birgðir. Vínpantanir hafi verið gerðar þannig að hringt var á aðallager þaðan sem pöntunin var send og skrifaður með henni reikningur og þurftu starfsmenn í vínbúðinni að samþykkja móttöku á víninu. Ákærði tók fram, að starfs- menn aðallagers hefðu getað skrifað nótur á vínbúðirnar án vitneskju verslananna. Vitnið Þór Oddgeirsson, aðstoðarforstjóri ÁTVR, skýrði frá því, að hann ásamt 3 öðrum starfsmönnum ÁTVR hefði komið í vínbúðina við Lindar- götu til þess að telja í vínbúðinni 28. október 1991. Þegar talning var nýlega hafin hafi ákærði komið til hans og sagt honum að ekki væri allt sem skyldi. Það væri vöntun sem koma myndi fram við talninguna. Hann kvaðst hafa kallað á Bjarna Þorsteinsson og þeir spurt ákærða hvort þetta væri mikið. Ákærði hafi kveðið það vera en ekki hafi verið nefnd ákveðin fjárhæð en þó hafi milljónir verið nefndar. Hann kvað það hafa verið tilkynnt á fundi með útsölustjórum að til stæði að hefja eftirlitstalningar í vínbúðunum. Það hafi verið tilviljun að hafið var að telja á Lindargötunni. Þegar þetta kom upp, var haft samband við starfsmenn Ríkisendurskoð- unar og forstjóra ÁTVR en rannsóknarlögreglumenn komu ekki fyrr en daginn eftir. Hann kvaðst hafa orðið var við að eitthvað á þriðja hundrað tómir kassar hefðu verið inni í stæðum í búðinni. Þá kom fram, að ekki voru færðar dagfærslur í búðinni, þ.e. skrá vöru þá, sem tekið var á móti. Vitnið kvað rannsóknarlögreglu hafa komið á staðinn morguninn eftir um níuleytið. Vitnið kvaðst ekki minnast þess að oft hefðu orðið mistök við sendingar af aðallager í vínbúðir. 1137 Vitnið Bjarni Þorsteinsson. forstöðumaður sölu- og skýrsluvinnsludeildar hjá ÁTVR, sagði í skýrslu sinni, að fljótlega eftir að talning hófst hefðu talningarmenn orðið varir við tóma kassa í stæðu, og um svipað leyti hefði Þór Oddgeirsson komið til vitnisins og sagt því, að ákærði hefði sagt, að það væri eitthvað sem myndi muna þarna. Ekki mundi vitnið hvaða tölur hefðu verið nefndar utan það, að ákærði hefði nefnt einhverjar milljónir. Hann kvað hvorki ákærða né föður hans, Einar Ólafsson útsölustjóra, hafa verið viðstadda talninguna en haft var samband við útsölustjórann þegar í ljós kom hvers kyns var. Morguninn eftir hafi starfsmenn Ríkisendurskoðunar og rannsóknarlög- reglumenn komið á staðinn. Vitnið Sigfríður Hermannsdóttir, fulltrúi í bókhaldsdeild ÁTVR kvað ákærða hafa gefið upp birgðir útsölunnar símleiðis um hver mánaðamót og var úttekt stemmd af hjá útsölu. Vitnið bar reikning útsölunnar hjá bók- haldsdeild saman við niðurstöður ákærða. Hún kvað þetta yfirleitt hafa gengið snurðulaust upp og minntist þess ekki, að ákærði hefði gefið upp ranga birgðatölu. Vitnið Sævar Skaftason. eftirlitsmaður ÁTVR, sem kom á vettvang til talningar að kvöldi 28. október, sagði í skýrslu sinni að hann ásamt vitninu Ottó Hreinssyni hefði byrjað að telja lager vínbúðarinnar, áður en verslun- inni var lokað, og hafi þeir ekki verið búnir að telja lengi. er þeir sáu kassa, sem voru tómir. Vitnið kvað tómu kassana úr stæðunum á lagernum hafa verið tekna til hliðar og kvaðst þess fullviss, að þeir kassar hefðu ekki blandast saman við aðra tóma kassa sem voru í búðinni. Vitnin Sveinn Arason, skrifstofustjóri Ríkisendurskoðunar, og Kristján Einarsson, fulltrúi Ríkisendurskoðunar, sem komu á vettvang 29. október og töldu birgðir á lager vínbúðarinnar, komu fyrir dóm og gerðu grein fyrir talningunni. Þá gáfu vitnin Ottó Sveinn Hreinsson útsölustjóri og Erlingur Ólafsson verslunarstjóri skýrslur fyrir dómi en ekki þykir þörf á að rekja efni þeirra hér. Niðurstaða. Með játningu ákærða er sannað, að hann dró sér úr kassa vínbúðarinnar að Lindargötu 46 andvirði svonefndra veisluvínstékka, er þeir voru greiddir af viðskiptavinum. Á kærði hefur borið á móti því að hafa eytt nótum vegna áfengis, sem hann hafði áður fengið lánað og var því skrifaður fyrir, en hef- ur viðurkennt að hafa ekki staðið skil á andvirði þess. Ákærði hefur neitað því, að umfang fjárdráttarins hafi verið eins mikið og segir í ákæru, 23.251.530 krónur. 57 Hæstaréttardómar H 1138 Ákærði hefur viðurkennt að hann leyndi fjárdrættinum með því að setja tóma kassa inn í stæður með fullum kössum af áfengi, þannig að tómu kass- arnir voru taldir með birgðum við uppgjör, en á síðari hluta árs 1988, er fjárdrátturinn var orðinn verulega umfangsmikill, hækkaði hann tölur á talningarskýrslum, en sem aðstoðarútsölustjóri stjórnaði hann talningu birgða um hver mánaðamót og þegar verðbreytingar áttu sér stað. Í fyrstu hækkaði hann birgðatölur yfir vín, en er á leið einnig bjór, auk þess sem hann hækkaði einnig tölur yfir svonefnt veisluvín. Ákærði hefur engar skýringar gefið á því hvernig hann ráðstafaði fjár- munum þeim sem hann viðurkennir að hafa dregið sér og ekki liggja fyrir nein gögn frá honum sjálfum um umfang fjárdráttarins. Hann sagði í skýrslu sinni fyrir dómi að hann hefði í fyrstu haft yfirlit yfir fjártökur sínar en hætt því einhvern tíma á árinu 1988. Í sömu skýrslu gaf hann þá skýringu á þessu að hann hefði orðið þess var á því ári að mismunur um ca. 2.000.000 króna væri á þessu yfirliti hans og réttum tölum sem hann kvaðst ekki hafa getað áttað sig á af hverju stafaði og kveðst hann þá hafa hætt að skrá hjá sér fjártökur sínar. Síðastgreint atriði er frásögn sem ekki hefur komið fram hjá ákærða fyrr en við yfirheyrslur fyrir dómi og þykir hún ekki trúverðug. Ekki liggur fyrir viðurkenning ákærða á því, að birzðarýrnun sú, er í ljós kom við talningu í vínbúðinni að Lindargötu 46 29. október 1991, sé ein- göngu af hans völdum. Hins vegar hefur hann viðurkennt að hafa dregið sér fé í vínbúðinni og dulið þann fjárdrátt með því að bæta svo til tómum kössum inn í stæður á lager hennar og auk þessa hækkað tölur á talningar- skýrslum um birgðir í búðinni eins og áður greinir. Þá kemur fram í málinu að þess var ekki gætt að halda skýrslur um magn þess áfengis sem sent var í búðina af aðallager ÁTVR þannig að greinargott yfirlit væri fyrir hendi um stöðu birgða og að ákærði sem aðstoðarútsölustjóri ber ábyrgð í þessu efni. Ákærði hefur ekki komið með neinar haldbærar skýringar á birgðarýrn- un í vínbúðinni og þegar litið er til atferlis ákærða og aðstöðu til þess að fylgjast með í vínbúðinni er komin fram lögfull sönnun um að ákærði hafi frá miðju ári 1986 og fram á mitt ár 1991 dregið sér af fjármunum vínbúðar- innar að Lindargötu 46 andvirði áfengis, sem var að verðmæti 23.251.530 krónur er talning fór fram 29. október 1991, og notað Í eigin þarfir. Með athæfi sínu gerðist ákærði brotlegur við 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og með því að hann var opinber starfsmaður verður refsing ákveðin með hliðsjón af 138. gr. sömu laga. Ákærði hefur ekki áður verið fundinn sekur um brot sem hér skipta máli. Brot ákærða er stórfellt, og brotastarfsemi ákærða stóð í langan tíma, ár- 1139 in 1986 til 1991, og hefur hann ekkert greitt til baka af því fé, er hann dró sér. Refsing ákveðst með hliðsjón af ofangreindum lagaákvæðum fangelsi í 2 ár. Frá þeirri refsingu dregst gæsluvarðhaldsvist ákærða frá 1. til 7. nóv- ember 1991 með fullri dagatölu. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Pálssonar hrl., 140.000 krónur, og 120.000 krónur í saksóknarlaun til ríkissjóðs. Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins hefur gert kröfu til skaðabóta úr hendi ákærða, að fjárhæð 23.251.530 krónur auk vaxta, en samkvæmt framan- greindu nemur umfang fjárdráttar ákærða þeirri fjárhæð og ber að dæma hann til að greiða ÁTVR hana í skaðabætur með vöxtum, eins og greinir Í dómsorði. Allan Vagn Magnússon héraðsdómari kveður upp dóm þennan. Dómsorð: Ákærði. Þorkell Einarsson, sæti fangelsi í 2 ár. Gæsluvarðhald ákærða frá 1. til 7. nóvember 1991 skal dragast frá refsingu með fullri dagatölu. Ákærði greiði Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins 23.251.530 krónur með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. lög nr. 67/ 1989, frá 29. október 1991 til dómsuppsögudags, en dráttarvöxtum samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talda þóknun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Pálssonar hrl., 140.000 krónur, og 120.000 krónur í saksóknarlaun í ríkissjóð. 1140 Fimmtudaginn 19. maí 1994. Nr. 302/1991. — Loftur Jónsson og Jón Loftsson hf. (Helgi V. Jónsson hrl.) gegn þrotabúi JL-hússins hf. (Björgvin Þorsteinsson hrl.) og gagnsök Gjaldþrotaskipti. Riftun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson og Haraldur Henrysson. Aðaláfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 12. júlí 1991. Þeir krefjast sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda og að honum verði gert að greiða þeim málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 1. ágúst 1991. Hann krefst þess, að rift verði þeim greiðslum, sem inntar voru af hendi af J.L. húsinu hf. eftir frestdag og innan tveggja ára fyrir frestdag, samtals að fjárhæð 1.981.640,89 krónur, og voru greiðslur á skuldabréfum, sem aðaláfrýjendur voru ýmist útgefend- ur að eða báru á sjálfskuldarábyrgð, eða voru greiðslur á víxlum. sem aðaláfrýjendur voru ýmist samþykkjendur að eða útgefendur. Greiðslurnar eru nákvæmlega tilgreindar og sundurliðaðar í hinum áfrýjaða dómi. Gagnáfrýjandi krefst þess og, að aðaláfrýjendur verði dæmdir in solidum til þess að greiða sér þessa fjárhæð ásamt dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. 14. gr. sömu laga, frá 23. febrúar 1989 til greiðsludags. Enn fremur krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Í niðurstöðu héraðsdóms er réttilega á því byggt. að hinar um- deildu greiðslur hafi allar verið greiddar af J.L. húsinu hf. hvort sem þær voru inntar af hendi fyrir eða eftir frestdag. Með vísan til röksemda héraðsdómara, sem vísa til álits Hauks 1141 Gunnarssonar, löggilts endurskoðanda, í bréfi 10. janúar 1991, sem eigi hefur verið hnekkt, ber að fallast á, að umræddar greiðslur J.L. hússins hf. á tveimur síðustu árum fyrir frestdag hafi verið venjuleg- ar eftir atvikum, og hafi því riftunarskilyrðum $4. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978 ekki verið fullnægt varðandi þessar greiðslur. Með þessum athugasemdum ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með vísan til forsendna hans. Rétt er, að aðaláfrýjendur greiði gagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði segir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjendur, Loftur Jónsson og Jón Loftsson hf., greiði gagnáfrýjanda, þrotabúi J.L. hússins hf., 90.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Garðabæjar 5. júní 1991. Mál þetta höfðaði Örn Höskuldsson hrl., skiptastjóri þrotabús J.L. húss- ins, kt. 511285-1359, f.h. þrotabúsins á hendur Lofti Jónssyni, kt. 100437- 4739, Blikanesi 19, Garðabæ, persónulega og f.h. Jóns Loftssonar hf., kt. 110742-0149, Hringbraut 121, Reykjavík, sem stjórnarformanni félagsins. Stefnan var út gefin 22. desember 1989 og birt stefnda, Lofti, sama dag. Málið var þingfest 9. Janúar 1990. Það var tekið til dóms 27. maí sl. að lokn- um málflutningi. Jafnframt því að skiptastjóri stefnanda höfðaði þetta mál, höfðaði hann f. h. þrotabúsins 5 önnur mál hér fyrir dóminum gegn stefndu og aðilum ná- komnum þeim. Þau eru þessi: nr. 7/1990 gegn Jóni Sigurði Loftssyni, nr. 9/ 1990 gegn Ástu M. Hávarðardóttur, nr. 10/1990 gegn Jóni Sigurði Loftssyni og Jóni Loftssyni hf., nr. 11/1990 gegn Ástu M. Hávarðardóttur og Jóni Loftssyni hf. og nr. 12/1990 gegn Lofti Jónssyni. Í þinghaldi 9. október 1990 voru mál þessi tekin fyrir, og var þá bókað: „Ákveðið er að beiðni lög- manna aðila að eitt þessara 6 mála verði rekið hér fyrir réttinum sem próf- mál fyrir hin 5, þar sem málin séu hliðstæð að lagarökum aðila.“ Var mál- unum síðan frestað ótiltekið nema því sem hér er til meðferðar. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þessar: 1. Hann krefst þess að rift verði með dómi þeim greiðslum, sem greiddar voru af J.L. húsinu hf. á síðustu tveimur árum fyrir frestdag, samtals að fjár- hæð kr. 1.981.640,89, þar sem stefndu eru ýmist skuldarar eða sjálfskuldar- 1142 ábyrgðaraðilar skv. skuldabréfum eða samþykkjendur eða útgefendur víxla. Greiðslurnar eru skv. stefnu og öðrum dómskjölum þessar: Greiðslur af skuldabréfum á árinu 1987. Skuldari: stefndi, Loftur Jónsson. Sjálfskuldarábyrgð: stefndi, Jón Loftsson hf.: Gr. 09.02.87 afborgun af skuldabréti, útg. 10.04.86, upp- hafi. að fjárhæð kr. 276.750,00, með vöxtum og kostnaði kr. 39.836,72. Gr. 22.06.87 afborgun af skuldabréfi, útg. 10.04.86, upp- hafl. að fjárhæð kr. 276.750,00, með vöxtum og kostnaði kr. 43.364,12 Gr. 31.12.87 afborgun af skuldabréfi, útg. 10.04.86, upp- hafl. að fjárhæð kr. 276.750,00, með vöxtum og kostnaði kr. 34.593,75 Kr. 117.794,59 Greiðslur af skuldabréfum á árinu 1988. Skuldari: stefndi, Loftur Jónsson. Sjálfskuldarábyrgð: stefndi, Jón Loftsson hf.: Gr. 25.10.88 afborgun af skuldabréfi, útg. 14.04.88, upp- hafl. að fjárhæð kr. 319.300,00, með vöxtum og kostnaði kr. 73.541,09 Gr. 25.10.88 afborgun af sama skuldabréfi, með vöxtum ÓÐ KS. 00 kr. 55.457,56 Gr. 25.10.88 afborgun af sama skuldabréfi, með vöxtum og kost. sesssssesassi annarrar kr. 51.762,24 Gr. 25.10.88 afborgun af sama skuldabréfi, með vöxtum ÖÐ KOST. nenna FR kr. 45.063,33 Gr. 22.12.88 afborgun af sama skuldabréti, með vöxtum ögi KOSt nn kr. 43.219,26 Gr. 22.12.88 afborgun af sama skuldabréfi, með vöxtum ÓÐ KOSt. nanna enni á A BRT kr. 42.453.17 Kr. 312.396,65 Greiðslur af skuldabréfum í febrúar 1989. Skuldari: stefndi, Loftur Jónsson. Sjálfskuldarábyrgð: stefndi, Jón Loftsson hf.: Gr. 02.02.89 afborgun af skuldabréfi, útg. 14.04.88, upp- hafl. að fjárhæð kr. 319.300,00, með vöxtum og kostnaði kr. 41.927.19 Gr. 06.02.89 afborgun af sama skuldabréfi, með vöxtum EÐ Kostis. asni kr. 40.750,21 Kr. 82.677,40 1143 Greiðslur vegna víxla á árinu 1987, afborganir, dráttarvextir og framleng- ingarkostnaður. Útgefandi: stefndi, Loftur Jónsson. Samþykkjandi: stefndi, Jón Loftsson hf. Gr. 04.03.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 500.000,00, útg. 01.12.86, gjaldd. 01.03.87 Gr. 16.03.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 280.000,00, útg. 14.01.87, gjaldd. 14.03.87 Gr. 13.03.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 210.000,00, útg. 11.01.87, gjaldd. 11.03.87 Gr. 12.05.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 170.000,00, útg. 11.03.87, gjaldd. 11.05.87 Gr. 28.01.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 190.000,00, útg. 25.11.86, gjaldd. 25.01.87 Gr. 06.01.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 320.000,00, útg. 05.11.86, gjaldd. 04.01.87 Gr. 13.01.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 220.000,00, útg. 11.11.86, gjaldd. 11.01.87 Gr. 15.01.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 300.000,00, útg. 13.11.86, gjaldd. 13.01.87 Gr. 12.02.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 90.000,00, útg. 07.12.86, gjaldd. 07.02.87 .. Gr. 10.04.87, vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 70.000,00, útg. 06.02.87, gjaldd. 07.04.87 .. Gr. 27.03.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 170.000,00, útg. 25.01.87, gjaldd. 25.03.87 Gr. 26.05.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 270.000,0, útg. 14.03.87, gjaldd. 14.05.87 .. Gr. 29.05.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 150.000,00, útg. 25.03.87, gjaldd. 25.05.87 Gr. 03.06.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 450.000,00, útg. 02.03.87, gjaldd. 01.06.87 Gr. 09.06.87 vegna framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 50.000,00, útg. 07.04.87, gjaldd. 07.06.87 -.....0....000. 0000... Gr. 17.07.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 150.000,00, útg. 06.05.87, gjaldd. 11.07.87 Gr. 17.07.87 vegna framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 250.000,00, útg. 14.05.87, gjaldd. 14.07.87 ....0d0.0.0 0 Gr. 29.07.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 120.000,00, útg. 25.05.87, gjaldd. 25.07.87 kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. 74.875,00 20.355,00 46.538,30 26.160,00 26.255,00 29.875,00 16.927,50 29.342,50 22.698,33 22.076,39 25.968,75 31.318,30 35.335,00 57.096,67 2.324,12 36.240,00 12.935,00 25.477,50 1144 Gr. 10.08.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 50.000,00, útg. 07.06.87, gjaldd. 07.08.87 .. kr. 16.987,58 Gr. 14.09.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 120.000,00, útg. 11.07.87, gjaldd. 11.09.87 kr. 25.376,70 Gr. 17.09.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 250.000,00, útg. 14.07.87, gjaldd. 14.09.87 kr. 41.756,70 Gr. 29.09.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 420.000,00, útg. 01.06.87, gjaldd. 01.09.87 kr. 58.575.00 Gr. 29.09.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 100.000,00, útg. 25.07.87, gjaldd. 25.09.87 kr. 24.395,00 Gr. 12.10.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 35.000,00, útg. 07.08.87, gjaldd. 07.10.87 .. kr. 16.178,33 Gr. 17.11.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 220.000,00, útg. 14.09.87, gjaldd. 14.11.87 kr. C 32.09830 Gr. 30.11.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 400.000,00, án útgáfudags, gjaldd. 01.12.87 kr. 55.315,00 Gr. 24.11.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 100.000,00, útg. 11.09.87, gjaldd. 11.11.87 kr. 28.185,00 Gr. 24.12.87 vegna framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 80.000,00, útg. 25.09.87, gjaldd. 25.11.87 „dd... kr. 83.320.00 Kr. 924.004.,55 Víxill greiddur 1987. Útgefandi: stefndi, Jón Loftsson hf. Samþykkjandi: stefndi, Loftur Jónsson: Gr. 08.01.87 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 100.000,00, útg. 06.11.86, sjaldd. 06.01.87 kr. 22.670.00 Kr. 22.670.00 Greiðslur vegna víxla á árinu 1988. Útgefandi: stefndi, Loftur Jónsson. Sam- þykkjandi: stefndi, Jón Loftsson hf: Gr. 13.01.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 80.000,00, útg. 11.11.87, gjaldd. 11.01.88 .. kr. 42.293.90 Gr. 18.01.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 200.000,00. útg. 16.11.87, gjaldd. 14.01.88 kr. 50,.491,70 Gr. 02.03.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 380.000,00, útg. 27.11.87, gjaldd. 01.03.88 — kr. 42.510,00 Gr. 16.03.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 160.000,00, útg. 14.01.88, gjaldd. 14.03.88 — kr. 47.085,00 Gr. 03.05.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 360.000,00, útg. 26.02.88, gjaldd. 01.05.88 kr. 40.961.11 1145 Gr. 17.05.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 120.000,00, útg. 14.03.88, gjaldd. 14.05.88 kr. 25.999,00 Gr. í maí 1988. Fylgiskjal vantar um greiðsluna ............ kr. 40.000,00 Gr. 01.07.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 340.000,00, útg. 02.05.88, gjaldd. 01.07.88 kr. 51.981,67 Gr. 15.07.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 100.000,00, útg. 16.05.88, gjaldd. 14.07.88 kr. 35.250,00 Gr. 05.09.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 310.000,00, útg. 01.07.88, gjaldd. 01.09.88 — kr. 43.153,33 Gr. 16.09.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 70.000,00, útg, 14.07.88, gjaldd. 14.09.88 .. kr. 22.478,30 Gr. 25.10.88 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 280.000,00, útg. 01.09.88, gjaldd. 01.11.88 — kr. 29.911,67 Gr. 14.11.88 upp víxill að fjárhæð kr. 50.000,00, útg. 14.09.88, sjáldð. 14.11:88 „agan kr. > 50.000,00 Kr. 522.115,68 Greiðslur nema samtals ...........0..0.. 00 nt en kr. 1.981.658,87 Það athugist að skráðir greiðsludagar hér að framan eru samkvæmt fram lögðum fylgiskjölum, en ekki miðaðir við færslur í bókhaldi stefnanda, svo sem virðist gert í stefnu. 2. Stefnandi krefst þess að stefndu verði dæmdir in solidum til þess að greiða stefnanda kr. 1.981.640,89 ásamt dráttarvöxtum sem Seðlabanki Ís- lands ákveður skv. 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. 14. gr. sömu laga, frá 23. febrúar 1989 til greiðsludags. Þá krefst hann þess að vöxtum verði bætt við höfuðstól á 12 mánaða fresti og dráttarvextir síðan reiknaðir af þannig uppfærðum höfuðstól. Enn krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefndu |.. |. Stefndu krefjast þess að verða sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og að hann verði dæmdur til að greiða þeim málskostnað |.. .}. Málavextir, málsástæður og lagarök. J.L. húsið hf. var stofnað 11. desember 1985. Hinn 24. október 1988 barst skiptarétti Reykjavíkur beiðni um nauðasamninga frá stjórn félagsins. Nauðasamningar tókust ekki, og með úrskurði, upp kveðnum 23. febrúar 1989, var J.L. húsið hf. tekið til gjaldþrotaskipta. Frestdagur er 24. október 1988. Í greinargerð stefnanda segir að J.L. húsið hf. hafi verið til húsa að 1146 Hringbraut 121, Reykjavík. Þar hafi einnig verið skráð þrjú önnur hlutafé- lög, þ.e. Jón Loftsson hf., sem sé eigandi Hringbrautar 121, Skrautsteinn hf. og Vikurfélagið hf. (Skv. fram lögðu veðbókarvottorði. ds. 10.10.88, er 1. hæð Hringbrautar 121 þinglýst eign Vikurfélagsins hf. — Innskot dómara.) Svo sem fram komi af dómskjölum, séu öll þessi hlutafélög í eigu sömu fjöl- skyldu, þ.e. stefnda, Lofts Jónssonar. eiginkonu hans. Ástu M. Hávarðar- dóttur, og barna þeirra, Ingibjargar og Jóns Sigurðar. Stefndi, Loftur Jónsson, sé formaður stjórnar þriggja fyrrgreindra félaga, þ. á m. stjórnar stefnda, Jóns Loftssonar hf., og hann hafi verið meðstjórn- andi í J.L. húsinu hf. Sonur stefnda, Lofts, Jón Sigurður, hafi verið formaður stjórnar J.L. hússins hf. og jafnframt meðstjórnandi Vikurfélagsins hf. og stefnda, Jóns Loftssonar hf. Eiginkona stefnda, Lofts, Ásta M. Hávarðardóttir, sé meðstjórnandi Skrautsteins hf. og Vikurfélagsins hf. og í varastjórn stefnda, Jóns Loftsson- ar hf. Stefndu séu því tvímælalaust nákomnir samkvæmt 2. gr. laga nr. 6/1978. Þá segir í greinargerð stefnanda að við athugun á bókhaldi J.L. hússins hf. hafi komið í ljós, að félagið hafi á síðustu tveimur árum fyrir frestdag greitt margar greiðslur og verulegar fjárhæðir þar sem fyrrgreindir aðilar, félög og einstaklingar hafi ýmist verið aðalskuldarar eða ábyrgðarmenn, eða þá að veð fyrir skuld hafi verið í eign stefnda, Jóns Loftssonar hf. Hafi endurskoðunarskrifstofu verið falið að rekja greiðslur þessar eins og kostur hafi verið, og sé niðurstaða hennar sem hér greinir (sbr. kröfugerð hér að framan, sem er lækkuð frá upphaflegri kröfugerð, sem nemur þremur greiðslum vegna víxla, samtals um kr. 511.585,00): Á árinu 1987 hafi verið greiddar þrjár greiðslur, samtals að fjárhæð kr. 117.794,59, þar sem stefndi, Loftur Jónsson, hafi verið aðalskuldari og stefndi, Jón Loftsson hf., sjálfskuldarábyrgðaraðili skv. skuldabréfi. Telur stefnandi 2. tl. 54. gr., sbr. 61. gr. og 62. gr. laga nr. 6/1978, eiga við um greiðslur þessar. Á árinu 1988 hafi verið greiddar 6 greiðslur, samtals að fjárhæð kr. 312.396,65, þar sem stefndi, Loftur Jónsson, hafi verið aðalskuldari og stefndi, Jón Loftsson hf., sjálfskuldarábyrgðaraðili skv. skuldabréfi. Vitnar stefnandi til sömu lagagreina og áður um þessar greiðslur svo og til 1. mgr. 59. gr. laga nr. 6/1978. Á árinu 1989, í janúar og febrúar, hafi verið greiddar tvær greiðslur (Skv. fram lögðum fylgiskjölum voru báðar greiddar í febrúar. — Innskot dóm- ara.|, samtals að fjárhæð kr. 82.677,40, þar sem stefndi, Loftur Jónsson, hafi 1147 verið aðalskuldari og stefndi, Jón Loftsson hf., sjálfskuldarábyrgðaraðili skv. skuldabréfi. Stefnandi vitnar til sömu lagagreina og áður um þessar greiðslur svo og til 1. mgr. 59. gr. laga nr. 6/1978. Á árinu 1987 hafi verið greiddar 28 greiðslur, samtals að fjárhæð kr. 924.004.55, þar sem stefndi, Loftur Jónsson, hafi verið útgefandi og stefndi, Jón Loftsson hf., samþykkjandi víxla. Stefnandi vitnar til sömu lagagreina og áður um þessar greiðslur. Á árinu 1987 hafi verið greidd ein greiðsla, að fjárhæð kr. 22.670,00, þar sem stefndi, Loftur Jónsson, hafi verið samþykkjandi og stefndi, Jón Lofts- son hf., útgefandi víxils. Vitnar stefnandi til sömu lagagreina og áður um þessa greiðslu. Á árinu 1988 hafi verið greiddar 13 greiðslur samtals að fjárhæð kr. 522.115,68, þar sem stefndi, Loftur Jónsson, hafi verið útgefandi og stefndi, Loftur Jónsson hf., samþykkjandi víxla. Stefnandi vitnar til sömu lagagreina og áður um þessar greiðslur svo og til 1. mgr. 59. gr. laga 6/1978 um greiðsl- ur í október og nóvember. Allar fjárhæðirnar, segir stefnandi, að hafi verið greiddar af J.L. húsinu hf., og séu upplýsingar um þær unnar úr bókhaldi félagsins. Fylgiskjöl séu úr sama bókhaldi. Í málflutningi kom fram hjá lögmanni stefnanda, að hann teldi engu máli skipta að eigendur J.L. hússins ht. hefðu lánað félaginu fé á síðustu tveimur árum fyrir frestdag umfram þær greiðslur sem stefnt er út af. Hann dró þó í efa, að lánin, sem greiðslur þessar hefðu gengið upp í, hefðu að öllu leyti runnið til J.L. hússins hf. Í greinargerð stefndu segir að þeir telji málsókn þessa byggða á misskiln- ingi skiptastjóra stefnanda. Til skýringar á því verði að lýsa þeim aðferðum sem hafðar voru við rekstur J.L. hússins hf. JL. húsið hf. hafi haft með höndum smásölu á matvöru, húsgögnum og ýmsum öðrum vörum og verið til húsa á Hringbraut 121, Reykjavík, en hús- eign sú sé í eigu beggja stefndu. Starfsemi stefnda, Jóns Loftssonar hf., sé einungis eign fasteigna og rekstur þeirra. Til þess að afla J.L. húsinu hf. rekstrarfjár hafi ýmis fyrirtæki í eigu sömu aðila og einnig eigendur þeirra verið látin gefa út eða eftir atvikum sam- þykkja eða ábekja viðskiptabréf eða veita veð fyrir skuldabréfum, sem seld hafi verið í bönkum og öðrum fjármálastofnunum, og andvirði þeirra notað til rekstrar J.L. hússins. Í öðrum tilvikum hafi þessir aðilar ábyrgst skuldir JL. hússins hf. Viðskiptabréf þessi hafi að sjálfsögðu orðið að greiða, og hafi þá ekki verið við öðru að búast en að J.L. húsið hf. greiddi þau eða af- borganir af þeim á gjalddögum eða nokkru eftir þá. Greiðslur þessar hafi 1148 verið inntar af hendi sem nauðsynlegur þáttur í rekstri J.L. hússins hf. eins og greiðslur annarra skulda, þar til reksturinn hafi stöðvast. Vegna þessa telja stefndu að 2. tl. 54. gr. laga nr. 6/1978 eigi ekki við í máli þessu. Steindu mótmæla því, að greiðslum þessum verði rift, með vísan til 61. gr. laga nr. 6/1978. Halda þeir því fram að greiðslurnar hafi í alla staði verið eðlilegar og nauðsynlegur þáttur í rekstri J.L. hússins og alls ekki verið „á ótilhlýðilegan hátt kröfuhafa til hagsbóta á kostnað annarra“. Þá segir í greinargerð stefndu, að í þeim tilvikum, þar sem greitt hafi ver- ið eftir frestdag og stefnandi vísi til 59. pr. laga nr. 6/1978, hafi verið um það að ræða, að greitt hafi verið með veðskuldabréfum, tryggðum í Hringbraut 121 og öðrum eignum stefndu. Því hafi skuldir þessar verið greiddar af stefndu en ekki af JL. húsinu hf. Ef krafa stefnanda varðandi þessar greiðslur nái fram að ganga, sé verið að greiða sömu kröfuna tvisvar. Af þessum sökum eigi umrædd 59. grein ekki við. Kröfur þær, sem hér um ræðir, hafi verið greiddar af ábyrgðaraðilum með nýjum skuldabréfum, og því sé ekki um að ræða greiðslur af hálfu J.L. hússins eftir frestdag. Í málflutningi tók lögmaður stefndu fram að greiðslur skv. stefnu á síð- ustu tveimur árum fyrir frestdag hefðu verið vegna lána, sem runnið hafi til J.L. hússins hf. Taldi hann að um þetta væri ekki ágreiningur. Álit dómsins. Skilja verður 1. tl. kröfugerðar stefnanda svo að hann taki ekki einungis til greiðslna fyrir frestdag, heldur og til greiðslna eftir frestdagp. Aðilar málsins eru nákomnir skv. b- og c-lið 2. gr. laga nr. 6/1978. Ágreiningslaust er að J.L. húsið hf. (stefnandi) innti af hendi þær greiðsl- ur, sem lýst er í stefnu, að greiddar hafi verið fyrir frestdag, 24. október 1988. Ágreiningur er hins vegar með aðilum um þær greiðslur, sem í stefnu greinir að greiddar hafi verið eftir frestdag, hvort þær hafi verið greiddar af stefnanda. Hafa stefndu í greinargerð sinni haldið því fram að þær af greiðslum þessum, sem voru vegna skuldabréfa, hafi verið greiddar af stefndu. Í skýrslu stefnda, Lofts Jónssonar, hér fyrir dómi kom fram, að stefndi, Jón Loftsson hf., hóf rekstur matvörumarkaðar á árinu 1980 eða 1981. Árið 1986 yfirtók J.L. húsið hf. markað þennan. Að sögn stefnda, Lofts, varð þá að samkomulagi að J.L. húsið hf. sæi um skrifstofuhald og bókhald fyrir bæði félögin. Þegar beiðst var nauðasamninga, 24. október 1988, hafi verið búið að loka öllum bankareikningum, bæði J.L. hússins hf. og stefnda, Jóns Loftssonar hf. Þá hafi verið gripið til þess ráðs að nota tékkareikning Ágústs Arasonar, starfsmanns félagsins og tengdasonar stefnda, Lofts, í 1149 Búnaðarbanka Íslands til að greiða þær greiðslur, sem nauðsynlegt þótti að greiða fyrir J.L. húsið hf. og stefnda, Jón Loftsson hf. Inn á þann reikning hafi komið bæði tekjur stefnda, Jóns Loftssonar hf., og „að vísu tekjur af sölu víxla sem J.L. húsið hf. fékk fyrir sölu á lagerum“. Aðspurður um það hver hefði greitt greiðslur eftir frestdag skv. stefnu, svaraði stefndi, Loftur: „Tékkheftið var greiðandinn þannig lagað, það var bara ákveðið af okkur, mér og tengdasyni mínum, hvað bæri að greiða.“ Vitnið Haukur Gunnarsson, sem var endurskoðandi J.L. hússins og stefnda, Jóns Loftssonar hf., bar fyrir dóminum að stefndi, Jón Loftsson hf., hefði ekki haft sjálfstætt bókhald. Bókhald hans hefði verið fært sem við- skiptareikningur í bókhaldi J.L. hússins hf. Aðspurt um það hver hefði greitt greiðslur eftir frestdag skv. stefnu, svaraði vitnið: „Þessu er öllu blandað saman, svo að ég vil ekki eyrnamerkja hvaðan peningar komu endilega í hvað.“ Svo sem fyrr er rakið, segir í greinargerð stefnanda að upplýsingar um greiðslur skv. stefnu séu unnar úr bókhaldi J.L. hússins hf. Fylgiskjöl séu úr sama bókhaldi. Í málflutningi kom fram hjá lögmanni stefnanda, sem jafn- framt er skiptastjóri hans, að bókhald stefnanda hafi verið fært með venju- legum hætti til áramótanna 1988-89, en ekki eftir það. Greiðslur eftir frest- dag skv. stefnu séu skv. bókhaldi og bókhaldsgögnum stefnanda. Málið er svo vaxið að áliti dómara, að ekki verður hjá því komist að telja, að allar þær greiðslur, sem í stefnu greinir að greiddar hafi verið eftir frest- dag, hafi verið greiddar af stefnanda (J.L. húsinu hf.). Eins og tengslum að- ila var háttað, þykir óhjákvæmilegt, að stefndu beri hallann af því, að óglögg bókhaldsleg skil voru á milli rekstrar J.L. hússins hf. og stefnda, Jóns Loftssonar hf. Stefnandi krefst riftunar á greiðslum með vísan til 2. mgr. 54. gr. laga nr. 6/1978. Málsgreinin byggist á 1. mgr. sömu lagagreinar um þrjú sjálfstæð skilyrði riftunar. Þar segir að krefjast megi riftunar á greiðslu skuldar, ef greitt var með óvenjulegum greiðslueyri, fyrr en eðlilegt var eða greidd var fjárhæð, sem úrslitum réð um gjaldfærni þrotamanns. Hvert þessara skil- yrða er háð því að greiðsla hafi ekki virst venjuleg eftir atvikum, sbr. 1. mgr. 54. gr. if. Mál þetta er svo vaxið að tvö fyrrgreindu skilyrðin eiga ekki við, enda er því ekki haldið fram. Samkvæmt fram lögðum ársreikningi J.L. hússins hf. fyrir árið 1987 nam tap félagsins á því ári kr. 59.629.058,27, en ársins 1986 kr. 27.711.766,12. Eig- ið fé var í árslok 1987 neikvætt um kr. 87.361.869,39. Samkvæmt fram lögðu milliuppgjöri pr. 31. ágúst 1988 nam tap þess árs á þeim tíma kr. 1150 70.137.468,38. Þar sem fjárhagsstaða félagsins var svo slæm sem tölur þessar vitna um og fór versnandi, er líklegt að verulegar greiðslur úr búi þess hafi stuðlað að ógjaldfærni þess. Ber hér að hafa í huga að samtímis þessu máli höfðaði skiptastjóri stefnanda 5 önnur riftunarmál hér fyrir dómi gegn aðil- um, sem hann telur nákomna, þ. á m. eigendum nákominna hlutafélaga, og þrjú riftunarmál fyrir bæjarþingi Reykjavíkur. Svo sem áður hefur verið rakið. halda stefndu því fram að til þess að afla J.L. húsinu hf. rekstrarfjár hafi ýmis fyrirtæki í eigu sömu aðila og einnig eigendur þeirra verið látin gefa út eða eftir atvikum samþykkja eða ábekja viðskiptabréf eða veita veð fyrir skuldabréfum, sem seld hafi verið í bönk- um og öðrum fjármálastofnunum, og hafi andvirði þeirra verið notað til rekstrar J.L. hússins hf. Í öðrum tilvikum hafi þessir aðilar ábyrgst skuldir félagsins. Viðskiptabréf þessi hafi að sjálfsögðu orðið að greiða, og þá hafi ekki verið við öðru að búast en að J.L. húsið greiddi þau eða afborganir af þeim á gjalddögum eða nokkru eftir þá. Greiðslur þessar hafi verið inntar af hendi sem nauðsynlegur þáttur í rekstri J.L. hússins hf. Lagt hefur verið fram í réttinum bréf Hauks Gunnarssonar, löggilts endurskoðanda, dags. 10. janúar 1991, til lögmanns stefndu. Þar segir í upp- hafi: „Samkvæmt beiðni Lofts Jónssonar hef ég tekið saman þróun ábyrgða og inneigna eigenda J.L. hússins hf. frá stofnun félagsins í árslok 1985 til 30.9. 1988. Hér er um að ræða ábyrgðir og inneignir eftirtalinna aðila sem stefnt var af bústjóra J.L. hússins hf. þann 9.1. 1990: Jón Loftsson hf. Loftur Jónsson Ásta M. Hávarðardóttir Jón S. Loftsson Til grundvallar þessari úttekt eru lagðir ársreikningar félagsins fyrir árin 1985-1986—1987, ásamt milliuppgjöri 30.9.1988.“ Síðan segir að til einföldun- ar sé skuldunum skipt í eftirfarandi fjóra flokka: rekstrarlán, eigin víxla, viðskiptaskuldir og langtímalán, og er gerð nánari grein fyrir þeim. Skv. bréfinu var skuldastaðan í þessum flokkum um hver áramót sem hér grein- ir: 31.12.85 31.12.86 31.12.87 30.9.88 Rekstrarlán .......... 9.646.160 4.687.569 — 19.620.729 Eigin víxlar .......... 9.590.000 4.095.000 3.050.000 Viðskiptaskuldir ... 6.248.798 — 11.028.578 — 10.597.732 —19.169.939 Langtímalán ......... 1.850.000 — 44.924.108 O138.149.944 Sal spas 6.248.798 — 32.114.738 — 64.304.409 179.990.612 1151 Þá reiknar endurskoðandinn út og skráir í bréfið prósentuhlutfall ábyrgða og inneigna eigenda af heildarskuldum J.L. hússins hf., og er það sem hér segir: 31.12.85 73,29%, 31.12.86 23,19%, 31.12.87 33.56% og 30.09.88 65.93%. Segir til skýringar í bréfinu að hátt hlutfall í árslok 1985 stafi af því að félagið hafi verið stofnað í lok ársins og þá ekki hafið rekstur enn. Síðan segir: „Á grundvelli framansagðs tel ég það augljóst mál, að eig- endur hafi ekki greitt neinar kröfur sjálfum sér til hagsbóta, heldur þvert á móti lögðu þeir peninga inn í J.L. húsið hf. langt umfram greiðslu afborg- ana og vaxta af sambærilegum kröfum.“ Efni bréfsins staðfesti Haukur Gunnarsson sem vitni fyrir dóminum. Að áliti dómsins renna ofanritaðar niðurstöður endurskoðandans Hauks Gunnarssonar stoðum undir lýsingu stefndu á því, hvernig háttað var rekstri J.L. hússins hf. Verður ekki annað af þeim ráðið en eigendur J.L. hússins hf., þ. á m. stefndu, hafi með hverju árinu sem leið lagt félaginu til aukið fé með þeim hætti, sem lýst er í greinargerð stefndu. Af hálfu stefn- anda er ekki það komið fram sem hnekkt geti niðurstöðum endurskoðand- ans í aðalatriðum. Í ljósi þessa þykir óhjákvæmilegt að líta svo á, að greiðsl- ur félagsins til stefndu á tveimur síðustu árum fyrir frestdag skv. stefnu hafi verið venjulegar eftir atvikum. Ber því að fallast á það með stefndu að $4. gr. laga nr. 6/1978 eigi ekki við í máli þessu. Með vísan til framanritaðs verður að telja að samskiptum J.L. hússins hf. og stefndu hafi verið svo háttað, að 61. gr. sömu laga eigi heldur ekki við í málinu. Samkvæmt 59. gr. laga nr. 6/1978 má krefjast riftunar á greiðslu skuldar, ef greitt er eftir frestdag, nema eitt eða fleiri eftirtalinna þriggja skilyrða leiði til annars: 1) að reglur um skuldaröð leiði til þess að skuldin fengist greidd, 2) að nauðsynlegt hafi verið að greiða til að komast hjá tjóni eða 3) að sá, sem greiðslu naut, hafi hvorki vitað né mátt vita, að óskað hafði ver- ið greiðslustöðvunar eða fram var komin krafa um gjaldþrotaskipti eða nauðasamninga. Sýnt er, að fyrsta og þriðja skilyrðið eru ekki fyrir hendi. Dómurinn álítur að svo sé einnig um annað skilyrðið, enda hefur ekki af hálfu stefndu verið sýnt fram á að svo sé. Ber að hafa í huga í þessu sam- bandi að frestdagurinn er sá dagur er J.L. húsið hf. beiddist nauðasamninga án gjaldþrotameðferðar skv. IH. kafla laga nr. 19/1924, og frá þeim degi mátti félagið ekki greiða neinum af væntanlegum samningsmönnum skuld- ir, eindagaðar eða Óeindagaðar, og atvinnurekstur þess var undir umsjá skiptaréttar, sbr. 1. og 2. mgr. 36. gr. laganna. Ekkert er í málinu fram kom- ið um það, að greiðslur stefnanda (J.L. hússins hf.) eftir frestdag skv. stefnu hafi verið með samþykki skiptaréttar Reykjavíkur. 1152 Samkvæmt því sem nú hefur verið ritað, ber að verða við kröfum stefn- anda að því er tekur til greiðslna eftir frestdag. Verður því með dómi þess- um rift öllum greiðslum af skuldabréfum á árinu 1988, samtals að fjárhæð kr. 312.396,65, og greiðslum af skuldabréfum í febrúar 1989, samtals að fjár- hæð kr. 82.677,40, enn fremur tveimur síðustu greiðslum vegna víxla á árinu 1988, að fjárhæð kr. 29.911,67 og kr. 5.000,00. Samanlagðar nema fjárhæðir þessar kr. 474.985,72. Fjárhæðum þessum hafa stefndu ekki mótmælt tölu- lega. Með vísan til 63. gr. laga nr. 6/1978 ber að verða við kröfu stefnanda skv. 2. tl. í kröfugerð hans að því leyti, að stefndu greiði honum in solidum kr. 414.985,72 með þeim vöxtum sem krafist er. Rétt þykir að stefndu greiði stefnanda kr. 100.000,00 í málskostnað, og beri málskostnaðarfjárhæðin þá dráttarvexti sem stefnandi krefst. Finnur Torfi Hjörleifsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Rift er samtals 8 greiðslum afborgana ásamt vöxtum og kostnaði, sem greiddar voru af stefnanda, þrotabúi J.L. hússins hf., af skulda- bréfi, út gefnu 14. apríl 1988 af stefnda, Lofti Jónssyni, með sjálf- skuldarábyrgð stefnda, Jóns Loftssonar hf., upphaflega að fjárhæð kr. 319.300,00. Greiðslurnar eru þessar skv. fylgiskjölum í bókhaldi stefn- anda: Greitt 25. október 1988 kr. 73.541,09, gr. sama dag kr. 55.457,56, gr. sama dag kr. 51.762,24, gr. sama dag kr. 45.963,33, gr. 22. desem- ber 1988 kr. 43.219,26, gr. sama dag kr. 42.453,17, gr. 2. febrúar 1989 kr. 41.927,19 og gr. 6. febrúar 1989 kr. 40.750,21. Rift er greiðslu að fjárhæð kr. 29.911,67, sem greidd var af stefn- anda 25. október 1988 vegna afborgunar og framlengingar á víxli að fjárhæð kr. 280.000,00 með gjalddaga 1. nóvember 1988, út gefnum 1. september 1988 af stefnda, Lofti Jónssyni, og samþykktum af stefnda. Jóni Loftssyni hf. Rift er greiðslu stefnanda 14. nóvember 1988 á víxli að fjárhæð kr. 50.000,00 með gjalddaga sama dag, út gefnum af stefnda, Lofti Jóns- syni, 14. september 1988 og samþykktum af stefnda, Jóni Loftssyni hf. Stefndu, Loftur Jónsson og Jón Loftsson hf., greiði in solidum stefnanda, þrotabúi J.L. hússins hf., kr. 474.985,72 með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. laga nr. 25/1987 frá 23. febrúar 1989 til greiðsludags. Skal dráttarvöxtunum bætt við höfuðstól hinnar dæmdu fjárhæðar á 1153 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn að liðnum 12 mánuðum frá upphafsdegi þeirra. Stefndu greiði in solidum stefnanda málskostnað, að fjárhæð kr. 100.000,00. Skal málskostnaðarfjárhæðin bera dráttarvexti skv. II. kafla laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir uppsögu dóms þessa til greiðsludags. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 1154 Föstudaginn 20. maí 1994. Nr. 221/1994. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Bernard Granotier (Örn Clausen hrl.) Kærumál. Geðheilbrigðisrannsókn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Pétur Kr. Hafstein og Garðar Gíslason og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru við uppkvaðn- ingu úrskurðar héraðsdóms 13. maí 1994. Kærumálsgögn bárust Hæstarétti 16. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og sér dæmdur kæru- málskostnaður. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Varnaraðili sætir nú gæsluvarðhaldi vegna rannsóknar á ætlaðri íkveikju á annarri hæð hússins nr. 12 við Álfabakka í Reykjavík að- faranótt laugardagsins 23. apríl sl. Hann hefur í engu viljað tjá sig um málsatvík. Með hliðsjón af ofangreindum atburði og gögnum máls þykir rétt, að fram fari rannsókn á geðheilbrigði varnaraðila, sbr. d-lið 1. mgr. 71. gr. laga nr. 19/1991. Ber því að staðfesta hinn kærða úrskurð. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 13. maí 1994. Ár 1994, föstudaginn 13. maí, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Júlíusi B. Georgssyni dóm- arafulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess að Bernard Granotier, kt. 030746-2289, Asparfelli 2, Reykjavík, verði með úrskurði gert að sæta rann- sókn á geðheilbrigði sinni. Rannsóknarlögregla ríkisins vinnur nú að rannsókn á meintri íkveikju í 1155 húsnæði Baháí trúfélagsins á 2. hæð hússins nr. 12 við Álfabakka hér í borg, en eldur kom upp í húsnæðinu aðfaranótt laugardagsins 23. apríl sl. Er niðurstaða lögreglurannsóknar varðandi eldsupptök sú að eldur hafi verið kveiktur á fjórum stöðum í húsnæðinu. Engin ummerki innbrots voru á vettvangi, en dyr að húsnæðinu á 2. hæð voru læstar er slökkvilið kom á vettvang. Á veggi í húsnæðinu höfðu verið máluð með málningarúðabrúsa tákn og orð. Við rannsókn málsins vaknaði grunur um aðild kærða, sem er franskur ríkisborgari og félagi í trúfélagi Baháía, að íkveikju þessari. Leiddi það til þess að þann 28. f.m. var kærði handtekinn og daginn eftir var honum að kröfu RLR gert að sæta gæsluvarðhaldi til 20. þ.m. Dómari hafnaði hins vegar að svo stöddu kröfu um, að kærða yrði gert að gangast undir geð- rannsókn. Kærði, sem hefur verið virkur félagi í trúfélaginu, hafði að undanförnu unnið að undirbúningi ársþings trúfélagsins, sem halda átti dagana 23. og 24. apríl sl., og hafði af þeirri ástæðu fengið lykla að húsnæðinu. Við leit á heimili hans fundust handskrifuð blöð, sem á voru rituð sams konar tákn og máluð voru á veggi á brunavettvangi. Einnig fannst staðgreiðslukvittun úr byggingavöruverslun vegna kaupa á málningarbrúsa, dagsett 22. apríl sl. Fram hefur komið við rannsókn málsins að kærði, sem hefur verið hér á landi síðan 1992, hafi ætlað að kvænast íslenskri konu, sem einnig er félagi í trúfélaginu, en hún slitið sambandinu í byrjun apríl sl. Hafi kærði tekið því afar þunglega. Fjölskyldu konunnar og sameiginlegum kunningjum þeirra höfðu dagana fyrir eldsvoðann borist bréf, sem viðtakendur hafa talið að send séu af kærða. Á bréf þessi, sem eru vélrituð, hafa verið handskrifuð tákn með sama hætti og máluð voru á veggi á brunavettvangi. Kærði hefur til þessa verið með öllu ófáanlegur að tjá sig um sakarefnið og mótmælir kröfunni um geðrannsókn. Eins og rannsóknargögn málsins bera með sér er kærði undir rökstudd- um grun um að vera valdur að framangreindum eldsvoða sem og að hafa ritað bréf þau, sem áður er að vikið, en með því kann kærði að hafa brotið gegn 2. mgr. 164. gr. og XXV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þá er meðal gagna málsins norskur dómur yfir kærða frá árinu 1987, þar sem hann var fundinn sekur um brot gegn ákvæðum þarlendra hegningarlaga, en ekki gerð refsing sökum geðveiki. Var ákæruvaldinu veitt heimild til að grípa til öryggisaðgerða gagnvart kærða í 10 ár. Þegar framanritað er virt þykir ástæða til að draga í efa sakhæfi kærða, sbr. 15. gr. hgl., eða hvort refs- ing muni bera árangur, sbr. 16. gr. hgl. Ber því með vísan til d-liðar 1. mgr. 71. gr. laga nr. 19/1991 að ákveða að kærði skuli sæta geðrannsókn. 1156 Úrskurðarorð: Kærði, Bernard Granotier, sæti geðrannsókn. 1157 Fimmtudaginn 26. maí 1994. Nr. 41/1994. — Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Kristni Eggertssyni (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl.) Guðmundi Albert Birgissyni (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) og Jóni Magnússyni (Jónatan Sveinsson hrl.) Umboðssvik. Skjalabrot. Fjársvik. Tilraun. Hlutdeild. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ríkissaksóknari áfrýjaði málinu til Hæstaréttar með áfrýjunar- stefnu 21. janúar 1994 til sakfellingar samkvæmt ákæru og refsi- ákvörðunar. At hálfu ákærðu er þess krafist, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur. Nokkur ný gögn voru lögð fyrir Hæstarétt. I. Við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti var því lýst yfir af hálfu ákæruvalds, að fallið væri frá þeirri málsatvikalýsingu í ákæru, að stjórn Málningar hf. hefði heimilað ákærða Kristni Eggertssyni að nýta lánsrétt félagsins hjá Verslunarlánasjóði „í þeim tilgangi, að ráðstafa mætti lánsfjárhæðinni til greiðslu á skuld einkafyrirtækis hans, Málningarvara, við Málningu hf.“. Er því ágreiningslaust, að samkomulag hafi upphaflega verið um það milli forsvarsmanna Málningar hf. og ákærða Kristins, að lánsféð rynni til fyrirhugaðrar húsbyggingar ákærða og hann ætti að fá það í hendur við útborgun þess, þótt önnur hafi orðið raunin. Umsókn um lán það, sem lýst er í ákæru, var lögð fram í febrúar 1986, en það kom fyrst til útborgunar í desember sama ár. Greiddi Verslunarbanki Íslands hf. Málningu hf. lánsféð, 4.900.000 krónur, 1158 en lánskostnaður var 100.000 krónur. Forráðamenn Málningar hl. hafa haldið því fram, að þá hafi viðskiptaskuld fyrirtækis ákærða, Málningarvara, verið orðin það mikil, að ákveðið hafi verið að skuldajafna með lánsfénu. Stjórnarformaður Málningar hf. og fjár- mála- og framkvæmdastjóri félagsins hafa fullyrt, að þetta hafi verið rætt við ákærða og honum því um það kunnugt. Þessu hefur ákærði mótmælt og meðal annars bent á, að til tryggingar skuld sinni við fyrirtækið hafi faðir sinn gefið út víxil nokkru hærri þeirri fjárhæð, er skuld hans nam, þegar skuldajöfnuði var beitt. Víxill þessi, sem er ódagsettur, er enn í vörslu Málningar hf., en ekki er ljóst, hvenær á árinu 1986 hann var gefinn út. Í ársreikningi Málningarvara 1986 var 5.000.000 króna skuldabréf við Verslunarbanka Íslands hf. fyrst skuldfært sem langtímaskuld í efnahagsreikningi. Bókhaldsgögn leiddu í ljós, að um var að ræða umdeilt skuldabréf Verslunarlánasjóðs. Í bókhaldi Málningar hf. 31. desember 1986 var andvirði skuldabréfsins, 4.900.000 krónur, tekju- fært til lækkunar á viðskiptaskuld Málningarvara við félagið. Skuldabréfið fór í vanskil, og ákærði Kristinn leysti það til sín 14. febrúar 1990 með greiðslu 11.180.810 króna. Var brétið framselt hon- um samdægurs með áritun um það, að hann hefði greitt bréfið að fullu. Nýtt framsal var áritað á bréfið 27. desember 1991, en ákærði segir, að með því hafi verið bætt úr þeim mistökum, að láðst hefði að geta kennitölu hans í fyrri áritun. Með veðbandslausn 15. febrúar 1990 leysti Verslunarlánasjóður hluta fasteigna ákærða, sem upphaf- lega voru veðsettar til tryggingar greiðslu bréfsins, úr veðböndum, og 10. september 1992 leysti ákærði sjálfur úr veðböndum þá fast- eign sína, sem enn var veðsett. Þetta var Í bæði skiptin gert án vitn- eskju útgefanda bréfsins, Málningar hf. Hinn 16. september 1992, nokkrum dögum eftir síðargreinda veðbandslausn, framseldi ákærði bréfið til handhafa með áritun á það, en þá hafði hann þegar, 4. sama mánaðar, selt það meðákærða Guðmundi Albert fyrir 2.000.000 króna. Ljóst er af framansögðu, að ákærða Kristni var fullkunnugt um það, er hann seldi skuldabréfið, að Málning hf. var ekki raunveru- legur skuldari lánsins, heldur var það tekið í hans þágu og andvirði þess nýtt til lækkunar á viðskiptaskuld hans við Málningu hf. Sam- kvæmt gögnum málsins, sem rakin hafa verið, hagaði ákærði bók- 1159 haldi sínu í samræmi við þetta. Allt að einu seldi hann bréfið með þeim hætti, sem lýst hefur verið, með um tíföldum afföllum, rúmum tveimur og hálfu ári eftir að hann hafði greitt það upp, en áður hafði hann aflétt veðböndum, eins og að framan greinir. Hvað sem leið ágreiningi hans og Málningar hf. um uppgjör þeirra á milli, var þessi ráðstöfun og notkun bréfsins honum með öllu óheimil og gagnstæð því, sem til var ætlast í upphafi. Varðar þetta við 249. gr. og 157. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Il. Ákærði Guðmundur Albert Birgisson keypti umrætt skuldabréf eftir ábendingu vitnisins Jóns Bjarna Gunnarssonar, en meðákærði Kristinn hafði áður boðið vitninu bréfið til sölu. Fyrir dómi kvaðst Jón Bjarni ekki hafa vitað um viðskiptin að baki bréfinu. Ákærði Guðmundur Albert kvað sér hafa verið um það kunnugt, að ágrein- ingur væri milli Málningar hf. og meðákærða Kristins vegna við- skipta þeirra. Kristinn hafi ekki verið sáttur við „afgreiðslu Máln- ingar með andvirði skuldabréfsins þegar lánið var veitt“. Hann kvaðst ekki þekkja meðákærða Kristin, og hafi honum verið alls ókunnugt um, að Málning hf. hafi ekki í raun verið skuldari bréfs- ins. Hann hafi einkum litið til þess við ákvörðun á kaupunum á bréfinu og kaupverði þess, að skuldari þess, Málning hf., var líkleg- ur til að standa við skuldbindingar sínar, en hins vegar hefði verið óljóst, hvað fengist fyrir bréfið við innheimtu. Ákærði Guðmundur Albert keypti skuldabréfið með mjög mikl- um afföllum. Leggja verður til grundvallar þann framburð hans og meðákærða Kristins, að svo hafi samist um milli þeirra við sölu bréfsins, að öllum veðböndum yrði aflétt af þeim eignum, sem áður voru veðsettar skuldinni til tryggingar, þótt það hafi verið fyrst nokkrum dögum eftir undirritun beggja á framsal á skuldabréfið, að það gekk eftir. Eins og málið liggur fyrir, þykir varhugavert að hagga því mati héraðsdómara, að ákærða Guðmundi Albert hafi verið eða átt að vera ljóst, að meðákærði Kristinn átti enga fjár- kröfu á hendur Málningu hf. samkvæmt skuldabréfinu. Í mála- rekstri, sem nú er fyrir dómstólum vegna innheimtu skuldabréfs þessa, hefur hann samþykkt, að allar varnir komist að, þótt málið sé rekið að hætti XVII. kafla laga um meðferð einkamála nr. 19/ 1160 1991. Með hliðsjón af því og öðrum gögnum þykir enn fremur ósannað, að hann hafi gerst sekur um tilraun til fjársvika, eins og lýst er í I. kafla ákæru. Er hann því sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. I Staðfesta ber það mat héraðsdómara, að ósannað sé, að ákærði Jón Magnússon hafi haft milligöngu um fyrrgreind viðskipti með- ákærðu Kristins og Guðmundar Alberts með skuldabréfið og hon- um hafi verið eða hlotið að vera ljóst, að Kristinn ætti ekki kröfu á hendur Málningu hf. samkvæmt því. Verður hann því sýknaður af hlutdeild í broti meðákærða Kristins. Af sýknu meðákærða Guð- mundar Birgis leiðir, að eigi kemur til álita að sakfella ákærða Jón fyrir hlutdeild í ætluðu broti hans. Er því staðfest sú niðurstaða hér- aðsdómara, að sýkna beri ákærða Jón af öllum kröfum ákæruvalds- ins. IV. Refsing ákærða Kristins þykir hæfilega ákveðin fangelsi átta mánuði, en eftir atvikum og með hliðsjón af því, að hann hefur ekki áður gerst sekur um hegningarlagabrot, þykir mega fresta fullnustu refsingarinnar og láta hana niður falla að liðnum þremur árum frá uppsögu dóms þessa, ef ákærði heldur almennt skilorð 57. gr. al- mennra hegningarlaga. Einnig, þykir rétt, að hann greiði 300.000 króna sekt í ríkissjóð, sbr. 2. mgr. 49. gr. almennra hegningarlaga. Vararefsing ákveðst 30 daga fangelsi. Dæma ber ákærða Kristin til að greiða hluta sakarkostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Annar sakar- kostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, eins og, segir í dómsorði. Dómsorð: Ákærðu Guðmundur Albert Birgisson og Jón Magnússon eiga að vera sýknir af kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Ákærði Kristinn Eggertsson sæti fangelsi átta mánuði, en fresta skal fullnustu refsingarinnar og falli hún niður að liðn- um 3 árum frá uppsögu dóms þessa, ef ákærði heldur almennt llól skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákærði Kristinn greiði 300.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 30 daga fangelsi í stað sektarinnar, greiðist hún ekki inn- an 4 vikna frá uppsögu dóms þessa. Ákærði Kristinn greiði 100.000 krónur upp í saksóknarlaun í ríkissjóð. Hann greiði verjanda sínum í héraði og fyrir Hæsta- rétti, Birni Ólafi Hallgrímssyni hæstaréttarlögmanni, réttar- gæslu- og málsvarnarlaun, samtals 350.000 krónur. Málsvarnarlaun verjanda ákærða Guðmundar Alberts Birg- issonar, Sigurðar G. Guðjónssonar hæstaréttarlögmanns, og verjanda ákærða Jóns Magnússonar, Jónatans Sveinssonar hæstaréttarlögmanns, í héraði og fyrir Hæstarétti, hvors um sig 260.000 krónur, greiðast úr ríkissjóði. Annan kostnað sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti greiði ákærði Kristinn að einum þriðja hluta, en ríkissjóður að tveimur þriðju hlutum. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 21. janúar 1994. Ár 1994. föstudaginn 21. janúar, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Guðjóni St. Marteinssyni hér- aðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-682/1993: Ákæruvaldið gegn Kristni Eggertssyni, Guðmundi Albert Birgissyni og Jóni Magnússyni, en málið var dómtekið 29. desember sl. Málið er höfðað með ákæruskjali, dagsettu 18. nóvember sl., á hendur „Kristni Eggertssyni verslunarmanni, Ingólfsstræti 3, Reykjavík, fæddum 22. febrúar 1946, fæðingarnúmer 337, Guðmundi Albert Birgissyni bónda, Núpum II, Ölfushreppi, Árnessýslu, fæddum 1. júlí 1961, fæðingarnúmer 204, og Jóni Magnússyni hæstaréttarlögmanni, Malarási 3, Reykjavík, fædd- um 23. mars 1946, fæðingarnúmer 453, fyrir eftirgreind brot á almennum hegningarlögum: 1162 Umboðssvik og misnotkun skjals. Ákærða Kristni er gefið að sök að hafa í septembermánuði 1992, eftir að hafa greitt Verslunarlánasjóði samtals kr. 11.180.810,00, þar af kr. 10.108.781,00 hinn 14. febrúar 1990, sem voru eftirstöðvar af kröfu sjóðsins samkvæmt vísitölutryggðu skulda hrl, út gefnu 12. desember 1986 af Máln- ingu hf., upphaflega að fjárhæð kr. 5.000.000,00, tryggðu með veði í fast- eignum ákærða Kristins, í fyrstu í Ingólfsstræti 3 og síðar einnig í Mýrarási 5 hér í borg, en stjórn Málningar hf. hafði heimilað honum að nýta lánsrétt félagsins hjá Verslunarsjóði í þeim tilgangi að ráðstafa mætti lánsfjárhæð- inni til greiðslu á skuld einkafyrirtækis hans, Málningarvara, við Málningu hf., misnotað aðstöðu sína sem handhafi hins greidda skuldabréfs sjálfum sér til ávinnings og Málningu hf. til tjóns, gagnstætt því sem til var ætlast við útgáfu bréfsins, með því að hafa hinn 4. september 1992 fyrir milligöngu meðákærða Jóns Magnússonar, hæstaréttarlögmanns í Reykjavík, selt það og afsalað fyrir kr. 2.000.000,00 meðákærða Guðmundi Albert en jafnframt leyst fasteign sína úr veðböndum, hvað þessa kröfu varðar, hinn 10. sama mánaðar og framselt skuldabréfið handhafa með áritun á bréfið 16. sama mánaðar. Telst brot ákærða Kristins, sem að framan er lýst, varða við 249. gr. og 157. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. ll. Hlutdeild í umboðssvikum ákærða Kristins og tilraun til fjársvika. Ákærða Guðmundi Albert er gefið að sök að hafa með framangreindum viðskiptum sínum við meðákærða Kristin og kaupum á skuldabréfinu veitt meðákærða liðsinni sitt til þess að valda Málningu hf. samsvarandi fjártjóni, en jafnframt gerst sekur um tilraun til fjársvika með því að krefja og síðan höfða dómsmál á hendur Málningu hf. til innheimtu áðurnefndrar fjárhæð- ar, kr. 11.180.810,00, auk áfallandi dráttarvaxta og kostnaðar, í því skyni að Málning hf., sem ákærði vissi eða mátti vita að meðákærði Kristinn hafði ekki átt neina kröfu á samkvæmt skuldabréfinu, yrði dæmd til að greiða sér framangreindar dómkröfur. Teljast brot ákærða Guðmundar Alberts varða við 249. gr., sbr. 22. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. og 248. gr., sbr. 20. gr. sömu laga. III. Hlutdeild í brotum ákærðu Kristins og Guðmundar. Ákærða Jóni er gefið að sök að hafa í opinberu sýslunarstarfi sínu sem hæstaréttarlögmaður haft milligöngu um fyrrgreind viðskipti meðákærðu Kristins og Guðmundar Alberts með skuldabréfið og sölu þess fyrir kr. 1163 2.000.000,00, þrátt fyrir að hann þá vissi eða mætti vita, eins og viðskiptum með bréfið hafði verið háttað, að meðákærði Kristinn ætti ekki á grundvelli þess kröfu á hendur Málningu hf., og tekið að sér og reynt að innheimta hjá Málningu hf. á grundvelli skuldabréfsins kr. 11.180.810,00 auk dráttarvaxta og kostnaðar og að hafa fylgt eftir þeirri innheimtu með málshöfðun eftir að hafa fengið upplýsingar um að meðákærði Kristinn en ekki Málning hf. væri sjálfur hinn raunverulegi skuldari frá upphafi, og þannig í lögmanns- starfi sínu veitt meðákærðu Kristni og Guðmundi Albert, hvorum á sinn hátt, liðsinni sitt til að auðgast með fyrrgreindum hætti á kostnað Málning- ar hf. Teljast framangreind brot ákærða Jóns varða við 249. gr., sbr. 22. gr. og 248. gr., sbr. 20. og 22. gr., almennra hegningarlaga, hvort tveggja sbr. 138. gr. sömu laga. IV. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar“. Málavextir verða nú raktir í stórum dráttum, einkum kærubréf og að- dragandi þess að fram fór lögreglurannsókn sem varð grundvöllur útgáfu ákæru. Hinn 4. desember 1992 kærði Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlög- maður f.h. Málningar hf. Kristin Eggertsson fyrir meðferð hans á veð- skuldabréfi því, sem lýst er í ákæru. Í kærunni segir, að kært sé í því skyni að fram fari opinber rannsókn á því hvort háttsemi Kristins og/eða annarra brjóti gegn ákvæðum í XXVI. kafla almennra hegningarlaga og e.t.v. eink- um 1. tl. 1. mgr. 250. gr. laganna eins og segir í kærubréfinu. Í kærubréfinu er því lýst, að ákærði Kristinn hafi í desember 1986 fengið að hagnýta sér lánsrétt sem Málning hf. átti í Verslunarlánasjóði og í þessu skyni hafi Málning hf. gefið út veðskuldabréf það, sem lýst er í ákæru. Ákærði Kristinn hafi síðan áritað veðskuldabréfið og veðsett fasteign sína og að þessu loknu fengið lánsféð í sínar hendur. Síðan er því lýst í kærunni er skuldabréfið hafi farið í vanskil og er ákærði Kristinn hafi leyst bréfið til sín. Þá er lýst innheimtutilraunum Jóns Magnússonar hrl. og kröfu Málningar hf. um að fá skuldabréfið í sínar hendur og að þeirrar kröfu hafi verið synjað. Í niðurlagi kærunnar segir síð- an, að ekki sé vafi á því, að ákærði Kristinn brjóti refsilög með því að reyna að fénýta sér bréfið með kröfugerð á hendur Málningu hf. Hinn 2. apríl sl. ritaði Jón Steinar Gunnlaugsson hrl. bréf til Rannsóknar- lögreglu ríkisins, þar sem m.a. var greint frá því, að Málningu hf. hefði verið stefnt vegna skuldabréfsins, sem getið er um að ofan, og að stefnt hafi verið 1164 í nafni Guðmundar Alberts Birgissonar og greint frá því, að ákærði Jón annaðist málsóknina. Þess er síðan farið á leit við lögregluna, að rannsókn lögreglu beinist einnig að því að upplýsa þátt ákærðu Guðmundar og Jóns við meðferð skuldabréfsins og þá hvort þeir séu með refsiverðum hætti að reyna að hafa fé af Málningu hf. Á grundvelli þessara kæra og annarra gagna fór síðan fram lögreglurann- sókn. Sú rannsókn leiddi í ljós, að ákærði Kristinn seldi ákærða Guðmundi Albert skuldabréf það sem lýst er í ákæru. Skuldabréfið var til innheimtu á lögfræðiskrifstofu ákærða Jóns og er nú rekið fyrir Héraðsdómi Reykja- víkur dómsmál á grundvelli skuldabréfsins. Ákærðu hafa allir vísað kæruefninu á bug hjá lögreglu og fyrir dómi. Verður nú rakinn framburður ákærðu og vitna fyrir dóminum. Eins og ákæran er úr garði gerð þykir hagfelldara að rekja málavexti heildstætt en ekki sérstaklega varðandi hvern ákærulið. Ákærði Kristinn Eggertsson kom fyrir dóminn 10. og 28. desember sl. og vísaði ákæruskjalinu þá á bug, en kvað rétt lýst í ákæru útgáfu skuldabréfs- ins, veðtryggingum, greiðslu og losun veðbanda. Ákærði kvaðst hafa samið um það við forsvarsmenn Málningar hf., að það fyrirtæki legði til peninga vegna byggingarframkvæmda sem ákærði hugðist hefja við Ingólfsstræti 3 hér í borg. Ákærði lýsti áralöngum sam- skiptum sínum og Málningar hf. og hafi þau samskipti staðið allt frá árinu 1977. Ákærði greindi frá ýmsu í þessum samskiptum sem ástæðulaust er að rekja frekar vegna máls þessa. Ákærði kvað „heiðursmannasamkomulag“ hafa komist á milli Málning- arvara og Málningar hf. í byrjun desember 1983 og þar hafi verið fastmæl- um bundið, hvernig viðskiptum fyrirtækjanna skyldi háttað framvegis, og m.a. hafi þar verið samið um umboðslaun og álagningu. Þetta samkomulag hafi byggst á minnispunktum að sögn ákærða, og hafi Valdimar Berpstað, stjórnarformaður Málningar hf., komið fram fyrir hönd Málningar hf. auk Eggerts Kristinssonar, stjórnarmanns sama fyrirtækis. Ákærði kvaðst síðan hafa haldið verslun áfram á þessum grunni þar til haustið 1985 er ákærða var sagt upp leiguhúsnæði því er hann rak verslun sína í við Ingólfsstræti 5. Ákærði kvaðst þá ásamt Eggerti Kristinssyni hafa haldið á fund Valdimars Bergstað, stjórnarformanns Málningar hf., og greint frá uppsögn leiguhús- næðisins. Ákærði kvað niðurstöðu þessa fundar hafa verið þá. að þeir Valdimar og Eggert hefðu hvatt sig til að gera ásamt fleirum kauptilboð í Ingólfsstræti 5 sem hafi verið gert. Ekki hafi orðið af kaupum. Nú hafi ákærði aftur leitað til Málningar hf. og eftir þann fund hafi verið ákveðið að ákærði keypti húsið við Ingólfsstræti 3 sem þá var falt og Máln- 1165 ing hf. hafi lofað að styðja við bakið á ákærða vegna þessa og byggingar- framkvæmda við Ingólfsstræti 3 og leggja til fjármagn og kvaðst ákærði hafa samið um þetta við meiri hluta stjórnar Málningar hf., þá Eggert Krist- insson og Valdimar Bergstað. Í þessu skyni hafi verið sótt um lán hjá Versl- unarlánasjóði í febrúar 1986 og hafi Málning hf. verið skuldari og útgefandi skuldabréfs en ákærði hafi lagt til veðtryggingar. Sótt var um 6,5 milljónir króna en veitt lán var að fjárhæð 5 milljónir króna. Lánið var tilbúið til út- borgunar í desember 1986 og kvaðst ákærði þá hafa farið í Verslunarlána- sjóðinn í því skyni að sækja féð, en verið greint frá því, að Málning hf. væri lántakandi og skuldari samkvæmt skuldabréfinu og hefðu peningarnir verið lagðir inn á bankareikning Málningar hf. Ákærði kvaðst síðan í byrjun janúar 1987 hafa ætlað að sækja féð hjá Málningu hf. en ekki fengið. Ákærði kvað fénu hafa verið ráðstafað einhliða af hálfu Málningar hf. og ekki hafi verið haft samráð við sig um ráðstöfun fjárins, en fjármunirnir voru notaðir til að jafna út skuld Málningarvara við Málningu hf. en ákærði kvað þá skuld umdeilda. Kvað ákærði föður sinn, Eggert Kristinsson, hafa verið þeirrar skoðunar, að Málning hf. hefði ráðstafað fénu öðruvísi en þeir máttu. Ákærði kvaðst telja, að Málning hf. hefði stolið þessu fé, en á þessum tíma hefði ákærði verið með húsið við Ingólfsstræti 3 uppsteypt, og hefði verið beðið eftir þessum peningum, sem ráðstafa hefði átt til greiðslu vinnulauna o.fl. Ákærði kvaðst hafa mótmælt ráðstöfun fjármunanna við Stefán Guðjohn- sen, fjármálastjóra Málningar hf., án árangurs og reynt að fá forsvarsmenn Málningar hf. að samningaborðinu í um 1 og “ ár. Eftir fund hjá Jóni Stein- ari Gunnlaugssyni hæstaréttarlögmanni, sem þeir Valdimar Bergstað og Eggert Kristinsson sátu síðari hluta árs 1988, kvaðst ákærði hafa fengið þau skilaboð frá Valdimar að hann neitaði enn að ræða við ákærða. Ákærði kvað fjárhagslegt uppgjör Málningarvara og Málningar hf. alls ekki hafa verið ljóst er Verslunarlánasjóðurinn greiddi út lánsfjárhæðina og kvaðst ákærði hafa talið það sérstakt mál að greiða úr viðskiptaskuldinni og uppgjöri tengdu henni annars vegar og hins vegar samninginn og ráðstöfun fjárins úr Verslunarlánasjóði. Ákærði kvað uppgjör Málningarvara og Málningar hf. á þessum tíma því alls ekki hafa verið á hreinu og hafi verið umdeilt. Og þótt lán það, sem lýst er í ákæru, hafi verið fært til skuldar í efnahagsreikningi Málningarvara, þá kvað ákærði endurskoðanda sinn hafa gert athugasemd við þennan lið, er hann frétti af því, hvernig Málning hf. hafði meðhöndlað þessa fjármuni. Ákærði kvaðst hafa undir höndum miða frá endurskoðandanum þar sem greint sé frá því, að varðandi þetta lán sé ekkert endanlega ákveðið. 1166 Ákærði kvað þannig ranga þá lýsingu í ákæru, að Málning hf. hefði heim- ilað sér að nýta lánsréttinn hjá Verslunarlánasjóði í þeim tilgangi að ráð- stafa mætti lánsfjárhæðinni til greiðslu á skuld einkafyrirtækis hans, Máln- ingarvara, við Málningu hf. Um svipað leyti og samið var um að sótt yrði um lánið hjá Verslunar- lánasjóði var gert samkomulag um að viðskiptaskuld Málningarvara hjá Málningu hf. mætti hækka út árið 1986. Vegna viðskiptaskuldarinnar hafi verið gefinn út 5 milljóna króna tryggingarvíxill á haustmánuðum 1986. Ákærði kvað víxilinn hafa verið gefinn út nokkru áður en Verslunarlána- sjóðurinn greiddi út lánið sem var í desember 1986. Víxillinn hafi verið óviðkomandi skuldabréfinu sem að sögn ákærða hafi verið með fullkomn- um veðtryggingum sem ákærði lagði til. Ákærði kvaðst hafa greitt skuldabréfið upp, svo sem lýst er í ákæru, og þar með leyst skuldabréfið til sín. Áður en til þess kom, kvaðst ákærði hafa ráðfært sig við nafngreindan hæstaréttarlögmann, tvo bankastjóra o.fl. Eftir þetta hafi ákærði greitt skuldabréfið. Ákærði kvað mistök af sinni hálfu að hafa ekki kært forráðamenn Málningar hf. fyrir skilasvik og þjófnað, eftir að hafa reynt árangurslaust allt árið 1987 og 1988 að fá forráðamenn Máln- ingar hf. að samningaborðinu. Vegna þessa hafi ekki verið látið við það sitja að koma skuldabréfinu í skil. Ákærði kvaðst hafa verið búinn að reyna allt. Ákærði kvaðst síðan hafa selt skuldabréfið fyrir milligöngu manns sem hann vildi ekki nafngreina, en meðákærði Jón Magnússon hafi þar hvergi komið nærri og hann enga milligöngu haft við söluna. Meðákærði Jón hafi beðið um að fá upplýst hver væri eigandi skuldabréfsins og hans einu af- skipti af málinu hafi verið þau, hvað ákærða varðaði, að afla afsals til kaup- anda skuldabréfsins. Meðákærði Jón hafi engin lögfræðistörf unnið fyrir sig og ákærði engin persónuleg samskipti haft við meðákærða Jón vegna þessa skuldabréts. Ákærði vildi ekki gefa upp söluverð skuldabréfsins, en staðfesti útgáfu greiðslukvittunar sem dagsett er 4.9. 1992 til meðákærða Guðmundar og hljóðar upp á 2 milljónir króna. Ákærði kvaðst eftir ábendingu hafa farið með ljósrit skuldabréfsins á lögmannsstofu Jóns Magnússonar í ágúst sl. Þar kvaðst ákærði hafa rætt við Ástríði, starfsmann á skrifstofunni, en sér hefði verið bent á hana, þar sem hún hefði séð um innheimtumál á skrifstofunni. Ákærði kvaðst hafa beðið Ástríði um að taka skuldabréfið til innheimtu eftir að veðböndum hafði verið létt og á skuldabréfið verið áritað framsal til handhafa. Ákærði kvaðst ekki telja, að hann hefði greint Ástríði frá samskiptum þeim sem lágu bak við skuldabréfið. 1167 Ákærði kvaðst hafa greint meðákærða Jóni frá því hvaða samskipti lægju á bak við skuldabréfið eftir að lögmaður Málningar hf. hafði haft samband við meðákærða Jón vegna skuldabréfsins og sent meðákærða Jóni tvö bréf vegna þessa. Ákærði kvaðst fyrst á sl. haustmánuðum hafa frétt af meðákærða Guð- mundi en áður ekkert hafa þekkt til hans og aldrei rætt við hann. Ákærði vísaði því á bug, að hann hefði ráðstafað skuldabréfinu Málningu hf. til tjóns og sjálfum sér til ávinnings. Ákærði kvað stefna í að hann tapaði aleigunni á viðskiptum við Málningu hf. Ákærði Guðmundur Albert Birgisson kom fyrir dóminn 10. og 28. des- ember sl. og vísaði ákæruskjalinu á bug utan að hann kvað rétt að hann keypti skuldabréfið á þeim tíma, sem lýst er í ákæru. Ákærði kvað kaup sín á skuldabréfinu hafa komist á fyrir milligöngu Jóns Bjarna Gunnarssonar. Ákærði kvað þann mann hafa greint sér frá skuldabréfi, sem hugsanlega væri falt, og hefði Jón Bjarni sett sig í samband við ákærða vegna þessa. Jón Bjarni greindi ákærða síðan frá því hver væri greiðandi skuldabréfsins og kvaðst ákærði þá hafa ákveðið að kaupa skuldabréfið. En áður en kaupin fóru fram, kvaðst ákærði hafa leitað bæði til Lárusar Blöndals héraðsdómslögmanns og annars aðila, sem ákærði taldi geta ráðlagt sér heilt varðandi kaupin. Þá kvaðst ákærði áður hafa fengið í hendur ljósrit skuldabréfsins hjá Jóni Bjarna Gunnarssyni. Eftir umhugsun kvaðst ákærði síðan hafa keypt skuldabréfið af meðákærða Kristni og greitt fyrir kr. 2 milljónir svo sem í ákæru greinir. Ákærði lýsti því, að ekki væri ljóst hvað fengist fyrir skuldabréfið við innheimtu þess, m.a. vegna hugsan- legrar fyrningar vaxta o.fl. Ákærði kvaðst einkum hafa litið til skuldara samkvæmt skuldabréfinu, Málningar hf., og talið skuldarann líklegan til að geta staðið við skuldbindingar sínar og því hafa fest kaup á skuldabréfinu og því ekki sett fyrir sig, að ekki væru veðtryggingar fyrir hendi, en samið var um það, að ákærði keypti skuldabréfið án veðtrygginga, en skuldabrét- ið var að fullu leyst úr veðböndum stuttu eftir að ákærði keypti það. Þá taldi ákærði ekki skipta máli, þótt nokkur tími væri liðinn, frá því að meðákærði Kristinn leysti skuldabréfið til sín og þar til ákærði keypti það. Ákærði hafi, svo sem rakið var, fyrst og fremst litið á greiðslugetu skuldar- ans. Er ákærði ákvað að kaupa skuldabréfið, kvaðst hann ekkert hafa vitað um samskipti meðákærða Kristins og Málningar hf. og þá hvort eða hvernig þau samskipti vörðuðu skuldabréfið. Aldrei hafi komið til tals, að með- ákærði Kristinn væri skuldari og engar upplýsingar legið fyrir um það, að meðákærði Kristinn væri skuldari en ekki Málning hf. svo sem skuldabréfið 1168 sjálft ber með sér. Ákærði kvaðst aldrei hafa haft milliliðalaust samband við meðákærða Kristin vegna þessara viðskipta á þeim tíma er kaupin fóru fram, Jón Bjarni Gunnarsson hefði þar haft milligöngu, svo sem lýst var. Þá kvaðst ákærði engar upplýsingar hafa haft um hugsanlega fjárþröng meðákærða Kristins er kaupin fóru fram. Jón Bjarni Gunnarsson hefði hugsanlega vitað eitthvað um fjárhagsstöðu meðákærða Kristins. en ákærði ekki vitað um hana, heldur fyrst og fremst kannað, hvort greiðandinn sam- kvæmt skuldabréfinu væri borgunarmaður fyrir fjárskuldbindingum sínum. Ákærði tók fram, að kaup sín á þessu skuldabréfi væru ekki frábrugðin þeim kaupum sem fram fara á vegum banka og kvaðst ákærði hugsanlega hafa getað komið skuldabréfinu inn í sinn viðskiptabanka. Ákærði Guðmundur kvað meðákærða Jón engin afskipti hafa haft og ekki hafa komið nálægt sölu skuldabréfsins. Hins vegar hefði verið gengið frá yfirlýsingu varðandi kaupin á skrifstofu meðákærða Jóns um mánaða- mótin ágúst-september 1992, en þá kvaðst ákærði þegar hafa verið búinn að kaupa skuldabréfið. Eftir kaup sín á skuldabréfinu fyrir milligöngu þriðja manns, svo sem lýst hefur verið, kvað ákærði meðákærða Kristin hafa haldið með skuldabréfið á lögmannsstofu Jóns Magnússonar hæstaréttarlögmanns, og þar hafi meðákærði Kristinn beðið starfsstúlku um að sjá um að ganga frá skulda- bréfinu, m. a. losa veðbönd. Ákærði kvaðst fyrst hafa vitað um ágreining milli meðákærða Kristins og Málningar hf., fljótlega eftir að Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlög- maður hafði samband við meðákærða Jón og greindi honum frá því, að skuldabréfið væri þegar greitt. Málshöfðun hafi síðan verið ákveðin að höfðu samráði við ákærða, og, hafi verið veittir ítrekaðir frestir í því skyni, að Málning hf. gæti aflað og komið fram með þær mótbárur sem þeir þurftu. Ákærði kvaðst þá hafa samþykkt sem eigandi skuldabréfsins, að Málning hf. fengi ítrekaða fresti í þessu skyni og þeir hafi þannig fengið öll tækifæri sem þeir þurftu án þess að setja málið í þann farveg sem það nú er í. Ákærði kvaðst hafa rætt við meðákærða Jón áður en málshöfðun var ákveðin til innheimtu skuldabréfs- ins og alltaf hafi verið ljóst, að Málning hf. gæti komið að öllum vörnum sem þeir vildu og að afrakstur rannsóknarinnar, sem varð tilefni útgáfu ákæru máls þessa, fengi þar að komast að sem varnir. Ákærði kvað sér ekki hafa komið til hugar að innheimta skuld sem þegar væri greidd. Ákærði kvað ástæðu þess, að skuldabréfið hefði verið til innheimtu á lög- mannsstofu Jóns Magnússonar, hafa verið þá, að meðákærði Kristinn hafði áður komið skuldabréfinu í hendur Ástríðar Sólrúnar Grímsdóttur. starfs- 1169 manns lögmannsstofunnar, í því skyni að ganga frá framsali og losun veð- banda. Hefði þetta ekki átt sér stað, kvaðst ákærði myndu hafa leitað ann- að með innheimtu skuldabréfsins. Ákærði Jón Magnússon kom fyrir dóminn 10. og 28. desember sl. og vís- aði sakarefni í ákæruskjalinu þá á bug. Ákærði Jón kvaðst enga milligöngu hafa haft um viðskipti meðákærðu svo sem ákært er út af. Ákærði vísaði því þannig á bug að hafa gerst hlut- deildarmaður í meintum umboðssvikum meðákærðu. Ákærði kvaðst ekki hafa vitað af því, að skuldabréfið hefði verið á lög- mannsstofu sinni fyrr en Ástríður Sólrún Grímsdóttir, starfsmaður sinn, hefði unnið að störfum, sem tengdust veðbandslausn skuldabréfsins, en sér hefði ekki verið greint frá því áður, að þetta skuldabréf væri komið á lög- mannsstofu ákærða til innheimtumeðferðar. Á kærði vissi ekki af því er sent var út innheimtubréf vegna skuldabréfsins, en starfsmaður lögmannsstof- unnar hefði annast það. Ákærði kvaðst þannig ekki hafa vitað um neinn ágreining milli með- ákærða og Málningar hf. fyrr en eftir að innheimtubréfið var sent út og starfsmaður lögmannsstofunnar annaðist. Eftir þetta hafi Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlögmaður hringt og haft uppi mótbárur, en það hafi ekki verið fyrr en í október eða nóvember sl., að ákærði vissi, um hvað ágreiningurinn snerist, en það frétti ákærði eftir að hafa hringt í með- ákærða Kristin sem greindi frá því sem lá að baki útgáfu skuldabréfsins. Eftir sendingu innheimtubréfsins hafi Jón Steinar haft við sig símsam- band og síðar skrifað sér bréf. Þar komu fram mótmæli vegna innheimtu- bréfsins og hafi Jón Steinar haldið því fram, að búið væri að greiða skulda- bréfið og skuldin væri Málningu hf. óviðkomandi. Hafi Jón Steinar krafist þess að fá frumrit skuldabréfsins afhent. Þessu kvaðst ákærði hafa hafnað og Jón Steinar þá sagt að hann ætlaði að krefjast opinberrar rannsóknar. Fyrst eftir símhringingar Jóns Steinars hafi ákærði vitað, að einhver ágreiningur væri að baki skuldabréfinu. Ákærði greindi frá því, að fallið yrði frá innheimtunni ef í ljós kæmi, að Málning hf. skuldaði ekki sam- kvæmt skuldabréfinu. Ákærði hafi þá ákveðið að höfðu samráði við meðákærða Guðmund, að málið yrði látið bíða um stund meðan rannsókn færi fram. Ákærði kvað síðan hafa verið ákveðið að höfða dómsmál til innheimtu skuldarinnar samkvæmt skuldabréfinu, og hefðu þeir meðákærði Guð- mundur haft samráð áður en málið var höfðað. Þar hafi allan tímann verið ljóst og ákveðið, að vörnum yrði hleypt að í málinu, þrátt fyrir að málið væri höfðað á grundvelli 17. kafla laga um meðferð einkamála. Þetta hafi 58 Hæstaréttardómar Í 117 1170 Jóni Steinari verið ljóst eða a.m.k. átt að vera ljóst, m.a. vegna þeirra fresta, sem veittir voru við rekstur einkamálsins, og Jóni Steinari oftsinnis verið greint frá því, að hann fengi þá fresti, sem hann óskaði ettir, og hefðu þeir frestir allir fengist. Ákærði vísaði því á bug, sem í ákæru greinir, að hann hefði fylgt eftir innheimtu skuldabréfsins með málshöfðun eftir að hafa fengið upplýsingar um það að meðákærði Kristinn en ekki Málning hf. væri sjálfur hinn raun- verulegi skuldari. Ákærði kvaðst aldrei hafa vitað og ekki vita enn að hlut- irnir væru með þeim hætti. Ákærði kvaðst ekki enn hafa séð gögn sem bentu til þessa. Ákærði kvaðst í október eða nóvember sl. hafa hringt í meðákærða Kristin og hann þá greint ákærða frá því, hvað það væri, sem lægi að baki útgáfu skuldabréfsins. Þá fyrst vissi ákærði bakgrunninn. Vitnið Valdimar Bergstað, stjórnarformaður Málningar hf., kom fyrir dóminn 28. desember sl. Valdimar er fyrrum mágur ákærða Kristins. Valdimar kvað aðdraganda þess, að sótt var um lán og síðar út gefið skuldabréf það, sem í ákæru greinir, hafa verið þann, að ákærði og faðir ákærða Kristins, Eggert Kristinsson, þá stjórnarmaður í Málningu hf., hefðu komið á sinn fund og óskað eftir því, að Málning hf. heimilaði ákærða Kristni og fyrirtæki hans, Málningarvörum, að nýta lánsrétt Málningar hf. hjá Verslunarlánasjóðnum vegna byggingarframkvæmda ákærða við Ing- ólfsstræti. Þetta hefði Valdimar samþykkt en framkvæmdaatriði hefðu verið í höndum Stefáns Guðjohnsen, fjármálastjóra Málningar hf. Sótt var um lánið 24. febrúar 1986 vegna byggingarframkvæmdanna og lánið veitt og greitt út í desember s.á. Þessi ráðstöfun hefði aldrei verið rædd á stjórnar- fundum Málningar hf. og ekkert um hana bókað. Þessi heimild hefði verið veitt vegna þess, að faðir ákærða Kristins sé hluthafi og stjórnarmaður í Málningu hf. svo og vegna persónulegra tengsla sinna og ákærða Kristins. Ákærði Kristinn hafi lagt til veðtryggingar og að auki hafi Málning hf. fengið í hendur tryggingarvíxil, að fjárhæð kr. 5 milljónir, og taldi Valdimar sig muna rétt, að þessi víxill hefði verið hugsaður sem trygging fyrir Máln- ingu hf. þrátt fyrir það að ákærði Kristinn hefði lagt til veðtryggingar. Víx- illinn hefði þannig ekki verið vegna viðskiptaskulda Málningarvara við Málningu hf. Valdimar kvað Málningu hf. hafa fengið lánsfjárhæðina í hendur í desem- ber 1986, og þá hefði hún verið notuð til að skuldajafna viðskiptaskuld Málningarvara, fyrirtækis ákærða, sem safnað hefði viðskiptaskuld á árinu. Valdimar kvað aldrei hafa verið samið um að ákærði fengi að mynda við- skiptaskuld á árinu 1986, en Málning hf. hefði umborið ákærða að mynda þessa skuld. Valdimar kvað þessa ráðstöfun fjármunanna ávallt hafa verið 1171 „í umræðunni“ milli sín, ákærða, Stefáns Guðjohnsen og Eggerts Krist- inssonar. Valdimar kvaðst hins vegar aldrei hafa rætt þetta við ákærða Kristin en taldi alveg víst að Stefán Guðjohnsen hefði gert það. Valdimar kvað þróunina hafa verið þá á árinu 1986, vegna þess hversu langan tíma tók að afgreiða lánsumsóknina, að Málning hf. hefði í raun fjármagnað lán- ið fyrir fram með því að leyfa viðskiptaskuldinni að myndast. Valdimar kvað aldrei hafa verið um það samið, að ákærða Kristni hefði verið heimilað að nýta lánsrétt Málningar hf. í þeim tilgangi að ráðstafa mætti lánsfjárhæðinni til að greiða skuld hans eða Málningarvara við Máln- ingu, svo sem lýst er í ákæru. Lánið var vegna byggingarframkvæmda. Vitnið Stefán Guðjohnsen, fjármála- og framkvæmdastjóri Málningar hf., kom fyrir dóminn 28. desember sl. Stefán kvaðst að fyrirmælum Valdimars Bergstað hafa sótt um lán hjá Verslunarlánasjóði. Aðdragandinn hefði verið sá, að ákærði Kristinn hefði farið fram á þetta, og hefði verið sótt um lánið vegna viðskiptasambanda og tengsla ákærða Kristins við stjórnendur Málningar hf. Stefán vissi ekki hvernig staðið var að ákvörðun um, að sótt skyldi um lánið, en taldi meiri hluta stjórnar Málningar hf., þá Valdimar Bergstað og Eggert Kristinsson, hafa tekið þessa ákvörðun. Stefán útfyllti síðan lánsumsókn í febrúar 1986 fh. Málningar hf. þar sem sótt var um 6,5 milljóna króna lán og var það gert vegna húsbyggingar ákærða Kristins Í Ingólfsstræti og öllum verið ljóst að lánið var vegna húsbyggingar. Stefán kvað Málningu hf. síðan hafa gefið út skuldabréfið og ákærði Kristinn lagt til veðtryggingar. Fyrir utan þá tryggingu af hálfu ákærða Kristins kvaðst Stefán hafa tekið við 5 milljón króna tryggingarvíxli f.h. Málningar hf. en Stefán mundi ekki hvenær víxillinn var afhentur. Lánið, 5 milljónir króna, hafi síðan verið greitt út í desember 1986 og hafi þeir fjármunir verið notaðir til að jafna út viðskiptaskuld ákærða Kristins hjá Málningu hf. og skuldajöfnunin farið fram að höfðu samráði við ákærða Kristin. Stefán kvaðst m.a. hafa greint ákærða Kristni frá því að dráttar- vextir legðust á viðskiptaskuldina. Ekki hafi verið haft samráð við ákærða er þetta var gert, honum einungis greint frá þessu. Stefán kvað ákærða og fyrirtæki hans, Málningarvörur, hafa safnað við- skiptaskuld frá því er sótt var um lánið þar til það fékkst afgreitt og taldi Stefán, að bæði sér og ákærða Kristni hefði verið það ljóst, að lánið færi til að greiða upp viðskiptaskuldina, hver sem hún yrði. Ekki hefði verið samið sérstaklega um þetta. Stefán kvað ákærða Kristin í fyrstu hafa greitt afborganir af láninu, en það síðan farið í vanskil. Uppboðsbeiðni, dagsett 6. desember 1989, barst 1172 Málningu hí., en ekkert var geri af hálfu fyrirtækisins til að koma skulda- skilum Málningar hf. og Málningarvara á hreint þrátt fyrir þetta. Hins vegar kvaðst Stefán hafa beðið kröfuhafann um að senda tilkynningar um greiðslu af skuldabréfinu til ákærða Kristins en ekki til Málningar hf. og taldi Stefán að við þetta hefði farið fram skuldskeyting, en ekki verið staðið að því á formlegan hátt. Stefán kvaðst telja, að í raun hefði Málning hf., sem er skuldari sam- kvæmt skuldabréfinu, tekið lánið og endurlánað ákærða Kristni, en ekkert formlegt samkomulag hefði hins vegar verið gert um þessa ráðstöfun. Stef- án kvað þannig ekkert eftirlit hafa verið með því af hálfu Málningar hf. að greiða af láninu, hafa eftirlit með því, að það yrði gert eða að sjá til, að formleg skuldskeyting færi fram. Vitnið Eggert Kristinsson, stjórnarmaður í Málningu hf., kom fyrir dóm- inn 28. desember sl. Eggert er faðir ákærða Kristins. Eggert kvað Málningu hf. hafa sótt um lán, að fjárhæð 6,5 milljónir króna í febrúar 1986, og hefði það verið gert vegna og í tengslum við byggingar- framkvæmdir Málningarvara við Ingólfsstræti. Lánið hefði verið greitt út í desember 1986 og farið inn á bankareikning Málningar hf. enda hafi þeir verið lántakendur á þessum tíma. Ákærði Kristinn hafi þannig ekki fengið féð í hendur. Á sínum tíma hafi verið um það samið að Málning hf. styddi ákærða Kristin á tvennan hátt, annars vegar þannig, að ákærði Kristinn mætti safna viðskiptaskuld, og hins vegar á þann hátt, að sótt var um lánið í hans þágu. og hefði hann átt að fá lánsféð í hendur. Aldrei hefði verið um það samið hversu há viðskiptaskuldin mætti vera. Það hefði verið opið. Valdimar Bergstað hefði staðið að þessum ákvörðunum ásamt sér, og hefði þar verið fullt samkomulag um að styðja ákærða Kristin þannig meðan á húsbygging- unni stæði. Eggert kvaðst ekki vita til þess, að samið hefði verið um það við ákærða Kristin á tímabilinu, frá því að sótt var um lánið í febrúar 1986. þar til lánið var greitt út í desember s.