HÆSTARÉTTARDÓMAR 1995 Efnisskrá til bráðabirgða 2. hefti Bls. Aðfinnslur ........... 888, 911, 923, 1052, 1114, 1220, 1240, 1416, 1536, 1553 AÐA rr 867, 953, 1299, 1305, 1363, 1638 Áfölartr a RRRARAÐ 867 Afsláttur .............arer neee ae nenna 1136, 1401 Átvinnuréttindi ......000.000 v0ntð RERU FERRARI 1646 Álið: genesis sunnu evni mares een annnnnenu senn name snnansnimasirnennúheh 1075 Ábyrgð stjórnarmanna. ............<.ssssts ósáttir ásksuansnvenna saa on aaa an 1212 Áfrýjun - Áfrýjunarfjárhæð ...................e...0.0..iS RIÐA ARSRR RAFVERK 1458 Áfrðjunarfræstur tis OR ERA ii 987 Á namn GR SPÐNRIENRURA KENNARAR 1619 ÁkÆTUVAld reset renn 791 Bifreiðar: Opinber ál, 03 325 983 Einkamál rr 856, 937 Bráðabirgðasvipting ökuréttar ..............eeeaeeeaneeaneannernneennnrrnn 1113 Breytiið SAMAN ages nanna una ananaga nn nesaks anna 1175 BÖrN 970, 1282, 1311, 1469, 1474, 1480, 1631 Dapsektir steistei ER tann ann 1646 BÁRÐAR mmm REI 1240 Dómarar ......... 1401, 1518, 1525, 1536, 1538, 1540, 1570, 1594, 1596, 1597 1598, 1599, 1600, 1603, 1604, 1605, 1606, 1607, 1608, 1609 1610, 1611, 1613, 1614, 1615, 1616, 1617, 1618, 1623, 1625 1626, 1627, 1628, 1629, 1630, 1666 Dómkvaðning matsmanna ..............aenennnn err 797, 970, 1114 Dómstólar... sent er rett r rss 1444 Eignarréttur .......eeee.etaneiski kk ARA Er San ea sann an 1075 Einkaskipti 2... renn err earrnnnrrrrnnnrrnnrrrn rr 1240 Efiðúrgjaldskrafa ...........0.0..0.0.A iði ÁRSRIT 934 Endurpreiðslukrafa. amast nn nanna ein nn 1091 Eiidúfúpptaka. „non ni KGR AREA ERÐER NR 802 Faskein amast ARE 1010, 1075, 1342, 1559 Fasteignakaup ..........0........ err 867, 953, 1136, 1401 Fasteipnaviðskipti uasasasisknasamassgga nanna 1658 Félagsdómur .............eeereanrrrrrrnrnennnnnn neee 1668 Fjárðráttur, aeo0ensissðk si BR ARI AAERSEEPARERE AIS OSSR SNERI 814 Bls. Fjármögnunarleiga ..................000eee eeen neee 850 Fjár, area A A FAR IÐRG BURRI 0 961, 1459, 1464 Fjárnámi féll ÚF Gildi uossarsssaans nn g11 Fjársvik 2... 1145 Fjölbýlishús 1586 Flýtimeðferð 1542 POFSjÁ: mngsaessai RA G 970, 1311 Framburður 1199 Frávísun: a) frá Félágsðómi, amason a... 1668 b) frá héraðsdómi ........................ 0000 1103, 1499 c) frá Hæstarétti .............. 802, 900, 921, 987, 1113, 1268, 1458, 1619 Frávísun aði hluta „ iss aa stk Ranna 841 Frávísunarkröfu hafnað 902 Frávísunarkröfu hrundið 850 191, 966, 1466, 1620 Frestur stöð RE nn. 1268, 1563 FYRTSVAÐ sexasairtisi a AR n 1103 FYRNINÐ rns 911, 934, 1220 GA munna GRANI SRB Da annan 1010 Galli 641, 1136, 1375, 1401,1423 Gerðardómur rss 850 Gjafsókn -........ rr 970, 1553 Gjaldþrotaskipti amast sas si NR GR 1212, 1268, 1287, 1389, 1395 Greiðslustaður .............00.00.00 etern 1299, 1305 Grennd 0... LL 1063 Gæsluvarðhald: A-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 ll 1266 A- og c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 .... 906, 908, 1534, 1601 Gæsluvarðhaldsvist 1270, 1273 Hefð eenemneunenamusarnsunutu mein A nn 1638 Heimvísun ................. 919, 1061, 1444, 1518, 1525, 1536, 1538, 1540, 1570 1594, 1596, 1597, 1598, 1599, 1600, 1603, 1604, 1605, 1606 1607, 1608, 1609, 1610, 1611, 1613, 1614, 1615, 1616, 1617 1618, 1623, 1625, 1626, 1627, 1628, 1629, 1630, 1666 Hlutafélög Húsaleiga Húsbrot Hylming Hæfi .................. Kaupleigusamningur ..............00 eee eeeannaerr enst eannerennnrrenneern neee 1395 KAUPVEIð „a. r ÁRRERRRRERRRERÐRRNBRÐIBRRRFRINAERARFRR Kröfugerð Kröfulýsing KVÖð aninstinnnnnnnn——„nssssnn Kynferðisbrot ........0.eeerer er 1282, 1469, 1474, 1480, 1548, 1631 Kærufrestur axes: 921 Kæruheimild .................000 eeen 902, 1113 Kærumál: AðHrinslur essa ötia ai 888, 911, 1114, 1536 Áfrýjunarfjárhæð eeen 1458 Ákætuvald eeen 791 Bráðabirgðasvipting ökuréttar .....................0..eeeeanann err 1113 BORN isss RNS 970 Dómarar sasssa 1525, 1536, 1538, 1540, 1594, 1609, 1630, 1666 Dómkvaðning matsmanna 7197, 970, 1114 Fiðurupptaka. „0... SES 802 Félagsdómur sea 2503 SSRS EIR 1668 Fjárnáfn agna nr 961, 1459, 1464 Fjárnám fellt úr gildi ............0......e.deeeteneeaerenneranrrrnnr rann 911 BÖFSJÁ. „...nneuenunniemonnunennuessi ei RSG 970 Frávísun: a) frá Félagsdómi ................00...e..anne etern 1668 b) Frávísun frá héraðsdómi ............0....e000eeeener tennt 1103 c) Frávísun frá Hæstarétti ............. 802, 900, 921, 1113, 1268, 1458 Frávísunarkröfu: hafnað saasmsssssssnssegsssnnssssnnn 902 Frávísunarúrskurður staðfestur ...........0......0..000. 791, 966, 1466, 1620 ROS nm ememmnanie0iie0:e ass ennmsmammseialhRR 1268 Fyrirsvar Fyrning Gjafsókn Gjaldþrotaskipti erna 1268, 1287, 1389 Gæsluvarðhald: A-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 ..dce.eeeeeeeeeeeeenrr. 1266 A- og c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 . 906, 908, 1534, 1601 Gæsluvarðhaldsvist ....ceeeeiersse snara 1270, 1273 Heimvísun .................. 1525 1536, 1538, 1540, 1594, 1609, 1630, 1666 Kröfulýsing eeen err nr ner 1389 KRÆPÖLLESOT amen nenna SR 921 Kt. sina si 902, 1113 Lög um lax- og silungsveiði xiseeeesesspsssrssseeeusasnnensesnnnn enn 197 Löggeymsla erase eeen 1287 Málstöð ni BR 1620 Bls. MÁSKOSMAÐAMFYRÖNE: sami lan 1387 Málskostnaður ............0....0. 00 902, 916 Nauðungarvistun .......................00n nr 900 Niðurfelling saksóknar ..................000000.. 000 791 ÓmMErkiNg 1525, 1536, 1538, 1540, 1594, 1609, 1630, 1666 Skjöl eeen 888 Skuldabréf ...........eeeeeeeeeeeerenneeesennnaneeersner rennur 961 SNUÐ: rassa RDS BR Ann a 966 StJÓFNSÝSLA lr 1459, 1464 Vanreifun rr 1103 Piplýsina essa at A A RA 0 893 LANDÁMNEFRA gussi SRB ER A nanna 1333 Landskipti ..........e renna 976 Lausafjárkaup ................... 0000 804, 841, 1423 Leiðbeiningar“ against Ss RASKAR nn innan 987 LIGUSAMAUNSAÐ eusevpsaa ia 1375, 1572 Líkamsárás ........ rr 145, 1043, 1122, 1276 Líkamstjón .......... err 937 EOLOPÓ gagsnssnssosn ii GR RRRRSUREÐF IR ER ann 881 Læknaráð ......... nr 937, 989 Lög um lax- Og silungsveiði... 197 Lögbann sinai á nm UR 1499 LÖGpEYMSLa. xaxa RE SGR KRRSS Ekman ax... 0000 1287 Mannréttindasáttmáli Evrópu ..............0....... 000 1444 Mál fællt Niður ............... rr 1527 Málsástæður sasssa áritað BR GR ninna 953, 1299, 1305 Málshöfðun ER nn. 1620 Málskostnaðartrygging ................. 1101, 1120, 1387, 1528, 1530, 1532 Málskostnaður ................ 804, 841, 902, 916, 1275 Meðdómenður saissasiti siss GRG ARG AÐÐ B 0nnnnnnnan 1061 MEIÖPTÓAMÁL xmpressseirenssar RES 1257 Miski 2... 1052, 1122 Misneyting 2... 1145 Missir framfæranda. massi nt Annen 856 MI A 1282 NAUðÖÐUN ....... neee 1190, 1199 Nauðungarsala ................ err 1563 NAÚÖURLAFUPPDOÐ axsvannnaiun na. 1395 Nauðungarvistun -............. renn 900 Niðurfelling Máls ............... rr 1275 Niðurfelling saksóknar ...................000000nnnrrrrrrrrrr err 791 NIÓGF AIN: SÓ meo nn. 1347 Opinberir starfsmenn ............. rr 1347, 1542 Orsakatemosl sasssa saa RAÐA 1063 Ógilding SAMNINBS 2... 1161 Ómaksbætur ..............eeeu err 1527 Ómerking ........... 774, 919, 1061, 1444, 1499, 1518, 1525, 1536, 1538, 1540 1570, 1594, 1596, 1597, 1598, 1599, 1600, 1603, 1604, 1605, 1606 1607, 1608, 1609, 1610, 1611, 1613, 1614,1615, 1616, 1617, 1618 1623, 1625, 1626, 1627, 1628, 1629, 1630, 1666 Ómerking ummæla 2... 1257 Sakarkostnaður sest sa ii á ERU FERÐA SAD ART IRIRI 1276 SÁKAFSKIPURR annann A 1052 SaMeEIigN eeen 867, 976, 1586 Samkeppnisbrot sizes SR SRA ARSERS AK inni nn 1652 Samningur 822, 1231 Sekt erna 1652 Sératkvæði .................. (752, 774, 783, 856, 867, 937, 989, 1043, 1161, 1175 1245, 1319, 1444, 1469, 1518, 1520, 1559, 1586, 1631 Sjálfskúldarábyrað sensssssngn 850, 1416, 1493 Sjúkrahús ..................... 0000 989 Skaðabótamál .............0000..... neee 783, 1245, 1559 Skaðabætur ... 835, 937, 976, 989, 1010, 1052, 1122, 1136, 1190, 1199, 1212 Skaðabætur access 1293, 1347, 1363, 1416, 1423, 1548, 1563, 1646 Skaðabætur utan samninga ..............00. 0000 1063 SKI Lcuuinni ii in : 814, 1199 SKIP annas ansi G RRAÐ ERÐA 1161, 1175, 1395 SKILAÐ asninn 1333, 1342 Skjálafals err 1484 SKJÖL „mara A inn ind 888 Skriflega flutt:íál. axaggasssssaii NR 1220, 1489, 1658 Skuldabréf 934, 961, 1416, 1489 Skuldamál ...........0... neee 1412, 1503 Skuldskeytingi sasznsaasssna A KRR inn 1572 Stefnubirting usa kóða 966 Stjórnarskrá „0... 1444 Stjórnsýsla ..........0..... eeen 1075, 1459, 1464 Sýning: til mreiðslu. axee3 asamt RASS 1319 Söluskattir ir „ee 835, 1220 SöÖluþÓkNUN .....ceeee reri 1658 SÖNN msnið RA næ „.. 881, 1043 Tómlæfi, sannana ASS IGRRÐER 1395 ÍERÚSARS: rns 1395 UMbOð rr 1231, 1658 Umlexðarréttur ze ss nan 1075, 1638 UPPSÖGN 2... 1293, 1375, 1431, 1436, 1440 Upptaka err err rrrrrsnr tran 1652 lk RA 1275 Vanefndauppboð 2... 1563 VÍ nunna issi BEGIN EN SR AGNAR 1375 NAÐÝSIS sme nr 1493 VALE amen ROGER AG 804, 1103 VAN“ AÐ 1319 VÁtryÐÐINÐ err 856, 1553 Veiðiheimildir xi GR 1161, 1175 Veikindalaun .....................00 0000 eeen 1542 VEIKEÖLM asian SRB EEE 1542 VerksamniNgUr „rr 923, 1503 Verksmiðjurekstur axes atsagSAÐ 1063 Verktakar ................000nanrr eeen 1503 Vefslárkaup „ai óði LE AR 804 VEXtIr ....errrrrrrrrrrrnnnrrere eeen nanna 937 VÉIStJÓFi. „een nia ek 1431, 1436, 1440 Viðskeytinp: uxi A 1075 Viðurlagaákvörðun .................. nennt 1484 Vinnusamningur ................ 1293, 1431, 1436, 1440, 1646 Vinnuslys „eeen 783, 1052, 1245 Virðisaukaskattur zara AS GRAF ARI ER FR 1091 Viti eeen 1474 Víkilimál siða KRR 1131, 1299, 1305, 1319 Vöruauðkenni ...................00. terra 1652 ÞIS aannennimaidlB RAERE N ÐRR 893 ÞJÖLÁÓL soma on saa rn anna 1276, 1484, 1520 Ærumeiðingar ........ rns 752, 774 Ölvunarakstur „reset 983 Örorka neee 937, 989, 1052 195, pr áls hól: ess ans AR 1199 Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. LXXV. árgangur. 2. hefti. 1995 Fimmtudaginn 16. mars 1995. Nr. 13/1995. Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Sigmundi Rúnari Rafnssyni (Jón Hjaltason hrl.) Líkamsárás. Áfrýjun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Ingibjörg Benediktsdóttir héraðsdóm- ari. Málinu var skotið til Hæstaréttar af hálfu ákærða og ákæruvalds með stefnu 27. desember 1994. Í stefnunni er því lýst, að af hálfu ákærða sé málinu einvörðungu áfrýjað, að því er varðar refsingu og greiðslu skaðabóta. Í yfirlýsingu til ríkissaksóknara 20. desember 1994 um áfrýjun dómsins, sem ákærði undirritar sjálfur, kemst hann svo að orði, að hann „uni ekki dóminum, hvorki að því er varðar refsingu né skaðabætur, og óska eftir að dóminum verði áfrýjað til Hæstarétt- ar“. Í bréfi til ríkissaksóknara 31. janúar 1995 og munnlegum mál- flutningi fyrir Hæstarétti hefur verjandi ákærða haldið því fram, að í þessu hafi falist ákvörðun um áfrýjun dómsins, bæði að því er varð- ar sakarmat og refsiákvörðun. Um sé því að ræða misskilning, sem fram komi í áfrýjunarstefnu að þessu leyti. Í samræmi við það krefst ákærði þess að verða sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins í málinu. Þegar litið er til skilorðsbundinnar refsiákvörðunar héraðsdóms og það jafnframt virt, að ákærði stóð sjálfur að yfirlýsingu um áfrýj- 25 Hæstaréttardómar Il 746 un og að hann hefur staðfastlega neitað sök, þykir verða að líta svo á yfirlýsingu hans, að áfrýjun beinist að endurskoðun hins áfrýjaða dóms samkvæmt a- og c-lið 147. gr. laga nr. 19/991 um meðferð opinberra mála, sbr. 7. gr. laga nr. 37/1994. Af hálfu ákæruvalds er krafist þyngingar á refsingu samkvæmt hinum áfrýjaða dómi og að ákærði verði dæmdur til að greiða Sig- tryggi Árna Ólafssyni 182.400 krónur í skaðabætur. Þá er þess kraf- ist, að ákærði verði dæmdur til greiðslu alls áfrýjunarkostnaðar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs. Mat héraðsdómara á sönnunargildi munnlegra skýrslna fyrir dómi gefur ekki tilefni til úrræða samkvæmt 5. mgr. 159. gr. laga nr. 19/1991, sbr. 19. gr. 1. nr. 37/1994. Önnur þau sönnunargögn, sem sak- felling ákærða er reist á, gefa ekki heldur tilefni til annarrar niður- stöðu en þeirrar, sem í héraðsdómi felst. Samkvæmt þessu verður héraðsdómur staðfestur, að því er varðar sakfellingu ákærða. Þá verður dómurinn enn fremur staðfestur um ákvörðun refsingar með vísan til forsendna hans. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð gögn um útlagðan kostnað Sig- tryggs Árna Ólafssonar hjá slysadeild Borgarspítala, 3.900 krónur. Ber ákærða að greiða þá fjárhæð auk þeirra skaðabóta, 70.000 króna, sem honum er gert að greiða samkvæmt héraðsdómi. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinn- ar, eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður að öðru leyti en því, að ákærði, Sigmundur Rúnar Rafnsson, skal greiða Sig- tryggi Árna Ólafssyni 73.900 krónur. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin 2 saksóknarlaun í ríkissjóð, 35.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Jóns Hjaltasonar hæsta- réttarlögmanns, 35.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 28. nóvember 1994. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms 31. f. m., er höfðað hér fyrir hér- aðsdóminum með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 20. júlí 1994, á 147 hendur Sigmundi Rúnari Rafnssyni, Hásteinsvegi 22, Vestmannaeyjum. Í ákæruskjali er ákæruatriðum lýst með eftirgreindum hætti: „fyrir líkamsárás með því að hafa aðfaranótt sunnudagsins 3. október 1993 í félagsheimilinu Njálsbúð í Vestur-Landeyjum í Rangárvallasýslu sleg- ið Sigtrygg Árna Ólafsson, fæddan 27. apríl 1963, nokkrum höggum (sic) í andlit með þeim afleiðingum, að hann nefbrotnaði. Telst þetta varða við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981“. Il. Aðfaranótt sunnudagsins 3. október 1993 var ákærði á dansleik í fé- lagsheimilinu Njálsbúð, Vestur-Landeyjum, Rangárvallasýslu. Er ákærði var á karlasalerni, hitti hann fyrir kæranda málsins, Sigtrygg Árna Ólafsson. Ákærði neitar að hafa slegið Sigtrygg Árna nokkur högg í andlit, eins og haldið er fram í ákæru, og segir Sigtrygg Árna hafa ráðist á sig. Ákærði heldur því fram, að þeir hafi af óskilgreindum ástæðum byrjað að rífast og Sigtryggur ráðist að sér og reynt að slá sig, en hann getað vikið sér undan, snúið Sigtryggi við og ýtt honum síðan frá sér. Kveður ákærði þetta hafa gengið mjög hratt og því aldrei verið grundvöllur til þess, að til almenni- legra (sic) átaka kæmi milli þeirra Sigtryggs. Ákærði, sem frá upphafi hefur haldið fram sakleysi sínu í málinu, hefur ekki getað skýrt, hvers vegna Sigtryggur Árni nefbrotnaði, og kveðst hafa gengið burtu með kunningja sínum, sem einnig var staddur á salerninu, eftir að þeim Sigtryggi lenti sam- an. Ákærði. sem viðurkennir að kunna fyrir sér í karate og hafa náð grænu belti og þremur strípum í þeirri íþróttagrein, telur, að Sigtryggur hafi ekki orðið fyrir karatehöggum frá sér. Hann kveðst hafa verið ölvaður. Hann viðurkennir að hafa ekki tekið eftir því, að það blæddi úr andliti Sigtryggs Árna, og þótt hann muni ekki, hver voru upptök rifrildis þeirra, kveðst hann muna eftir því að hafa kallað Sigtrygg Árna mörgum ljótum nöfnum, og þess vegna hafi Sigtryggur ráðist á sig. Hann kveðst ekkert hafa þekkt til Sigtryggs Árna, áður en til átaka kom milli þeirra. Í framburði sínum lýsir Sigtryggur Árni Ólafsson málsatvikum með öðr- um hætti, og ber verulega á milli í framburði ákærða og vitnisins Sigtryggs Árna. Vitnið segir, að er það hafi verið statt á almenningssalerninu, hati komið þar inn þrjár stúlkur og barið á salernishurð, en í einum slíkum klefa hafi ákærði verið að ganga örna sinna. Stúlkunum hafi legið mikið á að komast að. Ákærði hafi komið út úr salernisklefanum og spurt vitnið, hvað gengi eiginlega á, og kveðst vitnið hafa svarað því til, að stúlkunum lægi mikið á að nota salernið. Það hafi hins vegar ekki skipt neinum togum, að ákærði hafi slegið vitnið fyrirvaralaust nokkur högg með hægri og vinstri 748 hendi, og hafi þá strax farið að blæða úr nefi vitnisins. Vitnið segist hafa gripið höndunum um andlitið og snúið sér undan, en þá hafi ákærði lamið með hnefum í síðu vitnisins báðum megin, svo að vitnið sá sér ekki annað fært en fara út af salerninu. Á ganginum fyrir utan salernið kvaðst vitnið hafa hitt dyravörð og sagt honum, að inni á salerninu væri maður, sem hefði ráðist á sig að tilefnislausu. Vitnið Guðni Þór Guðmundsson, dyravörður í Njálsbúð, staðfesti. að Sigtryggur Árni hefði komið að máli við sig, blóðugur í framan, og kvaðst vitnið hafa spurt Sigtrygg Árna, hvort hann vissi, hver hefði slegið hann, og Sigtryggur Árni svarað því játandi. Vitnið kvaðst hafa kallað til samstarfs- mann í dyravörslunni og Sigtryggur Árni vísað þeim á ákærða, en ákærði neitað sök. Vitnið sagði, að kærandi og ákærði hefðu fylgt þeim dyravörð- unum að lögreglubifreið, en lögreglan bíði í bíl fyrir utan og komi ekki inn á dansleiki, nema hún sé sérstaklega til þess kölluð. Framburður Björgvins Guðmundssonar dyravarðar var samhljóða framburði Guðna Þórs. Vitnið Marteinn Þorkelsson, kunningi ákærða, kvaðst hafa verið að kasta af sér vatni inni á almenningssalerninu og ekki hafa séð upphafið að því, að þeir ákærði og Sigtryggur Árni fóru að rífast. Vitnið mundi eftir því að hafa séð ákærða slá Sigtrygg í síðu. Ákærði og kærandi voru samprófaðir við meðferð málsins, en það bar lít- inn árangur, þar sem báðir héldu fast við fyrri framburð sinn. Ákærði sagði þó, að verið gæti, að það hefði litið út eins og hann hefði kýlt kæranda, er hann hrinti honum harkalega frá sér. Ákærði kvaðst ekki treysta sér til að segja til um, hvort það gæti staðist, sem Sigtryggur hefði haldið fram, að ákærði hefði viðurkennt fyrir lögreglumönnum, er þeir voru komnir í lög- reglubifreiðina, að hann hefði slegið Sigtrygg Árna inni á salerninu. Í frum- skýrslu lögreglu, sem ákærði hefur ekki gert athugasemdir við. en er þó óstaðfest, er þess getið, að Sigtryggur Árni hafi verið blóðugur fyrir neðan nef, auk þess sem nefið hafi verið afmyndað, er þeir komu inn í lögreglubif- reiðina. Einnig kemur þar fram, hver var þá afstaða þeirra til málsins. Kærandi, Sigtryggur Árni Ólafsson, fór samdægurs á slysadeild Borgar- spítalans, og kemur eftirfarandi fram í læknisvottorði Brynjólfs Jónssonar læknis: „Hér með vottast, að ofangreindur maður kom á slysadeild þann 3. 10. 1993 kl. 17.30 að eigin frumkvæði. Hann kvaðst þá nóttina áður hafa verið sleginn í andlitið nokkrum sinnum. Hann kvaðst hafa verið staddur í Njáls- búð í V.-Landeyjum. Hann kvartaði yfir óþægindum frá andliti og kvið. Skoðun leiddi í ljós töluvert mar í andliti, sérstaklega neðan við vinstra auga og nef, sem er mjög bólgið og skakkt. Annað markvert kom ekki í 749 ljós. Sigtryggi var vísað til áframhaldandi meðferðar á háls-, nef- og eyrna- deild. Áverkarnir teljast þó vægir og líklegt, að hann nái sér að fullu.“ Í læknisvottorði Páls M. Stefánssonar háls- „ nef- og eyrnalæknis, þar sem staðfest er, að kærandi, Sigtryggur Árni, hafi komið á göngudeild háls-, nef- og eyrnadeildar Borgarspítalans 5. 10. “93, segir m. a.: „Sigtryggur kvartaði yfir bólgu í andliti, kvaðst hafa nefbrotnað, en kvaðst hafa rétt nefbrotið sjálfur strax eftir áverkann. Við komu á göngudeild háls-, nef- og eyrna- deildar Borgarspítalans var Sigtryggur allbólginn yfir nefið og nefrótina, var með glóðarauga á vinstra auga. Nefbein var að heita beint að sjá við skoðun, en röntgenrannsókn af nefbeinum sýndi nefbrot á nefbeini án verulegrar hliðrunar. Sigtryggur kom síðan aftur 8. 10. 93. Hafði bólga þá að mestu gengið niður úr nefinu, og kom þá í ljós lítils háttar hliðrun í nef- beininu fremst, og var í staðdeyfingu gerð aðgerð til þess að rétta nefbein- ið, og tókst sú aðgerð vel að því er talið var. Það vottast, að áverkinn, sem Sigtryggur hefur hlotið, hefur getað hlotist á þann hátt, sem hann hefur lýst. Um vægan áverka er að ræða og líklegt að Sigtryggur nái sér að fullu eftir hann...“ Ill. Þegar afstaða er tekin til þess, hvort sekt ákærða telst sönnuð, verður einkum að leggja til grundvallar mat á trúverðugleik framburðar ákærða annars vegar og kæranda hins vegar, en eins og málið er hér lagt fyrir dóm- inn af ákæruvaldinu, nýtur ekki nema að litlu leyti vitna við. Ákærði kannast við að hafa ýtt við Sigtryggi Árna eða hrint honum harkalega, en hann neitar að hafa slegið hann í andlitið og segist alls ekki vera valdur að áverkum þeim, sem Sigtryggur Árni hlaut á veitingastaðn- um. Ekki getur ákærði skýrt, hvers vegna blæddi úr nefi Sigtryggs Árna. eftir að þeim Sigtryggi Árna lenti saman, en getur sér þess til, að þá hafi annaðhvort Sigtryggur Árni verið búinn að fá áverkana eða að hann hafi hrasað á leiðinni út af salerninu. Framburður ákærða er að þessu leyti afar óljós og ótrúverðugur. Ekkert er fram komið í málinu, sem bendir til þess, að Sigtryggur Árni hafi nefbrotnað, áður en ákærði hitti hann á salerninu. Svo að tilgáta ákærða gangi upp, hefði Sigtryggur Árni, væntanlega nýlega nefbrotinn, slegið til ákærða. Það stenst ekki. Síðari tilgátan stenst ekki heldur, þar sem Sigtryggur Árni leitaði strax ásjár dyravarðarins Guðna Þórs, er hann kom út af salerninu. Ekki verður fram hjá því litið, að ákærði er vel þjálfaður karatemaður. Lýsing Sigtryggs Árna á atburðarásinni bendir til þess, að ákærði hafi notað kunnáttu sína í þeirri íþróttagrein gegn Sigtryggi Árna. Kærandi, Sigtryggur 190 Árni, er vel samkvæmur sjálfum sér í vitnaframburði sínum, og fær fram- burðurinn samrýmst framburði vitnisins Marteins Þorkelssonar. sem sá, hvað gerðist, rétt áður en Sigtryggur Árni hljóp út af salerninu. Er Sigtrygg- ur Árni kom sunnudaginn 3. október 1993 á slysadeild Borgarspítalans, var hann töluvert marinn í andliti, sérstaklega neðan við vinstra auga, og nef var mjög bólgið og skakkt. Þessi áverkalýsing er í samræmi við það, sem Sigtryggur Árni hefur staðfastlega haldið fram í málinu. Að þessu virtu þykir ekki vera varhugavert að telja nægilega sannað, að ákærði hafi gerst sekur um líkamsárás aðfaranótt sunnudagsins 3. október 1993 í félagsheimilinu Njálsbúð, er hann sló Sigtrygg Árna nokkur högg í andlit með þeim afleiðingum, að Sigtryggur Árni nefbrotnaði. Háttsemi ákærða er rétt lýst í ákæru og hún þar réttilega heimfærð undir 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981. IV. Ákærði, Sigmundur Rúnar Rafnsson, er sakhæfur, en hann er fæddur 29. janúar 1971 og hefur samkvæmt nýju sakavottorði ekki áður sætt refsingu. Með hliðsjón af því sem og því, að árás ákærða var gerð af litlu sem engu tilefni, þykir refsing ákærða vera hæfilega ákveðin fangelsi í 30 daga, en fresta má fullnustu refsingar og hún falla niður að liðnum þremur árum frá birtingu dóms þessa, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. V. Skaðabótakrafa Sigtryggs Árna Ólafssonar, kt. 270463-4609, er svohljóð- andi: ad: Greitt Borgarspítaldssssssssssm ss kr. 3.900 2; Hreinsun. á fatmaðlisssassssassususaiss na = 4.000 3. Vinnutap, alls 3 dagar. aasasasisssa sides - 24.500 4 . Miskabætur..............0. err - 150.000 Alls kr. 182.400% Liðir 1--3 í bótakröfu eru vanreifaðir, þar sem engin gögn fylgja kröfulið- um þessum, og verða þeir ekki teknir til greina. Að teknu tilliti til þess, sem fram kemur í áverkavottorðum, er unnt að taka til greina miskabótakröfu, 70.000 kr., og er skaðabótakrafan tekin til greina með þeirri fjárhæð. Í samræmi við 1. mgr. 165. gr. laga nr. 19/1991 ber ákærða að greiða allan sakarkostnað máls þessa, þar með talinn ferðakostnað sækjanda, sbr. a-lið I. mgr. 164. gr. laga nr. 19/1991, sem og saksóknarlaun í ríkissjóð, 55.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Jóns Hjaltasonar hrl., 7S1 55.000 krónur. Vitnaþóknun, sem er hluti sakarkostnaðar, er ágreinings- laus. Georg Kr. Lárusson, lögreglustjóri í Vestmannaeyjum, annaðist sókn málsins hér fyrir dómi, en aðalmeðferð málsins fór fram á Selfossi, er hafði í för með sér ferðakostnað fyrir ákæranda og verjanda ákærða. Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari dæmir mál þetta, en með því að dómarinn var bundinn við dómstörf í munnlega fluttum einkamálum, varð dómsuppsögu eigi við komið fyrir 21. þ. m., sbr. 2. mgr. 133. gr. laga nr. 19/ 1991. Dómsorð: Ákærði, Sigmundur Rúnar Rafnsson, sæti fangelsi í 30 daga, en fresta skal fullnustu refsingar og hún falla niður að liðnum þremur árum frá birtingu dóms þessa, haldi hann almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákærði greiði allan sakarkostnað máls þessa, þar með talin sak- sóknarlaun í ríkissjóð, 55.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj- anda ákærða, Jóns Hjaltasonar hrl., $5.000 krónur. Ákærði, Sigmundur Rúnar Rafnsson, kt. 290171-2969, greiði Sig- tryggi Árna Ólafssyni, kt. 270463-4609, 70.000 krónur í skaðabætur. Nr. 498/1993. 152 Fimmtudaginn 16. mars 1995. Pétur Pétursson (Sigurmar K. Albertsson hrl.) gegn Ásgeiri Ólafssyni Birgi Viðarssyni Einari Sigurjónssyni Elmari Þór Þorkelssyni Hannesi Haraldssyni Hilmari Ingimarssyni Hreini Vilhjálmssyni Huga Ingibjartssyni Inga Jóhanni Valssyni Jóhannesi Kjartanssyni Jóni Einari Guðlaugssyni Jóni V. Einarssyni Kristni Margeiri Jóhannessyni Kristjáni Jónssyni Oliver Pálmarssyni Óskari Barkarsyni Pétri B. Sch. Thorsteinsson Snæbirni Aðils Sólberg Svani Bjarnasyni Steingrími Sigurðssyni Sveini Helga Geirssyni Sölva Fannari Viðarssyni Valbirni Jónssyni Viðari Jónssyni Þorgeiri Axelssyni og Þórhalli Guðmundssyni (Ólafur Sigurgeirsson hdl.) Ærumeiðingar. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. 753 Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 8. desem- ber 1993. Hann krefst þess, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda í héraði og dæmdur málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. I. Málavöxtum er lýst í héraðsdómi. Áfrýjandi er heilsugæslulæknir á Akureyri. Mál þetta er sprottið af ummælum, sem hann lét falla í viðtali við svæðisútvarpið á staðnum í þættinum Við leik og störf, sem fluttur var 3. apríl 1991. Er sá hluti viðtalsins, sem hér skiptir máli, rakinn í héraðsdómi. Vakti þetta viðtal töluverða athygli, og lögðu fjölmiðlar út af ummælum áfrýjanda og ræddu við hann. Stefndu eru þátttakendur í Félagi áhugamanna um vaxtarrækt. Markmið þess er að efla vaxtarrækt á Íslandi. Stefndu tóku ummæli áfrýjanda til sín, og kærði lögmaður þeirra áfrýjanda 18. apríl 1991 til siðanefndar Læknafélags Íslands, sem áminnti hann með úr- skurði 3. desember 1991. Taldi nefndin, „að með orðalagi sínu og því að hafa eftir alhæfingu um að það heyri til undantekninga að þeir, sem stundi vaxtarrækt, séu ekki á sprautum“, hafi hann farið út fyrir mörk hæfilegrar umfjöllunar af þessu tagi. Þá kvartaði lög- maðurinn undan áfrýjanda við Læknafélag Íslands með bréfi 14. maí 1991 og til landlæknisembættisins 15. maí 1991. Stefndu og níu aðrir félagsmenn í framangreindu félagi höfðuðu mál þetta í héraði með stefnu, þingfestri 17. maí 1991. Hinir níu féllu síðar frá þátttöku sinni í málarekstrinum. Það, sem stefndu mislík- aði, var í fyrsta lagi, að áfrýjandi sagði í viðtalinu: „En mér skilst það, að þeir, sem stunda vaxtarrækt, það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn eru ekki á sprautum.“ Þá sagði hann einnig: „Eistun á þessum ræflum rýrna og verða ræfilsleg.“ Í héraði kröfðust stefndu ómerkingar á fyrrnefndu ummælunum. Þá kröfðust þeir, að áfrýjanda yrði refsað og hann dæmdur til að greiða þeim miskabæt- ur og hæfilega fjárhæð til að standast kostnað af birtingu væntanlegs dóms í fjölmiðlum. Töldu þeir hvor tveggja ummælin varða refsingu samkvæmt ákvæðum 234., 235. og 236. gr. almennra hegningarlaga 754 nr. 19/1940. Ómerkja ætti fyrrnefndu ummælin samkvæmt 241. gr. sömu laga, og kröfu þeirra til miskabóta ætti að viðurkenna sam- kvæmt 264. gr. sömu laga. Héraðsdómur tók til greina kröfu stefndu um ómerkingu ummæl- anna og taldi þau varða við 234. og 235. gr. laga nr. 19/1940, en frest- aði ákvörðun refsingar skilorðsbundið. Þá sýknaði hann áfrýjanda af öllum fjárkröfum. Fyrir Hæstarétti krefst stefndi einungis stað- festingar héraðsdóms. Koma því aðeins þær kröfur hans til skoðun- ar fyrir Hæstarétti, sem teknar voru til greina í héraði. I. Á það verður að fallast, að heilsugæslulæknum beri embættisleg skylda til að vekja athygli manna á því, sem skaðlegt getur verið heilsu þeirra. Samkvæmt gögnum málsins var fullt tilefni til þess að vekja athygli íþróttafólks á hættu þeirri, sem er samfara misnotkun hormónalyfja. Það gilti ekki síður um þá, sem stunduðu lyftingar og vaxtarrækt, en aðra. Skoða ber ummæli áfrýjanda, sem komu fram í þættinum Í dagsins önn, í þessu samhengi. Þá verður ekki dæmt um þessi ummæli án þess að líta til viðtalsins í heild. Samkvæmt H. 1992, 556, gátu stefndu höfðað mál þetta. Átalin ummæli fjalla almennt um kraftlyftinga- og vaxtarræktarmenn, en ekki takmarkaðan hóp þeirra, og ummælin, sem óskað er, að verði ómerkt, eru höfð frá öðrum. Í viðtalinu í heild er rakið, hvaða líkamleg einkenni og sjúkdómar fylgja misnotkun þessara lyfja al- mennt, og lúta þau ekki að vaxtarræktarmönnum frekar en öðrum íþróttamönnum. Eru síðari ummælin, sem stefndu vitna til, af þess- um toga. Skýra verður ákvæði almennra hegningarlaga nr. 19/1940 um æru- vernd út frá grundvallarreglum íslenskrar stjórnskipunar um frelsi manna til að tjá sig í ræðu og riti. Þeir einstaklingar, sem vilja bera fyrir sig þessi ákvæði, verða að sýna fram á, að átalin ummæli eigi við sig. Ekki er fram komið, að áfrýjandi hafi þekkt nokkurn hinna stefndu eða til félagsskapar þeirra. Fallast má á, að ummæli áfrýj- anda í greindu viðtali hafi verið nokkuð harkaleg og falið í sér of mikla alhæfingu. Þau verða hins vegar ekki talin hafa átt sérstak- lega við stefndu eða félag þeirra, heldur hafi þau beinst almennt að þeim, sem stunda kraftlyftingar og vaxtarrækt. 755 Niðurstaða framangreinds er því sú, að líta verður til þess brýna tilefnis, sem var til þess að vara við misnotkun hormónalyfja í íþróttum, til grundvallarreglna um tjáningarfrelsi og til þess, hve ummæli áfrýjanda eru almenns eðlis og beinast að stórum hópi manna. Þegar þetta allt er virt, verður að sýkna áfrýjanda af öllum kröfum stefndu í máli þessu. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er staðfest. Rétt er, að stefndu greiði málskostnað fyrir Hæstarétti, svo sem nánar er ákveðið í dómsorði. Hefur þá ekki verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Dómsorð: Áfrýjandi, Pétur Pétursson, skal sýkn af öllum kröfum stefndu, Ásgeirs Ólafssonar, Birgis Viðarssonar, Einars Sigur- jónssonar, Elmars Þórs Þorkelssonar, Hannesar Haraldssonar, Hilmars Ingimarssonar, Hreins Vilhjálmssonar, Huga Ingi- bjartssonar, Inga Jóhanns Valssonar, Jóhannesar Kjartansson- ar, Jóns Einars Guðlaugssonar, Jóns V. Einarssonar, Kristins Margeirs Jóhannessonar, Kristjáns Jónssonar, Olivers Pálmarssonar, Óskars Barkarsonar, Péturs B. Sch. Thorsteins- son, Snæbjarnar Aðils, Sólbergs Svans Bjarnasonar, Stein- gríms Sigurðssonar, Sveins Helga Geirssonar, Sölva Fannars Viðarssonar, Valbjarnar Jónssonar, Viðars Jónssonar, Þorgeirs Axelssonar og Þórhalls Guðmundssonar, í máli þessu. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er staðfest. Stefndu greiði in solidum áfrýjanda 300.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Ummæli aðaláfrýjanda um sprautunotkun íþróttamanna voru gá- lausleg og ekki studd eigin þekkingu hans á umræðuefninu að því marki, sem við hefði átt. Hefur honum ekki tekist að réttlæta þau gagnvart gagnáfrýjendum, sem höfðuðu mál sitt ekki að ástæðu- 756 lausu. Með tilliti til þessa tel ég engin efni til að gera þeim að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. Að öðru leyti er ég samþykk- ur atkvæði meiri hluta dómenda. Sératkvæði Péturs Kr. Hafstein Stefndu eru félagsmenn í Félagi áhugamanna um vaxtarrækt, en það er ekki aðili að Íþróttasambandi Íslands. Rúmlega helmingur félagsmanna stóð að þessari málshöfðun í héraði. Félagið er í fyrir- svari þeirra, sem leggja stund á vaxtarrækt hér á landi, þótt aðrir ut- an félagsins kunni að gera slíkt hið sama. Ekki er fram komið, að önnur félög starfi á sams konar grundvelli. Verður að telja, að það hafi ekki staðið öðrum nær en félagsmönnum í þessu félagi að taka upp þykkjuna fyrir vaxtarræktarmenn og þar með sjálfa sig vegna ummæla áfrýjanda. Var þeim rétt að höfða mál þetta samkvæmt 1. mgr. 47. gr. þágildandi laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í hér- aði, og ber að leggja efnisdóm á kröfugerð þeirra á þessum for- sendum. Með hliðsjón af gögnum málsins og almennri þjóðfélagsumræðu var fullt tilefni fyrir áfrýjanda til varnaðarorða um skaðsemi horm- ónalyfja og misnotkun þeirra. Frumkvæði hans og forganga í þeim efnum, sem gögn málsins bera glöggt vitni um, er í augljósu sam- ræmi við skyldur hans sem læknis. Hin umdeildu ummæli áfrýjanda voru að vísu harkaleg og hafa ekki verið réttlætt gagnvart stefndu sérstaklega. Þó má ráða af því, sem fram er komið í málinu, að nokkur brögð muni vera að notkun hormónalyfja í tengslum við vaxtarrækt og kraftlyftingar. Við úrlausn málsins verður að líta til þess, að tjáningarfrelsi í ræðu og riti er hornsteinn íslenskrar stjórnskipunar samkvæmt 72. gr. stjórnarskrárinnar, og ber að skýra ákvæði XXV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með hliðsjón af því. Þær takmarkanir, sem tjáningarfrelsinu eru settar, verða að eiga sér örugga stoð í stjórn- lögum og þeim alþjóðlegu skuldbindingum um mannréttindi, sem Íslendingar hafa gengist undir. Í 2. mgr. 10. gr. Mannréttindasátt- mála Evrópu, sem fullgiltur var af Íslands hálfu árið 1953, sbr. aug- lýsingu nr. 11/1954, og nú hefur verið veitt lagagildi hér á landi með 757 lögum nr. 62/1994, er mælt fyrir um heimild til lögbundinna tak- markana tjáningarfrelsis, meðal annars til verndar mannorði eða réttindum annarra, enda séu þær nauðsynlegar í lýðræðislegu þjóð- félagi. Er ekki unnt að fallast á, að ummæli áfrýjanda, sem fram voru sett í augljósum ýkjustíl til áhersluauka í umræðu um alvarlegt málefni, hafi keyrt svo úr hófi, að nauðsyn beri til þess að stemma stigu við þeim með áfellisdómi. Ber því að sýkna áfrýjanda af öllum kröfum stefndu og dæma þá til þess að gjalda honum málskostnað fyrir Hæstarétti. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður í héraði falli niður. Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 22. nóvember 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 25. f. m. að undangengnum munnlegum málflutningi þann dag, hefur Ólafur Sigurgeirsson hdl. höfðað með stefnu, út gefinni á Seltjarnarnesi 17. maí 1991 og birtri sama dag, fyrir hönd Ás- geirs Ólafssonar, Grenigrund 12, Akranesi, Birgis Viðarssonar, Sunnuvegi 3, Hafnarfirði, Einars Sigurjónssonar, Brekkubæ 20, Reykjavík, Elmars Þórs Þorkelssonar, Dugguvogi 10, Reykjavík, Hannesar Haraldssonar, Dalseli 35, Reykjavík, Hilmars Ingimarssonar, Spóahólum 14, Reykjavík, Hreins Vilhjálmssonar, Garðhúsum 2, Reykjavík, Huga Ingibjartssonar, Garðhúsum 2, Reykjavík, Inga Jóhanns Valssonar, Rauðarárstíg 41, Reykjavík, Jóhannesar Kjartanssonar, Háabarði 9, Hafnarfirði, Jóns Einars Guðlaugssonar, Borgarhóli 9, Hveragerði, Jóns V. Einarssonar, Þangbakka 8, Reykjavík, Kristins Margeirs Jóhannessonar, Veghúsum 9, Reykjavík, Kristjáns Jónssonar, Furugrund 6, Kópavogi, Olivers Pálmarssonar, Hraun- bæ 182, Reykjavík, Óskars Barkarsonar, Nóatúni 32, Reykjavík, Péturs B. Sch. Thorsteinsson, Fellsmúla 22, Reykjavík, Snæbjörns Aðils, Grjótagötu 9, Reykjavík, Sólbergs Svans Bjarnasonar, Hjallabraut 37, Hafnarfirði, Sveins Helga Geirssonar, Skúlagötu 70, Reykjavík, Sölva Fannars Viðars- sonar, Hamraborg 20, Kópavogi, Valbjörns Jónssonar, Hraunbæ 16, Reykja- vík, Viðars Jónssonar, Hlíðarvegi 39, Kópavogi, Þorgeirs Axelssonar, Heiðarholti 7, Keflavík, Þórhalls Guðmundssonar, Glaðheimum 14, Reykjavík, og Steingríms Sigurðssonar, Álakvísl 72, Reykjavík, gegn Pétri Péturssyni, Hjarðarlundi 9, Akureyri. Eftirgreindir aðilar hafa fallið frá málshöfðun á hendur stefnda: Hilmar Ögmundsson, Stekkjarhvammi 7, Hafnarfirði, Ævar Jónsson, Leifsgötu 21, Reykjavík, Jón Páll Sigmarsson, Bauganesi 3, Reykjavík, Tryggvi Rúnar Guðjónsson, Ási 2, Akureyri, Guðmundur Ö. Bergþórsson, Smárahlíð 12 f, Akureyri, Úlfar Hauksson, Skarðshlíð 26 f, Akureyri, Guðjón S. Þórodds- 158 son, Sunnuhlíð 23 b, Akureyri, Guðlaugur Aðalsteinsson, Þingvallastræti 22, Akureyri, og Helgi Guðmundsson, Oddagötu 3, Akureyri. Dómkröfur stefnenda eru þær, að stefndi, Pétur Pétursson, verði dæmdur til að greiða stefnendum öllum saman 7.800.000 kr. með dráttarvöxtum skv. IH. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 10. apríl 1991 til greiðsludags. Vaxtavextir reiknist í fyrsta sinn 10. apríl 1992 og síðan árlega. Enn fremur er þess kraf- ist, að stefndi verði dæmdur til refsingar í samræmi við 234. gr., 235. gr. og 2. mgr. 236. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, þ. e. a. s. fangelsi í tvö ár, og að ummælin: „Mér skilst það, að þeir, sem stunda vaxtarrækt, það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn eru ekki á sprautum“, verði dæmd dauð og ómerk. Þá er þess krafist, að stefndi verði dæmdur til að greiða hæfilega fjárhæð til að standa straum af kostnaði við birtingu dóms í máli þessu í fjölmiðlum, og að lokum er þess krafist, að stefndi verði dæmd- ur til að greiða stefnendum málskostnað að mati dómsins auk virðisauka- skatts á málskostnað og að tekið verði tillit til útlagðs kostnaðar, sbr. fram lagða reikninga, samtals 27.637 kr. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnenda í málinu og að þeir greiði sér málskostnað in solidum að mati réttarins, og beri málskostnaðarfjárhæð dráttarvexti samkvæmt 111. kafla vaxtalaga frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags og að dráttarvextir leggist við tildæmdan málskostnað á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12 mánuðum eftir upphafsdag vaxta. Þá er þess krafist, að virðisaukaskatti verði bætt við málskostnaðarfjárhæð, þar sem stefndi reki ekki virðisaukaskattsskylda starfsemi. Upphafleg krafa stefnda var, að málinu yrði vísað frá dómi, og varð dóm- ari við þeirri kröfu með dómi, upp kveðnum 21. febrúar 1992, en með dómi Hæstaréttar Íslands, upp kveðnum 20. mars sama ár, var frávísunardómur- inn úr gildi felldur og lagt fyrir dómara að taka málið til efnismeðferðar. Stefnendur lýsa málavöxtum á þá leið, að í hádegisfréttum Ríkisútvarps- ins 10. apríl 1991 hafi nokkrum ummælum stefnda um vaxtarræktarmenn og kraftlyftingamenn verið útvarpað, en þau hafi verið tekin upp úr þættinum Í dagsins önn þá skömmu áður. Stefndi hafi sagt notkun hormónalyfja orðna mjög algenga meðal vaxtarræktarmanna og kraftlyftingamanna og sagt síðan, að sér skildist um þá, sem stunda vaxtarækt, „að það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn eru ekki á sprautum“. Þá hafi hann enn fremur sagt: „Eistun á þessum ræflum rýrna og verða ræfilsleg.“ Ýmis önn- ur meiðandi ummæli hafi verið höfð eftir stefnda, og síðan þetta var, hafi hann oftar bendlað íslenska vaxtarræktarmenn við ólögleg hormónalyf. Benda stefnendur á viðtal 10. apríl 1991 á Stöð 2, blaðagrein í Degi á Akur- eyri 19. apríl 1991 og viðtal í kvöldfréttum Ríkisútvarpsins 3. maí 1991. 759 Stefndi hafi bent á, að notkun þessara lyfja hafi í för með sér eftirfarandi sjúkdóma: krabbamein, geðveiki, sykursýki, háþrýsting, ófrjósemi, getuleysi og lifrarskemmdir. Málsástæður og lagarök stefnenda eru þau, að í flestum íþróttum sé notkun hormónalyfja bönnuð og þar með ólögleg. Meðal þessara íþrótta séu kraftlyftingar og vaxtarrækt. Viðurlög við sannaðri notkun séu langt keppnisbann og við ítrekun ævilangt. Notkun greinist eingöngu með töku þvagsýna, og með nýjustu og fullkomnustu tækni sé unnt að finna notkun allt að tveimur árum aftur í tímann. Hið alvarlegasta sé þó, að notkunin sé siðferðislega ámælisverð og efnin kölluð „dóp“ meðal íþróttamanna og úti í þjóðfélaginu. Sá, sem beri það á sérstakan afmarkaðan hóp íþróttamanna, að þeir noti þessi lyf, sé í raun að kalla þá „dópista“. Slíkt sé meiðandi fyrir æru þeirra, sem fyrir því verða, og sé virðingu manna til hnekkis. Það, að aðdróttunin skuli koma fram á opinberum vettvangi, geri málið alvarlegra. Sé til þess vísað, að eftirfarandi ummæli stefnda varði við 234. gr., 235. gr. og 2. mgr. 236. gr. alm. hgl.: ..„„að honum skildist, að þeir, sem stunda vaxt- arrækt, að það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn séu ekki á spraut- um“. Orð stefnda: „Eistun á þessum ræflum rýrna og verða ræfilsleg“, — og opinber framsetning orðanna sé einnig ærumeiðandi fyrir stefnendur og því haldið fram, að framangreindar hegningarlagagreinar séu einnig brotnar með þeim. Margítrekuð opinber framsetning þessara aðdróttana í helstu fjölmiðlum landsins séu þess eðlis, að stefnendur telji eðlilegt að beita efri mörkum refsirammans, þ. e. a. s. tveggja ára fangelsi. Enginn íslenskur kraftlyftingamaður hafi fallið á lyfjaprófi og einungis einn vaxtarræktar- maður, er orð þessi voru sögð. Enginn hafi viðurkennt notkun. Með hlið- sjón af þessu gæti stefndi allt eins haldið því fram, að allir knattspyrnumenn notuðu kókaín, af því að slík notkun hefur sannast á einn þeirra, þ. e. a. s. knattspyrnumanninn Maradofia. Stefnendur séu allir vaxtarræktarmenn, þ. e. a. s. æfa eða keppa í vaxtarrækt, og séu félagar í Félagi áhugamanna um vaxtarrækt. Fjárkröfurnar grundvallist á því, að framangreindar að- dróttanir hafi valdið þessum vaxtarræktarmönnum miklum miska og óþæg- indum, ekki síst fyrir þá sök, að stefndi sé læknir og Íslandsmeistaramótið í vaxtarrækt var fram undan, þegar orðin voru sögð. Rógburður um lyfja- misnotkun eða „dóp“ sé litinn alvarlegum augum, en vart sé neitt meira meiðandi fyrir karlmann en fullyrðing um getuleysi eða ófrjósemi. Fyrir vaxtarræktarmann sé þetta enn alvarlegri áburður, þar sem markmið æf- inga hans sé að fullkomna karlmannsímyndina. Vel þjálfaður líkami vaxtar- ræktarmanns eigi að þeirra mati að vera hámark karlmennskunnar, ímynd hreysti og heilbrigði. Eftir aðdróttanir stefnda hefur slíkur líkami verið not- 760 aður sem vörumerki fyrir lyfjamisnotkun, og benda stefnendur þar á dóm- skjal nr. 10, þar sem vaxtarræktarmaður í keppni sé sýndur á Stöð 2, meðan á fréttaviðtali stendur við stefnda. Hafandi í huga þennan öfluga fjölmiðil blandist engum hugur um, að það verði fyrsta hugsun margra, er sjá slíkan líkama birtast á baðstað, að þessi maður sé á hormónalyfjum. Aðdáunin hverfi, og virðingin verði álíka mikil og þar stæði heróín-sjúklingur. Í með- förum stefnda sé slíkur líkami manns sönnun um „dóp“, getuleysi og óheil- brigði. Þeir, sem taka stefnda trúanlegan, muni hugsa sig tvisvar um, áður en þeir ráði vaxtarræktarmann í vinnu, vegna þeirra alvarlegu sjúkdóma, sem fylgi lyfjanotkun þeirra. Bótakröfur séu í lægri kantinum, þar sem stefnendur vilji ekki ofbjóða greiðslugetu stefnda. Þeir séu nú 26 talsins og geri kröfur um 300.000 kr. á mann í miskabætur. Um lagarök vísa stefnendur til 234., 235. og 236. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940, hvað varðar refsiþátt, og um þá kröfu, að ummælin verði dæmd dauð og ómerk, er vísað til 241. gr. sömu laga, svo og um heimild til, að dæmdur verði kostnaður af birtingu dóms og til stuðnings miskabóta- kröfunni, er vísað til 264. gr. sömu laga. Dráttarvaxtakröfu sinni til stuðn- ings vísa stefnendur til 7., 10., 12. og 15. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, og krafan um málskostnað er reist á XII. kafla einkamálalaga nr. 85/1936 og krafan um virðisaukaskatt á lögum nr. 50/1988. Stefnendur styðja aðild sína 45. og 46. gr. laga nr. 35/1986 og samlags- aðildina 47. gr. sömu laga. Aðdróttanir stefnda beinist að öllum ónafn- greindum vaxtarræktarmönnum á Íslandi. Vaxtarræktarmenn séu þröngur hópur íþróttamanna, sem hvarvetna þekkist og skeri sig úr fjöldanum vegna kröftugrar vöðvabyggingar, sem þrotlausar æfingar, rétt mataræði og heilbrigt líferni hafi skilað þeim. Þá benda stefnendur til dóms Hæstaréttar. upp kveðins 20. mars 1992, máli sínu til stuðnings um aðild sína að málinu. Stefndi lýsir málavöxtum svo í greinargerð sinni, er lögð var fram $. sept- ember 1991, að hann hafi gegnt starfi heilsugæslulæknis í 12 ár og auk þess verið héraðslæknir á Vestfjörðum í 5 ár. Á öllum læknisferli sínum hafi hann verið virkur í almenningsuppfræðslu og rekið sterkan áróður fyrir heilsuvernd og bent á ýmsa þætti í heilbrigðiskerfinu, sem betur mættu fara. Hafi hann í þessu viðfangi beint orðum sínum bæði til almennings og stéttarbræðra sinna. Þessu til sönnunar hefur stefndi lagt fram allmargar tímaritsgreinar alit frá árinu 1984. Þar fjallar hann m.a. um hlutverk heilsugæslu og heil- brigðisstétta, gagnrýni á auglýsingamennsku lyfjafyrirtækja, þar sem gagn- rýninni er m.a. beint gegn stéttarbræðrum stefnda, svo og ritdeilur, er 761 spruttu af þeirri grein, einnig áróður í grein gegn ofnotkun sýklalyfja svo og grein um helstu áhættuþætti í lífsháttum og neysluvenjum, fyrirlestur um hlutverk heilsugæslu í dreifbýli og viðbrögð og svör stéttarbræðra svo og andsvör sín, fyrirlestur um ofvirkni í heilbrigðisþjónustunni svo og áróður um tannvernd í formi málsháttasmíða. Séu skjöl þau, sem lögð hafi verið fram, ekki nema brot af áróðri og skrifum sínum um heilsuvernd, heilsu- gæslu og ýmislegt, sem betur má fara í heilbrigðisþjónustunni, og sé spjót- unum beint jafnt að stéttarbræðrum, lyfjafyrirtækjum, yfirmönnum heil- brigðismála og síðast, en ekki síst, til alls almennings. Umfjöllunin um málefni það, er mál þetta snúist um, sé einungis einn þáttur í þeirri heilsupólitík, sem hann telji sér skylt að stunda, og rökrétt framhald starfa sinna sem héraðs- og heilsugæslulæknis, og telur stefndi nauðsynlegt að leggja með sér dæmi af skrifum sínum til þess að gefa sýnis- horn af stílbrögðum, orðfæri og þeim róttæka tjáningarmáta, sem honum sé eiginlegur. Fái engum það dulist, er les, að hann hafi gott vald á stíl og riti kjarnyrt mál, sem hafi vakið eftirtekt og viðbrögð, og í greinum þessum sé síst tekið vægar á hlutunum en í skjölum þeim, er sóknaraðilar leggja með sér og reisa málsókn sína á. Hafi með þessu tekist að ná eyrum þeirra, er átt hafa að hlusta, og m. a. til flestra fjölmiðla, með sjónarmið sín, sem sýni og sanni, að litrík og kjarnyrt framsetning nái þó enn í gegnum allan fjöl- miðlagnýinn. Að því er þetta tiltekna mál varði, sé ljóst, að hann hafi í starfi sínu sem læknir orðið var við misnotkun ýmissa lyfja við íþróttaiðkun. Sé þessi mis- notkun þekkt og viðurkennd sem alþjóðlegt vandamál og hafi verið til um- fjöllunar á alþjóðavettvangi og í tengslum við íþróttaiðkun og um þetta ver- ið fjallað í erlendum læknaritum. Öllum megi ljóst vera, að þetta vandamál sé staðreynd hér á landi, og hafi íslensk íþróttahreyfing tekið á þessu og ís- lenska ríkið gerst aðili 1991 að evrópskum samningi um bann við notkun ýmissa lyfja. Einnig hafi lyfjaeftirlitsnefnd Íþróttasambands Íslands gefið út handbók 1990 fyrir íþróttamenn og sett á bannlista efni, sem skipta máli í sambandi við mál þetta. Misnotkun lyfja virðist einkum eiga við um svonefnd vefjaaukandi lyf (anaboliska stera, sbr. bls. 15, C-flokk, á dskj. nr. 25). Afleiðingar ofnotkun- ar þessara lyfja séu m. a. eistnarýrnun, getuleysi og brjóstastækkun hjá karlmönnum, æxli í lifur, hækkun blóðþrýstings og skert sykurþol. Verst muni þó vera truflun á andlegri heilsu, en misnotkun leiði oft til geðveilu og stundum hreinnar geðveiki, og vísar stefndi um það atriði til greinar Ara Jóhannessonar, læknis og innkirtlafræðings, í Morgunblaðinu 6. 6. 1991, sbr. dskj. nr. 26, og greinar Birgis Guðjónssonar læknis í sama blaði haustið 162 1988, sérprentun, sbr. dskj. 27, og skýrslu sama læknis frá öðrum alþjóða- heimsfundi Alþjóðafrjálsíþróttasjóðsins um lyfjamisnotkun í íþróttum o. fl. 1989, sbr. dskj. nr. 29. Öll síðastnefnd dómskjöl staðfesti lýsingar á afleið- ingum misnotkunar lyfja þessara. Vegna staðhæfingar stefnenda um, að notkun lyfja þessara megi greina allt að tvö ár aftur í tímann, bendir stefnandi á álit Magnúsar Jóhannssonar, prófessors í lyfjafræði, en í vottorði prófessorsins frá 16. ágúst 1991, sem lagt er fram á dskj. nr. 29, segir svo: ...„Flestir vefaukandi sterar (bæði af flokki a og b) eru horfnir úr blóði og þvagi 2-3 vikum eftir að töku var hætt, en suma stera, sem gefnir eru sem stungulyf (einkum af flokki b) og eru olíu- lausn með forðaverkun, er unnt að finna í þvagi í allt að eitt ár. Af augljós- um ástæðum eru slík stungulyf með forðaverkun lítið eftirsótt af íþrótta- mönnum, þeir sækjast hins vegar eftir vefaukandi sterum í formi taflna eða stungulyfja með stutta verkun. Af þessu má sjá, að undantekningarlítið er einungis unnt að greina lyfin í nokkrar vikur, eftir að töku þeirra var hætt.“ --.„Niðurstaða: Notkun vefaukandi stera er yfirleitt ekki hægt að greina með rannsóknum á þvagi eða blóði nema í örfáar vikur og í mesta lagi fá- eina mánuði, eftir að steranotkun var hætt.“ Svo og sé fróðlegt að líta á sölulista Lyfjaeftirlits ríkisins yfir það magn, sem notað hefur verið árlega hér á landi af þessum lyfjum. Í ljós komi, að notkunin sé veruleg, og segi það sína sögu. Vísar stefnandi þar til dskj. nr. 30, sem er yfirlit yfir sölutölur frá 1978 til og með 1990. Í þrengra samhengi sé atburðarásin á þá leið, að stefndi hafi átt viðtöl í útvarpsþáttum um heilbrigðismál fyrr um veturinn 1991. Í þættinum Við leik og störf, er útvarpað var 3. apríl 1991, hafi m. a. verið rætt um háþrýst- ing, og hafi þá komið til umræðu misnotkun á lyfjum þeim, er hér skipta máli. Hafi þetta vakið athygli fjölmiðlamanna og af því tilefni rætt við stefnda tvívegis í útvarpi og hann kallaður til viðtals í sjónvarp. Hafi þessi fjölmiðlaumræða kallað fram hörð andsvör frá forsvarsmönnum vaxtar- ræktar- og kraftlyftingamanna. Hafi lögmaður þeirra m. a. ritað Læknaté- lagi Íslands bréf. dags. 14. maí 1991, sbr. dskj. nr. 6, þar sem hann telji spurn- ingu, hvort stefndi sé að dreifa gögnum og sjúkrasögum um íþróttamenn, og klykki hann út með því að telja siðferðislega bresti stefnda þess eðlis, að varhugavert sé, að hann haldi læknaleyfi sínu. Svo og hafi hann kært um- mæli stefnda til siðanefndar læknafélagsins, og er niðurstaða siðanefndar 3. desember 1991, sbr. dskj. nr. 53. Í úrskurði siðanefndar segir svo: „Fallast má á það með Pétri Péturssyni, að efni hafi verið til þess að víkja að lyfja- misnotkun íþrótta- og vaxtarræktarmanna í nefndu viðtali, og vísast um þetta einkum til þess, sem fram kemur í bréfi landlæknisembættisins til 163 kæranda, dagsettu 4. september sl., þar sem segir, að af svörum lækna við fyrirspurn embættisins megi draga þá ályktun, að steranotkun kraftlyftinga- manna og vaxtarræktarmanna sé útbreidd og að með tilliti til skaðsemi þeirra lyfja sé augljóst, að hér sé um mál að ræða, sem læknum beri að vekja athygli á. Það er álit nefndarinnar, að með því að vekja máls á mis- notkun stera hafi Pétur Pétursson hagað sér í samræmi við þá meginreglu, að hlutverk lækna er verndun heilbrigði og barátta gegn sjúkdómum. Þá þykir ekkert í gögnum málsins renna stoðum undir þá fullyrðingu, að Pétur hafi gerst brotlegur við ákvæði siðareglna lækna um þagnar- og trúnaðar- skyldu, þar sem hann fjallaði almennt um efnið. Hins vegar þykir nefnd- inni, að með orðalagi sínu og því að hafa eftir alhæfingu um, að það heyri til undantekninga, að þeir, sem stundi vaxtarrækt, séu ekki á sprautum, hafi Pétur farið út fyrir mörk þau, sem setja verður umfjöllun af þessu tagi, og með því gerst brotlegur við upphafsákvæði 10. gr. 1. kafla siðareglna lækna, og beri því að áminna hann. Hins vegar þykja engin efni til að gera honum viðurlög vegna þessa. Úrskurðarorð. Siðanefnd Læknafélags Íslands telur lækninn Pétur Pétursson hafa í út- varpsviðtali 3. apríl sl. farið út fyrir mörk upphafsákvæðis 10. gr. I. kafla siðareglna lækna, og er hann áminntur um að hafa ákvæði þeirra í heiðri.“ Grein þessi hljóðar svo: „Læknir skal gæta fyllstu varkárni í ummælum um fagleg mál, bæði í ræðu og riti, og íhuga ábyrgð sína í því efni, hvort sem hann ræðir við einstakling eða á almennum vettvangi.“ Stefndi telur, að hann fylgi 2. gr. siðareglnanna, þar sem segi: „..., að starfi þeirra fylgir ábyrgð gagnvart einstaklingum og samfélagi og þeir geta því aðeins vænst trausts, að þeir geri sér far um að uppfylla þær siðferðilegu kröfur, sem þekking, tækni og félagslegt hlutverk leggja þeim á herðar á hverjum tíma.“ Svo sem áður greinir, viðhafði stefndi ummæli sín í þættinum Við leik og störf, sem fluttur var í Ríkisútvarpinu 3. apríl 1991, og þykir dóminum sam- hengisins vegna rétt að ummælin komi hér fram: „Guðrún Frímannsdóttir stjórnandi: En þú nefnir konur á pillunni. Hvers vegna tekurðu þær sérstak- lega fyrir? PIP: Það er vegna þess, að þau hormón, sem eru í pillunni, eru nú þekkt að því að geta valdið tímabundnum háþrýstingi. Hins vegar ber að geta þess, að kvenhormónin eru verndandi fyrir æðakölkun. Nú, þegar byrjað var að nota getnaðarvarnarpillur fyrir um það bil 30 árum, þá voru notaðir töluvert hærri skammtar heldur en nú er, og læknar ráku sig á alvarlegar af- leiðingar, heilablæðingar og þess háttar, og það, þá var oftast nær um að 164 ræða háþrýsting líka, sem ekki var nógu vel meðhöndlaður. En þetta sést nú nánast ekki lengur, sem betur fer. Nú, það er kannski vert að geta þess á þessum síðustu og verstu tímum yfirborðsins, að hormónanotkun er orðin mjög algeng hjá íþróttamönnum, ólögleg hormónanotkun. Þetta er flutt inn, hormón frá löndum, þar sem eftirlit er ekki strangt, alls konar fram- leiðsla, bílskúrsframleiðsla, sem við náttúrlega vitum ekkert, hvernig er, og það hefur sýnt sig, að þessi notkun getur flýtt fyrir, að háþrýstingur geri vart við sig. Guðrún: Áttu við, að íþróttamenn hér á landi neyti ólöglegra horm- ónalyfja, sem séu hættuleg? PIP: Já, ég á við það. Það eru nú einkum vaxtarræktarmenn og lyftinga- menn, sem gera þetta, en síður náttúrlega í þeim greinum, þar sem fylgst er með þessum mælingum. En mér skilst það, að þeir, sem stunda vaxtarrækt, það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn eru ekki á sprautum. Og þetta er mjög alvarlegt mál. Guðrún: Og hvaða afleiðingar getur þetta haft í för með sér? PIP: Ja, þær eru ótalmargar, og sennilega vitum við fæstar þeirra fyrir, vegna þess að þessir hlutir hafa ekki verið rannsakaðir nógu vel, vegna þess að það var hreinlega ekki vitað nógu vel um þetta. Og það, sem er náttúr- lega alvarlegast, er hugsanlega aukin tíðni krabbameins. Hins vegar hefur ekkert verið sannað um það ennþá. Hins vegar vitum við það nú, að það verða ýmsar, geta orðið ýmsar lifrarskemmdir, oftast nær tímabundnar, af hormónanotkun íþróttamanna. Eistun á þessum ræflum rýrna og verða ræf- ilsleg. Það er nú, sem betur fer, oftast nær tímabundið. Ófrjósemi hefur ver- ið lýst og sem sagt visst vandamál, en það má sem sagt telja lengi upp auka- verkanirnar, en rannsóknir hafa ekki verið nægilega miklar á þessu sviði ennþá. Guðrún: En þarna kemur háþrýstingur inn í myndina líka? PIP: Já, háþrýstingur og sykursýki eru sem sagt tvær afleiðingar af þessu“. Einnig þykir rétt, að fréttin, sem birtist í Ríkisútvarpinu 10. apríl 1991 í tilefni af viðtali þessu, sé rakin í heild: „Þulur RÚV: Pétur Pétursson, heilsugæslulæknir á Akureyri, segir notkun hormónalyfja orðna mjög algenga á meðal vaxtarræktarmanna og kraftlyft- ingamanna. Þetta kom fram í þættinum Í dagsins önn. Broddi Broddason þulur: Það hefur lengi loðað við íþróttir, einkum kraftaíþróttir af ýmsu tagi, að keppendur í þeim greinum noti hormóna eða stera til að auka getu sína í íþróttum. Íþróttayfirvöld hafa beitt sér gegn þessu, og strangar reglur gilda um notkun lyfja, og eiga íþróttamenn yfir 765 höfði sér fyrirvaralausar rannsóknir í kringum íþróttakeppni. Tveir hópar utan Íþróttasambands Íslands eru á hinn bóginn ekki háðir þessum reglum. Það eru kraftlyftingamenn og vaxtarræktarmenn. Að þessum mönnum vék Pétur Pétursson læknir orðum í þættinum Í dagsins önn á dögunum. Hann sagði, að notkun hormónalyfja væri orðin mjög algeng meðal þeirra og að notkun lyfjanna gæti flýtt því, að háþrýstingur gæti komið fram. Pétur Pétursson sjálfur: Það eru nú einkum vaxtarræktarmenn og lyft- ingamenn, sem gera þetta, en síður náttúrulega í þeim greinum, þar sem fylgst er með þessum mælingum. Mér skilst, að þeir, sem stunda vaxtarrækt, að það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn eru ekki á sprautum. Hins vegar vitum við það nú, að það verða Ýmsar, geta orðið ýmsar lifrar skemmdir, oftast nær tímabundnar, af hormónanotkun íþróttamanna. Eist- un á þessum ræflum rýrna og verða ræfilsleg. Það er nú, sem betur fer, oft- ast nær tímabundið. Þulur RÚV: Pétur segir neyslu hormónalyfja opinbert leyndarmál, sem enginn viðurkenni opinberlega, en læknar hafi fengið mörg dæmi, þar sem rekja megi háþrýstitilfelli í drengjum til neyslu slíkra efna. Og orðrómurinn segir, að það heyri til undantekninga, ef menn í þessum greinum noti ekki hormónalyf.“ Stefndi reisir sýknukröfu sína í fyrsta lagi á því, að er hann lét orð sín falla í viðtölum, eigi hann ekki við neina tilgreinda einstaklinga. Enginn sé nefndur á nafn, og hann þekki ekkert til stefnenda. Í stefnu sé fullyrt, að stefnendur æfi og keppi í vaxtarrækt og séu félagar í samtökum vaxtar- ræktarmanna. Á dskj. nr. 10, er hafi að geyma félagaskrá áhugamanna um vaxtarrækt, sé ekki að finna nafn stefnandans Inga Jóhanns Valssonar, en þar séu tíundaðir alls 64 félagsmenn. Hvernig fari þá um hina, sem ekki stefna, bíði þeir niðurstöðu dómsins og komi þá með fjárkröfur upp á 300.000 kr. hver? Hvað um alla þá, sem utan félagsins standa og æfa þessa íþrótt? Eru þeir ekki allir jafn-miður sín vegna ummælanna og gefa sig fram, ef stefnda yrði dæmt áfall? Hvað um kraftlyftingamenn, sem skipta tugum og einnig eru nefndir til sögunnar í viðtölum, bíða þeir líka? Af þessu megi ráða, að ummælin séu allt of víðtæk og eigi við allt of stóran hóp manna á ólíkum stað og stund í þjóðfélaginu. Það sé hvergi nafn- greindur einstakur eða afmarkaður hópur vaxtarræktar- eða krattlyftinga- manna. til að um aðild að máli sem þessu geti verið að ræða. Stefndi telur, að Hæstiréttur hafi alls ekki í dómi sínum 20. mars 1991 tek- ið á aðildarþættinum, er málinu var heim vísað. Bendir hann á dóm frá 1894 í þessu samhengi, en þar hafi fiskimenn frá Raumsdal verið ásakaðir um fyllirí og ólifnað á vetrarvertíð í Norður-Noregi. Hæstiréttur Noregs hafi 166 talið hópinn stærri en svo, að unnt væri að telja, að ummælin beindust að einhverjum einstökum þeirra. Sé dómur þessi í fullu gildi og eigi vel við í þessu tilfelli. Einnig nefnir hann sem dæmi, að oft megi heyra þá staðhæf- ingu, að Skagfirðingar séu bæði hesta- og skáldaníðingar. Aldrei hafi heyrst um málaferli vegna þess arna. Um stjórnmálaflokka heyrist oft illyrði, og eigi þar enginn meiri eða minni hlut. Þá nefnir hann allan þann grúa af aulabröndurunum, sem gangi um Hafnarfjörð og Hafnfirðinga, en þar hafi aldrei verið reynt að spyrna við fæti, og telur stefndi, að umræða sú, er mál þetta snúist um, sé allt of víðtæk og almenns eðlis, til þess að einstakir menn innan vaxtarræktar og kraftlyftinga geti gripið þau til að efna til málýfinga og málaferla. Í öðru lagi verði að skoða sjálf ummælin að svo miklu leyti sem þau megi skoða sem hluta af kröfugerð stefnenda. Það, sem helst fari fyrir brjóstið á stefnendum, séu orðin: „Mér skilst, að þeir, sem stunda vaxtarrækt, að það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn eru ekki á sprautum.“ Hvað er að þessu? Hér er ekkert fullyrt, honum skilst, að flestir, sem stundi vaxtarrækt, misnoti lyf. Þessi orð hljóti að vera innan leyfilegra marka um þetta heil- brigðisvandamál, sem sannarlega sé til. Allt annað sé óleyfileg túlkun og of- túlkun, og bendir stefndi á dskj. nr. 5 og 6, en dskj. nr. 5 er kæra lögmanns stefnenda, dagsett 18. apríl 1991, til siðanefndar Læknafélags Íslands, en dskj. nr. 6 kæra sama til Læknafélags Íslands, dags. 14. maí 1991, þar sem lögmaðurinn fullyrði, að stefndi hafi haldið því fram fullum fetum, að mis- notkun hormónalyfja viðgengist nær undantekningarlaust meðal kraftlyft- inga- og vaxtarræktarmanna. Hin ummælin eru: „Eistun á þessum ræflum rýrna og verða ræfilsleg.“ Það sé erfitt að finna móðgun eða alvarlegan áburð í þessum orðum. Það sé læknisfræðileg staðreynd, að einmitt þetta sé afleiðing af misnotkun hormónalyfja, sbr. áður ívitnuð dskj. nr. 26 og 27. Að öðru leyti sé ljóst af setningunni, að stefndi noti stuðla og höfuðstafi, svo sem honum sé eiginlegt. Í þriðja lagi er það reglan exceptio veritatis, þ. e. a. s. sannindareglan. Hvert orð, sem stefndi hafi sagt, geti hann sannað og lagt fram gögn máli sínu til stuðnings. Það sé þekkt staðreynd, að íslenskir íþróttamenn hafi fallið á svonefndum lyfjaprófum í íþróttum. Megi þar nefna kringlukastara á Ólympíuleikunum í Los Angeles 1984. Þá sé að nefna vaxtarræktarmann- inn Ívar Hauksson, er hafi fallið á lyfjaprófi í keppni í Malajsíu, svo og við- tal við Ívar þennan í tímaritinu Mannlífi árið 1990, sbr. dskj. nr. 31, en þar nefni hann stórfellda lyfjamisnotkun erlendis, en neiti innlendri neyslu. Aðra sögu segi Stefán Sturla Svavarsson í viðtali í Helgarpóstinum 1984, sbr. dskj. nr. 32, en þar lýsi hann napurri reynslu sinni af lyfjamisnotkun og 167 fullyrði m. a. um almenna notkun þeirra og nefni m. a. til (góða) lækna, sem hafi verið fúsir til að útvega sér lyf. Vegna þeirrar fréttaumræðu, sem spratt af málaferlum þessum, hafi ýms- ir stéttarbræður stefnda sent honum bréf og upplýsingar um þessa lyfja- misnotkun, sem sjá megi á dskj. nr. 33-50. Af gögnum þessum megi ráða, að lyfjamisnotkun feli í sér alvarlega heilsuvá, sem fram komi sem geðveiki, aukin árásargirni, tilfinningasveiflur, dómgreindarleysi, truflun á lifrarstarf- semi, ígerðir, graftarbólur, skeggvöxtur stúlkna, brjóstastækkun karla, eistnarýrnun, ófrjósemi, getuleysi, sykursýki, æðakölkun, og háþrýstingur. Bent er á, að þeir, sem lyfin nota, geri sér enga grein fyrir áhættunni, út- breiðslan sé slík, að næstum heyri til undantekninga meðal keppnismanna, að ekki séu notuð steralyf. Lyfin virðist auðfengin, m. a. með auðveldu smygli, og ómenntaðir þjálfarar haldi þeim að fólki. Fram komi og, að ís- lenskir læknar virðist, a. m. k. til skamms tíma, hafa séð misnotendum fyrir lyfjum. Megi finna dæmi um, að fólk neyti þessara lyfja til þess eins að hressa upp á útlitið. Þegar gögn þessi séu skoðuð, sé einsýnt, að hér hafi verið farið með rétt mál og síst nokkuð ofsagt og ummæli stefnda því refsi- laus með öllu. Í þessu viðfangi megi m. a. nefna, að Íslandsmeistari full- orðinna í vaxtarrækt hafi verið staðinn að innflutningi á 8.000 steratöflum nú í sumar, sem hann hafi ætlað til eigin neyslu. Í fjórða lagi leiði réttlætingarástæður og gæsla hagsmuna til sýknu. Stefndi sé læknir og noti tækifæri, sem gefist, til að gera skyldu sína og vara við þessu heilbrigðisvandamáli, sem virðist ætla að bera árangur. Sé það allt í samræmi við 1. gr. siðareglna lækna, codex ethicus, sem segi, að hlutverk þeirra sé verndun heilbrigði og barátta gegn sjúkdómum. Hér séu miklir hagsmunir og ótvíræðir. Hér gangi stefndi fram fyrir skjöldu sem læknir og veki athygli fólks og þá aðallega unglinga á stórhættulegum lyfjum og af- leiðingum misnotkunar þeirra. Misnotkun lyfja sé staðreynd og vandamál í íþróttum, sem stefnendur viðurkenni einnig. Meiðyrðalöggjöf geti ekki og megi ekki hindra eðlilega og nauðsynlega umræðu um jafnalvarlegt mál og hér um ræðir. Umræðan í máli þessu sé „opinbert“ mál, sem alla varði, og ætluð til gæslu almannahagsmuna. Í fimmta lagi verði að gefa gaum að 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins, þar sem öllum sé tryggt tjáningarfrelsi. Menn eigi rétt á að tjá hugsanir sínar í ræðu og riti. og ritskoðun eða tálmanir á prentfrelsi megi ekki í lög leiða. Af þessu leiði, að í þjóðfélaginu sé þörf á opinberum og óhindruðum um- ræðum, og höft megi ekki leggja á. Meiðyrðalöggjöfin setji að vísu skorður við 72. gr. stjórnarskrárinnar og menn almennt ábyrgir orða sinna. Slíkt eigi þó að vera undantekningin, en málfrelsið aðalreglan. Það verði ætíð að 168 hafa í huga, einnig í máli þessu. Þessu til stuðnings bendir stefndi til 10. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu og dóms Mannréttindadómstóls Evrópu. upp kveðins 25. júní 1992, í máli Þorgeirs Þorgeirssonar gegn íslenska rík- inu, þar sem áfellisdómur Hæstaréttar Íslands yfir Þorgeiri Þorgeirssyni frá 20. október 1987 hafi verið léttvægur fundinn, m. a. þar sem áfellisdómur- inn hafi verið til þess fallinn að fæla menn frá hreinskilinni umræðu um málefni, sem allan almenning varði. Stefnendur halda því fram, að orð stefnda í sinn garð hafi verið mjög ómakleg og að tilgreina þá sérstaklega sem lyfjamisnotendur í íþróttum, þar sem lyfjamisnotkun sé sameiginlegt vandamál í öllum íþróttagreinum, svo og eigi sannindareglan, exceptio veritatis, ekki við í þessu tilviki, því að ummælin verði að vera sönn, þegar þau séu fram borin, en marklaust af stefnda að safna saman eftir á ummælum og misjafnlega merkilegum vott- orðum stéttarbræðra sinna. Við gæslu hagsmuna megi menn ekki ganga úr hófi fram með illmælgi og aðdróttunum að einstökum mönnum eða hópi manna. Hafi stefndi sýnt af sér animus injuriandi, þ. e. a. s. viljann til þess að meiða eða skaða stefnendur, þar sem hann hafi lýst yfir því eftir á, að hann hafi m. a. viljað gera þá hlægilega. Stefndi skoraði á stefnendur að koma fyrir dóm til þess að gera grein fyr- ir þeim meiðingum og miska, sem þeir hefðu orðið fyrir vegna ummæla hans, ella yrði fjarvera þeirra skýrð honum í hag, sbr. 2. mgr. 50. gr. laga nr. 91/1991, en lögmaður stefnenda benti á d-tl. 1. mgr. 97. gr. sömu laga, þ. e. a. s. þörf stefnenda að ferðast um langan veg. Þar á móti benti stefndi á, að stefnendum hefði frá upphafi verið kunn landfræðileg lega Akureyrar- kaupstaðar, þar sem hann sé sóttur til saka, svo að fjarvera þeirra sé á eng- an hátt afsakanleg. Aukin heldur hafi stefnendur tekið fram í stefnu, að nauðsynlegt væri, að tekin yrði skýrsla af þeim öllum, og þeir ekki boðað lögmæt forföll. Til lagaraka vísar stefndi til 47. gr., 68. gr., 158. gr. og 159. gr. laga nr. 85/1936, 108. gr. og XXV. kafla laga nr. 19/1940. Hér fyrir dóm kom stefnandi, Valbjörn Jón Jónsson bakari. Kvaðst hann hafa iðkað vaxtarrækt frá vori 1980 og orðið tvívegis Íslandsmeistari í þeirri grein, 1987 og 1989, og verið varaformaður Félags áhugamanna um vaxtar- rækt. Kvað hann lyfjanotkun í íþróttum vera þekkt vandamál og að vaxtar- rækt væri íþrótt. Ummæli stefnda 10. apríl 1991 hafi verið „skurðarpunktur“ í viðhorfi til íþróttarinnar. Hafi hann orðið fyrir skætingi í sundlaugum og á opinberum stöðum, kallaður ræfill og með lítil eistu í fréttum. Hann kvaðst ekki haldinn krabbameini, geðveiki, getuleysi, háþrýstingi, lifrarskemmdum né öðrum þeim sjúkdómum, er stefndi hafi tilfært. Hann taldi sig hafa verið formann Félags áhugamanna um vaxtarrækt 769 1991, er ummælin voru viðhöfð. Hafi verið borin fram tillaga í félaginu um að fara í mál og félagsmenn skrifað sig á lista. Nú stundi um 30-40 menn vaxtarrækt sem keppnisgrein. Hann kvaðst hafa fundið tl tortryggni eftir ummæli stefnda og lítilsvirðingar. Hafi hann heyrt sagt í sundi orð svo sem lyfjaskrímsli o. s. frv. Hafi þessi afstaða ekki breyst síðan, og m. a. hafi landlæknir „bakkað stefnda upp“, en sárast hafi sér fundist, að ummæli stefnda hafi bitnað á saklausum börnum sínum. Hann kvaðst ekki geta sagt til í krónum talið, hvað hann hefði tapað í viðskiptum, en hann rekur bak- arí í sameignarfélagi. Í fyrsta sinn hafi verið lyfjaprófað 1992 í vaxtarrækt, en undirbúningur staðið frá 1990, og hafi hann átt þátt í þeim undirbúningi. Aðspurður sagði hann, að þeir félagsmenn, sem hefðu ekki viljað eiga þátt í þessari málsókn, yrðu að gera það upp við sig sjálfa. Fyrir dómi ber stefnandinn Sölvi Fannar Viðarsson iðnverkamaður, að hann hafi byrjað í vaxtarrækt í janúar 1988 og orðið Íslandsmeistari ung|- inga það ár og 1991. Búi hann með konu, og beri engan skugga á þeirra sambúð, og sé hann ekki haldinn neinum þeim sjúkdómum, sem stefndi hafi upp talið. Hafi hann orðið fyrir óþægindum vegna ummæla stefnda, og m. a. hafi hann þurft að hætta sumarvinnu hjá Vífilfelli hf. árið 1992, þar eð hann hafi sætt ofsóknum eins yfirmanns vegna vaxtarlags síns. Hafi hann verið lítilsvirtur af fólki, ásakaður um getuleysi, við sig sagt, að hann væri eins og sprauta í framan. Hafi hann aldrei neytt lyfja, en taka verði á lyfja- neyslu í íþróttum með skynsamlegum hætti. Ekki minnist hann þess, hvort borið hafi verið undir atkvæði á fundi að fara í mál við stefnda, heldur hafi einhugur verið um að fara í mál. Áður en stefndi lét ummælin falla hefði verið um það talað, hve hann liti vel út og væri hraustlegur. Ekki kvaðst hann hafa orðið var við misnotkun á sterum í sínum félagsskap. Sé hann á móti notkun steralyfja í íþróttum, en höfuðmáli skipti, að umræðan fari fram á málefnalegan hátt. Fyrir dómi ber stefnandinn Elmar Þór Þorkelsson nemi, að hann hafi byrjað vaxtarrækt haustið 1988 og sé nú meistari unglinga í vaxtarrækt. Sér líði á allan hátt mun betur, eftir að hann hóf þá íþróttaiðkun. Hafi hann verið í sambúð í tvö ár og ekki borið skugga þar á, og sé hann ekki haldinn þeim sjúkdómum, sem stefndi telji upp, og hafi karlmennska sín ekki beðið hnekki, nema síður væri, eftir að hann hóf iðkun vaxtarræktar. Hafi hann verið lítilsvirtur eftir ummæli stefnda, því að í símaskrá, sem Fjölbrauta- skólinn í Breiðholti gefur út. þar sem hann sé nemandi, hafi verið skrifuð við nafn sitt þessi athugasemd: „Ef þið finnið steraglasið mitt eða töflurnar mínar, vinsamlegast hafið samband við mig.“ Hafi hann heyrt á sundstöð- um, að hann væri baktalaður, svo og á opinberum stöðum og útlit sitt tengt 710 steranotkun. Eftir ummæli stefnda hafi verið mikil umræða meðal félaga sinna í vaxtarræktinni vegna áreitni, sem menn urðu fyrir. Hann hafi ekki orðið var við lyfjamisnotkun í vaxtarrækt, heldur aðeins heyrt hana utan að sér svo og lesið um hana í erlendum blöðum. Hann kvaðst þekkja núver- andi Íslandsmeistara fullorðinna í vaxtarrækt, Og sá, sem eigi 8.000 stera- töflur, bíði af því mestan hnekki sjálfur. En meðal vaxtarræktarmanna sé misnotkun á lyfjum litin hornauga. En allt um það standi meiðandi ummæli stefnda óhögguð. Stefndi, Pétur Ingvi Pétursson, ber fyrir réttinum, að hann þekkti engan stefnenda. Með ummælum sínum hafi vakað fyrir sér að berjast gegn heilsuvá, sem hann hafi talið umtalsverða, en ekki verið litin nægilega al- varlegum augum. Hafi hann viljað reyna að koma í veg fyrir, að unglingar ánetjuðust þessari lyfjaneyslu. Eftir að málaferlin fóru af stað, hefði komið í ljós, að þetta vandamál væri síst minna en hann ætlaði. Er hann viðhafði ummælin 3. apríl 1991, þ. e. a. s. „Mér skilst o. s. frv., “— hafi hann ekki á þeim tíma haft sannanir fyrir þessu. Hafi hann tekið fram í útvarpsþættin- um, að þetta væri í öllum íþróttum, einkum kraftaíþróttum. Með vaxtar- rækt hafi hann átt við kraftaíþróttir, en hins vegar hafi margir viðmælendur sínir væntanlega átt við keppnismenn í vaxtarrækt. Orðalagið: „Eistun á þessum ræflum o. s. frv.,“ — hafi hann notað til að koma ákveðnum sann- leika á framfæri, og að hinu leytinu hafi hann verið að gera ástandið, sem menn komast í sakir lyfjanna, síður eftirsóknarvert í augum þeirra, sem orðin voru ætluð. Hafi hann skýrt þessi orð sín í kvöldfréttum Ríkisút- varpsins 3. maí 1991, sbr. dskj. nr. 4, og vísar hann til þess, en fréttin er svo- hljóðandi: „Pétur Pétursson, heilsugæslulæknir á Akureyri, segir, að læknar í Reykjavík staðfesti orð sín um, að algengt sé, að vaxtarræktarmenn og kraftlyftingamenn á Íslandi noti hormónalyf. Pétur kveðst undrast það, að Ólafur Sigurgeirsson hæstaréttarlögmaður skuli stefna sér fyrir ummæli í útvarpsfréttum í aprílbyrjun. Pétur Pétursson: Viðbrögð mín eru fyrst og fremst undrun. Ég er hissa á því, að þessi eftirmynd gríska guðsins Appollós, eins og hann segist vera, skuli ráðast að mér með ofstopa og þjösnaskap, sem raun ber vitni. Ég hef ekki ráðist á samtök vaxtarræktarmanna, ég hef ekki ráðist á samtök kraft- lyftingamanna. Ég átti von á því. að forvígismenn þessara samtaka kæmu og þökkuðu mér fyrir að fræða þá um heilsufarsvandamál eða hættu, sem að þeim steðjaði. Ég er þeirrar skoðunar, að það sé skylda mín sem læknis. Í siðareglum okkar lækna er lögð rík áhersla á það, að hlutverk okkar sé verndun heilbrigði og barátta gegn sjúkdómum og að starfi okkar fylgi 1 ábyrgð gagnvart einstaklingnum og samfélagi. Það var skylda mín að miðla nýjum upplýsingum, sem sífellt bætast við, um skaðsemi þessara lyfja. Það er fyrst og fremst um að ræða lifrarskaða, hugsanlega krabbameinshættu; það eru dauðsföll, sem hafa hlotist af þessu, hugsanlega hér innan lands. Sýkingar, íserðir, smit, sumir nota dýralyf, og það, sem kannski er verst, það er geðveiki, sem farin er að koma í ljós. Kristján Sigurjónsson: En hvað hefurðu fyrir þér, þegar þú segir, að stór hluti vaxtarræktarmanna og kraftlyftingamanna noti hormónalyf? Pétur Pétursson: Ég hef nú kannski ekki sagt, að stór hluti þeirra geri það. Ég hef sagt, að ég hafi heyrt vissa aðila taka svo djúpt í árinni. Ég veit hins vegar, að ég hef séð toppinn af ísjakanum, talsverðan topp. Það er auðvelt að lesa fjölmiðla. Það eru Íslendingar í keppnisbanni, það er getið um sjúkdóma, sjúkrahússvistir íslenskra íþróttamanna, sem hafa notað þessi lyf. Nú, ég nota augun, það er hægt að þekkja þessa einstaklinga, sér- staklega þegar þeir taka breytingum. Þar að auki hefur síminn varla stopp- að hjá mér í dag vegna hringinga starfsbræðra að sunnan, sem eru að segja frá sinni reynslu. Kristján Sigurjónsson: Staðfesta þeir það, sem þú segir? Pétur Pétursson: Já, það gera þeir.“ Hann sagði, að steralyfja væri ýmist neytt í töfluformi eða með sprautum. Hann sagði það hugsanlegt, að hann hefði í einu tilfelli vísað lyfjaneytanda til fjölmiðla, sem kom síðan fram undir nafnleynd í sjónvarpsþætti. Stefndi kvaðst líta á vaxtarrækt sem íþrótt. Hins vegar hefði hann talið þörf á því að taka sérstaklega fram, er hann tali um vaxtarræktarmenn, að tala um vaxtarræktar- og íþróttamenn, vegna þess að hann álíti, að margir telji vaxtarrækt ekki íþrótt, þar sem ekki sé keppt í færni, heldur sé verið að sýna sig. Álit dómsins. Það er álit dómsins, að með ummælum sínum: „Mér skilst það, að þeir, sem stunda vaxtarrækt, það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn eru ekki á sprautum,“ — hafi stefndi beint þeim að tiltölulega afmörkuðum hópi manna. sem með réttu gátu tekið þessi ummæli til sín. Er því ekki fallist á þá málsástæðu stefnda, að um aðildarskort stefnenda sé að ræða. Dómur- inn getur þess, að þeir stefnendur, er fyrir dóm komu, voru gjörvulegir menn og áberandi vel að manni, a. m. k. miðað við þá, er dómþingið sóttu. Ekki er heldur fallist á þá málsástæðu stefnda, að um oftúlkun á ummælum hans hafi verið að ræða. Séu ummæli stefnda: „Eistun á þessum ræflum rýrna og verða ræfilsleg,“ — skoðuð í samhengi, má á það fallast, að í sjálfu 12 sér geti allir misnotendur steralyfja tekið þau til sín, því að framsetning orðanna er þannig, að hún er í sjálfu sér niðrandi, þar sem orðið ræfill merkir samkvæmt orðabók Menningarsjóðs veslingur, garmur, aumingi. Ekki er fallist á þá málsástæðu stefnda, að sannindareglan, exceptio verita- tis, réttlæti ummæli hans, þar sem líta verður til vitneskju stefnda, er um- mælin voru viðhöfð, sérstaklega þegar litið er til hins afmarkaða hóps, sem ummælin beinast að, enda þótt stefndi hafi heyrt orðróm um lyfjamisnotk- un utan að sér. Ber þá að líta á réttlætingarástæður og hagsmunagæsluatriði þau, er stefndi færir fram kröfu sinni til stuðnings. Á þau sjónarmið hans getur dómurinn fallist sem meginreglu, en hér verður stefndi að kunna sér hóf sem aðrir, þó að hann berjist fyrir hinum góða málstað, og réttlætast um- mæli hans um stefnendur ekki af þessum sökum. Ber þá að lokum að líta til 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins. Vissulega er tjáningarfrelsi manna þar varið, og stefndi hefur réttilega bent á dóm Mannréttindadómstóls Evrópu frá 25. júní 1992 sýknukröfu til stuðnings. Stjórnarskrárákvæði þetta er hins vegar takmarkað samkvæmt XXV. kafla alm. hgl., þar sem segja má, að mönnum sé haslaður völlur til orða- skipta og verða að halda sig innan marka hans. Ummæli stefnda verða ekki talin honum vítalaus, þó að hann sé í sjálfu sér að vekja athygli á sannan- legri heilsuvá og þarfri þjóðfélagslegri umræðu og honum hafi í sjálfu sér gengið gott eitt til. Með ummælum sínum, þykir dóminum, að fallast verði á, að stefndi hafi misgert við stefnendur. Þykir stefndi með ummælum sínum hafa brotið gegn 234. og 235. gr. alm. hgl. nr. 19/1940. Eru því ummæli hans: „Mér skilst það, að þeir, sem stunda vaxtarrækt, það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn eru ekki á sprautum,“ — dæmd ómerk. Ekki þykir dóminum sannað, að stefnendur hafi orðið fyrir slíkum miska, er fjárkrafa þeirra miðast við, og verður í því sambandi að líta á ummæli stefnda í víðara samhengi. þar sem allir íþróttamenn máttu taka þau til sín. Framburður stefnenda hér fyrir dóminum þykir ekki hafa rennt sérstökum stoðum undir miskabótakröfu þeirra, þar sem allir þeir, sem skera sig úr fjöldanum, mega þola umtal, bæði illt og gott, og ber á það að líta. að stefndi skoraði á stefnendur að mæta hér fyrir dómi, ella að gjalda þess skv. 50. gr. laga nr. 91/1991. Þykir mega fallast á þetta sjónarmið stefnda, og er hann því sýknaður af öllum fjárkröfum stefnenda, þ. m. t. einnig af kröfum þeirra um fjárhæð til að standa straum af kostnaði við birtingu dóms þessa í fjölmiðlum. Varðandi refsiþáttinn þykir eftir atvikum rétt, að ákvörðun um refsingu 713 stefnda verði frestað og hún falli niður að 2 árum liðnum, enda haldi stefndi skilyrði 3. mgr. 57. gr. alm. hgl. nr. 19/1940, sbr. |. nr. 22/1955. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Ummæli stefnda, Péturs Péturssonar: „Mér skilst það, að þeir, sem stunda vaxtarrækt, það heyri til undantekninga, ef þeir karlmenn eru ekki á sprautum,“ — skulu ómerk. Ákvörðun refsingar stefnda er frestað, og falli hún niður að tveim- ur árum liðnum frá lögbirtingu dóms þessa að telja, haldi hann skil- orð 3. mgr. 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 1. nr. 22/1955. Stefndi er sýknaður af öllum fjárkröfum stefnenda. Málskostnaður fellur niður. TJA Fimmtudaginn 16. mars 1995. Nr. 145/1994. — Pétur Pétursson (Sigurmar K. Albertsson hrl.) gegn Ólafi Sigurgeirssyni og gagnsök Ærumeiðingar. Ómerking. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. mars 1994. Hann krefst þess, að hann verði sýknaður af öllum kröf- um stefnanda í héraði. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 6. apríl 1994. Dóm- kröfur hans eru eftirfarandi: „1. A. Að eftirfarandi aðdróttun, sem birtist á baksíðu Dags á Akureyri 24. mars sl., verði dæmd dauð og ómerk: „sem fengið hef- ur nöfn 35 manna lánuð til að geta stundað þá þokkaiðju að hindra embættismann í íslenska heilbrigðiskerfinu í að stunda sín skyldu- störf“. Að eftirfarandi ummæli verði dæmd dauð og ómerk: B. Ummæli stefnda í kvöldfréttum Ríkisútvarpsins 21. febrúar sl.: „Að vísu ber þetta náttúrulega að þakka Ólafi Sigurgeirssyni, í fyrsta lagi að hafa undirbúið stefnu sína svona illa og ófagmannlega, að málinu var vísað frá vegna vanreifunar“. C. Ummæli stefnda í Dagblaðinu 22. febrúar sl.: „Mér skilst, að lögmaður stefnenda sé flúinn á fjöll og hafi lokað farsímanum. Hann hefur ekki verulega ánægju af þessu máli.“ D. Ummæli stefnda í Degi, Akureyri, þriðjudaginn 25. febrúar sl.: „Sjálfseyðingarhvötin er sterk hjá honum,“ sagði Pétur Pétursson um þá fyrirætlan lögmanns vaxtarræktarmanna að halda málinu áfram. „Það er minn hagur, að málið haldi áfram, og niðurstaðan á föstudag segir sína sögu um hæfileika Ólafs Sigurgeirssonar til að reka mál fyrir dómi.“ 715 E. Ummæli stefnda í Dagblaðinu 24. mars sl.: „Ólafur kemur mér ekki lengur á óvart. Ég lít svo á, að hann sé í einhverjum ógöngum, blessaður maðurinn.“ 2. Að stefndi verði dæmdur til tveggja ára fangelsisvistar, þ. e. hörðustu refsingar skv. 234. gr., 235. gr. og 236. gr. alm. hgl. nr. 19/ 1940 vegna ofangreindra ummæla. 3. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 500.000,00 kr. í miskabætur ásamt dráttarvöxtum skv. vaxtalögum nr. 25/1987, 111. kafla, frá 9. apríl 1992 til greiðsludags. Gerð er krafa um, að áfallnir vextir leggist við höfuðstól árlega, í fyrsta sinn 9/4 1993, og dráttar- vextir reiknist af þannig uppfærðum höfuðstól. 4. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 100.000,00 kr. til þess að kosta birtingu dómsins í öllum dagblöðum.“ Þá krefst gagnáfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti. I. Málavextir eru raktir í héraðsdómi. Aðaláfrýjandi er heilsugæslu- læknir á Akureyri, en gagnáfrýjandi héraðsdómslögmaður í Reykja- vík. Mál þetta er sprottið af meiðyrðamáli, sem gagnáfrýjandi höfð- aði á hendur aðaláfrýjanda fyrir hönd allmargra félagsmanna í Fé- lagi áhugamanna um vaxtarrækt með stefnu, þingfestri 17. maí 1991. Það mál var höfðað vegna ummæla, sem aðaláfrýjandi lét falla í við- tali, sem haft var við hann í þættinum Við leik og störf í Ríkisút- varpinu og vörðuðu misnotkun íþróttafólks á hormónalyfjum. Í því máli voru gerðar kröfur til ómerkingar ummæla, refsingar og veru- legrar fjárhæðar í miskabætur. Héraðsdómari vísaði máli þessu frá bæjarþingi Akureyrar 21. febrúar 1992. Þau ummæli, sem hér eru til úrlausnar og fram koma í kröfugerð gagnáfrýjanda, féllu í tilefni þessa frávísunardóms nema ummælin samkvæmt E-lið. Hæstiréttur felldi frávísunardóminn úr gildi 20. mars sama ár og lagði fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið. Féllu ummælin sam- kvæmt E-lið í framhaldi af dómi Hæstaréttar. Viðtal það, sem haft var við aðaláfrýjanda í þættinum Við leik og störf, vakti töluverða athygli, og lögðu fjölmiðlar út af ummælum aðaláfrýjanda og ræddu við hann. Ýmsir fleiri læknar lögðu svo sitt af mörkum til umræðunnar. 776 Gagnáfrýjandi hafði 18. apríl 1991 fyrir þingfestingu máls vaxtar- ræktarmannanna kært aðaláfrýjanda fyrir þeirra hönd til siðanefnd- ar Læknafélags Íslands. Með bréfi 14. maí 1991 hafði hann kvartað undan honum við Læknafélag Íslands. Í því bréfi sagði hann, að sér fyndust siðferðilegir brestir læknisins vera þess eðlis, að varhuga- vert væri, að aðaláfrýjandi héldi lækningaleyfi sínu. Þá hafði hann einnig kvartað undan aðaláfrýjanda við embætti landlæknis 15. maí 1991. Í Morgunblaðinu 26. september 1991 birtist grein eftir gagn- áfrýjanda, þar sem stóð eftirfarandi setning: „Læknum er ekki sæm- andi að votta slúður í umsögnum sínum, þeim er ekki sæmandi að bera einkamál manna á torg.“ Ljóst er af greininni, að hér er átt við aðaláfrýjanda og aðstoðarlandlækni. Í grein í Morgunblaðinu 27. febrúar 1992 uppnefnir gagnáfrýjandi aðaláfrýjanda. Þá sendi gagn- áfrýjandi aðaláfrýjanda bréf 14. júní 1991, líkast til af tilefni orða aðaláfrýjanda um málsókn vaxtarræktarmannanna. Bréf þetta er rakið í héraðsdómi, en skilja verður sendingu þess sem skens. Bréfi þessu fylgdi úrklippa frásagnar Morgunblaðsins 11. júní 1991 af dómi í Óskyldu meiðyrðamáli og endurrit þess dóms. Il. Í dómi Hæstaréttar í dag í máli því, sem til er vitnað hér að fram- an, kemst rétturinn að þeirri niðurstöðu, að fullt tilefni hafi verið til þess að vekja athygli íþróttafólks á þeirri hættu, sem er samfara misnotkun hormónalyfja. Þá fellst rétturinn einnig á það sjónarmið aðaláfrýjanda, að heilsugæslulæknum beri að vekja athygli manna á því, sem skaðlegt getur verið heilsu þeirra. Aðaláfrýjandi er síðan sýknaður af öllum kröfum vaxtarræktarmannanna með tilliti til þessa brýna tilefnis með tilvísun til grundvallarreglna íslenskrar stjórnskipunar um tjáningarfrelsi og þess, að ummæli aðaláfrýjanda voru almenns eðlis og náðu til stórs hóps manna. Ummæli þau, sem stefnt er út af í þessu máli, ber að líta á í þessu samhengi og í ljósi þeirrar umræðu og deilna, sem orðið höfðu milli aðilanna. Verður að horfa til þeirra ummæla, sem sagnáfrýjandi hefur haft um aðaláfrýjanda opinberlega og að framan eru rakin, og þeirrar áreitni, sem fólst í bréfi hans frá 14. júní 1991. Þegar þessi at- vik eru skoðuð, verður aðaláfrýjanda ekki refsað fyrir ummælin eða hann dæmdur til greiðslu fjárkrafna vegna þeirra. 171 Ummæli aðaláfrýjanda samkvæmt stafliðum C og E í kröfugerð gagnáfrýjanda eru ekki harkalegri en svo, að ekki eru efni til að ómerkja þau. Er þá meðal annars litið til þeirra orða, sem á milli þeirra hafa farið. Ummælin í staflið B falla í beinu framhaldi af frá- vísunardómi bæjarþings Akureyrar. Hæstiréttur hefur með ómerk- ingardómi sínum 20. mars 1992 þegar veitt gagnáfrýjanda uppreist vegna þeirra orða aðaláfrýjanda. Er því óþarft að ómerkja þau. Með ummælum samkvæmt stafliðum A og D er hins vegar vegið að störfum gagnáfrýjanda með óviðurkvæmilegum hætti. Ummæli þessi hafa ekki verið réttlætt, og ber að ómerkja þau. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er staðfest. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Framangreind ummæli aðaláfrýjanda, Péturs Péturssonar, í garð gagnáfrýjanda, Ólafs Sigurgeirssonar, sem fram koma í kröfugerð hans undir stafliðum A og D, skulu vera ómerk. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er staðfest. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Péturs Kr. Hafstein Við úrlausn málsins verður að líta til þess, að tjáningarfrelsi í ræðu og riti er hornsteinn íslenskrar stjórnskipunar samkvæmt 72. gr. stjórnarskrárinnar, og ber að skýra ákvæði XXV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með hliðsjón af því. Þær takmarkanir, sem tjáningarfrelsinu eru settar, verða að eiga sér örugga stoð í stjórn- lögum og þeim alþjóðlegu skuldbindingum um mannréttindi, sem Íslendingar hafa gengist undir. Í 2. mgr. 10. gr. Mannréttindasátt- mála Evrópu, sem fullgiltur var af Íslands hálfu árið 1953, sbr. aug- lýsingu nr. 11/1954, og nú hefur verið veitt lagagildi hér á landi með lögum nr. 62/1994, er mælt fyrir um heimild til lögbundinna tak- markana tjáningarfrelsis, meðal annars til verndar mannorði eða réttindum annarra, enda séu þær nauðsynlegar í lýðræðislegu þjóð- félagi. Hin umdeildu orð aðaláfrýjanda voru látin falla í kjölfar meið- 26 Hæstaréttardómar IH 778 yrðamáls nokkurra vaxtarræktarmanna gegn honum, en gagnáfrýj- andi var lögmaður þeirra í málinu. Því hafði skömmu áður verið vís- að frá héraðsdómi, og var þeirri frávísun síðar hrundið í Hæstarétti. Í því máli, sem dæmt var hér fyrir dómi fyrr í dag, voru gerðar þungar bóta- og refsikröfur á hendur aðaláfrýjanda. Verður að líta til þessarar forsögu og einnig nokkurra ummæla gagnáfrýjanda um aðaláfrýjanda í fjölmiðlum og bréfum til Læknafélags Íslands, þar sem óneitanlega var sveigt að aðaláfrýjanda sem lækni. Auk þeirra orða gagnáfrýjanda, sem til er vitnað í dómi meiri hlutans, má nefna áburð hans í Degi á Akureyri 7. september 1991 um ofsóknir aðal- áfrýjanda og aðstoðarlandlæknis á hendur vaxtarræktar- og kraft- lyftingamönnum og svigurmæli hans í Ríkisútvarpinu 13. desember sama ár um fákunnáttu aðaláfrýjanda um lyfjanotkun íþrótta- og vaxtarræktarmanna. Er óhjákvæmilegt að skoða ummæli aðaláfrýj- anda í ljósi þessara samskipta. Það var hvatskeytlegt af aðaláfrýjanda og honum til lítils sóma að væna gagnáfrýjanda um að hafa fengið lánuð nöfn manna til mála- reksturs gegn sér, sbr. staflið A í kröfugerð gagnáfrýjanda. Fullyrð- ing af þessu tagi hefur hins vegar ekkert raunhæft gildi, en sumir stefnenda í því máli komu sjálfir fyrir héraðsdóm. Hún er marklaust stílbragð, augljóslega úr tengslum við veruleikann og getur engan skaðað nema þann, sem lætur sér slíkt um munn fara. Ummæli aðaláfrýjanda samkvæmt stafliðum B og D lýsa skoðunum hans á lögmannsstörfum gagnáfrýjanda í undangengnum málaferlum, og ber að skoða þau sem slík. Framsetning þeirra verður eigi lögð að jöfnu við fjölmæli. Umyrði aðaláfrýjanda í stafliðum C og E eru meinlaus. Samkvæmt framansögðu er ekki unnt að fallast á, að hin um- deildu orð aðaláfrýjanda hafi verið þess eðlis, að nauðsyn beri til þess að stemma stigu við þeim með áfellisdómi. Ber því að sýkna hann af öllum kröfum gagnáfrýjanda og dæma honum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 18. febrúar 1994. Mál þetta, sem dómtekið var 25. f. m. að undangengnum munnlegum málflutningi sama dag og endurupptekið var að kröfu stefnda 21. s. m., hef- ur stefnandi, Ólafur Sigurgeirsson hdl., Austurströnd 3, Seltjarnarnesi, höfðað með stefnu, út gefinni 2. apríl 1992 og birtri 7. s. m., á hendur Pétri Péturssyni lækni, Hjarðarlundi 9, Akureyri. 719 Dómkröfur stefnanda eru eftirfarandi: 1. A. Að eftirfarandi aðdróttun, sem birtist á baksíðu Dags á Akureyri 24. mars 1992, verði dæmd dauð og ómerk: „sem fengið hefur nöfn 35 manna lánuð til að geta stundað þá þokkaiðju að hindra embættismann í íslenska heilbrigðiskerfinu í að stunda sín skyldustörf“. Að eftirfarandi ummæli verði dæmd dauð og ómerk: B. Ummæli stefnda í kvöldfréttum Ríkisútvarpsins 21. febrúar 1992: „Að vísu ber þetta náttúrulega að þakka Ólafi Sigurgeirssyni, í fyrsta lagi að hafa undirbúið stefnu sína svona illa og ófagmannlega, að málinu var vísað frá vegna vanreifunar.“ C. Ummæli stefnda í Dagblaðinu 22. febrúar 1992: „Mér skilst, að lög- maður stefnenda sé flúinn á fjöll og hafi lokað farsímanum. Hann hefur ekki verulega ánægju af þessu máli.“ D. Ummæli stefnda í Degi á Akureyri 25. febrúar 1992: „Sjálfseyðingar- hvötin er sterk hjá honum,“ sagði Pétur Pétursson um þá fyrirætlan lög- manns vaxtarræktarmanna að halda málinu áfram. „Það er minn hagur, að málið haldi áfram, og niðurstaðan á föstudag segir sína sögu um hæfileika Ólafs Sigurgeirssonar til að reka mál fyrir dómi.“ E. Ummæli stefnda í Dagblaðinu 24. mars 1992: „Ólafur kemur mér ekki lengur á óvart. Ég lít svo á, að hann sé í einhverjum ógöngum, blessaður maðurinn.“ 2. Að stefndi verði dæmdur til tveggja ára fangelsisvistar, þ. e. hörðustu refsingar samkvæmt 234. gr., 235. gr. og 236. gr. alm. hgl. nr. 19/1940 vegna ofangreindra ummæla. 3. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 500.000 kr. í miskabæt- ur ásamt dráttarvöxtum skv. vaxtalögum nr. 25/1987, HI. kafla, frá 9. apríl 1992 til greiðsludags. Gerð er krafa um, að áfallnir vextir leggist við höfuð- stól árlega, í fyrsta sinn 9/4 1993, og dráttarvextir reiknist af þannig upp- færðum höfuðstól. 4. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 100.000 kr. til þess að kosta birtingu dómsins í öllum dagblöðum. 5. Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað að skað- lausu skv. málskostnaðarreikningi, 187.540.- kr., og að málskostnaðarfjár- hæðin beri dráttarvexti skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Áfallnir dráttarvextir leggist árlega við höfuðstól, og dráttarvextir reiknist af þannig uppfærðum höfuðstól, í fyrsta sinn ári eftir upphafsdag vaxtanna.“ Stefndi krefst þess að vera alsýknaður af öllum kröfum stefnanda og sér verði tildæmdur ríflegur málskostnaður að mati réttarins. 180 Stefnandi lýsir málavöxtum svo, að snemma árs 1991 hafi stefndi látið frá sér fara nokkur ærumeiðandi og óviðurkvæmileg ummæli um vaxtarræktar- menn í útvarpsþætti. Nokkrir þeirra, nánar til tekið 35, hafi falið stefnanda að höfða meiðyrðamál gegn stefnda, sem þingfest var 23. maí 1991. 5. sept- ember s. á. skilaði lögmaður stefnda greinargerð ásamt málsskjölum. Í byrj- un febrúar 1992 tilkynnti dómari málsins aðilum um munnlegan málflutning um frávísunarkröfu stefnda 17. febrúar s. á. Hinn 21. s. m. hafi dómari máls- ins, Ásgeir Pétur Ásgeirsson, kveðið upp frávísunardóm. Er dómurinn var upp kveðinn, kveðst stefnandi ekki hafa verið í bænum og ekki hafi náðst í sig til þess að tilkynna niðurstöðuna. Hafi stefndi hins vegar verið tiltækur og eftirtaldir fjölmiðlar átt viðtal við hann vegna dómsins: Ríkisútvarpið, Dagblaðið og Dagur á Akureyri. Í þessum viðtölum hafi stefndi farið lítils- virðandi og niðrandi orðum um sig, sem var lögmaður annars málsaðilans, þ. e. a. s. þeirra 35 vaxtarræktarmanna, er ærumeiddir höfðu verið. Hafi ummæli stefnda verið árás á mannorð sitt og æru og til þess fallin að lækka hann í áliti almennings. Í kvöldfréttatíma Ríkisútvarpsins sama dag er haft eftir stefnda: „Að vísu ber þetta náttúrulega að þakka Ólafi Sigurgeirssyni. í fyrsta lagi að hafa undirbúið stefnu sína svona illa og ófagmannlega, að málinu var vísað frá vegna vanreifunar.“ Í Dagblaðinu DV 22. s. m. sé enn haft eftir stefnda: „Mér skilst, að lögmaður stefnenda sé flúinn á fjöll og hafi lokað farsímanum. Hann hefur ekki verulega ánægju af þessu máli.“ Í Degi á Akureyri 25. s.m. er haft eftir stefnda: „Sjálfseyðingarhvötin er sterk hjá honum.“ Um þá fyrirætlun lögmanns vaxtarræktarmanna að halda máli sínu áfram sagði Pétur Pétursson: „Það er minn hagur, að málið haldi áfram, og niðurstaðan á föstudag segir sína sögu um hæfileika Ólafs Sigur- geirssonar til að reka mál fyrir dómi.“ Stefnandi kveðst hafa kært frá- vísunardóminn til Hæstaréttar Íslands, og 20. mars 1992 hafi Hæstiréttur kveðið upp dóm í málinu og vísað því heim í hérað til efnismeðferðar og dómsálagningar og dæmt stefnda til að greiða 30.000 kr. í kærumálskostn- að. Enn hafi verið höfð viðtöl við stefnda í Dagblaðinu og Degi og sem fyrr höfð eftir honum móðgandi ummæli og aðdróttandi. Í dagblaðinu Degi á Akureyri eru höfð eftir honum eftirfarandi ummæli 24. mars 1992: „Það fór ákaflega vel á með okkur, mér var vel tekið, og við sættumst heilum sátt- um. Það kom mér ekki á óvart, því að ég hef fengið jákvæð viðbrögð frá öllum nema Ólafi Sigurgeirssyni, sem hefur fengið nöfn 35 manna lánuð til að geta stundað þá þokkaiðju að hindra embættismann í íslenska heil- brigðiskerfinu í að stunda sín skyldustörf.“ Hafi nú verið ærin ástæða orðin til málshöfðunar. 781 Álit dómsins. Það er álit dómsins, að fallast megi á það með stefnanda, að ummæli stefnda, sem tilgreind eru í kröfum hans undir tl. 1, A-, B-, C-, D- og E- stafliðum, séu ærumeiðandi aðdróttanir í garð hans og falli undir 234. og 235. gr. alm. hgl. nr. 19/1940. Enda þótt stefndi bendi réttilega á, að ýmis hnjóðs- og köpuryrði hafi fallið í sinn garð af hálfu stefnanda, sem í sjálfu sér geta móðgandi talist eða aðdróttandi, þá getur dómurinn ekki fallist á það sjónarmið hans, að í þessu tilfelli eigi 239. gr. alm. hgl. við, þ. e. eins og stefnandi bendir á, að hér sé ekki um að ræða orðhefnd stefnda eða retors- io. Tilgreind ummæli stefnda féllu vegna úrslita í héraði vegna frávísunar- dóms annars máls, er stefnandi rak fyrir aðra aðila í héraði og var síðan heim vísað af Hæstarétti, og verður að telja, að stefndi hafi með þeim ómaklega vegið að stefnanda sem málafærslumanni. Einnig verður að fallast á þá kröfu stefnanda að dæma tilgreind ummæli stefnda ómerk, sbr. 241. gr. alm. hgl. Rétt þykir einnig að verða við kröfu stefnanda um, að stefndi greiði hon- um miskabætur samkv. 264. gr. alm. hgl., og þykja þær hæfilega ákveðnar 20.000.- kr. ásamt vöxtum, eins og í stefnu greinir. Þá þykir einnig rétt að taka til greina kröfu stefnanda um, að stefndi greiði honum fjárhæð til að standa straum af kostnaði við birtingu dómsins, 10.000,- kr., svo og, að hann greiði honum málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn 45.000,- kr., ásamt vöxtum eins og krafist er. Eftir öllum atvikum þykir dóminum rétt, að stefnda sé gerð refsing vegna ummæla hans, sem þykja varða við 234. og 235. gr. alm. hgl., en að ákvörðun um refsingu stefnda verði frestað og hún látin niður falla að tveimur árum liðnum frá lögbirtingu dóms þessa, enda haldi stefndi skilorð 3. mgr. 57. gr. alm. hgl. nr. 19/1940, sbr. 1. nr. 22/1955, í tvö ár frá lögbirtingu dóms þessa. Dóm þennan kvað upp Ásgeir Pétur Ásgeirsson. Dómsorð: Stefndi, Pétur Pétursson, greiði stefnanda, Ólafi Sigurgeirssyni, 20.000,- kr. í miskabætur ásamt dráttarvöxtum skv. 111. kafla vaxta- laga frá 9. apríl 1992 til greiðsludags, og leggjast áfallnir vextir við höfuðstól árlega, í fyrsta sinn 9. apríl 1993. Stefndi greiði stefnanda málskostnað, 45.000,- kr., ásamt dráttar- vöxtum skv. III. kafla vaxtalaga frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Þá greiði stefndi stefnanda 10.000,- kr. til að kosta birtingu dóms- ins. 182 Ákvörðun refsingar slefnda, Péturs Péturssonar, er frestað, og skal hún niður falla að liðnum tveimur árum Frú lögbirtingu dóms þessa, haldi stefndi almennt skilorð 3. mr. 57. pr laga nr. 19/1940, sbr. L nr Ettirlarandi ummeli stefnda, Péturs Péturssonar, um stefnanda, Ólaf Sigurgeirsson, manna | dæmd ómerk: „sen fengið hefur nöfn 35 vð il að geta stundað þá þokkaiðju að hindra ambættis íslenska heilbrigðskerfinu í að stunda sín skyldustörf“. „Að vísu ber þetta náttúrulega að þakka Óli Sigurgeirssyni, í yrsta lagi að hafa undirbúið stefnu sína svona il og ófagmnnlega, að málinu var vísað frá vegna vanreifunar." „Mér skil sn að lögmaður stefnonda inn á fjöll og hafi lokað farsímanum. Hann hefur ekki verulega ánægju af þessu máli.“ „Það er minn hagur, að málið haldi áfram og niðurstaðan á föstudag jálfseyðingarhvötin er sterk hjá honum.“ Sir sína sögu um hæfileika Ólafs Sigurpeirssonar tilað reka mál fyr ir dómi.“ „Ólafur kemur mór ekki lengur á óvart. Ég lí svo á, að hann sé í Einhverjum ógfingum, blessaður maðurinn“ Dóni þessum hor að flsægja með aðför að lögum 782 Ákvörðun refsingar steinda, Péturs Pólurssonar, er frestað, og skal hún niður falla að liðnum tveimur árum frá lösbirtingu dóms þessa haldi stefndi almennt skilorð 3, mgr 57, ar. laga nr. 1971940, sbr. nr. 2205 Eftirfarandi ummæli stefnda, Péturs Péturssonar, um stefnanda, Ólaf Sigurgeirsson, eru dæmd ómerk: „sem fengið hefur nöfn 35 manna Jánuð úl að geta stundað þá þokkaiðju að hindra ombættis- mann í íslenska heilbrigðiskerfinu í að stunda sín skyldustörf“. „AÐ ber þetta náttúrulega að þakka Ólafi Sigurgeirssyni, í fyrsta að hafa undirbúið stefnu sína svona illa og ófngmannlega, ið málinu var vísað frú vegna vanreilonar“ „Mór skilt, að lögmaður stefnendu sé flúinn á fjöll og hafi lokað farsímanum. Hann hefur ekki verulega ánægju af þessu máli“ „Sjálfseyðin Þuð er minn hagur, uð málið haldi áfram og niðurstaðan á föstudag segir sína sögu um hæfileika Ólafs Sigurgeirssonar il að reka mál fve- ir dómi.“ „Ólafur kemur mér ekki lengur á óvart, Ég lít svo á, að rhvötin er sterk hjá honum, í einhverjum ógöngum, blessaður maðurinn.“ Þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 182 Ákvörðun refsingar stefnda, Péturs Péturssonar. er frestað, og skal hún niður falla að Hðnum tveimur árum frá lögbirtingu dóms þessa, haldi stelndi almennt skilorð 3, mr. 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr, nr. 2211955, Eftirfarandi ummæli stefnda, Péturs Péturssonar, um stefnanda, Ólaf Sigurgeirsson. eru dæmd ómerk: „sem fengið hefur nöln 35 manna lánuð til að geta stundað þá þokkaiðju að hindra embættis- mann í íslenska heilbrigðiskerfinu í að stunda sín skyldustórf“. „Að vísu ber þetta náttúrulega að þakka Ólafi Sigurgeirssyni, í fyrsta lagi að hafa undirbúið stefnu sína svona il og ófngmannlega, að málinu var vísað frá vegna vanreifunar.“ „Mér skilst, að lögmaður stefnenda sé flúinn á fjöll og hafi lokað farsímanum. Hann hefur ekki verulega ánægju af þessu máli, „Það er minn hagur, að málið haldi álram og niðurstaðan á föstudag, Sjállseyðingarhvötin er sterk hjá honum.“ eir sína sögu um hæfileika Ólafs Sigurgeirssonar til að reka mál fyr- ir dómi.“ „Ólafur kemur mór ekki lengur á óvart. Ég lít svo á, að hann sé í Ginhverjum ógöngum, blessaður maðurinn Dómi þessum ber að fullnægja méð aðför að lögum. 183 Fimmtudaginn 16. mars 1995. Nr. 39/1993. Gísli Gíslason (Jón Hjaltason hrl.) gegn Ármannsfelli hf. og Sjóvá — Almennum tryggingum hf. til réttargæslu (Guðmundur Pétursson hrl.) Skaðabótamál. Vinnuslys. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Hinn áfrýjaða dóm kvað upp Helgi I. Jónsson héraðsdómari. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 25. janúar 1993 og krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 4.830.753 krónur eða aðra lægri fjárhæð að mati Hæstaréttar með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 4. apríl 1990 til 2. apríl 1992, en með dráttarvöxtum samkvæmt 11. kafla laganna frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Engar kröfur eru gerðar á hendur réttargæslustefnda. Stefndi krefst aðallega staðfestingar héraðsdóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann lækkunar bótakrafna og sakarskiptingar. Af hálfu réttargæslustefnda eru engar kröfur gerðar. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Meðal þeirra er útreikningur Verkfræðistofu Gunnars Torfasonar hf. á halla þaks þess, sem áfrýjandi féll af 4. apríl 1990, en samkvæmt honum reikn- ast hallinn 15,5. Málavöxtum er lýst í héraðsdómi. Áfrýjandi er lærður og reyndur húsasmiður með meistararéttindi. Hlaut hann sjálfur að eiga hlut að því að meta, hvort aðstæður til þakvinnu væru forsvaranlegar greint sinn. Hann hafði, áður en slys- ið varð, unnið um nokkra hríð við þök umræddrar húsasamstæðu og mátti vera ljós hætta, er stafaði af því að stíga út af öryggisstiga, sem 784 nolaður var við vinnu á þakinu. Er og á það fallist með héraðsdóm- ára, að eigi sé fram komið í málinu, að á hali skort af hálfu stefnda um öryggisráðstafanir á vinnustað eða tilkynningu um slysið. Að Þessu athuguðu verður hinn álrýjaði dómur staðfestur. Eltir alvikum þykir rétt. að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Þegar áfrýjandi slasaðist um miðjan dag í aprílbyrjun 1990, var hunn nýkominn til vinnu með öðrum trésmið uppi á þaki raðhússins ar. 23 við Krummahóla í Reykjavík, sem stefndi hafði gu samt mörgum nákegum húsum. Hafði járnklæðning áður vorið sett á þakið, en eftir var sá frágangur að setja áfellur á j næsta húss og koma fyri jöljárni og lolttúðu á mænínum ísam því að hnoða plölusamskeyti. Ágreiningur er um, hverjum þessara verkefna áfrýjandi átti að sinna, en hann kveður það hafa verið tvö hin síðarnefndu. Fær það nokkurn stuðning í frásögn starfsfélaga anda hafa ætluð að hnoða samskeyti, en kveðst sjálfur hafa unnið ið áfllurar þennan dag. Það verk vár unnið úr þákstiga. sem smiðirnir hölðu til umráða í örgggisskyni. Við hin tvö) virðist stiginn ekki hafa vorið notaður, að því er ráðið verður af framburði bygsingarstjóra steinda og öðrum skýrslum fyrir dómi, Þegar slysið varð, var veður á mörkum þess, að vinnandi væri á þakinu, eins og um getur í héraðsdómi, Fram er og komið, að vetur hafði verið þungur og veður óhaystæll vikurnar fyrir slysið, svo að sæta þurti lagi ll verka við húsin. Óljóst er, hvernig ákveðið var að) hefja vinnu á húsþakinu í þetta sinn, en miða verður við, að ein hvers konar samráð smiðannu og yfirmanna þeirra hafi komið til, Ætla verður í því sambandi, að stefndi hali látið sér annt um fram- vindu verka á svæðinu, og byggingarstjóri hans gat ekki fullyrt, að hann hefði ekki nefið áfrýjanda fyrirmæli um að fara upp á þakið. við vegg hans, sem sé 784 notaður var við vinnu á þakinu. Er og á það fallist með hóraðsdóm- ara, að eigi sé fram komið í málinu, að á hafi skort af hálfu stefndu um öryggisráðstafanir á vinnustað eða tilkynningu um slysið. Að þessu athuguðu verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur. Ettir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarótti falli niður, Dómsorð ýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Þegar álrýjandi slasaðist um miðjun dag í aprílbyrjun 1990, var hann nýkominn til vinnu með öðrum trósmið uppi á þaki raðhússins nr. 23 við Krummahóla í Reykjavík, sem stefndi hafði í byggingu ásami mörgum nálægum húsum. Hafði járnklæðning á ur verið sett á þakið, en eftir var sá frágangur að selja álellur á jaðarinn við vegg, næsta húss og koma fyrir kjöljárni og lofttúðu á mæninum ásamt því að hnoða plöandbei Ágreiningur er um, hverjum þv verkefna álrýjandi átti að sinna, en hann kveður það hafa verið tvö hin síðarnefndu, Fer það nokkurn stuðning í frásögn slarfslélaga hans, sem segir ál Sjlfur hafa unnið ið áflurnur Þennan dag. Það verk var unnið úr Þákstiga, sem smiðirnir höfðu til umráða í öryggisskyni. Við hin tvö virðist stiginn ekki hafa verið notaður, að því er ráðið verður af framburði bygginsarstjóra stefnda og öðrum skýrslum fyrir dómi. Þegar slysið varð, var veður á mörkum þess. að vinnandi væri á þakinu, eins og um getur í héraðsdómi. Fram er og komið, að vetur hafði verið þungur og veður óhagstætt vikurnar fyrir slysið, svo að sæta þurfti lagi til verka við húsin, Óljóst er, hvernig ákveðið var að helja vinnu á húsþakinu í þetta sinn, en miða verður við, að ein hvers konar samráð smiðanna og yfirmanna þeirra hali komið til. Ætla verður í því sambandi, að stefndi hof látið sér annt um fram- vindu verka á svæðinu, og bygeingarstjóri bans gat ekki fullyrt, að hann hefði ekki gefið áfrýjanda Erni um að fara upp á þakið. að hnoða samskeyti, en kveðst 784 notaður var við vinnu á þakinu. Er og á það fallist með héraðsdóm- ara, að eiei sé fram komið í málinu, að á hafi skort af hálfu stefnda stafanir á vinnustað eða tilkynningu um slysið. Að Þessu athuguðu verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. um öryggisrá Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður Málskostnaður fyrir Læstarétti fellur niður Sératkvæði Hjartar Torfasonar Þegar áfrýjandi slasaðist um miðjan dar í aprílbyrjun 1990, var hann nýkominn til vinnu með öðrum trésmið uppi á þaki raðhússins nr. 23 við Krummahóla í Reykjavík, sem stefndi hafði í byggingu ásamt mörgum nálægum húsum. Hafði járnklæðning áður verið sett á þakið, en eftir var sá frágangur að setja áfellur á jaðarinn við vegg mesta húss og koma fyrir kjöljárni og lofttúðu á mæninum ásamt því að hnoða plötusamskeyti. Ágreiningur er um. hverjum þessara verkefna áfrýjandi átti að sinna, en hann kveður það hafa verið tvö, hin síðarnefndu. Kær það nokkura stuðning í Irásögn starfsfólaga hans, sem segir áfrýjanda hafu ætlað að hnoða samskeyti, en kveðst sjálfur hafa unnið við áfellurnar þennan dag. Það verk var unnið úr Þakstiga, sem smiðirnir höfðu til umráða í öryggisskyni. Við hin tvö virðist stiginn ekki hafa verið notaður, að því er ráðið verður af framburði byggingarstjóra stelnda og öðrum skýrslum fyrir dómi, Þegar slysið varð, var veður á mörkum þess, að vinnandi væri á Þakinu. eins oyr um getur í héraðsdómi. Fram er og komið. að vetur hafði verið þungur og. veður óhagstætt vikurnar fyrir slysið, svo að sæla þurfti lagi til verka við húsin. Óljóst er. hvernip úkveðið var að hefja vinnu á húsþakinu í þetta sinn, en miða verður við, að ein- hvers konar samráð smiðanna og yfirmanna þeirra hafi komið til. Ælla verður í því sambandi, að stefndi hafi látið sér annt um fram- vindu verka á svæðinu, og byggingarstjóri hans gat ekki fullyrt, að hann hefði ekki gefið áfrýjanda fyrirmæli um að fara upp á þakið. 