á., hvort heimilt væri að ráðstafa fénu öðruvísi en afhenda það ákærða Kristni. Eggert kvaðst hafa gefið út 5 milljón króna tryggingarvíxil, sem var til að tryggja viðskiptaskuld Málningarvara hjá Málningu hf. Eggert taldi líklegt að víxillinn hefði verið gefinn út, áður en lánið var greitt út í desember 1986, en þetta hefði þó allt átt sér stað á svipuðum tíma. Þessi víxill hefði verið skuldabréfinu óviðkomandi. Eggert kvaðst telja það tvö aðskilin mál, annars vegar skuldabréfalánið, sem átti að renna til byggingarframkvæmda, svo sem rakið hefur verið, og 1173 hins vegar viðskiptaskuldina, sem $ milljón króna víxillinn hefði átt að tryggja. Eggert kvaðst ekkert þekkja hvernig fjárhagslegum samskiptum ákærða Kristins og Málningar hf. var háttað á þessum tíma og ekkert vita um hugs- anlega fjárkröfu ákærða Kristins á hendur Málningu hf. en taldi að ákærði Kristinn ætti ekki fjárkröfu á hendur Málningu hf. á grundvelli skuldabréfs- ins. Vitnið Sigurlaug Þorsteinsdóttir skrifstofumaður kom fyrir dóminn 28. desember sl. Sigurlaug er móðir ákærða Kristins. Sigurlaug kvaðst hafa vitað af lánsumsókn og síðar af láni því, sem um getur í ákæru og það hefði verið sín trú, að lánsféð ætti að renna til hús- byggingar ákærða við Ingólfsstræti hér í borg. Sigurlaug kvaðst telja, að ákærði hefði aldrei ráðist í húsbygginguna nema af því að hann hafi reiknað með þessu fé í hana. Sigurlaug kvaðst ekki geta svarað því hvort ákærði Kristinn ætti fjárkröfu á hendur Málningu hf. á grundvelli skuldabréfsins sem í ákæru greinir. Sigurlaug greindi frá ýmsu í samskiptum ákærða og Málningar hf. í gegn- um tíðina sem ekki er ástæða til að rekja hér. Hún kvaðst vita af því, að Eggert, eiginmaður sinn, hefði gefið út 5 milljón króna víxil, sem átti að tryggja viðskiptaskuld Málningarvara hjá Málningu hf. Vitnið Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlögmaður kom fyrir dóminn 28. desember sl. Jón Steinar kvað fyrstu afskipti sín af máli þessu hafa átt sér stað, eftir að Málningu hf. hafði verið sent innheimtubréf vegna skuldabréfs þess sem í ákæru greinir, en Jón Steinar er lögmaður Málningar hf. Jón Steinar kvaðst hafa greint ákærða Jóni frá því símleiðis, að engin skuld væri að baki hjá Málningu hf. Jón Steinar lýsti síðan bréfaskriftum sínum til ákærða Jóns og að forsvarsmenn Málningar hf. hefðu falið sér að leggja fram kæru á hend- ur ákærða Kristni, eftir að í ljós hefði komið, að ákærði Kristinn hefði verið ákveðinn í að innheimta skuldina samkvæmt skuldabréfinu, og kvaðst Jón Steinar hafa kært í byrjun desember 1992. Jón Steinar kvaðst í fyrstu hafa talið ákærða Kristin vera umbjóðanda ákærða Jóns. Þá hefði beiðni sinni um afhendingu skuldabréfsins verið hafnað. Síðar hefði komið í ljós, að ákærði Guðmundur Albert var eigandi skuldabréfsins, og er það kom á daginn og eftir að stefna hafði verið gefin út, þá kvaðst Jón Steinar hafa kært ákærðu Guðmund Albert og Jón til rannsóknarlögreglunnar 2. apríl sl. Kærubréfunum var lýst hér að framan. Jón Steinar kvaðst einungis hafa vitað tl þess, að kærði Kristinn hefði 1174 fengið að nýta sér lánsrétt Máiningar hf. hjá Verslunarlánasjóði vegna við- skiptatengsla og persónulegra tengsla við fyrirsvarsmenn Málningar ht. Hann kvaðst ekki vita hver bakgrunnurinn og aðdragandi lánsumsóknar- innar og lántökunnar hefði verið. Hið eina, sem hann kvaðst geta sagt um tilganginn með lántökunni, væri það, að Kristinn væri hinn raunverulegi lántakandi. Ekki hefðu farið fram ýtarleg samtöl um þetta og sér hvorki greint frá því til hvers lánið átti að ganga né varðandi útgreiðslu lánsins og kvaðst hann á þeim tíma ekki hafa vitað hvort Málning hf. eða ákærði Kristinn fengu lánsfjárhæðina í hendur. Jón Steinar kvaðst ekki vita um það, hvort samið hefði verið um það milli Málningar hf. og ákærða Kristins, að Málning hf. gæti skuldajafnað vegna viðskiptaskuldarinnar þegar Málning hf. fékk í hendur andvirði láns- ins í desember 1986. Jón Steinar lýsti síðan málshöfðuninni á hendur Málningu hf. og mála- rekstrinum á grundvelli 17. kafla laga um meðferð einkamála. Hann kvað ákærða Jón hafa veitt sér alla umbeðna fresti í einkamálinu. Þá greindi Jón Steinar frá því, að fljótlega eftir þingfestingu einkamálsins hefði ákærði Jón greint sér frá því, að ekki væri ætlunin að reka einkamálið þannig að rétt- mætar varnir kæmust ekki að. Þessi afstaða ákærða Jóns hefði síðan komið formlega fram í þinghaldi 23. október sl. undir rekstri einkamálsins. Vitnið Lárus Blöndal héraðsdómslögmaður kom fyrir dóminn 28. desem- ber sl. Lárus kvaðst minnast þess, að ákærði Guðmundur Albert hefði haft við sig símasamband fyrir 1-2 árum og, að því er Lárus taldi, áður en ákærði Guðmundur festi kaup á skuldabréfi því er í ákæru greinir. Lárus kvaðst ekki muna vel, hvað þeim ákærða Guðmundi fór á milli, en taldi þó, að ákærði Guðmundur hefði borið undir sig tilbúið dæmi og spurt, hvaða áhrif það hefði ef keypt yrði skuldabréf sem komið væri úr höndum upphaflegs eiganda og síðan kæmu upp deilur milli hans og útgefanda. Lárus kvaðst hafa lýst áliti sínu á þessu, en spurt ákærða Guðmund, um hvað ágrein- ingurinn snerist. Ákærði Guðmundur hefði ekki vitað það. en kvaðst hafa heyrt, að menn væru eitthvað ósáttir, en á þessum tíma hefði ákærði Guð- mundur sagst ekki vita um hvað þessi ágreiningur snerist. Vitnið Jón Bjarni Gunnarsson, fjármálastjóri Hörpu hf., kom fyrir dóm- inn 28. desember sl. Jón Bjarni kvað fyrirtæki ákærða Kristins hafa skuldað Hörpu hf. pen- inga, og vegna þeirrar viðskiptaskuldar hefði Jón Bjarni þurft að rukka ákærða Kristin. Hann hefði ekki getað greitt, en m.a. boðið skuldabréf, sem Jón Bjarni kvaðst ekki vilja taka sem greiðslu bæði vegna þess, að sam- 1175 keppnisaðili Hörpu hf. var útgefandi skuldabréfsins svo og vegna þess að ákærði Kristinn skuldaði viðskiptaskuld sem greiðast skyldi með peningum. Kristinn hefði þá spurt, hvort Jón Bjarni vissi um einhvern aðila sem hugs- anlega vildi kaupa skuldabréfið, en sér hefði verið sýnt ljósrit skuldabréfs- ins. Jón Bjarni kvaðst hafa greint ákærða Kristni frá því, að hann þekkti mann sem eitthvað hefði gert af því að kaupa viðskiptakröfur og þar átt við ákærða Guðmund. Jón Bjarni hefði þá gefið ákærða Kristni upp nafn ákærða Guðmundar og símanúmer og þá kvaðst Jón Bjarni hafa fært þetta í tal við ákærða Guðmund næst er þeir hittust. Jón Bjarni kvaðst telja líklegt, að hann hefði nefnt við ákærða Guðmund, hver væri greiðandi skuldabréfs- ins. Jón Bjarni kvaðst aldrei hafa haft frumrit skuldabréfsins undir höndum og ekkert vita hvernig staðið var að viðskiptum með skuldabrétið. Vitnið Ástríður Sólrún Grímsdóttir lögfræðingur kom fyrir dóminn 28. desember sl. Ástríður kvaðst hafa unnið sem fulltrúi á lögmannsstofu ákærða Jóns á þeim tíma er ákærði Kristinn kom með skuldabréfið á skrifstofuna til inn- heimtu. Ástríður kvað ákærða Kristni hafa verið vísað til sín þar sem ákærði Jón hefði ekki verið við á skrifstofunni. Ástríður kvaðst hafa tekið við skuldabréfinu og fengið framsalsáritun á bréfið frá banka þar sem bréf- ið var framselt til ákærða Kristins. Þetta hefði verið hið eina, sem Ástríður kvaðst hafa séð að vantaði á skuldabréfið til að unnt væri að innheimta það. Síðan kvaðst Ástríður hafa gengið frá skuldabréfinu þannig að ákærði Kristinn framselur það handhafa. Þetta hefði verið gert að beiðni ákærða Kristins og verið gert án þess að ákærði Jón vissi af. Ástríður kvaðst hafa sent innheimtubréf til Málningar hf., og hefði ákærði Jón engin afskipti haft þar af. Þá kvað Ástríður sig minna, að hún hefði borið orðalag veðbandslausnar undir ákærða Jón, en hún myndi það þó ekki fyllilega. Ástríður kvaðst enga hugmynd hafa haft um það hvað lá að baki þessu skuldabréfi, en eftir að innheimtubréfið hefði verið sent, hefði einhver aðili frá Málningu hf. hringt, og eftir það hefði Ástríður afhent ákærða Jóni málið. Vitnið Ingibjörg Pálsdóttir ritari kom fyrir dóminn 28. desember sl. Ingibjörg vottaði veðbandslausn, dagsetta 10. september 1992, og afsal, dagsett 4. september 1992, bæði skjölin vegna sölu skuldabréfsins, sem í ákæru greinir. Ingibjörg mundi ekkert eftir því, hvort ákærðu Kristinn og Guðmundur hefðu verið staddir samtímis á skrifstofu ákærða Jóns á þeim 1176 tíma er hún vottaði skjölin. ingibjörg kvaðst votta mjög mörg skjöl og ekk- ert muna sérstakt um þessi skjöl. Vitnið Steinunn Sveinsdóttir ritari kom fyrir dóminn 28. desember sl. Steinunn staðfesti vottun sína á sömu skjöl og vitnið Ingibjörg Pálsdóttir vottaði. Hvorki ákærði Kristinn né ákærði Guðmundur hefðu verið við- staddir er hún vottaði skjölin. Niðurstöður. I. Svo sem rakið var, hefur ákærði Kristinn sagt rétta lýsingu í ákæruskjali á útgáfudegi skuldabréfsins, greiðsludegi og veðböndum, losun veðbanda og sölu skuldabréfsins til meðákærða Guðmundar á þeim tíma sem þar er lýst. Rakinn var hér að framan framburður ákærða um aðdraganda þess, að Málning hf. sótti um lánið, svo og tilgangur lánsumsóknarinnar og í þessu sambandi vikið að „heiðursmannasamkomulagi“ sem ákærði kvað hafa komist á. Ákærði hafnaði því, að stjórn Málningar hf. hefði heimilað sér að nýta lánsréttinn hjá Verslunarlánasjóði í þeim tilgangi að ráðstafa mætti lánsfjár- hæðinni til greiðslu á skuld einkafyrirtækis hans, svo sem lýst er í ákæru. Vitnin Valdimar Bergstað og Eggert Kristinsson, forsvarsmenn Málning- ar hf., hafa báðir borið, að sótt hafi verið um lánið svo sem ákærði bar og það átt að fara til nýbyggingar ákærða við Ingólfsstræti hér í borg. Þá hefur vitnið Sigurlaug Þorsteinsdóttir borið efnislega á sama veg. Ekkert var bókað um þessa lánsumsókn Málningar hf. á stjórnarfundum hjá fyrirtækinu og málið aldrei rætt þar. Svo virðist sem fyrst og fremst hafi verið sótt um lánið að beiðni ákærða Kristins og Eggerts, föður hans, og þá vegna fjölskyldu- og ættartengsla ákærða Kristins við forsvarsmenn Máln- ingar hf. Þessi skilningur fær stuðning í vitnaframburði. Vitnið Stefán Guðjohnsen, sem annaðist framkvæmdahlið þessa máls, hefur borið, að öllum hafi verið ljóst frá upphafi. að sótt var um lánið vegna nýbyggingar ákærða. Þá segir í lánsumsókninni frá 24. febrúar 1986, þar sem sótt er um 6,5 milljóna króna lán, að tilgangur lánsumsóknarinnar sé húsbygging. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með vísan til málavaxta, sem raktir hafa verið, þá er ekkert fram komið í málinu sem styður fullyrðingar í ákæru um að stjórn Málningar hf. hafi heimilað ákærða að nýta lánsrétt fé- lagsins hjá Verslunarlánasjóði í þeim tilgangi að ráðstafa mætti lánsfjárhæð- inni til greiðslu á skuld einkafyrirtækis hans, Málningarvara, við Málningu ht. Þvert á móti er sannað, að samið var um það munnlega, áður en sótt var 1177 um lánið, og lánsumsóknin ber það og með sér, að lánið var vegna nýbygg- ingar og átti lánsféð að renna þangað. Ákærði seldi skuldabréfið á þeim tíma sem í ákæru greinir. Ákærði hefur borið, að meðákærði Jón Magnússon hafi þar hvergi komið nærri. Þá hefur meðákærði Guðmundur borið efnislega eins um það og með- ákærði Jón vísað því á bug að hafa komið nærri sölu skuldabréfsins. Með vísan til þessa og málavaxta að öðru leyti er ekkert fram komið sem sannar að meðákærði Jón hafi haft þá milligöngu við sölu skuldabréfsins sem lýst er í þessum ákærulið. Ákærði Kristinn seldi því skuldabréfið án milligöngu meðákærða Jóns, en svo sem rakið var lýsti vitnið Jón Bjarni Gunnarsson þætti sínum í því að koma ákærða Kristni í samband við með- ákærða Guðmund. Ákærði Jón kom lítillega við sögu er útbúið var afsal en þá hafði sala skuldabréfsins í raun farið fram. Ákærði Kristinn hefur haldið því fram, að hann hafi haft heimild til að ráðstafa skuldabréfinu eftir að hafa fengið það framselt sér. Ákærði Krist- inn kvað Málningu hf. hafa ráðstafað andvirði skuldabréfsins til greiðslu á viðskiptareikningi Málningarvara er lánið var greitt út í desember 1986. Þá kvaðst ákærði hafa ýmsar athugasemdir fram að færa vegna þess uppgjörs, m. a. varðandi vexti o. fl., og aldrei hafa samþykkt, að skuldajöfnun færi fram. Stefán Guðjohnsen hafi ráðstafað fénu á þennan hátt án samráðs við sig. Þá kvað ákærði Kristinn stefna í það að hann tapaði aleigunni vegna viðskiptanna við Málningu hf. og í raun telja það fyrirtæki skulda sér stórfé og ávinningur sinn því engin. Stefán Guðjohnsen hefur borið, að ekki hafi verið samið sérstaklega um það, að ráðstafa mætti fénu á þennan hátt, en hann greint ákærða frá þessu og talið, að ljóst væri að lánsfjárhæðin yrði notuð á þennan hátt eftir að Málningarvörur höfðu safnað upp viðskiptaskuld hjá Málningu hf. á árinu 1986. Valdimar Bergstað kvað Málningu hf. hafa umborið ákærða Kristni að mynda viðskiptaskuld á árinu 1986, en Valdimar samdi ekki um uppgjör þeirrar skuldar en taldi víst að Stefán Guðjohnsen hefði gert það. Vitnið Eggert Kristinsson hefur borið að hann hafi ekki vitað til þess, að samið hefði verið um það við ákærða Kristin, að ráðstafa mætti lánsfénu öðruvísi en afhenda honum féð. Þá bar Eggert, að samið hefði verið um það, að ákærði Kristinn mætti safna viðskiptaskuld á byggingartímanum og það hefði verið opið, hversu há skuldin mátti vera, en til að tryggja við- skiptaskuldina hafi Eggert gefið út 5 milljón króna víxil. Tryggingarvíxill þessi þykir ásamt öðrum gögnum málsins sýna, að til 1178 þess var ætlast a.m.k. af hálfu Eggerís Kristinssonar, að ákærði Kristinn fengi lánsféð í hendur vegna nýbyggingarinnar. Ákærði hafði sjálfur lagt til fullnægjandi veð til að tryggja skuldabréfalánið a.m.k. að mati Verslunar- lánasjóðs og því ekki auðséð hver tilgangurinn með tryggingarvíxlinum hafi verið og framburður Stefáns Guðjohnsen um það óljós. Ákærði greiddi skuldabréfið upp, svo sem lýst er í ákæru, og losaði fast- eignir sínar úr veðböndum. Svo sem rakið hefur verið, er margt óljóst um fjárhagslegt uppgjör ákærða Kristins og Málningarvara annars vegar og Málningar hf. hins vegar, en úr því verður ekki leyst í þessu máli svo sem rakið var. Þá er ljóst af því sem rakið hefur verið, að ekki hefur verið staðið sem skyldi að samskiptum og samningum ákærða Kristins og Málningarvara annars vegar og Málningar hf. hins vegar. Virðist það einkum stafa af per- sónu- og ættartengslum þess fólks er var í forsvari fyrirtækjanna. Þessir samskiptaörðugleikar og dráttur og/eða vöntun á fjárhagsuppgjöri þessara aðila er að mati dómsins veikur grunnur til að byggja á ákæru eftir að annar málsaðilinn kærði til lögreglu. En hvorki með kærunum né síðar voru lögð fram skjöl eða önnur gögn sem eru til þess fallin að renna stoðum undir staðhæfingar í ákæruskjali um, að samskipti og athafnir ákærða Kristins, sem lýst er í ákæru, séu saknæmar. Hins vegar virðist ljóst af því sem nú hefur verið rakið að um tvö mál er að ræða, annars vegar umdeilt uppgjör vegna viðskiptaskuldarinnar og hins vegar uppgjör vegna þess, að ákærði Kristinn fékk ekki lánsféð í hendur eins og honum hafði verið lofað og samið var um. Athygli vekur, að lögmaður Málningar hf., sem lagði fram kærubréf þau sem hleyptu lögreglurannsókn máls þessa af stað, vissi ekki hver var bak- grunnur lánsumsóknar þeirrar, sem lýst hefur verið, og í hvaða tilgangi lán- ið var tekið og hann hafi ekki rætt við forsvarsmenn Málningar hf. um út- greiðslu lánsins og til hvers það átti að ganga nákvæmlega. Hann vissi ekki heldur á þeim tíma, er kært var, hvort Málning hf. eða ákærði Kristinn fékk lánsfjárhæðina í hendur. Í kærubréfi lögmannsins frá 4. desember 1992 segir hins vegar, að eftir útgáfu skuldabréfsins hafi ákærði Kristinn áritað bréfið og veðsett fasteign sína og síðan fengið lánsféð í hendur. Grundvöllur opinberu rannsóknarinnar var þannig veikur og í raun ákærunnar einnig og hefur þetta að mati dómsins komið skýrar í ljós við dómsmeðferð málsins. Dómurinn telur, að ekki hafi verið sýnt fram á það af hálfu ákæruvalds- ins, að samið hafi verið um eitthvað annað við útgáfu skuldabréfsins heldur en það sem getið var um að framan og ákærði og vitni hafa borið, þ.e. að ákærði fengi féð í hendur er lánið yrði greitt út. 1179 Ekki er í máli þessu lagður neinn mælikvarði á samninga og samkomulag sem ákærði Kristinn kann að hafa gert í tengslum við skuldabréf þetta við einstaka forsvarsmenn Málningar hf. nema að svo miklu leyti sem nauðsyn- legt er til að taka afstöðu til þeirra brota sem honum eru gefin að sök í ákæru. Þá hefur ákæruvaldið ekki sannað þá fullyrðingu í ákæru, að ákærði hafi ráðstafað skuldabréfinu sjálfum sér til ávinnings og Málningu hf. til tjóns. Dómurinn telur að færslur í bókhaldi ákærða breyti engu að þessu leyti og séu ekki til þess fallnar í máli þessu að færa sönnur á fullyrðingar ákæru- valdsins um það að ákærði hafi verið skuldari frá upphafi. Má í þessu sam- bandi benda á framburð ákærða um athugasemd endurskoðanda og að öðru leyti deilur um meðferð peninganna. Þá bar ákærði, að hann hefði reynt að fá forsvarsmenn Málningar hf. að samningaborðinu árið 1987 og 1988 en án árangurs og því greitt skuldabréfið upp og losað fasteignir sínar úr veðböndum. Dómurinn telur fyrst og fremst um það að ræða, að fjárhagslegt uppgjör ákærða Kristins persónulega og vegna Málningarvara annars vegar og Málningar hf. hins vegar hefur enn ekki farið fram. Í þessu ljósi verður að skoða samskipti ákærða Kristins og Málningar hf. Samkvæmt öllu því. sem nú hefur verið rakið, og að öðru leyti með vísan til málavaxta þykja engar sannanir fram komnar um það að ákærði Kristinn hafi með ráðstöfun skuldabréfsins gerst sekur um refsiverða háttsemi sem hann er hér ákærður fyrir og er hann því sýknaður af öllum kröfum ákæru- valdsins. 11. Þar sem ákærði Kristinn er sýknaður af háttsemi í 1. kafla ákæru er ákærði Guðmundur Albert einnig sýknaður af hlutdeildarbroti í umboðs- svikum meðákærða Kristins, en fyrri hluti þessa kafla ákæru lýtur að þessu. Ákærða Guðmundi er jafnframt gefin að sök tilraun til fjársvika með því að krefja og síðan að höfða dómsmál á hendur Málningu hf. til innheimtu skuldarinnar samkvæmt skuldabréfinu auk vaxta og kostnaðar í því skyni að Málning hf., sem ákærði vissi eða mátti vita, að meðákærði Kristinn hafði ekki átt neina kröfu á samkvæmt skuldabréfinu, yrði dæmd til að greiða sér kröfurnar, eins og lýst er í þessum kafla ákæru. Ákærði hefur borið að hann hafi enga vitneskju haft um samskipti með- ákærða Kristins og Málningar hf. er hann festi kaup á skuldabréfinu. Ákærði hafi fyrst og fremst litið á greiðanda skuldabréfsins, Málningu hf. Aldrei hafi komið til tals að Málning hf. væri ekki hinn raunverulegi skuld- ari eins og skuldabréfið beri með sér. 1180 Ekkert óvenjulegt hefur verið leitt í ljós við það er innheimtubréf var sent skuldaranum, Málningu hf., en í kjölfarið hafði lögmaður Málningar hf. fyrst símsamband og síðan með bréfaskriftum við meðákærða Jón. Eftir að opinber rannsókn hófst á þeim grunni, sem lýst var og framburður vitn- isins Jóns Steinars Gunnlaugssonar ber með sér, ákvað ákærði Guðmundur að höfða dómsmál til innheimtu skuldarinnar samkvæmt skuldabréfinu. Strax í upphafi var ákveðið, að ekki yrði notfært það réttarfarshagræði sem 17. kafli laga um meðferð einkamála kveður á um varðandi takmarkanir varna í málum sem höfðuð eru með þeim hætti, en dómsmál ákærða Guð- mundar á hendur Málningu hf. var höfðað á grundvelli 17. kafla laganna um meðferð einkamála. Þetta fær og stoð í vitnisburði Jóns Steinars sem kvað ákærða Jón hafa greint sér frá því fljótlega eftir þingfestingu einkamálsins, að ekki væri meiningin að reka það mál þannig að lögmætar varnir kæmust ekki að. Ákærði Jón hefur borið efnislega eins. Skjöl málsins að öðru leyti styðja þetta, þ. á m. gögn úr framangreindu einkamáli. Dómurinn telur ekkert fram komið í málinu sem gefi til kynna, að ákærði hafi vitað að meðákærði Kristinn hafi ekki átt kröfu á Málningu hf. samkvæmt skuldabréfinu. Þá er heldur ekkert í málinu sem gefur tilefni til að álykta að ákærði hafi mátt vita að meðákærði Kristinn hafi ekki átt kröfu á Málningu hf. sam- kvæmt skuldabréfinu. Ákærði Guðmundur hefur á hinn bóginn með málshöfðuninni og ákvörðun um að hleypa að öllum vörnum í einkamálinu gefið Málningu hf. tækifæri á því að koma að vörnum sem væntanlega varða samskipti Máln- ingar hf. og ákærða Kristins og deilur þeirra varðandi skuldabréfið. Ákærði Guðmundur kom þar ekkert við sögu. Deilurnar eru í raun til komnar vegna þess hvernig staðið var að samskiptum og samningum ákærða Krist- ins og Málningar hf. svo sem rakið hefur verið. Þannig vildi ákærði Guð- mundur, eins og hann greindi frá, koma í veg fyrir að skuldari yrði dæmdur til að greiða skuld sem ekki væri á rökum reist. Með vísan til alls þessa og málavaxta að öðru leyti ber að sýkna ákærða Guðmund af öllum kröfum ákæruvaldsins. HI. Allir ákærðu hafa borið, að ákærði Jón hafi engin afskipti hatt af sölu skuldabréfsins. Dómurinn telur ekkert það fram komið sem gefi tilkynna að ákærði Jón hafi í opinberu sýslunarstarfi sínu sem hæstaréttarlögmaður haft milligöngu 1181 um viðskiptin með skuldabréfið. Þá vissi ákærði Jón ekkert um söluverð skuldabréfsins. Þetta fær stuðning í framburði allra ákærðu og vitna sem báru um með- ferð skuldabréfsins á lögmannsstofu ákærða Jóns. Þá bar vitnið Jón Bjarni Gunnarsson að hafa bent ákærða Kristni á meðákærða Guðmund sem hugsanlegan kaupanda skuldabréfsins. Þá er ákært fyrir að hafa reynt að innheimta hjá Málningu hf. á grund- velli skuldabréfsins þá fjárhæð, sem í ákæru greinir, þrátt fyrir að hann vissi eða mætti vita, eins og viðskiptum með skuldabréfið hafði verið hátt- að, að meðákærði Kristinn ætti ekki á grundvelli þess kröfu á hendur Máln- ingu hf. Ákærði Jón vissi ekki af því að skuldabréfið var til innheimtumeðferðar á lögmannsstofunni fyrr en eftir að innheimtubréfið hafði verið sent út. Ákærði Jón átti þar ekki hlut að máli. Jafnvel þótt svo hefði verið er ekkert saknæmt við það eins og mál þetta er í pottinn búið og lýst hefur verið. Vitnið Ástríður Sólrún Grímsdóttir hefur og borið að innheimtubréfið hafi verið sent út án þess að ákærði Jón hafi vitað af því. Ákærði Jón vissi því ekkert um skuldabréfið og/eða hugsanlegan ágrein- ing vegna þess, fyrr en lögmaður Málningar hf. hafði við hann samband eft- ir sendingu innheimtubréfsins. Þá er ekkert í málinu sem gefur til kynna að ákærði Jón hafi á þessari stundu mátt vita um það hvernig viðskiptum með skuldabréfið var háttað, en svo sem lýst er hér að framan var ekkert saknæmt við þau viðskipti. Loks hefur ákærði Jón borið að hann hafi aldrei vitað og viti ekki enn, að meðákærði Kristinn hafi ekki átt kröfu á Málningu hf. samkvæmt skulda- bréfinu. Dómurinn telur samkvæmt þessu engin þau sönnunargögn hafa verið færð fram sem bendi til þess, að ákærði Jón hafi vitað eða mátt vita að meðákærði Kristinn hafi ekki á grundvelli skuldabréfsins átt kröfu á Máln- ingu hf. Loks er ákærða Jóni gefið að sök að hafa fylgt innheimtutilrauninni eftir með málshöfðun eftir að hafa fengið upplýsingar um að meðákærði Krist- inn en ekki Málning hf. væri sjálfur hinn raunverulegi skuldari frá upphafi, og þannig í lögmannsstarfi sínu veitt meðákærðu Kristni og Guðmundi Al- bert hvorum á sinn hátt, liðsinni sitt til að auðgast með fyrrgreindum hætti á kostnað Málningar hf. Ákærði Jón hefur borið, að hann hafi fyrst vitað um ágreining varðandi skuldabréfið er lögmaður Málningar hf. hringdi og hafði uppi mótbárur vegna innheimtubréfsins sem starfsmaður lögmannsstofunnar sendi Máln- 1182 ingu hf. Dómurinn skilur ákæruna svo, þegar talað er um, að ákærði Jón hafi fengið upplýsingar um hver væri skuldari samkvæmi skuldabréfinu, að þá sé átt við upplýsingar sem ákærða Jóni bárust frá lögmanni Málningar hf. Upplýsingum úr annarri átt er ekki til að dreifa. Ákærði Jón aflaði sjálf- ur upplýsinga síðar hjá meðákærða Kristni um það sem lá að baki útgáfu skuldabréfsins. Dómurinn telur að mótbárur lögmanns Málningar hf. hafi ekki getað ver- ið þess eðlis, að ákærði Jón hafi á þeim forsendum vitað eða mátt vita, að meðákærði Kristinn væri hinn raunverulegi skuldari en ekki Málning hf. Þessi ályktun helgast fyrst og fremst af þeirri staðreynd, hvað lögmaður Málningar hf. a.m.k. á þessu stigi málsins vissi lítið um sjálfan bakgrunn út- gáfu skuldabréfsins og að öðru leyti hvað hann fékk litlar upplýsingar frá forsvarsmönnum Málningar hf. og hann lýsti fyrir dóminum. Ákærðu Jón og Guðmundur ákváðu í sameiningu að öllum vörnum skyldi hleypt að í einkamálinu og vísast til þess sem sagði í niðurstöðum varðandi II. kafla ákæru um þetta. Dómurinn telur þannig, að ákærði Jón hafi, er málshöfðun var ákveðin að höfðu samráði við meðákærða Guðmund, ekki búið yfir vitneskju sem var til þess fallin að gera hann sekan um brot það sem í ákæru greinir. Það, sem rakið hefur verið hér að framan, leiðir til þess, að sýkna ber ákærða Jón af öllum kröfum ákæruvaldsins. En eins og ákæru er háttað, þykir rétt að láta þess getið, sem rakið hefur verið hér að framan varðandi þennan kafla ákæru svo að huglæg afstaða ákærða Jóns komist að í máli þessu og á sama hátt og afstaða meðákærðu. En þar sem ákærða Jóni er ýmist gefið að sök hlutdeildarbrot og hlut- deild í tilraunarbroti meðákærðu, sem hafa báðir verið sýknaðir, eins og rakið hefur verið, er ákærði Jón þegar af þeirri ástæðu sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins í málinu. Þessi niðurstaða leiðir til þess, að leggja ber allan sakarkostnað á ríkis- sjóð, þ.m.t. kr. 275.000 í réttargæslu- og málsvarnarlaun til Björns Ólafs Hallgrímssonar hæstaréttarlögmanns, verjanda ákærða Kristins, kr. 200.000 í málsvarnarlaun til Sigurðar G. Guðjónssonar hæstaréttarlögmanns, verj- anda ákærða Guðmundar Alberts, og kr. 200.000 í málsvarnarlaun til Jóna- tans Sveinssonar hæstaréttarlögmanns, verjanda ákærða Jóns. Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari flutti málið af hálfu ákæruvaldsins. Dómsorð: Ákærðu, Kristinn Eggertsson, Guðmundur Albert Birgisson og Jón Magnússon, eru sýknaðir af öllum kröfum ákæruvaldsins í málinu. Allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þ.m.t. kr. 275.000 í 183 rétargæslu- og málsvarnarlaun til Björns Ólafs Hallarímssonar hæstaróttarlögmunns, verjanda ákærða Kristins, kt. 20048)) í máls varnarlaun til Sigurðar G. Guðjónssonar, hæstaréltaslögmanns, veri anda ákærða Guðmundar Alberts. og kr. 2004) í málsvarnarlaun ll ónatans Sveinssonar heslaréttarlögmanns, verjanda ákærða Jóns 183 rótargeslu- og málssarnarlsun il Björns Ólafs Hallpiimsonar Hæstaréttarlðamanns, verjanda ákærða Kristins, kr. 200.000 í mál- arnarlaun tl Sigurður G. Guðjónssonar, hæstaróttrlögmunns, vet anda íkærða Guðmundar Alberts, og kc.200.000 í mólsvurnarlnun tl Jónatans Sveinssonar æstarttarlgmanns, verjanda ákærða Jóns 1183 lsvarnarlaun til Björns Ólafs Hallgrímssonar rétlargæslu og mi hæstaróttarlögmanns. verjanda ákærða Kristins, kr. 200.000 í máls- varnarlaum vil Si anda ákærða Guðmuncar Alberts, og kr. 201000 í málsvarnarlaun til Jónatans Sveinssonar hestaréltarlögmanns, verjanda ákærða Jóns, urðar G, Guðjónssonar. hæstaróttarlögmanns, velja 1184 Fimmtudaginn 26. maí 1994. Nr. 410/1991. — Þorsteinn Scheving Thorsteinsson og Guðjón Kristleifsson (Hróbjartur Jónatansson hrl.) gegn Ásrúnu Einarsdóttur Landsbanka Íslands Ragnari Jóni Péturssyni Kristínu Sigfúsdóttur Daníel Péturssyni Guðnýju Pétursdóttur Jóni Péturssyni Önnu Þóru Pétursdóttur Sigurjóni Ragnarssyni Sigrúnu Gunnarsdóttur Sigurveigu Ragnarsdóttur Margréti Ragnarsdóttur og Guðrúnu Ragnarsdóttur (Helgi V. Jónsson hrl.) og gagnsök Húsaleigusamningur. Þinglýsing. Nauðungaruppboð. 45. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Aðaláfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu IS. október 1991, en gagnáfrýjunarstefna var gefin út 15. júní 1992 að fengnu leyfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins 8. apríl sama ár. Aðaláfrýjendur krefjast þess, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum gagnáfrýjenda. Þá krefjast þeir málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjendur krefjast þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að öðru leyti en um málskostnað. Þeir krefjast þess, að aðaláfrýjendur verði dæmdir til að greiða sér málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. 1185 Til vara krefjast gagnáfrýjendur þess, að aðaláfrýjendur verði dæmdir til að greiða sér 413.985 krónur með dráttarvöxtum sam- kvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 af 37.185 krónum frá 1. mars 1989 til 1. apríl sama ár, af 66.885 krónum frá þeim degi til 1. maí sama ár, af 96.585 krónum frá þeim degi til 1. júní sama ár, af 126.285 krón- um frá þeim degi til 1. júlí sama ár, af 154.035 krónum frá þeim degi til 1. ágúst sama ár, af 181.785 krónum frá þeim degi til 1. september sama ár, af 209.535 krónum frá þeim degi til 1. október sama ár, af 235.935 krónum frá þeim degi til 1. nóvember sama ár, af 262.335 krónum frá þeim degi til 1. desember sama ár, af 288.735 krónum frá þeim degi til 1. janúar 1990, af 314.085 krónum frá þeim degi til 1. febrúar sama ár, af 339.435 krónum frá þeim degi til 1. mars sama ár, af 364.785 krónum frá þeim degi til 1. apríl sama ár, af 389.385 krónum frá þeim degi till. maí sama ár og af 413.985 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefjast gagnáfrýjendur höfuðstóls- færslu vaxta samkvæmt 12. gr. vaxtalaga, í fyrsta sinn 1. maí 1991, og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. I. Önnur helsta málsástæða aðaláfrýjenda fyrir Hæstarétti er sú, að gagnáfrýjendur hafi eigi verið grandlausir um leigurétt aðaláfrýj- enda, þegar þeir fengu út gefin eða framseld til sín þau skuldabrét, sem þinglýst var á fasteignina Einholt 2 í Reykjavík 3. maí 1983, rúmu einu og hálfu ári eftir gerð húsaleigusamnings aðaláfrýjenda við fyrri eigendur, en rúmu ári áður en honum var þinglýst á eign- ina, sbr. 2. mgr. 29. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Ekki verður séð, að þessari málsástæðu hafi verið hreyft í héraði, svo sem aðaláfrýj- endum var þó í lófa lagið. Hún kemur eigi til álita fyrir Hæstarétti gegn andmælum gagnáfrýjenda, sbr. 45. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. IH. Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Ákvæði söluskilmála við fasteignauppboð þess efnis, að kaupandi sé bundinn við löglega gerða leigusamninga, verður að meta með hliðsjón af þinglýsingar- reglum eða öðrum lagaákvæðum um rétthæð slíkra samninga gagn- vart veðkröfum í eign. Eins og málið liggur fyrir, ber að staðfesta þá niðurstöðu héraðsdóms, að húsaleigusamningur aðaláfrýjenda við 1186 . fyrri eigendur Einholts 2 frá 3. september 1981 hafi ekki haft gildi gagnvart gagnálrýjendum frá uppboðsdegi eignarinnar 21. febrúar 1989, sbr. 1. mgr. 29. gr. laga nr. 39/1978. Gagnáfrýjendur verða ekki heldur bundnir af fyrirframgreiðslu leigugjalds af hálfu aðaláfrýj- enda í lengri tíma en eitt ár frá uppboðsdegi, en samkvæmt 2. mgr. 31. gr. þinglýsingalaga er fyrirframgreiðsla um lengri tíma háð þinglýsingu. Kvittun til aðaláfrýjenda um fyrirframgreiðslu fyrir tímabilið 1. mars 1986 til jafnlengdar 1991, sem þinglýst var 11. des- ember 1986, haggar ekki þeirri niðurstöðu. Rétt þykir eftir þessu, að aðaláfrýjendur gjaldi gagnáfrýjendum leigu frá og með næstu mán- aðamótum, eftir að ár var liðið frá uppboðsdegi til 1. júní 1990, en leigukröfur gagnáfrýjenda ná til þess dags. Fallist verður á það mat héraðsdómara, að leigugjald skuli fara eftir húsaleigusamningi aðal- áfrýjenda við fyrri eigendur, og nemur ógreidd leiga þá samtals 127.950 krónum. Rétt þykir, að leigugjaldið beri dráttarvexti sam- kvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, eins og nánar segir í dóms- orði. lll. Á það verður fallist með héraðsdómi, að dómkröfu gagnáfrýj- enda um rýmingu húsnæðisins skuli skoða sem uppsögn á ótíma- bundnum leigumála, er komist hafi á milli aðila þessa máls á upp- boðsdegi. Það húsnæði, sem um er að ræða, er sérhannað til rekst- urs tannlæknastofu, og hafa aðaláfrýjendur rekið starfsemi sína í því um tæplega þrettán ára skeið. Gera verður ráð fyrir því, að þeir hafi aflað sér sérstakrar viðskiptavildar í húsnæðinu og flutningur þeirra í annað húsnæði sé háður nokkrum erfiðleikum. Með hliðsjón af 3. tl. 13. gr. laga nr. 44/1979 um húsaleigusamninga þykir því rétt, að aðaláfrýjendur hafi tólf mánaða frest frá uppsögu þessa dóms til þess að rýma húsnæðið. IV. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms verður ekki raskað. Rétt þyk- ir, að aðaláfrýjendur greiði gagnáfrýjendum hverjum um sig 20.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Hefur þá ekki verið tekið til- lit tl virðisaukaskatts. 1187 Dómsorð: Húsaleigusamningur milli aðaláfrýjenda, Þorsteins Scheving Thorsteinsson og Guðjóns Kristleifssonar, og Pálmars Magn- ússonar 3. september 1981 um leigu á þriðju hæð austurenda Einholts 2 í Reykjavík hefur ekki gildi frá 21. febrúar 1989 gagnvart gagnáfrýjendum, Ásrúnu Einarsdóttur, Landsbanka Íslands, Ragnari Jóni Péturssyni, Kristínu Sigfúsdóttur, Daníel Péturssyni, Guðnýju Pétursdóttur, Jóni Péturssyni, Önnu Þóru Pétursdóttur, Sigurjóni Ragnarssyni, Sigrúnu Gunnarsdóttur, Sigurveigu Ragnarsdóttur, Margréti Ragnarsdóttur og Guð- rúnu Ragnarsdóttur. Aðaláfrýjendur skulu hafa rýmt framangreint leiguhúsnæði eigi síðar en að liðnum tólf mánuðum frá uppsögu þessa dóms. Aðaláfrýjendur greiði gagnáfrýjendum óskipt 127.950 krón- ur með dráttarvöxtum samkvæmt 11l. kafla vaxtalaga nr. 25/ 1987, af 42.150 krónum frá 1. mars 1990 til 1. apríl sama ár, af 85.050 krónum frá þeim degi til 1. maí sama ár og af 127.950 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Heimilt er að leggja dráttarvexti við höfuðstól, í fyrsta sinn 1. maí 1991. Málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms er staðfest. Aðaláfrýjendur skulu óskipt greiða gagnáfrýjendum hverj- um um sig 20.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. september 1991. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 17. september sl., er höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur af Ásrúnu Einarsdóttur, kt. 060616-2489, Grenimel 32, Rvík, Landsbanka Íslands, kt. 710169-3819, Austurstræti 11, Rvík, Ragn- ari Jóni Péturssyni, kt. 120546-2019, Fjarðarseli 8. Rvík, Kristínu Sigfúsdótt- ur, kt. 290334-2339, Laugalæk 54, Rvík, Daníel Péturssyni, kt. 080232-2099, Sunnuflöt 32, Garðabæ, Guðnýju Pétursdóttur, kt. 200238-4279, Strýtuseli 11, Rvík, Jóni Péturssyni, kt. 300639-2839, Sunnuflöt 10, Garðabæ, Önnu Þóru Pétursdóttur, Reno, Nevada, Bandaríkjunum, Sigurjóni Ragnarssyni, kt. 160729-2289, og Sigrúnu Gunnarsdóttur, kt. 240438-3489, báðum til heimilis að Blikanesi 13, Garðabæ, Sigurveigu Ragnarsdóttur, kt. 280231- 3409, Hvassaleiti 43, Rvík, Margréti Ragnarsdóttur, kt. 071124-3209, Laugar- 1188 ásvegi 43, Rvík, og Guðrúnu Ragnarsdóttur, kí. 031136-3349, Fairfax, Virginíu, Bandaríkjunum, gegn Þorsteini Scheving Thorsteinsson, kt. 180552-4569, tannlækni, Tjarnarbóli 10, Seltjarnarnesi, og Guðjóni Krist- leifssyni, kt. 070553-3339, tannlækni, Lyngbergi 19b, Hafnarfirði, með stefnu, þingfestri 28. Júní 1990. Dómkröfur stefnenda eru þessar: 1. Að staðfest verði með dómi, að hvorki húsaleigusamningur milli stefndu og Pálmars Magnússonar, dags. 3. sept. 1981, um leigu á 3. hæð, austurenda, Einholts 2, Reykjavík, né kvöð um fyrirframgreiðslu stefndu á húsaleigu til Pálmars Magnússonar hafi gildi gagnvart stefn- endum frá 21. febr. 1989 og að stefndu verði dæmdir til að rýma hús- næði það á 3. hæð Einholts 2, austurenda, sem þeir höfðu afnot af skv. húsaleigusamningi þessum. 2. Að stefndu verði dæmdir til að greiða stefnendum in solidum kr. 1.028.250,00 ásamt (nánar tilgreindum dráttarvöxtum)|. 3. Stefnendur krefjast þess að stefndu verði dæmdir til að greiða þeim in solidum málskostnað |...|. Til vara: 1. Að stefndu verði dæmdir til að greiða stefnendum in solidum kr. 413.985,00 ásamt (nánar tilgreindum dráttarvöxtum)|. 2. Stefnendur krefjast þess að stefndu verði dæmdir til að greiða þeim in solidum málskostnað |...|. Dómkröfur stefndu eru að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnenda og að stefnendum verði gert að greiða stefndu málskostnað in solidum |...1. Mál þetta var dómtekið að loknum munnlegum málflutningi hinn 22. maí sl. Það var endurupptekið, endurflutt og dómtekið á ný hinn 17. september sl. I. Með samningi, dags. 3. sept. 1981, tóku stefndu á leigu 3. hæð fasteignar- innar nr. 2 við Einholt í Reykjavík. Leigutíminn hófst 1. september 1981 og skyldi standa til 31. ágúst 2001, þ.e. til 20 ára. Leiguhúsnæðið var 150 m“ og nam leigan kr. 28 á hvern mf hins leigða húsnæðis og var leigufjárhæðin háð breytingum á húsaleiguvísitölu atvinnuhúsnæðis. Leigusali var Pálmar Magnússon, þáverandi eigandi fasteignarinnar. Stefndu greiddu fyrir fram kr. 75.000 við undirritun leigusamnings. Húsa- leigusamningnum var þinglýst 13. júní 1984. Þann 11. desember 1986 var þinglýst kvittun, þar sem stefndu greiddu húsaleigu fyrir fram fyrir tímabii- 1189 ið 1. mars 1986 til 1. mars 1991, en upphæðar fyrirframgreiddu leigunnar er ekki getið í hinu þinglýsta skjali. Stefnendur fengu umrædda fasteign lagða sér út sem ófullnægðir veðhaf- ar í uppboðsrétti Reykjavíkur 7. maí 1990 eftir að hafa orðið hæstbjóðendur á nauðungaruppboði sem fram fór á eigninni 21. febrúar 1989. Grundvöllur útlagningar voru 56 veðskuldabréf, út gefin 29. apríl 1983, sem þinglýst var á fasteignina 3. maí 1983. Eftir uppboðið 21. febrúar 1989 lýstu stefnendur því yfir við stefndu að þeir teldu húsaleigusamninginn við fyrri eiganda og fyrirframgreiðslu á húsaleigu til hans ekki hafa gildi gagnvart sér sem útlagningarhöfum. Stefndu lýstu sig ósamþykka þessum skilningi. Samkomulag varð með aðil- um um að stefndu hefðu heimild til að vera áfram í húsnæðinu um óákveð- inn tíma, á meðan úr ágreiningnum yrði skorið í dómsmáli. IV. Húsaleigusamningur sá, sem hér um ræðir, var til 20 ára og var því um réttarvernd háður þinglýsingu svo sem leitt verður af 2. tl. 31. gr. þinglýs- ingalaga nr. 39/1978. Samningi þessum, sem dags. er 3. september 1981, var þinglýst á eignina Einholt 2, Reykjavík, hinn 13. september 1984. Veð- skuldabréfum þeim, sem útlagning eignarinnar til stefnenda byggðist á, var hins vegar þinglýst á eignina 3. maí 1983. Verður því fallist á það með stefn- endum að samningurinn hafi ekki haft gildi gagnvart þeim frá uppboðsdegi eignarinnar að telja hinn 21. febrúar 1989, sbr. 1. mgr. 29. gr. laga nr. 39/ 1978. Sama gildir um kvöð þá sem fólst í fyrirframgreiðslu húsaleigu og þinglýst var kvittun um hinn 11. desember 1986. Ber að líta svo á að við uppboðið hafi fallið niður hinn tímabundni húsaleigusamningur um 3ju hæð fasteignarinnar Einholts 2 og nýr ótímabundinn leigumáli hafist milli aðila máls þessa, sbr. 17. gr. laga nr. 44/1979 um húsaleigusamninga. Dómkröfur stefnenda um rýmingu húsnæðisins ber að skoða sem upp- sögn á hinum ótímabundna leigumála aðila, og skal uppsagnarfrestur vera sex mánuðir samkvæmt 3. tl. 13. gr. laga nr. 44/1979 frá birtingu dóms þessa að telja. Kröfu stefnenda um húsaleigu samkvæmt 2. tl. aðalkröfu hefur verið andmælt af hálfu stefndu. Ekki verður talið að stefnendur hafi með málatil- búnaði sínum sýnt nægilega fram á að sú leigufjárhæð sé eðlileg og sann- sjörn fyrir það húsnæði sem hér um ræðir og stefndu hafa innréttað og að- lagað starfsemi sinni. Eftir atvikum þykir rétt að stefndu greiði húsaleigu í samræmi við umsamda leigufjárhæð samkvæmt fyrri leigumála, sem gerð er 1190 grein fyrir Í fram Íögðu yfirliti um sundurliðun dómkrafna. Ber því að dæma stefndu tl þess að greiða stefnendum óskipt kr. 614.265,00 og með dráttarvöxtum, eins og nánar greinir í dómsorði. Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður falli niður. Eggert Óskarsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Staðfest er, að húsaleigusamningur milli stefndu og Pálmars Magn- ússonar, dags. 3. sept. 1981, um leigu á 3. hæð, austurenda, Einholts 2, Reykjavík, og kvöð um fyrirframgreiðslu stefndu á húsaleigu til Pálmars Magnússonar hefur ekki gildi gagnvart stefnendum frá 21. febrúar 1989. Stefndu, Þorsteini Scheving Thorsteinssyni og Guðjóni Kristleifs- syni, ber að rýma húsnæði það á 3. hæð Einholts 2, austurenda, sem þeir hafa haft leiguafnot af, að liðnum sex mánuðum frá birtingu dóms þessa að telja. Stefndu, Þorsteinn Scheving Thorsteinsson og Guðjón Kristleifs- son, greiði óskipt stefnendum, Ásrúnu Einarsdóttur, Landsbanka Ís- lands, Ragnari Jóni Péturssyni, Kristínu Sigfúsdóttur, Daníel Péturs- syni, Guðnýju Pétursdóttur, Jóni Péturssyni, Önnu Þóru Pétursdótt- ur, Sigurjóni Ragnarssyni, Sigrúnu Gunnarsdóttur, Sigurveigu Ragnarsdóttur, Margréti Ragnarsdóttur og Guðrúnu Ragnarsdóttur, kr. 614.265 ásamt dráttarvöxtum skv. 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, af kr. 46.065 frá 1. mars 1989 til 1. apríl 1989, af kr. 83.865 frá þeim degi til 1. maí 1989, af kr. 121.665 frá þ.d. til 1. júní 1989, af kr. 159.465 frá þ.d. til 1. júlí 1989, af kr. 199.215 frá þ.d. til 1. ágúst 1989, af kr. 238.965 frá þ.d. til 1. september 1989, af kr. 278.715 frá þ.d. til 1. október 1989, af kr. 319.815 frá þ.d. til 1. nóvember 1989, af kr. 360.915 frá þ.d. til 1. desember 1989, af kr. 402.015 frá þ.d. til 1. janúar 1990, af kr. 444.165 frá þ.d. til 1. febrúar 1990, af kr. 486.315 frá þ.d. til 1. mars 1990, af kr. 528.465 frá þ.d. til 1. apríl 1990, af kr. 571.365 frá þ.d. til 1. maí 1990, og af kr. 614.265 frá þeim degi til greiðsludags. Dráttarvextir leggjast við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn I. maí 1991, í samræmi við 12. grein laga nr. 25/1987. Málskostnaður fellur niður. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 1191 Fimmtudaginn 26. maí 1994. Nr. 472/1993. — Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Jóni Guðna Péturssyni Rögnvaldi Guðmundssyni Gunnari Óla Sigurðssyni Jóni Magnússyni og Arnþóri Magnússyni (Jónatan Sveinsson hrl.) Dýravernd. Ákæra. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 21. október 1993 til sakfellingar samkvæmt ákæru, refsiákvörðunar og upptöku ísbjarnarhræs. Nokkur ný gögn voru lögð fyrir Hæstarétt. I. Í ákæruskjali 5. ágúst 1993 er ákærðu gefið að sök að hafa, „er þeir voru á grálúðuveiðum .. . 67 sjómílur norður af Horni náð í fé- lagi að fanga ísbjörn, sem þar var á sundi, með snöru og síðan sam- mælst um að deyða dýrið og framkvæmt það með því að útbúa og bregða snörum, þ. á m. einni úr vír, um háls dýrsins og eftir það all- ir hert að hálsi dýrsins við skipshlíðina þar til það drapst eftir nokkrar mínútur og ákærðu innbyrtu hræið“. Er þetta talið varða við 1. mgr. 9. gr., sbr. 1. mgr. 18. gr., laga nr. 21/1957 um dýravernd. Við meðferð málsins var leitt í ljós, að framangreind lýsing í ákæru er röng að því leyti, að vír var ekki notaður við aflífun ísbjarnarins, heldur var nælontóg brugðið um hálsinn, eins og fram kemur í hin- um áfrýjaða dómi. Vegna heimfærslu til refslákvæða í ákæru verður að skilja hana svo, að það hafi ekki verið talið saknæmt af hálfu ákærðu að fanga ísbjörninn umrætt sinn og deyða hann, heldur hafi ólögmætum að- 1192 ferðum verið beitt við aflífun dýrsins. Í héraði var málið að frum- kvæði héraðsdómara flutt með hliðsjón af því, að verknaður ákærðu kynni að hafa brotið gegn 1. gr. dýraverndunarlaga, sbr. 1. mgr. 117. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Málið hlaut sömu umfjöllun í Hæstarétti. Er því til álita í málinu, hvort framferði fs ákærðu hafi verið saknæmt frá þeirri stundu, er þeir náðu að fanga ísbjörninn. Málavöxtum er lýst í héraðsdómi. Verður að leggja þann fram- burð ákærðu til grundvallar, að þeir hafi haft í hyggju að fanga ís- björninn í því skyni að færa hann lifandi til hafnar. Þeir náðu að bregða vírstroffu utan um miðju dýrsins og hugðust hífa það þannig um borð í skipið. Í málinu nýtur hvorki gagna um áverka á dýrinu né skýrslu um krufningu þess. Ekki hefur verið sýnt fram á, að ákærðu hafi með aðferðum sínum valdið ísbirninum meiri þjáning- um en efni voru til. Þá verður eigi talið, að þeir hafi hlotið að sjá það fyrir, að tilætlun þeirra myndi ekki takast. Með þessum athugasemdum ber að fallast á sönnunarmat hér- aðsdómara. Verður hinn áfrýjaði dómur því staðfestur. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Allur áfrýjunarkostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu fyrir Hæstarétti, Jónatans Sveinssonar hæstaréttarlögmanns, 60.000 krónur. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Ákærðu bera á einn veg um atvik máls þessa, eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi, og er rétt að leggja frásögn þeirra til grund- vallar um úrlausn þess. Af henni verður ráðið, að þeir hafi lagt til atlögu við ísbjörninn í fljótræði og án eiginlegrar fyrirhyggju um 1193 það, hvernig þeir gætu náð birninum um borð í skip sitt og flutt hann til lands, án þess að slys yrðu á dýrinu og þeim sjálfum. Verð- ur aðgerðin naumast talin til veiði eða föngunar Í neinni merkingu, er þýðingu hafi að lögum, eins og að henni var staðið. Ákvörðun þeirra um að aflífa björninn við skipssíðuna verður og að meta svo, að þá hafi ekki brostið kjark til að leiða aðgerðina til lykta, heldur hafi þeir einfaldlega séð, að stefnt var í óefni. Á það má fallast, að sú ákvörðun hafi verið réttlætanleg, úr því sem komið var, og fram- kvæmd með þeim hætti, sem helst kom til greina. Eru þá ekki efni til þess, að ákærðu verði taldir brotlegir við 1. mgr. 9. gr. laga nr. 21/ 1957 um dýravernd. Á hinn bóginn leysti þetta skipverjana ekki undan ábyrgð á þeirri meðferð á dýrinu, sem til hafði verið stofnað í verki, en í henni fólst ótvírætt brot gegn hinu almenna ákvæði 1 gr. laganna, sbr. 1. mgr. 18. gr. þeirra. Unnt er að beita því ákvæði, eins og ákæru og málflutningi er háttað, og rétt, að svo verði gert. Ákærðu eru á einu máli um, að þeir hafi staðið saman að öllum þáttum aðgerðarinnar, og var hún óskyld þeim starfa, er þeir höfðu annars á skipinu. Ber þannig að sakfella þá alla fyrir umrætt brot, eins og krafist er af hálfu ákæruvaldsins. Enginn þeirra hefur áður orðið brotlegur við lög með þeim hætti, að máli skipti um viðurlög fyrir það. Með tilliti til þess og til allra málsatvika er rétt, að ákvörðun um refsingu á hendur þeim verði frestað skilorðsbundið samkvæmt a-lið 1. mgr. 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Fallast ber á kröfu ákæruvaldsins um eignarupptöku á ísbirnin- um, þar sem hann er nú varðveittur, sbr. 3. tl. 1. mgr. 69. gr. al- mennra hegningarlaga. Þá ber og að gera ákærðu að greiða kostnað sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti að jöfnum hlutum. Dómur Héraðsdóms Vestfjarða 27. september 1993. Ár 1993. mánudaginn 27. september, er á dómþingi Héraðsdóms Vest- fjarða, sem háð er í dómsal embættisins að Hafnarstræti Í, Ísafirði, af Jónasi Jóhannssyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-28/1993: Ákæruvaldið gegn Jóni Guðna Péturssyni o.fl., sem tekið var til dóms hinn 24. s.m. að loknum munnlegum málflutningi. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 5. ágúst 1993, á hendur ákærðu, Jóni Guðna Péturssyni skipstjóra, Skólastís 10, Bolungar- vík, kt. 230347-4339, Rögnvaldi Guðmundssyni stýrimanni, Traðarlandi 4, 1194 Bolungarvík, kt. 170549-3849, Gunnari Óla Sigurðssyni nema, Langholts- vegi 100, Reykjavík, kt. 020974-3709, Jóni Magnússyni sjómanni, Hlíðar- stræti 20, Bolungarvík, kt. 270867-3679, og Arnþóri Magnússyni sjómanni, Völusteinsstræti 3, Bolungarvík, kt. 110770-5889, „fyrir brot á lögum um dýravernd nr. 21 frá 13. apríl 1957 með því að hafa fimmtudaginn 24. júní 1993 um kl. 19.00, er þeir voru á grálúðuveiðum á skipinu um 67 sjómílur norður af Horni, náð í félagi að fanga ísbjörn, sem þar var á sundi, með snöru og síðan sammælst um að deyða dýrið og framkvæmt það með því að útbúa og bregða snörum, þ.á m. einni úr vír, um háls dýrsins og eftir það allir hert að hálsi dýrsins við skipshliðina þar til það drapst eftir nokkrar mínútur og ákærðu innbyrtu hræið. Telst brot ákærðu varða við 1. mgr. 9. gr., sbr. 1. mgr. 18. gr. laga um dýra- vernd nr. 21/1957, sbr. 1. gr. laga nr. 38/1968, og 7. gr. laga nr. 75/1982. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til upptöku ís- bjarnarhræsins samkvæmt 3. tl. 1. mgr. 69. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940.“ Málavextir. Fimmtudaginn 24. júní síðastliðinn voru skipverjar á vélskipinu Guðnýju ÍS-266 á grálúðuveiðum um 67 sjómílur norður af Horni er þeir urðu varir við ísbjörn á sundi í námunda við skipið. Voru skipverjar þá að ljúka við að draga inn veiðarfæri, en á meðan svamlaði björninn kringum skipið, án þess að á honum sæjust nokkur merki um ótta. Vaknaði þá sú hugmynd meðal skipverja, ákærðu í málinu, að fanga björninn og færa hann lifandi til hafn- ar. Voru því útbúnar nokkrar snörur, þ. á m. ein úr 11 mm stálvír, en því næst sigldu ákærðu að dýrinu og náðu fyrirhafnarlítið að koma vírsnörunni utan um miðju þess og herða að. Drógu ákærðu síðan dýrið að skipshlið og fóru að hífa það um borð. Við það kom fát á dýrið, sem tók að berjast um og slá kröftuglega í síðu skipsins. Varð ákærðu þá ljóst, að undir slíkum kringumstæðum yrði ógerningur að koma dýrinu lifandi um borð og sam- mæltust þeir þess í stað að hengja dýrið og innbyrða það síðan, en hvorki skotvopn né annars konar vopn voru um borð í skipinu. Brugðu ákærðu því nælonsnöru um háls dýrsins og hertu allir að, uns dýrið hætti að berjast um og fullvíst þótti að það væri dautt. Töldu ákærðu síðar að deyðingin hefði tekið um 1-2 mínútur. Var hræið síðan híft um borð og því komið fyrir niðri í lest skipsins, þar sem það var geymt, uns komið var til heimahafnar í Bol- ungarvík tveimur dögum síðar. Lögreglustjórinn í Bolungarvík lagði þar hald á hræið hinn 6. júlí síðastliðinn og var það daginn eftir sent umhverfis- ráðuneytinu til varðveislu. 1195 Ákærðu hafa allir komið fyrir dóm vegna málsins. Er framburður þeirra samhljóða í öllum meginatriðum og í fullu samræmi við þá atvikalýsingu, sem að framan er rakin. Einnig er ljóst af framburði ákærðu, að hugur þeirra stóð upphaflega til þess að ná dýrinu lifandi og að einhuga ákvörðun þeirra um deyðingu þess hafi ekki verið tekin fyrr en búið var að hífa dýrið upp úr sjónum. Allir hafa ákærðu borið, að á þeirri stundu hafi þeir talið óhjákvæmilegt að deyða dýrið, þar sem ómögulegt hefði verið að leysa vírsnöruna utan af því, enda hvorki vírklippur né önnur álíka verkfæri um borð í skipinu og því óforsvaranlegt að sleppa dýrinu í sjó með allt að 40-50 faðma af stálvír utan um sig. Þar sem engin vopn voru tiltæk mátu ákærðu allir aðstæður svo, að eina úrræði þeirra væri að hengja dýrið með snöru. Um hvatir að baki því að fanga ísbjörninn verður ekkert ráðið með vissu af framburði ákærðu annað en það, að ekki hafi verið um hreina drápsfýsn að ræða. Hafa tveir þeirra borið, að ætlunin hafi verið að gefa björninn á safn eða í dýragarð. Einn ákærðu telur ævintýramennsku hafa ráðið gjörð- um sínum, en tveir ákærðu bera að þeir hafi ekki leitt hugann að tilgangi veiðanna. Niðurstaða. Samkvæmt 7. gr. tilskipunar um veiði á Íslandi frá 20. júní 1849, sem enn er í gildi, má hver maður elta birni og veiða, hvar sem hann finnur, og á sá maður björn, sem fyrstur kemur á hann banasári. Tilskipun þessi er fáorð um verndun dýra, enda tilgangur hennar fyrst og fremst að vernda rétt manna til veiða og eignarrétt þeirra að veiðibráð. Eru veiðiaðferðum þar fáar skorður settar. Með lögum nr. 34/1915 voru lögfest ýmis almenn ákvæði er lutu að dýra- vernd. Gætir þar fyrst að marki þeirra lagasjónarmiða, að verndun dýra væri nauðsynleg í þágu almannahagsmuna og með illri meðferð á dýrum væri vegið að mannúðar- og samúðarkennd manna, sem aftur krefðist við- bragða af hálfu hins opinbera. Hvorki eru þó í þeim lögum né í núgildandi lögum um dýravernd nr. 21/1957 ákvæði er lúta sérstaklega að veiði dýra, veiðitækjum eða veiðiaðferðum, en samkvæmt athugasemdum, er fylgdu frumvarpi til hinna nýju laga á sínum tíma, munu viðhorf löggjafans hafa verið þau, að meta yrði eftir almennum sjónarmiðum og hverju sinni hvort tilteknir veiðihættir feli í sér illa meðferð á dýrum að nauðsynjalausu. Sé þá ekki loku fyrir það skotið, að beita megi 1. gr. laganna um þau efni, en hún hljóðar svo: „Skylt er að fara vel með dýr, svo að þau þjáist ekki að nauð- synjalausu.“ Verður ákvæði þetta ekki skýrt á annan veg en þann, að það nái til allra dýra, sbr. ótvírætt orðalag þar að lútandi í athugasemdum með 196 frumvarpinu. Ljóst er hins vegar af Íestri athugasemdanna og laganna í heild, að húsdýrum er þar tryggð ríkari vernd en villtum dýrum. Ákærðu í máli þessu er gefið að sök að hafa brotið gegn 1. mgr. 9. gr. téðra laga, en hún hljóðar svo: „Þegar dýr eru deydd, ber að gæta þess, að deyðing fari fram með jafnhröðum og sársaukalitlum hætti og frekast er völ á.“ Samkvæmt 2. mgr. 9. gr. er ráðherra síðan falið að setja nánari reglur um þetta. Hefur svo verið gert með reglugerð nr. 158/1957 um slátrun búfjár o.fl., en svo sem nafnið ber með sér er í reglugerðinni eingöngu fjallað um aflífun húsdýra og slátrun búpenings. Má því fallast á það með verjanda ákærðu, að við lögfestingu 9. gr. hafi almenni löggjafinn fyrst og fremst haft húsdýr í huga, sbr. og fyrrgreindar athugasemdir með frumvarpi til laganna. Hvorki er þar né í sjálfum lögunum að finna neina skýringu á því í hverju sú háttsemi er fólgin við deyðingu villtra dýra, sem talin er óhætfileg og lög- unum andstæð. Er því ljóst, að slíkt heyrir undir mat dómstóla hverju sinni, sem meðal annars ber að taka mið af almennum viðhorfum til deyðingar villtra dýra og hugsanlegum venjum sem myndast hafa í samskiptum manna og slíkra dýra. Þá ber í máli þessu að líta sérstaklega til þess, að með 7. gr. fyrrnefndrar tilskipunar er veiði á ísbjörnum gefin frjáls. Verður hér að túlka orð 1. mgr. 9. gr. einnig með hliðsjón af þeirri staðreynd. Eins og máli þessu er háttað verður við úrlausn þess að leggja til grund- vallar samhljóða framburð ákærðu um málsatvik, svo sem þeim er áður lýst. Er þannig ósannað, að með ákærðu hafi vaknað ásetningur til að bana ísbirninum fyrr en búið var að hífa hann úr sjó og björninn farinn að láta ófriðlega og berja kröftuglega í síðu skipsins. Við þær aðstæður verður það ekki virt ákærðu til lasts, þótt þá brysti kjark til að innbyrða björninn lif- andi, en ósannað er að þeir hafi átt þess kost að losa vírsnöruna af birnin- um og sleppa honum þannig í sjóinn. Þar sem engin skotvopn eða lagvopn voru um borð í skipinu verður að fallast á það með ákærðu, að þeim hafi í stöðunni verið nauðugur einn kostur að hengja björninn við skipssíðuna. Er Ósannað, að ákærðu hafi dvalið lengur við þann verknað en nauðsyn bar til. Einnig er ósannað, að ákærðu hafi við deyðinguna valdið birninum ónauð- synlegum þjáningum. Ber því samkvæmt 45. og 46. gr. laga um meðferð op- inberra mála nr. 19/1991 að sýkna ákærðu af ætluðu broti. Kemur þá til álita hvort ákærðu hafi með háttsemi sinni greindan dag brotið gegn 1. gr. dýraverndunarlaga, sem áður er rakin, en svo sem verkn- aðarlýsingu er háttað í ákæruskjali girðir 1. mgr. 117. gr. laga um meðferð opinberra mála ekki fyrir að færa megi háttsemi ákærðu undir téða laga- grein. Voru ákærðu og yfirheyrðir fyrir dómi með hliðsjón af þessu og sak- flytjendum gefið færi á að tjá sig um sakaratriði að þessu leyti við munnleg- an flutning málsins. 1197 Með vísan til málsatvika, fyrri röksemdafærslu dómsins svo og þess, að ekki liggja fyrir í málinu álitsgerðir dýralækna eða annarra kunnáttumanna um forsvaranlega meðferð ísbjarna, telur dómurinn einnig ósannað, að ákærðu hafi valdið birninum ónauðsynlegum þjáningum fram að þeirri stundu er ákvörðun var tekin um að deyða hann. Er því skilyrðum 45. og 46. gr. laga um meðferð opinberra mála ekki nægilega fullnægt til að refsa megi ákærðu fyrir brot á |. gr. dýraverndunarlaga. Samkvæmt þessum málsúrslitum og með vísan til ótvíræðs orðalags 3. tl. 1. mgr. 69. gr. almennra hegningarlaga ber einnig að synja um kröfu ákæru- valds um upptöku ísbjarnarhræsins. Loks ber samkvæmt 1. mgr. 166. gr. laga um meðferð opinberra mála að leggja allan sakarkostnað á ríkissjóð, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda, Björns Jóhannessonar héraðsdómslögmanns, sem þykja með hlið- sjón af eðli málsins og umfangi hæfilega ákveðin krónur 75.000 að viðbætt- um 24,5 % virðisaukaskatti. Dómsorð: Ákærðu, Jón Guðni Pétursson, Rögnvaldur Guðmundsson, Gunn- ar Óli Sigurðsson, Jón Magnússon og Arnþór Magnússon, eru sýknir af öllum kröfum ákæruvalds í málinu. Sakarkostnaður greiðist því úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda, Björns Jóhannessonar héraðsdómslögmanns, krónur 75.000. 1198 Fimmtudaginn 26. maí 1994. Nr. 488/1993. — Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari ) gegn Gunnari Briem (DAM A Dóílsgan hl Úr dili Á. FáiSSÖII 1111.) Eignaspjöll. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ákærði áfrýjaði málinu í heild sinni, og hefur því af hálfu ákæru- valds verið skotið til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 12. nóvember 1993. Krefst ákæruvaldið staðfestingar hins áfrýjaða dóms, en ákærði krefst sýknu af refsikröfu í málinu ásamt því, að skaðabóta- kröfu verði vísað frá dómi. Ákærði er sakaður um að hafa valdið spjöllum á bifreið fyrrum eiginkonu sinnar, þegar hann gekk fram með bifreiðinni, þar sem hún stóð fyrir framan heimili hans, svo sem rakið er í hinum áfrýj- aða dómi. Eru spjöllin talin fólgin í tveimur rispum, um 15-20 cm löngum, sem komið hafi á hægra afturbretti bifreiðarinnar, þegar hann hafi slegið í hana. Konan kærði atvikið til lögreglu 8 dögum síðar. Sá lögreglumaður þá þessar rispur, en enga dæld á brettinu. Hún leitaði aftur til lögreglu rúmum 6 vikum seinna og hafði áður fengið skoðunarmann vátryggingafélags til að meta tjónið af rispun- um. Var málið þá borið upp við ákærða og hann kallaður til yfir- heyrslu hjá lögreglu. Kvaðst hann hafa rekið fótinn utan í bifreiðina á leið fram hjá henni, en alls ekki slegið í hana. Ekki var unnt að ganga úr skugga um, hvort rispur á bifreiðinni væru nýjar, þegar hafist var handa um að tryggja sannanir um það atferli, sem hér er ákært fyrir. Jafnframt geyma frásagnir af atvikinu ekki beina vísbendingu um, að bifreiðin hafi getað rispast, þegar ákærði kom við hana, heldur eru þær þess efnis, að snöggt högg hafi komið á afturbrettið. Að svo vöxnu máli er ekki fram komin næg sönnun þess, að ákærði hafi framið þann verknað, sem honum er 1199 gefinn að sök, sbr. 45. og 46. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála. Ber þannig að sýkna hann af kröfum ákæruvaldsins. Eftir þessum úrslitum verður kröfu um skaðabætur vegna tjóns á bifreiðinni vísað frá dómi. Jafnframt verður sakarkostnaður í héraði og áfrýjunarkostnaður felldur á ríkissjóð, svo sem á er kveðið í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Gunnar Briem, á að vera sýkn af kröfum ákæru- valdsins í máli þessu. Skaðabótakröfu í málinu er vísað frá dómi. Allur kostnaður sakarinnar í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttarlögmanns, samtals 45.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 17. september 1993. Ár 1993, föstudaginn 17. september, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Júlíusi B. Georgssyni, settum héraðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-380/1993: Ákæru- valdið gegn Gunnari Briem, sem tekið var til dóms hinn 2. þ.m. Málið er höfðað með ákæruskjali lögreglustjórans í Reykjavík, dagsettu 21. júní 1993, á hendur Gunnari Briem, kt. 250451-3429, Hraunbæ 56, Reykjavík, „fyrir eignaspjöll með því að hafa þriðjudaginn 30. mars 1993 slegið í hægra afturbretti bifreiðarinnar YK-472, sem stóð fyrir utan Hraun- bæ 56, með þeim afleiðingum að brettið rispaðist. Telst þetta varða við 1. mgr. 257. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Í málinu gerir Sigríður R. J. Briem, eigandi bifreiðarinnar YK-472, kröfu um að ákærða verði gert að greiða sér 14.318 krónur í skaðabætur. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar“. Málavextir. Þann 7. apríl sl. kom Sigríður R. J. Briem, Jöklaseli 3, Reykjavík, í rann- sóknardeild lögreglunnar í Reykjavík þeirra erinda að kæra fyrrum eigin- mann sinn, Gunnar Briem, vegna þess að hann hefði valdið skemmdum á bifreið hennar þann 30. mars sl. Kærandi skýrði svo frá að hún hefði lagt bifreið sinni, YK-472, Toyota, ár- gerð 1991, fyrir framan heimili ákærða að Hraunbæ 56. Sonur þeirra, Árni, 1200 hefði verið nýkominn inn í bifreiðina, þegar ákærði hefði komið akandi í hvítri bifreið, lagt henni fyrir aftan bifreið hennar, farið rakleiðis út úr bif- reiðinni, gengið að bifreið hennar og slegið í hlið hennar, nánar tiltekið hægra afturbretti, líklega með bíllykli, því að bifreiðin hefði rispast við höggið. Þegar þetta gerðist hefði hún setið undir stýri bifreiðar sinnar. Krafðist kærandi þess að ákærða yrði refsað fyrir verknaðinn. Lögreglumaður sá, sem skráði skýrsluna eftir kæranda, skoðaði skemmd- irnar og reyndust vera tvær rispur ofarlega á hægra afturbretti, á að giska 15S-20 cm langar. Ákærði hefur lýst sig saklausan af ákærunni. Hann kvaðst þó muna að dag einn seinni part sl. vetrar hefði hann komið akandi að Hraunbæ 56 og lagt bifreiðinni fyrir aftan bifreið af gerðinni Toyota í eigu fyrrum eig- inkonu sinnar. Kvaðst hann hafa farið út úr bifreiðinni, gengið fram hjá bif- reið Sigríðar og þá rekist utan í hægra afturhorn hennar. Að svo búnu hefði hann gengið inn í stigahúsið. Ákærði kvaðst ekki hafa veitt því athygli hvort nokkur væri inni í bifreið Sigríðar, en hann hefði veitt því athygli, að sonur hans hefði verið að koma út úr stigahúsinu og gengið að bifreið Sig- ríðar. Giskaði ákærði á. að hann hefði lagt bifreiðinni u.þ.b. 1-1,5 metrum fyrir aftan bifreið Sigríðar. Vitnið Sigríður Ragnheiður Jónsdóttir Briem hefur skýrt svo frá að í há- deginu umræddan dag hafi hún ekið að Hraunbæ 56 í þeim erindagjörðum að sækja þangað Árna, son þeirra ákærða. Kvaðst hún hafa lagt bifreiðinni framan við innganginn að stigahúsinu og beðið þess að Árni kæmi út í bif- reiðina. Vitnið kvaðst hafa séð hvíta Toyotabifreið koma akandi og nema staðar rétt fyrir aftan bifreið hennar. Hefði ákærði komið út úr þeirri bif- reið, gengið á milli bifreiðanna og barið í hægra afturbretti bifreiðar henn- ar, en því næst gengið rakleiðis inn í stigahúsið. Kvað vitnið þetta hafa gerst mjög snöggt, en þegar ákærði var að slá í bifreiðina hefði Árni verið að setjast inn í hana. Kvaðst vitnið engin orðaskipti hafa átt við ákærða, en ek- ið á brott þegar í stað. Hefði hún ekið að Fjölbrautaskólanum í Breiðholti, og þar hefði hún orðið þess áskynja að tvær mjóar rispur voru á hægra aft- urbretti bifreiðarinnar. Vitnið kvaðst hafa séð ákærða slá utan í bifreiðina. Hefði höggið verið snöggt en ekki þungt. Vitnið Árni Briem skýrði svo frá, að greint sinn hefði hann verið að koma út úr stigahúsinu að Hraunbæ 56. Hefði hann sest inn í bifreið móður sinnar, sem lagt hefði verið fyrir framan innganginn í stigahúsið. Kvaðst hann hafa verið nýsestur inn í bifreiðina, þegar hvít Toyotabifreið hefði komið akandi og numið staðar rétt fyrir aftan bifreið móður hans. Út úr Þeirri bifreið hefði faðir hans komið. Hefði hann gengið á milli bifreiðanna 1201 og engum togum skipt, að hann hefði slegið í hægra afturbretti bifreiðar- innar YK-472, en að svo búnu gengið inn í stigahúsið. Kvaðst vitnið hafa séð þegar faðir hans sló í hægra afturbrettið. Þetta hefði verið eitt snöggt högg. Hefði öll þessi atburðarás verið mjög hröð. Móðir vitnisins hefði set- ið undir stýri bifreiðarinnar og ekið þegar í stað á brott. Næst þegar bif- reiðin var stöðvuð, hefði sá staður, sem ákærði hafði slegið í bifreiðina, ver- ið athugaður, og kvaðst vitnið þá hafa séð að á þeim stað var bifreiðin risp- uð, en hve margar rispurnar voru kvaðst vitnið ekki muna. Niðurstaða. Vitnin Sigríður Ragnheiður Jónsdóttir Briem og Árni Briem eru samsaga um að ákærði hafi slegið í hægra afturbretti bifreiðarinnar YK-472 svo sem nánar er lýst í ákæru. Er framburður þeirra samhljóða um þetta atriði og ekkert það fram komið í málinu sem veikir hann. Telur dómurinn sam- kvæmt framansögðu nægilega sannað, þrátt fyrir neitun ákærða, að hann hafi slegið í hægra afturbretti framangreindrar bifreiðar. Í ákæru eru afleið- ingar höggsins tilgreindar þær, að brettið hafi rispast. Af hálfu ákærða er því haldið fram, að jafnvel þótt sannað þætti, að ákærði hefði slegið í hægra afturbretti bifreiðarinnar, hefðu afleiðingar þess ekki getað orðið þær, að brettið hefði rispast, þar sem til þess hefði ákærði þurft að hafa eitthvert áhald í höndunum. Þá hlytu vitnin að hafa heyrt ef eitthvert slíkt áhald hefði verið dregið eftir brettinu. Þetta leiði til þess að sýkna beri ákærða. Þótt koma hefði mátt fram með skýrari hætti við rannsókn og meðferð málsins hvernig ákærði bar sig að þá er hann sló utan í bifreiðina YK-472 greint sinn, þykir þó ekki varhugavert að telja sannað, að afleiðingar þess, að ákærði sló utan í bifreiðina, hafi verið þær, sem í ákæru greinir. Hefur ákærði með framanlýstri háttsemi sinni brotið gegn og unnið sér til refsing- ar samkvæmt 1. mgr. 257. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann ekki sætt refsingu, svo að kunnugt sé. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 10.000 króna sekt til ríkissjóðs og komi varðhald í 3 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Svo sem áður er að vikið gerir Sigríður Ragnheiður Jónsdóttir Briem kröfu um að ákærði greiði henni kr. 14.318 í skaðabætur. Ákærði mótmælir kröfunni. Bótakrafan byggist á áætluðum viðgerðarkostnaði samkvæmt mati tjónskoðunarstöðvar tryggingafélags og sundurliðast þannig: Afturbretti, hægra kr. 10.000,00 Málningarklefi kr. 1.500,00 59 Hæstaréttardómar ll 1202 Virðisaukaskattur kr. 2180 Samtals kr. 1431800 Bótakröfunni þykir í hóf still og verður hún tekin til greina eins og hún er fram sell Loks ber að dæma ákærða til arciðslu alls sakarkosinaðar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð. sem þykja hæfilega ákveðin 15.000 krónur, og málvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Páls Arnórs Pálssonar hæstarétt- arlögmanns, sem þykja hæflega ákveðin 20.000 krónur Dómsorð, Ákærði, Gunnar Briem, greiði AD400 króna sekt tl ríkissjóðs og komi varðhald í 3 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki geidd inn“ an á vikna frá birtingu dómsins. Ákærði yreiði Sigríði Rugnhciði Jónsdóttur Briem, kt 260851- 3140, 14.318 krónur í skaðabætur Ákærði greiði allan sakarkostnað. þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 15,000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns Páls Arnórs Pálssonar hstaróttarlðgmanns, 20.000 krónur. Vinnur kr. 28 kr. 1431 Bóukröfunni þykir í hóf stillt og verður hún tekin til greina eins og híín er fram sett ber að dæma ákærða (il greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin saksóknriun ríkissjóð, som þykja hæfilega ákveðin 15,000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða. Páls Arnárs Pálssonar hæstarétt arlöpmanns. sem þykja hæfilega ákveðin 20:08) krónur Dómsorð Ákærði, Gunnar Bréem, greiði 10) króna sekt tl íkisjóðs op komi varðhald í 3 daga Í stað scktarinnar, verði hún ekki am Á vikna frá birtingu dómsins Ákærði greiði Sigríði Ragnheiði Jónsdóttur Briem. kt, 260 5149. 14:38 krónur í skaðabætur. Ákrði greiði allan sakarkostnað. þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð. 1500 krónur, og málsvannurlaun skipaðs verjanda sins, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttarlögmanns 20,000 krónur. dd inn 1202 Virðisaukaskattur kr. 2818,00 Samtals kr. 14.318400 Bótakröfunni þykir í hóf still og verður hún tekin til greina eins og hún er fram sett Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin saksóknarlaun í skisjóð, sem þyki helga ákveðin 1500 krónur sr málsvarnarlaun skipaðs verjanda á Ís Arnórs Pálssonar hæsta árlögmanns. sem þykja hæfilega áreðin 20000 krónur. Dómsorð Ákærði, Gunnar Briom, greiði 10.000 króna sekt il ríkissjóðs og komi varðlsld í 3 daga í stuð sektarinnar, verði hún ekki greidd inn“ an á vikna frá irtingu dómsins. Ákærði reiði fsríði Ragnheiði Jónsdóttur Bricm, kt. 260851 3149, 14.318 krónur í skaðubælur. Ákærði greiði allan sakarkustnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð. 15.00D krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns. Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttarlögmanns, 20.00) krónur 1203 Fimmtudaginn 26. maí 1994. Nr. 194/1994. — Skipabrautin hf. (Kristján Stefánsson hrl.) gegn Landsbanka Íslands (Gunnar Sólnes hrl.) Kærumál. Innsetning. Nauðungarsala. Haldsréttur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 22. apríl 1994, sem barst réttinum 29. sama mánaðar. Kæruheimild er í 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 1. tl. 102. gr. laga nr. 92/1991. Hann krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og synjað verði kröfu varnaraðila um innsetningu í nýsmíði nr. 7, stál- bát í smíðum hjá sóknaraðila. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að stað- festa hann. Sóknaraðili skal greiða varnaraðila kærumálskostnað, eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Skipabrautin hf., skal greiða varnaraðila, Landsbanka Íslands, 40.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 20. apríl 1994. I. Mál þetta, sem varðar beina aðfarargerð, var þingfest 30. mars 1994 og tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 14. apríl 1994. Gerðarbeiðandi, Landsbanki Íslands, kt. 710169-1449, gerir þá dómkröfu, 1204 að fiskibátur, nýsmíði nr. 7, verði tekinn með beinni aðfarargerð úr vörslum gerðarþola og fenginn gerðarbeiðanda. Gerðarþoli, Skipabrautin hf., kt. 691289-3979, gerir þá dómkröfu, að hafnað verði kröfu gerðarbeiðanda um innsetningu í nýsmíði nr. 7, stálbát í smíðum hjá gerðarþola. Þá krefst gerðarþoli málskostnaðar úr hendi gerðar- beiðanda og að málskostnaðarfjárhæðin beri dráttarvexti samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. lög nr. 67/1989, auk þess sem gerðarbeið- andi verði dæmdur til greiðslu virðisaukaskatts samkvæmt ákvæðum laga nr. 50/1987. Sáttaumleitanir dómarans hafa engan árangur borið. I. Hinn 14. mars 1994 var fyrir tekið hjá sýslumanninum í Keflavík að selja nauðungarsölu nýsmíði nr. 7, stálbát, 9,9 tn., í smíðum hjá gerðarþola. Gerðarþoli við nauðungarsöluna var Gylfi Baldvinsson, Ægisgötu 13, Ár- skógssandi, en gerðarbeiðandi Landsbanki Íslands. Sýslumaður ákvað að uppboð á smíðinni færi fram þrátt fyrir andmæli gerðarþola máls þessa, sem er smiður bátsins. Á uppboðinu var gerðarbeiðanda slegin smíðin á kr. 15.000.000 og greiddi hann þegar í stað uppboðsandvirðið. Af hálfu gerðarbeiðanda er því haldið fram, að þegar hann ætlaði að taka bátinn í sínar vörslur daginn eftir uppboðið, hafi honum verið það meinað af forráðamönnum gerðarþola, sem talið hafi uppboðið ólögmætt og að gerðarþoli hefði haldsrétt í hinum selda fiskibát. Með bréfi gerðarþola, dags. 10. mars 1994, leitar hann úrlausnar dómsins um gildi nauðungarsölunnar. Í því máli gerir gerðarþoli þá kröfu aðallega, að uppboðið verði ógilt. Sæti uppboðið ekki ógildingu, er þess krafist, að boð gerðarþola á uppboðinu, að fjárhæð kr. 16.000.000, verði samþykkt og viðurkenndur réttur gerðarþola til þess að greiða uppboðsandvirðið með inneign af haldsréttarkröfu. Þá er gerð sú krafa, að uppboðsandlagið verði tilgreind réttindi uppboðsþola, Gylfa Baldvinssonar, og að viðurkenndur verði réttur gerðarþola til þess að ljúka smíðinni samkvæmt ákvæðum verksamnings, dags. 4. desember 1990, með síðari breytingum á kostnað hæstbjóðanda. Enn fremur krefst gerðarþoli þess, að staðfestur verði halds- réttur hans í nýsmíðinni, þar til fullnaðaruppgjör hafi farið fram. 111. Gerðarbeiðandi byggir málatilbúnað sinn á því, að hann hafi verið hæst- bjóðandi á uppboði sýslumannsins í Keflavík 14. mars 1994 með boð að fjárhæð kr. 15.000.000. Á þeirri greiðslu hafi gerðarbeiðandi staðið full skil til uppboðshaldara og því geti hann krafist umráða yfir fiskibátnum sem lögmætur eigandi svo og með vísan til 78. gr. laga nr. 90/1989 um aðför. 1205 Gerðarþoli telur að ágreiningur um gildi uppboðsins girði fyrir, að smíð- inni verði brigðað frá vörslumanni. Gerðarbeiðandi hafi við uppboðið ein- ungis eignast þau réttindi, sem uppboðsþoli, Gylfi Baldvinsson, átti. Réttur hans byggist á verksamningi við gerðarþola, dags. 4. desember 1990, með síðari breytingum. Vegna verulegra vanefnda á greiðslu verkkaups hafi smíði legið niðri frá því haustið 1991. Gerðarþoli byggir á því, að hann sé verksali, sem hafi samning um fram- kvæmdir verksins til loka þess. Hvorki hafi verið boðnar fram efndir á verksamningi né heldur hafi samningi verið rift. Samkvæmt 5. gr. verk- samningsins hafi gerðarþoli haldsrétt í bátnum og aðkeyptu efni, þar til lokauppgjör hafi farið fram. Þá hafi gerðarþoli einnig lögbundinn haldsrétt til tryggingar kröfum vegna smíði, enda hafi hann vörslur skipsins, sbr. 1. mgr. 200. gr. siglingalaga nr. 34/1985. Haldsréttarkrafa gerðarþola nemi kr. 23.878.069 og henni hafi verið lýst fyrir sýslumanni við fyrirtöku á nauð- ungarsölubeiðni gerðarbeiðanda. Gerðarþoli heldur því fram, að áskilnaði 78. gr. laga nr. 90/1989 um skýr- an og ótvíræðan rétt gerðarbeiðanda sé ekki fullnægt, og því beri að hafna fram kominni kröfu um innsetningu. IV. Mál þetta lýtur að bát í smíðum hjá gerðarþola, sem sýslumaðurinn í Keflavík seldi á nauðungarsölu 14. mars 1994. Um uppboð þetta giltu ákvæði XI. kafla laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Samkvæmt 1. mgr. 65. gr. laga nr. 90/1991 setur dómsmálaráðherra al- menna skilmála fyrir uppboðssölu á lausafjármunum, sem skulu birtir í aug- lýsingu í Stjórnartíðindum, en í 6. tl. ákvæðisins er mælt fyrir um að í skil- málum þessum skuli kveðið á um að kaupanda sé rétt og skylt að taka munina í sínar vörslur, um leið og söluverðið sé greitt. Í samræmi við þetta var gefin út auglýsing nr. 42/1992 um almenna skilmála fyrir uppboðssölu á lausafjármunum o.fl. Samkvæmt 7. gr. þeirra er kaupanda „rétt og skylt að taka muni í sínar vörslur, um leið og kaupverð þeirra er greitt“. Ekki liggur fyrir í máli þessu, að við nauðungarsöluna 14. mars 1994 hafi verið vikið frá almennum uppboðsskilmálum, sbr. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 90/1991. Sýslumaðurinn í Keflavík tók boði gerðarbeiðanda í nýsmíði nr. 7, fiski- bát í smíðum hjá gerðarþola, að fjárhæð kr. 15.000.000. Gerðarbeiðandi greiddi kaupverðið þegar í stað og samkvæmt uppboðsskilmálum átti hann lögvarinn rétt til að taka nauðungarsöluandlagið í sínar vörslur, eftir að hafa staðið skil á boði sínu. Breytir engu þótt gerðarþoli hafi leitað úr- lausnar dómsins um gildi nauðungarsölunnar eða hvort hann hafi átt halds- rétt til tryggingar kröfum sínum, enda koma slík réttindi til álita við úthlut- 1206 un uppboðsandvirðis. Réltindi gerðarbeiðunda eru því svo ljós. að sönnur verða færðar fyrir þeim með gögnum. sem 83. ar. laga um aðför nr. 9ív1989 kveður á um, sbr. 78. gr. laganna. Ber því að taka umráðakröfu gerðarbeið. anda úl greina. AL hálfu gerðarbeiðanda er ekki gerð krafa um greiðslu málskostnaðar Bencdiki Bogason dómarafullirúi kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð Gerðarheiðanda, Landsbanka Íslands, skal afhentur úr vörslum gerðarþola. Skipabrautarinnar hf., með beinni aðfarargerð fiskibátur, ísmíði nr. 1206 un uppboðsandvirðis. Réttindi gerðarbeiðanda eru því svo ljós. 2ð sönnur rðar fyrir þeim með gögnum, sem 83, er. laga umt aðfðr nr. 90/1989) kveður á um. sbr. 78. gr. laganna. Ber því að taka umráðakröfu gerða beið- anda til greina. A hálfu gerðarbeiðanda er ekki gerð krafa um greiðslu málskostnaðar. Benedikt Bogason dómaralulltrúi kveður upp úrskurð þennan, Úrskurðarorð Geerðarbeiðanda, | gerðarþola, Skipabrautarinnar hí, með beinni aðfarargerð fiskibátur, nýsmíði nr. 7. ndsbanka Íslands, skal afhentur úr vörslum 106 un uppboðsandvirðis. Réttindi gerðarbeiðanda eru því svo ljós, að sönnur verða færðar fyrir þeim með gögnum, sem $3. pe laga um aðiör nr, 90/1989 kveður á um, sbr. 78. pr. laganna, Ber því að taka umráðaktöfu gerðarbeið- anda úl greina. Af hálfu gerðarbeiðanda er ckki gerð krafa um greiðslu málskestnaðar, Benedikt Bogason dómarafullrrúi kveður upp íirskurð þennan. Úrskurðarorð. Gerðarbciðandu, Landsbanka Íslands. skal afhentur úr vörslum gerðarþola, Skipabrautarinnar hf, með beinni aðfarargerð liskibátur nýsmíði nr. 7. 1207 Laugardaginn 28. maí 1994. Nr. 249/1994. — Hrafnhildur Valdimarsdóttir (Haraldur Blöndal hrl.) gegn borgarstjóranum í Reykjavík (Magnús Óskarsson hrl.) Kosningaréttur. Kjörskrá. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason og Haraldur Henrysson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 27. maí 1994 og krefst þess, að viðurkenndur verði réttur hennar til að vera á kjörskrá í Reykjavík við borgarstjórnarkosningarnar, sem fram fara í dag. Stefndi hefur sótt þing og lýst því yfir, að hann hreyfi engum and- mælum við kröfu og málatilbúnaði áfrýjanda. Áfrýjandi hefur ekki, sbr. 4. mgr. 19. gr. sveitarstjórnarlaga nr. 8/ 1986, sbr. lög nr. 19/1994, snúið sér til skráningaryfirvalda með ósk um leiðréttingu á tilkynningu eiginmanns hennar um flutning þeirra til Hveragerðis. Þá hefur hún fyrir héraðsdómi lýst því yfir, að þau hafi ekki slitið samvistir. Að þessu athuguðu ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 27. maí 1994. Mál þetta, sem dómtekið var 26. maí 1994, hefur Hrafnhildur Valdi- marsdóttir, kt. 221141-4909, höfðað gegn borgarstjóranum í Reykjavík f.h. borgarstjórnar Reykjavíkur til þess að fá viðurkenndan rétt sinn til þess að vera á kjörskrá í Reykjavík við sveitarstjórnarkosningarnar, sem fram eiga að fara þann 28. maí nk. Ekki er krafist málskostnaðar. Stefnandi lýsir málavöxtum þannig, að við samningu kjörskrár fyrir Reykjavík hafi nafn stefnanda fallið niður, þar sem hún sé talin eiga lög- heimili í Hveragerði. Ástæða þess sé sú, að eiginmaður stefnanda hafi fært 1208 heimilisfang hennar, án hennar samþykkis, til Hveragerðis með tilkynningu | Hagstofu þann 22. apríl 1994. Stefnanda hafi verið ókunnugt um þennan flutning og ekki fengið vitneskju um hann fyrr en eftir að kærufrestur var úti. Kæra skv. 20. gr. laga nr. 80/1987 hafi því ekki verið möguleg. Rök stefnanda eru að lögheimili hennar verði ekki flutt án hennar sam- þykkis og skipti engu, þótt eiginmaður hennar hafi flutt sitt heimilisfang. Jafnræði sé með hjónum að íslenskum lögum og þurfi atbeina beggja til þess að flytja heimilisfang þeirra. Er málsóknin jafnframt byggð á 24. gr. laga nr. 80/1987. Af hálfu stefnda var sótt þing, þingfesting málsins samþykkt og engum andmælum hreyft við kröfugerð og málatilbúnaði stefnanda. Lagt hefur verið fram í málinu vottorð Hagstofu Íslands og ílutnings- vottorð. Niðurstaða. Samkvæmt 4. mgr. 19. gr. laga nr. 8/1986, sbr. lög nr. 19/1994 um breyting á þeim lögum, á hver maður kosningarrétt í því sveitarfélagi. þar sem hann er skráður með lögheimili samkvæmt íbúaskrá þjóðskrár fimm vikum fyrir kjördag í maí í almennum sveitarstjórnarkosningum, hvort sem þær fara fram í maí eða júní. Svo sem fram kemur í greinargerð með frumvarpi til síðargreindra laga hefur kosningarréttarákvæðum sveitarstjórnarlaga verið breytt til samræm- is við ákvæði alþingiskosningalaga. Kosningarréttur manna er ekki Íengur tengdur við lögheimili þeirra heldur þess í stað bundinn við skráð lögheim- ili samkvæmt íbúaskrá þjóðskrár. Fyrir liggur samkvæmt gögnum málsins að eiginmaður stefnanda til- kynnti um flutning þeirra hjóna til Hveragerðis í apríl sl., og samkvæmt fram lögðu búsetuvottorði Hagstofu Íslands var skráð lögheimili stefnanda í Hveragerði hinn 23. apríl sl. er fimm vikur voru til kjördags. Þá verður ekki séð, að stefnandi hafi haft forföll, sem komið hafi í veg fyrir kæru til sveitarstjórnar, áður en kærufrestur rann út, sbr. ákvæði 24. gr. laga nr. 80/ 1987. Ber því að hafna kröfu stefnanda í málinu enda þótt kröfu hennar hafi ekki verið mótmælt af hálfu stefnda. Eggert Óskarsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, borgarstjóri Reykjavíkur, skal vera sýkn af kröfu stefn- anda, Hrafnhildar Valdimarsdóttur, í máli þessu. 1209 Mánudaginn 30. maí 1994. Nr. 183/1994. Íslandsbanki hf. (Baldur Guðlaugsson hrl.) gegn Ívari Haukssyni Thelmu Björnsdóttur og Gistiheimilinu Perlunni hf. (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Útburðargerð. Húsaleigusamningur. Nauðungarsala. Söluskilmálar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. apríl sl., sem barst réttinum með kærumálsgögnum 25. sama mánaðar. Kæruheimild er í 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 1. tl. 102. gr. laga nr. 92/1991. Krefst sóknaraðili þess, að hinum kærða úrskurði „verði hrundið og dæmt verði að Ívar Hauksson og Thelma Björnsdóttir, ásamt öllu því sem þeim fylgir og öllum þeim sem dvelja á þeirra vegum og/eða Gistiheimilisins Perlunnar hf., verði borin út, með beinni aðfarargerð úr húsnæðinu að Ránargötu 10 í Reykjavík, nánar tiltekið aðalhæð og kjallara í gamla húsinu auk bílskúrs, og Íslandsbanka hf. fengin umráð eignarinnar“. Jafn- framt verði varnaraðila gert að greiða sóknaraðila „málskostnað þ.m.t. kærumálskostnað að skaðlausu og að fjárnám verði heimilað fyrir tildæmdum kostnaði og kostnaði af væntanlegri gerð“. Varnaraðilar krefjast þess, að hinn kærði úrskurður verði stað- festur og sóknaraðili dæmdur til að greiða varnaraðilum, hverjum um sig, kærumálskostnað. I. Sóknaraðili keypti fasteignina Ránargötu 10 í Reykjavík á nauð- ungaruppboði 26. september 1991. Þar sem varnaraðilinn Ívar Hauksson neitaði að verða við áskorun sóknaraðila um rýmingu húsnæðisins, féll sóknaraðili frá boði sínu í eignina, afturkallaði 1210 uppboðsbeiðni og lagði fram nýja, eins og lýst er í hinum kærða úr- skurði. Sóknaraðili keypti umrædda fasteign öðru sinni á nauðungarupp- boði 10. Júní 1993, og gaf sýslumaðurinn í Reykjavík út afsal fyrir eigninni til hans 16. desember 1993. Þar var þess getið, að afmá skyldi af veðmálaskrá eignarinnar allar þinglýstar veðkröfur. Í afsal- inu voru hins vegar engin fyrirmæli um húsaleigusamning um eign- ina við varnaraðila Ívar Hauksson, sem gerður var 3. september 1991 og móttekinn til þinglýsingar 5. sama mánaðar, milli annars og þriðja uppboðs fyrra sinni. Með þeim samningi tók hann húsnæðið á leigu frá 1. september 1991 til 5 ára gegn fyrirframgreiðslu fyrir allt leigutímabilið. Af hálfu varnaraðila er því haldið fram, að með heimild í leigumálanum hafi Ívar framselt 1. júní 1992 allan rétt sinn samkvæmt samningnum til Gistiheimilisins Perlunnar hf. Um það nýtur ekki skjallegra gagna í málinu. Hins vegar er hlutafélagið Gistiheimilið Perlan skráð að Ránargötu 10, Reykjavík, samkvæmt vottorði Hlutafélagaskrár 15. febrúar 1994. Kemur þar fram, að varnaraðilarnir Ívar og Thelma eru stjórnendur í félaginu, sem rek- ur meðal annars gistiheimili og veitingasölu. Með yfirlýsingu sýslumannsins í Reykjavík, sem færð var í þinglýsingabók 8. febrúar 1994, var framangreindur leigusamningur afmáður úr veðmálaskrá með vísan til 2. mgr. 56. gr. laga nr. 90/ 1991 um nauðungarsölu. II. Ágreiningur aðila snýst um það, hvort hin þinglýstu réttindi varnaraðila samkvæmt leigusamningnum hafi fallið niður í kjölfar uppboðsins, en í málinu er ekki deilt um gildi samningsins. Ákvæði 28. gr. laga um nauðungarsölu mæla fyrir um, að dóms- málaráðherra setji almenna skilmála fyrir uppboðssölu á fasteign- um. Samkvæmt 11. tl. ákvæðisins skal í þeim skilmálum meðal ann- ars kveða á um, að kaupanda beri að hlíta kvöðum og höftum á eigninni að því leyti, sem söluverð hennar hrekkur til greiðslu upp Í réttindi, sem standa að baki þeim kvöðum og höftum í réttindaröð. Slíkur áskilnaður er í 9. gr. almennra skilmála fyrir uppboðssölu á fasteignum o.fl., sem settir voru með auglýsingu nr. 41 frá 27. janúar 1992. 2 Söluverð lasteiynarinnar Ránargötu 10 nægði hvergi nærri til að greiða upp kröfur. sem rétthærri votu en leigusamningurinn, þegar eignin var seld á nauðungaruppboði 1 júní 1993. Err sýslumaður gaf út afsalið 16. desember sl. féll leigusamningurinn því niður, sbr. ér engu gagnvarl 2. mgr. 56. gr. laga um nauðungarsölu. varnaraðilum. þótt þess hafi ekki verið melt yrr en síðar að afmá þau umráðarótuindi úr veðmálaskrá, eins og gera bar samkvæmt niðurlagsákvæði þessarar málsareinar. Með hliðsjón af framansögðu er réttur sóknaraðila á grundvelli afsalsins svo Ólvíræður, að fyrir hendi eru lagaskilyrði til úlburðar samkvæmi 78. gr. aðfararlaga nr. 90:1989, sbr. 83. gr. Í málinu er á hinn bóginn ekki dæmt um skulda irskurð úr gildi og fallast á skipti aðilanna. Ber að fella hinn kærða kröfur sóknaraðila um aðför. Í bréli sóknaraðila til varnaraðila 7. júlí 1993 var varnaraðilum tilkynnt, að sóknaraðili hefði eignast þann hluta fasteipnarinnar Ránargötu 10, sem starfsemi Gistiheimilisins Perlunnar hf. færi fram í Jafnframt kom þar fram, að sóknaraðila væri nauðsynlegt að fá umráð eignarinnar. Líta verður á brélið sem uppsögn á umráðum hins fsigða húsnæðis. Telja verður, að réttmætur frestur til rýmingar þess sé þegar liðinn og megi hin umbeðna útburðargerð nú fara fram á hendur varnaraðilum 1. Varnaraðilar skulu greiða sóknaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað, eins og í dómsorði proinir Dómsorð Hinn kterði úrskurður er úr gildi felldur. Umbeðin útburðargerð má fara fram á hendur varnaraðil- um. Aðför er heimiluð fyrir kostnaði af gerðinni, ef til kemur. Varnaraðilar, Ívar Hauksson, Thelma Björnsdóttir og Gisti- heimilið Perlan hf, greiði sóknaraðila, Íslandsbanka hf., sam- eiginlega 60.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumáls- kostnað. EL Söluverð fasteignarinnar Rínargötu 10 nægði hvergi meri til að) greiða upp kröfur, som rétthærri voru en leigusamningurinn, þegar Eignin var seld á muðungaruppboði 10. júní 1993. Er s slunaður út afsalið 16. desember sl., féll leigusamningurinn því niður 2. mgr. 56. gr. laga um nauðungarsölu. Breytir hér engu gagnvart varnaraðilum, þótt þess hafi ekki verið gætt fyrr en síðar að afmá þau umráðaréttindi úr veðmálaskrá, eins og gera bar samkvæmt niðurlagsákvæði þessarar málsgreinar. Með hliðsjón al er réltur sóknaraðila á grundvelli alsalsins svo ótvíræður, að fyrir hendi eru lyaskilyrði til útburðar samkvæmt 78. gr. aðfararlaga nr. 90/1989, sbr. 83. gr. Í málinu er á hinn bóginn ekki dæmt um skulda. skipti aðilanna. Ber að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og fallast á kröfur sóknaraðila um aðför " Í bréfi sóknaraðila til varnaraðila 7. júlí 1993 var varnaraðilum tilkynnt. að sóknaraðili hefði ei Ránargötu 10. sem starfs fram í. Jafnframt kom þar lram, að sóknaraðila væri nauðsynlegt að tá umráð eignarinnar. Láta verður á bréfið sem uppsögn á umráðum hins leigða húsnæðis. Telja verður, að réttmætur frestur til rýmingar þess sé þegar liðinn og megi hin umbcðna úthurðargerð nú fara fram á hendur varnaraðilum. v Varnaraðilar skulu greiða sóknaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað, eins og í dómsorði ereinir. Dómsorð Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur. Umbeðin útburðargerð má fara fram á hendur varnaraðil- um Aðlör er heimiluð fyrir kostnaði af gerðinni, ef til kemur Varnaraðilar. Ívar Hauksson, Thelma Björnsdóttir og Gisti- heimilið Perlan hf., yreiði sóknaraðila, Íslandsbanka hf.. sam- eiginloga 60.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumáls- kostnað. 2n Söluverð lasteisnarinnur Ránargötu 10 nægði hvergi nærri til að greiða upp krölur, sem rátthærri voru en leigusamningurinn, þegar eignin var seld á nauðunaarupphoði 10. júní 1993. Er sýslumaður saf út afsalið 16. desember sl., óll leigusamningurinn því niður. sbr. 2. mgr. 56. gr. laga um nauðungarsölu. Breytir hér engu gagnvart varnaraðilum. þótt þess hafi ekki verið gætt Íyrr en síðar að afmá þau a úr veðmálnskrá, eins og gera bar samkvæmi er. Með hliðsjón af ér réttur sóknaraðila á grundvelli afsalsins svo ótvíræður, að fyrir hendi eru lagaskilyrði til útburðar samkvæmt 78. gr. aðfararlaga nr. 90.1989, sbr. 83. gr. Í málinu er á hinn bóginn ekki dæmt um skulda- skipti aðilanna. Ber að fella hina kærða úrskurð úr gildi og fallast á kröfur sóknaraðila um aðför. 1 Í bréfi sóknaraðila til varnaraðila 7. júlí 1993 var varnaraðilum tilkynnt, að sóknaraðili hefði eignast þunn hluta fasteignarínnar Ránargötu 10, sem starfsemi Gistiheimilisins Perlunnar hí, færi fram í. Jafnframt kom þar fram, að sóknaraðila væri nauðsynlegt að fá umráð eignarinnar. Líta verður á bréfið sem uppsögn á umráðum hins leiyða húsnæðis. Telja verður, að réttmætur frestur til rýmingar þess sé þegar liðinn og megi hin umbeðna útburðargerð nú fara fram á hendur varnaraðilum. IV. Varnaraðilar skulu greiða raðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi folldur. Unsbeðin útburðarperð má fara fram á hendur varnaraðil- um. Aðför er heimiluð fyrir kostnaði af gerðinni, ef til kemur. Jarnaraðilar. Ívar Hauksson, Thelma Björnsdóttir og Gisti- heimilið Perlan hf., greiði sóknaraðila, Íslandsbanka hl.. sam- eitinlega 60.000 krónur í málskostnað í hóraði og kærumáls kostnað. 1212 Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 7. apríl 1994. 1. Mál þetta, sem þingfest var 1. mars sl., var tekið til úrskurðar 29. sama mánaðar að loknum munnlegum málflutningi. Gerðarbeiðandi er Íslandsbanki hf., kt. 421289-1589, Bankastræti 5. Reykjavík, en gerðarþolar Ívar Hauksson, kt. 300465-3239, Dalalandi 14. Reykjavík, Thelma Björnsdóttir, kt. 090464-5079, Ránargötu 10, Reykjavík, og Gistiheimilið Perlan hf., kt. 490492-2169, Ránargötu 10, Reykjavík. Dómkröfur gerðarbeiðanda eru, „að Ívar Hauksson og Thelma Björns- dóttir ásamt öllu því, sem þeim fylgir, og öllum þeim, sem dvelja á þeirra vegum og/eða Gistiheimilisins Perlunnar hf., verði borin út með beinni að- farargerð úr húsnæðinu að Ránargötu 10, Reykjavík, nánar tiltekið að- alhæð og kjallari í gamla húsinu auk bílskúrs, og gerðarbeiðanda fengin umráð eignarinnar. — Þá er krafist málskostnaðar in solidum úr hendi gerðarþola að mati dómsins og að fjárnám verði heimilað fyrir honum og kostnaði af væntanlegri gerð“. Dómkröfur gerðarþola eru að synjað verði um útburð og gerðarbeiðandi verði dæmdur til að greiða gerðarþolum málskostnað að mati dómsins. Il. Málavextir: Þann 5. september 1991 var móttekin til þinglýsingar húsa- Íeigusamningur, dags. 3. september 1991, um íbúðarhúsnæði þar sem leigu- sali var Plastvörur hf., kt. 560583-0529, en leigutaki Ívar Hauksson, kt. 300465-3239. Húsnæðið var skilgreint sem Gistiheimilið Ránargata 10A, „sem er með 10 herbergjum til útleigu, ásamt íbúð sem er staðsett í bak- húsi“. Ekki er ágreiningur um, að hér er átt við það húsnæði, sem um er deilt í þessu máli. Leigumálinn tjáist gilda frá |. september 1991 til31. ágúst 1996. Þá er tekið fram, að fjárhæð leigunnar sé 75.000 krónur á mánuði og hafi fyrir fram verið greidd út allt tímabilið með skuldabréfi að fjárhæð 4.500.000 krónur. Sem „ástæðu“ er tiltekið að leigutaki „gerir stórfelldar endurbætur á innanstokksmunum, vöskum, málningu, dúkum, blöndunar- tækjum og gagngerar breytingar á húsnæðinu, svo að það sé hentugt fyrir gistihúsarekstur og hefur frjálsar hendur um slíkt, nema sé um múrbrot að ræða“. Samkvæmt leigumála var leigutaka heimil framleiga til einstaklinga og hlutafélaga „með forráð yfir eignum og búi sínu. Hinn 26. sama mánað- ar var umrædd eign, þ.e. Ránargata 10, „aðalhæð og kjallari í gamla húsinu og bílskúr“, seld á nauðungaruppboði. Gerðarbeiðandi keypti eignina. Með bréfi 6. febrúar 1992 skoraði lögmaður gerðarbeiðanda á Ívar Hauksson að leita samkomulags um rýmingu húsnæðisins og afhendingu 1213 þess til gerðarbeiðanda. Ívar hafnaði þeirri málaleitan með bréfi 22. sama mánaðar og vísaði til þess að hafa greitt húsaleigu fyrir fram „næstu 5 ár“ auk þess að hafa þegar „gert við húsnæðið fyrir tæpar tvær milljónir króna“. Gerðarbeiðandi brást við þessu með því að falla frá boði sínu í eignina og afturkallaði uppboðsbeiðni sína „sem og allir aðrir uppboðsbeiðendur í því uppboði“. Kveðst hann hafa gert það „til þess að hefja nýja uppboðs- meðferð á grundvelli laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu en í þeim lögum er réttur fyrri veðhafa mun betur varinn gegn síðar tilkomnum leigusamn- ingi en í tíð eldri laga“. Þann 10. júní sl. var þessi sama eign seld aftur á nauðungaruppboði. Hæstbjóðandi var Kristján Þorbergsson héraðsdómslögmaður sem bauð 6.500.000 krónur fyrir gerðarbeiðanda, Íslandsbanka hf. Í bréfi 7. júlí sl. til gerðarþola óskaði lögmaður gerðarbeiðanda eftir samkomulagi við gerðar- þola um tímasetningu á afhendingu eignarinnar, „en ella er óhjákvæmilegt að leita úrlausnar héraðsdóms um rýmingu eignarhlutans“. Bréfi lögmannsins var svarað með bréfi 18. ágúst sl., undirrituðu af Thelmu Björnsdóttur f.h. Gistíheimilisins Perlunnar hf. Þar segir m.a.: „1. Þegar nefnt uppboð fór fram á þeim hluta fasteignarinnar Ránar- götu 10, sem undirrituð hefur leigusamning um, hinn 10. júní sl., hafði þeg- ar verið þinglýst leigusamningi um fasteignina, og kom sú kvöð fram á veð- bókarvottorði, sem lá frammi þegar uppboðið fór fram. Engar athugasemd- ir komu fram við veðbókarvottorðið á uppboðinu af hálfu uppboðskaup- anda. — 2. Húsaleigusamningur þessi var gerður í ágúst 1991 af þáv. eiganda fasteignarinnar við Ívar Hauksson, sem síðan hefur framselt samninginn til undirritaðrar. Samkvæmt því, sem fram kemur í samningnum sjálfum, þá var leigan greidd öll fyrir fram, annars vegar með skuldabréfi og hins vegar með því að leigutaki tók að sér að annast um endurbætur á fasteigninni. Endurbætur þessar hafa aukið verðgildi fasteignarinnar mjög verulega, eins og þú munt hafa orðið var við, annars vegar þegar þú komst á fyrra uppboð á eigninni á árinu 1992, og síðan hinn 10. júní sl. — 3. Undirrituð |...). — 4. Undirrituð hefur nú í tvö ár rekið gistiheimili í hinu leigða húsnæði, og hef- ur heimilið aflað sér dýrmætra viðskiptasambanda og velvildar þeirra, sem átt hafa viðskipti við það. Gildir það jafnt um ferðaskrifstofur, innlendar sem erlendar, og einstaklinga |...|. Uppboðskaupandi verður því að una veru leigutaka í húsnæðinu eins og leigusamningur segir til um. Undirrituð er hins vegar reiðubúin til viðræðna við yður eða einhvern annan f.h. Ís- landsbanka, um framsal á hinum þinglýsta leigusamningi, enda verði fullt tillit tekið til þess, að húsaleiga til loka leigutíma hefur verið greidd, og hins 1214 vegar þess, að nú er rekið í hinu leigða húsnæði blómiegt fyrirtæki, sem gerir sölu húsnæðisins á frjálsum markaði miklum mun auðveldari en ella...“ Þann 16. desember sl. gaf sýslumaður út afsal fyrir eigninni til gerðar- beiðanda sem hæstbjóðanda þar sem hann hafði greitt allan kostnað upp- boðsins og uppboðsverðið að fullu. Lýsti sýslumaður því yfir að hann afsal- aði eigninni til gerðarbeiðanda „með öllum sama rétti og fyrri eigandi átti. — Afmá ber af veðmálaskrá eignarinnar allar þinglýstar veðkröfur“. Með bréti til gerðarþola 12. janúar sl. áréttaði lögmaður gerðarbeiðanda kröfur um að húsnæði bankans að Ránargötu 10 yrði rýmt og afhent bank- anum. Síðan segir orðrétt: „Í framhaldi kröfu minnar um rýmingu, sem sett var fram í bréfi dags. 7. júlí sl., varð að samkomulagi með bankanum og yð- ur að þér fengjuð að reyna sölu á gistiheimilisrekstri yðar samtímis því sem eign bankans yrði boðin til sölu. Var frestur til þessarar tilraunar veittur út árið 1993. — Í ljósi þess að slík sala hefur ekki tekist, er nú óhjákvæmilegt að þér afhendið bankanum umráð eignar hans.“ Þann 8. febrúar sl. var eftirfarandi yfirlýsing sýslumannsins í Reykjavík færð í þinglýsingabók: „Þann 10. júní 1993 var fasteignin Ránargata 10, Reykjavík, seld á nauðungaruppboði. Afmá skal úr veðmálaskrá eignarinn- ar húsaleigusamning við Ívar Hauksson, dags. 3.9.'91, A19868/91. sbr. 2. mgr. 56. gr. nsl. nr. 90/1991. Ill. At hálfu gerðarbeiðanda er haldið fram, að hann hafi keypt umdeilda eign á nauðungaruppboði 10. júní 1993 og hafi réttindi gerðarþola sam- kvæmt umræddum leigusamningi fallið niður skv. 1. mgr. 55. gr. og 2. mgr. 56. gr. laga nr. 90/1991 í kjölfar uppboðsins, eins og sýslumaður hati lýst yf- ir, sbr. dskj. nr. 9. Vegna óvissu um það, hver sé rétthafi samkvæmt leigu- samningnum, kveðst gerðarbeiðandi hafa beint kröfum sínum að framan- greindum gerðarþolum sameiginlega. Gerðarbeiðandi krefst útburðar á grundvelli 78. gr. laga nr. 90/1991 um aðför, enda sé réttur hans til húsnæð- isins ótvíræður og kvaðalaus en gerðarþolar hafi neitað að rýma húsnæðið þrátt fyrir ítrekuð tilmæli gerðarbeiðanda. At hálfu gerðarbeiðanda var haldið fram í málflutningi, að hugsanlegar endurbætur gerðarþola á húsnæðinu skipti ekki máli varðandi hverjum beri vörslur húsnæðisins nú. Á hitt mætti líta, að aðdragandi leigumálans væri slíkur að ætla mætti að með honum hafi verið stefnt að því að hlunnfara þá, sem áttu veð í eigninni fyrir sölu hennar á nauðungaruppboði, en samn- ingnum hafi verið þinglýst á fjögurra vikna tímabilinu frá því að annað upp- 1215 boð fór fram og þar til þriðja og síðasta uppboð á eigninni fór fram 26. september 1991, skv. þágildandi lögum. Af hálfu gerðarþola er haldið fram að réttur gerðarbeiðanda til að fá gerðarþola borinn út úr húsnæðinu með beinni aðfarargerð sé ekki fyrir hendi. Þau vísa til þess, að leigusamningi, sem þau byggja rétt sinn á, hafi verið þinglýst án athugasemda á eignina 9. september 1991. Upphaf leigu- tíma hafi verið ákveðið 1. september 1991, en lok hans 31. ágúst 1996, og hafi leigufjárhæðin, samtals 4.500.000 krónur, öll verið greidd leigusala, Plastvörum hf. Í þessum samningi séu ákvæði um, að leigutaki geri, eins og þar segir, „stórfelldar endurbætur á innanstokksmunum, vöskum, máln- ingu, dúkum, blöndunartækjum og gagngerar breytingar á húsnæðinu, svo að það sé hentugt fyrir gistihúsarekstur ...“. Að endurbótum hafi verið unnið, gróflega áætlað, að verðmæti 8.000.000 króna. — óumdeild eign gerð- arþola. Þá byggja gerðarþolar á því að gerðarbeiðandi hafi ekki fengið með afsali sýslumanns afmáð af veðmálaskrá eignarinnar leigusamning gerðar- þola, en það hafi ekki gerst fyrr en með sérstakri yfirlýsingu sýslumanns 7. febrúar sl., þing. 8. sama mánaðar, án þess að gerðarþolum væri gefið færi á athugasemdum. Jafnframt er haldið fram, að réttindi langtímaleigutaka eins og gerðarþola hafi með ákvæðum 11. tl. 28. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu verið rýrð með þeim hætti að ekki standist ákvæði 67. gr. stjórnarskrárinnar, en ljóst sé að Ívar Hauksson hefði aldrei gengið að þess- um samningi um leigu á húsnæðinu, hefðu sambærileg ákvæði verið í þá- gildandi uppboðslögum. IV. Eins og hér hefur verið rakið, var leigumáli gerðarþola ekki afmáður úr veðmálaskrá fasteignarinnar að Ránargötu 10 í Reykjavík fyrr en 8. febrúar sl. Þá er óumdeilt að gerðarþolar hafa lagt til einhverjar endurbætur á hús- næðinu frá því að leigusamningurinn var gerður uns hann var afmáður. Réttur aðila hvors gagnvart öðrum er að þessu leyti ekki alveg skýr. Gegn andmælum gerðarþola verður því ekki heimiluð útburðargerð án dóms eða réttarsáttar. Eftir þessum úrslitum þykir rétt að gerðarbeiðandi greiði gerðarþolum, hverjum fyrir sig, 15.000 krónur í málskostnað. Páll Þorsteinsson héraðsdómari kvað upp úrskurðinn. Úrskurðarorð: Krafa gerðarbeiðanda, Íslandsbanka hf., um beina aðfarargerð gagnvart gerðarþolum, Ívari Haukssyni, Thelmu Björnsdóttur og Gistiheimilinu Perlunni hf., er ekki tekin til greina. 1216 Gerðarbeiðandi greiði gerðarþolum, hverjum fyrir sig, 15.000 krón- ur í málskostnað. 1217 Miðvikudaginn 1. júní 1994. Nr. 395/1991. Páll Þorgeirsson og Skúli Pálsson Begn Kristni Ragnarssyni Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Páll Þorgeirsson og Skúli Pálsson, sem eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 1218 Miðvikudaginn 1. Júní 1994. Nr. $3/1993. Gísli Jóhannsson og Ingibjörg Ólafsdóttir gegn Páli Gunnlaugssyni Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Gísli Jóhannsson og Ingibjörg Ólafsdóttir, sem eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef þau vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði áfrýjendur stefnda, Páli Gunnlaugssyni, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 10.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 1219 Miðvikudaginn 1. júní 1994. Nr. 54/1993. Sigrún Kjartansdóttir gegn Páli Gunnlaugssyni Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sigrún Kjartansdóttir, sem eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði áfrýjandi stefnda, Páli Gunnlaugssyni, sem sótt hef- ur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 10.000 krónur í ómaks- bætur að viðlagðri aðför að lögum. 1220 Miðvikudaginn 1. júní 1994. Nr. 55/1993. Guðmundur Borgarsson og Ragnheiður Þórólfsdóttir gegn Páli Gunnlaugssyni Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Guðmundur Borgarsson og Ragnheiður Þórólfsdótt- ir, sem eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna úti- vistargjald til ríkissjóðs, ef þau vilja fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði áfrýjendur stefnda, Páli Gunnlaugssyni, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 10.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 1221 Miðvikudaginn 1. júní 1994. Nr. 86/1994. Hótel Borgarnes gegn Endurskoðun hf. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málsókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Hótel Borgarnes, sem eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 10.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði áfrýjandi stefnda, Endurskoðun hf., sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 3.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 1222 Miðvikudaginn í. júní 1994. Nr. 178/1994. — Sýslumaðurinn í Hafnarfirði gegn Húsasmiðjunni hf. (Skúli Th. Fjeldsted hrl.) Kærumál. Þinglýsing. Fjárnám. Fasteign. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 13. apríl 1994, sem barst réttinum 22. sama mánaðar. Kæruheimild er í 5. mgr. 3. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978, sbr. 1. gr. laga nr. 6/1992. Hann krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og ákvörðun sín um að vísa frá þinglýsingu endurriti fjárnáms 1. mars 1994 verði látin standa óhögguð. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Málavöxtum er lýst í úrskurði héraðsdóms. Samkvæmt 1. mgr. 24. gr. laga nr. 39/1978 verður skjali ekki þinglýst, ef útgefanda þess brestur þinglýsta heimild til að ráðstafa eign á þann veg, sem fyrir er mælt í skjalinu. Þessi meginregla sætir undantekningu, þegar aðfarargerðir eru annars vegar, sbr. 2. mgr. 24. gr. Er hún gerð með tilliti til hagsmuna skuldheimtumanna af því, að skuldunautar geti ekki skotið sér undan efndum með því að vanrækja heimildaskráningu. Eðlisrök hníga til þess, að sama regla verði látin gilda um fasteignir á byggingarstigi, sem ekki hafa enn verið skráðar í fasteignabækur þinglýsingarstjóra. Ber því að stað- festa hinn kærða úrskurð. Sóknaraðili skal greiða varnaraðila kærumálskostnað, eins og í dómsorði greinir. 1223 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, sýslumaðurinn í Hafnarfirði, greiði varnaraðila, Húsasmiðjunni hf., 30.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 5. apríl 1994. Mál þetta, sem varðar ágreining við þinglýsingu, barst Héraðsdómi Reykjaness 15. mars 1994 og var tekið til úrskurðar 21. sama mánaðar. Sóknaraðili, Húsasmiðjan hf., kt. 520171-0299, Súðarvogi 3-5, Reykjavík, gerir þá kröfu, að hnekkt verði þeirri ákvörðun þinglýsingarstjórans í Hafnarfirði frá 3. mars 1994 að vísa frá þinglýsingu endurriti fjárnáms, sem fram fór 1. mars 1994, og að lagt verði fyrir þinglýsingarstjóra að færa skjal- ið í þinglýsingabækur. Samkvæmt bréfi þinglýsingarstjórans í Hafnarfirði, dags. 21. mars 1994, óskar hann ekki eftir að senda athugasemdir sínar um málefnið, sbr. 3. mgr. 3. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Málavextir eru þeir, að þann 1. mars 1994 var tekin fyrir hjá sýslumannin- um í Hafnarfirði krafa sóknaraðila um að gert yrði fjárnám fyrir kr. 200.903 í eignum Soffíu Völu Tryggvadóttur, kt. 081246-3009, Marargrund 2, Garða- bæ. Við gerðina mætti maki gerðarþola, Vilhjálmur S. Ólafsson, kt. 291047- 4089, og benti á til fjárnáms fasteign sína, Vallarbarð 21, Hafnarfirði, íbúð í tvíbýlishúsi á byggingarstigi. Skýrði málsvari gerðarþola svo frá, að kominn væri sökkull og plata og að eignin væri óveðsett að öðru leyti en því, að ógreiddar væru kr. 800.000 í gatnagerðargjöld og að gerð hefðu verið tvö fjárnám vegna hans eigin skulda. Málsvari gerðarþola kvaðst ekki vera þinglýstur eigandi, þar sem eignin hefði ekki náð tilskildu byggingarstigi, en hann væri lóðarhafi. Að fenginni þessari ábendingu málsvara gerðarþola og með samþykki sóknaraðila lýsti sýslumaður yfir fjárnámi í eigninni. Sóknaraðili framvísaði endurriti umrædds fjárnáms til þinglýsingar þann 3. mars 1994, en samdægurs var því vísað frá þinglýsingu. Var sú ákvörðun rökstudd með vísan til fyrri ákvörðunar þinglýsingarstjóra frá 10. septem- ber 1993, þar sem fullnustugerðum í umræddri eign var vísað frá þinglýs- ingu með skírskotun til 2. mgr. 7. gr. laga nr. 39/1978. Í þeirri ákvörðun segir síðan: „Fasteignin er ekki skráð í þinglýsingarbók, og hvorki þinglýstur lóðarleigusamningur, skiptayfirlýsing né annað heimildarskjal staðfestir til- vist hennar, sbr. 2. mgr. 2. gr. og 3. gr. laga um fjölbýlishús nr. 59/1976.“ Sóknaraðili bar ákvörðun þinglýsingarstjóra undir dóminn með bréfi, dags. 10. mars 1994, og samdægurs tilkynnti sóknaraðili þinglýsingarstjóra um málskotið, sbr. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1978. 122 Sóknaraðili hefur lagt fram bréf Guðmundar Benediktssonar, bæjarlög- manns Hafnarfjarðar, dags. 7. mars 1994, þar sem staðfest er, að bæjarstjórn Hafnarfjarðar úthlutaði Vilhjálmi Ólafssyni lóð nr. 21 við Vallarbarð. Hafnarfirði, líklega fyrir um 2 árum. Þar sem lóðarleiguhafi hafi ekki staðið við byggingarskilmála og ekkert greitt af gatnagerðargjöldum, hafi lóðar- úthlutun verið afturkölluð. Af hálfu sóknaraðila er á því byggt, að þinglýsingarandlagið sé skýrt af- markað með fram lögðum gögnum, árituðum af byggingarfulltrúa Hafnar- fjarðar, þar sem fram komi nákvæm staðsetning eignarinnar með hnitum. Óþarft sé að tilgreina lóðarnúmer, enda megi þinglýsingarstjóra vera ljóst að númer götunnar Vallarbarðs sé 9030 og númer lóðarinnar 0210 í sam- ræmi við skráningarkerfi fasteigna, þannig að heildarnúmer fasteignarinnar Vallarbarðs 21 sé 90300210-00. Flestar eignir við götuna séu skráðar í fast- eignabók og því sé þinglýsingarstjóra kunnugt um númer götunnar og eigi ekki að velkjast í vafa um hvaða númer fasteignin Vallarbarð 21, Hafnar- firði, ber. Sóknaraðili telur að dráttur á þinglýsingu lóðarleigusamnings standi ekki í vegi þess að unnt sé að þinglýsa fjárnámi á eignina. Í 2. mgr. 24. gr. laga nr. 39/1978 komi skýrt fram sú sérstaða fullnustugerða, að þeim verði þing- lýst, þótt gerðarþola skorti þinglýsta heimild til eignarinnar. Þá telur sóknar- aðili 3. gr. laga nr. 59/1976 ekki hafa þýðingu í málinu. Varðandi afturköllun Hafnarfjarðarbæjar á lóðarúthlutun til Vilhjálms S. Ólafssonar heldur sóknaraðili því fram, að slík ákvörðun hafi ekki verið tekin, þegar óskað var þinglýsingar, og að sóknaraðila sé ekki kunnugt um, að til þess bær aðili hafi fjallað um málið, hvað þá að formleg ákvörðun hafi verið tekin. Niðurstaða. Við fjárnámsgerð, sem fram fór hjá Soffíu Völu Tryggvadóttur að kröfu sóknaraðila þann 1. mars 1994, mætti maki gerðarþola, Vilhjálmur S. Ólafs- son, og benti á til fjárnáms fasteignina Vallarbarð 21, Hafnarfirði. Fyrir ligg- ur að lóðarleiguhafi þeirrar eignar er nefndur Vilhjálmur, en lóðarleigu- samningi hefur ekki verið þinglýst. Í máli þessu hefur ekki þýðingu hvort lóðarúthlutun hefur síðar verið afturkölluð. Samkvæmt ótvíræðum ákvæðum 2. mgr. 24. gr. þinglýsingalaga nr. 39/ 1978 verður fullnustugerðum í fasteignum þinglýst, þótt gerðarþola skorti þinglýsta heimild til eignarinnar. Verður því að fella umdeilda ákvörðun þinglýsingarstjórans í Hafnarfirði úr gildi og leggja fyrir hann að þinglýsa fjárnámi sóknaraðila í fasteigninni Vallarbarði 21, Hafnarfirði, með þeirri 1225 athugasemd, að þinglýsta eignarheimild skorti, sbr. 3. mgr. 7. gr. laga nr. 39/ 1978. Benedikt Bogason dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Ákvörðun þinglýsingarstjórans í Hafnarfirði frá 3. mars 1994 að vísa frá þinglýsingu fjárnámi sóknaraðila, Húsasmiðjunnar hf., í fast- eigninni Vallarbarði 21, Hafnarfirði, er felld úr gildi og lagt fyrir þinglýsingarstjóra að þinglýsa fjárnáminu með þeirri athugasemd, að þinglýsta eignarheimild skorti. 1226 Miðvikudaginn 1. júní 1994. Nr. 179/1994. — Sýslumaðurinn í Hafnarfirði gegn Landsbanka Íslands (Skúli Th. Fjeldsted hrl.) Kærumál. Þinglýsing. Fjárnám. Fasteign. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttardómari. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 13. apríl 1994, sem barst réttinum 22. sama mánaðar. Kæruheimild er í 5. mgr. 3. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978, sbr. 1. gr. laga nr. 6/1992. Hann krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og ákvörðun sín um að vísa frá þinglýsingu endurriti fjárnáms 1. mars 1994 verði látin standa óhögguð. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Málavöxtum er lýst í úrskurði héraðsdóms. Samkvæmt 1. mgr. 24. gr. laga nr. 39/1978 verður skjali ekki þinglýst, ef útgefanda þess brestur þinglýsta heimild til að ráðstafa eign á þann veg, sem fyrir er mælt í skjalinu. Þessi meginregla sætir undantekningu, þegar aðfarargerðir eru annars vegar, sbr. 2. mgr. 24. gr. Er hún gerð með tilliti til hagsmuna skuldheimtumanna af því, að skuldunautar geti ekki skotið sér undan efndum með því að vanrækja heimildaskráningu. Eðlísrök hníga til þess, að sama regla verði látin gilda um fasteignir á byggingarstigi, sem ekki hafa enn verið skráðar í fasteignabækur þinglýsingarstjóra. Ber því að stað- festa hinn kærða úrskurð. Sóknaraðili skal greiða varnaraðila kærumálskostnað, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, sýslumaðurinn í Hafnarfirði, greiði varnaraðila, Landsbanka Íslands, 30.000 krónur í kærumálskostnað. 1227 Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 5. apríl 1994. Mál þetta, sem varðar ágreining við þinglýsingu, barst Héraðsdómi Reykjaness 15. mars 1994 og var tekið til úrskurðar 21. sama mánaðar. Sóknaraðili, Landsbanki Íslands, kt. 710169-3819, Austurstræti 11, Reykja- vík, gerir þá kröfu, að hnekkt verði þeirri ákvörðun þinglýsingarstjórans í Hafnarfirði frá 3. mars 1994 að vísa frá þinglýsingu endurriti fjárnáms, sem fram fór 1. mars 1994, og að lagt verði fyrir þinglýsingarstjóra að færa skjal- ið í þinglýsingabækur. Samkvæmt bréfi þinglýsingarstjórans í Hafnarfirði, dags. 21. mars 1994, óskar hann ekki eftir að senda athugasemdir sínar um málefnið, sbr. 3. mgr. 3. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Málavextir eru þeir, að þann 1. mars 1994 var tekin fyrir hjá sýslumannin- um í Hafnarfirði krafa sóknaraðila um að gert yrði fjárnám fyrir kr. 438.497 í eignum Vilhjálms S. Ólafssonar, kt. 291047-4089, Marargrund 2, Garðabæ. Við gerðina mætti gerðarþoli og benti á til fjárnáms fasteignina Vallarbarð 21, Hafnarfirði, íbúð í tvíbýlishúsi á byggingarstigi. Skýrði gerðarþoli svo frá, að kominn væri sökkull og plata og að eignin væri óveðsett að öðru leyti en því, að ógreiddar væru kr. 800.000 í gatnagerðargjöld. Gerðarþoli kvaðst ekki vera þinglýstur eigandi, þar sem eignin hefði ekki náð tilskildu byggingarstigi, en hann væri lóðarhafi. Að fenginni þessari ábendingu gerðarþola og með samþykki sóknaraðila lýsti sýslumaður yfir fjárnámi í eigninni. Sóknaraðili framvísaði endurriti umrædds fjárnáms til þinglýsingar þann 3. mars 1994, en samdægurs var því vísað frá þinglýsingu. Var sú ákvörðun rökstudd með vísan til fyrri ákvörðunar þinglýsingarstjóra frá 10. septem- ber 1993, þar sem fullnustugerðum í umræddri eign var vísað frá þinglýs- ingu með skírskotun til 2. mgr. 7. gr. laga nr. 39/1978. Í þeirri ákvörðun segir síðan: „Fasteignin er ekki skráð í þinglýsingarbók, og hvorki þinglýstur lóðarleigusamningur, skiptayfirlýsing né annað heimildarskjal staðfestir til- vist hennar, sbr. 2. mgr. 2. gr. og 3. gr. laga um fjölbýlishús nr. 59/1976.“ Sóknaraðili bar ákvörðun þinglýsingarstjóra undir dóminn með bréti, dags. 10. mars 1994, og samdægurs tilkynnti sóknaraðili þinglýsingarstjóra um málskotið, sbr. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1978. Sóknaraðili hefur lagt fram bréf Guðmundar Benediktssonar, bæjarlög- manns Hafnarfjarðar, dags. 7. mars 1994, þar sem staðfest er, að bæjarstjórn Hafnarfjarðar úthlutaði Vilhjálmi Ólafssyni lóð nr. 21 við Vallarbarð, Hafnarfirði, líklega fyrir um 2 árum. Þar sem lóðarleiguhafi hafi ekki staðið við byggingarskilmála og ekkert greitt af gatnagerðargjöldum, hafi lóðar- úthlutun verið afturkölluð. Q 122 At hálfu sóknaraðila er á því byggt, að þinglýsingarandlagið sé skýrt af- markað með fram lögðum gögnum, árituðum af byggingarfulltrúa Hafnar- fjarðar, þar sem fram komi nákvæm staðsetning eignarinnar með hnitum. Óþartt sé að tilgreina lóðarnúmer, enda megi þinglýsingarstjóra vera ljóst að númer götunnar Vallarbarðs sé 9030 og númer lóðarinnar 0210 í sam- ræmi við skráningarkerfi fasteigna, þannig að heildarnúmer fasteignarinnar Vallarbarðs 21 sé 90300210-00. Flestar eignir við götuna séu skráðar í fast- eignabók og því sé þinglýsingarstjóra kunnugt um númer götunnar og eigi ekki að velkjast í vafa um hvaða númer fasteignin Vallarbarð 21, Hafnar- firði, ber. Sóknaraðili telur að dráttur á þinglýsingu lóðarleigusamnings standi ekki í vegi þess að unnt sé að þinglýsa fjárnámi á eignina. Í 2. mgr. 24. gr. laga nr. 39/1978 komi skýrt fram sú sérstaða fullnustugerða, að þeim verði þinglýst, þótt gerðarþola skorti þinglýsta heimild til eignarinnar. Þá telur sóknaraðili 3. gr. laga nr. 59/1976 ekki hafa þýðingu í málinu. Varðandi afturköllun Hafnarfjarðarbæjar á lóðarúthlutun til Vilhjálms S. Ólafssonar heldur sóknaraðili því fram, að slík ákvörðun hafi ekki verið tekin, þegar óskað var þinglýsingar, og að sóknaraðila sé ekki kunnugt um að til þess bær aðili hafi fjallað um málið, hvað þá að formleg ákvörðun hafi verið tekin. Niðurstaða. Við fjárnámsgerð, sem fram fór hjá Vilhjálmi S. Ólafssyni að kröfu sóknaraðila þann 1. mars 1994, mætti gerðarþoli og benti á til fjárnáms fast- eignina Vallarbarð 21, Hafnarfirði. Fyrir liggur að lóðarleiguhafi þeirrar eignar er gerðarþoli, en lóðarleigusamningi hefur ekki verið þinglýst. Í máli þessu hefur ekki þýðingu hvort lóðarúthlutun hefur síðar verið afturkölluð. Samkvæmt ótvíræðum ákvæðum 2. mgr. 24. gr. þinglýsingalaga nr. 39/ 1978 verður fullnustugerðum í fasteignum þinglýst, þótt gerðarþola skorti þinglýsta heimild til eignarinnar. Verður því að fella umdeilda ákvörðun þinglýsingarstjórans í Hafnarfirði úr gildi og leggja fyrir hann að þinglýsa fjárnámi sóknaraðila í fasteigninni Vallarbarði 21, Hafnarfirði, með þeirri athugasemd, að þinglýsta eignarheimild skorti, sbr. 3. mgr. 7. gr. laga nr. 39/ 1978. Benedikt Bogason dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Ákvörðun þinglýsingarstjórans í Hafnarfirði frá 3. mars 1994 að vísa frá þinglýsingu fjárnámi sóknaraðila, Landsbanka Íslands, í fast- eigninni Vallarbarði 21, Hafnarfirði, er felld úr gildi og lagt fyrir 1229 þinglýsingarstjóra að þinglýsa fjárnáminu með þeirri athugasemd, að þinglýsta eignarheimild skorti. 1230 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr. 121/1994. — Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) segn Kjartani Ólafi Bjarnasyni Oss: Clansak harð {WI uldUuSsCIi 111.) Kynferðisbrot. Áfengislagabrot. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Gunnar M. Guðmundsson og Haraldur Henrysson og Markús Sigurbjörnsson prófessor. Ákærði skaut málinu í heild sinni til Hæstaréttar, og af hálfu ákæruvalds var því áfrýjað með stefnu 25. febrúar 1994. Ríkissak- sóknari krefst sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu. Eins og atvikum var háttað, verður að telja, að pilturinn hafi átt greiðan aðgang að áfengi í íbúð ákærða og að ákærða hafi verið ljóst, að pilturinn nýtti sér það. Gerðist ákærði því brotlegur við 3. mgr. 16. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. $2/1969, sbr. 5. gr. laga nr. 52/ 1978. Fallast ber á það með héraðsdómara, að ósannað sé, að pilturinn hafi verið svo ölvaður, að 196. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 40/1992, eigi hér við. Með framburði ákærða, sem að öðru leyti er í samræmi við framburð piltsins, telst hins veg- ar fyllilega sannað, að ákærði hafi með fégjöf tælt piltinn til að þola háttsemi þá, sem í ákæru er lýst og telst falla undir 2. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 10. gr. laga nr. 40/1992. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Ákærði, Kjartan Ólafur Bjarnason, greiði allan áfrýjunar- kostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 1231 35.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns, 35.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 14. febrúar 1994. Mál þetta, sem var dómtekið 11. febrúar sl., hefur ríkissaksóknari höfðað af hálfu ákæruvaldsins með ákæru, út gefinni 7. desember og birtri 5. janúar sl., á hendur Kjartani Ólafi Bjarnasyni, Írabakka 4, Reykjavík, fæddum 21. september 1930, fyrir eftirgreind kynferðisbrot og áfengislagabrot, sem ákærði framdi miðvikudaginn 6. október 1993 á heimili sínu: Aðallega að hafa í greint sinn veitt piltinum X, sem þá var 15 ára, áfengi og er pilturinn var orðinn ölvaður, haft við hann kynferðismök með þeim hætti að sleikja endaþarm piltsins og fróa sjálfum sér um leið og þannig notfært sér það ástand piltsins, að hann gat ekki spornað við verknaðinum sökum ölvunar. Er þetta af ákæruvaldsins hálfu talið varða við 196. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 40/1992 og 3. mgr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. 5. gr. laga nr. 52/1978. Til vara er ákærða gefið að sök að hafa greint sinn tælt piltinn X til framangreindra kynferðismaka með því að veita honum áfengi og lofa hon- um peningagreiðslu fyrir. Er þetta talið varða við 2. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940, sbr. 10. gr. laga nr. 40/1992 og 3. mgr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/ 1969, sbr. 5. gr. laga nr. 52/1978. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar. Verjandi ákærða krefst aðallega sýknu, til vara sýknu af broti á áfengis- lögum og til þrautavara að aðeins verði fallist á varakröfu að frátalinni refs- ingu fyrir áfengislagabrot. Þegar sakarefni voru borin undir ákærða við þingfestingu málsins gekkst hann við því að hafa átt mök við piltinn, en lýsti viðskiptum þeirra þannig að pilturinn hefði samþykkt mökin. Hann hefði sest ofan á andlitið á sér að sinni beiðni og ákærði sleikt á honum endaþarminn; mökin hefðu staðið stutt og ákærði átt frumkvæði að lokum þeirra vegna áhugaleysis. Ákærði kynntist móður X fyrir um 10 eða 11 árum og var litið á hann í fjölskyldu hennar sem heimilisvin þar til það atvik gerðist sem varð tilefni málshöfðunarinnar. X er fæddur 1. nóvember 1977. Ákærði bjó einn og vandi pilturinn komur sínar til hans eins og hann væri náinn ættingi. Hann hringdi í ákærða nefndan dag síðdegis og bað um að fá að koma í heim- sókn. Ákærði, sem sat þá við drykkju og var orðinn langdrukkinn, bauð honum að koma og sat drengurinn hjá ákærða fram eftir degi. Lauk heim- sókninni með því að ákærði sleikti endaþarmsop piltsins uppi í rúmi sínu, 1232 skrifaði 5.000 króna tékka og fékk honum fyrir vikið meðan pilturinn var að klæða sig en hann hjólaði síðan heim til sín að .... í Garðabæ með tékk- ann. Þar hitti hann 17 ára bróður sinn, A, sem segir X ekki hafa virst mjög ölvaðan, en ekki eins og hann átti að sér að vera, og hafa sagt að hann hefði fengið sér í glas og síðan að Kjartan hefði boðið sér peninga fyrir ein- hverjar kynferðislegar athafnir. Vitnið fann ekki áfengislykt af X og sá ekki mikið á honum, en eftir að þeir voru komnir inn í íbúðina, kvartaði X um vanlíðan og svima. A lét móður þeirra vita og þau ræddu nánar við X. Móðir piltanna segir X hafa komið heim kl. 17.30-18.00, útúrdrukkinn, grátandi og niðurbrotinn. Hún hafði upp úr drengnum að hann hefði þegið svo mikið áfengi af ákærða að hann sofnaði og vaknaði síðan klæðlítill við að Kjartan var að sleikja á honum rassinn; hann hefði síðan hjólað heim mjög ölvaður og grátandi. Hann sagðist skammast sín fyrir að taka við pen- ingunum sem þó væri ekki vanþörf á til að kaupa fyrir þá mat, en fjölskyld- an var mjög peningalítil á þessum tíma að sögn móðurinnar. Hún kveður X hafa verið eins ölvaður og hægt er að vera, með uppköstum og lamið rúmið í örvæntingu og hryllingi. Haft var samband við lögreglu samdægurs kl. 19.52 og rannsóknarlögreglu kl. 10.15. Rannsóknarlögreglumaður fór á stað- inn og talaði við móðurina en drengurinn reyndist ekki viðræðuhæfur. X lýsir atvikum eins og greinir í aðallið ákæru. Hann hafi komið til ákærða um kl. 14.00, spurt ákærða, hvort hann væri með vín, ákærði játað því og blandað honum drykk úr áfengi og kólagosvatni, hversu oft man hann ekki. Kjartan fór að segja eitthvað við hann, sem hann skildi ekki, um fortíð sína og spurði hann hvort hann vildi ekki kr. 5000,00. Drengurinn féllst á að taka við peningunum. Seinast var hann orðinn mjög ölvaður, allt fór að hringsnúast fyrir honum. Hann heldur að hann hafi fallið á gólfið en vaknaði við að þeir voru fáklæddir uppi í rúmi, hann á grúfu og Kjartan að sleikja á honum rassinn og fróa sér. Honum brá í brún, fannst athæfið ógeðslegt, kenndi ótta og vildi ráðast á ákærða, ýtti honum frá sér, án þess að ákærði veitti viðnám, og klæddist í föt sín, sem hann fann frammi á gangi. Ákærði hefur gefið skýrslu fyrir dóminum. Um aðdragandann segir ákærði að pilturinn hafi beðið um og fengið kóka kóla sem hann sótti í ís- skáp. Ákærði varð ekki var við, að hann neytti áfengis eða yrði ölvaður, hafi svo verið, hafi hann tekið áfengi úr ísskápnum án leyfis; hann hafi sagt piltinum frá kynmökum sínum við unga drengi fyrr á árum, boðið honum kr. 2.500,00 fyrir að eiga mök við sig, pilturinn stungið upp á kr. 10.000,00 en að samkomulag hafi orðið um kr. 5.000,00; þeir hafi síðan haft mök eins og hann greindi frá við þingfestingu; pilturinn hafi síðan farið inn á bað, 1233 klætt sig og komið inn í stofu, sest niður og lokið við kóka kóla sem hann var að drekka. Sakaferill ákærða nær frá árinu 1954 til 1981 eftir sakavottorði að dæma. Hann hefur á þessum tíma sætt refsingum 24 sinnum, m.a. fyrir ölvun, um- ferðarlagabrot, hylmingu, þjófnað og fjársvik. Hann var dæmdur fyrir skír- lífisbrot 1969 og aftur 1972 (dómur sakadóms Keflavíkur 5. apríl 1972). Þá var hann sakfelldur fyrir kynmök við tvo pilta, 7 ára og 15 ára, og ósæmi- lega hegðun við þann þriðja. 8 ára, í öllum tilvikum í herbergi sínu. Þeim elsta veitti hann áfengi svo að hann varð ölvaður, lagðist ofan á hann, fór um hann höndum, kyssti hann og reyndi að tæla hann til kynmaka. Eftir þennan dóm var ákærði vanaður. Frásögn X virðist trúverðug í öllum meginatriðum, og það. sem fram hef- ur komið um kynhneigðir ákærða og hegðunarmynstur í skiptum við ung|- inga, styður sögu hans. Hins vegar veikir það sögu piltsins, að hann sam- þykkti fyrirfram að taka við peningum, þótt atvík bendi til, að hann hafi mátt skilja, að ákærði ætlaðist til einhvers ósæmilegs af honum, og tók við tékkanum, að hann gat hjólað heim og að bróðir hans, sem hafði fyrst tal af honum eftir atburðinn, sá lítið á honum og ber að X hafi sagt ákærða hafa boðið sér peninga fyrir kynmök. Það veikir einnig fyrri lið ákæru, að ekki tókst að ná skýrslu af X strax um kvöldið. Á hinn bóginn kom fram í skýrslu rannsóknarlögreglumannsins, sem reyndi að tala við X þá, að hann var illa á sig kominn, illa þefjandi af áfengi. ölvaður og skælandi. Sam- kvæmt þessu þykir ekki ástæða til að leggja trúnað á þá sögu ákærða, að hann hafi ekki séð áfengisáhrif á drengnum eða vitað að hann drakk: ölvun piltsins hefði ekki leynst fyrir ákærða ef hann hefði verið allsgáður: hans eigin ölvun afsakar hann ekki. Að öðru leyti hefur ákærði gengist við því sem hann er sakaður um í síðari lið ákæru. Samkvæmt þessu þykir verða að fallast á kröfur ákæruvaldsins miðað við síðari lið ákæru, sem er réttilega heimfærður til refslákvæða. Hæfileg refs- ing fyrir það atferli, sem þar er lýst, er 8 mánaða fangelsi. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, eins og nánar greinir í dómsorði. Steingrímur Gautur Kristjánsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Samkvæmt 1. mgr. 135. gr. laga 19/1991 skal, auk staðsetningar og dagsetn- ingar dóms, heitis dómstóls, nafns dómara og deila á aðilum, greina í dómi sakarefni, lýsingu málsatvíka í aðalatriðum og röksemdir dómara um niður- stöðu og viðurlög. Dómurinn er saminn samkvæmt þessum ákvæðum. 60 Hæstaréttardómar 1 124 Dómsorð Ákærði sæti fangelsi í 8 mánuði og greiði sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð kr. 45.000,0 og málsvarnarlaun skip. aðs verjanda síns, Arnar Clausen hrl, kr. 60.000,00, 1234 Þbomsorð Ákærði sæti fangeki í 8 mánuði og greiði sakarkostmað. þar með) talin saksóknarlaun í ríkissjóð. kr. 45.000,00. og málsvarnarlaun skip- aðs verjanda sins, Arnar Clausen hrl. kr. 60.000.00, 1 bómsorð Ákærði sæti fangelsi í 8 mánuði og greiði sikurkostnað. þar með talin saksóknarlnun í ríkissjóð kr. 45.000.00. og málsvarnarlaun skip aðs verjandi sins Arnar Clausen hrl ke. 0000 1235 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr. 63/1994. — Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Guðmundi Gunnari Hólmarssyni (Sigmundur Hannesson hrl.) Þjófnaður. Umferðarlög. Ölvunarakstur. Akstur án ökuréttinda. Reynslulausn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ríkissaksóknari áfrýjaði tveimur dómum Héraðsdóms Reykja- víkur, upp kveðnum 9. og 21. desember 1993 með áfrýjunarstefnum 26. janúar 1994. Báðum dómunum er áfrýjað einvörðungu til refsi- ákvörðunar. Þá er krafist staðfestingar á sviptingu ökuréttar. Af hálfu ákærða er þess krafist, að honum verði dæmd vægasta refsing, sem lög leyfa. Málin hafa verið sameinuð fyrir Hæstarétti. Með dómi 9. desember 1994 var ákærði dæmdur í 10 mánaða fangelsi, en inn í þá refsingu voru felldar 220 daga eftirstöðvar fang- elsisrefsingar, sem hann hafði fengið reynslulausn á, en rofið. Reynslulausn þessi hafði þegar verið tekin upp með dómi Hér- aðsdóms Suðurlands 16. september sama ár. Var dómara síðara málsins ókunnugt um þann dóm. Hafa fyrrgreindar eftirstöðvar því tvívegis verið dæmdar með annarri refsingu ákærða. Ber því nú við ákvörðun refsingar hans að leiðrétta þessi mistök. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann frá árinu 1988 hlotið tólf refsidóma og gengist tvívegis undir dómsátt. Hann hefur verið sakfelldur níu sinnum fyrir hegningarlagabrot, fimm sinnum fyrir ölvun við akstur, sjö sinnum fyrir réttindaleysi við akstur og einu sinni vegna fíkniefnabrots. Honum hefur samtals verið dæmd 3 ára og 9 mánaða fangelsisrefsing. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur frá 8. febrúar 1994 var hann að auki dæmdur í 3 mánaða fangelsi fyrir að aka sviptur ökurétti. Með hliðsjón af sakaferli ákærða og 1236 vísan til 77. og 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 þykir refs- ing hans hæfilega ákveðin 7 mánaða fangelsi. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms 21. desember 1993 um sviptingu ökuréttar ákærða ævilangt frá uppsögu þess dóms. Ákvæði hinna áfrýjuðu dóma um sakarkostnað skulu vera órösk- uð. Allur áfrýjunarkostnaður máls þessa greiðist úr ríkissjóði, eins og nánar segir Í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Guðmundur Gunnar Hólmarsson, sæti fangelsi 7 mánuði. Staðfest er ákvæði héraðsdóms 21. desember 1993 um svipt- ingu ökuréttar ákærða ævilangt frá uppsögu þess dóms. Ákvæði hinna áfrýjuðu dóma um sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Áfrýjunarkostnaður máls þessa greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Sigmund- ar Hannessonar hæstaréttarlögmanns, 40.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 16. september 1993. I. Dómkröfur. Mál þetta. sem tekið var til dóms 18. f.m., er höfðað hér fyrir dóminum með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 20. apríl sl., á hendur Guðmundi Gunnari Hólmarssyni, Bárugötu 22, og Hauki Guðjónssyni. Grettisgötu 92, báðum til heimilis í Reykjavík. Málið sætti aðalmeðferð og munnlegum málflutningi, sbr. 3. mgr. 129. gr. laga nr. 19/1991. Dómkröfur ákæranda eru þær, að báðir ákærðu verði sakfelldir fyrir þá háttsemi, sem þeim er gefin að sök í ákæru, þ.e. „Fyrir brot framin aðfara- nótt þriðjudagsins 9. febrúar 1993: 1. „Ákærða Guðmundi Gunnari er gefið að sök að hafa ekið bifreiðinni R-35719 án ökuréttinda frá Reykjavík til Þorlákshafnar. Telst þetta varða við 1. mgr. 48. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. 1237 2 Ákærðu er báðum gefið að sök að hafa brotist inn í bifreiðina AG-1l við Unubakka 48 í Þorlákshöfn og stolið úr henni talstöð. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga.“ Þá er þess krafist, að þeir verði báðir dæmdir til refsingar og greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð að mati dómsins. Loks er þess krafist að ákærðu verði dæmdir til að greiða „in solidum“ Helga Jónssyni, kt. 141167-2949, skaðabætur, að fjárhæð kr. 5.000, með dráttarvöxtum frá 15. degi eftir dómsuppkvaðningu til greiðsludags skv. vaxtalögum nr. 25 frá 1987. l1. Málsatvik og niðurstaða. Fyrri ákæruliður. Aðfaranótt þriðjudagsins 9. febrúar 1993 ók ákærði Guðmundur Gunnar bifreiðinni R-35719 frá Reykjavík til Þorlákshafnar án ökuréttinda. en slík réttindi hefur ákærði aldrei öðlast. Ákærði hefur afdráttarlaust játað brot sitt og þar sem játning hans sam- ræmist fram lögðum sakargögnum, telst að fullu sannað, að hann hafi fram- ið það brot, sem í þessum ákærulið greinir, en þar er háttsemi ákærða rétt lýst og réttilega heimfærð undir 1. mgr. 48. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Síðari ákæruliður. Í frumskýrslu lögreglu kemur fram, að kl. 01.58 hafi lögreglunni í Árnes- sýslu borist tilkynning um grunsamlegar ferðir bifreiðarinnar R-35719 í Þor- lákshöfn. Í lögregluskýrslunni kemur ekki fram hver tilkynnti um ferðir bif- reiðarinnar og sá aðili hefur ekki gefið skýrslu fyrir dóminum. Þrír lög- reglumenn fóru þegar í stað til Þorlákshafnar og fundu bifreiðina við íþróttahúsið í Þorlákshöfn. Í skýrslunni kemur enn fremur fram, að bif- reiðin hafi verið í gangi og undir stýri hafi ákærði setið hálfsofandi. Þótt frumskýrslan greini ekki frá farþegum í bifreiðinni, hefur komið fram, að ákærði Haukur var þar einnig sofandi. Ákærðu voru báðir handteknir. Að kvöldi þessa sama dags tilkynnti vitnið Helgi Jónsson að úr bifreið hans hefði horfið 40 rása talstöð með CB tíðnisviði, en bifreið hans hefði staðið við bílaverksmiðjuna Bíliðjuna í Þorlákshöfn. Upplýst er, að vitnið gaf skýrslu hjá lögreglu á Selfossi daginn eftir (dskj. V.7.2) og segir svo í upphafi skýrslunnar: „Helgi er mættur til að taka við CB talstöð Realistic Trc 415 framleiðslunr. 0180127 ... Áminntur um sannsögli skýrir hann frá því að þetta sé talstöðin sem tekin var úr bifreið hans AG 111 aðfaranótt síðastliðins þriðjudags.“ Fyrir dóminum breytti vitnið framburði sínum og 1238 kvað nú föður sinn eiga talstöðina en vitnið kvaðst hafa haft hana til um- ráða. Þessi óstöðugleiki í framburði vitnisins rýrir sönnunargildi framburð- arins. Þorgrímur Óli Sigurðsson rannsóknarlögreglumaður, sem annaðist skýrslugerð í málinu, staðfesti að hafa farið til Þorlákshafnar daginn eftir að ákærðu voru handteknir (dskj. V,7.2) með Realistic CB talstöðina. Vitn- ið staðfesti að hafa tekið framangreinda skýrslu af vitninu í þessari sömu ferð. Vitnið Þorgrímur Óli, sem einnig skoðaði víratengingar í bifreiðinni AG-lll og tók sýnishorn í því sambandi, gerði ekki skýrslu um þær rann- sóknaraðgerðir og lét ekki heldur sýnishorn þau, sem vitnið hafði tekið í þessu sambandi, fylgja gögnum málsins. Vitnið hafði sönnunargögnin hins vegar með sér er það kom fyrir dóminn við aðalmeðferð en ákærandi sá ekki ástæðu til að fá afstöðu ákærðu til þeirra og verður dómur eigi byggð- ur á þeim. Verður að líta svo á, að ekki sé sannað að ein þeirra talstöðva sem fannst í bifreið ákærða Hauks sé úr bifreiðinni AG-111. Í skýrslu lögreglunnar um þá muni, sem teknir voru af ákærðu við hand- töku (dskj. V,4.1) segir að í bifreiðinni R-35719 hafi verið rauðbrún skjala- taska með verkfærum en einnig hafi þar verið: „Handic 230 CB talstöð framleiðslunr. 02300590 Póst og síma númer 13449, Realistic Trc 415 talstöð nr. 0180127, BOSCH 1180,7 borvél framleiðslunr. 0601180703, slökkvitæki 2 kg duft, tréverkfærataska með ýmsum verkfærum, vökvahjólatjakkur, flúr- vinnuljós BOCH, nýr sjónauki JASON 8x21 model 130, loftþrýstimælir MACCU-GAGE og tvær handtalstöðvar merktar (Kiddi). Ofantaldir munir eru geymdir í lögreglustöðinni á Selfossi utan Realistic CB talstöðin sem var afhent eiganda sínum.“ Hér fyrir dómi hafa ákærðu báðir staðfastlega neitað að hafa brotist inn í bifreiðina AG-111 við Unubakka 48, Þorlákshöfn, og stolið úr henni talstöð. Við lögreglurannsókn málsins voru ákærðu aldrei yfirheyrðir um þetta ákæruatriði. Ákærði Guðmundur Gunnar sagðist þannig hafa strax ekið að Klébergi 15, Þorlákshöfn, þar sem foreldrar hans búa, en þar hafi allt verið slökkt og hann því ekið að sundlauginni og lagt sig í bílnum. Ákærði Hauk- ur kvað þá hafa verið lengi á leiðinni til Þorlákshafnar, því að þoka og leið- indaveður hefði verið á leiðinni, þeir hefðu ætlað að hvíla sig smátíma, en sofnað. Ákærði, sem viðurkenndi að vera eigandi bifreiðarinnar R-35719. kannaðist við að tvær talstöðvar hefðu verið í bifreiðinni. Hann kvaðst hafa átt aðra talstöðina, tekið hana upp í viðgerðarskuld, en hin talstöðin, taldi ákærði, að hefði fylgt bílnum, eftir að maður, sem ákærði sagðist hafa haft viðskipti við og nafngreindi, hefði haft bifreiðina til umráða. Ekki þykir unnt að vefengja þennan framburð ákærða, enda var rannsókn lögreglu á þessu atriði ófullkomin, eins og hér nánar greinir. 1239 Er ríkissaksóknari gaf út ákæru í máli þessu 20. apríl sl. var rannsókn á þessum ákærulið ekki lokið. Þannig höfðu ákærðu aldrei fengið tækifæri til að tjá sig um fullyrðingu Helga Jónssonar um að ein af talstöðvunum, sem fundust í bíl ákærða Hauks, væri úr bifreið Helga. Ljóst er, að eftir að ríkissaksóknara bárust rannsóknargögnin frá sýslu- manninum á Selfossi með bréfi, dagsettu 16. mars sl., hafði hann samkvæmt 2. mgr. 77. gr. laga nr. 19/1991 tækifæri til að mæla fyrir um frekari rann- sóknaraðgerðir í málinu, svo að málið yrði að fullu rannsakað, áður en ákæra yrði út gefin. Um saksókn og undirbúning málsmeðferðar er fjallað í XIV. kafla laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Í 112. gr. laganna kemur skýrt fram, að ef ríkissaksóknari telur, að það sem fram komi í rannsóknargögnum sé ekki nægilegt eða líklegt til sakfellis, láti hann við svo búið standa, en leggi ella málið fyrir dóm skv. 116. gr. laganna. Nú var rannsókn málsins, í sam- ræmi við það sem að framan greinir, greinilega ekki lokið, en þrátt fyrir það kaus ríkissaksóknari að leggja málið fyrir dóminn með hinni ófullkomnu rannsókn. Í rannsóknargögnum kom fram sérgreining á þeirri talstöð, sem Helgi Jónsson taldi að hefði horfið úr bifreið hans, bifreiðinni AG-lll. Nauðsynlegt var fyrir ríkissaksóknara að taka upp þá sérgreiningu í ákæru enda lagði lögreglan hald á fleiri en eina talstöð, er ákærðu voru handtekn- ir. Ákæran var því að þessu leyti gölluð. Með því að grundvöllur málsmeð- ferðar byggðist á ófullkominni rannsókn og gallaðri ákæru, voru minni lík- ur fyrir því að ákærandi gæti, sbr. 31. gr. laga nr. 19/1991, við aðalmeðterð sýnt fram á, hvað væri hið sanna og rétta í málinu. Af sömu ástæðum voru einnig minni líkur fyrir því, að ákærandi gæti, sbr. 45. og 46. gr. laga nr. 19/ 1991, sýnt fram á sekt ákærðu, svo að óvefengjanlegt væri. Það hefur ákæru- valdinu ekki heldur tekist. Með hliðsjón af hinni ófullkomnu rannsókn verður að telja að ekki sé komin lögfull sönnun fyrir því að ákærðu hafi brotist inn í bifreiðina AG-111 og stolið þaðan talstöð. Ber því að sýkna ákærðu, Guðmund Gunn- ar Hólmarsson og Hauk Guðjónsson, af þessum ákærulið. Í samræmi við þá niðurstöðu og með vísan til 3. mgr. 172. gr. laga nr. 19/1991 verður bótakröfu Helga Jónssonar vísað frá dómi. Þessi niðurstaða leiðir einnig til þess að ákærði Haukur Guðjónsson verður sýknaður af öllum kröfum ákæruvalds- ins í málinu. lll. Refsiákvörðun o.fl. Ákærði Guðmundur Gunnar Hólmarsson er sakhæfur en hann er fæddur 10. febrúar 1970 og hefur samkvæmt nýju sakavottorði á tímabilinu frá 11. 1240 apríl 1988 tl 25, september 1991 sætt 1l sinnum ákæru fyrir brot á almenn um hogningarlógum og umferðar Í fjórum tilvikanna var ákærða ekki gerð sérstök refsing í dómi, en á þessu tímabili sætti ákærði sjö relsi dómum, all hrá 30 duga fangelsi (begningarauki) upp í 12 mánaða fangelsi fyrir brot á almennum hegningarlögum. Á sama tímabili hafa 4 dómar sengið um réttindalnusan akstur ákærða. Hinn 10. apríl 1997, dskj. XII veitti Fangelsismálastofnun ríkisins ákærða reynslulausn skilorðsbundið í 2 ár á 220 daga eltirstöðvum ellirkalinna relsinsa: 1. 3 mánaða fungelsi samkvæmt dómi sakadóms Reykjavíkur, upp kveðn um 16. júlí 1990, 2. mánaða lanpelsi ar 1901 3, 6 mánaða fangi. að frádreginni 7 daga gæsluvarðhaldsvist, samkvæmt dómi sakadóms Reykjavíkur upp kveðin á júlí 191 4. 30) daga Fangelsi samik væni sómi sakadóns Reykjavíkur, upp kveðnum 26, september 1991." samkvæmt dóni Hæstaréttar, upp kveðnum 23. jan- Eins og að framan greinir hefur ákærði Guðmundur Gunnar margoft hlotið refskdóma. Á árinu 1988 hlaut ákærði 5 langelsisdóma fyrir begninga agabrot. Á árinu 1989 er ákærði dvmdur í 12 mánaða fangelsi fyrir hesn- ingarlagabrot. Á árinu 1990 eru fangolisdómarnir tveir, un öðrum dómin | um áfrýjað til Hæstaréttar, som þyngdi refsinguna með dómi sínum 23. jan ún 190, og á því sama ári (100) var ákærði Bvsvar endur fangelsi í Sakadómi Reykjavíkur fyrir hegningarlugabrot, Ákærði hefur þrisvar verið sæmdur fyrir réltindaluusan akstur. Með framangreindu umferðarlagabroti. réttindalnsum akslri (fyrri ákæruliður). rauf ákærði Guðmundur Gunnar skilorð reynslulausmarinnar og her því nú ð ákveða kærða reina með hliðsjón af, Dog 77. er. limennra hegningarlaga nr 1911940,3. ar. laga nv. 1197 6 og 7. a. 2211955. Þykir refsinn ákærða heæflega ákveðin 8 mánaða fi elsi og er a á litið til þess, að þegar brot þetta er dæmt með eltisstöðvum refsingar samkvæmi reynsluluusminni frá 10, apríl 1902, vegur það fremur Mið, sbr, 7. gr almennra hogningarlaga nr. 1971940, Eftir úrslitum máls þessa og í samræmi við 2. mpr. 166, r. laga mr. 19:1901 um meðferð opinberra mála her ákærða Guðmundi Gunnari Hólmarssyni að greiða 144 hluta alls sakarkostnaður, þar nveð talin saksóknarlaun, 50,000 krónur. og málsvarnarluun skipuðs vorjanda. Sigmundar Hannessonar hr), 60,000 krónur. á móti ríkissjóði, er areiði 34 hluta kostnaðarins. Af hálfu ákæruvalds sóti Karl Gauti Hjaltason, fullltúi lögreglustjórans á Selfossi, áð. pr. sbr | málið hér fyrir dóminum. 240 ti 25, september 1991 sætt Ll sinnu apríl 198 ir brot á almenn- un hegningarlögum og umferðaslögum. Í fjórum tilvikanna var ákærða ekki gerð sérstök refsing í dómi, en á þessu tímabili sætti ákærði sjö refsi dómum, allt frá 30 daga fangelsi (hegningarauki) upp í 12 mánuða fangelsi fyrir brot á almennum hegningarlögum. Á sama tímabili hafa 4 dómar segið um réttindalausan akstur ákærða. Hinn 10. apríl 1992, dskj. XII, veiti Fungolsismálastofnun ríkisins ákærða reynslulausn skilorðsbundið í 2 20 daga eftirstóðvum eftirtalinna refsinga: 3 mánaða fangelsi samkvæmt dómi sakadóms Reykjavíkur. upp kveðn- um 16. júlí 1990, 42 mánaða fangelsi samkvæmt dómi Hæstaréttar. upp kveðnum 23. jan 1901 G mánaða fangelsi, að tregi 7 aga peskurðhaldsvs, samkvæmi dómi sakdóms Reykjavíkur. upp kveðnum 4. júlí 1991, 30) daga fangelsi samkvæmt dómi sakadóms Reykjavíkur. upp kveðnum 2. september 1901.* Eins og að framan sreinir hefur úkerði Guðmundur Gunnar margoft ot rekómi Á úinu 65 lu áð fmpessóna yi henia lagabrot. Á árinu 1989 er ákærði dæmdur í 19 mánaða fangelsi fyrir hopar inaragabrot Á ina 198) er angbsalómarnir eir ev BörG um áfrýjað til Hæstaréttar. sem þyngdi refsinguna með dómi sínu 23, jan- úar 1901, og á því sama ári (990) var ákærði tvisvar dæmdur í (ar sakadómi Reykjavíkur fyrir hegninparlapabrot. Ákærði hefur þr dæmdur fyrir séttindalnusan akstur Með framangreindu umlerðarlagabroti. réttindalausum aksiri (fyrri ákæruliður). rauf ákærði Guðmundur Gunnar skilorð regnslulaumarinnar oa ber því nú að ákveða ákærða refsingu með hliðsjón af 1, mgr, 40. pr. sbr. 60. 00 77. pr. almennra hepningavlaga nr. 1971940,3, ær. laga nr. 1671976 4 7 sr. laga nr. 2241955, Þykir refsing ákærðu hæfilean ákveðin 8 mánaða fang eki og er þá litið tl þess. að þegar brot þetta er dæmt með eftistöðvum refsingar samkvæmt reynslulausninni frá 10, apríl 1990, vegur það fremur líð. sbr. 77. pe almennra hegningarlaga nr, 19:1910, Etir úrslitum máls þessa og í samræmi við 2. mær. 166. gr. laga ne. 19:1901 um meðferð opinberra mála þer ákærða Guðmundi Gunnari Hólnarssyni að greiða 144 hluta alls sakarkostnaðar, þar með talin saksóknarlaum, 5004) krónur, og málsvarnarlaun skipaðs serjanda, Sigmundar Hannessonar hrl (60.004) krónur, á móti ríkissjóði, er ereiði 3/4 hluta kostnaðarins. AF hálfu ákæruvalds sótti Karl Gauti Hjaltason, fulltrúi lögreglustjórans á Selfossi, málið hór fyrir dóminum. ar verið 140 april 198 til 2. september 1991 sætt 1 sinnum ákæru fyrir brol á álmenn úm hegningarlögum og umferðarlögum. Í fjórum tilvikanna var ákærða ekki gerð sérsiök refsing í dómi. on á þessu tímubili sætti ákærði sjá res dómum. all frá 30 daga fangelsi (hegningarnuki) upp í 2 mánaða fangelsi fyrir brot á almennum hegningarlögum. Á sama tímabili hafa 4 dóma) ið um réttindalausan akstur ákærðu, Minn 10, úr 1992, dsk, XI ákrðu reynslulausn skilorðshundið í veitti Fangelsismálastofnun ríkisins ár á 220 dugi efirstöðvum eftirtalinna refsi 1. 3 mánaða fang; nn 16. júlí 1998, 2. 1 mánaða langelsi samkvæmt dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 73, jan úur 1991 3. 6 mánaða fangelsi. að frádreginni 7 dapa pæsluvarðhaldsvist, samkvæmi dómi sakadóms Reykjavíkur. upp kveðnum 4. júlí 1991 4, 30 daga fangelsi samkvæmt dómi sakadóms Reykjavíkur, upp kvöðnum 26, september 1991 kvæmt dómi sakadóms Reykjavíkur, upp kveðin Eins og að framan greinir hefur ákærði Guðmundur Gunnar margoft hlotið refsidóma, Á árinu 1988 hlaut úkerði 5 angolsisdóna fyrir hegningar- lugabrot. Á árinu 1989 er ákærði dæmdur í 12 mánaða fangolsi fyrir henn ingarlagabrot. Á árinu 1990 eru fangelsisdómarnir tveir, en öðrum dómin- um áfrýjað til Hæstaréttar, sem þyngdi refsinguna með dómi sínum 23. jan- ar 1901, ug á því sama ári 9ÓI) var ákveði tvisvar dæmdur í fangelsi í Sikadómi Roskjavíkur fyrir honningarlagabrot. Ákerði hefur þrisvar verið dæmdur fyrir réttindalausan akstur Með, framangreindu umlerðarlagabroti, réttindlsusum aksari (fyri ákænliður). rauf ákærði Guðmundur Gunnar skilorð reynsklsusnarinnar sa bor því nú uð kveða ákærða refsingu með hliði 2 60. 08 77 ar almennra hegningarlaga mr 191940, 3. ht nt 1619) op Kcenda hæfilega ákveðin 8 mánsða fana. ei op er þá litið til þess, að þegar brot þetta ér dæmt með efti stöðvum refsingar samkvæmt reynslulassninni frá 10. apríl 1992, vegur það fremur kítð. sbr. 77. er. almennra hegningarlana nr. 19/1940. Eftir úrslitum mál þessa on í samræmi við 2. mr. 166. pr logn mr. 1999 #2. gr. sbr un meðferð opinberra múla ber ákærða Guðmundi Gunnari Hóimarssyni að greiða 14 hluta alls sakarkostnaðar. þar með talin saksóknaslaun, 50,000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda, Sigmundar Hannessonar hrl (60.D0D krónur, á móti ríkissjóði, ær greiði 344 hluta kostnaðarins. Af hálfu ákæruvalds sótti Karl Gauti Hjaltason, fulkrúi lögreglustjórans málið hér fyrir dóminum, Selfossi 1241 Jón R. Þorsteinsson héraðsdómari dæmir mál þetta. Vegna mikilla emb- ættisanna dómarans dróst dómsuppkvaðning nokkuð, en málið var dóm- tekið að loknum munnlegum málflutningi 18. f.m. Dómsorð: Ákærði Haukur Guðjónsson skal vera sýkn af öllum kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Bótakröfu Helga Jónssonar er vísað frá dómi. Ákærði Guðmundur Gunnar Hólmarsson sæti fangelsi í 8 mánuði og greiða skal hann 1/4 hluta alls sakarkostnaðar, þar með talin sak- sóknarlaun, 50.000 krónur. og málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, Sigmundar Hannessonar hrl., 60.000 krónur. 1 Fimmtudaginn Nr. 123/1994. — Ákæruvaldið (Egill Stephensen saksóknari) 242 2. júní 1994. gegn Valentínusi Guðmundi Baldvinssyni (Maonús Thoroddsen hrl.) {Magnus 1 horoddsen nri.) Viðurlagaákvörðun. Áfengislög. Upptaka. Fésekt felld niður. Að- finnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ákærði áfrýjaði málinu eingöngu um lagaatriði og viðurlög, en af hálfu ákæruvalds var því skotið til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu ll. mars 1994 til þyngingar á refsingu og staðfestingar á sviptingu ökuréttar og upptöku að því frátöldu, að eigi er lengur krafist upp- töku á „efnum til áfengisgerðar“. Við munnlegan flutning málsins fyrir Hæstarétti féll ákæruvaldið frá heimfærslu til 18. gr. áfengislaga nr. 82/1969 í ákæru lögreglu- stjórans í Reykjavík frá 6. desember 1993, þar sem eigi kæmi þar fram í verknaðarlýsingu, að ákært væri fyrir sölu áfengis. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 17. febrúar 1994 var ákærði dæmdur til að sæta fangelsi í 30 daga fyrir akstur án ökuréttinda 16. desember 1993 og 3. janúar 1994. Refsing ákærða nú verður ákveðin með hliðsjón af þessum dómi, sbr. 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og samkvæmt reglum 77. gr. laganna. Þykir rétt að stað- festa þá ákvörðun héraðsdómara, að ákærði sæti fjögurra mánaða fangelsi. Með hliðsjón af framangreindri breytingu á málatilbúnaði af hálfu ákæruvalds eru hins vegar ekki lagaskilyrði til þess að dæma ákærða til greiðslu fésektar jafnframt refsivist, sbr. 3. mgr. 33. gr. áfengislaga og 2. mgr. 49. gr. almennra hegningarlaga. Í ákæruskjölum er krafist upptöku á 410 lítrum af gambra og 88,75 lítrum af sterku áfengi. Rannsóknargögn lögreglu bera með sér, að drýgstum hluta þessa magns hafi verið hellt niður og ekki öðru haldið til haga en 28,75 lítrum af sterku áfengi. Ekki eru skil- yrði til víðtækari upptöku en sem því nemur, sbr. 8. gr. áfengislaga. 1243 Þá eru ekki í ákæruskjölunum talin upp öll þau efni og tæki, sem upptökukröfur lúta að, svo sem rétt og skylt var, heldur látið við það sitja að vísa í gögn málsins. Í hinum áfrýjaða dómi er sami hátt- ur hafður á í dómsorði. Er þetta óviðunandi og aðfinnsluvert. Sækj- andi málsins fyrir Hæstarétti hefur lagt fram lista yfir þá muni, sem upptöku er krafist á, og verður við hann miðað. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sviptingu ökuréttar ákærða, sbr. 2. mgr. 101. gr. og 102. gr. umferðarlaga nr. 50/1987, sbr. lög nr. 44/1993. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærði skal greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Á kærði, Valentínus Guðmundur Baldvinsson, sæti fangelsi í fjóra mánuði. Ákærði sæti upptöku á 28,75 lítrum af sterku áfengi, þremur eimingartækjum, þar af einu heitavatnseimingartæki úr ryðfríu stáli með 50 lítra kút og öðru ósamsettu með 50 lítra kút og spíral, fjórum 220 lítra tunnum, einni 200 lítra plasttunnu með loki, fjórum 25 lítra plastbrúsum, tveimur plastbrúsum með froðueyði, 35 plastflöskum og þremur kolasíum. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sviptingu ökuréttar ákærða og sakarkostnað eiga að vera Óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 25.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Magnúsar Thoroddsen hæstaréttar- lögmanns, 25.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 7. janúar 1994. Ár 1994, föstudaginn 7. janúar, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Pétri Guðgeirssyni héraðsdóm- ara, kveðinn upp dómur í sakamálinu nr. 745/1993: Ákæruvaldið gegn Val- entínusi Guðmundi Baldvinssyni sem tekið var til dóms 6. s.m. Málið er höfðað með tveimur ákæruskjölum lögreglustjórans í Reykja- vík, dagsettum 6. og 16. desember sl., á hendur ákærða, Valentínusi Guð- mundi Baldvinssyni, Laufengi 90, Reykjavík, kt. 160360-5699, „1. fyrir að 1244 framleiða á þáverandi heimili sínu að Laugavegi 27 í Reykjavík frá síðari hluta Júnímánaðar og fram til 18. ágúst 1992 110 lítra af gambra og 70 lítra af sterku áfengi og afhenda Val Bragasyni, kt. 171255-3769., 40 lítra og Svövu Árdísi Jóhannesdóttur, kt. 130765-3769, 30 lítra af sterku áfengi, 2. fyrir að aka bifreiðinni R-10131 að kvöldi laugardagsins 10. júlí 1993 undir áhrifum áfengis og sviptur ökuleyfi frá Laugavegi 27 í Reykjavík um Ýmsar götur borgarinnar, uns lögregla stöðvaði aksturinn á Eiríksgötu. 3. fyrir að framleiða að Laufengi 9 í Reykjavík frá miðjum ágúst 1993 fram til 8. september 100 lítra af gambra og allt að 120 lítrum af sterku áfengi og afhenda 60 lítra af áfenginu til ýmissa aðila“. Liðir 1 og 3 teljast varða við 7. og 18. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/ 1969 og liður 2 við 1., sbr. 3. mgr. 45. gr. og 1. mgr. 48. gr.. sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til sviptingar öku- réttar skv. 101. og 102. gr. umferðarlaga nr. 50/1987, sbr. 25. og 26. gr. laga nr. 44/1993. Þess er og krafist, að ákærði sæti upptöku skv. 8. gr. nefndra áfengislaga og 69. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 á 8 lítrum af sterku áfengi, eimingartækjum og 10 lítrum af gambra auk tækja og efna. sem upp eru talin í máli nr. R-19017/93. skjali nr. 9, bls. 1, og lögreglan lagði hald á við húsleit að Laugavegi 27 laugardaginn 18. ágúst 1992, Einnig er krafist upptöku á 17,25 lítrum af sterku áfengi, sem ákærði framleiddi og lögregla lagði hald á við húsleit að Yrsufelli 5 í Reykjavík föstudaginn 14. ágúst 1992, heimili Vals Bragasonar og Svövu Árdísar Jóhannesdóttur, einnig 100 lítrum af gambra og 60 lítrum af sterku áfengi, auk eimingar- tækja og annarra tækja og efna, sem talin eru upp í máli nr. R-24139/93, skjal nr. 4 bls. 1. og lögregla lagði hald á að Laufengi 9 miðvikudaginn 8. september 1993“. Málavextir. Ákærði hefur að mestu játað það athæfi sem honum er gefin sök á. I. Ákærði játar 1. tl. fyrri ákæru réttan að öðru leyti en því, að það áfengi, sem hann afhenti Svövu Árdísi, hafi verið 17 lítrar. Nýtur þetta stuðnings af skýrslu hennar. Verður að telja sannað að þetta hafi verið 17 lítrar en ekki 30. 2. Ákærði játar að hafa ekið bifreið undir áhrifum áfengis og sviptur öku- rétti, eins og segir í ákæru. Í blóði hans mældust 1.62%0 af vínanda. 3. Ákærði kannast við að hafa framleitt bæði gambra og sterkt áfengi í Laufengi 9 á þeim tíma, sem greinir í ákæru. Hafi þetta verið 100 lítrar af gambra en aftur á móti hafi hann ekki framleitt nema 80 lítra af sterku 1245 áfengi. Kveðst ákærði einungis hafa afhent 15-20 lítra til vina og vinnufé- laga. Ekki hafi komið greiðsla fyrir þetta. Nánar spurður um eimingu segist hann hafa soðið tvisvar upp úr 200 lítra tunnu, og hafi hann fengið um 80 lítra samtals af sterku áfengi út úr því. Þá segist ákærði hafa verið byrjaður að sjóða upp úr þeirri þriðju þegar húsleit var gerð hjá honum, og segir hann, að úr þeirri suðu hafi getað verið komnir 2-4 lítrar af 70-75% vín- anda. Segir ákærði þann landa, sem hjá honum fannst, hafa verið þetta og það sem hann var áður búinn að sjóða. Ákærði kveðst hafa ætlað að veita þetta í brúðkaupsveislu sinni sem haldin var nokkrum dögum seinna. Ekk- ert í sakargögnunum hnekkir þessari skýrslu ákærða og verður að byggja á henni. 4. Ákærði viðurkennir að hafa lagt í 200 lítra á heimili sínu eins og lýst er í síðari ákæru. Aftur á móti segir hann, að þessi þrír og hálfur lítri, sem fundust 2. þ.m., hafi verið úr fyrri lögun og lögreglunni yfirsést, þegar hún gerði hjá honum húsleit síðast. Ákærði tekur fram að vínandamagn gambranum hafi verið undir lágmarki áfengislaganna. Bendir hann á þessu sambandi að sýnið hafi ekki verið rannsakað fyrr en 7-8 dögum eftir að það var tekið og því hafi það gerjast í millitíðinni og farið yfir mörkin. Fram er komið að ákærði blandaði saman 180 lítrum af vatni, 45 kg af sykri og 15 kg af geri og kom gerð í lögun þessa. Verður að telja að þessar at- í í hafnir ákærða séu tilbúningur áfengis í skilningi Ill. kafla áfengislaga og skiptir þá ekki máli hvort áfengismagnið var orðið 2.25%0, þegar gerð var húsleit hjá honum, eða hvort gerjun hélt áfram í sýni því, sem tekið var úr tunnunni. Með þessum athugasemdum telst ákærði vera sannur að því atferli sem ákæruskjölum. Er það allt réttilega fært til refsi- honum er gefin sök á í ákvæða í þeim. Ákærði hefur til þessa hlotið fimm dóma fyrir ýmisleg brot. Síðast var hann dæmdur 26. apríl sl. í Bremerhaven í Þýskalandi í 2ja ára fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir stórfellt fíknilagabrot. Þá hefur hann verið sekt- aður margsinnis fyrir ýmis brot, þar af fyrir áfengissölu 1985 og áfengis- bruggun 1986, ölvun við akstur 1989 og 1992 og réttindaleysi við akstur það sama ár. Refsing ákærða þykir með hliðsjón af sakaferli hans og málavöxt- um vera hæfilega ákveðin fangelsi í 4 mánuði. Þá ber að dæma ákærða til þess að greiða 300.000 krónur í sekt og komi 2ja mánaða fangelsi í stað sektarinnar, greiðist hún ekki innan 4 vikna frá dómsuppsögu. Svipta ber ákærða ökurétti ævilangt frá 28. janúar að telja. Með heimild í 8. gr. áfengislaga og 69. gr. almennra hegningarlaga ber að 1246 dæma ákærða til þess að sæta upptöku á áfengi svo og efnum og tækjum sem ákærði ýmist notaði við áfengistilbúning eða ætlaði til þess og hald var lagt á hjá honum, sem hér segir: 1. Á Laugavegi 27 15. ágúst 1992: Tækjum sem ákærði notaði til þess að eima áfengi, 100 kg af sykri, 2 tunnum með gambra, tveimur plastpokum með tómum flöskum. 4 plastflöskum með landa, 6 pökkum af geri, kolasíu og 3 plastbrúsum sem taka 25 lítra. 2. Í Laufengi 9 8. september sl.: Tækjum sem ákærði notaði til þess að eima áfengi, 2 tunnum með gambra, plastbrúsum með 125 lítrum af landa, 20 kg af sykri, kolasíu, kassa með plastflöskum og þremur pokum með plastflöskum. 3. Á sama stað 2. desember sl.: Ósamsettum tækjum ætluðum til eimingar áfengis, 200 lítra plasttunnu með gambra, 25 lítra plastbrúsa, kolasíu, 2 brúsum með froðueyði og 2 plastflöskum. Ekki þykja vera skilyrði til þess að gera upptækan þann vökva sem hellt var niður og fór þannig forgörðum. Loks ber að dæma ákærða til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 20.000 krónur, og þóknun til verjanda síns, Brynjars Níelssonar héraðsdómslögmanns, 40.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, Valentínus Guðmundur Baldvinsson, sæti fangelsi í 4 mán- uði. Ákærði greiði 300.000 krónur í sekt og komi 2ja mánaða fangelsi í stað sektarinnar, greiðist hún ekki innan 4 vikna frá dómsbirtingu. Ákærði er sviptur Ökurétti ævilangt frá 28. janúar 1994 að telja. Ákærði sæti upptöku á 88,5 lítrum af sterku áfengi, 210 lítrum af gambra auk allra tækja og efna til áfengisgerðar og eimingar áfengis sem hald var lagt á hjá ákærða 18. ágúst 1992 á Laugavegi 27. 8. sept- ember og 2. desember 1992 í Laufengi 9. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 20.000 krónur, og þóknun verjanda síns, Brynjars Níelsson- ar héraðsdómslögmanns, 40.000 krónur. 1247 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr. 155/1994. — Ákæruvaldið (Egill Stephensen saksóknari) gegn Einari Einarssyni (Magnús Thoroddsen hrl.) Viðurlagaákvörðun. Áfengislög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ákærði áfrýjaði málinu einvörðungu um ákvörðun viðurlaga, en af hálfu ákæruvalds var því skotið til Hæstaréttar með áfrýjunar- stefnu 6. apríl 1994 til þyngingar á refsingu. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 10. maí 1994 var ákærði dæmdur til að sæta tveggja mánaða fangelsi auk upptöku á eimingar- tækjum og 53 lítrum af sterku áfengi og gert að greiða 300.000 króna sekt til ríkissjóðs vegna brota á 7. og 18. gr. áfengislaga nr. 82/ 1969. Refsing ákærða nú verður ákvörðuð með hliðsjón af þeim dómi, sbr. 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Með þessari athugasemd og skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði skal greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Einar Einarsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 15.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Magnúsar Thoroddsen hæstaréttarlögmanns, 15.000 krónur. 1248 Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 7. janúar 1994. Ár 1994, föstudaginn 7. janúar, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Pétri Guðgeirssyni héraðsdóm- ara, kveðinn upp dómur í sakamáli nr. 754/1993: Ákæruvaldið gegn Einari Einarssyni sem tekið var til dóms 20. f.m. Málið er höfðað með ákæruskjali lögreglustjórans í Reykjavík, dagsettu 6. desember 1993 á hendur ákærða, Einari Einarssyni, Dvergabakka 14. Reykjavík, kt. 210268-5109. „fyrir að framleiða, að Laufengi 90 í Reykjavík í ágúst 1993 um það bil 70 lítra af sterku áfengi, sem hann afhenti til þriggja manna, sem áttu að selja áfengið fyrir hann. Þetta telst varða við 7. og 18. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar“. Ákærði hefur skýlaust játað það brot sem hann er ákærður fyrir og þykir það vera sannað. Er það réttilega fært til refsiákvæða í ákæru. Ákærði hefur frá því á árinu 1985 verið dæmdur sex sinnum fyrir ýmisleg hegningar- eða umferðarlagabrot, síðast í nóvember 1992. Þá hefur hann verið sektaður margsinnis, ýmist fyrir ölvun eða umferðarlagabrot. Ákærða var Í Júní í sumar veitt reynslulausn af 137 dögum refsivistar, skilorðsbundin í tvö ár. Hefur hann rofið skilorð reynslulausnarinnar og ber að dæma hana upp og gera ákærða refsingu í einu lagi. Með hliðsjón af því, að ákærði fékk menn til þess að selja áfengið. þykir refsing hans vera hæfilega ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Þá ber að gera ákærða 100.000 króna sekt og komi 30 daga fangelsi í stað sektarinnar, greiðist hún ekki innan 4 vikna frá dóms- birtingu. Dæma ber ákærða til þess að greiða allan sakarkostnað, þar með talda þóknun verjanda síns. Brynjars Níelssonar héraðsdómslögmanns. 15.000 krónur. Dómsorð: Ákærði. Einar Einarsson, sæti fangelsi í 6 mánuði. Ákærði greiði 100.000 krónur í sekt og komi 30 daga fangelsi í stað sektarinnar. greiðist hún ekki innan 4 vikna frá dómsbirtingu. Ákærði greiði allan sakarkostnað. þar með talda þóknun verjanda síns, Brynjars Níelssonar héraðsdómslögmanns, 15.000 krónur. 1249 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr. 68/1994. — Ákæruvaldið (Egill Stephensen saksóknari) gegn Eiríki Inga Sigurjónssyni og Kristbirni Hjalta Tómassyni (Jónatan Sveinsson hrl.) Áfengislög. Ákæra. Ómerking að hluta. Frávísun að hluta. Upp- taka. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ákærðu áfrýjuðu málinu í heild sinni, en krefjast vægustu refsing- ar, sem lög leyfa. Af hálfu ákæruvalds var málinu skotið til Hæsta- réttar með áfrýjunarstefnu 4. janúar 1994 til sakfellingar samkvæmt ákæru og þyngingar á refsingu. Við munnlegan flutning málsins fyr- ir Hæstarétti var krafist staðfestingar hins áfrýjaða dóms um saktell- ingu, sakarkostnað og upptöku að því frátöldu, að eigi er lengur krafist upptöku á „efnum til áfengisgerðar“. Krafa um þyngri refs- ingu ákærðu var ítrekuð. Fyrir Hæstarétti féll ákæruvaldið frá heimfærslu til 18. gr. áfengis- laga nr. 82/1969 í ákæru lögreglustjórans í Rangárvallasýslu 3. sept- ember 1993, þar sem eigi kæmi þar fram í verknaðarlýsingu, að ákært væri fyrir sölu áfengis. I. Í nefndu ákæruskjali er ákærðu gefið að sök að hafa „í marsmán- uði 1993 og fram til 13. júlí 1993 í söluskyni og til eigin nota, bruggað og eimað sterkt áfengi í útihúsum að Hlíð, A.-Eyjafjallahreppi, ákærði Eiríkur um 220 lítra og ákærði Kristbjörn Hjalti um 200 lítra“. Ekki kemur fram, að þeir hafi staðið í sameiningu að þessum verknaði, eins og sókn málsins hefur þó miðast við. Í hinum áfrýj- aða dómi er ákærði Eiríkur Ingi sakfelldur fyrir „að hafa einn frá því í árslok 1992 og fram til mars eða apríl 1993, en þá í félagi við 1250 ákærða Kristbjörn Hjalta bruggað í söluskyni og til eigin nota sam- tals 200 lítra af sterku áfengi...“ Frekari sakfellingu á hendur ákærða Kristbirni Hjalta er ekki að finna í forsendum héraðsdóms, en hann hefur einungis viðurkennt að hafa átt hlut að framleiðslu 15 til 20 lítra af sterku áfengi og ekki í söluskyni. Við flutning málsins í héraði óskaði ákæruvaldið eftir því, að málið yrði flutt með tilliti til þess, að brot ákærða Kristbjörns Hjalta kynni að varða við 46. gr. áfengislaga. Þessa sér ekki stað í héraðsdómi. Samkvæmt framansögðu þykir málatilbúnaður á hendur ákærða Kristbirni Hjalta vera með slíkum annmörkum, að eigi verði hjá því komist að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og málsmeðferð í héraði, að því er hann varðar, og vísa ákæru gegn honum frá héraðsdómi. Il. Þótt verknaðarlýsing í ákæru sé ófullkomin, eins og að framan greinir, eru þó skilyrði til þess að taka þátt ákærða Eiríks Inga til efnisdóms. Ber þá að staðfesta sönnunarmat héraðsdómara og sak- fellingu þessa ákærða. Ákærði Eiríkur Ingi hefur ekki áður sætt refsingu fyrir brot gegn áfengislögum eða almennum hegningarlögum. Með hliðsjón af því og atvikum málsins, sem lýst er í héraðsdómi, þykir refsing hans hæfilega ákveðin 250.000 króna sekt í ríkissjóð. Vararefsing skal vera varðhald í 40 daga. lll. Í ákæruskjali er krafist upptöku á munum, tækjum og efnum, sem lögregla lagði hald á við rannsókn málsins, án þess að það sé til- greint nákvæmlega, svo sem rétt og skylt var. Í hinum áfrýjaða dómi er sami háttur hafður á í dómsorði. Er þetta óviðunandi og að- finnsluvert. Sækjandi málsins fyrir Hæstarétti hefur lagt fram lista yfir þá muni, sem upptökukrafa lýtur að, og verður við hann miðað við upptöku samkvæmt 8. gr. áfengislaga. IV. Ákærði Eiríkur Ingi skal greiða sakarkostnað í héraði og fyrir Hæstarétti vegna sakargifta á hendur sér, eins og í dómsorði greinir. Að öðru leyti greiðist sakarkostnaður úr ríkissjóði. 1251 V. Rannsókn máls þessa og málatilbúnaði er verulega ábótavant. Auk fyrrgreindra annmarka á ákæru skortir þar nákvæma tilgrein- ingu á ætluðu áfengismagni. Engrar staðfestingar nýtur í málinu á því, hvað varð af þeim rúmlega 250 lítrum af gambra, sem lögregla fann á heimili ákærða Eiríks Inga 13. júlí 1993. Engar skýrslur voru teknar af öðru heimilisfólki en ákærðu né af vitnum, sem kynnu að hafa notið hluta afraksturs hinnar ólöglegu framleiðslu áfengis, eins og framburður ákærða Eiríks Inga gaf þó fullt tilefni til. Er þetta aðfinnsluvert. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð í héraði, að því er varðar ákærða Kristbjörn Hjalta Tómasson, eiga að vera ómerk, og er ákæru á hendur honum vísað frá héraðsdómi. Ákærði Eiríkur Ingi Sigurjónsson greiði 250.000 króna sekt í ríkissjóð, og komi 40 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá uppsögu þessa dóms. Ákærði Eiríkur Ingi sæti upptöku á tveimur eimingartækj- um, þar af öðru með tveimur kútum og rafhitun, fjórum 235 lítra tunnum, einum hitamæli, 153 plastflöskum og fimm stauk- um af kísilsíum. Ákærði Eiríkur Ingi skal greiða saksóknarlaun í héraði og fyrir Hæstarétti vegna sakargifta á hendur sér, samtals 60.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðra verjenda sinna í héraði og fyrir Hæstarétti, Sigurðar Sigurjónssonar hæstaréttarlögmanns og Jónatans Sveinssonar hæstaréttarlögmanns, 35.000 krónur til hvors þeirra. Málsvarnarlaun skipaðra verjenda ákærða Kristbjörns Hjalta Tómassonar, hinna framangreindu hæstaréttarlög- manna, 30.000 krónur til hvors um sig, greiðist úr ríkissjóði. Annan kostnað sakarinnar greiði ákærði Eiríkur Ingi að hálfu, en ríkissjóður að hálfu. Dómur Méraðsdó desember 1903, 1 Mál þetta, som tekið var til dóms 9. Lin. er höfðað hér fyrir dóminum með ákæruskjali lögreglustjórans í Rangárvallasýslu, dagsettu 3. seplern 1993, á hendur Eiríki Inga Sigurjónssvni. Hlíð. A--Eyjafjallahreppi. og Kristbirni Hjalla Tómassyni, Hulduhólum 5, Eyrarbakka. Í ákæruskjalinu er ákæruatriðum lýst með eftirgreindum hætti „Fyrir að hafa. ákærði Eiríkur frá því fyrir árslok 1992 og ákærði Krist björn Hjalti frá því í marsmánuði 1993 og fram til 13. Júlí 1993, í sóluskyni og til cisin nota brugguð og eimað sterki álengi í útihúsum að Hlið, Á. Eyjaljallabreppi, ákærði Eiríkur um 220 lítra op ákærði Kristbjörn Hjalti unn 200 lí Telst þetti varða við 2. mr. 7. ps og 18. pr., sbr. 33. pr. áfempislaga nt. $2 1960, sbr. löp nr. 521978 og ne. 38:I988.* Ákerðu tóku tl varnar í málinu og málið ti aðalmeðferð og munnleg n málflutningi, sbt. 3. mpr. 129. pr. laga nr. 1941991 um meðferð upinberra mála Dómkvölur ákæruvalds eru þær, að ákærðu verði sakelldir þyrir þá bátt- semi. sem í ákæru greinir, og sæti auk þess upptöku á tunnum, eiminpar- tekjum, hilameli. plastllöskum og efnum (il áfvngisgerður. som lögregla lagði hald á við rannsókn málsins og þá samkvæm 8. gr. nefndra álongis- laga og Lo 2. ölulið 1. mr. 69. gr. almennra hegningarlaga nr. 197194. er ákærða Kristbjórn Hjalta varðaði, þá væri þess krafist tl vara að honum yrði refsað fyrir blutdeildarbrot samkvæmt 46. ar. áfenislaga, sbr. 6. ar. huga nr. 521978, Af hálfu ákærðu voru gerðar þær dómkröfur. að ákærðu yrðu demdir til vægustu refsingar. sem lög framast leyfa. og dænl málsvarnarlun yrðu steidd úr ríkissjóði Að " Við meðferð málsins hafa báðir ákærðu viðurkennt að hafa á því tínna- bili. sem í ákæru greinir. bruggað og eimað sterkt áfengi í útíhúsum að Hlíð, í A-Eyjaljallahreppi. Báðir ákærðu neita því hins vegar algjórlcga, að átengið hali verið ætlað til sölu, og segja það eingöngu hala verið notað til beimilisþarla. Ekki kannast ákærðu við það ál n. sam frumleiðslan hafi pefið af sér, ou hóll ákzærði Eiríkur því fram, að framburð hans hjá lögreglu yrði að) skoða í því ljósi, að hann hefði verið undir miklu álasi vegna úsangs fjöl miðla A hann alls ckki Öruggur um áfensismagnið. Varðandi þetta at- Dómur Héraðsdóms Suðurlands 3. desember 1993. 1 Mál þetta, sem tekið var Hl dóms 0. fm. er höfðað hér fyir dóminum með ákæruskjali lögreglustjórans í Rangárvallasýslu, dagsettu 3. september 1993, á hendur Eiríki Inpa Sigurjónssni, Hlíð, A--Esjaljullihreppi, og Kristbirni Hjalta Hómassyni. Hulduhólum 5. Eyrarbakka, Í ákaruskjalinu er ákæruatriðum lýsi með eltrgreindum hætt Fyrir að hafa, ákærði Þiríkur frá því fyrir árslok 1912 og ákærði Krist björn Hjalti rá því í mursmánuði 1993 og frum tl 13, júlí 1993 í sölus eg ein nota brugað op eimað sterki tengi í húsum að HIÐ. E-sjafjalabreppi. ákærði Ei ákærði Kristbjörn Hjalti um 200 ra. Helst þetta varða við 2. mar. 7. ar. og 18 1969. sr. Jö nr. 521978 ou nr, SSIISS:“ Á kærðu tóku tl varnar í málinu og málið sætti aðalmeðerð og munnlsz- um málflumingi, sbr. 3. mar. 129. ær. laga nr. 1911991 um meðferð opinberra mr „sbr. 32. ær. áfengislaga nr. #2 Dómkrötur ákæruvalds eru þær, ið ákærðu verði sakfelldir fyrir þá hátt- semi, sen í ákæru greinir. og sæti nuk þess upptöku á tunnum. eiminsar tækjum, hitamæli, plastflöskum og efnum til áfenpisgerðar, sem lögreglu lagði hald á við rannsókn málsins og þá samkvæmt 8. er. nefndra álenis- apa og | og 2, tölulið 1. mp. 69. gr. almennta hegningarlaga nr. 1971940, Að því er ákærða Kristbjörn Hjalta varðaði, þá væri þess krafist il vara að honum yrði refsað fyrir hlutdeildurbrot samkvæmi 46, ar. álengistaga, sbr 16. pe. laga nt. 5 Al hállu ákærðu voru gerður þær dómkröfur, að ákærðu yrðu demdir til væpustu refsingar, sem lög framast leyfa. og dæmd málsvarnarlun veðu ereidd úr ríkissjóði " Við meðferð málsins hafa báðir ákærðu viðurkennt að hafa á því tíma bili, sem í ákæru greinir, bruggað on eimað sterkt áfengi í útihúsum að Hlið í A Eyjafjallahreppi. Búðir ákærðu neita því hins vogar algjórlega, að áfengið hafi verið ællað til sölu, og segja það eingón heimilisþarta. kki kannast ákærðu við það álengismapn, sen framleiðslan hafi gefið af sér, og hélt ákærði Kiríkur því fram að framburð hans hjá lögreglu vrði að, ngu hafa verið notað til skoða í því ljósi, að hann heiði verið undir miklu álagi vegna sans fjöl miðla og væri hann ulls ekki Óruggur um áfengismagnið, Varðandi þetta at 1252 Dómur Héraðsdóms Suðurlands 3. desember 1993. 1 Mál þetta, sem tekið var tl dóms 0. £m.. er höfðað hér fyrir dóminum með ákæruskjali lögreglustjórans í Rangárvallasýslu, dagsettu 3. september 1993. á hendur iríki Inga Sigurjónssyni. Hlíð, A-Epjafjllabteppi, vg Kristbirni Hjalta Tómassyni, Hulduhólum 5, Eyrarbakka Í ákæruskjalinu er ákæruatiðum lýst með ettirgreindum hætti „Fyrir að hafa ákærði Eiríkur frá því fyrir árslok 1992 og úði Krista ien Ha á því Í marsmánuði 1998 op fram il 15 jól 1993, í óluskyni a til eigin nota bruggað og cimað sterkt áfengi í útihúsum að Hlíð, A - Evifalsbrepsi ókurði ikr um 29 ia og ábarði Krist Bli vm 200 í Ti þei arð við 2 mar 7 ær 33 fenilan né 5 1960, sr ögn S2197S or nr, FSTYSK Ákærðu tóku til varnar í málinu og málið sætti aðalmeðferð og munnleg- um málflutningi, sbr. 3. mer. 199. þr. laga ne, 1941991 um meðferð opin hærra mála, Dómkröfur áksruvalds eru þær, að ákærðu verði sakfelldir fyrir þá semi, sem í ákæru preinir. og sæti átt þess upptöku á hunmum, eimir tækjum, hltamæli, plastflöskum og efnum til áfengisserðar. sem löpregla lagði hald á við rannsókn málsins og þá samkvæmt 8, ar. nefndra áfengis laga og 1. og 2. tölulið 1 (9. er. almennra hegningarlaga nr. 19:1940, AÐ því er ákærða Kristbjörn Hjalla varðaði. þá væri þess krafist tl vara að) Þonum yrði telsað fyrir hlutdeildarbrot samkvæmt 46. pr. áfengislaga. sbr. 16. 521078, Af hálfu ákærðu voru gerðar þær dómkröfus, að ákærðu yrðu dæmdir til vægustu refsingar, sem lög framast leyfa. og dæmd málsvarnarhun víðu urvidd úr ríkissjóði, " Við meðferð málsins hala báðir ákærðu viðurkennt að hafa á því tí hi, som í ákæru preinir. hruggað om eimað sterkt áfongi í tihúsum að Hlíð í A-Eyjafjallahreppi. Búðir ákærðu neita því hins vegar alsjörlo átengið hafi verið ætlað til sölu, og segja heimilisþarla ki kannast ákærðu við það áfengismagn, sem framleiðslan hafi gefið af sér. og hélt ákærði Eiríkur því fram. uð framburð hans hjá lögreglu yrði að) skoða í því ljósi, að hann hefði verið undir miklu álasi vegna ápanss ljól- miðla op væri hann alls ekki órugur um átengismagnið. Varðandi þóttu at- öngu hafa verið notað til 1253 riði kvaðst hann reyndar vilja bera fyrir sig minnisleysi, því að á þessu tíma- bili hefði hann verið í óreglu. Hann teldi því, að það, sem eftir honum væri haft í lögregluskýrslu varðandi þetta atriði, væri meira frá rannsóknaraðil- um komið en honum sjálfum. Ákærði Kristbjörn Hjalti kvaðst hafa komið á bæinn 10. janúar 1993 og nokkru eftir það, um miðjan febrúar, að því er ákærða minnti, hafi þeir Eiríkur lagt í einu lagi 150 lítra af gambra, sem síð- an hafi verið soðinn, og fengið úr því 15-20 lítra af sterku áfengi. Hér fyrir dómi hefur ákærði Kristbjörn Hjalti staðfest að áfengið hafi verið sterkt og hafi þeir blandað og drukkið það, eins og um venjulegt brennivín væri að ræða. Við lögreglurannsókn viðurkenndi ákærði Eiríkur að hafa á umræddu tímabili soðið 2000 til 4000 lítra af gambra og fengið þannig 200 lítra af sterku áfengi. Að þessu leyti er hins vegar samræmi í framburði ákærða Kristbjarnar Hjalta, annars vegar hér fyrir dómi og hins vegar við lögreglu- rannsókn. Ákærði Eiríkur neitar því að áfengið hafi verið selt en segist hins vegar ekki geta andmælt því, að það hafi hvarflað að sér að selja það. Ákærði Kristbjörn Hjalti segir, að þótt rétt sé eftir honum haft, sem fram kemur í seinni framburðarskýrslunni við lögreglurannsókn um að honum hafi verið kunnugt um að ákærði Eiríkur hafi ætlað að framleiða og selja heimabrugg- að áfengi til að bjarga sér fjárhagslega, þá hljóti að verða að líta á þann framburð í ljósi þess, að er þessi skýrsla hafi verið gefin, hafi verið búið að bera á þá stórfellt brugg og sölu til Reykjavíkur. Hafi honum fundist að sér þrengt í þessu sambandi og hann hafi haft það á tilfinningunni, að það væri nánast formsatriði hvað hann segði í þessu sambandi, því að málið væri upplýst. Hann kvaðst viðurkenna að hafa vitað um, að plastflöskur hefðu verið til, en þær hefðu verið keyptar til að nota undir mjólk á heimilinu. Það að hann hafi talað um að ákærði Eiríkur hafi borgað með landa í vinnuskiptum við sveitunga í lögregluskýrslu, þurfi útskýringar við, því að alls ekki sé óalgengt, að mönnum sé gefið í glas eftir vinnuskipti til sveita. Ákærði Eiríkur kveðst hafa átt bruggtækin og fjármagnað öll efniskaup. Þannig hafi hann keypt sykur og annað, er til framleiðslunnar þurfti og plastflöskur, en þær hafi hann keypt. því að kannski hafi verið fyrirætluð sala á framleiðslunni. Þeim plastflöskum, sem að ekki hafi fundist við hús- leit, hafi verið búið að henda, því ekki hafi aðeins verið sett áfengi í plast- flöskurnar, heldur ábrestur og mjólk og hafi það allt verið til eigin neyslu. Hann kvaðst viðurkenna að hafa veitt nágrönnum sínum af framleiðslunni án þess að um sölu eða greiðslu fyrir vinnu hafi verið að ræða, því að þeir hafi einfaldlega fengið sér í glas heima hjá honum. Hann viðurkenndi að 1254 um bágan fjárhag hefði verið að ræða á þeim tíma, er framleiðslan fór fram. og hann andmælti því ekki, að upphaflegur tilgangur með framleiðslunni hefði verið að laga fjárhaginn. Honum hafi hins vegar snúist hugur og einn- ig hafi komið til mikil neysla heima á bænum, því að auk vinnumannsins, Kristbjarnar Hjalta, og unnustu hans, kvað hann föðurbróður sinn einnig hafa verið þar. Ekki kvaðst ákærði geta neitað því, að rétt væri eftir honum haft við lögreglurannsókn, að hann hefði látið vini sína hafa af áfenginu og fengið í staðinn aðstoð við slátrun, en þá bæri að líta á það, að hann hefði fengið umrædda aðstoð, þótt ekki hefði komið til þess, að hann léti þá hafa áfengi. Frumskýrsla lögreglu greinir frá húsleit lögreglu á bænum Hlíð í A.