185 Engar öryggisráðstafanir voru gerðar vegna þessarar vetrarvinnu umfram það, sem fólst í notkun þakstigans, en ætla verður, eftir því sem fyrr segir, að hún hafi ekki náð til allrar vinnu á þakinu. Vinnu- pallur við húsvegginn veitti aðeins takmarkaða vernd og kom áfrýj- anda að engu haldi, enda verður ekki séð, að gerð hans hafi verið miðuð við þarfir þakvinnu. Sú umsögn Vinnueftirlits ríkisins í bréfi 13. október 1993 til lögmanns áfrýjanda, að fallvarnir virðist ekki hafa verið til staðar, er því á rökum reist. Í 3. og 4. mgr. 17. gr. reglugerðar nr. 204/1972 um öryggisráðstafanir við byggingarvinnu er svo á kveðið, að við þakvinnu skuli koma fyrir sérstökum fall- vörnum, ef þak sé hátt eða halli þess meiri en 34“, en að öðrum kosti skuli verkamenn þá vera búnir öryggisbelti með lítlínu. Í þessu tilviki voru þakhalli og þakhæð mun minni en þarna er til vísað, en umrædd fyrirmæli gátu átt við eigi að síður vegna hinna ríkjandi veðurskilyrða, sbr. 1. mgr. sömu greinar. Á það skortir með áberandi hætti, að málsatvik hafi verið skýrð. Ástæðan er sú meðal annars, að í falli sínu af húsþakinu lemstraðist áfrýjandi ekki svo, að þörf væri talin á að tilkynna um slysið þegar í stað, þar sem hann stóð upp óbrotinn. Var tilkynning til Vinnueftir- lits ríkisins rituð tveimur dögum síðar, eins og um ræðir í héraðs- dómi, og gaf hún ekki til kynna, að afleiðingar slyssins gætu orðið alvarlegar fremur en hitt. Þessi tilkynningarháttur var ekki í ósam- ræmi við settar reglur, en eftirleikurinn varð sá, að engin rannsókn fór fram á slysinu. Virðist ekki hafa verið reynt að afla skýrslna um atvik þess fyrr en við aðalmeðferð málsins í október 1992, þegar áfrýjandi og fimm starfsmenn stefnda komu fyrir dóm. Sjötti starfs- maðurinn kom fyrir dóm eftir áfrýjun málsins að frumkvæði áfrýj- anda, og kvaðst hann hafa séð slysið úr byggingarkrana, sem hann stjórnaði í námunda við húsið. Fer framburður hans í bága við skýrslur hinna starfsmannanna í nokkrum atriðum, og er það stefnda í óhag, sem á milli ber. Í frásögnum þessara manna af að- draganda slyssins gætir mjög óvissu og misræmis, þar á meðal um atriði varðandi tilhögun verka, sem vinnuveitanda ætti að vera auð- velt að leiða í ljós. Til dæmis var aðferðum við að þíða snjó og klaka af byggingum á svæðinu lýst með gagnólíkum hætti af hálfu bygg- ingarstjóra og verkstjóra stefnda, en umdeilt er og óljóst, hvernig að 786 því var staðið á þakinu í þetta sinn. Verður stefndi að bera halla af óvissunni um þau atriði, sem helst snúa að honum. Vörn stefnda í málinu er í raun aðallega á því reist, að áfrýjandi hafi ekki átt að vinna utan þakstigans eða stíga út úr honum, og lagði byggingarstjóri stefnda áherslu á hið fyrrnefnda í skýrslu sinni fyrir dómi. Staðhæfingar stefnda í þessu efni geta þó ekki talist nægilega sannaðar, eins og málið er vaxið, og verður við það að miða, að áfrýjandi hafi átt erindi út fyrir stigann. Brestur þá jafn- framt skýra sönnun þess, að öryggi starfsmanna við þakvinnuna hafi verið nægilega tryggt af hendi stefnda. Verður slys áfrýjanda þannig rakið til misbresta í verkstjórn og öryggi á vinnustaðnum, og ber stefndi ábyrgð að því leyti á tjóni hans af slysinu. Að hinu leytinu átti áfrýjanda ekki að dyljast, að honum væri mikil hætta búin á þakinu, og er gáleysi hans einnig um að kenna, hvernig fór. Með hliðsjón af kunnáttu hans og reynslu og þeirri ábyrgð, er starfi hans fylgdi, er rétt að meta skaðabótaskyldu í mál- inu á þann veg, að hann beri sjálfur tjón sitt að 3/5 hlutum, en stefndi bæti honum það að 2/5 hlutum auk þess að greiða honum hæfilegan málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Þar sem niður- staða annarra dómenda er sú, að sýkna eigi stefnda, eru þó ekki efni til að fjalla um bótahlið málsins. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 9. nóvember 1992. Mál þetta, sem dómtekið var 12. október sl., er höfðað með framlagningu stefnu í dómi 30. apríl sl. Stefnandi er Gísli Gíslason, kt. 310550-3299, til heimilis að Rekagranda 2, Reykjavík. Stefndi er Ármannsfell hf., kt. 420169-0279, Funahöfða 19, Reykjavík. Þá er Sjóvá-Almennum tryggingum hf., kt. 701288-1729, Kringlunni 5, Reykjavík, stefnt til réttargæslu. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda, Ármannsfelli hf., verði gert að greiða stefnanda 4.329.713 kr. auk {nánar tilgreindra dráttarvaxta og máls- kostnaðar!|. Engar kröfur eru gerðar á hendur réttargæslustefnda og engar heldur af hans hálfu. Af hálfu stefnda er þess aðallega krafist, að hann verði sýknaður af öll- um kröfum stefnanda og tildæmdur málskostnaður að mati dómsins að teknu tilliti til virðisaukaskatts, en til vara, að sök verði skipt í málinu og 187 bætur lækkaðar mjög verulega og málskostnaður dæmdur eins og í aðal- kröfu. Málavextir, málsástæður og lagarök. Hinn 4. apríl 1990 var stefndi, sem er húsasmiður að mennt, að vinna við þak raðhúss, sem stefndi, sem er byggingarfyrirtæki, var með í smíðum við Krummahóla 23 hér í borg. Samkvæmt vottorði Veðurstofu Íslands voru 5 vindstig og 6 stiga frost kl. 9.00 að morgni þessa dags og skafrenningur. Kl. 12.00 hafði frostið minnkað í 3,9 stig og kl. 15.00 í 1,7 stig og vindhæð í 4 stig. Þá segir í vottorðinu, að jörð hafi verið alþakin misþykku lagi af þétt- um eða votum snjó. Snjó- og hálkublettir voru á þaki hússins. Töldu stefn- andi og samstarfsmaður hans, Árni Eðvaldsson húsasmiður, óvinnandi uppi á þakinu um morguninn af framangreindum ástæðum. Upp úr hádegi fór veður batnandi, og fóru stefnandi og Árni, sem báðir unnu í uppmælingu hjá stefnda, að vinna uppi á þakinu. Um kl. 14.30 vildi það slys til, að stefn- andi steig af þakstiganum út á þakjárnið á suðurhlið hússins. Datt stefnandi við það á bakið, rann niður þakið og féll af þakbrúninni og fór yfir vinnu- pall, sem reistur hafði verið fyrir framan húsið. Féll stefnandi um það bil þrjá metra og á harðan snjóskafl. Segir í tilkynningu stefnda um slysið til Vinnueftirlits ríkisins, dagsettri 6. apríl 1990, sem byggingarstjóri stefnda og öryggistrúnaðarmaður undirrituðu, að stefnandi hafi staðið upp og gengið sjálfur inn í vinnuskúr á svæðinu, en þaðan var honum ekið á slysadeild Borgarspítalans til skoðunar og myndatöku. Í vottorði Stefáns Carlssonar læknis um skoðun á stefnanda þann dag segir m. a., að stefnandi hafi fengið áverka á háls og mjóhrygg, en reynst óbrotinn. Var álitið, að um vöðva- tognun á hálsi og í baki væri að ræða. Fékk stefnandi hálskraga og lyfseðil fyrir bólgueyðandi og vöðvaslakandi lyfjum. Endurkoma var ráðgerð að hálfum mánuði liðnum, en samkvæmt vottorðinu leitaði stefnandi ekki aft- ur á slysadeildina vegna þessara meiðsla nema til að fá vottorð, sem honum var látið í té í nóvember s. á. Björn Önundarson tryggingayfirlæknir mat örorku stefnanda vegna slyss- ins, og er matsgerð hans dagsett 22. janúar sl. Segir í niðurstöðum matsins, að stefnandi búi við nær stöðug óþægindi í aftanverðum hálsi og herðum. Þá fái stefnandi verk á milli herðablaða við lítið álag, t. d. ef hann sitji eða vinni lotinn. Stefnandi eigi bágt með að beita afli handlima, einkum í lot- inni stellingu. Hann eigi bágt með að vinna upp fyrir sig, og iðulega sofi hann illa vegna verkjanna. Allar hreyfingar í hálsliðum séu sárar, en verstur sá höfuðverkur, sem stefnandi fái við tiltölulega lítið álag og byrji í hnakka og leggi fram yfir höfuð. Mat læknirinn tímabundna örorku stefnanda 100% í fjóra mánuði og 50% í tvo mánuði og varanlega örorku 20%. 788 Stefnandi telur, að stefndu beri fulla bótaábyrgð á slysinu. Hafi það orðið vegna óforsvaranlegra aðstæðna á vinnustað. Veðurskilyrði hafi verið slík, að ekki hafi verið forsvaranlegt að skipa mönnum til vinnu uppi á þaki við frágang á þaki án nokkurra öryggisráðstafana, en snjókoma hafi verið, stinningskaldi og frost. Til að vinna lokafrágang á þakinu hafi það orðið að vera autt og hálkulaust. Orsök slyssins hafi verið hálka á þakinu, sem stefndi hafi ekki náð að þíða. Hann hafi aðeins verið iðnlærður verkamaður að hlýða skipun byggingarstjóra stefnda að fara til vinnu sinnar við ófor- svaranlegar aðstæður, sem stefndi hafi borið ábyrgð á. Gengið hafi verið þannig frá vinnupöllum við húsið, að þeir hefðu enga vörn veitt fyrir þá, sem unnu á þakinu, ef slys bæri að höndum. Ekki hafi heldur verið nein bönd til öryggis á bröttu þakinu, meðan verið var við vinnu þar. Þannig hafi stefndi með öllu þessu brotið gegn lögum um aðbúnað, hollustuhætti og ör- yggi á vinnustöðum nr. 46 28. maí 1980, einkum 37., 41. og 42. gr. Þá hafi stefndi látið hjá líða að láta fara fram lögreglurannsókn skv. 12. tl. 2. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74/1974, er slysið varð. Um lagarök vísar stefnandi til almennu skaðabótareglunnar og reglna skaðabótaréttar um húsbóndaábyrgð svo og 264. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940. Enn fremur vísar stefnandi til ofangreindra ákvæða laga um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum svo og 2. og 4. mgr. 81. gr. þeirra um brot á tilkynningarskyldu um slysið. Þá vísar hann, svo sem áður greinir, til 12. tl. 2. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála. Um vexti vísar stefnandi til 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. 2. mgr. 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga nr. 54/1988. Stefndi Ármannsfell hf. rökstyður sýknukröfu sína með því, að stefnandi hafi sjálfur valdið tjóni sínu með því ógætilega atferli að stíga af flötum þakstiga út á þakjárnið, sem honum hafi verið fullkunnugt um, að gat verið hált, og verði hann sjálfur að bera alla ábyrgð á því. Kröfu sína um verulega lækkun skiptingar sakar og verulega lækkun bóta rökstyður stefndi með því, að slysið hafi orðið, a. m. k. að verulegu leyti, fyrir óvarkárni stefnanda. Stefndi mótmælir því, að stefnandi hafi verið að hlýða skipunum bygpg- ingarstjóra stefnda um að fara til vinnu sinnar við óforsvaranlegar aðstæð- ur. Hið rétta sé, að ákvörðunin að hefja vinnu hafi verið á valdi stefnanda og samstarfsmanns hans, og sé rangt, að byggingarstjórinn hafi skipað þeim til vinnu. Hið rétta sé, að stefnandi og samstarfsmaður hans hafi tekið ákvörðunina, er þeir hafi talið veður orðið til vinnu uppi á þakinu. Þá mót- mælir stefndi því, að þakið sé bratt, og hefur lagt fram ljósmyndir og teikn- 789 ingar því til stuðnings. Þá kveður stefndi þakstigann sjálfan hafa verið ör- yggistæki, og öðrum öryggisráðstöfunum hafi ekki orðið við komið, og við venjulegar aðstæður hafi menn unnið á þakinu sjálfu og gengið ettir því án stuðnings. Forsendur og niðurstaða. Í skýrslum stefnanda og samstarfsmanns hans greint sinn, Árna Eðvalds- sonar, hér fyrir dómi kemur fram, að veður hafi verið orðið skaplegt, er þeir héldu til vinnu uppi á þaki raðhússins nr. 23 við Krummahóla hér í borg eftir hádegi 4. apríl 1990. Hins vegar greinir þá á um aðdraganda slyss- ins og aðstæður á þakinu, áður en það varð. Heldur stefnandi því fram, að eftir hádegi hafi byggingarstjóri stefnda, vitnið Björgvin Magnússon, sent menn upp á þakið til að bræða snjó og klaka af því. Hafi stefnandi ætlað að fara að ganga frá hnoðum á mæni þaksins og stigið í þeim tilgangi úr þak- stiga, sem stefnandi hafði sjálfur smíðað, og út á þakið með þeim afleiðing- um, sem að framan greinir. Nefndur Björgvin hefur eigi kannast við að hafa sent menn upp á þak til að bræða snjó og klaka af þakinu þennan dag. Þá kannast hann ekki við að hafa gefið stefnanda og Árna bein fyrirmæli um að fara upp á þakið til vinnu. Verkstjóri á staðnum, vitnið Anton Elvar Þórjónsson, hefur ekki heldur kannast við að hafa gefið slík fyrirmæli. Þá minnist vitnið Jóhannes Ágúst Jóhannesson, sem var verkamaður hjá stefnda á þeim tíma, er hér um ræðir, og sá m. a. að jafnaði um að þíða snjó af þökum raðhúsa þeirra, sem stefndi var með í smíðum í Krummahólum, þess ekki að hafa þítt snjó af þaki raðhúss þess, sem hér um ræðir, greint sinn. Árni Eðvaldsson, sem var eina vitnið að slysinu, hefur lýst aðdraganda þess á þá leið, að fyrir slysið hafi stefnandi sjálfur verið að bræða snjó af þaki hússins og verið búinn að því á norðurhlið þess. Töluvert mikill snjór hafi hins vegar verið á suðurhlið og vitninu og stefnanda verið það fullljóst. Hafi stefnandi verið á leið niður þakstigann á suðurhlið, er hann hafi stigið út af honum í „andartaks-athugaleysi“, án þess að eiga nokkurt erindi úr honum, og við það fallið niður af þakinu. Upplýst er í málinu með skýrslum fyrrgreinds Jóhannesar Ágústs og Ívars Erlendssonar húsasmiðs, að smiðirnir hafi sjálfir stundum séð um að bræða snjó af þökum. Af ljósmyndum og teikningum af umræddu raðhúsi, sem liggja fyrir Í málinu, verður ráðið, að þakhalli raðhússins sé um 15 gráður. Þá er fram komið í málinu, að vinnupallur hafði verið reistur við húsið og gólf hans 7190 verið um tvo metra frá jörðu og handrið við hann um einn metri á hæð. Við þakvinnuna var umræddur þakstigi notaður sem öryggistæki, þegar aðstæð- ur voru eigi góðar, en venjulega var þakið sjálft notað til að vinna á, þar eð halli þess verður að teljast lítill. Þá er upplýst í málinu, að Öryggistaugar hati verið tiltækar hjá stefnda, ef eftir því hefði verið leitað. Hins vegar má ráða af skýrslum stefnanda og vitna, að ekki hafi tíðkast af hálfu stefnanda eða annarra starfsmanna stefnda að nota slíkar taugar við framangreindar aðstæður. Er að mati dómsins eigi annað komið fram í málinu en að að- stæður á vinnustað hafi verið með þeim hætti, að þær uppfylltu skilyrði laga nr. 46/1980 um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum, sbr. og 17. gr. reglugerðar nr. 204/1972 um öryggisráðstafanir við byggingarvinnu. Þá þykir tilkynning stefnda um slysið hafa fullnægt skilyrðum reglugerðar nr. 612/1989, sbr. 81. gr. laga nr. 46/1980, þar sem stefndi hafi ekki mátt ætla annað miðað við fyrstu viðbrögð stefnanda eftir slysið, ásigkomulag hans þá svo og fyrstu læknisskoðun, en að stefnandi myndi jafna sig fljótlega. Fram er komið í málinu, að stefnandi hafði starfað við húsasmíðar frá ár- inu 1974 og fengið meistararéttindi í iðninni 1981. Hafði stefnandi unnið hjá stefnda frá árinu 1987, er slysið varð. Það er álit dómsins, að leggja verði til grundvallar um aðdraganda slyss þess, sem mál þetta er sprottið af, skýrslu vitnisins Árna Eðvaldssonar hér fyrir dómi. Samkvæmt henni og með hliðsjón af því, sem rakið er hér að framan, verður að telja, að orsök slyssins megi rekja til þeirrar óaðgæslu stefnanda, sem var þaulkunnugur aðstæðum, að stíga af þakstiganum og út á þakið, er honum gat ekki dulist samkvæmt skýrslu Árna, að snjór var á og það því hált af þeim sökum. Þykir með vísan til þessa verða að leggja alla sök slyssins á stefnanda, og ber þar af leiðandi að sýkna stefnda, Ármanns- fell hf., af kröfum hans. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Stefndi, Ármannsfell hf., á að vera sýkn af kröfum stefnanda, Gísla Gíslasonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 791 Föstudaginn 17. mars 1995. Nr. 74/1995. — Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Ásgeiri Heiðari Ásgeirssyni og (Ásgeir Þór Árnason hrl.) Jóni Þórarinssyni (Guðmundur Á gústsson hdl.) Kærumál. Frávísunarúrskurður staðfestur. Ákæruvald. Niðurfelling saksóknar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Af hálfu ákæruvalds var máli þessu skotið til Hæstaréttar með kæru 2. mars 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 6. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Austurlands, upp kveðinn 1. mars sl., þar sem máli ákæruvaldsins á hendur varnarað- ilum er vísað frá dómi. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/ 1991 um meðferð opinberra mála. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og héraðsdómi „lýst rétt og skylt að halda áfram dómsmeðferð málsins og kveða upp efnisdóm um sakarefni samkvæmt ákæru ríkissaksóknara frá 12. janúar sl.“. Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar úr ríkissjóði. I. Fyrir Hæstarétti hefur sóknaraðili greint frá því, að 21. nóvember 1994 hafi embætti ríkissaksóknara borist gögn frá sýslumanninum á Seyðisfirði um lögreglurannsókn á ólögmætu hreindýrsdrápi varnar- aðila. Ríkissaksóknari hafi falið saksóknara við embættið að athuga málið og gera tillögu um afgreiðslu þess, en samkvæmt starfsreglum embættisins og venjum átti að því gerðu að leggja tillöguna fyrir ríkissaksóknara. Vegna mistaka hafi bréf um afgreiðslu málsins, dagsett 16. desember 1994, verið póstlagt til sýslumannsins á Seyðis- firði og varnaraðila, áður en endanlegri athugun málsins var lokið 792 og án þess að málið væri borið undir ríkissaksóknara. Í bréfinu var tilkynnt, að af hálfu ákæruvaldsins væri ekki krafist frekari aðgerða í málinu. Fulltrúi sýslumannsins hafi vakið athygli ríkissaksóknara á bréfinu, og varð honum þá fyrst ljóst, hvernig komið væri. Varnar- aðilum hafi verið send símskeyti 22. desember 1994, þar sem greint var frá, að áðurnefnt bréf hafi verið sent þeim vegna mistaka og að þar greind ákvörðun væri afturkölluð. Ákæra hafi svo verið gefin út 12. Janúar 1995. Sóknaraðili rökstyður kröfu sína í þessum þætti málsins með því, að samkvæmt 1. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 27. gr. laga nr. 19/1991 sé ríkissaksóknari æðsti handhafi ákæruvalds. Hann skipti verkum með öðrum ákærendum og geti sett þeim almennar reglur og gefið fyrirmæli um einstök mál, sem þeim beri að hlíta. Hann geti kveðið á um rannsókn máls og mælt fyrir um framkvæmd hennar eða tekið hana eða ákvörðun um málshöfðun í sínar hendur. Í stjórnsýslulög- um nr. 37/1993 séu engin ákvæði, sem skerði þetta fortakslausa vald ríkissaksóknara. Honum hafi því verið heimilt að grípa til þeirra að- gerða að gefa fyrirmæli um málið og taka ákvörðun um málshöfðun í sínar hendur, þegar honum varð ljóst, hvernig komið væri. Il. Fyrrnefnt bréf frá embætti ríkissaksóknara til sýslumannsins á Seyðisfirði, sem var sent varnaraðilum í afriti, er svohljóðandi: „Ríkissaksóknara hafa borist rannsóknargögn, sem fylgdu bréfi yðar, herra sýslumaður, dagsettu 18. nóvember sl., varðandi meintar ólöglegar hreindýraveiðar Ásgeirs Ásgeirssonar ... og Jóns Þórar- inssonar ... á Fljótsdalsheiði þann 20. október sl. Með vísan til 2. mgr., f-liðar, 113. gr. og 112. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 19/1991 er eigi krafist frekari aðgerða í málinu af ákæruvaldsins hálfu. F. h. Björn Helgason.“ Fallast ber á það með héraðsdómara, að telja verði, að varnar- aðilum hafi orðið kunnugt um þessa ákvörðun ríkissaksóknara, áð- ur en þeim bárust símskeyti frá 22. desember 1994 um afturköllun hennar. 795 III. Umrætt bréf frá 16. desember 1994 er undirritað fyrir hönd ríkis- saksóknara og geymir eftir orðanna hljóðan tilkynningu, sem er send í nafni hans. Það er undirritað af starfsmanni, sem telja má, að sé lögum samkvæmt bær vegna stöðu sinnar um að tjá sig í nafni embættis ríkissaksóknara með þeim hætti, sem hér var gert. Þótt ríkissaksóknari hefði á fyrri stigum getað beitt heimild í 1. mgr. 27. gr. laga nr. 19/1991 til að gefa starfsmanninum fyrirmæli um meðferð málsins og taka í eigin hendur ákvörðun um málshöfðun, þá er ekki fært að líta svo á, að af því leiði rýmri heimild handa ríkissaksókn- ara til að endurskoða afgreiðslu málsins, eftir að tilkynnt hafði ver- ið um hana í nafni hans, en ef hann hefði staðið að afgreiðslunni sjálfur. Gildir einu í því sambandi, hvort vikið kunni að hafa verið frá innri starfsreglum við embætti ríkissaksóknara, þegar þessi af- greiðsla fór fram. Af þessum sökum er ekki unnt að fallast á, að það leiði af reglum um skipan ákæruvalds, að ríkissaksóknari hafi án frekari skilyrða haft heimild til að afturkalla ákvörðunina, sem saksóknari við emb- ætti hans tilkynnti um í nafni þess, að ekki yrði af saksókn á hendur varnaraðilum. IV. Í tilkynningu embættis ríkissaksóknara frá 16. desember 1994 er vísað til 112. gr. og f-liðar 2. mgr. 113. gr. laga nr. 19/1991 um lagastoð fyrir þeim málalokum gagnvart varnaraðilum, að ákæruvaldið krefj- ist ekki frekari aðgerða í málinu. Í fyrrnefnda ákvæðinu er ráðgert, að ákæranda beri að lokinni rannsókn máls að taka ákvörðun um, hvort af saksókn verði, en telji hann það, sem fram er komið, ekki nægilegt eða líklegt til sak- fellis, láti hann við svo búið standa. Frá ákvörðun um að falla frá saksókn á hendur varnaraðilum á þessum grunni var ríkissaksókn- ara ekki unnt að hverfa, án þess að fram kæmu ný sakargögn, svo sem leiða má af lögjöfnun frá 3. mgr. 76. gr. laga nr. 19/1991. Óum- deilt er, að engin slík gögn komu fram í málinu á tímabilinu frá 16. til22. desember 1994. Brast því lagaheimild til að afturkalla ákvörð- unina að því leyti, sem stoð fyrir henni var sótt í 112. gr. laganna. Í síðarnefnda lagaákvæðinu, sem skírskotað er til í umræddu 794 bréfi, er ríkissaksóknara veitt heimild til að Falla frá saksókn, ef sér- staklega stendur á og hann telur, að almannahagsmunir krefjist ekki málshölðunar. Í 2. mgr. 26. pr. laga nr. 1941991 er ráðgert, að unnt sé að hnekkja slíkri ákvörðun ríkissaksóknara með því, að dómsmála- ráðherra leiti ákvörðunar forseta Íslands um ógildingu hennar. Á hinn bóginn er hvergi í lögunum tekin afstaða til þess, hvort ríkis- saksóknara kunni sjálfum að vera heimilt að hverfa frá ákvörðun sinni. Verður ekki talið, að umrædd 2. myr. 26. yr. girði fyrir, að ríkissaksóknari geti stuðst við almennar reglur VI. kafla stjórnsýslu 4 til að afturkalla ákvörðun sína um að falla frá saksókn. Í m inu hefur því ekki verið borið við. að ríkissaksóknara hafi verið unnt að afturkalla ákvörðun sína að því leyti, seim hún var studd við Hlið 2. mgr. 113. gr. laga nr. 19/1991. með stoð í 25. pr. stjórnsýslu- laga. Skorti því heimild til þeirrar afturköllunar. Samkvæmi framangreindu brast ríkissaksóknara heimild til að hverfa frá þeirri ákvörðun, sem varnaraðilum var tilkynnt um í bréfi 16. desember 1994, að ekki væri krafist frekari aðgerða í máli þeirra eruvaldsins hálfu. Ber því að staðlesta hinn kærða úrskurð, bæði hvað varðar frávísun málsins og sakarkostnað. og dæma verj. endum varnaraðila þóknun úr ríkissjóði vegna þessa kærumáls, svo sem í dómsorði greinir af ál Dómsorð Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Ríkissjóður greiði verjendum varnaraðila, Ásgeiri Þór Ármasyni hæstaréttarlögmanni o, Guðmundi Á ústssyni hér- aðsdómslögmanni, hvorum 35.000 krónur í þóknun. Úrskurður Héraðsdóms Austurlands 1. 1995. Ár 1995. miðvikudaginn 1. mars, er á dómþingi Héraðsdóms Austurlands. sem háð er í dómsalnum að Lyngási 15. Egilsstöðum, af Ólafi Borki Þor valdssyni, kveðinn upp úrskurður í málinu nr. S-48711904, 1 Með ákæru, dagsettri 12. janír 1995, höfðaði ríkissaksóknari opinbert mál á hendur Ásgeiri Meiðuri Ásgeirssyni, kt. 201ISL-7509, og Jóni Þórar- 794 bréfi, er ríkissaksóknara veitt heimild til að falla frá saksókn, ef sér- staklega stendur á og hann telur, að almannahagsmunir kreljist ekki málshöfðunar. Í 2. mer. 26. gr. laga nr. 19/1991 er ríðgori, að unni sé uð hnekkja slíkri ákvörðu málar ráðherra leiti ákvörðunar forseta Íslands um órildingu hennar. Á hinn bóginn er hvergi í lögunum tekin alstaða til þess, hvort ríkis- saksóknara kunni sjálfum að vera heimilt að hverfa frá ákvörðun sinni. Verður ekki talið. að umrædd 2. mgr. 26. gr. girði fyrir, ríkissaksóknari geti stuðst við almennar reglur VI. kafla stjórnsýslu laga til að afturkalla ákvörðun sína um að falla frá saksókn. Í mál- inu hefur því ekki verið borið við. að ríkissaksóknara hafi verið unnt að afturkalla ákvörðun sína að því leyti, sem hún var studd við flið 2. mgr. 113. gr. laga nr. 19/1991, með stað í 25, gr. stjúrnsýslu- laga. Skorli því heimild til þeirrar afturköllunar. Samkvæmt framangreindu brást ríkissaksóknara heimild til að hverfa frá þeirri ákvörðun, sem varnaraðilum var tilkynnt um í bréfi 16. desember 1994 alist frekari aðgerða í máli þeirra af ákæruvaldsins hálfu, Ber því að staðfesta hinn kærða úrskurð, bæði hvað varðar frávísun málsins og sakarkosinað, og dæma verj endum varnaraðila þóknun úr ríkissjóði vegna þessa kærumáls, svo sem í dómsorði greinir kki va Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur Ríkissjóður greiði verjendum varnaraðila, Á eiri Þór Árnasyni hæslaréltarlögmanni og Guðmundi Ágústssyni hú 000 krónur í þóknun aðsdómslögmanni, hvorum 3 Úrski lands 1. mars 1995. Ár 1905, miðvikudaginn 1, mars, er á dómþinsi Héraðsdóms Austurlands, | sem háð er í dómsalnum að Lyngási 15. Egilsstöðum, af Ólafi Berki Þor. valdssyni, kveðinn upp úrskurður í málinu nr. $-1487/1994. Með ákæru, dagsettri 12. janúar 1995, höfðaði ríkissaksóknari opinba mál á hendur Ásgeiri Heiðari Ásyeirssyni., kt. 201151-7599, og Jóni Þó 1 | 794 issaksóknara veitt heimild til að falla frá saksókn, ef sér. staklega stendur á og hann telur, að Hannigan Krefii ekki málshöfðunar. Í 2. myr. 26. gr. laga nr. 19/1991 cr ráðgert, að unnt sé að hnekkja slíkri ákvörðun ríkissaksóknara með því, ið dómsmála ráðherra leiti ákvörðunar forseta Íslands um ógildingu hennar. Á hinn bóginn cr hvergi í lögunum tekin afstaða til þess, hvort ríkis- saksóknara kunni sjálfum að vera heimilt að hvera frá ákvörðun sinni. Verður ekki talið, að umrædd 2. mgr. 26. gr. pirði fyrir, ai tíkissaksóknuri geli stuðst við almennar reglur VI. kafla stjórnsýslu- laga til að afturkalla ákvörðun sína um að falla frá saksókn. Í mál inu hefur því ekki verið borið við, að ríkissaksóknara hali verið unnt að afturkalla ákvörðun sína að því leyti, sem hún var studd við Flið 2. mgr. 113. yr. laga nt. 19/1991, með stoð í 25. gr. stjórnsýslu- Skorti því heimild til þeirrar afturköllunar. Samkvæmt framangreindu brast ríkissaksóknara heimild til að hverla frá þeirri ákvörðun, sem varnaraðilum var tilkynnt um í bréfi 16. desember 1994, uð ekki væri krafist frekari aðgerða í máli þeirra af ákæruvaldsins hálfu. Ber því að staðfesta hinn kærða úrskurð. bæði hvað varðar frávísun málsins og sakarkostnað. og dæma veri- endum varnyraðila þóknun úr ríkissjóði vegna þessa kærumáls, svo sorði greinir. bréfi, er rá lag: Dómsorð Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Ríkissjóður greiði verjendum varnaraðili, Ásueiri Þór Árnas yni hæstaréttarlögmanni og Guðmundi Ágústssyni hér. aðsdómslögmanni, hvorum 35.000 krónur í þóknun, Úrskurður Héraðsdóms Austurlands 1. mars 199; Á 1995, miðvikudaginn Í, mars, er á dómþingi Héraðsdóms Austurlands, seim háð er í dómsalnum að Lyngási 15, Egilsstöðum, af Ólafi Berki Þor valdssyni. kveðinn upp úrskurður í málinu nr. $-14871904. Með) ákæru, dagsottri 12. janúar 1995, höfðaði ríkissaksóknari opinbert mál á hendur Áseiri Heiðari Ásgeirssyni, kl, 201151-7590, og Jóni Þórar- 795 inssyni, kt. 260760-2389, fyrir meint brot á lögum um vernd, friðun og veið- ar á villtum fuglum og villtum spendýrum nr. 64/1994 og reglugerð um stjórn hreindýraveiða nr. 402/1994. Við þingfestingu málsins 17. febrúar sl. kom fram krafa frá verjendum ákærðu um, að málinu skyldi vísað frá dómi og að sakarkostnað, þ. m. t. laun verjenda ákærðu, skyldi greiða úr ríkissjóði. Krafan var í því þinghaldi tekin til úrskurðar að loknum munnlegum flutningi. Krafan er reist á því, að ríkissaksóknari geti ekki afturkallað ákvörðun um niðurfellingu sak- sóknar gagnvart ákærðu. Að lokinni rannsókn málsins hjá lögreglunni á Egilsstöðum sendi sýslu- maður rannsóknargögn til ríkissaksóknara með bréfi, dagsettu 18. nóvem- ber sl. Í þeim gögnum var m. a. að finna framburðarskýrslur ákærðu og bréf þeirra til sýslumannsins á Seyðisfirði, þar sem ákærðu gefa sínar skýr- ingar á ætlaðri háttsemi sinni. Með bréfum, dagsettum 16. desember sl., til- kynnti ríkissaksóknari sýslumanni og ákærðu um þá ákvörðun sína, að eigi væri krafist frekari aðgerða í málinu af ákæruvalds hálfu og vísaði til 2. mgr., f-liðar, 113. gr. og 112. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Hinn 22. desember sl. sendi ríkissaksóknari hvorum ákærðu svohljóðandi skeyti: „Hér með tilkynnist yður, að bréf þessa embættis til sýslumannsins á Seyðisfirði, dagsett 16. þ. m., varðandi meint ólöglegt hreindýrsdráp yðar og annars nafngreinds manns 20. október sl. á Fljótsdalsheiði var ásamt samriti bréfsins til yðar póstlagt hér við embættið fyrir mistök sl. mánudag (þ. e. þann 19., innsk. dómara), áður en endanlegri athugun málsins var lok- ið, og er ákvörðun sú, sem þar er tilkynnt, því hér með afturkölluð. Af- greiðsla málsins verður kynnt yður síðar, jafnskjótt og hún liggur fyrir.“ Afrit af nefndum bréfum og skeytum ríkissaksóknara fylgdu ekki gögn- um þeim, sem send voru dóminum með ákæru, heldur voru þau lögð fram af verjendum við þingfestingu málsins. Fram er komið í málinu, að frá þeim tíma, er ríkissaksóknari tók ákvörðun um niðurfellingu saksóknar og þar til ákvörðunin var afturkölluð, bárust ekki ný rannsóknargögn í málið. Telja verður, að ákærðu hafi verið kunnugt um ákvörðun ríkissaksóknara um niðurfellingu saksóknar, er afturköllun ríkissaksóknara á þeirri ákvörð- un átti sér stað. Il. Eins og máli þessu er háttað, verður að rekja nokkuð þær lagagreinar, sem telja verður, að skipti máli við úrlausn þessa máls. Í 114. gr. laga nr. 19/ 1991 er sérstaklega áréttað, að tilkynna beri hinum kærða ákvörðun um niðurfellingu saksóknar og tiltaka, við hverja lagaheimild sú ákvörðun styðjist. Eins og áður segir, er í bréfi ríkissaksóknara til sýslumanns og 196 ákærðu ákvörðun um niðurfellingu saksóknar rökstudd með vísan til 2. mgr., f-liðar, 113. gr. og 112. gr. laga nr. 19/1991. Í 112. gr. segir: „Þegar ákærandi hefur fengið gögn máls í hendur og geng- ið úr skugga um að rannsókn sé lokið athugar hann hvort sækja skuli mann til sakar eða ekki. Ef hann telur það, sem fram er komið, ekki nægilegt eða líklegt til sakfellis lætur hann við svo búið standa, en ella leggur hann málið fyrir dóm skv. 116. gr.“ 113. gr. hefur að geyma ýtarlegar reglur um niðurfell- ingu saksóknar. Í 2. mpr., f-lið, 113. gr. kemur fram, að falla megi frá sak- sókn, „ef sérstaklega stendur á og telja verður að almannahagsmunir krefj- ist ekki málshöfðunar“. Í 2. mgr. 26. gr. laga nr. 19/1991 segir: „Nú telur dómsmálaráðherra að niðurfelling máls af hálfu ríkissaksóknara sé lögum andstæð eða fjarstæð að öðru leyti, og getur hann þá lagt til við forseta Íslands að ákvörðun ríkis- saksóknara skuli felld úr gildi. Í því tilviki setur dómsmálaráðherra sérstak- an saksóknara til að fara með málið.“ Í 2. mgr. 2. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 kemur fram, að ákvæði annarra laga, sem hafa að geyma strangari málsmeðferðarreglur en stjórnsýslulögin mæla fyrir um, skuli halda gildi sínu. Ákvörðun ríkissaksóknara um niðurfellingu saksóknar var ákvörðun um endalok málsins, og barst ákvörðunin með lögboðnum hætti til vitundar hinum kærðu, sem mótmælt hafa afturköllun á þeirri ákvörðun. Með hliðsjón af meginreglum stjórnsýsluréttar og m. t. 1. 2. mgr. 2. gr. laga nr. 37/1993, verður ekki séð, eins og á stendur, að til sé önnur heimild til að fella úr gildi ákvörðun ríkissaksóknara um niðurfellingu saksóknar en nefnd 2. mgr. 26. gr. laga nr. 19/1991. Samkvæmt framangreindu og með skírskotun til 1. mgr. 128. gr. laga nr. 19/1991 er máli þessu vísað frá dómi. Allan sakarkostnað skal greiða úr ríkissjóði, þ. m. t. laun skipaðra verjenda ákærðu, Ásgeirs Þórs Árnasonar hrl. og Guðmundar Ágústssonar hdl., sem ákveðast hæfileg 35.000 kr. til hvors um sig. Úrskurðarorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Allur kostnaður af rekstri málsins greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðra verjenda ákærðu, Ásgeirs Þórs Árnasonar hæsta- réttarlögmanns og Guðmundar Á gústssonar héraðsdómslögmanns, 35.000 kr. til hvors um sig. 791 Mánudaginn 20. mars 1995. Nr. 66/1995. Eigendur jarðanna Laxárness, Valdastaða, Grímsstaða, Neðra-Háls og Háls (Jóhann Níelsson hrl.) gegn eigendum jarðanna Sogns Í og Il, Reynivalla, Vindáss, Hækingsdals, Hlíðaráss, Fremra- Háls, Írafells, Möðruvalla | og 11, Eyja I og 11, Hjalla, Grjóteyrar, Flekkudals, Meðalfells, Þorláksstaða, Káraness, Káraneskots, Sands, Bæjar, Fells, Blönduholts, Þúfukots, Þúfu, Eyrarkots, Eyrar og Hurðarbaks og Veiðifélagi Kjósarhrepps (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Dómkvaðning matsmanna. Lög um lax- og silungsveiði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar dómari. Sóknaraðilar skutu máli þessu til Hæstaréttar með kæru 21. febrúar 1995, sem barst réttinum 28. sama mánaðar. Um kæruheim- ild vísa þeir til c-liðar 1. mgr. 143. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð einkamála. Þeir krefjast þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og að teknar verði til greina kröfur þeirra um dómkvaðn- ingu matsmanna samkvæmt lögum nr. 76/1970 um lax- og silungs- veiði, svo sem þær eru fram settar í matsbeiðni. Þá krefjast þeir kærumálskostnaðar. Eigendur eftirfarandi jarða hafa látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti: Sogns I og II, Reynivalla, Vindáss, Hækingsdals, Fremra-Háls, Írafells, Möðruvalla Í og II, Eyja Í og II, Hjalla, Grjóteyrar, Flekkudals, Meðalfells, Þorláksstaða, Káraness, Kára- 798 neskots, Bæjar, Eyrarkots, Hurðarbaks og Hlíðaráss. Krefjast þessir varnaraðilar þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Þeir krefjast einnig kærumálskostnaðar. Í hinum kærða úrskurði er lýst, hvernig viðfangsefni matsmanna er afmarkað í matsbeiðni sóknaraðila. Í henni felst, að sóknaraðilar telja, að lækkun arðshlutfalls jarða sinna af veiðitekjum í Laxá í Kjós verði að öllu leyti rakin til þess, að gerður var fiskvegur í Laxfossi á árunum 1972-1973, en áður hafði fossinn verið nokkur hindrun fyrir fiskgengd upp ána. Þessu hafa varnaraðilar andmælt. Þeir benda á, að lækkað arðs- hlutfall jarða sóknaraðila í þeim matsgerðum, sem tvívegis hafa fram farið eftir 1972 til endurskoðunar arðskrár, megi fremur rekja til breyttra sjónarmiða, sem lögð séu til grundvallar niðurstöðum matsmanna um skiptingu arðskrár. Ekki sé eins og í hinum fyrstu arðskrám nánast einvörðungu byggt á því, hvar í ánni fiskurinn veiðist, heldur sé í vaxandi mæli einnig litið til þess, hvar hann hrygnir, hvar uppeldisstöðvar fiskseiða eru og landlengdar að veiði- vatni, sbr. 1. mgr. 50. gr. laga nr. 76/1970. Þá hafa varnaraðilar jafn- framt bent á, að framkvæmdir við gerð fiskvegar í ánni hafi aukið heildartekjur af sölu veiðileyfa mjög verulega, þar eð dreifing fisks í ánni sé mun hagstæðari en áður var og því ekki sýnt, að sóknar- aðilar hafi orðið fyrir nokkru tjóni þrátt fyrir lækkun arðshlutfalls þeirra. Matsbeiðni sóknaraðila beinist ekki að því að fá úr því skorið, hvaða ástæður liggi að baki ætluðu tjóni þeirra. Þegar þess er gætt, að matsreglur laga um lax- og silungsveiði hafa að ýmsu leyti sér- stöðu, svo sem vegna fyrirmæla 5. mgr. 95. gr., sbr. 7. gr. laga nr. 63/ 1994, um greiðslu kostnaðar af matsgerð, var þörf á, að leyst yrði úr þessari grundvallarspurningu, áður en stofnað yrði til matskostnað- ar, sem hugsanlega yrði felldur á varnaraðila. Ekki verður séð, að matsgerð þjóni tilgangi, eins og matsbeiðni sóknaraðila er úr garði gerð, en telja verður varnaraðila hafa hagsmuna að gæta, er þeir andmæla dómkvaðningu samkvæmt henni. Skortir því skilyrði til að verða við beiðni sóknaraðila um dómkvaðningu matsmanna sam- kvæmt lögum nr. 76/1970. Samkvæmt þessu verður hinn kærði úrskurður staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. 799 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 13. febrúar 1995. Með bréfi, dagsettu 3. ágúst 1994, kröfðust eigendur jarðanna Laxárness, Valdastaða, Grímsstaða, Neðra-Háls og Háls þess, að dómkvaddir yrðu matsmenn til að meta það tjón, er þeir kveðast hafa orðið fyrir vegna lækk- unar arðskrárprósentu þeirra í Veiðifélagi Laxár í Kjós. Þessir matsbeiðendur eru: Vegna Laxárness Aðalsteinn Eggertsson, Edda I. Eggertsdóttir, Valdís Halldórsdóttir, Sigurður Egilsson, Egill Egils- son, Ingunn Egilsdóttir og Kristjana Eggertsdóttir, vegna Valdastaða og Grímsstaða Ólafur Ólafsson og Hreiðar Grímsson og vegna Neðra-Háls og Háls Jón Gíslason og Kristján Oddsson. Þessir aðilar hafa verið taldir matsþolar: Snorri Örn Hilmarsson, Sogni, Gunnar Kristjánsson, Reynivöllum, Jón Lárusson, Vindási, Guðbrandur Hannesson, Hækingsdal, Sigrún Eiríksdóttir, Hlíðarási, Jón Steinar Vil- hjálmsson, Fremra-Hálsi, Skúli Geirsson, Írafelli, Þorgeir Jónsson, Möðru- völlum 1, Sigurður Guðmundsson, Möðruvöllum 11, Magnús Sæmundsson, Eyjum II, Ingólfur Guðnason, Eyjum I, Hermann Ingólfsson, Hjöllum, Kristján Finnsson, Grjóteyri, Guðmundur Ólafsson, Flekkudal, Gísli Ellertsson, Meðalfelli, Bjarni Kristjánsson, Þorláksstöðum, Pétur Lárusson, Káranesi, Guðmundur Magnússon, Káraneskoti, Haraldur Haraldsson, Sandi, Þórunn Einarsdóttir, Bæ, Helgi Jónsson, Felli, Gunnar Leó Helga- son, Blönduholti, Gísli V. Einarsson, Laxárnesi, Ólafur Jóhannesson, Þúfu- koti, Jón E. Unndórsson, Þúfu, Steinunn Geirdal, Eyrarkoti, Haraldur Hjartarson, Eyrum, Hilmar Ingimundarson hrl., Guðný Ívarsdóttir, Flekku- dal, Haraldur Jónsson, Fremra-Hálsi, Veiðifélag Kjósarhrepps og Kjósar- hreppur. Matsbeiðendur lýsa atvikum svo í matsbeiðni, að á árunum 1972-1973 hafi verið gerður fiskvegur (laxastigi) í Laxfossi í Laxá í Kjós. Þessum fram- kvæmdum hafi verið ætlað að auka heildarveiði og þar með heildararðsemi árinnar. Eftir að fiskvegurinn hafi verið gerður, hafi tvívegis farið fram yfirmat á arðskrá vatnasvæðisins. Arðshlutfall jarða matsbeiðenda, jarðanna Laxár- ness, Háls, Neðra-Háls, Valdastaða og Grímsstaða hafi lækkað að meðaltali um 31,41%, enda þótt meðalveiði vatnasvæðisins hafi ekki breyst. Mats- beiðendur segja þetta í algerri andstöðu við þær forsendur, sem lagðar hafi verið til grundvallar við gerð fiskvegarins. Matsbeiðendur kveðast telja, að gerð laxastigans hafi einungis haft þau áhrif, að verulegar tekjur færðust frá þeim til eigenda annarra jarða á veiði- 800 svæðinu. Þar með hafi þeim verið valdið tjóni, sem þeir vilja, að verði met- ið. Matsbeiðendur telja, að gerð laxastigans hafi valdið þeim tjóni öðrum fremur og þetta eigi þeir að fá bætt með hliðsjón af 2. mgr. 39. gr. og 3. mgr. 96. gr. laga nr. 76/1970 um lax- og silungsveiði. Þeir óska mats sérstaklega á tjóni einstakra matsbeiðenda og sundur- greint eftir árum, allt frá því að laxastiginn var gerður 1972-73 og til 1994. Matsþolar hafa mótmælt dómkvaðningu. Þeir halda því fram, að er gerð fiskvegarins hafi verið samþykkt, hafi einungis komið fram fyrirvari frá um- boðsmanni eigenda Laxárness, ef veiðiaðstaða fyrir landi jarðarinnar skert- ist vegna framkvæmdanna. Öllum hafi mátt vera ljóst, að veiði ofan við stigann myndi aukast, en þrátt fyrir það hafi enginn fyrirvari verið gerður með tilliti til arðskrár. Þá segja matsþolar, að veiðimálastjóri hafi talið, að fiskvegurinn félli ekki undir ákvæði 40. gr. laga um lax- og silungsveiði. Eftir að vegurinn var gerður, hafi tvisvar farið fram undir- og yfirmat á arðskrá veiðifélagsins. Í þessu mati sé tekin afstaða til þess, að fiskvegurinn er kominn, og til áhrifa hans á arðskrána. Telja matsþolar ljóst, að dóm- kvaddir matsmenn hafi þegar tekið afstöðu til þess ágreiningsefnis, sem mats sé nú krafist á. Matsþolar telja, að yfirmatið jafngildi endanlegri úrlausn um það, hvort matsbeiðendur eigi rétt á hærra arðshlutfalli. Yfirmatið hafi res judicata- verkanir, sé bindandi það tímabil, er það taki til. Matsþolar telja, að tilvísun matsbeiðenda til 2. mgr. 30. gr. laga nr. 76/ 1970, sbr. 4. gr. laga nr. 63/1994, geti ekki átt við um mat á því, hvort arðs- hlutfallið sé rétt. Þar gæti aðeins 50. gr. laganna komið til álita við endur- skoðun nýrrar arðskrár. Þá gera matsþolar athugasemd við afmörkun viðfangsefnis matsmanna í beiðninni. Þar sé fullyrt, að fiskvegurinn einn og sér hafi valdið lækkun arðshlutfalls. Matsmönnum sé hins vegar ekki ætlað að meta áhrif annarra þátta. Þá telja matsþolar, að gögn um fyrri arðskrár og önnur atriði séu ófullnægjandi. Niðurstaða. Ekki verður í þessum úrskurði leyst úr því, hvort matsbeiðendur, einn eða fleiri, kunni að eiga rétt á bótum á grundvelli laga nr. 76/1970 eða ann- arra réttarheimilda vegna minnkandi hlutar í arðskrá Laxár í Kjós. Mats- beiðendur hafa ítrekað kröfu sína um, að matsmenn yrðu dómkvaddir sam- kvæmt heimild í lögum nr. 76/1970 og þau lög giltu um framkvæmd matsins, þ. á m. um greiðslu kostnaðar af matsgerð. 801 Í 95. og 96. gr. laga nr. 76/1970, sbr. lög nr. 63/1994, er mælt fyrir um mats- gerðir og greiðslu kostnaðar af þeim. Ákvæði þessi eru sérreglur um mat og verður ekki beitt utan þess gildissviðs, sem þau marka sér. Hvað sem þess- um reglum líður, verður mats krafist á atriðum, er snerta lögin samkvæmt hinni almennu reglu í lögum nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Matsbeiðendur hafa haldið sig við kröfu um mat skv. ákvæðum laga um lax- og silungsveiði, og kemur þá eingöngu til skoðunar, hvort skilyrðum þeirra laga er fullnægt. Svo sem matsbeiðendur afmarka matsefni, verður ekki unnt að fella það beinlínis undir ákvæði 2. mgr. 95. gr. og 3. mgr. 96. gr. laganna. Ekki er um það að ræða, að gerð fiskvegarins hafi falið í sér framkvæmd laganna, svo sem áskilja verður. Bótareglan í 2. mgr. 39. gr. verður ekki skilin öðruvísi en svo, að þar sé átt við beinar takmarkanir á afnotaheimildum, en í 40. gr. laganna er takmörkuð veiði við fiskveg. Verður samkvæmt þessu ekki fall- ist á kröfu matsbeiðenda um kvaðningu matsmanna skv. lögum um lax- og silungsveiði. Ekki er rétt að ákvarða málskostnað í málinu. Jón Finnbjörnsson dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. Málsmeð- ferð og uppkvaðning úrskurðar hefur tafist talsvert vegna anna. Úrskurðarorð: Framangreindri kröfu um dómkvaðningu matsmanna er hafnað. 802 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 6111992. Sigurjón Ragnarsson (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl) Pétri Þór Sigurðssyni (Björgvin Þorsteinsson hrl) Kærumál. Frávísun frá Hæstarélti. Endurupptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Haraldur Henrysson, Hjörtur 'lörlason og Pétur Kr. Hafstein Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 7. febrú- ar 1992 að undangenginni útivist í málinu 3. sama mánaðar. Sam-| kvæmi 3. mgr. 107. gr. laga nr. 9011989 um aðför, sbr. 5. l. 102. þr. laga nr. 92/1901. sætti málið kærumeðferð fyrir Hæstarétti eftir ). júlí 1992, og skiluðu aðilar í því sókn og vörn. Sóknaraðili krafðist þess, sd in kærða aðlarargerð yrði felld úr gildi, en varnaraðili aðallega, umálinu yrði vísað Frá Hæstarétti, og til vara, að krölum snara yrði hafnað. dómi Hæstaréttar 15. október 1992 var hin rð aðfarar- ið felld úr gildi. Var niðurstaða dómsins á því byggð. að aðfarar. srundvöllur áskorunarslefnunnar hefði verið niður fallinn, er hin kærða fjárnámsgerð fór fram. Var þá meðal annars litið tl yfirlý ingar lögfræðidcildar Landsbanka Íslands frá 2. október 1992. Varnaraðili óskaði endurupptöku málsins 20. maí 1994 á þeim runni, að framangreind ylirlýsing lögfræðideildar Landsbanka lands væri efnislega röng. Á fundi hæstaréttardómara 24. október 1994 var samþykkt að verða við ósk varnaraðila. Röksemdir réttar- ins voru þessar. Með umsókn Péturs Þórs Sigurðssonar um endurupptöku hæsta- réttarmúlsins nr. 61/1992 hafa verið leiddar að því sterkar líkur, að m komu fyrst fram á lokastini þessa má málsmeðferð. hafi ekki gefið rótta mynd af atvikum. sem réðu öðru fremur úrslitum um niðurstöðu þess. Telja verður, að hann hafi fært fyrir því megjanleg rök, að hann kunni að hafa stórfellda hagsmuni 802 Fimmludaginn 23. mars 1995, Nr, 611992. Sigurjón Ragnarsson (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl) geen Pétri Þór Sigurðssyni (Björgvin Þorsteinsson hrl.) Kæcrumál. Frávísun frá Hæstarétti. Endurupptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstarétlardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason. Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr Hafstein. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréltar með stefnu 7. febrú- ur 1992 að undangenginni útivist í málinu 3. sama mánaður. Sum kvæmt 3, mer. 107. ur. laga nr. 9041989 um aðför, sbr. 5. tl. 102. gr. laga nr. 92/1991, sæti málið kærumeðferð fyrir Hæstarétti etir 1. júlí 1992. og skiluðu aðilar í því sókn og vörn. Sóknaraðili krafðist þess. | að hin kærða aðfarargerð yrði lelld úr gildi, en varnaraðili aðallega. | að kærumálinu yrði vísað frá Hæstarétti, og til vara, að kröfum| sóknaraðila yrði hafnað. Með dómi Hæstaréttar 15. október 1992 var hin kærða aðfarar serð felld úr gildi. Var niðurstaða dómsins á því byggð. að aðlarar- erundvöllur áskorunarstefnunnar hefði verið niður fallinn, er hin kærða fjárnámsgerð fór fram. Var þá meðal annars litið til yfirlýs- ingar lögfræðideildar Landsbanka Íslands frá 2. oklóber 1992. Varnaraðili óskaði snlununptöku málsins 20. maí 1994 á þeim grunni, að framangreind yfirlýsing lögfræðideildar Landsbanka Ís- lands væri efnislega röng. í Á fundi hastaréiardómara 24. október | 1994 var samþykkt að verða við ósk varnaraðila. Röksemdir réttar- ins voru þessar: Með umsókn Pöturs Þórs Sigurðssonar um endurupptöku hæsta- róltarmálsins nr. 61/1992 hafa verið leiddar að því sterkar líkur, að gögn. som komu fyrsi frum á lokastigi þessa má, er sætti kæru- málsmeðferð, hafi ekki gefið rétta mynd af atvikum, sem réðu öðru fromur úrslitum um niðurstöðu þess. Telja verður, að hann hafi fært fyrir því nægjanleg rök, að hann kunni að hafa stórlellda bagsmuni 802 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 61/1992. Sigurjón Ragnarsson (bio Ólafur Hallgrímsson brl) Béri Þór Sigurðssyni (Björgvin Þorsteinsson hel) Kærumál. Frávísun frá Hæstarétti, Endurupptaka, Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Halstein Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 7. febrú ar 1992 að undangenginni útivist í málinu 3. sama mánaðar. Sam- kvæmt 3. mgr. 107. gr. laga nr. 901989 um aðför, sbr. 5. il 102. gr. laga nr. 9211 i málið kærumeðlerð fyrir Hæstarétti eftir 1. júlí 1992, og skiluðu aðilar í því sókn og vörn. Sóknaraðili krafðist þess að hin kærða aðfararperð yrði felld úr gildi. en varnaraðili aðallega. að kærumálinu yrði vísað frá Hæstarélli, og til vara. að kröfum sóknsaðia yrði hafnað. Með dómi Httslaréllar 15. október 1992 var hin kærða aðfarar- serð felld úr gildi. Var niðurstaða dómsins á því byggð. að aðfarar- Srundvöllur áskorunarstefnunnar hefði verið niður fallinn, er hin kærða fjárnámsgerð lór fram. Var þá meðal annars lítið til yfirlýs- ingar lögfræðideildar I andsbanka Íslands frá 2. október 1992 Varnaraðili óskaði endurupptöku málsins 20, maí 1994 á þeim grunni, að framangreind yfirlýsing lögfræðideildar Landsbanka Ís lands væri efnislega röng. Á fundi hæstarétarðómura 24. október 1994 var samþykki að verða við ósk varnaraðila. Röksemdir réttar- ins voru þessar: „Með umsókn Péturs Þórs Sigurðssonar um endurupptöku hæsta réttarmálsins nr. 61/1992 hala verið leiddar að því sterkar líkur, að sögn. sem komu fyrst fram á lokastigi þessa máls, er sæti kæru- málsmeðferð. hafi ekki gefið rétta mynd af atvikum, sem réðu öðru frmur úrslitum um niðurstöðu þess. Telja verður, að hann hafi fært fyrir því nægjanleg rök, að hann kunni að hafa stórfellda hagsmuni 803 af því, að málið verði af þessum sökum tekið að nýju til meðferðar og dómsuppsögu fyrir Hæstarétti. Er því fullnægt skilyrðum 1. mgr. 169. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991, sbr. 22. gr. laga nr. 38/1994, til að verða við umsókn um endurupptöku þessa máls, og er leyfi til þess veitt.“ Af hálfu sóknaraðila er þess nú krafist aðallega, að synjað verði um framgang fjárnámsgerðar í 7,17% eignarhluta sóknaraðila í Pósthússtræti 11, Reykjavík, í eignarhlutum hans á fyrstu og annarri hæð í eystri enda fasteignarinnar Einholts 2 í Reykjavík. Til vara krefst hann þess, að gerðin verði ómerkt og felld úr gildi. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Varnaraðili krefst þess, að kröfum sóknaraðila verði hafnað, til vara, „að staðfest verði, að hefði yfirlýsing Landsbanka Íslands, dags. 2. október 1992, ekki komið til, hefði kröfum sóknaraðila ver- ið hafnað“, til þrautavara, „að viðurkennt verði með dómi, að að- farargrundvöllur sá, sem hin kærða fjárnámsgerð var byggð á, sé í fullu gildi“. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Aðilar eru um það sammála, að fasteignirnar, sem voru andlag fjárnámsins, sem áfrýjað var 7. febrúar 1992, séu ekki lengur í eigu sóknaraðila og ekki sé unnt að framfylgja því með uppboðsgerð. Sóknaraðili hefur þannig ekki lengur lögvarða hagsmuni af því að fá hnekkt fjárnámi varnaraðila, og ber að vísa málinu frá Hæsta- rétti. Mál aðila er þá í því horfi, að dómur Hæstaréttar frá 15. októ- ber 1992 hefur verið felldur úr gildi. Hefur þá engin afstaða verið tekin til grundvallar þess, sem fjárnámið hvíldi á. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu fyrir Hæsta- rétti. Dómsorð: Kröfu sóknaraðila er vísað frá Hæstarétti. Málskostnaður fellur niður. 804 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 240/1993. Naust hf. (Gunnar Sólnes hrl.) gegn Radíóbúðinni hf. (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) Lausafjárkaup. Verslunarkaup. Vanreifun. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Hrafn Bragason hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Gunnar M. Guðmundsson, fyrrverandi hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 10. júní 1993 og krefst sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms með þeirri breyt- ingu, að höfuðstóll samkvæmt dómsorði héraðsdóms lækki í 753.033 krónur. Þá krefst stefndi málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fram í Hæstarétti. Mál þetta var höfðað sem áskorunarmál samkvæmt XX. kafla þá- gildandi laga um meðferð einkamála í héraði nr. $5/1936, sbr. 26. gr. laga nr. 54/1988, en var vikið til almennrar meðferðar, er tekið var til varna í því af hálfu stefnda. Tildrögum málsins er lýst þannig í stefnu: „Skuldin er samkvæmt fram lögðum ljósritum af 11 reikningsnót- um stefnanda. Stefnandi rekur smásöluverslun í Reykjavík, og er skuldin til komin vegna úttekta stefnda á ýmiss konar vörum í des- ember 1989, nánar þannig: Samtals er um að ræða 11 nótur, samtals að fjárhæð 963.048 kr., sem er stefnufjárhæðin. ...“ Í yfirheyrslu við aðalmeðferð málsins kom fram, að um heildsölu- viðskipti var að ræða, og fóru viðskiptin samkvæmt nefndum reikn- ingum öll fram í desember 1989. Áfrýjandi krafðist í héraði sýknu og reisti kröfuna á því, að skuldaskilum sínum við stefnanda væri að fullu lokið. Eftir að greinargerð hans var komin fram, lagði stefnandi fram 14 reikninga 805 til viðbótar þeim 11, sem áður voru fram komnir. Taka þeir til við- skipta aðila frá janúar 1989 og fram í desember sama ár. Jafnframt voru þá lagðir fram tveir kredítreikningar. Meðal gagna, sem áfrýjandi lagði fram með greinargerð sinni í héraði, voru þrír listar, dagsettir 4. nóvember 1991, 21. maí 1992 og 29. september sama ár. Bera þeir yfirskriftina Listi Radíóbúðarinn- ar hf. yfir óuppgerða reikninga Radíónausts hf. v/1988 og 1989. Á listum þessum koma fram fjárhæðir allra fram lagðra reikninga, dagsetningar þeirra og reikningsnúmer. Listarnir bera einnig með sér, að áfrýjandi hafi verið í skuld við stefnanda 1. janúar 1989. Á listana eru og færðar innborganir áfrýjanda og á hina seinni tvo leiðréttingar til lækkunar á skuld áfrýjanda, sem gerðar höfðu verið 21. maí 1992. Þrátt fyrir framlagningu þessara gagna breytti stefnandi ekki fjár- hæð kröfu sinnar til samræmis við þau nema að því leyti, að frá var dregin innborgun 4. júní 1992, að fjárhæð 257.446 krónur, sem aðilar eru nú sammála um, að sé óviðkomandi þeim kröfum, sem um er deilt í málinu. Samkvæmt því einskorðaðist kröfugerð stefnanda í héraði og reifun hennar við þá 11 reikninga, er upphaflega voru lagðir fram. Úr þessari gölluðu málsmeðferð var ekki bætt fyrr en við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti, en þá var kröfugerðinni breytt til samræmis við hinn yngsta nefndra lista og hún jafnframt skilmerkilega rökstudd. Er niðurstöðutala reikningsyfirlits á þessum lista fjárhæð dómkröfu stefnda fyrir Hæstarétti. Með þessum síð- búnu endurbótum er málið komið í það horf að geta talist tækt til efnisdóms, þó að undanskildum þeim hluta kröfufjárhæðar, sem sagður er hafa verið skuld áfrýjanda í árslok 1988. Þykir við svo bú- ið mega dæma málið að öðru leyti að efni til. Listi stefnda yfir „óuppgerða reikninga“, sem endanleg kröfugerð hans byggist á, er efnislega þannig: Dags. Reikn-nr. Debet Kredít Staða 1.1.1989 — 233.466 4. jan. 65429 10.276 19. jan. 66300 21.532 23. jan. 68197 46.252 2. mars 68466 47.938 24. 11. 13. 14. 13. 13. 19. 20. 2 23: 29. 23 22; 21. 21. 21. 21. aaa . mars 29. 15. maí júní „ Júní nóv. des. des. des. . des. . des. des. „des. des. des. des. des. des. des. des. des. des. des. des. maí maí maí maí 68808 5231 6791 6871 17201 17970 18053 18036 18012 18013 18505 18513 18680 18812 18944 6487 19509 19715 20241 21061 21371 20277 20278 806 1.648 121.550 101.322 119.260 14.007 42.731 101.593 69.449 97.041 63.118 16.302 178.778 61.265 115.041 360.993 186.320 324.417 63.312 214.092 31.410 150.645 48.591 2.840 Innb. 1990 v/1989 500.000 Innb. 1990 v/1989 400.000 Innb. 1990 v/1989 400.000 Innb. 1990 v/1989 328.696 Leiðrétting 108.440 Leiðrétting 18.470 Leiðrétting 67.402 Leiðrétting 18.562 Mismunur 153.033 Samtals 2.152.896 2.752.896 Skuld 153.033 Meðal gagna málsins er bréf stefnda til áfrýjanda frá 22. maí 1992, 807 þar sem gerð er grein fyrir ofanskráðum leiðréttingum. Gefur efni bréfsins til kynna, að viðræður hafi farið fram milli aðila um ágrein- ing um skuldaskil áfrýjanda. Ekki verður séð, að viðbrögð af hálfu áfrýjanda hafi komið fram við efni þessa bréfs. Önnur skjöl liggja ekki frammi í málinu um ágreining aðila, og engin skjalfest mót- mæli hafa komið fram af hálfu áfrýjanda við gögnum málsins um skuld hans við stefnda, þegar frá eru talin mótmæli, sem fram koma í greinargerð hans í héraði. Er ekki við annað að styðjast í því efni en framburð vitnisins Jóhanns Sveins Einarssonar, sem greinir frá í héraðsdómi. Að vísu er vitnað í símtal við Óla Laxdal, starfsmann stefnda, og víkur einnig að því í héraðsdómi, en framburðar hans nýtur ekki í málinu. Áfrýjandi hefur ekki synjað fyrir að hafa fengið í hendur alla þá reikninga, sem lagðir hafa verið fram í málinu af hálfu stefnda. Með skírskotun til þessa verður ekki fallist á það með áfrýjanda, að viðhlítandi mótbárur hafi komið fram af hans hálfu við reikning- unum. Að því virtu og með hliðsjón af reglu 6. gr. laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup ber að taka til greina skuldareftirstöðvar sam- kvæmt ofangreindum lista að frádregnum 233.466 krónum, sem áfrýjanda eru þar taldar til skuldar vegna viðskipta frá því fyrir 1. janúar 1989. Engin gögn voru lögð fram í héraði fyrir þeirri skuld. Það var ekki fyrr en við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti, að lagður var fram reikningur, dagsettur 17. desember 1988, sem sönn- unargagn fyrir henni. Honum var þá mótmælt af hálfu áfrýjanda og meðal annars bent á, að hluta fjárhæðar hans, 41.722 krónur, hafi verið búið að draga frá í fyrrnefndu bréfi frá 22. maí 1992. Var það ekki vefengt af hálfu stefnda. Að svo vöxnu máli brestur lagaskil- yrði fyrir því, að þessi hluti endanlegrar kröfufjárhæðar stefnda geti komið til álita fyrir Hæstarétti, og verður honum því vísað sjálfkrafa frá dómi. Samkvæmt því verður áfrýjandi dæmdur til að greiða stefnda 519.567 krónur (753.033 - 233.466) með dráttarvöxtum, eins og Í dómsorði greinir, en vaxtakröfu stefnda hefur ekki verið mótmælt sérstaklega. Vegna hins gallaða málatilbúnaðar, sem að framan er lýst, þykir rétt, að málskostnaður í héraði falli niður. Áfrýjandi greiði stefnda 50.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. 808 Rétt er, að fram komi, að lögmaður stefnda fyrir Hæstarétti flutti ekki málið í héraði. Það athugast, að höfuðstóll í dómsorði héraðsdóms er annar en kveðið er á um í forsendum dómsins. Dómsorð: Framangreindum kröfuhluta, að fjárhæð 233.466 krónur, er vísað frá héraði. Áfrýjandi, Naust hf., greiði stefnda, Radíóbúðinni ht., 519.567 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt Il. kafla vaxta- laga nr. 25/1987 frá 10. janúar 1990 til greiðsludags. Málskostnaður í héraði fellur niður. Áfrýjandi greiði stefnda 50.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 14. maí 1993. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms 23. apríl sl., er höfðað með stefnu, birtri 11. júní sl. Stefnandi er Radíóbúðin hf., kt. 670670-0159, Skipholti 19, Reykjavík. Stefndi er Naust hf., kt. 450287-1649, Glerárgötu 26, Akureyri. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 963.048 kr. auk dráttarvaxta skv. 10. gr. laga nr. 25/1987 frá 10. janúar 1990 til greiðsludags að frádregnum 257.446 kr., sem greiddar voru 4. júní 1992. Þá er krafist málskostnaðar að mati dómsins, og beri tildæmdur málskostnaður dráttarvexti skv. 10. gr. laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Jafnframt er þess krafist, að áfallnir dráttar- vextir leggist við höfuðstól dómkröfu á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12 mánuðum eftir upphafsdag vaxta, sbr. 12. gr. vaxtalaga. Af hálfu stefnda er þess krafist, að hann verði með öllu sýknaður af kröf- um stefnanda og jafnframt verði honum tildæmdur málskostnaður að mati dómsins. I. Við þingfestingu máls þessa lagði stefnandi fram ljósrit 11 reikninga um úttektir stefnda á vörum hjá stefnanda í desember 1989, samtals að fjárhæð 963.048 kr., en það er stefnufjárhæð málsins. Er stefndi skilaði greinargerð í málinu 8. október sl., lagði hann fram gíróseðla og víxla með greiðslukvittunum, samtals að fjárhæð 1.728.696 kr. 809 Fyrri gírógreiðslan, 500.000 kr., var innt af hendi 11. janúar 1990 og hin síð- ari, 328.696 kr., 1. febrúar s. á. Er ritað á gíróseðil þennan, að um eftir- stöðvar vegna vörukaupa í desember 1989 sé að ræða skv. símtali við Óla Laxdal. Fyrri víxillinn, 400.000 kr., var greiddur 5. mars s. á. og hinn síðari, 400.000 kr., 20. sama mánaðar. Heldur stefndi því fram, að hann hafi verið í fullum skilum 1. september 1989, svo sem síðar verður rakið, og að vöru- kaupum sínum hjá stefnanda síðari hluta sama árs hafi verið gerð skil með ofangreindum greiðslum. Stefnandi skilaði greinargerð 19. nóvember sl. og lagði þá fram til viðbót- ar ljósrit 16 reikninga, samtals að fjárhæð 1.707.018 kr., um aðrar úttektir stefnda hjá stefnanda árið 1989 en þær, sem stefnukrafan er reist á. Með bréfi stefnanda til stefnda 22. maí 1992 vísar hann til fram lagðra lista skv. bókum stefnanda frá 4. nóvember 1991 yfir óuppgerða reikninga og hlutainnborganir vegna þeirra. Í bréfinu kemur fram, að þar sem engar fyrirspurnir hafi borist stefnanda síðan um miðjan mars 1992, líti stefnandi svo á, að skuldastaðan sé að fullu skýrð að teknu tilliti til þeirra atriða, sem stefnandi telji þarfnast réttmætra leiðréttinga eða stefnandi falli frá vegna vafaatriða. Í lok bréfsins er þess getið, að listi með breytingum fylgi og skv. honum sé samtala ógreiddra reikninga 1.010.479 kr. og skuldin með áfölln- um vöxtum samtals 1.525.356 kr. Skoraði stefnandi á stefnda að greiða skuldina þá þegar eða semja um greiðslu í síðasta lagi 4. júní 1992. Krafa þessi var ítrekuð með skeyti lögmanns stefnanda 9. júní s. á. og stefnda gef- inn frestur á að greiða skuldina til 12. sama mánaðar. Með bréfi stefnda 4. júní 1992 greiddi hann stefnanda 166.213 kr. „vegna mismunar á týndum víxli og 91.233 kr. vegna smádrasls, sem hér liggur enn, en var aldrei endursent“, eins og segir í bréfinu. Er tekið fram í bréfi þessu, að um lokagreiðslu vegna skuldar við stefnanda sé að ræða. Ill. Stefnandi kveður, að stefnda hafi verið send frumrit allra ofangreindra reikninga fyrir árið 1989, en stefnandi haldið eftir einu afriti fyrir bókhald sitt. Hafi stefndi fengið send reikningsyfirlit allan þann tíma, sem stefnandi hefur verið í viðskiptum við hann. Hafi aldrei verið gerðar bréflegar at- hugasemdir við yfirlitin og stefndi því sýnt af sér tómlæti með því að gera engar athugasemdir við yfirlitin fyrr en löngu eftir að þau bárust. Stefndi hafi greitt reglulega inn á skuldir sínar með ofangreindum gíróseðlum og víxlum, samtals 728.696 kr., án nokkurra athugasemda. Stefnandi hafi leit- ast við að fá skuldina upp gerða og svarað öllum athugasemdum stefnda, jafnóðum og þær hafi borist, löngu eftir afhendingu varanna, sbr. bréf stefn- anda frá 22. maí 1992. Hafi þær athugasemdir, sem stefnandi hafi tekið 27 Hæstaréttardómar 11 s10 (ilt úl. verið leiðróltar jafnóðum á visku stefnda hjá stefn- anda. Hafi engar athugasemdir borisl frá þ s 1992 og stefnandi því hj þannig á. að skuldamsðban vei að öllu sið, Bia teuhætar hugasemdir hafi verið gorðar við viðskiptavfirlit stefnanda. Stefnandi ir kröfur sínar á almennum reglum krölu- og samningarétt ar um greiðslu fjárskuldbindinga. sbr. lön nr. 391922. Krafist or dráttar. vaxta skv; 10. ær. laga nr. 25/1987, sbr. 2. mgr. 14. gr. $. L. sbr. . pr, laga ne (TA1980. Þá er málskastmaðnrkrafa reist á }. mgr. 180, gr. laga nr. 1190, Stefndi reisir sýknukröfu sína á því, að allar kröfur stefnanda á hendur stefnda séu greiddar og þar af leiðandi sé ekki til að dreifa neinni skuld við, stefnanda. Eins og fram komi hjá Jóhanni Sveini Einarssyni, fyrrverandi starfsmanni stefnanda. hafi stefndi verið í fullum skilum við stefnanda | september 1989. Hafi vörukaup stefnda á síðari hluta árs 1989 verið greidd Þannig. að 11 janúar 1990 hafi stefndi greint 500.0) kr. Hinn 31. janúar 1990 hali verið wengið frá samkomulagi um greiðslu eftirstöðva skuldarinnar með þeim hætti, að stefndi hali samþykkt 1so víxla, hvorn að fjárhæð, 400.000 kr., með gjalddögum 5. mars 1990 og 20. mars 5. á. en eftirstöðvar skuldarinnar. 328.696 kr., hali verið greiddar með gfróseðli dei síðar, | febrúar 1900, Þegar uppgjöri þessu hafi verið lokið, virðist stelnandi hala, lekið til endurvinnslu eldri reikninga í þeim lgangi að fá þá greidda hjá stefna án tillits til þess, að nokkrir af reikningum þessum hali verið stefnda óviðkomandi og allir aðrir að fullu greiddir. Telji stefndi, að stefi- andi eigi enga lögvarðu krölu á hendur sér skv. almennum reglum kröfu- réttar. Verði að gera þá kröfu á hendur stefnanda, að hann sanni rétt sinn á hendur stefnda, en það geri hann ekki með því að framvísa ljósrii af reikn- ingum, senn stefndi hafi sammanlega greitt W Fyrir dóminn komu og gálu skýrslu af hállu stefnanda Valur Páll Þórðar son skrifstofustjóri og Bergljót Benónýsdóttir skrifstofumaður og af hállu steinda Einar Guðmundsson verslunarmaður og Bjarni Þórhallsson, gjald- keri og bókari. Þá gaf skýrslu í dóminum að tilhlutan stefndi Jóhann Sveinn Einarsson. fyrrverandi starfsmaður stefnanda, Valur Páll Þórðarson kveðst hala útbúið yfirlit af hálfu stefnanda í nóv- embor 1991 um skuldastöðu stefnda vegna viðskipta á árinu 1989, cn neðst á því komi fram innborganir stefnda. sem væntanlega hafi verið skuldajafnað, á móti elstu teikningunum. Kveðst vilnið engin viðbrögð hafa fengið við Þessu yfirliti, fyrr en komið var fram yfir áramót. Þá hafi farið að berast al- fit af farmbréfum og fyrirspurmir um reikninga, sem starfsmaður sefnanda s10 Sl il veð eðr jafnóðum á iskiplreikrnd tenda hjá stef anda. Hafi engar athugasemdir borist frá því í mars 1992 og stefnandi því Klið þannig á að skuldsstiðan væri að fullu skýrð Engu rauuhæfar at- hugasemdir hafi verið gerðar við viðskiptayfirlit stefnanda, Stefnandi reisir kröfur sínar á almennum r ar um greiðslu fjárskuldbindinga, vaxta skv. 10. gr. laga nr. 25/1987, sbr. 2. mpr. 1. pr. Sbr. 5. pt. laga nr. 6Ti1989. Þá er málskostnaðarkrafa reist á 1, mpr. 130. gr. laga nr. 91/1991 Steindi reisir sýknukrölu sína á því. að allar kröfur stefnanda á hendur stefnda séu preiddar on þar af leiðandi sé ekki til að dreifa neinni skuld við stefnanda. Eins og fram komi hjá Jóhanni Sveini Einarssyni, Íyrrverandi, starfsmanni stefnanda, hali stefndi verið í fullum skilum við stefnanda 1 septembor 1989. Hafi vörukaup stefnda á síðari hluta árs 1989 verið greidd Þannig. að 11 janúar 1990 hali stefndi greitt 500,000 kr. Hinn 31. janúar 1990) hafi verið gengið frá samkomulagi um greiðslu eftislöðva skuldarinnar með þeim hætti, að stefndi hafi samþykkt tvo víxla, hvorn að fjárhæð 400.000 kr., með gjalddögum 5. mars 1990 og 20. mars 5, á. en eftirstöðvar kuldarinnar, 328.696 kr., hafi veriði greiddar með píróseðli degi síðar, 1. Þessu hafi verið lokið. virðist stefnandi hafa tekið til endurvinnslu eldri reikninga í þeim tilgangi að fá þá greidda hjá stefnda án tillits til þess, að nokkrir af reikningum þessum hafi verið stelnda óviðkomandi og allir aðrir að fullu greiddir. Telji stefndi, að stefn- andi eipi enga lögvarða kröfu á hendur sér skv. almennum reglum kröfu réttar. Verði að gera þá kröfu á hendur stefnanda. að hann sanni rétt sinn á hendur stefnda, en það geri hann ekki með því að framvísa ljósriti af reikn- ingum. sem stefndi hafi sannanlega preitt um kröfu- og samaingarétt- sbr. lög nr. 3901 alist er dráttar. febrúar 1990. Þegar uppgjöri . skýrslu af hálfu stefnanda Valur Páll Þórður son skrifstofustjóri og Borljól Benónýsdótir skrifstofumaður og af hálfu stefnda Þinar Guðmundsson verslunarmaður og Bjarni Þórhalson, gjald ker og bókari, Þá gaf skýrslu í dóminum að ilhlun stefnda Jóhann Sveinn Einarsson, fyrverandi starfsmaður stefnandi, Vilur Þáll bórðarson kveðst hfn útbúið yfirl af hálfu stefnada í nóv embur 199 um skuldustöðu stfnda vegna viðskipta á árinu 1980, en neðt því komi fram inaborganir tefnda, sem væntanlega hafi verið skuldajafnað á mót ektu reikningunum. Kveðst vinið engin viðbrögð hafa fengið við Þessu yfirl, yr on komið var fram yfir áramót Þá haf farið að berast af Fil af furmbréfum og Írirspumni um reikninga. sen starfsmaður sefnanda Fyrir dóminn komu og s10 tillit til, verið leiðréttar jafnóðum á viðskiptareikningi stefnda hjá steln anda. Hafi engar athugasemdir borist frá því í mars 1992 og stelnandi því litið þannig á, að skuldastaðan væri að fullu skýrð. Engar raunhæfar a hugasemdir hafi verið gerðar við viðskiptayfirlit stefnanda Stefnandi reisir kröfur sínar á almennum reglum kröfu- og samningarétt- ar um greiðslu fjárskuldbindinga, sbr. lög nt. 3911922. Krafist or dráttar vaxta skv. 10. pr. laga nr. 2571987, sbr. 2. mgr. 14. pr.5. sbr. 5. yr. laga nr GTINBRÐ, Þá er málskostnaðarkrala reist á 1. mær. 130. ær. laga nr. 91/1991 Stefndi reisir sýknukröfu sína á því, að allar krófur stefnanda á hendur steinda síu greiddur og þar af leiðandi sé ekki til að dreifa neinni skuld við stefnanda. Eins og fram komi hjá Jóhanni Sveini Einarssyni. fyrrverandi starfsmanni stefnanda, hafi stefndi verið í fullum skilum við stefnanda september 1989, Hafi vörukaup stelndu á síðari bluta árs 1989 verið greidd Þannig, að HL janúar 1990) hafi stefndi þreitt S00.000 kr. Hinn 31. janúar 1990 hafi verið gengið frá samkomulagi um greiðslu eftistöðva skeldarinnar með þeim hætli, að stefndi hafi samþykkt tvo vístu, hvorn að fjárhæð 400.000 kr., með gjalddögum 5. mars 1990 og 20. mars 5. á. en eftirstöðvar skuldarinnar. 328,696 kr.. hafi verið greiddar með gfróseðli degi síðar, febrúar 1950, Þegar uppgjöri þessu hali verið lokið. virðist stefnandi hafa tekið til endurvinnslu eldri reikninga í þeim tilpangi að fá þá greidda hjá stefnda án tillits úil þoss, að nokkrir af reikningum þessum hafi verið) stefnda óviðkomandi og allir aðrir að fullu greiddir. Telji stefndi, að stefn andi c enga lögvarða kröfu á hendur sér skv. almennum reglum kröfu. réltar. Verði að gera þá kröfu á hendur stofnanda, að hann sanni néll sinn á hendur stefnda. en það geri hann ekki með þ ingum. sem stefndi hafi sannanlega greitt ið framvísa ljósrili af reikn 1 Fyrir dóminn komu og gáfu skýrslu af hálfu stefnanda Valur Þál Þórðar. son skrifstofustjóri og Bergljót Benónýsdóltir skrifstofumaður og af hálfu stefndu Einar Guðmundsson verslunarmaður og Bjarni Þórhallsson, gjald“ keri og bókari. Þá gaf skýrslu í dóminum að tilblutan stefnda Jóhann Sveinn Finarsson, fyrrverandi starfsmaður stefnanda. Valur Páll Þórðarson kveðst hafa útbúið yfirlit af hálfu stefnanda í nó- ember 199) um skuldastöðu stefnda vegna viðskipta á árinu 1989, en neðst á því komi fram innborganir stefnda, sem væntanlega hafi verið skuldajafnað á móti elstu reikningunum. Kveöst vitnið cngin viðbrögð hafa fengið við Þessu yfirliti fyrr em komið var fram yfir áramól. Þá hali farið að serast af rit af farmbrélum og Iyrirspurnir um reikninga. som starfsmaður Slefnanda, st Bergljót Benónýsdóttir, hafi svarað jafnóðum. Þegar svo ekkert hali gers frokar í því máli, hafi vitnið ritað bró 22. maí 1992, þar sem lapt var til, að) sengið yrði frá málinu á þeim prundvolli, sem þar segir. Þar hafi stefnandi dregið allt frá, sem hann taldi sig geta tekið til greina. Hart hafi verið lagt að stefnda að sýnu fram á, að hunn hefði greill alla reikninga sína, n ckki serið sýnt fram á greiðslur af hans hálfu með bankakvillunum eða öðrum kvittunum og stefnandi því talið kröfuna fullkomlega réttmæta, Kveður vitnið, að stefnda hafi verið sendir tölusettir, tölvukeyrðir reikningar, sem) stefnandi hafi þurft að greiða söluskatt af Bergljót Benónýsdóttir kveðst hala hafið störf í viðskiptabókhaldi stefn anda 1. október 1989, Vitnið kveður viðskipti aðila hafa farið þannig fram. að pantaðar hali verið vörur, þær afgreiddar og gerður reikningur. Hali a- rit reiknings verið sent með vörunni. cn stefnandi fengið frumritið í hendur sölu með því tl stefnda. Kveður vitnið. að haustið og sent vísla eða 1990 hafi legið alveg ljós fyrir, hvernig staðan í viðskiptum aðila máls þessa var árið 1989. Kveðst vitnið margoft hafa hringt í starfsmann stefnda, Ró- bert Friðriksson að nafni, og sent honum ljósrit af yfirliti og reikningum. en ettir því som vitnið hafi gengið harðar að honum, hali hann orðið pirraður og að lokum neitað að tala við vitnið. sem þá hali sett Val Pál Þórðarson í málið. Kveður vitnið aldrei hafa verið gerðar efnislegar athugasemdir við skuldina og einstaka reikninga af hálfu stefnda 0 agt stefnda vera búinn að ureiða skuld sína iðmundsson kveðst hafa annast um lokauppgjör af hálfu stefnda fyrrnefndur Róbert ei við stefnanda vegna vörukaupa árið 1989. Kvöðst vitnið hali farið í segnum) skiptin símliðis við starfsmann stefnanda, Óla Landal að nafni, bæði hvað varðar afslátt og vörur, sem vantað hafi. Hafi niðurstaða þannig feng- ist og gírósðillinn frá 1, febrúar 1990 verið lokagreiðsla stefnda til stefn- anda vegna vörukaupa umrætt ár. Jóhann Sveinn Einarsson kveðst hafa hafið störf sem sölumaður hjá stefnanda seint á árinu 1987 og hætt þar 1. september 1989. Kveðst vitnið m. ú. hafa annast afgreiðslu á vörukaupum stefnda. Hali verið um vixilvi skipti að ræðu og víxlar reiðst reglulega. Hali viðskipti þau, sem vitnið hafi séð um. verið í fullum skilum, er vitnið lét af störfum hjá stefnanda. Vitnið kveðst hafa orðið vart við það oftar en einu sinni í starfi sínu, að vara, sem öntuð hafi verið, helði ekki verið tl á lager og þess einungis getið á reikn- ingsafriti. en ekki frumriti, sm lagt hefði verið ál grundvallar kröfu um srciðslu. Vitnið kveðst ekki hafa séð um bókhald hjá stefnanda að öðru leyti en því að skrifa reikninga, sem það hali aíhen stúlku, ér sent hali þá út si Bergljót Benónýsdóttir, hali svarað jafnóðum. Þegar svo ekkert hafi gerst frekar í því máli, hafi vitnið ritað brél 22. maí 1902, þar sem lagt var til að, snið yrði frá málinu á þeim grundvelli, sem þar segir. Þar hafi stefnandi all frá, sem hann taldi sig geta tekið tl greina. Hart hafi verið lagt í að hann hefði greill alla reikninga sína, en ekki hið safi uð sýn fann vorið sýnt fram á greiðslur af hans hálfu með bankakvittu kviitunum op stefnandi því talið kröfuna fullkomlega réttmæta. Kveður vitnið, að stefnda hafi verið sendir lölusettir, tölvukeyrðir reikningar, sem stefnandi hafi þurfi að greiða söluskatt af. Bergljót Benónýsdóttir kveðst hafa hafið störf í viðskiptubókhaldi stef“ anda 1. október 1989. Vitnið kveður viðskipti aðila hala farið þannig fram að pantaðar hafi verið vörur, þær afgreiddar og gerður reikningur. Hafi af- rit reiknings verið sent með vörunni. en stefnandi fengið frumritið í hendur og sent víxla eða gfróseðla með því til stefnda. Kveður vitnið. að haustið 1990 hafi legið alveg ljósi fyrir, hvernig staðan í viðskiptum aðila máls þessa ar árið 1989. Kveðst vitnið margoft hafa hringt í starfsmann stefnda, Ré bert Friðriksson að nafni. og sent honum ljósrit al yi og reikningum. en, ettir því sem vitnið hafi gengið harðar að honum, hafi hann orðið pirraður og að lokum neitað að tala við vitnið. sem þá hafi sett Val Pál Þórðarson í málið. Kveður vitnið aldrei hafa verið gerðar efnislegar athugasemdir við skuldina og einstaka reikninga af hálfu stefnda og fyrrnefndur Róbert ci ungis sagt stefndu vera búinn að greiða skuld sína, Einar Guðmundsson kveðst hafa annast um lokauppejör af hálfu steinda við stefnanda vegna vörukaupa árið 1989, Kveðsi vilnið hafa Farið í gegnum viðskiptin símleiðis við starfsmann stefnanda, Óla Laxdal að) nafni, hæði hvað varðar afslátt og vórur, sem vantað hafi. Hafi niðurstaða þannig feng. ist og gíróseðillinn frá 1, febrúar 199 verið lokagreiðsla stefnda til stefn- anda vegna vörukaupa umrætt ár, Jóhann Sveinn Einarsson kveðst hafa halið störf sem sölumaður bjá stefnanda seint á árinu 1987 og hætt þur 1. september 1989. Kveðst vitnið) mn, a. hala annast afgreiðslu á vörukaupum stefnda. Hafi verið um vísilvið, um eða ðrum skipti að ræða og víxlar greiðst reglulega. Hafi viðskipti þau. sem vitnið hafi séð um, verið í fullum skilum, er vitnið lét af störfum hjá stefnanda. Viunið kveðst hafa orðið vart við það oltar en einu sinni í slarli sínu. að vara, sem Þöntuð hafi verið, hefði ekki verið il á lager og þess einungis getið á reikn- ingsalriú. en ekki frumriti, sem lagt hvíði verið til grundvallar krölu um yreiðslu. Vitnið kveðst ekki hafa séð um bókhald hjá stefnanda að öðru m það hafi afhent stúlku, er sent hafi þá leyti en því að skrifa reikninga út. si Bergljót Benónýsdóttir, hafi svarað jafnóðum. Þ 0 ekkert hafi gerst frekar í því máli, hafi vitnið ritið bréf 22. maí 1992 þar sem lagi var tl að á þeim grundvöll sem þar segir, Þar hali stelnandi ota tekið fil greina. Hart hafi verið lagt sengið yrði frá má að steinda að sýna fram verið sýnt fram á greiðslur af hans hálfu með bankakvittunum o „ að hann hefði greitt alla reikninga sína, en ekki a öðrum kvittunum og stefnandi því talið kröfuna fullkomlega réttmæta, Kveður sitnið, að stefnda hali verið sendir tölusettir, lölvukeyrðir reikningar. sem stefnandi hali þurft að greiða söluskatt al. Bergljót Benónýsdóttir kveðst hafa hafið störf í viðskiptabókhaldi stefn- anda 1. október 1989, Vitnið kveður viðskipti aðila hafa farið þannig fram að pantaðar hafi verið vörur, þær afsreiddar og rit reiknings verið sent með vörunni, en stefnandi fengið frumritið í hendur og sent vísla eða gfróseðla með því il steinda, Kveður vitnið, að haustið 1990 hafi legið alveg ljóst fyrir, hvernig staðan í viðskiptum aðila máls þessa, var árið 1980. Kveðst vitnið margoft hafa hringi í starfsmann stefinda, Ró- bert Friðriksson að nafni, og sent honum ljósrit af yfirliti og reikningum. en, ikningur. Hafi af. ettir því sem vitnið hali gengið harðar að honum. hafi hann orðið pirraður og að lokum neitað að tala við vilnið, sem þá hafi sett Val Pál Þórðarson í málið. Kveður vitnið aldrei hafa verið gerðar efnislegar athugasemdir við skuldina og einstaka reikninga af hálfu stefndu og fyrrnefndur Róbert vi ungis sagt stefnda vera búinn að greiða skuld sína Einar Guðmundsson kveðst hafa annast um lokauppgjór af hálfu stefn við stefnanda vegna vörukaupa árið 1989. Kveðst vitnið hafa farið í gegnum Óla Laxdal að nafni, bw hvað varðar afslátt og vörur, som vantað hafi. Hali niðurstaða þannig feng- ist og gíróseðillinn frá 1. febrúar 1990 verið lokagreiðsla stelnda til steln- anda vegna vörukaupa umrætt ár Jóhann Sveinn Einarsson kveðst hala hafið störf sem sölumaður hjá stefnanda seint á árinu 1987 og hætt þar 1. september 1989. Kv viðskiptin símleiðis við starfsmann stefnand; ím. a. hafa annast afgreiðslu á vörukaupum stefnda. Hafi v skipti að ræða og víslar preiðst reglulega. Hafi viðskipti þau. sem vitnið hafi séð um, verið í fullum skilum. er vitnið lót af störfum hjá stefnanda, Vitnið kveðst hafa urðið vart við það oftar en einu sinni í starli sínu, að vara, sem Þöntuð hafi verið, hefði ekki verið tl á lager og þess einungis getið á reikn ingsafriti, en ekki frumrili, sem lagt hefði verið til grundvallar kröfu um greiðslu. Vitnið kveðst ekki hafa séð um bókhald hjá stefnanda að öðru leyti en því að skrila reikninga. sem það hafi afhent stúlku, er sent hafi þá út 812 Bjarni Þórhallsson kveðst hafa hafið störf hjá stefnda í febrúar 1991. Kveður vitnið engar athugasemdir hafa komið frá stefnanda um, að „eitt- hvað gamalt væri til“, fyrr en sumarið 1991, en þá hafi allt farið „í hund og kött“ og öllum viðskiptum hætt um haustið það ár. v. Skv. reikningsljósritum þeim, sem fyrir liggja í málinu, voru heildarvið- skipti aðila máls þessa árið 1989 samtals að fjárhæð 2.670.066 kr. Stefndi hefur í máli þessu framvísað greiðslukvittunum, að fjárhæð 1.728.696 kr.. vegna viðskipta þessara. Mismunurinn er því 941.370 kr. Þá greiddi stefndi sannanlega 257.446 kr. til stefnanda 9. júní 1992, sem dragast frá fyrrnefndri fjárhæð. Ósannað er gegn mótmælum stefnanda, að um lokauppgjör af stefnda hálfu hafi verið að ræða með greiðslu gíróseðils 1. febrúar 1990, að fjárhæð 328.696 kr., enda verður eigi annað ráðið af gögnum málsins en stefndi hafi sjálfur útbúið gíróseðilinn. Að þessu virtu nemur höfuðstóll skuldar stefnda við stefnanda vegna viðskiptanna 683.924 kr. Eigi er fært gegn mótmælum stefnanda og með vísan til framburðar tveggja starfsmanna stefnanda og annarra gagna málsins að leggja til grundvallar framburð vitnisins Jóhanns Sveins Einarssonar, fyrrverandi sölumanns hjá stefnanda, að stefndi hafi verið í fullum skilum við stefn- anda, er vitnið lét af störfum 1. september 1989, þar sem vitnið sá ekki um bókhald hjá stefnanda og hafði því ekki tök á að fylgjast með stöðu mála. Skv. 6. gr. laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup er kaupandi skyldur til að gjalda það verð í verslunarkaupum, sem reikningur sá, sem honum er send- ur, ber með sér, og hann mótmælir ekki því verði, sem tilgreint er í reikn- ingnum, svo fljótt sem hann fær því við komið, nema sannað verði, að um annað lægra verð hafi verið samið eða reikningurinn sé bersýnilega ósann- gjarn. Því hefur eigi verið andmælt af hálfu stefnda, að hann hafi fengið senda alla þá reikninga, sem lagðir hafa verið fram af hálfu stefnanda máls- ins, og ekki liggja fyrir af stefnda hálfu nein efnisleg mótmæli gegn þeim. Stefnandi hefur lagt fram ofangreinda reikninga, og þykir verða að miða við það, að viðskipti aðila árið 1989 hafi numið þeirri fjárhæð, sem þeir bera með sér. Stefnda hefur ekki tekist sönnun fyrir greiðslum til stefnanda vegna ofangreindra viðskipta að öðru leyti en því, sem rakið hefur verið hér að framan. Skv. framansögðu þykir bera að taka kröfu stefnanda til greina með því að dæma stefnda til að greiða stefnanda 941.370 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. 11. kafla vaxtalaga af þeirri fjárhæð frá 10. janúar 1990 til 22. júní 1992, en af 683.924 kr. frá þeim degi til greiðsludags, en vaxtakröfu stefnanda hefur ekki verið sérstaklega mótmælt af hálfu stefnda. Heimilt er að leggja #13 dráttarvexti við höfuðstól skuldar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 10. janúar 1991 Dææma ber stefnda til að arsíða stelnanda málskostnað, seim telst hæfilega ákveðinn 150.000 kr. Föllast ber á kröfu stefnanda um dráttarvexti á máls kustnað, sbr. p-lið 165, r. laga nr. 91/1991, Dóm þennan kvað upp Helgi 1. Jónsson héraðsdómari. Dómsorð Stefndi, Naust hf, greiði stefnanda, Radíóbúðinni hf., 941.370 kr ásamt dráttarvöxtum skv. TIL kafla vaxtalaga frá 10. janúar 1990 úl 22. júní 1992, en af 683,904 kr. Frá þeim degi il greiðsludas og 150.000 kr. í málskostnað. er beri deáttarvexti frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsiudags. Heimilt er að leggja dráttarvexti við höfuðstól skuld ar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 10. janúar 1991. 813 dráttarveti við höfuðstál skuldar á 12 mánaða fresti, lyrsla sinn 10. janúar 1991 Dææmna ber stefnda til að greiða stefnanda málskostnað, sem telst hæfilega ákveðinn 150.00) kr. Fallast ber á kröfu stefnanda um dráttarvexti á máls kostnað. sbr. p-lið 165. pr. laga nr, 0199. Dóm þennan kvað upp Helgi I. Jónsson héraðsdómari. Þómsorð Stefndi, Naust hf. greiði stefnanda, Radíóbúðinni hl. 941.370 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. HILL kafla vaxtalaga Frá 10. jandar 1990 til 22. júni 1992, en af 683,974 kr. frá þinn degi til greiðsludaps og) 150.000 kr. í málskostnað, er beri drátturvexti frá 15. degi eftir dómsuppsögu (il greiðsludans. Heimilt er að leggja dráttarvexti við höfuðstól skuld ar á 12 mánaða frosti, í fyrsta sinn 10. janúar 1991 s13 dráltarvexti við höfuðstól skuldar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn ID. janúar 1991 Dæma ber stelnda lil að greiða stefnanda málskostnað. som telst hæfilega ákveðinn 150,000 kr. Fullasi Þer á kröfu stefnanda um dráttarvexti á máls- kostnað, sbr. p lið 165. er. laga nr. 9171991, Dóm þennan kvað upp Helgi I. Jónsson héraðsdómari. Dómsorð Stefndi, Naust hf, greiði stefnanda, Radfóbúðinni hf. $41.370 kr ásamt dráltarvöstum skv. HL kalla vaxtalaga frá 10. janúar 1990 tl júní 1902, en af 685.024 kr. frá þeim degi til greiðsludass og 150,000 kr. í málskostnað, er beri dráttarveti ri 15, degi ellir dómsuppsögu til preiðsluðags. Heimilt er að loggja dráttarvexti við höfuðstól skuld- ar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 10. janúar 1991 814 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 454/1994. — Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Vigfúsi Kristni Hjartarsyni (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) Fjárdráttur. Skilorð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason og Gunnlaugur Claessen og Ingibjörg Benediktsdóttir héraðsdómari. Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar af hálfu ákærða og ákæruvalds með stefnu 7. nóvember 1994. Krefst ákærði aðallega ómerkingar á héraðsdómi og heimvísunar málsins, en til vara, að hann verði sýkn- aður af öllum kröfum ákæruvalds. Af hálfu ákæruvalds er krafist þyngingar á refsingu ákærða. Eigi eru efni til að fallast á kröfu ákærða um ómerkingu máls þessa. Af hálfu forráðamanna Hafnarbíós hlf., sem rak Hótel Örk og Hótel Valhöll, er því haldið fram, að starf ákærða hjá Hótel Valhöll hafi falist í frágangi dagsuppgjöra, launagreiðslum og greiðslu reikninga í samráði við hótelstjóra Valhallar. Stefán Guðmundsson fjármálastjóri hafi hins vegar séð um færslur, afstemmingar og vinnu, er laut að bókhaldi Hótel Valhallar fyrir árið 1993. Ákærði sendi Hótel Valhöll fjóra reikninga fyrir bókhaldsvinnu og akstur í þágu hótelsins fyrir mánuðina maí, júní, Júlí og ágúst 1993, dagsetta 1. júní, 1. júlí, 1. ágúst og 31. ágúst 1993. Reikningana kveðst hann hafa sent í lok júlí 1993, en fjármálastjóri Hótel Arkar kveður þá hafa borist í lok ágúst, eftir að ákærða var sagt upp. Með bréfi 16. september 1993 voru þessir reikningar endursendir. Í lok ápústmán- aðar námu ógreiddar úttektir ákærða hjá Hótel Örk ríflega 400.000 krónum. Ákærði samþykkti 20. september 1993 tryggingarvíxil að fjárhæð 1.000.006 krónur, eftir að fram kom brét fjármálastjóra Hótel Arkar frá 16. september 1993 um framangreinda skuld hans við hótelið. auk þeirrar fjárhæðar, er ákærði var kærður fyrir að hafa dregið sér. 815 Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms að öðru leyti, sbr. einnig 4. mgr. 159. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, sbr. 19. gr. laga nr. 37/1994, ber að staðfesta hann um sakfell- ingu ákærða og refsiákvörðun. Staðfesta ber ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað, og verður ákærði dæmdur til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Ákærði, Vigfús Kristinn Hjartarson, greiði allan kostnað af áfrýjun máls þessa, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 30.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sig- urðar G. Guðjónssonar hæstaréttarlögmanns, 30.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 24. október 1994. Mál þetta, sem dómtekið var 17. þ. m., er höfðað með ákæruskjali ríkis- saksóknara, út gefnu 5. apríl 1994, á hendur Vigfúsi Kristni Hjartarsyni, fæddum 25. júní 1956, til heimilis að Túngötu 42, Eyrarbakka, „fyrir fjár- drátt með því að hafa á tímabilinu frá 7. apríl til 19. ágúst 1993 sem starfs- maður Hótel Arkar og Hótel Valhallar dregið sér 517.157 kr. með því að gefa út tékka á tékkareikning Hótel Valhallar nr. 517 við Íslandsbanka hf., Lækjargötu 12, Reykjavík, og hagnýta sér andvirðið eða millifæra af nefnd- um tékkareikningi yfir á eigin reikninga, svo sem hér verður rakið: 1. Tékki nr. 0888580, að fjárhæð 13.900 kr., til K. Á., út gefinn 7/4 1993, notaður af ákærða til að kaupa síma fyrir sig hjá Vöruhúsi K. Á., Austur- vegi 3-5, Selfossi. 2. Hinn 27. apríl millifært hjá Búnaðarbanka Íslands 15.000 kr. af reikn- ingi Hótel Valhallar inn á tékkareikning sinn nr. 750 við Búnaðarbanka Ís- lands. 3. Hinn 14. maí millifært hjá Íslandsbanka 30.000 kr. af reikningi Hótel Valhallar nr. 517 inn á reikning sinn nr. 4800 við Íslandsbanka hf. 4. Tékki nr. 0888606, að fjárhæð 3.600 kr., til handhafa, út gefinn 12/5 1993 og notaður af ákærða til kaupa á bensíni. 5. Tékki nr. 1224730, að fjárhæð 3.000 kr., til handhafa, út gefinn 28/5 1993 og notaður af ákærða til kaupa á bensíni. 6. Hinn 18. júní millifært hjá Búnaðarbanka Íslands 30.000 kr. af reikn- ingi Hótel Valhallar inn á reikning sinn nr. 4800 hjá Íslandsbanka hf. 7. Tékki nr. 1357466, að fjárhæð 83.333 kr., til Lögmanna Höfðabakka, út S16 selinn 776 1993 og notaður af ákærða tl greiðslu tl lögmannarna vegna sjálfs 8. Tékki nr. 1264109, uð fjárhæð 3,234 kr, úl handhafa, út pefinn 2946 1903 ag notaður af ákærða il kaupa á Þensíni. 9. inn 15. júlí milifsrt hjá Íslandsbanka hí 2040) kr. af reikningi Hóla Valhallar inn á roikning sinn nr. 800 við bunkann 10. Tókki nr 1268114, að fjárhæð 150,000 kr. til LR. út ofinn 267 1998, kærði lagði andvirði tókkans inn á reikning sinn nr. 4800 hjá Íslundsbunka hí 11.:tékki nr. 1268113, að fjárhæð $0,600 ke., til B. 1, út gefinn 2677 1993, Ákærði lagði andvirði tékkuns inn á lókkardikning Sinn nr. 750 við Bún“ aðurbanka Íslands. 10. Hinn 5. ágúst millitært hjá Íslandsbanka 100.000 kr. af reikningi Hótel Valhallar inn á reikning sinn nr. 4800 við bankann 13. Hinn 19, ágúst millifrt hjá Búnaðarbanka Íslands 15,000 kr. af reikn ingi Hótel Valhallar inn á tékkareiknins sinn nr. 750 við bankann Framanlýst hútlscmi íkærðu telst varða við 1, mgr. 247. pr. almenna hegningarlaga nr. 1971940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsini 190 Stefán Guðmundsson, kt, 190761-451D, gerir þær kröfur í mál ákærði verði dæmdur til að greiða Hótel Valhöll 517.157 kr. með hæ stu lög- leyfðu vöxtum frá útuáludesi hvers tékka eða millifærslu til greiðsludars“ Af hálfu ákærða er þess krafist, að hann verði alsýknaður af refsi ákæruvalds svo og af bótakröfu Hótel Valhallar. kröfu krelst verjandi ákærðu hæfilegra málsvarnarluuma sér tl handa. 1 Grundvöllur saksóknar ákæruvalds í máli þessu cr kæra, sem lögð var fram á hendur ákærða 3. september 1903. Hafði hann þá um nokkurt skeið starfað hjá Hótel Örk í Hveragerði og Hótel Valhöll á Þingvöllum. en eltir Því sem best verður séð, voru hútel þessi með sameiginlegt starfsmanna 0; skrifstofuhald á þein tína, sem hér skiptir máli. Starf ákærða í þápu Hótel Valhallar fólst meðal annars í því að sjá að hluta tl um fjárreiður hótelsins Hafði hann vegna þess starfa síns prókúru fyrir tékkareikninsi á natni hót elsins hjá Íslandsbanka hí. í Reykjavík. Að sögn lorsvarsmanna umræddra hótela vöknuðu um það grunsemdir í júlí á síðasta ári, að ekki væri alli með felldu um skil ákærða á fjármunum til Hótel Valhallar. Hali því verið brugðið á það ráð að draga úr afskiptum hans al fjármálum hótelsins, Hinn 24. næsta mánaðar hafi framangroind prókúra hans verið afturkölluð. og í si6 | afinn 2315 1993 og notaður af ákærða til greiðslu il lögmannanna vegni sjáls sín. STékki nr. 1268109, að fjátvæð 3234 kr, til handhafa, út gefinn 2966 1993 og noxaður af ákærða il kaupa á bensíni 9. Hinn 15. júlí miliert hjá Íslandsbanka hl 20000 kr af reikningi Hótel Valhallar inn á reikning sinn nr. 4800) við bankann. 10Tekki nr. 1264114 að fjárhæð 150,000 kr. tl LB. út gefinn 2677 1993 Á andvirði tékkans inn á reikning sinn nr. 4800 hjá Íslandsbanka 11. Tékki nr. 1264113, að fjárhæð 50,000 kr. til B. 1, út gefinn 2677 1998, Ákærði liði andvirði lékkans inn á tékkareikning sinn ar. 750 við Bún aðarbanka Íslands. 12. Hinn 5. úgúst millilært hjá Íslundsbanka 100.000 kr. af reikningi Hótel Valhallar inn á reikning sinn nr. 48(K) við bankann, 18. Hinn 19. ágúst millifært hjá Búnaðarbanka Íslands 15.000 kr. af reikn- ingi Hólol Valhallar inn á tókkareikning sinn nr. 750 við bankann, Framanlýsi háttsemi ákærða telst va hegningarlaga nr. 19:1940, | Þess er kralist, að ákærði verði dæmdur til refsingar. | Stefán Guðmundsson, kt. 190764-4519, gerir þær kröfur í málinu, að | ákærði verði dæmdur til að greiða Hótel Valhöll 517.157 kr. með hæstu lög- ða við 1. myr. 247. gr. almennra leytðu vöstum frá útgáfudegi hvers tékka eða millifærslu til greiðsludag; AF hálfu ákærða er þess krafist. að hann vorði alsýknaður af refsikrölu ákæruvalds svo og al hólakröfu Hótel Valhallar. Þá krefst verjandi ákærða hæfilegra málsvarnarlauna sér il handa Grundvöllur saksóknar ákærnvalds í máli þessu er kæra, sem lögð var fram á hendur ákærða 3. september 1993. Hafði hann þá um nokkur! skeið starfað hjá Hólel Örk í Hveragerði og Hótel Valhöll á Þingvöllum, en eftir því sem best verður séð, voru hótel þessi með sameiginlogt starlsmranna- og skrifstofuhald á þeim tíma, som hér skiptir máli, Starf ákærða í þágu Llótel Valhallar fólst meðal annars í því að sjá að hluta til um fjárreiður hótelsins. Hafði hann vegna þess starfa síns prókúru fyrir tékkareikningi á rafni hót- ins hjá Íslandsbanka hf í Reykjavík. AÐ sögn forsvarsmanna umræddra hótela vöknuðu um það srunsemdir í júlí á síðasta ári, að ekki væri allt með felldu um skil ákærða á fjármunum til Hótel Valhallar. Hafi því verið brugðið á það ráð að draga úr afskiptum hans af fjármálum hótelsins. Hinn 24. næsta mánaðar hafi ramansreind prókúra hans verið afturkölluð, og í #16 1993 og notaður af ákærðu úl yr óslu til lógmannanna vegna 8. tökki nr. 1264109. .3.234 kr. til handhafa, út gefinn 29i6 1993 og notaður af íkterða Gl Kuupa á bensíni 9. Minn 1S.júlí millifært hjá Íslandsbanka hf. 2048) kr. af reikningi Hótel Valhallar inn á reikning sinn nr. 4800 við bunkunn. 10. Tékki nr. 1264114, að fjárhæð 15(.000 kr., till, B.. út gefinn 267 1946. Ákærði lagði andvirði tékans inn á reikning sinn a 4800 hjá Ís hí. ndsbanka 11. Tékki nr. 1268013, að fjárhæð 50.000 kt tl, út gefinn 2677 1993, Ákærði lagði andvirði tékkans inn á tékkareikning, sinn nr. 750 við Bún aðarbanka Íslands. Hinn 5. ágúst militært hjá Íslandsbanka 100.40) kr. af reikningi Hótel Valhallar inn á reiknina sinn nr. 4800 við bankann 13. Hinn 19. ágúst milifært hjú Búnaðarbunk Íslands 15,000 kr. af reikn- ingi Hlótel Valhallar inn á tékkareikning sinn nr. 750 við bankann Framanlýst háttsemi ákærða telst varða við 1. mr, 247. gr. almennra hegningarðugu ni; 19:1940, ess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsing Sttin Guðmundsson. ki. 1901, gi þer kröfur í minu, að ákærði verði dæmdur til að greiða Hótel Valhöll SI7.157 kr, með hest lög, let vörnum fr gfi hver ta eða miles iðsludags Af hálfu ákærða er þess krafist, að hann verði álsýknaður af refikröfi ákæruvakds svo og af bótakröfu Hótel Valhallar. Þá krefst verjandi ákærða hæfilepra málsvarnarlauna sér til banda, Grundvöllur saksóknar ákæruvalds í máli þessu er kæra, seim lögð var frum á hendur ákærða 3. september 1993, Halði hann þá umm nokkurt skeið starfað hjá Hótel Örk í Hveragerði og Hótel Valhöll á Þingvöllum, en eftir því sem best verður séð. voru hótel þessi með sameiginlegi starfsmanna on skrifstofuhald á þeinn tíma, sem hér skiptir máli. Starf ákærða í þágu Hótel Valhallar fólst meðal annars í því að sjá að hluta til um fjárreiður hótelsins Hafði hann vegna þess starfa síns prókúru fyrir tékkareikningi á nafni hát- elsins hjá Íslandsbanka ht. í Reykjavík. Að sn forsvarsmanna umræddra hótela vöknuðu um það grumse mdir júlí á síðasta ári, að ekki vær allt með felldu um skil ákærða á fjármunum Gl Mótel Valhallar. Hafi því verið brugðið á það ráð að draga úr afskiptum bans af fjármálum hótelsins. Hinn 24, næsta mánaðar hafi framangreind prókúra hans verið afturkölluð. og 817 kjölfar þess hafi komið í ljós óskýranleg notkun af hans hálfu á nefndum tékkareikningi. Leiddi áframhaldandi könnun málsins til þess, að lögð var fram kæra á hendur ákærða fyrir fjárdrátt. Ákærði hefur við rannsókn málsins hjá lögreglu og fyrir dómi viðurkennt að hafa millifært af tékkareikningi í eigu Hótel Valhallar yfir á eigin reikn- inga þær fjárhæðir, sem tilgreindar eru í ákæru og svo sem þar er nánar lýst. Þá hefur ákærði enn fremur viðurkennt að hafa gefið út sjö tékka á tékka- reikning Hótel Valhallar nr. 517 við Íslandsbanka hf. í Reykjavík og hagnýtt sér andvirði þeirra. Er tékkum þessum og ráðstöfun ákærða á andvirðinu lýst í ákæru málsins. Ákærði heldur því hins vegar fram, að sér hafi verið heimilt að ráðstafa umræddum fjármunum til eigin þarfa. Hafi í þeim verið fólgin greiðsla á umsömdum launum vegna vinnu sinnar í þágu hótelsins og kostnaði, sem hann hafi haft af rekstri bifreiðar vegna þeirrar vinnu sinnar. Samkvæmt framburði ákærða fyrir dómi hóf hann störf á Hótel Örk í Hveragerði í september 1992. Þá hann laun fyrir vinnu sína á hótelinu frá Hafnarbíói hf. Námu umsamin föst mánaðarlaun ákærða 175.000 krónum, og voru þau, eftir því sem best verður séð, greidd eftir á og í lok hvers mán- aðar. Að sögn ákærða var rætt um það við hann í ársbyrjun 1993, að hann tæki að sér að annast dagsuppgjör og færslu bókhalds fyrir Hótel Valhöll, þá er það hæfi starfrækslu um vorið. Á það hafi hann fallist. Hafi orðið að sam- komulagi á milli ákærða og forsvarsmanna greindra hótela, að sérstaklega yrði greitt fyrir þessa vinnu hans, enda við það miðað, að starfsskyldur hans á Hótel Örk yrðu hinar sömu og áður og ekki væri gert ráð fyrir breytingu á vinnutíma hans þar. Skyldu umsamin laun ákærða vegna þessarar auknu vinnu hans nema 80.000 krónum á mánuði. Þá yrði kostnaður ákærða vegna aksturs hans í þágu Hótel Valhallar greiddur sérstaklega. Þrátt fyrir það að ákærði hafi margsinnis leitað eftir því, að gengið yrði skriflega frá samkomulagi þessu, hafi það aldrei verið gert, forsvarsmenn hótelanna hafi ávallt komið sér hjá því að ganga frá málinu með þeim hætti. Engu að síður hafi samningur tekist með aðilum, og samkvæmt honum hafi ákærði átt rétt til sérstakra launa vegna vinnu sinnar á Hótel Valhöll. Reyndin hafi líka orðið sú, að í því starfi hans hafi falist hrein viðbót við starf hans á Hótel Örk, en því hafi hann gegnt áfram með sama hætti og áður. Í ljósi þessa hafi ákærði litið svo á, að sér væri heimilt að inna af hendi til sín þær greiðslur, sem ákæra málsins tilgreinir, og með þeim hætti, sem þar er lýst. Fyrir liggur, að ákærði sendi Hótel Valhöll fjóra reikninga vegna vinnu sinnar í þágu hótelsins, samtals að fjárhæð 614.919 krónur. Ná reikningar þessir yfir tímabilið 1. maí til 1. september 1993. Af hálfu ákærða er því 818 haldið fram, að fyrstu þrjá reikningana hafi hann afhent í lok júlímánaðar 1993, en hinn fjórða um það bil mánuði síðar. Afstöðu forsvarsmanna hót- elsins til greindra reikninga er lýst í bréfi Stefáns Guðmundssonar, fjár- málastjóra Hótel Arkar, dags. 16. september 1993, til ákærða. Í bréfinu segir meðal annars: „Hér með endursendast reikningar nr. 19-20-21-22, dags. 1/6, 1/7, 1/8 og 31/8 1993. Reikningar þessir eru settir fram vegna meints vinnuframlags mánuðina maí, júní, júlí, ágúst 1993, en á þeim tíma varst þú á fullum launum hjá Hótel Örk, m. a. fyrir að sinna þeirri vinnu, sem nú eru gerðir reikningar fyrir. Þessum reikningum er því alfarið hafnað, enda eiga þeir ekki við nein rök að styðjast. Hins vegar nemur skuld þín við Hót- el Örk/Hótel Valhöll... nú 1.000.006 kr. og þar af 590.978 kr. vegna meints fjárdráttar af þinni hendi, en svo sem kunnugt er, hefur verið farið fram á sérstaka lögreglurannsókn vegna þessa máls.“ Í málinu er upplýst, meðal annars með framburði ákærða sjálfs, að í kjöl- far ritunar framangreinds bréfs samþykkti ákærði tryggingarvíxil, að fjár- hæð 1.000.006 krónur, vegna þeirrar skuldar hans, sem vísað er til í bréfinu. Hefur ákærði staðfest það í skýrslu sinni hér fyrir dómi, að ætlaður fjár- dráttur sinn hafi verið innifalinn í víxilfjárhæðinni. Við aðalmeðferð málsins komu fyrir dóminn til skýrslugjafar þeir Stefán Guðmundsson, fjármálastjóri Hótel Arkar, og Valdimar Jónsson, hótelstjóri í Hótel Valhöll. Vitni þessi munu hafa haft með höndum daglega yfirstjórn á nefndum hótelum, að minnsta kosti að því er tók til starfa ákærða þar, og að sögn hans var þeim í öllum atriðum kunnugt um samning aðila um sér- staka þóknun vegna vinnu ákærða í þágu Hótel Valhallar. Bæði þessi vitni höfnuðu hins vegar algerlega þeirri staðhæfingu ákærða, að samið hefði verið um sérstök laun honum til handa vegna þessarar vinnu hans. Að sögn vitnisins Stefáns Guðmundssonar var rætt um það við ákærða, er hann kom til starfa á Hótel Örk haustið 1992, að fyrirhugað væri að starfrækja sameiginlega skrifstofu fyrir Hótel Örk og Hótel Valhöll sumarið 1993, en síðarnefnda hótelið er einvörðungu rekið að sumri til. Ákærði myndi í upphafi eingöngu vinna að færslu bókhalds, uppgjöri og innra eftir- liti á Hótel Örk, en þegar fram liðu stundir, myndi starf hans í auknum mæli beinast að hliðstæðum verkum á Hótel Valhöll. Þegar þarna um haustið hafi verið samið við ákærða um laun hans vegna þessa, og samning- ur um frekari launagreiðslur hafi aldrei verið gerður, hvorki munnlega né skriflega. Ákærði hafi hins vegar í maí 1993 og um það leyti, sem hann hóf störf í þágu Hótel Valhallar, sett fram kröfu um launahækkun. Á þá kröfu hans hafi aldrei verið fallist, enda hafi vinnuframlag ákærða verið hið sama og áður, verksvið hans hafi einvörðungu tekið breytingum. Fullyrti vitnið, öl9 að ráðstöfun ákærða á fjármunum Hótel Valhallar til eigin þarfa og svo sem henni er lýst í ákæru málsins, hafi með öllu verið honum óheimil. Þá stað- hæfði vitnið jafnframt, að ákærði hefði afhent þá reikninga vegna vinnu sinnar á Hótel Valhöll, sem áður er vikið að, í lok ágústmánaðar 1993. Á þeim tíma hafi verið unnið að fjármálalegu uppgjöri á skuld ákærða við bæði hótelin, og hafi ákærði ætlast til þess, að reikningar þessir yrðu metnir sem greiðsla af hans hálfu upp í þá skuld hans. Reikningunum hafi hins vegar með öllu verið hafnað og þeir endursendir, skömmu eftir að þeir bár- ust. Í kjölfar þessa hafi orðið úr, að ákærði samþykkti tryggingarvíxil, að fjárhæð 1.000.006 krónur. Hafi heildarskuld ákærða við hótelin, þar með talinn ætlaður fjárdráttur hans, verið innifalinn í víxilfjárhæðinni. Engu að síður hafi verið ákveðið, að fylgja ætluðum fjárdrætti ákærða eftir með formlegri kæru til lögreglu. Í skýrslu vitnisins Valdimars Jónssonar fyrir dómi kom fram, að ákærði hefði óskað eftir því við vitnið, að laun sín yrðu hækkuð vegna starfa síns hjá Hótel Valhöll. Vitnið hefði bent ákærða á að ræða málið við Stefán Guðmundsson, þar sem hann hefði verið yfirmaður ákærða og séð um launamál hans. Verður framburður vitnisins ekki skilinn á annan veg en þann, að ósk ákærða um launahækkun eða sérstaka greiðslu vegna starfa síns í þágu Hótel Valhallar hafi aldrei verið samþykkt og ráðstöfun hans á fjármunum hótelsins til eigin þarfa því gersamlega verið án heimildar. Il. Staðhæfing ákærða þess efnis, að í ráðstöfun sinni á fjármunum Hótel Valhallar, sem rakin er í ákæru málsins og ákærði hefur staðfest sem rétta, hafi verið fólgin greiðsla launa sér til handa í samræmi við samning sinn og forsvarsmanna hótelsins, gengur fullkomlega í berhögg við afdráttarlausan framburð þeirra Stefáns Guðmundssonar og Valdimars Jónssonar, sem áð- ur er rakinn. Ákærði hefur hér fyrir dómi staðfest tilvist fjármálalegs uppgjörs síns við Hafnarbíó hf. í september 1993, en því er áður lýst. Samkvæmt því féllst ákærði á það með forsvarsmönnum félagsins, að sér bæri að endurgreiða þá fjármuni, sem hann er nú saksóttur fyrir að hafa dregið sér. Er framan- greind staðhæfing ákærða um samningsbundin launakjör hans lítt trúverðug í ljósi þessa. Útborgun launa til ákærða frá Hafnarbíói hf. vegna tímabilsins 1. janúar til 1. september 1993 studdist við út gefna launaseðla hverju sinni. Tilhögun ákærða á heimtu þeirra launa, sem hann telur sig eiga rétt til vegna vinnu sinnar í þágu Hótel Valhallar, var hins vegar með þeim hætti, að tortrygpi- #20 ce hlýtur að teljast, Þá var honum í lófa lagið. Þæri honum réttur tl þeirra nuna, sem hér um ræðir. að sjá til þess, að greiðsla þeirra færi fram með trúverðugum hætti. Þegar sakarsöpn eru virt og sérstaklega litið til þoss, sem að framan er pa sannað, að ákærði hali rið þeim krónur úr sjóðum Hótel Val hallar og með því gerst sekur um brot gegn Í. mgr. 247. ar. almemra hegn- ingarkusa nr. 197194, nn Á kærði hefur ckki sæl refsingu, sem áhrif hefur við ákvörðun refsingar hans í máli þessu. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 4 mánuði. Eftir atvikum og þur sem ákærði hefur ekki áður sætt refsingu fyrir þrot á almennum hegningarlögum. þykir mega ákveða. að tefsing hans skuli öll vera skil- rðsbundin til þrisgja ára, haldi hunn almennt skilorð 5 ai er. laga nr. 19 1940, sbr. 4. gr. laga nr. 227195: 1. Við dómsmeðferð máls þessa var upplýst. að Hafnarbíð hí. hefði höfðað mál fyrir Reskjavíkur á hendur ákærða til greiðslu vísils þess sem áður er vikið að, en í honum fól uppgjör á skuld ákærða við félagið. Var mál þetta þingfest 15. f, m., og mun því ekki vera lokið. Sú bótakrafa sem hölð er uppi gagnvart ákærða í því refsimáli, sem hér er til meðferðar var felld inn í greini uppgjör og er hlu vísilfjárhæðar. Að sva kumnu brestur lagaskilyrði tl. að takt mei bótakröfuna til efnislegrar meðferður í þessu máli. Verður henni því vísað frá dómi. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin sakaókuulan tl ilisjóðn 600 krónu fs Björnssonar héraðsdómslöpmanns, 60.000 króntr. Ar álfu ákæruvald annaðist Kurl Gaut Hjalason flói sslunanns ins á Sellossi, sókn málsins. Þorgeir Ingi Njálsson héraðsdúmari kvað upp dóm þennan. og málsvarnarluun skipaðs veri. Dómsorð: Ákærði. Vislús Kristinn Hjartarson, sæti fangelsi í 4 mánuði, en fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að liðnum 3 á um frá uppkvaðningu dóms þessa. haldi ákærði almennt skilorð 57. ar. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4 pr. laga nr. 22/1955, #20 legt blýtur að teljast. Þá var honum í lófa lagið. bæri honum réttur til þeisra launa, som hér um ræðir, uð sjá til þess, að greiðsla þeirra læri lram með trúverðugum hætti apar sakafgöen eru virt og sérstakloga litið tl þess. sem að framan er rakið, þykir að mati dómsins nægilega sannað, að ákærði hafi með þeim hætti ákæru greinir, dregið sér 517.157 krónur úr sjóðum Höf hallar og með því gerst sckur um brot segn 1. mgr. 247. yr, almennra vn ingarlaga ar. 1911940, ni Ákærði helur ekki sætt refsingu. sem áhrif hefur við ákvörðun refsingar hans í máli þ Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 4 mánuði. Eftir atvikum og þar sem ákærði hefur ckki áður sætt relsingu fyrir brot á almennum hans skuli öll vera skil- hegningarlögum, þykir mea ákveða, að refsi seðlum þiggja en hali bar ferm kloi 57 ge sg a 1 1940. sbr. 4. ar. laga nr. 221955. w Við dómsmeðferð máls þessa var upplýst, að Hafnarbíó hf. hefði höfðaði mál fyrir lléraðsdómi Reykjavíkur á hendur til areiðs sem áður or vikið uð en Í honum fólst uppgjör á skuld ákærða við félagið Var mál þetta þingfest 15. £ m.. og mun því ekki vera lukið. Sú bótukrafa. sem höfð er uppi rt ákærða í því refsimáli, sem hér er til meðferðar var felld inn í greint uppgjör og er hluti vísilfjárhæðar. Að svo komnu brestur lagaskilyrði til, að taka megi bótakröfuna til efnislegrar meðferðar í þessu máli, Verður henni því vísað frá dómi. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað sakarinnar. þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 60.(KN) krónur. og málsvarnarlann skipaðs verj- anda sins, Ólafs Björnssonar héraðsdómslögmanns. 60.000 krónur Af hálfu ákæruvalds annaðist Karl Gauti Hjaltason, fulltrúi síslumanns- Þorgeir gi Njlson hérnösdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð Ákærði, Vipfös Kristinn Hjartarson sæti fine í 4 frést skal fullnustu refsingarinnar og hún níður alla að liðaum 3 ár um frá uppkvuðningu dóms þessa, haldi ákærði almennt silorð 57. ingarlaga ar. 1940, sbr, Á. pr. pa nt, 2319SS ámuði, en ær. almennra hey s20 legt hlýtur að teljast. Þá var honum í lófa lagið, bæri honum réttur til þeirra launa, sem hór um ræðir, að sjá til þess, að greiðsla þeirra færi fram með trúverðugum hætti Þegar sakargögn eru virt og sérstaklega litið til þess, sem að framan er rakið, þykir að mati dómsins nægilega sunnað, að ákærði hafi með þeim hætti, sem í ákæru greinir, dregið sér 517.157 krónur úr sjóðum Hótel Val- hallar og með því gerst sekur um brot gegn 1. mgr. 247. ar. almennra hegn- ingarlaga nr. 1911940. " Ákærði hefur ekki sætt refsingu, sem áhrif hefur við ákvörðun refsingar hans í máli þessu fsing ákirða þykir hæfilega ákveðin fangelsi í á mánuði, Eli utvikum og þar som ákærði hefur ekki áður sætt refsingu fyrir brot á álmennum hegningarlögum. þykir mega ákveða, uð refsing hans skuli öll vora skil srðsuundin il þiggi áa hali hann mennt skilorð 5, gr an 19 1940. sbr. 4, laga nr w Við dómsmeðlorð máls þessa var upplýst, að Hafnarbíó hl hefði höfðað mál fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur á hendur ákærða tl greiðslu víxils þess. sem íður er vikið að. en í honum fólst uppgjör á skuld ákærða vi félagið Var mál þetta þinglest 15. Em. og mun því ekki vera lokið. Sú hótakrafa, sem höfð er uppi uuymvart ákærða í því refsimáli, sem hér er il meðferðar, var felld inn í greint uppgjör og er hluti vísilfjárhæðar. Að svo komnu brestur lagaskilyrði til, að taka megi bótakröfuna til efnislegra meðferðar í Þessu máli. Verður henni því vísað frá dómi. v Þema ber ákærðu til að greiða allan kustnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 60.