- Eyjafjallahreppi þriðjudaginn 13. júlí 1993. Þar kemur þetta m.a. fram: „Inn af vélageymslu, sem liggur þvert á mjólkurhús austan við fjósið í gömlu hesthúsi, fundum við talsvert magn af tólum og tækjum til lögunar á áfengi. Í þessu gamla hesthúsi fundum við fjórar tunnur, 235 | hver, í einni þeirra var gambri, alls um 150 1, hinar tunnurnar voru því sem næst tómar, full- komin eimingartæki með tveimur kútum og rafhitun. Í tækjunum voru um 100 Í af gambra í neðri kút og um 10 1 í þeim efri, hálfunninn vínandi. Einn- ig var á staðnum þurrger, 11x500 gr pakkningar, hjartarsalt, 3 dósir, 208 gr hver, strásykur, 76 kg, 5 staukar af kísilsíum, rusladallur sem innihélt ýmiss konar drasl undan varningi til notkunar við áfengisgerð, 1 stk. hitamælir og plastflöskur 1 lítra, 63 stk. Við leit inni í vélageymslunni fundum við önnur eimingartæki, mjólkurbrúsa með turni. Við leit í hlöðu fundum við hjá súg- þurrkara einn kassa fullan af 1 lítra plastflöskum, alls 90 stk., auk þess sem greinileg ummerki voru eftir framleiðslu á áfengi þar hjá enda viðurkenndi Eiríkur að hafa bruggað áfengi þarna hjá þurrkaranum í fyrstu .. .“ Í þágu rannsóknar málsins tóku lögreglumenn sýni af framleiðslunni, eins og hér nánar greinir: „Sýni merkt nr. 1 er tekið úr stóru eimingartækj- um efri kút, hálfunninn gambri. Sýni nr. 2 er tekið úr sömu tækjum, neðri kút, gambri, og sýni nr. 3 tekið úr tunnu sem innihélt gambra.“ Samkvæmt matsgerð Rannsóknastofu í lyfjafræði leiddi rannsókn á sýn- um eftirfarandi í ljós: „Glas nr. Í Rang 101: Sýnið var ótær, gerjandi vökvi. Magn etanóls var 11% v/v. Glas nr. 2 Rang 102: Sýnið var ótær vökvi. Magn etanóls var 2% v/v. Glas nr. 3 Rang 103: Sýnið var ótær, ljós vökvi. Magn et- anóls var 2%. Fyrsta sýnið var áfengi samkvæmt framansögðu, en tvö hin síðari ekki.“ Þeir lögreglumenn, sem unnu að rannsókn málsins, hafa komið fyrir dóminn. Vitnið Pétur Sveinsson rannsóknarlögreglumaður í lögreglunni í Reykjavík, kannast alls ekki við, að lögreglumenn hafi gefið ákærðu loforð 1255 um. að vægara yrði tekið á þeim, yrðu þeir samvinnuþýðir, og í sama streng tekur vitnið Gils Jóhannsson, lögreglumaður í lögregluliði Rangárvallasýslu og alls engar hótanir kvaðst vitnið Pétur hafa viðhaft í garð ákærða Krist- bjarnar Hjalta. 111. Í meðferð málsins hefur ekkert komið fram, sem bendir til þess, að ásak- anir ákærðu í garð lögreglumannanna eigi við rök að styðjast. Skýringar ákærðu eru enn fremur ekki trúverðugar. Framleiðslumagn og óljósar skýr- ingar ákærðu benda eindregið til þess, að áfengið hafi ekki einvörðungu farið til eigin nota heldur einnig verið ætlað til sölu. Að þessu virtu þykir ekki varhugavert að telja nægilega sannað með játningum ákærðu sem og að öðru leyti í samræmi við fram lögð sakargögn, að ákærðu, Eiríkur Ingi Sigurjónsson og Kristbjörn Hjalti Tómasson, hafi gerst sekir um áfengis- lagabrot, ákærði Eiríkur Ingi með því að hafa einn frá því í árslok 1992 og fram til mars eða apríl 1993 en þá í félagi við ákærða Kristbjörn Hjalta bruggað í söluskyni og til eigin nota samtals 200 lítra af sterku áfengi í úti- húsum að Hlíð, A.-Eyjafjallahreppi, en framleiðslan var stöðvuð 13. júlí 1993, sem efnislega er í samræmi við verknaðarlýsingu í fyrirliggjandi ákæru. Þótt ákæran sé gölluð að því leyti, að hún tilgreinir ekki það brot, sem ákært er út af, og framleiðslumagn áfengis sé þar orðað með ónákvæm- um hætti, þykja annmarkarnir ekki vera slíkir, að ástæða sé til að vísa ákær- unni sjálfkrafa frá dómi, en ákæranda og verjanda var við munnlegan mál- flutning gefinn kostur á að tjá sig um sakaratriði að þessu leyti, sbr. 1. mgr. 117. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Með framangreindum athugasemdum verður ákærðu á grundvelli fyrirliggjandi ákæru dæmd refs- ing fyrir brotið, sem réttilega er heimfært undir 2. mgr. 7. gr., sbr. 2. gr. laga nr. 38/1988, og 18. gr., sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög nr. 52/1978. IV. Ákærðu eru báðir sakhætir. Ákærði Eiríkur Ingi, sem fæddur er 13. októ- ber 1964, samþykkti með dómsátt hinn 5. mars 1992 greiðslu sektar vegna ölvunaraksturs en hefur að öðru leyti ekki áður gerst sekur um refsiverða háttsemi. Ákærði Kristbjörn Hjalti, sem fæddur er 7. mars 1963, hefur með dómsáttum frá 28. apríl 1982 og 17. nóvember 1989 sem og dómi frá 16. október 1987, hlotið sektarrefsingu fyrir ölvunarakstur. Við ákvörðun refsingar þykir verða að hafa í huga, að brotastarfseminni, sem stóð í rúmlega hálft ár og var umfangsmikil, var komið á fót af ákærða Eiríki Inga og stóð hann lengstum sjálfur einn fyrir henni. Með hliðsjón af því og samkvæmt 33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. lög 52/1978. þykir refs- ing ákærðu hæfilega ákveðin þannig: Ákærði Eiríkur Ingi Sigurjónsson sæti 1256 400.000 króna sekt í ríkissjóð og komi 4 mánaða varðhald í stað sektarinn- ar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Kristbjörn Hjalti Tómasson sæti 100.000 króna sekt í ríkissjóð og komi 33 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjög- urra vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Að kröfu ákæruvalds og samkvæmt heimild í 8. gr. áfengislaga nr. 82/ 1969, eins og henni er breytt með 3. gr. laga nr. 38/1988, sbr. einnig 69. gr. almennra hegningarlaga, skulu tunnur, eimingartæki, hitamælir, plastflösk- ur og efni til áfengisgerðar, sem lögregla lagði hald á við rannsókn málsins. gerð upptæk í ríkissjóð. Greiðsla sakarkostnaðar fer eftir ákvæðum 3. mgr. 165. gr. laga nr. 19/ 1991 um meðferð opinberra mála. Ákærði Eiríkur Ingi greiði þannig 3/4 hluta alls sakarkostnaðar á móti ákærða Kristbirni Hjalta, sem greiði 1/4 hluta kostnaðarins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 65.000 krónur. og, málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, Sigurðar Sigurjónssonar hdl. 65.000 krónur, en sókn málsins hér fyrir dómi annaðist Guðjón Bragason, fulltrúi lögreglustjórans á Hvolsvelli. Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari dæmir mál þetta en embættis- annir dómarans urðu þess valdandi að dómur var eigi kveðinn upp fyrir 30. nóvember sl. Dómsorð: Ákærði Eiríkur Ingi Sigurjónsson sæti 400.000 króna sekt í ríkis- sjóð og komi 4 mánaða varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði Krist- björn Hjalti Tómasson sæti 100.000 króna sekt í ríkissjóð og komi 33 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Tunnur, eimingartæki, hitamælir, plastflöskur og efni til áfengisgerðar, sem lögregla lagði hald á við rannsókn málsins, skulu gerð upptæk í ríkissjóð. Ákærði Eiríkur Ingi greiði 3/4 hluta alls sakarkostnaðar á móti ákærða Kristbirni Hjalta, sem greiði 1/4 hluta, þar með talin sak- sóknarlaun í ríkissjóð. 65.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda ákærðu, Sigurðar Sigurjónssonar hdl., 65.000 krónur. 1257 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr. 440/1991. — Miðnes hf. (Valgarð Briem hrl.) gegn Svavari Ingibergssyni og Gunnari Herði Garðarssyni (Örn Clausen hrl.) og gagnsök Ómerking. Heimvísun. Rökstuðningur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Gunnar M. Guðmundsson og Haraldur Henrysson og Markús Sigurbjörnsson prófessor. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 1. nóvem- ber 1991 og krefst sýknu af kröfum gagnáfrýjenda gegn greiðslu á 200.000 krónum. Þá krefst aðaláfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjendur áfrýjuðu málinu til Hæstaréttar með stefnu 18. nóvember 1991. Þeir krefjast þess aðallega. að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða þeim „in solidum“ 3.000.000 króna í björgunar- laun ásamt dráttarvöxtum og málskostnaði. Til vara krefjast gagn- áfrýjendur lægri fjárhæðar úr hendi aðaláfrýjanda að mati Hæsta- réttar auk dráttarvaxta og málskostnaðar, en til þrautavara staðfest- ingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti vefengdi lögmaður aðaláfrýjanda, að sameiginleg kröfugerð gagnáfrýjenda með þess- um hætti fengi staðist, eins og atvikum málsins er háttað. Var í því efni skírskotað til þess, að atbeini gagnáfrýjandans Gunnars Harðar við drátt m/b Jóns Gunnlaugs hefði komið seinna til og verið með öðrum hætti en gagnáfrýjandans Svavars og þáttur hans í því að koma bátnum að bryggju bersýnilega minni. Það sé því vandséð, væri rétti til björgunarlauna á annað borð til að dreifa, að jafnræði geti verið með þeim um sókn þess réttar í dómsmáli. Að gelnu þessu tilefni lýsti lögmaður gagnáfrýjenda því yfir, að samkomulag hefði verið milli þeirra við höfðun málsins um jafna hlutdeild í 1258 björgunarlaunum, svo og að þeirra yrði krafist sameiginlega og óskipt. Að fenginni þessari yfirlýsingu verður ekki talið, að um- ræddur galli á kröfugerð pagnáfrýjenda eigi að valda því, að málinu verði vísað frá héraðsdómi. Í máli þessu er deilt um það, hvort um björgun hafi verið að ræða samkvæmt Í. mer. 164. gr. siglingalaga nr. 34/198S, er saonáfrýiendur d5a 55 2 YjViru hjálpuðust að á bátum sínum, Sóleyju KE 15 og Kristjáni KE 21, hvor við annan mann, að draga m/b Jón Gunnlaugs GK 444 að bryggju í Sandgerði árla morguns sunnudaginn 23. apríl 1989, svo sem lýst er í hinum áfrýjaða dómi. Í V. kafla dómsins er ályktað, að um björgun hafi verið að ræða og m/b Jón Gunnlaugs hefði ekki komist að bryggju fyrir eigin vélarafli. Þessar ályktanir eru engum rökum studdar, og er því alveg á huldu, á hvaða forsendum þær eru byggðar. Eins og atvikum er háttað í málinu og ágreiningi málsaðila, bar brýna nauðsyn til, að niðurstöður héraðsdóms um þessi álitaefni væru skilmerkilega rök- studdar. Er þá meðal annars haft í huga, að ekkert er þar fjallað um aðstæður á vettvangi, svo sem veður, sjólag og sjávarföll. Vegna þessa megingalla á hinum áfrýjaða dómi verður ekki hjá því komist að ómerkja hann og meðferð málsins frá og með munn- legum málflutningi 26. september 1991 og leggja fyrir Héraðsdóm Reykjaness að taka málið upp til löglegrar meðferðar og uppsögu dóms að nýju. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli nið- ur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar frá og með munnlegum málflutningi 26. september 1991 og uppsögu dóms að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur aukadómþings Gullbringusýslu 30. september 1991. I. Mál þetta, sem er höfðað með stefnu, þingfestri 8. maí 1991, var dómtek- ið 26. september sl. að loknum munnlegum flutningi þess. 1259 Stefnendur eru Svavar Ingibergsson, kt. 060229-4499, Túngötu 6, Sand- gerði, og Gunnar Hörður Garðarsson, kt. 240322-3539, Melbraut 9, Garði. Stefndi er Miðnes hf., Sandgerði, kt. 460269-1649, og jafnframt er Trygg- ingamiðstöðinni hf., Aðalstræti 6. Reykjavík, kt. 66()269-2079, stefnt til rétt- argæslu. Dómkröfur stefnenda eru þær, að stefndi verði dæmdur til greiðslu björgunarlauna, að fjárhæð kr. 3.000.000, auk dráttarvaxta skv. Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 23. apríl 1989 til greiðsludags og málskostnaðar svo og dráttarvaxta skv. III. kafla vaxtalaga af málskostnaði. Til vara er krafist annarrar og lægri fjárhæðar að mati dómsins auk vaxta og kostnaðar, svo sem að ofan greinir. Dómkröfur stefnda eru, að hann verði sýknaður af kröfum stefnenda að því leyti, sem þær nema hærri fjárhæð en 200.000 krónum (sem réttargæslu- stefndi hefur lýst sig reiðubúinn að greiða stefnendum fyrir vinnu þeirra vegna atviks þess, er mál þetta snýst um). Þá er krafist málskostnaðar að mati réttarins stefnda til handa. ll. Upp úr kl. 6 sunnudaginn 23. apríl 1991 fór stefnandinn Svavar Ingi- bergsson í róður frá Sandgerði í ll brúttólesta trébát sínum, Sóleyju KE 15. Gola var af norðaustri og ládautt að sögn Svavars. Með honum í för var sonur hans, Reinhard. Er komið var út úr hafnarmynninu, sáu þeir m/b Jón Gunnlaugs GK 444, yfirbyggt stálskip. 105 brúttórúmlestir, eign stefnda. Skipið lá með bakborðshlið, stefni í NV, utan í Graseyri, sem liggur í stefnu norður-suður um 500-600 metra vestur frá Sandgerðishöfn. Nærri var alfall- ið að og eyrin á kafi en hún kemur upp úr á háfjöru og eru grynningar út frá henni. Sóleyju var siglt varlega að skipinu. Enginn var sjáanlegur um borð og kalli í talstöð var ekki svarað. Fram af skipinu lágu tvær taugar, sem reyndust vera lausar. Reinhard náði þá að klifra um borð í m/b Jón Gunnlaugs og setja taug milli hans og Sóleyjar. Vel gekk að komast af stað. Var skipið laust, er togað var í það, og Rein- hard, sem var áfram um borð í því, hefur borið að hann hafi ekki heyrt að það tæki botn. Drátturinn gekk erfiðlega vegna þess að stýri m/b Jóns Gunnlaugs var fast í annað borðið og stýrishúsið var læst. Er komið var ná- lægt hafnarmynninu, kom Kristján KE 21, 6,89 rúmlesta plastbátur, út úr höfninni á leið í róður og skipstjóri og eigandi bátsins, stefnandinn Gunnar Hörður Garðarsson, varð þegar við beiðni um aðstoð. Með honum um borð var sonur hans, Kristján. Þeir feðgar settu taug úr Kristjáni í Sóleyju, sem eftir það gekk betur við að draga m/b Jón Gunnlaugs. Kristján lenti með bakborðssíðu utan í hafnargarðinum og mun hafa laskast lítillega og 1260 einnig munu hafa orðið smávægilegar skemmdir á línurennu Sóleyjar. Tókst bátunum með því að „damla í hægðum“ að koma skipinu að bryggju. Klukkan var þá um eða rétt rúmlega 8. Ekki hefur komið fram að skemmd- ir hafi orðið á m/b Jóni Gunnlaugs. Svavar Ingibergsson hefur borið, að hann hafi ekki vitað hver var skip- stjóri m/b Jóns Gunnlaugs GK 444. ekki hafi verið gott að ná til manna svo árla sunnudagsmorguns og hefði skipið ekki náðst út á því flóði. hefði hann ekki gripið til sinna ráða, sem lýst hefur verið hér að framan. Stefnendur kröfðu stefnda um björgunarlaun, að fjárhæð kr. 3.000.000 með bréfi, dags. 24. apríl 1990. Stefndi vísaði erindinu til réttargæslustefnda sem svaraði kröfubréfinu með bréfi, dags. 17. maí 1990. þar sem boðnar voru kr. 200.000 sem fullnaðargreiðsla. lll. A. Stefnendur reisa kröfu til björgunarlauna á því að þeir hafi lagt sig og báta sína í hættu til að bjarga m/b Jóni Gunnlaugs GK 444, sem hafi verið strandaður og mannlaus á stað þar sem erfitt var að athafna sig, þar sem dýpi var svo lítið að einungis litlir bátar gátu athafnað sig við björgun og nánast háflóð þegar tókst að koma taug í skipið. Smávægileg töf hefði get- að valdið því að fjarað hefði undan skipinu og óvíst hvernig hefði farið, hefði skipið lagst á hlíðina sem mikil hætta hafi verið á. Þá hafi bátar þeirra orðið fyrir nokkrum skemmdum eftir að þeir höfðu rekist á grjótgarð í höfninni svo og á grjót á eyrinni. Stefnendur vísa til ákvæða 164. gr. og 165. gr. siglingalaga nr. 34/1985 til stuðnings kröfu þeirra, sem að fjárhæð styðjist við dómvenju um hlutfall af tryggingarfjárhæð, en húftrygging hins bjargaða skips hjá réttargæslu- stefnda hafi við björgun numið kr. 60.900.000. B. Stefndi mótmælir því ekki að stefnendum beri einhver greiðsla fyrir verk þeirra, en um björgun hafi ekki verið að ræða í skilningi siglingalaga. Fram kominni bótakröfu er hins vegar mótmælt sem allt of hárri, enda sé hún víðsfjarri því sem eðlilegt geti talist fyrir umrætt verk. Stefndi hefur lagt áherslu á, að stefnendur hafi tekið það upp hjá sjálfum sér að framkvæma umrætt verk. Hér sé því um óbeðinn erindrekstur að ræða og beri að hafa það í huga við ákvörðun greiðslu. Þá hefur stefndi bent á að auðveldlega hefði mátt ræsa út skipverja af m/b Jóni Gunnlaugs og hefðu þeir þá. að mati stefnda, getað komið bátnum inn af eigin rammleik. Stefndi telur að eftirfarandi beri að hafa í huga við ákvörðun greiðslu: 1261 Í fyrsta lagi, að m/b Jón Gunnlaugs hafi ekki verið í neinni hættu, engar skemmdir hafi orðið og ekki líkur fyrir því að þær yrðu þótt skipið hefði ekki verið tekið fyrr en síðar. Í öðru lagi hafi verið blíðuveður í umrætt sinn og öll fyrirhöfn í lágmarki. Í þriðja lagi hafi stefnendur ekki lagt sig Í neina hættu eða sýnt fram á að þeir hafi orðið fyrir neinu tjóni. Vaxtakröfu stefnenda er mótmælt, og telur stefndi, að krafa um dráttar- vexti frá „tjónsdegi“ eigi ekki stoð í lögum. IV. Samkvæmt vottorði Veðurstofu Íslands um veður á Reykjanesvita og Keflavíkurflugvelli 23.-24. apríl 1989 voru kl. 9 þ. 23. apríl NNA 2 vindstig og sjólítið við Reykjanesvita og N 4 vindstig á Keflavíkurflugvelli. Þessa tvo daga héldust norð- og austlægar áttir, |-3 vindstig, á veðurathugunarstöð- unum og sjólítið við Reykjanesvita. Samkvæmt flóðtöflum (m.a. í Almanaki Hins íslenska þjóðvinafélags) var háflæði umræddan morgun í Sandgerði kl. 7.20. Stærstur straumur hafði verið 21. apríl og munur flóðs og fjöru þá um 3,93 metrar. Sjávarhæð 23. apríl 1989 kl. 7.20 var um 3,4 metrar, kl. 13.27 um 0,6 metrar og kl. 19.37 um 3,6 metrar. Dómendur. lögmenn og stefnendur fóru á vettvang og kynntu sér að- stæður við hagstæð skilyrði kl. um 13.30 þ. 26. þ.m. Á strandstað er næsta flöt grjóteyri og grjót að mestu leyti fast og þangi vaxið. Ekki er um að ræða stórgrýti, en þó allstórir steinar innan um. V. Niðurstaða máls þessa er reist á því að stefnendur hafi bjargað m/b Jóni Gunnlaugs GK 444 úr hættu og að þeir eigi rétt til björgunarlauna sam- kvæmt 1. gr. 164. gr. siglingalaga nr. 34/1985. Skipið þykir þó ekki hafa verið statt í yfirvofandi hættu, þótt það verði eigi talið hafa getað komist til hafnar fyrir eigin vélarafli, og skal því við ákvörðun björgunarlauna gætt þeirra atriða, sem greinir Í 1. mgr. i.f., stafi. a.—d., 165. gr. siglingalaganna. Réttur stefnenda til björgunarlauna skerðist ekki við það að þeir veittu hjálpina óbeðnir. enda voru skilyrði fyrir lögmætum. óbeðnum erindrekstri fyrir hendi. Dæma ber stefnda til að greiða stefnendum kr. 1.100.000 ásamt vöxtum Í samræmi við dómvenju frá björgunardegi, 23. apríl 1989, til greiðsludags. Þykir, eins og hér háttar. hæfilegt að ákveða vexti samkvæmt 5. gr. vaxta- laga nr. 25/1987, sbr. 1. gr. laga nr. 67/1989. til 15. dags eftir dómsuppsögu. en dráttarvexti samkvæmt III. kafla vaxtalaga frá þeim degi. Þá ber að 262 dæma stefnda til að greiða stefnendum málskostnað, kr. 220.040. ásamt dráttarvisstum samkvæmt HL kafla vaxtalaga frá 15. degi eftir dómsupp, sögu il preiðsludags. Dóminn kveða upp Sigurður Hallur Stefánsson hóraðsdómari og sam- dómendurnir Ingólfur Falsson og Jóhann Pétursson, fyrrum skipstjórar. Dómsorð reiði stefnendum, Svavari Ingiherp Stefndi, Miðnes ht. Gunnari Herði Garðarssni, kr. L100.000 ás. ar. vastalaga nr. 25/1987, sbr, L pr; inga nr. 6711980, frá 23. apríl 1980 til 15. da vastalaga frá þeim degi til greiðsludaps. Stefndi greiði stefnendum málskostnað. kr. 220.000, ásamt dráttur“ vöstum samkvæmt HL. kafla vastalaga frá 15. degi eftir dímnuppsógu mt vöxtum samkvæmt 5. eftir dómsuppsösu en dráttarvöxtum samkvæmi Hl. kafla til groiðsludars. 1262 dæma stefndu úl að sreiða stefnendum málskostnað, kr. 2200), ásamt dráttarvöstum samkvæmt HL kafla vastalaga frá 15. degi eftir Jónsupp- sögu til greiðsludags Dóúminn kveða upp Sigurður Hallur Stefánsson héraðsdómari og sam Gómendurnir Ingólfur Falsson og Jóhann Pétursson, Íyrrum skipstjórar. Dómsorð. Stelndi, Miðncs hl. greiði stofnendum. Svavari Ingibergssyni ou Gunnari Herði Garðarssyni, kr. LI00.000 ásamt vöstum samkvæmi 5 ar. vastalaga nr. 2511987, sbr. 1. pr. aga nr. 67/1989) frá 23. april 1989) (il 15, dags eflir dómsuppsögu en dráttarvöxtum samkvæmt IL kafla vastalaga frá þeim degi Gl greiðsludags. Stefndi greiði stefnendum málskostnað, kr, 220.000, ásamt dráttar- vöxtum samkvæmt HL kafla vatalaga frá 19. degi eftir dómsuppsöpu til greiðsluduus. 1262 dæma stefnda til að greiðu stefnendum málskostnað, kr. 220,000, ásamt dráttarvöxtum samkvæmt IL kafla vaxtalaga frá 15, degi eftir dómsupp- sögu til greiðsludas. Dóminn kveða upp Sigurður Hallur Slelánsson héraðsdómari ow same dómendurnir Ingólfur Falsson og Jóhann Pétursson, fyrrum skipstjórar. Dómsorð Steindi, Miðnes ÞE greiði stefnendum. Svavari Ingibergssyni og Gunnari Herði Garðarssyni, kr. 1100.00 ásamt vöxtum samkvæmi 5 er. vaxtalaga nr. 25719 1. laga nr. 67/1989, frá 23, apríl 1989 til 15. daps eltir dómsuppsögu en drillarvöxtum samkvænnt HL kalla vastalaga frá þeim degi til greiðslulaps. Steindi reiði stefnendum málskostnað, kr. 220.000, ásamt dráttar vöstunn samkvæmt HL, kalla vastalga frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludas. 1263 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr. 338/1992. Baldvin Ari Guðlaugsson (Stefán Pálsson hrl.) gegn Bergi Jónssyni (Árni Halldórsson hrl.) Lausafjárkaup. Galli. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson og Har- aldur Henrysson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 20. ágúst 1992, og krefst hann þess, að viðurkenndur verði réttur hans til að rifta kaupum á hestinum Örvari 16. júlí 1989. Þá krefst hann þess, að stefnda verði gert að endurgreiða honum 534.833 krónur sem van- gildisbætur með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/ 1987, sbr. 5. gr. laga nr. 67/1989, af þeirri fjárhæð frá 22. september 1989 til greiðsludags, sbr. og 12. gr. vaxtalaga. Að lokum krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Fallist er á þá niðurstöðu héraðsdóms, að ósannað sé, að hestur- inn Örvar hafi verið haldinn galla, er stefndi seldi áfrýjanda hann hinn 16. júlí 1989. Hinn áfrýjaði dómur verður því staðfestur um annað en málskostnað. Þykir rétt að dæma málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti í einu lagi, eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur um annað en málskostn- að. Áfrýjandi, Baldvin Ari Guðlaugsson, greiði stefnda, Bergi Jónssyni, 200.000 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyr- ir Hæstarétti. 1264 Sératkvæði Garðars Gíslasonar Svo sem greinir Í sératkvæði hins áfrýjaða dóms, má sjá af mynd- bandi, sem tekið var af hestinum Örvari í gæðingakeppni á fjórð- ungsmótinu, skömmu áður en kaupin voru gerð, að hesturinn er haltur á vinstra afturfæti, og sést það gleggst, þegar hesturinn fer fetið. Fyrir héraðsdómi reyndi stefndi, seljandi hestsins, að skýra helti þessa sem „taumhelti“ vegna misstyrks hestsins, en eins og í sératkvæði héraðsdóms greinir, er sú skýring eigi fullnægjandi. Áfrýjandi hafði fyrir kaupin heyrt ávæning af því, að hesturinn væri haltur, og bað því um sérstaka skoðun dýralæknis á fótum hestsins. áður en frá kaupum yrði gengið, enda þótt hesturinn hefði þá feng- ið hæstu einkunn gæðinga á mótinu. Sú skoðun fór fram að honum fjarstöddum, en honum var sagt, að dýralæknir hefði skoðað hest- inn og ekkert fundið athugavert. Með vísan til raka í sératkvæði héraðsdóms telst skoðun þessi hafa verið ófullnægjandi. Eftir flutninginn suður var hesturinn hvíldur í tvo daga á Selfossi, áður en áfrýjandi fór á bak honum. Þá þegar sýndi hesturinn helti, sem samkvæmt lýsingu vitnisins Einars Öder Magnússonar tamn- ingamanns var hin sama og sjá má af fram lögðu myndbandi. Brynj- óltur Sandholt yfirdýralæknir skoðaði þá fætur hestsins sérstaklega. og segir í vottorði hans m.a.: „Við beygipróf á vinstra afturfæti kom fram svörun bæði þegar beygt var í kjúkulið og í hækillið. Heltin var tæpar 2* og hélst greinileg í 10 — 12 metra á brokki en hvarf síðan. Röntgenmynd af hækli vinstri afturfótar sýndi breytingar, sem gátu bent til byrjunareinkenna á spatti, . . .“. Helgi Sigurðsson dýralækn- ir, sérfræðingur í hrossasjúkdómum, bar fyrir héraðsdómi, að ljóst væri, að eitthvað væri að hesti, sem sýndi slíka svörun við beygju- prófun. Ekki er í ljós leitt, að neitt hafi komið fyrir hestinn í flutningi suð- ur, og ekki er annað í ljós leitt en að heilbrigður hestur þoli vel flutning sem þennan. Af framansögðu er sýnt, að hesturinn Örvar hefur átt það til að vera haltur á vinstra afturfæti fyrir kaupin og að stefnda hefur verið um það kunnugt. Honum var einnig kunnugt um, að áfrýjandi hugðist kaupa hestinn sem gæðing til sýningahalds og að hann hafi 1265 sérstaklega áskilið, að staðreynt yrði með skoðun dýralæknis, að ekkert væri að fótum hestsins. Stefnda bar því að skýra áfrýjanda frá því, sem hann vissi um helti hestsins fyrir kaupin, en slík helti er ekki auðsýnileg á öllum gangtegundum hestsins, og hana má dylja með upphitun. Stefndi sagði áfrýjanda ekki frá því, sem hann vissi um heltina, og hélt því gallanum leyndum fyrir áfrýjanda. Galli þessi telst verulegur, þegar virt er, til hvers hesturinn var keyptur. Áfrýjandi mátti því rifta kaupin með vísan til 42. gr. laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup. Ber því að taka kröfur hans til greina að fullu. Rétt er, að stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem telst hæfilega ákveðinn samtals 200.000 krónur. Dómur aukadómþings Suður-Múlasýslu 25. maí 1992. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi þann 29. apríl sl., var höfðað með stefnu, birtri þann 9. október 1989. Sóknaraðili er Baldvin Ari Guðlaugsson, kt. 311265-5559, Kleifargerði 3, Akureyri. Varnaraðili er Bergur Jónsson, kt. 171060-5169, Ketilsstöðum, Valla- hreppi, Suður-Múlasýslu. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til endurgreiðslu og vangildisbóta, að fjárhæð kr. 534.833,00, ásamt dráttarvöxtum |...|. Jafnframt er krafist viðurkenningar á riftun á kaupum hestsins Örvars, er stefndi keypti af stefnanda hinn 16. júlí 1989. Þá er krafist málskostnaðar |...|. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda, en til vara, ef svo færi að dómari gerði stefnda að þola riftun á kaupunum, þá verði stefnda einungis gert að greiða hluta söluverðsins, þar sem hesturinn hefur orðið fyrir áföll- um meðan hann var í vörslu stefnanda, sem hafa getað skemmt hann til frambúðar sem gæðing í A-flokki. Þá krefst stefndi málskostnaðar |...|. Með stefnu. út gefinni 29. nóvember 1989, þingfestri s.d. og sameinaðri aðalsök, höfðaði stefndi, Bergur Jónsson, gagnsök á hendur aðalstefnanda, Baldvin Ara Guðlaugssyni, til greiðslu þóknunar fyrir hagagöngu og um- hirðu hestsins frá 27. ágúst 1989 til 29. nóvember s.á., kr. 3.000,00 á mánuði, samtals kr. 9.200,00, og síðan sama gjald allt til þess tíma er gagnstefndi tekur hestinn til sín aftur. Þá er krafist greiðslu á útlögðum kostnaði vegna dýralæknisskoðana og tveggja blóðprufna, sem teknar hafa verið af hestinum meðan hann hefur 6l Hæstaréttardómar Hl 1266 dvalist á Ketilsstöðum á Völlum, alls kr. 9.178.00. Stefnufjárhæð nemur því alls kr. 19.178,00 (sic). Jafnframt er krafist dráttarvaxta |...1. Loks er þess krafist, að gagnstefnda verði gert að greiða málskostnað til gagnstefnanda |...|. Gagnstefndi krefst sýknu af öllum kröfum gagnstefnanda auk málskostn- aðar að skaðlausu úr hans hendi. Sáttatilraunir báru ekki árangur. Hinn 16. júlí 1989 tókust samningar með málsaðilum um kaup á hestinum Örvari frá Ketilsstöðum, Vallahreppi, sem hlotið hafði 1. verðlaun í A- flokki gæðinga á fjórðungsmóti austfirskra hestamanna að Iðavöllum, sem haldið var dagana 29. júní til 2. júlí s.á. Umsamið kaupverð var kr. 500.000,00, greitt með víxli við afhendingu. Aðalstefnandi, sem stundar hestaþjálfun og keppni, keypti hestinn sem keppnishest og áskildi að dýralæknisskoðun færi fram á hestinum að sér viðstöddum með sérstöku tilliti til heilbrigði fóta. Dýralæknisskoðun fór síðan fram á tilsettum tíma að aðalstefnanda fjarstöddum, sem tafðist á leið sinni til Ketilsstaða. Var honum tjáð að við skoðun hefði ekkert fundist að hestinum. Aðalstefnandi skoðaði hestinn og reyndi. auk þess sem aðal- stefndi sýndi hestinn á öllum gangi. Hesturinn var síðan fluttur til Akureyrar seint að kvöldi þess sama dags. Flutningstæki var eins öxuls hestaflutningakerra, gerð fyrir tvo hesta, dreg- in af jeppa af gerðinni Mitsubishi Pajero af styttri gerð. Daginn eftir var síðan ekið með hestinn til Selfoss, en þann 20. s.m. til Borgarness vegna fyrirhugaðrar þátttöku í Íslandsmóti í hestaíþróttum. Kom þá í ljós að hesturinn virtist ganga ójafnt á afturfótum og var hætt við keppni. Hesturinn naut nú hvíldar til 28. s.m. er aðalstefnandi fékk skoðun fyrir hestinn hjá Brynjólfi Sandholt yfirdýralækni. Samkvæmt vottorði hans kom fram svörun við svokallað beygjupróf á vinstra afturfæti hestsins og á röntgenmynd kom fram breyting sem gat bent til byrjunareinkenna á spatti. Aðalstefnandi hafði símasamband við aðalstefnda að fengnum þessum niðurstöðum og óskaði riftunar á kaupunum, sem hann áréttaði í símtali þann 26. ágúst s.á., en aðalstefndi mótmælti. Formlega var krafist riftunar með bréfi, dags. 1. september s.á., svo og endursendingar á greindum víxli, sem aðalstefndi neitaði. Var víxillinn síðan greiddur vegna strangra ákvæða víxillaga. Þann 27. ágúst s.á. var hesturinn sendur til Ketilsstaða og móttekinn af aðalstefnda, sem hafði lýst því yfir í símtali við aðalstefnanda að tekið yrði við hestinum með velferð hans í huga en ekki sem viðurkenningu á riftunar- 1267 kröfu. Skoðun þessi var síðan áréttuð í bréfi lögmanns aðalstefnda, dags. 24. október s.á., til aðalstefnanda. Fyrir dóm hafa komið aðilar málsins. Vætti hafa gefið Jón Pétursson hér- aðsdýralæknir, Ólafur Jónsson dýralæknir og Guðlaugur Arason smiður. Fyrir dóminn hefur verið lagt endurrit vitnamáls, sem haldið var í bæjar- þingi Reykjavíkur þann 18. apríl 1990, en þá gáfu skýrslur til afnota í máli þessu Brynjólfur Sandholt yfirdýralæknir, Helgi Sigurðsson dýralæknir. Birgir Sigfússon vörubílstjóri og Einar Öder Magnússon tamningamaður. Fram hefur verið lagt m.a., auk vottorðs Brynjólfs Sandholts yfirdýra- læknis, 2 vottorð Jóns Péturssonar héraðsdýralæknis, 2 vottorð Ólafs Jóns- sonar um niðurstöður blóðrannsókna, bréf Jóhanns Þorsteinssonar, yfir- dómara í A-flokki gæðinga á greindu fjórðungsmóti, reglugerð um gæð- ingakeppni, myndrit af grein úr tímaritinu Handbók hestamanna um hrossasjúkdóma, Hestaheilsa, eftir Helga Sigurðsson dýralækni, 7. tbl. 1989 af tímaritinu Eiðfaxi og 4. tbl. 1989 af tímaritinu Hesturinn okkar. Rétt þykir að rekja að nokkru framburð aðila máls þessa fyrir dóminum svo og vætti nokkurra vitna og önnur gögn málsins. Aðalstefnandi lýsti flutningi hestsins frá Ketilsstöðum svo, að lagt hefði verið af stað um kl. 23.00 að kvöldi þess 16. júlí og komið til Akureyrar um kl. 3.30 til 4.00. Hestinum hafi verið hleypt af kerrunni einu sinni og tvisvar til þrisvar staðnæmst til að athuga, hvort allt væri í lagi. Lagt var af stað til Reykjavíkur milli kl. 13.30 og 14.00 næsta dag og þangað komið kl. 20.30. Sami háttur var á hafður með hvíld fyrir hestinn. Eftir hálfrar klukku- stundar viðdvöl var haldið til Selfoss og komið þangað kl. 22.30. Spurður um flutningstæki kvaðst aðalstefnandi hafa notað tveggja hesta kerru á einni „hásingu“, gólfið 2ja tommu þykkt trégólf og heykurl yfir. Hesturinn hafi verið óbundinn og fótum hans „pakkað inn“ á leið frá Ak- ureyri. Kveðst hann ekki hafa vitað, hvort hesturinn hafi verið vanur flutn- ingi og aðalstefndi ekkert upplýst þar um. Aðalstefndi segir hestinn hafa verið settan á kerru eftir að aðilar gengu frá kaupum, en áður hafi honum verið riðið af aðilum á ýmsum gangteg- undum. Hafi hann mælt með því að binda hestinn, sem gert var. Annar út- búnaður hafi ekki verið um hestinn til flutnings. Þá kvaðst hann hafa tjáð aðalstefnanda, að hesturinn hefði ekki fyrr komið á flutningstæki. Er aðalstefnandi hafði síðar samband við sig og tjáðist vilja rifta kaupin, þar sem hesturinn hefði reynst haltur og verið það strax á fjórðungsmótinu, kvaðst hann hafa mótmælt riftun. Hafi sér síðan verið tilkynnt með tveggja daga fyrirvara, að hesturinn yrði sendur austur aftur. Kom hann síðan til Ketilsstaða á sérútbúnum hestaflutningabíl sem var á leið suður aftur og 1268 taldi aðalstefndi best að hlífa hestinum við frekari flutningum. Hafi hann síðan annast hestinn en honum hafi ekki verið riðið. Aðspurður kveðst aðalstefndi ekki hafa heyrt minnst á helti hjá hestinum fyrr en við kaupin, að aðalstefnandi taldi sig hafa heyrt orðróm þess efnis og af því tilefni beðið um dýralæknisskoðun. Segir hann hestinn og aðra af sama kyni hafa það ganglag, að þeir lyfti fótunum minna á tölti en á brokki og skeiði. Kannast hann við útslag á afturfótaskeifum hestsins. Hesturinn hafi verið járnaður eftir forskrift sérmenntaðs járningamanns. Við fetið hafi hesturinn stigið lengra fram með annan afturfótinn, sé það oft nefnt taum- helti. Ganglag þetta telur stefndi ekki hafa rýrt einkunn hestsins. Aðspurður telur aðalstefndi hestinn ekki þann sama eftir komuna austur, að því leyti að áður hafi hann verið ómannhræddur sem nú sé breytt. Vitnið Brynjólfur Sandholt yfirdýralæknir, Laugarásvegi 34, Reykjavík, skoðaði hestinn þann 28. júlí 1989 eins og fyrr er greint. Aðspurður um framanrakið vottorð, hvort hann teldi þau atriði, sem þar eru greind, benda til spattmyndunar, telur vitnið að svo þurfi ekki endilega að vera, heldur geti verið um að ræða áverka af öðrum toga, s.s. snúning. Aðspurður um niðurstöðu spattprufu, sem gerð var af Jóni Péturssyni dýralækni þann 15. nóvember 1989 og reyndist neikvæð án samhliða rönt- senmyndatöku, telur vitnið spattprufur almennt aðeins leiðbeinandi um eymsli í lið, en þurfi ekki að benda til spattmyndunar. Flutning hestsins telur vitnið hafa verið álag fyrir hann, sem fari þó eftir því hversu oft sé áð, þjálfun hestsins og því, hvort hann er vanur flutningi. Vitnið Birgir Sigfússon vörubílstjóri, Kvistási, Ölfusi, segist hafa fylgst með tamningu hestsins Örvars. Kveðst hann ekki hafa merkt helti hjá hest- inum í umræddri keppni. Vitnið sá hestinn eftir komuna tl Selfoss, þá í húsi, og áleit honum greinilega brugðið. Vitnið Helgi Sigurðsson dýralæknir, Steinahlíð, Mosfellssveit, er innt eft- ir spattmyndun. Telur það yngri hesta geta spattast snögglega, án þess að einkenni komi fram á röntgenmynd. Jákvætt spattpróf þurfi að sannreyna með myndatöku, því að jákvætt próf geti einnig bent til annars. Um gildi niðurstöðu blóðrannsóknar varðandi spattmyndun telur vitnið engin tengsl vera þar á milli. Þá sé mælt „asat“-hlutfall ekki nógu hátt, til að um vöðvabólgu sé að ræða. Vitnið er innt álits á því, hvort flutningur á hestinum geti valdið spatt- myndun. Telur það hugsanlegt, að hesturinn hafi fengið högg á hækil eða kjúkulið, þótt ekki komi fram breyting á mynd. Að áliti vitnisins hafi flutn- ingurinn verið í það mesta. Varðandi vottorð Jóns Péturssonar dýralæknis frá 19. október 1989 segir 1269 vitnið að samkvæmt því þjáist hesturinn ekki af spatti en bendir þó á að spatt sé erfitt í greiningu, svo að vottorð beggja dýralæknanna geti reynst rétt. Að mati vitnisins er mögulegt. að hestur, sem náð hefur jafnlangt í gæð- ingakeppni og um ræðir, skoðaður samkvæmt reglum fyrir slíka keppni, geti verið haldinn spatteinkennum. Þar hafi upphitun fyrir keppni mikið að segja. Eigendur og þjálfarar þurfi ekki að verða byrjunareinkenna varir. Vitnið Einar Öder Magnússon tamningamaður, Vallholti 24. Selfossi, var viðstaddur er aðalstefnandi kom með hestinn til Selfoss og telur hestinn hafa verið eðlilegan miðað við svo langan flutning. Algengt sé að hestar séu fluttir þannig á milli landshluta, einkum á hestaflutningabílum. Vitnið getur þess að hesturinn hafi verið á gamalli járningu og afturfótaskeifur með út- slætti. Vitnið var viðstatt er aðalstefnandi lagði á hestinn tveim dögum síðar og sá þá að eitthvað var athugavert við gang hans. Kom þetta og fram er hest- urinn var reyndur í Borgarnesi og kveðst vitnið hafa ráðlagt aðalstefnanda að hætta við keppni á hestinum. Vitnið segist þekkja til afrekshesta sem eru spattaðir. en knapi geti falið þessi einkenni með upphitun, sem þó komi helst fram á fetinu. Vitnið kveðst ekki muna umbúnað hestsins á flutningstækinu, sem hann lýsir á sama hátt og fyrr er rakið. Vitnið Jón Pétursson héraðsdýralæknir, Reynivöllum 14, Egilsstöðum, segist ekkert afbrigðilegt hafa séð við hestinn er skoðun fór fram þann 16. júlí 1989. Telur vitnið flutning á hestum geta leitt til vöðvaþreytu eða harðsperra, þar skipti flutningstækið öllu máli. Einnar hásingar kerra sem flutningstæki sé þar síst. Vitnið skoðaði hestinn þann 15. nóvember 1989 og kveðst ekki hafa tekið eftir meira sliti á vinstra afturfæti en þeim hægri, framkvæmdi þá beygju- próf á hestinum, sem reyndist neikvætt, en telur beygjupróf aðeins geta gef- ið vísbendingu um spatt og þurfi nokkrar myndatökur til ákvörðunar þess. Vitnið Ólafur Jónsson, dýralæknir á Rannsóknastofu mjólkuriðnaðarins, Reynivöllum 14, Egilsstöðum, annaðist blóðsýnatöku úr hestinum. Í niður- stöðum kemur fram, að „asat“ mælist 291 í sýni sem tekið var |. september 1989 og að framan er rakið. Vitnið telur þetta yfir eðlilegum mörkum og kveðst ekki hafa mælt hærra gildi þau tvö ár sem hann hafi starfað á rann- sóknastofunni. Eðlileg gildi séu 120-180 m.v. til þýskra staðla og telur vitnið þetta algilda mælingu á þjálfunarástandi hesta. Álítur vitnið að hesturinn hafi orðið fyrir 127 Ll mikilli áreynslu fyrir skoðun og geti svo hátt „asat“-hlutfall verið merki um skemmdir í frumum og vöðvum. Dæmi séu þess, að erfiður flutningur valdi „asat“-hækkun. Tengsl telur vitnið ekki vera milli „asat“-mælinga og spatt- myndunar. Aðspurt um álit þess, hvernig spatt verði sannreynt, telur vitnið þurfa spattprufu, skoðun á hófi, þ.e. athugun um slit á tá, og röntgenmynd. Vitnið skoðaði hestinn þann 16. júlí 1989 ásamt Jóni Péturssyni dýra- lækni. Segist það ekki hafa tekið eftir sliti á tá hestsins né útslætti á skeifu við skoðun fóta. Vitnið Guðlaugur Arason smiður, Kleifargerði 3, Akureyri, sótti hestinn til Ketilsstaða ásamt aðalstefnanda. Segir hann aðila málsins hafa reynt hestinn áður en gengið var frá kaupunum. Á leið til Akureyrar hafi verið áð nokkrum sinnum, hestinum hleypt af kerru einu sinni og komið til Akureyrar milli kl. 3.30 og 4.00. Fætur hests- ins hafi verið vafðir fyrir suðurferðina en svo hafi ekki verið á leið til Akur- eyrar og minnist vitnið þess ekki að hesturinn hafi verið bundinn. Lagt hefur verið fram vottorð Jóhanns Þorsteinssonar, yfirdómara í A- flokki gæðinga á nefndu fjórðungsmóti. Staðfesti hann að farið hefði verið eftir reglum um heilbrigðisskoðun, og hefði Örvar frá Ketilsstöðum staðist allar þær kröfur og ekki sýnt merki um helti. Þá hefur verið lögð fram tímaritsgrein eftir Helga Sigurðsson dýralækni: Hestaheilsa, úr Handbók hestamanna um hrossasjúkdóma. Þar segir. að svokallað spattpróf veiti vísbendingu sem staðfesta þurfi með myndatöku sem þó staðfesti ekki alltaf sjúkdóminn og þurfi þá að deyfa taugar til að útiloka aðra staði. Aðalsök. Málsástæður stefnanda eru þær, að hesturinn hafi ekki uppfyllt kosti sem slíkur hestur á að hafa og áskildir voru fyrir kaupin um gallalausa fætur. Telur stefnandi stefnda vísvitandi hafa beitt blekkingum við kaupin, enda beri dýralæknisvottorð frá afhendingardegi, framvísað löngu síðar, ekki með sér að hesturinn hafi verið skoðaður með sérstöku tilliti til fóta, beygju- prófun ekki farið fram né myndataka. Stefnda hafi verið ljóst til hvers ætlast var af hestinum, andvirði hans óvenjuhátt, og þyki því rétt, að seljandi beri halla af því, að hestinum sé áfátt. Um lagarök er vísað til laga um lausafjárkaup nr. 39/1922, einkum 42. og 52. gr., svo og almennra reglna kröfuréttarins. Stefndi mótmælir því, að hesturinn hafi verið gallaður við afhendingu, 1271 með vísan til dýralæknisvottorðs frá söludegi hestsins og undanfarandi ár- angurs hans í gæðingakeppni á fjórðungsmóti því sem fram fór hálfum mánuði áður. Þar sem hesturinn hafi ekki sýnt nein einkenni spatts eftir komuna til Ketilsstaða bendi líkur til þess að helti sú, sem greindist við skoðun þann 28. júlí 1989, hafi til komið vegna atvika sem gerðust eftir að afhending hestsins fór fram. Þá liggi beint við að ætla að helti og hátt „asat“-hlutfall í blóði séu afleiðingar álags, sem hesturinn varð fyrir í flutningi. Í vottorði dýralæknis frá söludegi kemur fram að hesturinn var óhaltur. Myndatöku sé aðeins hægt að framkvæma í Reykjavík. Sýknu er krafist á forsendum þess, að hesturinn hafi verið ógallaður við afhendingu og riftunarkrafa því ekki byggð á þeim lagagreinum sem stefn- andi vitni til. Ásökunum þess efnis, að blekkingum hafi verið beitt við kaupin, er mótmælt og þá jafnframt að riftunarkrafa verði byggð á svikum. Um lagarök er vísað til ákvæða laga um lausafjárkaup nr. 39/1922, eink- um 44. og 47. gr. svo og 55. gr. Þá er vísað til 7. gr. laga nr. 21/1957 um dýra- vernd. Eins og fyrr er rakið gerðu aðilar máls þessa með sér samning um kaup á hestinum Örvari, 8 vetra gæðingi frá Ketilsstöðum, þann 16. júlí 1989. Sölu- verð var kr. 500.000,00. Afhending fór fram sama dag og flutti stefnandi hestinn um Akureyri til Selfoss á næstu 24 tímum. Er hann hugðist undirbúa hestinn fyrir keppni í Borgarnesi eftir 3ja daga hvíld, reyndist hann haltur. Við skoðun Brynjólfs Sandholts yfirdýralæknis kom fram svörun við svo- kallað beygjupróf í vinstra afturfæti og á röntgenmynd breytingar sem gátu bent til byrjunareinkenna á spatti. Skírskotar stefnandi til 42. og 52. gr. laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup og krefst riftunar á þeim forsendum, að hesturinn hafi verið haldinn leyndum galla við afhendingu, sem stefnda hafi verið eða mátt vera kunnugt um. Óumdeilt er að stefnandi, sem er tamningamaður og knapi að atvinnu, skoðaði hestinn fyrir afhendingu og reið honum, jafnframt því að stefndi sýndi hestinn á öllum gangi. Fram fór áskilin dýralæknisskoðun fyrir afhendingu, sem stefnandi náði ekki að vera viðstaddur vegna eigin tafa. Samkvæmt vottorði hafa fætur hestsins þá verið skoðaðir, hann er sagður feta og brokka eðlilega og vera óhaltur. Röntgenmyndatöku er ekki hægt að framkvæma á hestinum á Eg- ilsstöðum. Hálfum mánuði fyrir sölu hafði hesturinn hlotið hæstu einkunn í A-flokki gæðinga á fjórðungsmóti austfirskra hestamanna. Kemur þá til athugunar, hvort ágallar voru til staðar við afhendingu, 7 þrátt fyrir skoðun, þ.. hvort hesturinn hafi verið haldinn byrjunareinkenn- urn af spatti og stefnda verið eða mátt vera um það kunnugt. Samkvæmt vitnisburði Sta dýralækna er greining spatís mjós erfið. Bend- ir vitnið Brynjólfur Sandholt ylirdýralæknir á. að þau atriði. Sem greindi vont í vottorði sínu, þurfi ekki endilega að benda til spattmyndunar. heldur seti verið um áverka að ræða, svo sem snúning. Vilnin Cru sannmála um. að) júkvæð beygjupróf geti aðeins gefið vísbendingu um spatt og þurfi auk þess nokkrar myndatökur ásamt deyfingu á taupum, því að röntgenmyndir stað. testi ekki alltaf sjúkdóminn, Vitnið Jón Pétursson héraðsdýralæknir skuðaði hestinn þann 15, nóven ber 1980, Samkvæmt vottorði hans reyndist hesturinn óhaltur og spattprufa, neikvæð, Með skírskotun til þvss, sem hér hefur verið rakið, þykja ekki hafa verið færðar sönnur á, að hesturinn hafi verið haldinn leyndum göllum við af- hendingu. Verður að telja að helti em fram kom í hestinum eftir af- handingu stafi at atvikum im kaupandi bor sjálfur ábyrgð í, með hliðsjón af niðurstöðu blóðsýnatöku, seim sýndi hátt „asat““hlutfall og bondir til þess, að hesturinn hafi orðið fyrir mikilli áreynslu sreindan flutning miðað við aðbúnað, Móttaka hestsins af hálfu stefnda, eins og á stóð, breytir sngu sar um. sókna stefnda af kröfum stefnanda í aðalsöl Samkvæmt því verður stefnanda dæmt að reiða stefnda málskostnað í 3600.) og er þá tekið tili ul ekki þolað framan. Ber því að sá aðalsök sem þykir hæfilega ákveðinn ki fram lagðra reikninga vitna Gagsök Gagnstefnandi telur sig, með vísun til lögjöfnu nr. 39) 192, ciga rótt á þóknun fyrir hasasöngu og umhirðu hestsins frá móttöku hans þann 27, úsúsi 1989 svo og fyrir útlanðan kostnað. Crapnstefnandi sundurliður krölur sínar endanlega þam frá 56. er. laga Krafa um greiðslu fyrir hoæavönsu or umhirðu hestsins frá 27. ágúst 1989, kr, 3.000,K) á mánuði til 31. maí 1990, kr. 7400.) 2, Greiðsla á útlögðum kostnaði vegna dýraleknisskuðana og blóði prufna, kr. 9.978,00 með) álöllnum kostnaði frá |, desember 1989 til 31 maí 1900, kr. 11.673,00, Jafnframt er krafist dráttarvaxta af stefnufjárhæð kr. 39,073,), frá 31, maí 1990 skv; 10. pr. laga mr. 25:1987, sbr. 5, ær. laga tr. 6711989, il sreiðsludars. Þá verði drátlarvextir lagðir við höfuðstól á 1? mánaða fresti skv. 12. pr. laga nr. 2571987, 4, Loks er krafist málskostnaðar skv. fram lögðum málskosinaðasreikn þrátt fyrir skoðum, þæ. hvort hesturinn hafi verið haldinn byrjunareinkenn- Um af spatti og stolnda verið eða mátt vera um það kunnust Samkvæmt vitnisburði ára dýralækna er greining spatts mjög erfið, Bend- ir vitnið Brynjólfur Sandholt yfirdýral nir á, að þan atriði, sem greind) voru í vottorði sínu, þurfi ekki endilega að benda til spattmyndunar, heldur seti verið um áverka að ræðu, svo sem snúning. Vitnin eru sammála um, að) jákvæð heygjupróf geti aðcins gelið vísbe ding um spall og þurfi auk þess nokkrar myndatökur ásamt deyfingu á taugum, því að röntgenmyndir stað. festi ekki alltaf sjúkdóminn Vinnið Jón Pétursson héraðsdýralæknir skoðaði hestinn þann 15, nóvem- ber 1980. Samkví neikvæð, Moð skírskotun tl þess, sem hér hefur verið rakið, þykja ekki Þafa verið jar sönnur á, að hesturinn hafi verið haldinn leyndum göllum við a hendinu. Verður að telja að helli sú, sem fram kom í hestinum eftir að hendingu, stafi af atvikum sem kaupandi ber sjálfur ábyrgð á, með hliðsjón af niðurstöðu blóðsýnatöku, sem sýndi hátt „asat“-hlutfall og bendir til hesturinn hafi urðið fyrir mikilli áreynslu og ekki þolað fruman. sreindan flutning miðuð við aðbúnað. Móttaka hestsins af hálfu stefnda, eins og á stóð, breytir engu sa um Bor því að sékna stefnda af kröfum stefnanda í aðalsök. Samkvæmt því verður stelnamla dæmt að greiða stefnda málskostnað í aðalsök sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 336.000,0) og er þá tekið tili ti fram lagðra teikninga vitna mi vottorði hans reyndist hesturinn Óhaltur og spattprufa í Gagnsök Gignsafnandi ar si, með vísan il ögjfnunur frí 56, er. gu 30 1972, eipa rétt á þóknun fyrir haggi hans þunn 27. os umhirðu hestsins frá móttöku 109 svo og yi úlagðan kostnað Gaenstefnundi sundurliðar królur sínar endanlega þannig 1. Krafa um greiðslu fyrir hasnúngu on umhirðu hestsins frá 27. ágúst 1980, kr. 3.000,00 á mánuði til 3). maí 1998), kr. 27.400.00 2, Greiðsla á úlögðum kostnaði vega dýralæknisskoðami og Þlór pruía 9978: með föllnu kostnað rá sembr 16 il maí 1990, kr. 1673, á afnema hæð STOÐ so 1990) skv; 10. ær. laga nr. 25:1987, sbr. 5. 1. 7980, srciðsludars. Þá verði áránarvestr lgðir við höfuðs á 12 mánaða nr þrátt fyrir skoðun. þ.e. hvort hesturinn hafi verið haldinn byrjunareinkenn- urn af spalti og stelnda verið eða mátt vora um það kunnugt Samkvæmt vitnisburði fra dýralækna er greining spalis miðs erfið, Bend. ir vitnið Brynjólfur Sandholt yfirdýraæknir á, að þau atriði. sem greind voru í vottorði sínu, þurfi ekki cndiloæa að bendi til spattmyndunar, heldur seti verið um áverka að tæða, svo sem snúning. Vilbin eru Sammála um. að júkvæð beygjupröl seti aðeins gefið vísbendingu um spall og þurfi auk þess nokkrar myndatökur ásamt deylinu á langur festi ekki alltaf sjúkdóminn Vitnið Jón Pétursson héraðsdýralæknir skoðaði hestinn þann 15. nóvem her 1989. Samkvæmt vottorði hans reyndist hesturinn óhaltur og spaltprufa neikvæð. Með skírskotun til þess, sem hér hefur vorið rakið, þykja ekki Þafa verið færðar sönnur í, að hesturinn hafi verið haldinn leyndum göllum við af hendingu. Verður að telja að helti sú, sem fram kom í hestinum oftir af- hendinpu, stafi af atvikum sem kaupandi her sjálfur ábyrgð á, með hliðsjón af niðurstöðu blóðsýnatöku. sem sýndi hált „asarhlutfall og Þendir vil þess, að hesturinn hafi orðið fyrir mikilli áreynslu og ekki þolað framan, sreindan fluninu miðuð við aðbúnað. því að röntgenmyndir stað- Móttaka hestsins af hálfu stefmka, eins og á stóð. breytir ennu bar um Ber því að sýkna stefnd af krölum stolnanda í aðalsöl Samkvæmt því verður stefnanda dæmt að greiða stefnda málskostnað í aðalsök sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 336.000,00 og er þá tekið tili tl fram lngðra reikninga vitna Gagnsök Gagnstefnandi telur sip, með vísan tl lögjöfnumar Frá 56. ar. laga nr. 39) eiea rótt á þóknun fyrir hagagöngu og umbirðu hessins frá móttöku hans þann 27. ásúst 1989 sva og fyrir útlagðan kostna Gagnstefnandi sundurliðar kröfur sínar endunlega þannis Krafa um greiðslu fyrir hagasönsu og umhirðu hestsins frá 27. ágúst 1989. kr. 3.000,00 á mánuði til 31. maí 1990) ki 2. Greiðsla á útlögðum kostnaði verna dýralæknisskoðana og blóð. Prufna, ke. 0.978,00) með áföllnum kostnaði frá 1, desember 1989 til 31, tí 1990, kr. LT) Jetnrmtv rafl útan af setnajrheð. :3907300, (31 maí 1990) skv 10, ur. Jawa nn. 2570 1. kasa nr. 67/1989, til sreiðsludap Átrvexir tdi ið höfuðið á 1 mi fresti skv. 12. pr. laga nr. 2571987 á, Loks er kralist málskostnaðar skv. fram löðuin málskostnaðarrcikn Þá du 1273 ingi með dráttarvöxtum frá dómsuppsögu til greiðsludags skv. 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga nr. 54/1988. Gagnstefndi hefur krafist sýknu af kröfum gagnstefnanda, jafnframt því að krefjast málskostnaðar að skaðlausu úr hans hendi. Það er skoðun dómsins, eins og fram er komið, að gagnstefnanda hafi verið rétt með tilliti til hestsins að taka við honum. Hefur hann síðan ann- ast hann og hirt og þykir mega taka kröfu hans skv. lið 1 til greina. Til grundvallar kröfulið 2 er kvittuð staðgreiðslunóta, sem tekin er til greina. Niðurstaða málsins í gagnsök verður því sú að dæma gagnstefnda il greiðslu kr. 39.073,00 með þeim vöxtum sem krafist er. Þá ber að dæma gagnstefnda til greiðslu málskostnaðar, kr. 44.000,00. Dóm þennan kvað upp Inger L. Jónsdóttir aðalfulltrúi ásamt meðdóms- manninum Hákoni Hanssyni héraðsdýralækni. Dómsorð: Aðalstefndi, Bergur Jónsson, skal vera sýkn af kröfum aðalstefn- anda, Baldvins Ara Guðlaugssonar. Gagnstefndi, Baldvin Ari Guðlaugsson, greiði gagnstefnanda, Bergi Jónssyni. kr. 39.073,00 með dráttarvöxtum skv. 10. gr. laga nr. 25/1987, sbr. 5. gr. laga nr. 67/1989. frá 31. maí 1990 til greiðsludags og málskostnað í aðalsök og gagnsök sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 380.000,00. Aðfararfrestur í báðum sökum er 15 dagar frá lögbirtingu dómsins að telja að viðlagðri aðför að lögum. Sérálit meðdómsmannsins Páls Stefánssonar dýralæknis Í atkvæði meiri hluta dómenda eru rakin málsatvik í máli þessu, allt frá því að kaup á hestinum Örvari frá Ketilsstöðum fóru fram og til þess dags er honum hafði verið skilað til stefnda aftur. Upphaf máls þessa er að stefnandi, Baldvin Ari Guðlaugsson, sér hestinn Örvar frá Ketilsstöðum á fjórðungsmóti hestamanna að Iðavöllum dagana 29.06.-02.07. 1989, og fær hann þá áhuga á að kaupa þennan hest sem keppnishest fyrir sjálfan sig. Það verður úr að hann hefur samband við stefnda í máli þessu. Berg Jónsson, og ræða þeir kaupin. Í huga kaupanda er þó nokkur óvissa vegna ummæla einhvers, sem taldi, að hesturinn hefði ekki gengið alveg sem skyldi á mótinu sem þá var nýafstaðið. Hann fer því 1274 fram á nákvæma dýralæknisskoðun á hestinum fyrir sölu og þá sérstaklega með tilliti til heilbrigði fóta. Þann 16.07. 1989 fara kaupin fram og skoðar Jón Pétursson, héraðsdýra- læknir á Egilsstöðum, hestinn að kaupanda fjarstöddum. Í vottorði (dags. 16.07. 1989) stendur að við skoðun í tamningagerði feti og brokki hesturinn eðlilega og sé óhaltur. Mitt álit er að slík skoðun, sem þarna fór fram samkvæmt vottorði Jóns. sé alls ekki nægilega ýtarleg með sérstöku tilliti til hugsanlegra galla í fót- um. Í fyrsta lagi þarf að virða fyrir sér ganglag hestsins á harðri, sléttri og beinni braut, framan frá og á hlið, til þess að fyllilega megi segja til um, hvort hesturinn sé óhaltur eða ekki. Í öðru lagi þarf að gera svokallaðar beygiprufur á öllum fótum til þess að vera þess fullviss, að veikleiki sé ekki í ganglímum. Aðeins til nánari útskýringar á þessum beygiprufum, þá er t.d. framfót- um haldið beygðum um hóflið, hvarflið, kjúkulið og úlnlið í eina mínútu með u.þ.b. 20 kílóponda þunga og síðan er fóturinn settur niður og hestur- inn látinn skokka af stað. Með þessu móti má greina veikleika liða og sina ef einhverjir eru. Á afturfótum er nauðsynlegt að gera allavega svokallaðar yfirlitsbeygjuprufur þar sem allir liðir afturfótanna eru beygðir og haldið í slíkri stellingu í eina mínútu. Síðan er fóturinn settur niður og virt fyrir sér hvort hesturinn sýnir einhver merki helti. Ef einhverjar af þessum beygi- prufum eru síðan jákvæðar (þ.e.a.s. hesturinn svarar með helti) þá er rök- rétt leið að deyfa vissar skyntaugar í fætinum til þess að komast að því hvaðan þessi heltisvörun kemur. Síðan í framhaldi af því er röntgenmynda- taka vanalega framkvæmd, en röntgentæki er oft og tíðum nauðsynlegt hjálpartæki við nákvæma heltisskoðun. Með vísun til þessa, sem hér að ofan er ritað, leyfi ég mér að segja að samkvæmt vottorði Jóns Péturssonar frá söludegi var skoðun hans á gangi hestsins ekki nógu ýtarleg til þess að fullvíst megi teljast að hesturinn hafi verið heill á fótum. Þá ætla ég að snúa mér að myndbandi, sem lagt var fyrir dóminn sem eitt af dómskjölum, þar sem sýnd er mynd af hestinum Örvari á umræddu fjórðungsmóti dagana 29.06.-02.07. 1989, þar sem hann er sýndur í pæðinga- keppni. Á myndbandi þessu sýnir hesturinn að mínu mati greinilega helti á vinstri afturfæti, mjög greinilega |. stigs helti á feti og einnig helti, þegar hann er hægður niður á tölti og brokki. Í dómskjölum skýrir stefndi þessa helti sem „taumhelti“ vegna misstyrks hestsins. bæði vegna þjálfunará- stands hestsins og ætternis, en slíka skýringu get ég alls ekki samþykkt sem fullnægjandi. Víst eru til hestar sem ganga ójafnt vegna misstyrks, en það 1275 eru og verða að vera til mörk, þar sem við dýralæknar greinum á milli greinilegrar helti og ójafns gangs vegna misstyrks. Ójafn gangur eða svo- kölluð „taumhelti“, eins og sumir tamningamenn tala um. lýsir sér líka að mínu mati á annan hátt heldur en hesturinn Örvar sýnir á viðkomandi myndbandi. Slíkir hestar eru mun sterkari öðrum megin í skrokknum og ganga þar af leiðandi skakkir. Við þessa skekkju, sem þessir hestar mynda. þvingast hreyfing bógliðarins þeim megin, sem þeir eru linari, og þvingast þess vegna lyfta og framfærsla framfótarins þeim megin. Af þessu leiðir að sporið getur orðið styttra á öðrum framfæti. Á umræddu myndbandi get ég ekki séð að Örvar gangi mjög skekktur á fetinu. Hann gengur mun styttra inn undir sig á vinstri afturfæti heldur en á þeim hægri, auk þess sem seinni stuðningsfasi vinstri afturfótar er styttur aftur á við. Í gangtakti hestsins má einnig sjá að hann vaggar, þar sem vinstri afturfótur gefur eftir í hverju spori á feti. Mér er ómögulegt að skilja, hvers vegna enginn dómari gæðingadómsins á þessu umrædda fjórð- ungsmóti gerir ekki athugasemd við þetta ganglag hestsins. Reyndar má sjá að á einkunnagjöf dómaranna fyrir fet gætir verulegs misræmis, svo að ein- hverjir þeirra hafa verið ansi óöruggir með einkunnaspjöldin. Sem eitt af dómskjölunum í málinu liggur fyrir vottorð yfirdómarans í þessari gæðingakeppni og segir hann þar að í einu og öllu hafi verið farið eftir reglum um heilbrigðisskoðun á öllum þeim hrossum sem þátt tóku í gæðingakeppni móts þessa. Slík „heilbrigðisskoðun“, sem yfirdómari getur, er eftir minni bestu vitund svokölluð „fótaskoðun“ þar sem járning og ann- ar aukabúnaður keppnishesta er kannaður af viðurkenndum hestamönn- um. Nákvæm heilbrigðisskoðun í orðsins fyllstu merkingu hefur áreiðan- lega ekki verið tekin af hverjum keppnishesti á þessu móti frekar en á öðr- um slíkum, enda krefst reglugerð um gæðingakeppni þess ekki mér vitanlega, nema dómarar geri einhverja athugasemd við ganglag eða útlit keppnishests. Tel ég því að gæðingadómurum móts þessa hafi yfirsést um helti hestsins Örvars eða yfirsést að láta athugasemda getið. Eftir að kaupandi og seljandi hafa handsalað kaup hestsins er hann flutt- ur frá Egilsstöðum til Akureyrar, hvíldur þar í nokkra klukkutíma og síðan fluttur suður á Selfoss. Flutningstækið var einnar hásingar tveggja hesta kerra og flutningstíminn u.þ.b. einn sólarhringur. Að mínu mati er þessi flutningur nokkuð stífur, en þó alls ekki vítaverður. Heilbrigður hestur á að þola slíkan flutningsmáta, nema eitthvert slys hendi. Aftur á móti getur slíkur flutningur verið erfiður fyrir hest sem einhvers staðar er veill fyrir. þannig að slíkur veikleiki ágerist undir álagi sem þessu. Þegar hesturinn er síðan reyndur af kaupanda eftir flutninginn suður á 1276 land, kemur í ljós að eitthvað er athugavert við hestinn og er hann þá flutt- ur til dýralæknisskoðunar hjá Brynjólfi Sandholt, héraðsdýralækni í Reykjavík. Segir Brynjólfur í vottorði sínu (dags. 01.08. 1989 en skoðaður 28.07. 1989) að á afturfótum hestsins finnist engar bólgur. Áfram segir Brynjólfur að táin á vinstri afturfæti hafi verið meira slitin heldur en sú hægri. Þessi tvö atriði benda til þess að hesturinn hafi ekki orðið nýlega fyr- ir slysi (engar bólgur finnanlegar eða sjáanlegar) og hann hafi gengið um nokkurt skeið haltur (táin slitin). Við beygipróf á vinstra afturfæti segir Brynjólfur að fram komi greinileg svörun þannig að hesturinn gangi 10-12 metra haltur en jafni sig síðan. Röntgenmynd var tekin af hækli vinstri afturfótar og sýndi sú mynd breytingar. Hverjar þessar breytingar nákvæm- lega voru getur Brynjólfur ekki um í vottorði sínu, en maður verður ein- faldlega að skilja það sem svo að um breytingar frá hinu eðlilega sé að ræða (þ.e.a.s. einhverjar sjúklegar breytingar). Slíkar breytingar á röntgenmynd eru að mínu mati ávallt að minnsta kosti 4-6 vikna gamlar eða þaðan af eldri. Yngri liða- eða beinabreytingar sér maður ekki á röntgenmynd. Sem sagt, niðurstaða þessarar dýralæknisskoðunar Brynjólfs Sandholts er sú, að hesturinn Örvar þjáist af einhverjum veikleika í vinstri afturfæti, sem lýsi sér með heltissvörun, þegar hesturinn hefur verið beygður á afturfæti. Spurningunni um það, hvort þessi veikleiki í vinstri afturfæti hestsins Örvars hafi skapast á þeim tíma frá því hann var keyptur þann 16.07. 1989 til dagsins 28.07. 1989, vil ég svara eindregið neitandi. Því til stuðnings skal bent á eftirfarandi atriði: Á myndbandi frá fjórðungsmóti hestamanna á Austurlandi dagana 29.06.-02.07. 1989 sýnir hesturinn Örvar að mínu mati greinilega helti í gæðingasýningu. Heilbrigðisskoðun Jóns Péturssonar við sölu hestsins þann 16.07. 1989 tel ég með tilliti til fótameina ekki hafa verið fullnægjandi. Niðurstaða heil- brigðisskoðunar Brynjólfs Sandholts. dags. 28.07. 1989, tel ég rökstyðja það. að hesturinn hafi verið haltur um lengra skeið en nemur þessum 12 dögum frá því að hann var seldur þar til hann er skoðaður af honum. A. m. k. er ekki hægt að lesa af vottorði hans, að hesturinn hafi getað lent í slíku óhappi á þessum 12 dögum að helti stafaði af, þar sem hvergi er getið um áverka eða bólgur. Örstutt um blóðrannsókn þá. sem sett var í gang að tilstuðlan Ólafs Jóns- sonar dýralæknis, þar sem hann fellir þann grun að um hugsanlegar vöðva- skemmdir geti verið að ræða þar eð mæling á efnahvatanum ASAT (aspar- tat-aminotransferasa) sýni hátt gildi. Vissulega er mæligildi þessa efnahvata í hærri kantinum, en það nægir 1277 ekki eitt og sér til þess að sjúkdómsgreina vöðvaskemmdir. Til þess hefði þurft að gera nákvæma klíníska skoðun og mæla mun fleiri efnahvata (s.s. creatin-phosphokinasa, alanin-aminotransferasa, malat-dehydrogenasa og jafnvel laktat-dehydrogenasa) og einnig að skoða þá þessa efnahvata í hlut- föllum hvers til annars. Sérstaklega ef tímasetja ætti hugsanlega meintar vöðvaskemmdir. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið. og með vísan til 1. mgr. 42. gr. laga um lausafjárkaup nr. 39/1922 tel ég, að taka beri dómkröfu stefnanda til greina að fullu. Eftir atvikum tel ég rétt að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Viðurkennd er krafa stefnanda, Baldvins Ara Guðlaugssonar, um riftun á kaupum hestsins Örvars frá Ketilsstöðum. Stefndi., Bergur Jónsson, greiði stefnanda, Baldvini Ara Guðlaugs- syni, kr. 526.833.00 ásamt dráttarvöxtum skv. 10. gr. laga nr. 25/1987. sbr. 5. gr. laga nr. 67/1989 frá 22. september 1989 til greiðsludags. Málskostnaður falli niður. rm Fimmtudaginn 2. júní 1994, Nr. 163/1993. Haraldur Jóhannsson gegn fjármálaráðherra Eh. rl Hlónatan Sveinsson hr.j Skaðabætur. Uppsögn, Dómur Hæstaréttar. Mil þetta dæma hæstaréltardómararnir Hjörtur Torfason og Pét ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir. settur hastaróttar- dómari, Á rýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með álrýjunarstefnu 26. april 1993, Hann krefst þess, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið oe stefndi verði dæmdur til þess að greiða sér bætur, að fjárhæð 5.180,724 krónur. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, Stefndi krelst staðfestingar hins ílrýjaða dóms og málskosinaðar fyrir Hæstarétti Að ósk áfrýjanda ál þetta verið flutt skriflega fyrir Hae rétti, sbr. 2. mar. 47. gr. laga nr. 7S/1973 um Hæstarétt Íslands; Með skírskotun til forsendna hins álrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Átrýjandi skal greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins or í dómsorði greinir. Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur á að vora Óraskaður Átrýjandi. Haraklur Jóhannsson, greiði steinda, fjármála- ráðherra fyrir hönd ríkissjóðs. 404) krónur í málskostnað fyrir Dæstarétti Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 29. mars 1993. Mil þetta, sem dómtekið var 20. mars 1903, er höfðað fyrir hejarþinni Reykjavíkur með stefnu, þinglostri 19. nóvember 1991 af Haraldi lóbanns. syni. kt. TP26-246). Mánasölu 11, Reykjavík, á hendur fjármálaráðherra, i Fimmludaginn 2. júní 1994. Maraldur Jóhannsson (sjálfur) Nr. 16311993. Jónatan Sveinsson hel.) Skaðabætur, Uppsögn, Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kt. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar. dómari Átrýjundi skaut málinu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 26. apríl 1993. Hann krefst þes frýjaða dómi verði hrundið, oz stefndi verði dæmdur til þess að greiðu sér bætur, að fjárhæð 5.180.724 krónur, Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, Stefndi Krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Að ósk áfrýjanda hefur mál þetta verið flutt skriflega fyrir Hesta- rétti, sbr. 2. myr. 47. ar. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Með skírskolun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, Á frýjandi skal greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti. eins og í dómsorði yreinir að hinun Dómsorð Hinn áfrýjaði tómur á að vera óraskaður, Árgjandi, Haraldur Jóhannsson, greiði stefnda, fjármála- ráðherra fyrir hönd ríkissjóðs. 40.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 29. mars 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 29. mars 1993, er höfðað fyrir bæjarþinpi Reykjavíkur með stefnu, þingfestri 19. nóvember 1901 af Haraldi Jóhanns A 9. Mánagötu fl, Reykjavík, á hendur fjármálaráðherra, svni, kt. 0707 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr. 1631993, — Haraldur Jóhannsson Gidlfur) fjármálaráðherra Eh. ríkis (lónatan Sveinsson hrl) Skaðabætur. Uppsögn læstaróttar. Dómur Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pél- úr Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir. settur hæstaréttar dómari. Átrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með áfrýjunarstofnu 26. apríl 1993, Hann krefst þess. að hinum áfrýjað dómi verði hrundið os stefndi verði dæmdur til þess að greiða sér bætur, að fjárhæð 5.180.724 krónur. Þú krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stelndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti Að ósk álrýjanda hefur mál þetta verið Hutl skriflega fyrir |æsta- rétti, sbr. 2. mgr. 47. pr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Álrýjandi skal reiða stefnda málskosinað Lyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð Hinn álrýjaði dómur á að vera óraskaður Áfrýjandi, Haraldur Jóhannsson, greiði stefnda, fármála- ráðherra fyrir hönd ríkissjóðs, 40.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti, Dómur Hóruðsóms Reykjavíkur 29. mars 1993, Mál þetta. sem dómtekið var 29. mars 1993, er höfðað fyrir bæjarþinsi Reykjavíkur með stefnu. þingtestri 19. nóvember 1991 af Harakli Jóhanns syni, Kt. 0P0726-2469, Mánapötu 11, Reykjavík, á hendur fjármálaráðherra Friðriki Sophussyni, kt. 181043-4669, fyrir hönd ríkissjóðs, til greiðslu bóta, kr. 5.180.724,00. Af hálfu stefnda er gerðar þær dómkröfur, að stefndi verði alsýknaður af öllum kröfum stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða stefnda hæfi- legan málskostnað að mati réttarins auk virðisaukaskatts af dæmdum máls- kostnaði skv. lögum nr. 50/1988 og dráttarvexti skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. 5. gr. laga nr. 67/1989, af dæmdum málskostnaði að liðnum 15 dögum frá dómsuppsögu til greiðsludags. I. Stefnandi kveður dómkröfuna svara til þriggja ára launa sem nemi kr. 5.180.724,00. Sé bóta krafist fyrir brottrekstur úr starfi hagfræðings í Fram- kvæmdastofnun ríkisins í júlí 1977 vegna ásakana um brot í starfi, einvörð- ungu þó varðandi vinnutíma, sem settar hafi verið fram í bréfi fram- kvæmdastjóra áætlunardeildar stofnunarinnar til stefnanda, dagsettu 3. febrúar 1977. Ásakanir þessar hafi verið ómerktar í dómsorðum 19. febrúar 1990 í máli nr. 554/89 fyrir bæjarþingi Reykjavíkur. Eftir móttöku ofannefnds bréfs forstöðumanns áætlunardeildar hafi stefnandi átt viðræður við forráðamenn Framkvæmdastofnunarinnar um stöðu sína og lúkningu mannaflaspár, sem hann vann að, en upp úr þeim viðræðum hafi slitnað. Til að fá leiðréttingu sinna mála kveðst stefnandi hafa höfðað mál fyrir bæjarþingi Reykjavíkur, dómtekið 11. október 1977, en því hafi verið vísað frá sakir þess formgalla, að bótakröfur hans hafi ver- ið í fjölda mánaðarlauna en ekki í upphæð í krónum. Með þeirri formbreyt- ingu hafi málið verið lagt að nýju fyrir bæjarþing Reykjavíkur 4. apríl 1978. Stefnandi hafi fallist þá á boðna sátt í trausti þess, að honum yrði ekki vandfundið nýtt starf sem þjóðhagsfræðingur. Það hafi hins vegar farið á annan veg. Öllum umsóknum hans um slíkt starf hafi síðan verið hafnað, og telur hann sig í þeim efnum hafa goldið umsagnar Framkvæmdastofnunar og arftaka hennar. Tekur hann fram að engu sinni hafi verið að greinar- gerðum hans fundið í stofnuninni, hvorki munnlega né skriflega. Af þeim ástæðum kveðst stefnandi hafa höfðað bótamál gegn arftökum Framkvæmdastofnunar ríkisins, Byggðastofnun og Framkvæmdasjóði, með stefnu 2. mars 1987 fyrir bæjarþingi Reykjavíkur, en stefndu hafi verið sýknaðir vegna aðildarskorts með dómi 8. janúar 1988 og það staðfest með dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 21. september 1989. Þar næst kveðst stefnandi hafa höfðað mál gegn forstöðumanni áætlunar- deildar Framkvæmdastofnunar ríkisins 1977, Helga Ólafssyni hagfræðingi, til ómerkingar þeim orðum í áðurnefndu bréfi hans frá 3. febrúar 1977, sem höfð hafi verið að átyllu brottrekstrar stefnanda, og hafi þau verið dæmd 1280 ómerk hinn 19. febrúar 1990, eins og að ofan segi. Stuttu síðar, í mars 1990, hafi þáverandi fjármálaráðherra gefið stefnanda, í viðtalstíma í fjármála- ráðuneytinu. fyrirheit um samninga ráðuneytisins um bótagreiðslur, en í viðtali í ráðuneytinu í maí 1991 hafi fjármálaráðherrann sagst ekki hafa get- að til þeirra stofnað sakir fyrirstöðu lögfræðinga í ráðuneytinu. ll. Stefnandi byggir málsókn sína á því að það sé afleiðing starfsloka hans í Framkvæmdastofnun ríkisins í júlí 1977, að hann hafi síðan þá ekki fengið atvinnu sem þjóðhagsfræðingur þrátt fyrir fjölmargar umsóknir. Telur hann að þessu valdi umsagnir forráðamanna stofnunarinnar og arftaka hennar eða orðspor eitt. Hann byggir enn fremur á því að ummæli í áminningar- bréfi til hans sem uppsögnin sé réttlætt með, dags. 3. febrúar 1977, hafi ver- ið ómerkt. Sá dómur er kveðinn upp í útivistarmáli á bæjarþingi Reykja- víkur hinn 25. janúar 1990, en staðfest endurrit gefið út hinn 19. febrúar 1990. Við munnlegan málflutning upplýsti stefnandi að hann hefði reynt að spyrjast fyrir um það hjá forráðamönnum Orkustofnunar og Þjóðhagsstofn- unar, þar sem hann hefði sótt um störf, hvort leitað hefði verið umsagnar um hann hjá Framkvæmdastofnun ríkisins og hvort bréf hefði borist frá for- ráðamönnum hennar varðandi slíkt erindi. Kveður hann orkumálastjóra hafa vísað til skjalavarðar stofnunar sinnar. sem að athuguðu máli hefði gefið það svar, að slíkt bréf væri ekki að finna meðal skráðra skjala hennar, en ýtarleg skjalaskrá næði aðeins aftur til 1987 eða 1988. Forstjóri Þjóðhags- stofnunar hefði í fyrstu talið að slík umsögn hefði borist, en næsta dag hefði hann tjáð stefnanda að ekkert slíkt bréf væri í vörslum stofnunarinnar og hefði hann þá ekki kannast við að hafa gefið slíkt í skyn daginn áður. Kvaðst stefnandi einnig hafa hringt í forstjóra Byggðastofnunar og spurst fyrir um það, hvort hann hefði verið beðinn um slíka umsögn. Forstjórinn hafi enga slíka beiðni sagst hafa fengið, síðan hann tók við forstöðu stofn- unarinnar, og teldi hann að stofnunin varðveitti ekki slík bréf. Kvaðst stefnandi í framhaldi af þessu hafa rifjað upp að þau ár, 1957- 1960, sem hann hefði lítið eitt getað fylgst með slíkum málum, hefði upplýs- inga um umsækjendur í ríkisstofnunum oftast verið aflað í símtölum, enda kunnugleiki með forstöðumönnum margra þeirra. Við þessar aðstæður og þar sem umsóknir í störf væru ekki settar í skjalasöfn, hefði hann talið, að það þjónaði ekki tilgangi að leiða vitni fyrir dóminn. Verði því að ráða af líkum hvort heldur umsagnir forráðamanna eða orðspor eitt hafi valdið því, 1281 að stefnandi hafi ekki frá uppsögn sinni í Framkvæmdastofnun ríkisins fengið atvinnu sem hagfræðingur. Hinn 7. júní 1978 var gerð sátt með Framkvæmdastofnun ríkisins og stefnanda um greiðslu tiltekinnar fjárhæðar „vegna uppsagnar hans úr starfi“ við stofnunina. Segir í sáttinni að um fullnaðaruppgjör sé að ræða og að stefnandi dragi til baka mál er hann hafði höfðað vegna þessa. Slík sátt er að jafnaði bindandi fyrir aðila og endanleg lok deilu. Ómerkingardómur frá 25. janúar 1990 þykir ekki sem slíkur breyta forsendum framangreindrar sáttar. Stefnandi hefur ekki fært fram nein gögn, hvorki vitni né skjöl, hér fyrir dóminum er styðja þá fullyrðingu að tjón hans hafi reynst mun meira en áætla mátti við gerð sáttarinnar. Hann hefur ekki heldur sannað að upp- sögnin eða eftirmál hennar hafi leitt til þeirra meintu ófyrirsjáanlegu afleið- inga, að hann hafi ekki síðan fengið annað starf sem þjóðhagsfræðingur. Sönnunarbyrði um þetta hvílir á stefnanda. Orð aðila ein og sér nægja ekki til þess, að talið verði að slíkum líkum sé leitt að tjóni eða orsökum meints tjóns, að á því verði byggt í dómsmáli. Stefnandi þykir ekki hafa sannað, gegn mótmælum stefnda, að frv. fjár- málaráðherra hafi gefið honum loforð um bótagreiðslu umfram það sem fólst í ofangreindri sátt. Af þeim ástæðum, sem hér að framan hafa verið raktar, verður að telja ósannað að uppsögn hans hafi haft slíkar ófyrirsjáanlegar afleiðingar að forsendur sáttar þeirrar, er hann gerði við þáverandi vinnuveitanda sinn hinn 7. júní 1978, hafi brostið eða að hann eigi af þeim sökum sjálfstæða bótakröfu á hendur ríkissjóði. Verður því að sýkna stefnda af kröfum stefn- anda. Vegna þessarar niðurstöðu þykir ekki ástæða til að fjalla efnislega um þá málsástæðu stefnda að krafa stefnanda sé fyrnd. Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður falli niður. Dóminn kvað upp Hjördís Hákonardóttir héraðsdómari. Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs, skal vera sýkn af kröfum stefnanda. Málskostnaður fellur niður. 1282 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr. 21/1991. Leó Óskarsson (Kjartan Ragnars hrl.) gegn Bátaábyrgðarfélagi Vestmannaeyja (Jón Hjaltason hrl.) og gagnsök Vátryggingarsamningar. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson og Har- aldur Henrysson. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 9. janúar 1991. Hann krefst þess, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér 18.987.112,50 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt IH. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 27. mars 1989 til greiðsludags og máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 18. mars 1991 að fengnu áfrýjunarleyfi 8. sama mánaðar og krefst sýknu af kröfum aðaláfrýjanda í málinu og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Atvik málsins eru skilmerkilega rakin í hinum áfrýjaða dómi. Eins og lýst er í héraðsdómi, er það óumdeilt, að hinn 10. desem- ber 1988 tókust samningar milli aðaláfrýjanda og gagnáfrýjanda um kaup á vátryggingum á m/b Nönnu VE-294. Gagnáfrýjandi óskaði eftir endurtryggingu á hagsmunatryggingu í bréfi sínu til Sam- ábyrgðar Íslands á fiskiskipum 9. desember 1988. Óskað var trygg- ingar frá 10. desember, og skyldi tryggingarfjárhæð endurskoðuð, þegar viðeigandi gögn kæmu til landsins. Í bréfi gagnáfrýjanda til Samábyrgðarinnar 4. janúar 1989 var staðfest, að eigendur sjö þar greindra báta óskuðu framlengingar á hagsmunatryggingu. Meðal þessara báta var m/b Nanna. Samábyrgðin svaraði þessu bréfi með bréfi 18. janúar 1989 og kvaðst reiðubúin að taka að sér endurtrygg- ingu á hagsmunatryggingum framangreindra sjö báta fyrir ákveðið verð. Í hinum áfrýjaða dómi er því lýst, að samningar tókust ekki 1283 um endurtryggingar milli gagnáfrýjanda og Samábyrgðarinnar, en 10. febrúar 1989 gerði gagnáfrýjandi slíkan samning við Trygginga- miðstöðina hf., sem gilti frá þeim degi til ársloka. Í bréfi til Trygg- ingamiðstöðvarinnar hf. 9. febrúar 1989 óskaði gagnáfrýjandi eltir hagsmunatryggingu nokkurra báta, sem taldir eru upp í bréfinu. Var m/b Nanna ekki meðal þeirra. Framkvæmdastjóri gagnáfrýjanda segir í aðilaskýrslu, að hann líti svo á, að hagsmunatryggingin hafi fallið sjálfkrafa niður um áramót- in 1988/1989, en tekið gildi að nýju með framangreindu bréfi til Samábyrgðarinnar 4. janúar 1989. Forstjóri Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum bar fyrir dómi, að það væri viðtekin venja, ef ekki semdist um endurnýjun á tryggingu, „þá heldur endurtryggjandinn alla jafna áhættunni dekkaðri þangað til frumtryggjandinn er búinn að koma sínum endurtryggjendamálum þannig fyrir að þeir eru endurtryggðir, og í þessu tilfelli var samþykkt að halda því sem við kölluðum dekkuðu, til 10. febrúar“. Hann sagði enn fremur, að „ef Nanna hefði t.d. farist á þessu tímabili frá 1. janúar til 10. febrúar, þá vorum við náttúrlega með endurtryggingu á hagsmunatryggingu jafnframt“. Í hinum áfrýjaða dómi er lýst fundi aðila 16. janúar 1989, þar sem rætt var um tryggingar bátsins, og ágreiningi þeirra um niðurstöðu samræðna þeirra. Gagnáfrýjandi telur niðurstöðuna hafa orðið þá, að aðaláfrýjandi hafi ekki óskað eftir að hafa hagsmunatryggingu áfram, vegna þess hve há skylduhúftryggingin væri orðin. Hafi hann því hringt til forstjóra Samábyrgðar þann sama dag, 16. janúar, og tilkynnt honum þessa ákvörðun aðaláfrýjanda og jafnframt óskað eftir að fella niður endurtryggingu á hagsmunatryggingu fyrir m/b Nönnu. Aðaláfrýjandi telur þá hafa rætt um það, hvort sleppa skyldi hagsmunatryggingunni, en gagnáfrýjandi talið það óráðlegt vegna lánardrottna, þar sem aðaláfrýjandi vissi ekki nákvæmlega, hvað hvíldi á bátnum. Segir aðaláfrýjandi niðurstöðuna hafa orðið þá að bíða, „þangað til Fiskveiðasjóður er búinn að yfirtaka lánin, þá veit ég nákvæmlega hvernig ég stend“. Í framangreindu bréfi Samábyrgðarinnar til gagnáfrýjanda 18. janúar er m/b Nanna talin upp meðal þeirra báta, sem leitað er hagsmunatryggingar fyrir. Framkvæmdastjóri gagnáfrýjanda segir í aðilaskýrslu, að hann hafi móttekið þetta bréf 23. janúar og þá 1284 hringt í forstjóra Samábyrgðar tl að árétta símtalið frá 16. janúar um uppsögn hagsmunatryggingar vegna bátsins. Fyrir dómi hefur forstjóri Samábyrgðar borið, að hann muni eftir hvorugu þessara símtala og venjan sé, að munnlegar uppsagnir séu staðfestar skrif- lega eftir á, en ekkert skriflegt liggur fyrir um þetta í málinu. Í aðilaskýrslu framkvæmdastjóra gagnáfrýjanda er því haldið fram, að vátryggingarskírteini m/b Nönnu hafi verið gefið út um miðjan febrúar 1989 og sent aðaláfrýjanda, eftir að gerður hafði ver- ið endurtryggingarsamningur við Tryggingamiðstöðina hf. Heldur gagnáfrýjandi því fram, að vátryggingarskírteini m/b Nönnu beri með sér, að hagsmunatrygging fyrir bátinn hafi ekki verið í gildi. Vátryggingarskírteini þetta er ódagsett og óundirritað. Aðaláfrýj- andi fullyrðir, að hann hafi ekki fengið vátryggingarskírteinið í hendur fyrr en töluvert eftir að báturinn fórst 7. mars 1989. Gegn eindregnum mótmælum hans verður að telja ósannað, að skírteinið hafi borist honum fyrr í hendur. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, verður að telja ósannað, að aðaláfrýjandi hafi sagt upp hagsmunatryggingu þeirri, sem endur- nýjuð var 4. janúar 1989. Ber því að taka kröfur aðaláfrýjanda til greina, en vaxtakröfu hefur ekki verið mótmælt sérstaklega. Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjanda málskostnað, svo sem í dóms- orði greinir. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja, greiði aðaláfrýjanda, Leó Óskarssyni, 18.987.112,50 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt Hl. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 27. mars 1989 til greiðsludapgs. Gagnálrýjandi greiði aðaláfrýjanda samtals 500.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1285 Sératkvæði Garðars Gíslasonar og Gunnars M. Guðmundssonar Í aðilaskýrslu fyrir dómi skýrði aðaláfrýjandi svo frá, að hann hefði 16. janúar 1989 átt fund með Jóhanni Friðfinnssyni, forstjóra gagnáfrýjanda, og spurt hann þá, hvort hann þyrfti að hafa um- rædda hagsmunatryggingu áfram með tilliti til þess, hversu hátt matsverð bátsins væri orðið. Jóhann hefði svarað því til, að það væri nauðsynlegt vegna lánardrottna. Hann hefði þá sagt við Jóhann: „Við skulum hafa þetta á, alla vega þangað til Fiskveiðasjóður er búinn að yfirtaka lánin, þá ræðum við aftur saman.“ Kveðst hann hafa „lagt þetta undir“ Jóhann sem ráðgjafa sinn, hvort honum fyndist ráðlegt að viðhalda þessari tryggingu. Aðaláfrýjandi kveðst hafa átt v/b Nönnu frá því haustið 1982 og ekki hafa haft áður slíka tryggingu, þegar frá er talin heimsigling bátsins frá Portúgal í des- ember 1988. Jóhann Friðfinnsson skýrði svo frá í aðilaskýrslu fyrir dómi, að aðaláfrýjandi hefði komið á sinn fund 16. janúar 1989 til að sækja vottorð vegna slysatryggingar bátasjómanna. Þá hefði mat á verð- mæti v/b Nönnu legið fyrir. Þeir hefðu rætt fram og aftur um hags- munatrygginguna og niðurstaðan orðið sú, að aðaláfrýjandi óskaði ekki eftir þeirri tryggingu áfram, vegna þess hve há skylduhúttrygg- ingin væri orðin. Jóhann kvað það hafa verið að sínu frumkvæði, að stofnað var til hagsmunatryggingarinnar fyrir bátinn í desember 1988 eftir miklar endurbætur, sem fram höfðu farið á honum í Portúgal, þar sem mat á tryggingarverðmæti hans lá þá ekki fyrir. Hafi hann haft um þetta samráð við Útvegsbanka Íslands í Vest- mannaeyjum, viðskiptabanka aðaláfrýjanda, og borið það síðan undir aðaláfrýjanda í símtali, en hann hafi þá verið staddur í Portú- gal. Ætlunin hafi verið, að slík trygging yrði við lýði, uns mat á verðmæti bátsins lægi fyrir, en það hafi verið 10. janúar. Þess vegna hafi verið óskað framlengingar á tryggingunni í bréfi til Samábyrgð- ar Íslands á fiskiskipum 4. janúar 1989. Af framburði aðaláfrýjanda og Jóhanns Friðfinnssonar verður ráðið, að Jóhann hafi látið vátryggingarhagsmuni aðaláfrýjanda vegna v/b Nönnu sérstaklega til sín taka á umræddu tímabili. 1286 Í aðilaskýrslu Jóhanns kemur fram, að eigendur báta í viðskiptum hjá gagnáfrýjanda hafi ávallt fengið send vátryggingarskírteini eftir hver áramót, þegar fyrir lá mat á verðmæti bátanna, útreikningur á iðgjaldi og sjálfsábyrgð vátryggingartaka. Vátryggingarskírteini v/b Nönnu hafi verið gefið út um miðjan febrúar 1989, eftir að gerður va ti hafði verið endurtryggingarsamningur við Tryggingamiðstöði Fyrr hafi það ekki getað orðið. Í bréfi gagnáfrýjanda til lögmanns aðaláfrýjanda 22. maí 1989 segir, að vátryggingarskírteini v/b Nönnu hafi verið sent aðaláfrýjanda í sama mánuði og það var gefið út ásamt afriti viðskiptareiknings fyrra árs. Í gögnum málsins kemur fram, að ekki hafi verið gefin út sérstök vátryggingarskírteini vegna hagsmunatryggingarinnar, heldur vélritað milli lína í prentuðum texta vátryggingarskírteinis skyldutryggingarinnar athugasemd um hana, ef til hennar var stofnað, og þá jafnframt hlutfall hennar af fjárhæð skyldutryggingarinnar og tryggingarfjárhæðin. Er í nefndu bréfi skírskotað til þess, að vátryggingarskírteini v/b Nönnu beri með sér, að hagsmunatrygging fyrir bátinn hafi ekki verið í gildi. Í texta skírteinisins, sem er ódagsett og óundirritað, er meðal annars svohljóðandi ákvæði: „Óski bátseigendur að gera athuga- semd við fyrrgreinda vátryggingarfjárhæð, er nauðsynlegt að gera það nú þegar.“ Engar slíkar athugasemdir bárust frá aðaláfrýjanda til gagnáfrýjanda, enda synjar hann fyrir það í aðilaskýrslu sinni að hafa fengið vátryggingarskírteinið í hendur fyrr en eftir að báturinn fórst. Sjópróf fóru fram 13. mars 1989, tæpri viku eftir sjóslysið. Í form- legri beiðni gagnáfrýjanda um sjópróf er tekið fram, að v/b Nanna hafi verið tryggð hjá félaginu fyrir 75.948.450 krónur, sem var verð- mat bátsins og fjárhæð hinnar lögboðnu húftryggingar. Engar at- hugasemdir komu fram við sjóprófið af hálfu aðaláfrýjanda um þessar upplýsingar, en hann var viðstaddur það. Meðal gagna málsins er sundurliðað uppgjör frá gagnáfrýjanda vegna bátstapans. Er það í samræmi við fjárhæð hinnar lögmæltu húftryggingar. Eigi verður séð, að athugasemdir hafi komið fram við uppgjörið áður en til máls þessa kom. Samkvæmt fyrrgreindum endurtryggingarsamningi gagnáfrýjanda við Tryggingamiðstöðina hf. voru hagsmunatryggingar báta hjá gagnáfrýjanda endurtryggðar 100% hjá félaginu, eins og verið hafði na hf. 1287 hjá Samábyrgð Íslands á fiskiskipum. Í gögnum málsins kemur fram, að gagnáfrýjandi naut hlutdeildar í iðgjöldum þessara trygg- inga. Samkvæmt því er ljóst, að gagnáfrýjandi hefði enga áhættu borið vegna hagsmunatryggingar v/b Nönnu, heldur þvert á móti haft af henni fjárhagslegan ávinning. Þegar það er virt, sem að framan er rakið, verður að telja, að samkvæmt gögnum málsins séu yfirgnæfandi líkur fyrir því, að hvorki hafi verið í gildi hagsmunatrygging fyrir v/b Nönnu VE-294, er báturinn fórst 7. mars 1989, né vilji aðaláfrýjanda til slíkrar trygg- ingar. Samkvæmt því teljum við, að staðfesta beri niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Ljóst er, að vafaatriðin og ágreining aðila í máli þessu má að verulegu leyti rekja til þess, að á það skorti, að gagnáfrýjandi hefði í frammi fullnægjandi starfshætti í vátryggingaviðskiptum gagnvart aðaláfrýjanda. Með hliðsjón af því teljum við rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. október 1990. Mál þetta, sem dómtekið var 8. október 1990, er höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, birtri 9. október 1989, af Leó Óskarssyni, kt. 040853-3599, Hrauntúni 23, Vestmannaeyjum, gegn Bátaábyrgðarfélagi Vestmannaeyja, kt. 440169-3689, Strandvegi 63, Vestmannaeyjum. Dómkröfur stefnanda eru þær að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda skuld, að fjárhæð kr. 18.987.112,50, auk (nánar tilgreindra dráttar- vaxta og, málskostnaðar|. Af hálfu stefnda er krafist algjörlega sýknu af öllum kröfum stefnanda og stefnandi verði dæmdur til að greiða stefnda málskostnað |...|. Sáttatilraunir dómara reyndust árangurslausar. Málavextir, málsástæður og lagarök. Í máli þessu er um það deilt, hvort hagsmunatrygging. sem stefnandi keypti af stefnda vegna m/b Nönnu VE-294 í desember 1988, hafi verið í gildi, þegar báturinn fórst hinn 7. mars 1989. Stefnandi stundaði útgerð og átti fiskibátinn m/b Nönnu VE-294. Á ár- inu 1988 sigldi stefnandi bátnum til Portúgals, þar sem gerðar voru um- fangsmiklar endurbætur á honum. Í desember 1988 lauk endurbótunum og lá þá fyrir að sigla bátnum til Íslands. Það varð að ráði milli stefnanda og stefnda að hækka húftryggingarfjárhæð bátsins áður en honum yrði siglt heim, þar sem verðgildi hans hafði aukist verulega við endurbæturnar. 