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verj anda síns. Ólafs Björnssonar hóraðsdómslögmanns, 60.000 krónur Af hálfu ákæruvalds annaðist Karl Gauti Hjaltason, fulltrúi sýslumanns- Moss, sókn málsins, Þorgeir Ingi Njálsson hóraðsdómari kvað upp Jóm þennan. Dómsorð Ákærði, Visfús Kri inn Hjartarson, sæti langoli í á mánuði, en fresta skal fullnustu relsinsarinnar ug hún niður falla að liðnum 3 ár um frá uppksaðninsu dóms þessa. haldi ákærði almennt skilorð 57. a nr. 19/1940. sbr. 4. gr. laga nr. 2211955. er. almennra hegningarla 1 Bótakrófu Hótel Valhallar or vísað Frá dómi Á kærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs. 600) krónur. og málsvarnarlaun skipað vorjanda síns. Ólafs Björnssonar héraðsdómslögmanns, 60.000 krónur. sal Bótakröfu Hótel Valhallar er vísað frá dómi. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs. 60.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjunda síns, Ólafs Björnssonar héraðsdímslögnanns, 60.000 krónur. s21 Bóukrófu Hótel Valkallar sr vísað frá dómi Ákærði greiði allan sakurkostnað, þar með talin siksóktrsun tl ríkissjóðs, 60.000 krónur, og múlsvarnarlaun skipaði verjanda síns. Ólafs Björnssonar héraðsdómslögmanns, 60.000 krónur. 822 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 292/1993. — Hrefna Víglundsdóttir (Kristján Stefánsson hrl.) gegn Unnsteini Jóhannssyni (Valgeir Kristinsson hrl.) og gagnsök Samningur. Kaupverð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason og Gunnlaugur Claessen og Ingibjörg Benediktsdóttir héraðsdómari. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 20. júlí 1993. Hann krefst aðallega sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda, en til vara, að kröfur sínar verði stórlega lækkaðar. Þá krefst aðal- áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi skaut málinu til réttarins með stefnu 19. október 1993. Kröfur hans eru þær aðallega, að aðaláfrýjanda verði gert að greiða sér 800.000 krónur með vöxtum skv. 111. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. júlí 1991 til greiðsludags, en til vara, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur. Þá krefst hann staðfestingar á málskostn- aðarákvæði hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. I. Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Þar kemur fram, að 19. júní 1991 gerðu aðilar málsins samkomulag sín á milli um kaup aðaláfrýjanda á hlut gagnáfrýjanda í fyrirtæki þeirra, Vélaleigunni Álfatúni 18, Kópavogi. Er óumdeilt, að gagnáfrýjandi hafi átt helm- ing fyrirtækisins, sem var óskráð sameignarfélag. Í héraðsdómi er greint frá skriflegum samningi þeirra um kaupin. Texti þessa samn- ings er mjög knappur, og ber aðilum ekki saman um, hvað lagt var til grundvallar ákvörðun kaupverðs á eignarhluta gagnáfrýjanda. Í upphafi samningsins segir, að „Hrefna yfirtekur allar skuldir á nafni Vélaleigunnar“. Í beinu framhaldi þess kemur upptalning skulda við einstaka kröfuhafa í 16 liðum, og síðan eru enn taldir upp ö23 þrír liðir, sem ýmist feli í sér eign eða skuld. Samtala skulda er til- greind þar fyrir neðan sem „Ca. kr. 5.895.268“. Í þessari upptaln- ingu skulda er lægsta einstök skuld 30.000 krónur, en hin hæsta 1.600.000 krónur. Í niðurlagi samkomulagsins segir síðan, að auk yfirtekinna skulda afhendi aðaláfrýjandi gagnáfrýjanda skuldabrét, að fjárhæð 800.000 krónur, „sem Hilmar Viktorsson útbýr, og skal það afhendast 15. júlí 1991, þegar Hrefna hefur samið við velflesta lánardrottna um skuldbreytingar“. Fyrir dómi hefur komið fram, að ágreiningslaust er með aðilum, að tveir skuldaliðir hafi fallið út og einn liður að auki breyst þannig, að niðurstöðutalan á hinum tilgreindu skuldaliðum í samkomulag- inu lækki um 385.536 krónur og eigi að vera 5.509.732 krónur. Aðaláfrýjandi heldur fram, að skuldaupptalning í samkomulaginu hafi átt að vera tæmandi. Heildarfjárhæð hinna yfirteknu skulda hafi síðan ráðið fjárhæð þeirrar 800.000 króna greiðslu, sem að auki skyldi koma í hlut seljanda. Kæmu fram eftir þetta frekari skuldir, hefði skuldabréfið átt að lækka til samræmis við það, en hækka að sama skapi, reyndust heildarskuldir lægri en gert væri ráð fyrir í samningnum. Frestinn fram til 15. júlí skyldi nýta til að kanna stöð- una og semja við lánardrottna. Hafi það verið ástæða þess, að skuldabréfið skyldi ekki afhent fyrr en að nokkrum tíma liðnum. Hefur aðaláfrýjandi jafnframt borið, að fjárhæðir hafi staðist, að því er varðar fjárhæðir þeirra skulda, er tilgreindar voru. Gagnáfrýjandi hefur skýrt svo frá, að við ákvörðun um $00.000 króna greiðslu til sín hafi verið tekið mið at því, að hann hafi ekki fengið greidd laun frá fyrirtækinu um nokkurt skeið. Má ráða af framburði hans, að það væri honum óviðkomandi, þótt frekari skuldir kæmu fram síðar, og myndi það engu breyta um greiðslu- skyldu aðaláfrýjanda. Þessum staðhæfingum hefur aðaláfrýjandi mótmælt, og eru þær ekki studdar neinum gögnum. Svo sem samningur aðila er úr garði gerður, verður lagt til grund- vallar dómi, að fjárhæð yfirtekinna skulda, er hvíldu á fyrirtækinu, sem við samningsgerð var talin vera „Ca. kr. 5.895.268“, hafi ráðið þeirri fjárhæð, sem skyldi falla til gagnáfrýjanda sem söluverð til hans. Enn fremur verður við það miðað, að frestur til 15. júlí 1991 hafi verið ætlaður til uppgjörs og leiðréttinga að þessu leyti. Sú niðurstaða fær jafnframt stoð í framburði vitnisins Hilmars Viktors- 824 sonar viðskiptafræðings, sem færði samninginn í letur að ósk beggja aðila. Fyrir dómi hefur Hilmar lýst sama skilningi á samkomulaginu og aðaláfrýjandi. ll. Í héraðsdómi er því lýst, að eftir gerð samkomulagsins hafi komið í ljós skuld Vélaleigunnar við Kópavogsbæ, að fjárhæð 1.525.413 krónur, vegna ofgreiðslu til fyrirtækisins. Þar er enn fremur greint frá ástæðum fyrir þessari ofgreiðslu, sem varð á tímabilinu frá síðari hluta árs 1989 til 2. september 1991. Er ómótmælt, að gagnáfrýjandi hafi séð um þær mælingar og magntölur, sem gefnar voru upp við Kópavogsbæ fyrir Jarðýtuvinnu Vélaleigunnar fram til 19. júní 1991 og lágu að baki greiðslum kaupstaðarins. Á öllu tímabilinu var alls um 33 greiðslur að ræða, samtals að fjárhæð 10.230.213 krónur. Fjór- ar hinar síðustu urðu eftir eigendaskiptin, þar af ein fyrir verk, sem að hluta til var unnið fyrir 19. Júní 1991. Greiðslur eftir söluna námu samtals 1.490.912 krónum, og hefur hinni síðastnefndu þá verið skipt hlutfallslega eftir eignarhaldstíma. Vitnið Hilmar Viktorsson hefur borið, að við söluna hafi gagn- áfrýjandi fullyrt, að ekki kæmu fram bakreikningar frá Kópavogs- bæ. Af þeirri ástæðu hafi ekki verið nefnd hugsanleg skuld við þennan aðila í samkomulaginu. Aðaláfrýjandi hefur lýst því, að reynt hafi verið án árangurs að semja um lækkun eða niðurfellingu skuldarinnar við Kópavogsbæ. Fyrir Hæstarétt hefur aðaláfrýjandi lagt gögn, sem staðfesta, að hann hafi verið búinn að greiða skuldina að fullu þegar 18. maí 1993. Ekki hefur verið skýrt, hvers vegna þau gögn hafa ekki verið lögð fyrir héraðsdóm. Samkvæmt því, sem greinir að framan í kafla I, ber að taka skuld þessa með í uppgjöri á kaupum aðaláfrýjanda á helmingshlut gagn- áfrýjanda í fyrirtækinu. Verður þá lagt til grundvallar, að ofgreiðsla hafi orðið hlutfallslega jafnmikil fyrir og eftir eigendaskiptin 19. júní 1991 fram til 2. september 1991. Samkvæmt því telst fyrirtækið hafa staðið í 1.303.105 króna skuld við Kópavogsbæ við eigendaskiptin. ll. Fyrir Hæstarétti hefur aðaláfrýjandi haldið fram til stuðnings kröfum sínum, að greiðslur opinberra gjalda hafi átt að koma inn í 825 samkomulag aðila. Tilgreinir hann sérstaklega aðstöðugjald og ald vegna reksturs fyrirtækisins á árinu 1991, Einnig af Þessar kröfur eru engum gögnum sludkdar, og verður þeim hafnað þegar af þeirri ístæðu. 1. Niðurstaða málsins verður samkvæmi framangreindu sú, að við uppgjör til gagnáfrýjanda ber að hækka greiðslu til hans um helm n skuldir fyrirtækisins voru oftaldar í samkomulaginu en lække hana um helming þeirrar 1.303.105 króna skuldar, sem það stóð í við Kópavogsbæ 19. júní 1991 lrýjandi greiða gagnálrýjandu 341.216 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt IL. kalla vaxtalga nr. 25 1987 frá 15. júlí 1991 til greiðsludags. Fltir atvikum þykir rétt, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Hrefna Víslundsdóttir, greiði gagnáfrýjanda Unnsteini Jóhannssyni. 341.216 krónur með vöxtum samkvæmt 111. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15, júlí 199) tl greiðsludags. Málskostnaður fellur niður ýmur Héraðsdóms Reykjaness 1. júní 1993, Málið höfðaði Ásseir Jónsson hdl. fh. slefnanda, Unnsteins Jóhannsson ar, kt, 120147-3230. Hafnargóta 30, Vogum. Vatnsleystsirandarhreppi, með) lundsdóttur, kt. ÚP0S47- stefnu, birtri 1). janúar 1991. Stefnt var Hrefnu 629. Á fatúni 18, Kópavogi Málið var þingfest 11. febrúar sl. úthlutað til dómara 1. apríl og tekið úl dóms að loknum munnlegum málllutningi 19. maí s, Stefnandi krelst þess. að stefnda verði dæmd til að greiða sér S0D.DN kr dráttarvöxtum skv. LL, kafla vaxtalapa nr. 25/1987 með síðari breyting- með úm frá 15. júlí 1991 úl greiðsludaps. ann krefst og málskastnaðar að skaðlausu | Stenda krefst þess aðallega. að hún verði sýknuð af öllum krölum stefn- anda. Vil vara krefst hún þess, eð stefnukrölur verði lækkaðar verulega, 825 samkomulag aðila. Tilgreinir hann sérstaklega aðstöðugjalð ryggingagjakl vegna reksturs fyrirtækisins á þeir ástæðu beri að fella niður eða lækka eltirslöðvagreiðslu til sagnáfrýjanda, Þessar krölur eru engum gögnum studdar, og verður þeim hafnað Þegar af þeirri ástæðu. N. Niðurstaða a verður samkvæmt framangreindu sú, að við anda ber að hækka greiðslu til hans um helm- #55 6 króna, sem skuldir fyrirlækisins voru oftldar í samkomulaginu, en lækka hana um helming þeirrar 1.303.105 skuldar, sem það stóð í við Kónnogsba 19. júní 1991 Samkvæmt því skal a landi greiða gasnáfrýjanda 341.216 krónur með dráttarvöxtum sanni 1 kafla vaxtalaga nr. 25; 1987 frá 15. júlí 1991 til greiðsludags. Eítir atvikum þykir rótt, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu Dómsorð umálrýjanda, Aðaláfrýjandi, Hrefna Víglundsdóttir, greiði e Unnsteini Jóhannssyni, 341.216 krónur með vöxtum samkvæmt 111. kafla vaxtalaga nr. 2511987 Frá 15. júlí 1991 til greiðsluduys. Má lskostnaður fellur niður. Dómur Héraðsdóms Reykjaness 1. júní 1903, Málið höfðaði Ásgeir Jónsson hdl. Eh. stefnanda, Unnsteins Jóhannssort- ar, kt. 120147-3239, Hafnargölu 40, Vogum. Vatnsleysustrandarhreppi, með stefnu, ir 9. janúar 199, Sefur var Hrefnu Víelandsdóttur, kt 070547 (6279, Álfatúni 18, Kópavo Málið var þingfest 1 brúar a. úthlutað il dómara apr og tekið il dóms að loknum munnlegum málflutninsi 19. maí l. að steinda verði dæmd úl að greiða sér #00,000 kr Hann krefst og málskostnaðar að skaðlaus Steinda krefst þess aðallega, að hún verði sýknuð af öllum kröfum stefn anda, Til vara krefst hún þess, að stofnukröfur verði lækkaðar verulega, #25 samkomulag aðila. Tila hann sérstaklega aðstöðugjald og tryggingagjald vegna reksturs fyrirtækisins á árinu 1991. Einnig af þeirri ástæðu beri að fella miður eða lækka eftirstöðvagreiðslu úl gagnáfrýjanda Þessar kröfur eru engum gögnum studdar. og verður þeim hafnað þerar af þeirri ástæðu. 1 álsins verður saml Niðurstaða væmt framangreindu sá, að við uppgjör til gagnáfrýjanda ber að hækka greiðslu til hans um helm- ing þeirra 385.536 króna, sem skuldir fyrirtækisins voru oltaldar í samkomulaginu, en lækka hana um helming þeirrar 1.303.105 króna skuldar, sem það stóð í við Kópavogsbæ 19. júní 1991 Samkvæmt því skal aðaláfrýjandi greiða sagnáfrýjanda krónur með dráttarvöstum samkvæmt HIT. kafla vaxtalag 197 frá 15. júlí 1991 til greiðsludags, Eftir atvikum þykir rétt, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu 1216 Dómsorð Aðaláfrýjandi, Hrefna Víglundsdótlir, preiði gagnáfrýjanda. Urnnsteini Jóhannssyni, 341.216 krónur með vöxtum samkvæm HL. kafla vaxtalaya nr, 25/1987 frá 15. júlí 1991 tl greiðsludags. Málskostnaður fellur niður Dómur Héraðslóms Reykjaness Í. jú Málið höfðaði Ásævir Jönson hdl 1. h stofnanda, Unnstoins Jóhannsson. ar, kt. 120147-3230, Hafnargötu 30, Vogum, Vatnsleysustrandarhreppi, með, stefnu, birti 19, janúar 1991, Stefnt var Hrefnu Víglundsdóttur. ki 070547. 6279, Állmúni 18, Kópavogi Málið var þingfest 1. febrúar sl. úthlutað til dómara 1. april og tekið til dóms að loknum munnlegum málflutningi 19. maí sl Stetnandi krefst þess, að stefnda verði dæmd til að reiða sér 800.000 kr. með dráttarvöxtum skv. HT. kalla vaxtalaga nr. 2571987 með síðari breytinu- urn frá 15. júlí 1991 il preiðsludags. Hann krefst og málskustnaðar að skaðlausu |. Stefnda krefst þess aðallega, að hún verði sýknuð af öllum kröfum steln- anda, Til vara krefst hún þess, að stelnukröfur verði lekkaðar verulega. 826 Þá krefst hún þess, að sér verði í báðum tilvikum dæmdur málskostnaður samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Málsatvik. Stefnandi og eiginmaður stefndu, Hjörtur Hjartarson, ráku saman fyrir- tækið Vélaleiguna frá því um 1980. Hjörtur dó í september 1989. og frá þeim tíma ráku stefnandi og stefnda fyrirtækið saman. Meginverkefni Vélaleigunnar í mörg ár virðist hafa verið eftir samningi við Kópavogskaupstað að jafna út með jarðýtu jarðefni, sem bárust á tipp í Leirdal. Greiddi kaupstaðurinn fyrir þetta skv. því magni, sem Vélaleigan gaf upp, en greiðslurnar voru réttar af eftir á, þegar bærinn hafði látið mæla efnismagnið á tippnum. Slík mæling var gerð 6. desember 1989, en síðan ekki aftur fyrr en 13. ágúst 1991. Hinn 19. júní 1991 gerðu aðilar með sér skriflegt samkomulag. Þar segir í upphafi meginmáls: „Undirrituð, Hrefna Víglundsdóttir og Unnsteinn Jóhannsson. gerla| með sér svofelldan samning vegna slita á Vélaleigunni Álfatúni 18. Kópa- vogi. Hrefna yfirtekur allar skuldir á nafni Vélaleigunnar.“ Síðan eru í samkomulaginu taldar upp í 16 liðum skuldir við ýmsa lánar- drottna, að fjárhæð samtals 5.795.268 kr. Aðilar eru sammála um, að fyrir mistök sé þar einum lið ofaukið, að fjárhæð 385.535 kr., og eigi samtalan að lækka um þá tölu. Næst á eftir 16 liða upptalningunni er þetta skráð: „VSK-iNNeigN kr. 100.000 Óreikningsfærð vinna ........... - -200.000 Ýmislegt ld. - -200.000 El skikka nennananaenunnn - 5.895.268.“ Samkvæmt leiðréttingunni hér að framan ætti niðurstöðutalan að vera 5.509.732 kr. Meginmáli samkomulagsins lýkur svo: „Auk yfirtekinna skulda afhendir Hrefna Unnsteini skuldabréf, að upp- hæð 800.000 kr., með fasteignaveði eða sjálfskuldarábyrgð, sem Hilmar Viktorsson útbýr, og skal það afhendast 15. júlí 1991, þegar Hrefna hefur samið við velflesta lánafr|drottna um skuldbreytingar.“ Undir þetta rituðu aðilar nöfn sín, en Lilja Kristensen, eiginkona stefn- anda, vottaði rétta dagsetningu og fjárræði aðila. Hilmar Viktorsson við- skiptafræðingur samdi skjalið. Sama dag og skjal þetta var undirritað var gengið frá tveimur tilkynning- um til Firmaskrár Kópavogs. Í annarri tilkynnir stefnandi, að hann hafi selt stefndu eignarhluta sinn í Vélaleigunni og skuldbindingar hennar séu sér óviðkomandi frá og með þeim degi. Í hinni tilkynnir stefnda, að hún hafi 827 keypt eignarhluta stefnanda í Vélaleigunni og reki hana í eigin nafni með ótakmarkaðri ábyrgð frá 19. júní 1991. Frá og með þeim degi sé stefnanda óheimilt að stofna til skuldbindinga í nafni Vélaleigunnar. Aðilum ber ekki saman um, hvað til þess varð, að þau slitu félagi um eign og rekstur Vélaleigunnar. Stefnandi segir það hafa verið af persónuleg- um sökum, um erfið tilfinningamál hafi verið að ræða. Því neitar stefnda. Af hennar hálfu kom fram, að slitin hefðu orðið vegna mikilla skulda Véla- leigunnar. Stefnda gaf ekki út skuldabréfið, sem samkomulag aðila kveður á um. Eftir því sem næst verður komist skv. skýrslu stefndu fyrir dóminum og framburði vitnisins Hilmars Viktorssonar viðskiptafræðings, mun stefnandi hafa gengið eftir greiðslunni síðla sumars 1991, í júlí eða ágúst. Stefnda neit- aði þá að gefa bréfið út. Um ástæðu þess greinir aðila mjög á. Stefnandi bar í skýrslu sinni hér fyrir dómi. að stefnda hefði neitað útgáfu bréfsins, vegna þess að sonur hennar, Hjörtur, hefði verið sjálfskuldarábyrgðarmaður á skuldabréfi, sem hann (stefnandi) var útgefandi að. Bréf þetta hefði lent í vanskilum. Þessu neitar stefnda. Hún heldur því fram, að fjárhæðin 800.000 kr. hafi ekki átt að vera endanleg, hefði átt að lækka eða hækka við endan- legt uppgjör. sem samkomulagið hafi ekki verið. Hún segir, að gert hafi verið ráð fyrir, að bakreikningar gætu komið á Vélaleiguna. Þegar sam- komulagið var gert, hafi hún vitað, að Kópavogsbær hafi verið að láta mæla tippinn í Leirdal. Bakreikningur hafi síðan komið frá Kópavogsbæ upp á meira en eina og hálfa milljón króna. Þann reikning hafi stefnandi átt að greiða ekki síður en hún. Þess vegna hafi hún ekki gefið út skuldabréfið. Hinn 19. maí 1992 sendir lögmaður stefnanda stefndu innheimtubréf, þar sem hún er krafin um höfuðstól skuldabréfsins ásamt vanskilavöxtum og innheimtukostnaði. Með innheimtubréfi þessu fylgdi annað bréf lögmanns- ins, þar sem segir m. a. „Umbj. m. vill þó gefa yður kost á að semja um málið, t. d. með því, að þér gefið út veðskuldabréf, sem umbj. m. gæti sætt sig við.“ Bréfi þessu svaraði Hilmar Viktorsson viðskiptafræðingur fí. h. stefndu með bréfi, dags. 28. maí 1992. Í því bréfi segir m. a.: „Að beiðni Hrefnu svarar undirritaður innheimtubréfi yðar. Á árinu 1991 var samstarfi þeirra slitið vegna mikilla skulda. Hrefna tók að sér ákveðnar skuldir, og voru skuldirnar langt umfram gangverð á jarðýtum þeim, er Unnsteinn og Hrefna áttu. Í uppgjöri þeirra í millum var gengið út frá því, að magntölur frá tipp við Lelilrdal væru réttar. Hins vegar kom í ljós, að á tímabilinu 3/12 1989 til og með 2. sept. 1991, að innheimtar magntölur voru of háar. 828 Hrefna varð síðan að endurgreiða Kópavogsbæ samtals 1.525.413 kr. Af þeirri upphæð ber Unnsteini að greiða 50%. Miðað við ofgreiðsluna á Unn- steinn enga kröfu á hendur Hrefnu. Þrátt fyrir það að Unnsteinn eigi enga kröfu á hendur Hrefnu, vill undir- ritaður, að þau komist að samkomulagi um hluta af upphæðinni. Þetta er nefnt hér án nokkurrar viðurkenningar, f. h. Hrefnu.“ Lagt hefur verið fram bréf nefnds Hilmars til lögmanns stefndu, dags. 10. apríl sl. Þar segir: „Á grundvelli samkomulags frá 19. júní 1991 skal eftirfarandi áréttað til viðbótar: 1. Rekstrartap vegna jarðýtureksturs var 2.953.304 kr. á árinu 1991. 2. Eftirfarandi kostnaðarliðir hefðu átt að koma inn í samkomulagið: Aðstöðugjald vegna 1991 kr. 69.883 1,3% af 5.375.629 kr. Tryggingargjald vegna 1991 - 15.600 6% af 1.260.000 kr. Vextir gmaria - 903.183 Sa an kr. 1.048.666 Hlutur Unnsteins hefði átt að vera 524.333 kr., 50%. Á grundvelli ofangreinds, sem byggt er á skattframtali Hrefnu, er KAUPVEIÐIÐ. assprosssasornn kr. 5.895.268 (skv. samkl.) VIÓDÓL mann - 1.048.666 Samtals a nn kr. 6.943.934.“ Lagt hefur verið fram sem dskj. „Uppgjör á tipp í Lelilrdal fyrir 1990- 1991 Uppgj. frá 3/12 89“. Það er undirritað af Stefáni L. Stefánssyni vegna Tæknideildar Kópavogs. Skv. því hefur Kópavogskaupstaður greitt Véla- leigunni á tímabilinu 16. janúar 1990 til 2. september 1991 samtals 10.230.213 kr. með 33 greiðslum. Greiðslur þessar eru fyrir verk unnin á tímabilinu 6. desember 1989 til 2. september 1991. Þrjár síðustu greiðslurnar eru fyrir verk unnið frá 16. júlí 1991 til 2. september s. á., þ. e., eftir að samkomulag aðila um kaup og sölu á eignarhlut stefnanda var gert, samtals að fjárhæð 1.355.016 kr. Fjórða síðasta greiðslan er fyrir verk unnið á tímabilinu 16. maí til 3. júlí 1991. Heildargreiðslan, 10.230.213 kr., miðaðist við efnismagnið 262.313 rúmmetra. Samkvæmt mælingu efnis 13. ágúst 1991 var efnismagnið hins vegar 186.000 rúmmetrar. Sú tala var margfölduð með 1,2, sem þýðir, að gert hefur verið ráð fyrir, að efnið rýrnaði um 16,66%. Skv. þessu var 829 greitt fyrir 39.113 rúmmetra meira efni en mæling og útreikningur af hálfu kaupstaðarins sýndu, og Kópavogskaupstaður hafði skv. þessu ofgreitt Vélaleigunni 2. september 1991 1.525.413 kr. Stefnda bar í skýrslu sinni, að hún hefði með hjálp Hilmars Víktorssonar viðskiptafræðings reynt að fá endurkröfu Kópavogskaupstaðar lækkaða, en það hefði ekki tekist. Lagt hefur verið fram sem dskj. bréf stefnanda til stefndu, dags. 21. nóv- ember 1991. Bréfið skrifaði Hilmar Viktorsson. Bar hann sem vitni, að hann hefði skrifað bréfið að beiðni stefnanda og „eftir hans forskrift“. „Við skrif- uðum bréfið í samráði,“ sagði stefnandi í skýrslu sinni. Í bréfi þessu eru færð ýmis rök fyrir því, að mælingin 13. ágúst 1991 sýni of lága útkomu. Rýrnunin á efni sé til muna meiri en gert sé ráð fyrir skv. uppgjöri Kópa- vogsbæjar, á bilinu 33-43%. Telur stefnandi í bréfi þessu, að mismunartalan 39.113 rúmmetrar sé allt of há. Skv. hans útreikningi ætti hún að vera 5.165 rúmmetrar. Hér fyrir dómi var stefnda spurð, hvort einhverjum forsvars- manni Kópavogskaupstaðar hefði verið sýnt þetta bréf. „Það tel ég vera,“ var svarið. Ekkert annað liggur fyrir um það, með hvaða hætti eða með hvaða rökum stefnda reyndi að fá endurkröfuna lækkaða. Ekki átti stefn- andi neinn annan hlut að þeim þætti málsins en þann að segja fyrir um efni umrædds bréfs. Málsástæður og lagarök. Stefnandi reisir kröfu sína á samkomulagi aðila frá 19. júní 1991. Stefnda hafi ekki staðið við gefið loforð um útgáfu skuldabréfs, að fjárhæð 800.000 kr. Þegar stefnandi hafi krafist efnda á loforðinu, hafi stefnda með aðstoð Hilmars Viktorssonar viðskiptafræðings hafnað kröfum hans með vísan til atriða. sem séu honum óviðkomandi. Þannig hafi stefnda talið, að stefnandi ætti að taka þátt í endurbótum á jarðýtum í eigu Vélaleigunnar, eftir að gengið var frá framangreindu samkomulagi, auk þess sem vísað sé til upp- gjörs Vélaleigunnar og Kópavogskaupstaðar vegna framkvæmda í Leirdal. Stefnandi telur, að þetta uppgjörsmál sé sér óviðkomandi, enda hafi niður- staða í því algjörlega verið háð samkomulagi milli Kópavogskaupstaðar og Vélaleigunnar, án þess að stefnandi kæmi þar nokkuð nærri, enda búinn að selja sinn eignarhlut í fyrirtækinu. Stefnandi segir, að enginn fyrirvari sé í samkomulaginu frá 19. júní 1991, sem lúti að uppgjörsmáli Vélaleigunnar við Kópavogskaupstað. Stefnandi hafi gefið álit sitt á kröfum Kópavogskaupstaðar í bréfinu, sem hann ritaði stefndu 21. nóv. 1991. Það bréf hafi hann ritað, þar sem hann hafi talið upp- gjörsmálið sér óviðkomandi og viljað benda stefndu á, með hvaða rökum hún gæti hafnað kröfu kaupstaðarins. #30 tonheimtubrét lögmanns stefnanda frá 19. maí 1992 hafi ekki borið ár- angur. Í svarbréfi Hilmars Viktorssonar frá 28. sama mán, hafi verið vísað til atriða, sem séu óviðkomandi skuld stefndu við stefnanda. Um lngarök segir svo í stefnur „Kröfur stenanda eru studdar við meg réttar um skuldbindingargildi loforða, vanefndir og vanefnda nreglur samningaréttar og kröfu- ræði. sbr. þær meginreglur, sem koma fram í lögum nr. 3941922 um lausafjárknup, einkum 28. gr. þeirra laga. Þá er málshófðunin reist á samkomulagi eða narhlut stofnanda í fyrirtækinu Vólaleigunni samningi aðila um sölu á ei 4 8. Kópavogi, þar sem stefndu lofar að greiða stelnanda með skuldabréfi, að fjárhæð 800,000 kr., 15. júlí 1991. sbr. ofangreint, Kröfur um dráttarvexti og vastavexti styður stefnandi við reglur kafla vaxtalaga ne. 2511987. Kröfur um málskostnað og dráttarvexti af honum styður stefnandi við er. og 1 tl.130. gr. laga nr. 91/1901, Ka um virðisaukaskatt a málflutmingsþóknun er reist á lögum nr. 50/ 1985, þar sem Jögmönnum er gert skylt að innheimta þann skatt af þjónustu sinni, Sefnandi er ekki virðisaukaskatsskyldur, vg er honum því nauðsyn að fá dóm fyir skattinum úr hendi tefnda Ísvol. Í greinargerð stefndu segir, að „samkvæmt samkomulaginu (frá 19 júní 1991} hafi stofnda átt að ytircaka allar skuldir fyrirtrkisins, som hafi Verið nákvæmkesa upp taldar, Einnig hafi stefndu átt að afhenda stofnandi skuldabrél að fjárhæð SÚÐÓ00 kr. þegar jóst eri orðið. að náðst hefði semja við velflesta Kinardrotun um skuldbreytingar, Skuldabréfið hefði því átt að vera il greiðslu á eignarhlut stefnanda, þegar hið væri að taka tili tl skulda. Í ljós hefði konnið, að um meiri skuldir hefði verið að ræða en | stefnda gat gert ráð fyrir við samninssaorðina, Þyngsi hefði vgið skuld við Kúpavogsbie vegna ofgreiðslu á framkvæmdum fyrir Kópavogsbæ í Leirdal Sú skuld helði numið 1,525,413 kr. AF þeirri skuld hefði stefnandi átt að reiða helming, 762:706,5) kr. Í ljós hefði einnig komið, uð e ar voru til grundvallar við samkomulagsperðina, hafi vorið stórlega ofmein“ mir, senn hugð= Útgáfa skuldabréfs af hálfu stefndu hafi verið skilyrðum bundin, fyrst 0 fremst þeim. að skuldir næmu ekki hærri tölu en gert var ráð fyrir við samningsgerðina og að skuldbreytingar næðust við króluhafa. Þessum skil- yrðum hafi verið óullnægt fsvol, og því sé stefndu óskylt að láta af hendi við stefnanda skuldabréf eða greiðslu í þess stað. Stefinda telur sig eiga sagnkröfu á hendur stefnanda vegna ofpreiðslu til Kópavogsbæjar |svol. sem hún hafi heimild til að skuldajafna gegn kröfu hans.“ 830 lögmanns stefnanda frá 19. maí 1992 hafi ekki þarið ár angur. Í svarbrú Víktorsonar frá 28. sama mán. hafi vorið víð til atriða, som séu óviðkomandi skuld stefndu við stefnanda, Um logarök segir vo í stefnu Kröfur sefnanda eru studdar við meginreglur samninguréttar og kröfu réttar um skuldbindinsargili lsforða, vanefndir og vanefndaúræði, sbr cinkum 28, ar þeirra lsen Þá or mákhöfðunin reist Innheinstubré ínrelur. sem koma fram í lögum nr. 3971922 um Jausafjárkaup. samkomulagi eða samningi aðila umm sölu á eignarblut stefnunda Í fyrirtækinu Vílaleigunni Álfatúni 18, Kópavogi, þar sem stelnda lolar að greiða stefnanda með ð fjárhæð NOGLODD kr., 15. júlí 1991, sbr, ofangreint. skuldabréf, Kröfur um dráttarvexti og vaxtavexti styður stefnandi við reglur II kafla vaxta 1987. Kröfur um málskostnað og dráttarvexti af honum styður stefnandi við 129. yr. og 1. 1150. gr. laga nr. 9171901, Krafa um virðisaukaskatt af málflutningsþóknun er reist á lógurn nr. 50 1988, þar sem lijpmönnum er gert skylt að innheimta þann skatt af þjónustu sinni, Stefnandi er ekki virðisaukaskattsskyldur, og er honum því nauðsyn a nr. 2 að fá dóm fyrir skattinum úr hendi stefnda |svol.“ Í sreinarsorð stefndu segir, að „somkvæmt samkomulaginu (fr 19 júní 1901} hafi stefnda át að yfirtaka allar skuldir fyrirtækisins sen hafi verið nákvæmlega upp tald skuldabréf að fjárhæð 800.000 kr, þegar ljóst væri orðið, að náðs- hefði að ingar. Skuldabrófið hefði því átt að vora úl greiðslu á eignarhlut stefnanda, þegar búið væri að taka tillit til skulda. Í Jós hefði komið. uð um meiri skuldir hefði verið uð ræða en stefnda gat gert ráð fyrir við samningsgorðinu, Þyngst hefði vegið skuld við Kópavogsbæ vegna ofpreiðstu á framkvæmdum fyrir Kópavogsbræ í Leirdul Sú skuld hefði numið 1525,413 kr. Af þeirti Skull hefði stofnandi átt að sneiða helming. 762.706 50 kr. ljós hefði ein . Kinnig hafi stefnda átt að afhenda stefnanda semja við velflesta lánardrottna um skuldbre, komið, að eignir, sem lngð. ar voru il grundvallar við samkomulagsgerðina, hafi vorið stórlega ofmetn Útgáa skuldubréfs af hálfu stelndu hali verið skilyrðum bundir. fyrst og fremst þeim, að skuldir næmu ekki hærri tölu en gert var ráð fyrir við) samningserðina og að skuldbreytingar næðust við kröfuhafa. Þessum skil yrðum ullnægt |svol. og því sé stefndu óskylt að láta af hendi við stefnanda skuldabréf eða greiðslu í þess stað. Stefnda telur sig sagnkröfu á hendur stefnanda vegna ofurei sem hún hafi heimild tl að skuldujafna geg hafi vol slu til Kópavogsbæjar |svol kröfu hans.“ #30 Innheismtubréf lögmanns stefnunda frá 19. maí 1992 hafi ekki borið ár angur. Í svarbré s Viktorssonar frá 28. sama mán. hali verið vísað Hi arða, sem séu óviðkomandi skuld stefndu við slefnanda wa Í stefnu: Um lagarök seg Kröfur stefnanda ora studdur við meginreglur samningaróttur og kröfu réttar um skuldbindingargildi loforða. vanefndir og vansfndaúrræði, sr Þær meeinreslur, sem koma frum í lögum nr. 3911992 um lausafjárkaup. einkum 28. pr. þeirra laga. Þá er málshölðunin reist á samkomulagi eða samningi aðila um sölu á eignarhlut stefnanda í fyrirtækinu Vélleigunni Álfatíni 18, Kópavogi, þar sem stefnda lofar að reiðu stefnnda með skuldabréf, að fjárhæð 800.000 kr. 15. júlí 1991, sbr. ofangreint Kröfur um dráttarvexti og vastavexti styður Stelnandi við eglur HL kafla vastalaga nr 25:1987, Królur um málskostnað og dráttarvesti af honum styður stelnandi við 10. gr og |. 130 pr Ína nr OLIÐÐL Krafa um virðisaukaskatt af nálflutningsþóknun cr reist á lögum ne. St 198, þar sem lögmönnum or gort skylt að innheinsta þunn skatta þjónustu sinni, Sefnandi er ckki virðisaukuskattsskyldur. og er honum því nauðsyn að fá dóm fyrir skattinum úr hendi stefnda (svo). Í greinargerð stefndu segir, að „simkveemi sarnkomul nu (fá 19. júní 1991} hafi stefnda átt að yfirtaka allar skuldir fyrinuekisins, sem hafi verið nákvæmlega upp taldar. Einnin hafi stefnda átt að afhenda stefnanda skuldabréf, að fjárhæð 800,000 kr., þegar ljóst væri orðið, að náðst hefði að semja við velflesta lánardrottna um skuldbreytingar. Skuldabrið hefði því átt að vera Él greiðslu á eignarhlut stefnanda, þegar Þúið væri að taka tillit til skulda. Í ljós hefði komið, að um meiri skuldir hefði verið að ræða en stefnda gat gert ráð fyrir við samninpsgerðina. Þyngst helði vegið skuld við) Kópavogsbæ vegna ofareiðslu á framkvæmdum fyrir Kópavogsbæ í Leirdal. Sú skuld hefði numið 1.525.413 kr. Af þeirri skuld hefði slefnardi átt 06.50 kr. Í ljós hefði einnig komið, að eignir, sem lagði sreiða helming. 762 ar voru til grundvallar við samkomulagsgerðina, hali verið stórlega ofmein- Útgáfa skuldabréfs af hálfu stefndu hafi verið skilyrðum bundin, fyrst og. fremst þeim. að skuldir næmu ekki hærri tölu en gert var ráð fyrir við samningsgerðina og að skuldbreytingar næðust við kröfuhafa, Þessum skil veðum hafi verið ófullnsgt (svo). og því sé stefndu óskylt að láta af hendi við stefnanda skuldabréf eða greiðslu í þess stað. Stefnda telur siz eiga gagakröfu á hendur stefnanda vegna ofgreiðslu til Kópavogsbæjar fsvol sem hún hali heimild Gl að skuldajalna gegn kröfu hans. 831 Um lagarök kveðst stefnda vísa til almennra reglna kröfu- og samn- ingaréttar. Um skuldajöfnunarkröfu er vísað til 28. gr. laga nr. 91/1991, og um málskostnaðarkröfu vísar hún til 129. gr. laga nr. 91/1991. Skýrslur fyrir dómi gáfu aðilar báðir og sem vitni Hilmar Viktorsson við- skiptafræðingur. Í skýrslu stefnanda kom fram, að Vélaleigan hefði átt tvær jarðýtur, þeg- ar hann gekk út úr fyrirtækinu með samkomulaginu 19. júní 1991. Önnur hefði verið svokölluð Caterpillar D4, en hin Dó. Veturinn 1990-1991 hefði Dó-vélin verið endurnýjuð mjög mikið, að níu tíundu hlutum, að hann taldi. Hin vélin hefði verið biluð. Hann sagði, að sig minnti, að viðgerða vélin hefði verið metin á þrjár milljónir króna, en hin á 800.000 kr. Stefnandi var spurður, hvernig fjárhæðartalan 800.000 hefði verið fundin. Hann svaraði, að fyrirtækið hefði verið metið, eignir, nafnið og viðskipta- vild, þegar búið hefði verið að taka niður útistandandi skuldir. Þannig hefði Hilmar fundið þessa tölu. sem segði kannski ekki allt. Hann væri að fara fram á að fá einhver laun. Hann hefði haft hverfandi laun út úr þessu fyrir- tæki. Í skýrslu stefndu kom fram, að þær skuldafjárhæðir, sem skráðar voru í samkomulagið 19. júní 1991, hefðu staðist, hvorki hækkað né lækkað. Hún hefði tekið stórt lán og borgað þær skuldir, velflestar. Hún kvaðst ekki geta bent á neina lánardrottna, sem tilteknir hefðu verið í samkomulaginu, sem hún hefði ekki verið búin að semja við 15. júlí 1991. Hún hefði hins vegar ekki verið búin að semja við Kópavogskaupstað. Hún kvaðst telja, að hún hefði vitað um þá kröfu seinni partinn í ágúst. Stefnda sagði, að stefnandi hefði ekki átt laun inni hjá fyrirtækinu. Vitnið Hilmar Viktorsson viðskiptafræðingur rekur starfsstöð í eigin nafni á Suðurlandsbraut 20, Reykjavík. Hann annast bókhald, eigna- umsýslu, framtalsgerð, rekstrarráðgjöf o. fl. Hann kvaðst hafa unnið fyrir aðila málsins í mörg ár við endurskoðun o. fl. Vitnið var spurt, hvort það teldi, að fjárhæðirnar í samkomulaginu hefðu reynst réttar. Það kvað svo vera. Þak hefði verið sett á þessar fjárhæðir. Það, sem lægi á bak við, væri þetta: Heildarskuldir væru þarna 5.895.268 kr. Ef þær reyndust réttar, skyldi Unnsteinn fá 800.000 kr. Ef þær reyndust minni, skyldi Unnsteinn fá að sama skapi meira, en minna, ef skuldirnar reyndust meiri. Vitnið tók fram, að stefnandi hefði ávallt séð um mælingar og magntölur, sem gefnar voru upp við Kópavogskaupstað. Vitnið var spurt, hvernig talan 800.000 hefði verið fundin. Það svaraði, að sú fjárhæð hefði orðið að samkomulagi miðað við skuldirnar. Talan hefði verið ákveðin milli aðila. Samkomulagið hefði ekki verið endanlegt upp- 832 gjör aðila. Fresturinn frá 19. júní til 15. júlí hefði verið til að ganga frá endanlegu uppgjöri. Vitnið kvaðst geta upplýst og studdist þá við skattskýrslu stefndu. að kaupverð á vélum fyrirtækisins, þ. e. framreiknað verðmæti jarðýtnanna, í árslok 1991 hefði verið 3.525.000 kr.. en bókfært verð 1.775.000 kr. Ef ýturn- ar hefðu verið seldar á almennum markaði, taldi vitnið, að fengist hefðu fyrir þær í mesta lagi 2,5 til 3 milljónir króna. Heildarkaupverð taldi vitnið, að hefði verið 6.795.000 kr. Ef reiknað væri með heildarverðinu, 6,7 millj. kr., og söluverði eigna, 2.5 millj. kr., hefði viðskiptavild fyrirtækisins verið 4,2 millj. kr. Heildarvelta árið 1991 hefði verið 5.375.000 kr. Viðskiptavild hefði því verið um 78% af ársveltu. Slíkt væri einsdæmi í fyrirtækjasölu. Vitninu var bent á, að Kópavogsbær hefði verið að greiða fyrir verk í Leirdal alveg fram í september 1991, og spurt í framhaldi af því, hver ástæð- an hefði verið fyrir því, að stefnda hefði ekki afhent skuldabréfið. Vitnið svaraði, að stefnda hefði ekki verið búin að útvega peninga fyrir miðjan júlí. Þá hefðu og ekki allar tölur verið komnar fram. Vitnið var spurt, hvernig kjör á skuldabréfinu hefðu átt að vera. Það svaraði, að ef þessi tala (800.000) hefði staðist, hefði þetta verið með venju- legum kjörum, verðtryggt miðað við þrjú til fimm ár með meðalvöxtum Seðlabanka Íslands, fyrsti gjalddagi á miðju ári 1992. Niðurstöður. Vitnið Hilmar Viktorsson hefur lengi unnið fyrir Vélaleiguna og gerir enn. Hann samdi samkomulag aðila frá 19. júní 1991. Hann svaraði Í. h. stefndu innheimtubréfi lögmanns stefnanda, og síðar ritaði hann lögmanni stefnanda bréf til stuðnings málstað stefndu. Starfstöðvar vitnisins og lög- manns stefndu eru hlið við hlið í sama húsi, og skv. framburði vitnisins vinna þeir saman í ákveðnum málum, en hafa aðskilinn rekstur. Vegna þessara atriða getur vitnið ekki talist hlutlaust í ágreiningi málsaðila, og verður framburður þess metinn með tilliti til þess. Stefnda telur sig eiga gagnkröfu á hendur stefnanda, og er svo að skilja af greinargerð hennar, að gagnkrafan nemi 762.706,50 kr., þ. e. helmingi þeirr- ar fjárhæðar, sem Kópavogskaupstaður taldi sig hafa ofgreitt Vélaleigunni vegna verka í Leirdal á tímabilinu 16. janúar 1990 til 2. september 1991. Við þessa fjárhæð er það að athuga, að þrjár síðustu greiðslur Kópavogskaup- staðar til Vélaleigunnar voru inntar af hendi eftir samkomulag aðila og til- kynningar til firmaskrár, 19. júní 1991, og fyrir verk, sem unnin voru eftir þann tíma, og fjórða síðasta greiðsla er innt af hendi eftir 19. júní og er að hluta til fyrir verk, sem unnin voru eftir þann tíma. Ekkert liggur fyrir um, 833 hve mikill hluti endurgreiðslukröfunnar er vegna fjögurra síðustu greiðsln- anna. Gagnkröfufjárhæðin er því óviss. Við þetta er því að bæta, að ekki liggur fyrir, með hvaða hætti eða með hvaða rökum stefnda hefur reynt að fá endurgreiðslukröfuna lækkaða. Ekki er upplýst, hvernig hún nýtti bréf stefnanda til sín, dags. 21. nóvember 1991. Þá liggur ekkert fyrir í málinu um það, hvort endurkrafan hefur verið greidd, og ef svo er, þá hvernig. Gagn- kröfu stefndu ber af þessum sökum að hafna. Samkomulag aðila frá 19. júní 1991 er ónákvæmt og ófullt. Óútskýrt er, hvers vegna ákveðið var, að fjárhæð skuldabréfsins skyldi vera 800.000 kr. ef það var sammæli aðila, að sú tala skyldi hækka eða lækka eftir því, hver yrði lokaniðurstaða um skuldir. Framburður vitnisins, sem samkomulagið samdi, að sú fjárhæð hafi orðið að samkomulagi miðað við skuldirnar, skýr- ir ekkert. Óvíst er, hvernig aðilar hafa metið eignir Vélaleigunnar, þegar samkomu- lagið var gert. Útskýringar vitnisins Hilmars stangast á við skýrslu stefn- anda, og er engin skýr niðurstaða fengin í því efni. Orðalag samkomulagsins: „... skal það afhendast 15. júlí 1991, þegar Hrefna hefur samið við velflesta lánardrottna um skuldbreytingar,“ er óljóst. Upplýst er af stefndu. að greiðlega hefur henni gengið að ná sam- komulagi við þá lánardrottna, sem tilgreindir eru í samkomulaginu. Ekki er skýrt kveðið á um í samkomulaginu, að útgáfa skuldabréfsins ætti að vera háð öðrum skuldum en þeim, sem þar eru tilgreindar, né heldur er neitt á það minnst, að í því felist ekki lokauppgjör. Auðkenndu setningarnar hér að ofan útiloka þetta þó ekki, — ekki heldur það, sem segir á undan skulda- upptalningunni: „Hrefna yfirtekur allar skuldir á nafni vélaleigunnar.“ Stefnda sagði í skýrslu sinni fyrir dóminum, að Kópavogskaupstaður hefði verið að láta mæla tippinn í Leirdal, þegar samkomulagið var gert: „Ég vissi, að krafa Kópavogsbæjar gat komið. Það var verið að mæla þetta á þeim tíma.“ Þessi staðhæfing er röng. Tippurinn var mældur 13. ágúst. Hugsanlegt er, að það taki meira en einn dag að mæla, en varla meira en tvo. Vitnið Hilmar Viktorsson bar, að stefnandi hefði ávallt séð um mæling- ar og magntölur, sem gefnar voru upp við Kópavogskaupstað, og var því ekki mótmælt sérstaklega af hálfu stefnanda. Hvernig sem því var háttað, hljóta báðir aðilar að hafa vitað, þegar þeir gerðu samkomulagið 19. júní 1991, að ekki hafði endanlega verið gert upp við Kópavogskaupstað vegna verka Vélaleigunnar á tippnum í Leirdal frá 6. desember 1989. Eðlilegt hefði verið, að til þess uppgjörs hefði með einhverjum hætti verið tekið til- lit í samkomulaginu. Hið sama hefði e. t. v. að einhverju leyti getað átt við um fjárhæðir, sem taldar eru í bréfi Hilmars Viktorssonar viðskiptafræðings til lögmanns stefndu frá 10, apríl 1993, en þeim var mótmælt af hálfu stefn- anda. og þær eru ekki gögnum studdar. Með vísan til framanritaðs þykir rétt að verða við kröfu stefnandu, þó Þannig. að tekin verði til greina varakrafa stefndu um lækkun stefnukröf- unnar, Þykir eftir atvikum hæfilegt að lekka höfuðstól stefnukröfu um 200.000 kr. Vastakrafa stefnanda verður tekin til greina, Hefur henni út af fyrir sig ekki verið mótmælt af hálfu stefndu. Var það sammæli lösmanna aðila, að vaxtakrafan væri stelndu ckki Ghagstæðari en verið hefði. ef ákvæði skuldabréfsins hefðu verið slík som vitnið Hilmar Viktorsson bar, að rætt hefði verið um. Verður ekki séð. að stefnandi hefði mátt pera kröfu sína öðruvísi úr garði Dæma ber stefndu til að greiða stefnanda málskostnað, sbr, L. mr. 130. 1901. Þykir bann hæfilega ákveðinn 94.160 kr.. þar af 90.000 kr. í málllutninssþóknun lögmanns stefnanda auk virðisaukaskatts af þeirri ipphæð. Dráttarvextir af málskostnaði verða dæmdir að kráfu stefnanda. Finnur Torfi Hjörleifsson héraðsdúmari kveður upp dóm þennan. er. laga nr. 91 Dómsorð Stefnda, Hrefna Víglundsdóttir hannssyni, 600.000.00 kr. með dráttarvöxtum samkvæmt HL. kafla axtalaga nr. 25/98T með síðuri breytingum frá 15. júlí 1991 til ereiðsludags. Dráttarvexti skal leggja við höfuðstól hinnar dæmdu fjárhæðar, í fyrsta sinn 15. júlí 1992, en síðan árlega á þeim degi. Stelndu ureiði stefnandu 94.160 kr. í málskostnað auk virðisauka- skatts af 0000) krónum, Beri málskostnaðarfjárha sreiði stefnanda, Unnsteini Jó- din dráttarvexti samkv. HL. kafla vaxtalaga frá 15. degi eltir uppsögu dóms þessa til sreiðsludugs. Leggja skal dráttarvextina við höfuðstól á 1? mánaða fresti, Í fyrsta sinn 12 mánuðum eftir upphafsdag þeirra, Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. til lögmanns stefndu frá 10. apríl 1993, en þeim var mótmælt af hál anda, og þær eru ekki vögnum studdar. Með vísan til framanritaðs þykir rétt að verða við kröfu stefnanda, þó Þannig, að tekin verði til greina varakrafa stefndu um Lekkun stefnukröf- unnar. Þykir eftir atvikum hæfilegt að lækka höfuðstól stefnukröfu um 20K10KN) kr. Vaxtakrafa stefnanda verður lekin til greina. Hefur henni út af fyrir siu ekki verið mótmælt af hálfu stefndu. Var það sammeæli lögmanna aðila, að vaxtakrafan væri stefndu ekki óhagstæðari en verið hefði, ef ákvæði skuldabréfsins hefðu verið slík sen vitnið Alilmar Viktorsson bar, að rætt hefði verið um. Verður ekki séð. að stefnandi hefði mátt sera kröfu sína öðruvísi úr garði, Dæma ber stefndu til að greiða stefnanda málskostnað, sbr. 1. mgr. 130, ar. laga nr. OVI9ÐI. Þykir hann hæfilega ákveðinn 94.160 kr, þar af 90.000, kr. í málflutningsþóknun lögmanns stefnanda auk virðisaukaskatts af þeirri upphæð. Drúttarvoxtir af málskostnaði verða dæmdir að kröfu stsfnanda, Finnur Torfi Hjörleifsson héraðsdómari kveður upp dóm þennan, íu stefn Dómsorð: Steinda, Hrefna Víslundsdóttir. greiði stefnanda, Unnsteini Jó- hannssyni, 600.000.00 kr. með drállarvöxtum samkvæmt TILL kafla vaxtalaga nr. 2511987 með síðari breytingum frá 15. júlí 1991 úil ureiðslulags. Dráttarvexti skal leggja við höfuðstól hinnar dæmdu fjárhæðar, í fyrsta sinn 15, júlí 1992, en síðan árlega á þeim degi. Stefnda greiði stefnanda 94.160 kr. í málskostnað auk virðisaukar skatts af 90.000 krónum. Beri málskasinaðarfjárhæðin dráttarvexti samkv, HL, kafla vaxtalaga frá 15. degi eftir uppsógu dóms þessa til sreiðsludags. Leggja skal dráttarvextinu við höfuðstól á 12 mánaða fresti í fyrsta sinn 12 mánuðum eltir uppbafsdag þeirra Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðlör að lögum. 834 til lögmanns stefndu frá 10. apríl 1993. en þeim var mótmælt af hálfu steln- anda. og þær eru ekki sögnum studdar. Með vísan til framanritaðs þykir réll að verðu við kröfu stefnanda, þó Þannig, að lckin verði il greina varakrafa stefndu um lækki kréi- unnar. Þykir eltir atvikum hæfilegt að lækka höfuðstól stefnukrölu um 00.000 ke. Vaxtakrafa stefnanda verður tekin lil greina. Hefur henni út af fyrir sig ekki verið mótmælt af hállu stefndu. Var það sammæli lögmanna aðila, að vaxtakralan væri stefndu ekki óhagstæðari en verið hefði, ef ákvæði skuldabrólsins hefðu verið slík sem vitnið Hilmar Viktorsson bar, að rætt hefði verið um. Verður ekki séð, að stefnandi hefði mátt gera kröfu sína öðruvísi úr garði Dæma ber stefndu til að greiða stefnanda málskostnað, sbr. 1. mgr. 130. r. laga nr. SL/1991. Þykir hann hæfilega ákveðinn 94.160 kr., þar af 90000 kr í málfutningsþóknun löæmannastafnandi auk virðisaukaskatt af þeirri upphæð. Dráttarvextir af málskostnaði verða dæmdir að Krölu stsfnanda. Finnur Torfi Hjörleifsson hóraðsdómari kveður upp dóm þennan Dómsorð Stefnda. Hrefna Víplundsdóttr, greiði stelnanda, Unnsteini Jó. hannssyni, 600.K00 kr. með. dráttarvöxtum samkvæmi EL, kafla vaxlalaga nr. 251987 með síðari breytingum frú 15. júlí 1991 il steiðslulags. Dráttarvexti skal leggja við höfuðstól hinnar dæmdu fjárhæðar, í fyrsta sinn 15. júlí 1992, en síðan árlega á þeim deg Stefnda greiði stefnanda 94.160 kr. í málskostnað auk virðisaukar skatts af 90.000 krónum. Bori málskostnaðarfjárhæðin dráttarvexti samkv. 1, kafla vastalaga frá 15, degi eflir uppsögu dóms þessa til sreiðsludaps. Lengja skal dráttarvextina við höfuðstól á 12 mánaða fyrsta sinn 12 mánuðum eftir upphafsdag þeirra, Dómi þessum bor að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum fresti, 835 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 448/1992. — Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Sigrún Guðmundsdóttir hrl.) gegn Sveini Rafnssyni Guðmundi Ómari Péturssyni og Pétri Bjarnasyni (Stefán Pálsson hrl.) og gagnsök Söluskattur. Hlutafélög. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 28. desember 1992. Hann krefst greiðslu skaðabóta in solidum, að fjár- hæð 2.257.620 krónur, eða annarrar lægri fjárhæðar, með dráttar- vöxtum samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 10. október 1991 til greiðsludags. Þá krefst hann greiðslu málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjendur áfrýjuðu málinu með stefnu 6. janúar 1993. Þeir krefjast þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að öðru leyti en því, að þeim verði dæmdur málskostnaður í héraði. Þá krefjast þeir málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I Gagnáfrýjendur stofnuðu hlutafélagið Fjör hf. og sátu allir í aðal- stjórn og önnuðust daglegan rekstur þess. Eru samþykktir félagsins dagsettar 4. maí 1988, og var tilgangur félagsins samkomu- og skemmtanahald o. fl. Félagið stóð fyrir útiskemmtun á Melgerðis- melum í Eyjafirði 29. júlí til 1. ágúst 1988. Sýslumaður Eyjafjarðar- sýslu heimilaði skemmtanahaldið með bréfi 28. júní 1988. Í bréfinu er eftirfarandi skilyrði sett varðandi söluskatt: „Samkomuhaldari 2 2425 836 áframhaldandi númeraröð, gataða þannig, að hægt sé að rífa af þeim, og á þeim komi fram verð. Nokkrum dögum áður en útihátíð- in hefst skal koma miðunum til embættis sýslumanns. Uppgjör sölu- skatts fer fram af seldum miðum, enda ber samkomuhaldara að framvísa stofnum þeirra svo og óseldum miðum.“ Í málinu liggur frammi ódagsett upplýsingaskýrsla yfir fjölda seldra miða. Kemur þar fram, að talningin hafi verið gerð af mótshöldurum samkvæmt fyrirmælum yfirvalda. Ágreiningslaust er, að gagnáfrýjendur inn- heimtu söluskatt af seldum miðum á útihátíðina. Í bréfi sýslumanns til Guðmundar Ómars, eins gagnáfrýjenda, 29. ágúst 1988 segir: „Hér með skal það ítrekað, sbr. samtal við yður 26. þ. m., að Fjör hf. skili nú þegar til embættisins og eigi síðar en 2. sept. nk. söluskatti af andvirði seldra aðgöngumiða að útiskemmtun á Melgerðismelum dagana 29. júlí til 1. ágúst sl., sbr. lið 12 í sam- komuleyfinu, dags. 11. f. m., og söluskattslög. Söluskatturinn hefur verið reiknaður út samkvæmt skilum félagsins á aðgöngumiðum og nemur kr. 2.720.400,-. Skattinum ber að skila að viðlagðri ábyrgð að lögum.“ Gagnáfrýjendur gerðu engin skil á skattinum fyrr en 14. október 1988, að greiddar voru 372.780 krónur. Voru eftirstöðvarnar þá tald- ar nema 2.347.620 krónum. Gagnáfrýjendur töldu, að ofreiknað hefði verið í uppgjörinu sem nam 80-100 miðum á 4.500 krónur hver miði, og næmi skatturinn af þeim samtals 90.000 krónum. Hefur aðaláfrýjandi lækkað kröfuna sem því nemur eða í 2.257.620 krón- ur. Bú Fjörs hf. var úrskurðað gjaldþrota 4. júlí 1989 að beiðni inn- heimtumanns ríkissjóðs 30. mars sama ár. Reyndust engar eignir í búinu, en auk ríkissjóðs lýstu Akureyrarbær og STEF kröfum í bú- ið. Lauk skiptum við svo búið. Höfðað var opinbert mál á hendur gagnáfrýjendum fyrir að skila ekki söluskattinum sem stjórnarmenn Fjörs hf., og með dómi Hæstaréttar 4. júní 1991 voru þeir fundnir sekir um brot gegn |. og 6. mgr. 25. gr. laga nr. 10/1960 um söluskatt og dæmdir til greiðslu sekta. Í málinu hafði ríkissjóður uppi skaða- bótakröfu til þess hluta söluskattsins, sem Fjör hf. hafði ekki greitt. Var hún tekin til greina í héraðsdómi, en Hæstiréttur vísaði kröf- unni frá með svofelldum orðum: „Samkvæmt 3. mgr. 26. gr. laga nr. 10/1960 um söluskatt má hafa uppi skattakröfu í opinberu máli vegna brots á lögunum. Bótakrafa ríkissjóðs er tekin beint upp í 837 ákæruskjal ríkissaksóknara og er sömu fjárhæðar og söluskatturinn, sem Fjör hf. skuldaði. Í reynd er því verið að gera kröfu um greiðslu á söluskattinum. Ákærðu bera ekki persónulega ábyrgð á söluskatti þeim, sem Fjöri hf. bar að greiða. Er bótakrafan á hendur þeim ekki rökstudd með þeim hætti, að á hana verði lagður efnisdómur í þessu máli, og ber að vísa henni frá héraðsdómi.“ Mál þetta var þingfest í héraði 10. október 1991. Kröfuna á hend- ur gagnáfrýjendum reisir aðaláfrýjandi á því, að þeim hafi borið samkvæmt 1. mgr. 12. gr. laga nr. 10/1960 að standa skil á skattinum af sjálfsdáðum 15. ágúst 1988, sbr. 4. mgr. greinarinnar. Skilaskyldan sé vernduð af ströngum refsiákvæðum 25. gr. sömu laga, og hafi Hæstiréttur fundið þá seka um brot á því ákvæði. Tjón ríkisins nemi því, sem ekki var skilað af skattinum, og sé bein afleiðing af refsi- verðri háttsemi þeirra. Þeir séu því bótaskyldir samkvæmt almennu skaðabótareglunni, sbr. og 52. gr. og 132. gr. þágildandi laga nr. 32/ 1978 um hlutafélög. Gagnáfrýjendur halda því fram, að þeir hafi ekki þegið nein laun fyrir vinnu sína hjá félaginu nema Guðmundur Ómar, sem hafi fengið laun sem framkvæmdastjóri. Það, sem inn kom á hátíðinni, hafi þeir strax notað til að greiða ýmsan kostnað, sem af hátíðinni leiddi. Þeir hafi haldið, að félagið ætti fyrir söluskattinum, þegar að greiðslu hans kæmi, og hafi ekki gert sér grein fyrir því fyrr en um 25. ágúst, að þeir gátu ekki greitt hann. Huglæg skilyrði skorti því til verknaðarins. II. Af því, sem að framan er rakið, sést, að gagnáfrýjendur máttu strax að lokinni útihátíðinni gera sér grein fyrir því, hverju þeir þyrftu að skila sem söluskatti af seldum miðum. Urðu þeir að gera ráð fyrir þeim fjárhæðum við uppgjör eftir hátíðina, en Fjör ht. hafði ekki með höndum annan rekstur. Þeir gáfu félagið ekki upp til gjaldþrotaskipta, en í því tilviki hefði ríkissjóður setið við sama borð og aðrir almennir kröfuhafar. Þá hefði væntanlega ekki komið til refslábyrgðar gagnáfrýjenda. Þeir hófu hins vegar uppgjör við aðra kröfuhafa þvert á hagsmuni ríkissjóðs. Nægjanlega er því fram komið, að ríkissjóður hefur orðið fyrir tjóni af framferði þeirra, sem mælt var saknæmt í 25. gr. laga nr. 10/1960. Fjárhæð tjóns aðaláfrýj- 838 anda verður hins vegar ekki, eins og hér stendur á, metið meira en svarar því, sem greiðst hefði af söluskattskröfunni sem almennri kröfu í þrotabú Fjörs hf., hefði bú félagsins strax verið tekið til gjaldþrotaskipta að lokinni hátíðinni. Mátti gagnáfrýjendum þá vera ljóst, að félagið átti ekki fyrir skuldum. Rekstrarreikningur Fjörs hf. liggur frammi í málinu. Af hálfu aðaláfrýjanda er því hald- ið fram hér fyrir dómi, að af honum megi sjá, að greiðst hefðu 85% af kröfu hans, hefðu gagnáfrýjendur gefið félagið upp til gjaldþrota- skipta strax að lokinni útihátíð. Hefur þessu ekki verið mótmælt. Útreikningur þessi er miðaður við, að tekjur hafi numið um 85% af gjöldum, og ekki er þar tekið tillit til forgangskröfu, að fjárhæð 184.000 krónur. Útreikningur þessi er ekki nákvæmur. Að teknu til- liti til þess, sem greitt var af söluskattinum, verða gagnáfrýjendur in solidum dæmdir til að greiða aðaláfrýjanda bætur að álitum, sem þykja hæfilega ákveðnar 1.600.000 krónur. Vaxtakrafa aðaláfrýjanda er tekin til greina af dæmdri fjárhæð frá þingfestingu málsins. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er staðfest. Rétt er, að gagnáfrýjendur greiði aðaláfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og nánar er kveðið á í dómsorði. Dómsorð: Gagnáfrýjendur, Sveinn Rafnsson, Guðmundur Ómar Pét- ursson og Pétur Bjarnason, greiði aðaláfrýjanda, fjármálaráð- herra f. h. ríkissjóðs in solidum 1.600.000 krónur með dráttar- vöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 10. októ- ber 1991 til greiðsludags og 150.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er staðfest. Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 8. desember 1992. Mál þetta, sem dómtekið var 30. nóvember sl., hefur fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs höfðað með stefnu, birtri 28. september og 30. september 1991, á hendur Sveini Rafnssyni kt. 150761-3449, Ránargötu 12. Akureyri, Guðmundi Ómari Péturssyni, kt. 120864-2629, Vanabyggð 13. Akureyri. og Pétri Bjarnasyni, kt. 220664-3849, Móasíðu 2 d, Akureyri. Eru dómkröfur stefnanda þær, að stefndu verði gert að greiða ríkissjóði in solidum skaðabætur, að fjárhæð 2.257.620 kr., eða aðra lægri fjárhæð að 839 mati réttarins. Gerð er krafa um, að fjárhæðin beri dráttarvexti skv. tilkynn- ingu Seðlabanka Íslands skv. lögum nr. 25/1987 frá 1. október 1988 til greiðsludags. Jafnframt er gerð krafa um greiðslu málskostnaðar að mati réttarins. Stefndu krefjast sýknu af öllum kröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða sér málskostnað |...}. Stefnandi lýsir málsatvikum svo, að 4. maí 1988 hafi hlutafélagið Fjör ver- ið stofnað á Akureyri, og hafi stefndu verið hluthafar og stjórnarmenn þess. Félagið hafi staðið fyrir útiskemmtun á Melgerðismelum í Eyjafirði dagana 29. júlí til 1. ágúst 1988. Við sölu aðgöngumiða á útiskemmtunina hafi verið innheimtur söluskattur, en honum hafi ekki verið skilað nema að hluta til í ríkissjóð, heldur verið notaður til annarra þarfa hlutafélagsins. Fjör hf. hafi orðið gjaldþrota og engar eignir reynst í búinu. Höfðað hafi verið opinbert mál á hendur stefndu og þeim gert að sæta refsingu vegna brota á lögum um söluskatt. Í ákæru var þess krafist, að ákærðu, þ. e. stefndu, yrðu dæmd- ur til greiðslu skaðabóta í ríkissjóð að viðbættum dráttarvöxtum. Þessi krafa hafi verið tekin til greina í sakadómi, en í Hæstarétti hafi henni verið vísað frá héraðsdómi. Stefnandi reisir málsókn sína á því, að stefndu hafi bakað ríkissjóði tjón með því að standa ekki skil í ríkissjóð á þeim söluskatti, er þeir innheimtu við sölu aðgöngumiða á útihátíðinni. Þrátt fyrir það að brýn lagaskylda standi til þess að innheimta söluskatt og skila honum í ríkissjóð, hafi þeir ekki sinnt því, en ráðstafað honum til annarra þarfa hlutafélagsins. Telja verði, að tjón ríkissjóðs sé bein afleiðing refsiverðrar háttsemi stefndu, sem búið sé að dæma um. Í málinu byggist því bótakrafan á almennu skaða- bótareglunni. Meginrök stefndu fyrir sýknukröfu sinni eru þau, að skaðabótakröfunni hafi verið vísað frá héraðsdómi í Hæstarétti með þessum orðum réttarins: „Bótakrafa ríkissjóðs er tekin beint upp í ákæruskjal ríkissaksóknara og er sömu fjárhæðar og söluskatturinn, sem Fjör hf. skuldaði. Í reynd er því ver- ið að gera kröfu um greiðslu á söluskattinum. Ákærðu bera ekki persónu- lega ábyrgð á söluskatti þeim, sem Fjöri hf. bar að greiða. Er bótakrafan á hendur þeim ekki rökstudd með þeim hætti, að á hana verði lagður efnis- dómur í þessu máli, og ber að vísa henni frá héraðsdómi.“ Krafa stefnanda í þessu máli virðist studd sömu rökum og krafa ákæru- valdsins fyrir sakadómi og Hæstarétti. Meginregla laga um hlutafélög sé sú, að það sé félag, þar sem enginn félagsmanna beri persónulega ábyrgð á heildarskuldbindingum félagsins. Þá sé krafa ríkissjóðs almenn krafa, enda sé henni lýst svo í þrotabú Fjörs hf. Fjöri hf. hafi borið að innheimta sölu- san skatt a seldum aðgöngumiðu og skila honum á ákveðnum degi, FK sé lörfest sela um, að eíkjóður viði eigandi að shskinum, fyr on hann gjaldfllu Kki ið, uð þeim, sem innheimt söluskati hf borið að haldu honum aðgreindum fá ðrum fjármunum sínum, en muni slíkt okki íkað. Krafa ríkissjóðs sé því almenn krafa eins öl Stefs og Akureprarvejr í þrtabú blutalélpsins, ug stefndu beri ekki persónulega ábyrgð á preiðsu hennar frekar en þeir ber ábyrgð á greiðslu hinna krafn“ anna, Sunkvæmt sérresilögum hafi stefndu hins vegar framið refsiverðan etknað, og hafi þer hlorið dóm fyrir það. Vafasami sé að halda þv frum, að send hf rr fr ni hn hae ri ir inum Hótum, heldur þvert á móli fongið gciddar 572.280 kr. Huglæg skilviði skori út vrknaðarinu Stefndu hafi hk. að hutafóið ai yr a skáttinum, þegar il greiðslu hans kæmi. Framangreindur hæstaréttardómur hefur verið lagður fram í málinu. og en vök hcns fyrir frávísun bólskrölunnar þau, er að framin réini, Þykir með vísan tl þesar raka eiga að sýkna stefndu af kröfu stefnandu í mái þessu, þar sem ljóst or að hér er um sömu kröfu að ða Rétt þyki, að málkostnaður fli niður Dám þennan kvað upp Eteyr Ófeigsson dómstjóri Dómsorð. Stefndu. Sveinn Rafnsson, Guðmundur Ómar Pétursson og Pótur Bjarnason, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda, fjármálaráðherra í. ríkissjóðs. í máli þessu. Málskustnaður Fellur niður $40 skatt af seldum aðgöngumiðum og skila honum á ákveðnum degi, Ekki sé lögfest regla um, að ríkissjóður verði eigandi að söluskattinum, fyrr en hann gjaldfellur, og sé ekki talið, að þeim. sem innheimt söluskatt, hafi borið að halda honum aðgreindum frá öðrum fjármunum enum, enda muni slíkt ekki tíðkað. Krafa ríkissjóðs sé því almenn krafa eins og krafa Stefs og. Akureyrarbæjar í þrotabú hlutafélagsins, og stefndu beri ekki persónulega ábyrgð á greiðslu hennar frekar en þeir beri ábyræð á greiðslu hinna krafn anna. Sunkvæm sétrefsilögum hali stelndu hins vegar framið refsiverða verknað. og hali þeir hlolið dóm fyrir það. Vafasamt sé að halda því fram, di hafi orðið fyrir tjóni; hann hafi ekki orðið fyrir neinum fjárút látum, heldur þvert á máti fengið greiddar 372.280 kt. Vuslæn, skilyrði skorti til verknaðarins. Slefndu hafi haldið. að hluta skattinum, þegar úl greiðslu hans kæmi Framangreindur hæstaróttardómur hefur verið lagður fram í málinu, og eru rök hans fyrir frávísun bótakröfunnar þau, er að framan greinir Þykir með visan til þessara raka eiga að síkna stefndu af krölu stefnanda í máli þessu. þar sem ljóst er, að hér er um sömu kröfu að ræða. Rátt þykir. að málskostnaður falli niður Dóm þennan kvað upp Freyr Ófeinsson dómstjóri, sið ætti fyrir sölu- Dóms rð Steíndu, Sveinn Rafnsson. Guðmundur Ómar Pétursson og Pétur Bjarnason. skulu vera sýknir af kröfum stofnanda, fjármálaráðherra fh. ríkissjóðs, í máli þessu, Ískostnaður fellur niður s40 skatt af seldum aðgöngumiðum og skila honum á ákvöðum de, lögfest regla um. að ríkissjóður verði eigandi að söluskattinum, fyrr on hann gjaldícllur. kki talið. að þeim. sem innheimti söluskatt, hali borið að halda honum aðgreindum frá ðrum í Ekki sé rrmumum sínurn. cnda muni slíkt ekki tíðkað. Krala ríkissjóðs sé því alme af in vg krafa Stefs og Akureyrarbæjar í þrotabú hlutafókigsins. og stefndu be sónulega ábyrgð á ariðslu henna frekar en þeir beri ábyrgð á greiðslu hinna krln. anna. Samkvæmt sérrefsilögum hafi stefndu hins vegar framið refsiverðan verknað, og hafi þeir hoið dóm yi það. Vlmvnt sé að hla því rm að stefnandi hali orðið fyrir tjóni: hann hafi ekki orðið fyrir neinum fjá látum, heldur þvert á móð fengið greiddar 372.280 kr. Huplæg skilyrði skorti til verknaðarins. Stefndu hafi haldið, að hlutafélagið ætli fyrir sölu skattinum, þegar til greiðslu hans kænni Framangreindur hæsturéttardómur hefur vorið lagður tam Í málinu, og eru rök hans fyrir frávísun bótakröfunnar þan, er að framan greinir Þykir með vísan til þessara raka eiga að sýkna stefndu al królu stefnanda í máli þessu, þar sein ljósi #1, að hér er um sömti kröfu að ræða Rétt þykir, að málskostnaður Kalli niður. Dóm þennan kvað upp Freyr Ófeigsson dómstjóri, Dómsorð Stefndu, Sveinn Rafnsson, Guðmundur Ómar Pétursson og Pétur Bjarnason, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda, fjármálaráðherra Eh. ríkissjóðs. í máli þessu. Málskostnaður fellur niður 841 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 118/1994. — Sigurjón Andrésson (Jón Hjaltason hrl.) gegn Páli Erlingssyni (Gunnar Sæmundsson hrl.) og gagnsök Lausafjárkaup. Galli. Frávísun að hluta. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Markús Sigurbjörnsson og Gunnar M. Guðmundsson, fyrrverandi hæstaréttardómari. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 14. mars 1994 og krefst sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði með stefnu 12. apríl sama ár. Hann krefst þess aðallega, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða 468.875 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/ 1987 af 18.376 krónum frá 31. mars 1993 til 30. apríl s. á., af 22.756 krónum frá þeim degi til 10. júní s. á., af 277.S01 krónu frá þeim degi til 31. júlí s. á., af 303.086 krónum frá þeim degi til 31. ágúst s. á., en af 468.875 krónum frá þeim degi til greiðsludags, til vara, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur. Þá krefst hann málskostnaðar í hér- aði og fyrir Hæstarétti. I. Héraðsdómur vísaði frá dómi kröfu gagnáfrýjanda í framhaldssök á þeim forsendum, að hún væri vanreifuð, en þeirri kröfu heldur gagnáfrýjandi nú fram sem aðalkröfu í málinu. Gafst aðilum eigi kostur á að tjá sig sérstaklega um það atriði málsins, áður en dómur var upp kveðinn, sbr. 100. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einka- mála. Krafan, sem vísað var frá dómi, nam tæpum þriðjungi af heildarkröfu gagnáfrýjanda. Hefði átt að kveða upp sérstakan úr- skurð um frávísun kröfunnar að undangengnum munnlegum mál- flutningi. Það gerði héraðsdómari ekki. Gagnáfrýjandi kærði ekki 28 Hæstaréttardómar H 842 frávísunarákvæði héraðsdóms og áfrýjaði honum ekki til ómerking- ar. Verður því ekki fjallað nú um efni aðalkröfu gagnáfrýjanda. Il. Hinn 12. mars 1992 seldi aðaláfrýjandi gagnáfrýjanda bifreið, Mercedes-Benz 380 SE, árgerð 1981, sem þá hafði verið ekið um 125.000 km. Kaupverð var 1.375.000 krónur. Vél bifreiðarinnar bræddi úr sér í byrjun maí 1992, eftir að gagnáfrýjandi hafði að eigin sögn ekið henni um 3.000 km. Dómkvaddir matsmenn hafa talið, að úrbræðslu vélarinnar megi rekja til þess, að full hersla hafi ekki verið á legubakka, eftir að vél hafi verið tekin upp og sett saman aftur, og að það hafi verið gert, áður en gagnáfrýjandi keypti bifreiðina. Héraðsdómur, sem skipað- ur var sérfróðum meðdómsmönnum, hefur fallist á þetta mat á or- sökum úrbræðslunnar. Engar heimildir eru í málinu um, hvenær vélin hafi verið tekin upp og vanræksla sú hafi orðið, sem leiddi til úrbræðslunnar. Að mati hinna dómkvöddu matsmanna hefur bif- reiðinni getað verið ekið 2.000 til 5.000 km með skrúfbolta þannig óherta, þar til þeir losnuðu með þeim afleiðingum, að smurþrýsting- ur féll niður og skemmdin varð. Aðaláfrýjandi átti bifreiðina í eitt ár og kveðst hafa ekið henni lítið. Hann hefur fullyrt, að vélin hafi ekki verið tekin upp á þeim tíma og að svo hafi ekki heldur verið, er sá átti, sem hann keypti af. Hann styður sýknukröfu sína þeim rökum, að engin sönnun sé fram komin af hálfu gagnáfrýjanda fyrir því, að legubakkinn hafi verið laus, þegar kaup gerðust 12. mars 1992, og engin sönnun sé fram komin um, hvenær vanrækslan hafi orðið. Með vísan til 44. pr. laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup hafi bifreiðin verið komin í ábyrgð kaupanda, þegar tjónsatburðurinn gerðist, og því beri aðaláfrýjandi ekki ábyrgð gagnvart gagnáfrýjanda. Með matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna, sem héraðsdómur, skipaður sérfróðum meðdómsmönnum, féllst á, telst sannað, að bif- reið sú, sem aðaláfrýjandi seldi gagnáfrýjanda, hafi verið með leyndan galla, er kaupin gerðust. Galli þessi stafar af vanrækslu þess, sem sett hefur vélina saman eftir viðgerð, sem framkvæmd hefur verið, áður en bifreiðin var seld gagnáfrýjanda. Ber að stað- festa niðurstöðu hins áfrýjaða dóms um skyldu aðaláfrýjanda til að 843 greiða kostnað við viðgerð á vél bifreiðarinnar. Mati hinna dóm- kvöddu matsmanna á þeim kostnaði hefur eigi verið hnekkt og verður hinn áfrýjaði dómur því staðfestur um annað en málskostn- að. Dæma verður aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, svo sem í dómsorði greinir. At- huga ber, að í héraðsdómi var gagnáfrýjanda dæmd miklum mun hærri fjárhæð í málskostnað en fram lögðum reikningi hans nam, sem var 77.441 króna að meðtöldum matskostnaði og virðisauka- skatti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera Óraskaður um annað en málskostnað. Aðaláfrýjandi, Sigurjón Andrésson, greiði gagnáfrýjanda, Páli Erlingssyni, samtals 150.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 16. febrúar 1994. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms 17. f. m. að undangenginni aðalmeðferð og munnlegum málflutningi, er höfðað hér fyrir dóminum með stefnu, út gefinni 2. febrúar 1993, en birtri 18. febrúar s. á., af Páli Erlingssyni, kt. 171273-5369, Lindási, Innra-Akraneshreppi, Akranesi, á hendur Sigurjóni Andréssyni, kt. 101270-3279, Faxastíg 39, Vestmannaeyjum. Með framhalds- stefnu, út gefinni 28. september 1993, en þingfestri 13. október s. á., jók stefnandi við fyrri kröfugerð sína í málinu, sbr. 29. gr. laga nr. 91/1991. Framhaldssök var sameinuð aðalsök, og eru endanlegar dómkröfur stefn- anda þessar: „Að stefndi verði aðallega dæmdur til að greiða 468.875 kr. með dráttar- vöxtum skv. IH. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af 18.376 kr. frá 31/3 1993 til 30/4 1993, af 22.756 kr. frá þeim degi til 10/6 1993, af 277.501 kr. frá þeim degi til 31/7 1993, af 303.086 kr. frá þeim degi 31/8 1993, en af 468.875 kr. frá þeim degi til greiðsludags. Að stefndi verði til vara dæmdur til að greiða 320.000 kr. með dráttar- vöxtum skv. Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 7/1 1993 til greiðsludags. Að stefndi verði dæmdur til að greiða málskostnað skv. fram lögðum málskostnaðarreikningi. 844 Að við tildæmdan málskostnað leggist virðisaukaskattur skv. lögum nr. 50/1988.“ Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða stefnda málskostnað að skaðlausu eftir mati dómsins og að tildæmdur málskostnaður beri dráttarvexti. ll. Aðalkröfu sína í málinu reisir stefnandi á reikningum, annars vegar frá Vélaverkstæðinu Kistufelli, Reykjavík, en hins vegar frá Bíla- og vélaþjón- ustu Hjalta Njálssonar. Eins og að ofan greinir, nemur krafa þessi samtals 468.875 krónum, og er hún sundurliðuð og skýrð í stefnu, dskj. 1 B., og kemur eftirfarandi skýrgreining þar fram: „Stefnandi hófst handa um það nú í sumar að láta gera við bifreiðina. Hefur komið í ljós, að kostnaður við þá viðgerð, sem nauðsynleg var, reyndist mun hærri en matsmenn höfðu gert ráð fyrir í mati sínu. Nam við- gerðarkostnaður stefnanda samtals 468.875 kr., 148.875 krónum hærri en niðurstaða matsmanna.“ Í stefnu eru reikningarnir síðan tilgreindir í tveimur liðum, og kemur þar fram, 1) að viðgerð hjá Kistufelli nam 254.745 kr., en 2) umkrafin fjárhæð vegna viðgerðar hjá Bíla- og vélaþjónustu Hjalta 214.130 kr. Í stefnu segir, að byggt sé á þeirri málsástæðu, að sannað sé, að vél bifreiðarinnar HG-817 hafi verið gölluð og gallinn verið leyndur. Beri stefnda því að bæta stefn- anda það tjón, sem hann hafi sannanlega orðið fyrir. Það tjón, sem stefn- andi hafi orðið fyrir, nemi þeim kostnaði, sem hann hafi orðið að leggja í til að gera við gallann. Þrátt fyrir þetta er í stefnu ekki gerð hin minnsta til- raun til að skýra reikningana með hliðsjón af þeirri málsástæðu, sem dóm- krafan er reist á, þ. e., að tilgreindur viðgerðarkostnaður hafi verið nauð- synlegur til að bæta stefnanda það tjón, sem hann hafi orðið fyrir vegna þess galla, sem á bifreiðinni hafi verið. Aðalkrafa stefnanda þykir þannig vera í verulegum atriðum vanreifuð, og verður ekki hjá því komist að vísa henni sjálfkrafa frá dómi. lll. Hinn 12. mars 1992 keypti stefnandi af steinda Mercedes-Benz bifreiðina HG 817, árgerð 1981. Áður en kaup voru gerð, hafði stefnandi, sem er sjó- maður, látið mág sinn skoða bifreiðina, og skrifaði móðir stefnanda undir söluskilmála í umboði stefnanda, er kaup voru gerð. Stefnandi sótti síðan bifreiðina daginn eftir. Í framhaldi af því lét stefnandi Bíla- og vélaþjónustu Hjalta, Akranesi, gera við sjálfskiptinguna í bifreiðinni, enda mun stefndi hafa látið stefnanda vita um annmarka á bifreiðinni að þessu leyti. Um mánuði eftir, að kaup voru gerð, er bifreiðin var nýkomin úr sjálfskiptingar- 845 viðgerðinni, varð stefnandi, er hann ók bifreiðinni, skyndilega var við bank í vélinni, sem síðan varð viðvarandi. Stöðvaði stefnandi bifreiðina og lét draga hana á Bíla- og vélaþjónustu Hjalta. Vitnið Hjalti Njálsson hefur upplýst, að stefnandi hafi, er hann kom með bifreiðina, kvartað um bank og óhljóð í bílnum. Kvaðst vitnið hafa byrjað að rífa „heddið“ frá og þá séð, að „heddboltar“ voru „mixaðir“. Var vélin síðan tekin upp úr bílnum, og er pannan var tekin undan, sást að sögn vitnisins, að einn legubakkinn var laus. Þá sagðist vitnið ekkert hafa átt frekar við vélina, en bent eiganda á að leita réttar síns og fá dómkvadda matsmenn. Hinn 11. maí 1992 fer stefnandi fram á það við bæjarfógetann á Akranesi, að dómkvaddir verði tveir hæfir og óvilhallir menn til að skoða og meta vél bifreiðarinnar. Í matsbeiðni, dskj. 6, segir m. a. eftirfarandi: ga Þess er óskað, að hinir dómkvöddu matsmenn skoði og meti eftirfar- andi atriði: 1. Skoði og lýsi ástandi vélar bifreiðarinnar HG 817. 2. a. Er legubakki undir stimpli laus, og ef svo er, af hvaða ástæðum er hann laus? Hefur laus legubakki valdið skemmdum á vél bifreiðarinnar? Eru einhverjar aðrar ástæður fyrir því tjóni, sem orðið hefur á vél bif- reiðarinnar? b. Hvaða viðgerðir þurfa að fara fram á vélinni, og hvað kosta viðgerð- irnar? 3. Hefur vél bifreiðarinnar verið tekin upp nýlega? 4. Ef legubakki undir stimpli er laus, er þess óskað, að matsmenn láti í ljós álit á því, hvort um leyndan galla er að ræða (þ. e., hvort við venjulega skoðun á bifreiðinni komi í ljós, að legubakki undir stimpli sé laus). 5. Þess er óskað, að matsmenn láti í ljós álit á því, hvort þær ástæður (laus legubakki), sem ollu tjóni á vél bifreiðarinnar, hafi verið til staðar 12. mars 1992. Í matsgerð Ólafs Eybergs Guðjónssonar og Guðjóns Péturssonar bifvéla- virkjameistara, dskj. 7 og 13, segir: 1. Í ljós kom, að boltar, sem halda legubakka á stimpilstöng, höfðu losnað með þeim afleiðingum, að vélin bræddi úr sér og sveifarásinn er ónýtur, einnig er einn sýlinder vélarinnar mjög rifinn, en þá skemmd teljum við vera eldri. 2. a) Við teljum þá skýringu líklegasta, að boltar, sem halda legubakka, hafi ekki verið nægjanlega hertir við samsetningu vélarinnar. Þess vegna hafi þeir losnað. 846 2. b) Skipta þarf um sveifarás vélarinnar og bora út sýlindrana, skipta um alla stimpla og tvær stimpilstangir. Einnig þarf að skipta um allar stangarlegur og höfuðlegur. 3. Af ástandi vélarinnar að dæma álítum við, að sýlindrar vélarinnar hafi verið slípaðir og skipt um stimpilhringi. 4. Rifur í sýlindernum teljum við leyndan galla, sem engin leið er að sjá nema rífa vél í sundur. Við venjulega skoðun kemur ekki í ljós los á legubakka, nema hann sé orðinn talsvert laus. 5. Við teljum, að full hersla hafi ekki verið á legubakkanum 12. mars 1992.“ Matsmennirnir álitu (dskj. 13), að það kostaði 320.000 krónur að gera við vélina, og mátu vinnu í því sambandi 170.000 krónur, en efni 150.000 krón- ur. Annar matsmannanna, Guðjón Pétur Pétursson, kom fyrir dóminn og staðfesti matið og skýrði einstaka liði þess. Hjá vitninu kom m. a. fram, að vélin hefði borið þess merki að vera nýupptekin, sbr. 3. lið matsgerðarinn- ar. Vélin hefði verið greinilega úrbrædd, sbr. 1. lið, og minntist vitnið sér- staklega á, að stangarlegur hefðu verið mjög ljótar svo og höfuðlegur. Ástand leganna hefði bent til þess, að vélin hefði liðið fyrir lágan smur- þrýsting. Vitnið taldi, að smurþrýstingur hefði dottið niður við það, að stangarlega hafi losnað og vélin þá misst smurþrýsting þar út; við það þorni legurnar og hitni og festist síðan að lokum, eins og hér hafi orðið. Frumor- sök þess, að svona fór, taldi vitnið vera þá, að þegar vélin hefði verið tekin upp. þ. e., þegar sýlindrar (strokkarnir) hefðu verið slípaðir og skipt um stimpilhringi, hefði þurft að losa báða boltana, sem héldu legubakkanum á stimpilstöng, en að verki loknu hefðu þeir ekki verið hertir nógu vel og síð- an komið los á þá. Þannig hafi boltarnir ekki verið fullhertir, er sala fór fram 12. mars 1992. Stimpilhringir hafi verið lausir, sem bent hafi til þess, að stimplarnir væru slitnir. Vitnið taldi, að það hefði átt að koma fram á olíu- þrýstimæli í mælaborði, þegar smurþrýstingur fór að falla niður, um leið og legurnar losnuðu. Vélin hefði borið þess merki að vera kolúrbrædd vegna smurþrýstingsleysis, sem ef til vill hefði þjáð hana í 2 til 5 þúsund kíló- metra. Báðir málsaðilar gáfu aðilaskýrslu fyrir dóminum. Stefnandi sagði, að hann hefði strax tekið eftir því, þegar hann fékk bif- reiðina, að stöðugt flökt hefði verið á olíuþrýstimælinum. Hins vegar hefði nóg olía verið á bílnum, þ. e. upp undir efra striki á olíukvarða. Ekki kvaðst hann hafa rætt við stefnda um vélina, er hann sótti bifreiðina, en hins vegar hefði stefndi bent sér á, að smurolía ætti til að leka af sjálfskiptingu. Hann 847 neitaði því, að bíllinn hefði verið þjöppumældur að sinni beiðni, en viður- kenndi, að stefndi hefði sýnt sér reikninga þar að lútandi. Stefnandi áætl- aði, að hann hefði verið búinn að aka bifreiðinni um 3.000 kílómetra, þegar bíllinn bræddi úr sér. Stefndi kvaðst ekki vita til þess, að vélin í bílnum hefði verið tekin upp. Áður en hann seldi hana, kvaðst hann hafa átt hana í eitt ár. Hann myndi ekki, hvað búið var að aka bílnum mikið, þegar hann keypti hann á sínum tíma, en taldi ekki ósennilegt, að það hefði verið um 125.000 kílómetrar. Á meðan hann hefði átt bifreiðina, hefði hann ekki ekið henni mikið. Ekki kannaðist hann við, að flökt hefði verið á olíuþrýstimælinum, en hann hefði að vísu verið á hreyfingu, og hefði hann spurt umboðið, hvort það væri óeðlilegt, en fengið þau svör. að svo væri ekki. IV. Af hálfu stefnanda er vitnað til þeirra sjónarmiða, að leyndir gallar hafi verið á bifreiðinni. Var bent á í því sambandi, að legubakki hefði verið laus og sýlinder (strokkur) rifinn. Bifreiðin hefði ekki uppfyllt þá kosti, sem áskilið var, að hún hefði. Gallar þeir, sem hefðu verið á vél bifreiðarinnar, séu þess eðlis, að þeir sjáist ekki við reynsluakstur eða venjulega skoðun. Gallana megi rekja til stefnda, enda hafi komið í ljós við sérstaka athugun á vélinni, að við hana hafi verið átt, skömmu áður en sala hafi farið fram, þ. €. á eignartíma stefnda. Í málinu liggi fyrir matsgerð dómkvaddra mats- manna, sem Guðjón Pétur Pétursson bifvélavirkjameistari, annar hinna dómkvöddu matsmanna, hafi staðfest hér fyrir dóminum. Sönnunargildi matsins sé ómótmælt, og því hafi ekki verið hnekkt. Stefnandi hafi án ástæðulauss dráttar kvartað um gallana á vél bifreiðarinnar við stefnda 8. maí 1992, sbr. dskj. 5. Lagasjónarmið leiði til þess, að stefnandi eigi að fara skaðlaus úr viðskiptum sínum við stefnda, og séu dómkröfur stefnanda reistar á þeim sjónarmiðum með tilvísun til 2. mgr. 42. gr. laga nr. 39/1922. Af hálfu stefnda er hins vegar vitnað til þeirra sjónarmiða, að ástæður þess, að vél bifreiðarinnar hafi brætt úr sér, verði ekki raktar til stefnda. Stefnandi hafi verið búinn að aka bifreiðinni 3.000 km, er tjón hafi orðið. Tjónið verði þannig ekki rakið til stefnda, heldur til stefnanda sjálfs. Í þessu sambandi verði einnig að hafa í huga, að stefnandi hafi verið fyllilega með- vitaður um, að hann var að kaupa 10 ára gamlan bíl. Maður á hans vegum hafi skoðað bifreiðina, áður en kaup voru afráðin, og stefnandi sætt sig við ástand bifreiðarinnar, er kaup voru gerð, sbr. afsalið á dskj. 3. Stefnandi hafi ekki kvartað við stefnda fyrr en tveimur mánuðum eftir, að kaup voru gerð; sé það allt of seint. Stefndi hafi hugsað vel um bílinn, á meðan hann 848 átti hann, og gert sér far um að hafa hann í góðu lagi, sbr. dskj. 8. Stefnandi geti ekki sótt bætur til stefnda vegna þeirra galla, sem komið hafi í ljós á eignartíma hans sjálfs, enda stefndi algjörlega grandlaus um þá, og þeir verði ekki raktir til stefnda, heldur til stefnanda sjálfs, og eigi stefnandi því ekki skaðabótarétt á hendur stefnda vegna þeirra. V. Í samræmi við matsgerðina á dskj. 7 og vætti matsmannsins Guðjóns Pét- urs Péturssonar hér fyrir dómi má leggja til grundvallar, að lausir legubolt- ar hafi valdið því, að vél bifreiðarinnar bræddi úr sér. Matsmenn telja, að full hersla hafi ekki verið á legubakka, er kaup voru gerð. Þá er það niður- staða þeirra, að vélin hafi borið þess merki, að sýlindrar (strokkar) hafi ver- ið slípaðir og skipt um stimpilhringi, en einn sýlinder (strokkur) vélarinnar hafi greinilega verið rifinn, sem ekki hafi verið hægt að sjá nema með því að rífa vélina í sundur. Þá taldi matsmaðurinn Guðjón Pétur, að vélin hefði liðið fyrir smurþrýstingsleysi í tvö þúsund til fimm þúsund kílómetra. Stefndi var ekki viðstaddur, er matið var gert, en honum var þó gefinn kostur á því, sbr. dskj. 7. Hér fyrir dómi hefur stefnda ekki tekist að hnekkja niðurstöðu matsgerðarinnar, en eins og málavöxtum er háttað, hélt stefn- andi rétti sínum nægilega til haga. Með hliðsjón af því og þar sem bifreiðina vegna ágalla á vél skorti þá kosti, sem stefnandi mátti ætla, að hún hefði, er kaup voru gerð, þykir með vísan til 2. mgr. 42. gr. laga nr. 39/1922 um lausa- fjárkaup og í samræmi við niðurstöðu matsgerðarinnar á dskj. 7 og 13 mega dæma stefnda, Sigurjón Andrésson, til að greiða stefnanda, Páli Erlings- syni, 320.000 krónur í skaðabætur með dráttarvöxtum, eins og í dómsorði greinir, en Í samræmi við ll. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. lög nr. 67/ 1989. Í þessu sambandi verður litið svo á, að stefndi hafi ekki vitað um þær kröfur stefnanda, sem í dómsniðurstöðu greinir, fyrr en við stefnubirtingu 18. febrúar 1993. Er sá upphafstími vaxta, sem í dómsniðurstöðu greinir, við það miðaður, sbr. 3. mgr. 9. gr. vaxtalaga nr. 25/1987. Eftir úrslitum máls þessa þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda 110.000 krónur í málskostnað, er beri dráttarvexti í samræmi við 4. mgr. 129. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála frá 15. degi eftir uppkvaðningu dóms þessa til greiðsludags. Við ákvörðun málskostnaðar var ekki tekið tillit til virðisaukaskatts. Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari ásamt meðdómsmönnunum Finnboga Eyjólfssyni og Jan Jansen bifvélavirkjameisturum dæma mál þetta. 849 Dómsorð: Aðalkröfu stefnanda er sjálfkrafa (ex officio) vísað frá dómi. Stefndi, Sigurjón Andrésson, kt. 101270-3279, greiði stefnanda, Páli Erlingssyni, kt. 171273-5369, 320.000 krónur í skaðabætur, er beri dráttarvexti skv. Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 18. mars 1993 til greiðsludags og 110.000 krónur í málskostnað. s50 Fimmtudaginn 23, mars 1995, Nr. 1311991. kobsson jónsson hrl.) (Ólafur Axelsson hrl.) Sjálfskuldarábyrgð. Fjármögnunarleiga. Gerðardómur, Frávísunar. rölu hrundi Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Garðar Gíslason hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstarttardómari, og Gunnar M. Guðmundsson fyrrverandi hæstaréttardómari. $jandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25, mars 1991 og krefst þess aðallera, að héraðsdómur verði ómerktur og „málinu vísað frá dómi“. "Til vara krelst hann sýknu af kröfum stefnda. Í báðum tilvikum krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Mæstarétti, Stefndi gerir þær krölur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur áfrýjanda gert að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti Svo sem í héraðsdómi greinir. var frávísunurkrafa áfrýjanda á því teist, að ágreiningur um verðmæti hins leigða hefði ckki verið bor- inn undir gerðardóm Verslunarráðs Íslands, eins og skylt hafi verið samkvæmt fjármögnunarleigusamningi þeim, sem deilt er um í mál- inu. Néraðsdómari hafnaði frávísunarkröfu með þeim rökum, að hún væri of seint frum komin Í greinargerð áfrýjanda hér fyrir dómi er dráttur sá, sem varð á unar. skýrður með því, að lögmanni áfrgjanda hali einungis verið afhent ljósrit af framhlið hann var lagður fram í þinghaldi 25. janúar 1990. Hali lögmaður álréjanda fyrst komist að því daginn fyrir munnlegan flutning máls- ið bakhlið skjalsins vantaði. Á hani eru prentaðir al- mennir samningsskilmálar í 20 greinum. en í einni þeirra er m. a. að finna ákvæði um gerðardóm, sem áður er vikið að, Á framhlið fjármögnunarleigusammingsins er sérstakloga vísað til almennra samningsskilmála. sem prentaðir eru á bakhlið hans. Í að krefjast frá nds samnings. þegar ins í héraði, #50 Fimmtudaginn 23. mars 1998. Nr. 131/1991. — Ólafur H. Jakobsson Kristinn Sisurjónsson hrl.) sen Glitni hf. (Ólafur Axelsson hrl.) Sjálskuldarábyrgð. Fjármögnunarleisn. Gerðardómur. Frávísunar- Kröfu hrundið, Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Garðar Gíslason hæstaréttarðómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Gunnar M. Guðmundsson, fyrrverandi hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. mars 1991 og krefst þess aðallega, að héraðsdómur verði ó ir og málinu vísað frá dómi“ Til vara krefst hann sýknu af kröfum stefnda. Í báðum tilvikum krefst hann málskostnaður í héraði og lyrir Hæstarétti Steindi gerir þær kröfur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjanda geri að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti Svo sem í héraðsdómi preinir, var frávísunarkrafa álrýjanda á þ reisi, að ágreiningur um verðmæti hins leigða hefði ekki verið bo inn undir gerðardóm Verslunarráðs Íslands, eins og skylt hafi verið samkvæmi fjármögnunarleigusamningi þeim. sem dsill er um í mál. inu. Héraðsdómari hafnaði frávísunarkröfu með þeim rökum, að hún væri of seint fram komin Í greinargerð áfrýjanda hér fyrir dómi er drál að krefjast frávísunar, skýrður með því, að lögmanni álrýjanda hafi einungis verið afhent ljósrit af framhlið greinds samnings. þegar hann var lagður fram í þinghaldi 25. janúar 1990, Hafi löign áfrgjanda fyrst komist að því daginn fyrir munnlogan Flutni ins í héraði, að bakhlið skjalsins vantaði. Á hana eru prentaðir al mennir samningsskilmálar í 20 greinum, en Í einni þeirra ur m. a. að finna ákvæði um gerðardóm. sem áður er vikið að. Á framhlið fjármögnunarleigusamningsins or sórstaklega vísað til almennra samningsskilmála, sem prentaðir eru á bakhlið hans. Í á, sem varð $50 Fimmtudaginn 23. mars 1995, Nr. 131/1991. Ólafur H. Jakobsson Kristinn Sigurjónsson hrl) segn Glitni hf, (Ólafur Axelsson hrl.) Sjálískuldarábyrgð. Fjá kröfu hrundið. mögnunarleiga. Gerðardómur. Právísunar- Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dema Garðar Gíslason hæstaréltardómari, Arnljótur Björnsson, settur h ardómari. og Gunnar M. Guðmundsson, fyrrverandi hæstaróttardórmari Árýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með ste mars 1991 og krefst þess aðallega. að héraðsdómur verði ómerklur og „málinu vísað frá dómi. Til vara krefst hann sýknu af kröfum stofnda, Í báðum tilvikum krelst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, Stefndi gerir þær kröfur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðlestur og áfrýjanda gert að greiða málskostnað fyrir Hlæstarétt. Svo sem í héraðsdómi greinir. var frávísunarkrafa áfrýjanda á því rist, að ágreiningur um verðmæti hins leiða helði ekki verið bor- inn undir gerðardóm Verslunarráðs Íslands. eins og skylt hafi verið samkvæmt fjármögnunarleigusamningi þeim. sem deilt er um í mál- inu. Héraðsdómari hafnaði frávísunarkrölu með þeim rökum, að hún væri of seint fram komin. Í greinargerð áfrýjanda hér fyrir dómi er dráttur sá, sem varð á að krefjast frávísunar, skýrður með því, að lögmanni áfrýjanda hafi einungis verið afhent ljósrit af framhlið greinds samnings, þegar hann var Ísgður fram í þinghaldi 23. janúar 1990. Hafi lögmaður áfrýjanda fyrst komist að því daginn fyrir munnlegan utning máls ins í héraði. að bakhlið skjalsins vanlaði. Á hana eru prentaðir al- mennir samningsskilmálar (20 greinum, en í sinni þeirra er m, á, að) finna ákvæði um gerðardóm. sem áður er vikið að. Á framhlið fjármögnunarleigusamningsins er séfstaklega vísað til almennra samningsskilmála, sem prentaðir eru á bakhlið hans. Í 851 raði er vísað til tveggja nánar lillekinna greina, som báð- ar eru á bakhlið samningsins. Lögmanni áfrýjanda mátti meðal ann- ars af þessum ástæðum vera ljóst frá upphafi málssóknarinnar, að efni hins skriflega samnings var ekki aðeins á annarri hlið hans. Þess veyma og með vísun til 2. yr. lag nr. 53/1989 um samnings bundna gorðardóma ber að fallast á þá niðurstöðu héraðsdóms, að frávísunarkrafan komist ekki að í málinu. Þarf þá ckki að taka af stöðu til þess, hvort lyrrgreint samningsákvæði um gerðardóm hafi átt við í lögskiptum aðila máls þessa. Hér fyrir dómi er ekki deilt um einstaka iði kröfu stefnda eða át- reikning fjárhæðar hennar. Samkvæmt því, sem rikið, og að öðru leyti með skírskotun til forsendna héraðsdóns bor að stðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að reiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og greinir í dómsorði Það athugast, að mál þetta var dómtekið í héraði 15. nóvember 1990 að loknum munnlegum málflutningi, en var endurupptekið og dómtekið að nýju 11. lebrúar 1991 eftir munalegan málflutning, án þess að skýring væri gelin á þessum mikla drætti stefnu í Dómsorð Hinn ýjaði dómur skal vera Óraskaður Áfrýjandi, Ólafur HI. Jakobsson, greiði stefnda, Glitni hl., #0.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti, Dómur bæjarþings Reykjavíkur 13. febrúar 199 Mál þetta, sem dómtekið var 11 febrúar sl. er hölðað fyrir bæjarþinginu með fn, ir 15 og 7. janúar 1990, a Glitni hf. k. S1IS005, Ár. mála 7. Reykjavík, gegn Ómari Gústalssyni. kt. U70836-3869, Dunhaga 19. Rey Ólafi 11. Jakobssyni, kt. ID1029.4849, Hringbraut #5, Reyknk og Ásdísi Árnadóttur. kt. 130136-2069, Suðurgötu á Dómkröliur ómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði gert að greiða in solidum stefnanda 850,920 kr. með fránar tilgreindum dráttarvöxtum svo og máls- kostnað) Endanlegar dómkröfur stefnda Ólafs 1. Jakobssonar era þær aðallega, að máli þessu verði vísað frá dómi, en úl vara, að hann verði sýknaður af $51 stefnu í héraði er vísað til tveggja nánar tiltekinna greina, sem háð- ar eru á bakhlið samningsins. Lögmanni áfrýjanda mátti meðal ann ars af þessum ástæðum vera ljóst frá upphafi málssóknarinnar, að efni hins skriflega samnings var ekki aðeins á annarri hlið hans. Þess vegna og með vísun til 2. ar. laga nr. 53/1989 um samninys- bundna gerðardóma ber að fallast á þá niðurstöðu hóraðsdóms, að frávísunarkrafan komist ekki að í málinu, Þarf þá ekki að taka af- stöðu til þess, hvort fyrrgreinl samningsákvæði um gerðardóm hafi átt við í lögskiptum aðila máls þes Hér fyrir dómi er ekki deilt um einstaka liði kröfu stefnda eða út- teikning fjárhæðar hennar. Samkvæmt því, sem nú var rakið. og að öðru leyti með skírskotun lil forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma álrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og greinir í dómsorði. Það athugast, að mál þetta var dómtekið í 1990 að loknum munnlegum málflutningi, en var endurupptekið og dómtekið að nýju 11. febrúar 1991 eftir munnlegan málflutning, án þess að skýring væri gefin á þessum mikla drætti, ði 15. nóvember Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Álrýjandi, Ólafur H. Jakobsson, greiði stefnda. Glitni hf. #0.(4)) krónur í málskostnað lyrir Hæstarétti. Dómur hæjarþings Reykjavíkur 13. febrúar 1991, Mál þetta, sem dómtckið var 11. febrúar sl. er hölðað fyrir bejaringna með stefna biti 1. og 1. andar #90, af Gl ML, kt SIR múta 7. Reykjavík, gegn Ómari Gústafssyni, kl. 070836 3560, Dunhaga 1. Reykja Ólafi koti þt 1010234549 Heinghrnt 95, Reykja ip Ásdísi Árnadóttur, kt. 130136-2060, Suðul . Kellav Dónkrófur Dómkrófur stofnanda oru þer, að stefndi verði gort að griða in solidum stefnundu $50,920 kr. með nánur ilereindum dráttarvöstum svo og máls. kostnað). findnnlegar dómkröfur stefnda Ólafs H. Jakobssonar cru þær aðallega að mili þessu verði vísað frá Jómi, en tl vara, að hunn verði sýknaður af #51 stefnu í héraði er vísað til tveggja nánar tiltekinna greina, sem báð- ar eru á bakhlið samningsins. Lögmanni áfrýjanda mátti meðal ann- ars al þessum ástæðum vera ljóst frá upphafi málssóknarinnar, að efni hins skriflega samnings var ekki aðeins á annarri hlið hans. Þess vegna og með vísun til 2. gr. laga nr. 53/1989 um samnings- bundna gerðardóma ber að lallast á þá niðurstöðu héraðsdóms, að frávísunarkralan komist ekki að í málinu. Þarf þá ekki að taka af- stöðu til þess, hvort fyrrgreint samningsákvæði um gerðardóm hali átt Lið í eskiptum aðila máls þessa. Hér lyrir dómi er ekki deill um einstaka liði kröfu stefnda eða út- reikning fjárhæðar hennar. Samkvæmt því, sem nú var rakið, oyr að öðru leyti með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úi slitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða steinda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og greinir í dómsorði. Það athugasi, að mál þetta var dómtekið í héraði 15. nóvember 1990 að loknum munnlegum málflutningi, en var endurupptekið og dómtekið að nýju 11, febrúur 1991 eftir munnlegan málflutning, án þess að skýring væri gefin á þessum mikla drætti Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Álrýjandi. Ólafur H. Jakobsso $0.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti ureiði steinda, Glilmi hí, Dómur bæjarþings Reykjavíkur 13, febrúar 1991. Mél þetta, sem dómtekið var 11, febrúar sl. er höfðað fyrir hæjarþinginu með sefut, ii 5, og 17. jandar 1990, af Glitni hk. SISS25Ð Ár möla 7, Reykjavík, gögn Ómari Cústafssyni, kt. "TO836-3860, Dunhaga 1). Reykjavík, Ólali H. lakobssyni, kl. 101029-4849, na 5. Reykja os Ásdísi Árnadóttur, kt. 131136-2069. Suðurgötu 45. Keflav Dómkröfur, Dómkröfur stefnanda eru þær. að stefndu verði geri að greiða in solidum stefnanda #50,920 kr. með (rúnar tilgreindum drállarvöxtum sva og máls- kostnað), Endanlegar dómkröfur stefnda Ólafs H. Jakobssonar eru þær aðall að máli þessu verði vísað frá dómi, en til vara, að hann verði sýknaður af 852 kröfum stefnanda og honum í báðum tilvikum tildæmdur málskostnaður að mati dómsins. Málavextir og málsástæður. Stefnandi kveður málavexti þá, að með samningi um fjármögnunarleigu nr. 600495-1, dagsettum 16. febrúar 1987, hafi stefndi Omar leigt Mercedes- Benz, árgerð 1987, talstöð og Novax-gjaldmæli af stefnanda. Umrædda hluti hafi stefndi Ómar fengið afhenta 16. febrúar 1987. Samkvæmt 5. gr. fjár- mögnunarleigusamningsins hafi lágmarkssamningstími hans verið frá 16. febrúar 1987 til 1. mars 1992. Gjalddagar hafi verið umsamdir 60, þ. e. mán- aðarlegar greiðslur, og hafi borið að greiða fyrstu leigugreiðsluna 1. mars 1987. Umsamin mánaðarleiga hafi numið 36.883 kr. miðað við grunnvísitölu 1594 stig. Ofangreindur fjármögnunarleigusamningur sé í vanskilum, og hafi stefndu ekki fengist til að greiða þrátt fyrir margar ítrekaðar tilraunir þar um. Hinu leigða hafi verið skilað, og hafi verðmæti þess við afhend- ingu numið 1.200.000 kr., og hafi það gengið upp í skuldina miðað við skila- dag, þ. e. 38.185 kr. upp í dráttarvexti og 335.889 kr. upp í höfuðstól, samtals 374.074 kr., upp í gjaldfallnar greiðslur, og 824.926 kr. hafi gengið upp í gjaldfelldar greiðslur og kostnað vegna bifreiðarinnar. Nemi eftir- stöðvar skuldarinnar því 850.920 kr., sem eru stefnufjárhæð málsins. Séu vanskilin innheimt í samræmi við 16. gr. umrædds fjármögnunarleigusamn- ings. Ólafur H. Jakobsson og Ásdís Árnadóttir hafi tekist á hendur óskipta sjálfskuldarábyrgð á ofangreindum fjármögnunarleigusamningi. Umræddum samningi hafi verið sagt upp vegna vanskila samkvæmt 14. gr. samningsskilmála, og jafnframt séu vanskilin innheimt í samræmi við 16. gr. samningsins. Krafa stefnanda sundurliðast þannig: Höfuðst. Dráttarv. 1. 12. 1988 31.711 38.692 1. 1. 1989 53.033 60.643 1. 2. 1989 53.012 60.669 1.3. 1989 81.643 90.144 1. 4. 1989 58.194 63.218 1. 5. 1989 56.696 60.008 15. 6. 1989 700 700 Samtals kr. 335.889 374.074 853 Gjaldfelldar leigugreiðslur, eftirstöðvar samnings 15. 6. 1989 1.520.233 Verðmæti hins leigða 15. 6. 1989 —1.200.000 Útlagður kostnaður vegna gjalda og standsetningar hins leigða 9. 8. 1989 156.613 Samtals kr. 850.920 Frávísunarkröfu sína, sem fyrst kom fram við munnlegan málflutning og lögmaður stefnanda mótmælti sem of seint fram kominni, styður stefndi Ól- afur H. Jakobsson þeim rökum, að samkvæmt 16. gr. fram lagðs samnings um fjármögnunarleigu skuli bera ágreining um verðmæti hins leigða undir gerðardóm Verslunarráðs Íslands. Það hafi ekki verið gert, og beri því að vísa málinu frá dómi. Sýknukröfu sína reisir stefndi Ólafur á því, að stefnandi hafi látið stefnda Ómar Gústafsson vera með bifreiðina í sjö mánuði fram yfir vanskil Óm- ars. Hafi stefnanda borið að taka bifreiðina strax úr vörslu Ómars, þegar hann stóð ekki í skilum. Við þetta hafi verðfall bifreiðarinnar orðið 400-450 þúsundir. Enn fremur hafi stefnandi útvegað stefnda Ómari olíur og greitt kostnað vegna bifreiðarinnar, alls upp á sextíu þúsund krónur, og krefji nú stefnda Ólaf um þetta. Stefndi Ólafur hafi aldrei tekið ábyrgð á gjörðum stefnanda, svo furðulegar sem þær voru í þessu máli. Stefnanda hafi borið að taka bifreiðina strax til sín, þegar vanskil hófust, í stað þess að afla Ómari fjármuna til þess að reka hana. Þegar stefnandi hafi selt bifreiðina aftur, hafi hún verið seld gegn stað- greiðslu og verið seld 400.000 krónum ódýrari en vera skyldi. Ábyrgð stefnda Ólafs hafi hljóðað upp á sæmilegt lán, en nú hafi stefnandi breytt þessu í staðgreiðsluviðskipti án nokkurra heimilda. Á því, sem tapast hafi við það, að bifreiðin var seld of lágu verði og í staðgreiðslu, beri stefnandi einn ábyrgð. Í bifreiðinni hafi verið talstöð og mælir, og muni þau tæki hafa fylgt bif- reiðinni. Þessa hluti hafi mátt selja sér fyrir 90.000 kr. Þessu mótmæli stefndi Ólafur og telji stefnanda einan bera ábyrgð á þessu. Þau ákvæði í kaupsamningi (sic), sem fari á svig við viðskiptavenju og góða viðskiptahætti, verði að víkja í þessu máli. Mörg dæmi séu um slíkt, t. d. ákvæði í farmskírteinum, sem dæmd hafi verið ómerk. Niðurstaða. Við munnlegan málflutning var af hálfu stefnda Ólafs gerð sú krafa, að máli þessu yrði vísað frá dómi. Lögmaður stefnanda mótmælti kröfunni sem of seint fram kominni. Þegar virt er, að stefndi Ólafur gat haft uppi kröfu þessa þegar í greinar- gerð sinni, verður henni ekki gegn andmælum stefnanda komið að í málinu. 854 Samkvæmt 1. tl. 14. gr. samnings milli stefnanda og stefnda Ómars er stefnanda heimilt að segja samningnum upp án fyrirvara, m. a., ef leigutaki innir ekki af hendi tilskildar greiðslur samkvæmt samningnum á umsömd- um gjalddögum eða vanefnir ákvæði samningsins að öðru leyti. Sveinbjörn Sveinbjörnsson, fyrrverandi starfsmaður stefnanda, bar fyrir dómi, að vorið 1989 hefði orðið ljóst, að stefndi Ómar myndi ekki inna frekari greiðslur af hendi. Hafi samningi því verið sagt upp með því, að bifreiðin var tekin af Ómari. Fyrrgreint ákvæði er heimildarákvæði. Telja verður, að ef tilgreindum skilyrðum er fullnægt, sé það á valdi stefnanda, hvort og hvenær samningi er sagt upp. Óumdeilt er í máli þessu, að vanskil voru á greiðslum sam- kvæmt umræddum samningi, og var stefnanda því heimilt samkvæmt nefndu ákvæði að segja samningi upp, þegar gert var. Þykir því ekki koma til álita sú málsástæða stefnda Ólafs, að stefnandi hafi dregið óhætilega lengi að segja upp samningnum og taka bifreiðina úr vörslu stefnda Ómars. Óumdeilt er, að söluverð umræddrar bifreiðar var 1.200.000 kr., og hefur verið tekið tillit til verðmætis hennar í kröfugerð stefnanda, sbr. 16. gr. samningsskilmála. Af hálfu stefnda Ólafs er því haldið fram, að söluverð bifreiðarinnar hafi verið 400.000 kr. lægra en vera skyldi. Samkvæmt 16. gr. samningsskilmála skal miða við það verðmæti, sem ætla má, að hið leigða hafi í kaupum og sölum á frjálsum markaði. Upplýst er, að bifreiðin var seld á bílasölunni Skeifunni. Af hálfu stefnda Ólafs hafa engin gögn verið lögð fram til stuðnings þessari fullyrðingu hans, og með hliðsjón af fram- burði vitnisins Hallgríms Jóns Ingvaldssonar bílasala þykir ósannað, að um- rædd bifreið ásamt talstöð og gjaldmæli hafi verið seld undir sannvirði. Einn liður í kröfugerð stefnanda er útlagður kostnaður vegna gjalda og standsetningar hins leigða, samtals að fjárhæð 156.615 kr., og hefur stefndi Ólafur mótmælt þessum kröfulið. Í þessari fjárhæð felast þrif og lagfæringar á bílnum, 11.125 kr., sölulaun 26.880 kr., kostnaður vegna tilkynningar um eigendaskipti 1.500 kr. og gasolía 810 kr. Er hér um að ræða kostnað við að koma bifreiðinni í verð, sem dregst frá verðmæti hennar, og telja verður, að stefndi Ólafur hafi sem sjálfskuldarábyrgðarmaður á umræddum samningi ábyrgst greiðslu þessa kostnaðar, sbr. 3. tl. 16. gr. samningsskilmála. Þá er einnig innifalin í þessum lið krafa um greiðslu bifreiðagjalda, 64.361 kr., og tryggingariðgjalda til Sjóvá-Alm., 51.937 kr., en óumdeilt er af hálfu stefnda Ólafs, að stefnandi hafi greitt þennan kostnað. Umrædd gjöld eru til komin vegna reksturs umræddrar bifreiðar, og af fram lögðum fjármögn- unarleigusamningi verður ekki ráðið, að stefndi Ólafur hafi með undirritun sinni sem sjálfskuldarábyrgðarmaður tekist á hendur ábyrgð á greiðslu slíks 855 kostnaðar, og ber því að sýkna hann af þessum hluta stefnufjárhæðarinnar. Að öðru leyti ber að taka til greina kröfur stefnanda á hendur stefnda Ól- afi, þar sem hann hefur með undirritun sinni á umstefndan fjármögnunar- leigusamning tekist á hendur óskipta sjálfskuldarábyrgð á fullum efndum samningsins. Stefndu Ómar og Ásdís hafa hvorki sótt né látið sækja þing, og er þeim þó löglega stefnt. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið gagnvart þeim eftir fram lögðum skjölum og skilríkjum. Krafa stefnanda um greiðslu bifreiðagjalda og tryggingariðgjalda til Sjóvá-Alm. er studd reikningum Glitnis hf., en ekki hafa verið lagðir fram í málinu reikningar frá umræddum aðilum kvittaðir um greiðslu. Ekki þykir því sýnt fram á, að stefnandi hafi greitt umrædda reikninga, og þykir því ekki unnt með hliðsjón af útivist stefndu Ómars og Ásdísar að taka til greina kröfu stefnanda á hendur þeim samkvæmt þessum reikningum, sem nema samtals 116.298 kr. Að öðru leyti ber að taka kröfur stefnanda á hendur þessum stefndu til greina, enda kröfur stefnanda í samræmi við fram lögð skjöl og skilríki. Eftir niðurstöðu málsins ber stefndu að greiða stefnanda málskostnað, sem ákveðst 180.000 kr., þar með talinn virðisaukaskattur. Kristjana Jónsdóttir borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Ómar Gústafsson, Ólafur H. Jakobsson og Ásdís Árna- dóttir, greiði in solidum stefnanda, Glitni hf., 734.622 kr. með dráttar- vöxtum samkvæmt 10. gr. laga nr. 25/1987 af 694.307 kr. frá 15. júní 1989 til 9. ágúst 1989, en af 734.622 kr. frá þeim degi til greiðsludags, þannig, að dráttarvextir leggjast við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 15. september 1990, og 180.000 kr. í málskostnað, sem ber dráttarvexti samkvæmt Ill. kafla laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 856 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 369/1992. — Sjóvá-Almennar tryggingar hf. (Ingimundur Einarsson hdl.) (Haraldur Blöndal hrl.) gegn Björk Arngrímsdóttur vegna sín og ófjárráða dóttur sinnar, Sotfíu Snædísar Sveinsdóttur, (Bergsteinn Georgsson hdl.) (Gunnlaugur Þórðarson hrl.) og gagnsök Bifreiðar. Vátrygging. Missir framfæranda. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. september 1992. Hann krefst aðallega sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjenda, en til vara þess, að þær verði lækkaðar. Jafnframt krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjendur áfrýjuðu málinu með stefnu 26. október 1992. Þær krefjast þess aðallega, að aðaláfrýjanda verði gert að greiða þeim 6.040.000 krónur samanlagt með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 30. nóvember 1989 til 8. apríl 1991, en með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr., sbr. 15. gr. laganna, frá þeim degi til greiðsludags, eins og nánar er rakið í kröfugerð þeirra í héraði. Til vara krefjast þær staðfestingar á efnisniðurstöðu hins áfrýjaða dóms með þeirri breytingu, að höfuðstóll greiðslu til þeirra verði hækkaður um 150.000 krónur. Loks krefjast þær málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknar- og gjafvarnarmál. Með leyfisbréfi dómsmálaráðuneytisins 24. nóvember 1992, sbr. bréf þess 6. mars 1995, var gagnáfrýjendum veitt gjafsókn og gjaf- vörn fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. 857 1. Mál þetta varðar kröfu um bætur úr slysatryggingu ökumanns samkvæmt 92. gr. umferðarlaga nr. 50/1987, sem Sveinn Stefánsson, eiginmaður gagnáfrýjandans Bjarkar Arngrímsdóttur og faðir gagn- áfrýjandans Soffíu Snædísar Sveinsdóttur, hafði tekið hjá aðaláfrýj- anda vegna vöruflutningabifreiðarinnar KR-524, sem var atvinnu- tæki hans, þegar hann slasaðist á leið sinni í bifreiðinni austur yfir Öxnadalsheiði að kvöldi 28. nóvember 1989. Ók Sveinn bifreiðinni og var einn á ferð, en lá meðvitundarlítill utan við hana, þegar að var komið, þar sem hún hafði runnið til í hálku langleiðina út af þjóðveginum. Hafði Sveinn hlotið höfuðáverka, sem dró hann til dauða innan sólarhrings, og eru bótakröfur gagnáfrýjenda af því risnar. Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða dómi svo og máls- ástæðum aðila í meginatriðum. Il. Vátryggingu samkvæmt 92. gr. laga nr. 50/1987 er hverjum eig- anda að skráningarskyldu vélknúnu ökutæki skylt að kaupa hjá sama vátryggingarfélagi og ábyrgðartryggir ökutækið samkvæmt 91. gr. laganna, eins og gert var í þessu tilviki. Um hana er fjallað í reglugerð nr. 307/1988 um ábyrgðartryggingu ökutækja o. fl., sem sett er á grundvelli 94. gr. laganna. Fyrir gildistöku laga nr. 50/1987 var mælt fyrir um það í 71. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, að ökumenn skyldu slysatryggðir innan almannatryggingakerfisins eftir reglum í IV. kafla laga nr. 67/1971 um almannatryggingar. Var þetta slysatrygging í hefðbundnu formi, þar sem bætur ákvarðast í meginatriðum eftir tilteknum vá- tryggingarfjárhæðum. Sú trygging veitti takmarkaða vernd, og höfðu vátryggingafélög því á boðstólum frjálsa slysatryggingu fyrir ökumenn og farþega, þar sem kostur var á auknum bótum, einnig eftir stöðluðum reglum. Ákvæði 92. gr. laga nr. 50/1987 hafa að sínu leyti komið í stað 71. gr. eldri umferðarlaga, og gætir þess í orðalagi hennar. Að efni til var á hinn bóginn verið að lögleiða nýmæli, þar sem vátrygging samkvæmt henni er ekki hefðbundin slysatrygging, heldur skaða- trygging með hámarksfjárhæð vegna hvers einstaks tjónsatburðar á sama hátt og ábyrgðartrygging samkvæmt Ól. gr. laganna. 858 Nýmæli þetta kom fram á Alþingi jafnhliða öðrum breytingum á XII. kafla frumvarps til umferðarlaga, sem gerðar voru að tillögu allsherjarnefndar. Gert var ráð fyrir, að slysatrygging ökumanna eftir almannatryggingalögum héldist í sama fari að svo stöddu, og kæmi hin nýja trygging til viðbótar henni. Jafnframt kom fram í skýringum af hálfu nefndarinnar, að fyrrgreind ökumanns- og far- þegatrygging ætti að geta horfið úr sögunni við tilkomu laganna, og hefur sú orðið raunin. Með lögum nr. 104/1992 um breyting á lögum um almannatryggingar nr. 67/1971 voru ákvæði þeirra um tryggingu ökumanna felld úr gildi frá 1. janúar 1994, án þess að það raskaði 92. gr. umferðarlaga, og eru ökumenn ekki lengur sérstaklega slysa- tryggðir innan almannatryggingakerfisins. Í máli þessu greinir aðila á um efni 92. gr. Af atvikum að lögfest- ingu hennar verður ráðið, að hana beri að skýra sjálfstætt þrátt fyrir tengsl hennar við 71. gr. fyrri laga og þá með hliðsjón af öðrum ákvæðum laga nr. 50/1987 um bótaábyrgð vegna tjóns af völdum ökutækja. Hún mælir svo um, að taka skuli vátryggingu fyrir hvern ökumann, er ökutæki stjórnar, og skuli hún tryggja bætur vegna slyss, sem ökumaðurinn kunni að verða fyrir við starfa sinn. Telja verður samkvæmt orðum greinarinnar og stöðu hennar innan lag- anna, að átt sé við þann starfa hans að stjórna ökutækinu. Telja verður jafnframt, að átt sé við slys, er hlýst af notkun ökutækisins í þeirri merkingu, sem lögð er til grundvallar um eigandaábyrgð sam- kvæmt 1. mgr. 88. gr. og ábyrgðartryggingu samkvæmt 1. mgr. 91. gr. laganna. Orðið „slys“ horfi þannig til þess, sem hendir ökumanninn sjálfan, það er líkamsáverka eða dauða, sem tryggingin eigi að bæta. lll. Í máli þessu verður að meta það til slyss, að flutningabifreið Sveins Stefánssonar fór að hluta út af þjóðveginum. Fram er komið, að á leið hans frá Reykjavík til Ólafsfjarðar var þjóðvegurinn auður að kalla, þar til komið var í brekkuna vestan Giljareits, þar sem þetta gerðist, en leiðin lá þar upp í móti með aflíðandi halla. Var ak- brautin þarna ísi lögð og flughál, en veður ofsafengið. Telja þeir einsýnt, sem að komu, að bifreiðin hafi ekki dregið upp alla brekk- una og tekið að renna aftur á bak, en ökumaður reynt að stýra rennslinu þannig, að bifreiðin ylti ekki, þegar tengivagn hennar tók 859 að færast út af veginum. Að áliti þeirra var ökumanninum unnt að greina þrátt fyrir aðstæður, að velta væri ekki yfirvofandi, eins og til tókst. Verður ekki ályktað með vissu, að hann hafi stokkið út úr bif- reiðinni til að forðast meiðsli, meðan hún var á ferð. Hann hafði þó ekki klæðst hlífðarfötum, er voru í bifreiðinni, auk þess sem hann hafði ekki drepið á aflvél hennar. Verður atferli hans ekki metið fjarlægara slysinu en svo, að hann hafi ætlað sér út úr beiðni | örskamma stund til að athuga stöðu hennar og möguleika á að bæta úr því, sem gerst hafði. Í lögregluskýrslu er það haft eftir vitninu, sem fyrst kom á vett- vang, að ökumaðurinn hafi þá legið við vegarbrún um 8 m frá vinstri hlið bifreiðarinnar, sem stóð með framhjól uppi á veginum þvert á akstursstefnu og hallaði út af honum, en hurð við öku- mannssæti upp á gátt. Þeir tveir menn, er næstir komu, lýstu því hins vegar, að ökumaðurinn hefði legið við hlið bifreiðarinnar. Töldu þeir líklegast, að hurð hennar hefði fokið á manninn eða svipt honum til. Þegar lögreglumaður kom á staðinn, fann hann þess ekki merki, að ökumaðurinn hefði orðið fyrir áverka af flutn- ingabifreiðinni sjálfri. Hins vegar sá hann för í akbrautinni rétt við vinstra framhjól hennar, sem honum virtust benda til, að ökumað- urinn hefði komið þar niður. Dró hann þá ályktun, að ökumaðurinn hefði slasast við bifreiðina, en síðan runnið eða hreyfst úr stað á svellaðri brautinni, og er það einnig skoðun fyrstnefnda vitnisins. Er slys ökumanns staðsett eftir þessu á vettvangsuppdrætti, sem lög- reglumaðurinn gerði fáum dögum síðar. Samkvæmt þessu verður við það að miða, að ökumaðurinn hafi fallið til jarðar við ökutækið. Af vottorðum læknis um meiðsli og andlát ökumannsins verður ekki ráðið, hvernig hann fékk áverka sína, umfram það, að höfuð hans hafi orðið fyrir mjög þungu höggi. Samkvæmt vottorðunum var það mikill áverki hægra megin á framanverðu höfðinu, sem dró hann til dauða. Þegar gögn málsins eru virt í heild, verður að telja, að ökumaðurinn hafi hlotið þennan áverka í þeim svifum, er hann steig eða hugðist stíga út úr bifreiðinni, án þess að greint verði nán- ar, með hvaða hætti það gerðist. Ásamt veðurofsa og hálku verði “ það rakið til halla bifreiðarinnar og hæðar hennar yfir akbrautinni, hversu banvænn áverkinn varð. Jafnframt verður við það að miða, að þetta slys ökumannsins hafi verið svo tengt því, sem fyrir kom 860 við aksturinn, að ekki verði skilið frá notkun ökutækisins og starfa hans að stjórn þess í skilningi 92. gr. umferðarlaga. Samkvæmt þessu ber að staðfesta þá niðurstöðu hins áfrýjaða dóms, að gagnáfrýjendur eigi rétt til bóta vegna dauða ökumannsins úr slysatryggingu bifreiðarinnar hjá aðaláfrýjanda. IV. Aðalkröfur gagnáfrýjenda eru óbreyttar frá stefnu í héraði og sundurgreindar, eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi. Af misgán- ingi var samanlögð fjárhæð þeirra of lágt til tekin í stefnunni, og hefur aðaláfrýjandi samþykkt að sínu leyti, að leiðrétting þeirrar villu fái komist að hér fyrir dómi. Hann hefur einnig fallist á, að þeim verði heimilað að auka við nýjum kröfulið innan heildarfjár- hæðarinnar vegna kostnaðar af útför hins látna, 150.000 krónum. Eftir atvikum þykja bætur til gagnáfrýjandans Sotfíu Snædísar Sveinsdóttur vegna missis framfæranda og röskunar á stöðu og hög- um hæfilega ákveðnar í einu lagi 1.400.000 krónur auk vaxta, eins og á er kveðið í dómsorði. Er upphafstími dráttarvaxta þar tiltekinn í samræmi við kröfugerð gagnáfrýjenda svo og upphafstími höfuð- stólsfærslu, sem miðast við uppsögu héraðsdóms. Bótakrafa gagnáfrýjandans Bjarkar Arngrímsdóttur lýtur ein- vörðungu að röskun á stöðu hennar og högum, en útreikningur tryggingastærðfræðings gefur til kynna, að hún hafi ekki orðið fyrir beinu fjártjóni vegna missis framfæranda. Greiðslur til hennar vegna andláts eiginmannsins til að mæta því tjóni eru þó einungis fólgnar í ekkjubótum og mæðralaunum úr almannatryggingum. Eiginmaður hennar var einyrki, en afkoma fjölskyldunnar byggðist aðallega á flutningastarfsemi hans, og gegndi Björk aðeins hálfu starfi utan heimilis. Fram er komið, að henni hefur ekki tekist að halda starfseminni áfram með þeim árangri, sem hann náði. Þegar litið er til þessa, þykja bætur til hennar fyrir röskun á stöðu og höp- um of lágt metnar í héraðsdómi, og verða þær ákveðnar 500.000 krónur. Auk þeirra ber að dæma henni bætur vegna útfararkostnað- ar, 150.000 krónur, sem ekki er andmælt tölulega. Ber aðaláfrýjanda að gjalda þessar fjárhæðir með vöxtum, eins og í dómsorði segir. Staðfesta ber málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða dóms. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjendum sameiginlega málskostnað 861 fyrir Hæstarétti, er renni í ríkissjóð, en gjafsóknarkostnaður gagn- áfrýjenda fyrir réttinum greiðist úr ríkissjóði. Ákveðast málskostn- aður og gjafsóknarlaun eins og í dómsorði greinir, og hefur þá ekki verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., greiði gagn- áfrýjandanum Björk Arngrímsdóttur fh. Sotfíu Snædísar Sveinsdóttur 1.400.000 krónur með ársvöxtum, sem nema 9.6% frá 30. nóvember 1989 til 1. desember s. á., 11% frá þeim degi til 1. janúar 1990, 9% frá þeim degi til 21. janúar s. á., 7% frá þeim degi til 1. mars s. á., 5% frá þeim degi til 1. apríl s. á., 3% frá þeim degi til 1. október s. á., 2,5% frá þeim degi til 1. nóvember s. á., 2,3% frá þeim degi til 1. desember s. á., 2,6% frá þeim degi til 1. janúar 1991, 2,8% frá þeim degi til 1. febrúar s. á., 4% frá þeim degi til 1. mars s. á. og 4,7% frá þeim degi til 8. apríl s. á., en með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxta- laga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Verði vextir lagðir við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 26. júní 1993. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjandanum Björk Arngríms- dóttur 650.000 krónur með sömu vöxtum og fyrr greinir frá 30. nóvember 1989 til greiðsludags Ákvæði hins áfrýjaða dóms um málskostnað og gjafsóknar- laun eiga að vera óröskuð. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjendum sameiginlega 250.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti, er renni í ríkissjóð. Gjafsóknarkostnaður gagnáfrýjenda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar á meðal málflutningslaun skipaðs talsmanns þeirra, 250.000 krónur. 862 Péturs Kr. Hafstein Ábyrgðarreglu 02. ar. umferðarlaga ar. SOIIY8T verður að skýra með hliðsjón af öðrum ákvæðum laganna um bótaíbyrgð vegna tjóns af völdum ökutækja. Álitaefni þessa máls verður leitt tl lykta á grundvelli þess. hvort um notkun bifreiðarinnar hafi verið að ræða í skilningi umlorðarlaga, sbr. Aðdragandi atburðanna á Öxnadalsheiði er á huldu, en engir sjónarvottar voru á staðnum. Hinn látni fannst helsærður á svell. bunka utan við bifreiðina, og stóð hurð hennar í opna gátt. Fins og verksummerkjum er lýst í gögnum málsins, bendir ekkert til þess sérstaklega, að hurðin hafi lent á manninum og skellt honum til jurðar eða hann half slasast við för sína úr bifreiðinni. Ályktanir um það verða einungis reistar á getgátum. Það er þannig ósannað. að orsakatengsl séu milli meiðsla mannsins og bilreiðarinnar sem slí ar. Hin hlutlæga fébótaregla 92. gr. umferðarlaga getur af þeim sök- um ekki komið til álita í málinu. Ber því að sýkna aðaláfrgjanda af öllum kröfum sagnáfrýjenda. Dót bjarga Kaya Mál þetta, sem dómtekið var 12. Ís ip, Reykjavíkur af Björk Arngrímsdóttur ka ns bvanð 6, ÓL afslirði. og fyrir hönd óljárráða dóttur hennar. Soffíu Sætu Sveinsdótt ur. 210984-1079, Æxisbyuð 6, Ó á hendur Sjóvá-Almennum trygg- ingum hí. Kt, 7012 dunlegar dómkrölur stefnenda eru þær, að stefnda verði gert að Erciða stefnondum 5.010,000 kr.. með (nánar tilgreindum vöstum svo og málskostnað) Stefndi krefst aðalloga sýknu, en til vara, að stefnda verði cinengis gert að greiða hluta binnar umstofndu ss krefst stefndi máls kostnaðar úr hendi stofnenda að mati bæjarþingsins. 1. ómsmálaráðuneytisins, dagsettu 5. júní 1992, fengu stefnend. ur fkr í máli þessu. og var Gunnlaugur Þórðarson hrl, afnframt skipaður talsmaður þeirra. Með bréfi ráðuneytisins, dapsettu sama dag, var skipun hans felld úr gildi og Lára Sverrisdóttir lögfræðingur skipuð til að flytja málið, ður. Auk þ sé2 Sératkvæði Þéturs Kr. Hafstein Ábyrgðarteglu 92, pr. umferðarlaga nr. með hliðsjón af öðrum ák 5011987 verður að skýra æðum laganna um bóttábyrað vegna tjóns af völdum ökutækja. Álitaefni þessa máls verður lei tl lykta undv s. hvort um notkun bilreiðarinnar hafi verið að ræða skilningi umferðarlaga, sbr. 88. gr. Aðdragandi atburðanna á Öxnadalsheiði er á huldu, en engir sjónarvottar voru á staðnum. Hinn látni fannst helsærður á svell bunka utan við bifreiðina, og slóð hurð hennar í opna pátt. Eins og verksummerkjum er lýst í gögnum málsins, bendir ekkert til þess sérstaklega, að hurðin hafi lent á manninum og skellt honum til jarðar eða hann hafi slasast við för sína úr bifreiðinni, Ályktanir um það verða einungis reistar á gelpátum. Það er þannig ósannað, að sl séu mili rinnar sem slíkr. la 92. gr. umferðarlaga getur af þvim sök- um ekki komið il ália í málinu Ber því að sýkna aðaláfrýjanda af öllum kröfum gagnáfrýjenda. ðsla mannsins og bilre Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. júní 1992, 1 Mál þetta, sem dómtekið var 12. júní 1992, er höfðað fyrir bejarþingi Reykjavíkur af Björk Arngeímsdóttur, kt. 020547-3400, Ægisbyggð 6, Ól- afsfirði, og fyrir hénd ófjárráða dóttur hennar, Sollíu Snædísar Sveinsdótt- úr, 240}084-40)79, Ætgisbyggð 6. Ólafsfirði, á hendur Sjóvá-Almennum trypg- ingum hf. kt. TOTSS:1739, Kringlunni 5, Reykjavík. Endanlegar dómkröfur stelnenda eru þær, að slefnda verði p Breiða stefnendum 5.D4(LUN kr, með Í málskustnað) Stefndi krefst aðallega sýknu, en til vara, að stefnda verði einungis gert að greiðu hluta hinnar umslefndu fjárhæðar. Auk þess krefst stefndi máls- kostnaðar úr hendi stefnenda að mali bæjarþingsins. nt að ánar tilgreindum vöxtum sva og " Með bréfi dómsmálaráðuneylisins, dagsettu 5. júní 1992, fengu stefnend- úr gjafsóknarleyfi í máli þessu. og var Gunnlaugur Þórðarson hr). jafnframt skipaður talsmaður þeirra, Með bréfi ráðuneylisins. dagsottu same dag, var skipun hans felld úr gildi og Lára Sverrisdóttir lögfræðingur skipuð til að Dytja málið, Sératkvæði Péturs Kr, Hafstein Ábyrgðarreglu 92. yr. umferðarlaga nr. SOIÐ8T verður að skýra með hliðsjón af öðrum ákvæðum laganna um bótaábyrgð vegna tjóns af völdum ökutækja. Álitacfni þessa máls verður leitt til lykta á grundvelli þess, hvort um notkun bifreiðarinnar hafi verið að ræða skilningi umferðarlaga, shr. 88. gr. Aðdragandi atburðanna á Öxnadalsheiði er á huldu, sn engir sjónarvoltar voru á staðnum. Hinn látni fannst helsærður á svell- bunka utan við bifreiðina, og stóð hurð hennar í opna gátt, Eins og verksummerkjum er lýst í gögnum málsins. bendir ckkert til þess sérstaklega, að hurðin hafi lent á manninum og skellt honum til jarðar eða hann hafi slasast við för sína úr bifreiðinni. Ályktanir um það verða einungis reistar á gelgátum. Það er þannig ósannað, að Orsakatengsl séu milli meiðsla mannsins og bifreiðarinnar sem slíkr- ar. Hin hlutlæga fébótaregla 92. pr. umferðarlaga getur af þeim sök- um ekki komið til álita í málinu. Ber því að sýkna aðaláfrýjanda af öllum kröfum sagmáfrfjendir Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. júní 1992. 1 Mál þetta. som dómtekið var 12. júní 1992. er höfðað fyrir hæjarþingi Reykjavíkur af Björk Arngrímsdóttur, ki. 020547-3409, Ægisb atsfirði. og fyrir hönd ófjárráða dóttur hennar. Soffíu Snædísar ur. 240984 4079, Ægisbvggð 6, Ólafsfirði, á hendur Sjóvá-Almannum tryag- ingum hí. kt. 701288 1739, Kringlunni 5. ar dómkröfur stefnenda eru þær. að stefnda verði gert að sreiða stefnendum 5.040.000 kr.. með nánar tilpreindum vöxtum svo og málskostnað| Stefndi krefst aðallega sýknu. en til vara, að stefnda verði einungis að greiða hluta hinnar umstefndu fjárhæðar. Auk þess krefst stelndi máls- kostnaðar úr hendi stefnenda að mati æjarþingsins. Með bréf nsmólaríðunyiins dage 5. ní 1992, eng stfnenda u, og var Gunn! ejafsóknarleyfi í Þórðarson hrl. jafnframt skipaður talsmaður þeirra. Með bréfi ráðuneysins, agsttu di og Lára Sverrisdóttir löglræðir na dag, var ur skipuð tl að skipun hans felld úr gi flytja málið. #63 nt Málavegtir eru þei, að eiginmaður stefnanda Bjarkar og faðir stefnanda Soffíu, Sveinn Stefánsson, kl. 250440.472), annaðisl vöruflutninga með flutningabifreið sinni, KR-524. árgerð 1989. aðallega milli Ólalsfjarður og nóvembor 1989, er Sveinn var á leið frá Reykjavík úl Ólafsfjarður á þjóðvegi {og var á Öxnadalsheiði, í Skógarhlíð er talið að bifreiðin hafi runnið úl í hálku, svo að hún hafi lent út af veginum hægra þ-e. siður af vegkanúi. Ta ur á þak miðað við ukstursstefn 4, var alfun í bifreiðinni, og slsönemdist bifreiðin á miðjum engivagninum, sem var utan vogar, en framhjól vöruflutningabifreiðarinn- ar voru á vegkanti, Bifreiðin var á nýjum negldum hjólbörðum að frumum, én nýlegum snjóörðum að aftun. Er að var komið, var bifreiðin í gangi í hlattausu“. með fullum ljósum og bístjóradsr egnar. Að sögn Stefáns Í innarssonar. er fyrstur var á vettvang. lí ökumaður bifreiðarinnar í ve kantinum hægra megin, u.þ.b. 8 metra frá vinstri hið vörubifreiðarinnar Hann kveður ökumann hafa verið með áverka á hölði og blóðusun vinstra megin, og hafi hann legið á hnakkanum. Nokkru síðar bar að þá Þórhall Krisjánsson og Leif Hallgrímsson. Tilkynntu þeir lógreslu um styð. Var Sveinn þá flottur í bifreið Þórhall, þar sem kall var og hvasst op gekk ú með byljum. Sveinn var síðun fluttur á sjúkrahúsið á Suuðárkróki. Frá Sauðárkróki var hann fluttur með sjúkraflugi á Borgarspótalann, þur som hann lést 29. núverpber 1980. Í vottorðum Þóris Ragnarssonar, læknis á Borgarspítala, kemur fram. að dánarorsök Sveins hali verið heilamar og blæðingar í heilu, som stöfuðu af áverkum hægra megin á framanverðu höfði. mv Stefnendur reisa kröfu sína á því, að tildrög þess, að Sveinn slasaðist svo, illa, að hunn bvið bana, hafi verið þau. að Sveinn hafi farið út úr bifreiðinni, eftir að bifreiðin hafði runnið út af veginum, Bendi skýrslur vitna til þess Mikill veðurofsi hafi verið. svo að um leið og Sveinn var kominn út úr bif reiðinni niður á veginn, hafi tilhurðin skollið á hnakka hans af miklu afli og skellt honum á jörðina. Við það hafi hann hlotið hina miklu áverka framan á höfði og í kringum hægra ampa, en meiðslin vinstra megin aftan á höfðinu stafi af því, að ílhurðin hafi skollið aftan á höluð hans. Hæðin upp í bílinn frá jörðu sé hátt á annan metra og því óhugsandi, að Sveinn hali stokkið út úr hifreiðinni, þar sem hann hali ætíð hlíft fæti vgna kærbrots. er hann hlaut tveimur árum áður, Þessi athugun Sveins á aðstæðum sé í heinum tengslum við akstur bílsins og tryggingafélagið því bólasksll gagnvart 863 nm Málavestir eru þeir að eiginmuður stefnanda Bjarkar ug faðir stefnanda Sotlíu. Sveinn Stefánsson. kt. 2504404729, annaðist vöruflutninga með bifreið sinni, KR:$24. úrgerð 1980, aðallega mili Ólafsfjarðar or Reykjavíkur. Hinn 28. nóvember 1989, er Sveinn var á leið frá Reykjavík tl Ólafsfjarðar á þjóðvegi 1 ug var á Öxnadalsheiði, í Skógarhlíð, er talið, að bifreiðin hafi runnið til í hálku, svo að hún hafi lent út af veginum hægra megin aftur á bak miðað við aksturslefnu, þ.e. suður af vegkanli, Tengi Ó í. og staðnæmdist bifreiðin á miðjum vagn, ÓTEI4, var aftan í bifreiðin lengivagninum, sem var utan vegar, en framhjól vöruflutningabilreiðarinn, í voru á vegkanti. Bilreiðin var á nýjum negldum hjólbörðum að framan. en nýlegum snjóhörðum að aftan. Fr að var kumið, var bifreiðin í gangi í hlutlaus“, með fullum ljósum og bílsjjóradyr opnar. Að sögn Steláns Hilmarssonar, er fyrstur var á vellvang, lá ökumaður bifreiðarinnar í veg- kantinum hægra megin, u. þ.b 8 metra frá vinstri hlið vörubilreiðarínnar Hann kveður ökumann hala verið með áverka á höfði og blóðugan vinstra megin, og hafi hann legið á hnakkanum. Nokkru Þórhall Kristjánsson og Lif Hallgrímsson. Tilkynntu þeir lögreglu um slysið, Var Sveinn þá fluttur í bifreið Þórhalls, þar sem kall var og hvasst og gekk á með byljum. Sveinn var síðan fluttur á sjúkrahúsið á Sauðárkróki. Frá Sauðárkróki var hann fluttur með sjókrallusi á Borgarspítalann, þar sem hann lóst 29. nóvember 1989. Í vottorðum Þóris Ragnarssonar. læknis á Burgarspítalu, kemur fram. að dánarorsök Sveins hafi verið heilamar og blæðingar í heila, sem stöfuðu al áverkum hægra megin á framanverðu höfði. 1. Stofnendur reisa kröfu sínu á því, að tildrög þess, að Sveinn slasaðist svo, illa, að hann beið bana, hali verið þau. að Sveinn bafi farið út úr bifreiðinni, eftir að bifreiðin hafði runnið út af veginum. Bendi skýrslur vitna til þvss. Mikill veðurofsi hali verið. svo að um leið og Sveinn var kominn út úr bif- reiðinni niður á veginn, hafi bílhurðin skollið á hnakka hans af miklu afli og skelll honum á jörðina. Við það hafi hann hlotið hina miklu áverka framan á höfði og í kringum hægra auga, en meiðslin vinstra megin aftan á höfðinu stafi af því, að bílhurðin hafi skollið aftan á höfuð hans. Hæðin upp í bílinn frá jörðu sé hátt á annan metra og því óhugsandi, að Sveinn hafi stokkið út úr bifreiðinni, þar sem hann. hali ætíð hlíft fæti vegna kerbrols, er hann, hlaut sveimur árum áður. Þessi athugun Sveins á uðstæðum sé í beinum tengslum við akstur bílsins og tryggingaflagið því bótaskylt gagnvart Mátavoxtir oru þeir, að ciginmaður stefnanda Bjarkar og faðir stefbanda Sottíu, Sveinn Stefánsson, kt. 250440-4729, unnaðist vöruflutninga með flutningabifreið sinni, KR-524, árgerð 1989, aðallepa milli Ólafsfjarðar or Reykjavíkur. Linn 28, nóvembor 1989, er Sveinn var á leið frá Reykjavík tl Ólafsfjarðar á þjóðvegi 1 og var á Öxnadalsheiði, í Skógarhlíð er talið, að bifreiðin hafi runnið tl í hálku, svo að hún hafi lent út af veginum hægra megin aftur á bak miðað við akstursstefnu, þ.e. suður af vegkanti. Tengi vagn, ÓT14, var aftan í bifreiðinni, og staðnæmdist bifreiðin á miðjum en framhjól vöruflutninga bifreiðarinn“ jum negldum bjólbörðum að framan engivagninum, sein vir utan vef ar voru á vegkanti. Bifreiðin var á ný en nýlegum smjóbörðum að aftan. Er að var komið, var hifreiðin í gangi í hlutlausu“, með fullum ljósum og bílstjóraðyr opnar. Að sögn Stefáns Hilmarssonar, or fyrstur var á vettvang, lá ökumaður bilreiðarinnr í veg- kantinum bægra megin, v, þ. b. 8 metra frá vinstri hlið vörubifreiðarinnar. Hann kveður ökumann hafa verið með áverka á höfði og blóðuan vinstra megin, og hafi hann legið á hnakkanum, Nokkru síðar bar að þá Þórhall Kristjánsson og Leif Hallgrímsson. "Tilkynntu þeir lögreglu um slysið. Var Sveinn þá fluttur í bifreið Þórhalls, þar sem kalt var og hvasst og gekk á með byljum. Sveinn var síðan fluttur á sjúkrahúsið á Sauðárkróki, Prá Sauðárkróki var hann fluttur með sjúkraflugi á Rurgarspítalann, þar sem hann lést 29. nóvember 1989. Í vottorðum Þóris Ragnarssonar. læknis á Horgarspítala, kemur fram, að dínarorsök Sveins hafi verið heilamar og blæðingar í heila, sem stöfuðu af áverkum hægra megin á framanverðu höfði, 1 Stefnendur reisa kröfu sína á því, að tillrög þess, að Sveinn slasaðist svo illa. að hann beið bana, hafi verið þau, að Sveinn hafi farið út úr bifreiðinni, eftir að bilreiðin hafði runnið út af veginum. Bendi skýrslur vitna til þess Mikill veðurafsi hafi verið, svo að um leið og Sveinn var kominn út úr hif- reiðinni niður á veginn. hali bílhurðin skollið á hnakka hans af miklu alli og skellt honum á jörðina, Við það hali hann hlotið hinu miklu áverka framan á höfði og í kringum hægra stisa, en meiðslin vinstra megin aftan á höfðinu stafi af því, að bílhurðin hafi skollið aftan á höluð hans. Hæðin upp í bílinn frá jörðu sé hátt á annan metru og því óhugsandi, að Sveinn hafi stokkið út úr bifreiðinni. þar sem bunn hafi ætíð hlíft fæti vegna lærbrols, er hunn hlaut tveimur árum áður. Þessi athugun Sveins á aðstæðum sé í beinum tengslum við akstur bílsins og tryggingafélagið því bótaskylt # vart 864 stefnendum, sem um ökumannstryggingu væri að ræða, þótt hann hafi ekki dáið undir stýri. Í máli þessu er stefndi krafinn um bætur vegna missis framfæranda og fyrir röskun á stöðu og högum og miska. Við útreikning bóta vegna missis framfæranda styðjast stefnendur við útreikning Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingastærðfræðings, dags. 8. mars 1991, en krafa um röskun á stöðu og högum er gerð samkvæmt mati stefnenda. Stefnendur sundurliða kröfur sínar í stefnu þannig: 1. Björk Arngrímsdóttir. Bætur fyrir röskun á stöðu og högum, þ.e. miska ..... kr. 3.500,000 2. Soffía Snædís Sveinsdóttir. Bætur fyrir missi framfæranda ..................00.0 0000... - 790.000 Bætur fyrir röskun á stöðu og högum ...................... — 1.750.0002 Alls kr. 5.040.000 Reisa stefnendur kröfur sínar á bótaskyldu tryggingafélags samkvæmt 92. gr. laga nr. 50/1987. Stefndi styður sýknukröfu sína því, að ósannað sé, að Sveinn hafi látist vegna útafaksturs eða að atvik hafi legið þannig að dauða Sveins, að bóta- skylt sé samkvæmt 92. gr. 1. nr. 50/1987 eða samkvæmt skilmálum slysa- tryggingar ökumanns eða eiganda sem farþega. Ekki sé vitað, hvernig Sveinn fékk áverka sína, en skýring lögreglumanns í fram lagðri lögreglu- skýrslu á því, hvernig Sveinn fékk áverkana sé líklegust. Hann telji, að öku- maður hafi stokkið út úr bifreiðinni, eftir að hún stöðvaðist, en runnið til á hálum veginum, svo að hann hafi dottið og hlotið mikið högg á hnakka. Einnig komi fram í lögregluskýrslunni, að ekki hafi verið unnt að greina, að höfuð ökumanns hafi lent á klakanum á veginum við vinstra framhjól bif- reiðarinnar. Stefndi heldur því fram, að greint ákvæði umferðarlaga taki einungis til þess, er ökumaður sé við stjórn ökutækisins, en óumdeilt sé í málinu, að Sveinn hafi ekki verið við stjórn bifreiðarinnar. Þvert á móti hafi hann hlot- ið meiðsl sín utan bifreiðarinnar af ástæðum, sem séu akstri hennar óvið- komandi. Varakröfu sína reisir stefndi á því, að lækka beri stefnukröfur stórlega, en þær séu hvorki í samræmi við dómvenju né taki mið af raunverulegu tjóni stefnenda. Tap stefnandans Bjarkar vegna missis eiginmanns sé að verulegu leyti bætt af Tryggingastofnun ríkisins, sbr. dskj. nr. 14, ef ekki að öllu, en höfuðstólsverðmæti ekknabóta og mæðralauna sé hærra en reiknað tap vegna fráfalls eiginmanns. Þá sé ekki tekið tillit til skattfrelsis bóta eða 865 hagræðis af eingreiðslu. Raunar sé eingreiðslugrundvöllurinn allur svo óljós, að ógerlegt sé að leggja hann til grundvallar í dómsmáli. Sama gildi um reiknaðan missi Soffíu. Stefndi mótmælir og miskabótum sem of háum, og vaxtafæti og vaxta- kröfu er einnig mótmælt. Við munnlegan flutning málsins féll lögmaður stefnda frá þeirri máls- ástæðu, er fram kom í greinargerð hans, að sök yrði skipt vegna eigin sakar ökumanns. V. Á fram lögðu læknisvottorði kemur fram, að Sveinn Stefánsson fékk heilamar af völdum höfuðhöggs, er hann varð fyrir 28. nóvember 1989, er leiddi hann til dauða. Um það, hvernig hann hlaut þennan áverka, er ágreiningur og ekkert það fram komið í málinu, er sýni það, svo að óyggj- andi sé. Hins vegar liggur fyrir í fram lagðri lögregluskýrslu, að bifreið Sveins var hálf utan vegar á þjóðvegi 1 á Öxnadalsheiði, er að slysstað var komið. Samkvæmt fram lögðu vottorði veðurstofu og framburði vitna, er komu að slysstað, var hálka á þessum hluta vegarins og mjög mikill vindur. Með hliðsjón af því, að ökumaður bifreiðarinnar varð fyrir umferðar- óhappi, og þar sem ekkert annað er fram komið um orsök áverkans, þykir rétt að líta svo á, að hann hafi orðið fyrir umræddu slysi við starfa sinn. Ber stefnda að bæta stefnendum tjón þeirra samkvæmt 92. gr. laga nr. 50/1987. Stefnendur hafa sett fram kröfu sína sameiginlega um heildarfjárhæð, en ekki er gerð krafa um greiðslu til þeirra in solidum. Með því að krafan er sundurliðuð annars staðar í stefnu, þykir krafan nægilega skýr. Krafa stefnanda Soffíu vegna missis framfæranda er gerð samkvæmt út- reikningi tryggingastærðfræðings á þann hátt, sem tíðkaður hefur verið, en auk þess er krafist bóta vegna röskunar á stöðu og högum. Stefndi hefur krafist lækkunar bóta vegna hagræðis við eingreiðslu og skattfrelsis bóta. Með hliðsjón af þeirri dómvenju, að lögákveðin skattfríðindi bótaþega hafi áhrif til lækkunar bótagreiðslna, þykir ekki verða hjá því komist að hafa það í huga við ákvörðun bóta að svo miklu leyti sem það getur átt við um greiðslu til barns. Með vísan til þess og hagræðis stefnanda af eingreiðslu bótanna þykja bætur til handa stefnanda Soffíu vegna missis framfæranda og röskunar á stöðu og högum hæfilega ákveðnar í einu lagi 1.000.000 kr. Fyrir liggur í málinu, að um reiknað fjárhagslegt tjón stefnanda Bjarkar er að ræða. Hins vegar fær hún greiddar bætur frá almannatryggingum, sem bæta henni það tjón. Samkvæmt 92. gr. laga nr. 50/1987 ber stefnda að bæta henni þá röskun á stöðu og högum, sem andlát Sveins hefur valdið henni. 866 Þykja bætur hæfilega ákveðnar 200.000 kr. að teknu tilliti til skattfrelsis bóta. Með hliðsjón af fram lögðum bótaútreikningi tryggingastærðfræðings ákveðast vextir eins og greinir í dómsorði. Eftir þessum úrslitum ber stefnda að greiða 312.000 kr. í málskostnað, sem rennur í ríkissjóð. Gjafsóknarkostnaður stefnenda, 312.000 kr., greiðist úr ríkissjóði, þar af ákveðast málsóknarlaun skipaðs talsmanns stefnenda 225.790 kr. Dóminn kvað upp Hervör Þorvaldsdóttir, settur borgardómari. Dómsorð: Stefndi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf, greiði stefnanda, Björk Arngrímsdóttur í. h. Soffíu Snædísar Sveinsdóttur 1.000.000 kr. ásamt Ínánar tilgreindum vöxtum). Stefndi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., greiði stefnanda, Björk Arngrímsdóttur, 200.000 kr. ásamt (nánar tilgreindum vöxtum). Stefndi greiði stefnendum 312.000 kr. í málskostnað, sem rennur í ríkissjóð. Málskostnaður beri dráttarvexti skv. Il. kafla laga nr. 25/ 1987 að liðnum 15 dögum frá uppkvaðningu dóms til greiðsludags. Gjafsóknarkostnaður stefnenda, 312.000 kr., greiðist úr ríkissjóði, þar af málsóknarlaun talsmanns stefnenda, 225.790 kr. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 867 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 193/1992. — Þórarinn Jakobsson og Hallgrímur Einarsson (Magnús Thoroddsen hrl.) gegn Fasteignum ríkissjóðs Tryggingastofnun ríkisins (Jón G. Tómasson hrl.) Agli Egilssyni Félagsmiðstöðinni Ingunni Egilsdóttur Matthíasi Guðmundssyni Sigurði Egilssyni Víði Þorgrímssyni Þóri Gunnarssyni Atvinnuleysistryggingasjóði og Rauðará hf. (Guðni Á. Haraldsson hrl.) Fasteignakaup. Sameign. Afnotaréttur. Aðild. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Garðar Gíslason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Áfrýjendur skutu málinu fyrst til Hæstaréttar með stefnu 17. apríl 1991. Það mál var fellt niður á dómþingi 3. febrúar 1992. Áfrýjendur skutu málinu aftur til Hæstaréttar með stefnu 29. apríl 1992 að fengnu áfrýjunarleyfi 22. apríl 1992. Áfrýjendur krefjast þess aðallega, að viðurkennt verði, að þeir eigi Óskiptan eignarrétt að húseigninni Grettisgötu 87, sem er merkt K á sameiginlegri lóð húseignanna að Laugavegi 116 og 118 og Grettisgötu 87 og 89, og að þeir hafi einir fullan afnotarétt af bif- reiðageymslukjallara hússins. Til vara krefjast áfrýjendur þess, að viðurkennt verði, að afnotaréttur sá, er í aðalkröfu greinir, verði einungis skertur af afnotarétti stefndu Fasteigna ríkissjóðs að 25,78%, sem jafngildi sex bifreiðastæðum, og stefnda Þóris Gunn- arssonar að 4,46%, sem jafngildi einu bifreiðastæði. Þá krefjast 868 áfrýjendur málskostnaðar in solidum úr hendi stefndu, annarra en Atvinnuleysistryggingasjóðs og Rauðarár hf., í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu Egill Egilsson, Félagsmiðstöðin, Ingunn Egilsdóttir, Matthías Guðmundsson, Sigurður Egilsson, Víðir Þorgrímsson og Þórir Gunnarsson krefjast þess, að héraðsdómur verði staðfestur. Þau krefjast og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda. Stefndu Fasteignir ríkissjóðs og Tryggingastofnun ríkisins krefjast staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndu Atvinnuleysistryggingasjóður og Rauðará hf. hafa ekki látið mál þetta til sín taka fyrir Hæstarétti. I. Svo sem í héraðsdómi greinir, voru stefnendur í aðalsök í héraði þrír, þ. e. Fasteignir ríkissjóðs, Egill Egilsson og Þórir Gunnarsson. Í aðalsök kröfðust þeir þess, „að stefndu verði dæmdir in solidum til þess að rýma kjallara“ húss þess, sem deilt er um í máli þessu, „og opna hann fyrir umferð, þannig að nýta megi hann fyrir sameigin- lega bifreiðageymslu rétthafa á lóðinni skv. byggingarheimildum og eignarskiptasamningi“. Tryggingastofnun ríkisins og aðrir eigendur, sem rekja rétt sinn til eignarskiptasamnings, er gerður var 25. september 1978, áttu ekki aðild að aðalsök. Af þeim sökum verður í máli þessu ekki dæmt sér- staklega um afnotarétt síðargreindra aðila að umdeildum bifreiða- stæðakjallara. Stefndi Egill Egilsson þykir af ástæðum þeim, sem í héraðsdómi greinir, ekki eiga rétt til afnota af bifreiðastæðakjallaranum. Með vísun til forsendna héraðsdóms og þess, sem nú var rakið, ber að fallast á kröfu stefndu Fasteigna ríkissjóðs og Þóris Gunnars- sonar um, að áfrýjendur skuli rýma kjallara umdeilds húss og opna hann fyrir umferð, eins og nánar segir í dómsorði. Il. Staðfesta má niðurstöðu hins áfrýjaða dóms um gagnsök í héraði með skírskotun til röksemda dómsins. Rétt þykir að staðfesta málskostnaðarákvæði héraðsdóms, en að dæma áfrýjendur til að greiða málskostnað í Hæstarétti, eins og nánar greinir í dómsorði. 869 Dómsorð: Áfrýjendur, Þórarinn Jakobsson og Hallgrímur Einarsson, skulu rýma kjallara húss að Grettisgötu 87, sem stendur á heildarlóðinni Laugavegi 116-18 og Grettisgötu 89, auðkennt sérstaklega K, og opna hann fyrir umferð, þannig, að nýta megi hann fyrir sameiginlegt bifreiðastæði. Stefndu Fasteignir ríkissjóðs og Þórir Gunnarsson eiga rétt til afnota af kjall- aranum samkvæmt byggingarheimildum og eignarskiptasamn- ingi frá 25. september 1978. Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður, að því er varðar gagnsök í héraði. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er staðfest. Áfrýjendur greiði stefndu Fasteignum ríkissjóðs, Trygginga- stofnun ríkisins, Félagsmiðstöðinni, Víði Þorgrímssyni og Þóri Gunnarssyni, hverjum um sig, 70.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur að öðru leyti niður. Sératkvæði Garðars Gíslasonar Samþykkur atkvæðinu að öðru leyti en því, að ég tel rétt eftir at- vikum að málskostnaður fyrir Hæstarétti eigi að falla niður að öllu leyti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. janúar 1991. Mál þetta var tekið til dóms að loknum munnlegum málflutningi 18. jan- úar sl. Stefnendur í aðalsök eru Fasteignir ríkissjóðs, kt. 690981-0259, Laugavegi 118, vegna ríkissjóðs, kt. 550169-2829, Egill Egilsson, kt. 241136-7019, Álfta- mýri 61, og Þórir Gunnarsson, kt. 240846-3069, Traðarlandi 6, allir í Reykja- vík. Stefndu í aðalsök og stefnendur í gagnsök eru Þórarinn Jakobsson, kt. 100838-4359, Skólagerði 64, Kópavogi, og Hallgrímur Einarsson, kt. 300642- 2339, Álfheimum 33, Reykjavík. Stefndu í gagnsök eru auk stefnenda í aðalsök Tryggingastofnun ríkisins, 870 kt. 660269-2669, Laugavegi 114, Reykjavík, Atvinnuleysistryggingasjóður, kt. 430169-3949, sama stað, Ingunn Egilsdóttir, kt. 170928-3779, Eikjuvogi 16. Reykjavík, Matthías Guðmundsson, kt. 110430-4269, sama stað, Sig- urður Egilsson, kt. 300821-4729, Laugarásvegi 55, Reykjavík, Víðir Þor- grímsson, kt. 020341-3009, Kríunesi 14, Garðabæ, Rauðará hf., kt. 690377- 0129. Grettisgötu 89, Reykjavík, og Félagsmiðstöðin, kt. 540169-1369, sama stað. Aðalsök málsins er höfðuð gegn Hallgrími Einarssyni með birtingu stefnu 4. febrúar 1989 og gegn Þórarni Jakobssyni með þingfestingu stefnu 21. febrúar 1989. Gagnsök er höfðuð með birtingu stefnu 16. febrúar 1990 á hendur gagnstefndu Ingunni Egilsdóttur, Sigurði Egilssyni, Matthíasi Guð- mundssyni, Víði Þorgrímssyni, Rauðará hf. og Félagsmiðstöðinni, en á hendur Fasteignum ríkissjóðs vegna ríkissjóðs, Agli Egilssyni, Þóri Gunnarssyni, Tryggingastofnun ríkisins og Atvinnuleysistryggingasjóði með framlagningu gagnstefnu í dómi 21. febrúar 1990. Ekki hefur verið sótt þing í málinu af hálfu Rauðarár hf. Dómkröfur stefnenda í aðalsök eru þær, að stefndu verði dæmdir in solidum til þess að rýma kjallara húss að Grettisgötu 87, sem stendur á heildarlóðinni Laugavegi 116-118 og Grettisgötu 89, auðkennt sérstaklega K. og opna hann fyrir umferð, svo að nýta megi hann fyrir sameiginlega bílageymslu rétthafa á lóðinni samkvæmt byggingarheimildum og eignar- skiptasamningi. Þá er þess jafnframt krafist, að stefndu verði dæmdir til greiðslu málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands, og beri málskostnaðarfjárhæð dráttarvexti samkvæmt 11. kafla |. nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Endanlegar dómkröfur stefndu í aðalsök eru aðallega, að þeir verði sýknaðir af kröfum stefnenda, og til vara, að kröfur stefnenda nái aðeins fram að ganga gagnvart þeim til notkunar og rýmingar í samræmi við dæmda eignarhlutdeild stefnenda í bílageymslukjallaranum, en jafnframt verði aðalstefnendur dæmdir til að greiða þeim málskostnað in solidum eft- ir mati dómsins, er beri dráttarvexti samkvæmt 175. gr. 1. nr. 85/1936. Krafa er gerð um, að dæmdur málskostnaður sé í öllum tilvikum reiknað- ur samkvæmt gildandi gjaldskrá Lögmannafélags Íslands ásamt 24.5% virðisaukaskatti af málflutningsþóknun auk alls útlagðs kostnaðar eftir reikningi. Dómkröfur stefnenda í gagnsök eru þær, að viðurkennt verði með dómi. að þeir eigi óskiptan eignarrétt að húseigninni að Grettisgötu 87, sem er merkt K á sameiginlegri lóð húseignanna að Laugavegi 116 og 118 og Grettisgötu 87 og 89, og að þeir hafi einir fullan afnotarétt að bílageymslu- 871 hæð hússins. Jafnframt er þess krafist, að stefndu nema Rauðará hf. verði in solidum dæmdir til að greiða þeim málskostnað að mati dómsins í samræmi við málskostnaðarkröfu í aðalsök. Endanlegar dómkröfur stefndu í gagnsök eru þær, að hafnað verði kröf- um stefnenda um, að þeir eigi einir óskiptan eignarrétt að húseigninni að Grettisgötu 87, sem er merkt K á sameiginlegri lóð húseignanna að Lauga- vegi 116 og 118 og Grettisgötu 87 og 89, og að því verði hafnað, að þeir eigi einir fullan afnotarétt að bílageymslukjallara hússins. Þá er þess og krafist, að stefnendur verði dæmdir til að greiða stefndu málskostnað samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands og að málskostnaður beri dráttarvexti sam- kvæmt II. kafla |. nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Í greinargerð í aðalsök gerðu aðalstefndu kröfu um frávísun málsins, en féllu frá þeirri kröfu í þinghaldi 7. desember 1989. Málsatvik, málsástæður og lagarök. Mál þetta er sprottið af deilum um kjallara hússins nr. 87 við Grettisgötu í Reykjavík. Húsið stendur á óskiptri sameiginlegri lóð, sem nefnist Lauga- vegur 116 (hús A) og 118 (hús B, C og D) og Grettisgata 89 (hús E). Egill Vilhjálmsson hf. sótti um byggingarleyfi fyrir húsinu nr. 87 við Grettisgötu (hús K) 14. desember 1965, og var á teikningum að húsinu, sem samþykktar voru í byggingarnefnd Reykjavíkur 13. janúar 1966, gert ráð fyrir, að jarð- hæð hússins yrði notuð sem viðgerða- og samsetningarverkstæði, en kjallari hússins sem bílageymsla. Stærð hæðarinnar er 811,3 fermetrar, en hússins alls 1624 fermetrar. Skiptasamningur var gerður 25. september 1978 milli allra þáverandi eig- enda fasteigna á lóðinni. Var hann móttekinn til þinglýsingar 9. október s. á. Voru þá á lóðinni níu hús auðkennd sem hús A-K, og var húsið nr. 87 við Grettisgötu auðkennt sem hús K. Egill Vilhjálmsson var þá einn eigandi húsa merktra B, C, D, F G, H og K og eigandi húss A ásamt öðrum. Sam- kvæmt 9. gr. skiptasamningsins nutu hús F, G og H ekki hlutdeildar í lóðar- réttindum, og hafa þau nú verið fjarlægð af lóðinni. Samkvæmt 4. gr. skiptasamningsins var eignarhluti Egils Vilhjálmssonar hf. í lóð og bílageymslum þá 70,79%. Um afnotarétt að bílastæðum er fjall- að í 5. gr. samningsins, sem hljóðar svo: „Réttur til bílastæða á lóðinni og í bílageymslum í húsum E og K skiptist eftir eignarhlutföllum skv. 4. gr. Eigendur húss E skulu einir hafa afnot af bílageymslum í kjallara þess húss (16 bílastæði). Egill Vilhjálmsson hf. skal á sama hátt eitt hafa afnot af bílageymslum í kjallara húss K (24 bílastæði). Skulu afnot þessara aðila af öðrum bílastæðum á lóðinni takmarkast að sama skapi.“ 872 Egill Vilhjálmsson hf. seldi ýmsum aðilum fasteignir sínar á lóðinni á ár- unum 1980 til 1984. Gagnstefnendur keyptu hús merkt K af félaginu með kaupsamningi 29. janúar 1982. Í kaupsamningi var húsið talið vera 1.624 fm og því fylgjandi hlutdeild í bílastæðum og lóðarréttindum. Í samningnum segir m. a.: „Kaupendur hafa kynnt sér skiptasamning. sem gerður var 25. september 1978, þinglýst 9. október s. á., Ltr. 1 38/423. Við kaup þessi ger- ast kaupendur aðilar að þeim samningi og skuldbinda sig til að hlíta ákvæð- um hans, enda öðlast þeir öll réttindi seljanda sem eiganda húss „K“ samkv. samningnum, þ. m. t. öll réttindi Egils Vilhjálmssonar hf. skv. 5. gr. samn- ingsins.“ Stefnendur í aðalsök og stefndu í gagnsök eru núverandi eigendur húsa A, B, C, D og E á hinni sameiginlegu lóð. Fasteignir ríkissjóðs fara með að- ild málsins vegna ríkissjóðs. Málsástæður stefnenda í aðalsök eru þær, að frá upphafi hafi verið ráð fyrir því gert, að kjallari húss K skyldi aðeins notaður sem bílageymsla, enda hafi aðeins á þann hátt verið unnt að fullnægja kröfum um fullnægj- andi bílastæðamagn á lóðinni. Með skiptasamningi frá 25. september 1978 hafi þetta verið áréttað og tilgreint, hverjir þar skyldu hafa stæði. Þá hafi Egill Vilhjálmsson hf. enn verið stærsti einstaki eigandi að fasteignum á lóðinni, eins og verið hafði við byggingu hússins, og því eðlilegt, að félagið hlyti eitt afnotarétt að umræddum stæðum. Vegna þessa forgangs fyrir- tækisins til kjallarastæðanna hafi það á móti þurft að sæta samsvarandi skerðingu á rétti til stæða á lóð í samræmi við fyrrnefndan skiptasamning. Jafnóðum og eignarhlutir Egils Vilhjálmssonar hf. komust í annarra hendur, hafi nýir rétthafar á grundvelli framsals gengið inn í öll fyrri rétt- indi félagsins. Stefnendur í aðalsök telja, að réttur til bílastæða í kjallara húss K hafi fylgt öllum eignarhlutum Egils Vilhjálmssonar hf. í samræmi við eignarhlutdeild í lóð og bílageymslum, en hafi hvorki tengst fyrirtækinu Agli Vilhjálmssyni hf. sérstaklega né síðari eigendum húss K. Á sama hátt og kaupendur hafi við kaupin eignast hlutdeild í lóð hafi þeir því líka eign- ast hlutdeild í kjallaranum. Þá hafi gagnstefnendum við undirritun kaupsamnings og síðar við af- salsgerð 30. nóvember 1982 verið fullkunnugt um þinglýstan eignarskipta- samning og byggingarkvaðir, samanber bréf þeirra 29. júlí 1982 til borgaryf- irvalda, áður en afsalsgerðin fór fram, þar sem þeir hafi farið þess á leit, að umræddri kvöð yrði aflétt. Á það hafi ekki verið fallist. Þrátt fyrir þessa vitneskju hafi stefndu tekið kjallarann til einkanota, þannig. að þeir hafi meinað öðrum rétthöfum aðgang að honum og leigt hann út til annarra nota til óskyldra aðila, sem þar hafi haft ýmiss konar 873 starfsemi eða nýtt hann sem geymslur. Með ört vaxandi bílafjölda á svæð- inu hafi þetta orðið æ bagalegra. Þar sem kjallarinn hafi verið tekinn til annarra nota, hafi heildarbílastæðum á lóðinni fækkað sem nemi stæðum í kjallaranum, og einnig kalli sú viðbótarstarfsemi, sem sé í kjallaranum á vegum Ýmissa leigutaka, á aukna umferð og ágang á þau stæði, sem eftir séu. Stefnendur í aðalsök vísa til þess, að í byggingarlýsingu og víðar sé hús- inu lýst sem 822 fermetra húsi, og sé það eðlilegt, þar sem ekki hafi verið talið, að kjallarinn væri hluti af húsinu. Þannig hafi húsið verið teiknað og samþykkt sem 822 fermetra með bifreiðageymslum undir, en breytt nýting frá samþykktum teikningum kalli á undanþágur, sem eðlilega hafi ekki fengist. Þá telja þeir, að borgaryfirvöld hafi alla tíð verið sammála þeim og hafi margsinnis reynt að knýja aðalstefndu til að fara að lögum, nú síðast með því að leggja dagsektir við því, ef kjallarinn yrði ekki opnaður, en án árang- urs til þessa. Stefnendur í samkvæmt fram lögðum eignarheimildum, afsalsbréfum og eignarskipta- samningi. Þeir hafi oftsinnis þessi ár reynt að ná fram rétti sínum með að- stoð borgaryfirvalda og í margháttuðu samningaþófi á vegum lóðarfélags- ins, en án árangurs. Gagnstefnendur telja kröfur stefnenda í aðalsök vart dómhæfar, þar sem eðlilegra hefði verið, að allir lóðarhafar væru aðilar að aðalsökinni. Þeir telja, að aðeins hluti lóðarhafa geti rakið rétt sinn til kjallarans til Egils Vil- hjálmssonar hf., sem sannanlega hafi eitt haft eignar- og afnotarétt yfir hon- um samkvæmt eignarskiptasamningi. Kröfur stefnenda í aðalsök gangi því aðalsök kveðast styðja rétt sinn lögmætum eignarráðum of langt gagnvart stefndu og séu auk þess ekki nægjanlega ýtarlega til- greindar og skýrar til að verða teknar til greina, t. d. sé hlutdeildarprósenta og eignarhlutar hvers aðalstefnenda hvergi nefndir. Telja stefndu, að þetta eigi sérstaklega við um Fasteignir ríkissjóðs, en ríkissjóður hafi eignast ýmsa eignarhluta á lóðinni á mismunandi tímum, með (hús D) eða án bíla- seymslna. Þá ættu kröfur stefnenda í aðalsök að ná til nánar tiltekinna bíla- stæða og þá rýmingar samsvarandi svæðis. Þá telja þeir það einungis vera á færi opinberra yfirvalda að gera kröfu um opnun kjallarans. Gagnstefnendur telja sig hafa keypt allt húsið að Grettisgötu 87, hús K, af Agli Vilhjálmssyni hf.. þar með talinn beinan og óskoraðan eignarrétt að bílageymslu í kjallaranum, með kaupsamningi 29. janúar 1982 og með afsali 30. nóvember 1982. 29 Hæstaréttardómar Il 874 Þeir telja, að túlka beri eignarskiptasamninginn frá 25. september 1978 og eignaafsöl síðar á þá leið, að eigendur húss K eigi einir eignar- og af- notarétt til bílageymslukjallarans. Helstu rök fyrir þeirri túlkun eru, að við gerð svokallaðrar „skiptingar“ hafi verið tilætlun Egils Vilhjálmssonar htf., að bílageymslukjallari húss K fylgdi ávallt því húsi. Egill Vilhjálmsson hf. hafi starfrækt bílaviðgerðir á götuhæð og notað kjallarann undir bílageymslur og aðra starfsemi tengda bílum. Af þeim sök- um hafi verið tekið fram í skiptasamningnum, að fyrirtækið skyldi eitt hafa afnot af bílageymslu í kjallara húss K á sama hátt og eigendur húss E skyldu einir hafa afnot af bílageymslu í kjallara þess húss. Í 6. gr. skiptasamningsins hafi verið ákveðið, að eigendur húsa E og K skyldu sjálfir greiða allan kostnað við bílageymslur í kjöllurum þeirra húsa. Nái yfirlýsingin til alls viðhalds og endurbóta auk rekstrargjalda, fasteigna- gjalda, skatta og skyldna. Hafi núverandi eigendur allt frá afhendingu einir staðið straum af þessum kostnaði og að auki greitt fulla hlutdeild í kostnaðarsamri uppbyggingu bílastæða og frágangi á lóðinni. Til stuðnings kröfum sínum vísa gagnstefnendur til vottorðs skráningar- deildar fasteigna á vegum Reykjavíkurborgar á dskj. nr. 53, en þar er Þór- arinn Jakobsson talinn eigandi að 1.624 fm iðnaðarhúsi að Laugavegi 118. Gagnstefnendur mótmæla því, að bílageymslukjallarinn teljist hluti af sérstakri sameign lóðarfélagsins. Þeir telja, að mikið vanti upp á, að sú til- greining og lýsing, sem er í eignaafsölum aðalstefnenda á því, sem átti að fylgja með í kaupunum, sé þess eðlis, að þeir geti byggt eignar- eða af- notarétt á bílageymslunni á afsölunum. Sérstaklega sé lýsingin ófullnægj- andi með tilliti til þess, að óalgengt sé, að afnotaréttur að bílageymslukjall- ara í öðru húsi fylgi með við kaup á fasteign. Verði ekki fallist á, að bílageymslukjallarinn hafi frá upphafi fylgt húsi K, er því haldið fram, að við sölu fasteignanna til aðalstefnenda hafi Egill Vil- hjálmsson hf. gert þá breytingu á skiptasamningnum frá 1978. félaginu sjálfu til hagsbóta, að eignarréttur að bílageymslukjallaranum fylgdi ein- ungis húsi K. Þessi ráðstöfun hafi verið fyrirtækinu heimil, þar sem eignar- réttindin voru öll á sömu hendi. Við söluna til gagnstefnenda hafi Egill Vilhjálmsson hf. hins vegar haldið húsi K sérgreindu með fullum, óskoruðum eignarrétti yfir bílageymslu- kjallaranum. og þá fyrst hafi félagið afsalað afnotarétti af bílastæðum í kjallaranum. Gagnstefnendur telja, að með hliðsjón af grunnrökum eignarréttarins um tilheyrslur, eðli máls, hagsmunamati og hinum mikla verðmun, sem sé á bílageymslu og stæði utan dyra, verði aðalstefnendur að sanna, að þeir hafi 875 keypt réttindi til bílastæða í næstu húseign. Gagnstæð niðurstaða legði þá skyldu á herðar gagnstefnendum að reka bílageymslukjallarann aðalstefn- endum að kostnaðarlausu. Hafi staðið til að afsala réttindum til bílageymsl- unnar kaupendum annarra húsa á lóðinni, hafi í afsalssamningum borið að kveða nánar á um skiptingu réttinda í húsi K og ákveða skiptingu kostnað- ar, samanber ákvæði 2. málsl. 3. mgr. 6. gr. skiptasamningsins. Þá telja þeir, að aðalstefnendur geti ekki borið fyrir sig forgangsrétt þinglýsingalaga gagnvart þeim, þar sem ekki hafi staðið til af hálfu Egils Vilhjálmssonar hf. að selja aðalstefnendum réttindi í húsi K. Jafnframt byggja gagnstefnendur á því, að aðalstefnendur hafi sjálfir staðið í sömu trú og ekki sóst eftir þessum réttindum við kaupin. Verði ekki fallist á framangreind rök, telja gagnstefnendur, að aðalstefn- endur geti ekki öðlast meiri afnotarétt gagnvart stefndu í kjallara húss K en samsvari hlutfallsprósentu þeirra í lóðinni, en þeim beri allur sá afnotarétt- ur, sem þá sé eftir. Þá telja gagnstefnendur, að jafnvel þótt aðalstefnendur hafi hugsanlega átt einhver réttindi til bílastæða í kjallaranum, séu þau réttindi fallin niður fyrir tómlæti vegna vanhirðu þeirra og notkunarleysis. Það er enn fremur málsástæða gagnstefnenda, að þegar litið sé til máls- atvika í heild, geti aðalstefnendur ekki borið fyrir sig gerninga sína. Í þessu sambandi er vísað til 33. og 36. gr. 1. nr. 7/11936 og þess krafist, að umræddir löggerningar verði ógiltir eða þeim hliðrað til hagsbóta fyrir gagnstefnend- ur, enda væri annað ósanngjarnt og andstætt góðri viðskiptavenju. Kröfur stefndu í gagnsök eru að meginstefnu reistar á sömu sjónarmið- um og kröfur stefnenda í aðalsök. Stefndu í gagnsök telja, að þinglýsing á afsölum hafi ekki veitt gagnstefn- endum rétt, sem gangi framar rétti þeirra samkvæmt áður þinglýstum skiptasamningi og öðrum gögnum. Þá sé eignarprósenta gagnstefnenda samkvæmt kaupsamningi og afsali aðeins 10.36%, sem svari einungis til efri hæðar húss K. Þeir telja, að gagnstefnendur hafi hvorki eignast eignarrétt né afnotarétt að sameiginlegum bílastæðum í kjallara hússins umfram eignarprósentu efri hæðar og að það sé fráleitur skilningur, að hægt hafi verið að selja mun fleiri bílastæði í kjallara eða á lóð en eignarhlutanum beri í heild. Með þeim hætti væri gengið freklega á rétt sameigenda, en slíkt sé óheimilt. Þar sem um sé að ræða sérstaka sameign þeirra, er leiða rétt sinn frá Agli Vilhjálmssyni hf., hafi verið óþarfi að tilgreina sérstaklega og tíunda ná- kvæmlega fylgihluta hvers eignarhluta fyrir sig, einkanlega í ljósi þess, að skiptasamningi hafði þegar verið þinglýst á eignirnar í heild. 876 Stefndu í gagnsök telja, að í öllu falli eigi þeir afnotarétt að kjallaranum. Þá benda þeir á, að í 4. gr. skiptasamningsins séu eignarhlutföll í lóð og bílageymslum lögð að jöfnu og reiknuð í heild. Ákvæði 5. gr. sama samn- ings um, að Egill Vilhjálmsson hf. skyldi eitt hafa afnot af bílageymslum í kjallara húss K, hafi einungis ráðist af hinum stóra eignarhluta, sem fyrir- tækið hafi þá átt. Forsendur og niðurstaða. Eins og mál liggur fyrir dóminum, þykir rétt að taka kröfur í gagnsök fyrst til úrlausnar. Í gagnsökinni deila aðilar um eignarrétt í þrengri merk- ingu og afnotarétt að bílageymslukjallara í húseigninni að Grettisgötu 87 í Reykjavík. Það er upplýst í málinu, að Egill Vilhjálmsson hf. lét byggja húsið nr. 87 við Grettisgötu. Hinn 25. september 1978 gerðu allir þáverandi eigendur fasteigna á hinni sameiginlegu lóð með sér skiptasamning, sem móttekinn var til þinglýsingar 9. október s. á., og því hefur ekki verið haldið fram, að þeim ákvæðum samningsins, sem hér er deilt um, hafi verið breytt síðan. Úrlausn um það, hvort gagnstefnendur eigi einir bílageymslukjallara í húsi K, ræðst umfram allt af túlkun á skiptasamningnum og þeim samning- um, sem Egill Vilhjálmsson hf. gerði við kaupendur fasteigna á lóðinni. Vitnað er til skiptasamningsins með einum eða öðrum hætti í eignar- heimildum allra þeirra aðila gagnsakarinnar, sem leiða rétt sinn til Egils Vilhjálmssonar hf., og viðurkennt er, að þeir vissu um tilvist hans og efni. Ákvæði 3. gr. skiptasamningsins verður ekki skilið á annan veg en þann, að þar sé kveðið á um, að húsum A, B, C, D, E og K fylgi tiltekinn eignar- hluti í bílageymslum. Þessi skilningur á sér einnig stoð í 4. gr., en þar er heildareignarhlutfall hvers fasteignareiganda í lóð og bílageymslum tekið saman. Þá þykir S. gr. samningsins styðja þennan skilning. Fram kemur í 8. gr. samningsins, að með skiptingunni falli úr gildi öll eldri ákvæði um eignarhlutföll í einstökum húsum og á lóðinni í heild. Má því með vísan til 3. og 4. gr. skiptasamningsins fallast á með stefndu í gagn- sök, að frá því er skiptasamningurinn var gerður og þar til Egill Vilhjálms- son hf. hóf að selja fasteignir á lóðinni, hafi hverjum eignarhluta félagsins í húsum á lóðinni fylgt tiltekinn eignarhluti í kjallara húss K. Samkvæmt ákvæðum kaupsamnings gagnstefnenda við Egil Vilhjálmsson hf. 29. janúar 1982 var þeim selt allt hús K, hæð og kjallari, samtals 1.624 fermetrar. Undir þann kaupsamning rituðu fyrir hönd Egils Vilhjálmssonar hf. þeir Matthías Guðmundsson og Sigurður Egilsson. Þau Ingunn Egils- 877 dóttir og Egill Egilsson voru þá hluthafar í félaginu, Ingunn starfsmaður þess, en Egill var viðstaddur samningsgerðina. Kaupsamningnum var ekki þinglýst, en samsvarandi ákvæði er að finna í afsali, sem var út gefið og barst til þinglýsingar 30. nóvember 1982. Fallast má á með gagnstefnendum, að Egill Vilhjálmsson hf. hafi í upp- hafi haft heimild til að undanskilja eignarhluta í bílastæðakjallara húss K við sölu annarra eignarhluta á lóðinni. Slík ráðstöfun hefði þó kallað á breytingar á skiptasamningi eða að skýrt yrði kveðið á um þetta í samningum félagsins við viðkomandi aðila. Þar sem hvorugu er til að dreifa, verða gagnstefnendur að bera hallann af því, að þeim hefur ekki tekist að sanna, að Egill Vilhjálmsson hf. hafi við sölu á öðrum eignarhlutum á lóðinni undanskilið eignarhlutdeild samkvæmt skiptasamningi í kjallara húss K. Telja verður, að gagnstefnendur geti því ekki vegna ákvæða skiptasamn- ingsins frá 1978 og forgangsáhrifa þinglýsinga reist óskiptan eignarrétt að kjallaranum í húsi K á kaupsamningnum og afsalinu gagnvart þeim stefndu í gagnsök, sem leiða eignarrétt sinn til Egils Vilhjálmssonar hf. og höfðu þinglýst eignarheimildum sínum að fasteignum á lóðinni fyrir 30. nóvember 1982. Þó má fallast á með gagnstefnendum, að vegna tengsla Matthíasar Guðmundssonar, Sigurðar Egilssonar, Egils Egilssonar og Ingunnar Egils- dóttur við Egil Vilhjálmsson hf. séu þau bundin af samningum félagsins við sagnstefnendur. Þau ákvæði 2. málsl. 3. mgr. 6. gr. skiptasamningsins, að eigendur húsa E og K skuli sjálfir greiða allan kostnað við bílageymslur í kjöllurum þeirra húsa, og það fyrirkomulag, sem hefur verið á greiðslu kostnaðar vegna kjallarans til þessa, breytir ekki þessari niðurstöðu. Ekki verður fallist á þá málsástæðu gagnstefnenda, að þeir hafi öðlast betri rétt en að ofan greinir vegna tómlætis gagnaðila. Kröfur gagnstefnenda um, að samningar stefndu í gagnsök og Egils Vil- hjálmssonar hf. verði ógiltir eða þeim vikið til hlíðar, þykja ekki nægjanlega afmarkaðar og rökstuddar, til að þær verði teknar til greina. Ákvæði 67. gr. stjórnarskrárinnar hefur ekki áhrif á niðurstöðu málsins. Teikningar af húsi K sýna, að frá upphafi var gert ráð fyrir, að kjallarinn yrði nýttur sem bílageymslur. Í 5. gr. skiptasamningsins er kveðið á um, að réttur til bílastæða á hinni sameiginlegu lóð og bílageymslum í húsum E og K skuli skiptast eftir eignarhlutföllum, en samkvæmt 4. gr. samningsins var eignarhlutfall Egils Vilhjálmssonar hf. þá 70,79%. Með 2. mgr. 5. gr. var afnotarétti til bíla- stæða í bílageymslukjöllurum þó skipt sérstaklega, þannig, að eigendur húss 878 E skyldu einir hafa afnot af bílageymslum í kjallara þess húss (16 bílastæði). Annað orðalag var notað um bílageymslur í húsi K eða „Egill Vilhjálmsson hf. skal á sama hátt eitt hafa afnot af bílageymslum í kjallara húss K (24 bílastæðum).“ Skilja verður þetta samningsákvæði svo eftir orðanna hljóð- an og með hliðsjón af 3. og 4. gr. samningsins, að afnotaréttur að kjall- aranum í húsi K hafi þannig verið tengdur við eignarhluta fyrirtækisins Egils Vilhjálmssonar hf. í heild, en ekki eingöngu við húsið K, eins og gagn- stefnendur halda fram. Er Egill Vilhjálmsson hf. seldi gagnstefnendum hús K, var skýrt kveðið á um í kaupsamningi, að kaupendur öðluðust öll réttindi seljanda sem eig- anda húss K samkvæmt skiptasamningnum, þ. m. t. öll réttindi samkvæmt 5. gr. samningsins. Orðalag þessa samningsákvæðis þykir vera með þeim hætti, að gagnstefnendur máttu treysta því, að félagið væri að ráðstafa öll- um afnotarétti að bílageymslukjallaranum til þeirra. Má því fallast á með sagnstefnendum, að þau Sigurður Egilsson og Matthías Guðmundsson, sem rituðu undir kaupsamninginn fyrir hönd seljanda, Egill Egilsson, sem var hluthafi í félaginu og viðstaddur samningsgerðina, og Ingunn Egilsdóttir, starfsmaður og hluthafi, séu öll bundin af þessari ráðstöfun. Öðru máli þykir gegna um stefndu Fasteignir ríkisins vegna ríkissjóðs, Þóri Gunnarsson, Tryggingastofnun ríkisins, Atvinnuleysistryggingasjóð og Víði Þorgrímsson, en þessir aðilar leiða allir eignarrétt sinn til Egils Vil- hjálmssonar hf., og er vísað til skiptasamningsins í þinglýstum eignarheim- ildum þeirra allra. Þar sem gagnstefnendum hefur ekki tekist að sýna fram á, að afnotaréttur að bílastæðum í kjallara húss K hafi verið undanskilinn við kaup síðastnefndra aðila og sú ráðstöfun á afnotarétti, sem fólst í kaup- samningi gagnstefnenda, þykir vera í andstöðu við skiptasamninginn, svo sem hann hefur hér verið skýrður, gat sú ráðstöfun ekki haggað rétti ann- arra kaupenda eigna Egils Vilhjálmssonar hf. á lóðinni til hlutdeildar sam- kvæmt skiptasamningi í afnotarétti til bílastæða í kjallara húss K. Samkvæmt framansögðu verða kröfur stefnenda í gagnsök ekki teknar til greina. Verður þá fjallað um aðalsök. Eins og fyrr er frá greint, hafa stefndu í aðalsök fallið frá kröfum sínum um frávísun málsins. Stefnendur eru eigendur fasteigna á hinni sameiginlegu lóð, sem húsið K stendur á. Svo sem rakið hefur verið í umfjöllun um gagnsökina, eru afnot af bílastæðum á lóðinni og í bílageymslum ákveðin í skiptasamningi, sem aðilar aðalsakar hafa allir orðið aðilar að með kaupum sínum á fasteignum á lóðinni. Ljóst er, að nýting kjallarans í húsi K hefur áhrif á nýtingu bíla- stæða á hinni sameiginlegu lóð, og þar sem kröfur stefnenda í aðalsök lúta 879 að nýtingu kjallarans, þykja þeir hafa lögvarða hagsmuni af því að fá dóm lagðan á stefnukröfur sínar fyrir þessum dómstóli. Þá þykir 1. mgr. 46. gr. 1. nr. 85/1936 ekki standa því í vegi, að dómur verði á málið lagður. Kröfur stefnenda lúta eingöngu að rýmingu kjallarans og opnun hans fyr- ir umferð, svo að nýta megi hann fyrir sameiginlega bifreiðageymslu rétt- hafa á lóðinni samkvæmt byggingarheimildum og eignarskiptasamningi. Ekki verður því í þessu máli nánar en gert er í gagnsök skorið úr um, hverj- ir þessir rétthafar eru eða hve mikill réttur hvers einstaks er. Á teikningum, sem fylgdu umsókn, dagsettri 14. desember 1965, um byggingarleyfi fyrir húsið K og samþykktar voru í byggingarnefnd 13. jan- úar 1966, er gert ráð fyrir 24 bílastæðum í kjallara hússins. Var húsið byggt í samræmi við teikningar að þessu leyti. Þá er bílageymslu í kjallara hússins oft getið í margnefndum skiptasamningi frá 1978. Fram hefur komið í málinu, að við kaup stefndu í aðalsök á fasteigninni Grettisgötu 87 kom fram, að „kvöð“ væri á eigninni um bílastæði í kjallara. Ljóst er, að stefndu litu svo á frá upphafi, og í bréfi 29. júlí 1982 til borgar- verkfræðings fóru þeir þess á leit, að kvöðinni yrði aflétt, en var synjað með bréfi byggingarnefndar 15. september s. á. Af skjölum málsins er enn frem- ur ljóst, að ekki hefur orðið stefnubreyting af hálfu borgaryfirvalda síðan um nýtingu kjallarans. Fyrir liggur í málinu, að kjallarinn er nú ekki notaður sem bílageymsla. Sú háttsemi stefndu í aðalsök að taka kjallarann til annarra nota stangast á við samþykktir byggingarnefndar og raskar rétti allra stefnenda í aðalsök, þar sem ljóst er, að í kjallara húss K eru fleiri bílastæði en stefndu ber af heildarbílastæðafjölda á lóðinni samkvæmt skiptasamningi og háttsemi stefndu hefur auk þess í för með sér fækkun bílastæða á hinni sameiginlegu lóð. Ekki verður fallist á varakröfu stefndu í gagnsök, þar sem krafa stefn- enda lýtur ekki að viðurkenningu á afmörkuðum afnotarétti, heldur að því, að aflétt verði ástandi, sem raskar rétti þeirra og stangast á við samþykktir byggingarnefndar. Svo sem rakið var í forsendum fyrir niðurstöðu í gagnsök, eru hagsmunir stefnenda í aðalsök ekki að öllu leyti hinir sömu. Þar sem sú háttsemi stefndu að fara ekki eftir samþykktum byggingarnefndar raskar með einum eða öðrum hætti rétti allra stefnenda í aðalsök, verða kröfur þeirra teknar til greina. Þar sem veruleg vafaatriði eru í máli þessu, þykir þó með vísan til 178. gr. 1. nr. 85/1936 rétt, að aðilar beggja saka beri sinn kostnað af málinu. Sigurður T. Magnússon, settur borgardómari, kvað upp dóm þennan. s80 Dómsorð! Stefndu í aðalsök. Þórarinn Jakobsson og Hallsrímur Einarsson, skulu in soliðum rýma kjallara húss að Grettisgölu 87, sem stendur á heildarlóðinni Laugavegi 16-1I8 ug Greltisgölu 89, auðkennt séi- staklega K. og opna hann fyrir umferð, þannig, að nýta megi hann fyrir sumigink heimildum og eignarskiptasanninvi, sa bílugcymslu rétthafa á lóðinni samkvæmt bygginsar Kröfur stefnenda sagnsök eru ekki teknar til greina Málskostnaður fellur niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá Jögbirtingu hans að telja að viðlagðri aðlör að lögum. #80 Dómsorð: Stefndu í aðasök, Þórarinn Jakobsson og Hallgrímur Einarsson, skulu in solidunn 1ýa Kjallara húss að Grettisgötu NT. sem stendur á heildarlóðinni Laugavegi 116 118 og Grettisgötu 89. auði nt sér staklega K. og opna hann fyrir umferð, þannig. að nýta megi hann, fyrir sameiginlega bílageymslu rétthafa á Jóðinni samkvæmi byggingar. heimildum og eignarskiptasamningi. Kröfur stefnenda í gagnsök eru ekki teknar il greina. Málskostnaður fellur niður. Dúmi þessum her að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að telja að viðlagðri aðför að lögum #80 Dómsorð Stefndu í aðalsök, Þórarinn Jakobssun og Hallgrímur Einarsson, skulu in solidum rýma kjallara húss að Grettisgötu $7. sem stendur á heildarlóðinni Laugavegi 116-118 og Grettisgölu 8). auðkennt sér. staklepa K, og opna hann fyrir umferð, þa nie, að nýta megi hann fyrir sameiginlega bílaseymslu rétthafa á lóðinni samkvæmt byggingar. a cignarskiptasamningi. Kröfur stefnenda í guensök cru ekki teknar úl greina. Málskostnaður fellur niður Dómi þessum ber að ftllnægja innan 15 daga frá löpbirtingu hans að telja að viðltgðri aðför að lögum 881 Fimmtudaginn 23. mars 1995. Nr. 206/1993. — Ásgeir Sigurðsson (Páll Arnór Pálsson hrl.) gegn Níels P. Sigurðssyni (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.) Loforð. Sönnun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Björn Þ. Guðmundsson prófessor. Áfrýjandi skaut þessu máli til Hæstaréttar með stefnu 21. maí 1993. Hann krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 20.000.000 króna með dráttarvöxtum samkvæmt Hl. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 21. janúar 1992 til greiðsludags auk málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti. Ekki verður talið, að atriði þau, sem getið var um í úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur 6. júní 1989, er Hæstiréttur staðfesti með dómi 10. júlí sama ár, standi því í vegi, að efnisdómur verði lagður á þetta mál, eins og það er nú lagt fyrir. Í yfirlýsingu þeirri, sem getið er um í hinum áfrýjaða dómi og málsaðilar rituðu undir ásamt móður sinni 5. maí 1977, eru engar vísbendingar um, að ætlast hafi verið til þess, að áfrýjandi nyti rétt- ar til greiðslu úr hendi stefnda vegna hlutabréfa, sem móðir þeirra lýsti þar yfir, að væru eign stefnda. Áfrýjandi heldur því hins vegar fram, að í tengslum við gerð þessarar yfirlýsingar hafi stefndi lofað sér hlutdeild í andvirði hlutabréfanna, ef til þess kæmi, að þau yrðu seld. Þetta telur áfrýjandi, að fái stoð í framburði vitna, sem vikið er að í hinum áfrýjaða dómi, svo og ummælum í greinargerð, sem stefndi ritaði undir 17. september 1984. Þar segir meðal annars eftir- farandi um atburði í tengslum við undirritun yfirlýsingarinnar: „Við það tækifæri sagði ég við Ásgeir, að ef ég síðar meir myndi selja hlutabréfin fyrir verð, sem mér þætti vera miklu hærra en fram- reiknað verðmæti þeirra fjármuna, sem þau stæðu í samkvæmt mínu 882 mati, myndi ég muna eftir honum í því sambandi, og við það mun ég standa.“ Gegn eindreginni neitun stefnda verður ekki talið, að áfrýjanda hafi tekist að sýna fram á, að stefndi hafi gefið honum loforð þess efnis, sem hann heldur fram, enda telst það hvorki sannað með fyrr- greindum ummælum í greinargerð stefnda né framburði vitna, sem gáfu skýrslu fyrir héraðsdómi. Samkvæmt því og þar sem fallast má á niðurstöðu héraðsdómara um röksemdir, sem áfrýjandi styður við 33. og 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda lög- gerninga, sbr. 3. og 6. gr. laga nr. 11/1986, verður hinn áfrýjaði dóm- ur staðfestur að öðru leyti en um málskostnað. Dæma verður áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn í einu lagi, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en málskostnað. Áfrýjandi, Ásgeir Sigurðsson, greiði stefnda, Níels P. Sigurðs- syni, 200.000 krónur í málskostnað samanlagt í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 6. apríl 1993. I. Mál þetta, sem dómtekið var 23. mars sl., var höfðað með stefnu, birtri 5. maí 1992. Stefnandi er Ásgeir Sigurðsson, kt. 291232-2649, Ægissíðu 96, Reykjavík. Stefndi er Níels P. Sigurðsson, kt. 100226-3759, Sólheimum 15, Reykjavík. Stefnandi gerir þær dómkröfur, að stefndi greiði sér 20.000.000 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 21. janúar 1992 til greiðsludags. Þess er krafist, að dráttarvextir verði höfuðstólsfærðir á 12 mánaða fresti skv. 12. gr. nefndra laga, í fyrsta sinn 21. janúar 1993. Þá er krafist máls- kostnaðar |...|. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnanda skv. gjaldskrá Lög- mannafélags Íslands að viðbættum virðisaukaskatti og dæmt verði, að máls- 883 kostnaður beri dráttarvexti skv. II. kafla laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Með úrskurði, upp kveðnum 11. nóvember 1992, var hafnað kröfu stefnda um, að málinu yrði vísað frá dómi. Málskostnaður í þeim þætti var felldur niður. I. Málavextir eru þeir helstir, að faðir aðila, Sigurður B. Sigurðsson, lést 17. 10. 1970, en bú hans hafði þá verið tekið til gjaldþrotaskipta. Skiptum var ekki lokið, en lögð höfðu verið drög að því, að þeim lyki með nauða- samningi. Erfingjar Sigurðar B. Sigurðssonar, þ. e. aðilar máls þessa, og móðir þeirra, Karítas Sigurðsson, gengu inn í nauðasamning þennan sem aðilar í stað hins látna. Var frumvarp að nauðasamningi samþykkt á skipta- fundi 13. nóvember 1970, og lauk þar skiptameðferð þrota- og dánarbús Sigurðar B. Sigurðssonar. Meðal eigna búsins voru hlutabréf í heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar hf., að nafnverði 43.000 kr. Hlutabréf þessi höfðu ver- ið handveðsett í Landsbanka Íslands fyrir skuldum föður aðila, en leyst úr veðsetningu af stefnda 7. júlí 1972. Hlutabréfin voru síðan skráð eign Karí- tasar Sigurðsson. Hinn 14. mars 1977 krafðist Gjaldheimtan í Reykjavík þess með bréfi til skiptaráðandans í Reykjavík, að bú stefnanda yrði tekið til gjaldþrota- skipta. Málið var tekið fyrir í skiptarétti 22. apríl 1977, og 24. júní sama ár var bú stefnanda tekið til gjaldþrotaskipta. Með yfirlýsingu, dagsettri 5. maí 1977, staðfesti Karítas Sigurðsson, að stefndi, Níels P. Sigurðsson, væri umráðamaður og eigandi allra hlutabréfa sinna í Heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar hf., að nafnverði 43.000 kr. Í yfirlýsingunni segir, að hún sé staðfesting munnlegs samkomulags þeirra í milli frá 1972 þessa efnis, enda þótt það hafi ekki tekið formlegt gildi fyrr en Í. janúar 1977. Undir yfirlýsinguna rita Karítas Sigurðsson og stefndi. Þá var einnig undirritun stefnanda, sem samþykkir framangreint. Karítas Sigurðsson lést 18. janúar 1978. Var bú hennar tekið til opinberra skipta 14. apríl 1982 og lauk með þeim hætti, að báðir aðilar máls þessa samþykktu frumvarp skiptaráðanda að úthlutunargerð, sem lögð var fram 21. október 1982. Hinn 20. júní 1980 fór fram uppskrift á þrotabúi stefnanda, og lýsti hann því þá yfir, að hann ætti engar eignir. Lauk skiptingu bús hans 24. júní s. á., þar sem engar eignir fundust. Á árunum 1981 og 1982 gerði stefnandi kröfu til skiptaráðandans í Reykjavík þess efnis, að framangreind hlutabréf í Heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar hf. kæmu til skipta í dánarbúi móður aðila. Stefnandi hefur 884 síðan sóst eftir endurupptöku skiptameðferðar á dánarbúi Karítasar og enn fremur endurupptöku skiptameðferðar á dánarbúi Sigurðar B. Sigurðsson- ar, og hefur málið komið til kasta skiptaréttarins og Hæstaréttar. Hefur til- gangur hans verið sá að fá áðurgreind hlutabréf skrifuð upp sem eignir í búinu. Með dómi Hæstaréttar 10. júlí 1989 var staðfestur úrskurður skiptaráð- anda, þar sem kröfu stefnanda um, að dánarbú Sigurðar B. Sigurðssonar yrði tekið til skiptameðferðar eða skipti á dánarbúinu yrðu endurupptekin, var hafnað. Taldi skiptaráðandi, að stefnandi hefði ekki getað sýnt fram á, að eftir væri að skipta eignum eftir Sigurð B. Sigurðsson. Fyrir dóminum gáfu aðilar skýrslur, auk þess sem vitnaskýrslur voru teknar af Walter Hjaltested, Guðmundi Elvari Jónssyni og Jófríði Guð- mundsdóttur. Málsástæður og lagarök aðila. Stefnandi byggir á því, að stefndi hafi gefið um það bindandi loforð, þeg- ar yfirlýsingin frá 5. maí 1977 var undirrituð, að stefnandi fengi helmings- hluta af andvirði hlutabréfanna í Heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar hf., þegar búið væri að draga frá útgjöld þeirra bræðra vegna þrotabúsins og ljóst yrði, hvert raunvirði hlutabréfanna væri, t. d. í sölu. Stefnandi hafði reynt að fá við skiptaréttarmeðferð áðurnefnd hlutabréf skráð sem eignir hjá foreldrum sínum, en sú niðurstaða hafði eigi náð fram að ganga. Þær aðgerðir stefnanda og niðurstöður dómstóla breyti því eigi, að skilyrt loforð stefnda frá 1977 sé skuldbindandi fyrir hann. Í desember 1991 hafi stefndi selt alla hlutabréfaeign sína í Ásgeiri Sigurðssyni hf. fyrir 40.000.000 kr., og því hafi loforðið orðið virkt. Stefndi hafi ráðið öllu við gerð samkomulagsins frá maí 1977, er hann lét útbúa hina skriflegu yfirlýsingu, og hafi hann verið sá, er lögfræðikunnátt- una hafði. Stefnandi hafi hins vegar verið virkur áfengissjúklingur og í fjár- hagsörðugleikum og meðal annars undir gjaldþrotaskiptum. Telur stefnandi þetta skipta máli um, hvernig ber að túlka loforð stefnanda og samninga þessara aðila. Stefnandi telur, að það hafi verið ætlun aðila og móður þeirra frá upphafi, að aðilar skyldu verða eigendur hlutabréfanna í Heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar hf. að jöfnu, en stefndi hafi ráðið því, að hlutabréfin færu á sitt nafn. Af yfirlýsingu stefnda frá 17. september 1984 megi ráða, að stefnandi hafi átt helmingstilkall til hlutabréfanna, en útgjöld stefnda vegna þrotabúsins hafi hins vegar orðið til þess, að öll hlutabréfin fóru á hans nafn. Uppgjör hafi átt að fara fram síðar, en það hafi eigi gerst. 885 Stefnandi vísar til hinna almennu reglna samningaréttar um skuldbind- ingargildi samninga og loforða, en stefnandi telur einnig, að beita megi ákvæðum Ill. kafla samningalaga nr. 7/1936 um ógilda löggerninga, sérstak- lega 33. og 36. gr., er varða yfirlýsinguna frá 5. maí 1977. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að hann hafi eignast margnefnd hlutabréf móður sinnar í Heildverslun Ásgeirs Sigurðssonar hf. í framhaldi af og samhliða greiðslu sanngjarns verðs fyrir hlutabréfin til hennar. Þetta hafi móðir þeirra bræðra staðfest með undirritun yfirlýsingarinnar 5. maí 1977, þegar hún staðfesti, að stefndi væri réttur eigandi hlutabréfanna. Stefnandi hafi verið fenginn til að staðfesta og lýsa yfir samþykki sínu við þeirri yfirlýsingu beinlínis í þeim tilgangi að koma í veg fyrir eftirmál af því tagi, sem lýst sé í atvikalýsingu máls þessa. Af hálfu stefnda er því harðlega mótmælt, að hann hafi gefið stefnanda eða öðrum nein loforð í tengslum við samningsgerð þessa. Þá mótmælir stefndi því algerlega, að hann hafi lofað stefnanda, að hann ætti hluta af umræddum hlutabréfum eða andvirði þeirra, ef þau yrðu seld, að frádregn- um kostnaði eða uppreiknuðu kaupverði þeirra. Hins vegar hafi það verið svo, að árið 1977 hafi stefndi bundið sér verulega fjárhagslega bagga vegna móður sinnar og þess nauðasamnings, sem vikið hefur verið að hér að framan. Rétt sé, að á þessu tímabili hafi hann sagt við stefnanda, að ef stefndi seldi umrædd hlutabréf fyrir verð, sem honum þætti að eigin mati miklu hærra en framreiknaðar greiðslur sínar vegna bréfanna, myndi hann muna eftir honum í því sambandi. Á þeim tíma, er þetta hafi verið sagt, hafi stefnandi átt við fjárhagslega örðugleika og áfengisvandamál að stríða, en stefndi hafi margsinnis aðstoðað stefnanda, bæði fjárhagslega og á ann- an hátt, vegna vandræða hans. Vegna mikillar fjárhagslegrar aðstoðar við móður þeirra bræðra og greiðslu kaupverðs bréfanna hafi stefndi ekki hjálpað stefnanda fjárhags- lega frekar en hann hafi þegar gert. Stefndi hafi auk þess ekki vitað annað en hann kynni að þurfa að selja bréfin tiltölulega fljótlega til þess að geta staðið við fjárhagslegar skuldbindingar sínar, meðal annars vegna kaupa á bréfunum. Ef til þess kæmi, að hugsanlegt söluverð þeirra yrði mun hærra en framreiknuð fjárhæð þeirra fjármuna, sem þau stæði honum í að eigin mati, kynni hann að verða í stakk búinn til þess að aðstoða stefnanda að nýju. Sú fjárhæð, sem stefndi greiddi fyrir bréfin á sínum tíma, hafi verið hærri en markaðsverð þeirra umrætt sinn, en söluverð á bréfunum nú ný- lega hafi hins vegar verið sanngjarnt verð fyrir þau. Stefndi hafi því hvorki gefið stefnanda né móður sinni neitt loforð þess efnis, sem haldið sé fram í stefnu og greinargerð stefnanda. Eignarhald 886 hans á margnefndum hlutabréfum byggist á kvaðalausu framsali bréfanna. Þá sé bróðurlegur velvilji í garð stefnanda ekki staðfesting á eins konar lof- orði eða skuldbindingu, svo sem haldið sé fram í málsskjölum. Ekkert, sem fram komi í málinu, styðji málatilbúnað stefnanda eða málsástæður hans um það, að hann eigi kröfur á hendur stefnda. Þá er á því byggt, að ef sá málatilbúnaður stefnanda verði lagður til grundvallar, að hann eigi kröfu á hendur stefnda samkvæmt samkomulagi frá maí 1977, sé sú krafa fyrnd. lll. Niðurstaða. Stefnandi hefur oftlega gert tilraunir til að fá hlutabréf í Ásgeiri Sigurðs- syni hf. talin til eigna í dánarbúum foreldra sinna. Þannig var með ákvörð- un 19. mars 1986 hafnað kröfu stefnanda fyrir skiptarétti Reykjavíkur um endurupptöku skiptameðferðar á dánarbúi móður hans, Karítasar Sigurðs- son. Þá var með dómi Hæstaréttar Íslands frá 10. júlí 1989 hafnað kröfu stefnanda þess efnis, að úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur frá 6. júní 1989 yrði felldur úr gildi og lagt fyrir skiptaráðanda að taka dánarbú föður hans, Sigurðar B. Sigurðssonar, til skiptameðferðar eða endurupptaka skipti á dánarbúi hans. Stefnandi gerir nú ráð fyrir því, að með yfirlýsingu, dags. 5. maí 1977, hafi stefndi orðið eigandi umræddra hlutabréfa í Ásgeiri Sigurðssyni hf. Við undirritun yfirlýsingarinnar hafi stefndi hins vegar gefið stefnanda loforð um hlutdeild í hagnaði hlutabréfanna við sölu þeirra síðar meir. Komi það loforð fram í yfirlýsingu stefnda frá 17. september 1984, svo og sé það stað- fest með vætti Guðmundar Elvars Jónssonar. Stefnandi telur það styðja þessa málsástæðu sína, að mismunur hafi verið á verði hlutabréfanna við afhendingu þeirra til stefnda og þeirra fjármuna, er stefndi greiddi á sínum tíma vegna fjárskuldbindinga föður aðila. Stefnandi hefur borið fyrir dóminum, að móðir þeirra hafi undirritað yfirlýsinguna frá 5. maí 1977 gegn því loforði stefnda að afhenda stefnanda helming hlutabréfanna eða helming andvirðis þeirra, ef til sölu kæmi og stefnandi kæmist heill út úr sjúkdómi sínum. Stefndi hafi boðið honum skriflegan samning um þetta, og skyldi hann fara til lögmanns stefnda dag- inn eftir og ná í samninginn. Við þetta hafi ekki verið staðið, þrátt fyrir það að stefndi hafi gengið eftir því allt frá árinu 1978. Vitnið Guðmundur Elvar Jónsson hefur staðfest hér fyrir dómi, að hann hafi verið viðstaddur undirritun yfirlýsingarinnar frá 5. maí 1977. Hann hafi hins vegar ekki heyrt orðræður aðila og Karítasar Sigurðsson fyrir undirrit- unina. Hins vegar hafi hann heyrt stefnda segja við stefnanda eitthvað í þá áttina, að hann skyldi ekki verða hlunnfarinn í þessu máli, og að til hafi 887 staðið að gera annan samning á milli þeirra. Fyrir réttinum komu fram margar útgáfur hjá vitninu um efni orðræðna stefnda við stefnanda um þetta atriði. Í gögnum málsins verður ekki séð, að stefnandi hafi hlutast til um, að umræddur samningur yrði gerður og þar með staðfest hið ætlaða loforð stefnda og efni þess. Þegar það er virt, sem hér að framan hefur verið rakið, þykir stefnandi ekki hafa sýnt fram á, að stefndi hafi gefið honum það loforð 5. maí 1977, sem dómkrafa hans í málinu verði reist á. Ekki er á það fallist, að 33. gr. og 36. gr. samningalaga eigi við um sakar- efnið. Ber því að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. Stefnandi greiði stefnda málskostnað, sem hæfilegur þykir 150.000 kr., þ. m. t. virðisaukaskattur. Valtýr Sigurðsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Níels P. Sigurðsson, skal vera sýkn af öllum kröfum stefn- anda í máli þessu. Stefnandi, Ásgeir Sigurðsson, greiði stefnda 150.000 kr. í máls- kostnað, þ. m. t. virðisaukaskattur. 888 Föstudaginn 24. mars 1995. Nr. 99/1995. Einar Þór Kolbeinsson (Hróbjartur Jónatansson hrl.) gegn Olíuverslun Íslands hf. (Ásgeir Þór Árnason hrl.) Kærumál. Skjöl. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut þessu máli til Hæstaréttar með kæru 8. mars 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 22. sama mánað- ar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Norðurlands eystra, upp kveðinn 28. febrúar sl., þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um, að varnaraðila yrði gert að leggja fram á dómbþingi í máli aðila til- tekin skjöl, svo sem nánar greinir í hinum kærða úrskurði. Kæru- heimild er í d-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einka- mála. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og allar kröfur sínar um framlagningu gagna af hálfu varnaraðila verði teknar til greina svo og, að varnaraðila verði gert að greiða sér kærumálskostnað. Varnaraðili krefst þess aðallega, að kröfum sóknaraðila verði vís- að frá héraðsdómi, en til vara, að hinn kærði úrskurður verði stað- festur. Þá krefst varnaraðili kærumálskostnaðar úr hendi sóknar- aðila. Varnaraðili hefur ekki fært fram nein haldbær rök fyrir kröfu sinni um, að kröfum sóknaraðila verði vísað frá héraðsdómi. Kemur þessi krafa því ekki frekar til álita. Sóknaraðili reisir kröfu sína um, að varnaraðili verði með úr- skurði skyldaður til að láta af hendi gögn, á 2. mgr. 68. gr. laga nr. 91/1991. Það ákvæði tekur eftir efni sínu eingöngu til tilvika, þar sem maður, sem er ekki aðili að máli, hefur undir höndum skjal, er máls- aðili telur sig þurfa til sönnunar. Getur þá dómari samkvæmt kröfu og að fullnægðum nánari skilyrðum samkvæmt ákvæðinu skyldað 889 vörslumanninn til að afhenda skjalið á dómþingi. Ákvæði þetta varðar hins vegar á engan hátt þá aðstöðu, að málsaðili hafi undir höndum skjal, sem gagnaðili hans telur sig þurfa, enda eru lagaúr- ræði gagnaðilans til að knýja á um að fá aðgang að skjali úr hendi hans tæmandi talin í 1. mgr. 68. gr. laga nr. 91/1991. Þegar af þessari ástæðu skortir með öllu lagastoð fyrir þeim kröfum, sem sóknaraðili gerir í málinu, og ber því að staðfesta hinn kærða úrskurð að niður- stöðu til. Í máli þessu hafa báðir aðilar jöfnum höndum látið deilu sína snúast um, hvort efnisleg skilyrði séu til að taka kröfur sóknaraðila til greina með þeim hætti, sem um ræðir í 2. mgr. 68. gr. laga nr. 91/ 1991, en aðilum átti ekki að geta dulist, að það ákvæði átti ekki hér við. Þegar þess er gætt, verður hvor aðili látinn bera sinn kostnað af kærumálinu. Það athugast, að kæra þessa máls er að ófyrirsynju. Þá er athuga- vert, að hinn kærði úrskurður er ekki þannig úr garði gerður, sem fyrir er mælt í síðari málslið 3. mgr. 112. gr. laga nr. 91/1991. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður Héraðsdóms Norðurlands eystra 28. febrúar 1995. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 9. þ. m. að undangengnum munn- legum málflutningi, er til komið vegna áskorunar Hróbjarts Jónatanssonar hrl., lögmanns stefnda, Einars Þórs Kolbeinssonar, sem beint var til stefn- anda vegna matsmáls og þess krafist, að stefnandi legði fram: 1. Rekstrarreikninga fyrir umboð stefnanda á Húsavík fyrir árin 1989, 1990, 1991, 1992 og 1993. 2. Umboðssamninga, sem í gildi hafa verið um Húsavíkurumboð stefn- anda frá 1. 6. 1989 til „dags dato“. 3. Upplýsingar úr bókhaldi stefnanda um laun umboðsmanns Olís á Húsavík og annarra starfsmanna við það umboð frá 1. 6. 1989 til „dags dato“. 4. Upplýsingar um rekstrarstyrki til Húsavíkurumboðs frá 1. 6. 1989 til „dags dato“. Var áskorun þessi lögð fram á dómþingi 27. 10. 1994 og þingmerkt sem dskj. nr. 51 í sambandi við dómkvaðningu matsmanna, þar sem stefndi, Ein- 890 ar Þór, óskaði eftir, að hinir dómkvöddu matsmenn legðu mat á ýmis atriði, alls í 13 líðum, varðandi umboðssamning hans við stefnanda. Í þinghaldinu 27. október sl. voru dómkvaddir tveir löggiltir endurskoð- endur, sem síðar reyndust svo tengdir stefnanda, að ekki var unnt að líta á þá sem óhlutdræga, svo að í þinghaldi 11. nóvember sl. voru dómkvaddir sem hæfir matsmenn og óvilhallir Þorsteinn Kjartansson og Þórir Ólafsson, löggiltir endurskoðendur hér í bæ. Í báðum þinghöldum lá fyrir þessi áskorun stefnda, sem að framan er rakin, og telur hann, að stefnanda beri að leggja fram umrædd skjöl, sbr. 2. mgr. 67. gr. laga nr. 91/1991, og hafni stefnandi þessari áskorun, er þess kraf- ist, að hann verði skyldaður með úrskurði til að láta þau af hendi að við- lögðum dagsektum og/eða aðför, sbr. 2. mgr. 68. gr. s. 1. Með bréfi, dags. 13. desember sl., til dómsins upplýsti lögmaður stefnda, að lögmaður stefnanda, Ásgeir Þór Árnason hrl., hefði í tengslum við fyrir- hugaðan matsfund í málinu, er halda skyldi 7. desember sl., upplýst, að hann teldi matsmálið þýðingarlaust og engin gögn yrðu lögð fram af hálfu stefnanda fyrir matsmenn, enda gögn þau, sem matsbeiðandi hefði kallað eftir, að því er virtist, ýmist ekki til eða verulegum annmörkum háð að afla þeirra. Með bréfi, dagsettu 11. desember sl., frá matsmönnum til lögmanns stefnda var óskað eftir viðbótargögnum og m. a. þeim, sem að framan eru rakin að hans sögn. Í framhaldi af bréfi lögmanns stefnda 13. desember sl. boðaði dómari til dómþings um ágreining þennan 16. desember sl., en lög- maður stefnanda boðaði þá forföll, og vegna réttarhlés og óvenjulega rysj- ótts veðurfars þingaði dómari í máli þessu í Reykjavík, er það var tekið til úrskurðar. Við málflutning lýsti lögmaður stefnanda yfir því, að hann yrði ekki við áskorun lögmanns stefnda um að leggja fram framangreind gögn. Ekki væru til sérgreindir rekstrarreikningar fyrir Húsavíkurumboð og ekki held- ur umboðssamningur vegna Húsavíkurumboðsins. Þetta telur lögmaður stefnda ekki skipta máli, þótt ekki sé til sérgreindur rekstrarreikningur; upplýsingar til gerðar hans séu í fórum stefnanda. Lögmaður stefnanda upplýsti, að stefnandi hefði enga umboðssamninga gert, síðan samningum við stefnda, Einar Þór, var rift 13. júní 1989, svo að af sjálfu sér leiði, að skjöl skv. 2.,3. og 4. tl. á dskj. nr. 51 séu ekki til. Í ljósi þessa kvaðst lögmað- ur stefnda krefjast þess, að lögð yrðu fram málsskjöl skv. 1. tl. á dskj. nr. 51, og falla frá kröfum skv. 2., 3. og 4. tl., þó þannig, að laun starfsmanna stefn- anda á Húsavík verði sundurliðuð miðað við almanaksárið, frá 1. 6. 1989 til „dags dato“, þ. e. a. s. laun hvers starfsmanns, en gerir ekki kröfu til þess, 891 að persónur séu nafngreindar eða auðkenndar. Röksemdir fyrir kröfu þess- ari séu þær, að upplýsingar séu í fórum stefnanda og nauðsynlegar til þess, að matsmenn geti metið í matsmálum. Væri stefnandi ekki aðili málsins, væri hann vitnaskyldur, og það réttlætismál stefnda að fá þessar upplýsing- ar og með vísan til 2. mgr. 67. gr. einkamálalaga sé stefnanda skylt að leggja fram þessi gögn, sbr. 2. mgr. 68. gr. s. Í. Þessu mótmælir lögmaður stefnanda. Telur hann, að túlka beri ákvæði 2. mgr. 67. gr. laga nr. 91/1991 öðruvísi. Sé hugtakið skjal það þröngt, að ekki geti það fallið undir svo miklar einkaupplýsingar úr bókhaldi stefnanda. Rekstrarreikningur fyrir Húsavíkurumboð sé ekki til, sem fyrr greinir, og stefndi eigi ekki rétt til þess að fá upplýsingar úr bókhaldi stefnanda burt- séð frá þessu matsmáli, svo og geti hugtakið efni skjals ekki náð til svo stór- kostlegra upplýsinga sem um er krafið, enda væri stefnanda ekki skylt að bera vitni um þær upplýsingar, ef hann væri ekki aðili málsins. Skv. 4. mgr. 52. gr. einkamálalaga eigi dómari mat um þetta mál, en hér sé um að ræða viðskiptaleyndarmál varðandi viðskipti stefnanda. Stefnanda sé því ekki skylt að opna bókhald sitt fyrir hverjum, sem er, og stríði það jafnframt gegn grundvallarreglum samkeppnislaga. Auk þess séu launa- greiðslur trúnaðarmál stefnanda og starfsmanna hans. Óhugsandi sé, að dómstóll geti úrskurðað stefnanda til þess að útbúa sérstakan rekstrar- reikning um einstaka liði starfsemi sinnar, er geti fært keppinautum mikil- vægar trúnaðarupplýsingar. Til þess að gera sérstakan rekstrarreikning fyrir Húsavíkurumboð skorti allar forsendur fyrir uppsetningu hans, t. d. þátt- töku í sameiginlegum kostnaði stefnanda o. s. frv. Þessu mótmælir stefndi. Sé málatilbúnaður sinn á því reistur, að um- boðssamningur sinn og stefnanda hafi verið bersýnilega ósanngjarn, og sé það hagsmunamál sitt að geta sannað það, að endurgjald stefnanda hafi ekki verið nægjanlega hátt. Sé því nauðsyn að fá upplýsingar um kostnað stefnanda af rekstri Húsavíkurumboðs, svo og mótmælir hann skilningi stefnanda á hugtakinu skjal og telur það vísa til allra þeirra upplýsinga, sem aðeins séu í fórum stefnanda. Telur hann, að stefnandi sé skyldur að bera vitni um upplýsingar úr bókhaldi sínu. Bókhaldið sé hann skyldur til að láta yfirvöldum í té, og þau gögn, sem um sé beðið, falli undir 2. mgr. 67. gr. einkamálalaga. Hér sé ekki um að ræða viðskiptaleyndarmál, heldur séu hagsmunir stefnda meiri að fá þessar upplýsingar en stefnanda að halda þeim leyndum fyrir honum. Álit dómsins. Það er álit dómsins, að hugtakið skjal skv. 2. mgr. 67. gr. laga nr. 91/1991 beri að skilja réttarfarslega. þannig, að það sé skjal sem slíkt og aðrir 892 áþreifanlegir hlutir, lausir og fastir, þannig, að í sjálfu sér falla kröfur stefnda undir það hugtak. Til hins ber að líta, að stefnandi telur sig ekki hafa forsendur til þess að gera sérstakan rekstrarreikning fyrir umboð sitt á Húsavík. Auk þess sé um að ræða trúnaðarupplýsingar í bókhaldi sínu um launakjör og annað, sem honum sé ekki skylt að bera vitni um. Á þessi sjónarmið stefnanda getur dómurinn fallist. Enda þótt dómurinn féllist á kröfu stefnda um, að stefnandi legði fram margumrædd skjöl in camera skv. 1. mgr. 69. gr. laga nr. 91/1991, hafa í þessu tilviki matsmenn aðra stöðu en dómari. Einnig ber á það að líta, að aðalefni matsbeiðni stefnda tekur yfir það tímabil, er samningssamband þeirra varði, frá 1. mars 1987 til 13. júní 1989, er stefnandi rifti samningnum. Fjallar ágreiningur aðila um uppgjör á þeim tíma, og ættu hinir dómkvöddu matsmenn að geta metið þær skyldur stefnanda á móti framlagi stefnanda á þeim tíma skv. þeim bókhaldsgögn- um, er fyrir liggja. Að öðru leyti fellst dómurinn á málsástæður stefnanda. svo sem þær eru hér að framan raktar, og er því kröfu stefnda hafnað. Úrskurð þennan kvað upp Ásgeir Pétur Ásgeirsson héraðsdómari, og hefur uppkvaðning hans dregist nokkuð vegna embættisanna dómarans svo og veikinda. Úrskurðarorð: Kröfu stefnda, Einars Þórs Kolbeinssonar, um framlagningu skjala skv. dskj. nr. 51 í málinu E-92/1992 (20/1989), Olíuverslun Íslands hf. gegn Einari Þór Kolbeinssyni, Maríu Óskarsdóttur og Óskari B. Guð- mundssyni, er hafnað. 893 Föstudaginn 24. mars 1995. Nr. 89/1995. — Íslandsbanki hf. (Bjarni Ásgeirsson hrl.) gegn Djúpbátnum hf. (Valgarð Briem hrl.) og Djúpbáturinn hf. segn Íslandsbanka hf. og Skipasmíðastöðinni Dröfn hf. Kærumál. Þinglýsing. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 7. mars 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 13. sama mánaðar. Kæruheimild er í 5. mgr. 3. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978, sbr. 1. gr. laga nr. 6/1992. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 24. febrúar 1995, þar sem hafnað er kröfu varnaraðilans, Djúpbátsins hf., um, að veðskuldabréf, út gefið 28. maí 1993 af Fjörunesi hf. til handhafa, að fjárhæð 1.000.000 krónur, skuli afmáð úr þinglýsinga- bók, en þinglýsingarstjóra gert að skrá athugasemd á eignina um, að varnaraðilinn, Djúpbáturinn hf., hafi ekki samþykkt veðsetning- una. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði breytt á þann veg, að fellt verði niður lokaákvæði hans þess efnis, að skrá skuli um það athugasemd á eignina, að varnaraðili hafi ekki sam- þykkt veðsetninguna. Sóknaraðili krefst að auki málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðilinn, Djúpbáturinn hf., kærði einnig sama úrskurð fyrir sitt leyti 10. mars 1995. Kæra hans barst Héraðsdómi Reykjaness 894 sama dag. Krefst hann þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og breytt á þann veg, að þinglýsingarstjóra verði með úrskurði gert skylt að afmá veðskuldabréfið frá 28. maí 1993 úr þinglýsingabók. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar óskipt úr hendi varnaraðila. Skipasmíðastöðin Dröfn hf. hefur ekki látið málið til sín taka fyr- ir Hæstarétti. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- festur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 24. febrúar 1995. 1. Dómkröfur aðila. Mál þetta, sem varðar ágreining við þinglýsingu, var þingfest 14. febrúar 1995 og tekið til úrskurðar 20. sama mánaðar. Sóknaraðili, Djúpbáturinn hf., kt. 500169-2659, Aðalstræti 1, Ísafirði, ger- ir þá kröfu, að hnekkt verði þeirri ákvörðun þinglýsingarstjórans í Hafnar- firði frá 17. janúar 1995, að skuldabréf, út gefið 28. maí 1993 af Fjörunesi hf. til handhafa, að fjárhæð 1.000.000 króna, sem hvílir á 3. veðrétti farþega- skipsins Fjöruness, skipaskrárnúmer 0046, verði ekki afmáð úr þinglýsinga- bókum og að þinglýsingarstjóra verði með úrskurði gert skylt að afmá skjalið. Þá er þess krafist, að varnaraðilum verði gert að greiða sóknaraðila málskostnað að mati dómsins. Varnaraðilar, Íslandsbanki hf., kt. 421289-5069, Kringlunni 7, Reykjavík, og Skipasmíðastöðin Dröfn hf., kt. 500169-7109, Strandgötu 75, Hafnarfirði. krefjast þess aðallega, að máli þessu verði vísað frá dómi, en til vara, að framangreind ákvörðun þinglýsingarstjóra frá 17. Janúar 1995 verði staðfest. Þá krefjast varnaraðilar málskostnaðar úr hendi sóknaraðila að mati dóms- ins. Af hálfu sýslumannsins í Hafnarfirði hefur verið gerð sú krafa, að um- deild ákvörðun hans verði látin standa óhögguð. H. Málsatvik. Með kaupsamningi, dags. 8. janúar 1993, keypti Fjörunes hf. af sóknar- aðila farþegaskipið Fagranes, skipaskrárnúmer 0046, og var kaupverð 895 5.700.000 krónur. Átti að greiða það með skuldabréfum, samtals að fjárhæð 4.263.750 krónur, tryggðum með 1. og 2. veðrétti í hinu selda, hlutabréfum í Fjörunesi hf., að fjárhæð 200.000 krónur, greiðslu skuldar við varnaraðila Skipasmíðastöðina Dröfn hf., að fjárhæð 472.500 krónur, og víxli, að fjár- hæð 763.750 krónur, samþykktum af kaupanda, til greiðslu 8. september 1993. Afsal skyldi gefið út til kaupanda, þegar greiðsla samkvæmt víxli hefði verið innt af hendi, enda stæði kaupandi við efni samningsins að öðru leyti. Eftir umrædd kaup var nafni skipsins breytt í Fjörunes. Hinn 26. apríl 1993 barst umræddur kaupsamningur sýslumanninum í Hafnarfirði til þinglýsingar, og næsta dag var skjalinu þinglýst á skipið. Við þinglýsingu, sem skráð er í tölvu, urðu þau mistök, að kaupsamningnum var þinglýst sem afsali, þannig, að þinglýsingarvottorð og þinglýsingaryfirlit greindu Fjörunes hf. þinglýstan eiganda skipsins. Skuldabréf það, sem mál þetta lýtur að, var gefið út 28. maí 1993 af Fjörunesi hf. til handhafa, að fjárhæð 1.000.000 króna. Til tryggingar bréfi þessu er veittur 3. veðréttur í skipinu, en veðsetning þessi var hvorki sam- þykkt af sóknaraðila með áritun á bréfið né veðleyfi. Umrætt veðskulda- bréf barst sýslumanninum í Hafnarfirði til þinglýsingar 4. júní 1993 og því þinglýst án athugasemda 7. sama mánaðar. Með bréfi sóknaraðila til Fjöruness hf., dags. 25. apríl 1994, var lýst yfir riftun kaupsamnings um skipið Fjörunes, og voru ástæður riftunar til- greindar stórfelldar vanefndir á greiðslu kaupverðs. Yfirlýsing þessi var móttekin til þinglýsingar 30. nóvember 1994 og þinglýst degi síðar. Lögmaður sóknaraðila ritaði þinglýsingarstjóranum í Hafnarfirði brét, dags. 1. desember 1994, þar sem þess var krafist, að afmáð yrði af skipinu skuldabréf á 3. veðrétti. Í kjölfar þessa ritaði þinglýsingarstjóri Fjörunesi hf. bréf, dags. 7. desember 1994, þar sem meðal annars var óskað eftir því, að gerð yrði grein fyrir heimild félagsins til að veðsetja skipið. Í bréfi lög- manns Fjöruness hf., dags. 11. janúar 1995, er svohljóðandi svar við fyrir- spurn þessari: „Hinn 8. janúar 1993 var stofnað hlutafélagið Fjörunesið, og meðal 5 stofnenda var Jóhannes Viðar Bjarnason og Djúpbáturinn hf. Til- gangur félagsins var ákveðinn útgerð. ferðaþjónusta o. fl. Samhliða stofnun félagsins var gerður kaupsamningur milli hins nýstofnaða fé- lags og Djúpbátsins hf. um kaup þess fyrrnefnda á skipinu Fagranesi. Þar sem ætlunin var að nýta skipið til mannfagnaða um borð, var nauðsynlegt að lagfæra og betrumbæta ýmislegt í skipinu. Vegna þessa var leitað til Drafnar hf. til að annast það verk. Þar sem ekki var til nægjanlegt reiðufé í upphafi reksturs, var samið við Dröfn htf., að fyrirtækið tæki sem greiðslu skuldabréf, að fjárhæð kr. 1.000.000, 896 tryggt með veði í skipinu. Vegna þessa var hið umdeilda veðskulda- bréf gefið út. Meðan verið var að vinna við undirbúning skipsins fyrir sumarið, fylgdist Kristján Jónasson, fyrrum stjórnarformaður Djúp- bátsins hf., sem nú er látinn, vel með og var í miklu sambandi við Jó- hannes Viðar Bjarnason, sem kosinn var stjórnarformaður Fjöruness- ins hf. Kristján var meðvitaður um greinda veðsetningu, enda hefði skipið ekki fengist afhent frá Dröfn hf. nema með afhendingu veð- skuldabréfsins. Varðandi undirritanir á veðskuldabréfið þá var Jó- hannes í þeirri trú, að ekki væri þörf frekari undirritana, enda kom engin athugasemd frá sýslumanni við þinglýsingu skuldabréfsins. Hefði komið fram athugasemd frá sýslumanni um form eða vöntun á undirskriftum, hefði að sjálfsögðu verið bætt úr því hið snarasta.“ Þinglýsingarstjórinn í Hafnarfirði tók ákvörðun í málinu 17. janúar 1995. Þar eru atvik málsins rakin, en síðan komist að svohljóðandi niðurstöðu: „Umdeilt veðskuldabréf verður ekki máð úr veðmálabók vegna framan- greindra formgalla, sbr. einkum 27. gr. þinglýsingalaga.“ Með bréfi sóknaraðila, dags. 31. janúar 1995, sem barst 3. næsta mánaðar. var málinu skotið til dómsins. Afrit af þessu bréfi var sent þinglýsingarstjór- anum í Hafnarfirði sem tilkynning, sbr. 3. mgr. 3. gr. þinglýsingalaga nr. 39/ 1978. Í málinu liggur fyrir, að umdeilt veðskuldabréf var afhent til greiðslu á skuld við varnaraðila, Skipasmíðastöðina Dröfn hf., sem síðan framseldi bréfið með sjálfskuldarábyrgð til varnaraðila, Íslandsbanka hf. Fjörunesi hf. var gefinn kostur á að koma á framfæri kröfum og athugasemdum, en fé- lagið lét mál þetta sig ekki varða. Svo sem áður greinir, var málið þingfest 14. febrúar 1995 hér fyrir dóminum. HI. Málsástæður aðila. Af hálfu sóknaraðila er því haldið fram, að engar lagalegar forsendur hafi verið eða séu til að þinglýsa umdeildu veðskuldabréti á farþegaskipið Fjörunes án lögskilins samþykkis þinglýsts eiganda skipsins. Vísar sóknar- aðili í þessu sambandi til 24. gr., sbr. 40. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Þá er því mótmælt, að einhverjar aðstæður heimili þinglýsingarstjóra að synja kröfu sóknaraðila á grundvelli 27. gr. sömu laga. Mistök sýslumanns- embættisins við þinglýsingu kaupsamnings sem afsals séu sóknaraðila að sjálfsögðu óviðkomandi. Um kröfu um frávísun halda varnaraðilar, Íslandsbanki hf. og Skipa- smíðastöðin Dröfn hf., því fram, að sóknaraðili hafi ekki freistað þess í upphafi að fá leiðréttingu mála sinna á grundvelli 27. gr. laga nr. 39/1978. Bréf sóknaraðila til sýslumannsins í Hafnarfirði, dags. Í. desember, þar sem 897 gerð sé krafa um, að skuldabréf á 3. veðrétti skipsins verði afmáð, sé ófull- nægjandi í þessu sambandi. Til stuðnings frávísunarkröfu er jafnframt vísað til dóms Hæstaréttar Íslands frá 19. október 1989 í málinu nr. 361/1989 (Hrd. 1989, 1395). Um þá kröfu varnaraðila, Íslandsbanka hf. og Skipasmíðastöðvarinnar Drafnar hf., að ákvörðun þinglýsingarstjóra frá 17. janúar 1995 verði stað- fest, er vísað til þess, að óumdeilt sé, að vegna mistaka hafi kaupsamningi verið þinglýst á skipið sem afsali. Af þeim sökum hafi umdeilt veðskulda- bréf fengist þinglýst á eignina án veðleyfis sóknaraðila. Umrætt skuldabréf sé að formi til fullnægjandi og þinglýsing þess sem slík fullkomlega eðlileg. Þótt eignarheimildin sé ógild, sé bréfið sjálft gilt, enda hvorki falsað né þannig úr garði gert, að ógildisreglur nái yfir það. Þá hafi varnaraðilar, Ís- landsbanki hf. og Skipasmíðastöðin Dröfn hf., verið grandlausir um, að heimildarbréf útgefanda skuldabréfsins væri annmarka háð. Með vísan til 1. mgr. 33. gr. laga nr. 39/1978 þurfi varnaraðilar ekki að sæta þeirri mótbáru, að heimildarbréf útgefanda bréfsins sé ógilt. Enn fremur er því haldið fram, að vegna réttaröryggis sé nauðsynlegt, að viðskipti með veðskuldabréf njóti réttarverndar og að slík bréf verði ekki afmáð úr þinglýsingabókum. Varnaraðilar, Íslandsbanki hf. og Skipasmíðastöðin Dröfn hf., vísa til þess, að ekki komi fram í gögnum málsins, hvernig riftun sóknaraðila á kaupsamningi við Fjörunes hf. um skipið hafi farið fram. Ekki verði séð, að við uppgjör hafi legið frammi veðbókarvottorð, og verði að telja, að sóknaraðili beri hallann af því, að við slíkt uppgjör hafi ekki verið tekið til- lit til áhvílandi veðbanda. Tómlætissjónarmið leiði einnig til þessa, þar sem riftun var lýst yfir 25. apríl 1994, en ekki hafist handa um mál þetta fyrr en 1. desember sama ár. Vegna þessa heldur varnaraðili Íslandsbanki hf. því fram, að möguleiki til lagfæringar, sem ef til vill var áður, sé það ekki nú, þar sem varnaraðili Skipasmíðastöðin Dröfn hf. hafi fengið heimild til greiðslustöðvunar og gjaldþrotaskipti í kjölfar þeirrar heimildar séu ekki ólíkleg. Varnaraðili Skipasmíðastöðin Dröfn hf. heldur því fram, að sóknaraðili hafi vitað eða mátt vita, að haldsréttur var í skipinu vegna viðgerða á veg- um varnaraðila. Skuldabréf það, sem mál þetta lúti að, hafi verið gefið út til greiðslu þess kostnaðar, og því hafi skipið verið afhent Fjörunesi hf. Öll fjárhæð bréfsins hafi komið sóknaraðila að notum í endurbótum á skipinu, en ekki verði séð, að tekið hafi verið tillit til þess við riftun sóknaraðila á kaupsamningi við Fjörunes hf. um skipið. Verði skuldabréfið afmáð, leiði það til ólögmætrar auðgunar á kostnað varnaraðila, Íslandsbanka hf. eða Skipasmíðastöðvarinnar Drafnar hf. 898 Af hálfu sýslumannsins í Hafnarfirði er því haldið fram, að ekki sé um mistök að ræða, sem falli undir 27. gr. laga nr. 39/1978. Óumdeilt sé, að bréfið sé ófalsað og þeir, sem síðar öðluðust rétt samkvæmt bréfinu, hafi verið í góðri trú. Jafnframt er því haldið fram, að mál vegna þess vafa, sem leiki á um heimild Fjöruness hf. til veðsetningar, eigi heima á öðrum vett- vangi. Með því að breyta ákvörðun þinglýsingarstjóra væri fyrir fram verið að fella ábyrgð á sýslumannsembættið vegna hugsanlegra, en þó ekki viður- kenndra veðsvika. Málið snúist á þessu stigi ekki nema að litlu leyti um formsatriði, og viðurkennt sé af öllum aðilum, að vissir formgallar hafi ver- ið á skjalinu. Þinglýsingarvottorð í dag sé hins vegar eins rétt og það geti verið „miðað við forsögu málsins“, og ekki sé „rétt að breyta því, fyrr en Fjörunesið hf. og Djúpbáturinn hf. hafa komið sínum málum á hreint“. IV. Niðurstaða. Í máli þessu er sá ágreiningur með aðilum, hvort afmá beri úr þinglýs- ingabókum veðskuldabréf, út gefið af Fjörunesi hf. til handhafa, upphaflega að fjárhæð 1.000.000 króna, sem hvílir á 3. veðrétti farþegaskipsins Fjöru- ness. Veðsetning þessi var ekki samþykkt af sóknaraðila, þinglýstum eip- anda skipsins, en fékkst allt að einu þinglýst, þar sem þau mistök urðu við þinglýsingu, að kaupsamningi sóknaraðila og Fjöruness hf. var þinglýst á skipið sem afsali. Þau mistök hefur þinglýsingarstjórinn í Hafnarfirði leið- rétt, en með umdeildri ákvörðun hans frá 17. janúar 1995 var hafnað að af- má greint veðskuldabréf. Með bréfi sóknaraðila til þinglýsingarstjóra, dags. 1. desember 1994, var þess krafist, að veðskuldabréf á 3. veðrétti yrði afmáð. Þinglýsingarstjóri synjaði þessarar kröfu, og var sú ákvörðun hans úrlausn á grundvelli 1. mgr. 27. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Verður því ekki fallist á frávísunarkröfu varnaraðila, Íslandsbanka hf. og Skipasmíðastöðvarinnar Drafnar hf., þar sem sóknaraðili hafi ekki neytt þeirra úrræða, sem lagagrein þessi veitir kost á. Við úrlausn þinglýsingarmáls að hætti 3. gr. laga nr. 39/1978 er ekki litið til efnislegra atriða um réttindi að baki skjala. Því verður kröfu sóknaraðila ekki hafnað vegna tómlætis sóknaraðila eða ráðstafana á grundvelli riftun- ar kaupsamnings um skipið, en ekkert liggur fyrir í málinu um framgang hennar. Með kaupsamningi sóknaraðila og Fjöruness hí., dags. 8. janúar 1993, um skipið Fjörunes öðlaðist síðargreint félag eignarrétt yfir hinu selda, bund- inn því skilyrði, að félagið fullnægði skilmálum samningsins. Á grundvelli þinglýsingar þessa samnings brast Fjörunes hf. þinglýsta heimild án skrif- 899 legs samþykkis sóknaraðila til að ráðstafa skipinu með þeim hætti, sem gert var í veðskuldabréfi því, er mál þetta varðar, sbr. 1. mgr. 24. gr. og 1. mgr. 40. gr. laga nr. 39/1978. Á hinn bóginn gat Fjörunes hf. ráðstafað sínum skil- yrta rétti yfir skipinu, og sá réttur er einnig andlag fullnustugerðar lánar- drottna félagsins, enda sé í hvívetna gætt betri réttar sóknaraðila. Að því virtu verður ekki fallist á kröfu sóknaraðila um, að skuldabréfið verði af- máð, en skrá ber athugasemd á eignina um, að samþykki sóknaraðila skorti, sbr. 3. mgr. 7. gr. laga nr. 39/1978 1. f. Þjónar slíkt sama tilgangi og fyrirvari í skjalinu sjálfu um betri rétt sóknaraðila. Þessi niðurstaða fær ekki raskað þeim rétti, en tryggir veð núverandi eiganda veðskuldabréfsins, varnaraðila Íslandsbanka hf., í rétti Fjöruness hf. samkvæmt kaupsamningi um eignina. Það athugast, að þinglýsingarstjóri færði röksemdir fyrir niðurstöðu ákvörðunar sinnar frá 17. janúar 1995, sem um er deilt í máli þessu. Þá gat þinglýsingarstjóri sent dómara athugasemdir sínar, sbr. 3. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1978. Eins og mál þetta er vaxið, var óþarft, að þinglýsingarstjóri léti málið sig varða með þeim hætti að hafa uppi kröfur í málinu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Benedikt Bogason dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Hafnað er kröfu sóknaraðila, Djúpbátsins hf., um, að afmáð verði úr skipabók veðskuldabréf, út gefið 28. maí 1993, af Fjörunesi hf. til handhafa, upphaflega að fjárhæð 1.000.000 króna, tryggt með 3. veð- rétti í farþegaskipinu Fjörunesi, en skrá skal athugasemd á eignina um, að sóknaraðili hafi ekki samþykkt veðsetninguna. Málskostnaður í millum aðila fellur niður. 900 Föstudaginn 24. mars 1995. Nr. 106/1995. — Stefanía A. Sigurjónsdóttir (Örn Höskuldsson hrl.) gegn dóms- og kirkjumálaráðuneytinu (Ragnar H. Hall hrl.) Kærumál. Nauðungarvistun. Frávísun frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunn- laugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 13. mars 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 22. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 10. gr. lögræðislaga nr. 68/1984. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 27. febrúar sl., þar sem mælt var fyrir um lok nauðungarvistunar sóknaraðila á geðdeild Land- spítalans á grundvelli 13. gr. laga nr. 68/1984. Sóknaraðili krefst þess, að „... hnekkt verði úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur, dagsett- um 27. 2. 1995, og að ákvörðun dómsmálaráðuneytisins, dags. 14. 2. 1995, um nauðungarvistun sóknaraðila á geðdeild Landspítala tíma- bilið 14. 2. 1995 til 27. 2. 1995 verði metin ólögmæt og jafnframt að felld verði úr gildi upphafleg ákvörðun dóms- og kirkjumálaráðu- neytisins um nauðungarvistun hennar“. Þá krefst sóknaraðili kæru- málskostnaðar. Varnaraðili krefst þess aðallega, að málinu verði vísað frá Hæsta- rétti, en til vara, að kröfum sóknaraðila verði hafnað. Með ákvörðun varnaraðila frá 14. febrúar sl. var sóknaraðili vist- uð gegn vilja sínum á geðdeild Landspítalans á grundvelli 3. mpgr., sbr. 2. mgr. 13. gr. laga nr. 68/1984. Var ákvörðunin á því reist, að hagir sóknaraðila hefðu verið með þeim hætti, að tilvitnuð ákvæði lögræðislaga ættu við. Sóknaraðili bar ákvörðun varnaraðila undir Héraðsdóm Reykjavíkur, er felldi niður nauðungarvistun sóknar- aðila með hinum kærða úrskurði. Í forsendum héraðsdómara er að því vikið, að skilyrði hefðu verið fyrir nauðungarvistun sóknaraðila 14. febrúar sl., en ástand hennar hefði breyst eftir þann tíma. Vistun sóknaraðila á geðdeild Landspítalans er nú lokið. Eru því 901 ekki fyrir hendi réttarhagsmunir af því, að hinn kærði úrskurður komi til endurskoðunar, sbr. einnig dóm Hæstaréttar 13. september 1993 í málinu nr. 363/1993. Ber því að vísa máli þessu frá Hæstarétti. Það athugast, að kröfur sóknaraðila eru ekki þess eðlis, að úr þeim verði leyst í máli um lögmæti nauðungarvistunar, sbr. 4. mgr. 18. gr. laga nr. 68/1984. Með vísan til 11. gr. laga nr. 68/1984 verður að dæma skipuðum talsmanni sóknaraðila þóknun úr ríkissjóði í kærumáli þessu, svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Þóknun skipaðs talsmanns sóknaraðila, Jóhanns Halldórs- sonar héraðsdómslögmanns, 10.000 krónur, greiðist úr ríkis- sjóði. Föstudaginn 24. mars 1995. Nr. 100/1995. — Erlendur Guðmundsson (Valgarður Sigurðsson hrl.) gegn Helga Ólafssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Kæruheimild. Málskostnaður. Frávísunarkröfu hafnað. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 9. mars 1995, sem barst Hæstarétti 22. mars sl. Um kæruheimild er vísað til 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 23. febrúar sl., þar sem synjað er kröfu sóknaraðila um, að hjólaskófla af tiltekinni gerð verði tekin úr vörslum varnaraðila og sóknaraðila gert að greiða 30.000 krónur í málskostnað auk virðisaukaskatts. Fyrir Hæstarétti gerir sóknaraðili þá kröfu eina, að málskostnaðar- ákvörðun héraðsdómara verði breytt á þann veg, að málskostnaður verði látinn niður falla. Varnaraðili krefst þess aðallega, að málinu verði vísað frá Hæsta- rétti, þar eð kæruheimild sé ekki fyrir hendi. Til vara krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Þá krefst varnaraðili kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Kæra sóknaraðila er reist á almennri kæruheimild í lögum nr. 90/ 1989 og nær því til úrskurðarins í heild sinni, þótt krafa hans fyrir Hæstarétti beinist eingöngu að því að fá málskostnaðarákvæði hins kærða úrskurðar breytt. Ákvæði g-liðar 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/ 1991 um meðferð einkamála, sem varnaraðili vísar til, eiga ekki við í máli þessu. Hagsmunir þeir, sem mál þetta var rekið um í héraði, eru þess eðlis, að skilyrði 1. mgr. 152. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sem beitt verður um málskot þetta, teljast vera uppfyllt, sbr. einnig 4. mgr. 150. gr. sömu laga og 3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/ 1989. Samkvæmt því verður aðalkrafa varnaraðila ekki tekin til greina. 903 Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- festur. Dæma ber sóknaraðila til að greiða kærumálskostnað, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Erlendur Guðmundsson, greiði varnaraðila, Helga Ólafssyni, 25.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 23. febrúar 1995. Mál þetta, er þingfest var 6. desember sl., var tekið til úrskurðar að lokn- um munnlegum flutningi 20. febrúar sl. Meðferð þess hafði frestast frá 20. desember til 3. febrúar vegna opinberrar rannsóknar. Gerðarbeiðandi er Erlendur Guðmundsson, kt. 140749-1359, Arnarhóli, Vestur-Landeyjahreppi. Gerðarþoli er Helgi Ólafsson, kt. 180165-5259, Hjaltabakka 16, Reykja- vík. Gerðarbeiðandi krefst dómsúrskurðar um, að hjólaskófla af gerðinni International HOUGH, 3 ey, LA.V. nr. 102, framleiðandi HOUGH H-70 F., 1965, seríunúmer 21 FC-3020, verði tekin með beinni aðfarargerð úr vörslum gerðarþola og fengin gerðarbeiðanda. Þá er krafist málskostnaðar úr hendi gerðarþola, auk þess sem fjárnám verði heimilað fyrir honum og öllum kostnaði af væntanlegri gerð. Gerðarþoli krefst þess, að kröfu gerðarbeiðanda verði synjað og hann úr- skurðaður til að greiða sér málskostnað. Gerðarbeiðandi kveðst hafa keypt þessa hjólaskóflu af Jarðefnum hf., áð- ur Ástvaldi og Halldóri sf., og hafi henni verið afsalað til sín 5. september sl. Hann hafi þó fengið vélina afhenta 10. júní sl. Gerðarbeiðandi kveðst hafa gert vélina upp, en hún hafi verið illa farin eftir margra ára hirðuleysi, og notað hana í verkefni fyrir vegagerðina. Hinn 12. nóvember sl. hafi gerðarþoli tekið vélina ófrjálsri hendi, þar sem hún hafi verið í landi Hallgeirseyjarhjáleigu í A ustur-Landeyjum, og flutt hana á brott. Hafi hún verið flutt á athafnasvæði Túnþökusölunnar að Sæbólsbraut 29 eða Vestur- vör í Kópavogi. Gerðarbeiðandi kveðst hafa afsal fyrir vélinni frá fyrri eiganda, er hafi sannað eignarrétt sinn og heimild til sölunnar. Gerðarþoli hafi með refsi- verðum hætti svipt gerðarbeiðanda vörslum vélarinnar, og sé því nauðsyn- legt að krefjast þess að fá hana afhenta með vísan til 78. gr. laga um aðför nr. 90/1989. Gerðarþoli heldur því fram, að í maí 1994 hafi hann keypt hjólaskóflu af gerðinni International Payloader úr dánarbúi Finnboga G. Kjeld, og hafi sonur hans, Þórður, afsalað henni til sín. Vélin hafi staðið árum saman í hirðuleysi á auðri lóð í Kópavogi, og kveðst gerðarþoli hafa heyrt, að til stæði að fjarlægja hana. Hann hafi haft samband við heilbrigðiseftirlitið í Kópavogi, er hafi falið sér að fjarlægja vélina, og hann síðan fengið afsal fyrir henni. Gerðarþoli kveðst hafa frétt, að gerðarbeiðandi væri laginn að gera við gamlar vélar, og sett sig í samband við hann. Hafi orðið að sam- komulagi þeirra á milli, að gerðarbeiðandi gerði tilraun til að gera við vél- ina og fengi í þess stað afnot hennar um sumarið. Með afsali, dagsettu 15. nóvember sl., kveðst gerðarþoli hafa selt vélina Túnþökusölunni, og sé hún nú í vörslum fyrirtækisins. Gerðarþoli reisir málsvörn sína í fyrsta lagi á því, að hann verði ekki sviptur vörslum vélarinnar, þar eð hann hafi selt hana, og sé hún nú í vörsl- um kaupandans. Í öðru lagi sé með öllu óljóst, hvort gerðarbeiðandi hafi með lögmætum hætti eignast vélina, sem nú sé eign Túnþökusölunnar, enda liggi engin gögn fyrir, er staðfesti eignarheimild Jarðefna hf. að vélinni. Engin gögn hafi heldur verið lögð fram um það, að um sömu vél sé að ræða og Ástvaldur og Halldór sf. hafi keypt árið 1977. Niðurstaða. Það er óumdeilt í málinu, að gerðarþoli hafi 12. nóvember sl. tekið hjóla- skóflu í landi Hallgeirseyjarhjáleigu og flutt í húsnæði Túnþökusölunnar sf. að Sæbólsbraut 29 í Kópavogi, þar sem hún er nú. Hér að framan var gerð grein fyrir því, sem aðilar málsins halda fram um eignarrétt að hjólaskófl- unni. Með afsali, dagsettu 15. nóvember sl., seldi gerðarþoli framangreindu fyrirtæki hjólaskófluna, og var hún skráð hjá Vinnuettirliti ríkisins 17. s. m. sem eign þess. Aðfararbeiðnin er dagsett 21. nóvember sl. Hin umþrætta hjólaskófla var þá ekki í vörslum gerðarþola, heldur umrædds fyrirtækis, er hafði keypt hana af gerðarþola, eins og rakið var. Gerðarbeiðandi hefði því átt að beina kröfum sínum að fyrirtækinu, en ekki gerðarþola. Samkvæmt þessu verður að hafna þeirri kröfu gerðarbeiðanda, að hjólaskóflan verði tekin úr vörslum gerðarþola, og úrskurða gerðarbeiðanda til að greiða gerðarþola 30.000 kr. í málskostnað auk virðisaukaskatts. Arngrímur Ísberg héraðsdómari kvað upp úrskurðinn. 