1288 Málsaðilar höfðu ekki óyegjandi vitneskju um verðmæti mí Nönnu VI:294 og ælluðu þeir því válryegingarverðmeti bátsins kr. 70.000.000,00) og að auki var hann vátrysgður með hagsmunalrygginau, sem nam 1/á af húfiryseingarfjárhæðinni, eðu kr. 17:50008000, Þessar ákvarðanir voru teknar í símtali stefndi og Jóhanns Friðfinnssonar, fyrirsvarsmanns stefnd, fstri hluta desembermánaðar 1988, en þá var stefnandi staddur í Portúgal, Fyrir dómi kom fram, að Jóhann Friðfinnsson hefði hringt í stenanda til þess að ræða við hann um tryggingar mb Nönnu VE- arnar teknar í samráði við. úibústjóra Útvegsbankans í Vestmannayjumn Hinn 9. desember 1988 ritaði stefndi bréf til Samábyrgðar Íslands á fiski- skipum og óskaði eflir endurtryggingun hjá Samábyrgð. bæði á húfiryag- ingu og hassmumattysgingu fyrir mib Nönnu Vk-294, frá 10. desember 1988 að telja. Síðan segir að trygaingarfjárhæðir verði endurskoðaðar þegar við- eigandi gögn komi til landsins, Ekki voru gefin út tryxingarskírteini vegna þessa a viðskipta í desember 1988, Í byrjun árs 980 fór fram sirðinu á bútn um. Var báturinn metinn á kr. 75.948,450,00. Stefnandi pekk þá á lund stofnda hinn 16, janúar 1980, op var | ælt um tryggi rætt um það. hvort nauðsynlegt væri að hafa hagsmunutrygeinguna á hátn“ um áfram með hliðsjón af þeirri fjárhæð. sem búturinn var metinn á. Áoreiningur er milli mílsaðila um það, hver hafi orðið niðurstaðan úr því samtali, Fyrir dómi bar stefnandi. að þegar samtal þeirra Jóhanns Friðfinns sonar hefði átt sér stað, hefði hann ekki haft plögga yfirsýn yfir skuldir bátsins, og helði því Jóhann ráðlagt sér að hafa smunatryggingu áfram til öryagis, þar tl hann hefði fengið fyrirgreiðslu úr Fiskveiðasjóði. Jóhann Friðfinnsson Þar hins vegar fyrir dómi, að stefnandi hefði ekki óskað eftir að hafa hagsmunaryegingu á bátnum. Stfnanda hefði fundist Hyggingin þar sem vátrvesinsarverðmti bálsins hefði verið komið upp í kr. 948,150,00, væri óþarfi að hagsmunatrypgja bátinn að auki. Bins vegar sugði Jóhann það rélt vera, að hann hefði ráðlagt stefnanda að hagsmuna- typsia bátinn, þar sem stefnandi hefði ekki getað gert sér ljósa grein fyrir álvilandi skuldum bátsins, þegar þeir ræddu málin. Sjálfur hefði hann ætlað da að hafa bagsmunatrygeinguna, sbr. bréf stelnda, dugs. 4, janúar 1980, tl Samábyraðar Íslands á fiskiskipum. Jóhann kvaðst hafa skilið sann að hann óskaði ekki eltir að hoge fa hringt í Pál í. þann sama dag og tilkynnt honum ákvörðun stelnanda og fafnframt óskað eftir að fella niður endurtrvgsinsu á hagsmunatryggingu fyrir mb Nönnu VE-294. Jóhunn bar Íyrir dóm, að hann hefði móttekið Þréf Samábyrgðar, dans. 18. jantkar 1989. hinn 23, janúar 1989, þar som stefna tal silt við stefnand á þann veg mnnratryggja bátinn, Hann kvaðst h Samábyrpð Ígurðsson, forstjóra 1288 Málsaðilar höfðu ekki Gyagjandi vitneskju vm veiðinæli mí Nönnu VE294 og áætluðu þeir því válrygeinsarverðmæti hálsins kr. 70.00.0000 ou að auki var hann vátrvegður með hagsminatryggingu, sein nam L4 af húftrygeinsarfjárhæðinni, eða ki. 17:500M0(N), Þessar ákvarðanir voru teknar í símtali stefnda og. Jóhanns Eriðfinnssonar, fyrirsvarsmanns stefnda, fyrri hluta desembermánaðar 1988, en þá var stefnandi staldur í Portúgal Fyrir dómi kom fram, að Jóhann Friðfinnsson hefði hringi í stefnanda til þess að ræða við hann um tryggingar mb Nönnu VIS-254 og voru tryugins arnar teknar Í samráði við útibússtjóra Útvegsbankans í Vostmarnaeyjunn, Hinn 0, desember 1Ö8K ritaði stefndi bréf til Samábyrgður Íslands á fiski- skipum og óskaði eftir endurteyggingum hjá Samábyrgð. bæði á húftryog- ingu fyrir míb Nönnu VE-2, frá 10. desembor 1988 tryssinarfjárlæðir verði endurskoðaðar þegar við. væn komi til landsins. Ekki voru gefin úl tryggingarskírteini vegna ingu og hagsmuna að telja. Síðan segir að ndi þessara viðskipta í desember 1988. Í byrjun árs 1989 fór fram virðing á bátar 8.451,Ð0. Stefnandi vekk þá á fund stefna hinn 16. janúar 1989. og var þá rætt um trysgingar bálsins Var m.a. tætt um það, hvort nauðsyn um. Var báturinn metinn á kr væri að bala hagsmunalrvgeinguna á bátn ræm með hliðsjón af þeimni fjárhæð. sem báturinn var metinn á sreiningur or milli málsaðila um það. hver hafi vrðið niðurstaðan úr því samtali, Perir dómi bar stefnandi, að þegar samtal þeirra Jóhanns Friðlinns- sonar hefði átt sér stað, hefði hann ekki haft alöswa yfirsýn ylir skuldir bátsins, og heiði því Jóhann ráðl áfram til öryggis. þar til hann hefði fengið fyrirgreiðslu úr Fiskveiðasjóði, Jóhann Friðfinnsson bar hins vegar fyrir dómi. að stelnandi hefði ekki óskað eftir að hala hussmunatrygsimsu á Þálnum. Slefnanda hefði fundist trygginsi sér að hala husstmunalryngingu dýr or þar som álryngingarverðmæti bátsins hefði verið komið upp í kr 15.018,450,00, væri óþarfi að hagsmunatryg. ja bátinn að auki. Hins vegar í Jóhann það rétt vera, að hann hefði ráða stefnunda að hagsmuna try sja bátinn, þar sem stefnandi befði ekki getað vert sér ljósa grein fyrir veflandi skuldbum bútsins. þegar þeir ræddu málin. Sjálfur hefði bnnn æilað stefnundu að hafa ha 1980, tl Samnálbyrgðar Íslands á fiskiskipum. Jóhann kvaðst hafa skilið sam“ al sitt við stelnanda á þann veg. að hann óskaði ekki eftir að hags munatryggja bátinn. Hann Kvaðst hafa hringt í Pál Sigurðsson, forstjóra Samábyrgðar. þann sama dag og tilkynnt honum ákvörðun stefnandu og jafnframt óskað eftir að lella niður endurlryggingu á hagsmunstryggingu Íyrir mb Nönnu VE-294. Jóhann bar fyrir dómi, að hann befði móttekið bráf Samábyrgðar, dags, 18, janúar 1980, hinn 23, janúar 1989, þar sem 288 Málsaðilar höfðu ekki óyggjandi vitneskju um verðmæti mí Nönnu E-294 og áætluðu þvir því vátryggingarverðmæti bátsins kr. 70.000,00000 og að auki var hann vittypgður með hagsmunatryggingu. sem am 14 af húfiryggingarfjárbæðinni, eða kr. 17.500.000,00. Þessar ákvarðanir voru teknar í símtali stefnda og Jóhanns Frjðfinnssonar. fyritsvarsmanns stefnda, fyrri hluta desembermánuður 1988. en þá var slefnandi staddur í Parlúgal) Fyrir dómi kom fram, að Jóhann Friðfinnsson hefði hringt í stefnanda tl þess að ræðu við hand um tryggingar mél Nönnu VE 294 og voru trygging arnar teknar í sanwáði við útibússtjóra Útvegsbankans í Vestmannaeyjum Hinn 9. desember 1988 ritaði stefndi bréf til Samábyrgðar Íslands á fiski skipum og óskaði eftir endurtrygeingum hjá Samábyrgð, bæði á húlirygg ingu og hagsmuna rygg fyrir m/b Nönnu VE-294, frá 10. desembor 1988 að telja sgingasfjárhæðir verði endurskoðaðar þegar við- eigandi gögn a kanni il landsins. Bkki voru gefin út trygging segir að 1r skírteini vegna þessara viðskipta í desember 1988. Í byrjun árs 1980 ór fram virðing á þátn- um. Var báturinn metinn á kr. 75.048,450,00, Slefnandi gekk þá á fund stefnda hinn 16. janúar 1989. og var þá rætt um tryggingar hálsins, Var má, rætt um það, hvort nauðsynlegl væri að hala hagsmunatrygginsuna á báln- um áfrum mcð hliðsjón af þeirri fjárhæð. sem þáturinn var metinn á Ágreiningur er milli málsaðila um það. hver hafi orðið niðurst in úr þv r samtal þeirra Jóhanns Friðfinns- í sér stað, helði hann ekki haft vlössa yfirsýn yfir skuldir bátsins, og hefði því Jóhann ráðlagt sér að hafa hagsmunatryggin, samtali, Fyrir dómi þar stefnandi. að | sonar hefði áfrum il öryggis. þar til bann hefði fengið fyrirgreiðslu úr Fiskveiðasjóði. Jóhann Friðfinnsson bar hins vegar fyrir dómi, að stefnandi hefði ekki óskað eftir að hala hapsmunarrygginnu á þátnum. Stefnanda heíði fundist iryggingin dýr og þar sem vátryggingarverðmæti bátsins hefði verið komið upp í kr 115,948.450,00, væri óþarfi að hugsmunatrvei í Jóhann það rétt vert, að hann hefði r fryegja bátinn, þar sem stefnandi hefði ekki getað gert sér ljósa svein fyrir áhvílandi skuldum bátsins, þegar þeir ræddu málin. Sjálfur hefði hann ætlað stefnanda að hafa hagsmunatrygeinguna, sbr. bréf stend, dags, 4. janúar 1080. tl Samábyraðar Íslands á fiskiskipum. Jóhann kvaðst hafa skilið sam- tal sitt við stefnanda á þunn vog, að hun óskaði ekki eftir að hass munatryugja bátinn. Mann kvaðst hafa hring í Pál Sigurðsson, forstjóra ja bátinn að auki, Hins vegar út Ólagt stefnanda að hagsmuna“ Samábyrgður. þunn suma dag og tilkynnt honum ákvörðun slefnanda og Ífnframi óskað eflir að fella niður endurtrygeingu á hagsmunatryggingu fyrir míb Núnnu VE-204. Jóhann bar fyrir dómi. uð hann hefði móttekið amábyrgðar, dags. 18. janíar 1980, hinn 23. janúar 1989, þar senn 1259 Samábyrgðin lýsti sig reiðubúna til þess að endurtryggja hagsmunatrygg- ingu á þar tilgreindum bátum hjá stefnda, m. a. m/b Nönnu VE-294, og hefði hann þá hringt aftur í Pál Sigurðsson og ítrekað fyrra erindi, að fella niður endurtryggingu á hagsmunatryggingu fyrir m/b Nönnu VE-294. Fyrir dómi kvaðst vitnið Páll Sigurðsson ekki geta staðfest framburð stefnda, þar sem hann minntist ekki þessara símtala stefnda. Þá kvaðst vitnið ekki hafa fundið nein gögn hjá sér sem staðfestu, að endurtryggingin á umræddri hagsmunatryggingu hefði verið afturkölluð. Vitnið taldi því, að fyrirtæki sitt hefði verið með umrædda hagsmunatryggingu í endurtryggingu, þegar viðskiptum stefnda og Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum lauk 10. febrúar 1989. Stefndi gaf út vátryggingarskírteini vegna m/b Nönnu VE-294, þar sem fram kemur að báturinn er tryggður hjá félaginu fyrir kr. 75.948.450,00, með gildistöku frá 1. janúar 1989. Skírteinið ber ekki með sér útgáfudag. Jó- hann Friðfinnsson bar fyrir dómi, að hann hefði gefið út tryggingarskírtein- in þegar lá ljóst fyrir hvernig endurtryggingum félagsins yrði hagað, en það hefði ekki verið fyrr en 10. febrúar 1989. Hefði hann í framhaldi af því sent stefnanda tryggingarskírteini fyrir m/b Nönnu VE-294. Vátryggingarskír- teinið ber ekki með sér að báturinn hafi verið tryggður hagsmunatryggingu, en það mun vera venja hjá stefnda að vélrita inn á tryggingarskírteini við- komandi báts, þegar hagsmunatrygging er tekin. Um áramótin 1988-89 stóðu yfir viðræður milli stefnda og Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum um endurtryggingar stefnda hjá Samábyrgð. Tókust ekki samningar, en hins vegar tókust samningar um endurtryggingar milli stefnda og Tryggingamiðstöðvarinnar hf., hinn 10. febrúar 1989. Af gögnum málsins verður ekki séð, að stefndi hafi beðið um endurtryggingu hjá Tryggingamiðstöðinni hf. á hagsmunatryggingu fyrir m/b Nönnu VE-294. Í framhaldi af því að báturinn fórst voru haldin sjópróf hinn 13. mars 1989. Stefndi hefur að mestu leyti greitt út tryggingar. sem tengdar voru bátnum. Stefndi hefur hins vegar neitað að greiða stefnanda vátryggingabætur sam- kvæmt hagsmunatryggingu á þeim forsendum að stefnandi hafi ekki óskað eftir að kaupa hagsmunatryggingu á fundinum hinn 16. janúar 1989. Þessari fullyrðingu stefnda hefur stefnandi mótmælt staðfastlega. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að hagsmunatryggingin, sem upphaf- lega var tekin hinn 10. desember 1988 og endurnýjaðist um áramótin 1988- 1989, hafi verið í gildi, þegar m/b Nanna VE-294 sökk hinn 7. mars 1989. Tryggingunni hafi ekki verið sagt upp hvorki af stefnanda né stefnda eða fallið úr gildi með öðrum hætti. Af hálfu stefnanda er á því byggt, að hagsmunatrygging framlengist sjálf- krafa um eitt ár við lok vátryggingartímabils eftir sömu reglum og húftrygg- 1290 ing. hafi henni ekki verið sagt upp með þeim hætti er greinir í 2. mgr. 4. gr. vátryggingarskilmála fyrir húftryggingu. Stefnandi hafi ekki sagt hagsmuna- tryggingunni upp skriflega með 14 daga fyrirvara við lok vátryggingartíma- bils og hafi því tryggingarsamningurinn endurnýjast um áramótin 1988—-89. Tryggingarsamningur um hagsmunatryggingu hafi verið í gildi hinn 16. jan- úar 1989, þegar viðræðurnar fóru fram. Á títtnefndum fundi hafi stefnandi Óskað eftir að hafa hagsmunatrygginguna á bátnum, þar til hann hefði feng- ið fyrirgreiðslu úr Fiskveiðasjóði Íslands. Máli sínu til stuðnings benti stefn- andi á framburð Páls Sigurðssonar, forstjóra Samábyrgðar á fiskiskipum, fyrir dómi. Páll hafi hvorki getað staðfest, að Jóhann Friðfinnsson hafi hringt í sig hinn 16. janúar 1989 og afturkallað endurtryggingu á hagsmuna- tryggingunni fyrir m/b Nönnu VE-294, né að Jóhann hafi ítrekað erindið í símtali hinn 23. janúar s.á. Enn fremur er á því byggt af hálfu stefnanda að ósannað sé að honum hafi borist tryggingarskírteinið í hendur, áður en m/b Nanna VE-294 fórst. Vátryggingarskírteinið beri ekki með sér útgáfudag. Vátryggingarskírteinið var ekki út gefið, þegar stefnandi hitti Jóhann Friðfinnsson hinn 16. janúar 1989. Að lokum eru kröfur stefnanda reistar á þeirri málsástæðu, að vinnu- brögðum stefnda hafi verið ábótavant. Stefndi hafi ekki gefið út vátrygg- ingarskírteini, þegar hann hafi keypt hagsmunatryggingu í desember 1988. Þar sem hann hafi ekki áður keypt hagsmunatryggingu af stefnda, þá hafi honum ekki verið ljóst að stefndi vélritaði staðfestingu um hagsmunatrygg- ingu á vátryggingarskírteini húftryggingar viðkomandi báts. Sýknukrafa stefnda er reist á þeirri málsástæðu, að stefnandi hafði ekki hagsmunatryggingu, þegar m/b Nanna VE-294 fórst hinn 7. mars 1989. Ágreiningslaust sé, að báturinn hafi verið tryggður fyrir 75.948.450,00, eins og vátryggingarskírteinið beri með sér. Ef stefnandi hefði keypt hagsmuna- tryggingu fyrir bátinn fyrir árið 1989, þá hefði stefndi áritað húftryggingar- skírteini bátsins, að hann væri jafnframt tryggður með hagsmunatryggingu og tryggingarfjárhæð þar tilgreind. Þá er á því byggt af hálfu stefnda, að hagsmunatryggingin hafi fallið úr gildi um áramótin 1988-89. Hafi stefnanda borið að hafa frumkvæði og Óska sérstaklega eftir því, ef hann óskaði eftir að kaupa hagsmunatryggingu eftir áramótin 1989. Ekki geti gilt sömu reglur um húftryggingu annars veg- ar og hagsmunatryggingu hins vegar. Húftryggingin er skyldutrygging og því eðlilegt að líta svo á, að hún framlengist sjálfkrafa við lok vátrygg- ingartímabils nema vátryggingartaki segi henni upp. Á hinn bóginn er hags- munatrygging frjáls trygging og eðli málsins samkvæmt verður vátrygg- 1291 ingartaki að hafa frumkvæði í upphafi vátryggingartímabils að kaupa trygg- inguna og ákveða vátryggingarverð. Í upphafi hafi verið um það samið, að stefnandi keypti hagsmunatryggingu, sem gilti til áramóta 1988-89. Hafi hagsmunatryggingin þá fallið úr gildi. Hinn 16. janúar 1989 hafi því báturinn ekki verið hagsmunatryggður og hafi ekki stofnast til samnings milli stefnda og stefnanda þann dag, þar sem Jóhann Friðfinnsson skildi samtal sitt við stefnanda á þann veg, að stefnandi hefði hafnað að kaupa hags- munatryggingu á bátinn, sem stefndi hafði þó ætlað honum að gera. Ekki hafi verið unnt að senda vátryggingarskírteinin út fyrr en samningar um endurtryggingar höfðu tekist. Af þeirri ástæðu hafi vátryggingar- skírteinin verið send út upp úr miðjum febrúarmánuði. Þá hafi stefnanda borið að gera athugasemdir við stefnda, hefði það verið ætlun hans að hagsmunatryggja bátinn. Það hafi stefnandi ekki gert. Þá hafi stefnandi ekki gert athugasemdir við sjópróf sem fram fóru 13. mars 1989, þegar stefndi gerði grein fyrir vátryggingum bátsins. Fyrsta athugasemdin um meinta hagsmunatryggingu á m/b Nönnu VE-294 hafi stefnda borist frá lögmanni stefnanda í bréfi. dags. 18. maí 1989, er barst stefnda í hendur 22. maí 1989, sama dag og stefndi gerði upp alskaðatjónið við veðhafa og eig- anda bátsins. Niðurstaða. Óumdeilt er, að samningar tókust milli stefnanda og stefnda hinn 10. des- ember 1988 um kaup á vátryggingum á m/b Nönnu VE-294. Annars vegar keypti stefnandi húftryggingu og var húftryggingarverð áætlað 70.000.000,00 og hins vegar hagsmunatryggingu og var vátryggingarverð ákveðið 1/4 af húftryggingarverði bátsins, eða kr. 17.500.000,00. Ætlun samningsaðila var að endurskoða tryggingafjárhæðir, þegar virðing hefði farið fram á m/b Nönnu VE-294. Í máli þessu er um það deilt, hvort stefnandi hafi mátt ætla eftir samtal sitt við fyrirsvarsmann stefnda, Jóhann Friðfinnsson, hinn 16. janúar 1989, að samkomulag hefði orðið um það, að báturinn væri hagsmunatryggður. Óumdeilt er, að stefnandi og Jóhann Friðfinnsson ræddu um það á fundi sínum hinn 16. janúar 1989 hvort tryggja skyldi bátinn með hagsmunatrygg- ingu. Þegar öll málsatvik eru virt svo og framburður aðila fyrir dómi, þykir stefnandi ekki hafa sannað gegn mótmælum stefnda, að hann hafi borið fram ótvíræða ósk um kaup á hagsmunatryggingu á m/b Nönnu VE-294 á fundi málsaðila hinn 16. janúar 1989. Aðgerðaleysi stefnanda, þegar hann móttekur vátryggingarskírteinið fyrir m/b Nönnu VE-294. styður og þessa 1292 niðurstöðu, þar sem stefnandi þykir ekki hafa sannað gegn mótmælum stefnda, að hann hafi ekki móttekið vátryggingarskírteinið, þegar báturinn fórst hinn 7. mars 1989. Ekki verður á það fallist með stefnanda. að sömu reglur pildi um fram- lengingu hagsmunatrygginga og gilda um húftryggingar. Vátryggingartaka er skylt að hafa húftryggingu og við ákvörðun á vátryggingarverði er föst venja að leggja til grundvallar mat samkvæmt virðingarvottorði. Er því eðli- legt að húftrygging í reynd framlengist sjálfkrafa nema henni hafi verið sagt upp með lögformlegum hætti, sbr. 3. gr. vátryggingarskilmála húftrygginga. Hagsmunatryggingin er hins vegar frjáls trygging, sem eigendum skipa er í sjálfsvald sett, hvort þeir kaupa eða ekki. Enn fremur hefur vátryggingar- taki svigrúm, þegar hann ákveður vátryggingarverð og er honum ekki skylt að hafa hagsmunatryggingu í hámarki. sbr. 3. gr. vátryggingarskilmála hags- munatrygginga. Er því litið svo á. að hagsmunatryggingin hafi fallið niður við lok vátryggingartímabilsins. Af þeirri ástæðu eru ekki skilyrði til þess að beita uppsagnarákvæðum 2. mgr. 4. gr. vátryggingarskilmála húttrygg- inga í máli þessu. Samkvæmt góðri viðskiptavenju bar stefnda að gefa út vátryggingarskír- teini í desember 1988 vegna kaupa stefnanda á húftryggingu annars vegar og hagsmunatryggingu hins vegar, enn fremur að geta útgáfudaps og gildis- tíma á vátryggingarskírteini, sem hann gaf út snemma árs 1989. Þetta gerði stefndi ekki. Með hliðsjón af öllum atvikum þykir stefnandi ekki hafa fært sönnur á það, að stefnda sé skylt að greiða honum bætur samkvæmt hagsmunatrygp- ingu. Verður því sýknukrafa stefnda tekin til greina. Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður falli niður. Ólöf Pétursdóttir, settur borgardómari, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja, skal vera sýkn af kröf- um stefnanda, Leós Óskarssonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. 1293 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr. 206/1994. — Levi Strauss á Co. (Viðar Már Matthíasson hrl.) gegn Eyþóri Þórissyni og Fatabónus Kærumál. Frávísun héraðsdómara felld úr gildi. Skaðabótakrafa. Vörumerki. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 25. apríl 1994, sem barst réttinum 4. maí sl. Kæruheimild er í j-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Krefst hann þess. „að hrundið verði frávísun á skaðabótakröfu í dómi Héraðsdóms Suður- lands í málinu nr. F-32/1994 og lagt fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á kröfuna“. Þá krefst sóknaraðili kærumálskostnaðar. Varnaraðilar hafa ekki látið málið til sín taka. Héraðsdómari hefur sent Hæstarétti athugasemdir sínar, sbr. 2. mgr. 147. gr. laga nr. 91/1991. Lögbannsbeiðni sóknaraðila var tekin fyrir hjá sýslumanninum í Vestmannaeyjum 14. janúar 1994. Þar mætti varnaraðilinn Eyþór Þórisson. Að áskorun sýslumanns féllst hann á að láta af þeirri hátt- semi, sem lögbannsbeiðnin laut að. Sóknaraðili krafðist þess engu að síður, að lögbannið næði fram að ganga, þar sem sýnt væri að ekki næðist samkomulag milli aðila um greiðslu skaðabóta. Af hálfu sóknaraðila er því haldið fram, að varnaraðilar hafi neitað við lög- bannsgerðina að gefa upp eða afhenda gögn um innflutning sinn á hinni umdeildu verslunarvöru. Endurrit gerðarinnar ber þetta ekki með sér. Hins vegar áskildi sóknaraðili sér í lögbannsbeiðninni meðal annars rétt til að krefja varnaraðila um skaðabætur í máli til staðfestingar lögbanninu, sem höfðað yrði, ef það næði fram að ganga, svo sem Varð. Í því máli varð útivist af hálfu varnaraðila. Kom því ekki til þess, að þeir héldu uppi mótbárum gegn bótakröfu 1294 sóknaraðila, þótt þeim væri um hana kunnugt. Sóknaraðili hefði þurtt að leggja fram frekari gögn til stuðnings kröfu sinni, ef varnar- aðilar hefðu valið þann kost að andmæla bótakröfunni. Var hér- aðsdómara rétt, eins og á stóð, að taka afstöðu til kröfunnar. Ber því að fella úr gildi frávísun héraðsdómara á skaðabótakröfu sóknaraðila og leggja fyrir hann að taka kröfuna til efnismeðferðar. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Það athugast, að héraðsdómara hefði verið rétt að kveða upp úr- skurð um frávísun skaðabótakröfu sóknaraðila og láta málsmeðferð að öðru leyti hvíla, meðan kærufrestur leið, og síðan áfram. yrði úr- skurður kærður, þar til dómur í kærumálinu væri upp kveðinn. Dómsorð: Felld er úr gildi frávísun á skaðabótakröfu sóknaraðila. Levi Strauss ér Co., á hendur varnaraðilum, Eyþóri Þórissyni og Fatabónus, og er lagt fyrir héraðsdómara að taka hana til efnismeðferðar. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Í máli þessu hefur sóknaraðili ekki lagt fram gögn um eigið tjón af þeirri háttsemi, sem varnaraðilum er gefin að sök. Nær útlistun hans á kröfu sinni um skaðabætur ekki lágmarki þess, sem til verður ætlast eftir bótareglum þeim, sem við eiga, sbr. einkum 1. mgr. 38. gr. laga nr. 47/1968 um vörumerki. Eðlilegt er vegna þessarar van- reifunar, að kröfunni verði vísað frá dómi, og er ég sammála þeirri ákvörðun héraðsdómara, að svo skuli gert. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 11. apríi 1994. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms 9. febrúar sl., er höfðað hér fyrir hér- aðsdóminum með stefnu, út gefinni 20. janúar 1994 og birtri 2. febrúar s.á.. af Þorgeiri Inga Njálssyni héraðsdómara, Héraðsdómi Suðurlands. að beiðni Viðars Más Matthíassonar hæstaréttarlögmanns, kt. 160854-5889, Borgartúni 24, Reykjavík, f.h. firmans Levi Strauss ár Co., 155 Battery Street, San Francisco, Kaliforníuríki, Bandaríkjum Norður-Ameríku, á hendur Eyþóri Þórissyni, kt. 171238-4719, Skólavegi 19, Vestmannaeyjum. 1295 persónulega og f.h. óskráðs einkafirma hans, verslunarinnar Fatabónus, Bárustíg 2, Vestmannaeyjum. Við þingfestingu málsins 9. febrúar sl. varð útivist af hálfu stefndu og málið þá tekið til dóms í því sama þinghaldi, sbr. 1. mgr. 96. gr. laga 91/1991. Í málinu krefst stefnandi m.a. staðfestingar á lögbanni frá 14. janúar 1994 og verður málinu því þegar af þeirri ástæðu ekki lokið með áritun dómarans, sbr. 113. gr. laga nr. 91/1991, og verður kveðinn upp dómur í málinu, sbr. einnig tilvitnaða lagagrein. Dómkröfur stefnanda í málinu eru þessar: „1. Að staðfest verði lögbann það, sem lagt var á þann 14. janúar 1994 við því, að stefndi flytji inn, dreifi, selji eða ráðstafi með nokkrum hætti gallabuxum eða öðrum fatnaði merktum eða auðkenndum með vörumerki Levi Strauss ér Co, sem ekki eru framleiddar af eða á vegum þess fyrirtækis og eru eftirlíking af framleiðslu þess. 2. Að stefndi Eyþór Þórisson, kt. 171238-4719, Skólavegi 19, Vestmanna- eyjum, verði látinn sæta sektum vegna brota á rétti stefnanda samkvæmt skráðum vörumerkjum nr. T326/1978, sem skráð var þann 5. febrúar 1979 'g endurnýjuð skráning þann 6. janúar 1989, T363/1978, sem skráð var þann febrúar 1979 og endurnýjuð skráning þann 6. janúar 1989, T364/1978, sem skráð var þann 5. febrúar 1979 og endurnýjuð skráning þann 6. janúar 1989, T59/1979, sem skráð var þann 3. september 1979 og endurnýjað þann 6. jan- úar 1989, TI52/1979, sem skráð var 15. ágúst 1980 og endurnýjað 22. febrúar 1990, T282/1981, sem skráð var þann 30. desember 1985, T283/1981, sem skréð var þann 30. desember 1985, og vörumerki með skráningarnr. 1110/ 1991, sem skráð var þann 28. nóvember 1991. 3. Að stefndi greiði stefnanda skaðabætur, að fjárhæð kr. 1.000.000,00, með dráttarvöxtum samkvæmt Hl. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 með síðari breytingum, frá 14. janúar 1994 til greiðsludags vegna ólögmætrar sölu á gallabuxum, sem báru vörumerki í eigu stefnanda, einkum vörumerki nr. T362/1978, T363/1978, T364/1978, T5S9/1979, TI5S2/1979, T282/1981, T283/1981 og 1110/1991, svo og öðrum fatnaði, sem bar með sama eða sambærilegum hætti vörumerki stefnanda. 4. Að dæmt verði: aðallega, að þær fernu gallabuxur, sem stefndi afhenti við lögbannsgerðina og geymdar eru í vörslum sýslumannsins í Vestmanna- eyjum og bera vörumerki stefnanda, verði afhentar stefnanda, - til vara, að þær buxur, sem aðalkrafa þessa töluliðar tekur til, skuli eyðilagðar, — til þrautavara, að öll vörumerki á buxum þeim, sem getið er í þessum tölulið, verði numin af. 5. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað sam- 1296 kvæmt málskostnaðarreikningi, sem lagður verður fram við þingfestingu málsins og við aðalmeðferð, ef til hennar kemur. Auk þess er krafist greiðslu á öllum útlögðum kostnaði við mál þetta og lögbannsmál nr. 2/ 1994.“ TH Í lýsingu málsatvika og málsástæðna stefnanda kemur meðal annars fram hjá stefnanda að hann sé í hópi stærri iðnfyrirtækja í Bandaríkjum Norður- Ameríku og framleiði og selji ýmsan fatnað, meðal annars gallabuxur, und- ir ýmsum vörumerkjum í hans eigu. Höfuðstöðvar sínar kveður stefnandi vera í borginni San Francisco í Kaliforníuríki í Bandaríkjum Norður-Amer- íku, en firmað sé skráð í Delawareríki í sama landi. Vörur sínar kveðst stefnandi selja nánast alls staðar í heiminum. Hann hafi varið miklum fjár- munum til kynningar á framleiðslu og söluvörum sínum undir vörumerkj- um, sem skráð séu í flestum löndum heims, og séu vörur þær, sem stefnandi selji undir þessum vörumerkjum, þekktar sem vandaðar gæðavörur. Á Ís- landi kveðst stefnandi hafa látið skrá 18 vörumerki, meðal annars eftirfar andi: T262/1978, síðast skráð eða endurnýjað 6. janúar 1989, T363/1978, síð ast skráð eða endurnýjað 6. janúar 1989, T364/1978, síðast skráð eða endi nýjað 6. janúar 1989, T59/1979, síðast skráð eða endurnýjað 6. janúar 1989, T152/1979, síðast skráð eða endurnýjað 22. febrúar 1990, T282/1981, síðast skráð eða endurnýjað 30. desember 1985, T283/1981, síðast skráð eða gnd- urnýjað 30. desember 1985, og 1110/1991 (skráningarnr., en tuð nn 955/1990), síðast skráð eða endurnýjað 28. nóvember 1991. | Öll ofangreind vörumerki taki til fatnaðar í 25. flokki og fylgja þau eða lýsing á þeim gögnum málsins. Stefnandi kveður Pétur Arason, Laugavegi 37, Reykjavík, reka verslunina „Levi's búðina“ undir firmaheitinu Pétur Arason hf., og hafi hann einn haft rétt til innflutnings og dreifingar á fatn- aði hér á landi, sem framleiddur sé af stefnanda. Að sögn stefnanda hafi fyrirtæki Péturs varið mjög verulegum fjárhæðum í auglýsingar og kynn- ingu á framleiðsluvörum stefnanda, sem hann hafi, eins og að framan grein- ir, einnig til sölumeðferðar, og sjái svo til eingöngu um sölu á þeim í smá- sölu hér á landi. Stefnandi kveðst hafa fengið vitneskju um að stefndi hefði til sölu eftirlíkingu af Levi's fatnaði. einkum gallabuxum. Kveður stefnandi sölu þessa einkum hafa átt sér stað um haustið og um mikið magn hafi ver- ið að ræða, en við lögbannsgerðina hafi stefndi algjörlega neitað að upplýsa um það magn, sem hann hafi selt af eftirlíkingum, og einnig. hve mikið hann hafi flutt til landsins í þessu sambandi. Stefndi hafi einnig algerlega neitað að gefa upp eða afhenda gögn um innflutning sinn. Stefnandi kveðst hafa haft frumkvæði að því að eitt eintak af gallabuxum, sem selt var í 1297 verslun stefnda, Fatabónus, Bárustíg |, Vestmannaeyjum, yrði keypt. Hafi kaupin verið gerð 28. nóvember 1993, og fengin hafi verið kvittun frá selj- anda fyrir því að kaup hefðu farið fram, en að þeim gerðum hafi buxurnar verið sendar tafarlaust til rannsóknar á starfsstofu dótturfyrirtækis stefn- anda í Brissel, Belgíu. Niðurstöður ofangreindrar rannsóknar hafi verið þær, að buxur þær, sem til rannsóknar hafi verið, væru ekki framleiddar af stefnanda né á hans vegum. Rannsóknarniðurstaða hafi legið fyrir 16. des- ember 1993. Í yfirlitsblaði um rannsóknina sé nánar fjallað um hana og ým- is atriði þar tilgreind, sem leiði til framangreindrar niðurstöðu, en eðli málsins samkvæmt sé ekki hægt að tilgreina nákvæmlega rannsóknarað- ferðir vegna iðnaðar- og framleiðsluhagsmuna, sem leyna þurfi. Að sögn stefnanda liggi fyrir viðurkenning stefnda á, að vörur þær sem hann seldi undir vörumerkjum stefnanda, hafi verið eftirlíkingar og hann flutt þær inn sem slíkar. Þannig sé ljóst að stefndi hafi verið grandsamur um brot á vöru- merkjarétti stefnanda og beri að líta á það þegar stefnda verði ákvörðuð refsing og bótafjárhæð tiltekin. Skaðabótakröfu sína rökstyður stefnandi þannig, að fyrir liggi, að stefndi hafi selt hverjar buxur á 3.400 krónur. Áætlað innkaupsverð með virðisaukaskatti sé 2.000 krónur. Gerir stefnandi ráð fyrir að stefndi hafi selt rúmlega 700 buxur og nálgist þá hagnaður hans að vera kr. 1.000.000,00. Hins vegar beri á það að líta, að tjón stefnanda sé í reynd miklu meira en fjárhæð þessari nemi, bæði vegna tapaðs hagnaðar af innfluttum vörum svo og vegna þess, að það valdi stefnanda fjártjóni, að vörumerkjarétti hans sé spillt með þeim hætti, sem stefndi hafi gert. Að því er sérstaklega taki til lagasjónarmiða, þá sé krafa um lögbann byggð á 36. gr. 1. 31/1990 um kyrrsetningu og lögbann, sbr. og 37. gr. vörumerkjalaga nr. 47/1968 svo og 20., 23. og 25. gr. samkeppnislaga nr. 8/1993. Refsikrafa sé byggð á 2. mgr. 37. gr. vörumerkjalaga, sbr. 39. gr. þeirra sömu laga. Krafa um skaðabætur sé byggð á 38. gr. vörumerkjalaga og þeim efnisreglum, er leggja bann við skaðabótaskyldri háttsemi. Kröfu um afhendingu, eyðingu eða að vörumerki verði fjarlægt, sbr. 4. tl. kröfugerðar, byggir stefnandi á 41. gr. vörumerkjalaga. Þá vísar stefnandi loks til svonefndrar Parísarsam- þykktar um vernd eignarréttinda á sviði iðnaðar, sem hafi öðlast lagagildi á Íslandi, sbr. lög nr. 102/1961. Il. Málsástæðu., sem byggist á því. að stefndi hafi í nóvember sl. selt og haft til sölu eftirlíkingu af Levi's gallabuxum án þess að þær hafi verið fram- leiddar af stefnanda eða aðilum á hans vegum, sbr. dskj. 3., hefur ekki verið hnekkt af stefnda. Gögn málsins benda ekki til þess, að stefndi hafi haft heimild til að auðkenna vöru, sem hann seldi í verslun sinni, Fatabónus, 62 Hæstaréttardómar 1 Vestmannaeyjum, með vörumerkjum stefnanda, sem stefnandi hafði látið skrá hjá vörumerkjaskrá. Gegn andmælum stefnanda telst enn fremur ósannað, að stefndi hafi haft heimild til að flytja inn, selja eða ráðstafa með nokkrum hætti gallabuxum eða öðrum fatnaði, merktum eða auðkenndum með vörumerkjum stefnanda. Með því að flytja inn, selja og hafa á boðstól- um eftirlíkingu af Levi's fatnaði og auðkenna vöruna með vörumerkjum stefnanda braut stefndi gegn lögvernduðum rétti stefnanda skv. 4. gr. laga nr. 47/1968. Þessi háttsemi stefnda var enn fremur andstæð VI. og VII. kafla laganna, er banna notkun villandi vörumerkja og mæla fyrir um viðurlög í því sambandi. Á grundvelli 24. gr. laga nr. 31/1990 var stefnanda því heimilt að leggja lögbann á starfsemi stefnda. Krafa stefnanda, sbr. 1. lið í dóm- kröfu stefnanda um staðfestingu á lögbanni, sem gert var þann 14. janúar 1994 hjá sýslumanninum í Vestmannaeyjum, verður því tekin til greina. Sannað er að stefnandi hafði skráð vörumerki á Íslandi til auðkenningar á framleiðsluvöru sinni, sbr. dskj. 3. Með því að hafa til sölu í verslun sinni eftirlíkingu af vöru, merktri vörumerkjum stefnanda, braut stefndi gegn vörumerkjarétti stefnanda og gerðist með því brotlegur við 2. mgr. 37. gr. laga nr. 47/1968. Krafa stefnanda um, að stefndi, Eyþór Þórisson, verði lát- inn sæta sektum, er því tekin til greina. Við fyrirtöku lögbannsmálsins varð eigi upplýst hvenær stefndi hefði flutt vöru sína til landsins og engan reka gerði stefnandi að því að afla upplýsinga um þetta, er ljóst varð að stefndi var ekki reiðubúinn að veita slíkar upplýsingar. Telja verður því ósannað að brotastarfsemi stefnda hafi staðið lengur en í nóvember og desember 1993 og fram til 14. janúar 1994. Að því athuguðu og með hliðsjón af málavöxt- um þykir rétt að stefndi greiði 60.000 krónur í sekt í ríkissjóð og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dómsins að telja. Sannað þykir að stefndi hafi með því að brjóta gegn vörumerkjarétti stefnanda valdið stefnanda tjóni. Það tjón þykir ekki eiga að einskorða við þær fernu gallabuxur, sem fundust í verslun stefnda við lögbannsgerð. Eins og að framan greinir liggur ekki fyrir í málinu hve mikið af vörum, merkt- um með vörumerkjum stefnanda, stefndi flutti inn til landsins og seldi í verslun sinni. Nauðsynlegt var hins vegar fyrir stefnanda að afla upplýsinga um þetta atriði, svo að skaðabótakrafa yrði byggð á skjallegum staðreynd- um. Með hliðsjón af þessu þykir skaðabótakrafa stefnanda vera svo van- reifuð, að vísa beri henni frá dómi. Samkvæmt 41. gr. laga nr. 47/1968 um vörumerki á stefnandi rétt á að öll vörumerki stefnanda á þeim fernu gallabuxum, sem sýslumaðurinn í Vest- mannaeyjum tók í vörslur sínar við lögbannið, verið numin brott af þeim. Verður því þrautavarakrafa í 4. dómkröfulið tekin tl greina. 1299 Stefnda ber að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveð- inn 105.000 krónur, er beri dráttarvexti í samræmi við 4. mgr. 129. gr. laga nr. 91/1991. Við ákvörðun málskostnaðar var tekið tillit til þess, að stefnandi þurfti að standa straum af kostnaði við lögbann. Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari dæmir mál þetta. Uppkvaðning dóms í málinu dróst vegna þess. að dómarinn hefur, frá því að hann fékk mál þetta til meðferðar hinn 11. febrúar sl., verið bundinn við meðferð og dómsamningu Í munnlega fluttum einka- og sakamálum. Páskahátíð og ferðalög dómarans í embættiserindum ollu einnig frátöfum. Dómsorð: Staðfest er lögbann, er stefnandi fékk hinn 14. janúar 1994 lagt við því, að stefndi flytti inn, dreifði, seldi eða ráðstafaði með nokkrum hætti gallabuxum eða öðrum fatnaði, merktum eða auðkenndum með vörumerkjum Levi Strauss á. Co., sem ekki eru framleiddar af eða á vegum þess fyrirtækis og eru eftirlíkingar af framleiðslu þess. Stefndi, Eyþór Þórisson, greiði 60.000 krónur í sekt í ríkissjóð, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar. verði hún ekki greidd inn- an fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa en skaðabótakröfu stefn- anda er vísað frá dómi. Vörumerki stefnanda, sem voru á þeim fernu gallabuxum, sem stefndi afhenti og sýslumaðurinn í Vestmannaeyjum tók í vörslur sín- ar við lögbannið, skulu numin brott. Stefndi, Eyþór Þórisson, kt. 171238-4719, greiði stefnanda, Levi Strauss £c Co.. 105.000 krónur í málskostnað. 1300 Fimmtudaginn 2. júní 1994. Nr.174/1994. Dreifing hf. (Atli Gíslason hrl.) gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Kærumál. Fjárnám. Skattar. Nauðasamningar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 7. apríl 1994, sem barst réttinum með kærumálsgögnum 20. sama mánaðar. Kæruheimild er í 3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 3. tl. 102. gr. laga nr. 92/1991. Krefst sóknaraðili þess, að hinum kærða úr- skurði verði hrundið og honum breytt á þá leið aðallega, að ógilt verði fjárnámsgerð sýslumannsins í Reykjavík, sem fram fór að kröfu varnaraðila hjá Dreifingu hf. og lokið var 5. nóvember 1993, fyrir 1.463.421 krónu auk dráttarvaxta og kostnaðar. Til vara krefst sóknaraðili þess, að fjárnámsgerðin verði ógilt og því slegið föstu, að fjárnámskræf krafa varnaraðila sé fyrir 35% af 1.463.421 krónu, eða 512.197 krónum, auk dráttarvaxta frá 1. ágúst 1992. Loks krefst sóknaraðili málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Mál þetta varðar fjárnám fyrir opinberum gjöldum sóknaraðila samkvæmt álagningarseðli í júlí 1992, er á voru lögð vegna tekjuárs- ins 1991. Voru þau aðstöðugjald samkvæmt V. kafla laga nr. 90/1990 um tekjustofna sveitarfélaga, ásamt kirkjugarðsgjaldi samkvæmt 26. gr. laga nr. 21/1963 um kirkjugarða, sbr. 1. gr. laga nr. 89/1987, sem reiknað er af aðstöðugjaldinu. Fór álagningin fram eftir reglum, sem um var mælt í lögum þessum og lögum nr. 75/1981 um tekjuskatt og eignarskatt. Með þessari athugasemd og skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Dæma ber sóknaraðila til að greiða varnaraðila kærumálskostn- að, eins og Í dómsorði greinir. 1301 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Dreifing hf., greiði varnaraðila, Gjaldheimtunni í Reykjavík, 25.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 24. mars 1994. Mál þetta var tekið til úrskurðar 8. febrúar 1994. Sóknaraðili málsins er Dreifing hf., kt. 490287-1599, Skipholti 29, Reykja- vík. Varnaraðili málsins er Gjaldheimtan í Reykjavík, kt. 570169-0849, Tryggvagötu 28, Reykjavík. Dómkröfur sóknaraðila eru þær aðallega að fjárnámsgerð sýslumannsins í Reykjavík nr. 11/1993/16928, sem fram fór að kröfu Gjaldheimtunnar í Reykjavík hjá Dreifingu hf. og lokið var 5. nóvember 1993 fyrir kr. 1.463.421,00 auk dráttarvaxta og kostnaðar, verði ógilt með dómsúrskurði. Til vara krefst sóknaraðili þess að framangreind fjárnámsgerð verði ógilt og því slegið föstu að fjárnámskræf krafa varnaraðila sé fyrir 35% af kr. 1.463.421,00 eða kr. 512.197,00 auk dráttarvaxta frá 1. ágúst 1992. Til þrautavara krefst sóknaraðili þess að verði hvorki aðalkrafa né vara- krafa tekin til greina, þá úrskurði dómurinn, að málskot sóknaraðila fresti frekari fullnustugerðum varnaraðila þar til dómur Hæstaréttar liggur fyrir. Verði aðalkrafa eða varakrafa tekin til greina, er krafist málskostnaðar úr hendi varnaraðila |...|. Verði hvorki á aðalkröfu né varakröfu sóknaraðila fallist, er þess krafist, að málskostnaður falli niður. Dómkröfur varnaraðila eru þær að dómurinn staðfesti með úrskurði fjár- námsgerð sýslumannsins í Reykjavík nr. 11/1993/16928, sem fram fór að kröfu varnaraðila í máli þessu hjá sóknaraðila fyrir kr. 1.463.421,00 auk dráttarvaxta og kostnaðar. Þá er krafist málskostnaðar úr hendi sóknaraðila að mati réttarins. I. Málavextir eru þeir að bú Dreifingar hf. var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði, upp kveðnum 20. nóvember 1991. Innköllun til skuldheimtu- manna var gefin út í framhaldi af því, og rann kröfulýsingarfestur út 6. febrúar 1992. Meðal lýstra krafna var krafa Gjaldheimtunnar í Reykjavík, að fjárhæð kr. 6.741.156,00. Frumvarp Dreifingar hf. var úrskurðað tækt til meðferðar samkvæmt 11. kafla þágildandi laga um nauðasamninga nr. 19/1924 17. mars 1992. Meðferð skiptastjóra og skiptaráðanda á búinu lauk með því að skiptaráðandi stað- ing að ÁÁ festi hinn fram lagða nauðasamni 92. C ig með dómsúrskurði 26. maí 1992. Gekk samningurinn í megindráttum út á að kröfuhafar fengju 35% samþykktra krafna sinna greiddar með tilteknum hætti en eftirstöðvar féllu niður. Gjaldheimtan í Reykjavík fékk greiðslu á 35% kröfu sinnar, sem samþykkt var, kr. 6.488.439,00 eða alls kr. 2.270.950,00. Í júlí 1992 barst álagning frá skattyfirvöldum á aðstöðugjaldi vegna rekstrarársins 1991, kr. 1.440.590,00. I. Sóknaraðili byggir kröfur sínar á því að aðstöðugjaldskrafa varnaraðila sé með öllu ólögvarin. Fyrir liggi að kröfunni var ekki lýst og eigi hún sér þegar af þeirri ástæðu ekki stoð þar sem unnt hefði verið að lýsa henni fyrir lok kröfulýsingarfrests með áætlun með því að beita hæsta leyfilega álagn- ingarhlutfalli. Með birtingu gjaldþrotaúrskurðar og innköllunar vegna þrotabús sóknaraðila í Lögbirtingablaðinu 6. desember 1991 hafi komið upp brýnt tilefni fyrir skattyfirvöld og Reykjavíkurborg að huga að hagsmunum sínum gagnvart Dreifingu hf. og halda aðstöðugjaldskröfum sínum til haga. Á þeim tímapunkti hafi legið fyrir sölutölur Dreifingar hf. fyrir meginhluta ársins 1991, auk þess sem fyrir hafi legið að Jón Sigfús Sigurjónsson hdl. fór með bústjórn undir umsjá skiptaráðanda og var skattyfirvöldum í lófa lapið að fá hjá bústjóranum þær sölutölur, sem á vantaði vegna rekstrarársins. Jafnframt hafi legið fyrir vegna fréttaflutnings um fjárhagsáætlanagerð Reykjavíkurborgar að hún myndi ákveða að beita hæstu leyfilegum að- stöðugjöldum samkvæmt lögum nr. 90/1990 sem jafnan áður eða 1,30% á veltu. Skattstjóri hefði því getað lagt aðstöðugjaldið á með því að leggja sölutölurnar til grundvallar um hver gjaldstofn gat hæstur orðið og beita hæsta álagningarhlutfalli. Krafan hefði þá komist að bæði við gjaldþrota- og nauðasamningsmeðferð bústjóra og skiptaráðanda á búi sóknaraðila. Kraf- an hefði hugsanlega getað lækkað en ekki hækkað og hefði fengið fullkom- lega jafngilda meðferð og aðrar kröfur í skiptaréttinum. Varnaraðili eigi ekki að auðgast á þessari vanrækslu sinni heldur á krafan að glatast fyrir vanlýsingu en það sé í samræmi við álit ríkisendurskoðunar. Sóknaraðili kveður hvorki pósitífar réttarheimildir né eðli máls standa til þess að gera varnaraðila eða umbjóðendur hans, skattyfirvöld í umboði borgarsjóðs Reykjavíkur, sem sannanlega hafi sýnt af sér það tómlæti og hirðuleysi um hagsmuni sína, sem að framan er lýst, betur setta en aðra þá lánardrottna sóknaraðila, sem lýstu kröfum sínum í gjaldþrotabú sóknar- aðila og fengu í framhaldinu samnings-, atkvæðis- og íhlutunarrétt um nauðasamninginn, sem staðfestur var 26. maí 1992 og að fullu eindur með 1303 vaxtalausum greiðslum 35% krafna á einu ári eins og þær stóðu hinn 20. nóvember 1991. Þessir ábyrgu kröfuhafar, þ.m.t. varnaraðili máls þessa vegna annarra opinberra fjárhagsmuna á verksviði hans, hafi glatað 65% lögvarinna krafna sinna auk dráttarvaxta í rúmlega 18 mánuði. Annar kröfuhafi, sem ekki lýsti kröfu sinni, tollstjórinn í Reykjavík vegna virðis- aukaskatts, hafi glatað gjörvallri kröfu sinni vegna vanlýsingar og hafi þar þó verið um innheimt geymslufé að ræða. Varðandi framan greindar málsástæður telur sóknaraðili nauðsynlegt að haft sé í huga að ljóst sé að hefði gjaldþrotið orðið endanlegt og sóknaraðili dáið drottni sínum endanlega með gjaldþrotaúrskurðinum 20. nóvember 1991, hefði krafa varnaraðila öll verið afskrifuð. Varnaraðili hefði vegna vanlýsingar ekki einu sinni fengið þau um það bil 20% sem áætlað var mið- að við eignir þrotabúsins að til greiðslu hefðu komið upp í almennar kröfur. Að því er varakröfuna varðar bendir sóknaraðili á að varnaraðila var í lófa lagið að lýsa kröfu sinni eftir lok kröfulýsingarfrests á nauðasamnings- meðferðartíma, sem fyrir liggi að var frá 13. mars 1992 til 26. maí 1992. Hefði þá krafa hans hugsanlega komist að samkvæmt 111. gr. þágildandi gjaldþrotaskiptalaga nr. 6/1978, sbr. 10. gr. laga nr. 19/1924, sem í gildi voru við staðfestingu nauðasamnings. Þrautavarakrafa sóknaraðila er byggð á því að varnaraðili hafi þegar tryggt hina umdeildu kröfu í máli þessu með fjárnámi í fasteigninni Héðins- götu 3 hér í borg og að mál af þessum toga sæti kærumeðferð og fáist því málsúrslit tiltölulega fljótt fyrir Hæstarétti. Verði ekki séð eins og málið sé vaxið að varnaraðili hafi réttlætanlega hagsmuni af því að fylgja kröfu sinni fram með nauðungasölu á hinni fjárnumdu eign eða frekari innheimtuað- gerðum, þar til æðri dómur liggi fyrir, og baka þannig sóknaraðila hugsan- lega ónauðsynlegan kostnað og óþægindi. Er vísað til 2. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989 í þessu sambandi. Sóknaraðili mótmælir sérstaklega þeirri fullyrðingu varnaraðila í greinar- gerð hans hjá sýslumanninum í Reykjavík að krafan hafi ekki verið til orðin fyrir lok kröfulýsingarfrests. Krafan hafi sannanlega verið til orðin í lok rekstrarársins 1991 en aðeins hafi staðið upp á kröfuhafann, Reykjavíkur- borg eða umboðsmann hennar, skattstjórann í Reykjavík, að útfæra hana með sérstakri álagningu í tilefni af opinberlega birtri innköllun, og varnar- aðila að lýsa henni í framhaldinu fyrir lok kröfulýsingarfrests. Þá bendir sóknaraðili á að af dómi Hæstaréttar Íslands frá 28. september 1992 í málinu nr. 307/1991 megi ljóslega ráða að leggja beri þá skyldu á álagningaraðila að lýsa kröfu sinni, þegar gjaldstofninn má vera honum ljós, og beita hæsta leyfilega álagningarhlutfalli. leiki vafi á um það. 1304 Sóknaraðili styður málskostnaðarkröfu sína við 130. pr. laga nr. 9199 og kröfu um dráttrvexti við 4. mpr. 129. pe. sömu laga. Máhsástæður varnaraðila eru þær að þegar nauðasamninpurinn var stað- festur 26, maí 1992 lá ekki fyrir nein álagnins opinberra gjalda, í þessu til vi tðugaldu. vegna smiti 5, sfanyiðrvöld hefa ski hafi neinar upplýsingar í höndum til að byggja álagningu á og engar heimildir síu í lógum, sem heimili að áætla gjöld fyrr un framtalsfrestir séu liðnir, sbr 95. er. laga nr. FSHlDSI, sbr. 4. pr. 35. pr. lapa ar. 9011990, Varnaraðili kveður þá fullyrðingu sóknaraðili ekki standast að brýnt til efni hafi verið fyrir skattyfirvöld að kalla eftir sölutölum frá sóknaraðila. Þegar innköllun birtist í Lógbirtingablaðinu 6, desember 1901. Þvert á móti hafi verið brýnt tilefni fyrir séknaraðila til að skila inn átsreikningi þannis að aðstöðugjöldin vegna rekstrarársins kæmust að við nuðasariningani. Viðbúið hefði verið að sóknaraðili fengi álagningu vegna aðstöðugjalda ár- ið eltir. Hafa verði í huga, að gjald það. sem um næði. myndist á árinu 1991, en gjaldfali ekki fyrr cn í ágúst 1992. Sóknaraðila hafi borið að leggja fram nipn, sbr. 4. mgr. 35. ær. lugu nr 90:1990, svo að hæg yrði að hlutast til um útreikning kröfu Þá bendir varnaraðili á, að virðisnukaskattsskýrslur sýni aðeins, hvaða sala var hjá viðkomandi Íyrirtæki eða einstaklingi en aðstóðugjöld hali ver- ið lögð á sem hlutfall af rokstrarkustnaði og því hafi ekki veriði hægt að bygsja álagningu aðstöðugjalda á virðisaukaskatlsskýrslum. Finni sé þess að gæta, að sóknaraðili hefði ekki gert neitt í því að framvísa staðfestum ársreikningi tl skattyfirvalda þannig að á honum mætti byggja álagningu aðstóðugjaldu. Ekki hali heldur legið fyrir áætlaður efnahagsceikningur. svo sem skylt var að leggja fram moð beiðni um nauðusamning samkvæm 2,1,2, mer. 31, pe. laga ar. 19:1924, Rokstrarreikningar vegna ársins 1901 hefðu ekki verið lagðir fram í skiptarétti fyrr en 18. maí 1992 þegar kröliur lésingarfrostur var löngu liðinn, Þrátt fyrir það að Þú sóknaraðila hefði ver- ið tekið til gjaldþrotaskipta hafi það verið Í rekstri frá þeim depi og átti því efnahapsreikningur að fylgja með beiðni um nauðasamninga. AT þessu eiði að varnaraðili hafði ckki tök á að lýsa kröfu vegna aðstöðugjalda, á lagðra 1992. þar sem krafan var ekki ll orðin og hún gat ekki verið tl, því að ena- jandi var á, Marnariðii mótmælir því að dómur Hæstaréttar Íslands frá 28, septem ber 1992 í málinu nr. 307/1990 eigi við um þetta mál enda hafi í því máli les- ið fyrir áætlaður efnahussrcikningur, sen fylgdi beiðni um nauðasamnins, vm endurskoðaður ársreikningur hali lcuið Íyrir á Ívrsta skiptafundi a sínar ið tveim 12. er. sömu laga ók st kröfu um drát mn Málsástæður varnaraðilu eru þær að þegar nauðasamningurinn var stað festur 26, maí 1972 lá ekki fyrir nein álagning opinberra gjalda, í þessu ril- viki aðstöðugjaldi, vegna rekstrarársins 1901, skattyfireöld hefðu ekki haft neinar upplýsingar í höndum til uð byggja álagningu á og engar heimildir sén í lögum. som heimili að úsila gjöld fyrr en Iramtalslrestir séu liðnir, sbr 05. ar. laga nt. 7A198I, sbr. 4. mar. 35. ar. laga nr. 001990. Varnaraðili kveður þá fullyrðingu sóknaraðila ekki standast að brýnt til- efni hafi verið fyrir skattsfirvöld að kalla eftir sölutólum frá sóknaraðila, Þegar innköllun birtist í Lögbirtngablaðinu 6. desember 1991. Þvert á móti hafi verið brýnt tilefni fyrir sóknaraðila til að skila inn ársreikningi þannig að aðstöðugjöldin vegna rekstrarársins kæmust að við nauðasamningana. Viðhúið hefði verið að sóknaraðili fengi álgpningu vegna aðstöðugjalda ár“ ið eftir, Hafa verði í hupa, a ndist á árinu 1991 en gjaldfalli ekki fyrr en í ágúst 1992. Sóknaraðila hafi borið að leggja fram sögn. sbr. 4, mr, 35, pe. laga nt. U041090), svo að útreikning kröfu Þá bendir varnaeaðili á, að virðisaukaskaltsskýrslur sýni aðeins, hvaða sala var hjá viðkomandi fyrirtæki eðu einstaklingi en uðstöðugjölð hali ver ið lögð á sem hlutfall af rekstrarkostnaði og því hafi ekki verið hægt að Þypgia álagningu aðstöðugjakda á virðisaukaskattsskýrslum. Einnis sé þess að gæta, að sóknaraðili hefði ckki sort neitt í því að framvísa staðfestum ársreikningi til skattyfirvalda þannis að á honum mætti bysgja álagningu aðslöðugjalka, Ekki hafi heldur legið fyrir áætlaður efnahagsreikningur svo sem skyll var að legsja frum með beiðni um nauðasamning samkvæmi 2..2. mr. 31. er. laga nr. 1911924, Rekstrarreikningar vegna ársins 1991 hefðu ekki verið lagðir fram í skiptaróiti fyrr en 18, maf 1907 þegar kröfu Kísingarfrestur var lóngu liðinn. Þrátt fyrir það að bú sóknaraðila hefði v jð tekið tl gjaldþrotaskipta hali það verið í vekt tá þeim degi og úti því elnshagveikvíngur að fylja með biði um naöðastmíngu. A þan iði að varnaraðili hafði ekki rök á að lýsa kröfu vegna aðstöðngjaldk. á lngðra 1992, þar sem krafan var ekki til orðin og hún gat okki verið til, því uð eng- Ín gögn Láru fyrir. sem byggjandi var á. Varnaraðili mótmelir því að dómur Hlæstaréltar Íslands frá 28, septem ber 1997 í málinu nr. 307:1990 eigi við um þetta mál enda hafi í því máli le ið fyri úsiluður efnahagsreikningur seim fylgdi beiðni um muðssurnnina, Endurskuðaður ársreikningur hafi legið fyrir á fyrsta skiptafundi a. að gjald það, senn um ræði yrði að hlutast tl um 1304 Sóknaraðili styður málskestmaðarkrölu sína við 130, pe, haga ne, 9199 vg kröfu um dráttarvexti við 4. mar. 129. ur. sörnu Hag, 1 Málsístæður varnaraðila eru þær að þegar nauðasamningurinn var stað- festur 26. maí 1992 lá ckki fyrir nein álaginu opinberra gjalda, í þessu tl víki aðslóðugjalda. vegna rekstrarársins 1991, skattyfirvöld hefðu ckki haft neinar upplýsinsar í hóndum til að byggja álagningu á og engar heimildir séu í lögum, som heimili að áætla gjöld fyrr en framtalsfrestir séu liðnir, sbr. #5. pr. laga rr. FSJI98I. sbr. 4. mær. 35. þr. laga ne. 0199, Varnaraðili kveður þá fullyrðingu sóknaraðilu ekki standast að brýnt il efni hali verið Ísrir skattyfirvöld að kalla eftir sölutölum frá sóknaraðila Þegar innköllun birtist í Löghirtingablaðinu 6. desember 199), Þvert á móti hafi verið brýnt tilefni Ísrir sóknaraðila tl að skila inn ársreikningi þannig að aðstöðugjöldin vegna rekstrarúrsins kæmust að við nauðasamningana. Viðbúið hefði verið að sóknaraðili fengi álanningu vegna aðstöðugjalda ár- ið eftir. Hafa vorði í huga, að gjald það. sem um ræði, myndist á árinu 1991 en gjaldfalli ekki fyrr en í ágúst 1992, Súknaraðila hali bvrið að leggja fram sögn, sbr. 4. mpr. 35. pr laga nr. 00:1990, svo uð hægt yrði að hlutast Hl um útreikning kröfu. Þá bendir varnaraðili á. að virðisaukaskattsskýrslur sýni aðeins. hvaða sala var hjá viðkomandi fyrirtæki eð einstaklingi en aðstöðugjóld hafi ver- ið lögð á sem hlutfall af rekstrarkostnaði og því hafi ekki verið hægt að byggja álaninsu aðstöðugjalda á virðisaukaskatssskýrslum. Einnig sé þess að gæta, að sóknaraðili hefði ekki gert neitt í því að framvísa staðfestum ársreikningi til skattyfirvalda þannis að á bonum metti byggja álagningu aðstúðupjalda. Ekki hafi hekur legið fyrir áætlaður efnahasreikningur, svo sen skv var að leggja fram með beiðni um nauðasamning 22. ær. laga nr. 19/1974. Rekstearreikningar vegna ársins 1991 heiðu ekki verið hæðir fram í skipturétti fyrr en 18. maf 1992 þegar kröfu- lýsingarfrestur var löngu liðinn. Þrátt fyrir það að bú sóknaraðila hefði ver ið tekið til gjaldþrotaskipta hafi það verið í rekstri frá þeim degi og átti því efnahagsreikningur að slgja með Þeiðni um nauðasamninga, AF þes eið að varnaraðili hafði ckki tök á að lýsa kröfu vegna aðstöðupjalda, á lngðra 1900. þr sem krafan var ekki il orðin og hún gl ekki vorið á því að ena mkvæmt a in gögn lúgu yrir, sem hyggjandi var á Vararaðili mótmælir því að dómur Hæstaréttar Íslands frá 28, septem her 1992 í málinu nr. 307:1990 eigi við um þetta mál enda hafi í því máli lew- ið fyrir áætla og endurskoðaður ársteikninnur hafi legið fyrir á fyrsta skipta undi. ður efnahagsreikningur. sem fylgdi beiðni um nauðasamnins. 1305 Varakröfu sóknaraðila er mótmælt með sömu rökum og aðalkröfu. Þrautavarakröfu sóknaraðila er mótmælt sem óljósri. Sé þess krafist að fjárnámsgerðinni verði frestað með úrskurði Héraðsdóms, er kröfunni mót- mælt þar eð hana skorti lagastoð. Þá er vísað til 3. mgr. 84. gr. laga nr. 90/ 1989, sem eigi við um tilfelli. þar sem sérstakt tillit þurfi að taka til andlags aðfarargerðar. Héraðsdómari geti ekki með úrskurði ákveðið að fresta fullnustuaðgerðum gagnvart varnaraðila, þ.e. nauðungarsöluaðgerðum, fyr- ir fram. Á slíka fresti myndi fyrst reyna þegar beiðni um nauðungarsölu hafi verið lögð fram. Málskostnaðarkrafa varnaraðila er byggð á XXI. kafla laga nr. 91/1991, einkum 129. og 130. gr. IV. Ágreiningur er með aðilum máls þessa um það, hvort um vanrækslu eða tómlæti sé að ræða af hálfu varnaraðila vegna kröfu hans um aðstöðugjöld fyrir árið 1991, sem krafist var aðfarar fyrir. Af hálfu sóknaraðila er því haldið fram að svo sé þar eð kröfu vegna þessara gjalda var ekki lýst í Þrotabúið. sem fékk leyfi til nauðasamninga. og valdi vanræksla og tómlæti varnaraðila því að krafa hans sé niður fallin. Varnaraðili hefur mótmælt þessu þar eð krafan hafi ekki stofnast fyrr en aðstöðugjöldin urðu gjaldkræf í ágúst 1992 en nauðasamningurinn var staðfestur 26. maí s.á. Um er að ræða aðstöðugjöld vegna ársins 1991 en álagning þeirra fór fram í júlímánuði 1992. Bú Dreifingar hf. var úrskurðað gjaldþrota 20. nóv- ember 1991 en kröfulýsingarfrestur rann út 6. febrúar 1992. Nauðasamning- ur var staðfestur með dómsúrskurði 26. maí 1992. Fallast verður á það með varnaraðila að umþrætt aðstöðugjöld mynduðust á árinu 1991 en urðu ekki gjaldkræf fyrr en eftir að þau voru lögð á. Krafa varnaraðila var því ekki til orðin fyrr en í ágúst 1992 og var því hvorki unnt að lýsa henni í þrotabú sóknaraðila né koma henni að við nauðasamninginn. Er því ekki unnt að fallast á það með sóknaraðila að varnaraðili hefði átt að hefjast handa við innköllun krafna í þrotabúið eða við nauðasamninginn þar eð krafa vegna aðstöðugjaldanna var hvorki orðin gjaldkræf fyrir lok kröfulýsingarfrests né áður en nauðasamningurinn var staðfestur. Engin lagaskylda hvílir á varnaraðila að hefjast handa við álagningu gjaldanna fyrir tímann þótt gjaldþrotaúrskurður sé birtur og innköllun auglýst. Að þessu athuguðu og með tilliti til þess að ekki verður séð að þau gögn hafi legið fyrir, sem eru grundvöllur álagningar aðstöðugjalda, verður ekki fallist á það með sóknar- aðila að varnaraðili hafi sýnt af sér vanrækslu og tómlæti við að halda til haga þessari kröfu. Verður því hvorki fallist á aðal- né varakröfu sóknar- aðila í máli þessu. 1506 Varðandi þrautavarakröfu sóknaraðila er þess að geta að ekki þykja þau málsatvik vera í þessu máli sem réttlæti slíka frestun á frekari fullnustuað- gerðum og verður því ekki á hana fallist. Með vísan til framanritaðs þykir verða að hafna öllum kröfum sóknar- aðila en fallast á dómkröfur varnaraðila og staðfesta fjárnámsgerð sýslu- mannsins í Reykjavík nr. 11/1993/16928, sem fram fór að kröfu varnaraðila málsins hjá sóknaraðila fyrir kr. i.463.421,00 auk dráttarvaxta og kostnaðar. Sóknaraðili greiði varnaraðila kr. 30.000.00 í málskostnað. Arnfríður Einarsdóttir dómarafulltrúi kveður upp dóm þennan. Uppkvaðning úrskurðarins hefur dregist vegna embættisanna dómarans. Úrskurðarorð: Staðfest er fjárnámsgerð sýslumannsins í Reykjavík nr. 11/1993/ 16928, sem gerð var 5. nóvember 1993. Sóknaraðili greiði varnaraðila kr. 30.000.00 í málskostnað. 1307 Föstudaginn 3. Júní 1994. Nr. 204/1994. — Verkfræðistofa Stanleys Pálssonar (Hróbjartur Jónatansson hrl.) gegn Þórarni Sturlu Halldórssyni (Friðjón Örn Friðjónsson hdl.) Kærumál. Nauðungarsala. Fjárnám. Fasteignakaup. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili hefur með heimild í 79. gr. laga nr. 90/1991 um nauð- ungarsölu skotið málinu til Hæstaréttar með kæru 20. apríl 1994, sem barst réttinum 3. maí. Hann krefst þess, að hrundið verði ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík um að taka til greina mótmæli varnaraðila við framgangi nauðungarsölu á fasteigninni Hverfisgötu 62 í Reykjavík, íbúð 0209, og lagt fyrir sýslumann að taka eignina til nauðungarsölumeðferðar að beiðni sóknaraðila. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi varnaraðila í héraði og fyrir Hæstarétti. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Rétt sinn í málinu rekur sóknaraðili til þess, að Byggingafélagið Ós hf. í Garðabæ hafi með yfirlýsingu 27. febrúar 1990 framselt hon- um til eignar allar kröfur sínar á hendur Bjarna Ólafssyni sem kaupanda að íbúð á 3. hæð í húsinu nr. 62 við Hverfisgötu í Reykja- vík samkvæmt óþinglýstum kaupsamningi Bjarna við félagið, sem er þinglýstur eigandi eignarinnar. Jafnframt hafi félagið afhent sóknar- aðila til vörslu frumrit afsals að íbúðinni til Bjarna. Kaupsamningur þessi var gerður 7. apríl 1989. Áður en þetta framsal kom til, hafði Bjarni Ólafsson selt varnar- aðila íbúðina með kaupsamningi 18. október 1989, sem hinn þinglýsti eigandi samþykkti með áritun, og var honum þinglýst síðar í sama mánuði. Í samningnum var þess ekki getið, að Bjarni ætti óefndar skyldur við byggingafélagið vegna íbúðarinnar, og var ekki kveðið á um yfirtöku varnaraðila á nokkrum slíkum skyldum. Fyrir 1308 liggur óþinglýst afsal að íbúðinni 5. nóvember 1991 frá Bjarna til varnaraðila, þar sem staðfest er, að íbúðin hafi verið afhent varnar- aðila 15. janúar 1990 og hann staðið full skil á kaupverði hennar. Á grundvelli framsalsins höfðaði sóknaraðili mál á hendur Bjarna Ólafssyni fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur til greiðslu á eftirstöðvum kaupverðs samkvæmt samningnum frá 7. apríl 1989, án þess að varnaraðila væri stefnt eða grein gerð fyrir þinglýstum kaupsamn- ingi hans. Með útivistardómi 5. maí 1993 var Bjarna gert að greiða hina umstefndu skuld gegn afsali til hans að íbúðinni. Að dóminum fengnum lét sóknaraðili hinn 23. júní 1993 gera fjárnám í réttindum Bjarna að íbúðinni samkvæmt kaupsamningi hans við Byggingafé- lagið Ós hf. Í máli þessu er það til umfjöllunar, eins og segir í hinum kærða úrskurði, hvort umrætt fjárnám feli í sér fullnægjandi heimild til nauðungarsölu á íbúðinni að Hverfisgötu 62 eða réttindum yfir henni, sbr. 1. tl. 1. mgr. 6. gr. laga um nauðungarsölu. Í málinu verð- ur ekki dæmt um efni kaupsamningsins frá 18. október 1989 milli Bjarna Ólafssonar og varnaraðila eða um úrræði varnaraðila til að öðlast þinglýsta eignarheimild að íbúðinni. Samningurinn er þinglýstur löggerningur, eldri en kröfuframsalið til sóknaraðila, og samþykktur af þeim aðila, er sóknaraðili rekur rétt sinn til. Virðist það eitt hafa verið ógert til fullnustu á samningnum, þegar fjár- námið var framkvæmt, að koma fram þinglýsingu á afsali að eign- inni il varnaraðila. Við það verður að miða, að með kaupsamningnum hafi Bjarni Ólafsson framselt öll réttindi sín að íbúðinni til varnaraðila, og hafi hinn þinglýsti eigandi samþykkt það framsal með áritun sinni á samninginn. Sóknaraðili er einvörðungu framsalshafi að kröfurétt- indum vegna íbúðarinnar, og varnaraðili er óbundinn af þeim dómi, sem gengið hefur um þau réttindi. Samkvæmt þessu verður að fall- ast á þá niðurstöðu héraðsdómara, að Bjarni Ólafsson hafi ekki ver- ið eigandi að réttindum yfir íbúðinni, sem orðið gætu andlag fjár- náms fyrir dómkröfu sóknaraðila á hendur honum, en fjárnámið tók ekki til réttinda varnaraðila. Verður hinn kærði úrskurður því staðfestur. Sóknaraðili greiði varnaraðila kærumálskostnað, eins og er kveð- ið í dómsorði. 1309 Dómsorð: Hin kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Verkfræðistofa Stanleys Pálssonar, greiði varnaraðila, Þórarni Sturlu Halldórssyni, 30.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 7. apríl 1994. Mál þetta, sem þingfest var 31. janúar 1994, var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi þann 11. mars 1994. Sóknaraðili máls þessa er Verkfræðistofa Stanleys Pálssonar, kt. 430475- 0299, Skipholti 50 B, Reykjavík. Varnaraðili málsins er Þórarinn Sturla Halldórsson, kt. 181065-3389, Hverfisgötu 62, Reykjavík. Dómkröfur sóknaraðila eru þær að ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík um að taka mótmæli varnaraðila til greina um nauðungarsölumeðferð á Hverfisgötu 62, íbúð nr. 02-09, verði hrundið og lagt verði fyrir sýslumann að taka nauðungarsölubeiðni sóknaraðila um téða fasteign til greina. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar að skaðlausu úr hendi varnaraðila. Endanlegar dómkröfur varnaraðila eru þær að staðfest verði sú ákvörð- un sýslumannsins í Reykjavík að nauðungarsala á fasteigninni Hverfisgötu 62, íbúð 02-09, fari ekki fram. Þá gerir varnaraðili kröfu um málskostnað úr hendi sóknaraðila að mati dómsins. Málsatvik. Málsatvik eru þau, að Bjarni Ólafsson, kt. 130254-2849, Danmörku, keypti íbúð nr. 02-09 að Hverfisgötu 62, Reykjavík, af Byggingafélaginu Ós hf. með kaupsamningi, dags. 07.04. 1989. Byggingafélagið Ós hf. er þinglýst- ur eigandi eignarinnar og var kaupsamningi Bjarna við Ós hf. ekki þinglýst á eignina. Þann 18. október 1989 keypti varnaraðili þá eign af Bjarna og samþykkti Ós hf. söluna til varnaraðila með áritun sinni á kaupsamninginn. Með yfirlýsingu, dags. 27.02. 1990, framseldi Byggingafélagið Ós hf. kröfur sínar og réttindi samkvæmt kaupsamningnum á hendur Bjarna til Verk- fræðistofu Stanleys Pálssonar. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þann 5. maí 1993 var Bjarni Ólafsson dæmdur til að greiða eftirstöðvar greinds kaupsamnings til sóknaraðila, kr. 1.532.232.00, auk dráttarvaxta, allt gegn afhendingu á afsali til hans fyrir fasteigninni nr. 62 við Hverfisgötu. Bjarni gaf út afsal til varnaraðila, dags. 5. nóvember 1991, en því afsali 1310 hefur varnaraðili ekki setað þinglýst. þar sem ekki Jignur fyrir afsal á eign- inni ti Bjarna né áritun þiaglýsts eiganda á asalið tl varnaraðila Þuni seiði sóknaraðilifjá nám í fasteigninni og var aðfarar. heimildin ofangreindur dómur Höraðsdóms Reykjavíkur. þar sem Bjarni Ólafsson er dæmdur ti að greiða kr. 1,532.232 til sóknaraðila, Í kjölfar Tjárnámsins var krafist nauðungarsölu á fasteinninni og var beiðni um nauðungarsölu tekin fyrir hjá sýslumanninum í Reykjavík 2, des embor 1993. Mólmali komu þá frum al hálfu óraði við framgangi nauðungarsölunnar, sen síslumaður tók tl a maraðlí sknut eiri ákvörðun sýslumanns tl Lléraðadóms Reskj víkur, n Málsástaður og lagarök sóknaraðilu Málsatvíkum er að nokkru lýst hér að ofan en sóknaraðii kveður að simksmi ofanareindum dómi Héraðsdóms Reykjavíkur sé það staðfost að sóknaraðili sé handhafi réttinda sem afsalshafi skv. kaupsamningi milli Bjarna Ólafssonar og B is Óss hf. um íbúð 0209. Hvorfissútu 62. Reykjavík. Þú sé ng staðfest að kaupandi fsteignarinnat, Bjarni Ólafs son, skuldi sóknaraðilu eftirstöðvar kaupverðs. Með kaupsamningi, dans 1801 1980, hafi Bjarni Ólafsson selt fastcignina til varmaraðila. Varnaraðil hafi ekki hitt um að greiða tl Bvggingafélagsins Ós hf. eða sóknaraðila kaupverð fasteislarinnar. svo að Bjarni teldist hafa efnt Samning sinn yið Ós hí Varnaraðii hafi og tíð hufnað því að efna skyldur Bjarna gugnvarr sóknaraðila í því skyni að öðlast fllcienarmráð yfir téðri fsteian Þó að sóknaraðil sé í stöðu afsalshafa, hafi skilyrt eignarréttindi að fast eigninni gengið yfir til Bjarna Ólafssonar í kjölfar samnings hans og Óss hí. en alsakhafi hali eignast rétt tl greiðslna úr hendi Bjarna í staðinn, AF þessum stæðum sé Bjarni eigandi fasteignarrétlinda téðrar fasteignar, þú með þeim skilyröum að hana standi í skilum með greiðslu kaupverðs tí a silshafa. Þar sen afsalshafi hafi ekki fenpið eftirstöðvar kaupverðs preiddur með fulnegjndi ht hafi sókmraðil eið nauðugur sí ota sð ra kaupin en gera aðtsr í tfesnni Hafi búð verið rt þann 8 júní 1994 Sóknaraðili kveður málsástæður sínar vera þær uð sóknaraðib sei af sulshafi geti krafist nauðungarsölu á fasteigninni til líkningar etirstöðvum Kaupi sn sanni faslafa og Bjarna Ólafsson, Sbr. og 17. ar 1990. Róttindi vurnarsðila séu enda leidd af réttindum Bjarna í sarinnar og verði varnaraðili að sæta sömu aðgerðum af hálfu af ht Bi hetur varnaraðili ekki getað þinglýst, þar sen ekki lísgur Íyrir afsal á eign- inni til Bjarna né áritun þinglýsts eiganda á afsalið tl varnaraðila, Þann 23. júní 1993 gerði sóknaraðili fjárnám í fasteigninni aðfarar heimildin ofangreindur dómur Héraðsdóms Reykjavíkur, þar som Bjarni Ólafsson er dæmdur til að greiða kr. 1332,23 il sóknaraðila Í kjölfar fjárnámsins var krafist nauðungarsölu á fasleigninni og var Þeiðni um nauðungarsölu tekin fyrir hjá sýslumanninum í Reykjavík 2. des- ember 1993, Mótmæli komu þá fram af hálfu varnaraðila við framgangi nauðungursölunnar, sem sýslumaður tók til greina Sóknaraðili skaut þeirri ákvörðun sýslumanns Gl Héraðsdóms Reykja víkur n Milsústæður ag lesarök sóknuraðila Málsatvíkum er að nokkru lýst hór að ofan, en sóknaraðili kveður að samkvænnt ofangreindum dómi Héraðsdóms Reykjavíkur sé það staðfest að sóknaraðili sé bundhafi rétinda sem afsalslali skv. kaupsamningi mill Bjarna Ólafssonur og Bygvingaflugsins Óss hl um íbúð 02:00, Hycrfisgótu 62, Reykjavík. Þá sé og staðfest að Kupand fasteignarinnar. Bjarni Ólals- on. skuldi sóknaraðila eftirstöðvar kaupverðs. Með kanpsamningi, agn Hl 10 bati Bj Óla At róa varar Vin hafi sbki hirt um að ersiðu él Bysinslólugsins Óss hí. eða Sóknaraðila kaupverð fasteignarinnar, svo að Bjarni teldist hafa efnt samninu sinn við Ós hí. Varnaraðii haf og ætíð hafnað því að efna skyldur Bjarna paumvart sóknaraðil í því skyni að öðlast full eignarumráð yfr tri fasteign, Þó að sóknaraðili sé eigninni penið fi il Bjarna Ólafssonar í kjólfar samnings hans og Óss þí sn afsalshafi hafi eignast vét til greiðslna úr hondi Bjarna í staðinn. AT þessum ástæðum sé Bjarni eigandi fusteignarréttinda téðrur fasteignar, þó með þeim skilyrðum að hunn stundi í skilum með ereiðslu kaupverðs ti af Salshafa. Þar sem afsalshafi hafi ekki fengið eftirstöðvar kaupverðs greiddar með fufhuegjandi hætti hafi sóknaraðila verið nauðugur sá kostur að rifta kaupin eða sera aðlör Í faseigninni. Mali það verið gert þann 23, júní 199. Sóknaraðii kveður málsástæður sínar veru þær að sóknaraðii som af. salshafi geti krafist nauðungarsölu á fasteigninn tl Jókning eftirstöðvum a og Bjarna Ólafssonar, bt, og 17. kaupverðs samkv, samningi afsalsha er laga nr. 90/1990, Réttindi varnuraðila séu enda leidd af rétindum Bjarna ti ð fasteignarinnar og verði varnaraðili að sæla sömu a hálfu af- ísi0 hefur varnaraðii ekki getað þinplóst, þar sem ekki igur fyrr afsal á eign inni il Bjarna né rilum þinglýsts eiganda á alsalið sl vursaraðia Þann 23. júní 1993 gerði sóknaraðii fjárnánn í fsteigninni og var uðfarar heimildin ofangreindur dómur Hóraðslóms Reykjavíkur. þar sem Bjarni Ólafsson er Wmdur tilað greiða kr, 1532252 il sóknaraðla Í kjóla Gjánnánsin var hrafn nauðunparlu á leitinu og va beiðni um mauðungarsölu tekin fyrir hjá sýdlumanninnm í Reykjavík 2. des- 2985 Mótmæli komu þá fm af hál varsrð Í rangan tók il greina. sóknaraðii skaut þeir íkvörðun sýslumanns il Héraðtóms Reykja sauðungarsölunnar, er sýfum „ Mátdískeður og lagurök sóknariðilu, Málsutvikum er að nokkru lýst hér að ofan. en sóknaraðili kveður að samkvæmt ofangreindum dómi Héraðsdóms Reykjavíkur sé það slaðfest að síknaraðili sé handlafi rétinda sem af kaupsamningi erli Bi Ómar Byinalólns Ós hum húð 1, Hverfisgötu vík. Þú sé og stuðlss að Kaupandi listeipnarinnar. Bjarni Ólafs söm, di sókna efsébvar knugverð. Með upsa, dag, 18.01.1989, hafi Bjarni Ólafsson selt fasteignina til varmaraðila. Varnaraðili hafi ekki ört um að greiða til Bypgingaléknpsins Óss HÍ eða sóknuraðila Kaupverð fastcignarinnar, sto að Bjarni teldi bafa efnt samnín Öh Varmarnðl haf og tíð hafnað þí að inu skar Bjar sóknarðil í því skyni a Sðls fu gnarumráð yi Ei fs Þó að sóknaraðil sé í stöðu afslsafa hafi skilyrt eignarrélind að fast eigninni gengið yi il Bjarna Ólafssonar í jölfr samnings huns og Ós ht en afsalhafi hafi eignast rétt tl grciðsina úr hendi Björna í staðinn. Af Þessum ástæðum sé Bjarni eigandi fnsteignarréttinda téðrar fasteignar, þó með þeim skilyrðum að hann standi í skilun með greiðslu kaupverðs il a. salsa. Þr sam sfslshafi hali kki fengið eftirstöðvar kaupverðs reita með fullnægjandi hætti hafi sóknaraðila verið muuðupur sá Kostur að rift kaupin eða gera aðför í asteigninni, Hafi það verið gc1t þann 23, júní 1903 Sóknaraðili kveður málkístæður sínar vera þær að sóknaraðii sem af salshafi geti krafist nauðungursölu á fasteigninni til hókningur oftirstöðvum mks. samningi afsalshafu og Bjarna Ólafsson, sb. og 17. r Haga nn. 00:99), Réttindi varnaraðila séu enda leidd af réttindum Bjarna úl fasleignarinnar ug verði varnaraðli að sæta sömu aðgerðum af hálfu af shafi skv 1311 salshafa, sóknaraðila, gegn Bjarna Ólafssyni og Bjarni Ólafsson sjálfur. Þetta sé staðfest af dómstólum í fjölmörgum dómum. Þá vísar sóknaraðili til þess að skv. 1. tl. 6. gr. laga nr. 90/1991 um nauð- ungarsölu sé fjárnám fullnægjandi nauðungarsöluheimild. Þar sem fullgilt fjárnám sé til staðar í fasteigninni hafi sýslumanni borið að taka nauðungar- sölubeiðni sóknaraðila til greina. Ef varnaraðili hafi haft við fjárnámið að athuga hafi honum borið að bera gildi aðfarargerðarinnar undir Héraðs- dóm Reykjavíkur og krefjast ómerkingar fjárnámsins eftir ákvæðum aðfararlaga nr. 90/1989. Það hafi varnaraðili ekki gert og standi því téð fjár- nám óhapgað sem fullgild nauðungarsöluheimild skv. 6. gr. nauðungarsölu- laga. Il. Málsástæður og lagarök varnaraðila. Varnaraðili vísar kröfum sínum til stuðnings aðallega í kaupsamning þann, er hann gerði við Bjarna, dags. 18.10. 1989, og þinglýstur eigandi árit- aði án nokkurra athugasemda. Það liggi fyrir í málinu að varnaraðili hafi efnt samning þennan. Hann hafi ekkert vitað hvernig viðskiptum Bjarna og þinglýsts eiganda hafi verið háttað og hafi því mátt halda að Bjarni hefði efnt samninginn við þinglýstan eiganda eða sett tryggingar fyrir eindum á honum. Þar sem forsvarsmenn þinglýsts eiganda höfðu áritað kaupsamn- inginn hafi varnaraðili ekki getað búist við því að verða fyrir tjóni með því að efna samninginn. Varnaraðili telji að með áritun sinni á kaupsamninginn hafi þinglýstur eigandi samþykkt að kaupverðið yrði greitt með þeim hætti sem samningurinn geti um. Hann hafi því ekki getað gert kröfur á hendur varnaraðila þó svo að Bjarni stæði ekki við einhvern samning þeirra í milli. Það sama hljóti að gilda um sóknaraðila. Hann geti ekki öðlast meiri rétt á hendur varnaraðila en framseljandi kröfunnar. Varnaraðili hafi ekki verið aðili að því máli sem sóknaraðili hafi höfðað á hendur Bjarna. Í því máli hafi gengið útivistardómur og á grundvelli hans hafi verið gert fjárnám í eign varnaraðila sem sóknaraðili telji vera nauð- ungarsöluheimild. Fram komi í greinargerð sóknaraðila að varnaraðili hefði átt að bera gildi aðfarargerðarinnar undir héraðsdóm. Þessu er alls- endis mótmælt af hálfu varnaraðila, enda hafi honum ekki verið stefnt í málinu á hendur Bjarna og því hafi hann ekki getað borið aðfarargerðina undir héraðsdóm vegna aðildarskorts. Honum hafi ekki verið kunnugt um þetta fyrr en tilkynning um nauðungarsölubeiðnina hafi borist honum frá sýslumanni. Það sé einnig alrangt í greinargerð sóknaraðila að hann sé af- salshafi að umræddri eign. Hann hafi eingöngu fengið framseldan kröfurétt 1312 þinglýstur eigandi verið búinn að skuldbinda sig með árituninni á kaup- samninginn til að gefa út afsal, stæði varnaraðili við kaupsamninginn. Það sé alveg ljóst að sýslumaður hafi aldrei getað framkvæmt nauðungarsölu á eigninni á grundvelli þessa fjárnáms. Hann hafi ekki getað séð að Bjarni ætti eða hafi átt einhver réttindi yfir eigninni, enda hafi aldrei verið þinglýst kaupsamningi milli hans og Óss hf. Varnaraðili telji því útilokað að koma fram nauðungarsölu á eigninni nema dómurinn komist að þeirri niðurstöðu, að áritun þinglýsts eiganda á kaupsamninginn milli varnaraðila og Bjarna hafi enga þýðingu gagnvart varnaraðila. Það að sóknaraðili hafi dóm á hendur Bjarna og hafi gert fjár- nám í eigninni á grundvelli hans, hafi enga þýðingu gagnvart varnaraðila enda sé hann ekki aðili að þeim (sic). IV. Niðurstaða. Af hálfu sóknaraðila hefur á það verið bent að í máli þessu sé ekki unnt að fjalla um gildi fjárnáms þess sem er grundvöllur nauðungarsölubeiðninn- ar. Er á það fallist að ekki er í máli þessu tekin ákvörðun um gildi fjár- námsins, heldur eingöngu það, hvort það fjárnám, sem gert var, sé fullnægj- andi nauðungarsöluheimild. Málið snýst því fyrst og fremst um nauðungarsöluheimild þá sem sóknar- aðili byggir á, en í nauðungarsölubeiðni hans kemur fram að hann byggi rétt til þess að krefjast nauðungarsölu á fjárnámi, sbr. 1. tl. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 90/1991. Þar kemur fram að til fullnustu gjaldfallinni peningakröfu megi krefjast nauðungarsölu á eign samkvæmt „fjárnámi í eigninni“. Fjárnám þetta var gert hjá Bjarna Ólafssyni þann 23. júní 1993 og bókar fulltrúi sýslumanns „er hér með gert fjárnám fyrir kröfum gerðarbeiðanda í: réttindum gerðarþola skv. kaupsamningi við Byggingafélagið Ós hf. að fasteigninni Hverfisgötu 62, Reykjavík, eignarhluta 0209“. Það er því ekki gert fjárnám í eigninni sjálfri, eins og 1. tl. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 90/1991 gerir ráð fyrir, heldur er gert fjárnám í réttindum gerðar- þola skv. kaupsamningi við Byggingafélagið Ós hf. að fasteigninni Hverfis- götu 62, Reykjavík. Þau réttindi. sem gerðarþoli, þ.e. Bjarni Ólafsson, fékk yfir eigninni með kaupsamningi, dags. 7. apríl 1989, voru skilyrt eignarrétt- indi, háð því að hann stæði í skilum við afsalshafa, sem var Byggingafélagið Ós hf. Á þeim tíma, sem fjárnám þetta var gert, hafði Bjarni Ólafsson afsal- að sér eign þeirri, sem hér um ræðir, til varnaraðila með afsali, dags. 5. nóv- ember 1991, enda hafi varnaraðili að fullu staðið í skilum með greiðslur. Áður hafði varnaraðili undirritað kaupsamning um eignina sem dags. er 18. 1313 október 1989 og er áritun Óss hf. á kaupsamninginn sem samþykki þinglýsts eiganda. Enginn fyrirvari er gerður af hálfu Byggingafélagsins Óss hf. um að samþykki þinglýsts eiganda sé gefið með einhverjum skilyrðum, hvorki að greiðslur samkvæmt kaupsamningi ættu að berast Byggingafélaginu Ós hf. eða einhverjum öðrum en seljanda eignarinnar, né önnur skilyrði fyrir samþykki tiltekin. Á þeim tíma, sem fjárnám er gert í réttindum gerðarþola skv. kaupsamn- ingi við Ós hf., er því ljóst, að Bjarni Ólafsson, gerðarþoli, átti engin rétt- indi yfir eigninni að Hverfisgötu 62. Samkvæmt framansögðu og með vísan til 1. tl. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 90/ 1991 gat það fjárnám, sem gert var, því ekki verið fullnægjandi nauðungar- söluheimild. Með hliðsjón af þessu ber að fallast á kröfur varnaraðila um að staðfest verði sú ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík að taka mótmæli varnaraðila við framgangi nauðungarsölu að Hverfisgötu 62, íbúð 0209, Reykjavík, til greina. Eftir þessum úrslitum greiði sóknaraðili varnaraðila kr. 40.000,00 í máls- kostnað. Ingveldur Einarsdóttir, fulltrúi dómstjóra, kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Staðfest er sú ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 2. desember 1993 að taka mótmæli varnaraðila, Þórarins Sturlu Halldórssonar, við framgangi nauðungarsölu á fasteigninni Hverfisgata 62, íbúð 02-09, til greina. Sóknaraðili, Verkfræðistofa Stanleys Pálssonar, greiði varnaraðila kr. 40.000,00 í málskostnað. 1514 Þriðjudaginn 7. júní 1994. Nr. 252/1994. — Myllan-Brauð hf. (sjálf) gegn skattstjóranum í Reykjavík Kærumál. Matsbeiðni. Málflutningur. Ómerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili hefur með heimild í c-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/ 1991 um meðferð einkamála skotið málinu til Hæstaréttar með kæru 16. maí 1994, sem barst réttinum 31. sama mánaðar. Krefst sóknar- aðili þess, að hinum kærða úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur verði hrundið og lagt fyrir héraðsdómara að dómkveðja matsmenn í sam- ræmi við beiðni hans. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar á hinum kærða úrskurði og kæru- málskostnaðar. Mál þetta varðar beiðni um dómkvaðningu matsmanna án tengsla við höfðað dómsmál, sbr. 1. mgr. 77. gr. laga um meðferð einkamála, sem sóknaraðili afhenti Héraðsdómi Reykjavíkur 30. nóvember 1993. Varðaði matsefnið skattframtal sóknaraðila árið 1991 til varnaraðila, skattstjórans í Reykjavík, fyrir rekstrarárið 1990. Beiðnin var tekin til meðferðar á dómþingi 17. desember 1993 fyrir fulltrúa dómstjóra, að viðstöddum umboðsmanni sóknaraðila og tveimur umboðsmönnum varnaraðila, er lögðu fram skrifleg mótmæli við því, að beiðnin næði fram að ganga. Tók dómarinn ágreiningsefnið til úrskurðar í samræmi við 3. mgr. 78. gr. laga um meðferð einkamála, eftir að fulltrúar aðila höfðu tjáð sig um málið á dómþinginu. Dómari þessi fór í leyfi um áramótin, eins og frá greinir í hinum kærða úrskurði, og var málið fengið öðrum fulltrúa dómstjóra til meðferðar um miðjan janúar. Tók sá dómari málið fyrir í þinghald 10. maí 1994 og kvað upp hinn kærða úrskurð á grundvelli fram 1315 kominna gagna um matsbeiðnina og þess, sem bókað var um hið fyrra þinghald. Voru fulltrúar málsaðila viðstaddir uppkvaðninguna, en eigi verður séð, að þeim hafi verið gefinn kostur á að tjá sig um ágreiningsefnið fyrir hinum nýja dómara. Þessi meðferð málsins fór í bága við meginreglu réttarfars um munnlegan og milliliðalausan málflutning. Verður ekki hjá því kom- ist að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð og meðferð málsins frá og með 17. desember 1993 og vísa málinu heim til löglegrar meðferðar og úrskurðar að nýju. Það athugast, að töf á síðari fyrirtöku málsins hefur ekki verið nægilega réttlætt. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður og meðferð máls þessa fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur frá og með þinghaldi 17. desember 1993 eiga að vera Ómerk, og er málinu vísað heim til löglegrar með- ferðar og uppsögu úrskurðar að nýju. 1316 Þriðjudaginn 7. júní 1994. Nr. 18711994. — Jósúa Magnússon (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) segn Guðmundi Kristjánssyni anal Kærumál. Úrskurður stjórnar Löpm 195 Íslands. Málfluin inysþóknum Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Þót úr Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir. settur hæstaréttar- dómari Sóknaraðili hefur skotið málinu til Hæstaréttar með kæru 25. mars 1994, sem barst réttinum 27. apríl. Kærður er úrskurður stjórn s Íslands 16. mars 1994 samkvæmt heimild í mgr. 8. gr. laga nr. 6l/1942 3 1 ar Lögmannalð un milílytjendur, sbr. 3. myr. 4. tl 16L, gr laga nr. 01'1991 um meðferð einkamála. Krelst sóknaraðili þess, að úrskurðinum verði hrundið oa breytt á þann veg. að þóknun sóknaraðila fyrir málfluiningsslörf. er þar greinir. verði ákveðin 300.000 krónur. Hann gerir og Krölu um kerumálskostnað úr hendi vurnaraðil. Varnaraðili hefur einnig kgt fram kæru á úrskurðinum 15. apríl 1994 og krefst þess, að þóknun hans fyrir umrædd störf verði ákve in eiei lægri en 800.000 krónur. Hann Krefst einnig kærumálskosin aðar. Hér fyrir dómi hefur sóknaraðili lagt áherslu á, að varnaraðili hafi tekið að sér hagsmunagæslu vegna allra álitamála, er upp kynnu að komi við skipti á búi sóknaraðila og fyrrum eiginkonu hans. Hali varnaraðili þó látið hjá líða að fylgja eltir kröfu sóknar- aðila um uppgjör frá lyrrum lögmanni þeirra hjóna umfram það. sem fyrir hafi legið frá hendi lögmannsins. og draga hana undir Þúskiptin að því leyti, Sóknaraðili hefur ekki sýnt ram á. að þetta málefni hali varðað búskiptin með þeim hætti, að áhrif eigi að hafa á endurgjald varnaraðila fyrir þau málflutningsstörf. som hinn kærði úrskurður tekur til. Með vísan til þessa og til lorsendna úrskurðar ins þykir rótt. að hann verði staðlestur. 1316 Nr. 18711994. Kærumál, Úrskurður stjórnar Lögmannafélaps Íslands. Málflutn- ingsþóknun Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason 0 ur Kr. Halstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari Sóknaraðili hefur skotið málinu til Hæstaréttar með kæru ítars 1994, sen barst réttinum 27, apríl, Kærður er úrskurður stjórn“ ar Lögmannafélaes Íslands 16. mars 1994 samkvæmi heimild í 4. mer. á. er. laga nt. 6l1942 um málflytjendur. sbr. 3. mgr. 4. 1. Jól. r. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Krefst sóknaraðili þess, að úrskurðinum verði hrundið og Þreytt á þann vog, að þóknun sóknaraðila fyrir málflutingsstört, or þar grelnir. verði ákveðin 3000.N%) krónur. Hann gerir og kröfu um kærumálskostnað úr hendi varnaraðila Varnaraðili hefur einir lagt fram kæru á úrskurðinum 15, apríl 1904 og krefst þess. að þóknun hans fyrir umrædd störf vorði ákvoð in eigi lægri en SON}NN) krónur. Hann krefst einnia kærumálskosta- aðar. Hér fyrir dómi hefur sóknaraðili lagt áherslu á. að varnaraðili hafi tekið að sér hagsmunagæslu vegna allra álitamála. er upp kynnu að koma við skipti á búi sóknaraðilu on fyrrum eipinkonu búskiptin að því leyti að þetta á endurgjald varnaraðila fyrir þau málflutninesstörf, sem hinn kærði úrskurður tekur til. Með vísun til þessa og til forsendna úrskurðar- ins þykir rétt, að hann verði staðfestur íni hafi varðað búskiptin með þeim hætti, að áhrif eisi að hafi | 1316 Þriðjudaginn 7. júní 1994. Nr. 187/1994. — Jósía Magnússon (Sizurður G. Guðjónsson hrl.) iðmundi Kristjánssyni Glálfur) Kærumál. Úrskurður stjórnir Lögmannafélags Íslands, Málflutn- ingsþóknun Dámur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- úr Kr. Hafstein og Ingibjörs Benediktsdóttir, sottur h dómari Sóknaraðili hefur kvið málinu til Hæstaréttar með kæru 25. s 1994, sem Þarst réttinum 27. apríl. Kærður er úrskurður stjórn- ar Í ógnsinna félags landa 16 mars 1994 samkvæmt heimild í 4. mer. 8. ær. laga nr. 61:1942 um málflytjendur, sbr. 3. mgr. á. tl. 161, er laga ar. 91/1991 um meðlerð einkimála, Krefst sóknaraðili þess, að úrskurðinum verði hrundið og breytt á þann veg. að þóknun sóknaraðila fyrir málflutninsstörf, er þar greinir, verði ákveðin 308.000 krónur. Hann gorir og krölu um kærumálskostnað úr hendi varnaraðila. Varnaraðili hefur einnia lat fram kæru á úrskurðinum 15. april 1994 or krefst þess, að þóknun hans fyrir umrædd störf verði ákveð- in eigi lægi en 8004400 krónur. Hann krelst einnip kacrumálskostn- aðar Hér fyrir dómi hefur sóknaraðili lagt áherslu á, að varnaraðili hafi tekið að sér hagsmunagæslu vegna allra álitamála, er upp kynnu að koma við skipti á búi sóknaraðila og fyrrum c hans, Hafi varnaraðili þó látið hjá líða að fylgja eftir krölu sóknar aðila um uppgjör frá fyrrum lögmanni þeirra hjón umfram það. sem fyir hali legið frá hendi lönmannsins, og draga hana undir búskiptin að því leyti. Sóknaraðili hefur ekki m á. að þetta Íni hafi varðuð búskiptin með þeim hætti, að áhrif eigi að hafa á endurgjald varnaraðila fyrir þau málllutningsstöri. sem hinn kærði úrskurður tekur til. Með vísan til þessa og til forsondna úrskurðar- ins þykir rétt, að hann verði staðfestur inkonu 1317 Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður stjórnar Lögmannafélags Íslands 16. mars 1994. Með bréfi, dags. 26. janúar 1993, fór Jósúa Magnússon (sóknaraðili) þess á leit við stjórn LMFÍ að hún liðsinnti sér við að ná rétti sínum gagnvart Guðmundi Kristjánssyni hdl. (varnaraðila), sem að sögn sóknaraðila hefði gert verulegar kröfur á hendur sér í sambandi við aðstoð við sig sem lög- fræðingur. Kallað var eftir greinargerð frá varnaraðila og er hún dagsett 12. febrúar 1993. Einnig var óskað eftir áliti gjaldskrárnefndar LMFÍ um þókn- un varnaraðila, og er hún dagsett 17. maí 1993. Málavextir. Málavextir eru þeir að í júlí 1991 leitaði sóknaraðili til varnaraðila og bað um lögfræðilega aðstoð hans. Í umboði, sem sóknaraðili veitti varnaraðila, dags. 15. júlí 1991, kemur fram, að hann veitir varnaraðila „fullt og ótak- markað umboð til þess að koma fram fyrir mína hönd við hjónaskilnaðar- mál okkar Erlu Gunnarsdóttur . ..“ Í umboðinu kemur enn fremur fram. að það „... nær til allra fyrirliggjandi álitarefna í máli þessu sem og til þeirra, sem upp kunna að koma. Það á einnig við varðandi eignaskipti á búi okkar, hvort sem um einka- eða opinber skipti er að ræða. // Umboð þetta tekur til allrar meðferðar málsins, utan réttar sem innan, þ.á m. til að mæta við fyrirtöku skilnaðarmálsins hjá valdsmanni og/eða greiðslu fjármuna eða afhendingar annarra verðmæta, og alls annars, sem lögmaðurinn telur nauðsynlegt að gera eðli málsins samkvæmt. ...“ Varnaraðili flutti mál fyrir sóknaraðila í skiptarétti Reykjavíkur haustið 1991 í máli sem eiginkona sóknaraðila hafði höfðað á hendur honum, þar sem m.a. var krafist að skipti á búi aðila ættu að fara fram í samræmi við ákvæði 55. gr. laga nr. 60/1972, í tengslum við lögskilnað aðila þann 7. októ- ber 1991, en þann dag var gefið úr lögskilnaðarleyfi. Einnig var þess krafist að skiptaréttur skipti eignum búsins, eins og þær voru 28. júlí 1991, sam- kvæmt helmingaskiptareglu 18. gr. laga nr. 20/1923, þannig að hvort hjóna fengi í sinn hlut helming af hreinni hjúskapareign beggja hjónanna. Varnaraðili f.h. sóknaraðila krafðist sýknu, m.a. á þeim grundvelli, að sóknaraðili og eiginkona hans hefðu slitið samvistir á árinu 1977. Hefðu eignaskipti í raun farið fram ekki löngu eftir samvistarslitin. Var flutt sér- stakt skiptaréttarmál um ágreining aðila hvort skipta ætti búinu opinberum 1318 skiptum. Komst skiptarétturinn að þeirri niðurstöðu að óumdeilt væri að hjónin hefðu ekki staðfest samning um skilnaðarkjör fyrir yfirvaldi, eins og kveðið var á um í 45. gr. laga nr. 60/1972, og að munnlegt samkomulag um eignaskipti gæti ekki verið skuldbindandi samningur fyrir aðila. nema það hefði verið staðfest fyrir yfirvaldi. Til þess að lögskilnaðarleyfi fengist hefði eiginkonan því þurft að vísa skiptum á búi málsaðila til skiptaréttar, og féllst því skiptarétturinn á þá kröfu eiginkonunnar að félagsbúi málsaðila yrði skipt opinberum skiptum. Í framhaldi af þessari niðurstöðu var flutt annað mál, þar sem gerð var krafa af hálfu eiginkonunnar um helmingaskipti á búinu. Því mótmælti eiginmaðurinn og taldi það ósanngjarnt. Raunveruleg eignaskipting hefði átt sér stað við samvistarslitin árið 1977 og hefði eignastaða hans og efna- hagur verið rýr eltir það fyrst um sinn, en honum hefði tekist með þraut- seigju og dugnaði að rétta nokkuð úr kútnum. Vildi hann því ekki una því, að eiginkonan eignaðist hlutdeild í þessum eignum, sem sannanlega voru ekki til staðar við samvistarslitin. Fjárhagsleg samstaða þeirra hefði engin verið eftir þann tíma. Byggði hann sjónarmið sín m.a. á skáskiptareglu þeirri, sem felst í 57. gr. laga nr. 60/1972. Skiptaréttur komst að þeirri niður- stöðu að ekki væru efni til að beita 57. gr. laga nr. 60/1972, hvorki með rýmkandi lögskýringu né lögjöfnun, enda væri 57. gr. undantekningarregla frá aðalreglu, og því yrði að skýra hana þröngt. Því var fallist á kröfu eigin- konunnar um að eignum búsins, eins og þær voru 28. júlí 1991, yrði skipt helmingaskiptum. Þessum úrskurði var vísað til Hæstaréttar Íslands með kæru. Hæstiréttur staðfesti úrskurðinn með vísan til forsendna hans þann 7. október 1992. Varnaraðili ritaði sóknaraðila bréf, dags. 7. janúar 1993, þar sem hann krafði hann um þóknun fyrir störf sín, en þau fólu í sér, auk málflutnings í ofangreindum málum, lögfræðilega aðstoð vegna hjónaskilnaðarbeiðni eiginkonunnar í borgardómi Reykjavíkur, meðferð opinberu skiptanna á búinu hjá skiptastjóra og athugun á þætti Inga R. Helgasonar í samvistar- slitamáli þeirra hjóna og öðrum málefnum og bréfaskrif í því sambandi. Áskildi varnaraðili sér kr. 800.000 í þóknun auk virðisaukaskatts, ef greitt væri fyrir 20. janúar 1993. Gengi það ekki, áskildi varnaraðili sér allan rétt til að krefja sóknaraðila um verulega hærri þóknun. Þóknun sína miðaði varnaraðili við tímagjald að öðru leyti en því að þóknunin fyrir málflutn- inginn (3 mál) miðaðist við 1. gr. gjaldskrár LMFÍ. Sóknaraðili ritaði varnaraðila bréf, dags. 19. janúar 1993, þar sem hann óskaði eftir sundurliðun og rökstuðningi á einstökum atriðum kröfunnar. Í svarbréfi varnaraðila kom fram að rétt um 200 klukkustundir lægju að baki 1319 vinnu hans og að útlagður kostnaður vegna endurrita og réttargjalda væri um 40.000 krónur. Varnaraðili áréttaði, að kr. 800.000 væru lágmarksþókn- un. Í málinu liggur einnig fyrir bréf sóknaraðila til stjórnar LMFÍ. dags. 31. október 1993, þar sem hann gagnrýnir mjög tímaskýrslu varnaraðila og tel- ur hana á engan veg geta staðist. Einnig liggur frammi bréf varnaraðila til stjórnarinnar, dags. 6. desember 1993. Mál þetta var tekið fyrir alls 9 sinnum hjá stjórn LMFÍ, auk fyrirtöku þess í dag, og voru nokkrum sinnum reyndar sættir með aðilum, án árang- urs. Munnlegur málflutningur fór fram þann 9. febrúar 1994 og að honum loknum var málið tekið til úrskurðar. Kröfur og málsástæður. Við munnlegan flutning ágreiningsmálsins fyrir stjórn LMFÍ gerði sóknaraðili þær kröfur, að þóknun varnaraðila miðaðist við 50 klst. vinnu- framlag á kr. 4.000 pr. klst. auk virðisaukaskatts eða að þóknun fyrir mál- flutningsstörfin teldist eðlileg kr. 200.000 og kr. 100.000 að auki, þannig að heildarþóknunin yrði kr. 300.000. Í málinu hafði komið fram, að varnaraðili hafði tekið við vátryggingarfé f.h. sóknaraðila, kr. 100.000, sem er sú fjár- hæð, sem felst í kröfugerð sóknaraðila hér að framan. Af hálfu varnaraðila var þess krafist, að stjórn LMFÍ úrskurðaði um, hver teldist sanngjörn þóknun fyrir málflutning, með tilliti til þeirra hags- muna, sem fjallað hafði verið um í viðkomandi skiptaréttarmálum og fyrir Hæstarétti. Í því sambandi yrði miðað við hagsmuni skv. yfirliti á skjali, sem merkt er nr. 11. Vísaði varnaraðili í þessu sambandi til gjaldskrár LMFÍ frá september 1991. Varnaraðili krafðist þess þó að lágmarksþóknun skyldi vera kr. 800.000. Hvorugur aðili gerði kröfu um málskostnað. Sóknaraðili rökstuddi kröfu sína með því, að varnaraðili hefði ekki sinnt því máli, sem honum hefði í upphafi verið falið að annast, þ.e. að innheimta hjá Inga R. Helgasyni kröfu sóknaraðila á hendur honum vegna sölu á stálgrindarhúsi, sem Ingi R. Helgason seldi fyrir sóknaraðila seint á áttunda áratugnum. Varnaraðili hafi átt að sjá um það að andvirði stálgrindarhúss- ins yrði tekið með við skipti á eignum þeirra hjóna og þá þannig. að það eða krafan á hendur Inga R. Helgasyni vegna þess yrði talið til eigna kon- unnar. Taldi sóknaraðili varnaraðila alls ekki hafa sinnt þessu hlutverki sínu. Þá taldi sóknaraðili hagsmunagæsluna ekki hafa verið kr. 18 milljónir, heldur 5 milljónir, sem varnaraðili hefði tapað fyrir sig í skiptarétti. Fram kom. að sóknaraðili hafði ekki leitað til lögmanns frá samvistarslit- 1 um þar til hann leitaði til varnaraðila vegna skilnaðarmálsins, en það var eftir að lögmaður eiginkonunnar tilkynnti sóknaraðila um að krafa væri komin fram um lögskilnað. Þá kom enn fremur fram hjá sóknaraðila, að ekkert var rætt um þóknun varnaraðila fyrir fram, en sóknaraðili kvaðst hafa talið, að kostnaðurinn gæti numið 200-300 þúsund krónum. Sóknar- aðili kvað varnaraðila hafa samið texta umboðsins. Þá kvað hann varnar- aðila hata átt að sjá, að málið væri tapað, eftir fyrra skiptaréttarmálið. Varnaraðili rökstuddi kröfu sína með því að vísa til 1. gr. gjaldskrár LMFÍ. þar sem gert væri ráð fyrir að málflutningsþóknun í munnlega flutt- um málum skyldi vera með tilteknum hætti, þ.e., að reikna skyldi þóknun- ina út frá fjárhagslegum hagsmunum í málinu, stefnukröfu og dráttarvöxt- um. Hann tók þó sérstaklega fram, að hann krefðist ekki þrefaldrar þókn- unar vegna flutnings þriggja mála, en gerði kröfu um hæfilega þóknun, að lágmarki kr. 800.000. Hann tók einnig fram að tímagjald skrifstofu sinnar væri kr. 5.000-5.500. Varnaraðili benti á, að fram hefði komið hjá sóknar- aðila, að hann væri fús til að framselja kröfu sína, kr. 464.000. á hendur Páli G. Jónssyni (eða Inga R. Helgasyni) með dráttarvöxtum frá árinu 1990 til varnaraðila. Þar með hefði sóknaraðili viðurkennt að hann væri reiðubúinn að greiða kr. 300.000 auk kr. 464.000 með vöxtum eða yfir eina milljón króna í þóknun til varnaraðila. Varnaraðili nefndi einnig að þeir sóknaraðili hefðu verið sammála um að kæra seinni úrskurð skiptaréttar til Hæstaréttar og að þá hefði ekki verið rætt um kostnað af málinu. Hann benti einnig á, að hæstaréttarmálið hefði verið flutt munnlega að beiðni Hæstaréttar og að fimm dómarar hefðu skipað dóminn. Varnaraðili taldi sitt hlutverk hafa verið að verjast helmingaskiptum á búinu að kröfu sóknaraðila. Þess vegna hefði málið farið fyrir skiptarétt. Niðurstaða. Í máli þessu er verulegur ágreiningur um áskilda þóknun varnaraðila fyr- ir störf hans í þágu sóknaraðila. Snýst mál þetta og úrskurður um þá þætti í störfum varnaraðila, er lúta að flutningi þriggja mála, tveimur fyrir skipta- rétti Reykjavíkur og einu fyrir Hæstarétti Íslands. Ekki er fjallað um þókn- un fyrir önnur störf varnaraðila. Ágreiningurinn í máli þessu er margþættur. Sem dæmi má nefna að aðila greinir á um hvaða verk það var sem sóknaraðili fól varnaraðila að annast. Telur sóknaraðili að hann hafi falið varnaraðila aðallega að innheimta kröfu hjá Inga R. Helgasyni eða a.m.k. að draga þá kröfu undir búskiptin sem eign eiginkonunnar. Varnaraðili hefur hins vegar lagt fram umboð til sín frá sóknaraðila, þar sem fram kemur að honum var falið að koma fram 1321 fyrir hönd sóknaraðila í skilnaðarmáli, eins og rakið er í upphafi málavaxta- lýsingar hér að framan. Að mati stjórnar LMFÍ hefur sóknaraðila ekki tek- ist að sanna með fullnægjandi hætti að varnaraðila hafi verið falið aðallega að innheimta kröfuna á hendur Inga R. Helgasyni, enda bendir umboðið eindregið til þess að meginhlutverk varnaraðila hafi verið að gæta hags- muna sóknaraðila í skilnaðarmálinu. Þá greinir aðila einnig á um tímaskýrslu varnaraðila. Varnaraðili kveður um 43 klukkustundir hafa farið í undirbúning og málflutning í fyrra skipta- réttarmálinu, um 60 klst. í seinna skiptaréttarmálinu og um 38 klst. í kæru- málinu til Hæstaréttar Íslands. Byggir hann niðurstöðu sína á skráningu á verkefnaspjöldum vegna málanna. Sóknaraðili gagnrýnir tímaskráningu varnaraðila og telur að hlutir þeir, sem þar er greint frá, hljóti að vera „að meira eða minna leyti byggðir á „minni“. óminni eða ágiskunum“ eins og fram kemur í bréfi hans til stjórnar LMFÍ frá 31. október 1993. Þá nefnir sóknaraðili í bréfinu dæmi um það, sem hann telur vera ranga tímaskrán- ingu varnaraðila. Við fyrirtekt málsins hjá stjórn LMFÍ þann 17. nóvember 1993 dró sóknaraðili þessa fullyrðingu til baka. Eins og fyrr greinir gerði sóknaraðili kröfu um að þóknun varnaraðila yrði miðuð við 50 klst. vinnuframlag auk þess sem varnaraðili héldi 100.000 króna tryggingabótum, sem hann hafði innheimt fyrir sóknaraðila. Varnar- aðili rökstuddi hins vegar kröfu sína með því að vísa til gjaldskrár LMFÍ og krafðist að úrskurðað yrði um hæfilegt endurgjald fyrir málflutningsstörfin, að lágmarki kr. 800.000. Heimild til stjórnar LMFÍ til að kveða upp úrskurði í ágreiningsmálum sem þessu er að finna í 1. mgr. 8. gr. laga nr. 61/1942 um málflytjendur. Í 2. mgr. 2. gr. sömu laga er kveðið á um rétt lögmanna til að áskilja sér hæfi- legt endurgjald fyrir störf sín. þar á meðal hluta af fjárhæð máls og hærra endurgjald ef mál vinnst en ef það tapast. Eins og áður er komið fram var ekkert rætt um þóknun varnaraðila við upphaf starfs hans í þágu sóknaraðila, hvorki um fjárhæð né grundvöll þóknunarinnar. Stjórn LMFÍ hefur í slíkum tilvikum talið að að jafnaði beri að hafa hliðsjón af gjaldskrá félagsins þegar málflutningsþóknunin er ákveðin. Fleiri atriði geta þó einnig haft áhrif á niðurstöðuna. Við niðurstöðu ágreiningsmáls þessa telur stjórn LMFÍ að líta beri til eftirtalinna atriða: Varnaraðili flutti þrjú mál fyrir sóknaraðila og var niðurstaða þeirra allra sóknaraðila í óhag. Þau tvö mál. sem varnaraðili flutti í skiptarétti, voru í eðli sínu nátengd. Undirbúningsvinna varnaraðila nýttist honum að verulegu leyti í öllum málunum. 1322 Í seinna skiptaréttarmálinu snerist ágreiningurinn um það, hvort búi hjónanna skyldi skipt skv. helmingaskiptareglu hjúskaparlaganna eða skv. svokallaðri skáskiptareglu með lögjöfnun eða rýmkandi lögskýringu frá til- teknu heimildarákvæði sömu laga. Fjárhagslegu hagsmunirnir voru því mis- munur á helmingi heildareignanna, þ.e. 13 milljónum króna, og óákveðinni fjárhæð, sem dómarinn hefði talið eiga við, ef hann hefði talið heimilt að beita skáskiptareglunni. Með vísan til framangreinds og til bréfs varnaraðila til sóknaraðila, dags. 7. janúar 1993, áætlaðs vinnuframlags lögmannsins, gjaldskrár LMFÍ og með tilliti til niðurstöðu dómsmálanna telur stjórn LMFÍ, að hæfileg sam- anlögð þóknun varnaraðila fyrir málflutning í skiptaréttarmálunum nr. 26/ 1991 og nr. 7/1992 og í hæstaréttarmálinu nr. 354/1992 sé kr. 550.000. Er þá ekki reiknað með útlögðum kostnaði og virðisaukaskatti. Úrskurðarorð: Hætileg þóknun varnaraðila, Guðmundar Kristjánssonar hdl.. fyrir málflutning í skiptaréttarmálunum nr. 26/1991 og nr. 7/1992 og í hæstaréttarmálinu nr. 354/1992 telst vera kr. 550.000. Er þá ekki reiknað með útlögðum kostnaði og virðisaukaskatti. 1323 Miðvikudaginn 8. Júní 1994. Nr. 205/1994. — Íslenska útvarpsfélagið hf. (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) gegn Ólafi B. Ólafssyni (Jón Magnússon hrl.) Kærumál. Lögbann. Málskostnaður hjá stjórnvaldi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 22. apríl 1994, sem barst réttinum 3. maí sl. Kæruheimild er 1. mgr. 35. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl., sbr. 4. mgr. 91. gr. laga nr. 90/ 1989 um aðför, sbr. 2. tl. 102. gr. laga nr. 92/1991. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt verði lögbann við því, að varnaraðili, „hvort sem er í atvinnuskyni eða með öðrum hætti bjóði upp á þá þjónustu og framkvæmi, hvort sem er gegn gjaldi eður ei, að afrita svokallaða minniskubba í myndlyklum, fjöl- falda afritin og setja í myndlykla „viðskiptavina“ sinna í því skyni, að viðkomandi komist hjá því að greiða áskriftargjöld að „lokaðri“ sjónvarpsdagskrá kæranda“. Þá er þess krafist, að ákvörðun sýslu- manns um málskostnað til handa varnaraðila verði hnekkt og varnar- aðili verði dæmdur til að greiða sóknaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Í máli þessu biður sóknaraðili um lögbann við tiltekinni háttsemi, er fari í bága við rétt hans til útsendinga á sjónvarpsefni og sam- skipti hans við áskrifendur að þeim. Engin sérstök dæmi eru til- greind um þá starfsemi varnaraðila, sem krafist er, að lögbann verði lagt við. Gegn andmælum hans er eigi unnt að leggja til grundvallar óstaðfesta frásögn í vikublaði og segulbandsupptöku með símavið- tali, sem varnaraðili viðurkennir ekki að vera þátttakandi í. Fram lagðar auglýsingar í dagblaði skipta ekki sköpum. 1324 gildistöku laga me. 31/1990 voru heimildir til lögbanns tak- markaðar frá því. sem var í lögum nr. 18/1949 um kyrrsotningu og. lögbann. Ekki eru efni tl að víkja frá sönnunarkröfum, sem vera verður í málum af þessu tagi. Sóknaraðili verður hins vegar ekki sakaður um aðserðaleysi varðandi grun sinn um það, að varnaraðili efni, en þeir stundi varða grundvöllinn að sjónvarpsrekstri hans. Virðist hann hafa, margreynt á árunum 1991 og 1902 að reka réttar síns með kærum á hendur varnaraðila til þeirra, er annast rannsókn ag meðferð opin- beita mála. Á hinn bóginn er ekki leitt í ljós, hver árangur hali orð. ið af þessum kærumálum og hvað álykta megi um starfsemi varnar- aðila af niðurstöðum þeirra. Samkvæmt framansögðu hefur sóknaraðili ekki sýnt nægil fram á. að þörf hans fyrir lösbann sé svo Þrýn. að skilyrðum 24. yr. í nt. 31/1990 um framgang, þess fyrir sýslumanni verði talið full. ta mig Þegar sýslumaður tók framangreinda ákvörðun. ákvað hann varnaraðila jalnframt 30.000 krónur „í kostnað af málinu fyrir sýslu- manni“. Sóknaraðili hafði þá kröfu ekki uppi við sýslumann þegar í stað. að héraðsdómur tæki þessa ákvörðun einnig til úrlausnar. svo sem nauðsynlegt var. el hann vikli Þe 53, gr. laga nr. 31/1990. Bar héraðsdómara því að vísa kröfunni frá hana undir dóm. sbr. 2. mgr. dómi Eins og mál þetta er vaxið. þykir rétt, að mi og kærumilskostnaður falli niður Ískostnaður í hóraði Dómsorð Kröfu sóknaraðila um. að ákvörðum sýslumannsins í Reykjavík 11. febrúar 1994 um má aðila verði hnekkt. er vísað frá hóraðslórni skostnað til handa varnar. Staðfest er ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 11 febrúar 1994 þess elnis, að synjað verði um framgang umbeð- innar lögbannsgerður. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður 14 Við gildistöku laga ar. 3141990 voru ir til lögbönns tak markaðar frá því. sem var í lósum nt. 18/1949 um kyrrseiningu op) Íögbann, Ekki eru efni til að víkja frá sönnunarkrölum. sem gera) verður í málum af þessu tagi, Sóknaraðili verður hins vegar ekki sakaður um aðgerðaleysi varðandi grun sinn um það. að varnaraðili stundi starfs num hans í þessu ofni, on þeir varða grundvöllinn að sjónvarpsrekstri hans. Virðist hann hafa margreynt á árunum 1991 og 1992 að reka réltar síns möð kærum á hendur varnaraðila til þeirra, er annast rannsókn og meðlerð apin- Þerra mála. Á hinn bóginn er ekki leilt í ljós, hver árangur hafi orð ið af þessum kærumálum og hvað álykta megi um starfsemi varnar aðila af niðurstöðum þeirra. Samkvæmt framansögðu hefur sóknaraðili ekki sýnt nægil fram á, að þörf hans fyrir lögbann sé svo brýn, að skilyrðum 24. gr laga nr. 31/1990 um framsang þess fyrir sýslumanni verði talið full- lægt. Þegar sýslumaður tók framangreinda ákvörðun. ákvað hann varnaraðila jafnframt 30.000 krónur „í kostnað al málinu fyrir sýslu- manni“. Sóknaraðili hafði þá kröfu ckki uppi við sýslumann þegar í stað, að héraðsdómur tæki þessa ákvörðun einni úl úrlausnar, svo) sem niuðsynlegt var. ef hann vildi bera hana undir dóm. sbr. 2. myr 33. gr. laga nr. 31/1990, Bar héraðsdómara því að vísa kröfunni fr. dómi Eins out mál þetta er vasið, þykir rétt. að málskostnaður í héraði oe kærumálskostnaður alli niður Dómsorð Kröfu sóknaraðila um. að ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík 11. febrúar 1994 um málskostnað til handa varnar aðila verði hnekkt, er vísað frá héraðsdómi Staðfest er ákvörðun sýslumannsins Í Reykjavík frá 11 febrúar 1994 þess efnis, að synjað verði um framt ang umbeð- innar lögbannsgerðar Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1324 Við gildistöku laga mr. 3141990 voru heimildir til markaðar frá því, sem var Í lögum nr, 18/1949 um kyrrsetningu og lögbann. Ekki eru efni til að víkja frá sönnunarkröfum. som gera verður í málum af þessu tagi. Sóknaraðili verður hins vegar ckki sakaður um aðgerðaleysi varðamdi grun sinn um það. að varnaraðili stundi starfsemi, er raski hagsmunum hans í þessu efni, en þeir varða grundvöllinn að sjónvarpsrekstri hans. Virðist hann hafa margreynt á árunum 1991 og 1992 að reka réttar síns með kærum á hendur varnaraðila til þeitra, er annast rannsókn og meðferð opin berr mála, Á hinn bóginn er ekki leitt í ljós. hver árangur hafi orð, ið af þessum kærumálum og hvað álykta megi um starlsemi varnar- aðila af niðurstöðum þeirra Samkvæmt framansöuðu hefur sóknaraðili ekki sýnt næyilega fram á, að þörf hans fyrir lögbann sé sva brýn, að skilyrðun 24, gr laga nr. 31/1990 um Framtanyr þess fyrir sýslumanni verði talið full banns tak. nægt Þegar varnaraðila jafnframt 30.000 krónur „í kostnað af málinu fyrir sýstu munni“. Sóknaraðili hafði þá kröfu ekki uppi við sýslumann þegar í stað, að héraðsdómur tæki þessa ákvörðun einnig til úrlausnar, svo sem nauðsynlogt var. ef hann vildi bera hana undir dóm, sbr. 2. mgr 33. gr. fagi nr. 1190, Bar héraðsdómara því að vísa kröfunni frá sýslumaður tók framangreinda ákvörðun, ákvað hann dómi Eins og mál þetta er vaið, þykir rótt, að málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð Krölu sóknaraðili um, að ákvörðun sýslumannsins Reykjavík 1. febrúar 1994 um málskostnað til handa varnar- aðila verði hnekki, er vísað frá héraðsdómi, Staðfest er ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 1 febrúar 1994 þess efnis. að synjað verði um Framganga umbeð- innar lögivannsgerðar, Málskostnaður í hóraði og kærumálskosinaður fellur niður 1325 Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 11. apríl 1994. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi þann 15. mars 1994. Málið barst Héraðsdómi Reykjavíkur 15. febrúar 1994 með kröfu Íslenska útvarpsfélagsins, kt. 500685-0269, Lynghálsi 5, Reykja- vík, dagsettri sama dag, um úrlausn dómsins um synjun sýslumannsins í Reykjavík við því, að lagt yrði lögbann við því, að „gerðarþoli hvort sem er í atvinnuskyni eða með öðrum hætti bjóði upp á þá þjónustu og fram- kvæmi, hvort sem er gegn gjaldi eður ei, að afrita svokallaða minniskubba í myndlyklum, fjölfalda afritin og setja í myndlykla „viðskiptavina“ sinna í því skyni að viðkomandi komist hjá því að greiða áskriftargjöld að „lok- aðri“ sjónvarpsdagskrá gerðarbeiðanda“. Jafnframt krefst sóknaraðili þess að ákvörðun sýslumanns um málskostn- að, kr. 30.000,00 til handa gerðarþola verði hnekkt. Þá krefst sóknaraðili þess að gerðarþoli verði dæmdur til að greiða málskostnað að skaðlausu. Varnaraðili krefst þess að umbeðin lögbannsgerð nái ekki fram að ganga og að gerðarbeiðanda verði gert að greiða gerðarþola kostnað vegna máls þessa samkvæmt mati. Málsatvik. Íslenska útvarpsfélagið hf. hefur frá árinu 1991 sent út sjónvarpsefni undir merkjum Stöðvar 2 í gegnum svokallað áskriftarkerfi. Það efni, sem sjónvarpað er í dagskrá Stöðvar 2, er ýmist efni sem sóknaraðili hefur sjálfur framleitt eða keypt sýningarrétt á. Til að útiloka aðgang annarra en áskrifenda að sjónvarpsdagskránni er útsendingum dreift í gegnum myndlyklakerfi. Áskrifendur ná útsendingum í gegnum myndlyklakerfið, en útsendingar til annarra eru truflaðar. Í hverjum mynd- lykli er minniskubbur (e-prom) sem í er brennt númer sem gerir þá ólíka innbyrðis. þ.e. reikna verður út lykilnúmer fyrir hvern einstakan myndlykil. Sú athöfn. sem krafist er lögbanns við í máli þessu, lýtur að því að breyta myndlyklum, þ.e. afrita minniskubba myndlykla og fjölfalda þá í þeim til- gangi að margir geti notað sama lykilnúmer og komist af með að borga að- eins eina áskrift. Niðurstaða. Í 24. gr. laga nr. 31/1990 er mælt fyrir um skilyrði lögbanns, en þar segir: „Lögbann má leggja við byrjaðri eða yfirvofandi athöfn einstaklings eða fyrirsvarsmanns félags eða stofnunar, ef gerðarbeiðandi sannar eða gerir sennilegt að athöfnin brjóti eða muni brjóta gegn lögvörðum rétti hans, að gerðarþoli hafi þegar hafist handa um athöfnina eða muni gera það, og að 1326 réttindi hans muni fara forgörðum eða verða Íyrir teljandi spjöllum, verði hann knúinn ul að bíða dóms um þau.“ Samkvæmt niðurlagi ákvæðisins verður lögbann því ekki lagt á, nema gerðarbeiðandi sanni eða geri sennilegt að hagsmunir hans fari forgörðum eða verði fyrir teljandi spjöllum, verði gerðarbeiðandi knúinn til að bíða dómsúrlausnar um vernd þeirra. Það felur í sér að á undan þurfi að ganga að gerðarþoli hafi raskað þessum réttindum gerðarbeiðanda. Sönnun perð- arbeiðanda þarf því ekki aðeins að lúta að því að gerðarþoli framkvæmi eða muni framkvæma athöfn sem brjóti gegn lögvörðum rétti gerðarbeið- anda, heldur einnig verður hún að lúta að því að réttindi hans muni tapast eða verða fyrir teljandi spjöllum, verði hann knúinn til að fara hefðbundna dómstólaleið. Í málinu hefur verið lagt fram viðtal við varnaraðila sem birtist í DV 31. október 1991 ásamt mynd, sem ætla má frá samhengi viðtalsins í heild. að sé af varnaraðila. Í viðtalinu kemur m.a. fram að hann taki viðurkennda af- ruglara og endurriti þá, þannig að margir notendur geti notað sama núm- erið. Þá hefur sóknaraðili lagt fram önnur gögn sem einnig renna stoðum undir að varnaraðili hafi stundað þá starfsemi sem krafist er lögbanns við og að sú starfsemi hafi brotið gegn lögvörðum réttindum hans. Hins vegar er það álit dómsins að sóknaraðila hafi hvorki tekist að sanna né gera sennilegt, að varnaraðili framkvæmi eða muni framkvæma þá at- höfn, sem lögbanns er krafist við, né sannað eða gert sennilegt, að réttindi hans muni tapast eða skerðast, verði hann knúinn til að fara hefðbundna dómstólaleið til verndar þeim. Verður einkum að líta til þess að lögbann er neyðarúrræði, sem aðeins verður beitt, þegar almenn úrræði eins og höfðun dómsmáls, eru of seinvirk, en í málinu hefur komið fram að sóknaraðili hafi haft vitneskju um starfsemi þá, sem hann nú krefst lögbanns við, frá árinu 1991. Með vísan til þess. sem að ofan sagði um eðli lögbanns sem neyðar- ráðstöfunar, þykir sóknaraðili ekki hafa sannað eða gert sennilegt að hags- munir hans fari forgörðum, verði hann knúinn til að bíða dómsúrlausnar um vernd þeirra. Verður því að hafna kröfu sóknaraðila um að lagt verði lögbann við því að „gerðarþoli hvort sem er í atvinnuskyni eða með öðrum hætti bjóði upp á þá þjónustu og framkvæmi, hvort sem er gegn gjaldi eður ei, að afrita svo- kallaða minniskubba í myndlyklum, fjölfalda afritin og setja í myndlykla „viðskiptavina“ sinna í því skyni að viðkomandi komist hjá því að greiða áskriftargjöld að „lokaðri“ sjónvarpsdagskrá gerðarbeiðanda“, og staðfesta þá ákvörðun sýslumanns að synja um framgang gerðarinnar. Í 85. gr. laga nr. 90/1989 segir, að gerðarbeiðanda sé heimilt, meðan að- 1327 farargerð er ólokið, að krefjast úrlausnar héraðsdómara um einstakar ákvarðanir, sem sýslumaður tekur um framkvæmd hennar, ef gerðarbeið- andi hefur þá kröfu uppi við sýslumann áður en lengra er haldið við gerð- ina. Endurrit úr gerðabók sýslumanns ber ekki með sér að gerðarbeiðandi hafi haft þá kröfu uppi að bera ákvörðun sýslumanns um málskostnað gerðarþola undir héraðsdóm. Ber því að hafna þeirri kröfu sóknaraðila, að ákvörðun sýslumanns varðandi þetta atriði verði hnekkt. Með hliðsjón af þessum úrslitum greiði sóknaraðili varnaraðila kr. 50.000,00 í málskostnað. Ingveldur Einarsdóttir, fulltrúi dómstjóra, kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Staðfest er ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 11. febrúar 1994 um að synjað verði um framgang umbeðinnar lögbannsgerðar í mál- inu nr. L-4/1994. Kröfu sóknaraðila um, að ákvörðun sýslumanns um málskostnað til handa gerðarþola verði hnekkt, er hafnað. Sóknaraðili greiði varnaraðila kr. 50.000,00 í málskostnað. 1328 Fimmtudaginn 9. júní 1994. Nr. 502/1993. — Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Helga Aðalsteinssyni Ávana- og fíkniefni. Þjófnaður. Upptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Ákærði hefur áfrýjað máli þessu í heild sinni, og var því af hálfu ákæruvalds skotið til Hæstaréttar með stefnu 24. nóvember 1993. Krefst ákæruvaldið staðfestingar hins áfrýjaða dóms. Ákærði ve- fengir sakargiftir að hluta og krefst þess jafnframt, að refsing hans verði milduð. Fyrri ákæran í máli þessu varðar einkum meðferð ákærða á 17,4 g af hassefni og 50 skömmtum af efninu LSD, sem hann sendi í pósti frá Amsterdam á eigið heimilisfang hér á landi, en sending þessi var stöðvuð við tollmeðferð á bögglapóststofunni að Ármúla í Reykja- vík. Af verknaðarlýsingu er ljóst, að hann er einvörðungu ákærður fyrir innflutning á þessum efnum. Kemur ekki til álita, hvort hann hafi ætlað þau til sölu eða dreifingar að einhverju leyti. Með þeirri athugasemd ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm um sakfellingu ákærða og heimfærslu á brotum hans til refslákvæða. Á kærði hefur áður orðið sekur um fíkniefnalagabrot og brot á al- mennum hegningarlögum, en langt var um liðið frá síðasta broti hans, þegar brot hans nú voru framin. Með hliðsjón af þessu og at- vikum að öðru leyti telst refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi 15 mánuði. Staðfesta ber ákvæði hins áfrýjaða dóms um upptöku efna og um sakarkostnað. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað málsins, svo sem um er mælt í dómsorði. 1329 Dómsorð: Ákærði, Helgi Aðalsteinsson, sæti fangelsi 15 mánuði. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um upptöku fíkniefna og um sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 15.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttar- lögmanns, 30.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjaness 26. október 1993. I: Ár 1993, þriðjudaginn 26. október, er á dómþingi í héraðsdómi Reykja- ness, sem háð er á reglulegum þingstað í Hafnarfirði af Má Péturssyni hér- aðsdómara, kveðinn upp dómur í sakamálinu nr. 179/1993: Ákæruvaldið gegn Helga Aðalsteinssyni. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum aðalflutningi hinn 25. október 1993, er höfðað með ákæru ríkissaksóknara fyrir meint fíkniefnabrot, út gefinni 31. ágúst 1993. birtri 14. september og þingfestri 22. september sama ár, og ákæru ríkissaksóknara fyrir meintan þjófnað, út gefinni 6. október 1993 og birtri og þingfestri 8. sama mánaðar, gegn Helga Aðalsteinssyni, kt. 230354-4489, Breiðvangi 14, Hafnarfirði. Í ákærum þessum er ákærða gefið að sök í hinni fyrrnefndu „að hafa, í Janúar 1993 keypt 100 g af hassi og nokkurt magn af LSD í Amsterdam og fimmtudaginn 21. þess mánaðar búið um 17,4 g af hassi og 50 skammta af LSD í pakka og sent hingað til lands á pósthólf nr. 460 í póstútibúi í Hafnarfirði. Telst þetta varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr., laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 60/1980, sbr. 9. gr. laga nr. 75/1982, sbr. lög nr. 13/1985, og 2. gr., sbr. 10. gr., reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 16/1986. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til þess, sam- kvæmt $. og 6. mgr. S. gr. laga um ávana- og fíkniefni og 2. mgr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna, að sæta upptöku á 17,4 g af hassi, 50 skömmtum af LSD, vasaljósi og ljósmyndaalbúmi með myndum, sem lögregla lagði hald á við rannsókn málsins“. Í hinni síðarnefndu „að hafa aðfaranótt sunnudagsins 5. september 1993 brotist inn í Miðbæjarradíó að Hverfisgötu 18 í Reykjavík, tekið þar til og sett í plastpoka mælitæki, lítið útvarps- og segulbandstæki („vasadiskó“), og, 63 Hæstaréttardómar fl 1330 nokkur heyrnartól, alls að verðmæti um 30.000 krónur, og síðan fært hlut- ina að vöruafgreiðsludyrum á bakhlið hússins, þar sem lögregla kom að honum. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar“. Ákærði óskaði ekki skipunar verjanda. Þar sem dómarinn taldi hann uppfylla skilyrði niðurlagsákvæðis 34. gr. laga nr. 19/1991, flutti hann mál sitt sjálfur. Að leiðbeiningu dómarans krafðist hann vægustu refsingar. Ákærði hefur játað verknaði þá sem honum eru gefnir að sök í ákærum. þó þannig að hann kveður hassið hafa verið ætlað til eigin neyslu, og LSD- skammtana, sem hann kveðst hafa fengið gefins skömmu fyrir brottför sína frá Amsterdam, kveðst hann ekki hafa vitað hvað hann ætti að gera við, hann hafi ekki ætlað að selja þá. Hann ber við algjöru minnisleysi um að hafa tekið til og sett í plastpoka muni þá, sem greindir eru í síðari ákæru, en kveðst muna eftir því, er örygp- isverðir Securitas komu að honum á vettvangi. Hann leggur áherslu á að hann hafi þá enga mótspyrnu veitt og nefnt það við öryggisverðina að „kalla bara á lögreglu“. Er sú fullyrðing ákærða studd framburði öryggis- varðanna. TI. Miðvikudaginn 27. janúar 1993 barst ávana- og fíkniefnadeild lögreglunn- ar í Reykjavík tilkynning frá tollvörðum á bögglapóstsstofunni í Ármúla um, að þar hefði fundist póstsending sem innihéldi hassefni. Er lögreglu- menn komu á staðinn, var þeim afhent brúnt, fóðrað umslag, og var utan- áskriftin: TO ART TATTOO, P.O. BOX 460, 221 HAFNARF., ICELAND. Sendandi póstsendingarinnar var eigi tilgreindur, en á fylgiseðli, er límdur var á umslagið, var innihald þess sagt vera „photos“. Í umslaginu reyndist vera vasaljós og ljósmyndaalbúm, með tveimur póstkortum með myndum beggja vegna af fólki með húðflúr, eitt stakt póstkort með húðflúrsmynd og 19 ljósmyndir. Mátti þekkja ákærða í máli þessu á flestum ljósmyndanna. Ákærði var rétthafi pósthólfs þess, er skráð var sem viðtökustaður sending- arinnar. Við nánari skoðun á vasaljósinu kom í ljós, að í hólfi þess fyrir raf- hlöður var vöndull pakkaður inn í plast, og reyndist hann innihalda svart hass, sem við vigtun reyndist 17,4 g. Við nánari skoðun á ljósmyndaalbúm- inu fundust síðan 50 skammtar af LSD, sem faldir höfðu verið á milli póst- korta, er límd höfðu verið saman, og þannig komið fyrir í albúminu. Við rannsókn á Rannsóknastofu háskólans í lyfjafræði kom í ljós, að framan- greindir 50 skammtar innihéldu fíkniefnið lýsergíð, sem einnig er nefnt LSD, 22.5 míkrógrömm hver skammtur. Ákærði játaði þegar við yfirheyrslu lögreglu, að hinn 8. janúar 1993 hefði 1331 hann farið til Amsterdam í Hollandi, keypt þar 100 g af hassi, reykt hluta af því sjálfur, meðan á dvölinni stóð. en átt eftir um 15-20 g af hassi, er hann hélt heimleiðis þann 21. janúar. Kvaðst hann þá hafa komið hassinu fyrir í litlu vasaljósi, sem hann hefði keypt, og komið vasaljósinu fyrir í umslagi ásamt ljósmyndaalbúmi: hefði síðan póstsent pakkann frá Amsterdam á eigið pósthólf á pósthúsinu í Hafnarfirði. Ákærði kvaðst hafa ætlað hassið til eigin nota. Fyrir dómi var framburður ákærða um þessi atvik öldungis óbreyttur. Ákærði kvaðst við lögreglurannsókn eigi kannast við LSD-skammta þá, sem fundust við rannsókn málsins, milli samanlímdra póstkorta í ljós- myndaalbúmi. Hann kvaðst hafa fengið myndaalbúmið að gjöf frá kunn- ingja sínum, er hann vildi ekki nafngreina. Þá kvaðst ákærði eigi vilja til- greina þann mann sem tekið hefði þær ljósmyndir, er myndaalbúmið hafði að geyma. Hann kvaðst þó kannast við að myndirnar hefðu verið teknar af sér í þessari utanferð. Við dómsrannsókn viðurkenndi ákærði að hafa komið umræddum LSD- skömmtum fyrir svo sem að framan greinir og póstsent sjálfum sér hingað til lands, vitandi um hvaða efni var um að ræða. Hann kvaðst hafa fengið skammtana að gjöf skömmu áður en hann hélt heimleiðis, ekki vitað, hvað hann átti að gera við þá og því af einhverjum óskýrgreindum ástæðum póst- lagt þá með hassinu. Hann kvaðst ekki geta tilgreint gefandann. Hann þvertók fyrir, bæði að hafa ætlað efnið til sölu og enn fremur að hafa ætlað að neyta þess sjálfur, sagðist vera á móti LSD, hafa sjálfur prófað það fyrir um 20 árum og hafa séð á eftir kunningja sínum vegna neyslu þessa efnis. II. Aðfaranótt sunnudagsins 5. september 1992 kl. 5.09 var lögregla kvödd að versluninni og viðgerðastofunni Miðbæjarradíói að Hverfisgötu 18 í Reykjavík. Er lögreglumenn komu á vettvang hittu þeir þar fyrir tvo starfs- menn Securitas ásamt Helga Aðalsteinssyni, ákærða í máli þessu. Skýrðu starfsmenn Securitas svo frá, að þeir hefðu komið að Helga. þar sem hann stóð í dyragætt baka til í húsinu, í einhvers konar vöruafgreiðsludyrum. Kváðu þeir Helga hafa hoppað niður og óskað eftir því að haft yrði sam- band við lögreglu. Samkvæmt vettvangsskýrslu lögreglumanna hafði verið brotin rúða á bakhlið hússins og greinilegt, að sá sem það hafði gert, hafði skorið sig, því að blóð hafi verið á gluggakarmi og víðar. Í dyragættinni kváðust lög- reglumennirnir hafa fundið plastpoka með blóði á, sem innihélt mælitæki, lítið útvarps- og segulbandstæki (vasadiskó) og nokkur heyrnartól. Helgi hafi verið með pappír vafinn um fingur á vinstri hendi og verið greinilegt 1332 að blætt hafði mikið úr hendinni. Ekki fundu lógteglumonn þýfi á Helen og seiði Hi þe, ið humm hefði boi þana in ði skýrði svo frá fyrir löpreylu og dómi, að umrætt kvöld hefði hann setið að átengis í miðbæ Reykjavíkur o orðið verulega ölvaður Kvaðst hann hafa genpið bak við hús nr. 8 við Hverfisgötu í því skyni að kasta af sér vatni, Þar hefði sú hugmynd vaknað að fara þar inn, Kvaðst hann hafa brotið rúðu á bakhlið híssins og farið inn um gluggann. Við það hali bann skorið sig á hendi. Næst kvaðst ákærði hala munað eftir sér, er hunn heyrði raddir tveggja manna fyrir utan húsið. Ákærði kvaðst hafa séð starfsmenn Sí Ístir utan húsið og kvaðst hafa gefið sig frum við þá on óskað eltir því að þeir kölluðu til lögreglu Vitnin Guðjón Benfield. starfsmaður Securitas, og in únarmaður í Miðbæjarradíói. bala gefið skýrslur hér fyrir dómi Guðjón skýrði meðal annars frá því, að Mann hefði ásamt starfsfélnga sín. um orðið var mannaferða í áðumefndu húsi umrædda nótt. Skörmu síðar helði ákzorði birst í nokkurs kunar vöruaferciðsludyrum á bakhlið hús og möglunarlaust pefið sig Örvesisvörðum á vald og óskað eftir því að löp vegla yrði kölluð til. Vinnið Einar skýrði meðal annars sva frá, að aðkoman að verslun hans uoæðda nótt hefði verið ljót. Rekja hefði mátt blóðslúð eltir innbrotsþjól- inn um allr húsið og auk þess hefðu vörur legið á gólfum. Kvaðst Einar muna. að við vörualsreiðsludyr á bakhlið hússins hefði legið blóðupur Ólafsson, versl Plastpoki með áðurgreindum munum í Fyrir lögreglu og hér fyrir dúmi kvaðst ákirði ekki muna ellir því að hafa safnað saman í plastpoka munum og sett pokana þar sem hann fannst. Ákærði vefengdi þó ekki, að hana hefði verið þarna að verki. w Auk nokkurra dóma og dómsílti vegna brota á álsngislösum og um ferðarlögum hefur ákærði hlotið eftirtalda fanpekisdóma fyrir auðpunar- brot op fíkniefnabrot Hinn 31.19.1974 í sakadómi Reykjavíkur. 8 mánaða fangelsi Íyrir brot seun 244.,248. 1. mgr. 256. pr. almennra hegningarlaga, Hinn 17.2.1975 í Kóbenhavns byret, 6) daga Fangeki fyrir brot 3 5 Ótari auðgunarbrof), sbr. 284. # 5. ur. (refsiramminn fyrir hin (hylming). sbr. 276. er. (þjófnaður) hegningarlaga. Minn 5.111926 í sakadómi Reykjavíkur, ekki brot geg 244. pr. almennra hegningarlaga Hinn 17.11.1976 í sakadómi Reykjavikur, 6 mánaða fangeli fyrir brot segn 244.,216., 155. 248. og 261. pr. almennra heuningarlaga erð sérstök refsinu fyrir 1332 að blæti hafði mikið úr hendinni, Ekki fundu lögreglumenn þýfi é Holga og neitaði Heini því. að hann hefði brotist þarna inn, Ákærði skýrði svo frá fyrir jpreghu op dóni, að umrætt kvöld heiði hann verið að neyta áfengis í miðlvæ Reykjavíkur og orðið verulega ólvaðu Kvaðst hunn hafa gengið bak við hús nr. 18 við Hverfissölu í því skyni að, sla af sér vatni. Þar hefði sú hugmynd vaknað að fara þar inn. Kvaðst hann hafa brotið rúðu á Þukhlið hússins og farið inn um aluggann. Við það hafi hann skorið sig á hendi. Næst kvaðst ákærði hafa munað) eilir sér, er hann heyrði raddir tveggja manna fyrir utan húsið. Ákærði kvaðst hafa sóð starfsmenn Securitas fyrir ulan húsið og kvaðst hafa gefið sig frum við þá og óskað eftir því að þeir kölluðu til lögreplu Ólafsson, versi unarmaður í Miðbæjarraðíði, hafa gefið skýrslur hér fyrir dómi Guðjón skýrði meðal amars frá því, að hann hefði ásamt starfstólaga sín um orðið var mannalerða í áðurnefndu hísi umrædda nótt. Skönnu síðar hefði ákærði birst í nokkurs konar víirualpreiðsludyrum á bakhlið hússins og móglunarlaust gefið sig Örygsisvörðum ú vald og óskað eltir því að Jög- regla yrði kölluð ti, Vitnið Kinar skýrði meðal annars svo frá. að aðkoman að verslun hans. umrædda nótt hefði verið ljót. Rekja hefði mátt blóðslóð eftir innbrotsþjól- inn um allt húsið og auk þess heiðu vörur legið á gólfum, Kvaðst Einar muna, að við vöruafgreiðsludyr á bakhlið hússins hefði legið blóðugur. Plastpoki með áðurgreindum munum í Fyrir lögteslu og hér fyrir dómi kvaðst ákærði ekki muna eftir því að Þafa safnað saman í plastpoka munum ow sett pokann þar sen hann fannst, Ákirði vefengdi þó ekki, að hann hefði verið þarna að verki. Auk nokkurra dóma op dómsátla vegna brola á áfengislögum og um ferðarlögum hefur ákærði hlotið eftirtalda fangelkisdóma fyrir nuðgunar. brot og fikniefnabrar Hinn 51.10.1974 í sakadómi Reykjavíkur, # mánaða fangelsi fyrir brot sepn 244,,248,, 1, mgr. 250. pr. almennra hegningarlag, Óhlinn 1521915 í Köhentians byr 60 daga fangelsi fyrir br seen Í mar. 285, gr. (refsiramminn Ívrir hin grófari auðgundrbrol), sbr. 284. ur. (hylming). sbr. 276, yr, (þjófnaður) hegningar ga Hinn 5.11.1976 í sakadómi Reykjavíkur, ekki gerð sérstök relsins fyrir brot gögn 244. er. almennra hegninsarlagir Hinn 17.11.1974 í sakadómi Reykjavíkur, 6 mánaða fangelsi Syrir brot segn 244., 240., 195., 248, ug 26l. pr. almennra hegningarlaga. áð blætt hafði mikið úr hendinni. Ekki fundu löuregiumenn þýfi á Helga og neitaði Helgi því, að hann heiði brotist þarna inn Ákærði skýrði svo frá fyrir ður. og dómi. að umrætt kvöld hefði hann verið að neyta áfengis í miðbæ Reykjavíkur og orðið v ður Kónds hann haf gumð hk si hú ið Hverfisgötu því skyni að kasta af sér vatni. Þar hefði sú hugmynd vaknað að fara þar inn. Kvaðst hann hafa brotið rúðu á bakhlið hússins og farið inn umm yluegnn. Við það hafi hann skorið sja á hendi. Næst kvaðst ákærði hafa munað eftir sér, er a manna fyrir utan húsið. Ákærði kvaðst hafa séð ið sig frum við þá bann heyrði raddir tví starfsmenn Sccurlias fyrir utan húsið og kvaðst hafa p og óskað eftir því að þeir kólluðu til Vitnin Guðjón Benfiek) starfsmaður Securitas, og Einar Ólafsson, verst- unarnaður í Miðbæjurradíói. hafa pefið skýrslur hér fyrir dómi Ghuðjón skýrði meðal annars frá því, að hann hefði ásamt starfsíélaga sine um orðið var mannaferða í áðumnelndu húsi umrædda nótt. Skömmu síðar hefði ákærði birst í nokkurs konar vöruafgreiðsludyrum á bakhlið hússins on möplunarlaust gefið sig öryggisvörðum á vald og óskað eftir því að löp- tepla yrði kölluð til Vínið Einar skýrði meðal annars svo frá, að aðkoman að verslun hans umrædda nótt hefði verið ljót. Rekja hefði mátt hlóðslóð eftir innbrotsþjóf inn um alli húsið og auk þess hefðu vörur lexið á gólfum. Kvaðst Hinar muna, að við vöruafgreiðsludyr á bakhlið hússins hefði legið blóðugur Plistpoki með áðurgreindum munum í Fyrir lögreglu op hér fyrir dómi kvaðst ákærði ekki muna eftir því að hafa safnað saman í plaslpoka munum og sett pokann þar sem hann Fannst Á kærði velenadi þá ekki, að hann hefði verið þarna að verki, . Auk nokkurra dóma og dómsátta vegna brota á áfengislögum op um ferðarlimum hefur ákærði hlotið eftirtalda fangelsisdóma fyrir auðsunar brot og fíkniofnabrot: Hinn 3110.974 í sakadómi Reykjavíkur. 8 mánaða fangelsi fyrir brt sen 244.,248., 1. myr. 250. gr. almennra hepningarluga Hinn 17,2.1975 í Köbenhavns byrel, 60) daga fangelsi fyrir brol gegn 1 myr. 285, pr. (relsiramminn fyrir hin srófari auðsunarbrot), sbr, 286, þr. (hvlmine). sbr. 276. gr. (þjólmiður) hegningarl 3.1L197% í sakaðómi Reykjavíkur, ekki serð 2. gr. almennra hegningarlaga. TAL1976 í sakadómi Reykjavíkur. 6 mánaða fangelsi fyrir brot 40. 155. 248. ug 26, yr. almennra hegningarlaga sen 244. 1334 Hinn 22.8.1978 í sakadómi Reykjavíkur, sátt, 210.000 króna sekt fyrir brot gegn lögum nr. 65/1974 um ávana- og fíkniefni og reglugerð nr. 390/1974. Hinn 18.10.1978 í sakadómi Reykjavíkur, 7 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 1. mgr. 155., 244., 248., 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga. Hinn 15.1.1980 í sakadómi í ávana- og fíkniefnamálum, 3ja mánaða fang- elsi og 150 þúsund króna sekt fyrir brot gegn lögum nr. 65/1974 um ávana- og fíkniefni og reglugerð nr. 390/1974. Hinn 25.6.1984 í sakadómi Ísafjarðar 18 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 2. mgr. 164. gr. almennra hegningarlaga, staðfest með dómi Hæstaréttar 8.3.1985. Reynslulausn í 2 ár á 280 dögum hinn 18. 12. 1985. Hinn 30.12.1986 í sakadómi í ávana- og fíkniefnamálum, sátt, sekt kr. 8S.500 fyrir brot gegn lögum nr. 65/1974 um ávana- og fíkniefni og reglugerð nr. 16/1976. Loks var ákærði dæmdur í sakadómi í ávana- og fíkniefnamálum hinn 27. febrúar 1987 í fangelsi í 2 ár og 9 mánuði fyrir brot á lögum nr. 65/1974 um ávana- og fíkniefni og reglugerð nr. 16/1986 með því að hafa í apríl 1986 keypt í Amsterdam og látið annan mann flytja til landsins gegn fégjaldi 340 gr af amfetamíni, sem dómfelldi Helgi viðurkenndi að hann hefði ætlað til sölu hérlendis. Í dómi þessum var einnig dæmt um rof á skilorði reynslu- lausnar í 2 ár hinn 18.12.1985 af eftirstöðvum refsingar, 280 daga fangelsi, samkvæmt dómi Hæstaréttar frá 8. 3. 1985. Hæstiréttur staðfesti síðastgreindan dóm sakadóms í ávana- og fíkni- efnamálum frá 23.2.1987 með dómi sínum hinn 3. desember 1987 að öðru leyti en því, að fangelsisrefsing var stytt í 2 ár. Dómar þessir voru óskilorðs- bundnir bæði í héraði og í Hæstarétti. Dómþoli fékk hinn 3.10.1989 reynslulausn í 2 ár á 360 dögum refsingar samkvæmt síðast greindum dómi Hæstaréttar. Skilorðstími reynslulausnar- innar var því liðinn, er fíkniefnabrot það, sem ákært er fyrir í máli þessu, var framið í janúar 1993, en dómurinn hefur ítrekunaráhrif samkvæmt 7. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 og 3. mgr. 71. gr. laga nr. 19/1940. V. Með játningu ákærða, sem studd er fram lögðum lögregluskýrslum og framburði lögreglumannanna Gunnlaugs Valtýssonar, Snorra Magnússonar og Hákonar Sigurjónssonar hér fyrir dómi, er sannað að ákærði flutti til landsins í janúar 1993 17.4 g af hassi og 50 skammta af LSD. Ákærði hefur viðurkennt að um ásetningsbrot hafi verið að ræða. Sá framburður ákærða, að hann hafi ætlað hassið til eigin neyslu, er trú- verðugur. 1334 Ákærði hefur lýst því fyrir dómi að hann hafi ekki ætlað LSD-skammt- ana til eigin neyslu. Einum manni er ekki ætlandi að neyta 50 skammta af LSD án þess að eiga á hættu að bíða varanlegt og verulegt heilsutjón, jafnvel þótt neyslunni væri dreift á langt tímabil. Um þetta var ákærða greinilega kunnugt. Að þessu athuguðu og með því að ákærði hefur áður og þá á grundvelli eigin játningar verið dæmdur fyrir innflutning amfetamíns, sem hann ætlaði til sölu, þá þykir ekki varhugavert, þótt nær 7 ár væru liðin frá fyrra broti, er það síðara var framið, að byggja á því að ákærði hafi öðrum þræði ætlað umrædda LSD-skammta til dreifingar og sölu. Fíkniefnabrot hans er því réttilega heimfært til refsiákvæða í ákæru. Ákærði hefur viðurkennt innbrot það sem honum er gefið að sök í ákæru. Með vísan til fram lagðra lögregluskýrslna, sem studdar eru fram- burði öryggisvarðarins Guðjóns Benfields og forsvarsmanns Miðbæjarra- díós, Einars Ólafssonar, hér fyrir dómi, telst ákærði hafa gerst sekur um fullframið þjófnaðarbrot sem réttilega er heimfært til refsilákvæðis í ákæru. Samkvæmt þessu og með hliðsjón af sakaferli ákærða þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi í 2 ár. Upptæk skulu tl ríkissjóðs 17,4 g af hassi og 50 skammtar af LSD, sem lögregla lagði hald á við rannsókn málsins. Ákærði greiði allan sakarkostnað. þar með talin saksóknarlaun, kr. 30.000,00, til ríkissjóðs. Dómsorð: Ákærði, Helgi Aðalsteinsson, sæti fangelsi í 2 ár. Upptæk skulu til ríkissjóðs 17,4 g af hassi og 50 skammtar af LSD, sem lögregla lagði hald á við rannsókn málsins. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknar- laun í ríkissjóð, 30.000.00 krónur. 1335 Fimmtudaginn 9. júní 1994. Nr. 397/1991. — Bjarki Þór Guðmundsson og Erla Kristín Sigurðardóttir (Björgvin Þorsteinsson hrl.) gegn Davíð Helgasyni og Báru Einarsdóttur (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) Fasteignakaup. Gallar. Riftun. Afsláttur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson og Har- aldur Henrysson. Áfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar með stefnu 7. október 1991 að fengnu áfrýjunarleyfi 13. september sama ár. Krefjast þau aðallega sýknu af kröfum stefndu, viðurkennd verði með dómi rift- un á kaupsamningi aðila 20. febrúar 1989 um íbúð á efri hæð hússins að Laufási 4, Garðakaupstað, og að stefndu verði in solidum dæmd til að greiða 2.058.363,90 krónur ásamt hæstu innlánsvöxtum hjá innlánsstofnunum frá 20. febrúar 1989 til greiðsludags, eins og nánar er tilgreint í kröfugerð. Til vara krefjast þau þess, að stefndu verði in solidum dæmd til greiðslu skaðabóta eða afsláttar, að fjárhæð 1.071.260 krónur, ásamt sams konar vöxtum frá 6. október 1990 til greiðsludags. Þá krefjast þau málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Í héraðsdómi er gerð grein fyrir göllum á íbúð á efri hæð hússins að Laufási 4 í Garðakaupstað, sem áfrýjendur bera fyrir sig og telja stefndu bera ábyrgð á. Hús þetta var byggt á árinu 1953, en á þeim tíma hafði byggingarsamþykkt ekki verið sett fyrir sveitarfélagið, sem þá var Garðahreppur. Aldur hússins, útlit þess og upplýsingar, sem stefndu létu áfrýj- endum í té um ástand þess, gáfu þeim tilefni til rækilegrar skoðunar á húsinu áður en kaup væru ráðin. Samkvæmt frásögn áfrýjenda 1336 virðist skoðun sú, sem fram fór. hafa verið næsta yfirbrðsles. Á frýjendur máttu gera sér grein Íyrir því, er þau keyptu íbúð í svo sömlu húsi, að verulega kynni að skorti á að fullnægt væri þeim kröfum, sem síðar voru gerðar um einangrun húsa. Melur ekki verið sýni fram á, að einangrun íbúðarinnar hafi verið lakari en búst mátti við í jafngömlu húsi. Sú málsást íðin hafi vei búðarhæf vegna kulda. er ósönnuð, enda í henni búið frá upphafi, Sprunaur á útveggjum hússins. sem lýst er í héraðsdómi, gálu ekki dulist áfrgjendum við eðlilega skoðun, Með hliðsjón al framansögðu, en að öðru leyti með vísan til for sendna hins áfrýjaða dóms. sem ekki var gannálrýjað. má fallast á niðurstöðu hans um afslátt, Samkvæmt því verður dómurinn stað- festur, þó þannig, að álrýjendur verða dæmd til að greiða stefndu málskostnað í héraði ox fyrir Hæstarétti í einu hugi, eins og nánar steinir í dómsorði. Hefur þá ekki verið tekið tillit til virðisauka-! atts Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur um annað en málskostn- að. Áfrýjendur, Bjarki Þór Guðmundsson og Erla Kristín Sig- urðardáttir, greiði stefndu, Davíð Mlelpasyni og Báru Hinars- dóttur, 300.) krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Garðakaupstaðar 2 Mál þetta. sem tekið var til dóms að loknum munn! 91. legum málflutningi 3. maf sl, er hólðað hér fyrir dóminum í úðalsök með stefnu, birtri 5, febrúar 191. dalstefnendur eru Davíð Helgason, kt. 02062-3789, og Bára Einars dóttir, kt. 17467-3450, bæði til heimilis að Kirkjugerði 12, Vogum, Aðalstefndu eru Bjarki Þór Guðmundsson, kt. 230666-350). og Helt Kristin Sigurðardóttir. kt, 290667-3219, bæði til heimilis að Flókagötu Hafnarfirði Dómkröfur aðalstefnenda eru þær, að aðaktefndu verði dæmd úl að seiða kr. 1440.692,00 með nánar tilereindum dráttarvöstum kostnaði) 1336 virðisi skoðun sú, sem Íram fór, hala verið næsta ylirborðsley, Áfrýjendur máttu gera sér grein fyrir því, er þau keyptu íbúð í svo sömlu húsi, að verulea kynni að skorta á, að fullnægt væri þeim kröfum, sem síðar varu gerðar um einanerun húsa. Hefur exki vorið, sýnt fram á, að einangrun íbúðarinnar hafi verið likari en búast mátti við í jafngömlu húsi. Sú málsástæða, að íbúðin hali vorið ói- búðarhæf vegna kulda, er ósönnuð, enda í henni búið frá upphati. Sprungur á útveygjum hússins, sem lýst er í héraðsdómi. sátu ckki dulist áfrfjondum við eðlilega skoðun Með hliðsjón af framansögðu, en að öðru leyti með vísan til for- sendna hins áfrýjaða dóms, sem ekki var sagnáfrýjað. má fallast á niðurstöðu hans um alsláti, Samkvæmt því verður dómurinn stað. festur, þó þannig, að áfrýjendur verða dæmd til nð greið: stefndu málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti í einu lagi. eins or nánar ureinir í dómsorði, Helur þá ekki verið tekið tillit tl virðisnuka- skatts, Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur um annað en málskosin- að. Áfrýjendur, Bjarki Þór Guðmundsson og Erla Kristín Si urðurdóltir, greiði stelndu, Davíð Helgasyni og Báru Einars dóttur. 300,000 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, Dómur b:æjarþings Garðakaupstaðar 29. maí 1991, Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi maí sl. er höfðað hér fyrir dóminum í aðalsök með stefnu, Þirtri 5, febrúar Aðulstefnemdur eru Davíð Helgason, kt. 120662-3280. og Búra Kinars- dóttir, ki. 170467-3459. bæði til heimilis að Kirkjugerði 12, Vogum efndu eru Bjarki Þór Guðmundsson, kt. 230666-3500. og Erla Kristín Sigurðardóttir, Kt. 200667-3919, bæði til heimilis að Flókagötu 2 Hafnarfirði Dómkröfur aðalstefnenda eru þær, að aðalstefndu verði dæmd til að) kr. 1,440.69200 með nánar tilgreindum dráttarvöxtum ug máls- kostnaði), virðist skoðum sú. sem fram fór. hafa verið næsta ylirborðsleg. Áfrfjendur máttu gera sér grein fyrir því, er þau keyptu íbúð í svo gömlu húsi, að verulega kynni að skorta á. að fullnægt væri þeim ar voru gerðar um einangrun húsa, Hefur ekki verið sýnt fram á. að einangrun íbúðarinnar hafi verið lakari en búast mátti við Í jafngömlu húsi, Sú málsástæða, að íbúðin hafi verið búðarhæf vegna kulda, er ósönnuð. enda í henni búið frá upphafi Sprungur á útveggjum hússins, sem lýst er í héraðsdómi, pátu ekki dulist áfrfjendum við eðlilega skoðun Með hliðsjón al framansögðu. en að öðru leyti með vísan til for- sendna hins álrýjaða dóms, sem ekki var gagnáfrýjað, má fallast á niðurstöðu hans um afslátt. Samkvæmt því verður dómurinn stað festur, þó þannig, að áfrýjendur verða dæmd til að greiða stelndu málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti í einu lagi, eins og nánar einir í dómsorði. Hefur þá ekki verið tekið tillit til virðisauka skatts. krölum. sem s Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur um annað en málskasta- að, Á rýjendur, Bjarki Þór Guðmundsson og Erla Kristín Sip- ueðardóttir, greiði stefndu, Davíð Helgasyni og Báru Einars- dóttur, 300.000 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti nur bæjarþings Garðakaupstaðar 20. maí 1991. Mál þetta, sein tekið var til dóms að loknum munnlogum málflutningi 3, mí sl. er höfðuð hér fyrir dóminum í aðalsök með stefnu, birtri 5. febrúur 1990, Aðalstefnendur eru Davíð Helgason, ki. 1211662-3289, om Báru Einars- dóttir. kl. 170:167-3159, bæði til heimilis að Kirkjugerði 12. Vogum, Aðalstelndu eru Bjarki Þór Guðmundsson, kt. 230666 3509. og Erla Kristín Sigurðardóttir, kt. 2904667-3219. bæði til heimilis að Flókagötu 2 Hatnartirði Dómkröfur aðalstefnenda eru þer. uð aðulstefndu verði dæmd tl að greiða kr. 1440.692,00 með nánar tilgreindum dráttarvöxtum kostnaði 1337 Í aðalsök krefjast aðalstefndu sýknu af öllum kröfum stefnenda og að stefnendur verði dæmd til að borga aðalstefndu málskostnað |...|. Í gagnsök, sem þingfest var 28. janúar 1991, gera gagnstefnendur, Bjarki Þór og Erla Kristín, þá kröfu aðallega, að viðurkennd verði með dómi rift- un á kaupsamningi aðila, dags. 20. febrúar 1989, og að sagnstefndu, Davíð og Bára, verði dæmd til að greiða gagnstefnendum kr. 2.058.362,90 ásamt dráttarvöxtum |...|. Til vara krefjast gagnstefnendur þess. að gagnstefndu verði dæmd til þess að greiða gagnstefnendum skaðabætur og/eða afslátt af kaupverði íbúðar- innar Laufási 4, Garðakaupstað, að fjárhæð kr. 1.071.260,00, með vöxtum Í málflutningi breyttu gagnstefnendur aðal- og varakröfu sinni þannig, að í stað hæstu innlánsvaxta verði gagnstefndu dæmd til að greiða dráttarvexti skv. HI. kafla laga nr. 25/1987. Þá krefjast gagnstefnendur málskostnaðar |...). Af hálfu gagnstefndu eru þær dómkröfur gerðar í sagnsök, að þau verði sýknuð af öllum kröfum gagnstefnenda og að þau verði dæmd til að greiða gagnstefndu málskostnað í gagnsök |...). Málin voru sameinuð í þinghaldi 28. janúar sl. og aðalsök og gagnsök sóttar og varðar sem eitt og sama mál í samræmi við 49. gr. laga nr. 85/1936. Sáttaumleitanir fyrir dómi reyndust árangurslausar. Aðalsök. Stefnendur kveða málavexti þá í aðalsök, að þau hafi selt stefndu efri hæð húseignarinnar nr. 4 við Laufás í Garðakaupstað með kaupsamningi, dags. 20. febrúar 1989. Heildarkaupverð eignarinnar hafi verið kr. 4.200.000,00, sem greiða skyldi með fimm peningagreiðslum fram til 1. febrúar 1990, samtals að fjárhæð kr. 3.440.692.00, og yfirtöku áhvílandi veð- skulda samtals að fjárhæð kr. 759.308.00. Síðustu tvær peningagreiðslurnar skyldu fara fram 5. febrúar 1989. kr. 1.000.000.00, og 5. febrúar 1990, kr. 340.692.00. Þessar tvær síðustu afborganir hafi stefndu ekki greitt og hafi áskoranir á þau reynst árangurslausar. Sé málsókn þessi því óhjákvæmileg. Stefnendur kveða, að daginn áður en afborgun kr. 1.000.000.00 skyldi greidd 5. desember 1989. hafi stefndu kvartað um það. að hin selda eign væri gölluð. Eftir að sú afborgun hafi verið komin í vanskil og lögmaður stefnenda hafi bréflega krafið stefndu um greiðslu afborgunarinnar, hafi lögmaður stefndu ritað svarbréf, þar sem fjallað var um ætlaða galla. Það bréf sé dagsett 5. janúar 1990, en sent 10. s.m. Með bréfi, dags. 12. janúar. hafi þessum sjónarmiðum verið mótmælt af hálfu stefnenda sem efnislega röngum og of seint fram komnum. Stefndu kveða málavexti þá í aðalsök að þau hafi skoðað íbúðina tvisvar. en engin skoðun hafi farið fram á henni að utan, þar sem veður voru vond á þessum tíma og snjóar miklir, auk þess sem skoðun hafi farið fram í svart- asta skammdegi í febrúar að kvöldi til. Þar af leiðandi hafi stefndu fyrst og fremst stuðst við lýsingu stefnenda á húsnæðinu, en búið hafi verið að taka íbúðina í gegn að innan eins og hún reyndar hafi borið með sér. og jafn- framt hafi átt að vera búið að framkvæma sprunguviðgerðir að utan og hús- ið átt að vera tilbúið undir málningu að utan. Stefnendur hafi tiltekið galla á eigninni og skýrt svo frá, að eldhússgluggi læki, auk þess sem þvottahúss- þak og bílskúrsþak lækju. Jafnframt hafi stefnendur upplýst stefndu um að engar þakrennur væru á húsinu. Þessi lýsing hafi átt vel við ástand eignar- innar miðað við þá skoðun sem kaupendur framkvæmdu, en við innganginn í íbúðina hafi greinilega mátt sjá sprunguviðgerðir. Jafnframt hafi þessi lýs- ing virst sannfærandi og heiðarleg. þar sem gallar voru tilgreindir, jafnvel þótt þeir teldust ekki stórvægilegir. Ekki hafi komið fram hjá stefnendum. hvorki er þau sýndu íbúðina né heldur við kaupsamningsgerð, neitt annað sem gefið hafi stefndu til kynna að íbúðin væri ekki í góðu ástandi að öðru leyti og sú lýsing, sem áður er getið um, ætti við. Hinn 20. maí 1989 hafi stefndu fengið íbúðina afhenta. og í annarri viku Júní hafi þau flutt inn. Það sumar hafi verið mikið vinnuálag hjá stefndu og því ekki komið til þess að þau færu út til þess að ljúka endurbótum með því að mála húsið. Seinni hluta ágústmánaðar hafi stefnandi Davíð komið til stefndu til að ná í póst er hafði borist honum með gamla heimilisfanginu. Við það tækifæri hafi Davíð upplýst, aðspurður um sprungur í austurgafli, að ekki þýddi að mála hann heldur þyrfti að heilklæða hann. Um svipað leyti hafi komið fram leki í glugga á austurgafli, og þegar viðgerð á honum hafi farið fram í september hafi komið í ljós að gaflinn var mjög illa farinn. Stefndu hafi þá óskað eftir því við Rannsóknastofnun byggingariðnaðarins. að framkvæmt yrði mat á þeirra vegum á því hvað gera þyrfti til að lagfæra útveggi hússins. Niðurstaða þeirrar skoðunar hafi verið sú, að loftræst klæðning væri varanlegasta lausnin á þeim göllum sem á eigninni væru, en einnig væri möguleiki að brjóta upp molnaða steypu og endursteypa. Fljótlega eftir að stefndu tóku við íbúðinni hafi þau orðið þess vör, að skorkvikindi voru í húsinu og samkvæmt athugun heilbrigðisfulltrúa Garða- kaupstaðar væri um silfurskottur að ræða. Er stefndu inntu íbúa neðri hæð- ar eftir því hvort hann kannaðist við skorkvikindi þessi, hafi komið fram að silfurskottur höfðu um langt skeið verið mikið vandamál í húsinu og þó al- 1339 veg sérstaklega á efri hæð. Gerðar hafi verið margar tilraunir til að ráða á þessu bót, en án árangurs. Í lok nóvember 1989 hafi gert miklar frosthörkur á suðvesturhorni lands- ins. Á þeim tíma hafi stefndu orðið ljóst, að húsnæði það, sem þau höfðu keypt, var ekki íbúðarhæft. Virtist sem það væri algjörlega óeinangrað, þar sem kuldinn var svo mikill í íbúðinni að þau hafi þurft að flytja út. Þau hafi óskað eftir fundi með stefnendum og hafi hann verið haldinn 4. desember á fasteignasölu þeirri er annaðist sölu íbúðarinnar, Hraunhamri hf. Fram hafi komið hjá stefnendum að þau hefðu vitað um hve illa íbúðin væri ein- angruð, en ekki upplýst stefndu um þann galla. Þá hafi einnig komið fram á þessum fundi hjá stefnendum, að múrari hefði tjáð þeim, áður en íbúðin var seld, að austurgafl hússins væri ónýtur og nauðsynlegt væri að heilklæða hann. Í framhaldi af þessum fundi hafi stefndu haldið eftir greiðslu til stefn- enda þann 5. desember 1989, að fjárhæð kr. 1.100.000,00. Hinn 15. desember 1989 hafi lögmaður stefnenda ritað stefndu bréf þar sem hann krafðist greiðslu á afborguninni 5. desember ásamt vöxtum og kostnaði. Lögmaður stefndu hafi svarað því bréfi 10. janúar og jafnframt óskað eftir því að stefn- endur samþykktu riftun á kaupsamningi aðila í ljósi þeirra galla, sem fram hefðu komið á íbúðinni, eða a.m.k. samþykktu að greiða bætur vegna við- serða á eigninni. Því hafi stefnendur með öllu hafnað í bréfi, dags. 12. jan- úar 1990. Þegar hér var komið höfðu komið fram enn nýir gallar á íbúðinni, þar sem komið hafi fram leki í norðurglugga stofu og glugga í hjónaher- bergi. Einnig hafi verið orðið ljóst, að þær steypuviðgerðir, sem fram- kvæmdar höfðu verið á húsinu, voru nú ónýtar. Með bréfi, dags. 30. janúar 1990, hati stefndu tilkynnt stefnendum að þau hefðu rift kaupsamningi aðila einhliða vegna þeirra galla sem fram hefðu komið á eigninni. Stefnendum hafi verið birt bréf þetta með stefnuvottum. Gagnsök. Til viðbótar málavaxtalýsingu sinni í aðalsök kveða stefndu, að um svip- að leyti og fram hafi komið leki í glugga á austurgafli og þegar viðgerð á honum hafi farið fram í september, hafi komið í ljós. að gaflinn var mjög illa farinn. Í beinu framhaldi af því hafi þau óskað eftir við Rannsókna- stofnun byggingariðnaðarins að framkvæmt yrði mat á þeirra vegum, hvað gera þyrfti til að lagfæra útveggi hússins. Þau hafi hins vegar þurft að bíða í tvo mánuði eftir að skoðun færi fram. Beiðni þeirra hafi verið sett fram í september 1989, en skoðun hafi verið framkvæmd 17. nóvember s.á. Í skoð- unargerð sinni, sem dagsett sé 28. nóvember 1989, segi Bjarni R. Þórðarson tæknifræðingur: 1340 „Húsið er ein hæð og ris. Austurveggur er með útbreiddu sprungunsti að utan. Þegar pússning var) Þrolin upp kum í ljós mikill raki í veggnum undir pússningunni, or morknun komin í steypu af völdum frost þíðu-ábrifa Í norðurve, ru einstaka stakar sprungur út frá slupgum. Yfir glugga Í viðbyggingu er lárétt sprunga sem fylli hefur verið með þéttiefni op síðan) pússað yfir. Pússningin í sprungunni er að springa upp. Á vesturblið eru slakar sprungur sem gert hefur verið við. og eru við. serðir að springa upp. Á suðurhlið má sjá sprungunet og stakar sprungur. Sumir þluggar á neðri hæð or úir ónýtir. u í þakjárni við þakbrún. Að sögn eiganda hafði orðið vart við madur í í búðinni, vn ekki varð þeirra vart við skoðun nú. Í risi hafa verið settar plötur neðan við glugga utan á fyrri klæðning, UMSÖGN Hins op fram kemur hér að framan eru talsverðar skemmir Komnar klar skomyndir ou komnar sum or varanlegasta lausnin loft ræst klzæðninu Einnis er hægt að brjóla burt morkna og molnaða steypu ug endur steypa. Sprungur. sm ckki eru á hreyfingu. er keg að gera við með sements- Þundnum viðgerðarefnum. en sprungur, sem eru á hreyfingu, þarf að pera við með elastískum lúsuelnum. Þegar í ljós hali kumið, að stefnendur vildu ekki bæta úr fram komnum) göllum, ug ljóst var orðið, að þau samþykktu ekki riftun kaupanna, hafi sapnstefnendur óskað eftir dómkvaðningu matsmanna þunn 2. mars 1990 tl þess að meta þv lla sem fram voru komnir. Í matsbeiðni hafi gnpnstefu- endur óskað eflir að matsmnn létu Í lé skriflegt og rökstutt álit um eftir farandi. 1. Ástand útveggja húseisnarinnar, hvort nauðsvnlegi sé að) fara út í við. serðir á útveggjum og þá hvers konar viðnerð sé nauðsynleg ug hvað, mikið hún komi til með að kosta. Rétt er að matsmonn taki „afnframt afstöðu til þess. hvort unnt sé að bæta úr því, sem áfátt sé um ástand íbúðarinnar. með því að gera við hana eina eða hvorl viðgerð á allri húsciyninni sé muðsynles eða úhjákvæmilen. 2. Hlvort einangrun íbúðarinnar (þaks on vengja) sé fullnægjandi, og ef sv er ekki, hvað gera þurfi til að bæta úr því on hvað það muni kosta. 3. Hvort silfurskottu sé að finna í íbúðinni, og ef svo er, þá af hvaða 1340 Héisið er ein hæð og rís. Austurvegur er með úihreiddu sprungnneti að utan, Þegar pússninu vir) brotin upp kom í ljós mikill raki í veggnum undir pússninsunni, ou var morknun komin í steypu af völdum frost-þíðu-ábrif. Í nrðurcgg ru ns stakur sprungur lf aum, Vi glngen Í viðbyggingu er líréti sprunga som fylli heftur veriði möð þóttisfni og ússað sir, Þóssningin í sprumgunni er að springa tpp, Á vesturhlið eru stakar sprungur sem gert hefur verið við, op eru við serðir að spring upp. Á suðurþlið má sjá sprungumst og stakur sprumgur, Sumir sluggar á neðri hæð cru Kúnir og ónýtir öl eru í þukjárni við þakbrún. Að sógn eiganda hafði orðið vart við) rakapöddur í íbðinni, en ekki varð þeirra vart við skoðun nú, Í si hafa verið settar plötur neðan við slugga utan á fyrri klæðning UMSÖGN Eins fram komur hér að framan eru talsverðar skemmdir komnar fram í útveggjum hússins, Þar sem miklar skemmdir eru könmar fram er varanlegasta hxusnin loft Fest klæðning, Einnig er hægt að brjóta Þurt morkna og molnaða steypu og endur steypa, Sprungur. sm ckki cru á hreyfingu. er hægi að gera við með sements bundnum viðgerðurefnum, en sprungur, sem eru á hreyfingu, þarf að gera við með elastískum Híguelnum Þegar í ljós hafi komið. að stefnendur vildu ekki bæta úr fram Konur) sölum, og ljóst var orðið. að þau samþykktu ekki riftun kaupanna, hafi sanstefnondur óskað eftir dómkvaðningu mtsmanna þann 2. mars 1990 til Þess að meta þá gulla seim fram voru kunmir. Í matsbeiðni hafi suonstefn endur óskað ellir að malsmenn létu í té skriflegt og. rökstuti álil um eftir Farandi: L Ástand útveggja hús egl sé að fara út í viðr nauðsynleg og hvað) mikið hún komi til með að kosta. RGUt vr að malsmenn taki afstöðu Úl þess, hvort unnt sé að bæta serðir á útveggjum og þá hve nframt því sem átátt sé um ástand íbúðarinnar, með því að gera við hana eina eða hvort viðzerð á allri húseigninni sé nauðsynleg eða óhjákvæmileg Hvort einanerun íbúðarinnar (þaks ou veggja) sé fullnægjandi, op ef svo er ekki, hvað sera þurfi tl að bæta úr því og hvað það muni kosta s. Hvort silfurskottu sé að finna í íbúðinni ef sw er, þá af hvaða „Húsið er ein hæð og ri. Austurvegur er með útbreiddu sprunguncú að utan. Þogar pössning var brotin upp kom í Jjós mikill raki í vegunum undir pússningunni, op var morknun komin í steypu af völdum frost-þíðu-áhrifa. Í norðurvegs eru einstaka stakar spaumpur útfrá þluggum. Yfir slugga í vilypginpu ér lárétt sprunga sem fyllt hefur verið með þéttiefni og síun ússað yfir. Pússningin í sprungunni er að spn a upp. Á vesturhlið eru stakar sprungur sem gorl hefur verið við. og eru við serðir uð spring upp, Á suðurhlið mí sj sprungum op s Hið eru lúnir og ónýtir lákar sprungur. Sumir gluggar á neðri Ryðgót eru í þakjárni við þakbrún. Að sögn. sanda hafði urðið varl við rakapöddur í íhúðinni, en ckki varð þeirra vari við skoðun nú, Í risi hafa verið settar plötur neðan við glugga utan á fyrri klæðningu. UMSÖGN Eins og fram kemur hér að framan eru talsverðar skemmdir komnar fram í útveggjum hússins. Þar sem miklar skemmdir eru komnar fram er varanlegasta lausnin loft ræst klæðnina, steypu Sprungur, sem ekki eru á hreyfingu. er hægt að gera við með sements bundnum viðgerðarefnum, en sprungur. sem cru á við með elastískum fúsuefnum, Þegar í ljós hafi komið. að stefnendur vildu ckki bæta úr fram komnum söllum. og ljóst var urðið, að þau samþykktu ekki riftun kaupanna, hafi sugnstefnendur óskað eftir díunkvaðningu matsmanna þann 2, mars 1990 tl er hægt að brjóta burt morkna og molnaða steypu op endur. hreyfingu. þarf að pera Þess að meta þá galla sem fram vont komnir. Í matsbeiðni hafi sugnstsfn- endur óskað eftir að matsmenn létu í 6 skriflsgt oa rökstutt álit um af. farandi 1. Ástand útveggja húscienarinnor. hvort nauðsynlegt sé að fara úr | við serðir á útsasgjum ve þá hvers konar viðperð sé nauðsynleg og hvað mikið hún kon fil með að kosta. Rétt r að malsmenn taki jafnframt afstöðu til þess, hvort unnt sé að bæta úr því. sem áfátt sé um ástand íbúðarinnar. með því að gera við hana eina eða hvort viðserð á allri eða óhjákvæmilew, 2. Hvort einangrun fbúðurinnar (þaks oz veupja) sé fullnægjandi, op ef svo er ckki, hvað pera þurli til að bæta úr því og hvað þvað muni kasta 3. Hvort silfurskottu sé að finna Í íbúðinni, on ef sea er, þá af hvaða 1341 ástæðu hún þrífst þar, hvort hægt sé að uppræta hana og þá með hvaða hætti og hvað það muni kosta. 4. Hvort frágangur á gleri og gluggum í íbúðinni, sem eru nýlega ísettir, sé fullnægjandi, sérstaklega með tilliti til leka, og ef ekki, þá hvað þurfi til að lagfæra það og hvað það muni kosta. 5. Hvort jarðvegur í lóðinni sé á svo mikilli hreyfingu að ekki sé hægt að stunda þar venjulega garðrækt, og ef svo er, hvað sé hægt að gera til að ráða á þessu bót og hvað það muni kosta.“ Upplýst hefur verið í málinu að húsið Laufás 4 var byggt 1953. Í matsgerð matsmannanna dr. Ragnars Ingimarssonar byggingarverkfræðings og Magnúsar Guðjónssonar húsasmíðameistara, dags. 6. okt. 1990, segir m.a.: „Á síðustu tveim mánuðum hafa matsmenn ítrekað (sic) skoðað húsið og umrædda íbúð sérstaklega. Gerðar voru athuganir á frágangi útveggja m.a. með því að gera göt í innra byrði gaflveggja. Þegar lýst var í gegnum um- rædd göt á austurveggnum virtist af borðförum að efsti hluti útveggsins (spíssar) hefði verið steyptur í mótum. Af myndum 3 og 6 virðist hins vegar mega draga þá ályktun að neðri hluti þessa veggs sé hlaðinn. Frágangur gaflveggsins að innan er með tvennum hætti. Í syðri helmingi er 5-6 cm loftbil næst útveggnum, en innra byrðið er hlaðið og múrhúðað 7-8 em þykkt, í nyrðri helmingi virðist timburgrind hafa verið fest á útvegginn, ein- angrað með 5-6 em steinull og því næst múrhúðað á hænsnanet. Athugun á vesturveggnum benti til að hann hefði verið einangraður með 5 em frauð- plasti og því næst múrhúðaður. Íbúðarrými er þiljað af með u.þ.b. 90 cm háum veggjum (milli gólfs og þaks), sem ná eftir húsinu endilöngu. Rýminu, sem myndast milli þessara veggja og portveggja (steinsteyptir útveggir), var skipt að endilöngu með fjölum, a.m.k. þar sem að varð komist að skoða. Næst útveggjunum hafði verið fyllt með steinull en nær íbúðarrýminu var lögnum komið fyrir. Ekki varð séð að nein loftræsting væri frá þakskeggi upp eftir þakinu. Reyndar má einnig sjá á mynd 10, sem tekin er upp undir þakskegg á norðurhlið, að vel hefur verið þétt við þakklæðninguna. Hins vegar er hugsanlegt að loft- ræsting sé inn um þakskegg kvista, en matsmenn komust ekki til að sjá hvort svo væri. Kvistveggir (gluggaveggir) reyndust aðeins einangraðir með sementspok- um (6 em) og plötuklæddir að innan. Skoðun á loftrými (skammbitalofti) leiddi í ljós, að yfir lofti íbúðarinnar er mjög lítil einangrun — aðeins óverulegt magn steinullar á hluta þess. Þakklæðning bar með sér að nokkuð hafði lekið niður í hana og var hún sums staðar rök. 1342 Eins og fram er komið. upplýstu matsbeiðendur að ekki læki lengur með austurglugga. Ekki gátu matsmenn staðfest leka með gleri. Gluggar í hús- inu eru sjáanlega lúnir, en ekki varð séð að ísetningu glers væri neitt sér- staklega áfátt. Við skoðun á vettvangi hafa matsmenn ekki komið auga á silfurskottur. Þessi kvikindi eru ljósfælin, halda sig í raka og verður helst vart þegar ljós eru skyndilega kveikt. Þegar húsið hefur verið þétt og einangrað má ætla að þessi ófögnuður hverfi. Skoðun á lóð gaf ekki tilefni til að ætla að jarðskrið væri sérstakt á lóð- inni. Nokkur hæðarmunur er á umræddri lóð og hinni næstu fyrir norðan. Við svona aðstæður er óhjákvæmilegt að móta lóðina við mörkin með tilliti til þessa. Segja má að lóðin Laufás 4 sé að verulegu leyti ófrágengin og í órækt. Niðurstöður matsmanna. Eftirfarandi töluliðir vísa til tölumerktra liða í matsbeiðninni: I. Eins og fyrr er nefnt og sjá má af myndum |-8 er ástand útvegpgja nokkuð mismunandi. Nokkuð hefur verið gert við af sprungum á við- byggingu við vesturgafl aðalbyggingarinnar. Langhliðar hússins eru í sæmilegu ástandi. Á vesturgafli er hluti veggjarins með töluverðum út- fellingum og þarfnast viðgerðar. Austurgafl er illa farinn, mikið er um sprungur í honum og víða úr honum kvarnað. Gera þarf við þennan gafl í heilu lagi. Matsmenn telja eðlilegt að viðgerðir fari fram með þeim hætti, að málning verði fjarlægð af húsinu, lokið verði sprungu- viðgerðum og þeir fletir, sem verst eru farnir, endurnýjaðir. Að lok- um yrði húsið málað. Kostnað við framkvæmdir metum við á kr. 322.000,00 — þrjú hundruð tuttugu og tvö þúsund krónur. Hlutdeild matsbeiðanda í þessum kostnaði yrði samkvæmt reglum um sameigin- legt viðhald utanhúss í beinu hlutfalli við eignarhluta hans í húseign- inni. 2. Matsmenn telja, að einangrun gaflveggja hafi á þeim tíma, sem húsið var byggt, náð að fullnægja kröfum sem gerðar voru til einangrunar. Öðru máli gegnir um einangrun kvistveggja og lofts. Einangrun og frágangur þessara flata er með öllu óviðunandi og hefði verið talinn það þegar húsið var byggt. Til að endurbæta einangrun kvistveggja og þaks og koma á viðhlítandi loftun í þakinu er óhjákvæmilegt að fjar- lægja nær alla klæðningu úr loftum og af langveggjum. taka niður eld- hússinnréttingu og hluta af innréttingum á baði. Opna þarf útloftunar- leið í þakinu, en því næst koma fyrir vindtappa, einangrun, raka- 1343 varnarlagi og að lokum nýrri loft- og veggklæðningu. Setja þarf upp á nýtt eldhúss- og baðinnréttingar, og að lokum verður að endurmála alla íbúðina. Kostnað við ofangreindar aðgerðir metum við á kr. 965.000,00. — níu hundruð sextíu og fimm þúsund krónur. 3. Eins og fram er komið gátu matsbeiðendur ekki bent matsmönnum á nefndar silfurskottur og þrátt fyrir leit sáu matsmenn þær ekki. 4. Ekki gátu matsmenn staðreynt leka í gluggum. Gluggar eru hins vegar fremur lélegir og farnir töluvert að láta á sjá. Matsmenn telja ekki til- efni til að taka glugpafrágang til sérstaks mats. 5. Matsmenn telja ekki að jarðvegur á lóðinni sé á svo mikilli hreyfingu að þar megi ekki stunda venjulega garðrækt.“ Stefndu kveða málavexti þá í gagnsök, að gagnstefnendur hafi komið tvisvar til að skoða hið selda húsnæði. Þau hafi skoðað það bæði að utan og innan. Sprunguviðgerðir hali aðeins verið á viðbyggingu, þ.e. á anddyri, þvottahúsi og bílskúr. Við skoðun hafi Bjarka verið bent á sprungur á aust- urgafli hússins, þær sprungur hafi raunar verið augsýnilegar, jafnvel úr nokkurri fjarlægð frá húsinu. Stefndu hafi búið í húsinu í u.þ.b. eitt ár og þau hafi ekki orðið vör við nein skorkvikindi í húsinu meðan þau bjuggu þar. Að því er hita í íbúðinni varðar, telji þau, að hiti hafi verið góður í her- bergjum, en hefði mátt vera meiri í stofu. Það hafi verið nefnt við stefnend- ur að sennilega þyrfti stærri ofna í stofu. Á fundi aðila 4. desember 1989 hafi fyrst komið fram kvartanir gagn- stefnenda. Stefndi Davíð hafi boðist til þess að koma til móts við kvartanir þeirra með því að leggja til vinnu við að klæða austurgaflinn og taka ein- hvern þátt í efniskostnaði við það. Boð Davíðs um þátttöku í lagfæringum á austurgafli hafi vitaskuld verið byggt á því að gagnstefnendur efndu kaup- samninginn að sínu leyti varðandi afborgun að upphæð kr. 1.100.000,00. Á dskj. nr. 11 komi fram, að stefndu höfðu fengið afslátt af kaupverði íbúðarinnar vegna galla á henni þegar þau keyptu á sínum tíma. Þessi af- sláttur hafi verið veittur vegna galla þeirra sem sérstaklega eru taldir upp í kaupsamningi aðila þessa máls, þ.e. vegna leka á bílskúrsþaki, þvottahúss- þaki og með eldhússglugga. Stefnendur, Davíð og Bára, skýrðu svo frá fyrir dómi, að þau hefðu flutt inn í íbúðina í maí 1988 og flutt út úr henni í apríl 1989. Þau hafi leigt íbúð- ina um tveggja mánaða skeið, frá því um miðjan september og fram Í nóv- ember 1988. Stefndu hafi skoðað íbúðina tvisvar, í fyrra skiptið u.þ.b. þrem vikum áður en þau keyptu og í seinna skiptið rétt fyrir kaupdag. Þau hafi verið upplýst um að á stundum gæti verið kalt í stofunni og stefnendur sagt þeim að líkast til væri það út af því hvað ofnarnir væru litlir. Stefnandi Dav- 1344 íð hati farið út með stefnda Bjarka og skoðað bílskúr og síðan gengið hringinn í kringum húsið. Ekki hafi verið rætt sérstaklega um austurgaflinn í það skiptið, en sprungur verið augljósar. Davíð hafi ekki sagt Bjarka frá því að klæða þyrfti gaflinn, þótt hann hafi vitað. að svo væri. Stefndu hafi fyrst kvartað á fundinum 4. desember, sem hafi verið haldinn að þeirra ósk. Þau hafi kvartað vegna þess að silfurskottur væru í íbúðinni og svo kalt að ekki væri þar búandi. Stefnandi hafi lofað að taka þátt í viðgerðarkostnaði á austurgaflinum og láta eitra fyrir silfurskottum ef kaupendur lofuðu í staðinn að greiða afborgunina daginn eftir, kr. 1.100.000,00. Á fundinum hafi riftun ekki borið á góma. Stefnendur kveðast hafa endurbætt íbúðina eftir að þau keyptu hana, þau hafi skipt um jarðveg fyrir framan húsið, sett nýjar hurðir í að innan, sett teppi á stiga og gang og dúk á barnaherbergi og síðan málað íbúðina að innan. Jafnframt hafi verið gert við sprungur að vestanverðu við inngang, en ekki hafi verið ráðist í sprunguviðgerðir á austurgafli, þar sem augljóst hafi verið að önnur viðgerð myndi ekki duga en klæðning. Stefndu. Bjarki Þór og Erla Kristín, kváðust hafa skoðað íbúðina fyrst 8. eða 9. febrúar 1989, en staðið stutt við. Það hafi verið að kvöldi til í svart- asta skammdegi og veður verið vont. Í seinna skiptið, eru þau skoðuðu, hafi þau skoðað íbúðina betur að innan, en í hvorugt skiptið hafi þau farið út til að skoða. Stefnendur hafi skýrt þeim frá við skoðun, að eldhússgluppi læki, auk þess sem þvottahússþak og bílskúrsþak lækju. Þá hafi þau verið upplýst um að engar þakrennur væru á húsinu. Að öðru leyti hafi þeim ekki verið skýrt frá frekari ágöllum á íbúðinni. Þau hafi ekki verið upplýst um að íbúðin væri stundum köld og í endaðan nóvember hafi þau þurft að flytja út úr íbúðinni vegna kulda. Íbúðin hafi öll litið vel út að innan. enda nýbúið að endurnýja hana. Í ágúst hafi stefnandi upplýst þau um að sprung- ur væru Í austurgaflinum og ekki þýddi að mála hann, heldur þyrfti að heilklæða vegginn. Þau hafi ekki veitt því fyrr athygli hvað austurgaflinn var illa farinn. Í framhaldi af því hafi þau haft samband við Rannsókna- stofnun byggingariðnaðarins, sem hefði ráðlagt að klæða vegginn eða end- urnýja hann. Þegar þau skoðuðu húsið hafi þau séð sprunguviðgerðir við anddyri og á vesturgafli hússins. Davíð hafi sagt þeim við það tækifæri, að búið væri að gera við allt húsið og nú væri bara eftir að mála það að utan. Á fundinum 4. desember á fasteignastofunni hafi stefnendur viðurkennt að hafa gleymt að láta þau vita af kulda í íbúðinni. Gólfkuldi hafi verið í íbúð- inni, en það hafi fyrst verið í nóvember sem hafi orðið verulega kalt og svo kalt að þau hafi þurft að flytja út nótt og nótt. Sérhiti sé í íbúðinni og þegar kaldast var hafi ofnarnir verið funheitir, en samt ekki nægilegur hiti. Stefn- endur kveðast hafa flutt endanlega út úr íbúðinni í janúar 1989. 145 Matamaðurinn Maunús Guðjónsson kom fyrir dóm og skýrði sva frá, að hann teldi. að engin bygginsarreglugorð hefði verið í gildi í Garðahroppi á þeim tími som húsið var byggt. Úrbetur þær. sem matsmenn leggi tl séu miðuðar við þær kröfur sem erðar sét í dug. en ekki sé miðað við by ingarsnmþykkti í Reykjavík eða Hafnarfirði á þeim tíma, þegar húsið var byggt. Úrbæturnar miðist þú ekki við ýtrustu Kröfur, sem gerðar séu nú. mús borsýnilegt, að húsið Luslás í hefði verið byggt af vanefnum oa kunni ós. þegar húsið sé skoðað uð útan. td. hvernia penið sé frá þaki og stiga upp í fbúðina á efri hæð, sem sé snarbratt einstlpi, sem bendi til þess að húsið hali plega verið teiknað í. Honum virtist sönn fnumonn hefðu ekki staðið að tíma. Það sé aug Aðspurður um. hvort ekki hefði verið unnt að stórbæta einanerun íbúð, árinnar með því að koma fyrir cinungrun á skammbitalofti, kvað hann það, nær útilokað. þar sem loftið væri það lágt og þröngt að ekki væri hægt að vinna þar. Væri eina ráðið að rjúla þakið að utanverðu. EF tl vill helði dug- að að sprauta steinull inn í þekjuna, cn þuð hefði ekki verið vönduð lausn. Matsmaðurinn dr. Ragnar Ingimarsson skýrði svn frá hér fyrir dómi, að) einangrun hefði gersamlega vantað á skammbitaloftið. Einanrun í krin um kvistina hefði einnip verið ófullnægjandi, en þar hefði verið stungið sementspokum inn á milli. Edi þótt engin byggingarreslugerð hali verið í „ildi á þessum tíma fyrir Garðahrepp hafi þessi Írásangur verið úviðunandi, Báðir matsmennirnir hali þekkingu á bygginga lramkvæmdum og einangrun húsa á þessum tíma. og taldi hann að einangrun af þessu tagi hefði talist ófullnægjandi árið 1953. Á þeim tíma hefðu menn verið orðnir það meðvit- aðir um einangrun op kröfur í því sambandi. að undantekning hefði verið, að gengið væri svo illa frá eirungrun sem hér helði verið gert. Þetta sé eina húsið. sem hann þekki tl frá þessum tíma sem sé með algjörlega óeinangr- að loft. Algengt hafi verið að nota spæni og með því meni ná alveg sæmi legri einangrun. Aðspurður um hvort ekki hefði mátt gera einhverjar ódýrari ráðstafanir til þess að biti einangrun íbúðarinnar. svaraði Ragnar því tl að vissulega hefði svo mátt gera. en niðurstaða þeirra hefði verið, að tl þess að einangra af einhverju viti þyrftu úrbætur að veru eins og Hagl sé tl í malsgerð. Matið, sé miðað við hvernig menn myndu ganga frá einangrun í dag. en þó séu ekki gerðar ýtrustu kröfur. Úrbæturnar, sem matsmenn Í u nokk- uð róltek aðserð, en myndu endast í langan tíma. Aðspurður um. hvort ekki hefði verið unnt að stórbæta einangrun íbúðarinnar með því að in angra uppi á skmmbitaloftiru, svaraði Ragnar því tl, að sú spurning hefði 1845 Matsmaðurinn Magnús Guðjónsson kom fyrir dóm og skýrði svo frá. að hann teldi, að engin byggingarreyluerð hefði verið í gildi í Garðahreppi á þeim tíma sem húsið var bygat. Úrbætur þær. sem matsmenn leggi Gl, sén núðaðar við þær kröfur sem gerðar séu Í dag, en ekki sé miðað við bye ingarsamþykktr í Reykjavík eða Hafnarfirði á þeim tíma. þegar húsið var byggt. Úrbæturnar miðist þó ekki við ýirustu kröfur, sem gerðar faldi Manmús brsfnilegt, að húsið Laufás á hefði verið byggt af vanefnum og kunnáttuleysi á sínum tíma. Það sé augljóst. þegar húsið sé skuðað að) utan, t.d. hvernin sengið sé frá þaki og stiga upp í íbúðina á efi hi sem sé snarbratl einstigi. som bendi til þess að húsið hafi tæplena verið teiknað) áður en það vár byggt. Hlonum virtist senn fagmenn hefðu ekki staðið að hygginau hússi Aðspurður um. hvort ekki hefði verið unnt að stórbæta einanurun íbúð- arinnar með því að koma fyrir einangrun á skammbitalolti, kvað hann það nær útilokað, þar sem loftið væri það lágt og þröngt að ekki væri hægt að vinna þar. Væri eina ráðið að rjúfa þakið að utanverðu. EF ál vill hefði dug að sprauta steinull inn í þekjuna, en það hefði ekki verið vönduð lausn, Matsímaðurinn dr. Ragnar Ingimarsson skýrði svo frá hér fyrir dómi. að, einangrun hefði gersamlega vantað á skammbitaloltið. Einangrun í krina- um kvistina befði einnia verið ófullnægjandi. en þar hefði verið stungið sermentspokum inn á milli, Enda þótt cnsin byggingarreglugerð hafi verið í ildi á þessum tíma fyrir Garðahrepp hali þessi fránangur verið óviðunandi, Báðir malsmennirnir hafi þekkingu á byggingaframkvæmdum og einangrun húsa á þessum Líma, og taldi hann að emansrun af þessu tagi hefði Gist ófullnægjandi árið 1953. Á þei tíma hefðu menn verið orðnir það meðvit- aðir um einangrun og kröfur í því sambandi. að undantekning hefði verið helði verið gert. Þetta sé húsið. sem hann þekki til frá þessum tína sem sé með algjörleg, að loli, Alsengt hali verið að nola spæni og með því megi ná alveg sæmir Aðspurður um hvort ckki hefði mátt gera einhverjar ódýrari ráðstafanir (il þess að bæta einangrun íbúðarinnar, svaraði Ragnar því ti að vissulepa hefði svo mátt sera, en niðurstaða þeirra hefði verið, að til þess að einangra at einhverju viti þyrftu úrbætur að vera sins og lagt sé til í matsgerð. Matið, sé miðað við hvernig menn myndu ganga frá einangrun í daz, en þó séu ekki gerðar ýtrastu kröfur. Úrbæturnar, sem matsmenn leggi úl. séu nokk uð rúttæk aðgerð. en myndu endast í langan líma. Aðspurður um, hvort ekki hefði verið unnt að stórbæta einangrun íhúðarinnar með því að ein angra uppi á skammbitaloftinu, svaraði Ragnar því il, að sú spurning hefði Li nsson kom lyrir dóm og skýrði svo frá, að Matsmaðurinn Magnús Guðj hann teldi. að en warreglugorð holði verið í gildi í Garðahreppi á þeim tíma sen húsið var bygt. Úrhætur þær, sem matsmenn lengi til, séu en ekki sé miðað við bygs- n bygi miðaður við þær kröfur sem gerðar séu í d ingarsamþykklir í Reykjavík eða Hafnarfirði á þeim tíma, þegar húsið var hvægt. Úrbæturnar miðist þó ckki við $irustu kröfur, sem gerður séu nú. Taldi Magnús bersýnilegt, að húsið Laufás 4 hefði verið byggt af vanefnum ínum tinna. Það sé augljóst, þegar húsið sé skoðað að og kunnáttuleysi á utan. ed. hvernig gengið sé Fá þaki og siga upp í íbúðina á efri hæð, sem sé snarbratt einstigi, sem bendi til þess að híkið hafi soplaga vorið teiknað) ður on það var bvppi. Honum virtist sem fsæmonn hefðu ekki staðið að bvgeingu hússins: Aðspurður um, hvort ekki hefði verið unn! að stórbæta einangrun íbúð. ð koma fyrir einangrun á skammbitalofti, kvað hann það árinnar með því nær útilokað, þar sem loftið væri það lígt og þröngt að ekki væri hægt að vinna þar. Væri eina ráðið að rjúfa þakið að utanverðu. Ef il vill hefði dus- að að sprauta steinull inn í þekjuna, en það hefði ekki verið vönduð lausn, Matsmaðurinn dr. Ragnar Ingimarsson skýrði sva frá hér fyrir dómi, að einangrun hefði gersamlega vantað á skammbitalollið. Finangrun í kring n þar hefði verið stungið) um kvistina hefði cinnis verið ófullnægjandi, = sementpokum inn á milli Enda þótt engin hy gerð hafi verið í ki á þessum tíma fyrir Garðahrepp hafi þessi frágangur verið óviðunandi Báðir matsmennitni hafi þekkinnu á hyggingaframksemdurn og innprun húsa á þessum tíma, og taldi hann að einungrun af þess tagi hefði talir ófullnægjandi árið 1953, Á þeini íma hefðu menn verið orðnir það meðvit ar um innan væ öl í þí sumbandaðundanektin hefði vei að genið væri svo ll fá einangrun som hér hefði verið gort, Þetta sé ina húð. sen hann þek il rá ss na semsé með la úir að oft. Nlseng hafi verið að nota speni og með því mosi ná alveg semi legri einangrun Aðspurður um hvort ekki hefði mátt sera einhverjar ódýrari ráðstafanir til þess að bæta einangrun íbúðarinnar. svaraði Ragnar því Gl, að vissulega niðurstaða þeirta hefði verið, að til þess að einungra hefði svo mátt gera, at einhverju viti þyrftu úrbætur að vera eins og lagt sé tl í mafsgerð. Vatið, sé miðað við hæernie menn myndu ganga frá einangrun í sag, en þó sét uð róttæk aðgerð, on myndu endast í lngan tíma. Aðspurður um, hvort ekki hefði verið unn! að stórbæta einungrun íbúðarinnar með því að ein“ angra uppi á skammbitaloftinu svaraði Ragnar því til að sá spurning hefði 1346 vissulega vaknað hjá matsmönnum, en því miður væri loftið svo lítið, að gjörsamlega ómögulegt væri að vinna á því. Þeir hefðu hugleitt, hvort ekki væri unnt að rjúfa þakið að utanverðu og vinna þannig að því að einangra loftið, en horfið frá þeirri hugmynd. Austurgaflinn hafi verið mjög illa farinn, sprungur augljósar og byrjað að molna úr sumum þeirra. Húsið beri auk þess með sér að það sé ekki vand- að, t.d. frágangur á þaki. Járn á þaki sé í bútum og pörtum og því augljóst að það hefur verið gert af vanefnum. Hlöðver Kjartansson hdl. var í forsvari fyrir fasteignastoluna Hraunham- ar hf. á þessum tíma. Hann kvað stefndu hafa haft samband við sig út af ástandi hússins og hann hafi komið á fund með aðilum 4. desember 1989. Hann kvaðst muna það, að á þessum fundi hefði því verið beint til stefn- anda Báru að kalt væri í íbúðinni og hún hefði ekki upplýst stefndu um það, er íbúðin var seld. Á fundinum hefði Bára kannast við, að kalt hefði verið í íbúðinni og jafnframt að það hefði ekki verið tekið fram við sölu. Hann minnti jafnframt að það hefði komið fram á fundinum að stefnendur hefðu upplýst stefndu um sprungur á austurgaflinum og minnti að það hefði einnig komi fram að austurgaflinn hefði ekki verið skoðaður. Þá kom fyrir dóm Jón Sigurjónsson verkfræðingur og staðfesti skýrslu sína á dskj. nr. 19 varðandi einangrun húsa sem byggð voru um 1930. III. Málsástæður og lagarök aðalstefnenda eru þau, að stefndu beri að efna skuldbindingu sína um greiðslu á kaupverði hinnar seldu íbúðar. Málsástæður aðalstefndu í aðalsök eru þær, að húseignin Laufás 4 í Garðakaupstað hafi reynst með stórfelldum leyndum göllum, sem hafi leitt til þess að stefndu hafi rift samningi aðila einhliða. Sýknukrafa byggist á því, að verið sé að innheimta kröfu eftir samningi sem ekki sé lengur í gildi. þar sem honum hafi verið rift. Riftun þessi byggist á þeim meginreglum, sem gildi í fasteignakaupum, og styðjist við meginreglur kaupalaga. Málsástæður og lagarök gagnstefnenda í gagnsök eru þau, að íbúðin að Laufási 4 í Garðakaupstað hafi verið með svo stórfelldum leyndum göllum við kaupin að riftun sé heimil. Þegar gagnstefnendur keyptu íbúðina hafi þau skoðað hana að innan lauslega, en engin skoðun hafi verið framkvæmd að utan, þar sem illviðri var, þegar skoðun fór fram, og snjóar miklir. Þar að auki hafi þau skoðað íbúðina að kvöldi dags í svartasta skammdegi 8. eða 9. febrúar 1989. Þau hafi því stuðst fyrst og fremst við lýsingu gagn- stefndu á húsnæðinu, en samkvæmt henni hafi nýlega verið búið að taka 1347 íbúðina í gegn að innan, eins og hún reyndar hafi borið með sér. Þeim hafi jafnframt verið sagt að búið væri að framkvæma sprunguviðgerðir að utan. Þá hafi einnig komið fram hjá gagnstefndu. að íbúðin væri ekki gallalaus því að eldhússgluggi læki, auk þess sem þvottahússþak og bílskúrsþak lækju. Þau hafi einnig verið upplýst um það að þakrennur vantaði á húsið. Þessi lýsing hafi vel getað átt við ástand eignarinnar miðað við þá skoðun sem gagnstefnendur framkvæmdu, en við innganginn í íbúðina hafi greini- lega mátt sjá, að gert hafði verið við sprungur þar. Jafnframt hafi þessi lýs- ing á íbúðinni virst sannfærandi og heiðarleg, þar sem gallar voru tilgreind- ir, jafnvel þótt þeir teldust ekki stórvægilegir. Ekki hafi komið fram hjá gagnstefndu, hvorki er þau sýndu íbúðina né heldur við kaupsamningsgerð, neitt annað sem gefið hafi gagnstefnendum til kynna, að íbúðin væri ekki í góðu ástandi að öðru leyti og sú lýsing, sem áður er getið um, ætti við. Á fundi aðila í fasteignasölunni Hraunhamri hf. þann 4. desember 1989 hafi komið í ljós að gagnstefndu var kunnugt um þá galla á hinni seldu eign sem hér sé fjallað um. Gagnstefndu hafi ekki vakið athygli gagnstefnenda á þessum alvarlegu göllum, en hins vegar nefnt til aðra galla sem miklu minna máli hefðu skipt. Hefðu gagnstefnendur vitað um raunverulegt ástand eignarinnar, hefðu þau aldrei keypt hana. þar sem eignin var ekki nothæf til síns brúks sem þau ætluðu henni, enda óíbúðar- hæf. Við mat á því, um hversu verulega galla hér sé að ræða verði að leggja það til grundvallar að kostnaður við einangrun kvistveggja og lofts lendi eingöngu á eigendum risíbúðar. Byggist það á því, að engin skylda hvíli á meðeigendum í húseign að taka þátt í að bæta úr upprunalegum göllum á húsi. Í lögum um fjölbýlishús sé lögð sú skylda á sameigendur í sambýlis- húsum að þeir taki þátt í viðhaldi og viðgerðum á þeim hlutum húseigna sem séu sameiginlegir. Sú regla eigi hins vegar ekki við í þessu tilviki þar sem hvorki sé um viðhald né viðgerð að ræða, heldur sé verið að gera eign- ina betri en hún hefur áður verið. Til þess að kostnaður við slíka fram- kvæmd verði sameiginlegur verði að koma til samþykki allra sameigenda. Verður að telja það í hæsta máta óeðlilegt að sameigandi í húsi þurfi að bera að stærstum hluta kostnaðinn á því að bæta úr galla sem eignin hafi verið með frá fyrstu tíð. Eigandi hins hluta hússins að Laufási 4 í Garða- kaupstað hafi lýst því yfir við gagnstefnendur. að hann sé ekki reiðubúinn til að taka þátt í kostnaði við einangrun risíbúðarinnar og verði því að miða við. að sá kostnaður leggist allur á eigendur risíbúðarinnar. Krafa gagnstefnenda um riftun byggist á meginreglu 42. gr. kaupalaga nr. 39/1922 og 30. gr. samningalaga nr. 7/1936 svo og 36. gr. sömu laga, sbr. lög nr. 11/1986, reglum um brostnar forsendur og dómum um riftun kaupa vegna stórfelldra leyndra galla. 