905 Úrskurðarorð: Hafnað er kröfu gerðarbeiðanda, Erlends Guðmundssonar, að framangreind hjólaskófla verði tekin úr vörslum gerðarþola, Helga Ólafssonar. Gerðarbeiðandi greiði gerðarþola 30.000 kr. í málskostnað auk virðisaukaskatts. 30 Hæstaréttardómar I 906 Föstudaginn 24. mars 1995. Nr. 108/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Bjarna Leifi Péturssyni (Kristján Stefánsson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A- og c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/ 1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 22. mars 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 23. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála. Varnaraðili krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurð- ur verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldi verði mark- aður skemmri tími. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Fyrir liggur rökstuddur grunur um aðild varnaraðila að þeim brotum, er um getur í hinum kærða úrskurði. Að því athuguðu og að öðru leyti með vísan til forsendna hans verður hann staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 22. mars 1995. Ár 1995, miðvikudaginn 22. mars, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem haldið er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Arnfríði Einarsdóttur dómarafulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, að Bjarna Leifi Péturssyni, kt. 150658-2419, með lögheimili að Frostafold 3, Reykjavík, en dvalarstað að Langholtsvegi 80, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 3. maí 1995 kl. 16.00. Rannsóknarlögregla ríkisins kveður lögregluna í Reykjavík hafa tilkynnt 907 um innbrot og þjófnað í húsnæði kvikmyndafélagsins Garps- og Kam-kvik- mynda þriðjudaginn 21. mars 1995 kl. 9.12. Við rannsókn hafi komið í ljós, að farið hefði verið inn um opnanlegt gluggafag á glugga, sem snýr út að Norðurstíg. Hefði gluggafagið verið spennt upp. Ljóst sé, að stórfelldum verðmætum hafi verið stolið. Talið er, að verðmæti þýfisins nemi nær 4 milljónum króna, en þýfið er tölvubúnaður af ýmsu tagi, svo sem vél- og hugbúnaður, myndavélar, kvikmyndatökuvélar, upptökutæki auk ómetan- legra gagna á diskum tölvubúnaðar, handrit og mjög verðmæt persónuleg gögn auk geisladiska, símbúnaðar o. fl. Kærði var handtekinn á veitingastaðnum Skippernum við Tryggvagötu kl. 19.34 í gærkvöld. Við yfirheyrslu hjá RLR í morgun kvaðst kærði vera saklaus af innbroti að Norðurstíg 3 aðfaranótt 21. mars sl. Kvaðst hann hafa geymt tvær töskur fyrir kunningja sinn, Jónas James Norris, og komið þeim í geymslu. Við fyrirtöku málsins fyrir dóminum í dag ítrekaði kærði sakleysi sitt af framangreindu innbroti og kvaðst hafa komið umræddum töskum í geymslu, annarri í ruslageymslu að Snorrabraut 35, en hinni hefði hann komið í geymslu hjá kunningja sínum. Með vísan til framburðar Jónasar James Norris hér fyrir dóminum og skýrslu hans hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins auk fram lagðra rannsóknar- gagna þykir þrátt fyrir neitun kærða leika rökstuddur grunur á, að kærði hafi gerst sekur um brot gegn 244. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940. Með vísan til þess, sem fram er komið hér fyrir dóminum um rann- sóknarhagsmuni og sakaferil kærða, þykir verða að fallast á það með Rann- sóknarlögreglu ríkisins, að a- og c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 eigi við, og þykir því rétt með hliðsjón af framangreindu að taka kröfu Rann- sóknarlögreglu ríkisins um gæsluvarðhald til greina, eins og hún er fram sett í gæsluvarðhaldskröfu. Arnfríður Einarsdóttir kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kærði, Bjarni Leifur Pétursson, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 3. maí nk. kl. 16.00. Mánudaginn 27. mars 1995. Nr. 107/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Jónasi James Norris (Páll Arnór Pálsson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A- og c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/ 1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 22. mars 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 23. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála. Sóknaraðili krefst þess, að varnaraðila verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 3. maí 1995 kl. 16.00. Varnaraðili krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldstími verði styttur. Varnaraðili hefur ekki kært úrskurð þennan réttilega til Hæsta- réttar, sbr. 144. gr. laga nr. 19/1991. Koma því kröfur hans um breyt- ingu úrskurðarins ekki til álita. Í kröfugerð sóknaraðila til Héraðsdóms Reykjavíkur 22. mars sl. er gerð grein fyrir því, að hann hafi til rannsóknar þrjú innbrotsmál, sem varnaraðili hafi viðurkennt að hafa staðið að, ýmist fyrir for- vitni sakir eða til að reyna nýjar aðferðir við innbrot. Einnig er komið fram af hálfu sóknaraðila, að ákæra hafi verið gefin út 21. mars sl. á hendur varnaraðila fyrir innbrot 9. nóvember 1994. Þá er komið fram, að varnaraðili lauk síðast afplánun refsidóms 4. nóv- ember 1993, en hefði þá verið í samfelldri afplánun frá 20. mars 1991. Sakavottorð varnaraðila ber með sér, að brotaferill hans er langur, en frá árinu 1978 hafa mál komið samtals nítján sinnum fyrir dómstóla vegna brota hans á almennum hegningarlögum nr. 19/ 1940. Krafa sóknaraðila er reist á c-lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 auk a-liðar sömu greinar. Telja verður varnaraðila síbrotamann, og verður gæsluvarðhald yfir honum því reist á báðum framangreind- 909 um lagaákvæðum. Samkvæmt þessu verður fallist á kröfu sóknar- aðila um gæsluvarðhald yfir varnaraðila allt til kl. 16.00 miðvikudag- inn 3. maí 1995. Dómsorð: Varnaraðili, Jónas James Norris, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 miðvikudaginn 3. maí 1995. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 22. mars 1995. Ár 1995, miðvikudaginn 22. mars, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem haldið er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Arnfríði Einarsdóttur dómarafulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, að Jónasi James Norris, kt. 230762-5549, Bárugötu 22, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til miðviku- dagsins 3. maí 1995 kl. 16.00. Rannsóknarlögregla ríkisins kveður lögregluna í Reykjavík hafa tilkynnt innbrot og þjófnað í húsnæði kvikmyndafélagsins Garps- og Kam-kvik- mynda kl. 9.12 þriðjudaginn 21. mars 1995. Við rannsókn hafi komið í ljós, að farið hefði verið inn um opnanlegt gluggafag á glugga, sem snýr út að Norðurstíg. Hefði gluggafagið verið spennt upp. Ljóst sé, að stórfelldum verðmætum hafi verið stolið. Talið er, að verðmæti þýfisins nemi nær 4 milljónum króna, en þýfið er tölvubúnaður af ýmsu tagi, svo sem vél- og hugbúnaður, myndavélar, kvikmyndatökuvélar, upptökutæki auk ómetan- legra gagna á diskum tölvubúnaðar, handrit og mjög verðmæt persónuleg gögn auk geisladiska, símbúnaðar o. fl. Kærði var handtekinn á heimili sínu um kl. 15.55 í gær, 21. þ. m., og fór fram húsleit þar með samþykki hans. Fundust þar nokkrir munir úr inn- broti þessu. Við yfirheyrslu hjá RLR gekkst kærði við því að vera valdur að innbroti þessu í félagi við Bjarna Leif Pétursson. Kærði ítrekaði þá játningu sína hér fyrir dóminum fyrr í dag. Þá kveðst kærði hafa brotið „silinder“ af hurðum í tveimur fyrirtækjum og bílageymslu 13. og 19. mars sl., en engu stolið þaðan. Enn er hluti þýfisins ófundinn, og verður því að fallast á það með Rann- sóknarlögreglu ríkisins, að um rannsóknarhagsmuni sé enn að ræða. Hins vegar þykir brotaferill kærða undanfarin misseri ekki slíkur, að unnt sé að fallast á kröfu um gæsluvarðhald með vísan til c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Með vísan til framanritaðs þykir rétt, að kærði sæti gæsluvarðhaldi sam- 910 kvæmt a-lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 allt til föstudagsins 31. mars nk. kl. 16.00. Arnfríður Einarsdóttir kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kærði, Jónas James Norris, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til föstu- dagsins 31. mars nk. kl. 16.00 oll Þriðjudaginn 28. mars 1995. Nr. 94/1995. Þórður Daníel Bergmann (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl.) gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) Kærumál. Fjárnám fellt úr gildi. Fyrning. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 13. mars 1995, sem barst réttinum 17. mars sl. Kæruheimild er í 3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Hann krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og að ógilt verði fjár- námsgerð í fasteigninni Klyfjaseli nr. 1 í Reykjavík, sem gerð var 27. október 1994 til tryggingar kröfu varnaraðila, að fjárhæð 607.855 krónur, auk dráttarvaxta og kostnaðar. Hann krefst enn fremur málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Í hinum kærða úrskurði kemur fram, að varnaraðili hefur á árun- um 1988 og 1989 fengið lögtök gerð í fasteign Snæfells s/f að Lang- holtsvegi 109, Reykjavík, fyrir opinberum gjöldum, sem lögð voru á félagið þau ár. Lögtaksgerðunum var þegar fylgt eftir með beiðnum um uppboð á eigninni, en nauðungarsala fór þó ekki fram fyrr en 17. september 1993. Fékk varnaraðili ekki fulla greiðslu þar á kröf- um sínum á hendur félaginu. Sóknaraðili gekk úr nefndu sameignarfélagi í október 1988, en til- kynning um það barst Firmaskrá Reykjavíkur í nóvember 1989. Er óumdeilt í málinu, að sóknaraðili hafi borið ábyrgð á nefndum gjöldum, sem á það voru lögð. Samkvæmt þágildandi 2. gr. laga nr. 29/1885 um lögtak og fjárnám án undanfarins dóms eða sáttar hélst lögtaksréttur fyrir skulda- kröfu, þar til tvö ár voru liðin frá gjalddaga. Lögtök þau, sem gerð 912 voru, rufu fyrningarfrest gagnvart þeim, sem gerðunum var beint gegn. Með þeim varð fyrning hins vegar ekki rofin gagnvart sóknar- aðila sem ábyrgðarmanni að skuldinni, og er ekki leitt í ljós, að ann- arra úrræða hafi verið neytt til að rjúfa fyrningarfrest gagnvart hon- um. Samkvæmt því var lögtaksréttur fyrndur þegar 1. júlí 1992, er 2. gr. laga nr. 29/1885 féll úr gildi, sbr. einnig Í. mgr. 102. gr. laga nr. 90/ 1989. Heimildir fyrir fjárnámi varnaraðila voru því brott fallnar, er það var gert, en sóknaraðili hefur meðal annars borið fyrir sig fyrn- ingu til stuðnings kröfum sínum. Ber þegar af þessari ástæðu að fallast á kröfur sóknaraðila og ógilda fjárnámsgerðina. Þá verður varnaraðila gert að greiða sóknaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað, eins og í dómsorði greinir. Það athugast, að dómarinn í héraði tók málið til úrskurðar, án þess að það væri munnlega flutt, og fór þar að yfirlýsingu umboðs- manna aðilanna um, að þeir teldu ekki ástæðu til munnlegs mál- flutnings. Þessi málsmeðferð er í andstöðu við síðari ml. 1. mgr. 88. gr., sbr. 94. gr. laga nr. 90/1989. Dómsorð: Fjárnám, sem gert var í fasteign sóknaraðila að Klyfjaseli 1 í Reykjavík 27. október 1994 að kröfu varnaraðila, er fellt úr gildi. Varnaraðili, Gjaldheimtan í Reykjavík, greiði sóknaraðila, Þórði Daníel Bergmann, samtals 90.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 27. febrúar 1995. Sóknaraðili, Þórður Daníel Bergmann, kt. 131252-3589, Klyfjaseli 1, Reykjavík, skaut máli þessu til héraðsdóms með bréfi, dags. 20. desember 1994. Varnaraðili er Gjaldheimtan í Reykjavík, kt. 570169-0849, Tryggva- götu 28, Reykjavík. Sóknaraðili krefst þess, að fjárnámsgerð nr. 11/1994/17290, er sýslumaður- inn í Reykjavík framkvæmdi hjá honum að kröfu varnaraðila 27. október 1994, verði ógilt. Gert var fjárnám í fasteign sóknaraðila, Klyfjaseli |, 913 Reykjavík, til lúkningar kröfu, að fjárhæð 607.855 kr., auk áfallinna og áfallandi dráttarvaxta og kostnaðar. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar að skaðlausu að viðbættum virðisaukaskatti á málflutningsþóknun. Varnaraðili krefst þess, að kröfum sóknaraðila verði hafnað og fjárnáms- gerðin staðfest. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Sóknaraðili máls þessa var einn sameigenda sameignarfélagsins Snæfells. Hann gekk síðar úr félaginu. Krafa sú, sem umdeilt fjárnám var gert til lúkningar á, er vegna opinberra gjalda sameignarfélagsins. Ekki er ágrein- ingur um ábyrgð sóknaraðila á þessum skuldum félagsins. Hinn 8. október 1988 var gert lögtak í eignarhluta Snæfells sf. í fast- eigninni Langholtsvegi 109 til lúkningar opinberum gjöldum félagsins það ár. 20. september 1989 var á sama hátt gert lögtak í eigninni til lúkningar opinberum gjöldum 1989. Fasteignin var seld nauðungarsölu 17. september 1993. Varnaraðili lýsti kröfu í söluandvirði eignarinnar á grundvelli lögtaks- gerða þessara, að fjárhæð samtals 1.552.869 kr. Samkvæmt frumvarpi sýslu- manns nam úthlutun til hans 1.055.313 kr. Gerði varnaraðili ekki athuga- semd við frumvarpið og fékk úthlutað samkvæmt því. Sá, er kom næst á eftir í veðröð, fékk úthlutað samtals 753.864 kr. upp í sína kröfu. Sóknar- aðili bendir á, að sú krafa komi sér ekki við, þar sem hann hafi ekki borið persónulega ábyrgð á greiðslu hennar. Varnaraðili skipti úthlutuninni svo, að hann færði 777.077 kr. til fullnaðar- greiðslu gjalda ársins 1988, en 291.091 kr. sem greiðslu upp í áfallna dráttar- vexti og kostnað vegna gjalda ársins 1989. Sóknaraðili ber fyrir sig, að lögtaksgerðum varnaraðila hafi verið þinglýst seint og að hann hafi dregið lengi að krefjast nauðungaruppboðs. Þá hafi hann ekki mótmælt frumvarpi að úthlutunargerð, þó að þar hafi verið gert ráð fyrir of lágri fjárhæð til greiðslu dráttarvaxta til hans. Því sé missir hans á forgangsrétti fyrir vöxtum á eigin ábyrgð hans. Sóknaraðili hafi ekki verið aðili að uppboðsmálinu og hafi því ekki haft tækifæri til að staðreyna það, að úthlutun til varnaraðila væri rétt. Sóknaraðili bendir á, að skv. úthlutun hafi 420.709 kr. verið til greiðslu gjalda ársins 1988 (höfuðstóll 360.200 kr., dráttarvextir 60.509 kr.), en 634.604 kr. til greiðslu gjalda ársins 1989. Skipting varnaraðila á þessu sé því ekki rétt, en hann reiknar gjöld ársins 1988 sem að fullu greidd. Varnaraðili segir í greinargerð, að hann hafi krafist uppboðs með beiðn- um, dagsettum 14. desember 1988 og 27. október 1989. Uppboðsmálinu hafi verið margfrestað í uppboðsrétti Reykjavíkur, og við réttarfarsbreytingarn- ar 1. júlí 1992 hafi þurft að afturkalla beiðnirnar og senda nýjar. Fast- eignarhlutinn hafi síðan verið seldur nauðungarsölu 17. september 1993. 914 Varnaraðili segir, að við úthlutunina hafi verið felldir niður dráttarvextir af kröfunni, þar sem talið hafi verið, að hann hafi veitt gjaldfrest með því að afturkalla uppboðsbeiðnir sínar. Varnaraðili mótmælir þeim staðhæfingum sóknaraðila, að mistök hafi verið gerð við úthlutun söluverðs. Gætt hafi verið ákvæða laga nr. 23/1901, og hafi sóknaraðili ekki sýnt fram á, að útreikningar sýslumanns hafi verið rangir. Sóknaraðila hafi sjálfum verið í lófa lagið að mótmæla úthlutuninni, en það hafi hann ekki gert. Þá mótmælir varnaraðili því, að vextir hafi verið fyrndir eða lögtaksrétt- ur. Þá hafi ekki verið sýnt fram á, í hverju tómlæti hans hafi falist. Niðurstaða. Lögtök voru gerð til lúkningar kröfum varnaraðila á árunum 1988 og 1989, svo sem að framan er lýst. Þeim fullnustuaðgerðum var lokið með nauðungarsölu 17. september 1993. Með lögtaksgerðunum var slitið fyrn- ingu skuldanna, og gat fyrningarfrestur ekki tekið að líða, fyrr en nauð- ungarsalan hafði farið fram. Varnaraðili hefur lagt fram afrit uppboðs- beiðna, sem hann afturkallaði síðan í kjölfar gildistöku nýrra laga um nauð- ungarsölu árið 1992. Þarf ekki, eins og mál þetta liggur fyrir, að leysa úr því, hvort rétt hafi verið að afturkalla beiðnirnar, en varnaraðili krafðist nauð- ungarsölu innan hæfilegs tíma, eftir að hann afturkallaði fyrri beiðnir. Aðila greinir ekki á um, hvernig sýslumaður reiknaði kröfu varnaraðila til úthlutunar. Þá eru þeir sammála um, að úthlutað hafi verið lægri fjárhæð til hans en krafist var, þar sem sýslumaður taldi, að hann hefði að talsverð- um hluta glatað forgangsrétti fyrir vöxtum vegna ákvæða laga nr. 23/1901. Hins vegar telur sóknaraðili, að úthlutun til varnaraðila hafi verið lækkuð meir en réttmætt hafi verið og varnaraðili vanrækt að mótmæla því. Ekki verður í þessu máli úr því leyst, hvort úthlutunargerð hafi verið réttilega ráðin. Við úrlausn þessa máls skiptir máli, að krafa varnaraðila var ekki að neinu leyti fyrnd, hvorki höfuðstóll hennar né dráttarvextir, þar sem lögtak hafði verið gert til lúkningar þeim. Missir forgangsréttar skv. lögum nr. 23/1901 felur ekki í sér, að veðtrygging fyrir vöxtunum glatist, heldur einungis staða í úthlutunarröð gagnvart öðrum veðhöfum. Því var varnaraðila heimilt að krefjast aðfarar hjá þeim, sem ábyrgð báru á greiðslu krafnanna, er fram var komið, að full greiðsla fékkst ekki af söluverði fast- eignarinnar. Ekki verður fallist á það með sóknaraðila, að með vanrækslu um að mót- mæla hugsanlegum skekkjum í frumvarpi að úthlutunargerð hali varnar- aðili látið af kröfunni eða hún fallið niður með einhverjum hætti. 915 Samkvæmi þessari niðurstöðu verður fjár að lella málskostnað niður. ámsgerðin staðfest, Róll er þó Jón Finnbjörnsson dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan, Úrskurðarorð: Hafnað er kröfu sóknaraðila, Þórðar Daníels Bergmann. um ógild- iogu framangreindrar ljárnámsperðar. Málskostnaður fellur niður. 015 Samkvæmt þessari niðurstöðu verður fjárnámsgorðin staðfest. Rétt or þó að fella málskostnað niður. Jún Finnbjörnsson dómarafullirúi kveður upp tiskurð þennan, Úrskurðarorð. Halnað er krölu sóknaraðila, Þórðar Daníels Br ingu framangreindrar fjárnámsgerðar. amann, urn ógild Málskostnaður fellur niður. Samkvæmt þessari niðurstöðu verður fjárnámsgerðin staðfsst. að fella málskostnað niður. Jón Finnbjörnsson dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan, Úrskurðarorð. Hafnað er kröfu sóknaraðila, Þórðar Danícls Bergmann, um úgild- ingu framangreindrar ljárnámsgerðar Mál kostnaður fell só Þriðjudaginn 28. mars 1995, lmur hf, (Hlöðver Kjartansson hdl.) Vélsmiðjunni Mjölni hf. (Jónatan Sveinsson hál) Nr, 951995, Kærumál, Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæmi hæstaróttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Arnljótur Björnsson. dómari Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 16. mars 1995. sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 20. sama mánað- ar. Kærður or úrskurður Lléraðsdóms Vestljarða, sem kveðinn var upp 3. mars 1995. þar sem varnaraðila er úrskurðaður málskostn- aður. að fjárhæð 500.000 krónur, í máli. sem varnaraðili höfðaði gegn sóknaraðila fyrir hóraðsdóminum með stefnu, út gefinni 6. júlí 1993. Kæruheimild er í e nkamála. Sóknaraðili krefst þess aðall, að hinn kærði úrskurður verði ómerktur or málinu vísað heim í hérað til uppkvaðningar úrskurðar um málskostnað að nýju. Til vara krelst hann þess, að málskosin- aður í hóraði verði felldur niður að öðru leyti en því, að varnaraðili verði dæmdur til að reiða sóknaraðila 401.762 krónur Í matskostn- að. Til þrautavara krefst sóknaraðili, að málskostnaður ár hendi sóknaraðila í héraði“ verði kekkaður verulega. Loks krefst sóknar- aðili kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurður og kæru- málskostnaðar úr hendi sóknaraðila rðar Gíslason og tur hæstaréttar- gr. laga nr 91/1991 um me Svo sem greinir í úrskurði héraðsdóms. var ákvörðun um máls kostnað falin dómslormanni á grundvelli 2. mor. 108, gr. laga nr. 91 1991. eflir að sátt hafði tekist um önnur áyreiningsefni í málinu. Var) ákvörðun þessi rétt samkvæmi 2. ml. 3. mgr. 4. gt. sömu lyga. Með) vísun til þess og forsendna hins kærða úrskurðar Der að staðfesta hann. Þriðjudaginn 28. mars 1995. Nr. 95/1995. Hjálmur hf. (Hlöðver Kjartansson hdl.) segn Vélsmiðjunni Mjölni hf. (Jónatan Sveinsson hdl.) Kierumál. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar, Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Markús Sigurbjörnsson og Arnljótur Björnsson, settur hæstar dómari Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 16, mars 1995, sem bars réttinum ásamt kærumálsgörnum 20. sama mánað- ar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Vestjarða, sem kveðinn var upp 3. mars 1995, þar sem varnaraðila er úrskurðaður málskostn- aður, að fjárhæð 500.000 krónur, í máli, sem varnaraðili höfðaði seen sóknaraðila fyrir héraðsdóminum með stefnu, út gröfinni 6, júlí 1993. Kæruheimild er í g-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 9111991 um með, ferð einkamála, Sóknaraðili krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði ómrktur og málinu vísað heim í hérað til uppkvaðning; um málskostnað að nýju. 'Til vara krefst hann þess. að málskostn aður í héraði verði felldur niður að öðru leyti en því, að varnaraðili verði dæmdur til að greiða sókna 01.762 krónur í matskostn- að. "Til þrautavara krefst sóknaraðili, að málskostnaður úr hendi „sóknaraðila í héraði“ verði lækkaður verulega. Loks krefsi sóknar aðili kærumálskostnaðar Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kieru- málskostnaðar úr hendi sóknaraðila Svo sem preinir í úrskurði héraðsdóms. var ákvörðun um máls- kostnað falin dómsformanni á grundvelli 2. mer. NOR. pr. laga nr. 91, 1991, eftir að sátt hafði tekist um önnur ágreiningsefni í málinu. Var) vörðun þessi rélt samkvæmt 2, ml. 3. mer, 4. gr. söm lega, Með vísun til þess og forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta skurður hunn „6 Þriðjudaginn 28. mars 1995 995. Hjálmur hí (Hlöðver Kjartansson hdl.) seen Vélsmiðjunni Mjölni hf. (lónatan Sveinsson hdl.) Kærumál. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar, Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Markús Sigurbjörnsson og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar dómari, Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar möð kæru 16. mars 1995, sem barst réttinum ásamt kierumálsgögnum 20. sama mánað- ar, Kærður er úrskurður Hóraðsdóms Vestfjarða, sem kveðinn var upp 3. mars 1995, þar sem varnaraðila er úrskurðaður málskostn- aður, að fjárhæð 500,000 krónur, í máli, sem varnaraðili hölðaði sogn sóknaraðila fyrir hóraðsdóminum með stefnu. út gefinni 6. júlí 1993, Kæruheimild er í æ-lið 1. mr. 143. gr. aga ar. 91/1991 um með. ferð einkamála. óknaraðili krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til uppkvaðningar úrskurðar um málskostnað að nýju. Til vara krefst hann þess, að málskostn- aður í héraði verði felldur niður að öðru leyti en því. að varnaraðili verði dæmdur til að greiða sóknaraðila 401.762 krónur í matskostn að. Til þrautavara krefst sóknaraðili. að málskostnaður úr hendi „sóknaraðila í héraði“ verði lækkaður verulega. Loks krefst sóknar- aðili krærumálskostnaðar: Varnaraðili krelst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru nálskosinaðar úr hendi sóknaraðila. Svo sem greinir í úrskurði héraðsdóms, var ákvörðun um máls. kostnað falin dómsformanni á grundvelli 2. mgr. 108. er. laga nr. 91 1991, eftir að sátt hafði tekist um önn ákvörðun þessi rétt samkvæmt 2. ml. 3. myr. a. vísun til þess og forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. 917 Sóknaraðila ber að greiða varnaraðila kærumálskostnað, svo sem greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Hjálmur hf., greiði varnaraðila, Vélsmiðjunni Mjölni hf., 40.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Vestfjarða 3. mars 1995. Ár 1995, föstudaginn 3. mars, er á dómþingi Héraðsdóms Vestfjarða, sem háð er í Dómhúsi Héraðsdóms Reykjavíkur við Lækjartorg af Jónasi Jó- hannssyni héraðsdómara, kveðinn upp úrskurður þessi um málskostnað í málinu nr. E-115/1993: Vélsmiðjan Mjölnir hf. gegn Hjálmi hf. I. Málið höfðaði Jónatan Sveinsson hrl. fyrir hönd Vélsmiðjunnar Mjölnis hf., kt. 540292-2809, Mávakambi 2, Bolungarvík, með stefnu, út gefinni 6. júlí 1993, á hendur Hjálmi hí., kt. 641168-0179, Hafnarbakka, Flateyri, sem birt var 31. ágúst 1993, en málið var þingfest hér fyrir dómi 8. september s. á. Af hálfu stefnda tók Hlöðver Kjartansson hdl. til varna í málinu. Hefur síðan farið fram umfangsmikil gagnaöflun, þar á meðal matsgerð tveggja sérkunnáttumanna, sem dómkvaddir voru 14. febrúar 1994. Lá endanleg niðurstaða þeirra ekki fyrir fyrr en 8. nóvember s. á. Á dómþingi 29. des- ember voru síðan kvaddir til setu í dóminum sérfróðir meðdómendur, sem tóku fyrst sæti í réttinum fimmtudaginn 23. febrúar 1995. Þann dag var tek- in skýrsla af einu vitni í húsakynnum Héraðsdóms Reykjavíkur, en í fram- haldi af því flugu dómendur og lögmenn aðila vestur til Ísafjarðar, þar sem fyrirhuguð var aðalmeðferð í málinu að morgni næsta dags. Áður en til eiginlegrar aðalmeðferðar kom, höfðu hins vegar sættir tekist um allt annað en málskostnað, en ákvörðun hans var falin dómsformanni á grundvelli 2. mgr. 108. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991 að undangenginni framlagningu málskostnaðarreikninga beggja aðila og málflutningi lög- manna um þennan þátt málsins. II. Samkvæmt 1. mgr. 130. gr. einkamálalaga skal sá, er tapar máli, í öllu verulegu að jafnaði dæmdur til að greiða gagnaðila sínum málskostnað. Verðmæti kröfu stefnanda nam á málflutningsdegi tæplega 9.000.000 króna að með töldum dráttarvöxtum. Sættir tókust þann dag um greiðslu á 918 5.000.000 króna, en áður hafði stefndi greitt inn á stefnukröfuna (8.727.545 krónur auk dráttarvaxta) samtals 2.250.000 krónur. Að þessu virtu þykir ekki verða hjá því komist að verða við kröfu lögmanns stefnanda og úr- skurða stefnda til greiðslu málskostnaðar samkvæmt 1. mgr. 129. gr. téðra laga. Við ákvörðun hans þykir þó mega líta til þess, að sættir tókust í mái- inu fyrir aðalmeðferð. Ber að miða kostnað stefnanda af flutningi málsins við niðurstöðu nefndrar dómsáttar, þ. e. 5.000.000 króna. Samkvæmt framanrituðu og að teknu tilliti til útlagðs kostnaðar af hálfu stefnanda þykir hæfilegt að ákvarða honum 500.000 krónur í málskostnað úr hendi stefnda. Úrskurðarorð: Stefndi, Hjálmur hf., greiði stefnanda, Vélsmiðjunni Mjölni hf.. 500.000 krónur í málskostnað. 919 Þriðjudaginn 28. mars 1995. Nr. 192/1993. — Landsbanki Íslands vegna Verðbréfaviðskipta Samvinnubankans (Sveinn Haukur Valdimarsson hrl.) gegn Lífeyrissjóði Dagsbrúnar og Framsóknar (Atli Gíslason hrl.) og gagnsök og til réttargæslu fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og sýslumanninum í Reykjavík (Sigrún Guðmundsdóttir hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 17. maí 1993, en gagnáfrýjandi með stefnu 22. júní sama ár. Mál þetta var tekið til dóms að lokinni aðalmeðferð 26. janúar 1993. Í þinghaldi 29. mars sama ár var eftirfarandi bókað: „Málið er nú endurupptekið, og lögðu talsmenn aðila það í dóm að nýju með vísan til 115. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.“ Dómur í málinu var kveðinn upp 6. apríl 1993. Í héraðsdómi er engin skýring gefin á drætti á dómsuppsögu eftir aðalflutning. Samkvæmt framansögðu var málið dæmt án munnlegs málflutn- ings að nýju, er tíu vikur voru liðnar frá aðalmeðferð. Verður að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til munn- legs málflutnings og dómsuppsögu að nýju, sbr. dóma Hæstaréttar 6. febrúar 1995 í málunum nr. 384/1992, 9/1993, 104/1994 og síðari dóma um sama efni. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. 920 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í ð til munnleg málflutninys og uppsögu dóms að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarélti fellur niður. 920 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til munn! nýju. málflutnings og uppsögu dóms að) Málskastnaður fyrir Hæstarétti fellur niður, 920 Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til munnlegs málflutnings og uppsögu dóms að nýju Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 921 Fimmtudaginn 30. mars 1995. Nr. 113/1995. — Smári Gunnarsson (Valgarður Sigurðsson hrl.) gegn þrotabúi Bílaports hf. (Magnús Guðlaugsson hrl.) Kærumál. Kærufrestur. Frávísun frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 28. mars 1995. Kærður er úrskurð- ur Héraðsdóms Reykjavíkur 16. febrúar 1995 um synjun á kröfu sóknaraðila um viðurkenningu veðréttar í bifreiðinni JS-189 og út- hlutun sér til handa á andvirði hennar. Kæruheimild er í 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o. fl. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og breytt á þann veg, að viðurkenndur verði veðréttur hans í bif- reiðinni JS-189 samkvæmt þinglýstu tryggingarbréfi, út gefnu 1S. ágúst 1990, og að varnaraðila verði gert að úthluta andvirði bif- reiðarinnar til sóknaraðila á grundvelli veðsins. Þá krefst sóknar- aðili kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess aðallega, að málinu verði vísað frá Hæsta- rétti, en til vara, að kröfum sóknaraðila verði hafnað. Varnaraðili krefst enn fremur kærumálskostnaðar. Héraðsdómi Reykjavíkur barst 2. mars 1995 símbréf lögmanns sóknaraðila með svohljóðandi yfirlýsingu: „Umbj. minn hefur ákveðið að kæra niðurstöðu héraðsdóms í ofangreindu máli, ef skil- yrði reynast fyrir hendi. Nánari staðfesting síðar.“ Samkvæmt vott- orði héraðsdómara barst skrifleg og rökstudd kæra sóknaraðila héraðsdómi 17. sama mánaðar, um leið og kærugjald var greitt. Kæran er dagsett 2. mars 1995. Eins og atvikum er háttað, er ekki unnt að líta svo á, að kæra hafi borist héraðsdómi, áður en liðinn var frestur til að skjóta málinu til 922 æðra dóms samkvæmt 144. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einka- mála, sbr. 179. gr. laga nr. 21/1991. Ber því að vísa málinu frá Hæsta- rétti. Sóknaraðili greiði varnaraðila kærumálskostnað, svo sem í dóms- orði greinir. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Sóknaraðili, Smári Gunnarsson, greiði varnaraðila, þrotabúi Bílaports hf., 30.000 krónur í kærumálskostnað. 923 Fimmtudaginn 30. mars 1995. Nr. 237/1993. — Sigurjón Ólafsson og Hlynur Tryggvason (Jón Magnússon hrl.) gegn Blönduóssbæ (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl.) Verksamningur. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Björn Þ. Guðmundsson prófessor. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. júní 1993. Endanleg kröfugerð þeirra er sú, að stefndi verði dæmdur til að greiða þeim 324.701 krónu með dráttarvöxtum samkvæmt |. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af þeirri fjárhæð frá 1. desember 1990 til greiðsludags, allt að frádregnum 66.690 krónum. Þá krefjast þeir málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms, en til vara, að kröfur áfrýjenda verði lækkaðar. Hann krefst einnig máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Atvikalýsingu er verulega áfátt í hinum áfrýjaða dómi. Ágreiningur aðila á rætur að rekja til verksamnings, sem gerður var 20. desember 1989 milli Blönduóssbæjar sem verkkaupa og áfrýjenda og Grétars Guðmundssonar sem verktaka. Hið umsamda verk fólst í að reisa fjölbýlishús með fjórum almennum kaupleigu- íbúðum á Blönduósi. Skyldi húsinu skilað fullfrágengnu 15. mars 1991, en lóðarfrágangi að fullu lokið 31. ágúst 1990. Jafnhliða gerð verksamningsins höfðu áfrýjendur og Grétar Guð- mundsson gert innbyrðis samning sín á milli um skiptingu verksins. Var Grétar ekki aðili að þeim framkvæmdum í verklok, er leiddu til þess ágreinings aðila, sem hér er til úrlausnar. Er aðild áfrýjenda að málinu óumdeild. Í 1. gr. verksamningsins kemur fram, að húsið verði byggt sam- 924 kvæmt uppdráttum og verklýsingu, gerðum af tæknideild Húsnæðis- stofnunar ríkisins, ásamt meðfylgjandi útboðsgögnum „og þeim gögnum, sem nefnd eru og vísað er til“. Meðal þeirra gagna eru útboðsskilmálar. Í grein 1.2. þessara skil- mála segir, að Íslenskur staðall, ÍST-30, sé hluti útboðsgagna að því marki, sem ekki sé annað tekið fram í útboðsgögnum. Í grein 1.8. í skilmálunum, sem ber yfirskriftina Greiðslur, segir, að reikningar verktaka fyrir samningsgreiðslur og verðbætur verði greiddir af verkkaupa, eftir að eftirlitsmaður hans og Húsnæðisstofnun ríkisins hafa samþykkt þá. Í grein 1.9., sem ber yfirskriftina Greiðslur fyrir aukaverk, segir, að komi til aukaverka, skuli fylgja ákvæðum 16. kafla í ÍST-30 þar að lútandi. Skuli gera sérstaka reikninga vegna slíkra aukaverka. Í 16. kafla ÍST-30 segir meðal annars, að verkkaupa sé heimilt að krefjast breytinga á umfangi verksins og aukaverka. Eigi verktaki rétt á sérstakri greiðslu vegna aukins kostnaðar, sem af breyting- unni leiðir, hafi hann gert kröfu um það, áður en byrjað var á þeirri vinnu. Verktaki megi engin aukaverk vinna nema samkvæmt ský- lausum fyrirmælum verkkaupa, og skuli allar yfirlýsingar um breyt- ingar vera skriflegar. Í 17. kafla ÍST-30 segir meðal annars, að um- sjónarmaður verkkaupa geti samið um öll minni háttar viðbótar- verk. Þar er jafnframt að finna ákvæði um svonefnda verkfundi og að fulltrúi verkkaupa riti að jafnaði fundargerð slíks fundar. Í upphafi 3. gr. verksamnings aðila segir: „Samningsupphæð innir verkkaupi af hendi samkvæmt ákvæðum í útboðslýsingu. Greitt skal á skrifstofu Blönduóssbæjar eigi síðar en 10 dögum eftir, að eftirlits- maður verkkaupa hefur samþykkt reikninga verktaka.“ Samkvæmt 2. gr. verksamningsins skyldi verkkaupi greiða 22.215.139 krónur fyrir verkið auk kostnaðar, sem leiði af breyttu verðlagi. Fyrir dómi hafa áfrýjandinn Hlynur og Guðbjartur Á. Ólafsson, bæjartæknifræðingur á Blönduósi, staðfest, að heildargreiðslur til verktaka hafi orðið ríflega 30.000.000 króna. Ekki liggur ljóst fyrir, hvort hækkun frá samningsverði megi eingöngu rekja til verðbreyt- inga eða hvort aukaverk og breytingar á verkinu hafi einnig legið þar að baki. 925 Il. Í máli þessu krefja áfrýjendur stefnda um greiðslu reiknings, dag- setts 15. nóvember 1990, fyrir tvö aukaverk, sem unnin voru í sept- ember 1990, er dró að verklokum. Er annars vegar um að ræða greiðslu fyrir málningu á girðingu, að fjárhæð 66.690 krónur, sem stefndi greiddi þó um síðir í lok ágúst 1992, eftir að mál þetta var höfðað. Hins vegar er krafist greiðslu fyrir að tyrfa lóð fjölbýlis- hússins, að fjárhæð 315.000 krónur, að frádregnu svonefndu geymslufé og greiðslu, er verkkaupi innti af hendi og miðaðist við, að sáð hefði verið í lóðina, svo sem mælt var fyrir um í verksamn- ingi. Samtals er reikningur verktaka fyrir þessi tvö aukaverk að fjár- hæð 324.701 króna. Árýjendur hafa lýst atvikum svo, að í september 1990 hafi þeir undirbúið að sá í lóðina. Eftirlitsmaður verkkaupa, Guðbjartur Á. Ólafsson, hafi þá óskað eftir því, að tyrft yrði í stað þess að sá. Hafi hann skýrt tilmælin með því, að ella yrði moldarfok úr lóðinni allan veturinn á næstu nágranna. Áfrýjendur hafi orðið við beiðninni, þótt þeir hafi ekki verið áfram um að bæta auknu verki á sig, þar eð þeir unnu að öðru verki á þeim tíma. Með sama hætti hafi eftirlits- maðurinn beðið um, að girðing yrði máluð og það verk verið unnið skilmálalaust. Í hvorugu tilviki hafi nokkur fyrirvari verið orðaður um, að samþykki Húsnæðisstofnunar ríkisins þyrfti að koma til. Hafi þetta verið í samræmi við þá almennu tilhögun, að eftirlits- maðurinn hafi sett fram tillögur um framkvæmd verksins og auka- verk, og hafi það ekki verið gert skriflega, heldur aðeins munnlega. Reikningur verktaka er áritaður um samþykki eftirlitsmanns verkkaupa 23. nóvember 1990. Sama dag ritaði eftirlitsmaðurinn bréf til skýringa á reikningi verktaka. Um málun girðingar segir, að einingarverð á fermetra sé hið sama og verktaki fái fyrir málun girðinga í öðru verki, það er byggingu kaupleiguíbúða fyrir aldraða. Síðan segir: „Af ýmsum ástæðum þótti nauðsynlegt að láta gras- þekja lóðina í stað þess að sá. Einingarverð er framreiknað frá fyrra verki verktaka, þ. e. a. s. við Mýrarbraut 26-28. Meðfylgjandi sam- þykktur reikningur.“ Reikningurinn var ekki greiddur. Hinn 20. júní 1991 óskaði eftir- litsmaðurinn í símbréfi umsagnar Húsnæðisstofnunar ríkisins um nokkra aukareikninga vegna verksins. Með því fylgdi greinargerð 926 hans sjálfs, dagsett 6. júní 1991. Þar sagði um reikning fyrir tyrfingu lóðar, að verktaka hafi þótt nauðsynlegt að grasþekja lóðina. Síðan segir: „Eftirlitsmaður og verktaki urðu ásáttir um einingarverð sem framreiknað var frá fyrri verkum verktaka en framkvæmdin var enn ákvörðun verktaka, og eftir lokaúttekt á lóðinni er ekki hægt að segja, að það gefi tilefni til aukagreiðslna.“ Að fenginni þessari skýrslu lýsti Húsnæðisstofnun þeirri skoðun, að hafna bæri reikn- ingnum, sem verkkaupi gerði, með bréfi til áfrýjenda 2. september 1991. Fyrir dómi hefur Guðbjartur Á. Ólafsson ítrekað, að hann hafi ekki beðið um, að lóðin yrði tyrfð. Verktakar hafi verið komnir á eftir áætlun með lóðarfrágang. Hann hafi rætt málið við þá 12. sept- ember 1990 og þeir síðan ráðist samkvæmt eigin ákvörðun í að tyrfa. Áður hafi þó verið farið yfir, hvaða kostir væru í stöðunni, og hann hafi fylgst með framvindu verksins. Hann hafi síðan samþykkt reikninginn „meira sem stuðning við verktakann um að fá betri greiðslur fyrir lóðina, en verktakanum átti að vera fullkunnugt um það, að það var tæknideild Húsnæðisstofnunar, sem hafði síðasta orðið um það, hvort þetta yrði samþykkt sem viðbótarverk“. Hann gat þess jafnframt, að stundum biðji eftirlitsmaður um aukaverk, en stundum fari verktakar sjálfir fram á slíkt. ll. Áfrýjendur reisa kröfur sínar á því, að eftirlitsmaður stefnda hafi beðið um, að verkið yrði unnið. Til þess hafi hann verið bær, og sönnun liggi fyrir um, að í verkið var ráðist að hans beiðni. Stefndi hafi einn verið viðsemjandi áfrýjenda sem verkkaupi, en ekki Hús- næðisstofnun ríkisins. Ókleift sé að túlka samninginn á þann veg, að bæði stefndi og Húsnæðisstofnun hafi þurft að standa að beiðni um aukaverk, til að verktaki mætti treysta því, að endurgjald kæmi fyrir að verki loknu. Hafi hin almenna framkvæmd verið sú, að eftirlits- maðurinn hafi einn staðið að slíkum beiðnum. Stefndi heldur því hins vegar fram, að áfrýjendur hafi tekið upp hjá sjálfum sér að breyta verkinu með þeim hætti, sem hér um ræð- ir. Geti þeir ekki krafist sérstakrar greiðslu fyrir kostnaðarauka af því. Jafnvel þótt lagt yrði til grundvallar, að eftirlitsmaðurinn hafi 927 beðið um þessa breytingu á verkinu, hafi hann ekki haft heimild til að gera það á sitt eindæmi. IV. Kaupleiguíbúðir þær, sem samningur málsaðila laut að, voru byggðar á grundvelli laga nr. 86/1988 um Húsnæðisstofnun ríkisins. Á framkvæmdatímanum var þeim lögum breytt með lögum nr. 70/ 1990, er tóku gildi 1. júní það ár, en ákvæði eldri og yngri laganna voru samsvarandi um það, sem hér skiptir máli. Samkvæmt lögun- um er veitt lán úr sjóðum stofnunarinnar fyrir tilteknum hluta bygg- ingarkostnaðar slíkra íbúða, en sveitarfélag getur verið fram- kvæmdaraðili þess háttar verkefna. Ber sveitarstjórn fjárhagslega ábyrgð á almennum kaupleiguíbúðum á vegum hennar og enn fremur ábyrgð á framkvæmdum. Verði byggingarkostnaður meiri en sá kostnaðargrundvöllur, sem Húsnæðismálastjórn hefur sam- þykkt að lánveitingu, fjármagnar framkvæmdaraðili þann kostnað, sem umfram er. Þá er í lögunum fjallað um hlutverk tækni- og þjón- ustudeildar Húsnæðisstofnunar ríkisins. Felst það meðal annars í því að hafa eftirlit með framkvæmdum þeirra aðila, sem njóta lána úr veðlánakerfinu, eftir því sem þörf er á, og sjá um, að settum skil- yrðum sé fullnægt, auk þess sem deildin er meðal annars sveitar- stjórnum til aðstoðar við undirbúning, útboð og samningsgerð vegna félagslegra íbúðabygginga, óski þær þess. V. Í verksamningi við áfrýjendur er einungis bæjarstjórn Blönduóss viðsemjandi þeirra sem verkkaupi. Ber samningurinn enga áritun Húsnæðisstofnunar ríkisins um sérstakt samþykki hennar. Verk- kaupi hefur heimildir samkvæmt samningnum til að óska eftir gerð aukaverka, og eins og atvikum er hér háttað, var eftirlitsmaður verkkaupa til þess bær. Í samningnum er ekkert, sem gaf verktaka tilefni til að líta svo á, að það yrði háð endanlegri afstöðu Hús- næðisstofnunar ríkisins, hvort endurgjald kæmi fyrir verkið eða ekki. Hvort stofnunin samþykkti slíkt sem grundvöll aukinna lán- veitinga af sinni hendi, er því óviðkomandi, hvort verkkaupi gæti á sína ábyrgð gagnvart áfrýjendum óskað breytinga á framkvæmd verksins. 928 Áfrýjendur hafa báðir staðhæft, að ráðist hafi verið í að tyrfa lóð fjölbýlishússins samkvæmt beiðni eftirlitsmannsins. Áritaði hann reikninginn um samþykki sitt 23. nóvember 1990 og gaf sama dag einnig skriflegar skýringar á samþykki sínu. Þá hefur vitnið Stefán Þröstur Berndsen komið fyrir dóm, en hann átti þá sæti í húsnæðis- nefnd Blönduóssbæjar. Hefur hann borið, að á þeim tíma, er verkið var unnið, hafi eftirlitsmaðurinn tjáð sér, að hann hafi beðið verk- takana um að tyrfa lóðina í stað þess að sá. Málið hafi síðan komið til umræðu í nefndinni með þeim hætti, að eftirlitsmaðurinn skýrði frá því, að tyrft hefði verið, en ekki sáð. Með vísan til alls þess, sem að framan greinir, þykir nægilega í ljós leitt, að verkið hafi verið unnið að ósk verkkaupa og þar með á hans ábyrgð. Samkvæmt því verða kröfur áfrýjenda teknar til greina, en þær hafa ekki sætt sérstökum tölulegum andmælum né heldur upphafstími dráttarvaxta. Varakrafa stefnda um lækkun stefnufjárhæðar er ekki studd neinum gögnum, og hefur málið ekki verið rekið af hans hálfu með tilliti til þeirrar kröfu. Dæma ber stefnda til greiðslu málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. VI. Við rekstur málsins fyrir héraðsdómi hefur ýmislegt farið úr- skeiðis. Meðal annars voru tveir úrskurðir kveðnir upp undir rekstri málsins, án þess að gætt væri fyrirmæla 3. mgr. 112. gr. laga nr. 91/ 1991 um meðferð einkamála. Ýmis skjöl hafa verið lögð fram, sem enga þýðingu hafa og eru málinu óviðkomandi. Atvikalýsing hér- aðsdóms er brotakennd, og er þar lítt vikið að sönnunargögnum og framburði vitna. Ber að átelja þennan rekstur málsins, en ekki þykir alveg næg ástæða til að ómerkja héraðsdóm þrátt fyrir þessa ann- marka. Dómsorð: Stefndi, Blönduóssbær, greiði áfrýjendum, Sigurjóni Ólafs- syni og Hlyni Tryggvasyni, 324.701 krónu með dráttarvöxtum samkvæmt IIl. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 1. desember 1990 til greiðsludags, allt að frádregnum 66.690 krónum. 929 Stefndi greiði áfrýjendum 250.000 krónur samtals í máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 7. apríl 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 26. mars 1993, er höfðað fyrir dómþinginu með áskorunarstefnu, birtri 22. júní 1992, af Sigurjóni Ólafssyni, kt. 290548- 2179, húsasmið, Melabraut 13, Blönduósi, og Hlyni Tryggvasyni, kt. 231045- 3099, húsasmið, Brekkubyggð 17, Blönduósi, gegn Ótfeigi Gestssyni, kt. 121045-3519, bæjarstjóra, Hólabraut 11, Blönduósi, fyrir hönd Blönduóss- bæjar, kt. 470169-1769, Hnjúkabyggð 33, Blönduósi. I. Endanlegar dómkröfur stefnenda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum 324.701 kr. ásamt hæstu lögleyfðu vanskilavöxtum skv. HI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af þeirri fjárhæð frá 1. desember 1990 til greiðsludags. Þá krefjast stefnendur þess, að dráttarvextir leggist við höfuð- stól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 1. desember 1991, allt að frádregnum 66.690 kr., sem greiddar voru 31. ágúst 1992. Stefnendur krefjast málskostn- aðar |...}. Endanlegar dómkröfur stefnda eru þær, að stefndi verði sýknaður af öll- um dómkröfum stefnenda. Til vara krefst stefndi þess, að dómkröfur stefn- enda verði lækkaðar verulega. Þá krefst stefndi aðallega málskostnaðar úr hendi stefnenda |...|. Til vara krefst stefndi þess, að málskostnaður falli niður. Upphaflega gerði stefndi kröfu um, að máli þessu yrði vísað frá dómi, en féll frá þeirri kröfu í þinghaldi 2. desember 1992. Við aðalflutning málsins 25. mars sl. var kveðinn upp úrskurður um, að stefnda væri heimilt að leggja fram gögn í málinu, sem þingmerkt voru sem dómskjöl nr. 1922. Hinn 26. mars sl. var aðalflutningi fram haldið, og var þá kveðinn upp úr- skurður, þar sem stefnendum var heimilað að leiða Stefán Þröst Berndsen fyrir dóm sem vitni. Sættir voru reyndar árangurslaust. Il. Stefnendur kveða málavexti þá, að þeir hafi unnið við að mála girðingu og leggja túnþökur á lóð Húnabrautar 42 á Blönduósi, sbr. umstefndan reikning. Málun girðingar hafi fengist greidd, en stefndi hafi enn ekki greitt fyrir lagningu túnþakna. Sé því í máli þessu krafist greiðslu á 315.000 krón- um að frádregnum 39.900 krónum fyrir sáningu og að frádregnu geymslufé, 17.090 krónum. 930 Við munnlegan flutning málsins voru málsástæður stefnenda þær, að eftirlitsmaður verksins að Húnabraut 42, Guðbjartur Ólafsson bæjartækni- fræðingur hefði beðið stefnendur að tyrfa lóðina í stað þess að sá prasfræi í hana, jafnvel þótt verksamningur og verk- og efnislýsingar gerðu ráð fyrir, að sáð yrði í lóðina. Eftirlitsmaður bæjarins með verkinu hefði stöðu- umboð, og því hefðu yfirlýsingar hans, undirritanir og samþykktir skuld- bindingargildi fyrir Blönduóssbæ. Hér hefði því í öllu verið farið eftir verk- samningi, með því að aukaverk var unnið eftir fyrirmælum verkkaupa, Blönduóssbæjar. Um samþykkisskort Húsnæðisstofnunar ríkisins á umstefndum reikningi kveða stefnendur hann ekki hafa áhrif á greiðsluskyldu verkkaupa gagnvart verktaka. Húsnæðisstofnun ríkisins beri enga greiðsluskyldu gagnvart stefn- endum, enda sé hún ekki aðili að verksamningi þeim, sem hér liggur til grundvallar. Þá séu aðilar sammála um, að umrætt aukaverk hafi verið unn- ið, og ekki sé tölulegur ágreiningur um fjárhæð þá, sem stefnt sé til greiðslu á. Stefndi beri því ótvíræða greiðsluskyldu gagnvart stefnendum. 11. Stefndi kveður málavexti þá, að 20. desember 1989 hafi bæjarsjóður Blönduóss annars vegar og hins vegar Hlynur Tryggvason, Sigurjón Ólafs- son og Grétar Guðmundsson gert með sér verksamning um byggingu fjög- urra almennra kaupleiguíbúða fyrir Blönduóssbæ. Verktakarnir höfðu áður gert með sér samning um skiptingu einstakra verkliða og greiðslutilhögun á framkvæmdatímabilinu í samræmi við útboðsgögn Húsnæðisstofnunar ríkisins um greiðslur og greiðslutilhögun. Verktakinn Grétar Guðmunds- son, sem séð hafi um ákveðna verkþætti við byggingu kaupleiguíbúðanna, hafi lokið öllum verkþáttum sínum gagnvart Blönduóssbæ og sé því ekki aðili að málinu. Deilan standi því milli Blönduóssbæjar og Hlyns Tryggva- sonar og Sigurjóns Ólafssonar. Stefndi kveður verktakann hafa fengið mánaðarlegar greiðslur frá verk- kaupa fyrir unnin verk skv. útboðsgögnum, eftir að eftirlitsmaður verk- kaupa, Guðbjartur Ólafsson bæjartæknifræðingur, hefði tekið út stöðu verksins hverju sinni og borið saman við útboðsgögn og eftir að Húsnæðis- stofnun ríkisins hefði samþykkt fram komna reikninga. Sá háttur hafi verið hafður á um greiðslur fyrir aukaverk, þ. e. a. s. verk, sem unnin voru af verktaka og voru ekki í samræmi við útboðsgögn, að verktakar, sem tækju að sér að byggja íbúðir á vegum stjórna verkamannabústaða eða félaps- legra og almennra kaupleiguíbúða á vegum sveitarfélaga, urðu að lúta regl- um Húsnæðisstofnunar ríkisins um, hvernig staðið skyldi að slíkum verk- 931 um, ef þau ættu að fást samþykkt og greidd sem aukaverk. Það skilyrði Húsnæðisstofnunar ríkisins styðst við lög nr. 86/1988, einkum 102. gr. Komi til aukaverka eða breytinga á magni, skuli fylgja ákvæðum ÍST-30, kafla 16. Um slíkt skuli semja sérstaklega fyrir fram og hafa hliðsjón af ein- ingarverði í tilboði, ef unnt sé. Samningnum skuli fylgja sundurliðuð kostn- aðaráætlun, byggð á magnútreikningi, sem báðir aðilar hafi samþykkt. Samning aðila um aukaverk eigi að senda tæknideild Húsnæðisstofnunar ríkisins til endanlegrar umsagnar. Ekki megi hefja vinnu við aukaverk, áður en sú umsögn liggi fyrir. Hafi stefnendum verið þessir skilmálar ljósir, og hafi þeir undirgengist þá í samningi aðila, dagsettum 8. desember 1989. Samkvæmt efnis- og verklýsingu Húsnæðisstofnunar ríkisins, sem verk- takar hafi samþykkt, er þeir gengu til samninga við Blönduóssbæ, átti verk- takinn að sá grasfræi í lóð Húnabrautar 42, Blönduósi. Skyldi þóknun til verktaka fyrir þennan verkþátt vera 39.900 krónur samkvæmt tilboðsskrá Húsnæðisstofnunar. Verktakinn hafi hins vegar kosið að víkja frá efnis- og verklýsingu og setja túnþökur á lóðina í stað grasfræs og freista þess síðan að fá verkið samþykkt sem aukaverk. Verktakinn hafi ráðist í þessar breyt- ingar án nokkurs samráðs við eftirlitsaðila verksins, Guðbjart Ólafsson bæjartæknifræðing, né hafi hann gætt réttra formskilyrða gagnvart Hús- næðisstofnun ríkisins. Hafi Guðbjarti ekki verið kunnugt um þessar breyt- ingar á efnis- og verklýsingu, fyrr en eftir að verkinu var lokið. Það hafi því eingöngu verið á ábyrgð og áhættu stefnenda að breyta út af efnis- og verklýsingu án þess að afla samþykkis fyrir fram fyrir breytingunum, eins og tilskilið var. Af hálfu stefnenda var fallið frá kröfu um, að stefndi greiddi stefnendum 66.690 krónur vegna málunar girðingar, og kröfu um dráttarvexti af þeim lið frá 31. ágúst 1992. Verða því ekki rakin rök stefnda gegn þeirri kröfu. Stefndi féll frá frávísunarkröfu sinni í þinghaldi 2. desember 1992. Stefndi reisir sýknukröfu sína á því, að stefnendur hafi af eigin hvötum og án nokkurs samráðs við verkkaupa og Húsnæðisstofnun ríkisins ákveðið að leggja túnþökur á lóð Húnabrautar 42 á Blönduósi í stað sáningar, eins og tilskilið var í útboðsgögnum og efnis- og verklýsingu. Hafi stefnendur gert þetta á eigin ábyrgð og áhættu og verði því að bera tjón af þessum að- gerðum sínum sjálfir. Þá reisir stefndi sýknukröfu sína jafnframt á því, að stefnendur hafi ekki gætt réttra formskilyrða, áður en þeir réðust í að leggja túnþökurnar. Beri því þegar af þeirri ástæðu að sýkna stefnda. Varðandi lagarök vísar stefndi til laga nr. 86/1988 um Húsnæðisstofnun ríkisins, einkum 30. til og með 34. gr., svo og 102. gr. sömu laga. 2 Við munnlegan flutning málsins krafðist stefndi sýknu vegna brota á 5. 101. gr. laga nr. 9LAI9ÐI, sbr. 3. mr. 110. gr. luga nr. 85/1936. Málatilbúnaður stefnenda sé stórlega gallaður og málavaxtalýsing ónóg, Þá hafi Slefnendur hvorki svarað málsástæðum stefnda í greinargerð né mótmælt kröfum oðu lagarökum stefnda. Þetta tómlæti stefnendi eigi að keiða til séknu. „ Í máli þessu er deilt um það. hvort stefnd, Blönduóssbæ, beri skylda tl að greiðu umstefndan reikning fyrir aukaverk, það er túnþökur og lagningu þeirra. Samkvæmt efnis- og verklýsingu verksins að Húnabraut 47 átt að sí ataslræi lóðina, og átti því verki ið vera lokið í ágústmánuði 1990, Það var ekki gert, cn þess Í stað tyrfði verktaki lóðina um haustið, Ljóst or af um stefndum reikningi, að mun dýrara var að leggja túnþökurnar ex sá pas fræi, þar eð kostnaður við það verk nam 315,000 krónum, en sánins talin kosta 39.000 krónur. AT hálfu stefnenda or því fram haldið, að Guðbjartur Ólafsson, bæjar tæknifræðingur Blönduóssbæjar, hafi fyir hönd stefnda beðið um umræti aukaverk, Vitnið Stefán Þróstur Berndsen kvað Guðbjart Ólafsson bæjar- tæknilræðinp hafa sagt sér í ólormlegu samtali, að bann hefði þeðið stefn endur að lgja tínþökur á lóðina að Húnabruut 42. Guðbjartur Ólafsson kvaðst hér fyrir dóminum ekki kannast við að hafa gefið fyrirskipun um að) tyrfa lóðina Í 1. gr. verksumnings aðila, dags. 20, desember 1989, segir, að verktaki taki að sér að vinna umsamið verk samkvæmt uppdráttum og vorklýsina um, gerðum af starfsmönnum tæknideildar Húsnæðisstofnunar ríkisins ásamt meðfylsjandi íttboðsaögnum og þeim gögnum, sem nefnd eru og vís. að er Í útboðslýsingu, L hluta, segir svo í kafla 19. um greiðslur fyrir erk, að komi Gll aukaverka eða aukningar á magni. skuli fylgja ákvarð- um sr: 30, kafa 16. þar að lútandi, Samkvæmt ÍST:30, kafla 16.0. má verki taki engin aukaverk vinna nema samkvæmt skýlausum fyrirmælum verk- kaupa. Ekki hafa verið lögð fram önnur súpn af hálfu stefnenda því til stinnunar. að stefndi hafi gelið fyrirskipun um tyrfingu lóðarinnar að Húnabraut 42 en aðilaskýrslur stefnenda og vitnaskýrsla Stefáns Þrastar Berndsen. Með) hliðsjón af því og vísan til neilunar Guðbjarts Ólafssonar hér fyrir dómin- um vörður að telia þá fullyrðingu stefnenda ósannaða, að stefndi hafi fyrir skipað aukavork það. er hér um ræðir. Með tillii til ofanritaðs verður að) fallast á sýknukröfu stefnda, Blönduóssbæjar. í máli þessu 2 Við munnlegan flutning málsins krafðist stefndi sýknu vegna brota á 5, 101. gr. laga nr. 9199), sbr. 3. mgr. 1LD, ar. laga nr. #S1936. Málatilbúnaður stefnenda sé stórlega galliður og málavaxtalýsing ónóg. Þá hafi stefnendur hvorki svarað málsástæðum stefnda í areinarserð né mótmæli kröfum eða, Íugarókum stefnda. Þetta tómi stefnenda eigi að leiðu il sýknu „ Í máli þess er deltt um það. hvort stefnda, Blönduóssb, beri skykda tl að greiða umstefndan reikning fyrir aukaverk. þuð er ttinþökur og lagningu þeirr Samkvæmt efnis. og verklfsingu verksins að Húnabraut 42 ti að sá mnsfræi í lóðina, og átt því verki að vera lokið ústmánuði 1990, Það var okki gort, en þes í stað tyrfði verktaki lóðina um haustið. Ljós er af um stefndum reikningi, að mum dýrara var að leggja túnþókurnar en sá grus- fræi, þar eð kostnaður við það vork nam 315,000 krómum, en sáning tlin kosta 39.900 krónur. AF hálfu stefnondu er því frum haldið, uð Guðbjartur Ólafsson, bæjar- tæknifræðingur Blönduóssbæjar, hafi fyrir hönd stefnda beðið um umrætt sokaverk. Við Stefán Þröstur Berndsen kvað Guðhjart Ólafsson bæjar tæknifræðing hafa sagt ið hann hefði beðið stefi- endur að leggja túnþökur á lóðina að Húnabraut 42. Guðbjaríur Ólalsson kvaðst hér fyrir dóminum ekki kannast við að haf gcfið fyrirskipun um uð tyrtalóðinn Í L gr. verks taki að sér að vinna umsamið verk samkvæmi uppdráttum og verklýsinur um, gerðum af starfsmönnum teknideiklar Hísnæðistofnunar ríkisins, ér í óformlegu samtal nninns aðila. dags. 20. desember 1989, segir, að verktaki ásamt meðfylgjandi útboðswösnum op þeim gögnum, sem nefnd eru og vís að er til Í útboðshósinsu, |. hluta. segir svo í kall 1,9. um greiðslur fy aukavork, að komi tl aukuvorka ða aukningar á magni. skuli fylja ákvæð um ÍS1-50. kafla Íó. þur að lútandi Samkvæmt ÍSTT30, kala 16. má verk taki engin uukaverk vinna nema samkvæmi skýlausum fyrirmælum verk aupa Ekki hafa vorið lögð fram önnur ögn af hálfu stefnondi því úl sönnunar, að stefndi hafi gefið fyrirskipun um lyrfingu lóðarinnar að Húnabraut 4 en aðilaskýrslursefnenda og viimasksla Stefáns Þrastar Berndsen, Með hliðsjón af því og vísan il neitunar Guðbjarts Ólafssonar hér fyrir dómin um verður að telja þá fullyrðingu stefnenda ósannaða, að stefndi hali fyrir skipað nukaverk það. er hér um ræðir, Með tilliti til ofnnritaðs verður að fallast á sýknukröfu slefnda, Blönduóssbijar, í máli þessu, #2 Við munnlegan flutning málsins krafðist stefndi sýknu vegna bróta á 5. 101. gr. laga nr. VLI99I, sbr, 3. mgr. 110. gr. laga nr. 85/1936, Málatilbúnaður stefnenda sé stórlega gallaður og málavaxtalýsing Ónóu. Þá hali stefnendur hvorki svarað málsástæðum stefndi í preinargerð né mótmælt kröfum eða lagarökum stefnda. Þetta túmfæti stefnenda eigi að leiða úl sýkmi. 1. Í máli þessu er deili um það, hvort stefnda, Blönduóssbe, bor skylda tl að sreiða umstefndan reikning fyrir ukuverk. það er túnþókur og lsgninpu þeirra Samkvæmt ofnis- og verklýsingu verksins að Húnabraut 42 tti að sá erasfræi í lóðina, ug á átti því verki að vera lokið ágústmánuði 990 að var ekki gert, en þess Í stuð tyrfði verktaki lóðina um haustið. Ljóst er af um stefndum reikningi, að mun dýral var að leggja túnþökurnar en sá gras- ínui, þar eð kostnaður við það verk nam 315,000 krónum. en sánina talin Kosta 3940) krónur. Af hálfu stefnenda er því fram haldið, að Guðbjartur Ólafsson, bæjar- tæknifræðingur Blönduóssbæjar, hali fyrir hönd stefnda beðið um umrætt, aukaverk. Viið Stefún Þröstur Berndsen kvað Guðþjarl Ólafsson Þæjar tæknifræðing hufa sagt sér í óformlegu samtali, að hann hefði boðið ste endur að leggja túnþökur á lóðina að Húnabraut 42. Guðbjartur Ólafsson kvaðst hér fyrir dóminum ekki kannast við uð hala gofið fyrirskipun um að) tytfa lóðina Í | pr. verksamninas aðili, das. 20. desember 1980, segir, að verktuki taki að sér að vinna umsamið verk samkvæmt uppdráttum og verklýsing- um, gerðum af starfsmönnum tæknideildar Húsnæðisstofnunar ríkisins. ásamt meðlylejandi útboðspónum og þeim gögnum, sen nefnd ru og vs“ að er tl Í útbuðslýsingu, Í hluta segir svo í kafla 19. um greiðslur rir aukaverk. að komi til aukuverka eða aukningar á magni, skuli fylgi um ÍST:30. kalla 16., þar að lútandi. Samkvæmt kafla 16.9.. má verk- taki engin aukaverk vinna nema Sanikvænt skýlausum fyrirmælum verk kaupa Ekki hafi verið lögð fram önnur gun af hálfu stelnenda því til sönnunar, að stefndi hafi gefið fyrirskipun um tyrfingu lóðarinnar að Húnabraut 42, ur slefnenda og vitnaskýrsla Sleláns Þrastar Bornósen, Með) en aðilaskýrsl hliðsjón af því og vísan tl neitunar Guðbjarts Ólafssonar hér fyir dómin úmm verður að telja þá fullyrðingu stefnenda ósannaða, að stefndi hafi fyrir- skipað aukaverk það. er hér um ræðir. Með tilliti til ofanritaðs verður að fallast á sýknukvóftu stefnda, Blönduósstæjar. í máli þessu, 933 Stefndi, Blönduóssbær, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnenda í máli þessu. Stefnendur greiði stefnda 100.000 kr. í málskostnað. Arnfríður Einarsdóttir, settur héraðsdómari, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Blönduóssbær, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnenda, Sigurjóns Ólafssonar og Hlyns Tryggvasonar. Stefnendur greiði stefnda 100.000 kr. í málskostnað. 934 Fimmtudaginn 30. mars 1995. Nr. 78/1993. Ottó Jónsson Örn Jónsson og Einar Ólafsson (Brynjólfur Kjartansson hrl.) gegn Á gústi Guðmundssyni (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) Skuldabréf. Fyrning. Endurgjaldskrafa. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og, Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 16. febrú- ar 1993 og krefjast sýknu af kröfum stefnda svo og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi gerir þær kröfur, að héraðsdómur verði staðfestur og áfrýjendum dæmt að greiða óskipt málskostnað fyrir Hæstarétti. Héraðsdómur er staðfestur með skírskotun til forsendna hans. Áfrýjendur greiði stefnda óskipt málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Áfrýjendur, Ottó Jónsson, Örn Jónsson og Einar Ólafsson, greiði stefnda, Ágústi Guðmundssyni, 90.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 2. febrúar 1993. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum flutningi 22. janúar sl., er höfðað með stefnu, birtri 10., 13. og 23. júní sl. Stefnandi er Ágúst Guðmundsson, kt. 060743-7119, Kveldúlfsgötu 15, Borgarnesi. Stefndu eru Ottó Jónsson, kt. 311236-4749, Gunnlaugsgötu 12, Borgar- nesi, Örn Jónsson, kt. 120138-4999, Hraunbrún 15, Hafnarfirði, og Einar Ólafsson, kt. 020949-7549, Bröndukvísl 20, Reykjavík. 935 Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði óskipt dæmdir til að greiða sér skuld, að fjárhæð 2.824.246 kr., með dráttarvöxtum skv. II. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 20. júní 1989 til greiðsludags. Þá er krafist máls- kostnaðar skv. gjaldskrá LMFÍ auk virðisaukaskatts, og beri málskostnaður dráttarvexti frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Stefndu krefjast sýknu, en til vara, að kröfur stefnanda verði lækkaðar. Þá krefjast þeir málskostnaðar. Málavextir eru þeir, að með kaupsamningi, dagsettum 17. mars 1980, seldi Borgarás hf. stefndu byggingarkrana fyrir ellefu milljónir gamalkróna. Kaupverðið skyldi greiða annars vegar með skuldabréfi, að fjárhæð 3.800.000 gkr., og hins vegar með yfirtöku láns hjá lönlánasjóði, að fjárhæð 7.200.000 gkr. Undir samninginn skrifa allir stefndu og stefnandi fyrir hönd Borgaráss hf. Hið yfirtekna lán hjá Iðnlánasjóði var samkvæmt skuldabréfi, upphaflega að fjárhæð 8.000.000 gkr., út gefnu af Borgarási hf. 3. júlí 1979 og tryggðu með 4. veðrétti í Kveldúlfsgötu 15, Borgarnesi, sem er þinglesin eign stefn- anda. Bréfið skyldi greitt á fimm árum, 15. janúar og 15. júlí ár hvert, í fyrsta sinn 15. janúar 1980. Það var verðtryggt með byggingarvísitölu og bar vexti skv. ákvörðunum Iðnlánasjóðs. Stefnandi heldur því fram, að stefndu hafi ekki staðið við samninginn né greitt af láninu. Þar af leiðandi hafi fasteign sín verið til meðferðar í upp- boðsrétti allt frá yfirtöku þeirra á láninu, þar til hann hafi greitt eftirstöðvar þess að fullu 20. júní 1989 til að forða eigninni frá nauðungaruppboði. Hafi hann greitt alls 2.824.246 kr., sem eru stefnufjárhæð málsins. Sýknukrafa stefndu er annars vegar reist á því, að þeir telja stefnanda ekki eiga aðild að málinu. Þeir hafi átt viðskipti við Borgarás hf. Ekkert réttarsamband sé á milli þeirra og stefnanda. Hins vegar telja þeir, að krafa stefnanda sé fyrnd. Samkvæmt ákvæðum bréfsins sé höfuðstóll þess fallinn í gjalddaga, verði dráttur á greiðslu í hálfan mánuð fram yfir gjalddaga. Fyrsti gjalddagi, sem lenti í vanskilum, hafi verið 15. janúar 1981, og hafi því öll skuldin verið gjaldkræf 1. febrúar s. á. Hvort sem miðað sé við fjögurra eða tíu ára fyrningarfrest, sé krafa stefnanda fyrnd. Verði hins vegar talið, að hver afborgun hafi sérstakan upphafsdag fyrningar, er bent á, að síðasta afborgun hafi fallið í gjalddaga 15. janúar 1984, og sé krafan því fyrnd, sbr. 1. og 4. tl.3. gr. fyrningarlaga nr. 14/1905. Varakrafa stefndu um lækkun stefnukröfunnar er annars vegar á því reist, að ósannað sé, að allur sá kostnaður, er stefnandi krefur þá um, stafi af upphaflegu skuldinni, og hins vegar á því, að stefnandi eigi ekki kröfu til alls þess fjár, er hann hafi greitt Iðnlánasjóði, en vegna vanreifunar sé ekki unnt að rökstyðja það frekar. 236 að er óumdeil í málinu, að með kaupsanningnurm frá 17, mars 1980 hafi stefndu tekið að só að greiða Iðnlánasjóði eftirstöðvar framangreinds lán. Þá hefur því ekki verið mótmælt, að stefndu greiddu ekki af líninu og að stefnandi hafi þreitt eftirstöðvar þes ásamt vöxtum op kostnaði 20 júní 1980, Var stefnanda rétt að gera þetta tl að forða húseign sinni frá nauð sngaruppboði, cn gögn málsins bora mað sór, að hón haf verið til meðferð ar í uppboðsréti árin 1981, 1986 og 198. AF þessu leiðir að stefnandi á að- áð að málinu. Krafan samkvæmt skuldabréfinu var enn í gildi er stefnundi siði upp sið Isjóð. Vi það anað nn enkrjlsköfu á hendur stefndu, sem með framaneróindum kuupsumnindi höfðu tekið að sér að sreiðn lnið Þyrningarrestur þeirrar kröfu hófst 2. júní 98, og er hún því ófyrnd sbr. m Stefnandi hefur lagt frum gö durliðun þeirrar fjáthæðar, er hann greiddi og er stefnufjrivoð mákins. Í þeim gögnum kemur fram. að hann her ru rið mð 272 kr og a þes sik að, að fjárhæð 95.592 kr. sem nánar sunduliðast þannig, að 6348 kr, eru innheimtukastnaður, LS kr. eru fyrir mót og 30.268 kr. eru Kostnaður fógota. Varakrafu stefndu verður því ekki tekin tl greina. Samkvant emanstuðu verða hlu stefndu teknar (ans og stefndu dærndir óskipt til að greiða honum #. með dráttarvöxt“ sin sann TL kaf valla 4 20 í 198 il eðla enda hefur vastakröfunni ekki verið mótmel éstkleg, og 3000 kr. mál kostnað auk virðisaukaskatis og með dráttarvöxtum, einsog nánar greinir í dómsorði Arngrímur Ísberg hóraðsd ari kvað upp dóminn. Dómsorð Stelndu, Ottó Jónsson, Örn Jónsson og Einar Ólafsson, greiði óskipt stefnanda, Ágústi Guðmundssyni. 2824.246 kr, moð dráttur vöxtum skv. TILL kafla vaxtlaga frá 20. júní 1989 til sreiðsludugs og 300.000 kr. í málskostnað auk virðisaukaskaills, Skal málskostnaður bera dráttarvexti skv 11. kafla vaxtalaga frá 13. degi ellir dómsupp- sönu til greiðsludags 936 Niðurstaða Það er óumdeilt í málinu, að með kanpsamningnum frá 17. mars 1980 hali stendu tekið að sór uð greiða Iðnlánasjóði elirstöðvar Íramanareinds láns. Þá hefur því ekki verið mótmælt, að stefndu greiddu ekki af láninu og að stefnandi hafi greitt eftirstöðvar þess ásamt vöstum og kostnaði 20. júní 1959. Var stefnanda rétt að gera þetta til að forða húseign sinn frá nauð. umgaruppboði. en sönn málsins bera með sér, að hún hafi verið tl meðforð ar í uppboðsrétti árin I9I, 1986 og 1987. Af þessu leiðir, uð stefnandi á að ild að málinu. Krafan samkvæmt skuldabréfinu var enn í gild, er stofnandi serði upp við lónlánnsjóð. Við það eignaðist hann endurgjldskrölu á hendur stefndu, sem með framangreindum kaupsamninti höfðu tekið að sér að greiða lánið. Fyrningarfrestur þeirrar kröfu hófst 20. júní 198), og er hún því ófsrnd. sbr. 1 mpr. 5, ar. laga nr. ál Stefnandi hefur lagt fram gögn. sem sýna sundurliðun þeirrar fjárhæðar or hann greiddi og ér stefnufjáthæð málsins, Í þeim gögnum kemur Írum. að hann hefur geit upp línið með 2.728654 kr. og uuk þess öpfræðikostn að. að fjárhæð 95.302 kr. som núnar sundurliðast þannin. að 63,748 kr. enn innheimtukostnaður, 1580 kr. ora fyrir mót og 30.268 kr. eru kostnaður fógeta, Varakrala stindu verður því ekki tekin tl greina Sumkvemi írmanituðu verða krlurstínunda lekar ;l rina og stefndu dæmdir óskipt il að reiða honum 2824.246 kr. með dráttarvót. um samkvæmt (1. kafla vaxtalaga frá 20. júní 989 ti greiðsludags. enda hefur vastakrólunni ekki verið mótmælt sérstaklega, og 500,000 kr. í kostnuð auk virðisuuksskalls og með drátturvöxtum, eins og nánar reinir Í dómsorð Arngrímur Ísberg héraðsdómari kvað upp dóminn Dómsorð Stefndu, Ortá Jónsson, Örn Jónsson og Einar Ólafsson, preiði óskipt stefnanda, Ágústi Guðmundssyni. 2824.246 kr. með dráttar vöxtum skv. IL, kafla vaxtalaga frá 20. júní 1989 til yroiðsiudags og 3080.000 kr. í málskostnað auk virðisaukaskatts. Skal málskostnaður bera dráttarvexti skv. ILL kafla vastalaga frá 15. degi eftir dómsupp- sögu tl greiðsludugs. 36, Niðurstaða. Það er óumdeilt í málinu. að með kaupsamningnum frá 17. mars 1980 hafi stefndu tekið að sér að preiða lönlánasjóði eftirstöðvar framangreinds láns. Þá hefur því ekki verið mótmælt, að stefndu greiddu ekki af láninu og að stefnandi hafi sreill eftirstöðvar þess ásamt vöxtum og kostnaði 20, júní 1989. Var stefnanda rétt að gora þetta til að forða húseign sinni frá nauð. ungaruppboði, en gögn málsins bera með sér, að hún hafi verið til meðferð- ar í uppboðsrólti árin 1981, 1986 og 1987. AF þessu leiðir, að stefnandi á uð- ild að málinu. Krafan samkvæmt skuldabréfinu var enn í gildi, er stefnandi gerði upp við Iðnlánasjóð. Við það eignaðist hann endurgjaldskröfu á hendur stefndu, sem með framangreindum kaupsamningi höfðu tckið að lánið. Fyrningarfrestur þeirrar kröfu hóli 20. júní 1989. og er Fnd. sbr. Í mor 5. þr lg nr 1905, Stefnandi hefur agt fram gögn. sem sýna sundurliðun þeirrar fjárhæðar, er hann greiddi op er stefnufjárhæð málsins. Í þeim gögnum kemur fram. að hann helur greitt upp lánið með 2 kr. og auk þess lögfræðikosin- að, uð fjárfhuð 95.592 kr sem núnar sundurliðast þannig, uð 6318 kr. eru innbeimtukostmaður, 1.580 kr. eru lyrir mót og 30.264 kr. eru kostnaður fógeta. Varakrafa stefndu verður því ckki tekin til greina. Samkvæmt framanrituðu verða kröfur stefnanda teknar til greina og stefndu dæmdir óskipt il að greiða honum 2824.246 kr. með dráttarvöxt. um samkvæmt HL, kafla vaxtalaga frá 20. júní 1989 til greiðsudags, enda hefur vaxtakröfunni ekki verið mótmælt sérstaklega. og 300.000 kr. í máls- kostnað auk virðisaukaskatts og með dráttarvöxtum, eins og nánar greinir í dómsorði. Arngrímur Ísberg héraðsdómari kvað upp dóminn. sér að Þómsorð Stefndu. Ottó Jónsson, Örn Jónsson og Einar Ólafsson, greiði óskipi stefnanda, Ágústi Guðmundssyni, 2824.246 kr. með dráttar. sótu sk. 11 kafla Vatalaga frá 20 júní 198 tl preiðsludags og 3000) kr. í málskostnað auk virðisaukaskatts. Skal málskostnaður bera dráttarvexti skv IL kalla vastalaga frá 15. degi eftir dómsupp. sógu ll greiðsuðups 937 Fimmtudaginn 30. mars 1995. Nr. 429/1992. — Sjóvá-Almennar tryggingar hf. (Guðmundur Pétursson hrl.) gegn Björgvin Richter (Ragnar Aðalsteinsson hrl.) og gagnsök Bifreiðar. Skaðabætur. Líkamstjón. Örorka. Vextir. Læknaráð. Sér- atkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 3. desem- ber 1992. Hann gerir þær dómkröfur, að hann verði sýknaður gegn greiðslu á 250.000 krónum, en til vara, að dæmdar bætur verði lækk- aðar og sér dæmdur málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 14. desember 1992. Hann krefst þess aðallega, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér 4.555.592 krónur með 5% ársvöxtum frá slysdegi 24. febrúar 1991 til 1. júní sama ár, með 6% ársvöxtum frá þeim degi til 1. ágúst sama ár, með 7% vöxtum frá þeim degi til 11. október sama ár, með 4% vöxtum frá þeim degi til 1. nóvember sama ár, með 3,75% vöxtum frá þeim degi til 21. sama mánaðar, með 3,5% vöxt- um frá þeim degi til 1. desember sama ár, með 3% vöxtum frá þeim degi til 9. mars 1992, með 1,6% ársvöxtum frá þeim degi til 9. apríl sama ár, en með dráttarvöxtum samkvæmt Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Til vara krefst gagnáfrýjandi þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér aðra lægri fjár- hæð með sömu vöxtum. Gagnáfrýjandi krefst í báðum tilvikum málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. I. Í málinu er enginn ágreiningur um málavexti, og er þeim lýst í héraðsdómi. Aðaláfrýjandi hefur viðurkennt bótaskyldu sína og 310 Hæstaréttardómar ll 938 boðið gagnáfrýjanda bætur á grundvelli verklagsreglna vátrygginga- félaga innan Sambands íslenskra tryggingafélaga frá 31. október 1991. Voru gagnáfrýjanda boðnar 50.000 krónur fyrir hvert örorku- stig, samtals 500.000 krónur, auk útlagðs kostnaðar. Þessar bætur skyldu vera fullnaðarbætur vegna hinnar varanlegu örorku hans, svo sem hún var þá metin, og taka bæði til skaðabóta og miska, „eins og þau hugtök hafa verið skilgreind“. Í þessum verklagsregl- um segir meðal annars, að „varanleg örorka, sem metin er 15% eða lægri, bætist ekki samkvæmt örorkutjónsútreikningi, nema varan- legt fjártjón sé sannað“. Til slíks uppgjörs geti þó ekki komið, nema liðin séu að minnsta kosti þrjú ár frá slysdegi. Hafni tjónþolar þess- ari aðferð, bjóða tryggingafélög bætur fyrir varanlega örorku á þann veg, sem gagnáfrýjanda voru boðnar bætur og að framan er lýst. Fyrir liggur, að gagnáfrýjandi hafnaði boði aðaláfrýjanda um bæt- ur og vildi ekki heldur sætta sig við að bíða tjónsuppgjörs í þrjú ár. Hann leitaði því til dómstóla með kröfur sínar. Fer þá um úrlausn þeirra eftir þeim aðferðum, sem dómstólar beita á þessu sviði réttarins, og settum lagaákvæðum að því marki, sem þeirra nýtur við. ll. Með örorkumati Atla Þórs Ólasonar læknis, sérfræðings í bækl- unarskurðlækningum, 31. janúar 1992 var varanleg örorka gagn- áfrýjanda metin 10%. Læknirinn hafði þá haft gagnáfrýjanda til skoðunar í fimm skipti, í fyrsta sinn 17. september 1991 og í síðasta sinn á matsdegi. Örorkumat læknisins er ýtarlegt, og sjúkdóms- greining hans er háls- og brjóstbakstognun. Í örorkumatinu segir meðal annars: „Eymsli finnast í langvöðvum yfir efsta hluta brjósthryggjar svo og í hálsi. Herðavöðvar eru ekki tiltakanlega viðkvæmir átöku. Hreyfingar í hálsliðum eru eðlilegar, en eilítið sárar í lok þeirra. Í brjósthrygg eru væg óþægindi til staðar. Skoðun á öxlum, olnbog- um, úln- og fingurliðum var eðlileg. Taugaskoðun var eðlileg.... Ekki hefur komið fram neitt, er bendir til áverka á bein- eða tauga- vef. Hins vegar er gert ráð fyrir, að hann hafi hlotið tognun á mjúka vefi í hálsi og efri hluta brjóstbaks. Hugsanlegt er, að þessi óþægindi 939 verði viðvarandi og muni áfram skerða starfsgetu hans. ... Slasaði kvartar í dag um óþægindi neðst í hálsi svo og í brjósthrygg. Líklegt er, að þessi óþægindi verði viðvarandi og muni draga úr starfsgetu hans. Varanleg örorka vegna háls og baksins er í heild metin 10%.“ Atli Þór Ólason læknir kom fyrir héraðsdóm og staðfesti mat sitt. Hann lagði áherslu á, að í orðalagi örorkumatsins um hugsanleg eða líkleg óþægindi fælist ekki fyrirvari um þá niðurstöðu, sem þar væri að finna. Með úrskurði Hæstaréttar 6. júlí 1993 var málið lagt fyrir Lækna- ráð og þess óskað, að það léti uppi rökstutt álit á eftirfarandi: „1. Telur Læknaráð, að tímabært hafi verið að meta örorku gagn- áfrýjanda 31. janúar 1992 vegna þess slyss, er hann varð fyrir 24. febrúar 1991? 2. Ef svo er, fellst Læknaráð þá á örorkumat dr. med. Atla Þórs Ólasonar? 3. Ef ekki, hverja telur Læknaráð þá tímabundna og varanlega örorku gagnáfrýjanda vegna slyssins?“ Á fundi í réttarmáladeild Læknaráðs 11. nóvember 1993 voru tveir af þremur deildarmönnum, og var eftirfarandi samþykkt sem tillaga að svari Læknaráðs: „Ad. 1. Já. Ad. 2. Nei. Ad. 3. Af þeim gögnum, sem fyrir liggja í málinu, virðist líklegt, að gagnáfrýjandi, Björgvin Richter, hafi hlotið tognun á háls- og brjóstvöðvum við slysið 24. febrúar 1991, sem geti valdið honum varanlegum óþægindum, og telur því Læknaráð varanlega örorku hæfilega metna 5%. Læknaráð fellst á mat Atla Þórs Ólasonar á tímabundinni örorku Björgvins.“ Þessi tillaga réttarmáladeildar, sem einnig var undirrituð af þeim lækni, sem ekki var við afgreiðslu málsins, var samþykkt af öðrum læknaráðsmönnum 3. janúar 1994. Ekki er fram komið, að Lækna- ráð hafi haft við önnur gögn að styðjast en dómskjöl í þessu máli. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt bréf Læknaráðs til dómstjórans í Reykjavík frá 9. maí 1994. Þar er vísað til fundar formanns Lækna- ráðs og formanns réttarmáladeildar þess 9. mars sama ár með for- manni Dómarafélags Íslands um aukinn málafjölda fyrir ráðinu, sem flest væru til komin vegna umferðarslysa, „þar sem um er að 940 ræða tiltölulega litla áverka og sérstaklega aukinn fjölda háls- hnykkja“. Þá segir, að réttarmáladeild hafi í framhaldi þessa fundar ákveðið að fjalla með almennum hætti um hálshnykki í stað þess að fjalla um sérhvert þeirra átta mála, sem til umræðu höfðu verið. Síðan er í bréfinu gerð almenn grein fyrir meðferð veikinda af þessu tagi og fram sett eftirfarandi álit: „Það er álit Læknaráðs, að hálsáverkar, eins og að ofan er rakið, geti leitt til örorku, sem telst hæfilega metin 5%. Þegar um er að ræða áverka, sem sýnast meiri, eða þegar niðurstöður rannsókna benda til vefrænna skaða, er ástæða til að hugleiða hærra örorku- stig.“ Í lögum nr. 14/1942 um Læknaráð segir í 2. mgr. 4. gr., að ráðið skuli jafnan, ef því verður við komið, gera hlutaðeigandi lækni kost á að rökstyðja vottorð sitt nánar, áður en ráðið hnekkir því. Í 4. mgr. 6. gr. er kveðið svo á, að niðurstöður ráðsins skuli að jafnaði rökstuddar og ætíð, ef sá, er umsagnarinnar beiðist, æskir þess sér- staklega. Ekki verður talið, að Læknaráð hafi við álitsgjöf sína í þessu máli fullnægt þessum lagaskyldum sínum, en ekkert er fram komið um það, að ekki hafi verið unnt að gera Atla Þór Ólasyni lækni kost á að rökstyðja örorkumat sitt nánar. Framangreint bréf Læknaráðs til dómstjórans í Reykjavík bendir og til þess, að Læknaráð telji rétt að beita almennu mati á áverka af völdum háls- hnykkja við umferðarslys. Er ekki unnt að líta svo á, að álit Lækna- ráðs, sem ekki er sérstaklega rökstutt í þessu máli, til dæmis með til- liti til vefrænna skaða, geti hnekkt því örorkumati, sem fyrir liggur. Verður það því haft til hliðsjónar við úrlausn málsins. lll. Kröfugerð gagnáfrýjanda er reist á örorkutjónsútreikningum Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingastærðfræðings. Við munnlegan flutn- ing málsins var lagður fram nýr útreikningur frá 7. mars 1995. Gagn- áfrýjandi var 17 ára á slysdegi. Við áætlun atvinnutekna hans til frambúðar er farið að venju í slíkum útreikningum. Fram að 26 ára aldri er miðað við mismunandi launataxta Dagsbrúnar, en eftir það er gert ráð fyrir meðaltekjum iðnaðarmanna, sem á útreikningsdegi teljast vera 1.611.400 krónur á ári samkvæmt skýrslum Kjararann- sóknarnefndar. Höfuðstólsverðmæti vinnutekjutaps á slysdegi vegna 941 tímabundinnar örorku nemur 163.200 krónum en vegna varanlegrar örorku 2.359.400 krónum. Verðmæti tapaðra lífeyrisréttinda er áætl- að 6% af höfuðstólsverðmæti taps af varanlegri örorku og nemur 141.600 krónum. Við útreikning höfuðstólsverðmætis eru fram að útreikningsdegi notaðir einfaldir vextir af almennum sparisjóðsbók- um í Landsbanka Íslands. Eftir útreikningsdag eru notaðir 6% vext- ir og vaxtavextir. Ekki er tekið tillit til skatta. Að ósk lögmanns gagnáfrýjanda er höfuðstólsverðmæti taps af varanlegri örorku einnig reiknað með 4% og 5% framtíðarvöxtum, og er niðurstaða þá þannig: Með 4% vöxtum — 3.101.700 krónur. Með 5% vöxtum — 2.685.500 krónur. Með 6% vöxtum — 2.359.400 krónur. Ekki var hér óskað eftir 3% afvöxtun, eins og gert hafði verið í fyrsta örorkutjónsútreikningi 9. mars 1992. Þá var höfuðstólsverð- mæti taps af varanlegri örorku með 3% framtíðarvöxtum áætlað 3.142.400 krónur, en með 6% vöxtum 1.886.100 krónur. IV. Ekki er ágreiningur um útreikning tjóns vegna tímabundinnar ör- orku að öðru leyti en því, er leiðir af mismunandi mati á örorkustigi gagnáfrýjanda. Aðilar deila hins vegar um önnur atriði kröfugerðar gagnáfrýjanda. Kemur þá fyrst til skoðunar grundvöllur útreiknings bóta vegna varanlegrar örorku. Gagnáfrýjandi krefst þess, að við útreikning höfuðstólsverðmætis vinnutekjutaps vegna varanlegrar örorku verði beitt 3% afvöxtun framtíðartekna í stað 6%, sem venja hafi verið að miða við frá upp- kvaðningu dóms Hæstaréttar 10. júlí 1984, bls. 917 í dómasafni réttarins. Hann reisir þá málsástæðu sína á því, að frá þeim tíma hafi vextir hér á landi lækkað verulega samfara minnkandi verð- bólgu, og eigi þeir enn eftir að lækka. 6% raunávöxtun fáist ekki á sparifé, nema það sé bundið í verðbréfum til langs tíma. Ekki sé unnt að gera þá kröfu til sín, að hann ávaxti dæmdar bætur miðað við slíka raunávöxtun. Vextir af óbundnum, verðtryggðum innláns- reikningum séu aðeins um 3%, og beri að leggja þá vexti til grund- vallar við útreikning örorkutjónsins. Að auki beri að líta til þess, að í útreikningi tryggingastærðfræðingsins sé ekki tekið tillit til þess, að 942 viðmiðunartekjur í honum muni fylgja almennri kaupmáttaraukn- ingu í landinu. Launaþróunin á undanförnum áratugum hafi verið sú, að kaupmáttur launa hafi farið ört vaxandi, og sé ekki ástæða til annars en ætla, að svo muni áfram verða. Hugsunin að baki afvöxt- un framtíðartekna sé sú, að bótaþegi geti raunávaxtað bótafjárhæð- ina í framtíðinni, þannig, að bæturnar séu í raun samsettar úr höf- uðstól og vöxtum. Lögmaður gagnáfrýjanda ritaði Stefáni Svavarssyni dósent 27. ágúst 1991 og óskaði álits hans á því, hvaða vexti væri eðlilegt að nota við afvöxtun bóta vegna líkamstjóns. Í svarbréfi Stefáns 5. september 1991 er gerð grein fyrir því, að við afvöxtun áætlaðra framtíðargreiðslna vegna lífeyrisskulda viðskiptabankanna og fyrir- tækjanna Flugleiða hf. og Hf. Eimskipafélags Íslands noti trygginga- fræðingar 3% vexti. Fram kemur, að tryggingafræðingar bankanna hafi til skamms tíma notað 2% vexti. Megi jafna útreikningi vegna eingreiðslna til þess, sem að baki býr við útreikninga á lífeyrisskuld- bindingum, séu 6% vextir tvímælalaust allt of háir. Lögmaður gagnáfrýjanda ritaði Stefáni Svavarssyni bréf að nýju 10. september 1991, gerði þar nánari grein fyrir forsendum útreikn- ings skaðabóta vegna líkamstjóns og bað hann að rökstyðja, „að þeir 6% vextir, sem nú eru notaðir, séu of háir og hver séu helstu rök fyrir því að beita lægri vöxtum og þá hvaða vöxtum við útreikn- ing tjónsins, það er vöxtum miðað við útreikningsdag“. Í bréfi Stefáns 16. september sama ár lætur hann í ljós það álit, að útreikningur á fjárhæð eingreiðslu sem ígildis skertra tekna í fram- tíðinni vegna örorku skuli gerður á sama hátt og útreikningur á líf- eyrisskuldbindingum. Til grundvallar þeirri niðurstöðu séu tvær for- sendur. Annars vegar verði eingreiðslan að taka til eigi skemmra tímabils en tíu ára. Hins vegar verði eingreiðslan að gera viðkom- andi aðila jafnvel settan og án þess slyss, sem hann varð fyrir. Í þessu felist, að eingreiðslan verði að miðast við þau launakjör, sem ætla megi, að hann hafi orðið af vegna slyssins. Ef hinn slasaði tæki ekki við eingreiðslu, en kysi þess í stað að taka við greiðslum sem hlutfalli af launum í framtíðinni, þ. e. í launaflokki sínum, fengi hann að njóta kaupmáttaraukningar almennra launa eins og aðrir launþegar. Því verði að lækka almenna skuldabréfavexti fyrir áhrif- um almennrar kaupmáttaraukningar. Niðurstaða hans er sú, að út- 943 reikningur á eingreiðslunni að teknu tilliti til ofangreindra for- sendna skuli miðast við sömu vexti og nú þyki við hæfi að nota við útreikning á lífeyrisskuldbindingum, þ. e. 3%. V. Aðaláfrýjandi telur, að nota beri 6% afvöxtun á framtíðartekjur við útreikning örorkutjóns, eins og ákveðið hafi verið í dómi Hæsta- réttar 10. júlí 1984. Föst viðmiðun í þessu efni sé nauðsynleg, enda séu vextir og ávöxtunarmöguleikar í framtíðinni óvissir. Fullyrða megi, að 6% vaxtafótur sé í samræmi við háa raunvexti hérlendis nú og á undanförnum árum. Það ylli óþolandi óvissu og mismunun bótaþega, ef smávægilegar breytingar á raunávöxtun væru látnar sveifla svo mikilvægri forsendu sem ákvörðun um vaxtafót í bóta- málum. Varhugavert sé að miða við þau kjör á ávöxtunarmarkaði, sem einna lökust séu, í stað þess að miða við meðalkjör eða góð ávöxtunarkjör, eins og öllum standi til boða. Sparifjáreigendur geti fest sér ávöxtun til allt að 25 ára á bilinu 6,5S-8% með kaupum á verðbréfum með ábyrgð ríkissjóðs. Engar horfur séu á, að raunvext- ir lækki verulega niður fyrir þessi mörk hér á landi á allra næstu ár- um. Lögmaður aðaláfrýjanda skrifaði Sigurði B. Stefánssyni, fram- kvæmdastjóra Verðbréfamarkaðar Íslandsbanka hf., 13. apríl 1992 og bað hann að láta sér í té „sérfræðilegt álit á því, við hvaða vaxta- fót sé rétt að miða, þegar ákveðin er afvöxtun skaðabóta fyrir líkamstjón ...“ Í svarbréfi Sigurðar 6. maí sama ár kemur meðal annars fram, að við ákvörðun á vaxtafæti, sem notaður sé við af- vöxtun á reiknuðum framtíðartekjum, skipti máli, hvort tekið sé til- lit til þess, að tjónþoli hefði notið einhverrar hækkunar á kaupmætti atvinnutekna sinna í samræmi við aðra launþega að jafnaði, ef hann hefði ekki orðið fyrir skerðingu á starfsorku sinni, eða hvort bætur miðist algjörlega við kaupmátt, eins og hann sé á útreikningsdegi. Hann telur eðlilegt, að vaxtafótur til afvöxtunar bóta fyrir líkams- tjón verði heldur lægri, til dæmis á bilinu 2-3%, ef bæturnar eigi að ná til væntanlegrar hækkunar á almennum kaupmætti á þeim árum, sem skerðing á aflahæfi tjónþola nái til. Ef bæturnar miðist hins vegar að fullu við kaupmátt atvinnutekna á greiðsludegi, leiði sú niðurstaða að öðru jöfnu til heldur hærri vaxtafótar, sem ekki sé 944 óeðlilegt, að sé á bilinu 4-6%. Mismunurinn á þessu tvennu, þ. e. 2-3% og 4-6%, ef til vill um 2,5% að jafnaði, nemi því áætlaðri aukningu kaupmáttar á ári á reikningstímabilinu. VI. Við afvöxtun áætlaðra framtíðartekna tjónþola verður að líta til þess tilgangs bóta vegna varanlegrar örorku, að tjónþoli verði fjár- hagslega settur sem líkast því, að slys hefði ekki borið að höndum. Örorkubætur eiga að nægja honum til framfærslu í réttu hlutfalli við örorkutjónið með svipuðum hætti og óskertar atvinnutekjur myndu gera. Er þá miðað við, að bæturnar verði gengnar til þurrðar, þegar áætlaðri ævilengd lýkur. Í samræmi við þetta verður að huga að því, hvernig varðveita megi raunvirði greiddra fébóta til frambúðar. Til þess verður ekki ætlast, að ávöxtun bótafjár verði háð bindingu fjár- magns um óhæfilegan tíma eða seld undir óeðlileg áhættuviðskipti. Rétt er og að hafa til hliðsjónar að því leyti sem unnt er, að fram- færslueyrir af bótafé geti fylgt þróun kaupmáttar atvinnutekna. Það er þeim mun brýnna sem aldur tjónþola er lægri á slysdegi. Þegar til þessa er litið auk núverandi ávöxtunarkjara sparifjár og þróunar í vaxta- og verðlagsmálum, þykir eðlilegt að miða nú fram- tíðarávöxtun bóta vegna varanlegrar örorku við 4,5% vaxtafót. Þó ber að árétta, að nákvæmum útreikningum örorkutjóns verður ekki að öllu leyti við komið vegna margvíslegra vafaatriða í sérhverju til- viki. VI. Samkvæmt framangreindum örorkutjónsútreikningi Jóns Erlings Þorlákssonar frá 7. mars 1995 nemur tjón gagnáfrýjanda vegna tímabundinnar örorku 163.200 krónum. Frá þeirri fjárhæð ber að draga dagpeningagreiðslur til gagnáfrýjanda í sjö vikur, 120.533 krónur, og laun í júní 1991, 17.219 krónur, samtals 137.752 krónur. Bætur til gagnáfrýjanda vegna tímabundinnar örorku verða þá 25.448 krónur. Að ósk Hæstaréttar hefur Jón Erlingur Þorláksson 29. mars sl. reiknað tjón gagnáfrýjanda vegna varanlegrar örorku á grundvelli 4,.5% framtíðarvaxta. Nemur höfuðstólsverðmæti þess á slysdegi þá 2.879.900 krónum, en verðmæti tapaðra lífeyrisréttinda 172.794 945 krónum. Þegar allt er virt, sem að framan greinir, og hliðsjón höfð af skattfrelsi örorkubóta, hagræði af greiðslu þeirra í einu lagi og öðru því, sem máli skiptir, er tjón áfrýjanda vegna varanlegrar ör- orku og miska, sem hér þykir rétt að dæma í einu lagi, hæfilega met- ið 2.100.000 krónur. Gagnáfrýjandi krefst bóta vegna skattaóhagræðis vaxtatekna. Um rökstuðning fyrir þeirri kröfu vísar hann til fyrirætlana stjórn- valda um skattlagningu fjármagnstekna. Engin örugg vitneskja ligg- ur fyrir um slíka skattlagningu, og eru ekki skilyrði til þess að verða við þessari kröfu. Samkvæmt framansögðu verður tjón gagnáfrýjanda talið nema samtals 2.125.448 krónum. Verður aðaláfrýjandi dæmdur til þess að greiða honum þá fjárhæð með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 24. febrúar 1991 til uppsögu þessa dóms, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laganna frá þeim degi til greiðsludags. Aðaláfrýjandi skal gjalda gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Hefur þá ekki verið tek- ið tillit til virðisaukaskatts. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., greiði gagn- áfrýjanda, Björgvin Richter, 2.125.448 krónur með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 24. febrúar 1991 til uppsögu þessa dóms, en með dráttarvöxtum samkvæmt II. kafla laganna frá þeim degi til greiðsludags. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda samtals 600.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Ég er samþykkur niðurstöðum annarra dómenda um annað en umreikning á áætluðum tekjumissi gagnáfrýjanda í framtíðinni til eingreiðslu fébóta, en um hann ber að fylgja þeim markmiðum, sem lýst er í VI. kafla atkvæðis þeirra. Tímabært er að endurmeta þá 946 reglu, sem ráðið hefur í þessu efni undanfarin ár, enda á hún að vera háð efnahagsþróun í landinu auk þeirra sérstöku álitaþátta, sem á geti reynt á hverjum tíma. Eftir ástandi og horfum og óvissu um þær er það niðurstaða mín, að miða beri framtíðarávöxtun bóta fyrir varanlega örorku við 5% vaxtafót. Samkvæmt því eigi bætur til sagnáfrýjanda fyrir fjártjón og miska vegna Örorkunnar að nema 1.950.000 krónum. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 23. nóvember 1992. Mál þetta, sem dómtekið var 26. október sl., er höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með framlagningu skjala í dómi 7. apríl sl. Stefnandi er Björgvin Richter, kt. 050274-5519, Fagrabergi 26. Hafnar- firði. Stefnda er Sjóvá-Almennar tryggingar hf., kt. 701288-1739, Kringlunni 5, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær aðallega, að stefnda verði dæmt til að greiða sér skaðabætur, að fjárhæð 4.555.592 krónur, með (nánar tilgreind- um vöxtum). Til vara er þess krafist, að stefnda verði dæmt til að greiða stefnanda skaðabætur lægri fjárhæðar með sömu vöxtum og greinir í aðal- kröfu. Í báðum tilvikum er þess krafist, að stefnda verði dæmt til að greiða stefnanda málskostnað |...|. Dómkröfur stefnda eru þær, að stefnda verði sýknað af öllum kröfum stefnanda gegn greiðslu á alls 605.779 krónum í bætur, innheimtukostnað, útlagðan kostnað og virðisaukaskatt. Stefnda krefst þess og, að stefnandi verði dæmdur til að greiða stefnda málskostnað að skaðlausu að teknu til- liti til virðisaukaskatts. Málavextir. Stefnandi krefur um skaðabætur vegna slyss, er hann varð fyrir 24. febrú- ar 1991, er bifreiðinni IT-287 var ekið aftan á bifreið stefnanda, þar sem hún stóð í götunni Mjósundi í Hafnarfirði, en stefnandi var ökumaður bifreiðar sinnar. Stefnandi var 17 ára á slysdegi og stundaði þá nám í trésmíði í lðnskólan- um í Reykjavík. Hann hefur verið á iðnnámssamningi hjá húsasmíðameist- ara frá júní 1990. Stefnandi hefur stundað bóklegt og verklegt nám í iðn- skólanum og mun ljúka trésmíðanámi í júní 1994. Við slysið hlaut stefnandi „talsverðan hnykk á háls og efri hluta brjóst- baks ...“, eins og segir í Örorkumati dr. Atla Þórs Ólasonar læknis, sem skoðaði stefnanda og mat örorku hans 31. Janúar 1992. Þá segir í örorku- matinu: „Hins vegar er gert ráð fyrir, að hann hafi hlotið tognun á mjúka 947 vefi í hálsi og efri hluta brjóstbaks. Hugsanlegt er, að þessi óþægindi verði viðvarandi og muni áfram skerða starfsgetu hans.“ Niðurstaða dr. Atla er sú, að starfsorkuskerðing stefnanda sé tímabundin örorka, 100% frá 15. júní 1991 til 20. september s. á., eftir það í tvær vikur 50% og síðan varanleg örorka 10%. Á grundvelli þess örorkumats lét stefnandi reikna út Örorkutjón sitt, og gerir hann í aðalkröfu sinni ráð fyrir því, að við afvöxtun á höfuðstólsverð- mæti tjóns síns verði miðað við 3%, en ekki 6%, svo sem gert hefur verið, frá því að dómur Hæstaréttar frá 10. júlí 1984 var kveðinn upp. Samkvæmt útreikningi Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingastærðfræðings, dagsettum 9. mars sl., þar sem miðað er við 3% afvöxtun, reiknast honum höfuðstóls- verðmæti vinnutekjutaps stefnanda á slysdegi vegna varanlegrar örorku vera 3.142.400 krónur. Samkvæmt örorkutjónsútreikningi þessum reiknast tryggingastærðfræðingnum höfuðstólsverðmæti vinnutekjutaps stefnanda vegna tímabundinnar örorku á slysdegi vera 170.900 krónur. Stefnandi var tryggður ökumannstryggingu hjá stefnda, og er enginn ágreiningur um, að stefnda beri bótaábyrgð á tjóni stefnanda skv. 92. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Með bréfi, dagsettu 10. mars sl., krafði lögmaður stefnanda stefnda um bætur vegna slyssins. Í svarbréfi stefnda, dagsettu 24. mars, segir m. a.: „Nú nýlega hefur félagið tekið upp það verklag, að bætur fyrir 15% varanlega örorku eða lægri verða ekki greiddar samkvæmt örorkutjónsútreikningi, nema raunverulegt varanlegt tekjutap sé sannað. Til þess að unnt sé að sannreyna raunverulega skerðingu aflahæfis, sem leiði til varanlegs tekju- taps, þurfa að mati félagsins að líða a. m. k. 3 ár frá slysdegi. Ef þér eða umbjóðandi yðar óskið eftir að gera tjónið upp fyrr, býður fé- lagið greiðslu á grundvelli þeirra reglna, sem gilda hjá því um bætur fyrir líkamstjón, án þess að sönnur hafi verið færðar á það, hve mikið tjónið er.“ Stefnandi féllst ekki á að bíða með uppgjör í 2 ár, né heldur gat hann sætt sig við 500.000 krónur sem heildarbætur vegna slyssins og höfðaði því mál þetta. Um kröfugerð, málsástæður og réttarheimildir, sem aðilar miða við. Stefnandi sundurliðar kröfugerð sína svo: 1. Bætur vegna tímabundinnar örorku kr. 33.148 2. Bætur vegna varanlegrar örorku - 3.142.400 3. Bætur vegna tapaðra lífeyrisréttinda (6% af 3.142.400) - 188.544 948 4. Miskabætur kr. 300.000 5. Bætur vegna skattaóhagræðis vaxtatekna = 891.800 Samtals kr. 4.555.892 1. kröfulið miðar stefnandi við örorkutjónsútreikning Jóns Erlings Þor- lákssonar tryggingastærðfræðings frá 9. mars sl., þar sem hann mat tíma- bundna örorku stefnanda 170.900 krónur, en frá þeirri fjárhæð dregur stefnandi 120.533 króna greiðslu frá vinnuveitanda sínum svo og laun fyrir dagana 14.-21. júní 1991, samtals 17.219 krónur. Koma þannig 137.752 krónur til frádráttar tímabundinni örorku stefnanda, og krefst hann nú 33.148 króna vegna þessa liðar. 2. kröfulið miðar stefnandi við örorkutjónsútreikning frá 9. mars sl., þar sem tryggingastærðfræðingurinn reiknar höfuðstólsverðmæti taps af varan- legri örorku með 3% framtíðarvöxtum vera 3.142.400 krónur. Krefst hann þess, að við ákvörðun skaðabóta sé miðað við 3% afvöxtun höfuðstólsverð- mætis vinnutekjutaps. Reisir stefnandi þessa málsástæðu sína á því, að vext- ir hafi lækkað verulega, frá því að dómur Hæstaréttar frá 10. júlí 1984 gekk, en hliðsjón hafi verið höfð af dómi þessum við uppgjör bóta, frá því að hann gekk. Heldur stefnandi því fram, að vextir hafi farið mjög lækkandi samfara minnkandi verðbólgu, og gerir ráð fyrir, að vextir eigi enn eftir að lækka. Hann heldur því fram, að 6% raunávöxtun fáist ekki á sparifé, nema það sé bundið í verðmætum til langs tíma, og að ekki sé unnt að gera þá kröfu til sín, að hann ávaxti tildæmdar bætur miðað við 6% raunávöxtun, eins og málum sé háttað nú. Stefnandi hefur lagt fram tvö bréf Stefáns Svavarssonar, löggilts endur- skoðanda, til lögmanns síns, þar sem fram kemur m. a., að Flugleiðir hf., Eimskipafélag Íslands og viðskiptabankarnir leggi 3% vexti til grundvallar við útreikning á lífeyrisskuldbindingum sínum, en vextir þessir miðast að einhverju leyti við þá ávöxtun, sem lífeyrissjóðir hafa náð á síðustu árum umfram breytingu á kaupgjaldi. Telur Stefán, að útreikning á fjárhæð ein- greiðslu sem ígildis skertra tekna í framtíðinni vegna örorku eigi að gera með sama hætti og þegar um lífeyrisskuldbindingar er að ræða. Ef hinn slasaði tæki ekki við eingreiðslu, en kysi þess í stað að taka við greiðslum sem hlutfalli af launum í framtíðinni, þ. e. í þeim launaflokki, sem hann var í, fengi hann að njóta kaupmáttaraukningar almennra launa, og er niður- staða hans, að miða beri við 3% ársvexti. Í 3. kröfulið reiknar stefnandi með 6% af 3.142.400 krónum sem verð- mæti tapaðra lífeyrisréttinda. 4. kröfuliður er miskabótakrafa stefnanda, 300.000 krónur, og vísar stefn- 949 andi í þessu efni til 264. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 auk al- mennra reglna skaðabótaréttar. 5. kröfuliður er miðaður við, að það sé yfirlýst stefna ríkisstjórnarinnar að skattleggja raunvaxtatekjur einstaklinga eins og aðrar tekjur í þjóðfélag- inu. Þegar vaxtatekjur hafi verið skattlagðar, komi verulegur hluti bótanna (40% vaxtateknanna) til með að glatast vegna þess, er stefnandi nefnir skattaóhagræði. Telur hann, að hann eigi ekki að bera áhættuna af því, að vaxtatekjur verði gerðar skattskyldar, eins og allt bendi til. Hann eigi rétt á að fá allt sitt tjón bætt, þ. á m. það, sem hann kann að verða fyrir vegna væntanlegrar skattlagningar vaxtatekna. Stefnandi reisir kröfur sínar á því, að dómvenja standi til þess, að bætur vegna líkamstjóns byggist á örorkumati eins og því, sem hér liggur fyrir. Stefnda hafi virt þá dómvenju til þessa og á undanförnum áratugum samið við lögmenn utan réttar um uppgjör hundraða skaðabótakrafna vegna lík- amstjóns á grundvelli hennar. Telur stefnandi, að það sé beinlínis rangt að gefa sér, að afleiðingar slyssins, hvað tekjuöflun hans snerti, komi fyrst fram að liðnum þremur árum frá slysi, en stefnda beri það fyrir sig í verk- lagsreglum þeim, sem það vill leggja til grundvallar uppgjöri tjónsins. Verk- lagsreglur þessar séu í andstöðu við þær réttarreglur, sem dómstólar hafa mótað, og því að engu hafandi. Reglum um uppgjör bótakrafna vegna líkamstjóns verði ekki breytt hér á landi nema með breyttri dómvenju eða lagasetningu. Stefnda heldur því fram, að ósannað sé, að meiðsli stefnanda muni valda honum varanlegu líkamstjóni. Þess vegna sé rétt að bíða með uppgjör tjóns stefnanda, þangað til lengri tími er liðinn frá slysi hans, og enda þótt varan- legt líkamstjón yrði síðar sannað, sé ósannað, að það muni valda honum fjárhagstjóni síðar meir. Stefnda heldur því fram, að sú forsenda, að stefnandi muni tapa tekjum í sama hlutfalli og læknisfræðileg örorka hans er metin, sé mjög hæpin. Ber stefnda fyrir sig, að norrænar rannsóknir hafi sýnt, að læknisfræðileg örorka undir 20% leiði sjaldnast til tekjumissis. Nefnir stefnda þar til dóm Hæsta- réttar frá 1988, sem birtur er á bls. 267 í dómasafni Hæstaréttar frá því ári, þar sem fram komi, að athuga beri hverju sinni, hvort meiðsli séu líkleg til þess að valda skerðingu á aflahæfi eða ekki, og enn fremur hafi rétturinn hafnað því í öðrum tilvikum að leggja læknisfræðilegt örorkumat og lík- indareikninga tryggingastærðfræðinga til grundvallar dómum án gagn- rýni. Stefnda viðurkennir, að meiðsli stefnanda muni valda honum tímabund- inni örorku frá 21. júní 1991 til 20. september s. á., en telur að öðru leyti ó- 950 sannað, að réttilega sé ályktað um örorku í mati dr. Atla Þórs Ólasonar læknis. Er því einnig mótmælt sem ósönnuðu og ólíklegu, að 10% læknis- fræðileg örorka, þótt talin væri sönnuð, hefði í för með sér 10% tekjuskerð- ingu síðar. Þetta sé því fremur ólíklegt sem stefnandi sé ungur og aðlög- unarhæfni hans því í hámarki. Yrðu bótakröfur viðurkenndar, segir stefnda, að taka beri tillit til þess, að í Örorkumati lækna sé að jafnaði fólginn nokkur miski. Enn fremur þurfi að gæta að hagræði því, sem felist í eingreiðslu bóta, sem það telur ekki minna virði en 10%, svo og þess, að bótagreiðslur eru skattfrjálsar og í því skattfrelsi eigi ekki að felast fjárhagslegur ávinningur fyrir bótaþega. Ætti því að lækka bótafjárhæð um 39,85%, sem svarar til staðgreiðsluhlutfalls skatta nú. Um þá málsástæðu stefnanda, að beita skuli 3% afvöxtun við útreikning höfuðstólsverðmeætis tjóns stefnanda, segir stefnda, að skýrri fordæmisreglu Hæstaréttar frá 10. júlí 1994 verði ekki breytt nema með settum lögum eða nýjum dómi þess réttar. Þá sé enda varhugavert að miða við þau kjör á ávöxtunarmarkaði, sem lökust eru, eins og stefnandi geri, í stað þess að miða við góð ávöxtunarkjör, sem öllum standi til boða. Þá hefur stefnda lagt fram álit Sigurðar B. Stefánssonar, framkvæmdastjóra Verðbréfamark- aðar Íslandsbanka hf., en þar segir m. a. í niðurlagi: „Ef bæturnar miðast einungis við kaupmátt atvinnutekna, eins og hann er á greiðsludegi, leiðir sú niðurstaða að öðru jöfnu til heldur hærri vaxtafótar, sem ekki er óeðli- legt, að sé á bilinu 4-6%.“ Stefnda mótmælir kröfu stefnanda vegna tapaðra lífeyrisréttinda og telur hvorki dómvenju né fyrri uppgjörshefðir standa til þess, að hún verði viður- kennd, nema um sannað tap sé að ræða. Þá gerir stefnda kröfu um, að liður þessi verði lækkaður með tilliti til skattfrelsis og hagræðis af eingreiðslu, verði bætur dæmdar samkvæmt þessum lið. Miskabótakröfu stefnanda er mótmælt sem allt of hárri og í ósamræmi við dómvenju. Svo sem áður greinir, telur stefnda, að miski sé falinn í venjulegu læknisfræðilegu örorkumati og því tvíkrafinn hér. Telja megi, að væru miskabætur ákveðnar, leiddi dómvenja til miskabóta að hámarki 100.000 krónur, og miða ætti þær við slysdag, en ekki dómsuppsögudag, enda vaxta krafist frá slysdegi. Kröfulið vegna ætlaðs óhagræðis af skattlagningu fjármagnstekna er al- gjörlega og sérstaklega mótmælt. Óvíst sé um, hvort slíkur skattur verði lagður á og þá, til hvaða tekna hann tæki. Hvorki finnist lagafyrirmæli né dómafordæmi fyrir því að byggja ákvarðanir um skaðabætur á svo ótraust- um grunni. os1 Stefnda mótmælir kröfu um dráttarvexti frá fyrri tíma en dómsuppsögu- degi og vitnar til dómafordæma um þetta. Forsendur og niðurstaða. Löng dómvenja er fyrir því, að við mat á því, hvort starfsorka tjónþola sé skert af völdum slyss og varanleg geta hans til að afla sér tekna með vinnu hafi minnkað, sé farið að áliti læknis, sem jafnframt leggur mat á, hver hundraðshluti skerðingarinnar sé. Stefnandi hefur lagt fram örorkumat dr. Atla Þórs Ólasonar læknis, þar sem slíkt álit er að finna, og hafa engin gögn komið fram í máli þessu, sem hnekkja því, né heldur þykir matið framkvæmt of snemma. Ekki verður fallist á það með stefnda, að efni séu til að breyta sönnunarmati dómstóla að þessu leyti. Er og til þess að taka, að gagnstæð niðurstaða færi í bága við þá grundvallarreglu að gæta jafnræðis og samræmis í niðurstöðu dómsmála, enda liggur hvorki fyrir ný lagasetning né breytingar á öðrum réttarheim- ildum á sviði skaðabótaréttarins. Þá hafa ekki komið fram rök, sem renna nægum stoðum undir það, að breyta beri út af áratugalangri dómvenju, sem til skamms tíma hefur verið lögð til grundvallar við uppgjör líkamstjóns. Samkvæmt þessu verður miðað við örorkumat læknisins hér, og fallast verður á það með stefnanda, að starfsorka hans sé skert og að varanleg geta hans til að afla sér tekna með vinnu hafi minnkað. Dómvenja er fyrir því, að örorkutjón sé áætlað með hliðsjón af útreikn- ingi tryggingafræðinga á því, hverjar þær vinnutekjur séu, sem líklegast sé, að tjónþoli hafi síðar meir án skerðingar starfsorku. Því næst er reiknað út, hver sé líkleg fjárhæð vinnutekjutaps hans miðað við skerðingu starfsorku, sem studd er örorkumati læknis. Er tjónið síðan fært til höfuðstólsverðmæt- is á slysdegi. Með dómi Hæstaréttar frá 10. júlí 1984 í málinu nr. 62/1981: Kristín Anný Jónsdóttir og Hagtrygging h/f gegn Antoníu Margréti Björns- dóttur og gagnsök, var miðað við, að við ákvörðun höfuðstólsverðmætis bóta skyldi miðað við 6% vaxtafót, og hefur verið stuðst við það fordæmi síðan. Stefnandi þykir ekki hafa sýnt fram á, að þær breytingar hafi orðið á ávöxtunarkjörum á fjármálamörkuðum, frá því að ofangreindur dómur gekk, að efni séu til þess að lækka vaxtafót, svo sem krafist er hér, og er þessari málsástæðu hans því hafnað. Stefnandi ber fyrir sig, að við ákvörðun skaðabóta verði tekið tillit til áforma ríkisstjórnarinnar um skattlagningu fjármagnstekna. Engin örugg vissa er um, verði slíkur skattur lagður á, til hvaða tekna hann tæki og hvert skatthlutfall yrði, og því ekki við neitt að styðjast í þessu efni, sem heimili, að dómurinn taki tillit til þessa atriðis hér. Er þessari málsástæðu stefnanda því hafnað. 9; Við ákvörðun bóta til stefnanda verður örorkutjónsútreikningur Jóns Eilings Þorlákssonar trypgingastærðfræðings frá 9. mars sl. hafður til hlið, sjónar um örorkutjón stefnanda Þegar litið er til hundraðshluta örorku stofnanda, þykir rétt uð ákvarða bætur fyrir miska og fjártjón í einu lagi. og þegar tekið hefur verið tillit úl skattfrelsis bótanna og hagræðis af eingreiðslu, eins og dómvenja stendur til, þykja bætur úl hans hæfiloga ákveðnar 1,400,000 krónur að viðbættum vöxtum, eins og greinir Í dómsorði Eftir úrslitum mákins ber að dæma stefnda Gl að greiða stefnanda 520,000 krónur í málskostnað. og hefur þá verið tekið tillit til rog virðisaukaskatt. Allan Vagn Magnússon héraðsdómari kvað upp dómi þennan ásamt með. dómsmönnunum dr. Ásgeiri B. Hillertssyni lekni og Þór Guðmundssyni við. skiptafræðingi sna um Dómsorð: Stefnda, Sjóvá Almennar tryggingar hl, greiði stefnanda, Björgvin Richter, 1,400.000 krónur með vöxtum sk. 7. gr. sbr, 8, er. vaxtalapa nr. 2511987, sbr. 2. gr. laga nr. 67/1989, frá 24. febrúar 199) til upp; sögudags dóms þessa, en með dráttarvöxtum skv. HL kafla vastalaga frá þeim degi tl greiðsludags. Stefnda greiði stefnandu óskipt 320.000 krónur í málskostnað. 952 Við ákvörðun bóla til stefnanda verður örorkutjónsútrcikningur Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingastærðfræðings frá 9. mars sl. hafður il hlið- sjónar um örorkutjón stefnandi. Þegar litið er úil hundraðshluta örorku stefnanda, þykir rétt að ákvarða bætur fyrir miska og ljártjón í einu lagi, og þegar tekið hefur verið tillit tl skattfrelsis bótanna og hagræðis af eingreiðslu, eins ug dómvenja stendur til, þykja bætur til hans hæfilega ákveðnar 1,400.000 krónur að viðbættum vóstum. eins og greinir í dómsorði, Eltir úrslitum málsins ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda 320.000 krónur í málskostnað, og hefur þá verið tekið tili til reglna um virðisaukaskatt Allan Vagn Magnússon hóraðsdómari kvað upp dóm þennan ásamt möð. Gómsmönnunum dr. Ásgeiri B. Ellertssyni kekni og. Þór C skiptafræðingi. vömundssyni við- Dómsorð Stefnda, Sjóvár Almennar tryggingar hí, greiði stelnanda, Björgvin Richtor, L400.000 krónur með vöxtum skv. 7. ar. sbr. 8. pr. vaxtalaga nr. 2/1987, sbr. 2. gr, Jag nr. 67/1989, frá 24. Febrúar 1991 til upp- signdags dóms þessa, en með drátturvöxtum skv. AL kafla vaxtalaga frá þeim degi tl preiðsludags. Stefnda greiði stofnanda óskipt 320.000 krónur í málskostnað. 952 Við ákvörðum bóta til stefnanda verður örorkutjónsútreikningur Jóns Erlings Þorlákssonar teygeinpastærðlræðings frá 9. mars sl. hafður til hlið. sjónar um örorkutjón stefnanda. Þegar lið er til hundraðshluta órorku stefnanda, þykir rétt að ákvarða bætur fyrir miska og fjártjón í cinu lagi, og þegar lekið hefur verið tili tl skattfrelsis bótunna og hagræðis af cingreiðslu. eins og dómvenja stendur til, þykja bætur til huns hæfilega ákveðnar 1,400.00 kr vöxtum, eins og greinir í dómsorði, Eftir úrslitum málsins ber að dæma stefnda il að greiða stefnanda 320.04K) krónur í málskostnað. og hefur þá verið tekið tilli til reglna um virðisaukaskatt. nur að viðbættum Allan Vagn Magnússon hóraðsdómari kvað upp dóm þennan ásami með- sómsmönnunum de. Ásgeiri B. Ellertssyni lækni og Þór Guðmundssyni við, skiptafræðingi. Dómsorð: Stefnda, Sjóvá-Almennar tryggingar hé, greiði stefnanda, Björgvin Richter, 1400.000 krónur með vöxtum skv. 7. gr., sbr. 8. er. vaxtalaga nr. 2511987, sbr. 2, gr. laga mr. 67/1989, frá 24. febrúar 1991 til upp sögudags dóms þessa, en með dráttarvöxtum skv. TIL kalla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludaps. Stefnda greiði stelnanda óskipt 320.00 krónur í málskostnað. 953 Fimmtudaginn 30. mars 1995, Nr. 234/1993. — Ingólfína Eggertsdóttin (Othar Örn Petersen hrl) segn Guðmundi Franklín Jónssyni (Ólafur Garðarsson hrl.) og gagnsök Fasteignakaup. Málsástæður. Aðild. Dómur Hæstaréttar, Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæslaréttar- mari. Aðalálrýjandi skaut máli þessu il Hæstaréttar með stefnu 4. júní 1993. Hann krefst sýknu af öllum kröfum gaymáfrýjanda og máls- kostnaðar úr hans hendi í héraði og fyrir Hæstarétti Gagnálrýjandi skaut málinu til réttarins með stefnu 8. júlí 1993, Hann krefst staðlestingar héraðsdóms með þeirri breytingu, að upphafstími dráttarvaxta miðist við 20. mars 1989. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti, Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. r komið, að bú gngnálrýjanda var tekið lil gjaldþrotaskipta með úrskurði skiptaréltur Reykjavíkur 3. febrúar 1992 og að skipt- um lauk 16. júní sama ár á grundvelli 120. gr, gjaldþrotalapa nr. 61 1978. Hefur hann því tekið sjállur við aðild málsins. Aðaláfrýjandi tellir fram fyrir Hæstarétti nýjum málsástæðum til stuðnings kröfum sínum. Í fyrsta lagi telur hann, að taka beri sýknu- kröfu sína til greina vegna aðildarskorts gagnáfrýjanda. en hann hali framselt Ólafi Garðarssyni hæstaréttarlögmanni kröfu sína í hendur aðaláfrýjanda. Í annan stað hafi gagnálrýjandi gelið út afs til aðaláfrýjanda fyrir íbúð þeirri að Fálkagötu 15 í Reykjavík, sem hann seldi honum með kaupsamningi 24. ágúst 1987, Í afsalinu sé ekið fram, að kaupverðið sé að fullu greitt. Alsalinu hafi verið þinglýst og réttaráhrif þinlýsingarinnar leiði til þess, að krafan tol- íst vera níður fallin. Engu breyti, þótt frumrit afsalsins hafi ekki ver- ið alhent aðalálrýjunda. 953 Fimmtudaginn 30. mars 1995, Nr. 234/1993. | Ingólfína Eggertsdótti (Othar Örn Petersen hrl.) Guðmundi Franklín Jónssyni (Ólafur Garðarsson hrl) og gagnsök Fasteignakaup. Málsástæður, Aðild. Dámur Hæstaréttar, Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason Claessen og Arnljólur Björnsson, settur hæstarétt Gunnlaug dómari Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Tlæstaróttur með stefnu 4. 1903. Hann krefst síknu af öllum kröfum gagnáfrfjinda og ál kostnaðar úr hans hendi í héraði og fyrir Hæstarétt. Giagnáfrýjandi skaut málinu til réttarins með stelnu 8. júlí 1993. Hann krefst staðfestingar héraðsdóms með þeirri breytingu, að upphafstími dráttarvaxta miðist við 20. mars 1989. Þá krefst hann málskosinaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný skjöl hala verið lögð fyrir Hæstaröit Fram er komið, að hú gagndfrýjanda var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur 3. febrúar 1902 og að skipt- um lauk 16. júní sama ár á grundvelli 120. yr. gjaldþrotalaga nr. 6í 1978. Hefur hann því tekið sjálfur við aðild málsins. Aðaláfrýjandi teflir fram fyrir Hæstarétti nýjum málsástæðum til stuðnings kröfum sínum. Í fyrsta lagi telur hann. að taka beri sýknu- krölu sína ti vegna aðildarskorts garnálrýjanda. en hann hafi framselt Ólafi Garðarssyni hæstaréttarlögmanni krölu sína á hendur aðaláfrýjanda. Í annan stað hafi gagnáfrýjandi gefið út afsal til aðaláfrýjanda fyrir íbúð þeirri að Hálkagötu 15 í Reykjavík, sem hann seldi honum moð kaupsamningi 24. ágúst 1987. Í afsalinu sé tekið fram, að kaupverðið sé að fullu greitt. Afsalinu hali verið áhrif þinglýsingarinnar leiði til þess. að krafan telj- Ís vora niður fl Engu breyti, þótt frumrit afsalsins hafi ekki ver- ið afhent aðaláfrýjanda 053 Fimmtudaginn 30. mars 1995. Nr. 254/1993, — Ingólfína Fagertsdóttir (Othar Örn Potorson br) segn Guðmundi Franklín Jónssyni (Ólafur Garðarsson hr) og gagmök Fisteignakaup. Málsástæður. Aðild. Dómur Hæstaréttar. Mál þeta dæma hasarélardömaranir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar dómari Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 4. júní 1993. Hann krefst sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda og máls- kostnaðar úr hans hendi í héraði og fyrir Hæstarétti Gagnáfrýjandi skaut málinu til réttarins með stelnu 8. júlí 1993. Hann krefst staðfestingar héraðsdóms með þeirri breytingu, að upphalstími drátturvaxta miðist við 20. mars 1989, Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt Fram er komið, að bú gagnálrýjanda var lekið til gjaldþrotaskipta skurði skiplaréttar Reykjavíkur 3. febrúar 1992 og að skipt- um lauk 16. júní sama ár á grundvelli 120. gr. gjaldþrotalaga nr. éf 1978. Hefur hann því tekið sjálfur við aðild málsins Aðalálrýjandi tellir fram fyrir Hæstarétti nýjum málsástæðum til stuðnings kröfum sínum. Í fyrsta lagi telur hann, að taka beri sýknu- eina vegna aðildarskorts gagnáfrýjanda, en hann afi Garðarssyni hæstarétlarlögmanni kröfu sína á hendur aðaláfrýjanda, Í annan stað hali gagnálrýjandi gefið út alsal til aðaláfrýjanda fyrir íbúð þeirri að Fálkagötu 15 í Reykjavík, sem hann seldi honum með kaupsamningi 24. ágúst 1987. Í alsalinu sé tekið Iram, að kaupverðið sé að fullu greitt. Afsalinu hafi verið lýst og réttaráhril þinglýsingarinnar leiði til þess, að krafan tel ist vera niður fallin. Engu breyti. þótt frumrit afsalsins hali ekki vor- ið afhent aðaláfrýjanda. kröfu sína ti hafi framsell Ó 954 Gagnáfrýjandi hefur mótmælt því, að hinar nýju málsástæður fái komist að í málinu. Hann hefur jafnframt haldið fram, að þær geti ekki leitt til sýknu, jafnvel þótt þær teldust mega koma til álita. Hann bendir á, að frá upphafi hafi meðal málsgagna legið fyrir framsal sitt á kröfunni til nefnds lögmanns, dagsett 10. janúar 1991, og bréf Sigurmars Albertssonar hæstaréttarlögmanns, bústjóra til bráðabirgða í þrotabúi sínu, dagsett 27. apríl 1992. Þar sé tekið fram, að bústjórinn fallist á, að nefndur lögmaður haldi málaferlun- um áfram á eigin kostnað og að þrotabúið fái þann hluta greiðsl- unnar frá aðaláfrýjanda, sem sé umfram kröfu lögmannsins. Þrátt fyrir það að þetta hafi legið skýrt fyrir í héraði, hafi aðaláfrýjandi ekki séð ástæðu til að reisa sýknukröfu sína á aðildarskorti. Þá hef- ur verið lagt fram bréf bústjórans 25. apríl 1994, þar sem áréttað er, að honum hafi allan tímann verið fullkunnugt um málsókn þrota- búsins á hendur aðaláfrýjanda, og lýst þeim skilningi, að sá hluti kröfunnar, sem sé umfram því sem næst 350.000 krónur, skuli renna til þrotabúsins. Enn fremur segir í bréfinu, að hann hafi talið heppi- legra, að lögmaðurinn flytti málið á eigin áhættu og ábyrgð, þar eð þrotabúið væri með öllu eignalaust og einfalt að taka skiptin upp eftir reglum 164. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o. fl. Um þá málsástæðu aðaláfrýjanda, er lýtur að útgáfu og þinglýs- ingu afsals, tekur gagnáfrýjandi fram, að ljósrit afsalsins, eins og það lítur út eftir athugasemdalausa þinglýsingu, hafi verið lagt fram í héraði. Þessari málsástæðu um réttaráhrif afsalsins hafi ekki verið hreyft þar, þótt aðaláfrýjanda hefði verið það í lófa lagið, hafi hann viljað á henni byggja. Að auki verði ekki á það fallist, að útgáfa og þinglýsing afsalsins geti haft þau áhrif, sem nú sé haldið fram. Með- an á rekstri málsins í héraði stóð, hafi gagnáfrýjandi og lögmaður hans lagt á sig mikla fyrirhöfn við að afla aðaláfrýjanda og öðrum kaupendum íbúða í húsinu óskilyrtra eignarheimilda, og til þess hafi þurft að ná samningum við þinglýsta eigendur lóðar hússins. Þetta hafi tekist um síðir og afsali verið þinglýst. Því fari hins vegar fjarri, að með þessu hafi verið slegið af kaupverði íbúðarinnar, enda sé skuldin viðurkennd af hálfu aðaláfrýjanda. Hafi hann með engu móti getað litið svo á með réttu, að ætlunin væri að fella kröfuna niður. Einungis hafi verið um aðgerðir að ræða til að standa við kaupsamninginn af hálfu gagnáfrýjanda. 955 Við úrlausn þess, hvort hinar nýju málsástæður geti komið til álita, verður lagt til grundvallar, að skilyrðum þágildandi 45. gr. laga nr. 75/1973 um Hæstarétt Íslands, sbr. nú 2. mgr. 163. gr. laga nr. 91/ 1991 um meðferð einkamála, er ekki fullnægt svo, að þær geti kom- ist að í málinu. Ber þegar af þeirri ástæðu að hafna kröfum aðal- áfrýjanda, sem á þessum ástæðum eru reistar. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann. Dæma ber aðaláfrýjanda til greiðslu málskostnaðar fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði grein- ir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, Ingólfína Eggertsdóttir, greiði gagnáfrýj- anda, Guðmundi Franklín Jónssyni, 100.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 27. apríl 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 7. þ. m., er höfðað með stefnu, birtri 15. maí sl. Stefnandi er þrotabú Guðmundar Franklíns Jónssonar, kt. 191149-4089. Stefnda er Ingólfína Eggertsdóttir, kt. 100524-2799, Fálkagötu 15, Reykja- vík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði dæmd til greiðslu eftir- stöðva kaupsamnings, að fjárhæð 425.000 kr., ásamt (nánar tilgreindum vöxtum svo og málskostnað! Af hálfu stefndu eru eftirtaldar dómkröfur gerðar: 1. Að stefnda verði alsýknuð af kröfum stefnanda. 2. Til vara, að stefndu verði gert að greiða 200.000 kr. með dráttarvöxt- um frá 15. 9. 1990 til greiðsludags. Í dómsorði verði kveðið á um, að greiðsla þessi verði bundin því skilyrði, að stefnandi hafi gert þær ráð- stafanir, að afsali vegna íbúðar stefndu fáist þinglýst. 3. Til þrautavara, að stefndu verði gert að greiða 425.000 kr. með dráttar- vöxtum frá 15. 9. 1990 til greiðsludags. Í dómsorði verði kveðið á um, að greiðsla þessi verði bundin því skilyrði, að stefnandi hafi gert þær ráðstafanir, að afsali vegna íbúðar stefndu fáist þinglýst. Við munnlegan málflutning gerði lögmaður stefndu þá breytingu á 956 kröfugerð sinni í 2. og 3. lið, að í ljósi þess, að afsali vegna íbúðar stefndu hefði verið þinglýst, yrði það afhent henni gegn þeim greiðslum og vöxtum, sem í kröfuliðum þessum greinir. Þá er í öllum tilvikum krafist málskostnaðar skv. gjaldskrá Í ögpnamitaf. lags Íslands, og beri málskostnaðarfjárhæð dráttarvexti 15 dögum frá upp- kvaðningu dóms, og til viðbótar er krafist virðisaukaskatts af tildæmdri málskostnaðarfjárhæð, en stefnda reki ekki virðisaukaskattsskylda starf- semi. Málavextir. Hinn 8. ágúst 1987 gerði stefnda í máli þessu tilboð í fjögurra herbergja íbúð á 2. hæð í húsinu nr. 15 við Fálkagötu hér í borg. Hljóðaði tilboðið upp á 4.000.000 kr. Á fundi í skrifstofu fasteignasölunnar Laufáss sættist stefnda á að hækka tilboð sitt í 4.200.000 kr., og því til staðfestingar setti hún upp- hafsstafi sína við þær breytingar á tilboði sínu. Skv. 9. tl. tilboðsins skyldi stefnda greiða 1.700.000 kr. skv. lánsloforði frá veðdeild Landsbanka Ís- lands. Stefnda fékk fyrri hluta lánsins, að fjárhæð 1.111.315 kr., greiddan út 15. september 1988 og hinn síðari, að fjárhæð 1.147.670 kr., 20. mars 1989, samtals 2.258.985 kr. Hinn 24. ágúst 1987 var gengið frá endanlegum kaup- samningi milli stefndu og stefnanda af hálfu ofangreindrar fasteignasölu. Ber 5. liður samningsins yfirskriftina Umsamið kaupverð og greiðslur. Eru þar taldar upp greiðslur í níu liðum og heildarverð sagt vera 4.200.000 kr., eins og tilboð stefndu í endanlegri mynd hljóðaði upp á. Þegar liðirnir níu eru lagðir saman, er heildartala þeirra 3.350.000 kr., en ekki 4.200.000 kr., og munar því 850.000 krónum á heildarverðinu og samanlagðri fjárhæð of- angreindra liða. Þegar tilboðið er borið saman við kaupsamninginn, kemur í ljós, að greiðslur skv. 1.-8. lið eru hinar sömu, en af einhverjum ástæðum lækkar lánsloforð frá veðdeild Landsbanka Íslands úr 1.700.000 kr. í $50.000 kr. Virðast því mistök hafa orðið við frágang kaupsamningsins. Hinn 15. ágúst 1990 var stefndu ritað bréf, þar sem skorað var á hana að greiða skuld sína ásamt vísitölu og meðalvöxtum. Var bréfi þessu svarað af hálfu stefndu með bréfi 25. september s. á. Í bréfi þessu viðurkennir stefnda, að 850.000 kr. séu vangreiddar af kaupverði íbúðarinnar, en hafnar kröfum um verð- bætur og vexti. Þá koma í bréfi þessu fram kröfur af hálfu stefndu um úr- bætur á nokkrum atriðum varðandi íbúð stefndu og sameign. Þá fylgdi bréfi stefndu ávísun, að fjárhæð 425.000 kr. Ekki náðist samkomulag milli lög- manna aðila um lyktir málsins, og var mál þetta því höfðað af hálfu stefn- anda til greiðslu framangreindrar stefnufjárhæðar. Bú stefnanda var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði 3. mars 1992, og 957 lauk skiptameðferð í því 16. júní s. á., án þess að nokkur greiðsla fengist upp í lýstar kröfur, sem samtals námu að höfuðstól 36.283.638 krónum. Afsali fyrir nefndri íbúð stefndu var þinglýst 6. apríl sl. Málsástæður og lagarök. Stefnandi reisir málsókn sína m. a. á því, að stefndu hafi ekki getað dul- ist, að samanlagðar greiðslur skv. kaupsamningi aðila næmu einungis 3.350.000 krónum, en ekki 4.200.000 krónum, eins og heildarkaupverð hafi verið. Því beri stefndu ekki einungis að greiða fullt kaupverð, heldur einnig vexti á þá peninga vegna dráttarins á greiðslu. Þá beri einnig að dæma stefndu til greiðslu málskostnaðar, þar sem málsókn sé eina leiðin, sem stefnanda sé fær, til þess að fá fullnustu kröfu sinnar. Stefnandi reisir kröfur sínar á samningi milli aðila svo og lögum nr. 7/ 1936. Vaxtakröfu styður stefnandi lögum nr. 25/1987, II. og HI. kafla, sbr. breytingalög nr. 67/1989. Kröfu um málskostnað miðar stefnandi við lög nr. 91/1991, einkum 130. gr. Stefnda reisir sýknukröfu sína í máli þessu á því, að greiðsluskylda sín sé samkvæmt kaupsamningi þeim, sem hún gerði við stefnanda. Hafi stefnda innt greiðslur sínar af hendi í samræmi við ákvæði kaupsamningsins. Þegar ljóst hafi verið, að mistök höfðu orðið við gerð kaupsamnings og stefnandi krafði stefndu um mismuninn, hafi hún boðist til að greiða hann, og færi um dráttarvexti skv. 9. gr. vaxtalaga, þ. e., að dráttarvextir reiknuðust á fjárhæðina, þegar mánuður væri liðinn, frá því að stefnandi krafði stefndu um greiðslu. Stefnda hafi greitt 425.000 kr. 26. september 1990, en réttilega haldið eftirstöðvum eftir, þar til stefnandi hefði fullnægt skyldum sínum skv. kaupsamningnum. Hafi stefnandi átt eftir að ganga frá ýmsum atriðum vegna sameignar, og enn fremur hafi stefnda ekki fengið merkt bílastæði með íbúð sinni, eins og skýrt er kveðið á um í samningnum. Stefnda sé í fullum rétti til að halda eftir áðurnefndri greiðslu, að fjárhæð 425.000 kr., þar sem stefnandi hafi ekki ennþá fullnægt skyldum sínum skv. kaupsamningnum. Skiptum á þrotabúi stefnanda hafi verið lokið, án þess að nokkuð fengist upp í lýstar kröfur. Ekkert bendi til þess, að frekar verði aðhafst af hálfu stefnanda, hvort heldur til að lagfæra ýmislegt við frágang hússins eða til að tryggja, að afsali fáist þinglýst. Sé það viðurkennd regla í fasteignaviðskiptum, að kaupendur hafi fullan rétt til að halda eftir greiðslu, þar til seljandi hafi fullnægt sínum skyldum. Þá kunni stefnda að eiga rétt á því að krefjast afsláttar eða skaðabóta, geti stefnandi ekki staðið við skuldbindingar sínar. Sé í þessu sambandi enn fremur vísað til almennra reglna kröfuréttar. Þá heldur stefnda því fram, að telji stefnandi sig hafa orðið fyrir tjóni 958 vegna þessara mistaka fasteignasalans, verði hann að sækja hinn síðar- nefnda um bætur af þeim sökum. Í því sambandi vísar stefnda til laga nr. 34/1986 um fasteigna- og skipasölu, einkum 2. gr. Þá vísar stefnda einnig til reglugerðar nr. 520/1987 um löggildingu og tryggingaskyldu fasteigna- og skipasala, einkum 3. gr. Skv. ofangreindum lagafyrirmælum sé það ein af forsendum þess að fá að starfa sem fasteignasali, að hann hafi bæði ábyrgðar- tryggingu vegna tjóns, sem hann eða starfsmaður hans valdi með gáleysi í starfi, og sjálfskuldarábyrgðartryggingu vegna tjóns, sem verði vegna brota, sem framin séu af ásetningi eða stórfelldu gáleysi. Stefnda haldi því fram, að telji stefnandi sig hafa orðið fyrir tjóni, geti hann fengið það bætt með ofangreindum hætti. Um kröfugerðina að öðru leyti miðist aðalkrafa við það, að stefnda verði alsýknuð af kröfu stefnanda, en varakrafa, að ekki verði talið, að stefndu væri heimilt að halda eftir allri fjárhæðinni í þessu sambandi, heldur aðeins rúmlega helmingi. Aðal- og varakrafa séu miðaðar við það, að stefnda fái að halda eftir greiðslu til þess að mæta þeim óþægindum og kostnaði, sem óhjákvæmilega stafi af ófullnægjandi frágangi stefnanda á íbúð hennar og sameign, auk þess sem stefnandi geti ekki orðið við skýrum ákvæðum kaupsamningsins um að afhenda stefndu merkt bílastæði. Þrautavarakrafa sé við það miðuð, að stefnda greiði stefnanda það, sem á vantar, með dráttarvöxtum frá 15. september 1990, mánuði eftir að stefn- andi krafði um greiðsluna, sbr. 9. gr. laga nr. 25/1987. Málskostnaðarkrafa sé reist á XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála og krafa um virðisaukaskatt á lögum nr. 50/1988. Fyrir dóminn komu og gáfu skýrslu Guðmundur Franklín Jónsson bygg- ingarmeistari, stefnda, Ingólfína Eggertsdóttir, og vitnin Birkir Árnason, formaður húsfélagsins að Fálkagötu 15 hér í borg, Magnús Hallsteinn Axels- son fasteignasali og Þormóður Sveinsson, deildararkitekt hjá byggingar- fulltrúanum í Reykjavík. Forsendur og niðurstaða. Svo sem að framan greinir, hljóðaði tilboð stefndu í íbúð þá, sem um ræðir í máli þessu, upp á 4.200.000 kr. Tilboð þetta er dagsett 8. ágúst 1987. Skv. því átti stefnda að inna lokagreiðslu, samtals að fjárhæð 1.700.000 kr., af hendi skv. lánsloforði frá veðdeild Landsbanka Íslands. Skv. skýrslu Magnúsar Hallsteins Axelssonar fasteignasala hér fyrir dómi lá lánsloforð þetta fyrir 16. sama mánaðar, og var það þá samtals að fjárhæð 1.882.000 kr. miðað við byggingarvísitölu 320 stig. Skyldi það greitt út í tveimur hlutum, hið fyrra sinn 2. september 1988 941.000 kr. og sama fjárhæð 2. mars 1989. 959 Fékk stefnda greiddan út fyrri hluta lánsins, 1.111.315 kr., 15. september 1988 og síðari hlutann, 1.147.670 kr., 20. mars 1989, samtals 2.258.985 kr. Stefnda fékk greitt umrætt lán frá Landsbankanum í tveimur hlutum. Verður að telja, að lán þetta hafi verið tekið til að fjármagna nefnd íbúðar- kaup stefndu, enda í samræmi við kauptilboð stefndu sjálfrar. Þegar lánið hafði að fullu verið greitt út, hafði stefnda í höndunum 1.438.985 kr., sem er umtalsverð fjárhæð miðað við kaupverð íbúðarinnar. Að áliti dómsins hlýt- ur stefnda að hafa orðið þess áskynja í síðasta lagi 20. mars 1989, er hún fékk síðari hluta umrædds láns greiddan út, að hún skuldaði seljanda íbúðarinnar 850.000 kr., rúmlega 20% af íbúðarverði. Með hliðsjón af þessu er það mat dómsins, að hafna beri þeirri málsástæðu hennar, að hún hafi alls ekki gert sér grein fyrir, að hún skuldaði neitt í íbúðinni, fyrr en henni barst framangreint bréf lögmanns stefnanda frá 15. ágúst 1990. Stefnda heldur því fram, að stefnandi hafi ekki efnt kaupsamninginn að öllu leyti. Hefur hún einkum tiltekið, að skv. samningnum skuli merkt bíla- stæði fylgja íbúðinni og að eftir sé að lagfæra svalavæng að innan. Þá hafa af hálfu stefndu verið lagðar fram í málinu athugasemdir íbúa hússins við Fálkagötu 15 í 17 liðum um frágang sameignar hússins auk kröfu um, að byggingarmeistari hússins, Guðmundur Franklín Jónsson, leggi fram lög- lega eignaskiptayfirlýsingu á húsinu og skili afsölum fyrir þeim íbúðum, sem hann hafi selt. Eigi er ljóst af kröfugerð stefndu, hvort verið er að krefjast afsláttar eða skaðabóta vegna ofangreindra ætlaðra vanefnda stefnanda, jafnframt því að eigi eru tilgreindar og rökstuddar neinar ákveðnar kröfufjárhæðir í hverju tilviki. Fallast ber á það með stefndu, að henni hafi með nefndum kaupsamningi ótvírætt verið selt merkt bílastæði. Á hinn bóginn hefur stefnda eigi látið dóminum í té nein gögn, svo sem matsgerð dómkvaddra matsmanna, svo að hún sé í stakk búin til að meta til fjár verðgildi merkts bílastæðis miðað við venjulegt ómerkt stæði. Gegn mótmælum stefnanda og þar sem við engin önnur gögn er að styðj- ast en fullyrðingu stefndu um. að eftir sé að lagfæra svalavæng á íbúð henn- ar, verður að telja þessa málsástæðu hennar ósannaða. Um athugasemdir vegna frágangs sameignar ofangreindrar húseignar verður eigi fjallað í máli þessu, þar sem um er að ræða sameiginlega hags- muni allra íbúa hússins og óskipta aðild þeirra skv. ákvæðum 18. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamál. Með skírskotun til þess, sem að ofan greinir, er það álit dómsins, að ofan- greindar varnir stefndu séu ódómhæfar, eins og þær eru fram settar. 960 Er það því niðurstaða dómsins, að fallast beri á kröfu stefnanda um greiðsluskyldu stefndu gagnvart honum. Þar sem stefnandi krafði stefndu eigi sannanlega um greiðslu fyrr en með umræddu bréfi sínu 15. ágúst 1990 og þar sem eigi var tilgreindur neinn ákveðinn gjalddagi í umræddum kaup- samningi um greiðslu ofangreindra 850.000 króna vegna mistaka, sem stefnda ber enga sök á, þykir rétt, að krafa hans beri einungis dráttarvexti skv. 11. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. september 1990 til greiðsludags, svo sem nánar greinir í dómsorði, en 25. september 1990 innti stefnda af hendi 425.000 kr. upp í eftirstöðvar. Fallast ber á þá kröfu stefndu, að gegn greiðslu höfuðstóls og vaxta afhendi stefnandi henni afsal að íbúð merktri 02.01. í húsinu nr. 15 við Fálkagötu hér í borg. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefndu til að greiða stefnanda máls- kostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn 130.000 kr., og hefur þá verið tekið tillit til reglna um virðisaukaskatt. Fallist er á kröfu stefnanda um dráttar- vexti á málskostnað, sbr. p-lið 165. gr. laga nr. 91/1991. Dóminn kvað upp Helgi I. Jónsson héraðsdómari. Dómsorð: Stefnda, Ingólfína Eggertsdóttir, greiði stefnanda, þrotabúi Guð- mundar Franklíns Jónssonar, 425.000 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. I11. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af 850.000 kr. frá 15. til 25. september 1990, en af 425.000 kr. frá þeim degi til greiðsludags. Gegn greiðslu höfuðstóls og dráttarvaxta afhendi stefnandi stefndu afsal að íbúð merktri nr. 02.01. í húsinu nr. 15 við Fálkagötu í Reykjavík. Stefnda greiði stefnanda 130.000 kr. í málskostnað, þar með talinn virðisaukaskattur. Beri málskostnaður dráttarvexti skv. Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir uppkvaðningu dóms til greiðslu- dags. Áfallnir dráttarvextir skulu lagðir við höfuðstól skuldar á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 15. september 1991. 961 Fimmtudaginn 30. mars 1995. Nr. 101/1995. — Málflutningsstofan sf. (Jónatan Sveinsson hrl.) gegn Steini Oddgeiri Sigurjónssyni (Benedikt Ólason hdl.) Kærumál. Fjárnám. Skuldabrét. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Markús Sigurbjörnsson og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 10. mars 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 22. sama mánað- ar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Norðurlands eystra, sem kveðinn var upp 20. febrúar 1995. Kæruheimild er í 3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Sóknaraðili krefst þess aðallega, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og fallist verði á kröfu sína í héraði um, að staðfest verði fjárnámsgerð, sem fór fram hjá varnaraðila 11. ágúst 1993, að því leyti, sem hún varðar málskostnað, að fjárhæð 66.174 krónur. Hann krefst og málskostnaðar í héraði. Til vara krefst hann þess, að hinum kærða úrskurði verði hrund- ið, að því er varðar málskostnað. Í báðum tilvikum krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Svo sem fyrr segir, krefst sóknaraðili staðfestingar á fjárnámi, sem fram fór hjá varnaraðila á grundvelli skuldabréfs án undan- gengins dóms eða sáttar, sbr. 7. tölulið 1. mgr. 1. gr. laga nr. 90/1989, að því er varðar kröfu um málskostnað. Að öðru leyti hefur sóknar- aðili fallið frá þeim kröfum á hendur varnaraðila, sem fjárnámið var gert fyrir. Eftir að fjárnámið var gert, var leitt í ljós, að nafnritun varnaraðila á skuldabréfið, sem sóknaraðili reisir heimild sína til aðfarar að öllu leyti á, var fölsuð. Sóknaraðili telur varnaraðila hafa sýnt af sér aðgerðaleysi um að halda fram mótbárum sínum gegn 962 skuldabréfinu og þar með stuðlað að því, að sóknaraðili héldi að ástæðulausu uppi tilraunum til að innheimta kröfur samkvæmt bréf- inu. Hafi þannig fallið til málskostnaður, sem komast hefði mátt hjá, og telur sóknaraðili sig eiga rétt til að fá hann greiddan úr hendi varnaraðila. Eins og mál þetta liggur fyrir, er aðeins til úrlausnar, hvort sóknar- aðili hafi notið lögmætrar heimildar til að fá gert fjárnám hjá varnar- aðila, en ekki, hvort sóknaraðili geti krafið varnaraðila um bætur vegna tjóns, sem fyrrnefnt aðgerðaleysi hans kann að hafa leitt til. Fráleitt er, að réttur til fjárnáms án undangengins dóms eða sáttar hjá varnaraðila verði reistur á skuldabréfi, sem óumdeilt er, að nafnritun varnaraðila hafi verið fölsuð á. Ber samkvæmt þessu og að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar að stað- festa hann. Sóknaraðila ber að greiða varnaraðila kærumálskostnað, svo sem greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Málflutningsstofan sf., greiði varnaraðila, Steini Oddgeiri Sigurjónssyni, 60.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Norðurlands eystra 20. febrúar 1995. Mál þetta, sem barst dóminum 16. september 1993, var tekið til úrskurðar 3. febrúar 1995 að undangengnum munnlegum málflutningi. Sóknaraðili er Steinn Oddgeir Sigurjónsson, kt. 220554-3929, Eikarlundi 20, Akureyri. Varnaraðili er Málflutningsstofan sí., kt. 460886-1399, Kringlunni 6, Reykja- vík. Sóknaraðili krefst þess, að ógilt verði með úrskurði fjárnámsgerð sýslu- mannsins á Akureyri nr. 24/1993/01007, sem fram fór hjá honum að kröfu varnaraðila 11. ágúst 1993, þar sem fjárnumin var fasteignin Eikarlundur 20 ásamt bílskúr, Akureyri, til tryggingar kröfu, að fjárhæð 203.422 kr. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi varnaraðila skv. fram lögðum reikningi. Endanlegar kröfur varnaraðila eru þær, að ofangreind fjárnámsgerð verði staðfest, hvað varðar þann hluta hennar, sem snýr að málskostnaði vegna málsins, 66.174 kr. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi sóknar- aðila eftir mati dómsins. Við meðferð málsins hefur sóknaraðili gefið skýrslu hér fyrir dómi. 963 Málavextir eru þeir, að miðvikudaginn 11. ágúst 1993 tók Björn Rögn- valdsson, fulltrúi sýslumannsins á Akureyri, fyrir aðfarargerð nr. 24/1993/ 01007. Gerðarbeiðandi var varnaraðili máls þessa, en sóknaraðili málsins var gerðarþoli. Aðfararheimild var skuldabréf, að fjárhæð 142.773 kr., sem bar með sér að vera út gefið til handhafa í Reykjavík 19. maí 1992 af Guð- mundu Jóhannsdóttur, en með sjálfskuldarábyrgð varnaraðila. Krafa varnar- aðila á grundvelli bréfsins, 203.422 kr., var sundurliðuð þannig í beiðni um aðför: Höfuðstóll, gjaldfelldur,................0.0....e.e.e0 re kr. 142.773 Samningsvextir til 16. 10. 1992...........000...%.....00000000.. - 7.218 Dráttarvextir til :3. 7. 1993 sasssa saga - 18.039 Banka- og stimpilkostnaður - 885 Innheimtuþóknun sxggssssisarsssssannar vn - 23.131 Málsköstláður.. a ks - 1.720 Fjárnámsbeiðni ..................0000eeeeeennarrr tran = 2.828 Kostnaður vegna fjárnáms...............00000r etta - 6.521 Vextir af kostnaði sxxssniasis bs - 307 auk áfallandi dráttarvaxta skv. vaxtalögum nr. 25/1987 til greiðsludags og alls kostnaðar af frekari fullnustugerðum. Við aðfarargerðina voru lögð fram gögn um, að sóknaraðila hefði verið birt greiðsluáskorun vegna skuldarinnar 1. mars 1993, svo og, að honum hefði verið birt boðun sýslumanns til gerðarinnar 29. júlí 1993. Sóknaraðili var við gerðina ásamt lögmanni og mótmælti því, að hún færi fram, þar sem nafnritun sín á bréfið væri fölsuð. Hefði sér verið ókunnugt um tilvist þess, þar til krafa barst frá lögmanni varnaraðila, og hefði hann þá þegar tilkynnt honum um fölsunina. Umboðsmaður varnaraðila við gerðina mótmælti því, að nafn sóknaraðila væri augljóslega falsað, og krafðist þess, að gerðin færi fram. Mótmælti hann því, að skrifstofu varnar- aðila hefði sannanlega verið tilkynnt um fölsunina, kvaðst telja aðfarar- heimild án annmarka, hún fullnægði skilyrðum í 7. tl. 1. gr. aðfararlaga, og fullyrðing sóknaraðila um fölsun væri Órökstudd. Vísaði hann til 27. gr. lag- anna og að úrlausnarefnið ætti undir héraðsdóm, þar sem unnt væri að koma að þeim gögnum, sem máli skiptu. Fulltrúi sýslumanns ákvað, að gerðin færi fram, og var gert fjárnám fyrir kröfu varnaraðila í fasteigninni Eikarlundi 20 ásamt bílskúr, Akureyri. Samdægurs gaf sóknaraðili sig fram við lögregluna á Akureyri og kærði ætl- aða fölsun. Varnaraðili krafðist nauðungarsölu á hinni fjárnumdu eign með bréfi, dagsettu 16. september 1993. Með dómi Héraðsdóms Norðurlands eystra, upp kveðnum 20. október 964 1994, í málinu nr. S-35/1994, sem ríkissaksóknari höfðaði með ákæruskjali, út gefnu 22. mars 1994, var útgefandi ofangreinds skuldabréfs sakfelldur fyrir að hafa falsað nafnritun sóknaraðila á það. Sóknaraðili lýsir málavöxtum svo í greinargerð, sem lögð var fram í mál- inu 21. október 1993, að þegar honum barst greiðsluáskorun frá varnaraðila, sem birt var 1. mars 1993, hafi hann þegar haft samband við varnaraðila og tjáð honum, að hann kannaðist ekki við að hafa gengið í sjálfskuldarábyrgð fyrir skuldinni, og hefði hann aldrei áður heyrt á skuldabrétið minnst. Mál- ið hafi þá legið niðri um hríð og hann haldið, að þessi misskilningur væri úr sögunni og, málinu þar með lokið, en hann síðan verið boðaður til ofan- greinds fjárnáms og þá leitað aðstoðar lögmanns. Hann kveðst ekkert hafa til saka unnið í máli þessu og orðið að leita sér sérfræðiaðstoðar til að standa á rétti sínum gagnvart varnaraðila og beri af því nokkurn kostnað. Almenn skaðabótasjónarmið leiði til þess, að hann eigi að fá það tjón sitt bætt, og sé málskostnaðarkrafan studd þeim rökum ásamt því, sem vitnað sé til 130. gr. laga nr. 91/1991. Í greinargerð varnaraðila, sem lögð var fram í málinu 11. nóvember 1993, krafðist hann þess aðallega, að aðfarargerðin yrði staðfest, þar sem ekkert hefði ennþá fram komið, sem leiddi til þess, að hana mætti ógilda. Frá þess- ari kröfu féll varnaraðili við munnlegan flutning málsins með vísan til ofan- greinds dóms. Varnaraðili mótmælir því, að sóknaraðili hafi í framhaldi af birtingu greiðsluáskorunar 1. mars 1993 tilkynnt varnaraðila, að hann kannaðist ekki við undirskrift á bréfinu. Á skrifstofu varnaraðila kannist enginn við að hafa fengið slíka tilkynningu, hvorki símleiðis né með öðrum hætti. Endanlegar kröfur sínar í málinu styður varnaraðili því, að þegar hin um- deilda fjárnámsgerð fór fram, hafi ekkert það verið fram komið í málinu, sem benti til fölsunar, og því sé mótmælt, að augljóst hafi verið, að skulda- bréfið hafi verið falsað. Hafi það fyrst komið fram af hálfu sóknaraðila við fyrirtöku aðfarargerðarinnar 11. ágúst 1993. Þá hafi verið búið að leggja vinnu í málið og stofna til kostnaðar við það. Í endurriti aðfarargerðarinnar komi fram, að hún hafi farið fram kl. 14.16 11. ágúst, en sóknaraðili hafi ekki lagt fram kæru fyrr en kl. 15.22 sama dag. Verði þetta að teljast gáleysi í ljósi þess, að honum hafi verið fullkunnugt um innheimtuaðgerðir varnar- aðila frá birtingu greiðsluáskorunar 1. mars 1993. Fullyrðir varnaraðili, að ef sóknaraðili hefði kært fölsun á skuldabréfinu án tafar eftir birtingu greiðsluáskorunar, hefði innheimtuaðgerðum verið frestað. Vegna gáleysis sóknaraðila hafi hins vegar verið lögð vinna í málið og stofnað til kostnað- ar, og beri því að staðfesta þann hluta aðfarargerðarinnar, sem lýtur að öll- um málskostnaði vegna hennar. 965 Eins og komið er fram hér að framan, er sú niðurstaða fengin í öðru dómsmáli, að nafnritun sóknaraðila á skuldabréf það, er lagt var fram sem aðfararheimild við framangreinda aðfarargerð, hafi verið fölsuð. Hefur ekki verið reynt að sýna fram á hið gagnstæða í þessu máli. Með vísan til 4. mgr. 116. gr. laga nr. 19/1991 verður því við það miðað, að nafnritunin sé fölsuð. Skuldabréfið er samkvæmt því ekki gild heimild til aðfarar á hendur sóknaraðila, hvorki til tryggingar kröfu samkvæmt því sjálfu né fylgikostn- aði af því tagi, sem rakinn er í 2. mgr. Í. gr. laga nr. 90/1989. Ber þegar af þessari ástæðu að ógilda aðfarargerðina í heild. Sóknaraðili var við aðfarargerðina og bar fyrir sig ofangreinda fölsun. Fór gerðin engu að síður fram þá þegar að kröfu varnaraðila. Með það í huga þykir skylt skv. 1. og 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 94. gr. laga nr. 90/1989, að taka til greina kröfu sóknaraðila um málskostnað úr hendi varnaraðila. Þykir hann hæfilega ákveðinn 60.000 kr., og hefur þá eigi verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Úrskurð þennan kvað upp Erlingur Sigtryggsson fulltrúi. Úrskurðarorð: Framangreind aðfarargerð, nr. 24/1993/01007, er felld úr gildi. Varnaraðili, Málflutningsstofan sf., greiði sóknaraðila, Steini Odd- geiri Sigurjónssyni, 60.000 kr. í málskostnað. = Miðvikudaginn 5. apríl 1995 Nr. 11211995. — Hreiðar Bergur Hreiðarsson (Róbert Árni Hreiðarsson hdl.) segn Wan Eknarin unarúrskurður staðfestur. Stefnubirting. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 23. mars 199 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 28. sama mánaðar | Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 22. mars sl.. þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðila er vísað frá dómi án kröfu Kæruheimild er í jið 1, mgr. 143. gr. laga ar. 91/1901 um meðferð, einkamála. Sóknaraðili krelst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómara að fella cfnisdóm á málið. Þá krelst sóknaraðili kærumálskostnaðar. Varnaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Héraðsdómsstefna í máli þessu á hendur varnaraðila var birt 10. janúar 1995 fyrir Wanniku Saithong, þar sem hún var stödd á heim ili sóknaraðila, en þar á varnaraðili jafnframt lögheimili. Sóknar- aðili hefur lagt fyrir Hæstarétt yfirlýsingu Wanniku Snilhong frá 3. apríl 1995 um það, hvern hátt hún hafi haft á við að koma úil varnar aðila afriti stefnu í málinu. Jafnframt hefur sóknaraðili í yfirlýsingu. hann hali aðstoðað hana við það. er að framan greinir. Þar kemur Fram, að sóknaraðili hali tekið að sér að póstleggja alril stefnunnar til varnaraðila á póstfang í Tælandi Samkvæmt þessu verður ekki talið. að stefna í máli festu hafi verið birt svo. að viðhlítandi sé. Verður hinn kærði úrskurður því staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. sama dag lýst yfir, hvernig Dómsorð Hinn kærði úrskurður er staðfestur, Hinn k; 266 Miðvikudaginn 5. apríl 1995. Nr. 1121995. — Hreiðar Bergur Hreiðarsson (Róbert Árni Hreiðarsson hal.) segn Wan Eknarin Kærumál. Frávísunarúrskurður staðfestur. Stefnubirting. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Arnljólur Björnsson, settur hæstaréttar“ | dómari Sóknaraðili skaut málinu tl Hæstaréttar með kæru 23. mars 1995. sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 28. sama mánaðar. Kterður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 22. mars sl. þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðila er vísað frá dómi án kröfu. Kæruheimild er í þið 1. myr. 143. gr. laga nt. 91/1991 um meðferð, einkamála. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómara að fella efnisdóm á málið.) Þá krefst sóknaraðili kærumálskostnaðar Varnaraðili hefur ckki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Héraðsdómsstefna í máli þessu á hendur varnaraðila var birt 10. janúar 1995 fyrir Wanniku Saithong. þar sem hún var stödd á heim- ili sóknaraðila, en þar á varnaraðili jafnframt lögheimili. Sóknar- aðili hefur hut fyrir Hæstarétt yfirlýsingu Wanniku Saithong frá 3. apríl 1995 um það. hvern hátt hún hali haft á við að koma til varnar- aðila afriti stefnu í málinu. Jafnframt hefur sóknaraðili í yfirlýsingu yfir, hvernig hann hafi aðstoðað hana við það. er að) framan seinir Þar kemur fram, að sóknaraðili hafi lekið að sér að Þóslleggja afrit stefnunnar til varnaraðilu á pústfang í Tækindi Samkvæmt þessu verður ekki talið, að stefna í máli þessu hafi verið birt svo, að viðhlílandi sé. Verður hinn kærði úrskurður því staðfestur. Kierumálskostnaður verður ekki dæmdur sama Dómsorð iði úrskurður er staðfslur. 266 Miðvikudaginn 5. apríl 1995. Nr. 112/1995. | Hreiðar Bergur Hrei (Róbert Árni Hreiðarsson hdl.) Kiærumál. Frávísunarúrskurður staðfestur. Stefnubirting. Dómur Hæstaréttar. Þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson vg Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 23. mars 1995. sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 28. sama mánaðar. ærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 22 mars sl. þar sem máli sóknaraðil á hendur varnaraðila er vísað frá dómi án kröfu. Kæruheimild er í þið 1. mer. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkumála, Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt verði Íyrir héraðsdómara að fella efnisdóm á málið. Þá krefst sóknaraðili kærumálskostnaðar. Varnaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti Hóraðsdómsstefna í máli þessu á hendur varnaraðila var birt 10. janúar 1995 fyrir Wanniku Saithong, þar sem hún var stödd á heim- ili sóknaraðila, en þar á varnaraðili j aðili hefur lagt fyrir Hæstarélt yfirlýsingu Wanniku apríl 1995 um það. hvern hátt hún hafi haft á við að koma til varnar- aðila afriti stefnu í málinu. Jafnframt hefur sóknaraðili í yfirlýsingu sama dag lýst yfir, hvernig hann hafi aðstoðað hana við það, er að framan preinir. Þar kemur fram, að sóknaraðili hafi tckið að sér að póstleggja afrit stefnunnar til varnaraðila á póstlang í Tælandi. Samkvæmt þessu verður ekki talið, að stefna í máli þessu hali verið birt svo, að viðhlítandi sé. Verður hinn kærði úrskurður því staðfestur Kíærumálskostnaður verður ekki dæmdur Dómsorð Hinn kærði úrskurður er staðfestur 967 Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 22. mars 1995. Mál þetta, sem dómtekið var 28. febrúar 1995, er höfðað fyrir dómþing- inu með stefnu, birtri 10. janúar 1995, á hendur Wan Eknarin, kt. 110753- 2179, Hraunbæ 116, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði dæmd til að þola ógildingu á 3. gr. kaupmála á milli stefnanda og stefndu, dags. 25. 6. 1991, skrásettum í kaupmálabók sama dag, en greinin hljóðar svo: „Komi til skilnaðar milli okkar skv. ósk mannsins, skal litið svo á, að kaupmáli þessi sé fallinn úr gildi, og fer þá um skipti milli okkar skv. lögum.“ Þá krefst stefnandi málskostnaðar skv. fram lögðum málskostn- aðarreikningi úr hendi stefndu að viðbættum virðisaukaskatti á málflutn- ingsþóknun. Mál þetta var þingfest á reglulegu dómþingi 16. febrúar 1995 og dómtekið sama dag. Hinn 28. febrúar 1995 var málið endurupptekið til framlagningar gagna af hálfu stefnanda. Málið var dómtekið á ný sama dag. Málsatvik og málsástæður. Stefnandi og stefnda gengu í hjónaband 26. júní 1991 og gerðu með sér kaupmála sama dag, þar sem nánar tilteknar eignir stefnanda voru gerðar að séreign hans. Í3. gr. kaupmálans var þó gerður sá fyrirvari, að kæmi til skilnaðar milli þeirra skv. ósk stefnanda, skyldi litið svo á, að kaupmálinn væri úr gildi fallinn, og færi þá um skipti milli þeirra skv. lögum. Stefnandi segir stefndu aldrei hafa haft áhuga á því að dveljast og búa á Íslandi. Hún hafi einungis sýnt sér áhuga fyrir hjúskapinn og gefið sér gyllivonir um gott og hamingjuríkt samband þeirra, en að eftir giftingu þeirra hafi hún gerst honum afhuga og ekki sinnt hjónabandsskyldum sínum. Í stefnu rekur stefnandi ferðir stefndu til útlanda, eftir að þau giftu sig, sem hann segist hafa kostað. Hann segist einnig hafa borgað för dóttur stefndu hingað til lands og nám fyrir hana í Englandi ásamt ferðakostnaði. Stefnandi segir stefndu einungis hafa dvalist með sér í örfáa mánuði þann tíma, sem þau hafi verið gift. Stefnda hafi í september 1992 enn á ný farið til útlanda og ekki komið til Íslands síðan, en hún hafi haft símasamband „collect“. Stefn- andi segir, að erfitt sé að henda reiður á, hvar stefnda sé niður komin. Stefnandi kveðst telja, að stefnda sé vísvitandi að hafa af sér fé og eignir. Hann segir hana hafa fengið sig með blekkingum til að giftast sér. Stefnda hafi enn fremur vélað sig til að breyta ákvæðum kaupmálans á þann veg, að hann geti ekki skilið við hana, án þess að hún fengi helming eigna hans. Stefnandi kveður allar forsendur brostnar fyrir gildi 3. gr. kaupmálans, enda sé hann til kominn vegna ætlaðra svika í auðgunarskyni. Hann krefst því ógildingar þessarar greinar kaupmálans. Stefnandi segir málsókn nauð- 968 synlega. þar sem það sé ætlun sín að leita eftir skilnaði að fenginni Ógild- ingu kaupmálans. Forsendur vg niðurstöður Við þingiestinsu málsins var ekki sótt þing af hálfu stefndu. Seinda ér sælenskur ríkisborgari. on samkvæmi vottorði Hagstofu Íslands. dugseltu 2. júlí 1984. á hún skráð lögheimili að Hraumb 16, Reykjavík. Stefnandi hefur enn fremur lagt fram útprentun úr Þjóðskrá, dags. 27. febrúar 1995 ur som fram kemur, að lögheimili stefndu sé enn að Hraunbæ 116, Reykja“ vík. Málið er því réttilega höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur, sbr. ampr. 32. gr laga nr. HVAÐ Mál Úl ógildingar 3. greinar umrædds kaupmála var þingfest í Héraðs. dómi Reskjavíkur 2) september 1994, Stefna Í því máli var birt í Lögbirt- ingablaði, Málinu var vísið frí með úrskurði, sem var kveðinn upp 10. nóv- eimber sama ár. þar söm ekki þótti vera fllntgt skilyrðum 39. plaga nr 1199 il þess að bösta stefnuna með þeim æti. Stefnandi kærði þennan úrskurð til Hæstaréttar, som staðfesti hann með dómi 20, desembór 1994 með vísan til ss, uð stefndi ætti lögheimili að Hraunbæ 116 í Reykjaví, þar sem heimir væri að birt stefnu á hendur honni,sbr. alið 3. pr. #5. ar Jaga nr. 9199) Stefna í því máli var birt á skréðu lógbeimil stefndu að Hiraunb Ll6, Af fyrrereindri niðurstöðu Hæstaréttar vorður ráðið, að ckki skiptir mál. uð stefnda h ð á skráðu lögheimili sínu í rúm tvö ár. en fyrir Hæstarétti lá meðal unnar voltorð birtingarmanns, dags. 15. ágúst 1994, þar sem fram kemur, að stefnda hafi flust frá Hraunb:; 1ló fyrir tveimur árum og ekkert af henni frést síðan áli þessu er sú óvenjulega staði uppi, að skráð lögheimili stefndu er fsfi heimili stefnanda, eins og frum kemur í stefnu. Má því ætla, að Þar hittist að jafnaði ekki aðrir fyrir en þeir, sem með einhverjum hætti lengjast stefnanda, Samkvæmt birtingarvottorði var stef áthong. sem var samkvæmt birtingar votlorði Stefnandi hefur lagt fram yirýsingu, dagsett Í, júní 1903. undiritða af Wanniku Saithang. máli sínu til stuðnings, og er í henni að finna staðhæft. ingar um stelndu, senn ef il vill mætti túlka henni í óhag. Í 3. mgr. 82. ur. laga nr. 9L99I er kveðið á un að stefnu megi ekki birt naðila stefnda eða manni, sem gæti verið í fyrirseari fyrir gagn aðila. Að vísu er Wannika Saithong ekki í slíkum tengslum við stefnanda, sem þar um ræðir. en hins vegar er vegna tengsla hennar við sakarefni málsins hælla á, að um sé að ræða sams konar hagsmunaáreksira og lygja fyrrnefndu lagaákvæði til grundvallar. Tilsangurinn með roglum um birt ingu slefnu er sá að reyna að tryggja. að stefndi lái vitneskja um, að þing Jó synlega, þar sem það sé ætlun sín að leita eftir skilnaði uð fenginni ógild. ingu knupmálans. Forsendur og niðurstöður Við þingfestingu málsins var ekki sótt þing af hálfu stefndu. Stefnda er tælonskur ríkisborgari, en samkvæmt vottorði Hagstofu Íslands, dagsettu 26. júlí 1994, á hún skrúð lögheimili að Hraunbæ 116, Reykjavík, Stefnandi hefur enn fremur lagt fram útprentun úr Þjóðskrá. dags 27. fehúar 1995, þar sem fram kemur. að lögheimili stefndu sé enn að Hraunbæ 116, Reykja vík. Málið er því réttilega höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur, sbr. 1 mar. 32. er. laga nr. 9199) Mál til ógildingar 3. greinar umrædds kuupmála var þingfest í Héraðs, dómi Reykjavíkur 2). september 1994. Stefna í því máli var birt í Lögbirt ingablaði. Málinu var vísað frá með úrskurði, sem var kveðinn upp 10. nós- ember sama ár, þar sem ckki þótti vera fullnægt skilyrðum 80. yr. laga nr. StIÐOA til þess að birta stefnuna með þeim hætti, Stefnandi kærði þennan úrskurð til Hæstaréttar, sem staðfesti hann með dómi 20, desember 1994 með vísan til þess, að stefnda ætti lögheimili að Hraunbæ 116 í Roar þar sem heimill væri að birta stelnu á hendur henni, sbr. alið 3, mgr. $5 Íapa nr. 9V199I, Stefna í því máli var birt á skráðu löpheimi sefndu að Ilraunbæ 116. Af fyrrgreindri niðurstöðu Hæstaréttar Verður ráðið, að ekki skiptir máli, að stelnda hefur ekki búið á skráðu lögheimili sínu í rúm tvér ár. en fyrir Hæstarétti lí meðal annars vottorð birlingarmanns, dags, 15, ágúst 1994. þar som fram kemur. að stefnda hali flust frá | raunbæ 116 fyrir tveimur árum og ekkert af henni frést síð Í mál þess ér sú ávenjulaga staða upp, að skráð lögheimili stefndu er jafnframt heimili slefnanda, eins og fram kemur í stefnu. Má því ætla, að þar hittist að jafnaði ekki aðrir fyrir en þeir, sem með einhverjum hætti tengjast stefnanda. Samkvæmt birtingarvottorði var stefnan vint fyrir Wanniku Sailhong, sem var samkvæmt birtingarvottorði „í sómu íbúð Stefnandi helur lagt Írarn yfirlýsingu, dagsetta 15. júní 1993, undirritaða af Vanniku áthong, máli sínu til stuðnings, og er í henni að finna staðhæf- ingar um stefndu. sem ef til vill mætti túlka henni í óhag, í3 r. laga nr. OIFI991 er kveðið á um. að stelnu megi ckki bi fyrir gugnaðila stefnda eða manni, sem gæti verið í Íyrirsvari fyrir sagn“ aðila. Að vísu er Wannika Sailhong ekki Í slíkum tengslum við stefnanda, sem þar um ræðir, en hins vegar er vegna tongsla hennar við sakarefni málsins hætta á, að um sé að ræða sams konar hagsmunaárekstra og liggja fyrrnsindu lasníkvæði til grundvallar. Tilgangurinn með reglum um birt- ingu stefnu er sá að reyna að tryggi, að stefndi Fái vitneskju um, að þinu- #68 svnlega, þar sem það sé ætlun sín að leita eftir skilnaði að fong ingu kaupmálans. ni ógild Forsendur og niðurstöður. Við þingfestingu málsins var ckki sótt þing al hálfu stefndu. Stefnda er tælenskur ríkisborgari, en samkvæmt vottorði Hagstofu Íslands. dapsettu 26, júlí 1994, á hún skráð lögheimili að Hraunbæ 116. Reykjavík, Slelnandi, hefur enn fremur lagt Íram útprentun úr Þjóðskrá, dags. 27. febrúar 1995, þar sem fram komur, að lögheimili stefndu sé enn að Hraunbæ 116, Reykjar vík. Málið er því tilepa höfðað fyrir Hóraðsdómi Reykjavíkur. sbr. mgr. 32, gr. laga nr. HLIÐ Mál úl ógildingar 3, greinar umrædds kauparála var þinslest í Hóraðs- dómi Reykjuvíkur 29, september 194, Stefna í því máli var birt í Lögbirt- ingablaði. Málinu var vísað frá með úrskurði som var kveðinn upp 10 nóv omber sanna ár, þar sem ekki þótti vora fulnægt skilyrðum 80, yr. sa # 1190 til þess að birta stefnuna með þeim æti Stefnandi kærði þonnan úrskurð til Hæstaréttar, som staðlesti hn mei dómi 20. de með vn þes að senda æi lið Henn 16 ykjík þar som heimilt væri að birta stefnu á hendur henni, sbr. lið 3. mor 85. laga nr. OJAOI, Stefna í því máli var Þr á skráðu lögheimili sendu áð Baun 16 At fyrnd nðursöðu lestrar siður ráðið að ekki skiptir máli, að stefnda hefur ekki búið á skrðu lögheimili sínu í rúm tvö ár, en fyrir Hæstarétt lá meðal annars vottorð birtinsarmanns. dags. 15 ágúst 1994. þar sem fram kemur, að stefndia hafi Hus frá Hraunbæ 116 fyrir tveimur árum og ckkor af honni frést síðan Í máli þessu er sú óvenjulega staða uppi, að skráð lögheimili stefndu or jafnfram heimili stefnanda, eins og fram kemur í stefnu. Má því ætla, að þar hittist að juinaði ekki aðrir fyrir en þeir, sem með einhverjum hætt tengjast stefnanda. Smkvemi birlingsrvollorði var stefnan birt fyrir Wíanniku Saishong. sem var samkvæmt birlingarsottorði „í sömu íbúð Stefnandi hefur lagt fram yfirlýsingu, dagsetta 5. júní 1993, undiritaða af Wanniku Silhons. máli sínu tl stuðnings, og er í henni að finna stuðha ingar um stefndu, Som ef tl vill mett túlka henni í óhag, Í 5. mar. 82. pr laga nr. Sl/IÐ9 or kveðið á um. að stefnu megi ekki birt fyrir sognaðila steinda eða manni, sem gæti verið Í fyrirsvari fyrir gagn aðila, Að vísu or Wanníka Saithon ekki í slíkum tengslum við sefnunda. sem þar um ræðir, en hins vegar cr vegna tengsla hennar við sakarefni málsins hætta á að um sé að ræ sams konar hagsmonaárokstra og liggja fstrnelindu lagaákvæði til grundvallar. Tilgangurinn með reglum um birt ingu stefnu er sá að reyna að 1ryegja, að stefndi fái Vilmeskju um, að þing- 969 festa eigi mál á hendur honum á tilteknum stað og tíma, og enn fremur kynna honum kröfur stefnanda og röksemdir fyrir þeim, enda er það megin- regla, að stefna skuli að jafnaði birt fyrir stefnda sjálfum, sbr. 2. mgr. 85. gr. laga nr. 91/1991. Samkvæmt þessu verður ekki talið, að fyrir liggi lögleg stefnubirting, og verður því ekki hjá því komist að vísa máli þessu frá dómi án kröfu. Úrskurðinn kvað upp Áslaug Björgvinsdóttir dómarafulltrúi. Úrskurðarorð: Máli þessu er vísað frá dómi án kröfu. 32 Hæstaréttardómar Il 970 Miðvikudaginn 5. apríl 1995. Nr. 116/1995. K (Kristján Ólafsson hrl.) gegn M (Björgvin Þorsteinsson hrl.) Kærumál. Börn. Forsjá. Dómkvaðning matsmanna. Gjafsókn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 27. mars 1995, sem barst réttinum 31. sama mánaðar. Kæruheimild er í c-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Hún krefst þess, að úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 27. mars 1995 verði felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdómara ásamt meðdómsmönnum að kveðja til þrjá hæfa og óvilhalla sérfróða aðila til þess að meta yfirmati, hvernig forsjá B, dóttur málsaðila, verði best fyrir komið með tilliti til hagsmuna hennar og þarfa. Þá krefst sóknaraðili kæru- málskostnaðar, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, en hún fékk gjafsókn til rekstrar málsins fyrir héraðsdómi 31. maí 1994. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Í máli þessu deila aðilar um forsjá dóttur sinnar, B, sem fædd er 14. janúar 1990. Málsaðilar, sem ekki voru í hjúskap, slitu samvistir haustið 1992 og gerðu samning um sameiginlega forsjá telpunnar 16. mars 1993, sem staðfestur var af sýslumanninum í Reykjavík 19. apríl sama ár. Hinn 11. febrúar 1994 var að beiðni varnaraðila kveð- inn upp úrskurður í Héraðsdómi Reykjavíkur þess efnis, að ekki mætti fara með telpuna úr landi, fyrr en endanlegur dómur gengi í ágreiningsmáli foreldranna um forsjána. Með úrskurði sama dóm- stóls 30. mars 1994 var kröfum beggja aðila um bráðabirgðaforsjá telpunnar hafnað, en kveðið á um það, að framangreindur samning- ur aðila frá 16. mars 1993 skyldi gilda, þar til endanlegur dómur gengi í forsjármálinu. Fram er komið, að telpan hefur frá þeim tíma dvalist til skiptis hjá hvoru foreldri um sig. 971 Eins og lýst er í hinum kærða úrskurði, voru dómkvaddir mats- menn að kröfu beggja aðila, og var matsgerð þeirra, sem dagsett er 7. júní 1994, lögð fram í þinghaldi 2. september sama ár. Í þinghaldi 18. janúar sl. voru tilnefndir sérfróðir meðdómsmenn. Í því þing- haldi var lögð fram greinargerð Gylfa Ásmundssonar sálfræðings, og sóknaraðili lagði fram beiðni sína um yfirmat. Þeirri beiðni var hafnað með úrskurði 3. febrúar sl., sem skotið var til Hæstaréttar, er ómerkti úrskurðinn vegna vanhæfis meðdómsmanns með dómi 13. mars sl. Samkvæmt 58. gr. barnalaga nr. 20/1992 skal fara að hætti einka- mála um rekstur forsjármála, nema um frávik sé mælt í lögum. Um öflun gagna samkvæmt 2. mgr. 60. gr. barnalaga fer eftir ákvæðum IX. kafla laga nr. 91/1991 um dómkvadda matsmenn. Í 64. gr. þeirra laga er mælt fyrir um yfirmat, sem aðili getur krafist til að fá endur- mat á því, sem var áður metið. Í hinum kærða úrskurði er lýst rökstuðningi sóknaraðila fyrir beiðni um yfirmat. Er matsbeiðni þessi ekki svo skýr sem skyldi, en skilja verður hana á þann veg, að beðið sé um yfirmat á þeim atrið- um, sem metin voru með matsgerðinni 7. júní 1994, en þau voru: 1. hæfni foreldra til að fara með forsjá, 2. persónulegir eiginleikar foreldra, 3. tilfinningaleg tengsl barns við hvort foreldri um sig, 4. félagslegar og fjárhagslegar aðstæður hvors foreldris. Þótt aðstæður foreldra kunni að hafa breyst á þeim langa tíma, sem liðinn er frá undirmati, leiðir það út af fyrir sig ekki til þess vegna eðlis forsjármála, að yfirmatsbeiðni feli í sér beiðni um mat á því, sem ekki hefur áður verið metið. Ekki verður fullyrt, að yfirmat dómkvaddra manna um framangreind atriði geti ekki skipt sóknar- aðila máli, og héraðsdómi bar ekki fyrir fram úrlausn um gildi yfir- matsgerðar í lögskiptum aðila. Synjun dómara um að dómkveðja yfirmatsmenn var þannig ekki á nægilegum rökum reist. Þótt sóknaraðila hafi verið í lófa lagið að leggja fram yfirmatsbeiðni sína að miklum mun fyrr en raun varð á, til dæmis í þinghaldi 2. septem- ber 1994, er hún hafði haft matsgerðina til skoðunar í tæpa þrjá mánuði, verður það eigi látið varða hana réttarspjöllum, eins og hér háttar til. Verður hinn kærði úrskurður því felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að dómkveðja yfirmatsmenn. Er brýn nauðsyn á að 972 hraða yfirmatinu, svo að úrlausn fáist sem fyrst í deilu aðila um for- sjá barnsins. Rétt er, að kærumálskostnaður falli niður, en gjafsóknarkostnað- ur sóknaraðila, 15.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur, og ber héraðsdómi að dómkveðja þrjá hæfa og óvilhalla sérfróða menn til þess að meta yfirmati, hvernig forsjá B sé best fyrir komið með tilliti til hagsmuna hennar og þarfa. Kærumálskostnaður fellur niður. Gjafsóknarkostnaður sóknaraðila, K, 15.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 27. mars 1995. Mál þetta var þingfest 18. janúar 1994. Stefnandi er M, og stefnda er K. Málsaðilar deila um forsjá dóttur sinnar, B. Dómari sá, sem nú fer með mál þetta, fékk það til úthlutunar 24. mars 1994, en áður hafði verið úrskurðað um farbann og bráðabirgðaforsjá vegna barnsins. Í úrskurði um bráða- birgðaforsjá var niðurstaða dómara sú, að foreldrar færu með sameiginlega forsjá, og er tilhögun foreldranna á þeirri sameiginlegu forsjá þannig, að hvort um sig hefur barnið hjá sér eina viku í senn. Komið hefur fram hjá báðum málsaðilum, að þeir telji þennan hátt afar óheppilegan fyrir barnið, þar sem það nái aldrei almennilega að aðlagast aðstæðum á hvorum stað. Í þinghaldi 8. apríl 1994 fór fram dómkvaðning matsmanna að kröfu beggja aðila, og voru dómkvaddir þau Aðalsteinn Sigfússon sálfræðingur og Hjördís Hjartardóttir félagsráðgjafi. Var matsgerð þeirra lögð fram í réttinum 2. september 1994, en hún er dagsett 7. júní 1994. Fljótlega eftir að matsgerðin lá fyrir, ákvað dómari málsins með heimild í 2. mgr. 2. gr. laga nr. 91/1991 að kveðja til meðdómendur í mál þetta. Gekk erfiðlega að finna sérfræðinga til að gegna störfum meðdómenda, aðallega þar sem margir sérfræðingar höfðu komið að þessu máli á einhvern hátt og voru því van- hæfir, auk þess sem sumarleyfi settu strik í reikninginn. Í samráði við lög- menn aðila var ákveðið að tilnefna Odda Erlingsson og Gunnar Hrafn Birgisson sálfræðinga, og í samráði við væntanlega meðdómendur fór dóm- ari málsins 17. nóvember 1994 þess á leit við Gylfa Ásmundsson sálfræðing, 973 að hann gæfi sérfræðilegt álit á ýmsum þeim þáttum, sem þótti ósvarað í fyrrnefndri matsgerð, og var sú álitsgerð lögð fram í réttinum 18. janúar 1995, en hún er dagsett 17. desember 1994. Áður en þessa viðbótarálits var leitað, var lögmönnum aðila tilkynnt um það og hvers væri óskað álits á. Þegar álitsgerðin lá fyrir, fengu lögmenn aðila hana í hendur. Hinn 18. janúar 1995 voru áðurgreindir sálfræðingar formlega til kvaddir meðdómendur í dóminn, en ekki þótti ástæða til að þinga í málinu, fyrr en álitsgerð Gylfa Ásmundssonar sálfræðings lá fyrir, en hún er, eins og áður segir, dagsett 17. desember 1994. Á því dómþingi var af hálfu stefndu lögð fram beiðni um yfirmat. Forföll voru í þinghaldi þessu af hálfu lögmanns stefnanda, en stefnandi sótti þing, og voru mættu sammála um að fresta málinu til 30. janúar 1995 til ákvörðunar um yfirmatsbeiðni stefndu. Á dómþingi 30. janúar 1995 mótmælti stefnandi yfirmati, og var kveðinn upp úrskurður í því ágreiningsefni 3. febrúar 1995 og kröfu stefndu um yfirmat synjað. Var úrskurðurinn kærður til Hæstaréttar 17. febrúar 1995, og 13. mars 1995 kvað Hæstiréttur upp dóm í málinu. Í dómi Hæstaréttar segir, að þar sem meðdómsmaðurinn Gunnar Hrafn Birgisson hafi fjallað um sakarefni máls þessa með þeim hætti, að hann hafi verið vanhæfur til meðferðar þess, verði hinn kærði úrskurður ómerktur svo og meðferð málsins frá og með þinghaldi 18. janúar 1995, og var málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar. Var því boðað til fyrirtektar á málinu að nýju, og í þinghaldi 23. mars 1995 voru til kvaddir sem meðdómendur í málinu Oddi Erlingsson sálfræð- ingur og í stað Gunnars Hrafns Birgissonar Sigurjón Björnsson sálfræð- ingur. Var beiðni stefndu um yfirmat lögð fram að nýju. Stefndi mótmælti því, að yfirmat færi fram, þar sem beiðni þess efnis væri í fyrsta lagi of seint fram komin, en auk þess væri eðli máls þessa slíkt, að mikilvægt væri að hraða afgreiðslu þess. Lögmaður stefndu hélt fast við kröfuna um, að dóm- kvaddir yrðu þrír hæfir og óvilhallir sérfróðir aðilar til þess að meta yfir- mati, hvernig forsjá B yrði best fyrir komið með tilliti til hagsmuna hennar og þarfa, svo sem nánar greini í sjálfri yfirmatsbeiðninni. Lögmaður stefndu mótmælti því jafnframt, að yfirmatsbeiðni væri of seint fram komin, enda hefði hún ekki haft tök á að koma með slíka beiðni fyrr, þar sem ekkert þinghald hefði verið í málinu, fyrr en hún lagði fram beiðnina, og hefði það verið að hennar frumkvæði. Lögmaður stefndu kvað ekkert í 60. gr. barna- laga nr. 20/1992 heimila dómara að synja um gagnaöflun og að hagsmunir barnsins skyldu alltaf hafðir í fyrirrúmi. Þar sem upp var kominn ágrein- ingur um dómkvaðningu, var ágreiningsefnið tekið til úrskurðar. 974 Niðurstaða. Þrátt fyrir ákvæði 4. gr., 3. mgr., laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála þykir með vísan til 60. gr. laga nr. 20/1992 nauðsynlegt, að hinir sérfróðu meðdómendur taki þátt í uppsögu úrskurðar þessa, þar sem hann er að verulegu leyti reistur á sérþekkingu þeirra. Í beiðni stefndu um yfirmat segir m. a.: „Matsmenn skiluðu matsgerð, sem dagsett er 7. júní 1994. Mati þeirra vill stefnda, K, ekki una, þar sem hún telur matsgjörðina óljósa, ónákvæma og að matsmenn hafi ekki kannað nægilega alla þætti, sem máli skipta við niðurstöðu matsins um það, hvað þjóni best hagsmunum og þörfum B nú og á komandi unglingsárum. Þá kveður stefnda rangfærslur og dylgjur í sinn garð koma fram í matinu og forsendum þeim, sem matsmenn byggja á álit sitt um tilhögun forsjár telpunnar. Enn fremur telur stefnda nauðsynlegt, að yfirmat fari fram, þar sem verulegar breytingar á fjölskylduhögum telpunnar hjá móður hafi orðið síð- ustu sjö mánuði, þ. e. frá því að matið fór fram. B hati í september sl. eign- ast bróður, og sé hún mjög tengd honum og altekin af hlutverki sínu sem stóra systir. Einnig hefur síðustu mánuði ljóslega komið fram, að umönnun- ar- og uppeldishlutverk föður gagnvart B hefur flust yfir á föðurmóður... og sambýliskonu föður. .. Samkvæmt framangreindu og ýmsum öðrum þáttum, sem ekki koma fram í fyrri matsgjörð, telur stefnda, K, það nauðsynlegt, að yfirmat fari fram, þar sem kannaðar verði núverandi aðstæður B á heimili foreldra, uppeldis- og umönnunarhlutverk foreldranna í dag, tengsl B við foreldra sína og stjúpforeldra og bróður. Þess er jafnframt óskað, að yfirmatsmenn skoði og meti öll hin sömu at- riði og undirmatsmenn. ..“ Jafnframt kemur fram í beiðninni, að stefnda áskilji sér rétt til að leggja fram ný gögn við yfirmatið, m. a. greinargerð Gylfa Ásmundssonar sálfræðings. Af umræddri yfirmatsbeiðni verður ekki annað ráðið en verið sé að fara fram á „yfirmat“ á ýmsum þeim atriðum, sem ekki hafi verið metin í undir- mati, auk þess sem krafist er yfirmats á atriðum, sem þegar hafa verið met- in í undirmati. Í 63. gr., 1. ml., laga nr. 91/1991 segir, að aðili geti krafist yfir- mats, þar sem tekin verði til endurmats þau atriði, sem hafi áður verið met- in. Samkvæmt þessu verður ekki annað tekið til yfirmats en það, sem þegar hefur verið lagt mat á í undirmati. Fullyrðingar stefndu um, að matsgerð sé óljós og ónákvæm og að mats- menn hafi ekki kannað nægilega nauðsynlega þætti og að rangfærslur og dylgjur í hennar garð komi fram í matinu, eru algerlega órökstuddar. Sönn- YÐ unarfærsla fyrir dómi gæti leyst úr þessum atriðum. Stefnandi hefur mót- mælt þeirri fullyrðingu stefndu, að uppeldis- og umönnunarhlutverk hans hafi færst yfir á aðra. Breytingar á fjölskylduhögum hjá báðum aðilum eru ekki slíkar, að ástæða sé til að meta áhrif þeirra á barnið umfram það, sem þegar hefur verið lagt mat á. Það er álit hinna sérfróðu meðdómenda, að það mæli eindregið gegn hagsmunum barnsins að draga málið á langinn, enda séu báðir foreldrar sammála um, að barnið líði fyrir það fyrirkomulag, sem nú er viðhaft, þ. e., að barnið sé eina viku í senn hjá hvoru foreldri. Ætla má, að enn frekari töf á málinu geti haft neikvæð áhrif á báða foreldra og þar með á barnið. Í matsbeiðni þeirri, sem báðir aðilar stóðu að, var farið fram á, að eftir- farandi þættir yrðu metnir: 1. hæfni foreldra til að fara með forsjá, 2. persónulegir eiginleikar foreldra, 3. tilfinningaleg tengsl barns við hvort foreldri um sig, 4. félagslegar og fjárhagslegar aðstæður hvors foreldris. Hinir sérfróðu meðdómendur líta svo á, að búið sé að meta með full- nægjandi hætti allt það, sem beðið var um í upphaflegri matsbeiðni. Komi fram í álitsgerð Gylfa Ásmundssonar mat á þáttum 1 og 2 og í matsgerð Aðalsteins Sigfússonar sálfræðings og Hjördísar Hjartardóttur félagsráð- gjafa mat á þáttum 2, 3 og 4. Í 3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991 segir, að ef dómari telji bersýnilegt, að at- riði, sem aðili vill sanna, skipti ekki máli eða að gagn sé tilgangslaust til sönnunar, geti hann meinað aðila um sönnunarfærslu. Enn fremur segir í 1. mgr. 60. gr. laga nr. 20/1992, að dómari fylgist með öflun sönnunargagna. Þegar framanskráð er virt, þykir með vísan til 46. gr., 3. mgr., laga nr. 91/ 1991, sbr. og 60. gr., 1. mgr., laga nr. 20/1992 verða að hafna kröfu stefndu um yfirmat. Úrskurð þennan kveða upp Greta Baldursdóttir, fulltrúi dómstjóra, og meðdómsmennirnir Oddi Erlingsson sálfræðingur og Sigurjón Björnsson sálfræðingur. Úrskurðarorð: Synjað er kröfu stefndu, K, þess efnis, að dómkvaddir verði þrír hæfir og óvilhallir sérfróðir aðilar til þess að meta yfirmati, hvernig forsjá B er best fyrir komið með tilliti til hagsmuna hennar og þarfa, svo sem nánar greinir Í yfirmatsbeiðni. 976 Fimmtudaginn 6. apríl 1995. Nr. 375/1992. — Vinnuvélar hf. (Kjartan Ragnars hrl.) gegn Erlendi Guðmundssyni (Gunnar Sæmundsson hrl.) Skaðabætur. Sameign. Landskipti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 25. september 1992 og krefst þess að verða sýknaður af öllum kröfum stefnda. Jafnframt krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjandi dæmdur tl greiðslu málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Málavöxtum er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Eins og þar kemur fram, fór fram landskiptagerð árið 1991 á landspildu, er nám jarð- efna hefur farið fram á í Varmhólum í landi Esjubergs á Kjalarnesi. Var þá skipt út úr sameigninni þeim 2/3 hlutum hennar, sem voru ekki í eigu stefnda og áfrýjanda. Á árinu 1992 fóru fram endurskipti á eigninni að ósk áfrýjanda, þar sem hluta stefnda var skipt út úr sameignarlandinu. Landskipti þessi gerðu Gunnar Aðalsteinsson héraðsdómari, Hákon Ólafsson verkfræðingur og Björn Jóhann Björnsson jarðfræðingur. Hafa báðir aðilar málsins lýst yfir því, að þeir sætti sig við landskiptin. Aðilar eru og sammála um, að í árs- byrjun 1985, þ. e. í upphafi þess tímabils, sem hér skiptir máli, hefði hluti stefnda í efni malarnámunnar átt að nema um 18.000 rúmmetr- um, ef öllu efni hennar hefði þá verið skipt í réttum eignarhlutföll- um. Fram kemur í landskiptagerðinni frá 1991, að í malarnáminu öllu fannst óhreyft malarefni á þremur stöðum. Hér skiptir máli malar- rani á norðurjaðri svæðisins, en raninn fellur að hluta til innan þeirra spildna, er komu í hlut áfrýjanda og stefnda við landskiptin. 971 Áætlað efnismagn í malarrana þessum er samkvæmt landskipta- gerðinni 130.000 rúmmetrar, og ágreiningslaust er, að innan spildu áfrýjanda séu um 61.800 rúmmetrar, en innan spildu stefnda um 9.000 rúmmetrar. Um efnið segir meðal annars svo í landskiptagerð: „Í heild verður að telja, að malarraninn nýtist sem steypuefni. Kornastærðardreifing er að vísu ekki mjög hagstæð, því að það vantar grófsand og fínmöl í efnið.“ Þá sést af gerðinni og meðfylgj- andi uppdrætti, að malarraninn stendur í nokkrum halla í jaðri svæðisins. Af landskiptagerð sést og, að nýtanlegt efni, sem fannst á öðrum tveimur stöðum í malarnámunni og féll utan eignarhluta stefnda, er betra efni en í fyrrgreindum malarrana. Að öðru leyti er landspilda stefnda námubotn, og samkvæmt at- hugunum matsmanna á gryfjum nálægt spildunni má leggja til grundvallar, að það svæði sé snautt að nýtanlegu efni. Þegar það er virt, sem hér hefur verið rakið, og jafnframt höfð hliðsjón af bréfi áfrýjanda til lögmanns stefnda, dagsettu 7. ágúst 1988 (á að vera 7. október), um ástand malarnámunnar, þykir bera að staðfesta þá niðurstöðu héraðsdóms, að nægilega sé fram komið í málinu, að með töku efnis á tímabilinu frá ársbyrjun 1985 til sept- emberloka 1987 hafi áfrýjandi rýrt verðmæti eignarhluta stefnda og beri að gjalda honum bætur vegna þess. Eins og málið liggur fyrir og þar sem ekki er ágreiningur um tölulegan útreikning kröfu stefnda, verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur. Dæma ber áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Vinnuvélar hf., greiði stefnda, Erlendi Guð- mundssyni, 100.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur aukadómþings Kjósarsýslu 29. júní 1992. Mál þetta höfðaði Erlendur Guðmundsson, kt. 121135-2329, Hotteigi 6, Reykjavík, hér fyrir dómi á hendur Ágústi Valfells, kt. 240334-2329, stjórnar- formanni Vinnuvéla hf., kt. 700269-1249, Esjubergi, Kjalarneshreppi, Kjósar- sýslu, f. h. félagsins. Málið var höfðað með stefnu, út gefinni 10. desember 1991 og birtri stefndu 12. sama mánaðar. 978 Málið var þinglest 7. janúur sl, Það var tekið (il dóms að loknum að alflutningi 22. þessa mánaðar. Stefnandi krefst þess, að stefndu preiði sér 3: 6.345 kr. með dráttarvöxt- í il greiðsludags og máls- um skv. HE. kafla vaxtalaga frá birtingardegi stef kostnað |...) Stefndu kref hendi |... ast sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hans Málaveir Með landskiptagerð, dugsettri 10. nóvember 1981, var jörðinni Esjubergi í Kjalarneshreppi skipt. Samkvæmt henni áttu systurnar Bergþóra og Sigríð- ur Gísladætur hvor um sig 13 hluta jarðarinnar. en Fanney Jónsdóttir, ekkja bróður þeirra, Guðmundar, og móðir stefnanda. og synir hennar fjór. ir urðu sameigcndur að 13 hluta jarðarinnar. Átti Fanney 50% jarðarhlut ans (þ. e. helming af þriðjungi jarðar). en hver bræðranna 12.5% jerðarhlut- ans (þ. e. áttung af þriðjungi jarðar). Ákveðið var. að malarnám í Varmhól- um í Esjubergslandi skyldi vera í Eignarblutföll þeirra að sam áttu hvor um sig 8724 hluta, Fanney 424 hluta og synir hennar fjórir hver um sig 1724 hluta. Síður keyptu stefndu, Vinnuvélar bf. eignarbluta Fann- er og þrisgju bræðra tefnunda os eignuðust þunni 7 spildunni voru og eru malar. grjó efndu hefa lengi nytjað og haft til þess mannvirki og sem þer eiga þu. Ofan sameignaslansins er landspika Í séreign stefndu, og eu þar einnig jrðenunámur Í greinargerð stefnanda er tekið fram til skýringar á kröfugerð, að árin 1958 tl 1984 hafi hið stefnda hlutafélag haft einkarétt tl tekju maar, sands ox prjós í malarnáminu í Varmhólum samkvæmt sarnninai við Gísa heitinn Guðmundsson, föður stefnunda. Hinn 12. septembor 1985 gerðu stefndu annars vegar og systurnar Berg þóra og Sigríður Giísladætur hins vegar með sér samning. Samkvami Í gr hans veittu þær systur stefndu „að sínu leyti leigutökum einkarétt tl tekju malar, grjóls og sands í óskiptum sameignarhluta landsins samkv. land. skiptagerð, daps. 10. nóv. 1981...“ 4. er. samningsins hljóðar svo: „Í endur lald fyrir framangreind réttindi greiðir leigutaki leipusölum 14,(K) kr. fjór tán krónur — fyrir hvern rúmmetra af nýtanlegu efni, sem hann tekur úr námum á landinu, þó aldrei minna en svarar tl endurgjalds fyrir 30 þúsund rúmmetra árlega. svo lengi sem efni hrekkur il þess. Jafnframt heitir leigu: taki því að láta efnistöku tír umræddu landi ganga fyrir efnisnámi annars staðar að svo miklu leyti, sem unnt er, 1. d. vegna samsetningar sfnisins í 978 Málið var þinglest 7. janúar sl. Það var tekið til dóms að loknum að- alílutningi 22. þessa mánaðar Stefnandi krefst þess, að stefndu greiði sér 556.345 kr, með dráttarvöxt um skv. HL kafla vaxtalaga frá birtingardesi stefnu tl yrciðsludags og máls kostnað | efndu krefjast sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hans hendi |.) Málavextir Með landskiptagerð, Jagseliri 10. nóvember 1981, var jörðinni Esjubergi í Kjalarneshreppi skipt. Samkvæmt henni áttu systurnar Bergþóra og Sigríð. ur Gísladætur hvor um sig 13 hluta jarðarinnar, en Finney Jónsdóttir. ekkja bróður þeirra, Guðmundar, og móðir stefnanda, og sýnir hennar fjór. ir urðu sameigendur að 13 hluta jarðarinnar. Átti Fanney 50% jarðarhlu ans (þ. e. holming af þriðjungi jarðar). en hver hræðranna 12.5% járðarhlut ans (þe átune af þriðjungi jarðar), Ákveðið var. að mslarnán í Varmhól um í Esjubergslandi skyldi vera (í óskipiri sameign landeigenda, Eignarhlutföll þeirra að sameigninni voru þrélsi, að Bergþóra og Sigríður áttu hvor um sig 824 hluta, Fanney 4724 hluta og synir hennar fjórir hver um sig 1424 hluta. Síðar keyptu stefndu, Vinnuvélar hl., eignarhluta Fann- ejar vg þripgja bræðra stelnanda og eignuðust þannig 7724 í sameigninni. Á sameignarspildunni voru og eru malar, erjól- og sandnámur, sem stefndu hafa lengi nytjað og haft il þess mannvirki og vélar, sem þeir eiga þar. Ofan sameipnarlandsins er landspilda í séreign stefndu, og eru þar einnig jarðefnanámur. Í greinargerð slefnanda er tekið fram til skýringar á krölugerð, að áin 1955 til 1984 hafi hið stefnda hlutafélag haft einkarétt tl tekju malar, sands, oe grjóts í malarnáminu í Varmhólum samkvæmt samninsi við Gísa heitinn, Ömundsson, föðurafa stefnanda. Hinn 12. september 1985 gerðu stefndu annars vegar og systurnar Berg- þóra og Sigríður Gísladsstur hins vogar með sér samning. Samkvæmt |, ær ti leigutökum cinkarét. tl tekju malar. prjóls og sands í óskiptum sameignarhluta landsins samkv. land- skiptagerð, dags. 10. nóv. IÐ8L „..* 4, yr. samninssins hljóðar svör „Í endur- gjald fyrir framangreind réttindi greiðir leigutaki leigusólum 14.00 155,0/110,8-1 = 0,3989 = 1.583.290 Kr. 450.000 x 155,0/147,3-1 = 0,5222 =. 23.523 Samtals kr. 1.606.813 Verðbæturnar séu miðaðar við grunnvísitölu 110,8 stig og reiknaðar til verkloka í október 1989 að undanskildu flýtifénu, en það sé verðbætt með grunnvísitölunni 147,3 stigum í samræmi við greiddar verðbætur verkkaupa til stefnda. Stefnendur kveðast hafa margsinnis reynt að fá stefnda til að gera upp greiðslur, en stefndi ekki sinnt því. Þeir hafi afhent stefnda uppkast að reikningi, þar sem þeir hafi ekki haft öll gögn til að miða reikningsgerð við. Að lokum hafi þeir leitað til eftirlitsaðila verksins, Fjarhitunar hf., í því skyni að fá upplýsingar, sem nauðsynlegar voru til að gera lokareikning. lll. Stefndi kveður málavexti þá, að stefnendur hafi gert persónulega tilboð í verkið, eins og undirskrift þeirra á tilboði beri með sér. Þeir hafi gert bind- andi tilboð og gefið upp verð í hvern einstakan tilboðslið með vísan til út- boðsgagna. Ekkert hafi verið undanþegið í tilboði stefnenda, heldur hafi tilboðið verið gert í alla verkþætti skv. tilboðsliðum. Stefnendur hafi boðist 1509 til að vinna alla þessa verkþætti fyrir 27.451.982 kr. miðað við grunnverð. Stefndi hafi samþykkt tilboð þeirra, og hafi þá verið kominn á bindandi samningur. Verkkaupi hafi krafist þess, að 6-8 suðumenn væru við vinnu á hverjum tíma, en stefnendur hafi aldrei verið fleiri en fjórir. Fyrst í stað hafi verkið gengið seint. Stefndi hafi því gripið til þess ráðs að bæta við einni traktorsgröfu til viðbótar við beltagröfu, sem var á staðn- um. Þá hafi hann bætt við einum manni, og fór þá verkið að ganga. Með þessu móti telji stefndi, að hann hafi sparað tvo suðumenn, enda hafi verk- ið farið að ganga betur og náðst að leggja 500-600 metra á dag. Stefndi lýsir framkvæmd verksins á eftirfarandi hátt: 1. (Verkþáttur 2.1., þar með talið 2.1.1. og 2.1.2.) A. Stefndi kveðst hafa annast flutning á öllum pípum frá efnisgeymslu Hitaveitu Reykjavíkur og á vinnustað. Hafi hann samið við vörubif- reiðastjóra til að annast þann verkþátt. Samið hafi verið um kr. 1.500 kr. fyrir hvert rör, en fjöldi þeirra hafi verið 834. Heildargreiðslur til verktakans hafi því verið 1.055.844 kr., en á þá fjárhæð sé eðlilegt, að stefndi leggi 20% til að standa straum af sínum kostnaði, alls kr. 211.168. Þá hafi hann þurft að leggja til einn mann, og hafi kaup hans numið 1.301.300 krónum. Samtals séu útgjöld stefnda skv. þessum lið því 2.568.312 kr. B. Uppsetning á pípum. Við þessa framkvæmd hafi stefndi lagt til beltagröfu og traktorsgröfu og þrjá menn. Þessi verkþáttur hafi einnig átt að vera innifalinn í til- boði stefnenda. C. Suðuvír, suða, skurður og fösun. Þennan verkþátt hafi stefnendur unnið að fullu. D. Uppsetning og frágangur undirstaðna. Við þennan verkþátt hafi stefndi lagt til vörubifreið með krana og menn. Hafi það kostað hann 2.033.800 kr. E. Lekaprófun. Stefndi hafi unnið þennan verkþátt og lagt til loftpressu, kostnaður 250.895 kr. F. Þrýstiprófun. Stefndi hafi unnið þennan verkþátt og leigt jarðbor til verksins, sem kostað hafi 678.433 kr. ásamt 20% álagi, samtals 814.128 kr. Stefnend- ur hafi lagt til einn mann við þennan verkþátt. 2. (Verkþáttur 2.2., þ. e. liðir 2.2.1. til 2.2.5, pípuvinna á ofanjarðarfest- um.) Stefndi hafi séð um flutning á efni, en stefnendur annast aðra þætti. 1510 3. (Verkþáttur 2.3., þanar.) Stefnendur hafi sótt fyrsta þanann, en stefndi hina 83. Aðra verkþætti hafi stefnendur séð um. 4. (Verkþáttur 2.4., pípustýring.) Þennan verkþátt hafi stefndi einn séð um, og geri stefnendur ekki kröfu um þennan lið. 5. (Verkþættir 2.5.1. og 2.5.2., tæming.) Stefndi hafi sótt efnið, en stefnendur séð um verkið að öðru leyti. 6. (Verkþættir 2.7.2. og 2.7.2., pípulögn, festur og beygjur.) Stefndi hafi flutt til efnið og stillt það af með tveimur gröfum og þrem- ur mönnum eins og í verkþætti 2.1.1. 1. (Verkþættir 2.7.3. og 2.8., endahettur og tenging.) Þessa verkþætti hafi stefndi unnið einn, enda geri stefnendur ekki kröfu um greiðslu á þessum lið. Sá þáttur, sem stefndi sá um skv. ofanskráðu við uppstillingu á rörum ár- in 1988 og 1989, hafi numið á grunnverði samningsins 4.412.573 kr. Stefndi viðurkennir, að til viðbótar framangreindum verkum hafi stefn- endur tekið að sér suðu á lokahúsi Il og HI fyrir grunnverð, 824.000 kr. Þá skuldi stefnendur svo og Guðmar Sigurðsson persónulega stefnda út- tekt á fæði bæði árin 1988 og 1989, samtals að fjárhæð 733.536 kr. Stefndi kveðst hafa dregið fæðiskostnað jafnóðum frá greiðslum til stefnenda og þeir verið því samþykkir. Þeir hafi t. d. hætt í kaffi síðara árið, þar sem þeim þótti það of dýrt. Stefndi kveðst ekki hafa fallist á að greiða stefnendum verðbætur og sagt við þá, er þeir ámálguðu það, að verðbæturnar skyldu þá renna upp í fæðis- kostnað. Svo hafi það gerst, að tollar hækkuðu á byggingarefni og sölu- skattur var settur á verkfræðiþjónustu, svo að byggingarvísitala hækkaði og kostnaðarliðir sínir. Engin hækkun hafi hins vegar orðið hjá stefnendum. og hafi sér því fundist óréttlátt, að þeir nytu hækkunar á vísitölu. Ekki kannaðist stefndi við, að hann hefði lofað stefnendum hlutdeild í flýtité, ef þeir flýttu verkinu. Þeir hefðu farið í sumarfrí, þegar til stóð að flýta verkinu. Tekist hafi að flýta verkinu aðallega vegna þess, að hann bætti við mönnum og tækjum. Þá mótmælir stefndi því, að hann hafi torveldað reikningsgerð stefnenda. Rétt sé, að stefndi hafi séð um flutning á pípum í öllum fyrri verkum, sem Guðmar og Jón hf. unnu fyrir stefnda, og jafnframt ávallt greitt fæðis- kostnað. Hins vegar hafi verið sérstaklega um það samið. Spurður um, hvort hann hefði einhvern tíma á verktímanum kvartað um við stefnendur, að þeir ættu að sjá um pípuflutninga, svaraði stefndi því til, 1511 að svo hefði ekki verið, heldur hefði hann einfaldlega dregið af þeim og miðað greiðslur til þeirra við það, að þeir ættu að sjá um flutningana. Þegar teknir séu saman þeir verkþættir, sem stefndi annaðist, og kostnað- ur hans að öðru leyti, sé niðurstaðan þessi: Greiðslur stefnda .............0.00000000 eee ee enan tree rare kr. 24.275.012 Flutningur á ÞÍpUM ......d.deiceeeeeeeeeeeerrerannnnr renn = 2.568.312 Flutningur og uppsetning á undirstöðum ................. = 2.033.800 Kostnaður við lekaprófumn ..........0ennnn nr - 250.895 Kostnaður við þrýstiprófun cdr eeen = 814.126 Kostnaður við uppstillingu á rörum .......000000e0ee0000... - 4.412.573 Maátafköstnaður sasssa - 7112.536 Kr. 35.127.254 Reikningur stefnenda sé að fjárhæð 27.618.368 kr., og sé því ljóst, að stefnendur skuldi stefnda 7.508.886 kr. IV. Höfuðmálsástæða stefnenda í máli þessu er sú, að stefnendur hafi aðeins tekið að sér suðuvinnu við pípulögn Nesjavallaæðar og tilboðsverð þeirra við það miðað. Stefnendur hafi gefið stefnda upp tilboðsverð á þann veg að vísa til númera tilboðslista tilboðsskrárinnar og gefið upp tilboðsverð sitt í suðuvinnu hvers liðar. Öllum ætti að vera ljóst, að tilboðsverðið tók aðeins til suðuvinnu, en hvorki til flutnings efnis og uppsetningar röra á undirstöð- ur né til þrýsti- og lekaprófunar á æðinni. Stefnendur hafi hagað uppsetn- ingu tilboðsins á þennan hátt, til þess að stefndi gæti haft nákvæma yfirsýn yfir tilboðsverð stefnenda, áður en hann gerði heildartilboð í verkið. Hafi stefnendur skilað stefnda tilboðinu, áður en hann gerði tilboð í allt verkið. Það hafi verið tekið skýrt fram við stefnda, að aðeins væri verið að gera til- boð í suðuvinnu. Telja stefnendur, að stefnda hafi verið það ljóst, enda hafi annar skilningur ekki verið ámálgaður, fyrr en greinargerð lögmanns stefnda kom fram. Öll framkvæmd verksins hafi verið í samræmi við þessa túlkun. Stefndi hafi séð um alla aðdrætti, en stefnendur aðeins um suðu- vinnu. Þá sé einnig til þess að líta, að tilboðið hafi verið sett upp á sama veg og fjölmörg önnur tilboð, er stefnendur hafi gert sem undirverktakar í suðu- verk, þ. e. a. s. með því að vísa beint í tilboðsliði tilboðsskrár í útboðsgögn- um hvers heildarverks. Aldrei hafi áður verið bryddað upp á því, að um væri að ræða tilboð í heildarverkið. Þessi tilhögun sé alþekkt á sviði verk- takastarfsemi, eins og fram hafi komið hjá vitnum fyrir dómi, t. d. vitninu Sveini Skaftasyni verktaka, sem bar, að þau 20-30 ár, sem hann hefði starf- að sem aðalverktaki á þessu sviði, hefði hann ætíð séð um flutning á pípum til suðuverktaka og komið þeim fyrir á undirstöður. 1512 Stefnendur benda einnig á, að þeir hafi verið undirverktakar hjá stefnda nokkrum sinnum áður og þá verið farið eins að. Stefnendur benda einnig á, að hvergi sé ritað á tilboðið, að um tilboð sé að ræða og að hverjum því sé beint. Eingöngu sé þar að finna upptalningu töluliða og einingaverð. Tilboðið hafi því ekki sjálfstætt gildi nema vegna þess, að það styðst við nánara samkomulag aðila. Fráleitt sé að líta á tilboð- ið sem fullnægjandi grundvöll undir verksamningi. Stefnendur vekja athygli á samanburði á tilboði stefnda í heildarverkið og, tilboði sínu. Af þessum samanburði megi ráða, svo að ekki verði um villst, að stefndi áætlaði kostnað sinn við flutning röra og uppstillingu þeirra á undirstöður auk kostnaðar við leka- og þrýstiprófun og hefur síðan bætt þeim kostnaði ofan á tilboðsverð stefnenda. Að lokum styðja stefnendur þessa málsástæðu sína þeim rökum, að stefndi hafi sýnt af sér tómlæti. Hann hafi haft ótal tilefni til að gera stefn- endum viðvart um þessa ætluðu vanefnd, hefði hún átt við rök að styðjast. Stefnendur mótmæla þeirri fullyrðingu stefnda, að aukaverk hafi ekki verið unnin. Nægi í því sambandi að benda á, að stefndi hefði ekki fengið greitt frá verkkaupa fyrir aukaverk suðumanna, ef þau hefðu ekki verið unnin. Öll sanngirnis- og eðlisrök mæli með því, að stefnendur fái greiddan sinn hluta af greiðslu flýtifjár. Greiðslan komi til vegna tilmæla verkkaupa um, að verki yrði flýtt, þegar liðið var á áætlaðan verktíma, en ekki vegna þess, að stefndi hafi samið í upphafi um þá greiðslu við verkkaupa frekar en stefnendur við stefnda. Verkþættir aðila hafi verið svo samofnir, að til þess að flýta verkinu hafi stefnendur, jafnt sem stefndi, þurft að auka vinnuálag sitt. Sömu rök eigi við um rétt stefnenda til þess að fá hlutdeild í greiðslum frá verkkaupa vegna tafa. Stefndi reisir sýknukröfu sína umfram allt á því, að með tilboði sínu hafi stefnendur skuldbundið sig til að vinna alla verkþætti skv. tilboði sínu. Fkk- ert hafi verið undanskilið í tilboðinu. Ljóst sé, að stefnendur unnu ekki nema hluta af samningsverkinu, og beri því að lækka þá fjárhæð verulega, sem samið var um. Um tvo möguleika hafi verið að ræða til að reikna út lækkun á samnings- fjárhæðinni, annars vegar að fá dómkvadda matsmenn til þess að meta hæfilegan frádrátt og hins vegar að draga frá skv. tímaskýrslum bæði vinnu- laun manna og kostnað vegna véla og tækja og samningsfjárhæðir við þriðja aðila. Síðari leiðinni hafi verið beitt, enda hún ódýrari og fljótvirkari. Þeirri aðferð hafi ekki verið mótmælt tölulega. 1513 Stefndi mótmælir því, að hann hafi sýnt af sér tómlæti við að setja fram kröfur sínar og kvarta um vanefndir stefnenda. Eðlilegt sé að kvarta í lok verks, og það hafi verið gert. Stefnendur hafi á engan hátt átt þátt í því, að tókst að flýta verkinu, og eigi því ekki rétt til greiðslu flýtifjár. Ekki hafi heldur verið um það samið. Tekist hafi að flýta verkinu eingöngu vegna þess, að stefndi hafi bætt við einni vinnuvél og mannafla. Í greinargerð stefnda er því mótmælt, að aukaverk hafi verið unnin. Fyrir dómi viðurkenndi stefndi þó, að eitthvað af aukaverkum hefðu stefnendur leyst af hendi, en mundi ekki, í hve miklum mæli það hefði verið. Aðild Guðmars og Jóns hf. er mótmælt. Stefndi hafi ekki átt nein við- skipti við hlutafélagið um þetta verk. Guðmar Sigurðsson hafi undirritað tilboðið persónulega. Aðildarsamlag stefnenda sé því ólöglegt, og beri að sýkna stefnda af kröfum Guðmars og Jóns hf. Stefndi bendir á, að ósannað sé, að stefnendur hafi framvísað reikningi fyrr en með innheimtubréfi lögmanns. Fyrirsvarsmaður Guðmars og Jóns hf., Guðmar Sigurðsson, kom fyrir dóm auk aðila máls þessa. Eftirfarandi vitni komu fyrir dóm: Finnbjörn Gústafsson, sem var starfsmaður Guðmars og Jóns hf., en nú suðuverktaki hjá stefnda, Jón Gunnar Sigurjónsson vörubifreiðastjóri, Gísli Geir Jóns- son, verkfræðingur hjá Hitaveitu Reykjavíkur, Sigþór Jóhannsson, verk- fræðingur hjá Fjarhitun hf., sem var eftirlitsaðili, Arnór Einarsson, eftirlits- maður yfir suðuvinnu hjá Hitaveitu Reykjavíkur, og Sveinn Skaftason verk- taki. v. Í málflutningi krafðist stefndi sýknu af kröfum stefnenda Guðmars og Jóns hf. vegna aðildarskorts. Í rekstri málsins hafði stefndi þá kröfu uppi, en krafðist þó aðallega frávísunar málsins á grundvelli 47. gr. laga nr. 85/ 1936 um óheimila samlagsaðild sóknar megin. Þeirri kröfu var hrundið með úrskurði 18. nóvember 1991. Krafa stefnda er reist á því, að hann hafi átt viðskipti við Guðmar Sigurðsson sjálfan og Guðmar undirritað tilboðið persónulega. Upplýst er í málinu, að Guðmar og Jón hf. komu ávallt fram gagnvart stefnda síðustu átta ár, er þeir voru undirverktakar hjá honum. Guðmar Sigurðsson er í forsvari fyrir félagið og hefur lagt fram skattframtöl þess, þar sem fram kemur, að hlutafélagið taldi fram verk það, er mál þetta fjall- ar um. Þegar þetta er virt, en þó sérstaklega, að stefndi tók athugasemdalaust 49 Hæstaréttardómar I 1514 við kvittunum frá Guðmari og Jóni hf., er hann greiddi inn á verkið, og varð ekki við áskorun stefnenda um að upplýsa, á hvern hátt hann útbjó launaseðla til skattstofu, þykir ekki unnt að verða við kröfu stefnda. Guð- mar og Jón hf. verða því taldir réttir aðilar máls þessa. Kröfur stefnenda eru af sömu rót runnar, og telst samlagsaðild þeirra heimil. Ágreiningur aðila snýst fyrst og fremst um það, hvort túlka beri samning, aðila á þann veg, að tilboð stefnenda taki einungis til hreinnar suðuvinnu eða til alls verksins, þ. e., að stefnendur séu bundnir af tilboði sínu með því að vísa í tilteknar greinar í tilboðsskrá. Heldur stefndi því fram, að túlka beri tilboðið þannig eftir orðanna hljóðan. Ef fallist yrði á þá túlkun stefnda, hefðu stefnendur átt að sjá um allan flutning og uppsetningu á píp- um og undirstöðum. Þessir verkliðir kostuðu stefnda á grunnverði samtals 9.014.685 kr. Föst venja er í verktakastarfsemi af þessu tagi, ef ekki er öðruvísi samið, að suðumenn annist einungis suðuvinnu og að stilla upp pípum, er aðal- verktaki hefur komið pípunum fyrir á undirstöður. Með uppstillingu er átt við það, að er rörum hefur verið komið fyrir á undirstöðu, stilli suðumenn tvo rörenda af með sérstökum áhöldum, þannig, að rétt suðugap myndist og rörin séu tilbúin til suðu. Að jafnaði unnu tveir menn á vegum stefnenda við að sjóða og aðrir tveir við uppstillingu. Viðurkennt er at hálfu stefnda, að þessari venju hafi verið framfylgt í fyrri verkum, er stefnendur Guðmar og Jón hf. unnu fyrir stefnda. Þá hafa stefnendur einnig sýnt fram á tilvist þessarar venju með framlagningu skjala og vitnaframburði. Þá styrkir samanburður á tilboði stefnenda ann- ars vegar og stefnda hins vegar þessa fullyrðingu stefnenda. Mismunur á til- boðum er 11.801.518 kr. Þykir því verða að túlka tilboð stefnenda í samræmi við ofangreinda venju, en auk þess þykir krafa stefnda að þessu leyti allt of seint fram komin. Stefndi annaðist þessa verkliði þegar í upphafi verks og var búinn að flytja níu rör á verkstað, er stefnendur hófu störf. Hann kvart- aði aldrei um vanefndir af hálfu stefnenda. Það var ekki fyrr en greinargerð stefnda kom fram 5. mars 1991, að þessi krafa er höfð uppi. Á sama hátt er venjan sú, að suðumenn annist þrýsti- og lekaprófun. Í verklýsingu útboðsgagna kemur fram, að lekaprófun fer þannig fram, að lofti er dælt inn á pípurnar undir þrýstingi, eftir að þær hafa verið soðnar saman. Kemur þá í ljós, hvort suða er gölluð. Stefndi sá um framkvæmd á þessum verklið, og þykir bera að samþykkja reikning hans, að fjárhæð 162.885 kr., og eru þá tækjamenn reiknaðir á 600 kr. á klst. og tækjaleiga lækkuð til samræmis við grunnverð samnings. Þrýstiprófun fer fram, eftir að gengið hefur verið frá lögninni að fullu. 1515 Vatni er hleypt á lögnina undir ákveðnum þrýstingi, og ef suða lætur undan, ber aðalverktaki ábyrgð gagnvart verkkaupa. Í útboðsgögnum er gert ráð fyrir, að lagningu þriðja áfanga pípulagnar yrði lokið 1. september 1989 og verktaki annars áfanga gæti því fengið vatn frá Nesjavöllum og dælt því þaðan eftir pípulögn, sem aðrir verktakar höfðu lagt. Þetta brást, því að þriðji áfangi var ekki til á tilsettum tíma. Stefndi greip þá til þess ráðs að fá jarðbor með kröftugum dælum, og nam kostnaður hans vegna þessa 581.969 kr. á grunnverði samnings, og verður sú fjárhæð tekin til greina. Stefnendur gera kröfu um hlutdeild í flýtifé því, er stefndi fékk greitt frá verkkaupa. Gegn mótmælum stefnda þykir ósönnuð sú staðhæfing stefn- enda, að stefndi hafi boðið þeim flýtité. Stefndi réð mestu um, að tókst að flýta verkinu. Hann bætti við verkið einni vinnuvél og einum manni, til að það gengi betur. Þykir því ekki rétt að taka þessa kröfu stefnenda til greina, enda var ekki um það samið, að stefnendur skyldu fá greiddan hluta af flýtifé. Stefndi fékk greiddar tafabætur vegna tafa, aðallega vegna þess, að vega- gerð seinkaði í upphafi verks. Stefnendur áskildu sér ekki slíkar greiðslur í tilboði sínu, og verða kröfur þeirra um hlutdeild í tafabótum því ekki tekn- ar til greina. Stefnendur gera kröfu um greiðslur vegna aukaverka, er þeir unnu fyrir stefnda, að fjárhæð 309.825 kr. Fyrir liggur í málinu, að eftirlitsaðili sam- þykkti þá fjárhæð, og hefur stefndi fengið hana greidda. Stefndi hefur samt mótmælt kröfu vegna aukaverka, en ekki rökstutt mótmæli sín. Verða því kröfur stefnenda skv. þessum lið samþykktar. Stefndi hefur ekki mótmælt þeirri kröfu stefnenda, að samning aðila skyldi greiða verðbættan. Fram kom þó í aðilaskýrslu hans, að honum fannst ósanngjarnt, að hann greiddi verðbætur að fullu, þar sem kostnaðar- liðir stefnenda hefðu hækkað óverulega, en hans kostnaðarliðir meira. Samningur stefnda við verkkaupa var vísitölutryggður, og er venja, að verksamningar við undirverktaka séu einnig vísitölutryggðir, nema öðruvísi sé um samið. Verða því kröfur stefnenda um verðbætur teknar til greina. Rétt þykir að taka reikning stefnda, að fjárhæð 772.536 kr., vegna fæðis- kostnaðar til greina. Fram hefur komið í málinu og því ekki mótmælt, að stefnendur hættu í kaffi síðara árið, þar sem þeim fannst það of kostnaðar- samt. Venja er einnig, að launamenn fái frítt fæði skv. kjarasamningum, en verktakar greiði sitt fæði sjálfir, nema á annan hátt sé samið. Gegn mótmælum stefnda þykir ekki sannað, að reikningur hafi verið sýndur fyrr en með innheimtubréfi lögmanns stefnenda 8. nóvember 1990. Stefnendur krefjast dráttarvaxta frá 1. desember 1989 og halda því fram, að stefndi hafi torveldað þeim að útbúa reikning með því að afhenda þeim 1516 ekki umbeðin gögn. Breytingar á vísitölu eru öllum tiltækar svo og aðrar pplósingar. er stefnendur þurftu á að halda fyrir teikningsgurð síra Verða ur því ekki fallist á þessa málsástæðu stefnenda. Upphalsdagur dráttarvasta telst því 8. desember 1990 skv. 3, myr. 9. gr. Ínga ar. 2571987, sbr. lög nr. 67 1989. Á greiningslaust er, að stefnendur gerðu tilboð í suðuvinnu við lokahús 11 og 11, að fjárhæð 8240) kr.. og skiluðu því verki samkvæmt samningi. Niðurstaða málsins verður því sú, a ingur stefnenda verður tekinn til greina á eftirfarandi hátt í samræmi við tilboð þeirra 21 pípa O12:4838 m 1270 15803.626, 212. pípa ORÐIÐ tök = 1339 221 = 2000 = 22.. 62.000 223 62.000 224. ós 225 - 6500 == 23 - 00 = 251 2500 252 vatni 12sík. 15 27. — pípu, plast, 255,6 m - 1650 == 272, festa, plast, 1 stk. 3800 = 3B Samlls = kr 26704.368 Lokahús IL á 412000 = kr. #12.000 Lokahús 111 á 12.000 #12.000 Aukaverk, a 309.825 Samtals — kr. 27928193 Til frádráttar koma eftirfarandi kröfur stefnda op greiðslur inn á reikn ing: kr Áður greitt Lekaprófun Þrýstiprólun Samtals kr. 24.275,012 162,885 581969 25.019.866 Mismunur á kröfum aðila er þannig óverðhættur 2908,327 kr. Verðbætur reiknast 1.160.I8I kr. Samþykktar kröfur stefnenda eru því 4.068.508 kr., en út Hródrátur komur fæðiskognaður stennds. að fórnað 772356 Niðurstaða málsins verður þí nú að stendi verður sæmdur úl að seiða stefnendum 3.295972 tarvöxtum sk. HL kafla laga nr: 2511987 frá 8. desember 1990 til ið 1516 álölu eru öllum tiluekar svo og aðrar lýsingar, er stelnendur þurítu á að halda fyrir reikningsgerð sí ur því ekki fallist á þessa málsástæðu stefnenda, Upphafsdagur dráttarvasta telst því 8. desember 1990 skv. 3. mpr. 0. yr laga nr. 25:1987, sbr. lög nr. 67/ ekki umbeðin gögn. Breytingar á Verð Á greiningslaust er. að stefnendur gerðu tilboð í suðuvinnu við lokahús 1 owl að fl 240 br. ag hnðu þí verki sammi sinni Niðurstaða málsins verður því sú að reikningur st greina á eftifarandi hátt samræmi ið tilboð þerra enda verður tekinn pípa 012.4438 n á 1270 =kr 1580366 - 158 = 1.339,002 Sæ = 4278000 SD 558.000 - 6200 = 124,000 = 130.000 GSK = 65. Þanar 84 stk. - 50 = 3780,000 lofttæming, 14 stk, - 2500 000 vatnstæming, 12 stk. 18.500 pípa, plast, 2 festa. plast, Í stk. - 38.000 Samtals 412.000 412.000 Taka hvar Samtals Til frádráttar kuma eftirfarandi kröfur stelndu og greiðslur inn á reikn- Áður greitt kr 24.275.012 Lekaprófun = 162.885 Prýstiprófun = 581969 amtals kr 25.019.866 Mismunur á kröfum aðila er þannig óverðbættur 2.908,327 kr. Verðbætur reiknast 1608 kr. Samþykktar kröfur stofnenda ru því 4308 kr en til frádráttar kemur læðiskostnaður stefnenda, að fjárhæð 772536 kr Niðusaða málsins verður því sí, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnendum kr. með drátlarvöxtum skv. JL kafla laga nr. 25/1987 frá 8. desember 1990 tl greiðsludags 1516 ekki umbeðin gögn. Breytingar á vísitölu eru öllum tiltækar svo og aðrar upplýsingar, er stefnendur þurftu á að halda fyrir reikningsgerð sína. Verð. ur því ekki fallist á þessa málsístæðu stefnenda Upnlufsngurdrátarvata telst því 8. desember 1990 skv. 3. mgr. 9. pr. laga nr. sbr. lög nr. 67 1989. einingslaust er, að stefnendur gerðu tilboð í suðuvinnu við lokahús 1 og IN, að fjárhæð 824.000 kr., og skiluðu því verki samkvæmt samningi Niðurstaða málsins verður því sú, að reikningur stefnenda verður tekinn til greina á eftirfarandi hátt í samræmi við tilboð þeirra. = kr. 15803626 pípa 012, Þípa 0 8423 m NR festa 69 stk. festa 9 stk. festa 2 stk festa 2 sík, - loftcæming, Lá sik. vatnstæmina, 12 stk, - pípa. plast. 255,6 m - festa, plast, Í stk. sm = Sums kr Lokahús I á 2000 = kr Lokahús 111 á 20 = Aukaverk = Til frádráttar koma eftirfarandi kröfur stefnda og ureiðslur inn á reikn- Áður greint kr. Lekaprófun Þrýstiprófun = 581,96) Samtals kr 25,019.866, Mismunur á kröfum aðila er þan ie óverðbætlur 2.908.377 kr. Verðbætur teiknast 1.160.18Í kr. Samþykktar krölur stefnenda eru því 4,068,508 kr., en {il frádráttar kemur fæðiskostmaður stefnenda, að fjárhæð 772.536 kr Niðurstaða málsins verður því sú. að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnenilum 3.295,972 kr. með dráttarvöstum skv, TIL kafla laga nr. 25/1987 frá 8. desember 1990 til greiðsludngs. 1517 Eftir þessari niðurstöðu verður stefndi dæmdur til að greiða stefnendum 300.000 kr. í málskostnað, sem beri dráttarvexti eins og í dómsorði greinir. Gunnar Aðalsteinsson héraðsdómari, Stanley Pálsson verkfræðingur og Vífill Oddsson verkfræðingur dæmdu mál þetta. Dómsorð: Stefndi, Grétar Sveinsson, greiði stefnendum, Guðmari og Jóni ht., Ásmundi Gústafssyni og Hilmari Snorrasyni, 3.295.927 kr. með dráttarvöxtum skv. III. kafla laga nr. 25/1987 frá 8. desember 1990 til greiðsludags. Stefndi greiði stefnendum 300.000 kr. í málskostnað, og beri hann dráttarvexti skv. III. kafla laga nr. 25/1987 að liðnum 15 dögum eftir dómsuppsögu til greiðsludags. 1518 Miðvikudaginn 24. maí 1995. Nr. 135/1994. — Gleipnir hf. (Elvar Örn Unnsteinsson hdl.) (Magnús Guðlaugsson hrl.) gegn Kjartani Magnússyni (Gunnar Jóhann Birgisson hdl.) (Ólafur Garðarsson hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 21. mars 1994. Hann krefst sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýj- aða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagn- ingar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. 1519 Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Hrafns Bragasonar og Hjartar Torfasonar Við erum samþykkir meiri hluta dómara um skilning á dómi Hæstaréttar í málinu nr. 103/1994. Við erum hins vegar ekki sam- mála öðrum dómendum um áhrif dómsins á meðferð máls þess, sem hér er til úrlausnar. Mál þetta er einkamál, sem dómarafulltrúi fór með í héraði. Framkvæmdarvaldið kom þar ekki við sögu. Í málinu hefur ekki verið sýnt fram á ákveðin atvik eða aðstæður, sem fallnar væru til að draga í efa óhlutdrægni hans í deilu aðila, sbr. g-lið 5. gr. laga nr. 91/1991, og hafa aðilar ekki reynt það. Engin athugasemd kom fram í héraði um hæfi fulltrúans, og verður ekki annað ráðið af málflutn- ingi en aðilar hafi sætt sig við hann sem dómara í málinu. Hér- aðsdómur var kveðinn upp fyrir uppkvaðningu hæstaréttardóms 18. maí 1995. Það telst til almennra dómaraskilyrða, að staða þess, sem dæmir, samrýmist grunnreglum stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins. Brestur á almennum dómaraskilyrðum þarf ekki almennt að valda ógildi dómsathafnar, til þess þarf meira til að koma. Dóm- arafulltrúinn, sem kvað upp dóm í máli þessu, hafði löggildingu dómsmálaráðherra til framkvæmdar dómstarfa. Hann gat ekki skor- ast undan meðferð málsins, enda þótt henn teldi sig skorta almenn skilyrði til að dæma í málinu. Að þessu athuguðu þykir ekki næg ástæða til að ómerkja dóm í málinu án kröfu og vísa því til nýrrar meðferðar í héraði. Þar sem meiri hluti dómenda hefur hins vegar ákveðið að vísa málinu heim ex officio, verður hér ekki tekin af- staða til efnis málsins. 1520 Miðvikudaginn 24. maí 1995. Ákæruvaldii (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) Nr. 971995, tjáni Runólfssyni (Hilmar Ingimundarson hrl) Þjófnaður. Hylming. Sóratkvæði Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur Torfason og Gunnlaugur Claessen og Gunnar M. Guðmundsson, fyrrverandi hæslaréltardómari Málinu var álrýjað til Hæstaréttar af hálfu ákærða og ákiruvalds með stefnu 20. mars 1995. Krefst ákærði sýknu al saka kvæmt C-lið ákæru og að relsing samkvæmt hinum áfrý verði milduð. Ákæruvaldið krefst staðfestingar á sakfellingu ákærða, að því er varðar sakarelni samkvæmi C-lið ialnframt þyngingar á refsingu ákærða. Þá er þess krafist, að ákærði verði dæmdur til sreiðslu alls áfrýjunarkostnaðar málsins. AT hálfu meðákærðu hefur dómi héraðslóms ekki verið áfrýjað til Hæstaréttar. Með vísan til forsendna héraðsdómara verður staðfest sakfelling ákærða samkvæmt C-lið ákæru. Eru brot hans samkvæmt þeim lið og B-lið ákierunnar réttilega heimfærð til refsiákvæða í hinum áfrýj- aða dómi Samkvæmt bréfi Fanpelsist lastofnunar ríkisins 17. janúar 1995 var ákærða veitt reynslulausn 20. júní 1993, skilorðsbundið í Ivö ár, á 160 daga eltirstöðvum fjögurra refsidóma. Eltir að þau brot voru framin. er í ákæru greinir, lók stofnunin ákvörðun, sbr. heimild í 2. mr. 42, gr. almennra hegningarlaga nr. 1941940. um það. að ákærði skyldi afplána þessar eftirstöðvar. Hlóf hann afplánun þeirra 2. nóv- ember 1994, Ekki nýtur beinna upplýsingar í málinu um líkleg verðmæti þeirra muna, er stolið var úr sumarbústöðum í Skorradal, sbr. B-lið ákæru. Að virtu því, er að framan greinir, og atvikum málsins að öðru 1520 Miðvikudaginn 24. maí 1998. Á kæruvaldið (Bragi Steinarsson vuraríkissaksóknari) seen Ara Kristjáni Runólfssyni (llilmar Ingimundarson hrl.) Nr. 97:1995, Þjófnaður. Hylming, Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. ál þetta dæma hæstaróttardómararnir Hjörtur Torfason og Gunnlaugur Claessen og Gunnar M. Guðmundsson, fyrrverandi hæstaréttardómnari, Málinu var áfrýjað lil Hæstaréttar af hálfu ákærða og ákæruvalds með stefnu 20. mars 1995. Krefsl ákærði sýknu af sakargiftum sam kvæmt C-lið ákæru og að refsing samkvæmt hinum áfrýjað dómi verði milduð. Ákæruvaldið krefst staðlestingar á sakfellingu ákærða. að því er | varðar sakarefni samkvæmt C-lið ákæru, og jafnframt þyngingar á | refsingu ákærða, Þá er þess krafist, að ákærði verði dæmdur til | greiðslu alls átrýjunarkastnaðar málsins. Af hálfu meðákærðu hefur dómi héraðsdóms ekki verið áfrýjað úl Hæstaréttar. Með vísan til forsendna héraðsdómara verður staðfest sakfelling ákærða samkvæmi CJið ákæru. Eru brot hans samkvæmt þeim lið og B-lið ákærunnar réltilega heimfærð til refsiákvæða í hinum áfrýj aða dómi Samkvæmt bréfi Fangelsismálastofnunar ríkisins 17. janúar 1995 var ákærða veitt reynslulausn 29. júní 1993, skilorðsbundið í tvö ár. á 160 daga eftirstöðvum fjögurra refsidóma. Eftir að þau brot voru framin, er í ákæru greinir, tók stofnunin ákvörðun, sbr. heimild í 2. ímgr. 42. gr. almennra hegningarlasa nr. 1971940, um það. að ákærði skyldi afplána þessar eflirstöðvar, Hóf hann afplánun þeirra 2. nóv- ember 1994 Ekki nýlur beinna upplýsinga í málinu um líklegt verðmæli þeirra muna. er stolið var úr sumarbústöðum í Skorradal. sbr. B-lið ákæru Að virtu því, er að framan ureinir, og atvikum málsins að öðru 1520 nn 24. maí 1995, Miðvikuda, Nr. 071995. Ákæruvaldi (Bragi Steinarsson varar seen Ara Kristjáni Runólfssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.) saksóknari) Þjófnaður. Hylming, Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hjörtur "Torfason og Gunnlaugur Chessen og Gunnar M. Guðmundsson, fyrrverandi hæstaréttardómari Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar af hállu ákærða og ákæruvalds með stefnu 20. mars 1995. Krefst ákærði sýknu af sakargiltum sam- æru og að refsing samkvæmt hinum áfrýjaða dómi kvæmt C-lið ál verði milduð. Ákæruvaldið krefst staðfestingar á sakfellingu ákærða, að því er varðar sakarefni samkvæmt C-lið ákæru, og jafnframt þyngingar á tefsinnu ákærða. Þá er þess krafist. að ákærði verði dæmdur til greiðslu alls áfryjunarkostnaðar málsins. A hálfu meðákærðu hefur dómi hóraðsdóms ekki verið áfrýjað til Hæstaréttar Með vísan til forsendna héraðsdómara vörður staðfest sakfellina ákærða samkvæmt Cllið ákteru. Eru brot hans samkvæmt þeim lið orr B-lið ákærunnar réttilega heimtærð til refslákvæðn í hinum álrýj- aða dómi Samkvæmi bréli Fingelsismálastofnunar ríkisins 17. janúar 1995 var ákærða veitt reynslulausn 29. júní 1993, skilorðsbundið í tvö ár 60) daga eflirstöðvum fjögurra relsidóma, Eftir að þau brot voru framin, er í ákæru greinir, tók stofnunin ákvörðun, sbr. heimild í 2. mr. 42. gr. almennra hegningarlaga nr. 1971940, um það. að ákærði skyldi afplána þessar eftirstöðvar. Hóf hann afplánun þeirra 2. nóv- ember 1994, Ekki nýtur beinna upplýsinga í málinu um líklegt verðmæti þeirra muna. er stolið var úr sumarbústöðum í Skorradal, sbr. B-lið ákæru. Að virtu því. er að framan greinir, og atvikum málsins að öðru 1521 leyti verður refsing ákærða ákveðin með hliðsjón af 2. mgr. 70. gr., 77. gr. og 255. gr. laga nr. 19/1940, en til þessara ákvæða er ekki sér- staklega vísað í héraðsdómi, þótt ætla megi, að þau hafi verið höfð til hliðsjónar. Samkvæmt þessu og með vísan til 3. mgr. 159. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, sbr. 19. gr. laga nr. 37/1994, telst refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 9 mánuði. Til frá- dráttar refsingu komi gæsluvarðhaldsvist ákærða í 6 daga. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu áfrýjunarkostnaðar málsins, eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Ari Kristján Runólfsson, sæti fangelsi í 9 mánuði. Til frádráttar refsingunni skal koma 6 daga gæsluvarðhald, er ákærði sætti. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað eiga að vera Óröskuð, að því er ákærða varðar. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 25.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttar- lögmanns, 25.000 krónur. Sératkvæði Gunnars M. Guðmundssonar Ég tel, að staðfesta eigi hinn áfrýjaða dóm með skírskotun til for- sendna hans. Ég er samþykkur dómi Hæstaréttar um áfrýjunar- kostnað. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 15. febrúar 1995. Ár 1995, miðvikudaginn 15. febrúar, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur. sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Pétri Guðgeirssyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í sakamálinu nr. 46/1995: Ákæruvaldið gegn Ara Kristjáni Runólfssyni, X, Y, Z og Þ, sem tekið var til dóms sam- dægurs. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 10. janúar sl., á hendur ákærðu, Ara Kristjáni Runólfssyni, Hólabergi 8, kt. 271267-592, X, Y, Z og Þ, öllum til heimilis í Reykjavík, „fyrir eftirgreind brot á al- mennum hegningarlögum, framin árið 1994: 1522 B. Ákærðu Ara Kristjáni, Y og Þ er gefið að sök að hafa framið í félagi eftirgreinda þjófnaði aðfaranótt miðvikudagsins 26. október. 1. Stolið dekki á felgu undan bifreiðinni HK-954 við Miðholt 7 í Mosfellsbæ. 2. Aðfaranótt miðvikudags 26. október brotist inn í eftirgreinda sumarbú- staði í landi Vatnsenda í Skorradalshreppi, Borgarfjarðarsýslu, og stolið þar verðmætum: 1) Sumarbústað nr. 12, eign Landssambands íslenskra útvegsmanna, og stolið sjónvarpi og borðlampa. 2) Sumarbústað nr. 15, eign starfsmannafélags Hafnarfjarðar, og stolið sjónvarpi, brauðrist, tveimur teppum, fjórum koddum, veggklukku og raf- magnsþeytara. 3) Sumarbústað nr. 16, eign Sólar hf., og stolið sjónvarpi, borðlampa og tösku með verkfærum. 4) Sumarbústað nr. 22, eign Jóns Þórs Hannessonar, kt. 110644-4859, og stolið sjónvarpi, tveimur hátölurum, myndbandstæki, tösku með verkfær- um, rafmagnsborvél, tveimur olíulömpum, bol, fjórum uppteknum áfengis- flöskum og sambyggðu útvarpi, segulbandstæki og geislaspilara. 5) Sumarbústað nr. 24, eign Guðmundar Ingólfssonar, kt. 240943-3289, og stolið sjónvarpi og klukku. 6) Sumarbústað nr. 26, eign Íslenska álfélagsins, og stolið hraðsuðukatli og þremur pottum. 7) Sumarbústað nr. 49, eign Ólafs R. Magnússonar, kt. 150824-3119, og stolið brauðrist, hita- og loftþyngdarmæli, sjónauka, pönnu, bók, fjórum uppteknum áfengisflöskum, tveimur spennubreytum og lítilli ryksugu. Telst háttsemin samkvæmt B-kafla ákæru varða við 244. gr. almennra hegningarlaga. C. Ákærðu Ara Kristjáni, Z, X og Þ er gefin að sök hylming með því að hafa í október haft undir höndum ljósmyndavörur og ráðstafað þeim, svo sem rakið verður, þrátt fyrir það að þeir vissu, að vörurnar voru þýfi: Ákærði Þ afhent ákærða Ara Kristjáni á heimili sínu að Ljósheimum 20, Reykjavík, tvær ljósmyndavélar af gerðinni Hallselblad ásamt ljósmynda- töskum, símtæki, símsvara, fjórum linsum, leifturljósi, þremur filmuhylkj- um, linsuhlíf, tveimur ljósmælum og fleiri hlutum til ljósmyndunar, allt sam- tals að verðmæti um 1.700.000 kr. Ákærði Ari Kristján hafi farið með ofangreint þýfi á þáverandi heimili ákærða Z að |...|, Kópavogi. 1523 Ákærði Z tekið við ofangreindum hlutum til varðveislu hjá ákærða Ara Kristjáni á heimili sínu í Kópavogi og haft þýfið í sínum vörslum, allt nema aðra ljósmyndavélina, þar til lögreglan lagði hald á þýfið á heimili ákærða 27. október. Ákærðu Z og X er gefið að sök að hafa 17. október selt aðra ljósmynda- vélina hjá veðlánara í Amsterdam fyrir 1.500 hollensk gyllini. Telst háttsemin samkvæmt ákærulið C varða við 254. gr. almennra hegn- ingarlaga. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar. Við meðferð málsins var lýst yfir því af hálfu ákæruvaldsins, að rangt væri í ákæru, að önnur ljósmyndavélin, sem greinir í C-kafla ákæru, hafi verið seld. Hið rétta sé, að hún hafi verið veðsett. Málavextir. Ákærðu hafa skýlaust játað það atferli, sem þeir eru saksóttir fyrir, að undanskildum sakargiftunum í C-lið ákæru. Með þeirri undantekningu má þegar fullyrða, að þeir hafi allir orðið sekir um þau brot, sem greinir í ákær- unni og réttilega eru þar færð til refsiákvæða. Verður nú gerð grein fyrir málavöxtum, að því er varðar þennan kafla ákæru. Telja verður sannað með skýrslum ákærðu og hliðsjón af öllum atvikum, að þeim hafi hlotið að vera ljóst, þegar þeir sáu varninginn, sem ákært er út af, að hann væri stolinn eða fenginn með auðgunarbroti. Hafa ákærðu Ari Kristján, Þ og X orðið sekir um athæfi það, sem þeim er gefið að sök í ákæru, og brotið gegn 1. mgr. 254. gr. almennra hegningarlaga. Ósannað er gegn neitun ákærða Z, að hann hafi tekið við öðru en ljós- myndavélinni, sem þeir X fóru með til Amsterdam, og ber því að sýkna hann af ákærunni að því leyti, það er að segja 4. málsgrein C-kafla. Ber því aðeins að sakfella hann fyrir hylmingu með vél þessa, sbr. 5. mgr. kaflans. Hefur hann með þessu einnig orðið brotlegur við 1. mgr. 254. gr. almennra hegningarlaga. Refsingar, skaðabætur og sakarkostnaður. Ákærði Ari Kristján hefur frá því á árinu 1983 verið dæmdur 17 sinnum fyrir hegningar- og umferðarlagabrot. Þá hefur hann verið sektaður nokkr- um sinnum á þessu tímabili, aðallega fyrir fíknilagabrot. Þykir refsing hans vera hæfilega ákveðin fangelsi í 12 mánuði. Frá refsingunni ber að draga 6 daga gæsluvarðhaldsvist ákærða. 1524 Dómsorð: Ákærði, Ari Kristján Runólfsson, sæti langcli í 12 mánuði. Frá refsingunni dregst 6 daga pæstuvarðhaklssist hans, kærðu, Ari Kristján, X. Z og Þ. greiði óskipt 45.000 krónur í sak- sóknarlaun í ríkissjóð. Ákærði Ari Krislján greiði Hilmari Ingimundar. syni hæslarttarlögmanni 45.000 krónur í málsvarmarlaun (...} Allan sakarkostnað. uð slepptum réttargsslulaunum, greiði ákærðu óskip. 1524 Dómsorð Ákærði, Ari Kristján Runólfsson, sæti fanpeli refsingunni dregst 6 daga gæsluvarðhaldsist hans. 2 mánuði. Fr Ákærðu. Ari Kristján. X, 7. op Þ. greiði óskipt 45.000 krónur í sak. sóknurlaun í ríkissjóð. Ákærði Ari Kristján greiði Hilmari Ingimundar- syni hæstaréttarlögmanni 45,000 krónur í málsvarnarlnun |... Allan sakarkostnað, að slepptum réttargæslulsunum, greiði ákærðu skipt 1524 Dómsorð Ákærði, Ari Kristjón Runóllson, ii fangelsi í 12 mánuði, Þrá tefsingunni dregst 6 daga gesluvarðhaldsvit hans. Ákeerðu, Ari Kristján. X. Z og Þ.areiði óskipt 45.000 krónur í sik sókrarlaun í ríkijóð, Ákserði Ari Kristjón arði Hilmari Ingimundar. (000 krónur í málsvarnarlaun |} Allan sikurkostnað. að slipptum réttargæslulaunum, ureiði ákærðu óskipt syni hæsta réttarlöpmanni 45 1525 Föstudaginn 26. maí 1995. Nr. 174/1995. — Þorkell Ingibergsson (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) gegn Bjarna Bærings Bjarnasyni (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut þessu máli til Hæstaréttar með kæru 9. maí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 19. sama mánað- ar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 28. apríl 1995, þar sem fellt var úr gildi fjárnám, sem gert var hjá varnaraðila 7. desember 1994 samkvæmt kröfu sóknaraðila. Kæru- heimild er í 3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi, svo og, að varnar- aðila verði gert að greiða málskostnað í héraði og kærumálskostn- að. Varnaraðili krefst þess, að kröfum sóknaraðila verði hafnað og honum verði gert að greiða sér kærumálskostnað. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Arnfríði Einarsdóttur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til löglegrar með- ferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1526 Dómsorð: | Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð ði. Er málinu vísað heim í hérað til löglegrar málsins í meðferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskasinaður fellur niður. 1526 Dómsorð | Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð. málsins í héraði. Er málinu vísað heim í hérað til löglegar meðferðar, Málskosinaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1526 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins í héraði. Er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1527 Mánudaginn 29. maí 1995. Nr. 210/1993. — Þrotabú Norrex hf. (Hilmar Ingimundarson hrl.) gegn Kassagerð Reykjavíkur hf. (Þórunn Guðmundsdóttir hrl.) Mál fellt niður. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Þegar mál þetta var tekið fyrir á dómþingi Hæstaréttar 11. maí 1995, var þess óskað af hálfu áfrýjanda, að það yrði fellt niður. Af hálfu stefnda var sótt dómþing og samþykkt, að málið yrði fellt niður, en krafist ómaksbóta úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti. Samkvæmt framansögðu ber að fella mál þetta niður. Rétt þykir, að áfrýjandi greiði stefnda ómaksbætur fyrir Hæstarétti, sem eru hæfilega ákveðnar 15.000 krónur. Dómsorð: Mál þetta fellur niður. Áfrýjandi, þrotabú Norrex hf., greiði stefnda, Kassagerð Reykjavíkur hf., 15.000 krónur í ómaksbætur fyrir Hæstarétti. 1528 Mánudaginn 29. maí 1995. Nr. 212/1994. S. V. vöruflutningar (Haraldur Blöndal hrl.) gegn Þormóði ramma hf. (Baldur Guðlaugsson hrl.) Málskostnaðartrygging. Úrskurður Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Málið var þingfest í Hæstarétti 1. júní 1994. Með bréfi stefnda 10. maí 1995 var þess krafist, að áfrýjanda yrði gert skylt að leggja fram málskostnaðartryggingu, að fjárhæð 150.000 krónur. Áfrýjandi krefst þess, að kröfu stefnda verði hafnað. Rök stefnda eru þau, að fram hafi farið árangurslaust fjárnám hjá Sigurði Víglundssyni, Laufvangi 12, Hafnarfirði, en S. V. vöruflutn- ingar, áfrýjandi máls þessa, sé óskráð einkafyrirtæki hans. Séu allar líkur á, að áfrýjandi sé ófær um greiðslu málskostnaðar. Heimilt sé að gera kröfuna, þótt hún hafi ekki verið gerð við þingfestingu málsins, en hún sé fram komin, um leið og tilefni gafst. Byggir stefndi kröfu sína á b-lið 1. mgr. 133. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 166. gr. sömu laga, sbr. 20. gr. laga nr. 38/1994. Af hálfu áfrýjanda er kröfu stefnda mótmælt með þeim rökum, að áfrýjandi hafi komist í fjárhagsvandræði vegna vanefnda stefnda. Áfrýjandi sé í fastri vinnu, og bú hans hafi ekki verið tekið til gjald- þrotaskipta. Þá hafi stefnda borið að setja fram kröfu sína um máls- kostnaðartryggingu við þingfestingu málsins. Í endurriti úr gerðabók sýslumannsins í Hafnarfirði 5. janúar 1995 kemur fram, að áfrýjandi lýsir sig eignalausan. Í málinu liggja ekki fyrir aðrar upplýsingar um hag áfrýjanda. Með vísan til þess verður að telja verulegar líkur á því, að áfrýjandi sé ófær um greiðslu máls- kostnaðar. Ber því að taka kröfu stefnda til greina, enda kom hún fram, þegar er tilefni var til. Fjárhæð tryggingarinnar þykir hæfilega ákveðin 50.000 krónur. Skal hún sett með peningum eða banka- ábyrgð og hæstaréttarritara afhent skilríki fyrir tryggingunni innan tveggja vikna frá uppkvaðningu úrskurðar þessa. 1529 Ályktarorð: Áfrýjanda, S. V. vöruflutningum, er skylt að setja tryggingu, að fjárhæð 50.000 krónur, fyrir greiðslu málskostnaðar í hæsta- réttarmálinu nr. 212/1994. Ber að setja trygginguna með pen- ingum eða bankaábyrgð innan tveggja vikna frá uppkvaðningu úrskurðar þessa. 1530 Mánudaginn 29. maí 1995. Nr. 213/1994. S. V. vöruflutningar (Haraldur Blöndal hrl.) gegn Skildi hf. (Baldur Guðlaugsson hrl.) Málskostnaðartrygging. Úrskurður Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Málið var þingfest í Hæstarétti 1. júní 1994. Með bréfi stefnda 10. maí 1995 var þess krafist, að áfrýjanda yrði gert skylt að leggja fram málskostnaðartryggingu, að fjárhæð 150.000 krónur. Áfrýjandi krefst þess, að kröfu stefnda verði hafnað. Rök stefnda eru þau, að fram hafi farið árangurslaust fjárnám hjá Sigurði Víglundssyni, Laufvangi 12, Hafnarfirði, en S. V. vöruflutn- ingar, áfrýjandi máls þessa, séu óskráð einkafyrirtæki hans. Séu all- ar líkur á, að áfrýjandi sé ófær um greiðslu málskostnaðar. Heimilt sé að gera kröfuna, þótt hún hafi ekki verið gerð við þingfestingu málsins, en hún sé fram komin, um leið og tilefni gafst. Byggir stefndi kröfu sína á b-lið 1. mgr. 133. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 166. gr. sömu laga, sbr. 20. gr. laga nr. 38/1994. At hálfu áfrýjanda er kröfu stefnda mótmælt með þeim rökum, að áfrýjandi hafi komist í fjárhagsvandræði vegna vanefnda stefnda. Á frýjandi sé í fastri vinnu, og bú hans hafi ekki verið tekið til gjald- þrotaskipta. Þá hafi stefnda borið að setja fram kröfu sína um máls- kostnaðartryggingu við þingfestingu málsins. Í endurriti úr gerðabók sýslumannsins í Hafnarfirði 5. janúar 1995 kemur fram, að áfrýjandi lýsir sig eignalausan. Í málinu liggja ekki fyrir aðrar upplýsingar um hag áfrýjanda. Með vísan til þess verður að telja verulegar líkur á því, að áfrýjandi sé ófær um greiðslu máls- kostnaðar. Ber því að taka kröfu stefnda til greina, enda kom hún fram, þegar er tilefni var til. Fjárhæð tryggingarinnar þykir hæfilega ákveðin 50.000 krónur. Skal hún sett með peningum eða banka- ábyrgð og hæstaréttarritara afhent skilríki fyrir tryggingunni innan tveggja vikna frá uppkvaðningu úrskurðar þessa. 1531 Ályktarorð: Áfrýjanda, S. V. vöruflutningum, er skylt að setja tryggingu, að fjárhæð 50.000 krónur, fyrir greiðslu málskostnaðar í hæsta- réttarmálinu nr. 213/1994. Ber að setja trygginguna með pen- ingum eða bankaábyrgð innan tveggja vikna frá uppkvaðningu úrskurðar þessa. 1532 Mánudaginn 29. maí 1995. - vöruflutningar (Haraldur Blöndal hrl) Nr, 21411994 vegn Skildi hf. (Baldur Guðlaugsson hrl.) Málskostnaðarirygging, Úrskurður Hæstaréttar, Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein Málið var þingfest í Hæstarétti 1, júní 1994. Með bréfi stefnda 10) maí 1995 var þess krafist, að áfrýjanda yrði gert skylt að leggja fram málskostnaðartrygaingu, að fjárhæð 150.000 krónur. Átrýjundi krefst þess, að kröfu stefnda verði hafnað, Rök stefnda eru þina, að fram hafi farið urslaust fjárnám hjá Sigurði Víslundssyni, Laufvangi 12, Hafnarfirði, cn S. V. vöruflutn- ingar, áfrýjandi máls þessa, séu óskráð einkafyrirtæki hans. Sóu all- ar líkur á, að álrýjandi sé ófær um greiðslu málskostnaðar. Heimilt sé að gera kröfuna, þótt hún hali ekki verið gerð við þingfestingu málsins, en hún sé fram komin, um leið og tilofni gafsi. Byggir stefndi kröfu sína á b-lið 1. mgr. 133. ær. laga nr. 911991 um meðferð) einkamála, sbr. 166. er. sömu laga, sbr. 20. gr. laga rr. 38/1904 Af hálfu áfrýjanda er kröfu stefnda mótmælt með þeim rökum, að álrýjandi hafi komist í fjárhagsvandræði vegna vanefnda stelnda. Árgjundi sé í fastri vinnu, og bú hans hafi ekki verið tekið til gjald- Þrotaskipta. Þá hafi stefnda borið að setja fram kröfu sína um máls kostnaðartryggingu við þingfestingu málsins Í endurriti úr gerðabók sýslumannsins í Hafnarfirði 5. janúar 1995 kemur fram, að áfrýjandi lýsir sig eignalausan. Í málinu liggja ekki fyrir aðrar upplýsingar um hag álrýjanda, Með vísan til þess verður að telja verulegar líkur á því, að álrýjandi sé ófær um greiðslu máls- kostnaðar. Ber því að taka kröfu stefnda til greina, enda kom hún fram, þegar er tlefni var til Fjárhæð tryggingarinnar þykir hæfilega ákveðin 50.000 krónur. Skal hún sett með peningum eða banka ábvrgð og hæstaréttarritara afhent skilríki fyrir tryggingunni innan tvegpja vikna frá uppkvaðningu úrskurðar þessa 1532 Mánudaginn 29. maí 1995, V. vöruflutningar Cllaraldur Blöndal hrl.) gegn Skildi hf. (Baldur Guðlaugsson hrl.) Nr. 214/1994, Málskostnaðartryyri Úrskurður Hæstaréttar, Mál þelta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason. Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafslein. Málið var þingfest í Hæstarétti 1. júní 1994. Með bréfi stefnda 10. maí 1995 var þess krafist að áfrýjanda yrði ncrt skylt að leggja fram málskostnaðariryggingu. að fjárhæð 150.000) krónur Áfrýjandi krefst þess, að krölu stefnda verði hafnað. Rök stefnda eru þau, að fram hafi farið árangurslaust fjárnám hjá Sigurði Víglundssyni, Laufvangi 12. Hafnarfirði, en $, V. vörullutn- ingar, áfrýjandi máls þessa, séu Óskráð einkafyrirtæki hans. Su all ar líkur á, að áfrýjandi sé ófær um greiðslu málskostnaðar, Heimilt sé að gera kröfuna, þótt hún hali ekki verið gerð við þingfestingu málsins, en hún sé fram komin, um leið og tilefni gafst. Byggir stefndi kröfu sína á b-lið L. mor. 133, gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 166. gr. sömu laga, sbr. 20. gr. laga nr. 3814, AF hálfu áfrýjanda er kröfu stefnda mótmælt með þeim rökum. að áfrýjandi hali komist Í fjárhagsvandræði vegna vane/nda stefndi, Áfrýjandi sé í fastri vinnu, og bú hans hafi ekki verið tekið til sd Þrotaskipta. Þá hafi steinda horið að sei kostnaðartryggingu við þinglesi Í endurriti úr gerðabók sýslumannsins í Hafnarfirði 5. janúar 1995 kemur fram, að áfrýjandi lýsir sig eisnalausan. Í málinu liggja okki fyrir aðrar upplýsingar um hag álrýjanda. Með vísan til þess verður að tolja verulegar líkur á því. að álrýjandi sé ófær um greiðslu máls- kostnaðar. Ber því að taka kröfu stefnda til greina. enda kom hún egar er tilefni var ll. Fjárhæð tryggingarinnar þykir hæfilega kveðin 5,000 krónur. Skál hún sell með Peningum eða banka- ábyrð og hæstaréttarritara afhent skilríki Fyrir tryggingunni innan tveggja vikna frá uppkvaðningu úrskurðar þessi. 1532 Mánudaginn 29. maí 1995. Nr, 214/1994. — $. V. vöruflutningar (Haraldur Blöndal hel) segn Skildi hf. (Baldur suðlaugsson hrl) Málskostnaðartrygging, Úrskurður Hæstaréttar. Mál het dæma hæstaréltardómararnir Hrafn Bragason, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Halstein. álið var r þingfest í í Hæstarétti |. júní 1994. Með bréfi stefndu 10. maí 1995 var þess kralist, að áfrýjanda yrði gert skylt að leggja fram málskostnaðartryggingu, að | 00 krónur Árýjandi krefst þess. að kröfu stefnda verði hafnað. Rök stefnda eru þau, að fram hafi farið árangurslaust fjárnárn hjá Sigurði Víslundssyni, Laufvangi 12, Hafnarfirði. en 8. V. vöruflutn ingar, áfrýjandi máls þessa, s6u óskráð einkafyrirtæki hans, Séu all- ar líkur á. að áfrýjandi sé ófær um greiðslu málskostnaðar. Heimilt sé að pera kröfuna, þótt hún hafi ekki verið gerð við þinglestingu málsins, en hún sé fram komin, um leið og tilefni galst, Byggir stefndi kröfu sína á bi 1 mgr. 133. gr. laga nt. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 166. ar. sömu laga. sbr. 20. yr. laga nr. 3811994, { hálfu áfrýjanda er kröfu stefnda mólmæll með þeim rökum, að áfrýjandi hafi komist í ljárhagsvandræði vegna vaneinda stefnda, Á sé í fastri vinnu, og hú hans hafi ekki vorið tekið til gjald- Þrotaskipta. Þá hafi stefnda borið að setja Iram kröfu sína uri máls- kostnaðariryggingu við þingfestingu málsins. Í endurriti úr gerðabók sýslumannsins í Hafnarlirði 5. janúar 1995 kemur fram, að áfrýjandi lýsir sig cigmalausan. Í málinu liggja ekki fyrir aðrar upplýsingar um hag áfrýjanda. Með vísan til þess verður að telia verulegar líkur á því, að áfrýjandi sé ófær um greiðslu máls kostnaðar. Ber því að taka kröfu slefnda til greina, enda km hún fram, þegar er tilefni var il ð tryggingarinnar þykir helilega ákveðin 50.000 krónur, Skal hún sett með peningum eða þak. ábyrgð og hæstaréltarritara afhent skilríki fyrir tryggingunni innan a vikna frá uppkvaðningu úrskurðar þessa, 1533 Ályktarorð: Áfrýjanda, S. V. vöruflutningum, er skylt að setja tryggingu, að fjárhæð 50.000 krónur, fyrir greiðslu málskostnaðar í hæsta- réttarmálinu nr. 214/1994. Ber að setja trygginguna með pen- ingum eða bankaábyrgð innan tveggja vikna frá uppkvaðningu úrskurðar þessa. 1534 Þriðjudaginn 30. maí 1995. Nr. 178/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Jónasi James Norris (Ólafur Garðarsson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A- og c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/ 1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Markús Sigurbjörnsson og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 26. maí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 29. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 25. maí 1995, þar sem varnaraðila er gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til 9. júlí 1995. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála. Varnaraðili krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurð- ur verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldstími verði styttur. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Staðfesta ber úrskurðinn með vísan til forsendna hans. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 25. maí 1995. Ár 1995, fimmtudaginn 25. maí, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem haldið er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Allani Vagni Magnússyni héraðsdómara, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, að Jónasi James Norris, kt. 230762-5549. Bárugötu 22, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til 9. júlí 1995 kl. 16.00. Rökstuddur grunur leikur á, að kærði sé viðriðinn umrædd brot, og er fallist á það með rannsóknarlögreglu, að veruleg hætta leiki á, að kærði muni torvelda rannsókn málsins með því að hafa áhrif á vitni eða samseka og að þýfi verði komið undan. 1535 Þykja þannig skilyrðum a-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um með- ferð opinberra mála vera fullnægt svo og skilyrði 3. mgr. 65. gr. stjórnar- skrár nr. 33/1944, en brot ákærða, ef sannað þykir, kynni að varða hann fangelsisrefsingu, sbr. 244. gr. almennra hegningarlaga. Þá hefur kærði viðurkennt að hafa síðastliðna nótt stolið úr geymslu í íbúðarhúsi við Klapparstíg 1 a hér í borg 200 kapalbindingum, 50 draghnoð- um, 50 kapalspennum, 70 járnskrúfum og 70 múrtöppum úr plasti, sömu- leiðis að hafa stolið kíttisbyssu, glerskera, olíubrúsa og dúkhníf úr húsi að Njálsgötu 60 b og loks að hafa stolið 3 eintökum af Morgunblaðinu við Laugaveg. Þá er þess að geta, að hér við dómstólinn eru til meðferðar 9 ákærur á hendur kærða vegna brota á refsilögum, og kvaðst hann í yfirheyrslu hér fyrir dómi hafa viðurkennt sakargiftir hjá lögreglu vegna þeirra brota. Kærði er síbrotamaður, og samkvæmt sakavottorði hans hafa mál á hendur honum vegna hegningarlagabrota 19 sinnum komið fyrir dómstóla frá árinu 1978. Þá var hann staðinn að verki nú í morgun, svo sem hér að framan er rakið. Auk þess sem að framan greinir um a-lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, verður gæsluvarðhald yfir kærða reist á c-lið 103. gr. sömu laga, með því að hegðun hans gefur tilefni til þess að ætla, að hann muni halda áfram brot- um, meðan máli hans er ekki lokið. Með vísan til framanritaðs þykir rétt, að kærði sæti gæsluvarðhaldi allt til sunnudagsins 9. júlí nk. kl. 16.00, svo sem krafist hefur verið. Allan Vagn Magnússon héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kærði, Jónas James Norris, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til sunnu- dagsins 9. júlí nk. kl. 16.00. 1536 Fimmtudaginn 1. júní 1995. Nr. 121/1995. — Þrotabú Fórnarlambsins hf. (Brynjólfur Kjartansson hrl.) gegn Björgúlfi Péturssyni (Arnmundur Backman hrl.) Kærumál. Omerking. Heimvísun. Dómarar. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. mars 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 6. apríl sl. Kæruheimild er í 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o. fl. Kærður er úr- skurður Héraðsdóms Reykjaness, upp kveðinn 8. mars 1995, þar sem sóknaraðila er gert að greiða varnaraðila 2.634.926 krónur ásamt tilgreindum vöxtum frá 12. október 1989 og málskostnað. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði breytt á þá leið, að fjárhæð bótakröfu varnaraðila verði stórlega lækkuð og dráttarvextir dæmdir frá uppsögu dóms í kærumálinu. Þá krefst sóknaraðili þess, að málskostnaður í héraði verði felldur niður og, honum dæmdur kærumálskostnaðar úr hendi varnaraðila. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Þorgerði Erlendsdótt- ur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjaness. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjaness og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Það athugast, að í máli samkvæmt $. þætti laga nr. 21/1991 til 1537 lausnar ágreinings um kröfu á hendur þrotabúi verður aðeins skorið úr um, hvort og hvernig krafan verður viðurkennd við gjaldþrota- skipti. Verður ekki mælt fyrir um skyldu þrotabúsins til greiðslu, svo sem varnaraðili hefur krafist í málinu og fallist var á í hinum kærða úrskurði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins í héraði. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar með- ferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1538 Fimmtudaginn 1. júní 1995. Nr. 144/1995. — Eygló Haraldsdóttir (Jón Magnússon hrl.) gegn Gísla Eiríkssyni (Jóhann Þórðarson hrl.) Kærumál. Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 8. apríl 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 26. sama mánaðar. Kæruheimild er í 133. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum 0. fl. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 29. mars 1995, þar sem viðurkennd er skaðabótakrafa varnaraðila, að fjárhæð 2.231.825 krónur, ásamt tilgreindum vöxtum frá 31. mars 1992, í dánarbú Eiríks Gíslasonar. Sóknaraðili krefst þess aðallega, að öllum kröfum varnaraðila á hendur dánarbúi Eiríks Gíslasonar og sér verði hafnað og sér dæmdur kærumálskostnaður, en til vara, að kröfur varnaraðila verði stórlega lækkaðar og hvor aðili beri sinn kostnað af málinu. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Ingveldi Einarsdóttur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1539 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins í héraði. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar með- ferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1540 Fimmtudaginn |. júní 1995. Nr. 179/1995. — Rafmagnsveitur ríkisins (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) gegn Karli Ólafssyni (Árni Halldórsson hrl.) Kærumál. Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 9. maí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 29. sama mánaðar. Kæruheimild er í 3. mgr. 95. gr. laga um aðför nr. 90/1989, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Austurlands, upp kveðinn 21. apríl 1995, þar sem ógilt er fjárnám, sem sýslumað- urinn í Neskaupstað gerði hjá varnaraðila að kröfu sóknaraðila 27. október 1994. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og hin kærða fjárnámsgerð staðfest. Þá krefst hann málskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar, málskostn- aðar í héraði og kærumálskostnaðar. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Bernhard Bogasyni, fulltrúa við Héraðsdóm Austurlands. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Austurlands og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1541 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins í héraði. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar með- ferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1542 Fimmtudaginn 1. júní 1995. Nr. 93/1995. Hið íslenska kennarafélag (Viðar Már Matthíasson hrl.) gegn fjármálaráðherra f. h. íslenska ríkisins (Jón G. Tómasson hrl.) Verkföll. Veikindalaun. Flýtimeðferð. Opinberir starfsmenn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áffrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 17. mars 1995. Hann krefst þess aðallega, að viðurkennt verði með dómi Hæsta- réttar, að þeir félagsmenn áfrýjanda, sem voru óvinnufærir vegna veikinda eða slysa, áður en boðað verkfall félagsins hófst 17. febrú- ar 1995, eða urðu óvinnufærir af sömu ástæðum eftir upphaf verk- fallsins, eigi rétt til veikindalauna í því. Til vara krefst áfrýjandi viðurkenningar þess, að þeir félagsmenn hans, sem voru óvinnu- færir við upphaf verkfallsins, eigi rétt til veikindalauna, á meðan verkfallið stóð yfir. Þá krefst áfrýjandi í báðum tilvikum málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Málið sætir flýtimeðferð samkvæmt XIX. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. I. Málavöxtum er lýst í héraðsdómi. Því verkfalli áfrýjanda og Kennarasamband Íslands, sem mál þetta varðar og hófst 17. febrú- ar 1995, lauk 29. mars sl. Þegar lög nr. 38/1954 um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins voru sett, nutu opinberir starfsmenn ekki verkfallsréttar. Með lög- um nr. 29/1976 um kjarasamninga Bandalags starfsmanna ríkis og bæja fengu opinberir starfsmenn í aðildarfélögum BSRB verkfalls- rétt. Ríkisstarfsmenn í aðildarfélögum Bandalags háskólamennt- 1543 aðra ríkisstarfsmanna, BHMR, fengu hins vegar ekki verkfallsrétt fyrr en með lögum nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfs- manna. Í 17. gr. laga nr. 38/1954 segir, að ákveða skuli með reglugerð, hvernig fari um launagreiðslur til starfsmanna í veikindaforföllum svo og til kvenna í fjarvistum vegna barnsburðar. Á grundvelli þessa ákvæðis hafa um launagreiðslur í veikindaforföllum verið settar reglugerðir nr. 87/1954, nr. 86/1983, nr. 135/1988 og nr. 411/1989. Í þeim öllum er mælt fyrir um rétt starfsmanns til launa, ef hann „Veikist og getur af þeim sökum eigi sótt vinnu“. Samkvæmt 36. gr. starfsmannalaganna skal við samningu reglugerða og endurskoðun laganna jafnan gefa BSRB kost á að fylgjast með og fjalla fyrir hönd félaga sinna um ágreiningsatriði þau, sem upp kunna að koma. Óumdeilt er, að skýra beri ákvæði þetta þannig, að jafnframt skuli í þessu efni hafa samráð við BHMR. Fjármálaráðherra ritaði BHMR bréf 4. apríl 1989, tveimur dögum fyrir vinnustöðvun, sem þá hafði verið boðuð af hálfu nokkurra að- ildarfélaga bandalagsins. Þar sagði meðal annars: „Að gefnu tilefni skal tekið fram að um greiðslur til ríkisstarfs- manna í verkfalli gilda eftirfarandi reglur:... 2. Þeir sem eru í fæðingar- og eða í námsorlofi halda óskertum launum, sömuleiðis þeir sem eru á biðlaunum og lausnarlaunum við upphaf verkfalls. Sama gildir um þá sem eru á launum í veikinda- og slysaforföllum. .. .“ Í málinu hefur því verið haldið fram af hálfu stefnda, að opinberir starfsmenn hafi aldrei notið veikindalauna í vinnustöðvun nema í verkfalli aðildarfélaga BHMR 6. apríl til 18. maí 1989. Áfrýjandi hefur ekki hnekkt þessari staðhæfingu. Þá er ágreiningslaust milli aðila, að á hinum almenna vinnumarkaði hafi framkvæmdin verið sú, að greiðslur veikindalauna úr hendi atvinnurekenda hafi fallið niður í verkföllum á sama hátt og aðrar launagreiðslur. II. Samkvæmt fyrrgreindum reglugerðum um veikindaforföll starfs- manna ríkisins skulu starfsmanni greidd laun, ef hann „veikist og getur af þeim sökum eigi sótt vinnu“. Engin ákvæði hafa verið þar um rétt starfsmanns til veikindalauna í verkfalli. Þetta orðalag 1544 reglugerðanna verður ekki túlkað svo. án þess að annað komi til, að um sé að ræða lögákveðna greiðslu, sem innt skuli af hendi, þótt efndir á vinnuskyldu hafi fallið miður í verkalli Það er ljóst, að í bréfi fjármálaráðherra til BHMR 4, apríl 1989 var um veikindalaun mælt fyrir um breytta framkvæmd af ríkisins sem launagreiðanda. Því er ekki haldið fram af hálfu áfrý anda, að BSRB hafi nokkru sinni fengið sams konar tilkynningu, og verður ekki séð, að um þessa breytingu hafi verið haft samráð við) þau samtök. Með hliðsjón af fyrri framkvæmd og skýru ákvæði 17. at. laga nr. 3811954 þess efnis, að skipa skuli ákvörðunum um launa- greiðslur til starfsmanna í veikindaforföllum með reglugerð, verður að telja þetta bréf fjármálaráðherra fela í sér stjórnvaldsá um framkvæmd launagreiðslna af hálfu ríkisins í því verkfalli, sem í hönd fór. Hið almenn í upphafi bréfsins þykir ekki geta haggað þessari niðurstöðu. Þar sem þessi ákvörðun ráðherra ól í sér svo afðráttarlausa breytingu frá fyrr nauðsyn til þess að kveða á um hana í reglugerð að höfðu samráði við BSRB or BHMR, svo að hún gæti öðlast almennt gildi, sbr. 17. er. og 36. gr. laga nr. 38/1954. Þeita var hins vegar ekki ger, þegar ný reglugerð nr. 411989 um veikindaforföll starfsmanna ríkisins var sett rúmum fjórum mánuðum síðar. Er því óhjákvæmilent að líta svo á, að greiðslur veikindalauna til ríkisstarfsmanna falli niður við upphaf verkfalls eins og venjulegar launagreiðslur um leið og vinnuskylda þeirra. Sórákvæði 20. pr. laga nr. 94/1986 um skyldu ríkisstarfsmanna til að koma tímabundið til vinnu í verkfalli í þeim tilgangi að afstýra neyðarástand eða einstök ákvæði laga nr. 38/ 1954 um almennar skyldur opinberra starfsmanna leið ekki til ann- artar niðurstöðu, enda verður ekki talið. að ráðningarsamningum sé slitið með verk allsaðserðum, Samkvæmt framansögðu ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýj. aða dóms. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæsta- rétti falli niður. vörðun stöðu ríkisvaldsins, bar Dómsorð: Linn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1544 teglugerðanna verður ekki túlkað svo, án þess að annað komi til, að um sé að ræða lögákveðna greiðslu, sem innt skuli af hendi, þótt ldu hafi fallið niður í verkfalli Það er ljóst, að í bréfi fjármálaráðherra til BIIMR 4. apríl 1989 var um veikindalun mælt fyrir um breytta framkvæmd af hálu ríkisins sem launagreiðanda. Því er ekki haldið fram af hálfu áfrýj. anda, að BSRB hafi nokkru sinni fengið sams konar tilk verður ekki séð, að um þessa breytingu hafi verið hali samráð við Þau samtök, Með hliðsjón af fyrri framkvæmd og skýru ákvæði 17. ar. laga nr. 3811954 þess efnis, að skipa skuli ákvörðunum um launa- greiðslur til starfsmanna í veikindaforföllum með reglugerð, verður að telja þetta bréf ljármálaráðherra fela í sér stjórnvaldsákvörðun um framkvæmd launagreiðslna af hálfu ríkisins í því verkfalli, sem í hönd fór. Hið almenna orðalag í upphafi bréfsins þykir ekki þeta haggað þessari niðurstöðu. Þar sem þessi ákvörðun ráðherra fól í sér svo aldráltarlausa breytingu frá Íyrri afstöðu ríkisvaldsins. bar auðsyn til þess að kveða á um hana í reglugerð að höfðu samráði við BSRB og BILMR, svo að hún gæti öðlast almennt gildi, sbr. 17. er. og 36. gr. laga nr. 38/1954. Þetta var hins vegar ekki ger:, þegar ný reglugerð nr. 411/1989 um veikindaforföll starlsmanna ríkisins var sett rúmum fjórum mánuðum síðar, Er því óhjákvæmilegt að líta svo á, að greiðslur veikindalauna til ríkisstarfsmanna falli niður við upphaf verkfalls eins og venjulegar launagreiðslur um leið og vinnuskylda þeirra. Sórákvæði 20. gr. laga nr. 94/1986 um skyldu ríkisstarfsmanna til að koma tímabundið til vinnu í verkfalli í þeim tilgangi að afstýra neyðarástandi eða einstök ákvæði laga nf. 387 1954 um almennar skyldur opinberra starfsmanna leiða ekki til ann- arrar niðurstöðu, enda verður ekki talið, að ráðningarsamningum sé slitið með verkfallsaðgerðum, Samkvæmt framansögðu ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýj- aða dóms, Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæsta- rélti falli niður ningu, og Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera raskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður 1544 reglugerðanna verður ekki túlkað svo, án þess að annað komi til, að um sé að ræða lögákveðna greiðslu, sem innt skuli af hendi, þótt efndir á vinnuskyldu hali fallið niður í verkfall Það er ljóst, að í bréfi ljármálaráðherra til BHMR 4. apríl 1989 var um veikindalaun mælt fyrir um breytta framkvæmd af hálfu ríkisins sem launagreiðanda. Því er ekki haldið fram af hálfu áfrýj- anda, að BSRB hafi nokkru sinni fengið sams konar tilkynningu, og éð, að um þessa breytingu hafi verið haft samráð við þau samtök. Með hliðsjón af fyrri frumkvæmd og skýru ákvæði 17. ar. laga nr. 3811954 þess efnis, að skipa skuli ákvörðunum um launa steiðslur til starfsmanna í veikindaforföllum með reglugerð. verður að telja þetta bréf fjármálaráðherra fela í sér stjórnvaldsákvörðun um framkvæmd launagreiðslna af hálfu ríkisins í því verkfalli, sem í hönd fór. Hið almenna orðalag í upphafi bréfsins þykir ekki geta haggað þessari niðurstöðu. Þar sem þessi ákvörðun ráðherra fól í sér svo afdráttarlausa breytingu frá lyrri alstöðu ríkisvaldsins, bar nauðsyn til þess að kveða á um hana í reglugerð að höfðu samráði við BSRB og BHMR, svo að hún gæti öðlast almennt gildi, sbr. 17. ot 36. ar. laga nr. 38/1954. Þetta var hins vegar ekki gert. þegar ý reglugerð nr. ál1/1989 um veikindaforföll starfsmanna ríkisins var sett rúmum fjórum mánuðum síður. Er því óhjákvæmilegt að líta svo á, að greiðslur veikindalauna til ríkisstarfsmanna falli niður við upphaf verkfalls eins og venjulegar launagreiðslur um leið og vinnuskylda þeirra. Sérákvæði 20. gr. laga nr. 94/1986 um skyldu tíkisstarfsmanna tl að koma tímabundið til vinnu í verkfalli í þeim ngi að afstýra neyðarástandi eða einstök ákvæði lapa nr. 38/ verður ekki 1954 um almennar skyldur opinberra starfsmanna leiða ekki til ann arrar niðurstöðu, enda verður ekki talið. að ráðningarsamningum sé slitið með verkfallsaðgerðum. Samkvæmt framansögðu ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýj- aða dóms. Fltir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður 1545 Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 15. mars 1993. I. Mál þetta, sem dómtekið var 9. þ. m., er höfðað með stefnu, birtri 17. febrúar sl., sem lögð var fram í dómi 20. sama mánaðar. Stefnandi er Hið íslenska kennarafélag, kt. 460279-1009, Lágmúla 7, Reykjavík. Stefnt er fjármálaráðherra f. h. íslenska ríkisins, kt. $50169-2829, Arnar- hvoli, Reykjavík. Stefnandi gerir þær dómkröfur aðallega, að viðurkennt verði með dómi réttarins, að þeir félagsmenn stefnanda, sem eru óvinnufærir vegna veik- inda eða slysa, áður en boðað verkfall félagsins hefst 17. febrúar 1995, eða verða óvinnufærir af sömu ástæðum eftir upphaf verkfallsins, eigi rétt til launa samkvæmt reglugerð nr. 411/1989 um veikindaforföll starfsmanna ríkisins. Til vara krefst stefnandi þess, að viðurkennt verði með dómi réttarins, að þeir félagsmenn stefnanda, sem óvinnufærir voru vegna veikinda eða slysa við upphaf verkfalls félagsins 17. febrúar 1995, eigi áfram rétt til launa sam- kvæmt reglugerð nr. 411/1989 um veikindaforföll starfsmanna ríkisins. Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar að mati réttarins. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og að stefnda verði dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda samkvæmt mati dómsins. Að ákvörðun dómstjóra sætir mál þetta flýtimeðferð samkvæmt XIX. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Upphaflega krafðist stefndi aðallega frávísunar málsins á þeim grund- velli, að stefnandi hefði ekki lögvarða hagsmuni af því að fá úr dómkröfum sínum skorið í dómsmáli, sbr. 3. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, en þeirri kröfu var hafnað með úrskurði dómsins 6. þ. m. Í for- sendum úrskurðarins kemur m. a. fram, að samkvæmt 3. mgr. 25. gr. ofan- greindra laga geti félag eða samtök manna rekið í eigin nafni mál til viður- kenningar á tilteknum réttindum félagsmanna. Í lögum stefnanda komi m. a. fram, að stefnandi skuli gæta hagsmuna og réttinda félagsmanna og vera sameiginlegur málsvari þeirra. Samkvæmt því verði að telja að fyrir liggi skýrt málsóknarumboð stefnanda til handa til að reka mál þetta hér fyrir dómi. Ljóst sé, að ágreiningur sé með aðilum um, hvort félagsmenn stefnanda eigi rétt til greiðslu launa vegna veikinda eða slysa í yfirstandandi verkfalli félagsmanna stefnanda, og af því leiði, að stefnandi eigi rétt á að fá úr því skorið í dómsmáli, hvort réttur þeirra standi til greiðslu launa í verkfallinu, sbr. 2. mgr. 25. gr. nefndra laga um meðferð einkamála. 50 Hæstaréttardómar ll 1516 „ Stefnandi or sóttarfölag kennara, op eru félagsmenn að langmestu leyti síkisstarfsmenn, Í lögum félagsins eru ákvæði þess efnis, að félagið skuli seta hagsmuna og réttinda félagsmanna, að því er störl þeirra og menntun varðar, og vera sameiginlegur málsvari þerra. Þá er það hlutverk félagsins að fara með samningsrétt um kaup og kjör félagsmanna. Hinn 17. fobrúar sl, hófst vorklall félagsmanna stefnanda og Kennara sambands Íslands. Lipgur fyrir í málinu, að í febrúar s, þágu os félags vinn stefnanda og tuttupu og sjö félagsmenn í Kennarasambandi Íslands laun frá stefnds vegnu veikinda eða sjúkdóm, Ww. í 17. pe apa nr. 38954 eru fyrirmæli um, að kveða eigi á um rétt úl Hauna í veikindaforföllum í reglugerð. Um þetta efni hafn verið í ii reglu serð nr. $771954 um orlof og veikindaforföll starfsmanna ríkisins með síðari breytingum, reglugerð nr. $611983 um seikindaforlóll starfsmanna ríkisins ou reglugerðir nr. 15579988 og á11/1980 um sama efni. Er megindigangur reglugerða þessara sí að gera rikisstarfsmann. som frá vinnu vorður vegna veikinda, jafnsettun þeim starfsmanni, sem heilbrigður er, Um tímalengd faunapreiðslna vegna veikindaorflla er þó efir starfsaldri Með lógum nr. 29/1976 um kjarasamninga Bandalags starfsmanna ríkis ou bæja (RSRIR) var ríkisstarfsmönnum veittur verkfllsrétur í fyrsta sinn Um verkföll opinberra starfsmanna, þ.m. , félagsmanna stefnanda, silda nú ákvæði 1. kafla ls nr. 941986 um kjarasamninga opinberra starfs "manna. Voru reglugerðir nr. 1351988 og nr dlL1989 því settar eftir gildis töku laga nr. 4986, Þá ér óumdeilt, að við setningu þeirra reglugerða hafi rið haft samráð við BSRIB og Bandalap háskólamenntaðra manna í ríkis þjónustu (BHMR) sem stefnandi or uðil að, sbr. 36. gr. Íuga nr. 381954, er reyndar kveður einungis á um, að í því efni skuli hall samið við BSRB Regluserðir þessar sem og reglugerð nr. #61983 hafa okki að geyma nein ákvæði um rótt manna í verkfalli il greiðslu forfallalnuma, Enn fremur er fram komið í málinu, að í framkvamd hafa þeim víkisstarfsmönnum í verk“ falli sen forfllast hafa frá vinnu vegna veikinda ðu sjúkdóma fyrir verk {al eða efir uð það hófst, ekki verið greidd laun, án þess að það hafi sætt | mótmælum Það er álit dómsins. að fyrrareint bróf þáverandi fjármálaráðherra, dag- | | | sett 4. apríl 1989, il BHMR geti ekki haft uð geyma bindandi stjórnvalds: fyrirmæli um rétt manna til eikinda- og slysaforföllum, enda verður þeim málum ekki skipað nema með reglunerð, sbr. 17, ær. lag eiðslu laun 546 Stefnandi er stéttarfélag kennara, og eru félagsmenn að langmestu leyti ríkisstarfsmenn. Í lögum félagsins eru ákvæði þess efnis, að félagið skuli er störf þeirra og menntun gæta hagsmuna og réttinda félagsmanna, að) þ varðar, og vera sameiginlegur málsvari þeirra, Þá er það hlutverk jé að fara með samningsrétt um kaup og kjör lólagstmanna. n 17. febrúar sl, hólst verkfall félagsmanna stefnanda og Kennara- sambands Íslands. Ligur fyrir í málinu að í febrúar sl þágu set fá menn stefnnnda óg titugu og sjö féugsmenn í Kennarasambandi Íslandi laun frá stenda vegna veikinda eða sjúkdi sins Í 17. ar. gu nr. 381Ð5A eru Ísrirmæli um að kveða eigi á um rétt il Hauna í veikindaforföllum í reglugerð, Um þeta efni hafa vorið í gildi reglu- serð nr. $7954 um orlof og veikindaforföll starfsmanna ríkisins með síðari breytingum. rexhugerð nr. $6/1985 um veikindnforföl starlsmanna ríkisins og reglugerðir nr. 13519988 ou All/198) um sama efni. Er megintilgungur reglugerða þessara sá að gera ríkisstarlsmann, sem rá vinnu verður vögna veikinda, jalnsettan þeim starfsmanni. sem heilbrigður er. Um tímalengd launagreiðslna vegna veikindaforfalla fer þó eftir starfsaldri, Með lögum nr. 2911976 um kjarasamninga Bandalags starfsmanna ríkis og bæja (BSRB) var ríkisstarfsmönnum veittur verkallsróttur í fyrsta sinn, Um verkföll opinberra starfsmanna, þ. m. t. félagsmanna stefnanda, gilda nú ákvæði IL kalla laga nr. 941986 um kjarasamninga upinber manna. Voru reglugerðir mr. 135/1988 og nr. á1l/I98Ð því settar eftir ildis- töku laga nr. 94/1986. Þá er óumdcili, uð við setningu þeirra reglugerða hafi sið hali samráð við BSRB on Bandalag háskólumenntaðra mann í ríkis þjónustu (BHM) semi stundi rað að, sbr. 36. ar. laga ni 4, reyndar kveður cinungi í því efni skuli hafi samráð við BSRB. Reglugerðir þessar sem 0 Bignið nr. 8621983 hafa ekki að geyma nein ákvæði um rétt manna í verkfalli til greiðslu forfallalauna. Enn framur er fram komið í málinu, að í framkvæmd hafa þeim ríkisstarfsmönnum í verk= falli, som forfallast hafa frá vinnu vegna veikinda eða sjúkdóma fyrir verk fall eða eltir að það hófst, ekki verið greidd un, án þess að það hafi sætt mótmælum Það er álit dómsins. að fyrrgreini bréf þáverandi fjármálaráðherra, dag- sett 4. april 1989, tl BHMR gcti ekki haft að geyma bindandi stjórnvalds- fyrirmæli um rétt manna til areiðslu luma í veikinda- og slysaforföllum, enda verður þeim málum ekki skipað nema með reglugerð, sbr. 17. pr. laga, ó mestu lest ríkisstarfsmenn. Í lögum félagsins oru úkvæði þess efnis, að félagið skuli Bata hagomuna og rótina félagsmanna, að þv or sörf þetta og menn varðar, og vera sameiginlegur málsvari þeirra. Þá er það hlutverk íólagsins að fara með samningsrétt um kaup og kjör félagsmanna Hinn 17. febrúar sl, hófst verkfall félagsmanna stefnunda og Kennara sambands Íslands, Liggur fyrir í málinu, að í febrúar sl. þágu ses Jélags- menn stefnanda og tuttugu og sjö Félagsmenn í Kennarasamband: Íslands Hun frá stefnda von veikinda eða sjúkdóma Stefnandi er s1 larfélag kennara, og eru Félagsmenn að Lan r. laga nr. 3811954 eru fyrirmæli um. að kveða eipi á um rétt til launa í veikindaforföllum í reglugerð. Um þetta efni hafa verið í gilli reglu- serð nr. $711954 um orlaf og veikindaforföll starfsmanna ríkisins moð síðari breytingum, reglugerð nr. 861983 um veikindaforföll starfsmanna ríkisins sæ roggvðir a. SIÐI og VÍÐIS um sama efni. Er mogintilgangut „sem frá vinnu verður vegna a þessara sá að gera ríkisstarfs veikinda, jafnæetan þeirr Marsmunni, sem heilbrigður er. Van tímalengd luunagreiðslna vegna veikindaforfalla fer þó eftir starfsaldri. Með lögum nr. 2941976 um kjarasamninga Bandalags starfsmanna ríkis oe bæja (BSRB) var ríkisstarlsmönnum veittur verkfallsréttur í fyrsta sinn, Um verkföll opinberra starfsmanna, þ.m, na stefnanda, gilda nú ákvæði NL k 1986 um kjarasamninga opinberra starfs manna. Voru reglugerðir nr. 135/1988 oy því settar eftir pildis- töku laga nr. 94/1986. Þá er Gumdeil, að við setningu þeirra reglugerða hafi verið haft samráð við BSRB og Bandalag háskólamenntaðra manna í ríkis- Þjónustu (BIIMR). sem stefnandi er aðili að. sbr. 36. ær. lapa nr. 3811954. or um. að í því efni skuli haft samráð við BSR. alugerðir þv reglugerð nr. 861983 hafa ekki að geyma nein ákvæði um éxt mnnna í verkuli l areiðlu frfllalsuna. Enn fr frum kumið í málinu, að í framkvæmd hafa þeim ríkisstarfsmönnum í verk. falli som forfallast hafa frá vinnu vegna veikinda eða sjúkdóma fyrir verk- fail eða eftir að það hófst, ekki verið greidd laun, án þess að það hafi sælt ælum. Það er álit dómsins, að fyrrgreint hréf þáverandi fjármálaráðheira, dag. sett 4, apríl 1980, til BEIMR geti ekki haft að geyma bindandi stjórnvalds- fyrirmæli um rétt manna úl greiðslu luma í veikinda- og slysaforföllum. enda verður þeim málum ekki skipað nemi með reglugerð. sbr. 17.pr. laga 1. félags reyndar kveður einungis á mót 1547 nr. 38/1954. Að auki verður einnig að líta til þess, að eftir að þessi fyrirmæli voru kunngerð BHMR, var reglugerð nr. 411/1989 sett að höfðu samráði við BSRB og BHMR, en í henni eru engin ákvæði, sem svara til ofangreindra tilskrifa ráðherrans. Það er meginregla í vinnurétti, að meðan á verkfalli stendur, falli niður skyldur samkvæmt ráðningarsamningi þeirra starfsmanna, sem verkfallsrétt hafa. Er starfsmanni, sem í verkfalli er, óskylt og óheimilt að vinna þau störf, sem ráðningarsamningur hans tekur til. Á móti fellur niður sú skylda vinnuveitandans að greiða starfsmanninum laun. Með vísan til ofanskráðrar meginreglu íslensks vinnuréttar og að öðru leyti til þess, sem rakið hefur verið, er það niðurstaða dómsins, að þeir starfsmenn stefnanda, sem voru frá vinnu vegna veikinda eða sjúkdóma við upphaf verkfalls stefnanda 17. febrúar sl. eða urðu óvinnufærir af greindum ástæðum, eftir að það hófst, eigi ekki rétt til launa í því. Ber því að sýkna stefnda af kröfum stefnanda í máli þessu, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Helgi 1. Jónsson héraðsdómari kveður upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi fjármálaráðherra f. h. íslenska ríkisins skal vera sýkn af kröfum stefnanda í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 1548 Fimmtudaginn 1. júní 1995. Nr. 98/1995. —— Ákæruvaldið (Björn Helgason saksóknari) gegn Ögmundi Eggert Ásmundssyni Reykdal (Ragnar Halldór Hall hrl.) Kynferðisbrot. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Ákærði áfrýjaði málinu til Hæstaréttar með vísan til a-, b- og c- liðar 147. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, sbr. 7. gr. laga nr. 37/1994. Krefst hann vægustu refsingar, sem lög frekast heimila, og verði hún að öllu leyti skilorðsbundinn. Þá krefst hann lækkunar á bótafjárhæð og að hún beri ekki vexti fyrr en frá upp- sögu dóms Hæstaréttar. Ákæruvaldið áfrýjaði málinu með stefnu 15. mars 1995 og krefst þyngingar refsingar og greiðslu miskabóta, eins og krafist var í ákæru. Í héraðsdómi er greint frá nokkru misræmi í framburði X um at- hæfi ákærða gagnvart henni, annars vegar hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins og hins vegar fyrir dómi. Af gögnum málsins sést, að við frumrannsókn málsins voru tekin sýni af ákærða og lagt hald á nær- klæði hans í þágu rannsóknar málsins. Ekkert liggur fyrir í málinu um rannsókn á gögnum þessum eða um samanburð þeirra við sýni, er tekin voru af stúlkunni. Niðurstaða slíkrar rannsóknar gat skipt máli við sönnunarmat í málinu. Eins og rakið er í héraðsdómi, kom ákærði aðfaranótt 4. septem- ber 1994 í íbúð að A í Reykjavík, þar sem nokkur ungmenni voru fyrir, en ákærði þekkti þar hvorki gesti né húsráðendur. Fór hann inn í herbergi við svefnherbergisgang íbúðarinnar, þar sem stúlka lá nakin á svefnsófa, og þykir óhætt að leggja til grundvallar, að hún hafi verið sofandi. Telja verður sannað, þegar litið er til framburðar beggja, að ákærði bjó sig til að hafa samfarir við stúlkuna. Hins veg- 1549 ar þykir varhugavert með hliðsjón af ofangreindu misræmi í fram- burði stúlkunnar og annmörkum á rannsókn sýnilegra sönnunar- gagna að telja hafið yfir vafa gegn neitun ákærða, að atferli hans hafi náð svo langt eða verið að öllu leyti með þeim hætti, sem lýst er í ákæru. Verður því að virða verknað ákærða sem tilraun til að hafa samræði við stúlkuna, þar sem hún lá sofandi, og varðar það við 196. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 40/ 1992, sbr. 20. gr. hegningarlaganna. Staðfesta ber ákvörðun héraðsdóms um refsingu ákærða, greiðslu miskabóta og sakarkostnað. Dæma ber ákærða til greiðslu áfrýjunarkostnaðar, eins og í dóms- orði segir. Dómsorð: Niðurstaða hins áfrýjaða dóms skal vera óröskuð. Ákærði, Ögmundur Eggert Ásmundsson Reykdal, greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 35.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Ragnars Halldórs Hall hæstaréttarlögmanns, 35.000 krón- ur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 31. janúar 1995. Ár 1995, þriðjudaginn 31. janúar, er á dómþingi Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Hirti O. Aðalsteinssyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í sakamálinu nr. 848/1994: Ákæruvaldið gegn Ögmundi Eggert Ásmundssyni Reykdal, sem tekið var til dóms 9. janúar sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 15. nóvember sl., gegn ákærða, Ögmundi Eggert Ásmundssyni Reykdal, Flétturima 25, Reykjavík, fæddum 22. júlí 1968, fæðingarnúmer 554, „fyrir kynferðisbrot með því að hafa aðfaranótt sunnudagsins 4. september 1994 í svefnherbergi á jarðhæð að... í Reykjavík notfært sér, að K, fædd 1975, svaf þar nakin á svefnsófa og gat ekki sökum svefndrunga spornað við verknaðinum, lagst á hnén í sófann, dregið stúlkuna upp að mjöðmum sér og sett getnaðarlim sinn í endaþarm hennar og í þann mund, er hún vaknaði vegna sársauka, lagst ofan á hana og sett liminn í leggöng hennar, og náði K þá að ýta ákærða af sér. Telst þetta varða við 196. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 40/1992. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar. Í málinu krefst Ásta Magnúsdóttir lögfræðingur, Skeifunni 11 A, Reykjavík, f. h. K skaðabóta úr hendi ákærða, 700.000 kr., auk dráttarvaxta samkvæmt HI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 og lögmannskostnaðar, að lágmarki 70.000 kr., ásamt vöxtum og virðisaukaskatti“. Niðurstaða. Ákærði hefur skýrt svo frá, að hann hafi umrætt sinn verið undir miklum áfengisáhrifum og, því bresti minni sitt um atvik. Ákærði hefur þó skýrt frá því, að hann hafi farið óboðinn inn í hús, þar sem fólk var að skemmta sér, og þá kvaðst hann muna eftir sér inni í einu svefnherbergja hússins, þar sem hann kvaðst hafa séð brosandi stúlku. Akærði er fámáll um samskipti þeirra, en honum fannst þau hafa verið í faðmlögum, og fannst honum stúlkan algáð og vakandi, og jafnframt taldi hann, að stúlkan hefði verið nakin, en vildi þó ekki fullyrða um það. Ákærði kvaðst hvorki hafa haft samfarir við stúlkuna í leggöng né endaþarm. Lögreglumaður, sem ræddi við ákærða eftir atvikið, kvað ákærða hafa talað um, að þau hefðu bæði verið ýmist nakin eða í fötum, og hefði hann talað um að hafa látið vel að stúlkunni. Kærandi og vitnið M eru sammála um, að þau hafi haft samfarir í um- ræddu herbergi skömmu áður og samfarirnar eingöngu verið um leggöng. Kærandi hefur lýst því. að hún hafi sofnað við hlið vitnisins M og vaknað við sársauka í endaþarmi og þá séð ákærða milli fóta sér. Ekki er að öllu leyti samræmi í framburði kæranda hjá RLR og fyrir dómi um það, hvort samfarirnar voru um endaþarm eða leggöng, og hefur kærandi skýrt þetta misræmi svo, að langt sé um liðið og hún reynt að ýta atburðinum frá sér. Vitnin A, V og S hafa allar lýst mikilli geðshræringu kæranda eftir um- rætt atvik og þeirri fullyrðingu hennar, að hún hafi vaknað við það, að ákærði var í samförum við hana. Þá hafa lögreglumennirnir Sigurður Jóns- son og Halldóra Klara Valdimarsdóttir lýst geðshræringu kæranda, og hefur Sigurður það eftir henni, að hún hafi vaknað við það, að ókunnugur maður væri ofan á sér og hefði samfarir við sig. Þá hafa í máli þessu verið lögð fram ýtarleg gögn frá neyðarmóttöku Borgarspítalans, þar sem fram kemur m. a. frásögn kæranda af atburðum og lýsing hennar á því, hvernig hún vaknar við það, að ókunnur maður hef- ur samfarir við hana. Í gögnum þessum er lýst sprungum við endaþarmsop og sársauka kæranda við sýnatöku, sem hún segir svipaðan þeim og hún vaknaði við um nóttina. Hefur Arnar Hauksson kvensjúkdómalæknir stað- fest þessar skýrslur sínar fyrir dómi og lýst því áliti sínu, að ákverkar kær- 1551 anda við endaþarmsop bendi til þess, að um samfarir um endaþarm hafi verið að ræða. Þegar höfð er hliðsjón af gloppóttum framburði ákærða, sem hefur viður- kennt að hafa farið óboðinn inn í hús, þar sem honum ókunnugt fólk hélt samkvæmi, og farið inn í svefnherbergi til stúlku, sem hann þekkti ekki og hafði enga ástæðu til að ætla, að myndi þýðast hann, eiðfestum framburði kæranda, sem í flestum meginatriðum hefur verið samhljóða á öllum stigum máls þessa um þau atriði, er lúta að kynferðislegum athöfnum ákærða gagnvart henni, lýsingu vitna á viðbrögðum og ástandi kæranda ettir atvikið og með vísan til annarra rannsóknargagna, þykir ekki varhugavert að telja sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök í ákæruskjali og þar þykir rétt færð til refslákvæða. Sakaferill, viðurlög. Samkvæmt sakavottorði ákærða sættist hann á sektargreiðslu og öku- leyfissviptingu fyrir ölvunarakstur árið 1987. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 9 mánuði, en fresta skal fullnustu 6 mánaða af refsivistinni, og skal hún niður falla að liðnum tveim- ur árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. al- mennra hegningarlaga. Skaðabætur. Ásta Magnúsdóttir lögfræðingur, Skeifunni 11 A hér í borg, hefur fyrir hönd kæranda krafist 700.000 kr. miskabóta úr hendi ákærða auk dráttar- vaxta samkvæmt HI. kafla vaxtalaga og lögmannskostnaðar samkvæmt 4. mgr. 172. gr. laga nr. 19/1991 ásamt vöxtum og virðisaukaskatti. Með vísan til 26. gr. skaðabótalaga ber að dæma ákærða til að greiða kæranda 200.000 kr. í skaðabætur ásamt dráttarvöxtum frá 4. september 1994 til greiðsludags. Hefur þá verið tekið tillit til lögfræðikostnaðar við gerð kröfunnar, þar á meðal virðisaukaskatts. Sakarkostnaður. Dæma ber ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin sak- sóknarlaun, er renni í ríkissjóð, 75.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnar Clausen hrl., 75.000 kr. Guðjón Ólafur Jónsson fulltrúi flutti mál þetta af hálfu ákæruvalds. Dómsorð: Ákærði, Ögmundur Eggert Ásmundsson Reykdal, sæti fangelsi í 9 mánuði, en fresta skal fullnustu 6 mánaða af refsingunni, og skal hún 1552 niður falla að liðnum tveimur árum frá uppkvaðningu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði greiði K..., Reykjavík. 200.000 krónur í skaðabætur ásamt dráttarvöxtum frá 4. september 1994 til greiðsludags. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun. er renni í ríkissjóð, 75.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnar Clausen hrl., 75.000 kr. 1553 Fimmtudaginn 1. júní 1995. Nr. 336/1993. — Eysteinn Georgsson (Vilhjálmur H. Vilhjálmsson hrl.) gegn Vátryggingafélagi Íslands hf. (Hákon Arnason hrl.) Vátrygging. Iðgjald. Aðfinnslur. Gjafsókn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson og Markús Sigurbjörnsson og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. ágúst 1993 og krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 623.892 krónur með dráttarvöxtum frá 10. mars 1991 til greiðslu- dags. Einnig krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsmálaráðherra veitti áfrýjanda gjafsókn fyrir Hæstarétti 28. desember 1993. Stefndi gerir þær kröfur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjanda dæmt að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. I. Eins og segir í héraðsdómi, eru aðilar sammála um, að áfrýjandi hafi fengið frest á greiðslu iðgjalda af húftryggingu og ábyrgðar- tryggingu fólksbifreiðar sinnar, IE 352, fyrir vátryggingartímabilið frá 9. apríl 1990 til 1. maí 1991. Í málinu er aðeins til úrlausnar réttar- staða aðila eftir samningnum um húftrygginguna. Í héraðsdómi kemur og fram, að aðila greinir á um, hvers efnis samkomulag þeirra um gjaldfrest hafi verið. Ákvæði 7. gr. skilmála þeirra, sem málsaðilar eru sammála um, að gilt hafi um húftrygginguna, eru í þeim atriðum, sem máli skipta, í samræmi við 1. mgr. 14. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamn- inga. Jafnframt segir í 7. gr. vátryggingarskilmálanna, að sending til- kynningar eða gíróseðils jafngildi kröfu um greiðslu. Loks er í 7. gr. skilmálanna vísað til ákvæða 12.-1S. gr. laga um vátryggingarsamn- inga. 1554 I. Áfrýjandi heldur því fram, að það, að stefndi hafi ekki afmáð húftryggingu áfrýjanda endanlega úr bókum sínum fyrr en 21. febrúar 1991, sýni, að vátryggingin hafi „enn verið í gildi“, er vá- tryggingaratburðinn bar að höndum. Hér verður þó að líta til ákvæða 14. gr. laga nr. 20/1954, en ljóst er af þeim og samanburði við 15. gr. laganna, að ábyrgð félagsins á tjóni af völdum vátrygp- ingaratburðar getur fallið niður, þótt vátryggingarsamningurinn sé ekki fallinn úr gildi. Hér ber sérstaklega að hafa í huga, að eftir 3. mgr. 14. gr. laganna má vátryggingartaki, meðan samningurinn er ekki með öllu fallinn úr gildi, greiða iðgjaldið með þeim réttaráhrif- um, að ábyrgð félagsins hefjist að nýju, frá því að greiðslan fór fram. Verður því ekki fallist á greinda málsástæðu áfrýjanda. III. Umboðsmaður stefnda í Keflavík lýsti fyrir héraðsdómi hvernig hagað var innheimtu iðgjalda í umdæmi sínu á þeim tíma, sem hér skiptir máli. Að sögn hans voru innheimtutilkynningar, sem ritaðar voru í aðalskrifstofu stefnda í Reykjavík, ýmist sendar vátryggingar- tökum beint eða með milligöngu Keflavíkurumboðsins. Í síðar- greindum tilvikum kvað hann starfsmenn umboðsins oftast hafa sent tilkynningarnar í pósti, en sumar hefðu verið bornar út til vá- tryggingartaka. Í héraðsdómi er rakin yfirlýsing stefnda um upplýsingar um hina umdeildu húftryggingu, sem geymdar eru í gagnasafni tölvudeildar í aðalstöðvum stefnda í Reykjavík. Jafnframt liggur fyrir sýnishorn af tilkynningu stefnda til áfrýjanda um, að enn sé ógreitt iðgjald af húftryggingu fyrir vátryggingartímabilið frá 9. apríl 1990, Þykir mega leggja það til grundvallar, sem segir í yfirlýsingunni, þ. e., að gíróseðill hafi verið sendur áfrýjanda á heimilisfangið Suðurgötu 25, Keflavík, 16. apríl 1990, en ítrekanir sendar til hans að Ásabraut S, Keflavík, í júní, júlí, ágúst, september, október og nóvember 1990 og loks í janúar 1991. Eftir framburði áfrýjanda fluttist hann að Ása- braut 5 í september 1989, og lögheimili hans var skráð þar frá 6. október 1989 til 31. desember 1992 samkvæmt vottorði Hagstofu Ís- lands. Fkkert er komið fram, sem gefur tilefni til að ætla, að ofangreind- 1555 ar tilkynningar hafi ekki verið lagðar í póst eða eftir atvikum born- ar út, eftir að þær voru ritaðar, eins og tilætlunin var. Áfrýjandi hef- ur ekki heldur borið fram neinar sennilegar skýringar á þeim stað- hæfingum sínum, að sér hafi engar tilkynningar borist um ógreitt iðgjald af húftryggingunni. Er reyndar með ólíkindum, að allar til- kynningarnar hafi misfarist. Þótt lögð væri til grundvallar sú fullyrðing áfrýjanda, að umboðs- maður stefnda hefði lofað honum gjaldfresti á iðgjaldi af húftrygg- ingu, sem hann keypti 9. apríl 1990, allt til loka vátryggingartíma- bilsins 1. maí 1991, verður með hliðsjón af því, sem áður er rakið um ítrekunartilkynningarnar, að telja, að áfrýjandi hafi ekki haft ástæðu til að ætla, að tómlæti hans um greiðslu hefði engin áhrif á rétt hans gagnvart stefnda. Þegar litið er til algers aðgerðaleysis áfrýjanda í þessu efni, þykir ekki skipta máli um rétt hans á hendur stefnda, að í hinum stöðluðu ítrekunum var ekki sérstaklega vikið að munnleg- um samningi aðila um gjaldfrest. Svo sem fyrr greinir, liggur fyrir sýnishorn frá tölvudeild stefnda af texta ítrekunartilkynninga til áfrýjanda um ógreitt iðgjald af húf- tryggingunni. Af hálfu áfrýjanda er því haldið fram, að orðalag þessara tilkynninga sé óákveðið og nægi ekki til þess, að stefndi geti borið fyrir sig vanskil á grundvelli þeirra. Á það verður ekki fallist, enda er það ekki skilyrði réttaráhrifa eftir 14. eða 15. gr. laga nr. 20/ 1954, að kröfu um greiðslu iðgjalds fylgi sérstakur áskilnaður um, hvaða afleiðingar vanskil hafi. Að svo vöxnu máli ber að fallast á það með héraðsdómi, að greindar tilkynningar feli í sér nægilega kröfu um greiðslu iðgjalds í skilningi 14. gr. laga nr. 20/1954 og 7. gr. vátryggingarskilmálanna. Þar sem iðgjald af húftryggingu áfrýjanda var ógreitt, er vátrygg- ingaratburðurinn varð 16. febrúar 1991, bar stefndi ekki ábyrgð á því tjóni, er af hlaust, sbr. 14. gr. laga nr. 20/1954. Með þessum athugasemdum ber að staðfesta héraðsdóm. Rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Gjaf- sóknarkostnaður áfrýjanda greiðist úr ríkissjóði, eins og nánar greinir í dómsorði. Fyrir héraðsdómi var málið flutt munnlega og dómtekið 9. des- ember 1992, en síðan endurupptekið, munnlega flutt og dómtekið 14. maí 1993 með vísan till. mgr. 115. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð 1556 einkamála. Dómur var kveðinn upp 19. maí 1993. Sakarefni málsins er einfalt og lagaatriði afmörkuð. Skýringar dómara um embættis- annir í desember 1992 og janúar 1993 réttlæta ekki þennan drátt. Ber að átelja þessa málsmeðferð héraðsdómara. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda, Eysteins Georgssonar, fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutnings- þóknun lögmanns hans, 90.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 19. maí 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 14. maí sl., er höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur af Eysteini Georgssyni, kt. 020947-0299, Asabraut 5, Keflavík, gegn Vátryggingafélagi Íslands hf., kt. 690689-2009, Ármúla 3, Reykjavík, með stefnu, þingfestri 26. september 1991. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verið dæmdur til greiðslu vá- tryggingarbóta, að fjárhæð 623.892 kr., með dráttarvöxtum skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 10. mars 1991 til greiðsludags. Þá er þess krafist, að kveðið verði á í dómsorði, að áfallnir dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, fyrst 10. mars 1992 og síðan 10. mars ár hvert. Þess er og krafist, að stefndi greiði stefnanda málskostnað skv. gjaldskrá LMFÍ auk virðisaukaskatts, þar sem stefnandi sé eigi virðisaukaskattsskyld- ur, og beri málskostnaðarfjárhæð dráttarvexti skv. 11. kafla vaxtalaga frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og tildæmdur málskostnaður úr hans hendi að mati dómsins auk virðisaukaskatts og með dráttarvöxtum skv. II. kafla vaxtalaga frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Mál þetta var dómtekið að loknum munnlegum málflutningi 9. desember sl. Það var endurupptekið, endurflutt og dómtekið á ný 14. maí sl. I. Málsatvik eru þau, að 9. apríl 1990 keypti stefnandi hjá umboði stefnda í Keflavík ábyrgðartryggingu og húftryggingu (kaskótryggingu) á bifreið sína, IE-352, fyrir tímabilið 9. apríl 1990 til 1. maí 1991. Iðgjald ábyrgðar- tryggingar var 58.357 kr., en húftryggingar 27.653 kr.. samtals 86.010 kr. Stefnandi greiddi strax 30.000 kr. innborgun, en eftirstöðvar átti að greiða 1557 síðar, og greinir aðila á, hvað um var samið í því efni. Stefnandi fékk jafn- framt sérstaka staðfestingu á ábyrgðartryggingu bifreiðarinnar, sem nauð- syn bar til vegna aðalskoðunar bifreiðarinnar, sem fram fór sama dag. Hinn 16. febrúar 1991 varð tjón á bifreið stefnanda í árekstri. Voru þá enn ógreiddar eftirstöðvar iðgjaldanna, 56.010 kr. Er stefnandi leitaði til stefnda til að fá viðgerðarkostnað greiddan samkvæmt húftryggingunni, var honum tjáð, að tryggingin væri fallin niður vegna vanskila á greiðslu iðgjalds. Á þetta hefur stefnandi ekki fallist og reisir bótakröfu sína á því, að hann hafi samið við umboðsmann stefnda um greiðslufrest á eftirstöðvum vátryggingariðgjalda bifreiðarinnar, IE-352, um ótiltekinn tíma og húftryggingin enn verið í gildi, þegar tjónsatburðurinn varð 16. febrúar 1991. Af hálfu stefnda er til þess vísað, að umsamið hafi verið, að eftirstöðvar iðgjalda yrðu gerðar upp með mánaðarlegum greiðslum á næstu sex mánuðum og skyldu að fullu greiddar í október 1990. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að stefnanda hafi verið sendar ítrekaðar kröfur um greiðslu húftryggingarinnar vegna vanskila. Ábyrgð stefnda samkvæmt húftryggingunni hafi því verið löngu lokið og húftryggingarsamningurinn fallinn úr gildi, þegar tjónið varð á bifreið stefnanda. Er bótakröfum stefnanda því hafnað af hálfu stefnda. Niðurstaða. Ágreiningslaust er, að 9. apríl 1990 komst á vátryggingarsamningur milli aðila um húftryggingu bifreiðar stefnanda, IE-352, hjá stefnda. Innborgun stefnanda, að fjárhæð 30.000 kr., var færð á ábyrgðartryggingu stefnda, en iðgjald húftryggingar var hvorki greitt á gjalddaga né síðar. Óumdeilt er, að samið hafi verið um greiðslufrest til handa stefnanda, en aðila greinir á um, hvers eðlis það samkomulag hafi verið, og er ósönnuð sú staðhæfing stefn- anda, að samið hafi verið um greiðslufrest á eftirstöðvum iðgjaldanna um ótiltekinn tíma. Um afleiðingar vanskila og ábyrgðarlok er fjallað í 7. gr. almennra skil- mála fyrir húftryggingu ökutækja hjá stefnda. Þar segir svo m. a.: „Fyrsta iðgjaldið fellur í gjalddaga þann dag, sem vátryggingin tekur gildi, sé eigi um annan gjalddaga samið. Verði fyrsta iðgjald eigi greitt, þegar þess er krafist, en þá kröfu má í fyrsta lagi gera á gjalddaga, er ábyrgð félagsins lokið.“ ... „Sending tilkynningar eða gíróseðils jafngildir kröfu um greiðslu.“ Af hálfu stefnda er á það bent, að samkvæmt samkomulagi aðila hafi ið- gjaldið átt að vera að fullu greitt eigi síðar en í október 1990. Í málinu ligg- ur fyrir yfirlýsing frá tölvudeild stefnda, svohljóðandi: „Það staðfestist hér með, að tölva Vátryggingafélags Íslands hf. geymir í gagnagrunni eftirfar- andi upplýsingar um ítrekanir vegna kaskótryggingar Eysteins Georgsson- ar, kennitala 020947-2099, Ásabraut 5, Keflavík. Heimilisfangi var breytt úr 1558 Suðurgötu 25 í Ásabraut 5, eftir að píróseðill var sendur 16. 4. '90 frá aðal- skrifstofu. Ítrekun síðast send í janúar 1991. Vegna skuldastöðu Eysteins hefur ítrekun verið send í eftirtöldum mánuðum árið 1990: júní, júlí, ágúst, september, október og nóvember. Það skal tekið fram, að ítrekunartilkynn- ingar voru ekki sendar í pósti frá aðalskrifstofu. Tilkynningar voru skrifað- ar og afhentar umboðsmanni Vátryggingafélagsins hf. í Keflavík, sem kom þeim til skila“... Í texta greindra ítrekunartilkynninga er gerð grein fyrir iðgjaldaskuldinni og óskað eftir því, að skil verði gerð sem fyrst. Þá er það tekið sérstaklega fram, að vanskil á greiðslu iðgjalda geti valdið missi bótaréttar. Umboðs- maður stefnda í Keflavík hefur staðfest fyrir dómi, að tilkynningar hafi ver- ið sendar umboðinu frá aðalskrifstofu, sem séð hafi um að senda þær við- komandi aðilum í pósti eða bera þær út. Með tilkynningum þessum, sem ætla verður, að hafi borist stefnanda samkvæmt framansögðu, var fullnægt skilyrðum 7. gr. almennra skilmála fyrir húftryggingu, sbr. 14. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga, að því er varðar kröfu um greiðslu. Vanskil stefnanda á greiðslu iðgjalds húf- tryggingar bifreiðarinnar IE-352 leiða því til þess samkvæmt greindum ákvæðum, að ábyrgð stefnda var lokið, er tjónsatburður varð 16. febrúar 1990. Ber því að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Eggert Ólafsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Vátryggingafélag Íslands h/f, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Eysteins Georgssonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 1559 Fimmtudaginn 1. júní 1995. Nr. 191/1993. — Ásta Guðbjörg Scobie (Kristján Stefánsson hrl.) gegn Pfaff hf. og Austurbakka hf. og til réttargæslu Sjóvá-Almennum tryggingum hf. (Pétur Guðmundarson hrl.) Skaðabótamál. Fasteign. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 12. maí 1993. Hún krefst þess, að hin stefndu félög Pfaff hf. og Austurbakki hf. verði dæmd til að greiða sér in solidum 2.310.300 krónur með til- greindum vöxtum frá 29. júní 1984 til greiðsludags auk málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu Pfaff hf. og Austurbakki hf. krefjast aðallega staðfesting- ar hins áfrýjaða dóms, til vara sakarskiptingar og til þrautavara lækkunar á kröfum áfrýjanda. Í öllum tilvikum krefjast stefndu málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Engar kröfur eru gerðar á hendur réttargæslustefnda, og hann gerir engar kröfur í málinu. Stefndu hreyfa ekki andmælum gegn hækkun á kröfufjárhæð áfrýjanda, en hún er byggð á nýjum örorkutjónsútreikningi, sem lagður hefur verið fyrir Hæstarétt. Mál þetta var höfðað í héraði með áritun stefnu 18. nóvember 1992. Aðstæður við Borgartún 20 í Reykjavík eru ekki með þeim hætti, að á stefndu verði lögð ábyrgð á því slysi, sem áfrýjandi varð fyrir og rekja má til óhappatilviljunar. Er hinn áfrýjaði dómur því stað- festur með skírskotun til forsendna hans að öðru leyti. Eftir þessum málalokum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefndu óskipt málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Áfrýjandi, Ásta Guðbjörg Scobie, greiði stefndu Pfatf hf. og Austurbakka hf. óskipt 40.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Skipting gangstéttar eins og við Borgartún 20 er ekki hættulaus þrátt fyrir hreinlegan frágang, en telja verður, að áfrýjandi hefði átt að geta varast hæðarmun innri og ytri stéttar, eins og á stóð. Eigi það einnig við um hallann á ytri stéttinni, auk þess sem áfrýjandi hefur ekki sýnt fram á, að slysið verði sérstaklega til hans rakið. Með skírskotun til þessa og til forsendna hins áfrýjaða dóms er ég samþykkur því, að staðfesta beri dóminn, en málskostnaður fyrir Hæstarétti á að falla niður. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 4. maí 1993. I. Mál þetta, sem dómtekið var 26. apríl sl., var höfðað með þingfestingu málsins 19. nóvember 1992. Stefnandi er Ásta Guðbjörg Scobie, kt. 270530-5839, Fellsmúla 4, Reykjavík. Stefndu eru Pfaff hf., kt. 500269-6699, Borgartúni 20, Reykjavík, Austur- bakki hf., kt. 680483-0709, Borgartúni 20, Reykjavík, og Sjóvá-Almennar tryggingar hf., kt. 701288-1739, Kringlunni 5, Reykjavík, til réttargæslu. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða skaðabætur, að fjárhæð 1.802.300 kr., með (nánar til- greindum vöxtum). Engar kröfur eru gerðar á hendur réttargæslustefnda, Sjóvá-Almennum tryggingum hf. Þá er þess krafist, að stefndu verði gert að greiða stefnanda málskostnað |-..1. Af hálfu stefndu eru gerðar þær dómkröfur aðallega, að þeir verði al- sýknaðir af kröfum stefnanda og dæmdur málskostnaður úr hendi hans að mati réttarins. 1561 Til vara er þess krafist, að sök verði skipt og málskostnaður felldur niður, en til þrautavara, að kröfur verði lækkaðar verulega og málskostnaður felldur niður. 1. Stefnandi krefur um skaðabætur vegna slyss, er hún varð fyrir 29. júní 1984, er hún datt á gangstéttarbrún fyrir framan inngang hússins nr. 20 við Borgartún, Reykjavík, en stefndu, Pfaff hf. og Austurbakki hf., eru eigend- ur hússins. Við fallið hlaut stefnandi brot á hægri lærlegg upp í mjöðm. Var gert að broti hennar á bæklunarskurðdeild Landspítalans, og var hún þar rúmföst tæpan mánuð. 111. Niðurstaða. Umdeilt slys varð um kl. 16 föstudaginn 29. júní 1984. Í skýrslu lögreglu, sem kom á vettvang, segir, að stefnandi hafi fallið í tröppu fyrir utan húsið. Að öðru leyti veitir skýrsla þessi engar upplýsingar um aðdraganda að slys- inu. Henni fylgja tvær ljósmyndir af inngangi hússins nr. 20 við Borgartún. Dómari kannaði aðstæður á vettvangi ásamt lögmönnum aðila. Meðfram framhlið hússins eru tvær samsíða gangstéttir. Þeim hluta gangstéttarinnar, sem nær er bílastæði hússins, hallar lítillega til samræmis við götuhalla Borgartúns. Hinn hlutinn, sem nær er húsinu, er hornréttur á húsið. Af þessum sökum er hæðarmunur á gangstéttunum, og jafnar hann út halla milli götu og húss. Þar sem hæðarmunur gangstéttanna er mestur, er hann 17.5 em, en munurinn minnkar og hverfur að fullu til vesturs. Óumdeilt er, að stefndu gengu frá lóð sinni og þar með gangstéttinni með þessum hætti. Stefnandi gaf skýrslu fyrir dóminum. Hún lýsti atburðinum svo, að hún hefði komið í bifreið að húsinu nr. 20 við Borgartún, en þangað hefði hún átt erindi. Í bifreiðinni hefðu auk stefnanda verið eiginmaður hennar og dóttir. Kvað hún veður hafa verið bjart og gott umrætt sinn. Bifreiðinni hefði verið lagt á bílastæði svo til fyrir framan inngang hússins. Þegar slysið varð, hefði stefnandi verið á leið aftur að bifreiðinni, eftir að hún hafði lok- ið erindi sínu. Taldi hún sig hafa verið komna niður tröppur við innganginn og gengið á stéttinni, þegar hún skyndilega féll, en hún hefði ekki veitt at- hygli hæðarmun á stéttinni. Í málinu er ekki miðað við, að byggingarreglugerð hafi verið brotin með gerð umræddrar gangstéttar. Því kemur til álita, hvort stefndu hafi borið að gera einhverjar sérstakar öryggisráðstafanir við þrep gangstéttanna til að 1562 koma í veg fyrir slys af þessu tagi. Ekki hefur komið fram í málinu, að slys eða óhöpp hafi orðið við gangstétt þessa áður. Það er mat dómsins, að ljós slysahætta hafi ekki verið af hæðarmun þess- um, enda sé hann óverulegur. Verður því ekki talið, að stefndu hafi borið að viðhafa sérstakan umbúnað af þeim sökum til að varna slysum af þessu tagi. Þegar stefnandi kom að húsinu umrætt sinn, gekk hún upp þrepið, áður en kom að tröppum hússins. Mátti henni því vera kunnugt um það, auk þess sem hæðarmunurinn er augljós hverjum þeim, sem kemur út úr húsinu í björtu veðri og við góðar aðstæður, svo sem var umrætt sinn. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið hér að framan, verður ekki talið, að stefndu beri sök vegna slyss stefnanda. Verður bótaskylda vegna tjóns stefnanda því ekki lögð á stefndu í máli þessu, og ber að sýkna stefndu af öllum kröfum stefnanda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Valtýr Sigurðsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Pfaff hf. og Austurbakki hf., skulu vera sýknir af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 1563 Fimmtudaginn 1. Júní 1995. Nr. 145/1993. Gleipnir hf. (Elvar Örn Unnsteinsson hdl.) (Magnús Guðlaugsson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Jón G. Briem hrl.) Nauðungarsala. Vanefndauppboð. Frestir. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. apríl 1993. Hann krefst sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Eins og lýst er í héraðsdómi, bauð áfrýjandi 47.000.000 króna og varð hæstbjóðandi í fasteignina Fitjar á Kjalarnesi á nauðungarupp- boði 15. apríl 1991, og tók uppboðshaldari sér allt að 10 vikna frest til að athuga fram komin boð. Áfrýjandi heldur því fram, að sam- þykki uppboðshaldara hafi ekki borist fyrr en að útrunnum fresti, en uppboðshaldari sendi áfrýjanda samþykki sitt í símskeyti á síð- asta degi frestsins, 24. júní. Fallist er á það með héraðsdómara, að uppboðshaldari hafi mátt líta svo á, að samþykkið hefði borist í tæka tíð, svo og, að honum hafi verið rétt að senda lögmanni áfrýj- anda samþykkið, og eru mótmæli áfrýjanda of seint fram komin. Il. Á uppboðsdegi 15. apríl 1991 námu veðkröfur stefnda í framan- greinda fasteign samtals 24.146.447,40 krónum. Vanefndauppboð á eigninni fór fram 9. október 1991. Ekki var það sótt af hálfu áfrýj- anda. Stefndi varð hæstbjóðandi og var slegin eignin á 19.500.000 1564 krónur, en á uppboðinu 15. apríl hafði hann boðið 40.000.000 krón- ur í hana. Í máli þessu krefur stefndi áfrýjanda um þá fjárhæð, sem hann telur, að hann hefði fengið greidda, ef áfrýjandi hefði staðið við boð sitt, 23.690.393.00 krónur. Í málinu liggur frammi ýtarleg umsögn um líklegt markaðsverð fasteignarinnar Fitja frá því í september 1989. Er verðmæti hennar þar áætlað 37.200.000 krónur. Í umsögninni kemur fram, að talsverð óvissa sé í matsreikningi, en miðað við almennt fasteignaverð í sept- ember 1989 megi ætla, að söluverð verði ekki lægra en 31.600.000 krónur og ekki hærra en 42.800.000 krónur. Ekkert frekara liggur fyrir um verðmæti eignarinnar. Í ágúst 1992 seldi stefndi fasteignina fyrir 23.000.000 króna. Var eignin seld, án þess að áfrýjanda væri gert viðvart og gefinn kostur á að gæta hagsmuna sinna. Mátti stefnda þó vera ljóst, að það verð væri langt undir markaðsverði eignarinnar samkvæmt framangreindri umsögn. Þegar þetta er virt ásamt boði stefnda sjálfs á fyrra uppboðinu, verður ekki talið, að hann hafi sýnt fram á tjón, sem áfrýjanda beri að bæta honum. Sam- kvæmt því verður áfrýjandi sýknaður af kröfum stefnda. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður falli niður í héraði og fyr- ir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Gleipnir hf., skal vera sýkn af öllum kröfum stefnda, Íslandsbanka hf. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 5. apríl 1993. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum flutningi 16. mars sl., er höfðað með stefnu, sem gefin er út 25. júní sl. og þingfest á auka- dómþingi Kjósarsýslu 30. s. m. Hún er árituð um viðtöku, en áritunin er ekki dagsett. Stefnandi er Íslandsbanki hf., kt. 421289-1669, Laugavegi 31, Reykjavík. Stefndi er Gleipnir hf., kt. 490288-2019, Tjaldanesi 17, Garðabæ. Stefnandi krefst þess, að stefndi greiði sér 23.690.393 kr. ásamt dráttar- vöxtum samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 29. júní 1991 til greiðsludags að frádregnum 244.489 kr. Til vara er krafist annarrar lægri fjárhæðar og dráttarvaxta frá annarri dagsetningu að mati dómsins. Þá er krafist málskostnaðar samkvæmt reikningi. 1565 Stefndi krefst sýknu og málskostnaðar samkvæmt reikningi. Málavextir. Mánudaginn 15. apríl 1991 var uppboðsréttur Kjósarsýslu settur að Fitj- um á Kjalarnesi. Fyrir var tekið að halda þriðja og síðasta nauðungarupp- boð á fasteigninni, þ. e. húseigninni auk hesthúss, er standi á eignarlóð, sem er um tveir hektarar að stærð. Í uppboðsbókina er bókað, að Magnús Guðlaugsson hdl. sæki uppboðið í. h. stefnda, Gleipnis hf., vegna fjögurra veðbréfa og auk þess stjórnarformaður stefnda, Ólafur Torfason. Uppboðs- haldari kynnti veðbókarvottorð og gerði einnig grein fyrir því, að úr eign- inni hefði verið skipt 300 fermetra lóð með leigusamningi til Meðferðar hf. Þá kynnti uppboðshaldari uppboðsskilmála, en að því loknu hófust sölutil- raunir. Engar athugasemdir eru bókaðar, hvorki um eignina sjálfa né skil- málana. Hæstbjóðandi varð Magnús Guðlaugsson hdl. f. h. stefnda, og bauð hann 47.000.000 kr. og krafðist útlagningar, ef skilyrði væru til. Uppboðs- haldari tók sér allt að 10 vikna frest með samþykki viðstaddra til að athuga boðin. Þá er bókað, að uppboðsskilmálar haldist að öðru leyti óbreyttir og að þeir, sem buðu í eignina, séu bundnir við boð sín út samþykkisfrestinn og að uppboðsverð beri vexti frá 15. degi frá uppboðsdegi. Hinn 24. júní, sem var mánudagur, sendi uppboðshaldari Magnúsi Guð- laugssyni hdl. símskeyti og samþykkir þar boð stefnda í eignina og leggur fyrir hann að greiða nú þegar fjórðung kaupverðs auk vaxta og kostnaðar. Tekið er við skeytinu hjá Pósti og síma í Hafnarfirði kl. 12,30 þennan dag, og kl. 15,19 s. d. er það skrifað út hjá ritsímanum í Reykjavík. Hinn 5. júlí s. á. ritar Magnús Guðlaugsson hdl. uppboðshaldara bréf. Þar segir, að með framangreindu símskeyti hafi uppboðshaldari samþykkt boð stefnanda og óskað eftir greiðslu. Síðan segir orðrétt: „Fitjar á Kjalarnesi er landspilda með aðalhúsi, öðru minna og nokkrum smærri húsum. Eftir að uppboðið var haldið og áður en þér samþykktuð boð umbj. míns, hefur komið í ljós, að vafi virðist leika á um það, hvort upp hafi verið boðin öll fasteignin Fitjar á Kjalarnesi, en í uppboðsrétti Kjósarsýslu er í gangi upp- boð á „lóð úr landi Fitja“, sem talin er eign Meðferðar hf. Á þessari lóð mun standa annað aðalhús fasteignarinnar Fitja hf. Svo virðist því sem á uppboðinu 15. apríl 1991 hafi ekki verið seld öll fasteignin Fitjar á Kjalar- nesi, eins og þó var skilningur umbj. míns og í samræmi við uppboðsbeiðni mína, dags. 11. apríl 1991.“ Þá segir enn fremur í bréfi lögmannsins, að um- bjóðandi hans telji sig óbundinn af hæsta boði sínu, þar eð Meðferð hf. hafi boðið í eignina með leyfi uppboðshaldara, þrátt fyrir það að félagið hafi lagt inn beiðni um greiðslustöðvun 12. apríl s. á. Meðferð hf., sem hafi byrj- að að bjóða í eignina 42.000.000 kr., hafi ekki átt rétt á að bjóða. Hæsta boð umbjóðanda lögmannsins, þ. e. stefnda í máli þessu, hafi því verið 41.000.000 kr. 1566 Uppboðshaldari svaraði bréfi lögmannsins 8. ágúst s. á., og segir þar m. a. orðrétt: „Rétturinn telur Gleipni hf. bundinn við boð sitt. Boðið var samþykkt innan samþykkisfrests. Með samþykki myndaðist bindandi samn- ingur milli Gleipnis hf. og uppboðsréttar Kjósarsýslu þess efnis að Gleipnir hf. skyldi greiða umsamda fjárhæð auk kostnaðar á tilteknum stað og tíma gegn útgáfu uppboðsafsals fyrir fasteigninni. Allar þær ástæður, sem þér til- greinið, lágu ljósar fyrir á uppboðsþinginu áður en þér buðuð kr. 47.000.000 í eignina. Andmælin eru því allt of seint fram komin.“ Þá skorar upp- boðshaldari á lögmanninn að gera nú þegar full skil á greiðslu uppboðs- verðsins, þar eð ella þurfi að kalla saman fund og taka afstöðu til van- efndaúrræða. Með bréfi, dagsettu 19. ágúst s. á. tjáir lögmaðurinn uppboðshaldara, að hann minnist þess ekki, að þau atriði, er hann tilgreini í bréfi sínu frá 5. júlí þ. á., hafi legið fyrir við uppboðssöluna. Hinn 19. september 1991 var framangreint uppboðsmál tekið fyrir að nýju í uppboðsrétti Kjósarsýslu. Þar var staddur Magnús Guðlaugsson hdl. f. h. stefnda. Bókað var, að stefndi hefði ekki staðið skil á uppboðsverðinu. Fram kom krafa um, að vanefndauppboð færi fram. Uppboðshaldari lýsti yfir, að uppboðskaupum stefnda á Fitjum væri rift. Þessi ákvörðun sætti ekki andmælum, hvorki af hálfu lögmanns stefnda né annarra. Lögmenn eigenda skuldabréfa, er tryggð voru með 1. veðrétti, og stefnanda í máli þessu, áskildu sér allan rétt til skaðabóta sökum vanefnda hæstbjóðanda. Í lok þinghaldsins var ákveðið nýtt uppboð 9. október 1991. Á uppboðinu 9. október var stefnandi hæstbjóðandi, og var honum slegin eignin á 19.500.000 kr. Með kaupsamningi, dagsettum 28. ágúst 1992, seldi stefnandi Frymi hf. eignina fyrir 23.000.000 kr. Málsástæður og lagarök. Stefnandi krefst þess, að stefndi greiði sér það, sem honum hafi borið, af uppboðsandvirði eignarinnar 15. apríl 1991. Kröfur hans vegna 2. og 3. veð- réttar hafi numið samtals 24.146.447,40 kr. á uppboðsdegi. Hefði stefndi staðið við boð sitt, hefðu 22.767.954 kr. gengið til greiðslu krafna á 1. veð- rétti, lögveðskröfur voru að fjárhæð 541.662 kr., og hefðu þá 23.690.393 kr. komið í hlut stefnanda. Máli sínu til stuðnings vísar stefnandi til 35. gr. laga um nauðungarupp- boð nr. 57/1949, er þá giltu, sbr. nú lög nr. 90/1991. Stefndi reisir sýknukröfu sína í fyrsta lagi á því, að uppboðshaldari hafi aldrei samþykkt boð hans. Framangreint símskeyti hafi verið sent lögmanni stefnda, sem hafi sótt uppboðið með stjórnarformanni hans, en það hafi þó ekki veitt uppboðshaldara rétt til að líta svo á, að lögmaðurinn hafi haft umboð frá stefnda til að taka við samþykki hans á boði stefnda. Í öðru lagi heldur stefndi því fram, að samþykkið hafi komið fram of seint. Frestur 1567 uppboðshaldara til að samþykkja boð hans hafi runnið út kl. 24,00 23. júní 1991, en símskeyti með samþykkinu hafi að öllum líkindum ekki borist lög- manni stefnda fyrr en að morgni 25. júní s. á. Í þriðja lagi er á því byggt, að uppboðið 9. október 1991 hafi ekki verið löglegt vanefndauppboð. Annars vegar hafi ekki verið um vanefndir að ræða, sbr. framanritað, og hins vegar hafi sama eignin ekki verið seld á síðara uppboðinu. Á fyrra uppboði hafi öll eignin Fitjar á Kjalarnesi verið seld, en á hinu síðara hafi uppboðshald- ari lýst yfir því, að uppboðskaupandi sæti skerðingu á eignarréttindum sín- um og öðlist réttindi leigusala í samræmi við þinglýstan lóðarleigusamning til Meðferðar hf. Vegna þessarar skerðingar hafi verið eðlilegt, að lægra verð fengist fyrir eignina á síðara uppboðinu. Í fjórða lagi er sýknukrafa stefnda á því reist, að samkvæmt grunnreglum skaðabótaréttar hafi stefn- anda borið að takmarka tjón sitt. Það hefði hann getað gert með því að standa við boð sitt frá 15. apríl 1991, að fjárhæð 40.000.000 kr., eftir að ljóst hafi orðið, að stefndi hafi verið óbundinn af boði sínu. Þetta hafi hann get- að gert allt til 19. september 1991, og með því hefðu kröfur hans að öllum líkindum greiðst að fullu. Í fimmta lagi heldur stefndi því fram, að stefnandi hafi ekki orðið fyrir neinu tjóni. Hann hafi keypt eignina á uppboði 9. októ- ber 1991 á 19.500.000 kr. Í september 1989 hafi hún verið metin á 42.800.000 kr. Framreiknað til núvirðis sé verðmæti hennar 53.580.000 kr. Ljóst sé því, að stefnandi hafi hagnast á kaupunum, en engu tapað. Í sjötta lagi er á það bent, að ósannað sé, að stefnandi hafi orðið fyrir tjóni, og einnig sé ósann- að, að hann eigi veðbréfin, er hann reisi kröfur sínar á. Þá séu útreikningar stefnanda rangir, og hann hafi engin gögn lagt fram til stuðnings kröfum sínum. Máli sínu til stuðnings vísar stefndi til 4. gr. laga um málflytjendur nr. 61/ 1942 og til laga nr. 57/1949, sbr. nú lög: nr. 90/1991, einnig til grunnreglna skaðabótaréttar. Niðurstaða. Á nauðungaruppboðinu 15. apríl 1991 á fasteigninni Fitjum á Kjalarnesi var Magnús Guðlaugsson hdl. hæstbjóðandi fyrir hönd stefnda, eins og rak- ið var. Uppboðshaldara var því rétt að senda honum samþykki sitt, enda sætti það fyrst andmælum í greinargerð stefnda, er lögð var fram í hér- aðsdómi 13. október 1992. Á uppboðinu tók uppboðshaldari sér allt að 10 vikna frest til að athuga fram komin boð. Á síðasta degi frestsins, þ. e. 24. Júní, sendi hann lögmanninum samþykki sitt. Það er fyrst í greinargerð sinni, sem stefndi heldur því fram, að samþykkið hafi borist of seint. Hvorki í bréfum sínum til uppboðshaldara né í uppboðsrétti 19. september 1991, þar sem uppboðskaupum stefnda er rift og vanefndauppboð ákveðið, 1568 minnist lögmaður stefnda á, að samþykkið hafi borist of seint. Dinnrinn| lítur því svo á. að á þessum tíma hafi það verið skoðun stend, að sam cinargerð) hans eru því of seint Fram komin. Stefndi sótti ekki uppboðsþing 9. október 1991, er eignin var seld á vanefndauppboði, en héraðsdómur getur ckki fjallað um gildi þess. Á þessu „nno var stefnandi hæstbjóðandi, bauð) 19.500,0K9) kr. Hinn 3. sefið út uppboðs: hans, enda, hafði hann þá staðið skil á unpboðsandvirðinu auk kostnaðar, sem ómót- mælt or, að hafi numið 245.339 kr, Með kaupsamningi, Qagsettum 28. ágúst 1900 si stefnandi Frymi hí eignina fyrir 23000000 Ár. efndi hefur hvorki sýnt framn á, að tjón stefnanda hefði urðið minna, ef hann hefði stað- ið við boð sítt, að fjárhæð 40.0(AUNÐ kr., er hann gerði á uppboðinu 15, apríl 1991, né að stefnandi hafi selt eignina undir markaðsverði. Í marsperð, frá því í sptombor 1980 er beinlínis tekið fram, að litlar líkur séu á, að, . Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðierð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur og vísi því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferð, ar og dómsál Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. ýrrar meðferðar og dómsálagningar. 1596 Föstudaginn 2, júní 1995. Nr. 517/1993. — Guðjón Sigurðsson (Brynjólfur Kjartansson hrl segn tandbúnaðarráðherra og fjármál jói (lón Steinar Gunnlaugsson hrl.) a £ Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar, Þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir og Pélur Kr. Hafst Á rýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 72, desember 93, Haraldur Henrysson, Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómsljóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur og tveimur héraðsdómurum. Í dómi Hæsta- réttar IR. maí 199 nu nr. 03/1994 var komist að þeirri niður. stöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið. uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvalds- ins, „. *. Gildir það jafnt um einkam opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Hóraðs- dómi Reykjavíkur or vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferð- lagningar Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðlerð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar M kostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1596 Föstudaginn júní 1995 Nr. 517:1993, ígurðsson "nnjólur Kjartansson hr.) landbúnaðarráðherra og fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs (lón Steinar Gunnlaugsson hrl) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Þétur Kr. Hafstein. sandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 22. desembor "En áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hé aðsdóms Reykjavíkur og Lveimur héraðsdómurum. Í dómi Hæsta réttar 18, maí 1995 í málinu nr. 10371904 var komist að þeirri niður- stöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið. uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvalds- ins, .. , Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál, Ber því að fella hinn áfrýjað dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Ilóraðs- dómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferð- ar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð. Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls Þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vís: hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. ð heim í 1597 Föstudaginn 2. júní 1995. Nr. 484/1994. Jónas Haraldsson segn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Sigrún Guðmundsdóttir hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 9. desember 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1598 Föstudaginn 2. júní 1995 Nr, 518/1993, — Guðmundur Baldursson (Brynjólfur Kjartansson hrl) seen landbúnaðarráðherra og málaráðherra Í. h, ríkissjóðs (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) Ómerking, Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæsturéttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 1993 Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp al fulltráa dómstjóra Hlér- aðsdóms Reykjavíkur og tveimur héraðsdómurum, Í dómi Hæsta- róttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niður- stöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki lfstæði dómsvalds- ins, #“. Gilir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að) fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Méraðs- dómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferð- ar og dómsálaæningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður, desember unnreglur stjórnarskrá Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls Þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýerar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1508 Föstudaginn 2. júní 1995. Nr. 518/1993. — Guðmundur Baldursson (Brynjólfur Kjartansson hrl.) gegn landbúnaðarráðherra fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) Ómerking. Heimvísun, Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein Á rýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 22. desember Átn 1993 Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér aðsdóms Reykjavíkur og tveimur héraðsdómurum. Í dómi Hæsta, réttar 18. maí 1995 í málinu nr. 10371994 var komist að þ stöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyri uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvalds- ins, . ,.*. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferð- ar og dóm Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. „gningar. Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðlerð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Hr málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður 1598 pinn 2. júní 1995. Nr. 518:1993. — Guðmundur Baldursson (Brynjólfur Kjartansson hal.) segn landbúnaðarráðherra 01 fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (lón Steinar Gunnlaugsson brl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar Dómur Hæstaréttar, Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Á frýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 22. dosember 1993. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- nðslóms Reykjavíkur og tveimur héraðsdómurum. Í dómi Hasta- réttar 18. maí 1995 í málinu nr. 1031994 var komist að þeirri niður stöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú komið, uppfylli ekki geunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvalds- ins, „= Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrjaða dóm úr gilli og meðferð málsins fyrir Hóraðs- dómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðlerð- ar og dúmsálagningar. Málskustnaður fyrir Hæstarélti fellur niður, Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsála Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1599 Föstudaginn 2. júní 1995. Nr. 489/1994. — Heilbrigðis- og tey ggingamnálaráðherra vegna samstarfsráðs heilsugæslustöðvanna í Reykjavík og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Guðrún Margrét Árnadóttir hrl.) gegn kærunefnd jafnréttismála vegna Jennýjar Sigrúnar Sigfúsdóttur (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.) og gagnsök Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar með stefnu 16. des- ember 1994. Gagnáfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar með stefnu 16. jan- úar 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1600 Föstudaginn 2. júní 1995. Nr. 515/1993. — Guðrún Eiríksdóttir (Vilhjálmur H. Vilhjálmsson hrl.) gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Jón G. Tómasson hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 17. desember 1993. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1601 Þriðjudaginn 6. júní 1995. Nr. 191/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Trausta Róbert Guðmundssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A- og c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/ 1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 1. júní 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 2. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála. Varnaraðili krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurð- ur verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldstími verði styttur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Staðfesta ber hinn kærða úrskurð með vísan til forsendna hans. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 1. júní 1995. Ár 1995, fimmtudaginn 1. júní, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur. sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Arngrími Ísberg héraðsdómara, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, að Trausti Róbert Guðmundsson, kt. 280471- 2919. Heiðarbóli 2 c, Keflavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til laugardagsins 15. júlí 1995 kl. 16.00. Eins og nú hefur verið rakið, leikur rökstuddur grunur á, að kærði sé við- riðinn framangreind innbrot og verður að fallast á það með rannsóknarlög- reglu, að hann geti torveldað rannsókn málsins með því að hafa áhrif á vitni, hafi hann óheft frelsi, en eftir er að yfirheyra þau nánar. 1602 Þykja því skilyrði a-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála vera uppfyllt svo og skilyrði 3. mgr. 65. gr. stjórnarskrár nr. 33/ 1944, en brot kærða, ef sönnuð yrðu, kynnu að varða hann fangelsisrefs- ingu, sbr. 244. gr. almennra hegningarlaga. Þá reisir RLR kröfu sína enn fremur á c-lið 1. mgr. 103. gr. nefndra laga og heldur því fram, að kærði sé vanaafbrotamaður, eins og sakavottorð hans beri með sér. Hann hafi verið látinn laus til reynslu 27. maí sl. og átt þá eftir að afplána 480 daga refsivist. Hafi reynslulausnin verið skilorðs- bundin í tvö ár. Samkvæmt sakavottorði kærða var hann fyrst dæmdur í refsivist árið 1987 og hefur tólf sinnum síðan verið dæmdur fyrir brot gegn almennum hegningarlögum og umferðarlögum. Hefur kærði með þessum dómum ver- ið dæmdur í samtals 110 mánaða fangelsi, óskilorðsbundið. Af sakavottorði kærða sést, að hann er síbrotamaður, sem látinn var laus til reynslu sl. laugardag og er nú undir rökstuddum grun um að hafa framið tvö innbrot nóttina eftir, eins og rakið var. Þykir því enn fremur mega styðja ákvörðun um gæsluvarðhald c-lið 1. mgr. 103. gr. nefndra laga, eins og krafist er. Með vísan til framanritaðs verður orðið við kröfu RLR og kærði úr- skurðaður til að sæta gæsluvarðhaldi til laugardags 15. júlí nk. kl. 16.00. Arngrímur Ísberg héraðsdómari kveður upp úrskurðinn. Úrskurðarorð: Kærði, Trausti Róbert Guðmundsson, skal sæta gæsluvarðhaldi til kl. 16.00 laugardaginn 15. júlí 1995. 1603 Þriðjudaginn 6. júní 1995. Nr. 332/1993. — Kristinn Þ. Jensson (Kristján Stefánsson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Jón G. Briem hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 13. ágúst 1993. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1604 Þriðjudaginn 6. júní 1995. Sparisjóður Hafnarfjarðar {Valgarður Sigurðsson hrl.) Nr. 0141994 Birni Á. Jónssyni og K. Hafberg (Sverrir Skúlason hal.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 22. febrúar 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóns Reykjaness. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 0311994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, ni er nú fyrir komið. uppfylli ekki grunnregrlur stjórnar. sjálfstæði dómsvaldsins, „. *. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjaness og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálaningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðlerð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjaness. Er málinu vísað heim í ómsálagmingar. 16 Þriðjudaginn 6. júní 1995. Ne. 91/1994, Sparisjóður Hafnarfjarðar (Vilgnróur Sigurðsson hrl) segn rði Sigurdórssyni Birni Á. Jónssyni og Birni K. Hafberg (Sverrir Skúlason hal) Ómerking, Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson. Guðrún Erlendsdóttir og Þátur Ke Hafstein Átrýjundi skaut málinu tl Haæstarttar með stefnu 20, föbrúar jaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjaness. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr 10311994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafullrrúa og henni er nú fyrir komið, upplylli ekki grunnteglur stjórnar- stæði dómsvaldsins, „ “, Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Bor því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjaness og vísa því heim í hérað til nýrrar lómsmeðferðar or dómsálagningar Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðfurð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjaness. Er málinu vísað heim í hérað til ný Málskos ar meðferðar og dómsálagningar. aður fyrir Hæslarótti fellur niður. lend Þr iðiudaginn 6. júní 1905. Nr, 91/1994. Sparisjóður Hafnarfjarðar (Valgarður Sigurðsson hl) Bi Birni K. Malberg (Sverrir Skúlason hál.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar Dómur Hæstarétfar. Mál þetta dæma hæslaréttardómararnir Haraldur Henrysson Guðrún Erlendsdóttir og Þétur Kr. Halsicin Á rýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 22. febrúar 1994, Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulllrúa dómsljára Hér aðsdóms Reykjaness. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa. eins og henni or nú fyrir komið. uppfylli ekki arunnreglur stjórnar. æði dómsvaldsins, „. ". Gildir það jafnt um cinka mál sem opinber mál. Ber því að lella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjaness og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðlerðar og dómsálaningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi oy öll meðforð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjaness. Er málinu vísað heim í hérað úil nýrrar meðferðar og dómsálagningar Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður 1605 Þriðjudaginn 6. Júní 1995. Nr. 181/1994. — Lind hf. (Guðni Á. Haraldsson hrl.) gegn þrotabúi Einars Guðfinnssonar hf. vegna Íshússfélags Bolungarvíkur hf. og Baldurs hf. Vélum og þjónustu hf. (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl.) og Pétri Óla Péturssyni til réttargæslu Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 25. apríl 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1606 Þriðjudaginn 6. Júní 1995. Nr. 236/1994. — Seyðisfjarðarkaupstaður (Gestur Jónsson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Jón G. Briem hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 19. maí 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa héraðsdómara Austurlands. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Austurlands og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Austurlands. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1607 Þriðjudaginn 6. júní 1995. Nr. 244/1994. — Íslenska umboðssalan hf. (Jóhannes Sigurðsson hrl.) gegn þrotabúi Hleinar hf. (Kristján Ólafsson hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. maí 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1608 Þriðjudaginn 6. júní 1995. Nr. 111/1995. — Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Birgi Sigurjónssyni (Gísli Baldur Garðarsson hrl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar af hálfu ákæruvalds með stefnu 20. mars 1995. Bernhard Bogason, fulltrúi við Héraðsdóm Austurlands, kvað upp hinn áfrýjaða dóm ásamt tveimur meðdómsmönnum. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, .. .“. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Austurlands og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Á fallinn sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin máls- varnarlaun, eins og segir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Austurlands. Er málinu vísað heim í hér- að til nýrrar meðferðar. Allur áfallinn sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, Gísla Baldurs Garðarssonar hæstaréttarlögmanns, 15.000 krónur. 1609 Þriðjudaginn 6. júní 1995. Nr. 243/1994. — Jón Benediktsson (Örn Clausen hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Jón G. Briem hrl.) Kærumál. Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Gunnlaugur Claessen og Pétur Kr. Hafstein. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 25. apríl 1994, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 20. maí 1994. Um kæru- heimild er vísað til 85. gr., sbr. 1. og 2. mgr. 79. gr., laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Meðferð málsins hér fyrir dómi hefur verið frestað fram til þessa að beiðni sóknaraðila, uns dómur verður kveðinn upp í hæstaréttar- málinu nr. 50/1995: Ákæruvaldið gegn Gunnari Gunnarssyni. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því fella hinn kærða úrskurð úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Kærumálskostnaður fellur niður. 52 Hæstaréttardómar 11 1610 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 304/1994. — Saltkaup hf. (Skúli Pálsson hrl.) gegn Kaupfélagi Austur-Skaftfellinga (Jón Finnsson hrl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 29. júní 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af Bernhard Bogasyni, full- trúa við Héraðsdóm Austurlands. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðn- um 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niður- stöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvalds- ins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opin- ber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Austurlands og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Austurlands. Er málinu vísað heim í hér- að til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. lól1 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 388/1994. — Þormóður rammi hf. (Skarphéðinn Þórisson hrl.) gegn Miðfelli hf. Einari Friðbergssyni Sigurði ÁA. Gunnarssyni Sigurði V. Jónassyni Heimi Tryggvasyni Á gústi Jónssyni Guðmundi Óla Lyngmó Gunnari Sigurðssyni Jóni Á gústi Björnssyni Kristni Skarphéðinssyni Kristjáni A. Guðjónssyni Kristjáni Jóakimssyni Ólafi H. Ólafssyni Snorra G. Bogasyni Jóni Arnari Hinrikssyni og Jóni V. Hálfdánarsyni (Magnús Thoroddsen hrl.) og gagnsök Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 8. september 1994. Gagnáfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar með stefnu 22. sept- ember 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af Jóni Finnbjörnssyni, full- trúa við Héraðsdóm Reykjavíkur, og tveimur meðdómsmönnum. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994, var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um 1612 sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hver aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hér- að til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1613 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 404/1994. — Kristján Geirsson (Tryggvi Gunnarsson hrl.) gegn Faghúsum hf. (Jón Magnússon hrl.) og gagnsök Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 23. september 1994. Gagnáfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 22. febrú- ar 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af Gretu Baldursdóttur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur, og tveimur meðdómsmönn- um. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/ 1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hér- að til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1614 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 415/1994. — Jón Ívarsson (Kristján Stefánsson hrl.) Örn Harðarson (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl.) Ívar Jónsson Ragnhildur R. Þórarinsdóttir (Kristján Stefánsson hrl.) og Guðbjörg Kristín Jónsdóttir (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl.) gegn Glitni hf. (Viðar Már Matthíasson hrl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 5. október 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af Ingveldi Einarsdóttur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hver aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hér- að til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1615 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 82/1995. Engey hf. (Haraldur Blöndal hrl.) gegn Barðstrendingi hf. (Jónatan Sveinsson hrl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 8. mars 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af Sonju Maríu Hreiðars- dóttur, fulltrúa við Héraðsdóm Vestfjarða. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, .. .“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Vestfjarða og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Vestfjarða. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1616 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 117/1995. — Húsfélag Glæsibæjar (Einar Gautur Steingrímsson hdl.) gegn Kristjáni Stefánssyni Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 3. apríl 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af Gretu Baldursdóttur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, „..“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hér- að til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1617 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 138/1995. — Kristján Stefánsson og Steinunn M. Lárusdóttir segn Húsfélaginu Glæsibæ (Einar Gautur Steingrímsson hdl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Á ffrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. apríl 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af Gretu Baldursdóttur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, .. .“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hver aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hér- að til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1618 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 151/1995. — Þorsteinn Símonarson (Jónatan Sveinsson hrl.) gegn Siglubergi hf. (Skarphéðinn Þórisson hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 2. maí 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af Benedikt Bogasyni, full- trúa við Héraðsdóm Reykjaness. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, .. .“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjaness og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls- ins fyrir Héraðsdómi Reykjaness. Er málinu vísað heim í hér- að til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1619 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 162/1995. — Ákæruvaldið (Bragi Steinarsson vararíkissaksóknari) gegn Þorvarði Jóhanni Jónssyni (Magnús Thoroddsen hrl.) Áfrýjunarheimild. Frávísun frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar af hálfu ákæruvalds með stefnu 27. apríl 1995. Krefst ákæruvaldið þess, að hinn áfrýjaði dómur verði felldur úr gildi og öll meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Vesturlands og því verði vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar. Af hálfu ákærða hefur engin greinargerð borist. Í héraði var málið tekið til dóms að ákærða fjarstöddum sam- kvæmt heimild í 1. mgr. 126. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Var ákærði dæmdur til greiðslu sektar, að fjárhæð 70.000 krón- ur, auk þess sem hann var sviptur ökurétti í þrjú ár frá dómsbirtingu. Samkvæmt 1. mgr. 150. gr. laga nr. 19/1991, sbr. 10. gr. laga nr. 37/1994, verður dómi, sem gengur samkvæmt 1. mgr. 126. gr. laganna, ein- ungis áfrýjað um lagaatriði eða viðurlög og að fengnu leyfi Hæsta- réttar. Slíks leyfis hefur ekki verið aflað. Verður af þessum sökum ekki hjá því komist að vísa máli þessu sjálfkrafa frá Hæstarétti. Samkvæmt 1. mgr. 169, gr. laga nr. 19/1991 verður allur kostnaður af áfrýjun sakarinnar lagður á ríkissjóð, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda ákærða, svo sem greinir í dómsorði. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Allur sakarkostnaður fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Magnúsar Thoroddsen hæstaréttarlögmanns, 15.000 krónur. 1620 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 192/1995. — Þrotabú Sigurbjargar Gísladóttur (Ólafur Björnsson hdl.) gegn Svani Jóhannssyni Kærumál. Frávísunarúrskurður staðfestur. Málshöfðunarfrestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 26. maí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 2. júní sl. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Norðurlands eystra, upp kveðinn 17. maí 1995, þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðila er vísað frá dómi. Kæruheimild er í j-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um með- ferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess, að „úrskurður héraðsdóm- ara verði Ómerktur og lagt fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið“ og að varnaraðila verði gert að greiða málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og máls- kostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Samkvæmt gögnum málsins lauk kröfulýsingarfresti í þrotabúi Sigurbjargar Gísladóttur 7. desember 1992. Mál þetta er til riftunar á ráðstöfun þrotamannsins, sem forráðamönnum þrotabúsins var kunnugt um allt frá því í apríl 1992, og var það höfðað með birtingu héraðsdómsstefnu 10. júní 1993. Var þá liðinn sex mánaða frestur til málshöfðunar samkvæmt 68. gr. gjaldþrotalaga nr. 6/1978, sem byrj- aði, eins og atvikum er hér háttað, við lok kröfulýsingarfrests. Ber samkvæmt þessu að staðfesta niðurstöðu hins kærða úrskurðar. Ákvæði hins kærða úrskurðar um málskostnað geta ekki komið til endurskoðunar að kröfu varnaraðila, enda hefur hann ekki kært úrskurðinn fyrir sitt leyti. Eftir atvikum er rétt, að kærumálskostn- aður falli niður. 1621 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður Héraðsdóms Norðurlands eystra 17. maí 1995. Mál þetta, sem dómtekið var 10. maí sl., hefur skiptastjóri í þb. Sigur- bjargar Gísladóttur, kt. 150848-4159, Austurvegi 3, Selfossi, höfðað hér fyrir dómi með stefnu, birtri 10. júní 1993, á hendur Svani Jóhannssyni, kt. 170744-8029, Kirkjuvegi 4, Ólafsfirði. Eru dómkröfur stefnanda þær, að rift verði með dómi afsali Sigurbjargar Gísladóttur á sumarbústað ásamt leigulóðarréttindum í landi Beigalda, Borgarhreppi, dagsettu 25. júní 1990, en mótteknu til þinglýsingar 22. 4. 1992, og að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 450.000 kr. auk dráttarvaxta frá 22. 4. 1992 til greiðsludags samkvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. 5. gr. laga nr. 67/1988. Einnig er þess krafist, að leggja megi dráttarvexti við höfuðstól á tólf mánaða fresti, í fyrsta sinn 22. 4. 1993. Þá er krafist málskostnaðar samkvæmt fram lögðum reikningi, og beri málskostn- aðarfjárhæð dráttarvexti samkvæmt Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Stefndi krefst sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar |...|. Svo sem að framan er rakið, var Sigurbjörg Gísladóttir úrskurðuð gjald- þrota 27. apríl 1992 af skiptaráðandanum í Keflavík. Afsali því, sem krafist er riftunar á í máli þessu, var þinglýst í Borgarnesi 22. apríl 1992. Sama dag og gjaldþrotaúrskurðurinn var kveðinn upp ritaði skiptaráð- andinn í Keflavík skiptaráðandanum í Borgarnesi svofellt bréf: „Hér með mótmælir skiptaráðandinn í Keflavík þinglýsingu á afsali á eign Sigurbjargar Gísladóttur, Lyngholti 19, Keflavík, kt. 150848-4159. Bú hennar var tekið til gjaldþrotaskipta 27. apríl 1992. Frestdagur er 29. októ- ber 1990.“ Samkvæmt þessu var skiptaráðandanum í Keflavík kunnugt um viðskipti þau, er nú er krafist riftunar á, þegar er gjaldþrotaúrskurðurinn var kveð- inn upp. og byrjaði þá málshöfðunarfrestur samkvæmt 68. gr. laga nr. 6/ 1978 að líða. Eins og að framan er rakið, var mál þetta fyrst höfðað með stefnu, birtri 10. júní 1993, og, frestur til að höfða dómsmál til að koma fram riftuninni, samanber framangreinda 68. gr. laga nr. 6/1978, þá löngu liðinn. Samkvæmt framansögðu ber að vísa máli þessu sjálfkrafa frá dómi. Rétt er, að málskostnaður falli niður. 1622 Úrskurð þennan kvað upp Freyr Ófeigsson dómstjóri. Ályktarorð: Máli þessu er vísað sjálfkrafa frá dómi. Málskostnaður fellur niður. 1623 Miðvikudaginn 7. júní 1995. Nr. 193/1995. — Lánasjóður íslenskra námsmanna (Arnmundur Backman hrl.) gegn Hermanni Jóhannssyni og Geir Jónssyni Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 16. maí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 6. júní sl. Kærður er úr- skurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 3. maí 1995, þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðilum er vísað frá dómi. Kæruheimild er í J-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði ómerktur og málinu vísað til löglegrar meðferðar fyrir héraðsdómi að nýju. Jafnframt krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðilar hafa ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Áslaugu Björgvinsdótt- ur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferð- ar. Rétt þykir, að hver aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1624 Dómsorð. Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og óll meðferð málsins við Héraðsdóm Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðlerðar. Málskostnaður héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1624 Dómsorð Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins við Hóraðsdóm Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1624 Dómsorð Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðlerð málsins við Héraðsdóm Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðlerðar. Málskostnaður í iði og kzærumálskostnaður fellur niður, 1625 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 219/1994. — Magnús Guðmundsson persónulega og vegna Mega-film kvikmyndagerðar (Ólafur Garðarsson hrl.) gegn Eddu Sigurrós Sverrisdóttur (Arnmundur Backman hrl.) og gagnsök Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 16. maí 1994. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 9. júní 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1626 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 240/1994. — Tálknafjarðarhreppur (Gunnar Sæmundsson hrl.) gegn Arnari Grétari Pálssyni (Arnmundur Backman hrl.) og gagnsök Ómerkinp. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. maí 1994. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 9. júní 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa héraðsdómara Vestfjarða. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Vestfjarða og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagninpar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Vestfjarða. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1627 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 286/1994. — Arndís Björnsdóttir (Magnús Thoroddsen hrl.) gegn Sigurgeiri Kjartanssyni (Þórunn Guðmundsdóttir) og gagnsök Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 16. júní 1994. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 31. ágúst 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1628 Fimmtudaginn 8. Júní 1995. Nr. 298/1994. — Laufás hf. (Sigmundur Hannesson hrl.) gegn Sveini Valtýssyni og Kristínu Sigurrós Jónasdóttur (Ólafur Sigurgeirsson hdl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. júní 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1629 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 301/1994. — Þrotabú Ístess hf. (Jóhannes Sigurðsson hrl.) gegn T. Skretting A/S (Skúli Th. Fjeldsted hrl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 28. júní 1994. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, .. .“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1630 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 194/1995. — Jón Valentínusson (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) gegn Jan G. Davidsson Kærumál. Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Garðar Gíslason og Pétur Kr. Hafstein. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 31. maí 1995 að fengnu leyfi réttarins 30. sama mánaðar. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Kærumálskostnaður fellur niður. 1631 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 124/1995. — Ákæruvaldið (Egill Stephensen saksóknari) gegn X (Jónatan Sveinsson hrl.) Kynferðisbrot. Börn. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Málinu var skotið til Hæstaréttar af hálfu ákærða og ákæruvalds með stefnu 10. apríl 1995. Krefst ákæruvaldið sakfellingar sam- kvæmt ákæru og þyngingar á refsingu ákærða. Ákærði krefst aðal- lega sýknu af öllum kröfum ákæruvaldsins, en til vara krefst hann þess, að refsing verði milduð og fullnustu refsingar frestað í heild eða að hluta. Ákæruliður I: Staðfesta ber sakarmat héraðsdómara um þennan ákærulið með vísan til forsendna hans svo og færslu til refslákvæða. Ákæruliður II: Að því er þennan ákærulið varðar, hefur ákærði neitað sakargiftum að öðru leyti en því, að hann viðurkenndi fyrir lögreglu að hafa káfað á kynfærum telpunnar M, er hún var 10-11 ára, í stutta stund í eitt skipti. Fyrir dómi sagði hann, að um ein- hverja óæskilega snertingu hefði verið að ræða í örskotsstund, en mundi ekki, hvort það hefði verið utan klæða eða innan. Í hér- aðsdómi kemur fram, að framburður M hafi verið skilmerkilegur, og telja sérfræðingar þeir, sem að málinu hafa komið, engan vafa leika á trúverðugleika hennar. Framburður hennar fær einnig stoð í framburði systur hennar, J. Systurnar sögðu fyrst frá framferði ákærða án þess að vita hvor af annarri og á sjálfstæðan hátt. Þegar það er virt, að ákærði hefur orðið sannur að athæfi sömu tegundar gagnvart stúlkunni J, þykir ekki varhugavert að telja þrátt fyrir neit- un hans, að nægar sönnur séu fram komnar fyrir sekt hans sam- kvæmt þessum ákærulið. Ber því að sakfella ákærða og heimfæra brot hans undir þessum ákærulið til sömu refsiákvæða og brot sam- kvæmt I. ákærulið. 1632 Brot ákærða eru stórfelld og alvarlegs eðlis. Ákærði misnotaði aðstöðu sína og trúnaðartraust tveggja ungra stjúpdætra sinna um langan tíma. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi í tvö ár. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber ákærða að greiða allan sakar- kostnað málsins í héraði og fyrir Hæstarétti, svo sem nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, X, sæti fangelsi í tvö ár. Ákærði greiði allan sakarkostnað málsins í héraði, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 100.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Jónatans Sveinssonar hæstaréttar- lögmanns, 100.000 krónur. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 75.000 krónur, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Jónatans Sveinssonar hæstaréttar- lögmanns, 75.000 krónur. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Fallast ber á niðurstöður héraðsdómara um sakarefni í fyrri ákærulið. Um síðari ákærulið er það mat dómarans, að fram komin gögn leiði ekki til nægilegrar sönnunar um nærgöngulla atferli en svo, að meta beri það til kynferðislegrar áreitni fremur en kyn- ferðismaka í skilningi viðeigandi ákvæða almennra hegningarlaga. Sönnuð sök ákærða verði þannig að teljast fyrnd. Þrátt fyrir skil- merkilegan framburð stúlkunnar M eru ekki efni til að hafna þessu mati, eins og málið liggur fyrir, og er rétt að staðfesta niðurstöður dómarans. Má þá einnig fallast á niðurstöðu hans um refsingu ákærða, 15 mánaða fangelsi. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm, en gera ákærða að greiða áfrýjunarkostnað málsins. Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 24. mars 1995. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi 17. Í. m., er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, út gefnu 10. febrúar 1994. 1633 „á hendur X, fæddum ... 1954, fæðingarnúmer ..., fyrir kynferðisbrot gagn- vart stjúpdætrum sínum, J, fæddri ... 1974. og M, fæddri ... 1976, á tímabil- inu frá síðari hluta árs 1982 og fram í ársbyrjun 1987: I. Gagnvart J með því að hafa á heimili þeirra í R á síðari hluta árs 1982 og fram til sumars 1983 margsinnis farið höndum um kynfæri hennar og á S sumarið 1983, á Í frá ágúst 1983 til júní 1984, í M frá því um haustið 1984 fram í júní 1985, á S frá júní til ágúst 1985 og í húsinu H að L frá ágúst 1985 til ársins 1986 margsinnis farið höndum um kynfæri J og sett fingur sinn í þau, sleikt þau og nuddað getnaðarlim sínum milli fóta hennar, svo að hon- um varð sáðfall. Il. Gagnvart M með því að hafa árið 1984 í gufubaði að L í eitt skipti lát- ið M leggjast ofan á sig og nuddað kynfærum sínum utan í hana, svo að honum varð sáðfall, og í húsinu H að L á tímabilinu frá ágúst 1985 fram í byrjun árs 1987 í mörg skipti farið höndum um kynfæri hennar og sett fing- ur sinn inn í þau og í eitt skipti sleikt þau og jafnframt í eitt skipti á salerni hússins látið hana leggjast ofan á sig og nuddað getnaðarlim sínum við kyn- færi hennar, svo að honum varð sáðfall. Telst þetta varða við 1. mgr. 201. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 9. gr. laga nr. 40/1992, sbr. áður 1. mgr. 200. gr., sbr. 202. gr. almennra hegningarlaga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar“. Við flutning málsins leiðrétti sækjandi verknaðarlýsingu í Il. kafla ákæru þannig, að átt væri við gufubað í B-skógi í nágrenni L. Um heimfærslu brota vísaði sækjandi og til l. mgr. 202. gr. hegningarlaga, og var málið reif- að með hliðsjón af þessum breytingum, sbr. 1. mgr. 117. gr. laga nr. 19/1991. Háttsemi ákærða var þannig af sækjanda samkvæmt 1. og Il. kafla ákæru- skjals talin varða við 1. mgr. 201. gr. og 1. mgr. 202. gr., sbr. 9. og 10. gr. laga nr. 40/1992, sbr. áður 1. mgr. 200. gr., sbr. 202. gr., og enn fremur 201. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Sækjandi krafðist þess, að ákærði yrði dæmdur til greiðslu sakarkostnað- ar, þ. m. t. saksóknarlaun til ríkissjóðs. Dómkröfur skipaðs verjanda ákærða, Jónatans Sveinssonar hæstaréttar- lögmanns, eru svofelldar: Aðallega: Að ákærði verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvalds og all- ur sakarkostnaður málsins felldur á ríkissjóð, þ. m. t. hæfileg málsvarnar- laun. Til vara: Verði niðurstaða sú, að ákærði verði sakfelldur í einhverjum ákæruefnum, verði ákærði dæmdur til vægustu refsingar, sem lög frekast heimila, og fullnustu dæmdrar refsingar frestað skilorðsbundið í heild eða að hluta, sbr. heimild í 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 101/1976. 1634 Málsmeðferð. Með dómi Héraðsdóms Norðurlands eystra, upp kveðnum 29. apríl 1994, var kveðinn upp áfellisdómur í ofangreindu máli. Akærði áfrýjaði dómi þessum til Hæstaréttar Íslands með bréfi, dagsettu 24. maí sl.. og með dómi, upp kveðnum 20. október sama ár, ómerkti Hæstiréttur héraðsdóminn og vísaði málinu heim í hérað til frekari meðferðar og dómsálagningar að nýju. Dómari fékk mál þetta til meðferðar 7. nóvember sl. Fyrirkall til ákærða var gefið út 11. nóvember, og í framhaldi af því var þingað í málinu 22. nóv- ember, 6. desember, 10. janúar og 17. janúar sl., en í síðast greinda þinghaldi var gagnaöflun lýst lokið af hálfu sakflytjenda. ll. Málsatvik. 1. Samkvæmt framburði ákærða, vitnisins K og öðrum gögnum málsins hófu ákærði og K óvígða sambúð síðla árs 1982. Átti K við upphaf sam- búðarinnar þrjú börn, J og M svo og drenginn Þ, sem fæddur er árið 1977. Ákærði og K gengu í hjúskap sumarið 1983 og eignuðust tvö börn, H í júlí 1988 og G í desember 1989. Hjónin gerðu með sér kaupmála í desember 1991, en þau skildu að borði og sæng haustið 1992. Leyfisbréf til lögskilnað- ar var gefið út hjá sýslumanninum á Akureyri 14. september 1993, og fékk K þá forsjá barnanna H og G. Samkvæmt framburði vitna, ákærða, og búsetuvottorðum hélt fjölskyld- an heimili á a. m. k. sex stöðum á landinu þann tíma, sem sambúð ákærða og K stóð, en henni lauk sumarið 1992. Upplýst er með framburði nefndra aðila, að ætlað kynferðisbrot ákærða gagnvart stúlkunni J kom fyrst til um- ræðu innan fjölskyldunnar sumarið 1989, en í janúarmánuði 1991, að því er varðaði stúlkuna M. Stúlkurnar voru þá báðar 15 ára gamlar. Stúlkan J bar fram kæru hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins 6. október 1993 og stúlkan M 27. sama mánaðar. Vitnin K og R voru yfirheyrð hjá lögreglu 17. og 24. nóvember, en ákærði 9. desember 1993. Niðurstaða. 1. Stúlkan J bar fram formlega kæru í máli þessu í októbermánuði 1993, u. þ. b. 8 árum eftir, að ætluðum kynrænum afskiptum ákærða lauk. Með vætti vitnanna R, M og UÚ er á hinn bóginn upplýst, að J hafði þegar árið 1989, er hún varð 15 ára að aldri, skýrt að einhverju leyti frá atferlinu, þ. á m. í viðtali við fulltrúa barnaverndarnefndar. Þá er upplýst, að móðirin K, sem var vanfær á þessum tíma, hafði a. m. k. heyrt ávæning af þessum 1635 ásökunum J. Árin 1990 og 1991 greindi stúlkan enn fremur nánu vinafólki og sóknarpresti frá reynslu sinni, en sem fyrr aðeins í grófum dráttum. Fyrir tilstuðlan móðurinnar, en með tilvísun geðlæknis á Akureyri, fór stúlkan fyrst í stuðningsviðtöl til barna- og unglingageðlæknis í Reykjavík árið 1990 vegna sálrænna erfiðleika, og skýrði hún þá í fyrsta sinn frá inntaki kyn- ferðisathafna ákærða. Samkvæmt eigin frásögn stúlkunnar lagðist hún ein- dregið gegn því allt til ársins 1993 þrátt fyrir neikvæðar tilfinningar í garð ákærða, að málefni hennar væru tekin upp frekar, og hefur hún borið, að þar hafi m. a. ráðið tillitssemi við yngri systur, dætur ákærða. Upplýst er, að J var erlendis mestan hluta árs 1992. Ákærði hefur játað við yfirheyrslu lögreglu að hafa káfað á kynfærum J nær allt frá upphafi sambúðar hans við móður stúlkunnar, þ. e. á árunum 1983-1985. Ákærði hefur hins vegar neitað því, að atferli sitt hafi verið í þeim mæli, sem ákært er fyrir. Þá hefur ákærði haldið því fram, að háttsemi sín hafi ávallt átt sér stað í hjónarúminu. Fyrir lögreglu skýrði ákærði frá því, að í einu tilviki hefði sér orðið sáðfall vegna kynferðislegrar örvunar við að káfa á kynfærum J. Fyrir dómi dró ákærði nokkuð í land miðað við fyrri framburð fyrir lög- reglu, en viðurkenndi „óæskilegar snertingar“ á árunum 1983-1985. Ákærði hefur ekki gefið eiginlegar skýringar á verknaðinum, en þó viðurkennt, að í einhver skipti hafi návist stúlkunnar og snerting sín við tilgreindar aðstæður vakið upp hjá sér kynrænar hvatir. Að mati dómsins eru skýringar ákærða að þessu leyti harla óljósar. Verknaðarlýsing stúlkunnar J fyrir lögreglu á atferli ákærða var með sama hætti og lýst er í I. kafla ákæruskjals. Fyrir dómi hefur stúlkan haldið fast við framburð sinn. Hún hefur einnig verið sjálfri sér samkvæm um það, hvað gerðist á milli hennar og ákærða á nefndu árabili. Samkvæmt áliti barna- og unglingageðlæknis, sem hefur verið stuðnings- aðili J um nokkurra ára skeið, er ekki vafi á trúverðugleika stúlkunnar. Það er og álit geðlæknisins, að stúlkan hafi hlotið skaða af verknaði ákærða. Vætti geðlæknis á Akureyri og vitnisburður Þ, R og K hníga að þessu leyti í sömu átt. Það er álit dómsins, þegar ofannefnd atriði eru virt í heild og með hlið- sjón af áðurgreindri geðrannsókn Högna Óskarssonar geðlæknis, að ekki sé varhugavert að leggja til grundvallar framburð stúlkunnar J við úrlausn málsins að öllu verulegu. Að áliti dómsins er þannig nægjanlega sannað, að ákærði hafi í endurtekin skipti viðhaft kynferðismök önnur en samræði, líkt og í I. kafla ákæru greinir, allt frá árinu 1983 til 1986. Ber að virða verknað ákærða sem brotaheild. 1636 Með framannefndri háttsemi hefur ákærði unnið sér til refsingar sam- kvæmt 202. gr., sbr. 1. mgr. 200. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en með breytingu á XXII. kafla laganna varðar háttsemin við 1. mgr. 201. gr. og 1. mgr. 202. gr., sbr. 9. og 10. gr. laga nr. 40/1992, en þó þannig, að refsing verði ekki þyngri en orðið hefði eftir eldra ákvæði 202. gr., sbr. 2. gr. hegn- ingarlaga. Samkvæmt 3. tl. 1. mgr. 81. gr. hegningarlaga, sbr. 5. gr. laga nr. 20/1981, og 4. mgr. 82. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 6. gr. laga nr. 20/1981, er brot ákærða ekki fyrnt. 2. Framburður stúlkunnar M hefur fyrir dómi verið skilmerkilegur og í samræmi við sakarefni 11. kafla ákæru, en hún var þá á aldrinum 8-11 ára. Samkvæmt eigin frásögn M skýrði hún í fyrsta sinn greinilega frá ætluðu at- hæfi ákærða í stuðningsviðtali hjá geðlækni haustið 1993. Geðlæknirinn tel- ur engan vafa á, að stúlkan segi satt. Ákærði hefur fyrir lögreglu og dómi staðhæft, að í einu tilviki, veturinn 1986-1987, hafi mátt túlka atferli sitt gagnvart M sem kynræn afskipti, en þar hafi verið um að ræða snertingu utan klæða í stutta stund í hjónarúmi heimilis þeirra að L. Ákærði hefur að öðru leyti þverneitað sakargiftum. Önnur gögn en að framan er lýst renna að mati dómsins ekki frekari stoð- um undir staðhæfingu M fyrir utan það, að atferli ákærða gagnvart J þykir benda til þess. Til þess er hins vegar að líta, að langt er um liðið. Atferli af ofannefndum toga varðar eftir atvikum við 209. gr. almennra hegningar- laga, en með réttarfarsbreytingu laga nr. 40/1992 varðar slík háttsemi nú við 2. mgr. 201. gr. og 2. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt 2. tl. 81. gr. laga nr. 19/1940 fyrnist sök á fimm árum, ef ekki liggur við þyngri refsing en fjögurra ára fangelsi. Að þessu athuguðu, sbr. 6. mgr. 82. gr. nefndra laga, ber að sýkna ákærða af tilgreindri háttsemi. Með vísan til afdráttarlausrar neitunar ákærða og þar sem ekki nýtur við annarra sönnunargagna en að framan greinir, þykja að áliti dómsins ekki fram komnar fullnægjandi sönnur fyrir sekt hans, og ber því að sýkna ákærða af sakargiftum II. kafla ákæru, sbr. 45.-47. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Samkvæmt sakavottorði hefur ákærði ekki sætt refsingu, sem áhrif hefur á ákvörðun refsingar í máli þessu. Að mati dómsins er ákærði sakhæfur. Refsing ákærða þykir með vísan til 1. tl. 1. mgr. 70. gr. og 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 eftir atvikum hæfilega ákveðin 15 mánaða fang- elsi. Samkvæmt framangreindum málsúrslitum, sbr. 1. mgr. 165. gr. laga nr. 19/ 1991, skal ákærði greiða helming sakarkostnaðar, þ. á m. helming sak- 1637 sóknarlauna í ríkissjóð, 100.000 kr., og helming málsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Jónatans Sveinssonar hæstaréttarlögmanns, sem ákveðast í heild 150.000 kr. Helmingur sakarkostnaðar greiðist úr ríkissjóði. Málið flutti af hálfu ákæruvalds Egill Stephensen saksóknari. Dómsuppkvaðning hefur tafist vegna veikindaforfalla og embættisanna dómara. Dóm þennan kvað upp Ólafur Ólafsson héraðsdómari. Dómsorð: Ákærði, X, sæti fangelsi í 15 mánuði. Sakarkostnaður, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 100.000 kr., og málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Jónatans Sveinsson- ar hæstaréttarlögmanns, 150.000 kr., greiðist að hálfu af ákærða og að hálfu úr ríkissjóði. 1638 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 17/1993. — Ásta Bjarnadóttir (Tryggvi Gunnarsson hrl.) gegn Tómasi Kristjánssyni Sigrúnu Óskarsdóttur Margréti Óskarsdóttur og Haraldi Ellingsen (Sveinn Snorrason hrl.) Kröfugerð. Aðild. Umferðarréttur. Hefð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Markús Sigurbjörnsson hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Ingibjörg Benediktsdóttir héraðsdómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 12. janúar 1993 og gerir eftirfarandi aðalkröfu: „1. Að staðfestur verði réttur áfrýjanda til að leggja veg að sumar- bústaðarlandi sínu í landi Miðengis, Grímsneshreppi, Árnessýslu, frá gamla Álftavatnsveginum, sem liggur nálægt vestanverðum lóðarmörkum sumarbústaðalanda stefndu. Vegur áfrýjanda liggi á svæði norðan við land stefndu Sigrúnar, Margrétar og Haralds og sunnan við land stefnda Tómasar. Vegarstæðið verði fimm metra breitt, það er fyrir fjögurra metra breiðan veg, og 50 em svæði frá vegkanti að girðingu hvorum megin. 2. Að staðfest verði skylda stefnda Tómasar að fjarlægja án tafar girðingu sína, sem liggur að austanverðu vegarstæði stefnanda á áttatíu og fimm metra kafla austast, — einnig, að staðfest verði skylda stefndu Sigrúnar, Margrétar og Haralds að fjarlægja án tafar girðingu sína, er liggur að vestanverðu vegarstæði áfrýjanda á átta- tíu og fimm metra kafla vestast. 3. Að staðfestur verði réttur áfrýjanda til að bæta við vegarstæð- ið, eins og það nú er afmarkað með girðingum, annars vegar stefnda Tómasar og hins vegar stefndu Sigrúnar, Margrétar og Har- alds, þannig, að það nái alls staðar fimm metra breidd. Verði vegar- stæðið breikkað til norðurs upp í fimm metra breidd á áttatíu metra 1639 kafla austast á vegarstæðinu og til suðurs í fimm metra heildar- breidd á áttatíu metra kafla á vesturhluta vegarstæðisins. 4. Krafist er staðfestingar á ofangreindum atriðum í liðum 1 til 3, án þess að til komi endurgjald eða bætur stefndu til handa.“ Fyrir Hæstarétti ber áfrýjandi fram eftirfarandi varakröfu, sem hann hafði ekki uppi í héraði: „Að viðurkenndur verði réttur áfrýj- anda gagnvart stefndu til að gera akfæran veg eftir vegarstæði frá gamla Álftavatnsveginum (braut 6) að sumarbústaðarlandi áfrýj- anda milli núverandi girðinga, sem stefndu hafa girt vegna sumar- bústaðalanda sinna.“ Loks krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Dómendur gengu á vettvang ásamt lögmönnum aðila og fleirum. I. Stefndu andmæla varakröfu áfrýjanda sem of seint fram kominni. Einnig mótmæla þau varakröfunni með þeim rökum, að eigandi jarðarinnar Miðengis sé ekki meðal málsaðila, og verði því krafan ekki gerð í þessu máli. Loks telja stefndu, að ekki sé unnt að taka varakröfuna til greina, sökum þess að ljóst sé, að á hinni umdeildu landræmu verði ekki lagður bílvegur, án þess að skemmdir hljótist á eignarlöndum stefndu og girðingum á þeim. Ekki verður fallist á síðastnefnd andmæli stefndu, enda eiga þau önnur úrræði að lögum, ef til þess kemur, að framkvæmdir áfrýj- anda leiði til skemmda eða hættu á spjöllum á eignum þeirra. Önn- ur andmæli stefndu, sem að framan greinir, eru ekki svo vaxin, að efni séu til að taka þau til greina, sbr. 2. mgr. 18. gr. og 163. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. II. Fallast ber á með héraðsdómara, að stefndu verði ekki dæmd til að þola breytingar á girðingum eða að láta af hendi land, sem verið hefur afgirt í nokkra áratugi. Þykir áfrýjandi ekki hafa sýnt fram á, að skilyrði 2. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905 um hefð eigi við í máli þessu. Samkvæmt þessu verður aðalkrafa áfrýjanda ekki tekin til greina. 1640 III. Varakrafa áfrýjanda beinist einvörðungu að stefndu. Stefndu andmæla öllum kröfum áfrýjanda um viðurkenningu á rétti til að gera akfæran veg eftir hinni umdeildu landræmu. Hins vegar hafa stefndu ekki í þessu máli talið til eignarréttar yfir landræmunni. Stefndu hafa ekki heldur vefengt, að áfrýjanda eða öðrum sé heim- ilt að fara um hina ógreiðfæru slóð eftir landræmunni. Þvert á móti hefur af hálfu stefndu komið fram, að landræman skuli vera opin gangandi fólki og búfé. Ekki hefur verið sýnt fram á, að stefndu eigi neinn þann rétt til hinnar umdeildu landræmu, sem heimili þeim að standa gegn áformum áfrýjanda um gerð akvegar á henni, en um lagaúrræði stefndu vegna spjalla á eignum þeirra er áður fjallað. Samkvæmt þessu verður varakrafa áfrýjanda tekin til greina. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Áfrýjandi, Ásta Bjarnadóttir, á gagnvart stefndu, Tómasi Kristjánssyni, Sigrúnu Óskarsdóttur, Margréti Óskarsdóttur og Haraldi Ellingsen, rétt til þess að gera akfæran veg eftir vegarstæði frá gamla Álftavatnsveginum (braut 6) að sumar- bústaðarlandi áfrýjanda milli núverandi girðinga um land- spildur stefndu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 14. desember 1992. I. Mál þetta, sem dómtekið var 26. f. m., er höfðað með stefnu, birtri 30. júlí og 29. ágúst 1991, og framhaldsstefnu, fram lagðri í dóm 12. febrúar 1992. Stefnandi er Ásta Bjarnadóttir, kt. 070830-4519, Glæsibæ 7, Reykjavík. Stefndu eru Tómas Kristjánsson, kt. 010928-3469, Fáfnisnesi 1, Reykjavík, Sigrún Óskarsdóttir, kt. 010135-2819, Fremristekk 8, Reykjavík, Margrét Óskarsdóttir, kt. 260533-2909, Safamýri 95, Reykjavík, og Haraldur Elling- sen, kt. 220535-2239, Vesturbergi 177, Reykjavík. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru eftirfarandi: 1641 1. Að staðfestur verði réttur stefnanda til að leggja veg að sumarbú- staðarlandi sínu í landi Miðengis, Grímsneshreppi, Árnessýslu, frá gamla Álftavatnsveginum, sem liggur nálægt vestanverðum lóðarmörkum sumar- bústaðalanda stefndu. Vegur stefnanda liggi á svæði norðan við land stefndu Sigrúnar, Margrétar og Haralds og sunnan við land stefnda Tóm- asar. Vegarstæðið verði fimm metra breitt, það er fyrir fjögurra metra breiðan veg, og 50 em svæði frá vegkanti að girðingu hvorum megin. 2. Að staðfest verði skylda stefnda Tómasar að fjarlægja án tafar girðingu sína, sem liggur að austanverðu vegarstæði stefnanda á áttatíu og fimm metra kafla austast, — einnig, að staðfest verði skylda stefndu Sigrúnar, Margrétar og Haralds að fjarlægja án tafar girðingu sína, er liggur að vestanverðu vegarstæði stefnanda á áttatíu og fimm metra kafla vestast. 3. Að staðfestur verði réttur stefnanda til að bæta við vegarstæðið, eins og það nú er afmarkað með girðingum, annars vegar stefnda Tómasar og hins vegar stefndu Sigrúnar, Margrétar og Haralds, þannig, að það nái alls staðar fimm metra breidd. Verði vegarstæðið breikkað til norðurs upp í fimm metra breidd á áttatíu metra kafla austast á vegarstæðinu og til suð- urs í fimm metra heildarbreidd á áttatíu metra kafla á vesturhluta vegar- stæðisins. 4. Krafist er staðfestingar á ofangreindum atriðum í liðum 1 til 3, án þess að til komi endurgjald eða bætur stefndu til handa. Jafnframt er þess kraf- ist, að stefndu verði dæmd til að greiða stefnanda málskostnað að mati rétt- arins. Verði málskostnaði skipt að jöfnu á milli stefnda Tómasar annars vegar og stefndu Margrétar, Sigrúnar og Haralds hins vegar. Af hálfu stefnda Tómasar eru gerðar þær dómkröfur, að hann verði al- sýknaður af öllum kröfum stefnanda í málinu og honum dæmdur máls- kostnaður að skaðlausu úr hendi stefnanda að viðbættum virðisaukaskatti auk dráttarvaxta samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Af hálfu stefndu Margrétar, Sigrúnar og Haralds eru gerðar þær kröfur, að þau verði sýknuð af öllum kröfum stefnanda og þeim dæmdur máls- kostnaður að mati réttarins auk virðisaukaskatts og dráttarvaxta í samræmi við Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Sáttaumleitanir dómara báru ekki árangur. Vitnin Guðmundur Ólafs Þorsteinsson, eiginmaður stefnanda, Sigurður Albert Jónsson, eiginmaður stefndu Sigrúnar, Kristján Bjarndal Jónsson héraðsráðunautur, Guðmundur Karl Guðjónsson tæknifræðingur og Gísli Guðmundsson gáfu skýrslur fyrir dómi við aðalmeðferð málsins auk aðila. 53 Hæstaréttardómar 1 1642 11. Hinn 25. nóvember 1944 keypti Elísabet Helgadóttir, móðir stefnanda, um það bil 10.000 fermetra spildu úr landi jarðarinnar Miðengis í Grímsnes- hreppi, Árnessýslu. Seljandi var Gísli Sigurðsson. Var spilda þessi hluti lands, er Gísli hafði fyrr á árinu keypt af Benedikt Einarssyni, bónda í Mið- engi. Stefnandi er nú eigandi umræddrar spildu, og styðst eignarréttur hennar við heimildarbréf, dags. 30. október 1983. Í afsali Gísla til Elísabetar segir m. a.: „Spilda þessi er vestan við svonefnda Fénaðarlaut og liggur að vegarstæði við land Gríms Gíslasonar og að landi Ragnars Jóhannesson- ar... Réttur til vegar og neyzluvatns fylgir.“ Stefndu Sigrún, Margrét og Haraldur eru eigendur að landi því, sem í framangreindu afsali er tilgreint sem eign Gríms Gíslasonar. Afsal til Gríms fyrir landinu var hins vegar ekki gefið út fyrr en 6. júní 1946, og er Óskar Sigurgeirsson, faðir stefndu Margrétar og Sigrúnar, þar sagður eigandi landsins ásamt Grími. Erfðu þær Margrét og Sigrún hlut föður síns. Þá mun Grímur Gíslason hafa selt Erlingi Ellingsen, föður stefnda Haralds, hlut sinn í landinu, og leiðir Haraldur eignarrétt sinn frá föður sínum. Stefndi Tómas er nú eigandi þess lands, sem í afsali Gísla Sigurðssonar til Elísa- betar Helgadóttur er tilgreint sem eign Ragnars Jóhannessonar. Land þetta eignaðist Kristján L. Gestsson, faðir Tómasar, með afsali, dags. 24. apríl 1946, og kom það í hlut Tómasar við fráfall föður hans. Spilda stefnanda er umkringd öðrum spildum. Eiga börn Gísla Sigurðs- sonar land austan og norðan við spilduna. Vestan við hana er spilda stefnda Tómasar, en að sunnan spilda stefndu Sigrúnar, Margrétar og Haralds. Á milli þessara eignarlanda stefndu liggur vegslóði, um það bil 160 metrar að lengd, frá svokölluðum Álftavatnsvegi (braut 6) að landi stefnanda. Er breidd vegslóðans minnst 2,75 metrar og mest 3,45 metrar, og afmarkast breiddin af girðingum, sem settar hafa verið upp á spildum stefndu sunnan og norðan við hann. Í skýrslu Leifs Hannessonar verkfræðings, dags. 20. júní 1985, sem liggur frammi í málinu, segir svo um leið þá að landi stefnanda, sem hér um ræðir: „Gönguleið að landinu neðan frá vatni liggur milli girðinga að löndum Tómasar Kristjánssonar annars vegar og að landi Margrétar og Sigríðar (svo) Ólafsdætra og landi Haralds Erlingsens (svo) hins vegar. .. Leiðin liggur yfir læk og mýrarsund, síðan upp bratta hraunurð með klettum. Sem vegarstæði er þessi gönguleið mjög erfið og yrði vegargerð mjög kostnaðar- söm. Óhætt er að segja, að landið sé það erfitt, að vegargerð sé ófram- kvæmanleg án þess að taka niður girðingar og rýmka vegarstæðið upp í 5 0 EK}: 2 0 1643 Il. Dómkröfur stefnanda lúta að því, að viðurkenndur verði réttur hennar til að gera akfæran veg að landi sínu eftir framangreindum vegslóða, og verði vegslóðinn breikkaður í því skyni og á þann hátt, sem í kröfugerð stefnanda greinir. Dómkröfur stefnanda í málinu grundvallast aðallega á því, að óumdeild- ur og þinglýstur eignarréttur hennar að landi veiti henni ótvíræðan rétt til aðgengis að landinu með venjulegu vegarsambandi í samræmi við nútíma- samgönguhætti. Í þessu máli sé að auki til þess að líta, að sérstaklega hafi verið samið um það við sölu á þeirri spildu stefnanda, sem hér um ræðir, að eigandi spildunnar ætti rétt til vegar að henni. Vísar stefnandi hér að lút- andi til afsalsins frá 25. nóvember 1944 og þeirra ákvæða þess, sem áður eru rakin. Þá komi skýrt fram á uppdráttum, sem fylgt hafi grunneignarheim- ildum stefndu, að gert hafi verið ráð fyrir vegarstæði sunnan við land stefnda Tómasar og norðan við land stefndu Margrétar, Sigrúnar og Har- alds á þeim stað, sem fyrrnefndur vegslóði nú liggur. Breidd vegarstæðisins sé ekki málsett, en af uppdráttunum megi ráða, að hún sé nálægt 7 metrum. Samkvæmt matsgerð dómkvaddra matsmanna sé breidd vegarstæðisins, svo sem það nú er afmarkað með girðingum aðeins 2,75 til3,45 metrar. Er á því byggt af hálfu stefnanda, að stefndu hafi við afmörkun landa sinna með girðingum farið út fyrir þinglýst réttindi sín og inn á svæði, sem samkvæmt þinglýstum skjölum hafi verið ætlað undir veg. Vísar stefnandi þar um með- al annars til áðurnefndrar matsgerðar. Stefnandi telur mikla þörf á, að vegur verði lagður að landspildu sinni, bæði til almennrar nýtingar á landinu og sumarbústað, sem þar er, og ekki síður vegna þess, að til standi að reisa nýjan bústað á spildunni. Krefjist það greiðrar aðkomu fyrir stór flutningatæki. IV. Í greinargerð stefnda Tómasar Kristjánssonar er því haldið fram, að faðir hans, Kristján L. Gestsson, hafi látið girða spildu sína í landi jarðarinnar Miðengis í Grímsneshreppi fyrri hluta sumars árið 1946. Spildu þessa hafi Kristján keypt af Ragnari Jóhannessyni. Benedikt Einarsson, bóndi í Mið- engi, hafi verið vitundarvottur að afsali Ragnars á spildunni til Kristjáns, en Benedikt hafi nokkrum árum áður selt Ragnari spildu þessa. Spilda með- stefndu hafi verið girt tveimur eða þremur árum áður en Kristján girti land sitt. Girðingarframkvæmdum Kristjáns hafi verið hagað þannig, að Bene- dikt hafi útvegað menn úr sveitinni til framkvæmdanna, en hann sjálfur ákvarðað, hvar hornstaurar yrðu settir niður. Stefndi hafi verið viðstaddur, 1644 þegar það var gert. Girðingin hafi síðan staðið óbreytt á suður-, norður- og austurhlið spildunnar. Breyting, sem gerð hafi verið á vesturhlið hennar ár- ið 1983, hafi enga þýðingu fyrir úrlausn málsins. Við girðingarframkvæmdir hafi Benedikt Einarsson ákveðið að skilja eftir göngustíg á milli landa stefndu, til þess að búfénaður, sem mjög hafi verið haldið til beitar á þessu svæði, ætti greiðari aðgang niður að Álftavatni. Það sé hins vegar fráleitt, að með þessu hafi verið haft í hyggju, að lagður yrði akfær vegur um þessar fjárgötur, enda hafi réttur til þess ekki verið fyrir hendi. Þá sé einnig til þess að líta, að í afsali Gísla Sigurðssonar á landi til móður stefnanda 24. nóvem- ber 1944 komi fram, að spildur þær, sem stefndu eru eigendur að, hafi þá þegar verið komnar í eigu þeirra, sem stefndu leiða rétt sinn frá. Ákvæði í afsalinu frá 1944 um rétt til vegar verði þegar af þeirri ástæðu ekki skilið á þann veg, að stefnandi eigi á grundvelli þess umferðarrétt um spildur stefndu. Miklu fremur hafi verið gert ráð fyrir því, að spildur stefndu skyldu liggja saman. Á því hafi hins vegar orðið breyting við girðingar- framkvæmdir Kristjáns L. Gestssonar, en þá breytingu megi rekja til ástæðna, sem áður hefur verið greint frá. Í greinargerð stefndu Sigrúnar, Margrétar og Haralds segir, að Benedikt Einarsson í Miðengi hafi selt þeim Óskari Sigurgeirssyni og Grími Gísla- syni spildu úr landi sínu árið 1941. Sumarhús hafi verið reist 1942 og landið girt eftir fyrirsögn Benedikts sumarið 1943. Girðing sú, er nú umlykur land- spildu stefndu, sé að öllu leyti hin sama og reist hafi verið árið 1943, að því þó undanskildu, að hún hafi verið endurgerð á smákafla vegna fram- kvæmda stefnanda við umrætt vegarstæði árið 1989. Þegar spilda með- stefnda var girt árið 1946, hafi verið ákveðið að skilja eftir stíg á milli land- spildnanna í því skyni að auðvelda umferð búfjár og manna að Álftavatni. Gerð stígsins hafi að öllu leyti verið samkomulagsatriði á milli Kristjáns L. Gestssonar og Benedikts bónda í Miðengi. V. Sýknukrafa stefndu er aðallega á því reist, að girðingar umhverfis spildur þeirra, sem staðið hafi óbreyttar frá árunum 1943 og 1946, sýni rétt landa- merki. Sé sú afmörkun á spildum stefndu í samræmi við eignarrétt þeirra samkvæmt grunneignarheimildum. Til vara er því haldið fram, verði litið svo á, að við uppsetningu girðinganna hafi forverar stefndu tekið sér land umfram það, sem heimildarbréf þeirra kveða á um, að þá hafi stefndu öðl- ast eignarrétt að hinu oftekna landi fyrir hefð. Þá hafi stefnandi ekki fært fram rök fyrir því, að stefndu þurfi að sæta þeirri skerðingu á þessum eignarráðum sínum, sem stefnandi fer fram á. 1645 VI. Svo sem að framan er rakið, lúta dómkröfur stefnanda að því, að stað- festur verði réttur sinn til að leggja akfæran veg að eignarlandi sínu í landi Miðengis í Grímsnesi, þar sem nú er vegslóði eða göngustígur frá svoköll- uðum Álftavatnsvegi (braut 6). Vegslóðinn er um það bil 160 metrar að lengd, en breidd hans, sem afmarkast með girðingum, er nú mest 3,45 metr- ar, en fer samkvæmt mælingu dómkvaddra matsmanna allt niður í 2,75 metra. Kröfur stefnanda miða að því, að vegarstæðið verði í heild 5 metra breitt. Stefndu eru eigendur að spildum, sem liggja sunnan og norðan við um- ræddan vegslóða. Hafa girðingar á spildum þessum afmarkað breidd veg- slóðans allt frá árinu 1946 og nú svo sem að framan er lýst. Verður ekki séð, að legu þessara girðinga hafi verið breytt frá því, sem í upphafi var, svo að þýðingu hafi fyrir úrlausn málsins. Verði dómkröfur stefnanda teknar til greina, myndi ótvíræður eignarrétt- ur stefndu á landi, svo sem það lengst af hefur verið afmarkað með girðing- um, sæta nokkurri skerðingu. Hefur af hálfu stefnanda ekki verið sýnt fram á, að samningsákvæði, sem vísað hefur verið til, veiti stefnanda þann rétt, sem hún sækir sér til handa með málsókn þessari. Þá standa lög ekki til þeirrar niðurstöðu, að taka beri dómkröfur stefnanda í máli þessu til greina. Verður stefnandi að hlíta því að eiga einvörðungu umferðarrétt um umræddan vegslóða eða göngustíg, svo sem verið hefur, og með þeim tak- mörkunum, sem við þann rétt eru bundnar. Samkvæmt framansögðu ber að alsýkna stefndu af dómkröfum stefnanda og dæma stefnanda til að greiða stefndu málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn 80.000 krónur til stefnda Tómasar og 80.000 krónur til stefndu Sigrúnar, Margrétar og Haralds. Hefur þá ekki verið tekið tillit til virðis- aukaskatts. Krafa stefndu um vexti af málskostnaði á stoð í 4. mgr. 129. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. áður 3. mgr. 175. gr. laga nr. 85/ 1936, og er eigi þörf á, að kveðið verði sérstaklega á um þetta atriði í dóms- orði. Þorgeir Ingi Njálsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Tómas Kristjánsson, Sigrún Óskarsdóttir, Margrét Óskars- dóttir og Haraldur Ellingsen, eiga í máli þessu að vera sýkn af dóm- kröfum stefnanda, Ástu Bjarnadóttur. Stefnandi greiði stefnda Tómasi 80.000 krónur og stefndu Sigrúnu, Margréti og Haraldi 80.000 krónur í málskostnað. 1646 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 316/1992. — Sigurður Bragason (Hjalti Steinþórsson hrl.) gegn Vara hf. (Hafsteinn Hafsteinsson hrl.) Atvinnuréttindi. Vinnusamningur. Dagsektir. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 20. júlí 1992 og krefst þess, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnda í mál- inu og sér dæmdur málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms er fallist á þá niður- stöðu hans, að ekki hafi verið skilyrði til að leysa áfrýjanda að öllu leyti undan skuldbindingu þeirri, er hann tókst á hendur samkvæmt 8. gr. ráðningarsamnings síns og stefnda, sem lýst er í héraðsdómi. Hins vegar verður að telja rétt með hliðsjón af málsatvikum og 37. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, sbr. 7. gr. laga nr. 11/1986, að skuldbindingarákvæði þetta gilti ekki lengur en í tvö ár frá starfslokum áfrýjanda. Áfrýjanda verður samkvæmt þessu ekki lengur haldið til efnda á fyrrgreindu samningsákvæði. Dagsektir koma því ekki til álita hér og eigi verður á það fallist með stefnda, að í dagsektaákvörðun hér- aðsdóms felist skaðabætur honum til handa, er unnt sé að meta sjálfstætt. Málinu var ekki gagnáfrýjað af hans hálfu, og eins og mál- ið liggur fyrir Hæstarétti, verður ekki dæmt um skaðabætur. Við svo búið verður að sýkna áfrýjanda af kröfum stefnda. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um málskostnað, en rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. 1647 Dómsorð: Áfrýjandi, Sigurður Bragason, skal vera sýkn af kröfum stefnda, Vara hf. Staðfest er málskostnaðarákvæði héraðsdóms. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 10. júlí 1992. 1. Mál þetta, sem dómtekið var 22. f. m., er höfðað fyrir aukadómþingi Ár- nessýslu af Guðnýju Björnsdóttur héraðsdómslögmanni f. h. Vara hf., kt. 490689-2819, Þóroddsstöðum við Skógarhlíð í Reykjavík, gegn Sigurði Bragasyni, kt. 110659-4749, Hveramörk 16, Hveragerði. Dómkröfur stefnanda eru þær aðallega, að viðurkennt verði með dómi, að stefnda og einkafyrirtæki hans, Slökkvitækjaþjónustunni, Hafnarbraut 10 B, Kópavogi, sé óheimilt að viðlögðum dagsektum, að fjárhæð 10.000 kr. á dag fram til 1. júní 1995, að selja eldvarnarbúnað og taka að sér þjónustu vegna slíks búnaðar, þar á meðal slökkvitækjaþjónustu. Þá krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefnda samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, og beri til- dæmdur málskostnaður dráttarvexti samkvæmt 10. gr. laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Til vara krefst stefnandi þess, að stefndi verði dæmdur til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð 1.000.000 kr., auk dráttarvaxta samkvæmt 10. gr. vaxtalaga frá stefnubirtingardegi til greiðsludags. Þá er krafist málskostnaðar, svo sem í aðalkröfu greinir. Stefndi krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda og að sér verði dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda samkvæmt fram lögðum máls- kostnaðarreikningi, og beri málskostnaður dráttarvexti samkvæmt 10. gr. laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Til vara krefst stefndi þess, að sér verði einungis gert að greiða 1/20 hluta af umkraf- inni skaðabótafjárhæð, 50.000 kr., og málskostnaður verði látinn niður falla. Sáttaumleitanir dómara báru ekki árangur. Forstjóri stefnanda, Baldur Ágústsson, og stefndi, Sigurður Bragason, hafa gefið skýrslur fyrir dómi í máli þessu svo og vitnin Ásbjörn Þórir Björgvinsson, Tyrfingur Heimir Tyrfingsson, Jóhann Sigurður Ólafsson og Jón Pétur Líndal. Hinn 14. október 1991 var nafni stefnanda breytt í Vara hf. Il. Málavextir eru þeir, að í ársbyrjun 1990 réðst stefndi til starfa hjá Ör- yggisþjónustunni Vara, sem starfrækir öryggisþjónustu og sölu öryggisbún- aðar, meðal annars á sviði eldvarna, og er í eigu stefnanda. Samkvæmt 1648 ódagsettum ráðningarsamningi. sem aðilar gerðu með sér, skyldi stefndi hefja störf 12. janúar 1990. Var stefndi ráðinn til starfa sem innimaður í hleðsludeild og skyldi samkvæmt starfslýsingu í 2. gr. samningsins annast hleðslu og þjónustu á handslökkvitækjum ásamt því að afla nýrra viðskipta- vina. Í s. lið fyrrnefnds ráðningarsamnings er svohljóðandi ákvæði: „Starfsmaður skuldbindur sig í fimm ár eftir starfslok hjá Vara að: a) vinna ekki fyrir samkeppnisaðila Vara, b) vinna ekki hliðstæð eða samsvarandi störf fyrir aðra aðila en Vara, c) taka ekki að sér hliðstæð eða samsvarandi verk og Vari. d) stofna ekki fyrirtæki í sömu starfsgrein og Vari, eiga ekki beint eða óbeint í slíku fyrirtæki eða vera í stjórn þess. Sama gildir um stofnun, eignaraðild og stjórnarsetu í félögum (hlutafélögum, sameignarfélög- um), sem eru með hliðstæðan eða skyldan rekstur.“ Stefndi hóf störf á þeim tíma, sem tilgreindur var í ráðningarsamningi, og starfaði hjá fyrirtæki stefnanda til maíloka 1990. Fljótlega eftir starfslok hóf hann starfrækslu einkafyrirtækis, Slökkvitækjaþjónustunnar. Samkvæmt til- kynningu til Firmaskrár, dags. 31. maí 1990, er tilgangur fyrirtækisins hleðsla, eftirlit og sala á slökkvitækjum og öðrum eldvarnarbúnaði. Af hálfu stefnanda hefur verið skorað á stefnda að hætta framangreindri starfsemi sinni og þar um vísað til framangreinds samkeppnisákvæðis í ráðningarsamningi. Á það hefur stefndi ekki fallist, og hefur stefnandi höfðað mál þetta af þeim sökum. Stefnandi reisir dómkröfur sínar á því, að stefndi hafi vanefnt skyldur sínar samkvæmt 8. gr. ráðningarsamnings hans við Oryggisþjónustuna Vara, sem sé í eigu stefnanda og starfræki margvíslega öryggisþjónustu og sölu öryggisbúnaðar, m. a. á sviði eldvarna. Stefndi hafi samkvæmt ráðningar- samningnum verið ráðinn til að annast hleðslu og þjónustu á handslökkvi- tækjum ásamt því að afla nýrra viðskiptavina. Samkvæmt 8. gr. samningsins hafi stefndi skuldbundið sig til að taka ekki að sér í fimm ár frá starfslokum hjá Vara hliðstæð eða samsvarandi verk og Vari eða stofna eða eiga aðild að fyrirtæki með hliðstæðan eða skyldan rekstur. Stefndi hafi hætt störfum hjá Vara í maílok 1990. Í framhaldi af starfslokum sínum hafi hann hafið starfrækslu slökkvitækjaþjónustu og sölu eldvarnarbúnaðar, sem sé brot á 8. gr. ráðningarsamningsins. Þá er því haldið fram af hálfu stefnanda, að stefndi hafi á ólögmætan hátt nýtt sér þekkingu sína á viðskiptasamböndum Vara á starfstíma sínum hjá fyrirtækinu og rofið með því trúnaðarskyldu sína. ; Varakrafa stefnanda er studd því, að stefnandi hafi orðið fyrir umtals- 1649 verðu tjóni vegna vanefnda stefnda á 8. gr. ráðningarsamningsins. Tjón stefnanda felist í viðskiptalegu tapi vegna starfsemi stefnda. Stefnandi vísar til stuðnings dómkröfum sínum til umrædds ráðningar- samnings og almennra reglna kröfuréttar um efndir og túlkun samninga. Þá er af hans hálfu enn fremur vitnað til ákvæða laga nr. 56/1978 um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti, sbr. einkum 26. og 35. gr. laganna. Til stuðnings varakröfu er einnig vísað til almennra bótareglna innan samninga. Loks er krafa stefnanda um málskostnað og vexti á máls- kostnað studd 177. gr., 184. gr. og 2. mgr. (svo) 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga nr. 54/1988 og Ill. kafla laga nr. 25/1987. Il. Stefndi styður sýknukröfu sína þeim rökum, að í ráðningarsamningi stefnda og Öryggisþjónustunnar Vara hafi falist skerðing á atvinnufrelsi stefnda og aflahæfi hans, er verið hafi óhæfileg, ósanngjörn og ógild og til þess fallin að rýra starfskjör hans. Allt þetta sé í brýnni andstöðu við sett lög og grundvallarreglur vinnuréttar og persónuréttar. Stefndi hafi verið undirtylla á berstrípuðum lágmarkslaunataxta Verslunarmannafélags Reykjavíkur. Hafi hann verið nauðbeygður til að skrifa undir ráðningar- samninginn og ekki fengið neitt í aðra hönd fyrir þær gífurlegu fórnir, sem í samningnum hafi falist. Hafi hann ekki valdið Vara sannanlegu saknæmu tjóni og starfslok sín orðið með fullu samkomulagi. Af hálfu stefnda er því sérstaklega mótmælt, að hann hafi verið í sam- bandi við viðskiptamenn Vara, enda hafi starf sitt verið í því fólgið að yfir- fara og hlaða slökkvitæki. Stefndi hafi ekki haft frekari aðgang að skrám um viðskiptamenn en þann, að á vinnustað hafi legið frammi ein tölvuskrá yfir viðskiptamenn, er einkum hafi verið til afnota fyrir útimann. Er mót- mælt sem rangri þeirri staðhæfingu stefnanda, að stefndi hafi á ólögmætan hátt nýtt sér þekkingu sína á viðskiptasamböndum Vara á starfstíma sínum hjá fyrirtækinu og rofið með því trúnaðarskyldu. Þá mótmælir stefndi sem rangri og ósannaðri þeirri staðhæfingu stefnanda, að stefnandi hafi orðið fyrir umtalsverðu tjóni vegna vanefnda stefnda á 8. gr. ráðningarsamnings. Um lagarök fyrir sýknukröfu sinni vísar stefndi til 36. og 37. gr. laga nr. 7/ 1936, sbr. 6. og 7. gr. laga nr. 11/1986, og 7. gr. laga nr. 80/1938 með lögjöfn- un. Enn fremur vísar stefndi til meginreglna vinnu- og persónuréttar svo og dómafordæma Hæstaréttar Íslands. Krafa stefnda um málskostnað er sam- kvæmt því, sem í greinargerð hans segir, studd réttarfars- og vaxtalögum. IV. Ágreiningslaust er, að Öryggisþjónustan Vari, sem er í eigu stefnanda, og stefndi gerðu með sér ráðningarsamning þann, sem um er fjallað í máli 1650 þessu. Þá liggur fyrir, að eftir starfslok sín hjá stefnanda hóf stefndi starf- semi einkafyrirtækis, sem annast hleðslu, eftirlit og sölu á slökkvitækjum og öðrum eldvarnarbúnaði. Er þessi starfsemi stefnda í öllum meginatriðum hin sama og hann hafði með höndum hjá stefnanda og hið umdeilda sam- keppnisákvæði tekur til. Ber að fallast á það með stefnanda, að með starf- semi þessari hafi stefndi brotið gegn samkeppnisákvæði ráðningarsamn- ingsins. Það er hins vegar álitaefni, hvort lög standi til þeirrar niðurstöðu, að stefndi verði talinn bundinn af ákvæðinu að hluta eða öllu leyti. Kröfu sína um sýknu byggir stefndi meðal annars á 37. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, sbr. 7. gr. laga nr. 11/1986. Þar segir í 1. mgr., að hafi maður í því skyni að varna samkeppni áskilið sér hjá öðrum manni, að sá maður reki eigi verslun eða aðra atvinnu eða að hann ráði sig eigi til starfa við slíkt fyrirtæki, sé það loforð eigi bindandi fyrir þann mann, ef telja verður, þegar litið er til allra atvika, að skuld- binding þessi sé víðtækari en nauðsynlegt er til að varna samkeppni eða að hún skerði með ósanngjörnum hætti atvinnufrelsi þess manns, sem tókst þessa skyldu á herðar. Hið tilvitnaða ákvæði samningalaganna felur í sér undantekningu frá meginreglu samningaréttarins um skuldbindingargildi samninga. Í þeirri meginreglu felst meðal annars, að samningum er að jafnaði ætlað að hafa réttaráhrif eftir orðanna hljóðan eða samkvæmt viðteknum túlkunarreg|- um. Þurfa skýrar ástæður að liggja að baki ákvörðunum dómstóla um að víkja ótvíræðum og afdráttarlausum samningsákvæðum til hliðar að hluta eða öllu leyti. Ber að skýra greind skilyrði hins tilvitnaða lagaákvæðis með hliðsjón af þessu. Skuldbindingu þeirri, sem hér er um fjallað og stefndi undirgekkst með samningi sínum við fyrirtæki stefnanda, var ætlað að gilda í fimm ár frá lok- um starfs hans hjá stefnanda. Fól skuldbindingin að þessu marki í sér ósanngjarna skerðingu á atvinnufrelsi stefnda. Að öðru leyti telst hið um- deilda samkeppnisákvæði vera innan þeirra marka, sem 1. mgr. 37. gr. samningalaganna setur samningum af þessu tagi. Er það mat dómsins, að ekki séu efni til þess að víkja samkeppnisákvæðinu til hliðar að fullu á grundvelli tilvitnaðs lagaákvæðis, enda er sú starfsemi stefnda, sem hér um ræðir, rekin í samkeppni við stefnanda. Hefur stefnandi þannig augljósa hagsmuni af því, að samningurinn verði réttilega efndur, að því er tekur til umræddrar skuldbindingar stefnda. Þá skortir að öðru leyti lagaskilyrði fyr- ir því, að taka megi sýknukröfu stefnda til greina. Samkvæmt framansögðu verður aðalkrafa stefnanda í máli þessu tekin til greina að öðru leyti en því, að hæfilegt þykir, að hið umdeilda bannákvæði í 1651 samningi aðila gildi til 1. júní 1994. Er þá litið til þess, að af hálfu stefnda hefur allt fram til þessa verið haldið úti þeirri starfsemi, er brýtur gegn sam- keppnisákvæði ráðningarsamnings. Samkvæmt þessum málsúrslitum verður stefnda gert að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn 150.000 krónur. Að kröfu stefn- anda og með vísan til 3. mgr. 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga nr. 54/ 1988, skal tildæmdur málskostnaður bera dráttarvexti samkvæmt Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Þorgeir Ingi Njálsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Vv. Mál þetta var höfðað fyrir aukadómþingi Árnessýslu með þingfestingu þess 2. október 1991. Það var síðan dómtekið 22. f. m. Er dómur í málinu kveðinn upp í Héraðsdómi Suðurlands með vísan til 19. gr. laga nr. 92/1989 um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði og 1. mgr. 164. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, en lög þessi öðluðust gildi 1. þ. m., og ekki hafði tekist að ljúka dómi á málið fyrir þann tíma. Dómsorð: Stefnda, Sigurði Bragasyni, og einkafyrirtæki hans, Slökkvitækja- þjónustunni, Hafnarbraut 10 B, Kópavogi, er óheimilt frá birtingu dóms þessa til 1. Júní 1994 að viðlögðum 10.000 króna dagsektum, sem renni til stefnanda, Vara hf., að selja eldvarnarbúnað og taka að sér þjónustu vegna slíks búnaðar, þar á meðal slökkvitækjaþjónustu. Stefndi greiði stefnanda 150.000 krónur í málskostnað. Skal til- dæmdur málskostnaður bera dráttarvexti samkvæmt II. kafla vaxta- laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Greiðsla málskostnaðar fari fram innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 16: Fimmtudaginn 8. júní 1995, Ákæruvaldið Siríður Jósefsdóttir saksóknari) Jóel Sótannsy (Holdi V. Jónsson hrl) Samkeppnisbrot. Vöruauðkenni. Sekt. Upptaka. Dómur Hæstaréttar. Mál þelta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen, Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu febrúar 1905, Krefst ákæruvaldið sakfellingar samkvæmt ákeru og | að ákærði verði dæmdur til refsingar og upptöku á þeim varningi, sem í ákæru greinir. Þá er þess krafist, að ákærði verði dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar í héraði og alls áfrýjunarkostnaðar málsins, Ákærði krefst staðlestingar héraðsdóms og málsvarnarlauna 1 Máksatvikum er lýst í hinum áfrýjaða sómi. Samkvæmt skýrslu ákærða fyrir lögreylu dreifði hann auglýsingu í öll hús á Ísafirði og Bolungarvík, að fatamarkaður yrði haldinn í félagsheimilinu í Hnífsdal dagana 30, og 3L. ágúst 1994. Í dreifibréfinu kemur meðal annars fram, að á markaðnum verði í boði föt á alla aldurshó sem gallabuxur. bolir, skyrtur o. íl, Þar segir enn fremur: „Levis- buxurnar eru nákvæmar eftirlíkingar af S0l-gallabusum. Sambæri le gæði, en ekki nema helmingsverð.“ Þá helur ákærði staðfest fyr ir dómi, að hann hafi sjálfur Hut varninginn inn og sé hann fram- leiddur í Tælandi. Eftir að lögreglan á Ísafirði hafði stöðvað sölustarfsemi ákærða 31. ágúst 1904. var sá varningur, sem enn var Óseldur. talinn flokkaður. Af þeim 693 llíkum. sem hald var lagt á, voru sein næst tveir þriðju hlutar buxur, en annað bolir, peysur or skyrtur. svo Meðal gagna málsins er listi yfir allmörg vörumerki, skráð á Ís landi. í eigu fyrirtækisins Levi Strauss € Co. í Bandaríkjunum. Myndrit þessara vörumerkja liggja enn fremur fyrir í málinu. Þeyr 1652 | Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 83/1995. Ákæruvaldi (Sigríður Jósefsdóttir saksóknari) segn Jóel Jóhannssyni (llelgi V. Jónsson hrl.) Samkeppnisbrot. Vöruauðkenni. Sekt. Upptaka. Dómur Hæstaréttar. staréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Mál þetta dæma ha Gíslason og Gunnlaugur Claessen Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 28, febrúar 1995. Krefst ákæruvaldið sakfellingar samkvæmt ákæru og að ákærði verði dæmdur til refsingar og upptöku á þeim varningi sem í ákæru greinir. Þá er þess Krafist, að ákærði verði dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar í héraði og alls áfrýjunarkostnaðar málsins. Ákærði krefst staðfestingar héraðsdóms or málsvarnarlauna. Málsatvikum er lýst í hinum álrýjaða dómi. Samkvæmt skýrslu | ákærði fyrir lögreglu dreifði hann auglýsingu í öll hús á Ísafirði og Bolungarvík, að fatamarkaður yrði haldinn í félagsheimilinu í Hnífsdal dagana 30, og 31. ágúst 1994. Í dreifibréfinu kemur meðal annars fram, að á markaðnum verði í boði föt á alla aklurshópa, sva sem gallabuxur, bolir, skyrtur segir enn fremur: „Levis. buxurnar eru nákvæmar etiríkingur ar 501 sallabuxum. Samb: leg gæði. en ekki nema helmingsverð.“ Þá hefur ákærði slaðfest ir dómi, að hann hafi sjálfur flutt varninginn inn og sé hann fram- leiddur í Tælandi Eftir að lögreglan á Ísafirði halði stöðvað sölustarfsemi ákærða 3l. ágúst 1994. var sá varningur, sem enn var Óséldur, talinn og flokkaður. Af þeim 693 flíkum. sem hald var lag tveir þriðju hlutar buxur, en annað bolir, peysur og skyrtur . voru sem næst Meðal gagna málsins er lisli yfir allmörg vörumerki, skráð á Í eigu fyrirtækisins Levi Strauss 8 Co. í Bandaríkjunum. Myndrit þessara vörumerkja egja enn fremur Íyrir í málinu Þegar 1652 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 8311995, Ákæruvaldið (Sigríður Jóseísdóttir saksóknari) gegn Jóel Jóhannssyni (Helgi V. Jónsson hrl. Samkeppnisbrot. Vöruauðkenni. Sekt. Upptaka Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréltardómararnir Irafn Bragason, Garðar Gíslason or Gunnur Claessen Ríkissaks kaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 28. labrúat 105, Kraft ákruvatið sakfellingar samkvæmi ák að ákærði verði dæmdur til refsingar og upptöku á þeim varningi, sem í kæru greinir. Þá er þess krafist. að ákærði verði dæmdur til ls árýjunarkostnaðar málsins. ns og málsvarnarlauna u og greiðslu sakarkostnaðar í héraði og Ákærði krefst staðfeslingar héraðsaó L Málsatvikum er lýst í hinum áfrýjaða dómi, Samkvæmt skýrslu ákærða fyrir lögreglu dreifði hann auglýsingu í öll hús á Ísafirði og Bolungarvík, að fatamarkaður yrði haldinn í félagsheimilinu í Hnífsdal dagana 30. og 31. ápúst 1994. Í dreiibr. kemur meðal annars fram, að á markaðnum verði í boði föt á alla aldurshópa, svo sem gallabuxur, bolir, skyrlur 0. 1. Þar segir enn fremur; „I evis- buxurnar eru nákvæmar eltirlíkingar af S0-gallabuxum. Sambcri- ekki nema helmingsverð.“ Þá hefur ákærði staðlest fyr. "að hann hafi sjálfur flutt varninginn inn og sé hann fram leiddur í Tælandi Eftir að lögreglan á Ísalirði hafði stöðvað sölustarlsemi ákærða 31 í. sem enn var óseldur, talinn og Mokkaður. Af þeim 693 flíkum, sem hald var lagt á, Voru sem næst tveir þriðju hlutar buxur, en annað bolir, peysur og skyrtur. " Meðal gagna málsins er listi yfir allmörg vörumerki. skráð á Ís- landi, í eigu fyrirtækisins Levi Strauss á Co. Í Bandaríkjunum Myndrit þessara vörumerkja liggja enn fremur fyrir í málinu. Þegar 1653 merkingar á hinum haldlagða fatnaði í eigu ákærða eru virtar og bornar saman við hin skráðu vörumerki, er ljóst, að ýmist er um að ræða notkun vörumerkjanna sjálfra, lítt eða ekkert breyttra, eða hreinar eftirlíkingar af þeim. Fer notkun merkinga á fatnaðinum í bága við hagsmuni hins bandaríska fyrirtækis, sem njóta einka- réttarlegrar verndar samkvæmt lögum nr. 47/1968 um vörumerki með síðari breytingum. 111. Í ákæru er háttsemi ákærða talin varða við ákvæði 25. gr., sbr. 57. gr. samkeppnislaga nr. 8/1993. Samkvæmt 1. ml. 25. gr. laganna er meðal annars óheimilt að nota í atvinnustarfsemi verslunarmerki eða því líkt, sem sá hefur ekki rétt til, er notar. Samkvæmt 2. ml. sömu greinar er m. a. bannað að nota auðkenni á þann hátt, að leitt geti til þess, að villst verði á því og öðru einkenni, sem annað fyrir- tæki notar með fullum rétti. Ákvæði, er svarar í öllu verulega til 25. gr. gildandi samkeppnis- laga, kom fyrst í lög með 9. gr. laga nr. 84/1933 um óréttmæta versl- unarhætti, en fyrirmynd þeirra voru dönsk lög nr. 98/11924 um órétt- mæta verslunarhætti og vöruauðkenni. Með gildistöku laga nr. 56/ 1978 um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti, er afnámu lög nr. 84/1933, var ákvæðið áfram í gildi lítt breytt, sbr. 30. gr. þeirra laga. Samkeppnislög nr. 8/1993 hafa síðan leyst þau lög af hólmi. Í athugasemdum um nefndar greinar í frumvörpum, sem urðu að lögum nr. 56/1978 og 8/1993, er því lýst, að greinarnar geymi al- mennt bann við að nota auðkenni, sem annar eigi, svo sem firma- nafn og verslunarmerki. Réttur til slíkra auðkenna geti hvílt á sér- löggjöf, svo sem lögum um vörumerki. Ákvæði greinanna skipti máli sem viðbót við þá vernd, sem sérlög veiti auðkennum. Samkvæmt skýru orðalagi 25. gr. laga nr. 8/1993, sem stutt er við ummæli í athugasemdum við frumvarp til þeirra laga og eldri laga á sama sviði, verður að telja vafalaust, að ákvæði greinarinnar nái meðal annars til óheimillar notkunar vörumerkja. Með þeirri hátt- semi, sem lýst er í ákæru, braut ákærði gegn rétti eiganda hinna skráðu vörumerkja. Eru brot hans réttilega heimfærð til refsiá- kvæða í ákæru. 1654 Í munnlegum málflutningi fyrir Hæstarétti var þeirri varnar- ástæðu haldið fram, að hluti þess varnings, sem seldur var fyrri sölu- daginn, hefði ekki verið þannig merktur, að færi í bág við rétt eig- anda hinna skráðu vörumerkja. Sú staðhæfing hefur ekki sætt sér- stökum andmælum. Ákærði hefur ekki áður gerst sekur um refsiverða háttsemi, sem máli skiptir um ákvörðun refsingar nú. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 250.000 króna sekt, er renni til ríkissjóðs, en til vara komi varðhald í 40 daga, hafi sektin ekki verið greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Þá er jafnframt fallist á kröfu um upptöku á þeim 693 flíkum til ríkissjóðs, sem um getur í ákæru. Enn fremur verður ákærði dæmdur til greiðslu alls sakarkostnaðar í hér- aði og fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Ákærði, Jóel Jóhannsson, greiði 250.000 króna sekt til ríkis- sjóðs, en sæti varðhaldi í 40 daga, hafi sektin ekki verið greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Fatnaður, er um getur í ákæru, samtals 693 flíkur, er gerður upptækur til ríkis- sjóðs. Ákærði greiði allan sakarkostnað í héraði, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 40.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Kristjáns Stefánssonar hæstaréttarlög- manns, 40.000 krónur. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 35.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Helga V. Jónssonar hæstaréttarlögmanns, 35.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 20. febrúar 1995. Ár 1995, mánudaginn 20. febrúar, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Pétri Guðgeirssyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í sakamálinu nr. 82/1995: Á kæruvaldið gegn Jóel Jóhannssyni, sem tekið var til dóms 13. sama mánaðar. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 17. janúar sl., á hendur ákærða, Jóel Jóhannssyni, Maríubakka 6, Reykjavík, fæddum 10. 1695 ágúst 1964, fæðingarnúmer 347, „fyrir samkeppnislagabrot með því að hafa dagana 30. og 31. ágúst 1994 í félagsheimilinu í Hnífsdal með ólögmætum hætti haft til sölu og selt fatnað, eftirlíkingar á framleiðsluvörum fyrirtækis- ins Levi Strauss ér Co., sem framleiddur hafði verið ólöglega með vöru- merkjum þess fyrirtækis með merkjum, sem bentu til þeirra, þannig, að á varð villst, en megnið af fatnaðinum hafði ákærði flutt inn til landsins sjálf ur án þess að hafa til þess heimild nefnds fyrirtækis. Fyrri daginn seldi hann fyrir samtals 144.800 kr., en náði ekki að selja neitt hinn síðari vegna af- skipta lögreglu, sem lagði hald á 693 flíkur, þ. e. 482 buxur, 106 boli, 10 peysur og 95 skyrtur. Telst þetta varða við 25. gr., sbr. 57. gr. samkeppnislaga nr. 8/1993. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og að þola upptöku til ríkissjóðs á fatnaði, sem hér að framan er nefndur, samkvæmt 4. mgr. 57. gr. samkeppnislaga og 69. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940.“ Málavextir. Meðal gagna málsins er bréf Viðars Más Matthíassonar, lögmanns fyrir- tækisins Levi Strauss ár Co., 1155 Battery Street, San Francisco í Bandaríkj- unum, dagsett 31. ágúst sl., til sýslumannsins á Ísafirði, þar sem lögmaður- inn kærði yfir því, að verið væri að selja eftirlíkingar af framleiðsluvörum fyrirtækisins í félagsheimilinu í Hnífsdal. Krafðist lögmaðurinn þess, að sal- an yrði stöðvuð og hald lagt á varninginn. Jafnframt var krafist refsingar til handa seljandanum, sem er ákærði í máli þessu. Sýslumaður lét stöðva sölu þessa og leggja hald á óseldan varning og strimil úr sjóðvél ákærða. Sýndi strimillinn, að selt hafði verið fyrir 144.800 krónur. Flíkur þær, sem hald var lagt á, reyndust vera 693 talsins, 482 buxur, 106 bolir, 10 peysur og 95 skyrt- ur, alls 17 gerðir af flíkum. Sakargögnunum fylgir sýnishorn af hverri gerð. Meðal gagna málsins eru ljósrit úr vörumerkjaskrá og litmyndir af vöru- merkjum og framleiðslu Levi Strauss ér Co. Flíkurnar, sem hald var lagt á. eru með mismunandi merkjum eftir gerð, en þau eru ýmist hreinar eftirlík- ingar eða afbakanir á vörumerkjum Levi Strauss á. Co. Fatnaður þessi er að sögn ákærða framleiddur í Bangkok í Tælandi, og flutti ákærði hann inn. Kveðst hann ekki hafa pantað vörur með sérstökum merkjum, heldur að- eins flíkur af tiltekinni gerð, þ. e. buxur, peysur, boli og skyrtur. Þá liggur fyrir, að ákærði hafði auglýst það sérstaklega í Hnífsdal og á Ísafirði, að vörurnar væru eftirlíkingar. Með lögum um vörumerki nr. 43/1903 var vörumerkjum veitt réttarvernd hér á landi. Í 13. gr. laganna var lögð refsing við því að setja heimildarlaust nafn, firma eða skrásett vörumerki annars manns á söluvarning eða um- búðir hans eða að hafa til sölu vörur, sem auðkenndar voru á sama hátt, 1656 enda væri þeim, sem í hlut ætti, kunnugt um rétt hins. Í 17. gr. laganna sagði, að með mál út af slíkum brotum skyldi fara sem almenn lögreglumál, en þó aðeins að kröfu þess, sem misgert var við. Núgildandi lög um vöru- merki nr. 471968 hafa að geyma Ýtarleg ákvæði um vörumerkjarétt og réttarvernd hans. Í 37. gr. laganna segir, að sá, sem telji hagsmuni sína skerta, geti sótt þann, sem á hlut hans gerir, til refsingar, og skuli fara með slík mál að hætti einkamála. Þá er í 38. gr. mælt fyrir um, að brot gegn vöru- merkjarétti varði bótum. Ákvæði það, sem ákærði er talinn hafa brotið gegn, á sér rætur í 1. mgr. 10. gr. laga um verslanaskrár, firmu os prókúruumboð nr. 42/1903, sem voru sett samtímis vörumerkjalögunum. Segir þar, að enginn megi í firma sínu hafa nafn annars manns eða nafn á fasteign annars manns án hans leyfis. Í firma megi ekki nefna fyrirtæki, sem standi ekki í sambandi við atvinnuna. Ekki megi heldur halda því firma óbreyttu, sem tilgreini ákveðna atvinnu- grein, ef veruleg breyting hafi verið gerð á henni. Ljóst er af samanburði á ákvæði þessu og 13. gr. vörumerkjalaganna 1903, að því hefur ekki verið ætlað að taka til vörumerkjabrota. Með 9. gr. laga um varnir gegn órétt- mætum verslunarháttum nr. 84/1933 fékk lagaákvæði þetta þá mynd, sem það hefur að mestu haldið til þessa. Í athugasemdum við frumvarpsgreinina segir, að hún sé í samræmi við firmalögin 1903, svo langt sem þau nái, en inn í hana skotið ákvæði til verndar skuldheimtumönnum, þegar eigenda- skipti verði að verslunum, sem eru ekki reknar undir nafni eiganda. Orða- lag 30. gr. laga um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti nr. 56/1978, sem leystu hin eldri lög af hólmi, var lítið breytt. Fellt var niður eitt orð og annað brenglað, að því er virðist. Í athugasemdum við frum- varpsgreinina segir enda, að greinin svari til 9. gr. gildandi laga. Segir þar, að tilgangur eldra ákvæðisins hafi verið að ná til tilvika, sem féllu ekki beint undir firmalög eða vörumerkjalög. Sú vernd, sem þau lög veiti, sé háð ýmsum skilyrðum og gangi ekki alltaf nógu langt. Hafi því verið þörf fyrir almenna samkeppnisreglu um vernd auðkenna. Sé enn þörf á viðbótar- vernd vörumerkja þrátt fyrir hin nýju vörumerkjalög frá 1968. Samhljóða ákvæði er nú í 25. gr. samkeppnislaga nr. 8/1993. Athugasemdir við frum- varpsgreinina eru efnislega samhljóða athugasemdunum í frumvarpinu til laganna nr. 56/1978. Vörumerkjalögin 1903 og núgildandi vörumerkjalög nr. 47/1968 eru sér- lög með sjálfstæðri refsiheimild. Verður einnig að telja, að þurft hefði að taka það skýrt fram í samkeppnislögum og þeim lögum, sem á undan þeim fóru, ef þau eiga að veita vörumerkjum refsivernd umfram það, sem segir í vörumerkjalögum. Nægir óljós ráðagerð í athugasemdum við frumvarps- 1657 greinarnar alls ekki til þess. Ber því að sýkna ákærða af ákæru og leggja all- an sakarkostnað á ríkissjóð, þar með talin málsvarnarlaun Kristjáns Stef- ánssonar hæstaréttarlögmanns, 40.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, Jóel Jóhannsson, er sýkn af ákæru í máli þessu. Sakarkostnaður, þar með talin málsvarnarlaun til verjanda ákærða, Kristjáns Stefánssonar hæstaréttarlögmanns, 40.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði. 1658 Fimmtudaginn 8. júní 1995. Nr. 445/1993. — Arnar Geir Hinriksson (Hákon Árnason hrl.) gegn Sigurjóni Guðmundssyni og Ásu Grímsdóttur (Skarphéðinn Þórisson hrl.) Fasteignaviðskipti. Söluþóknun. Umboð. Skriflega flutt mál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut þessu máli til Hæstaréttar með stefnu 4. nóvem- ber 1993. Hann krefst þess, að stefndu verði gert að greiða sér 210.405 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt HI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 31. ágúst 1992 til greiðsludags og málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms, en til vara, að kröfur áfrýjanda verði lækkaðar verulega. Í báðum tilvik- um krefjast stefndu þess, að áfrýjanda verði gert að greiða þeim málskostnað fyrir Hæstarétti. Samkvæmt 24. gr. laga nr. 38/1994 um breyting á lögum nr. 91/1991 um meðferð einkamála var málið skriflega flutt fyrir Hæstarétti. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfest- ur að öðru leyti en um málskostnað. Verður áfrýjanda gert að greiða stefndu sameiginlega málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, sem þykir hæfilega ákveðinn í einu lagi, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en málskostnað. Áfrýjandi, Arnar Geir Hinriksson, greiði stefndu, Sigurjóni Guðmundssyni og Ásu Grímsdóttur, 100.000 krónur í máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1659 Dómur Héraðsdóms Vestfjarða 15. október 1993. Ár 1993, föstudaginn 15. október, er á dómþingi Héraðsdóms Vestfjarða, sem háð er í dómsal embættisins að Hafnarstræti 1, Ísafirði, af Jónasi Jó- hannssyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. E-12/1993: Arnar Geir Hinriksson gegn Sigurjóni Guðmundssyni og Ásu Grímsdóttur, sem tekið var til dóms 1. s. m. að loknum munnlegum málflutningi. Málið höfðaði Jakob R. Möller héraðsdómslögmaður fyrir hönd Arnars Geirs Hinrikssonar, kt. 120339-3119, Silfurtorgi 1, Ísafirði, á hendur Sigur- jóni Guðmundssyni, kt. 230849-2509, og Ásu Grímsdóttur, kt. 120657-3139, báðum til heimilis að Seljalandsvegi 77, Ísafirði, með stefnu, út gefinni 29. desember 1992, sem birt var stefndu 22. janúar 1993, en málið var þingfest hér fyrir dómi fimm dögum síðar. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði dæmd til að greiða sér óskipt 210.405 krónur með dráttarvöxtum frá 31. ágúst 1992 til greiðsludags. Jafnframt verði þau dæmd óskipt til greiðslu málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Þá verði dæmt, að áfallnir dráttarvextir leggist við höfuð- stól kröfunnar á tólf mánaða fresti, í fyrsta skipti 31. ágúst 1993. Dómkröfur stefndu eru þær aðallega, að þau verði sýknuð af öllum kröf- um stefnanda í málinu, en til vara, að stefnukrafa verði lækkuð verulega. Í báðum tilvikum er gerð krafa um málskostnað úr hendi stefnanda að skað- lausu eftir mati dómsins. Sættir hafa verið reyndar árangurslaust. Málavextir. Hjónin Sigurjón Guðmundsson og Ása Grímsdóttir, stefndu í máli þessu, höfðu öðru hverju frá árinu 1989 auglýst til sölu í héraðsfréttablöðum á Ísa- firði þáverandi einbýlishús sitt að Móholti 5 hér í bæ. Var lysthöfum jafnan bent á að hafa samband við stefndu í heimasíma þeirra til að fá nánari upp- lýsingar um fasteignina. Framan af báru þessar sölutilraunir stefndu lítinn árangur, en vorið 1992 áttu þau þó í samningaviðræðum við bæjarsjóð Ísa- fjarðar um makaskipti, sem ekkert varð úr. Þá gerðist það í byrjun maímánaðar s. á., að Halldór Jónsson, þá til heimilis á Hvammstanga, hafði samband við stefnanda, sem er lögmaður og rekur fasteignasölu hér í bæ, og lýsti yfir áhuga á að kaupa fasteign á Ísa- firði. Þar sem stefnandi hafði ekki á söluskrá fasteign, sem fullnægði kröf- um Halldórs, setti hann svohljóðandi auglýsingu í annað bæjarblaðanna (Bæjarins besta), sem birt var 20. s. m.: „Fjarðarsvæðið — einbýlishús. Hef kaupanda að góðu einbýlishúsi á Fjarðarsvæðinu. Arnar G. Hinriksson hdl., Silfurtorgi 1, Ísafirði. Sími 4144.“ Skömmu síðar hafði stefnda Ása símasamband við stefnanda og tjáði honum, að fasteign þeirra hjóna væri 1660 enn til sölu. Varð að samkomulagi milli málsaðila, að stefnandi kæmi með hinn áhugasama kaupanda að skoða eignina, en hann var þá væntanlegur til Ísafjarðar innan tíðar. Vildi stefnandi ekki láta uppi nafn viðkomandi að svo stöddu, en kvað hann vera Ísfirðing að ætt og uppruna. Miðvikudaginn 10. júní s. á. var fasteign stefndu enn auglýst til sölu í Bæjarins besta. Var auglýsingin í engu frábrugðin fyrri auglýsingum stefndu og hljóðaði svo: „Einbýlishús til sölu. Til sölu er húseignin Móholt 5, sem er 155 m“ einbýlishús með tvöföldum bílskúr. Upplýsingar í síma 3381.“ Daginn eftir hafði stefnandi símasamband við stefndu og innti þau eftir því, hvort umræddur aðili, sem stefnandi nú nafngreindi, fengi að skoða eignina. Kom stefnandi síðan á heimili stefndu tveimur dögum síðar og með honum nefndur Halldór og sambýliskona hans, Dagrún Dagbjartsdótt- ir. Þann dag að skoðun lokinni fóru Halldór og Dagrún á skrifstofu stefn- anda, sem aðstoðaði þau við gerð skriflegs kauptilboðs í eignina, sem stefn- andi síðan afhenti stefndu samdægurs á heimili þeirra. Hljóðaði tilboðið á 10.200.000 krónur. Stefndu höfnuðu þessu tilboði, en í framhaldi af því og fyrir meðalgöngu stefnanda var tilboðið hækkað með munnlegum hætti um 800.000 krónur. Gerðist það síðan í málinu, að stefndi Sigurjón hafði sam- band milliliðalaust við Halldór og innti hann eftir því, hvort hann væri reiðubúinn að hækka tilboðið enn frekar. Fór svo, að Halldór og Dagrún hækkuðu tilboð sitt í 11.200.000 krónur, og gengu stefndu að þeirri fjárhæð. Líkt og fyrr aðstoðaði stefnandi síðan tilboðsgjafana við gerð formlegs kauptilboðs, sem stefnandi afhenti stefndu 30. júní s. á. Þessu tilboði tóku stefndu tveimur dögum síðar, og vottaði Björn Jóhannesson héraðsdóms- lögmaður við annan mann skriflegt samþykki þeirra þar að lútandi. Stefndi Sigurjón færði stefnanda því næst samninginn á skrifstofu hins síðarnefnda, þar sem stefndi tók síðan í samræmi við ákvæði samningsins við tékka, að fjárhæð 3.000.000 krónur, sem stefnandi skrifaði út af eigin tékkareikningi. Við sama tækifæri bar fyrst á góma þóknun stefnanda fyrir starfa sinn, sem hann kvað vera 2% af söluandvirði fasteignarinnar og tíðkanlegt væri að greiða á þessum tímapunkti. Tjáði stefndi honum þá, að þau hjónin litu á stefnanda umfram allt sem fulltrúa kaupenda og hefðu aldrei haft annað í hyggju en selja fasteignina sjálf og annast alla nauðsynlega skjalagerð þar að lútandi. Bæri þeim því ekki að greiða stefnanda þóknun fyrir starfann. Þrátt fyrir þennan ágreining málsaðila varð að samkomulagi, að stefndi Sigurjón myndi skilja samninginn eftir á skrifstofu stefnanda. Hlutaðist stefnandi síðan til um að senda Húsnæðisstofnun ríkisins nauðsynleg gögn til samþykktar vegna útgáfu fasteignaveðsbréta. Jafnframt útvegaði hann önnur nauðsynleg gögn til undirbúnings fyrir kaupsamningsgerð, s.s. veð- bókarvottorð, brunabótavottorð, upplýsingar um stöðu áhvílandi lána o. fl. 1661 Stefnandi hafði síðan samband við stefndu í lok júlí s. á. og tilkynnti þeim, að ekkert væri lengur því til fyrirstöðu að ganga frá kaupsamningi milli aðila. Kváðust stefndu þá einnig vera tilbúin með kaupsamning og önnur þau gögn, er þyrfti til að ganga endanlega frá kaupunum. Ákváðu málsaðilar að hittast á skrifstofu stefnanda 31. s. m. Fór svo, að á þeim fundi var undirritaður af hálfu beggja samningsaðila kaupsamningur sá, er stefndu höfðu útbúið, án þess að niðurstaða fengist um ágreining málsaðila um þóknun stefnanda. Voru þeir þó sammála um, að undirritun samnings- ins myndi engu breyta um réttarstöðu stefnanda. Við sama tækifæri komu stefndu með þá tillögu til lausnar deilunni, að henni yrði skotið til einhvers hlutlauss þriðja aðila, s. s. Félags fasteignasala. Þeirri tillögu hafnaði stefn- andi og kvaðst sjálfur ekki vera í því félagi. Í framhaldi af ofangreindum fundi ritaði stefnandi stefndu sama dag bréf og krafði þau formlega um greiðslu sölulauna, að fjárhæð 210.405 krónur. Tók krafan mið af 2% söluþóknun af kaupverði fasteignarinnar (224.000 kr.) að frádregnum afslætti vegna afsals og lokauppgjörs, sem stefnandi annaðist ekki (55.000 kr.), en viðbættum virðisaukaskatti, að fjárhæð 41.405 kr. Með svarbréfi, dagsettu 9. ágúst 1992, ítrekuðu stefndu, að þau teldu sér óskylt að greiða stefnanda nokkur sölulaun vegna fasteignaviðskiptanna, enda teldu þau hann hafa komið fram sem fulltrúa kaupenda í viðskiptunum. Urðu út af svarbréfinu frekari bréfaskriftir, sem ekki þykir þörf að rekja samhengisins vegna, en leiddu að lokum til málshöfðunar þessarar af hálfu stefnanda. Við meðferð málsins fyrir dómi kom meðal annars fram af hálfu stefn- anda, að hann hefði um átján ára skeið annast rekstur fasteignasölu hér í bæ án þess að hafa nokkru sinni aflað sér skriflegs kaup- eða söluumboðs því til staðfestingar. Dró stefnandi ekki dul á, að hann hefði aldrei fengið fasteign stefndu til almennrar sölumeðferðar, og kvaðst ekki hafa auglýst hana sérstaklega á vegum fasteignasölunnar. Hins vegar hefði hann litið svo á, að með viðbrögðum stefndu við auglýsingu hans í Bæjarins besta 20. maí 1992 hefðu þau veitt honum takmarkað umboð til að selja eignina þess- um tiltekna aðila. Stefnandi kvaðst þó hafa vitað, að stefndu hefðu oftsinnis verið búin að auglýsa fasteignina í héraðsfréttablöðum og ætlað að reyna að selja eignina sjálf. Stefndu báru fyrir dómi, að ekki hefði komið til álita að veita stefnanda umboð til sölu fasteignarinnar, enda aldrei verið ætlast til þess, að hann ynni fyrir þau. Kvaðst stefnda Ása jafnframt hafa tjáð stefnanda, að þau væru að selja eignina sjálf, án þess þó að fram kæmi með ótvíræðum hætti, að þau ætluðu sér alls ekki að láta fasteignasölu annast sölu eignarinnar. Þá 1662 Þar stefndi Sigurjón. að við gerð kaupsamninys þess, sem hann útbjó og undirritaður var af hálfu samningsaðila, hefði stefndi meðal annars haft tl hliðsjónar kauptilboð það. er stefnandi hafði áður samið. Kvaðst stefndi síðan hafa lengið lögmann sinn Gl að yfirfara samninginn fyrir undirritun. Vitnið Halldór Jónsson, kt. 270959.5479, Móholti 5, Ísafirði. bar fyrir dómi, að það hefði þokki stefnunda í mörg ár, þeir átt sameiginleg áhuga- mál og meðal annars ferðast saman. Ekki væri þó um daglegt samband aði ræða þeirra á milli. Eftir að vitnið ákvað að flytjast til Ísaljarðar, hefði það spurst fyrir um hentugar fasteignir hjá stefnanda ow hinum starfandi f nmala benins, lyga G iðmundssyni, og í framhaldi af því skoðað fasteignina Móholt 5 í fylad stefnanda. Kvað vinið aldrei hafa komið tl tals, að það greiddi efna Þóknun fyrir vella aðstoð. Þá kvað vitnið aldrei hafa borið) í samskiptum sínum við stefnda Sigurjón, hvor þeirra ætti að greiða stefnanda söluþóknun, cn á einhverju stigi samn- ingaviðræðna þeirra hefði hins vegar kumið til tals, að stefndu hygðust út- búa alla pappíra sjálf. Aðspurt kvaðst vitnið ekki hafa séð neitt athugavert við að miliFora fyrstu greiðslu sína vegna fasteisnakaupanna inn á reikning, stefnanda, sem síðan hefði átt að hlutast il um, að stefndu fengju féð í hendur Vitnið "ryusvi Guðmundsson, Ki. 280745-3219, Móholti 7. Ísafirði, har fyrir dómi, að það hefði annast fasteignasölu hér í bæ allt frá 1976 ún þess að hafa nokkru sinni gontið efir skrillegu söluumboði. Vitnið kvaðst þó síð hafa útbúið sölusfrlit um Fasteignir þer, sem það fengi til sölumeð ferðar og reynt að hafa þar allar grunnupplýsingar um hverja einstaka fast cign, Vitnið kvaðst aldrei hafa fengið fustcign stefndu að Móholti 5 il sölur meðferðar, en vissi um sölutilraunir þeirra í bæjarblöðum á Ísafirði og hefði sem góður nágranni veitt stefnda Sigurjóni einhverjar upplýsingar þar að. lútandi. Tók vitnið fram, að það hefði gerst fyrir auglýsingu stefnanda, sen mál þetta er risið af. Aðspunt kvaðst vitnið ekki eiga aðild að Félagi fast eignasala Málvástæður og fugarðk Stefnandi reisir kröfu sína um greiðslu söluþóknunar úr hendi stefndu á lögum um Fasteipna- og skipsssölu nr. 34/1986, cinkum 14. ar, en sala á fast- ígn þeirra að Móholti 5 hafi komist á fyrir tilstilli stefnanda, sem séð hafi um alla nauðsynlega undirbúningsvinnu og skjalagerð varðandi fusteigi viðskiptin, Breyti þar engu, þótt á lokastigi sölunnar hafi verið undirritaður kaupsamningur, útbúinn af stefndu, í stað þess samnings, er stefnandi hafði áður útbúið og þegar hafði verið undirritaður af væntanlegum kaupendum 1662 bar stefndi Sigurjón, að við gerð kaupsamnings þess, sem hunn útbjó og undirritaður var af hálfu samninasaðil, hefði stefndi meðal annars haft tl hliðsjónar kauptilboð það, er stefirandi hafði áður samið. Kvaðst stefndi síðan hafa fengið lögmann sinn til að yfirfara samninginn fyrir undiritun Vínið Halldór Jónsson, kt. 270950-5170, Móholti 5, Ísafirði. bar fyrir dómi, að það hefði þekkt stefnanda í márp ár, þeir átt Sameiginleg áhuga mál og meðal annars ferðast saman, Ekki væri þó um euglegl samband að ræða þeirra á mili, Eftir að vitnið ákvað uð flytjast tl Ísafjarðar. hefði það spurst Íyrir um hentugar fasteignir hjá stefnanda og hinum starfandi fast cignasala bæjarins, Tryggva Guðmundssyni, og í framhaldi af því skoðað fsteignina Móholt 5 í Íyled stofnanda. Kvað vitnið aldrei hafa Komið tf töls, að það greiddi stefnanda þóknun fyrir vitta aðstoð. Þá kvað vínið aldrei hafa borið á sóma í samskiptum sínum við stefndi Sigurjón, hvur þeirra ætti að reiða stelnanda söluþóknun, en á cinbverja stigi samn- ingaviðræðna þeirra hefði hins vegar komið il tals að stefndu hygðust út búa alla pappíra sjll Aðspurt kvaðst vitnið ckki hafa séð neitt athugavert við að millifer lyrstu greiðslu sína vegna fasleignakaupanna inn á reiknina stofnanda, sem síðan hefði átt að hlutast il um, að stefndu fengju fé hendur Vítnið "iypgvi Guðmundsson, kt. 280745:324, Móholti 7, Ísafiði, bar fyrir dómi, að það hefði annast fasteignasölu hér í hæ all frá 1976 án þss sið hafa nokkru sinni gengið eltir skriflegu söluumboði. Vitnið kvaðst þó arð hf ui sort um tei þr sem þð fengi llum í þar allar grunmupplýsingar um hverja einstaka fast ferðar, og reynt að eign, Vitnið kvaðst ir hafa lengið fasteign stefndu að Móholti 5 tl sölu. meðferðar. on visst um sölutlenunir þeirra í bæjarblóðum á Ísafirði ox hefði sem góður nágranni veill stefnda lútandi. Tók vitnið fram, að það hefði gerst fyrir auglýsingu stofn: mál þetta er risið af. Aðspurt kvaðst vitnið ekki eiga aðild að einasala, gurjóni einhverjar upplýsingar þar að na, som gi Fast Málsástæður og lagarök. Steínandi reisir krölu sína um greiðslu söluþóknunar úr hendi stefndu á lögum um Fasteigna- og skipasölu nr. 34/1986. einkum 14, gr. en sala á fast Gin þeirra að Móholti 5 hafi komist á fyrir tilstilli stefnanda. sem séð hafi urn alla nauðsynlega undirbúninsvinnu og skjalaserð varðandi fasteigna viðskiptin. Breyti þar engu, þótt á lokastigi sölunnar hafi verið undirritaður kaupsamningur, útbúinn af stefndu, í stað þess samnings, er stefnandi hafði áður útbúið og þegar hafði verið undirritaður af væntanlegum kaupendum 1662 bar stefndi Sigurjón. að við gerð kaupsamnings þess, sem hann útbjó og undirritaður var af hálfu samningsaðila, hefði stelndi meðal annars haft tl hliðsjónar kauptilboð það, er stefnandi hafði áður samið, Kvaðst stefndi n hafa fengið Jögmann sinn Gl að yfirfara samninginn fyrir undirritun Vitnið Halldór Jónsson, kt. 270959-5479, Móholti 5, Ísafirði, bar fyrir dómi, að það hefði þekkt stefnanda í mörg ár, þeir átt sameiginleg áhuga mál og meðal unnur Íerðust saman. Ekki væri þó um daglegt samband að ræða þeirra á mili ir að vitnið ákvað að Mytjst il Ísafjarða spurst fyrir um hentugar fast ignasala bejarins, Tiyggva Guðmundssyni, og í framhaldi af því skoðað fasteignina Móholt í fylgi stefnanda. Kvað vitnið aldrei hafa komið til tals, að það greiddi stefnanda þóknun fyrir vitta aðstoð, Þá kvað vitnið alðrei bala borið á góa í samskiptum sínum við sífnda Sigurjón, hvar þeirra ætti að reiða stefnanda söluþóknun, en á einhverju stigi Sam“ ingaviðræðna þeirra hefði hins vegar komið tl tal að stefndu hygðust í éð neitt athugavert búa alla pappíra sjáll. Aðspurt kvaðst vitnið ekki hafa við að millifæra fyrstu greiðslu sína vegna fastelpnakaupanna inn Á teikning stofnanda, sem síðan hefði átt að hlotast úl um, að stefndu fengju féð í hendur. Vimið Tryggvi Guðmundsson, kt. 280745.3249. Móholí 7, Ísafirði, bur fstir dómi, að það hefði annast fasteignasölu hér í bæ allt frá 197 að hafa nokkru sinni gengið eftir skriflegu söluumboði. Viið kvaðst þó tíð hafa útbúið söluyfirlit um fasteignir þær. som það fengi til sölumeð. ferður, ug reynt að hala þar allar grunnupplýsingar um hverja einstaka fast- eign. Vitnið kvaðst aldrei hafa fengið fasteign stefndu að Móholti 5 til sölu meðferðar, en vissi um sölutilraunir þeirra í sem góður nágranni veitt stefnda Sigurjóni einhverjar upplýsingar þar að. lútandi. Tók vitnið fram. að það hefði gerst fyrir aualýsingu stefnanda, sem mál þetta er rísið uf. Aðspurt kvaðst vitnið ekki eiga aðild að Félagi fast- eignasala Málsástæður og lagarök, Stefnandi reisir kröfu sína um greiðslu sóluþóknunar úr hondi stefndu á fögum um fstsina- og sipsölu ar. 341986 einkum 4. gen sl á ft hali komist á fyrir tilsilli stefnanda, sem séð hafi ign þeirra að Móholt a undirbúningsvinnu og skjalagerð varðandi fasteigna um alla nauðsynleg; viðskiptin. Breyti þar engu. þótt á lokastigi sölunnar hafi verið undirritaður stað þess samnings. er stefnandi hafði kaupsamningur, útbóinn af stelndu, í áður útbúið og þegar hafði verið undirritaður al væntanlegum kaupendum 1663 fasteignarinnar, enda hafi bindandi samningur komist á þegar við undirrit- un stefndu á fram lagt kauptilboð, sem stefnandi útbjó. Bendir stefnandi jafnframt á þá almennu venju í fasteignaviðskiptum, að það sé seljandi, sem greiði söluþóknun fasteignasala, en ekki kaupandi. Afbrigði frá þeirri venju verði stefndu að sanna. Þá vísar stefnandi einnig til 9. gr. nefndra laga, en með því að stefndu svöruðu auglýsingu hans í Bæjarins besta 20. maí 1992, heimiluðu honum skoðun á fasteigninni og síðar undirrituðu umrætt kauptilboð, hafi þau veitt stefnanda í verki ótvírætt umboð til að selja fasteignina hinum tilteknu kaupendum. Sé því formskilyrði 9. gr. laganna nægjanlega fullnægt. Jafn- framt segir stefnandi það ekki breyta efnisrétti, þótt formskilyrði 10. gr. lag- anna hafi ekki verið haldin í hvívetna við sölu fasteignarinnar, enda hafi all- ar nauðsynlegar upplýsingar um eignina komið fram í kauptilboði því, sem stefnandi útbjó sama dag og hann skoðaði fasteignina. Kröfu um dráttarvexti reisir stefnandi á HI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. lög nr. 67/1989, sérstaklega 3. mgr. 9. gr., 10. og 12. gr. laganna, en krafa stefn- anda hafi fallið í gjalddaga 2. júlí 1992, er afskiptum hans lauk af sölu um- ræddrar fasteignar. Sökum sanngirnissjónarmiða sé þó aðeins krafist vaxta frá 31. ágúst s. á. Um rök fyrir greiðslu málskostnaðar vísar stefnandi hins vegar til 1.,3. og 4. tl. 129. gr., sbr. 130. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991. Stefndu styðja sýknukröfu sína því, að þau hafi aldrei falið stefnanda að annast sölu fasteignarinnar að Móholti 5. Geti hann því ekki á grundvelli Il. kafla laga nr. 34/1986 krafið stefndu um þóknun vegna umræddra fast- eignaviðskipta. Hafi stefnandi hvorki haft til þess skriflegt umboð, né held- ur hafi stefndu í verki veitt honum slíkt ótvírætt umboð, sbr. 9. gr. téðra laga. Telja stefndu þvert á móti allar aðgerðir sínar, s. s. auglýsingar í hér- aðsfréttablöðum, bæði fyrir og eftir auglýsingu stefnanda, bera því augljóst vitni, að þau hafi ætlað að annast söluna sjálf og án nokkurrar aðstoðar fasteignasala. Hafi stefnanda ekki verið þetta ljóst frá upphafi, hafi það vart mátt dyljast honum eftir auglýsingu stefndu í Bæjarins besta 10. júní 1992 og alls ekki eftir fund stefnda Sigurjóns og stefnanda að kvöldi 2. júlí 1992. Viðbrögð stefndu við auglýsingu stefnanda verði því ekki virt á annan veg en þann, að þau hafi verið að bjóða honum f. h. umbjóðanda hans fast- eignina til kaups á sama hátt og öðrum aðilum, er leituðu eftir fasteign á þessu svæði. Verði því að skoða allt vinnuframlag stefnanda í ljósi þess, að það hafi hann innt af hendi í umboði og þágu kunningja síns og skjólstæð- ings, Halldórs Jónssonar, sem stefndu hafi verið með öllu óviðkomandi og geti ekki borið ábyrgð á. Stefnandi hafi á hinn bóginn aldrei veitt stefndu neinar upplýsingar eða aðstoð í tengslum við fasteignaviðskiptin, s. s. við 1664 mat á verðmæti eignarinnar, enda hafi ekki verið eftir því leitað og af hálfu stefndu alls ekki til þess ætlast. Því mótmæli stefndu þeirri fullyrðingu stefnanda, að hann hafi haft allan veg og vanda af samningsgerð í málinu, enda hafi þau sjálf aflað tilskilinna gagna til að ganga frá sölunni. Beri stefnanda á annað borð einhver þóknun fyrir starfa sinn, sé því eðlilegast, að hann leiti eftir slíku hjá umbjóðendum sínum, þ. e. kaupendum fast- eignarinnar, en samkvæmt 2. mgr. 14. gr. tilvitnaðra laga geti fasteignasali krafist þóknunar frá kaupanda eða seljanda fyrir aðstoð við kaup eða sölu fasteignar. Í því tilviki, sem hér um ræðir, sé eðlilegast, að stefnandi krefji kaupanda um þóknun vegna aðstoðar við kaup. Sýknukröfunni til frekari stuðnings benda stefndu jafnframt á. að stefn- andi starfi við lögmennsku og fasteignasölu og hafi því sérþekkingu á þeim lögum, sem um fasteignasölu gilda. Því verði að gera þá kröfu til stefnanda sem fasteignasala og opinbers sýslunarmanns, að hann geri aðilum þegar í upphafi skýra grein fyrir stöðu sinni. Þetta hafi stefnandi látið undir höfuð leggjast, og því sé eðlilegt, að hann beri hallann af slíku. Sé þetta sérstak- lega mikilvægt í ljósi þess, að stefndu höfðu sjálf margsinnis auglýst fast- eignina til sölu og stefnanda verið um það kunnugt. Þá vísa stefndu til þess. að samkvæmt 10. og 12. gr. títtnefndra laga hvíli ákveðnar upplýsinga- og skoðunarskyldur á fasteignasölum og að þeim full- nægðum geti þeir fyrst krafist þóknunar fyrir störf sín. Stefnandi hafi á hinn bóginn aldrei haft fasteign stefndu til sölumeðferðar og því aldrei innt þær skyldur af hendi. Verði hins vegar talið, að hann eigi rétt til einhverrar þóknunar úr hendi stefndu, beri að taka tillit til þessara atriða og lækka stefnukröfuna með tilliti til þess, hvað telja megi sanngjarna þóknun sam- kvæmt 1. mgr. 14. gr. laganna. Auk framanritaðs vísa stefndu kröfum sínum til stuðnings almennt til ákvæða II. kafla margnefndra laga, jafnframt því sem skírskotað er til al- mennra reglna samningaréttar. Loks er af hálfu stefndu, bæði í aðalkröfu og varakröfu, krafist máls- kostnaðar úr hendi stefnanda með vísan til XXI. kafla laga um meðferð einkamála, einkum 129. og 130. gr. laganna. Forsendur og niðurstaða. Ágreiningslaust er, að upphaf þessa máls megi rekja til auglýsingar stefn- anda í Bæjarins besta, sem áður er rakið. Hófst þannig atburðarás sú, sem fyrr er lýst og óumdeilt er, að leiddi til kaupa og sölu á fasteigninni Móholti 5 hér í bæ. Verður því við það að miða, að umrædd viðskipti hafi komist á fyrir tilstilli stefnanda. Kemur þá til álita, eins og máli þessu er farið, hvort stefnanda beri þókn- 1665 un fyrir starfa sinn úr hendi stefndu með vísan til Il. kafla laga nr. 34/1986. Við mat á því þykir að áliti dómsins verða að líta til ítrekaðra sölutilrauna stefndu sjálfra á fasteigninni, sem stefnanda var kunnugt um, þeirrar stað- reyndar, að stefndu fólu stefnanda aldrei berum orðum að selja umrædda fasteign og auglýstu hana til sölu í eigin nafni, eftir að viðræður hófust við stefnanda, sem óumdeilt er, að hafi sem fasteignasali aldrei sett eignina á söluskrá. meðal annars í því skyni að bjóða hana almennt til kaups með hefðbundinni auglýsingu í héraðsfréttablöðum á Ísafirði. Þá verður ekki fram hjá því litið, að stefnandi gekk ekki eftir ótvíræðu umboði stefndu til að sýsla með eignina, svo sem almennt tíðkast í fasteignaviðskiptum, sbr. 9. gr. tilvitnaðra laga, og leiðbeindi stefndu ekki um mögulegt söluandvirði eignarinnar þrátt fyrir ótvírætt ákvæði 1. mgr. 10. gr. laganna þar að lútandi. Að öllu þessu virtu og með skírskotun til málavaxta að öðru leyti þykir því rétt að líta svo á, að stefnandi hafi í umsýslan sinni ekki sinnt sem skyldi skyldum fasteignasala gagnvart seljendum í samræmi við 8. gr. títtnefndra laga. þannig, að sannanlega hafi komist á nokkurt það réttarsamband milli málsaðila í orði eða verki, sem heimili stefnanda að krefja stefndu um sölu- þóknun vegna umræddra fasteignaviðskipta á grundvelli 14. gr. laganna. Verður stefnandi gegn eindreginni neitun stefndu þar að lútandi að bera hér halla af skorti á sönnun, en eins og málið horfði við aðilum, stóð stefn- anda nær að afla sér sönnunar um tilvist ótvíræðs umboðs til að annast sölu fasteignarinnar. Þykir þar engu breyta, þótt stefndu hafi svarað auglýsingu stefnanda í Bæjarins besta og síðar heimilað honum að skoða fasteignina í fylgd væntanlegra kaupenda, enda bendir allt atferli stefnanda og aðdrag- andi að fasteignaviðskiptunum til þess, að stefnandi hafi umfram allt komið fram sem fulltrúi kaupenda í viðskiptunum. Ber því að sýkna stefndu af öll- um kröfum stefnanda í málinu. Samkvæmt ofangreindum málsúrslitum og með vísan til 129. og 130. gr. laga um meðferð einkamála ber að dæma stefndu málskostnað úr hendi stefnanda. sem þykir hæfilega ákveðinn 100.000 krónur. Hefur þá ekki ver- ið tekið tillit til virðisaukaskatts. Dómsorð: Stefndu, Sigurjón Guðmundsson og Ása Grímsdóttir, eru sýkn af kröfum stefnanda, Arnars Geirs Hinrikssonar. Stefnandi greiði stefndu 100.000 krónur í málskostnað. 1666 Föstudaginn 9. júní 1995. Nr. 197/1995. — Timbur og stál hf. (Bjarni Ásgeirsson hrl.) gegn Lífeyrissjóði Dagsbrúnar og Framsóknar Kærumál. Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 30. maí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 8. júní sl. Kæruheimild er í 3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. pr. laga nr. 92/ 1991. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness, upp kveðinn 18. maí 1995, er varðar ágreining um gildi fjárnáms, sem sýslumað- urinn í Kópavogi gerði hjá sóknaraðila að kröfu varnaraðila 12. des- ember 1994. Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og málinu vísað að nýju til löglegrar meðferðar Hér- aðsdóms Reykjaness. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Benedikt Bogasyni, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjaness. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjaness og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1667 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjaness. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1668 Föstudaginn 9. júní 1995. Nr. 185/1995. — Ríkisútvarpið (Baldur Guðlaugsson hrl.) gegn Alþýðusambandi Íslands f. h. Félags íslenskra hljómlistarmanna (Guðni Á. Haraldsson hrl.) Kærumál. Félagsdómur. Frávísun frá Félagsdómi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 24. maí 1995. Kærður er úrskurður Félagsdóms 19. maí sl. um að hafna frá- vísunarkröfu sóknaraðila. Kæruheimild er í 67. gr. laga nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur. Sóknaraðili krefst þess, að úrskurð- inum verði hrundið og málinu vísað frá Félagsdómi og sér dæmdur málskostnaður þar fyrir dómi og kærumálskostnaður. Varnaraðili krefst staðfestingar úrskurðarins, málskostnaðar fyrir Félagsdómi og kærumálskostnaðar. Málavöxtum er lýst í úrskurði Félagsdóms. Þar kemur fram, að félagar í hljómsveitinni Sigtryggi dyraverði komu fram í þættinum Á tali hjá Hemma Gunn í eitt einstakt sinn. Samningur, eins og gerður var við hljómsveitina, hafði einkenni verksamnings, og voru greiðslur og skattskil í samræmi við það. Verður því að fallast á það með sóknaraðila, að mál vegna samningsins falli utan verksviðs Fé- lagsdóms, sbr. 44. gr. laga nr. 80/1938. Ber þegar af þeirri ástæðu að taka kröfu hans til greina og vísa málinu frá Félagsdómi. Hvor aðili skal bera sinn kostnað af málinu fyrir Félagsdómi og Hæstarétti. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Félagsdómi. Úrskurður Félagsdóms 19. maí 1995. Málið úrskurða Auður Þorbergsdóttir, Erla Jónsdóttir, Gylfi Knudsen, Arnmundur Backman og Guðmundur Skaftason. 1669 Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 27. apríl sl. að loknum munnlegum málflutningi um frávísunarkröfu stefnda, er höfðað með stefnu, birtri 10. mars sl. Uppkvaðning úrskurðar hefur dregist vegna veikinda eins dómarans. Stefnandi er Alþýðusamband Íslands, kt. 420169-6209, fyrir hönd Félags íslenskra hljómlistarmanna, kt. $30169-5539, Rauðagerði 27, Reykjavík. Stefndi er Ríkisútvarpið, kt. 540269-5729, Efstaleiti 1, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru: 1. Að viðurkennt verði með dómi, að stefndi hafi brotið 1. tl. 1. gr. kjara- samnings aðila frá 26. júní 1990 með því að greiða félagsmönnum FÍH, þeim Eiði Alfreðssyni, Jón E. Hafsteinssyni, Sigurði Ingimarssyni og Tóm- asi Jóhannssyni, fyrir flutning í þættinum Á tali hjá Hemma Gunn 10. mars 1993 greiðslur, sem eru lægri en kjarasamningur kveður á um. 2. Að stefndi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar samkvæmt gjald- skrá Löggarðs hf. Dómkröfur stefnda eru: Aðallega, að málinu verði vísað frá dómi. Til vara er þess krafist, að Ríkisútvarpið verði sýknað af kröfum stefnanda. Þá er krafist málskostn- aðar að skaðlausu að mati dómsins. Frávísunarkrafa stefnda er hér til úrskurðar. Málsástæður og lagarök stefnda varðandi frávísunarkröfu. Frávísunarkrafa er þeim rökum studd, að það falli utan verksviðs Fé- lagsdóms að dæma mál þetta. Samningur sá, sem dómkröfur máls þessa eru reistar á, sé höfundaréttar- samningur samkvæmt ákvæðum 45. gr. höfundalaga nr. 73/1972, sem ákvæði 2. tl. 1. mgr. 44. gr. laga nr. 80/1938 taka ekki til. Jafnframt eigi 1. kafli höf- undalaga við um það tilvik, sem dómkröfur varða. Listamenn séu gjarnan flokkaðir sem skapandi listamenn eða sem túlk- andi listamenn. Algengt viðhorf sé að gefa hinu listræna, skapandi starfi aukið vægi umfram flutningsstarf og setja skapandi listamenn skör hærra en hina ýmsu túlkendur verka. Þegar hljómsveitin Sigtryggur dyravörður flutti eigið lag, Ég get og ég hef, hafi hún túlkað eigið sköpunarverk, sem Sjón- varpið hafði að hennar beiðni fallist á að birta með þeim hætti, sem um hafi verið samið. 1. kafli höfundalaga eigi við um birtingu eigin tónsmíða, og sé birting m. a. skilyrði réttarverndar. Hljómlistarmenn séu sem slíkir túlkandi listamenn, og njóti túlkun höf- undaréttar skv. höfundalögum, sbr. ákvæði 45. gr. Með samningi málsaðila 1670 frá 26. júní 1990 sé kveðið á um endurgjald fyrir afnot Ríkisútvarpsins af höfundarétti félagsmanna stefnanda, afnotarétt, sem felist í útsendingar- rétti á tónlist, sem þeir túlki með flutningi sínum. Samkvæmt samningnum byggist endurgjaldið ekki alltaf á vinnu eða vinnusambandi Ríkisútvarpsins og félagsmanna stefnanda. Þannig sé ekki um neina vinnu að ræða, þegar greitt sé skv. samningnum fyrir endur- útsendingu efnis, sem áður hafi verið sent út beint, heldur sé um hrein höf- undaréttarleg afnot að ræða, sbr. 5. gr. Hið sama eigi við um 6. gr. samn- ingsins og raunar einnig 2. og 4. gr. hans. Þegar 3. gr. samningsins eigi við, sé ekki um að ræða vinnusamband milli Ríkisútvarpsins og flytjenda. Meginefni og inntak samningsins varði því endurgjald fyrir afnot höfunda- réttar flytjenda. Meginefni og inntak eiginlegs kjarasamnings sé hins vegar vinna á grundvelli vinnusamnings og endurgjald fyrir hana. Samningur málsaðila sé því ekki kjarasamningur í merkingu 2. tl. 1. mgr. 44. gr. laga nr. 80/1938, né heldur taki hann til þeirra tilvika, þegar höfundar tónsmíða semji við Ríkisútvarpið um birtingu á tónsmíðum sínum, sbr. ákvæði 4. mgr. og 6. mgr. 2. gr. höfundalaga nr. 73/1972. Ríkisútvarpið og þeir ein- staklingar, sem dómkröfur stefnanda varða, hafi hins vegar gert slíkan samning. Dómkröfur stefnanda lúti að því, að sá samningur teljist réttar- brot. Slíkan ágreining megi Félagsdómur ekki leggja dóm á. Í öðru lagi er frávísunarkrafan þeim rökum studd, að það falli því síður undir verksvið Félagsdóms að fjalla um og skýra efni verksamninga en að fjalla um og skýra efni höfundaréttarsamninga í ljósi ákvæða 2. tl. 1. mgr. 44. gr. laga nr. 80/1938. Mótmæli stefnanda við frávísunarkröfu stefnda. Stefnandi krefst þess, að fram kominni frávísunarkröfu stefnda verði hrundið og stefnanda dæmdur málskostnaður að skaðlausu í þessum þætti málsins. Samningur FÍH og RÚV frá 26. júní 1990 sé kjarasamningur, sem fullnægi öllum skilyrðum laga nr. 80/1938, að því er varðar aðild, form og efni. Stefndi hafi ekki lagt fram nein gögn, sem styðji það, að um verksamn- ing hafi verið að ræða. Niðurstaða. Ekki verður fallist á það með stefnda, að samningur FÍH og RÚV frá 26. júní 1990 sé höfundaréttarsamningur skv. 45. gr. laga nr. 73/1972. Samningur þessi ber heitið: Samningur um vinnu og flutning á hljómlist í útvarpi og sjónvarpi milli FÍH og RÚV. Samkvæmt upphafsákvæði samningsins fjallar hann um launataxta og önnur atriði vegna hljóðritana eða beinna útsend- inga á tónlist og flutnings tónlistar. Samningurinn fullnægir að formi og efni skilyrðum laga nr. 80/1938 til að vera gildur kjarasamningur milli aðila, og 1671 fellur ágreiningur um túlkun hans því undir verksvið Félagsdóms, sbr. 2. tl. 1. mgr. 44. gr. laganna. Úrlausn ágreinings aðila um, hvort greiðsla fyrir framlag hljómsveitar- innar Sigtryggs dyravarðar í þættinum Á tali hjá Hemma Gunn 10. mars 1993 hafi byggst á verksamningi eða vinnusamningi, er til athugunar við efnismeðferð máls þessa. Samkvæmt framansögðu er hafnað kröfu stefnda, RÚV, um frávísun málsins frá Félagsdómi. Málskostnaður verður ekki dæmdur í þessum þætti málsins. Úrskurðarorð: Frávísunarkröfu stefnda, Ríkisútvarpsins, er hrundið. Málskostnaður dæmist ekki í þessum þætti málsins. Sératkvæði Guðmundar Skaftasonar Ég tel, að ekki verði kveðið á um dómsvald Félagsdóms sem sérdómstóls í málinu án þess að taka afstöðu til þess, hvers eðlis sá munnlegi samningur var, sem málsaðilar gerðu um tónlistarflutninginn. Af málflutningi aðila að dæma verður við það að miða, að fyrirsvarsmað- ur hljómsveitarinnar Sigtryggs dyravarðar hafi leitað eftir því við stjórn- anda þáttarins Á tali hjá Hemma Gunn, að hljómsveitin fengi að koma fram í nefndum þætti. Úr varð. að í þættinum 10. mars 1993 lék hljómsveitin lag sitt, Ég get og ég hef. Endurgjald fyrir tónlistarflutninginn var gert upp á grundvelli verksamnings og nam samkvæmt greiðslukvittun, út gefinni 19. mars 1993, 5.000 kr. til hvers hljómsveitarmanns. Hljómsveitarmennirnir samþykktu uppgjörið þannig lagað, og er ósannað, að athugasemdir hafi verið gerðar út af þessu sérstaka uppgjöri fyrr en með málshöfðun þessari. Öðrum þátttakendum í umræddum þætti var greitt á sama grundvelli. Reisa verður úrlausn frávísunarkröfunnar á þeirri staðreynd, að hljóm- sveitin flytur og túlkar frumsamda tónlist. Samkvæmt reglum útvarpslaga nr. 68/1985 um tjáningarfrelsi í útvarpi, sbr. 15. gr., og ábyrgð á útvarpsefni, sbr. 35. gr., hefur Ríkisútvarpið ekki rétt til afskipta af flutningi eða túlkun tónsmíðar eða gerð hennar. Hljómsveitin vann þannig á eigin ábyrgð og bar ábyrgð á verkinu. Ríkisútvarpið lét raunar ekki annað í té en aðgang að fjölmiðlinum. Af þessum sökum þykir á skorta um húsbóndavald hjá Ríkis- útvarpinu, til að samningur málsaðila geti talist vinnusamningur, sem falli undir 44. gr. laga nr. 80/1938. Þótt samningur aðila frá 26. júní 1990 sé efnis- lega kjarasamningur að ýmsu leyti, þykir hann ekki því til fyrirstöðu, að að- ilar geti gert með sér samning eins og þann, sem í máli þessu ræðir um. Í 1672 texta samningsins er orðið „kjarasamningur“ ekki notað, heldur vísað til al- mennra hugtaka með orðunum „samningur“ eða „samkomulag“. Að ofan- greindu virtu verður að telja, að úrlausn máls þessa liggi utan dómsvalds Félagsdóms og ber því að vísa málinu frá dómi. Rétt þykir, að stefnandi greiði stefnda málskostnað, að fjárhæð 30.000 kr. Úrskurðarorð: Máli þessu er vísað frá Félagsdómi. Stefnandi, Alþýðusamband Íslands f. h. Félags íslenskra hljóm- listarmanna, greiði stefnda, Ríkisútvarpinu, 30.000 krónur í máls- kostnað.