1348 Varakröfu sína um skaðabætur eða afslátt af kaupverði byggja gagnstefn- endur í fyrsta lagi á því, að ljóst sé af matsgerð að nauðsyn sé á viðgerðum þeim sem þar sé lagt til að í verði ráðist. Augljóst sé að hefðu réttar upplýs- ingar um ástand íbúðarinnar legið fyrir er kaupin fóru fram, heiði íbúðin aldrei selst á því verði sem gagnstefnendur keyptu hana á, enda hefðu þau aldrei keypt hana. Telja gagnstefnendur gagnstefndu bera ábyrgð á því tjóni sem þau verða fyrir vegna þessara leyndu galla. Máli sínu til stuðnings vísa gagnstefnendur til meginreglna kaupalaga nr. 39/922, 42. gr., svo og dómvenju um bætur eða afslátt vegna leyndra galla. Krafan um vexti styðjist við lög nr. 25/1987, krafan um málskostnað við XII. kafla laga nr. 85/1936, sbr. lög nr. 54/1988 og krafan um virðisaukaskatt við lög nr. 50/1988. Gagnstefnendur sundurliða aðalkröfu sína þannig, að annars vegar sé um að ræða endurgreiðslu á þeim fjárhæðum, er gagnstefnendur hafi greitt gagnstefndu skv. samningi, kr. 2.000.000,00, og hins vegar endurgreiðslu á afborgunum af lánum, sem á íbúðinni hvíli, kr. 58.363,00. Varakrafan byggist á niðurstöðu matsgerðar, þannig að gert sé ráð fyrir að í hlut risíbúðar komi 33% af kostnaði skv. 1. lið, sem sé eignarhlutdeild risíbúðar í húseigninni, en allur kostnaður skv. 2. lið lendi á risíbúð, samtals kr. 1.071.260,00. Gagnstefndu byggja sýknukröfu sína á eftirtöldum rökum: Í matsgerðinni sé talið að húsið þarfnist tvenns konar viðgerðar, í fyrsta lagi þurfi að gera við útveggi þess og í öðru lagi að endurbæta einangrun kvistveggja og þaks. Að því er snerti viðgerð á útveggjum, mótmæli gagn- stefndu harðlega að um galla sé að ræða í skiptum aðilanna. Ástand út- veggja hússins hafi ekki leynt sér við kaupin. Jafnvel þó að gagnstefnendur mótmæli því að þeim hafi sérstaklega verið bent á ástand austurgaflsins við skoðun, skipti það engu máli því að ástand útveggjanna hafi verið augsýni- legt. Engan sérstakan aðgang að íbúðinni hafi þurft til þess að sjá þetta, og raunar hafi gagnstefnendur getað margskoðað húsið í dagsbirtu án þess að um formlega skoðun með atbeina stefndu hafi verið að ræða. Komi ekki til greina að málatilbúnaður þeirra fái staðist að þessu leyti, það fæli þá í sér að kaupendum gamalla fasteigna væri rétt að kasta höndum svo til skoðun- ar, að augsýnilegt ástand þeirra fari fram hjá þeim (skoðað í myrkri, með lokuð augun o.s.frv.). Það sé allt í lagi, því að svo megi bara leita til dóm- stóla á eftir og kippa öllu í liðinn. Á það sé sérstaklega líka að benda, að verðlagning fasteigna af hálfu seljenda fari auðvitað fram með hliðsjón af ástandi þeirra, þ.e. aldri, útliti. byggingarlagi o.s.frv. Ef aðferð gagnstefn- enda þætti réttmæt væri opnuð leið fyrir kaupendur að kaupa fyrst á lágu 1349 verði, vegna þess að almennt ástand væri ekki eins og best yrði á kosið, og heimta svo bætur á eftir (eða rifta) vegna þess sama. Um útveggina að öðru leyti bendi gagnstefndu á, að gagnstefnendum hljóti, hvað sem öðru líður, að hafa verið orðið ljóst útlit þeirra í maí 1989 eftir að þau fluttu inn í húsið. Þau hafi hins vegar ekki nefnt þetta atriði við gagnstefndu fyrr en í desember 1989 er komið var að greiðslu afborgunar $. desember. Brýnt hefði verið að þau hefðu nefnt þetta strax ef þau hefðu ætlað að byggja kröfu á þessu. Gagnstefndu byggi einnig á því, hvað sem öðru líði, að gagnstefnendur hafi glatað ætluðum rétti sínum vegna þessa atriðis, þ. e. aðgerðaleysis. Varðandi ástand á einangrun kvistveggja og þaks bendi gagnstefndu á, að húsið hafi verið byggt á árinu 1953. Þá hafi engin byggingarsamþykkt verið í gildi fyrir Garðahrepp. Fyrsta byggingarsamþykkt í hreppnum hafi verið nr. 11/1961. Einangrun kvistveggja og þaks hafi ekki verið öðruvísi en tíðk- aðist á byggingartíma hússins. Því eigi gagnstefnendur enga kröfu til þess að ástand eignarinnar sé að þessu leyti betra en þá tíðkaðist. Þeir, sem kaupi gamlar fasteignir, hljóti ávallt að þurfa að ganga út frá því, að bygg- ingarlag þeirra sé í einstökum atriðum í samræmi við byggingartíma húss- ins. Aðeins ef sannað væri að upplýsingar hefðu verið veittar um síðari endurbætur, ættu kaupendur að geta byggt rétt á atriðum af þessu tagi. Sú grein lögfræðinnar, sem fjalli um kaup og sölu fasteigna og réttarúrræði vegna galla, feli ekki í sér að það sé einhver sérstök áhætta fólgin í að selja gamlar fasteignir. Og síst af öllu feli hún í sér að seljendur teljist taka ábyrgð á því að seldar fasteignir séu í betra ástandi hvað einstök byggingar- fræðileg atriði snertir en byggingartími fasteignarinnar gefi tilefni til að ætla. Fram hafi komið í málinu af hálfu gagnstefnenda að þau hafi orðið að flytja úr íbúðinni í nóvember 1989 vegna kulda í henni. Í þessu sambandi sé nauðsynlegt að benda á, að í u.þ.b. 35 næstu ár þar á undan hafi verið búið í þessari íbúð allt árið um kring. Á því árabili hafi íbúðin gengið kaupum og sölum án þess að menn hafi talið sig vera að kaupa annað og meira en þessa íbúð, byggða á þennan hátt sem raun beri vitni og tíðkast hafi á bygg- ingartíma hússins. Bendi allt til þess, að vandamálin sem upp hafa komið séu vandamál, sem varði gagnstefnendur sjálf, en ekki íbúðina, sem þau keyptu. Fullyrðing matsmanna um, að einangrun og frágangur kvistveggja og lofts séu með öllu óviðunandi og hefðu verið talin það, þegar húsið var byggt. sé órökstudd og virðist ekki byggjast á viðhlítandi athugun af þeirra hálfu. Sé það raunar svo, að úrbæturnar, sem þau telji. að gera þurfi, séu 1350 miðaðar við nútímakröfur um þessi efni og komi því lögskiptum aðila máls þessa í raun ekkert við. Gagnstefndu hafi óskað eftir áliti Rannsóknastofnunar byggingariðnað- arins á einangrun húsa sem byggð voru um 1950. Jón Sigurjónsson verk- fræðingur hafi fyrir hönd stofnunarinnar svarað gagnstefndu með bréfi, dags. 19. nóvember 1990. Í því segi m.a.: „Frá skipulagi ríkisins fékkst stað- fest ljósrit úr byggingarsamþykkt sem tók gildi í Garðahreppi 1960. Þar segir í 23. gr. orðrétt: „1. Alla útveggi íbúðarherbergja skal einangra gegn hitatapi, þannig að tapið verði ekki meira en Í hitaeining á klukkustund um 1 fermetra stóran veggflöt fyrir hvert hitastig, er mismunar úti og inni. Sama gildir um kjallaragólf í íbúðarherbergjum og loft- og gólfplötur, sem útiloft leikur um.“ Þetta jafngildir því að einangra þakið með um 1,5 em af steinuli. Að mati undirritaðs, sem byggt er á fjölmörgum húsaskoðunum Rann- sóknastofu byggingariðnaðarins (sjá töflu 1), var lofteinangrun 1950-1959 yfirleitt mjög léleg. Oft var engin einangrun notuð en stundum voru notaðir gamlir sementspokar og þess háttar. Tafla 1. Niðurstöður húsaskoðunar Rb á þakeinangrun. Staður Byggingarár Fjöldi skoðaðra K-gildi, meðaltal húsa Kcal/hm“C Hvolsvöllur 1950-1959 10 0.09 Bolungarvík 1950-1959 16 0.90 Neskaupstaður 1950—1959 16 0.68 Raufarhöfn 1950-1959 16 0.95 Við mat niðurstaðna í töflu Í verður að taka með í matið að þegar skoð- un fór fram um 1989 hafi þegar verið endurbætt þakeinangrun í einu húsi á Hvolsvelli, tveimur í Bolungarvík, fjórum í Neskaupstað og einu á Raufar- höfn sem bæta því meðaltalið (lækka k-gildið). Þótt umrædd hús, sem undirritaður hefur yfirlit yfir, séu utan höfuð- borgarsvæðisins. gefa þau þó ákveðna vísbendingu um ástand þakeinangr- unar þessa tímabils. Undirritaður telur að einangrun húsa á höfuðborgarsvæðinu hafi á um- ræddu tímabili síst verið betri en úti á landi og algengt sé að þök frá þessu tímabili séu óeinangruð (k-gildi > 1,0 kcal/hm'C).“ Gagnstefndu leggi áherslu á að þau hafi verið að selja íbúð í gömlu húsi. sem ekki hafi verið í lakara ástandi en við mátti búast og sýnilegt var. Verð- lagning íbúðarinnar hafi vitaskuld verið miðuð við aldur hennar og almennt 1351 ástand. Fram komi í fram lögðum gögnum, að gagnstefndu hafi keypt íbúð- ina í mars 1988 á kr. 3.600.000,00. Sé það verð framreiknað með lánskjara- vísitölu fram til febrúar 1989, er gagnstefnendur keyptu íbúðina, nemi verð hennar kr. 4.238.404.00. Söluverð til gagnstefnenda hafi hins vegar verið kr. 4.200.000.00, en samt hafi gagnstefndu gert umtalsverðar endurbætur á eigninni, m.a. skipt um innihurðir, lagt ný teppi á gang og stiga, skipt um jarðveg framan við húsið og sett möl í stað moldar. Nú standi þau frammi fyrir því, eftir að hafa selt íbúðina á lægra verði en þau keyptu hana á, og endurbætt hana þó nokkuð, að þurfa að standa straum af yfir einni milljón króna vegna galla á henni, þ.e.a.s. ef kröfur gagnstefnenda fái staðist. Þessi aðstaða sýni vel eðli máls þessa. Verð íbúðarinnar hafi við hvoruga söluna verið hærra en útlit hússins, byggingartími og byggingarlag hafi gefið til kynna. Sé því mótmælt, að íbúðin hafi verið með nokkrum göllum í skiln- ingi kaupréttarins. Sýknukrafa sé aðallega byggð á þeim ástæðum sem hér að framan grein- ir. Til vara sé sýknukrafa á því byggð. að jafnvel þó að dómurinn féllist á, að hin selda fasteign hefði verið gölluð, hefðu þeir ekki verið þess háttar, að þeir heimilaði riftun kaupanna. Það sé aðeins um minni háttar galla að ræða sem ekki gefi riftunarheimild. Sýknukrafa gagnstefndu af riftunar- kröfunni sé loks á því byggð. að með framkomu sinni, eftir að þau atriði lágu fyrir sem nú séu talin réttlæta riftun, hati gagnstefnendur glatað riftun- arrétti, hafi einhvern tíma verið um hann að ræða. Gagnstefnendur segi sjálf, að þau hafi flutt út úr íbúðinni í nóvember 1989 vegna kulda í henni. Á sama tíma segist þau hafa orðið vör við meinta galla í útveggjum. Þetta séu þau atriði sem gagnstefnendur telji réttlæta riftun. Á fundi aðila 4. des- ember 1989 hafi hins vegar ekkert verið minnst á riftunarkröfu. Í bréfinu 10. janúar 1990 sé sagt, að gagnstefnendur telji sér heimilt að rifta einhliða, hins vegar hafi þau afráðið, að minnsta kosti að svo stöddu, að fara ekki þá leið heldur leita eftir samkomulagi við gagnstefndu um að kaupunum yrði rift. Síðan segir í bréfinu: „... Séu seljendur ekki tilleiðanlegir til þess, óska þau eftir því að seljendur greiði þeim bætur sem nemi ekki lægri fjár- hæð en hlut eignarhlutans í áætluðum viðgerðarkostnaði.“ Vakin sé athygli á því, að þegar hér var komið sögu, höfðu gagnstefnendur einhliða tekið ákvörðun um að halda greiðslu sinni, kr. 1.100.000,00, frá 5. desember 1989. Ljóst sé að greiðslufall af hálfu gagnstefnenda hafi valdið gagnstefndu verulegu óhagræði. þar sem féð hafi verið ætlað til ráðstöfunar í öðrum fasteignakaupum þeirra, sem búið hafi verið að binda með samningi. Þeim hafi því borið skýlaus réttur til að fá þegar í stað afdráttarlausa yfirlýsingu frá kaupendum um afstöðu þeirra til lúkningar kaupanna. Sé á því byggt af 1352 hálfu gagnstefndu, að sapnstefnendur hafi með aðserðuleysi sínu glatað ætluðum riftunarrétti Aðalkröfu gusnstefnenda um riftun Íslgi krafa um endurgreiðslu þeirra) Bárhæða sem þau hali greitt vegna kaupanna ásamt „vöxtum jafnháum hæstu innlánsvéstum hjá innlánsstofnunum eins og þeir eru á hverjum tíma“. Gagnstefndu kveða afstöðu sína til þessarar krölugerður eltirfar- andi: Í fyrsta lagi sé því ekki mótmælt að endurgreiða beri þuð sem g stefnendur hafi greitt af kaupverðinu. ef rillunarkrafan verði tokin til eima, Þess sé hins vegar Krafist. að frá endurkrfufjárbæðinni verði dregin, hvfilca húsaleiga fyrir eignina, amk. frá 20. maí 1989, er kaupendur fengu Han afhenta, og til 31. janúar 1990, sem sé dagsetning riltunarbréfs þeirra, Sé því geið krafa um hæfilega húsaleigu fyrir ofangreint ímabil og að hún verði metin 35 þúsund á mánuði í 8 mánuði eða kr. 280.000.00, Gerð sé mía um að sú ræð verði dregin fr vndursreiðslukröfunni. Í öðru lagi sé kröfu sagnslelnenda um vexti af emdurgreiðsluljárhæðinni mótmælt bæði af formsástæðum og efnis. Það sé andstætt 88. ar.. sbr. 5. 1. 199. gr. kga nr. 85/1956 að gera hér vastakröftu án þess að nefna vaxtahæð (vista fól). Hvergi sé í öðrum lögum að finna heimild fyrir þessum þætii á vaxta kröfu þessari. Sé í raun með öllu óljóst hverjir þeir vextir eru Í prósentu tal ið. sm verið sé að krefjast, jafnvel á liðnum tíma, Þá sé vastakröfunni sinnis mótmælt vínislega, Gagnstelnendur hafi ekki þert neina grein fyrir því. á hverju þau byggi þá afstóðu að pagnstefndu hafi ávaxtað fé fyrir þá, Því sé mótmælt að gapnstefnendur eigi hér nokkra vastakröfu. Verði ekki á það fallist. sé því mótmælt, að krefjast megi vasta „jaluháum bæstu in lánsvóxtum hjá innlánsstofnunum“. Verði einhverjir vextir dæmdir á svona kröfu, geti þeir vkki orðið hærri en sparisjóðsvextir af almennum óbundn un innlánsreikninsum í bönkum og þá þurfi raunar. sem og endranær. að) tilaka við hvaða banka sé miðað. Kröfu sína um sýknu af varakröfu a um skaðabætur eða af: slátt byggi saanstefndu aðallega á þeim ástæðum. som hér að framan grein Fjáthæðum skaðabólakrafna sagnstefnemla sé mótmælt sem í háum af efúrtöldum ástæðum Í bréli lögmanns gagnslefnenda 10. janúar IYN) hafi verið gerð krafa um) bætur, að fjárhæð kr. 93,606,00, Á þessum tíma bufi, að söan gapnstefn- enda, verið komnir fram þeir ætluðu gallar sem bóta sé krafist fyrir. Krafa þessi hafi verið miðuð við kostnaðaráætlun saanstelnenda sjállra um það) hvað það myndi kosta að Kkæða húsið að utan með loftræstri klæðningu og einangr þakið. Krafa þeista hafi numið Kr. AIR:506,00 (33) af kr. ætluðum rftunarrðt, Aðalkröfu sagnstefnenda um réftun fylgi keafa um endurgreiðslu þeirra Brin vegna kaupanna fjárbæða sen þau hafi bæst innlánsvöxtum hj „vöstunn jafnháum innlánsstofnunum eins og þeir eru á hverjum tima“. Gagnstefndu kveða afstöðu sína Gl þessarar kröfugerðar eftirfar- andi: Í fyrsta lagi sé því kki mótmælt að endurgreiða beri það sem snan- stofnendur hafi greitt af kaupverðinu, ef iftunarkrafan verði tekin til steina, Þess sé hins vegar krafist, að frá endurkröfufjárhæðinni verði dregin hæfileg húsaleiga fyrir eignina. a.m.k. frá 20. maí 1989. er kaupendur Fengu hana afhenta, og til 31. janúar 1990, sem sé dagsotning riftumarbréfs þeirta því gerð krafa um hæfilega húsaleigu fyrr ofangreint tímabil og að hún verði metin 35 þúsund á máneði í mánuði eð kr. 2N((KNNN) Gerð sé krafa um að sú fjárhæð verði dregin frá endurgreiðslikröfunni. Í öðru lagi sé kröfu gapnstefnenda um vesti af endurgreiðstufjárheðinni mótmelt af farmsástæðum og efnis. Það sé andstætt 88. gr., sbr. 5. 1. 199. gr. Íaga nr. #5/1936 að gera hér vaxtakröfu án þess að nefna vaxtahæð (vaxta ). Hvergi krölu þessari, Sé í nun með öllu óljóst hverjir þeir vextir eru í prósentu tal é í öðrum Kögum að linna heimik fyrir þessum þa ið, sem verið sé að krefjast, jafnvel á liðnum tíma. Þú sé vaxtakrölunni einnig mótmæli efnislega. Gagnstefnendur hafi ekki gert neina grein fyrir því, á hverju þau bygai þá afstöðu að guunstefndu hafi ávantað fs fyrir þá. Því sé mótmælt að gugnstefncndur cisi hór nokkra vastakröfu. Varði ekki á það fallist sé því mótmælt, að krefjast megi vaxta „jafnháun hæstu inn. lánsvöxtum hjá innlánsstofnunum“. Verði einhverjir vextir dæmir á svona| kröfu, geti þeir ekki arðið hærri en sparisjáðsvextir af almennum óbundi um í bönkum og þá þurfi raunar. sem og endranær, að ða banka sé miðað. um innlánsceikningi tillaka við Kröfu sína um sýknu af varakrölu gagnstefnenda um skaðabætur eða af- slátt byggi gaunstefndu aðallega á þeim á um, senn hér að Frartan grein Fjórhæðum skaðabótakrafna gapnstefnenda sé mótmæli som af háum af sínum ástæðum: Í bréfi lögmanns gagnscefnenda 10 janúar 1990 hafi verið gerð krafa um) bætur, ð fjárhurð kr. 304606.00, Á þessum líma hali, að sögn tagnstefn enda, verið komnir fram þeir ætluðu gallar sen bóta sé krafist fyrir, Krafa þessi hafi verið miðuð við kostnaðaráætlun gagnstefnenda sjálfra um það hvað þuð myndi kosta að klæða húsið að utan með loftræstri klæðninnu og éinangra þakið. Krafa þeirra hafi mumið kr. 3385060) (93% af kr hálfu wapnstelndu, að gagnstefnendur hafi með aðgerða ætluðum riftunarréni Aðalkr nstefnenda um riftun fylgi krafa um cnduryreiðstu þeirra fjárhæða sem þau hafi greitt vegna kaupanna ásamt „vöxtum jafnháum hæstu innlánsvöstum hjá innlánsstofnunum eins ug þeir eru á hverjum á sinu glitað lím“. Gagnstefndu kveða afstöðu sína tl þessarar kröfugerðar efirfar. amdi Í fyrsta li sé því ekki mótmælt að endurgreiða bei það sem sngn stefnendur hafi prit af kaupverðinu, ef rftunarkrafun verði tekin úl krafist að frá endurkröfufjúrbæðinni verði dregin hæfileg húsaleiga fyrir eignina. am. frá 20. maí 1989. er kaupendur fennu hana afhenta. og janúar 1990, sem sé dagselning rittunarbréls þeirra, Sc því gerð krala vm helilega húsaleigu lyrir olangveint tímabil og að hún þúsund á mánuði í 8 mánuði eða kr. 280.000.00. Gerð sé krafa um að sú fjárhæð verði dr; verði metin eiðslukröfunni, Í öðru lagi sé krófu sagnstefnonda um vexti af endurgreiðslufjárhæðinni mótmælt fi af fornsstæðum og efi. Það sé undi 8. se. 5190 6 að gcra hér vastakrölu án þess að nefna vaxtabæð (vaxta- tól) fagi sé í ðrum lögum að finna heimild fyrir þessum þætti á vast kröfu þessari. Sé í raun með óllu óljóst hverjir þeir vextir eru í prósentu tal- ið, sem verið sé að krefjast. jafnvel á liðnum tíma. Þá sé vaxtakröfunni Gaenstefnendur hali ekki went neina grein fyrir því, á hverju þau byggi þá afstöðu að gagnslelndu hafi ávastað fé fyrir þá Því sé mótmæli að gagnstelnendur eipi hér nokkra vaxtakröfu. Verði ekki á Þuð fallist, sé því mótmælt, að krefjast meni vaxta „jafnháum hæstu inn lánsvirstum hjá innlánsstofnunum“. Verði einhvrjir vextir dæmdir á svona fu, geti þeir ekki orðið hærri en sparisjóðsvextir af almennum óbundn- un innlánsreikningum í bönkum og þá þurfi raunar, sem og entranær, að tiltaka við hvaða bunka sé miðað. einni mótmælt efnislega, Krölu sína um séknu af varakrölu apnstefnenda um skaðabætur eðu af slátt byggi gagnslefndu aðallega á þeim ástæðum, sem hér að framan grein“ Fjárhæðum skaðabótakrafna sagnstelnenda sé mólmæll sent of háum af eftirtöldum ástæðum: Í bréfi lögmanns saenstefnenda 10. janúar 1990 hali verið gerð krafa un bætur, að járhæð kr. 394,606,00, Á þessum tíma hafi, að sögn gngnstefn enda, verið komnir fram þeir æthuðu gallar sem hóta sé krafist fyrir. Krafa þessi hafi verið miðuð við kostnaðaráætlun sagnstolnenda sjálfra um það hvað það myndi kosta að klæða húsið ð uton með loltræsiri Keðningu og SKI (38%, af kr einansra þakið. Krafa þeirra hafi numið kr. 1353 1.025.777,00) vegna klæðningar á útveggjum og kr. 56.100,00 (33% af kr. 170.000,00) vegna einangrunar á þaki, eða samtals kr. 394.606,00. Því sé mótmælt að þau geti síðar komið fram með hærri kröfur af þessu tilefni. Þá sé fjárhæðum matsgerðarinnar mótmælt sem of háum af eftirtöldum ástæðum: Í fyrsta lagi sé gert ráð fyrir endurmúrun og málningu við mat á kostnaði við viðgerð útveggja. Virðist því að miðað sé við að veggjunum yrði komið í miklu betra ástand heldur en gagnstefnendur geta átt kröfu til. Þau haldi því varla fram, t.d. að húsið hafi átt að vera nýmálað að utan. Í öðru lagi sé matsgerðin haldlaus um kostnað við einangrun kvistveggja og lofts vegna þess að hún meti kostnað við að koma þessum húshlutum í betra ástand heldur en þekkist við byggingu húsa á byggingartíma þess húss. Þar að auki sé gert ráð fyrir endurnýjun á klæðningu o.fl., sem ekki verði séð að gagn- stefnendur geti krafist þó að allar þessar forsendur um meinta galla væru réttar. Í þriðja lagi sé það að athuga, að ef ráðist yrði í þær endurbætur á húsinu sem matsgerðin ráðgeri sé það ljóst að þar sé í öllum atriðum um að ræða kostnað sem eigendur hússins alls verði að taka þátt í, enda sé þá ver- ið að tala um endurbætur á útveggjum og þaki hússins. Af hálfu gagnstefn- enda hafi þetta sjónarmið fyrirvaralaust verið viðurkennt í bréfi gagnstefn- enda, dagsettu 5. janúar 1990, og séu þau við það bundin. Í stefnu og grein- argerð í gagnsök sé reynt að hverfa frá þessari afstöðu að því er varðar kvistveggi og loft. Sé þar sagt að um sé að ræða „upprunalega galla“ á hús- inu og ekki hvíli skylda á öðrum eigendum þess að taka þátt í að bæta úr þeim. Þetta sýni hvers eðlis kröfugerð gagnstefnenda sé. Hún gangi út á að endurbæta fasteignina og gera hana allt aðra en þá sem þau keyptu og fólk hafi búið í í 35 ár. Hvað sem þessu líði sé sjónarmiðum gagnstefnenda um að kostnaðurinn tilheyri aðeins hinni seldu eign mótmælt efnislega auk annars. Loks sé kröfu um vexti af varakröfunni mótmælt. Sú kröfugerð sé and- stæð 88. gr., sbr. 5. tl. 193. gr. laga nr. 85/1936, auk þess sem engin leið sé að vita hver sé vaxtafótur kröfunnar fyrir liðinn tíma. Fallist dómurinn á einhverjar kröfur gagnstefnenda skv. varakröfu þeirra, sé ekki gerð athugasemd um skuldajöfnun við kröfur aðalstefnenda í að- alsök. Sú skuldajöfnun geti í því tilviki ekki átt sér stað miðað við fyrri tímamörk en þingfestingu gagnsakar, en Gl vara dagsetningu matsgerðar- innar sem kröfur séu byggðar á. Með öðrum orðum sé þess krafist í þessu tilviki, að kröfur aðalstefnenda í aðalsök verði dæmdar með fullum dráttar- vöxtum fram til þess dags, er skuldajöfnuður ætti sér stað, og mótkrafa gagnstefnenda yrði þá fyrst látin mæta áföllnum dráttarvöxtum aðal- kröfunnar, áður en hún mætti höfuðstól hennar. 1354 samningslaga nr. 7/1936 til stuðnings riftunarkröfum. Þessi lagaákvæði geti enga þýðingu haft fyrir mál þetta. Varðandi kröfuna um virðisaukaskatt á málskostnað vísi gagnstefndu til laga nr. 50/1988 og 3. mgr. 175. gr. laga nr. 85/1936 um vexti af þeim kostnaði. Loks taki gagnstefndu það fram. að þau hafi tilkynnt Valgerði Kristjáns- dóttur um málsókn þessa. Hún hafi selt þeim íbúðina, og hafi þau skorað á hana með vísan til 52. gr. laga nr. 85/1936 að veita þeim þann styrk í málinu, sem henni sé kostur, auk þess sem áskilinn sé réttur á hendur henni, ef gagnstefndu verði í máli þessu dæmd til að svara til ábyrgðar vegna galla á hinni seldu fasteign. IV. Eins og fram er komið var austurgafl hússins Laufáss 4 með útbreiddu sprunguneti að utan, er stefndu festu kaup á eigninni. Í skýrslu Rannsókna- stofnunar byggingariðnaðarins, sem dagsett er 28. nóvember 1989, er það staðfest og því jafnframt lýst, að á öðrum útveggjum hússins séu einstakar sprungur út frá gluggum og á suðurhlið megi sjá sprungunet og stakar sprungur. Viðgerðaefni í sprungum, sem gert hafði verið við, var sums stað- ar farið að springa upp. Ósannað þykir að stefnendur hafi á nokkurn hátt dregið dul á ástand hússins að þessu leyti. Stefndu halda því fram, að þau hafi ekki skoðað hús- ið að utan að öðru leyti en því, sem við blasti á framhlið hússins, en þar mátti sjá að viðgerð á sprungum hafði farið fram. Verður því að telja að stefndu hafi ekki skoðað húsið að utanverðu sem skyldi, þrátt fyrir það að sprunguviðgerðir, sem við blöstu, og ásigkomulapg hússins að öðru leyti, hafi gefið þeim sérstakt tilefni til nánari skoðunar. Þegar þetta er virt. þykja þau ekki samkvæmt meginreglu 47. gr. kaupalaga nr. 39/1922 eiga rétt til bóta úr hendi stefnenda vegna greindra ágalla á út- veggjum hússins. Í öðru lagi byggja stefndu skaðabótakröfu sína á því, að einangrun kvist- veggja og lofts sé ófullnægjandi. Engin byggingarsamþykkt var í gildi í Garðahreppi er húsið Laufás 4 var byggt. Það er álit dómsins. að einangrun kvistveggja með sementspokum hafi verið fullnægjandi á þeim tíma er húsið var byggt. Öðru máli gegnir um einangrun loftrýmis (skammbitalofts), sem er al- gjörlega Óeinangrað. Verður talið að stefndu hafi ekki haft ástæðu til að ætla að það hafi verið óeinangrað. Könnun Rannsóknastofnunar byggingar- iðnaðarins, sem að framan er rakin, um einangrun húsa sem byggð voru um 1950, þykir ekki breyta þessari niðurstöðu. 1355 Þá ber einnig til þess að líta, að stefnendur vissu að kalt gat verið í íbúð- inni, en upplýstu stefndu ekki um það, svo að sannað sé. Í stofu er opnan- leg lúga upp á loftið og blasir þar einangrunarleysið við. Þykir því bera að dæma stefnendur bótaskyld vegna þessa galla á íbúðinni. Það er álit dómsins að bæta megi einangrun íbúðarinnar verulega með því að koma fyrir 10 em þykkri einangrun á skammbitaloftinu. Á þann hátt myndi íbúðin fullnægja þeim einangrunarkröfum sem gerðar voru á þeim tíma er húsið var byggt. Koma má fyrir einangrun á skammbitaloftinu með því að rjúfa svo loftið á gangi íbúðar, að unnt sé að athafna sig. Kostnaður við þessa framkvæmd yrði í dag kr. 120.000,00 og verða stefnendur dæmd til að greiða stefndu þá upphæð í gagnsök. Aðilar deila um hvort skipta beri ofangreindum kostnaði milli eigenda Laufáss 4 þannig, að stefnendur verði einungis dæmd til að greiða 33%, þar sem um sameign sé að ræða. Eins og hér stendur á verður fallist á með stefndu, að stefnendur beri ein þann kostnað, enda þykir einangrun loftsins ekki vera sameign. Ekki verður heldur fallist á með stefnendum, að stefndu hafi verið bundin af kröfugerð sinni að þessu leyti í bréfi stefnenda, dags. 10. janúar 1990, og geti ekki síðar komið fram með hærri kröfur. Í aðalsök verða kröfur stefnenda teknar til greina að öllu leyti. Riftunarkrafa stefnenda í gagnsök verður skv. framansögðu ekki tekin til greina, enda teljist gallar ekki það verulegir að riftun sé heimil. Ákvæði 30. gr. og 36. gr. laga nr. 7936 þykja ekki eiga við í viðskiptum aðila. Niðurstaða málsins í aðalsök verður því sú, að stefndu verða dæmd til að greiða stefnendum kr. 1.440.692.00 með dráttarvöxtum skv. 11. kafla laga nr. 25/1987 af kr. 1.100.000,00 frá 5. desember 1989 til 1. febrúar 1990, en af kr. 1.440.692,00 frá þeim degi til greiðsludags. Í gagnsök verða gagnstefndu dæmd til að greiða gagnstefnendum kr. 120.000,00. Við munnlegan flutning málsins breyttu gagnstefnendur vaxta- kröfu sinni á þá lund, að í stað hæstu innlánsvaxta, eins og þeir eru ákveðn- ir á hverjum tíma, verði gagnstefndu dæmd til að greiða dráttarvexti skv. HI. kafla vaxtalaga. Af gagnstefndu hálfu var því mótmælt að hækkun á kröfu um vexti fái að komast að í málinu. Dráttarvextir skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 eru ávallt hærri en hæstu innlánsvextir hjá innlánsstofnunum á hverjum tíma. Gegn mótmæl- um gagnstefndu er því ekki unnt að taka til greina hækkun kröfugerðar gagnstefnenda að þessu leyti. Verða því gagnstefndu dæmd til að greiða kr. 120.000.00 með vöxtum jafnháum meðaltali af hæstu innlánsvöxtum óbund- inna óverðtryggðra reikninga hjá innlánsstofnunum, eins og þeir eru á hverjum tíma, frá deginum í dag að telja og til greiðsludags. 1356 Eftir þessum úrslitum málsins verða aðalstefndu dæmd tl að greiða að- alstefnendum málskostnað í aðalsök og gagnsök, sem ákveðst í einu lagi kr. 260.000,00, þ.m.t. virðisaukaskattur, auk dráttarvaxta skv. HI. kafla laga nr. 25/1987 að liðnum 15 dögum eftir dómsuppsögu og til greiðsludags. Gunnar Aðalsteinsson héraðsdómari, Guðmundur Halldórsson verk- fræðingur og Leifur Blumenstein byggingarfræðingur kváðu upp dóm þennan. Dómsorð: Aðalstefndu, Bjarki Þór Guðmundsson og Erla Kristín Sigurðar- dóttir, greiði aðalstefnendum, Davíð Helgasyni og Báru Einarsdótt- ur, kr. 1.440.692,00 með dráttarvöxtum skv. Hl. kafla laga nr. 25/1987 af kr. 1.100.000,00 frá 5. desember 1989 til 1. febrúar 1990, en af kr. 1.440.692,00 frá þeim degi til greiðsludags. Í gagnsök greiði gagnstefndu, Davíð og Bára, gagnstefnendum. Bjarka Þór og Erlu Kristínu, kr. 120.000,00 með vöxtum jafnháum meðaltali af hæstu innlánsvöxtum óbundinna óverðtryggðra reikn- inga hjá innlánsstofnunum á hverjum tíma frá deginum í dag að telja og til greiðsludags. Aðalstefndu greiði aðalstefnendum kr. 260.000,00 í málskostnað, þ.m.t. virðisaukaskattur, í aðalsök og gagnsök auk dráttarvaxta skv. Ill. kafla laga nr. 25/1987 að liðnum 15 dögum eftir dómsuppsögu og til greiðsludags. 1357 Fimmtudaginn 9. júní 1994. Nr. 184/1992. — Rafiðnaðarsamband Íslands (Guðni Á. Haraldsson hrl.) gegn þrotabúi Ístels hf. (Guðmundur Kristjánsson hdl.) Gjaldþrotalög. Málshöfðunarfrestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Garðar Gíslason og Gunnar M. Guðmundsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. apríl 1992. Hann krefst þess aðallega, að málinu verði vísað frá héraðs- dómi, en til vara, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og hann sýknaður af öllum kröfum stefnda. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. I. Frávísunarkröfu sína byggir áfrýjandi á því, að málshöfðunar- frestur eftir 1. mgr. 68. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978 hafi verið liðinn, þegar málið var höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu- birtingu 3. júní 1991. Fyrir héraðsdómi gerði áfrýjandi kröfu um frávísun. Þeirri kröfu var hafnað með úrskurði 29. nóvember 1991. Úrskurði þessum var ekki skotið til Hæstaréttar við áfrýjun málsins, og kemur hann því ekki til sérstakrar skoðunar, en kanna ber, hvort vísa beri málinu frá héraðsdómi ex officio. Miða ber við, að upphaf þess frests, sem um ræðir í 1. mgr. 68. gr. laga nr. 6/1978, sé ekki fyrr en við lok kröfulýsingarfrests, sbr. H. 1988,590. Kröfulýsingarfresti lauk 24. desember 1990, en málið var höfðað 3. júní 1991. Samkvæmt því var málið höfðað innan 6 mán- aða frestsins, sem um getur í Í. mgr. 68. gr., og verður því ekki vísað frá héraðsdómi. 1358 ll. Eins og lýst er í héraðsdómi, afhenti Ístel hf. áfrýjanda símbúnað 4 dögum fyrir gjaldþrot. Sýnt þykir, að afhending símbúnaðarins, sem ekkert endurgjald kom fyrir, hafi, eins og á stóð, verið greiðsla upp í skuld Ístels hf. við sjóði þá í vörslu áfrýjanda, sem um ræðir í héraðsdómi. og jafnframt óvenjulegur greiðslueyrir í merkingu 54. gr. laga nr. 6/1978. Var því ekki skilyrði til skuldajafnaðar ettir 32. gr. sömu laga. Samkvæmt því ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýj- aða dóms. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað, svo sem í dómsorði greinir. og hefur þá ekki verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Rafiðnaðarsamband Íslands, greiði stefnda, þrota- búi Ístels hf., 100.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 31. mars 1992. 1.0. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi mánudaginn 16. mars sl., hefur þrotabú Ístels hf., kt. 681283-0649, sem er til gjaldþrotaskiptameðferðar hjá skiptaráðandanum í Kjósarsýslu, höfðað fyr- ir bæjarþinginu með stefnu, þingfestri 11. júní 1991, á hendur Rafiðnaðar- sambandi Íslands. kt. 600970-0119, Háaleitisbraut 68. Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru eftirgreindar: 1. að rift verði með dómi greiðslu á hluta skuldar Ístels hf. við stefnda, sem fram fór þann 6. október 1990 með kaupum stefnda á símbúnaði af stefnanda, samtals að fjárhæð kr. 390.148,00, 2. að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda framangreinda fjár- hæð, kr. 390.148,00, með dráttarvöxtum {...|. 3. að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað |...|. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði alsýknaður af kröfum stefn- anda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað |...|. Upphaflega gerði stefndi þá kröfu, að málinu yrði vísað frá dómi, en með úrskurði, upp kveðnum 29. nóvember 1991 af Sigurði T. Magnússyni, full- trúa yfirborgardómara, var frávísunarkröfu stefnda hafnað. en ákvörðun um málskostnað í þeim þætti málsins látin bíða efnisdóms í málinu. Sáttaumleitanir fyrir dómi hafa ekki borið árangur. 1359 2.0. Stefnandi kveður Ístel hf. hafa verið tekið til gjaldþrotaskipta með úr- skurði skiptaréttar Kjósarsýslu, upp kveðnum 10. október 1990. Hati það verið að beiðni stjórnar félagsins, fram kominni samdægurs, en félagið hati þá um nokkurt skeið átt við verulega greiðsluerfiðleika að stríða. Hinn 6. október 1990 hafi stefndi keypt 1 símstöð, 16 símtæki og fleira af Ístel hf., og hafi kaupverð varnings þessa numið skv. reikningi nr. 2752 kr. 390.148,00. þ.e. hinni umstefndu fjárhæð. Með bréfi, dagsettu 1. nóvember 1990, hafi stefndu lýst kröfu sinni vegna styrktar- og orlofssjóða félagsins í þrotabú stefnanda vegna vangreiddra gjalda Ístels hf. í sjóði þessa. Hafi krafa hans numið kr. 471.076,00, sem skiptist annars vegar í forgangskröfu, kr. 336.632.00, og í almenna kröfu, kr. 134.435,00. Hafi kröfulýsing þessi verið samþykkt af hálfu skiptastjóra. Í nefndu bréfi stefnda hafi jafnframt verið lýst yfir skuldajöfnuði á nýnefndri kröfu við kröfu búsins skv. framan- greindum reikningi með skírskotun til 1. mgr. 32. gr. laga nr. 6/1978. Þessu vilji þrotabúið ekki una, og sé því málsókn þessi nauðsynleg. Guðmundur Kristjánsson hdl. var ráðinn bústjóri til bráðabirgða í þrota- búi Ístels hf., strax í upphafi gjaldþrotaskiptanna, 10. október 1990, og síðan skipaður skiptastjóri á fyrsta skiptafundi eftir lok kröfulýsingarfrests, en hann var haldinn 11. janúar 1991. Um fyrirsvar hans í máli þessu vísast því til 91. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, sbr. 112. gr. sömu laga. Stefnandi heldur því fram. að með afhendingu símbúnaðar þess, er áður greinir, hafi stefnda verið greitt með óvenjulegum greiðslueyri. Ráðstöfun þessari megi og skuli því rifta á grundvelli 54. gr. gjaldþrotalaga nr. $/1978. Riftunarkrafa þessi sé einnig sjálfstætt grundvölluð á 61. gr. netndra laga af hálfu stefnanda. þar sem hér sé um ótilhlýðilega ráðstöfun að ræða, sem hafi verið til hagsbóta fyrir stefnda. Greiðslukröfu sína rökstyður stefnandi með 62. gr. gjaldþrotalaganna, ef af riftun verður skv. 54. grein þeirra, en 63. grein, fari hún fram eftir Ól. gr. laganna. Um málskostnað og vexti á hann vísar stefnandi til XIl. kafla um með- ferð einkamála í héraði nr. 85/1936, einkum 175. gr. og 177. gr., sbr. 184. gr.. svo og 21. gr. laga nr. 54/1988 um breytingar á nefndri 175. gr. og Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. lög nr. 67/1989. Kröfu um virðisaukaskatt á mál- flutningsþóknun reisir hann á lögum nr. 50/1988, en hann kveður stefnanda ekki vera virðisaukaskattsskyldan og honum því nauðsyn að fá stefnda dæmdan til greiðslu skatts þessa. Um fyrirsvar skiptastjóra vísar hann til 91. gr. laga nr. 6/1978 og 112. gr. sömu laga. 1360 3.0. Um málavexti segir stefndi, að Ístel hf. hafi m.a. rekið verslun með raf- eindatæki, símstöðvar og fleira og séð um uppsetningu og viðgerð á slíkum tækjum. Hjá Ístel hafi starfað rafiðnaðarmenn, er hafi verið félagsmenn í félögum er aðild áttu að Rafiðnaðarsambandi Íslands. Samkvæmt kjarasamningi stefnda við vinnuveitendur, sbr. og 1. og 6. gr. sjdl a laga 55/1980 um starfskjör launþega, beri vinnuveitendum að greiða Í styrktar- og orlofssjóði viðkomandi stéttarfélaga þær greiðslur. er samið sé um í kjarasamningum. Samkvæmt gr. 10.3.1. í kjarasamningi Rafiðnaðar- sambands Íslands beri vinnuveitendum að greiða 1% af útborguðu kaupi í styrktarsjóð stefnda. Samkvæmt gr. 10.2.1. í sama samningi beri að greiða 0.25% at útborguðu kaupi til orlofsheimilasjóðs stefnda, sjá og 7. gr. laga 19/1979. Hinn 9. maí 1990 hafi Ístel hf. staðfest pöntun stefnda á símkerti, 16 stk. skjásímum og 4 stk. faxtækjum. Hafi það verið haft í huga. að skuldajafna mætti við kröfu stefnda. Er gengið hafi verið frá kaupunum. hafi stefnda allsendis verið ókunnugt um. að Ístel hf. ætti ekki fyrir skuldum. Vegna at- vika, er vörðuðu Ístel hf. og stefnda., hafi afhending tækjanna dregist, en um mánaðamótin september/október 1990 hafi Ístel hf. afhent símstöð ásamt 16 stk. skjásímtækjum. Reikningur hafi verið gefinn út vegna þessara viðskipta 6. október 1990. Hinn 10. október sama ár hafi að ósk stjórnar Ístels hf. bú þess verið tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Kjósarsýslu sama dag. Hinn 1. nóvember 1990 hafi lögmaður stefnda lýst kröfu í þrotabú Ístels hf. vegna vangreiddra gjalda í styrktar- og orlofssjóð Rafiðnaðarsambands Íslands fyrir tímabilið janúar 1989 til og með október 1990, samtals að fjár- hæð kr. 471.066,00. Gjöldum fyrir janúar 1989 til apríl sama ár hafi verið lýst sem almennri kröfu, en öðrum gjöldum sem forgangskröfu. Jafnframt hafi verið lýst yfir skuldajöfnuði á kröfunni við kröfu búsins samkvæmt fram lögðum reikningi í málinu. Jákvæðum mismun, að fjárhæð kr. 80.918,00. hafi verið lýst sem forgangskröfu í búið. Afstaða bústjóra hafi verið sú samkvæmt bréfi hans, dags. 3. janúar 1991, að hafna bæri kröfunni að svo stöddu. Afstöðu þessari hafi verið mótmælt með bréfi lögmanns stefnda, dags. 7. janúar 1991. Hinn 22. janúar sama ár hafi lögmanni stefnda borist bréf bústjóra, þar sem fallist hafi verið á að kröfurnar hefðu forgang eins og þeim hafi verið lýst. Skuldajöfnuði hafi hins vegar verið mótmælt, en ekki hafi verið fallist á innheimtuþóknun. Þessu hafi verið mótmælt sama dag af lögmanni stefnda og skuldajafnaðar- yfirlýsingu breytt þannig, að ekki væri skuldajafnað vegna iðgjalds þrjá síð- 1361 ustu mánuði fyrir gjaldþrot. Krafa um innheimtukostnað hafi síðar verið viðurkennd við fyrirtekt málsins í skiptarétti, en skuldajöfnuði mótmælt. Stefndi segir, að á því sé byggt. að samþykkt hafi verið sem forgangs- krafa og almenn krafa í þrotabú Ístels hf. krafa um vangreidd iðgjöld í styrktar- og orlofssjóð. Sú krafa, þegar undan séu skildir þrír síðustu mán- uðir hennar, hafi numið á úrskurðardegi kr. 455.453,00. Skuldajafnaðaryfir- lýsingu hafi hinn 1. nóvember 1990 verið beint til búsins og því geti það nú ekki krafið stefnda um fjárhæð, sem sé lægri en ofangreind viðurkennd krafa. Krafa stefnda hafi stofnast allt frá janúar 1989 til og með júní 1990 og uppfylli því þau skilyrði er sett séu í 32. gr. og 56. gr. laga 6/1978. Stefnda hafi, er hann eignaðist kröfu sína, verið ókunnugt um, að félaginu yrði þá ekki bjargað frá gjaldþroti. Á það verði að leggja áherslu að krafa sú, sem notuð sé til skuldajafnaðar, stofnist á tímabilinu janúar 1989 til og með júní 1990. Það verði því ekki með góðu móti sagt, að stefndi hafi t.d. í febrúar 1989 séð fyrir gjaldþrot Ístels hf. í október 1990, sbr. orðalag 32. gr. laga 6/ 1978, sbr. 56. gr. sömu laga. Á því sé byggt, að komist hafi á kröfuréttarsamband milli Ístels hf. og stefnda strax í maí 1990 og í síðasta lagi 6. október sama ár. Um þetta sé vitnað til meginreglna kröfuréttar um loforð svo og til 12.-15. gr. laga 39/ 1922. Vaxtakröfu búsins sé sérstaklega mótmælt, þar sem hér sé um bótakröfu að ræða. Bótakröfu stefnda sé mótmælt sem ósannaðri. Varðandi tilvísun stefnanda í 1. tölulið 54. gr. laga 6/1978 þá geti skulda- jöfnuður aldrei talist óvenjulegur greiðslueyrir og því eigi nefnd grein ekki við. Riftun á grundvelli 6l. gr. sömu laga takmarkist og af heimild í 32. gr., sbr. og 56. gr. sömu laga. Að öðru leyti vitni stefndi til 175. gr. laga 85/1936 um vexti á málskostnað og laga 50/1988 um virðisaukaskatt en stefndi reki ekki virðisaukaskatts- skylda starfsemi. 4.0. Forsendur og niðurstaða. Fyrst ber að víkja að þeirri málsástæðu stefnanda, að greiðsla sú, sem krafist er riftunar á. hafi verið óvenjulegur greiðslueyrir og því riftanleg samkvæmt 54. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, en svo sem áður greinir vill stefndi skuldajafna þessari greiðslu við skuld stefnanda til sín vegna van- greiddra iðgjalda í styrktar- og orlofssjóð stefnda, sem samþykkt hefur ver- ið að hluta sem forgangskrafa og að hluta sem almenn krafa í þrotabú Ístels 64 Hæstaréttardómar I 1362 hf. Greiðsla sú, sem riftunar er krafist á, mun hafa farið fram 6. október 1990. en vörurnar munu hafa verið afgreiddar þann dag eftir pöntun, sem staðfest var 9. maí 1990. Skuldajöfnuði var lýst af hálfu stefnda hinn 1. nóv- ember 1990. Fallast verður á það með stefnanda, að símabúnaður, þ.e. símkerfi, sím- stöð og skjásímtæki, séu almennt ekki venjulegur greiðslueyrir og geti greiðslan sem slík ekki virst venjuleg eftir atvikum, sbr. orðalag 54. gr. lag- anna. Ekki verður heldur á það fallist með stefnda, að skuldajöfnuður geti aldrei talist óvenjulegur greiðslueyrir í skilningi umræddrar 54. gr. laganna, þar sem henni er einmitt ætlað að ná til tilvika, sem með einum eða öðrum hætti bera keim af skuldajöfnuði. Úrlausnarefnið hér er því, hvort skuldajöfnuður sá, sem mál þetta snýst um og stefndi fullyrðir að uppfylli skilyrði 32. og 56. gr. laganna, gangi fyrir riftunarreglu 54. gr. laganna, þannig að riftun samkvæmt síðastnefndri grein sé óheimil ef skuldajafnaðarskilyrði 32. og 56. gr. laganna eru fyrir hendi. Skuldajafnaðarréttur samkvæmt 32. gr. laga nr. 6/1978 er mjög víðtækur, en þar segir í 1. tölulið, að hver sá, er skuldi þrotabúi, geti dregið frá það, er hann á hjá því, hvernig sem skuld og gagnkröfu er farið. Þó þarf lánardrott- inn eða sá, sem hann erfði kröfuna eftir, að hafa eignast hana áður en 3 mánuðir voru til frestdags. Ekki verður krafa heldur notuð til skuldajafnað- ar, ef lánardrottinn, þegar hann eignaðist hana, sá eða mátti sjá, að þrota- maður átti ekki fyrir skuldum, eða hann fékk kröfuna til skuldajafnaðar. Samkvæmt þessari grein þurfa því almenn skuldajafnaðarskilyrði ekki alltaf að vera til staðar, þ.e. kröfurnar þurfa t.d. ekki að vera sambærilegar. Í athugasemdum um þennan 1. tölulið 32. greinar í frumvarpi til laganna segir svo: „Í 32. gr. er rætt um skuldajöfnunarrétt kröfuhafa. Er það mjög umdeilt atriði meðal fræðimanna. Ekki hefur þótt ástæða til að breyta efnislega núgildandi reglu, en hana er að finna í Í. mgr. 17. gr. gjaldþrota- skiptalaganna.“ Í meðförum Alþingis var sú eina breyting gerð á ákvæðinu, að samkvæmt 2. málslið 1. mgr. 32. gr. þarf lánardrottinn að hafa eignast kröfu áður en 3 mánuðir voru til frestdags, en í frumvarpinu var miðað við upphaf gjaldþrotaskipta. Reglan mun upphaflega hafa verið sett á þeim forsendum, að óeðlilegt væri, að kröfuhafi sé fyrst þvingaður til að borga sína skuld að fullu, hvað sem skuld búsins líði, en eigi svo aðeins kröfu ásamt öðrum í búið. Á hinn bóginn hafa fræðimenn bent á, að skuldajafnaðarrétturinn geti með þessu móti orðið nokkuð tilviljanakenndur og að allir kröfuhafar í þrotabúi verði að gjalda slík forréttindi einstakra kröfuhafa með lækkun úthlutunar til sín. 1363 Jafnræði kröfuhafa er eitt af grundvallarsjónarmiðum, sem liggja að baki gjaldþrotalögunum, sérstaklega þó, að þessu jafnræði skuli ekki spillt með ráðstöfunum, sem gerðar eru eftir gjaldþrotið eða þegar vitneskja liggur fyrir, að það standi fyrir dyrum. Riftunarreglum gjaldþrotalaga er einmitt ætlað að ná þessum markmiðum. Framkvæmd þessara jafnræðissjónarmiða og trygging þeirra með ógildingarreglum laganna leiðir óhjákvæmilega til takmörkunar á skuldajafnaðarrétti kröfuhafa í gjaldþrotabú. Ef greiðsla með óvenjulegum greiðslueyri samkvæmt 54. gr. laganna væri ekki riftanleg vegna skuldajafnaðarréttar í 32. gr. laganna, gætu aðilar, sem kröfur ættu í gjaldþrotabú, eftir atvikum fengið afhentar vörur frá þrotamanni sam- kvæmt kaupsamningi fyrir frestdag og síðan lýst yfir skuldajöfnuði eftir upphaf gjaldþrotaskipta. Erfitt yrði líka í framkvæmd að gera greinarmun á því, hvort kröfuhafi var grandsamur eða grandlaus við samningsgerð, enda skiptir grandsemi hér ekki máli, þar sem riftunarregla 54. gr. laganna er hlutlæg. Sömu sjónarmið gilda gagnvart skuldajöfnuði samkvæmt 56. gr. laganna. Þegar af þeim ástæðum, sem hér hafa verið raktar, ber að fallast á rift- unarkröfu stefnanda. Stefnandi byggir endurgreiðslukröfu sína vegna rift- unar samkvæmt 54. gr. laga nr. 6/1978 á 62. gr. laganna. Samkvæmt 1. máls- lið þess ákvæðis ber þeim, sem hag hafði af ráðstöfun eða réttargerð, að greiða búinu fé, sem svarar til þess er greiðsla búsins hefur orðið honum að notum, þó ekki hærri fjárhæð en tjóni búsins nemur. Markmið ákvæðisins er að gera riftunarþola eins settan og hin riftanlega ráðstöfun hefði aldrei farið fram. Samkvæmt þessu verður að telja rétt, að stefndi greiði búinu kr. 390.148,00 auk vaxta, svo sem krafist er í stefnu, þ.e. frá 6. október 1990 til greiðsludags. Eftir atvikum og samkvæmt úrslitum málsins þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda kr. 100.000,00 í málskostnað, þ.m.t. virðisaukaskatt. Jón J. Arnalds borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Greiðslu á hluta skuldar Ístels hf. við stefnda, Rafiðnaðarsamband Íslands, sem fram fór þann 6. október 1990 með kaupum stefnda á símbúnaði af stefnanda, samtals að fjárhæð kr. 390.148,00, er rift. Stefndi greiði stefnanda, þrotabúi Ístels hf., kr. 390.148,00 með dráttarvöxtum samkvæmt 11. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 6. októ- ber 1990 til greiðsludags. Áfallnir dráttarvextir leggist við höfuðstól skuldar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 6. október 1991. Enn fremur greiði stefndi stefnanda kr. 100.000,00 í málskostnað, þ.m.t. virðisaukaskatt. Vextir af málskostnaði án virðisaukaskatts 1364 reiknist samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir uppkvaðningu dóms þessa til greiðsludags. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að telja að viðlagðri aðför að lögum. 1365 Fimmtudaginn 9. júní 1994. Nr. 136/1991. - Grétar Sívertsen (Björgvin Þorsteinsson hrl.) gegn Krýsuvíkursamtökunum (Jón Oddsson hrl.) Húsaleigusamningur. Aðilaskipti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 26. mars 1991. Hann krefst þess, að stefndu verði dæmd til að greiða sér 1.714.749 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 af 77.907 krónum frá |. maí 1988 til 1. júní sama ár, af 155.814 krónum frá þeim degi til 1. júlí sama ár, af 239.954 krónum frá þeim degi til 1. ágúst sama ár, af 324.094 krónum frá þeim degi til 1. september sama ár, af 408.234 krónum frá þeim degi til 1. októ- ber sama ár, af 492.374 krónum frá þeim degi til 1. nóvember sama ár, af $76.514 krónum frá þeim degi til 1. desember sama ár, af 660.654 krónum frá þeim degi til 1. Janúar 1989, af 744.794 krónum frá þeim degi til 1. febrúar sama ár, af 828.934 krónum frá þeim degi til 1. mars sama ár, af 913.074 krónum frá þeim degi til 1. apríl sama ár, af 998.266 krónum frá þeim degi til 1. maí sama ár, af 1.083.458 krónum frá þeim degi til 1. Júní sama ár, af 1.168.650 krónum frá þeim degi til 1. júlí sama ár, af 1.258.101 krónu frá þeim degi til 1. ágúst sama ár, af 1.347.552 krónum frá þeim degi til 1. september sama ár, af 1.437.003 krónum frá þeim degi til 1. október sama ár, af 1.529.585 krónum frá þeim degi til 1. nóvember sama ár, af 1.622.167 krónum frá þeim degi til |. desember sama ár og 1.714.749 krónum frá þeim degi til greiðsludags, allt að frádregnum 248.602 krónum. Þá krefst áfrýjandi höfuðstólsfærslu vaxta, í fyrsta sinn 1. maí 1989, og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast þess aðallega, að þau verði sýknuð af öllum kröf- um áfrýjanda, en til vara krefjast þau verulegrar lækkunar á kröfum hans. Þá krefjast þau málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. 1366 Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn, þar á meðal húsaleigusamningur 14. mars 1987. I. Áfrýjandi og Sævar Pálsson gerðu með sér húsaleigusamning 14. mars 1987 um skrifstofuhúsnæði áfrýjanda að Þverholti 20, Reykja- vík, tvær hæðir og ris, samtals 280,4 fermetra, og afnotarétt af sam- eiginlegri lóð. Með samningnum tók Sævar húsnæðið á leigu í 3 ár frá 15. sama mánaðar, og skyldi samningurinn framlengjast sjálf- krafa í eitt ár í senn. Leigugjaldið var 50.000 krónur á mánuði, en skyldi hækka „um 10% af grunngjaldi og framreiknast þann 15. mars 1988“. Þá skyldi leigugjald taka breytingum eftir vísitölu Hag- stofu Íslands um leigu fyrir atvinnuhúsnæði. Samkvæmt 3. gr. samn- ingsins var leigutaka heimilt að framleigja húsnæðið. Sama dag og fyrrgreindur húsaleigusamningur var gerður framleigði Sævar stefndu allt húsnæðið nema eitt herbergi og kompu. Leigutími var sami og fyrra samningsins, en leigugjaldið var tveimur þúsundum króna hærra fyrir hvern mánuð. Þá átti leigugjaldið að taka sömu breytingum og mælt var um í fyrri samningi. Báðir samningar kveða á um fyrirframgreiðslu leigugjalds, sá fyrrgreindi í síðasta lagi 10. hvers mánaðar, en hinn 8. hvers mánaðar. Aðila máls þessa greinir ekki á um fjárhæð leigugjaldsins, en af hálfu stefndu er mótmælt vísitöluhækkunum á húsaleigu. Sam- kvæmt fram lögðum greiðsluseðlum var áfrýjandi frá hausti 1987 viðtakandi húsaleigu, sem stefndu greiddu. Bera þeir með sér, að stefndu stóðu í skilum með greiðslu húsaleigu frá september 1987 til og með apríl 1988. Stefndu greiddu leigu fyrir maí 1988 í september sama ár og fyrir júní 1988 í mars 1989. Loks greiddu þau í júní 1989 leigu fyrir júlí 1988 ásamt áföllnum vöxtum fyrir maí og júní sama ár, sem áfrýjandi virðist hafa sett á greiðsluseðil. Greiðslur þessar voru samtals 248.608 krónur. Með bréfi áfrýjanda 23. september 1987 til Sævars Pálssonar var honum tilkynnt, að þar sem ekki hefði verið staðið við loforð um greiðslu leigu fyrir júlí og ágúst, myndi stefnandi „afhenda húsa- leigusamninginn lögfræðingi til dómsmeðferðar og uppsagnar“. Í bréfum forsvarsmanna stefndu til lögmanns áfrýjanda 24. janúar 1367 1989 og til áfrýjanda 1. september sama ár óska stefndu eftir fresti á greiðslu leigugjalds í tilefni innheimtuaðgerða af hálfu áfrýjanda. Lögð er á það sérstök áhersla í fyrra bréfinu, að „eignaleg staða“ stefndu sé góð, og sé engin hætta á, að húsaleigukrafan tapist af þeim ástæðum. Í síðara bréfinu er þess getið, að samtökin leiti nýrra leiða til þess að afla fjár til greiðslu húsaleigu, og á það bent, að bregðist sú leið, verði unnt að bjóða haldgott veð fyrir eftirstöðvun- um. Þá er jafnframt óskað eftir viðræðum um „aðra möguleika“ varðandi húseignina. Fram er komið, að hlutafélagið Grænavatn, sem stefndu eiga hlut í, gerði áfrýjanda kauptilboð í hina leigðu fasteign 14. mars og 17. október 1989. Í tilboðunum var gert ráð fyr- ir, að hluti kaupverðsins væri ógreidd húsaleiga. Undir tilboð þessi rituðu forsvarsmenn stefndu. Il. Stefndu greiddu áfrýjanda leigugjaldið milliliðalaust. Er leigu- greiðslur fóru í vanskil, báðu stefndu áfrýjanda um greiðslufrest og sýndu honum eindreginn vilja sinn til að koma þeim í skil. Í fram- haldi af því gerðu þau honum tvö kauptilboð í eignina. Þykir áfrýj- andi hafa sýnt fram á, að í reynd hafi orðið aðilaskipti að leigunni á húsnæðinu með þeim hætti, að réttarsamband stofnaðist milli stefndu og áfrýjanda. Var áfrýjanda því rétt að krefja stefndu um vangoldið leigugjald. Áfrýjandi hefur ekki sýnt fram á, hvorki með kröfugerð sinni né með andmælum, er hann tók við greiðslunum, að hann eigi kröfu vegna ógreiddrar leigu fyrir mánuðina maí, júní og júlí 1988. Þá þykja stefndu ekki hafa leitt rök að því, að vísitölubinding leigu- gjalds samkvæmt 2. gr. leigusamninganna hafi verið andstæð ákvæð- um laga nr. 62/1984 um húsaleigu, sem fylgir breytingum vísitölu húsnæðiskostnaðar. Eftir þessu ber stefndu að gjalda áfrýjanda leigu fyrir mánuðina ágúst 1988 til og með desember sama ár og allt árið 1989, samtals 1.474.795 krónur. Rétt þykir, að leigugjaldið beri dráttarvexti samkvæmt HI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, eins og nán- ar er getið í dómsorði. Stefndu skulu greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Hefur þá ekki verið tekið til- lit til virðisaukaskatts. 1368 Dómsorð: Stefndu, Krýsuvíkursamtökin, greiði áfrýjanda, Grétari Sí- vertsen, 1.474.795 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt TIL. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af 84.140 krónum frá 1. ágúst 1988 til 1. september sama ár, af 168.280 krónum frá þeim degi til 1. október sama ár, af 252.420 krónum frá þeim degi til 1. nóv- ember sama ár, af 336.560 krónum frá þeim degi til 1. desem- ber sama ár, af 420.700 krónum frá þeim degi til 1. janúar 1989, af 504.840 krónum frá þeim degi til Í. febrúar sama ár, af 588.980 krónum frá þeim degi til 1. mars sama ár, af 673.120 krónum frá þeim degi til 1. apríl sama ár, af 758.312 krónum frá þeim degi til 1. maí sama ár, af 843.504 krónum frá þeim degi til 1. júní sama ár, af 928.696 krónum frá þeim degi til 1. júlí sama ár, af 1.018.147 krónum frá þeim degi til 1. ágúst sama ár, af 1.107.598 krónum frá þeim degi til 1. september sama ár, af 1.197.049 krónum frá þeim degi til 1. október sama ár, af 1.289.631 krónu frá þeim degi til 1. nóvember sama ár, af 1.382.213 krónum frá þeim degi til 1. desember sama ár, en af 1.474.795 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Heimilt er að leggja dráttarvexti við höfuðstól frá 1. ágúst 1989. Stefndu greiði áfrýjanda 375.000 krónur samtals í máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. janúar 1991. Mál þetta, sem var dómtekið í dag, hefur Grétar Sívertsen, Urðarbakka 8, Reykjavík, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 24. janúar 1990, á hendur Krýsuvíkursamtökunum, Vitastíg 8, Reykjavík, til greiðslu húsa- leigu fyrir skrifstofuhúsnæði að Þverholti 20, Reykjavík. fyrir tímabilið maí 1988 til desember 1989 auk vaxta og málskostnaðar. Þann 14. mars 1987 leigði Sævar nokkur Pálsson stefnda með skriflegum leigusamningi húsið nr. 20 við Þverholt, eign stefnanda, að fráteknu einu herbergi og kompu. Leigutími var ákveðinn 3 ár frá 15. mars 1987 til jafn- lengdar 1990 með framlengingarrétti. Frá og með septembermánuði 1987 voru teknir upp þeir greiðsluhættir að stefndi greiddi beint til stefnanda. Við árslok 1989 rýmdi stefndi húsnæðið. 1369 Stefnandi krefst þess að stefndi verði dæmdur til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 1.714.749,00, auk (nánar tilgreindra dráttarvaxta og málskostn- aðar). Stefndi krefst þess aðallega að hann verði sýknaður og að sér verði til- dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda auk virðisaukaskatts, en til vara er þess krafist að stefnukröfur verði lækkaðar. Meginmálsástæða stefnda er að ekkert réttarsamband sé milli aðila. Stefnandi heldur því fram að munnlegur leigusamningur hafi komist á milli aðila og bendir á að stefndi hafi fyrst borið fyrir sig aðildarskort eftir höfðun máls þessa. Til stuðnings staðhæfingu sinni bendir stefnandi á um- mæli stefnda í bréfi til hans, dags. 24. janúar 1989, þar sem óskað er eftir fresti á innheimtuaðgerðum og fullyrt að staða samtakanna sé góð þannig að engin hætta sé á að húsaleigukrafan tapist. Í bréfi, dags. 1. september 1989, er þess farið á leit, að stefnandi gefi stefnda tækifæri til að ná endum saman meðan undirbúin verði og framkvæmd sérstök fjársöfnun til greiðslu húsaleiguskulda. Loks er gefið fyrirheit um veðtryggingu eftirstöðva ef söfnunarféð nægi ekki til greiðslu skuldarinnar. Um það leyti, sem stefnandi telur samningssamband hafa komist á milli aðila, var Sævar kominn í greiðsluerfiðleika, og lyktaði þeim svo, að hann var lýstur gjaldþrota. Sævar skuldaði stefnanda húsaleigu, en stefnandi hef- ur ekki lýst kröfu í búið og búið hefur ekki krafið stefnda um húsaleigu. Þann 23. september 1987 krafði stefnandi Sævar um greiðslu húsaleigu fyrir júlí og ágúst 1987 og hótaði honum uppsögn þann 1. október. Þessi af- staða verður ekki samrýmd því að kominn hafi verið á húsaleigusamningur milli málsaðila um sama húsnæði í september 1987. Húsaleigusamningur Grétars og Sævars hefur ekki verið lagður fram í málinu og stefnandi hefur ekki gert fulla grein fyrir hvers efnis samningurinn er sem hann telur stefnda hafa gengið inn í. Gegn eindregnum mótmælum stefnda þykir ekki hafa verið sýnt fram á að afnotaréttur stefnda af húsnæðinu hafi byggst á öðru en framleigusamningi við Sævar um hluta þess. Verður því ekki hjá því komist að fallast á þá málsástæðu stefnda að stefnandi sé ekki réttur að- ilí að leigukröfu á hendur honum. Samkvæmt fram lögðum kvittunum virðist stefnandi hafa gert upp húsa- leigu fyrir júlí 1988 ásamt vöxtum til 20. júní 1988. Ógreidd húsaleiga, sem stefnandi telur stefnda skulda sér, gat þannig í hæsta lagi numið leigu fyrir ágúst 1988 til desember 1989, samtals kr. 1.474.795,00, auk vaxta og kostn- aðar. Mjög þykir hafa skort á að stefnandi gerði viðhlítandi grein fyrir mál- inu í upphafi og úr því var ekki bætt fyrr en við aðalflutning og þá að tak- mörkuðu leyti. Þá lagði hann fram fjölda skjala sem hann hafði hvorki gef- 150 Ð áð ja þennan hátt á málarekstri harðlega. Af stelnda hálfu voru engin sönnunargögn lögð frum fyrr en húsaleigusamningur við aðalllutning og ber cinnig að finna að 5. mer. 110. ar. laga 8511936. Samkvæmt ofngreindu ber að sýkna steinda af öllum kröfum stofnanda og fella niður málskostnað. Steingrímur Gautur Kristjánsson borgardómmari kvað upp dórn þennan Dómsorð: Stefndi, Krýsuvíkursumtökin, skal vera sýkn af öllum kröfum stefn- anda, Grótars Sívertsen. Málskostnaður fellur niður 5 ið stefndu né dómaranum kost á að kynna Ber að átolja þennan hátt á málarekstri harðlega. Af stefnda hálfu voru engin sönnunargögn lögð, fram fyrr en húsaleigusamningur við aðalflutning og ber einnig að finna að Þessum hætti á málsvörn stefnda, sbr. 5, mær. 110, pr. laga 85/1936, Samkvæmt ofangeeindu ber að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda oe fella niður málskostnað. Steingrímur Gautur Kristjánsson borg dómari kvað upp Jóm þennan Dómsorð: Stendi, Krýsuvíkursamtökin, skal vera sýkn af öllum kröfum stefn anda, Grétars Sívertsen. Málskostnaður Íellur niður bæ ið stefnda né dómaranum kost á að kynna sér áður. Ber að átelja þennan hátt á málarekstri harðlega. Af stefnda hálfu voru engin sönnunargögn lögð fram fyrr en húsaleigusamningur við aðalflutning og ber einnig að finna að þessum hætti á málsvörn stelnd, sbr. 5. mpr. 110. gr. laga $5.1956, Samkvæmt ofangreindu ber að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda oe fella niður málskostnað. Steingrímur Gautur Kristjánsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð. Krýsuvíkursamtökin, skal vera sýkn af öllum kröfum stefn- ívortsen, Málskostnaður fellur niður, tars Sí 1371 Fimmtudaginn 9. júní 1994. Nr. 12/1991. Sigurður Kr. Fjeldsted (Haraldur Blöndal hrl.) gegn Landsbanka Íslands (Sigurður Pétursson hrl.) Skuldabréf. Lausafjárkaup. Eignarréttarfyrirvari. Varnir. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 9. janúar 1991. Krefst hann þess aðallega að málinu verði vísað frá héraðsdómi, en til vara, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda. Til þrautavara er þess krafist, að stefnukröfur nái aðeins fram að ganga gegn afhendingu á „bát af gerðinni Huginn 3.4 t no 7 með 22 hp vél og dýptarmæli, og beri hin dæmda fjárhæð eigi vexti fyrr en við af- hendingu bátsins“. Enn er þess til vara krafist, að áfrýjandi fái skuldajafnað við dæmda fjárhæð 300.000 krónum með hæstu dráttar- vöxtum samkvæmt vaxtalögum nr. 25/1987 frá 20. nóvember 1987. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Samkvæmt 3. gr. hins umdeilda kaupsamnings og skuldabréfs frá 20. nóvember 1987 á eigandi hins selda tveggja kosta völ, standi kaupandi ekki í skilum með kaupverðið. Annars vegar getur hann borið fyrir sig eignarréttarfyrirvara samkvæmt samningnum, en hins vegar höfðað mál til innheimtu skuldarinnar samkvæmt XVII. kafla þágildandi einkamálalaga nr. 85/1936. Í kaupsamningnum er þess sérstaklega getið, að það mál megi reka samkvæmt 3. tl. 207. gr. lag- anna. Eftir að stefndi hafði eignast skuldabréfið, átti hann þess kost að ganga að kaupanda með því að höfða mál samkvæmt framan- sögðu. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með vísan til for- sendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. 1372 Í/L Afrýjandi greiði steinda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Sigurður Kr. Fjeldsted, greiði stefnda, Lands- banka Íslands, 50.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Skjal það, er stefndi rekur rétt sinn til, ber heitið Kaupsamningur — skuldabréf með eignarréttarfyrirvara, og hefur 3. grein þess heitið skuldabréf að fyrirsögn. Er það undirritað af Gelli hf. sem seljanda og áfrýjanda sem kaupanda að 3.4 tonna mótorbát með dísilvél og dýptarmæli. Efni sínu samkvæmt er skjalið samningur um afborg- unarkaup eða staðfesting á slíkum kaupum, þar sem loforðinu um greiðslu kaupverðs eða eftirstöðva þess er ætlað gildi skuldabréfs með tryggingu í eignarrétti seljanda megin yfir hinu keypta, er hald- ist, þar til verðið sé að fullu greitt. Er kveðið á um greiðsluna og eignarréttarfyrirvarann í umræddri 3. grein. Í skjalinu eru ekki ákvæði um aðra skilmála kaupanna, svo sem um afhendingu og við- töku söluhlutarins. Ber efni þess og frágangur með sér, að við það sé miðað, að um sé að ræða afhentan hlut. Af því verður að álykta, að framsalshafi að skuldbindingunni um greiðslu kaupverðs hafi ekki getað treyst því, að skuldbindingin væri skilorðslaus, meðan af- hending hlutarins hefði ekki farið fram, nema annað væri staðfest með greinanlegum hætti. Engu slíku er til að dreifa um þessi kaup, að því er séð verður, og virðist stefndi hafa tekið við framsali á skuldbindingunni án athugunar um það, hvort söluhluturinn var kominn í hendur kaupanda eða ekki. Í málinu heldur áfrýjandi því fram, að afhending á bátnum hafi aldrei átt sér stað. Hefur stefndi ekki leitt sönnur að hinu gagn- stæða, heldur lítur hann svo á, að mótbárur þessa vegna varði hann ekki og komist ekki að í málinu. Á þetta verður ekki fallist, og hefði héraðsdómara verið rétt að beina málinu í þann farveg, að áfrýjandi kæmi vörnum við. Teldi ég rétt þessa vegna að ómerkja hinn áfrýj- 1373 aða dóm og vísa málinu heim í hérað til efnismeðferðar að nýju. Þar sem aðrir dómendur telja rétt, að dæmt verði um efni málsins, eins og það liggur fyrir, hlýt ég að taka þátt í þeirri úrlausn þess. Er það þá niðurstaða mín, að sýkna beri áfrýjanda að svo stöddu. Eins og málið er vaxið, er og rétt, að hvor aðili beri kostnað sinn af því í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. október 1990. Mál þetta, sem dómtekið var 18. september sl., er höfðað með stefnu, birtri 15. nóvember 1989. Stefnandi er Landsbanki Íslands. Austurstræti 11, Reykjavík. Stefndi er Sigurður Kr. Fjeldsted, Ferjukoti, Borgarhreppi, Mýrasýslu. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða 1.141.541,80 krónur með (nánar tilgreindum dráttarvöxtum svo og máls- kostnaðl. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að málinu verði vísað frá dómi, til vara, að stefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda, til þrautavara, að stefnukröfur nái aðeins fram að ganga gegn afhendingu á bát af gerðinni Huginn, 3,4 t. no. 7, með 22 ha. vél og dýptarmæli, og beri skuldabréfið ekki vexti fyrr en við afhendingu hans, en til þrautavara, að stefndi fái skuldajafnað við tildæmda fjárhæð 300.000 krónum með hæstu dráttarvöxt- um frá 20. nóvember 1987 samkvæmt vaxtalögum nr. 24/1987. Þá er krafist málskostnaðar úr hendi stefnanda |...|. Málavextir, málsástæður og lagarök. Stefndi og Gellir s/f gerðu með sér samning um kaup á „1 st Huginn 3.4 t no. 7 með 22 hp dieselvél og ... (ólæsilegt) dýptarmæli“, eins og greinir á skjali sem nefnt er Kaupsamningur — skuldabréf með eignarréttarfyrirvara og lagt hefur verið fram á dskj. nr. 2. Kaupverð var 1.340.000 kr.. en útborg- un skyldi vera 300.000 krónur og eftirstöðvar því 1.040.000 krónur. Stefndi undirritaði skjal þetta sem kaupandi og er undirskriftin dagsett 20. nóvember 1987. Í skjalinu er kafli, sem ber yfirskriftina Skuldabréf, og samkvæmt því „viðurkennir undirritaður að skulda eiganda skuldabréfs þessa framan- greinda upphæð kr. 1.040.000%, og skuldbindur sig til að endurgreiða skuld- ina með 6 jöfnum mánaðargreiðslum, í fyrsta sinn Í. mars 1988 og síðan 1. hvers mánaðar. Vextir skulu vera hæstu lögleyfðir vextir á hverjum tíma þá, 35%, og skyldu greiðast mánaðarlega eftir á á sömu gjalddögum og afborg- anir. Þá kemur í kafla þessum fram að samþykkt sé að seljandi sé eigandi 1374 samningsmunanna, þar til samningsfjárhæðin sé að fullu greidd, og tleira varðandi eignarréttarfyrirvarann sem ekki þykir þurfa að taka upp hér. Þá er fjallað um hversu með skuli fara ef kaupandi stendur ekki í skilum og á eigandi þá kost á því að beita eingarréttarfyrirvaranum, en enn fremur segir að honum sé heimilt að höfða þegar í stað mál til heimtu skuldarinnar og má reka það samkvæmt 3. tl. 207. gr. laga nr. $5/1936. Þá segir: „Undir samning þennan rita aðilar nöfn sín til staðfestu og skuld- ari lýsir því yfir að hann skuldar þá fjárhæð sem tilgreind er hér að ofan.“ Stefnandi hefur höfðað mál þetta eftir reglum XVII. kafla laga nr. $5/ 1936. Hann kveðst hafa eignast bréfið 27. nóvember 1987 og hefur lagt fram ljósrit kaupnótu frá 26. nóvember, en þar kemur fram, að stefnandi keypti bréfið af Gelli s/f þann dag. Stefndi hefur krafist frávísunar málsins en með úrskurði dómsins 31. maí sl. var synjað um hann. Stefndi gerði þá varakröfu að stefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda. Augljóst sé af kaupsamningnum að seljandi hafi átt að afhenda hinn selda bát áður en stefndi átti að byrja að greiða eftirstöðvarnar. Sé skemmst frá því að segja að afhending hafi aldrei farið fram. Þá er því borið við, að stefnandi sé ekki réttur aðili málsins. Samningur sá, sem málið er sprottið úr af og stefnandi byggi rétt sinn á, hafi ekki verið framseldur með lögformlegum hætti. Einnig sé samningurinn í raun ófram- seljanlegur, að minnsta kosti á meðan seljandi samkvæmt samningnum hafi ekki staðið við skuldbindingar sínar, en við þær skuldbindingar geti stefn- andi ekki staðið. Verði ekki fallist á að sýkna beri stefnda, þá er því haldið fram til þrauta- vara, að með því að fá skjalið framselt til sín hafi stefnandi tekið að sér að efna kaupsamningshluta seljanda skv. dskj. nr. 2 og beri stefnanda því að afhenda stefnda þá muni sem í samningnum greinir. Er því jafnframt haldið fram að stefnandi geti ekki krafist greiðslu fyrr en við afhendingu söluhlut- arins til stefnda og geti ekki krafist vaxta fyrr en þá. Samkvæmt ákvæðum kaupsamningsins á dskj. nr. 2 varði vanskil af hálfu kaupanda því, að seljandi geti takið hið selda aftur, en kaupandi eigi þá rétt til endurgreiðslu á því fé, sem hann hefur greitt, að frádreginni greiðslu á „leigu, verðrýrnun, skaðabótum og innheimtukostnaði til seljanda vegna samningsrofanna“. Einnig hafi seljandi heimild til þess að höfða þegar í stað mál til heimtu skuldarinnar og „þarf eigi að leggja það fyrir sátta- nefnd“ (sic). Kaupandi hafi aldrei fengið þann hlut afhentan sem hann samdi um kaup á. Samkvæmt ákvæðum samningsins eigi stefndi skýlausan rétt til þess að draga andvirði þess, sem hann hefur greitt, frá skuldinni, eins og áður er rakið. 1375 Forsendur og niðurstaða. Úrskurður dómsins frá 31. maí sl. er á því reistur, að í 3. gr. dskj. nr. 2, sem ber yfirskriftina Skuldabréf, felst skriflegt, skilorðslaust og einhliða lot- orð stefnda um peningagreiðslu til eiganda bréfsins, og enn fremur hefur bréfið að geyma ákvæði um að með mál til heimtu skuldarinnar skuli fara skv. 3. mgr. 207. gr. laga um meðferð einkamála í héraði. Þá ber að líta til þess, að í þeim hluta dskj. nr. 2. sem fjallar um kaup á bátnum, segir einungis hverjir eru aðilar að kaupunum og hvað er selt, við hvaða verði, hver útborgun er og hverjar eftirstöðvar kaupverðs en að öðru leyti kemur ekkert fram um réttindi og skyldur aðila. Þegar efni skjalsins er virt í heild sinni verður fallist á það með stefnanda að hér sé um að ræða skuldabréf í skilningi 3. mgr. 207. gr. eml. Mál þetta er því réttilega rekið samkvæmt ákvæðum XVII. kafla laga um meðferð einkamála í héraði. Samkvæmt því kemst sú vörn stefnda, að afhending hins selda hafi enn ekki farið fram, ekki að í málinu. Stefnandi hefur lagt fram frumrit skjalsins með löglegri heimild, auk þess sem hann hefur lagt fram ljósrit kaupnótu, þar sem fram kemur, að hann keypti kröfuna á hendur stefnda 26. nóvember 1987. Hefur hann þannig sýnt nægjanlega fram á að hann sé réttur aðili máls þessa og verður því sú krafa stefnda, að stefnandi sé ekki réttur aðili máls- ins, því ekki tekin til greina. Stefndi hefur ekki sýnt fram á að stefnandi hafi tekist á hendur skuld- bindingar gagnvart honum um afhendingu hins selda eða endurgreiðslu út- borgunar og verður því ekki fallist á þrautavarakröfu og þrautavaravara- kröfu stefnda í máli þessu. Samkvæmt framansögðu er niðurstaða málsins sú að taka ber kröfu stefnanda til greina að öllu leyti og eftir úrslitum málsins ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda 250.000 krónur í málskostnað. Allan Vagn Magnússon borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Sigurður Kr. Fjeldsted, greiði stefnanda, Landsbanka Ís- lands, 1.141.541,80 krónur með dráttarvöxtum skv. 111. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 1. mars 1988 til greiðsludags. Stefndi greiði stefnanda 250.000 krónur í málskostnaðarfjárhæðin dráttarvexti skv. II. kafla vaxtalaga frá 15. málskostnað og beri degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. 1376 Föstudaginn 10. júní 1994. Nr. 251/1994. — Húsfélagið Krummahólum 4 (Valgarð Briem hrl.) gegn þrotabúi Þorsteins Einarssonar (Guðmundur Ágústsson hdl.) Kærumál. Málskostnaðartrygging. Gjaldþrotaskipti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili hefur með heimild í o-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/ 1991 um meðferð einkamála skotið málinu til Hæstaréttar með kæru 10. maí 1994, sem barst réttinum 30. sama mánaðar. Hann krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og varnaraðila gert að leggja fram málskostnaðartryggingu, að fjárhæð 980.000 krónur. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst aðallega staðfestingar hins kærða úrskurðar, en til vara þess, að fjárhæð umkrafinnar tryggingar verði lækkuð veru- lega. Hann krefst og kærumálskostnaðar. Varnaraðili hefur höfðað það mál, sem kærumál þetta er sprottið al. til innheimtu kröfu, að fjárhæð 2.350.319 krónur. Hann byggir kröfu sína á því, að sóknaraðili hafi vanefnt verksamning frá 23. júlí 1991, en með honum tók þrotamaður að sér steypuviðgerðir og klæðningu á fasteigninni Krummahólum 4 í Reykjavík. Bú þrota- manns var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 4. október 1993. Samkvæmt fram lagðri kröfulýsingar- skrá frá 9. janúar 1994 nema lýstar almennar kröfur 16.706.672,60 krónum, en af þeim hafa verið samþykktar kröfur að fjárhæð 8.653.513,40 krónur. Lýstar og samþykktar kröfur utan skuldaraðar nema 2.244.019 krónum. Forgangskröfum að fjárhæð 303.328 krón- um hefur verið lýst, en þær hafa ekki verið samþykktar. Í málinu nýtur ekki upplýsinga um eignir varnaraðila. Gjaldþrot eitt nægir ekki til þess að fullnægja áskilnaði b-liðar 1. mgr. 133. gr. einkamálalaga. Ákvæði þetta er undantekningarákvæði 1377 og er háð mati hverju sinni. Þótt óvissa sé um verðmæti eigna varnaraðila, er meðal annars til þess að líta, að krafa sóknaraðila um málskostnað, ef til kæmi, nyti forgangs í bú varnaraðila sam- kvæmt 110. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., en engar for- gangskröfur hafa enn verið samþykktar, eins og áður greinir. Sóknaraðili hefur því ekki leitt nægar líkur að því, að varnaraðili sé ófær um greiðslu málskostnaðar. Samkvæmt framansögðu ber að staðfesta hinn kærða úrskurð. Sóknaraðili skal greiða varnaraðila kærumálskostnað, eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Húsfélagið Krummahólum 4, greiði varnar- aðila, þrotabúi Þorsteins Einarssonar, 30.000 krónur í kæru- málskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. maí 1994. Mál þetta var þingfest hinn 12. apríl 1994. Þann dag lagði stefndi fram bókun. merkta dómskjal nr. 32, þar sem þess er krafist, að stefnanda verði gert að leggja fram tryggingu, að fjárhæð kr. 980.000, fyrir greiðslu máls- kostnaðar fyrir héraðsdómi og fyrir Hæstarétti, sem hann kynni að verða dæmdur til að greiða, sbr. b-lið 1. mgr. 133. gr. laga nr. 91/1991. At hálfu stefnanda var kröfunni mótmælt. Miðvikudaginn 20. apríl 1994 var málið tekið fyrir og lögmönnum aðila gefinn kostur á að rökstyðja kröfur sínar og mótmæli. Í því þinghaldi ítrek- aði lögmaður stefnda kröfu sína um málskostnaðartryggingu úr hendi stefn- anda og lagði fram dskj. nr. 33-35. Kvað hann stefnanda ógjaldfæran og taldi hann ekki myndu geta greitt þann málskostnað, sem hann kynni að verða dæmdur til að greiða. Hins vegar væri eigendum þrotabúsins í lófa lagið að leggja fram fullnægjandi tryggingu. Óskaði hann eftir því að lög- maður stefnanda upplýsti um stöðu búsins, svo að ráða mætti, hvort eignir þess nægðu til greiðslu á forgangskröfum. il stuðnings kröfu sinni vísaði hann að öðru leyti til dskj. nr. 33-35. Þá kvaðst hann telja málsókn stefn- anda tilefnislausa. Lögmaður stefnanda mótmælti kröfunni um málskostn- aðartryggingu og gerði þá aðalkröfu að henni yrði hafnað, en til vara gerði hann þá kröfu að fjárhæð tryggingarinnar yrði lækkuð verulega. Kvað hann það ekki ætlun b-liðar 1. mgr. 133. gr. laga nr. 91/1991 að koma í veg fyrir málshöfðun sem þessa, heldur væri ákvæðinu ætlað að koma í veg fyrir til- 1378 efnislausa málsókn eignalausra aðila. Slíku væri ekki fyrir að fara í þessu máli. Kvaðst hann ekki geta orðið við áskorun lögmanns stefnanda um að upplýsa um stöðu þrotabúsins, þar sem hún væri óljós. Samkvæmt b-lið 1. mgr. 133. gr. laga nr. 91/1991 þarf stefndi að leiða að því líkur að stefnandi sé ófær um greiðslu þess málskostnaðar. sem hann kann að verða dæmdur til að greiða. Þegar liggur fyrir að stefnandi málsins er þrotabú. Verður ekki talið að gjaldþrot aðila eitt veiti tilefni tilað heim- ila málskostnaðartryggingu. Við mat á því, hvort skilyrðum b-liðar 1. mgr. 133. gr. laga nr. 91/1991 sé fullnægt, verður einnig að líta til tilgangs ákvæðis- ins. Af greinargerð með 1. mgr. 133. gr. laga nr. 91/1991 verður ráðið að til- gangur b-liðar ákvæðisins hafi einkum verið sá að koma í veg fyrir að stefndi þurfi að taka til varna, þegar fyrir fram er sýnt, að stefnandi muni ekki geta greitt þann málskostnað, sem hann verður fyrirsjáanlega dæmdur til að greiða, svo sem þegar um tilefnislausa eða tilgangslitla málsókn er að ræða. Ekki er unnt að fallast á að svo sé háttað í máli þessu. Með vísan til framanritaðs er kröfu stefnda um málskostnaðartryggingu úr hendi stefnanda hafnað. Elín Norðmann, fulltrúi dómstjóra, kvað upp úrskurð þennan. Urskurðarorð: Kröfu stefnda, Húsfélagsins Krummahólum 4, um málskostnaðar- tryggingu úr hendi stefnda, þrotabús Þorsteins Einarssonar, er hafn- að. Mánudaginn 13. júní 1994. Nr. 261/1994. — Sigurður Oddfreysson Oddfreyja Oddfreysdóttir Hrefna Kristjánsdóttir Þorsteinn Már Kristjánsson og Valur Bragason f. h. ófjárráða sonar síns, Braga Valssonar (Tryggvi Gunnarsson hrl.) gegn Kristbjörgu Ingvarsdóttur (Björgvin Þorsteinsson hrl.) Kærumál. Útburðargerð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 17. maí 1994, sem barst réttinum 2. júní. Kæruheimild er í 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 1. tl. 102. gr. laga nr. 92/1991. Krefjast sóknar- aðilar þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og „30 kindur, 4 trippi, 4 hross, 11 heyrúllur og aðrir munir sem tilheyra kærðu, verði bornir út af jörðinni Litlalandi, Ölfushreppi, Árnessýslu, með beinni aðfarargerð“. Þá krefjast þeir málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Aðila máls þessa greinir meðal annars á um ábúðarrétt varnar- aðila á jörðinni Litlalandi í Ölfusi, eins og fram kemur í hinum kærða úrskurði, en hún flutti lögheimili sitt af jörðinni 17. ágúst 1990. Í forsendum úrskurðar héraðsdóms er það sagt vera óumdeilt, að Ingvar Geir Guðbjörnsson, sonur varnaraðila, sé eigandi þeirra skepna, sem aðfararbeiðnin tekur til. Í aðfararbeiðni sóknaraðila kemur fram, að þeir hafi heimilað honum not jarðarinnar fyrir skepnurnar. Í símskeyti sóknaraðila til varnaraðila 22. október 1993, 1380 þar sem tilkynnt var um fyrirhugaða sölu jarðarinnar, segir meðal annars: „Ingvari Geir Guðbjörnssyni, Eyjahrauni 21, Þorlákshöfn, sem hefur haft not af jörðinni, er heimilað að hafa not af hlöðunni, þar til kaupandi tekur við samkvæmt framansögðu.“ Ekki voru af hálfu varnaraðila gerðar athugasemdir við þetta atriði í símskeyt- inu. Hvort tveggja er þetta vísbending þess, að Ingvar Geir sé eig- andi skepnanna. Í bréfi til lögmanns sóknaraðila 3. janúar 1994, sem var svar við áskorun um að fjarlægja skepnur af jörðinni, benti Ingvar Geir honum á „að hafa samband við réttan aðila í þessu máli“. Sóknaraðilar hafa lagt fyrir Hæstarétt forðagæsluskýrslu Búnaðarfélags Íslands frá 29. nóvember 1993. Þar er varnaraðili skráð fyrir búfé og fóðurforða á jörðinni árið 1993. Tölur um fjölda búfjár í skýrslunni eru ekki samhljóða aðfararbeiðni. Í greinargerð lögmanns varnaraðila fyrir Hæstarétti er varnaraðili sögð vera eig- andi að öllu því, sem útburðar er krafist á. Með hliðsjón af þeim vafa, sem í málinu þykir leika á um réttar- stöðu aðila og eignarhald á þeim skepnum, er aðfararbeiðnin tekur til, brestur lagaskilyrði til beinnar aðfarargerðar á grundvelli 78. pr. laga nr. 90/1989, sbr. 83. gr. laganna. Ber því að staðfesta niðurstöðu hins kærða úrskurðar. Eftir atvikum þykir rétt, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður Héraðsdóms Suðurlands 5. maí 1994. | Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar að loknum munnlegum mál- flutningi 19. f.m., eru sóknaraðilar Sigurður Oddfreysson, kt. 121068-4789, Eyjahrauni 13, Þorlákshöfn, Oddfreyja Oddfreysdóttir, kt. 200172-5669, Sambyggð 6, Þorlákshöfn, Hrefna Kristjánsdóttir, kt. 130461-2049, Tún- brekku 17. Ólafsvík, Þorsteinn Már Kristjánsson, kt. 230763-2919, Kirkju- stræti 2, Reykjavík, og Valur B. Bragason, kt. 171255-3769, Yrsufelli 5, Reykjavík, vegna Ófjárráða sonar síns, Kristjáns Braga Valssonar. kt. 141178-5209, s.st. Varnaraðili er hins vegar Kristbjörg Ingvarsdóttir. kt. 130536-2209, Raftahlíð 66, Sauðárkróki. Upphaflega var db. Geirþrúðar Kristjánsdóttur, kt. 290160-4139, Auð- 1381 brekku 10, Kópavogi, einn sóknaraðila en í þinghaldi 19. apríl sl. lagði lög- maður sóknaraðila fram skjal frá sýslumanninum í Kópavogi, svohljóðandi: „Þann 24. nóvember 1981 var dánarbú Geirþrúðar Kristjánsdóttur, f. 29. janúar 1960, d. 25. maí 1980, framselt til einkaskipta. Einkaerfingi Geir- þrúðar heitinnar er sonur hennar, Kristján Bragi Valsson, kt. 141178-5209. Við skiptin kemur eignarhluti hinnar látnu í jörðinni Litlalandi í Ölfus- hreppi í hlut Kristjáns. Með vísan til 2. og 3. mgr. 15. gr. laga um skipti á dánarbúum o.fl., nr. 20/1991, samþykkir sýslumaðurinn í Kópavogi hér með sölu Kristjáns á eignarhluta þessum.“ Lögmaðurinn lýsti því yfir að í sam- ræmi við þetta væri Kristján Bragi Valsson einn sóknaraðila en þar sem hann væri ófjárráða færi faðir hans með aðild málsins fyrir hans hönd. Dómkröfur sóknaraðila eru þær, að 30 kindur, 4 trippi, 4 hross, 11 hey- rúllur og aðrir munir, sem tilheyra gerðarþola, verði bornir út af jörðinni Litlalandi, Ölfushreppi, Árnessýslu, með beinni aðfarargerð og að varnar- aðilar greiði málskostnað samkvæmt mati dómsins, auk þess sem fjárnám verði heimilað fyrir kostnaði af væntanlegri gerð. Varnaraðili krefst þess hins vegar að kröfur sóknaraðila nái ekki fram að ganga og að sóknaraðili greiði sér málskostnað að mati dómsins. TI. Hinn 13. október 1979 andaðist Halldóra Bára Halldórsdóttir, Meiða- stöðum, Gerðahreppi, en maður hennar, Oddfreyr Níelsson, hafði látist 29. september 1971. Dánarbúið var tekið til opinberra skipta hjá skiptaráðand- anum í Gullbringusýslu. Aðaleign búsins var talin vera eignarhluti að tveimur þriðju hlutum í fasteigninni Litlalandi í Ölfushreppi, Árnessýslu, ásamt mannvirkjum þar. Erfingjar dánarbúsins voru taldir 5 börn arfláta, sóknaraðilar máls þessa, en eitt barnanna, Geirþrúður Kristjánsdóttir, lést, meðan á skiptum stóð. Er skiptum lauk 21. janúar 1982 urðu sóknaraðilar sameigendur að jörðinni Litlalandi, og var sameignarhlutur sóknaraðilanna Kristjáns Braga Valssonar (þ.e. db. Geirþrúðar Kristjánsdóttur), Hrefnu Kristjánsdóttur og Þorsteins Más Kristjánssonar 4/30 hlutar en tvö barn- anna, sóknaraðilarnir Sigurður og Oddfreyja Halldóra Oddfreysbörn, áttu fyrir sameiginlega og að jöfnu þriðjung fasteignarinnar og var eftir skiptin sameignarhlutur þeirra með öðrum sóknaraðilum máls þessa 9/30 hlutar, sbr. dskj. 2. Óumdeilt er, að Halldóra heitin bjó á Litlalandi eftir lát Oddfreys heitins Níelssonar, bónda þar, frá 1971 fram til 1975, en þá mun Ölfushreppi hafa verið leigð jörðin í tvö ár. Eftir þetta eða í apríl 1977 var varnaraðila byggð jörðin og bjó þar til 17. ágúst 1990, er hún fluttist af jörðinni til Hafnarfjarð- ar og síðar á Sauðárkrók, þar sem varnaraðili býr nú. Upphaf ábúðar gerð- 1382 arþola má rekja til byggingarbréfs, dskj. 20, út gefið í apríl 1977, þar sem eftirfarandi kemur m. a. fram: „Ég, Halldóra Halldórsdóttir, Litlalandi í Ölfusi, og ég, Tómas Guð- mundsson, prestur, Hveragerði, sem fjárhaldsmaður barnanna Sigurðar og Oddfreyju, barna Halldóru og Oddfreys, byggjum hér með Kristbjörgu Ingvarsdóttur, Stíflu í A.-Landeyjum, eignarjörð okkar, Litlaland í Ölfusi, frá næstu fardögum með eftirfarandi skilmálum: 2. Leiguliði skal greiða í landskuld eftir jörðina í hvers árs fardögum eftir á sömu landskuld og um væri að ræða, ef jörðin væri byggð leiguliða af rík- inu. ... 4. Leiguliði greiði alla skatta og skyldur, er á jörðinni hvíla ... 5. Leiguliði má ekki byggja öðrum af jörðinni eða láta landnytjar eða hlunnindi í té, nema landsdrottinn leyfi. ... 7. Með þessum skilmálum er leiguliða heimil ábúð jarðarinnar Litlaland, en bregði hann út af þeim á nokkurn hátt, hefir hann fyrirgert ábúðarrétti sínum og varðar útbyggingu. 8. Í þeim atriðum, sem ekki eru greind hér að framan, fer um skyldur og réttindi landsdrottins og leiguliða skv. ákvæðum ábúðarlaga nr. 64/1976. ... “ Um leigutímann er ákvæði í 3. gr. byggingarbréfsins, en af því eintaki, sem lagt er fram í málinu, verður ekki ráðið, vegna innritunar í upphafleg- an texta, hvort heldur leigutíminn var 25 ár eða 5 eða 15 ár. Á árinu 1993 voru framkvæmdar tvær úttektargerðir á Litlalandi. Í upp- hafi fyrri úttektargerðar, dskj. 3, segir svo: „Ár 1993, fimmtud. 22. júlí, kl. 15.00, voru þeir Þorlákur Kolbeinsson, Þurá, og Bened. Thorarensen, hreppstjóri Ölfushrepps, staddir á Litlalandi í Ölfusi, þeirra erinda að taka út téða jörð að beiðni frú Kristbjargar Ingvarsdóttur vegna uppsagnar hennar á leigusamningi á jörðinni. Krist- björg var sjálf mætt við úttektina ... “ Í upphafi síðari úttektargerðarinnar, yfirúttektargerð, frá 8. nóvember 1993, dskj. 13, segir einnig: „ Yfirúttektarnefnd hefur komið saman til að taka út og virða eignir á jörðinni Litlalandi í Ölfushreppi, Árnessýslu, að beiðni fráfarandi ábúanda., Kristbjargar Ingvarsdóttur, dagsettri 3. ágúst 1993...“ Eftir að varnaraðilinn, Kristbjörg, fluttist af jörðinni mun bróðir hennar hafa búið þar, árin 1990-1992, en eftir það mun íbúðarhúsið á Litlalandi hafa staðið autt og ónotað. Milli úttektargerða áttu málsaðilar í bréfaskrift- um, eins og hér nánar greinir. Hinn 22. október 1993 rita sóknaraðilar varnaraðila, dskj. 7, svohljóðandi símskeyti: 1383 „Þar eð þér fluttuð lögheimili yðar af jörðinni Litlalandi í Ölfusi fyrir nokkrum árum án samþykkis landsdrottins, samanber 21. gr. ábúðarlaga nr. 64/1976, en hafið ekki búið þar síðan, og jörðin hefur ekki verið byggð öðr- um með samþykki landsdrottins, samanber 26. gr. ábúðarlaganna, skal yður tilkynnt, að höfðu samráði við lögfræðinga, að eigendur jarðarinnar líta svo á, að þér hafið með flutningi lögheimilis á ofangreinda hátt og flutningi af jörðinni afsalað yður rétti til að búa á henni, samanber 31. gr. ábúðarlag- anna, skal upplýst að eigendurnir hyggjast selja jörðina mánud. 25. þessa mánaðar þannig að kaupandi geti strax við undirskrift kaupsamnings nýtt íbúðarhús á jörðinni og hluta hlöðunnar, síðan hlöðuna að öllu leyti, í byrj- un desember næstkomandi. Ingvari Geir Guðbjörnssyni, Eyjahrauni 21, Þorlákshöfn, sem hefur haft not af jörðinni, er heimilað að hafa not af hlöðunni þar til kaupandi tekur við samkvæmt framansögðu.“ Af hálfu varnaraðila var tilkynningu sóknaraðila svarað með símskeyti, dagsettu 22. október 1993, dskj. 9, og er það svohljóðandi: „Afrit sent Fasteignamiðstöðinni, Skipholti 50b, með faxi. Fax nr. 91- 62290 b/t Viðars Marinóssonar. Fyrir hönd móður minnar, Kristbjargar Ing- varsdóttur, geri ég undirritaður, Ingvar Geir Guðbjörnsson, hér með kröfu til að móður minni, Kristbjörgu Ingvarsdóttur, sem hefur verið leiguliði á jörðinni Litlalandi, Ölfushreppi, frá árinu 1977 og stundað þar búskap síð- an, verði boðinn forkaupsréttur á jörðinni Litlalandi, Ölfushreppi. Krafa þessi er sett fram með vísan til 2. mgr. 30. gr. jarðalaga nr. 65/1976 og í til- efni af símskeyti þínu, dags. 22.10. sl. Það skal tekið fram, að Kristbjörg er erlendis um þessar mundir, en kemur til landsins þann 28. október nk. Verði fyrirmælum 2. mgr. 30. gr. jarðalaga ekki sinnt, mun Kristbjörg leita réttar síns á grundvelli 33. gr. jarðalaga nr. 65/1975.“ Undir símskeyti þetta ritar Ingvar G. Guðbjörnsson. Með kaupsamningi, dagsettum 2. nóvember 1993, selja sóknaraðilar Sveini Steinarssyni jörðina Litlaland, Ölfushreppi, Árnessýslu, ásamt öllum mannvirkjum á jörðinni og öllu því sem jörðinni fylgir og fylgja ber, þ.m.t. hlunnindi og greiðslumark. 5. og 6. gr. kaupsamningsins, dskj. 11, eru svo- hljóðandi: „Afhending jarðarinnar skal vera við undirritun kaupsamnings þessa, þ.e. íbúðarhús og hluti af hlöðu, en annað hinn 1. desember 1993. Seljendur skulu þá hafa greitt alla gjaldfallna reikninga vegna rafmagns og hitaveitu og hafa látið lesa af mælum. Kaupanda er kunnugt um að jörðin var í ábúð skv. byggingarbréfi, dags. í apríl 1977. Seljendur ábyrgjast gagnvart kaupanda, að Kristbjörg Ingvars- dóttir muni ekki gera kröfu um að nýta sér hugsanlegan rétt sinn skv. 1384 ábúðarlögum og/eða hugsanlegan forkaupsréti sinn, enda viðurkenna selj- endur ekki að hún eigi neinn slíkan rétt.“ Hinn 29. desember 1993 sendir lögmaður sóknaraðila Ingvari Geir Guð- björnssyni, dskj. 14, svohljóðandi símskeyti: „Undirritaður gætir hagsmuna eigenda jarðarinnar Litlalands í Ölfusi. Svo sem yður er kunnugt hafa umbjóðendur mínir gert kaupsamning við Svein Steinarsson um jörðina. Þér hafið ekki orðið við tilmælum umbjóð- enda minna um að fjarlægja af jörðinni skepnur sem þér eigið þar. Hér með er skorað á yður að fjarlægja skepnurnar fyrir 7. janúar nk., að öðrum kosti verða þær fluttar af jörðinni á yðar kostnað.“ Hinn 3. janúar sl. sendir Ingvar Geir Guðbjörnsson lögmanni sóknar- aðila, dskj. 15, svohljóðandi svarbréf: „Ég undirritaður vil benda yður á að hafa samband við réttan aðila í þessu máli. Með vísan til símskeytis, dagsett 29.12. 1993.“ ll. Af hálfu sóknaraðila er byggt á þeim sjónarmiðum, að varnaraðili hafi enga heimild til að hafa skepnur eða annað á jörðinni Litlalandi. Varnar- aðilinn Kristbjörg Ingvarsdóttir búi ekki lengur á jörðinni og með því að biðja um, að jörðin yrði tekin út, hafi varnaraðili í reynd verið að skila jörð- inni til sóknaraðila. Ljóst sé að allar heimildir varnaraðila til afnota af jörð- inni séu löngu niður fallnar, en varnaraðili hafi ekki búið á jörðinni frá 17. ágúst 1990, sbr. dskj. 16. Sú málsástæða varnaraðila, að sóknaraðilar hafi ekki. svo að gilt sé að ábúðarlögum, sagt upp rétti varnaraðila til afnota af jörðinni, sé marklaus, þar sem varnaraðili hafi sjálfur sagt upp afnotarétti sínum með því að flytja af jörðinni og biðja um úttekt á henni í framhaldi af því. Þá fái það ekki heldur staðist hjá varnaraðila, að hann eigi forkaupsrétt að jörðinni skv. jarðalögum, það sé alls ekki þar sem slíkur réttur sé bund- inn því skilyrði, að viðkomandi taki jörðina til fullra nytja en því sé ekki að heilsa um varnaraðila. At hálfu varnaraðila er því haldið fram, að sóknaraðilar hafi ekki gætt formreglna 2. mgr. 30. gr. ábúðarlaga nr. 64/1976. Þótt litið yrði svo á, að varnaraðili ætti ekki lögheimili á jörðinni gæfi það ekki sóknaraðilum heimild til að heimta jörðina af varnaraðila, án undangenginnar uppsagnar. Í málinu liggi enn fremur fyrir, að sóknaraðilar hafi samþykkt, að sonur varnaraðila yrði áfram með bústofn á jörðinni og þannig í reynd samþykkt, að varnaraðilinn Kristbjörg sem ábúandi jarðarinnar byggi ekki á jörðinni. Í þessu sambandi skipti engu máli. þótt úttekt hafi farið fram samkvæmt 18. gr. ábúðarlaga en ljóst sé að varnaraðili hafi samkvæmt 31. gr. ábúðarlag- anna ekki sagt ábúðarréttinum upp. Réttur sóknaraðila í málinu sé alls ekki 1385 það skýr, að heimilt sé að beita réttarúrræðum 78. gr. aðfararlaga nr. 90/ 1989. IV. Óumdeilt er, að Ingvar Geir Guðbjörnsson er eigandi þeirra skepna, sem aðfararbeiðnin tekur til, og hann er jafnframt vörslumaður þeirra, enda býr móðir hans, Kristbjörg Ingvarsdóttir, varnaraðili í máli þessu, ekki lengur á jörðinni. Af málsgögnum sést, að sóknaraðilar leyfðu að Ingvar Geir Guð- björnsson hefði áfram afnot af jörðinni fyrir skepnur sínar, eftir að varnar- aðili var fluttur af jörðinni, dskj. 7, en þeir gengu út frá því að afnotum lyki er nýir eigendur tækju við jörðinni. Tilgangur aðfararbeiðni sóknaraðila er augljóslega sá að binda enda á framangreind afnot Ingvars Geirs Guð- björnssonar af jörðinni. Aðför til að knýja það fram með atbeina fógeta á grundvelli 78. gr. laga nr. 90/1989 verður ekki við komið, nema kröfu þess efnis sé beint að Ingvari Geir Guðbjörnssyni. Ekki er ljóst af aðfarargerð og gögnum, sem henni fylgja, hvað átt er við með orðalaginu „og aðrir munir sem tilheyra gerðarþola“ og verður aðför ekki heimiluð á grundvelli þessa óljósa orðalags. Að framansögðu ber að hafna kröfu sóknaraðila og ber sóknaraðilum í samræmi við úrslit máls þessa að greiða varnaraðila 40.000 krónur í málskostnað. Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari dæmir mál þetta. Úrskurðarorð: Hin umbeðna aðfarargerð skal ekki ná fram að ganga. Sóknar- aðilar, Sigurður Oddfreysson, kt. 121068-4789, Oddfreyja Oddfreys- dóttir, kt. 200172-5669. Hrefna Kristjánsdóttir, kt. 130461-2049, Þor- steinn Már Kristjánsson. kt. 230763-2919, og Valur B. Bragason, kt. 171255-3769, v/ Kristjáns Braga Valssonar, kt. 141178-5209. greiði in solidum varnaraðila, Kristbjörgu Ingvarsdóttur, kt. 130536-2209, 40.000 krónur í málskostnað. 1386 Mánudaginn 13. júní 1994. Nr. 253/1994. Ferðaskrifstofan Atlantik hf. (Hjalti Steinþórsson hrl.) gegn Sun Services Ltd. (Othar Örn Petersen hrl.) Kærumál. Kæruheimild. Frávísun frá Hæstarétti. Þýðing skjala. Sér- atkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Skúli J. Pálmason héraðsdómari kvað upp hinn kærða úrskurð. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 23. maí sl., sem barst réttinum 31. sama mánaðar. Krefst hann þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið „og að lagt verði fyrir kærða að leggja fram íslenska þýðingu allra skjala, sem lögð hafa verið fram í mál- inu og eru á ensku“. Þá telur sóknaraðili, að héraðsdómari hafi „ekki gætt meginreglna um jafnræði aðila og þannig gert á sinn hluta“. Gerir hann kröfu til þess, að dómaranum verði veitt áminn- ing. Loks krefst sóknaraðili kærumálskostnaðar. Sóknaraðili rök- styður heimild til kæru málsins með vísan til d-, e- og f-liðar 1. mgr. og 3. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Varnaraðili gerir kröfu til þess aðallega, að kærunni verði vísað frá Hæstarétti, en til vara, að öllum kröfum sóknaraðila verði hafn- að. Jafnframt krefst hann kærumálskostnaðar. Fyrri hluta árs 1991 undirritaði sóknaraðili samning við fyrirtækið Edrichton Holidays Group of Companies á Möltu um leigu íbúða fyrirtækisins þar í landi fyrir farþega varnaraðila. Varnaraðili, sem er í eigu framangreinds fyrirtækis, höfðaði mál 4. desember sl. á hendur sóknaraðila til greiðslu reikninga vegna ógreiddrar þjónustu samkvæmt samningnum. Við þingfestingu málsins lagði varnaraðili fram ýmis skjöl, flest á enskri tungu. Fyrir héraðsdómi hafði lögmaður sóknaraðila uppi þá kröfu, að þessi dómskjöl á ensku yrðu þýdd á íslensku. Varnaraðili félist á að 1387 láta þýða tvö skjalanna, en mótmælti kröfunni að öðru leyti. Í for- sendum úrskurðar héraðsdómara 10. maí sl. hafnaði hann kröfu sóknaraðila, en að þeirri niðurstöðu er ekki vikið í úrskurðarorði. Hins vegar er þar mælt fyrir um þýðingu fyrrgreindra tveggja skjala. Úrskurður héraðsdómara laut að kröfu sóknaraðila um þýðingu fram lagðra dómskjala varnaraðila á íslensku. Ákvæði 143. gr. laga nr. 91/1991 heimila ekki kæru þessa úrlausnarefnis til Hæstaréttar. Sóknaraðili hefur ekki fært haldbær rök fyrir því, að héraðsdómari hafi gert á sinn hlut. Samkvæmt framansögðu ber að vísa málinu frá Hæstarétti. Sóknaraðili greiði varnaraðila kærumálskostnað, eins og í dóms- orði greinir. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Sóknaraðili, Ferðaskrifstofan Atlantik híf., greiði varnar- aðila, Sun Services Ltd., 30.000 krónur í kærumálskostnað. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Réttarfarshagsmunum aðila í einkamáli getur verið þannig farið, að úrskurður dómara um nauðsyn þýðingar á málsskjölum og fram- lagningu þýðinga eigi að sæta kæru til Hæstaréttar samkvæmt d-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, með sama hætti og úrskurður um framlagningu á skjölunum sjálfum. Tel ég kæruheimild þessa eiga við í því máli, sem hér liggur fyrir. Þar sem aðrir dómendur líta svo á, að kæran sé ekki heimil, er ekki ástæða til þess, að fjallað verði frekar um kæruefnið. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 10. maí 1994. Stefndi er ferðaskrifstofa, sem hefur haft það að atvinnu að skipta við er- lenda aðila. Fyrir liggja í málinu gögn sem sýna að bæði stefndi og lögmaður hans hafa gott vald á enskri tungu. Dómari málsins telur sig hafa nægilega gott vald á enskri tungu til að skilja efni fram lagðra dómskjala og sér því ekki ástæðu til að verða við kröfu lögmanns stefnda um þýðingu fram lagðra dómskjala. 1388 Úrskurðarorð: Dómskjal nr. 3 skal þýtt á íslensku svo og sýnishorn fylgiskjala á dskj. nr. 5. 1389 Þriðjudaginn 14. júní 1994. Nr. 265/1994. Geir Snorrason (Kjartan Ragnars hrl.) gegn Vigdísi Violetu Rosento (Arnmundur Backman hrl.) Kærumál. Börn. Innsetning. Verkanir áfrýjunar. Frávísun frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 2. júní 1994, sem barst réttinum næsta dag. Kæruheimild er í 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 1. tl. 102. gr. laga nr. 92/1991. Hann krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og synjað aðfar- ar. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 18. maí 1994 var varnaraðila fengin forsjá dóttur málsaðila, Agnesar Geirsdóttur, sem fædd er 21. ágúst 1991. Varnaraðili óskaði sama dag eftir því við dóminn, að for- sjá hennar með barninu, sem dvaldist hjá sóknaraðila, yrði komið á með aðfarargerð samkvæmt 75. gr. barnalaga nr. 20/1992. Þegar málið var tekið fyrir í Héraðsdómi Reykjavíkur 26. maí sl., lagði sóknaraðili fram ljósrit áfrýjunarstefnu forræðismálsins og mót- mælti því, að aðfarargerðin næði fram að ganga. Hann gerði jafn- framt þá kröfu, að svo yrði kveðið á í úrskurði, ef aðför yrði heimil- uð, að málskot úrskurðarins frestaði gerðinni, sbr. 3. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989. Samkvæmt 2. mgr. 5. gr. aðfararlaga leiðir áfrýjun dóms til þess, að aðfararbeiðni á grundvelli hans verður ekki tekin fyrir, á meðan máli er ólokið fyrir æðra dómi. Undantekningar eru frá þeirri reglu, ef svo er mælt fyrir í lögum eða dómi eða úrskurði, að áfrýjun fresti ekki aðför. 1390 í framangreindum dómi Héraðsdóms Reykjavíkur er ekki kveðið svo á, að áfrýjun hans tálmi ekki aðför. Slík ályktun verður ekki heldur dregin af 75. gr. laga nr. 20/1992. Þar sem áfrýjunarstefna í málinu hafði verið gefin út, þegar aðfararbeiðni varnaraðila var tek- in fyrir, átti héraðsdómari að fresta málinu með úrskurði, uns for- aðila væri til lykta leidd í æðra dómi. Þeir ræðisdeila má eim úrskurð 1 úrskurði mátti skjóta til Hæstaréttar samkvæmt heimild í h-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989. Héraðsdómari heimilaði hins vegar framgang aðfarar í hin- um kærða úrskurði, og bar honum þá að taka afstöðu til þess í úr- skurði sínum, hvort málskot hans frestaði aðför. Það gerði hann ekki berum orðum. Þau orð héraðsdómara, að ekki þyki rétt „að fresta ákvörðun um úrskurð í máli þessu“, verða ekki skilin á annan veg en þann, að hann hafi talið fært að taka aðfararbeiðni varnar- aðila til úrskurðar þrátt fyrir útgáfu áfrýjunarstefnu. Fyrir liggur, að varnaraðila voru fengin umráð dóttur sinnar með aðfarargerð 31. maí sl. á grundvelli hins kærða úrskurðar gegn and- mælum sóknaraðila. Þrátt fyrir framangreinda annmarka þykir við svo búið ekki rétt með tilliti til hagsmuna barnsins, að högum þess verði frekar raskað, á meðan forræðismálið sætir áfrýjun. Eru því ekki efni til þess, að Hæstiréttur taki fremur en hér er gert afstöðu til hins kærða úrskurðar. Ber þannig að vísa málinu frá Hæstarétti. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Kærumáli þessu er vísað frá Hæstarétti. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 26. maí 1994. Með aðfararbeiðni, sem móttekin var 18. þ.m., krafðist Valborg Þ. Snæv- arr hdl. fyrir hönd Vigdísar Violetu Rosento, kt. 260149-2589, Hringbraut 99. Reykjavík, dómsúrskurðar um, að forsjá gerðarbeiðanda fyrir dóttur gerðarbeiðanda. Agnesi Geirsdóttur, kt. 210891-2429, yrði komið á með að- farargerð eins og mælt sé fyrir í 1. mgr. 75. gr. 1. nr. 20/1992, en Geir Snorra- son, kt. 310832-7319, Gyðufelli 4, Reykjavík, faðir stúlkunnar, haldi barninu í andstöðu við vilja gerðarbeiðanda. Var þess krafist, að héraðsdómur heimilaði sýslumanninum í Reykjavík að fara í fylgd fulltrúa Barnaverndarnefndar Reykjavíkur og óeinkennis- klædds lögregluþjóns á heimili gerðarþola að Gyðutelli 4 hér í borg eða 1391 annan þann stað, sem hann fyndist fyrir, og krefja hann um að afhenda barnið og eftir atvikum að taka barnið úr vörslum hans og setja gerðarbeið- anda inn í forsjá þess. Gerðarþoli hefur mótmælt því, að aðfarargerð megi ná fram að ganga, vegna þess að lögð hafi verið fram áfrýjunarstefna í málinu, þar sem ætlun- in sé að hnekkja niðurstöðu Héraðsdóms Reykjavíkur í málinu nr. 7025/ 1993: Geir Snorrason gegn Violetu Chaves. Hann hefur einnig bent á greinargerð með 84. gr. 1. nr. 90/1989 máli sínu til stuðnings. Hann gerir kröfu um, ef úrskurður í þessu máli nær fram að ganga, að málskot úr- skurðar héraðsdómara fresti aðfarargerð. Með vísun til forsendna í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur frá 18. þ.m. um forsjá barnsins Agnesar Geirsdóttur og með hliðsjón af því, að álykta verð- ur hagsmuni barnsins að komast til móður sinnar ríkari hagsmunum gerðar- þola að halda barninu, uns niðurstaða fengist í æðra dómi, þykir ekki rétt að fresta ákvörðun um úrskurð í máli þessu og þar sem krafa gerðarbeið- anda er að öllu leyti í samræmi við fram lögð skjöl og lagastoð er fyrir því, að gerðin megi fram fara, ber að heimila umbeðna aðfarargerð. Úrskurðarorð: Viðurkenndur er réttur gerðarbeiðanda, Vigdísar Violetu Rosento, til að komið verði á með aðfarargerð forsjá hennar fyrir barninu Agnesi Geirsdóttur, kt. 210891-2429, allt eins og gerðarbeiðandi krefst. 1392 Fimmtudaginn 16. júní 1994. Nr. $9/1992. Jón Þóroddsson (sjálfur) gegn Vátryggingafélaginu Skandia hf. (Ragnar Aðalsteinsson hrl.) Víxilmál. Gjalddagi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með álrýjunarstefnu 6. febrúar 1992. Hann krefst þess, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og breytt á þá leið, að hann verði sýknaður af öllum kröf- um stefnda. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Fram kom við munnlegan málflutning í Hæstarétti, að nafni steinda hefur verið breytt í Vátryggingafélagið Skandia hf. en í hér- aði var nafn félagsins Reykvísk trygging hf. Málavöxtum er lýst í héraðsdómi. Víxill sá, sem mál þetta snýst um, var gefinn út 8. október 1986. Hann var útfylltur að öðru leyti en því, að á hann var ekki settur gjalddagi. Slíkur víxill telst gjaldkræfur við sýningu, sbr. 2. mgr. 2. gr. víxillaga nr. 93/1933, óháð því. hvort hann ber áritunina „.til sýn- ingar“ eða „sýningarvíxill“. Óumdeilt er, að stefndi færði gjalddag- ann Í3. mars 1991 á víxilinn eftir 28. maí 1990. Gegn mótmælum áfrýjanda er ósannað, að stefndi hafi haft heimild til að rita gjald- daga víxilsins með þessum hætti, sbr. 10. pr. víxillaga. Frá útgáfudegi hans var liðið á fjórða ár, uns á hann var skráður gjalddapi. Þar sem víxillinn var gjaldkræfur við sýningu, bar stefnda, eins og hér stóð á, að endurnýja víxilábyrgð áfrýjanda eða sýna víxilinn innan árs frá gjalddaga, sbr. 1. mgr. 34. gr. víxillaga, ef hann hugðist halda í gildi víxilrétti gagnvart áfrýjanda. Hann gerði hvorugt og hafði því glatað rétti sínum á hendur áfrýjanda sem útgefanda víxilsins. áður en mál- 1393 ið var höfðað, sbr. 1. mgr. 53. gr. laganna. Verður áfrýjandi því sýkn- aður af kröfum stefnda. Eftir atvikum er rétt, að stefndi greiði áfrýjanda samtals 200.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Jón Þóroddsson, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Vátryggingafélagsins Skandia hf. Stefndi greiði áfrýjanda samtals 200.000 krónur í málskostn- að í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. nóvember 1991. Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 8. nóvember 1991, hefur Reykvísk trygging hf., kt. 681272-0469, Sóleyjargötu |, Reykjavík, höfðað fyrir bæjarþinginu með áskorunarstefnu, þingfestri 16. apríl 1991, á hendur Sverri Þóroddssyni, kt. 030644-2719, Sólbraut 5, Sel- tjarnarnesi, og Jóni Þóroddssyni, kt. 050342-4629, Hæðarbyggð 27, Garða- bæ. Málinu var vikið til venjulegrar meðferðar er stefndi, Jón Þóroddsson, skilaði greinargerð sinni á reglulegu bæjarþingi 28. maí 1991. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða stefnanda kr. 3.200.000, stimpilgjald kr. 8.000, auk dráttarvaxta af kr. 3.200.000 |...|. Þá er þess krafist, að stefndu verði in sol- idum dæmdir til greiðslu málskostnaðar |...|. Af hálfu stefnda Sverris Þóroddssonar var sótt þing við þingfestingu málsins, en þingsókn féll niður af hans hálfu 28. maí 1991. Ekki hefur verið skilað greinargerð af hans hálfu í málinu, eða kröfur gerðar. Dómkröfur stefnda Jóns Þóroddssonar eru þær að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og að honum verði tildæmdur ríflegur máls- kostnaður |... Málsatvik, málsástæður og lagarök. Stefnandi höfðar málið sem víxilmál. Víxill sá, er lagður hefur verið fram í málinu, er að fjárhæð kr. 3.200.000, út gefinn og framseldur af stefnda Jóni Þóroddssyni í Reykjavík 8. október 1986 en samþykktur til greiðslu af stefnda Sverri Þóroddssyni í Landsbanka Íslands, Reykjavík. Gjalddagi víx- ilsins er 13. mars 1991. Útgefandi hefur fallið frá afsögn víxilsins. Á víxil- eyðublaðið hefur verið ritað „TRYGGINGARVÍKXILL“. Í málinu liggur fyrir ljósrit af símbréfi, dagsettu 17. apríl 1990, og hefur 65 Hæstaréttardómar H 1394 það að geyma ljósrit af víxileyðublaði, sem ekki hefur verið skráður á gjald- dagi. Óumdeilt er, að það er ljósrit af fyrrnefndum víxli og að gjalddagi var ekki færður á víxilinn fyrr en eftir 17. apríl 1990. Óumdeilt er að stefndi Sverrir afhenti stefnanda víxilinn sem tryggingu. Stefnandi kveður víxilinn hafa verið afhentan sér sem tryggingu vegna sjálf- skuldarábyrgðar sinnar á skuldabréfi, sem stefndi Sverrir gaf út til veð- deildar Verslunarbanka Íslands hf., að fjárhæð kr. 3.279.000, til fimm ára. Stefndi Jón kveðst hafa talið, að um bráðabirgðafyrirgreiðslu væri að ræða, og, til að taka af öll tvímæli um, að um skammtímaábyrgð væri að ræða af hans hálfu, hafi hann sjálfur dagsett víxilinn 8. október 1986 og þar með gefið til kynna, að hann ætlaði einungis að vera skuldbundinn í eitt ár. Stefndi Jón byggir í fyrsta lagi á því, að víxillinn hafi frá upphafi verið lögformlegur sýningarvíxill, samanber 2. mgr. 2. gr. Í. nr. 93/1933, og því hefði borið að sýna hann innan árs frá útgáfudegi til að halda víxilábyrgð- inni í gildi gagnvart honum, samanber 34. gr. 1. nr. 93/1933. Þar sem stefn- andi hafi ekki haldið víxlinum til laga sé víxilábyrgð hans fallin niður. Stefndi byggir í öðru lagi á því að þar sem víxillinn hafi frá hans hendi verið lögformlegur víxill hafi sú athöfn stefnanda að skrá gjalddaga á víxil- inn verið breyting á víxlinum, og samkvæmt 69. gr. |. nr. 93/1933 sé hann að- eins skuldbundinn samkvæmt upphaflegum texta víxilsins. Stefndi telur, að þar sem um lögformlegan víxil hafi verið að ræða frá hans hendi hafi víxill- inn ekki verið eyðuvíxill og því hafi stefnandi ekki getað nýtt sér heimild 10. gr. 1. nr. 93/1933 til að rita á hann gjalddaga síðar. Verði ekki fallist á þetta, telur stefndi, að útfyllingarumboð stefnanda hafi fallið niður 8. októ- ber 1987 og því hafi stefnandi fyllt víxilinn út á annan veg en um hafi verið samið. Stefndi geti því ekki byggt á víxlinum í því formi sem hann nú sé, enda hafi hann ekki verið grandlaus í skilningi 10. gr. 1. nr. 93/1933. Stefndi byggir á því í þriðja lagi að eins og víxillinn hafi verið úr garði gerður sé víxilkrafan löngu fyrnd. Gjalddagi víxilsins hafi síðast getað orðið 7. október 1987 og víxilréttur hafi því fyrnst gagnvart útgefanda ári síðar eða 8. október 1988, en þá hafi sannanlega ekki verið búið að útfylla víxil- inn. Í fjórða lagi byggir stefndi á því að stefnandi hafi með því að gera ekki reka að því að halda víxilkröfunni í gildi eða tilkynna stefnda að víxillinn væri ógreiddur, sýnt af sér slíkt tómlæti, að hvorki lagalegir né þjóðfélags- legir hagsmunir réttlæti annað en að hann hafi þar með glatað kröfuréttind- um sínum. Af hálfu stefnanda er talið að varnir stefnda séu ekki meðal þeirra varna sem hafa megi uppi í víxilmáli samkvæmt 208. gr. 1. nr. 85/1936, og er því 1395 mótmælt að þær komist að í málinu. Jafnframt er því mótmælt að nokkuð sé athugavert við meðferð víxilsins, handhöfn hans eða aðferðir við að halda víxilkröfunni í gildi, og því haldið fram, að varnir stefnda geti ekki leitt til sýknu. Því er haldið fram að skoða beri hið endanlega skjal, sem liggi fyrir dómi, og varnir, sem lúti að viðskiptunum að baki víxlinum eða hvernig hann hafi verið fylltur út, fái ekki komist að í málinu. Stefndi telur varnir sínar um, að víxillinn hafi frá upphati verið sýningar- víxill, komast að í málinu, þar sem þær varði aðferðina við að halda víxil- kröfunni í gildi. Stefndi telur breytingar þær, sem stefnandi hafi gert á víxl- inum. vera skjalafals, og komist sú vörn að í víxilmáli. Þá komist varnir, sem byggist á fyrningu, einnig að í víxilmáli. Forsendur og niðurstaða. Bú stefnda Sverris Þóroddssonar var tekið til gjaldþrotaskipta með úr- skurði bæjarfógetans á Seltjarnarnesi 29. apríl 1991, þ. e. eftir að mál þetta var höfðað. Búið var eignalaust og skiptum lokið 9. september 1991, fyrir fyrstu fyrirtöku í máli þessu eftir að stefnandi lagði fram greinargerð. Málið telst því réttilega höfðað og rekið fyrir bæjarþinginu hvað Sverri varðar. Þær varnir stefnda Jóns sem byggjast á því, að fram lagður víxill hafi frá upphafi verið sýningarvíxill, komast að í málinu að því leyti, sem þær snúast um hvort stefnandi hafi haldið víxilkröfu sinni í gildi. Eitt af skilyrðum fyrir því. að skjal teljist víxill, er, að í því sé greindur gjalddagi, samanber 4. tl. 1. mgr. 1. nr. 93/1933. Í 33. gr. sömu laga segir að víxill geti hljóðað um greiðslu, m.a. við sýningu eða á tilteknum degi. Sam- kvæmt 2. mgr. 2. gr. laganna er víxill, sem skortir tilgreiningu á gjalddaga gjaldkræfur við sýningu. Þrátt fyrir það að slíkur víxill sé þannig gildur að víxilrétti, verður ekki talið að hann sé ritaður að fullu í skilningi 10. gr. víxillaga. Óumdeilt er að stefndi Jón gaf víxilinn út til tryggingar skuldbindingum stefnda Sverris gagnvart stefnanda. Gjalddagi var þá hvorki skráður á víxil- inn né að hann ætti að greiða við sýningu. Stefnda mátti því vera ljóst að síðar yrði tekin ákvörðun um hver gjalddagi víxilsins yrði. Stefnandi færði gjalddaga á víxilinn eftir 28. maí 1990. Samkvæmt framansögðu verður að telja, að hann hafi haft formlega heimild til að skrá á víxilinn gjalddaga og er það í samræmi við dómvenju. Skráning gjalddaga á víxilinn var því ekki breyting á texta hans í skilningi 69. gr. |. nr. 93/1933. Varnir stefnda Jóns sem lúta að því, að stefnandi hafi fyllt víxilinn út á annan veg en um hafi verið samið og ekki haft heimild til að skrá gjalddaga 1396 á víxilinn svo löngu eftir útgáfu hans, lúta að viðskiptunum að baki víxlin- um og komast því ekki að í víxilmáli gegn andmælum stefnanda, samanber 2. mgr. 208. gr. Í. nr. 85/1936. Gjalddagi á víxlinum er 13. mars 1991 og var víxilkrafan því ófyrnd er málið var höfðað 16. apríl s. á., enda hefur stefnda Jóni ekki tekist að sýna fram á að miða beri upphaf fyrningarfrests við annan dag en gjalddaga víx- ilsins. Réttarreglur um tómlæti þykja ekki geta leitt til sýknu í málinu. Því ber að taka víxilkröfur stefnanda í málinu til greina að öllu leyti. Eftir úrslitum málsins ber stefndu að greiða stefnanda málskostnað sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 270.000 og beri málskostnaðartfjárhæðin dráttarvexti samkvæmt II. kafla 1. nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsupp- sögu og til greiðsludags. Sigurður T. Magnússon, fulltrúi yfirborgardómara, kvað upp dóm þenn- an. Dómsorð: Stefndu, Sverrir Þóroddsson og Jón Þóroddsson, greiði in solidum stefnanda, Reykvískri tryggingu hf., 3.208.000 krónur með dráttar- vöxtum samkvæmt HI. kafla 1. nr. 25/1987 af kr. 3.200.000 frá 13. mars 1991 til greiðsludags. Stefndu greiði in solidum stefnanda 270.000 krónur í málskostnað. Málskostnaðarfjárhæðin beri dráttarvexti samkvæmt 1Il. kafla Í. nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu og til greiðsludags. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að telja að viðlagðri aðför að lögum. 1397 Fimmtudaginn 16. júní 1994. Nr. 221/1991. — Íslandsbanki hf. (Jón G. Briem hrl.) gegn Sundagörðum hf. (Björgvin Þorsteinsson hrl.) og þrotabúi Vogalax hf. Gjaldþrotaskipti. Skuldaröð. Veðsetning. Aðfinnslur. Meðdóms- menn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Gunnar M. Guðmundsson og Har- aldur Henrysson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 28. maí 1991. Hann krefst þess, að krafa sín í þrotabú Vogalax hf., að fjár- hæð 15.818.840 krónur, verði viðurkennd sem forgangskrafa. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Af hálfu stefnda, Sundagarða hf., er þess krafist, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur og félaginu dæmdur málskostnaður fyrir Hæstarétti. Af hálfu þrotabús Vogalax hf. var sótt þing fyrir Hæsta- rétti, en þingsókn féll niður, án þess að kröfur hefðu verið gerðar. Veðsetning samkvæmt tryggingarbréfi áfrýjanda var kallað alls- herjarveð og átti að ná til alls endurheimts hafbeitarlax úr sjó á at- hafnasvæði Vogalax hf. árin 1989 til 1992. Með skírskotun til raka hins áfrýjaða úrskurðar verður að fallast á það, að endurheimtur hafbeitarlax sé afli í merkingu 4. mgr. 4. gr. veðlaga nr. 18/1887, sbr. 1. gr. laga nr. 43/1986, sbr. 14. gr. laga nr. 9/ 1989, og að heimilt sé að veðsetja hann til eins árs. Þegar af þeirri ástæðu ber að staðfesta úrlausn hins áfrýjaða úrskurðar um, að veð- setning til fjögurra ára á hafbeitarlaxi, sem endurheimtist, hafi verið ólögmæt veðsetning, enda verður að líta svo á, að eingöngu sé í tryggingarbréfinu veðsett það, sem aflast. Niðurstaða héraðsdóms um rétthæð kröfu áfrýjanda er því staðfest. Samkvæmt þessari niðurstöðu er rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, svo sem nánar greinir Í dómsorði. 1398 Það athugast, að óþarft var að kveðja til samdómendur í héraði, þar sem ágreiningur máls þessa fjallar eingöngu um lagaatriði. Dómsorð: Úrskurður héraðsdóms skal vera óraskaður um annað en málskostnað. Áfrýjandi, Íslandsbanki hf., greiði stefnda, Sundagörðum hf., 200.000 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Úrskurður skiptaréttar Gullbringusýslu 1. apríl 1991. I. Inngangur. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi miðvikudaginn 13. mars 1991. Málið, sem rekið er fyrir skiptarétti Gull- bringusýslu, varðar ágreining Íslandsbanka og Sundagarða hf. um afstöðu sérstaks skiptastjóra varðandi rétthæð kröfu Íslandsbanka nr. 56 samkvæmt kröfulýsingaskrá í þrotabú Vogalax hf. á skiptafundi þann 16. desember 1990. Sóknaraðilar máls þessa voru upphaflega Hörður Jónsson og Sundagarð- ar hf. Í upphafi munnlegs málflutnings þann 13. mars 1991 lýsti lögmaður sóknaraðila yfir að Hörður Jónsson hefði fallið frá kröfum sínum. Lögmað- ur varnaraðila Íslandsbanka hf. gerði ekki kröfu um málskostnað á hendur Herði Jónssyni. Af hálfu þrotabús Vogalax hf. var eigi sótt þing né voru gerðar kröfur á hendur því. Þann 25. mars 1991 skoðuðu dómendur athafnasvæði þb. Vogalax hf. o kynntu sér aðstæður allar. oO ö ll. Kröfugerð. Sóknaraðili gerði þá kröfu að ákvörðun sérstaks skiptastjóra um, að krafa varnaraðila í þrotabú Vogalax hf. skuli njóta veðtryggingar verði hnekkt, en skuli í þess stað flokkast sem almenn krafa skv. 85. gr. 1. nr. 3/ 1878, sbr. 5. gr. 1. nr. 32/1974. Auk þess krafðist sóknaraðili málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ auk lögmælts virðisaukaskatts á hendur varnaraðila. Varnaraðili krafðist þess hins vegar að afstaða sérstaks skiptastjóra yrði staðfest og krafa Íslandsbanka nyti forgangs utan skuldaraðar. Að auki krafðist varnaraðili málskostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ auk virðisauka- skatts. 1399 111. Málavextir. Hlutafélagið Vogalax var stofnað 12. ágúst 1985. Tilgangur félagsins var samkvæmt samþykktum þess að stunda atvinnurekstur á sviði fiskiræktar og annan skyldan rekstur, þar á meðal ræktun á laxaseiðum, hafbeit á laxi, framleiðslu og útvegun á fóðri og vinnslu og sölu á afurðum. Rekstur fé- lagsins gekk ekki sem skyldi og þann 17. ágúst 1990 óskaði stjórn félagsins að bú þess yrði tekið til gjaldþrotameðferðar. Gjaldþrotaúrskurður var kveðinn upp sama dag og í framhaldi af því voru Ingi H. Sigurðsson hdl. og Jón G. Briem hrl. skipaðir bústjórar til bráðabirgða. Þann 12. september 1990 lét Jón G. Briem hrl. af störfum að eigin ósk og var þá Steingrímur Ei- ríksson hdl. skipaður bústjóri í hans stað. Lögum samkvæmt var gefin út innköllun og lauk kröfulýsingarfresti þann 29. október 1990. Íslandsbanki lýsti þann 12. október 1990 kröfu að upphæð kr. 15.818.840,00, og er hún nr. 56 á kröfulýsingarskrá, sbr. dómskjöl nr. 6 og 7. Eyrsti skiptafundur var haldinn þann 6. desember 1990 og var þá ekki tekin afstaða til þessarar kröfu en sá fundur samþykkti að skipa sérstakan skiptastjóra til að taka afstöðu til hennar. Ásgeir Þór Árnason hdl. var síð- an skipaður. Á skiptafundi 14. desember 1990 lá fyrir sú afstaða sérstaks skiptastjóra að krafa Íslandsbanka hf. skyldi njóta forgangs utan skuldaraðar. Lögmað- ur sóknaraðila mótmælti þessari afstöðu og í framhaldi af því var ákveðið að flytja sérstakt skiptaréttarmál þar sem Sundagarðar hf. og Hörður Jóns- son væru sóknaraðila en Íslandsbanki hf. varnaraðili. Málið var síðan þing- fest 10. janúar 1991 með framlagningu greinargerðar sóknaraðila. Varnar- aðili skilaði sinni greinargerð þann 12. febrúar sama ár og munnlegur mál- flutningur var ákveðinn þann 13. mars 1991. Krafa Íslandsbanka er þannig til komin að Vogalax hf. gaf út þann 25. júlí 1989 tryggingarbréf (allsherjarveð), sbr. dómskjal nr. 3, samtals að fjárhæð kr. 15.000.000.00, til Verslunarbanka Íslands hf. til tryggingar greiðslu á þremur víxlum, út gefnum af Vogalaxi hf. Tryggingarbréfið átti að gilda jafnt, þótt víxlarnir yrðu framlengdir að meira eða minna leyti. Víxlarnir féllu allir í gjalddaga 10. október 1989 en í desember s.á. samdist svo um að Vogalax hf. gæfi út skuldabréf nr. 77582, sbr. dómskjal nr. 4, til tryggingar þeim. Þá var einnig útbúinn viðauki við tryggingarbréfið þess efnis að það skyldi einnig tryggja greiðslu skuldabréfsins. Með tryggingarbrétinu var all- ur hafbeitarlax Vogalax hf., sem endurheimtist sumrin 1989-1992, veðsettur með öðrum veðrétti. Í munnlegum málflutningi gerði lögmaður sóknaraðila grein fyrir 1. gr. 1. 1400 nr. 43/1986 og svo tilurð og setningu 1. nr. 18/1887. Lögmaðurinn benti á, að skv. 4. gr. 1. nr. 18/1887 væri almenna reglan sú að óheimilt væri að veðsetja allt sem veðsali á og eignast kann. Þá sé óheimilt að setja að sjálfsvörslu- veði safn af munum sem eru samkynja eða ætlaðir til samkynja notkunar og einkenndir eru með almennu nafni. Undantekningu frá þessari meginreglu sé meðal annars að finna í 4. mer. 4. gr. 1. nr. 18/1887, sbr. 1. or. 1. nr. 43/1986, er bæri að skýra þröngt samkvæmt viðurkenndum lögskýringaraðferðum. Lögmaðurinn taldi, að hugtakið „eldisfiskur“ skv. 1. gr. 1. nr. 43/1986 tæki aðeins til fisks, sem væri alinn í kerum eða kvíum, en tæki ekki til hafbeitar- GQ lax, þar sem hann væri ekki eldisfiskur. Lögmaðurinn benti á, að í greinar- gerð, sem fylgdi frumvarpi því, sem síðar varð að 1. nr. 43/1986, segði, „að bankastofnanir veiti lán til rekstrar fiskeldisfyrirtækja gegn veði í þeim seiðum eða eldisfiski sem er í stöðinni hverju sinni“, og í niðurlagi greinar- gerðarinnar hefði staðið: „Þá þykir eðlilegt að heimilt sé að veðsetja eldis- fisk til lengri tíma en eins ár í senn, þar sem fiskurinn er alinn lengur en eitt ár í kerum eða kvíum.“ Að áliti lögmannsins bentu þessar tilvitnanir til, að I. nr. 43/1986 væri einvörðungu ætlað að taka til fisks sem alinn væri í fisk- eldisstöðvum, það er að segja fisk, sem byggi við ónáttúrulegar aðstæður og væri haldið í kvíum eða kerum. Það gæti ekki átt við hafbeitarlax sem dveldist aðeins fyrstu mánuði eða ár í laxeldisstöð en væri síðan sleppt í sjó þaðan sem hann kæmi ekki aftur fyrr en að liðnu einu til tveimur árum. Máli sínu til frekari stuðnings benti lögmaður sóknaraðila á að skv. 1. gr. I. nr. 76/1970 um lax- og silungsveiði sé fiskeldi skilgreint sem „seymsla, fæðsla og gæsla alifisks“, en alifiskur sé aftur á móti skilgreindur sem „fisk- ur, sem alinn er eða látinn ganga sjálfala í tjörnum eða ílátum“. Þessar skil- greiningar hnígi að því að með fiskeldi sé átt við fisk sem hafður er í af- mörkuðu svæði eða afmörkuðu rými og gefið fóður. Þessi atriði geti alls ekki átt við hafbeitarfisk sem er sjálfala í hafinu og fæðir sig algerlega sjálf- ur. Lögmaðurinn benti einnig á að samtök fiskiræktenda hétu „Samtök fisk- eldis- og hafbeitarstöðva“ sem spegli þann mun sem gerður er á fiskeldi og hafbeit. Lögmaður varnaraðila benti aftur á móti á að tryggingarbréfið væri skýr- lega sett til tryggingar greiðslu á umræddum víxlum og með viðaukanum frá 25. júlí tæki það einnig til tryggingar á skuldabréfi nr. 77582. Hvað varðaði heimild til veðsetningar, benti lögmaður varnaraðila á, að samkvæmt 1. gr. |. nr. 43/1986 um breytingu á 4. gr. 4. mgr. Í. nr. 18/1887 hefðu framleiðendur eldisfisks óumdeilanlega heimild til að veðsetja að sjálfsvörsluveði eldisfisk þann, sem þeir framleiddu. Framleiðendur eldis- 1401 fisks beiti ýmsum eldisaðferðum, s.s. seiðaeldi, matfiskseldi ýmiss konar svo og hafbeit. Það síðastnefnda feli í sér, að sleppt sé gönguseiðum til sjó- göngu og veiddur sé kynþroska fiskur sem gangi í sjó við fiskeldisstöðina. Þessari aðferð líkir lögmaðurinn við það, þegar fé sé rekið á almenning til beitar og látið ganga þar sjálfala. Hafbeitarfiskur sé þannig ein tegund eld- isfisks. Með 1. nr. 43/1986 hafi verið ætlað að gera framleiðendum eldisfisks mögulegt að veðsetja þann fisk, sem væri í framleiðslu, en vafi þótti leika á um, hvort slíkt væri mögulegt fyrir gildistöku |. nr. 43/1986. Eldisfiskur í merkingu |. nr. 43/1986 taki því einnig til hafbeitarfisks. V. Niðurstaða. Ágreiningsefni það, sem hér er til meðferðar, snýst fyrst og fremst um, hvort 1. gr. |. nr. 43/1986 um breytingu á 4. mgr. 4. gr. |. nr. 18/1887 heimili að veðsetja hafbeitarlax, það er að segja hvort hafbeitarlax falli undir hug- takið „eldisfiskur“ í 1. gr. 1. nr. 43/1986. Tvær aðferðir eru aðallega viðhafðar til að framleiða lax. Annars vegar er um að ræða eldi í kvíum í sjó og kerum á landi, og hins vegar er hafbeit. Fyrrnefnda aðferðin byggist á því, að lax er alinn alla sína tíð við ónáttúru- legar aðstæður þar sem honum er haldið innilokuðum, ýmist í kerum eða kvíum, og gefið fóður. Vegna þessara aðstæðna er slíkur lax frábrugðinn villtum laxi hvað varðar til dæmis þéttleika holdsins, lit og bragð. Í hafbeit eru seiðin alin í nokkra mánuði í kerum í hafbeitarstöð, en síðar sleppt í sjó. Venjulegast er laxinn eitt til tvö ár í sjónum og hluti hans (oftast örfá % af þeim seiðum sem upphaflega var sleppt) talinn skila sér samkvæmt eðlisávísun til baka í hafbeitarstöðina. Við endurkomuna í hafbeitarstöðina er laxinn veiddur í gildrur og slátrað í beinu framhaldi án þess að vera fóðr- aður enda löngu hættur að taka æti. Hafbeitarlax elst því upp í náttúrulegu umhverfi og er því í engu frábrugðinn villtum laxi þegar hann er veiddur. Í veðlögum nr. 18/1887 er sú meginregla samkvæmt 4. gr. 2. mgr. að bann- að er að veðsetja heildarsafn muna. Í tímans rás hafa verið lögleiddar nokkr- ar undantekningar frá þessari meginreglu. Með |. nr. 87/1960 var útgerðar- manni, framleiðanda sjávarafurða og landbúnaðarafurða og öðrum, sem vör- ur þessar hefur til sölumeðferðar, heimilt að setja banka eða sparisjóði að sjálfsvörsluveði afla og tilgreindar tegundir afurða og rekstrarvörur til sjávar- útvegs og landbúnaðar sem veðsali á eða eignast kann á tilteknu tímabili, allt að einu ári í senn, til tryggingar lánum þeim, er hann tekur út á hin veðsettu verðmæti. Samkvæmt þessari grein tók veðsetningin til afla og afurða án til- lits til verkunar eða framleiðslustigs og gat veðrétturinn náð til hvers konar verðbóta og gjaldeyrisfríðinda á afla eða afurðum á hverjum tíma. 1402 Með 1. nr. 43/1986 var ofangreint ákvæði rýmkað þannig, að nú var einnig heimilt að veðsetja eldisfisk í allt að fjögur ár í senn til tryggingar lánum, ekki aðeins frá bönkum og sparisjóðum heldur og frá lánastofnunum. Hugtakið „eldistiskur“ er ekki skilgreint í |. nr. 43/1986, og í greinargerð- inni með frumvarpi því, sem síðar varð |. nr. 43/1986, er ekki fjallað um þetta hugtak með beinum hætti. en þar segir þó meðal annars: „Það felst í eðli fiskeldisstarfsemi, að í mörgum tilvikum er mun meira verðmæti í þeim fiski, sem verið er að ala, heldur en í fastafjármunum fiskeldisstöðvarinnar sjálfrar. Enda þótt þetta hlutfall sé mjög mismunandi eru þess dæmi, að fiskur, sem alinn er í eldiskerum í sjó, nái allt að tíföldu verðmæti kvíanna sjálfra. Tryggingafélög bjóða nú tryggingar á lifandi fiski í eldisstöðvum. Af þessari ástæðu m.a. hafa menn talið að grundvöllur sé fyrir því, að banka- stofnanir veiti lán til rekstrar fiskeldisfyrirtækja gegn veði í þeim seiðum eða eldisfiski sem í stöðinni er hverju sinni. Um heimildir til slíkra veðsetn- inga eru hins vegar ekki ótvíræð ákvæði í veðlögum nr. 18/1887.“ Síðar seg- ir: „Eldisfiskur sýnist þó ekki vera ótryggara andlag veðsetningar en þær að urðir sem núverandi heimildir ná til. Þykir því eðlilegt að rýmka þessar heimildir þannig að þær nái til eldisfisks, og er jafnframt tekið fyrir vafa- atriði um túlkun laganna. Þá þykir eðlilegt að heimilt sé að veðsetja eldis- fisk til lengri tíma en eins árs í senn, þar sem fiskurinn er alinn lengur en eitt ár í kerum eða kvíum.“ Ekki er fyrir að fara skilgreiningu á þessu hugtaki í öðrum lögum og eigi hafa gengið dómsúrlausnir um inntak þess né hafa fræðimenn vikið að því í skrifum sínum. Eins og að framan er rakið, er það meginregla veðlaga nr. 18/1887 að eng- inn megi setja að sjálfsvörsluveði safn af munum, sem séu samkynja eða ætlaðir til samkynja notkunar og einkenndir séu með einu almennu nafni. Samkvæmt venjubundnum lögskýringaraðferðum ber að skýra undanþágur frá meginreglu þröngt ef vafi er um túlkun þeirra. Hugtakið „eldisfiskur“ gefur til kynna fisk, sem alinn er til slátrunar, sbr. orðskýringu á fiskeldi sem „geymsla, fæðsla og gæsla alifisks“ í 1. gr. 1. nr. 76/1970 um lax- og silungsveiði. Hafi verið ætlunin að láta hugtakið „eldis- fisk“ í 1. gr. 1. nr. 43/1986 einnig ná til hafbeitarlax, hefði verið nauðsynlegt að taka það fram skýrum orðum í lögunum, vegna þess að hafbeitarlax er í eðli sínu villtur fiskur, svo sem gerð hefur verið grein fyrir, og þeirrar stað- reyndar, að 4. gr. 1. nr. 18/1887, sbr. 1. gr. 1. nr. 43/1986, er undantekningar- regla, sem í vafatilvikum ber að skýra þröngt. Þessi skýring fær enn fremur stoð í greinargerð með frumvarpi því, sem síðar varð Í. nr. 43/1986, en þeim lögum var ætlað að víkka veðandlag sjálfs- 1403 vörsluveðs, svo að það næði einnig til fisks, sem geymdur er í kvíum eða kerum, eða til seiða og eldisfisks, sem geymdur er í stöðinni hverju sinni, en þessi ummæli hafa áður verið rakin. Hvergi í greinargerðinni er vikið orði að hafbeitarlaxi eða hafbeit yfir höfuð. Samkvæmt þessu verður að telja, að veðsetning á hafbeitarlaxi til fjög- urra ára hafi verið óheimil. Á hitt er að líta að hafbeitarlax er veiddur í gildrur og í framhaldi af því er honum slátrað. Verður að telja að hér sé um að ræða afla í merkingu Í. gr. |. nr. 43/1986, sbr. 4. gr. 1. nr. 18/1887, sem heimilt er að veðsetja til eins árs. Hið umþrætta tryggingarbréf í máli þessu tekur til veðsetningar á haf- beitarlaxi til fjögurra ára og verður því samkvæmt því, sem að framan segir, að teljast ólögmæt veðsetning og er því eigi þörf að kanna hvaða skuldir tryggingarbréfinu er ætlað að tryggja. Niðurstaða réttarins er því sú að kröfu Íslandsbanka nr. 56 á kröfulýs- ingaskrá þrotabús Vogalax ht., sbr. réttarskjöl nr. 6 og 7, að fjárhæð kr. 15.818.840,00, er skipað sem almennri kröfu, en ekki kröfu utan skulda- raðar. Þess hefur fyrr verið getið að í greinargerð lögmanns sóknaraðila var ekkert minnst á 1. gr. |. nr. 43/1986 um breytingu á |. nr. 18/1887, og máls- ástæðu byggðri á skorti á tilgreiningu veðs er vægt sagt ónákvæmlega lýst. Málavaxtalýsingu vantaði með öllu. Í munnlegum málflutningi var þó bætt úr þessari Ónákvæmni og lögmaður varnaraðila tók til varna samkvæmt því og krafðist ekki frávísunar. Engu að síður verður að telja að hér hafi verið viðhöfð af hálfu lögmanns sóknaraðila ómarkviss vinnubrögð sem óhjá- kvæmilega verður að taka tillit til við ákvörðun málskostnaðar. Málskostn- aður telst því hæfilega ákveðinn 75.000,00 kr. auk virðisaukaskatts, að fjár- hæð kr. 18.375,00. Úrskurð þennan kváðu upp Þorsteinn Pétursson, aðalfulltrúi skiptaráð- anda, auk meðdómsmannanna Gunnars Aðalsteinssonar héraðsdómara og Magnúsar K. Hannessonar lektors. Uppsaga úrskurðar hefur dregist vegna páskahátíðar. Úrskurðarorð: Kröfu nr. 56 á kröfulýsingarskrá, að fjárhæð kr. 15.818.840,00, er skipað sem almennri kröfu í þrotabú Vogalax hf. Íslandsbanki hf. greiði Sundagörðum hf. kr. 75.000,00 í málskostnað auk virðisauka- skatts. að fjárhæð kr. 18.375,00. 1404 Fimmtudaginn 16. júní 1994. Nr. 156/1994. — Ákæruvaldið (Sigríður Jósepsdóttir, settur saksóknari) gegn Atla Þór Ólasyni (Gestur Jónsson hrl.) Viðurlagaákvörðun. Fésekt. Skattsvik. Tekjuskattur. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torlason og Pét- ur Kr. Hafstein og Ingibjörg Benediktsdóttir, settur hæstaréttar- dómari Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 7. apríl 1994 einvörðungu um lagaatriði og til þyngingar viðurlaga. Ákærði krefst vægustu refsingar, sem lög leyfa. Þá krefst hann þess, að allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar verði lagður á ríkissjóð og kostnaði við rekstur málsins í héraði skipt milli sín og ríkissjóðs. Ákærði vantaldi á skattframtölum sínum um þriggja ára skeið, 1989 til 1991, tekjur að fjárhæð 15.524.857 krónur. Varð álagning tekjuskatts og útsvars á hann af þeim sökum $.871.550 krónum lægri en rétt var. Ríkisskattstjóri tilkynnti 11. janúar 1994 endurákvörðun á opinberum gjöldum ákærða samkvæmt úrskurði 22. desember 1993, og hækkaði álagning vegna þessara ára í 9.378.112 krónur. Af þeirri fjárhæð er skattur af álagi samkvæmt 106. gr. laga nr. 75/1981 um tekjuskatt og eignarskatt talinn nema 1.654.208 krónum. Ákærði stóð skil á hinum vangreiddu opinberu gjöldum 18. janúar sl. Brot ákærða eru stórfelld, og ber með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms að staðfesta hann um annað en fjárhæð sektar. Við ákvörðun fésektar er til þess að líta, að brot ákærða voru til þess fallin að skapa honum umtalsverða auðgun á kostnað samfé- lagsins. Að teknu tilliti til verðlagsþróunar og frádráttar skatts af álagi auk þeirra refsilækkunarsjónarmiða, sem grein er gerð fyrir í héraðsdómi, þykir fésekt ákærða hæfilega ákveðin 3.000.000 krónur. Árétta ber, að við ákvörðun hennar er höfð í huga sú skilorðs- bundna varðhaldsrefsing, sem ákærða er dæmd. Ákærði skal greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og í dómsorði greinir. 1405 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður að öðru leyti en því, að ákærði, Atli Þór Ólason, skal greiða 3.000.000 krónur í sekt til ríkissjóðs, og komi sex mánaða varðhald í stað sektar- innar, verði hún eigi greidd innan fjögurra vikna frá uppsögu þessa dóms. Ákærði skal greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 80.000 krónur, og máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Gests Jónssonar hæstaréttar- lögmanns, 80.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 8. mars 1994. Ár 1994, þriðjudaginn 8. mars, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Guðjóni St. Marteinssyni hér- aðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-82/1994: Ákæruvaldið gegn Atla Þór Ólasyni, en málið var dómtekið 16. febrúar sl. á grundvelli 125. gr. laga nr. 19/1991. Málið er höfðað með ákæruskjali, dags. 1. febrúar sl., á hendur „Atla Þór Ólasyni lækni, Baughúsum 37, Reykjavík, fæddum 6. janúar 1949, fæðingar- númer 488, fyrir brot á skattalögum. Ákærða er gefið að sök að hafa vantalið með saknæmum hætti á skatt- framtölum sínum á framtalsárunum 1989, 1990 og 1991 samtals kr. 15.524.857,00 í tekjur af sjálfstæðri starfsemi sinni við bæklunarlækningar sem hann stundaði við Læknastöðina hf. og Handlæknastöðina hf. að Álf- heimum 74, Reykjavík, á árunum 1988, 1989 og 1990, sem skattskyldar eru samkvæmt B-lið 7. gr. laga um tekjuskatt og eignarskatt nr. 75/1981, sbr. einnig 21. og 23. gr. laga nr. 91/1989 um tekjustofna sveitarfélaga. Leiddi þetta til lægri álagningar og greiðslu á tekjuskatti og útsvari en vera bar um samtals kr. 5.871.550,00, þar sem miðað er við tekjur án álags samkvæmt 106. gr. laga nr. 75/1981, og sundurliðast framangreindar fjárhæðir sem hér greinir: Ákærði hefur sætt endurákvörðun tekjuskatts og útsvars af tekjum framangreindra ára samkvæmt úrskurði ríkisskattstjóra, dagsettum 22. des- ember 1993, og greitt úrskurðaða hækkun 18. og 19. janúar 1994. Brot ákærða telst varða við 1. mgr., sbr. og 6. mgr. 107. gr. laga um tekju- skatt og eignarskatt nr. 75/1981, sbr. 24. gr. laga um tekjustofna sveitarfé- laga nr. 91/1989, nú lög nr. 90/1990. 1406 Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar fyrir framangreind brot“. Verjandi ákærða gerir þær dómkröfur að dæmd verði vægasta refsing, sem lög leyfa, og að dæmd verði réttargæslu- og málsvarnarlaun að mati réttarins. rÁi Ám ý Á kærði KOM fyrir dóm nndi ið þá háttsemi sem ákært er út af og hafði ákærði engar athugasemdir fram að færa varðandi tölulega framsetningu í ákærunni. Akærði kvaðst áður 5 14 fahrnc inn 16. febrúar sl. o hafa farið yfir öll fram lögð skjöl málsins ásamt verjanda sínum. Dómurinn telur þannig sannað með skýlausri játningu ákærða, sem fær stuðning af öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi framið þá háttsemi, sem ákært er út af, og varðar háttsemin við þau lagaákvæði, sem í ákæru greinir. Rétt er að láta þess getið, að útsvar ákærða á tekjur árin 1988 og 1989 fór eftir lögum nr. 73/1980. Lög nr. 91/1989 tóku gildi hinn Í. janúar 1990 og komu í stað laganna nr. 73/1980 og var ákærða gert útsvar eftir fyrrgreindu lögunum vegna tekna árið 1990. Ákærandi lét þessa og getið við flutning málsins. Ákærði hefur ekki sætt refsingu áður. Ákærði hefur játað brot sín hreinskilnislega og þá bera gögn málsins með sér, að ákærði lagði sitt af mörkum við rannsókn málsins í því skyni að upp- lýsa málið. Verður þetta virt ákærða til lækkunar við refsiákvörðun. Ákærði vantaldi með saknæmum hætti á skattframtölum sínum á fram- talsárunum 1989, 1990 og 1991 samtals kr. 15.524.857.00 og leiddi þetta til lægri álagningar og greiðslu á tekjuskatti og útsvari um samtals kr. 5.871.550,00, þar sem miðað er við tekjur án álags samkvæmt 106. gr. laga nr. 75/1981, allt eins og í ákæru greinir. Hinn 22. desember sl. úrskurðaði ríkisskattstjóri um álagðan tekju- og eignarskatt fyrir þau þrjú framtalsár, sem í ákæru greinir. Leiddi þetta til þess að ákærða var gert að greiða viðbótarfjárhæð bæði á tekjuskatt og útsvar auk 25% álags samkvæmt 106. gr. laga nr. 75/1981. Hinn 18. janúar sl. greiddi ákærði þessa fjárhæð að fullu auk verðbóta á bæði tekjuskatt og útsvar, samtals kr. 9.378.112,00, en misritun er það í ákæru, að greiðsla hafi einnig verið innt af hendi 19. janúar sl. Ákærði hefur samkvæmt þessu greitt rúmlega 3.5 milljónir króna umfram þá fjárhæð, sem hann kom sér hjá að greiða með brotum sínum. Dómurinn telur sakir ákærða miklar, sbr. 6. mgr. 107. gr. laga nr. 75/1981, og þykir ákærði hafa unnið til refsivístar með vísan til 1. mgr., sbr. 6. mgr. 107. gr. laga nr. 75/1981, og þykir refsing ákærða þannig hæfilega ákvörðuð 1407 og jafnframt með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga sem varðhald í 3 mánuði. Fresta skal fullnustu refsivistarinnar skilorðsbundið í 2 ár frá uppsögu dómsins að telja og hún niður falla að þeim tíma liðnum, haldi ákærði al- mennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Í 1. mgr. 107. gr. laga nr. 75/1981 segir, að sekta megi skattaðila um allt að tífalda þá fjárhæð, sem undan er dregin, að uppfylltum saknæmisskilyrðum, sem talin eru upp í þessari lagagrein. Þá segir að skattur af álagi samkvæmt 106. gr. dragist frá sektarfjárhæð. Dómurinn telur að ákærði hafi auk refsivistarinnar unnið til sektarrefs- ingar, sbr. |. mgr. 107. gr. laga nr. 75/1981. Áður var lýst þeirri fjárhæð, sem ákærði hefur greitt vegna úrskurðar ríkisskattstjóra, og hefur hann þannig greitt að fullu skattskuld sína auk álags og verðbóta. Með það í huga og að teknu tilliti til frádráttar skatts af álagi og að teknu tilliti til refstlækkunarsjónarmiða, sem getið var um að framan, og með vís- an til þess, að ákærði er jafnframt dæmdur til skilorðsbundinnar refsivistar þykir sekt ákærða hæfilega ákvörðuð sem 2 milljónir króna og komi 4 mán- aða varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dómsins að telja. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með taldar kr. 200 þúsund í réttar- gæslu- og málsvarnarlaun til verjanda síns, Gests Jónssonar hæstaréttarlög- manns. Dómsorð: Ákærði, Atli Þór Ólason, sæti varðhaldi í 3 mánuði, en fresta skal fullnustu refsivistarinnar skilorðsbundið í 2 ár frá uppsögu dómsins að telja og refsivistin falla niður að þeim tíma liðnum, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/ 1955. Ákærði greiði 2 milljónir króna í sekt til ríkissjóðs og komi 4 mán- aða varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dómsins að telja. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með taldar kr. 200 þúsund í réttargæslu- og málsvarnarlaun til Gests Jónssonar hæstaréttarlög- manns. 1408 Fimmtudaginn 16. júní 1994, Nr. 197/1994. — Áksæruvaldið olsason saksóknari) Guðmundi Ragnari Ólafssyni (Örn Clausen hr) Kynlerðisbrot Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Br Gíslason, Gunnar M. Guðmundsson og Haraldur Henrysson og) suðmundur Jónsson, fyrrverandi hæstaréttardómari. Ákærði hefur áfrýjað máli þessu einvörðungu um ákvörðun refs ingar. og var því af hálfu ákæruvalds skotið til Hæstaréttar með) stefnu 27. apríl 1994. Ákerði krelst siytiri refsivístar og að hún verði dæmd skilorðsbundin, Með skírskotun til raka hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann Ákærði reiði áfrýjunarkosinað málsins, svo sem nánar greinir í son, Garðar dómsorði Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður ar Ólalsson, greiði allan áfrýjun- Ákærði, Guðmundur Ras arkostnað málsins. þar með talin saksóknarlaum í ríkissjóð. 30.000 krónur. og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnar Clausen hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 11. apríl 1994. Ár 1994, mánudaginn 1. april, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur sem húð er af Allani Vagni Magnússyni héraðsdómara í Dómhúsinu við Lækjartorg. kveðinn upp dómur í málinu nr. $-97:1904; Ákicruvallið gegn Guðmundi Ragnari Ólafssyni, sem dómtekið er í dag. Mil þeta var höfðuð með kæra síhsaksóknarn Gage 3, Reyki Ólalseyni ar 1904 di Ragna Gi str kt. 1912 4650 fyrir kynferðisbrot með því að húfa að morgal mánuða ins 19. október 1992 haft kynferðismök við telpuna X. fædda 1985, á heimili 108 Fimmtudaginn 16. júní 1994. Ákæruvaldið (Björn Helsason saksóknari) Nr. 19711994. uðmundi Ragnari Ólafssyni (Örn Clausen hrl) Kynferðisbrat. Dómur Hæstaréttar, Mál þetta dæma hæstaróltardómararnir Hrafn Bragason, Garðar) Gíslason, Gunnar M. Guðmundsson og Haraldur Honrysson og) Guðmundur Jónsson, fyrrverandi hæstaréttardómari Ákærði hefur áfrýjað máli þessu einvörðungu um ákvörðun refs. ingar, og var því af hálfu ákæruvalds skotið til Hæstaréttar með) stefnu 27. apríl 1994. Ákærði krefst styttri refsivistar og að hún verði dæmd skilorðsbundin. Með skírskotun til raka hins áfrýjaða dóms Þer að staðfesta hann, Ákærði reiði úfrýjunarkostmað málsins, svo sem nánar re dómsorði, Dómsorð: sskaður. Hina áfrýjaði dómur skal vera é Ákzerði, Guðmundur Ragnar Ólafsson, greiði allan áfrýjun arkostnað málsins, þar með talin s sjóð) 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns. Arnar) ksóknarlaun í Clausen hræstarétlarlöpmanns, 30.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 11 uprál 1994. Ár 1994, mánudaginn 11. april. or á dómþinsi Héraðsdóms Reykjavíkur mússyni héraðsdómara í Dómhúsinu við Lækjartorg. kveðinn upp dómur í málinu nr. S-.97:1994: Ákæruvaldið gegn Guðmundi Ragnari Ólafssyni, sem dómtekið er í dus. Mil þetta var höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 8. febrú. ar 1994 á hendur Guðmundi Ragnari Ólafssyni. Auðarstræti 3, Reykjavík, kt, 171261-1659, „fyrir kynferðisbrot með því að hafa að morgni mánud: ins 19. október 1992 hall kynferðismök við telpuna X. læddu 1985. á heimili 1408 Fimmtudaginn 16. júní 1994. Nr, 19711994. — Ákæruvaldið (lsjórn Helgason saksóknari) segn Guðmundi Ragnari Ólafssy (Örn Clausen hrl.) Kynlerðisbrot Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar sunnar M. Guðmundsson og Haraldur Henrysson og Guðmundur Jónsson, fyrrverandi hæsturétturdómari, kærði hefur áfrýjað máli þessu einvörðungu um ákvörðun ref ingar. og var því af hálfu ákæruvalds skotið til Tæstaréttar með stefnu 27. apríl 1994. Ákærði krefst styttri refsivistar og verði dæmd skilorðsbundin Með skírskotun til raka hins áfrgjaða dóms ber að staðfesta hann Ákærði greiði áfrýjunarkostnað málsins, svo sem nánar greinir í dómsorði, Dómsorð. Hinn álrýjaði dómur skal vera Óraskaður. Ákæiði, Guðmundur Ragnar Ólafsson, greiði allan áfrýjun- kissjóð. arkostnað málsins. þar með talin saksóknarlaun í 30.000 krónur, og: málsvarnarlaun skipaðs verjandi síns, Arnar Clausen hiæstaréttarlögmanns. 30.000 krónur ms Reykjavíkur 11 apríl 1994. ðsdóms Reykjavíkur. Dómur Héraðs Ár 1994, mánudneinn Í. príor á dómþinsi HJra A 6) Stefndi var mjög ölvaður og því ekki líklegur til stórátaka. Samkvæmt lögregluskýrslu 30.07. 1987 er átökunum lýst svo: „Hann (stefnandi) kvaðst síðan hafa verið að ræða við manninn er hann slær til sín hnefahögg. Kvaðst hann rétt hafa getað vikið sér und- an en samt sem áður fengið höggið í hálsinn. Síðan hefðu orðið nokkur átök á milli þeirra áður en hann hefði yfirbugað hann.“ Í lögreglu- skýrslunni segir síðan: „Nokkur roði var kominn á hálsinn á Haraldi og fór hann því á slysadeild Borgarspítalans og fékk áverkavottorð. Í lögregluskýrslu síðar þennan dag lýsir stefnandi átökunum þannig: „Mætti kveðst hafa verið að ræða við Kára og reyna að róa hann er Kári hafi skyndilega beygt sig niður og náð að slá mætta á hálsinn með krepptum hnefa og í beinu framhaldi hafi Kári náð hálstaki á mætta.“ Í skýrslu hjá rannsóknardeild lögreglunnar hinn 3. desember 1987 segir stefnandi m.a.: „Áminntur um sannsögli skýrir mætti svo frá, að hann sé ennþá ekki búinn að ná sér eftir árás Kára Thors. Mætti kvartar um stöðugan verk í hálsvöðva er leggi niður í öxl og bak hægra megin á líkama hans. Þetta séu verkir sem hann hafi ekki haft fyrir árás Kára og hann hafi haft stöðugt síðan. Mætti telur orsakarinnar vera að leita í hálstaki sem Kári hafi tekið hann umrætt sinn.“ Við skýrslugjöf þessa gerði stefnandi bótakröfu á hendur stefnda fyrir sig og konu sinnar hönd, að fjárhæð kr. 109.350,00, eins og nánar er sundurliðað í skýrsl- unni. Í skýrslu hjá rannsóknardeild lögreglunnar hinn 29. mars 1988 segir stefnandi m.a.: „Það varð undirrituðum til láns að vera allsgáður og með fulla athygli á árásarmanninum. Ef svo hefði ekki verið má reikna með að undirritaður hefði hlotið stórfelldan líkamsskaða af þessari lymskulegu og undirbúnu árás árásarmannsins.“ Enn fremur segir hann í skýrslunni: „Að lokum er áskilinn réttur til frekari og aukinnar kröfugerðar á hendur árásarmanninum í ljósi þess að undirritaður hef- ur haft stöðugar þrautir hægra megin í háls- og axlarliðum eftir árás mannsins.“ Í læknisvottorði Arnar E. Ingasonar læknis á slysadeild Borgarspítal- ans, er skoðaði stefnanda hinn 30. júlí 1987, segir svo í niðurlagi: „Áverkar þessir voru ekki taldir þurla sérstakrar meðferðar við, nema hvað sjúkl. fékk rúðlogsinuar. Hann fór síðan af deildinni og er ekki að sjá, að hunn hali komið síðar vegna áverka þessa, Stefnandi ler ekki til heimmilislæknis síns fyrr en 22. apríl I9N8, sbr. vott orð Sigurðar Arnar Hektorssonar dags. 22. nóvember 1988. Í vottorði er Ksing stefnanda á líkamlogu ástandi sínu senn hann segir „eipa rætur að rekja til áverka som hann varð yvir síðla árs 1987, líklega í júlí, er hann kveðst hafa orðið fyrir rís á heimili sínu, er maður nokkur tók hann mjó kröltugu hálstaki og sneri höfuðið. Fann fljótlega eftir á in verk aftan á hálsinum, sem náði hámarki um einum mánuði síðar. Frá þessum tíma hafði hann farið smám saman versnandi að því leyti að hann varð æ stirðari Í hólsi o unn stöðugt til verkja auk þess sem honum fannst eðlilegur hnáðurinn attan á hálsinum.“ Samkvæmt) tæknisvottorðinu kemur fram að skoðun keknisins 26,04. 1988 leiddi „Kom í ljós verul átta og við lateral Hexio ásamt verulegum eymslum í hnakkafestum, Einnig var mikill stirðleiki eða hersli í hálsvöðvum hægra megin þan eftirfarandi í ljós aur stirðleiki við rotatio tl beggja, ip að cinnig varð um lesinn að ræða á flestum hreyfingum hálsins. Vegna þessa virti sjúklingur vera orðinn mjög hokinn og skýrir það) væntanlega fram komna kúlu á mótum hálssúlu og brjóstsúlu. þar sem hálssúlan var mjög níðurlút. Af þessu tilefni var tekin röntgenmynd af columna cervicalis þannig, 2604. 1988. sbr. meðfylgjandi ljósril, en hún var eðlileg.“ Síðan segir í vottorðinu að sjúklingurinn hafi verið sendur í sjúkra þjálfun. og við skoðun 22.10. 1988 komi í ljós að við sjúkraþjálfunina, hali sjúklingurinn náð töluverðum bata. Varðandi skoðun heknisins sreinir hann frá einkennum stefnanda, eins og hann sjálfur lýsir þvinn en fram kemur að hreyfingar hálssúlu og höfuðs séu eymslalausar og. hreyfiferil í hálsi orðinn góður „Það verður að teljast afar líklegt að hafi ir svo harkalegu hálstáki sem hann greinir frá á hafi það leitt til tou ind einkenni Stefnandi fór fyrst tl sjúkraþjálfara 14.07. 1988, tepu ári Þá segir læknirinn að lokum: rðið (kturbreying nú numar á hálsi son ali Í för með sér ofan, ftir að hin meintu átök áttu sér stað Í lýsingu stelnanda, sem örorkumatið or byggt á, sbr, bk, 3 í örorku amatinu eir að árásarmaðurinn hafi sið hun una hnefghgs, ou hafi höggið komið hálsinn rélt fyrir neðan vinstra eyra, Síðan segir „Virðist hnefinn hala runnið allur með hálsinum Irckar en það kæmi 1508 „verkar þessir voru ekki taldir þurfa sérstakrar meðferðar við, nema hvað sjúkl. lékk ráðleggingar. Hann fór síðan af deildinni og cr ekki að sjá, að lrann hafi komið síðar vegna áverka þessa.“ Stefnandi fer ekki til heimiliskeknis síns fyrr en 22. apríl 1988, sbr, vott orð Sigurðar Arnar Hoklorssonar stps. 22. nóvember 1988, Í vottarði er lýsing stefnanda á íkamlsgu ástandi sínu sem hann segir „eiga rætur að rokja Úl áverka sem hann varð fyrir síðla árs 1987, líklega í júl bann kveðst hafa orðið fyrir árás á heimili sínu, er maður nokkur tók, hann mjög kröftugu hálstaki og sneri höfuðið. Fann fljótlega eltir árás- ína verk aftan á hálsinum, sem náði hámarki um cinum mánuði síðir. Frá þessum tíma bafði hann farið sn í saman versnandi að því leyti að bann varð æ stirðari í hálsi og fann stöðugt til verkja auk þess sem. honum fannst óeðlilegur hnáðurinn aftan á hálsinum, kvæmi teknisvottorðinu kemur fram að skoðun læknisins 26.(, 1988 leiddi eftirfarandi í ljós: „Kom í ljós verulegur stirðleiki við totatio til beggja átta og við lateral flexio úsamt verulegum eymslum í hnákkafestum. Einnig var mikill stirðleiki eða hersli í hálsvöðvum hægra megin þann g að einnig varð um læsingu að ræða á flestum hreyfingum hálsins. Vegna þessa virtist sjúklingur vera orðinn mjög hokinn og skýrir það lanlega fram komna kúlu á mótum hálssúlu og brjóstsúlu, þar seim hálssúlan var mjög niðurlút, Né þessu tilelni var tekin róntgenmynd af colunma cerviealis þannig, 2604, 1988, sbr íðun segir í vottorðinu að sjúklingurinn hafi verið sendur í sjúkra þjálfun. on við skoðun 2210. 1988 komi í ljós að við sjúkraþjálfunina hafi sjúk náð töluverðum bata. Varðandi skoðun læknisins arinir hann frá einkennum stefnanda, eins og hann sjálfur sir þeim Tylgjandi ljósrit, en hún var eðlileg En fram kemur að hreyfinsar hálssúlu on höfuðs séu eynslalausar og hrextiforill í hálsi orðinn góður Þá segir læknirinn að lokun: „Það verður að st afar le að hf sjúklingur orðið fyrir svo harkalegu hálstaki e Geturbr hafi það leitt gaus á Ea sem hafi í för með sér ofangreind cinkenni Stofnandi fór fyrst til sjúkraþjálfara 14.0 meintu átök áttu sér stað, Í lýsingu stefnanda, sem örorkumatið er byggt á, sbr. hls, 3 í örorku- matinn, scgir að úeúsarmaðurinn bafi slegið hann þungt hncfahöpp. og 1988. tæpu ári eftir að hin hafi höggið komið á hálsinn réu fyrir neðan vinstra eyra. Síðan segir: Virðist hnelinn hala runnið aftur með hálsinum féokar en það kæmi Bi Áverkar þessir voru ekki taldir þurfa sérstakrar meðierðar við, nemi ið sjúkl, tékk ráðleggingar. Hann (ór síðun a deildinni og er ckki að síð. að hann hafi komið síður vosma áverka þes Stetnandi fr okki il heimilin síns fyrren 22 wprl 19 orð Sigurður Arnar Hektorssonar dags. 22. nóvember 1988, Í vottorði Er lýsing slefnanda á líkamlegu ástandi sínu som hann segir „eiga rætur að sekja til áverka sem hann varð fyrir síðla árs 1987, líklega í júlí, er hann kveðst hafa orðið fyrir árás á heimili sínu, er maður nokkur tók sbr. vott hann mjög kröftusu hálstaki og sneri höfuðið. Fann Mjótlega eftir árós- ina verk allan á hálsinum, sem náði hámarki um einum mánuði síðar. Frá þessum líma hafði hann farið smám saman versnandi að því leyti að hann varð æ stirðari í hálsi og fann stöðugt tl verkja auk 55 honum fannst óeðlilegur hnúðurinn allan á hálsinum.“ Samkvæmt læknisvottorðinu komur Íran að skoðun læknisins 26.(4. 198 leiddi eftirfarandi í ljós: átta og við lhleral Hlexio ásamt verulegum eymslum í hnakkafestum, kill stirðleiki eða hersli í hálsvöðvum hægra megin þann- ig að einnig varð um kesingu að ræða á flestum breytingu hálsins Kon í ljós verulegur stirðleiki við rotatio til beggja Einnig va Vegna þessa virtist sjúklingur vera orðinn mjög hokinn og skýrir það hálssúlan var mjög niðurlút, Af þessu tilefni var tekin röntgenmynd af columna corvicalis þannig 2604. 1988, sbr. meðfylgjandi ri en hún var eðlileg, anlega fram komna kúlu á mótum hálssölu og brjóstsúlu. þar sem Síðan segir í vottorðinu að sjúklingurinn hali verið sendur í sjúkra þjálfun. og við skoðum 22.10, 1988 Komi í ljós að við sjúkraþálfunina hafi sjúklingurinn náð töluverðum bata. Varðandi skoðun keknisins ereinir hann rá einkennum stefnanda. eins og hann sjálfur lýsir þeim. er fram kemur að hreyfingar hálssúlu og höluðs séu eymslalausar og hreyfiferil í hálsi orðinn, Þá segir læknirinn að lokum orðið fyrir svo harkalegu hálstaki sem hann greinir (leturbreyting mín) þá hafi það leitt til tognunar á hálsi seim hafi í för "að verður að teljast afar Kíklegt að hali sjúklingur frá með sér ofangreind einkenni Stefnandi Fór fyrst il sjúkraþjálfara 14.07, 1988, tæpu ári eftir að hin meintu átök áttu ér stað, Í lysingu stofnanda, som órorkumatið er byggt á, sbr. bls. 3 í örorku, málinu, segir að árásatmaðurinn hafi slegið hann þunst hnelahöp. og hafi höggið komið á hálsinn rétt fyrir neðan vinstra eyra, Si „Virðist hnefinn hafa runnið aftur með hálsinum frekar en það kæmi 1509 þungt högg á hálsinn. Í beinu framhaldi af því greip árásarmaðurinn hann hálstaki með hægri hendi og eftir nokkur átök kom slasaði árás- armanninum undir, en hafði í þeim átökum hlotið allmikla áverka á háls.“ Í matinu kemur fram að stefnandi hafi greint svo frá að er hann fór til Sigurðar Hektorssonar hafi hann verið kominn með dofa og máttleysi niður hægri handlegg og sjóntruflanir. Þetta kemur ekki fram í læknis- vottorði Sigurðar. Í matinu er greint frá því að við skoðun séu eymsli í hálsi hægra megin út í hægri öxl og leiði niður í hægri handlegg, sé axlarvöðvinn þuklað- ur. Er þetta í andstöðu við vottorð Sigurðar. Í matinu kemur fram að stefnandi hafi tjáð tryggingalækni, að hann hafi, áður en hann fór til Sigurðar Hektorssonar, leitað til Friðriks Guðbrandssonar. Vottorð hans liggur ekki fyrir. Í örorkumati er á því byggt að einkenni, sem fundist hafi við skoðun á slysadeild Borgarspítalans, hafi getað bent til hnefahöggs á háls vinstra megin aftan við eyra og tognunar á hálsvöðvum. Slíks er ekki sérstak- lega getið í vottorði Arnar E. Ingasonar. Eins og hér hefur verið rakið eru frásagnir stefnanda af átökunum og af- leiðingum þeirra mjög mismunandi og verður ekki betur séð en að lýsing hans, sem Örorkumatið er byggt á, sé í andstöðu við raunveruleikann. Er og að sjá að Sigurður Hektorsson sé ekki trúaður á frásögn stefnanda, sbr. niðurlag læknisvottorðs hans. Skal áréttað í því sambandi: Byggt er á því að stefnandi hafi orðið fyrir þungu hnefahöggi á hálsinn, þó að í lögregluskýrslu komi fram, sbr. 1. hér að framan, að hann hafi vikið sér undan högginu að mestu og, í síðari skýrslum telji hann að einkennin stafi af hálstaki því er hann hafi verið tekinn. Stefnandi er talinn hafa eymsli og stirðleika í hálsi, sem ekki er í sam- ræmi við vottorð Sigurðar Hektorssonar. Einkenni þau, sem lögð eru til grundvallar við matið, eru mun alvarlegri og meiri en önnur og eldri gögn málsins greina. Öll lýsing stefnanda á átökum við stefnda á við um rétthentan mann, en ekki örvhentan eins og stefndi er.“ Í þinghaldi 8. maí 1990 var kveðinn upp úrskurður á bæjarþingi Sel- tjarnarness um, að óskað væri álits Læknaráðs á framangreindum atriðum. Réttarmáladeild Læknaráðs svaraði spurningum stefnda með eftirfarandi hætti og staðfesti Læknaráð þá niðurstöðu: „1. Já. Talið er sannað að stefnandi hafi orðið fyrir líkamstjóni, sem fram 1510 kemur í gögnum og er rækilega skjalfest í lögregluskýrslum. Málsat- vikum er lýst í örorkumati Stefáns Bogasonar og er Ósannað að þau hafi verið á nokkurn annan veg en fram kemur. Önnur læknisvottorð lýsa líkamsástandi eftir áverka, en greina hvergi frá hvernig því var háttað áður. 2. Já. Telja verður að nægilegar sannanir séu fyrir hendi um að líkamstjón stefnanda kunni að vera afleiðing hnefahöggs á höfuð stefnanda og hálstaks eins og lýst er. 3. Nei. Engin rök eru til þess að ætla að afleiðingar átakanna kunni að vera að kenna, að stefnandi leitaði seint læknis, og meðferðar sjúkra- þjálfara. 4. Nei. Sjúkrasaga stefnanda fyrir átök er óþekkt. Einstaklingur, sem stundar langskólanám eða kyrrsetuvinnu, kann að vera illa í stakk bú- inn til að mæta óvæntum átökum. Hins vegar er talið ósannað að sjúk- dómseinkenni hafi verið til staðar fyrir átök. 5. Telja verður með tilliti til örorkumats Stefáns Bogasonar læknis og minnispunkta Júlíusar Valssonar læknis um örorku stefnanda, þá hafi ráðið ekkert við það mat að athuga. 6. Ráðið telur að eins og gögnum málsins er háttað þá séu ekki önnur at- riði sem máli skipta við niðurstöðu málsins.“ í tengslum við umfjöllun Læknaráðs var Stefán Bogason læknir fenginn til að endurmeta örorku stefnanda 19. desember 1990. Hann leitaði til Júlíusar Valssonar tryggingalæknis og sérfræðings í rheumatologi. sem tók stefnanda í viðtal og skoðun. í greinargerð hans, dags. 13. desember, segir m.a. „Einkenni Haralds í dag eru eftirfarandi: Stöðugir þreytuverkir hægra megin á hálsi og aftan til á stað, sem sam- svarar festu (insertio) musculus sternocleidomastoideus dxt. Fær þessa verki gjarnan við setur og snúning á höfði til vinstri. Minni óþægindi við reigingu höfuðs. Fær þá verki í vöðvafestur á hnakka. Haraldur segir einnig svo frá að hann fái oftsinnis þreytuverki, sem leiðir frá hálsinum hægra megin og niður í handleggi og þá alveg fram í fingurgóma. Kemur aðallega við álag á handlegginn og höndina og þetta hefur valdið því að hann hlífir handleggnum við álagi. Hann kveðst oft máttminni í handleggnum miðað við vinstri. Hann fær oftsinnis óþægindi að nóttu til og þarf að hlaða undir sig koddum til að ná hvíldarstellingu. Óþægindin frá hálsinum há honum töluvert í starfi. Haraldur kveðst hafa átt í töluverðum sálrænum erfið- leikum eftir áflogin. Hann hafi átt erfitt með svefn og verið kvíðafullur, átt erfitt með einbeitingu og fundið fyrir sjóntruflunum. t.d. við lestur þar sem 1511 stafir áttu til að renna saman. Þetta hefur þó lagast með tímanum. Hann kveðst þó vera vanur ýmsu andlegu álagi, þar sem hann starfaði áður sem lögregluþjónn. Var hraustur og einkennalaus fyrir líkamsárásina þann 30.07. 1987. Hann kveðst eftir árásina hafa orðið mjög var um sig og vera það enn. Hann er hræddur um konu sína og börn og hefur látið útbúa sér- staka trygga lása á hurðir heimilis síns. Árásarmaðurinn mun búa í næsta nágrenni við hann og hræðist Haraldur stöðugt nýjar aðgerðir af hans hálfu. Þetta hafi valdið honum töluverðum kvíða. Skoðun: Haraldur kemur eðlilega fyrir og gefur greinargóða sögu. Hann er hraustlegur og hefur eðlilegan litarhátt. Við hreyfingar í hálsliðum greinir hann frá eymslum hægra megin á hálsi við snúning til vinstri og kveinkar sér greinilega í ystu stöðu. Einnig á hann í erfiðleikum með fulla reigingu en hægri snúningur og hneiging er eðlileg. Eymsli koma einnig fram hægra megin á hálsi er hann hallar höfði til vinstri. Það er aukin thoracal kyphosa. Við þreifingu eru eymsli yfir vöðvafestum (insertio) musculus sternocleido- mastoideus hægra megin, ystu brún musculus trapezius hægra megin. Tauga- og æðaskoðun á handleggjum og höndum er eðlileg. Það er engin vöðvarýrnun, og hreyfiferill í öxlum og olnbogum og öðrum smáliðum handanna er eðlilegur. Ályktun: Samkvæmt þeim gögnum, sem fyrir liggja um þetta mál, og samkvæmt viðtali mínu við sjúkling hefur hann orðið fyrir mari og tognunaráverka á hálsi við áðurnefnda líkamsárás. Var tekinn hraustlegu hálstaki, þar sem höfuð hans var þvingað með afli til vinstri og kemur áðurnefndur tognunar- áverki vel heim og saman við lýsingu hans á „haustakinu“. Mun hafa leitað samdægurs til slysadeildar Borgarspítalans, þar sem þetta var staðfest. Ég sé því enga ástæðu til að rengja sögu sjúklings. Við skoðun er lítið að finna annað en smávægileg eymsli yfir vöðvafest- um á hálsi en einkenni sjúklings eru að mestu leyti subjectiv og verða ekki mæld með neinum aðferðum. Ljóst er skv. frásögn hans, að við árásina hef- ur hann orðið fyrir andlegu áfalli, sem kalla mætti post-traumatiska neur- osu, og eimir eftir af því enn. Sé ég ekki ástæðu til að rengja það heldur. Þrátt fyrir hefðbundna meðferð og endurhæfingartilraunir, t.d. með sjúkra- þjálfun, hefur Haraldur ekki losnað við einkenni sín enn, þótt um rúm þrjú ár séu liðin frá því að þessir atburðir gerðust. Má því ætla að þessi einkenni, sem hann hefur í dag, séu varanleg. Mér þykir örorkumat Stefáns Bogasonar frá 24.11. 1989, sem hljóðar upp 1512 á fimmtán prósent (15%) varanlega örorku, nokkuð hæfilegt og ekki of há prósentutala. Leiða má rök að þessari tölu á þann hátt að meta varanlega örorku vegna tognunar í hálsi tíu prósent (10%) og þykir mér það síst of há tala, þar sem sj. er enn með töluverð óþægindi í hálsi. Þar við bætist örorka vegna post-traumatiskrar neurosu, sem mér þykir hæfilega metin fimm pró- orku.“ Í nýju örorkumati Stefáns Bogasonar frá 19. desember 1990 segir: „Þar sem slasaði er enn með svipuð einkenni og hann hafði við síðasta örorkumat þann 24.11. 1988 og í ljósi nýrra upplýsinga, sem borist hafa, þyk- ir ekki ástæða að breyta gildandi varanlegu örorkumati frá því sem það var úrskurðað þá, a. m. k. ekki til lækkunar. Með hliðsjón af því, sem nú hefur verið rakið, þykir varanleg örorka af völdum þessa áverka hæfilega metin fimmtán prósent (15%).““ Fyrir dómi skýrði stefnandi svo frá, að það væri mishermi hjá Júlíusi Valssyni, að hann hefði látið útbúa sérstaka lása á hurðir á heimili sínu. Hann læsi hins vegar hurðum, svölum og gluggum kirfilega, áður en hann gangi til náða. Ótti og kvíði hrjái hann að öðru leyti ekki lengur. IV. Stefnandi reisir kröfur sínar á því að örorku hans megi rekja til áverka er hann hlaut í viðureign sinni við stefnda. Árásin hafi verið án ástæðna og hafi stefndi ruðst inn á heimili stefnanda. Stefndi hafi játað brot sitt fyrir sakadómi og hafi sáttin res judicata verkanir. Læknaráð hafi talið orsakasamband ótvírætt milli átakanna og örorku stefnanda. Samkvæmt almennu skaðabótareglunni beri því stefnda að greiða fjár- hagslegt tjón stefnanda sem af verknaði stefnda hlaust og vísar stefnandi til dómvenju vegna hliðstæðra mála. Í fjárhagslegu tjóni stefnanda felist ör- orkutjón skv. útreikningi tryggingastærðfræðings, miskabætur, allur útlagð- ur kostnaður vegna áverkanna svo og lögfræðikostnaður. Stefnandi hafi haft og muni hafa allveruleg óþægindi af þeim áverkum sem stefndi veitti honum. Sé fyrirsjáanlegt að þau muni há honum mjög um ókomna tíð. Vegna þessa geri stefnandi kröfu um greiðslu miskabóta úr hendi stefnda, að fjárhæð kr. 1.000.000,00 auk vaxta af þeirri fjárhæð, eins og kröfugerð segi, frá slysdegi tl greiðsludags. Fjárhæð dómkröfu stefn- anda sé höfð hærri en örorkutjónsútreikningar hljóði. Sé það gert til að tryggja verðbætur kröfunnar vegna hugsanlegrar áfrýjunar málsins, og vísist til 45. pr. laga nr. 75/1973 í því sambandi. 1513 Við munnlegan flutning málsins féll stefnandi frá kröfum vegna tíma- bundinnar örorku. Stefndi mótmælir eindregið þeirri málsástæðu stefnanda, að tjón stefn- anda sé afleiðing átaka stefnanda og stefnda. Í fyrsta lagi sé ósannað að stefndi hafi framið skaðabótaskyldan verknað. Í því sambandi er bent á að frásögn stefnanda um hið meinta höfuðhögg og hálstak sé ósennileg. Ekki liggi fyrir, svo að öruggt sé, hver hafi átt upptök að átökunum. Sé því ósannað að um ólögmætt atferli af hálfu stefnda hafi verið að ræða. Í því sambandi bendir stefndi á, að áverkar séu taldir lítil- fjörlegir í læknisvottorði slysadeildar Borgarspítalans frá 10. september 1987 og læknisvottorð Sigurðar Hektorssonar frá 22. nóvember 1988 sé byggt á frásögn stefnanda sjálfs. Athygli veki að stefnandi leiti fyrst til heimilislæknis síns u.þ.b. 9 mán- uðum eftir að átökin áttu sér stað. Í kjölfar þess hafi hann verið sendur til sjúkraþjálfara og meðferð hafist í júlímánuði, um einu ári eftir átökin. Stefndi telur að hér sé um óeðlilegan drátt að ræða og því sé það ólíklegt að átökin hafi leitt til þess líkamstjóns, sem stefnandi heldur fram. Það sé svo í lok nóvembermánaðar árið 1988 að fengið er örorkumat Stefáns Bogasonar læknis, sem byggi örorkumat sitt á orðum og gögnum er stefn- andi lætur honum í té, um atburð sem átt hafi sér stað meira en ári áður. Með vísan til þess telur stefndi að ósönnuð séu orsakatengsl milli verknað- ar og tjóns, sé það á annað borð sannað, og því séu skilyrði almennu skaða- bótareglunnar ekki fyrir hendi. Telji dómurinn að tjón stefnanda verði rakið til átaka þeirra sem áttu sér stað umrædda nótt, þá er því haldið fram af hálfu stefnda að stefnandi eigi sjálfur sök á tjóni sínu. Stefnandi sé lögfræðingur með framhaldsmenntun í afbrotafræðum frá Bandaríkjunum. Honum hafi átt að vera ljóst sökum menntunar sinnar, reynslu og allra aðstæðna, að tjón gæti hlotist. Þannig hafi stefnanda átt að vera ljóst, miðað við lýsingu hans sjálfs á ástandi stefnda, að hann tæki vissa áhættu að kalla stefnda til baka er hann hafði yfirgefið húsið. Meta verði óaðgæslu hans til eigin sakar að fullu og hann því að bera tjón sitt að fullu sjálfur. Hann hafi, þvert á móti, orðið valdur að líkamstjóni stefnda. Eðlilegast hefði verið að bíða eftir lögreglu. Kröfugerð stefnanda sé óeðlilega há og órökstudd. Örorkutjónskrafan sé langt umfram örorkutjónsútreikning og án þess að sýnt hafi verið fram á að stefnandi hafi orðið fyrir tjóni. Virða beri til lækkunar að aflahæfi stefn- anda hafi ekki skerst þrátt fyrir hina áætluðu læknisfræðilegu örorku og ltl- ar líkur til þess að svo verði um ókomin ár. Í greinargerð stefnda er skorað á stefnanda að leggja fram skattframtöl 1514 fyrir gjaldárin 1988-1990. Það var ekki gert, en stefnandi staðfesti hins veg- ar fyrir dómi. að hann hefði ekki lækkað í tekjum, frá því að átökin áttu sér stað. Hann hafi verið skipaður forstöðumaður Fangelsismálastofnunar ríkisins Í. október 1988, og sé það betur launað starf en fyrra starf hans hjá ríkislögmanni. Við munnlegan málflutning benti lögmaður stefnda á, að verulegar líkur séu á því að stefnandi hafi ekki greint rétt frá upptökum áfloganna. Ekkert vitni sé að átökunum en líta verði á framburð eiginkonu stefnanda sem um aðila hafi verið að ræða. Dómsáttin fyrir sakadómi sé ekki viðurkenning, því að stefndi hafi verið í þeirri villu, að hann væri laus allra mála með því að undirgangast hana. Þá var því haldið fram af lögmanni stefnda við málflutning, að fjártjón stefnanda sé ekkert, en það sé skilyrði skaðabótaskyldu. Stefnandi hafi ekki sýnt fram á að hann hafi orðið fyrir fjártjóni þrátt fyrir læknisfræðilega örorku. Stefndi mótmælir miskabótakröfu stefnanda sem allt of hárri og í engu samræmi við dómvenju. Stefnandi hafi ekki sýnt fram á að hann hafi orðið fyrir miska. Þá telur stefndi að lækka beri bætur vegna skattfrelsis bótanna og draga frá þann hlut þeirra sem ganga myndi til opinberra gjalda. Þá beri að virða til lækkunar hagræði af eingreiðslu bótanna. Einnig bendir stefndi á, að stefnandi njóti mun meiri tekna en stefndi, sem sé atvinnulaus. Kröfu sína um málskostnað byggir stefndi á 177. gr. laga nr. 85/1936 að viðbættum 24.5% virðisaukaskatti, sbr. lög nr. 50/1988, og með dráttarvöxt- um skv. 10. gr. laga nr. 25/1987 að liðnum 15 dögum frá dómsuppsögu skv. 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga nr. 54/1988. Þá krefst stefndi sýknu af kröfum stefnanda um greiðslu málskostnaðar með vísan til 178. gr. laga nr. 85/1936. Auk aðila málsins kom eiginkona stefnanda, Brynhildur Ingimundardótt- ir, fyrir dóminn. V. Fram hefur komið í málinu, að aðilum ber ekki saman um átökin og upp- haf þeirra á heimili stefnanda þann 30. júlí 1987. Framburður stefnda hefur verið nokkuð reikull. Í skýrslu lögreglunnar frá 30. júlí 1987 mundi hann ekkert eftir atvikum, vissi ekki hvert hann fór um kvöldið eða hvað hann gerði. Kenndi hann ölvunarástandi sínu um Minnisleysið. Fyrir dómi breytti hann framburði sínum á þá leið að minnis- 1515 leysið hefði stafað af heilahristingi er hann hlaut í átökunum. Í lögreglu- skýrslu frá 25. mars 1988 kvað stefndi stefnanda hafa ráðist á sig að fyrra bragði og hélt við þann framburð hér fyrir dómi. Ekki hefur stefnda tekist að sanna þessa staðhæfingu sína. Upplýst er þó að stefndi var talsvert ölvaður og það æstur að lögreglan þurfti að færa hann í handjárn. Þá er einnig upplýst að stefndi kom óboðinn á heimili stefnanda og í óþökk hans. Hann yfirgaf húsið sjálfviljugur í fyrra skiptið, en hafði þá á brott með sér föt úr fatahengi stefnanda í stigagangi. Verður að telja að hann hafi farið inn á heimili stefnanda gegn vilja hans seinna skiptið og hófust þá átökin. Stefnandi fór á slysadeild Borgarspítalans stuttu síðar og kom í ljós að eymsli voru yfir hálsvöðvum, aðallega yfir musculus trapezius hægra megin og sársauki við snúningshreyfingar yfir til hægri. Þegar framburður aðila er virtur og höfð hliðsjón af játningu stefnda fyrir sakadómi og ofangreindu áverkavottorði, þykir nægilega sannað að stefndi hafi átt sök á átökum aðila. Ekki verður fallist á með stefnda, að um eigin sök stefnanda hafi verið að ræða er hann stöðvaði stefnda í að hafa á brott með sér föt stefnanda. Á grundvelli læknisvottorða, úrskurðar Læknaráðs og örorkumats, þykir í ljós leitt, að líkamsmeiðsl stefnanda stafi af þessum átökum og þykir því verða að leggja á stefnda skaðabótaábyrgð. Stefnandi sundurliðar dómkröfur sínar þannig, með vísan til 45. gr. laga nr. 75/1973: t; ÖrorkUtjÓði msn ss snara kr kr. 9.000.000,00 2, Miskabætur apinn na ii ja 1.000.000,00 Við aðalmeðferð málsins féll stefnandi frá kröfum vegna tímabundinnar örorku. Við ákvörðun bóta til stefnanda fyrir varanlega örorku þykir mega leggja mat Stefáns Bogasonar læknis og útreikninga Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingastærðfræðings til grundvallar. Af hálfu stefnda er því haldið fram að lækka beri bætur til stefnanda, þar sem hann hafi ekki lækkað í tekjum og vinni fulla vinnu eftir sem áður. Í samræmi við dómvenju þykja ekki efni til að taka tillit til þess við ákvörðun bóta, enda þykja framtíðartekjumöguleikar stefnanda skertir. Samkvæmt útreikningi tryggingastærðfræðingsins er höfuðstólsverðmæti vinnutekjutaps þann 30. júlí 1987 vegna varanlegrar örorku kr. 3.163.00.00. Með tilliti til þess, að um 15% örorku er að ræða, þykir rétt að áætla bæt- 1516 ur fyrir örorku og miska í einu lagi. P eingreiðslu þykja heildarbætur til stefndu hæfilega 2000, Hltir þessum úrslitum verður steindi dæmdur til að greiða stefnanda málskustnað, kr. 270.00KL00, þ, m. t, virðisankaskattur og útlngður kostnað. ir lið er til skuttfrelsis og hugræðis ákveðnar Vextir preiðisi á málskostnað án virðisaukaskatts, eins og í dómsorði 6 ur fyrir örorku og miska í einu lagi, Þegar hlið er til skattfrekis og hagræðis eingreiðslu þykja heildarbætur l stefnda hæfilega ákveðnar kr 2.000, 000. ftir þessum úrslitum verður stefndi dæmdur til að arciðu stefnanda málskostnað, kr. 270.000,00, þ. m. 1 virðisaukaskattur og útlagður kostnað. Vextir greiðist á málskostnað án virðisaukaskatts. eins og í Jómsorði Gunnar Aðalsteinsson héraðslómari kveður upp dóm þennan ásami Gunnar Aðalsteinsson hórnósdómari kveður upp dóm þennan ásamt ó Finnboga é og Guð Finnboga 11 ómara og Guð- mundi Sverrissyni lækni. mundi Sverrissyni fækni. Dómsorð Dómsorð, Stefndi, Kári 'hors. ureiði stefnanda, Haraldi Johannessen, kr Steindi, Kári Thors, greiði stefnanda, Haraldi lohannsssen, kr 200 60. ásamt dráttarvöstum skv. 7. pr. ha nr 2511987 frá 30 2000) ásum dráttarvöstum skv. 7. r. laga nr. 2511087 frá 30. tnirvt júlí 1987 til 12. desember 1991. en með dráttarvöxtum skv. TIL kalla (il 12. desember 1991, en með dráttarvöxtum skv. HL. kafla júlí 19 nr. 25/1987 frá þeim dk Steindi greiði stefmanda kr. 270.00000 í málskostnað. Vextir greiðist skv. HL kafla laga mr. 2571987 af málskostmaði án virðisaukaskatts að liðnum 15 dögum eftir dómsuppsöpu til areiðslu á il areiðsludags, lisa nr. 25/1987 frá þeim dæi úl groiðsludas Stefndi greiði stefnanda kr. 270000,00 í málskostnað. Vextir preiðist skv. JILL kafla laga mr. 25/1987 af málskostnaði án virðisaukaskatts að liðnum 15 dögum eftir dómsuppsösu til grciðstu- tags, 516 fyrir árorku og miska í einu lagi. Þegar litið er til skattfrelsis og har,